Datasets:

thorirhrafn

/

domar_data_split

like 0

Mál nr. 81/2003

Frávísun frá héraðsdómi að hluta Laun Hlutafé Skuldajöfnuður

K krafði P um greiðslu launa o.fl. P krafðist sýknu á grundvelli gagnkröfu til skuldajöfnuðar. Af gögnum málsins varð ekki annað ráðið en að K stæði í skuld við P umfram þá fjárhæð sem hann krafðist greiðslu á. Var P því sýknað af þessari kröfu K. Kröfu K um að viðurkenndur yrði með dómi 25% eignarhlutur hans í P var vísað frá dómi vegna ágalla á reifun málsins að því leyti. Athugasemdir voru gerðar við réttargæslustefnu og meðferð hennar fyrir héraðsdómi.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Guðrún Erlendsdóttir, Ingibjörg Benediktsdóttir og Ólafur Börkur Þorvaldsson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 3. mars 2003. Hann krefst þess að stefndi verði dæmdur til að greiða sér 442.570 krónur með vöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 1. mars 1999 til 1. júlí 2001, en samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001 frá þeim degi til greiðsludags. Áfrýjandi krefst þess einnig að viðurkenndur verði með dómi eignarréttur hans á 25% í stefnda, að nafnverði 250.000 krónur. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst aðallega staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar úr hendi áfrýjanda fyrir Hæstarétti. Áfrýjandi hefur stefnt Ómari Friðþjófssyni, Guðmundi Antonssyni, Friðriki Má Bergsveinssyni og Friðþjófi Friðþjófssyni til réttargæslu fyrir Hæstarétti. Stefndi hefur fallist á niðurstöðu héraðsdóms um að áfrýjandi hafi ekki fengið greiddar frá honum 442.570 krónur í laun, lífeyrissjóðsgreiðslur og orlof. Sýknukrafa stefnda byggist á gagnkröfu til skuldajöfnuðar, annars vegar vegna framlags hans til Lífeyrissjóðs verslunarmanna, sem hann greiddi í þágu áfrýjanda, og hins vegar vegna úttekta áfrýjanda hjá stefnda, samtals að fjárhæð 1.433.763 krónur. Til stuðnings fullyrðingum sínum hefur stefndi meðal annars lagt fram yfirlit um úttektir áfrýjanda hjá stefnda og fylgiskjöl úr bókhaldi. Áfrýjandi hefur mótmælt framlögðu yfirliti og gert athugasemdir við sum fylgiskjölin, en þau eru flest ófullkomin og ekki kvittuð af áfrýjanda um móttöku þeirra greiðslna sem þau kveða á um. Helga Erlingsdóttir, fyrrverandi bókari hjá stefnda, hefur útskýrt nokkuð fyrir dómi framlögð bókhaldsgögn. Fram kom hjá henni að áfrýjandi hafi haft leyfi til að taka fé úr peningakassa í starfstöð stefnda. Venjan hafi verið sú að áfrýjandi hafi ekki kvittað fyrir móttöku á þessum peningaúttektum, en sett í staðinn miða með upplýsingum um úttektirnar svo að uppgjör hvers dags stemmdi. Áfrýjandi hefur viðurkennt að sum þessara gagna séu vegna greiðslna stefnda til sín, meðal annars vegna fyrirframgreiddra launa, sem hafi átt að færast til hans um hver mánaðamót. Framlagðir launaseðlar áfrýjanda styðja þó ekki fullyrðingar hans í þessu efni. Jafnframt er fram komið að áfrýjandi hafði óskað eftir því að skuld hans yrði bókfærð sem viðbótarlaun honum til handa. Auk framanritaðs eru einnig í gögnum málsins kvittanir áfrýjanda fyrir móttöku sumra af þessum greiðslum. Af því sem að framan er rakið verður ekki annað ráðið en að áfrýjandi hafi staðið í skuld við stefnda umfram þær 442.570 krónur sem hann krefst greiðslu á. Að þessu virtu er staðfest niðurstaða héraðsdóms um sýknu stefnda af kröfu áfrýjanda um greiðslu þessarar fjárhæðar. Eins og fram kemur í hinum áfrýjaða dómi má rekja upphaf hins stefnda félags til þess að Solarumboðið hf. var stofnað árið 1988, en eigendur þess munu meðal annarra hafa verið tveir réttargæslustefndu, bræðurnir Ómar og Friðþjófur. Hlutafé félagsins var 1.000.000 krónur. Er ágreiningslaust að á þessum tíma var áfrýjandi ekki meðal hluthafa í félaginu. Á árinu 1994 var nafni félagsins breytt í Parket og gólf hf., síðar Parket og gólf ehf. Málatilbúnaður áfrýjanda er misvísandi hvað varðar kröfu um að viðurkenndur verði 25% eignarhlutur hans í stefnda. Í héraðsdómsstefnu kemur fram að hann hafi vorið 1994 ákveðið að ganga til samstarfs við réttargæslustefnda Ómar ,,um stofnun hlutafélagsins“, en félagið ,,væri orðið formlega skráð þann 1. júlí 1994“. Þrátt fyrir framanritað segir í stefnunni að félagið hafi ekki verið stofnað þá heldur á árinu 1988 og hafi á þessum tíma því einungis átt sér stað nafnbreyting í þá veru sem að framan er rakið. Áfrýjandi kveðst hafa átt 25% af hlutafé í stefnda, eða ,,að nafnverði kr. 250.000“, sem hann hafi að megninu til greitt á árinu 1994 og að hluta ,,í nafni móður sinnar“, en heldur því jafnframt fram að hann hafi ,,í upphafi“ verið eigandi 25% hlutafjár. Samkvæmt framanrituðu virðist áfrýjandi þó miða þar við 1. júlí 1994 er nafnbreyting áti sér stað. Raunar vekur áfrýjandi í greinargerð sinni til Hæstaréttar sérstaka athygli á því „að allt frá stofnun félagsins er hlutafé félagsins kr.1.000.000...“. Verður málatilbúnaður áfrýjanda samkvæmt framanrituðu helst skilinn svo að eignarhlutföll í stefnda hafi breyst á árinu 1994, en ekki hafi þá komið til hlutafjáraukningar í félaginu, og tilgreinir áfrýjandi sérstaklega þá sem hafi átt hlutafé ásamt sér. Þrátt fyrir það hefur áfrýjandi ekki stefnt þeim í sérstöku máli, heldur beint kröfu sinni að stefnda án þess að gera glögglega grein fyrir viðskiptum þeirra í milli. Að því virtu sem að framan greinir eru þvílíkir ágallar á reifun málsins að vísa verður þessari kröfu áfrýjanda frá héraðsdómi. Það athugast að áfrýjandi hefur kosið að stefna „öllum upphaflegum/þekktum hluthöfum“ í stefnda til réttargæslu, þannig að þeim verði gert að sæta því að eignarhlutur stefnanda í félaginu verði staðfestur. Er í hinum áfrýjaða dómi fjallað efnislega um þessa kröfu áfrýjanda á hendur þeim og þeir sýknaðir af henni, á mismunandi forsendum. Þeir sem stefnt er til réttargæslu geta hins vegar ekki orðið bundnir af dómi í málinu á þann veg sem dómkrafa áfrýjanda hljóðar á um. Slík kröfugerð á hendur réttargæslustefndu og meðferð hennar í hinum áfrýjaða dómi er því í andstöðu við ákvæði 21. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Áfrýjandi skal greiða stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti sem verður ákveðinn í einu lagi, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Kröfu áfrýjanda, Kristjáns Sveins Kristjánssonar, á hendur stefnda, Parketi og gólfi ehf., um viðurkenningu á hlutafjáreign hans í stefnda, er vísað frá héraðsdómi. Stefndi er sýkn af kröfu áfrýjanda um greiðslu launaskuldar. Áfrýjandi greiði stefnda samtals 400.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 4. desember 2002. Mál þetta, sem dómtekið var 8. nóvember s.l., er höfðað með stefnu birtri 5.-8. desember 2001. Stefnandi er Kristján Sveinn Kristjánsson, kt. 050353-5679, Suðurbraut 5, Kópavogi. Stefndi er Parket og gólf ehf., kt. 510888-1469, Ármúla 23, Reykjavík. Réttargæslustefndu eru Ómar Friðþjófsson, kt. 021051-2929, Logafold 32, Reykjavík, Guðmundur Antonsson, kt. 110243-0069, Háulind 9, Kópavogi, Friðrik Már Bergsveinsson, kt. 240762-2699, Logafold 111, Reykjavík og Friðþjófur Friðþjófsson, kt. 251159-2899, Kársnesbraut 78, Kópavogi. Dómkröfur stefnanda eru þær að hið stefnda félag verði dæmt til að greiða stefnanda vangreidd laun og orlof samtals að fjárhæð kr. 442.570 ásamt vöxtum skv. III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 1. mars 1999 til 1. júlí 2001, en skv. III. kafla laga um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001 frá þeim degi til greiðsludags. Þá eru þær kröfur gerðar á hendur hinu stefnda félagi og réttargæslustefndu að þeim verði gert að þola staðfestingu eignarréttar stefnanda á 25% eignarhlut í áðurgreindu félagi að nafnverði kr. 250.000. Þá er krafist málskostnaðar að mati dómsins. Dómkröfur hins stefnda félags eru þær aðallega að það verði sýknað af öllum kröfum stefnanda en til vara að það verði sýknað af öllum kröfum stefnanda og að viðurkenndur verði skuldajöfnuður við launa- og orlofskröfu stefnanda. Þá er krafist málskostnaðar úr hendi stefnanda að mati dómsins. Réttargæslustefndu gera þær kröfur að þeir verði sýknaðir af öllum kröfum stefnanda og þeim verði dæmdur málskostnaður úr hendi hans að mati dómsins. Málavextir. Upphaf hins stefnda félags má rekja til þess þegar fyrirtækið Solarumboðið var stofnað hér á landi árið 1988. Eigendur þess voru meðal annarra réttargæslustefndu Ómar og Friðþjófur, en þeir eru bræður. Nokkrar breytingar urðu á hlutafjáreign félagsins og árið 1993 var svo komið að réttargæslustefndi Ómar og kona hans áttu 94% hlut í félaginu en Friðþjófur 6%. Á hluthafafundi í félaginu 1. júlí 1994 var samþykkt að breyta nafni félagsins í Parket og gólf hf. og var sú breyting tilkynnt til Hlutafélagaskrár samdægurs. Í stjórn félagsins voru áðurgreindir hluthafar þess. Stefnandi segist hafa hafið störf árið 1989 hjá Parketgólfi hf., sem þá hafi m.a. verið í eigu réttargæslustefnda Ómars. Það fyrirtæki mun hafa sameinast fyrirtækinu Víði Finnbogasyni og hlotið nafnið Teppaland-Parketgólf hf. Mun stefnandi hafa haldið áfram störfum hjá hinu sameinaða fyrirtæki. Stefnandi mun hafa sagt upp störfum hjá fyrirtækinu í byrjun árs 1994 og skömmu síðar mun réttargæslustefnda Ómari einnig hafa verið sagt upp störfum. Mun réttargæslustefndi Ómar þá hafa hafið undirbúning að nýjum rekstri hins stefnda félags og tók félagið á leigu húsnæði að Vegmúla 2 hér í borg í ágúst 1994. Stefnandi hóf þá störf hjá hinu stefnda félagi og heldur stefnandi því fram að svo hafi samist milli hans og réttargæslustefnda Ómars að Ómar ætti 50% hlut, stefnandi 25%, réttargæslustefndi Guðmundur 17%, réttargæslustefndi Friðrik Már 5% og réttargæslustefndi Friðþjófur 3%. Réttargæslustefndi Ómar heldur því hins vegar fram að stefnandi hafi aldrei orðið hluthafi í félaginu. Stefnandi hafi verið úrskurðaður gjaldþrota 12. júlí 1994 og mun skiptameðferð á búi hans hafa lokið 19. desember 1997. Engar eignir munu hafa fundist í búinu og var skiptum lokið með vísan til 155. gr. laga nr. 21/1991 án þess að greiðsla fengist upp í lýstar kröfur. Stefndu halda því fram að stefnandi hafi látið í ljós áhuga sinn á því að verða síðar hluthafi í félaginu þegar hagur hans vænkaðist. Hafi verið auðsótt mál að stefna að því að selja stefnanda aukningarhlut í félaginu. Hafi þó legið ljóst fyrir að hugsanleg kaup stefnanda yrðu að bíða þar til fjárhagsstaða hans yrði með þeim hætti að honum væri það mögulegt. Stefnandi heldur því hins vegar fram að hann hafi verið búinn að greiða kr. 900.000 í peningum í nafni móður sinnar þegar verslun hins stefnda félags opnaði í Vegmúlanum. Þá hafi hann lagt félaginu til tæki og búnað að verðmæti kr. 180.000. Hafi þar verið um að ræða tölvubúnað, sög, fræsara, hjólsög, borvélar og fleiri smáverkfæri. Hafi hann því greitt kr. 1.080.000 af kr. 1.750.000, en eftirstöðvarnar hafi hann átt að greiða síðar, m.a. með vinnuframlagi vegna yfirvinnu. Stefndu halda því hins vegar fram að formleg ákvörðun um hlutafjáraukningu hafi aldrei verið tekin, en það hafi verið forsenda fyrir aukningunni að nýir hluthafar greiddu fyrir hlut sinn með reiðufé og hafi aldrei verið rætt um að unnt væri að greiða fyrir hlutaféð með öðrum hætti. Stefndu halda því fram að rangt sé að stefnandi hafi greitt upp í hlut sinn í félaginu í nafni móður sinnar, Þórunnar Maggýjar Guðmundsdóttur. Hafi hún lagt umrædda fjárhæð sem lán til félagsins og hafi það verið bókfært sem skuld við hana í bókhaldi þess. Stefnandi hafi aldrei fengið þessa fjárkröfu móður sinnar framselda til sín og hafi félagið endurgreitt henni umrætt lán með vöxtum og verðbótum, samtals með kr. 1.412.614 þann 28. júní 1999. Fram kemur í bréfi lögmanns Þórunnar til hins stefnda félags dagsettu 18. júní 1999 að honum hafi verið falið að innheimta 900.000 króna lán sem hún hafi veitt félaginu árið 1994 í gegnum (svo) son sinn sem starfað hafi hjá félaginu. Sjái hún enga ástæðu til að láta fjármuni sína standa inni í félaginu eftir að sonur hennar hafi verið hrakinn frá störfum þar. Þá segja stefndu að þau tæki sem stefnandi segist hafa lagt félaginu til hafi hann tekið með sér þegar hann hætti störfum hjá því í nóvember 1998. Samkvæmt gögnum málsins var haldinn hluthafafundur í hinu stefnda félagi 15. desember 1995 og samþykktu hluthafar samþykktir hins stefnda félags. Stefnandi ritar undir samþykktir þessar sem hluthafi. Þá hafa verið lagðir fram ársreikningar hins stefnda félags árin 1995 og 1996 og í skýrslu stjórnar er tíundað hverjir eigi yfir 10% af hlutafé og kemur fram að stefnandi átti 25%, réttargæslustefndi Guðmundur 17% og réttargæslustefndi Ómar 50%. Í ársreikningi 1997 er slíka tilgreiningu hins vegar ekki að finna en stefnandi ritar undir skýrslu stjórnar sem stjórnarmaður. Í árshlutareikningi 30. júní 1998 er stefnanda hins vegar hvergi getið. Samkvæmt vottorði úr hlutafélagaskrá dagsettu 8. október 1998 eru réttargæslustefndu Guðmundur, Friðþjófur og Ómar í stjórn félagsins. Stefnandi skýrði svo frá fyrir dómi að hann hefði alltaf staðið í þeirri trú að hann væri hluthafi í félaginu. Hann kvaðst hins vegar ekki hafa skýrt skiptastjóra í þrotabúi sínu frá hlutafjáreign sinni. Stefnandi segist hafa orðið þess áskynja sumarið 1997, á fundi hluthafa með lögfræðingi hins stefnda félags, að ekki væri búið að ganga formlega frá hlutafjármálunum og skildist stefnanda að endurskoðandi félagsins ætti í vissum erfiðleikum með að skrá 50% hlut réttargæslustefnda Ómars þar sem hann hefði ekki lagt fjármuni til félagsins. Stefndu lýsa atvikum á hinn bóginn svo að eftir að gjaldþrotaskiptum á búi stefnanda hafi lokið í lok ársins 1997 hafi félagið enn reynt að auka hlutafé félagsins í samræmi við óskir og áhuga aðila. Hafi lögmaður félagsins útbúið uppkast að fundargerð í janúar 1998 þar sem fram hafi komið hvert gengi aukningarhluta yrði, hvernig aukningin skiptist, greiðslur í reiðufé, skiptingu hlutafjár eftir aukningu og hlutaskrá ef af aukningu yrði. Hafi verið lögð á það áhersla að þeir sem hefðu áhuga á kaupa hluti í aukningunni yrðu að vera búnir að greiða fyrir þá með reiðufé áður en hluthafafundur yrði haldinn. Hafi lögmaðurinn sérstaklega tekið fram að ekki væri heimilt að greiða fyrir aukninguna með víxlum, skuldabréfum eða öðrum verðmætum. Ekki hafi komið til þess að hluthafafundur yrði haldinn í þessu skyni og sumarið 1998 hafi stefnandi komið á skrifstofu lögmannsins og tjáð honum að hann væri ekki reiðubúinn að taka þátt í aukningunni að svo stöddu. Á þessum tíma mun hafa verið kominn upp trúnaðarbrestur milli stefnanda og réttargæslustefnda Ómars og á fundi með lögmanni félagsins 17. nóvember 1998 var stefnanda sagt upp störfum hjá félaginu og var uppsögnin ítrekuð með bréfi dagsettu 30. nóvember sama ár. Lét stefnandi þegar af störfum og með bréfi dagsettu 15. desember sama ár óskaði lögmaður stefnanda þess við stjórnarformann hins stefnda félags að boðað yrði til formlegs hluthafafundar í félaginu, m.a. til þess að ræða tillögu stefnanda um að fram færi sérstök rannsókn með vísan til 72. gr. laga nr. 138/1994. Hið stefnda félag hafnaði þessari málaleitan stefnanda með bréfi dagsettu 29. desember sama ár með þeim rökum að stefnandi væri ekki og hefði aldrei orðið hluthafi í félaginu. Stefnandi leitaði þá til viðskiptaráðuneytisins með beiðni um rannsókn samkvæmt áðurgreindri lagagrein en ráðuneytið synjaði endanlega erindi stefnanda 30. október 1999. Stefndu halda því fram að stefnandi hafi á starfstíma sínum hjá hinu stefnda félagi fengið fyrirframgreidd laun eða lán langt umfram laun hans og hafi skuldum hans aldrei verið að fullu skuldajafnað við útborguð laun hans. Hafi skuld stefnanda í lok ársins 1996 numið samtals kr. 359.868, kr. 715.096 í árslok 1996, kr. 927.880 í árslok 1997 og við starfslok stefnanda hafi skuld hans við hið stefnda félag af þessum sökum numið kr. 1.433.763. Hafi lögmanni félagsins verið falið að ganga til fjárhagslegs uppgjörs við stefnanda, en þrátt fyrir ítrekuð tilmæli hafi ekki tekist að fá stefnanda til að ganga til uppgjörs. Hafi stefnandi á fundi með lögmanninum 15. febrúar 1999 óskað eftir því að skuld hans yrði bókfærð sem viðbótarlaun hans, en skömmu áður en hann hætti störfum hafi hann lýst yfir óánægju með launakjör sín. Hið stefnda félag féllst ekki á þessa ósk stefnanda og með bréfi dagsettu 19. mars sama ár var skorað á stefnanda að greiða skuld sína að fullu innan 10 daga frá dagsetningu bréfsins. Stefnandi mun ekki hafa gert upp umrædda skuld. Hið stefnda félag segist einnig hafa þurft að greiða til Lífeyrissjóðs verslunarmanna vangreidd iðgjöld vegna stefnanda frá 1. júlí 1996 til desembermánaðar 1998, samtals kr. 739.460. Þar af hafi verið ógreitt 4% framlag stefnanda til sjóðsins, samtals kr. 294.024 að meðtöldum dráttarvöxtum. Hefur stefnandi verið krafinn um greiðslu á þessari fjárhæð en ekki sinnt þeirri áskorun. Málsástæður og lagarök. Stefnandi reisir dómkröfur sínar á því að samkomulag hafi verið gert milli allra hluthafa við stofnun hins stefnda félags að eignarhlutur stefnanda skyldi vera 25%. Þá hafi stefnandi jafnframt gert samkomulag við réttargæslustefnda Ómar um að stefnandi afsalaði sér allri yfirvinnu gegn 25% eignarhlut í fyrirtækinu. Stefnandi byggir á því að fyrir liggi lögfull sönnun um eignarhlut stefnanda þar sem hann undirriti samþykktir félagsins sem hluthafi og í ársreikningum félagsins fyrir árin 1995 og 1996 sé staðfest að hann sé eigandi 25% hlutar í félaginu. Þá áriti stefnandi ársreikninga félagsins fyrir árið 1997. Stefnandi beinir þessari dómkröfu sinni að félaginu sem og réttargæslustefndu sem öllum upphaflegum/þekktum hluthöfum, en réttargæslustefndu þurfi að sæta því að 25% eignarhlutur stefnanda verði staðfestur. Þá byggir stefnandi fjárkröfur sínar á hið stefnda félag á því að stefnandi hafi ekki fengið greidd laun fyrir febrúarmánuð 1999, kr. 207.000 auk 6% lífeyrissjóðsgjalds kr. 12.420, eða samtals kr. 219.420. Þá telur stefnandi sig eiga inni orlof frá maí 1998 til febrúar 1999, samtals kr. 223.150 (219.420 x 10,17% x 10 mán.). Samtals nemur fjárkrafa stefnanda því kr. 442.570. Stefnandi byggir á reglum kröfuréttar um efndir loforða og samninga, sbr. lög nr. 7/1936 og lög nr. 39/1922. Dráttarvaxtakröfur eru studdar við reglur III. kafla vaxtalaga og kröfur um málskostnað við 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991. Réttargæslustefndu Guðmundur og Friðrik Már reisa sýknukröfu sína á því að þeir hafi aldrei orðið hluthafar í hinu stefnda félagi og beri því að sýkna þá á grundvelli aðildarskorts, sbr. 2. mgr. 16. gr. laga nr. 91/1991. Réttargæslustefndi Friðrik Már skýrði svo frá fyrir dómi að hann væri ekki hluthafi í félaginu. Hann kannaðist við að það hafi staðið til og hafi hann greitt kr. 50.000 í því skyni en fengið þær endurgreiddar, sennilega sumarið 1994. Réttargæslustefndi Guðmundur skýrði svo frá fyrir dómi að hann væri nú hluthafi í félaginu en dregist hefði að ganga frá því þar sem á því stóð að stefnandi gæti gengið frá hlutafjáreign sinni. Aðrir stefndu reisa sýknukröfur sínar á því að stefnandi hafi aldrei orðið hluthafi í hinu stefnda félagi. Hann hafi aldrei greitt fyrir hlutafé, hvorki fyrir hlutafjáraukningu né aðra hluti. Enginn samningur liggi fyrir um kaup stefnanda í hinu stefnda félagi. Stefndu kannast við að til hafi staðið að stefnandi ásamt öðrum festi kaup á auknum hlut í félaginu en á því hafi strandað sökum þess að bú hans hafi verið tekið til gjaldþrotaskipta. Leiði ákvæði laga til þess að á þeim tíma geti stefnandi ekki hafa átt hlut í félaginu eða öðrum hlutafélögum þar sem hlutur hans hefði í því tilviki runnið í þrotabúið og komið til skipta. Bú stefnanda hafi reynst eignalaust en í því hafi falist að stefnandi hafi engar eignir átt, þ.m.t. hlutabréf. Stefndu byggja á því að samkvæmt tilkynningu til Hlutafélagaskrár í júlí 1994 hafi verið tilkynnt um alla hluthafa félagsins og samkvæmt því hafi réttargæslustefndi Ómar og kona hans átt 94% hlut og réttargæslustefndi Friðþjófur 6%. Hafi engin breyting orðið á þeirri skráningu á þeim tíma sem hér skipti máli. Þá hafi formleg ákvörðun um aukningu hlutafjár í hinu stefnda félagi aldrei verið tekin og hafi hlutaféð því verið óbreytt frá upphafi stofnunar félagsins kr. 1.000.000. Stefndu hafna því að stefnandi hafi lagt félaginu til tæki og tól sem meta skyldi sem greiðslu fyrir aukningarhluti í félaginu. Þá mótmæla stefndu því að svo hafi um samist að meta ætti yfirvinnu stefnanda sem greiðslu fyrir hlutafé. Stefnandi hafi verið starfsmaður félagsins og byggja stefndu á því að ekki verði séð af vinnuframlagi hans að hann teldi sig eiga hagsmuni undir vexti félagsins eða hag þess. Hafi fjarvistir stefnanda verið tíðar og mikill tíma og orka hans farið í að sinna ýmsum persónulegum málefnum. Stefndu segja það rangt að stefnandi hafi greitt upp í hlut sinn með greiðslum í nafni móður sinnar. Hafi móðir stefnanda lagt kr. 900.000 sem lán til félagsins og það lán hafi hún fengið endurgreitt eftir að stefnanda var sagt upp störfum hjá félaginu. Stefndu byggja á því að tilgreining á hluthöfum í skýrslum stjórnar sem fylgdu ársreikningum félagsins fyrir árin 1995 og 1996 hafi verið röng, enda ekki í samræmi við hlutaskrá félagsins. Hafi endurskoðanda félagsins verið kunnugt um vilja þess til þess að auka hlutaféð og hafi honum verið tilkynnt að til stæði að tilteknir aðilar keyptu aukningarhluti í ákveðnum hlutföllum. Hafi endurskoðandanum verið fullkunnugt um þessar fyrirætlanir og jafnframt að af þessu hafi aldrei orðið. Hafi þeim aðilum sem til stóð að keyptu aukningarhluti verið boðið að sitja fundi félagsins og samþykkja nýjar samþykktir þess, ársreikninga, skýrslur o.fl. í því skyni að auðvelda þeim aðgang að félaginu og gera þeim stöðu þess ljósa. Hins vegar hafi öllum verið ljóst að ekki gæti orðið af hlutafjáraukningunni fyrr en greitt hefði verið í reiðufé fyrir þá hluti sem þeir hefðu hug á. Hafi hlutafjáraukningunni verið frestað ár eftir ár af ástæðum er vörðuðu stefnanda, en hann hefði ítrekað lýst því yfir að hann gæti ekki greitt fyrir hlut sinn. Hafi nýr endurskoðandi félagsins fellt niður fyrri ranga tilgreiningu í skýrslum stjórnar frá 1998, en stefnandi hafi þá tekið þátt í fundum félagsins og ritað athugasemdalaust undir þá skýrslu þrátt fyrir að eldri tilgreining um eignarhlut hans í félaginu hafi verið felld niður, enda hafi honum verið fullkunnugt um að hann hafi aldrei verið eigandi hlutar í félaginu. Stefndu byggja á að samkvæmt skráningum Hlutafélagaskrár hafi hlutaféð verið óbreytt frá stofnun félagsins eða kr. 1.000.000. Í ársreikningum séu hvorki færð hlutafjárloforð né hlutafjáraukningar og engar tilkynningar hafi verið sendar um aukningu hlutafjár eða breytingar á eigendum þess. Hið stefnda félag byggir á því að viðurkenna eigi til skuldajöfnuðar skuld stefnanda samkvæmt viðskiptareikningi hans vegna láns eða fyrirframgreiddra launa. Hafi stefnandi ekki mótmælt þessari skuld sinni við félagið en því hafi verið hafnað að skuldin yrði bókfærð sem viðbótarlaun honum til handa eða afturvirk launahækkun. Þá byggir félagið á því að jafnframt beri að skuldajafna greiðslu félagsins í framlagi stefnanda í lífeyrissjóð, en stefnandi hafi ekki mótmælt þeirri endurkröfu. Hið stefnda félag hafnar kröfu stefnanda um greiðslu launa fyrir febrúarmánuð, þar sem hann hafi þá verið kominn í vinnu hjá öðrum vinnuveitanda. Þá hafnar félagið kröfu stefnanda um orlof þar sem hann hafi tekið út áunnið orlof sitt með frídögum á starfstíma sínum. Verði fallist fjárkröfur stefnanda krefst hið stefnda félag þess að fjárkröfum hans verði skuldajafnað við framangreindar skuldir stefnanda við hið stefnda félag með vísan til 1. mgr. 28. gr. laga nr. 91/1991. Stefndu vísa til laga nr. 138/1994, einkum III., IV. og V. kafla, laga nr. 21/1991, laga og reglna vinnuréttar svo og almennra reglna samninga- og kröfuréttar. Skuldajafnaðarkrafa er reist á almennum reglum samninga- og kröfuréttar, reglum vinnuréttar svo og ákvæðum laga nr. 91/1991. Málskostnaðarkrafa er reist á XXI. kafla laga nr. 91/1991, einkum 1. mgr. 130. gr. Réttargæslustefndu vísa um málskostnaðarkröfu til 21. gr. og XXI. kafla laga nr. 91/1991. Niðurstaða. Í máli þessu krefur stefnandi hið stefnda félag um vangoldin laun fyrir febrúarmánuð 1999 og orlof frá maí 1998 til febrúar 1999. Þá gerir stefnandi þá kröfu að öllum stefndu verði gert að þola staðfestingu eignarréttar stefnanda á 25% hlut í hinu stefnda félagi. Ekki er um það deilt í málinu að hið stefnda félag hefur ekki staðið stefnanda skil á launum og orlofi fyrir það tímabil er mál þetta snýst um. Hefur stefndi borið því við að stefnandi hafi verið farinn að vinna fyrir annan vinnuveitanda í febrúarmánuði 1999 og þá hafi hann tekið allt sitt orlof út með frídögum á starfstíma sínum. Verði ekki á þessar málsástæður stefnda fallist gerir stefndi kröfu um að fjárkröfum stefnanda verði skuldajafnað við skuldir hans við stefnda. Af hálfu stefnanda er því haldið fram að hann hafi hafið störf hjá öðrum 1. mars 1999. Þessi staðhæfing stefnanda hefur ekki verið hrakin og þarf hið stefnda félag því að standa stefnanda skil á launum sínum eins og krafist er. Þá hefur af hálfu stefnda ekki verið sýnt fram á að stefnandi hafi tekið orlof sitt út í frídögum eins og haldið er fram. Verður því fallist á að stefnandi eigi fjárkröfu á hið stefnda félag og þar sem ekki er ágreiningur um útreikning stefnanda á kröfu sinni þarf stefndi að standa stefnanda skil á kr. 442.570. Kemur þá til skoðunar hvort heimilt sé að skuldajafna kröfum hins stefnda félags við framangreinda kröfu stefnanda. Telja verður nægilega upplýst að gagnkröfur stefnda lúti annars vegar að framlagi stefnanda í lífeyrissjóð sem stefndi greiddi til Lífeyrissjóðs verslunarmanna í þágu hans, kr. 294.024 og hins vegar að fyrirframgreiddum launum stefnanda sem hann hefur ekki staðið stefnda skil á, eða kr. 1.433.763. Hefur stefndi hafnað þeirri ósk stefnanda að þessi skuld verði bókfærð sem viðbótarlaun honum til handa. Verður því að teljast óumdeilt að stefnandi standi í skuld við stefnda að þessu leyti. Kemur þá til skoðunar hvort ákvæði 1. gr. laga nr. 28/1930 um greiðslu verkkaups standi því í vegi að skuldajöfnuði verði beitt. Það ákvæði hefur í dómaframkvæmd verið túlkað svo að skuldajöfnuður sé heimill standi krafan í slíkum tengslum við vinnuréttarsamband aðila að telja verði skuldajöfnuð eðlilegan. Kröfur þær sem stefndi hefur uppi til skuldajafnaðar lúta annars vegar að langmestu leyti að fyrirframgreiddum launum og hins vegar að lögbundnu framlagi stefnanda til lífeyrissjóðs. Þar sem hér er um samrættar kröfur að ræða sem tengjast beinlínins launagreiðslum til stefnanda þykja framangreind ákvæði laga nr. 28/1930 ekki girða fyrir að skuldajöfnuði verði beitt. Þar sem gagnkröfur hins stefnda félags sem hér ná fram að ganga eru hærri en krafa stefnanda verður að sýkna stefnda af fjárkröfum stefnanda. Réttargæslustefndu Guðmundur og Friðrik Már byggja sýknukröfu sína á þeirri málsástæðu að þeir hafi aldrei orðið hluthafar í hinu stefnda félagi og beri því að sýkna þá á grundvelli aðildarskorts, sbr. 2. mgr. 16. gr. laga nr. 91/1991. Samkvæmt gögnum málsins voru hluthafar hins stefnda félags samkvæmt hlutaskrá við nafnbreytingu 1. júlí 1994, og þann tíma sem hér skiptir máli, réttargæslustefndu Ómar og Friðþjófur og eiginkona Ómars. Ekki hefur verið sýnt fram á að réttargæslustefndu Guðmundur og Friðrik hafi orðið hluthafar í félaginu. Eru þeir því ekki réttir aðilar til varnar þeirri kröfu stefnanda að staðfestur verði eignarréttur hans að 25% eignarhlut í félaginu. Verða þeir því sýknaðir af kröfum stefnanda í málinu. Krafa stefnanda á hendur öðrum stefndu um að viðurkenndur verði eignarréttur hans að 25% hlut í hinu stefnda félagi er á því byggð að samkomulag hafi verið gert milli allra hluthafa við stofnun hins stefnda félags að eignarhlutur stefnanda skyldi vera 25%. Þá hafi stefnandi jafnframt gert samkomulag við réttargæslustefnda Ómar um að stefnandi afsalaði sér allri yfirvinnu gegn 25% eignarhlut í fyrirtækinu. Stefnandi byggir á því að hann undirriti samþykktir félagsins sem hluthafi og í ársreikningum félagsins fyrir árin 1995 og 1996 sé staðfest að hann sé eigandi 25% hlutar í félaginu. Þá áriti stefnandi ársreikninga félagsins fyrir árið 1997. Samkvæmt gögnum málsins hefur stefnandi aldrei verið á hlutaskrá félagsins og þá hafa að mati dómsins ekki verið lögð fram fullnægjandi gögn sem sýna fram á að stefnandi hafi greitt hlutafé til félagsins eins og hann heldur fram. Fram hefur komið að 900.000 króna greiðsla í nafni móður stefnanda, sem stefnandi heldur fram að hafi í raun verið greiðsla á hlutafé í hans þágu, var endurgreidd henni sumarið 1999 og kom fram í kröfubréfi hennar að um lán til félagsins hafi verið að ræða. Þá er ljóst að stefnandi var undir gjaldþrotaskiptum frá 12. júlí 1994 til 19. desember 1997 og hefur verið upplýst að stefnandi taldi umdeildan 25% eignarhluta sinn ekki til eignar sinnar. Hefur komið fram að fyrirhugaðri hlutafjáraukningu hafi ítrekað verið frestað vegna fjárhagsvandræða stefnanda. Benda má á að ákvæði 4. mgr. 3. gr. laga nr. 138/1994 girða fyrir að stefnandi hafi getað talist meðal stofnenda félagsins meðan hann var undir gjaldþrotaskiptum. Þá hefur stefnandi að mati dómsins ekki sýnt fram á að hann hafi greitt hlut sinn með vinnuframlagi eða með öðrum hætti, en samkvæmt 3. mgr. 5. gr. sömu laga skal greiðsla hlutar með öðrum verðmætum en reiðufé hafa fjárhagslegt gildi. Greiðslan má ekki felast í skyldu til að vinna verk eða veita þjónustu. Að mati dómsins leiðir tilgreining endurskoðanda í ársreikningum á hluthöfum, sem er í ósamræmi við formlega skráningu hluta í einkahlutafélagi, ekki til þess að stefnandi teljist hafa eignast hlut í hinu stefnda félagi með þeim hætti sem boðið er í lögum nr. 138/1994. Með hliðsjón af framansögðu og þar sem stefndi hefur ekki sýnt fram á að hann hafi greitt fyrir umdeildan eignarhluta sinn ber að sýkna stefndu af kröfu stefnanda að þessu leyti. Eftir atvikum þykir rétt að málskostnaður falli niður. Hjörtur O. Aðalsteinsson, héraðsdómari kvað upp dóminn. DÓMSORÐ: Stefndi, Parket og gólf ehf. og réttargæslustefndu Ómar Friðþjófsson, Guðmundur Antonsson, Friðrik Már Bergsveinsson og Friðþjófur Friðþjófsson, skulu vera sýknir af öllum kröfum stefnanda í máli þessu. Málskostnaður fellur niður.

Mál nr. 718/2016

Lögvarðir hagsmunir Viðurkenningarkrafa Félagafrelsi Stjórnarskrá Frávísun frá héraðsdómi

Á aðalfundi V var samþykktum A breytt og fólu breytingarnar meðal annars í sér að allir félagsmenn í V gátu eftir þær tekið þátt í kosningu um breytingar á samþykktum A en ekki aðeins vélstjóramenntaðir félagsmenn eins og áður hafði verið. Var markmiði sjóðsins breytt samhliða þessu þannig að styrkir sem veittir væru til rannsókna tækju til vinnuumhverfis og aðbúnaðar allra félagsmanna V og námsefnis og kennsluaðferða í námi þeirra en ekki aðeins vélstjóramenntaðra. H, sem var vélstjóri og félagsmaður í V, höfðaði mál á hendur V og A og krafðist þess aðallega að viðurkennt yrði að á aðalfundinum hefði engin gild breyting verið gerð á samþykktum A, en til vara að allar ákvarðanir fundarins um breytingar á samþykktum A yrðu ógiltar. Í dómi Hæstaréttar kom fram að heimild til að krefjast viðurkenningardóms væri samkvæmt 2. mgr. 25. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála háð því skilyrði að stefnandi hefði sjálfur lögvarða hagsmuni af því að skorið yrði úr um tilvist eða efni viðkomandi réttinda eða réttarsambands. Til þess að sýnt væri fram á að þessu skilyrði væri fullnægt væri óhjákvæmilegt að stefnandi bæri skýrlega fyrir sig málsástæður um að lögvarðir hagsmunir væru fyrir hendi. Talið var að í stefnu til héraðsdóms hefði H ekki gert viðhlítandi grein fyrir þessu heldur kæmi þar einungis fram að hann, sem félagsmaður í V, ætti ekki að þurfa að þola að samþykktir A væru brotnar og starfsemi sjóðsins breytt með fyrrgreindum hætti. Þá var ekki talið að aðild að félagi leiddi sjálfkrafa til þess að lögvarðir hagsmunir félagsmanns væru ávallt taldir vera fyrir hendi vegna sérhverrar ákvarðanatöku á vettvangi þess. Slíkt þyrfti sem endranær að meta sjálfstætt hverju sinni á grundvelli einstaklegra, beinna og lögvarinna hagsmuna viðkomandi félagsmanns. Hefði H ekki sýnt fram á slíka lögvarða hagsmuni til að fá leyst úr aðalkröfu sinni. Af því leiddi hann hefði ekki heldur lögvarða hagsmuni að fá efnisdóm um varakröfu sína. Var málinu því vísað frá héraðsdómi.

DómurHæstaréttar.Mál þetta dæmahæstaréttardómararnir Helgi I. Jónsson, Benedikt Bogason og Karl Axelsson.Aðaláfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar 20. október 2016 að fengnuáfrýjunarleyfi. Þeir krefjast þess aðallega að málinu verði vísað fráhéraðsdómi, en til vara að þeir verði sýknaðir af kröfum gagnáfrýjanda. Í báðumtilvikum krefjast þeir málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.Gagnáfrýjandi áfrýjaði héraðsdómi fyrir sitt leyti 4. janúar 2017. Hannkrefst þess aðallega að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur, en til vara aðallar ákvarðanir aðalfundar aðaláfrýjandans VM Félags vélstjóra ogmálmtæknimanna 26. mars 2011 um breytingar á samþykktum aðaláfrýjandans Akksstyrktar- og menningarsjóðs VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna verði ógiltar.Þá krefst hann þess aðallega að málskostnaður í héraði skuli vera 1.460.620krónur, en til vara að hann verði hækkaður frá því sem dæmt var í héraði. Lokskrefst hann málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Eins og nánar er rakið í héraðsdómi var samþykktum aðaláfrýjandans Akksstyrktar- og menningarsjóðs VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna breytt áaðalfundi aðaláfrýjandans VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna 26. mars 2011.Fólu breytingarnar meðal annars í sér að allir félagsmenn í síðarnefndafélaginu gátu eftir þær tekið þátt í kosningu um breytingar á samþykktumsjóðsins, sbr. 7. grein þeirra, en ekki aðeins vélstjóramenntaðir félagsmenneins og verið hafði. Samþykktunum, sem upphaflega voru settar 7. október 2006,hafði áður verið breytt í tvígang á aðalfundum aðaláfrýjandans VM Félagsvélstjóra og málmtæknimanna 24. mars 2007 og 17. apríl 2009.Samhliða framangreindri breytingu á 7. grein á fundinum 26. mars 2011var markmiði sjóðsins samkvæmt samþykktunum breytt. Í grein 3.1 þeirra sagðieftir breytinguna að sjóðnum væri ætlað að styrkja rannsóknir á vinnuumhverfiog aðbúnaði félagsmanna aðaláfrýjandans VM Félags vélstjóra og málmtæknimannaog námsefni og kennsluaðferðum í námi félagsmanna þess. Áður hafði verið gertráð fyrir að styrkir væru veittir til rannsókna sem tækju einungis til vinnuumhverfisog aðbúnaðar vélstjóra og vélfræðinga og námsefnis og kennsluaðferða ívélstjóranámi. Þá var óbreytt það ákvæði í sömu grein að sjóðurinn veittistyrki til brautryðjendastarfs, þróunarstarfs, menningar og lista. Jafnframtsagði í grein 3.2 samþykktanna að til þess að sjóðurinn gæti náð megintilgangisínum væri stjórn hans heimilt að eiga samstarf við aðra aðila og gera í þvískyni samkomulag um samstarf við aðra um ákveðin verkefni. Var sjóðnum, hvorkifyrir né eftir umræddar breytingar, ætlað að veita styrki til einstakrafélagsmanna innan vébanda aðaláfrýjandans VM Félags vélstjóra og máltæknimanna.Aðalkrafa gagnáfrýjanda, sem er vélstjóri ogfélagsmaður í aðaláfrýjandanum VM Félagi vélstjóra og málmtæknimanna, er aðviðurkennt verði að á fyrrgreindum aðalfundi hafi engin gild breyting veriðgerð á samþykktum aðaláfrýjandans Akks styrktar- og menningarsjóðs VM Félagsvélstjóra og málmtæknimanna. Reisir hann kröfu sína meðal annars á því að ekkihafi verið réttilega staðið að boðun til fundarins og að við atkvæðagreiðslu áhonum hafi ekki verið gengið úr skugga um að aðeins vélstjóramenntaðirfélagsmenn fengju að kjósa um breytingarnar eins og áskilið var samkvæmt grein7.1 í eldri samþykktum sjóðsinsfrá 17. apríl 2009. Var aðalkrafa gagnáfrýjanda tekin til greina með hinumáfrýjaða dómi. Heimild til aðkrefjast viðurkenningardóms er samkvæmt 2. mgr. 25. gr. laga nr. 91/1991 ummeðferð einkamála háð því skilyrði að stefnandi hafi sjálfur lögvarða hagsmuniaf því að skorið verði úr um tilvist eða efni viðkomandi réttinda eðaréttarsambands. Til þess að sýnt verði að þessu skilyrði sé fullnægt fyrirhöfðun máls er óhjákvæmilegt að stefnandi beri skýrlega fyrir sig málsástæðurum að lögvarðir hagsmunir af nánar tilgreindum ástæðum séu fyrir hendi. Ístefnu til héraðsdóms gerði gagnáfrýjandi ekki viðhlítandi grein fyrir þessuheldur kemur þar einungis fram að hann eigi, sem félagsmaður í aðaláfrýjandanumVM Félagi vélstjóra og máltæknimanna og vélstjóri, ekki að þurfa aðþola að samþykktir sjóðsins hafi verið brotnar og starfsemi hans breytt meðþeim hætti sem gert var á aðalfundinum 26. mars 2011. Við flutning málsinsfyrir Hæstarétti var síðan af hans hálfu vísað sérstaklega til þess að það leiðimeðal annars af fyrirmælum 1. mgr. 74. gr. stjórnarskrárinnar um rétt manna tilþess að stofna félög að félagsaðild hafi jafnan í för með sér að lögvarðirhagsmunir félagsmanns teljist vera fyrir hendi vegna ákvarðanatöku á vettvangiþess. Hvað sem líður fyrirmælum tilvitnaðrar stjórnarskrárgreinar leiðir aðildað félagi ekki sjálfkrafa til þess að lögvarðir hagsmunir félagsmanns séuávallt taldir vera fyrir hendi vegna sérhverrar ákvarðanatöku á vettvangi þess.Slíkt þarf sem endranær að meta sjálfstætt hverju sinni á grundvellieinstaklegra, beinna og lögvarinna hagsmuna viðkomandi félagsmanns.Gagnáfrýjandi hefur ekki sýnt fram á slíka lögvarða hagsmuni til að fá leyst úraðalkröfu sinni. Af þessu leiðir jafnframt að gagnáfrýjandi hefur ekki heldur lögvarðahagsmuni að fá efnisdóm um varakröfu sína um að ógiltar verði allar breytingarsem gerðar voru á samþykktum aðaláfrýjandans Akks styrktar- ogmenningarsjóðs VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna á umræddum aðalfundi. Verður málinu því vísað fráhéraðsdómi. Samkvæmt 2. mgr. 130. gr., sbr. 166.gr., laga nr. 91/1991 verður gagnáfrýjanda gert að greiða aðaláfrýjendummálskostnað sem ákveðinn verður í einu lagi á báðum dómstigum eins og ídómsorði greinir.Dómsorð:Máli þessu er vísað frá héraðsdómi.Gagnáfrýjandi, Helgi Laxdal Magnússon, greiði aðaláfrýjendum,VM Félagi vélstjóra og málmtæknimanna og Akki styrktar- og menningarsjóði VMFélags vélstjóra og málmtæknimanna, sameiginlega samtals 1.500.000 krónur ímálskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur7. júní 2016. Þetta mál, sem vartekið til dóms 12. apríl 2016, er höfðað af Helga Laxdal Magnús­syni, kt. [...],Hrauntungu 60, Kópavogi, á hendur VM, félagi vél­stjóra og málm­tækni­manna, kt.530169-5299, og sjóðnum Akki, kt. 410207-0870, báðum með skráð aðsetur að Stór­höfða25, Reykja­vík. Stefnandikrefst þess aðallega að viðurkennt verði að á aðalfundi stefnda, VM, félags vél­stjóraog málmtæknimanna, 26. mars 2011 hafi engin gild breyting verið gerð á lögumstefnda Akks, styrktar- og menningarsjóðs vélstjóra og vél­fræð­inga. Tilvara krefst stefnandi þess að allar ákvarðanir aðalfundarins um breytingar ásam­þykktum Akks verði ógiltar. Hannkrefst málskostnaðar að skaðlausu. Stefndukrefjast sýknu af öllum dómkröfum stefnanda. Þeirkrefjast einnig málskostnaðar úr hendi hans.Málsatvik Ágreiningurþessa máls varðar það hvort löglega hafi verið staðið að breyt­ingum ásamþykktum sjóðsins Akks á aðalfundi VM, félags vélstjóra- og málm­tækn­imanna2011. Með breytingunum var orðunum „vélstjóra og vélfræðinga“, „vél­stjóra­náms“,„vél­stjórnarmenntaðir menn“ í samþykktunum skipt út fyrir „VM-Félags vél­stjóraog málm­tækni­manna“ og „félagsmanna VM“. Þýðing þessara breytinga er sú aðheiti sjóðs­ins er breytt, rannsóknir sem sjóðurinn styrkir eru ekki bundnarvið vinnu­um­hverfi og nám vélstjóra heldur taka þær til vinnuumhverfis og námsallra félags­manna VM. Breyt­ing­unum fylgir jafnframt að allir félagsmenn í VMgeta orðið stjórn­ar­menn í sjóðnum en ekki ein­vörð­ungu vélstjórnarmenntaðirmenn eins og áður var. Síð­ast en ekki síst geta allir félags­menn í VM tekiðþátt í að breyta samþykktum sjóðs­ins en ekki ein­vörð­ungu vél­stjórn­ar­menntaðirmenn. Víðaí fram lögðum skjölum er notað orðið lög fyrir samþykktir sem félags­menn hafasett. Þar eð grundvöllur reglnanna er samþykki þeirra félagsmanna sem settu þærverður orðið samþykktir notað hér nema þegar vitnað er beint til texta skjal­anna.Þetta á bæði við um samþykktir sjóðsins Akks og samþykkir félagsins VM. Forsagasjóðsins Akks er sameining tveggja stéttarfélaga; Vélstjórafélags Íslands(VSFÍ) og Félags járniðnaðarmanna (FJ). Umræður um hana hófust árið 2005 og ífebrúar 2006 undirrituðu fyrirsvarmenn stéttar­félaganna samning um sam­ein­inguþeirra. Í honum var gert ráð fyrir því að við sameininguna rynnu þau saman ínýtt félag og eignir þeirra og skuldir yrðu eign hins nýja félags. Ráð­gert varað fjár­hags­leg sam­ein­ing yrði 1. janúar 2007 og allir félagsmenn beggjafélag­anna yrðu sjálfkrafa félags­menn í hinu nýja félagi, VM, félagi vélstjóraog málm­tækni­manna. Vélstjórafélagiðátti stofnbréf í Sparisjóði vél­stjóra (SPV) sem ekki voru talin mjög mikilsvirði. Þegar átti að selja þau vegna sameiningarinnar kom í ljós að mark­aðs­virðiþeirra var um 185.000.000 kr. Hefði þessi fjárhæð gengið inn í sam­ein­ing­unaóskil­yrt hefði hlutur FJ að sögn stefnanda verið 433.000.000 kr. en VSFÍ635.000.000 kr. eða um 47% hærri. Aðsögn stefnanda, sem þá var formaður Vélstjórafélags Íslands, höfðu margirfélagar VSFÍ sam­band við hann þegar eign félagsins í SPV spurð­ist út og sögðuhonum að þeir myndu greiða atkvæði gegn sameiningunni ætti hún að renna inn ísam­einað félag. Stefn­andi hafi einnig rætt við fjölmarga félags­menn um landallt til þess að inna þá eftir afstöðu þeirra til fyrirhugaðrar sam­ein­ingarfélag­anna. Það sjónar­mið hafi verið ráð­andi að gengi þessi fjárhæð inn í sam­eig­in­legtfélag væru líkur til þess að sam­ein­ingin yrði felld. Þá hafi sú hugmyndvaknað að stofna sjóð sem í rynnu þeir fjár­munir sem VSFÍ átti í stofnbréfum íSPV. Í ársskýrslu VSFÍ fyrir árið 2006 segir:Laugardaginn 7. október var á félagsfundi íVélstjórafélagi Íslands samþykkt að stofna Styrktar- og menningarsjóð vélstjóraog vélfræðinga. Markmið og verkefni sjóðsins er að styrkja rannsóknir og annaðsem kemur vélstjórum og vélfræðingum til góða við nám og störf, til lands ogsjávar. Aðsögn stefnanda var lögð áhersla á að sjóðurinn bæri nafn vél­stjóra og vél­fræð­ingatil þess að hvetja félagsmenn VSFÍ til að samþykkja sam­ein­ing­una. VitniðSævar Örn Kristjánsson, sem sat með stefnanda í sameiningarnefndinni fyrir höndvélstjórafélagsins, bar fyrir dómi að einungis fámennur hópur, sem hafi veriðnátengdur starfsemi félagsins, hafi vitað af því að virði stofnbréfanna hefðiauk­ist svona mikið. Hinn almenni félagsmaður úti á landi hafi ekki vitað afþví og af þeim sökum hafi þessir fjármunir ekki getað haft neina þýðingu fyrirþað hvort félagsmenn VSFÍ sam­þykktu sameininguna eða ekki. Ísamþykktum sjóðsins í grein 4.1 segir að stjórnina skipi þrír menn og skuliþeir vera vél­stjóra­menntaðir að frátöldum formanni. Samkvæmt grein 3.1 ermarkmið sjóðs­ins meðal ann­ars að styrkja rannsóknir á vinnuumhverfi, aðbúnaðiog náms- og kennslu­efni vél­stjórn­ar­náms. Það er jafn­framt verk­efnisjóðsins að styrkja braut­ryðj­enda- og þróunarstarf, menningu og listir. Ígrein 7.1 segir að breytingar á samþykktum sjóðsins öðlist ekki gildi nema þærhafi hlotið sam­þykki meirihluta vélstjórnarmenntaðra manna á aðalfundi Vél­stjóra­félagsÍslands. Stefnandi tekur fram að með „vélstjórnarmenntuðum mönnum“ sé átt viðvél­stjóra og vélfræðinga en ekki þá sem hafi minni menntun í vélstjórn. Eftirstofnun sjóðsins Akks var kosið um sameininguna innan VSFÍ og FJ. Atkvæði félluþannig: StéttarfélagÁ kjörskráAtkvæði greiddHlutf. félagsm.Samþykkir, Já%Mótfallnir, Nei%Auð / ógild%VSFÍ64872544,0%39053,8%31643,6%92,6%FJ28749538,5%44990,7%367,3%02,0% Stefnanditelur kosninguna sýna að meiri tregða hafi verið meðal vélstjórnenda til aðganga til sameiningarinnar og hefði hún aldrei verið samþykkt án stofnunarsjóðs­ins. Upprunalegustéttarfélögin tvö voru lögð niður og sam­ein­uð­ust í VM, félag vél­stjóra ogmálmtæknimanna sem var stofnað 14. október 2006 að viku liðinni frá stofnunsjóðsins Akks. Fyrirtækjaskráríkisskattstjóra voru afhentar samþykktir (lög) VM 24. október 2006. Samkvæmtsamþykktunum, eins og þær birtast nú á heimasíðu VM, var þeim breytt 29. apríl2016. Hér er gengið út frá því að samþykktirnar, eins og þær voru afhentarríkisskattstjóra, hafi gilt í apríl 2011. Þar segir meðal annars:4. gr.FélagsaðildFélagið er opið öllum sem lokið hafa viðurkennduvélstjóranámi, iðnnámi í málm- og vél­tækni­greinum, veiðarfæragerð, báta- ogskipasmíði svo og námsmönnum og öðrum þeim sem starfa í greinunum.Félagsmenn geta einnig orðið þeir sem vinna aðmálefnum félagsins og aðrir sem stjórn metur hæfa hverju sinni.5. gr. FélagsmennFullgildir félagar eru þeir einirsem hafa sótt um inngöngu í félagið og greitt hafa félags­gjald. Þeir semgreiða til félagsins en óska ekki eftir inngöngu í félagið teljast aukafélagar.Auka­félagar hafa sömu réttindi ogfullgildir félagar að undanskildum atkvæðisrétti og kjör­gengi. Aukafélagi færsérstaklega auðkennt félagsskírteini sem veitir honum takmörkuð félags­réttindi.6. gr. InngangaUmsækjendur um félagsaðild óska aðildar meðskriflegri inntökubeiðni. Stjórn félagsins er þó heimilt að hafa annan háttinná eftir atvikum.Umsóknir sem uppfylla kröfur félagsins um inntökueru staðfestar af félaginu. Leiki vafi á hvort umsækjandi uppfylli kröfurnartekur stjórn félagsins umsóknina fyrir.Þegar umsækjandi hefur verið tekinn inn í félagiðer hann bundinn af lögum þess og sam­þykktum. Hann fær félagsskírteini semveitir honum full félagsréttindi og aðgang að fundum félagsins.29. gr.AðalfundirAðalfundur félagsins er haldinn fyrir lok apríl árhvert og skal hann boðaður með minnst viku fyrirvara með auglýsingum í blaðifélagsins, dagblaði og útvarpi. Aðalfundur hefur æðsta vald í málefnumfélagsins. Á aðalfundi eru eftirfarandi mál tekin fyrir:.Skýrsla stjórnar2.Reikningar félagsins og sjóða3.Ákvörðun um löggilta endurskoðendur4.Lagabreytingar og reglugerðir5.Lýst eftir kjöri stjórnar6.Kjör í stjórnir sjóða7.Kjör í fulltrúaráð8.Önnur mál.....Fundarstjóri kannar hvort fundur sé rétt boðaður,sér til þess að fundurinn fari skipulega fram og lögum og samþykktum félagsinssé fylgt. Viðsameininguna færðist Akkur, styrktar- og menningarsjóður vélstjóra og vél­fræð­ingaundir hið nýja stéttarfélag. Allt að einu var ekki hægt að breyta sam­þykktumsjóðs­ins nema með samþykki meirihluta vélstjórnarmenntaðra manna og tveir afþremur stjórnarmönnum sjóðsins skyldu vera vélstjórnarmenntaðir. Starfsreglurfyrir Styrktar- og menningarsjóð vél­stjóra og vélfræðinga voru settar 4.janúar 2007. Fyrstiaðalfundur hins sameinaða stéttarfélags var haldinn 24. mars 2007. Á honum varlögð til sú breyting á grein 7.1 að í stað þess að segja að kosning um breyt­inguá samþykktunum færi fram á aðalfundi Vélstjóra­félags Íslands stæði að kosn­inginfæri fram á aðalfundi VM, Félags vélstjóra og málmtæknimanna, enda hafði vél­stjóra­félagiðverið lagt niður. Þegarkjósa átti um þessa breytingu á aðalfundinum 2007 kom fram fyrir­spurn um skil­grein­inguá hug­tak­inu „vél­stjóra­menntaðir menn“, sbr. grein 7.1 í samþykktum sjóðs­ins.Fund­ar­stjóri gerði fundar­mönnum grein fyrir því að einungis vél­stjóra­mennt­aðirmenn hefðu rétt til að greiða atkvæði. Breyt­ing­arnar voru bornar undiratkvæði og sam­kvæmt fundargerð voru þær sam­þykktar án athuga­semda við þaðhvernig kosn­ingin fór fram. Enginskrá mun vera haldin yfir það á fundum hverjir fundarmanna séu vél­stjóra­mennt­aðir.Í samþykktum félagsins eru ekki heldur ákvæði um sérstaka aðferð til að sannahverjir séu vélstjórar eða vél­fræð­ingar á aðalfundum, sem hafa einir atkvæð­is­réttvið atkvæða­greiðslu samkvæmt grein 7.1. Stefndubenda á að á aðalfundi 2007 og síðar hafi því verið treyst á að fundar­mennsegðu satt og rétt til um menntun sína. Þáverandi formaður félags­ins, stefn­and­innHelgi Lax­dal, hafi setið fund­inn og ekki gert athugasemdir við þetta fyrir­komu­lagatkvæða­greiðsl­unnar frekar en aðrir fundarmenn. Stefnandibar að sú breyting sem gerð var á samþykktum sjóðsins 2007 hafi hvorki veriðþess eðlis að hún haggaði réttarstöðu þeirra sem máttu kjósa um breyt­ingar ásamþykktum sjóðsins, né hafi hún haft áhrif á markmið sjóðsins eða hverjir sætuí stjórn hans. Aðsögn stefndu voru vegna sameiningar Vélstjórafélags Íslands og Félags járn­iðnað­ar­mannasamþykktar á aðalfundi VM 17. apríl 2009 margháttaðar tillögur stjórnar Akks aðbreytingum á samþykktum Akks. Ásama hátt og á aðalfundi stefnda VM árið 2007 hafi fundarstjóri tjáð fundar­mönnumað einungis vélstjóramenntaðir menn hefðu rétt til að greiða atkvæði um breyt­ingará samþykktum sjóðsins. Þessa er þó ekki getið í fundargerð aðalfundarins. Breyt­ingarnarvoru bornar undir atkvæði og sam­þykktar. Ekki var til skrá til þess að stað­reynamætti hverjir fundar­manna væru vél­stjóra­mennt­aðir. Í samþykktum félags­insvoru þá ekki heldur ákvæði um sér­staka aðferð við atkvæða­greiðslu sam­kvæmtgrein 7.1 í samþykktum Akks til að sanna hverjir væru vél­stjórar eða vél­fræð­ingará fundum, þegar taka ætti fyrir breytingar á samþykktum sjóðsins. Áþessum aðalfundi 2009 hafi því verið treyst, eins og á aðal­fundi félagsins2007, að fund­ar­menn segðu satt og rétt til um það, hvort þeir væruvélstjóralærðir og hefðu þar af leiðandi kosningarrétt. Fyrrverandi for­maðurstefnda VM, stefnandi, sat fund­inn og gerði engar athuga­semdir við þettafyrirkomulag atkvæða­greiðsl­unnar frekar en aðrir fundar­menn. StjórnVM sendi stjórn Akks bréf 5. febrúar 2011. Í því segir:Á fundi stjórnar VM-Félags vélstjóra ogmálmtæknimanna hinn 27. janúar 2011, kom fram til­laga um að beina því tilstjórnar Akks að hún komi með tillögu á næsta aðalfundi VM um að nafni sjóðsinsverði breytt. Tillagan er um að nafni sjóðsins verði breytt í Akkur-Styrktar-og menningar­sjóður VM. Tillagan var samþykkt í stjórn VM-Félags vélstjóra ogmálm­tækni­manna. Stjórn VM beinir því þeim óskum til stjórnar Akksað hún taki það til skoðunar að nafni sjóðs­ins verði breytt í Akkur-Styrktar-og menningarsjóður VM, með þeim breyt­ingum sem því fylgja á lögum sjóðsins. StjórnAkks svaraði því með bréfi 14. mars 2011 og þar segir meðal annars:Í lögum Styrktar- og menningarsjóðs vélstjóra ogvélfræðinga segir að breytingar á sam­þykktum sjóðsins öðlist ekki gildi nemaþær hafi hlotið samþykki meirihluta vél­stjórnar­mennt­aðra manna á aðalfundiVM-Félags vélstjóra og málmtæknimanna. Að öðru leyti gera lögin ekki frekarigrein fyrir því með hvaða hætti breytingar á lögum eða samþykktum sjóðs­insskuli bera að. Í ljósi þess svo og með hliðsjón af þeim efnislegu breytingumsem stjórn VM leggur til að gerðar verði á lögum sjóðsins, en þær munu ekkihafa áhrif á starf­semi sjóðsins verði þær samþykktar á aðalfundi VM, þá taldistjórn Akks ekki ástæðu til að gefa umsögn um þessar breytingartillögurstjórnar VM. ÍFréttablaðinu 19. mars 2011 var auglýst að aðalfundur VM yrði haldinn 26. mars2011 og tilkynnt svohljóðandi dagskrá: Skýrsla stjórnar um starfsemi félagsinsReikningar félagsins og sjóðaUmræður um skýrslu og reikningaKjör endurskoðendaReglugerða- og lagabreytingarÁkvörðun stjórnarlaunaKjör í nefndir og stjórnir sjóðaÖnnur mál Engintillaga að breytingum samþykktum (lögum eða reglugerðum) fylgdi fund­ar­boði.Fyrir fund­inum lágu tvær tillögur um breytingu á ýmsum greinum sam­þykktastefnda Akks. Ann­ars vegar sú tillaga stjórnar stefnda VM að í stað orðanna„vél­stjórar og vél­fræð­ingar“, sem ekki hafði áður verið breytt eftirsamrunann, kæmu orðin „félags­menn VM“, m.a í grein 7.1, sem hér er helstaumfjöllunarefnið. Til þess að breytt yrði sam­þykktum sjóðs­ins þyrfti meiri­hlutafélagsmanna VM á aðalfundi félags­ins í stað meiri­hluta vél­stjórn­ar­mennt­aðramanna. Aðsögn stefndu var tilgangur stjórnar VM sá að þetta eina mál, sem ekki var orðiðsameiginlegt með öllum félagsmönnum VM, yrði það í stað þess að vera eyrna­merkthluta félagsmanna hins sameinaða félags. Í greinargerð með til­lög­unni komfram að með breytingu á reglugerð nr. 175/2008 um vél­stjórn­ar­rétt­indi áfiski­skipum, varð­skipum og öðrum skipum myndu vélvirkjar, sem teljist tilmálm­tækni­manna, fá rétt­indi til vélstjórnar með því að taka sveinspróf, enþeir séu félags­menn stefnda VM. Stjórn VM taldi þetta styðja þá breytingu semhún lagði til að yrði gerð á sam­þykktum sjóðs­ins. Fyrirfundinum lá einnig skrifleg tillaga stefnanda og Páls Magnús­sonar um breyt­inguá samþykktum stefnda Akks en hún hafði verið kynnt og rædd á stjórn­ar­fundistefnda VM 18. mars 2011. Tillagan gerði ráð fyrir því, að grein 7.1 yrðióbreytt en yrði að grein 7.2. Inn kæmi ný málsgrein, sem yrði grein 7.1, ogmælti fyrir um frest til að skila inn tillögum til breytinga á samþykktum sjóðs­ins.Í annan stað var lögð til sú breyting að ein­göngu vélstjórar og vélfræðingarmættu leggja til breyt­ingar á sam­þykktum sjóðsins, en ekki sá hlutifélagsmanna VM sem ekki mátti kjósa um breyt­ingar á samþykktum sjóðsins. Aðsögn stefnanda var ástæða tillögu hans og Páls bréfið, sem stjórn VM hafði sentstjórn sjóðsins Akks í febrúar 2011, þar sem stjórn félagsins óskaði eftir þvíað stjórn sjóðsins legði til á aðalfundi að sjóðurinn yrði jafnt fyrir vél­stjórnar­mennt­aðamenn og aðra félags­menn hins sameinaða félags. Á aðalfundinum 2011 var tillaga stjórnarinnar borinfyrst upp. Vitnið Sævar Örn Kristjánsson kvaðst hafa borið tillöguna fram ogkynnt hana. Stefnandiáréttar að ekki sé vitað hvort einhverjir útvaldir hafi vitað af tillögu aðbreytingum á samþykktum á meðan öðrum var ekki um það kunnugt. Með til­lögustjórnar VM um breytingar „á nafni og lögum Akks“ fylgdu nýjar sam­þykktir(lög). Að sögn stefnanda var hvergi vakin athygli á þeirri grund­vall­ar­breyt­inguí grein 7.1 að í stað þess að vélstjórar einir gætu greitt atkvæði um mál­efnisjóðs­ins gætu allir félags­menn VM gert það. Í greinargerð með tillögu sinnihafi stjórn VM getið þess að breyt­ing á nafni sjóðsins væri eðlileg íframhaldi af sameiningu hinna tveggja stétt­ar­félaga. Stjórnin hafi hins vegarekki getið þess að sjóður­inn hafi gagn­gert verið stofn­aður vegna sam­ein­ing­ar­innarog til þess að af henni yrði. Í grein­ar­gerðinni sé einnig gefið í skyn að meðbreytingu á reglugerð nr. 175/2008 um vél­stjóra­réttindi á fiski­skipum munivélstjórum fjölga verulega. Þetta sé ekki rétt því ekki hafi staðið til aðfjölga í hópi þeirra sem 1. mgr. 6. gr. laga nr. 30/2007 tók til. Atkvæðivoru greidd um tillögu stjórnar VM á sama hátt og gert var á aðal­fund­unum2007 og 2009. Að sögn stefndu var á sama hátt og á þeim aðalfundum áréttaðsérstaklega við fund­ar­menn, að ein­göngu vél­stjórar og vélfræðingar hefðurétt til að kjósa um til­lög­una í sam­ræmi við þágild­andi samþykktir Akks.Síðan var tillaga stjórn­ar­innar borin undir atkvæði og sam­þykkt með 26 atkvæðumgegn 12, en fundar­menn á þessum aðal­fundi voru alls 65. Sam­kvæmt því tóku 38fundarmenn þátt í atkvæða­greiðslunni en 27 ekki. Aðmati stjórnar VM gekk tillaga stefn­anda og Páls skemmra en tillaga stjórn­ar­innarog því kom hún ekki til atkvæða. Samkvæmt fundargerð voru engar athuga­semdirgerðar á þessum aðalfundi við fram­kvæmd atkvæða­greiðsl­unnar frekar en áður áaðalfundum félagsins 2007 og 2009. VitniðBragi Ragnarsson vélfræðingur sótti fundinn 2011. Hann bar að hann og fleirihefðu verið ósáttir við að keyra skyldi þessa breytingu í gegn enda hafi ekkiverið getið um hana í fundarboðinu. Hann hafi stigið í ræðustól í það minnstatvisvar og óskað eftir því að atkvæðagreiðslu um tillögu stjórnarinnar yrðifrestað. Hann hafi jafn­framt óskað eftir því að þeir sem greiddu atkvæðisönnuðu á sér deili þannig að það væri ótvírætt að einungis vélstjórar ogvélfræðingar greiddu atkvæði. Það hefði verið ákvörðun félagsmanna ívélstjórafélaginu að stofna sjóðinn. Ef til stæði að gera hann sameiginleganöllum félagsmönnum VM ættu þeir sem stóðu að stofnun hans að ákveða það en ekkihvaða fundarmaður sem væri enda ætti það að vera þannig sam­kvæmt sam­þykktumsjóðsins. Fundarstjóri hafi hins vegar fall­ist á hvoruga beiðni hans en brýntfyrir fundarmönnum að einungis vél­fræð­ingar og vélstjórar mættu kjósa. Vitniðkvaðst hafa séð að fleiri en vélstjórar og vél­fræð­ingar kysu um tillögustjórnar­innar. Bragikvaðst hvorki hafa sótt aðalfundinn 2007 né fundinn 2009 og hafi hann af þeimsökum ekki gert athugasemd við þessa aðferð við kosningu um breytingu á sam­þykktumAkks á þeim fundum. VitniðGylfi Ingvarsson var fundarstjóri á aðalfundi VM 2011. Hann bar að í upp­hafifundar hefði verið gengið úr skugga um að fundurinn væri lögmætur. Fyrir fund­inumhafi legið tvær tillögur um breytingu á samþykktum Akks. Þar eð önnur þeirrahafi verið víðtækari hafi hún verið afgreidd fyrst. Hann hafi áréttað viðfundar­menn að eingöngu fyrrverandi félags­menn vélstjórafélagsins mættu kjósaeins og venja hefði verið á þeim aðalfundum félags­ins þar sem kjósa hafi áttum breytingar á sam­þykktum Akks. Stjórnin hafi treyst á dreng­skap hinnafundarmannanna að þeir kysu ekki. Atkvæðagreiðslan hafi farið þannig fram oghafi ekki verið gerðar neinar athuga­semdir við hana. Þá hafi verið greint frániður­stöðu kosninganna. Þar eð tillaga stjórn­ar­innar hafi verið sam­þykkthafi hin tillagan fallið niður. Ekki hafi verið gerðar athuga­semdir við að sútil­laga yrði ekki sér­staklega borin undir atkvæði. Ífundargerð sem var rituð nokkru eftir fundinn kemur ekki fram að athuga­semdirhafi verið gerðar við atkvæða­greiðsl­una. Fundargerðin er undirrituð af sjömanna stjórn VM en ekki fundarritara. Eftirþennan aðalfund kveðst stefnandi hafa haft samband við ýmsa félags­menn semlétu í ljós óánægju sína. Sumir þeirra hafi talið stjórn VM hafa beitt blekk­ingummeð því að hafa ekki tilkynnt fyrir fram hvað stæði til og láta tillögustjórnar stefnda VM ekki fylgja dagskrá fundarins. Jafnframt hafi verið fariðmeð rangt mál við gerð og kynn­ingu tillögunnar. Að fundi og ritun fundar­gerðarhafi verið staðið þannig að ekki hafi verið ljóst hvernig atkvæði hefðu falliðog hverjir greiddu atkvæði og hvort þeir upp­fylltu skilyrði til að greiðaatkvæði. VitniðBragi ritaði stjórn stefnda VM bréf 26. apríl 2011, mán­uði eftir fund­inn.Hann óskaði upplýsinga um það hversu margir félagsmenn VM sátu fundinn, hversumargir þeirra höfðu atkvæðisrétt um lögbundin málefni Akks sam­kvæmt grein 7.1í sam­þykktum sjóðsins, og hvort fundarstjóri hafi haft undir höndum upp­lýs­ingarum hverjir og hve margir fundarmanna hafi haft atkvæðisrétt um lög­bundinmálefni Akks því sú aðferð sem var notuð við atkvæðagreiðsluna á aðal­fund­inumhafi alls ekki tryggt að aðrir en þeir sem höfðu atkvæðisrétt tækju ekki þátt íatkvæða­greiðslunni. Í bréf­inu lagði hann til að breytingin á samþykktum Akkssem kosið var um á aðal­fund­inum kæmi ekki til framkvæmda fyrr enatkvæðagreiðslan hefði verið end­ur­tekin á næsta aðalfundi. Stjórnstefnda VM svar­aði honum fjórum mánuðum síðar með bréfi 25. ágúst 2011. Þarkom fram að á fundum 2007 og 2009 hafi verið lagðar fram tillögur um breyt­ingará samþykktum sjóðsins. Á þeim fundum hafi fundar­stjóri tekið fram hverjirhefðu atkvæð­is­rétt um málefni sjóðs­ins og breytingar á sam­þykktum hansverið bornar undir atkvæði og samþykktar. Á hvorugum fundinum hafi fundarstjórihaft upp­lýs­ingar um menntun fundarmanna og því ekki vitað hvaða fundarmennmættu greiða atkvæði og hverjir ekki. Treyst hafi verið á að fundarmenn sýnduþann drengskap að ein­ungis vél­stjórnar­menntaðir menn greiddu atkvæði og ekkiverið gengið úr skugga um hvaða menntun þeir hefðu sem greiddu atkvæði. StjórnVM taldi því að ekki hafi verið ástæða til að hafa annað fyrirkomulag á kosningunniá aðalfundi 2011. Tekið var fram að erfitt væri að ganga úr skugga um það áfundinum hverjir væru vél­stjórnar­mennt­aðir og hverjir ekki enda væru þærupplýsingar ekki í félagakerfi VM. Að mati stjórnar hafi atkvæðagreiðslan umbreytingar á samþykktum Akks á aðalfundi 2011 verið lög­mæt. Bragikvaðst hafa óskað eftir því skriflega við stjórn VM að fá afhenta hljóð­upp­tökuaf fundinum en við því hafi stjórnin ekki orðið. Hann hafi hins vegar veriðkall­aður eins og sakborningur fyrir alla stjórn félagsins og spurður spjörunumúr. Komið hafi verið fram við hann eins og sakamann og eins og hann væri aðflytja mál stefn­anda þegar hann hafi ein­vörð­ungu viljað koma á framfærisinni sjálfstæðu skoðun á því að við kosn­ing­una hefði ekki verið farið að sam­þykktumsjóðsins þar eð ekki hefði verið gengið úr skugga um að einungis vél­stjórnar­mennt­aðirmenn greiddu atkvæði um tillöguna. Lögmaðurstefnda VM ritaði minnisblað um málið 18. febrúar 2012. Áður en hann ritaðiminnisblaðið kallaði hann eftir svörum frá Braga. Í minnis­blað­inu er áherslalögð á að nafni sjóðsins hafi verið breytt á fundinum en þó tekið fram að eftirbreyt­ing­arnar hafi öllum félagsmönnum VM verið heimilt að kjósa um breytingará sam­þykktum sjóðsins. Íminnisblaðinu var vísað til þess að samþykktum Akks hefði á aðalfundum 2007 og2009 verið breytt með sama kosningafyrirkomulagi og á fundinum 2011. Önnur rökí bréfinu eru mjög þau sömu og rök stefndu í þessu máli. Meðundirskriftum sem safnað var í maí 2012 kröfðust 37 vélstjórar þess að fengiðyrði hlut­laust lögfræðiálit um málið. Samkvæmt fram lögðum gögnum brást stjórnVM ekki við því fyrr en með bréfi sem barst stefnanda 7. janúar 2013. Í því komfram að stjórnin gæti ekki skipt sér af gerðum aðal­fundar. Þeir sem vildu aðsam­þykktum Akks yrði breytt til fyrra horfs, þ.a. einungis vélstjórar ogvélfræðingar mættu kjósa um breytingar á samþykktum sjóðsins, yrðu að leggjaslíka tillögu fyrir aðal­fund félagsins. SveinnGísla­son lög­fræðingur ritaði stjórn stefnda VM bréf 28. janúar 2013 fyrirhönd vél­stjór­anna. Í svar­bréfi stefnda VM 22. febrúar 2013 var ítrekað aðstjórn félags­ins gæti ekki haggað sam­þykktum aðalfundar. Íjanúar 2014 staðfesti Egill Guðmundsson, skólastjóri Véltækniskólans, að vél­gæslu­námværi ekki hluti af öðru námi til vélstjórnarréttinda, sbr. 12. gr. reglu­gerðarnr. 175/2008 um skipstjórnar- og vélstjórnarréttindi á fiskiskipum, varðskipumog öðrum skipum. Þar með var ljóst að ein þeirra röksemda sem stjórn VM færðifyrir til­lögu sinni um breytingar á samþykktum sjóðsins byggðist ámisskilningi. Núverandilögmaður tilkynnti stefndu 6. janúar 2015 að stefn­andi myndi höfða mál til aðfá fundarsamþykktina dæmda ólögmæta. Stefna var gefin út 26. mars 2015. Meðúrskurði 23. desember 2015 hafnaði héraðsdómur því að kröfu stefnanda yrðivísað frá dómi.Málsástæður stefnanda Stefnandiáréttar að tillaga stjórnar VM hafi fengið afgreiðslu á umræddum fundi. Af þeimsökum hefði átt að afgreiða tillögu hans og Páls einnig. Þess í stað hafi rang­legaverið ákveðið að greiða fyrst atkvæði um tillögu stjórnar stefnda VM sem varsögð ganga lengra en til­laga stefn­anda og Páls. Að henni samþykktri hafiverið ákveðið að hin til­lagan kæmi ekki til atkvæða. Það hafi verið óheimiltenda hafi til­lög­urnar ekki verið sama efnis. Þegartillaga stjórnar stefnda VM hafi verið kynnt hafi verið farið með rangt mál þvístaðhæft hafi verið að tillagan væri til að reka endahnút á sameininguna. Þvertá móti hafi verið lagður grunnur að sameiningunni með stofnun sjóðsins.Staðhæft hafi verið að fleiri félagsmenn stefnda VM yrðu sjálfkrafa aðilar aðstefnda Akki vegna breytinga á reglugerð nr. 175/2008. Fyrir liggi að það séekki rétt. Viðtalningu atkvæða hafi ekki verið gengið úr skugga um hvort eingöngu þeir semhöfðu atkvæðisrétt greiddu atkvæði. Því sé engan veginn vitað hvernig atkvæðiféllu í raun. Ekkert sé upplýst um það sem skipti máli, þ.e. hvort tillaganhafi verið sam­þykkt eða ekki. Stefnanda virðist þeir hafa fengið að greiðaatkvæði sem ekki voru vél­stjórar eða vélfræðingar. Vel kunni að vera aðmisskilningur í grein­ar­gerð með til­lögu stjórnar félagsins og kynningutillögunnar hafi leitt til þess að vél­gæslu­menn hafi einnig kosið þótt þaðhafi þeir ekki mátt. Stefnandibyggir á því að þannig hafi verið staðið að því að fá breytingar á sjóðnumsamþykktar á aðalfundinum 26. mars 2011 að 30. gr. laga nr. 7/1936 eigi við. Stefnandiskýrir aðild sína að kröfunni þannig að hann sé vélstjóri og félags­maður ístefnda VM. Hann sé fyrrverandi for­maður Vélstjórafélags Íslands og hafistaðið að sameiningu hinna tveggja félaga í VM. Hann hafi lögvarða hagsmuni afniður­stöðu málsins sem félagsmaður í VM og vélstjóri sem ekki eigi að þurfa aðþola að sjóði, sem sé ætlaður vélstjórum, sé í raun breytt á þennan hátt. Félagveiti félags­mönnum sínum réttindi og leggi á þá skyldur. Milli félags ogfélagsmanna sé því ákveðið samnings­sam­band. Félags­maður þurfi ekki að þolaað á þennan hátt sé brotið gegn almennum lögum og samþykktum félags sem um kosningunagilda. Náiaðalkrafa stefnanda fram að ganga verði málefnum Akks ráðstafað í sam­ræmi viðupphaflegar samþykktir félagsins. Sama niðurstaða fáist nái varakrafan fram aðganga. Dóms­orð í samræmi við kröfur myndi því breyta réttarstöðu félagsmannainnan stefndu, þar með talið stefnanda, í fyrra horf. StefndiVM sé stéttarfélag sem ákvæði laga nr. 80/1938, um stéttar­félög og vinnu­deilur,og laga nr. 55/1980, um starfskjör launþega og skyldu­trygg­ingu líf­eyris­rétt­inda,gilda um. Tilvist hans eigi einnig stoð í 2. mgr. 75. gr. stjórnarskrárinnar. Félagiðsé samkvæmt samþykktum sínum opið öllum sem vinna í þeim fag­stéttum semfélagið taki til, á félagssvæði þess. Kjarasamningar þess séu lágmarkskjör áfélags­svæð­inu þannig að kjarasamningarnir taki að töluverðu leyti til þeirrasem ekki eru aðilar að slíkum samn­ingi. Stéttarfélögséu að mörgu leyti opinbers eðlis og geti skuldbundið félagsmenn íkjarasamningum. Um þau gildi því strangar skráðar og óskráðar reglur um vönduðvinnu­brögð meðal annars á félagsfundum og við undirbúning þeirra.Aðalkrafa Stefnandiítrekar það mat sitt að augljós tilgangur þess að stofnaður var sér­stakursjóður vegna ágóða af sölu Vél­stjóra­félags Íslands á stofnbréfum í Sparisjóðivél­stjóra hafi verið að halda þeim fjár­munum aðgreindum í hinu sameinaðafélagi. Þegar tillaga stjórnar VM um breyt­ingar á nafni og samþykktum (lögum)stefnda Akks hafi verið kynnt fundarmönnum á aðalfundi VM 26. mars 2011, hafiverið farið með rangt mál því tillagan hafi verið kynnt sem síð­asta aðgerðin ísam­ein­ingu félaganna og að eðli­legra væri að sjóðurinn tilheyrði félag­inu íheild. Sú kynn­ing gangi þvert gegn upp­runa­legum tilgangi sjóðsins. Atkvæðagreiðslaná þessum fundi hafi ekki sam­rýmst þeim samþykktum sem stefnda Akki voru settarvið stofnun hans, sér í lagi grein 7.1. Tilgangurinn með stofnun sjóðsins hafiverið að halda fyrir utan sam­ein­ingu FJ og VSFÍ tilteknum fjár­munum semfélagsmenn VSFÍ töldu sig eiga umfram félagsmenn FJ. Skýrtkomi fram í grein 7.1 að breytingar á samþykktum sjóðsins öðlist ekki gildinema þær hafi hlotið samþykki meirihluta vélstjórnarmenntaðra manna á aðal­fundistefnda VM. Ljóst sé að á aðalfundi stefnda VM 26. mars 2011 hafi ekki veriðgengið úr skugga um að aðeins vélstjórnarmenntaðir menn greiddu atkvæði þvíekki hafi verið nokkur leið fyrir fundarstjóra að staðfesta að aðeins þeirréttu upp hönd við atkvæða­greiðsluna. Undirbúningurfundarins hafi verið gallaður, svo og framkvæmd hans. Auk þess sé ósannað ogóupplýst hvort tillagan hafi verið samþykkt af þeim sem voru til þess bærir. Afþessum sökum verði að líta svo á að fundurinn hafi í raun aldrei sam­þykktbreyt­ingu á samþykktum sjóðsins eða að slík samþykkt sé markleysa (nullitet). Tilstuðnings kröfum sínum vísar stefnandi til almennra reglna félagaréttar eneinnig samningaréttar. Hann byggir á því að með þessu hafi verið brotið gegnein­stökum félagsmönnum með vélstjórnarréttindi. Þær máls­ástæður semtilgreindar eru vegna varakröfu séu einnig aðalkröfunni til stuðnings.Varakrafa Aðþví leyti sem málsástæður fyrir aðalkröfunni leiði ekki til þess að hún verðitekin til greina, byggir stefnandi á því að þær leiði til þess að varakrafanverði tekin til greina. Stefnandiáréttar að ekkert liggi fyrir um að tillaga stjórnar VM um breytingar ásamþykktum (lögum) stefnda Akks hafi hlotið samþykki. Þannig hafi verið staðiðað fund­ar­boði og fund­ar­gerð að ekkert verði byggt á þeim gögnum um að gildbreyting hafi átt sér stað. Samkvæmtalmennum reglum félagaréttar þurfi allar tillögur til laga­breyt­inga að fylgjafundarboði eða á einhvern hátt að vera aðgengilegar vænt­an­legum fundar­mönnumtil skoðunar og þeir að vita hvað til standi. Þannig þurfi að tryggja að mennmæti undirbúnir á fundinn og séu ekki mat­aðir á röngum upp­lýs­ingum eða villtsé um fyrir þeim. Einnig þurfi að tryggja að þeir, sem vilji skipta sér afmálinu, sæki fundinn og síðast en ekki síst að tryggja að stuðn­ings­mönnum séekki smalað á fundi án vit­undar hinna sem kynnu að vera á móti. Séút af borið í þessum efnum varði það ógildi ákvörðunarinnar. Þá þurfi ekki aðsanna hvort mönnum hafi gengið eitthvað misjafnt til eða ekki, enda sé slíkttor­sannað. Almennum reglum félagaréttar sé ætlað að svipta menn þeim möguleikaað koma fram málum á óeðlilegan hátt eða að mikilsverð mál séu afgreidd óund­ir­búiðað lítt athuguðu máli og án þess að að umræðunum komi þeir sem vilji taka þáttí þeim. Stefnandibyggi á því að svo alvarlega hafi brugðið út af í þessu tilviki að það varði ógildinguákvörðunarinnar ef yfirleitt upplýsist að nokkur ákvörðun hafi verið tekin þessefnis sem fundargerðin virðist rang­lega stað­hæfa. Komið hafi á daginn, einsog áður sé rakið, að tillaga hafi verið kynnt á röngum forsendum og vísað tilþess að hún sækti stoð í sam­ein­ingu félaganna svo og að fleiri væru að bætastí hóp vél­stjóra af félagsmönnum stefnda VM. Allt yfirbragð framkvæmdarinnarhafi verið eins og þetta væri aðeins minni háttar formbreyting. Haga verðimálum þannig að allir geti treyst því að unnið hafi verið heiðar­lega og gagn­sætt.Sé hægt með réttu að þyrla upp slíkum vafa verði að meta ákvörðun fundarinsógilda. Í2. mgr. 75. gr. stjórnarskrárinnar segi: Ílögum skal kveða á um rétt manna til að semja um starfskjör sín og önnur réttinditengd vinnu. Þetta stjórnarskrár­ákvæði hafi lög­gjaf­inn efnt með lögumnr. 80/1938 um stéttarfélög og vinnudeilur ásamt síð­ari breyt­ingum. Þar segiað stéttarfélög ráði málum sínum sjálf með þeim tak­mörk­unum sem séu settar ílögum. Þar segi einnig að menn eigi rétt til að stofna stétt­ar­félög og þauþurfi að vera opin öllum sem í þau vilji ganga og uppfylla til þess almenn skil­yrði.Þau koma fram fyrir hönd félagsmanna sinna og semji um kaup og kjör. Í lögumnr. 55/1980 um starfskjör launþega sé gengið skrefinu lengra þannig að kjara­samn­ingarséu nánast orðnir laga- eða reglugerðaígildi. Tilviststéttarfélaga sé lögbundin og eigi rætur í stjórnarskránni. Það valdi því að umþau gildi sérstakar reglur. Í lögum verði að gera miklar kröfur til formfestu,gagn­sæis og vand­aðrar fram­kvæmdar þegar samþykktum stéttarfélags sé breytt,einkum í ljósi þess hversu margir geta orðið bundnir af þeim og hversunauðsynlegt það sé vinn­andi fólki að geta átt aðild að slíku félagi. Stefnandibyggir á því að þessar ströngu reglur hafi verið þver­brotnar. Stefnandivísar til almennra reglna félaga- og samningaréttar, 2. mgr. 75. gr. stjórn­ar­skrárinnar,laga nr. 80/1938 um stéttarfélög og vinnudeilur og laga nr. 55/1980 umstarfskjör launþega. Kröfu um málskostnað styður hann við XXI. kafla laga nr.91/1991, sér­stak­lega 129. og 130. gr. Tekið verði tillit til þess aðstefnandi sé ekki virð­is­auka­skatts­skyldur og þurfi því aðfararhæfan dómfyrir skattinum.Málsástæður og lagarökstefndu Stefnduárétta að ágreiningur málsaðila varði fyrst og fremst lögmæti aðferðar, semhöfð var við kosningu um breytingu á samþykktum (lögum) stefnda Akks. Stefn­andibyggi á því að hann hafi ekki mátt treysta því, að fundarmenn á aðalfundi 2011segðu satt til um það, hvort þeir væru vélstjórar eða vélfræðingar og hefðu þaraf leið­andi kosningarétt um málefni stefnda Akks, enda þótt það samafyrirkomulag hafi verið notað tvisvar áður á aðalfundum stefnda VM. Stefn­anditelji að á aðalfundinum 2011 hafi þvert á móti borið að krefja félagsmenn skil­ríkjaeða einhverra skriflegra sann­anna um það, að þeir væru í reynd vélstjórar eðavél­fræð­ingar, en ekki málm­tækn­imenn og mættu því kjósa um málefni stefndaAkks. Stefndubenda á að auk fyrri framkvæmdar við kosningar um málefni stefnda Akks hafihvorki verið sagt né segi hvergi, í samþykktum (lögum) stefnda VM eða sam­þykktum(lögum) stefnda Akks, neitt um það, hvaða aðferð sé skylt að nota við atkvæða­greiðslur.Í þeim ákvörð­unum fundarstjóra aðal­fundanna að beita þeirri aðferð, sem beittvar, fel­ist ekki á neinn hátt brot gegn samþykktum (lögum) stefndu. Þegarþessar ákvarð­anir hafi verið teknar á aðal­fundum félagsins árin 2007, 2009 og2011 hafi þeim heldur aldrei verið mót­mælt. Fund­ar­stjórarnir hafi því úrskurðaðþessar kosn­ingar lögmætar. Stefnduleggja áherslu á að stefnandi hafi verið formaður stefnda VM árið 2007 og hafiframkvæmd kosninga um málefni stefnda Akks verið með fullu sam­þykki hans. Semalmennur félagsmaður á aðalfundi 2009 hafi stefnandi heldur ekki gert neinarathuga­semdir við þetta fyrirkomulag kosninganna. Aðalfund 2011 hafi hann ekkisótt en heldur kosið að vera í fríi á miðri vertíð, enda þótt hann vissi að til­lagahans og Páls Magnús­sonar ásamt tillögu stefnda VM yrði tekin fyrir á fund­inumog leidd þar til lykta. Fyrir aðalfundinn hafi ekki komið fram neinar óskir eðakröfur frá stefn­anda til stjórnar stefnda VM, að áður en gengið yrði tilkosninga, bæri að krefja félags­menn um skrif­legar sannanir fyrir því að þeirværu vélstjórar eða vél­fræð­ingar. Kjarnimálsins sé að sú aðferð, sem beitt var á þessum aðal­fundum, hafi ekki á neinnhátt brotið í bága við samþykktir (lög) stefndu heldur verið í samræmi við þaðsem tíðk­ast hafi á fyrri aðalfundum. Eins og á fyrri aðalfundum hafi ekkinokkur mót­mælt þessu fyrir­komu­lagi, áður en gengið var til atkvæða á þennanhátt. Hefði borið brýna nauð­syn til þess a.m.k áður en fundarstjórinnúrskurðaði kosninguna lög­mæta. Stefndubenda á að hvorki af hálfu stefnanda né annarra félagsmanna stefnda VM hafikomið fram á næsta aðalfundi á eftir, þ.e. 2012, eða á síðari aðalfundum til­lagaum að breyta samþykktum (lögum) stefnda Akks til fyrra efnis. Eingöngu hafiverið krafist ógild­ingar þess­arar löngu liðnu kosningar á aðalfundinum 2011 áþeim forsendum, að mögu­legt væri að einhver þeirra félagsmanna stefnda VM semkaus, hafi ekki, eftir allt saman, verið vélstjóri eða vélfræðingur heldurmálmtæknimaður. Á stefn­anda hvíli alfarið sönn­un­ar­byrði fyrir því að aðriren vélstjórar og vélfræðingar hafi kosið á aðal­fund­inum 2011 um málefnistefnda Akks. Á það hafi stefnandi ekki á nokkurn hátt fært sönnur. Hér eigiekki við öfug sönn­un­ar­byrði, það er að stefndu þurfi að afsanna órökstuddarfullyrðingar stefn­anda um meint ólög­mæti kosn­ing­anna. Meðþessum rökum krefjast stefndu sýknu af öllum kröfum stefn­anda og máls­kostn­aðarúr hendi hans. Stefndivísar máli sínu til stuðnings í almennar reglur félagaréttar auk sam­þykkta(laga) stefndu, VM Félags vélstjóra og málmtæknimanna og samþykkta (laga)stefnda Akks styrktar- og menn­ingar­sjóðs VM Félags vélstjóra ogmálmtæknimanna og til laga nr. 91/1991, um með­ferð einkamála. Krafa hans ummálskostnað styðst við XXI kafla þeirra.Niðurstaða Stefnandier félagsmaður í stéttarfélaginu VM, félagi vélstjóra og málm­tækni­manna. Þaðfélag varð til þegar tvö stéttarfélög, Vélstjórafélag Íslands og félag Járn­iðn­að­ar­manna,sam­ein­uðust um miðjan október 2006. Áður en félögin sameinuðust seldiVélstjórafélagið stofnbréf sem það átti í Sparisjóði Vélstjóra. Með fé semfékkst við þá sölu stofnaði vélstjórafélagið sjóðinn Akk, styrktar- ogmenningarsjóð vélstjóra og vél­fræð­inga. Markmið og verkefni sjóðsins er aðstyrkja rannsóknir og annað sem kemur vél­stjórum og vélfræðingum til góða viðnám og störf, til lands og sjávar. Sam­kvæmt sam­þykktum sjóðsins máttueinvörðungu vélstjórnarmenntaðir menn kjósa um breyt­ingar á samþykktumsjóðsins. Áaðalfundi VM 26. mars 2011 var samþykktum sjóðsins breytt verulega. Stefn­anditelur að þegar kosið var um þá breytingu hafi ekki verið gætt lögboðinnaaðferða. Hann telur svo verulega galla hafa verið á undirbúningi kosningarinnarog kosn­ing­ar­aðferðinni að telja verði að engin gild breyting hafi verið gerðá sam­þykktum sjóðs­ins Akks á fundinum. Stefnanditelur í fyrsta lagi að með fundarboði hafi átt að fylgja tillögur að breyt­ingumá samþykktum Akks en auk stjórnar VM lögðu hann og Páll Magnússon heit­inn framtillögu að breyt­ingum á samþykktum sjóðsins, sem gekk í nokkuð aðra átt entillaga stjórnarinnar. Stefndubyggja á því að tillögurnar hafi ekki þurft að fylgja fundarboðinu. Hvorki ségert ráð fyrir því í samþykktum félagsins né sam­þykktum sjóðsins. Reikn­ingarfélags­ins liggi frammi á skrifstofu þess viku fyrir aðal­fund­inn og þangaðgeti menn farið og skoðað þá. Sama eigi við um breyt­ingar á sam­þykktum. Ekkisé hægt að birta langa romsu breytinga á sam­þykktum félagsins eða sjóða, semheyri undir það, í blöðum fyrir almenn­ing. Sér­stak­lega að því spurður kvaðstfor­maður félags­ins ekki muna hvort til­lög­urnar tvær að breyt­ingum á sam­þykktumsjóðsins hefðu legið frammi á skrif­stofu félags­ins viku fyrir aðal­fundinn. Ígrein 29 í samþykktum VM stóð á þessum tíma að aðal­fund skuli boða með minnstviku­ fyrir­vara með auglýsingum í blaði félagsins, dag­blaði og útvarpi. Ífundargerð aðalfundar segir: GI kannaði lögmæti fundar. ... Fundurinn var aug­lýsturí dagblöðum laugardaginn 19. mars, á heimasíðu VM ... og í blaði VM sem félags­mennfengu í vikunni. Dómurinnfellst á það með stefnanda að nauðsynlegt sé að auglýsa tímanlega fyriraðalfund tillögur að breyt­ingu á samþykktum félags eða sjóða sem það hefur meðað gera og kjósa á um á fundinum í því skyni að félagsmenn geti metið að hvaðamarki til­lagan snertir þá, myndað sér afstöðu til hennar og metið út fá þvíhvort þeir telji nauð­syn­legt að sækja aðalfundinn til þess annaðhvort aðsamþykkja tillöguna eða hafna henni. Með því eru tryggð vönduð vinnubrögð og aðsamþykktum sé ekki breytt að van­hugs­uðu máli. Telji stjórn VMóheppilegt að birta tillögur að breytingum á samþykktum í dag­blöðum eðaútvarpi hefur hún tvo aðra miðla sem fyrst og fremst eru ætlaðir félags­mönnum,þ.e. heimasíðu VM og tímarit VM, sem mun samkvæmt fundargerð aðal­fundar hafabor­ist félags­mönnum í vikunni fyrir aðalfundinn. Tillögur að breyt­ingum ásam­þykktum sem kjósa átti um á aðalfundi 2011 birtust í hvorugum miðl­inumþótt það verk­lag hafi verið tekið upp síðar að birta á heima­síðunni tillögurað breyt­ingum á sam­þykktum. Munurinn á þessum tveimur miðlum er þó sá aðtímaritið er borið út og því tryggt að það berist á heimili félagsmanna. Hinsvegar þurfa menn að hafa aðgang að tölvu til þess að geta kynnt sér það sem erbirt á heimasíðu félags­ins. Íþað minnsta hefði stjórn VM þurft að taka skýrt fram í fundarboði að félags­menngætu kynnt sér tillögur að breytingum á samþykktum á skrifstofu félagsins enalls lágu fyrir fund­inum fjórar tillögur um breytingar á samþykktum (lögum/­reglu­gerðum)félagsins og sjóða þess. Stefnanditelur í öðru lagi að kynning á tillögu stjórnar VM um breytingu á sam­þykktumsjóðsins hafi verið villandi á aðalfundinum 2011. Áréttamá að það var ekki stjórn Akks sem lagði til breytingar á samþykktum Akksheldur stjórn VM, sbr. bréf sem hún sendi stjórn sjóðsins 5. febrúar 2011. Ífund­ar­gerð aðalfundar 2011 er texti tekinn upp úr þeirri greinargerð stjórnarVM sem fylgdi til­lögu hennar að breytingum á sam­þykktum Akks. Þar segir:Tillaga stjórnar VM um breytingar á nafni og lögumAkks styrktar- og menningarsjóðs vél­stjóra og vélfræðingaTillagan varðaði breytingu á nafni styrktarsjóðsinsúr Akkur Styrktar- og menningarsjóður vél­stjóra og vélfræðinga í AkkurStyrktar- og menningarsjóður VM og að samhliða verði gerðar tilheyrandi breytingará lögum sjóðsins.Sævar Örn gerði grein fyrir tillögunni og sagðihana síðustu aðgerð í sameiningu félaganna. Staðan væri sú að einungisvélstjórnarmenntaðir menn mættu t.d. greiða atkvæði um mál­efni sjóðsins.Eðlilegra væri að sjóðurinn tilheyrði félaginu í heild. GuðmundurRagnarsson, formaður VM, bar að gerð hefði verið grein fyrir þeim breyt­ingumsem fælust í tillögunni með því að varpa upp af skjávarpa saman­burði á sam­þykktumAkks óbreyttum og breyttum. VitniðSævar Örn Kristjánsson sem bar tillöguna upp kvaðst hafa kynnt hana þannig aðsú breyting sem í henni fælist væri lokahnykkurinn í sameiningu félaganna. Hannteldi þessa breytingu eðlilega og um leið og nafni sjóðsins yrði breytt ættieinnig að breyta því að fjármunir sjóðsins gætu jafnt gengið til rannsóknar ávinnuumhverfi járn­iðn­að­ar­manna og vélstjóra. Að sama skapi væri eðlilegt aðallir félagsmenn gætu breytt samþykktum sjóðs­ins. Ekki væri hægt að standa íþessum flokkadráttum við atkvæða­greiðslu árum saman löngu eftir að menn hefðugleymt því hvernig stóð á stofnun sjóðs­ins. Fallastmá á það að tilvísun stjórnarinnar til breytinga á reglugerð þannig að vél­fræðingumætti eftir að fjölga í félaginu hafi verið byggð á misskilningi. Þau rök flutn­ings­mannstillögunnar að sú breyting sem stjórnin lagði til væri lokahnykkurinn í sam­einingufélag­anna er afstaða stjórnar VM til málsins. Sú afstaða kann að hljóma vill­andií eyrum þeirra, stefnanda og margra annarra félags­manna, sem hafa þá sýn ámála­vexti að sjóðurinn hafi verið grundvallarforsenda sameiningarinnar. Hér erekki hægt að taka afstöðu til þess hver var forsenda hvers félagsmanns VSFÍfyrir því að fall­ast á sam­ein­ingu þess félags við félag járniðnaðarmannaþótt vel kunni að vera að stofnun sjóðsins hafi verið forsenda margra semsamþykktu sameininguna. Einnigmá fallast á það með stefnanda að í greinargerð með tillögu stjórnar VM og ífund­ar­gerð virðist helsta breytingin á samþykktunum felast í breyttu nafnisjóðs­ins og að sú áhersla gefi alls ekki til kynna þá umfangsmiklu breytingu ásam­þykktum Akks sem með fylgdi. Hafi hins vegar verið farið yfir allan textasamþykkta sjóðs­ins, bæði óbreyttan og breyttan, hefðu fundarmenn átt að áttasig á því hversu umfangs­mikil breyt­ing fólst í til­lögum stjórnar VM. Stefnandibyggir einnig á því að óheimilt hafi verið að ákveða að tillaga hans og Pálsheitins kæmi ekki til atkvæða því hún hafi ekki verið sama efnis og tillagastjórnar VM. Það var til­laga þeirra að grein 7.1 yrði grein 7.2 og að í grein7.1 stæði: Tillögur til breytinga á lögum sjóðsins skuluberast stjórn hans eigi síðar en 3 vikum, 21 degi, fyrir aðalfund VM-Félagsvélstjóra og málmtæknimanna. Þær skulu bornar fram af félags­manni/mönnum VMsem uppfylla ákvæði 4.1 um kjörgengi. Dómurinntelur, vegna tilvísunar til greinar 4.1 í samþykktum sjóðsins, að skilja beriþessa tillögu þannig að einungis vél­stjórnar­mennt­aðir menn í stjórn sjóðsinsmegi bera upp tillögur að breytingum á samþykktum sjóðsins og skuli þeir geraþað eigi síðar en þremur vikum fyrir aðalfund VM. Samkvæmttillögu stjórnar VM um breytingar á samþykktum Akks átti að taka út allartilvísanir til vélstjóra og vélfræðinga í samþykktunum og setja „félagsmenn VM“eða „VM-Félags vélstjóra og málmtæknimanna“ þeirra í stað. Dómurinnfellst á það með stefndu að í þeirri tillögu felist mun afdrifaríkari breyt­ingará samþykktum sjóðsins en tillaga stefnanda og Páls. Eftir að fundarstjóri hafðilýst yfir því að tillaga stjórnar VM hefði verið samþykkt var ekki neitttilefni til að greiða atkvæði um tillögu stefnanda og Páls enda hafði efnisamþykktanna breyst meira en svo að tillaga þeirra gæti haft þýðingu. Því vareðlilegt að ekki væri kosið um hana sérstaklega. Stefnandibyggir í fjórða lagi á því að ekki hafi verið gengið úr skugga um að þeir semgreiddu atkvæði hafi einungis verið þeir sem máttu greiða atkvæði sam­kvæmtsamþykktum sjóðsins Akks. Því sé ósannað og óupplýst að tillagan hafi verið sam­þykktaf þeim sem voru til þess bærir. Af þeim sökum sé ekki vitað hvernig atkvæðihafi í raun fallið. Einmikilvægasta meginreglan í félagarétti er meginreglan um jafnræði félags­manna.Þessi jafnræðisregla kemur þó ekki í veg fyrir að í samþykktum félags sé kveðiðá um ólík réttindi og skyldur einstakra félagsmanna og þeim skipað í ólíkaflokka sam­kvæmt því. Í samræmi við þetta gekk Félag járniðnaðarmanna, þegarhið sam­einaða félag VM var stofnað, að því að Vélstjórafélag Íslands kæmi meðtiltekinn sjóð inn í hið sam­ein­aða félag og að um hann giltu sérstakar reglursem veittu einungis tak­mörk­uðum hópi tiltekin réttindi. Félagjárniðnaðarmanna gekk að því að undir hið sam­einaða félag heyrði sjóður semhefði að markmiði að bæta vinnuumhverfi vél­stjóra og vél­fræð­inga og bætanámsgögn og vélstjórnarmenntun, að hann hefði stjórn þar sem tveir af þremureru vél­stjórn­ar­menntaðir, og ekki hvað síst hefði þau fyrir­mæli ísamþykktum sínum að ein­ungis vél­stjórnar­mennt­aðir menn mættu taka þátt íkosn­ingum um breyt­ingar á þeim samþykktum. Þvívar fallist á það í hinu sameinaða félagi að félagsmenn með tiltekna fag­þekk­ingu,vélstjórar og vélfræðingar, nytu sérstakrar réttarstöðu samkvæmt sam­þykktumAkks en aðrir félagsmenn hins sameinaða félags nytu hennar ekki. Efni sam­þykkt­annaátti því að ráðast af vilja þeirra sem voru vélstjórar og vélfræðingar en ekkiaf vilja annarra félagsmanna. Kosning um breytingar á samþykktum þess sjóðshlaut því alltaf að verða frá­brugðin kosn­ingum um önnur atriði sem beraskyldi upp við alla félags­menn VM. SamþykktirAkks lögðu því þær skyldur á stjórn hins sameinaða félags að gera félaga­talsitt þannig úr garði að unnt væri að fylgj­ast með því hvort þeir sem greidduatkvæði þegar kosið væri um breyt­ingar á samþykktum Akks hefðu þá réttarstöðusem til þyrfti, væru vélstjórar eða vél­fræð­ingar, og þá jafnframt að aðrirfélags­menn VM sem ekki nytu þeirrar réttarstöðu tækju ekki þátt í þeirri kosn­ingu. Þaðer einvörðungu lögfræðileg hártogun að vísa til þess að samþykktir Akks áskiljiekki að menn geri grein fyrir menntun sinni áður en þeir greiða atkvæði um þær.Úr því að hið sameinaða félag VM var stofnað með þessum sérstaka sjóði semveitti ein­ungis vélstjórnarmenntuðum mönnum þá réttarstöðu að geta breytt sam­þykktumhans varð stjórn félagsins að tryggja, með fullnægjandi ráðum, að sam­þykktumsjóðsins væri fylgt. Því varð að láta menn gera grein fyrir menntun sinni áðuren þeir kusu. Dómurinnfellst á það með stefnanda að það sé grund­vall­ar­breyting á sam­þykktum hansað gefa öllum félagsmönnum VM kost á að breyta sam­þykktum sjóðs­ins eins oggert var með breytingu á grein 7.1. Af þeim sökum var enn brýnna en á fyrrifundum, þar sem einnig var kosið um breytingar á sam­þykktum sjóðs­ins, aðtryggja að fyrirmæli þeirra um kosn­ingar væru virt. Dómurinnfellst því ekki á það með stefnda VM að hafi á fyrri aðalfundum verið beittþessari drengskapar­aðferð við að ganga úr skugga um að þeir sem kysu væruvélstjórar eða vélfræðingar þá verði henni ekki hnekkt síðar. Stefndutelja það hafa þýðingu að stefnandi hafi ekki komið með athugasemdir sínar áfundinum. Það er ljóst þegar fundur er einungis boðaður með viku fyrirvara aðekki geta allir, sem áhuga hafa á því, sótt hann vegna annarra áður ákveðinnaskuld­bind­inga. Núverandi formaður kvaðst til dæmis ekki hafa getað sóttaðalfund 2007 því þá hefði hann verið að störfum á sjó. Engu að síður telurdómurinn að það hefði ekki úti­lokað hann frá því að gera athugasemd við þaðsem hann teldi að hefði misfarist á fund­inum. Stjórn og fundarstjóri geta ekkiskákað í því skjóli að þeir sem ekki komust á fundinn en telja að þar hafieitthvað misfarist hafi ekki komið athugasemdum sínum á framfæri á fundinum. Vitnið Bragi kvaðstekki hafa getað verið viðstaddur aðalfundi 2007 og 2009. Að mati dómsins kemurþað ekki í veg fyrir að hann hafi getað, á fundinum 2011, mót­mælt því aðatkvæðagreiðslan færi fram á þennan hátt. Hann kvaðst hafa stigið í ræðu­stól áaðalfundinum 2011 og óskað eftir því að atkvæða­greiðslu um þessa tillögustjórn­ar­innar yrði frestað. Ekki er getið um það í fund­ar­gerð­inni. Þeirsem báru vitni fyrir dómi voru sammála um að brýnt hefði verið fyrir fund­ar­mönnumað einvörðungu vél­stjórar og vélfræðingar mættu taka þátt í kosn­ingu um breyt­ingará samþykktum Akks. Í fundargerð aðalfundar er ekki heldur getið um að það hafiverið gert. Erfitt er því að meta hvað verður sannað með fundar­gerð­inni oghvað ekki og þykir hún ekki vera óbrigð­ult sönnunargagn um það hvað fór fram áfund­inum og hvort kosningar­aðferð­inni var þá mótmælt eða ekki. Framlögð gögn sýna þó að áður en mánuður var liðinn frá fundinum hafði Bragi einnigsent stjórn VM skriflegar athugasemdir sínar. Viðleitni ýmissa félags­manna tilað fá kosningunni hnekkt er rakin í lýsingu málavaxta. Að þeim tilraunum komstefnandi og hann fylgir þeim nú eftir með þessu máli. Ekkiþykir leika vafi á því að fundarstjóri hafi áréttað við fundarmenn að aðeinsvélstjórnarmenntaðir menn mættu kjósa um tillögu stjórnarinnar um breytingar ásamþykktum Akks. Vitnið Gylfi, sem var fundarstjóri, bar að hann hefði sagtfundar­mönnum að einungis vél­stjórnarmenntaðir menn sem hefðu verið íVélstjórafélagi Íslands mættu greiða atkvæði. Vitnið Bragi bar að hann ogfleiri hefðu séð að fleiri en vél­stjórnar­menntaðir menn hafi greitt atkvæði. Stefndubyggja á því að það hvíli á stefnanda að sanna að fleiri en þeir sem áttuatkvæðisrétt hafi greitt atkvæði um tillögu stjórnar VM. VitniðGylfi fundarstjóri bar að til þess að fá afhent fundargögn, dagskrá, til­lögurað breyt­ingum á samþykktum og grein­ar­gerðir með þeim, hafi þeir sem vildusitja fundinn þurft að gera grein fyrir sér áður en þeir gengu til sætis endaþurfti að greina að fullgilda félaga og auka­félaga, því þeir hafa ekki kosn­inga­rétt,sbr. 5. gr. sam­þykkta VM. Í4. gr. samþykkta VM segir að félagið sé opið öllum sem hafa lokið viður­kennduvélstjóranámi, iðnnámi í málm- og vél­tækni­greinum, veið­ar­færa­gerð og báta-og skipa­smíði svo og námsmönnum og öðrum þeim sem starfa í grein­unum. Einniggeti þeir orðið félagsmenn sem vinna að mál­efnum félags­ins og aðrir semstjórn metur hæfa hverju sinni. Þessari grein var einnig breytt á aðalfundi VM2011 og er félagið nú einnig opið fólki sem starfar í bílgreinum. Áumsóknareyðublaði sem fylla þarf út til þess að fá inn­göngu í félagið þurfamenn gera grein fyrir fag­menntun sinni. Þær upplýsingar hlýtur félagið aðvista ein­hvers staðar. Að mati dómsins eru það ekki boðleg rök fyrir því aðfund­ar­stjóri þurfi að reiða sig á drengskap fundarmanna að tölvutæktfélagakerfi sé ekki þannig upp byggt að menntun sé skráð inn í það eins ogformaður félagsins bar fyrir dómi. Ráði til­tekið félagatalsforrit ekki við þaðætti að vera létt að halda utan um menntun félags­manna og aðrar forsendurfyrir aðild þeirra í word- eða excel-skjali. Í félag­inu sam­ein­ast fjöldifagstétta og samkvæmt gögnum um sameininguna ættu félags­menn að vera hátt ífjögur þúsund. Aðmati dómsins er ekki hægt að gera þá kröfu til stefnanda að hann nafngreini ein­hvernsem tók þátt í kosningunni en er ekki vélstjórnarmenntaður. Allar upp­lýs­ingarsem máli geta skipt, svo sem hverjir sóttu fundinn og hver er menntun þeirra,eru í fórum stefnda VM eða eiga í það minnsta að vera það. Þær upplýsingar áttifélagið að nýta til þess að leggja vandaðan grunn að kosn­ing­unni þannig aðsannanlegt væri að einvörðungu vélstjórar og vélfræðingar kysu. Hallannaf því að ekki verður sannað hvort einvörðungu vélstjórar og vél­fræð­ingartóku þátt í kosningunni verður að leggja á stefnda VM. Það er stjórn þessfélags sem á að sjá til þess að kosningar fari þannig fram að fylgt sésamþykktum Akks og það félag hefur eða á að hafa þær upplýsingar sem þarf tilað sannreyna megi að sam­þykkt­unum sé fylgt og einungis þeir sem njótaþessarar tilteknu réttar­stöðu kjósi hvort heldur er með því að rétta upp höndeða greiða atkvæði skriflega. Dómurinnfellst á það með stefnanda að ágallar hafi verið á undirbúningi að breyt­ingumá samþykktum sjóðsins Akks og á fram­kvæmd kosn­inga um þær breyt­ingar áaðalfundi VM 26. mars 2011. Í94. gr. laga nr. 5/1998, um kosningar til sveitarstjórna, er lögfest það viðmiðað gallar á framboði eða kosningu leiði ekki til ógildingar kosningar, nemaætla megi að þeir hafi haft áhrif á úrslit kosninganna. Dóminum þykir þaðviðmið einnig geta átt við um kosningar í almennum félögum eins ogstéttarfélögum, þ.e.a.s. að ekki nægi að form­galli sé sannaður heldur verðijafnframt að vera einhverjar líkur til þess að hann hafi haft rétt­ar­áhrif. StjórnVM ber ábyrgð á því að nægilega vandaður grunnur sé lagður að kosn­ing­unum svosem með því að auðkenna þá í félagatali sem máttu kjósa um breytingar ásamþykktum Akks, og tryggja að einungis þeir fengju einhver auðkenni þannig aðfund­ar­stjóri gæti þekkt þá úr ef kosið væri með handauppréttingu eða afhendaþeim sér­staka kjörseðla ætti að kjósa skriflega. Því til stuðnings aðeinvörðungu vélstjórar og vélfræðingar hafi greitt atkvæði við kosninguna vísarstjórnin til þess að hún hafi reitt sig á drengskap þeirra félags­manna semsóttu aðalfundinn. Samkvæmt57. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála skal dómari, eftir kröfumálsaðila, láta vitni stað­festa framburð sem það hefur gefið fyrir dómi meðeiði eða dreng­skap­ar­heiti. Áður en vitni stað­festir framburð sinn brýnirdómari fyrir því helgi og þýð­ingu staðfestingar, bæði fyrir úrslit máls ogvitnið sjálft lagalega og sið­ferði­lega. Sé vitnið trúað vinnur það eið enannars heit. Sú staðfesting fer þannig fram að vitnið lyftir upp hægri hendi oghefur þessi orð eftir dómara: Ég lýsi því yfir og legg við drengs­kap minn ogheiður að ég hef sagt það sem ég veit sannast og réttast og ekkert dregiðundan. Drengskaparheit getur því haft þýðingu að lögum. Fyrirdómi kom ekki fram að hver og einn sá sem kaus hafi verið látinn gefa dreng­skaparheit.Hins vegar var áréttað að einvörðungu vélstjórar og vélfræðingar mættu kjósa umþessa tilteknu breytingu. Í huga sínum treysti stjórn VM hins vegar á að aðrirfundarmenn sýndu þann drengskap að taka ekki þátt í kosningunum. Heiðarleiki,drengskapur, er mikilsvert skap­gerð­ar­ein­kenni. Nú, á tímum hár­nákvæmrasannana, verður vart stuðst við hann sem sönn­un­ar­gagn nema gersamlega ómögu­legtsé að koma við öðrum sönnunargögnum eins og 57. gr. laga nr. 91/1991 miðar við.Stjórn VM átti hins vegar að hafa til reiðu öll þau sönnunargögn sem tilþurfti. Enginnþeirra sem bar vitni fyrir dómi gat fullyrt að allir þeir sem greiddu atkvæðihefðu einvörðungu verið vélstjórar eða vélfræðingar. Fundarstjóri vissi ekkihvaða réttindi þeir höfðu sem tóku þátt í kosningunni. Hann hafði þannig aldreií hönd­unum neina sönnun þess að hann gæti lýst kosningu um breytingar á sam­þykktumAkks lögmæta. Ekkertverður því um það sagt hversu margir þeirra sem tóku þátt í kosningu um breyt­ingará samþykktum Akks höfðu til þess þá réttarstöðu sem nauðsynleg var til þess aðbreytingarnar væru gildar samkvæmt sam­þykktunum. Því er ekki með neinu mótihægt að útiloka að sá galli sem var á kosningunni hafi haft áhrif á úrslithennar. Sam­kvæmt því verður að fall­ast á að ekki hafi verið gerð gildbreyting á sam­þykktum Akks á aðalfundi VM 26. mars 2011. Þaðer því niðurstaða dómsins að stjórn félags, sem ber ábyrgð á því að kosn­inginnan vébanda þess fari rétt fram, og hefur eða á að hafa til þess öll gögn ogallar forsendur, og ber að tryggja að ekki séu fyrir borð bornir hagsmunirneins félags­manns við kosninguna, geti ekki staðið þannig að henni að ekki ségagnsætt og sannan­legt að skil­yrði sam­þykkta um kosninguna sé full­nægt. Þaðer jafnframt niður­staðan að stjórnin geti ekki sagt við þann félagsmann semtelur að ekki hafi verið gætt réttra aðferða og þannig brotið gegn hags­munumhans að hann verði að sanna að sú aðferð sem beitt var hafi að öllu leyti upp­fylltskilyrði samþykktanna, þegar hann hefur hvorki gögnin né aðrar forsendur tilþess. Stefnandikrefst málskostnaðar. Í málatilbúnaði hans er þó hvergi vikið að því að stefndiAkkur eða stjórn hans eigi sök á því að ágreiningsmál um kosningar á breyt­ingumá samþykktum hans var borið undir dóm. Því verður að skilja kröfu stefn­anda ummálskostnað þannig að hún beinist einvörðungu að stefnda VM. Þareð fallist hefur verið á kröfu stefnanda verður stefndi VM, með vísan til 1.mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991, dæmdur til að greiða honum málskostnað. Þegarlitið er til flutnings um frávísun og að teknu tilliti til virðisaukaskattsþykir mál­flutn­ings­þóknun hæfilega ákveðin 960.000 kr. Ingiríður Lúðvíksdóttir, setturhéraðsdómari, kveður upp þennan dóm.D ÓM s o r ð Viðurkennter að á aðalfundi stefnda, VM, Félags vél­stjóra og málm­tækni­manna, 26. mars2011 hafi engin gild breyting verið gerð á lögum stefnda Akks, styrktar- ogmenningarsjóðs vélstjóra og vél­fræð­inga. Stefndi VM greiði stefnanda,Helga Laxdal Magnússyni, 960.000 kr. í málskostnað.

