Datasets:

razhan

/

wikipedia-ckb

like 0

مەلا خدر عەباسی ١٩٣٤ ١٩٩٧ ڕێبەر دامەزرێنەری رێکخراوی خەباتی شۆڕشگێڕی کوردستانی ئێران ژیاننامە مانگی نۆڤەمبەری ١٩٣٤ خەزەڵوەری ١٣١٣ ک ھ بنەماڵەیەکی ئایینی گوندی سیسێر ی ناوچەی گەورکی سەردەشت ھاتۆتە دنیاوە سەرەڕای دەست کورتی بنەماڵەکەشیان کاتێکدا ھێشتا تەمەنی ٥ پەڕی نەکردبوو باوکی مزگەوتی لەلای مامۆستای گوند نایەبەر خوێندن زوو قۆناغەکانی فەقێ یەتی بڕین پلە پلە رادەی زانست تێگەیشتنی دەچووە کۆکردنەوە زانستەکان ناوچەکانی کوردستانی ئێران کوردستانی عێراق گەڕاوەو پیشەی فەقێ یەتی باوی مەلایەتی ھەمیشە بەدوای مامۆستا ناسراو زانا گەورەکانی کوردستاندا گەڕاوە خزمەت ئەواندا درێژە خوێندن بدا ھەر مەبەستە ساڵی ١٣٣٤ ١٩٥٥ دەچێتە خزمەت زانای ناودار مامۆستا مەلا محمد بۆکانی مەلا محمد رەئیس گوندی گەڵاڵە ی شینکایەتی کوردستانی عێراق مامۆستا لەوێ دوایین دەرسەکانی فەقێ یەتی دەخوێنێ پایزی ١٣٣٥ ١٩٥٦ لەوێ ئیجازەی مەلایەتی وەردەگرێ پاشان دەگەڕێتەوە ناوچەی سەردەشت ماڵ پێکەوە دەنێ گوندی سارتکێ ی ناوچەی گەورک دەبێتە مامۆستا فەقێ ی دەور کۆدەبنەوەو دەست دەرس وتنەوە دەکا مزگەوت حوجرە منارەکانەوە جەماوەر گشتی فەقێ قوتابییەکانی بەتایبەتی زوڵم زۆریی ڕژیمی شایەتی وریا دەکردەوە بەجۆرێک کەسایەتییە بەرچاوەکانی کوردستان پەیوەندی دژایەتی رژیمی شا ڕوون راستییەکان خەڵک دا ناسرابوو نەچوو ١٠ ی خەزەڵوەری ١٣٣٨ ١٩٥٩ دا تاوانی دژایەتی رژیم ھاندان ئامادەکردنی خەڵک ناڕەزایەتی نیشاندان دەسەڵاتی شا ساواک دەزگای ئەمنییەتی رژیمی شا ەوە گیرا رەوانەی زیندانە بەسام ترسناکەکانی قزل قەلعە قەسری قاجار تاران مانگ مامۆستا خدر حوکمی ١٠ زیندانی بەسەردا درا روودانی گۆڕانکارییەک ناوچەکەدا ھەموان گرنگتر ھەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلول کوردستانی عێڕاق دا وایان رژیمی شا چاو حوکمی گیراوە سیاسیەکاندا بگێڕێتەوەو ئەنجامدا ڕۆژی ٢٣ ی خاکەلێوەی ١٣٤١ ١٢ ٤ ١٩٦٢ مامۆستا گرتووخانە ئازادکرا ڕاپەڕینی ساڵانی ٤٦ ٤٧ دا پۆلێک ڕۆڵەی کورد ئاڵای دژایەتی رژیمی شایان ھەڵکرد مەلاخدر ڕێنوێنی پارێزگاری لاوانەلاری نەکرد بەتایبەتی بەرچاویان خەڵکی ناوچە دەورووبەرەبوون مامۆستای ھاوینی ١٣٤٧ ١٩٦٨ رژیم پەلاماری گرتنی نەیارانی دەست پێکردەوە نێوەشدا مەلاخدر ڕیزی پێشەوەی ئەوانە رژیم نیازی گرتنیان بۆیە مامۆستا دەرفەت کەڵکی وەرگرت گەیاندە ناوچە ئازادکراوەکانی دەسەڵاتی شۆڕشی ئەیلوول گوندی بۆسکێن ی ناوچەی پشدەر مامۆستا زستانی ھەمان ساڵدا کەش ھەوای سیاسی ئێران کەمێک لەبار بۆوە گەڕایەوە گوندی سارتکێ سەرلەنوێ کاری ھەڵچۆوە سەرکەوتنی شۆڕش رووخانی رژیمی شا ش راپەڕینی ئێران ساڵی ١٣٥٧ ١٩٧٩ مامۆستا سەرکردەیەکی کورد نوێنەری ناوچەی سەردەشت کۆبوونەوەی وتووێژ رژیمی تازەدا ئامادە کۆبونەوەی نوێنەرانی کورد مەھاباد کۆبونەوەی رێبەرانی ئایینی خەڵکی کوردستان داڕشتنی بەیاننامەی سێ ماددەیی شاری سەقز ھەروەھا کۆبوونەوەی شەڕی سێ مانگەدا مامۆستا چالاکانە بەشداربوو سەرکەوتنی شۆڕشی گەلانی موسڵمانی ئێران دامەزرانی حکومەتێکی ئیسلامی سایەی دا گەلی موسڵمانی کوردیش ھەموو مافە رەواکانی بگا ئاواتەکانی مامۆستا خدر داسەپاندنی شەڕ رژیمی تازەوە مامۆستا ماوەیەک دەفتەری شێخ عزەددین حسەینی دا کاری بۆی روون بۆوە ویستەکانی رێبازی شێخ ناخۆن گەڵ پۆلێک مامۆستا زانای وەلایان لێکدانەوەیەکی ورد ھەڵسەنگاندنێکی گشتگیر ھەمەلایەن لە٥ ی خەرمانانی ١٣٥٩ ٢٧ ٨ ١٩٨٠ دا رێکخراوێکی سیاسی کوردیان بەناوی رێکخراوی خەبات ی نەتەوایەتی ئیسلامی کوردستانی ئێران خەبات خاوەنی بەرنامە چارەسەری ئیسلامیی کێشەی کورد دامەزراند ٣ ی جۆزەردانی ١٣٦٦ ٢٤ ٥ ١٩٨٧ وەلانانی کۆمەڵێک ریزەکانی رێکخراوی خەبات مامۆستا مەلا خدر بەرپرسی رێکخراوی خەبات ی شۆڕشگێڕی کوردستانی ئێران مامۆستا خدر نووسەر شاعیرێک سەدان وتار زنجیرە وتاری گەورە گچکە لێکۆڵینەوە ھۆنراوەی نووسیوە رادێو بڵاوکراوەکانی رێکخراوی خەبات ی شۆڕشگێڕ گۆڤارەکانی تێکۆشان بێستان تردا بڵاو کردۆتەوە سەرەتای ساڵی ١٣٧٥ ١٩٩٦ ز نیشانەکانی نەخۆشییەکی کوشندە جەستەی مامۆستادا سەریان ھەڵدا سەرەتای بەھاری ١٣٧٦ ١٩٩٧ ڕاپەڕاندنی ھەندێک کاروباری سیاسی چارەسەرکردنی نەخۆشییەکەی سەردانی ئەوروپای مانگێک کوردستان گەڕایەوە ڕێگەی گەڕانەوەیدا ھەواڵی شەھیدکرانی کوڕێکی خالید عەباسی ڕۆژی ١٦ ٣ ١٣٧٦ ٦ ٦ ١٩٩٧ بەدەستی رژیمی ئێران شاری سلێمانی گەیشت کۆتایی ھاوینی ھەمان چارەسەرکردن سەفەرێکی ئوروپای سەرەنجام ڕۆژی ١٣ ٩ ١٣٧٦ ٤ ١١ ١٩٩٧ ئۆسلۆی پێتەختی نۆروێژ کۆچی دوایی ڕۆژ دواترلە رێوڕەسمێکدا گۆڕستانی شارە بەخاک سپێردرا سەرچاوەکان ژیاننامەی مامۆستا ڕابەری شەھید مامۆستا مەلا خدر عباسی

کاراتێ کاراتێ دۆ وشەیەکی لێکدراوی ژاپۆنی یە ‌ مانای ڕێگای دەستی بەتاڵ کارا بەتاڵ دەست دۆ ڕێگا ھونەر ڕشتە جۆر رێگایەکە ‌جۆرەکانی‌ ھونەری بەرگری لەخۆکردن چ فیزیکی دەروونیەوە کەوا لەمرۆڤ بتوانێت زاڵ ھەموو کۆسپ تەگەرەکان ‌لە کاتی بەرگری لەخۆکردن ھێرشبردنە سەردوژمنان وە توانای ھەبێت بتوانێت پەیوەندییەکی بەھێزوبەتین پەیدا لەنێوان لەش مێشک ھۆش بیرو ماسولکەکانی لەش لەکاتی گرژی ھەڵچوون داچووندا بەشەکانی یاری کاراتێ دۆ بریتین راھێنانی لەش وبەھێزکردنی ماسولکەکانی بەرگری لەخۆکردن لەکاتی پێویستدا وەرزش پێشبرکێکردن ھاندانی ڕۆڵی وەرزشی چاڵاکی‌ فۆرمەکان ھەموو لایەنەکانییەوە جۆرەکانی ژیان پێکەوە ژیان فێربوونی جوڵانەوەکان ھونەرەکانی ھونەری جەنگ مارشیال ئەرتس راھاتنی لەش باری گرژی خاوی چۆنییەتی ھەناسە دان وەرگرتن بڕوا خۆو دانبەخۆداگرتن دوورکەوتنەوە لەشەڕی لاوەکی خۆپاراستن مێژوو ھونەرە سەرچاوەکەی دەگەرێتەوە مێژوویەکی دێرین ھیندستان دەستی تامۆداروما تاشی بودید ھارما پەرەیپێدراوە کڵێساوپەرستگاکاندا بەکارھاتووە بەھێزکردنی لەش مێشکی موریدەکان کاری خوداپەرستی بەرگریکردن خۆو کڵێسا دابونەریتەکانیان ساڵانی ٣٠٠ ی زایینی ھیندستان بەرچاو بەرەوناوەراستی چین گوازراوەتەوە ساڵی‌ ٥٠٠ی زایینی وڵاتانی ئاسیاو دەوروبەری ھونەرە لەوڵاتی چین‌ پەرەیپێدراوەو پێشکەوتووە‌ چونکە دەستەڵاتدارەکانی ئەوسەردەمە ھەموو جۆرەچەکێکیان لەخەڵکانی ناوە قەدەغەکردبوو لەکاتی شەڕکردن یەکتری بۆیە ئەوانیش لەکاتی ململانێدا یەکتر پەنایان جۆرەھا چەکی کوشندەتر دەبرد دارو داس چەقۆ پەت گوریس شیر ڕم تیروکەوانە ھتد ڕۆژانە کێڵگەو دەریاکاندا کاریان پێدەکرد ھەر لەوێوەش دورگەی ئۆکیناوا ی ژاپۆنی ھاتووە ‌ لەسەردەستی مامۆستاو راھێنەرو پسپۆڕانی بوارە لەوسەردەمەدا‌ گرنگی پێدراوە ساڵی ١٩٠٠ی زایینی دوڕگەی ئۆکیناوا یاری کراوە لەجۆری ناھا شوری تۆماری مامۆستا جیگۆڕۆ کانۆ ١٨٦٠ ١٩٣٨ داھێنەری یاری جو دۆ بەھێزترین کەسایەتی ئۆکیناوا لەوسەردەم وبوارەدا‌ خاوەنی قوتابخانەی کۆ دۆ کان ئامادە یاریە بگوازێتەوە ژاپۆن لەناکاوێکدا زۆرچالاکانە مامۆستایەکی ئۆکیناوایی ھونەری جەنگی کوشتاری مامۆستای قوتابخانە گیچن فوناکۆشی‌ لەساڵی ١٩٢٢ خۆیی ڕشتە جوانەکەی بەناوی شوری گەیشتە تۆکیۆ ژاپۆن خێرای توانی دڵی ژاپۆنییەکاندا بکاتەوە ساڵی ١٩٣٠ بەڕەسمی فەرمی دانیان پێداناو گشت دامودەزگاکانی میری مەدەنی کاریان دەکرد بەتایبەتی وەزارەتی پەروەردەی فێرکردن گرنگی پێدرا لەدوای جەنگی جیھانی دووەمەوە یارییە وڵاتانی جیھان گوازرایەوە ئەوەبوو کاتی مامۆستا سەنسەی گیچن فوناکۆشی یارییە بەتەواوی گۆڕانی بەسەرداھاتوو فۆرمێکی زانستییانە ھا‌تە مەیدان تێکەڵ خوێندن زانکۆکان بۆیە پیاوە دامەزرێنەری یاری کاراتێ دۆ شۆتۆکان دادەنرێت لەجیھاندا خۆیی کوڕەکەی یۆشی تاکا ھەوڵ خەمی ھونەرەبوون یۆشی تاکا کۆتایی جەنگی جیھانی دووەم کوژرا یانەکەشیان بۆردومان کراو سوتێنرا دوژمنانی ژاپۆنەوە ئەمە ھۆی لێکەوتنی زیانێکی زۆرگەورە سەنسەی فوناکۆشی ١٨٦٨ ١٩٥٧ وموریدانی ئەوڕێبازە لەسەرتاسەری جیھان جۆرەکانی جۆری کاراتێ ھەیە ھەر یەکێکیان مامۆستایانی قوتابخانەیەک دەگەڕێتەوە وە ھەموویان ناودارترو بڵاو شۆتۆکان ــە ئەتوانرێ بوترێ مامۆستای Sensei فۆناکۆشیە ھەوروەھا قوتابخانەیەک ھەیە بەناوی کیۆکۆشینکای تارادەیەک ڕەق توند تیژن ئەمە قوتابخانەی گۆرجۆریۆ گرنگترین نوێنەریان مامۆستا سانسای شۆجۆن میاجی یە کاراتێ لێدانی توند تێک شکێنەر جیائەکرێتەوە زۆرانبازی بەلێدان تێھەڵدانە زەوی سوڕاندنی جومگە فریشک جیا ئەکرێتەوە مەشق کردنەکەشی دابەش ئەبێ سێ بوار کەیھۆن کاتا کۆمیتی کەیھۆن مەشق جوڵە سەرکییەکانی کاراتێ یە کاتا زنجیرێک جوڵەیە کۆمێتی بەمانای شەڕ کاراتێ بڵاوترین ھونەری شەڕکردن ئەژمێردرێت تایکواندۆ جیھاندا ئەمیش بەھۆی گەشت قوتابیە لێزانە ژاپۆنیەکانی مستەر فونا کۆشی جیچین فونا کۆشی بڵاوکردنەوەی ھونەرە ھەموو جیھاندا نموونە تەنھا میسر ٤٦٠ ٠٠٠ یاریزانی کاراتێ ھەیە سەرچاوەکان کاراتی دۆ چی یە ئامادە د شاخەوان کەریم ئاکۆی شارەزا ناوبژیوانی فەرمی كاتا كوميتێ یەکێتی کاراتێی جیهان WKF ماڵپەڕی ڕەنگار wikipedia org کاراتێ وەرزشی ژاپۆن وەرزشەکانی ئۆڵۆمپیادی هاوین

ئەشکەوتی موکری قڕان نزیک گوندی خۆراسانەی بۆکان سەردەمی شا عەباسی سەفەوی ئەشکەوتەدا کارەساتێکی مرۆڤی ڕوویداوە سەدان مرۆڤی کوردی ناوچەی موکریان ئەشکەوتە خزاندووە دووکەڵ ھەموویان قڕ کراون بووەتە ھۆی بیرەوەری کارەساتە مرۆڤییە زەینی مێژوویی خەڵکی ناوچەیە دا بمێنێتەوە ئەشکەوتەکانی کوردستان

سەددام حوسێن عەبدولمەجید ئەلتکریتی لەدایکبووی ٢٨ی نیسانی ١٩٣٧ ٣٠ی کانوونی ٢٠٠٦ کەسایەتییەکی سیاسیی عێراقی ١٦ی تەممووزی ١٩٧٩ ٩ی نیسانی ٢٠٠٣ پێنجەمین سەرۆککۆماری عێراق سەددام ئەندامی سەرکردایەتیی حیزبی بەعس لقی عێراقی جیاکرایەوە بیروباوەڕی حیزبە تێکەڵەیەک عەرەبیی قەومی سۆسیالیزم سەددام ڕۆڵی ھەبوو کودەتای ١٩٦٨ی عێراق نا شۆڕشی ١٧ی تەممووز بەھۆی کودەتایەوە حیزبی بەعس دەسەڵاتی گرتەدەست حکوومەتی عەبدولسەلام عارفی دەسەڵات ھێنایە خوارەوە سەددام جێگری سەرۆک کۆماری عێراق ژەنەڕاڵ ئەحمەد حەسەن بەکر کاری دەکرد کاتەدا گرووپ وایان دانابوو دەست حکوومەتدا بگرن سەدام ھێزێکی ئەمنی دروستکرد کۆنتڕۆڵکردنی ناکۆکییەکانی حکوومەت ھێزەکانی سوپا سەرەتای حەفتاکان سەددام نەوتی عێراقی نیشتمانی بانکە جیھانییەکان عێراق چوونە دەرەوە دوابەدوای ڕووداوەکانی جەنگی ئێران عێراق شەڕی کەنداو گەمارۆی نەتەوە یەکگرتووەکان عێراق سەددام کۆنتڕۆڵکردنی سیستمی نەوتی عێراق کاتە ئاماژەی بەوە ھەنگاوە دەبێتە ھۆی گەشەکردنی ئابووری عێراق ماوەیەکی خێرا کاتەدا پلە پۆستەکانی وڵات سوننەی عەرەب پڕکرانەوە بەشێوەی فاکتۆ حوکمی عێراقی دەکرد ساڵی ١٩٧٩ بەڕەسمی سەددام سەرۆککۆماری عێراق بزووتنەوەی کوردی شیعەی سەرکوت ھەوڵی خۆبەڕێوەبردن سەربەخۆییان دەدا سەدام عێراقی ڕووبەڕووی جەنگی ئێران عێراق شەڕی کەنداو کردەوە شێوازی بەڕێوەبردنەکەی سەددام دیکتاتۆری دادەنرێت ژمارەی عێراقییە کوژراوەکان خزمەتی سەربازی حکوومەتەکەی سەددام جینۆسایدەکان زەبر زۆردارییەکانی سەددام نزیکەی ٢٥٠ ھەزار دادەنرێت داگیرکاریی سەدام حووسێن ئێران کوێت بەھەمان شێوە ھۆی مردنی سەدان ھەزار سەدام ١٦ی ئازاری ١٩٨٨ بەهاوکاری هێزە جەنگییەکانی بەڕیتانیا ھەڵەبجە ھۆی کۆمەڵکوژییەکی گەورە بۆمبی کیمیایی ٥ ھەزار کوردی بێتاوانی کوشت دەیان سەدان هەژاران برینداری تاوانەکە دەردەوە دەناڵێنن ساڵی ٢٠٠٣ ھێزەکانی ھاوپەیمانان سەرکردایەتیی جۆرج دەبلیوو بوش سەرۆککۆماری ئەمریکا تۆنی بلێر سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا پڕۆسەی ڕزگارکردنی عێراقیان ڕاگەیاند لەلایەک قازانج لەلایەکی زەرەری هەبوو تۆمەتی ھەبوونی چەکی کۆمەڵکوژ ھەبوونی ھاوپەیمانیەتی لەنێوان سەددام چەکدارانی قاعیدە خستە پاڵ سەددام حوسێن ئەنجامدا دەسەڵاتی سەددام حوسێن ڕووخێندرا دواتریش ھەڵبژاردنی دیموکراسی عێراق بەڕێوەچوو دەستگیرکردنی سەددام ڕۆژی ١٣ی کانوونی ٢٠٠٣ دادگایی سەددام دەسەڵاتی حکوومەتی کاتیی عێراقی بەڕێوەچوو ڕۆژی ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٦ سەددام دادگای تاوانەکانی عێراق بەھۆی بەشداریکردنی ناوبراو کوشتنی ١٤٨ شیعە کۆمەڵەکوژیی دوجەیل بڕیاری لەسێدارەدانی دەرچوو ھەڵواسین تاکوو مردن ڕۆژی ٣٠ی کانوونی ٢٠٠٦ سەددام لەسێدارەدرا ژیان دەستپێکی ژیان لاوی ساڵی ١٩٣٧ سەدام گوندی عۆجە شاری تکریت دایک لەدایکبێت ئەوا باوک حسێن عەبدولمەجید براکەی بەنەخۆشی شێرپەنجە مردبوون ھەندێک سەرچاوە دایکی سەددام سوبحە تەلفاح سەددامی سکدا ئەوا ھەوڵی لەباربردنی داوە خۆکوشتن سەددامی ئەوا ھیچی نەبوو بۆی ھەربۆیە سەددام خاڵییەوە ھەڵگیرایەوە دایکی سەددام جارێکی دیکە شووی کردەوە ئەنجامدا سەددام سێ زڕبرای پەیدابوو سەددام گەڕاوەتەوە ماڵی دایکی ئەوا زڕباوکییەوە بەخراپی مامەڵەی کراوە سەددام تەمەنی دەبێتە ساڵان دەست خێزانەکەی ڕادەکات جارێکی دیکە دەگەڕێتەوە بەغدا خاڵی خەیروڵڵا تەلفاح ناوبراو سەددام باوکێک وابوو خەیروڵڵا خەزووری سەددام ئەوا عەرەبێکی سوونی دیندار ھەروەھا یەکێکبووە چەکدارەکانی ناسیۆنالیزمی عەرەبی دژ ئینگلیزەکان بەشداریکردبوو شەڕی ئەنگلۆ عێراقی ساڵی ١٩٤١ سەدەمی دەسەڵاتی سەددام ئەوا خەیروڵڵا کرایە پارێزگاری بەغدا بەھۆی ئاشکرابوونی گەندەڵییەکانی سەددام ناچاربوو کارەکەی دەری بەدەستھێنانی پلە پۆست خزم ناسیاوەکانی سەددام بوونە پاڵپشت ڕاوێژکاری نزیک لەخۆی سەرپەرشتی خاڵی سەددام چووە خوێندنی ئامادەیی قوتابخانەیەکی قەومی تەواوکردنی قۆناغی ئامادەیی سەددام سێ ساڵان یاسا دەیخوێند ساڵی ١٩٥٧ وازی لێھێنا پەیوەندیکرد بەشۆڕشی سەرتاسەری عەرەبی حیزبی بەعس خاڵیشی پشتگیری دەکرد ماوەیەکیش سەددام مامۆستای قۆناغی ئامادەیی بیرووباوەڕی بەعسی سووریا سەریھەڵدا لەوێ حیزبی بەعس خاوەن پێگە جەماوەرێکی زۆربوو ساڵی ١٩٥٥ کەمتر ٣٠٠ ئەندامی حیزبەکە خەڵکی عێراق وابڕوادەکرێ ئەمە ھۆکاری سەددام کەسە نزیکەکانی لەوانەش ئەحمەد حەسەن بەکر چوونەتە پاڵ حیزبە لەبڕی حیزبە نەتەوەیییەکانی عێراق سەردەمە ھەستی شۆڕشگێری عێراق ڕۆژھەڵاتی ناوین سەری ھەڵدابوو عێراق پێشکەوتووخوازەکان سۆسیالیستەکان نەریتی سیاسەتی کۆن خانەدانەکانیان ڕووخاند کەسانی بیۆکرات سەردەمی کۆلۆنیالیزم ئاغا سەرمایەدارەکان بەڕێوەدەبردرا لەوەش کەسایەتی ناسیۆنالیستی عەرەبی جەمال عەبدولناسڕ سەرۆکی میسڕ کاریگەربوو بەعسییە گەنجەکان بەتایبەتیش سەددام ساڵانی پەنجا شەستەکان ڕکێفی جەماوەری ناسڕ بەرزبوویەوە ناوبراو شەپۆڵی شۆڕشگێری عەرەبەکان دەکرد دەسەڵاتی شاھانەی ئینگلیز عێراق میسڕ لیبیا بجەنگن لەوانەش ناسڕ ڕۆڵی ھەبوو جەنگانی عەرەبە ناسیۆنالیستەکان جەنگی سینای ساڵی ١٩٥٦ ساڵی ١٩٥٨ تێپەڕبوونی ساڵێک ھاتنی سەددام حیزبی بەعس ئەوا عەبدولکەریم قاسم کودەتایەکی سەربازی ڕێکخست دەسەڵاتی شاھانەی مەلیک فەیسەڵی دووەمی ھێنایە خوارەوە نا شۆڕشی ١٤ی تەممووز گەیشتن دەسەڵات کۆی ١٦ ئەندام کابینەی حکوومەتی عەبدولکەریم قاسم ١٢یان ئەندامی حیزبی بەعس سەرباری حیزبەکە قاسم قاسم ڕەتیکردەوە عێراق بلکێنێت کۆماری عەرەبی یەکگرتوو جەمال عەبدولناسڕ سەرۆکایەتی دەکرد بەھێزکردنی دەسەڵات پێگەکەی قاسم ھەڵسا دروستکردنی ھاوپەیمانییەک حیزبی شیوعی عێراق حیزبە ھەموو بۆچوونێک یەکگرتنی وڵاتەکان لەسەربنەمای نەتەوەی عەرەبی حیزبی بەعس پلانی تیرۆرکردنی قاسمیان داڕشت سەددام سەرکردایەتی بەرنامەی دەکرد لەوکاتەدا حیزبی بەعس ئایدلۆژیایەک لەوەی ببێتە ئامرازێک بتوانێت بەبەھێزی جەنگی حکوومەت ئەندامانی حیزبەکە کەسانی ئەکادیمی خوێندکاربوون قسەی ڕۆژنامەنووس کۆن کۆفلین ھەڵبژاردنی سەددام پلانەکە سەرسووڕمانە بیرۆکەی تیرۆرکی قاسم ناسڕەوە دروستبووبێت ھەندێک قسە ھەیە دەگوترێت بەشێک کەسانەی ڕاسپێدراون کارە دیمەشق مەشقیان پێدەکرا دەوڵەتی کۆماری عەرەبی یەکگرتوو سەرباری ئەوانەش ھیچ بەڵگەیەک نییە ڕاستەوخۆی بیسەلمێنێت ناسڕ بابەتە تێوەگلابێت وابڕواناکرێت سەددام عێراق ھیچ مەشقێکی پێکرابێت لەوەی ناوبراو لەکۆتا کاتەکان ھاتە تیمەکەوە پلانی تیرۆرکردنێکی لەناکاو قاسم دانرا ڕۆژی ٧ی تشرینی ١٩٥٩ شەقامی ڕەشید پلانی ھێرشکردنەکە دەستیپێکرد پیاوە چەکدارەکان توانی ھەموو ئەوانە بکووژێت لەدواوەی ئوتومبێلەکەی قاسم دانیشتبوون ئەوانی تریش توانیان ئەوانە بکووژن لەپێشەوەی ئوتومبێلەکە لەکاتی ھێرشەکە سەددام لەوادەی پلانەکە تەقەی وایکرد پلانەکە کێشەی دروستبێت شوفێرەکەی قاسم کوژرا قاسمیش شان ئەنیشی گولە بریندارکرا چەکدارەکان پێیان وابوو پلانەکەیان سەرکەوتووبوون بۆیە زوو گەڕانەوە بنکەی قاسم ڕزگاری لەکاتی ھێرشەدا حیزبی بەعس کەمتر ١٠٠٠ ئەندامی ھەبوو شکستەکەی سەددام ڕووداوە وایکرد ساڵێک کەسایەتی ناوبراو لەبەردەم ڕای گشتی لاوازبێت ھەندێک پلانگێڕانی ڕووداوەکە لەناویاندا سەددام توانیان دەربازیان ببێت سوریا لەدایکبوونی فیکری بەعس لەوێ سەددام ئەندامییەتی حیزبی بەعسی پێدرا میشیل عەفلەق پلانگێڕەکان دەستگیرکران حکوومەتی عێراقی دەستبەسەرکران لەدوای دادگایی کردنێکی ڕووکەشانە ئەوا شەشیان حوکمی لەسێدارەدانیان دەرچوو دوایی بەھۆکاری نەزانراو حوکمە بەسەریاندا جێبەجێ نەکرا لەوکاتەدا عەفلەق ئەندامێکی باڵای حیزبی بەعس عێراق دوورخستەوە ناویاندا فوئاد ئەل ڕکابی لەبەرامبەریشدا کەسانەشی ھێشتەوە پشتگیری ئەویان دەکرد سەددام شوباتی ١٩٦٠ سەددام سووریاوە چووە میسر سەددام لەوێ مایەوە تاکوو ساڵی ١٩٦٣ لەوێ خوێندنی ئامادەیی ساڵی ١٩٦١ تەواوکرد نەیتوانی خوێندنی یاسا تەواوبکات ئەفسەرە سەربازییانەی پەیوەندیان حیزبی بەعس ھەبوو ئەوا توانیان کودەتای شۆڕشی ڕەمەزان شوباتی ١٩٦٣ حکوومەتەکەی قاسم بڕووخێنن ئەنجامدا سەرکردە بەعسییەکان ھاتنە حوکم عەبدولسەلام عارف کرایە سەرۆکی عێراق دوایی کودەتای تشرینی دووەمی ١٩٦٣ عەبدولسەلام سەرکردەکانی حیزبی بەعسی دەستگیرکرد حکوومەتە بەعسییەکەی ھەڵوەشاندەوە لەبڕی ئەوە حکوومەتێکی نوێی بەسەرکردایەتی خودی ڕاگەیاند دەمە سەددام میسر ھیچ شوێن دەستێکی کودەتایانەی ١٩٦٣ نەبوو گەڕانەوەشی عێراق ئەوا حیزبی بەعس پۆستێکی بچووکدا دۆزییەوە سەددام تشرینی ١٩٦٤ دەستگیرکرا دوو ساڵان زیندان مایەوە تاکوو ساڵی ١٩٦٦ توانی دەرباز ساڵی ١٩٦٦ ئەحمەد حەسەن بەکر سەددامی کردە جێگری سکرتێری فەرماندەی سەرکردایەتی ناوخۆیی حیزبی بەعس لەوێ سەددام لەڕووی جێبەجێکردن بەڕێوبەریکردنی حیزب سەرکەوتووبوو تواناکانی سەلماند ھەڵبژاردنی سەددام پۆستەکانی فەرماندەی ناوخۆیی حیزب پەیوەندییەکانی ناوبراو دەگەڕێتەوە میشیل عەفلەق دامەزرێنەری بیری بەعسی ئەیلوولی ١٩٦٦ سەددام ڕوبووبەڕووی ئالنگارییەکی نوێ بوویەوە لەناوخۆی حیزبەکەی بەوەی سووریا کەسانەی بیری مارکسیزمیان ھەبوو توانیان جومگەکانی حیزب کۆنتڕۆڵ سەددام ناکۆک بابەتە ئەمانەش وایکرد حیزبی بەعسی عێراقی جیابێتەوە حیزبەکەی سووریا سەددام دەزگای ئەمنی بەعسی دامەزراند کۆنتڕۆڵی بەسەریدا ھەبوو تەممووزی ١٩٦٨ سەددام بەشداریکرد کودەتایەکی خوێناوی ئەحمەد حەسەن بەکر سەرکردایەتی دەکرا ھێنانەخوارەوەی دەسەڵاتی عەبدولڕەحمان عارف برای عەبدولسەلام عارف ئەنجامدا سەرکەوتووبوون کودەتاکە عەبدولسەلام عارف پەنابەر چووە لەندەن پاشان ئەستەمبول ساڵی ١٩٧٩ ھاتنە دەسەڵاتی سەددام ئەوا عارف ڕێگای پێدرا بگەڕێتەوە عێراق ئەنجامی کودەتاکەش ئەحمەد حەسەن بەکر سەرۆکی عێراق سەددام کرایە جێگری سەرۆکی عێراق جێگری سەرۆکی سەرکردایەتی شۆڕشی عێراق ئەحمەد حەسەن بەکر لەوکاتە بەتەمەنتر ڕێزدارتربوو سەددام ساڵی ١٩٦٩ سەددام ھێزێکی ڕوون حیزبی بەعس پەیڕەوی سیاسی کۆتایی شەستەکان سەرەتای حەفتاکان جێگری فەرماندەی ئەنجومەنی شۆڕش سەددام کەسایەتییەکی سیاسی ناوبانگێکی بۆخۆی دروستکرد لەوکاتەدا سەددام پلە دەسەڵاتی حکوومەت بەرزدەبوویەوە بەھێزتر دەردەکەوت بەتایبەت لەدوای ھەوڵەکانی سەرکردایەتیکردنی حیزب ھەوڵدان چارەسەرکردنی کێشە ناوخۆیییەکانی وڵات بەرزکردنەوەی جەماوەری حیزبەکە ساڵی ١٩٦٨ گرتنە دەسەڵاتی عێراق حیزبی بەعس سەددام ھەوڵەکانی چڕکردەوە جێگیرکردنی وڵات ململانێیانەی ماوەیەکی خودی عێراقی تەنی ململانێیەکانی عێراق کۆمەڵایەتی نەتەوەیی ئایینی ئابووری لەوانەش کێشەکانی سوننە شیعە عەرەب کورد سەرۆک عەشیرەت بازرگانێک سەددام چالاکییەکی زۆرەوە کاری بەھاوچەرخکردنی سیستمی ئابووری عێراق ئاسیشی وڵاتی بەھێزترکرد لەوەی ھیچ کودەتایەک لەدژی دەسەڵاتەکانی حیزبی بەعس نەدرێت ناوەندی ستیراتیژی کارەکانی سەددامیش پرسی نەوتی عێراقدا ١ی حوزەیرانی ١٩٧٢ سەددام کەرتی نەوتی ناوخۆیی ساڵی نرخی نەوت بەرزبوویەوە بەھۆی ڕووداوەکانی قەیرانی وزەی ١٩٧٣ ھەموو ئەوانەش یارمەتیدەربوون پلانەکانی سەددام سەربگرن تێپەڕبوونی ساڵێک ئەوا سەددام خزمەتگوزارییەکی کۆمەڵایەتی ڕاگەیاند نموونەی کەمبوو وڵاتانی ڕۆژھەڵاتی ناوین سەددام کەمپەینی نەھێشتنی نەخوێندەواری ڕاگەیاند پێشکەشکردنی خوێندن خۆڕایی بەرزترین خوێندن عێراق تێپەڕبوونی ساڵێک کەمپەینی نەھێشتنی نەخوێندەواری ئەوا سەدان ھەزار فێری خوێندنەوە لەوکاتەدا حکوومەت پشتگیری تایبەتی خێزانی سەربازەکان دەکرد ھەروەھا مانەوە قوتابیان بەخۆڕایی دابین دەکرا سەددام سیستمێکی ھاوچەرخی تەندرووستی ڕاگەیاند ھاوچەرخترین سیستمەکان ڕۆژھەڵاتی ناوین وایکرد یوونێسکۆ خەڵاتبکرێت دوابەدوای بەرزبوونەوەی نرخی نەوت سەددام توانی ئابووری عێراق لەڕێگای پشتبەستن نەوت بەرزبکاتەوە سەددام کەمپەینێکی نەتەوەیی ڕاگەیاند گەشەپێدانی ژێرخانی وڵات لەڕێگای دروستکردنی ڕێگا پەرەپێدانی پیشەسازییەکانی دیکە بەھۆی کەمپەینەوە توانرا کارەبا بگەیێندرێتە نزیکەی عێراق بەتایبەت شوێنە دوورەدەستەکان ساڵانی حەفتاکاان خەڵکی عێراق گوندەکان دەژیان نزیکەی دوو سێی خەڵکی ھەژاربوون خەریکی کشتوکاڵ ژمارەیە لەساڵانی حەفتاکان بوویەوە بەھۆی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت کەوایکرد داھاتی وڵات نیو ملیارد دۆلار بەرزبێتەوە دەیان دۆلار وڵات کارەکانی لەبوارە پیشەسازییە جۆراوجۆرەکان چڕکردەوە بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بەتایبەت سوودی سەددام شکایەوە بەگوێرەی ئێکۆنۆمیست سەددام ھاوشێوەی سەرەتاکانی ئەدۆلف ھیتلەر توانی ستایشی گەل بھێنێت ھیتلەر پیشەسازی ئەڵمانی بووژاندەوە ئۆتۆبانی دروستکرد ڕەخساندنی دەرفەتی کارکردنی بێکارەکان سەددام شارەزا لێزان شەقامی عەرەبی چی دەوێت بەتایبەت لەدوای شکانی قەوارەی عەرەبی جەنگی شەش ڕۆژە ئیسرائیل ساڵی ١٩٦٧ مردنی سەرکردەی عەرەبی میسڕ جەمال عەبدول ناسڕ ساڵی ١٩٧٠ جێگرەکەی ئەنوەر سادات ھەوڵی بەئاشتیکردنی پەیوەندییەکانی میسڕ ئیسرائیلی دا لەبەرامبەردا سەددام پڕووپاگەندەی دەکرد لەدژی دەسەڵاتی جوو فارسەکانە سەددام لەوکاتەدا لەڕێگای دەزگای ھەوڵگری موخابەرات عێراقی نەیارەکانی دەستگیردەکرد بەتایبەتیش سەرنووسەرانی ڕۆژنامە عەرەبییەکان ھونەرمەندان ساڵی ١٩٧٢ سەددام ھاوپەیمانییەکی دۆستانەی ١٥ یەکێتیی سۆڤیەت واژوو قسەی مێژوونووس چارڵز تریپ ئەوا دەزگای ئەمنی ئەمریکا ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست ھاوپەیمانییە دڵخۆش نەبوون دەزگایە لەکاتی شەڕی سارد دامەزرابوو ھەربۆیە ھەر دوژمنێکی ڕژێمی بەغدا لەوکاتە دۆستی ئەمریکا تەماشا دەکرا ھاوکات ئەمریکا لەوکاتەدا پشتگیری دارایی کورد دەکرد لەدژی دەسەڵاتی ناوەند بەسەرکردایەتی مەلا مستەفا بارزانی شۆڕشێکیان دەستپێکردبوو شۆڕشەکەی مەلا مستەفا ساڵی ١٩٧٥ شکستی ھێنا وایکرد سەدان ھەزار کوردی سڤیل ئاوارەبن ماڵ حاڵی سەددام کاری دڵسۆزانی حیزبی بەعس دەکرد ناوچە گوندییەکان لەدوای عێراقیکردنی نەوت سەددام ھەڵسا پەرەپێدان ھاوچەرخکردنی کەرتی کشتووکاڵی گوندەکان دابەشکردنی زەوی جووتیارەکان لەماوەی ساڵانی ١٩٧٤–١٩٧٥ بەرھەمە کشتووکاڵییەکان دوو ھێندەی جاران بەرھەم بھێنرێت ڕێگایەوە سەددام پشتگیری خەڵکی بۆخۆی گرتنە دەسەڵات ساڵی ١٩٧٦ سەددام پۆستی ژەنەڕالی گشتی سوپای عێراقی وەرگرت بەمەش دەسەڵاتێکی باڵای ھەبوو حکوومەت بەتەمن چوونی ئەحمەد حەسەن بەکر نەیدەتوانی کارەکان بەباشی ڕایی ئەوا بەبەردەوامی دەسەڵاتەکانی سەددام زیادیان دەکرد بەڕێوەبردنی حکوومەت ناوخۆیی دەرەکی بەزوویی سەددام ئەندازیاری پەیوەندییەکانی عێراق پرسە دیپلۆماتییەکان سەددام بەشێوەی نافەرمی حوکمی زاتی دەسەڵاتی عێراق بەگەڕخستبوو تاکوو ساڵی ١٩٧٩ بەفەرمی سەرۆکی عێراق سەددام بەھێواشی دەسەڵاتی ببەسەر حکوومەتی عێڕاقی حیزبی بەعس پتەوترکرد ساڵی ١٩٧٩ ئەحمەد حەسەن بەکر ھەوڵیدا بەعسییەکانی سووریا حافز ئەسەد ڕێکبکەون ھەردوو وڵات دەسەڵاتی حیزبی بەعس بەڕێوە بببەن دەسەڵاتەکانی سەددامی دەخستە پرسیارەوە ھەربۆیە سەددام فشار وایکرد ئەحمەد حەسەن بەکر دەست کارەکانی بکێشێتەوە بەمەش ببەفەرمی ١٦ی تەممووزی ١٩٧٩ سەددام گرتەوە سەرۆکی عێراق وێنەی سەددام سیاسەت کەلتوور نیشانەی بەھێزی دەسەڵاتی سەددام ئەوا وێنە سەددام کۆمەڵگای عێراقی تەنی ھەزاران وێنە پۆستەر پەیکەر وێنەی دیوار سەرتاسەری عێراق سەددام دروستکرابوون وێنەی ڕووخساری ئۆفیسەکان ژووری باڵەخانەکان قوتابخانەکان نەخشخانە دوکانەکان ھەڵواسرا ئەمەو لەوەی وێنەی سەددام خرایە دراوی دیناری عێراقی کاریگەری وێنەی سەددام کۆمەڵگا جیاوازەکانی عێراق ڕەنگدانەوەی ھەبوو سەددام جلووبەرگی کوردی جلووبەرگی تیرەی بدووەکانیش دەردەکەوت سەددام زۆرکات قات جلووبەرگی ڕۆژاوایی جلی ئیسلامیش دەرکەوتووە ساڵانی ١٩٩٥ ٢٠٠٢ سەددام دوو ھەڵبژاردنی شانۆگەریانەی بەڕێوەبرد بەوەی سەددام ڕێفراندۆمی ١٩٩٥ توانی ٩٩٫٩٦٪ دەنگەکانی بەدەستھێنا ٣٬٠٥٢ دەنگی نەخێری وەرگرت کۆی بەشداری ٨٫٤ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی عێراق ڕۆژی ١٥ی تشرینی ٢٠٠٢ بەڕێوەچوو سەددام ڕێژەی ١٠٠٪ دەنگەکانی بەدەستھێنا ڕۆژی ھەڵبژاردنەکە ئەوا کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنی عێراقی ڕایگەیاند ١١٬٤٤٥٬٦٣٨ بەڵێ دەنگیان داوەتە سەددام ڕێفراندۆمی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی عێراق ساڵی ٢٠٠٣ لەکاتی ڕووخانی ڕژێمی بەعس ئەوا پەیکەری سەددام شکێنرا وێنەکانی دڕێندران پەیوەندییەکانی دەرەوە پەیوەندییەکانی عێراق وڵاتانی عەرەبی ھەمەچەشن عێراق میسڕ ساڵی ١٩٧٧ ئاڵۆزی کەوتە نێوانیان بەتایبەت عێراق ڕەخنەی ڕێککەوتنی ئاشتی میسڕ ئیسرائیل گرت بەبەشداری سەرۆکی میسر ئەنوەر سادات ڕێکخرا ساڵی ١٩٧٨ بەغدا میوانداریی لووتکەی عەرەبی ڕێکخرا ئیدانەکردنی میسڕ ڕازیبوونیان ڕێککەوتننامەی کامپ دەیڤد لەبەرامبەردا میسر پشتگیرییەکی گەورەی عێراقی لەکاتی شەڕی ئێران عێراق وایکرد گەرمییەک بداتەوە پەیوەندی دوو وڵاتە وێڕای نەبوونی باڵیۆزخانەی یەکتری ھەردوو وڵات دوایی ساڵی ١٩٨٣ عێراق ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی میسڕ سەددام پەیوەندییەکی باشی ھەواڵگری ڕووسی یڤگینی پریماکۆڤ ھەبوو سەرەتای دیدارەکانیشان ساڵانی شەستەکان دەگەڕێتەوە لەوانەیە پریماکۆڤ یەکێکبێت پاڵپشتییەکانی مانەوەی سەددام دەسەڵات ساڵی ١٩٩١ لەماوەی دەسەڵاتیدا سەددام سەردانی دوو وڵاتی ڕۆژاوایی یەکەمیان کانوونی ١٩٧٤ فرانسیسکۆ فڕانکۆ بانگێشتی ئیسپانیا مەدریدی پایتەخت سەددام گەشتەیدا سەردانی شارەکانی گرانادا کۆردۆبا تۆلیدۆی ئەیلوولی ١٩٧٥ سەددام چاوی کەوت سەرۆکوەزیران جاک شیراک پاریس فەڕەنسا سەرکردەیەکی عێراق ھەروەھا بازرگانی لوبنانی تایبەت چەک سارکیس سۆغانالیان ئەوەیان ڕاگەیاند سەددام ھاوکاری دارایی حیزبەکەی جاک شیراکی کردووە ساڵی ١٩٩١ سەددام ھەڕەشەی کەسانەکرد یارمەتی دارایی پێدابوون بەڕێز شیراک بەڕێز چێڤنەمێنت ھەروەھا سەرکردە سیاسیی ئابوورییەکان پێشبڕکێدابوون بۆئەوەی کاتی بەرن کاتێکی خۆش بەسەربەرن پەردە ڕاستییەکانی باروودۆخە ھەڵبدەینەوە فێڵکردنە بەردەوامبێت ئەوا فشار دروستدەبێت ماسکەکانیان لابدەین ھەموویان ئاشکرابکەین لەبەردەم ڕای گشتی فەڕەنسا فەڕەنسا چەکی سەددام فرۆشت فەڕەنسا گەورەترین ھاوکاری دابینکردنی چەک لەسەردەمی حوکمڕانی سەددام بەڵگەنامانەی سەددام ھەڕەشەی پێدەکردن دەری دەخت چۆن جاک شیراک بازرگانە نزیکەکان ناویاندا چارڵز پاسکوا وەزیری فەڕەنسا چەندە مامەڵانە سەددام سودمەند سەددام بەدەگمەن گەشتی دەکرد ئەوا تارق عەزیز پاڵپشتێکی سەددام گەشتی دەکرد نوێنەری دیپلۆماتی سەددام دیدارەکان دەرکەوت پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان سەدام بەدوای ئەوەدا وێڵ عێراق ڕۆڵی ھەبێت ڕۆژھەڵاتی ناوین ساڵی ١٩٧٢ عێراق یەکێتیی سۆڤیەت ڕێککەوتنێکی ھاریکارییان ئەنجامدا ھێزی سەربازی ھەزاران ڕاوێژکاریش ھۆیەوە ھاتنە عێراق ساڵی ١٩٧٨ بەھۆی ناکۆکییەکان حیزبی شیوعی عێراق سەددام ئاراستەی بازرگانییەکانی وڵاتانی ڕۆژاوا جوڵاند پەیوەندییەکانیشی سۆڤیەت ھەڵپەسارد عێراق ساڵی ١٩٩١ شەڕی کەنداو پەیوەندییە دیپلۆماتییەکان بازرگانییەکانی وڵاتانی ڕۆژاوا لەدوای قەیرانی نەوت ساڵی ١٩٧٣ فەڕەنسا ھاوپەیمانییەتی دۆستایەتی وڵاتانی عەرەب فراوانتر عێراق بوونە دۆستێکی نزیک ھەر وایکرد سەددام ساڵی ١٩٧٥ سەردانی پاریس لەوێ سەددام چاوی کەوت کەسایەتییە سیاسیی بازرگانەکان ساڵی ١٩٧٥ سەددام ھاوپەیمانییەکی ئێران بەست کێشەکانی سنوور ڕێککەوتن لەبەرامبەردا ئێران پشتگیرکردن کوردەکانی عێراق کشایەوە سەددام سەرکردایەتی بەرەی دژ ڕێککەوتنی میسر ئیسرائیل ساڵی ١٩٧٩ ھەشتاکان سەددام پڕۆژەی چەکی ناوەکی ڕاگەیاند ھاوکاری فەڕەنسا کارتیاکەری ناوکی ئۆسیراکی لێنرا فەڕەنسییەکانەوە ٧ی حوزەیرانی ١٩٨١ ھێرشێکی ئاسمانیی ھێزەکانی ئیسرائیل تێکشکێنرا ھێرشەی ئیسرائیل ناونرا ئۆپەراسیۆنی ئۆپێرا ئۆپەراسیۆنی بابیلۆن ھەر بیستەکانی سەددەمی بیستەم کوردەکانی عێراق ھەوڵی جوداخوازیان عێراقدا دەدا ھەربۆیە حکوومەتەکانی عێراق دەبوو کوردەکان دانووستاندن سەددام ساڵی ١٩٧٠ کورد ڕێککەوت ڕێککەوتننامەی ١١ی ئازاری واژووکرد مافی ئۆتۆنۆمی کورد بەخشی ڕێککەوتناممەکەی ھەڵوەشاندەوە ئەنجامدا پێکدادنی قورس کەوتە عێراق کوردەکان سەددام گوندە کوردییەکانی بۆمباران دەکرد بەوانەی ئێرانیشەوە وایکرد پەیوەندییەکانی ئێران تێکبچێت سەددام ساڵی ١٩٧٥ شای ئێران ڕێککەوت ئەوانیش پشتگیریکردنی کورد وەستان شەڕی ئێران عێراق دەستپێکی ١٩٧٩ شۆڕشی ئیسلامی دەسەڵاتی شا محەممەد ڕەزا پەھلەوی سەرکەوت ئەندامدا ئێران کەوتە دەسەڵاتی ئایەتوڵڵا خومەینی دوابەدوای دەنگی شیعەکان وڵاتانەی شیعە مەزھەبیان زۆربوو ناویاندا عێراق بڵدنتر دەبیسترا سەددام ترسی لەوە نیشت ھزری چەکدار ڕادیکاڵە شیعەیییەکان دەستبگرێت حوکمڕانە سێکولارەکەی حەفتاکانیش ناکۆکی ھەبوو لەنێوان سەددام خومەینی خومەینی ساڵی ١٩٦٤ ئێران دوورخرابوویەوە شاری نەجەف عێراق دەژیا عێراق خومەینی کاریگەرێکی دروستکردبوو خەڵکی شیعەی عێراقی شیعەی وڵاتانی دژایەتیکردنی حکوومەتی ئەوکاتەی ئێران ھاوکات سەددام ڕێگای پێدابوو کارە بەھۆی ھاندانی شیعەکانی عێراق دەسەڵاتی سەددام ھەروەھا دروستبوونی لێکتێگەیشتن لەنێوان سەددام دەسەڵاتی شاھانەی ئێران ئەوا سەددام ساڵی ١٩٧٨ بەوە ڕازی خومەینی دووربخاتەوە فەڕەنسا کارە زیان شکایەوە بەوەی خومەینی گرنگیپێدانی زیاتری میدایی وەرگرت ھەروەھا توانی ڕابەرایەتی شیعەکانی جیھان گرتنە دەسەڵاتی ئێران خومەینی ئەوا ناکۆکی کەوتە عێراق کۆماری ئیسلامیی ئێران دەسەڵاتگرتن شەتەلعەرەب خاڵەدا سنووری ئێران عێراق دابەشدەبن لەوکاتەدا سەددام ڕای گشتی ڕایگەیاند ئەوە عێراقە دەیەوێت ناکۆکی نەکەوێتە دوو وڵاتە ئاشتی ھەردوو وڵات گرنگە سەددام کۆبوونەوەیەکی سەڵاح عومەر عەلی نوێنەری عێراق نەتەوە یەکگرتووەکان ناوبراو ڕایگەیاند سەددام دەیەوێت مانگێکدا گەورە ئێران داگیربکات عێراق توانی ئێران داگیربکات ھێرشی عێراق بۆسەر فڕۆکاخانەی نێودەوڵەتیی مێھرئاباد تاران توانی بچێتە ناوچەی خووزستان ناوچەیەکی دەوڵەمەندە نەوت ھەروەھا کەمایەتی عەرەب دەژین سەددام ٢٢ی ئەیلوولی ١٩٨٠ پارێزگایەکی خستەسەر پارێزگاکانی عێراق سەددام جەنگەی پاڵپشتییەکی گەورەی وڵاتانی عەرەب ئەمریکا ئەورووپا دەستپێکرد ھەروەھا لەڕووی دارایییەوە وڵاتانی خەلیج پاڵپشتییەکی گەورەیان عێراق سەددام پارێزەری وڵاتانی عەرەب لەدژی شۆڕشی ئێران تەماشا دەکرا تاکە دژایەتی ئەوا یەکێتیی سۆڤیەت ڕەتیانکردەوە پاڵپشتی عێراق جەنگەدا سەرکردایەتی سۆڤیەت ھۆکاری ئەوەیان مامەڵە خراپەکانی سەددام گەڕاندەوە کۆمۆنیستەکانی عێراق لەکاتی جەنگەکە شکاندنی یاسا نێودەوڵەتییەکان پشتگوێ خرا سنوور دەسەڵاتەکان ھاوکات عێراق لەڕووی ئابووری سەربازییەوە یارمەتی دەدرا ھاوپەیمانەکانییەوە کەدواتر بوونە ھۆکارێکیش سەددام چەکی کیمیایی لەدژی کورد ئێرانییەکان بەکاربھێنێت ھاوکات پاڵپشتی عێراقیش دروستکردن گەشەپێدانی چەکی ئەتۆمی ڕۆژانی جەنگەکە شەڕێکی گەورە بەندەرەکان دروستبوو عێراق ھێرشی کردە ناوچەی خووزستان سەرەتا عێراق توانی ناوچەیەک کۆنتڕۆڵ لەدەستدانی چەندەھا سەربازی بوویەوە ڕووبەڕووی ھێرشی شەپۆلی بوویەوە ئێرانییەکانەوە ساڵی ١٩٨٢ عێراق شکست بوویەوە لەدوای ڕێگایەک دەگەڕا کۆتایی جەنگە بھێنێت لەوکاتەدا سەددام وەزیرەکانی بۆچوون ڕاوێژکارییەکەیان پێشکەش وەزیری تەندرووستی دکتۆر ڕیاز ئیبراھیم پێشنیاری کابینەکەی سەددام ئاشتی ڕابگەیەنێت دانووستاندنێکی ئاشتیانە لەسەرەتادا وا دەرکەوت سەددام پێشنیارەی قبووڵ کردووە بەوەی سەددام کابینەکەی دیموکراسی دەزانی حەفتەیەک دکتۆر ئیبراھیم کارەکەی دوورخرایەوە بەرپرسیارێتی ھەڵگرت ڕووداوێکی ھەڵەی پزیشکی نەخۆشخانەیەکی عێراقی نەخۆشێک مرد بەھۆی پێدانی دەرمانی ھەڵەوە ڕۆژێک دکتۆر ئیبراھیم دەستگیرکرا ناوبراو کارەکەی وەزیر دوورخرابوویەوە بەرلەوەی دەستگیربکرێت ئەوا ڕای گشتی ڕایگەیاند دڵخۆشە بەوەی زیندووە ڕۆژی دەستگیرکردنی ئەوا پارچەیەک جەستەی دکتۆر ناردرا ژنەکەی عێراق جەنگێکی درێژخایەن دۆزییەوە سەدەی بیستەم وێنەی نەبوو لەڕووی درێژی ماوەکەی عێراق لەکاتی جەنگەکە چەکی کیمیایی بەکارھێنا ئێران ھەروەھا کوردەکانی عێراق دەیانویست ھەرێمی باکووری عێراق یارمەتی ئێران دروستبکەن چەکانەی عێراق وڵاتانی ڕۆژاوا بەتایبەتیش کۆمپانیاکانی ئەڵمانیای ڕۆژاوا دابیندەکرا حکوومەتەکەی ڕۆناڵد ڕیگان ڕێکارەکانی سنووردارکردنی ھەناردەکردنی ھەڵگرت ئەوا ئەمریکا ھاریکاری عێراقی لەدابینکردنی وێنەی سەتەلایتی پشاندانی بنکە سەربازییەکانی ئێران پەیوەندییەکانی ئەمریکا عێراق فراوانتربن ئەمریکا عێراقی لیستی وڵاتانەی پشتگیری تیرۆر لابرد یاریدەدەری سکرتێری وەزارەتی بەرگری ئەمریکا نۆیل کۆچ ھیچ کەسێک گومانی نییە عێراق ھاوکاریکردنی تیرۆریزم بەردەوامن… ھۆکاری ڕاستەقینەی کارەی ئەمریکا لەوکارە یارمەتیدانی عێراق بۆئەوەی جەنگی ئێران سەرکەوتووبێت یەکێتیی سۆڤیەت فەڕەنسا چین بەیەکەوە ڕێژەی ٩٠٪ چەکی عێراقیان دابین دەکرد لەماوەی ١٩٨٠ ١٩٨٨ سەددام حکوومەت وڵاتانی عەرەبی دەکرد کاش پشتگیری سیاسیی لەکاتی جەنگەکە پاڵپشتی بەدیاریکراوی ئەوەبوو کەرتی نەوتی عێراق زەرەرێکی گەورە بوویەوە ھێزی دەریاوانی ئێرانی کۆنتڕۆڵی کەنداوی فارس عێراق لەڕێگای ھەنگاوە دیپلۆماتیکییەکانی توانی سەرچاوە دارایییەکانی بەھێز بەتایبەت چین یەکێتیی سۆڤیەت فەڕەنسا ئەمریکا ترسیان گەشەسەندنی ڕەوتی شۆڕشی ئیسلامیی ئێران ھەبوو باڵبکێشێتە ناوچەکە ئێرانییەکان داوایان دەکرد عێراق باجی زیانەکانی جەنگەکەیان پێبداتەوە ھەنگاوانە بێسوود بەوەی پشتگیرییە نێودەوڵەتییەکان عێراق ٢٠ی ئابی ١٩٨٨ ١٦ی ئازاری ١٩٨٨ عێراق چەکی کیمیایی ھێرشی کردە ھەڵەبجە ئەنجامدا ٥٠٠٠ ھاوڵاتی سڤیلی بەماوەیەکی کورت کووشت لەوەی کاریگەری گازەکە ژیانی ھەزار مایەوە ھێرشکردنە ھەڵەبجە ھاوکات پڕۆسەی ئەنفال کوردستان لەناوبردنی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی کوردی پێشمەرگە دەستیپێکردبوو ئەمریکا ڕایگەیاند ھێرشکردنە ھەڵەبجە فەرمانی سەددام حوسێن ڕژێمی سەددام ئێرانی بەرپرسیاری ھێرشەکە دانا جەنگە ھەشت ساڵییە خوێناوییەکە بەکۆتایی ھات لەئەنجامی جەنگە ھەردوو وڵات سەددان ھەزار سەربازیان لەدەستدا ھەروەھا نزیکەی ملیۆنێک کوژران ئێران عێراق ھیچیان دەستکەوتانە نەگەیشتن سەرەتای جەنگەکە پلانیان بۆی دانابوو سنووری ھەردوو وڵاتیش بەنزیکی ھیچ گۆڕانکارییەکی بەسەردا نەھات باشوور ناوچەکانی دەوڵەمەند نەوت خووزستان بەسڕە ملمانێی ئابووری لەسەریدا ئەوا بەتەواوی خاپوور سنووری ھەردوو وڵاتیش گەڕایەوە سنووری جەنگەکە واتە ساڵی ١٩٧٩ ھاوکات ئێران ناوچەیەکی کۆنتڕۆڵکرد باکووری عێراق کوردستان ھەردوو وڵات ئابوورییە گەورەی ھەیان داڕمان ھات لەماوەی ھەشتاکان سەددام دەیان میلیارد دۆلاری وڵاتانی عەرەبی وەرگرت ملیاردێکی دیکە ھەموو ئەمانەش جەنگان ئێران لەپێناو ڕێگریکردن فراوانبوونی ڕەوتی تووندڕەوی شیعە لەناوچەکە شتەکان بەپێچەوانە ڕوویاندا خومەینی بەھۆی جەنگەکە پاڵەوان بەھۆی بەرگرییەی ئێران کردی لەکاتی جەنگەکە پشتگیرییەکی گەورەی جیھانی ھەبوو خومەینی جەنگە توانی ڕەوتی ڕادیکالیزمی شیعە نەک وڵاتانی عەرەبی بەڵکوو خودی عێراقیش بەرفراوانتر ھەڵمەتی ئەنفال ئەنفال ھەڵمەتێکی کۆمەڵکووژی کورد کەمایەتییانەی کوردستان دەژین نێویاندا ئیزدی تورکمان ئاشوورییەکان ھەڵمەتە فەرمانی سەددام حوسێن عەلی حەسەن مەجید جێبەجێکرا ھەڵمەتە سوورەتی ئەنفال قورئان وەرگیرا ھەڵمەتەکە پێشمەرگە کوردەکان جێبەجێکرا لەماوەی ساڵانی ١٩٨٦ ١٩٨٩ لەماوەی ھەڵمەتەدا ٥٠ ھەزار ١٠٠ ھەزار کوژران سەرچاوە کوردییەکان ئەوا ژمارەکە زیاترە نزیکەی ١٨٢ ھەزار دەیخەملێنن فشارەکان بۆسەر کوێت کۆتایی ھاتنی جەنگی ئێران عێراق ئەوا عێراق چاوی کەوتە کوێتی ھاوسنووری سەددام کوێت قەرزی جەنگەکە خۆشبێت دەیکردە نزیکەی ٣٠ میلیارد دۆلار کوێت ڕەتی کردەوە سەددام ھەناردەی نەوتی کەمکردەوە نرخی نەوت بەرزبێتەوە کوێت ڕەتی کردەوە ھەمان کار سەددام ھەنداردەکردنی نەوتی وڵاتانی دەرەوە کەمکردەوە لەپێناو بەرزکردنەوەی نرخی نەوت گەڕاندنەوەی قەرزە کەڵەکەبووەکانی لەبەرامبەردا کوێت داواکاری سەددامی کەمکردنەوەی ھەناردەکردن ڕەتکردەوە نەوتێکی ھەناردەی بازاڕەکانی دەرەوە بەمەش نرخی نەوت نزمی مایەوە سەددام بەردەوامی جەختی لەوە دەکردەوە لەڕوانگەی مێژووەوە کوێت بەشێک عێراق کوێت بووکەڵەیەکی دەستی ئیمپریالیزمی بەریتانییە بۆچوونەی سەددام ٥٠ لەناوخۆی عێراقدا دەبیسترایەوە ھاوردەکردنی زیاتری کوێت وایکرد چاوی زیاتری لەسەربێت کوێت عێراق بەیەکەوە ٢٠٪ نەوتی جیھانیان دابین دەکرد بەراورد سعودیە ٢٥٪ عێراق ھێشتا کەرەستەی جەنگی لا مابوویەوە سەددام فەرمانی تۆپھاوێژەکان ببەنە سنووری عێراق کوێت لەدوای تێکچوونی پەیوەندییەکانی عێراق کوێت ئەوا سەددام حوسێن پەیامی ئەمریکای پێگەیشت ئەمریکا چ وەڵامدانەوەیەکی باسەکە ببێتە داگیرکردنی کوێت لەوکاتەدا ئەمریکا دەیەک پەیوەندییەکی باشی عێراقدا ھەبوو حکوومەتەکەی ڕۆناڵد ڕیگان ٤ میلیارد دۆلاری بەخشیبووە عێراق لەپێناو بووژاندانەوەی کەرتی کشتووکاڵی وڵاتەکە لەبەرامبەر شکاندنی کەرتی کشتووکاڵی ئێران عێراق سێیەم سودمەندترین وڵاتی دەست ئەمریکا نیسانی ١٩٩٠ لەبەرامبەر کاردانەوە نەرێنییەکان لەدژی ئەودا سەددام ھەڕەشەی ڕووخاندنی نیوەی ئیسرائیلی چەکی ئەتۆمی شتێک لەدژی عێراق ئایاری ١٩٩٠ سەددام ڕەخنەی پشتگیرییەکانی ئەمریکا ئیسرائیل گرت ڕایگەیاند ئەمریکا ناتوانێت بەمشێوەیە پەیوەندی دۆستایەتی عەرەب پەرەپێبدات تەممووزی ١٩٩٠ سەددام ھەڕەشەی سەربازی لەدژی کوێت ئیمارات ڕاگەیاند ئاماژەی بەوەکرد سیاسەتی ھەندێ وڵاتی عەرەبی ئەمریکاوە بەڕێوەدەبردرێت بەھۆی ئەمریکاوە ئامانج ئاسایشی وڵاتانی عەرەبی دەخەنە مەترسییەوە لەکاردانەوەی ھەڕەشانە ئەمریکا کەشتی فڕۆکەی جەنگی بردە کەنداوی فارس سەددام بانگێشتی باڵیۆزی ئەمریکای عێراق کۆبوونەوەیەکی بەپەلە بابەتی کوەیت سەددام ڕایگەیاند دوایین ھەل کوەیت دانووستاندن کوەیتییەکان ھەروەھا ڕاگەیاند عێراق مردن ھەڵنابژێرێت دوایین کۆبوونەوەی عێراق کوەیت بەڕێوەچوو دانووستاندنی کۆبوونەوەیە شکستی ھێنا ھۆی سەددام ھێزەکانی ڕەوانەی کوەیت داگیرکردنی وڵاتە لەوکاتەدا ناکۆکەی لەنێوان سەددام ئەمریکا پەرەی سەند بەتایبەت سەددام پەیوەندییەکانی سۆڤیەت پتەوکرد ھەروەھا میخایل گۆرباچۆڤ ڕایگەیاند ڕاوژێکاری سەربازیی پێویستییەکانی ئەوا ھاوکاری عێراق شەڕی کەنداو ٢ی ئابی ١٩٩٠ سەددام کوەیتی داگیرکرد سەرەتا سەددام وا دەرخست یارمەتی شۆڕشگێڕی کوەیتی ٨ی ئاب حکوومەتی کاتیی کوەیتی ئازاد ی ڕاگەیاند حکوومەتە پشتگیری پاڵپشت ٢٨ی ئاب بەفەرمی عێراق کوەیتی ١٩ەمین پارێزگای عێراق ناساند ھەموو ئەوانەش دوو جەنگی ئێران عێراق ڕوویاند سەددام ئەوکاتە ھاوکاری لەوڵاتانی کەنداو دەکرد تاکوو عێراق ڕێگری داگیرکردنیان ھەمان شتی کردەوە داگیرکردنی کوەیت سەددامیان پرسی بۆچی کوەیتی داگیرکرد سەددام وەڵامدا وتوویەتی کوەیت ١٩ەمین پارێزگا مافی عێراق ھەروەھا ھەرکاتێک شتێک بێتە مێشکمەوە ئەوا دەیکەم شوباتی ١٩٩١ ھاوپەیمانییەکی نەتەوەیەکگرتووەکان بەسەرۆکایەتی ئەمریکا کوەیتی سەربازە عێراقییەکان ڕاماڵی بەھێزیی ئەوکاتەی عێراق بەھۆی ھاوکاریییە دەیان ملیارد دۆلارییەکانی کوەیت وڵاتانی کەنداو ھەروەھا کڕینی چەک ئامێری قورس یەکێتیی سۆڤیەت فەڕەنسا ئەڵمانیا بەماوەیەکی کورت داگیرکردنی کوەیت سەددام ١٠٠ ئوتومبێلی مارسیدێسی نوێی زنجیرەی ٢٠٠ گەیاندە میسر ئەردەن دیارییەک دیارترین سەرنووسەرەکانی وڵاتانە دوو ڕۆژ ھێرشەکەش ھەواڵی ئەوە بڵاوکرایەوە سەددام ٥٠ دۆلاری بەکاش بەدیاری داوەتە حوسنی موبارەک سەرۆکی میسر سەرەتای حەفتەی یەکەمدا جۆرج دەبیلیوو بۆش لەدوورەوە قسەی جەنگی کەنداو ئەمریکا لەلایەک کوەیت دوژمنێکی سەرسەختی ئیسرائیل ھەروەھا لەپەیوەندییەکی باشدا یەکێتیی سۆڤیەت لەلایەکی دیکەشەوە ئاسایشی ناوچەکە ئەمریکییەکان گرنگ لەبەرئەوەی وەبەرھەمھێنانی زۆریان ناوچەیەدا ھەبوو داگیرکردنی کوەیت عێراقەوە زەنگی مەترسییەکانی بەرزبوونەوەی نرخی نەوتی لێدا بەریتانیا لەوکاتەدا ملیاران دۆلاری لەڕێگای وەبەرھەمھێنان کەرتی بانقی کوەیت قازانج لەوکاتەدا ھاریکارییەک لەنێوان ئەمریکا یەکێتیی سۆڤیەت دروست ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان دەرفەتی کۆتایی بدەن عێراق تاکوو کوەیت بکشێتەوە ھەروەھا سەددام وادەیە نەکشێتەوە ئەوا ڕەزامەندی بەکارھێنانی ھێز دەرکرا ئەمریکییەکان ترسیان سعودیە ھەبوو بکەوێتە دژایەتی عێراق سعودیە وڵاتێکی دەوڵەمەندە نەوت ساڵانی چلەکانەوە بەیەکێک ھاوپەیمانەکانی ئەمریکا ھەروەھا لەبەرئەوەشی سعودیە داگیرکاری عێراق بۆسەر کوەیت ھەڵوێستی دەرکردبوو ئەمریکا گرووپێک ھاوپەیمانەکانی نێویاندا میسڕ سووریا چیکۆسلۆڤاکیا بەیەکەوە چەک ھێزیان گەیاندە سنووری سعودیە سنووری عێراق کوەیت دەورەدانی سووپای عێراقی لەماوەی دانووستاندنەکاندا سەددام دۆزی فەڵەستینی زیندوو کردەوە بەڵێندان بەوەی ھێزەکانی کوەیت دەکشێنێتەوە مەرجەی ئیسرائیل واز کەناری ڕۆژاوا بەرزایییەکانی جۆلان کەرتی غەززە بھێنێت داواکارییەکەی سەددام وڵاتانی عەرەبی ئەمریکا ھاوپەیمانەکانی دۆسیەی فەلەستین دابەشکرد پاشان سەددام دواکات دەرفەتی ئەنجومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکانی پشتگوێ خست ئەمریکا ھاوپەیمانەکانی دەستیان ھێرشکردنە عێراق لەڕێگای ڕۆکێت فڕۆکەوە وێڕای ئیسرائیل عێراقەوە ئامانج گیرابوون شەڕەدا بێدەنگیان نواند وڵاتە عەرەبییەکان ھاوپەیمانیکردن ئەمریکا نەکشێنەوە شوباتی ١٩٩١ ئەمریکا بەریتانیا توانیان کوەیت تاکوو ڕووباری فورات ھێزە عێراقییەکان پاک بکەنەوە کۆتایی جەنگەکە ھێزە عێراقییەکان نەیانتوانی بەرگەی ھێرشەکانی ھاوپەیمانییە بگرن لەدژیان پێکھاتبوو ئەنجامدا ١٧٥ ھەزار عێراقی دەستگیرکران ٨٥ ھەزاریش بوونە قوربانی جەنگەکە لەکاتی پڕۆسەی ئاگربەستدا سەددام ڕازی بەوەی چەکە بایلۆژییەکانی پارچە ھەروەھا ڕێگەی بەنوێنەرانی نەتەوە یەکگرتووەکاندا لێکۆڵینەوە ناوچانە چەکی لێبووە گەمارۆی بازرگانی عێراق مایەوە لەدوای تەواوبوونی جەنگەکە سەددام سەرکەوتنی ڕاگەیاند جەنگە لەبەردەمی گەلی عێراق شەڕی کەنداو لەدوای جەنگەکە ڕێگە گرووپە نەتەوەیی ئاینییەکانی عێراق کرایەوە کۆت بەندەی دەسەڵاتی سەددام جوڵە کورد شیعەکانی عێراق بوونە ھەڕەشە جێگیریی دەسەڵاتی حکوومەتەکی سەددام حوسێن ڕاپەڕینی کوردەکان باکووری عێراق شیعەکانیش باشوور ناوەڕاستی عێراق دەستیپێکرد ڕاپەڕینەکانی بەھاری ١٩٩١ وایکرد ١٠٠ ھەزار ١٨٠ ھەزار ببنە قوربانی زۆربەیان کەسانی سڤیل وێڕای ئەمریکا ھانی ڕاپەڕینی سەددامی دەکرد ھیچ یارمەتییەکی گرووپە یاخییەکانی نەدەدا ئێران ھاوسۆزی گرووپە یاخیبووە شیعەیییەکان ھەمان کاتدا حەزی ھەڵگیرساندنی جەنگێکی دیکە نەبوو عێراق تورکیا دژایەتی ھەر سەربەخۆبوونێکی کورد دەربڕی سعودیە وڵاتانی عەرەبی شۆڕشێکی شیعەکان دەترسان سەددام سەرکوتکردنی گرووپە یاخییبوەکان سەرکەوتنی بەدەستھێنا نەیتوانی وڵات بگەڕێنێتەوە دۆخی ئابووری سەربازی قۆناغی جەنگی کەنداو سەددام سەرکەوتنەی بەبردنەوە دانا لەبەرامبەر ھێزەکانی ئەمریکا وایکرد وێنەی سەددام خۆشەویست جیھانیی عەرەبی بەتایبەت نەیاری ئەمریکا سەددام لەوکاتەدا کەسێکی ئیسلامیی دڵسۆزی ئایینیش دەرکەوت دوابەدوای ئەوە بەشێک یاساکانی شەریعە وڵاتدا کاریان پێکرا ھەروەھا درووشمی خودا گەورەیە اللە اکبر دەستنووسی سەددامەوە خرایە ئاڵای عێراق سەددام قورئانێکیشی خوێنی خۆیەوە دروستکرد قورئانەکە ٢٧ لیتر خوێنی سەددام نووسرا سەددام ئەوکارەی سوپاسکردنی خودا پاراستنی ڕووداو پلانێکی مەترسیدار پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان گەمارۆ عێراق دەستپێکی داگیرکردنی کوەیت عێراقەوە ئەوا گەمارۆ خرایە عێراق لەسەری لانەبردرا ھاوردەکردنی نەوتی عێراق بلۆککرا نەوەدەکان نەتەوە یەکگرتووەکان سزا گەمارۆکانی سووککرد بەبەرچاوگرتنی دۆخی خراپیی ھاوڵاتیانی عێراق خەڵکی ناوەڕاست باشووری عێراق بەھۆی گەمارۆکانەوە بوونە قوربانی مردن ٩ی کانوونی ١٩٩٦ حکوومەتەکەی سەددام پێشنیاریی ١٩٩٢ی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕازی پڕۆگرامی نەوت خۆراک پڕۆگرامە ڕێگا عێراق دەدرا لەبەرامبەر ناردنی نەوت خۆراک پێداویستییە تایبەتیی پزیشکییەکان وەربگرێت پەیوەندی عێراق ئەمریکا لەدوای جەنگی کەنداو ھەر ھەستیاری مایەوە ئەمریکا ڕۆژی ٢٦ی حوزەیرانی ١٩٩٣ مووشەکێکی ئاراستەی عێراق بەئامانج گرتنی بنکەی دەزگای ھەواڵگریی عێراق بەغدا ئەمریکا عێراقی تۆمەتباردەکرد شکاندنی ئاگربەستەکەی جەنگی کەنداو بەبەردەوامی پێدان دروستکردنی چەکی گەورەی لەناوبەر چەکانەی قەدەغەکراون ساڵی ١٩٩٨ بیل کلینتۆن سەرۆککۆماری ئەمریکا فرمانی دا بەبەردەوامیپێدانی گەمارۆ ئابوورییەکان ھێرشی ئاسمانی بۆسەر ناوچەی دژەفڕینی عێراق ئۆپەراسیۆنە نرا ئۆپەراسیۆنی ڕیوی بیابان بۆئەوەبوو لەناوخۆی عێراق لایەنەکان ھەوڵی لەقکردن ھاتنە سەددام بدەن ئەفسەری دەزگای سی ئای ئەی ڕۆبێرت بایر ڕاپۆرتێکی ئاماژەی بەوەدا ھەوڵیداوە تیرۆرکردنی سەددام حوسێن ساڵی ١٩٩٥ ھەروەھا ھەوڵێکی زۆریدا کودەتای سەربازیی عێراق ڕووبدات ساڵی ٢٠٠٢ دادناسانی نەمسا لێکۆڵینەوەیەکیان دەستپێکرد گواستنەوەی پارە حکوومەتی سەددام ڕودۆلف ئدلینگەر کەسایەتی سیاسیی حیزبی پارتی سۆسیال دیموکراتی نەمسا لەمەڕ سپیکردنەوەی پارە گواستنەوەی پارە بەڕێگایەکی نایاسایی دژ یاساکانی نەمسا ساڵی ٢٠٠٥ ڕۆژنامەنووسێکی نەمسایی ڕاگەیاند ڕودۆلف ئدلینگەر ١٠٠ ھەزار دۆلاری کۆمپانیاکەی سەددام وەرگرتووە وەکو بەخشیش بۆئەوەی کۆمپانیا نەمسایییەکان وەبەرھەمھێنان عێراق ساڵی ٢٠٠٢ یەکێتیی ئەورووپا ڕێگەچارەیەکی پێشنیارکرد کۆمسیۆنی مافەکانی مرۆڤی یەکێتییەکە ئامادەکرابوو ئاماژەی بەوەدەکرد عێراق ھیچ بەرەوپێشچوونێک نییە چارەسەرکردنی قەیرانی مافەکانی مرۆڤ حکوومەتەکەی سەددام ڕاپۆرت چارەسەرییەکەی بەتووندی ڕەتکردەوە ئاماژەشی بەوەدەکرد دەستدرێژی سێکسی ئامرازێکی توندووتیژی لەکاتی جەنگ عێراق بەکارھاتووە داگیرکردنی ٢٠٠٣ی عێراق ئەندامێکی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بەتایبەت ئەمریکا چاویان سەددام ھەڕەشەیەک جێگیریی ناوچەکە کانوونی دووەمی ٢٠٠٢ جۆرج دەبلیوو بۆش وتارێکیدا کۆنگرێسی ئەمریکا ئاماژەی بەوەکرد میحوەری وڵاتانی شەڕ عێراق ئێران کۆریای باکوور پێکدێت لەوەش بۆش ڕاگەیاند ئەگەری ھەیە ھێرشی سەربازیی بکەنە عێراق چونکە حکوومەتی عێراق ھەڕەشە بەوەی خەریکی دروستکردنی چەکی لەناوبەر کیمایین لەدوای تێپەڕاندنی بڕیارنامەی ١٤٤١ی ئەنجومەنی ئاسایش داوایدەکرد عێراق ھاوکاری چالاکانە بەخێرایی بێمەرج پێشکەش نەتەوەیەکگرتووەکان پشکنینەکانی دەستپێبکات چەکی لەناوبەر لەناوخۆی عێراق سەددام ڕێگای نەتەوە یەکگرتووەکان دا پشکنینەکانی ڕابەرایەتی پشکنەر ھانز بلیکس تشرینی دووەمی ٢٠٠٢ نەتەوە یەکگرتووەکان ڕاپۆرتی پشکنەرەکان ئاماژەی پێدرا ھیچ چەکێک نەدۆزراوەتەوە ڕاپۆرتەکە نووسرا عێراق ھاوکارێکی چالاک گەڕانەکان خێرانەبوون بڕیارنامەکەی ئەنجومەنی ئاسایش داواکرابوو ٢٤ی شوباتی ٢٠٠٣ سەددام چاوپێکەوتنێکی کەناڵی سی ئێس نیوز پەیامنێر دان ڕاتەر ڕێکخست چاوپێکەوتنەکە سێ کاتژمێری خایاند سەددام ڕەتی کردەوە خەریکی دروستکردنی ھیچ چەکێکی کۆمەڵکووژ بووبێت دژ ڕێنمایییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان بووبێت سەددام ڕاگەیاند حەزی دەکرد دیبەیتێکی تەلەفزیۆنیی ڕاستەوخۆ جۆرج دەبلیوو بۆش دیبەیتە ڕەتکرابوویەوە چاوپێکەوتنەی سەددام دیداری ناوبراوبوو لەدوای تێپەڕبوونی سەددام حوسێن چاوپێکەوتنێکی دیکەدا ئاماژەی بەوەدا عێراق ڕەنگە دروستکردنی چەکی لەناوبەریان کردبێت بۆئەوەی لەبەردەم ئێران بەھێز دەربکەون حکوومەتی عێراقی ھەڵوەشایەوە سێ حەفتە سەرەتای داگیرکردنی عێراق ئەمریکا ڕۆژی ٢٠ی ئازاری ٢٠٠٣ دەستیپێکرد سەرەتادا ھێزەکانی ئەمریکا شوێنانەیان داگیرکرد ھێزە عێراقییەکانی حکوومەت لێی لاواز نەمانی دەسەڵاتی سەددام عێراقەوە دیاربوو بەتایبەت بڵاوبوونەوەی ڤیدیۆیەکی سەددام وای پشان دەدا بەغدایەوە پشتیوانەکانی دەردەکەوێت ٩ی نیسان بەغدا کەوتە ژێردەستی ھێزەکانی ئەمریکا بەدیاریکراویش شکاندنی پەیکەری سەددام پشاندرا لەوکاتە سەددام ھیچ شوێنێک نەدەدۆزرایەوە گرتن دادگایی گرتن دەستبەسەرکردن نیسانی ٢٠٠٣ لەحەفتەی کەوتنی بەغدا خۆحەشاردانی سەددام ھێشتا پرسیاردا مابوویەوە شایەتحاڵی بینینی سەددام بڵاوکرایەوە ھیچیان جێگای دڵنیایی ڕاستیی نەبوون چەندجارێکیش تۆماری دەنگی سەددام بڵاودەکرایەوە بانگەشەی دەسەڵات ھێزی جەماوەری دەکرد سەددام خرایە سەرەوەی پێرستی داواکراوترین عێراقییەکان ئەمریکاوە تەممووزی ٢٠٠٣ کوڕەکانی عودەی قوسەی نەوەکەی مستەفا کووژران شەڕە تەقەیەک ھێزەکانی ئەمریکا ١٣ی کانوونی ٢٠٠٣ ئۆپەراسیۆنی بەرەبەیانی سوور سەددام حوسێن ھێزەکانی ئەمریکا گیرا لەدوای دۆزینەوەی چاڵێکی نزیک کێڵگەیەک نزیک تکریت دەستگیرکردنی سەددام گواسترایەوە بنکەی ئەمریکییەکان نزیک تکریت دواتریش برایە بنکەی ئەمریکییەکان لەنزیک بەغدا بەڵگەنامە چاوپێکەوتنەکانی سەددام لەکاتی دەستبەسەربوونی بنکە ئەمریکییەکان ئەرشیڤی دەزگای ئێف ئایەوە بڵاوکرایەوە ڕۆژی ١٤ی کانوونی پۆل برێمەر حاکمی مەدەنی عێراق دەستگیرکردنی سەددام کێڵگەیەکی نزیک تکریت بەفەرمی ڕاگەیەندرا بریمەر گرتەیەکی ڤیدیۆیی لەکاتی دەستبەسەرکردنی سەددام پشاندا ڤیدیۆیەکە سەددام ڕیشێکی زۆرەوە جیاواز دەرکەوتنە دیارەکانی دەرکەوت ئەمریکاوە ئەوە پشتڕاستکرایەوە تەندرووستی سەددام باشە برێمەر ئاشکراکرد نیازیان ھەیە سەددام بخەنە دادگایییەکەوە ھێشتا بڕیاردان چۆنییەتی وردەکارییەکانی دەرنەچووە عێراقی ئەمریکییانەی لەوکاتە قسەیان سەددام ئەوەیان درکاند سەددام ھێشتا متمانەی بەخۆیەوە سەرکردە دەزانێت ڕۆژنامەی تابلۆیدی سەنی بەریتانی وێنەیەکی سەددامی ڕووپەری ڕۆژنامەکەی بڵاوکردەوە شۆرتێکی سپی دەردەکەوتبوو وێنەکانی دیوی ناوەوەی ڕۆژنامەکە وێنەی سەددام دانرابوو خەریکی شووشتنی بێجامە پێخەفەکەی حکوومەتی ئەمریکا بڵاوکردنەوەی وێنانەی سەرپێچی ڕێککەوتننامەی ژنێف دانا بڕیاریاندا لێکۆڵینەوە دەرچوونی وێنانە لەوکاتەدا سەددام لێکۆڵینەوەی لەگەڵدا دەکرا جۆرج پیرۆ نوێنەری دەزگای ئێف ئای زیندانەی سەددامی جۆری ڤی ئای سی واتە تاوانباری گرنگ زیندانەکە ڕێگە سەددام درا باخچەیەکی بچووک بۆخۆی بڕووێنێت سەددام ڕۆژەکانی خەریکی نووسینی شیعر ھەروەھا کۆتا ڕۆژەکانی لەسێدارەدانی ئەوا میراتی چۆنییەتی نووسینەوەی مێژوو قسەی کردووە دادگایی ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠٠٤ سەددام یانزدە گەورە سەرکردەکانی حیزبی بەعس ڕادەستی حکوومەتی عێراق ئامادەبوونیان دادگایەک تاوانەکانیان لەدژی مرۆڤایەتی حەفتەیەک سەددام حوکمی لەسێدارەدانی دەرچوو بەھۆی تاوانی کۆمەڵکووژی دوجەیل ساڵی ١٩٨٢ ھەروەھا تۆمەتی کوشتنی ١٤٨ لەپاڵ دەستدرێژی توندوتیژی ژنان منداڵان لەکاتی دادگایییەکە سەددام پارێزەرەکەی داوایان دەکرد ھێشتا سەددام سەرۆکی شەرعی عێراق بانگبکەن بەشێک پارێزەرەکانی سەددام ھەوڵی تیرۆرکردنیان درا چەندجارێک سەرۆکی دادگا گۆڕدرا ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٦ سەددام حوسێن تاوانی دژ مرۆڤایەتی بەسەردا ساغ بوویەوە حوکمی لەسێدارەدانی تاکوو مردنی دەرچوو ھەریەکە بەرزان ئیبراھیم تکریتی عەواد بەندەر سەرۆکی دادگای شۆڕش ساڵی ١٩٨٢ بەھەمان سزا تۆمەتی سەددامیان بەسەردا جێبەجێکرا بەرزان عەواد ڕۆژی ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ لەسێدارەدران لەسێدارەدان سەددام لەیەکەم ڕۆژی جەژنی قوربان ٣٠ی کانوونی ٢٠٠٦ پەتێک سێدارە درا وێڕای ناوبراو گولە بکوژرێت سەددام کامپی داد کازمیە باکووری ڕۆژھەڵاتی بەغدا سێدارە درا کۆتا ساتەکانی سێدارەدانی سەددام نیوێک شەھادەی موسڵمانەنی خوێندووە جاری دووەمیدا نیوەی شەھادەکەی سێدارە دراوە سعودیە ئیدانەی سێدارەدانی سەددامی ڕۆژێکی پیرۆزدا ڕۆژ شێواز جێبەجێکردنی سێدارەدانی سەددام جیھانی ئیسلامیدا ڕووداوێکی شۆک سوپرایز دەرکەوت بەشێک سەرکردەکانی جیھانی ئیسلامی ڕێزیان سەددام نواند گرتەی کاتی سێدارە دانی سەددام مۆبایلێک گیرا گرتەکە ئەوە بینرا کەسانەی سەددامیان برد پەتی سێدارە ئەوا سووکایەتیان بەناوبراو ڤیدیۆیەکە لەماوەیەکی کورتدا ئینتەرنێت سەرتاسەری جیھان بڵاوبوویەوە خواسێکی جیھانیی ئەوەشکرا لەدوای سێدارە درانی ئەوا شەش چەقۆ لاشەی سەددام دراوە سەددام ڕۆژی ٣١ی کانوونی ٢٠٠٦ لەدایکبوونی تکریت نێژرا سەددام ٣ کیلۆمەتر دوورتر کوڕەکانی نێژرا ئابی ٢٠١٥ لەکاتی شەڕی داعش عێراق ئەوا مەزاری سەددام ڕووخێندرا ڕووخانی مەزارەکەی سەرچاوەکانی ھەواڵ ساڵی ٢٠١٤ ئەوەیان ڕاگەیاند گۆڕی سەددام شوێنێکی شاراوە تیرە عەشیرەتێکی ناوچەکە شوێنێکی نھێنی گواستراوەتەوە ھاوسەرگیری پەیوەندی خێزانییەکان سەددام ساڵی ١٩٦٣ ھاوسەرگیری ساجیدە تەلفاح ساجیدە کچە خاڵی سەددام واتە خەیروڵڵا تەلفاحە ھەر خاڵی سەددامی گەورەکرد ھاوسەرگیرییەکەیان ھەر لەمنداڵییەوە ڕێکخرا ئەوکاتە سەددام تەمەنی پێنج ساڵان ھەروەھا ساجیدەش حەوت ساڵان سەددام ساجیدە میسر لەیەکتری مارەبڕان لەوکاتەی عێراق دوورخرابوویەوە ساڵی ١٩٦٣ گەڕانەوە ئەوا ھاوسەرگیرییەکەیان عودەی حوسێن ١٩٦٤–٢٠٠٣ کوڕە گەورەی سەددام ساجیدە ھەریەکە یەکێتیی تۆپی عێراقی کۆمەڵەی فیداییانی سەددام حوسێن دەزگایەکی میدیایی ناویاندا تەلەفزیۆنی عێراق ڕۆژنامەی بابلی بەڕێوەدەبرد عودەی کوڕە دڵخوازەکەی سەددام وادانرابوو ببێتە شوێنگرەوەی بەھۆی ڕەفتارەکانییەوە ئەوا ھەستەی سەددام عودەی نەما عودەی بەرپرسیاربوو تەقینەوەی ئوتومبێل دەستدرێژی سێکسی بەغدا ھەروەھا ئاھەنگێکی خانمی میسر سوزان موبارەک ھەڵسا کووشتنی خزمەتکارە نزیککەیەی سەددام تامکەری خواردن کەمال حەننا جیجۆ عودەی جیھانی ڕۆژاوا ناوبانگی دەرکرد شەڕی کەنداو تاڵانی دزییەکی گەورەی کوەیت ئەنجامدا لەوێ بەبەھای ملیۆنان دۆلار زێڕ ئوتومبێل پێداویستی پزیشکی دزی لایەنگرانی عودەی بەوەش ناسراوبوو دڵڕەقانە ڕەفتاری دەکرد کەسانەی بێدڵی ئەویان دەکرد ناویشاندا کچە خۆشەویستەکەی ھاوڕێکانی بێدڵی ئەویان کردبایە ھەروەھا بەخراپی وەرزشوانەکان دەجووڵایەوە ئەنجامی خراپیان تۆماردەکرد لەنموونەش دەرکرانی ھەڵبژاردەی عێراق جامی جیھانیی فیفای ١٩٨٦ ئەوا سەری یاریزانەکانی سفر عودەی کچی عیزەت دووری ھاوسەرگیری ماوەیەکی کورت لەیەکتری جیابوونەوە عودەی ھیچ منداڵێکی نەبوو ژنە قوسەی حوسێن ١٩٦٦–٢٠٠٣ دووەم کوڕی سەددام ناوەڕاستی نەوەدەکان ئەوا کوڕی دڵخوازی سەددام بەگوێرەی سەرچاوەکان لەوە نزیکبوو ببێتە شوێنگرەوەی سەددام بەوەی دڵی باوکی بەدەستھێنابوو ھەڵەی کەمتری دەکرد بەراورد برا گەورەکەی قوسەی گاردی کۆماری عێراقی ھێزەکانی ئەمن خاسی بەڕێوەدەبرد وابڕوا بەفرمانەکانی ھەزاران شیعە یاخیبووەکانی کوشتبێت قوسەی جارێک ھاوسەرگیری سێ منداڵیشی ھەبوو ڕەغد حوسێن لەدایکبووی ١٩٦٨ کچە گەورەی سەددام حوسێنە لەدوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس عێراقی ئەردەن جێھێشت ئەوەبوو بنەماڵەی شا ئەردەن پارێزبەندی مسۆگەرکرا ھاوکات جارێک حکوومەتی عێراقی داواکراوە لەبەرامبەر چالاکییەکانی حیزبی بەعسی قەدەغەکراو خێزانی شاھانەی ئەردەن ڕەتیان کردووەتەوە ڕەغد ڕادەستی عێراق بکەنەوە ڕەنا حوسێن لەدایکبووی ١٩٦٩ دووەم کچی سەددامە خوشکەکەی ڕەغد ئەردەن دەژی ڕەنا سەددام کامل ھاوسەرگیری چوار منداڵی ھەیە حەلا حوسێن لەدایکبووی ١٩٧٢ سێیەم بچووکترین کچی سەددامە زانیاری حەلا کەمە ساڵی ١٩٩٨ ھاوسەرگیری ژەنەڕال کەمال مستەفا عەبدوڵڵا سوڵتان تکریتی لەدوای ٢٠٠٣ منداڵ خووشکەکانی ڕوویانکردە ئەردەن سەمیرە شابەندەر لەدایکبووی ١٩٤٦ دووەم ژنی سەددامە ساڵی ١٩٨٦ ھاوسەرگیریان لەوەش سەمیرە ژنی بەڕێوبەری ئەوکاتی ھێڵە ئاسمانیەکانی عێراق ھاوسەری سەددام ھاوکات سەددام سەمیرە ھاوسەرەکەی لەیەکتری جیاکردەوە ساڵی ٢٠٠٣ سەمیرە چووە لوبنان ھەندێک سەرچاوە ئاماژەیان بەوەدەکرد شەشەمین منداڵی سەددامی سەمیرە ئەوە ئەندامانی خێزانی سەددام ڕەتکرایەوە دەگوترا سەددام ھەریەکە نیزال حەمدانی ئیمان حویش ھاوسەرگیری کردووە بەتایبەت دووەمیان ساڵی ٢٠٠٢ بەنھێنی ئابی ١٩٩٥ ڕەغد ھاوسەرەکەی حوسێن کامل مەجید ڕەنا ھاوسەرەکەی سەددام کامل مەجید منداڵەکانیان چوونە ئەردەن بەھۆی چالاکی ھاوسەرەکانیان لەدژی سەددام یارمەتیدانی ھێزەکانی ھاوپەیمانان گەڕانەوە عێراق سەددام لێخۆشبوونی دەکردن سێ ڕۆژ گەڕانەوەیان ئەوا ھاوسەری دوو کچەکەی سەددام بەتۆمەتی خیانەت گولە کوژران ئابی ٢٠٠٣ ڕووخانی ڕژێمی بەعس ئەردەن مافی پەنابەرێتی پارێزبەندی ڕەغد ڕەنا بەخشی تاکوو ئەمڕۆش دوو کچەکەی سەددام منداڵەکانیان لەوێ دەژین ھەر مانگەدا چاوپێکەوتنێکیان تۆڕی سی ئێن ئێن کەناڵی عەرەبییە ئەنجامدا ڕەغد باوکییەوە باوکێکی باشبوو دڵێکی گەورەی ھەبوو لێکرا پەیامێکی باوکی ھەبێت ئەوا بیڵێت ڕەغد خۆشم دەوێی بیرت دەکەم لەوەی ٢٠٠٣ ھێرشبکەنە عێراق جیاکردنەوەی سەددام لایەنگرانی ئەوا سی ئای ئەی ڤیدیۆیەکی دروستکراوی بڵاوکردەوە سەددام سێکس کوڕی ھەرزەکار پێرستی پۆستە حیزبی حکوومییەکان سەرۆکی جیھازی موخابەراتی عێراقی ١٩٦٣ جێگری سەرۆکی عێراق ١٩٦٨–١٩٧٩ سەرۆککۆماری عێراق ١٩٧٩–٢٠٠٣ سەرۆکوەزیرانی کۆماری عێراق ١٩٧٩–١٩٩١ ١٩٩٤–٢٠٠٣ فەرماندەی ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕش حیزبی بەعس ١٩٧٩–٢٠٠٣ سکرتێری گشتی حیزبی بەعسی عێراق ١٩٧٩–٢٠٠٦ سکرتێری گشتی فەرماندەی حیزبی بەعس ١٩٨٩–٢٠٠٦ یاریدەدەری سکرتێری گشتی حیزبی بەعسی عێراق ١٩٦٦–١٩٧٩ ئەمانەش ببینە فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی بەغدا فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی سەددام ماڵی سەددام فیلم کەناری سەددام گوندێکە ھیندستان بەناوی سەددام کراوە ھاوسۆزی ناوبراو شەڕی کەنداوی ١٩٩١ سەرچاوەکان تێبینییەکان ڕۆماننووسانی سەدەی ٢٠ەم ڕۆماننووسانی سەدەی ٢١ەم ڕۆماننووسانی عەرەب سەددام حوسێن سەرکردەکانی حیزبی بەعسی عێراقی سەرکردەکانی شەڕی سارد سەرۆک کۆمارەکانی عێراق سەرۆک وەزیرانی عێراق لەدایکبووانی ١٩٣٧ مردووانی ٢٠٠٦ نووسەرانی عێراقی ڕەخنەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا سەرۆک کۆمارە ئیعدام کراوەکان موسڵمانە سوننەکانی عێراق جێگرەکانی سەرۆک کۆماری عێراق

