text
stringlengths
1
2.05k
“में जे किस आक्खा करनां, ओह् बिल्कुल स्हेई ऐ। लक्खें मनुक्खें दे मनै च इ’यै बचार ऐ। बस उन्दे कोल बुहास्सरने आस्तै शब्द नेईं हैन—ओह् चांह्‌दें न जे जीवन मता सादा बनाया जा। तदूं जीवन बी साढ़े प्रति मता मोह् दस्सग---”
पर इक रोज संतो भंडै ने उआं गै हद करी ओड़ी । मारटर लोकें गी रोजा साई छैल-छैल गल्लां सुना दा हा। लोक चाएं चाएं सुना दे हे संतो भंड गड़ाका मारियै उट्ठेया-ते आखन लगा-“रोज 2 इयै गल्लां सुनान्ना एं माश्टरा-किछ होर बी औन्दा ई”।
खैरू गी अपना मन होर बी कठोर बजोआ, जेल्लै उसने आखेआ, "बच्चू, एदे आस्तै तुगी होर मता मुल्ल चकाना पौग। ए कुक्कड़ियां, जिन्दे दाने-दाने च कुन्तो दी रत्त दुद्द बनी दी ऐ, ए पत्तर जेड़े कुन्तो दा परसीना पी-पी सैले होए दे न, एक लम्मे उच्चे टांडे, जिनें कुन्तो दा सारा बल खूसी लैता, ए सब किश तुगी छोड़ना पौग रणू। तूं इन्दा मालक नईं बनी सकदा।"
एह इक रहानगी आहली गल्ल ऐ जे चौन्ने बक्खिएं थमां संकट कन्नै घिरे दे पाकिस्तान बक्खी नमीं दिल्ली नै अपनी मित्तरी दा हत्थे ते बधाया ऐ ब एहदे कन्नै गै मुंबई हमलें दे परैंत दोपक्खी मसलें गी हल करने बक्खी अपनी अनिच्छा बी दस्सी टकाई ऐ। इक अखबार कन्नै कीत्ती गेदी अपनी भेंट-वार्ता च भारत दे नमें विदेश मंत्री एसएन कृष्णा होरें गलाया जे, "सत्ता च औंदे गै नमीं सरकार नै मित्तरी दा हत्थ बधाया ऐ ते हुन अस पाकिस्तान पासेआ थ्होने आहले परते दा इंतजार करा करने आं। " इक्कै साहे मंत्री होरें एह बी गलाई दित्ता जे दौने परमाणु देशें बश्कार गल्लबात तदुं तक्कर संभव नेईं ऐ जदुं तक्कर इस्लामाबाद आतंकवादी कैपें गी खत्म करदे होई आतंकवादी संगठनें गी तैहस नैहस करने बक्खी अपनी बचनबद्धता नेईं दोहरांदा। पाकिस्तान दी नागरिक सरकार बार-बार इस गल्ला गी दोहरांदी आई ऐ जे ओह भारत कन्नै अपने रिश्तें गी सुधारदे होई दोस्ती दे नमे युग च शामल होने दी इच्छेआ रक्खदा ऐ। इस्लामाबाद ते केईएं तरीकें राहें इस गल्ला गी नमीं दिल्ली तक्कर पजा करदा ऐ जे खित्ते च शांति दी स्थापना लेई शांति वार्ता शुरू कीत्ती जानी लोड़चदी ऐ। शुरूआत च अनिच्छेआ जाहिर करने परैंत पाकिस्तान सरकार नै मुंबई हमले च शामल दोसिएं दे खलाफ कारबाई करने लेई भारत दा सैहयोग करने च कोई कसर बाकी नेईं छोड़ी ऐ। पाकिस्तान आपूं बी आतंकवाद दी पीड झल्ला करदा ऐ ते उन्नै तालिबान दे खलाफ इक मुहिम छेड़ी दी ऐ। इस गल्ला दे प्रतक्ख सबूत दिक्खने गी थ्होआ करदे न जे पाकिस्तान दे जेहड़े शासक आतंकवाद कन्नै निब्बड़नें त नकलीपुने दा प्रदर्शन करदे होई मामले दी अनदिक्खी करदे हे ओह बी हुन अपने देश उप्पर आतंकवाद दे मडरांदे खतरे दे खलाफ उटठी खड़ोते न। आतंकवाद भारत ते पाकिस्तान दौने दा दुश्मन ऐ ते इस्सी जड़ै थमां खोआंर्टी सुट्टने च दौनें देशें गी संयुक्त रूप कन्नै ते आपसी सैहयोग कन्नै कम्म करने दी लोड़ ऐ।
ब मास्टर ब्लास्टर सचिन ते द्रविड़ ने त्रीए विकेट गित्तै 90 रन जोड़ियै टीम गी संकट थमां उभारेआ। सचिन ने आक्रामक अंदाज इच खेड्ढदे होई 67 गेंदें इच नौ चौकें दी मदद कन्नै अपना 53मां अर्द्ध सैकड़ा पूरा कीता। ओह् 62 रन बनाइयै मार्टिन दी गेंद उप्पर मैकुलम दे हत्थें कैच होए। उसले भारत दा स्कोर 165 रन हा।
राजू : ओह् केह् होंदा ए बा जी ?