Mál nr. 70/2010

Umboðssvik Þjófnaður Skilorðsrof

Mál þetta, sem tekið var til úrskurðar 27. nóvember sl., er höfðað meðákæru lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu, útgefinni 2. október sl., á hendurPáli Skúlasyni, kt. 300740-2199, Prestastíg 9,Reykjavík, fyrir umboðssvik, til vara fyrir skilasvik, með því að hafa í maí2007, misnotað aðstöðu sína, sem þinglýstur eigandi að sumarhúsalóð nr. [...] ílandi [...], eign A, kt. [...], með því að selja hanaí heimildarleysi félaginu C, kt. [...], með afsalidagsettu 27. maí 2007, þrátt fyrir eignarréttindi A, en ákærði seldi A og B, kt. [...], lóðina með kaupsamningi 5. ágúst 1988.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir IngibjörgBenediktsdóttir, Árni Kolbeinsson ogGarðar Gíslason. Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar 8.febrúar 2010 í samræmi við yfirlýsingu ákærða um áfrýjum. Af hálfuákæruvaldsins er þess krafist að héraðsdómur verði staðfestur um sakfellinguákærða, en refsing hans þyngd. Ákærði krefst þess aðallega að málinu verði vísaðfrá héraðsdómi. Til vara krefst hann sýknu, en að því frágengnu að refsingverði felld niður en ella milduð. Með vísan til forsendna héraðsdóms er staðfestniðurstaða hans um sakfellingu ákærða og heimfærslu brots hans tilrefsiákvæðis. Við ákvörðun refsingar ákærða ber að líta til þessað brotavilji hans var einbeittur og leiddi til þess að fyrri eigandilóðarinnar, A, varð fyrir tilfinnanlegu tjóni við missi eignarréttar síns yfirlóðinni. Að þessu gættu og að öðru leyti með vísan til forsendna hins áfrýjaðadóms er refsing ákærða ákveðin fangelsi í 8 mánuði, en rétt er að frestafullnustu 5 mánaða af refsingunni og falli sá hluti hennar niður að liðnumþremur árum frá uppkvaðningu dóms þessa haldi ákærði almennt skilorð 57. gr.almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 55/1922. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað verður staðfest. Ákærði verður dæmdur til að greiða allanáfrýjunarkostnað málsins, þar með talin málsvarnarlaun verjanda síns, semákveðin eru að meðtöldum virðisaukaskatti eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Ákærði, Páll Skúlason, sæti fangelsi í 8 mánuði, en fresta skal fullnustu 5mánaða af refsingunni og falli sá hluti hennar niður að liðnum þremur árum fráuppkvaðningu dóms þessa haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennrahegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 55/1922. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað skal veraóraskað. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, 273.226 krónur, þar með talinmálsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Ásgeirs Þórs Árnasonarhæstaréttarlögmanns, 251.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 12. janúar2010. Málið er höfðað með ákæru lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu, útgefinni2. október 2009, á hendur Páli Skúlasyni, kt.300740-2199, fyrir umboðssvik, til vara skilasvik, með því að hafa í maí 2007misnotað aðstöðu sína, sem þinglýstur eigandi að sumarhúsalóð nr. [...] í landi[...], eign A, kt. [...], með því að selja hana íheimildarleysi félaginu C., kt. [...], með afsalidagsettu 27. maí 2007, þrátt fyrir eignarréttindi A, en ákærði seldi A og B, kt. [...], lóðina með kaupsamningi 5. ágúst 1988. Háttsemi ákærða telst varða við 249. gr. almennra hegningarlaga nr.19/1940, en til vara við 2. tl. 250. gr. sömu laga. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar og greiðslu allssakarkostnaðar. Verjandi ákærða krefst þess aðallega að málinu verði vísað frá dómi, en tilvara að ákærði verði sýknaður af ákæru. Til þrautavara er þess krafist aðrefsing fari ekki fram úr sektum og að komi til fangelsisrefsingar þá verði húnað öllu leyti skilorðsbundin. Lokskrefst verjandi hæfilegra málsvarnarlauna sér til handa. Við aðalmeðferð málsins óskaði sækjandi eftir því að leiðrétta ákæru að þvíleyti að sumarhúsalóðin sem um ræðir sé nr. [...] í landi [...]. Málsatvik Með bréfi, dagsettu 28. ágúst 2007, barst lögreglu kæra Hhéraðsdómslögmanns, fyrir hönd A, á hendur ákærða fyrir auðgunarbrot. Í kæru errakið að kærandi hafi ásamt fyrrverandi eiginmanni sínum, B, með kaupsamningi5. ágúst 1988 keypt af ákærða sumarhúsalóð nr. [...] í landi [...]. Hefðueigendaskiptin verið tilkynnt Fasteignamati ríkisins, en svo virtist semkaupsamningi hafi ekki verið þinglýst. Árið 1998 hefði A slitið hjúskap viðeiginmann sinn og lóðin komið í hennar hlut með skilnaðarsamningi. Hefðueigendaskiptin verið skráð hjá Fasteignamati ríkisins. Hefði A greitt öllopinber gjöld af lóðinni frá 1988. Fasteignaseðill til greiðslu á gjöldum hefðihins vegar ekki borist árið 2007. Við eftirgrennslan hefði komið í ljós að Avar ekki lengur skráð sem eigandi að lóðinni, heldur ákærði. Hefðu þærskýringar fengist frá sveitarfélaginu að þetta stafaði af misræmi í skráningu áeignarhaldi, en ákærði væri enn skráður eigandi lóðarinnar þar sem kaupsamningihefði ekki verið þinglýst. Við frekari eftirgrennslan hefði komið í ljós aðákærði hefði selt einkahlutafélaginu C lóðina, en það félag svo selt D lóðina. Meðal gagna málsins er afrit kaupsamnings vegna sumarhúsalóðarinnar nr.[...] í landi [...] frá 5. ágúst 1988. Kemur þar fram að ákærði selji A og Blóðina. Kaupverð lóðarinnar sé 300.000 krónur. Skuli 150.000 krónur greiðastvið undirskrift kaupsamnings, en eftirstöðvarnar með þremur 50.000 krónagreiðslum 1. febrúar, 1. mars og 1. apríl 1989. Samningurinn sé gerður meðfyrirvara um samþykki hreppsnefndar [...]hrepps og Jarðanefndar [...]sýslu.Muni seljandi gefa út afsal til kaupenda þegar kaupverð hafi verið að fullugreitt. Einnig liggur fyrir afrit bréfs A og B, dagsett 17. október 1988, tilhreppsnefndar [...]hrepps, þar sem tilkynnt er um eigendaskipti. Tilkynningutil jarðanefndar er hins vegar ekki að finna í gögnum málsins. Þá liggur fyrir afrit afsals, dagsetts 21. maí 2007, þar sem kemur fram aðákærði afsali C lóðinni. Skjalið ber með sér að hafa verið afhent tilþinglýsingar 27. júlí 2007. Loks liggur fyrir afrit afsals C til D vegnalóðarinnar, dagsett 1. ágúst 2007, sem ber með sér að hafa verið afhent tilþinglýsingar 2. ágúst 2007. Meðal gagna málsins er yfirlit Fasteignamats ríkisins, dagsett 20. febrúar2008, um eigendaskráningu lóðarinnar [...], landnr.[...]. Kemur þar fram að ákærði hafi verið skráður eigandi lóðarinnar í skrámfasteignamatsins til 9. maí 1989. Frá þeim degi hafi B og A verið skráðeigendur samkvæmt kaupsamningi, dagsettum 5. ágúst 1988. Frá árinu 2000 hafi Aein verið skráð eigandi lóðarinnar. Frá 19. maí 2006 hafi ákærði verið skráðureigandi samkvæmt skráningu sýslumannsins á [...] um þinglýstan eigandaeignarinnar. D hafi verið skráð eigandi frá 7. ágúst 2007 samkvæmt afsalidagsettu 1. ágúst 2007. Þá eru í gögnum málsins afrit af skattframtölum ákærða fyrir árin 2004 til2007. Ekki er getið um lóðina í skattframtölum ákærða fyrir árin 2004 og 2005.Í skattframtali fyrir árið 2006 er lóðin hins vegar talin með eignum ákærða. Þáer gerð grein fyrir sölu lóðarinnar til C í skattframtali fyrir árið 2007 ogsöluverð þar sagt 1.200.000 krónur. A höfðaði mál fyrir HéraðsdómiReykjavíkur á hendur ákærða, C og D og krafðist þess að viðurkenndur yrðieignarréttur hennar að sumarhúsalóðinni. Í niðurstöðu héraðsdóms kemur fram aðþað ylti á 29. gr. þinglýsingarlaga nr. 39/1978 hvort A teldist hafa glataðrétti sínum til lóðarinnar, þar sem þinglýsingarbækur hefðu ekki geymtheimildir um réttindi hennar þegar D þinglýsti samningi sínum. Kæmi því aðeinstil skoðunar hvort D hefði verið grandlaus um réttindi A er hún samdi við C ogþinglýsti rétti þeim sem hún teldi sig hafa fengið. Var talið að grandleysihefði ekki verið afsannað og því hefði hún með þinglýsingu réttar síns rýmtrétti A. Var niðurstaða héraðsdóms staðfest með dómi Hæstaréttar uppkveðnum 29.október 2009, í málinu nr. 333/2008. Við skýrslutökur við meðferðfyrrgreinds dómsmáls kom fram hjá ákærða að hann hefði talið sig vera lögmætaneiganda lóðarinnar þar sem A og B hefðu ekki staðið skil á umsömdum greiðslumkaupverðs. Hefðu þau greitt samtals 200.000 krónur af kaupverði lóðarinnar, semhefði verið um 70% kaupverðs. Við yfirheyrslu hjá lögreglu 12. maí 2009 varákærða kynnt kæruefnið og hann spurður út í það sem hefði komið fram hjá honumí skýrslutökum fyrir dómi í einkamálinu. Sagðist ákærði hafa reynt að innheimtaeftirstöðvar kaupverðs lóðarinnar, sem hefði numið 100.000 krónum. Hefði hanngengið eftir greiðslu við B, en hann ekki getað staðið í skilum. Þremur tilfjórum árum síðar hefði hann fregnað að lóðin hefði komið í hlut A við skilnað.Hefði hann þá haft samband við hana og óskað eftir því að þau hittust til aðræða þetta mál, en hún hefði hafnað því. Sagðist ákærði ekki minnast þess aðvakin hefði verið athygli hans á því að A teldi sig eiganda sumarhúsalóðarinnaráður en hann seldi C lóðina. Hann hefði álitið lóðina vera sína eign þar semkaupsamningurinn við B og A væri löngu fyrndur. Verður nú rakinn framburðurákærða og vitna fyrir dómi. Ákærði játaði að hafa selt B og A umrædda sumarhúsalóð samkvæmtkaupsamningi dagsettum 5. ágúst 1988 og að hafa síðar selt C lóðina með afsalidagsettu 21. maí 2007. Sagði ákærði að B og A hefðu ekki efnt kaupsamninginn oghefði hann því litið svo á að samningurinn væri fallinn úr gildi vegnafyrningar. Tæplega helmingur kaupverðsins hefði ekki fengist greiddur, eðaríflega 100.000 krónur. Spurður hvort hann hefði reynt að innheimtaeftirstöðvar kaupverðsins sagðist ákærði einhvern tímann hafa hringt til Avegna þessa, en hann myndi ekki hvað þeim fór á milli. Hann hefði haftvitneskju um skilnað þeirra hjóna og að hún „tæki yfir þennan kröfurétt“. Þásagðist ákærði hafa hringt til A árið 2006 vegna þess að hann hefði viljaðleysa lóðina til sín. Hann hefði boðist til að endurgreiða henni það sem hefðiverið greitt af kaupverðinu. Hann sagðist hins vegar ekki minnast þess að hafahaft samband við B á árunum 1991 eða 1992 og óskað eftir því að fá að kaupalóðina til baka. Ákærði sagðist ekki hafa getið um lóðina á skattframtali á tímabili, enhann hefði gert það árið sem hann seldi C hana. Þá hefði hann greittfasteignagjöld vegna lóðarinnar á árunum 2006 og 2007. Aðspurður sagðist ákærði ekki muna eftir því að B hefði haft sambandi viðhann í mars eða apríl 2007 vegna þessa máls. Þá sagðist hann ekki minnast þesssérstaklega að hafa ritað gjaldkera félags sumarhúsaeigenda á svæðinu bréf í mars2007 og óskað eftir því að greiða félagsgjöld vegna lóðarinnar. Ákærði sagði einhvern á vegum C hafa hringt til sín og spurt hvort hannætti lóðir á þessu svæði. Hann hefði sagst eiga þarna tvær lóðir og hefðifélagið gert tilboð í þær. Endanlegt söluverð lóðanna tveggja til C hefði veriðeitthvað nálægt 8 milljónum króna. Ákærði kannaðist við undirskrift sína á afriti kaupsamnings frá 5. ágúst1988, sem er meðal gagna málsins. Hann þekkti jafnframt efni samningsins ogstaðfesti að fjárhæðir og gjalddagar væru þar réttilega tilgreind. Vitnið A sagði þau B hafa keyptlóðina sem um ræðir af ákærða í ágúst 1988 með þeim kaupsamningi sem liggurfyrir í málinu. Helmingur kaupverðsins, 150.000 krónur, hefði verið greitt áskrifstofu ákærða við undirritun kaupsamningsins, en aðrar greiðslur átilgreindum gjalddögum. Fullyrti vitnið að þessar greiðslur hefðu verið inntaraf hendi. Hins vegar hefði ekki verið gefið út afsal vegna lóðarinnar. Ákærðihefði beðið þau um að fara með kaupsamninginn í Fasteignamat ríkisins, því aðhann vildi losna við að greiða fasteignagjöld. Þau hefðu gert eins og ákærðisagði vegna þess að þau hefðu treyst honum. Hann væri lögfræðingur og hefðisagst vera vanur fasteignaviðskiptum. Þau hefðu ekki afhent kaupsamninginn tilþinglýsingar. Hins vegar hefðu þau þegar í stað farið að greiða fasteignagjöldvegna lóðarinnar. Þá hefðu þau gengið í félag landeigenda sem stofnað var ásvæðinu og greitt gjöld til þess. Þau hefðu greitt fyrir framkvæmdir vegnavatnsveitu og vegalagningar og annað slíkt, en skipulag hefði nýlega veriðsamþykkt þegar þau eignuðust lóðina. Vitnið sagðist hafa verið ein skráð eigandi lóðarinnar frá árinu 2000 eftirskilnað þeirra hjóna. Í apríl 2007 hefði borið svo við að hún hefði ekki fengiðsendan greiðsluseðil vegnafasteignagjalda. Hún hefði haft samband við skrifstofu [...]hrepps og spurstfyrir um þetta, en þá verið sagt að lóðin væri nú skráð á nafn ákærða. Hefðihún fengið þetta staðfest hjá Fasteignamati ríkisins. Vitnið sagði þaufyrrverandi eiginmann sinn hafa leitað að gögnum um viðskiptin um lóðina, enekkert fundið. Þá hefði B haft samband við ákærða, sem hefði vísað á lögmannsinn, I, sem hann sagði annast öll þessi mál fyrir sig. Sá lögmaður hefði hinsvegar engu viljað svara þeim. Hefðu þau þá leitað aðstoðar H lögmanns. Vitnið sagði ákærða hafa haft samband við þau B árið 1991 eða 1992 og óskaðeftir því að kaupa landið af þeim aftur, en hann hefði sagst hafa áhugasamankaupanda. Þau hefðu hins vegar hafnað þeirri umleitan. Hún vísaði því á bug aðákærði hefði haft samband við hana á árinu 2006 vegna þessa máls. Aðspurð sagðist vitnið ekki muna hvort kaup lóðarinnar voru tilkynnt tilJarðanefndar [...]sýslu. Sagðist hún ekki hafa vitað að sú nefnd væri til. Vitnið sagðist hafa litið svo á að þau hefðu fengið lóðina afhenta viðundirritun kaupsamningsins. Sumarið eftir hefðu þau hafist handa við aðgróðursetja trjáplöntur til uppeldis á lóðinni og hefðu þau ræktað landiðsíðan. Vitnið B staðfesti að framlagtafrit væri af kaupsamningnum sem þau A gerðu við ákærða um kaup á lóðinni 5.ágúst 1988. Vitnið sagði að allar greiðslur samkvæmt kaupsamningnum hefðu veriðinntar af hendi á þar tilteknum gjalddögum. Hins vegar hefði hann ekki í fórumsínum staðfestingar vegna þessara greiðslna. Hann minnti að greiðslurnar hefðuverið inntar af hendi á skrifstofu ákærða við Klapparstíg og að greitt hefðiverið með ávísunum. Vitnið sagði ákærða hafa haft samband við sig á árunum 1991 eða 1992 ogspurt hvort lóðin væri til sölu. Þau hjónin hefðu sagt svo ekki vera. Vitnið sagðist ekki minnast þess að afsal hefði verið gefið út vegnalóðarinnar, þótt kaupverðið hefði verið greitt að fullu. Ákærði hefði annastalla samningsgerð vegna málsins. Þá gat vitnið ekki útskýrt hvers vegnakaupsamningnum var ekki þinglýst. Sagði hann þau hjónin hafa álitið tryggilegagengið frá málum af hálfu ákærða. Þeim hefði þegar í stað farið að berastgreiðsluseðlar fyrir fasteignagjöldum vegna lóðarinnar. Lóðin hefði síðanfallið í hlut A við skilnað þeirra hjóna. Vitnið sagðist hafa haft samband við ákærða í mars eða apríl 2007, eftir aðhann fékk símtal frá A sem skýrði honum frá því að ákærði væri þá skráðureigandi að lóðinni. Hefði hann talið að um misskilning væri að ræða og hringttil ákærða. Ákærði hefði hins vegar farið undan í flæmingi og vísað á lögmannsinn. Aðspurður sagðist vitnið vera [...] að mennt og starfa sem [...]. Ákærðihefði farið fram á það við hann að hann aflaði auglýsinga í tímaritið Skjöld,sem ákærði gaf út. Það hefði hins vegar ekki tengst kaupum á lóðinni að neinuleyti. Vitnið sagði það ekki hafa komið til greina af sinni hálfu að aflaauglýsinga fyrir tímarit ákærða. Vitnið sagðist hafa litið svo á að þau A hefðu fengið lóðina afhenta viðkaupsamningsgerð. Þau hefðu fljótlega farið að gróðursetja plöntur á henni. Vitnið sagðist ekki muna hvort tilkynnt hefði verið um kaup lóðarinnar tilJarðanefndar [...]sýslu. Þá sagðist vitnið ekki muna hvort gerð hefði veriðskiptayfirlýsing vegna lóðarinnar þegar gengið var frá skilnaðarsamningi þeirrahjóna. Vitnið I sagði H lögmann hafa hringt til sín í apríl 2007 og spurt hvorthann væri að vinna að máli fyrir ákærða vegna einhverrar lóðar. Hefði hannneitað því, en samþykkt að H sendi honum skjöl vegna málsins. Áður hefði ákærðiverið búinn að ræða þetta mál lítillega við hann. Hefði ákærði þá komið áskrifstofu hans án þess að gera boð á undan sér og farið að segja honum að hannætti í vandræðum vegna lóðar í [...]landinu, sem hann hefði selt manni að nafniB. Hefði B þessi greitt 150.000 krónur fyrir lóðina, en hann hefði mátt greiðaafgang kaupverðsins með því að útvega auglýsingar í tímarit ákærða sem hétiSkjöldur. Vitnið sagðist ekki vita hvort ákærði hefði haft í hyggju að reyna aðinnheimta eftirstöðvar kaupverðsins eða rifta kaupunum. Hann hefði sagt ákærða aðef hann ætlaði að gera eitthvað í þessu máli yrði hann að finna kaupsamninginn.Þegar H hringdi skömmu síðar sagðist vitnið hafa talið að ákærði hefði sagthonum að hann ætlaði að annast þetta mál fyrir sig og því leyft honum að sendasér gögn. Hann hefði haldið að ákærði myndi koma aftur, en það hefði hann ekkigert. Vitnið sagðist hafa komið að málum þegar C seldi D lóðina sem um ræðir.Félagið hefði keypt lóðir af erfingjunum að landi [...] og hefði E,forsvarsmaður félagsins, leitað eftir því við þá ákærða báða að kaupa af þeimfleiri lóðir. Þá hefði eigandi lóðar nr. [...] á svæðinu falið vitninu að leitaeftir kaupum á lóð nr. [...], sem var í eigu D. Sagðist vitnið hafa rætt við Dog boðið henni lóð sem hann átti sjálfur og peningagreiðslu á milli, sem áttiað koma frá kaupandanum. D hefði hafnað þessu tilboði, en sagst vilja lóð „ofanvegar“ sem kallað væri þarna á svæðinu. Hefði vitnið þá leitað eftir því við Ehvort hann hefði eignast slíka lóð. Svo hefði reynst vera því að E hefði þáverið búinn að kaupa lóðina sem um ræðir í máli þessu af ákærða. Hefði vitniðhaft milligöngu um að D fengi þá lóð í stað lóðarinnar nr. [...]. Kaupin hefðuátt sér stað sumarið 2007. Taldi vitnið að C hefði fengið greiddar 7 eða 7 ½milljón króna fyrir lóðina nr. [...]. Vitnið sagðist ekki hafa vitað að lóðin sem C seldi D í umrætt sinn hefðiverið sú sama og ákærði hefði verið að ræða um við hann, sem fyrr getur. Þáhefði ekkert komið fram í samtali þeirra H um hvaða lóð væri að ræða. Vitniðsagðist ekki hafa skoðað gögnin sem H sendi honum vegna málsins. Vitnið E sagðist hafa leitaðeftir því við ákærða hvort hann hefði lóðir til sölu. Hefði hann keypt tværlóðir af ákærða í maí 2007 og greitt honum samtals um 8 milljónir króna fyrir. Önnurlóðin hefði verið sú sem um ræðir í máli þessu. Sú lóð hefði verið „seld áfram“til þriðja aðila þá um sumarið. Vitnið D sagði I hafa hringttil sín og spurt hana hvort sumarhúsalóðin nr. [...], sem var í hennar eigu,væri föl. Hún hefði neitað því. I hefði þá boðið henni aðra lóð sem hann átti ískiptum. Vitnið sagðist hafa hafnað þessu, en sagt að ef hann ætti lóð „fyrirofan veg“ væri hún tilbúin að skoða það. Einhverjum dögum síðar hefði I haftsímasamband á ný og spurt hvort þau hjónin hefðu áhuga á að taka lóð nr. [...]í skiptum. Þau hefðu skoðað lóðina, litist vel á hana og sagt I að þau værureiðubúin að hafa skipti á lóðunum. Vitnið sagðist ekkert hafa vitað um tilvistC á þessum tíma. Hún hefði fengið þær upplýsingar frá Fasteignamati ríkisins aðákærði væri skráður eigandi lóðarinnar. Einhverjum dögum síðar hefði I hringttil hennar aftur og sagt henni að ákærði hefði verið búinn að selja þessufélagi lóðina, en að það breytti engu um þeirra viðskipti. Vitnið sagðisteinfaldlega hafa haft skipti á lóðunum. Hún hefði afsalað sér sinni lóð ogfengið hina í staðinn. Hún hefði ekkert fengið greitt á milli og vissi ekkihver hefði greitt C fyrir lóðina sem hún afsalaði sér. Vitnið F, lögfræðingur hjáFasteignaskrá Íslands, sagði að unnið hefði verið að því um skeið á vegumstofnunarinnar að samræma skráningu í þinglýsingabækur og fasteignaskrá, þ.m.t.eigendaskráningu. Hefði verið vinnuregla að senda þeim, sem ekki voruþinglýstir eigendur, heldur skráðir sem slíkir hjá fasteignamatinu, bréf þarsem þeim var bent á að þinglýsa eignarheimildum sínum. Ef það var ekki gertinnan ákveðins frests var nafn þinglýsts eiganda fært í fasteignaskrána. Vitniðsagðist ekki geta staðfest að A hefði borist slíkt bréf. Vitnið G, gjaldkerisumarhúsafélagsins að [...], sagði A hafa verið eiganda að landi nr. [...]þegar hún hóf störf árið 2002. Hefði A greitt öll gjöld sem átti að greiða, semog kostnað vegna vegaframkvæmda sem ráðist var í. Vitnið staðfesti að hafaborist bréf frá ákærða, dagsett 6. mars 2007, þar sem kom fram að hann væriþinglýstur eigandi lóðarinnar og ætti því að greiða gjöld af henni. Sagðivitnið að hún hefði ekki vitað það fyrr að einhver annar en A væri eigandilóðarinnar. Vitnið H gerði grein fyriraðkomu sinni að málinu og hvernig staðið var að kæru. Vitnið staðfesti að hafaunnið skilnaðarsamning fyrir A og B. Sagði vitnið að ekki hefði verið útbúinsérstök skiptayfirlýsing vegna sumarhúsalóðarinnar sem getið er í samningnum.Ekki eru efni til að rekja framburð vitnisins frekar. Niðurstaða Í ákæru er ranglega tilgreint að lóðin sem um ræðir sé nr. [...] í landi[...], en ekki nr. [...], svo sem gögn málsins bera með sér að rétt sé. Þykirþetta ekki standa í vegi fyrir því að dæmt verði um sakarefnið, enda var vörnákærða ekki áfátt vegna þessa, sbr. 2. málslið 1. mgr. 180. gr. laga um meðferðsakamála nr. 88/2008. Ákærði krefst aðallega frávísunar málsins og vísar til röksemda sem raktareru í greinargerð verjanda sem lögð var fram í málinu. Með úrskurði, uppkveðnum2. desember sl., hafnaði dómurinn þeirri kröfu ákærða og kemur hún því ekki tilfrekari skoðunar. Fyrir liggur að ákærði seldi A og B lóðina nr. [...] í landi [...] meðkaupsamningi 5. ágúst 1988 og að lóðin kom síðar í hlut A við skilnað þeirrahjóna. Ákærði hefur borið því við að kaupsamningurinn hafi ekki verið efndur afhálfu B og A og hafi hann því litið svo á að samningurinn væri fallinn úr gildivegna fyrningar. A og B hafa borið að kaupsamningur þeirra við ákærða hafi verið að fulluefndur, en gögn því til staðfestingar hafa ekki verið lögð fram í málinu.Ákærði bar við aðalmeðferð málsins að af 300.000 krónum, sem var umsamiðkaupverð, hefðu ekki fengist greiddar ríflega 100.000 krónur. Samkvæmt þessuverður því slegið föstu að A og B hafi greitt ákærða a.m.k. rúmlega helmingkaupverðsins. Við kaupsamningsgerð öðluðust kaupendur eignarrétt yfir sumarhúsalóðinni.Skiptir ekki máli í því sambandi hvort kaupverð var að fullu greitt. Þá breytirengu í þessu sambandi hvort aðilaskiptin voru tilkynnt Jarðanefnd [...]sýslu. Kaupinvoru tilkynnt Fasteignamati ríkisins og A og B skráð eigendur lóðarinnar.Greiddu þau opinber gjöld af fasteigninni frá þeim tíma og verður afhendinghennar við það miðuð. Þá greiddi A fyrir framkvæmdir vegna vatnsveitu ogvegalagningar sem ráðist var í. Jafnvel þótt lagt yrði til grundvallar aðkaupendur hefðu ekki innt kaupverðið af hendi að fullu liggur fyrir að ákærðinýtti ekki vanefndaúrræði sem honum voru heimil, svo sem að krefjast réttraefnda kaupsamningsins, eða riftunar. Þar sem A og B láðist að þinglýsaeignarréttindum sínum hélst í veðmálabókum skráning ákærða sem eigandalóðarinnar. Með þessu komst ákærði í þá aðstöðu að ráðstafa eigninni þótt ánheimildar réttmæts eiganda væri. Þessa aðstöðu misnotaði ákærði þegar hannseldi C lóðina með afsali 21. maí 2007 og hagnaðist um leið sem kaupverðinunam. Miðaði háttsemi hans að ólögmætri auðgun á kostnað A, sem við þetta tapaðieignarrétti sínum yfir lóðinni. Samkvæmt framansögðu verður ákærði sakfelldursamkvæmt ákæru og telst háttsemi hans varða við 249. gr. almennrahegningarlaga. Ákærði er fæddur í júlí 1940 og hefur hann ekki sætt refsingu svo vitað sé.Ákærði er starfandi lögmaður. Fram er komið í málinu að hann annaðist allasamningsgerð vegna kaupa A og B á sumarhúsalóðinni. Hafa þau borið að þau hafií einu og öllu fylgt leiðbeiningum ákærða í málinu og að þau hefðu taliðtryggilega frá kaupunum gengið. Svo reyndist ekki vera og misnotaði ákærði þáaðstöðu þegar færi gafst til. Með broti sínu hefur ákærði valdið A umtalsverðufjárhagstjóni. Þykir refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í 6 mánuði, enrétt þykir að ákveða að fresta skuli fullnustu þriggja mánaða af refsingunni ogfalli sá hluti hennar niður að liðnum tveimur árum frá uppkvaðningu dóms þessahaldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði verður dæmdur til að greiða málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns,Ásgeirs Þórs Árnasonar hæstaréttarlögmanns, 400.000 krónur að meðtöldumvirðisaukaskatti. Af hálfu ákæruvaldsins flutti málið Karl Ingi Vilbergsson aðstoðarsaksóknari. Ragnheiður Harðardóttir settur héraðsdómari kvað upp dóminn. Dómsorð: Ákærði, Páll Skúlason, sæti fangelsi í 6 mánuði, en fresta skal fulln­ustuþriggja mánaða af refsingunni og falli sá hluti hennar niður að liðnum tveimurárum frá uppkvaðningu dóms þessa haldi ákærði almennt skilorð 57. gr. almennrahegningarlaga. Ákærði greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Ásgeirs Þórs Árnasonarhæstaréttarlögmanns, 400.000 krónur.

Mál nr. 27/2016

Kærumál Gæsluvarðhald. A. liður 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008

Ríkissaksóknari hefur krafist þess, með vísan til a.liðar 1. mgr. 95. gr. og 1. sbr. 3. mgr. 97. gr. laga um meðferð sakamála nr.88/2008, að Héraðsdómur Reykjavíkur úrskurði x, kt. [...], [...], [...], til aðsæta gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 15. janúar 2016, kl. 16:00. Þess ereinnig krafist að X verði úrskurðaður til að sæta einangrun meðan ágæsluvarðhaldinu stendur, sbr. b. lið 1. mgr. 99. gr. laga nr. 88/2008.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæmahæstaréttardómararnir Benedikt Bogason og Karl Axelsson og Guðrún Erlendsdóttirsettur hæstaréttardómari. Varnaraðili skaut málinu tilHæstaréttar með kæru 7. janúar 2016, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnumdegi síðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 7. janúar 2016 þar semvarnaraðila var gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 15. samamánaðar klukkan16 og einangrun meðan á því stendur. Kæruheimild er í l. lið 1. mgr. 192. gr.laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Varnaraðilikrefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi en til varaað gæsluvarðhaldinu verði markaður skemmri tími og einangrun aflétt. Þá krefsthann í báðum tilfellum kærumálskostnaðar. Sóknaraðili krefst staðfestingarhins kærða úrskurðar. Varnaraðili er meðal annars undirrökstuddum grun um brot gegn 1. mgr. 109. gr. almennra hegningarlaga nr.19/1940 en fangelsisrefsing liggur við slíku broti. Með þessari athugasemd enað öðru leyti með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hannstaðfestur. Kærumálskostnaður dæmist ekki,sbr. 3. mgr. 220. gr. laga nr. 88/2008. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Mál nr. 315/1999

Kærumál Landamerki Landskipti Dómstóll Frávísunarúrskurður staðfestur

Eigendur jarðarinnar M höfðuðu mál til staðfestingar á landamerkjum jarðarinnar við jarðirnar N og K. Talið var að ekkert lægi fyrir um að hjáleigunni M hefði verið skipt út úr höfuðbólinu N með formlegum hætti, en um slík skipti gildi ákvæði laga um landskipti nr. 46/1941. Því var talið að sakarefnið ætti ekki undir héraðsdóm. Var niðurstaða héraðsdóms um frávísun málsins staðfest.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Arnljótur Björnsson og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðilar skutu málinu til Hæstaréttar með kæru 19. júlí 1999, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 9. ágúst sama árs. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Vesturlands 19. júlí 1999, þar sem máli sóknaraðila gegn varnaraðilum var vísað frá dómi. Kæruheimild er í j. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðilar krefjast þess að lagt verði fyrir héraðsdóm að taka málið til efnismeðferðar. Þau krefjast einnig málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Til vara krefjast þau þess að málskostnaður falli niður á báðum dómstigum. Varnaraðilar krefjast þess að hinn kærði úrskurður verði staðfestur og sóknaraðilar dæmdir til að greiða kærumálskostnað. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur um annað en málskostnað. Sóknaraðilar verða dæmdir til að greiða í sameiningu varnaraðilum málskostnað í héraði og kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur um annað en málskostnað. Sóknaraðilar, Bára Bergmann Pétursdóttir, Elsa Fanney Pétursdóttir, Pétur Guðráður Pétursson, Birna Ragnheiður Pétursdóttir og Ólöf Ragna Pétursdóttir, greiði í sameiningu varnaraðilum, Guðmundi Guðmundssyni, Lárusi Guðmundssyni, Jósefínu Guðmundsdóttur, Jónu Guðrúnu Guðmundsdóttur, Guðbjörgu Guðmundsdóttur, Herdísi Björnsdóttur, Kristjáni Guðmundssyni, Ólafi Guðmundssyni, Hönnu Ákadóttur og Látravík ehf., hverjum fyrir sig samtals 50.000 krónur í málskostnað í héraði og kærumálskostnað.

Mál nr. 774/2013

Lóðarsamningur Fasteignakaup

V höfðaði mál gegn Í og krafðist þess að sér yrði gefið út afsal fyrir jörð í eigu Í gegn greiðslu á ákveðinni fjárhæð. Á o.fl. höfðuðu mál til meðalgöngu gegn V og Í og gerðu sömu kröfur gegn Í, sér til handa. Á o.fl. voru erfingjar S sem hafði haft umrædda jörð á leigu en V hafði í eigin nafni og í umboði Á o.fl. átt á árunum 2002 til 2009 í umtalsverðum samskiptum við stjórnvöld um að fá jörðina keypta af Í. Eftir að Í ákvað að jörðin yrði ekki seld var málið höfðað og á því byggt að samskipti V við stjórnvöld hefðu vakið réttmætar væntingar um að lóðin yrði seld honum eða Á o.fl. gegn greiðslu fjárhæðar sem reist var á tilteknu verðmati er aflað hafði verið af hálfu stjórnvalda. Í dómi Hæstaréttar kom fram að ekki yrði séð að á grundvelli verðmatsins hefði í samskiptum aðila komið fram skriflegt kaup- eða sölutilboð sem síðan hefði verið samþykkt með undirskrift, svo sem áskilið væri í 1. mgr. 7. gr. laga nr. 40/2002 um fasteignakaup. Þegar af þeirri ástæðu var Í sýknað, enda gátu væntingar V og Á o.fl. einar og sér, þótt réttmætar væru, ekki stofnað til skyldu Í til að afsala lóðinni til V eða Á o.fl.