ڕێکخراوەی مافی مرۆڤی کوردستان RMMK ر م م ک پێکھاتەیەکی ناسیاسی نا ئایینیە ٩ی ئاپریلی ٢٠٠٥ ٢٠ی نەورۆزی ١٣٨٥ ھەتاوی کوردستانی ئێراندا دامەزرا ناوەندی ئیداری ڕێکخراوە شاری تارانە ڕێکخراوە تێدەکۆشێ پاراستنی مافی مرۆڤ بەتایبەت کوردستاندا پێناوی ئیعلانی جیھانی مافی مرۆڤدا ر م م ک دامەزرانی ماوەیەکی کورتدا توانی دەیان چالاکی مافی مرۆڤ خۆ کۆبکاتەوە سیستماتیک دەست تۆمارکردنی پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ رۆژھەڵاتی کوردستان ڕێکخراوەکە دامەزرێنەر ئەندامانی ھەر سەرەتاوە کەوتە ھەڕەشە گووشاری ناوەندە ئیتلاعاتی ئاسایشییەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران کاتەی گووشارەکان گیرانی بەشێک ئەندامانی چالاکی ڕێکخراوەکە دەستبەسەرکرانی کەبوودوەند گەیشتە لوتکە ئەگەرچی چالاکییەکانی ر م م ک گیرانی کەبوودوەند کۆچی بەشیک ئەندامانی تاراوگە ماوەیەک سفر نزیک بۆوە سەرەڕای ساڵانەی دواییدا ڕێکخراوەکە ھەوڵی داوە درێژە چالاکییەکانی موحەمەدسدێق کەبوودوەند دامەزرێنەری ڕێکخراوەیە ھاوینی ٢٠٠٦ەوە زیندانە کۆماری ئیسلامیەوە بڕیاری ١٠ زیندانی دەرچوە کەبوودوەند باوکی مافی مرۆڤ ڕۆژھەڵاتی کوردستان ناسراوە زینداندا کۆمەڵێک نەخۆشی پڕۆستات ھەوکردنی سییەکان چڵکی ریخۆڵە ھتد بەستەر دەرەوە ماڵپەڕی ڕێکخراوەی مافی مرۆڤی کوردستان فارسی ئینگلیزی سەرچاوەکان

رەھەند گۆڤارێکی فیکری سەربەخۆی تایبەتە تیۆر چاند راڤەکردن ناوەندی رەھەند لێکۆلینەوەی کوردی بلاو دەکرێتەوە گۆڤاری رەھەند سالی ١٩٩٦دا دامەزراوە چالاکیەکانیشی ناوەوە کوردستان مالپەری رەھەند دا ھاتووە ئامانجی رەھەند کارکردنە دامەزراندنی رۆشنبیریەکی نوێگەر ھەندێک نووسەرانی گۆڤاری رەھەند بریتین بەختیار عەلی ئاراس فەتاح مەریوان وریا قانع رێبین ھەردی سەرچاوەکان مالپەری فەرمیی گۆڤاری رەھەند ماڵپەری کتێبخانەی کوردی گۆڤارەکان زمانی کوردی

ئێوارەی پەروانە ڕۆمانێکی کوردییە نووسینی بەختیار عەلی ڕۆمانەکە پێک ھاتووە ٢٢ بەش کۆتایی نووسینی مانگی پێچووە کانوونی دووەمەوە تشرینی ساڵی ١٩٩٧ ڕۆمانەکە ناوەندی ڕھەندەوە ساڵی ١٩٩٨ سوید بڵاوبووەوە بڵاوکردنەوەی ڕۆمانە بەجتیار عەلی سەرنجی بۆلای ڕاکێشا ھاوکات ڕۆمانە دووەم ڕۆمانی بەختیار عەلییە کورتەی ڕۆمانەکە چونکە ھیچ جێیەک نییە بۆئەوەی بژین شاردا ژنە گەنجەکان ھەڵدێن شوێنێک بەرزایی شاخەکان شوێنێک دوور دونیا سەرزەمینی عاشقان ە پەروانە ھاوڕێکانی ژیانی ڕۆژانەیان سنوورێکی نەشکێنەری ھەیە باوکەکان براکان پارێزەرە زۆردارەکان نەریت ئیمانێک پشت ملیانەوەیە ھیچ ژوورێک نییە بەھرەکانیان ھیچ ژوورێکیش نییە عەشق لەدوای شاردا دیارنامێنن خۆشەویستەکانیاندا کوێ دەڕۆن پەروانە دیارنامێنێت دونیا دەڕوخێت خوشکەکەیدا خەندانە دەگەڕێت شوێنەوارەکانی پەروانە ھاوڕێ ھاودەمەکانیدا شوێنە شاراواکەی چیا بەرزەکان فێردەبێت سەرزەمینی عاشقان ە خۆشەویستەکان ویستبوویان ھەموو ھیواکانیانی بێننە چی ڕوودەدات ڕزگاریان ناتوانن وشەیەک بدۆزنەوە وەرگێڕانەکان فارسی غروب پروانه ٢٠١٧ وەرگێڕانی فارسیی ڕۆمانە مەریوان ھەڵەبجەییەوە کراوە ساڵی ٢٠١٧دا نشر نیماژ ەوە بڵاوکراوەتەوە کتێبەکە پێکدێت ١٣٦ لاپەڕە ئەڵمانی Perwanas Abend ٢٠١٩ ساڵی ٢٠١٩ کتێبەکە ئەڵمانی دەزگای یۆنیۆنسفێرلاگ ی ئەڵمانییەوە بڵاوکرایەوە کاری وەرگێڕانی کتێبەکە ڕاوێژ سەلیم ئوتە کانتێرا لانگ ەوە کراوە پێکدێت ٢٨٨ لاپەڕە عەرەبی مَسَاءُ الفراشة ٢٠١٩ کتێبەکە فەدوا دەروێش ەوە وەرگێڕدراوەتە زمانی عەرەبی ماوەیەکی نزیکدا کتێبەکە دەزگای دار الخان ی عەرەبییەوە بڵاودەکرێتەوە سەرچاوەکان Ehmed Zade Haşim Nation and novel a study of Persian and Kurdish narrative discourse Opsala ٢٠٠٣ وتارە ھەتیوەکان ڕۆمانەکان ڕۆمانەکانی بەختیار عەلی ڕۆمانە کوردییەکان کتێبەکانی بەختیار عەلی