आन्द्रेई दे विशवासघात आला प्रसंग सुनियै ओदे पैरें हेठा दा जियां आक्खो धरत गै निकली गेई होऐ।
दुए दिन बड्डलै ओ आदमी उस शहूकारै गी अपने कन्ने अपने घर लेई गेआ। शैल खातरदारी कीती ते आखेआ, “तुस दो चार दिन इत्थें फिरी टुरी लाओ। ते जदूं जाने गी मन होग तां मेरे कोला जिन्ना रपेया लोड़दा होग लेई जाएओ।”
[मैह्ते दे आदमी ईसो पर त्रट्टी पौंदे न ते उसदे हत्थ-पैर ब’न्नियै उसी बूह्टे कन्नै जकड़ी दिंदे न।]
जिसलै कोई गल्ल तुसेंगी चेता नेईं औंदी, उसलै तुस बी ते इ’यै न्ह् बोल बोलदे ओ। तुसेंगी ते कोई चंड नेईं मारदा. फ्ही तुसें मिगी कैह् ली चंड मारी ?’ उसदे पिता ने अपनी गल्ती मसूस करी लेई, पर इसदे बाद बी उन्नै गालियां कड्ढियां जं नेईं, मिगी पतचा नेईं।
शराबी : (बिंद हस्सियै) चाली ब’रे होआ। खालस लैन गेआ हा उप्पर। फी नेईं आया। खबरै उत्थें गै पीऐ पेदा रेहा ऐ। (हिचकी)
लोक-साहित्य दा खेत्तर काफी लम्मा-चैड़ा ऐ। एदे च टप्पें-टोटकें थमां लेइयै कत्थां ते बारां जनेहियां लम्मियां कवितां तगर आई जन्दियां न। जनसधारण दा हस्सना-खेढना, गाना-रोना सब किश एह्‌दे च मजूद ऐ। जम्मने शा लेइयै मरने तगर सोह्‌लें संस्कारें दे गीत, ब्हारें दियें मोजें गी दिक्खियै मनुक्खै दे गले चा निकलदे सभावक उद्‌गार (ब्हारें दे गीत), जुद्दें च कीतें गेदे ब्हादरें दे कारनामे, खेत्तरें च कम्म करने आले करसानें ते मजूरें दे श्रमगीत, स्यालै च बाले गेदे अग्गी दे ग्याने दे आल्लै-दुआलै बैठे दे मनमौजी जुआनें द्वारा गाये गदेदे गीत, बुड़्ढें द्वारा जुआनें गी ते नानियें-दादियें द्वारा बच्चें-गि’ल्लुयें गी सनाइयां जाने आलियां कत्थां-क्हानियां, देवतें दियें जात्तरें दे मौकै देव-थान्नें पर नच्चे जाने आले फु’म्मनी वगैरा नाच, रोज-बरोज बोले जाने आले मुहावरे, खुआन ते क्हाबतां, जागतें कुड़ियें दियां बुझारतां-फलोनियां बिच्चु-सप्प बगैरा दी बिस्स तुआरने आस्तै पढ़े जाने आले मैंतर, जादू-जड़ियां कड्ढने बेल्लै गाये-जाने आले जोगियें दे गीत, रातीं जगराते च जां उत्सवें च गाइयां जाने आलियां छिंजां, सब किश लोक-साहित्य दे व्यापक खेत्तरै च समाये दा ऐ।
नेपियर, 28 मार्च। पिछले डेढ बरे थमां बेह्‌तरीन प्रदर्शन करा करदी टीम इंडिया गित्तै अज्ज न्यूजीलैंड दे खलाफ दूए क्रिकेट टैस्ट दा त्रीआ दिन मता गै शर्मनाक रेहा। मेजबान ने भारत गी फालोआन गित्तै मजबूर करने दे बाद दूई बारी इच बी इक विकेट झटकांदे होई मैच उप्पर अपना शकंजा कस्सी दित्ता।
हरिराम हौरैं कुद्द टप्पी तां उनैंगी जिंदू गरमैश चढ़ी आई दी ही ते उंदे चेतैं च चुलबुली चैंचलो समाई दी ही। गोरी धुप्प चैंचलो जेड़ी बटोती हरिराम हुंदे दफ्तरा च चपड़ासन ही। निक्किआ लोई गै उट्ठी ओ हरिराम हुंदे बंगलै च टमाटर मोड़ थमां दुद्ध लेई औंदी ही ते चाऽ पानी दा सरिस्ता बी करी जंदी ही। फ्ही हरिराम होर न्हाई धोई दफ्तर पुजदे तां ओ उत्थैं बी हरिराम हुंदे दफ्तरा बाहर बैंचा पर बैठी-बैठी हुकमैं दियां तमीलां करदी रौंहदी। संञा छुटटी होने पर हरिराम हुंदे कन्नै चैंचलो उंदे बंगलै च औंदी ते चाऽ पानी दा सरिस्ता करी चिरैं घर परतोंदी ही। रूट्टी पकानै आस्तै इक जागत होर हा हरिराम हुंदे कोल पर जे ओ कदैं नेई औंदा तां चैंचलो गै रूट्टी बी पकाई खलांदी ही।
टोक्यो, 4 अक्टूबर। दुनिया भऱ च इस्लामिक कट्टरपंथ ते आतंकवाद दे कारण बदनाम होआ’रदे पाकिस्तान दे प्रवासी नागरिक जापान च अपनी पन्छान इक हिन्दुस्तानी दे रूपै च कायम करियै सुकून अनुभव करा’रदे न।
वुधसिंह दा जम्म मई 1884 च मीरपुर च होआ हा जड़ा अज्ज पाकिस्तानी कब्जे च ऐ। उंदे पिता श्री अनन्तराम इक बकील हे। मीरपुर ते जेहलम च उमें सरकारी हाई स्कूलै च शिक्षा हासिल कीती। सोलहें बरें दी आयु च उंदा ब्याह् इक सिक्ख कुड़ी मायादेवी कन्ने होआ।
ओह्‌दा गलाना हा जे ओह् अपने जोर उप्पर चुनांऽ जित्तेआ ऐ ते ओह्‌दी जित्त च कुसै देशी जां विदेशी चेह्‌रे जां ‘जय हो’ जनेह् कुसै गीत दी भूमका नेईं रेई ऐ। इस चाल्ली दे प्रयासें गी टोटका करार दिंदे होई ओह् गलांदा ऐ जे देश च उयै पार्टी राज करूग जेह्‌ड़े मुद्दें गी लेइयै चलेग जनता दे कन्नै छलावा नेई करूग ते जेह्‌‌‌दे नेता स्हेई मायने च जनता ते कार्यकर्ताएं दे हितें गी ध्यान च रक्खने आह्‌ले होङन।
एह् मिथियै जे चरण सौन लगा ऐ, गोपाल परतियै लिखने च लगी गेआ। पर चरण गी नींदर नेईं आई। रजाई चा मुंह् कड्ढियै बोलेआ, "यार तूं इन्ना कम्म कियां करी लैनां?"
डा. गुप्ता दी लोक-सेवा दो चाल्ली दी ही। इक ओ जेह्‌ड़ी समाजी ते होरनें कन्ने रलियै ए करदे है ते दूई जेह्‌ड़ी निजी तौरो पर करदे हे। ए दरअसल दो बक्क-बक्ख शीशे न जिन्दे चा डा. गुप्ता दा व्यक्तित्व साफ-साफ झलकदा ऐ। बे-शुमार घटनां न जिन्दे राहें इस हरदिल-अज़ीज नेता दी सेवाएं गी बिस्तारे कन्नै हस्सेआ जाई सकदा ऐ। बो ओदे करियै मजमून लम्मा होई जाग, कन्ने ए जे जम्मू नवासी इनें गी बड़ी खरी चाल्ली जानदे बी हैन। डा. गुप्ता दियां सेवां छड़िया समाजी, राजनीतिक, सांस्कृतिक ते साहित्यिक गै नेई सियां, अक्खियें दे रोगें दे माहिर होने करी बी उंदिया सेवां बसारियां नेई जाई सकदियां। एदे लावा पैह्‌ले ‘गुप्ता” ते मगरा ‘इन्कलाब’ साप्ताहिक दे राहें उनें बतौर पत्रकार जेह्‌ड़ियां सेवां प्रदान कीतियां ओ बी बसारने जोग नेई। जिस चाल्ली बी लुकाई दी सेवा होई सकदी ही उनें कीती ते कोई कसर बाकी नेई छोड़ी।