Dómur Hæstaréttar Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Eiríkur Tómasson og Benedikt Bogason og Símon Sigvaldason héraðsdómari. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 9. október 2013. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutningi 4. september sl., er höfðað með stefnu, áritaðri um birtingu 12. september 2012, og meðalgöngustefnu, áritaðri um birtingu 11. og 14. desember 2012. Aðalstefnandi og annar tveggja meðalgöngustefndu er Vilhjálmur Lúðvíksson, Valhúsabraut 2, Seltjarnarnesi, en aðalstefndi og meðstefndi í meðalgöngusök er íslenska ríkið, og er fjármála­ráðherra stefnt fyrir þess hönd. Meðalgöngustefnendur eru Áslaug Sverrisdóttir, Valhúsabraut 2, Seltjarnarnesi, Ingibjörg Hilmarsdóttir, 70 High Rock Terrace ChestnutHill, Massachusetts, Bandaríkjunum, og Berglind Hilmarsdóttir, Núpi III, Hvolsvelli. Endanlegar dómkröfur aðalstefnanda eru: Að stefnda í aðalsök, íslenska ríkinu, verði með dómi gert að gefa út afsal til aðalstefnanda fyrir leigulóð úr landi Þormóðsdals í Mosfellsbæ, sem talin er 126.800 fermetrar að stærð, með landnúmer 125607 og fastanúmer 208-5056, að viðlögðum dagsektum, 50.000 krónum á dag, gegn greiðslu kaupverðs að fjárhæð 12.000.000 krónur, auk málskostnaðar. Engar kröfur eru gerðar á hendur meðalgöngustefnendum. Þvert á móti er tekið undir kröfur þeirra, telji dómurinn að fremur beri að dæma þeim sakarefnið en aðalstefnanda. Endanlegar dómkröfur aðalstefnda og meðstefnda í meðalgöngusök eru: Í aðalsök krefst stefndi, íslenska ríkið, sýknu af öllum kröfum aðalstefnanda, svo og málskostnaðar úr hans hendi, að mati dómsins. Í meðalgöngusök er einnig krafist sýknu af öllum kröfum meðalgöngustefnenda og málskostnaðar úr þeirra hendi in solidum, að mati dómsins. Í báðum tilvikum er þess krafist til vara að stefnukröfurnar verði lækkaðar og að málskostnaður falli þá niður. Endanlegar dómkröfur meðalgöngustefnenda eru: Að þeim verði leyfð meðalganga í máli þessu og að meðalgöngustefnda, íslenska ríkinu, verði með dómi gert að gefa út afsal til þeirra fyrir leigulóð úr landi Þormóðsdals í Mosfellsbæ, talin 126.800 fermetrar að stærð, með landnúmer 125607 og fastanúmer 208-5056, að viðlögðum dagsektum 50.000 krónum á dag, gegn greiðslu kaupverðs að fjárhæð 12.000.000 krónur. Einnig er krafist málskostnaðar úr hendi þessa meðalgöngustefnda. Engar kröfur eru gerðar á hendur Vilhjálmi Lúðvíkssyni, öðrum meðalgöngustefnda. Málsatvik Helstu atvik eru þau að með lóðarleigusamningi 6. júní 1959 leigði landbúnaðarráðherra Sveinbirni Dagfinnssyni lóð úr landi jarðarinnar Þormóðsdals í Mosfellsbæ til byggingar sumarbústaðar og ræktunar. Lóðin var leigð til 75 ára frá fardögum 1960 að telja. Í lóðarleigusamningi var legu og takmörkum lóðarinnar lýst, en stærð hennar var ekki tilgreind. Í stefnu segir hins vegar að lóðin hafi upphaflega verið talin um 10,5 hektarar að stærð, en við nákvæma mælingu hafi hún reynst vera 12,68 hektarar. Landbúnaðarráðuneytið heimilaði framsal samningsins til Sverris Sigurðssonar, tengdaföður aðalstefnanda, 21. september 1966. Sverrir lést árið 2002 og hefur leigulóðin síðan verið í umsjá fjölskyldu hans. Ekki er um það deilt að umfangsmikið ræktunarstarf hefur verið unnið á lóðinni og er hún nú að stórum hluta skógi vaxin. Liggur lóðin að Hafravatni, sunnanvert. Á árinu 2002 setti aðalstefnandi, Vilhjálmur Lúðvíksson, sig í samband við þáverandi landbúnaðarráðherra og falaðist eftir kaupum á lóðinni. Í kjölfarið mun landbúnaðar­ráðherra hafa óskað eftir því við Ríkisendurskoðun að stofnunin kannaði möguleika þeirra sem leigðu land af ríkinu undir sumarbústaði til að fá að kaupa leigulandið. Með bréfi Ríkisendurskoðunar 21. febrúar 2003 var ráðherra bent á að af 40. gr. stjórnarskrárinnar leiddi að ávallt þyrfti að afla lagaheimildar ef selja ætti fasteignir í eigu ríkisins. Aðalstefnandi ítrekaði ósk um kaup á lóðinni með bréfi til landbúnaðarráðherra 25. apríl 2004. Vísaði hann þar m.a. til sjónarmiða sem fram komu í áðurnefndu bréfi Ríkisendurskoðunar og leitaði stuðnings ráðherra við ákveðinni tillögu að breytingu á frumvarpi til jarðalaga, en frumvarpið var þá í meðförum Alþingis. Jafnframt sagði þar svo: „Með hliðsjón af þessu óskar undirritaður fyrir hönd leiguhafanna eftir því að fundin verði lögformleg leið til að gera þeim kleift að kaupa landið.“ Með jarðalögum nr. 81/2004, sem tóku gildi 1. júlí 2004, var í 3. mgr. 38 gr. þeirra lögfest heimild til sölu ríkisjarða eða jarðahluta án undangenginnar auglýsingar til leigutaka sem haft höfðu landið á leigu í a.m.k. 20 ár og á eigin kostnað lagt í verulegar ræktunarframkvæmdir á því, og þannig aukið verðmæti landsins umtalsvert. Skömmu eftir gildistöku laganna, eða 8. september 2004, ritaði aðalstefnandi landbúnaðarráðherra bréf og áréttaði þar ósk sína um kaup á lóðinni. Í svarbréfi landbúnaðarráðuneytisins 20. janúar 2005 kom fram að í undirbúningi væru verklagsreglur um framkvæmd ákvæða 3. mgr. 38. gr. jarðalaga og að erindi bréfritara yrði tekið til afgreiðslu um leið og þær lægju fyrir. Að beiðni landbúnaðarráðuneytisins, með fulltingi fjármálaráðuneytisins, hefur heimild til sölu leigulandsins legið fyrir í fjárlögum áranna 2006, 2007, 2008 og 2009. Í gögnum málsins liggja fyrir bréf frá aðalstefnanda, sem hann ritaði á árunum 2006 og 2007 til landbúnaðarráðherra og fjármálaráðherra, með ósk um afgreiðslu á erindi hans um kaup á umræddri lóð. Í bréfi fjármálaráðuneytisins frá 23. febrúar 2007 kemur fram að ráðuneytið telji að fullnægjandi heimildir séu til staðar til að landbúnaðarráðuneytið geti í krafti almennra stjórnsýsluheimilda sinna tekið ákvörðun um sölu eignarinnar til aðalstefnanda að venjulegum skilyrðum uppfylltum. Að ósk rektors Landbúnaðarháskóla Íslands og með samþykki þáverandi landbúnaðarráðherra var aflað verðmats á leigulóðinni og lá það fyrir 21. maí 2007. Niðurstaða þess var að áætlað söluverð landsins, án skógræktar, væri 12.000.000 króna. Aðalstefnandi samþykkti verðmatið fyrir sína hönd og fjölskyldu sinnar. Með tölvubréfi til rektors Landbúnaðarháskólans 23. október 2007 tilkynnti starfsmaður landbúnaðaráðuneytisins að ráðuneytið myndi, f.h. landeiganda Þormóðsdals, ganga frá kaupsamningi/afsali til aðalstefnanda. Áður en af því yrði þyrfti hins vegar að gera stofnskjal um lóðina í samvinnu við sveitarfélagið Mosfellsbæ, og skipta henni að því búnu út úr jörðinni Þormóðsdal með samþykki sveitarfélagsins. Lagt var til að Landbúnaðarháskólinn hefði frumkvæði að þeirri vinnu. Í lok bréfsins sagði síðan: „Óskin um landskipti fer svo til afgreiðslu í landbúnaðarráðuneytið. Þegar landskiptum hefur verið þinglýst er hægt að ganga frá kaupsamningi / afsali.“ Með bréfi rektors Landbúnaðarháskólans til Mosfellsbæjar 23. janúar 2008 var formlega óskað eftir staðfestingu sveitarfélagsins á landskiptum vegna áforma um sölu leigulandsins til handhafa leigusamningsins. Í bréfinu sagði enn fremur: „Útbúa þarf stofnskjal um spilduna og fá samþykki ykkar fyrir landskiptunum sem síðan þarf að þinglýsa. Þormóðsdalsjörðin (landnúmer:123813) er skv. FMR 1540,2 ha í eigu ríkissjóðs en umráðaaðili er Landbúnaðarháskóli Íslands (áður Rannsóknastofnun Landbúnaðarins). Þar sem ekki hefur enn verið gengið formlega frá kaupsamningi er óskað eftir því að eigandi spildunnar skráður á stofnskjali verði áfram ríkissjóður enda er afmörkun og stofnskjal fyrir landskiptunum forsenda að gerð kaupsamnings milli ríkissjóðs og væntanlegs kaupanda.“ Í bréfi til sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra 17. mars 2008 lýsti bæjarstjóri Mosfellsbæjar andstöðu sveitarfélagsins við sölu á lóðinni til aðalstefnanda og fjölskyldu hans, en lagði þess í stað til að leigutökum yrði heimilað að kaupa tveggja hektara lóðarspildu í kringum sumarhús þeirra á lóðinni. Sú landspilda hefði landnúmerið 125607 og væri skráð tveir hektarar að stærð. Í bréfinu var jafnframt lýst því viðhorfi að eðlilegt væri að gefa heimasveitarfélaginu tækifæri til að eignast landið, enda gegndi það mikilvægu hlutverki í aðalskipulagi sveitarfélagsins. Afstaða sveitarfélagsins var síðan áréttuð í bréfi bæjarstjóra Mosfellsbæjar til Landbúnaðarháskólans 12. ágúst 2008. Í stefnu eru rakin frekari bréfaskrif bæjarstjóra Mosfellsbæjar vegna erindis aðalstefnanda, svo og bréf aðalstefnanda sjálfs, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins, rektors Landbúnaðarháskólans og loks fjármálaráðuneytisins, allt til 24. september 2009. Ekki er ástæða til að rekja efni þeirra allra. Þó skal þess getið að í bréfi landbúnaðarráðuneytisins til aðalstefnanda 7. ágúst 2009 segir að komið hafi í ljós að umrædd spilda sé einungis skráð 2 hektarar að flatarmáli í fasteignabók, en rétt stærð hennar sé hins vegar 12,68 hektarar samkvæmt mælingu Landbúnaðarháskóla Íslands. Af þeim sökum hafi ráðuneytið og Landbúnaðar­háskólinn leitast við að fá fram rétta skráningu á spildunni í fasteignabók, en það sé forsenda þess að landskipti geti farið fram samkvæmt 13. gr. jarðalaga. Í bréfinu segir einnig: „Nú verður að taka fram að hvergi kemur fram í gögnum ráðuneytisins að þáverandi ráðherra hafi lofað yður því að þér fengjuð að kaupa leiguland yðar. Hins vegar var [...] það fyrir tilstuðlan landbúnaðarráðuneytis og tillögu fjármálaráðuneytis að Alþingi tók upp ákvæði í 6. gr. fjárlaga 2006 um að fjármálaráðherra væri heimilt að selja hluta jarðarinnar Þormóðsdals í Mosfellsbæ. Samhljóða ákvæði hefur verið í fjárlögum áranna 2007, 2008 og 2009.“ Í lok bréfsins er tekið fram að þar sem fjárlagaheimildar hafi á sínum tíma verið aflað og uppfyllt séu skilyrði ákvæðis 3. mgr. 38. gr. jarðalaga, muni ráðuneytið áfram mæla með því við fjármálaráðherra að aðalstefnanda verði heimiluð kaup leigulandsins. Einnig ber hér að geta um bréf fjármálaráðuneytisins til sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytis frá 24. september 2009, þar sem ítarlega er fjallað um erindi aðalstefnanda og samskipti hans við stjórnvöld. Í lok bréfsins segir eftirfarandi: „Ekki er um það deilt að leigjandi landspildunnar hefur skapað sér lögmæta hagsmuni á viðkomandi landi með verulegum ræktunarframkvæmdum og umbótum á landinu í skilningi 3. mgr. 38. gr. jarðalaga og þannig aukið verðmæti landsins umtalsvert. Ekki verður heldur um það deilt með hliðsjón af langri forsögu og öðrum atvikum máls þessa að umræddur leigjandi hafi mátt ætla að gengið yrði til samninga við hann um umrætt land á grundvelli framangreinds ákvæðis jarðalaga og þeirra fjárlagaheimilda sem ítrekað hefur verið óskað eftir af hálfu ráðuneytisins til fjármálaráðuneytisins og jafnan hafa verið samþykktar af Alþingi. Með hliðsjón af framangreindu og þeim almennu og sérstöku heimildum sem sveitarfög hafa samkvæmt skipulags- og byggingarlögum, m.a. heimildum til eignarnáms, telur ráðuneytið ekki nægilegt að yfirlýstur áhugi sveitarfélags á þessari tilteknu landspildu eigi að koma í veg fyrir sölu landsins til hans uppfylli hann að mati sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytis lögbundin skilyrði til kaupa á landspildunni. Fjármálaráðuneytið telur að þessu sögðu ekkert því til fyrirstöðu að það gangi frá umræddri sölu, sbr. 2. gr. reglugerðar nr. 206/2003, um ráðstöfun eigna ríkisins, að venjulegum skilyrðum uppfylltum.“ Með bréfi 25. október 2009 óskaði aðalstefnandi enn á ný eftir því að sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytið gengi frá sölu lóðarinnar án frekari tafa. Ráðuneytið svaraði bréfinu 29. sama mánaðar og hafnaði þá beiðni aðalstefnanda um kaup á leigulandinu. Í bréfinu voru rakin sjónarmið Mosfellsbæjar til málsins og tekið undir þau rök sveitarfélagsins að það kynni að eiga ríka hagsmuni af því að eignast jörðina Þormóðsdal, og þar með umþrætta leigulóð. Því hafi ráðuneytið ákveðið að fara þess á leit við fjármálaráðuneytið að fyrir fjárlaganefnd Alþingis yrði ekki óskað nýrrar heimildar til sölu á leigulandinu. Með bréfi lögmanns aðalstefnanda til sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins 26. nóvember 2009 voru gerðar athugasemdir við málsmeðferð ráðuneytisins, um leið og mótmælt var synjun ráðuneytisins á erindi aðalstefnanda. Í svarbréfi ráðuneytisins 1. desember sama ár voru fyrri sjónarmið Mosfellsbæjar áréttuð og synjun ítrekuð um sölu á leigulandinu til aðalstefnanda. Í bréfinu var vísað til þess að aldrei hefði stofnast réttur hjá aðalstefnanda til að fá leigulóðina keypta og hafi honum ekki verið látið í té kauptilboð af hálfu ráðuneytisins. Þá var tekið fram að ekki hefði verið unnt að fá lóðina afmarkaða með réttum hætti í Fasteignaskrá Íslands svo leita mætti leyfis til að skipta henni út úr jörðinni Þormóðsdal. Í mars 2010 bar aðalstefnandi fram kvörtun við umboðsmann Alþingis vegna meðferðar sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins á erindi hans og synjunar um kaup á leigulandinu. Umboðsmaður Alþingis skilaði áliti sínu 16. desember 2011. Rekur hann þar ítarlega samskipti aðila. Í niðurstöðu álitsins segir eftirfarandi: „Með vísan til framangreinds er það niðurstaða mín að ákvörðun sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins frá 29. október 2009, sem endanlega var staðfest 1. desember s.á., hafi eins og atvikum var háttað brotið í bága við réttmætar væntingar Vilhjálms Lúðvíkssonar fyrir hönd leigutaka um að gengið yrði til samninga við þá um kaup þeirra á leigulóð úr ríkisjörðinni Þormóðsdal og grundvallarsjónarmið um málaefnalega og eðlilega stjórnsýslu. Þá er það niðurstaða mín að í máli þessu hafi tekist sérstaklega illa til af hálfu sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins að fylgja sjónarmiðum um eðlilega og sanngjarna samskiptahætti. Málsmeðferð ráðuneytisins var því jafnframt ekki í samræmi við vandaða stjórnsýsluhætti, sbr. 1. mgr. 2. gr. laga nr. 85/1997, um umboðsmann Alþingis.“ Í lok álitsins leggur umboðsmaður til að ráðuneytið geri nauðsynlegar ráðstafanir til þess að rétta hlut leigutaka lóðarinnar, komi fram beiðni um slíkt. Í kjölfar álits umboðsmanns Alþingis ritaði lögmaður aðalstefnanda sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytinu bréf 11. janúar, 3. febrúar og 14. maí 2012, og krafðist þess að ráðuneytið gerði nauðsynlegar ráðstafanir til að rétta hlut umbjóðanda hans, þ.e. að ganga til samninga við hann um kaup á landinu. Jafnframt var þess krafist að greiddur yrði lögmannskostnaður aðalstefnanda vegna erindreksturs hans. Ráðuneytið svaraði bréfum þessum 8. febrúar og 18. maí 2012. Í síðara bréfinu var gerð grein fyrir fundum ráðuneytisins með bæjarstjóra Mosfellsbæjar og fleiri aðilum vegna málsins. Kom þar fram að Mosfellsbær hefði ekki viljað veita nauðsynlega umsögn sveitarstjórnar vegna landskipta á lóð fjölskyldu stefnanda. Engu að síður hafi viðræður þessara aðila leitt til þess að Mosfellsbær hafi fallist á landskipti á 6,04 hektara lóð úr landi Þormóðsdals, sem seld yrði aðalstefnanda, og yrði fyrra verðmat á hvern hektara lagt til grundvallar við verðlagningu lóðarinnar. Í bréfinu kvaðst ráðuneytið vilja gera þessa tillögu að sinni og bjóða aðalstefnanda og fjölskyldu hans að kaupa 6,04 hektara af lóðinni, í stað þeirra 12,7 hektara sem áður höfðu verið til umræðu. Aðalstefnandi féllst ekki á tilboðið og féll það niður 1. júlí 2012. Í kjölfarið höfðaði hann mál þetta. Tekið skal fram að í þinghaldi í máli þessu 26. apríl 2013 lagði lögmaður aðalstefnda fram bréf frá fjármála- og efnahagsráðuneytinu, dagsett 19. apríl 2013, þar sem fram kemur að búið sé að stofna lóð utan um umrætt leiguland og sé landið 12,68 ha að stærð. Undir rekstri málsins höfðuðu meðalgöngustefnendur meðalgöngusök í máli þessu og kröfðust þess að þeim yrði leyfð meðalgangan. Við upphaf aðalmeðferðar var því lýst yfir af hálfu beggja meðalgöngustefndu að enginn ágreiningur væri um heimild meðalgöngustefnenda til meðalgöngu í málinu. Meðalgöngustefnendur eru erfingjar Sverris Sigurðssonar, sem skráður er leigutaki umþrættrar lóðar, og lést árið 2002. Eins og áður er fram komið var Sverrir tengdafaðir aðalstefnanda. Málsástæður og lagarök aðalstefnanda Krafa aðalstefnanda, Vilhjálms Lúðvíkssonar, byggist á því að athafnir og samskipti hans við stjórnvöld hafi vakið með honum lögmætar og réttmætar væntingar til þess að fá leigulóðina úr Þormóðsdal keypta samkvæmt fyrirliggjandi mati löggilts fasteignasala. Ítarleg gögn málsins, bréfaskipti hans við stjórnvöld og bréfaskipti innan stjórnsýslunnar beri ótvírætt með sér að sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytið hafi verið búið að taka skuldbindandi ákvörðun um að selja honum leigulóðina. Sú ákvörðun hafi verið staðfest af fjármálaráðuneytinu og þar með ótvírætt vakið lögmætar og réttmætar væntingar hjá honum um að hann fengi landið keypt á grundvelli fyrirliggjandi lagaheimildar og verðmats. Þá er á því byggt að ákvörðun ráðuneytisins um að taka málið úr þeim farvegi sem því hafði verið markaður, vegna þrýstings frá Mosfellsbæ, samrýmist ekki vönduðum stjórnsýsluháttum og jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Aðalstefnandi byggir einnig á því að fyrir liggi að landbúnaðarráðuneytið hafi fjórum sinnum, á árunum 2006-2009, farið fram á það á grundvelli beiðni hans að aflað yrði lagaheimildar til sölu hluta af landi Þormóðsdals og hafi Alþingi jafnoft veitt umbeðna heimild í fjárlögum. Enginn vafi leiki á því að óskir ráðuneytisins hafi alfarið verið byggðar á fyrirætlunum þess um að selja honum, fyrir hönd leigutaka, umrædda lóð. Þá sé í framlögðu áliti umboðsmanns Alþingis frá 16. desember 2011 einnig vísað til eftirfarandi atvika, sem staðfesti að samskipti stjórnvalda við aðalstefnanda hafi vakið með honum réttmætar væntingar um að gengið yrði frá sölu á leigulóðinni til hans. Í fyrsta lagi hafi Landbúnaðarháskólinn, sem landbúnaðarráðuneytið hafi falið að undirbúa söluferlið, falið löggiltum fasteignasala að framkvæma verðmat á leigulóðinni árið 2007. Verðmatið hafi hljóðað upp á 12.000.000 króna, án skógræktar, og hafi bæði aðalstefnandi og Landbúnaðarháskólinn samþykkt það. Það verðmat hafi síðan verið lagt til grundvallar í samskiptum aðalstefnanda og sjávarútvegs- og landbúnaðar­ráðuneytisins allt fram á haust 2009. Þá fyrst hafi ráðuneytið hins vegar farið að draga réttmæti þess í efa á þeim grundvelli að það væri illa rökstutt og að veiðihlunnindi í Hafravatni og Seljadalsá hefðu ekki verið metin, þótt þau hlytu að fylgja við söluna samkvæmt 1. mgr. 5. gr. lax- og silungsveiðilaga nr. 61/2006. Að dómi aðalstefnanda geti sú forsenda þó ekki réttlætt breytta afstöðu ráðuneytisins á þessum tíma, að virtum réttmætum væntingum hans um kaup á lóðinni. Engin tilraun hafi enda verið gerð af hálfu ráðuneytisins til þess að afla nýs og rökstudds mats á verðmæti lóðarinnar. Í öðru lagi hafi landbúnaðarráðuneytið tekið það skýrt fram í tölvubréfi til Landbúnaðarháskóla Íslands 23. október 2007 að staða málsins væri sú að ­ráðuneytið myndi, fyrir hönd landeiganda Þormóðsdals, ganga frá kaupsamningi og afsali vegna sölunnar. Í þriðja lagi hafi á árunum 2007-2009 komið fram í bréfum til aðalstefnanda skýrar og ótvíræðar yfirlýsingar sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneyt­is­ins og fjármálaráðuneytisins, um að beiðni hans um kaup á leigulóðinni fullnægði skilyrðum 3. mgr. 38. gr. jarðalaga nr. 81/2004 til þess að lóðin yrði seld honum án opinberrar auglýsingar. Í fjórða lagi hafi aðalstefnanda verið kynnt sérstaklega sú afstaða beggja ráðuneyta, með bréfum 7. ágúst og 24. september 2009, að staða og hagsmunir Mosfellsbæjar kæmu ekki í veg fyrir að áfram yrði haldið söluferli leigulóðarinnar til hans, fyrir hönd leigutaka. Samkvæmt ofanrituðu er á því byggt að málsmeðferð og yfirlýsingar sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins hafi verið með þeim hætti að aðalstefnandi hafi mátt vænta þess að af sölunni yrði, og þá eigi síðar en á árinu 2009, þegar enn hafi verið heimild til þess í fjárlögum og staðfesting fjármálaráðuneytisins hafi legið fyrir. Af bréfum sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins frá 29. október og 1. desember 2009 verði hins vegar ráðið að meginástæða þess að sölu leigulóðarinnar til aðalstefnanda hafi þá verið hafnað, hafi verið andstaða Mosfellsbæjar. Áður hefði ráðuneytið þó hafnað þeim sjónarmiðum Mosfellsbæjar að eðlilegt væri að sveitarfélagið fengi alla jörðina Þormóðsdal keypta, og þá vísað til þess að ákvörðun hefði verið tekin um að selja aðalstefnanda umrætt leiguland. Heldur aðalstefnandi því fram að viðsnúningur ráðuneytisins hafi komið til í kjölfar breytinga á ráðherrastóli, en slíkt geti með engu móti réttlætt að gengið sé gegn réttmætum væntingum hans. Þá bendir hann á að leigulóðin sem um ræði í máli þessu sé aðeins 12,68 hektarar að stærð, en stærð jarðarinnar Þormóðsdals 1540,2 hektarar. Aðalstefnandi hafnar þeim rökum sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins, sem fram koma í bréfi ráðuneytisins frá 29. október 2009, um að ekki geti komið til sölu leigulóðarinnar þar sem lóðin hafi ekki verið stofnuð í samræmi við 14. gr. laga nr. 6/2001, um skráningu og mat fasteigna, og að landskipti hafi ekki verið heimiluð samkvæmt 13. gr. jarðalaga nr. 81/2004. Í því sambandi bendir hann á að samkvæmt tilvitnuðu ákvæði jarðalaga skuli senda beiðni um landskipti til ráðherra til staðfestingar, og skuli með henni meðal annars fylgja umsögn sveitarstjórnar. Telur aðalstefnandi að sú umsögn, eða ígildi hennar, liggi þegar fyrir í bréfi Mosfellsbæjar frá 12. ágúst 2008, en í því bréfi hafi sveitarfélagið lagst gegn sölu lóðarinnar. Mosfellsbær sé eingöngu umsagnaraðili samkvæmt 13. gr. jarðalaga og geti því ekki stöðvað staðfestingu landskipta með því að neita umsagnarskyldu, eða með því að „fara sér hægt“ við afgreiðslu, eins og sveitarfélagið hafi lýst yfir í viðræðum við sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytið að það myndi gera, og komi fram í bréfi ráðuneytisins 29. október 2009. Að lögum sé því ekkert til fyrirstöðu að ráðuneytið staðfesti landskiptin við sölu leigulóðarinnar til aðalstefnanda, í samræmi við réttmætar væntingar hans, og afhendi gögnin til þinglýsingar. Byggir aðalstefnandi á því að þótt leigulóðinni hafi ekki formlega verið skipt út úr jörðinni geti það ekki komið í veg fyrir sölu hennar. Með vísan til alls ofanritaðs telur aðalstefnandi sannað að ákvörðun sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins frá 29. október 2009, sem áréttuð var í bréfi 1. desember sama ár, um að hafna beiðni hans um kaup á umræddri leigulóð, hafi gengið gegn réttmætum væntingum hans um að gengið yrði til samninga við hann. Um lagarök er vísað til fjármunaréttar, varðandi loforð og skuldbindingargildi samninga, svo og til stjórnsýslureglna um réttmætar væntingar málsaðila og lagasjónarmiða um vandaða stjórnsýsluhætti. Einnig er vísað til rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og jafnræðisreglu 11. gr. sömu laga, svo og til 13., 35., 36. og 38. gr. jarðalaga nr. 81/2004, einkum 3. mgr. 38. gr. þeirra. Krafa um dagsektir styðst við 4. mgr. 114. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála, en málskostnaðarkrafan við 1. mgr. 130. gr. sömu laga. Málsástæður og lagarök meðalgöngustefnenda Meðalgöngustefnendur taka undir kröfur aðalstefnanda og byggja á sömu málsástæðum og lagarökum og hann, að breyttu breytanda. Er þannig einkum á því byggt að athafnir og samskipti aðalstefnanda við stjórnvöld hafi vakið lögmætar og réttmætar væntingar um að gengið yrði frá sölu leigulóðarinnar, ef ekki beint til aðalstefnanda, þá til meðalgöngustefnenda. Því til skýringar taka meðalgöngustefnendur fram að eftir lát Sverris Sigurðssonar árið 2002 hafi leigulóðin alfarið verið í umsjá fjölskyldunnar og hafi aðalstefnandi komið fram fyrir hennar hönd í öllum samskiptum við stjórnvöld. Krafa aðalstefnanda í máli þessu sé því sett fram með fullri heimild og samþykki meðalgöngustefnenda, enda liggi fyrir samkomulag á milli þeirra um skiptingu, afnot og nýtingu landspildunnar. Þótt aðalstefnandi hafi ekki verið erfingi Sverris Sigurðssonar hafi hann verið réttmætur aðili til þess að halda fram kröfu um kaup á landspildunni, „enda hafa loforð ríkisins um sölu landspildunnar beinst að honum persónulega“, eins og orðrétt segir í meðalgöngustefnu. Málsástæður og lagarök aðalstefnda og meðstefnda í meðalgöngusök Stefndi í aðalsök og meðstefndi í meðalgöngusök, íslenska ríkið, vísar á bug staðhæfingum aðalstefnanda og meðalgöngustefnenda um að sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytið og fjármálaráðuneytið hafi skuldbundið sig til að selja aðalstefnanda eða meðalgöngustefnendum umrædda leigulóð. Jafnframt er því mótmælt að sömu stefnendur hafi mátt hafa lögmætar og réttmætar væntingar um að leigulóðin yrði seld þeim. Krafa aðalstefnda byggist á því að hvorki aðalstefnandi né meðalgöngustefnendur uppfylli skilyrði 3. mgr. 38. gr. jarðalaga nr. 81/2004 fyrir sölu lóðarinnar til leigutaka. Þannig sé ljóst að aðalstefnandi sé ekki sjálfur leigutaki að lóðinni. Ljóst sé einnig að skilyrði um a.m.k. 20 ára leigutíma og ræktunarframkvæmdir á því tímabili geti ekki verið uppfyllt, þar sem allar ræktunarframkvæmdir frá því að Sverrir Sigurðsson hafi fengið leigusamninginn framseldan árið 1966 og þar til hann lést árið 2002 hafi farið fram á hans vegum, sem leigutaka lóðarinnar. Hvorki aðalstefnandi né meðalgöngustefnendur hafi því stundað þar ræktunarstörf sem leigutakar í 20 ár. Aðalstefndi byggir einnig á því að þótt lagaheimildar hafi verið aflað til sölu leigulóðarinnar í fjárlögum fyrir árin 2006-2009, hafi það aðeins falið í sér heimild til sölu lóðarinnar, en ekki skyldu. Hafi aðalstefnanda verið það fullkunnugt, eins og gögn málsins staðfesti. Þá er því mótmælt að bréfaskipti aðalstefnanda við stjórnvöld og bréfaskipti innan stjórnsýslunnar hafi með réttu getað vakið lögmætar og réttmætingar væntingar aðalstefnanda og meðalgöngustefnenda um að þau fengju leigulóðina keypta. Í því sambandi bendir stefndi á að í framlögðum bréfum landbúnaðarráðuneytisins og fjármálaráðuneytisins sé tekið fram að tilteknar ráðstafanir þurfi að ganga eftir svo unnt sé að ganga til samninga um sölu á lóðinni. Þannig hafi verið bent á að stofna þyrfti lóðina og fá henni skipt út úr jörðinni Þormóðsdal í samvinnu við sveitarfélagið Mosfellsbæ. Af viðbrögðum Mosfellsbæjar hafi hins vegar strax á fyrri hluta árs 2008 orðið ljóst að ýmsar hindranir voru í vegi þess að söluferli gæti komist á það stig að gengið yrði til samninga um sölu. Annars vegar hafi komið í ljós að lóðin hafi ekki verið skráð í fasteignaskrá af þeirri stærð sem mæling Landbúnaðarháskólans gaf til kynna, og ekki reyndist unnt að fá það leiðrétt, en hins vegar hafi Mosfellsbær hafnað því að skipta leigulóðinni út úr jörðinni Þormóðsdal, sbr. 30. gr. þágildandi skipulags- og byggingarlaga nr. 73/1997, nú 48. gr. skipulagslaga nr. 123/2010. Rök sveitarfélagsins hafi verið þau að lóðin væri á landsvæði sem skilgreint væri sem útivistarsvæði samkvæmt aðalskipulagi, og væri mikilvægt að sveitarfélaginu væri gefinn kostur á að kaupa landið, með hagsmuni sveitarfélagsins og íbúa þess að leiðarljósi. Í framhaldinu hafi Mosfellsbær lagt fram ósk um að kaupa alla jörðina Þormóðsdal og hafi ráðuneytið tekið jákvætt í þá málaleitan. Vísar aðalstefndi í þessu efni til 1. gr. jarðalaga nr. 81/2004, sbr. og 35. og 37. gr. þeirra laga. Í ljósi framanritaðs er hafnað staðhæfingum aðalstefnanda og meðalgöngustefnenda um að þeir hafi haft lögmætar og réttmætar væntingar um að lóðin yrði seld þeim. Þá er því mótmælt að slíkar væntingar geti orðið grundvöllur að skyldu til sölu á fasteignum ríkisins. Skýrt komi fram í 40. gr. stjórnarskrárinnar að lagheimild þurfi til sölu á fasteignum ríkisins, en engri slíkri heimild sé nú til að dreifa. Að auki mótmælir stefndi því að kominn hafi verið á skuldbindandi samningur eða loforð um sölu á leigulóðinni, sbr. 7. gr. laga nr. 40/2002, um fasteignakaup. Krefst hann sýknu af kröfu aðalstefnanda og meðalgöngustefnenda um að aðalstefnda, íslenska ríkinu, verði gert að gefa út afsal fyrir umþrættri leigulóð úr landi Þormóðsdals. Einnig krefst hann sýknu af kröfu sömu aðila um dagsektir samkvæmt 4. mgr. 114. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála. Telur hann að ekki fái staðist að tilvitnað ákvæði veiti heimild til dagsekta þegar svo háttar til að ekki er unnt að verða við kröfu um útgáfu afsals nema að fenginni lagaheimild samkvæmt 40. gr. stjórnarskrár og að uppfylltum skilyrðum um landskipti. Til vara krefst hann þess að fjárhæð dagsekta verði stórkostlega lækkuð og að rúmur frestur verði þá veittur áður en þær falli á. Auk þeirra lagareglna sem áður getur vísar aðalstefndi til 29. gr. laga nr. 88/1997, um fjárreiður ríkisins, 1.-3. gr. reglugerðar nr. 206/2003, um ráðstöfun eigna ríkisins, 12., 13. og 35.-40. gr. jarðalaga nr. 81/2004. Enn fremur er vísað til 14. gr. laga um skráningu og mat fasteigna nr. 6/2001. Niðurstaða Hér að framan hafa atvik málsins verið rakin og gerð grein fyrir samskiptum aðalstefnanda við landbúnaðarráðuneytið, fjármálaráðuneytið og önnur stjórnvöld allt frá árinu 2002, vegna áforma aðalstefnanda um kaup á leigulóð úr landi ríkisjarðarinnar Þormóðsdals í Mosfellsbæ. Með bréfi 29. október 2009 hafnaði aðalstefndi, íslenska ríkið, beiðni hans um kaup á leigulóðinni, og ítrekaði þá afstöðu í bréfi 1. desember sama ár. Krafa aðalstefnanda og meðalgöngustefnenda er aðallega á því reist að samskipti aðalstefnanda við stjórnvöld hafi vakið réttmætar og lögmætar væntingar um að gengið yrði frá sölu leigulóðarinnar til þeirra á grundvelli fyrirliggjandi verðmats. Beri gögn málsins ótvírætt með sér að búið hafi verið að taka skuldbindandi ákvörðun um að selja þeim lóðina. Jafnframt er á því byggt að ákvörðun ráðuneytisins um að hafna beiðni aðalstefnanda um kaup á lóðinni hafi ekki samrýmst vönduðum stjórnsýsluháttum og jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Eins og atvikum er háttað í máli þessu fellst dómurinn á þau sjónarmið stefnenda að samskipti aðalstefnanda við stjórnvöld í tilefni af beiðni hans um kaup á leigulandinu, hafi mátt vekja hjá honum réttmætar væntingar um að af sölunni yrði. Er þá sérstaklega horft til þess að Alþingi veitti fjórum sinnum heimild til sölu hluta jarðarinnar Þormóðsdals, þ.e. í fjárlögum áranna 2006, 2007, 2008 og 2009, og var lagaheimildarinnar aflað af landbúnaðarráðuneytinu í tilefni af beiðni aðalstefnanda um kaup á landspildunni. Þá samþykkti aðalstefnandi verðmat á lóðinni, sem unnið var á árinu 2007 af löggiltum fasteignasala að ósk Landbúnaðarháskóla Íslands, í umboði landbúnaðarráðuneytisins. Fyrir liggja einnig bréf til aðalstefnanda, sem send voru honum á árunum 2007-2009, þar sem fram koma ótvíræðar yfirlýsingar beggja ráðuneyta um að fullnægjandi heimildir séu til staðar til að unnt sé að taka ákvörðun um sölu lóðarinnar til hans, og að skilyrði 3. mgr. 38. gr. jarðalaga nr. 81/2004 standi því ekki í vegi. Loks var aðalstefnanda í ágúst og september 2007 kynnt sú afstaða ráðuneytanna að ekkert væri því til fyrirstöðu að gengið yrði frá sölunni til hans, þrátt fyrir athugasemdir og andstöðu Mosfellsbæjar. Hins vegar hafnar dómurinn því að tölvubréf starfsmanns landbúnaðarráðuneytisins til rektors Landbúnaðarháskólans 23. október 2007, sem aðalstefnandi fékk afrit af og gerð hefur verið grein fyrir hér að framan, hafi gefið tilefni til sömu væntinga hjá stefnendum, eins og þeir halda fram. Telur dómurinn að af orðalagi bréfsins verði aðeins ráðið að þar sé viðkomandi starfsmaður að veita rektor Landbúnaðarháskólans leiðbeiningar um framhald málsins, um leið og hann áréttar að það sé í verkahring landbúnaðarráðuneytisins að ganga frá kaupsamningi/afsali til aðalstefnda að því loknu sem þar er tiltekið. Eins og áður segir synjaði sjávárútvegs- og landbúnaðarráðuneytið beiðni aðalstefnanda um kaup á leigulandinu með bréfi 29. október 2007, og var sú afstaða áréttuð með bréfi ráðuneytisins 1. desember sama ár. Í báðum bréfunum voru rakin sjónarmið Mosfellsbæjar til málsins og greint frá ósk bæjarins um kaup á allri jörðinni vegna hagsmuna sveitarfélagsins og fyrirhugaðrar nýtingar hennar sem útivistarsvæðis fyrir íbúa. Hafi ráðuneytið tekið jákvætt í þá málaleitan. Einnig var þar bent á að einungis gæti orðið af sölunni ef heimild til þess væri í fjárlögum, svo og að fjárlögin veittu aðeins heimild til sölu en fælu ekki sér skyldu til þess. Jafnframt taldi ráðuneytið að slíkir ágallar væru á verðmati lóðarinnar að það yrði ekki hagnýtt sem sölutilboð samkvæmt 7. gr. laga um fasteignakaup nr. 40/2002. Þá var tekið fram að umrædd lóð hefði enn ekki verið stofnuð, sbr. 14. gr. laga nr. 6/2001, um skráningu og mat fasteigna, og landskipti ekki heldur heimiluð, sbr. 13. gr. jarðalaga nr. 81/2004. Í lokin var aðalstefnanda tilkynnt að ekki yrði óskað nýrrar heimildar frá fjárlaganefnd Alþingis til sölu á leigulandinu. Þrátt fyrir álit dómsins um að samskipti aðalstefnanda við stjórnvöld hafi verið þess eðlis að vakið hafi hjá honum réttmætar væntingar um sölu lóðarinnar allt fram á árið 2009, leiðir það ekki eitt og sér til þess að aðalstefnda, íslenska ríkinu, beri að verða við kröfu hans eða meðalgöngustefnenda um að gefa út afsal fyrir landspildunni þeim til handa, enda byggist sú krafa á því að skuldbindandi samningur hafi stofnast milli aðila um sölu á lóðinni. Því kemur til skoðunar hvort slíkur samningur hafi í reynd stofnast, sem stefnendur geti byggt rétt á, og aðalstefnda beri að efna. Í 1. mgr. 38. gr. jarðalaga nr. 81/2004 kemur fram sú meginregla að auglýsa skuli til sölu með opinberri auglýsingu þær ríkisjarðir sem fyrirhugað er að selja, aðrar en þær ríkisjarðir sem ákvæði 35. og 36. gr. gilda um, og skal leitað eftir tilboðum í þær í samræmi við gildandi löggjöf og stjórnvaldsreglur um sölu á eignum ríkisins á hverjum tíma. Samkvæmt 35. gr. laganna er heimilt að selja ríkisjarðir eða hluta þeirra þeim sveitarfélögum sem jarðirnar eru í og einnig stofnunum og fyrirtækjum þeirra, en í 36. gr. eru ákvæði um kauprétt ábúenda. Frá meginreglunni um auglýsingaskyldu er einnig vikið í 3. mgr. 38. gr. laganna, þar sem segir að ákvæði 1. mgr. gildi þó ekki „um sölu á ríkisjörðum og jarðahlutum til annarra einstaklinga eða lögaðila en kveðið er á um í 35. og 36. gr. hafi þeir haft landið á leigu í a.m.k. 20 ár og á eigin kostnað lagt í verulegar ræktunarframkvæmdir á þeim og þannig aukið verðmæti landsins umtalsvert“. Augljóst er að tilvitnað ákvæði 3. mgr. 38. gr. geymir ekki almenna lagaheimild um sölu ríkisjarða eða jarðahluta þegar svo stendur á sem þar segir, enda hefði þá verið óþarft að leita endurtekinnar heimildar til sölu leigulandsins í fjárlögum. Í ljósi þeirra skilyrða sem talin eru upp í ákvæðinu vekja hins vegar furðu yfirlýsingar sjávárútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins og fjármálaráðuneytisins um að aðalstefnandi uppfylli skilyrði ákvæðisins til kaupa á leigulandinu, þótt ekki sé nema vegna þess að aðalstefnandi er ekki og hefur aldrei verið leigutaki landsins. Meðalgöngustefnendur eru heldur ekki leigutakar landsins, þótt þeir séu erfingjar skráðs leigutaka, Sverris Sigurðssonar, og leiði rétt sinn af leigurétti hans, en ekki liggur fyrir samþykki landbúnaðarráðherra fyrir framsali leiguréttindanna, eins og áskilið er í 9. gr. lóðarleigusamningsins. Þá verður af gögnum málsins ekki annað ráðið en að Sverrir heitinn Sigurðsson hafi sem leigutaki sjálfur staðið að ræktunarframkvæmdum á lóðinni allt til ársins 2002. Að þessu virtu fær dómurinn ekki séð að ráðuneytinu hafi verið heimilt að lögum að selja stefnendum leigulóðina. Áður er þess getið að stærð umræddrar lóðar var ekki tilgreind í lóðarleigusamningi til upphaflegs leigutaka. Legu og takmörkum hennar var þó lýst. Í bréfi rektors Landbúnaðarháskólans til Ásbjörns Þorvarðarsonar, starfsmanns á tækni- og umhverfissviði Mosfellsbæjar, dagsettu 23. janúar 2008, kemur fyrst fram að landspildan sé 126.800 fermetrar að stærð samkvæmt hnitasettri mælingu sérfræðings Landbúnaðarháskólans. Í sama bréfi er þess farið á leit að útbúið verði stofnskjal um spilduna og samþykkis Mosfellsbæjar aflað fyrir landskiptum út úr Þormóðsdalsjörðinni, enda sé slíkt „forsenda að gerð kaupsamnings milli ríkissjóðs og væntanlegs kaupanda“. Bréf þetta virðist ritað í framhaldi af ráðleggingum starfsmanns landbúnaðarráðuneytisins í áðurnefndu tölvubréfi hans frá 23. október 2007 til rektors Landbúnaðarháskólans. Í svarbréfi bæjarstjóra Mosfellsbæjar við fyrrnefndu bréfi rektors, dagsettu 17. mars 2008, kemur fram að umrædd landspilda hafi landnúmerið 125607 og sé skráð 2,0 ha að stærð. Jafnframt lýsir hann yfir efasemdum við áformum ríkisins um að selja einstaklingi svo stórt land við Hafravatn, þ.e. 126.800 fermetra. Landið sé viðkvæmt útivistarland og skilgreint sem slíkt í aðalskipulagi. Eðlilegt sé því að sveitarfélaginu gefist tækifæri til að eignast landið, þar sem hagsmunir og hugmyndir einstaklings kynnu að vera allt aðrar en metnaðarfull áform sveitarfélagsins um útivistarsvæði. Bréfi þessu svaraði sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytið 9. maí 2008 og óskaði eftir því að Mosfellsbær tæki beiðni Landbúnaðarháskólans um landskipti til afgreiðslu og úrlausnar á réttum lagagrundvelli, og vísaði í því efni til laga nr. 6/2001, um skráningu og mat fasteigna, 30. gr. skipulags- og byggingarlaga nr. 73/1997 og 13. gr. jarðalaga. Fram er komið að búið er nú að stofna lóð utan um leigulandið og er það skráð 12,68 ha að stærð. Lóðinni hefur á hinn bóginn ekki verið skipt út úr Þormóðsdalsjörðinni. Samkvæmt 1. mgr. 30. gr. þágildandi skipulags- og byggingarlaga nr. 73/1997, nú 1. mgr. 48. gr. skipulagslaga nr. 123/2010, er óheimilt að skipta jörðum, löndum eða lóðum eða breyta landamerkjum og lóðamörkum nema samþykki sveitarstjórnar komi til. Um landskipti, sameiningu lands o.fl. er einnig að finna fyrirmæli í IV. kafla jarðalaga nr. 81/2004. Þannig segir í 1. mgr. 12. gr. laganna að um skipti á landi sem lögin gildi um fari eftir ákvæðum gildandi laga á hverjum tíma. Þá er tekið fram í 2. mgr. sömu greinar að samningar um leigu á landi, þ.m.t. lóðarleigu, feli ekki í sér landskipti. Í 1. mgr. 13. gr. eru loks leiðbeiningar um hvernig staðið skuli að landskiptum. Þar segir m.a. svo: „Skipti á landi sem tilheyrir einni jörð og sameiginlegu landi tveggja eða fleiri jarða skulu staðfest af ráðherra. Beiðni um staðfestingu landskipta skal vera skrifleg og í henni skulu koma fram upplýsingar um nöfn, kennitölur og heimilisföng aðila sem eru eigendur landsins og aðilar að landskiptunum, svo og lýsing á landskiptunum. Beiðninni skal fylgja samningur um landskipti eða landskiptagerð, uppdráttur staðfestur af skipulagsyfirvöldum, þinglýsingarvottorð, umsögn sveitarstjórnar og önnur gögn sem kunna að liggja til grundvallar landskiptum og ráðherra óskar eftir að lögð verði fram.“ Samkvæmt 2. mgr. sömu greinar skal þinglýsa staðfestingu ráðherra á landskiptum, ásamt staðfestum uppdrætti skipulagsyfirvalda, og öðlast hún þá fyrst gildi. Af hálfu stefnenda er á því byggt að umsögn sveitarstjórnar, eða ígildi hennar, liggi þegar fyrir í bréfi bæjarstjóra Mosfellsbæjar frá 12. ágúst 2008, og því sé ekkert því til fyrirstöðu að ráðuneytið staðfesti landskiptin og afhendi nauðsynleg gögn til þinglýsingar. Í tilvitnuðu bréfi lagðist bæjarstjórinn í Mosfellsbæ gegn því að aðalstefnanda yrði selt jafn stórt land og áform voru um, en lagði þess í stað til að honum yrði heimilað að kaupa hæfilega stóra spildu í kringum sumarhús sitt. Ekki verður fallist á þessa málsástæðu stefnenda, enda væri þá með öllu litið fram hjá fortakslausu skilyrði laga um samþykki sveitarstjórnar fyrir landskiptum, sbr. 1. mgr. 30. gr. skipulags- og byggingarlaga nr. 73/1997, nú 1. mgr. 48. gr. skipulagslaga nr. 123/2010 og 1. mgr. 12. gr. jarðalaga nr. 81/2004. Þá er minnt á að samkvæmt 1. mgr. 13. gr. jarðalaga þarf beiðni um landskipti einnig að fylgja samningur um landskipti eða landskiptagerð. Sá samningur hefur hins vegar ekki verið gerður. Eins og gögn málsins bera með sér var aðalstefnanda kunnugt um að landskipti væru forsenda fyrir gerð kaupsamnings um lóðina. Fram er komið að í fjárlögum áranna 2006-2009 var að finna heimild fyrir fjármálaráðherra til að selja hluta jarðarinnar Þormóðsdals í Mosfellsbæ, og er hvorki um það deilt að sú lagaheimild hafi tekið til þeirrar lóðarspildu sem hér er fjallað um, né að tilefni heimildarinnar hafi verið ósk aðalstefnanda um kaup spildunnar. Frá árinu 2010 hefur slík heimild ekki verið í fjárlögum, en samkvæmt 40. gr. stjórnarskrárinnar má ekki selja eða með öðru móti láta af hendi neina af fasteignum landsins nema samkvæmt lagaheimild. Þá segir í 29. gr. laga nr. 88/1997, um fjárreiður ríkisins, að ríkisaðilum í A-hluta fjárlaga sé skylt að afla hverju sinni heimildar í lögum til að selja fasteignir ríkisins. Hið sama kemur fram í 1. mgr. 1. gr. reglugerðar nr. 206/2003, um ráðstöfun eigna ríkisins. Ljóst er því að afla þarf heimildar Alþingis hverju sinni til sölu á fasteignum ríkisins, og þarf sú heimild að vera í gildi þegar eignin er seld. Eldri, brottfallnar, heimildir breyta engu um þá staðreynd. Jafnljóst er að þótt lagaheimildar hafi verið aflað til sölu eignarinnar á sínum tíma þýðir það ekki að skylt hafi verið að selja hana. Fyrir liggur því að óheimilt er að selja umrædda leigulóð á meðan ekki nýtur við slíkrar heimildar í fjárlögum. Með vísan til framanritaðs er það álit dómsins að samskipti stjórnvalda og aðalstefnanda í tilefni af beiðni þess síðarnefnda um kaup á umræddu leigulandi hafi ekki leitt til þess að samningur hafi stofnast um kaup landsins, sem stefnendur geti byggt rétt á, sbr. 7. gr. laga nr. 40/2002, um fasteignakaup. Til þess skorti lagaskilyrði, eins og rakið er hér að framan, og voru hvorki sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytið né fjármálaráðuneytið bær um að sniðganga þau. Af sömu ástæðu verður að hafna þeirri málsástæðu stefnenda að synjun ráðuneytisins á beiðni aðalstefnanda um kaup á lóðinni samrýmist ekki vönduðum stjórnsýsluháttum og jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Samkvæmt ofansögðu er það niðurstaða dómsins að sýkna beri íslenska ríkið af öllum kröfum stefnenda í máli þessu. Þrátt fyrir þá niðurstöðu þykir rétt í ljósi atvika og með vísan til 3. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála, að hver aðili beri sinn kostnað af málinu. Ingimundur Einarsson dómstjóri kvað upp dóminn. Vegna embættisanna hefur dómsuppsaga dregist fram yfir lögmæltan frest samkvæmt 1. mgr. 115. gr. laga nr. 91/1991. Hvorki dómari né lögmenn töldu þó þörf á endurflutningi málsins. D Ó M S O R Ð: Stefndi í aðalsök og meðalgöngusök, íslenska ríkið, er sýkn af kröfum stefnanda í aðalsök, Vilhjálms Lúðvíkssonar, og meðalgöngustefnenda, Áslaugar Sverrisdóttur, Ingibjargar Hilmarsdóttur og Berglindar Hilmarsdóttur. Málskostnaður fellur niður.

Mál nr. 471/2016

Kærumál Dánarbússkipti Veðleyfi Ógilding samnings

Dánarbú A krafðist þess að felld yrði úr gildi veðsetning sem A veitti í fasteign sinni með áritun á skuldabréf, útgefnu af B, og að A hf. yrði gert að aflýsa veðskuldabréfinu af fasteigninni. Byggði dánarbúið kröfur sína á 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga þar sem S, sem A hf. leiddi rétt sinn frá, hefði ekki sinnt skyldu sinni samkvæmt samkomulagi um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga frá 1. nóvember 2001, um tryggja það að A hefði getað kynnt sér niðurstöðu greiðslumats B áður en A samþykkti veðsetninguna. Í dómi Hæstaréttar kom fram að þrátt fyrir þennan annmarka yrði ekki horft fram hjá því að A hafði samþykkt niðurstöðu um mat á greiðslugetu B fimm dögum eftir undirritun sína á veðskuldabréfið. Á því skjali staðfesti A jafnframt að hafa kynnt sér bækling um sjálfskuldarábyrgðir og lánsveð, auk þess sem hann undirritaði annað skjal um „Ábendingar vegna lánsveðs“. Hafi honum þá mátt vera ljóst í hverju ábyrgð hans sem veðsali fólst en ekki hreyft athugasemdum við. Varð því að leggja til grundvallar að með undirskrift sinni á niðurstöðu greiðslumatsins hefði A veitt eftirfarandi samþykki sitt fyrir veðsetningunni og var með því uppfyllt skilyrði 3. mgr. 4. gr. samkomulagsins. Samkvæmt þessu, og að því gættu að A hafði fyrst níu árum eftir að hann veitti samþykki sitt fyrir veðsetningunni uppi andmæli gegn gildi hennar, var ekki fallist á að ósanngjarnt væri af hálfu A hf. eða andstætt góðri viðskiptavenju að bera fyrir sig veðleyfið. Var kröfu dánarbúsins því hafnað.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir ÞorgeirÖrlygsson og Helgi I. Jónsson og Ingveldur Einarsdóttir setturhæstaréttardómari.Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttarmeð kæru 20. júní 2016 en kærumálsgögn bárust réttinum 4. júlí sama ár. Kærðurer úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 8. júní 2016 þar sem hafnað var kröfusóknaraðila um að felld yrði úr gildi veðsetning á eignarhluta sóknaraðila ífasteigninni [...] og að varnaraðila yrði gert að aflýsa veðskuldabréfi útgefnu2. febrúar 2006 af eignarhlutanum. Kæruheimilder í 1. mgr. 133. gr. laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum o.fl. Sóknaraðilikrefst þess að kröfur sínar verði teknar til greina og varnaraðila gert aðgreiða sér málskostnað í héraði og kærumálskostnað. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærðaúrskurðar og kærumálskostnaðar.Mál þetta á rætur að rekja til veðskuldabréfsað fjárhæð 5.000.000 krónur sem B gaf út 2. febrúar 2006 til SparisjóðsReykjavíkur og nágrennis. Lán samkvæmt veðskuldabréfinu var tryggt með þriðjaveðrétti í fasteign A að [...]. Ágreiningslaust er að A áritaði veðskuldabréfið2. febrúar 2006 um heimild til veðsetningarinnar sem þinglýstur eigandi hinnarveðsettu eignar. Þá liggur fyrir að 7. sama mánaðar undirritaði hann skjal sembar heitið „Niðurstaða greiðslumats“ þar sem fram kom með áberandi hætti aðniðurstaða matsins benti til þess að lántaki gæti ekki efnt skuldbindingarsínar miðað við þáverandi fjárhagsstöðu hans. Loks bera gögn málsins með sér aðveðskuldabréfið var afhent til þinglýsingar 9. febrúar 2006 og mun lánið hafaverið greitt út 13. sama mánaðar að henni lokinni. A lést [...]. júlí 2015 ogfer dánarbú hans sem nú er til opinberra skipta með aðild að málinu.Sparisjóður Reykjavíkur og nágrennis semvarnaraðili leiðir rétt sinn frá var aðili að samkomulagi um notkun ábyrgða áskuldum einstaklinga frá 1. nóvember 2001. Í 1. grein samkomulagsins segir aðmarkmið þess sé að draga úr vægi ábyrgða einstaklinga en þess í stað verðilánveitingar miðaðar við greiðslugetu greiðanda og eigin tryggingar hans. Í 2.grein segir að samkomulagið taki bæði til allra sjálfskuldarábyrgða og tilvikaþegar einstaklingur gefur leyfi til þess að veðsetja fasteign sína til tryggingarskuldum annars manns. Er ágreiningslaust með aðilum að samkomulagið eigi við ímálinu. Í 1. mgr. 3. greinar samkomulagsins erkveðið á um skyldu fjármálafyrirtækis til að meta greiðslugetu greiðanda nemaábyrgðarmaður óski sérstaklega eftir því með skriflegum hætti að svo verði ekkigert. Samkvæmt 3. mgr. greinarinnar er fjármálafyrirtæki þó ávallt skylt aðgreiðslumeta skuldara þegar ábyrgð ábyrgðarmanns á skuldum viðkomandi skuldaranemur meira en 1.000.000 krónur. Í 1. mgr. 4. gr. er mælt fyrir um skyldu fjármálafyrirtækistil að veita þeim sem gengst í ábyrgð fyrir annan mann eða heimilar veðsetningutil tryggingar skuldum hans tilteknar upplýsingar áður en undirritun fer fram.Samkvæmt 3. mgr. sama ákvæðis skal tryggt að ábyrgðarmaður geti kynnt sérgreiðslumat áður en hann gengst í ábyrgðina enda liggi fyrir að greiðandi hafisamþykkt það. Bendi niðurstaða greiðslumats til þess að greiðandi geti ekkiefnt skuldbindingar sínar, en ábyrgðarmaður óskar eftir að lán verði veitt enguað síður, skal hann staðfesta það skriflega. Eins og áður greinir áritaði A umrætt veðskuldabréf2. febrúar 2006 um að hann veitti veðheimild í fasteign sinni að [...]. Íundirskrift hans á veðskuldabréfið var þess einungis getið að skilyrðum 64.gr., sbr. 60. gr., hjúskaparlaga nr. 31/1993 hafi verið fullnægt tilveðsetningar án samþykkis maka, en ekkert kom fram um að hann gerði sér greinfyrir í hverju ábyrgð hans sem veðsali fælist. Sparisjóður Reykjavíkur ognágrennis sinnti ekki þeirri skyldu sinni samkvæmt 3. mgr. 4. greinarsamkomulagsins frá 1. nóvember 2001 að tryggja að A gæti kynnt sér niðurstöðugreiðslumatsins áður en hann samþykkti veðsetningu eignar sinnar. Þrátt fyrirþennan annmarka við lánveitinguna verður ekki horft fram hjá því að A samþykktiniðurstöðu um mat á greiðslugetu skuldara fimm dögum eftir undirritun sína áveðskuldabréfið. Á því skjali staðfesti hann jafnframt að hafa kynnt sérbækling um sjálfskuldarábyrgðir og lánsveð auk þess sem hann undirritaði annaðskjal um „Ábendingar vegna lánsveðs.“ Mátti honum þá vera ljóst í hverju ábyrgðhans sem veðsala fólst en hreyfði ekki athugasemdum. Verður því að leggja tilgrundvallar að með undirskrift sinni á niðurstöðu greiðslumatsins 7. febrúar2006 hafi A veitt eftirfarandi samþykki sitt fyrir veðsetningunni og var meðþví uppfyllt skilyrði 3. mgr. 4. gr. samkomulagsins um að veðsali staðfestiskriflega ef hann óskaði eftir að lán yrði veitt þrátt fyrir að niðurstaðagreiðslumats benti til þess að greiðandi gæti ekki efnt skuldbindingar sínar. Samkvæmtþessu og að því gættu að A hafði fyrst níu árum eftir að hann veitti samþykkisitt fyrir veðsetningunni uppi andmæli gegn gildi hennar verður ekki fallist áað ósanngjarnt sé af hálfu varnaraðila eða andstætt góðri viðskiptavenju aðbera fyrir sig veðleyfið, sbr. 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboðog ógilda löggerninga. Verður hinn kærði úrskurður staðfestur.Sóknaraðila verður gert að greiðavarnaraðila kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir.Dómsorð:Hinn kærði úrskurður er staðfestur.Sóknaraðili, dánarbú A, greiði varnaraðila, Arion banka hf., 250.000 krónurí kærumálskostnað.Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 8.júní 2016. Máli þessu var beint til dómsinsmeð bréfi skiptastjóra í dánarbúi A, samkvæmt heimild í 125. gr. skiptalaga nr.20/1991. Dánarbúið er sóknaraðilimálsins. Varnaraðili er Arion banki hf., Borgartúni 19, Reykjavík. Málið var tekið til úrskurðar 18. maísl. Sóknaraðili krefst þess að felldverði úr gildi veðsetning á eignarhluta dánar­búsins í fasteigninni [...], tiltryggingar skuld B samkvæmt veðskuldabréfi að höfuðstól 5.000.000 króna, dags.2. febrúar 2006, nú á 4. veðrétti. Sóknaraðili krefst þess einnig aðvarnaraðila verði gert að aflýsa veðskulda­bréfinu af eigninni innan 15 dagafrá dómsuppkvaðningu. Loks krefstsóknaraðili málskostnaðar. Varnaraðili krefst þess að öllumkröfum sóknaraðila verði hafnað. Varnaraðili krefst einnig málskostnaðar. A lést þann 12. júlí 2015 og erdánarbú hans til opinberra skipta. Meðal eigna í búinu er fasteignin [...]. Lögerfingjar eru systkini hins látna,en hann átti ekki börn. Ágreiningur er um erfðarétt sambýliskonu hins látna,sem fjallað er um í öðru máli hér fyrir dóminum, en þar reynir á gildierfðaskrár hins látna. Sonur sambýliskonu hins látna, B,gaf þann 2. febrúar 2006 út veðskuldabréf til Sparisjóðs Reykjavíkur ognágrennis að höfuðstól 5.000.000 króna, til 40 ára. Bréfið var tryggt með veðií [...] og hafði hinn látni veitt heimild til veðsetningarinnar með áritunsinni á bréfið. Bréfið er nú í eigu varnaraðila. Bréfið var afhent tilþinglýsingar 9. febrúar 2006. Hinn látni hafði auk skuldabréfsinsundirritað tvö skjöl. Annars vegar skjal sem bar fyrirsögnina Niðurstaða greiðslumats, hins vegarskjal með fyrirsögninni Ábending vegnalánsveðs. Skjöl þessi voru undirrituð 7. febrúar 2006, fimm dögum eftir aðskuldabréfið var gefið út. Í fyrrnefnda skjalinu sagði aðniðurstaða greiðslumats benti til þess að lán­takinn, B, gæti ekki efntskuldbindingar sínar miðað við þáverandi fjárhagsstöðu. Þá segir í skjalinu aðveðsali staðfesti með undirritun sinni að hann hafi kynnt sér bækling umsjálfskuldarábyrgðir og lánsveð. A leitaði til úrskurðarnefndarum viðskipti við fjármála­fyrirtæki með bréfi dags. 25. júní 2015. Byggði hann á Samkomulagi um notkun ábyrgða áskuldum einstaklinga frá 1. nóvember 2001 og krafðist hann þess að veð­réttur ífasteign hans yrði ógiltur. Varnaraðili mótmælti kröfum hans. Nefndin kvað upp úrskurð þann 9.október, en þá var A látinn. Í úrskurðinum er fjallað um Samkomulag það semáður greinir, en Sparisjóðurinn var aðili að samkomulaginu. Segir í úrskurðinum: Samkvæmt 3. mgr. 4. gr. samkomulagsins skaltryggt að ábyrgðarmaður geti kynnt sér niðurstöðu greiðslumats áður en hanngengst í ábyrgðina, enda liggi fyrir að greiðandi hafi samþykkt það. Ef niðurstaða greiðslumats bendir til aðgreiðandi geti ekki efnt skuldbindingar sínar en ábyrgðarmaður óskar eftir aðlán verði veitt engu að síður, skal hann staðfesta það skriflega. Í máli þessu liggur fyrir skjal sember heitið „Niðurstaða greiðslumats“. Áskjalinu kemur fram að niðurstaða greiðslumats bendi til þess að lántakandigeti ekki efnt skuldbindingar sínar miðað við núverandi fjárhagsstöðu. Undirskrift veðsala er dagsett þann 7.febrúar 2006 en útgáfudagur umrædds skuldabréfs var 2. febrúar 2006. Í 3. mgr. 4. gr. samkomulags um notkunábyrgða á skuldum einstaklinga kemur fram að tryggt skuli að ábyrgðarmaður getikynnt sér niðurstöðu greiðslumats áður en hann gengst í ábyrgðina. Veðsali skrifaði undir skuldabréfið þann 2.febrúar 2006 og gekkst þar með í ábyrgðina þann dag. Fékk varnaraðili við þetta tímamark í hendurloforð veðsala fyrir því að hann gæti gengið að fasteigninni vegnaskuldarinnar. Skiptir í því samhengiekki máli þótt skuldabréfinu hafi ekki verið þinglýst fyrr en 10. febrúar 2006og þetta loforð þá öðlast réttarvernd gagnvart þriðja manni. Ekki skiptir heldur máli að þessu leytihvenær andvirði skuldabréfsins var greitt út frá lánveitanda til lántaka, þvíveðsalinn hafði þegar skuldbundið sig gagnvart lántakanum og sett eign sína aðveði á því tímamarki. Það verklag varnaraðila að aflafyrst ábyrgðarinnar, en senda veðsala síðar til undirritunar skjal meðforprentaðri yfirlýsingu hans um að hann óskaði eftir að lána veð tiltryggingar láninu þrátt fyrir neikvæða niðurstöðu greiðslumats, var til þessfallið að fá hann til að gangast í ábyrgðina.Þetta verklag var í brýnni andstöðu við þær skuldbindingar sem fjármálafyrirtæki,þ.m.t. forveri varnaraðila, höfðu gengist undir með fyrrnefndu samkomulagi,sbr. úrskurði úrskurðarnefndar um viðskipti við fjármálafyrirtæki nr. 102/2012150/2012, 165/2012 auk fleiri síðari úrskurða.Ekki liggja fyrir gögn sem staðfesta að veðsala hafi verið gefinn kosturá að hætta við veðsetninguna vegna umrædds skuldabréfs áður en hann skrifaðiundir skjalið „Niðurstaða greiðslumats“, sbr. úrskurði úrskurðarnefndar umviðskipti nr. 41/2012 og 48/2012. Ekkiliggur fyrir hvenær veðsala varð fyrst ljóst að með réttu hefði átt að kynnahonum greiðslumat á skuldaranum með tryggilegum hætti, áður en hann samþykktiveðsetningu fasteignarinnar, og að þetta kynni að hafa áhrif á greiðsluskylduhans. Í þessu ljósi telur nefndin sigekki geta fallist á að veðsali eða sóknaraðili hafi sýnt af sér tómlæti semleiði til þess að ábyrgðaryfirlýsing veðsala verði látin standa. Í ljósi framangreinds og með vísan til 36.gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga er fallist ákröfu sóknaraðila um niðurfellingu veðsetningar eignarhluta sóknaraðila ífasteigninni fyrir umræddu veðskuldabréfi. Varnaraðili tilkynntisóknaraðila og Fjármálaeftirlitinu með bréfi, dags. 19. október 2015, að hannsætti sig ekki við niðurstöðu nefndarinnar. Vísaði hann til 2. mgr. 12. gr.samþykkta fyrir úrskurðarnefndina. Málsástæðurog lagarök sóknaraðila Sóknaraðili byggir á því að bæðiSparisjóður Reykjavíkur og nágrennis og varnaraðili, Arion banki, hafi veriðbundnir af Samkomulaginu frá 2001. Spari­sjóðurinn hafi brotið gegn samkomulaginumeð því að meta ekki greiðslugetu skuldara og kynna það veðsala, áður en hannveðsetti fasteign sína. Því sé þaðósanngjarnt og andstætt góðri viðskiptavenju að bera veðsetninguna fyrir sig. Beriað fella hana úr gildi samkvæmt 36. gr. laga nr. 7/1936, sbr. 6. gr. laga nr.11/1986. Sóknaraðili telur að bæði hafiverið brotið gegn 3. mgr. 3. gr. Samkomulagsins með því að meta ekkigreiðslugetu áður en eignin var veðsett og 4. gr. með því að kynna ekkiupplýsingar um ábyrgðir. Fram komi skýrtað tryggt skuli að ábyrgðar­maður kynni sér niðurstöðu greiðslumats áður enhann gangist í ábyrgð. A hafi veðsett fasteign sína nokkrum dögum áður en honumvar kynnt niðurstaða greiðslu­matsins.Engin gögn liggi fyrir um að A hafi verið gefinn kostur á að hætta viðveðsetninguna eftir að honum var kynnt matið. Sóknaraðili telur að varnaraðilihafi ekki öðlast betri rétt en Sparisjóðurinn átti og verði að sæta öllum sömumótbárum. Sóknaraðili byggir enn fremur áþví að varnaraðili sé bundinn af niðurstöðu nefndarinnar samkvæmt 12. gr.samþykkta hennar. Undantekningarregla 2. mgr. 12. gr. eigi ekki við hér, enniðurstaðan leiði ekki til verulegra útgjalda fyrir varnaraðila. Sóknaraðili vísar loks til 39.gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978 um heimild til að aflýsa skjali. Málsástæðurog lagarök varnaraðila Varnaraðili byggir á því að þaðsé meginregla að gerða samninga skuli halda. Sóknaraðili beri sönnunarbyrðinafyrir því að skilyrðum ógildingarreglna sé fullnægt. Varnaraðili byggir á því aðgreiðslumat hafi verið unnið vegna umræddrar lán­veitingar. Hann mótmælir þvíað það valdi ógildingu þótt veðskuldabréfið hafi verið dagsett 2. febrúar, áfimmtudegi, en greiðslumatið þremur virkum dögum síðar. Hann segir aðgreiðslumatið sé dagsett þann dag sem A hafi undirritað það, en öll skjölinhafi verið útbúin saman. Kveðst hann telja fullvíst að greiðslumatið hafi legiðfyrir þegar ritað var undir skuldabréfið. A hafi átt þess kost að kynna sérgreiðslugetu lántakans. Byggt er á þvíað hann hafi skilið greiðslumatið og afleiðingar þess að gangast í ábyrgð fyrirskuldum þriðja manns. Varnaraðili segir aðskuldabréfið hafi verið afhent til þinglýsingar 9. febrúar. Ekkert bendi tilþess að vilji A til að gangast í ábyrgðina hafi breyst á þeim tíma. Þá hefðiverið auðsótt mál að hætta við veðsetninguna. Hefði hann ekki undirritaðgreiðslumatið hefði lánið ekki verið veitt. Varnaraðili byggir á því aðskuldbinding A hafi ekki stofnast og orðið virk fyrr en skuldabréfið hafðiverið keypt af lántaka og lánsféð greitt út þann 13. febrúar 2006. Þá hafigreiðslumatið legið fyrir. Lánveitandihafi uppfyllt upplýsingaskyldu sína áður en ábyrgðin varð virk. Varnaraðilisegir að ábyrgðarkrafa stofnist ekki nema aðalkrafa stofnist líka. Þá bendirhann á að veðréttur í fasteign öðlist ekki réttarvernd fyrr en skjali hafiverið þinglýst. Verði ekki fallist á aðlánveitandi hafi fullnægt upplýsingaskyldu sinni byggir varnaraðili á því að ekkihafi verið sýnt fram á að ósanngjarnt sé eða andstætt góðri viðskiptavenju aðhalda veðréttinum að sóknaraðila. Það leiði ekki sjálfkrafa til ógildingar þóttekki hafi að öllu leyti verið farið eftir Samkomulaginu. Meta verði stöðu aðilaog atvik öll heildstætt. Varnaraðili byggir á því að Aheitinn hafi sýnt af sér tómlæti. Nærri tíu ár hafi liðið frá því að hannveðsetti eign sína þar til hann gerði athugasemdir. Varnaraðili telur sig óbundinnaf niðurstöðu úrskurðarnefndarinnar. Hann hafi tilkynnt afstöðu sína innanfrests samkvæmt 2. mgr. 11. gr. samþykkta um nefndina. Hann byggir jafnframt áþví að 2. mgr. 12. gr. samþykktanna brjóti gegn ákvæðum laga umfjármálafyrirtæki nr. 161/2002 og stjórnarskrárvörðum rétti varnaraðila til aðleita úrlausnar dómstóla um ágreiningsmál. Samþykktirnar hafi ekki nægalagastoð til að útiloka varnaraðila frá því að leita til dómstóla. Varnaraðilivísar einnig til 19. gr. a í lögum nr. 161/2002, sbr. 13. gr. laga nr.75/2010. Varnaraðili mótmælir kröfu um aðhonum verði gert að aflýsa veðskulda­bréfinu. Telur hann 15 daga fresttilaflýsingar of skamman. Bendir hann á að áfrýjunarfrestur sé mun lengri ogverði að gefa aðilum ráðrúm til að ákveða hvort þeir uni dómi. Niðurstaða Ágreiningur aðila var lagðurfyrir úrskurðarnefnd um viðskipti við fjármála­fyrirtæki. Komst nefndin aðþeirri niðurstöðu að veðréttur varnaraðila í fasteign sóknaraðila væri ógildur.Varnaraðili tilkynnti að hann vildi ekki vera bundinn af þessum úrskurðinefndarinnar. Í 2. mgr. 12. gr. samþykkta fyrir úrskurðarnefndina frá 8. júní2000 er fjármálafyrirtæki heimilað „að tilkynna ... að það sætti sig ekki viðúrskurðinn og muni ekki greiða bætur nema að undangengnum dómi“. Skilyrði er aðúrskurður nefndarinnar hafi veruleg útgjöld í för með sér eða hafifordæmisgildi. Samþykktir þessar eru settar ágrundvelli samkomulags milli viðskipta­ráðuneytis, Neytendasamtakanna ogSamtaka fjármálafyrirtækja. Samkvæmt 2. mgr. 19. gr. a í lögum nr. 161/2002,sbr. 13. gr. laga nr. 75/2010, er fjármálafyrirtækjum eins og varnaraðila skyltað eiga aðild að nefndinni. Þar sem hérum lögbundna skyldu að ræða verða samþykktir nefndarinnar að vera í samræmi viðlög. Sú tak­mörkun á rétti til að bera mál undir dómstóla sem felst í 2. mgr. 12.samþykktanna er í brýnni andstöðu við þá meginreglu að öllum sé heimilt aðleita til dómstóla þegar þeir eiga hagsmuna að gæta, jafnvel þótt hagsmunirnirséu óverulegir, sbr. 70. gr. stjórnar­skrárinnar. Að þessu athuguðu verður aðhafna þeirri málsástæðu sóknaraðila að varnaraðili sé bundinn af úrskurðinefndarinnar. Ekki er neitt upplýst umaðdraganda þess að A heitinn veðsetti fasteign sína til tryggingar skuld semsonur sambýliskonu hans stofnaði til. Málinu var skotið til úr­skurðarnefndarinnarsamkvæmt umboði frá honum, en í skjölum málsins kemur hans eigin frásögn hvergifram. Þá voru ekki leidd nein vitni við meðferð málsins. Veðskuldabréfið, er eins og áðursegir, dagsett 2. febrúar, en A heitinn undirritaði yfirlýsingu um mat ágreiðslugetu skuldara bréfsins nokkrum dögum síðar. Ekki er hægt að miða viðannað en að dagsetningar skjalanna séu réttar. Með undir­ritunveðskuldabréfsins hafði A skuldbundið sig og samkvæmt almennum reglum gat hannekki horfið frá því eftir undirritunina og afhendingu skuldabréfsins til Spari­sjóðsins.Raunar er ekki upplýst hvenær skuldabréfið var afhent Sparisjóðnum. A heitinn undirritaðiyfirlýsingu um að hann vildi veðsetja fasteign sína þrátt fyrir niðurstöðugreiðslumatsins. Ekki er hægt að geta sér til hvort hann hefði viljað hverfafrá veðsetningunni eða lét sér greiðslumatið í léttu rúmi liggja. Hann ritaðiundir yfirlýsinguna. Síðan liðu rúmlega níu ár uns leitað var til úrskurðar­nefndarinnarí umboði hans. Hér er ekki hægt að líta til þess hvort A hafi verið ljóst aðgildi veðsetningarinnar væri vafasamt. Með því að una veðsetningunni í öllþessi ár hefur verið sýnt slíkt tómlæti að allar mótbárur um gildi hennar eruglataðar. Verður að hafna öllum kröfum sóknaraðila. Rétt er að málskostnaður falliniður. Jón Finnbjörnsson héraðsdómarikveður upp úrskurð þennan.Ú r s k u r ð a r o r ð Kröfum sóknaraðila, dánarbús A,um að felld verði úr gildi framan­greind veðsetning á fasteigninni [...] og aðveðskuldabréfinu verði aflýst úr þinglýsingabók, er hafnað. Málskostnaður fellur niður.

Mál nr. 325/2002

Kærumál Dánarbú Opinber skipti Útivist Kæruheimild Frávísun frá Hæstarétti

Að kröfu G kvað héraðsdómari upp úrskurð um að bú foreldra hans, L og J, væri tekið til opinberra skipta. Þ, dóttir L og J, sótti ekki þing þegar málið var tekið fyrir í héraði. Brast hana því heimild til kæru þess og var málinu vísað frá Hæstarétti.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Gunnlaugur Claessen og Ingibjörg Benediktsdóttir. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 10. júlí 2002, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 12. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 10. júní 2002, þar sem fallist var á kröfu varnaraðila um að dánarbú Lilju Gunnlaugsdóttur og Jónasar Sigurðssonar yrði tekið til opinberra skipta, en um úrskurðinn kveður sóknaraðili sér fyrst hafa orðið kunnugt 26. sama mánaðar. Um kæruheimild vísar sóknaraðili til 133. gr. laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum o.fl. Hún krefst þess að úrskurður héraðsdómara verði felldur úr gildi og sér dæmdur kærumálskostnaður. Varnaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði staðfestur og sóknaraðila gert að greiða sér kærumálskostnað. Samkvæmt gögnum málsins lagði varnaraðili 16. maí 2002 kröfu fyrir Héraðsdóm Reykjavíkur um að dánarbú Lilju Gunnlaugsdóttur og Jónasar Sigurðssonar, foreldra málsaðila, yrði tekið til opinberra skipta. Héraðsdómari tók þessa kröfu fyrir á dómþingi 7. júní 2002. Var þá sótt þing af hálfu varnaraðila, en að því er varðar aðra þá, sem hlut áttu að máli, færði héraðsdómari eftirfarandi í þingbók: „Tilraun var gerð til að boða Þórhildi Jónasdóttur og Oddnýju Jónasdóttur til þessa þinghalds. Ekki tókst að birta Oddnýju fyrirkall en óupplýst er hvort tókst að birta Þórhildi fyrirkall.“ Að kröfu varnaraðila var krafa hans um opinber skipti tekin þá þegar til úrskurðar, en fallist var sem fyrr segir á hana með hinum kærða úrskurði. Samkvæmt framangreindu sótti sóknaraðili ekki þing þegar mál þetta var tekið fyrir í héraði og lagt þar í úrskurð. Úr því sem komið var átti hún til endurskoðunar á hinum kærða úrskurði þann eina kost að leita eftir endurupptöku málsins fyrir héraðsdómi eftir ákvæðum XXIII. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sem beita verður hér samkvæmt 2. mgr. 131. gr. og lokamálslið 1. mgr. 133. gr. laga nr. 20/1991, sbr. meðal annars dóm Hæstaréttar, sem birtur er í dómasafni 1992, bls. 2028. Brestur sóknaraðila því heimild hér til kæru, sbr. 4. mgr. 96. gr. laga nr. 91/1991, og verður málinu af þeim sökum vísað sjálfkrafa frá Hæstarétti. Rétt er að aðilarnir beri hvort sinn kostnað af kærumáli þessu. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Kærumálskostnaður fellur niður. Mál þetta var þingfest fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur 7. þ.m. og tekið til úrskurðar sama dag. Gunnlaugur Jónasson, kt. 021050-2889, Finnjollegatan 10, Västra Frölunda, Svíþjóð, krefst þess að dánar- og félagsbú foreldra hans, Lilju Gunnlaugsdóttur og Jónasar Sigurðssonar,verði tekið til opinberra skipta. Lilja andaðist 23. febrúar 2002 en Jónas 26. maí 1973. Lögerfingjar auk Gunnlaugs eru Þórhildur Jónasdóttir, Neshömrum 10, Reykjavík, og Oddný Jónasdóttir Hólmgarði 53, Reykjavík, en Oddný er ekki dóttir Lilju. Samkvæmt skattframtali Lilju 2001 eru eignir búsins íbúð að Sólheimum 23 í Reykjavík og bankainnistæða að fjárhæð 3.485.889 kr. en skuldir engar. Samkvæmt 1. mgr. 38. gr. laga um skipti á dánarbúum o.fl. skal dánarbú tekið til opinberra skipta ef erfingi krefst þess, hafi skiptum ekki verið lokið skv. 25.-27. gr. sömu laga. Verður dánar-og félagsbú Lilju Gunnlaugsdóttur og Jónasar Sigurðssonar því tekið til opinberra skipta svo sem krafist er. Páll Þorsteinsson héraðsdómari kvað upp úrskurðinn. ÚRSKURÐARORÐ: Dánar-og félagsbú Lilju Gunnlaugsdóttur og Jónasar Sigurðssonar er tekið til opinberra skipta Steinunn Guðbjartsdóttir hdl. er skipuð skiptastjóri