عەبدوڵڵا پەشێو لەدایکبووی ١٩٤٦ شاعیرێکی کوردە بەھۆی دژایەتیی ڕەخنەگرانەیەوە دەسەڵاتدارانی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان شاعیرێکی سیاسیش دەرکەوتووە شێعر دەربڕین کەموکوڕییەکانی کۆمەڵگە سیاسەتی کوردیی داوەتە ڕەخنە شێوازی شیعر گوزارشتی بیر بۆچوونەکانی کردووە ژیان پەشێو ساڵی ١٩٤٦ بنەماڵەیەکی ئایینی گوندی بێرکۆت ی نزیک شاری ھەولێر لەدایک گوندە بووەتە بەشێک شاری ھەولێر باوکی مەلای گوندەکە بەھۆی نەخۆشی شێرپەنجە ھەر زوو ماڵاوایی دنیا دەکا پەشێو دەڵێ مامەکانم ھانیان دام بچمە خوێندن چوومە قوتابخانەی خالیدیە عەرەبی دەمخوێند ساڵی ١٩٦١ یەکەمجار دەست دەکا شیعر نووسین شیعری ھەفتەنامەی ھەولێر دا بڵاو دەکاتەوە دوابەدوای ئەوە خوێندنی ناوەندی دواناوەندی ھەر ھەولێر دەکا ساڵی ١٩٦٣ پەیوەندی دەکا یەکێتی قوتابیانی کوردستان نێوەڕاستی شەستەکان بەولاوە دەبێتە بەرپرسی قوتابیان کادیرێکی پێشکەوتووی پارتی دیموکراتی کوردستان ھەر ساڵانەدا دەست دەکا بڵاوکردنەوەی شیعرەکانی ڕۆژنامەی الاخبار – دەنگ شیعر بڵاو دەکاتەوە ڕۆژنامەیە ئەودەم ھەفتانە لاپەڕەیەکی کوردی تەرخان ساڵی ١٩٦٧ بەغداد ئاشنایەتی شێرکۆ بێکەسی شاعیر پەیدا دەکا ھەر کاتەش بتی شکاو ی چاپ گەیاندبوو ھەر ساڵەدا یەکجاری واز حیزبایەتی دێنێت بڕیار دەدا خزمەتی بیری سەربەخۆیی خوازی بکا ساڵی ١٩٧٠ دامەزراندنی یەکێتی نووسەرانی کورد بەغداد بەشداری کردووە ساڵی ١٩٧١ گوندی کەنداڵ ی دەشتی ھەولێر دەبێ مامۆستا کۆتایی ئابی ١٩٧٣دا بەھەوڵی کەسایەتییەکی دیاری کوردستان بەتایبەتیش سەرۆکی ئەوسای یەکێتیی نووسەرانی کورد سەیدا ساڵح یووسفی زەمانەی خوێندن یەکێتی سۆڤیەتی جاران وەردەگرێ ئیدی وڵاتی پوشکین گۆگل تۆلستۆی دەڕوا ساڵی ١٩٧٩ ماجستێری وەرگێڕانی ڕووسی ئینگلیزیی زانکۆی Maurice Thorez مۆسکۆ وەرگرت ھەر کاتەی وڵاتدا دەبێ کۆمەڵە شیعری شەو نییە خەونتان پێوە نەبینم ڕێی کاک محەممەدی مەلا کەریم ساڵی ١٩٨٠ بەغدا چاپ بڵاو دەکاتەوە ساڵی ١٩٨٤ دوکتۆرای ئەدەبییاتی وەرگرت تێزەکەی شاعیر نووسەری گەورەی کورد پیرەمێرد ساڵەکانی ١٩٨٥ ١٩٩٠ زانکۆی ئەلفاتیح عەرەبی جامعة طرابلس لیبیا مامۆستا پەشێو ١٩٩٥ەوە دانیشتووی شاری ھێلسینکی وڵاتی فینلاندە پەشێو زمانی کوردی عەرەبی زمانی ڕووسی ئینگلیزی ئالمانی دەزانێ وەرگێڕدراوەکانی پووشکین ویتمەن بەڵگەی لێھاتوویی بەتوانایی پەشێو نیشان دەدا وەرگێڕاندا بەرھەمەکان پەشێو ھۆنراوەی ١٩٦٣ کۆمەڵە شیعری ١٩٦٧ بڵاو کردوەتەوە فرمێسک زام ١٩٦٥–١٩٦٧ چاپی کەرکووک ١٩٦٧ بتی شکاو ١٩٦٧–١٩٦٨ چاپی کەرکووک ١٩٦٨ شەونامەی شاعیرێکی تینوو ١٩٦٨–١٩٧٢ چاپی بەغدا ١٩٧٢ دیوانی براکوژی چاپی ھەولێر ١٩٩٤ دوانزە وانە مناڵان شیعرێکی قەدەغە ١٩٦٩–١٩٧٣ چاپی بەرلین ١٩٩٧ شەو نییە خەونتان پێوە نەبینم ١٩٧٣–١٩٧٩ چاپی بەغدا ١٩٨٠ برووسکە چاندن ١٩٨٠–١٩٨٨ چاپی سوید ٢٠٠٠ زەردەپەڕ ١٩٨٩–٢٠٠١ چاپی سوید ٢٠٠١ پرێسکەی عاشقێکی زگماک چاپی کوردستان ٢٠٠٦ پشت نەوا کڕێوە ٢٠٠٦ ـ کۆی شێعرەکانی ١٩٦٥ ١٩٧٩ ـ ھەولێر ھەسپم ھەورە ڕکێفم چیا ٢٠٠٦ ـ کۆی شێعرەکانی١٩٨٠ ٢٠٠٥ ـ ھەولێر سەوڵم پۆڵا کەناریش دوور کۆی شێعرەکانی ٢٠٠٦ ٢٠١٩ ھەولێر پەشێو ھەروەھا بەرھەمەکانی نووسەر شاعیری گەورەی جیھان واڵت ویتمەن پووشکین وەرگەڕاندوەتە زمانی کوردی بەشێک شێعرەکانی وەرگێڕانی پووشکینی کتێبەدا بڵاو کردۆتەوە پووشکین ژیان بەرھەمی شاکاری ١٩٨٣ ـ س م پێتڕۆف ـ وەرگێڕان محەممەدی مەلاکەریم عەبدوڵڵا پەشێو ڕاو بۆچوونی نووسەر ئەدیب شاعیرانی کورد عەبدوڵڵا پەشێو پڕۆفسۆر دوکتورمارف خەزنەدار وێژەوان زستانی باکوور بەفر نابێ کوردستانی گوڵ نابێ پەشێوی شاعیریش شێعر نابێ پەشێو توانیویەتی تۆزێ وردەکاریی ڕۆمانتیکی ھەندێ شیکردنەوەی سایکۆلۆژی بڕێک وردبوونەوە سەرنجدان تەنگوچەڵەمەی ژیان دڵداری بزووتنەوەی نەتەوایەتی بکا ھەوێنی شێعرەکانی شێرکۆ بێکەس شاعیر عەبدوڵلا پەشێو یەکێکە شاعیرە دیارەکانی کورد ھاوتەمەن ھاوجیلی یەکترین پەشێو تەئسیرێکی گەورەی کردە بەشێک شاعیران بەھرەدارانی شاری ھەولێر دیوانەکانی دواییشی ئاخر دیومە ھیچ وەختێک خاڵی نەبووە نما جووڵەی جوانی شیعری کوردی پڕۆفسۆر شوکریە ڕەسووڵ لەوەی خەڵکی شاری ھەولێرە ڕاستیدا پەشێو شاعیرێکی کوردستانییە ڕاستە پەشێو پەیوەندی ھیچ حیزبێکی کوردستانییەوە نییە خوێنی کوردە عەقڵی کوردە ھەڵوێستەکانی کوردە بەڵگەشم ئەوە ھەر چەندە ژنێکی ڕووسی ھەیە بیستوومە کەس‌وکاری فێری کوردییەکی جوانی کردووە منداڵەکانی فێری کوردی کردووە دەلالەتی کوردایەتی پەشێوە کەریم دەشتی شاعیر پەشێو ڕۆڵی گاندی بینی بەنرخ دەنگی ئەراگۆنی نواند بانگەشەی ئازادی ڕۆڵی ئێلیۆت ی بینی تازە کردنەوەدا سەلاحەددین ئاشتی نووسەر عەبدوڵڵا پەشێو شاعیری بۆنەیەکی تایبەت نییە بەڵکوو شاعیری گەل نیشتمانەکەیەتی توانیویەتی دڵی کۆمەڵانی خەڵکدا بکاتەوە ئیسماعیل بەرزنجی شاعیر ڕۆژنامەنووس پەشێو کەسانەیە ئێمەی ھەولێری مۆسیقا جۆش خرۆشی لا دروست کردووین خۆشەویستی کچ جوانی ژن شاخ گوڵ فێری کوردایەتی دروست ھەڵوێستی کردووین دەڵێم پەشێو یەکسانە ھەولێر ئەنوەر مەسیفی شاعیر ئێمەی نەوەی پەشێو شانازییەوە تەماشای شیعرەکانی ھەندێ جاریش خۆم شیعرەکانی دەخوێنمەوە ناتوانم جۆرە شیعرانە بنووسم پەشێو یەکێکە شاعیرە تاک تەرایانەی شاعیرێکی جەماوەردۆست کتابی شیعری جەماوەر نووسی مۆزەیەکی مەڕمەڕی شاعیرانی کورد دروست بکرێ دەبێ پەیکەری پەشێویش ھەبێ چۆن نالی بابا تاھیر و… ھتد دەبێ ھەبن فوئاد محەممەد ئەمین چیڕۆکنووس عەبدوڵڵا پەشێو نەفەسە درێژەیە توانی کردار شیعر ئاوێتەی یەکتر بکا دەنگە نێرە وشە جوانانە تەعبیرە قووڵانەوە شیعر بگەیەنێتە ھەموو ماڵێکی کوردەوە شیعری چەکێکی بەرگری داگیرکەرانی کورد وای دەسەڵاتدارانی کوردی شیعری شیعرێکی خۆفرۆش تاس لووس نییە جوان کا بەردەمیاندا ئارایشت بکا تاکوو شوێنێک جێگایەکی بدەنێ لێی بحەسێتەوە پەشێو نامۆیی ھەندەرانیش خاک ئەشکەوتەکانی کوردستان پیرێژنەکانی کۆڵانەکانی ھەولێر کەرکووکی بیر نەچووە بەڵێ پەشێو پەشێو نییە پارە پەشێو نییە برسێتی بەڵکوو پەشێوە خاک ئاو سەربەخۆیی کورد شیعرانەی عەبدوڵڵا پەشێو کراونەتە بەرھەمی مۆسیقایی شیعرانەی عەبدوڵڵا پەشێو کرانە بەرھەمی گۆرانی ئەمانەن ھونەرمەندەی وتوویەتی بژار دیلان شیعری ئاڵای کوردستان عەدنان کەریم شیعرەکانی خاتوون چاوەنواری دارستانی سووتاو دەگا مریەم ئیبراھیم پوور شیعرەکانی دەرگا دڵی کێ نەورۆزی ٧٩ خاڵید ڕەشید شیعرەکانی ڕۆژەوە لەگەڵمانیت نیشتیمان سەربازی ون عەزیز شاھڕوخ شیعرەکانی دوازدە وانە چۆن دەتوانم لەبیرت تایەر تۆفیق شیعری دەستم محەممەد جەزا شیعری دەستم ھەردی سەڵاح شیعری دەستم ھاوتا ئەسعەد شیعری دەرگەکەتم بکەوە مەرزیە فەریقی شیعری نامە عەتا قەرەداغی شیعری جوانی ئەفسوناوی محەممەد ناتلی شیعری نامە ناسر کەریمی شیعری ساردیت دەمکوژێ کاروان عوسمان شیعرەکانی گەر ھاتی بەتەنیا وەرە سەربازی ون تۆش بەجێم دێڵی نموونەی شیعرەکانی پەشێو سەربازی ون وەفدێک دەچێتە شوێنێ گۆڕی سەبازی ون تاجە گوڵینەیەک دێنێ وەفدێک بێتە وڵاتی لێم بپرسێ کوانێ گۆڕی سەربازی ون دەڵێم گەورەم کەناری ھەر جۆگەیێ سەکۆی ھەر مزگەوتێ دەرگەی ھەر ماڵێ ھەر کڵێسەیێ ھەر ئەشکەوتێ گابەردی ھەر شاخێ درەختی ھەر باخێ وڵاتە ھەر بستەزەمینێ ھەر گەزە ئاسمانێ مەترسە کەمێک داخە تاجەگوڵینەکەت دانێ ٢ گەنجینە لەوساوە دنیا دنیایە ئادەمیزاد ئەشقی گەوھەر زێڕ زیوە پێناویان بنی دەریا قوللەی کێوی پشکنیوە کەچی ھەموو سبەینان گەنجینەیەک دەدۆزمەوە دەبینم کەزی بسکت نیوەی بالیفمی تەنیوە ٣ وانەی مناڵەکان ئەی یاخییە ژینتاڵەکان گەورە لاوکا حەیرانا مزگەوت دیوەخانا چیرۆکا ھۆنراوەی شاعیرێکی ترسنۆکا ڕەنگە زۆرتان بەرگوێ کەوێ ئازایەتی کوردایەتی نەکەن بڕوا ھەمووی درۆن درۆی پەتی وەرگێڕانی بەرھەمەکانی پەشێو شێعری پەشێو زمانانی وەرگێڕدراوە لەوانە زمانی فارسی بەشێکیان بریتین کولە بارِ یک عاشق مادرزاد گزیدە اشعار عبداللە پشیو ترجمە رضا کریم مجاور انتشارات مروارید ١٣٨٧ زمانی گڕ زبان شعلە شعر دو زبانە عبداللە پشیو ترجمە رضا کریم مجاور انتشارات اتحادیە نویسندگان کُرد ٢٠١٣ کاشتن رعد گزیدە اشعار عبداللە پشیو ترجمە نیروان رضایی نشر کتاب کولەپشتی ١٣٩٤ چاپ کراوەکان پەشێوەوە عەبدوڵڵا پەشێو شاعیرێک ڕەگەزی سەربزێوی ـ کۆکردنەوەی زیاد نادر عاللایی ـ خانەی ئەربیل ٢٠١٣ کۆی بەشێک وتارانەی پەشێو نووسراون مانیفێستی کۆبانێ عەبدوڵڵا پەشێو گەرمەی شەڕی قارەمانانە بەرخودانی مێژوویی کۆبانێ دا دەقێکی مانیفێستی کۆبانێ بڵاو کردەوە دەقی مانیفێستی کۆبانێ pashew com web documents kobane pdf pdf مانیفێسە وەرگێڕدرا زمانانی تریش مانیفێستی کۆبانێ زمانی فارسی لینکەدا ببیینن archive org web 20170915204120 nnsroj com fa detiles aspx id 7860 ID map 28 عەفرینگراد ھەروەھا گەرمەی بەرخودانی مێژوویی عەفرینیشدا شێعرێکی عەفرینگراد بڵاو کردەوە دەقی شێعری عەفرینگراد archive org web 20180403191747 pashew com web documents 1518755252300771 pdf دەقی شێعری عەفرینگراد دەنگی پەشێو youtube com watch v d35BOcZ2eyg چەمکێکی شێعری پەشێو زمان دەربڕین پەشێو ھەر سەرەتای نووسیندا مرۆڤێکی ڕۆشنبیر پێگەیشتوو ھەست دابڕانی نەتەوەکەی فیکریی ھونەریی کاریگەریی ڕوانگییەکان ھەوڵیداوە زمانێکی کوردیی پەتی ڕەوان شیعر بنووسێت سەیری شێوازی ڕێنووسی کوردییەکەشی دەبینین ڕێنووسێکی ھەڵە کوڕییە زمانەکەشی پاراو پەتی ساف بێگەردە فێری وانەیەکی بەرزی خۆشەویستیمان دەکا ھۆزان ڕێنووسی کوردی خزمەتێکی یەکجار نایابیشی پێشکەش کردووە سادەیی پەیڤ گوزارشتەکانی پەشێو بەرھەمی خاکەڕایی سادەیی خۆیەتی خۆیشی دەڵێ ھەمیشە سادەیە ڕەنگ نیشتمانەکەی شێعر ڕۆڵی گەورەی پرۆسەی گەیاندنی مەبەست‌دا یەکێ تایبەتمەندییە دیارەکانی شیعری عەبدوڵلاپەشێو ە شیعرەکانی پەشێو کورتن ئەرکێکی جیاواز ناسنامەی شیعری ئەسپێردراوە پەشێو ھەوڵیداوە ھەرە ئەرکی گەیاندنی ویستی ناوئاخنی شیعر بخاتە ئەستۆی ناوەکەی ئەمە نا شیعرەکانییەوە زۆربەیانەوە دیارە نوستالژیا بارە نوستالژیا تێکەڵ ئاوات حەسرەتی دوورکەوتنەوە وڵاتێک دۆخێکی خەیاڵی واقیعدا نییە خولیای شاعیردا ھەیە – بکرایە ھەبێت – شاعیر خۆدەردەخات وێلادیمیر ناباکۆف وابوو ھونەر حەسرەتێکە لەکیس‌چوونی جوانییەکان حەسرەتە لایەنە دەگرێتەوە شاعیر خەمی ئەوە دەخوات تەمەنەی وا ڕابرد دەمھەویست وا ڕادەبرا چ دەبوو چەشنە نۆستالژیایەیە بۆتە ھەوێنی شیعرە حەسرەتاویەکانی پەشێو ژن ژن شیعرەکانی پەشێودا نە ھونەرە نە شیعرە نە خەونە ھەموو ئەمانە گەورەتری دەزانێت دەیکاتە ڕیالیتێ ھەر ڕێگایەشەوە ژن دەچێتە ڕاستییە مرۆڤایەتییەکەی ئەدەبیاتی کوردی‌دا پەشێو ڕیزی پێشەوەی شاعیرانەیە دەیەوێت ڕێگەی ژنەوە بەختەوەری دروست بەردەوامی ژیان شێعرەکانی پەشێو دەخوێنیتەوە ژنێک‌دا دەوەستیت ئاشنا چیرۆکێک دەبیت شێعرەکان حیکایەتئامێز دەیگێڕنەوە ڕاستگۆیی بڵێی چ شتێک بووبێتە ھۆی پەشێو ئاوا بکاتەوە دڵ دەروونان داگیر بکا پێم وایە کلیلی دەرگەی ڕازە ئەوەیە شێعری پەشێو کانی کانیاوی عاتیفە ھەستێ بێخەوش سەداقەتی ڕادەبەدەری ھەڵدەقوڵێ کەچی شێعری شاعیرانی ئەوڕۆی وشکەڵانێکی کاکی کاکییە شاعیر کون کون بیسەرێک دەگەڕێ پەشێو ڕاستگۆیانە بەردەنگەکانی دەدوێ ڕەنگە ھەر بۆیەش حەشیمەتی دنیا تایبەتییەکەی ھەر دەبێ جەماعەتێک ڕەخنەی شاعیرەکەیان بەدڵە پێیان وایە گەرووی ئەوانەوە دێتەدەر بەڵگەی سەداقەتەش زوربەی ھەرە شیعرەکانیدا دەبیندرێ شارستانییەتی کاتێکدا پەشێو لەناوەوەی شارستانییەتی ی ڕۆژئاوادایە کەچی شیعرەکانی ھیچ شێوەیەک بۆنی شارستانییەی لێناێیت لێی دوورکەوتۆتەوە تەنانەت ڕەخنەشی لێگرتووە بۆیە شاعیر ھەن جیھاندا دوو ناوەوە دەرەوەدا شیعری بەرز بنووسن کێشەیە کێشەیەکی جیھانییە ئەمڕۆش ھەروایە ناسیونالیزم پەشێو شاعیرێکی ناسیونالیست نیشتمانپەروەرە ھەر چەلان وتووێژەکانیدا دەریبڕیوە ڕێبواری ڕێگای شاعیرانی نەتەوەخوازی کورد ئەحمەدی خانی ١٧٠٦–١٦٥٠ حاجی‌قادی کۆیی ١٨٩٢–١٨١٥ یە کوردایەتی پەشێوی شاعیر سەوداسەرێکی ڕاستەقینەیە شێعرەکانی تاجی شانازی ئەدەبی شۆڕشگێڕی ڕەسەنن بەگیانی کوردایەتی گڕ کڵپە دەسەنن مەحاڵە دابمرکێنەوە بەرژەوەندیی باڵای نەتەوە بابەت شەقڵ ھزر ھەوێن کەرەسەی ھەمیشە ئامادەکراو لەبیرنەکراوی شێعرەکانین شێعری سیاسی ڕەنگە شاعیرانی ھاوچەرخی کوردەواریدا بەقەد مامۆستا ھەژار عەبدوڵڵاپەشێو ئاوا بەزەقی قامکی پەلەپیتکەی چەکی شیعر نەترازابێت چاوخشاندنێک کۆی بەرھەمە شیعرییەکانی شاعیرانەدا دەردەکەوێت بێدەسەڵات شاعیرێتیدا وای نەکردووە لاڕێبازە ھەڵبژێرن چونکە لێرەولەوێی دیوانەکانیاندا شاکارە شیعری وا خۆ دەنوێنێ دەسەڵات نەمرییان بەڵگەیەکی سەلمێنەرە ئەوە ژانی ھەستکردن لاڕێداچوونی مێژووی گەلەکەیانە لێیان بۆتە بەرەژانی شیعر وازی چوونە ناخی خۆوە خەریکبوون ڕۆحی خۆ ھێناون فڕێی داونەتە گێژاوی ژاوەژاوەی کۆمەڵگەی پێدەچەوسێنرێتەوە دوازە وانە منداڵان پەشێو شیعری دوازە وانە منداڵان خاڵی وەرچەرخانی دەزانێ دەڵێ چارەنووسم چ شاعیر چ مرۆڤ چ باشەدا چ دەرد بەڵای دنیادا ڕادەیەکی دەرئەنجام داڕشتەی شێعرەیە دەمەوێ بڵێم شێعرەم نەنووسیبا نووسیشم جاڕم نەدابا ڕووبەڕووی سیستەمی بیرکردنەوەی ڕۆژان نەبایامەوەچارەنووسێکی دیم دەبوو سەربازی ون شاعیرێکی کوردی سەردەم زانستنامە ٥ بەرگییەکەی دایرەتولمەعاریفی نوێ ی عەبدولحوسێن سەعیدیان ـ لێکۆڵەری ئێرانی ـ دا ھاتووە عەبدوڵڵا پەشێوە وەرگێڕانی شیعری بەناوبانگی سەربازی ون ی پەشێو دەڵێ پەشێو گوتەنی شاعیری ھەرێمی سەربازە ونبووەکانە شوێنەی ھەموو ڕۆژێک ھەزاران حەماسەی سەرھەڵداوی خوێنی دەبێتە مێژوو ھەر سروودێ دەبێتە ئاڵایەک درامای شیعری پەشێو دروستکردنی درامای شیعرەکانی ھونەرمەندانە سوود ڕەگەزەکانی دراما وەردەگرێ ئاسانیش دەریدەبڕێ ئەگەرچی جاری وا ھەیە ڕەگەزەکانی دراما نیشانەکانی بەڕووکەشی دەستنیشان نەکراوە ڕستە مانای گشتی دیالۆگ کێشمەکێشی ناوەوەی دەقەکەدا دەقی درامائامێز دەدەنە خوێنەر گوتاری مانادا بونیادی دەقێک دروست ڕەگەزە درامیانە ئیش دەلالەت ئیحاو ھێما ھۆشیارکردنەوە مانای دەقەکان دواجاردا شتێک خوێنەر جێدەھێڵن لەھەمان کاتیش شیعرە درامائامێزانە لیریکییەتی شیعرەکانی دەکەنەوە پەیامی شاعیر دەبەخشن فەلسەفەی مردن بەپێچەوانەی سوکرات حەللاج زیندووبوونەوە ئامادەکردبوو باکیان مردن نەبوو پێیان وابوو زیندوو دەبنەوە ڕامانی پەشێو فەلسەفەی مردن ھی ئەپیکۆرییەکانە ترسی مردن لایان ھیچ واتایەکی نییە ئاگایی ھۆشیارییەی پەشێو لەمردن جۆرە بەرگرییەک گەشبینییەکی ئەفراندووە ھەر ئاگاداربوونەشە لەڕاستیی مردن ناھێڵێ خەمۆکی ڕەشبینیی شۆبنھاوەرانە سەرچاوەکان بەستەرە دەرەکییەکان ھونەرمەندانی شیعرەکانی عەبدوڵڵا پەشێویان کردووەتە گۆرانی شاعیران زمانی کوردی زیندووان لەدایکبووانی ١٩٤٦ خەڵکی ھەولێر شاعیرانی عێراقی زمانی کوردی شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢٠ەم شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢١ەم کورد

یەکێتیی دیمۆکراتیکی کوردستان YDK ڕێکخراوێکی سیاسیە ئامانجە سەرەکییەکانی ھەوڵ دان تێپەڕبوون سیستەمی دین سالاری دەسەڵاتداری ئێران چارەسەری کێشەی کورد بردنی کاریگەرییەکانی سیستەمی فیۆداڵی پێشخستنی ژیانێکی ئازاد دیمۆکراتیک رۆژھەڵاتی کوردستان ھەوڵ دەستەبەر ماف ئازادیەکانی ھەموو چینە کۆمەڵایەتیەکان پێشخستنی پەیوەندی یەکێتیی دیمۆکراتیک گەڵ گەلی کوردی نیشتەجێی پارچەکانی کوردستان ھەوڵ تێکۆشان پەیوەندی ئازادانە گەلانی ئێران دەزانێت عوسمان جەعفەری سکرتێری گشتیی یەکێتیی دیمۆکراتیکی کوردستانە نیشانەی رێکخراو ئاڵای شین ھەتاوێکی زەرد رەنگ نێوی دا ٢١ تیشکی گەورە ٢١ تیشکی بچووکە بەستەرە دەرەکییەکان ماڵپەڕی یەکێتیی دیمۆکراتیکی کوردستان

دەزگای توێژینەوە بڵاوکردنەوەی موکریانی سەرەتا دەزگایەکی چاپ بڵاوکردنەوەی کتێب ٤ ٧ ٢٠٠٠ شاری ھەولێر دامەزراوە نزیکەی ٢٧ مانگدا ١٠٣ کتێبی جۆراوجۆر مێژوو سیاسەت ھزر کۆمەڵگا کولتور ئەدەبدا بڵاو کردۆتەوە کاروەستانی دوو سەرەتاکانی ساڵی ٢٠٠٥ەوە دیسانەوە دەستی بەکار کردۆتەوە دەزگای موکریانی سێ پێکھاتووە چاپ بڵاوکردنەوەی کتێب بەشە بایەخ وەرگێران چاپ بڵاوکردنەوەی کتێبی سەرچاوە زانستی سیاسەت کۆمەڵناسی مێژوو ھزر فەلسەفە بەرھەمی ئەدەبیی جیھانی ڕۆمان چی تایبەت کتێبی وەرگێڕدراو ناساندووە مانای ئەوە نییە کتێبی نووسینیش چاپ بڵاو ناکاتەوە ئامانجی بەشە بەشداریکردنە دەوڵەمەندکردنی کتێبخانەی کوردی سەرچاوە ‌و ژێدەر بوارانەی سەرەوەدا گۆڤاری توێژینەوە بایەخ بابەتە سیاسی کۆمەڵایەتی مەعریفییەکان بنکەی توێژینەوە گرنگی توێژینەوەی کێشە سیاسی کۆمەڵایەتی ھزرییەکانی گۆڕەپانی ھەرێمی کوردستان کارەشدا عەمەلیبوونی توێژینەوەکانی بایەخە دەزگای موکریانی داوا نووسەر ڕۆشنبیرانی کورد دەکا بوارانەدا بەشداریی دەزگای موکریانی تایبەت ھەرێمی کوردستانی عێراق نازانێت ھەموو نووسەر ڕۆشنبیرانی کورد دەرەوە ناوەوە دەگرێتەوە بەستەر دەرەوە ماڵپەڕی دەزگا چاپەمەنییە کوردییەکان

گۆڤاری توێژینەوە چوار چێوەی کارەکانی دەزگای توێژینەوە بڵاوکردنەوەی موکریانی دەردەکرێت بایەخ بابەتەکانی کۆمەڵگا سیاسەت مەعریفە گۆڤارە سەرەتادا دوو مانگ جارێ دەردەچێ بەشدارییەکە‌ پرۆسەی پێشکەوتن گەشەی مەعریفە رۆشنبیری کۆمەڵگای کوردستان رێی بڵاوکردنەوەی بابەتی نوسراو وەرگێڕدراو‌ سیما خەسڵەتە سەرەکییەکانی توێژینەوەی زانستییان ھەبێ لە‌ بایەخ دان ئەسڵە فەلسەفییە کلاسیک نوێیەکان بەرھەمە ھزرییەکانی مێژووی کۆن ھاوچەرخی کۆمەڵایەتی کایە جۆراوجۆرەکاندا گۆڤارە بایەخ لێکۆڵینەوە کێوماڵی زانیاری کێشە کۆمەڵایەتی ئابووری سیاسی یاسایی رۆشنبیرییەکانی کۆمەڵگای کوردستان بەستەر دەرەوە ماڵپەڕی گۆڤاری توێژینەوە گۆڤارەکان زمانی کوردی

ڕەچەلەک ڕەچەلەکی وشەی بۆرسە دەگەڕێتەوە بنەماڵەی بەناوبانگی ڤان دێر بورسن Van der Bürsen ی بەلجیکایی لەسەدەی پانزەھەمەوە خەریکی گەورەترین چالاکی پوولی بانکی بوونە لەوکاتدا ھۆتێلە گەورەکەیان شاری Bruges بازرگان خاوەن پارەو داراکان لەوێ کۆدەبوونەوەو وەکو پێگەی ئالوگۆری بازرگانی چەقی سەرمایەی لیھاتبوو بڵاوکراوەی نرخی کاڵاکان وەکو بۆرسەی کارپێکراوی لەشاری Anvers ی فەرەنسیەوە ساڵی ١٥٩٢ ئەمەو بۆرسەی گەورەی فەرەنسا شاری پاریس باڵەخانەی Brongniart بوە ناوەکەی ئەندازیارە وەرگیراوە نەخشەسازی کردوە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بۆرسە شەقامی وۆڵ ستریت Wall Street ەوە ساڵی ١٨٩٧ ەوە دامەزراوەو ئێستاش ناوبانگترین بۆرسەیە جیھان ڕۆڵی بۆرسە بۆرسە بەشێوەیەکی گشتی بریتیە ناوەندێک یەکگەیشتنی کڕیارو فرۆشیارەکان ئامانجی قازانجی پووڵی پێشکەوتنی تەکنەلۆجیا بۆتە ھۆکارێکی بەیەکگەیشتن بەرھەمھێن کڕیارو فرۆشیارەکان بۆیە دەتوانین بڵێین بریتیە لە‌ ئاڵوگۆڕی ‌و کڕین فرۆشتتنی گەڵای پووڵی ئاکچە سەم پاڵپشتە پووڵیەکانەوە سندات مالیە رێژەی قازانجە درێژخایەنەکان‌ دەبینتەوە ھەموو بەرھەمێکی بازرگانی کارگوزاری ھەر بەرھەمەکانی خواردنەوە قاوەو برنج گەنم جۆو گەنمەشامیەوە ماددەخاوەکانی وەکو پیترۆل لۆکەو مس پلاتین زیوو زێڕ ئەوە سەرەڕای بازرگانی کڕین فرۆشتنی دراوەکانی وەکو دۆلارو یۆرۆو یەن ھتد ھەروەھا چالاکیە تەکنەلۆجیەکانی وەکو تیلیکۆمیونیکەیشن بابەتەکانی ووزەو شتی تریش کۆمپانیا پێکنەرەکان ھەڵسەکەوت مامەڵەی لەگەڵدا بەرھەمی دەھێنن ئەمەو ھەموو کڕین فرۆشتنە ڕوودەدەن ھەریەکە کڕیار فرۆشیارەکان نە کاڵاکان نە یەکتری ببنینن یەکتری بناسن ھەموو کاڵایانە بەرھەمانە ‌ پشتئەستوورن ناووناوبانگ وباوەڕی کۆمپاکانیان یاسای تایبەتی ڕێگەی فرت فێڵ ساختە گرتووە بۆیە دڵنیاییەوە کارانە تەنھا کاغەزەوە دەکرێن ڕێژەی کڕین فرۆشتن نرخیش دەوەستێتە سەربنەمای داوا دانان پیشاندان کەواتە گەڵاپوولیەکان برتین ئاکچەکان سەرجەمیان دەکاتە سەرمایەی کۆمپانیاکان ساڵانە قازانجەکانیان گوێرەی قازانجی گشتی کۆمپانیا بەسەردا دابەش پاڵپشیەپووڵیەکان وەکو قەرز وان رێژەیەکی کەمی قازانج کاتێکی دیاریکراو ھەرکاتێک خاوەنەکانیان بۆیان ھەیە وەریبگرنەوە بۆرسە وەکو شتێکی پێویستی لێھاتوە بەھێزکردنی ئابووری ووڵات زیادکردن چالاکیەکانی زۆربوون چالاکی جموجۆڵیە ئەندازەبەدەرە ڕۆژانە بۆرسەکان دەکرێن وای کردوە سیستەمێکی گونجاوی ئۆتۆماتیکی ئەلەکترۆنی وای بڕەخسێنن بتوانێ ڕۆژانە ھەڵس کەوت دەیەھا بلیۆن دۆلار تایبەتی ئینتەرنێتیش ھاتە پرسەوە بوە ھۆی ئاسانکاری بەرھەمھێنەکانی ئاسانی کارکردن کەمکردنەوە ڕۆتیناتی ئاڵۆز ڕۆژانە ملیۆنان ماڵەکانیان بیرۆیەکانیانەوە کاری وەبەرھێنان بەکارھێنانی بۆرسەکان شێوەیەک بۆرسە بوارە دەرچووە تەنھا کەسانێکی پیشەزان پێیەوە ھەڵبستن ھەموو کەسێک دەتوانی ڕۆژانە ھەڵسوکەوتی لەگەڵدا گرنگترین بۆرسەکانی جیھان گرنگترین ناودارترین بۆرسەکانی جیھان بریتین بۆرسەی نیۆیۆرک لەندەن تۆکیۆ پاریس فرانکفۆرتن ئەوە بۆرسەی نازداک گەورە کۆمپانیاکانی تەکنەلۆجی پیشەسازی خۆ گرتوەو بۆتە دووەم بۆرسە ئەمریکا کۆمەڵە کۆمپانیایەی دەیانەوێت نوەوە بچنە بۆرسەوە ھەندێک مەرجی قورسیان بێتە ببێتە پاڵپشتیان وەکو بەلایەنی کەمەوە ژمارەی بەشداربوانی ھەزار کەسێک کەمتر نەبێت بەلایەنی کەمەوەو ڕێژەیەکی ئاکچەکانی ڕکێفی بازاڕی ئازاددا واتە ئامادەبێت سەودایی پێکردنی ئازاد ھەرکەسێک بیەوێت تەمەنی ساڵێکی دیاریکراو کەمتر نەبێت ئەوەیە ڕێگە بگیرێت کۆمپانیای ساختەو وەھمی کەواتە ‌لە کۆمپانیا ئامادەکان تەنھا کۆمپانیایانە دەچنە لیستی بۆرسەکانەوە کە‌ بارستایی توانایەکی ئابووری گەورەتریان ھەیە لەوانی ئەوانی کەش کاری پێیان دەوترێت کۆمپانیا نا لیستەبەندیەکان واتە لەدەرەوەی لیستەی کۆمپانیا گەورەکانی بۆرسەن نیشاندەری موشر بۆرسە نیشاندەر بریتیە پێوەری رێژەی چالاکی کۆمەڵە کۆمپانیایەکی بەتوانای بەشداربوو پێکنەری بۆرسە ووڵاتان ٣٠ کۆمپانیای ھەرەمەزن ھەڵدەبژێرن مەبەستە نیشاندەرە ھەمیشە ئاماژە ڕێژەی گۆڕانی نرخی ئاکچەکان خاڵ ھەردوو باری دابەزین سەرکەوتن نموونە نیشاندەری داوجۆنز ٣٠ خاڵ دێتە خوارەوە مانای وایە ڕێژەی نێوەندی معدل ی ‌ نرخی ئاکچەکانی کۆمپانیایانە بەڕێژەیەک دابەزیون واتا مەرج نیە ھەموو ئاکچەکانی کۆمەڵە کۆمپانیایە دابەزیو بووبن رێژەی دابەزین سەرکەوتنەکا‌ن زیاترن خاڵیش بریتیە گۆڕانی یەکە نرخی ئاکچە چ سەرو چ خوار بۆیە نیشاندەر گرنگە تێگەیشتن باری گشتی بازار کارایی چالاکی کۆمپانیاکان داوجۆنز یەکێکە گرنگترین پیشاندەرەکانی جیھان بریتیە نیشاندەری بۆرسەی نیۆیۆرک ناسداک دووم نیشاندەری ھەرە گەورە ئەمریکا ھەروەھا نیشاندەری فووتسی لەندەن نیکای تۆکیۆ داکس فرانکفۆرتی ئەڵمانیا کاک یش پاریس بریتین ھەرە بەناوبانگەکانی جیھان وەبەرھێنەکانی بۆرسە جۆرەکانیان ئەوانە دوو پۆلن یەکێکیان ئەوانەن سەرمایەکانیان ساڵێک دەخەنە ئاکچەکانی بۆرسەوە چاوەڕوانی بەرزبوونەوەی نرخ قازانج کۆتایی ساڵە پۆلی دومیان پێیان دەڵێن لێدەرەکان المچاربین ئەوانە ھەوڵدەدەن قازانجی پڕ خێرا ئاکچانە دەکڕن بەڕای ئومێدە بۆیە ‌ زۆرجاران مجازفە پۆلێکی تریش ھەن نەزانینەوە دەکەونە کاری بۆرسەو لەوانەیە ئاسانی تیاچوون مایە پووچی ببن سەرچاوەکان زانیاریەک بۆرسھ نەریمان محمد گەڵاڵی

سێر ئارسەر کۆنان دوێڵ ئینگلیزی Sir Arthur Ignatius Conan Doyle ٢٢ی مایسی ١٨٥٩ ٧ی تەمموزی ١٩٣٠ نووسەر پزیشکی سکۆتلەندی ناسراوە درووستکردنی کەسایەتی شارلۆک ھۆڵمز نووسینی کورتە چیرۆک لەسەری ھەروەھا چیرۆکی خەیاڵی زانستی چیرۆکی مێژوویی نووسیوە دوێڵ ٢٢ی مایسی ١٨٥٩ ئێدینبەرەی سکۆتلەندا لەخێزانێکی ھەژار لەدایکبوو کۆلیجی پزیشکیی زانکۆی ئێدینبەرە مامۆستاکەی جۆزێف بێڵ کاری کردووە خاوەنی توانایەکی نا ئاسایی گەیشتنە دەرەنجام بەرھەمھێناندا پاشان نیشتەجێبوونی گواستەوە لەندەن لەوێ کلینکێکی تایبەت بەخۆی کردەوە کلینیکداریدا سەرکەوتوو نەبوو لەپاش ھەشت کارکردن پزیشکیدا ئارتەر بیری نووسینی چیرۆکێک کردەوە بەکردەیی ھەستا بەنووسینی چیرۆکی ژوورەوە رەنگ سوورە گەشەکە پێشوازییەکی باشی خەڵکەوە بەھاندەرێک چیرۆکێکی تریش بنووسێت ژیان دوێڵ ژیانێکی ھەمیشە گۆڕاو پڕ سەرچڵیی ژیا مێژووناس راوچی نەھەنگ وەرزشەوان پەیامنێری جەنگیی بوە دوو پیاوی مردن ڕزگار کردوە بێتاوانیانی سەلماند بەھەمان شێوازانەی رۆمان چیرۆکەکانیدا بەکاری دەبرد شاژن ڤیکتۆریا سوارچاکی بەئینگلیزیی Knight بەخشی نازناوی سێر Sir دەبەخشێت لەساڵی ١٩٠٢ بەھۆی کارە جوان سەربەرزکەرەوەکانی درووستکردنی نەخۆشخانەی مەیدانی باشووری ئەفریقا لەماوەی جەنگی بۆیری دووھەمدا سێر ئارتەر کۆنان دوێڵ ساڵی ١٩٣٠ کۆچی دوایی پێوەندی دۆیڵ ھۆڵمز دوێڵ بەدرێژایی ژیانی ململانێدا کەسایەتییە دەستکردەکانی شارلۆک ھۆڵمز بڕوای وا ھۆڵمز بەناوبانگتر بوە بۆیە ھەوڵی کوشتنی کەسایەتییەکەی دا بەکردەییش چیرۆکە بەناوبانگەکەیدا کەیسی شارلۆک ھۆڵمز دەیکوژێت گەرچی زۆرێک رەخنە ھێرش بەھۆی ئەمەوە ھۆڵمز دەھێنێتەوە ژیان گەڕانەوەی شارلۆک هۆڵمز سەرچاوە مردووان بەھۆی جەڵدەی دڵ شانۆنامەنووسانی سکۆتلاندی ڕۆماننووسانی سکۆتلاندی ئارتەر کۆنان دۆیڵ شاعیرانی سکۆتلاندی مردووانی ١٩٣٠ لەدایکبووانی ١٨٥٩ شێرلۆک ھۆڵمز نووسەرە ئینگلیزەکان ڕۆماننووسانی بریتانیی سەدەی ٢٠ەم دەرچووانی زانکۆی ئێدینبەرە یاریزانانی تۆپی ئینگلیز سوارچاکانی شانشینی یەکگرتوو کاسۆلیکە ڕۆمانیەکانی پێشوو

چۆپی فەتاح ١٩٨٣ گۆرانیبێژێکی بەناوبانگی کوردە ژیان ساڵی ١٩٨٣ شاری کەرکووک دایکبووە تەمەنی سێ ساڵی دا بنەماڵەکەی شارەی جێھێشتووە پاشان وڵاتی ھۆڵەندا جێگیر ژیانی دوو برای دایک باوکی درێژە پێدە دا تەمەنی حەوت ساڵیدا دەچێتە گروپێکی کۆراڵ ھۆڵەندا گروپەدا ٢٠ منداڵ سەرپەرشتی مامۆستایەکی ھۆڵەندی فێری گڕو گاڵی موزیک گۆرانی وتن تەمەنی ١٣ ساڵیدا دەچێتە قوتابخانەی دەنگ ھۆڵەندا بتوانێت بەشێوەیەکی زانستییانە شارەزایی بووارەدا پەیدا لەوێ ھەوڵی ئەوەدا تۆنەکانی پاک بکاتەوە ھەندێک سەرەتاکانی زانستە فێر دوو قوتابخانەیەدا پاشان ساڵێک دەرسی مۆزیک کیبۆڕد دەخوێنێ تەمەنی ١٦ ساڵیدا ڕێگەی جواد میرانەوە سترانبێژێکی کوردستانی باکوورە کۆما بەرخۆدان ئاشنا دەبێ دواییش دەچێتە ئەکادیمێی کوردی ئەڵمانیا ھەر لەوێش مامۆستا وریا ئەحمەد ئاشنا یارمەتی دەچێتە Medya TV پڕۆگرامی شانشین بەشداری بەرزان شاسوار پێشکەشی دەکرد ئێستادا کەناڵی رووداو بەرنامەی چۆپی چارا پێشکەدەکات بەرھەمەکان چۆپی سترانەکانی گۆرانیبێژە گەورەکانی دووبارە دەخوێندەوە خاوەنی ئەلبۆمە ھاندانی ھونەرمەندی ئاوازدانەر بورھان موفتی‌زادە دەکەوێتە بیرەی ئەلبۆمێک دەربکات ئەلبۆمانەی ساز کردووە ٢٠٠٤ چیت ناوبنێم ٩ تراک خۆ دەگرێت شاعیر ئاوازدانەرانەی کاریان ئەلبومەدا کردووە بریتین شاعیرەکان مۆفەق کەمال گۆران سەرکەوت ڕەسوڵ بێوەیی مەدهۆش ئاشنا فۆلکلۆر ئاوازدانەرەکان بورهان موفتی زادە ئاکۆ عەزیز وریا ئەحمەد فۆلکلۆر ٢٠٠٧ ناوت دەنێم ژینۆ ١٣ تراک پێک ھاتووە ئاوازەکانی بورهان موفتی زادە زیاد ئەسعەد ئاوازدانەرێکی دیکە دابەشکردنی میوزیک گۆران کامیل ٢٠١٠ کریستاڵ ٨ تراک پێک ھاتووە ٢٠١١ شارا ١٢ تراک پێک ھاتووە مەقامی کوردین ٢٠١٢ باران ١٠ تراکی پۆپ ڕۆکە شێوەزاری ناوەندی سەڕەڕای دوو بەرھەمەی چوپی ٧٠ گۆرانی تەلەڤزێۆنە کوردیەکان تۆمارکردووە چۆپی فەتاح گۆرانیشی کردووە کلیپ کۆنسێرتەکان کۆنسێرت فیستیڤاڵەکانی چۆپی تەنھا چوارچێوەی ھۆڵەندادا نەماوەتەوە چۆپی گێڕانی کۆنسێرت سەردانی ئەمریکا کەنەدا سوێد فینلەندا دانیمارک نەرویج ئەڵمانیا نەمسا سویسرا ئوکراینا بەلجیکا یۆنان ھتد کردووە چۆپی تاکوو سازدانی کۆنسێرت سەردانی کوردستانی باکووری کردووە شاری باتمان دوو گەڕاوەتەوە کوردستانی ڕۆژاوا شاری قامیشلۆ کوردستانی باشوریش کۆنسێرتی شارەکانی ھەولێر سلێمانی دھۆک کردووە بەستەرە دەرەکییەکان لەدایکبووانی ١٩٨٣ زیندووان کوردەکانی باشووری کوردستان گۆرانیبێژان زمانی کوردی گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی ناوەندی خەڵکی کەرکووک گۆرانیبێژانی پۆپی کورد ھۆڵەندییەکانی ڕەچەڵەک کورد

بەختیار سەجادی نووسەر رەخنەگر ساڵی ١٩٧٦ سنە دایکبووە ئەندامی کارای کۆڕی زانستی زمانی کوردی یە سەجادی مامۆستای زمان ئەدەبی ئینگلیزییە زانکۆی کوردستان سنە بەرھەمی کوردی چاپ گەیاندووە سەرچاوەکان ماڵپەڕی کۆڕی زانستی زمانی کوردی ‌ زیندووان خەڵکی سنە کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان لەدایکبووانی ١٩٧٦ نووسەرانی کورد

ڕشتەی مرواری کتێبێکە نووسینی عەلائەدین سەججادی یەکێکە گەنجینەکانی کوردەواری قسەی نەستەق پەند گەپدا ڕشتەی مرواری کۆمەڵە ئەدەبێکی ھەرە نرخە فەلسەفە بیرو باوەڕی کوردی قسەی خۆش نەستەق دەماخ چاخ کەرانەی ئاسۆی خەیاڵێکی کوردییەوە گزنگیان داوە مێژووی تێداکراوە مەراسیمی بەخاکسپاردنی شێخ مەحمودی حەفید لافاوی خانەقین کۆمەڵێک نەخۆشیە کوشندانەی ڕویان لەکوردستان کردووە کردووە کتێبەکە ژیانی نوسەردا هەشت بەرگ چاپکراوە لەسەرەتای بەرگی نوسینی کتێبەکەی کردووە لەسەرەتای بەرگەکانی کەدا ئاستەنگانەی کردووە لەڕێی چاپکردنی کتێبەکە هاتونە ڕێی کارە بەنرخەی مامۆستا عەلائەدین سەجادی باشی ئەدەبی کوردی لەناوچون پارێزرا کتێبی ڕشتەی مرواری پڕفرۆشترین کتێبە کوردییەکانی نۆھەمین پیشانگای نێودەوڵەتی کتێبی کوردستان سەرچاوەکان بەستەرە دەرەکییەکان کتێبە کوردییەکان کتێبەکانی عەلائەدین سەجادی

ڕووبی ئینگلیزی Ruby زمانێکی پرۆگرام نووسی کۆمپیوتەری یوکیشیرۆ ماتسومۆتۆ داڕێژراوە ڕووبی زمانێکی نوێ نییە ساڵی ١٩٩٥ وەشانی بڵاوکراوەتەوە بڵاوبوونەوەی زمانە ڕاژانی ئێستادا بەتایبەتی گوایە دەتوانێت PHP لەق تایبەتی ڕووبی تەنھا دروستکردنی ئینتەرنێت نا گشتی ترە زمانە زەڵاتە وایە داڕێژەرە‌کەی دەیەوێت ئاسانکاری زمانەکانی بخاتە قاڵبی ڕووبی Smalltalk دینامیکە تەوای زمانێکی Object Orientedـە ھیچ زانیارییەکی نەگۆڕاو Static بەکارناھێنێت پێرڵ وێب داڕشتن Python سکریپت زمان ناسراون ڕاستیدا وانییە تەنھا ڕواڵەت نەبێت نموونە پێویستییان Compile نییە خێرا دەنووسرێن پێویستییان نووسینی کودێکی نییە خەڵک وایە دوو زمانە بێھێزن ڕواڵەتەکەیان بۆیە بەھەمان شێوە ڕووبی سکریپت زمان نییە دەرچوونی ڕووبی ئان ڕێیلز روبی بەھێزتر بریتییە Frameworkـێک دروستکردنی پەڕەی تۆڕ سکریپتی سێرڤەر بەستنەوەی داتابەیس بەستەرە دەرەکییەکان archive org web 20160513194921 net ruby archive org web 20060314180148 com JspExplorer content rubyUG onlamp com pub a onlamp 2005 01 20 rails html archive org web 20060213013318 math umd edu dcarrera ruby 0 3 install html archive org web 20060208023006 ruby lang org en 20020102 html زمانە بەرنامەسازییە دروستکراوەکان ١٩٩٥ پێوەرەکانی ئایزۆ داھێنانە ژاپۆنییەکان زمانە نووسراوەکان نەرمەکاڵایەک مۆڵەتی ئێس بەکاردەھێنێت

دۆخوا دۆخەوا ناوێکی جافییە دۆکڵیو دۆکلیویش چێشتێکی بەلەزەتی بەھارییە کوردستان ھێندێک ناوچەدا پوونگە‌ی تێدەکەن ھێندێک ناوچەی دیکەدا گیای کوێستانی کوڕادە ھیتری تێدەکەن خواردنە کۆنترین خوادنەکانی کۆمەڵگای کوردەوارییە بەتایبەتی لادێ ھەوارگەکاندا شوێنانە گیای بەھاری زۆرە چێشتە کۆتایی بەھار زۆرجار دروست دەکرێ ئەوە دۆی تێدەکەن دۆخوا دۆکولیویان لێناوە شێوازی دروستکردنی پێدویستیەکان برینج گیای دۆکڵیو ترشۆکه که وه ر جه حفه ری شیوت ڕیحانه پیواز دۆ ماست نۆک لەپه ئارد خوێ بیباری شین گیایه که پاک ده که ی ده یشۆیه وه وردی ده که ی برینجه که ده شۆیه وه له گه ڵ خوێ چه ند که وچکێک ئارد دۆیه که نۆکه که ده خه یه قابڵه مه یه کی گه وره وه٠ پێشه کی ده نۆکه که له په که کوڵابێ هه ئاخر سه ر که برینجه که له گه ڵ دۆیه که ده کوڵی ده رده وام راوه ستانی ده ست که وچکێکی گه وره دۆکڵیوه که مان لێک ده ین ئه وه ی هه ڵنه گه ڕێ٠ که برینجه که کوڵا جوان نه رم ئاوره که ی ده کوژێنینه وه٠ له کۆتایی دا ئه ندازه ی دڵخواز بیباری ده که ین جوان لێکی ده ده ین٠ هه مو جارێ که بمان هه وێ دۆکڵیوه که جه مێکی گه رم که ینه وه ده په رداخێک دوانی ئاوی گه رم که ین سەرچاوەکان بەستەرە دەرەکییەکان

