Datasets:

Soressaa

/

oromo_name

like 0

namaa keessa jiru heddumminaan, dhalli namaa mataansaa kan ijaaree

fi adeemsa yeroo keessa wantootuma ofiin ijaare sana deebisee akka

seeraan qaamni biraa tumetti ittiin ilaalu uumameera yaada jedhu dha.

Garaagarummaan uumamaan akka nama tokkootti namoota gidduu

akka jiru saayinsiin kan amane haa ta'u malee, garaa garummaan

gareewwan hawaasaa fi duubatti hafummaan uummatootaa garuu

haala siyaasnii fi hawaasummaan garichaa itti tolfamerratti kan

bu'uureffatu ta'uu isaa ragaa baha. Kunis, ilaalcha dhalli namaa

dandeetti in jireenya isaa jijjiiruu harka mataa isaa keessa jira jechuu dha.

Yeroo dhihootii asiti, dandeettiin sammuu namootaa otoo hin hafin,

fedhii fi tattaaffii dhuunfaan taasifamu irratti kan bu'uureffatedha

yaadonni jedhan bay'achaa dhufaniiru. Kunis, yaada hireen dhala namaa

fedhii bilisaa isaarratti bu'uureffata jedhu kan jabeessu dha.

Akka falaasama ida'amuutti fedhiin bilisaa namaa yerootii gara yerootti

kan guddachaa deemuu fi guddinasaa kana keessas humna beekumsaa

fi xiin-sammuu gabbifachaa kan deemu dha. Adeemsi dhala namaas

fedhii bilisaa isaanii jabeeffachaa gabrummaa naannoo isaanii fi

uumama jalaa adeemsa ittiin bilisooman i dha. Kanaafuu, fedhiin bilisaa

dhala namaa hojiiwwan duraan dursee inni hojjeterratti kan

bu'uureffamu dha.

Namoonni fedhii bilisaa qabu. Fedhiin bilisaa kun garuu, fedhii yookiin

eeyyama guutuu miti. Hammuma uumama mo'achaa dhufan fedhiin

bilisaa isaanii jabaachaa deema. Haa ta'u malee, fedhiin bilisaa

jabaachaa dhufe kun uumama mc'atu iyyuu hojiin harka namaa

deebisee isuma kan mo'atuu fi fedhii bilisaa isaa kan murteessu ta'aa

dhufeera. Fakkeenyaaf, teekinoloojiin jireenya waliigalaa dhala

namaarratti dhiibbaan inni fidaa jiru uumama caala fedhii bilisaa dhala

namaa kan qoru dha.

Dhalli namaa fedhii bilisaa qaba yommuu jennu, amalli isaa gochaa fi

gocha deebii naannoo isaa faana taasisuun hin murteeffamu jechuu

keenya miti. Wantoonni uumamaa fi nam-tolchee dhala namaa marsanii

jiran amala nama tokkoo irratti mallattoo mataa isaanii ni uumu.

Haaluma kanaanis, caasaan dhalli namaa diriirsu amala isaa fi jireenya

isaa kan bocu ta'a jechuu dha. Haa ta'u malee, dhalli namaa naannoo

isaarra kan inni baratu seera fiiziksiidhaan gochaa fi gocha deebiin

sammuu isaa dammaqaatti fayyadamuudhaani. Kanaafuu, uumamaan

dandeettii wantoota naannoo isaa irraa baratu filachuu fi hiika itti

kennuu, akkasumas fooyyessuu qaba jechuu dha. Kana jechuunis, dhalli

namaa caasaan siyaasaa akka fedhetti kan isa naannessu otoo hin taane,

sammuu dammaqaa caasaalee siyaasaa hiikuu fi micciiru qaba jechuu

dha. Kunis yaanni libiraalizimii ijaarsa dhaabbilee qofa irratti rarra'e

fagoo akka nu hin deemsisne nutti agarsiisa.

Dhalli namaa wantoota hedduu irratti kallaaqqiiwwan ajaa'iba ta'aniin

dhufee godoo qaroomina amma keessa jirutti haa argamuyyuu malee,

fedhiiwwan dhala namaa ammas qixa sirrii ta'een deebii argachaa hin

jiran. Ammas dhalli namaa beelaan harca'aa jira. Ammas hanqina

wal'aansaa fi qorichaan gidiramaa jira. Ammas wal-ajjeesuu kan hin

dhiisnee fi jireenyi isaa adamoo al-kallattii irratti kan hundaa'e dha.