Mál nr. 509/2009

Ávana- og fíkniefni Refsilögsaga Þjóðaréttur Handtaka

P, R og Á var ásamt þremur öðrum mönnum gefið að sök stórfellt fíkniefnabrot með því að hafa staðið saman að innflutningi á samtals 55.116,65 g af amfetamíni, 53.889,65 g af kannabis og 9.432 MDMA töflum, en efni þessi hafi verið ætluð til söludreifingar hér á landi í ágóðaskyni. Fíkniefnin hafi verið flutt áleiðis til Íslands frá Belgíu með skútu, en slöngubát hafi verið siglt til móts við hana og bátarnir mæst á hafi úti innan við 30 sjómílur suðaustur af landinu, þar sem efnin hafi verið flutt milli báta, og hafi slöngubátnum síðan verið siglt með efnin til Djúpavogs. Þaðan hafi efnin verið flutt yfir í bifreið og henni ekið áleiðis til Selfoss, en lögregla stöðvað hana við Höfn og lagt hald á efnin. Ákærðu voru sakfelldir í héraði og voru brot þeirra talin varða við 173. gr. a. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. P, sem er hollenskur ríkisborgari, krafðist þess fyrir Hæstarétti að málinu yrði vísað frá héraðsdómi þar sem íslenska ríkið brysti lögsögu yfir honum eins og atvikum málsins væri háttað. Af gögnum málsins var ljóst að P var leigutaki og skipstjóri skútunnar, sem skráð var í Belgíu. Þá var óumdeilt að skútunni hefði ekki verið siglt inn í 12 mílna landhelgi Íslands. Talið var að virða yrði háttsemi þeirra sex manna, sem ákærðir voru í málinu fyrir verkskipta aðild að fíkniefnainnflutningi, sem eina heild. Í skilningi 173. gr. a. almennra hegningarlaga hefði brotið verið fullframið þegar efnin voru flutt inn í landhelgi Íslands. Ætlað brot P yrði ekki skilið frá þætti annarra ákærðu í málinu. Af þeim sökum væri það liður í háttsemi sem ætlað var að hafa afleiðingar hér á landi og næði því íslensk refsilögsaga til þess samkvæmt 7. gr. almennra hegningarlaga. Þá var talið að skilyrðum til töku skútunnar á úthafinu hefði verið fullnægt með hliðsjón af 111. gr. hafréttarsamnings Sameinuðu þjóðanna. Þannig mætti hefja eftirför þótt skip hefði ekki komið inn í landhelgi strandríkis ef einhver af bátum þess væri staddur innan hennar. Í þessum efnum yrði að jafna til báts hins erlenda skips báti sem sendur væri til móts við það frá strandríki í því skyni að fremja brot innan landhelgi þess í samvinnu við þá sem um borð í skipinu væru. Var frávísunarkröfu P því hafnað. Með vísan til forsendna héraðsdóms var hann staðfestur og P og R gert að sæta hvor um sig fangelsi í 10 en Á í 9 ár.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Árni Kolbeinsson, Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen, Ingibjörg Benediktsdóttir og Markús Sigurbjörnsson. Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar 4. september 2009 í samræmi við yfirlýsingar ákærðu um áfrýjun. Af hálfu ákæruvalds er þess krafist að staðfest verði niðurstaða héraðsdóms um sakfellingu ákærðu og upptöku fíkniefna, en refsing ákærðu þyngd. Ákærði Peter Rabe krefst þess aðallega að málinu verði vísað frá héraðsdómi, til vara að hann verði sýknaður, en að því frágengnu að refsing verði milduð. Ákærðu Rúnar Þór Róbertsson og Árni Hrafn Ásbjörnsson krefjast aðallega sýknu, en til vara að refsing verði milduð. Með ákæru 9. júlí 2009 var ákærðu ásamt þremur öðrum mönnum gefið að sök stórfellt fíkniefnabrot með því að hafa staðið saman að innflutningi á samtals 55.116,65 g af amfetamíni, 53.889,65 g af kannabis og 9.432 MDMA töflum, en efni þessi hafi verið ætluð til söludreifingar hér á landi í ágóðaskyni. Fíkniefnin hafi verið flutt áleiðis til Íslands frá Belgíu með skútunni Sirtaki, en slöngubát af gerðinni Valiant hafi verið siglt til móts við hana og bátarnir mæst 18. apríl 2009 á hafi úti innan við 30 sjómílur suðaustur af landinu, þar sem efnin hafi verið flutt milli báta, og hafi slöngubátnum síðan verið siglt með efnin til Djúpavogs. Þaðan hafi efnin verið flutt yfir í bifreiðina KJ-023 og henni ekið áleiðis til Selfoss, en lögregla stöðvað hana við Höfn og lagt hald á efnin. Ákærði Peter Rabe reisir aðalkröfu sína á því að íslenska ríkið bresti lögsögu yfir honum eins og atvikum málsins sé háttað. Ákærði er hollenskur ríkisborgari og er hann ekki búsettur hér á landi. Af gögnum málsins er ljóst að hann var leigutaki og skipstjóri skútunnar Sirtaki, sem skráð er í Belgíu. Óumdeilt er að í umræddri ferð var skútunni ekki siglt inn í 12 mílna landhelgi Íslands samkvæmt 1. gr. laga nr. 41/1979 um landhelgi, efnahagslögsögu og landgrunn, en í ákæru er við það miðað að fíkniefnin hafi verið færð yfir í áðurnefndan slöngubát utan landhelgi og flutt með honum til lands. Laust eftir miðnætti 19. apríl 2009 hófst leit að skútunni úr lofti, jafnframt því sem varðskip var sent í veg fyrir hana. Flugvél Landhelgisgæslunnar tilkynnti kl. 12.43 þann dag að skútan, er sigldi undir belgískum fána, væri fundin á 63o05,6 norður og 10o42,3 vestur, sem er austan miðlínu milli Íslands og Færeyja og því í færeyskri efnahagslögsögu. Skútan sigldi undir vélarafli í átt til Færeyja og sinnti ekki ítrekuðum fyrirmælum um að stöðva eða snúa til Íslands. Færeyskum yfirvöldum var tilkynnt um komu varðskipsins inn í færeyska efnahagslögsögu kl. 19.17 þennan dag og veittu þau varðskipinu heimild til að stöðva för skútunnar og færa hana til hafnar á Íslandi. Samkvæmt gögnum málsins veitti flugvél Landhelgisgæslunnar skútunni eftirför uns varðskipið kom að hlið hennar kl. 22.19, en dönsk flugvél tók þó við eftirförinni um tíma meðan íslenska vélin tók eldsneyti. Þegar varðskipið náði skútunni var hún stödd um 66 sjómílur vestnorðvestur af Mykinesi í Færeyjum. Í framhaldi af því leituðu varðskipsmenn ásamt lögreglu uppgöngu í skútuna og reyndust ákærðu vera þar um borð. Skútunni var síðan snúið til Íslands, en ákærðu handteknir. Í 7. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 er kveðið á um að sé refsing að einhverju leyti bundin að lögum við afleiðingar verknaðar skuli litið svo á að verkið sé einnig unnið þar sem þessar afleiðingar gerast eða er ætlað að koma fram. Í máli þessu eru sex menn ákærðir fyrir verkskipta aðild að innflutningi verulegs magns fíkniefna til Íslands og verður að virða háttsemi þeirra sem eina heild, en í skilningi 173. gr. a. almennra hegningarlaga var brotið fullframið þegar efnin voru flutt inn í landhelgi Íslands. Ætlað brot ákærða Peters Rabe verður ekki skilið frá þætti annarra ákærðu í málinu. Af þeim sökum var það liður í háttsemi sem ætlað var að hafa afleiðingar hér á landi og nær því íslensk refsilögsaga til þess samkvæmt fyrrgreindu lagaákvæði, sbr. einnig 1. tölulið 4. gr. sömu laga. Samkvæmt 111. gr. hafréttarsamnings Sameinuðu þjóðanna frá 10. desember 1982 má veita erlendu skipi óslitna eftirför þegar yfirvöld strandríkis hafa góða ástæðu til að ætla að skipið hafi brotið lög og reglur þess ríkis. Eftirför verður að hefja þegar erlenda skipið eða einhver af bátum þess er innan landhelgi ríkisins sem eftirför veitir og má því aðeins halda henni áfram utan landhelginnar að eftirförin hafi verið óslitin. Samkvæmt þessu má hefja eftirför þótt skip hafi ekki komið inn í landhelgi strandríkis ef einhver af bátum þess er staddur innan hennar. Í þessum efnum verður að jafna til báts hins erlenda skips báti sem er sendur til móts við það frá strandríki í því skyni að fremja brot innan landhelgi þess í samvinnu við þá sem um borð í skipinu eru. Þar sem leit að skútunni Sirtaki hófst án tafar, fyrrgreindur slöngubátur var innan landhelgi Íslands bæði þegar leitin hófst og þegar flugvél Landhelgisgæslunnar fann skútuna og eftirförin var eftir það óslitin úr lofti og á hafi uns varðskipsmenn fóru um borð í skútuna og sneru henni til Íslands var skilyrðum til töku hennar á úthafinu fullnægt. Eftirförin og taka skútunnar var í fullu samráði og samvinnu við færeysk yfirvöld, en skútan var tekin í færeyskri efnahagslögsögu alllangt utan færeyskrar landhelgi. Samkvæmt því sem að framan segir var ekki þörf á að leita heimildar fánaríkis skútunnar til að grípa til viðeigandi ráðstafana samkvæmt 17. gr. samnings Sameinuðu þjóðanna gegn ólöglegri verslun með fíkniefni og skynvilluefni frá 20. desember 1988. Að öllu þessu gættu verður frávísunarkröfu ákærða Peter Rabe hafnað. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður hann staðfestur að því er varðar sakfellingu ákærðu, heimfærslu brota þeirra til refsiákvæða og ákvörðun refsingar á þann hátt sem í dómsorði greinir. Ákvæði héraðsdóms um upptöku og sakarkostnað verða staðfest. Ákærðu verða dæmdir til að greiða áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin málsvarnarlaun verjenda sinna, sem ákveðin eru að meðtöldum virðisaukaskatti eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Héraðsdómur skal vera óraskaður að öðru leyti en því að frá refsingu ákærðu, Peter Rabe, Rúnars Þórs Róbertssonar og Árna Hrafns Ásbjörnssonar, skal draga gæsluvarðhaldsvist, sem þeir hafa hver um sig sætt óslitið frá 20. apríl 2009. Ákærðu greiði hver fyrir sitt leyti málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, hæstaréttarlögmannanna Ólafs Arnar Svanssonar, Þorsteins Einarssonar og Sveins Andra Sveinssonar, 498.000 krónur til hvers. Ákærðu greiði sameiginlega annan áfrýjunarkostnað málsins, samtals 226.753 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 6. ágúst 2009. Málið er höfðað með ákæru útgefinni af ríkissaksóknara 9. júlí 2009 á hendur: ,,Peter Rabe, hollenskum ríkisborgara, fæddum 19. október 1964, dvalarstaður: Fangelsið Litla-Hrauni, Rúnari Þór Róbertssyni, kennitala 220868-3629, Flétturima 15, Reykjavík, Árna Hrafni Ásbjörnssyni, kennitala 181079-3049, dvalarstaður: Fangelsið Litla-Hrauni, Jónasi Árna Lúðvíkssyni, kennitala 250379-4719, Laugarnesvegi 106, Reykjavík, Halldóri Hlíðari Bergmundssyni, kennitala 140477-4439, Hringbraut 119, Reykjavík, og Pétri Kúld Péturssyni, kennitala 040381-5039, Sunnuvegi 13, Selfossi, fyrir stórfellt fíkniefnalagabrot, framið á árinu 2009, með því að hafa staðið saman að innflutningi á samtals 55.116,65 g af amfetamíni, 53.889,65 g af kannabis og 9.432 MDMA töflum til Íslands, ætluðu til söludreifingar hér á landi í ágóðaskyni. Fíkniefnin voru flutt áleiðis til Íslands frá Belgíu með skútunni Sirtaki og var slöngubát af gerðinni Valiant siglt til móts við hana og hittust bátarnir á hafi úti þann 18. apríl innan við 30 sjómílur suð- austur af landinu og voru efnin þar flutt milli báta og slöngubátnum siglt með efnin til Djúpavogs. Þaðan voru efnin flutt yfir í bifreiðina KJ-023 og þeim ekið áleiðis til Selfoss þar sem til stóð að geyma efnin þar til þau yrðu sótt og afhent óþekktum aðila. Lögregla stöðvaði bifreiðina við Höfn og haldlagði efnin. 1. Ákærði Peter Rabe skipulagði innflutning fíkniefnanna er hann fékk meðákærðu Rúnar Þór og Árna Hrafn til ferðarinnar, móttók efnin erlendis og ásamt meðákærðu Rúnari Þór og Árna Hrafni flutti fíkniefnin sjóleiðis með skútunni áleiðis að strönd Íslands. Ennfremur afhentu þeir meðákærðu Jónasi Árna og Halldóri Hlíðari efnin á hafi úti, í því skyni að þeir flyttu efnin í land, en þeir höfðu þá siglt til móts við skútuna. 2. Ákærði Rúnar Þór flutti fíkniefnin ásamt meðákærðu Árna Hrafni og Peter áleiðis að strönd Íslands. Ennfremur afhentu þeir meðákærðu Jónasi Árna og Halldóri Hlíðari, efnin á hafi úti, í því skyni að þeir flyttu efnin í land, en þeir höfðu þá siglt til móts við skútuna á báti. 3. Ákærði Árni Hrafn flutti fíkniefnin ásamt meðákærðu Rúnari Þór og Peter áleiðis að strönd Íslands. Ennfremur afhentu þeir meðákærðu Jónasi Árna og Halldóri Hlíðari, efnin á hafi úti, í því skyni að þeir flyttu efnin í land, en þeir höfðu þá siglt til móts við skútuna á báti. 4. Ákærði Jónas Árni sigldi ásamt meðákærða Halldóri Hlíðari á slöngubáti til móts við skútuna þar sem þeir móttóku fíkniefnin frá meðákærðu Peter, Rúnari Þór og Árna Hrafni og fluttu þau á Djúpavog þar sem meðákærði Pétur Kúld tók við þeim í því skyni að flytja þau áfram til Selfoss. Ákærði hugðist síðar taka á ný við efnunum á Selfossi og afhenda til óþekktra aðila. 5. Ákærði Halldór Hlíðar sigldi ásamt meðákærða Jónasi Árna á slöngubáti til móts við skútuna og móttóku þeir fíkniefnin frá meðákærðu Peter, Rúnari Þór og Árna Hrafni og fluttu þau í land á Djúpavogi þar sem meðákærði Pétur Kúld tók við þeim. 6. Ákærði Pétur Kúld veitti fíkniefnunum móttöku á Djúpavogi frá meðákærðu Jónasi Árna og Halldóri Hlíðari og flutti áleiðis til Selfoss í bifreiðinni KJ-023 en var stöðvaður af lögreglu. Ákærði hugðist geyma efnin á Selfossi uns meðákærði Jónas Árni tæki við þeim á ný. Háttsemi ákærðu telst varða við 173. gr. a. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 1. gr. laga nr. 64/1974 og 1. gr. laga nr. 32/2001. Þess er krafist að ákærðu verði dæmdir til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar. Upptökukröfur: Krafist er upptöku á 55.116,65 g af amfetamíni, 53.889,65 g af kannabis og 9.432 MDMA töflum samkvæmt heimild 6. mgr. 5. gr. laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974 og 2. mgr. 14. gr. reglugerðar nr. 233/2001 um ávana- og fíkniefni og önnur eftirlitsskyld efni. Ennfremur er þess krafist að ákærða Halldóri Hlíðari verði gert að sæta upptöku á 0,47 g af amfetamíni sem fannst við húsleit á heimili hans sunnudaginn 19. apríl 2009, samkvæmt heimild 6. mgr. 5. gr. laga nr. 65/1974 og 2. mgr. 14. gr. reglugerðar nr. 233/2001. Einnig er krafist upptöku á 12 ml af anabólískum stungulyfjum sem fundust við sömu húsleit, þar af 6 ml af lyfinu Sustanon, 4 ml af lyfinu Primobolan og 2 ml af lyfinu Testosteron, sem voru ólöglega flutt til landsins eða ólöglega seld hérlendis, samkvæmt heimild í 1. mgr. 181. gr. tollalaga nr. 88/2008, 4. mgr. 48. gr. lyfjalaga nr. 93/1994, og 2. mgr. 68. gr. lyfsölulaga nr. 30/1963.“ Verjandi ákærða Peters Rabe krefst aðallega sýknu en til vara vægustu refsingar sem lög leyfa og að gæsluvarðhaldsvist ákærða komi til frádráttar refsivist. Málsvarnarlauna er krafist að mati dómsins. Verjandi ákærða Rúnars Þórs Róbertssonar krefst aðallega sýknu en til vara vægustu refsingar sem lög leyfa og að gæsluvarðhaldsvist ákærða komi til frádráttar refsivist. Þess er krafist að allur sakarkostnaður, þ.m.t. málsvarnarlaun, verði greidd úr ríkissjóði að mati dómsins. Verjandi ákærða Árna Hrafns Ásbjörnssonar krefst aðallega sýknu en til vara vægustu refsingar sem lög leyfa og að gæsluvarðhaldsvist ákærða komi til frádráttar refsivist. Málsvarnarlauna er krafist að mati dómsins. Verjandi ákærða Jónasar Árna Lúðvíkssonar krefst aðallega sýknu en til vara vægustu refsingar og að gæsluvarðhaldsvist ákærða komi til frádráttar refsivist. Þess krafist að allur sakarkostnaður, þ.m.t. málsvarnarlaun að mati dómsins, verði greidd úr ríkissjóði. Verjandi ákærða Halldórs Hlíðar Bergmundssonar krefst aðallega sýknu en til vara vægustu refsingar sem lög leyfa og að gæsluvarðhaldsvist komi til frádráttar refsivist. Málsvarnarlauna er krafist að mati dómsins. Verjandi ákærða Péturs Kúld Péturssonar krefst vægustu refsingar sem lög leyfa og að refsing verði skilorðsbundinn og að gæsluvarðhaldsvist ákærða komi til frádráttar refsivist. Málsvarnarlauna er krafist að mati dómsins. Samkvæmt lögregluskýrslu, dagsettri 22. apríl 2009, var upphaf lögregluafskipta máls þessa er einstaklingur hringdi í lögreglu og greindi frá tilkynningu sem honum hafði borist frá sjófaranda sem staddur var á skipi fyrir austan land þar sem hann hafði séð til ferða skútu sem stefndi á Papey eða Berufjörð. Í skýrslunni er lýst viðbrögðum lögreglu við þessu en í framhaldinu unnu að málinu mörg lögregluembætti auk Landhelgisgæslu. Fylgst var með komu slöngubátsins til Djúpavogs kl. 23.40 hinn 18. apríl sl. Sama dag var ákærði Pétur Kúld stöðvaður á bifreiðinni KJ-023 og við leit í bifreiðinni fundust fíkniefnin sem í ákæru greinir. Eftir þetta voru ákærðu Jónas Árni og Halldór Hlíðar handteknir þar sem þeir óku bifreiðinni MI-378 frá Djúpavogi. Í skýrslu Landhelgisgæslunnar, dagsettri 23. apríl 2009, er lýst leit að skútunni Sirtaki og síðar eftirför. Leiddi þetta til þess að lögreglumenn og varðskipsmenn fóru um borð í skútuna kl. 22.39 að kvöldi 19. apríl sl. Um borð í skútunni voru ákærðu Peter Rabe, Rúnar Þór og Árni Hrafn og voru þeir handteknir í kjölfarið. Ákærðu Jónas Árni, Halldór Hlíðar og Pétur Kúld voru úrskurðaðir í gæsluvarðhald 19. apríl sl. en ákærðu Peter Rabe, Rúnar Þór og Árni Hrafn hinn 20. apríl 2009 og hafa allir ákærðu sætt gæsluvarðhaldi síðan. Undir rannsókn málsins hafa ákærðu Peter Rabe, Rúnar Þór og Árni Hrafn allir neitað sök. Undir rannsókninni játuðu ákærðu Jónas Árni, Halldór Hlíðar og Pétur Kúld aðild að málinu en allir kváðust hafa talið að efnin sem um er að ræða væru sterar. Nú verður rakinn framburður ákærðu fyrir dómi og vitnisburður. Ákærði Peter Rabe neitar sök. Hann kvaðst hafa tekið skútuna Sirtaki á leigu í Belgíu en tilgangurinn hafi verið að sigla henni í tveggja vikna fríi. Ákærði kvaðst hafa þekkt Rúnar Þór í nokkur ár en ekki kynnst Árna Hrafni fyrir ferðina en þessir menn hafi báðir farið með ákærða í siglinguna en Rúnar Þór hefði átt hugmyndina að leigu skútunnar en ákærði kvaðst hafa orðið að skrá sig sem leigutaka vegna kröfu leigusala þar um. Ákærði, sem var skipstjóri á skútunni, hafi ætlað að sigla skútunni til Norður-Skotlands en þar sem veður hafi verið mjög gott og vindur hagstæður hafi verið siglt til Færeyja. Í leigusamningnum fyrir skútuna segir að henni eigi að sigla á Norðursjó. Aðspurður hvers vegna siglt var út á Atlantshaf kvað ákærði ástæðuna þá að veðrið hefði verið svo gott að áætluð siglingaleið hefði breyst. Á áhafnarlista sem ákærði gaf upp er skútan var tekin á leigu eru skráðar þrjár konur. Hver um sig er skráð á sama heimilisfang og einhver hinna ákærðu í áhöfninni. Ákærði kvað ætlunina hafa verið að sækja konurnar til Hollands en þær hafi verið fylgikonur eins og ákærði bar. Tvær kvennanna bera íslensk nöfn. Aðspurður um hvar ákærði hefði fengið þessi nöfn upp gefin kvað hann það hafa verið hjá fylgiþjónustu í Hollandi. Hann kvað meðákærðu Rúnar Þór og Árna Hrafn hafa vitað um tilvist kvennanna en þeir hefðu ákveðið sameiginlega að hætta við að taka konurnar með. Ákærði lýsti siglingunni sem hófst í Belgíu. Í hollenskri landhelgi komu hollensk tollayfirvöld um borð í skútuna og hafi þau skoðað skútuna og athugað vegabréf áhafnarinnar. Tollverðirnir hefðu spurt um tilefni ferðarinnar og hefði þeim verið greint svo frá að áhöfn skútunnar væri á leið að sækja konur á nafngreindan áfangastað. Eftir að allt hefði reynst í lagi var siglt áfram í áttina til Skotlands og út á Atlantshaf. Siglt var í um 30 til 40 sjómílur frá Íslandi uns skútunni var snúið. Við siglinguna var notað innbyggt GPS siglingartæki um borð í skútunni. Auk þessa hafi þeir haft meðferðis GPS tæki til öryggis en Rúnar Þór eigi tækið. Ákærði kvað engin samskipti hafa verið við umheiminn meðan á siglingunni stóð. Hann kveðst ekki kannast við það að gervihnattasími hafi verið um borð í skútunni á siglingunni og hann kvaðst engin samskipti hafa haft símleiðis á skútunni. Ákærði var spurður um rannsóknargögn, sérstaklega gögn sem talin voru tengjast málinu, þar sem m.a. kemur fram að hinn 19. apríl sl. hafi verið hringt úr síma sem talinn var um borð í skútunni í símanúmer í Hollandi sem faðir ákærða hafði. Ákærði kvaðst ekki hafa hringt og kvað engan síma hafa verið um borð skútunni. Bornar voru undir ákærða ljósmyndir sem teknar voru af minniskorti úr myndavél sem fannst um borð i skútunni en á einni myndanna má sjá Irridium gervihnattasíma eins og segir í rannsóknargögnum. Ákærði kannaðist ekki við símann. Um borð í skútunni fundust umbúðir utan af talstöð, samskonar þeim sem fundust í bifreiðunum sem meðákærðu Jónas Árni og Pétur Kúld höfðu til umráða. Ákærði kvaðst ekki vita neitt um umbúðirnar. Um borð í skútunni fannst taska utan af fartölvu og snúrur tengdar henni. Ákærði kvaðst hafa tekið þetta með sér í ferðina en þessum munum hefði hann bjargað úr bruna er heimili hans brann en tölvubúnaður hans hafi þar brunnið. Aðspurður um það hvers vegna hann hefði ekki stöðvað siglinguna er Landhelgisgæslan gaf merki þar um kvaðst hann hafa fengið fyrirmæli um að koma aftur til Íslands en þar sem hann hefði aldrei komið til landsins hefði hann ekki séð ástæðu til þess að snúa hingað til lands. Hann hefði ekki lagt á flótta heldur hafi hann sagst ætla að sigla til Færeyja þar sem veður hefði verið slæmt. Landhelgisgæslan hefði ekki fallist á þetta. Ákærði Rúnar Þór neitar sök. Hann kvaðst hafa kynnst Peter Rabe í Danmörku á árinu 2005, er báðir sættu þar refsivist. Fyrr á þessu ári hefðu þeir rætt stofnun fyrirtækis og fundið húsnæði í því skyni í mars sl. Ákærði kvaðst hafa vitað að Peter Rabe væri mikill siglingamaður og hefði ákærði þá nefnt við hann að gaman væri að fara í siglingu á skútu. Ákærði kvað siglinguna hafa verið ákveðna eftir að húsnæði Peters Rabe í Hollandi brann. Peter hefði leigt skútuna Sirtaki í Belgíu og þeir Árni Hrafn farið með í siglinguna. Aðspurður um konurnar þrjár sem skráðar voru í áhöfn skútunnar kvað ákærði það hafa átt að vera gleðikonur. Hann kvaðst ekki vita hvaðan nöfnin komu en tvær kvennanna bera íslensk nöfn eins og rakið var. Hann hefði ekki gefið upp þessi nöfn. Hann lýsti siglingaleiðinni m.a. með ströndum Hollands þar sem tollgæslan hefði komið um borð. Hann kvaðst telja að leitað hefði verið þar þótt hann hefði ekki séð tollverðina t.d. leita í skápum en ákærði hefði verið beðinn um skilríki. Engin athugasemd var gerð og eftir afskipti tollgæslunnar ákváðu ákærðu að sleppa því að taka gleðikonurnar í borð um skútuna þar sem þeir hefðu ekki verið vissir um hvernig þær tækju misjöfnum veðrum. Siglt var um Norðursjó og að Shetlandseyjum. Þeir hefði haft góðan byr og gott veður og þeir þá ákveðið að sigla til Færeyja en það hefði verið ögrun að sögn ákærða. Þá var siglt að ströndum Ísland í um 40 sjómílna fjarlægð. Enginn slöngubátur hefði komið til móts við skútuna eins og lýst er í ákærunni og hann hefði ekki séð slíkan bát en ákærði kvaðst hafa verið á vakt er skútunni var vent og henni siglt frá Íslandsströndum á haf út. Hann kvað veður hafa verið mjög slæmt er Landhelgisgæslan bað um að skútunni yrði snúið og henni siglt til hafnar hér á landi. Á siglingunni kvaðst ákærði hafa séð tvær skútur. Aðra við Shetlandseyjar og hina við Færeyjar. Ákærði kvaðst hafa haft meðferðis GSM síma á skútunni en hann viti ekki um meðákærðu Peter Rabe og Árna Hrafn. Síminn hefði ekki verið notaður á siglingunni enda sambandslaus. Ákærða voru kynnt rannsóknargögnin varðandi ætluð símasamskipti við skútuna eftir að lagt var úr höfn í Belgíu uns ákærðu á skútunni voru handteknir. Hann kannaðist ekki við þau samskipti og kvað engan síma hafa verið um borð en rannsókn leiddi í ljós að síminn sem talinn var um borð í skútunni var með sama IMEI-númeri og Irridium gervihnattasími í eigu ákærða Rúnars Þórs. Ákærði kvaðst hafa átt slíkan síma en hann hefði brunnið með húsi Peters Rabe en þennan síma hefði hann m.a. notað í samskiptum við fjölskyldu sína, síðast í mars sl. að hann taldi. Hann kvaðst ekki hafa orðið var við að meðákærðu um borð í skútunni hefðu notað gervihnattasíma á siglingunni. Ákærði kvað siglingatæki hafa fylgt skútunni. Auk þess kvaðst hann hafa haft Garmin siglingatæki meðferðis en það hafi verið lítið notað og ekki siglt eftir því. Ákærði kannaðist ekki við umbúðir utan af talstöð sem fundust við leit í skútunni eins og áður var rakið. Ákærði kvaðst þekkja meðákærða Jónas Árna í gegnum annað mál og vinskapur hefði stofnast með þeim. Ákærði kvaðst ekki þekkja meðákærðu Halldór Hlíðar og Pétur Kúld. Ákærði var spurður um ljósmyndir á minniskorti sem fannst um borð í skútunni. Hann kvað hugsanlegt að hann hefði tekið þær. Hann muni það ekki. Ákærði Árni Hrafn neitar sök. Hann kvaðst kannast við Rúnar Þór frá því hér á landi. Peter Rabe og Rúnar Þór hefðu fyrr á árinu leigt hús í Hollandi en ákærði þá búið í Danmörku. Þeir hafi haft samband við ákærða í því skyni að hann aðstoðaði þá við að gera húsið upp. Skömmu fyrir brottför sína frá Danmörku hefði húsið brunnið en ákærði hefði þrátt fyrir það haldið til Hollands enda verið búinn að kaupa farmiðann. Hann kvaðst hafa sagt konu sinni frá upphaflega erindinu til Hollands en ákveðið að segja henni ekki frá hinni breyttu áætlun, þ.e. að sigla. Ástæðuna kvað ákærði þá að hún hefði ,,lítið hjarta“ og hún hefði orðið dauðhrædd hefði hún frétt af siglingunni. Hann hefði ákveðið að fara með í siglinguna enda með siglingaréttindi og siglingareynslu. Peter tók skútuna á leigu í Belgíu. Ákærði kvaðst ekki hafa vitað um skráningu kvennanna í áhöfn skútunnar fyrr en þeir voru komnir á haf út en Peter hefði ekkert samband haft við sig áður vegna þessa. Ákærði kvaðst ekki vita hvernig Peter gat ritað íslensku nöfnin á áhafnalista skútunnar. Þeir hefðu siglt frá Belgíu út á Norðursjó en verið stöðvaðir af hollensku tollgæslunni sem kannaði skilríki áhafnarinnar. Veður var mjög gott og hafi þeir síðar ákveðið að sigla til Færeyja. Þar voru ákjósanlegar aðstæður til að sigla áfram í átt að ströndum Íslands sem úr varð og þeir siglt næst Íslandi í um 30 til 40 sjómílur. Þar var snúið við áður en skútan kom í íslenska landhelgi. Ákærði kvaðst ekki hafa séð gervihnattasíma í borð um skútunni. Honum voru kynnt rannsóknargögn varðandi ætlaða símanotkun um borð og samskipti skipverja við umheiminn. Hann neitaði að það hefði átt sér stað og enginn í áhöfninni notað slíkan síma. Aðspurður um umbúðir utan af talstöð sem fannst um borð í skútunni kvaðst ákærði ekki geta skýrt þær og ekki hafa séð umbúðirnar áður. Engin fartölva hefði verið um borð í skútunni. Ákærði kvaðst þekkja meðákærða Jónas Árna og skýrði hann þeirra kynni. Þá kvaðst hann þekkja meðákærða Pétur Kúld en báðir væru þeir ættaðir frá Selfossi. Hann kvaðst kannast við meðákærða Halldór Hlíðar og vita að hann sé ættaður úr Hveragerði og kvaðst hann muna óljóst eftir honum. Ákærði Jónas Árni neitar því að hafa staðið að innflutningi fíkniefna til landsins eins og ákært er út af. Hann kvaðst hafa talið að um stera væri að ræða og mun minna magn en kom í ljós er töskurnar voru sóttar í farið sem flutti þær hingað til lands. Ákærði kvað málavexti vera þá að um mánaðarmót mars apríl sl. hafi íslenskur karlmaður sett sig í samband við ákærða vegna þessa máls. Úr varð að þeir hittust í Hollandi og ræddu þeir stöðu ákærða sem á þeim tíma hugðist flytja inn bíla til landsins. Sami maður hafi kynnt ákærða fyrir manni sem heiti Rabe en það væri ekki sami maður og ákærði Peter Rabe. Aðspurður kvaðst ákærði ekki vita hvort og þá hvernig maðurinn sem kynntur var fyrir ákærða ytra tengdist málinu. Íslenski karlmaðurinn hafi spurt hvort ákærði ætti enn slöngubát sem hann hefði átt en ákærði greint frá því að hann hefði selt bátinn. Maðurinn hafi þá spurt ákærða hvort hann vantaði ekki vinnu meðan hann dveldi á Íslandi en ákærði var þá á leið hingað til lands. Ákærði kvaðst fús til þess enda hefði hann verið peningalítill. Þá hefði maðurinn borið upp erindið og spurt hvort ákærði væri reiðubúinn að aðstoða við að koma fjórum til fimm töskum af sterum hingað til lands. Maðurinn hefði lýst því hvernig ákærði ætti að taka á móti töskunum fyrir suð-austan land og flytja í land og hafi hann átt að fá 7500 evrur fyrir sinn þátt. Eftir að ákærði kvaðst fús til þessa hefði maðurinn greint honum frá skipulaginu og fengið honum í hendur hnit þar sem efnin yrðu afhent utan 12 mílna landhelginnar, auk tímasetninga í þessu skyni. Þá hefði maðurinn afhent ákærða símakort í gervihnattasíma sem hann síðar notaði til að hafa samskipti við farið sem flutti efnin. Ákærði átti að hringja í skipið og athuga hvort símarnir virkuðu og fleira. Símtölin við skipið voru stutt eins og rannsóknargögn beri með sér en ákærða voru kynnt þau gögn og spurður út í símtölin sem skráð eru. Hann kvaðst hafa greint viðsemjanda sínum frá því að hann yrði að fá aðstoð við þetta þar sem að hann ætti ekki lengur slöngubátinn. Maðurinn sagði að ákærði yrði að útvega sér aðstoðarmenn sjálfur sem hann treysti fullkomlega. Skömmu eftir páska hefði ákærði tekið að undirbúa verkið og athuga verð á gistingu, bát með kerru, bíl með krók og fleira. Þá hafði ákærði haft samband við Halldór Hlíðar og greint honum frá því að ferðin austur á land yrði skemmti- og veiðiferð. Þá hafi ákærði leigt bátinn sem lýst er í ákærunni. Hann hafi síðan haft samband við Pétur Kúld en hann sagðist hafa rætt við þessa tvo meðákærðu m.a. vegna þess að hann vissi að báðir voru peningaþurfi eins og ákærði. Hann kvaðst ekki hafa greint þeim frá því hvað til stæði enda taldi hann útilokað að fá þá með vissu þeir hver raunverulegur tilgangur ferðarinnar austur var. Hann kvað þessa meðákærðu góða og heiðarlega drengi og hann sjái mjög eftir því að hafa sagt þeim ósatt og farið með þá eins og hann gerði. Ákærði kvað þá Halldór Hlíðar hafa farið saman austur á land en Pétur Kúld komið daginn eftir. Hann lýsti aðgerðum þeirra á Djúpavogi og undirbúning við sjósetningu slöngubátsins. Þeir hefðu farið í verslun og m.a. keypt olíu. Föstudagskvöldið 17. apríl sjósettu þeir slöngubátinn og prófuðu. Laugardagsmorguninn 18. apríl hefðu þeir siglt út fyrir Papey og verið allir þrír um borð. Þá fyrst hefði ákærði borið upp erindið við meðákærðu Halldór Hlíðar og Pétur Kúld og greint þeim svo frá að hann ætlaði að sækja 4 til 5 töskur af sterum og flytja í land eins og lýst er í ákærunni. Hann kvað meðákærðu hafa brugðið en hann kvaðst hafa boðið þeim 75.000 króna greiðslu hvorum fyrir aðstoðina. Pétri hefði fundist fjárhæðin of lág. Úr varð að ákærði lofaði hvorum um sig 250.000 krónum fyrir aðstoðina. Einnig hafi borið á góma að útvega Pétri mótorhjól. Halldór hefði haft hug á því að fá greitt í sterum. Þetta hefði ekki verið rætt meira þarna en þeir haldið í land. Seinni part sama dags hefðu þeir Halldór farið út á bátnum en Pétur orðið eftir í landi. Um kvöldmatarleytið hefðu þeir komið á slöngubátnum á fyrirfram ákveðinn stað og að farinu sem flutti efnið. Er í ljós kom að töskurnar voru mun fleiri en áður hafði verið rætt kvaðst ákærði hafa orðið reiður og haft orð á þessu við einn mannanna sem voru á skipinu. Sá hefði sagt að það skipti ekki máli, innihaldið væri það sama og rætt hefði verið þ.e. sterar. Aðspurður kvað ákærði ekki hafa verið gott að hætta við á þessari stundu og því ekki haft mikið val. Hvorugur þeirra Halldórs hefði kannað innihald tasknanna. Eftir að hafa tekið töskurnar um borð í slöngubátinn hefðu þeir Halldór hringt í Pétur og þeir mælt sér mót á ákveðnum stað. Þar voru töskurnar fluttar úr bátnum og í bifreið sem Pétur hafði til umráða. Hann kvað Pétri hafa brugðið er hann sá hve töskurnar voru margar. Pétur hefði síðan farið í burtu með töskurnar en komið aftur á sama stað þar sem ein taskan hefði gleymst. Ákveðið var að Pétur kæmi töskunum fyrir í ákveðnu húsi á Selfossi en þangað átti síðan að sækja töskurnar, en ákveðið var að ákærði hringdi og léti vita hvar töskurnar væru niður komnar. Ákærði kvaðst aðeins hafa haft orð viðsemjenda síns fyrir því að í töskunum væru sterar. Hann kvað manninn hafa vitað afstöðu sína til fíkniefna sem hann væri mjög mótfallinn og maðurinn hefði vitað að ákærði hefði verið ófáanlegur til verksins ef hann hefði vitað hvers kyns var. Hann kvaðst hafa talið manninn vera vin sinn og kunningja og ekki grunað að hann gengi svona á bak orða sinna. Ákærði kvaðst hafa beðið Pétur og Halldór að skilja farsíma eftir er þeir fóru austur á land. Þetta hefði verið hluti fyrirmæla sem ákærði fékk ytra í sambandi við skipulagninguna. Hann kvaðst því hafa keypt tvo síma sem aðeins átti að nota í þessu skyni. Ákærði hefði haft annan símann en Pétur Kúld hinn. Þá kvaðst ákærði hafa notað gervihnattasíma sinn til samskipta við farið sem flutti efnið til landsins en ákærði vildi ekki staðfesta hvers kyns skipt var um að ræða. Hann kvaðst sá eini sem notaði gervihnattasímann sem hafði samband við flutningsfarið. Hann kvað skipverjana á flutningsfarinu hafa verið fleiri en tvo en vildi ekki tjá sig nánar þar um. Ákærði kvaðst hafa verið beðinn um að kaupa mótorolíu fyrir skipið sem kom með efnin. Hann hefði keypt olíuna hjá N1 og afhent hana þegar hann móttók töskurnar. Ákærði kvaðst hafa fengið afhentar tvær talstöðvar hjá viðsemjenda sínum og hafi það verið talstöðvarnar sem fundust í bifreið ákærða en hin í bifreið Péturs Kúld. Ákærði Jónas Árni kaus að svara ekki spurningum um það hvers konar far hann fór til móts við til að taka við efnunum. Hann kvaðst heldur ekki vilja nafngreina viðsemjandann. Ástæðuna kvað hann þá að maðurinn hefði lokkað sig til verksins og farið á bak við hann með því að afhenda fíkniefni en ekki stera. Auk þessa hafi sér verið gefið til kynna í gæsluvarðhaldinu, eftir að einangruninni létti, að sér væri hollast að þegja og segja ekki til mannsins sem hér um ræðir. Ákærði kvaðst í þessu ljósi hafa ákveðið að nafngreina manninn ekki en maðurinn hafi ekki verið um borð í flutningsfarinu. Ákærði Jónas Árni kvaðst hafa hitt Rúnar Þór og Pétur Kúld í Hollandi fyrr á þessu ári og Árna Hrafn í Danmörku. Hann kvaðst aldrei hafa hitt meðákærða Peter Rabe. Ákærði Halldór Hlíðar neitar að hafa staðið að innflutningi fíkniefnanna til landsins eins og ákært er út af. Hann hafi talið að málið varðaði innflutning stera. Ákærði kvað Jónas Árna hafa haft samband við sig á þriðjudegi eða miðvikudegi fyrir ferð þeirra austur á land og hafi hann boðið sér í veiði- og skemmtiferð og til að æfa köfun. Þeir Jónas Árni urðu samferða austur á bifreið sem Jónas Árni ók. Á föstudeginum hittu þeir Pétur Kúld sem þá var kominn á Djúpavog seinni hluta dags og þeir hefðu sjósett slöngubátinn og farið út til veiða. Daginn eftir, laugardaginn 18. apríl, vöknuðu ákærðu allir snemma og fóru í siglingu á bátnum fyrir hádegi og komu í land um hádegisbil. Ákæðri hefði lagt sig en verið vakinn laust fyrir klukkan 16 til að fara aftur út á sjó en í þessa ferð tóku þeir með búnað til köfunar. Í þessari ferð voru þeir Jónas Árni tveir og ákærði þá fyrst heyrt um töskurnar sem til stóð að sækja. Jónas Árni hefði greint frá því að hann væri að sækja 4 til 5 töskur sem innihéldu hormónalyf. Sigla hafi átt til móts við skútu. Ákærði kvaðst ekki hafa verið ánægður með þetta og þeir hafi deilt um þetta á útsiglingunni. Að lokum hefði hann látið til leiðast og ekki getað annað úr því sem komið var. Hann kvað ekki hafa verið samið um greiðslu til sín fyrir þetta. Siglt hafi verið til móts við skútu sem flutti töskurnar sem síðan reyndust mun fleiri en áður var um rætt. Ákærði kvað sér hafa brugðið og Jónas Árni hefði orðið mjög reiður vegna þessa en hann kvaðst ekki hafa heyrt hvað Jónasi Árna og áhöfn skútunnar fór á milli. Halldór staðfesti að hafa séð meðákærðu Peter Rabe og Árna Hrafn í skútunni en hann kvaðst ekki hafa séð Rúnar Þór. Það hafi verið Árni Hrafn sem einkum sá um að afhenda töskurnar um borð í slöngubátinn. Hann kvað þá Jónas Árna síðan hafa siglt slöngubátnum í land þar sem Pétur var fyrir og töskurnar voru síðan færðar í bifreið sem Pétur hafði til umráða. Hann kvað Pétri hafa brugðið er hann sá hvað töskurnar voru margar en ákærði kvaðst ekki vita hvenær Pétur fékk að vita hvað til stóð. Þeir Jónas Árni hefðu síðan siglt frá og aftur í land og gengið frá búnaðinum. Hjá lögreglunni lýsti ákærði brúnni yfirbyggingu skútunnar en fyrir dóminum kvaðst hann ekki viss um þetta Ákærði Halldór Hlíðar kvaðst hafa treyst Jónasi Árna, vini sínum, varðandi það að í töskunum hafi verið hormónar og ekki hugleitt annað. Hann kvaðst hafa ákveðið að aðstoða við að upplýsa málið og greina satt og rétt frá því sem hann vissi um málið þar sem hann hefði orðið bæði sár og reiður er í ljós kom að hann hafði verið blekktur. Ákærði Halldór Hlíðar kvað olíu hafa verið keypta hjá N1 og hún flutt um borð í skútuna er töskurnar voru sóttar. Ákærði kvað einu samskiptin sem hann varð vitni að við skútuna hafa átt sér stað er þeir Jónas Árni voru nýlagðir af stað til móts við skútuna. Það símtal hafi verið stutt en notaður hafi verið gervihnattasími. Hann hafi ekki séð önnur samskipti við skútuna. Ákærði kvað Jónas Árna hafa beðið sig um að hafa ekki farsíma meðferðis austur á land, ferðin hafi átt að vera ,,strákaferð“ og hann ekki viljað truflun. Jónas Árni hefði aldrei rætt við sig um hverjir væru skipverjar á skútunni. Ákærði Pétur Kúld neitar að hafa staðið að innflutningi fíkniefna til landsins eins og ákært er út af. Hann hafi talið að innflutningurinn varðaði stera. Ákærði kvað Jónas Árna hafa boðið sér í veiði- og skemmtiferð í vikunni sem þeir fóru austur á land. Ákærði kvaðst hafa tekið vel í þetta og hafi hann komið austur á Djúpavog að morgni föstudagsins 17. apríl. Þann dag hittust þrír ákærðu fyrir austan og sjósettu bátinn seinni hluta dags og héldu til veiða. Ákærði kvað Jónas Árna hafa afhent sér síma sem nota átti í ferðina og beðið sig um að taka ekki með annan farsíma. Daginn eftir, laugardaginn 18. apríl, voru þeir ákærði, Jónas Árni og Halldór Hlíðar þrír á bátnum nærri Papey er Jónas Árni sagði þeim erindi sitt austur á land og að hann væri að sækja 4 til 5 töskur sem innhéldu stera. Hann kvað Halldór hafa viljað fá greitt í sterum. Ákærði kvaðst hafa talið töskurnar innihalda stera og kvaðst hann hafa talið málið saklaust þótt hann viti að innflutningur stera á þennan hátt sé ólöglegur. Ákærði kvaðst hafa ákveðið að taka þátt í þessu, en hann hafi átt að fá 250.000 krónur fyrir sína þátttöku eða mótorhjól. Meðákærði Jónas Árni bar efnislega á sama veg um þetta. Ákærði kvaðst hafa verið atvinnulaus og peningalítill og slegið til en hans hlutverk hai verið það sem lýst er í ákærunni, þ.e. að taka við töskunum úr slöngubátnum eins og hann gerði og koma töskunum fyrir á ákveðnum stað á Selfossi. Ákærði kvað sér hafa verið mjög brugðið er hann sá fjölda tasknanna sem meðákærðu komu með í land á slöngubátnum. Hann kvaðst hafa verið búinn að koma sér í aðstæður sem hann gat ekki bakkað út úr og tekið töskurnar í bílinn. Ein taska hefði gleymst og hann þá snúið við og sótt hana og ekið áleiðis til Selfoss uns hann var handtekinn með töskurnar í bílnum. Aðspurður um það hvort hann hefði aldrei leitt hugann að því að töskurnar kynnu að innihalda annað en stera kvaðst ákærði hafa viljað sem minnst vita og viljað drífa sig á Selfoss til að losa sig við töskurnar. Hann kvaðst hafa treyst Jónasi Árna um að þetta væru sterar, en þeir Jónas Árni væru góðir vinir. Vitnið Elvar Óskarsson lögreglufulltrúi skýrði fyrir dóminum vinnu sína og samstarf lögregluembætta við rannsóknina. Hann vann ásamt fleirum við upphaf rannsóknar málsins á Djúpavogi og staðfesti fyrir dóminum skjöl þar að lútandi. Elvar lýsti því er lögreglan fylgdist með er töskurnar sem í ákæru greinir voru færðar úr slöngubátnum í bifreiðina KJ-023, en akstur bifreiðarinnar var stöðvaður nærri Höfn í Hornafirði þar sem ákærði Pétur Kúld var handtekinn. Elvar lýsti því hvernig fylgst var með ferðum ákærðu Jónasar Árna og Halldórs Hlíðar á Djúpavogi uns þeir voru handteknir. Hann lýsti því að lögreglan ásamt fulltrúa frá eiganda skútunnar Sirtaki hefðu tekið olíusýni af vél skútunnar þar sem hún lá innsigluð í höfninni á Djúpavogi. Vitnið Kjartan Ægir Kristinsson rannsóknarlögreglumaður skýrði og staðfesti að hafa skoðað sjókort sem fannst í bifreiðinni MI-378 vegna málsins. Hann skýrði hnit sem fram koma á sjókorti og eru af hafsvæði fyrir austan land. Þá skýrði hann vinnu sína við gerð skýrslna, beggja dagsettra 29. júní 2009, varðandi hnit á slöngubát sem undir rannsókn málsins var talinn hafa verið notaður við flutning fíkniefnanna sem hér um ræðir. Hnitin eru fundin úr staðsetningatæki sem fannst við leit í bifreiðinni MI-378, bifreið ákærða Jónasar Árna. Í tækinu voru vistaðir punktar sem vitnið vann úr gögnum frá tæknirannsóknardeild lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu. Einn punktur var vistaður í tækinu og var það talinn mætingarstaður slöngubátsins og skútunnar Sirtaki. Þá teiknaði vitnið á kort feril slöngubátsins eftir tækinu og skýrði hann þetta nánar. Áætlaður mætingarstaður slöngubátsins og skútunnar er færður inn eftir áætlun sem Landhelgisgæslan vann. Hnit eru sett inn á kortið eftir upplýsingum frá skipverjum um borð í þremur skipum á þessum slóðum sem kváðust hafa séð til skútunnar. Kjartan skýrði hvernig unnt var að sjá af gögnunum er slöngubáturinn var nánast kyrrstæður á stað þar sem talið var að bátarnir hefðu hist. Hann kvað skipverjana sem hann ræddi við hafa verið undrandi á því að sjá skútu á þessum stað á þessum árstíma. Þess vegna hefði einn þeirra haft samband við lögreglu vegna málsins. Enginn skipverjanna sá nema eina skútu á þessum slóðum. Vitnið staðfesti að gögn sem sögð eru frá Landhelgisgæslunni meðal ganga málsins væru þaðan komin. Hann skýrði vinnu sína með gögnin. Vitnið Kristján Friðþjófsson rannsóknarlögreglumaður skýrði og staðfesti vinnu sína við myndflettingu er ákærði Halldór Hlíðar Bergmundsson benti á ákærðu Peter Rabe og Árna Hrafn Ásbjörnsson sem áhafnarmeðlimi á skútunni. Vitnið Kristinn Sigurðsson rannsóknarlögreglumaður skýrði að minniskort hefði fundist í skútunni Sirtaki er henni var siglt til Belgíu en kortinu var komið í hendur lögreglu. Hann lýsti myndunum af minniskortinu en sjá megi hvenær myndirnar voru teknar en þær voru teknar meðan ákærði Peter Rabe hafði skútuna á leigu. Kristinn lýsti því að könnuð hafi verið nöfn kvennanna sem skráðar voru í áhöfn skútunnar. Engin þeirra hefði búið á uppgefnu heimilisfangi. Hollensk yfirvöld hefðu ekki fundið konuna sem skráð var til heimilis á sama stað og ákærði Peter Rabe. Íslensku nöfnin virtust ekki til í þjóðskrá og ekki hjá dönskum yfirvöldum þar sem konurnar sem báru íslensk nöfn voru skráðar til heimilis á sömu stöðum og ákærðu Rúnar Þór og Árni Hrafn á sitthvorum staðnum í Kaupmannahöfn. Nöfnin virðist þannig tilbúin. Kristinn skýrði rannsókn sína á minnislykli í eigu ákærða Peters Rabe þar sem var að finna leiðbeiningar um það hvernig tengja ætti GPS tæki við fartölvu. Hann kvað ákærða Halldór Hlíðar hafa aðstoðað lögreglu við að upplýsa málið og aðstoð hans hefði verið mikilvæg. Vitnið Þorbjörn Jóhannesson rannsóknarlögreglumaður lýsti leit sinni í skútunni Sirtaki. Þar hafi m.a. fundist taska utan af fartölvu og snúrur henni tengdar. Engin fartölva hefði fundist. Hann staðfesti að umbúðir utan af talstöð hefðu fundist en engin talstöð fundist í skútunni. Þá lýsti Þorbjörn leit í bifreið sem ákærði Jónas Árni hafði til umráða. Þar hefði m.a. fundist sjókort, plast utan af Irridium símkorti og Garmin staðsetningartæki. Vitnið Magnús Guðmundsson rannsóknarlögreglumaður tók þátt í leit í bifreiðinni KJ-023, bifreið ákærða Péturs Hlíðar. Í bifreiðinni fannst m.a. Akai talstöð og staðfesti vitnið að komi það fram í skýrslu að talstöðin hafi fundust þar, sé það rétt í skýrslunni, þótt hann reki ekki minni til þess nú. Vitnið Einar Valsson skipherra lýsti afskiptum Landhelgisgæslunnar og eftirför eftir skútunni Sirtaki. Hann staðfesti og skýrði skýrslu Landhelgisgæslunnar um þetta. Hann lýsti aðferðum sem notaðar voru við að reikna áætlaða staðsetningu skútunnar eftir að áætlaður mætingastaður skútunnar og slöngubátsins lá fyrir. Flugvél Landhelgisgæslunnar hafi síðan fundið skútuna og fyrirskipað að henni yrði siglt til Íslands sem ekki var orðið við, en þau fyrirmæli hefðu ítrekað verið gefin án þess að þeim væri sinnt. Fyrst hefði skipstjóri skútunnar sagt að hann væri með skútuna á leigu og þyrfti að skila henni og stöðvaði því ekki siglinguna og síðar hefði hann borið fyrir sig slæmu veðri og sjólagi en hann hefði í samskiptum við flugvélina samþykkt að koma við í Færeyjum. Dönsk flugvél leysti vél Landhelgisgæslunnar af hólmi tímabundið meðan sótt var eldsneyti. Síðar sigldi varðskipið í veg fyrir skútuna og að lokum fóru menn frá lögreglu og Landhelgisgæslu um borð í skútuna eftir að erlendum skipstjóra skútunnar var tilkynnt um það, en hann hafði ekki athugasemdir fram að færa. Þegar þetta átti sér stað var skútan stödd 66 sjómílur vest-norð-vestur af Mikinesi í Færeyjum en upplýsingar lágu fyrir um það að haft hafi verið samband við færeysk yfirvöld sem kváðu Landhelgisgæsluna hafa haft fulla heimild til þess að stöðva för skútunnar og færa hana til hafnar á Íslandi. Einar kvað hafa verið svipast um eftir skútum á leitarsvæðinu en er skútan Sirtaki var fundin beindust aðgerðir að því að stöðva för hennar. Aðrar skútur sáust ekki á þessum tíma. Vitnið Snorri Birgisson rannsóknarlögreglumaður staðfesti að hafa skoðað stillingar á talstöðvum sem fundust í bifreiðum ákærðu Jónasar Árna og Péturs Kúld. Er kveikt var á talstöðvunum hafi þær báðar verið stilltar á rás 8. Snorri skoðaði einnig umbúðir utan af talstöð sem fundust um borð í Sirtaki. Þar hafi einnig verið leiðbeiningar fyrir sams konar talstöðvar og fundust í bifreiðunum sem áður var vikið að. Ekki var unnt að ráða af umbúðunum hvort þær voru utan af einni eða tveimur talstöðvum. Þá staðfesti Snorri að við leit í bifreið ákærða Jónasar Árna hefði m.a. fundist gervihnattasími, plast utan af símkortum slíks síma og GPS gervihnattamóttakari. Snorri staðfesti og skýrði skýrslu sem hann ritaði, dagsett 12. júní sl., eftir að hafa skoðað minniskort sem fannst í Sirtaki. Hann kvað lögreglumennina sem leituðu í skútunni hafa staðfest að myndirnar af minniskortinu væru af skútunni Sirtaki, auk þess sem dagsetningar sýni hvenær myndirnar væru teknar. Hann kvað eina ljósmyndanna sýna mynd af því sem hann kvaðst viss um að væri Irridium gervihnattasími. Snorri kvað vélarolíu af skútunni Sirtaki og olíu af sömu tegund og ákærðu keyptu á Djúpavogi hafa verið senda til samanburðarrannsóknar í gegnum N1. Sýnin hafi verið send til rannsóknar hjá Esso erlendis. Þar hafi verið staðfest að olían um borð í skútunni og olían sem keypt var á Djúpavogi væru sama olíutegund. Vitnið Haukur Sigmarsson rannsóknarlögreglumaður staðfesti að við leit i bifreið ákærða Jónasar Árna hafi fundist talstöð og hleðslutæki fyrir talstöð. Vitnið Húnbogi Jóhannsson rannsóknarlögreglumaður skýrði og staðfesti skýrslu sem hann vann og tengist símasamskiptum. Húnbogi skýrði hvernig IMEI-númer Irridium símans um borð i skútunni hafa reynst vera númer síma sem systir ákærða Rúnars Þórs var skráð fyrir, en rannsókn hafi leitt í ljós að ákærði Rúnar Þór hafi verið rétthafi og notandi símans. Aflað var upplýsinga um notkun símans til 27. mars 2009. Þar hafi komið í ljós að síminn var notaður til að hafa samband við vini og ættingja ákærða Rúnars Þórs. Notkun símans hafi síðan hafist aftur 7. apríl sl. en þá hafi verið komið annað Irridium númer í sama síma og er það númerið sem talið var notað um borð í skútunni og í samskiptum við gervihnattasíma sem ákærði Jónas Árni notaði hér á landi. Húnbogi skýrði að reynt hefði verið að hringja úr símanum sem talinn var hafa verið um borð í Sirtaki í föður ákærða Peters Rabe hinn 19. apríl 2009. Hann kvað þetta hafa verið rannsakað og í ljós hafi komið að reynt hafi verið að hringja í föður ákærða Peters Rabe úr símanum. Húnbogi kvað skýrslu sína unna upp úr gögnum frá símafyrirtækjum hér á landi. Vitnið Sigurður Jónsson kvaðst hafa verið um borð í skipinu Hrafni Sveinbjarnasyni fyrir austan land hinn 18. apríl sl. er hann sá til ferða skútu um kl. 17.50 um 29 sjómílur suð-austur af Papey. Hann kvaðst ekki hafa séð auðkennisfána á skútunni en haft á orði við viðmælenda sinn í síma á þessum tíma að honum hefði fundist skrýtið að sjá skútu á þessum árstíma. Skútan hefði stefnt hingað til lands. Hann kvaðst ekki hafa séð aðra skútu á þessum slóðum. Sigurður kvaðst hafa verið á sjó í yfir 20 ár og ekki áður séð skútu þarna á þessum árstíma. Þetta hefði komið á óvart. Vitnið Jón K. Valdimarsson lögreglumaður kvaðst ásamt fleirum hafa farið um borð í Sirtaki hinn 20. apríl sl. er ákærðu sem voru í áhöfn skútunnar voru handteknir. Hann lýsti aðstæðum en veður var slæmt og lýsti hann því. Hann lýsti því er hann hékk á bekkverki skútunnar er hann missti fótanna. Þetta endaði með því að Rúnar Þór aðstoðaði hann við að komast umborð í skútuna. Vitnið Þorbjörn Sigurðsson rannsóknarlögreglumaður vann og skýrði og staðfesti fyrir dóminum skýrslu sína, dagsetta 26. júlí 2009, um staðsetningu gervihnattasíma samkvæmt upplýsingum frá Irridium í Bandaríkjunum. Hann skýrði að rannsóknin hefði leitt í ljós að aðeins einn gervihnattasími hefði verið í sambandi við gervihnattasíma í landi en það er síminn sem grunur var um að væri í borð í skútunni Sirtaki. Þorbjörn vísaði til framburðar undir rannsókninni um nær dagleg samskipti gervihnattasíma sem ákærði Jónas Árni notaði í landi við skútuna Sirtaki. Vegna þessa fékkst í Bandaríkjunum heimild til að skoða staðsetningu símans sem ákærði Jónas Árni var í samskiptum við. Þorbjörn skýrði kort sem hann vann eftir þessum upplýsingum frá Bandaríkjunum en samkvæmt kortinu megi fylgja slóð skútunnar frá strönd Hollands 11. apríl 2009 og að ströndum Íslands. Þorbjörn staðfesti að hann hefði unnið skýrslurnar upp úr gögnum frá Bandaríkjunum sem fylgja. Þorbjörn kvað plastkort utan af símkorti merkt Irridium hafa fundist í fórum ákærðu Peter Rabe og Jónasar Árna. Hann lýsti tilraunum lögreglu til að finna út hvar kortin hefðu verið keypt, einkum vegna þess að símanúmerin séu mjög lík, og undir rannsókninni hafi verið talið að kortin hefðu af þessum sökum verið keypt á sama tíma og væru úr sömu seríu. Hann lýsti því að franskt fyrirtæki hefði selt kortin en ekki hefði unnist tími til að afla upplýsinga um það hvert kortin hefðu verið send til sölu. Hann lýsti því að bæði símkortin sem hér um ræðir hefðu verið opnuð og gerð virk sama dag, 6. apríl 2009, og bæði símkortin renni út sama dag. Annað símkortanna var í síma sem fannst í fórum ákærða Jónasar Árna og sá sími hafi borið IMEI-númerið sem fram komi í rannsóknargögnum og enginn annar sími hafi sama IMEI-númer. Hitt símakortið var talið hafa verið í símanum um borð í Sirtaki en honum hafi að líkindum verið hent í sjóinn. Vitnið Herbert Herbertsson smurolíuráðgjafi kom fyrir dóminn og skýrði rannsókn sem fram fór á innsigluðu smurolíusýni og nýrri ónotaðri olíu. Hann hvað sér hafa verið greint frá því að tilgangur rannsóknarinnar hefði verið sá að athuga hvort um sömu olíutegund hefði verið að ræða. Hann skýrði niðurstöður um að svo virðist sem um sömu olíutegund væri að ræða. Niðurstaða Inngangskafli ákæru. Ákærðu Peter Rabe, Rúnar Þór og Árni Hrafn hafa allir neitað sök. Áður er lýst leigu skútunnar Sirtaki í Belgíu og skráningu áhafnar og því að skútunni hafi átt að sigla um Norðursjó. Framburður ákærða Peter Rabe og að hluta framburður ákærðu Rúnars Þórs og Árna Hrafns um breytta siglingaáætlun er ótrúverðugur. Framburður þessara þriggja ákærðu um skráningu kvennanna þriggja á skútuna er einnig ótrúverðugur. Það sem síðar gerðist bendir til þess að skráning kvennanna á skútuna hafi verið í því skyni að leyna raunverulegum tilgangi siglingarinnar. Áður var rakin rannsókn á símanotkun Irridium farsímans með IMEI-númeri síma í eigu eða umráðum ákærða Rúnars Þórs. Samkvæmt framburði ákærða Jónasar Árna notaði hann Irridium farsíma sinn í samskiptunum við aðilana sem fluttu fíkniefnin hingað til lands. Ákærði Jónas Árni kvaðst hafa fengið símakortið í Irridium símann hjá aðila sem fékk hann til verksins. Samkvæmt rannsókn sem vitnið Þorbjörn Sigurðsson rannsóknalögreglumaður vann og skýrði og staðfesti fyrir dómi voru símakortin í Irridium síma ákærða Jónasar Árna og í símanum með IMEI-númeri síma ákærða Rúnars Þórs virkjuð sama dag og renna út sama dag. Númerin eru mjög lík bæði eru með 12 tölustöfum og eru eins utan síðasti tölustafurinn. Þá skýrði Þorbjörn rannsóknargögn frá Bandaríkjunum sem sýna staðsetningu á Irridium síma ákærða Rúnars Þórs á leið skútunnar Sirtaki allt frá ströndum Hollands og áfram hingað til lands. Tímasetning símanotkunarinnar kemur heim og saman við siglingu skútunnar Sirtaki hingað til lands samkvæmt framburði ákærðu í áhöfn skútunnar og er einnig í samræmi við framburð ákærða Jónasar Árna um símasamband hans við farið sem flutti fíkniefnin til landsins. Ákærðu Peter Rabe, Rúnar Þór og Árni Hrafn hafa allir neitað tilvist Irridium gervihnattasíma um borð í skútunni á siglingu hennar til landsins. Fyrir liggur minniskort úr myndavél sem fannst í skútunni og hefur ákærði Rúnar Þór talið hugsanlegt að hann hafi tekið myndirnar þótt hann myndi það ekki. Á einni myndanna má sjá síma og verður ekki betur séð en að það sé gervihnattasími en vitnið Snorri Birgisson rannsóknarlögreglumaður kvaðst viss um að síminn sem hér um ræðir sé Irridium gervihnattasími. Við skoðun mynda á minniskortinu má sjá fjölda mynda sem teknar voru um borð í skútunni Sirtaki frá því að lagt var úr höfn í Belgíu í apríl sl. áleiðis hingað til lands. Má þar sjá áhöfnina og myndir teknar af höfrungum en ákærði Rúnar Þór bar hjá lögreglunni að hafa tekið þær myndir. Af gögnunum sést hvenær myndirnar voru teknar eins og vitnin Snorri Birgisson og Kristinn Sigurðsson rannsóknarlögreglumenn báru. Tökutími myndanna sem lýst var kemur heim og saman við tímann er skútunni var siglt til landsins. Ákærði Halldór Hlíðar hefur borið að ákærðu Peter Rabe og Árni Hrafn hafi verið um borð í skútunni þangað sem töskurnar voru sóttar. Auk þess sem nú hefur verið rakið tengir ýmislegt fleira ákærðu í áhöfn skútunnar við aðra ákærðu í málinu svo sem kunningsskapur eins og lýst var. Þá fundust um borð í skútunni Sirtaki umbúðir utan af sams konar talstöðvum og fundust í bifreiðum sem ákærðu Pétur Kúld og Jónas Árni höfðu til umráða, en ákærði Jónas Árni kvað manninn sem fékk hann til verksins hafa afhent sér talstöðvarnar. Þá fannst í fórum ákærðu Jónasar Árna sjókort og hnit þar sem ætlað var að afhending efnanna færi fram. Þá báru ákærðu Jónas Árni og Halldór Hlíðar um olíu sem keypt var á Djúpavogi og flutt um borð í skútuna er töskurnar voru sóttar. Fyrir liggur rannsókn og samanburður á olíunni á vél skútunnar og olíu sömu tegundar og sú sem keypt var á Djúpavogi og flutt var um borð í skútuna. Rannsóknin bendir til þess að um sams konar olíu sé að ræða. Þessi niðurstaða ásamt fleiru styður framburð ákærðu Jónasar Árna og Halldórs Hlíðar um olíukaupin en hefur ekki úrslitaáhrif við mat á trúverðugleika framburðar þessara tveggja ákærðu. Samkvæmt því sem nú hefur verið rakið og að virtum öðrum gögnum málsins er það mat dómsins að framburður Jónasar Árna, Halldórs Hlíðar og Péturs Kúld sé trúverðugur, svo langt sem framburður hvers og eins um sig nær. Ekkert er fram komið í gögnum málsins sem hrekur framburð þeirra varðandi flest sem málið varðar utan neitun ákærðu Peters Rabe, Rúnars Þórs og Árna Hrafns. En það er mat dómsins að framburður hinna þriggja síðasttöldu sé ótrúverðugur og í ósamræmi við flest sem fram er komið í málinu og verður niðurstaða málsins ekki reist á framburði þeirra. Að öllu ofanrituðu virtu og að virtum rannsóknargögnum málsins og vitnisburði lögreglumannanna sem komu fyrir dóminn og staðfestu rannsókn sína, með framburði ákærðu Jónasar Árna, Halldórs Hlíðar og Péturs Kúld, en gegn neitun ákærðu Peter Rabe, Rúnars Þórs og Árna Hrafns er sannað að ákærðu hafi allir gerst sekir um háttsemi þá sem lýst er í inngangskafla ákærunnar ,,að hafa staðið saman að innflutningi“ fíkniefnanna sem þar greinir hingað til lands til söludreifingar í ágóðaskyni. Að mati dómsins er augljóst að jafn mikið magn fíkniefna og hér um ræðir er ætlað til söludreifingar. Þáttur ákærðu í atburðarásinni í heild er hins vegar misjafn sem og ásetningsstig og verður vikið að því síðar. Ákæruliðir 1 til 3. Ekkert liggur fyrir í málinu um það að ákærði Peter Rabe hafi skipulagt innflutning fíkniefnanna. Þótt hann hafi leigt skútuna Sirtaki í Belgíu nægir það ekki til þess að unnt sé að sakfella hann, gegn neitun, fyrir skipulagninguna á þann hátt sem í þessum ákærulið greinir. Þá liggur heldur ekkert fyrir um það að hann hafi fengið meðákærðu Rúnar Þór og Árna Hrafn til ferðarinnar. Þótt líklegt sé að ákærði Peter Rabe hafi einhvern tíma í heildaratburðarásinni móttekið fíkniefnin ytra liggur ekkert fyrir um það að hann hafi móttekið efnin erlendis ásamt meðákærðu Rúnari Þór og Árna Hrafni. Ber að sýkna ákærða Peter Rabe af þessum hluta þessa ákæruliðar. Hins vegar er sannað, á sama hátt og rakið var að ofan, að hlutur ákærða Peters Rabe er sá sem lýst er í niðurlagi 1. liðar ákæru, þ.e. að hann flutti fíkniefnin áleiðis að strönd Íslands og afhenti þau ásamt meðákærðu Rúnari Þór og Árna Hrafni eins og lýst er í 1. lið ákæru. Þáttur ákærðu Rúnars Þórs og Árna Hrafns samkvæmt ákæruliðum 2 og 3 er sannaður á sama hátt og að ofan greinir. Ákæruliðir 4 til 6. Ákærðu samkvæmt þessum ákæruliðum hafa allir borið að efnislýsing samkvæmt þessum ákæruliðum sé rétt utan ákærði Jónas Árni sem kvaðst ekki hafa ætlað að taka við fíkniefnunum á Selfossi og afhenda óþekktum aðila eins og lýst er í niðurlagi 4. töluliðar ákærunnar. Þessir þrír ákærðu hafa allir borið að þeir hafi talið efnin sem um ræðir hafa verið stera. Með skýlausri játningu ákærðu Jónasar Árna, Halldórs Hlíðar og Péturs Kúld, er sannað að þeir hafi, hver um sig, framið þá háttsemi sem í þessum ákæruliðum greinir utan að ósannað er gegn neitun ákærða Jónasar Árna að hann hafi ætlað að taka við fíkniefnunum á Selfossi og afhenda óþekktum aðila. Er hann sýknaður af þeim hluta ákæruliðar 4. Á sama hátt liggur ekkert fyrir um það að ákærði Pétur Kúld hafi ætlað að geyma fíkniefnin á Selfossi uns meðákærði Jónas Árni tæki við þeim á ný eins og lýst er í niðurlagi 6. töluliðar ákærunnar og er niðurstaðan ekki á því byggð að svo hafi verið, sbr. áðurgreinda niðurstöðu varðandi ákærða Jónas Árna. Ekki er við annað að styðjast en framburð ákærðu Jónasar Árna, Halldórs Hlíðar og Péturs Kúld um að þeir hafi talið töskurnar innihalda stera, en allir hafa borið efnislega á sama veg um það frá upphafi. Þessir ákærðu létu sér hins vegar í léttu rúmi liggja hvað töskurnar sem um ræðir innihéldu og enginn þeirra gekk úr skugga um hvert innihaldið var. Það gerðu þeir heldur ekki er þeir sáu að töskurnar voru ekki 4 eða 5 heldur 18 talsins. Að þessu virtu og málavöxtum í heild eins og þeir hafa verið raktir að framan er það mat dómsins að virða beri háttsemi og huglæga afstöðu ákærðu í sem líkindaásetning og eru ákærðu Jónas Árni, Halldór Hlíðar og Pétur Kúld allir sakfelldir í samræmi við það. Fyrir liggja matsgerðir Rannsóknarstofu í lyfja- og eiturefnafræði, dagsettar 11. maí og 8. júlí 2009 þar sem staðfest er að sýnin sem send voru til greiningar séu fíkniefni þeirrar tegundar sem í ákæru greinir. Brot ákærðu varða við 173. gr. a almennra hegningarlaga eins og lýst er í ákærunni. Ákærðu stóðu saman að innflutningi mikils magns fíkniefna hingað til lands í söluskyni. Saknæmi verknaðarins tekur m.a. mið af efnismagni og efnistegund fíkniefnanna en flutt voru til landsins rúm 55 kg af amfetamíni, 9.432 MDMA-töflur og tæp 54 kg af hassi og er efnismagnið samkvæmt þessu mjög mikið. Þáttur ákærðu er misjafn en niðurstaða dómsins er sú að þáttur ákærðu Peter Rabe, Rúnars Þórs og Árna Hrafns sé jafn en mismunandi refsivist þessara þriggja ákærðu skýrist af ólíkum sakaferli. Eins og ákærðu Jónas Árni, Halldór Hlíðar og Pétur Kúld lýstu málavöxtum er ljóst að þáttur ákærða Jónasar Árna er sýnu mestur er þáttur þessara þriggja ákærðu er virtur. Ákærði Jónas Árni fékk ákærðu Halldór Hlíðar og Pétur Kúld til verksins og var í sambandi við innflutningsaðila efnisins. Misjöfnum þætti ákærðu Jónasar Árna og Halldórs Hlíðar er ekki lýst í ákærunni þar sem ætluðum hlut þeirra er lýst efnislega á sama veg. Verður við það að sitja við ákvörðun refsingar. Misjöfn refsivist þessara tveggja ákærðu skýrist einkum af mikilvægi framburðar ákærða Halldórs Hlíðar varðandi það að upplýsa aðild annarra í brotinu, sbr. 9. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga. Ákærðu Jónas Árni, Halldór Hlíðar og Pétur Kúld kærðu sig kollótta um efnismagnið og efnistegund eins og rakið var en öllum hlaut þeim að vera ljóst að efnið var flutt til landsins í söluskyni. Brot allra ákærðu eru stórfelld. Ekki liggur fyrir erlent sakavottorð ákærða Peter Rabe. Hins vegar liggur fyrir endurrit dóms sem hann hlaut í Noregi 3. júlí 2003, fangelsi í 5 ár fyrir innflutning og vörslur á rúmum 48 kílóum af hassi. Við refsiákvörðun hans er höfð hliðsjón af 2. mgr. 70. gr. og 5. tl. 1. mgr. sömu lagagreinar til refsiþyngingar. Refsing hans þykir hæfilega ákvörðuð fangelsi í 10 ár. Ákærði Rúnar Þór hlaut 18 mánaða fangelsi í Danmörku 30. mars 2005 fyrir fíkniefnasmygl. Við refsiákvörðun hans er höfð hliðsjón af 2. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga og af 1. mgr. 71. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 2. mgr. sömu lagagreinar, allt til refsiþyngingar. Refsing hans þykir hæfilega ákvörðuð fangelsi í 10 ár. Ákærði Árni Hrafn hefur frá árinu 2000 gengist undir 4 lögreglustjórasáttir fyrir umferðarlagabrot og fíkniefnalagabrot. Þá hlaut hann sektardóm á árinu 2005 fyrir fíkniefnalagabrot. Refsing hans er ákvörðuð með hliðsjón af 2. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga til refsiþyngingar og þykir refsing hans hæfilega ákvörðuð fangelsi í 9 ár. Ákærði Jónas Árni hlaut fyrst dóm á árinu 1995 fyrir líkamsárás. Þá hlaut hann dóm á árinu 1998 fyrir líkamárás, eignarspjöll, umferðarlagabrot og fíkniefnabrot. Hann hlaut síðast refsidóm á árinu 2000 fyrir líkamsárás. Refsing hans er ákvörðuð með hliðsjón af 2. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga til þyngingar refsingar. Ákærði Jónas Árni hefur greint ítarlega frá sínum þætti í málinu en ekki viljað nafngreina einstaka aðila eins og rakið var og hann hefur ekki heldur viljað bera um afhendingu efnanna umfram það sem hann hefur gert. Ekki er unnt að draga skýringar hans á þessari afstöðu í efa og hann telji sig þannig hafa gildar ástæður fyrir afstöðu sinni. Hann hefur hinsvegar með framburði sínum upplýst ýmislegt í málinu m.a. um þátt annarra og er það virt honum til hagsbóta við refsiákvörðun, sbr. 9. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga. Að öllu ofanrituðu virtu þykir refsing ákærða Jónasar Árna hæfilega ákvörðuð fangelsi í 5 ár. Ákærði Halldór Hlíðar hefur frá árinu 2000 gengist undir eina viðurlagaákvörðun fyrir umferðarlagabrot og lögreglustjórasekt fyrir fíkniefnalagabrot auk þess að hafa hlotið 2 dóma fyrir umferðarlagabrot, síðast á árinu 2005. Við refsiákvörðun er höfð hliðsjón af hliðsjón af 2. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga til þyngingar refsingar. Framburður ákærða Halldórs Hlíðar, sem hefur játað brot sitt á þann hátt sem rakið var, hefur hins vegar skipt miklu máli við að upplýsa aðild annarra að brotinu og er þetta virt til refsilækkunar, sbr. 9. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga. Refsing ákærða þykir þannig hæfilega ákvörðuð fangelsi í 3 ár. Ákærði Pétur Kúld hefur ekki áður hlotið refsingu. Við ákvörðun refsingar hans er höfð hliðsjón af 2. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga til þyngingar refsingar. Ákærði hefur hins vegar játað brot sitt eins og rakið var og er það virt til refsilækkunar. Þykir refsing hans hæfilega ákvörðuð fangelsi í 3½ ár. Með vísan til 76. gr. almennra hegningarlaga skal draga frá refsivist allra ákærðu óslitið gæsluvarðhald hvers um sig frá 19. apríl 2009 að því er varðar ákærðu Jónas Árna, Halldór Hlíðar og Pétur Kúld en frá 20. apríl 2009 að því er varðar ákærðu Peter Rabe, Rúnar Þór og Árna Hrafn í öllum tilvikum til dagsins í dag. Með vísan til 6. mgr. 5. gr. laga nr. 65/1974 skulu upptæk dæmd þau fíkniefni sem í ákærunni greinir og nánar er lýst í dómsorði. Ákærði Halldór Hlíðar sæti upptöku á 0,47 g af amfetamíni og 12 ml af anabólískum stungulyfjum. Vísað er til heimilda í ákæru vegna þessarar upptöku. Ákærðu greiði óskipt 954.129 krónur í útlagðan sakarkostnað ákæruvaldsins. Ákærði Peter Rabe greiði verjanda sínum Ólafi Erni Svanssyni hæstaréttar­lögmanni 2.116.500 krónur í málsvarnarlaun. Ákærði Rúnar Þór greiði verjanda sínum Þorsteini Einarssyni hæstaréttar­lögmanni 1.618.500 krónur í málsvarnarlaun. Ákærði Árni Hrafn greiði verjanda sínum Vilhjálmi H. Vilhjálmssyni héraðsdómslögmanni 1.967.100 krónur í málsvarnarlaun og 34.200 vegna aksturskostnaðar sem hefur verið greiddur. 348.600 krónur af málsvarnarlaunum til Vilhjálms H. Vilhjálmssonar héraðsdómslögmanns hafa þegar verið greiddar. Ákærði Jónas Árni greiði verjanda sínum Brynjari Níelssyni hæstaréttar­lögmanni 1.618.500 krónur í málsvarnarlaun. Ákærði Halldór Hlíðar greiði verjanda sínum Jóni Egilssyni héraðsdóms­lögmanni 1.120.500 krónur í málsvarnarlaun. Ákærði Pétur Kúld greiði verjanda sínum Sveini Andra Sveinssyni hæstaréttar­lögmanni 1.120.500 krónur í málsvarnarlaun. Þóknun lögmanna er í öllum tilvikum fyrir vinnu þeirra undir rannsókn málsins og dómsmeðferð. Við ákvörðun þóknunar hefur í öllum tilvikum verið tekið tillit til virðisaukaskatts. Sigríður Elsa Kjartansdóttir saksóknari, flutti málið fyrir ákæruvaldið. Dóminn kveða upp héraðsdómararnir Guðjón St. Marteinsson sem dóms­formaður, Jón Finnbjörnsson og Sigríður Ólafsdóttir. Dómsorð: Ákærðu Peter Rabe og Rúnar Þór Róbertsson sæti hvor um sig fangelsi í 10 ár. Ákærði, Árni Hrafn Ásbjörnsson, sæti fangelsi í 9 ár. Ákærði, Jónas Árni Lúðvíksson, sæti fangelsi í 5 ár. Ákærði, Halldór Hlíðar Bergmundsson, sæti fangelsi 3 ár. Ákærði, Pétur Kúld Pétursson, sæti fangelsi í 3½ ár. Frá refsivist allra ákærðu skal draga óslitið gæsluvarðhald hvers um sig frá 19. apríl 2009 að því er varðar ákærðu Jónas Árna, Halldór Hlíðar og Pétur Kúld en frá 20. apríl 2009 að því er varðar ákærðu Peter Rabe, Rúnar Þór og Árna Hrafn í öllum tilvikum til dagsins í dag. Upptæk eru dæmd 55.117,12 g af amfetamíni, 53.889,65 g af kannabis og 9.432 MDMA töflur og 12 ml af anabólískum stungulyfjum. Ákærðu greiði óskipt 954.129 krónur í útlagðan sakarkostnað ákæruvaldsins. Ákærði Peter Rabe greiði verjanda sínum Ólafi Erni Svanssyni hæstaréttar­lögmanni 2.116.500 krónur í málsvarnarlaun. Ákærði Rúnar Þór greiði verjanda sínum Þorsteini Einarssyni hæstaréttar­lögmanni 1.618.500 krónur í málsvarnarlaun. Ákærði Árni Hrafn greiði verjanda sínum Vilhjálmi H. Vilhjálmssyni héraðs­dóms­lögmanni 1.967.100 krónur í málsvarnarlaun en 348.600 krónur af málsvarnar­laununum hafa þegar verið greiddar. Auk þessa greiði ákærði Árni Hrafn 34.200 vegna annars útlagðs sakarkostnaðar. Ákærði Jónas Árni greiði verjanda sínum Brynjari Níelssyni hæstaréttar­lögmanni 1.618.500 krónur í málsvarnarlaun. Ákærði Halldór Hlíðar greiði verjanda sínum Jóni Egilssyni héraðsdóms­lögmanni 1.120.500 krónur í málsvarnarlaun. Ákærði Pétur Kúld greiði verjanda sínum Sveini Andra Sveinssyni hæstaréttar­lögmanni 1.120.500 krónur í málsvarnarlaun. Við ákvörðun þóknunar hefur í öllum tilvikum verið tekið tillit til virðisauka­skatts.

Mál nr. 50/2012

Lánssamningur Gengistrygging

A hf. höfðaði mál gegn H ehf. til innheimtueftirstöðva gjaldfallins láns, sem H ehf. hafði tekið hjá S árið 2004, enaðilar deildu um hvort lánið hefði verið í íslenskum krónum og gengistryggt meðólögmætum hætti eða í erlendum myntum. Talið var að um væri að ræða lánssamningí erlendum myntum og var krafa A hf. því tekin til greina.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson,Árni Kolbeinsson, Eiríkur Tómasson, Garðar Gíslason og Gunnlaugur Claessen. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 20. janúar 2012. Hannkrefst þess að málinu verði vísað frá héraðsdómi, svo og að sér verði dæmdurmálskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðarfyrir Hæstarétti. Með hinum áfrýjaða dómi var vísað frá héraðsdómi kröfustefnda um dráttarvexti og hefur hann ekki leitað endurskoðunar á því ákvæðidómsins með kæru til Hæstaréttar. Að þessu gættu verður hinn áfrýjaði dómurstaðfestur með vísan til forsendna hans. Áfrýjanda verður gert að greiða stefnda málskostnað fyrirHæstarétti eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Héraðsdómur skal vera óraskaður. Áfrýjandi, Hótel Stykkishólmur ehf., greiði stefnda, Arion banka hf., 400.000 krónur í málskostnað fyrirHæstarétti. Dómur Héraðsdóms Vesturlands 21. október 2010. Mál þettavar höfðað 1. júní 2010 en dómtekið 30. september 2011. Stefnandi er Arion banki hf., Borgartúni 19 í Reykjavík, en stefndi erHótel Stykkishólmur ehf., Borgarbraut 8 í Stykkishólmi. Stefnandikrefst þess að stefnda verði gert að greiða sér 424.955 svissneska franka og35.898.106 japönsk jen með 10,71167% dráttarvöxtum af svissneskum frönkum og10,80625% dráttarvöxtum af japönskum jenum frá 15. september 2009 tilgreiðsludags. Þá krefst stefnandi málskostnaðar úr hendi stefnda. Stefndikrefst sýknu af kröfu stefnanda og að stefnanda verði gert að greiðamálskostnað. I Hinn 25.ágúst 2004 var gerður lánssamningur milli Sparisjóðs Mýrasýslu og stefnda. Áforsíðu samningsins var tekið fram að um væri að ræða lán í erlendumgjaldmiðlum en síðan sagði í inngangi samningsins að lánið væri til 10 ára aðfjárhæð að jafnvirði 720.000 svissneskra franka og 62.000.000 japanskra jena.Lánið átti að endurgreiða með árlegum gjalddaga 15. september. Á fyrsta gjalddagaárið 2004 átti aðeins að greiða vexti en síðan átti til viðbótar að greiða 1/9hluta lánsins á hverjum gjalddaga. Í samningnum var tekið fram að stefndiveitti lánveitanda heimild til að skuldfæra reikning sinn hjá sparisjóðnumfyrir afborgunum, vöxtum, gengismun, verðbótum, dráttarvöxtum og hvers konarkostnaði, þar með talið innheimtukostnaði, á gjalddögum lánsins. Samkvæmtlánssamningnum átti lánið að bera tólf mánaða LIBOR-vextiviðkomandi gjaldmiðils að viðbættu 3% vaxtaálagi. Ef ekki var staðið í skilummeð greiðslur af láninu bar að greiða dráttarvexti sem námu vaxtagrunni lánsinsað viðbættu 7% vanskilaálagi. Einnig var tekið fram í samningnum að lánveitandaværi heimilt við vanefnd lántaka „að umreikna lánið í íslenskar krónur miðaðvið skráð sölugengi lánveitanda kl. 12 á hádegi á gjaldfellingardegi, á þeimmyntum sem lánið samanstendur af.“ Í því tilviki bar að greiða dráttarvexti afláninu samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga um vexti og verðtryggingu. Í samningnumvoru síðan nánari ákvæði um útreikning vaxta og um heimild lánveitanda til aðbreyta vaxtaálagi til hækkunar eða lækkunar án þess að efni séu til að rekjaþau ákvæði nánar. Ílánssamningnum var að finna myntbreytingarheimild en þar sagði að lántaka væriheimilt, ef lánið væri í skilum, að óska eftir myntbreytingu þess ávaxtagjalddögum, í fyrsta sinn að einu ári liðnu frá útborgun þess, þannig aðeftirstöðvar lánsins miðuðust við aðra erlenda mynt eða reiknieiningu, eina eðafleiri, frá og með upphafi næsta vaxtatímabils. Þessi valréttur var bundinn viðnánar tilgreinda gjaldmiðla og mátti lánið aldrei vera samsett úr fleirigjaldmiðlum en fimm í einu. Um þetta voru nánari ákvæði sem ekki er þörf á aðrekja en síðan sagði svo: „Við myntbreytingu skal við umreikning nota sölugengiþess gjaldmiðils sem hætt er að miða við og kaupgengi þess gjaldmiðils semframvegis skal miða við, samkvæmt síðustu gengisskráningu lánveitanda áíslensku krónunni, tveimur virkum bankadögum fyrir myntbreytinguna nema umannað sé sérstaklega samið.“ Ílánssamningnum var tekið fram að stefndi hefði gefið út tryggingarbréf 11.ágúst 2004 að fjárhæð 750.000 svissneskir frankar og 65.000.000 japönsk jen tiltryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu skuldarinnar. Í yfirskrifttryggingarbréfsins sagði að það væri í íslenskum krónum bundið vísitöluneysluverðs. Í meginmáli bréfsins sagði hins vegar að fjárhæð bréfsins væri súupphæð í frönkum og jenum sem tilgreind var í lánssamningnum auk vaxta ogkostnaðar. Til tryggingar láninu var með bréfinu veittur 1. veðréttur í fasteigninniBorgarbraut 8−8a í Stykkishólmi. Tekið var fram í bréfinu að eignin, semværi varanlega útbúin til atvinnurekstrar (hótel), væri veðsett ásamt öllumþeim rekstartækjum sem tilheyra rekstrinum á hverjum tíma. Í bréfinu voru síðantíðkanleg ákvæði sem ekki eru efni til að rekja nánar. Tryggingarbréfið varmóttekið til þinglýsingar 18. ágúst 2004 og fært í þinglýsingabók 23. samamánaðar. Samkvæmt veðbandayfirliti úr Landskrá fasteigna var fjárhæðtryggingarbréfsins tilgreind 85.246.000 krónur við þinglýsingu. Samhliðalánssamningnum undirrituðu fyrirsvarsmenn stefnda viðauka með samningnum semhafði að geyma beiðni um útborgun lánsins með því móti að öll fjárhæðin ísvissneskum frönkum og japönskum jenum yrði seld fyrir íslenskar krónur og lögðinn á hlaupareikning stefnda hjá sparisjóðunum. Er ágreiningslaust með aðilumað sú innborgun inn á hlaupareikning stefnda fór fram í kjölfarið. Meðal gagnamálsins eru tvö símbréf Sparisjóðabanka Íslands hf. til Sparisjóðs Mýrasýslu26. ágúst 2004 um lán frá bankanum til sjóðsins að fjárhæð 720.000 svissneskirfrankar og 62.000.000 japönsk jen með gjalddaga 15. september sama ár. II Á árinu2008 var eigið fé Sparisjóðs Mýrasýslu komið undir lögboðin mörk og hófst þvívinna við fjárhagslega endurskipulagningu sjóðsins í samráði við stærstulánardrottna. Þeim aðgerðum lauk með því að Fjármálaeftirlitið tók ákvörðun 3.apríl 2009 um að stefnandi (þá Nýi Kaupþing banki hf.) yfirtók í einu lagiréttindi og eignir sparisjóðsins samkvæmt kaupsamningi sjóðsins og stefnanda samadag. Þar á meðal var lánssamningur sparisjóðsins við stefnda. Í málinuliggur fyrir að hlaupareikningur stefnda í sparisjóðnum var skuldfærður tilgreiðslu afborgana og vaxta meðan lánið var þar til innheimtu. Eftir að láninuhafði verið ráðstafað til stefnanda greiddi stefndi hins vegar ekki gjalddaga15. september 2009 og upp frá því hefur lánið verið í vanskilum. Samkvæmtyfirliti stefnanda nam höfuðstóll skuldarinnar á þeim degi 424.955 svissneskumfrönkum og 35.898.106 japönskum jenum. Þann dag voru tólf mánaða LIBOR-vextir af frönkum 0,71167% og af jenum 0,80625%. Aðviðbættum 3% vaxtagrunni og 7% vaxtaálagi námu dráttarvextir 10,71167% affrönkum en 10,80625% af jenum. Stefnandi sendi stefnda greiðsluáskorun 10. mars2010 og fullyrðir að hún hafi verið birt fyrirsvarsmanni stefnda 20. apríl samaár. Í áskoruninni kom fram að stefnandi hefði gjaldfellt lánið samkvæmt heimildí lánssamningnum, en þar voru fjárhæðir tilgreindar í frönkum og jenum aðfrátöldum innheimtukostnaði. Í niðurlagi áskorunarinnar kom einnig framheildarfjárhæð skuldarinnar í íslenskum krónum miðað við gengi 24. mars 2010 enfjárhæðin nam þá 117.056.081 krónu. III Stefnandiheldur því fram að lánið til stefnda frá Sparisjóði Mýrasýslu samkvæmtlánssamningnum frá 25. ágúst 2004 hafi verið í erlendum myntum en ekkiíslenskum krónum. Því eigi ekki við í málinu 13. og 14. gr. laga um vexti ogverðtryggingu, nr. 38/2001, sem hindri að lán í íslenskum krónum verði bundiðvið gengi erlendra gjaldmiðla. Til stuðnings þessu tekur stefnandi fram aðfjárhæð lánsins sé tilgreint í erlendum myntum og því telur stefnandi að dómarí málum þar sem lánsfjárhæðir voru tilgreindar í íslenskum krónum geti ekkihaft fordæmisgildi í þessu máli. Stefnandivísar til meginreglu samningaréttar um samningsfrelsið en það feli í sér aðsamningsaðilum sé frjálst að semja eins og þeir kjósa nema það fari í bága viðlög. Telur stefnandi að virða verði lánssamninginn í því ljósi en engum málumsé blandið að vilji beggja samningsaðila hafi staðið til þess að lánið yrðiveitt í íslenskum krónum. Í þeim efnum tekur stefnandi fram að í ársreikningumstefnda 2006 og 2007 sé lánið tilgreint sem skuld í umsömdum erlendumgjaldmiðlum. Stefnanditelur að heildstætt mat á lánssamningi stefnda við Sparisjóð Mýrasýslu leiði óhjákvæmilegatil þeirrar niðurstöðu að um hafi verið að ræða lán í erlendum myntum. Hérbendir stefnandi á að í samningnum sé vísað til tryggingarbréfs sem bundið hafiverið fjárhæðum í sömu erlendu myntum og lánið var veitt í. Jafnframt hafiumsamdir samningsvextir á lánstíma og dráttarvextir verið ákveðnir í samræmivið að lánið var veitt í erlendum myntum. Þá sé tekið fram í yfirskrift lánsinsá forsíðu lánssamningsins að um sé að ræða lán í erlendum gjaldmiðlum, auk þesssem fram hafi komið á kvittunum og tilkynningum að lánið sé í erlendum myntum.Loks telur stefnandi engu breyta þótt í ákvæði lánssamningsins um myntbreytingusé rætt um að lánið verði miðað við aðra erlenda mynt eða reiknieiningu, endafeli ákvæðið aðeins í sér heimild sem aldrei hafi verið beitt. Verði ekkifallist á málatilbúnað stefnanda og lánið talið veitt í íslenskum krónum telurstefnandi að ekki beri að sýkna heldur vísa málinu frá dómi, enda viðurkennistefndi í málatilbúnaði sínum að standa í skuld við stefnanda. IV Stefndi hafnarþví að um hafi verið að ræða lán í erlendum myntum heldur hafi lánið veriðveitt í íslenskum krónum. Því fari gengistrygging lánsins í bága við 13. og 14.gr. laga nr. 38/2001. Til stuðnings þessu bendir stefndi á að tekið sé fram ílánssamningnum að lánið sé „að jafnvirði“ tiltekinnar fjárhæðar. Telur stefndiað þessum orðum sé með öllu ofaukið ef til stóð að veita lánið í erlendumgjaldmiðli. Einnig bendir stefndi á að í heimild lántaka samkvæmt samningnumtil að óska eftir myntbreytingu komi ítrekað fram að lánið „miðist við“ erlendagjaldmiðla í stað þess að rætt sé um að lánið sé í erlendum gjaldmiðlum. Þá séþess að gæta að lánið hafi verið afgreitt til stefnda í íslenskum krónum oggreiðslur af því skuldfærðar af reikningi stefnda í sama gjaldmiðli. Auk þesshafi fjárhæð lánsins verið tilgreind í íslenskum krónum í greiðsluáskorunstefnanda 20. apríl 2010. Einnigvísar stefndi til þess að fram komi á tryggingarbréfi fyrir skuldinni aðfjárhæð þess sé í íslenskum krónum bundið vísitölu neysluverðs. Þá hafi skuldinverið tilgreind í íslenskum krónum við þinglýsingu bréfsins. Telur stefndi aðþetta megi skýra þannig að fyrirsvarsmenn stefnda hafi leitað eftir 85 milljónakróna láni hjá Sparisjóði Mýrasýslu og starfsmenn sjóðsins hafi afgreitt lániðmeð þessu móti. Vafa að þessu leyti verði í öllu falli að virða stefnda tilhagsbóta. Einnig sé þess að gæta að stefndi hafi verið krafinn um greiðslurmiðað við erlent lán og þannig hafi stefndi ofgreitt af láninu. Samkvæmtöllu framansögðu telur stefndi vafalaust að lánið sé í íslenskum krónum. Af þvíleiði að krafa í þessu horfi sé ekki fyrir hendi í lögskiptum aðila og því beriað sýkna stefnda. V Málsaðilardeila um hvort stefndi hafi með lánssamningi 25. ágúst 2004 gengist undirskuldbindingu í erlendum gjaldmiðlum eða hvort lánið hafi verið í íslenskumkrónum og fjárhæð þess bundin við gengi þeirra gjaldmiðla sem tilgreindir voruí samningnum. Heldur stefnandi því fram að um sé að ræða erlent lán og þvífalli það ekki undir reglur VI. kafla laga nr. 38/2001. Aftur á móti telurstefndi að lánið sé í íslenskum krónum bundið gengi erlendra gjaldmiðla, enslík skuldbinding fer í bága við ófrávíkjanlegar reglur 13. og 14. gr., sbr. 2.gr. laganna, sbr. dóma Hæstaréttar 16. júní 2010 í málum 92/2010 og 153/2010 umsvonefnd bílalán og dóma 14. febrúar 2011 í málum nr. 603/2010 og 604/2010 umskuldbindingar samkvæmt skuldabréfum tryggt með veði í fasteignum. Hér verðureinnig vísað til dóma Hæstaréttar 8. mars 2011 í málum nr. 30/2011 og 31/2011og dóms 9. júní sama ár í máli nr. 155/2011 um lánssamninga. Í umræddumlánssamningi frá 25. ágúst 2004 segir að lánið sé að jafnvirði 720.000svissneskir frankar og 62.000.000 japönsk jen. Þannig er eina tilgreininglánsins í erlendum gjaldmiðlum, en hvergi í samningnum er vikið að fjárhæðskuldarinnar í íslenskum krónum. Er þess jafnframt að gæta að stefndi hefurekki gefið viðhlítandi skýringu á því hvers vegna fjárhæð lánsins var ákveðinmeð þessu móti ef til stóð að lánið væri í íslenskum krónum. Lá þá beint við aðfjárhæð lánsins yrði tilgreind í krónum en fyrir liggur í málinu að ávallt stóðtil að afgreiða lánið til stefnda í þeim gjaldmiðli. Þykir enn fremur óhætt aðslá því föstu að vilji lánveitanda og stefnda hafi í upphafi viðsamningsgerðina staðið til þess að haga skuldbindingum þannig að lánið yrðiveitt í erlendum gjaldmiðlum, eins og beinlínis er tekið fram á forsíðusamningsins um efni hans. Þá er þess að gæta að tryggingarbréf 11. ágúst 2004,sem gefið var út vegna lánsins, hefur einnig aðeins að geyma fjárhæðir í sömugjaldmiðlum og lánssamningurinn. Skiptir þá engu þótt fram komi í yfirskriftbréfsins að það sé í íslenskum krónum bundið vísitölu neysluverðs, en þessitilgreining kemur með engu móti heim og saman við efni bréfsins að öðru leyti.Breytir heldur engu þótt fjárhæð tryggingarbréfsins hafi verið umreiknuð íkrónur við þinglýsingu og sé tilgreind með því móti sem áhvílandi veð íþinglýsingabók. Loks verður ekki fallist á það með stefnda að önnur ákvæðilánssamningsins séu í ósamræmi við að lánið hafi verið veitt í erlendumgjaldmiðlum, en sú niðurstaða verður hvorki ráðin af því hvernig hagað erorðalagi á ákvæði um heimild stefnda til að óska eftir myntbreytingu né heldurþví að stefndi veitti heimild til að hlaupareikningur hans hjá lánveitanda ííslenskum krónum yrði skuldfærður til greiðslu af láninu og óskaði sjálfureftir að lánið yrði afgreitt í krónum inn á sama reikning. Að virtuþví sem hér hefur verið rakið um lánssamninginn sem stefndi gekkst undir verðurekki talið að fyrrgreindir dómar Hæstaréttar hafi fordæmisgildi í málinu einsog skuldbindingunni var hagað. Verður því fallist á það með stefnanda að um séað ræða erlent lán en ekki lán í íslenskum krónum bundið gengi erlendragjaldmiðla. Samkvæmt þessu verður fjárkrafa stefnanda á hendur stefnda tekintil greina en ekki er tölulegur ágreiningur með aðilum. Í samræmivið lánssamning aðila krefst stefnandi dráttarvaxta sem nema tólf mánaða LIBOR-vöxtum í viðkomandi gjaldmiðli, eins og þeirákvarðast hverju sinni, auk 3% álags og 7% vanskilaálags. Þannig breytastumsamdir dráttarvextir eftir LIBOR-vöxtum á hverjumtíma. Krafa stefnanda um dráttarvexti, eins og hún er sett fram sem fasturhundraðshluti, er því í ósamræmi við samning aðila án þess að það hafi veriðskýrt með nokkru móti og er því óhjákvæmilegt að vísa vaxtakröfunni frá dómi,sbr. einnig 11. gr. laga nr. 38/2001. Eftirþessum málsúrslitum verður stefnda gert að greiða stefnanda málskostnað semþykir hæfilega ákveðinn svo sem greinir í dómsorði. BenediktBogason, héraðsdómari, kveður upp dóm þennan. D Ó M S O R Ð: Stefndi,Hótel Stykkishólmur ehf., greiði stefnanda, Arionbanka hf., 424.955 svissneska franka og 35.898.106 japönsk jen. Vísað erfrá dómi dráttarvaxtakröfu stefnanda. Stefndigreiði stefnanda 400.000 krónur í málskostnað.

Mál nr. 574/2013

Kærumál Farbann

X var gert að sæta farbanni á grundvelli b. liðar 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, sbr. 1. mgr. 100. gr. sömu laga.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Greta Baldursdóttir, Helgi I. Jónsson og Benedikt Bogason. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 27. ágúst 2013 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 29. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 26. ágúst 2013 þar sem varnaraðila var gert að sæta farbanni til mánudagsins 23. september 2013 klukkan 16. Kæruheimild er í l. lið 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Varnaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi en til vara að farbanni verði markaður skemmri tími. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Kærði, sem er ítalskur ríkisborgari og ekki búsettur hér á landi, er undir rökstuddum grun um að hafa gerst sekur um háttsemi sem fangelsisrefsing er lögð við. Því er skilyrðum b-liðar 1. mgr. 95. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr. laga nr. 88/2008 fullnægt til að verða við kröfu sóknaraðila. Verður hinn kærði úrskurður því staðfestur. Kærumálskostnaður dæmist ekki, sbr. 3. mgr. 220. gr. laga nr. 88/2008. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Mál nr. 389/1999

Kærumál Samkeppni Stjórnarskrá Húsleit Hald Kæruheimild Frávísun frá Hæstarétti

Samkeppnisstofnun gerði leit í húsakynnum G að fengnum úrskurði héraðsdómara og lagði við leitina hald á ýmis gögn og muni. Talið var, að um kæru á úrskurði héraðsdómara færi samkvæmt almennum reglum laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Þar sem leit sú, sem heimiluð hafði verið með úrskurðinum, hafði þegar farið fram þegar G kærði úrskurðinn brast heimild til kærunnar, að því er varðaði heimild til leitarinnar. Þar sem G hafði ekki krafist úrskurðar héraðsdómara um lögmæti haldlagningar Samkeppnistofnun var kröfum hans um skil haldlagðra muna einnig vísað sjálfkrafa frá Hæstarétti og þar með málinu í heild.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Pétur Kr. Hafstein, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 26. september 1999, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 28. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 23. september 1999, þar sem sóknaraðila var heimilað að gera leit og leggja hald á muni í húsakynnum varnaraðila að Súðavogi 2f í Reykjavík. Um kæruheimild vísar varnaraðili til 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Hann krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og lagt fyrir sóknaraðila að skila aftur þeim gögnum og hlutum, sem hald var lagt á 24. september 1999. Hann krefst einnig kærumálskostnaðar. Sóknaraðili krefst þess aðallega að málinu verði vísað frá Hæstarétti, en til vara að úrskurður héraðsdóms verði staðfestur. Hann krefst kærumálskostnaðar. Samkvæmt 1. mgr. 40. gr. samkeppnislaga nr. 8/1993 getur Samkeppnisstofnun við rannsókn máls gert nauðsynlegar athuganir á starfsstöð fyrirtækis og lagt hald á gögn, þegar ríkar ástæður eru til að ætla að brotið hafi verið gegn lögunum eða ákvörðunum samkeppnisyfirvalda. Samkvæmt 2. mgr. greinarinnar skal við framkvæmd slíkra aðgerða fylgja ákvæðum laga um meðferð opinberra mála um leit og hald á munum. Með hliðsjón af 2. mgr. 71. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944, sbr. 9. gr. stjórnarskipunarlaga nr. 97/1995, verður að skýra síðarnefnda ákvæðið á þá leið að leit samkvæmt fyrrnefnda ákvæðinu skuli heimiluð með úrskurði dómara samkvæmt 1. mgr. 90. gr. laga nr. 19/1991 nema sá, sem í hlut eigi, samþykki hana. Af þessu leiðir einnig að um kæru úrskurðar héraðsdóms um þetta efni fer eftir almennum reglum um kæru úrskurða og ákvarðana samkvæmt lögum nr. 19/1991, sbr. XVII. kafla laganna. Samkvæmt 3. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 verður úrskurður dómara ekki kærður til Hæstaréttar ef athöfn, sem kveðið er á um í úrskurðinum, hefur þegar farið fram eða ástand, sem leitt hefur af ákvæðum úrskurðarins, er þegar um garð gengið. Samkvæmt gögnum málsins var leitinni, sem sóknaraðila var heimiluð með hinum kærða úrskurði, lokið þegar sóknaraðili kærði hann. Brestur þannig heimild til kæru úrskurðarins að því er varðar heimild til leitarinnar. Samkvæmt ákvæðum X. kafla laga nr. 19/1991 má að meginreglu leggja hald á muni við leit án þess að áður hafi verið fenginn úrskurður dómara um heimild til haldlagningar. Þessu til samræmis verður 40. gr. laga nr. 8/1993 ekki skýrð á þá leið að sóknaraðila hafi verið þörf á sérstökum úrskurði dómara til að leggja hald á muni við leit hjá varnaraðila, enda nýtur sá síðarnefndi heimildar til að bera lögmæti haldlagningar undir héraðsdómara samkvæmt 75. gr. og 79. gr. laga nr. 19/1991, sbr. 2. mgr. 40. gr. laga nr. 8/1993. Verður því að líta svo á að ákvæði hins kærða úrskurðar um heimild til haldlagningar, án nánari tilgreiningar einstakra muna, hafi eingöngu falið í sér áréttingu á almennri heimild sóknaraðila í þessum efnum samkvæmt ákvæðum 40. gr. laga nr. 8/1993. Varnaraðili hefur ekki krafist úrskurðar héraðsdómara um lögmæti haldlagningarinnar 24. september 1999 samkvæmt framangreindum heimildum. Verður kröfum hans um skil á haldlögðum munum því vísað sjálfkrafa frá Hæstarétti. Varnaraðili verður dæmdur til að greiða sóknaraðila kærumálskostnað, eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Varnaraðili, Sölufélag garðyrkjumanna svf., greiði sóknaraðila, Samkeppnisstofnun, 50.000 krónur í kærumálskostnað.

Mál nr. 18/2006

Eignaspjöll Hótanir Brot gegn valdstjórninni Hegningarauki Líkamsárás

S var ákærður fyrir brot gegn valdstjórninniog sérstaklega hættulega líkamsárás með því að hafa lagt til tveggjalögreglumanna með hnífi er lögreglan hafði afskipti af honum á heimili hans. Þávar hann ákærður fyrir eignaspjöll og hótanir, sem beindust gegn barnsmóðurhans, foreldrum hennar og bróður. Í héraðsdómi þótti sannað að S hefði gerstsekur um þau brot, sem hann var ákærður fyrir, og var hann dæmdur í 18 mánaðafangelsi og til greiðslu skaðabóta. Fyrir Hæstarétti krafðist hann ómerkingarhéraðsdóms en ella sýknu af ákæru um brot gegn valdstjórninni og sérstaklegahættulega líkamsárás. Ekki þótti efni til að hnekkja mati héraðsdómara um aðdómurinn þyrfti ekki að vera fjölskipaður. Þá hefðu ekki verið færð fram rök ímálinu, sem veittu líkur fyrir því að mat héraðsdómara um sönnunargildimunnlegs framburðar vitna kynni að hafa verið rangt. Var ómerkingarkröfunni þvíhafnað og héraðsdómur staðfestur með vísan til forsendna hans.