جەلال ڕەحیمی مەلەکشان ناسراو جەلال مەلەکشا ١٩ی ئازار ١٩٥٢ – ٣١ی تشرینی ٢٠٢٠ز ٢٨ی ڕەشەمەی ١٣٣٠–١٠ خەزەڵوەری ١٣٩٩ک ھ شاعیر نووسەر ڕۆژنامەوان ڕەخنەگر چالاکی سیاسی کۆمەڵایەتی ئەندامی کانوونی نووسەرانی ئێران خوێندندا بڕوانامەی دیبلۆمی ئەدەبیاتی فارسیدا وەرگرتووە بەھۆی چالاکیی سیاسی زیندانەوە ناتوانێ درێژە بەخوێندن مەلەکشا تەمەنێکی کەمدا ئارمانج‌خوازانە دەست بەنووسین بەخێرایی دەتوانێت پەنجە‌مۆری چالاکی داھێنانە ئەدەبییەکانی لاپەڕەی مێژووی ئەدەبی ھاوچەرخی فارسی کوردیدا بنەخشێنێت جەلال دیارترین کاریگەرترین دەنگەکانی ڕەوتی نوێخوازیی شیعری کوردیی ڕۆژھەڵاتی کوردستانە مەلەکشا کەڵک‌ وەرگرتن زمانێکی ئوستوورەیی شیعری نوێی کوردی شیعری بەرگریی ڕۆژھەڵاتی کوردستانی قۆناغێکی تازە برد مەلەکشا شیعر چیرۆک ڕۆژنامەوانی لێکۆڵینەوە وەرگێڕاندا بەرھەمی بەرچاو بەجێماوە بەشێ شیعرەکانی وەرگێڕدراوەتە زمانەکانی ئینگلیزی فەڕەنسی ڕووسی عەرەبی سویدی فارسی ھتد مەلەکشا شیعری فارسیدا کاریگەریی نیمایووشیج مەھدی ئەخەوان سالیس ئەحمەدی شاملوودا سەرەتای نووسینی شیعری کوردیدا عەبدوڵا گۆران لەتیف ھەڵمەت عەبدوڵا پەشێو شێرکۆ بێکەس ڕەوتی نووسینیدا کارگەری زۆریان ھەبووە جەلال مەلەکشا نەخۆشییەکی درێژخایەنی ھەبوو کۆتاییدا ئێوارەی ڕۆژی ٣١ی تشرینی ٢٠٢٠ بەھۆی جەڵتەی دڵەوە کۆچی دوایی گۆڕستانی گوندی مەلەکشانی شاری سنە زێدی بابی باپیرانیدا خاک سپێردرا ژیاننامە منداڵی میرمنداڵی جەلال مەلەکشا ٢٨ی ئازاری ١٩٥٢ی زایینی گوندی مەلەکشانی شاری سنە ڕۆژھەڵاتی کوردستان لەدایکبووە باوکی ئەحمەد ڕەحیمی مەلەکشان دایکیشی ئامینە گەوێڵی کێڵانەیە جەلال منداڵی خێزانەکەی خاوەنی سێ خوشک سێ برای دیکەیە ھەر منداڵییەوە بڕواتە مەکتەب کاریگەریی مامێکی خوێندەواری عەبدولڕەزا فێری خوێندن نووسینی کوردی کردووە پێنج ساڵان بووم مامم ھاندان شیعری شاعیرانی کلاسیکی نالی مەحوی ھتدی دەکردم جەلال ٨ ساڵان باوکی دایرەی کشتوکاڵی شاری سنە دادەمەزرێت بەماڵەوە دەڕۆنە سنە شارەدا نیشتەجێ تەمەنی جەلال سەرەوەی ٧ کێشەیەکی قوتابخانە وەردەگیرێت بەھۆی بارودۆخی وڵاتی ئێران قەدەغەبوونی خوێندن زمانی دایکی ھەموو منداڵە کوردەکان ناچاری زمانی فارسی دەخوێنێت قۆناغی خوێندنی سەرەتایی قوتابخانەکانی شێخ موھاجیر سەعدی چواری ئابان سەعدی ژمارە ٢ قۆناغی ناوەندی دواناوەندی قوتابخانەکانی شاپوور بووعەلی ڕازی غەزاڵی ھیدایەت دەخوێنێت دیپلۆمی وێژەیی زمانی فارسیدا وەردەگرێت چالاکیی سیاسی جەلال مەلەکشا تەمەنێکی کەمدا تێکەڵاوی کاری سیاسی نووسینی شیعر چیرۆک خێرایی توانیبووی جێگایەکی تایبەت ڕۆژنامە گۆڤارە فارسییەکاندا بکاتەوە نووسراو بیروبڕواکانی دەکەوێتە لێپرسینەوەی ساواک ڕەوانەی زیندان زیندان جەلال دەبێتە زانستگایەک زینداندا کەسایەتیی حیزب ڕێکخراوە گەورە بچووکەکان ئاشنایەتی پەیدا بیروبڕوای زۆرێک گرووپە چەپ سیاسییە کوردەکان ھەروەھا فیدایی موجاھید دەناسێت نموونە زیندانی ناوەندیی سنە گەڵ بێھرۆز حەقی مەنیع خەڵکی شاری تەورێز ئەندامی ناسراوی فیدایییەکان ئاشنا حەقی مەنیع دوو زینداندا ماتریالیسمی دیالکتیکی مێژوویی دەڵێتەوە جەلال کەڵک وانەکانی دەگرێت مامۆستایەکی توانا دەبات شۆڕشی گەلانی ئێران مەلەکشا دەبێتە ئەندامی سازمانی چریکی فیدایی کوردستان کۆتایی‌ھاتن ڕژیمی پاشایەتی ئێران ئەندامی حیزبە چالاکی دەنوێنێت دەبێتە ئەندامی کۆمەڵە چالاکییەکانیدا بەشداری ھەر بەھۆی چالاکییە سیاسییەکانییەوە ھەر دوو ڕژیمی پاشایەتی کۆماری ئیسلامیدا نزیک دوازدە زیندانی ڕەنگدانەوەی چالاکییە سیاسییەکانی جەلال مەلەکشا بەرھەمەکانی سەردەمەیدا ڕوونی دەبینرێت چالاکیی حیزبایەتی دەکشێتەوە وتووێژێکدا دەڵێت مرۆڤ ناتوانێ سیاسەت بدزێتەوە بەتایبەت خاوەن قەڵەم نابێ ھونەر چوارچێوەی حیزبێکدا زیندانی بکرێ بەرپرس‌بوون حیزبێک سەربەستیی بیر ئەندێشە دەبات زیندان جەلال مەلەکشا قۆناغی گەنجیدا تێکەڵی کاری سیاسی بەھۆی نووسراو چالاکییە سیاسییەکانییەوە زیندانی کراوە ساڵی ١٩٦٩ ڕژیمی پاشایەتیدا کاتێ تەمەنی حەفدە ساڵان بەھۆی شیعرێکەوە ڕووبەڕووی لێپرسینەوەی ئەشکەنجەی ساواک لەوە ھۆکاری گەورە بچووکەوە دەستبەسەر ھەر مانگ بەند ساڵی ١٩٧٢ حوکمی چوار زیندانی بەسەردا دەسەپێنن دوو ئازاد دەکرێ ١٩٧٦ دیسان دەکەوێتە بەندیخانە جەلال حوکمانەشەوە ناشکێ ھەر زیندانەوە یەکەمجار دەستدەکات نووسینی چیرۆک ڕەوانەی گۆڤارە فارسییەکانی چیرۆکانەش دیوێکی‌تر ژیانی ئەدەبی دەردەخات چیرۆکانەی زیندانەوە ڕەوانەی ئەوەندە کاریگەر ئازادبوونی شوێن دەرکەتووە ناسراوە زۆرێک ئەدیب نووسەر شاعیر چالاکوانە سیاسییەکانی سەردەم دۆستایەتی ئاشنایەتی پەیدا ساڵی ١٩٧٨ گەرمەی شۆڕشی گەلانی ئێراندا دیسانەوە دەکەوێتە زیندان مانگێک ڕژیمی پاشایەتی تەوژمی خەباتی گەلاندا ناچار زیندانییە سیاسییەکان ئازاد لەناوچوونی ڕژیمی پاشایەتی قەڵەمە بوێرەکەی جەلال ھەرگیز دەسەڵاتی داگیرکەر ئارام ناگرێت بەرپرسیارانە ئاست ئازار مەینەتی گەلەکەی چالاک شۆڕش کۆماری ئیسلامیشدا ڕیزی سەرەتاییترین چالاکوانانی کورددایە دەستبەسەر زیندانی چالاکییەکانی جەلال ماوەیەک تەنانەت ھەموو ئەندامانی بنەماڵەکەیشی دەکەونە گوشاری ڕژیم زیندانی دەکرێن ھەروەھا ھەوڵدەدرێت بەھییە خانمی ھاوژینی سنە مامۆستای قوتابخانە کار لابدرێت سزادان شاری دووری دەخەنەوە جەلال مەلەکشا ساڵی ١٩٨٣ جارێکی‌تر دەکەوێتە پەلاماری ڕژیم سزای زیندان دوورخستنەوە پازدە زیندانی ھەڵپەسێردراوی سەردا دەسەپێندرێت کاتی دەستبەسەریشدا ھەرچەند مانگێک زیندانێکەوە زیندانێکی‌تر دەگۆازرێتەوە گواستنەوانەدا نووسراوەکانی دەچێت ھەندێکیان ئەمانەت دەدرێتە دەستی دۆست ئاشنا ڕەوانەی بەندیخانە بکرێ داخەوە دەگمەن دیسان دەستی جەلال دەکەونەوە ھەندێ‌تریشیان دەکەوێتە دەست زیندانەوانەکان دەفترە شیعری بەرچاوی دەسووتێندرێت نزیک چوار تێپەڕاندنی حوکمی زیندان فەرمانێکی بەخشین کوردە بەندکراوەکان ئازاد سەردەمی ئیشکردنی گۆڤاری سروەشدا ناوبەناو بەھۆی جیاوازەوە قوڵبەست دەکرێ جاری‌تر ڕەوانەی زیندان ئەزموونی زیندان ڕەنگدانەوەی شیعرەکانی مەلەکشادا ھەبووە زۆرێک شیعرەکانی بەرھەمی گۆشەی سیاچاڵ گرتووخانەکانی ھەردوو ڕژیمی پاشایەتی کۆماری ئیسلامی ئێرانن جەلال تاوانی بیروباوەڕ ھەوڵەکانی پێناو بەدیھاتنی ئامانجە بەرزەکانی مرۆڤایەتی ھەر دوو ڕژیمدا گشتی دوازدە ساڵی تەمەنی زینداندا تێپەڕ کردووە زیندانەکانی ساواک پاشتر ئیتلاعاتی شاری سنە زیندانی ناوەندی سنە زیندانی ناوەندی ورمێ زیندانی شارەوانی ئابادان زیندانی قزڵحەساری کەرەج ھتد ھەر یەکەیان ماوەیەک بوونەتە ژووری ئەشکەنجەدانی کانوونی نووسەرانی ئێران ئەزموونی نووسینی جەلال مەلەکشا تەمەنێکی خوارەوە دەستی پێکرد شیعری نوێی فارسیدا سەرکەوتوویی باشی ھێنا شیعر چیرۆکەکانی گۆڤار بڵاوکراوە بەناوبانگەکانی سەردەمەی ئێراندا چاپ دەکران تەنانەت بەھۆی چالاکییەکانییەوە دەکەوێتە زیندان نووسیندا شیعر چیرۆک دەقەکانی ڕەوانەی زیندان مەلەکشا ساڵی ١٩٧٧ وێڕای نەبوونی کتێبی چاپکراو بەھێزبوونی شیعر چیرۆک دەقە بڵاوکراوەکانی ڕۆژنامە گۆڤارەکاندا ئەندامی کانوونی نووسەرانی ئێران وەردەگیرێت حاڵەتێکدایە مەرجی ناونووسی ئەندامییەتی ناوەندەدا دوو کتێبی چاپکراو تاکوو پاشان شایەنبوونی ئەندامییەتی نووسەر دەنگ بدرێ ئەندامییەتی جەلال مەلەکشا کتێبی چاپکراو ھێز توانای قەڵەمی نووسەرە زمانی فارسیدا پیشان سەردەمەدا ئەندامانی کوردی کانوونی نووسەرانی ئێران عەلی ئەشرەف دەروێشیان عومەر فارۆقی ئەندامییەتی کانوونی نووسەرانی ئێران دەبێتە دەرفەتێکی نزیکبوونەوەی دۆستایەتی جەلال گەورەنووسەران ئەدیبان شاعیرانی سەردەمەی ئێران بەناوبانگترین ئەندامانی ناوەندە سەردەمەدا کەسانی مەھدی ئەخەوان سالیس ئەحمەد شاملو ھووشەنگ گوڵشێری جەلال ئال ئەحمەد مەحموود ئیعتمادزادە پێوەندی کۆمەڵایەتی پێوەندی بەربڵاو گەڵ ھونەرمەندان شاعیران نووسەرانی کورد ئێرانی تایبەتمەندییەکانی ژیانی جەلال مەلەکشا ھووشەنگ گوڵشێری مەھدی ئەخەوان سالیس ئەحمەد شاملوو ئیسماعیل خۆیی خەسرەو گوڵسورخی عەباس پەھلەوان میرزائاغا عەسگەری مانی ئەحمەد ئەحرار ئیسماعیل نووری ئەعلا سەعید سوڵتانپوور و… بەناوبانگترین شاعیران نووسەران ئەدیبانی فارس‌زمانن جەلال مەلەکشا گەڵیاندا پێوەندی ھەبووە ھەر وەھا گەورە نووسەر شاعیر ئەدیب ھونەرمەندانی کورد ھێمن ھەژار موکریانی مەلا عەبدولکەریم مودەریس مەسعوود محەممەد دیدار چاوپێکەوتنی ھەبووە عەبدوڵا پەشێو شێرکۆ بێکەس مارف خەزنەدار ڕەحیم لوقمانی ھاشم سراج ئەحمەد قازی عوسمان دەشتی مارف ئاغایی شوکر مستەفا کەریم دافعی سیمین چایچی فەرەیدوون ئەرشەدی عەباس حەقیقی فەرھاد عەونی محەممەد سەعید نەججاڕی شوکروڵای بابان ناسر ڕەزازی شڤان پەروەر عەزیز شاڕۆخ نەجمەدین غوڵامی ھاوڕییەتی پێوەندی دۆستانەی ھەبووە ھەروەھا بەھۆی کاری ڕۆژنامەوانی چالاکیی سیاسییەوە جەلال مەلەکشا پێوەندییەکی باشی کەسایەتییە سیاسییە کوردەکانی مەسعوود بارزانی جەلال تاڵەبانی مەلا بەختیار فرانسوا حەریری نێچیرڤان بارزانی عەبدوڵا موھتەدی حوسێن یەزدانپەنا مستەفا ھیجری خالد عەزیزی ڕەزا کەعبی کەریم حیسامی ھتد ھەبوو مەلەکشا دیدارە گرنگەکانی ژیانیدا ڕۆژنامەنووس توێژەری بەناوبانگی فەرەنسی کریس کۆچێرا دەبینێت ڕۆژێ پێکەوە ھەموو کات کریس کۆچێرا مامۆستایەک یادی دەکرد ژیانی بنەماڵەیی جەلال مەلەکشا ساڵی ١٩٧٥ تەمەنی بیست چوارساڵیدا خانمی بەھیە ئەژدەرنەژاد کچی بنەماڵەیەکی ناسراوی شاری ورمێ ھاوسەرگیری ژیانی ھاوبەشیاندا دەبنە خاوەنی سێ کوڕ ناوەکانی کاوە شاھۆ نیما ژیان ئێران جەلال بەھۆی چالاکییەکانییەوە سەردەمی ھەر دوو ڕژیمی پاشایەتی کۆماری ئیسلامیدا کات ناچار ئێراندا بەنھێنی بژی شارەکانی تاران ورمێ ئابادان خوڕەمشار شیراز ئەسفەھان سەقز مەھاباد بۆکان تەنانەت سنەش ھەر یەکە ماوەیەک بوونەتە ژیانی نھێنی حەشارگەی مەلەکشا ھەموو کێشە گرفت ئاریشەکانەوە ھەرگیز بەوە ڕازی نابێت وڵات بەجێ بھێڵێت لەسەرەتای کارکردنی گۆڤاری سروەدا نەختێک گوشارە ئەمنییەکان لەسەری دەبێتەوە ھەرچی دەڕوا دیسان گوشار قوڵبەستکردنی ناوبەناو زیادتر گوشاری ئیتلاعاتی کۆماری ئیسلامی سروە جیا دەبێتەوە ھەوڵی ئەوە دەدرێ سزای بەسەردا بسەپێنن حوکمی زیندانی درێژخایەنی بدەن سیناریۆیە ئیدی بەرگە ناگرێ بەوتەی ئێتر تاقەتی کەلەپچە زیندانم نەمابوو قاچاخە ڕێگادا باشووری کوردستان ڕۆیشتم سلێمانی ھەولێر باوەشی جەلال دەکەنەوە ھەر وەھا ماوەیەکیش بەغدا ژیاوە کۆتاساڵەکانی ژیانی کۆتاساڵەکانی ژیانی جەلال مەلەکشا گۆشەگیری تێپەڕبوو وڵاتی ئێران ھیچ شێوەیەک ڕێگا چالاکییە ئەدەبییەکانی نەدەدرا نەیدەتوانی سانسۆر بەرھەمەکانی چاپ بڵاو بکاتەوە تەنانەت ڕێگا نەدەدرا ھیچ کۆڕ کۆبوونەوەیەکدا بەشداری بڕیار وابوو ساڵی ٢٠١٥ ڕێوڕەسمی ڕێزلێنان ماندووبوونی ساڵەی جەلال مەلەکشا ناوەندی ھونەری فەجری شاری سنە بەڕێوە بچێت تەنانەت ئامادەکاریی مەراسیمەکە کۆتاساتەکاندا ئیتلاعاتی کۆماری ئیسلامی ڕێگری کۆبوونەوەکەیان داخست بڵاوەیان ئامادەبووان حکوومەتی ھەرێمەوە بانگێھشت باشووری کوردستان لەوێ بژی جەلال ھەرگیز تاقەتی دوورکەوتنەوە ڕۆژھەڵاتی کوردستان بەتایبەت شاری سنەی نەبوو ھەروەھا نەخۆشین تەنگی ھەڵچنیبوو بەسەختی ھاتوچووی دەکرد ھەرگیز نووسین نەوەستا ھەنووکە بەرھەمی بەجێماوە ھێشتا چاپ نەکراون کۆچی‌دوایی مەرگی مەلەکشا کۆتا پەردەی ژیانیدا کاتژمێر ٦ ١٥ی ئێوارەی ڕۆژی سی یەکی تەشرینی ٢٠٢٠ ماڵی باوکی گەڕەکی تەپەی قەوپاڵی شاری سنە بەھۆی جەڵتەی دڵەوە کۆچی دوایی ڕۆژی یەکی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ بارودۆخێکی ئێجگار ئەمنییەتیدا تەرمەکەی شانی سەدان جەماوەری شاری سنە ھۆگرانی دروشمی شۆڕشگێڕانە سروودی ئەی ڕەقیب بەڕیکرا گۆڕستانی گوندی مەلەکشانی سەربە شاری سنە زێدی باب باپیرانیدا خاک سپێردرا کەسایەتییە بەناوبانگەکانی کوردستان سەرۆک حکوومەتی ھەرێمی کوردستان نێچیرڤان بارزانی سەرۆک وەزیرانی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان مەسروور بارزانی حیزب لایەنە سیاسییەکان پەیامی سەرەخۆشیان ئاراستەی بنەماڵەکەی ھەموو خەڵکی کوردستان ھەروەھا سەرۆک مەسعوود بارزانی تاجەگوڵینەیەکی سەرمەزاری جەلال مەلەکشا ھەناردە مەراسیمە شاری سنە گوندی مەلەکشان بەڕێوە‌چوو شارەکانی‌تری کوردستان ھەروەھا ئەورووپا ئەمریکا مەراسیم لایان کوردانی دانیشتووی تاراوگە ماڵاوایی‌کردن شاعیری کۆچکردوو جەلال مەلەکشا بەڕێوەچوو مەرگی مەلەکشا بنەماڵە دۆستانی نزیکی جەلال مانگێک کەوتنە لێپرسینەوەی دەزگای ئیتلاعاتی ئێران ڕاستییە دەسەلمێنێت قەڵەمەکەی جەلال کاریگەرییەکەی تەنانەت مەرگیش ھەر چقڵێکە چاوی داگیرکەرانی کوردستاندا بەبۆنەی چلەی کۆچی دوایی جەلال مەلەکشا وەفایەک تەمەنێک خزمەتی شوێندانەری جەلال دوو شاری ھەولێر سلێمانی باشووری کوردستان ڕێوڕەسمێکی بەشکۆ پەردەلادران کتێبی پیرەدار بەڕێوەچوو بەستێنی چالاکییەکانی جەلال مەلەکشا شیعر چیرۆک جەلال مەلەکشا تەمەنێکی ھەر ھەڕەتی منداڵی مێرمنداڵییەوە ھۆگری شیعر نووسین منداڵییەوە دەست نووسین وتەی شیعری کاتێ پۆلی چوارەمی سەرەتایی نووسیوە خەمنامەیەک مەرگی کچە دراوسێیەکیان نەخۆش دەکەوێ نەبوونی دکتۆر دەرمان دەمرێت جەلال سەرەتای لاویەتییەوە بەشێوەیەکی تۆکمەتر نووسینی شیعر ئەزموونی شیعریشی زمانی فارسی دەست ڕوانگەی سیاسی بەگشتی نووسین چالاکییە ئەدەبی ڕەخنەیییەکانی جەلال ڕەوتی چەپی زاڵ کۆڕ کۆمەڵە ڕۆشنبیرییەکانی سەردەمە دەگیرسێت گەشە شیعری فارسیدا کاریگەری نیمایووشیج مێھدی ئەخەوان سالیس ئەحمەدی شاملوودا بوارەدا سەرکەوتنی باشی دەست ھێناوە جەلال مەلەکشا ھاوکات ڕاپەڕینی گەلانی ئێران ساڵی ١٩٧٨دا نووسین زمانی زگماکی دەست پێدەکات ساڵدا شاعیر نووسەرێکی لێھاتووی کورد ناوبانگ دەردەکات دەستپێکی نووسینی شیعری کوردیدا عەبدوڵا گۆران لەتیف ھەڵمەت عەبدوڵا پەشێو شێرکۆ بێکەس ڕەوتی نووسینیدا کاریگەریی زۆریان ھەبووە سوارە ئیلخانیزادە کاک سوارە فاتیح شێخولئیسلامی چاوە عەلی حەسەنیانی ھاوار سێ کوچکەی نوێخوازیی شیعری کوردی ڕۆژھەڵاتی کوردستانیان پێکھێناوە ڕچەیان شکاند بەدوای ئەواندا نەوەیەکی نوێ شاعیرانی کورد دەستیان نووسین بەبڕوای جەلال مەلەکشا ئەستێرەی پرشەنگداری جیلە تازە ڕەوتێکی شیعری تایبەت بوونیاد نا شاعیرانی سەردەمە بەدوای کەوتن نیمایووشیج شاعیری نوێی فارس ببەین کەڵکی ماکە ئوستوورەیییەکان وەرگرت جەلال کەڵک وەرگرتن زمانێکی ئوستوورەیی شیعری نوێی ڕۆژھەڵاتی کوردستان قۆناغێکی نوێتر دەبات ڕێگایەکی ڕادایەک جیاواز شاعیرانی دەگریتە شیعرەکانی جەلال ئپیزۆدێک بەگشتی ڕەگێکیان ئوستوورەدایە جەلال شکست‌ھێنانی شۆڕشی گەلی کورد ڕۆژھەڵاتی کوردستان وڵات خەڵکی جێناھێڵێت سێ تەوەری ھەوێنی ھزر ھۆنینەوە ژیانی ئەدەبی سێ ئاراستەیە دەبات ئاراستەی کۆمەڵایەتی واتا شیعر جەلال خواستی تاکەکەسی خەونی نییە دووھەم ئاراستەی نەتەوایەتی واتا مەلەکشا قوڵایی ناخییەوە ھەست کێشەیەکی گەورە نەتەوەکەی ھەر بۆیە شیعرەکانیدا ھەست خۆشەویستی وڵات ھەوڵدان پاراستن ڕزگارکردنی نیشتمان گرنگترین بەرچاوترین تەوەرەکانی شیعری جەلال ئەژمار سێیەم ئاراستەی مرۆڤایەتی واتا شیعر دەبێ پەیامی ئازادی ئاشتی دادپەروەری جەلال مەلەکشا ناوەڕۆکی شیعرەکانی دژ دیکتاتۆرییەت دەسەڵاتی داگیرکەری ڕۆژھەڵاتی کوردستان دژواریی بەشێوەی نھێنی ساڵی ٢٠٠٤دا یەکەمجار توانی کتێبی شیعری بەناوی زڕەی زنجیری وشە دیلەکان بڵاو بکاتەوە پێشوازییەکی باشی لێکرا کەمتر حەوتەدا بەچاپی دووھەم گەیشت ساڵی ٢٠١٤ کتێبێک کۆی بەرھەمە شیعرییەکانی جەلال مەلەکشا بریتی دوو شیعری کوردی شیعری فارسی دیوانی جەلال مەلەکشا ناوبانگی دەرکرد دیسانەوە نھێنی چاپ بڵاو کرایەوە چاپی کتێبە بەھۆی کوالیتی نزم ھەڵەی تایپییەوە ھەرگیز بەدڵی جەلال مەلەکشا نەبوو بۆنەی بڵاو بوونەوەی کتێبە جارێکیتر مەلەکشا کەوتە لێپرسینەوەی ئیتلاعاتی ئێران کێشەی زۆریان دروستکرد جەلال ھەمیشە دیسانەوە کۆڵ نادات چاپی دووھەمی بەرھەمە سەرپەرشتی کارەکە ئەستۆ دەگرێت چاپی ٢٠١٦دا کتێبەکە باشتر دەردەچێت پێشوازییەکی باشی لێدەکرێت جەلال مەلەکشا سەرەتا شیعر دەستی نووسین بەندیخانەی ڕژیمی پاشایەتیدا دەست نووسینی چیرۆکیش چیرۆکەکانی بڵاوکراوە بەناوبانگەکانی سەردەمەدا چاپ کراون ساڵی ٢٠١٣ کتێبێک کۆمەڵە چیرۆکە کوردییەکانی مەلەکشا کارەسات نۆزدە کورتە چیرۆک پێکھاتبوو چاپکرا چیرۆکانە کارەساتدا چاپ کراون گۆڤاری سروە چاپ بڵاو بوونەتەوە شێوازی خەتی یارمەتی‌وەرگرتن سیمبۆلیزم ھەندێ سووڕالیزم تایبەتمەندیی دیاری قەڵەمی جەلال مەلەکشا چیرۆکدایە جەلال مەلەکشا بەرھەمی بەجێماوە بەھۆی سانسۆر ئێراندا تاکوو ھیچ‌شوێنێ بڵاو نەبوونەتەوە ڕۆژنامەوانی ساڵی ١٩٦٦ی زایینی شیعرەکانی مەلەکشا زمانی فارسی گۆڤاری ئۆمێدی ئێران جەوانان چاپ بڵاو دەبنەوە ھەر ساڵەدا شیعرێکی فارسیی مەلەکشا بەناوی شھر واتا شارەکەم گۆڤاری جەوانان بڵاو کرابووەوە شیعری مانگی گۆڤارە دەستنیشان ئەزموونانەش دەبنە سەرەتای پەیوەندیی جەلال گەڵ ڕۆژنامە گۆڤارەکاندا لەوە شیعر چیرۆک وەرگێڕانەکانی زمانی کوردییەوە زمانی فارسی ڕۆژنامە گۆڤارە بەناوبانگەکانی سەردەمەی ئێران کەیھان فیردەوسی کتێبی جومعە ئیتلاعاتی حەوتانە ئۆمێدی ئێران چیستا سوخەن ھتد بڵاو دەبنەوە ھەوڵی جەلال مەلەکشا ڕۆژنامەگەریدا سەرەتای ساڵی ١٩٨٦ بانگھێشتکردنی مامۆستا ھێمن‌ەوە ھاوکاری بەڕێوەبردنی گۆڤاری سروەدا دەست پێدەکات مەلەکشا تازە زیندان ئازاد کرابوو دەڕواتە ورمێ گۆڤاری سروە دەزگای سەلاحەدین ئەیووبی دەست بەکار ئەندامی دەستەی نووسەرانی گۆڤارە دەبێتە سەرپەرشتی شیعر ئەدەبی سروە وەڵامدانەوە نامەی خوێنەران بەداخەوە ھاوکاری جەلال ھێمن ناچێت مانگێ مامۆستا ھێمن کۆچی دوایی کارەساتە دڵتەزێنە سروە ناوەستێ جەلال مەلەکشا چواردە ساڵی تەمەنی پلەبەرزانێ مامۆستا ئەحمەدی قازی مارف ئاغایی پەرویز جیھانی کەریم قەیوومی فارۆق کەیخەسرەوی عەزیز کەیخەسرەوی باری قورسی چاپ بڵاوکردنەوەی گۆڤاری سروە کتێبانەی دەزگای سەلاحەدین چاپ دەکران ئەستۆ دەگرن مەلەکشا بەشێوەیەک گیرۆدەی سروە شوێندا وا لێدەکات سەردەمەدا سروەم بەشێ گیانی خۆم خۆش دەویست دڵنیام سەردەمەی ڕۆژھەڵاتی کوردستاندا گۆڤارە ھیوا ئاواتی شاعیران نووسەرانی کورد بەھۆی پێوەندییە بەربڵاوەکانی جەلال مەلەکشا شاعیر نووسەر ئەدیبانی بەشەکانی کوردستاندا بەستێنی سروە چ خوێنەر چ جوگرافیایییەوە زیاد بڕوای گۆڤاری سروە سەردەمی جەلال مەلەکشا ئاستێکی بەرزدا کاری دەکرد خزمەتی بەرچاو باشی زمان ئەدەبی کوردی کردووە سروە ماوەیەک واز چالاکی ڕۆژنامەوانی دەھێنێت تاکوو ساڵی ١٩٩٩ ھاوکاری کوردیی تایبەت پارێزگای ورمێی ڕۆژنامەی جام‌جەم بانگھێشت نزیک ٤٠ ژمارەی ڕۆژنامەیە دەست چاپ زیاترین ھەوڵ ڕێگایەوە پردێک پێوەندییەکی حکوومەتی ھەرێم باشووری کوردستان خەڵکی ڕۆژھەڵاتی کوردستان دروست ھۆکارێ چاپەمەنییەکانیتر جەلال دەستێکی چاپی حەوتەنامە تایبەتەش ڕابگیرێت جەلال مەلەکشا دیسان دەکەوێتەوە پەلاماری ڕژیمی ئێران ئەمجارە ڕۆژھەڵات بەجێ دەھێڵێت دەکاتە باشووری کوردستان لەوێشدا گۆڤار ڕۆژنامەکانی باشووردا ھەولێر ئاشتی ئاسۆ کوردستان ھتد نووسینی بابەت ھاوکاری ھەروەھا ماوەیەک ھەولێری پایتەختی کوردستان گۆڤارێک بەناوی پرشنگ دەردەکات عومری گۆڤارەکە کورت پێنج ژمارەی دەردەچێت دەبێتە کۆتا ھەنگاوی جەلال مەلەکشا کاری ڕۆژنامەگەریدا وەرگێڕان جەلال مەلەکشا بەھۆی شارەزایی زاڵبوونی زمانی کوردی فارسی ڕادەیەکیش عەرەبیدا کۆمەڵێک کاری وەرگێڕانی ئەنجامداوە گرنگترین بەرھەمەکانی دەتوانین وەرگێڕانی شیعری شاعیرانێ شێرکۆ بێکەس عەبدوڵا پەشێو لەتیف ھەڵمەت جەوھەر کرمان ھتد زمانی فارسی ببەین ھەروەھا کورتە چیرۆکی کوردییەوە زمانی فارسی پێچەوانەشەوە داوە جیا بەرھەم چاپ گەیشتووەکانی وەرگێڕاندا ڕۆمانیش ڕێزی وەرگێڕانەکانی مەلەکشادان تاکوو چاپ نەگەیشتوون چالاکییەکان ماوەیەک دامەزراوەی فەرھەنگیی ئەندێشەی ئەحمەدی خانی ورمێ سەرقاڵی ڕاھێنان پەروەردەی نووسەران شاعیرانی گەنجی کورد ورمێ دەگەڕێتەوە سنە شارەدا ھەمیشە نیشتەجێ ماوەیەک ئەنستیتۆی زمانی کوردیی ڕاژە مامۆستای زمانی کوردی وانەکانی فێربوونی زمانی کوردی دەڵێتەوە بەرھەمەکان زڕەی زنجیری وشە دیلەکان کۆشێعر چاپی ٢٠٠٤ کارەسات کۆمەڵە چیرۆک چاپی ٢٠١٣ کۆی بەرھەمە شعرییەکان جەلال مەلەکشا کۆشێعر کوردی فارسی چاپی ٢٠١٤ نموونە شێعرەکانی شێعر شێعر ھات دڵیش ئیتر ئۆقرە ناگرێ ئەیدرکێنێ پۆلیس بۆنی پێوە ئەکا بۆنی ئازادی لێوە ھەردەست بەجێ ئەیخنکێنێ ١٣٦٥ سەرئەنجام پرسیار پرسیار… چاو بڕ کات خاڵ خاڵی ڕێگە ھەموو ھەر پرسیارە ڕێبوارێکم دەناسی بەدرێژایی ڕێگە تەنانەت نەیتوانی سێبەری وڵامێکدا نەختێ ماندوویی دەرکا سەرئەنجام ڕێگە عاسی ئاڵقەی پرسیارێکەوە ھەڵواسی… کارتە پۆستاڵ ھەڤاڵەکان وتم پیرۆزباییتان بکەم بەھار شێعرێک تازە بھۆنمەوە کوردستان وتم جوانترین وشە نەورۆز بکەم ملوانک گەردنی بەرزی کوێستان ھەوڵمدا بۆتان بڵێم شێعرێکی تەڕ ھەزار وشەم ڕست ھەر نەھاتە پەنام بردە پیکاسۆ گرینیکای بۆم ڕەسم ھانێ وتم لۆرکا ئەی شێعرەکانم کاستیلا جێ ماون ڕێگا نادەن گورگەکانی وتم ھایکۆی ژاپۆنی ئەرکی شانم بەجێ بینم ھیرۆشیما گڕی گرت وشەی ھایکۆ فرمێسک ڕژایە گۆمی خوێنم ھەڤاڵەکان ڕاستە بەھار جوان شەنگە نەورۆز جێژنێکی تایبەتی گەلی کوردە لێم ببورن پیرۆزباییتان ناکەم چۆن ناوێرم کارتە پۆستاڵێکی ھەڵەبجەتان دەنێرم ٢٨ی خاکەلێوە ١٣٦٧ سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمی جەلال مەلەکشا هاوپەیڤین سیروان ژمارەی ٣٤٤ وت وێژ جەلال مەلەکشا ئامادە محەمەد ساڵحی ئارسیون سروە ژمارەی ١١٤ بەستەرە دەرەکییەکان ماڵپەڕی فەرمی جەلال مەلەکشا گوزەرێک ژیان کارەکانی جەلالی مەلەکشا دا ڕووداو گفتوگۆیەکی تایبەت شاعیر ئەدیبی ناسراوی کورد جەلال مەلەکشا کوردستان میدیا جەلال مەلەکشا شاعیرێک ڕەگەزی داربەڕوو ھەگبەیەکی کوردانەوە گەشتێک دیوانەکەی جەلال مەلەکشا دا کوردستان ٢٤ دۆکیومێنتەریی جانتای سەفەر ژیانی جەلال مەلەکشا شاعیران زمانی کوردی لەدایکبووانی ١٩٥١ مردووانی ٢٠٢٠ خەڵکی سنە شاعیران زمانی کوردیی ناوەندی

ڕۆژھەڵات ھەفتەنامەیەکی سیاسی ئابووری کۆمەڵایەتی فەرھەنگیە فەرمی یاسایی ناوچە کوردنشینەکانی ئێران بڵاو دەبێتەوە بابەتەکانی رۆژھەڵات تایبەتە کێشەی کورد کوردستان رۆژھەڵات ھەر دوو ھەفتە جارێک تاران چاپ ئەدرێت چوار پارێزگای کوردی ئێران بڵاو ئەبێتەوە ژمارەی خولی نوێی رۆژھەڵات ١ی نۆڤامبری ٢٠٠٨ چاپ درا رۆژھەڵات ٨ لاپەڕەیە ٦ لاپەڕەی فارسیە ٢ لاپەڕەشی کوردی سۆرانیە خاوەن بەرپرسیار لێپرسراو عەبدوڵڵا سوھرابی سەرنووسەر محەممەدعەلی تەوفیقی جەلال جەلالی‌زادە ڕەحیم عەبدولڕەحیمزادە سەلاحەددین خەدیو دەستەی نووسەرانن گرێدەر دەرەوە ماڵپەڕی فەرمی ھەفتەنامەی رۆژھەڵات گۆڤارەکان زمانی کوردی

مەریوان شارەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستانە ناوەندی شارستانی مەریوانی پارێزگای کوردستانی ئێرانە مەریوان باکوورەوە بانه سەقز ڕۆژھەڵاتەوە سنە باشوورەوە نۆدشە پارێزگای کرماشان ڕێگەی ھەیە مەریوان ڕۆژاواوە ١٦ کیلۆمەتر سنووری باشماخەوە خاڵە سنوورییە سەرەکییەکانی ھەرێمی کوردستانی عێراقە دوورە ئەمە بووەتە ھۆی گەشەی ئابووریی دانیشتووانی شارۆچکە ھەروەھا نزیک گۆلی زرێبار ناوچەی ھەورامان دوو ناوچەی گەشیتارین بوونەتە ھۆی بەناوبانگ شارۆچکە ئامارەکانی ساڵی ٢٠١١ مەریوان ١١٠٤٦٤ دانیشتووی ھەبووە زاراوەی سەرەکیی دانیشتووانی سۆرانی بابانییە ھەروەھا ژمارەیەکیش ھەورامیی تێدایە مێژوو شاری ئیمڕۆی مەریوان مێژووەکەی دەگەڕێتەوە سەدو پەنجا مەوپێش شارە نزیکی سنوری دەوڵەتی عوسمانلی دابووە ساڵی 1865 زاینیدا فەرمانی ناسرەدین شای قاجار پاشای سەردەمەی ئێران نزیکی گۆلی زرێبار قەڵایەکی سەربازی دروست تێچووەکەی چل هەزار تمەنی کاتە چوار ئەوە فەرهاد میرزا مامەی ناسرەدین شا والی ئیالەتی ئەردەڵان بو قەڵاکەی نەختێ بچوک کردەوە جاران هێزتری نا قەڵای شاەئاباد نزیکی قەڵاکە شارۆکێکیان دروست بنەماڵەیەکیان لادێکانی دەوروبەرەوە هانی فەرهاد میرزا حاجی موحەمەد عەلی خانی زەفەرولمولک قەڵاکەی گەورەتر کاروانسەرا حەمام کارێزی ئاوی دروست هەمو شتانە ماوەیەک شەڕی هۆزەکانی مەریواندا وێران بو سەرچاوە مێژووییەکانی سەردەمی سەفەوی قاجاڕ عوسمانی ئاماژەی زۆریان تێدایە ڕوودانی شەڕ مەریوان دەشتی مەریوان شەڕانە ئێران عوسمانی میرنشینە کوردییەکاندا داوە مەریوان سنووری ئیمپراتۆریی قاجاڕ عوسمانی شەڕ ناکۆکیی تایەفە کوردەکان دەریاچەی زرێبار زرێبار دەریاچەیەکی گەورەی سروشتیی ئاوی شیرینە ٣ کیلۆمەتریی ڕۆژاوای شاری مەریواندایە ئاوی زرێبار سەرچاوە ئاوییەکانی بنی خۆیەوە ھەڵدەقوڵێت ھیچ ڕووبارێکی ناڕژێتە ھەروەھا ساڕێژی ئاوەکەشی چەمی زرێبار پێک دێنێت دەشتی مەریواندا تێپەڕ دەڕژێتە ڕووباری سیروان زرێبار سروشتی دەوروبەری دەشت کێو دارستان گیانلەبەری جۆراوجۆری تێدایە سەیرانگا بەناوبانگە گەشتیارییەکانی کوردستان ئێرانە بەرزاییەکەی دەریاکان ١٢۹٠ مەترە درێژییەکەی ئاڕاستەی باشووری باکووری ٨ کیلۆمەترە پانییەکەشی ئاڕاستەی ڕۆژھەڵات ڕۆژاوا نزیکەی ٣ کیلۆمەترە ھەندێک زستانە ساردەکاندا زرێبار سەھۆڵ دەبەستێت پێشانگا سەرچاوەکان بەستەرە دەرەکییەکان شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی مەریوان شارستانی مەریوان شارەکانی ئێران شارەکانی پارێزگای کوردستان شارەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان

دیواندەرە شارەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستانە دوو شاری سەقز سنە ھەڵکەوتووە دیواندەرە دوو وشەی دیوان دەرە دەڕە پێک ھاتووە دیوان یانێ پێگەی یاسا دادوەری وشەی دەرە یانێ شیو دۆڵ سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شارستانی دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە شارستانی دیواندەرە شارەکانی ئێران شارەکانی پارێزگای کوردستان شارەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان‏

سەقز شارەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستانە کونترین مێژویی ترین ناوچەکانی ڕۆژھەڵاتی ناوینە گەنجینە گۆزە شتی مێژوویی ئەنتیکی دیکە تەمەنی ھەزاران ناوچەیە دۆزراوتۆ مووزەخانە گەورە ناوباگەکانی جیھان کۆ کراوەتۆ دەپارێزرێن شارستانی سەقز چوار ناوچەی خۆ گرتووە بریتین ناوچەی ناوەندی ناوچەی زێویە ناوچەی ئیمام ناوچەی سرشیو ناوچەکانی دەوروبەری سەقز دەیان مێژوویی کۆنی ئەشکەوتی کەرەفتوو قەڵای زێویە گۆڕە بەردینەکانی قەپڵانتوو ھەن دەگەڕینەوە سەردەمی ھاتنی ئارییایییەکان دامەزراندنی حکوومەت شێوازی مۆدێرن ئێراندا بەھۆی پێنە‌گەیشتن نەدانی کەل‌وپەلی پێویست ڕژێمی حاکمەوە گوندنشینەکان گوزەرانی ژیانیان زۆرتر ڕوویان کردووتە شاری سەقز ئەمڕۆی سەقز نێوی ھۆزی سەکە سەکا سێکز خەڵات ماوەتەوە سەقز ھەمان ساکزە شارە سەدان سال پایتەختی سەکاکان مادەکان مانناکان کاتی دەسەڵاتی ماناکان شارە ئیزیرتا ھێرشی سەکاکان گرتنی ناوچەکە ساکز سەکاکز ناونرا ھێرشی ھەڤەخشترە پاشای ماد توانی سەکاکان بھێنێتە دەسەڵاتی سەکاکان ببنە بەشێک مادەکان شارە سەقز مایەوە شاری سەقز ھەروەھا پایتەختی مانایییەکان دەوڵەتێ دەوڵەتەکانی ماد سەکاکان ھەواناسی نەخشە سەقز شوێنێکی کوێستاناوی ھەلکەوتووە ھۆیە کژو ھەوای کوێستانی ھەیە ھاویندا ڕۆژانی گەرم شەوانی فێنکی ھەیە بەلام زستاندا ھەوایێکی ساردی ھەیە رۆژانێک دەبێتە ساردترین شاری ناوچەکە سەقز باکوور بۆکان مەھاباد ڕۆژھەڵات بیجار زەنجان ڕۆژاوا بانە باشووری کوردستان باشوور دیواندەرە سنە ڕێگای ھەیە ژمارەی دانیشتووانی جەم شار گوندەکانی سەقز دوایین سەرژمێری فەرمی ٢٣٦ ٠٠٠ ژمارەی دانیشتووانی ناوەندی شارەکە ١٧٠٠٠٠ کەسە کوێستان ڕووبارەکان دەرووبەری شاری سەقز چەن کێوی بەرزی لێیە دەتوانین ناویاندا نەکەرۆز وەزەنە رووش وەنەوشە ئاڵمەڵوو مێرگەنەخشینە زنجیرە چیای چلچەمە نزیک گوندەکانی ئیساقاوا کانامەت بەرین کێوەکانی شاری سەقز ھەر بەشەکانی کوردستان دەوری ژیانی ئاژەڵداری کشت‌وکاڵ ھەیە چۆمێک شاری سەقز تێپەڕ یەکیک سەرچاوە لقە گرینگەکانی چۆمی زێڕینەیە چەمی سەقز لێ‌ دەبەن بەھۆی گەورە بوونەوەی شار دەورووبەری چەمەکە پر پارک ماڵ شەقام چەمە شار دوو لەتەوە ڕۆژانی پشوودان جێگای سەیران شادی ھەڵپەڕکێ یاری خەڵک ھەروەھا بەربەرەکانێ داگیرکەراندا چیاکانی سەقز سەنگەڕێکی پۆڵاین پاراستنی دەستکەوتەکانی مرۆڤی ناوچە ڕووبارەکانی سەقز ماسی سپی قزەل‌ئالا دەژین ماوەیەکە چۆمەکانی ناوچە گەڕای ماسییە جۆراوجۆرەکان پەروەردە ئەمە دەبێتە ھۆی دروست جۆری زیاتری ماسییەکان سەقز ئاوێنەی مێژوودا مێژووی ئیسلام گۆمان سەقز ناوەکانی ئیزیرتا ئسکیت دواجار ساکز شار ناوەندی ھەرە گرینگی حکومەتکانی مانا سکا مادەکان ھێرشی دوژمنان حکومەتانە دەبووە ھۆی ئەوی سقز ببێتە ناوەندی شەر تێکھەلچوون بەلام شارە درێژایی میژو ئاوەدان ماوە ئیمروش ژیان ناوەندی کلتور سیاسەت بازەرگانی ماوەتەوە دەورانی دەسەڵاتداری مادەکاندا سەکاکان بەردەوامی ھێرشیان دەکردە ھەرێمی دەسەڵاتدارییان شەڕیان پێدەفرۆشتن سکاکان ھەندێک گەڵ ئاشوورییەکان دەبوون ھاوپەیمان ھەندێک جاریش گەڵ مادەکان ھاوپەیمانیان دەبەست ئاشوورییەکان شەڕیان دەکرد ھێرش نوێی ئاشوورەکان مادەکان خشتیرییە کۆتایی ھێنان ھێرشەکانی ئاشوورییەکان پەیمانێکی گەورەی ھاوپەیمانی گەڵ مانایییەکان سەکاکان بەست کرەوە بەرەێکی گەورەی شەڕی دژ ئاشوورییەکان کردەوە مێژووی سەقز دەوروبەری ساڵی ٦٥٠ دەسەڵاتی پاشایەتی مادەکان دەوڵەتێکی گەورە ھێز ھاوسەنگ گەڵ مانایییەکان ئورارتوو عیلامییەکاندا سەکاکان کیمێرییەکان یەکێکی دیکە ھۆزە سەحرا نشینەکانی باکووری قەوقاز قەفقاز ھێرشیان کردە ناوچەیە کوردستان دەناسرێت ڕێگەی دە‌سەڵاتی دەوڵەتی ئورارتوویان ڕۆژئاوای دەریاچەی ورمێ ڕۆژھەڵاتی ئاناتۆلی برد ھووخشترە گەورەترین پاشای مادەکان ١٠ ساڵی فەرمانڕەواییدا توانی پەیوەندی گەڵ پاشای سەکاکان نێوی پڕۆتۆسیس ھاوپەیمانیێکی گەورە پەرە پێبدات ھووخشترە سپاکەی دوو پیادەی چەکدار کراو نێزە سواری چەکدار کراو تیروکەمان دابەش دەوڵەتێکی ھێز بنیات بنێت شیاوی باسە ناوبراو شێوازە سەکاکانەوە فێر ببوو مێژووی سەقز دەورانی حوکمڕانی ھووخشترە ئاگادار بەستنی ھاوپەیمانەتی سکاکان مادەکاندا کۆمەڵێکی بەرچاو سەکاکانی ڕۆژئاوای دەوڵەتی ماد کۆچێندران ناوچە نێوی ئەوانەوە ساکز سێکز نێوبانگی دەرکرد ھەنووکەش سەقز نێوی دەبرێت دەگوترێت شارە نێوی ئیزیرتا یەکگرتنی مادەکاندا پێتەختی ماد سەرکردەکانی ماد دەروبەری شاردا کۆمەڵێک قەڵا وسەنگەریان ساز گرینگترینیان زێویە ئادامائیت ھەڵکەوتوو گوندی قەپڵانتووە ھەر پێشتریش ئاماژەمان پێدا دەورانەدا سارگێنی دووھەم پاشای ئاشوورییەکان ھێرشی کردە مادەکان سەرکەوتن سەریاندا ئیزیرتا زێویە ئادامیت دەستی سوپاکەی وێران ناوچەی سەقز بێ‌گومان یەکێکە کۆنترین مێژوویترین شوێنەکان زەمانی مادەکاندا سقز ئەسکیت ھێرشی ئاشووریەکان مادەکان داگیرکردنی سەقز ناوچە دەگۆڕن ساکز سەکاکز ٣٠ ھووەخشترە پاشای ماد توانی ھێرش کاتە لەشکری دۆژمنان وڵاتە داگیرکراوەکان بگەڕێنێتەوە حکوومەتی ماد سەقز ھەر دەمێنێتەوە ئەمڕۆکە ھەموان ڕوونە سەقز پایەتەختی ماناییەکان مانا تایفەکانی ماد حکوومەتی مادەکان پێکھاتە واتە نزیکی ٣٠ وڵات سیستمێکی حکوومی فیدراڵی ئەمڕۆژی نێوانیان دا مێژووی شاری سەقز ڕۆژھەڵاتی ئێستای شاردایە زەحمەت بڕێک نیشانەکانی ئەدۆزرێتەوە گەورەترین جێ‌ماوی سەردەمی ماناییەکان قەڵای زێویەیە بڕوای ھەندێک مێژووناسەکان ھگمەتانەی بەناوبانگ نەک ھەمەدانی بەڵکوو زێویەدا ئایینی خەڵکی ناوچەی سەقز ھەروەک زۆرینەی وڵاتەکانی ماد زەردەشتی ھەتا پارتەکان عەرەبەکان ھێرشیان کردە ناوچەکە خەڵکی زۆرێ شاران بەرگری شەڕ ئایینی عەرەبەکان واتە ئیسلام وەر دەگرن خەڵکی شاری سەقز وەرنەگرتنی ئیسلام شارەکەیان جێ ھێشت کوێستان ڕی کەوتن ڕۆژگارێکی ناخۆشیان سەردەمەدا ھەر بۆیە چیرۆک گۆرانییەکانی ناوچەدا یادگارەکانی ئەبینرێتوە گەوڕەکان زانایانی ئایینی زەردەشتی مێژووی ئیسلام ھاتنی ئایینی ئیسلام ناوچەکە سەرەتادا کوردستان چەن ئاغا دابەش دەسەڵاتیان تایفەکانی وا ماوەیەکی کوردستان حۆکمڕانیان کردە ئەردەڵانەکان ھەر چەن شاری سەقز کەمتر دەسەڵاتی ئەردەڵانەکاندا ئەردەڵان تایفە ھەرە گرینگەکانی کوردستان ئێستاش بنەماڵە ھەر ماوە ھاتنی ئیسلام سنووری ناوچەکە ھەر دەم کەسێک حکوومەتێکەوە دەسەڵاتدار ماوەیەک ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی ماوەیەک ئێرانییەکان چەن سەد ساڵی ڕابردووشدا یەکێتیی سۆڤیەت بریتانیا کاریگەری ھەبووە ناوچەکە مێژووی ھاوچەرخ خەباتی سیاسی سەقز مێژووی سەقز بڕوانین خەباتی گەلی کورد ئازادی مافە ڕەواکانی لاپەڕ‌ە جۆراجۆرەکانی مێژووی کوردستان گشتی شاری سەقز ڕۆڵی ھەرە گرینگی ھەبووە وێنە شۆرشی سمکۆ کاتی دامەزراندنی کۆماری کوردستاندا بەتایبەت خەباتی ڕزگاری خوازانەی ساڵەکانە ١٩٧٩ ئیمڕۆ ڕۆژھەڵاتی کوردستان خەڵکی شار گوندەکانی سەقز گیانفیدایێەکی وێنەیان ھەبووە نموونە شەھید ھۆمایون ئەردەڵان خەڵکی سەقز میکۆنۆس ئەڵمانیا سادق شەرەفکەندی شەھید کۆماری کوردستان باکووری شاری سەقزی خۆ گرتە پێک‌ھێنان پاراستنی کۆمارە خەباتگەرەکانی سەقز دەوری گرینگیان ھەبوو ساڵانی ١٩٦٠ ئەوە کوردستان گشتی پێک‌ھاتنی بزووتنەوە سیاسییەکان ھەروەھا سەقزیش بەشداریێکی وێنەی ھەبوو کۆمەڵە بزووتنەوانە ھەم بوار سیاسەت ھەم خەباتی چەکداری چالاک گرینگ خەباتی خەڵکی کورد مافە ڕەواکانیان کاک حەمەحسەین کەریمی دامەزرێنەرانی کۆمەڵە خەڵکی شاری سەقز ھەروەھا حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران خەباتی گەلی کوردی ڕۆژھەڵاتی کوردستان ساڵانی ١٩٧٠ ١٩٨٠ دەورێکی گرینگی ھەبووە شاری سەقز لایەنگرانی ھەیە ڕۆژانی ٢٢ پووشپەڕی ھەموو ساڵێک ڕۆژی تیرۆری دوکتور قاسملوو سکرتێری گشتی حیزبی دیموکراتی کوردستانە خەڵکی شاری سەقز دەربڕینی ناڕەزایی شار دادەخرێ شوێنەوارە مێژوویەکانی سەقز ھێرشی ئاشووریەکان مادەکان زۆرینەی قەڵاکان بیناکانی ئەوسەردەمە ڕووخێنران ئێستاش وێرانەی ھەندێکیان دەور پشتی شاری سەقز ماوتەوە قەڵای زێویە نزیکی سەقزدایە وتەی گیرشمن خەزێنەی پاشایەتی ماناییەکان پێکھاتنی ئیسرائیل بەڕێ کەوتنی جوولەکەکان وڵاتە سەدان بنەماڵەی جوو سەقز دەور پشتی ژیانیان ئەبردە چەن کتێب‌دا ھاتووە دۆزینەوەی چەن کاسە گۆزەی بەنرخ مێژوو ناسییەوە دەیان چەن بازرگانی جوو ھاوکاری دەستگا حکوومییەکانەوە ھەوڵی دۆزینەوە بردنی نھێنییە پڕقیمەتەیان داوە وا دیارە کارەدا سەرکەوتوو زێویە غەیری دار دیوارەکەی چی نەماوە ھەوڵی بردن دزین نەھێشتن سەردەمی ئێستاش ھەر بەردەوامە کۆماری ئیسلامی ڕێگەی حکوومەتی نەداوە یەکێیکی شوێنە ئاسەوارە مێژوویییەکانی سەقز ئەشکەوتی کەرەفتووە ھەر نزیکی زێویەدایە کەرەفتوو ئەگەرچی ئەشکەوتێکی سرووشتییە بەلام گۆڕانکارییەکانی مرۆڤی سەردەمی کۆنی ئاشکرایە نووسراوەی زێویەدا دۆزراوەتەوە قەڵای زێویە کەرەفتوو شەڕێک داوە زەحمەتێکی کەرەفتو داگیرکراوە ھێندێ مێژووناسەکان دەڵێن کەرەفتوو ھەر گرتوو وا دیارە شوێنە ڕابردۆی نە دووردا گەرەفتوو مزگەوتی دوومنارە مزگەوتی شێخ مەزھەر مزگەوتی تورجان حەمام حاج ساڵە کاروانسەرای تاژەوانچی قەڵای کوڵتەپە مزگەوتی تەمربەیگ بازاڕ سەقز زورێک شوێنەوارە مێژوویی دیکە سەقز ھەن ئابووری ئەگەرچی سەقز شارەکانی کوردستان دەبەر سیاسەتی تایبەتی دەسەڵاتی ناوەندی ئێران چ سەردەمی پەھلەوی چ سەردەمی کۆماری ئیسلامی غەزەب کەوتووە لا نەگونجاوترین دۆخی ئابووری دەبات بازاڕی شاری سەقز گەورەترین بازاڕی سەرگیراوی ڕۆژئاوای ئێران دەزانن کشت‌وکاڵ بەھۆی کۆچی خەڵکی لادێ شار نەمان دەڕوا ڕابردووی نە کۆن‌دا بەرەی گەنمی سەقز بەناوبانگ گەڕەکە بەناوبانگەکان سەقز دوو کۆن تازە پێک ساڵانی شۆڕشی ئیسلامیدا خەڵکی ناوشاری سەقز کۆنی ئێستادا دەژیان پێشەیان ئاسنگەری بازرگانی ھەروەھا ھەندێک ئاغەواتە دەوڵەمەندەکانیش کۆندا دەژیان بەشە کۆنەکەی سەقز چەن کۆڵانە دەگرێت ناوقەڵا بازاڕ سەرۆ ساحلی دەباغی کاروانسەرای تاژەوانچی حەمام شێخ حەمام خان کەوەسوار کانی ئاشقان کانی گەرمکاو پەچە کانی حەمەو گەڕەکە تازەکانی سەقزیش ئەمانەن حەماڵاوا قەرەچیاوا شەھرەک دانژگا بەردبڕان تەپ ماڵان تازاوا کەریماوا سەرچنار ماڵە گولان شاناز سەعدی سیلۆ ڕوودەکی تەپەی شافێعی پێشانگا سەرچاوەکان ویکیپیدیا ئینگلیزی زانستنامەی بریتانیکا ڕوانینی ٢٠٠٩ شار نیوز ڕوانینی ٢٠٠٩ ناوەندی ھەواڵنێری سەقز شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی سەقز شارەکانی ئێران شارستانی سەقز شارەکانی پارێزگای کوردستان شارەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان‏ ڕۆژھەڵاتی کوردستان

عوسمان جەعفەری لەدایکبووی ساڵی ١٩٧٠ شاری جوانرۆی پارێزگای کرماشانی رۆژھەڵاتی کوردستان ئەدەبیاتی عەرەبی زانکۆی سنە ماستەری ئیلاھییاتی زانکۆی تاران وەرگرتووە سالی ١٩٩٦ چووەتە رێزەکانی پەکەکە سێ سال وڵاتانی سووریە لوبنان کاری کردووە ئەندامی گروپی دامەزرێنەری پژاک ئێستاش سکرتیری گشتی یەکێتی دێموکراتی کوردستان ئێران ە لەدایکبووانی ١٩٧٠

‌محەممەد نووری‌ ١٩٢٦ ٢٠٠٩ ناسراو عەتری‌ گڵۆڵانی‌ شاعیر نووسەر کەسایەتی ناوداری کورد ساڵی‌ ١٩٢٦ ناوچەی‌ گەورکایەتی‌ بۆکان دایک تەمەنی‌ لاوییەوە تێکەڵاوی‌ کار تێکۆشانی‌ کۆمەڵایەتی‌ سیاسی‌ بەتایبەت ساڵانی‌ ١٩٤٤ لاوە ساڵانی‌ ١٩٤٨ ١٩٤٩ پێی‌ سوڕی دەوران ئاڵوگۆڕی‌ زەمان سەیر سەمەرەی‌ زۆری‌ ژیاندا ھاتۆتە دیارە دوای‌ کۆماری‌ کوردستان زۆربەی‌ نووسەران شاعیران تێکۆشەرانی‌ سەردەمە تووشی‌ دەربەدەری‌ چەرمەسەری‌ ژیان دەبێ‌ ساڵی‌ ١٩٧٥ ھەڵبژاردنی‌ پارلمانی‌ چوارەمی‌ سەردەمای‌ پاشایەتیدا نوێنەری‌ شاری‌ بۆکان خەڵکەوە ھەڵبژێردرا گوێرەی‌ کۆمەڵە شیعرانەی‌ لێرە لەوێ‌ بەتایبەتی‌ گۆڤاری‌ سروە دوایانەشدا دیوانەکەیدا چاپ کراون هەڵدەگرێ ‌ وێژەرێکی‌ رەسەن زمان پاراو شاعیرێکی‌ ناسک خەیاڵ‌ قەڵەم بدرێ‌ شێواز بیر خەیاڵ زمانی‌ دەربڕین جیھانی‌ شیعری‌ مامۆستا نووریدا‌ چەشنێک ئاوێتە شێوازێکی شێعری تایبەت شاعیرەی خوڵقاندووە محەمەد نووری ساڵانی ژیانی خۆیدا بەرھەمی جۆراوجۆری شیعری نووسراوەی بەپێزی ھێنایە بەرھەم بوارەکانی نووسین شیعر ھەڵبەست پەخشان زمان ئەدەبیاتی کوردیدا خزمەتێکی نووری ھاوتەمەن ھاوبیری ھەژار ھێمن ئاوات ھێدی سەعید ناکام عەبدوڵڵا مستەوفی ژیان محەمەد نووری ساڵی ١٩٢٧ رێکەوتی ١٥ی رەشەمەی ١٣٠٥ی ھەتاوی گوندی گڵۆڵانی خوارێ ناوچەی گەورکایەتی شارستانی بۆکان داییک کوڕی میرزا ئەبووبەکر کوری خاڵە حەمەزەندین گەڵ بنەماڵە ئێلی زەند ئاوارە ھاتوون گوندی قالوێی زەندان جێگیر ھەر تەمەنی منداڵیدا دڵ مێشکی نووری بۆن عەتری گوڵە جوانەکانی شلێرە ونەوەشە مێلاقە گوڵە گەزیزەی وڵاتەکەی کوردستان زاخاو دراوە سەرەتاکانی کاری فەرھەنگی کۆمەڵایەتی ھەر تەمەنی گەنجێتیدا دەستی پێکرد بارودۆخی فەرھەنگی ساڵانەی کوردستان ئێراندا بوارەکانی فەرھەنگی کۆمەڵایەتی سیاسیدا خەریکی کار چالاکی مەھاباد بۆتە ئەندامی کۆمەڵەی ژ ک نھێنی عەتری دیاری کراوە ناوەڕاستی ساڵانی ٤٠کان موکریان مامۆستای قوتابخانە ٧٠کان سەردەمێک نەخۆش کەوتووە نەخۆشخانەی بووعەلی تاران ماوەتەوە ساڵی ١٩٧٥ ھەڵبژاردنەکانی سەرتاسەری بیست چوارەمین خولی پەرلەمان واتە ئەنجومەنی شۆڕای میللی تاران پەرلەمانتار نوێنەری خەڵکی شاری بۆکان ناوچە ھەڵبژێردراوە ئەنجومەنە ٣ کۆمیسیۆندا ئەندام تەرمی پاکی محەمەد نووری ئێوارەی رۆژی دووشەممە ئامادەبوونی شاعیران نووسەران زانایان هونەرمەندان جەماوەر چین توێژەکانی جۆراوجۆری خەڵکی کوردستان رێوڕەسمی بەڕێکردن شەقامەکانی شاری بۆکاندا گوندی ئەنبار شارستانی بۆکان خاکی نیشتمان سپێردرا رێوڕەسمەدا شاعیری بۆکانی رەسووڵ چووپانی شوانە پارچە شیعرێکی کۆچی نووسەر پیشکەش محەمەد نووری ئێوارەی دووشەممە ١٩ی ژانوییەی ٢٠٠٩ رێکەوتی ٣٠ی بەفرانباری ١٣٨٧ ھەتاوی ھۆی نەخۆشییەکی درێژخایەن تەمەنی ٨٢ ساڵیدا شاری بۆکان کۆچی دوایی بەرھەمەکان ھاوکات گەڵ کار چالاکییەکانی بوارە جۆراوجۆرەکاندا بەستێنی شێعر ئەدەب نووسین زمانی کوردی کاری کردووە سەردەمی کۆماری کوردستاندا نازناوی عەتری گڵۆڵانی بەرھەمی رۆژنامە گۆڤارەکان بڵاوکردۆتەوە ٦٠ ساڵی رابردوودا سەرجەمی بەرھەمەکانی ئەدەبی کۆمەڵە شیعر نووسراوە نامە بەسەرھاتی نووسیوە شیعر نووسراوانەی گۆڤاری سروە گۆڤاری مەھاباد گۆڤارەکانی ھەرێمی کوردستان لەوانە گۆڤاری رامان گۆڤاری ئایندە چاپ کراوە ھاوینی ساڵی ٢٠٠٥ رێکەوتی خەرمانانی ١٣٨٤ کۆمەڵێک شاعیران نووسەران رۆشنبیرانی ناوچەی بۆکان کۆرێکی رێز لێنان پلە پایەی بەرزی ئەدەبی محەمەد نووری شاری بۆکان بەڕێوە چوو ھەروەھا ساڵی ٢٠٠٦ کۆمەڵێک نووسراوە شیعرەکانی شەوێک خەوێک بستووی ژیان واتە کتێبی بیرەوەریەکانی محەمەد نووری بنکەی ژین شاری سلێمانی ھەرێمی کوردستان چاپ بڵاوکراوەتەوە کتێبە نووسینی محەمەد نووری پێداچوونەوە ئامادەکردنی سەلاحەدین ئاشتی ٣١٢ لاپەڕەدا چاپی هەژماری ١٠٠٠ دانەدا چاپ کراوە نووری بەرھەم شێعر نووسینەکانیدا جوانی نیشانی داوە دڵ ھەستێکی پاکەوە پەڕی جوانیناسی خاوەن ھەستیدا دەنووسێت عەشق خۆشەویستی وڵات پاراستنی زمان ئەدەبیاتی دەوڵەمەند رەسەنی کوردی گرینگییەکی یەکجار ھەبووە ھەروەھا شیعر ھۆنراوە پەخشانەکانیدا چۆنییەتی دەربڕینی ھەست بیری ئەدەبی فیکریی تایبەت ھەیە شاعیرێک خاوەنی ھەستێکی جوان ناسک دەردەخات بەرھەمەکانی تێپەڕینی ٥٥ ٦٠ ھێشتا تازەن مۆرکی تایبەتی شاعیرەیان پێوە دیارە جیھانی شیعری کوردیدا ھەر دەدرەوشێنەوە شاعیران زمانی کوردی

موحسین باوەجانی ناسراو ئاسۆ ساڵی ١٩٨٦ شاری جوانڕۆی پارێزگای کرماشان لەدایکبووە کاروباری سیاسی چڕوپڕ ساڵی ٢٠٠١ دەستپێکردووە ساڵی ٢٠٠٥ ڕۆیشتووەتە یەکێتیی دیمۆکراتیکی کوردستان بەرپرسی گشتی ئۆرگانی ڕاگەیاندنی یەکێتیی دیمۆکراتی کوردستان سەرنووسەری ڕۆژنامەی ھیوای نوێیە لەدایکبووانی ١٩٨٦

سەید کامیل ئیمامی شاعیر نیشتمانپەروەر ناسراو ئاوات ساڵی ١٩٠٣ گوندی زەنبیل شاری سەقز ڕۆژھەڵاتی کوردستان دایک شاعیرە کوڕی سەید عەبدولحەکیم کوڕی سەید عەبدولکەریمی زەنبیلە ڕێبەڕانی تەریقەتی نەقشبەندی قادری ژیان شاعیرە خوێندەوار فەقێدا پەروەردە سەید کامیل مامۆستای ئایینی ناسراوی ناوچەکەی خوێندویەتی ماوەیەکیش مامی واتە حاجی بابەشێخ وەزیری کۆماری کوردستان مەھاباد خوێندویەتی ھەر سەروبەندەدا مرۆڤێکی نیشتمانپەروەر چالاکی ھەبووە ساڵی ١٩٤٦ ھەڵوێستی نیشتمانپەروەرانەی گیراوە دوو بەندیخانەکانی بۆکان سەقز ورمێ مەھاباد دەستبەسەر سەید کامیل ئیمامی شاعیر شاعیر ھونەرمەندی کاتە دۆستایەتی نزیکی سوارە ئیلخانیزادە ھەژار عەباس حەقیقی ھەر وەھا ھونەرمەندی ناسراوی کورد حەسەن زیرەک گۆرانیبێژ شاعیر پەیوەندییەکی نزیکی شاعیرە نیشتمان پەروەرە ڕۆژی ٢٧ی تەممووزی ١٩٨٩ کۆچی دوایی کردوە دیوانێکی شیعری بەجێماوە خانەقای زەنبیل پاڵ گڵکۆی شێخانی زەنبیلەوە نێژراوە گڵکۆکەی مەزاری شێخان چاوەدێری دەکرێ زیارەتی موریدان گەشتیارانە نموونەیەک شیعرەکان سەرچاوەکان بەستەرە دەرەکییەکان سید کامل امامی زنبیلی خەڵکی بۆکان خەڵکی سەقز شاعیران زمانی کوردی شاعیرانی کورد

ڕۆژھەڵاتی کوردستان خۆرھەڵاتی کوردستان کوردستانی ئێران ناوێکی نافەرمییە بەشێک خاکی کوردستان سنوورەکانی ئێراندایە دانیشتووانی بریتین کوردەکان سنووری عێراق تورکیا ئازەربایجان ھەیە پارێزگاکانی ورمێ کوردستان کرماشان ئیلام لوڕستان ھەمەدان خووزستان چوارمەحاڵ بەختیاری کۆھگیلوویە بۆیەر ئەحمەد بەشێک پارێزگاکانی مەرکەزی ئەسفەھان فارس بۆشار خوراسانی باکوور خۆراسانی ڕەزەوی خۆدەگرێت ژمارەی کوردانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان ژمارەی کوردەکان ڕۆژھەڵاتی کوردستان ١١ دەخەمڵێنرێن کوردەکان باکووری ڕۆژھەڵاتی ئێران پارێزگاکانی خۆراسانی باکوور خۆراسانی ڕەزەوی دەژین بەشە خاکی کوردستان لێنابەن کرماشان ورمێ ھەمەدان سنە شاری کورد ئەھواز یاسووج خورەماوە بوژنۆرد ئیلام بۆکان مەھاباد سەقز قۆچان شیرڤان پیرانشار شائاباد بیجاڕ شارە گەورەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستانن ھەروەھا زۆریش کورد شارەکانی تاران مەشھەد کەرەج و… دەژین شارە گەورەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان شارە گەورەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان دانیشتوو سەرژمێری ساڵی ٢٠١٦دا شێوازە ئەمانەش ببینە کوردستان باشووری کوردستان باکووری کوردستان ڕۆژاوای کوردستان پارێزگاکانی کوردستان شارەکانی کوردستان سەرچاوەکان ڕۆژھەڵاتی کوردستان ھەرێمەکانی ئێران جیاییخوازی ئێران کوردستان