गड्डी कोई सवा घंटा लेट ऐ। में सब्भनें गी, जेह्ड़े असेंगी बिदा करन स्टेशन पर आए दे हे। बिनती कीती जे ओह् हून रमान करन। पर ओह् गड्डी चलने कोला पैह्लें जाना नेईं चांह्दे। कुंवर कल्याण सिंह होर छड़े चंगे माह्नू गैं नेईं, सगुआं इक सुलझे दे नाटककार ते निर्देशक बी हैन। लखनऊ औने कोला पैह्लें ओह् लाहोर च ‘पंचोली आर्ट प्रोडक्शन्ज’ कन्ने बी सरबंधत रेह् हे। खेमा ते उशा दी भैन ते जीजा जी साढ़े कन्ने स्टेशन पर गै गल्ल-बात करदे रेह्। उंदा जागत बड़ा गै प्यारा ऐ। उ’नें तकीद कीती (ते कुंवर कल्याण सिंह, पाठख ते दुब्बे जी ने ताइद कीती) जे पटना थमां परतोंदे मौकै अस लखनऊ च उ’नेंगी जरूर मिलचै। जेकर उ’नेंगी अस अपने औने दी खबर देई सकचै तां ओह् साढ़ा इन्तजार स्टेशन पर करङन। में उ’नेंगी दस्सेआ जे अस 19 जनवरी गी पटना थमां दिल्ली परतोगे, पर एह् आखना मुश्कल ऐ जे अस लखनऊ दे रस्तै गै दिल्ली जाह्गे। पाठक होर रेऔड़ियें दा थैला लेई आए। आखन लगे, ‘रेक्खी लैओ। शैद रस्ते च कम्म आवै।’ अमीता दे भ्रा-भरजाई बी स्टेशन पर गै न। ओह् अमीता गी जोर देआरदे न जे परतोंदे मौकै ओह् लखनऊ च उ’नेंगी जरूर मिलै। में हसदे होई आखेआ, ‘तुस छड़ा अमीता गी गै सादा देआरदे ओ, उन्दे कन्नै त्रीह् कलाकार न। उनेंगी शैद इस गल्ला दा ख्याल पैह्लें नेईं हा आया, इस लेई उ’नेंगी किश शर्म सेही होई। फ्ही उ’नें बड़े चेचे ढंगै ने आखेआ, ‘जरूर, तुस सब्भै जने इत्थें जरूर आवेओ।’
इसलै तोड़ी उंदे मूंहां र संदोख ते तसल्ली दे भाव आई गेदे होंदे न, जियां इस गल्लै पर नचिंत होई गेदे होन जे अमारता च रौह्ने आलें चा कुसै दा बी ध्यान उंदी भेठा नेईं, ते कोई बी उनें गी दिक्खै नेईं करदा।
उत्तर च हर्ष चक्करवर्ती दा सम्राज दो सौ क्रोहें च फैले दा ऐ। दक्खनै च ते हर दस क्रोहें पर इक राज कायम होए दा ऐ। ए ठीक नईं ऐ। ए सारा तमिल दा इलाका इक्कै साम्राजै दे अधीन होना चाहिदा ऐ। ते एदा जस संसार च फैलना चाहिदा ऐ। महेन्द्र पल्लव इ’ऐ चाहन्दे हे। में बी इ’ऐ सुखना दिक्खा दा हा। ते चाहन्नां जे मेरे जीन्दे जी एदा रूप सरूप खड़ोई जा। पर मेरा ए सुखना इक आदमी दी पवित्तर वीरता सामनै नईं टिकी सकेया ते त्रुट्टियै खिल्लरी गेया।
अचकनै दा बटन ऐ नेईं रेह्दा, आशा कोला फटोफट कोई अरोचार नेईं होऐ तां विनोदिनी तौले कीती आइऐ नुआढ़े हत्थै दा खूसी लैंदी ते झटापट सीऐ त्यार करी दिंदी। इक्क रोज महेन्द्र गित्तै लाई दी थाली गी बिल्ली नैं आई मुंह लाया। आशा डौर-भौर होई गेई। विनोदिनी नैं उस्सैलै रसोई च बड़िऐ पता नेईं के किश किट्ठा करी-कराइऐ मौका टपाई दित्ता। आशा हरान रेही गेई।
वकीलें दे नेता ते सेवानिवृत्त न्यायाधीश तारिक महमूद होरें गलाया जे पाकिस्तान दे इतिहास च पैह्‌ली बारी मध्यवर्ग पास्सेआ कीता गेदा आंदोलन सफल रेहा ऐ।
मगहर दे सदुर कबीर संस्थान दे महंत विचार दास ने यूनीवार्ता गी दस्सेआ जे डा. कलाम ने 11 अगस्त 2003 च मगहर दे दौरे दे समें इस स्थान गी अंतरराश्ट्रीय पर्यटक स्थल बनाने दी लोड़ उप्पर जोर दिंदे होई विश्‍व शांति लेई संत कबीर दे उपदेशें दे व्यापक प्रचार-प्रसार दे आस्तै इत्थें इक शोध केन्द्र, पुस्तकालय ते संग्रहालय दी स्थापना दी गल्ल गलाई ही ते उंदे प्रयास कन्नै समाधि स्थल ते मजार स्थल गी विकसित करने लेई इक-इक लक्ख रपे थ्होए हे ब ओह्‌दे परैंत राज्य सरकार थमां दूए कम्में लेई सैह्‌योग नेईं थ्होने दे कारण इस थाह्‌र दा विकास नेईं होई सका’रदा ऐ।
प्रसिद्ध चम्बा रूमाल दी पनछान बरकरार रक्खने गी लेइयै नमीं पैह्‌ल
जोरावर : मानसिंह, ए कुन आवै करदे ऐ?
अक्क-ए आड़ीं बन्नें ते वरान थाह्रें आम हुन्दा ऐ। कंढी दी ब्हा पानी इसगी बड़े मुआफक औंदे न। इसदे पंचांग दवाइयें च कम्म औंदे न। पत्तरें दा रस नीम गरम कन्न पीड़ा पर पांदे न। न्हाड़े रसै च बने दा तेल खुश्क ते फोड़ें पर बरतोंदा ऐ। फुल्लें दे मझाटे दा लौंग तें काली मिर्च देने ने हैजा, पेट दर्द दूर हुन्दे न। इसदी जड़ आतशक, खंग, दमा, पेट दे कीड़े पर दिंदे न। बवासीर पर इसदा दुध बरतोंदा ऐ। ए बड़ा भारा जैह्र बी ऐ। इस करी बरतने च सावधानी जरूरी ऐ। पलंग दे फोड़े पर बड़ा लाभकारी ऐ। दंदे पीड़ होए तां एदा दुध लाने ने पीड़ मरी जंदी ऐ। इसदे फलें चारूं पट्टै आंगूं कुंगला निकलदा ऐ। जेदे ने सरैह्ने भरदे न। ए बड़ा गरम हुन्दा ऐ। इस बुटे दे गुणें कारण "वनस्पति पारद" दा खताब इसगी थ्होआ ऐ। एदे च केई धातां मारियां जंदियां न। जेदे ने उन्दा गुण केईं गुना ज्यादा होई जंदा ऐ।
154 रनें दे लक्ष्य दा पीछा करने लेई उतरी वेस्टइंडीज़ टीम गी दूए ओवर इच गै शुरूआती झटका लग्गा जिसलै ओह्‌दे विस्फोटक बल्लेबाज आंद्रे फ्लेचर बगैर खाता खोल्ले गै इरफान पठान दा शिकार बने। उंदे शॉट गी मिड ऑफ उप्पर खड़ौते दे युवराज ने असानी कन्नै पकड़ी लेआ।
“फाइन?” डॉली ने जवाब दित्ता।
जनरल कियानी दी सरकार च बधदी दखलंदाजी थमां तंग आइयै पाकिस्तान दे प्रधानमंत्री यूसुफ रजा गिलानी गी सार्वजनिक तौर उप्पर एह् आक्खना पेआ हा जे देश च दो समानांतर हुकूमतां नेईं चली सकदियां। पाकिस्तान च फौज म्हेशां सरकार उप्पर हावी रेई ऐ ते इस परपंरा गी कियानी बी मजबूती कन्नै नभा’रदे न।
संस्कृति दी रक्षा करने उप्पर उतारू किश संगठनें इस दिन गी अपनी दादागिरी दस्सने आस्तै चुने दा ऐ ते उनें गी मुंहतोड परता देने आस्तै किश संगठने अपने आप गी मिर्च दे लाल पाउडर कन्नै लैस करी लैत्ता ऐ ते जूडो-कराटे दे दांव आजमाने आस्तै बी तैयार होई गे न।
लोक-कत्थां मनोरंजनै दा बिन्न-मुल्ला सरोखड़ साधन न। लोक-कत्थां सुनने दी शौंक बच्चे, जुआनें ते बुड्ढे च बराबर पाई जंदी ऐ। ए गल्ल बक्खरी ऐ जे उंदी शौकां दिआं हद्द-बंदिआ बक्खो-बक्खरिआं न।। इत्थें असें इस गल्लां पर बचार करना ऐ जे लोक-कत्था दे ओ कोकड़े गुण न जेड़े लोक-कत्थ सुनने आस्तै सुनने आलें गी प्रेरणा दिंदे जां मजबूर करदे न। दूएं शब्दें च लोक-कत्था दी रोचकता च किन्ने ते कोकड़े तत्व न ?