Dómur Hæstaréttar. Málþetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Árni Kolbeinsson og Markús Sigurbjörnsson. Ríkissaksóknariskaut máli þessu til Hæstaréttar 15. desember 2005 í samræmi við yfirlýsinguákærða um áfrýjun, en jafnframt af hálfu ákæruvalds, sem krefst þyngingar árefsingu ákærða. Ákærðikrefst þess aðallega að héraðsdómur verði ómerktur og málinu vísað heim í héraðtil nýrrar meðferðar. Til vara krefst hann sýknu af kröfum ákæruvalds samkvæmtII. kafla ákæru. Að þessu frágengnu er þess krafist að honum verði ekki gerðrefsing, verði hann sakfelldur samkvæmt II. kafla ákæru, en ella að refsingverði milduð og hún skilorðsbundin. Krafaákærða um ómerkingu er reist á því að héraðsdómur hefði átt að verafjölskipaður samkvæmt 1. mgr. 5. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra málameð áorðnum breytingum og að mat hans á sönnunargildi munnlegs framburðar vitnakunni að vera rangt þannig að úrslitum ráði. Ákvæði 1. mgr. 5. gr. laga nr.19/1991 felur í sér heimild til að ákveða að þrír héraðsdómarar skuli skipa dómí máli ef sýnt þykir að niðurstaða kunni að verulegu leyti að ráðast af mati ásönnunargildi munnlegs framburðar fyrir dómi. Eins og sönnunargögnum er háttaðþykir ekki tilefni til að hnekkja mati héraðsdóms að þessu leyti. Þá hafa ekkiverið færð fram rök í málinu, sem veita líkur fyrir því að mat héraðsdómara umsönnunargildi munnlegs framburðar vitna kunni að vera rangt þannig að einhverjuskipti um úrslit málsins. Ómerkingarkröfu ákærða er því hafnað. Meðvísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður hann staðfestur. Ákærðigreiði allan sakarkostnað málsins fyrir Hæstarétti samkvæmt yfirlitiríkissaksóknara og ákvörðun Hæstaréttar um málsvarnarlaun, sem ákveðin eru aðmeðtöldum virðisaukaskatti, svo sem nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Héraðsdómurskal vera óraskaður. Ákærði,Steindór Einarsson, greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, samtals 419.465krónur, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti,Kristjáns Stefánssonar hæstaréttarlögmanns, 373.500 krónur. Dómur HéraðsdómsReykjavíkur 8. nóvember 2005. I Fyrir eignaspjöll aðfaranótt6. júní að X: 1. Er hann kastaði grjótií rúðu á neðri hæð hússins með þeim afleiðingum að rúðan brotnaði og skemmdirurðu á gólfparketi, borði og vegg í eldhúsi. 2. Er hann rispaði hægri hlið bifreiðarinnar NL-[...] sem stóðvið húsið. Þetta ertalið varða við 1. mgr. 257. gr.almennra hegningarlaga nr. 19/1940. 3. Fyrir brot gegnvaldstjórninni og sérstaklega hættulega líkamsárás á heimili sínu að Kaldaseli6, neðri hæð, aðfaranótt 6. júní, með því að hafa, er lögregla hafði afskiptiaf ákærða í kjölfar atvika sem lýst er í I. kafla ákæru, lagt einu sinni tillögreglumannsins A og tvívegis til lögreglu­mannsins B með hnífi. Meðhnífslögunum sem ákærði beindi að B skar hann tvö göt á samfesting hans og komannað gatið efst á hægra læri innanvert en hitt vinstra megin í nára og gat komá nærbuxur þar fyrir innan. Með þessariháttsemi stofnaði ákærði lífi og heilsu B í augljósan háska á ófyrirleitinnhátt. Þetta ertalið varða við 1. mgr. 106. gr. og 2. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga,sbr. 10. gr. laga nr. 20/1981 en til vara við 4. mgr. 220. gr. almennrahegningarlaga. Fyrir hótanir: 4. Með því að hafa íódagsettu bréfi merktu C, sem ákærði setti inn um bréfalúgu á heimili C og D aðY í byrjun júní, hótað þeim og syni þeirra E ofbeldi með eftirgreindum orðum„Sæl [C] ef þú gerir þettað ekki strax þá verður skóbúðin írúst þú laminn D og E líka þitt er valið ”, og var efni bréfsins til þessfallið að vekja hjá þeim ótta um heilbrigði og velferð sína. 5. Með því að hafa íódagsettu bréfi merktu E sem ákærði setti inn um bréfalúgu að Y 15. júní, hótaðE lífláti með eftirgreindum orðum: „ Efað [F] hringir ekki í mig næsta föstudag þá ert þú dauður hringdu í [H] ogtalaðu við hann ég á kúbein klippur og haglabyrsu ég nota þettað næstu helgi efað [F] hringir ekki á föstudag þitt er valið ”, og var efni bréfsins til þessfallið að vekja hjá E ótta um líf sitt og heilbrigði. 6.Með því að hafa 23. nóvember 2004 hótað barnsmóður sinni, G, lífláti,er hann sendi eftirgreind textaboð úr síma sínum, með númerið [...], í símaSigurbjargar, með númerið [...]: „Hæ[G] ef ad tú leyfir mér ekki ad sjá [F] og [H] aftur dá skal ég skjóta tig íhausinn 2 eda 3 desember og dá ertu daud og ég líka og dá eiga [F] og [H] ekkipabba eda mömmu bæ bæ.” Þetta ertalið varða við 233. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þess erkrafist að ákærði verði dæmdur til refsingar. Tryggingamiðstöðinkrefst bóta að fjárhæð 49.740 krónur vegna ákæruliðar 1. E,[kt.], krefst skaðabóta að fjárhæð 174.505 krónur vegna ákæruliðar 2. Ákærði neitar sök samkvæmtI. og II. kafla ákæru. Hefur hann viðurkennt að hafa sent bréf og textaboð úrsíma samkvæmt III. kafla ákæru. Verjandi ákærða krefst sýknu af I. og II. kaflaákæru, en vægustu refsingar er lög leyfa varðandi brot ákærða samkvæmt III.kafla ákæru. Þá krefst hann þess að framkomnum skaðabótakröfum verði vísað frádómi og að sakarkostnaður málsins verði felldur á ríkissjóð. I. kafli. Aðfaranótt sunnudagsins 6. júní 2004 var lögreglunni íReykjavík tilkynnt um að maður væri fyrir utan X í Reykjavík og að hann hefðikastað grjóti í rúðu á neðri hæð hússins. Lögregla hafi farið á staðinn. Erþangað kom hafi maðurinn verið farinn af staðnum en vitni á efri hæð hússinshafi greint frá því að viðkomandi einstaklingur hafi komið með hvítrileigubifreið með einkennisstafina Y [...] og að hann hafi horfið af vettvangi ísömu bifreið. Í frumskýrslu kemur fram að rætt hafi verið við E, íbúa ájarðhæðinni. Er fært í skýrslu að E hafi tjáð lögreglu að hann teldi aðfyrrverandi mágur sinn, ákærði, hafi verið að verki en þá skoðun hafi hannbyggt á lýsingum vitna á viðkomandi einstaklingi. Á vettvangi hafi mátt sjástórt grjót sem legið hafi á gólfi inni í íbúðinni. Rúða hafi verið brotin ogskemmdir sjáanlegar á eldhúsborði, vegg og parketgólfi. Við frekari athugunhafi komið í ljós að búið hafi verið að vinna skemmdir á bifreiðinni NL-[...]með því að rispa hægri hlið hennar. Eigandi bifreiðarinnar hafi verið E. Íviðræðum við J, íbúa á efri hæð, hafi komið fram að hringt hafi verið til J oghonum tilkynnt um að maður væri að sniglast um fyrir utan húsið. Sáeinstaklingur er hafi komið að húsinu hafi verið í brúnleitri dúnúlpu, veriðlágvaxinn og með ljóst burstaklippt hár. Í frumskýrslu lögreglu vegna atburðaað Kaldaseli 6 sömu nótt er fært að í framhaldi af atburðum að X hafi lögreglafarið að Kaldaseli 6 til að freista þess að ná tali af ákærða, en upplýsingarhafi borist um að hann gæti verið vopnaður hnífi. Hafi mátt sjá til ákærðaliggja á sófa í íbúðinni, en hann hafi verið klæddur í dökka dúnúlpu. Hafi hannverið snöggklipptur og með ljósskolleitt hár. Ákærði var yfirheyrður um sakarefnið eftir dvöl ífangageymslu sunnudaginn 6. júní kl. 13.02. Kvaðst hann hafa verið talsvertdrukkinn aðfaranótt sunnudagsins 6. júní, en ráma í að hafa farið íleigubifreið að X um nóttina þar sem hann hafi ætlað að hræða E. Af þeimástæðum hafi hann tekið með sér hníf á staðinn. Ekki kvaðst ákærði muna hvaðhann hafi gert að X. Er honum var tjáð að hann væri grunaður um að hafa kastaðsteini í eldhúsglugga og að hafa rispað hægri hlið bifreiðarinnar NL-[...] kvaðhann vel geta verið að hann haft gert það, en hann myndi það hreint ekki. Erákærði var inntur eftir ástæðum þess að hann hafi ætlað að hræða E gaf hann þáskýringu að börn ákærða væru í Bandaríkjunum ásamt móður þeirra. Hafi ákærðiætlað að fá E til að hringja í börnin til að fá þau til að hringja í ákærða. Ehafi vitað um símanúmer í Bandaríkjunum er hægt hafi verið að ná sambandi viðþau í. Það símanúmer hafi ákærða ekki verið kunnugt um. Tekin var önnurlögregluskýrsla af ákærða sama dag vegna atburða er áttu sér stað að Kaldaseli6 í Reykjavík aðfaranótt 6. júní 2004. Í skýrsluna er skráð eftir ákærða aðhann hafi legið í sófa heima hjá sér er lögregla hafi komið að Kaldaseli, enhann hafi lagst í sófann eftir að hann hafi komið frá X. Hann hafi veriðvakandi er lögregla hafi komið að Kaldaseli og verið með hníf í hendi, en þannhníf hafi hann tekið með sér að X. Ákærði hafi verið klæddur í dökka dúnúlpu.Fyrir dómi kvaðst ákærði ekki muna eftir að hafa komið að X í leigubifreiðumrætt sinn eða málinu almennt. E kvað ákærða vera fyrrverandi mág sinn, en systir E, G,hafi verið gift ákærða og ættu þau tvö börn saman. Eftir að ákærði og G hafiskilið hafi ákærði haft horn í síðu E. E kvaðst hafa vaknað við brothljóðaðfaranótt föstudagsins 6. júní 2004. Hafi hann litið fram og séð að búið hafiverið að henda stóru grjóti inn um eldhúsgluggann og hafi glerbrot verið á víðog dreif um eldhúsið og stofuna. Hafi sjáanlegar skemmdir verið á gólfparketi,vegg og borði í eldhúsi. Við skýrslugjöf hjá lögreglu kvaðst E hafa farið úteftir að lögregla hafi komið á vettvang og séð að búið hafi verið að rispabifreið E með einhverju egghvössu á hægri hlið. Fyrir dómi bar E hins vegar aðhann hafi farið fram eftir að hafa heyrt brothljóð. Hafi hann séð að rúða íeldhúsi hafi verið brotin með stórum steini. Hafi hann litið út og séð ákærðastanda við hlið bifreiðarinnar fyrir utan húsið. Ákærði hafi verið með hníf íhendi. Hafi hann gengið meðfram bifreið E og rispað hann. Atburðir hafi átt sérstað í júní 2004 og því bjart úti. Kvaðst E í framhaldinu hafa hringt ílögreglu. Hafi hann gert lögreglumönnum grein fyrir því er þeir komu á vettvangað hann hafi séð ákærða skemma bifreið sína. I kvaðst hafa ekið leigubifreið aðfaranótt 6. júní 2004.Hafi hann tekið upp farþega í Tryggvagötu í Reykjavík sem óskað hafi eftir aðsér yrði ekið að X. Jón hafi lagt bifreiðinni við endann á Z og hafi farþeginn,karlmaður á aldrinum 30 til 40 ára, beðið I um að bíða. Hafi farþeginn lagt5.000 krónur til sín sem tryggingu fyrir því að hann kæmi aftur. Maðurinn hafigefið þá skýringu að hann ætlaði að ,,skreppa svolítið”. Hafi I séð á eftirmanninum í X. Jón kvaðst hafa opnað glugga á bifreið sinni þar sem hann hafifengið sér sígarettu. Eftir nokkrar mínútur hafi hann heyrt brothljóð. Kvaðst Ihafa beðið í um 5 til 10 mínútur en þá hafi farþeginn komið aftur með hraði ogóskað eftir að sér yrði ekið að Kaldaseli í Reykjavík. Hafi maðurinn gortað sigaf því að hafa brotið rúðu með gangstéttarhellu. Hafi hann verið reiður vegnaeinhverra umgengnismála. Kvaðst I síðan hafa ekið manninum í Kaldasel. I kvaðmanninn hafa verið klæddan í brún­leita dúnúlpu, hafa verið lágvaxinn,ljóshærðan og mjög stuttklipptan. Hafi hann verið undir einhverskonar áhrifumen hann hafi verið með áfengi meðferðis. Hringt hafi verið fráfjarskiptamiðstöð lögreglu í I og hann inntur eftir ferðum sínum þessa nótt.Hafi hann greint lögreglu frá þessum atburðum. J kvað mann, sem hafi kynnt sig sem leigubifreiðastjóra,hafa hringt á heimili sitt aðfaranótt 6. júní 2004. Hafi hann greint frá því aðhann hafi verið að aka farþega að húsinu nr. [...] við X, en ekki litist áviðkomandi. Kvaðst J því hafa haft varann á sér. Um 10 mínútum síðar hafi hannséð mann gægjast fyrir horn hússins þar sem inngangurinn í kjallara að heimiliE sé. Hafi J þá verið á efri hæðinni og hafa haft góða yfirsýn yfir nágrennið.Maðurinn hafi sparkað í tvö eða þrjú skipti í útidyrahurðina. Síðan hafi komiðbrothljóð. Eftir það hafi maðurinn gengið að bifreið E með einkennistafinaNL-[...]. Hafi hann haldið höndunum í magahæð og gengið niður eftir bifreiðinnihægra megin. Ekki kvaðst J hafa tekið eftir því hvort maðurinn hafi verið meðeitthvað í höndunum. Fjarlægðin á milli J og mannsins hafi verið um 25 til 30metrar. Maðurinn hafi síðan hlaupið í burtu af vettvangi og inn í leigubifreiðsem beðið hafi eftir honum í Z. Viðkomandi hafi verið klæddur í brúnleitadúnúlpu, verið með hettuna uppi og verið um 170 til 180 cm á hæð. Niðurstaða: Lögreglan í Reykjavík var kölluð að X í Reykjavíkaðfaranótt sunnudagsins 6. júní 2004 vegna skemmda er þar höfðu verið unnar ákjallaraíbúð og bifreiðinni NL-[...]. Ákærði var handtekinn síðar sömu nótt aðKaldaseli 6 í Reykjavík. Við skýrslugjöf hjá lögreglu næsta dag kvað hann sigráma í að hafa farið að X umrædda nótt til að hræða E. E hafi haft upplýsingarum símanúmer hjá barnsmóður og börnum ákærða í Bandaríkjunum, en íBandaríkjunum hafi hún dvalið ásamt börnum ákærða. Bar ákærði að hann hafitekið með sér hníf á staðinn. Að öðru leyti myndi hann lítið eftir atburðum aðX. Er tekin var lögregluskýrsla af ákærða vegna atburða að Kaldaseli 6 síðarsömu nótt kvaðst hann hafa lagst í sófa í íbúð sinni að Kaldaseli með hníf íhendi, eftir að hann hafi komið frá X. Fyrir dómi hefur ákærði borið að hannmuni ekki eftir atburðum tengdum X þessa nótt. LeigubifreiðastjórinnI hefur borið að hann hafi tekið upp farþega í Tryggvagötu í Reykjavík og ekiðhonum að Z. Farþeginn hafi haldið fótgangandi að X. Eftir að hafa heyrtbrothljóð hafi farþeginn komið til baka og I ekið honum að Kaldaseli íReykjavík. Hafi maðurinn haft á orði að hann hafi brotið rúðu en hann hafiverið reiður vegna einhverra ,,umgengnismála”. Lýsti I fatnaði mannsins m.a.þannig að hann hafi verið klæddur í brúna dúnúlpu. Þá hefur íbúi að X, J, boriðað leigubifreiðastjóri hafi hringt á heimili sitt þessa nótt og varað hann viðfarþega er hann hafi ekið að X, en maðurinn gæti verið hættulegur. Hafi hannséð manninn koma að húsinu og stuttu síðar heyrt að rúða hafi brotnað. Eftir þaðhafi hann farið að leigubifreið og haldið á brott. J lýsti fatnaði mannsinsþannig að hann hafi verið klæddur í brúnleita dúnúlpu. Þegarlitið er til framburðar ákærða hjá lögreglu, framburðar vitnanna J og I ogþeirrar staðreyndar að lýsingar J og I á fatnaði þess manns er kom meðleigubifreiðinni að X samræmast þeirri lýsingu er lögregla hefur fært ífrumskýrslu síðar þessa nótt um klæðnað ákærða vegna atburða að Kaldaseli 6 íReykjavík þar sem ákærði var handtekinn, er að mati dómsins komin fram lögfullsönnun um að ákærði hafi verið sá einstaklingur er leigubifreiðastjórinn I ókað X aðfaranótt 6. júní 2004. E bjó að X, en hann er fyrrverandi mágur ákærða.Svo sem fram kemur í III. kafla dómsins liggur fyrir að ákærði var ósáttur viðað systir E hans skyldi fara með börn ákærða til Bandaríkjanna á þessum tíma ogað hann hafi gert ítrekaðar tilraunir til að ná símasambandi við þau. Í samræmivið þetta verður lagt til grundvallar að ákærði hafi valdið eignaspjöllum áneðri hæð hússins að X og bifreiðinni NL-[...], með því að rispa hægri hliðhennar. Varða þessi brot ákærða við 1. mgr. 257. gr. laga nr. 19/1940, svo semí ákæru er miðað við. Verður ákærði því sakfelldur samkvæmt I. kafla ákæru. II. kafli. Í framhaldi af atburðum við X í Reykjavík fór lögreglaað Kaldaseli 6 í Reykjavík. Í frumskýrslu kemur fram að talið hafi verið aðákærði kynni að vera hættulegur þar sem hann gæti verið vopnaður hnífi. Knúiðhafi verið dyra hjá honum en ákærði ekki svarað. Sjá hafi mátt inn um glugga áíbúðinni að maður í dökkri dúnúlpu, grænum buxum og svörtum skóm hafi legið ísófa við stofuglugga. Ítrekað hafi verið reynt að ná sambandi við ákærða eneftir dágóða stund hafi hann sest upp í sófanum. Hafi hann neitað að koma tildyra eða ræða við lögreglu, en ítrekað haft í hótunum við lögreglu og sagt aðhann myndi drepa lögreglumennina. Jafnframt hafi hann hótað lögreglumönnumdauða ef þeir kæmu inn í íbúðina. Aðalvarðstjóri hafi heimilað að lásasmiðurkæmi og opnaði hurð að íbúðinni. Lögreglumennirnir B og A hafi farið fyrstirinn og B verið með skjöld og langa kylfu sér til varnar. Auk þess hafilögreglumennirnir K, L og M vopnast kylfum og gasúðum. Þegar inn kom hafi B ogA farið strax að ákærða sem enn hafi legið á bakinu í sófanum. Honum hafiítrekað verið skipað að sýna á sér hendurnar sem hann hafi haft krosslagðaryfir bringuna. Hafi hann því engu sinnt. Þegar B og A hafi nálgast hafi ákærðihálf sest upp og slegið til A sem hafi náð að verjast högginu. Þá hafi komið íljós að ákærði hafi verið með hníf í hægri hendi. Hafi hann í framhaldinu náðað leggja í tvígang til B áður en hann hafi verið yfirbugaður með kylfuhöggum.Í kjölfarið hafi hann verið færður í handjárn. Lagt hafi verið hald á hnífinn.Við athugun hafi komið í ljós að hnífurinn hafi skorið tvö göt á lögreglusamfestingB á nárasvæði. Við nánari skoðun hafi komið í ljós gat á nærfatnaðilögreglumannsins en ekki sár á hörundi. Ákæri hafi virst töluvert ölvaður enhann hafi verið þvoglumæltur og sljór. Hafi hann verið færður á lögreglustöðinavið Hverfisgötu. Áður en hann hafi verið færður í fangaklefa hafi LúðvíkÓlafsson lækningaforstjóri framkvæmt á honum læknisskoðun. LúðvíkÓlafsson lækningaforstjóri hefur 6. júní 2004 ritað minnisblað vegna skoðunar áákærða. Fram kemur að ákærði hafi verið rólegur við skoðunina og hafi hannallvel gert grein fyrir sér. Hafi hann verið áttaður á stað og stund. Hann hafilýst því að hann væri með geðhvarfasjúkdóm og að hann hafi drukkið áfengi í 3daga fyrir atburðinn. Hafi hann lýst því að hann hafi vel vitað hvað hann hafigert og hafa verið vel meðvitaður. Hins vegar myndi hann lítið eftir átökum viðlögreglu. Við skoðun á brjóstkassa, kvið og fótleggjum hafi verið lítilsháttarroða að sjá framan á brjóstkassa yfir hægri brjóstvöðva og við neðri brúnvinstri brjóstvöðva. Ekki hafi neinar blæðingar verið að sjá í roðasvæðinu.Einnig hafi roða verið að sjá ílangan skáhallt framan á vinstra læri, en þarhafi engar blæðingar verið að sjá. Ákærða hafi verið tekið blóð til ákvörðunará alkóhóli. Samkvæmt niðurstöðum rannsóknarstofu í lyfjafræði mældist 1,29 o/ooalkóhóls í blóði ákærða greint sinn. Tæknideild lögreglu setti á svið þá stöðu að haldlögðumhnífi væri beitt gagnvart lögreglubúningi lögreglumannsins B. Við sviðsetn­ingunavar lögreglubúningurinn settur á gínu. Þétt gúmmímotta var sett á bak viðsamfestinginn til að verja gínuna. Var gerandi látinn setjast á stól og gínanlátin standa fyrir framan hann. Í samræmi við lýsingu af atvikum var talið aðsá er hnífnum beitti hafi haldið hnífsblaðinu niður á við og stungið B íklofbótina. Í skýrslunni kemur fram að í sviðsetningunni hafi hnífurinn viðstungu farið í gegnum sam­fest­inginn og í gegnum gúmmímottuna. Sárið ásamfestingnum eftir hnífinn hafi verið tætings­legt, ekki hreinn skurður. Meðskýrslunni er myndbandsupptaka af svið­setningunni. Ákærði var yfirheyrður hjá lögreglu 6. júní 2004. Kvaðsthann hafa lagst í sófa í íbúðinni að Kaldaseli 6 eftir að hann hafi komið fráX. Hann hafi verið vakandi og með hníf í hendi, en hnífinn hafi hann tekið meðsér að X. Lögreglumenn hafi komið að Kaldaseli og sagt ákærða að koma út.Ákærði hafi ekki svarað þeim og þóst sofa. Þeir hafi haldið áfram að kalla áákærða. Í kjölfarið hafi þeir opnað útidyrahurðina með lykli og nokkrirlögreglumenn komið í íbúðina. Kvaðst ákærði hafa ráðist á lögreglumennina meðhnífinn í hægri hendi. Ekki kvaðst hann muna hvort hann hafi reynt að stingalögreglumennina. Hann hafi síðan verið yfir­bugaður og færður í handjárn. Aðþví búnu hafi hann verið færður á lögreglustöðina við Hverfisgötu. Er ákærðavar gerð grein fyrir því að samfestingur lögreglumanns hafi verið með tveimgötum á nárasvæði og að gat hafi verið á nærfatnaði kvaðst ákærði engarskýringar geta gefið á því. Hefði hann ,,ekki hugmynd” um hvort götin hafiverið af hans völdum en ákærði kvaðst hafa verið mjög ölvaður er atburðir hafiátt sér stað. Við aðalmeðferð málsins bar ákærði á sama veg og hjálögreglu. Kvaðst hann ekki geta gefið skýringar á því af hverju hann hafi veriðmeð hnífinn í hendi er lögreglumenn hafi komið inn í íbúðina. Þá kvaðst ákærðiekki muna eftir að hafa hótað lögreglumönnunum lífláti þessa nótt. Kvaðst hannekki muna eftir því er lög­reglu­mennirnir hafi tekið hnífinn. Hann myndi eftirað hafa hlaupið á móti þeim er þeir hafi komið inn í íbúðina en ekki muna eftirað hafa notað hnífinn. Hafi lögreglu­menn beitt kylfum á ákærða og hann þvínæst verið handjárnaður. Á þessum tíma hafi ákærði verið í andlegu ójafnvægi ogþví myndi hann ekki atvik. Byggi hann við geðhvarfasýki, sem lýsti sér í því aðhann færi út úr raunveruleikanum og framkvæmdi ýmsa hluti sem venjulegt fólkgerði ekki. Hafi hann einnig búið við mikið þunglyndi á þessum tíma og fengiðmaníuköst. Áfengi hefði magnað upp reiði hjá ákærða. Ákærði kvaðst hafa farið ágeðdeild í júní 2004 vegna andlegs ástands síns. Grétar Sigur­bergssongeðlæknir hafi haft ákærða til meðferðar. Lögreglumennirnir B, A, N, M, K og L komu öll fyrirdóminn, en lögreglumennirnir fóru inn í íbúð ákærða að Kaldaseli 6 aðfaranóttsunnudagsins 6. júní 2004. Lýstu lögreglumennirnir atvikum í öllum aðalatriðum með sama hætti og verður því aðmeginstefnu gerð grein fyrir framburði þeirra í einu lagi. Lögregla hafi veriðkölluð að X í Reykjavík vegna skemmdaverka er þar hafi verið unnin. Að X hafi Efullyrt að ákærði væri sá er skemmdarverkunum hefði valdið. Ákærði værifyrrverandi mágur sinn og hafi hann ítrekað haft í hótunum við sig. E hafigefið lögreglu upp heimilisfang ákærða að Kaldaseli 6. Þá hafi lögreglu boristupplýsingar frá leigubifreiðastjóra um að ákærði væri vopnaður hnífi og að hanngæti verið hættu­legur. Er lögreglumenn hafi komið að Kaldaseli hafi sést tilákærða í íbúð sinni en hann hafi legið í sófa í stofunni. Myrkur hafi verið ííbúðinni en stór gluggi hafi verið á stofunni. Ákærði hafi verið klæddur ídökka dúnúlpu og verið með krosslagðar hendur yfir brjóstið. Ítrekað hafi veriðreynt að ná sambandi við ákærða um opinn glugga að íbúðinni en hann hafi lýstyfir að hann vildi ekki ræða við lögreglu og að hann myndi drepalögreglumennina ef þeir reyndu að koma inn í íbúðina. Þrátt fyrir rökkrið hafisést að ákærði hafi verið í mjög annarlegu ástandi og gríðarlega æstur. Hafilögreglumenn þeir er komið hafi á vettvang talið greinilegt að ákærði værihættulegur sjálfum sér og öðrum. Hafi lögreglumennirnir B og A frá sérsveitríkislögreglustjóra verið kallaðir til aðstoðar. Að höfðu samráði viðvarðstjóra hafi lásasmiður verið látinn opna hurð að íbúð ákærða. B og A hafifarið fyrstir inn í íbúðina og B verið með hlífðarskjöld í hendi og langakylfu. Aðrir lögreglumenn hafi verið með venjulegar kylfur. Á eftir þeim hafifarið inn í íbúðina lögreglumennirnir L, K, M og N. Hafi N verið aftastur ogreynt að kveikja ljós. Það hafi ekki gengið vel þar sem lítil ljós hafi verið ííbúðinni önnur en einhver ,,smá týra” sem lýst hafi inn í stofu. Þegar inn ístofu kom hafi ákærði enn legið hreyfingalaus í sófanum og með krosslagðarhendur yfir brjósti. Er lögreglumenn hafi verið komnir í nágrenni við ákærðahafi M kippt stofuborði er hafi verið upp við sófann frá til að lögregla gætiathafnað sig betur. Ákærða hafi ítrekað verið skipað að sýna á sér hendurnar,en hann hafi ekki brugðist við því. Lögreglumaðurinn B hafi nálgast ákærða viðhöfðalagið en A nálgast hann við fótagaflinn. Skyndilega hafi ákærði risið uppen þá hafi sést að hann hafi verið með hníf í hendi. Kvaðst A hafa tekið eftirað hnífsblaðið hafi staðið út við litla fingur hans. Hafi ákærði fyrirvaralaustlagt einu sinni til A með hnífnum en A tekist að stöðva höggið. Báru aðrirlögreglu­menn einnig um að A hafi tekist að stöðva eða verjast högginu. Íframhaldinu hafi ákærði lagst aftur á bak og um leið reynt að stingalögreglumanninn B með hnífnum með því að sveifla hendinni út frá sér. Kvaðst Bhafa fundið hvernig höggin hafi lent á þeim skildi er hann hafi borið fyrir sigen höggin hafi komið af miklu afli í skjöldinn. Auk þess hafi B fundið fyrirsnertingu í nárastað. Ákærða hafi umsvifalaust verið veitt högg með kylfum, envið það hafi hann misst hnífinn úr hendi. Kvaðst N umsvifalaust hafa tekiðhnífinn í sínar vörslur. Í kjölfarið hafi ákærði verið yfirbugaður og færður íhandjárn. B kvaðst fyrst hafa orðið var við að göt hafi komið á samfesting sinneftir að ákærði hafi verið færður inn í lögreglubifreið. Einnig hafi komið íljós gat á nærfatnaði. A og K kváðust hafa veitt því athygli eftir að ákærðihafi verið færður inn í lögreglubifreið að göt voru á samfesting B ánárasvæðinu. Lögreglumennirnir N og M kváðust fyrst eftir atlöguna hafa fréttaf því að hnífur ákærða hafi skorið sundur búning B. Kristján Friðþjófsson rannsóknarlögreglumaður staðfestiað hafa haft með höndum í tæknideild lögreglu að hnífi þeim er lagt var hald áumrædda nótt væri brugðið að lögreglubúningi lögreglumannsins B. Sviðsetninginhafi leitt í ljós að hnífurinn hafi virst tæta búninginn þegar honum væristungið í búninginn en skurður yrði ,,hreinni” þegar hnífurinn væri látinnskera búninginn. Kvað hann það sitt mat að upprunalega gatið álögreglubúningnum bæri þess merki að vera skurður eftir eggvopn. Hnífurinn væriflugbeittur og hafi ekki virst þurfa mikið afl til að stinga honum í gegnumefni í lögreglubúningnum. Niðurstaða: Lögreglumenn þeir er afskipti höfðu af ákærða aðfaranótt6. júní 2004 hafa borið á einn veg um að ákærði hafi legið í sófa í íbúðinni erlögreglumenn freistuðu inngöngu í íbúðina. Hafi hann ekki viljað sýnalögreglumönnum hendur sínar, en ástæða hafi verið til að óttast að ákærði værimeð hníf í hendi. Er lögreglumenn hafi nálgast ákærða þar sem hann lá í sófanumhafi hann skyndilega reist sig upp og lagt með hnífi einu sinn tillögreglumannsins A. Í beinu framhaldi hafi hann lagst aftur á bak og um leiðlagt með hnífnum tvisvar sinnum til lögreglu­mannsins B. Ber B að hann hafigreinilega fundið fyrir því er hnífurinn hafi lent í hlífðarskildi er B hafiborið fyrir sig, en að auki hafi hann fundið fyrir einhverri snertingu ánárasvæðinu. Í kjölfarið hafi ákærði verið yfirbugaður og færður í handjárn enþá hafi komið í ljós tvö göt á nárasvæðinu á lögreglusamfestingi B, auk þesssem athugun hafi leitt í ljós stungugat á nærbuxum lögreglumannsins. Rannsókn lögreglu hefur m.a. beinst að búningilögreglumannsins B. Hefur sú rannsókn leitt í ljós, svo ekki verður um villst,að tveir skurðir hafa komið í lögreglubúninginn. Var hlutast um að hnífi þeimer tekin var úr höndum ákærða yrði beitt gagnvart búningnum. Hefur súsviðsetning leitt í ljós að hnífurinn sker efni í búningnum auðveldlega í sundur,enda hnífurinn flugbeittur. Eru engin efni til að draga í efa þær fullyrðingarlögreglumannanna að hnífur sá er ákærði beitti gagnvart lögreglumönnunumumrædda nótt hafi skorið búning lögreglumannsins í sundur í nárasvæðinu. Súatlaga ákærða gagnvart lögreglumönnunum og þá sérstak­lega lögreglumanninum Bvar stórháskaleg, en lag hans með flug­beittum hnífi beindist að svæði þar semstórar slagæðar eru grunnt undir húð. Var brotið því sérstaklega hættulegt ogvirðist tilviljun hafa ráðið því að ekki hlytist mikið líkamstjón af. Þábeindist brot ákærða gagnvart lögreglumönnum í starfi. Með vísan til þessaverður ákærði sakfelldur fyrir brot gegn valdstjórninni og sérstaklegahættulega líkamsárás og er háttsemin rétt heimfærð til refsiákvæða í ákæru. III. kafli. 4. tl. Föstudaginn 11. júní 2004 mættu á lögreglustöðina viðHverfisgötu D og C, bæði til heimilis að Y í Reykja­vík. Kváðust þau viljaleggja fram kæru á hendur ákærða vegna hótana er þeim hafi borist í frá honum.Lýstu D og C því fyrir lögreglu að ákærði væri fyrrverandi sambýlismaður dótturþeirra og hefðu þau eignast saman tvö börn. Þau hafi slitið sambandi sínu áárinu 1993. Frá þeim tíma hefði verið mikið ónæði af ákærða vegnasambandsslitanna. Þau hjónin hafi farið í frí í á árinu 2004 og komið til baka9. júní 2004. Þá hafi beðið þeirra bréf frá ákærða sem hafi verið merkt C. HafiC opnað bréfið og þá komið í ljós að það hafi verið frá ákærða. Ákærði gaf skýrslu vegna málsins 16. júní 2004. Kvaðsthann viðurkenna að hafa verið með ,,alskyns hótanir” við C og D. Hótanirnarhafi komið til vegna þess að fyrrverandi sambýliskona ákærða hafi farið tilBandaríkjanna með tvö börn ákærða. Með í för hafi verið C og D. Ekki hafi veriðrætt við ákærða um þessa för með börnin og samkomulag um að börnin fengju aðhringja á þriggja daga fresti í ákærða hafi verið brotið. Hafi ákærði reiðstvegna þessarar fram­komu G og fjölskyldu hennar. Hafi ákærði sent D og C bréfog sett það sjálfur inn um bréfalúgu á heimili þeirra. Hótununum hafi veriðætlað að hræða D og C en ekki hafi verið ætlunin að framfylgja þeim á nokkurnhátt. Fyrir dómi kvaðst ákærði viðurkenna að hafa sent umrætt bréf til D og C.Kvað hann geta verið að þau hafi haft ástæðu til að óttast ákærða. Bréfin hafiverið send til að framfylgja því að börnum ákærða yrði veitt færi á að hringjaí föður sinn. Bréf þau sem sakarefni þessa liðar ákæru varðar ogákærði hefur viðurkennt að hafa sent D og C liggja frammi í málinu. Í þeim koma m.a. fram eftirfarandiyfirlýsingar: ,, ef þú gerir þettað ekki strax þá verður skóbúðin í rúst þúlaminn [D] og [E] líka þitt er valið ” Í þessum yfirlýsingum er C m.a. hótaðlíkamsmeiðingum, sem og D og syni þeirra E. Um þetta leyti olli ákærði Eeignaspjöllum að X í Reykjavík, en reiði ákærða á þessum tíma beindist að þvíað börn ákærða höfðu farið til Bandaríkjanna ásamt móður sinni ogmóðurforeldrum. Verður að telja að C, D og E hafi haft raun­hæfa ástæðu til aðóttast ákærða um heilbrigði sitt og velferð í kjölfar hótananna. Verður ákærðiþví sakfelldur samkvæmt 4 tl. ákæru og eru brot hans rétt heimfærð tilrefsiákvæða í ákærunni. 5. tl. Miðvikudaginn 16. júní 2004 fór E á lögreglustöðina viðHverfisgötu og lagði fram kæru á hendur ákærða fyrir hótanir. Kvað hann föðursinn 15. júní 2004 hafa komið með bréf til sín sem borist hafi inn um bréfalúguhjá D, en umslagið hafi verið merkt E. E kvað bréfið og fyrra athæfi ákærðagagnvart E og fjölskyldu hans hafa valdið þeim miklu hugar­angri og gefið þeimástæðu til að óttast um eigin velferð og heilsu. Ákærði kvaðst viðurkenna að hafa sent E umrætt bréf ogað hafa sett það inn um bréfalúgu hjá foreldrum E 15. júní 2004. Hafi ákærðiverið undir áhrifum áfengis og reiður er hann hafi gert þetta. Hótanirnar hafiverið settar fram til að hræða E. Væri ,,ólíklegt” að hann hefði framkvæmthótanir sínar. Bréf það semsakarefni þessa liðar ákæru varðar og ákærði hefur viðurkennt að hafa sent Eliggur frammi í málinu. Í því kemurm.a. fram eftirfarandi yfirlýsing: „ Ef að [F] hringir ekki í mig næstaföstudag þá ert þú dauður hringdu í [H] og talaðu við hann ég á kúbein klippurog haglabyrsu ég nota þettað næstu helgi ef að [F] hringir ekki á föstudag þitter valið ”. Í þessum orðum er E hótað lífláti og gefið í skyn hvaða verkfæriyrðu notað í því skyni. Verður að telja, sérstaklega í ljósi þeirra atburða erþá höfðu átt sér stað, að E hafi haft gilda ástæð til að óttast ákærða um lífsitt og heilbrigði. Verður ákærði því sakfelldur samkvæmt þessum tölulið ákæruog er brotið rétt heimfært til refsiákvæðis í ákærunni. 6tl. Föstudaginn 26. nóvember 2004 lagði G fram kæru á hendurákærða hjá lögreglu vegna hótana af hálfu ákærða í sinn garð. Kvað hún ákærða23. nóvember sl. hafa sent sér sms símaskilaboð í síma sinn [...], úr símasínum [...]. Er kæran var móttekin færði lögreglumaður í lögregluskýrslu eftir­farandiskilaboð er hann las af síma G: „Hæ [G] ef ad tú leyfir mér ekki ad sjá [F]og [H] aftur dá skal ég skjóta tig í hausinn 2 eda 3 desember og dá ertu daudog ég líka og dá eiga [F] og [H] ekki pabba eda mömmu bæ bæ.” Kvaðst G mjög hrædd við ákærða og óttastvelferð sína og barna sinna. Kvaðst hún gera þá kröfu að nálgunarbann yrði settá ákærða gagnvart henni, börnum hennar og heimili. Kvað hún ákærða vera meðgeðhvarfasýki og öðru hvoru hafa verið vistaðan á geðdeild. Hafi hann ítrekaðvaldið henni og fjölskyldu hennar eignaspjöllum, bæði á húsnæði og bifreiðum. Ákærði var yfirheyrður um sakarefnið hjá lögreglu 29.nóvember 2004. Kvaðst hann viðurkenna að hafa sent G umrædd skilaboðþriðjudaginn 23. nóvem­ber 2004, en hann hafi þá verið undir áhrifum áfengisheima hjá sér. Hafi ákærði verið reiður út í G vegna þess að hann hafi ekkifengið að sjá börnin sín. Hefði hann þó ekki gert G neitt. Fyrir dómiviðurkenndi ákærði að hafa sent G umrædd skilaboð. Skilaboð þau er ákærði hefur viðurkennt að hafa sentbarnsmóður sinni, G, eru líflátshótanir. Hótanir þessar komu í kjölfarítrekaðra hótana ákærða gagnvart foreldrum og bróður G í tilefni af því aðákærði var ósáttur við að fá ekki að hitta börn sín. Ekki er nokkrum vafaundirorpið að hótanir þessar hafa vakið hjá G ótta um líf hennar og velferð, enótti hennar var slíkur að hún hafði uppi kröfu þess efnis að sett yrðinálgunarbann á ákærða gagnvart sér og börnum sínum. Samkvæmt gögnum málsinshefur hún ritað undir beiðni um nálgunarbann 26. nóvember 2004. Ekki er að sjáhvaða afgreiðslu sú beiðni hefur hlotið. Með vísan til þessa er sannað aðákærði hefur brotið gegn 233. gr. laga nr. 19/1940 í þessum lið ákæru og verðurhann því sakfelldur samkvæmt ákæru. Grétar Sigurbergsson geðlæknir hefur 17. febrúar 2005ritað vottorð um geðhagi ákærða. Í vottorðinu kemur fram að ákærði þjáist afgeðhvarfasýki. Sjúkdóm­urinn einkennist af alvarlegum geðsveiflum, ýmistgeðhæð, maníu eða geðlægð, depression. Fyrstu einkenni sjúkdómsins hafi komiðfram 1989, þá í alvarlegu sturlunar­ástandi. Síðan hafi iðulega komið tilinnlagna á geðdeildir, í seinni tíð oftast að ósk ákærða sjálfs. Gangursjúkdómsins hafi verið þannig að lengi framan af hafi ákærði fengið alvarlegarmaníur, sem hafi getað staðið í nokkra daga eða vikur. Hafi hann þá orðið mjögör í ástandinu og getað orðið mjög æstur og ógnandi, ekki síst þegar ástandhans hafi leitt til afskipta lögreglu. Reiði hans hafi einnig getað beinst gegnöðrum, t.d. heilbrigðisstarfsfólki. Á milli uppsveiflnanna hafi komið niður­sveiflursem hafi einkennst af þunglyndi, óeðlilega miklum svefni, framtaksleysi ogáhugaleysi um flesta hluti. Á síðari árum hafi dregið úr alvarlegum uppsveiflumhjá ákærða og sé það m.a. að þakka geðlyfjameðferð, sem hann hafi þó ekki sinntsem skyldi. Þá hafi það gerst að hann hafi hætt lyfjatöku og orðið hamslaus,ekki síst ef áfengi hafi komið við sögu. Grétari vitanlega hafi síðastaalvarlega uppsveifla ákærða verið í desember 2003 og hafi hann þá að eigin sögnverið lagður inn á geðdeild nauðugur um þriggja vikna skeið. Ákærði þjáist af alvarlegri persónuleikaröskun, semskerði dómgreind hans oft verulega og leiði til andfélagslegrar hegðunar. Hannhafi tilhneigingu til að beita hótunum ef hann fái ekki óskum sínum framgengt áannan hátt. Áfengisneysla og upp­sveiflur á geði auki á þessa hegðun hans oggeti gert hann hömlulausan og jafnvel hættulegan í hegðun. Ákærði hafi átt viðofneyslu áfengis að stríða á tímabilum. Áfengi auki mjög á vanda ákærða og komihonum í margvísleg vandræði, jafnvel þótt ekki komi til geðhæð. Hafi hann reyntað halda sig frá áfengi og gangi það vel á tímabilum. Geðsveiflur hans ýti þóundir áfengisneyslu. Honum sé hætt við að neyta áfengis þegar andleg líðan hansversni, bæði í uppsveiflum og niðursveiflum. Ákærði hafi ágætt innsæi í aðáfengi sé honum hættulegt, þótt innsæi hans í eigið ástand og hegðun sé ofttakmarkað. Ákærði hafi haft tilhneigingu á síðari árum til aðofnota sum kvíðastillandi lyf, sérstaklega Rivotril. Það hafi einkum gerstþegar hann hafi verið í niðursveiflum sem gjarnan hafi fylgt mikill kvíði.Kvíðastillandi lyf, sérstaklega benzodiazepin, séu afhamlandi, einkum í stórumskömmtum og geti verið hættuleg að þessu leyti, ekki síst þegar jafnframt séneytt áfengis. Ákærði hafi oft leitað aðstoðar vegna ofneyslu áfengis ogkvíðastillandi lyfja, en gengið illa að fá inni á meðferðarstofnunum, sem ekkihafi treyst sér til að annast hann vegna geðsjúkdóma hans. Hann hafi oft leitaðsér aðstoðar á geðdeildum en jafnan hafi verið erfitt að fá hann til að fylgjalæknisráðum. Hafi hann farið sínar eigin leiðir og útskrifað sig þegar honumhafi hentað. Hann hafi undanfarin ár beðið eftir plássi í endurhæfingu áReykjalundi en ekki hafi komið til innlagnar þar, þrátt fyrir ítrekaðarinnlagnarbeiðnir. Tryggingamiðstöðin, [kt.], hefur krafist skaðabóta aðfjárhæð 49.740 krónur auk vaxta, vegna þess tjóns er um getur í 1. tl. I. kaflaákæru. Um fjárhæð að baki þeim kröfulið er vísað til reiknings að fjárhæð17.928 krónur frá Trésmíðaþjónustu Grétars vegna næturútkalls við viðgerð að Xí Reykjavík 6. júní 2004, en brotin rúða hafi verið byrgð upp og umhverfiðþrifið. Þá er vísað til reiknings að fjárhæð 31.812 krónur, sem einnig er fráTrésmíðaþjónustu Grétars og felur í sér kostnað við gler, glerísetningu, aksturog förgun á varningi vegna ísetningar rúðu að X þann 9. júní 2004. Ákærði erskaðabótaskyldur vegna þess tjóns er hann vann að X, aðfaranótt sunnudagsins 6.júní 2004. Skaðabótakrafa Tryggingamiðstöðvarinnar, að fjárhæð 49.740 krónurbyggir á kostnaði vegna þess tjóns er varð. Verður krafan tekin til greina aðmeð fullri fjárhæð, ásamt vöxtum svo sem í dómsorði greinir. E hefur krafist skaðabóta að fjárhæð 174.505 krónurásamt vöxtum, vegna 2. tl. I. kafla ákæru. Er krafan sundurliðuð meðeftirfarandi hætti: Um rökstuðning er vísað til þess að 1. tl. bótakröfuvarði viðgerð á bifreiðinni NL[...]. Í bótakröfu kemur fram aðTryggingamiðstöðin hafi tekið saman yfirlit um fjárhæð tjónsins, entryggingafélagið hafi verið vátryggjandi bifreiðarinnar. Skemmd­irnar hafiverið metnar til fjárhæðar af Sævari Hreiðarssyni skoðunarmanni. Felist þær ívinnu við yfirbyggingu, samtals að fjárhæð 18.900 krónur. Efniskostnaður nemi945 krónum og málun samtals 45.320 krónum. Þá leggist á virðisaukaskattur aðfjárhæð 15.965 krónur. Samtals nemi þessi fjárhæð 81.130 krónum. Viðaðalmeðferð málsins upplýsti lögmaður bótakrefjanda að tjón á bifreiðinniNL-[...] hafi verið bætt af trygginga­félagi E, en E hefði í gildi húftrygginguvegna bifreiðarinnar. Samkvæmt yfirliti frá tryggingafélagi E nemi eigin áhættaE 108.000 krónum vegna tjóns sem tryggingin bæti. Við mat á skaða­bóta­kröfu Eer til þess að líta að bótafjárhæðin byggir á mati á tjóni, en ekkiraunverulegum kostnaði af endurbótum. Þá liggur það fyrir að tryggingafélag Elét annast viðgerð á tjóninu. Þó svo fyrir liggi að eigin áhætta E nemi 108.000krónum, liggur ekki fyrir hvaða fjárhæð tryggingafélagið hefur endurkrafið Eum. Yfirlit um það ættu að vera aðgengileg. Í ljósi alls þess er skaðabótakrafaE ekki í því horfi að unnt sé að dæma um hana í þessu máli. Verður henni afþeim sökum vísað frá dómi. Ákærði greiði allan sakarkostnað samkvæmt yfirlitilögreglustjóra um sakar­kostnað, ásamt tildæmdum málsvarnarlaunum að viðbættumvirðis­aukaskatti, sem í dómsorði greinir. Hefur þá einnig verið tekið tillittil kostnaðar er vitni hefur haft af því að koma fyrir dóminn. Af hálfu ákæruvaldsins flutti málið Sigríður J.Friðjónsdóttir saksóknari. D ó m s o r ð: Ákærði, Steindór Einarsson, sæti fangelsi í 18 mánuði. Ákærði greiði Tryggingamiðstöðinni, [kt.], 49.740krónur, ásamt vöxtum skv. 8. gr. laga um vexti og verðtryggingu, nr. 38/2001, frá 6. júní 2004 til 21. júlí2005, en með dráttarvöxtum skv. 6. gr., sbr. 1. mgr. 9. gr. laganna frá þeimdegi til greiðsludags. Skaðabótakröfu E er vísað frá dómi.

Mál nr. 437/2006

Vátryggingarsamningur

S ehf. krafðist þess að vátryggingafélagið V hf. greiddi félaginu bætur úr húftryggingu sem S ehf. taldi í gildi um bátinn D vegna tjóns sem varð á bátnum við bryggju á Þórshöfn. Aðilar málsins deildu um hvort samningur um húftryggingu bátsins hefði komist á en S ehf. hafði keypt bátinn fyrir tjónsdag. Ekki var talið upplýst hvenær S ehf. hefði óskað eftir að V hf. tæki bátinn í tryggingu en ljóst var að á tjónsdegi var alllangur tími liðinn án þess að formlega hefði verið gengið frá vátryggingarsamningi. Fyrir lá verðmat á bátnum frá því áður en S ehf. hafði keypt hann en eftir að það var gert höfðu aflaheimildir verið færðar af bátnum. Í dómi Hæstaréttar var lagt til grundvallar að S ehf. hefði mátt vera ljóst að þetta atriði kynni að hafa áhrif á vátryggingarverð bátsins, en samkomulag um vátryggingarverð var talin grundvallarforsenda þess að vátryggingarsamningur teldist hafa komist á. Ósannað þótti að samið hefði verið um það. Var því ekki talið að S ehf. hefði fært sönnur á að komist hefði á samningur milli aðila um tryggingu bátsins. Var V hf. því sýknað af kröfum S ehf. í málinu.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson, Hjördís Hákonardóttir og Jón Steinar Gunnlaugsson. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Vörður vátryggingafélag hf. var sameinað Íslandstryggingu hf. á árinu 2005. Nýja félagið heitir Vörður Íslandstrygging hf. og hefur það tekið við aðild málsins. Svo sem lýst er í hinum áfrýjaða dómi deila aðilar um hvort í gildi hafi verið samningur milli þeirra um húftryggingu Draupnis ÞH 180, þegar báturinn varð fyrir tjóni við bryggju á Þórshöfn 16. september 2003. Hafði áfrýjandi keypt bát þennan nokkru fyrr af Marinó Jónssyni Bakkafirði. Kaupsamningur og afsal vegna bátsins er ódagsett en þar kemur fram að afhending fari fram 16. maí 2003. Skjalið var afhent til þinglýsingar 8. júlí sama ár. Skráð er 6. maí 2003 á tölvuskjal hjá stefnda vegna bátsins, að Jón Stefánsson hafi haft samband og sé hann ásamt fleirum að kaupa bátinn og ætli „að vera í sambandi þegar búið er að ganga frá pappírum.“ Engin innfærsla á þetta skjal er dagsett í júlí, en af hálfu áfrýjanda er því haldið fram að báturinn hafi verið keyptur 2. júlí 2003 og þá hafi verið óskað eftir tryggingu símleiðis. Vitnið Jónas Jóhannsson, sem staðfesti að gengið hefði verið frá skjölum vegna kaupanna heima hjá honum og að þá hefði verið hringt til stefnda vegna tryggingar, gat ekki borið um hvenær þetta hefði verið. Er því ekki upplýst hvenær áfrýjandi óskaði þess að stefndi tæki bátinn í tryggingu, en ljóst er að á tjónsdegi var alllangur tími liðinn án þess að formlega hefði verið gengið frá vátyggingarsamningi. Á framangreint tölvuskjal stefnda er á tjónsdegi skráð: „Talaði við Jón Stefánsson um trygginguna á bátnum. Þeir keyptu bátinn af Geir ehf. á kr. 2.500.000,- viljum við þá tölu til viðmiðunar þegar tryggingafjárhæðin er ákveðin.“ Fyrir lá verðmat á bátnum dagsett 3. febrúar 2003 að fjárhæð 7.310.000 krónur. Eftir að það var gert og áður en báturinn var seldur áfrýjanda hafði eignarhald á bátnum skipt um hendur og aflaheimildir verið færðar af honum. Mátti áfrýjanda vera ljóst að þetta kynni að hafa áhrif á vátryggingarverð bátsins, en samkomulag um vátryggingarverð er grundvallarforsenda þess að vátryggingarsamningur teljist hafa komist á. Ósannað er að samið hafi verið um það. Að þessu sérstaklega virtu og með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður hann staðfestur. Samkvæmt 3. mgr. 130. gr., sbr. 166. gr., laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála þykir rétt að hvor aðili beri sinn kostnað af málinu fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Mál þetta, sem dómtekið var 6. mars s.l., höfðaði stefnandi, Sjófar ehf., Hálsvegi 2, Þórshöfn, hinn 6. september 2005 gegn stefnda, Verði vátryggingarfélagi ehf., til heimilis að Skipagötu 9, Akureyri. Dómkröfur stefnanda eru aðallega að stefnda verði dæmt til að greiða honum 7.155.650 krónur, auk dráttarvaxta skv. III. kafla laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 14. febrúar 2004 til greiðsludags. Til vara krefst stefnandi þess að stefnda verði dæmt til að greiða honum 2.500.000 krónur, auk dráttarvaxta skv. III. kafla laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 14. febrúar 2004 til greiðsludags. Til þrautavara krefst stefnandi þess að stefnda verði dæmt til að greiða honum 2.345.650 krónur, auk dráttarvaxta skv. III. kafla laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 14. febrúar 2004 til greiðsludags. Í öllum tilvikum krefst stefnandi málskostnaðar úr hendi stefnda. Dómkröfur stefnda eru að félagið verði sýknað af öllum kröfum stefnanda og því dæmdur málskostnaður úr hans hendi. I. Í máli þessu greinir aðila á um hvort þeirra á milli hafi komist á vátryggingarsamningur vegna vélbátsins Draupnis ÞH 180. Eru málsatvik þau að með ódagsettum kaupsamningi, sem móttekinn var til þinglýsingar 8. júlí 2003, keypti stefnandi m/b Draupni ÞH 180 sf Marinó Jónssyni, Brekkustíg 3, Bakkafirði, fyrir kr. 2.500.000-. Var báturinn keyptur án veiðiheimilda. Þann 16. september 2003 fékk stefnandi Eið Jónsson til að hífa bátinn upp á bryggju á Þórshöfn þar sem til stóð að botnhreinsa hann og mála. Við hífinguna notaði Eiður grindarbómukrana. Er verið var að hífa bátinn upp á bryggjuna féll hann aftur í sjóinn og skemmdist verulega. Hefur stefnandi höfðað mál þetta til heimtu bóta úr hendi stefnda vegna tjóns þess er varð á bátnum. II. Stefnandi reisir kröfur sínar á því að vátryggingarsamningur hafi komist á milli aðila með tilkynningu til stefnda símleiðis 2. júlí 2003. Í símtalinu hafi stefnda samþykkt að vátryggja bátinn áfram með sömu skilmálum eftir eigendaskiptin. Vísar stefnandi um þetta meðal annars til þess að stefnda hafi í tvígang sent menn á vettvang til að skoða tjónið sem staðfesti að stefna hafi í raun litið svo á að vátryggingarsamningur væri í gildi milli aðila. Þá sé það staðreynd að stefnda hafi í engu mótmælt bótaskyldu vegna tjónsins fyrr en á fundi 9. október 2003 en í öllum samskiptum aðila fram að því hafi verið lagt til grundvallar að samningur hefði komist á. Stefnandi vísar til þess að stefnda hafi viðurkennt að fyrirsvarsmaður stefnanda hafi haft samband við félagið áður en hífing bátsins fór fram. Í því ljósi sé rakalaust af hálfu stefnda að halda því fram að fyrirsvarsmaðurinn hefði látið hífa bátinn ef uppi hefði verið vafi um tryggingu bátsins. Þá bendir stefnandi á að í bréfi Siglingastofnunar frá 8. október 2003 komi fram að stefnanda sé sent afrit bréfsins. Afritið hafi stofnunin ekki sent að ósk stefnanda og því hljóti það að hafa verið gert að beiðni starfsmanna stefnda sem sýni glögglega að stefnda hafi litið svo á að vátryggingarsamningur væri í gildi á milli aðila og tjónið því á ábyrgð stefnda. Komist dómurinn að þeirri niðurstöðu að ósannað sé að vátryggingarsamningur þess efnis sem hann heldur fram hafi komist á milli aðila kveðst stefnandi byggja á því að framangreind atriði geri það svo sennilegt að samningurinn hafi komist á, þess efnis sem stefnandi heldur fram, að stefnda beri sönnunarbyrðina fyrir hinu gagnstæða. Á grundvelli framlagðs verðmats frá 3. febrúar 2003 heldur stefnandi því fram að vátryggingarverð bátsins hafi verið 7.310.000 krónur. Verðmatið hafi verið innan við ársgamalt í samræmi við 3. gr. vátryggingarskilmála stefnda. Stefnandi segir eðlilegt hafa verið að tryggja bátinn samkvæmt matinu þó svo búið hefði verið að selja aflaheimildir frá honum, enda taki sú aðferð sem beitt hafi verið við matið ekki tillit til aflaheimilda á skipinu. Einnig liggi fyrir að matið hafi bæði verið gert í samræmi við venjur í viðskiptum sem þessum og ákvæði laga nr. 20/1954 um vátryggingarsamninga. Stefnandi byggir á því að um altjón hafi verið að ræða þar sem vátryggingarverð bátsins samkvæmt framansögðu dugi ekki fyrir kostnaði við viðgerð hans. Varakröfu sína segir stefnandi gerða fallist dómurinn ekki á að leggja matið frá 3. febrúar 2003 til grundvallar. Krafan byggi á því að stefnda hafi samþykkt að bæta bátinn með kaupverði hans. Þrautavarakröfuna kveðst stefnandi byggja á sömu sjónarmiðum og aðalkröfuna að öðru leyti en því að miðað sé við að vátryggingarverðið hafi verið 2.500.000 krónur. Dráttarvaxtakröfu sína segir stefnandi styðjast við III. kafla laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu, sbr. 3. mgr. 24. gr. laga nr. 20/1954. Um upphafstíma dráttarvaxta vísar hann sérstaklega til 3. mgr. 5. gr. og 9. gr. fyrrnefndu laganna. Til stuðnings kröfum sínum vísar stefnandi að öðru leyti til almennra reglna samninga-, kröfu-, skaðabóta- og vátryggingaréttar. Jafnframt vísar hann til ákvæða laga nr. 20/1954, sérstaklega 36. og 37. gr. laganna um virðingu vátryggðra muna. III. Stefnda segir fyrst hafa verið rætt um tryggingu bátsins af hálfu stefnanda 16. september 2003. Vegna þess samtals hafi verið bókað á athugasemdablað bátsins hjá stefnda: „Talaði við Jón Matthíasson um tryggingu á bátnum. Þeir keyptu bátinn af Geir ehf. á kr. 2.500.000- viljum við þá tölu til viðmiðunar þegar tryggingarfjárhæðin er ákveðin.“ Stefnda kveðst fyrst og fremst byggja kröfu sína um sýknu á því að ef búið hefði verið að tryggja bát stefnanda hefði verið búið að gefa út tryggingarskírteini, sem sé grundvöllur bótakröfu. Svo hafi ekki verið. Fyrir atburðinn 16. september 2003 hafi ekki legið fyrir samkomulag við stefnanda sem gerði stefnda kleift að ganga frá tryggingu bátsins og gefa út vátryggingarskírteini. Að sögn stefnda er ekki nóg að ætla að gera eitthvað ef það sé síðan ekki gert. Setur stefnda fram þá spurningu í ljósi fullyrðingar stefnanda, um að gengið hafi verið frá tryggingu bátsins hjá stefnda 2. júlí 2003, hvort honum hafi ekkert þótt athugavert við að vera hvorki búinn að fá rukkun fyrir iðgjöldum né tryggingarskírteini. Stefnda segir umrædda fullyrðingu stefnanda ranga. Enn fremur fullyrðir stefnda að félagið hefði aldrei fallist á hærra tryggingarmat en kaupverð bátsins. Þetta megi ráða af framangreindri bókun stefnda 16. september 2005, en á þeim degi hafi trygging bátsins enn ekki verið frágengin. Tekur stefnda fram að það sé ekki á valdi eiganda báts eða þeirra sem um tryggingu biðji á kvótalausum bátum að ákveða einhliða vátryggingarverðmæti bátsins. Ekkert slíkt samkomulag hafi legið fyrir þegar óhappið varð 16. september 2003. Stefnda kveðst hafna öllum kröfum stefnanda á sömu forsendum. Þá tekur stefnda sérstaklega fram að rétt sé hjá stefnanda að haft hafi verið samband við Óla Þór Ástvaldsson, starfsmann stefnda, í kjölfar óhappsins og hann beðinn um að ráðleggja stefnanda. Óli Þór hafi bent á að nauðsynlegt væri að ganga frá lögregluskýrslu um atburðinn. Þá hafi hann einnig boðist til að senda mann til að meta tjónið fyrir stefnanda, ekki vegna stefnda, heldur sem greiða vegna hugsanlegrar kröfu tryggingarfélags kranans, enda hafi Óli Þór ekki verið í vafa um hver ábyrgðina bar. Til stuðnings kröfum sínum vísar stefnda að öðru leyti til 11. og 12. gr. laga um vátryggingarsamninga nr. 20/1954. Þá vísar hann einnig til 3. tl. vátryggingarskilmála stefnda. IV. Af málatilbúnaði aðila má ráða að ekki var gerður skriflegur samningur um tryggingu bátsins og ekkert tryggingarskírteini var gefið út af stefnda. Þá hafði stefnandi ekki greitt iðgjald fyrir tryggingu bátsins. Af gögnum málsins má ráða að Jón Stefánsson, einn af eigendum stefnanda, og Óli Þór Ástvaldsson, þáverandi framkvæmdastjóri stefnda, höfðu með samskipti aðila að gera í málinu og hafa þeir báðir gefið skýrslur við aðalmeðferð málsins. Ber þeim saman um að þeir hafi ræðst við símleiðis um að stefnandi vildi tryggja bátinn hjá stefnda. Þeir eru hins vegar ósammála um hvort stefndi hafi fallist á að tryggja bátinn. Vitnið Óli Þór kveður m.a. ekkert samkomulag hafa orðið um tryggingarfjárhæð en Jón Stefánsson kveður hann hafa fallist á að tryggingarfjárhæðin skyldi vera sú sama og fyrri eigandi hafi samið um við stefnda, þ.e. kr. 7.500.000-. Ljóst er af gögnum málsins að seljandi bátsins hafði hann ekki í tryggingu hjá stefnda er sala hans fór fram. Báturinn var hins vegar áður tryggður hjá stefnda í eigu fyrri eiganda og þá fyrir framangreinda fjárhæð. Af framburði Jóns Stefánssonar má ráða að ágreiningur hafi verið um tryggingarupphæðina er hann fór að krefja stefnda um bætur. Óli Þór kveðst hafa reynt að leysa málið með því að kanna hvort stefnda væri tilbúið til að greiða stefnanda, án skyldu, tryggingarfjárhæð er næmi kaupverði bátsins, kr. 2.500.000-. Á það hefði ekki verið fallist af stefnda og því hefði sú leið ekki reynst fær. Þetta hafi hann gert vegna langra viðskipta Jóns Stefánssonar við stefnda. Þegar til þess er litið að ekki lá fyrir samkomulag um tryggingarfjárhæðina svo og annars þess er að framan er rakið, þykir stefnandi ekki hafa fært sönnur á að komist hafi á samningur milli aðila um tryggingu bátsins, þrátt fyrir að hann stæði í þeirri meiningu að svo væri og ýmsar gerðir Óla Þórs gæfu honum tilefni til að ætla að svo væri. Verður stefnda því sýknað af kröfum stefnanda í málinu. Eftir atvikum þykir rétt að málskostnaður falli niður. Dóm þennan kveður upp Freyr Ófeigsson. D Ó M S O R Ð: Stefndi, Vörður Vátryggingafélag h.f., er sýkn af kröfum stefnanda, Sjófars ehf, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður.

Mál nr. 55/2013

Fjármálafyrirtæki Slit Stjórnvaldsákvörðun

Með ákvörðun 21. mars 2009 tók FME yfir vald hluthafafundar SPRON hf., vék stjórn bankans frá störfum og skipaði skilanefnd yfir honum. Samkvæmt ákvörðuninni skyldi A hf. meðal annars taka yfir skuldbindingar SPRON hf. vegna innstæðna í bankanum. Þá skyldi stofnað sérstakt hlutafélag í eigu SPRON hf., D hf., sem átti meðal annars að taka yfir skuldbindingar gagnvart A hf. vegna yfirtöku A hf. á innstæðuskuldbindingum SPRON hf. Sem endurgjald fyrir þessar skuldbindingar skyldi D hf. gefa út skuldabréf til A hf. D hf. og A hf. komu sér ekki saman um vaxtakjör af skuldabréfinu og tók FME ákvarðanir um vaxtakjör þess. Í málinu krafðist A hf. þess að hluti einnar ákvörðunar FME, sem laut að afnámi vaxtaálags eftir nánar tilgreint tímamark, yrði felldur úr gildi, þannig að eftir stæði áður ákvarðað vaxtaálag FME samkvæmt fyrri ákvörðun þess. Talið var að rökstuðningur FME fyrir breyttu vaxtaálagi væri ítarlegur. Þá var hann ekki byggður á röngum forsendum eða ólögmætum sjónarmiðum og í fullu samræmi við boðaðar forsendur samkvæmt fyrri ákvörðun FME um vaxtakjör og vaxtagreiðslur. Að auki voru heimildir FME til töku ákvörðunarinnar ótvíræðar en hún hafði verið tekin á grundvelli bráðabirgðaákvæðis í lögum nr. 161/2002. Þá hefði A hf. mátt eiga von á þessari breytingu í ljósi endurskoðunarákvæðis í fyrri ákvörðun FME. Voru FME og D hf. því sýknuð af kröfu A hf.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Viðar Már Matthíasson, Benedikt Bogason og Þorgeir Örlygsson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 24. janúar 2013. Hann krefst þess að felld verði úr gildi ákvörðun stefnda Fjármálaeftirlitsins 4. febrúar 2011, sem tekin var vegna ágreinings milli áfrýjanda og stefnda Dróma hf. um vaxtakjör og vaxtagreiðslur á skuld þess síðarnefnda við áfrýjanda samkvæmt samningi 22. júní 2009 er gerður var í kjölfar yfirtöku áfrýjanda sem þá hét Nýi Kaupþing banki hf., á innstæðum í SPRON hf., að því er varðar niðurfellingu 1,75% vaxtaálags á REIBOR-vexti frá 30. júní 2010 og þar til skuldin hefur verið greidd að fullu. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti, hvor fyrir sitt leyti. Eins og greinir í hinum áfrýjaða dómi tiltók stefndi Fjármálaeftirlitið í ákvörðun sinni 5. júní 2009, um ágreining áfrýjanda og meðstefnda Dróma hf. um vaxtakjör og vaxtagreiðslur af skuld hins síðarnefnda, að því væri heimilt að taka ákvörðunina til endurskoðunar að beiðni aðila á sex mánaða fresti og þá að teknu tilliti til aðstæðna á fjármálamarkaði, þróunar á yfirteknum innlánum, kostnaði og áhættu sem áfrýjandi tæki á sig og öðrum atvikum. Stefndi Drómi hf. krafðist 2. desember 2009 endurskoðunar á ákvörðuninni. Þeirri endurskoðun lauk með nýrri ákvörðun 4. febrúar 2011, sem áfrýjandi leitast nú við að hnekkja að hluta. Í héraðsdómi er einnig lýst þeim breytingum, sem stefndi Fjármálaeftirlitið taldi að orðið hefðu á forsendum sem ákvörðun þess 5. júní 2009 var reist á og hvaða forsendur hennar væru enn óbreyttar. Ákvörðunin 4. febrúar 2011 er á því reist að tilgreindar forsendur fyrri ákvörðunar hafi breyst. Áfrýjandi reisir kröfu sína um ógildingu fyrst og fremst á því að það sé rangt mat af hálfu stefnda Fjármálaeftirlitsins að ábyrgð íslenska ríkisins á skuldbindingu stefnda Dróma hf. samkvæmt samningnum hafi fyrst komið til eftir ákvörðunina 5. júní 2009. Við töku þeirrar ákvörðunar hafi verið gengið út frá því sem vísu að íslenska ríkið myndi ábyrgjast skaðleysi áfrýjanda vegna yfirtöku innlánsskuldbindinganna. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður fallist á niðurstöðu hans um þennan þátt, en óumdeilt er í málinu að stefndi Fjármálaeftirlitið var að lögum bært til að taka ákvörðunina. Þá verður einnig staðfest sú niðurstaða héraðsdóms að ákvörðun stefnda Fjármálaeftirlitins um að niðurfelling 1,75% vaxtaálagsins skuli taka gildi frá 30. júní 2010, verði ekki hnekkt. Samkvæmt framansögðu verður hinn áfrýjaði dómur staðfestur. Áfrýjandi greiði stefndu hvorum um sig málskostnað fyrir Hæstarétti, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Áfrýjandi, Arion banki hf., greiði stefndu, Fjármálaeftirlitinu og Dróma hf., málskostnað fyrir Hæstarétti, hvorum um sig 600.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 6. nóvember 2012. Mál þetta er höfðað með stefnu 3. maí 2011, og tekið til dóms að loknum munnlegum málflutningi 16. september sl. Stefnandi er Arion banki hf., Borgartúni 19, Reykjavík, en stefndu Fjármálaeftirlitið, Suðurlandsbraut 32, Reykjavík og Drómi hf., Lágmúla 6, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær að felld verði úr gildi ákvörðun Fjármálaeftirlitsins 4. febrúar 2011, ,,vegna ágreinings um vaxtakjör og vaxtagreiðslur milli Arion banka hf. og Dróma hf. vegna samnings um endurgreiðslu skuldar, sem gerður var í kjölfar yfirtöku Nýja Kaupþings banka hf. á innstæðum SPRON hf.“, að því er varðar niðurfellingu 1,75% vaxtaálags á REIBOR-vexti af skuld stefnda Dróma hf. við stefnanda, samkvæmt samningi um endurgreiðslu skuldar dagsettum 22. júní 2009, frá 30. júní 2010 þar til skuldin hefur verið að fullu greidd upp. Þá er krafist málskostnaðar. Stefndu krefjast sýknu og greiðslu málskostnaðar. I Málsatvik Stefndi, Fjármálaeftirlitið, tók ákvörðun 21. mars 2009 um ráðstöfun eigna og skulda Sparisjóðs Reykjavíkur og nágrennis hf. og neytti um leið heimildar í þágildandi 100. gr. a. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, sbr. 5. gr. laga nr. 125/2008, til að taka yfir vald hluthafafundar í félaginu, víkja stjórn þess frá og setja yfir það skilanefnd. Jafnframt var meðal annars ákveðið þar að Nýi Kaupþing banki hf., sem nú ber nafn stefnanda, tæki í meginatriðum yfir skuldbindingar sparisjóðsins vegna innstæðna og ábyrgða fyrir efndum fyrirtækja og einstaklinga og vegna innflutnings og útflutnings. Stofnað yrði sérstakt hlutafélag í eigu Sparisjóðs Reykjavíkur og nágrennis hf., sem tæki við öllum eignum og tryggingarréttindum sparisjóðsins, en einnig við skuld hans við stefnanda vegna yfirtöku þess síðarnefnda á fyrrgreindum skuldbindingum. Fyrir þeirri skuld ætti nýja hlutafélagið að gefa út skuldabréf til stefnanda og skyldu allar eignir félagsins og hlutabréf í því sett honum að veði til tryggingar skuldinni. Tekið var fram að tryggja skyldi að vextir af skuldabréfinu stæðu undir kostnaði og áhættu vegna þessara ráðstafana. Ljúka átti aðgerðum á grundvelli ákvörðunarinnar ekki síðar en 6. apríl 2009, en sérstakur fyrirvari var gerður í henni um að stefndi, Fjármálaeftirlitið, gæti gert á henni hvers kyns breytingar. Í samræmi við þessa ákvörðun var stofnað hlutafélag til að taka við eignum og tryggingarréttindum sparisjóðsins og er það stefndi, Drómi hf. Tafir urðu á að hrinda öllum atriðum samkvæmt framangreindri ákvörðun í framkvæmd og tók stefndi, Fjármálaeftirlitið, þrívegis nýjar ákvarðanir til að framlengja fresti í þessu skyni, þar á meðal til að ljúka yfirfærslu eigna og útgáfu skuldabréfs og tryggingarskjala, síðast til 5. júní 2009. Þá tók stefndi, Fjármálaeftirlitið, jafnframt ákvörðun 17. apríl sama ár um að bæta eftirfarandi ákvæðum við fyrirmæli í upphaflegu ákvörðuninni um útgáfu skuldabréfs og tryggingarskjala til stefnanda: „Ef ágreiningur er með aðilum sker Fjármálaeftirlitið úr. Skilanefnd SPRON hf. er óheimilt að ráðstafa eignum SPRON hf., nema með samþykki Fjármálaeftirlitsins, fram að útgáfu skulda- og tryggingarskjala ... en eftir það tímamark skal ráðstöfun eigna SPRON hf. vera í samræmi við skilmála umræddra skjala. Útgáfa skulda- og tryggingarskjala skal háð endanlegu samþykki Fjármálaeftirlitsins.“ Um stoð fyrir þessari ákvörðun var vísað til áðurnefndrar 100. gr. a. laga nr. 161/2002. Enn tók stefndi, Fjármálaeftirlitið, ákvörðun 5. júní 2009, þar sem vísað var til upphaflegrar ákvörðunar stefnda og ákvörðunarinnar frá 17. apríl sama ár, svo og að stefnda hafi orðið ljóst 29. maí 2009 að samkomulag tækist ekki milli stefnanda og stefnda, Dróma hf., um „vaxtakjör og vaxtagreiðslur.“ Í þessari síðustu ákvörðun sagði meðal annars eftirfarandi: „Það er ákvörðun Fjármálaeftirlitsins að skuldin skuli bera ársvexti, sem skulu vera jafnir eins mánaðar vöxtum á íslenskum millibankamarkaði (REIBOR vöxtum eins og þeir eru skráðir af Seðlabanka Íslands ...) að viðbættu 1,75% vaxtaálagi frá þeim tíma þar til skuldin hefur verið að fullu greidd upp. Vextir skulu reiknast frá yfirtökudegi innlána og skulu greiðast mánaðarlega inn á reikning sem kröfuhafi tilgreinir. Vextir reiknast þannig að á ársgrundvelli er margfaldað með fjölda daga og deilt í með 360. Fjármálaeftirlitinu er heimilt að taka ákvörðun þessa til endurskoðunar að beiðni aðila á sex mánaða fresti og þá að teknu tilliti til aðstæðna á fjármálamarkaði, þróunar á yfirteknum innlánum, kostnaði og áhættu sem Nýja Kaupþing hf. tekur á sig, sem og öðrum atvikum.“ Eftir að stefndi, Fjármálaeftirlitið, tók síðastgreinda ákvörðun gerðu stefnandi og stefndi, Drómi hf., samning 22. júní 2009 „um endurgreiðslu skuldar“, þar sem stefndi viðurkenndi að skulda stefnanda 96.700.000.000 krónur, sem greiða ætti eftir nánari ákvæðum samningsins. Um vexti af skuldinni sagði meðal annars eftirfarandi: „Skuldari lofar að greiða vexti af höfuðstól skuldarinnar, eins og hún er á hverjum tíma, og skulu þeir vera þeir vextir sem Fjármálaeftirlitið ákveður á hverjum tíma, sbr. ákvörðun þess frá 5. júní 2009, nú eins mánaðar vextir á íslenskum millibankamarkaði (REIBOR vextir) að viðbættu 1,75% álagi. ... Vextir reiknast frá yfirtökudegi innlána 21. mars 2009. Vexti skal greiða einu sinni í mánuði þann 5. hvers mánaðar þar til skuldin hefur verið að fullu endurgreidd. Vextir eru greiddir eftirá fyrir hvert vaxtatímabil fyrir sig. Fyrsta vaxtatímabilið skal vera frá upphafsdegi vaxta til 5. júlí 2009 er næsta vaxtatímabil hefst. Fyrsti gjalddagi vaxta er því þann 5. júlí 2009.“ Með bréfi 2. desember 2009 til stefnda, Fjármálaeftirlitsins, leitaði stefndi, Drómi hf., eftir því að ákvörðun þess fyrrnefnda frá 5. júní sama ár yrði tekin til endurskoðunar „um vaxtakjör“ af skuldbindingu þess síðarnefnda við stefnanda. Meðferð þessa erindis lauk stefndi, Fjármálaeftirlitið, með ákvörðun 4. febrúar 2011 „vegna ágreinings um vaxtakjör og vaxtagreiðslur milli Arion banka hf. og Dróma hf. vegna samnings um endurgreiðslu skuldar sem gerður var í kjölfar yfirtöku Arion banka hf. á innstæðum í SPRON hf.“ Niðurstaða þessarar ákvörðunar var sú að vextir af skuld stefnda, Dróma hf., skyldu vera þeir sömu og ákveðnir voru 5. júní 2009 vegna tímabilsins frá „yfirtökudegi“ til og með 30. júní 2010, en frá þeim tíma skyldu greiðast ársvextir, sem væru jafnháir eins mánaðar vöxtum á íslenskum millibankamarkaði, án vaxtaálags. Í þessari ákvörðun voru að öðru leyti endurtekin efnislega óbreytt þau atriði, sem greindi í niðurstöðu ákvörðunarinnar frá 5. júní 2009. II Málsástæður og lagarök stefnanda Af hálfu stefnanda er þess krafist að ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, frá 4. febrúar 2011, verði felld úr gildi, þ.e. hvað varðar afnám vaxtaálags eftir 30. júní 2010. Af því leiði jafnframt, að mati stefnanda, að áður ákvarðað 1,75% vaxtaálag, sbr. ákvörðun 5. júní 2009, standi óhaggað að þessu leyti frá 30. júní 2010. Samkvæmt hinni umþrættu ákvörðun, þ.e. um afnám vaxtaálagsins, hafi hún byggt á tilteknum grundvallarforsendum, þ. á m. að mjög hafi dregið úr áhættu stefnanda frá því að ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, frá 5. júní 2009 hefði verið tekin. Að ástæðu þessa mætti rekja til skaðleysisyfirlýsingar fjármálaráðuneytisins, frá 20. ágúst 2009, en áhrif hennar hefðu í för með sér að eiginfjárbinding vegna skuldaskjalsins yrði engin. Þá lægi fyrir að stefnandi hefði tekið tillit til skaðleysisyfirlýsingarinnar í skýrsluskilum til Fjármálaeftirlitsins um stórar áhættuskuldbindingar. Fengist því ekki annað séð en að stefnandi liti svo á að núverandi skaðleysisyfirlýsing væri fullnægjandi. Varðandi þessa grundvallarforsendu ákvörðunar stefnda, Fjármálaeftirlitsins, þá leyfi stefnandi sér að benda á að við töku hinnar upphaflegu ákvörðunar 5. júní 2009, þegar vaxtaálag hafi verið ákvarðað, hafi verið lagt til grundvallar, og gengið út frá því sem vísu að mati stefnanda, að íslenska ríkið myndi ábyrgjast skaðleysi stefnanda vegna yfirtöku innlánsskuldbindinganna. Hefði enda að öðrum kosti verið ótækt, og andstætt lögum um fjármálafyrirtæki, með stjórnvaldsákvörðun að færa slíka skuldbindingu yfir á stefnanda sem fjármálafyrirtæki. Hafi skuldbindingin þá numið um 94.000.000.000 króna, sem hafi verið langt umfram heimildir fjármálafyrirtækis til lánveitinga til einstakra aðila, sbr. 30. gr. laga nr. 161/2002, en á þessum tíma hafi eigið fé stefnanda verið um 75.000.000.000 króna. Hefði vaxtaálagið enda að öðrum kosti orðið mun hærra en 1,75% að mati stefnanda. Sé þá jafnframt til þess að líta að stefndi, Drómi hf., sé umsýsluaðili eigna fyrir fyrirtæki sem sé í slitameðferð, þ.e. SPRON, og þar sem endurheimta eigna sé háð verulegum óvissuþáttum eðli málsins samkvæmt. Þá verði heldur ekki séð að stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi getað fellt umrædda skuldbindingu á hlutafélag, sem lúti almennum reglum laga um hlutafélög, án þess að samhliða væri félaginu tryggt skaðleysi af slíkri yfirtöku. Hafi framangreind sjónarmið í reynd verið staðfest í áðurgreindu bréfi fjármálaráðuneytisins til stefnanda, frá 20. ágúst 2009, en í bréfinu hafi meðal annars verið tiltekið að innstæður í SPRON hafi fallið undir yfirlýsingu ríkisstjórnar Íslands frá 6. október 2008 og teldust því að fullu tryggðar af ríkissjóði þótt skuldbindingunum hafi verið ráðstafað til stefnanda. Hafi beinlínis verið lagt til grundvallar að ríkisábyrgð væri til staðar, vegna innstæðna, á grundvelli yfirlýsingar ríkisstjórnarinnar frá 6. október 2008. Hafi þetta síðan verið áréttað í samningi fjármálaráðherra við skilanefnd Kaupþings banka hf., 17. júlí 2009, þar sem því hafi verið lýst yfir að stjórnvöld myndu halda Kaupþingi banka hf. og stefnanda skaðlausum vegna kröfu stefnanda á hendur stefnda, Dróma hf. Í endanlegri samningsgerð sömu aðila hafi verið gert ráð fyrir því að stjórnvöld lýstu yfir sömu skuldbindingu. Jafnframt að skuldbinding ríkissjóðs að þessu leyti byggði á ákvæðum 1. gr. laga nr. 125/2008, sem þáttur í framkvæmd þeirrar yfirlýsingar ríkisstjórnarinnar að tryggja innstæður á Íslandi, sem og þeim aðgerðum sem gripið hafi verið til gagnvart SPRON hf. og eigi sér stoð í áðurgreindum lögum og yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar. Í ljósi þess sem að framan sé rakið fái stefnandi ekki ráðið að sú grundvallarforsenda ákvörðunar stefnda, Fjármálaeftirlitsins, fyrir afnámi vaxtaálags í ákvörðun sinni 4. febrúar 2011, þ.e. veiting ríkisábyrgðar, fái staðist enda hafi hin upphaflega vaxtaákvörðun, þar sem gagngert hafi verið gert ráð fyrir vaxtaálagi, á sömu forsendu að mati stefnanda, þ.e. að í reynd væri ríkisábyrgð til að dreifa á innstæðum sem fluttar hafi verið til stefnanda með ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, 21. mars 2009. Rétt sé að ítreka, með tilliti til atvika sem orðið hafi haustið 2008 og vorið 2009, forsendur þess sem legið hafi til grundvallar bréfi fjármálaráðuneytisins 20. ágúst 2009.Á þeim tíma hafi ríkisstjórnin lýst yfir ábyrgð á innstæðum. Hafi yfirlýsingin verið skilin á þann veg að ríkið myndi beita sér fyrir aðgangi almennings að innstæðum.Þannig hafi stefndi, Fjármálaeftirlitið, tekið ákvörðun í október 2008 um yfirfærslu innstæðna til nýrra banka, sem stofnaðir hafi verið af ríkinu.Þegar komið hafi að því að SPRON hafi verið tekinn til slitameðferðar hafi önnur leið verið farin sem þó hafi gert ráð fyrir ábyrgð ríkisins.Innstæður hafi þannig verið fluttar til stefnanda, sem þegar hafi verið starfandi fjármálafyrirtæki, á grundvelli laga nr. 125/2008, með stoð í yfirlýsingunni.Bréf fjármálaráðuneytisins styðji þann skilning að þetta hafi verið gert á grundvelli yfirlýsingar ríkisstjórnarinnar, enda sé vísað í neyðarlögin frá haustinu 2008. Af öllu framangreindu leiði að umþrætt ákvörðun um afnám vaxtaálags sé byggð á röngum forsendum. Nánar tiltekið á grundvelli veitingar ríkisábyrgðar sem hafi hins vegar þegar verið til staðar og ætla verði jafnframt að hafi legið til grundvallar hinni upphaflegu ákvörðun um 1,75% vaxtaálag á REIBOR. Ákvörðunin sé að þessu leyti haldin ógildingarannmörkum, þ.e. efnislegum annmörkum sem hljóti jafnframt að teljast verulegir. Ákvörðunin hafi jafnframt byggt að þessu leyti á ómálefnalegum sjónarmiðum. Sé hún því ljóslega ógildanleg þegar af þessum ástæðum. Til viðbótar þessu telji stefnandi hafið yfir vafa að sú staðreynd, ein sér, að vaxtaálag hafi verið afnumið afturvirkt, þ.e. frá 30. júní 2010, og stefnandi því í reynd sviptur þegar áunnum vöxtum, leiði til ógildingar ákvörðunarinnar, sbr. meðal annars eignarréttarákvæði 72. gr. stjórnarskrár nr. 33/1944. Fái alls ekki staðist að stjórnvald geti svipt aðila þegar áunnum fjárhagslegum réttindum, samkvæmt fyrri stjórnvaldsákvörðun, nema samkvæmt skýru lagaboði. Þeim áskilnaði sé hins vegar ekki fullnægt. Þegar af þessum ástæðum beri að fallast á kröfu stefnanda. Um lagarök vísar stefnandi meðal annars til ógildingarreglna stjórnsýsluréttar. Kröfu um málskostnað styður stefnandi við 129. gr. og 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. III Málsástæður og lagarök stefnda Fjármálaeftirlitsins Af hálfu stefnda, Fjármálaeftirlitsins, er á því byggt að hina umdeildu ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, megi rekja til ákvörðunar stefnda frá 21. mars 2009. Með ákvörðun sinni 5. júní 2009 hafi stefndi, Fjármálaeftirlitið, áskilið sér rétt til að taka ákvörðun sína til endurskoðunar að beiðni aðila á sex mánaða fresti og þá að teknu tilliti til aðstæðna á fjármálamarkaði, þróunar á yfirteknum innlánum, kostnaði og áhættu sem stefnandi tæki á sig, sem og öðrum atvikum. Þann 2. september 2009 hafi stefnda, Fjármálaeftirlitinu, borist beiðni frá meðstefnda, Dróma hf., þess efnis að endurskoða fyrrgreinda ákvörðun frá 5. júní 2009. Hafi stefnda, Fjármálaeftirlitinu, því verið rétt og skylt að taka ákvörðun sína frá 5. júní 2009 til endurskoðunar. Áður hafi stefndi veitt aðilum ítrekaða fresti til að ná samkomulagi um endurskoðun á vaxtakjörum og vaxtagreiðslum, en án árangurs. Stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi breytt fyrri ákvörðun sinni um vaxtakjör, með ákvörðun 4. febrúar 2011 á þann veg að vaxtaálag af skuld meðstefnda, Dróma hf., skyldi fellt niður frá og með 1. júlí 2010 þar til skuldin yrði að fullu greidd upp. Samkvæmt ítarlegri athugun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, hafi þróun orðið á yfirteknum innlánum þannig að mjög hafi dregið úr áhættu stefnanda af skuldaskjali vegna yfirtökunnar. Við úrlausn málsins hafi stefndi, Fjármálaeftirlitið, einkum litið til þess að vextir skuldabréfsins myndu standa undir kostnaði og áhættu vegna yfirtökunnar. Sé það í samræmi við 4. tl. Ákvörðunar stefnda, Fjármálaeftirlitsins, frá 21. mars 2009, þar sem stefndi hafi beint til aðila að tryggja að vextir skuldabréfsins stæðu undir kostnaði og áhættu vegna yfirtöku innlánsskuldbindinganna. Stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi tekið umþrætta ákvörðun um niðurfellingu vaxtaálags á grundvelli bráðabirgðaákvæðis VI í lögum nr. 161/2002. Framangreint ákvæði veiti víðtækar heimildir, en það hafi upphaflega komið inn í lög um fjármálafyrirtæki með setningu laga nr. 125/2008 um heimild til fjárveitingar úr ríkissjóði vegna sérstakra aðstæðna á fjármálamarkaði o.fl., sbr. 5. gr. laganna. Hafi löggjafinn þar veitt stefnda, Fjármálaeftirlitinu, víðtækar heimildir til að bregðast við aðstæðum á fjármálamörkuðum og tryggja virkni fjármálakerfisins og traust almennings á því, af því er fram komi í greinargerð með frumvarpi sem orðið hafi að neyðarlögunum. Stefnandi haldi því fram í stefnu að ákvörðun stefnda frá 4. febrúar 2011 um afnám vaxtaálags sé byggð á röngum forsendum. Telji stefnandi að ákvörðunin byggi á þeirri grundvallarforsendu að dregið hafi úr áhættu stefnanda frá því að ákvörðun stefnda um vaxtaálag hafi verið tekin 5. júní 2009 og að ástæðu þess megi rekja til skaðleysisyfirlýsingar fjármálaráðuneytisins frá 20. ágúst 2009. Stefnandi telji að áhætta bankans hafi ekki breyst frá ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, frá 5. júní 2009, þar sem að þá hafi verið gengið út frá því að íslenska ríkið myndi ábyrgjast skaðleysi stefnanda vegna yfirtöku innlánsskuldbindinganna. Rökstyðji stefnandi þá fullyrðingu sína með því að innstæður SPRON hafi fallið undir yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar frá 6. október og teldust innstæður því að fullu tryggðar af ríkissjóði. Stefndi, Fjármálaeftirlitið, mótmæli framangreindum fullyrðingum stefnanda um að ríkið hafi ábyrgst skaðleysi stefnanda vegna yfirtöku innlánsskuldbindinganna fyrir undirritun skaðleysisyfirlýsingarinnar frá 20. ágúst 2009. Þá ítreki stefndi, Fjármálaeftirlitið, að skaðleysisyfirlýsing fjármálaráðuneytisins frá 20. ágúst 2009 hafi aðeins verið ein af mörgum forsendum þess að stefndi hafi endurskoðað ákvörðun sína um vaxtakjörin. Stefnandi vísi til þess að yfirlýsing ríkisstjórnarinnar frá 6. október 2008 um að innstæður væru tryggðar að fullu hafi falið í sér skaðleysisyfirlýsingu gagnvart bankanum. Í umræddri yfirlýsingu sem birt hafi verið á heimasíðu forsætisráðuneytisins segi: „Ríkisstjórn Íslands áréttar að innstæður í innlendum viðskiptabönkum og sparisjóðum og útibúum þeirra hér á landi verða tryggðar að fullu. Með innstæðum er átt við allar innstæður almennra sparifjáreigenda og fyrirtækja sem trygging innstæðudeildar Tryggingasjóðs innstæðueigenda tekur til.“ Í umræddri yfirlýsingu felist að ríkissjóður ábyrgist að innstæðueigendur muni ekki tapa innstæðum sínum þó að fjármálafyrirtæki standi halloka. Hafi yfirlýsingin verið hugsuð sem viðbót við innstæðutryggingu þá sem Tryggingarsjóður innstæðueigenda og fjárfesta hafi veitt á grundvelli laga nr. 98/1999, en sú trygging geti verið takmörkuð við 21.887 evrur. Hafi yfirlýsingin verið gefin til að auka traust almennings og fyrirtækja á fjármálakerfinu og koma í veg fyrir stórfelldar úttektir innstæðueigenda af reikningum sínum. Yfirlýsingunni sé því aðeins beint til innstæðueigenda og tryggi hún stöðu þeirra, en ekki fjármálafyrirtækja. Ekki sé hægt að túlka yfirlýsinguna á þann veg að hún tryggi skaðleysi fjármálafyrirtækja vegna innstæðna og veiti þar með fjármálafyrirtækjum einhvers konar ríkisábyrgð á innstæðum. Þessu til stuðnings megi vísa til þess að í framkvæmd hafi staða innstæðueigenda, á grundvelli yfirlýsingar ríkisstjórnarinnar, verið tryggð með því að séð hafi verið til þess að innstæður í fjármálafyrirtækjum, sem standa höllum fæti og stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi tekið yfir vald hluthafafundar í, hafi verið fluttar til annarra fjármálafyrirtækja með ákvörðunum stefnda, Fjármálaeftirlitsins. Þannig hafi ríkið almennt ekki komið þeim fjármálafyrirtækjum sem standa höllum fæti til bjargar, heldur einbeitt sér að því að tryggja stöðu innstæðueigenda með flutningi innstæðnanna. Í ljósi þessa sé skýrt að yfirlýsing ríkisstjórnarinnar frá 6. október 2008 um að innstæður væru tryggðar að fullu hafi á engan hátt falið í sér skaðleysisyfirlýsingu gagnvart stefnanda vegna þeirra innstæðna SPRON sem ráðstafað hafi verið til stefnanda. Því hafi stefnandi enga tryggingu frá ríkinu haft vegna innstæðnanna þegar ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, um vaxtakjör og vaxtagreiðslur hafi verið tekin 5. júní 2009. Af dskj. 9, sem sé bréf Nýja Kaupþings, forvera stefnanda, til stefnda, Fjármálaeftirlitsins, 29. maí 2009, megi sjá að stefnandi hafi ekki á þeim tíma talið að skaðleysi hans væri tryggt, enda segi meðal annars í bréfinu: „Af hálfu bankans er talið mikilvægt að einhvers konar skaðleysisyfirlýsing komi frá ríkissjóði vegna yfirtökunnar.“ Það sé því ljóst að stefnandi hafi talið þörf á að ríkið gæfi út skaðleysisyfirlýsingu vegna yfirtökunnar og að slíkt skaðleysi væri ekki tryggt þegar stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi tekið ákvörðun sína 5. júní 2009. Í samningi fjármálaráðherra við skilanefnd Kaupþings banka hf., 17. júlí 2009, hafi því verið lýst yfir að stjórnvöld myndu halda Kaupþingi banka hf. og stefnanda skaðlausum vegna kröfu stefnanda á hendur stefnda, Dróma hf. Í endanlegri samningsgerð sömu aðila hafi verið gert ráð fyrir því að stjórnvöld lýstu yfir sömu skuldbindingu. Á grundvelli þessa hafi fjármálaráðuneytið sent stefnanda bréf, 20. ágúst 2009, þar sem fram komi að ríkissjóður beri fjárhagslega ábyrgð gagnvart stefnanda ef greiðslufall verði af umræddu skuldabréfi sem tryggt væri með veði í eignum SPRON hf. og/eða meðstefnda, Dróma hf. Jafnframt komi fram að skuldbinding ríkissjóðs að þessu leyti sé byggð á ákvæðum 1. gr. laga nr. 125/2008, þar sem hún sé þáttur í framkvæmd þeirrar yfirlýsingar ríkisstjórnarinnar að tryggja innstæður á Íslandi sem og þeim aðgerðum sem gripið hafi verið til gagnvart SPRON hf. og eigi sér stoð í áðurgreindum lögum og yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar. Virðist sem stefnandi hafi litið á þetta með sömu augum, þar sem stefnandi hafi gert ráð fyrir 100% eiginfjárbindingu í bókum sínum þar til eftir að stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi tekið ákvörðun sína 5. júní 2009, þrátt fyrir að yfirlýsing ríkisstjórnarinnar um ríkisábyrgð á innstæðum hafi þá þegar legið fyrir. Þá haldi stefnandi því fram að hafi ekki legið ákvörðuninni til grundvallar að íslenska ríkið myndi ábyrgjast skaðleysi stefnanda vegna yfirtöku innlánsskuldbindinganna, hefði verið ótækt, og andstætt lögum nr. 161/2002, með stjórnvaldsákvörðun að færa slíka skuldbindingu yfir á stefnanda sem fjármálafyrirtæki. Hafi skuldbindingin numið um 94.000.000.000 króna, langt umfram heimildir fjármálafyrirtækis til lánveitinga til einstakra aðila, sbr. 30. gr. laga nr. 161/2002, en á þessum tíma hafi eigið fé stefnanda verið um 75.000.000.000 króna. Í þessu sambandi sé rétt að árétta að samkvæmt þágildandi 3. mgr. 30. gr. laga nr. 161/2002, nú 4. mgr., geti stefndi, Fjármálaeftirlitið, veitt fjármálafyrirtækjum frest til að koma áhættuskuldbindingum sínum í lögmætt horf, hafi áhætta vegna eins eða fleiri innbyrðis tengdra viðskiptamanna farið fram úr 25% af eigin fé fjármálafyrirtækis, sbr. 1. mgr. þágildandi 30. gr. laga nr. 161/2002. Í ljósi þeirra aðstæðna sem uppi hafi verið við yfirtöku stefnanda á innlánum SPRON og þeirra víðtæku heimilda sem stefnda, Fjármálaeftirlitinu, hafi verið falið með 5. gr. Neyðarlaganna, sbr. nú bráðabirgðaákvæði VI laga nr. 161/2002, verði að telja að stefnda, Fjármálaeftirlitinu, hafi verið heimilt að veita stefnanda svigrúm til að koma áhættuskuldbindingum sínum í lögmætt horf. Skaðleysisyfirlýsing fjármálaráðuneytisins frá 20. ágúst 2009 hafi aðeins verið ein af mörgum forsendum þess að stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi endurskoðað ákvörðun sína um vaxtakjörin. Ýmsar aðrar forsendur hafi legið til grundvallar ákvörðunar stefnda, Fjármálaeftirlitsins. Verði hér raktir þeir fjórir grunnþættir sem stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi í meginatriðum talið leiða til þess að ekki væru lengur forsendur fyrir því að kveða á um sérstakt álag ofan á grunnvexti samnings milli aðila. Í fyrsta lagi hafi legið fyrir að mjög hafi dregið úr áhættu stefnanda frá því að ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, 5. júní 2009, hafi verið tekin. Ástæða þessa hafi í fyrsta lagi verið rakin til skaðleysisyfirlýsingar fjármálaráðuneytisins 20. ágúst 2009, en hún hafi haft í för með sér að eiginfjárbinding vegna skuldaskjalsins hafi orðið engin. Þá hafi stefnandi tekið tillit til skaðleysisyfirlýsingarinnar í skýrsluskilum til stefnda, Fjármálaeftirlitsins, um stórar áhættuskuldbindingar, sem staðfesti að stefnandi hafi litið svo á að skaðleysisyfirlýsingin væri fullnægjandi trygging fyrir skuldaskjalinu, enda samrýmdist það 11. gr. reglna nr. 215/2007. Þegar ákvörðunin frá 5. júní 2009 hafi verið tekin hafi staðan verið önnur þar sem stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi þá gengið út frá því, líkt og stefnandi, sbr. Bréf hans frá 29. maí 2009, að yfirtaka stefnanda á innlánum og útgáfa lánssamningsins fæli í sér 100% áhættuvog í áhættugrunni samkvæmt reglum nr. 215/2007, þ.e. 100% eiginfjárbindingu að því er fram komi í rökstuðningi stefnda fyrir ákvörðun sinni 9. júní 2009, frá. 9. nóvember 2009. Í öðru lagi hafi sú óvissa, sem fylgt hafi innlánasafninu og áhættan af hugsanlegu útstreymi minnkað. Þegar stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi ákvarðað um vaxtakjör og vaxtagreiðslur 5. júní 2009, hafi stefnandi talið sig þurfa að ráðast í fjármögnun sem að lágmarki myndi miðast við stýrivexti Seðlabankans. Sem röksemdir fyrir því hafi stefnandi vísað til þess að við yfirtöku innlána verði til mikil lausafjáráhætta þar sem innlán séu óbundin og laus til útborgunar hvenær sem sé á meðan þær eignir sem standi til tryggingar innlánsgreiðslum séu til langs tíma, oft tuga ára. Hefði aðeins verið tekið tillit til þessarar áhættu að óverulegu leyti í forsendum bankans varðandi 15% lágmarkseiginfjárkröfur að því er fram komi í bréfi stefnanda til stefnda, Fjármálaeftirlitsins, 29. maí 2009. Hins vegar hafi stefndi, Fjármálaeftirlitið, talið þær forsendur sem stefnandi hafi gefið sér í vaxtakjörum, þ.e. stýrivexti Seðlabankans, of háa meðal annars með tilliti til þess að innlánsvextir hjá Seðlabankanum hafi verið 9,5% sem stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi talið að horfa mætti til sem trygga mögulega fjármögnun innlána stefnanda ef þau hefðu borist til stefnanda með hefðbundnum hætti. Það hafi því verið mat stefnda, Fjármálaeftirlitsins, að ekki væri eðlilegt að miða við stýrivexti Seðlabankans í samningi aðila, enda endurspegli þeir útlánavexti hjá Seðlabankanum og sé þá litið til þess að vextir sem meðstefnda, Dróma hf., sé ætlað að greiða eigi að standa undir kostnaði stefnanda við yfirtöku innlánanna, þ.e. fyrst og fremst kostnaði stefnanda af því að greiða vexti til innlánseigenda. Forsendur hefðu hins vegar breyst þegar stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi endurákvarðað um vaxtakjörin 4. febrúar 2011, m.a. vegna samnings um sérstaka lausafjárfyrirgreiðslu af hálfu stjórnvalda að fjárhæð 75.000.000.000 króna vegna þeirra innlána sem stefnandi hafi tekið yfir, og gerður hafi verið á grundvelli yfirlýsingar fjármálaráðuneytisins frá 3. september 2009. Hafi því verið ljóst þegar síðari vaxtaákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, hafi verið tekin að stefnandi þyrfti ekki að ráðast í aðra fjármögnun, en þegar stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi tekið ákvörðun sína 4. febrúar 2011 hafi legið fyrir að stefnandi hefði nýtt sér þá sérstöku lausafjárfyrirgreiðslu. Að auki hafi meðstefndi, Drómi hf., verið búinn að greiða um 18.000.000.000 króna inn á ráðstöfunarreikning skuldaskjalsins miðað við 5. júlí 2010, þar af um 5.000.000.000 króna inn á höfuðstól skuldaskjalsins. Í þriðja lagi hafi gögn og upplýsingar leitt í ljós að kostnaður stefnanda af hinum yfirteknu innlánum hafi verið orðinn lægri en tekjur bankans af skuldaskjalinu. Hafi stefndi, Fjármálaeftirlitið, byggt þá niðurstöðu sína á upplýsingum sem stefnandi hafi sent stefnda, Fjármálaeftirlitinu, með bréfi, 6. ágúst 2010. Samkvæmt þeim upplýsingum hafi vaxtamunur af yfirteknu innlánunum verið um 2.000.000.000 króna á ári. Nánar tiltekið hafi vegnir vextir af yfirteknu innlánunum hjá stefnanda verið 6,24% á tímabilinu janúar 2010 til júní 2010. Hins vegar hafi vextir skuldaskjalsins að meðaltali verið 10,33% á sama tímabili. Hafi vaxtamunur því að meðaltali verið 4,09%. Hafði því orðið veruleg breyting að þessu leyti frá því að stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi tekið ákvörðun um vaxtakjör í júní 2009. Í þessu samhengi sé rétt að árétta að í ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, komi fram að ef fram komi nákvæmari upplýsingar um vaxtakostnaði stefnanda vegna yfirtekinna lána sé það eitt þeirra atriða sem stefndi, Fjármálaeftirlitið, myndi líta til ef til endurskoðunar á vöxtum kæmi síðar. Í fjórða lagi hafi áhætta minnkað að því er varði mótaðila- og lausafjáráhættu. Ekki hafi verið taldar horfur á því að stór hluti innlánseigenda myndu flytja innstæður sínar, eins og jafnvel hafi litið út fyrir þegar ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, hafi verið tekin 5. júní 2009. Þvert á móti telji stefndi, Fjármálaeftirlitið, að frá því um mitt ár 2010 hafi verið líkur á því að það safn innlána og viðskiptatengsla sem stefnandi hafi fengið frá SPRON hf. væri orðið tiltölulega stöðugt eða vaxandi og að það myndi tryggja bankanum hagstæða og stöðuga fjármögnun á næstu árum. Af þeim sökum hafi stefndi, Fjármálaeftirlitið, talið að forsendur hefðu breyst varðandi hið sérstaka vaxtaálag ofan á REIBOR vextina, en í bréfi stefnanda til stefnda 29. maí 2009 komi fram að stefnandi telji það til röksemda fyrir auknu vaxtaálagi að hætta sé á töluverðum útborgunum af innlánum. Ljóst sé af gögnum málsins að stefnandi hafi gert sér grein fyrir þessu, enda lýst því í bréfi til stefnda, Fjármálaeftirlitsins, 1. júní 2010 að bankinn væri reiðubúinn til að horfa með jákvæðum augum á afslátt á vaxtaálagi. Af því sem að framan sé rakið sé ljóst að stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi byggt ákvörðun sína á ólíkum þáttum sem hafi verið taldir hafa áhrif á vaxtakjör samningsins og byggt ákvörðunin á ítarlegum athugunum stefnda, Fjármálaeftirlitsins, á markaðsaðstæðum, kostnaði og áhættu stefnanda af skuldaskjalinu. Hafi það verið niðurstaða stefnda, Fjármálaeftirlitsins, eftir ítarlega heildstæða skoðun á framangreindum þáttum, að grunnvextir skuldaskjalsins (REIBOR) ættu, miðað við aðstæður, að standa undir kostnaði og áhættu vegna samningsins. Hafi stefndi, Fjármálaeftirlitið, talið að viðmiðun við REIBOR vexti hefði sýnt sig að vera vel viðeigandi sem viðmiðun um vaxtagjöld af skuldaskjalinu.Væri þá tekið tillit til þeirrar áhættu stefnanda sem fælist í óvæntum sveiflum í fjárstreymi á samningstímanum, en slík áhætta gæti haft í för með sér aukinn fjármagnskostnað fyrir bankann. Hafni stefndi, Fjármálaeftirlitið, því alfarið að ákvörðunin frá 4. febrúar 2011 hafi verið byggð á röngum grundvelli. Stefndi, Fjármálaeftirlitið, telji það í raun ekki vera á valdi dómstóla að endurskoða sérfræðilegt mat stofnunarinnar á forsendum fyrir niðurfellingu álags vegna umþrætts samnings. Sem fyrr segi hafi löggjafinn veitt stefnda, Fjármálaeftirlitinu, víðtækar heimildir til að bregðast við aðstæðum á fjármálamörkuðum og tryggja virkni fjármálakerfisins og traust almennings á því. Verði að játa stefnda, Fjármálaeftirlitinu, nokkuð svigrúm til mats á því hvaða athafna það grípi til og með hvaða hætti til að ná því markmiði að tryggja virkni fjármálakerfisins, svo fremi sem matið hafi farið fram á málefnalegum og lögmætum grunni, líkt og stefndi, Fjármálaeftirlitið, telji sig hafa sýnt fram á. Loks hafni stefndi, Fjármálaeftirlitið, því að vaxtaálag hafi verið afnumið afturvirkt sem leiði til ógildingar ákvörðunarinnar. Telji stefndi, Fjármálaeftirlitið, að stefnandi hafi mátt vænta breytinga á vaxtakjörum og vaxtagreiðslum frá lokum ársins 2009, enda hafi stefnda, Fjármálaeftirlitinu, borist beiðni frá meðstefnda, Dróma hf., 2. desember 2009, um endurskoðun ákvörðunar stefnda frá 5. júní 2009 um vaxtakjör og vaxtagreiðslur milli stefnanda og meðstefnda, Dróma hf. Í kjölfarið hafi stefndi, Fjármálaeftirlitið, gefið aðilum ítrekað frest til að koma sér saman um vaxtakjör og vaxtagreiðslur, en án árangurs. Fallist dómurinn ekki á það telji stefndi, Fjármálaeftirlitið, að stefnandi hafi mátt vænta breytinga á vaxtakjörum og vaxtagreiðslum í síðasta lagi 7. apríl 2010, en þá hafi stefndi, Fjármálaeftirlitið, sent aðilum bréf þar sem fram hafi komið að ljóst væri að stefndi myndi endurákvarða í málinu í ljósi þess að aðstæður hefðu breyst. Hafi stefndi, Fjármálaeftirlitið, veitt aðilum af þeim sökum tækifæri til að ná samningum um vaxtakjör og vaxtagreiðslur, að endingu til 21. júní 2010. Þar sem aðilar hafi ekki náð saman hafi frá því tímamarki endanlega verið sýnt að stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi þurft að skera á hnútinn í málinu og taka ákvörðun um vaxtakjör, sbr. heimild í 4. tl. ákvörðunar stefnda frá 17. apríl 2009. Hafi stefndi, Fjármálaeftirlitið, því talið rétt að miða upphafstíma hinnar nýju vaxtaákvörðunar við fyrsta dag næsta mánaðar þar á eftir, þ.e. 1. júlí 2010. Þar að auki hafi stefnda, Fjármálaeftirlitinu, þá þótt sýnt að sú rýrnun á lausu fé sem stefnandi hafi orðið fyrir við yfirtöku innlánanna væri að fullu bætt. Þá hafi mátt gera ráð fyrir því að stefnandi bæri ekki aukinn fjármagnskostnað frá því tímamarki enda hafi Drómi hf. þá greitt um 18.000.000.000 króna inn á ráðstöfunarreikning skuldaskjalsins m.v. 5. júlí 2010, þar af um 5.000.000.000 króna inn á höfuðstól skuldaskjalsins. Að auki hafi verið tekið tillit til þeirra upplýsinga sem lágu fyrir um úttektir yfirtekinna innstæðuskuldbindinga SPRON hf. í kjölfar flutnings þeirra til stefnanda. Um málskostnaðarkröfu er vísað til 129. og 131. gr. laga nr. 91/1991. IV. Málsástæður og lagarök stefnda Dróma hf. Stefndi, Drómi hf., staðhæfir að vextir samkvæmt ákvörðunum stefnda, Fjármálaeftirlitsins, hafi verið ákvarðaðir of háir 5. júní 2009. Að mati stefnda, Dróma hf., hafi því verið efni til að lækka vaxtaálagið enn frekar en gert hafi verið með ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, 2. febrúar 2011. Stefnandi hafi á engan hátt hnekkt þeim röksemdum sem stefndi, Drómi hf., hafi byggt á kröfu sína um endurskoðun ákvörðunar stefnda, Fjármálaeftirlitsins, frá 5. júlí 2009. Liggi þar bæði til grundvallar mat á fyrirliggjandi forsendum þegar ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, hafi verið tekin 5. júní 2009, eftir atvikum í ljósi upplýsinga sem síðar hafi komið til, sem og breyttar forsendur frá því að hin upphaflega ákvörðun hafi verið tekin. Að mati stefnda, Dróma hf., hafi stefnda, Fjármálaeftirlitinu, verið bæði rétt og skylt að endurskoða ákvörðun sína. Staðhæfingar stefnanda um að ríkisábyrgð á innstæðuskuldbindingunni hafi legið fyrir 5. júní 2009 standast ekki. Sérstaklega sé vakin athygli á því að stefnandi hafi sjálfur haldið því fram í röksemdum sínum fyrir hinu háa vaxtaálagi að vafi léki á því hvort ríkisábyrgðin væri til staðar, en það komi fram í bréfi stefnanda til stefnda, Fjármálaeftirlitsins, 10. nóvember 2010. Meginrök stefnda, Dróma hf., séu þau, að ef yfir höfuð eigi að greiða vexti til stefnanda, þá eigi vaxtakjörin að endurspegla raunverulegan kostnað stefnanda af yfirtöku á innstæðuskuldbindingum en ekki að stefnandi eigi að hafa ávinning af yfirtökunni. Að mati stefnda, Dróma hf., hafi stefnandi ekki sýnt fram á að yfirtaka á innstæðuskuldbindingum SPRON hf. hafi haft í för með sér frekari kostnað fyrir stefnanda Arion banka hf. en sem nemi vöxtum af hinum yfirteknu innlánum. Stefnandi hafi ekki lagt fram nein gögn um þann kostnað. Stefndi, Drómi hf., hafni sjónarmiðum Arion banka hf. um að bankinn hafi með ákvörðun Fjármálaeftirlitsins 4. febrúar 2011 verið sviptur þegar áunnum vöxtum. Í ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, 5. júní 2009 hafi skýrt verið tekið fram að stefndi, fjármálaeftirlitið, gæti endurskoðað ákvörðunina. Hafi það verið í samræmi við upprunalega ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, 21. mars 2009 um að vextirnir skyldu endurspegla kostnað og áhættu stefnanda af yfirtöku innstæðuskuldbindingarinnar. Ákvörðun um vaxtakjör hafi ávallt hlotið að koma til endurskoðunar með hliðsjón af upplýsingum um kostnaðinn eftir því sem þær upplýsingar hafi orðið til. Stefnda, Fjármálaeftirlitnu, hafi því ekki einungis verið heimilt, heldur skylt að endurskoða vextina aftur í tímann. Hér sé einnig til þess að líta að stefndi, Drómi hf., hafi sett fram kröfu um endurskoðun vaxtaálagsins þegar í desember 2009, eða rúmum 6 mánuðum fyrir það tímamark vaxtalækkunarinnar. Arion banki hf. hafi því verið upplýstur um að endurskoðunar væri að vænta löngu fyrir það tímamark. Stefndi, Fjármálaeftirlitið, hafi því haft fulla heimild til endurskoðunar vaxtaálagsins og verði ákvörðunin frá 4. febrúar 2010 ekki ógilt á þeim forsendum sem stefnandi hafi byggt á. Stefndi, Drómi hf., hafi hins vegar talið að stefnda, Fjármálaeftirlitinu, hafi borið að ganga lengra við endurskoðunina. Stefndi vísar til stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944, sbr. sérstaklega og 72. gr., laga um gjaldþrotaskipti o.fl. nr. 21/1991, laga um fjármálafyrirtæki nr. 161/2002 með síðari breytingum, laga nr. 125/2008, neyðarlaga, laga um opinber eftirlit með fjármálafyrirtækjum nr. 87/1998, stjórnsýslulaga nr. 37/1993, meginreglna gjaldþrotaskiptaréttar og meginreglna stjórnsýsluréttar. Um málskostnað er vísað til XXI. kafla laga nr. 91/1991. V Niðurstaða Samkvæmt 18. gr. laga nr. 87/1998 um opinbert eftirlit með fjármálastarfsemi getur sá, sem ekki vill una ákvörðun Fjármálaeftirlitsins, höfðað mál til ógildingar hennar, enda sé það gert innan þriggja mánaða frá því að ákvörðunin var kynnt honum. Í málinu krefst stefnandi þess að nánar tiltekinn þáttur í ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, 4. febrúar 2011 verði felldur úr gildi. Dómstólum er með 18. gr. laga nr. 87/1998, sbr. 60. gr. stjórnarskrárinnar, fengið vald til að ógilda ákvarðanir stefnda, Fjármálaeftirlitsins. Með þessu úrlausnarvaldi er á engan hátt lagt í hendur dómstóla að taka efnislega ákvörðun í máli í stað þess að stjórnvald taki hana. Í ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, 5. júní 2009 vegna ágreinings um vaxtakjör og vaxtagreiðslur milli Nýja Kaupþings banka hf. og Dróma hf. var kveðið á um 1.75% vaxtaálag á skuld stefnda, Dróma hf., samkvæmt skuldabréfi sem endurgjald fyrir yfirteknar innstæðuskuldbindingar. Í niðurlagi þessarar ákvörðunar er tekið fram að stefnda, Fjármálaeftirlitinu, sé heimilt að taka ákvörðun þessa til endurskoðunar að beiðni aðila og þá að teknu tilliti til aðstæðna á fjármálamarkaði, þróunar yfirtekinna innlána, kostnaði og áhættu sem Nýja Kaupþing hf. tæki á sig, sem og öðrum atvikum. Stefndi, Drómi hf., beindi 2. desember 2009 áskorun til stefnda, Fjármálaeftirlitsins, um endurskoðun ákvörðunarinnar 5. júní 2009 að því er varðaði vaxtakjör og vaxtagreiðslur. Af því tilefni óskaði stefndi, Fjármálaeftirlitið, eftir sjónarmiðum og athugasemdum aðila málsins, en stefndi taldi þörf á fyllri upplýsingum og sjónarmiðum til að unnt væri að taka afstöðu til þess hvort tilefni væru til að endurskoða umrædda ákvörðun. Í rökstuðningi fyrir þeirri ákvörðun sinni 4. febrúar 2011 að miða 1.75% vaxtaálagið við tímabil frá yfirtökudegi til og með 30. júní 2010, en að fella það niður eftir þann tíma til þess dags er skuldin yrði að fullu greidd, er vísað til forsendna að baki ákvörðuninni. Þar segir meðal annars að í málinu liggi fyrir að mjög hafi dregið úr áhættu stefnanda frá því ákvörðunin frá 5. júní 2009 hafi verið tekin. Ástæðu þess megi í fyrsta lagi rekja til skaðleysisyfirlýsingar fjármálaráðuneytisins 20. ágúst 2009, en ekki fáist annað séð en að stefnandi hafi talið þá skaðleysisyfirlýsingu fullnægjandi. Í öðru lagi hafi sú óvissa sem fylgt hafi innlánssafninu minnkað og áhætta af hugsanlegu útstreymi innlána minnkað meðal annars vegna samnings um sérstaka lausafjárfyrirgreiðslu af hálfu stjórnvalda að fjárhæð 75.000.000.000 sem undirritaður hafi verið 3. september 2009. Í þriðja lagi bendi gögn og upplýsingar til að kostnaður stefnanda af hinum yfirteknu innlánum sé orðinn lægri en tekjur bankans af skuldaskjalinu. Í fjórða lagi hafi stefndi, Fjármálaeftirlitið, talið að viðmiðun við REIBOR vexti hafi sýnt sig að vera viðeigandi sem viðmið, en með hliðsjón af því hafi ekki þótt ástæða til að taka til endurskoðunar grunnvexti skuldaskjalsins. Hins vegar hafi forsendur breyst varðandi hið sérstaka vaxtaálag ofan á REIBOR vextina þar sem áhætta hefði minnkað að því er varðaði mótaðila og lausafjáráhættu. Ekki væru lengur horfur á að stór hluti innlánseigenda myndi flytja innstæður sínar, eins og óljóst hafi verið með í upphafi. Loks ættu grunnvextirnir, miðað við aðstæður, að standa undir kostnaði og áhættu vegna samningsins. Stefnandi hefur einkum vísað til þess að sú forsenda stefnda, Fjármálaeftirlitsins, að skaðleysisyfirlýsing fjármálaráðuneytisins frá 20. ágúst 2009 hafi breytt aðstæðum í sambandi við skuldaskjalið, sé röng. Yfirlýsing ríkisstjórnarinnar 6. október 2008 um að innstæður væru að fullu tryggðar hafi falið í sér skaðleysisyfirlýsingu gagnvart bankanum. Hafi yfirlýsingin frá 20. ágúst 2009 engu breytti í því efni og ekki gefið tilefni til að endurskoða ákvörðunin um hið sérstaka vaxtaálag. Hafi ákvörðun því verið byggð á röngum forsendum og beri því að ógilda. Gögn málsins bera með sér að stefnandi hefur sjálfur verið þeirrar skoðunar að skaðleysisyfirlýsing gagnvart bankanum hafi ekki legið fyrir í lok maí 2009. Í bréfi Kaupþing banka hf. til stefnda, Fjármálaeftirlitsins, 29. maí 2009, þar sem athugasemdum vegna ágreinings um vexti er komið á framfæri, er vísað til þess að af hálfu bankans sé talið mikilvægt að einhvers konar skaðleysisyfirlýsing komi frá ríkissjóði vegna yfirtökunnar. Komi til þess megi gera ráð fyrir að ríkið krefjist einhverrar þóknunar fyrir að veita slíkt skaðleysi, en í útreikningi á kostnaði vegna innstæðutryggingasjóðs, eiginfjárbindingar og vænts taps sé ekki gert ráð fyrir slíku gjaldi. Þessi yfirlýsing stefnanda verður ekki skilin á annan veg en að á þeirri stundu hafi skaðleysi stefnanda vegna yfirtökunnar gagnvart stefnanda ekki verið tryggt. Stefndi, Fjármálaeftirlitið, hefur staðhæft að stefndi hafi litið svo á að skaðleysi þetta hefði ekki verið tryggt fyrr en með yfirlýsingu fjármálaráðuneytisins 20. ágúst 2009 en við það hafi fyrri ákvarðanir stefnda um vaxtakjör og vaxtagreiðslur verið miðaðar. Yfirlýsing ríkisstjórnarinnar frá 6. október 2008 er svohljóðandi: ,,Ríkisstjórn Íslands áréttar að innstæður í innlendum viðskiptabönkum og sparisjóðum og útibúum þeirra hér á landi verða að fullu tryggðar. Með innstæðum er átt við allar innstæður almennra sparifjáreigenda og fyrirtækja sem trygging innstæðudeildar Tryggingarsjóðs innstæðueigenda tekur til.“ Í bréfi fjármálaráðuneytisins 20. ágúst 2009 til Nýja Kaupþing hf. er vísað til nefndrar yfirlýsingar. Í framhaldi af því er sagt: ,,Þar sem Nýja Kaupþing hf. hefur yfirtekið umræddar innstæðuskuldbindingar skv. framangreindri ákvörðun Fjármálaeftirlitsins og tryggt þar með aðgengi innstæðueigenda að fjármunum sínum hefur ríkissjóður ábyrgst gagnvart Nýja Kaupþingi hf. þær innlánsskuldbindingar sem standa að baki fyrrgreindum samningi og bankinn tekst á hendur. Ríkissjóður ber því fjárhagslega ábyrgð gagnvart bankanum ef greiðslufall verður af umræddu skuldabréfi sem tryggt er með veði í eignum SPRON hf. og/eða Dróma ehf.(sic) samkvæmt framansögðu.“ Í bréfi þessu er fjármálaráðuneytið að ítreka fyrri yfirlýsingu um að innstæður í innlendum viðskiptabönkum og sparisjóðum séu að fullu tryggðar. Yfirlýsingin gengur síðan lengra en fyrri yfirlýsing þar sem ríkissjóður lýsir að auki yfir ábyrgð á skuldabréfi því er stefndi, Drómi hf., gaf út gagnvart Nýja Kaupþingi hf. og stefnandi er nú kröfuhafi að, ef til greiðslufalls skuldara komi. Þegar þetta er virt verður fallist á með stefnda, Fjármálaeftirlitinu, að skaðleysi stefnanda gagnvart yfirtöku Sparisjóðs Reykjavíkur og nágrennis hf. hafi verið betur tryggt í kjölfar yfirlýsingarinnar 20. ágúst 2009 og þar með ekki röng forsenda við ákvörðun um vaxtakjör og vaxtagreiðslur 5. júní 2009 annars vegar og 4. febrúar 2011 hins vegar. Að mati dómsins er rökstuðningur stefnda, Fjármálaeftirlitsins, fyrir breyttu vaxtaálagi ítarlega rökstuddur. Er hann ekki haldinn röngum forsendum eða ólögmætum sjónarmiðum og að fullu í samræmi við boðaðar forsendur að baki endurskoðaðri ákvörðun. Þá voru heimildir stefnda, Fjármálaeftirlitsins, til töku ákvörðunarinnar 4. febrúar 2011 ótvíræðar, en ákvörðunin var tekin á grundvelli bráðabirgðaákvæðis VI í lögum nr. 161/2002. Stefnandi gat átt von á þessari breytingu í ljósi endurskoðunarákvæðis í ákvörðuninni frá 5. júní 2009. Verður því ekki fallist á sjónarmið stefnanda um að vaxtaálagið hafi verið afnumið afturvirkt. Í ljósi þess sem að framan er rakið verður ekki fallist á með stefnanda að fella eigi úr gildi ákvörðun stefnda, Fjármálaeftirlitsins, frá 4. febrúar 2011 að því er varðar niðurfellingu hins sérstaka vaxtaálags frá 30. júní 2010 þar til skuldin hefur verið að fullu greidd. Verða stefndu því sýknuð af kröfum stefnanda. Málskostnaður fellur niður. Mál þetta flutti af hálfu stefnanda Andri Árnason hæstaréttarlögmaður, en af hálfu stefnda, Fjármálaeftirlitsins, Áslaug Árnadóttir héraðsdómslögmaður og stefnda, Dróma hf., Hlynur Jónsson hæstaréttarlögmaður. Símon Sigvaldason héraðsdómari kveður upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndu, Fjármálaeftirlitið og Drómi hf., eru sýkn af kröfum stefnanda, Arion banka hf. Málskostnaður fellur niður.