گڕکان ئاگرپژێن گڕکانەکان بۆشایییەک درزێکە زەویین گڕتاو گازەکان لێوەی دێنە دەرەوە بەردی تاویاوەی داخ ماگما خۆڵەمێش گازێک ڕووبەری زەمین دایە لێی دێتە دەرەوە جموجوڵی گڕکانی بەرد فڕە ئەداتە دەرەوە ھەندێک شوێن دا تێپەڕبوونی کات دەبێتە ھۆی دروستبونی کێو یاخود شاخ ئاساییانە گڕکان شوێنگەلێک دروست دوو پەڕەی تێکتونیک نزیک دەبنەوە دوور دەبنەوە وشەی گڕکان گڕکان وشەیەکی کوردیە دوو گڕ واتە بڵێسەی ئاگر کان واتە کون چاڵ پێک ھاتووە سەرچاوەکان ویکیپێدیای ئینگلیسی تێکتۆنیکە پەڕەیییەکان گڕکانەکان گڕکانناسی

کراک کراک کوکائین ڕۆک جۆرێکی وشک کۆکایینە دەیکێشن دووکەڵ مادەیە جۆرێکی سەربەخۆ کۆکائینە دەکرێ یارمەتی جۆشی شیرین سودیۆن بایکەربونات کەربۆن ھایدرۆکسید دروستی بکەی پرۆسەیەک دا ھایدرۆکلۆریدی کوکائین گەردی کوکائین دەگۆڕێت دەیکاتە مادەیەک ناوەی methylbenzoylecgonine واتە کوکائینی سەربەخۆ سەرچاوەکان ویکیپێدیای ئینگلیسی داھێنانە ئەمریکییەکان

مەلا خدر خضر کوڕی ئەحمەدی شاوەیسی ئاڵی بەگی میکایلی ناسراو نالی 1800 1877ز بەردی بناغە دامە‌‌‌زرێنە‌‌‌ری قوتابخانە‌‌‌ی شیعری بابان بەناوبانگترین شاعیرانی شێوەزاری کوردیی ناوەندییە گوندی خاک خۆڵ دەشتی شارەزوور ھاتوەتە دنیاوە ھەر تەمەنی منداڵی نراوەتە خوێندن حوجرە سەرەتاوە وردەکتێبی فارسی قورئانی خوێندووە زانستەکانی قورئان فەرموودە سەرف نەحو کەلام بەلاغە فەلەک فیقھ سیرەی خوێندووە خوێندنی ئەمانەی کردووە ئیجازەی عیلمی وەرگرتوو چەندەھا شوێن سنە سابڵاخ ھەڵەبجە سلێمانی چەندەھا مامۆستای باشی سەردەمەی خوێندویەتی تەواوبوونی خوێندنەکەی نالی مەلایەکی ڕۆشنبیرێکی گەورەی لێدەردەچێت زاراوەی دەیکی کوردی فارسی تورکی عەرەبیشی باشی زانیوە تەنانەت شیعریشی نووسیوون ژیان مشت مڕێکی دایکبوون کۆچکردنی نالی میژوونووسان ڕۆشنبیرانی کورددا ئەگەرچی مێژوونووسانەوە ڕایەکی جیاواز خراونەتە هیچیان دان ڕاستی دایکبوون کۆچکردنی نالی دا نانێن بەڵگەوە بۆیە ئێستاشی نەتوانراوە ڕۆژی دایک کۆچکردنی بەڵگەوە دەقیق دیاری ئەمانەی خوارەوە نموونەیەکن ڕاو سەرنجانەی نووسەرانی کورد هەیانە هاتن کۆچی نالی موحەممەد ئەمین زەکی بەگ دەڵێت نالی ساڵانی١٨٠٠ ١٨٥٦ زایینیدا ژیاوه مارف خەزنەدار کەمال فوئادیش مێژوویان دیاری کردوە عەلائەدین سەججادی دە‌ڵێت ١٧٩٧ی زایینیدا هاتوەتە دنیاوە ١٨٥٥ دا کۆچی دوایی کردوه زۆرینەی لیکۆڵەڕەوان کار عەلائەدین سەججادی دەتوانرێت بوترێت نالی ٥٦ ژیاوە لێکۆڵەرەوان ڕایە کۆکن بۆچوونەکەی عەلائەدین سەججادی نالی ٥٨ ژیاوە جیاوازیەش وەکو سەرنجی دراوە قسەی مامۆستا عەلائەدین سەججادی لەلایەک دکتۆر مارف خەزنەدار دکتۆر کەمال فوئاد لایەکی‌ ترەوە تەمەنی ساڵی لەدایکبوونی نالی بەراوردکردنەی کوردی مەریوانی بەدوای ئەوانیشدا مامۆستا عەلی موقبیله پێشەکی دیوانەکەیاندا ساڵی ١٢١٥ی کۆچییان ساڵی ١٧٩٧ی زایینیدا بەراوردکردووه جا وە‌ها ئەوا کوردی مەریوانی موقبیل سەجادی ئەفەرموون نالی ٥٨ ژیاوه ڕۆژنامەکانی ڕۆژهەڵاتناسی ئەرمەنییی وسف ئەبگارەڤێچ ئۆربێلی ‌دا ساڵی ١٢١٥ی کۆچی ساڵی ١٨٠٠ ١٨٠١ی زایینی کراوه ئەمە دکتۆر مارف خەزنەدار دکتۆر کەماڵ فوئاد لەسەری ڕۆیشتون ساڵی دایکبوونی نالی دەکاتە ١٨٠٠ی زایینی تەمەنیشی دەبێتە ٥٦ لەوانەی باسکران هیچیان ناتوانرێت سەرچاوە‌یەکی ڕاستەقینە باوەڕپێکراو ساڵی لەدایکبوون کۆچی نالی دیاری هەندێ شت دەبنە ڕوونکردنەوەی سەردەمی نالی نزیکبوونەوە زانینی ساڵی دایکبوون مردنی دیوانەکەی نالیدا مامۆستا مەلا عەبدول کەریمی مودەڕڕیس دەڵێت مەسەلەی دیاری ساڵی دایکبوون مردنی کەسێک شتێک نییە بنیادەم بتوانێ ئیجتیهاد بڕیاری بدا بەڵگەو نیشانەی مێژووی لەوە زیاترمان پی نەکرا تێکڕا هەندێ ساڵانە دیاری نالییان تیا ژیاوە بەڵگەی تریش بەدەستەوە پێمان ئەسەلمێنێ کەوا نالی نە ساڵی ١٨٥٥ نە ساڵی ١٨٥٦ مردووە نە تەمەنیشی ٥٦ ٥٨ جا خواە ئیتر ١٧٩٧ دا دایک بووبێ عەلی موقبیل ئەڵێ ١٨٠٠ ئەوانی ئەڵێن ساڵی 2017 د هێمن عومەر خۆشناو توێژینەوەكەیدا بەناوی نالی بەڵگەنامەكانی عوسمانیدا بەڵگە ڕوون كردەوە كە نالی 22 11 1877 ئەستەنبوڵ كۆچی دوایی كردووە گەلێ بەیتی نالی وا ئەگەیەنن نالی گەیشتووەتە تەمەنی پیرییەکی ڕاستەقینەو هێز دیارە ٥٨ ساڵیدا پەیدا نابێ ئەمانە مووی سپی کردم شوشتن ئاوی عەینی شۆرە شەت مەمک نالی چ منداڵانە وەی وەی کردووە گەرچی مووی شیرە شیرە شکۆفەی کردووە ئەی تازە جوان پیرم ئوفتادە کەوتووم پیرم فانی گوتراوە ئەحمەد پاشای بابان ١٨٥٣ دا پاریس نالی خۆدزکۆ ی شابەندەری ڕووسیا کردووە وائەگەیەنێ نالی سەردەمەدا شام ژیاوە چونکە شیعرەکەسی تێکچوونی حوکمی بابانییەکان سالمی ناردووە سلێمانی شامەوە ناردوویە لایەکی کەشەوە مێژووی ژیانی نالییان خستۆتە کاغەز ئەوەیان کردووە کەوا نالی پاشان چووەتە ئستانبوول لەوێ ئەحمەد پاشای بابان ماوەیەکی دوور درێژیان پێکەوە بردووە جا سەرەڕای ئەوە لەوانەیە نالی ماوەیەکی زۆریش شام مابێتەوە ئەنجا چووبێتە ئستانبووڵ کەمتر دوو ساڵەی یەکتری دیتنی خۆدزکۆ ئەحمەد پاشا مردنی نالی ئستانبووڵ ١٨٥٥ دا ئەڵێن ساڵەدا لەوێ مردووە توانای هاتوچۆی سەردەمە حاڵ ڕۆیشتنیکی چەرخە ئەکا چ ماوەیەکی دوور درێژی ئستانبووڵ ئەحمەد پاشا بەسەربردبێ نالی شیعرێکیا بەرابەری مەرقەدی پێغەمبەر ئیسلام دا ئەڵێ موددێکە هەم گەردشی دەورانی سوپێهرم واتە دەمێک ئاوارەی نیشتمانم ئەسووڕێمەوە گەیشتوومەتە ئێرە ئەبێ دەمە چاند ساڵی خایاندبێ ماوەیەی کوێ بردبێ کوێ گەڕابێ شوێنێکی تردا حاجی مەلا عەبدوڵڵای جەلی زادە باوکی مەلای گەورەی کۆیه گێڕاویەتەوە گومان قسەیشی جێگای متمانەیە وا ساڵی ١٢٨٨ی کۆچی ١٨٧١ ١٨٧٢ ی زاینی دا نالی مەککە دیوەو دیویشیە پیر نالی میرنشینی بابان نالی ھەر دوو میری بابانی ھاوکاتی واتە سلێمان پاشا ئەحمەد پاشای کوڕی سلێمان پاشا پەیوەندییەکی تایبەتی هەبووە پەیوەندییەش زۆرێک شیعرەکانی نالیدا ڕەنگی داوەتەوە ئەمانە هەندێ بەڵگەن پەیوەندیەی نالی شاعیر میری بابان شاهی ئاسەفی حەزرەتی سولەیمان پێغەمبەر وەزیرەکەی ئاسەفی کوڕی بەرخیا شای دووەمی ئاسەفیش سلێمان پاشای بابانه ئەوانەش هەمووی بریتییە پیاهەڵدان باسکردنی تاقمە سوپایەک سوپایە سوپای کێ بووبێت هیی سلێمان پاشای بابان ئەحمەد پاشای کوڕی نەبووبێت بەتایبەتی پەڕتووەکەکانی مێژوو دەڵێن ئەحمەد پاشایە سوپایەکی ڕێکوپێکی تازە بابەتی پێکهێناوه وەکو مامۆستا مەلا عەبدولکەریمی مودەریس دەڵێت نازانم نالی کاتی دەستەڵاتی ئەحمەد پاشادا سولەیمانی ماوەتەوە سوپایەی چاوی بینیوە باسەکەیان گێڕاوەتەوە دووربە‌دوور پێناسەی یاخود سوپای سلێمان پاشای باوکیەتی ١٢٣٤ی کۆچییەوە ١٢٥٤ حوکمرانیی سولەیمانی کردوە قەسیدە درێژەکەی سالمی هاوڕێی گیانی گیانی ناردووە تێکڕا پرسیارە وەزعی سولەیمانی نەمانی دەوری بابانەکان غەزەلەکەی بەبۆنەی سەفەری حەجی نووری ڕوودباری یەوە وتوویەتی تێکڕای بەیتەکانەوە دەرئەکەوێ خاوەنی ڕێبازی نەقشبەندی موریدە ناودارەکانی مەولانا خالید ١١٩٧ی ک ١٧٨٣ی ز ١٢٤٢ی ک ١٨٢٦ی ز بەجێهێشتنی کوردستان لەدوای بیست پێنج ساڵی تەمەنی کوردستان جێدەھێلێت دەچێتە حەج حەجەکەی رووی کردۆتە شام ساڵی ١٨٥٠ کۆتایی ساڵی ١٨٥٤ نالی شام ماوەیەدا میرنشینی بابان دەڕووخێت دەنگوباسی ڕووخانەکەی پێدەگات ھەست خۆشیەکەی سلێمانی نەما حەبیبەنەما دۆست ئەحبابەکانی وەکو جاران نەمان سوپاکەی ئەحمەد پاشا تیاچوو سوپای ڕۆمی جێیانی گرتەوە سالم یش نەک ھەر ھاندەری نابێت بگەڕێتەوە سلێمانی بەڵکوو تکای لێدەکات نەشگەڕێتەوە قەسیدەکەیدا دەڵێت نالی نائومێد ناعیلاجی رووی ئەستەمبوڵ لەوێ لەلای ئەحمەد پاشای بابان ئەبێ پیاوە کوردەکانی ژیانێکی خۆش ئەدیبانەیان لەدیوەخانی ئەحمەد پاشادا رابواردووەو ھەموویان مامۆستا بانگیان کردووە نالی شیعری مەبەستانەی شیعری نالی دا رچاو کراون ئەمانەن دڵداری هەرە دیوانەکەیەتی نمونەیەک لەشیعری دڵداری نالی شاعیر وەسف تایبەتی وەسفی بەهار دیمەنی سروشت وەسفی حوجرە شەق شڕەکەی لێهاتوویی بوردەباری کەر ەکەی نزاو پاڕاناوە خوا بیری وڵات کردنەوە قەسیدەکەی سالم نموونە لاواندنەوە پیاهەڵدانی مردن مەدح پیاهەڵدان مەدحی سوپای بابان نموونە نالی سەرەتای چەرخی نۆزدەهەمدا ژیاوە سەردەمەدا زمانی باوی ئەدەبی بریتی زمانی عەرەبی فارسی تورکی چونکە کورردستان ئیمراتۆریەتی عوسمانی ئێران زمانی ڕەسمی فارسی تورکی لەوەش زمانی عەرەبی زمانی ئایینی پیرۆزی ئیسلام کوردستانیش تێکڕا ل وڵاتە ئیسلامیەکان سەرەڕای ئەوە نالی خۆیشی خوێندەوارێکی ئایینی مەلایەکی موسڵامان جا بۆیە نالی ئەگەرچی شیعری کوردی وتووە شیعرەکانی وشەی فارسییان دەستکارییەوە دەستکاری تیایە وشەی عەرەبی زاراوەی ئاینی زاراوەی زانیارییە ئایینییەکانی فقە ئوسسولی دین مەنتیق فەلەکییاتیان تیایە ئیقتیباس تەلمیح بەکاری هێناون شیعرانەی موناجات نزاو پاڕانەوەدا وتوونی هەموویان ئەنجامی کارە کاریگەرەن ئاینی ئیسلام ناخی دەروونیدا کردوویەتیی سەرەتای دیوانەکەیەوە بارەگای خودا ئەکا ئەڵێ دوو نامەکەی نالی سالم بەناوبانگترین شیعرەکانی نالی شیعرەیە سالمی نووسیوە وەڵامی دەداتەوە دوو قەسیدەیە دوو نامەکەی نالی سالم ەوە ناوبانگیان دەرکردووە نالی قەسیدەیەی وەکو نامەیەک سالمی ھاوڕێی نووسیوە دوورە ولاتی شام ھەست تاسەی دووری نیشتمان شارەزوور سلێمانی عوسمانییەکانەوە داگیرکرابوو دەردەبڕێت عەبدولڕەحمان سالم یش وەڵامدا شیعرێکی بەرزی دەنووسێت ھەردووکیان خەیاڵ با دا نامەکانیان دەنێرن نالی شێویە قەسیدەکەی دەست مەلا عەبدولکەریمی مودەریس شێوەیە دوو بەیتە شیعرەی شیکردۆتەوە دەڵێ نالی ڕێگای با ی تیژڕەوەوە نامەکەی دەنێرێت دەڵێت ”خوا بمکا قوربانی تۆزی ڕێگایەی بەسەریا ئەڕۆی شارەزای ھەموو کون کەلەبەرێکی شاری شارەزووری ڕێت ون نابێ بڕۆ نامەیەم بگەیەنە ھەواڵم بپرسە بزانە…” نالی شێوەیە تاسەی دووری دوورە وڵاتی دەکاتە ھەوێنی شیعرە بەرزە “ھەڵقوڵاوی ئاخ دەنگدانەوەی ژانی دەرونی خۆیەتی” سەرچاوەکان دیوانی نالی لێکۆڵینەوە لێکدانەوەی مەلا عبدالکریمی مدرس فاتح عبدالکریم چاپخانەی کۆڕی زانیاری کورد – بەغدا ١٩٧٦ ماڵپەڕی ڕێگا ئەدەبیاتی نالی نوسینی ڕەنج هەژار ماڵپەڕی هۆنراوە بابەت لێکۆڵینەوە شیعری نالی ئامادەکردنی ڕەنج هەژار دیوانی نالی چاپی دووەم مەلا عەبدولکەریمی مودەریس فاتح عبدالکریم چاپخانەی کوردستان مێژووی ئەدەبی کوردی نووسراوەی عەلائەدین سەججادی چاپخانەی مەعارفی بەغداد 1951 نالی بەلاغەوە مۆدێرنیتە ڕێبوار سیوەیلی ٢٠١٩ هەولێر نالی بەڵگەنامەکانی عوسمانیدا هێمن عومەر خۆشناو ٢٠١٧ دەستنووسخانەی زانکۆی سۆران بەستەرە دەرەکییەکان شاعیران زمانی کوردی مردووانی سەدەی ١٩یەم لەدایکبووانی ١٨٠٠ شاعیرانی عێراقی زمانی کوردی مردووانی ١٨٧٧ شاعیرانی سەدەی ١٩یەم کوردەکانی عوسمانی زانا کوردەکان زانایانی کورد ھۆنراوەنووسانی فارس

تازاوا Tazawa گەڕەکێکە تەنیشتی شاری سەقز ژمارەی دانیشتووانی سەرژمێریی ساڵی ٢٠٠٦دا ٢٣٣ ٤٢ بنەماڵەدا ئەگەرچی گەڕەکە تێکەڵی شار بووەتەوە ھێشتا فەرمی نکراوەتە بەشێک شار دێیەکی ناوچەی زێویە چاوی ئەمەیش بووەتە ھۆکاری لاوازبوونی خزمەتەکان گەڕکە دانیشتووانی گەڕەکە خزمەتەکانی ئاو کارەبا گاز تەلەفۆن ئەسفاڵت بەشن ئەمانەش ببینە گوندستانی ساحێو ناوچەی زێویە شارستانی سەقز شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی سەقز گوندەکانی شارستانی سەقز

شەریفاوا قەرەچیاوا گەڕەکە مەزنەکانی شاری سەقزە شێوازی بیناسازی کۆن یاسا دروست کراوە

مزگەوتی دوومنارە کۆنی شاری سەقزدایە مێژووی مزگەوتە نادیارە دانیشتووانی بەشەی شار مێژووەکەی دەگەڕێننەوە ساڵانی کۆتایی ئەفشارییەکان سەرەتای زەندییەکان مزگەوتە دوو منارەی ھەیە بۆیە ھەر ناوەش ناسراوە مزگەوتە ساڵی ٢٠٠١ زایینی رێکخراوەی میراتی کولتوریی ئێران ژمارەی ٢٦٠٠ ئەسەوارە میللی مێژووییەکانی وڵاتی ئێران ڕۆژهەڵاتی کوردستان تۆمار پێشانگا سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری سەقز فارسی مزگەوتەکانی کوردستان مزگەوتەکانی ئێران شوێنە گەشتیارییەکانی پارێزگای کوردستان نژیاروانیی ئێرانی خانووبەرە ئایینییەکان شارستانی سەقز

عەبدولحەلیم حافز ڕاستی عەبدولحەلیم عەلی شەبانەیە ٢١ی حوزەیرانی ١٩٢٩–٣٠ی ئازاری ١٩٧٧ گۆرانیبێژێکی میسریە شاری حەلاوات دایک پارێزگای شەرقیەی نزیک پارێزگای قەلیوبیە سەراکەشی ھەر شارەیەو ئێستاش ھەندێک شتە تایبەتەکانی سەراکەدا ماوە عەبدولحەلیم حافز لەساڵی ١٩٤٣ پەیوەندی پەیمانگای مۆسیقای عەرەبی ئاوازدانانەوە کردووە لەساڵی ١٩٤٨ تەخەڕوجی کردووە بۆماوەی ٤ تەنتا زەقازیق قاھیرە مامۆستای مۆسیقابووە دەستی لەکارکێشاوەتەوە لەساڵی ١٩٥٠ پەیوەندی کردووە بەتیپی مۆسیقای ئێزگەوە لەساڵی ١٩٥١ نازناوی عەبدولحەلیم حافزی بۆخۆی ھەڵبژاردووە لەساڵی ١٩٥٢ گۆرانی سافینی مرەی پێشکەشکردووە لەسەرەتادا خەڵکی حەزی لێی نەبوو چونکە ڕانەھاتبوون جۆرە گۆرانیانە ساڵی ١٩٥٣ لەکاتی ڕاگەیاندنی کۆماریدا دووبارە گۆرانییەی ووتەوە سەرکەوتنێکی یەکجار گەورەی بەدەستھێنا پاشان گۆرانیەکی پێشکەش کردووە داوەتەوە نازناوی عەندەلیبی ئەسمەریان لێناوە لەساڵی ١٩٥١ وە ساڵی ١٩٥٥ گۆرانیەکانی عەبدولحەلیم حافز گەشبینی تیا بەدی دەکرا لەسەرەتای ساڵی ١٩٥٦ دووچاری نەخۆشی بەلھارسیا بۆیەوە ئیتر گۆرانیەکانی غەمگین لەدوای چەنگ لەساڵی ١٩٦٧ ئاھەنگێگی مێژوویدا ھۆڵی ئەلبێرت ھۆل لەلەندەن گۆرانی پێشکەش ٨ ھەزار کردوە ١٦ فیلمیشدا بەشداری کردووە ٢٣٠ گۆرانی تۆمارکردووە ڕاستگۆیی بەھەست سۆز ناسراون عەبدولحەلیم حافز نەخۆشیەک بوتەوە جگەردا ساڵی ١٩٥٦ ھەست پێکرد خوێنبەربوونی گەدە ھەر بەھۆی نەخۆشییەشەوە ڕۆژی چوارشەممە ٣٠ی ئازاری ساڵی ١٩٧٧ تەمەنی ٤٧ ساڵیدا لەندەن کۆچی دوایی کردووە خەم ناخۆشی خەڵکی میسری داپۆشیوە بەجۆرێک ھەندێک لەکچەکان لەدوای بیستنی ھەواڵی مردنی عبدالحلیم کوشتووە ٢ میلیۆن کەسیش لەبەخاک سپاردنی ئامادەبوونە بەرھەمەکان فیلمەکان لەگۆرانی بەرھەمی فلمیشی ھەبووە لەوانە ١٩٥٥ فیلمی ئاوازی خۆشەویستی شادیە فیلمی ١٩٥٥ فیلمی ڕۆژەکانمان خۆشە فاتن حەمامە عومەر شەریف ١٩٥٥ فیلمی شەوانی خۆشەویستی ئەمال فەرید عەبدولسەلام نابلسی ١٩٥٥ فیلمی ڕۆژەکان شەوەکان ئیمان ئەحمەد ڕەمزی ١٩٥٦ فیلمی کاتی خۆشەویستی فاتن حەمامە ڕوشدی ئەبازە ١٩٥٧ فیلمی دەلیلە شادیە فیلمی ملەوەن سینەمای مسری ١٩٥٧ فیلمی کچانی ماجدە ١٩٥٧ فیلمی گەنجی خەونەکانم مونە بەدر عەبدولسەلام نابلسی ١٩٥٨ فیلمی شەقامی خۆشەویستی سەباح عەبدولسەلام نابلسی ١٩٥٩ فیلمی چیڕۆکی خۆشەویستی مریەم فەخرەدین عەبدولسەلام نابلسی ١٩٦٠ فیلمی کچان ھاوین سوعاد حوسنی ١٩٦١ فیلمی ڕۆژێک تەمەنم زبێدە سەروەت عەبدولسەلام نابلسی ١٩٦٢ فیلمی ھەڵەکان نادیە لوتفی عیماد حەمدی ١٩٦٧ فیلمی پەرستراوی ھاندەران شادیە ١٩٦٩ فیلمی باوکم دارە نادیە لوتفی عیماد حەمدی مێرڤەت ئەمین فیلمی عەبدولحەلیم جۆری گۆرانیەکانی گۆرانی ئاینی گۆرانی نیشتیمانی گۆرانی خۆشەویستی مردووانی ١٩٧٧ لەدایکبووانی ١٩٢٩

ئوم کەلسووم کەوکەب ئەلشەرق ناسراوە لەدایکبووی ٣١ی کانوونی ١٨٩٨ ٤ی ئایاری ١٩٠٤ مردووی ٣ی شوباتی ١٩٧٥ گۆرانیبێژێکی جیھانی عەرەبییە پەیوەندییەکی باشی گەورە دەسەڵاتدارەکانی وڵاتەکەی ھەبووە لەنیوەی تەمەنیدا ویستوویەتی بچێتە حەج جمال عبد الناصر ڕێگەی پێنەداوە ژیاننامە ژیانی سەرەتایی ئوم کولسووم بنەماڵەیەکی باکگراوندی ئاینی لەدایکبووە باوکی شێخ ئیبراھیم سەد بالتاگی ئیمامی دایکی شیفافە ئەلمالیجی لەدایکبوونی شیلا گوندی تەمای زەھایرا شاری سێنبێلاوێین پارێزگای داکاھلیا دەلتای نیل ڕێکەوتی لەدایکبوونی پشتڕاست نەکراوەتەوە چونکە تۆمارکردنی لەدایکبوون ھەموو میسر دا کاتەدا جێبەجێ نەکراوە ھەندێک سەرچاوە بانگەشەی ئەوە ٣١ی کانوونی ١٨٩٨ دایکبووە ٣١ی کانوونی ١٩٠٤ ٤ی ئایار ١٩٠٤ فێربوو چۆن گۆرانی بڵێت گوێگرتن باوکی فێری براکەی گەورە خالیدە ھەر تەمەنێکی بچووکەوە بەھرەی گۆرانی گوتنی دەرکەوتووە ڕێگەی باوکییەوە فێری ئەوە قورئان بخونێتەوە حافز قورئان تەمەنی ١٢ باوکی تێبینی بەھێزی گۆرانی وتندا بۆیە لێکرد بچێتە ڕیزی کۆمەڵە خێزانییەکەوە بەدوای دا ھاتە پاڵ ی دەنگێکی پشتگیریکەر سەرەتادا دووبارەکردنەوەی شتەی ئەوانی دەیووت جلی کوڕ پۆشی باوکی ڕازی نەبووە کچ شانۆ تەمەنی ١٦ ساڵیدا محەممەد عەبۆ ئەلعلە گۆرانیبێژێکی بەناوبانگە فێری نوێکاری کلاسیکی عەرەبی ساڵێک چاوی ئاوازدانەرە بەناوبانگەکە عوود زان زەکەریا ئەحمەد کەوت بانگھێشتیان بێتە قاھیرە ھەرچەندە لەسەرەتای بیستەکانی سەدەی ڕابردوو ەوە سەردانی قاھیرە ساڵی ١٩٢٣ چاوەڕوان بەشێوەیەکی ھەمیشەیی ئەوێ بجوڵێت بۆنوبارێک بانگھێشتی ماڵی ئەمین بەھی مەھدی فێری یاری عود ڕەوحییە ئەلمەھدی کچی ئەمین دا پەیوەندییەکی نزیکی دروست نزیکترین ھاوڕێی ئوم کولثوم تەنانەت ئامادەی زەماوەندی کچەکەی ڕاوھیا ھەرچەندە ئاسایی دەرکەوتنی گشتی ئۆف ستەیج بەدوور بگرێت ساڵانی سەرەتای تەمەنی دا پێشبڕکێی سەرکەشی ساڵانی سەرەتای تەمەنی کاریدا ڕکابەرییەکی سەرکەشە دوو گۆرانیبێژی دیارەوە مۆونیرا ئێل مەھدییە فەتحییە ئەحمەد دەنگی ھاوشێوەیان ھەبوو ھاوڕێمونییە لەڕۆژنامەی ئەلمەسرە کاری سەرنووسەری دەکرد جارێک پێشنیازی ئوم کەلسووم ھاوسەرگیری میوانانەدا سەردانی ماڵەکەی کردووە ڕادەیە باوکی بڕیاری گەڕانەوەی دا گوندەی گەڵ خێزانەکەی پێکەوە ھاتوون باوکی تەنھا مشتومڕە قایلکەرەکانی ئەمین ئەلمەھدی مێشکی دەگۆڕی ئوم کولسووم جەماوەرێکی ئاشکرا سەردانی ماڵەکەی ڕایگەیاند وەرناگیرێت ساڵی ١٩٢٣ گرێبەستێکی ئۆدیۆن ڕیکۆرد دا ساڵی ١٩٢٦ ھەر ھونەرمەندێکی میوزیکی میسڕی دەداتێ ھەر تۆمارێک فلیم فلیمانەی ناوبراو لێی بەشدار وداد ١٩٣٥ نشید الأمل ١٩٣٧ دنانیر ١٩٣٩ عایدۆ ١٩٤٢ سەلامە ١٩٤٤ فاتیمە ١٩٤٨ بابەتە تۆمارکراوەکان ئوم کەلسوم فات معاد ساڵی ١٩٦٨ ئوم کەلسوم بعید عنک موال ئاھەنگی سینەما کۆشکی نیل١٩٦٦ ئوم کەلسوم غنی لی شوی فلمی سەلامە ١٩٤٤ مردن ٣ی شوباتی ١٩٧٥ تەمەنی ٧٧ ساڵی کۆچی دوایی سەرچاوەکان بەستەرە دەرەلکییەکان ماڵپەڕی تایبەتی ئوم کەلسوم The Star of the East at Østfold College Halden Norway from almashriq hiof no ساڵی لەدایکبوونی نادڵنیا لەدایکبووانی ١٨٩٨ مردووانی ١٩٧٥ موسڵمانانی میسری وتارە ھەتیوەکان لەدایکبووانی ١٩٠٤ مردن لەکارکەوتنی گورچیلەکان

ژمارەی گۆڤاری ھەڵاڵە مانگی شوباتی ساڵی ١٩٤٦ دەستەی نووسەرانەو شاری بۆکان دەرچووە بەرپرسی گۆڤارەکە چیرۆک نووسی ناسراو حەسەن قزڵجی کەسانی بابەتیان بڵاو کردۆتەوە بریتی حەسەن قزڵجی‌ ڕەحمان ئاغای ئیلخانیزادە ھەژار محەممەد سادقی قزڵجی‌ مامۆستا ئەمین زەکی بەگ ھێمن سەید کامیل ئیمامی ئاوات عەباس حەقیقی قانع گۆڤاری ھەڵاڵە ھاوکات نەورۆز مانگی خاکەلێوە دەستی خەڵک گەیشتووە ساڵی ١٩٤٦ سەرتیپ ھوشمەند بەرپرسی کاروباری سوپای ئەرتەشی پاشایەتی ھەرێمی کوردستان ھاوکات نزیک بوونەوەی نەورۆز ناوچەی ھەورامان بۆمباران دەکا پەیوەندییەدا ئاماژە نووسراوەیەکی مامۆستا حەسەنی قزڵجی باری ئەدەبییەوە کورتە چیرۆک دەچێ باری مێژووییەوە رەنگدانەوەی بەسەرھاتێکی راستییە سەردێڕی دوو دەنگ ئێستاش گوێی سووک دەزرینگێننەوە گۆڤارە ٤ ژمارەی لێدەر چووە گۆڤارەکان زمانی کوردی

ئاڵیجان دێکانی چلچەمەی شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٣٣ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٢١٨ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

ئاخکەند دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ١١١بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٦٢٢ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

ئاغەجەری دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٨٤ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٤٣٨ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

ئاوباریک دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٤٥ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٢٣٣ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

براھیماوای خوڕخوڕە دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٢٠٣ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ١٢١٢ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە گوندەکانی شارستانی دیواندەرە

براھیماوای خوارۆ دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٢٢ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ١٢٢ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی

براھیماوای سەرۆ دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ١٣ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٨٤ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی

ئەحمەداوا دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٧٨ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٤٩٤ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

ئەحمەدەکەڕ دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٤١ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٢٨٨ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

جوگرافی تازەدێ گوندێکی کوردستانە تازەدێ مەیدان گوندێکی شارەدێی مەیدانە قەزای خانەقین تازەدێ کەلار گوندێکی شارۆچکەی کەلارە قەزای کەلار تازەدێ ناڵپارێز گوندێکی شارەدێی ناڵپارێزە قەزای پێنجوێن تازەدێ قەرەداغ گوندێکی شارەدێی قەرەداغە قەزای قەرەداغ تازەدێ خورماڵ گوندێکی شارەدێی خورماڵە قەزای ھەڵەبجە تازەدێی گۆڕەشەلە گوندێکی شارەدێی قۆرەتووە قەزای خانەقین تازەدێی ئیمام محەمەد گوندێکی شارەدێی شێخ تەویلە قەزای کەلار تازەدێی حاجی حەسەن گوندێکی شارۆچکەی دەربەندیخانە قەزای دەربەندیخان تازەدێ چوارتا گوندێکی شارۆچکەی چوارتایە قەزای شارباژێڕ تازەدێ دیواندەرە دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئەمانەش ببینە پێڕستی گوندەکانی پارێزگای سلێمانی پێڕستی گوندەکانی پارێزگای ھەڵەبجە پەراوێزەکان

ئەسحاو خوارۆ دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ١٠ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٦٣ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

ئەسحاو سەرۆ دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٢٥ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ١٥٤ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

ئەفراسیاو دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٥١ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٣٣٣ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

ئەڵادەرەی سەرۆ دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٦٢ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٣٧٢ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

ئەڵادەرەی خوارۆ دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٨٤ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٤٦٥ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

ئەمیناوا دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێکھاتووە ٢٩ بنەماڵە ژمارەی دانیشتووانی ١٩٦ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

ھەماراو دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٣٨ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٢٥٢ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

باوەڕاڕ دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ١١١ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٦٥٠ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

باشقشڵاخ دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٥٥ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٣٣٦ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

باخچەڵە دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ١٠٤ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٥٤٠ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

جوگرافی بایزاوا گوندێکی کوردستانە بایزاوا دیواندەرە گوندێکی شارستانی دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان بایزاوا گاپیڵۆن گوندێکی شارەدێی گاپیڵۆنە قەزای شارباژێڕ ئەمانەش ببینە پێڕستی گوندەکانی پارێزگای سلێمانی پێڕستی گوندەکانی پارێزگای ھەڵەبجە پەراوێزەکان

بناوەچان دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٣٦ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٢٠٦ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

بەردەڕەشی ھەیئەتاوا دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٢١ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ١٢٨ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە گوندەکانی شارستانی دیواندەرە

بەردەڕەشی قەڵاڕێحانە دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٢٣ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ١٨٠ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی گوندەکانی شارستانی دیواندەرە

بەردەڕەشی ھەوەتوو دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٣٥ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٢٠٥ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی گوندەکانی شارستانی دیواندەرە

بەردەسپی‌ دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٣٩ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٢٦٢ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

بەرقەڵا دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ١٨ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٩٢ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

نگڵ گوندێکی ناوچەی کەڵاتەرزان شارستانی سنەیە خەڵکی نگڵ شێوەزاری کوردیی ناوەندی قسە ژمارەی دانیشتوانی ئامارەکانی ساڵی ٢٠٠٦دا ١٦٩٧ ٤١٤ بنەماڵەدا سەرچاوەکان شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی سنە شوێنە گەشتیارییەکانی پارێزگای کوردستان

ئاخوەڵاخی براھیماوا دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ٤٣ بنەماڵە ژمارەی دانیشتوانی ٢٠١ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

ئاخوەڵاخی کۆسە عەمبەر دێکانی دەوروبەری شاری دیواندەرەیە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئاماری سەرژمێری ساڵی ٢٠٠٦ دێیە پێک ھاتووە ١٤ بنەماڵە ژمارەی دانیشتووانی ٦٢ کەسە سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە فارسی شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە

گاوەکەچ سەروو گوندێکی شارستانی سەقز گاوەکەچ خواروو گوندێکی شارستانی سەقز

ئەشکەوتی ئاوبارە کوولی ئاوبارە ئەشکەوتە قووڵەکانی کوردستانە تەنگی کانگاوی دێی ئاوبارە چلچەمە ی شاری دیواندەرە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ھەڵکەوتووە ھێشتا ھیچ لێکۆڵینەوەیەکی زانستی ئەوتۆ چۆنییەتی دروستبوون مەودای ئەشکەوتە نەدراوە دانیشتووانی ناوچەکە مەودای کوولە ٤ ٧ کیلۆمتر مەزەندە بەستەرە دەرەکییەکان archive org web 20131207090912 kurdipedia org default aspx lng 1 ئەشکەوتەکانی کوردستان

ئەشکەوتی قوڕەقەڵا گەورەترین ئەشکەوتی ئاوی ئاسیایە کەوتووەتە دووری ٨٧ ک م باکووری رۆژاوای کرماشان ڕێی کرماشان پاوە ٢٥ کم دوورە شاری پاوەوە ٢٣ ک م باکووری شاری جوانڕۆ نزیک لادێی قوڕەقەڵا بەشێکە قەزای ڕوانسەر ئەشکەوتە دەرەی مەڕان واتە دەرەی ئەشکەوتانە جێیەکی ڕازاوە پڕ دار درەختە یەکێکە نایابترین ئەشکەوتانی کسڵ ئاھەک ھەتا ئیستا نزیکەی ١٣کم ئەشکەوتە ئەشکەوتوانانەوە دەر کەوتووە ھێشتا نەگەیشتوونە کۆتایی ئەشکەوتەکە ئەشکەوتە خاوەنی تەلارە لەوانە تەلاری بووک عەرووس تەلاری زینەخ بەرزەخ تەلاری بووک نزیکەی ٢٥ دانە ستالاکمیت ستالاکتیتەکان سەیوانی بەرەوخوار دەبینرێت شێوازێکی جوان دەنەخشێت ھەروەھا ستالاکمیت ستالاکتیتەکان شێوازی بابانوئێل ئەمیر کەبیر ماکێتی شاری پاوە ماسی بۆرجی پیزا دڵ کارگ سەری شێر فیل تاڤ کیسەڵ ملی قاز حەزرەتی مریەم ھتد دەرھاتوون تەلاری بووک ١٥٠٠ متری دەروازەی ئەشکەوتەکەیە تەلاری بلوور بۆنەی لێدانی ئاو ستالاکمیتەکان دەنگی سازێک چەنگ کەمانچە دەبیسترێت ھەندێک پێیان وایە ئەشکەوتە ھەتا خاکی عێراق کێشراوە ھەر وەھا ئەشکەوتە پێشینەیێکی مێژویی ھەیە ھەندێک شتی مێژویی ئەشکەوتە دۆزراونەتەوە لەوانە کاسەی سەری ئینسان سککە ھەندێ شتی سواڵەتی وێنەی راوی پەلەوەر رازراوە … تەنا گیاندرێک ئەشکەوتە دەژیت جۆرێکی شەمشەمەکوێرەیە دەستە شەمشەمەکوێرەی گوێچکە مشکی دۆزینەوە ئەشکەوتی قوڕەقەڵا گەورەترین ئەشکەوتی ئاوییە ئاسیادا ئەشکەوتە جوانترین بەنرخترین ئەشکەوتە ئاوییەکانی جیھان ٦٥ میلیۆن مێژوو کۆنێتییەوە ساڵەکانی ١٩٧٦ ١٩٧٧ی زایینی گرووپێک ئەشکەوتناسان زیندەوەرناسانی ئینگلیزی فەڕنسی ھەوڵی دۆزینەوەی زیندەوەرە گواندارەکان شەمشەمەکوێرەدا دۆزرایەوە زیندەوەرناسانە ٦٢٠ مەتر قووڵایی ئەشکەوتەکەیان پێوایان گەیشتنە خاڵ شوێنێک ئاوەکە ھاوئاست رێکی بنمیچی ئەشکەوتەکە باوەڕی ئەمەی خاڵە کۆتایی ئەشکەوتەکەیە گەڕانەوە دەربڕینی ھەندێک بەرپرسە خۆماڵییەکان خەڵکی ئاوایی گوندنشینان ساڵگەلێک لەمەوپێش ئەشکەوتەیان بینیبووە دەیان ناسی ئەمانەش ببینە لادێی قوڕەقەڵا سەرچاوەکان بەستەرە دەرەکییەکان ئەشکەوتەکان ئەشکەوتەکانی کوردستان ئەشکەوتەکانی پارێزگای کرماشان‏ شوێنە گەشتیارییەکانی پارێزگای کرماشان

ئەشکەوتی سەھۆڵان ئەشکەوتە ئاوییە بەناوبانگەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستانە دەڤەری مەھاباد ھەڵکەوتووە ئەشکەوتە ٤٣ کیلۆمیتری ڕۆژھەڵاتی شارستانی مەھاباد ڕێگای مەھاباد بۆکان ھەڵکەوتووە پێگەی جوگرافیایی ڕووبەر بیست ھەزارمیتری چوارگۆشە بڵیندایی سەرەوەی زەریا ١٧٥١ میتر نێونجی قووڵایی ئاو ٢٢ میتر زۆرترین قووڵایی ٥٢ میتر سەرچاوەکان ئەشکەوتەکانی کوردستان ئەشکەوتەکانی ئێران

عەبدولڕەحمان شەرەفکەندی ناسراو ھەژار لەدایکبووی ١٣ی نیسانی ١٩٢١ مەھاباد ئێران – مردووی ٢١ی شوباتی ١٩٩١ کەرەج ئێران نووسەر ھەڵبەستوان وەرگێڕێکی کورد خاوەنی بەرھەمی ئەدەبیی پڕ پیتە ھەژار برای گەورەی سادق شەرەفکەندی سکرتێریی گشتیی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ژیان عەبدولڕەحمانی شەرەفکەندی کوڕی حاجی مەلا محەممەد ساڵی ١٩٢٠دا مەھاباد دایک لاویەتی بنەماڵەکەی چوونە تەرەغە ساڵانی سەرەتایی ژیاندا باوکیدا حوجرەکاندا دەست مامۆستا ئایینییەکان دەرسی گولستان بووستانی سەعدی خوێندووە شتەی چێشتی مجێوردا دەستکەوتێکی کەمی باوکی ھەژار کەسایەتییەکی خوێندەوار زانیویەتی کوردی بخوێنێت بنووسێت ھەر ھانی داوە کوڕەکەی ھەژار ھەر تەمەنی پێنج ساڵانەوە ئاشنا خوێندنەوە نووسین دواتریش بینێرێتە مەکتەب حوجرە ساڵی ١٩٤٠ دەستی ھۆنراوە وتن کردووە ھۆنراوەکانی ئەحمەدی خانی وەفایی مەلای جزیری کاریگەری ھەستی ھەژار ھەر سەرەتای دامەزراندنی کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستان ئەندام بەشداری کارە حیزبییەکانی داوە بڕوایەکی تینی ئامانجەکانی ژ ک چونکە ھیچ کات ھیچ حیزب ڕێکخراوێکی سیاسیدا فەرمی نەبووەتە ئەندام ھەژار کۆماری کوردستاندا دەوری ھەبووە ھێمن کۆمارەوە ھۆنراوەوانی نەتەوەیی کوردستان دەناسرێن تێکچوونی کۆماری مەھاباد ئازاری ١٩٤٧دا ناچاری بەجێ ھێشتنی وڵاتی دەبێ ٣٠ باشووری کوردستان دواییش شاری بەغدا نیشتەجێ پاییزی ١٩٤٧ چارەسەر نەخۆشیی سیل دەچێتە لوبنان چاکبوونەوەی دەگەڕێتەوە عێراق ساڵی ١٩٥٣ ڤێستیفاڵی لاوانی جیھان شاری بوخارێستی ڕۆمانیا بەشدار پاشان جارێکی حکوومەتی ئەوسای عێراق قاچاخ دەبێ سووریا ڕادەکات دوو سێ ئاوایی توربەسپیسان سووریا حاجۆ ئاغای دەوڵەمەندی کورد ژیاوە ساڵی ١٩٥٧ لەوێ پاشاندا گەڕاوەتەوە بەغدا کوودەتا سەربازییەکەی ١٤ی تەممووزی ١٩٥٨ی بەغدا دەرگای شادی ھەژاردا کردەوە ھەژاری ڕزگاری بەتایبەتی گەڕانەوەی مەلا مستەفا بارزانی ئاوارەییەکەی ڕووسیایەوە وڵات ھەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلوول سەرکردایەتی مستەفا بارزانی ساڵی ١٩٦٣ دا ھەژار دەچێتە پاڵ شۆڕشەکە ڕێککەوتتنامەی ١١ی ئازاری ١٩٧٠ سەرکردایەتی شۆڕشی کورد حکوومەتی عێراق مۆرکرا ناردرا بەغدا ڕێکخستنی کاروباری یەکێتی نووسەرانی کورد تازە ١٠ی شوباتی ١٩٧٠دا دامەزرا کۆنگرەیەکەی یەکێتییە سەرۆکی دەستەی بەڕێوبەر ھەڵبژێردرا ھەمان کاتیشدا ئەندام کۆڕی زانیاری کورد توانی ساڵی ١٩٧٢دا پەرتووکی شەرەفنامەی شەرەفخانی بەدلیسی فارسییەوە بکاتە کوردی چاپخانەی کۆڕی زانیاری کورد چاپی ھەرەسھێنانی شۆڕشی ئەیلوول ساڵی ١٩٧٥دا ماڵەکەی بەغدا تاڵان ئەوە ڕۆشتە شاری کەرەجی ئێران کۆتایی ژیانی ساڵی ١٩٩١ لەوێ مایەوە ھەژار کوودەتاکەی شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران کاتی تەرخان دانانی فەرھەنگی زمانی کوردی وەرگێڕان لێکۆڵینەوە ئەدەبی کوردیدا ھەژار ژیانیدا گەلێ تاڵی ئاوارەیی کێشاوە ڕۆژی ٢١ی شوباتی ١٩٩١ کۆچی دوایی تەرمەکەی موکریان ھێندراوە گۆڕستانی باغی فیردەوسی شاری مەھاباد بەخاک سپێردرا ژیاننامەی ھەژار پەرتووکی چێشتی مجێوردا ھەژار پەرتووکی چێشتی مجێوردا ژیاننامەیەکی خۆیەتی دەستی نووسراوە دەڵێ خۆم بیرم نییە کەنگێ ھاتوومە دنیاوە بۆیان گێڕاومەوە باوکم بیرەوەرییەکانی خۆیدا نووسیبووی ڕۆژی شەشی شابان ساڵی ١٣٣٩ی ھیجریی مانگی بەری بەیانی ڕۆژێکی تووش بارانی دایک بووم بریا ھەر نەبووبام… دەڵێن منداڵێکی گرینۆک گروو بووم وەختان ژیربوومەتەوە… ھەروەھا ھێمن دەڵێ خانەقا ھاوتەمەنیکی خۆمدا بوومە ئاشنا محەممەد ئەمینی شیخولئیسلام پوورزای منداڵە شێخەکان دەبوایە بەرەکەت دەرس مامۆستا مەلا سەعید بخوێنی ماڵی شێخ بژی نازانم زیرەکتر ئەوەندە دەزانم دەبەنگی ھیچ فێر نەبووندا درۆزنیش فەرقی نەدەکردین ھەر دووکمان دارکاری دەکراین قەد جنێو دەدراین فەرقێکمان ھەبوو نەگبەتی شێعری دەگوت ھونەرمەندتر دەزانی شێعری چۆن خوا نسیبی دوژمنانت بەغێڵیان گاڵتەم شێعرەکانی دەکرد ئاخری ھەر وازی نەھێنا دواڕۆژدا شاعیرێکی ھەرەبەرز ھێمن ناوبانگی کاری ھەرە گرینگمان ڕاوە دووپشک دزی باخان مریشک دزین ماڵە شێخان ھەزار بەدفەڕی کاری نالەباری دیکە بەرھەمەکان کوردی بەیتی سەرە مەڕ ١٩٥٧ شام چاپیکردووە چێشتی مجێور یادداشتەکانی خۆیەتی ئاڵە کۆک دیوانی شێعری سەردەمی کۆمارە بەیتی سەرە مەڕ چیرۆکەشێعرێکی درێژە ماکەکەی چیرۆکێکی کورتی سەباحەدین عەلی نووسەری تورک وەرگرتووە مەم زین ھەر ھۆنراوە کورمانجییە وەریگێڕاوەتەوە سۆرانی کوردستان دیوانی ھەژار ١٩٦٥ فەرھەنگی وشەی ھەنبانە بۆرینە کوردی کوردی فارسی تاران ١٩٩٠ وەرگێڕان کوردی شەرەفنامەی شەرەفخانی بەدلیسی فارسییەوە کوردی چوارینەکانی خەیام فارسییەوە وەریگێڕاوەتە زمانی کوردی مێژووی ئەردەڵان گردوکۆ وەرگێڕانە سەرچاوەی فارسییەوە کوردی پەنای خاڵ سیفری بڕانەوە نامیلکەیەکی شێعریی نووسینی عەلی شەریعەتی فارسییەوە کوردی دایە باوە کێ خراوە نامیلکەیەکی عەلی شەریعەتییە کردوویەتە کوردی ٭ عیرفان بەرامبەری ئازادی نامیلکەیەکی دوکتور عەلی شەریعەتییە کردوویەتە کوردی قورئان کوردی ھۆزی بیرکراوی گاوان نووسینی دوکتۆر مستەفا جەواد عەرەبییەوە کردوویەتییە کوردی ساغکردنەوە دیوانی شێخ ئەحمەدی جزیری مەلای جزیری دەق مانا لێکدانەوە شەرحی دیوانی مەلای جزیری فارسی تاریخ سلیمانیە مێژووی سلێمانی روابط فرھنگی ایران مصر پەیوەندییە کولتورییەکانی ئێران میسر قانون طب نوسراوەی ئیبن سینا عەرەبییەوە فارسی آثارالبلاد اخبارالعباد زکریا قزوینی عەرەبییەوە فارسی ھۆنراوەی ھەژار ناوەڕۆکەوە بەرھەمی دڵدار دەچێتە خانەی دڵداری وەسفی سروشتەوە ھەرە ستایش پێداھەڵدان شانازی کردنە ئەمەی تێکەڵ کردووە بەسیاسەت بەمانای بەسەرھاتانەی کورد ھاتوون ڕۆژگارانی ژیانی شاعیردا ڕووەوە شیعری بەچوار قۆناغ تێپەڕیوە ١ سەرەتا ساڵی ١٩٤٨ ماوەیەدا شیعری بریتی ستایش پێداھەڵدان ئیلھامی خۆشویستنی قازی محەممەد دامودەزگای کۆماری کوردستان وەرگرتووە ستالین سوپای سووری سۆڤیەتی کۆن خەریک کردووە داس چەکوشی کردووە بەڕەمزی مرۆڤایەتی چونکە دەسەڵاتی سۆڤیەت دەستی ھەبوو دامەزراندنی کۆماری کوردستان ٢ قۆناغی بەغدا ١٩٤٨ – ١٩٥٨ ماوەیەدا شاعیر دوو سێ سووریا ژیاوە قۆناغەدا شیعری ڕەنگدانەوەی بیری کوردایەتییە پێشاندا زۆرتر خەریکی ئەوە بووبێ ھێرش بباتە عەجەم دەورەدا خراپەی ھەموو دراوسێکانی کورد دەکا وەکو تورک عەرەب عەجەم ٣ قۆناغی بەغدا کوردستان ١٩٥٨ – ١٩٧٥ ئەوی ڕاستی ماڵی خێزانی ھەژار ماوەیەدا بەغدا ھاتووچۆدا بەغدا شاخەکانی کوردستانی عێراق پەیوەندی شۆڕشی ئەیلوولی ١٩٦١ بەدەسەلاتی بەغداوە چونکە پەیوەندییە ھەڵبەزین دابەزیندا قۆناغەدا شیعری ھەژار ستایشی بارزانی شۆڕشی کورد ھەروەھا خراپەی دراوسێیانی کورد بەتایبەتی عەرەب ٤ قۆناغی کۆتایی ماڵی مەھاباد ١٩٧٥ – ١٩٩١ قۆناغەدا ھەژار بەشیعر وتن خەریک نەکردووە شیعرەی وتوویەتی ھەمووی بارزانییە بەھۆی یادی کۆچی دواییەوە یادی ساڵی یەکەمەوە ١٩٨٠ دەست پێکردووە یادی ساڵی یازدەمین ١٩٩٠ واتە ھەموو ساڵێکدا شیعرێکی داناوە یادی کۆچی بارزانی کۆچی دوایی ھەژار نموونەی ھۆنراوەکانی ھەژار ھەژار شیعرێکیدا بەناوی ھەر کوردم ساڵی ١٩٤٨ بەغدا نووسیویەتییەوە دەڵێ ھەر کوردم ھەژار قازی محەممەد شیعری پاڵەوانان ناترسن دا دەڵێ پاڵەوانان ناترسن ئەمانەش ببینە چێشتی مجێور ھەنبانەبۆرینە سەرچاوەکان ھەژار ناودارانی سایتی خۆزگە چێشتی مجێور مامۆستا ھەژار بەستەرە دەرەکییەکان خەڵکی مەھاباد شاعیران زمانی کوردی فەرھەنگنووسانی خەڵکی ئێران فەرھەنگنووسانی کورد کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان لەدایکبووانی ١٩٢١ مردووانی ١٩٩١ نووسەران زمانی کوردی نووسەرانی کورد وەرگێڕە کوردەکان وەرگێڕەکانی عەرەبی فارسی وەرگێڕەکانی عەرەبی–کوردی وەرگێڕەکانی فارسی–کوردی وەرگێڕەکانی کوردی–فارسی شاعیرانی سەدەی ٢٠ەم شاعیرانی ئێرانی ناسیۆنالیستە کوردەکان زانا کوردەکان

کەیتی ھوڵمز ئنگلیسی Katie Holmes ئەکتەرێکی بەناوبانگی ئەمریکاییە ١٨ـی دێسەمبەری ١٩٧٨ ھەرێمی ئۆھایۆـی ئەمریکادا دایک وە بچوکترین منداڵی خانوادەکەیانە کەیتی ١٨ی نێڤەمبەری ساڵی ٢٠٠٦ـی زایینی دا تۆم کرووز زەماوەندیان وە خاوەنی منداڵێکن سووری کرووز لیستی فیلمەکان زریانی تەرزە The Ice Storm ئاکاری پڕکێشە Disturbing Behavior ڕووباری داوسۆن Dawson s Creek بڕۆ Go بووکە شووشەی ئاسمانی Muppets from Space فێرکردنی خاتوو تینگڵ Teaching Mrs Tingle گەنجە بێوێنەکان Wonder Boys دیاری The Gift بەجێھێشتن Abandon کیوسکی تەلەفۆن Phone Booth لێکۆڵەری دەنگبێژ The singing Detective پارچەکانی ئاپریل Pieces of April کچ First Daughter شەمشەمەپیاو دەست پیدەکات Batman Begins سپاس دووکەڵەکەت Thanks for your Smoking پارەی شێتکەر Mad Money ئێلی ستۆن Eli Stone سەرچاوەکان ویکیپێدیای ئنگلیسی ئەکتەرە ژنە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢١ەم زیندووان لەدایکبووانی ١٩٧٨ خانمەکتەرە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢٠ەم خانمەکتەرە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢١ەم خانمەکتەرەکانی فیلمی ئەمریکی خانمەکتەرە ئەمریکییەکانی ستەیج خانمەکتەرە دەنگییە ئەمەریکییەکان یاریە ڤیدیۆییەکان خانمەکتەرانی دەنگی ئەمریکی خانمەکتەرانی تەلەڤیزیۆنی ئەمریکی