Qaroominni dhala namaa maaliif buburree ta'e? Fedhiin isa tokkoo gaaf

guutamu fedhiin isa kaanii akkamitti agabuu bula? Jabduuwwan

qaroominaa ammana baay'atan gidduutti gidiraa fi siqiqiin, duutii fi

madaa'uun, imimaanii fi boo'ichi akkamitti hanga kana baay'achuun

taateewwan guyyaa guyyaa addunyaa kanaa ta'an?

Hayyoonni hedduun garaagarummaa qaroominaa yookiin sadarkaa

misoomaa dhala namaa gidduu jiru qabeenya uumamaa, dandeettii

hoggansaa, amala mootummaa, aadaa, dandeettii dhaabbilee,

quunnamtii idil-addunyaa fi gita-bittaa waliin sababa hedduu

kaa'aniyyuu, akka ka'umsaatti garaagarummaan qaroominaa kun

uumama dhala namaa ilaalchisee mormii biraa kan kaasisu dha.

Ilaalchi 'dhalli namaa uumama na ga'ee hin beekne, ofittoo, morkataa fi

lola jaalatu dha' jedhu gama tokkoon, ilaalchi 'dhalli namaa bu'uuruma

irraayyuu gaarii, tumsaa fi nama biraaf uumama yaadu dha, jedhummoo

gama biraatiin ajandaa mormii uumaniiru.

Waraana addunyaa tokkoffaa booda, hayyoonni xiin-lubbuu fi

hayyoonni adeemsa jijjiirama suutaa dhiibbaa fi shororkaa'uu

waraanichi isaan irraan ga'erraa ka'uudhaan yaada dhalli namaa

balaafamaa fi gara-jabeessa jedhu fida n. Dhalli namaa bineensota biraa

dursee qaroomuu kan danda'es sababa gara-jabummaa cimaadhaan

naannoo isaa to'annaa ofii jala oolchaa dhufeefi jedhu. Yaadni obboroo

waraana addunyaa tokkoffaatti jalqabame kun yeroo waraanni

addunyaa lammaffaa irra caalaatti jabaatee qalbii namoota hedduu

bituu danda'e. Addunyaarratti kallattiin siyaasaa komuniizimii gaafa

babal'achaa dhufu, qalbiin hayyootaa uumama wal-tumsaa fi

gaarummaa dhala namaarratti xiyyeeffachaa dhufe.

Wal-morkii irra wal-tumsuun akka amala uumamaa dhala namaa ta'etti

lakkaa'uun ni jalqabame. Hayyoonni komuniizimii qeeqa n immoo yaada

komuniizimiin amalli dhala namaa uumamaan ofittoo fi wal-morkaa

ta'uusaa dagate jechuudhaan yaada qeeqaa kaasuu jalqaban.

Yerooodhaan booda fudhatamni yaada libiraalizimii yommuu bal'achaa

dhufu uumamni dhala namaa na ga'ee hin beekne, ofittoo fi morkataa

dha ilaalchi jedhu fudhatama argachaa dhufe. Rakkoo guddaan

adeemsa dhalli namaa uumamaan akkkanaa fi akkas jedhee murteessuu

kun kan ilaalcha siyaasaarraa waraabame ta'uusaati. Ta'uun kan irra ture

garuu faallaa kanaati. Uumama dhala namaa ilaalchisuudhaan ilaalcha

qabnu sammuu bilisaatiin erga madaalleen booda otoo ilaalcha siyaasaa

keenya qopheeffannee irra caalaa sirrii taana turre. Farda gaarii dura

waan keenyeef yaadi waliigalaa uumama dhala namaarratti kenninu

adeemsa ilaalcha siyaasaa keenya akka ittiin filatamu taasisnu dha.

Uumamni dhala namaa gaarrummaafis, hammeenyaafis, wal-morkiifis,

wal-tumsuufis, ofittummaafis, namaaf yaaduufis, wal-loluufis,

nageenyummaafis, banaa kan ta'ee fi kallattii kamiin iyyuu dagaaguuf

carraa kan qabu dha malee maxxana tokko kan dhaabatu miti. Dhalli

namaa abbaa sammuu cimaati. Sammuu isaa cimaa kana gaarummaafis

hammeenyaafis dhimma itti ba'uu ni danda'a. Gaarummaaf yoo dhimma

itti ba'e akka namoota gaarummaa isaaniitiin maqaansaanii

kaafamuutti; hammeenyaaf yoo itti fayyadame immoo akka namoota

maqaan isaanii waan hamaan ka'uutti fudhatamuu danda'a.

Ilaalcha ida'amuutiin, dhalli namaa wal-morkiis ta'e wal-tumsuu, lolaafis

ta'e nageenyaaf filannoo inni taasisu harka isaarra jira. Humnaa fi