लगातार की मानवाधिकारें दे हनन दे खलाफ वरोध जताने लेई जारी हड़ताल, खासकर हाल च गै शोपिआं च दौं मैहलाएं दे बलात्कार परैंत कीत्ती गेदी उंदी हत्तेआ दी घटना दी बजाह कन्नै कस्मीर च आम जनजीवन प्रभावत होआ ऐ। निश्क्रिय गठबंधन सरकार नै रिआसती च खरी-बड्डी प्रशासनिक बवस्था गी बी अपने साहीं गै निश्क्रिय बनाई दित्ता ऐ। बड्डे-बड्डे नीति निर्धारण दे मामलें च चिर लाया जा करदा ऐ जेहदी बजाह कन्नै रिआसती दे समाजिक ते आर्थिक विकास दी गति बी हौली पेई गेई ऐ। रोजगार, सिक्षा, सोआस्थ, पर्यावरण, सफाई, पानी ते बिजली आपूर्ति कन्नै सरबंधत समस्याएं आम लोकें दिएं मुश्कलें गी बधाई दित्ता ऐ। नमीं गठबंधर सरकार गी सत्ता च आए दे सत्तें म्हीनें दा समां होई गेदा ऐ ब गठबंधन सैहयोगी अजें तक्कर अपने एजेंडे, जेहदे च प्रशासन, सांझा कार्यक्रम ते नीति कार्य योजना शामल न, गी लागू नेईं करी सके हैन। सत्ताधारी पार्टिएं कांग्रेस ते नेश्‍नल कांफ्रेंस बश्कार मतभेद ते केईंए मामलें गी लेईऐ जारी बक्ख-बक्ख नजरिएं गी दिक्खदे होई सांझा न्यूनतम कार्यक्रम बनाए जाने दी लोड़ ऐ। इत्थें तक्कर के मुक्खमंत्री अपने मंत्रिमंडल दे बारे च लोड़चदा फैसला लैने च नाकाम साबत होए न ते उनें जैदातर मंत्रालय अपने कश रक्खदे होई मंत्रिमंडल दा गठन कीत्ता ऐ। उंदे पासेआ मौजूदा मंत्रिमंडल च शामल कीत्ते गेदे मंत्री बी ताईं-तोआईं गेड़े लांदे होई बक्ख-बक्ख कार्यालयें ते अदारें दा निरीक्षण करने ते लोहके-मुट्टे अधिकारिएं गी दब्बां चाहड़ने दे कम्में च गै व्यस्त न तां जे ओह अपना खड़का बनांदे होई अपने दाड़े गी कायम रक्खी सकन। मंत्री परिश्द च संयुक्त कम्में सने जिम्मेवारी दी भारी स्तर उप्पर कमी ऐ। पिछले सत्तें म्हीनें दरान सरकार पासेआ किश अधिकारिएं दे स्थानांतरण ते तैनाती दे मामलें गी गै लैत्ता गेआ ऐ, नोहाड़े पासेआ अजें नीतिगत मामलें उप्पर फैसला लैत्ता जाना बाकी ऐ। मुक्खमंत्री उमर अब्दुल्ला होरें खरी-मति समझदारी कन्नै कम्म लैंदे होई रिआसती विधानसभा दे लौहके जनेह सत्र दे दरान केंद्र सरकार दी तर्ज उप्पर रिआसती च बी सूचना दे अधिकार दा कनून आहंदा ब जंदे 6एं म्हीनें थमां सरकार पासेआ इस सरबंधै च नां ते नियम कनून जारी कीत्ते गे ते नां गै इस कनूनै गी क्रियाशील करने लेई लोड़चदा तंत्र ते ढांचा गै बनाया गेआ।
सोह‌्ल अल्लढ़ नमीं जुआन्नी ऐ, जुल्फ काली, नजर समान्नी ऐ। बु’ल्ल हिलदे तां फुल्ल किरदे न, मेरे कातल दी ए नशात्री ऐ।
हर समाज च बक्ख-बक्ख उमरी दे मनुक्खें लेई बक्ख-बक्ख खेढां न। डोगरी लोकगीतें च इंदा वर्गीकरण करना होऐ तां इनेंगी गि’ल्लुएं दे खेढ गीत, कुड़ियें दे खेढ-गीत, जागतें दे खेढ-गीत, जोआनें-गभरुयें दे खेढ-गीत, ते पर्बे-त्याहारें दे खेढ-गीतें दे रूपै च गनाई सकने आं। अधेड़ें जां बुड्ढें लेई कोई टकोधें खेढ-गीत अजें नजरी नेई आए। अधेड़ उंआं अपनी जिंदादिली मूजब छिंझें च, कौड्डी-बाड्डी च, दंगलें ते ढोलें दे डंगे पर जागतें-जोआनें कन्नै रलियै भामें लोकगीत गाने च शामल होई जंदे न ते “डाढियां डाह्, भई डाढियां डाह्” करी लैंदे न पर बचारे स्यानी उमरी दे बुड्ढे छड़ा दिक्खी सुनियै गै मन पतेआंदे न। खेढने दी उमरी गी ओह् दूर पिच्छें छोड़ी आए दे हुंदे न! एह् ते खबरै इक कुदरती निजम ऐ की जे खेढें दा बड्डी उमरी कन्नै मेल बनदा गै नेई। इनें दिनें बी दिक्खी लैओ जे करोड़ां डालर दुआने आलियें अज्जै दी अंतरराश्ट्री खेढें कोला बी बड्डे-बड्डे म्हान खलाड़ी अपनी मर्जी कन्नै रटैर होई जंदे न तां डुग्गर दियें अनमुल्ल खेढें लेई जेकर बुढ़ापे लेई कोई खेढगीत नेई लब्भै तां कोई अनहोनी गल्ल नेई। हां उआं कुसै उमरी च बी कोई शौंकी खेढना चाह् ते कोई मनाही नेईं। खेढै दे निजमें-बधानें च रौह्‌ने ते रोंद नेईं पाने दी शर्तें कन्नै स’ब्बै खेढी सकदे न।
महेन्द्र--"मिगी कुसै बाह्र धाम आक्खी दी ऐं।"
हकीकत राय: नेईं। जेकर तुस लेआन्नी दिंदे तां अज्ज एह् नौबत निं औंदी। सच्चैं इक गल्ल, एह् जेह्‌ड़े में पैसे दित्ते न इंदे चा मेरे जोड़ी इक शैल जेही पैंट-कमीज लेई आनेयो।
“असला च साढ़ी अबादी बाकी दे सब रूक्खैं बूहटैं ते जीव जनौरें थमां सक्खर ऐ। कुसै दी केह जुरत ऐ, इआं बधी जान।”
वीरेन्द्र सहवाग 48 ते गौतम गंभीर 23 ने पैह्‌ले विकेट गित्तै 73 रन जोड़ियै भारत गी अच्छी शुरूआत दुआई। राहुल द्रविड़ 35 ते सचिन तेंदुलकर 62 ने बी उपयोगी बारियां खेडिढयै टीमै गी मजबूत स्थिति इच पजाया।
सुमित्रा इस अचानक घटना कशा भलेआं नेही सम्हली दी। उसदे चेहरे पर उदासी दी पीलतन छाई दी ही। उसने उट्ठियै पुच्छेआ : "की?"