تشرینی دووەم عەرەبی تشرين الثاني سوریانیی مانگی یازدەھەمی ساڵە ڕۆژژمێری گریگۆریدا ٣٠ ڕۆژی ھەیە ئینگلیزی نێڤەمبەر November فەڕانسەیی نۆڤامبر Novembre دەوترێ novem زمانی لاتینی دا مانای نۆ یە ھێما گوڵی نیشانەی مانگی نێڤەمبەر زێڕەمیناە سەرچاوەکان ویکیپیدیای ئینگلیزی تشرینی دووەم مانگەکان

کانوونی عەرەبی كانون الأول سوریانیی مانگی دوازدەھەمی ساڵە ڕۆژژمێری گریگۆریدا ٣١ ڕۆژی ھەیە ئینگلیزی دێسەمبەر December فەڕانسەیی دێسامبر Décembre دەوترێ decem زمانی لاتینی دا مانای ١٠ یە دێسەمبەر ڕۆژژمێری ڕۆمیدا دەھەمین مانگ ھێما گوڵی نیشانەی مانگی دێسەمبەر نێرگزە سەرچاوەکان ویکیپیدیای ئینگلیزی کانوونی مانگەکان

ئادۆڵف ھیتلەر ١٨٨٩–١٩٤٥ز پێشەوای پارتی نەتەوەیی سۆسیالیستی ئەڵمانیا ناسراو ئاڵمانیای نازی ڕابەری ئەڵمانیا سەردەمی دەسەڵاتداری پارتی نازی ساڵانی ١٩٣٣ ھەتا ١٩٤٥ ھیتلەر جەنگی جیھانیی یەکەمدا سەرباز ساڵی ١٩٢٠ ئەندامی پارتی نازی ١٩٢١ دا سەرۆکی پارتەکە بەبۆنەی بەشداری کوودەتای سەرنەکەوتووی ساڵی ١٩٢٣ ماوەیەک بەندیخانە پەرەپێدانی بیرۆکەی نیشتمانپەرەستی دژایەتی کۆمۆنیزم جووەکان ھەروەھا لێدوانە پڕھەستەکانی جەماوەر کاربەدەستان سەرانسەری ئەڵمانیا پشتیوانی ساز ١٩٣٣ دا سەرۆک وەزیران خێرایی دیکتاتۆری بنیات نا ھێندەی ماوە نەخایاند ئەڵمانیا سوپا پێشکەوتنەکانی پیشەسازی زلھێزەکانی ئەورووپا ئەڵمانیا ساڵی ١٩٣٩ داگیر ئوتریش ھێرشی کردە چیکوسڵۆڤاکیا پۆلەندا ھەر بۆیە بەڕیتانیا فەڕەنسا شەڕیان ئەڵمانیا دەست پێکرد ئەوە جەنگی جیھانی دووەم دەستی پێکرد ئەڵمانیا پشتیوانەکانیان ھێزەکانی میحوەر فەڕەنسا بەڕیتانیا ھێزی ھاوپەیمانان سێ ساڵدا ھێزەکانی میحوەر زۆرینەی بەشەکانی ئەورووپا ڕۆژھەڵاتی ئاسیا باکووری ئەفریقایان داگیر ساڵی ١٩٤٢ بەدواوە ھاوپەیمانەکان دەستیان وەرگرتنەوەی وڵاتە داگیرکراوەکان ١٩٤٥ دا ئەڵمانیا ھەموو لاوە دەوری گیرابوو کاتی گرتنی شاری بەرلین ھیتلەر فیشەکێک کوشت بەرپرسایەتی جەنگی جیھانی دووەم ئەستۆی ھیتلەر دەزانن شەڕە کوژراو بریندارێکی لێکەوتەوە زۆرترین ژمارەی کوژراوەکان کۆشتنی کۆمەڵی جووەکان دەزانن نزیکی ٦ کوژران سووتێنران ڕووداوە جینۆسایدی ھۆڵۆکۆست دەبەن ژیان ھیتلەر ٢٠ی نیسانی ساڵی ١٨٨٩ گوندی برۆنۆی نەمسا شارۆچکەیەکی بچووکە دەکەوێتە بەری ڕووباری ئالان ئەڵمانیاوە ھەڵدەقوڵێت لەسەردەمی فرانسۆ جۆزیفدا دایک باوکی فەرمانبەر فەرمانگەی گومرگ دایکیشی ژنێکی دڵ دەروون پاک خواترس خۆشەویسترین کەسی ھیتلەر ھیتلەر منداڵیدا ژیانێکی ناھەموار چەرمەسەریدا ژیاوە باوکی توندووتیژ ھەڵسوکەوتیدا ھیتلەر دانی بەودا ناوە ھەرزەکاریدا توندووتیژی بووەتەوە باوکییەوە ساڵێک ھیتلەر بەڕێوبەری کارەکانی گێڕایەوە بەڵێنی دابوو جارێکی ناگریێت ھاتوو ڕووبەڕووی توندوو تیژی بۆیەوە باوکییەوە بەھێزیی ھیتلەر دەردەخات ھەر مناڵییەوە مێژووناسان باوەڕەدان توندو تیژییەی باوکی ھیتلەر دەینواند ھیتلەر دایکی ھیتلەر واقیعیانەوە کردووە ئەمانە ھەمووی کاریگەر بوونە دروستکردنی کەسێتی ھیتلەری توندوتیژ پاشان خیزانەکەی چوونەتە شاری لینز لەوێ نیشتەجێ ھیتلەر خوێندکارێکی سەرکەوتوو قوتابخانەکەی ساڵی ناوەندیدا دەرنەچوە قوتابخانەی دواناوەندیی ڕیاڵشوڵ لەشاری لینز بوە ھیتلەر ھەمان پۆل لودڤیگ ڤیتگنشتاینی فەیلەسوفە بەناوبانگەکانی سەدەی بیستەم کاریگەری ھەبوو ڕووداوەکانی سەردەمەدا ھیتلەر ھۆکاری دواکەوتنی قوتابخانە دەگەڕێنێتەوە بەرەنگاری باوکی بووەتەوە دەیویست بیکات فەرمانبەر گومرگ ھیتلەر ئاواتی ئەوە ببێت وێنەکێش باوکی ساڵی ١٩٠٣ کۆچی دوایی کردووە سەرەڕای مردنی باوکی ھیتلەر ھیچ بەرز نەبووەتەوە قوتابخانەدا تەمەنی شازدە ساڵیدا وازی خوێندن ھێناوە ھیچ بڕوا نامەیەک بێنێت کتێبی خەباتی ھیتلەر باوەڕ نەتەوەیی ئەڵمانی دەگەڕێنێتەوە ساڵانی ھەرزەکاری کاتەدا کتێبەکانی باوکی خوێندبۆوە جەنگی فەڕەنسا پرۆسیا وای لێکرد پرسیار ھۆکارانە بۆچی باوکی وانی ئەڵمانین ڕەچەڵەکدا نەمساوین شکست بێنن پاراستنی ئەڵمانیا کاتی جەنگدا ساڵی ساڵی ١٩٠٥ ەوە ھەتیوخانەدا ژیانی بردوە ڤییەنا حکوومەتەوە سەرپەرشتی کراوە دوو پێشکەش کردوە وەرگیران ئەکادیمیای ھونەرە جوانەکان ساڵانی ١٩٠٧ ١٩٠٨ ڕەت کراوەتەوە بەھۆی بەھرەی وێنەکێشانی نەبووە پێیان وتووە بەھرەکانی ئەندازیاری تەلار سازییەوە نزیکە ئابی ساڵی ١٩١٤ جەنگی جیھانی دەستی پێکرد لەکاتێکدا ھەموو جیھان دڵ تەنگ ھەڵگیرساندنی جەنگ ھیتلەر خۆشحاڵ چونکە ھۆیەوە دەیتوانی ناونووس سوپای ئەڵمانیا دا ھیتلەر سەرباز ھێزی شازدەی یەدەگی باڤاریا ھێزی لیست ناسرابوو بەھۆی سەرکردەی ھێزەکەوە کارەکەی ترسناکترین کار دوچاری مەترسی کوشتن ناوچوون بووەوە بەھۆی پۆستەچی سوپا کۆتایی ھاتنی جەنگدا جیفریتری وەرگرتووە دەکاتە جێگری عەریف سوپای بەریتانی ھیتلەر شەڕەکانی بەرەی ڕۆژاوادا بەشداری کردوە شەڕی پێرسی سوم ئاراس پاسکیندایلی ھیتلەر دوو مەدالیای ئازایەتی وەرگرتووە یەکێکیان مەدالیای خاچی ئاسنی دووەم ساڵی ١٩١٤ مەدالیای خاچی ئاسنی ساڵی ١٩١٨ دا وەری گرتوە بەکەمی ڕودەدات ئەفسەرێک جیفریتر وەری بگرێت سەرەڕای بەرزنەکرایەوە ئونتیرۆفیزێر یەکسانە عەریف سوپای بەڕیتانی ھۆکاری بەرز نەکردنەوەی دەگەڕیتەوە سەرکردەکانی ھێزەکەی باوەڕیان وابوو سیفاتی سەرکردەیی بەدی ناکرێت ھەندێک مێژوونوسان ھۆکارەکەی دەگێڕنەوە ھاووڵاتییەکی ئەڵمانی نەبووە ھیتلەر بەشداری جەنگی جیھانی کردوە پاشان ساڵی ١٩٢٣دا سەرکردایەتی ٢٠٠٠ سەربازی ئەندامانی ھێزی گەردەلوولی داگیر ھەرێمی باڤاریا گۆڕینی حکوومەتی ئەوکاتە ھەوڵەکانی سەرکەوتو نەبوو دەستگیرکرا تاوانی ناپاکی پێنج حوکم دراو ھەر زینداندا کتێبێکی نووسی خەباتی ھەموو بیروبۆچوونی داھاتوی ئەڵمانیا نووسیوە نۆ مانگ ئازاد نوێ دەست دەکاتەوە دروستکردنەوەی پارتەکەی درێژە خەباتی پێناو ئەڵمانیادا مانگی ئابی ساڵی ١٩٣٤ سەرۆکی وڵات دەسەڵاتی گرتووەتە دەست پێنەچوو جەنگی دوەمی جیھانی ھەڵگیرساند کەئەڵمانیا ھاوپەیمان ئیتالیا ژاپۆن ھاوپەیمانێتی یەکێتی سۆڤیەت بەریتانیا فەڕەنسا ئەمریکا بوە ھۆی کوژرانی ٥٠–٦٠ کاول چەندەھا وڵات جەنگەکەش شکستی ئەڵمانیا ھاوپەیمانەکانی کۆتایی ھاتوو شەڕ کوشتارێکی ملیۆنەھا کوژرا ھیتلەر کۆتایی ھات جاریش چەکی ئەتۆمی جیھاندا بەکار ھێنرا ڕێکەوتی ٣٠ی نیسانی ١٩٤٥ دۆڕاندنیان جەنگی دووەمی جیھانیدا بەرلین بینای حکوومەتتدا ھاوسەرەکەی ئیڤا براون کاتژمێرێک بکوژن مارەی کوشت حەوت ڕۆژ ئەڵمانیا دا بەدەستەوە ئیڤا نزیکترین ژن ھیتلەرەوە ھەموشیان خۆشتری دەویست ھەموشیان ئەقڵییەت ڕەفتاری ھیتلەر تێدەگەیشت تاکە ژنیش ڕازی نەبو جێھێشتنی ھیتلەر کۆتای دەسەڵاتیدا وپێکەوە کوشت ھیتلەر چۆنییەتی ھاتنە دەسەڵات لەدوای کۆتایی ھاتنی جەنگی جیھانی ھیتلەر دەگەڕیتەوە ئەڵمانیا بەشداری مەراسیمی ناشتنی سەرۆکی باڤاری کیرت ئیسنەردا کاتەدا تیرۆر کرابوو ھیتلەر مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩١٩ دا سیخوڕ پۆلیسی ئەڵمانیدا بەدەزگای زانیاری ھێزی بەرگری نیشتیمانی بتوانێت کاریگەری بکاتە سەربازەکان بچێتە پارتە بچووکەکانەوە پارتانەی کاریگەریان ھەیە کۆماری وایمار تایبەتی پارتی کرێکارانی ئەڵمانی ھیتلەر سیخوری چوە پارتی کرێکارانی ئەڵمانیاوە بینی ئەوە کۆبونەوەیەکی مانایە نزیکەی ٢٥ پیاودا مەیخانەیەک ستیرنیکردباد مەی خواردنەوە کۆبونەتەوە ھیچ کاریگەرییەکی ھیتلەر نەبوو پاشان ئەنتۆن دریکسلەری ناسی دروستکەری قفڵ دەتوانرێت دامەزرێنەری حزبەکە دابنرێت کاتەدا کۆگای ھێلی شەمەندەفەر کاری دەکرد پاشان ھیتلەر سەرسام کاریگەر بیر باوەڕەکانی دامەزرێنەری پارتەکە بەرپەرچ دژایەتی سامی سەرمایەداری بیر باوەڕی شیوعییەتی دەکرد بیرو باوەڕە پشتگیری دەکرد حکوومەتێکی سەرکەوتوو ھزرە پرۆگرامی سۆسیالیستی غەیرە یەھودییەوە وەرگیراوە ئەنتۆن دیرکسلەر کریکارێکی تەمەن ٣٥ کۆمۆنیست یەھودییەکان ھەمان ڕای ھیتلەری ھەبوو باوەڕەدا یەھودییەکان ھۆکاری زۆرێک باوەڕە شۆڕش گێڕانەیەن زیانیان گەییاندووە ئەڵمانیا توانا بەھێزەی ھیتلەر وتارداندا ھەیبووە بووەتە سەرەنجی ئەنتۆن دریکسلەر ھیتلەر کردووە بێتە پارتەکەیەوە ئەندامی ژمارە پەنجاو پێنجەھەمین حیزبەکەدا ھەروەھا ئەندامی حەوتەمی لیژنەی جێبەجێکاری پارتەکە تێپەڕ ساڵێک ھیتلەر بڵاو کردەوە دامەزرێنەری حەوتەمی حیزبەکە یە ھیتلەر چاوی دەکەوێت دیتریش ئیکارت بوە دامەزرێنەرە یەکەمینەکانی پارتەکەو ھەروەھا ئەندام کۆمەڵەی نھێنی سول سۆسیتی ناسرا ئیکارت مامۆستای ھیتلەر فێری چۆنێتی لەبەرکردنی جلوبەرگ قسەکردنی کردووە ناساندوێتی فراوانی خەڵکی زیادکردنی ھەوادارانی پارتەکە ھەستا گۆڕینی پارتەکە پارتی کرێکارانی سۆسیالیستی نیشتیمانی ئەڵمانیا ھیتلەر ئازاری ساڵی ١٩٢٠ خزمەتی سەربازی کردوەو پشتگیری ئەندامانی دەستەی باڵای پارتەکەی بەدەس دەھینا بەژداریکردن کارو چالاکییەکانی پارتەکەدا سەرەتاکانی ساڵی ١٩٢١ دا ھیتلەر شێەوەیەکی توانی وتار لەبەرامبەر جەماوەرێکی ناوبانگی ھیتلەر خراپی بڵاو بۆیەوە بەھۆی بەھێزی کەسایەتییەکەی وتارە تەندو تیژو شەڕەنگێزانییەکانییەوە پارتی کرێکارانی ئەڵمانی بارەگایەکی شاری میونیخ دامەزراند کاتەدا میونیخ شوێنێکی گونجاو کەسانەی بانگەشەی نەتەوایەتی ئەڵمانیان دەکرد نێوانیاندا ئەفسەری باڵای شیوعییەت پستگیری کۆماری فایمەریان دەکرد کۆمارێک لەساڵانی ١٩١٩ ١٩٣٣ دامەزرا ئەنجامی دۆراندنی ئەڵمانیا جەنگی جیھانیدا تێپەر کات ھیتلەر توانی سەرەنجی ھەموو کەسایەتی ئەفسەرە بەناوبانگەکان بۆخۆی ڕابکێشیت بەدیھێنانی ئامانجەکانی پارتەکەی ھیتلەر پۆستی دەستەی جێبەجێ کاری پارتەکەیان بەخشی ھیتلەر بەھۆی بەھێزی توند ڕەوی کەسایەتی ھیتلەرەوە بەدوای ئەوە کەسانێک پارتەکەدا ھەستان دروستکردنی ھاوپەیمانییەک خۆیاندا شاری ئۆکسبۆرگ ھیتلەر ھیتلەری ناچار گەڕانەوە میونیخ ڕوبەڕو بوونەوەی ھێرشە توندانەی کۆتایدا بوەە ھۆی دەست لەکار کێشانەوەی فەڕمی پارتەکە ١١ ی تەممووزی ساڵی ١٩٢٠ داو ھەرچەندە ئەیانزانی وازھێنانی ھیتلەر مانای کۆتایی ھاتنی پارتەکەیە بەھۆی کەسایەتییە بەھێزەی ھەی پارتەکەدا دژایەتیان ھەرچۆنێک ھیتلەر بڕیاریدا بگەڕێتەوە پارتەکە مەرجی بچێتە دریکسلەری سەرۆکی پارتەکە بەھۆی ھیتلەر کەسێک جەماوەرێکی ھەبوو ھیتلەر ھاتەوە پارتەکەی وردە وردە پارتەکە پیشەوە چوو ھەڵبژاردنە پەرلەمانییەکاندا بەژداری دەکردو ھەڵبژاردنی مانگی ٩ی ساڵی ١٩٣٠ دا پارتە کۆمارییەکان سەرکەوتنیان بەدەس ھێنا پارتی نازی توانی پڕ بوژانەوەیەکی گەورە خۆیەوە ببینێت سەرکەوتنی ڕێژەی ١٨٫٣ ھەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەدا بەمەش پێگەی پارتەکە نۆھەمین بچووکترین پارتی پەرلەمانەوە دووەم گەورەترین پارتی پەرلەمان سەرکەوت پاشان ھیتلەر ویستی کاندید سەرۆکایەتی ولات ھەرچەندە ھیتلەر ساڵی ١٩١٣ نەمسای جێ ھێشتبوو نەیتوانیبوو ناسنامەی ئەڵمانی وەربگرێت بۆیە ھۆکارە ڕێگر لەبەردەم خۆ ھەڵبژاردنی ھیتلەر ھەڵبژاردنە سەرۆکایەتییەکان کاتەدا حکوومەتی ویلایەتی برونسویک نازییەکان ئەندام ھەستان دانانی ھیتلەر پۆستێکی کارگێڕی بچووک بتوانێت ھاووڵاتییەک ناسنامەی ئەڵمانی وەربگرێت وەلەو کاتەدا حکوومەتی ئەڵمانیا بڕیاری پێدانی ناسنامەی ھاووڵاتیان دەرکرد دواجار ھیتلەر توانی ناسنامەی ئەڵمانی وەربگرێت ھیچ بەربەستێک نەما لەبەردەمیدا ڕێگر کاندیدکردنی سەرۆکی وڵات کۆتاییدا ھاووڵاتییە ئەڵمانییە تازەکە ھەستا کاندیدکردنی سەرۆکایەتی ولات ھەڵبژاردنەکاندا ھیندنبێرگ لایەنگرییەکی زۆرێک نەتەوایتییەکان کۆمارییەکان کاسۆلیکەکان جمھورییەکانی ھێنابوو ھەروەھا پشتیوانی پارتە کۆمەڵایەتی دیموکراتییەکانیشی بەدەسھێنا ھەروەھا ھەڵبژاردنەدا کاندیدی پارتی شیوعی کاندیدی پارتی چەپی تێدابوو سەربە کۆمەڵەی توندڕەوەکان کاتی بانگەشەی ھەڵبژاردنەکاندا ھیتلەر ئەڵمانیادا بڕا نازناوەش نیشانەیەک تەماحی ھیتلەر دیکتاتۆری لایەک نیشانەیەکیش بانگەشە سەرکەوتوەی ھیتلەر ئاسمانی ئەڵمانیادا بڵاو بۆیەوە ھیتلەر ھەستا وتاردان کۆکردنەوەی لایەنگران بۆخۆی ڕۆژێکدا دوو ناوچە وتاری دەدا سیاسەتیک کەسێک بەکاری بێنێت سەرکەوتو ڕاگەیاندنی ئەنجامەکان ھیتلەر دوەمی بەدەستھێنا ڕێژەی ٣٥ ی دەنگەکانی بەدەس ھێنا ھەڵبژاردنی دووەم مانگی نیسان سەرەڕای جیاکردنەوەی ئەنجامەکان بردنەوەی ھیندنبێرگ ھیتلەر ڕکابەرێکی دەرکەوت نەدەکرا ئیتر بەھیچ جۆرێک غافڵ گۆرەپانی سیاسی ئەڵمانیادا ماوەیەک ھیتلەر ڕاوێژکار دیاری دەبیت سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران مانگی ٨ی ساڵی ١٩٣٤ دا سەرۆکی وڵات پاول ڤۆن ھیندینبۆرگ کۆچی کردو بری ھەڵبژاردنی سەرۆکێکی نوێ ئەنجومەنی وەزیران ھیتلەرەوە سەرۆکایەتی دەکرا بڕیاریدا دانانی ھیتلەر سەرۆکی نوێی وڵات چونکە وادانرا ھیتلەر سەرکردەو ڕاوێژکاریش بوە سەرۆکی وڵاتیشە ھەروەھا ھیتلەر ھەستا گۆڕینی دەستوورو شێوەیە ھیتلەر بوە سەرۆکی دادگای باڵاو سەرۆکی وڵاتیش ئەوکاتەی ھەڵبژاردنیکی نوێ ھیتلەر یاساکانی گۆڕی ھەر بیانویەک بەوە وەزیری جەنگی دەرکرد کردە سەرۆکی ھێزە چەکدارەکان وەزیری جەنگ دەسەڵاتەکانی گرتە دەستی ھیچ کەسێک ناڕەزایی دەرببڕێت سەرەتای دیکتاتۆرییەتی ھیتلەر دەستی پیکرد پارتی نازی بیروباوەڕەکانی نازی بزووتنەوەیەکی سیاسی ئەڵمانیادا دەرکەوت جەنگی جیھانیدا ساڵانی بیستەکانی سەدەی بیستەمدا بەسەرۆکایەتی ھیتلەری نازی پاشان گۆڕا سیستەمێکی سیاسی ھەروەھا زاراوەی نازی بۆھەموو سیستەم حکوومەت بیرو باوەڕانە دادەنرێت پارتە بچێت سەردەمەدا ئەڵمانیادا دامەزرا نازی بزووتنەوەیەکی فاشی ھەموو دەستی ھەموو ئازادییەکی تاکدا گرتبوو ڕێگەی خاوەندارێتی تایبەتی دابوو بانگەشەی نازی نەتەوایەتی دوژمنکارانەو حوکمی عسکەرتارانەیان دەکرد سەربەرزیان گەڕاندەوە ئەڵمانیاو گەلەکانی باکووری ئەورووپا ڕەچەڵەک دەچونەوە ئارییەکان پۆلێنێکیان نەتەوەکان یەھودییەکان وسلاڤییەکان نەتەوەکانی خوارەوەی پۆلێنەکەدا نازی دژایەتی دیموکراتی شیوعییەت سۆشیالیستی دەکرد سیستەمە سیاسییە جیاوازەکانی ترکە بانگەشەی یەکسانیان دەکرد نازی ھەموو کێشە ئابوری سیاسیانەدا تێپەڕی جەنگی جیھانی یەکەمەوە ساڵی ١٩١٤–١٩١٨ توشی ئەڵمانیا ھاتبوو ھەروەھا حکوومەتی دیموکراتی پاشایەتی گرتەوە ماوەیەکی حوکمی ئەڵمانیای وڵات توشی ھەڵ ئاوسانێکی گەورەبوو بێکارییەکی گەورە جەنگەوە توشی ئەڵمانیا بووبوو ئەڵمانییەکان لایەنگری گۆڕی گرووپە سیاسیانەی بانگەشەی گۆڕانکاری توندڕەوانەیان دەکرد پارتە لەسەرەتادا پارتی کرێکارانی ئەڵمانیا ھاتنە ناوەوەی ھیتلەر ساڵی ١٩١٩ گەیشتنی خێرایی پۆستی سەرۆکایەتی پارتەکە پارتەکەی گۆڕی بۆپارتی کرێکارانی سۆشیالیستی نەتەوەیی ئەڵمانیا ساڵی ١٩٢٠دا ھیتلەر لەسەرەتادا ئامانجی ئامانجێکی نیشتیمانی ئەوەشدا بەڵێنی بەرپاکردنی شۆڕشێکی کۆمەڵایەتی دابوو بەدەسھێنانی لایەنگری ھاووڵاتیان بۆخۆی پارتی نازی گەشەکردنێکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینی ئەنجامی گرفتانەی لەدوای کۆتای ھاتنی جەنگی جیھانییەوە توشی ئەڵمانیا ھاتبوو ھیتلەر پشتگیری ھێزی سەربازی دەکرد ڕێکخستنی سیستەمی سیاسی ھەروەھا داگیرکاری ڕێگەی سەربازییەوە ھەستا چاکسازی کۆمەڵایەتی ھۆیەوە سەرنجی جووتیارەکان چینەکانی ناوەندی بۆخۆی ڕاکێشا ھەروەھا پشتگیری سەرمایەدارەکانی دژایەتی شیوعییەت ئەمانەش ھەموو ھۆکار فراوان نازی ئەڵمانیاداو ساڵی ١٩٢٣ دا پارتی نازی نزیکەی ١٧٠٠٠ ئەندامی ھەبوو گەیشتن بەدەسەڵات نازییەکانەوە پشتگیرییەکی جەماوەری بەھێزی بەدەستنەھێنا ھەتا کاتەی جیھان توشی قەیرانێکی گەورە ھات ساڵی ١٩٢٩ دەستی پێکرد لەمەو ئەڵمانییەکان لێشاو دەچونە پارتی نازییەوە پارتەکەش خۆیەوە بەڵێنی چاککردنی باری ئابوری بەھێزی دەسەڵات گەڕانەوەی سەربەرزی نیشتیمانی ئەڵمانییەکان دەدا وەلە ھەڵبژاردنەکانی ساڵی ١٩٣٢ دا پارتی نازی پارتێکی بەھێز دەرکەوت ئەڵمانیادا ٣٠ کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٣٣ دا ھیتلەر بوە ڕاوێژکار سەرۆک وەزیران خێرای کردە دیکتاتۆری ئازادی تاک ئازادی سیاسی قەدەغە پارتە سیاسییەکانی داخست پارتی نازی نەبێت ھەروەھا دەستی گرت ڕۆژنامە ڕاگەیاندنەکان خوێندندا ھەستان دروستکردنی سیستەمێکی ئاسایشی بەھێز دروستکردنی بەندیخانەی گەورە کەسانەی دژایەتی پارتی نازیان دەکرد سەردەمەدا فراوان جەنگەکان ھیتلەرو دەست پێوەندەکەی خەونیان دروستکردنی ئیمپراتۆرییەتی نازییەوە دەبینی کەدەست ھەموو جیھاندا بگرێت ساڵی ١٩٣٨ دا دەستی جێ بەجێ پلانەکەی ھێزەکانی ئەڵمانیا ساڵی ١٩٣٨ دا نەمسا داگیر ساڵی چیک سلۆڤاکیا ی پێشویان داگیر ھەروەھا ساڵی ١٩٣٩ دا ھێرشیان کردە پۆلەندا جەنگی جیھانی دووەم دەستی پێکرد ئەڵمانیاو ھاوپەیماننەکانی شکستیان ھێنا ساڵی ١٩٤٥ حوکمی نازی لەناوبرا سەرچاوەکان بریتانیکا ئادۆڵف ھیتلەر Adolf Hitler Biography Rise to Power Facts پەرتوکی خەباتی نووسینی ھیتلەر وەرگێڕانی سەلاح نەقشبەنی چاپی دووەم ٢٠١١ ھەولێر نووسینی ویلیام شیرر وەرگێڕانی خیری حماد دانپێدانەکانی ھیتلەر خلیل تادرس وەرگێڕانی کارزان عەزیز عەرەبییەوە کوردی ئیمپراتۆرییەتی ھیتلەر گیل ستیوارت وەرگێڕانی ھەژار ڕەحیمی نھێنییەکانی ھیتلەر کارزان عەزیز وەرگێڕدراوە عەرەبییەوە کوردی سەرۆک کۆمارەکانی ئەڵمانیا لەدایکبووانی ١٨٨٩ مردووانی ١٩٤٥ مێژووناسانی فاشیزم نازیزم نووسەرانی نەمسایی وێنەکێشە ئاڵمەنییەکان دەسەڵاتخوازی ھۆلۆکۆست ئەڵمانیا دژە جوولەکەکان ئەڵمانیا کاسۆلیکە ڕۆمانیەکانی پێشوو کات کەسایەتیی مێژووی جوولەکەکانی ئەڵمانیا

ئوبونتو Ubuntu سیستەمێکی کارپێکردن operating system ێکی پێشکەوتووە یەکێ دابەشکراوە باوەکانی لینوکسە ھاوکاریی بەکارھێنەران بنەمای گنو لینوکس پێک ھاتووە سیستەمە نوێترین نەرمەکاڵاکانی دنیای سەرچاوەکراوەی لەخۆ گرتووە کۆمپیوتەرە ھەڵگرتەنییەکان کۆمپیوتەرە ڕوومێزییەکان desktops کۆمپیوتەرە راژەکارییەکان Servers بێوێنەیە ھەموو سیستمێکی کارپێکردن دەتوانی بچیتە ئینتەرنێتەوە نامە ئەلەکترۆنییەکانت بخوێنیتەوە بەڵگەنامە دەق ھتد بەرھەم بھێنی وێنەکانت دەسکاری بکەی یاریی کۆمپیوتەر بکەی کار دەنگ ڤیدیۆ بکەی نرخی ئووبوونتوو ئوبونتو بەخۆڕایییە بەخۆڕاییش دەمێنێتەوە تێچووی مۆڵەتنامە licencing fee ی نادەی دەتوانی ئوبونتو داگری بەکاری بھێنی بیدەیتە ھاوڕێکانت بنەماڵەکەت دەتوانی فێرگە فەرمانگە بەکاری بێنی ھەمووی ھەر بەخۆڕایی ھەر شەش مانگ جارێ وەشانێکی نوێی ئوبوونتو کۆمپیوتەری ڕوومێز کۆمپیوتەری ڕاژەکار بڵاو دەکرێتەوە پێیە دەتوانی ھەموو کاتێ خاوەنی دوایینترین بەرنامەکان جیھانی ژێدەرکراوە opensource دەتوانێ پێشکەشی واتای ئوبونتو ئوبونتو oo BOON too دەبێژرێ وشەیەکی کۆنی ئەفریقییە واتە مرۆڤایەتی کەسانی Humantity to others ئەوەم ھەم چونکوو ھەموومان ئەوەین ھەین I am what I am because of who we all are پێداویستییەکان ھەموو شتانەی پێویستت پێیان سی‌دی ن بریتییە ژینگەکارێکی a complete working environment نەرمەواڵەکانی سەرھێڵ لەبەردەستدان دامەزراندنە گرافیکییەکان ئەگەری ئەوەت دەدەنێ خێرا سانا بکەویتە ڕێ دامەزراندنێکی ستاندارد دەشێ کەمتر ٢٥ خولەک بخایەنێ کاتێ سیستەمەکە دامەزرا ڕاستەوخۆ ئامادەی بەکارھێنانە ڕوومێز desktop ەکەت ڕیزێک تەواوت دەردەکە‌وێ کاری بەبەرھەم ئینتەرنێت پرۆگرامە گرافیکییەکان یاری ھتد پاڵپشتی ئوبونتو بەشگەیەکی ئەورووپی Canonical Ltd پاڵپشتیی بازرگانی ئوبونتو داھات قازانجی سەرەکیی نە لەڕێی فرۆشتنی ئوبونتو بەڵکوو لەڕێی گرێبەستە پاڵپشتییە بازرگانییەکان ڕاژەئەندازیارییەکان دابین بەشگەیە پاڵپشتیی ٢٤ کاژێرەی ھەیە حەوت ڕۆژی ھەفتەدا ھەر نزیکەی ٥٠٠ بەشگەی بازرگانییەوە بگرە ھەتا کۆمەڵێ قوتابخانە دامەزراوەی دەوڵەتی ئەنیستیتۆی لێکۆڵینەوەیی پاڵپشتیی جۆرەکانی ئوبونتو ئوبونتو جۆربەجۆر جۆرێکی ھەیە کوبونتو Kubuntu دەوروبەری KDE بەکاردەبات ئدوبونتو Edubuntu زوبونتو Xubuntu دەوروبەری xfce بەکاردەبات وێنە قوتابخانە فێرگەکاندا کەڵک وەشانی ئدووبوونتوو Edubuntu وەردەگیرێ نەرمەواڵەکانی ئوبونتو نزیکەی ١٠٠٠ گورزەی نەرمەواڵە پێشەکی دادەمەزرێن نزیکەی ١٣٠٠ گورزەش پاڵپشتیی فەرمییان ھەیە سەرەڕای ئەوانە پتر ١٦٠٠٠ نەرمەواڵەگورزە دامەزراندنی ئوبونتو ئامادەن سیستەکەمەت دامەزرێن دامەزراندنانە لەڕێی ئیینتەرنێتەوە تەنھا کرتەیەک دەدەن سەرەڕای ئەوانە گەلێ گورزەی ھەن ھێشتا پاڵپشتیی ڕەسمییان وەرنەگرتووە لەلای خەڵکەوە بەکار دەبرێن ژمارە بڵاوبووەکان ژمارەی بڵاو دەبنەوە بەگوێرەی مانگی بڵاوبوونەوە دیاری دەکرێن ناوانە ھەر بڵاوبوونەوەیەک Mark Suttleworth دامەزرێنەری ئوبونتو ھەمووان ڕادەگەیەنرێن ئەمانە ئێستە بڵاو بوونەتەوە Warty Warthog بڵاوبوونەوەی فەرمیی ئووبوونتوو ساڵی ٢٠٠٤ وەشانی Ubuntu ٤٫١٠ Hoary Hedgehog دووەمین بڵاوبوونەوەی ئوبونتو ئەپریلی ٢٠٠٥ وەشانی ٥٫٠٤ Ubuntu Breezy Badger سێیەمین بڵاوبوونەوەی ئوبونتو ئوکتووبەری ٢٠٠٥ وەشانی Ubuntu ٥٫١٠ Dapper Drake چوارەمین بڵاوبوونەوەی ئوبونتو جوونی ٢٠٠٦ وەشانی Ubuntu ٦٫٠٦ دەرچوویەکی LTS Edgy Eft پێنجەمین بڵاوبوونەوەی ئوبونتو ئوکتووبەری ٢٠٠٦ وەشانی Ubuntu ٦٫١٠ Feisty Fawn شەشەمین بڵاوونەوەی ئوبونتو ئەپریلی ٢٠٠٧ وەشانی Ubuntu ٧٫٠٤ Jaunty Jackalope karmic koala وەرگێڕان وترا ئوبونتو ھاوکاریی بەکارھێنەران بەدی ھاتووە ھەروەھا بەکارھێنەرانەوە خەریکە وەردەگێڕدرێت زمانە جۆربەجۆرکانی دنیا خەڵکی ھەر وڵاتێک گرووپ دەستەیەکی پێک ھێناوە خەریکن وردە وردە زاراوە جۆربەجۆرەکانی ئوبونتو پتر ھەزاران زاراوەن وەردەگێڕن زمانی لێرە لیستەی ھەموو زمانەکان دەبینرێن launchpad net ubuntu gutsy translations لیستەکەدا دەبینی دوو گرووپی کرمانجی سۆرانییش زمانی کوردی پێک ھاتوون ھەر گرووپێک بەرپرسێکی ھەیە پێت خۆش ببی ئەندامی گرووپە دەتوانی خۆت تۆمار بکەی ئیمەیلێک بەرپرسی گرووپەکە دەنێری وەرتی گرت خۆکار دەچیتە گرووپەکەوە دەتوانی دەست بکەی وەرگێڕانی زاراوەکان پتر ھەزارێکن وەرگێڕاندا ھەرچەند سەربەستی وەرگێڕانێکی تێروتەسەل بکەی نابێ ھاوکاری ھاوپرسی ڕێنووسێکی یەکگرتووت لەبیر بچێت پوختە سیستەمی کارپێکردنی کۆمپیوتەرەکان نموونە ویندۆز ھەموو جارێ وەشان version ی نوێتریان دەردەچێ ئەمە پرۆگرامەکانی نووسینگەی نووسین ژمێریاری ھتد ھەر کاتێ بتەوێ وەشانە نوێکانی بەکار ببەی دەبێ پارەیەکی مەبەستە تەرخان بکەی ئووبوونتوو ئەلتەرناتیڤێکی باشی مەبەستەیە ھەمووی بەخۆڕایییە ھەرکاتێکیش نوێ بکرێتەوە ھیچی ناچێت نوێکردنەوەیان ھەروەھا پاڵپشتیی پاراستن security یشی ھەر بەخۆڕایی لەگەڵدا پێشانگا سەرچاوەکان ئوبونتو چییە ماڵپەڕی زانست پەروەرانی کورد ئوبونتو چیە ماڵپەڕی چاوگ بەستەرە دەرەکییەکان وێبگەی ئوبونتو نەرمامێرەکانی ٢٠٠٤ سیستەمی کارگێڕی لینوکس دابەشکراوەی لینوکس سیستمی کارپێکردنی ARM سیستمی کارپێکردنی پاوەر پی سی

ئیزیرتوو قەڵایچی گرینگترین شوێنەوارێکی مێژووییە شوێنەوارناسانی ئێرانی بیانی ئاماژەی پێدەکەن پێتەختی ماناکان ناساندویانە ئیزیرتوویە ھەڵکەوتوو ٨ کیلۆمەتری باکوری رۆژھەڵاتی بۆکانەوە قەڵایچی ئیزیرتوو پەنای گوندێکە ھەر ناوە گردەدا سەردەما کۆنەکانی چاخی دووی ئاسن ١٢٠٠ ٨٥٠ی زایین چاخی سێ ی ئاسن ٨٥٠ ٥٥٠ ی زایین ی بیندراوە قۆناغێکی مێژوویی سێ دەورە بینا سازی ھەروەھا دەیان خشتی نەخشێندراو ئاژەڵە ئەفسانەییەکان دۆزراونەتەوە تاڵنچی قاچاخچییەکانەوە ساتوسەودایان پێکراوە دەتوانین ئاماژە ٣٠٠ دانە خشتە نەخشێندراوانە ئێستاکە مۆزەخانەی تۆکیۆی ژاپۆن پارێزراون گرینگترین شوێنەوارە دۆزراوەکانی گردەن وەفدی شوێنەوار ناسی گردی قەڵایچی ئاماژەیان بەوە کردوە ھۆی جۆری میعماریی سەردەم کەڵک وەرگرتن لەتە خشت چارەگە خشت ئەوە دەردەکەوێ شارستانیەتیێکی کۆن گرینگ ماناکاندا ھەبووە ھەروەھا دۆزرانەوەی بەردنووسێک خەتی ئارامی ١٣ رستەی لێنوسراوە بەرچاو خشتی نەخشێندراو ئاژەڵە ئەفسانەییەکان ھەموویان ئاماژەیان شاری ئیزیرتوو واتە پێتەختی ئەفسانەیی ماناکان کردووە ٩ دەورەی گەڕان پشکنین لایان شوێنەوارناسانەوە دراوە قوربانگەی سەرکی ھەروەھا کارخانەی خشتەکانی شاری ئیزیرتوو قەراخ شاری بۆکان دۆزراوەتەوە دەوروبەری قەڵایچی قەڵایەکی سەربازی گوندەکانی ئەربەنوس ساروقامیش ئاغجێوان پارێزگاری پێتەختی دەوڵەت شارەکەیان دەیانمەزراندووە ھەروەھا دۆزرانەوەی پێتەختی ماناکان قەڵایچی بۆکان شوێنەوارناسان ساڵی ١٩٨٨ دا رایانگەیاند ھیگمەتانە واتە پێتەختی مادەکان ھەمەدان نییە دوایین لێکۆڵینەوەی ئیحسان یەغمایی شوێنەوارناسی ناسراوی فارس جارێکی دیکە ساڵی ٢٠٠٦ وتوێژێکی رەسمیدا داکۆکی دەکرد ئەوە راگەیەندرا ھێگمەتانە قەڵایچی بۆکانە ئەگر وتەیە بسەلمێندرێ دەبێ مێژووی ئێران بنچینەکەی ھیگمەتانە دامەزراوە سەرلە نوێ بنوسرێتەوە ئەمانەش ببینە ڕێکخراوەی ئیزیرتوو بەستەرە دەرەکییەکان The glazed bricks from Bukan new insights into Mannaean art سایتی کوردستانیکادا وتارە ھەتیوەکان پێگە شوێنەوارییەکانی کوردستان

تاوگۆزی ھۆزێکی کوردە یەکێکیشە تیرەکانی هۆزی جاف ھەردوو کوردستانی ڕۆژھەڵات باشوور ناوچەکەیان دەوترێت ناوچەی تاوگۆزی دەکەوێتە سنووری ھەردوو ڕۆژھەڵات باشووری کوردستان ڕۆھەڵات دەکەوێتە ھەردوو شارستانی جوانڕۆ بەخشی کڵاش شەروێنە سەلاسی باوەجانی بەخشی ناوەندیی تازاوە پارێزگای کرماشان دراوسێیە ھۆزەکانی باوەجانی قوبادی ئیمامی کڵاشی گوندی مزران ھەرچی باشووریشە ناوچەکەیان دەکەوێتە سنووری ناحیەی بەمۆ پارێزگای ھەڵەبجە قەزای دەربەندیخانی پارێزگای سلێمانی ناحیەی سیروان پارێزگای ھەڵەبجە ھۆزەکانی شەمێرانی باوایی شەرەفبەیانی نەورۆڵی ھارونی گڵێجاڵی ھاوسنوورن شاعیری بەناوبانگی کورد مەولەوی ھۆزەیە گۆڕەکەی گوندی سەرشاتەی سەرووە ناوچەکەیان باشووری کوردستان گوندەکان ھۆزی تاوگۆزی خاوەنی نزیکەی ٣٥ گوندە نزیکەی ٢٠ گوند ڕۆژھەڵاتی کوردستان ١٥ گوندیش باشووری کوردستان ڕۆژھەڵاتی کوردستان حەوت گوندەی خوارەوە دەکەونە دەڤەری تاوگۆزی تاوگۆز ملەڕەش قەڵاجێ دۆڵی گوێزی لاپیرسا مەلا عەلی دۆڵەتا بانی لوان شەش گوندەی خوارەوە دەکەونە ناوچەی دۆڵی دەرە ناوخاس ئالیخانی ھۆزی ستە ھەماجگە ئاوایی حەمەجان ملەکەوە پوینە ئاوایی دەسێردی کوێستان ناکەوێتە دۆڵی دەرە نزیکە حەوت گوندەی خوارەوە دەکەونە گەرمەسێر گەزەنە ئاوایی ئەلیوەیس دڕێمی بانینار ئاوایی مەحموود ئەشکێ ئاوایی ھۆزی کوێخا بناوەچ ئاوایی دەسێردی گەرمەسێر خازنۆک ئاوایی ڕەجەوی شێخ سێڵە ئاوایی شێخ سێڵە گەورەدێیە دانیشتووەکانی دەسێردی ھۆزی کوێخا دڕێمی پێک دێن باشووری کوردستان گمە پشتە قەڵپ مۆرتکە بانی بۆڵان زارێن کانی ژەنان سەرشاتەی خواروو سەرشاتەی سەروو پشتقەڵا گورگەچیا گوندە دەکەوێتە دەڤەری شارەزوور بێمارۆک عەلی گەڕاو سوتک سوتاو گوندەیە کتێبخانەکەی مەولەوی سوتا ئەگەرچی گوندەکانی ناوچەی تاوگۆزی بەرچاو ئاوەدانن تاوگۆزییەکان زۆرێکیان گوندنشینن زۆریشیان شار شارۆچکەکانی کوردستاندا بڵاون نیشتەجێن ڕۆژھەڵات تاوگۆزییەکانی دانیشتووی شارەکانی کرماشان جوانڕۆ تازاوەی سەلاس باشووریش شارەکانی ھەڵەبجە سلێمانی دەربەندیخان سیروان ھەڵەبجەی تازە ھەولێریش بنەسڵاوە کەسنەزان کەلار فراوان زەڕایەن دانیشتووانی شارۆچکەیە تاوگۆزین لەمەڕ جوگرافیای سروشتییەوە دەوڵەمەندە خاوەنی ڕەگەزەگانی جوگرافیایە چیا زنجیرەچیا گرد چەم دۆڵ دەشت کانی دەریاچە ڕووبار دورگە ڕووەک گژوگیای سروشتی چیای بێزەل سورمەر زنجیرەچیاکانی زەواڵی خۆشک بەمۆ بەسنوری ڕۆژھەڵاتی دەڤەرەکەدا ھتد لوتکەچیاکانی سورمەر دووبرا دەکەونە ناوچەیەوە ڕووبارەکانی زمکان کاسمان سیروان ناوچەی تاوگۆزیدا تێپەڕ ھەر ناوچەی تاوگۆزیدا دەگرن دورگەی ملەھاڵە کەپێشتر وتراوە شەتەکە کەناوی ھەردوو گوندی سەرشاتەکان ناوەوە وەرگیراوە پێکھێنانی دەریاچەی دەربەندیخان ھەروەھا خاوەنی ھاوینەھەوارە ھاوینەھەواری پوینە ھووکانی تاریکە ڕۆژھەڵات باشووری بێمارۆک پشتقەڵا ھتد لەڕوی ئابوریشە دەڤەرێکی باشە لەوەڕداری بەخێوکردنی ئاژەڵ کشتوکاڵ ھێنانی بەرھەمە خۆڕسکە وەرزیەکانی بەرھەمی بنێشت ڕاوەماسی وە مەرزی پشتە حاڵی حازر ھەوڵی ئەوەدان دەوڵەتی دەکەوێتە سنورەوە لەڕوی نیشتمانپەروەری گیانفیدای نیشتمان خاوەنی سەدان شەھیدە ئازادی ڕزگاری گەلی کورد دەستەیی ستەمی وڵاتە دراوسێکانی سەرچاوەکان کوردیپیدیا سەیید عەبدول‌قادر تاوگۆزی پیرخدری ھۆزە کوردییەکان جاف