Mál nr. 283/2003

Skaðabótamál Missir framfæranda Fordæmi

Á, ekkja V sem látist hafði af áverkum sem hann hlaut í vinnuslysi, deildi við K, vinnuveitanda V, um fjárhagslegt uppgjör samkvæmt reglum skaðabótalaga nr. 50/1993. K taldi að samkvæmt 12. gr. og 13. gr., sbr. 4. mgr. 5. gr. skaðbótalaga ætti, auk bóta samkvæmt slysatryggingu, að draga frá skaðabótum þær bætur frá öðrum, sem V hefði fengið greiddar ef hann hefði lifað slysið af en hlotið 100% örorku. Með dómi Hæstaréttar í máli nr. 127/2002 var skorið úr ágreiningi um uppgjör bóta fyrir missi framfæranda vegna banaslyss sem varð eftir gildistöku laga nr. 37/1999 um breyting á lögum nr. 50/1993. Talið var að ekki yrði hjá því komist að fallast á með K að sá dómur væri skýrt fordæmi um að áðurnefndar greiðslur skyldu koma til frádráttar við uppgjör bóta fyrir missi framfæranda. Var því fallist á sýknukröfu K og fékk tilvísun Á til 72. gr. og 65. gr. stjórnarskrárinnar ekki breytt þeirri niðurstöðu.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Gunnlaugur Claessen, Garðar Gíslason og Ingibjörg Benediktsdóttir. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 16. júlí 2003. Hann krefst sýknu af kröfu stefndu og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefnda krefst þess að héraðsdómur verði staðfestur með þeirri breytingu að frá dómkröfunni dragist 4.572.016 krónur, sem réttargæslustefndi í héraði, Vátryggingafélag Íslands hf., greiddi henni 15. júlí 2003. Hún krefst jafnframt málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I. Eiginmaður stefndu, Vilhjálmur Kristjánsson, lést 27. júní 2001 af áverkum, sem hann hlaut í vinnuslysi 22. sama mánaðar í álverinu í Straumsvík. Var hann starfsmaður áfrýjanda, sem tók að sér tiltekin verkefni í álverinu sem verktaki. Áfrýjandi hafði keypt slysatryggingu hjá Vátryggingafélagi Íslands hf. vegna starfsmanna sinna í samræmi við ákvæði kjarasamninga og greiddi félagið stefndu samtals 6.294.071 krónu úr þeirri tryggingu 12. september 2001 og 22. nóvember sama árs. Þá varð samkomulag um að starfsemi áfrýjanda væri varin af frjálsri ábyrgðartryggingu Íslenska álfélagsins hf. hjá nefndu tryggingafélagi. Áfrýjandi viðurkennir fulla bótaskyldu sína vegna andláts eiginmanns stefndu, en málsaðilar deila um fjárhagslegt uppgjör samkvæmt reglum skaðabótalaga nr. 50/1993 með áorðnum breytingum. Svo sem rakið er í héraðsdómi er ágreiningslaust í málinu að heildarörorkubætur til hins látna miðað við 100% örorku að viðbættu 6% framlagi í lífeyrissjóð hefðu orðið 29.801.058 krónur samkvæmt reglum skaðabótalaga. Málsaðilar deila hins vegar um frádrátt frá þeirri fjárhæð og hvernig skýra beri 12. gr. og 13. gr., sbr. 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga um það. Heldur áfrýjandi í fyrsta lagi fram að frá áðurnefndri fjárhæð beri að draga bætur samkvæmt slysatryggingu, sem stefnda hefur þegar fengið greidda og áður var getið. Var á það fallist í héraðsdómi, en með því að stefnda hefur ekki gagnáfrýjað dóminum kemur það atriði ekki frekar til álita. Í öðru lagi telur áfrýjandi að samkvæmt áðurnefndum lagagreinum eigi einnig að draga frá skaðabótum þær bætur frá öðrum, sem eiginmaður stefndu hefði fengið greiddar ef hann hefði lifað slysið af en hlotið 100% örorku. Er annars vegar um að ræða bætur frá Tryggingastofnun ríkisins, 2.000.000 krónur, og hins vegar 40% af reiknuðu eingreiðsluverðmæti örorkulífeyris hans hjá lífeyrissjóði, 6.778.000 krónur. Að þessu gættu og að teknu tilliti til síðari málsliðar 13. gr. skaðabótalaga um lágmarksbætur til maka fyrir missi framfæranda eigi stefnda rétt á 4.091.408 krónum með vöxtum. Stefnda mótmælir því að tveir síðastnefndu liðirnir komi til frádráttar bótum. Með dómi héraðsdóms var því hafnað að áðurnefndir tveir liðir komi til frádráttar kröfu stefndu. Hinn 15. júlí 2003 greiddi Vátryggingafélag Íslands hf. henni 4.091.408 krónur með vöxtum í samræmi við ákvæði héraðsdóms um vexti, samtals 4.572.016 krónur. Ekki er tölulegur ágreiningur í málinu og eru aðilarnir sammála um að áfrýjandi hafi með þessu gert upp kröfu stefndu ef fallist verður á kröfu hins fyrrnefnda um frádrátt samkvæmt áðursögðu. II. Í 12. gr. skaðabótalaga er kveðið á um bætur fyrir missi framfæranda og í 13. gr. er sérstaklega fjallað um bætur til maka og sambúðarmaka. Samkvæmt síðarnefnda ákvæðinu skulu bætur til maka fyrir missi framfæranda vera 30% af þeim bótum, sem ætla má að hinn látni mundi hafa átt rétt á fyrir 100% örorku, sbr. 5. – 8. gr. laganna. Í 4. mgr. 5. gr. segir að til frádráttar skaðabótakröfu vegna líkamstjóns komi meðal annars bætur frá almannatryggingum og 40% af reiknuðu eingreiðsluverðmæti örorkulífeyris frá lífeyrissjóði og í 2. mgr. 12. gr. segir að um greiðslur frá þriðja manni fari eftir ákvæðum 4. mgr. 5. gr. Reisir áfrýjandi kröfu sína á því að orðalag 12. gr. og 13. gr. um bætur fyrir missi framfæranda og vísun í þeim til 4. mgr. 5. gr. taki af öll tvímæli um það að umræddir liðir skuli koma til frádráttar, hvort sem um er að ræða uppgjör bóta vegna örorku eða missis framfæranda. Bótafjárhæð til maka samkvæmt 13. gr. sé leidd af þeirri fjárhæð, sem framfærandi hefði átt rétt á fyrir 100% örorku, og skuli nema 30% bótanna eftir lækkun vegna áðurnefndra frádráttarliða. Vísar áfrýjandi loks til dóms Hæstaréttar 26. september 2002 í máli nr. 127/2002 sem fordæmis, sem hljóti að verða fylgt við úrlausn málsins. Stefnda mótmælir því að áðurnefndir tveir liðir komi til frádráttar bótum til sín úr hendi áfrýjanda fyrir missi framfæranda. Þótt eiginmaður hennar hefði átt rétt á þessu fé miðað við að hann hefði hlotið 100% örorku eigi hún sjálf ekki þann rétt þar eð hann hafi látist í slysinu. Það sé með öllu órökrétt að bótaliðir, sem hún fái ekki greidda, komi engu að síður til frádráttar kröfunni. Áfrýjandi krefjist hins vegar ekki að makabætur frá Tryggingastofnun ríkisins og makalífeyrir frá lífeyrissjóði, sem hún hafi þó sannanlega fengið, komi til frádráttar. Hún mótmælir því ennfremur að líta beri til dóms Hæstaréttar í máli nr. 127/2002 sem fordæmis, enda hafi ummæli í dóminum, sem áfrýjandi vísi sérstaklega til, ekki tengst því álitaefni, sem var til úrlausnar í málinu. Þá telur hún frádrátt, sem áfrýjandi krefst, ekki standast gagnvart vernd þess eignarréttar, sem felist í aflahæfi samkvæmt 72. gr. stjórnarskrárinnar, enda yrði þá ekki um fullar bætur að ræða. Slíkt uppgjör bóta væri einnig andstætt 65. gr. stjórnarskrár, enda væri þá raskað jafnræði við uppgjör bóta eftir því hvort í hlut ætti stefnda vegna missis framfæranda eða eiginmaður hennar hefði hann lifað slysið af en hlotið örorku. III. Eftir gildistöku skaðabótalaga árið 1993 hefur efni þeirra þrívegis verið breytt og þá einkum með lögum nr. 37/1999. Voru þá gerðar verulegar breytingar á lögunum, þar á meðal á 5. – 9. gr. þeirra um bætur fyrir varanlega örorku. Samkvæmt 4. mgr. 5. gr. skulu nú greiðslur, sem tjónþoli fær frá þriðja manni, í fleiri tilvikum en áður koma til frádráttar skaðabótum frá þeim, sem ber skaðabótaábyrgð á líkamstjóni. Þrátt fyrir þetta var ákvæðum 12. gr. og 13. gr. um bætur fyrir missi framfæranda ekki breytt utan þess að felld var niður 2. mgr. 13. gr. um lækkun bóta við hækkandi aldur tjónþola. Vísun 2. mgr. 12. gr. til ákvæðis 4. mgr. 5. gr. stendur því óbreytt. Með dómi Hæstaréttar í máli nr. 127/2002 var skorið úr ágreiningi um uppgjör bóta fyrir missi framfæranda vegna banaslyss, sem varð eftir gildistöku laga nr. 37/1999. Verður ekki hjá því komist að fallast á með áfrýjanda að dómurinn sé skýrt fordæmi um að þær greiðslur úr almannatryggingum og 40% örorkulífeyris, sem áður hefur verið getið um, skuli koma til frádráttar við uppgjör bóta fyrir missi framfæranda. Verður samkvæmt því fallist á sýknukröfu áfrýjanda og fær tilvísun stefndu til 72. gr. og 65. gr. stjórnarskrárinnar ekki breytt þeirri niðurstöðu. Er þá litið til þess að með gildistöku skaðabótalaga var verulega breytt reglum um bætur fyrir missi framfæranda, svo sem ítarlega var skýrt í athugasemdum, sem fylgdu frumvarpi til laganna. Samkvæmt því voru ákvæði um dánarbætur í aðalatriðum staðlaðar og um leið einfaldaðar að mun í samanburði við eldri reglur. Þáttur í stöðlun bótanna var að þær skyldu ekki nema lægri fjárhæð en 3.000.000 krónum og jafnframt litið framhjá því hvort tjónþoli í einstökum tilvikum væri sjálfur fær um að afla vinnutekna, hvort hann gerði það í raun og hve háður hann hafi annars verið framfærslu af hálfu hins látna. Hefur áður verið hafnað í nokkrum dómum Hæstaréttar að með setningu skaðabótalaga hafi verið brotið í bága við vernd aflahæfis manna samkvæmt stjórnarskrá á þeim grundvelli að lögin tryggi ekki fullar bætur, sbr. til dæmis dóm réttarins í máli nr. 311/1997 í dómasafni 1998, bls. 1976. Stefnda hefur ekki gagnáfrýjað héraðsdómi og kemur því ákvæði hans um upphaf dráttarvaxta ekki til endurskoðunar. Með greinargerð sinni í héraði krafðist áfrýjandi sýknu af kröfu stefndu, en breytti síðan kröfugerð sinni við aðalmeðferð málsins í það horf, sem rakið var í I. kafla að framan. Að því virtu verður ákvæði héraðsdóms um málskostnað staðfest. Rétt er að aðilarnir beri hvor sinn kostnað af málinu fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Áfrýjandi, Kerfóðrun ehf., er sýkn af kröfu stefndu, Ástu Kristínar Siggadóttur. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað skal vera óraskað. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 15. maí 2003. I. Mál þetta, sem dómtekið var miðvikudaginn 30. apríl sl., er höfðað fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur af Ástu Kristínu Siggadóttur, kt. 250957-5489, Álakvísl 18, Reykjavík, með stefnu birtri 21. febrúar 2002 á hendur Kerfóðrun ehf., kt. 421291-1449, Breiðvangi 32, Hafnarfirði, og Vátryggingafélagi Íslands hf., kt. 690689-2009, Ármúla 3, Reykjavík, til réttargæzlu. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær aðallega, að stefndi verði dæmdur til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 8.940.317, með 4,5% vöxtum samkvæmt 16. gr. laga nr. 50/1993 frá 22. júní 2001 til 3. febrúar 2002, en með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla laga nr. 38/2001 frá þeim degi til greiðsludags. Til vara er þess krafizt, að stefndi verði dæmdur til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 7.052.096, með 4,5% vöxtum samkvæmt 16. gr. laga nr. 50/1993 frá 22. júní 2001 til 3. febrúar 2002, en með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla laga nr. 38/2001 frá þeim degi til greiðsludags. Til þrautavara er þess krafizt, að stefndi verði dæmdur til greiðslu skaðabóta að fjárhæð kr. 4.418.696, með 4,5% vöxtum samkvæmt 16. gr. laga nr. 50/1993 frá 22. júní 2001 til 3. febrúar 2002, en með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla laga nr. 38/2001 frá þeim degi til greiðsludags. Í öllum tilvikum er krafizt málskostnaðar, auk álags, er nemi virðisaukaskatti, að mati dómsins. Endanlegar dómkröfur stefnda eru þær aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda gegn greiðslu á kr. 4.091.408, með 4,5% vöxtum samkvæmt 16. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993 frá 22. júní 2001 til dómsuppsögudags, en með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla laga nr. 38/2001 um vexti og verðbætur frá þeim degi til greiðsludags. Til vara er þess krafizt, að kröfur stefnanda verði lækkaðar mjög verulega. Þá krefst stefndi málskostnaðar úr hendi stefnanda að mati dómsins. Af hálfu réttargæzlustefnda eru engar kröfur gerðar, enda engar kröfur gerðar á hendur honum. II. Málavextir: Málsatvik eru þau, að eiginmaður stefnanda, Vilhjálmur Kristjánsson, kt. 190356-5749, varð fyrir vinnuslysi í Álverinu í Straumsvík þann 22. júní 2001, sem leiddi til dauða hans þann 27. sama mánaðar (í stefnu er hann ranglega sagður hafa látizt 27. júní 2002). Vilhjálmur var þar við vinnu sína sem starfsmaður stefnda, Kerfóðrunar ehf., sem er sjálfstæður verktaki. Tildrög slyssins voru þau, að Vilhjálmur var, ásamt Daníel K. Kristianssyni, að vinna við að fjarlægja millitengingar milli rafskauta í keri í kerskála. Staðið mun hafa verið ranglega að þessu verki með þeim afleiðingum, að skammhlaup varð í rafskautunum og skall rafblossi á mönnunum báðum, þannig að þeir brenndust báðir alvarlega, og lézt Vilhjálmur nokkrum dögum síðar, svo sem fyrr greinir. Stefndi var með starfsemi sína tryggða hjá réttargæzlustefnda. Þann 12. september 2001 greiddi réttargæzlustefndi bætur úr slysatryggingu launþega til stefnanda, kr. 6.079.500, og aftur sams konar bætur þann 22. nóvember sama ár, kr. 214.571, eða samtals kr. 6.294.071. Var síðari greiðslan leiðrétting á hinni fyrri, þar eð láðst hafði að taka tillit til hækkunar vísitölu við útreikninginn. Í upphafi árs 2002 krafði stefnandi vátryggingafélagið um bætur með vísan til 13. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993. Félagið viðurkenndi fulla bótaskyldu, en taldi nauðsynlegt, svo bótauppgjör gæti farið fram, að reiknaðar yrðu út bætur, sem hinn látni hefði fengið, ef hann hefði hlotið 100% örorku og stefnanda yrðu reiknuð 30% af þeirri fjárhæð. Þyrfti þá að líta til greiðslna, sem hinn látni hefði fengið úr lífeyrissjóði sínum og almannatryggingum, hefði hann lifað slysið af en hlotið 100% örorku. Var stefnanda gert að útvega þær upplýsingar. Stefnandi hafnaði þessari kröfu réttargæzlustefnda og taldi þær málinu óviðkomandi. Ágreiningur í máli þessu snýst um útreikning bóta. III. Málsástæður stefnanda: Krafa stefnanda um bætur vegna missis framfæranda er byggð á 13. gr. laga nr. 50/1993 og nemur 30% af ætluðum bótum, sem Vilhjálmur hefði átt rétt á fyrir algera örorku á grundvelli 5. - 8. gr. laganna. Höfuðstóll aðalkröfunnar nemur kr. 8.940.317 og kveður stefnandi hann byggðan á meðaltali tekna Vilhjálms þrjú síðustu almanaksárin fyrir slys hans, leiðrétt samkvæmt launavísitölu, sbr. 1. mgr. 7. gr. laga nr. 50/1993. Þannig sé lögð til grundvallar vísitala janúarmánaðar vegna ársins 2001 og laun þannig framreiknuð með vísitölu júnímánaðar 2001. Þannig reiknað séu árstekjur árið 1998 kr. 2.612.616, árið 1999 kr. 2.911.067 og árið 2000 kr. 3.643.993. Samtals nemi framreiknuð laun Vilhjálms vegna þessara þriggja ára kr. 9.167.676, eða kr. 3.055.892 að meðaltali. Fjárhæð aðalkröfu, án alls frádráttar, er því þannig fundin: Meðaltalslaun þriggja ára lögð til grundvallar, kr. 3.055.892. Við bætist 6% lífeyrissjóðsframlag. Margföldunarstuðull er 9,2: 3.055.892x6%x9,2x100% kr. 29.801.058 Alger örorka þannig reiknuð kr. 29.801.058 30% bætur skv. 1. mgr. 13. gr. f. missi framfæranda kr. 8.940.317 Varakrafa, þar sem tekið er tillit til frádráttar vegna slysatryggingar launþega, er þannig fundin: Meðaltalslaun þriggja ára lögð til grundvallar, kr. 3.055.892. Við bætist 6% lífeyrissjóðsframlag. Margföldunarstuðull er 9,2: 3.055.892x6%x9,2x100 kr. 29.801.058 - Slysatrygging launþega kr. 6.294.071 kr. 23.506.987 30% bætur skv. 1. mgr. 13. gr. f. missi framfæranda kr. 7.052.096 Þrautavarakrafa, þar sem tekið er tillit til frádráttar vegna bóta úr slysatryggingu launþega og bóta úr almannatryggingum og lífeyrissjóði, er þannig fundin: Alger örorka kr. 29.801.058 -Slysatrygging launþega kr. 6.294.071 -Bætur úr almannatr. og lífeyrissjóði kr. 8.778.000 kr. 14.728.987 30% bætur skv. 1. mgr. 13. gr. f. missi framfæranda kr. 4.418.696 Stefnandi kveður réttargæzlustefnda virðast byggja afstöðu sína á því, að heimilt sé, með hliðsjón af 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaganna, að draga frá fjárkröfu stefnanda reiknað eingreiðslu­verðmæti ætlaðs örorkulífeyris og ætlaðs lífeyris úr lífeyrissjóði Vilhjálms til framtíðar litið, ef hann hefði lifað við algera örorku. Stefnandi geti ekki unað við þessa afstöðu, enda eigi hún hvorki við lög né rök að styðjast. Stefnandi kveðst byggja málatilbúnað sinn á því, að réttargæzlustefndi hafi með ólögmætum hætti hafnað greiðslu á bótum fyrir missi framfæranda til maka samkvæmt 13. gr. laga nr. 50/1993, þrátt fyrir að hafa viðurkennt með ótvíræðum hætti, að banaslys Vilhjálms Kristjánssonar, eiginmanns stefnanda, sé að fullu bótaskylt. Á því sé í fyrsta lagi byggt, að ráðagerð réttargæzlustefnda eigi sér enga stoð í 13. gr. laga nr. 50/1993, eða öðrum ákvæðum laganna. Tilvísun 13. gr. til 5. til 8. gr. laganna lúti fyrst og fremst að útreikningsaðferð, sbr. t.d. framsetningu á dómkröfu stefnanda, er niðurstaða um bætur fyrir missi framfæranda sé fundin. Með þeirri vísan sé ekki verið að vísa til ákvæða um frádrátt frá bótum til þeirra, sem lifi alvarleg slys af. Það skortir enda á grundvallarskilyrðið fyrir frádrætti samkvæmt 4. mgr. 5. gr. laganna, en markmið ákvæðisins sé að koma í veg fyrir, að tjón sé tvíbætt, þ.e. tjónþoli sé betur settur fjárhagslega eftir slys, en ef slysið hefði ekki borið að höndum. Forsenda löggjafans fyrir setningu 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaganna hafi verið, að lifandi tjónþoli fengi ekki óskertar skaðabætur samkvæmt skaðabótalögunum og einnig óskertar bætur úr almannatryggingum og úr lífeyrissjóði. Slíkt myndi, að mati löggjafans, leiða til þeirrar niðurstöðu, að tjónþolinn væri hugsanlega búinn að fá greiðslur frá þremur aðilum, sem næmu samtals hærri fárhæð en reiknað tjón hans samkvæmt skaðabóta­lögunum, í stað þess að vera jafnsettur og ef slys hefði ekki átt sér stað. Engu slíku "tvígreiðslusjónarmiði" sé til að dreifa, þegar bætur séu reiknaðar og greiddar á grundvelli 13. gr. skaðabótalaganna. Eftirlifandi maki fái ekki greiddar bætur úr almannatryggingum og frá lífeyrissjóði, sem nemi bótum fyrir algera örorku hins látna. Slíkar bótagreiðslur komi einvörðungu til álita til þeirra tjónþola, sem lifi slys af, en búi við algera örorku. Við útreikning bóta til eftirlifandi maka sé engin hætta á tvígreiðslu. Afleiðing þess, að eingreiðsluverðmæti ætlaðra bóta frá almannatryggingum og lífeyrissjóði sé dregið frá, leiði einvörðungu til þess, að bætur til eftirlifandi maka skerðist þannig, að þær nemi ekki 30% af 100% bótum, í andstöðu við 13. gr. Bótaréttur stefnanda myndi skerðast, án þess að nokkuð kæmi í staðinn frá þriðja aðila. Jafnframt sé raunhæf hætta á því, að stefnandi, sem eftirlifandi maki, ætti ekki rétt á neinum bótum úr hendi tjónvalds, ef hugleiðingar réttargæzlustefnda ættu við rök að styðjast. Fjárhæðir reiknaðs eingreiðsluverðmætis geti hæglega numið hærri fjárhæð en bætur fyrir algera örorku samkvæmt skaðabótalögunum. Í því tilfelli fengi eftirlifandi maki engar bætur, þrátt fyrir ráðagerð laganna um að bæta honum tjón vegna missis framfæranda. Sýni slík niðurstaða í hnotskurn, hve órökrétt og röng afstaða réttargæzlustefnda sé. Í annan stað styðji stefnandi mál sitt þeim rökum, að frádráttur þessi eigi sér ekki stoð í nefndri 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaganna, en þar sé beinlínis um það fjallað, að frá skaðabótakröfu vegna líkamstjóns dragist greiðslur frá almannatryggingum og lífeyrissjóði. Þar sé hvergi vikið að frádrætti vegna bóta fyrir missi framfæranda. Þá sé, að mati stefnanda, afstaða réttargæzlustefnda í andstöðu við ákvæði 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993. Orðskýring ákvæðisins bjóði ekki upp á þá túlkun, sem réttargæzlustefndi haldi fram. Ákvæðið feli í sér undantekningu frá þeirri almennu reglu skaðabótaréttar, að tjónþoli eigi rétt á fullum bótum, og beri því að skýra það þröngri lögskýringu. Hefði það verið vilji löggjafans að draga reiknað eingreiðsluverðmæti örorkulífeyris sam­kvæmt almannatryggingalögum að fullu frá skaðabótakröfu vegna líkamstjóns, hefði það verið tekið skýrt fram. Í sama lagaákvæði sé kveðið á um, að draga beri frá skaðabótakröfu ákveðið hlutfall af reiknuðu eingreiðsluverðmæti örorkulífeyris frá lífeyrissjóði. Hvergi sé hins vegar vikið að reiknuðu eingreiðsluverðmæti bóta úr almannatryggingum. Afstaða réttargæzlu­stefnda eigi sér því ekki lagastoð. Jafnvel þótt svo yrði litið á, að frádráttur eingreiðsluverðmætis örorkulífeyris frá almanna­tryggingum samrýmdist 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga, og að hann eigi að koma til, þegar reiknaðar séu bætur til eftirlifandi maka samkvæmt 13. gr. skaðabótalaganna, sé á því byggt af hálfu stefnanda, að frádrátturinn sé ólögmætur. Á því sé byggt, að regla 4. mgr. 5. gr. sé í andstöðu við meginreglu skaðabótaréttar um ákvörðun bótafjárhæðar. Í máli þessu sé ekki um það deilt, að stefndi beri skaðabótaábyrgð á slysi Vilhjálms Kristjánssonar og því öll skilyrði til staðar til greiðslu skaðabóta, sbr. 1. gr. laga nr. 50/1993. Stefnandi eigi þannig lögvarinn rétt til að fá bætt það fjártjón, sem hún varð fyrir. Bæturnar eigi að gera hana jafnsetta fjárhagslega, og ef slysið hefði ekki orðið. Ótvírætt sé, að verði ætlaðar greiðslur, sem Vilhjálmur hefði fengið við algera örorku, dregnar frá, náist ekki nefnt markmið skaðabótalaganna, þar sem stefnandi muni ekki fá þær greiðslur, sem réttargæzlustefndi krefjist, að verði reiknaðar út og dregnar frá réttmætum bótum til stefnanda. Að auki myndi stefndi njóta í raun í tvígang reiknaðs eingreiðsluhagræðis til lækkunar á bótakröfu stefnanda. Við útreikning varanlegra skaðabóta Vilhjálms miðað við algera örorku, sem liggi til grundvallar greiðslu bóta fyrir missi framfæranda samkvæmt 13. gr., hafi verið tekið tillit til eingreiðsluhagræðis. Margfeldisstuðull 1. mgr. 6. gr. skaðabótalaga taki mið af eingreiðslu og feli í sér lækkun um þriðjung frá því, sem ella væri. Með því að leggja síðan til grundvallar frádrátt eingreiðsluverðmætis lífeyrisgreiðslna frá Tryggingastofnun og úr lífeyrissjóði sé fundin fjárhæð, sem eigi sér litla stoð í veruleikanum, enda lífeyrir nefndra aðila ekki greiddur í einu lagi, heldur yfir langt árabil. Slík rök ættu þó tæpast að koma til skoðunar við úrlausn um fjárkröfu stefnanda, enda óumdeilt, að stefnandi muni ekki fá bætur fyrir varanlega örorku Vilhjálms Kristjánssonar greiddar úr almannatryggingum og frá lífeyrissjóði. Stefnandi vísar til reglna skaðabótaréttar um ábyrgð vinnuveitanda á vanbúnaði á vinnustað, sem og ófullnægjandi eftirliti. Enn fremur til laga nr. 46/1980 um aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum. Fjárkrafa stefnanda grundvallist á skaðabótalögum nr. 50/1993 ásamt síðari breytingum, einkum 13., sbr. 5. - 7. gr. Þá byggist málatilbúnaður stefnanda á því, að hugleiðingar réttargæzlustefnda fyrir hönd stefnda á varanlegum örorkubótum látins maka stefnanda eigi sér ekki lagastoð. Frádrátturinn fái ekki staðizt almennar lögskýringarreglur. Enn fremur séu nefndar hugleiðingar andstæðar grundvallar­sjónarmiðum og meginreglum skaðabótaréttar um ákvörðun bótafjárhæðar. Krafa um málskostnað styðjist við 130. gr. laga nr. 91/1991. Krafa um virðisaukaskatt á málflutningsþóknun styðjist við lög nr. 50/1988, en stefnandi sé ekki virðisaukaskattsskyld og beri því nauðsyn til að fá dóm fyrir skatti þessum úr hendi stefnda. Aðilar hafi samið um það að leggja mál þetta fyrir Héraðsdóm Reykjavíkur, sbr. 3. mgr. 42. gr. laga nr. 91/1991. Málsástæður stefnda: Stefndi vísar til þess, að þegar skaðabótalög tóku upphaf­lega gildi þann 1. júlí 1993 hafi hluti 4. mgr. 5. gr. þeirra verið svohljóðandi: "Greiðslur, sem tjónþoli fær frá þriðja manni vegna líkamstjóns, svo sem almannatryggingum, lífeyrissjóði eða vátryggingafélagi, dragast ekki frá skaðabóta­kröfu. Greiðslur frá samnings- eða lögbundinni atvinnu­slysa­tryggingu launþega skulu þó dregnar frá skaðabótakröfu hans á hendur vinnuveitanda þeim sem slysa­trygginguna keypti." Fyrir utan bætur samkvæmt bótaákvæðum umferðarlaga, hafi þetta verið einu greiðslurnar, sem dregnar voru frá bótum vegna örorkutjóns. Með breytingu á skaðabótalögum með lögum nr. 37/1999 hafi orðið verulegar breytingar á 4. mgr. 5. gr. laganna og hljóði hún nú svo: "Frá skaðabótakröfu vegna líkamstjóns dragast greiðslur sem tjónþoli fær frá almanna­tryggingum, bætur frá slysatryggingu ökumanns eftir umferðarlögum og bætur frá sams konar slysatryggingu manns er slasast sem farþegi í eigin ökutæki. Greiðslur frá samnings- eða lögbundinni atvinnuslysatryggingu launþega dragast frá skaðabótakröfu hans á hendur vinnuveitanda þeim sem slysatrygginguna keypti. Jafnframt skal draga frá skaðabótakröfu 40% af reiknuðu eingreiðsluverðmæti örorkulífeyris frá lífeyrissjóði og skal við útreikninginn miðað við 4,5% ársafvöxtun. Aðrar greiðslur sem tjónþoli fær frá þriðja manni vegna líkamstjóns, svo sem lífeyrissjóði eða vátryggingafélagi, dragast ekki frá skaðabótakröfu." Þrátt fyrir þessa veigamiklu breytingu á 4. mgr. 5. gr., hafi 13. gr. skaðabótalaga verið látin óbreytt og hljóði hún því nú eins og fyrr: "Bætur fyrir missi framfæranda til maka eða sambúðarmaka skulu vera 30% af bótum þeim sem ætla má að hinn látni mundi hafa átt rétt á fyrir algera (100%) örorku, sbr. 5.-8. gr. Bætur skulu þó nema ekki minni fjárhæð en 3.000.000 kr. nema sérstaklega standi á." Stefndi telji, að samkvæmt þessu eigi að reikna út þá bótafjárhæð, sem hinn látni hefði fengið við 100% örorku samkvæmt 5. gr. skaðabótalaga, að teknu tilliti til 4. mgr. greinarinnar, og stefnandi eigi síðan að fá 30% þeirrar fjárhæðar í bætur vegna missis framfæranda, en stefndi deili ekki um það, að Vilhjálmur heitinn hafi, í skilningi 12. og 13. gr. skaðabótalaga, talizt hafa verið framfærandi stefnanda. Í athugasemdum með 13. gr. hins upphaflega frumvarps til skaðabótalaga sé sérstak­lega vitnað til ummæla með 12. gr. frumvarpsins, þegar fjallað sé um bætur frá þriðja manni, með þessum orðum: "Um greiðslur, sem tjónþoli fær frá þriðja manni, sjá athugasemdir við 12. gr." Hinar tilvitnuðu athugasemdir við 12. gr. hafi verið svohljóðandi: "Tilteknar greiðslur þriðja manns ber þó að draga frá skaðabótakröfu, sbr. 2.-4. málsl. 4. mgr. 5. gr. Um frádrátt greiðslna þriðja manns vísast að öðru leyti til athugasemda með 5. gr. og kafla 4.8. í almennum athugasemdum við frumvarpið." [2.-4. málsliður 4. mgr. 5, gr. hafi verið svohljóðandi: Greiðslur frá samnings- eða lögbundinni atvinnuslysatryggingu launþega skulu þó dregnar frá skaðabótakröfu hans á hendur vinnuveitanda þeim sem slysatrygginguna keypti. Bætur frá slysatryggingu ökumanns eftir umferðarlögum skal einnig draga frá skaðabótakröfu. Sama gildir um bætur frá sams konar slysatryggingu manns er slasast sem farþegi í eigin ökutæki.] Samkvæmt þessu sé ljóst, að frá upphaflegri setningu skaðabótalaga, hafi átt að draga frá bótum vegna missis maka bætur vegna greiðslu úr samnings- eða lögbundinni atvinnuslysatryggingu launþega. Eftir breytingu með lögum nr. 37/1999 eigi einnig, samkvæmt berum orðum í 13. gr., sbr. 4. mgr. 5, gr. skaðabótalaga, að draga frá í því tilviki, sem hér um ræði: "greiðslur sem tjónþoli fær frá almannatryggingum og greiðslur frá samnings- eða lögbundinni atvinnuslysatryggingu launþega dragast frá skaðabótakröfu hans á hendur vinnuveitanda þeim sem slysatrygginguna keypti. Jafnframt skal draga frá skaðabótakröfu 40% af reiknuðu eingreiðsluverðmæti örorkulífeyris frá lífeyrissjóði og skal víð útreikninginn miðað við 4,5% ársafvöxtun." Stefndi telji, að stefnandi eigi síðan rétt á 30% af höfuðstól bóta þannig reiknuðum. Aðalkrafa stefnda: Í greinargerð sinni krafðist stefndi aðallega sýknu af kröfum stefnanda. Við aðalmeðferð breytti hann kröfugerð sinni, svo sem hún er endanlega fram sett. Var upphaflega við það miðað að greiðsla dánarbóta úr slysatryggingu launþega, að fjárhæð kr. 6.294.071, þýddi, að stefnandi hefði fengið þær bætur fyrir missi framfæranda, sem hún ætti rétt á úr hendi stefnda. Stefndi telur hins vegar, að rétt útreiknaðar bætur til stefnanda séu eftirfarandi: Heildarörorkubætur til hins látna miðað við 100% örorku kr. 29.801.058 Frádregnar reiknaðar bætur úr slysatryggingu launþega við 100% örorku kr. 15.562.024 Frádregnar reiknaðar bætur frá Tryggingast. kr. 2.000.000 Frádregnar reiknaðar bætur frá lífeyrissjóði kr. 6.778.000 Samtals frádráttur kr. 24.340.024 kr. 5.461.034 30% af kr. 5.461.034 = 1.638.310. Í 2. málslið 1. mgr. 13. gr. skaðabóta laga segi, að bætur skuli þó ekki nema minni fjárhæð en kr. 3.000.000, nema sérstaklega standi á. Þessi fjárhæð hafi verið miðuð við 1. júlí 1993, en samsvarandi fjárhæð nú sé kr. 4.091.408. Í ljósi orðalags 13. gr. telji stefndi sér skylt að greiða þá fjárhæð, sem hefði staðið stefnanda til boða, ef gengið hefði verið til uppgjörs. Komi þessi fjárhæð í stað hinnar reiknuðu. Lögmaður stefnda lýsti því yfir við aðalmeðferð, að ekki sé krafizt frádráttar í aðalkröfu vegna greiðslu úr slysatryggingu launþega, að fjárhæð kr. 6.294.071 í aðalkröfu stefnda. Hins vegar komi sú fjárhæð til frádráttar í varakröfu hans. Varakrafa stefnda: Þessi krafa stefnda sé við það miðuð, að héraðsdómur komist að þeirri niðurstöðu, að ekki eigi að draga frá kröfu stefnanda þær greiðslur þriðja manns, sem tilgreindar séu í 1. og 3. málslið 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga. Standi þá eftir að draga eigi frá greiðslur á dómskjölum 14 og 15, sbr. 2. málslið 4. mgr. 5. gr. Meginmálsástæður stefnanda sýnist vera þær, að tilvísun í 13. gr. skaðabótalaga til 5. gr. geti ekki þýtt það, sem hún geri samkvæmt orðanna hljóðan. Líti stefnandi hér fram hjá skýrum athugasemdum með hinu upphaflega frumvarpi til skaðabótalaga, að því er varði bætur frá þriðja manni, sem þá hafi verið greiðslur úr samnings­bundinni atvinnuslysatryggingu launþega. Viðurkenna verði, að við setningu laga nr. 37/1999 hafi 13. gr. skaðabótalaga ekki verið breytt, þrátt fyrir breytingu á 5. gr., og njóti engra skýringa um það atriði í lögskýringargögnum. Að því er varði ummæli í stefnu um, að regla 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga sé í andstöðu við meginreglu skaðabótaréttar um ákvörðun bótafjárhæðar, verði að gæta að því, að bætur samkvæmt 13. gr. séu staðlaðar. Það þýði, að á tjónþola sé ekki lögð skylda til þess að sýna fram á, í hverju tjón hans sé nákvæmlega fólgið, heldur fái allir tjónþolar bætur, án þess að þess sé krafizt, að þeir sýni fram á, að tjón þeirra, einstaklingsákveðið, nemi fjárhæð bóta. Í öðrum tilvikum hafi Hæstiréttur talið slíka stöðlun bóta heimila, enda byggist hún á málefnalegum sjónarmiðum, þar á meðal að jafnræðis sé gætt. Verði ekki séð, að öðru gegni um þá stöðlun, sem í 13. gr. felist. Vextir og upphaf dráttarvaxta. Í stefnu sé vaxta krafizt samkvæmt 16. gr. skaðabóta­laga fram til 3. febrúar 2002, þ.e. mánuði eftir kröfubréf á dómskjali nr. 7, en dráttarvaxta frá þeim tíma. Stefndi krefjist þess, að dráttarvextir verði ekki lagðir á fyrr en frá uppsögudegi endanlegs dóms í málinu, enda liggi ekki enn fyrir nauðsynlegar upplýsingar af hendi stefnanda, svo krafa hennar verði réttilega reiknuð. Málskostnaður Krafa stefndu um málskostnað sé reist á 1. og 3. mgr. 129. gr. og 1. mgr. 130. gr., báðar greinar í l. nr. 91/1991. IV. Forsendur og niðurstaða: Heimild til heimtu skaðabóta vegna missis framfæranda er að finna í 12. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993 með áorðnum breytingum. Segir þar í 2. málslið 1. gr., að sá, sem skaðabótaábyrgð beri á dauða annars manns, skuli greiða þeim, sem misst hafi framfæranda, bætur fyrir tjón það, sem ætla megi, að af því leiði fyrir hann. Í 13. gr. sömu laga er síðan að finna reglur, sem beita skal til þess að finna tjón tjónþola. Tjónþoli samkvæmt skaðabótalögunum er í þessu tilviki hinn eftirlifandi maki. Verður það bæði lesið út úr lögunum sjálfum, auk þess sem það er sérstaklega tekið fram í greinargerð með frumvarpi til laganna. Í 13. gr. laganna segir m.a., að bætur fyrir missi framfæranda til maka skuli vera 30% af bótum þeim, sem ætla megi, að hinn látni myndi hafa átt rétt á fyrir algera, 100% örorku, sbr. 5-8. gr. Í 4. mgr. 5. gr. er að finna reglur, sem beita skal, þegar bætur vegna líkamstjóns eru reiknaðar út. Frádráttarreglur frá útreiknuðu heildartjóni, sem þar er beitt, lúta að útreikningi vegna bóta til hins slasaða og er ætlað að koma í veg fyrir að tjón hans verði eð einhverju leyti eða öllu tvíbætt. Þær reglur leiða hins vegar ekki til skerðingar bóta til hins slasaða, þar sem eðli málsins samkvæmt koma bætur í stað frádráttarins, svo heildartjón hans verður alltaf hið sama. Verði þeim frádráttarreglum hins vegar beitt, þegar um bætur vegna missi framfæranda er að ræða, svo sem stefndi heldur fram, að beri að gera í máli þessu, þannig að frá útreiknuðu heildartjóni hins látna, verði dregnar bætur, sem hann hefði fengið við 100% örorku, en sem eftirlifandi maki fær ekki greiddar, er ljóst, að tjónþoli, þ.e. stefnandi, fær tjón sitt ekki bætt nema að hluta. Er slík niðurstaða í andstöðu við 2. málslið 1. mgr. 12. gr. skaðabótalaga, sem og reglur 13. gr. og megintilgang skaðabótalaga, sem er sá, að tjónþoli fái tjón sitt bætt. Samkvæmt 13. gr. laganna ber stefnanda 30% af bótum þeim, sem ætla má, að hinn látni hefði fengið við 100% örorku, svo sem fyrr er rakið. Aðilar eru sammála um, að útreiknað heildartjón hans hefði numið kr. 29.801.058. Frá þeirri fjárhæð ber hins vegar að draga kr. 6.294.071, sbr. 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga, en þessa fjárhæð hefur tjónþoli, stefnandi, þegar fengið greidda úr slysatryggingu hins látna, en með hliðsjón af aðalkröfu stefnda, er ljóst, að aðilar eru sammála um, að draga beri frádráttarskyldar bótagreiðslur frá útreiknuðu heildartjóni hins slasaða, áður en hlutfallstala eftirlifandi maka er reiknuð. Er sú aðferð einnig í samræmi við hugleiðingar í dómi Hæstaréttar í málinu nr. 127/2002 frá 26. september 2002. Ber stefnda því að greiða stefnanda 30% af mismuninum, kr. 23.506.987, eða kr. 7.052.096, eins og varakrafa stefnanda byggir á. Eftir atvikum dæmast vextir af þeirri fjárhæð samkvæmt 16. gr. skaðabótalaga til dómsuppsögudags, en dráttarvextir frá þeim degi til greiðsludags. Þá ber stefnda að greiða stefnanda málskostnað, sem þykir eftir atvikum hæfilega ákveðinn kr. 900.000. Sigríður Ólafsdóttir héraðsdómari kvað upp dóminn. D Ó M S O R Ð : Stefndi, Kerfóðrun ehf., greiði stefnanda, Ástu Kristínu Siggadóttur, kr. 7.052.096, með 4,5% vöxtum samkvæmt 16. gr. laga nr. 50/1993 frá 22. júní 2001 til 15. maí 2003, en með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla laga nr. 38/2001 frá þeim degi til greiðsludags og kr. 900.000 í málskostnað.

Mál nr. 737/2016

Kærumál Nálgunarbann

Staðfest var ákvörðun lögreglustjóra um að X skyldi sæta nálgunarbanni á grundvelli laga nr. 85/2011 um nálgunarbann og brottvísun af heimili.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæmahæstaréttardómararnir Helgi I. Jónsson, Benedikt Bogason og Karl Axelsson.Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar meðkæru 28. október 2016, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 31. samamánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 26. október 2016, þar semstaðfest var ákvörðun sóknaraðila 17. október sama ár um að varnaraðili sættinánar tilgreindu nálgunarbanni. Kæruheimild er í 3. mgr. 15. gr. laga nr.85/2011 um nálgunarbann og brottvísun af heimili. Varnaraðili krefst þessaðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara að hannverði staðfestur. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar,en þó þannig að nálgunarbannið gildi í 6 mánuði.Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðarverður krafa sóknaraðila tekin til greina á þann hátt sem í dómsorði greinir.Þóknun verjanda varnaraðila fyrir Hæstarétti,sem ákveðin verður að meðtöldum virðisaukaskatti eins og í dómsorði segir,greiðist úr ríkissjóði samkvæmt 3. mgr. 38. gr. laga nr. 88/2008 um meðferðsakamála, sbr. 14. gr. laga nr. 85/2011. Dómsorð:Hinn kærði úrskurður er staðfestur með þeirribreytingu að varnaraðili, X, sæti nálgunarbanni í 6 mánuði frá 17. október 2016að telja.Þóknun verjanda varnaraðila fyrir Hæstarétti,Stefáns Karls Kristjánssonar hæstaréttarlögmanns, 186.000 krónur, greiðist úrríkissjóði. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 26.október 2016.Embættilögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu hefur krafist þess að staðfest veriðákvörðun hans þess efnis að X (varnaraðili) skuli sæta nálgunarbanni í sexmánuði þannig að lagt er bann við því að hann komi á eða í námunda við heimilibarnsmóður sinnar A (brotaþoli), að [...] í [...] á svæði sem afmarkast við 50metra radíus umhverfis heimilið. Jafnframt er lagt bann við því að varnaraðiliveiti henni eftirför, nálgist hana á almannafæri eða setji sig í samband viðhana með öðrum hætti. Ákvörðunin var tekin með heimil í a og b lið 4. gr. laga85/2011 um nálgunarbann og brottvísun af heimili skv. frumkvæðilögreglustjórans, sbr. 3. mgr. 3. gr. sömu laga. Lögreglavísar til þess að varnaraðili liggi nú undir sterkum grun um að hafa að kvöldi16. október sl. veist að brotaþola á heimili hennar. Mun hann hafi komið áheimili brotaþola, sem ekki hafi verið sátt við það, og hafi komið til orðasksþeirra á milli sem hafi endað með því að varnaraðili hafi veist að brotaþola,skellt henni á gólf, togaði í hönd hennar svo að hún hafi fengið roða áhöndina, tekið af henni símann og gripið fyrir munn hennar. Þegar lögregla hafikomið á vettvang hafi varnaraðili verið ölvaður og í annarlegu ástandi. Ískýrslu lögreglu hafi komið fram að börn þeirra 3 og 4 ára hafi horft upp áofbeldið en þau búi á heimilinu. Þá hafi einnig komið fram að brotaþoli óttistkærða.Þásé varnaraðili grunaður um refsiverða háttsemi gagnvart brotaþola 6. októbersl. í Máli nr. 007-2016-[...] með því að hafa slegið hana hnefahögg í andlitiðá heimili hennar með þeim afleiðingum að hún fékk glóðarauga.Lögreglahafi áður haft afskipti af varnaraðila vegna heimilisofbeldis, í máli007-2015-[...] frá 30. janúar 2015.Hann hafi lokið afplánun fangelsisrefsingar þann 13. júlí 2016 vegna auðgunar, fíkniefnaog umferðarlagabrota. Þá sæti hann ákærumeðferðar vegna alvarlegrarlíkamsárásar.Varnaraðilahafi verið birt ákvörðun lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu um nálgunarbannþann 17. október sl. kl. 14.55. Innan við klukkustund síðar eða kl. 15.27 þannsama dag barst lögreglu tilkynning þess efnis að hann væri kominn að íbúðbrotaþola og væri að berja á dyr hennar og reyna að komastinn. Hafi hann verið handtekinn þar skömmu síðar. Þá sé hann undir sterkum grunum að hafa brotið aftur gegn nálgunarbanninu með því að hafa sent henni fjöldaskilaboða frá kl. 19.21 þann 17. október sl. til kl. 4.40 þann 18. október. Íljósi ofangreinds telji lögreglustjóri að skilyrði 4. gr. laga nr. 85/2011 séuuppfyllt þegar litið sé til fyrri sögu varnaraðila þá sé talin hætta á að hann muni halda háttsemi sinni áfram séhann látinn afskiptalaus. Það sé mat lögreglustjóra að skilyrði 4. gr. laga nr.85/2001 séu uppfyllt enda liggi fyrir rökstuddur grunur um að hann hafi brotiðgegn brotaþola og að hætta sé á því að hann haldi áfram að raska friði hennar ískilning 4. gr. laga nr. 85/20011 um nálgunarbann og brottvísun afheimili. Sé ekki talið sennilegt aðfriðhelgi hennar verði vernduð með öðrum og vægari hætti eins og sakir standa.Niðurstaða: Lögðhafa verið fyrir dóminn afrit rannsóknargagna lögreglu, sem eru tilefniákvörðunar lögreglustjóra frá 17. þ.m. um að varnaraðili skuli sætanálgunarbanni en efni þeirra er rakið hér að framan. Þá liggja fyrir gögn, m.a.skýrsla um smáskilaboð sem varnaraðili sendi brotaþola eftir að nálgunarbanniðtók gildi. Í skýrslu lögreglu frá 16. þ.m. kemur m.a. fram að brotaþoli hafigreint lögreglu frá því að hún vildi varnaraðila út úr lífi sínu. Hún kvað hannvera í neyslu og væri hún hrædd við hann í því ástandi. Hún sæi hjá honumgeðveikiseinkenni líkt og hjá bróður hans. Hún væri að velta fyrir sér að farafram á nálgunarbann. Eins og rakið hefur verið tók lögreglustjóri að eiginfrumkvæði málið til meðferðar með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 85/2011.Meðhliðsjón af þeim gögnum tekur dómurinnundir það mat lögreglustjóra að ekki þyki sennilegt að friðhelgi brotaþolaverði verndað með öðrum hætti en að varnaraðili sæti nálgunarbanni. Þykja þvíuppfyllt skilyrði a og b liða 4. gr.laga nr. 85/2011 til þess að staðfesta ákvörðun lögreglustjóra, eins og nánargreinir í úrskurðarorði, þó þannig að nálgunarbannið gildi í þrjá mánuði.Þóknunskipaðs verjanda varnaraðila, Stefáns Karls Kristjánssonar hrl., sem ákveðst200.000 krónur, greiðist úr ríkissjóði. Einnig greiðist úr ríkissjóði þóknunskipaðs réttargæslumanns brotaþola, Snorra Sturlusonar hdl., 200.000 krónur.Við ákvörðun þóknunar lögmanna er tekið tillit til virðisaukaskatts. KolbrúnSævarsdóttir héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan.Ú R S K U R Ð A R O R ÐStaðfest er nálgunarbann er lögreglustjórinn áhöfuðborgarsvæðinu lagði á X kt. [...], þó þannig að lagt er bann við því aðhann komi á eða í námunda við heimili barnsmóður sinnar A, kt. [...] að [...] í[...] á svæði sem afmarkast við 50 metra radíus umhverfis heimilið, í þrjámánuði frá 17. október 2016 að telja. Jafnframt er lagt bann við því að X veitiA eftirför, nálgist hana á almannafæri eða setji sig í samband við hana meðöðrum hætti.Þóknun skipaðs verjanda varnaraðila, StefánsKarls Kristjánssonar hrl., sem ákveðst 200.000 krónur, greiðist úr ríkissjóði.Einnig greiðist úr ríkissjóði þóknun skipaðs réttargæslumanns brotaþola, SnorraSturlusonar hdl., 200.000 krónur.