कनक : ए मेरी भुल्ख ऐ। तुम, सिरै पर छत्त ऐ, खाने लाने गी जुड़दा ऐ—इन्ना गै नईं जिर्मी अपनीं होई गेई, मकान बीं बनी जाग...अपना मकान। इस्सै लेई ते समझ नईं औन्दी। जिस बेल्लै बी सोचनी आं—ए कोई आनियै आखदा—तुगी खाने गी देङ, लाने गी देङ-
जागत :तूं समझदी की नीं। मेरा ए दोस्त ऑलरेड़ी अंगेज ऐ।
इन्ने धन्न कन्ने तुगी रज्ज नईं होआ। ब्राहमन हत्थ जोड़िये खड़ोई गेया ते आखन लगा माहराज, मेरी जनानी तुसाढ़े दर्शन करने ई ललचौई गई ही, धन्न साढ़ें कोल मता आई गेया ऐ, असेंईं मता नईं चाईदा। में दूई बारी ते मेरी जनानी पैह्ली बारी तुसाढ़े दर्शन करियै बड़े सुखी होई गे आं।
रजेन्द्र सिंह बेदी दे उपन्यास ‘एक चादर मैली सी’ दा डोगरी अनुवाद 1975 ब’रे च विश्‍वनाथ खजूरिया होरें ‘मैली जनेही इक चादर’ नां कन्नै कीता।
“डर नेईं।” नानी ने गलाया, “अखीर इक कुत्ता गै ते ऐ। कुक्कड़ बांग देई चुके दे न। इस बेल्लै भूत-प्रोत अपने डेरें चा बाह्‌र नेईं निकलदे।”
ऊर्जा, ऊर्जा दा उत्पादन ते ऊर्जा दी बचत वर्तमान समें दे महत्वपूर्ण प्रासंगिक ते चिंताजनक विशें च औंदे न। अज्ज ऊर्जा दे गैर पारंपरिक स्रोतें दे उपयोग गी बढ़ावा देने दी मती लोड़ ऐ।
रघुपती :इत्थें कोई देवी नईं, कोई माता नईं, रानी !
उनें गलाया ऐ जे जेकर मुन्नाभाई गी कुसै चाल्ली दी राह्‌त दित्ती गेई तां एह्‌दे कन्नै अपराधिक छवि आह्‌ले नेता चुनांऽ लड़ने लेई अपनी सजा उप्पर रोक दे इरादे कन्नै धड़ल्ले थमां उच्चतम अदालत दा दरवाजा खटखटाङन।
दोऐ गल्लां बड़ियां अनोखियां हियां, लोक किसम-किसम दे क्याफे ला करदे हे।
गरीब देश दे करोड़पति नेता
ओदा बब्ब बरी पौंदा, "लाड़ी कोई इन्कमटैक्क्स दी अफसर ऐ, जे ओदे सुनने नईं सुनने किश फर्क लगा ऐ। औं पुच्छै करनां आखर लिस्टां कोदे कोल न ?"
रामेर बेला सीथी...भारे द्रावे खारे... ’
द्रविड मुनेत्र कषगम (द्रमुक) दी अगुआई आह्‌ला डेमोक्रेटिक फ्रंट सत्तारूढ़ सप्रग दा सारे कोला बड्डा हिस्सेदार ऐ। तमिलनाडु च लोकसभा दी 39 सीटां न ते इस फ्रंट ने 39 सीटां न ते जित्तियां हियां।
चनैह्नी दे प्हाड़ैं फिरदे-फिरदे इक होर रुक्ख बरम्मी दे सिक्कड़ैं दी चाह्ई दे घुट्ट भरने दा मौका हत्थ लग्गा, चाह् बड़ी सुआदली लग्गी। 7000 फुट्ट दी चढ़ाई-चढ़ियै एह्दे टांमे-टांमे रुक्ख लङुआरै दे जाड़ा च लब्भे तां में अपने हत्थैं सिक्कड़ छिल्ली चाह् बनाइयै घर आंदी ही।
“ठीक, कम्म बनी जाग।”
उनें कलाकृतियें मूरतें ते चित्रें च खासकरी नौजवान नारी दा शलैपा थायें थायें चित्रित लबदा हा। ओदे चेहरे पर इक दिब्ब शलैपा डुल्ली डुल्ली पवा दा हा। इयां बझोन्दा हा जे उस्सै गी मुख रखियै नाच कला दियां बक्खो बक्ख मुद्रां ते हावभाव चित्तरे दे न। उनें कला कृतियें दा शलैपा दिखियै विक्रम चम्भे च पेई गेया ते अपनी सुधबुध भुल्ली गेया।
आधुनिक युगै च ‘महाकाव्य’ जिस अर्थ च बरतोआ करदा ऐ ओह् नां सिर्फ वीर-गाथा ऐ ते नां गै कलात्मक काव्य। बलके, उस च मनुक्खी जीवन ते संस्कृति दा ऐसा मेल ऐ जे मते सारे विद्वानें ते इत्थूं तगर आक्खी दित्ते दा ऐ-“जो यहां नहीं है, वह कहीं नही है।” अर्थात्, महाकाव्य व्यश्टि दा गै नेईं, समश्टि दा महागीत ऐ।
पारो : खरा भाबी। तूं इसी पल भर रक्ख। मैं बजारा दा एदे लेई दुद्ध लेई औन्नी आं।
पटवारी : बाह्? बड़ी चतर बननी ऐं, जिनें मश्टंडें दे जन्नी ऐं, ओ बी लटोए-पटोए दे न के?