تیرۆر چییە زیاد لەسەد پێناسەمان تیرۆر ھەیە وەزارەتی ئەمریکا پێناسەیەکی تایبەت بەخۆی تیرۆر ھەیە ناونیشانی ٢٢ لەماددەی ٢٦٥٦ لەیاسای ئەمریکا تیرۆر واتا توندوتیژییەکی ئەنقەست پاڵپشتی بەپاڵنەری سیاسیی بەکاردەھێنرێت لەدژی ئامانجی دوورە شەڕی کۆمەڵە شێوە نەتەوەییەکان بەکرێگیراوە نھێنییەکان ئامانج لێی دروستکردنی کاریگەرییە زۆرینەی خەڵک وەزارەتی بەرگری ئەمریکاش پێناسەیەکی تایبەت بەخۆی ھەیە کەجیاوازە پێناسەیەو نوسینگەی لێکۆڵینەوەی فیدرالیش بەھەمان شێوە پێناسەی تایبەت بەخۆی ھەیە نوسەری بابەتەش دوو سێ پێناسەی تیرۆر ھەیە پێناسەیەکی گشتگیر تیرۆر ھەموو پێناسەکاندا بەدی نەکراوە رەنگە رای ئامانجی دوورە شەڕ لەپێش منەوە شت وترابێت گروپە تیرۆریستییەکان لەمێژوودا بوونیان نەبوایە ئەوا ھێرشکردنە پیاوانی پۆلیس سەربازەکان کەمتر دەبوو ئەگینا چۆن گروپێک چەکدا لەبەیانی ھێرش بکەنەسەر پیاوانی پۆلیس لەئێوارەش ھێرش بکەنە ھاووڵاتیان ئەمانە تیرۆریست نەبن ئەی چین بیانخەینە پۆلێنکردنێکی جیاوازەوە پیاوە چەکدارانە لەماوەی رۆژێکدا گۆڕان سروشتیاندا نەھاتووە ھەرگیز ناگەینە بنیادنانی پێناسەیەکی گشتگیر تیرۆر ھۆیەکیی سادە ئەوەیە تەنھا جۆر تیرۆرمان نییە تیرۆر گەلێکمان ھەیە یاخود جۆر تیرۆرمان ھەیە کەھەریەکەیان لەکات ساتی خۆیدا جیاوازی گەورەیان ھەیە لەوەی تریان ئامانج پاڵنەرەکانیان ھاوشێوە نین خوێندنەوە سەرەتاییەکان خوێندنەوە ئەکادیمییەکان لەھەفتاکانی سەدەی رابردوودا دەستی پێکرد بیروڕایەکی ھەڵە دەستی کۆمەڵێک دروستبوو کەتیرۆریان تەنھا دەخستە پاڵ کۆمەڵە چەپە توندڕەوەکان بەپلەی یەکەمیش سورەکانی ئیتاڵیا سوپای سوری ئەڵمانی کۆمەڵەکانی ئەمریکای لاتین بەپلەی دووەمیش کۆمەڵە نەتەوەییەکان ھەروەک لەئیرلەندای باکور رویدا چی سەدایەکی گەورەشی نەبوو دەرئەنجامیش ئەوەیە تیرۆر دێتە ئاراوە کەمرۆڤ توشی بەشخوراوی سەرکوتکردنی بەھێز دەبێتەوە لەتواناشدا ھەیە کۆتای بەتیرۆر بھێنرێت بەبنەبڕکردنی سەرکوتکردن بەشکردنی مرۆڤەکان تائێستا باسەکەمان روون ئاشکرا لێرەوە بێتو ئاماژە بەتیرۆری رێکخراوەکانی سەدەی بیستەم نەدەین ناتوانین شیکردنەوەیەکی مێژووی تیرۆر نموونەشمان تیرۆری رێکخراوەکانی نازی ئەڵمانی روسیای ستالینە راستیشە بوترێت تیرۆر لەدەوڵەمەندترین دەوڵەت لەخاوەCON LOS TERRORISTAS ن فرەترین چیندا نەبووە دەتوانین بڵێن لەھەژارترین دەوڵەتیشدا نەبووە تێپەڕبوونی ماوەیەکی دوورو درێژ زۆرینەی تیرۆریستانی چەپی توندڕەو دیار نەماون چوون ھەر جۆرە تیرۆرێک لەدەیەی ھەشتاکاندا سەریھەڵدابێت دەستی راستڕەوە توندڕەوەکان ھاتۆتە کایەوە ھەروەک کردارە تیرۆریستییەی فڕۆکەیەکی ئەمریکا درا ھۆی تەقاندنەوەی فڕۆکەکە خاکی سکۆتلندا لەئەنجامدا ھەموو سەرنشینەکانی فڕۆکەکە کەژمارەیان ٢٥٩ ١١ زەوی بەقوربانی ھەمووشیان زەویەدا کەپانتایییەکەی ٢ ١٨٩ کیلۆمەتر نێژران ھەروەھا کردارەکانی رفاندن تەقینەوە ھێرشکردنە باڵیۆزخانەکان ھیچیان توندڕەوە چەپەکانەوە نەدراون کردەوەیەکی تیرۆریستیش کەزۆرترین قوربانی کەوتبێتەوە لەپێش ١١ سێپتەمبەر لەئەمریکادا رووی دابێت تەقاندنەوەی باڵەخانەی حکومەتی فیدراڵی ئۆکلاھۆما سیتی لەساڵی ١٩٩٥ کەبەھەمان شێوە راستڕەوە توندڕەوەکانەوە ئەنجامدرا کەپاڵپشتی بزوتنەوەی چەکدارە ئەمریکییەکان تیرۆری نەتەوەیی بەردەوامی ھەیە لەوڵاتانی ئیرلەندای باکور ناوچەی باسک لەئیسپانیا سریلانکاو ئیسرائیل ناوچەیەکی تیرۆری ئیسلامی رۆڵی باڵا دەگێڕێت رووی نەدابوو لەناوخۆی وڵاتێکی رۆژھەڵاتی ناوەڕاستدا نەبێت ئەوەیش بەشێوەیەکی پچڕ پچڕ تیرۆریستانی قاعیدەو کۆمەڵێک گروپی ھاوشێوەی چەتری توندڕەوی ئاینیدا کاری تیرۆریستی لەرێگای لایەنگرانیانەوە بەئەنجام دەگەیەنن لێرەدا تیرۆر یەکسان نەکەینەوە گروپە ئیسلامییە توندڕەوانە چونکە دیاردەی تیرۆر لەپێش ئیسلام بوونەوە ھەبووەوە بەردەوامیش لەپاش توانەوەی گروپانەش تیرۆر بڕوایەکی سیاسییانە نییە ھەندێک ویستیان تیرۆر بگۆڕن ئایدیۆلۆجیا تیرۆر تازەترین شێوەکانی توندوتیژییە ئەوەشدا ھەموو تیرۆرێک ناچێتە چوارچێوەی تیرۆرەوە چونکە تیرۆر لەپێش دروستبوونی جەنگەکانەوە ھاتۆتە ئاراوە بەھۆکاری شەڕی سوپاکان پێویستی بەرێکخستن لوجستیکی پێشکەوتوو ھەیە مرۆڤی سەرەتایی بەردەست نەبووە پێشینەیەکی مێژووی تیرۆر لەسەردەمی کۆنی کتێبی پیرۆزدا سەریھەڵداوە رووداوی لەمێژووی یۆنانی رۆمانیەکاندا نموونە کوشتنی یولیوس قەیسەر تائێستاش نووسەر ھەنەرمەندان لەنوسین کارەکانیاندا جەختی دەکەنەوە ھەوەرھا کوشتنی زۆردارانەی ولیام تیل ی پاڵەوانی نەتەوەیی رۆمانە سویسرییەکاندا تائێستاش بەکاری پاڵەوانێتی ناوزەد ھەرچەندە رادەیەکی تۆکمە گشتی نییە بەزۆرینە کۆکن دیاردەی تیرۆر ماوەیەکی دیاریکراو رێگە پێدراوبووە زۆردارانەوە ماوە دیاریکراوەش لەکاتێکدا کەدیارەدەی تیرۆر دیاردەیەکی دژە مرۆڤایەتی تەماشا نەکراوە دەستنیشان نەکراوە دیاردەیەکی قەدەغە کراو لەروانگەی ئاین یاساکانی دادپەروەری مرۆڤایەتییەکانەوە لەلایەکی تریشەوە ھەوڵێک بەکارھێنراوە لەناوبردنی زۆرداران کۆتایھێنان بەزوڵم دەرکەوتنی سوودیی گرتنەبەری ھەموو رێگا چارەکانی بەوەش ھەر فەیلەسوف زاناکانی لاھوتەوە درک بەوەکراوە بەکارھێنانی کوشتن زۆرداران دیاردەیەکی ترسناک نیە نابێتە بیانویەک شەرعیەتدان بەکاری کوشت کوشتار یاخود پەنابردن دواین چارەسەر کوشتنە ھەروەک ھێنری چوارەمیان لەفەرەنسا کوشت دەکرا بەرەنگاربوونەوە رێگا چارەی ترو خۆپیشاندان بگرنەبەر سەردەمەدا لەکاتی بەکارھێنانی دیاردەی تیرۆر دەسەڵاتداران کۆمەڵەیەکی بچووک ھاتنەکایەوە کەنەخشەیان تیرۆری میتۆدیی داڕشت لەوانەش خێڵی حەشاشییە نھێنییەکان کەپێکھاتبوون لەموسوڵمانە ئیسماعیلییەکان لەناوچەکانی عێراق ئێرانی لەسەدەی ھەشتەم سەدەی چواردەھەم حاکم والی خەلیفەکان لەپاشاکانی قودسی سەلیبی تیرۆر حەشاشییەکان داھێنانیان لەکاری تیرۆریزمی میتۆدی دا چەکەکانیان بریتیی شمشێرو ھەوڵیان دەدا لەرێگای کاری خۆکوژییەوە کارەکانیان بدەن مەبەستەش چەندان خۆبەخش کارانەیان دەدا یەکێکیان دەکرد بەئامانج کەسە دەسەڵاتداربوو پاسەوانێکی لەدەور ھەوڵیان دەدا تیرۆرەکە بدەن نەیاندەتوانی لەدەست پاسەوانەکان ھەڵبێن دەکوژران داھێنانەی حەشاشییەکان بریتیی لەکاری خۆکوژی درێژبوونەوەی ھەیە گەشەی پێدراوە حەشاشییەکانیش زمانەکەیان لەچەند ناوچەیەک ماوە چالاکی تیرۆریستی بەردەوامی ھەبوو لەکۆتاییەکانی سەدەی ناوەڕاستەوە سەدەی نوێ لەسەدە نوێیەکاندا جەنگێکی بەرفراوان رویان دا جەنگی سی ساڵە ١٦١٨ ١٦٤٨ جەنگی ناپلیۆن ١٧٩٩ ١٨١٥ لەماوەی بەردەوامبوونی ئەوجەنگانەوە کوشت کوشنکارییەکی لەناوچە جیاجیاکانی دونیادا کەوتەوە ھۆکارە کوشت بڕەکان دیاردەی تیرۆر باسێکی ئەوتۆی لێوە نەدەکرا گرنگییەکی ئەوتۆی نەدراوە ھەربۆیە تیرۆر ماوەیە نزم بوەتەوە تەشەنەکردنی تیرۆر تیرۆر لەکۆتاییەکانی سەدەی نۆزدەدا تەشەنەیەکی بەرچاوی بەخۆوە بینی ئەمیش لەنێوان ھەندێک کۆمەڵەی جیاواز دونیادا کۆمەڵە چالاکە ھەڵھاتووەکانی ئیرلەندییەکان شۆرشگێڕە ئیشتراکییە روسیەکان یاخود خێڵێکی گێرەشێوێن زۆرینەی ناوچەکانی ئەوروپا ئەمریکای باکور بەھامان شێوە کۆمەڵە نھێنییەکانیش لەدەرەوەی ئەوروپاو نموونە لەمیسرو ھند چین پێناو ئامانجە نەتەوایەتییەکانیان کردەوەی تیرۆرکارییان دەدا کارانەش زۆرجار رووداوی دڵتەزێنیان دەکەوتەوە ھەندێکجار سەرکەوتنیان دەھێنا لەماوەیەکی دوورو درێژدا نەک لەماوەیەکی کورتدا تیرۆکردنی ئەرشەدوقی نەمساوی فرانز فیردیناند ژنەکەی دەستی گروپێکی نەتەوەیی سڕبی لەکاتی سەردانێکیدا سرایڤۆ لەبۆسنە ٢٨ حوزەیرانی ١٩١٤دا جەنگی جیھانی کەوتەوە کارە بەرچاوەکانی توندڕەوە تیرۆریستییەکان لەسەدەی نۆزدەدا کوشتنی قەیسەرێکی روسی بەناوی ئەلێکساندرای دووەم ی لێکەوتەوە داوتریش وزیر نوێنەران ژەنراڵ ھەروەھا سەرۆکی ئەمریکیش ولیام ماکنلی لەساڵی ١٩٠١ بەرکەوتەی کارە تیرۆریستییەکانی سەردەمەبوون ھەر لەدرێژ بوونەوەی کردارانەدا کەسی خاوەن پلە پایە دەسەڵات قوربانی پادشای ئیتاڵیا پادشای ئەمبرتۆ ئیمپراتۆر زیتا لەئیمپراتۆریەتی نەمسا مەجەر سەرۆکی فەرەنسا سادی کارنۆ ئەنتۆنیۆ کانوفاسی سەرۆک وەزیری ئیسپانیا لەکۆتایشدا جەنگی جیھانی دەرئەنجامی کارانەبوو بەھۆی کوشتنی فرانزفردیناند لەسەروە باسمانکرد زەنگی جەنگ لەساڵی ١٩١٤ لێدرا لەدوبارە خوێندنەوەی رۆژنامەکانی سەردەمە چیرۆکی گەورە نوسەرانی دۆستوڤیسکیەوە دەگاتە ھێنری جیمیس جەزیف کونزاد بەئاسانی بۆمان دەردەکەوێت کەتیرۆر چ مەترسییەکی گەورەیە ژیانی مرۆڤایەتی کۆتایی ھێنانی تیرۆر زۆرجار دووبارە کراوەتەوە وتەیەی لیۆت ترۆتسکی لەکاتی شۆڕشی بەلشەفیدا بەکوشتنی وەزیرێک لەیەکێک لەبۆنەکاندا لەکۆتایی پێھێنانی تیرۆر بەڕیگای دروستبوونەوەی وەزیری کەجێگای وەزیری تیرۆر کراوە تیرۆی ھاوچەرخ لەداوی جەنگی جیھانی یەکەمەوە دوبارە کردارە تیرۆریستییەکان لەچەند وڵاتی جیاوازدا سەریانھەڵدایەوە ئەڵمانیاو وڵاتانی بەڵقان فاشستەکان کۆمۆنیستە توندڕەوەکان بڕوایان بەتیرۆری گشتی ھەبوو نەک بەکرداری تیرۆریستی تاکە کەسی ھەندێجار کردارەکان لەدژی تاکەکەسەکان رویان دەدا تیرۆکردنی سەرکردەی ئیشتراکییەکان لەئیتاڵیا بەناوی جیاکو مۆماتیوتی کرداری تیرۆریستی شایەنیباس لەسەردەمەکانی جەنگی جیھانی دووەم دوو دەیەش ئەوە رویان نەدا لەحەفتاکانی سەدەی بیستەمدا کردارانە تیرۆریزمی ئیسلامی ناونیشانێکی نوێ ودوور لەھاوشێوەی پێشوو ھاتەکایەوە کەئەویش دیاردەی خۆکوژی ھەرچەندە لەپێشەوە باسمانکرد دیاردەیەکی خۆکوژی دەناسرا چەکەکانیان پێکھاتبوو لەشمشێرو خەنجەرو دەمانچەی ھاوێژ کەپەلاماری کەسە بەئامانج کراوەکانیان دەدا دواتریش پێوە دەبوون جیاوازە دیاردەیەیی کەسەکان دەتەقێننەوە لاشەکانیان ون لەرێگای بۆمبی بەخۆ چێنراوەوە تیرۆری کۆن لەسەدەی نۆزدەدا ئەوکاتەش روی دەدا زۆرە جیاوازە لەتیرۆی ھاوچەرخ چونکە تیرۆی کۆن شەرەف مەندییەکی پێوە دیاربوو تیرۆریستان ھەوڵی کردارێکی تیرۆریستییان دەدا لەدژی سەرکردەو سەرۆک کاریان دەکرد ھەندێکجار ژن منداڵی ئەوکەسە پایە بەرزانە لەھێرشەکاندا پێوەدەبوون ھیچ جیاوازی لەنێوان کەسە کاربەدەستەکان خەڵکی ئاسایدا ناکات مەبەست نییە لەئەنجامی کارەی ئەنجامی کەسی سیاسی ژەنراڵ پێوەدەبێت کەسی تاوان ھاووڵاتی پێوە بۆیە تیرۆیزمی ھاوچەرخ ھەڵگری ناوێکی جیاوازن ناونیشانێکی یەکجار خراپیان ھەیە بوریس سافنکوف کەسەرۆکی شۆڕشگێڕە ئیشتراکییەکانی روسیابوو لەپێش جەنگی جیھانی یەکەمدا یادەوەرییەکانی یادەوەرییەکانی تیرۆریستێکدا بڵاوکردۆتەوە تیرۆریستی چەرخە دەیەوێت بەجەنگاوەر بناسێت پیاوانی مافیا یاخود ھەڵھاتوو شۆڕشگیڕ بەھیچ شێوەیەک تیرۆریست پیشاننادات کۆک نەبین پێناسەیەکی گشتی تیرۆریزم واتە ئاڵۆزییەکی ھەیە بەدیاردەکە ھەر لایەنێکیش رایەک لەسەری نابێتە ھەڵە دیاردەی تیرۆر ھەر دیاردەیەکی کۆمەڵێک لەدژی دەوستێتەوە کۆمەڵێکیش لایەنگری چۆن ئێستاش لایەنگرانی گەورە تاوانباری جیھان ھیتلەرەوە بول بوت لەسەرتاسەری جیھاندا بونیان ھەیە کاتێکیش کەسانەی ھەمیشە راھێنراون کەکاری تیرۆریستی لەپێناو ئازادیدا ھەرگیز ناتوانین پێناسەیەکی گشتی تیرۆریان بناسێنین بڕیاریش کردارە تیرۆریستییەکان کەسانی پسپۆڕی بوارەیە نەک خەڵک ھیچ ھۆکارێک بەگشتی دیاری نەکراوە کەئایا مرۆڤەکان بەتیرۆریست بەتێپەڕبوونی کاتیش روداوەکان سەیرترو ھەمەجۆرتر شیکاران لێکۆڵەرەوان لەبەرامبەریاندا دەستەوەستان دەوەستن فیکتور ئەمبرنامی ئەومنداڵە رفێنراوە لەنێوان ١٥٣ سەرنشینی وڵاتە جۆراوجۆرەکاندا لەساڵی ١٩٥٨ تیرۆریستە لوبنانییەکانەوە بۆماوەی دوو ھەفتە دەستبەسەر گرتنی منداڵێک چ ھۆکارێکی لەپشتەوە دیاردەیەش تائێستا بەردەوامی ھەیە دواییانەدا پێشنیارێک بەدیاردەی تیرۆر کەھۆکارەکەی دەگەڕێتەوە داگیرکەری بیانی وڵاتاندا بوونیان لەھەر وڵاتێکدا دەبێتە ھۆی سەرھەڵدانی کارە تیرۆریستییەکان پێشنیارە لەھەندێک رووەوە راستە داگیرکردنی ئیسپانیا ناپلیۆنەوە یاخود سوپای ئەمریکا لەعیراق بەوردی بڕوانینە نەخشەی سیاسی تیرۆریزمی ھاوچەرخ دەبینین بونیان ھەریەک وڵاتانی سریلانکا بەنگلادش وڵاتانی ئەوروپاو جەزائیر ھەیە کەئەم وڵاتانە ھێزی داگیرکەر رووی نەکردوون بگرە لەعیراقیشدا رووداوانەی روودەدەن لەکۆنەوە ھەیە ئایا مێژوو ھیچ وانەیەکی بەتیرۆر پێشکەشکردووین بۆجارێکی تریش دوپات دەکەینەوە کەوەڵامێکی روون تایبەت بەدی ناکرێت بەشێوەیەکی گشتی وەڵام بدرێتەوە ئەوەیە لەوسەردەمانەدا تیرۆری ئەوتۆ بەدی نەدەکرا مەگەر دەسەڵاتە دیکتاتۆرییە سەرکوتکەرەکانەوە نەبێت لەدونیای تازەدا بەھۆی ئازادی رادەربڕین ئازادی سیاسیی ئاین ھەروەھا گردبوونەوەی تاکەکان لەسایەی سیستمی دیموکراسییەوە ھۆکار گەلێکن فراوانبوونی دیاردەی تیرۆریزم دواتریش تیرۆر لەکاتێکدا دێتە کایەوە کەدەسەڵاتی ناوەندی لاواز یاخود ھەربوونی نەمابێت نموونەش لەشەقامەکانی ئیسپانیادا لەسەردەمی فرانکۆدا ھیچ دیاردەیەکی تیرۆریستی بەدی نەدەکرا لەکاتی ھەڵوەشاندنەوەی دیکتاتۆرییەکەیدا دیاردەی تیرۆر لەگۆڕەپانی سیاسی وڵاتەدا ھاتە کایەوە ھەروەھا لەرۆژھەڵاتی ناوەڕاستیش دەسەڵاتە سەرکوتکەرە میانڕەوەکانیش توانیویانە دەستبەسەر دیارەیەدا بگرن تورکیا سوریا میسر جەزائیر لەدەیەی ھەشتاکانی سەدەی پێشوودا ھەندێجار تیرۆر سەرکەوتن دەھێنێت ھەندێجاریش شکستخواردوو بکەرەکانیشی توشی دەرئەنجامێکی پێچەولانە دەبنەوە تیرۆر دیاردەیەکی بەردەوامە ھەمیشەش بەردەوامی دەستیشی بەسەردا بگیرێت لەکاتێکی تردا ھەر سەرھەڵدەداتەوە ئەوکاتانەشی تیرۆر ھێوەر دەبێتە جەنگ کوشتاری جیھاندا ھەیە تیرۆر بوونیشی ھەبێت گرنگییەکی ئەوتۆی نادرێت سەرچاوە کوردپرێسە ەوە نووسینی د ولتر لاکیر وەرگێڕانی سۆران شێخ ئەمین تیرۆریزم تاوانەکان شەڕکردن چەشن

حەسەن دەرزی ساڵی ١٩٥٧ شاری بۆکان لەدایک ھەر منداڵییەوە خولیای گۆرانی گوتن فێربوونی موسیقا گوێی دەنگی مامۆستا حەسەن زیرەک فۆلکلۆری پڕ حەز تاسە خۆشەویستی ناوچەی فەیزوڵڵابەگی بۆکان کراوەتەوە برای گەورەی محەممەد خاوەنی دەنگیکی سۆز کاریگەریەکی یەکجار دانا ھاندەر سەرچاوەی حەز خۆشەویستی دونیای گۆرانی دەکرێ بگوترێ ھەوەڵین مامۆستای داخەوە رێبازە نەداوە ژەندنی ئامێرەی کەمان مامۆستایان ئەمیر مینایی رەشید فەیز نیژاد فێر ساڵی ١٩٧٦ بیست مامۆستای قوتابخانە ١٩٨٦ ١٩٩١ چوار بەرھەمی ھونەریی پێشکەش کردوە ساڵی ١٩٩١ بەھۆی دەست بەسەری نەبوونی ئازادی لایان رژێمی ئێران دەرفەتی گۆرانیی‌ ستێندرا کاری مامۆستاییش لا بردرا دوور نیشتیمان بریتانیا دەژی سەرجەمی ئاڵبۆمەکانی ٢٠٠٧ پێنج دانەن بەستەر دەرەوە com کەسایەتییەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان

شێخ مەحموود شێخ سەعید شێخ محەممەد لەدایکبووی ١٨٧٨ – مردووی ٩ی تشرینی ١٩٥٦ ڕابەری چەندان ڕاپەرینی کوردی هێزی بریتانی کوردستان شێخی ڕێبازی قادرییە خێزانی بەرزنجی شاری سلێمانی راپەڕینەکاندا پاشای کوردستان ناوبراوە ١ی کانوونی دووەمی ١٩١٨ کۆبوونەوەیەکدا سلێمانی کۆڵۆنێڵ ئارنۆڵد وێڵسن مەندوبی سیڤیلی میسۆپۆتامیا وەکالەت سەرکردە کوردەکان پاڵپشتیی بریتانیایان دامەزراندنی کوردستانێکی یەکگرتوو سەربەخۆ سایەی پاراستنی بریتانیادا لەنێوان ساڵانی ١٩١٩ ١٩٢٢ شێخ مەحموودی حەفید سەرکردەیەکی کوردی کاریگەر سلێمانی حکومەتێکی کوردیی پێکھێنا دوو شۆڕشی حوکمی بریتانیا دوو ساڵی چوو دەسەڵاتی بریتانی توانی ڕاپەڕینەکانی سەرکوت شۆڕشی ٢٢ی مایسی ١٩١٩ دەستی پێکردو کارمەندە بریتانیانەی سلێمانی دەستگیرکران شۆڕشەکە بەخێرایی موسڵ ھەولێردا بڵاوبووەوە بریتانیا سەرکوتکردنی ڕاپەڕینەکە بۆمبارانی ھەوایی تۆپباران شەڕی زەمینی یەکجاریش گازی کیمیاییی بەکارھێنا بریتانیەکان شێخ مەحموودیان دوورخستەوە ھیندستان حوزەیرانی ١٩٢٠ ٦٢ سەرکردەی خێڵەکیی ناوچەکە سەربەخۆیی کوردستانیان سایەی ئینتیدابی بریتانیا ڕەتکردنەوەی بریتانیەکان حوکمی سەربەخۆی کوردەکان لەوەوە سەرچاوەی گرت سەرکەوتنی حوکمی سەربەخۆی کوردەکان ناوچەکەدا وا ئەکات عەرەبەکانی ھەردوو ناوچەی بەغدا بەسرە سەربەخۆیی بەمەش کۆنترۆڵی ڕاسەوخی بریتانیەکان میسۆپۆتامیادا لەناودەچێت ساڵی ١٩٢٢ بریتانیا شێخ مەحموودیان گێڕایەوە دەسەڵات ھیوایەی شێخ مەحموود کوردەکان ڕێکبخاتەوە دژایەتی تورکەکان موسڵ کەرکووکیان دەکرد شێخ مەحموود مەملەکەتی کوردستانی ڕاگەیاند مەلیکی کوردستان ناساند ڕەزامەندی دەربڕی ئۆتۆنۆمییەکی سنوردار لەچوارچێوەی دەوڵەتی عێراقی تازەپێکھێنراودا ساڵی ١٩٣٠ ڕاگەیاندنی وەرگیرانی عێراق عوسبەتول ئومەم شێخ مەحموود سێیەم ڕاپەڕینی دەستپێکرد ھێزە زەمینی ئاسمانییە بریتانییەکان سەرکوتکرا ئەمانەش ببینە شێخ سەعید شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری عەبدولسەلام بارزانی ئیسماعیل ئاغای شکاک سەید ڕەزا قازی محەممەد پێشانگا سەرچاوەکان بەستەرە دەرەکییەکان ناسیۆنالیستە کوردەکان شۆڕشگێڕە کوردەکان خەڵکی سلێمانی کوردەکانی باشووری کوردستان مردووانی ١٩٥٦ کورد لەدایکبووانی ١٨٧٨ سیاسەتوانانی کورد شانشینی کوردستان کوردەکانی عوسمانی

عومەر سوڵتانی‌ ناسراو وەفا لەدایکبووی ١٩٤١ بۆکان مردووی ٢٠٠٥ بۆکان شاعیرێکی کورد ژیان عومەر سوڵتانی کۆنترین گەڕەکەکانی شاری بۆکان دایک بەندیخان شیعری ئامێز گرتووە وەفا ڕۆژگارانی کپی سەردەمی پاشایەتیدا شیعری گەیشتووەتە ڕادیۆ دیھلی ھیندستان خەڵاتی مێھرەجانی شیعری فارسیدا وەرگرتووە لێیان گێڕاوتەوە بچێتە وڵاتی ھیندستان بۆی نەلواوە تاران باڵوێزخانەی ھیندستان خەڵاتی تایبەتی ٥ کتێبی واژووی جەواھرلەعل نەھرۆ وەرگرتووە وەفا ڕابەرانی شۆڕشی نوێ شیعری کوردی فارسی کتێبی شیعری زمانی فارسی نێوی سروودی پەرەستوو بڵاو کردووتەوە دیوانی شیعرە کوردییەکانیشی بڵاو بوونەتەوە شاعیرە ڕۆژی ٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٥ بەھۆی نەخۆشی ماڵاوایی ژیان کردووە ھەر گۆڕستانی گشتیی شاری بۆکان نزیک مەزاری عەباس حەقیقی خاک سپێردراوە سەرچاوەکان شاعیران زمانی کوردی خەڵکی بۆکان شاعیرانی کورد کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان

زەڕینە شارۆچکە‌کانی ڕۆژھە‌ڵاتی کوردستانە تەنیشتی شاری دیواندەرە ھەڵکەوتووە زەڕینە بەرزترین شوێنەکانی کوردستانە زستانێکی سارد سەختی ھەیە ھەندێک سەرچاوە پێیان وایە ھۆکاری لێنانی زەڕینە باژارۆکە خاکی زێڕئاسا بەنرخی ناوچەیە بژیوی دانیشتوانی زەڕینە دەورووبەری کشتوکاڵ دابین خەڵکی شارە کوردن زمانی کوردی دەدوێن سەرچاوەکان ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە شارستانی دیواندەرە شارەکانی پارێزگای کوردستان شارەکانی ئێران شارەکانی کوردستان شارەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان

زانیاریدانی سروود title ئەی ڕەقیب image image size caption ئاڵای کوردستان prefix country سروودی نیشتمانیی author دڵدار lyrics date ١٩٣٨ composer music date adopted ١٩٤٦ ١٩٩١ until ١٩٣٦ sound ئەی ڕەقیب تاكا بك ogg sound title دەنگی سروودی ئەی ڕەقیب سروودی ئەی ڕەقیب سروودێکی بەناوبانگی کوردییە سروودی نیشتمانیی کوردستان ناسراوە شێعرەکەی دانراوی شاعیری کورد پارێزەر یوونس ڕەئووف ناسراو دڵدارە دڵدار ھۆنراوەکەی ساڵی ١٩٣٨دا داناوە سروودە بووەتە بەشێک چاند فەرھەنگی نەتەوەی کورد ئەی ڕەقیب سروودی فەرمیی ھەرێمی کوردستانە پێشتریشدا سروودی کۆماری مەھاباد لەساڵی ١٩٤٦دا ئاوازەکان نۆتەکانی ئەی ڕەقیب سروود وەشانی سەرەکیی ئەی ڕەقیبی دڵدار لەوەی ببێت سروود سەرچاوەکان سروودە نیشتمانییەکان کۆماری کوردستان وێژەی کوردی سروودە کوردییەکان نووسراوەکانی زیندان

فیدرالیزم فیدرالیەت شێوازێَکە شێوازەکانی حوکمڕانی دەسەلاتەکان گوێرەی دەستوور دابەشکراون حکومەتی ناوەندی یەکەی حکومی بچوکتر دابەشکراون ھەریم ویلایەتەکان دوو ئاستە ئاماژەپێکراوەی حکومەت پشت بەیەکتری دەبەستن بەشداری لەسە سەروەری دەوڵەت دابەشی فیدرالیەت ئەمانە خۆوە بگرێت حکومەت پێکھاتەی دەستووری ھەردووکیان دەولەتی فیدرالیدا ھەن فەلسەفەی سیاسی پاڵپشتیکارانی فیدرالیەت تایبەتمەندیەکانی فیدرالیەت نووسینەکانی دوو چاودێرە سیاسیەکانی ئینگلیز البێرت دایسی جیمس برایس کاریگەریەکی گەورەیان ھەبوو سەرەتاکانی تیۆری فیدرالیەت دایسی دوو مەرجی پێکھێنانی دەوڵەتی فیدرالی دانا یەکەمیان دەوڵەتێک جۆرێک پەیوەندیەکی بەھێزی ناوچەیی مێژوویی نەژادی جۆرە بەیەکیانەوە ببەستێتەوە وابکات بتوانێت روانگەی دانیشتوانەکانیانەوە ناسنامەیەکی نیشتمانی ھاوبەش ھەڵبگرێت مەرجی دووەم ئەوەیە ئارەزووی نیشتمانی یەکگرتنی نیشتمانی پێداگیری پاراستنی سەربەخۆیی ھەموو دەوڵەتەکانی یەکگرتنەکە ئاکارە سەرەکیەکانی فیدرالیەت بریتیە دابەشکردنی دەسەڵاتەکان برۆفیسۆر ک س ویر کارێکی کلاسیکیدا بابەتی حکومەتی فیدرالی پێمان رادەگەیەنێت ئایا سیستەمی فەرمانڕەوایی دابەشکرنێکی گەورە دەسەڵاتەکانی ناوەند ھەرێمەکان بەرجەستە ئایا ھەریەکەیان چوارچێوەی دەسەڵاتەکانی خۆیدا ھەماھەنگی ئەوانی تردا پشتیان پێدەبەستێت دەرئەنجامی دابەشکردنی دەسەڵاتەکان نا توانایی ھەریەک دوو حکومەتەکە حکومەت ناوەند ھەرێمەکان دەبینێتەوە پیادەکردنی ھەمان دەسەڵاتەی حکومەتەکە حکومەتێکی یەکپارچە نا فیدرالیبایە دەیتوانی پیادەی دەستور سیستەمی فیدرالیدا بریتیە باڵاترین دەسەڵات دەوڵەت دەسەڵاتەکانی لەوەوە وەردەگرێت پێویستیشە دەسەڵاتێکی دادگەری سەربەخۆ ھەبێت پووچەڵ ھەر یاسایەک دەستوردا نەگونجێت رەوایەتیش رێگرە لەبەردەم فیدرالیەت جۆرێک دەستور توند یەکلاکەرەوە نەوەک فشۆڵ پێویستە رێسایانەی دەستووری ناوبراودا ھاتوون نەتواندرێت بگۆڕدرێن تەنھا دەسەڵاتێکی باڵاترەوە دەستە دامەزراوەکانی یاسادانانەوە نەبێت بەی گرانی گۆڕینی دەستوور دەبێتە ھۆی دروستکردنی ھەستی پارێزگاریکردن فیدرالیەت دیموکراسیەت فیدرالیەت تیۆرەکەی دا سیستەمێکەی دەستوری بەھێز دەستەبەر دیموکراسیەتی فرەلایەنی پشتی پێدەبەستێت پەرە دیموکراسیەتی نوێنەرایەتیکردن رێگەی دابینکردنی ھاوڵاتیبوونی دوولایەنە چوارچێوەی کۆماریدا دەتواندرێت لێدوانە کلاسیکیە بدۆزیتەوە پەیماننامەی فیدرالیەت The Federalist Paper دەڵێت فیدرالیەت بەشداریدەکات بەرجەستەکردنی پرەنسیپی دادپەوەری دادگەری کەمکردنەوەی کردارە سەرکوتکاریەکانی دەوڵەت لبەرئەوەی فیدرالیەت دەتوانێت توانای دەوڵەت پێشێلکردنی مافەکان کەمبکاتەوە لەبەرئەوەی گەرەنتی ئەوەدەکات پەرلەمان ئارەزووی سنوردارکردنی ئازادیانە دەسەڵاتی دەستووریان نیە حکومەتەش بتوانێتیش ئەمە ئەوا ئارەزووی نابێت دووەم پرۆسە یاساییەکانی دروستکردنی بڕیار سیستەمە فیدرالیەکان وادەکات خێرایی حکومەت کەمدەکاتەوە رەفتارکردن وتەیەی دەڵێت فیدرالیەت یارمەتی دابینکردنی دیموکراسیەت مافەکانی مرۆڤ کاریگەری توێرە ھاوچەرخی ھەڵبژاردنی جەماوەری لەسەرە یەکە سیاسیە بچووکترەکان تاکەکان دەتوان راستەوخۆ حکومەتێکی ستوونی یەکپارچە بەشداریبکەن سەرباری تاکە ناڕەزا توڕانەی لەیەکێک دەوڵەتەکانی فیدرالیەتەکەدا دەژین بۆیا ھەیە بچن دەوڵەتێکی فیدرالیەتەکەدا بژین بێگومان گریمانەکردنی دەستور مافی گواستنەوە وڵاتەکانی دەوڵەتی فیدرالی یەگرتوو توانایی سیستەمی فیدرالی پاراستنی ئازادیە مەدەنیەکان جێگای مشتومڕە چونکە تێکەڵییەک مافەکانی تاک مافەکانی دەوڵەت ھەیە وای کردووە دانانی پێوەند دەسەڵاتەکانی خحکومەتە خۆجێیەکان پێویست پێویستە تێکەڵی پێوەندانەی دەسەڵاتی دادگەری دایان دەنێت—ئەو دەسەڵاتە دەستووریانەی دادگەری دراوە بگەڕێتەوە بپەرلەمان—و خودی فیدرالیەتیشدا روونەدات لەلایەک ھەندێک ویلایەتەکانی ئەمەریکایی مێژوویەکی رەشیان ھەیە دەستبەسەرداگرتنی ئازادیە مەدەنیەکانی گرووپە ئیتنیکیەکان ئافرەتان گرووپەکانی تریش لایەکی تریش یاسا دەستورەکان ھەندێک ویلایەتی تردا پاراستنی گرووپانە داڕێژراون ھێشتا لەسەرەوەی دەقانەی دەستوری ئەمەریکی پەیماننامەی مافەکانی ئەمەریکایین پاشکۆیەتی فیدرالیەت دەستوری ئەمەریکی فیدرالیەت سێ کۆڵەگەیەی دەستوری ئەمەریکی دادەنرێت شان بەشانی جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان – واتە دەسەڵاتی یاسادانان دادگەری جێبەجیکردن ئازادیە مەدەنیەکان داڕێژەرانی پەیمانامە فیدرالیە دەڵێن ھەردوو ٤٥ ٤٦ بۆچوونی سیستەمی پشکنین ھاوسەنگی رووندەکەنەوە گوێرەی سیستەمەوە حکومەتەکانی ویلایەتەکان نیشتمانی کاردەکەن تێپەڕبوونی کات بگەن حاڵەتێک حکومەتی دەسەڵات سنوردارکراو دەستوری ئەمەریکی روونکردنەوەیەک باسکردنێکی دیاریکراو فیدرالیەت ناداتە دەستەوە ھیچ بەشێک بەشەکانیدا بری ئەوە ئاماژەی جۆراوجۆر ماف بەرپرسیاریەتیەکانی حکومەتەکانی ویلایەتەکان بەرپرسیارەکانیان لەبەرامبەر حکومەتی فیدرالی ناوەندی توێژینەوەکان فیدرالیەت ھەندێک توێژنەوەکان فیدرالیەت ناوەڕاست کۆتاییەکانی سەدەی بیستەمدا دانییل جی الیعازر ئەنجامدراون یەکێکە توێژەرەوە پڕ بەرھەمەکان ھەردوو زانکۆی Temple Bar Lian کاری کردووە بۆیە گرنگی فیدرالیەتی ئەمەریکی سیستەمی فیدرالی دەدەن دەتوانن چاو توێژینەوەکانیدا بخشێننەوە بیردۆزە سیاسییەکان سیستمە سیاسییەکان

لینوس بێنێدیکت تۆرڤاڵدس سویدی Linus Benedict Torvalds لەدایکبووی ٢٨ی کانوونی ١٩٦٩ ئەندازیارێکی فینلاندی ئەمریکیـیە دروستکەری ناووکی لینوکس وە ماوەیەکی درێژ گەشەپێدەری ناووک سیستەمی بەکارخەری وە دابەشکراوەی گنۆ ساڵێک ئەندرۆید وە کڕۆم ئۆئێس دروست ژیاننامە ساڵانی زوو تۆرڤاڵدس لەدایکبووی ھێلسنکی فینلاندـە کوڕی ھەریەکە ئانا نیلس تۆرڤاڵدس ـە وە کوڕەزای شاعیر ئۆڵێ تۆرڤاڵدس لێۆ تۆرنگوێستـی ئامارزانە وە ھەردووک باوانەکەشی کەمپی زانکۆی ھێلسنکی ساڵی ١٩٦٠ـەکان تۆرڤاڵدس قوتابی زانکۆی ھێلسنکی ساڵانی ١٩٨٨ ١٩٩٦ تۆرڤاڵدس ساڵی ١٩٩٦ زانکۆی ھێنانی بڕوانامەی ماستەر زانستی کۆمپیوتەر گروپی توێژینەوەی NODES پیشە ئەکادیمیاکەی پچڕا ساڵێک خوێندنەکەی پەیوەندی سوپای فینلاندـی ھێزی سەربازی ئوسیما ھاوینی ساڵی ١٩٨٩ ١١ مانگ دیاریکرا پڕۆگرامی مەشقی ئەفسەری خزمەتگوزاریی سەربازیی زۆرەملێی فینلاند سوپا بەرزکراوە ئەفسەری پلە دوو ڕۆلی ئەفسەری ژمێرەری مووشەکەکان لینوکس سەردانیکردنی ترانزمێتا کۆتاییەکانی ساڵی ١٩٩٦ تۆرڤاڵدس پەسەندی کار شوێنێکی کۆمپانیاکە شوێنەی کاری ئەکرد فێبرواریی ساڵی ١٩٩٧ جوونی ٢٠٠٣ پاشان ڕۆشت Open Source Development Labs کاتەی تێکەڵ Free Standards Group ببێتە دامەزراوەی لینوکس ١٩٩٧ ١٩٩٩ بەشدار 86open یارمەتی دان ھەڵبژرادنی standard binary format لینوکس یونێکس ١٩٩٩ ھات MIT Technology Review TR100 یەکێکە ١٠٠ داھێنەرانی خوار تەمەن ٣٥ ساڵی دوونیا دەسەڵات بازرگانی ٢٠٠٦ـدا بەنزیکەیی لەسەدا دووی ناووکی لینوکس تۆرڤاڵدس خۆیەوە نووسرابوو چونکە ھەزاران بەشداربووی تێدابوو ناووکی لینوکس وە ڕێژەی سەدییە گەورەترین بەشداری خەڵاتەکان دەستکەوتەکان پەڕاوێزەکان سەرچاوەکان ویکیپیدیای ئینگلیزی Linus Torvalds زیندووان لەدایکبووانی ١٩٦٩ مولحیدانی ئەمریکا بلۆگەرە ئەمریکییەکان پڕۆگرامەرەکانی کۆمپیوتەر ئەمریکا ئەندازیارانی نەرمەواڵەی ئەمریکا کەسانەی ڕەگەزنامەی ئەمریکیان هێناوە

مستەفا ھیجری لەدایکبووی ١٩٤٥ نەغەدە سیاسەتوانی کورد سکرتێری گشتیی ئێستای حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێرانە ژیاننامە ساڵی ١٩٤٥ نەغەدە دایکبوە لیسانسی ئەدەبیاتی فارسیی زانکۆی تاران گرتووە ساڵی ١٩٧٩ پەیوەست حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ساڵی ١٩٧٩ بووتە ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی ساڵی ١٩٨٠ بووتە ئەندامی دەفتەری سیاسی مستەفا ھیجری زمانەکانی کوردی ئینگلیزی فارسی ئازەری دەتوانێ قسە بەرپرسایەتییەکان ئەندامی کۆمێتەی ناوەندی بەرپرسی رادیو دەنگی کوردستانی ئێران ١٣٥٩ ھەتاوی ئەندامی دەفتەری سیاسی بەرپرسی کۆمیسیونی ماڵی ١٣٥٩ ١٣٦٤ ئەندامی کۆمێتەی ناوەندی بەرپرسی ناوەندی ئاژوان ١٣٦٤ ئەندامی کۆمێتەی ناوەندی بەرپرسی زانکۆ ١٣٦٦ ئەندامی دەفتەری سیاسی بەرپرسی کۆمیسیونی سیاسی نیزامی ١٣٦٧ ١٣٧١ جێگری سکرتێری گشتی بەرپرسی کۆمیسیونی سیاسی نیزامی ١٣٦٨ ١٣٧١ سکرتێری گشتی ١٣٧١ ١٣٧٤ جێگری سکرتێری گشتی بەرپرسی کۆمیسیونی چاپەمەنی ١٣٧٤ ١٣٧٩ ئەندامی دەفتەری سیاسی بەرپرسی کۆمیسیونی سیاسی –نیزامی ١٣٧٩ ١٣٨٣ سکرتێری گشتی ١٣٨٣ بەستەر دەرەوە ماڵپەڕی مستەفا ھیجری سەرچاوەکان بیۆگرافی سکرتێر ماڵپەڕی مستەفا ھیجری زیندووان لەدایکبووانی ١٩٤٥ سیاسییەکانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران

موقبیل ھونەرپەژووھ پووشپەڕی ١٣٦٢ بۆکان شاخەوانێکی ناوداری کوردە ژیان موقبیل ھونەرپەژووھ ساڵی ١٩٨٣ پووشپەڕی ١٣٦٢ شارستانی بۆکان ھاتە دونیا ساڵی ١٩٩٨ واتە ١٣٧٧ شاخەکانی بەردەزەرد تەرەغە کێوەکانی دەوروبەری بۆکان دەستی چالاکیی وەرزشی شاخەوانی ھەر تەمەنی مێرمنداڵیدا توانی بچێتە لووتکەی شاخە بەرزەکانی وڵاتی ئێران لەوانە دەماوەند سەبەلان عەلەم کووھ شاخی بەرزی دیکە موقبیل موحەمەد ئەوراز ئاشنابوونی موقبیل ھونەرپەژووە گەڵ شاخەوانی کورد محەمەد ئەوراز دەستپێکێکی دیکە بۆی شێوەیەی ھێشتا تەمەنی ١٨ ساڵیی نەکردبوو ساڵی ٢٠٠١ ئەندامی یانەی نەتەوەیی شاخەوانی وڵاتی ئێران موقبیل ھونەرپەژووە ساڵی ٢٠٠٣ محەمەد ئەوراز خاوەنی مەدالیای گرینگی جیھانی ھەروەھا گەلێک بڕوانامەی پسپۆرانە شانازی گەورەی بەدەستھێنابوو بەرنامەی سەرکەوتن لووتکەی گاشێربرۆمی بەرزایی ٨٠٦٨ مەتر ھیمالیای وڵاتی پاکستان یازدەیەمین لووتەکەی بەرزی جیھانە بەرزایی ٧٩٠٠ مەتری مەودایەک ١٦٠ مەتریان لووتکە مابوو ھۆی ھاتنە خوارێی باڕنی بەفر ھەتا بەرزایی ٧٣٠٠ مەتری کەوتنە خوارێی ھەر دووکیان سەختی بریندار بەرنامەیەدا محەمەد ئەوراز کاپیتانی یانەی نەتەوەیی شاخەوانی ئێران موقبیل شاخەوانی ھاوڕێی ھاوتەنافی محەمەد ئەوراز ٢٠ رۆژ کارەساتە نەخۆشخانەی شەفا شاری ئیسلام ئاباد وڵاتی پاکستان کۆچی دوایی پاشان تەرمەکەی ھێنرایەوە ئێران کێوی سوڵتان یەعقووب شاری نەغەدە خاک سپێردرا چالاکییەکان موقبیل ساڵی ٢٠٠٢ یانەی نەتەوەیی شاخەوانی ئێران چووە لووتکەی شاخی لۆتسە بەرزایی ٨٥١٦ مەتر چوارەمین لووتکەی بەرزی جیھانە ھیمالیای وڵاتی نیپال موقبیل رێژەی تەمەنەوە گەنجترین شاخەوانێک چۆتە لووتکەیە ریکۆردێکی تازەی جیھاندا تۆمار نازناوی لاوترین شاخەوانی فاتحی لۆتسەی جیھاندا پێبەخشرا موقبیل ھاوینی ساڵی ٢٠٠٤ وڵاتی پاکستان ھەوڵدان سەرکەوتن لووتکەی بەرزی شاخی دیران پیک بەرزایی ٧٢٦٠ مەتر مانگ چالاکی لووتکەی شاخی ئیسپانتیک بەرزایی ٧٠٣٥ مەتر سەرکەوت ھەروەھا ساڵی ٢٠٠٥ راھێنەری یانەی شاخەوانی لاوانی وڵاتی ئێران چیای ئاراراتی وڵاتی تورکیا فەتح ھاوینی ساڵی ٢٠٠٧ پۆستی راوێژکاری سەرپەرشتیاری یانەی نەتەوەیی شاخەوانی ئێران سەرکەوتن لووتکەی برۆدپیک چوونە وڵاتی پاکستان دوو مانگ ھەوڵ چالاکیی بەرزایی ٧١٠٠ مەتری شاخە سەرکەوتن بارودۆخی نالەباری کەش ھەوا ھۆی یانەکە لووتکە سەرنەکەوێت راھێنەری موقبیل ھونەرپەژووە خاوەنی دوو بڕوانامەی راھێنەری شاخەوانی سەھۆڵ بەفر ئەندامی فەرمی گروپی شاخەوانی سامرەندی شاری نەغەدە ھەروەھا مانگی رەزبەری ٢٠٠٧ سەرپەرشتیاری گروپە ھەڵبژێردرا شارەکانی مەھاباد بۆکان دیواندەرە سەقز پیرانشار شنۆ خولی فێرکاری بوارەکانی شاخەوانی سەھۆڵ بەفر شاخەوانانی شارانە بەڕێوەبرد لەمانەش ساڵانی کۆتایی تەمەنی‌دا کاری شاخەوانی سەخرەوانی گەڵ گروپەکانی شاخەوانی شارەکانی بۆکان مەھاباد نەغەدە کار چالاکی دەکرد کۆچی دوایی موقبیل ھونەرپەژووە خاوەنی نازناوی گەنجترین شاخەوانی جیھان ئەندام راھێنەر کاپیتانی یانەی نەتەوەیی شاخەوانی وڵاتی ئێران کاتژمێر ٥ی ئێوارەی رۆژی سێشەممە ٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٧ ١٥ی خەزەڵوەری ١٣٨٦ دیوارەی شاخی بەردەزەرد ٥ کیلۆمەتری باشووری رۆژئاوای شاری بۆکان تیمێکی ١٠ کەسی شاخەوانانی لاوی شارە خەریکی کاری راھێنان پرۆڤەی سەخرەوانی بەرزایی ٥ مەترییەوە کەوتە خوارێ موقبیل ھونەرپەژووە ٩ رۆژ حاڵی بێھۆشی تەواودا کاتژمێر ١ی شەوی پێنجشەممە ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٧ ٢٤ی خەزەڵوەری ١٣٨٦ تەمەنی ٢٤ ساڵیدا نەخۆشخانەی عارفیان شاری ورمێ کۆچی دوایی بەرنامەکانی لێژنەی بەڕێوەبردنی ڕێوڕەسمی بەخاکسپاردنی موقبیل ھونەرپەژووە کاتژمێر ١٠ی بەیانی رۆژی ھەینی ١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٧ ٢٥ی خەزەڵوەری ١٣٨٦ رێوڕەسمی کۆڵانەکان شەقامەکانی شارستانی بۆکان بەڕێوەچوو دەیان ھەزار ئامادەبوون کێوی بەردەزەردی بۆکان بەخاکسپێردرا سەرچاوەکان خەڵکی بۆکان شاخەوانانی کورد

ناڵەشکێنە کێوێکە بەرزایی ١٥٦٥ میتر دەریا ڕۆژھەڵاتی شاری بۆکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان ھەڵکەوتووە زیرەک ناڵەشکێنە ھونەرمەندی ناوداری کورد حەسەن زیرەک ڕێزێکی تایبەت خۆشەویستییەکی مەزنی بۆکان ھەبووە گۆرانییە بەناوبانگەکانی دەچمە ناڵەشکێنە یە گڵکۆی زیرەک لاپاڵی ناڵەشکێنە ھەڵکەوتووە بەھۆی گەورەبوونەوە ھەڵکشانی شار قەراغ شارەوە کەوتۆتە ماڵان دەوروبەری کراوەتە پارکۆڵەیەک جێگە زیارەتی خەڵکی کوردە نەردەکانی پەرژینی پارکۆڵەیە ھێمای نۆتەکانی گۆرانیی دەچمە ناڵەشکێنە ڕازاوەتەوە سەرچاوە کێوەکانی کوردستان

زمانی ئینگلیزی زمانێک خێزانی زمانە ھیندوئەورووپایییەکانە بەشێکە خیزانی زمانە جێرمەنییەکان وڵاتی ئینگەلتەرا سەری ھەڵداوە لەگەل تێپەڕبوونی کات بووەتە لینگوا فرانکایەکی جیھانی ھەرە زمانە دەوڵەمەندەکانی دنیایە خەڵکی جیھان زمانە دەزانن ھەژماردەکرێن نزیکەی ٥٠٠ ملوێن ئاخێوەر زمانی فەرمیی وڵاتانی دونیایە زمانی ئینگلیزی وڵاتاندا دەخوێندرێت زمانی ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکان یەکێتیی ئەورووپا ناتۆیە زمانی ئینگلیزی ھەر سەرەتای سەدەی ھەژدەھەمەوە پێشکەوتنێکی یەکجار گەورەی بەخۆوە بینی ئەنجامی پێشکەوتنە سەربازی زانستی ڕۆشنبیری داگیرکەرانەی بریتانیا بریتانیای مەزن دواییش ناوەڕاستی سەدەی بیستەم پێشکەوتنەکانی وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا پیتەکان زمانی ئینگلیزی ٢٦ پیتی ھەیە سەرژمێری پیتی E زۆرترین ڕەنووس وە پیتی X کەمترین ڕەنووس نووسراوەکان بەکاردەھێنرێن ژمارەکان وڵاتانەی قسەی پێدەکەن سەرچاوەکان فەرھەنگە ئینگلیزییەکان زمانەکانی نائووروو زمانەکانی سەموای ئەمەریکا زمانەکانی ئانتیگوا باربوودا زمانەکانی ئۆسترالیا زمانەکانی بەلیز زمانەکانی بەرمۆدا زمانەکانی بۆتسوانا زمانەکانی کامیروون زمانەکانی کەنەدا زمانەکانی فیجی زمانەکانی گانا زمانەکانی گرینادا زمانەکانی گوام زمانەکانی گویانا زمانەکانی ھۆنگ کۆنگ زمانەکانی ھیندستان زمانەکانی دوورگەی ئیرلەند زمانەکانی جامایکا زمانەکانی کینیا زمانەکانی کیریباس زمانەکانی لیسۆتۆ زمانەکانی لیبێریا زمانەکانی مالاوی زمانەکانی مالیزیا زمانەکانی ماڵتا زمانەکانی مۆریس زمانەکانی نامیبیا زمانەکانی نیوزیلاند زمانەکانی نێجیریا زمانەکانی نیوەی زمانەکانی پاکستان زمانەکانی پالاو زمانەکانی پاپوا گینێی نوێ زمانەکانی ڕواندا زمانەکانی سەینت کیتس نیڤیس زمانەکانی سەینت لووسیا زمانەکانی سەینت ڤینسەنت گرینادینز زمانەکانی ساموا زمانەکانی سیشێل زمانەکانی سیەرالیۆن زمانەکانی سینگاپور زمانەکانی ئەفریقای باشوور زمانەکانی باشووری سوودان زمانەکانی سوودان زمانەکانی سوازیلاند زمانەکانی ترینیداد تۆباگۆ زمانەکانی ئووگاندا زمانەکانی ڤانواتوو زمانەکانی زامبیا زمانەکانی زیمبابوی زمانەکانی بەھاما زمانەکانی دوورگەکانی ڤێرجینی بریتانی زمانەکانی دوورگەکانی کەیمەن زمانەکانی گامبیا زمانەکانی دوورگەکانی مارشاڵ زمانەکانی فلیپین زمانەکانی دوورگەکانی پیتکێرن زمانەکانی دوورگەکانی سلێمان زمانەکانی شانشینی یەکگرتوو زمانەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان زمانەکانی دوورگەکانی ڤێرجینی ویلایەتە یەکگرتووەکان زمانی ئینگلیزی زمانە جێرمەنییەکان زمانەکانی بکەر–کار–بەرکار جیھانگیری کولتووری

باخچەی پیتەکان پرۆگرامێکی کوردی منداڵانە فێربوونی زمانی کوردی ھەردوو زاراوەی سۆرانی کورمانجی ٨ ئاداری ساڵی ٢٠٠٢ کەوتۆتە بازاڕەوەو خوێندنگەکانی زمانی دایک سوید منداڵانی کورد سوودی لێوەردەگرن باخچەی پیتەکان دیلان سالح دروستکراوە پسپۆری کۆمپیوتەرە باخچەی پیتەکان پرۆگرامی کوردییە تازە چاککرابێت

حەسەن زیرەک ٢٩ی تشرینی دووەمی ١٩٢١ بۆکان – ٢٦ی حوزەیرانی ١٩٧٢ بۆکان ھونەرمەند مۆسیقازان گۆرانیبێژێکی کورد بەناوبانگترین ھونەرمەندانی کورد ھەژمار بەرچاوترین کاری کۆکردنەوەی گەنجینەیەک ھونەری ئاواز گۆرانی کوردییە دەنگی وتراوەتەوە حەسەن زیرەک بەھۆی گۆرانییەکانی کوردەکانی ڕۆژھەڵات باشوور ناسراوە ساڵی ١٩٧٢ شاری بۆکان پارێزگای ورمێ مرد ھەر لەوێش نێژرا پوختەی ژیان سەرەتای ژیان حەسەن زیرەک مەڵبەندی موکریان دایک لەرۆژی ٢٩ی تشرینی دووەمی ساڵی ١٩٢١ی زایینی ساڵی ١٣٠٠ی ھەتاوی دایکبوونی ڕوون نییە گوێرەی قسەی خەڵکی شاری بۆکانە زیرەک گەریکی قەڵای سرداری شارە دایک کەسیش لەوانەی نزیکەوە دەیناسن گوندی ھەرمێلە شاری سەقزە لەدایکبوونی دەزانن باوکی عەبدوڵڵایە دایکی ئامینی باوکی لەلای خانانی ئاغای گوندی ھەرمێلە کاری کردووە لێھاتووی زیرەک دەرکردووە ناوبراو حەسەن دوو کوڕی ناوەکانی حوسێن مینە ھەبووە تەمەنی ساڵیدا دەنگخۆشانی بۆکان شایییەکانی شار گوندەکانی بۆکان گۆرانی وتووەتەوە حەوت ھەشت ساڵیدا بەردەستی مسگەری قاوەچییەتی ھەروەھا خزمەتی ماڵە دەوڵەمەندەکانی بۆکانی کردووە زیرەک منداڵ دەبێ باوکی دەمرێ تەمەنی ١١ ساڵان دەبێ باوکی کۆچی دوایی مردنی باوکیدا بنەماڵەکەیان بار دەچنە شاری سەقز پاشان دایکی زیرەک شوو دەکاتەوە ئەمە دەبێتە ھۆی دژواری ژیانی ئابووری کۆمەڵایەتی زیرەک خوشک براکانی تەمەنی ١٢ ساڵیدا دەگەڕێتەوە ھەرمێلە لەلای خانان ئاغای دێیە کارکەر دادەمەزرێتەوە ژیانی دەست قاوەچییەتی چاوساخی بەردەستی ئاغاوات ساڵانی ھەرمێلە سەقز ھەر تەمەنەدا دەنگە خۆشەکەی سەرنجی خەڵکی دێیە ڕادەکێشێ ھەموو ھەوڵی ئەوەیان دەبێ زیرەک دەنگە خۆشەکەی بەشیان نەکات خانان دەبینێ زیرەک دەنگی ئاوا خۆشە ئەمجار بایەخ دەدا ڕێگا دەدا زیرەک بێتە دیوەخان گۆرانییەکانی کۆڕی میوانانی خان بڕازێنێتەوە لەولاشەوە زیرەک مێرمنداڵ دەنگخۆش شەو داوەت ڕەشبەڵەکی کوڕان کچانی خۆ دەکوتێ بەزمی شەوانەیان خۆش ساڵێک ھەرمێلە ئاغاوات بەجێ دەھێڵێت دەکاتە شار شاگرد کەبابچی وردە کاری دیکە ژیان دەباتە سەرێ ساڵی ١٣٢٠ی ھەتاوی دێتەوە ھەرمێلە تفەنگچی ماڵی ئاغاوات دادەمەزرێ پاشان نێوانی ئاغا تێکدەچێت واز تفەنگچییەتی ئازار ئەزیەتی خەڵک پێناو ئاغادا دێنێت دەچێتە سەقز دەبێتە شۆفێری مینە خانی ئەردەڵان سەقز بانەدا دەست کار ئاوارەیی بەغدا ڕۆژێک ڕۆژان کوڕە جەحێڵەیەکی گوندی قوڕەدەرێ مەحموود نارنج دەکەوێتە ماشێنەکەی دەکوژرێ لەترسان سەری ھەڵدەگرێ ئاوارە کوردستانی عێراق دەگرسێتەوە زیرەک دەگاتە شاری بەغدا لەوێ بەھۆی کەسێک میوانخانەی شومال ئەلکەبیر دادەمەزرێ لەوێش دەست گۆرانیوتن ماوەیەکی کەمدا ھۆیانە ناوبانگ دەردەکات ناودارانی مۆسیقای کوردی عەلی مەردان ساڵی ١٩٥٣ی زایینی زیرەک لەوێ دەبینن دەبەنە کوردی ڕادیۆ بەغدا دەنگی ڕادیۆی کوردی بەغداد دەبیسترێ جۆرە مەیدانێکی خۆ نواندنی گۆرانیبێژیی زیرەک پەیدا دەبێ حەسەن زیرەک مانەوەی بەغدا دەیان گۆرانی تۆمار گۆرانییانە ئاوازەی زیرەک کوردستاندا بڵاو دەکەنەوە زیرەکی گۆرانیبێژ نزیک مانەوە عێراقدا دەبێتە دۆست ئاشنای ھونەرمەند گۆرانیبێژی بەناوبانگی کورد ئەزموون ڕێنوێنییەکانیان کەڵک وەردەگرێ سەرنجیان مایە بەھرە ھونەرییە وێنەکەی ڕادەکێشێ گەڕانەوە ئێران ١٤ی گەلاوێژی ١٩٥٨ گەڕاوەتەوە ئێران لەوێ چووە ڕادیۆی تاران کرماشان تەورێز لەوێوە گۆرانی خوێندووە ھەر ساڵەدا ڕادیۆی تاران میدیا زەندی ئاشنا پێکەوە ژیانی ھاوبەش پێک دێنن ئاکامی ژیانە دوو منداڵ ناوەکانی مەھتاب ئارەزوو دەبێ ساڵی ١٣٤٧ی ھەتاوی حەسەن زیرەک ماڵەکەی دەباتە شاری بانە لەوێ کانی مەلا ئەحمەد چایخانەیەک دادەمەزرێنێ دیارە شان شانی کارەش گۆرانیوتن کاری ھونەری ناوەستێ بەزم شادی خەڵکدا بەشداری بۆنەی جۆراوجۆرەوە گۆرانی تۆمار پاشان دەچێتە شاری مەھاباد دواکاتەکانی ژیانیشیدا دەچێتە شاری شنۆ شاری شنۆ کار کاسبی ژیان تێپەڕ ساڵانی ١٩٦٠ – ١٩٦١ شاری سلێمانی تیپی شانۆی ھونەرەجوانەکان سێوەخان ڕەشۆڵ عەبدوڵڵا شانۆکای بووکی دەواری ڕەش خەسوو ئەژدیھا تەڕپیر بەشداری کردووە ساڵانی ١٩٦٧ – ١٩٦٨ شاری سەقز ھۆتێلی سێ ئەستێرەی ھەبووە لەوێ گۆرانی گوتووە گۆرانییەکان تایبەتمەندییەکانی گۆرانییەکانی حەسەن زیرەک پشت بەستنی گۆرانی فۆلکلۆرییە چاوی ناوچە مەڵبەندی کوردستان کەوتووە لێیان ماوەتەوە لا خەڵکەکەی میوان ھەڵسان دانیشتنی لەگەڵیان ژیانیان جلوبەرگ ھەڵسوکەوتیان ئاشنا گۆرانییانەی خەڵکەوە بیستوویەتی فێری ھەرچەند زیرەک گۆرانیشی ھەیە ھەم ھەڵبەستەکەی ھەم ئاھەنگەکەی ھی خۆیەتی زیرەک شیعری کوردیش کەڵکی وەرگرتووە شاعیرانە نالی وەفایی سەید کامیل ئیمامی کوردی ھەردی پیرەمێرد ھێمن زیرەک وێنە شیعری شەو ی سەید کامیل ئیمامی کردووە گۆرانی حەسەن زیرەک گۆرانی فارسی ئازەریی ھەیە جۆرە گۆرانییانەدا زیرەک ھەڵبەستی کوردی تێکەڵاو کردوون گویلدر یەکێکە گۆرانییانە زمانی ئازەری گوتوویەتی بەشێک لەگۆرانییەکانی دیسان شەو ھات قومری لۆرکێ کەتانە ھەی نار کابوکێ لەیلا کرماشان شاری شیرین ئەمان دۆکتۆر چ منت ناوێت ھۆ لەیلی ماڵی بابم نەسرین کەویار ئەسمەر ھاوڵەنای گۆرانیبێژ حەسەن زیرەک گۆرانیبێژی کورد گۆرانی گوتووە نموونە محەممەد ماملێ مەلا حسێنی عەبدوڵڵازادە عوسمان بۆکانی ئەحمەد شەماڵ گۆرانی ماڵی بابم وەفا گۆرانییانەیە حەسەن زیرەک محەممەدی ماملێ مەلا حسێنی عەبدولازادە ساڵی ١٣٣٨ی ھەتاوی پێکەوە یارمەتی تیپی مۆسیقای کرماشان تۆماریان کردووە بەرھەڵبێنە ھەوارە گوڵم ھەوارە دوو گۆرانی دیکەن زیرەک محەممەدی ماملێ پێکەوەیان گوتوون ژیانی ھونەری ژیانی ھونەری زیرەک دەربەدەری چەشت ماوەیەک شارەکانی ئێران ماوەیەک عێراق ڕۆژانی دەستپێکی ژیانی باشووری کوردستان شاری سلێمانی کاری دەکرد ڕۆژێک کارەوە لێواندا گۆرانی دەخوێنێت گۆرانییە دەنگی زیرەک ھەستی ڕێبوارێک دەبزوێنێ ڕێبوارە دەبێتە ھۆی گۆڕانکاری ژیانی زیرەکدا ڕێگەی دەکاتەوە بڕواتە ڕادیۆی بەغداد ماوەیەک ڕادیۆ بەغداد کار کاتێ ساڵی ١٩٥٦ کوردی ڕادیۆ تاران دەست بەکار حەسەن زیرەک تاران بار لەوێ درێژە کار بەرھەمەکانی حەسەن زیرەک ڕادیۆ تاران گەورەکانی مۆسیقای ئێرانی حسەین یاحەقی حەسەن کەسایی جەلیل شەھناز جەھانگیر مەلەک ئەحمەد عیبادی حەسەن زیرەک ئەگەرچی بارودۆخی ئەستەمی ژیان خوێندن بەش مابوو توانای بێوێنەی ھۆنینی شیعری کوردی دانانی مۆسیقای کوردی ھەبوو توانایە دەنگی بێوێنەی ھۆی گۆرانییەکانی حەسەن زیرەک سەرانسەری کوردستان ببێتە خۆشەویستی جەماوەری خەڵک ئێستاکەش شار گوندەکانی کوردستان ماڵی کوردەکان گوێ گۆرانییەکانی دەگیرێت حەسەن کاتێ تاران وێژەری کوردی ڕادیۆ تاران خاتوون میدیا زەندی یەکیان ناسی ماوەیەک ژیانی ھاوسەرییان پێکھێنا بەرھەمی ژیانە دوو کچ ناوەکانی ئارەزوو مەھتاب زیرەک گۆرانییەکی کچەکانیدا وتووتەوە حسەن زیرەک نە ئێران نە عێراق خۆشیی نەدی ھەڵسووکەوتی حکوومەتی ئێران کێشەی دروستکرد نموونە ماوەیەک ئیتر ڕێگەیان نەدا ڕادیۆ تاران ئەوە دڵی ناسکی زیرەکی ڕەنجاند بڕیاریدا چی نەگەڕێتەوە تاران باری عێراق بەغداد دەستبەسەر بەندیخانە ئەشکەنجە درا دەگێڕێتەوە بنمیچ ھەڵواسراوە لێی دراوە بۆیە ڕزگاری ڕەوانەی ئێران دەبێتەوە چارەڕەشی ئێرانیش ساواک دەیگرێ ئەشکەنجەی زیرەک شوێنێک چۆنییەتی ئەشکەنجەکان دەگێڕێتەوە گێڕانەوە یادگاری ماوەتەوە لێی حەسەن زیرەک ساڵانی ١٩٦٢ ١٩٦٤ ڕادیۆ کرماشان کاری کردووە ماوەدا گەورەکانی مۆسیقای سەردەمە موجتەبا میرزادە محەممەد عەبدولسەمدی ئەکبەر ئیزەدی بەھمەن پوولەکی کاری کردووە ھاوکارییە ھۆی دروستکردنی بەرھەمی وا شاکارەکانی مۆسیقای سەردەمە یادگاری ماون مردن ساڵی ١٣٥١ی ھەتاوی نەخۆشییەک مێژ حەسەن زیرەکی ئازار دەدا لێی تووند نەخۆشخانەکانی ورمێ بۆکان خەواندیان نەخۆشییەکەی شێرپەنجە دەست بەرداری نەبوو لێرەشدا حەسەن زیرەک وازی گۆرانی گوتن نەھێنا سەرەنجام ڕۆژی ٥ی پووشپەڕی ساڵی ١٩٧١ی زایینی نەخۆشی ھێرشی دێنێ شێرپەنجەی جەرگ عەردی دەدا ماوەیەکی جێگادا کەوتن ١٩٧٢ی زایینیدا نەخۆشخانەی شاری بۆکان ماڵاوایی زێد نیشتمانەکەی چرای تەمەنی سووتان دەکەوێت پەپوولەی گیانی قەفەسەی سینگی پڕ ماتەمی بەجێ ھێشت ویستی داوێنی کێوی ناڵەشکێنە دەڕوانێتە بۆکان ئەسپاردەی دایکی نیشتمان مەرگی حەسەن زیرەک بۆمبێک کوردستاندا تەقییەوە شەپۆلەکانی خەم ماتەمی دەستچوونی سنوورەکانی کوردستان تێپەڕی وەسیەتی داوێنی کێوی ناڵەشکێنە ی بۆکان خاک سپێردرا گۆڕەکەی زیارەتگای لایەنگران ئەویندارانی شیعرانەش بوونتە ڕازێنەرەوەی کێلەکەی تێبینی مەزارەکەی نۆژەن کراوەتەوە شێعرانەش نەماون شێعری نوێی نووسراوە ژیان بەرھەمەکانی پەرتووکدا چریکەی کوردستان ژیان ھونەری گەوھەرێ حەسەن زیرەک ھێندێ بەرسەرھاتەکانی سەرچاوەکان حەسەن زیرەک ماڵپەڕی یوتیوب ماڵپەڕی کورد ئۆنلاین ماڵپەڕی ڕیۆ سیتیس ماڵپەڕی فارسی جام بەستەرە دەرەکییەکان ھەندێک ھونراوەکانی حەسەن زیرەک ماڵپەڕی lastfm com ھەندێکی ھونراوەکانی حەسەن زیرەک ماڵپەڕی lastfm com خەڵکی بۆکان مردووانی ١٩٧٢ کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان ژەنیارانی کورد گۆرانیبێژان زمانی کوردی لەدایکبووانی ١٩٢١ گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی کەسایەتییەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان مەرگەکان شێرپەنجە ئێران