Mál nr. 691/2015

Veðleyfi Sjálfskuldarábyrgð Ógilding samnings

Deilt var um gildi sjálfskuldarábyrgðar S og veðsetninga sem S og B höfðu veitt í fasteign sinni í tengslum við lán sem dóttir þeirra og tengdasonur höfðu tekið hjá tveimur fjármálafyrirtækjum. Talið var að L hf. yrði að bera hallann af því að fjármálafyrirtækin, sem L hf. leiddi rétt sinn frá, hefðu ekki sinnt fortakslausri skyldu sinni samkvæmt 3. gr. samkomulags um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga frá 1. nóvember 2001, sem þau höfðu verið aðilar að, til að meta greiðslugetu dóttur og tengdasonar S og B við veitingu fjögurra nánar tilgreinda lána. Samkvæmt þessu og með vísan til 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga var fallist á með S og B að ósanngjarnt væri af hálfu L hf. að bera fyrir sig og byggja rétt sinn á veðleyfi sem þau hefðu veitt í fasteign sinni fyrir þremur lánum og sjálfskuldarábyrgð S á einu láni. Voru umræddar veðsetningar því felldar úr gildi auk þess sem ábyrgð S á skuldabréfinu var ógilt.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson,Greta Baldursdóttir og Helgi I. Jónsson.Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 12. október 2015.Hann krefst sýknu af kröfum stefndu og málskostnaðar í héraði og fyrirHæstarétti.Stefndu krefjast staðfestingarhéraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti.Með hinum áfrýjaða dómi voru teknartil greina kröfur stefndu um að felld yrðu úr gildi veðréttindi sem þau veittuí fasteign sinni að Glæsivöllum 13 í Grindavík fyrir þremur lánum sem dóttirþeirra og tengdasonur tóku á tímabilinu mars 2003 til maí 2004 auk þess sem tekinvar til greina krafa stefnda Sverris um að ógilt yrði sjálfskuldarábyrgð hans áláni sem dóttir hans tók í mars 2006. Í málinu liggur fyrir að tvöfjármálafyrirtæki, sem áfrýjandi leiðir rétt sinn frá, sinntu ekki fortakslausriskyldu sinni samkvæmt 3. grein samkomulags um notkun ábyrgða á skuldumeinstaklinga frá 1. nóvember 2001, sem þau voru aðilar að, til að metagreiðslugetu lántakenda við veitingu fyrrnefndra fjögurra lána. Áfrýjandireisir málatilbúnað sinn á því að niðurstaða slíks greiðslumats hefði í engutilviki verið forsenda þess að stefndu gengjust í ábyrgð fyrir dóttur sína ogtengdason. Því til stuðnings tefldi hann í héraði meðal annars fram þeirrimálsástæðu að stefndu hafi verið kunnugt um bága fjárhagsstöðu lántakendannaenda hafi umrædd lán verið tekin til að greiða upp eldri skuldir og vanskil. FyrirHæstarétti byggir áfrýjandi á hinn bóginn á því að ekki geti komið til þess aðógilda veðsetningu og ábyrgð vegna lánanna að því marki sem andvirði þeirrahafi farið til greiðslu á eldri skuldbindingum sem stefndu voru í ábyrgð fyrir.Þar sem þessi málsástæða var ekki höfð uppi með þessum hætti undir rekstrimálsins í héraði fær hún ekki komist að fyrir Hæstarétti, sbr. 2. mgr. 163. gr.laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Að þessu gættu verður héraðsdómurstaðfestur með vísan til forsendna hans.Áfrýjanda verður gert að greiðastefndu málskostnað fyrir Hæstarétti eins og greinir í dómsorði.Dómsorð:Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður.Áfrýjandi,Landsbankinn hf., greiði stefndu Sverri Þorgeirssyni og Birnu RutÞorbjörnsdóttur, samtals 750.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti.Dómur Héraðsdóms Reykjaness 13. júlí2015Mál þetta, sem dómtekið var 3. júlí síðastliðinn, er höfðað12. desember 2014.Stefnendur eru Sverrir Þorgeirsson og Birna RutÞorbjörnsdóttir, Glæsivöllum 13, Grindavík. Stefndi er Landsbankinn hf., Austurstræti 11, Reykjavík.Stefnendur gera eftirfarandi dómkröfur: Í fyrsta lagi að felld verði úr gildi veðsetning semstefnendur veittu í fasteign sinni að Glæsivöllum 13, Grindavík, fastanúmer223-1464, á 4. veðrétti, nú á 3. veðrétti, með undirritun á skuldabréf númer0121-74-424444, upphaflega að fjárhæð 4.000.000 króna, útgefið af ÞórarniBrynjari Kristjánssyni til Sparisjóðsins í Keflavík 25. mars 2003. Í öðru lagi að felld verði úr gildi veðsetning semstefnendur veittu í fasteign sinni að Glæsivöllum 13, Grindavík, fastanúmer223-1464, á 5. veðrétti, nú á 4. veðrétti, með undirritun á skuldabréf númer0143-74-430201, upphaflega að fjárhæð 3.000.000 króna, útgefið af SóleyjuSverrisdóttur til Landsbanka Íslands hf. 14. maí 2004. Í þriðja lagi að felld verði úr gildi veðsetning semstefnendur veittu í fasteign sinni að Glæsivöllum 13, Grindavík, fastanúmer223-1464, á 6. veðrétti, nú á 5. veðrétti, með undirritun á skuldabréf númer0121-74-425511, upphaflega að fjárhæð 800.000 króna, útgefið af Þórarni BrynjariKristjánssyni til Sparisjóðsins í Keflavík 19. maí 2004.Í fjórða lagi að ógilt verði sjálfskuldarábyrgð stefnenda áskuldabréfi númer 0143-74-431295, útgefnu 13. júlí 2008, upphaflega að fjárhæð1.500.000 krónur, útgefið af Þórarni Brynjari Kristjánssyni til LandsbankaÍslands hf. Í fimmta lagi að ógilt verði með dómi sjálfskuldarábyrgðstefnenda á skuldabréfi númer 0121-74-429918, útgefnu 25. mars 2009, upphaflegaað fjárhæð 2.270.000 krónur, útgefnu af Þórarni Brynjari Kristjánssyni tilSparisjóðsins í Keflavík. Stefnandinn Sverrir Þorgeirssongerir svofellda dómkröfu:Að ógilt verði sjálfskuldarábyrgð stefnanda á skuldabréfinúmer 0143-74-431075, útgefnu 28. mars 2006, upphaflega að fjárhæð 750.000krónur, útgefnu af Sóleyju Sverrisdóttur til Landsbanka Íslands hf. Loks gera stefnendur kröfu um að stefndi greiði þeimmálskostnað. Stefndi krefst sýknu og málskostnaðar. IÞann29. september 2002 gaf dóttir stefnenda, Sóley Sverrisdóttir, út óverðtryggtskuldabréf númer 4424 til Landsbanka Íslands hf. að fjárhæð 900.000 krónur.Stefnendur gengust í sjálfskuldarábyrgð fyrir efndum skuldarinnar og staðfestumeð undirritun sinni á lánsumsókn á útgáfudegi skuldabréfsins að hafa kynnt sérefni upplýsingabæklings Landsbankans um persónuábyrgðir. Með bréfi 3. janúar2003 fengu stefnendur senda tilkynningu um vanskil á láninu. Um var að ræðagreiðslu af láninu á gjalddaga 2. desember 2002. Þá fengu stefnendur sendartilkynningar um vanskil á gjalddögunum 2. janúar, 2. febrúar og 2. mars 2003.Þann 8. apríl 2003 var gerð breyting á greiðslu-skilmálum bréfsins þar semvanskilum lánsins var bætt við höfuðstól lánsins. Stefnendur rituðu undirskilmálabreytinguna sem sjálfskuldarábyrgðarmenn. ÞórarinnBrynjar Kristjánsson, tengdasonur stefnenda, gaf út verðtryggt skuldabréf númer21991 til Landsbanka Íslands hf. 9. apríl 2003, upphaflega að fjárhæð 1.100.000krónur. Stefnendur gengust í sjálfskuldarábyrgð fyrir láninu. Vanskil urðu ágreiðslum lánsins og fengu stefnendur sendar tilkynningar um vanskilin meðbréfi 3. nóvember 2003, 2. febrúar, 3. mars, 2. apríl og 3. maí 2004. Þann 25. mars 2003 gaf Þórarinn Brynjar Kristjánsson útveðskuldabréf númer 0121-74-424444 til Sparisjóðsins í Keflavík upphaflega aðfjárhæð 4.000.000 króna. Stefnendur gengust í ábyrgð fyrir láninu og varfasteign þeirra að Glæsivöllum 13 í Grindavík sett að veði til tryggingarláninu sem hvíldi á 4. veðrétti á eigninni. Gerðar voru breytingar ágreiðsluskilmálum skuldabréfsins 18. maí 2004, 30. janúar og 22. ágúst 2006 og25. mars 2009. Undirrituðu stefnendur allar skilmálabreytingarnar. Á þásíðastnefndu rituðu stefnendur undir svohljóðandi yfirlýsingu: „Ég undirritaðurhef kynnt mér efni bréfs þessa og geri mér grein fyrir í hverju ábyrgð mín semveðleyfisgjafa er fólgin og tel hana samrýmast greiðslugetu minni. Jafnframthef ég kynnt mér upplýsingabækling um ábyrgðir og efni gildandi samkomulags umnotkun ábyrgða á skuldum einstaklinga.“ Þann 30. apríl 2004 gengust stefnendur í sjálfskuldarábyrgðfyrir Sóleyju Sverrisdóttur vegna skuldbindinga hennar á Visa-kreditkorti semhún var með hjá Landsbankanum. Skrifuðu stefnendur undir sitt hvoraábyrgðaryfirlýsinguna að fjárhæð 200.000 krónur hvor. Þann 14. maí 2004 gaf Sóley Sverrisdóttir út veðskuldabréfnúmer 0143-74-430201 til LandsbankaÍslands hf., upphaflega að fjárhæð 3.000.000 króna. Mun andvirði skuldabréfsinsmeðal annars hafa verið notað til þess að greiða upp skuldabréf númer 4424 og21991. Fasteign stefnenda að Glæsivöllum 13 í Grindavík var sett að veði tiltryggingar láninu sem hvíldi á 5. veðrétti á eigninni. Gerðar voru breytingar ágreiðsluskilmálum skuldabréfsins 2. október 2006, 21. apríl 2009 og 10. maí2011. Þann 19. maí 2004 gaf Þórarinn Brynjar Kristjánsson útveðskuldabréf númer 0121-74-425511 til Sparisjóðsins í Keflavík, upphaflega aðfjárhæð 800.000 krónur. Fasteign stefnenda að Glæsivöllum 13 var sett að veðitil tryggingar láninu sem hvíldi á 6. veðrétti á eigninni. Gerðar vorubreytingar á greiðsluskilmálum skuldabréfsins 30. janúar 2006, 22. ágúst 2006, 25.mars 2009 og 20. október 2010. Stefnandi Sverrir skrifaði undir síðastnefnduskilmálabreytinguna fyrir hönd skuldarans samkvæmt umboði frá honum. Þann 10. janúar 2005 undirritaði stefnandi, Birna RutÞorbjörnsdóttir, yfirlýsingu um sjálfskuldarábyrgð vegna yfirdráttarheimildarÞórarins Brynjars á tékkareikningi hans hjá Landsbankanum númer 0143-26-1092 aðfjárhæð 300.000 krónur. Stefnandi staðfesti að hún óskaði ekki eftir því aðbankinn mæti greiðslugetu reikningseiganda. Þann 7. júní 2005 undirritaði BirnaRut yfirlýsingu um sjálfskuldarábyrgð vegna yfirdráttarheimildar SóleyjarSverrisdóttur á tékkareikningi hennar hjá Landsbankanum númer 0143-26-2728 aðfjárhæð 175.000 krónur. Stefnandi staðfesti að hún óskaði ekki eftir því aðbankinn mæti greiðslugetu reikningseiganda. Þann 28. mars 2006 gaf Sóley Sverrisdóttir út verðtryggtskuldabréf númer 0143-74-431075 til Landsbanka Íslands að fjárhæð 750.000krónur. Stefnandi Sverrir tókst á hendur sjálfskuldarábyrgð á endurgreiðslulánsins. Á skuldabréfinu er merkt við staðlaðan texta um að óskað sé eftirundanþágu frá mati á greiðslugetu greiðanda og staðfesti stefnandi Sverrir þaðmeð því að setja upphafsstafi sína aftan við textann. Skuldabréfinu varskilmálabreytt tvisvar sinnum þar sem vanskilum var bætt við höfuðstólbréfsins, 18. maí 2009 og 10. maí 2011. Þann 10. júní 2008 undirritaði stefnandi Sverrir yfirlýsinguum sjálfskuldarábyrgð vegna yfirdráttarheimildar Þórarins Brynjars átékkareikningi hans hjá Landsbankanum númer 0143-26-1092 að fjárhæð 500.000krónur. Stefnandi staðfesti að hann óskaði ekki eftir því að bankinn mætigreiðslugetu reikningseiganda. Þann 13. júlí 2008 gaf Þórarinn Brynjar Kristjánsson útskuldabréf númer 0143-74-431295 til Landsbanka Íslands hf. að fjárhæð 1.500.000krónur. Til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu tóku stefnendur á sigsjálfskuldarábyrgð á láninu með áritun á skuldabréfið. Á skuldabréfinu kemurfram að stefnendur óska eftir undanþágu frá mati á greiðslugetu greiðanda.Sótti Þórarinn um lánið sama dag og skuldabréfið var undirritað. Þá var niðurstaðalánamats einnig undirrituð af stefnendum og Þórarni Kristjánssyni. Þar segirmeðal annars að ábyrgðarmönnum sé bent á að kynna sér stöðu vanskila. Gerð varbreyting á greiðsluskilmálum skuldabréfsins 10. maí 2011. Þann 25. mars 2009 gáfu Þórarinn Brynjar Kristjánsson ogSóley Sverrisdóttir út skuldabréf númer 1109-74-429918 til Sparisjóðsins íKeflavík að fjárhæð 2.270.000 krónur. Til tryggingar skilvísri og skaðlausrigreiðslu tóku stefnendur á sig sjálfskuldarábyrgð á láninu með áritun áskuldabréfið sjálft. Í fylgiskjali með skuldabréfinu sem ber yfirskriftina „Tilábyrgðarmanna fjárskuldbindinga 1109-74-429918“ voru reitir þar sem ábyrgðamenngátu merkt við hvort þeir óskuðu eftir því að greiðslugeta greiðanda yrði metin(já) eða (nei) og hvort þeir þeir hefðu séð greiðslumat. Stefnendur merktu ekkií neinn þessara reita en rituðu upphafsstafi sína á þar til gerða línu. Ískjalinu, undir yfirskriftinni „Niðurstaða greiðslumats“ hefur verið merkt viðsvohljóðandi staðlaðan texta: „Niðurstaða greiðslumats bendir til þess aðgreiðandi geti ekki efnt skuldbindingar sínar.“ Gerð var breyting ágreiðsluskilmálum skuldabréfsins 20. október 2010.Á árinu 2012 munu stefnendurhafa óskað eftir því við stefnda að ábyrgðir þeirra og veðsetningar yrðufelldar úr gildi. Með bréfi 26. júní 2012 hafnaði stefndi beiði stefnenda aðþví er varðaði lánin númer 0121-74-424444 og 0143-74-430201. Þann 2. júlí 2012sendi stefnandi Birna Rut Þorbjörnsdóttir kvörtun til Úrskurðarnefndar umviðskipti fjármálafyrirtækja. Tók kvörtunin til ábyrgðar hennar vegna lánanúmer 424444, 430201, 4424, 431295, 425511 og 429918 og þess krafist að þæryrðu felldar úr gildi og veðsetning afmáð í kjölfarið. Með bréfi stefnda 13.ágúst 2012 til úrskurðarnefndarinnar var gerð sú krafa að kröfu stefnanda yrðihafnað. Með úrskurði Úrskurðarnefndar um viðskiptifjármálafyrirtækja 4. janúar 2013 í málinu númer 118/2012 var kröfum stefnandavegna skuldabréfa númer 425511, 431295 og 429918 vísað frá, en fallist áógildingu veðsetningar fasteignar stefnenda með skuldabréfum 424444 og 430201.Rök nefndarinnar fyrir frávísun voru að stefnendur höfðu ekki á fyrri stigumborið kröfur er varðaði þær skuldbindingar undir stefnda. Því var þeim kröfum,með vísan til 5. gr. samþykkta fyrir úrskurðarnefnd um viðskipti viðfjármálafyrirtæki, vísað frá. Með bréfi 16. janúar 2013 tilkynnti stefndi aðhann sætti sig ekki við niðurstöður úrskurðarnefndarinnar. Með ákvörðun Fjármálaeftirlitsins 9. október 2008 tók NýiLandsbanki Íslands hf. við eignum og skuldum Landsbanka Íslands hf. Meðákvörðun Fjármálaeftirlitsins 22. apríl 2010 var eignum og skuldumSparisjóðsins í Keflavík ráðstafað til Spkef sparisjóðs og með ákvörðunFjármálaeftirlitsins 5. mars 2011 tók NBI hf. við rekstri, eignum ogskuldbindingum Spkef sparisjóðs. Stefndi sendi stefnendum sem ábyrgðarmönnum bréf 18. febrúar2010, 1. janúar 2011, 1. janúar 2012, 5. janúar og 31. desember 2013 þar semfram kemur yfirlit yfir ábyrgðir þeirra hjá bankanum. Var jafnframt upplýst umstöðu ábyrgðanna, það er ábyrgðarfjárhæð og vanskil. IIStefnendur kveða óumdeilt að lán Landsbanka Íslands hf., semum sé deilt í máli þessu, hafi flust til stefnda með ákvörðunFjármálaeftirlitins. Framangreind ákvörðun hafi verið tekin með heimild í 100.gr. a í lögum nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, sbr. 5. gr. laga nr. 125/2008.Sama eigi við um eignir og skuldir Sparisjóðs Keflavíkur sem ráðstafað hafiverið til Spkef sparisjóðs og síðar til stefnda, en stefndi hafi tekið yfir réttindiog skyldur Spkef með ákvörðun Fjármálaeftirlitsins 5. mars 2011. Stefnendur byggi á því að forverar stefnda hafi vegnaaðildar sinnar að Samtökum banka og fjármálafyrirtækja verið bundnir af reglumsamkomulags um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga frá 1. nóvember 2001 ogekki staðið við skyldur sínar samkvæmt samkomulaginu. Stefnendur byggi í öllum tilfellum á því aðskuldarar á lánunum hafi ekki veriðgreiðslumetnir sem skyldi áður en ábyrgðir hafi verið veittar en ljóstsé að sú skylda hafi hvílt á forvera stefnda á þeim tíma að greiðslumetaskuldara á fullnægjandi hátt með vísan til framangreinds. Byggt sé á því aðskylt hafi verið að meta greiðslugetu skuldara bæði við upphaflega lánveitinguog einnig við skilmálabreytingar sem áttu sér stað síðar.Hvaðvarði skuldabréf númer 424444, útgefið 25. mars 2003, sé á því byggt að ekkertgreiðslumat hafi farið fram á aðalskuldara og sé það óumdeilt. Vísað sé tilþess að stefndi sé bundinn af efni fyrrgreinds samkomulags frá 1. nóvember 2001og að forvera stefnda hafi borið að greiðslumeta aðalskuldara Þórarin. Samkvæmt3. mgr. 4. gr. samkomulagsins skal tryggt að ábyrgðarmaður geti kynnt sérniðurstöður greiðslumats áður en hann gangist í ábyrgð. Bendi niðurstaðagreiðslumats til þess að greiðandi geti ekki efnt skuldbindingar sínar, enábyrgðarmaður óskar eftir því að lán verði veitt engu að síður, skal hannstaðfesta það skriflega. Verði stefndi að bera hallann af því að hafa ekkigreiðslumetið aðalskuldara Þórarin fyrir lánveitinguna og hvaða áhrif það hefðihaft á ábyrgðarmenn til að veita ábyrgðina. Stefnendum hafi ekki verið kunnugtum fjárhagsstöðu skuldara og sé því hafnað að vanskil á láni sem SóleySverrisdóttir hafi tekið, númer 0143-74-4424, hafi áhrif á skyldur forverastefnda. Þess megi geta að í mars 2003 hafi tveir gjalddagar á láni Sóleyjarverið í vanskilum. Rétt sé að taka fram að aðalskuldari og Sóley Sverrisdóttirhafi búið hjá stefnendum á árinu 2002 og allt til mánaðamóta janúar-febrúar2003 og hafi verið flutt út áður en til lánveitingarinnar hafi verið stofnað. Áþví sé byggt af hálfu stefnenda að gerðar skilmálabreytingar hafi ekki áhrif áskyldur stefnda en greiðslumat hafi heldur ekki verið framkvæmt viðskilmálabreytingar lánanna. Tekið sé að öllu leyti undir niðurstöðu Úrskurðarnefndarum fjármálafyrirtæki að ógilda eigi veðsetningu fasteignar stefnenda með vísantil 36. gr. laga nr. 7/1936. Þá liggi ekki fyrir og því sé mótmælt aðstefnendum hafi verið kunnugt um og fengið afhent upplýsingabækling forverastefnda um ábyrgðir. Varðandiskuldabréf númer 430201, útgefið 14. maí 2004, sé á því byggt að greiðslumat hafi ekki farið fram áaðalskuldara og sé það óumdeilt. Vísað sé til þess að stefndi sé bundinn afefni fyrrgreinds samkomulags frá 1. nóvember 2001 og að forvera stefnda hafiborið að greiðslumeta aðalskuldara Sóleyju Sverrisdóttur. Samkvæmt 3. mgr. 4.gr. samkomulagsins skuli tryggt að ábyrgðarmaður geti kynnt sér niðurstöðurgreiðslumats áður en hann gangist í ábyrgð. Bendi niðurstaða greiðslumats tilþess að greiðandi geti ekki efnt skuldbindingar sínar, en ábyrgðarmaður óskieftir því að lán verði veitt engu að síður, skuli hann staðfesta það skriflega.Verði stefndi að bera hallann af því að hafa ekki greiðslumetið aðalskuldaraSóleyju fyrir lánveitinguna og hvaða áhrif það hefði haft á ábyrgðarmenn til aðveita ábyrgðina. Stefnendum hafi ekki verið kunnugt um fjárhagsstöðu skuldaraog því sé hafnað að vanskil á láni sem Sóley Sverrisdóttir hafi tekið, númer0143-74-4424, hafi áhrif á skyldur forvera stefnda. Lán númer 4424 hafi veriðgreitt upp með láni þessu. Í maí 2004 hafi einn gjalddagi á láni Sóleyjar veriðí vanskilum. Á fylgiskjali með lánveitingunni sé hvergi getið um greiðslumat,tekjur lántaka eða skuldir. Á því sé byggt af hálfu stefnenda að gerðar skilmálabreytingarhafi ekki áhrif á skyldur stefnda en greiðslumat hafi heldur ekki veriðframkvæmt við skilmálabreytingarnar. Sé að öllu leyti tekið undir niðurstöðuÚrskurðarnefndar um fjármálafyrirtæki um að ógilda eigi veðsetningu fasteignarstefnenda með vísan til 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð ogógilda löggerninga. Hvaðvarði skuldabréf númer 425511, útgefið 19. maí 2004, sé á því byggt aðgreiðslumat hafi ekki farið fram á aðalskuldara og sé það óumdeilt. Stefnendurvísi til þess að heildarskuldbindingar skuldara hafi verið yfir 1.000.000 krónaþegar lánsveðið hafi verið veitt og því hafi borið að greiðslumeta skuldaraþrátt fyrir að lánsfjárhæð hafi verið 800.000 krónur. Vísað sé til þess aðstefndi sé bundinn af efni fyrrgreinds samkomulags frá 1. nóvember 2001 og aðforvera stefnda hafi borið að greiðslumeta aðalskuldara Þórarin. Samkvæmt 3.mgr. 4. gr. samkomulagsins skuli tryggt að ábyrgðarmaður geti kynnt sérniðurstöður greiðslumats áður en hann gangist í ábyrgð. Bendi niðurstaða greiðslumatstil þess að greiðandi geti ekki efnt skuldbindingar sínar, en ábyrgðarmaðuróski eftir því að lán verði veitt engu að síður, skuli hann staðfesta þaðskriflega. Verði stefndi að bera hallann af því að hafa ekki greiðslumetiðaðalskuldara Þórarin fyrir lánveitinguna og hvaða áhrif það hefði haft áábyrgðarmenn að veita ábyrgðina. Stefnendum hafi ekki verið kunnugt umfjárhagsstöðu skuldara. Á því sé byggt af hálfu stefnenda að gerðarskilmálabreytingar hafi ekki haft áhrif á skyldur stefnda en greiðslumat hafiheldur ekki verið framkvæmt við skilmálabreytingarnar. Þá liggi ekki fyrir ogsé því mótmælt að stefnendum hafi verið kunnugt um og fengið afhentanupplýsingabækling forvera stefnda um ábyrgðir. Þann 13. júlí 2008 hafi skuldabréf númer 0143-74-431295 aðfjárhæð 1.500.000 krónur verið gefið út af Þórarni Brynjari Kristjánssyni tilLandsbanka Íslands hf., forvera stefnda. Stefndu hafi tekið á sigsjálfskuldarábyrgð á láninu til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu meðáritun á skuldabréfið sjálft. Fram komi á skuldabréfinu sjálfu að stefnendurhafi óskað eftir undanþágu frá mati á greiðslugetu greiðanda þó svo að það hafiverið óheimilt. Samhliða undirritun skuldabréfsins hafi verið gengið frálánsumsókn en þá hafi legið fyrir niðurstaða greiðslumats 13. júlí 2008.Skuldabréfinu hafi verið skilmálabreytt 10. maí 2011. Stefnendur byggi á því aðfyrrgreind lánsumsókn og greiðslumat sé haldið fjölmörgum annmörkum og ekki unnt að sjá hver niðurstaða þesshefði orðið ef réttar upplýsingar hefðu verið notaðar og samræmis gætt ítilgreiningu tekna annars vegar og greiðslubyrði og ætluðum framfærslukostnaðiog föstum útgjöldum hins vegar. Byggt sé á því að það standi stefnda nær aðbera hallann af þeirri óvissu hvort skuldarar hefðu staðist greiðslumat efupplýsingar hefðu verið rétt tilgreindar, svo og því hvort stefnendur hefðuveitt veðheimildir og ábyrgðir ef réttilega hefði verið staðið að gerðgreiðslumatsins í umrætt sinn. Vísað sé til þess að tilkynningar um vanskilÞórarins á öðrum lánum, áður en til lánveitingar samkvæmt skuldabréfi númer431295 hafi verið stofnað, liggi ekki fyrir. Byggt sé á því að forveri stefndahafi haldið upplýsingum frá stefnendum, meðal annars því sem fram komi í umsóknvegna lánsins. Starfsmaður bankans hafi útfyllt lánsumsóknina eftir á og það jafnveleftir að stefnendur hafi undirritað umsóknina. Stefnendur hafi ritað undir 13.júlí 2008 en í umsókninni sé vísað til gagna frá 14. júlí sama ár. Þá séutekjur og skuldir ekki tilgreindar á lánsumsókn og þær tekjur og skuldir semtilgreindar séu í niðurstöðu greiðslumats eigi sér ekki stoð í raunveruleikanumen stefnendur hafi komist að því löngu síðar. Á þeim tíma sem greiðslumatiðhafi verið unnið hafi lántaki haft fyrir fjölskyldu að sjá sem saman stóð afhonum sjálfum, sambýliskonu og barni þeirra, en annað barn þeirra hjóna kom íheiminn síðar sama ár eða í nóvember 2008. Því sé með öllu fráleitt að miðalánamat við 0 krónur á mánuði í rekstrarkostnað fasteigna en á þessum tíma hafilántaki greitt 85.000 krónur á mánuði í leigugreiðslur. Miðað við að áætluðgreiðslubyrði eldri lána standist þá sé ljóst að greiðslubyrði lántaka hafiverið verulega neikvæð við framkvæmd lánamatsins eða um 36.300 krónur og þáeigi eftir að gera ráð fyrir rekstrarkostnaði húsnæðis. Tilgreind vanskil 3. júlí 2008 samkvæmt lánamati séu 10.000krónur og eignastaða sögð neikvæð um 1.985.000 krónur en greiðslugeta tilstaðar. Ljóst megi vera að forveri stefnda hafi með engu móti uppfyllt skyldursínar samkvæmt samkomulaginu frá 1. nóvember 2001. Ef niðurstaða greiðslumatsbendir tilþess að greiðandi geti ekki efnt skuldbindingar sínar, en ábyrgðarmaður óski enguað síður eftir því að lán verði veitt engu að síður, skuli hann staðfesta þaðskriflega. Það hafi ekki verið gert í þessu tilfelli. Stefnendur byggi á því aðstefndi verði að bera hallann af því að greiðslumat hafi ekki réttilega fariðfram og þá hver hefði verið niðurstaða þess ef réttum upplýsingum hefði veriðkomið á framfæri við ábyrgðarmenn og hvort stefnendur hefðu eftir sem áðurgengist í ábyrgð fyrir Þórarin eftir að hafa kynnt sér rétt mat. Stefnendurbyggi á því að þeim hafi ekki verið kunnugt um fjárhagsstöðu Þórarins en ekkertkomi fram í lánamati að ábyrgðarmenn hafi heimild til og geti kynnt sér þaugögn sem liggja að baki matinu. Á því sé byggt af hálfu stefnenda að gerðskilmálabreyting hafi ekki áhrif á skyldur stefnda en greiðslumat hafi heldurekki verið framkvæmt við skilmálabreytinguna. Hvað varði skuldabréf númer 1109-74-429918 að fjárhæð2.270.000 krónur sé byggt á því að greiðslumat sem framkvæmt hafi verið afhálfu forvera stefnda hafi í engu verið í samræmi við þær kröfur sem gera verðitil fjármálastofnana. Í lánsumsókn/greiðslumati sé ekki vísað til neinna gagnafyrir greiðslumat, launaseðla, skattframtöl, greiðsluseðla eða annað. Þá séekki tilgreind hjúskaparstaða eða fjöldi barna og engin tilgreining á föstumútgjöldum eða framfærslukostnaði. Með vísan til þessa megi ljóst vera aðgreiðslumat hafi ekki verið framkvæmt í umrætt sinn. Skyldur fjármálafyrirtækjasamkvæmt samkomulagi 1. nóvember 2001 hafi að meginstefnu verið að greiðslumetaeinstaklinga en ekki eingöngu að kynna niðurstöður greiðslumats. Jafnframt hafiforveri stefnda brotið ákvæði samkomulagsins með því að láta ekki ábyrgðarmennað baki veðskuldabréfinu staðfesta það skriflega að þeir vildu gangast í ábyrgðþrátt fyrir að greiðslumat benti til þess að greiðandi geti ekki staðið viðskuldbindingar sínar. Slík staðfesting hafi þó verið gerð við síðustuskilmálabreytingu veðskuldabréfsins í október 2010. Ljóst megi vera að allarforsendur hafi verið brostnar við hrun íslenska fjármálakerfisins haustið 2008og ljóst að stefnendur hafi verið að reyna að bjarga því sem bjargað varð meðskuldbindingum sínum eftir það tímamark, hvort sem um hafi verið að ræða nýttlán eða skilmálabreytingar, enda byggi stefnendur á því að athafnir þeirra áþeim tíma hafi ekki áhrif á skyldur forvera stefnda fyrir það tímamark. Þann 28. mars 2006 hafi skuldabréf númer 0143-74-431075 aðfjárhæð 750.000 krónur verið gefið út af Sóleyju Sverrisdóttur til LandsbankaÍslands hf. Hafi stefnandi Sverrir Þorgeirsson tekið á sig sjálfskuldarábyrgð áláninu. Fram komi á skuldabréfinu að stefnandi hafi óskað eftir undanþágu frámati á greiðslugetu greiðanda þó svo að það hafi verið óheimilt. Skuldabréfinuhafi verið skilmálabreytt 10. maí 2011. Sé á því byggt að greiðslumat hafi ekki fariðfram á aðalskuldara og sé það óumdeilt. Stefnendur vísi til þess aðheildarskuldbindingar skuldara hafi verið yfir 1.000.000 króna þegar ábyrgðin hafiverið veitt og því hafi borið að greiðslumeta skuldara þrátt fyrir aðlánsfjárhæð hafi verið 750.000 krónur. Vísað sé til þess að stefndi sé bundinnaf efni fyrrgreinds samkomulags 1. nóvember 2001 og að forvera stefnda hafiborið að greiðslumeta aðalskuldara Sóleyju. Samkvæmt 3. mgr. 4. gr.samkomulagsins skuli tryggt að ábyrgðarmaður geti kynnt sér niðurstöðurgreiðslumats áður en hann gangist í ábyrgð. Bendi niðurstaða greiðslumats tilþess að greiðandi geti ekki efnt skuldbindingar sínar, en ábyrgðarmaður óskieftir því að lán verði engu að síður veitt, skuli hann staðfesta það skriflega.Verði stefndi að bera hallann af því að hafa ekki greiðslumetið aðalskuldaraSóleyju fyrir lánveitinguna. Stefnendum hafi ekki verið kunnugt umfjárhagsstöðu skuldara. Á því sé byggt af hálfu stefnenda að gerðarskilmálabreytingar hafi ekki áhrif á skyldur stefnda en greiðslumat hafi heldurekki verið framkvæmt við skilmálabreytingarnar. Meðvísan til framanritaðs séu sjálfskuldarábyrgðir og veðsetningar stefnenda þaraf leiðandi ógildanlegar með vísan til 1. mgr. 36. gr. laga nr. 7/1936 umsamningsgerð, umboð og ógilda löggerninga og beri að víkja til hliðar. Í nefndulagaákvæði segi að samningi megi víkja til hliðar í heild eða að hluta, eðabreyta, ef það yrði talið ósanngjarnt eða andstætt góðri viðskiptavenju að berasamning fyrir sig. Þá segir í 2. mgr. 36. gr. samningalaga að við mat samkvæmt1. mgr. skuli litið til efnis samnings, stöðu samningsaðila, atvika viðsamningsgerðina og atvika sem síðar komu til. Stefnendur haldi því fram að þaðgeti ekki talist til góðrar viðskiptavenjuí skilningi 36. gr. laganna að stefndi, sem ekki hafi fylgt eiginreglum, haldi uppi kröfum á hendur stefnendum á grundvelli fyrrgreindra sjálfskuldarábyrgðarog veðsetninga. Þá verði að gera enn ríkari kröfur en ella til stefnda um aðstarfa í samræmi við góða og eðlilega viðskiptahætti í viðskiptum sínum viðstefnendur, sbr. til að mynda 19. gr. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki.Einnig verði að horfa til þess að stefndi hafi í krafti stöðu sinnar ogsérfræðiþekkingar sem fjármálafyrirtæki yfirburðastöðu gagnvart stefnendum semhafi ekki sérstaka þekkingu á þessu sviði. Þetta leiði allt til þess að meðvísan til 1. mgr. 36. gr. laga nr. 7/1936 beri að ógilda sjálfskuldarábyrgðirnarog veðsetningarnar. Þá vísi stefnendur tilsjónarmiða samkvæmt lögum um ábyrgðarmenn nr. 32/2009, einkum 1. mgr. 4. gr.,þar sem fram komi að lánveitandi skuli meta hæfi lántaka til að standa í skilummeð lán þar sem ábyrgðarmaður gangist í ábyrgð til tryggingar efndum lántaka.Byggi stefnendur á því að lög um ábyrgðarmenn eigi við um síðar tilkomnarskilmálabreytingar sem gerðar hafi verið eftir gildistöku laganna 4. apríl2009. Þá sé á því byggt, sérstaklega er varði fyrstu tvær dómkröfurnar, aðstefndi hafi skuldbundið sig samkvæmt Samþykktum fyrir úrskurðarnefnd umviðskipti við fjármálafyrirtæki til þess að fara að úrskurðum nefndarinnar ogþað innan fjögurra vikna frá útsendingu úrskurðarins, sbr. 11. gr. Stefnendurkveðast vísa til þess að fjárhagur aðalskuldara lánanna hafi verið þeim hulinnog þau ekki í aðstöðu til að skoða eða kynna sér fjárhag þeirra sjálfstætt.Þrátt fyrir að aðalskuldarar lánanna hafi búið tímabundið á heimili stefnendaeða á árinu 2002 og til mánaðamóta janúar og febrúar 2003, enda dóttir þeirraog tengdasonur, þá hafi stefnendur ekki haft nein tækifæri til að kanna meðfjárhagsstöðu þeirra, enda fullorðið fólk á þeim tíma og leysi það ekkifjármálafyrirtæki undan ábyrgð sinni. Stefnda hafi borið að greiðslumeta ogkynna greiðslumatið fyrir stefnendum eða gefa þeim kost á að kynna sér það enþað var ekki gert. Það leysi stefnda ekki undan ábyrgð þó svo að í einhverjumtilfellum hafi verið merkt við reit þar sem þess sé óskað að greiðslugetaskuldara verði ekki metin. Ekki sé vitað hver hafi merkt við það, enda hafi þaðengin áhrif sökum skilyrðislausrar skyldu stefnda. Þá sé loksá því byggt að í þeim tilfellum þar sem upphafleg lánsfjárhæð nái ekki1.000.000 króna hafi verið um það að ræða að heildarskuldbindingar aðalskuldarahafi verið yfir þeirri fjárhæð þegar ábyrgðir eða lánsveð voru veitt ogheildarábyrgðir og lánsveð stefnenda yfir þeirri fjárhæð sem getið er um í 3.gr. samkomulagsins. Hvaðlagarök varðar vísa stefnendurtil samkomulags um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga frá 1. nóvember 2001og 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga.Jafnframt vísa stefnendur til almennra meginreglna samninga-, kröfu- ogveðréttar. Um varnarþing er meðal annars vísað til samningsvarnarþings, sbr. 3.mgr. 42. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Um samaðild til sóknar ervísað til 18. og 19. gr. laga nr. 91/1991. Krafa um málskostnað styðst við XXI.kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, einkum 129. og 130. gr. Þar semstefnendur eru ekki virðisaukaskattsskyldir krefjast þeir þess að fá skattinndæmdan úr hendi stefnda samkvæmt lögum nr. 50/1988 um virðisaukaskatt. IIIStefndikveðst krefjast sýknu á þeim grundvelli að skuldbinding stefnenda samkvæmtumdeildum ábyrgðum samkvæmt skuldabréfum nr. 424444, 430201, 425511, 431295,429918 og 431075 sé bindandi fyrir þau og engin skilyrði séu til þess að ógildaábyrgðirnar á grundvelli 36. gr. laga nr. 7/1936 eða af öðrum ástæðum. Stefnditelji að Sparisjóðurinn í Keflavík og Landsbanki Íslands hafi í öllum atriðumfarið að ákvæðum samkomulags um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga. Öllsönnunarbyrði fyrir því að um ógilda ábyrgðarskuldbindingar sé að ræða hvíli ástefnendum og hafi þau ekki sýnt fram á með málatilbúnaði sínum að skilyrði tilógildingar samkvæmt 36. gr. laga nr. 7/1936 séu uppfyllt. Skuldbindingstefnenda samkvæmt skuldabréfunum feli í sér bindandi loforð og samning um aðeign stefnenda, Glæsivellir 13 í Grindavík, eða persónuleg ábyrgð stefnendastandi til tryggingar á skuldum lántaka komi til greiðslufalls á lánunum. Stefndikveðst telja að samkomulag um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga sésamantekt verklagsreglna sem settar hafi verið til að draga úr vægiábyrgðarskuldbindinga við lánveitingar. Samkomulagið hafi ekki lagagildi eðafeli í sér ófrávíkjanlegar formreglur sem sjálfkrafa hafi þær afleiðingar aðógilda beri skuldbindingu ábyrgðarmanns þó að ákvæðum þess hafi ekki veriðfylgt til hlítar. Telji stefndi að heildarmat á aðstæðum þurfi að fara fram.Nauðsynlegt sé að meta allar aðstæður við lánveitinguna, svo sem samning aðila,aðkomu stefnenda að lántökum dóttur sinnar Sóleyjar og tengdasonar, ÞórarinsBrynjars, hjá Sparisjóðnum í Keflavík og hjá Landsbanka Íslands hf. auk annarraatriða sem varpað geti ljósi á það hvort ógilda beri skuldbindingu stefnenda ísamræmi við 36. gr. laga nr. 7/1936. Þurfi stefnendur að sýna fram á að það séósanngjarnt eða stríði gegn góðri viðskiptavenju fyrir stefnda að beraumdeildar skuldbindingar stefnenda fyrir sig. Stefnendurhafi undirritað skuldabréf númer 424444 sem ábyrgðarmenn 25. mars 2003. Meðundirritun sinni hafi þau sett fasteign sína að Glæsivöllum 13 sem tryggingufyrir láni tengdasonar síns að fjárhæð 4.000.000 króna. Sömu vottar séu aðundirritun lántaka og maka hans og stefnenda og sé ljóst að allir þessir aðilarhafi undirritað bréfið á sama tíma. Áður hafi stefnendur gengist ísjálfskuldarábyrgð fyrir dóttur sína vegna skuldabréfs númer 4424, sem hún hafigefið út 29. september 2002 til Landsbanka Íslands hf. Það lán hafi verið tekiðtil þess að greiða vanskil Sóleyjar hjá S24, greiða upp víxil í Íslandsbanka ogskuldabréf hjá Landsbankanum. Á umsókn með láninu hafi stefnendur staðfest aðhafa kynnt sér upplýsingabækling Landsbankans um persónuábyrgðir. Hafi stefnendurþví þekkt efni samkomulagsins um að framkvæma ætti mat á greiðslugetulántakanda ef lánsfjárhæðin væri hærri en 1.000.000 króna. Í bæklingnum séábyrgðarmönnum einnig bent sérstaklega á að kynna sér fjárhagsstöðulántakandans. Hafi stefnendur ekki kynnt sér efni upplýsingabæklingsins þráttfyrir að hafa staðfest með undirritun sinni að hafa gert það þá sé sú vanrækslaalfarið á ábyrgð þeirra. Þegar stefnendur hafi undirritað skuldabréf númer424444 höfðu þau fengið margar tilkynningar frá Landsbankanum um vanskil áskuldabréfi númer 4424 og vitað að lánið hafi verið tekið til þess að greiðavanskil Sóleyjar á öðrum lánum. Fram komi í stefnu að aðeins tveir gjalddagarhafi verið í vanskilum þegar stefnendur hafi undirritað skuldabréfið en það séekki rétt, fjórir gjalddagar hafi verið í vanskilum. Þrátt fyrir vanskilin hafistefnendur engan reka gert að því að afla sér upplýsinga um fjárhagslega stöðulántaka og maka hans og bendi það til þess að fjárhagsleg geta lántaka og makahans hafi ekki verið ákvörðunarástæða fyrir því að þau tókust á hendurábyrgðina. Fjárhæð láns númer 4424 hafi verið 950.000 krónur og gátu stefnendurþví undanskilið Landsbanka Íslands hf. frá því að framkvæma greiðslumat viðlántökuna. Þegarstefnendur hafi gengist í sjálfskuldarábyrgð á skuldabréfum númer 4424, 21991og 424444 fyrir dóttur sína og tengdason hafi þau búið heima hjá stefnendum, enfram komi á skuldabréfunum að Glæsivellir 13 sé lögheimili Sóleyjar og ÞórarinsBrynjars. Hafi stefnendur á þessum tíma því verið upplýstir um fjárhagslegastöðu Þórarins Brynjars þegar þau hafi gengist í sjálfskuldarábyrgðina og veittveð í fasteign sinni. Hafi stefnendur gert sér grein fyrir því að lántakarnirhafi verið í greiðsluerfiðleikum og myndu væntanlega ekki standast greiðslumat.Tilgangur samkomulagsins sé að ábyrgðarmenn taki upplýsta ákvörðun um að takaað sér ábyrgðina byggða á mati á greiðslugetu skuldara áður en skrifað sé undirskuldaskjöl. Í ljósi þess sem stefnendur vissu eða máttu vita um fjárhagsstöðulántakenda var jákvæð niðurstaða greiðslumats ekki ákvörðunarástæða fyrirstefnendur til að gangast í ábyrgð fyrir skuldabréfi númer 424444. Bréfinu hafiverið skilmálabreytt fjórum sinnum að beiðni skuldara þar sem vanskilum varbætt við höfuðstól. Stefnendur hafi skrifað undir framangreindarskilmálabreytingar án þess að gera athugasemdir við ábyrgðir sínar, meintanskort á greiðslumati eða öðru sem þau hafi talið að leitt gæti til þess aðábyrgð þeirra væri niður fallin. Með skilmálabreytingu 25. mars 2009 hafistefnendur jafnframt lýst því yfir að þau gerðu sér grein fyrir í hverju ábyrgðþeirra sem veðleyfisgjafa væri fólgin og teldu hana samrýmast greiðslugetusinni. Jafnframt hefðu þau kynnt sér upplýsingabækling Sparisjóðsins umábyrgðir og efni gildandi samkomulags um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga.Bendi þessi undirritun þeirra til þess að þau hafi vitað að dóttir þeirra ogtengdasonur væru í fjárhagsvandræðum en að það hafi ekki haft nein áhrif áákvörðun þeirra að gangast í ábyrgð fyrir skuldbindingum þeirra. Stefnendurhafi undirritað veðskuldabréf númer 430201 14. maí 2004 og samþykkt að veitadóttur sinni veð í fasteign sinni fyrir fjárhæð lánsins, 3.000.000 króna.Kveðst stefndi vísa til þess sem fram komi í umfjöllun um lán 424444 umvitneskju stefnenda um fjárhag lántakanda. Að auki hafi stefnendur fengiðsendar tilkynningar vegna vanskila á láni númer 21991. Einnig bendi stefndi áað stefnendur hafi undirritað ábyrgð á Visa-kreditkorti fyrir dóttur sínaSóleyju 30. apríl 2004 að fjárhæð 200.000 krónur. Sex dögum áður en stefnendurhafi undirritað skuldabréfið hafi þau undirritað skilmálabreytingu á láni númer4424, þar sem vanskilum lánsins hafi verið bætt við höfuðstól þess. Stefnendurhafi því verið meðvituð um fjárhagserfiðleika Sóleyjar og Þórarins Brynjarsþegar þau hafi tekið ákvörðun um að lána þeim veð í eign sinni í annað sinn.Stefnandi Sverrir hafi undirritað lánsumsókn með láninu þar sem hann staðfestiað hafa kynnt sér efni upplýsingabæklings Landsbankans um persónuábyrgðir. Þáhafi Sverrir einnig merkt í reit þar sem hann hafi fallið frá ósk um aðLandsbankinn framkvæmdi greiðslumat á lántakandanum. Stefnendur hafi því vitaðað gera ætti greiðslumat en þau hafi fallið frá því þar sem þau hafi vitað umfjárhagserfiðleika lántaka og maka hans. Af framangreindu sé ljóst að mat ágreiðslugetu hafi ekki verið ákvörðunarástæða fyrir stefnendur til að gangast íábyrgð á bréfinu. Skuldabréfinúmer 430201 hafi verið skilmálabreytt þrisvar sinnum að beiðni skuldara þarsem vanskilum hafi verið bætt við höfuðstól. Stefnendur hafi skrifað undirframangreindar skilmálabreytingar án þess að gera athugasemdir við ábyrgðirsínar, meintan skort á greiðslumati eða öðru sem þau hafi talið að leitt gætitil þess að ábyrgð þeirra væri niður fallin. Þann19. maí 2004 undirrituðu stefnendur veðskuldabréf númer 425511 og veittu veð ífasteign sinni fyrir fjárhæð lánsins, 800.000 krónum. Þegar stefnendur hafi undirritaðlánið hafi þau gengist fimm sinnum áður í ábyrgðarskuldbindingar, ýmist fyrirdóttur sína eða tengdason og síðustu ábyrgðina, vegna láns númer 430201, hafiþau undirritað fimm dögum áður. Þá hafi stefnendur undirritað tværskilmálabreytingar vegna áður útgefinna ábyrgða, það er 8. apríl 2004 vegnaláns númer 4424 og 18. apríl 2004 vegna láns númer 424444. Með vísan til þessa,auk þess sem áður hefur komið fram í umfjöllun um lán númer 424444 og 430201,telji stefndi alveg ljóst að stefnendum hafi verið fullkunnugt um greiðsluvandaSóleyjar og Þórarins Brynjars en samt sem áður hafi þau haldið áfram að gangastí sjálfskuldarábyrgðir fyrir þau. Telji stefndi það sanna að jákvættgreiðslumat hafi ekki verið ákvörðunarástæða fyrir stefnendur til að takast áhendur þessar ábyrgðir. Veðskuldabréfinuhafi verið skilmálabreytt fjórum sinnum að beiðni skuldara þar sem vanskilumhafi verið bætt við höfuðstólinn. Stefnendur hafi ritað undir framangreindarskilmálabreytingar án þess að gera athugasemdir við ábyrgðir sínar, meintanskort á greiðslumati eða öðru sem þau hafi talið að leitt gæti til þess aðábyrgð þeirra væri niður fallin. Samkvæmt skilmálabreytingu 25. mars 2009 hafistefnendur jafnframt lýst því yfir að þau gerðu sér grein fyrir í hverju ábyrgðþeirra sem veðleyfisgjafa væri fólgin og teldu hana samrýmast greiðslugetusinni. Jafnframt hefðu þau kynnt sér upplýsingabækling um ábyrgðir og efnigildandi samkomulags um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga. Samkvæmtskilmálabreytingu 20. október 2010 rituðu stefnendur undir svohljóðandiyfirlýsingu: „Ég undirritaður hef kynnt mér efni skjals þessa auk upphaflegsskuldaskjals og geri mér grein fyrir í hverju ábyrgð mín sem eiganda hinnarveðsettu eignar er fólgin. Ef undirritaður er ekki skuldari og veðsetninginheyrir undir lög um ábyrgðarmenn, nr. 32/2009, samþykki ég efni bréfs þessa meðtilvísun til viðfests samnings um lánsveð.“ Stefndi telji að stefnendur séubundnir af öllum þeim skilyrðum sem þau undirriti í skilmálabreytingum við ölllán sem um sé deilt í málinu og mótmæli stefndi þeirri málsástæðu stefnenda aðundirritun undir skilmálabreytingar lánanna hafi engin áhrif á réttarstöðustefnenda. Stefnendur séu bundnir við þær yfirlýsingar sem þau gáfu viðundirritun hverrar skilmálabreytingar. Þann28. mars 2006 hafi stefnandinn Sverrir tekist á hendur sjálfskuldarábyrgð áskuldabréfi númer 431075 útgefnu af Sóleyju til Landsbanka Íslands hf. aðfjárhæð 750.000 krónur. Í 13. tölulið bréfsins komi fram að með undirritunsinni á bréfið staðfesti sjálfskuldarábyrgðaraðilar að þeir hafi kynnt sér efniupplýsingabæklings bankans um persónuábyrgðir og veðsetningar þriðja aðila, enLandsbankinn sé aðili að samkomulagi fjármálafyrirtækja, stjórnvalda ogNeytendasamtakanna um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga. Þegar stefnandinnSverrir hafi undirritað lánið hafði hann átta sinnum áður tekist á hendur ábyrgðá láni dóttur sinnar eða tengdasonar. Þá hafi hann undirritað þrjárskilmálabreytingar vegna áður útgefinna ábyrgða, það er 8. apríl 2004 vegnaláns númer 4424, 18. apríl 2004 vegna láns númer 424444 og 30. janúar 2006vegna láns númer 425511. Með vísan til þessa og allra þeirra tilkynninga semstefnendur höfðu móttekið vegna vanskila Sóleyjar og Þórarins Brynjars á lánumsínum telur stefndi alveg ljóst að stefnandanum Sverri hafi verið fullkunnugtum greiðsluvanda lántaka. Þess vegna hafi hann merkt við reit á skuldabréfinuþar sem hann hafi fallið frá ósk um að Landsbankinn gerði greiðslumat ágreiðanda lánsins. Stefnandinn Sverrir hafi einnig undirritað lánsumsókn meðláninu og staðfesti þar að hafa kynnt sér upplýsingabækling Landsbankans umpersónuábyrgðir og veðtryggingar þriðja aðila auk samkomulags um sama efni semfjármálastofnanir eigi aðild að. Einnig hafi hann merkt í reit þar sem falliðsé frá ósk um að bankinn mæti greiðslugetu greiðanda. Skuldabréfinu hafi veriðskilmálabreytt tvisvar sinnum að beiðni skuldara þar sem vanskilum hafi veriðbætt við höfuðstól og hafi stefnandinn Sverrir skrifað undir framangreindarskilmálabreytingar án þess að gera athugasemdir við ábyrgðir sínar, meintanskort á greiðslumati eða öðru sem hann hafi talið að leitt gæti til þess aðábyrgð hans væri niður fallin. Þann13. júlí 2008 hafi stefnendur tekist á hendur sjálfskuldarábyrgð á skuldabréfinúmer 431295, útgefnu af Þórarni Brynjari til Landsbanka Íslands hf. að fjárhæð1.500.000 krónur. Í 5. tölulið bréfsins komi fram að ábyrgðsjálfskuldarábyrgðaraðila gildi jafnt þótt greiðslufrestur verði veittur áláninu einu sinni eða oftar, uns skuldin sé að fullu greidd. Í 13. tölulið komifram að með undirritun sinni á bréfið staðfesti sjálfskuldarábyrgðaraðilar að þeirhafi kynnt sér efni upplýsingabæklings Landsbankans um persónuábyrgðir ogveðsetningar þriðja aðila, en bankinn sé aðili að samkomulagifjármálafyrirtækja, stjórnvalda og Neytendasamtakanna um notkun ábyrgða áskuldum einstaklinga. Með undirritun á lánsumsóknina hafi stefnendur staðfestað hafa kynnt sér efni bæklings um persónuábyrgðir og veðtryggingar þriðjaaðila, auk samkomulags um sama efni sem fjármálastofnanir eigi aðild að. Þegarstefnendur hafi undirritað lánið hafi þau gengist níu sinnum áður íábyrgðarskuldbindingar, ýmist fyrir dóttur sína eða tengdason. Þá hafi þauundirritað fjórar skilmálabreytingar vegna áður útgefinna ábyrgða, það er 8.apríl 2004 vegna láns númer 4424, 18. apríl 2004 og 22. júní 2006 vegna lánsnúmer 424444 og 30. janúar 2006 vegna láns númer 425511. Þegar stefnendur hafiundirritað skuldabréfið hafi þau einnig fengið tilkynningar um vanskil á láninúmer 431075 en þau hafi undirritað það skuldabréf aðeins þremur mánuðum áður. Meðundirritun sinni á bréfið hafi stefnendur staðfest að þau féllu frá ósk umgreiðslumat á greiðanda lánsins. Það hafi þau gert þrátt fyrir að hafa staðfestað hafa kynnt sér upplýsingabækling Landsbankans um persónuábyrgðir og þar meðað bankanum hafi borið að greiðslumeta lántakann. Þetta bendi til þess aðjákvætt greiðslumat hafi ekki verið ákvörðunarástæða fyrir stefnendur til þessað gangast í ábyrgðina. Stefnendurhaldi því fram að lánsumsóknin sé haldin fjölmörgum annmörkum þar sem meðalannars tekjur og skuldir lántaka séu ekki tilgreindar. Þessu hafni stefndi ogbendi á að þessar upplýsingar séu aldrei skráðar í lánsumsókn heldur komi þærfram í niðurstöðum greiðslumatsins. Varðandi undirritanir á lánsumsóknina viljistefndi taka fram að framkvæmdin sé sú að lántaki og maki hans fylli út umsókninaásamt ábyrgðaraðilum. Þau hafi undirritað umsóknina 13. júlí 2008 og skilihenni til bankans þann dag. Í síðasta hluta umsóknarinnar sé reitur sem séeingöngu fylltur út af starfsmanni bankans og þar komi fram grunnupplýsingar umskilyrði lánsins, það er fjölda gjalddaga, lengd lánstímans, hvort lánið sé meðjöfnum afborgunum eða jöfnum greiðslum, hvernig lánið sé tryggt, hvaða reikningeigi að skuldfæra fyrir afborgunum og hvernig eigi að ráðstafa láninu. Framkomi að lántaki óski eftir því að andvirði lánsins verði notað til þess aðgreiða heilmildir á tékkareikningum hjá Landsbankanum og einnig hjá Glitni. Þaðséu engar fjárhæðir tilgreindar í umsókninni og því ekki miðað við stöðulánsins 14. júlí eins og stefnendur haldi fram. Útibússtjóri undirriti síðanumsóknina og staðfesti að lánið hafi verið veitt. Dagsetning undirritunar hanssé óljós þar sem upphaflega hafi verið skrifað 13. júlí en síðan hafi veriðskrifað ofan í dagsetninguna og 13 breytt í 14. Það sé mögulegt að útibússtjórinnhafi ekki undirritað lánsumsóknina fyrr en 14. júlí en það breyti engu því aðþann 13. júlí hafi lánsumsóknin verið samþykkt, skuldabréfið gefið út ogundirritað. Skuldabréfið hafi verið útbúið í samræmi við þær upplýsingar semfram komi á lánsumsókn. Þráttfyrir ósk stefnenda um að Landsbankinn þyrfti ekki að gera greiðslumat hafi þaðengu að síður verið gert. Niðurstöður greiðslumatsins hafi verið jákvæðar, þaðer lántakinn hafi verið talinn geta staðið við greiðslur af láninu eftir aðbúið hafi verið að draga frá tekjum hans framfærslukostnað og afborganir aföðrum lánum. Stefnendur haldi því fram að greiðslumatið sé rangt en því mótmælistefndi. Stefndi bendi á að greiðslumat sé uppreiknuð staða á tekjum ogútgjöldum og þannig sé fundið út hvað lántaki geti greitt af háum lánum. Staða lántaka geti breyst fráeinum tíma til annars og byggi stefndi á því að launatölur sem komu fram ímatinu hafi verið réttar á þeim tíma. Stefndi bendi einnig á að sambúðarkonalántaka hafi haft tekjur en ekki hafi verið tekið tillit til þeirra ígreiðslumatinu en eðlilegt sé að hluti þeirra komi til greiðslu áframfærslukostnaði. Stefndi byggi á því að framfærslukostnaður sem fram komi ígreiðslumati sé í samræmi við framfærslukostnað Ráðgjafarstofu um fjármálheimilanna. Sá kostnaður sem lagður sé til grundvallar í greiðslumatinu byggðurá upplýsingum frá lántaka og maka hans og sé gerður fyrirvari í greiðslumatinuvegna þess. Einnig sé sérstakur áskilnaður um að ábyrgðarmenn kynni sér stöðuvanskila. Samadag og stefnendur hafi undirritað skuldabréfið hafi þau ásamt lántaka skrifaðundir niðurstöður matsins. Samkvæmt skjalinu hafi stefnendur ritað undireftirfarandi yfirlýsingu: „Framangreindar upplýsingar um skuldir ogfjárhagsstöðu greiðanda eru að hluta til frá honum sjálfum komnar. Að því leytieru forsendur mats á greiðslugetu hans og niðurstöður/ályktanir dregnar af þeimupplýsingum á hans ábyrgð. Þær eru því án ábyrgðar fyrir Landsbanka Íslandshf.“ Þá hafi stefnendur staðfest að hafa fengið, kynnt sér og skilið matið á greiðslugetugreiðanda og samþykkt það sem fullnægjandi fyrir sig. Þau hafi einnig staðfestað hafa kynnt sér upplýsingabækling Landsbankans um persónuábyrgðir ogveðtryggingar þriðja aðila. Stefnendur hafi því haft alla möguleika til þess aðkynna sér öll gögn að baki greiðslumatinu og hafi sérstaklega verið skorað áþau að gera það til að þau skildu niðurstöðu matsins. Þau hafi enda staðfestmeð undirritun sinni að þau skildu niðurstöðu matsins og hafi sjálf tekið þáákvörðun að kynna sér ekki gögnin að baki matinu. Beri þau sjálf ábyrgð áþeirri ákvörðun sinni. Skuldabréfinu hafi verið skilmálabreytt einu sinni aðbeiðni skuldara þar sem vanskilum hafi verið bætt við höfuðstól. Stefnendurhafi skrifað undir framangreinda skilmálabreytingu án þess að gera athugasemdirvið ábyrgð sína, meintan skort á greiðslumati eða öðru sem þau töldu að leittgæti til þess að ábyrgð þeirra væri niður fallin. Þann25. mars 2009 hafi stefnendur tekist á hendur sjálfskuldarábyrgð á skuldabréfinúmer 429918, útgefnu af Þórarni Brynjari til Sparisjóðsins í Keflavík aðfjárhæð 2.270.000 krónur. Þegar stefnendur hafi undirritað lánið höfðu þau gengistellefu sinnum áður í ábyrgðarskuldbindingar, ýmist fyrir dóttur sína eðatengdason. Þá hafi þau undirritað níu skilmálabreytingar vegna áður útgefinnaábyrgða og fengið fjölda tilkynninga um vanskil þeirra. Samkvæmt skuldabréfinuhafi stefnendur ritað undir svohljóðandi yfirlýsingu: „Ég undirritaður hefkynnt mér efni bréfs þessa og geri mér grein fyrir í hverju ábyrgð mín erfólgin og tel hana samrýmast greiðslugetu minni. Jafnframt hef ég kynnt mérupplýsingabækling um ábyrgðir og efni gildandi samkomulags um notkun ábyrgða áskuldum einstaklinga.“ Stefnendur hafi einnig sama dag undirritað skjal sem berfyrirsögnina Lánsumsókn/greiðslumat. Þar staðfesti þau að hafa fengið og kynntsér bækling sparisjóðanna um sjálfskuldarábyrgðir. Í V. kafla skjalsins semberi fyrirsögnina niðurstaða greiðslumats komi fram að greiðslumatið bendi tilþess að greiðandi geti ekki efnt skuldbindingar sínar. Einnig komi fram aðlántaki heimili að ábyrgðarmönnum verði veittar upplýsingar um niðurstöðukönnunar á greiðslugetu og að ábyrgðarmenn kynni sér þau gögn sem greiðslumatiðer byggt á. Sparisjóðurinn í Keflavík hafi gert greiðslumat á lántaka. Það hafiverið neikvætt og gefið til kynna að lántakandi gæti ekki efnt skuldbindingarsínar miðað við þáverandi fjárhagsstöðu. Á greiðslumatinu hafi jafnframt veriðtekið fram að meira en helmingi lánsupphæðar yrði varið til greiðslu á skuldumlántakanda hjá Sparisjóðnum í Keflavík. Þrátt fyrir neikvætt greiðslumat hafistefnendur staðfest með undirritun sinni á það að þau óskuðu samt sem áðureftir að gangast í sjálfskuldarábyrgðina. Sparisjóðurinn hafi gert sitt hvornsamninginn um sjálfskuldarábyrgð við stefnendur. Í þeim samningi hafistefnendur staðfest að hafa kynnt sér skilmála samningsins og niðurstöðugreiðslumats og að þau samþykktu ábyrgð sína og skilmála hennar og skilmálaskuldbindingar skuldara. Jafnframt hafi þau staðfest að þeim hafi verið afhenturfræðslubæklingur sparisjóðsins um sjálfskuldaábyrgðir og að þau hafi kynnt sérhann. Skuldabréfinu hafi verið skilmálabreytt einu sinni að beiðni skuldara þarsem vanskilum hafi verið bætt við höfuðstól. Stefnendur hafi skrifað undirframangreinda skilmálabreytingu án þess að gera athugasemdir við ábyrgð sína,meintan skort á greiðslumati eða öðru sem þau hafi talið að leitt gæti til þessað ábyrgð þeirra væri niður fallin. Stefndikveðst telja að skilyrðum 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð ogógilda löggerninga sé ekki fullnægt í málinu. Þegar stefnendur hafi gengist ísjálfskuldarábyrgðir sínar hafi þau þekkt fjármál dóttur sinnar og tengdasonar,enda hafi þau búið heima hjá þeim. Í heildina hafi stefnendur gengist í 12ábyrgðir fyrir þau hjá Landsbanka Íslands hf. og Sparisjóðnum í Keflavík. Þegarstefnendur hafi undirritað ábyrgð á skuldabréfi númer 424444 hafi þau veriðbúin að fá tilkynningu um vanskil á fyrsta láninu sem þau hafi gengist í ábyrgðfyrir en það hafi engin áhrif haft á vilja þeirra til að gangast í ábyrgð fyrirdóttur sína og tengdason. Samtals hafi stefnendur skrifað undir 16skilmálabreytingar á þessum lánum þar sem vanskilum hafi verið bætt viðhöfuðstól. Að mati stefnda sýni sagan að stefnendum hafi verið ljóst að Sóley ogÞórarinn Brynjar hafi verið illa stæð fjárhagslega. Hafi þau oft tekið lán tilþess að greiða upp vanskil og eftirstöðvar lána hjá stefnda og öðrumlánastofnunum. Hafi stefnendur vitað til hvers lánin hafi verið notuð, endahafi þau mjög oft verið í ábyrgð fyrir þeim lánum sem verið var að greiða ískil eða upp. Hafi stefnendur viljað gera allt sem í þeirra valdi stóð til aðhjálpa þeim, þar á meðal að gangast í ábyrgðir. Þetta hafi stefnendur gert þóað þeim væri ljóst að óvíst væri að Sóley og Þórarinn Brynjar gætu greitt allarskuldbindingar sínar og að eitthvað af þeim kynni að falla á þau. Viljistefnenda hafi komið fram í því að þegar þau gengust í ábyrgðir hafi þau alltafóskað eftir því að stefndi og forverar hans þyrftu ekki að meta greiðslugetu lántaka.Sjáist þetta einnig á því að þegar Sparisjóðurinn í Keflavík hafi gert greiðslumatog niðurstaða þess hafi verið neikvæð hafi stefnendur eftir sem áður viljaðgangast í sjálfskuldarábyrgðina. Það sé því ekki ósanngjarnt eða andstætt góðriviðskipta-venju að stefndi telji stefnendur bundna af ábyrgðum sínum. Stefnendurvísi til þess að þau hafi ekki verið upplýst um tilvist samkomulagsins. Þessarimálsástæðu hafni stefndi sem rangri. Í lánsumsókn með skuldabréfi númer 4424,sem stefnendur hafi undirritað 27. september 2002, hafi þau staðfest að hafakynnt sér upplýsingabækling um persónuábyrgðir. Þau hafi því strax frá fyrstuábyrgð, sem þau hafi gengist í fyrir dóttur sína, verið upplýst um tilvistsamkomulagsins og hafi það síðan verið þannig við hverja ábyrgð sem þau tókustá hendur fyrir hana eða tengdason sinn.Þáhafni stefndi þeirri málsástæðu stefnenda að hann sé skuldbundinn til þess aðfara að úrskurðum nefndar um viðskipti við fjármálafyrirtæki. Í 2. mgr. 12. gr.samþykkta fyrir úrskurðarnefnd um viðskipti við fjármálafyrirtæki sé heimildfyrir stefnda að hafna því að una niðurstöðu nefndarinnar. Hæstiréttur hafistaðfest þessa heimild í dómum sínum. Stefndifullyrðir að Landsbanki Íslands hf. hafi í einu og öllu í máli þessu farið eftirákvæðum laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki og þannig unnið í samræmi viðeðlilega og heilbrigða viðskiptahætti. Stefnendurhalda því fram að greiðslumeta þurfi lántaka í hvert skipti semskilmálabreyting er gerð á láni. Þessu hafnar stefndi og bendir á að þessimálsástæða sé ekki í samræmi við dómafordæmi Hæstaréttar. Þá hafnar stefndiþeirri málsástæðu stefnenda að ákvæði laga nr. 32/2009 um ábyrgðarmenn eigi viðum lögskipti stefnenda og Landsbanka Íslands hf. og Sparisjóðsins í Keflavík.Stefnendur hafi gengist í umdeildar ábyrgðir áður en lög um ábyrgðarmenn tókugildi þann 4. apríl 2009. Telji stefndi að stefnendur geti ekki byggt á lögumsem ekki höfðu tekið gildi þegar þau gengust í ábyrgðir sínar. Að mati stefndaskiptir ekki máli þó að stefnendur hafi undirritað skilmálabreytingar eftir aðlög 32/2009 tóku gildi, því að lögin taka eingöngu til nýrra lánveitinga enekki breytinga á eldri lánum. Stefnendurfullyrði að þau hafi í mörgum tilvikum merkt við reit þar sem þess sé óskað aðgreiðslugeta skuldara verði ekki metin. Haldi þau því síðan fram að ekki sévitað hver hafi merkt í þennan reit. Stefndi geri athugasemd við þessafullyrðingu en hún feli í sér að stefnendur telji að stefndi hafi breyttlánaskjölum eftir að stefnendur hafi undirritað þau. Stefndi skori á stefnendurað útskýra hvað þau eigi við með þessu en stefndi bendi á að stefnendur hafisett upphafsstafi sína við reitina sem þau hafi fyllt út í og að mati stefndasé óumdeilt að stefnendur hafi sjálfir skrifað upphafsstafi sína á lánaskjölinog lánsumsóknirnar.Lokskveðst stefndi telja að krafa stefnenda um ógildingu ábyrgða þeirra sé fallinniður vegna tómlætis af þeirra hálfu. Eigi þetta sérstaklega við um ábyrgðirsem þau hafi gengist í með undirritun á skuldabréf númer 424444, 430201 og425511. Stefnendur hafi undirritað skuldabréfið númer 424444 25. mars 2003. Afhálfu stefnenda séu ekki lögð fram nein gögn um það hvenær þau hafi gertathugasemd við gildi þessarar ábyrgðar sinnar en stefndi hafi svaraði því meðbréfi 26. júní 2012. Þá hafi verið liðin meira en níu ár frá því að þau hafigengist í ábyrgðina og þar til þau hafi haft uppi efasemdir um gildi hennar.Stefnendur hafi skrifað undir skuldabréf númer 430201 og 425511 í maí 2004 ogþví hafi verið liðin meira en átta ár frá því að þau hafi gengist í ábyrgðirnarog þar til þau hafi haft uppi efasemdir um gildi þeirra. Einnig bendi stefndi áað stefnendur hafi með athöfnum sínum sýnt fram á það að þau hafi litið svo áað þau væri bundin við samþykki sitt og að ábyrgðirnar væru gildar. Sjáist þaðá því að stefnendur undirrituðu allar 16 skilmálabreytingarnar sem gerðar hafiverið á lánunum. Einnig fengu stefnendur tilkynningar um hver áramót yfir þaulán sem þau voru í ábyrgð fyrir auk margra tilkynninga um vanskil á bréfunum.Stefnendur hafi aldrei mótmælt né gert athugasemdir við að fá þessi bréf. Hvaðlagarök varðar vísar stefndi til samkomulags um notkun ábyrgða á skuldumeinstaklinga, einkum 1. - 4. gr. og til 36. gr. laga nr. 7/1936 umsamningsgerð, umboð og ógilda löggerninga. Einnig sé vísað til laga nr.161/2002 um fjármálafyrirtæki, einkum 19. gr. og svo til meginreglnasamningaréttar um að samningar skuli standa. Krafa stefnda um málskostnaðbyggist á 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála og krafa umvirðisaukaskatt af málflutningsþóknun er reist á lögum nr. 50/1988 umvirðisaukaskatt. Stefndi er ekki virðisaukaskattsskyldur og ber honum þvínauðsyn til að fá dóm fyrir þessum skatti úr hendi stefnenda. IVStefnendurgáfu skýrslur fyrir dómi við aðalmeðferð málsins, svo og Valdimar Einarsson,fyrrverandi útibússtjóri stefnda. Ágreiningurmáls þessa snýst um gildi sjálfskuldarábyrgða og veðsetninga á fasteignstefnenda, Glæsivöllum 13, Grindavík, fyrir lánum sem dóttir og tengdasonurstefnenda, Sóley Sverrisdóttir og Þórarinn Brynjar Kristjánsson, tóku hjáforverum stefnda, það er Landsbanka Íslands hf. og Sparisjóði Keflavíkur áárunum 2003-2009: Um er að ræða lán númer 0121-74-424444; 0143-74-430201;0121-74-425511; 0143-74-431295; 0121-74-429918 og 0143-74-431075. Krefjaststefnendur þess að veðsetning í fyrrnefndri fasteign stefnenda verði felld úrgildi að því er varðar þrjú fyrst töldu lánin, en að ógilt verði með dómi sjálfskuldarábyrgðstefnenda að því varðar þrjú síðast töldu lánin. Stefnendurbyggja kröfur sínar á því að forverar stefnda hafi vegna aðildar sinnar aðSamtökum banka og fjármálafyrirtækja verið bundnir af reglum samkomulags umnotkun ábyrgða á skuldum einstaklinga sem undirritað var 1. nóvember 2001, enekki staðið við skyldur sínar samkvæmt samkomulaginu. Stefnendur byggja einnigá því að sjálfskuldarábyrgðir þeirra og veðsetningar séu ógildanlegar samkvæmt1. mgr. 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga ogberi að víkja til hliðar. Stefndi hafnar þessum sjónarmiðum og krefst sýknu afkröfum stefnenda. Ekki er um það deilt í málinu að forverar stefnda,Landsbanki Íslands hf. og Sparisjóðurinn í Keflavík, hafi verið bundnir afSamkomulagi um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga sem undirritað var 1.nóvember 2001. Aðilar að samkomulaginu eru Samtök banka og verðbréfafyrirtækjafyrir hönd aðildarfélaga sinna, Samband íslenskra sparisjóða fyrir höndsparisjóða, Neytendasamtökin og viðskiptaráðherra. Í 1. gr. samkomulagsinssegir að aðilar samkomulagsins séu sammála um gildi þeirrar stefnu að draga úrvægi ábyrgða einstaklinga og að lánveitingar verði miðaðar við greiðslugetugreiðanda og eigin tryggingar hans. Felur samkomulagið í sér meginreglur tilverndar ábyrgðarmönnum í þeim tilvikum er skuldaábyrgð eða veð í eigu annarseinstaklings eru sett til tryggingar fjárhagslegri skuldbindingu. Í 2. gr.segir að samkomulagið taki til allra sjálfskuldarábyrgða og einfaldra ábyrgða áskuldabréfalánum, víxlum og öðrum skuldaskjölum. Þá tekur samkomulagið til þesser einstaklingur hefur gefið út leyfi til þess að veðsetja fasteign sína tiltryggingar skuldum annars einstaklings. Í 3. gr. er kveðið á um mat ágreiðslugetu. Þar segir í 1. mgr. að sé skuldaábyrgð eða veð sett tiltryggingar fjárhagslegri skuldbindingu beri fjármálafyrirtæki að metagreiðslugetu greiðanda, nema ábyrgðamaður óski sérstaklega eftir með skriflegumhætti að svo verði ekki gert. Skuli taka tillit til neyslu og annarra fastraútgjalda áður en ráðstöfunarfé til greiðslu skuldbindinga sé reiknað út. Í 3.mgr. 3. gr. samkomulagsins segir að þrátt fyrir ákvæði 1. mgr. séfjármálafyrirtæki skylt að greiðslumeta skuldara þegar ábyrgð ábyrgðarmanns áskuldum viðkomandi skuldara nemur meira en 1.000.000 króna. Í 1. mgr. 4. gr.segir að fjármálafyrirtækjum beri að gefa út upplýsingabæklinga umskuldaábyrgðir og veðsetningar og dreifa með skjölum sem afhent eruábyrgðarmönnum til undirritunar. Í bæklingnum skuli meðal annars koma framhvaða skyldur felast í ábyrgðinni, heimild ábyrgðarmanns til að segjaábyrgðinni upp og heimild hans til að óska eftir því að greiðslumat verði ekkigert. Í 2. mgr. 4. gr. segir að með undirritun lánsumsóknar eða annarra gagna,sem fyllt eru út í tengslum við afgreiðslu láns, staðfesti ábyrgðarmaður að hannhafi kynnt sér efni upplýsingabæklings um ábyrgðir. Loks er í 3. mgr.greinarinnar tekið fram að tryggt skuli að ábyrgðarmaður geti kynnt sérniðurstöðu greiðslumats áður en hann gangist í ábyrgðina, enda liggi fyrir aðgreiðandi hafi samþykkt það. Landsbanki Íslands hf. gaf útupplýsingabækling í nóvember 2001. Þar er að finna upplýsingar tilábyrgðarmanna og þeirra sem leggja til veðtryggingar. Þar segir meðal annars aðábyrgðarmenn skuli kynna sér vandlega fjárhagslega stöðu aðalskuldara áður enábyrgð er undirrituð og að ekki sé úr vegi að leita eftir heimild aðalskuldaratil þess að fá upplýsingar hjá bankanum um viðskiptastöðu hans á þeirri stunduþegar ábyrgðin er veitt. Þá er greint þar frá samkomulaginu 1. nóvember 2001 ogtalin upp í tíu liðum helstu atriði þess. Í þriðja lið þeirrar upptalningarsegir að meta skuli greiðslugetu lántaka nema ábyrgðarmaður óski sérstaklegaeftir því með skriflegum hætti að svo verði ekki gert. Sé lán hærra en1.000.000 krónur skuli greiðslumat fara fram. Þá hefur stefndi lagt framódagsettan upplýsingabækling sem merktur er „Sparisjóðurinn“ og ber heitið„Ábyrgðarmenn og veðleyfisgjafar“ sem hann kveður þann bækling sem vitnað sétil í lánaskjölum frá Sparisjóðnum í Keflavík. Þar segir að markmið með gerðbæklingsins sé að upplýsa um það sem felist í því að ganga í sjálfskuldarábyrgðeða að veð í eigu annars einstaklings sé sett til tryggingar fjárhagslegriskuldbindingu. Stefndi heldur því fram aðstefnendur hafi kynnt sér efni þessara bæklinga og fengið þá í hendur með öðrumgögnum vegna þeirra lána sem um ræðir í málinu, en það kannast stefnendur ekkivið samkvæmt framburði þeirra fyrir dóminum.Fyrir liggur að stefnendur gengust ísjálfskuldarábyrgð fyrir dóttur sína, Sóleyju Sverrisdóttur, fyrir lániupphaflega að fjárhæð 900.000 krónur til fimm ára samkvæmt skuldabréfi númer4424, sem gefið var út 29. september 2002 til Landsbanka Íslands hf. Ílánsumsókn kemur fram að andvirði lánsins verði ráðstafað inn á tékkareikning143-26-2728 og er sú ráðstöfun undirrituð af Sóleyju Sverrisdóttur. Í skjalisem ber yfirskriftina „Framboðnar tryggingar“ kemur fram undir liðnum„Útfyllist af banka“ í reitnum „Skilyrði/skýringar“: „greiða yfirdrátt í S24 =360.000, greiða skuldabréf 0143-74-4307, greiða víxil í Íslandsbanka í [K]eflavík= 350.000,-“. Stefnendur staðfestu með nafnritun sinni á undir staðlaðan textaá lánsumsókn lántakans að þau hefðu kynnt sé efni bæklings um persónuábyrgðir.Í málinu hafa verið lagðar fram vanskilatilkynningar vegna þess láns sem sýnaað 3. janúar 2003 var gjalddagi 2. desember 2012 í vanskilum og námu vanskilin26.716,50 krónum. Þann 3. febrúar 2003 var gjalddagi 2. janúar 2003 í vanskilumog nam fjárhæð vanskila 26.292,50 krónum. Þann 3. mars 2003 var gjalddagi 2.febrúar 2003 í vanskilum og var vanskilafjárhæð 25.948,60 krónur og þann 2.apríl 2003 var gjalddagi 2. mars 2003 í vanskilum en fjárhæð vanskila nam25.645 krónum. Af þessu má sjá að á nefndu tímabili hafi vanskil ekki varaðlengur en í einn mánuð í senn. Eftir þetta urðu vanskil á láninu næst í júní2003. Verður nú vikið að einstökumskuldabréfum sem um er deilt í málinu: Skuldabréf númer 0121-74-424444. Þann 25. mars 2003 gaftengdasonar stefnenda, Þórarinn Brynjar Kristjánsson, út veðskuldabréf aðfjárhæð 4.000.000 króna til Sparisjóðsins í Keflavík. Lánið samkvæmtveðskuldabréfinu var til 12 ára og var fyrsti gjalddagi þess 25. apríl 2003.Settu stefnendur fasteign sína að Glæsivöllum 13 í Grindavík að veði með 4.veðrétti til tryggingar greiðslum samkvæmt skuldabréfinu. Í málinu er óumdeiltað greiðslumat fór ekki fram á lántakanum; tengdasyni stefnanda, þrátt fyrir aðsú skuldaábyrgð sem veðheimild stefnenda tók til væri langt umfram þá fjárhæðsem miðað er við í 3. mgr. 3. gr. samkomulagsins frá 1. nóvember 2001. Þábendir ekkert í gögnum málsins til þess að stefnendum hafi verið kynnturfyrrnefndur upplýsingabæklingur um „ábyrgðarmenn og veðleyfisgjafa“. Í framlögðum gögnum liggja ekkifyrir upplýsingar um hvernig lánsfénu var varið en stefndi vísar til þess að áþessum tíma hafi dóttir stefnenda staðið í vanskilum við annaðfjármálafyrirtæki, það er Landsbanka Íslands hf. Verður ekki fallist á það meðstefnda að þáverandi vanskilastaða dóttur stefnenda við Landsbanka Íslands hf.á þeim tíma hafi eitt og sér veitt stefnendum tilefni til þess að afla sérupplýsinga um fjárhagslega stöðu tengdasonar stefnenda og maka hans, það erdóttur stefnenda. Það fær ekki breytt þessu áliti dómsins þótt í hlut eigitengdasonur stefnenda eða að hann og dóttir stefnenda hafi búið á heimilistefnenda á árinu 2002 og allt til mánaðarmóta janúar/febrúar 2003.Að framan er rakið að markmið samkomulags um notkun ábyrgðaá skuldum einstaklinga frá 1. nóvember 2001 hafi verið að draga úr vægiábyrgðar einstaklinga og að lánveitingar væru miðaðar við greiðslugetugreiðanda og eigin tryggingar hans. Með samkomulaginu voru settar meginreglurtil verndar ábyrgðarmönnum í þeim tilvikum að skuldaábyrgð eða veð í eignumannars einstaklings væri sett til tryggingar fjárhagslegri skuldbindingu. Í 3.mgr. 3. gr. samkomulagsins er að finna þá afdráttarlausu reglu að greiðslumetaskuli skuldara þegar ábyrgð ábyrgðarmanns á skuld viðkomandi skuldara er hærrien 1.000.000 króna. Verður samkvæmt þessu talið að forvera stefnda hafi boriðað láta fara fram greiðslumat í samræmi við samkomulagið 1. nóvember 2001. Þaðer því að mati dómsins á áhættu stefnda að greiðslugeta útgefandaveðskuldabréfsins var ekki metin, og eftir atvikum stefnendum sem veðsölum varekki gerð grein fyrir því ef niðurstaða mats benti til að aðalskuldarinn gætiekki staðið undir skuldbindingum sínum. Stefndi verður því að bera hallann afþeirri ákvörðun að skuldabréfalánið var veitt án þess að viðhöfð væru áður þauvönduðu vinnubrögð sem samkomulagið 1. nóvember 2001 gerði ráð fyrir. Að öðrumkosti er vandséð að ná hefði mátt fram því meginmarkmiði samkomulagsins aðábyrgðarmenn fjárskuldbindinga gerðu sér eftir atvikum ljósa grein fyrir þeirriáhættu sem þeir tækjust á herðar með því að gangast í slíka ábyrgð. Samkvæmtþessu og með vísan til 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógildalöggerninga er fallist á með stefnendum að ósanngjarnt sé af stefnda að berafyrir sig og byggja rétt á fyrrgreindu veðleyfi stefnenda. Að mati dómsins hafastefnendur ekki sýnt tómlæti um gæslu réttar síns þannig að réttarspjöllumvarði. Þá er hér talið skipta máli að verulegur aðstöðumunur var með aðilumstefnenda við Sparisjóðinn í Keflavík. Fyrir liggur að stefnendur bjuggu ekkiyfir sérþekkingu á sviði fjármála eða viðskipta en sparisjóðurinn bjó yfir sérfræðiþekkinguá þeim viðskiptum sem um ræðir og á honum hvíldu lögbundnar skyldur um vönduðvinnubrögð og heilbrigða viðskiptahætti samkvæmt 1. mgr. 19. gr. laga nr.161/2002 um fjármálafyrirtæki.Að mati dómsins hefur það ekki áhrif á framangreintsanngirnismat samkvæmt 36. gr. laga nr. 7/1936, sem fram fer vegna aðstæðna viðlánveitingu í öndverðu, að láni því sem um ræðir var skilmálabreytt alls fjórumsinnum að beiðni aðalskuldarans með samþykki stefnenda, síðast 25. mars 2009. Skuldabréf númer 0143-74-430201. Þann 14. maí 2004 gafdóttir stefnenda, Sóley Sverrisdóttir, út veðskuldabréf að fjárhæð 3.000.000króna til Landsbanka Íslands hf. Lánið samkvæmt veðskuldabréfinu var til 20 áraog var fyrsti gjalddagi þess 2. júlí 2004. Settu stefnendur fasteign sína aðGlæsivöllum 13 í Grindavík að veði með 5. veðrétti til tryggingar greiðslumsamkvæmt skuldabréfinu. Í málinu er óumdeilt að greiðslumat fór ekki fram álántakanum; dóttur stefnanda, þrátt fyrir að sú skuldaábyrgð sem veðheimildstefnenda tók til væri langt umfram þá fjárhæð sem miðað er við í 3. mgr. 3.gr. samkomulagsins frá 1. nóvember 2001. Í stöðluðu fylgiskjali með lánsumsóknvegna lánsins sem ber fyrirsögnina „Framboðnar tryggingar“ eru efstsamliggjandi reitir til útfyllingar vegna fasteignaveðs. Í þessa reiti hefurverið skráð hvaða fasteign væri um að ræða, hverjir væru þinglýstir eigendurveðs og kennitölur þeirra. Ber skjalið með sér að stefndi hefur skráð þessarupplýsingar í þar til gerða reiti. Fyrir neðan hina útfylltu reiti eru afmarkaðirog samliggjandi reitir sem bera fyrirsögnina „Veð í bifreið“ en þeir eruóútfylltir á skjalinu. Þar fyrir neðan eru afmarkaðir og samliggjandi reitirundir yfirskriftinni „Sjálfskuldarábyrgð“. Þar er hægt að fylla út upplýsingarum nafn, kennitölu, heimili, starf og símanúmer. Samliggjandi þar fyrir neðaner stærri reitur þar sem stendur: „Hef kynnt mér efni bæklings umpersónuábyrgðir“. Til hliðar er lína fyrir undirskrift og hefur stefnandiSverrir ritað nafn sitt þar. Undirskrift stefnanda Birnu er ekki á skjalinu. Ísamliggjandi reit fyrir neðan er textinn „Óska eftir mati bankans ágreiðslugetu greiðanda“. Þar er annars vegar hægt að merkja við „Já“ eða „Nei“og hefur verið merkt við „Nei“ Engin lína fyrir undirskrift eða upphafsstafi ervið þessa möguleika. Fyrir neðan þetta eru samskonar samliggjandi reitir semaugljóslega eru gerðir ef um tvo sjálfskuldar-ábyrgðarmenn er að ræða. Meðvísan til þess sem greint hefur verið frá um uppsetningu fylgiskjals þessaverður að telja að það hafi í það minnsta verið óskýrt fyrir stefnendur endavar undirritun stefnanda Sverris á þeim hluta skjalsins sem átti við ef umsjálfskuldarábyrgð væri að ræða. Neðst á fylgiskjalinu eru samliggjandi reitir undiryfirskriftinni „Útfyllist af banka“. Undir liðnum „Skilyrði/Skýringar“ segir:Greiða upp allar skuldbindingar hjá LÍ og lán hjá S24. Visakorti sagt upp.“Fyrir liggur að láni þessu var skilmálabreytt alls þrisvar sinnum að beiðniaðalskuldarans með samþykki stefnenda, síðast 10. maí 2011. Stefndi vísar til þess að á þeim tíma er stefnendurundirrituðu skuldabréfið hafi þau fengið vanskilatilkynningar frá LBI vegnaofangreinds láns nr. 4424 og láns 021991. Þau hafi því vitað umgreiðsluerfiðleika dóttur sinnar og tengdasonar og að andvirði hins nýja lánsyrði notað til að greiða þessi lán upp. Í málinu liggur ekkert fyrir um aðstefnendum hafi verið kunnugt um hvernig ráðstafa átti lánsfénu enda var sáhluti fylgiskjalsins sem varðaði ráðstöfun þess fylltur út af banka. Stefndihefur lagt fram tilkynningu um vanskil vegna skuldabréfs 4424 sem dagsett er 3.maí 2004 og þar kemur fram að einn gjalddagi þess láns er í vanskilum, það ergjalddagi 2. apríl 2004 að fjárhæð 23.245 krónur. Einnig hefur stefndi lagtfram vanskilatilkynningu vegna láns 021991 en á þeim tíma sem hér um ræðir vargjalddagi 2. apríl 2004 í vanskilum og var fjárhæð hans samkvæmt tilkynningunni16.524 krónur. Verður ekki fallist á það með stefnda að nefndarvanskilatilkynningar vegna dóttur stefnenda og tengdasonar við LandsbankaÍslands hf. á þeim tíma hafi eitt og sér veitt stefnendum vitneskju umfjárhagslega stöðu þeirra. Að framan er rakið að markmið samkomulags um notkun ábyrgðaá skuldum einstaklinga frá 1. nóvember 2001 hafi verið að draga úr vægiábyrgðar einstaklinga og að lánveitingar væru miðaðar við greiðslugetugreiðanda og eigin tryggingar hans. Með samkomulaginu voru settar meginreglurtil verndar ábyrgðarmönnum í þeim tilvikum að skuldaábyrgð eða veð í eignumannars einstaklings væri sett til tryggingar fjárhagslegri skuldbindingu. Í 3.mgr. 3. gr. samkomulagsins er að finna þá afdráttarlausu reglu að greiðslumetaskuli skuldara þegar ábyrgð ábyrgðarmanns á skuld viðkomandi skuldara er hærrien 1.000.000 króna. Verður samkvæmt þessu talið að forvera stefnda hafi boriðað láta fara fram greiðslumat í samræmi við samkomulagið 1. nóvember 2001. Þaðer því að mati dómsins á áhættu stefnda að greiðslugeta útgefandaveðskuldabréfsins var ekki metin. Stefndi verður því að bera hallann af því aðumrætt lán var veitt án þess að áður væru viðhöfð þau vinnubrögð semsamkomulagið 1. nóvember 2001 gerði ráð fyrir. Að öðrum kosti er vandséð að náhefði mátt fram því meginmarkmiði samkomulagsins að ábyrgðarmennfjárskuldbindinga gerðu sér eftir atvikum ljósa grein fyrir þeirri áhættu semþeir tækjust á hendur með því að gangast í slíka ábyrgð. Samkvæmt þessu og meðvísan til 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerningaer fallist á með stefnendum að ósanngjarnt sé af stefnda að bera fyrir sig ogbyggja rétt á fyrrgreindu veðleyfi stefnenda. Að mati dómsins hafa stefnendurekki sýnt tómlæti um gæslu réttar síns þannig að réttarspjöllum varði. Þá erhér talið skipta máli að verulegur aðstöðumunur var með aðilum. Í málinu liggurfyrir að stefnendur hafa ekki sérþekkingu á sviði fjármála eða viðskipta enbankinn bjó yfir sérfræðiþekkingu á lánsviðskiptum og á honum hvíldu lögbundnarskyldur um vönduð vinnubrögð og heilbrigða viðskiptahætti samkvæmt 1. mgr. 19.gr. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki.Að mati dómsins hefur það ekki áhrif á framangreintsanngirnismat samkvæmt 36. gr. laga nr. 7/1936, sem fram fer vegna aðstæðna viðlánveitingu í öndverðu, að láni því sem um ræðir var skilmálabreytt allsþrisvar sinnum að beiðni aðalskuldarans með samþykki stefnenda, síðast 10. maí2011.Skuldabréf númer 1109-74-425511. Þann 19. maí 2004undirrituðu stefnendur veðskuldabréf og settu með því fasteign sína, Glæsivelli13 í Grindavík, að veði með 6. veðrétti til tryggingar láni að fjárhæð 800.000krónur, sem tengdasonur þeirra, Þórarinn Brynjar Kristjánsson, tók hjáSparisjóðnum í Keflavík. Lánið var til 8 ára og var fyrsti gjalddagi 3. júní2004. Ekki er upplýst um hvernig lánsfénu var ráðstafað. Fimm dögum áður enstefnendur undirrituðu veðskuldabréfið höfðu þau gengist í ábyrgð fyrir dóttursína fyrir láni númer 430201 og undirritað tvær skilmálabreytingar vegna eldriskuldbindinga hennar. Stefnendur gerðu ekki kröfu til þess að fá upplýsingar umfjárhag lántakans eða maka hans. Að framan er rakið að markmið samkomulags umnotkun ábyrgða á skuldum einstaklinga frá 1. nóvember 2001 var að draga úr vægiábyrgðar einstaklinga og að lánveitingar væru miðaðar við greiðslugetugreiðanda og eigin tryggingar hans. Með samkomulaginu voru settar meginreglurtil verndar ábyrgðarmönnum í þeim tilvikum að skuldaábyrgð eða veð í eignumannars einstaklings væri sett til tryggingar fjárhagslegri skuldbindingu. Í 3.mgr. 3. gr. samkomulagsins er að finna þá afdráttarlausu reglu að greiðslumetaskuli skuldara þegar ábyrgð ábyrgðarmanns á skuldum viðkomandi skuldara nemurmeira en 1.000.000 króna. Ekki er um það deilt að forveri stefnda mat ekkigreiðslugetu lántaka þegar lánið var veitt. Fyrir liggur að tæpum fjórtán mánuðum áður höfðu stefnendurveitt Þórarni Brynjari veð í fasteign sinni vegna skuldabréfaskuldar að fjárhæð4.000.000 króna til 12 ára við Sparisjóðinn í Keflavík (skuldabréf nr.0121-74-424444). Samkvæmt skilmála-breytingu sem dagsett er 18. maí 2004, eðadaginn áður en skuldabréf það sem hér er til skoðunar var gefið út, nam skuldsamkvæmt eldra skuldabréfinu 4.174.044 krónum þann dag. Með hinu nýja láni voruábyrgðir stefnenda gagnvart lánum Þórarins Brynjars við Sparisjóðinn í Keflavíkalls 4.974.044 krónur. Það var því fortakslaus skylda forvera stefnda, samkvæmtsamkomulagi um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga frá 1. nóvember 2001, aðgreiðslumeta lántaka.Stefndi telur að með vísan til forsögu málsins hafi veriðljóst að stefnendum hafi verið fullkunnugt um greiðsluvanda dóttur sinnar ogtengdasonar en hafi samt sem áður haldið áfram að gangast ísjálfskuldarábyrgðir fyrir þau. Við mat á þessari málsástæðu stefnda telurdómurinn að í fyrsta lagi verði að horfa til þess að vanskil dóttur stefnendaog tengdasonar voru einatt til skamms tíma eins og áður hefur verið rakið. Íöðru lagi hafi forverar stefnda verið reiðubúnir til að skilmálabreyta skuldumþeirra í stað þess að ganga að fasteign stefnenda sem þeim hefði verið heimilt.Af því er ekki hægt að draga aðra ályktun en þá að dóttir stefnenda ogtengdasonur hafi verið talin geta greitt skuldirnar þó lánstími væri íeinhverjum tilvikum lengdur. Í þriðja lagi verður ekki annað ráðið afmálavöxtum og fyrirliggjandi gögnum en að forverar stefnda hafi taliðforsvaranlegt að lána dóttur stefnenda og tengdasyni síaukið fé. Verður aðdraga þá ályktun af þessum þremur atriðum að forverar stefnda hafi taliðviðskiptin eftirsóknarverð. Með hliðsjón af þessu telur dómurinn að málsatvikgeti ekki hafa horft þannig við stefnendum að ljóst væri að dóttir þeirra ogtengdasonur væru í fjárhagserfiðleikum. Verður því ekki fallist á sjónarmiðstefnda þar að lútandi.Samkvæmt því sem rakið hefur verið er það mat dómsins aðforvera stefnda hafi borið að láta fara fram greiðslumat í samræmi viðsamkomulagið 1. nóvember 2001. Það verður því að teljast á áhættu stefnda aðgreiðslugeta útgefanda veðskuldabréfsins var ekki metin. Stefndi verður ísamræmi við það að bera hallann af því að lánið var veitt án þess að áður væruviðhöfð þau vinnubrögð sem samkomulagið 1. nóvember 2001 gerði ráð fyrir. Aðöðrum kosti er vandséð að ná hefði mátt fram því meginmarkmiði samkomulagsinsað ábyrgðarmenn fjárskuldbindinga gerðu sér eftir atvikum ljósa grein fyrirþeirri áhættu sem þeir tækjust á hendur með því að gangast í slíka ábyrgð.Samkvæmt þessu og með vísan til 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboðog ógilda löggerninga er fallist á með stefnendum að ósanngjarnt sé af stefndaað bera fyrir sig og byggja rétt á fyrrgreindu veðleyfi stefnenda. Að matidómsins hafa stefnendur ekki sýnt tómlæti um gæslu réttar síns þannig aðréttarspjöllum varði. Þá er hér talið skipta máli að verulegur aðstöðumunur varmeð aðilum. Í málinu liggur fyrir að stefnendur hafa ekki sérþekkingu á sviðifjármála eða viðskipta en sparisjóðurinn bjó yfir sérfræðiþekkingu álánsviðskiptum og á honum hvíldu lögbundnar skyldur um vönduð vinnubrögð ogheilbrigða viðskiptahætti samkvæmt 1. mgr. 19. gr. laga nr. 161/2002 umfjármálafyrirtæki.Að mati dómsins hefur það ekki áhrif á framangreintsanngirnismat samkvæmt 36. gr. laga nr. 7/1936, sem fram fer vegna aðstæðna viðlánveitingu í öndverðu, að láni því sem um ræðir var skilmálabreytt alls fjórumsinnum, síðast 20. október 2010.Skuldabréf númer 0143-74-431075. Þann 28. mars 2006undirritaði stefnandi Sverrir skuldabréf þar sem hann tókst á hendur sjálfskuldarábyrgðá greiðslum láns að fjárhæð 750.000 krónur. Lántaki var Sóley Sverrisdóttir oglánveitandi var Landsbanki Íslands hf. Lánið var til ríflega fimm ára og varfyrsti gjalddagi þess 5. maí 2006. Í lið fjögur í stöðluðum skilmálum skuldabréfsinser reitur þar sem nafn ábyrgðarmanns er ritað ásamt textanum: „Óskar eftirundanþágu frá mati á greiðslugetu greiðanda“. Merkt hefur verið við textann meðkrossi. Fyrir aftan textann er lína og þar hefur stefnandi Sverrir ritaðupphafsstafi sína. Þá segir í 13. lið staðlaðra skilmála að með undirritunsinni á skuldabréfið staðfesti sjálfskuldarábyrgðaraðili að hafa kynnt sér efniupplýsingabæklings Landsbanka Íslands hf. um persónuábyrgðir og veðtryggingarþriðja aðila en Landsbankinn sé aðili að samkomulagi fjármálafyrirtækja,stjórnvalda og neytendasamtakanna um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga. Svo sem fram er komið höfðu báðir stefnendur undirritaðábyrgðaryfirlýsingar fyrir dóttur sína og tengdason og skilmálabreytingar áþeim ábyrgðum, auk þess að veita veð í fasteign sinni án þess að gera kröfu tilþess, svo vitað sé, að fá upplýsingar um fjárhag dóttur sinnar og tengdasonar.Í þessu tilviki verður þó að líta til þess að á tímabilinu 18. maí 2004 til 28.mars 2006 höfðu stefnendur ekki undirritað neina skilmálabreytingu vegna lánadóttur sinnar hjá forverum stefnda og ekki fengið neinar vanskilatilkynningarvegna láns hennar nr. 0143-74-430201 hjá forvera stefnda samkvæmt gögnummálsins. Þau höfðu á hinn bóginn undirritað tvær skilmálabreytingar vegna lánatengdasonar síns Þórarins Brynjars en þær voru báðar 30. janúar 2006 og á þeimtíma var einn gjalddagi á hvoru láni í vanskilum. Annars vegar var um að ræðaskilmálabreytingu vegna láns nr. 0121-74-424444 upphaflega að fjárhæð 4.000.000króna og hins vegar láns nr. 1109-74-425511 upphaflega að fjárhæð 800.000krónur. Bæði voru lánin við Sparisjóðinn í Keflavík.Stefndi telur að með vísan til forsögu málsins hafistefnendum verið fullkunnugt um greiðsluvanda dóttur sinnar og tengdasonar enhafi samt sem áður óskað eftir að falla frá því að greiðslumat færi fram. Viðmat á þessari málsástæðu stefnda telur dómurinn að í fyrsta lagi verði að horfatil þess að á þessum tíma höfðu stefnendur hvorki undirritað skilmálabreytingará umdeildum lánum dóttur sinnar hjá forverum stefnda né fengiðvanskilatilkynningar vegna þess láns sem hún gaf út til Landsbanka Íslands hf.14. maí 2004 (nr. 0143-74-430201). Af því er ekki hægt að draga aðra ályktun enþá að dóttir stefnenda hafi staðið í skilum með skuldbindingar sínar á umræddutímabili. Þá verður ekki annað ráðið af málavöxtum og fyrirliggjandi gögnum enað forverar stefnda hafi talið forsvaranlegt að lána dóttur stefnenda umræddar750.000 krónur. Verður að draga þá ályktun af þessum þremur atriðum að forverarstefnda hafi talið viðskiptin eftirsóknarverð. Með hliðsjón af þessu tekurdómurinn ekki undir það sjónarmið stefnda að stefnanda Sverri væri fullkunnugtum greiðsluvanda lántaka. Eins og hér hefur verið rakið stóð Sóley dóttir stefnenda áþessum tíma í skuld við forvera stefnda vegna skuldabréfaláns sem hún gaf út14. maí 2004 (nr. 0143-74-430201) upphaflega að fjárhæð 3.000.000 króna til 20ára. Samkvæmt skilmálum þess láns hafði 21 gjalddagi verið greiddur af láninuog stóðu því eftir af lánstímanum ríflega 18 ár eða 219 afborganir. Samkvæmtþví var langstærstur hluti þeirrar lánsfjárhæðar ógreiddur og augljóst aðstefnandi Sverrir ábyrgðist meira en 1.000.000 króna af skuldum Sóleyjar viðforvera stefnda fyrir 28. mars 2006 er 750.000 króna skuldabréf var gefið út.Samkvæmt öllu þessu er það mat dómsins að forvera stefnda hafi borið að látafara fram greiðslumat í samræmi við samkomulagið 1. nóvember 2001. Það verðurþví að teljast á áhættu forvera stefnda að greiðslugeta útgefandaskuldabréfsins var ekki metin. Stefndi verður í samræmi við það að bera hallannaf því að lánið var veitt án þess að áður væru viðhöfð þau vinnubrögð semsamkomulagið 1. nóvember 2001 gerði ráð fyrir. Að öðrum kosti er vandséð að náhefði mátt fram því meginmarkmiði samkomulagsins að ábyrgðarmennfjárskuldbindinga gerðu sér eftir atvikum ljósa grein fyrir þeirri áhættu semþeir tækjust á hendur með því að gangast í slíka ábyrgð. Samkvæmt þessu og meðvísan til 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerningaer fallist á með stefnendum að ósanngjarnt sé af stefnda að bera fyrir sig ogbyggja rétt á fyrrgreindri ábyrgð stefnanda Sverris. Að mati dómsins hefurstefnandi ekki sýnt tómlæti um gæslu réttar síns þannig að réttarspjöllumvarði. Einnig er hér talið skipta máli að verulegur aðstöðumunur var meðaðilum. Í málinu liggur fyrir að stefnandi Sverrir hefur ekki sérþekkingu ásviði fjármála eða viðskipta en bankinn bjó yfir sérfræðiþekkingu álánsviðskiptum og á honum hvíldu lögbundnar skyldur um vönduð vinnubrögð ogheilbrigða viðskiptahætti samkvæmt 1. mgr. 19. gr. laga nr. 161/2002 umfjármálafyrirtæki.Að mati dómsins hefur það ekki áhrif á framangreintsanngirnismat samkvæmt 36. gr. laga nr. 7/1936, sem fram fer vegna aðstæðna viðlánveitingu í öndverðu, að láni því sem um ræðir var skilmálabreytt tvisvarsinnum; 18. maí 2009 og 10. maí 2011.Skuldabréf númer 1143-74-431295. Þann 13. júlí 2008undirrituðu stefnendur skuldabréf með óskiptri sjálfskuldarábyrgð tiltryggingar láni að fjárhæð 1.500.000 króna sem Þórarinn Brynjar Kristjánssontók hjá Landsbanka Íslands hf. Lánið var til ríflega átta ára og var fyrstigjalddagi þess 1. september 2008. Í lið fjögur í stöðluðum skilmálumskuldabréfsins er reitur þar sem nafn ábyrgðarmanna eru hvort fyrir neðan annaðog við hliðina á hvoru nafni fyrir sig er textinn: „Óskar eftir undanþágu frámati á greiðslugetu greiðanda“. Merkt hefur verið við textann með krossi íbáðum tilvikum. Fyrir aftan textann er lína og þar hafa stefnendur ritaðupphafsstafi sína. Þá segir í 13. lið staðlaðra skilmála að með undirritunsinni á skuldabréfið staðfesti sjálfskuldarábyrgðaraðili að hafa kynnt sér efniupplýsingabæklings Landsbanka Íslands hf. um persónuábyrgðir og veðtryggingarþriðja aðila en Landsbankinn sé aðili að samkomulagi fjármálafyrirtækja,stjórnvalda og neytendasamtakanna um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga. Á framlögðu skjali sem ber heitið „Lánsumsókn einstaklings“eru reitir fyrir undirritun ábyrgðarmanna sem stefnendur hafa bæði undirritað.Í texta sem er í aðgreindum kassa fyrir framan línu til undirritunar segir:„Hef kynnt mér efni bæklings um persónuábyrgðir og veðtryggingar þriðja aðila,auk samkomulags um sama efni sem fjármálastofnanir eiga aðild að.“ Þar fyrirneðan segir í sérstökum reit: „Óska eftir mati bankans á greiðslugetugreiðanda:“ Hægt er að merkja við „Já“ eða „Nei“. Hvorugt stefnenda hefur merktvið þetta. Þrátt fyrir þetta hefur bankinn greiðslumetið lántakann ÞórarinBrynjar en í málinu er lagt fram skjal sem ber yfirskriftina „Niðurstöðurlánamats“. Samkvæmt skjalinu eru útborguð mánaðarlaun Þórarins Brynjars 440.000krónur á mánuði, áætluð greiðslugeta hans að teknu tilliti til skulda 39.716krónur á mánuði, skuldir með nýju láni 14.042.383 krónur og eignastaða neikvæðum 1.985.000 krónur. Fyrir neðan tölulegar upplýsingar er feitletrað:„Ábyrgðarmönnum er sérstaklega bent á að kynna sér stöðu vanskila“. Í skjalinusegir síðan undir fyrirsögninni „Fyrirvari og forsendur um niðurstöður“.Framangreindar upplýsingar um skuldir og fjárhagsstöðu greiðanda eru að hlutatil frá honum sjálfum komnar. Að því leyti eru forsendur mats á greiðslugetuhans og niðurstöður/ályktunar dregnar af þeim upplýsingum á hans ábyrgð. Þæreru því án ábyrgðar fyrir Landsbanka Íslands hf.“ Undir fyrirsögninni „Staðfesting“segir loks: „Greiðandi og ábyrgðarmenn hafa fengið afrit afhent, kynnt sér ogskilið þetta mat á greiðslugetu greiðanda og samþykkt það sem fullnægjandifyrir sig. Þeir hafa einnig kynnt sér efni upplýsingabæklings Landsbankans umpersónuábyrgðir og veðtryggingar þriðja aðila.“ Báðir stefnendur undirritaskjalið.Stefnendur halda því fram að lánsumsókn og greiðslumat séhaldið fjölmörgum annmörkum sem þau hafi ekki komist að fyrr en eftir á. Þaukveða ekki unnt að sjá hver niðurstaða þess hefði verið ef réttar upplýsingarhefðu verið notaðar og samræmis gætt í tilgreiningu tekna annars vegar oggreiðslubyrði og ætluðum framfærslukostnaði og föstum útgjöldum hins vegar. Þaukveða að tekjur lánataka hafi verið ranglega tilgreindar í greiðslumatinu. Þarkomi fram að tekjurnar séu 440.000 krónur á mánuði en í raun hafi tekjur veriðum 270.000 krónur á mánuði eftir greiðslu skatta. Þessu til staðfestingarframvísa stefnendur álagningarseðli Þórarins Brynjars árið 2009. Þá teljastefnendur að forveri stefndi hafi haldið upplýsingum frá þeim með því aðupplýsa þau ekki um hvernig lánsfé yrði ráðstafað. Í margnefndu samkomulagi um notkun ábyrgða og skuldbindingaer ekki kveðið á um skyldu lánveitanda til að kynna ábyrgðarmanni í öllumtilvikum gögn til grundvallar niðurstöðu greiðslumats. Í málinu liggur fyrir aðforveri stefnda gerði mat á greiðslugetu lántaka og staðfestu stefnendur meðundirritun sinni að hafa kynnt sér matið. Verður ekki fallist á með stefnendumgreiðslumatið hafi verið haldið fjölmörgum annmörkum enda hafa þau ekki sýntfram á það með haldbærum gögnum Þá ber skjalið með sér að stefnendum varafhentur bæklingur um þýðingu þess að gangast undir sjálfskuldarábyrgð ogundirrituðu þau yfirlýsingu þess efnis að hafa „kynnt sér efni upplýsingabæklingsLandsbankans um persónuábyrgðir og veðtryggingar þriðja aðila.“ Samkvæmt þessufullnægði forveri stefnda skyldum sínum samkvæmt samkomulaginu frá 1. nóvember2001 og verður ekki fallist á með stefnendum að ógilda berisjálfskuldarábyrgðir þeirra á grundvelli 1. mgr. 36. gr. laga nr. 7/1936 umsamningsgerð, umboð og ógilda löggerninga.Skuldabréf númer 1109-74-429918. Þann 25. mars 2009undirrituðu stefnendur sem sjálfskuldarábyrgðaraðilar skuldabréf til tryggingarláni að fjárhæð 2.270.000 krónur sem Þórarinn Brynjar Kristjánsson gaf út tilSparisjóðsins í Keflavík. Var lánið samkvæmt skuldabréfinu til 20 ára og fyrstigjalddagi 1. maí 2009. Fyrir liggur fylgiskjal með skuldabréfinu sem berfyrirsögnina „Til ábyrgðarmanna fjárskuldbindinga 1109-74-429918“. Þar segirmeðal annars í lið III. sem ber heitið „Upplýsingabæklingur o.fl.“ aðsjálfskuldarábyrgðarmenn staðfesti með undirritun sinni að þeir hafi fengið ogkynnt sér bækling sparisjóðanna um sjálfskuldarábyrgðir. Undir lið IV.„Greiðslumat o.fl.“ segir „Óskar ábyrgðarmaðurinn eftir því að greiðslugetagreiðandi verði metin?“ Þar fyrir neðan er skema þar sem hægt er að merkja við„Já“ eða „Nei“, síðan er lína fyrir upphafsstafi ábyrgðarmanns. Loks segir„Greiðslumat séð ( )“. Stefnendur setjaupphafsstafi sína á þar til gerða línu en merkja ekki við skemað að öðru leyti.Loks er í skjalinu liður V. „Niðurstaða greiðslumats“. Þar er hægt að merkjavið tvo kosti: ( ) „Niðurstaðagreiðslumats bendir til þess að greiðandi geti efnt skuldbindingar sínar“. Og( ) „Niðurstaða greiðslumats bendir tilþess að greiðandi geti ekki efnt skuldbindingar sínar“. Kross hefur veriðmerktur við neðri kostinn. Í málinu liggur fyrir annað fylgiskjal „Niðurstaðagreiðslumats“. Þar eru tilgreindar upplýsingar um lántaka og umrætt lán. Ersíðan feitletrað undir fyrirsögninni „Niðurstaða greiðslumats“: Niðurstaðagreiðslumats bendir til þess að lántakandi geti ekki efnt skuldbindingarsínar miðað við núverandi fjárhagsstöðu“. Undir liðnum „Ráðstöfun lánsfjár“ ermerkt við að meira en helmingi lánsupphæðar verði varið til greiðslu á skuldumlántaka hjá sparisjóðnum.Að því virtu sem nú hefur verið rakið þykir óhjákvæmilegt aðálykta á annan veg en þann að niðurstaða greiðslumats hafi ekki verið forsendaþess að stefnendur gengust í ábyrgð til tryggingar því láni sem um ræðir. Þaðákvæði 4. gr. í fyrrnefndu samkomulagi 1. nóvember 2001 sem að framan er rakiðfelur í sér að greiðslumat skuli gert á lántakanum og að ábyrgðarmanni og/eðaveðsala gefist kostur á að kynna sér slíkt greiðslumat. Með undirritun sinniundir framannefnd skjöl staðfestu stefnendur að þau hefðu kynnt sérupplýsingabækling lánveitandans og væru meðvituð um að líkur væru á að lántakigæti ekki staðið við skuldbindingu samkvæmt skuldabréfinu. Var þannig undirstefnendum sjálfum komið að óska eftir því að fá upplýsingar um mat forverastefnda á greiðslugetu aðalskuldara áður en hann veitti samþykki sitt fyrir þvíað gangast í sjálfskuldarábyrgð til tryggingar láni númer 429918. Samkvæmtþessu fullnægði forveri stefnda skyldum sínum samkvæmt samkomulaginu frá 1.nóvember 2001 og verður ekki fallist á með stefnendum að ógilda berisjálfskuldarábyrgðir þeirra á grundvelli 1. mgr. 36. gr. laga nr. 7/1936 umsamningsgerð, umboð og ógilda löggerninga. Kröfum sínum til stuðnings vísa stefnendur til sjónarmiðasamkvæmt lögum um ábyrgðarmenn nr. 32/2009, einkum 1. mgr. 4. gr., þar sem segiað lánveitandi skuli meta hæfi lántaka til að standa í skilum með lán það semábyrgðamaður gangist í ábyrgð til tryggingar efndum lántaka. Ekki er fallist áþessa málsástæðu stefnenda og er henni hafnað. Lög nr. 32/2009 um ábyrgðamenntóku gildi 4. apríl 2009 og taka einvörðungu til ábyrgða sem gengist var íeftir gildistöku laganna en ekki til breytinga á greiðsluskilmálum eldri lána. Samkvæmt því sem rakið er að framan er niðurstaða dómsins súað fella ber úr gildi veðsetningar sem stefnendur, Sverrir Þorgeirsson og BirnaRut Þorbjörnsdóttir, veittu í fasteign sinni að Glæsivöllum 13, Grindavík,fastanúmer 223-1464, með undirritun á veðskuldabréf númer 0121-74-424444,upphaflega að fjárhæð 4.000.000 krónur; veðskuldabréf númer 0143-74-430201,upphaflega að fjárhæð 3.000.000 krónur og veðskuldabréf númer 0121-74-425511,upphaflega að fjárhæð 800.000 krónur. Einnig ber að ógilda sjálfskuldarábyrgðstefnanda Sverris Þorgeirssonar á skuldabréfi númer 0143-74-431075, sem gefiðvar út 28. mars 2006, upphaflega að fjárhæð 750.000 krónur. Stefndi skal verasýkn af kröfu stefnenda um að felldar verði úr gildi sjálfskuldarábyrgðirþeirra á skuldabréfi númer 0143-74-431295, sem gefið var út 13. júlí 2008,upphaflega að fjárhæð 1.500.000 krónur og á skuldabréfi númer 0121-74-429918,sem gefið var út 25. mars 2009, upphaflega að fjárhæð 2.270.000 krónur. Með vísan til þessarar niðurstöðu og samkvæmt 3. mgr. 130.gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála verður stefndi dæmdur til að greiðastefnendum hluta af málskostnaði þeirra, 992.000 krónur að meðtöldumvirðisaukaskatti. Jón Höskuldsson héraðsdómari kveður upp dóm þennan. D ó m s o r ð:Felldar eru úr gildi veðsetningar sem stefnendur, SverrirÞorgeirsson og Birna Rut Þorbjörnsdóttir, veittu í fasteign sinni aðGlæsivöllum 13, Grindavík, fastanúmer 223-1464, með undirritun á veðskuldabréfnúmer 0121-74-424444, útgefið 25. mars 2003, upphaflega að fjárhæð 4.000.000krónur; veðskuldabréf númer 0143-74-430201, útgefið 14. maí 2004, upphaflega aðfjárhæð 3.000.000 krónur og veðskuldabréf númer 0121-74-425511, útgefið 19. maí2004, upphaflega að fjárhæð 800.000 krónur. Sjálfskuldarábyrgð stefnanda, Sverris Þorgeirssonar, áskuldabréfi númer 0143-74-431075, útgefið 28. mars 2006, upphaflega að fjárhæð 750.000krónur, er ógilt. Stefndi, Landsbankinn hf., skal vera sýkn af kröfu stefnendaum að felldar verði úr gildi sjálfskuldarábyrgðir þeirra á skuldabréfi númer0143-74-431295, útgefið 13. júlí 2008, upphaflega að fjárhæð 1.500.000 krónurog á skuldabréfi númer 0121-74-429918, útgefið 25. mars 2009, upphaflega aðfjárhæð 2.270.000 krónur. Stefndigreiði stefnendum 992.000 krónur í málskostnað.