त्रिड्डू: जे घर जन्दे गी ताप नेई चढ़ी गेआ तां कल सारें कोला पैह्लें बाह्वै जाइयै छिल्ली चाढ़ंग।
"मिस्टर सत्येन अग्रवाल गी।"
डोगरी कविता दिएं 52 कताबें चा चार संकनल न ते 48 बक्ख-बकख कविएं दिआं कताबां। संकलन, इक्क साहित्य अकादेमी नै छापेआ-‘अजकणी डोगरी कवता’ ते त्रै जम्मूं कश्मीर कल्चरल अकैडमी नैं छापे न-‘आजादी पैह्‌ले दी डोगरी कविता’, ‘आजादी दे बाद दी डोगरी कविता’ ते ‘चंदी मढ़ोइआं औंसियां, सुन्ने मढ़ोए बोल’ नाँ कन्ने तालमिआं डोगरी गजलां। पैह्‌ले संकलन दा संपादन नीलाम्बर देव शर्मा ते ओम गोस्वामी होरें कीता ऐ, दूऐ ते चौथे दा संपादन ओम गोस्वामी नै कीता ते त्रीए दा वेदपाल दीप होरें। ‘अजकणी डोगरी कवता’ इच इक्किएं अजकणें डोगरी कविएं दिआं चोनमिआं रचनां न। ‘आजादी पैह्‌ले दी डोगरी कविता’ इच 1675 ते 1947 बछकार होए 28 कविएं दा परिचय ते उन्दिएं रचनाएं दे किश नमूने दित्ते गेदे न ; इन्दे’चा 15 कवि पहले छपीदिएं किस कताबें’च बी शामल कीते गेदे न, पर 13 कवि पैहली आरी पेश कीते गे न जिन्दे’च मैहता मथरा दास, संतराम शास्त्री ते कांगड़ें दे पहाड़ गांधी बाबा काशीराम प्रमुख न। इनें तेरेंह कविएं दे जोड़ कन्ने डोगरी कविता दी लम्मी परम्परा’च किश गुआची दिआं कड़िआं जुड़दिआं न।
एह्‌दे थमां पैह्‌ले अपने सुआगत उद्बोधन च मध्य प्रदेश शासन च संस्कृति ते जनसंपक सचिव मनोज वास्तव ने दस्सेआ जो राज्य सरकार ने राजनीतिक विचारधाराएं दा लक्ष्य कीते बैर सारे बचारें दी साहित्यिक पत्रकाएं गी महत्व देने दी नीति अपनाई ऐ। राज्य शासन दा एह् प्रयास वैचारिक संघर्श गी इक चाल्ली दा आदाब ऐ।
जे आदमी ए समझै जे चीजें च भेद-फर्क करने च उसी बड़ी दिक्कत औन्दी ऐ तां उसी धार्मक दार्शनकें दा ढंग-तरीका दिक्खना-सिक्खना चाहिदा, जड़े(दार्शनक) अणु-परमाणुयें दा सूखम भेद बी दसदे-समझान्दे न।
गिद्ड़ फटा-फट द्रौड़ी गेआ दूर खेत्तरै च उसी इक खोता चरदा लब्बा। ओदे कोल खड़ोइयै उस्सी पसेरन लगी पेआ जे तुस बड़े शैल ओ, थुहाड़े बड़े मुट्टें मुट्टें बन्न न ते लम्मे लम्मे कन्न ते तुन्दे कोला मता संघा बी होर कुस दा नेईं सकदा ऐ। थुआड़ी बाज दूर दूर तोड़ी सुनोची जन्दी ऐ। औं चाह्‌नां जे इस जंगले दा राज तुसें गी दित्ता जा। इस जंगले दा राजा बुड्डा होई गेदा ऐ ते ओ अपने जीन्दे-जी गै कुसे उच्चें मत्थें आले जानबरै गी राज देना चह्‌न्दे न ते इस्सै आस्तै उनैं मिगी तुसें गी सद्घी आनने आस्तै भेजेआ ऐ। इस करी तुस हून चिर निं लाओ ते चलने आली गल्ल करो। राज-तिलके दा महूर्त बी अज्ज गै ऐ।
काकू: मास्टर जी गेस्स देओ हां।
ठा. रघुनाथ सिंह हुन्दी रुचि इतिहास लेखन च बी ही। चौनें डोगरा महाराजें गुलाबसिंह, रणबीरसिंह, प्रतापसिंह ते हरिसिंह दे जीवन पर लो पाने आह‌्ला इतिहास उन्दे बारसें कोला पांडुलिपि दे रूप च पेदा ऐ।
मसाल दे तौर उप्पर जिस चाल्ली इनें दौनें नेताएं दे मामले च लोकें दा रोह दिक्खने गी थ्होआ ऐ ऐसा कुसै बी होर नेता दे मामले च नेईं होआ। ब रे 1984 दे सिख वरोधी दंगें च टाईटलर ते सज्जन कुमार दा शामल होना, ब रें 2002 च गुजरात दी लहुऐ दी होली ते ब रे 2006 च कंधमाल घटना च भगवा ब्रिगेड दे लोकें दे शामल होने दी गल्ल, बिना कुसै शक दे सेई ऐ ब इने सब्भने मामलें दे नतीजे बिल्कुल बक्ख न। टाईटलर ते सज्जन कुमार दी राजनीतिक खेढडै च तै अड़ेका पेई गेआ ब मोदी ते उड़ीसा च उंदे गुर्गें गी उंदिए करतूतें लेई सम्मानित कीता गेआ। इंसानियत दे खलाफ गुनाहें च शामल लोकें ते उदिएं पार्टिएं गी जनता किस चाल्ली कन्नै मजा चखांदी ऐ नोहाड़े थमां बक्ख एह बी इक सच्चाई ऐ जे भारत च बी लोकें दिएं जिंदगिएं दा दोगलापुना खतरनाक हुंदा जा करदा ऐ। इस गल्ला च बी वजन ऐ जे टाईटलर ते सज्जन कुमार गी बी जेकर मोदी ते नोहाड़े तथाकथित गुर्गें साहीं चुनां लड़ने दा मौका दित्ता जंदा तां ओह बी चुनां जित्ती जंदे ते फ्ही उंदी पार्टी दे सत्ता च औने दी सूरत च उनेंगी मंत्री बनने दा मौका बी थ्होई जंदा ब जो हुंदा ऐ ठीक गै हुंदा ऐ। सुनने च ते एह बी इक कौड़ी सच्चाई ऐ जे भारतीय लोकतांत्रिक प्रक्रिया दी नेआंऽ बवस्था बी असलीअत च फिरकापरस्ती दे रंगै च रंगोई दी ऐ। इक्कै चाल्ली दा जुर्म करने आहले दौं बक्ख-बक्ख गुनाहगारें चा इक गी सजा दित्ती जंदी ऐ जदके दूए गी सम्मान। एहदे च कोई शक नेईं ऐ जे कनून अन्ना हुंदा ऐ ब एह अन्नापन बर्दाश्त दे काबल नेईं ऐ। बड़ी बसोसनाक गल्ल ऐ ब ऐ सच। लोकतंत्र च नेआंऽ सब्भने लेई बराबर हुंदा ऐ ब जदूं तक्कर देश दा लोकतांत्रिक ढांचा कमिएं कन्नै भरोचे दा रौहग तदुं तक्कर इस चाल्ली दे नाइंसाफी ते बे रे आहले कम्म जारी रौहङन।