خاڵی شەونم گەرمی خاڵی شەونم گەرمی یە یە ھەوای شێدار دەبێ کاتی پەستانی جێگیردا بیگاتێ بۆئەوەی بگاتە حاڵەتی تێربوون ئەمە مانای ئەوەیە شەونم شەختە دەبینین ئەوە ھەواکە ئەوەندە ساردبۆتەوە گەرمی یەکەی وخاڵی شەونمەکەی یەکسانن وە شێی ڕێژەییش ١٠٠ ە گەرمی خاڵی شەونم قەت گەرمی ھەواکە بەرزترنابێت ‌ گازەکان گەرمی گەرمی دینامیکی کەش هەوا

حامید درودی ساڵی ١٣٤٢ی کۆچیی ھەتاوی گوندی چرۆسانە ناوچەی بێڵەواری شاری کامیاران پارێزگای کوردستان‌‌ ھاتووەتە دونیا ھەر گوندەکەی نێردایە خوێندن پۆلی پێنجەم چۆتە شاری کامیاران خوێندنگەی شبانەروزی خوێندنی ناوەندی کردوە دەبیرستانی ھەمان شاردا ساڵێک خوێندن چووتە کرماشان ساڵێک لەوێ کاری کردووە دواییدا چووەتە‌ ڕیزی پێشمەرگەکانی ھێزی پارتیزانی بێستوون ی حدکا کرماشان کادری دەرمانی ھێزە ڕۆژی برینداربوونی گوندی لۆن دا هێزەدا ماوەتەوە ساڵی ١٩٨٥دا حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ەوە نێردراوە سوید لەویش درێژی کاری دەرمانی دا بووەتە‌ کادری دەرمانی دەروونناسیدا ساڵی ١٩٩٣ گەڕا‌وەتەوە‌ کوردستان نەخۆشانەی پێشمەرگە نەخۆشخانەی ئازادی چیای قەندیلدا مانگ کاری دەرمانی ھاوکات دەورەی ددان کێشان ددان پڕکردنەوەی دیت بەشە‌دا دەستی کار نەخۆشخانەکە گواسترایەوە شاری کۆیە ئەوە بنکەی نەخۆشخانە کۆیە ئازادی سەقامگیر گەڕایەوە سوید ساڵی ١٩٩٥ دیسان گەڕایەوە کوردستان ماوەیەکی کورت لەوی خێزانی پێک ھێنا گەڕایەوە سوید گەڕانەوەدەورەیەکی دوو ساڵەی میدیا دەنگ رەنگ وێنەگری گرافیکی کومپیۆتەری خوێند ساڵی ٢٠٠٦ بنکەی تیشک تیڤی فەرەنسا دەستی کار ئێستاش کارەکەی بەردەوامە لەوەی بەڕێوەبەری بەرنامەی کلیک ە رۆژیش وەشاندا دەمێنێتەوە مونتاژی دوو بەرنامەی بێستوون شارۆ یش دەکا لەمانەش سروود گۆرانی کلیپ دا دروست کردووە سەرچاوە ناوەندی کەمئەندامانی کورد سوید کورد ئای تی گرووپ زانستپەروەرانی کورد

لینوکس ئینگلیزی شێوە وتنی سیستمێکە ھەموو سیستمی کارپێکردنەکانی ویندۆز مەک ئۆ ئێس نۆڤڵ ھتد سیستمی کارپێکردنە پێوەری پازیکس POSIX ھاوئاھەنگ کراوە شیوازی شارەزایانە لینوکس ناوکی سیستمی کارپێکردنەکە دەڵێن نە ھەموو بەلام ئاسانی وتن بەتەواو سیستمی کارگێڕییەکە دەڵێن لینوکس سەرەتادا تەنھا ئارەزوویەکی خوێندکارێکی لاو بەناوی لینوس تورڤالدسەوە زانکۆی ھێڵسینکی فینلەندا دەیخوێند دروست سروشتی دەستکەوتن چالاکیی لینوکس وای کردووە جیھاندا ئاشنا پێشکەوتووخوازانی پرۆگرام سەرچاوەی یاساکەی بەکار دەھێنن پێویستی کاتەدا دەیان پرۆژەی ھەیە دەرگایان لینوکس کردۆتەوە ڕێکخستنی کاڵاڕەقەکان جۆراوجۆر لینوکس لۆگۆیەکی یاسایی‌ی ھەیە پێنگوینی لینوکس لینوس تورڤالدس ھەڵیبژاردووە دەربڕینێک سیستمی کارپێکردنەی دروستی لینوکس چۆن ئەخوێنرێتەوە باشتر وایە گوێ دەنگی لینوس تۆرڤاڵدس بگیررێت دڵنیایی کورتە ئاودیۆیەدا زمانی ئینگلیزی بەدەنگی دەیخوێنێتەوە مێژوو پێشرەوەکان دروستبوون لینوس گرنگیی بەسیستمی مینیکس Minix سیستمێکی بچووکی یونیکس UNIX ە دابوو وە بڕیاری دا سیستمە بخات چونکە پێوانەی مینیکسدا نەمابوو ساڵی ١٩٩١ دەستی کار دەرچوو Version ی ٠٫٢ی ھێنایە بھدەوامی کاری تیا ساڵی ١٩٩٤ دەرچووی ١٫٠ ی ناوک Kernel ی لینوکس ھاتە کایەوە ٠٤٫٠٥٫٢٠٠٣ تازەترین ناوکی لینوکس دەرچووی ٢٫٤ ٢٠٠١ ھاتۆتە کایەوە پێشکەوتووخوازانیش ھەر بەردەوامن لینوکس خراوە سایەی گنو GNU وە سەرچاوەی یاساکەی خۆڕاییە لەبەردەست دانراوە ھەمووان ھەرچەندە ئەمە ئەوە ناگەیەنێت لینوکس دابەشکەرەکانی Distributions مەرجە ھەمیشە بەخۆڕایی کۆمپانیاکان کانی لەوانەیە بەرامبەرێک پارە داوا سەرچاوەی یاساکەی خۆڕایی ھەمووان دەمێنێتەوە لینوکس لەوانەیە بەکار بھێنرێت مەبەستێکی بەرفراوان ڕایەڵە پێشخستنی کاڵانەرمەکان ھەروەھا کەنارێکی کۆتایی بەکارھێنەرەکان لینوکس ھەرە ئەلتەرناتیڤێکی نرخ ھەرزان لەچاو سیستمەکانی بەکار سیستمی کارپێکردنی ئوبونتو زمانی کوردی ئوبونتو سیستمێکی خۆڕاییە سەرچاوەکراوەیە Open source دامەزراوە سیستمی لینوکس شەش مانگ جارێک وەشانێکی تازەی دەردەچێت پرۆژەی کوردی سیستمی کارپێکردنی ئوبونتو بەرھەمی کارکردنی سێ ساڵە دەستەیەک کوردەوە بنچینەی کارەکەیان سیستمی Rosetta وەرگێڕانی نەرمەکاڵای سەرچاوە کراوە دامەزراو وەشانی ئوبونتو زمانی کوردی بۆنەیەکدا ناوچەی سور Sur بەشاری دیاربەکر Rainer Heider پسپۆڕی ئەمریکی لەبواری نەرمەکاڵادا ڕاگەیەنرا گەشەکردنی لینوکس لینوکس له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌رهه‌مێکی تازه‌یه‌ به‌لای ئێمه‌وه‌ چونکه‌ زانیاریه‌کی ئه‌وتۆ له‌ده‌ڤه‌ره‌که‌دا له‌سه‌ر ئه‌م سیسته‌مه‌ نیه‌ بۆیه‌ ناچارم ته‌نها چه‌ند لایه‌نێکی بکه‌م وه‌ک به‌راورد به‌ به‌رهه‌مه‌ ناسراوه‌کانی بیناسێنم چونکه‌ گۆڕان له‌ سیسته‌مێکی وه‌ک ویندۆزه‌وه‌ لینۆکس کارێکی هه‌روا ئاسان نیه‌و بگره‌ زۆریش گرانه‌ چونکه‌ له‌ بنه‌ڕه‌تتدا به‌کارهێنان بنه‌مای کاری ئه‌م سیسته‌مانه‌یه‌و ئێمه‌ش وه‌ک دامه‌زراوه‌یه‌ک که‌ پشتگیری ئه‌م سیسته‌مه‌ به‌زمانی کوردی نیه‌ ئه‌مه‌ش کاره‌که‌ی له‌سه‌ر تازه‌ به‌کارهێنه‌ران به‌سه‌دان گرانتر کردوه‌ له‌ ئێستادا زۆریه‌ک له‌ به‌کارهێنه‌رانی ویندۆز له‌ ده‌پرسن باشه‌ ئه‌م لینۆکسه‌ ده‌بێت چی له‌ ویندۆز ده‌پرسن ویندۆز که‌ی ئه‌وه‌نده‌ کیشه‌ی تێدایه‌ په‌نا ببرێته‌ به‌ر سیسته‌مێکی وه‌ک لینۆکس له‌ڕاستیدا له‌ ئێستادا به‌کارهێنانی یه‌کێک له‌ دابه‌شکردنه‌کانی لینۆکس له‌ سه‌رتاسه‌ری جیهاندا بووه‌ به‌ مه‌رج به‌ تایبه‌تی دامه‌زراوه حکو‌میه‌کان ئه‌وبه‌شانه‌ی که‌ په‌یوه‌ستن به‌ پاراستنی نه‌ته‌وه‌یی دامه‌زراوه‌ فێرخوازیه‌کان زۆبه‌ی هه‌ره‌ بانکه‌کان ئه‌مه‌ش له‌ خۆڕا ئه‌م گۆرانکاریانه‌ نه‌هاتوه‌ته‌ پێشه‌وه‌ به‌ڵکو پێویستیه‌کی مه‌رجی ئه‌م دامه‌زراوه‌ زه‌به‌لاحانه‌ی ئه‌م کاره‌ هانداوه‌ ئەمانەش ببینە ئوبونتو سیستمی بەکارخەری لینوکسی ئێلێمێنتری دابەشکراوەی لینوکس دابەشکراوە سووکەڵەکانی لینوکس تێبینییەکان سەرچاوەکان zKurd org نەرمامێرەکانی ١٩٩١ لینوکس سیستمی کارگێڕی داھێنانە فینلەندییەکان سیستمی بەکارخەری سەکۆکانی کۆمپیوتەر

سەروەری یاسا فەلسەفەیەکی سیاسییە ھەموو ھاووڵاتیان دامەزراوەکانی وڵات ویلایەت کۆمەڵگا کاریگەری یاسادا لەناویدا دامەزرێنەرانی یاسا سەرۆکەکانی مافی یەکسانبوون لەبەرامبەر یاسادا پارێزگاریکردنی یەکسان یاساوە شێوەیە دای دەڕێژن ھەر کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی دادپەروەر شتێکی بنچینەیی سەرەکییە جا دەوڵەمەند بیت ھەژار نەتەوەی زۆرینە کەمینەیەکی ئایینی بیت ھاوپەیمانێکی سیاسی دەوڵەت ڕکابەربێت ھەموو شایستەی پارێزگاریکردنی یەکسانن لەبەرامبەر یاسادا دەوڵەتی دیموکراتی ناتوانێت زامنی ئەوە ژیان بەیەکسانی مامەڵە ھەموو کەسێک دەوڵەت ھیچ لێپرسراوییەتییەکی نییە ئەنجامی ھەرچۆنێک شارەزا لەبواری یاسای دەستووری جۆن پز فرانک نوسیویەتی ھیچ بارودۆخێکدا دەوڵەت نابێت ھیچ نایەکسانییەک بسەپێنێت پێویستە داواکراوبێت مامەڵەکردن ھەموو خەڵکی یەکچاو بەیەکسانی ھیچ نابێت لەسەرەوەی یاسا لەکاتێکدا یاساش ھەموو شتێک دەستکاری خودی خەڵکە نەوەک شتێک بەسەریاندا سەپێندرابێت ھاووڵاتیانی دیموکراسییەت ملکەچی یاسا چونکە دان بەمە دادەنێن ئەیزانن ناراستەوخۆ ملکەچن خودی پێیەی دروستکەری یاساکەن یاساکان دادەمەزرێن خەڵکەوە پێویستە گوێڕایەڵی یاساکان ئەوا ھەم خزمەت دیموکراسییە ت ھەم یاساش پرۆسەیی یاسایی دادگاییکردن گونجاو فراناک ئەوە دەردەخات ھەموو کۆمەڵگاکاندا درێژایی مێژوو سیستەمی دادپەروەری تاوانکاری بەڕێوەدەبەن دەسەڵاتیان ئەگەری خراپ بەکارھێنان سەرکوتکاری بەدەستەوەگرتووە بەناوی دەوڵەتەوە ھاووڵاتیان زیندانی کراون مولکیان دەستی بەسەرداگیراوە ئەشکەنجەدراون دوورخراونەتەوە سێدارەدراون پاساوی یاسایی… ھێنانەوەی ھیچ جۆرە تۆمەتێکی ڕەسمی ھیچ کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی ناتوانێت جۆرە خراپ بەکارھێنان پێشێلکارییە ببورێت پێویستە ھەموو وڵاتێک دەسەڵاتی ھەبێت پاراستنی سیستەم کردارە تاوانکارییەکانیش سزا پێویستە ڕێسا ڕێککاریانەی دەوڵەت لەرێگەیانەوە یاساکانی جێبەجێدەکات دەیچەسپێنێت ڕوون ئاشکرا نەوەک نھێنی ھەڕەمەکی وابەستەی پاوانکاری سیاسی دەوڵەتەوە کامانەن پێداویستییە بنچینەیییەکانی پرۆسەی یاسایی گونجاو دیموکراسییەتێکدا نابێت ماڵی ھیچ کەسێک زۆردارەکی چوونە ژوورە پشکنینی ئەنجامبدرێت پۆلیسەوە فەرمانێکی دادگایی ئەوە نیشانبدات ھۆکارێکی دروست ھەیە پشکنینە دەرگەدان بەسەردادانی نیوە شەو پۆلیسی نھێنییەوە ھیچ جێگەیەکی نابێتەوە دیموکراسیدا نابێت ھیچ کەسێک بخرێتە باری گیراوییەوە تۆمەتێکی ڕوون نووسراو سەرپێچییە ئاماژەبۆکراوەکە دیاریبکات نەوەک تەنھا کەسەکان شایستەی ئەوەبن بزانن سروشتی تۆمەتە چییە دژیان بەرزکراوەتەوە پێویستە یەکسەر ئازادبکرێن گوێرەی ڕێسایەی ناسراوە Habeas Corpus گوێرەی یاسایە نابیت گیراو ماوەیەکی دیاریکراو دەستبەسەر ئازادبکرێت تۆمەتەکەی دەسەڵمێنرێت ھاتوو دادگا بۆی دەرکەوت تۆمەتەکە پاساوە دەسگیرکردنەکە بنەمایە نابێت کەسانەی تۆمەتبارکراون ماوەیەکی لەماوەی دیاریکراو دەستگیر بکرێن زیندانیدا ئەوانە شایستەی دادگاییکردنێکی خێرا ئاشکران شایستەی ئەوەشن تۆمەتباریان کردوون ڕووبەڕووبکرێنەوە پرسیاریان لێبکەن دەسەڵاتەکان داواکراون بەخشینی ئازادکردن کەفالەت ئازادکردنی مەرجدار تاوەنبارکراوانەی چاوەڕوانی دادگاییکردن ئەگەرێکی ھەبوو کەسە گومانلێکراوە ڕابکات تاوانی ئەنجامبدات سزادانی تووند نا ئاسایی یاسا داب نەریتەکانی کۆمەڵگادا دەستنیشانکراون قەدەغە کەسەکان نابێت ناچار بکرێن گەواھی بدەن پێویستە قەدەغەکردنە خود تاوانبارکردنی خۆنەویستانە ڕەھا مگلق دەرئەنجامێکی ئاساییی نابێت پۆلیس ھیچ بارودۆخێکدا ئەشکەنجە دەستدرێژی جەستەیی دەروونی گومانلێکراو بەکاربھێنێت سیستەمێکی یاسایی دانپێدانانی بەزۆر قەدەغەبکات ئەوا یەکسەر ئارەزوو پاڵنەرەکانی پۆلیس کەمدەکاتەوە بەکارھێنانی ئەشکەنجەدان ھەڕشە فۆرمەکانی پێشێلکاری زانیاری بھێنێت لەکاتێکدا دادگا ڕێگا جۆرە زانیاریانەی ڕێگانە وەدەستھاتوون نەدات بەڵگەکاندا ھەژماربکرێن کاتی دادگاییکردندا نابێت کەسەکان ھەمان تاوان دووجار دادگایی بکرێن واتە نابێت دوو ھەمان تۆمەت تۆمەتباربکرێن ھەر کەسێک دادگایی دەربکەوێت تاوانی نەکردووە ھەرگیز نابێت جارێکی تۆمەتبار بکرێتەوە ھەمان تۆمەت پێشێلکاری دەسەڵاتەکان یاسایانەی دەبرێن یاسایانەی ڕابردوودا دەچسپێندرێن قوانن ژات اپر ڕجعی قەدەغە کراوە ھەندێک یاسا ھەن لەدوای کردارەکەوە دێن کەواتە کەسێک تۆمەتباربکرێت کارێکەوە تەنانەت ئەگەرچی لەکاتی ڕوودانیدا کارە نا یاسایییش نەبێت تۆمەتبارکراوەکان پارێزگاریکردنی سەرباریان ھەبێت کردارەکانی ناچارکردن دەوڵەتەوە نموونە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا تاونبارکراو مافی ھەیە پارێزەری ھەبێت نوێنەرایەتی ھەموو قۆناغەکانی دادگاییکردنی تاونی ھەتاوەکو تاونباران نەشتوانن پارەی نوێنەرایەتیکردنە گرتنی پارێزەر بدەن ھەروەھا پێویستە پۆلیس مافەکانی گومانلێکراو گومانلێکراو ڕابگەیەنن کاتی دەستگیرکردنیان ناویشیاندا مافی پارێزگار مافی بێدەنگ وەلاوەنانی خود تاوانبارکردن تاکتیکێکی باوی سەرکوتکاری ئەوەیە ڕکابەرانی حکوومەت خیانەتکاری تۆمەتباربکەن ھۆیە پێویستە تاوانی خیانەتکردن وریایییەوە دیاریبکرێ پێناسەکردنییەوە چەکێک کپکردنەوەی دەنگی ڕەخنەگرتن حکوومەت بەکارنەھێنرێت ھیچ کام پێوەندانە مانی ئەوەنادات دەوڵەت دەسەڵاتی بەدەستەوە نییە یاساکان بچەسپێنێت سەرپێچیکاران سزابدات پێچەوانەوە سیستەمی دادپەروەری تاوانکاری کۆمەڵگایەکی دیموکراتیانە ڕادەیە کاریگەر بەڕێوەبردنی سیستەمەکە خەڵکەوە بڕیاری دادپەروەر پارێزەری مافەکانی تاک ھەمان شێوەش پارێزەری بەرژەوەندییە گشتییەکان دادوەران ئەوەتا دادەمەزرێنرێن ھەڵدەبژێردرێن ماوەیەکی دیاریکراو ژیانیان پۆستە وەردەگرن ھەرچۆنێک ئەوانە کەسانی ھەڵبژێردراون گرنگە ئەمانە کەسانی سەربەخۆبن دەسەڵاتە سیسایەکانی نەتەوە بێلایەنی بسەڵمێنن ناکرێت دادوەران ھۆکاری پروپوچ سیاسی پوخت لەکار لاببرێن تەنھا تاوان ترساناک بەدکاری ترسناک… کاتەشدا تەنھا ڕێگەی ڕێوشوێنی ڕەسمی تاوانبارکردن ھێنانەوەی تۆمەت دژیان دادگاییکردنی دەسەڵاتی یاسادانان سەروەری یاسا مانی وایە حکوومەت ناتوانێت دەسەڵاتەکانی پیادەبکات تەنھا گوێرەی یاسای نووسراو نەبێت تێپەڕبوونی ڕێوشوێنی توندوتۆڵدا داڕێژرابن ئامانجیش لەمە گەیشتنە پرەنسیپی پارێزگاریکردن بڕیارە زۆردارەکییەکان حاڵەتە تاکەکەسییەکاندا بنەما گشتییەکان ڕەنگە ڕوونترین لێکدانەوە چەمکی سەروەری یاسا بدۆزینەوە یاسای کۆمۆنوێڵز البرت فین دایسی دەروازەی یاسای دەستووردا ساڵی ١٩٥٨ نووسیویەتی دەڵێت ھەموو بەرپرسێک سەرۆک وەزیرانەوە بگرە دەگاتە پۆلیس فەرمانبەرێکی ئاسایی کۆکەرەوەی باج ھەمان بەرپرسیاریتیان ھەیە ھەر ھاوڵاتییەکی لەبەرامبەر ھەر کردەوەیەک ئەنجامی دەدەن پاساوێکی یاسایی راپۆرتەکان پڕن حاڵەتانەی بەرپرسان پەلکێشی دادگاکراون سزایان بەسەردا سەپێندراوە—وەک تاکەکەس لەئەنجامی کارانەی ئەنجامیانداوە سیفەتی فەرمی دەسەڵاتە یاسایییەکانی بەزاندووە یاسای دەستووری لندن ماکمیلان ١٩٥٠ ئەوە یاساکان دادەنێن جێبەجێیاندەکەن ناچار پێیانەوە پەیوەست یاسای ئەمریکی ناوبانگترین شرۆڤە ھەمان پرەنسیپ جۆن ئادەمز دای ناوە دەستووری کۆمنوێڵز ماساشوسیتس دەروازەی ڕوونکردنەوە پرەنسیپی جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان لقی یاسادانان حکومەتی کۆمۆنوێڵز ھەرگیز دەسەڵاتە جیبەجێکارییەکان دادگەرییەکان ھەردووکیان پیادەناکات ھەمان شێوەش لقی جێبەجێکردن ھەرگیز دەسەڵاتە یاسادانانییەکان دادگەرییەکان ھەر کامێکیان پیادە ناکات لقی دادگەری ھەرگیز دەسەڵاتەکانی یاسادانان جێبەجێکردن پیادەناکات ئامانج لەمە ئەوەیە حکومەت حکومەتی یاسا نەوەک حکومەتی تاکەکەسەکان دستور ماساشوسیتس ماددە XXX ١٧٨٠ دەستەواژەی دواھەمین ئامانج لەمە ئەوەیە حکومەت حکومەتی یاسا نەوەک حکومەتی تاکەکەسەکان دادگای باڵای ئەمریکی دادگا باڵاکانی ھەریەک ویلایەتەکان پێیان وەرگرتووە چەمکی سەروەری یاسا بەگشتی پەیوەندیدارە ھەندێک چەمکی ترەوە Nullum crimen Nulla poena sine praeia lege poenali دانەڕتنی یاسایەک کاریگەری ڕووداوانەی دەرچوونی ھەبێت اپر ڕجعی گریمانەکردنی تاوانی – ھەموو کەسێک تاوانە پێچەوانەی ئەمە نەسەلمێندرێت ھەنگاونانی دووجا – تاکەکەسەکان تەنھا یەکجار سزادەدرێن ھەر تاونێکی دیاریکراو ڕێگە دووبارە دادگاییکردنەوە بدرێت نەدرێت بنەمای بەردەستبوونی بەڵگەی نوێ یەکسانی یاسایی—ھەموو تاکەکان ھەمان مافیان ھەیە جیاوازیکردن بنەمای پێگەی کۆمەلایەتی ئایین ھەڵویستی سیاسی شتی شێوەیە شێوەیە چۆن مۆنتسکیۆ گووتی واتە پێویستە یاسا مردن وابێت لەکەس نابورێت Habeas Corpus – زاراوەیەکی لاتینییە مانای چاوخشاندنەوە پێویستە جەستەیەکت ھەبێت دەگەیەنێت مافی ھەموو کەسێکە دەستگیردەکرێت ڕابگەیەنرێت تاوانە چییە تۆمەتبارکراوە مافی ھەیە داوابکات دەسەڵاتێکی دادگەرییەوە چاو زیندانیکردنەکەیدا بخشێنرێتەوە پێویستە دەستگیرکراوانەی نایاسایی دەسگیرکراون ئازادبکرێن چەمکە سەروەری یاسا خودی ەیچ شتێک لەخۆوە ناگرێت دادپەروەری یاساکان سادەیی ئەوە ڕووندەکاتەوە چۆن سیستەمی یاسایی پارێزگاری یاساکان دەرئەنجامی ولاتانێک ھەبن نا دیموکراسەی ڕێز مافەکانی مرۆڤ نەنێن سەروەری یاساش تیایاندا ھەبێت تیاشیاندا نەبێت حاڵەتێکە زۆران دەڵێن سیستەمە دیکتاتۆرییە نوێکاندا جێبەجێبکرێت سەرەڕای سەروەری یاسا مەرجێکی پێشینە دادەنرێت دیموکراسییەت سەروەری یاسا بنەمایەکی باو مامەڵەکردن مافەکانی مرۆڤ ئە وڵاتانەی کۆماری چین ڕۆژاوا سەروەری یاسا نموونەیەکی باڵای مپل اعلی کۆنە ئەرستۆ سیستەمێک یاسای ڕەسەن سیستەمی سروشتی کردووە ئێستاش نموونە باڵایە گرنگییەکەی لەدەست نەداوە نموونەیەکی باڵای پێوەریانە ھەتاوەکو بەردەوامبوونی ھەوڵی نەپچڕاوەی ڕۆشەنبیران دانانی پێناسەیەکی دیاریکراو بۆی فەلسەفەی سیاسی چینی سەروەری بێلایەنانەی یاسا تایبەت پەیوەست یاساکانەوە ھاتووە سروشتی گشتگیریانەی سیستەمانەی ھۆی ھێنانە کایەوەی فەلسەفەیە کاریگەرییەکی بیری سیاسی چینی بەجێھێشت بەرجەستەی پەیوەندییە ڕەوشتییە تاکەکەسییەکان پەیوەندییە یاسایییە بابەتی نا تاکەکسییەکاندا بەرجەستەدەکاتەوە سەرەڕای ئیمبراتۆرەکانی چین ملکەچی یاساکان نەبوون بینیان پێویستە گوێرەی ڕێوشوێنی ڕێکخراو کاربکەن ھۆیەک پەیوەندیدار سیاسەتی بەڕێوەبردنی دەوڵەت نەریتی ئەنگلەئەمەریکیدا سەروەری یاسا پارێزگارییەک ڕەچاوکراوە زۆردارەکی پێناوێک سەپاندنی پێوەندەکان دەسەلاتەکانی حکوومەتدا ھەرچی کۆماری چینی میللیدا شتی نوێ سەروەری بیرۆکەیە چڕدەبێتەوە سەروەری یاسا کۆتاییدا ھەر دەسەڵاتی دەوڵەت گەلدا بەھێزتر دەکاتەوە ڕەخنەکان کاتەی دەبینین کۆک بوونێک چین ڕۆژاوادا ھەیە سەروەری یاسا شتێکی باشە ناکرێت ئەوە ڕاستییەکی سەلمێندراو وەرگیراو جیھانی وەربگرین ھەندێک حکوومەتی شیویعی ناویشیاندا چین لەسەردەمی شۆڕشی ڕۆشنبیریدا ڕادەیەک نێگەتیڤانە بیرۆکەی سەروەری یاسا پاساوەکانی گوایە بیرۆکەی سەروەری یاسا ململانێی چینایەتیدا دژییەکە سەرباری بەرھەڵستیکردنی سەروەری یاسا دەوڵەتە گشتگیر شمولی فاشیستەکان ھەیە سیاسەتی ئاشکرای حکوومەتانە چۆن ئەڵمانیای نازی وابوو ھێشتنەوەی گەڵ ترسێکی دەبینێتەوە حکوومەت ڕەخنەیەک سەروەری یاسا سەریان ھەڵدا یەکەمیان بریتییە لەوەی جەختکردنەوەی مرۆڤ ڕێوشوێنە پەیڕەوکراوانەی دروستکردنی یاساکان وای لێدەکات ئاگای سەیرکردنی ناوەڕۆکی یاساکان دەرئەنجامەکانی نەبێت ڕەخنەکەی بیرمەندە ناسراوەکان باسیان لێوەکردووە بریتییە لەوەی گووتەی چەمکی سەروەری یاسا شتێکە نییە پەیڕەوێک چینە فەرمانڕەواکان بەکاریدەھێنن پاساو ھێنانەوە فەرمانڕەوایەتییەکانیان چونکە چینە فەرمانڕەوایانەن بڕیاردەدەن چ یاسایەک دەبچێت چ یاسایەکیش دەرنەچێت واتە مانایەکی پاساوای ڕەخنەگران لەوە دەبینیتەوە سەروەری یاسا ڕاستیدا بریتییە سەروەری کەسانەی یاسایەکان دەردەکەن دەیانگۆڕن ڕەخنەیەکی تریش ھەیە دەڵیت سەروەری یاسا جەخت نەھێشتنی کردارە زۆردارەکییەکان دەکاتەوە ھەمانکاتیشدا ڕەوایەتی ەموو شتانەش مەبەستە جێبەجێدەکرێن بەگوێرەی یاسا ھەتاوەکو زۆرینەی خەڵکیش دژ رێوشویًَنانە سەرچاوەکان ئەمانەش ببینە دیموکراسی ئازادی قسەکردن ئازادی ڕادەبرین ئازادی ڕۆزنامەوانی سەربەخۆیی دادگەری شێوەکانی حکوومەت شۆپپارێزی چەمکەکانی یاسا لیبرالیزم فەلسەفەی یاسا

فیکری ئیخوان موسلمین ھۆی ئاوارە دەیان ئەندامانی کۆمەڵەیە وڵاتی میسر ھۆی ڕێژیمی تۆتالیتێرو چەپی جەماڵ عەبدولناسر ھەر وەھا ھۆی قوتابیانەی خوێندنی زانستە شەرعیەکان دەچوونە میسر نموونە کەسانێکی ئەمجەد زەھاوی شێخ محەممەد سەووافەوە ھاتە عێراق کوردستانی باشوور لەوێشەوە ڕێگەی فەقی‌یەکی مەریوانی پاوەیی کۆتایی شەستەکانی زایینی‌ ھەفتاکاندا لەوێ دەیانخوێند ھاتە کوردستانی ئێرانەوە دیارە کەسە ئیخوانیە ھاتنەوە کوردستانی ڕۆژھەڵات کەسایەتی ئەحمەد موفتی‌زادە ئاشنا پاراستنی شوناسی فیکری‌ ھاوڕێ گەڵ کاک ئەحمەد دەست دەرس ووتنەوە مەدرەسەی قورئانی مەریوان دا کاک ئەحمەد ڕێزێکی زۆریان لێدەگرێ ئەوانیش کاک ئەحمەدیان لا گەورە دەبێ‌و خزمەتی دا شۆڕشی ئیسلامی ئێران ئەوە مەکتەبی قورئان شۆڕش دەکەوێ‌و کاک ئەحمەد ھاوکاری ناسر سوبحانی دیارترین سیمایی ئیخوانی‌و مەولەوی عەبدولعەزیز مەلازادەی بەلووچ‌و زانایانی ئایینی کەمەنەتەوەکانی‌تری سووننی ئێرانی ‌ شۆڕای ناوەندی سوننەت واتە شمس داکۆکی مافەکانی سووننە‌مەزھەبەکانی ئێران ڕێژیمی تازە بەدەسەڵات گەیشتوو‌دا دادەمەزرێنن‌و مەبەستە دوو کۆنگرە پێک دێنن یەکەمیان تاران دوھەمیان کرماشان دەبەسترێ ھەر حاڵ ساڵی ١٣٦١ دەوڵەتی کۆماری ئیسلامی‌یەوە‌ بڕیار دەد‌رێ کاک ئەحمەد ٢٠٠ زانایان دەسگیر بکرێن سەرەنجام کاک ئەحمەد تاران دەگیرێ کاک ناسر ھاوکار دۆستی نیزیکی کاک ئەحمەد مەریوان دەبێ وەبەر دەست ناکەوێ ناسر سوبحانی ساتەوە کاتی تیرۆرکردنی ٨ ژیانی نەھێنی دەس پێدەکاو کۆتایی ژیانیشی دیتنی دەڤەرو گووندی دوریسان بێبەش دەبێ سەرەتا ئیخوانیەکان مەکتەبی قورئان دووبەرەکی ساز نەبێ‌ ھەموویان خزمەتی بەرنامەکەی کاک ئەحمەد دا ھەر بۆیەش زۆرێک ئەندامانی شووڕای مەکتەب گیرانی کاک ئەحمەد یارانی ئەندامانی ئیخوان وێنە ناسر سوبحانی پاراستنی شوناسی جەمعی ھەزار ڕۆژی سەپەرەشتی شووڕای مودیریەتی مەکتەبی قورئانی لەئەستۆ دابووە ئەوەی‌ گیروگرفتەکانی مەکتەب ڕەھەندێکی ئاڵۆزتریان پیا کاک ناسر‌ باقی ھاوڕێیانی شووڕای مەکتەبی قورئان ھاتنە دەرەوەو ‌ئیخوانیەکانی ڕۆژھەڵات ساڵی ١٣٦٤وە سەربەخۆ ڕێخستنێکی نوێ‌و ‌ڕێبە‌رایەتێکی نوێ کارو تێکۆشانی پێشدا کوردستان دواتریش ھەموو ناوچانەی ئێران سووننی لێن درێژە پێدا ئاشکرایە جەماعەتە سەرەتاوەو مێژوویەوە‌‌ ئیخوانولموسلمینی ئێران ئیشیان دەکرد ‌و مەنھەجی فیکریان‌و بەرنامەی کاریان سەرچاوەکانی دەرس شێوازی کارو دەعوەیان وەرگیراو ئیخوانی کوردستانی باشوور ‌ دیارە‌ ئەوانیش ئاوارەیی ھاتبوونە ڕۆژھەڵات ئێران مانەوە‌و ئیشێکی زۆریان پێناوە دا سەرەکی‌ترین کەسایەتی ئیخوانی ئێران واتە کاک ناسر سوبحانی ڕۆژی ١٦ ٣ ١٣٦٨ شاری سنە دەسگیر ھۆی نارەزایەتی ھەموو لایەنە ئیسلامیەکانی وڵات نارەزایەتی ناوخۆیی زانایانی ئەھلی سووننەتی ئێران‌و نووسینی تۆماری نارەزایەتی ئیمزای چل زانا بەناوبانگەکانی سووننە گەیشت‌ مخابن زانا گەورەیە تەمەنی ٣٩ ساڵی دا ھیچ تاوانێکی دیاریکراو مافی دیفاعی یاسایی پێبدرێ نۆ مانگ زیندانی ئینفرادی شاری سنە سێدارە دراو کاربەدەستان ماوەیەک دەستەودەست پێکردن کەس‌و کارو ھاوڕییانی سەرەنجام گۆڕێکیان گۆڕستانی شاری قوروە ‌دیاری کردو پیشانی کەس‌و کاریان دا کارەساتە دڵتەزێنە قۆناغی نەھێنی کاری ئیخوان کۆتایی پێھات‌و ئیخوان کەوتنە جمووجۆڵی ئاشکرا حوکومەتەوە گەرچی دەستدانی رێبەرێکی بلیمەتی ناسر سوبحانی خەسارێکی گەورە ئیخوان زەبرێکی کاریگەر گورچووبڕی بزووتنەوە دا ئاکامدا مایەی بڵاوبوونەوەی بیری کاک ناسر ھیبەتی‌و ئەندامانی کۆمەڵەیە گشتی‌ تووانی ھەزار کاسێت سێ زمانی کوردی فارسی عەرەبی زانستە شەرعییەکانی زانستی حەدیس تەفسیرو راڤەی قورئان ئوسوڵی فیقھ کەلامی ئیسلامی زانستی فێقھی مەسەلە سیاسیایەکان ھتد دا تۆمار بکا بێگوومان کاک ناسر کەسانەیە چەشنە نبووغێکی بووە‌‌و داھێنان‌و ئیجتیھادی نوێی بوارگەلی جۆربەجۆر پێشکەش قوتابخانەی بیری ئیسلامی ھاوچەرخ کردوەو شایەتی زۆرێک زانا پایەبەرزەکان وێنە دوکتۆر قەرەزاوی محەممەد ئەحمەد راشد خاوەنی لێھاتوویەکی کەموێنەی ئیجتیھادیی ‌بووە ھەر ناسریش سەرەتاوە رادەیەکی کاریگەری فیکری سەید ئەبولئەعلا مەودوودی ‌و سەید قوتب بەتایبەت عەقیدە دا ئەوە نەبووتە ھۆی کەسایەتێکی سەربەخۆیی زانستی نەبێ‌‌و بوار دا بۆچوونەکانی ئەوانیش رەخنەی‌ گرتووە ھەر حاڵ ساڵی ١٣70ھەتاوی‌یەوە تێکۆشانی ئیخوانیەکان زیاتر‌ ١٢ پارێزگای سووننی نشین پێدرا شەھیدبوونی کاک ناسر مامۆستا عەبدولڕەحمان پیرانی بەرپرسی جەماعەت لایان صلاح الدین محمد بھاءالدین دیاری لەدوای ھاتنە سەرکاری ڕێفۆرمخوازانی ڕێژیم سەرۆکایەتی محەممەد خاتەمی ٢ی جۆزەردانی ١٣٧٦ ھاوڕێ کرانەوەیەکی زیاتری کەش‌و ھەوای سیاسی ئێران‌ گەڵالە‌و پەیرەو‌ پڕۆگرامی نێوخۆیی جەماعەت پێشکەش وەزارەتی ئێران کراو فەرمی یاسایی‌و تێکۆشانی تابلۆداریان جەماعەتێکی فەرھەنگی سیاسی یاسایی دەوڵە‌تی داواکەرانی چاکسازی داوایە بێ‌وڵام ماوەتەوە جەماعەتە ساڵی ١٣٨٠دا تووانی کۆنگرەی خۆی‌و دواجار خەرمانانی ساڵی١٣٨٥ کۆنگرەی دوھەمی بگرێ‌ دیارە ھەر دووک کۆنگرەش دا پیرانی ئەمینداری گشتی ھەڵبژێردراوەتەوە جێگای ئاماژەیە ھەر کۆنگرەی یەکەمدا تێکڕای دەنگی ئەندامانی کۆنگرە جەماعەت ئیخوانولموسلێمینی ئێران جەماعەتی دەعوەت‌و ئیسلاحی ئێران گۆڕدرا نێوگۆڕێنە ڕواڵەتی‌و مەسڵەحەتی سیاسی نەبوو بەڵکوو باوڕی جەماعەتە توانوێتی ڕواڵەتی چەپ ئیسلامی شۆڕشگێڕ باڵی ھەموو لایەنەکان ئیسلامی‌ نائیسلامیەوە داکێشابوو بێتە دەرێ‌و ئاراستەیەکی سەردەمیانە‌و زانستیدا بکەوێ ئەو‌ دگەردیسیەکە ساڵیی رابردوو دا کۆمەڵەیەدا بەدی دەکرێ‌ ئاماژەیە خۆگونجاندنێکی زێدەتر گەڵ واقیعی سیاسی‌و کۆمەڵایەتی ئێستاکە جەماعەتە خاوەنی پڕۆژەیەکی ئێرانی کوردستانی تایبەتی خۆیەتی‌و حەول دەدا تەعددودیەت‌و مافی مرۆڤ دێمۆکڕاسی ئازادیە گشتیەکان ھەموو بەھا سەردەمیەکاندا چاو گرتنی بنەما فیکریە ئیسلامیەکانی بگوونجێنی خزمەتکاری ھەموو گەلانی سووننی ئێران دەزانن‌و بوارە جیاجیاکانی ژیانی کۆمەڵایەتی سیاسی فەرھەنگی ئابوورێ وزە‌و ڕێژەی ئەندامان‌و لایەنگرانی خزمەت جەماعەتە گرنگیی پەروەردەی ئەندامانی دەدا ڕێزی ھەموو حیزب‌و لایەنەکان دەگرێ‌و ئامادەی ھاوکاری لەگەڵیانە بەدیلی کەس‌و لایەنێک نازانێ‌و جێگەش تەنگ ناکاتەوە رادەیەکی تووانیوێتی ببێتە بەشێک خەڵک‌و خەڵک ھیی خۆیانی بزانن‌و ڕێز ئەندامانی بگرن ھەرچەند ھێشتا ماوە ببێتە بزووتنەوەیەکی گشتیی ھەموو گووندو شارەکانی وڵات ئاماژەو بڵاوکراوە فەرمیەکا‌نیاندا کورتی بۆچوونیان خەڵک کۆمەڵگە‌و مەسەلە جەوھەریەکان بریتین خەڵک موسوڵمان دەزانن‌و ھەر بۆیەش گشتی خوێنی خەڵک سامانی خەڵک شەرەف‌و کەرامەتی خەڵک پارێزراوە‌و بۆیان بکرێ دیفاعی مەشرووع سێ مافە ڕەوایەی خەڵک‌ باوڕیان وایە ڕێژەی پابەندیی خەڵکی موسوڵمان ئیسلام نییە خەڵک گشتی گۆێڕایەڵی یاساو رێساکانی ئیسلام نین ھەوڵیان داوە پتەوکردنی ئیرادەی بەیەکەوە ژیانی پێکھاتەکانی کۆمەڵگە سوننی‌ شیعەوە‌و ئیسلامی‌و نائیسلامیەوە ھەوڵ دەدەن‌ دیدێکی ئیسلاحی کۆمەڵگە دا بجووڵێنەوە‌و پێوەری عەقیدە‌و بیرو باوەڕ خەڵک پۆڵێن نەکەن‌و رەقابەتی عەقیدەتیان نییە ‌ بەڵکوو رەقابەتێکیشیان ھەبێ ئاستیی فیکری‌یە نەک بیرو باوەڕ راستیە ئەگەر‌ رەقابەت ڕواڵەتێکی عەقیدەتی خۆوە بگرێ کوفرو ئیمان دێتە گۆڕێ‌و کوفرو ئیمانیش کەوشەنێک دا ھەرگیز ناتوانن یەکەوە ئاشتی بژین باوڕیان وایە نابێ عەقڵانیەتی موحاسەبەکردن خەڵک مامەڵە بکەن‌و بەڵکوو ئەقڵیەتێکی خزمەتکردن خەڵک خەڵک دا چونکە دابەشکردنی خەڵک بنەمای باوەڕ‌و عەقیدە تەکفیر بەرھەم دێنێ‌و دەرەنجامی تەکفیر‌و کافرزانینی خەڵکیش دەبێتە تیرۆرو ڕەشەکووژی باوڕی قووڵیان پلۆڕالیزمی سیاسی بنەمایەکی بنەرەتی دێمۆکڕاسی ھەیە‌و تەکفیری ھیچ لایەنێک ئیش ناکەن بەڵکوو پڕۆژەی چاکسازی ڕەھەندە جیاوازەکاندا رەقابەت بەرانبەرەکانیان دا کوردستاندا سڕینەوەی ئاسەواری پەڕاوێز خستنی ئیسلامی شوناسی کورد‌و بەدیھێنانی شەخسیەتێکی پاردۆکسیکاڵ کاریگەری جووڵانەوەی چەپ تێدەکۆشن ھەموو ڕەھەندەکانی کەسێتی کوردی کوردبوون‌ ‌و ئیسلامیی زەختی ئیدئۆلۆژیای چەپدا تەو‌اوەتی چاڵ خرا پڕۆژەیەکی ژیاری ئیسلامی سەردەمیانەی خزمەتگوزار دا چالاک کەنەوە گۆڕین‌و‌ چاکسازی ئاستە جۆراوجۆرەکانی کۆمەڵگا ئامرازێک پەندو ئامۆژگاری‌و دەرس‌ووتنەوە گشتی موعڤە حسنە کەڵک وەردەگرن دیارە لابردنی ھەموو نالەباریەکان‌و چەوتی‌یەکانی کۆمەڵگە پەندو ئامۆژگاری چارەسەر نابن بەڵکوو فرەیەک رەوشتە نابارەکان ھۆکاری ئابووری‌و سیاسیان ھەیە‌و پەیوەندیان چاکسازی کۆمەڵایەتی‌ سیاسی‌و ئابووریەوە ھەیە ھەر بۆیە جەماعەتە ھەوڵ دەدا پرۆسەی سیاسی دا بەشداری ھەبێ‌و بینای بەشداری سیاسیی ئاگایانە مشارکت سیاسی بوواری کۆمەڵایەتیش دا ڕێگەی ڕێخراوە ناحوکومیەکان ئەنجومەنە خێرخوازیەکان مناڵانی بێ‌سەرپەرشت پێشگیری ئێعتیاد پاراستنی ژینگە یانە وەرزیشیەکان ئەنجومەنی ئەدەبیەکان ئەنجومەنی قورئان‌و کۆمەڵناسی بەشداری چالاکانەیان ھەیە ئابووریش دا ھەموو پڕۆژانەن‌ بەرژەوەندی گشتیی خەڵکیی ھەیە وەلانانی شێوازی زۆرەملی داسەپاندنی عەقیدە مۆدێلێکی تایبەتی خوێندنەوەی ئینسانی ئیسلام‌و سەلماندنی راستییە ھەڵگری فیکر مەعریفە‌و خوێندنەوەیەکی دیاریکراو ئیسلامن نەک قسەی ئەوان‌و تێگەیشتنی ئیسلام ئیسلام بێ‌و بەس خۆ قووتار پاشکۆیەتی موتڵەقی فیکری ئیخوان‌‌و سەربەخۆیی بڕیاردان‌ ھاوڕێ ھەبوونی پەیوەندێکی تووندوتۆڵ بزاڤە دۆستە میانەرەوەکانی ئیسلامی جیھان خۆ قووتار بازنەیەکی تەنگیی ئیدئۆلۆژیکی کاریگەری خوێندنەوەی شۆرشگێڕانە دەقی قورئان کرابوو‌و ھەوڵدان کرانەوە‌ی گۆڕێنی ئیدئۆلۆژی دینی مەعریفەیەکی ئایینی سەردەمیانە قاڵ بوونەوەی ئەندامانیان ئیش‌و کاری کۆیی کۆمەڵایەتی‌و ‌ ئایینی بەشێوەیەکی ڕێک‌و پێکتر جاران‌و ھەست نایاسایی نەکردن‌و یاساغ‌نەبوونی ئیش‌وکاریان ئەوە یاسایی بنەرەتی ئێران خەریکن کاری فەرھەنگی خاوەنی ماف بزانن نەک تاوانبارێک سەیری بکەن‌و بەشێک مشوورخۆرانی خەڵک بزانن‌و خەڵکیش متمانەیان پێبکەن‌و خۆیانیان بزانن بەشداری چالاکانە کۆڕو کۆبوونەوە نێونەتەوەیی‌‌و ئیقلیمی‌یەکان نموونە بەشداری کاریگەر پێکھێنانی یەکێتی ڕێخراوە ناحوکومیەکانی جیھانی ئیسلام دەستەی بنیاتنەری سەندیکا جیھانیە‌و ئەندام فەرمیی ئەمینداری گشتی یەکێتی زانایان جیھانی ئیسلام سەرۆکایەتی د قەرەزاوی پاراستنی مۆرک‌و شوناسی نەتەوەیی سەردەمیی جیھانگیری‌دا ئیسلام‌و فیکری ئیسلامی دەتوانێ ڕادیەکی قاڵبوونەوە‌و تووانەوەی نەتەوەیی‌مان بەر‌گری بکا ھەوڵ دەدەن زەمانی ئایین زمانێکی زگماکی کۆمەڵگەی ئێمەیە ھەموو چەشنە چەوتی‌و لاریەک بەربەرەکانی مەدەنیانە سەرچاوەکان پێگەی فەرمی جەماعەتی دەعوت‌و ئیسلاحی ئێران باسێک بزووتنەوە ئیسلامییەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان مە‌ولوود بە‌ھرامیان کێلە‌شین ڕێکخراوە کوردییە ئیسلامییەکان

تاران پایتەختی کۆماری ئیسلامیی ئێرانە ناوەندی پارێزگای تارانە گەورەترین شاری ئێرانە شارە ١ ٦ ی گەلی وڵاتەی خۆ گرتووە ژمارەی دانیشتووانی شاری تاران ۸٬٦۹۳٬٧٠٦ کەسە تاران بیست چوارەمین شاری جیھانە ژمارەی دانیشتووان پانایی تاران ٧٣٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە دانیشتووان زۆرینەی خەڵکی تاران فارسەکان پێکھاتوون واندا ئازەریەکان تەبەرییەکان گەورەترین دانیشتووانی شارەن کوردەکان گیلەکەکان نەتەوەکانی شاری تارانن ئەمانەش ببینە شارەکانی ئێران پارێزگای تاران شارستانی تاران سەرچاوەکان بەستەرە دەرەکییەکان شارەوانی تاران نەخشەی تاران پایتەختەکانی ئاسیا شارەکانی ئێران شارەکانی پارێزگای تاران ناوەندەکانی پارێزگاکانی ئێران شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی تاران تاران شوێنە ئاوەدانەکانی ڕێگای ئاوریشم

بگۆڕی ئەلفوبێ بەرنامەیەکە ئەلفوبێکانی زمانی کوردی دەگۆڕێتەوە ئەمە مانای وەرگێڕانی زاراوە نیە دوو ئەلفوبێی کوردی زۆرتر بەکار دێن ئەلفوبێی عەرەبی سۆرانی ئەلفوبێی لاتینین فۆرماتەکاندا بەرنامەی بگۆڕەی ئەلفوبێ نوسراوە ‌عەرەبیەوە لاتینی حاڵەتەدا کێشەکان ئەمانەن بزوێنی کورتی i ئەلفوبێی عەرەبیدا نانووسرێت پیتی لاتینی دا سێ پیتی W u û نیشان ئەدات پیتی ی لاتینی دا دوو پیتی y î نیشان ئەدات لاتینیەوە عەرەبی بەرنامەی بگۆڕی ئەلفوبێ بگۆڕی ئاکادمیای زمانی کوردی بگۆڕی سۆرانی یەکگرتوو بەدرخان یەکگرتوو سریلیک یەکگرتوو عەلی فۆنت یونیکۆد یەکگرتوو سۆرانی بگۆڕی سۆرانی لاتینی لاتینی سۆرانی بەرھەمی زانستپەروەرانی کورد Veguherandina nivîsên kurdî erebî ⇒ kurdî latînî بەرھەمی ferheng org عەرەبی لاتینی بەرنامەیەکی سەرھێڵە مافی GNU AGPL بڵاو بووەتەوە NamoEdit بەرھەمی NamoNet لاتینی عەرەبی بەرنامەیەکی سەرھێڵە بەرنامەی پەڵک کوردینووس پەڕەی پرۆژە sourceforge net نووسینی کوردی