औगड़ : ए तूं कीयां आखी सकना जे ओ डोगर वाहदर हून अपनी सुतन्त्रता दा सुखना बी नेईं दिक्खी सकदे जिनें कदें तेरे बादशाह रणजीत सिंहै दे दादे चड़त सिंह गी घरत चटाई दस्सी ही।
होई : खत्री इसी रातीं मनांदे न ते दुए होर सारे इसी दुऐ दिन। इक दिन। इक दिन पैह्‌लैं गै झीर बेसनी लिखनै (चित्रने) आस्तै घर-घर जन्दे न। झीरें गी चौल, गुड़, पतासे दित्ते जन्दे न। दुऐ दिन होई पूजने दै बाद उनें गी रुट्टी दिन्दे न। इस च नमें रंग, मक्कें दे ढोड्डे ते मूली जरूर हुन्दी ऐ।
आशा: मुंडु-तुगी किन्ने बारी आखे दा ऐ। साह‌्ब दियां जराबां धोइयै बार्डरोब दे हेठले खाने च रक्खा कर। तूं कदें कोई चीज ठकाने-सिर नीं रक्खेआं। इक ते उनें तुगी बड़ा सिर चाढ़े दा ऐ। कदें पंज रपे-कदें दो, कदें-छुट्टी-अच्छा जा हुन बेबी दी बोतल गर्म पानी च धोइयै ओदे च फीड बनाइयै लेई आ।
उनें गलाया जे अगले म्हीने होने आह्‌ली एशिया कप हाकी चैंपियपशिप जित्तना टीम इंडिया हाकी अगला लक्ष्य ऐ। इस गित्तै टीम दे सब्बै खढारी भोपाल दे सांई सेंटर इच नमें सिरे थमां परसीना बगाने आह्‌ली मेहनत करने गित्तै 20 माई थमां जुड़ने आह्‌ले न।
कनक : इक दिन संञा पर्वता जिद्‌दी पेई गेई जे सैर करने गी चलो। इन्दा मन नईं हा। ओ पिच्छें गै पेई गेई। ए ऐसे चिड़े जे उसी चण्ड कड्डी मारी।
पंचैती चुनाएं दी तरीक तौले होई सकदी ऐ घोशत पर पूर्व सरपैंच नराज
ओह् गलांदे न हिन्दी दे प्रसिद्ध क्हानीकार फणीश्वरनाथ रेणु ते मश्हूर आलोचक डा. नामवर सिंह बी चुनांऽ लड़े हें, पर ओह् हारी गे हे, पर उनेंगी राजनीति नेईं छोड़नी चाहिदी ही। आखर हिन्दी दे यशस्वी लेखक रामवृक्ष बेनीपुरी ते बालकृष्ण शर्मा नवीन ते सेठ गोविंददास बी सक्रिय राजनीति च हे ते चुनांऽ च विजयी होए हे।
वासदेव : चंगा, में लेई आनी देङ तुसेंगी भाबीं जी !
किशन गी शाम दे बोलें च मैली भावना झलकदी सेही होई। शाम बस्सा च बेही गेआ। किशन दे सिरा उप्परा जियां आखो मनेबद्धी पंड उतरी गेई। नुहाड़े मना दी मोरी बंद होई गेई। पर, शाम दे प्रति गुस्सा अजें बी नुहाड़े मना च ऐ हा। किशन ने मूंह् परली बक्खी कीते दे गै आक्खेआ हा--"जे किश तूं मेरे कन्ने कीता, जेह्ड़े हिरखा दा सौदा तूं मेरे कन्ने पालेआ ते जेह्ड़ा भाईचारा तूं मेरे कन्ने नभाया में उसी जिदगी भर नेईं भुलङ। कोशश करियै बी भलाई नेईं सकङ।"
भाइया : तातो जी, मेरी इक्कै-इ भैन ऐ। में जिन्ना किश बी करां थोड़ा ऐ।
"सच्च दस्सां मेरे मनै च जेह्ड़ी हमदर्दी उस्सरी ही, ओ इक्क गूढ़े प्रेम च बदली जाग, ए में सुखने च बी नेईं हा सोची सकदा। ते इब्बी सच्च ऐ जे कदैं उसनै इस बत्ता गै गेडडी नेईं बधाई दी हुन्दी तां पक्क ओ सब किछ नेईं हुन्दा, जेह्ड़ा क बाद च होआ ते जेह्दे करी मेरी बेड़ी ब’टटे पौन लगे हे।"
बनिया हाकम—कैह्‌र खुदा।
रातीं गोपी दी खट्ट लच्छमी नै अपने कच्छ गै डाही ते सौने कशा पैह्‌ले फी ग्रां दियां गल्लां लाई कड्ढियां। गोपी दा मन गल्लें बिच नेई हा। लच्छमी नै समझेआ सेई गेआ खौरे। उन्न कश चिरा परैन्त बिशन आले पास्सै पासा परती लेया। इच्न्चरें गी रतन ते शामूं, जेह्‌डे़ इक्कै खट्टै र सुत्तें दे हे आपूं बिच्चें लड़ी पे।
अरस्तू ने ‘विरेचन’ शब्द दा दूआ प्रयोग अपने ग्रन्थ "राजनीति शास्त्र" च कीते दा ऐ। "संगीत दा अध्ययन इक नेईं, केईं उद्देशें कन्नै कीता जाना लोड़चदा ऐ। शिक्षा1 शिक्षा आस्तै2 विरेचन आस्तै ते2 बौद्धिक आनन्द आस्तै।2"
एस.एस.पी. श्री गुप्ता होरें आक्खेआ जे डोगरी जम्मू प्रांत दी अहम भाशा ऐ जिस्सी बोलने आह्‌ले उधमपुर जिले च सब्भनें कोला मते न। उनें इस सम्मेलन दा आयोजन उधमपुर च करने लेई अकादमी गी ममारख दित्ती।
"लैओ यार, अस बी मुशायरा करै करचै..." गलाने दी ढिल्ल ही जे अपनी अंजुमन बनी गेई। नमां-नमां शौक, अपना मुशायरा हफ्तै-हफ्तै मनुक्कर होंदा। इक-दूए दी चोरी अस मीर, गालिब, जौक आदि शायरें दे शेऽर चुराई आनदे ते पसोई-पसोई अपने मुशायरें इच पढ़ी सुनांदे। कदें-कदें ‘चोर-चोर मसेर भ्राऽ’ आली गल्ल बी होई जंदी। पर मुशायरे चलदे रेह्। तां जे इक बारी ओपरे रंग-ढंग दा इक बखला नौ जुआन साढ़े मुशायरे इच आई बैठा। में पैह्ला गै शेऽर पढ़ेआ हा जे ओ पटक्क बोल्ली पेआ: "ला-सानी शेऽर है, लेकिन है उस्ताद "नासिख" मरहूम का...।"
"के बै, आई जा"-महेन्द्र नैं परता दिता। बिहारी दा कुआला सुनिऐं महेन्द्र खिड़ी पेआ। ब्याह् दै परैंत बिहारी उंदे दौनीं दो सुख-घड़िएं दी रड़क दनिऐ बिच्चें-बारें औंदा गै रौंह्दा हा-अज्ज उऐ रड़क सुखै दी खातर बड़ी जरूरी सेई होआरदी ही।
इयां अपने पुत्तरे गी स्हारा देइयै उन्न उस दी परेशानी बिंद घटाई। उसदे बाद उसदी मां बधियै किस्म दियां मच्छियां लेइयै उस राजकुमारी दे घर गेई।।118।।
कालो: असेंगी बिना घोटे चेता होई जन्दा ऐ।
तोआईं इस क्षेत्र च माओवादी अभियान दे शीर्ष नेता कोटेश्‍वर राव ने हाल च गै मीडिया कन्नै रूबरू होइयै राज्य दी माकपा सरकार उप्पर अरोप लाया हा जे ओह् केन्द्र सरकार दी कुसै बी कल्याणकारी योजना गीं लागू नेईं करा रदी ऐ।
इन्ने नराश होने दे बावजूद बी उस्सी इक आस ऐ जे बसैंत रूत्तै च परदेसी घरै गी औंदे न ते ओह्‌दा कैंत बी पक्क आई जाग। इस लेई ओह् ओह्‌दे सुआगत आस्तै हार परोई रक्खदी ऐ पर हारें दे फुल्ल कमलान लगी पौंदे दिक्खियै ओह्‌दा व्याकुल मन कुसै हमदरदना अग्गै बुहासरी पौंदा ऐ-
इंटरनेट तकनीक दी संचालन विधि दे जनक प्रो. लीनरॉक ने गलाया, ‘असेंगी अजें बी इस तकनीकी दे सदुपयोग दे बारे च लोकों गी जागरूक करने दी लोड़ ऐ तां जे एह्‌दे शत प्रतिशत सदुपयोग गी सुनिश्चित कीता जाई सके। सन् 1990 च सर टिम दी पैह्‌ली वेबसाईट दे अस्तित्व च औने दे परैंत इलिनोइस विश्वविद्यालय दे छात्र मार्क एंडरसन ते एरिक बीना ने 1993 च ग्राफीकल ब्राऊजर दी खोज कीती। एह्‌दीं मदाद कन्नै इंटरनेट उप्पर जानकारियें गी सर्च इंजन दी मदद थमां खोजने ते कंप्यूटर उप्पर डाउनलोड करियै संरक्षित करने दी सुविधा थ्होई सकी।’
"रस्सी खिच्चै पंगूड़ा ते ममता खिच्चै तुगी।"
रोह् डक्किऐ विनोदिनी चुप्प कीती दी बेठी रेही। दादसु नैं फी ग्लाया-"बच्चिए हून तूं इत्थें मता चिर टिकी निं सकदी-एह् तुगी आऊं दस्सी देआं। मन्दड़े भाग, साढ़े घरै दे सब मरी-खपी गे, इक्क आऊं जीआ निआं एह् सब दुख-संताप भोगने गी-बो तेरे एह् चाल्ले में नेईं दिक्खी-जरी हुंदे। थू, थू तूं ते साढ़ा सिर नीठा करी ओड़ेआ ई। तूं इत्थुआं टुरदी बन।"
“अंगदेश च बृक्षघट नां इक ग्रां हा। एह् ग्रां ब्रैह्मणें गी दान च मिलेदा हा। उत्थै अग्नीहोत्री नां दा इक बड़ा धनवान ब्रैह्मण रौह्‌न्दा हा। उसदी घरैआली उसदे समान गै सुआतम आली ही। उन्न त्रै जागत होए। त्रैवै समां पाइयै जुआन होए ते बड़े चतर निकले। इक बारी उन्दे पिता ने इक यज्ञ रम्ब कीता ते उस आस्तै इक कछुआ लेने गित्तै तौनें गो भेजेआ। त्रैवै भ्रा समुन्दरै–क्ण्ढै गे। कछुआ लब्भा तां बड्डा भ्रा लौह्‌के दौं गी आखन लगा—तुन्दे दौनें चा कोई केह्‌ड़ा इसगी पिता हुन्दे कोल लेई चलै। में इसगी दुगन्ध भरोचा ते थिन्दा होने कारम नेईं चुक्की सकदी। इयां आखने पर दवैं लौह्‌के भ्रा बोले—‘तुसेंगी जेकर एह् कम्म करदे मुशक औन्दी ऐ तां असेंगी की नेईं औन्दी। एह् सुनियै बड्डा भ्रा बोलेआ—“जेकर तुस इस कछुए गी पिता जो कच्छ नेईं लेई गे तां पिता जी दा यज्ञ सबूरा नेईं होग ते पिता हुन्दे कन्नै गै तुस बी नरकै च जा’गेओ।” बड्डे भ्राऊ दे इयां आक्खने पर लौह्‌के आखन लगे—“तुगी साढ़े धर्म दा ते पता ऐ ब, एह् नेईं पतचा जे तेरा बी उयै धर्म ऐ।” इस पर बड्डा भ्रा आखन लगा—तुस लोक मेरी चतराई नेईं जानदे ? मैं भोजन कुशल आं। इस लेई घृणत पदार्थ गी नेईं छूई सकदा।” एह् गल्ल सुनियै मझला भ्रा बोलेआ—में ते तेरे शा बी बधीक चतर आं। में नारी चतर आं।’ तां बड्डा बोलेआ जे ऐस ऐ तां सभनें थमां लौह्‌का कछुआ लेई चलग। एह् सुनदे गै लोह्‌का लगा आखन—मूर्खो अऊ तुन्दे कोला बी बधिय चतर आं ते सेजकुशल आं। इयां त्रैवे जने झगड़दे झगड़दे कछुआ उत्थै गै छोड़ियै आपूं न्यां प्राप्त करने गितै विटकपूर नग्गरै दे राजे कोल चली गे ते राजे गी सारी गल्ल सनाई। राजे नै उनें त्रौंने गी एह् आक्खियै रोकी लैता जे उन्न त्रौनें दी बारी बारी परीखेआ लैती जाग। त्रैवे मन्नी गे ते उत्थै रुके रेह्।’
बिना बसीलै नौकरी करनी, तेल मले बिना सरीर रक्खना जां बुड्डे होए दे ब्याह् करना—इनें त्रौन्नी गल्लें कन्ने सिंर-खेह् पौन्दी ऐ।
चारु.-हुन असेंई झुठ बी बोलना पौग ?
असें ए दिक्खी लैता ऐ जे मैसोपोटामिया, मिसर ते रोम सागरै च क्रेट नां दे निक्के जनेह् टापू च प्राचीन सभ्यता जन्मी ते बदी फली। लगभग इस्सै बेल्लै चीन ते भारत च बी दो बक्खरियां 2 सभ्यतां आरम्भ होइयां ते अपने 2 ढंगै कन्नै बधियां-फलियां।
राजकुमार छोले कुत्थुआं दिंदा। डरदे डरदे उन्ने उस आदमी कोलां मठ्ठे दा चग्गरा खोइ लैता।
बसैंत: खरा हा।
"इन्नी केह् तौल ऐ?"