Mál nr. 284/2001

Kærumál Innsetningargerð Umferðarréttur

Með samningi við sveitarfélagið Ó tók F á leigu lóð undir sumarhús og stóð hún milli þjóðvegar og lóðar sem A og M leigðu til sams konar nota. Í leigusamningunum voru samhljóða ákvæði um aðgang að lóðunum: ,,Til vegalagningar fær leigutaki ekki rétt en notast skal við núverandi slóð.” Er upp kom ágreiningur um aðgengi að lóð A og M kröfðust þau þess að fá með beinni aðfarargerð fjarlægðar ,,allar hindranir af vegi er liggur að sumarhúsi þeirra . . . .” Með því að aðilar voru ekki á einu máli um hvar sú slóð hefði verið, sem tiltekin var í leigusamningum, var talið varhugavert að gerðin næði fram að ganga á grundvelli þeirra gagna sem A og M lögðu fram, sbr. meginreglu síðari málsliðar 3. mgr. 83. gr. laga nr. 90/1989. Var kröfunni því hafnað.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Gunnlaugur Claessen og Ingibjörg Benediktsdóttir. Sóknaraðilar skutu málinu til Hæstaréttar með kæru 27. júlí 2001, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 2. ágúst sl. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Norðurlands eystra 17. júlí 2001, þar sem hafnað var kröfu sóknaraðila um að þeim yrði heimilað að fá með beinni aðfarargerð fjarlægðar „allar hindranir af vegi er liggur að sumarhúsi þeirra í landi Reykja í Ólafsfirði.” Kæruheimild er í 4. mgr. 84. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 102. gr. laga nr. 92/1991. Sóknaraðilar krefjast þess að aðfarargerðin verði heimiluð til að fjarlægja áðurnefndar hindranir, sem séu nánar tiltekið keðja og 14 tonna bjarg, sem varnaraðili hafi lagt á veginn. Þá krefjast sóknaraðilar málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst þess að úrskurður héraðsdómara verði staðfestur og sér dæmdur kærumálskostnaður. Samkvæmt gögnum málsins gerðu sóknaraðilar leigusamning 28. júní 1977 við Ólafsfjarðarkaupstað um 1.000 m2 lóð úr landi kaupstaðarins að Reykjum í Ólafsfirði. Var kveðið þar á um rétt sóknaraðila til að nýta lóðina undir sumarhús, en um aðgang að henni sagði eftirfarandi: „Til vegalagningar fær leigutaki ekki rétt, en notast skal við núverandi slóð.” Varnaraðili gerði 28. júní 1979 samning við kaupstaðinn um leigu á jafn stórri lóð fyrir sumarhús að Reykjum, þar sem samhljóða ákvæði var um aðgang hans að henni. Af uppdráttum, sem liggja fyrir í málinu, verður ráðið að þessar lóðir aðilanna séu skammt austan við þjóðveg nr. 82. Standi lóð varnaraðila nærri veginum, en lóð sóknaraðila liggi nánast að þeirri hlið lóðar varnaraðila, sem fjærst er veginum. Sóknaraðilar kveða sig og varnaraðila hafa haft aðgang að lóðum sínum frá þjóðvegi um sömu slóð, sem þau hafi í sameiningu haldið við allt þar til varnaraðili hafi fengið leyfi Ólafsfjarðarbæjar á árinu 1994 til að leggja veg að sumarhúsi sínu. Nokkrum árum síðar, 1997 eða 1998, hafi varnaraðili lokað slóðinni frá þjóðveginum, fyrst með keðju en síðan 14 tonna bjargi, og þannig komið í veg fyrir að sóknaraðilar gætu nýtt hana til að komast að lóð sinni. Varnaraðili segir á hinn bóginn sóknaraðila hafa notað gamla slóð, sem gerð hafi verið í tengslum við notkun kartöflugarða í landi Reykja, til að komast að sumarhúsi sínu, en enginn önnur slóð hafi legið þangað í upphafi. Aðilarnir hafi á síðari stigum í sameiningu gert aðra slóð frá þjóðveginum í átt að sumarhúsum sínum og notað hana um tíma. Varnaraðili hafi síðan 1994 fengið leyfi til að leggja veg að húsi sínu og látið verða af því einn síns liðs haustið 1996. Fyrst í stað hafi sóknaraðilar einnig notað þennan veg, en varnaraðili lokað honum nokkrum mánuðum síðar. Telur varnaraðili að ákvæði í leigusamningi sóknaraðila um slóð að sumarhúsi þeirra geti ekki átt við um þann veg, sem hann hafi nú lokað fyrir umferð þeirra. Eins og ráðið verður af framansögðu eru aðilarnir ekki á einu máli um hvar sú slóð hafi verið, ein eða fleiri, sem rætt var um í leigusamningum þeirra um sumarhúsalóðir í landi Reykja. Sóknaraðilar hafa lagt fram vottorð manns, sem gegndi starfi bæjarstjóra á Ólafsfirði þegar samningarnir voru gerðir, þar sem hann kveðst „staðfesta að vegarslóði (=núverandi slóð) sá sem um er rætt í báðum samningunum er sami slóðinn, enda má lesa það út úr orðalagi samninganna.” Þótt með þessu hafi verið lagt fram sönnunargagn um að átt hafi verið við sömu slóð í báðum samningunum, verður ekkert ráðið af því um hvort sú slóð sé sú sama og aðilarnir deila um rétt til að fara um eða hafi legið á sama stað og vegur varnaraðila liggur nú. Um það hafa sóknaraðilar ekki lagt fram önnur gögn. Samkvæmt þessu og með vísan til þeirrar meginreglu, sem fram kemur í síðari málslið 3. mgr. 83. gr. laga nr. 90/1989, verður því að staðfesta niðurstöðu hins kærða úrskurðar. Sóknaraðilar verða dæmd til að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðilar, Ari Eðvaldsson og Minný K. Eggertsdóttir, greiði varnaraðila, Finni Óskarssyni, 75.000 krónur í kærumálskostnað.

Mál nr. 655/2017

Kærumál Farbann

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms þar sem X var gert að sæta farbanni á grundvelli 1. mgr. 100. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, sbr. b. lið 1. mgr. 95. gr. sömu laga.

DómurHæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir HelgiI. Jónsson, Greta Baldursdóttir og Karl Axelsson.Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttarmeð kæru 13. október 2017 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 16. samamánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 13. október 2017 þar sem varnaraðilavar gert að sæta farbanni allt til föstudagsins 10. nóvember 2017 klukkan 16. Kæruheimilder í l. lið 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Varnaraðilikrefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi.Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærðaúrskurðar.Með vísan til forsendna hins kærðaúrskurðar verður hann staðfestur.Dómsorð:Hinn kærði úrskurður er staðfestur.ÚrskurðurHéraðsdóms Reykjaness 13. október 2017. Lögreglustjórinn á Suðurnesjumhefur í dag krafist þess að ákærða, X, fd. [...], verði gert að sæta farbanniáfram, allt til föstudagsins 10. nóvember 2017, klukkan 16. Kærði mótmælir kröfunni.Ígreinargerð með kröfunni segir að ákærði hafi komið til landsins hinn [...]2017 með flugi [...] frá Kaupmannahöfn. Við afskipti tollvarða við komu íFlugstöð Leifs Eiríkssonar hafi fundist á ákærða skilríki annars fólks í töskuer ákærði hafi þá ekki sagst eiga. Um hafi verið að ræðaskráningarpappír/ígildi dvalarleyfis frá Þýskalandi (Aufenthaltsgestattung) nr.[...] með nafninu A, f. [...] í Írak, skráningarpappír frá Þýskalandi nr. [...]með nafninu B, fædd [...], tvenn óskilgreind kennivottorð frá Írak, með mynd afA, innanlandskennivottorðskjal frá Þýskalandi með mynd af A og B, ásamt nöfnumþeirra og tveggja barna, með gildistíma til 11. febrúar 2016 ogákvörðunarpappír (bescheid) frá Þýskalandi, dagsettum 8. apríl 2017, um synjunum hæli með fjórum nöfnum, A, f. [...], B, f. [...], C, f. [...], D, f. [...].Lagt hafi verið hald á framangreind skilríki og ákærði haldið á inn í landið oghafi annar maður, sem sé hælisleitandi hér á landi, tekið á móti honum. Skömmusíðar hafi komið réttmætir handhafar framangreindra skilríkja í komusalflugstöðvarinnar og sótt um hæli. Ákærði hafi átt bókað far utan hinn [...], enhafi breytt þeirri bókun til [...]. Ákærði hafi verið handtekinn í FlugstöðLeifs Eiríkssonar þann sama dag, grunaður um smygl á fólki.Ákærðihafi viðurkennt hjá lögreglu að hafa greitt farmiða fyrir fjölskylduna hingaðtil lands og áfram héðan til Dyflinar eftir að hafa fengið beiðni þess efnisfrá manni í Malmö. Þá hafi hann viðurkennt að hafa komið með sömu flugvél ogfjölskyldan hingað til lands og eftir afskipti tollgæslu og lögreglu af honumhinn 13. september sl. hafi hann tekið farangur fjölskyldunnar og farið meðhann heim til vinar síns. Ígreinargerðinni segir einnig að A og B hafi bæði borið um að hafa ferðast áröngum nöfnum hingað til lands og hafi A sagt að þau hafi einnig ferðast áfölsuðum vegabréfum, en ákærði hafi aðstoðað þau og hafi hann tekið við hinumfölsuðu skilríkjum eftir þeim hafði verið framvísað við innritun um borð íflugvélina hingað til lands.Rannsóknmálsins sé nú lokið og hafi ákæra verið gefin út af lögreglustjóranum áSuðurnesjum 13. október 2017.Lögreglatelji að hin ætlaða háttsemi ákærða, þ.e. ætlað smygl á fólki, varði við 3.mgr. 116. gr. útlendingalaga nr. 80/2016, en til vara við f-lið 2. mgr. 116. gr.sömu laga. Háttsemi ákærða kunni að varða allt að 6 ára fangelsi.Ákærðihafi engin tengsl við landið og megi ætla að hann reyni að komast úr landi eðaleynast ellegar koma sér með öðrum hætti undan málsókn eða fullnustu refsingarverði honum ekki gert að sæta farbanni meðan málið er til meðferðar fyrirdómstólum.Með vísan tilalls framangreinds, b-liðar 1. mgr. 95. gr., sbr. 1., 2. og 3. mgr. 100. gr.laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, f-liðar 2. mgr. og 3. mgr. 116. gr.útlendingalaga nr. 80/2016, teljilögreglustjóri brýna hagsmuni standa til þess að ákærða verði gert að sætafarbanni á meðan málið er til meðferðar fyrir dómstólum, allt til föstudagsins10. nóvember 2017, klukkan 16.Meðvísan til alls þess sem að framan er rakið er fallist á að ákærði sé undirrökstuddum grun um brot sem varðað getur fangelsisrefsingu. Í ljósi þess aðákærði er erlendur ríkisborgari sem hefur lítil eða engin tengsl við landið erennfremur fallist á að hætta sé á því að kærði muni reyna að komast úr landieða leynast ellegar koma sér með öðrum hætti undan málsókn eða fullnusturefsingar fari hann frjáls ferða sinna. Samkvæmt þessu eru uppfyllt skilyrðib-liðar 1. mgr. 95. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr., laga nr. 88/2008 um meðferðsakamála. Er því fallist á kröfu lögreglustjóra eins og hún er fram sett. Úrskurð þennan kveður upp RagnheiðurBragadóttir héraðsdómari.Úrskurðarorð:Kærða,X, er bönnuð för frá Íslandi, allt til föstudagsins 10. nóvember 2017 klukkan16.

Mál nr. 424/2016

Fjármálafyrirtæki Verðbréfaviðskipti Stofnfé Ógilding samnings Málsgrundvöllur

S höfðaði mál gegn L hf. til heimtu skaðabóta vegna tjóns sem hún taldi sig hafa orðið fyrir þegar stofnfé, sem hún keypti í Sparisjóði Vestmannaeyja árið 2007 en var breytt í hlut í L hf. árið 2015, reyndist verðminna en hún hefði mátt gera ráð fyrir. Í dómi Hæstaréttar kom fram að þær hömlur sem hefðu verið á viðskiptum með stofnfjárhluti í sparisjóðnum samkvæmt samþykktum hans leiddu til þess að umrædd kaup hefðu ekki verið viðskipti með fjármálagerning, sbr. 2. tölulið 1. mgr. 2. gr. laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti, og ekki fallið undir gildissvið laganna eins og því væri lýst í 1. gr. þeirra. Sparisjóðurinn hefði starfað á grundvelli laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki og hefðu ákvæði þeirra meðal annars gilt um skyldur hans, sbr. einkum 19. gr., en af henni leiddi að sjóðnum hefði borið við kynningu á stofnfjáraukningunni og sölu stofnfjárins að fara að í samræmi við eðlilega og heilbrigða viðskiptahætti og venjur á fjármálamarkaði. Með hliðsjón af tilkynningum Sparisjóðs Vestmannaeyja til S í aðdraganda kaupanna og atvikum málsins að öðru leyti var talið að S hefði ekki fært sönnur að því að tjón hennar yrði rakið til þess að stofnfjárhluturinn hefði við kaupin ekki svarað til þeirra kosta sem hún hefði mátt gera ráð fyrir, sbr. 21. gr. laga nr. 50/2000 um lausafjárkaup, eða að önnur atvik sem L hf. bæri ábyrgð á hefðu orsakað tjón hennar. Var L hf. því sýknað af kröfum S.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir MarkúsSigurbjörnsson, Eiríkur Tómasson, Greta Baldursdóttir, Karl Axelsson og ViðarMár Matthíasson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar6. júní 2016. Hún krefst þess að stefnda verði gert að greiða sér aðallega 4.479.340 krónur, en til vara 3.820.952 krónur, í báðumtilvikum með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 25. júní 2015 til greiðsludags. Þá krefst húnmálskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.Stefndi krefst staðfestingar hinsáfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. IÁfrýjandi kveðst hafa verið eigandistofnfjár í Sparisjóði Vestmannaeyja frá árinu 1991, en þá mun hafa verið fjölgaðí hópi stofnfjáreigenda. Hún hafi þá, og þegar atvik málsins gerðust, haftlitla reynslu af fjárfestingum, verðbréfa- og lánsviðskiptum. Í skýrslu fyrirdómi upplýsti áfrýjandi að hún ræki eldsneytis- og matsölu í Vestmannaeyjum ogværi umboðsmaður fyrir fyrirtækið N1 hf.Sparisjóður Vestmannaeyja sendistofnfjáreigendum í sjóðnum bréf 26. júlí 2007. Í upphafi þess sagði að stjórn sparisjóðsinshefði spurnir af því að haft hafi verið samband við einhverja stofnfjáreigendurí honum í því skyni að falast eftir stofnfé þeirra. Jafnframt sagði að stjórninhefði um nokkurt skeið unnið að stefnumótun varðandi ,,framtíðarsýn“ sjóðsins.Meðal hugmynda væri að auka verulega stofnfé sparisjóðsins og myndu þáverandistofnfjáreigendur hafa forkaupsrétt að aukningunni. Þá sagði: ,,Stjórnin hefurákveðið að halda fund stofnfjáreigenda í Sparisjóðnum í haust eins og s.l. árog kynna þar m.a. árshlutauppgjör og þá stefnumótunarvinnu sem nú er unnið að.“Annað bréf var sent stofnfjáreigendum 25. september sama ár þar sem fram kom aðstjórn sjóðsins væri samdóma um að styrkja þyrfti hann sem allra fyrst til þessað hann yrði betur í stakk búinn til að takast á við þær breytingar semframundan væru. Þá sagði í bréfinu að til að efla og styrkja sparisjóðinn íharðnandi samkeppni á íslenskum fjármálamarkaði hefði stjórnin ,,samþykkt að leggjatil við fund stofnfjáreigenda sem boðaður hefur verið þriðjudaginn 9. októbernk. að heimild verði veitt til þess að auka stofnfé“ um allt að 1.000.000.000krónur. Tekið var fram að ef tillaganyrði samþykkt hygðist stjórnin nýta hluta þeirrar heimildar ,,allt að 350milljónir króna fyrir næstu áramót.“Á fundi stofnfjáreigenda sem haldinnvar framangreindan dag mættu 52 þeirra en að auki höfðu 13 veitt öðrum umboðtil að taka þátt í fundinum fyrir sína hönd. Var því mætt fyrir 65 af 70stofnfjáreigendum. Á fundinum var kynnt uppgjör sparisjóðsins vegna fyrri helmingsársins 2007. Samkvæmt því sem sagði í fundargerð kom þar meðal annars fram aðhagnaður tímabilsins væri 273.160.793 krónur og að eigið fé sjóðsins 30. júní2007 hefði verið 1.511.401.867 krónur. Bókað var að engar fyrirspurnir eðaumræður hefðu orðið um uppgjörið. Á fundinum var því næst fjallað um og síðarsamþykkt tillaga meirihluta stjórnar um heimild til að auka stofnfésparisjóðsins á þann hátt sem að framan greinir. Áfrýjandi, sem mætti á fundinn,kveðst hafa greitt tillögunni atkvæði sitt. Sparisjóðurinn leitaði tilFjármálaeftirlitsins 11. október 2007 og lýsti þeirri skoðun sinni aðfyrirhugað útboð á stofnfé sjóðsins væri undanþegið lýsingu samkvæmt þágildandilögum nr. 33/2003 um verðbréfaviðskipti. Fjármálaeftirlitið staðfesti þessa afstöðu26. sama mánaðar. Sparisjóðurinn tilkynnti stofnfjáreigendum þar á meðal áfrýjanda7. nóvember sama ár að stjórn hans hefði ákveðið að nýta þá heimild sem hennihefði verið veitt til hækkunar stofnfjár um 350.000.000 krónur.Stofnfjáreigendur ættu forgangsrétt til þess að skrá sig fyrir hlutum og væriáskriftartíminn frá 14. nóvember til 5. desember 2007. Áfrýjandi ætti, eins ogaðrir stofnfjáreigendur, rétt á því að skrá sig fyrir stofnfé að nafnverði5.000.000 krónur. Ef einhverjir stofnfjáreigendur nýttu ekki rétt sinn myndiréttur annarra stofnfjáreigenda aukast hlutfallslega sem því næmi. Enginn gætiþó eignast meira en 5% af heildarstofnfé sjóðsins. Eindagi kaupverðs yrði 14.desember 2007. Með bréfinu fylgdi eyðublað fyrir umsókn um stofnfé semáfrýjandi fyllti út. Merkti hún þar við í reit til merkis um að hún óskaðieftir hámarksrétti til kaupa á stofnfé. Fyrir liggur að allir 70stofnfjáreigendur í sparisjóðnum nýttu að fullu rétt sinn til kaupa. Áfrýjanditók lán að fjárhæð 5.150.000 krónur hjá Glitni banka hf. til greiðslustofnfjárins. Af því tilefni gaf hún út skuldabréf til bankans 12. desember2007 að tilgreindri fjárhæð og ritaði eiginmaður hennar á skuldabréfið semsjálfskuldarábyrgðarmaður. Hún setti einnig ,,stofnfjárbréf“ sín að handveðitil bankans til tryggingar greiðslu skuldarinnar. Áfrýjandi fékk arð afstofnfjáreign sinni, 707.700 krónur, 2. maí 2008 vegna rekstrarársins 2007. Umfrekari arðgreiðslur var á hinn bóginn ekki að ræða. Staða Sparisjóðs Vestmannaeyja versnaðiverulega í kjölfar fjármálaáfalla haustið 2008 og var leitast við aðendurskipuleggja fjárhag hans í framhaldi af því. Stofnfé mun hafa verið lækkað21. júní 2010 úr 357.000.000 krónum í 100.000.000 krónur og svo hækkað aftur í996.589.000 krónur, án þess að áfrýjandi eða aðrir stofnfjáreigendur hafi notiðforkaupsréttar. Fjármálaeftirlitið ákvað 29. mars 2015, að beiðni stjórnarsparisjóðsins, að taka yfir vald stofnfjáreigendafundar í sjóðnum og að stefndiskyldi sama dag taka yfir rekstur, eignir og skuldbindingar sjóðsins. Taldist sparisjóðnumslitið þennan dag. Yfirtakan skyldi gerð í samræmi við samkomulag hans og stefnda frá deginum áður, en þá var stofnfésjóðsins metið með nánar tilgreindum hætti. Það skyldi þó endanlega ákveðið meðmati endurskoðunarfyrirtækis og upphaflegt mat leiðrétt til samræmis við það. Stofnfjárhluturáfrýjanda var endanlega metinn á 476.590 krónur sem breytt var í hluti ístefnda. Áfrýjandi ásamt fleiristofnfjáreigendum í sparisjóðnum leitaði til lögmanna til þess að athugaréttarstöðu sína. Á árinu 2012 og næstu árum þar á eftir rituðu lögmenn áþeirra vegum nokkur bréf til sjóðsins og Fjármálaeftirlitsins til að aflaupplýsinga og skýringa. IIÁfrýjandi höfðaði málið 24. júní 2015til ,,innheimtu skaðabóta“. Í héraðsdómsstefnu segir að málið sé reist á því aðsaknæm og ólögmæt háttsemi starfsmanna Sparisjóðs Vestmannaeyja sem og galli áhinum keyptu stofnfjárbréfum hafi valdið því að hún hafi orðið fyrir miklufjárhagslegu tjóni sem stefndi beri ábyrgð á. Aðalkrafa hennar nemi þeimafborgunum, vöxtum og öðrum kostnaði sem hún hafi greitt af láni því sem húntók hjá Glitni banka hf. vegna stofnfjárkaupanna, að frádregnu metnu virðihluta hennar í stefnda, sem hún fékk við yfirtökuna, og þeirri arðgreiðslu semhún fékk í maí 2008. Miðar hún þessar fjárhæðir ekki við allan stofnfjárhlutsinn, heldur þann hluta sem við bættist í desember 2007. Varakrafan er miðuðvið að áfrýjanda verði bætt tjón sem svarar til kaupverðs stofnfjárhluta hennarað frádregnu matsvirði hlutarins í stefnda og þeirrar arðgreiðslu sem hún naut.Til stuðnings kröfu sinni teflirárýjandi fram málsástæðum sem lúta í fyrsta lagi að því að fulltrúar SparisjóðsVestmannaeyja hafi sýnt af sér saknæma og ólögmæta háttsemi. Þeir hafi haftmilligöngu um að hún hafi aukið hlut sinn og sagt að um væri að ræða trausta ogáhættulausa fjárfestingu sem í versta falli gæti leitt til þess aðstofnfjárhlutur hennar tapaðist. Áfrýjandi kveðst vera áhættufælin og grandvörað eðlisfari. Það hefði verið forsenda af hennar hálfu að hún bæri engapersónulega ábyrgð vegna kaupa á stofnfénu. Hún kveður að um hafi verið að ræðaverðbréfaviðskipti og útboð stofnfjárins hafi fallið undir 7. tölulið 1. mgr.1. gr. laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti. Á sparisjóðnum hafi hvíltskyldur samkvæmt þeim lögum. Hún kveðst myndu hafa talist almennur fjárfestirsamkvæmt 11. tölulið 1. mgr. 2. gr. sömu laga en dregur í efa að sparisjóðurinnhafi sinnt þeirri lagaskyldu að flokka hana svo sem boðið var í 21. gr.laganna. Hún byggir í þessu sambandi á því að sparisjóðurinn hafi brotið gegnhinni almennu reglu 5. gr. nefndra laga um eðlilega og heilbrigðaviðskiptahætti. Starfsmenn sparisjóðsins hafi einnig brotið gegn fyrirmælum 1.mgr. 14. gr. laganna um að veita greinargóðar upplýsingar um þá fjárfestingusem um ræddi og þá áhættu sem í því hafi falist fyrir áfrýjanda að velja hana.Sparisjóðurinn hafi ekki aflað sér upplýsinga um þekkingu og reynslu áfrýjandatil þess að geta metið hvort fjárfestingin hentaði henni, svo sem skylt varsamkvæmt 16. gr. laga nr. 108/2007. Í stað þess hafi sjóðurinn lagt áherslu áað þátttaka í stofnfjáraukningunni væri áhættulaus. Á stefnda hvíli að sanna aðþessum lögbundnu skyldum hafi verið sinnt en það hafi hann ekki gert. Áfrýjandibyggir einnig á því að sparisjóðurinn hafi starfað á grundvelli laga nr.161/2002 um fjármálafyrirtæki. Sjóðurinn hafi með háttsemi sinni brotið gegn reglu19. gr. þeirra laga um að viðhafa heilbrigða viðskiptahætti viðstofnfjáraukninguna. Þá hafi fyrirmæli laganna og samþykkta sjóðsins um útgáfustofnfjárbréfa, form þeirra og efni verið brotin í veigamiklum atriðum.Áfrýjandi bendir á að sparisjóðurinn hafi ekki gefið út stofnbréf vegna þessstofnfjár sem hún skráði sig fyrir, hvorki rafrænt né með árituðustofnfjárskírteini. Telur hún að það leiði til þess, samkvæmt lögjöfnun fráákvæðum laga nr. 2/1995 um hlutafélög, að sparisjóðurinn og stefndi geti ekki boriðfyrir sig áskriftina. Áfrýjandi telur að meta verði háttsemi sparisjóðsins meðhliðsjón af því að hann hafi í ríkum mæli brotið lögbundnar skyldur um upplýsingagjöfog vandaða fjármálaþjónustu í aðdraganda stofnfjáraukningarinnar. Eigi þessiatriði hvert fyrir sig og sameiginlega að leiða til skaðabótaábyrgðar stefnda. Í öðru lagi vísar áfrýjandi til reglnaum bæði rangar og brostnar forsendur sem legið hafi til grundvallar þátttökuhennar í stofnfjáraukningunni og brot Sparisjóðs Vestamannaeyja á lögum nr.7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga. Hún hafi talið að til þesskæmi ekki að hún yrði persónulega ábyrg fyrir skuldbindingum og arðgreiðslur afstofnfjáreign hennar myndu duga til þess að greiða afborganir og vexti afskuldabréfinu. Hún kveður þessi atriði renna enn frekari stoðum undirskaðabótaábyrgð stefnda. Í þriðja lagi vísar áfrýjandi til ,,ógildanleika“og ósanngirni en í stefnu segir að hún krefjist þó ,,ekki ógildingar ákaupsamningi um stofnfjárkaup eða lánsamningi hjá Glitni, en byggir þess í staðá ógildanleika og ósanngirni þeirra sem málsástæðum fyrir skaðabótakröfu sinni.Þessi ógildanleiki og ósanngirni stafar af og sýnir enn fremur fram á hinaólögmætu og saknæmu háttsemi stefnda.“ Þau atriði sem renni stoðum undirógildingu séu að Sparisjóður Vestmannaeyja hafi beitt ólögmætri nauðung, sbr.29. gr. laga nr. 7/1936, í viðleitni sinni til að þvinga áfrýjanda til að aukastofnfé sitt. Jafnframt hafi sjóðurinn svikið loforð, sbr. 30. gr. sömu laga,um að hún myndi ekki bera persónulega áhættu af fjárfestingu sinni. Þá eigi 33.og 36. gr. laganna við og vísar áfrýjandi í því sambandi til þeirra atriða semáður greinir, en einnig til þess að atvik sem síðar hafi komið til hafi leitttil þess að í kjölfar efnahagshrunsins haustið 2008 hafi endurskipulagningfjárhags sparisjóðsins verið nauðsynleg sem rýrt hafi stórlega verðmætistofnfjárins. Í fjórða lagi vísar áfrýjandi tilákvæða laga nr. 50/2000 um lausafjárkaup og þess að stofnfjárhlutur hennar hafiverið gallaður vegna þess að hann hafi ekki haft þá eiginleika semsparisjóðurinn hafi lofað að hann hefði. Eigi hún rétt til skaðabóta samkvæmt40. gr. laganna. Beri stefndi hlutlæga ábyrgð á beinu tjóni hennar en einnig áóbeinu tjóni hennar þar sem allt tjónið verði rakið til saknæmrar háttsemistarfsmanna sjóðsins. Í fimmta lagi tekur áfrýjandi fram aðskilyrðum um orsakatengsl og sennilega afleiðingu sé fullnægt. Loks vísar áfrýjandi til reglna umsérfræðiábyrgð sem hún telur gilda og eigi að leiða til enn strangara sakarmatsþegar skaðabótaábyrgð stefnda sé metin. IIIStefndi telur enga þörf hafa verið áútboðslýsingu vegna stofnfjáraukningarinnar. Áfrýjandi hafi sjálf stutt aðstofnfé Sparisjóðs Vestmannaeyja hafi verið aukið og greitt tillögu um þaðatkvæði sitt á fundi stofnfjáreigenda að aflokinni kynningu á hálfsársuppgjörifyrir sjóðinn. Allir 70 stofnfjáreigendurnir hafi nýtt sér að fullu rétt sinntil að auka við stofnfé sitt. Stefndi mótmælir því að sparisjóðsstjórinn eðaaðrir fulltrúar sjóðsins hafi hvatt áfrýjanda eða latt til þátttöku ístofnfjáraukningunni. Öllum stofnfjáreigendum hafi verið frjálst að ákveðasjálfir hvort þeir tækju þátt í aukningunni. Sparisjóðurinn hafi ekki staðiðfyrir neinni ráðgjöf í því efni. Arðgreiðslur séu ekki ákveðnar fyrirfram, hvaðþá til margra ára í senn. Þær séu ákveðnar á aðalfundi hverju sinni. Enginfjárfesting sé áhættulaus og hafi áfrýjanda verið það ljóst. Stefndi geti engaábyrgð borið á samskiptum áfrýjanda við Glitni banka hf. og eftirfarandisamningi hennar um lán frá bankanum og sjálfskuldarábyrgð maka hennar á láninu.Stefndi hafnar því að sparisjóðurinnhafi í aðdraganda stofnfjáraukningarinnar brotið gegn lögum nr. 108/2007 eðareglugerð nr. 995/2007 um fjárfestavernd og viðskiptahætti fjármálafyrirtækja.Hann hafnar því einnig að vanhöld á útgáfu stofnfjárbréfa geti varðað hannskaðabótaskyldu. Slík skylda verði heldur ekki reist á væntingum eðahugrenningum áfrýjanda um að hún myndi ekki þurfa að bera persónulega ábyrgð áskuldbindingum sem hún stofnaði til vegna kaupa á stofnfé. Þá geti sjónarmið aðbaki ógildingarreglum laga nr. 7/1936 ekki átt við í málinu. Tómlæti áfrýjandaleiði einnig til þess að hún geti ekki haft uppi kröfu um skaðabætur átta árumeftir að viðskiptin áttu sér stað.Stefndi mótmælir einnig aðstofnfjárhlutur sá sem áfrýjandi skráði sig fyrir hafi verið gallaður ískilningi laga nr. 50/2000 og að hún geti reist rétt til skaðabóta á 40. gr.þeirra laga. Hann kveður allar staðhæfingar sem áfrýjandi reisi kröfu sína áósannaðar. Hvort sem áfrýjandi hafi þegið ráðgjöf eða ekki um að rétt væri aðauka stofnfjárhlut sinn geti síðar til komin lækkun stofnfjárins ekki leitt tilskaðabótaábyrgðar. Þá mótmælir stefndi því aðorsakatengsl séu milli lántöku áfrýjanda hjá Glitni banka hf. og ætlaðs tjónssem hún krefst bóta fyrir í málinu. Hvað sem öðru líði sé ætluð krafa áfrýjandaniður fallin fyrir fyrningu, hvort sem við eigi lög nr. 14/1905 um fyrningskulda og annarra kröfuréttinda eða lög nr. 150/2007 um fyrningu kröfuréttinda.IVSvo sem áður greinir höfðaði áfrýjandimál þetta til heimtu skaðabóta vegna tjóns sem hún hafi orðið fyrir þegarstofnfé, sem hún keypti í Sparisjóði Vestmannaeyja, reyndist verðminna en húnhafi mátt gera ráð fyrir. Áfrýjandi hefur ekki rift samningi um kaupin, en viðyfirtöku stefnda á eignum og skuldbindingum sparisjóðsins eignaðist hún hlut ístefnda í stað stofnfjárins. Í stefnu áréttar hún að ekki sé heldur krafist ógildingará samningnum. Þótt málatilbúnaður áfrýjanda sé ekki glöggur og hún tefli öðrumþræði fram röksemdum sem miða við að krafa hennar sé um skaðabætur utansamninga, verður að leggja til grundvallar að krafan sé um skaðabætur innansamninga, sem hún styður jafnframt rökum um saknæmi og ólögmæti, meðal annarstil stuðnings ætluðum rétti sínum til skaðabóta fyrir óbeint tjón. Hið sama ávið um sjónarmið sem tengjast röngum og brostnum forsendum svo og þau sem búaað baki ógildingarreglum laga nr. 7/1936. Verður einnig að skýra tilvísunáfrýjanda til reglna um sérfræðiábyrgð svo að eins og málið sé vaxið styðji þærað ríkar kröfur beri að gera til sparisjóðsins um fagleg vinnubrögð viðstofnfjáraukninguna og sölu stofnfjár. Verður því leyst úr málinu á þeimgrundvelli að krafist sé skaðabóta vegna vanefnda sparisjóðsins á samningi umkaupin, enda getur áfrýjandi ekki lagt þann grundvöll að máli sínu að bæði sémiðað við að hún geti átt rétt til skaðabóta utan samninga og innan. Með samningi sínum við SparisjóðVestmannaeyja nýtti áfrýjandi forgangsrétt sinn sem stofnfjáreigandi til þessað kaupa það viðbótarstofnfé, sem hún átti rétt til. Aðrir stofnfjáreigendursem voru í sömu stöðu og hún nýttu sér líka allir sama rétt. Í 9. gr. samþykktasparisjóðsins, eins og þær voru eftir breytingar sem gerðar voru á fundistofnfjáreigenda 9. október 2007, sagði: ,,Sala eða annað framsal stofnfjárhlutarí Sparisjóðnum er óheimil nema með samþykki sparisjóðsstjórnar“. Þessartakmarkanir á ráðstöfunarrétti stofnfjárhluta voru í samræmi við 1. mgr. 64.gr. laga nr. 161/2002 eins og ákvæðið var á þessum tíma. Samkvæmt 3. mgr.greinarinnar skyldi sparisjóðurinn, ef stjórnin synjaði um samþykki fyrir sölustofnfjárhlutar, innleysa hlutinn eftir reglum 65. gr. laganna. Þær hömlur sem voru á viðskiptum meðstofnfjárhluti í Sparisjóði Vestmannaeyja leiddu til þess að kaup áfrýjanda ástofnfé í desember 2007 voru ekki viðskipti með fjármálagerning, sbr. 2. tölulið1. mgr. 2. gr. laga nr. 108/2007, og falla ekki undir gildissvið laganna einsog því er lýst í 1. gr. þeirra. Sparisjóðurinn starfaði á grundvelli laga nr.161/2002 og giltu ákvæði þeirra meðal annars um skyldur hans, sbr. einkum 19.gr., en af henni leiddi að sjóðnum bar við kynningu á stofnfjáraukningunni ogsölu stofnfjárins að fara að í samræmi við eðlilega og heilbrigðaviðskiptahætti og venjur á fjármálamarkaði.Áfrýjandi hafði átt stofnfé íSparisjóði Vestmannaeyja lengi þegar henni var kynnt 26. júlí 2007 að áformværu uppi sem gætu leitt til þess að stofnfé sparisjóðsins yrði aukið og hvaðaástæður lægju til þess. Tveimur mánuðum síðar var henni tilkynnt bréflega aðboðað væri til fundar stofnfjáreigenda sem fram skyldi fara 9. október sama árog að þar yrði lögð fram tillaga um aukningu stofnfjár. Af báðum bréfunumverður sú ályktun dregin að á þessum tíma hafi verið óvissa um stöðu sparisjóðaog samkeppni á íslenskum fjármálamarkaði færi harðnandi. Á fundinum varreikningsuppgjör sparisjóðsins fyrir fyrri hluta ársins kynnt. Áfrýjandi heldurþví ekki fram að upplýsingar í reikningsuppgjörinu hafi verið rangar eðaófullnægjandi um rekstur eða efnahag sparisjóðsins. Hún hefur heldur ekki færtsönnur að því að hún hafi verið beitt þrýstingi af hálfu sparisjóðsins til aðauka stofnfé sitt eða að sjónarmið að baki öðrum ógildingarreglum laga nr.7/1936 geti átt hér við. Henni hlaut að vera ljóst að hún gæti ekki reistkaupin á þeirri forsendu að alltaf yrði slíkur arður af rekstri sparisjóðsinsað hlutdeild hennar í arðinum myndi nægja til þess að greiða niður þærfjárskuldbindingar sem hún stofnaði til vegna kaupanna. Áfrýjanda hlaut einnigað vera ljóst að arður yrði ekki greiddur nema samkvæmt ákvörðun aðalfundarsparisjóðsins hverju sinni og þá í samræmi við afkomu undanfarandi rekstrarárs.Henni hlaut því að vera ljóst að til þess gæti komið að hún þyrfti að greiðaskuld sína vegna stofnfjárkaupanna óháð arðgreiðslum, enda ósannað að sparisjóðurinnhafi gefið henni tilefni til að ætla að hún myndi ekki bera persónulega ábyrgð áskuldinni.Mat á því hvort stofnfjárhluturinnhafi haft þá eiginleika sem áfrýjandi gat gert kröfu til verður að miða við þaðtímamark þegar kaupin áttu sér stað í desember 2007, sbr. 21. gr. laga nr.50/2000, enda ósannað að sparisjóðurinn hafi ábyrgst einhverja eiginleikahlutarins til frambúðar eða orsakir þess að verðmæti hlutarins féll haustið2008 hafi verið vegna vanefnda sjóðsins. Verður því slegið föstu að eiginleikarstofnfjárhlutarins hafi við kaupin svarað til væntinga, sem áfrýjandi máttigera til hans, enda var greiddur umtalsverður arður til hennar vegna rekstrarársins2007. Samkvæmt framansögðu hefur áfrýjandiekki fært sönnur að því að tjón hennar verði rakið til þess aðstofnfjárhluturinn hafi við kaupin ekki svarað til þeirra kosta sem hún máttigera ráð fyrir eða að önnur atvik sem stefndi beri ábyrgð á hafi orsakað tjónhennar. Á það bæði við um aðal- og varakröfu hennar. Verður því staðfest niðurstaðahéraðsdóms. Áfrýjandi greiði stefnda málskostnaðfyrir Hæstarétti eins og í dómsorði greinir.Dómsorð:Hinn áfrýjaði dómur skal veraóraskaður.Áfrýjandi, Svanhildur Guðlaugsdóttir,greiði stefnda, Landsbankanum hf., 750.000 krónur í málskostnað fyrirHæstarétti.Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 13. apríl 2016.I. Mál þetta var höfðað 24. júní2015 og dómtekið 17. mars 2016. Stefnandier Svanhildur Guðlaugsdóttir, til heimilis að Áshamri 41, Vestamannaeyjum, enstefndi er Landsbankinn hf., Austurstræti 11, Reykjavík. Dómkröfurstefnanda eru þær aðallega aðstefndi verði dæmdur til að greiða henni 4.479.340 krónur, auk dráttárvaxtasamkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 frá þingfestingardegi tilgreiðsludags. Til vara er þesskrafist að stefndi greiði stefnanda 3.820.952 krónur, auk dráttarvaxta samkvæmt1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001, frá þingfestingardegi til greiðsludags. Þákrefst stefnandi málskostnaðar. Stefndikrefst sýknu af öllum kröfum stefnanda, auk málskostnaðar. II. Með ákvörðun Fjármáleftirlitsins,dags. 29. mars 2015, var Sparisjóður Vestmannaeyja (SPV), sameinaður stefnda.Frá þeim tíma tók stefndi við rekstri, eignum og skuldbindingum SPV samkvæmtsamkomulagi milli stjórnar sparisjóðsins og stefnda, um yfirtöku stefnda á SPV,dags. 28. mars 2015. Með ákvörðun Fjármálaeftirlitsins var SparisjóðiVestmannaeyja slitið frá og með 29. mars 2015. Stefnandimáls þessa var á meðal 70 stofnfjáreigenda SPV þegar stofnfjárhækkun í SPV fórfram haustið 2007. Greiddi stefnandi atkvæði með stofnfjárhækkuninni á fundisem haldinn var 9. október 2007. Samkvæmtbréfi SPV til stefnanda, dags. 7. nóvember 2007, um Áskrift að hækkun stofnfjár í Sparisjóði Vestmannaeyja, ákvaðstjórn SPV á stjórnarfundi þann 6. nóvember s.á. að nýta heimild frástofnfjáreigendafundi þann 9. október s.á., til hækkunar stofnfjár. Fram kemurí bréfinu að stofnfjáreigendur, sem séu 70 talsins, eigi forgangsrétt til aðskrá sig fyrir hækkuninni. Þá kemur þar einnig fram að Fjármálaeftirlitið hafiveitt undanþágu frá gerð útboðslýsingar með því skilyrði að allt útboðið gangitil forgangsréttarhafa. Stofnfjáreigendur séu engu að síður hvattir til aðkynna sér ársreikning SPV og önnur gögn áður en þeir taki ákvörðun um áskrifter liggi fyrir hjá skrifstofustjóra og sparisjóðsstjóra SPV. Í sama bréfi segirað bréfin verði gefin út með rafrænni skráningu hjá Verðbréfaskráningu Íslands,fyrir þá hluti er séu til sölu í útboðinu auk eldri hluta. Enn fremur er íbréfinu mælt fyrir um aukinn rétt til stofnfjárkaupa ákveði einhverjir að nýtaekki rétt sinn. Um lán í tengslum við stofnfjárkaupin segir í bréfinu að verðieftir því leitað eigi stofnfjáreigendur kost á láni hjá SPV fyrir kaupum ástofnfjárbréfum í útboðinu og að lánakjör séu í samræmi við útlánareglur SPV.Þeir sem þess óski, snúi sér til sparisjóðsstjóra, skrifstofustjóra eðaforstöðumanns verðbréfasviðs. Þann28. nóvember 2007 ritaði stefnandi undir umsókn um áskrift að stofnfé SPV.Kemur fram í umsókn hennar að hún skrái sig fyrir hámarkshlut 5.000.000 króna,auk þess sem hún kjósi að nýta sér viðbótarrétt (hámarksrétt) sem myndaðist efeinhver stofnfjáreigandi kýs að nýta sér ekki rétt sinn til stofnfjáraukningar.Í umsókninni kemur fram að frestur til að skrá sig fyrir nýju stofnfé renni útþann 5. desember 2007 kl. 16:00 og að eindagi kaupverðs úthlutaðrastofnfjárhluta sé 14. desember 2007. Tilþess að greiða fyrir stofnfjárhækkun sína, tók stefnandi þann 12. desember2007, lán hjá Glitni banka hf. að fjárhæð 5.150.000 krónur. Ritaði stefnandiundir skuldabréf til Glitnis banka hf., þar sem eiginmaður hennar skrifaðiundir sem sjálfskuldarábyrgðaraðili. Allirstofnfjáreigendurnir 70 tóku þátt og keyptu sínar 5.000.000 króna hver. Áttustofnfjáreigendur þannig allir jafnan hlut bæði fyrir og eftirstofnfjáraukninguna. Eftirtaldiraðilar gáfu skýrslu fyrir dóminum: Svanhildur Guðlaugsdóttir, KristínSigurðardóttir, Garðar Arason, Kristján Gunnar Eggertsson, Stefán Sigurjónsson,Gísli Gunnar Geirsson, Óskar Ólafur Elísson, Þór Ísfeld Vilhjálmsson og ArnarSigurmundsson. III. . Helstu málsástæður og lagarök stefnanda) Röng og villandi ráðgjöfStefnandi telur að starfsmenn SPVhafi haft milligöngu um að stefnandi tæki þátt í stofnfjáraukningu í SPVhaustið 2007, sem hafi falist í því að ráðleggja stefnanda að fjárfesta í SPVmeð lántöku, sem hafi leitt til tjóns stefnanda. Stefnanda hafi verið talin trúum að um væri að ræða trausta fjárfestingu. Það hafi verið forsenda stefnandafyrir kaupunum og lántökunni að hún bæri enga persónulega ábyrgð áskuldbindingunum. Henni hafi verið sagt að arðgreiðslurnar dygðu til afborganaog að bréfin sjálf stæðu til tryggingar. Hefði hún fengið réttar upplýsingarfrá SPV hefði hún aldrei tekið þátt í stofnfjáraukningunni. Telur stefnandiljóst að helsta markmið SPV með stofnfjáraukningunni hafi verið að verja SPV ogum leið stjórn hans og aðra starfsmenn fyrir óvinveittri yfirtöku. Stefnandikveðst hafa litla sem enga reynslu á sviði verðbréfaviðskipta og hafi þvítreyst ráðleggingum stjórnar og starfsmanna SPV. Aðstöðumunur hennar gagnvartSPV hafi því verið verulegur. Stefnanditelur einnig að þar sem SPV hafi leitað eftir undanþágu frá útgáfuútboðslýsingar hjá FME á grundvelli 50. gr. þágildandi laga nr. 108/2007, hafistjórn og starfsmenn stefnda talið stofnfjáraukninguna til verðbréfaviðskiptaog því hafi gilt um hana lög nr. 108/2007. Telur stefnandi að umsjón SPV meðútboðinu hafi fallið undir 7. tölul. 1. mgr. 1. gr. laganna. Því hafi verið umverðbréfaviðskipti að ræða þegar stefnandi skráði sig fyrir stofnfjárhlutunum.Af þessu leiði enn fremur að ákvæði um fjárfestavernd, samkvæmt tilskipunEvrópuþingsins og -ráðsins nr. 2004/39/EB, um markaði fyrir fjármálagerninga(MiFID tilskipunin), sem hafi verið innleidd í íslenskan rétt með lögum nr. 108/2007,hafi gilt um viðskipti stefnanda og SPV. Stefnandikveðst hafa verið almennur fjárfestir samkvæmt 11. tölul. 1. mgr. 2. gr. laganr. 108/2007. Einnig telur stefnandi að SPV hafi brotið gegn vísireglu 5. gr.laganna og gegn 14. gr. laganna með því að veita stefnanda ekki greinargóðarupplýsingar um þjónustu sína og meðal annars þá áhættu sem fylgi fjárfestingum.SPV hafi borið að sjá til þess að stefnanda væri aðeins boðnar vörur semhentuðu þekkingu hennar og bar einnig að tryggja að allar upplýsingar tilhennar uppfylltu skilyrði reglugerðar nr. 995/2007, um fjárfestavernd ogviðskiptahætti fjármálafyrirtækja. Þá hafi SPV brotið gegn 16. gr. laganna meðþví að SPV aflaði sér engra upplýsinga um þekkingu og reynslu stefnanda tilþess að meta hvort viðkomandi tegund verðbréfaviðskipta hentaði stefnanda.Samkvæmt ákvæðum 15. og 16. gr. laganna hafi SPV borið að framkvæmaáreiðanleikakönnun á stefnanda. Stefnandi telur einnig að umstarfsemi SPV hafi gilt lög um fjármálafyrirtæki nr. 161/2002. SPV hafi meðháttsemi sinni brotið gegn 19. gr. laganna um eðlilega og heilbrigðaviðskiptahætti og venjur á fjármálamarkaði. Þá hafi ákvæði 62. gr., sbr. 66. og67. gr. sömu laga einnig verið brotin og 7. gr. samþykkta SPV, er hafi að geymasömu reglu og fram komi í 62. gr. um að stofnfjárbréf skuli gefin út fyrirskráðum stofnfjárhlutum. Það stofnfé sem stefnandi skráði sig fyrir árið 2007hafi aldrei verið gefið út, hvorki með rafrænum hætti né með útgáfu áritaðsstofnskírteinis. Um afleiðingar þessa vísar stefnandi til 10. og 39. gr. laganr. 2/1995 um hlutafélög þar sem hvorki hafi verið kveðið á um slíkt ísamþykktum SPV né lögum um fjármálafyrirtæki. Bendir stefnandi á að hlutafélaggeti ekki borið fyrir sig áskrift um hlutakaup ef reglum laganna um áskriftnýrra hluta hafi ekki verið fylgt eftir. Stefnanditelur auk þess að stefndi hafi brotið gegn skyldum sínum samkvæmt 3.–5. þættireglugerðar nr. 995/2007. Telurstefnandi að fyrrgreind brot starfsmanna, sem tíunduð eru hér að framan, leiðihvert um sig og einnig samantekið til skaðabótaábyrgðar stefnda á tjónistefnanda. Hvíli sönnunarbyrði á stefnda um hvort fyrrgreind lög og reglur hafiverið uppfyllt. 2)Rangar og brostnar forsendurStefnandi telur að þær röngu ogbrostnu forsendur sem lágu til grundvallar stofnfjárhækkuninni og lántökuhennar hjá Glitni banka hf., sem og brot stefnda á ákvæðum laga nr. 7/1936 umsamningsveð, umboð og ógilda samninga leiði einnig til skaðabótaskyldu stefndaá tjóni stefnanda. Telur stefnandi að sú málsástæða hennar sé tilkomin vegnaþess að starfsmenn SPV hafi ráðlagt stefnanda og tjáð henni aðstofnfjárhækkunin og lántaka í því sambandi teldust örugg viðskipti. Forsendurstefnanda hafi verið þær að hún bæri enga persónulega ábyrgð á skuldbindingunumog ráðleggingum starfsmanna SPV um að arðgreiðslur bréfanna dygðu til afborganaaf láninu. Telur stefnandi að samningur hennar um kaup á stofnfé hafi í raunverið ógildur samkvæmt meginreglu samningaréttar um rangar og brostnarforsendur. 3)Ógildanleiki og ósanngirni Stefnandikveðst ekki krefjast ógildingar ákaupsamningi um stofnfjárkaupin eðalánssamningi hjá Glitni banka hf., en byggi þess í stað á ógildanleika ogósanngirni þeirra sem málsástæðum fyrir skaðabótakröfu sinni. Vísar stefnandi íþví sambandi til 29. gr. laga nr. 7/1936 um minni háttar nauðung. Henni hafiverið talin trú um að stofnfjáreign hennar skertist tæki hún ekki þátt auk þesssem stofnfjáraukningin væri áhættulaus. Að auki hafi stjórn SPV virt að vettugiskyldur sínar samkvæmt þágildandi 2. mgr. 66. gr. laga um fjármálafyrirtæki.Samkvæmt ákvæðinu hafi SPV borið skylda til að leggja ónýtta heimild tilendurmats stofnfjár við kaupverð stofnfjárhlutarins sem hafi myndast viðaukninguna. Hefði þetta verið gert hefðu eldri stofnfjáreigendur ekki þurft aðþola þynningu á verðmæti eldri stofnfjárhlutanna eins og raunin hafi orðið. Þávísar stefnandi til 30. gr. laga nr. 7/1936 um svik. Loforð SPV hafi legiðfyrir um áskilda kosti um að stefnandi bæri enga persónulega áhættu affjárfestingunni umfram andvirði stofnfjárbréfanna og að arðgreiðslur þeirramyndu nægja til að greiða niður höfuðstól og vexti lánsins sem stefnandi tók.Stefnandi vísar einnig til 33. gr. sömu laga, enda hafi verið óheiðarlegt afstefnda að bera samninginn fyrirsig. Þá vísar stefnandi til 36. gr. laganna. Stefnandi hafi enga sérþekkinguhaft á fjármálamörkuðum og hafi því átt að njóta verndar sem almennurfjárfestir samkvæmt lögum um fjárfestavernd. Starfsmenn SPV hafi á hinn bóginnverið sérfræðingar á sínu sviði. Telur stefnandi að Hæstiréttur hafi oftstaðfest að röng ráðgjöf starfsmanna fjármálafyrirtækja leiði til þess aðósanngjarnt sé talið að bera samning fyrirsig. Þá hafi atvik sem síðar komu til orðið þess valdandi að hagur stefnandaversnaði umtalsvert. Að lokinni fjárhagslegri endurskipulagningu í lok ársins2008 hafi stofnfjáreigendur haldið eftir 9,96% hlut, Seðlabanki Íslands hafifarið með 55,3% stofnfjárins og nýir stofnfjáreigendur 34,8%. Telur stefnandiað skilyrðum sakarreglunnar um saknæma og ólögmæta háttsemi SPV sé þvífullnægt. 4) GalliStefnandi telur aðþar sem komið hafi í ljós að stofnfjárbréfin hafi skort þá eiginleika sem húnhafi mátt vænta, hafi þau verið haldin galla, og að hún eigi því með vísan til40. gr. laga um lausafjárkaup nr. 50/2000 rétt á skaðabótum. Beri stefndihlutlæga bótaábyrgð á tjóni stefnanda og einnig á óbeinu tjóni hennar, þ.e.tjóni sem hún hafi orðið fyrir vegna afborgana af þeim lánaskuldbindingum semstofnað hafi verið til vegna kaupa á bréfunum. Vísar stefnandi hér einnig til69. gr. síðastnefndra laga. Um orsakatengsl og sennilega afleiðinguStefnandi telur að vegna háttsemiSPV í tengslum við stofnfjáraukninguna hafi stefnandi fengið ranga og villandiráðgjöf, um að hún bæri ekki persónulega ábyrgð á láni sem hún tók samkvæmtráðleggingum starfsmanna SPV, heldur kæmu arðgreiðslur til með að standa undirkostnaði hennar. Orsakatengslin séu því skýr og stefnandi hafi orðið fyrirtjóni vegna kaupa á stofnfjárbréfunum og lántökunni. Hefði hún fengiðfullnægjandi ráðgjöf hefði hún ekki orðið fyrir tjóni. Verði orsakatengslhennar ekki talin nægjanleg þá telur hún að tjón hennar nemi þeirri fjárhæð semhún greiddi fyrir stofnfjárbréfin að frádregnu virði þeirra í dag og greiddriarðgreiðslu, sbr. varakröfu. Um sérfræðiábyrgð stefnda Stefnanditelur skaðabótaábyrgð stefnda byggða á sakarreglunni og reglunni umhúsbóndaábyrgð. SPV hafi verið sérfræðingur á sviði fjármálaþjónustu og berisérfræðiábyrgð á tjóni stefnanda. Um tjón stefnanda Umtjón samkvæmt aðalkröfu tekur stefnandi fram að hún hafi skrifað undirskuldabréf í Glitni banka hf. í kjölfar hinnar villandi ráðgjafar um fjármögnuná stofnfjárhækkuninni. Stefnandi hafi nú greitt af láninu langt umfram það semhenni hafi verið fært að greiða með arðgreiðslum. Nemi tjón hennar þeimafborgunum og vöxtum auk annars kostnaðar sem hún hafi þurft að greiða vegnaskuldabréfsins að frádregnu núverandi virði bréfanna sem hún hafi keypt fyrirlánsfjárhæðina og arðgreiðslum. Verðiekki fallist á tjón stefnanda, samkvæmt aðalkröfu, krefst stefnandi skaðabótaúr hendi stefnda vegna þess tjóns sem hún hafi orðið fyrir með greiðslukaupverðs stofnfjárbréfanna að frádregnu andvirði bréfanna í dag og þeirraarðgreiðslna sem hafi verið inntar af hendi. Stefnandilýsir í stefnu aðdraganda að málsókn sinni. Kemur þar m.a. fram að í kjölfarbankahrunsins 2008 hafi verið ráðist í fjárhagslega endurskipulagningu á SPVsem hefði haft veruleg áhrif á stofnfjáreignina með tilheyrandi tjóni fyrirstefnanda. Þann 21. júní 2010 hafi stofnfé sjóðsins lækkað úr 357 milljónumkróna í 100 milljónir króna. Í kjölfar lækkunarinnar hafi stofnféð verið hækkaðá nýjan leik án þess að stefndi og aðrir stofnfjárhafar hafi notiðforkaupsréttar. Eftir aðalfund SPV þann 31. mars 2011 hafi útistandandi skuldirstefnda verið 996.589.000 krónur að nafnverði. Tekur stefnandi fram að á samatíma hafi lán hennar sem hún tók hjá Glitni hf. til kaupa á hlutabréfunumhækkað mikið sem hafi orðið til þess að því hafi verið skilmálabreytt hinn 10.janúar 2011. Í kjölfar dóma Hæstaréttar í málum 117, 118 og 199/2011 þar semstaðfest hafi verið að stofnfjáreigendum í Byr sparisjóði hafi verið veittvillandi ráðgjöf sem rekja mætti til ónákvæmrar upplýsingagjafar Glitnis hf. erþví lýst að með bréfi, dags. þann 14. janúar 2014 til Sparisjóðs Vestmannaeyja,hafi einn stofnfjáreigenda krafist greiðslu úr hendi SPV, og að þeirri kröfuhafi verið hafnað með bréfi lögmanns SPV, dags. 17. febrúar 2014. Er tekið framað óvissa hafi lengi ríkt um virði stofnfjárbréfanna. Eftir samruna SPV viðLandsbankann þann 29. mars 2015 hafi virði bréfanna að lokum legið fyrir. Afþeim sökum hafi stefnanda ekki verið kleift að höfða mál þetta, enda tjónhennar ekki legið fyrir fyrr en eftir framangreinda atburði. 2. Helstu málsástæður og lagarök stefnda Stefndi telur að í fullyrðingumstefnanda felist grundvallarmisskilningur um eðli þátttöku stefnanda oghlutverk SPV vegna stofnfjáraukningarinnar. SPV hafi ekki veitt neinafjárfestingarráðgjöf, heldur hafi hver stofnfjáreigandi tekið sjálfstæðaákvörðun um þátttöku á sínum eigin forsendum. Sérhver stofnfjáreigandi hafihaft fullkomið frelsi um það hvort hann tæki þátt í aukningunni, en SPV hafiekki staðið fyrir ráðgjöf um fjárfestinguna. Skjöl málsins bendi ekki heldurtil þess að SPV hafi veitt ráðgjöf um fjárfestingarkostinn. Þá hafi ekki veriðunnin nein útboðslýsing, þar sem FME hafi veitt undanþágu frá því enda gengiallt útboðið til forgangsréttarhafanna sem það einmitt gerði. Þá hafi bréf semsend voru stofnfjáreigendum, dags. 25. september 2007 og 7. nóvember 2007, ekkiað geyma óeðlilega hvatningu eða hæpna ráðgjöf í tengslum viðstofnfjáraukninguna. Auk þess höfðu ekki verið gerðar neinar áætlanir umarðgreiðslur sjóðsins, enda séu þær ekki ákveðnar fyrir fram, hvað þá að þeimyrði jafnað til skuldbindandi loforða um framtíðina. Engin fjárfesting séáhættulaus og stefnandi hafi fjárfest á eigin forsendum. Telur stefndi fráleittað fólk geti fjárfest í verðbréfum án áhættu. Stefnanda hafi mátt vera það ljóstað ákvörðun um þátttöku í stofnfjáraukningunni hafi falið í sér áhættutöku.Stefndi geti ekki orðið skaðabótaskyldur vegna þess að stefnandi hafi ákveðiðað taka þátt í að auka stofnfé sparisjóðsins í heimabæ sínum. Stefnditelur skaðabótaskilyrðum um orsakatengsl og sennilega afleiðingu ófullnægt.Virði stofnbréfa stefnanda sé að finna í efnahagslegum og rekstrarlegumforsendum, en ekki í því hvað fólk hafi sagt við stefnanda. Þátelur stefndi að ekkert liggi fyrir um að SPV hafi brotið gegn fyrirmælum lagaum verðbréfaviðskipti, annarrar löggjafar, reglugerðar nr. 995/2007 eða þeirratilskipana sem stefnandi vísi til, þannig að varði skaðabótaskyldu stefnda. SPVhafi ekki haft neinu hlutverki að gegna varðandi stofnfjáraukninguna ágrundvelli fyrrgreindra reglna. Hafi stefnandi mögulega átt rétt á skaðabótum áhendur einhverjum fyrir samruna stefnda og SPV þá hafi sá réttur ekki yfirfærsttil stefnda í máli þessu. Stefndi telur að vanhöld á því aðgefa stofnbréfin út varði ekki skaðabótaskyldu. Auk þess hafi SPV aldrei gefiðút stofnbréf nema í formi stofnfjármiða. Á grundvelli heimildar í samþykktumSPV frá október 2007 hafi verið hafin vinna við útgáfu stofnfjárbréfa meðrafrænum hætti í verðbréfamiðstöð. Þeirri vinnu hafi ekki verið lokið þegar fjármálakerfiðhrundi hér á landi. Stefnditekur fram að stefnandi hafi tekið ákvörðun um að fjárfesta í stofnfjárbréfum áeigin forsendum og geti ekki gert SPV eða stefnda ábyrga fyrir því hvaða mathún lagði á spjall sem hún hafi átt við fólk um fjárfestingarkostinn. Auk þessliggi engin gögn fyrir um rangar eða ófullnægjandi ráðleggingar starfsmanna eðastjórnarmanna SPV til stefnanda eða þess efnis að ábyrgðarleysi hennar hafiverið forsenda hennar fyrir þátttöku í stofnfjáraukningunni og lántökunni. Stefnditekur fram að engir útreikningar liggi að baki þeirri staðhæfingu stefnanda að86% skerðing yrði á stofnfjárhluta stofnfjáreigenda ef þeir tækju ekki þátt íaukningunni. Stefndi áréttar að allir hafi haft val um hvort þeir tækju þátt íaukningunni eða ekki. Þá liggi ekkert fyrir um að SPV hafi virt að vettugilagaskyldur sínar samkvæmt þágildandi 2. mgr. 66. gr. laga nr. 161/2002 umfjármálafyrirtæki, en ákvæðið var svohljóðandi: Það verð sem nýr stofnfjáreigandi skal greiða fyrir hlut, skal vera nafnverðhans að viðbættri ónýttri heimild til endurmats stofnfjár skv. 67. gr. SPVhafi nýtt sér heimildir laga til endurmats stofnfjár og telur að allarheimildir til endurmats hafi verið fullnýttar þegar stofnfjáraukningin varsamþykkt í október 2007. Innborgað stofnfé vegna stofnfjáraukningarinnar árið2007 hafi verið nafnverð, en eldra stofnfé hefði verið endurmetið að fullu.Allir stofnfjáreigendur hafi tekið þátt í aukningunni og því hafi engir nýirbæst við hópinn vegna aukningar. Hvað sem öðru líði verði skaðabótaskylda ekkireist á þessu atriði. Þá sé mótmælt allri umræðu stefnanda um samningalögin.Stefnandi hafi hvorki verið beitt nauðung né svikum. Stefnandi hafi auk þessekki uppi ógildingarkröfur í málinu og því séu málsástæður hennar byggðar áákvæðum samningalaga óskiljanlegar. Stefnandi hafi setið við sama borð og aðrir69 stofnfjáreigendur og hafi ekki hreyft neinum andmælum við því hvernig staðiðvar að aukningunni á sínum tíma. Tómlæti hennar geri það að verkum að hún getiekki haft uppi skaðabótakröfur nú átta árum síðar vegna þeirra reglna sem hafigilt um aukninguna. Stefndimótmælir öllum málsástæðum stefnanda þess efnis að stofnféð hafi verið haldiðgalla með vísan til hlutverks SPV vegna þátttöku stefnanda ístofnfjáraukningunni. Það að fjárfesting stefnanda hafi súrnað þegar fór aðhalla undan fæti í rekstri SPV leiði á engan hátt til þess að stofnfé teljisthaldið galla þannig að varði skaðabótaskyldu. Því fari fjarri að gallahugtaklaga um lausafjárkaup geti átt við um stofnféð. Þá telur stefndi að sámálatilbúnaður stefnanda að leggja ekki fram neina sönnun fyrir því sem allurmálatilbúnaður hennar er reistur á veki upp spurningar um frávísun málsins frádómi að sjálfsdáðum. Þá beristefnandi sönnunarbyrði fyrir öllum fullyrðingum um hlutverk SPV viðstofnfjáraukninguna, eða að starfsmenn SPV hafi veitt rangar eða villandiupplýsingar, viðhaft nauðung eða svik eða beitt stefnanda öðrum þeim rangindumsem tilgreind eru í stefnunni. Jafnvel þótt rétt reyndist að starfsmenn SPV hafi ísamtölum við stefnanda talið þátttöku í stofnfjáraukningunni góðan kost ogjafnvel haldið að henni væntingum sínum um að bréfin myndu hækka í verði, leiðiþað ekki til þess að hún geti mörgum árum síðar endurkrafið stefnda um lán semhún tók hjá allt annarri fjármálastofnun til að standa straum affjárfestingunni. Allra síst sé það mögulegt í formi skaðabótakröfu af því tagisem stefnandi hafi uppi. Hvað sem því líði sé ekki unnt að líta svo á að allarráðleggingar um kaup á hlutabréfum, stofnfjárbréfum eða öðrum slíkum bréfum,sem síðar lækki í verði, sem óhjákvæmilega leiðir til taps fyrir kaupandann, séröng eða gölluð ráðgjöf. Slíkt geti ekki eitt og sér leitt til þess að sá erráðin veitti verði skaðabótaskyldur gagnvart þeim er kaus að fylgja ráðunum.Það felist í eðli ráðgjafar um kaup á fjármálagerningum að um sé að ræða spá umþróun verðmætis þeirra sem enginn viti hvort muni standast. Það að gengi slíkragerninga hækki ekki í samræmi við spá ráðgjafans, leiði því ekki eitt og sértil þess að ráðin teljist gölluð eða röng. Stefnditelur að ekki sé unnt að beina skaðabótakröfugegn honum vegna meintrar saknæmrar háttsemi sem starfsmenn eða stjórnarmennSPV eigi að hafa sýnt af sér, enda geti bankinn ekki borið ábyrgð því sem framkunni að hafa komið í almennu spjalli starfsmanna eða eftir atvikumstjórnarmanna SPV við stefnanda. Slík ábyrgð verði aldrei færð yfir á stefnda.Telji stefnandi sig eiga skaðabótakröfu á hendur starfsmönnum eða stjórnarmönnumberi henni að sækja þá kröfu á hendur þeim, enda sé hún stefnda óviðkomandi þarsem hann beri ekki húsbóndaábyrgð eða annars konar ábyrgð á fyrrum starfsmönnumeða stjórnarmönnum SPV. Stefnditelur að orsakatengsl milli þess að stefnandi tók lán hjá Glitni og meintstjóns hennar séu ekki til staðar. Aðalkröfu stefnanda er þ.a.l. mótmælt.Stefndi geti ekki þurft að bæta stefnanda fjárhæð sem nemi því sem hún teljisig hafa tapað vegna ákvörðunar um að taka lán. Aðili geti ekki ákveðið að takalán til að fjárfesta og krafið síðan meintan bótaskyldan aðila um tjón er nemiafborgunum, vöxtum og öðrum kostnaði af lántökunni. Stefnandi verði sjálf aðbera ábyrgð á lántöku sinni og þær fjárhæðir sem hún hefur þannig greitt eruekki sennileg afleiðing meintrar bótaskyldrar háttsemi starfsmanna eðastjórnarmanna SPV. Fjárhæð bæði aðal- og varakröfu stefnanda sé því mótmæltenda liggi ekki fyrir nægileg reifun eða sönnun á meintu fjártjóni stefnanda ískjölum málsins. Þá mótmælir stefndi öllum kröfum stefnanda á þeim grundvelli að þær séufallnar niður fyrir fyrningu. Samkvæmt 9. gr. fyrningarlaganna nr. 150/2007fyrnist krafa um skaðabætur á fjórum árum frá þeim degi er tjónþoli fékknauðsynlegar upplýsingar um tjónið og þann sem ábyrgð ber á því eða bar að aflasér slíkra upplýsinga. Verði litið svo á að kröfur stefnanda séu á grundvellieinhvers konar samningssambands hennar og SPV fyrnast kröfur um skaðabæturinnan samninga eftir almennum reglum sem fram koma í 2. og 3. gr. laganna áfjórum árum frá gjalddaga. Sami fyrningarfrestur átti við samkvæmt eldrifyrningarlögum nr. 14/1905 um skaðabótakröfur innan samninga sbr. m.a. 3. gr.laganna. Skaðabótakröfur af því tagi sem stefnandi geri fyrnist þannig á fjórumárum, en fyrningarfrestur var rofinn með birtingu stefnunnar í málinu hinn 24.júní 2015. Allar kröfur stefnanda séu þannig löngu fyrndar hvort sem þærteljist hafa stofnast í gildistíð eldri fyrningarlaga nr. 14/1905 eðanúgildandi fyrningarlaga nr. 150/2007. Lokser vaxtakröfum stefnanda mómælt, einkum dráttarvaxtakröfum hennar. Hvað semöðru líður getur ekki verið rétt að láta stefnda greiða dráttarvexti fráþingfestingardegi málsins. Vaxtakröfum sem eru eldri en fjögurra ára er mótmæltþar sem þær eru fyrndar. IV. NiðurstaðaStefnandi byggir málsókn sína einkum á því að stefndihafi sýnt af sér bótaskylt atferli með því að ráðleggja henni að kaupastofnfjárbréf í Sparisjóði Vestamannaeyja (SPV) með lántöku sem hún tók hjáGlitni banka hf., sem síðan hafi leitt til tjóns fyrir hana. Það hafi veriðforsenda hennar fyrir kaupunum að hún bæri ekki persónulega ábyrgð á þeim, aðarðgreiðslurnar dygðu til afborgana og að bréfin sjálf stæðu til tryggingarskuldbindingunum. Tjón stefnanda samkvæmt aðalkröfu er miðað við allarafborganir og vexti auk annars kostnaðar vegna skuldabréfsins að frádregnunúverandi virði stofnfjárbréfanna. Varakrafan er miðuð við kaupverðstofnfjárbréfanna að frádregnu virði bréfanna í dag og arðgreiðslum, en annarramálsástæðna hefur áður verið getið. Stefndi mótmælir öllummálsástæðum stefnanda og krefst sýknu. Af hálfu stefnda er krafa um sýknu m.a.byggð á þeirri málsástæðu að krafa stefnanda sé fyrnd hvort sem litið sé tileldri eða yngri fyrningarlaga. Ímáli þessu krefst stefnandi skaðabóta úr hendi stefnda vegna tjóns sem húntelur sig hafa orðið fyrir vegna kaupa sinna á stofnfjárbréfum í SPV samkvæmtumsókn hennar um áskrift að stofnfé sparisjóðsins, dags. 28. nóvember 2007. Eróumdeilt að stefnandi hafi greitt fyrir stofnfjárbréfin með láni sem hún tók hjáGlitni banka hf., 12. desember s.á. og að eindagi kaupverðs úthlutaðrastofnfjárhluta hafi verið 14. desember s.á. Miðaðvið lagaskilareglu 28. gr. laga nr. 150/2007 um fyrningu kröfuréttinda telurdómurinn að lög nr. 14/1905 um fyrningu skulda og annarra kröfuréttinda gildium kaup stefnanda á hinum umþrættu stofnfjárbréfum. Samkvæmtstefnu er málatilbúnaður grundvallaður á reglum um skaðabætur innan samninga.Reisir stefnandi bótakröfu sína á „kaupsamningi um stofnfjárkaupin“ og vísar íþví sambandi m.a. til meginreglna kröfuréttar, samningaréttar ogskaðabótaréttar. Málatibúnaður stefnanda við munnlegan flutning málsinsstangast því á við stefnu, en við munnlegan flutning málsins var því haldiðfram að um væri að ræða kröfu um skaðabætur utan samninga. Er sú málsástæðastefnanda of seint fram komin og kemur hún því ekki til frekari skoðunar. Í stefnu er gerð grein fyrir aðdraganda að málsókn stefnanda.Kemur þar m.a. fram að í kjölfar bankahrunsins 2008 hafi verið ráðist ífjárhagslega endurskipulagningu á SPV sem hefði haft veruleg áhrif ástofnfjáreignina með tilheyrandi tjóni fyrir stefnanda. Þann 21. júní 2010 hafistofnfé sjóðsins lækkað úr 357 milljónum króna í 100 milljónir króna. Í kjölfarlækkunarinnar hafi stofnféð verið hækkað á nýjan leik án þess að stefnandi ogaðrir stofnfjárhafar hafi notið forkaupsréttar. Eftir aðalfund SPV þann 31.mars 2011 hafi útistandandi skuldir SPV verið 996.589.000 krónur að nafnverði. Fyrningarfresturkröfu sem byggist á samningum er fjögur ár, sbr. 1. tölul. 3. gr. laga nr.14/1905. Hér að framan hefur verið komist að þeirri niðurstöðu að krafastefnanda teljist skaðabótakrafa innan samninga. Fyrnist því meint krafastefnanda á fjórum árum. Samkvæmt 1. mgr. 5. gr. laga nr. 14/1905, telstfyrningarfrestur frá þeim degi er krafa varð gjaldkræf. Forsendur kaupastefnanda á stofnfjárbréfunum hafa áður verið raktar. Samkvæmt málatilbúnaðistefnanda var ráðist í fjárhagslegaendurskipulagningu á SPV í kjölfar bankahrunsins sem þá þegar hafðineikvæð og veruleg áhrif til tjóns fyrir stefnanda miðað við málflutninghennar sjálfrar. Óumdeilt er að þann 21. júní 2010 var stofnfésparisjóðsins lækkað verulega eða úr 357 milljónum króna í 100 milljónir.Þykir augljóst að gjalddagi skaðabótakröfu stefnanda, eins og henni er lýstí stefnu, hafi í síðasta lagi verið fyrrgreindur dagur enda augljóst að eftirþað var engin von til þess að fyrrgreindar forsendur stefnanda gætu staðist. Erþað því niðurstaða dómsins að krafa stefnanda hafi verið fallin niður fyrirfyrningu þegar stefna í málinu var birt stefnda þann 24. júní 2015. Verðurstefndi, Landsbankinn hf. í máli þessu þegar af þeirri ástæðu sýknaður af öllumkröfum stefnanda, Svanhildar Guðlaugsdóttur. Eftirúrslitum málsins og með vísan til 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferðeinkamála ber stefnanda að greiða stefnda 700.000 krónur í málskostnað. FanneyHrund Hilmarsdóttir hdl. flutti málið fyrir stefnanda. StefánGeir Þórisson hrl. flutti málið fyrir stefnda. RagnheiðurSnorradóttir héraðsdómari kveður upp dóm þennan. DÓMSORÐ: Stefndi,Landsbankinn hf., er sýknaður af öllum kröfum stefnanda, SvanhildarGuðlaugsdóttur. Stefnandaber að greiða stefnda 700.000 krónur í málskostnað.

Mál nr. 135/2015

Kærumál Málskostnaðartrygging Aðfinnslur

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem fallist var á kröfu þrotabús D ehf. um að Sp/f D yrði gert að setja tryggingu fyrir greiðslu málskostnaðar við úrlausn ágreinings um lýsta kröfu Sp/f D í þrotabúið. Í niðurstöðu Hæstaréttar kom fram að samkvæmt 2. mgr. 178. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., sem heyrir undir þann kafla laganna er fjallar um málsmeðferð fyrir héraðsdómi, giltu almennar reglur um meðferð einkamála í héraði um meðferð mála samkvæmt kaflanum, nema annað leiddi af ákvæðum laganna. Af því leiddi að heimilt væri að gera kröfu um tryggingu fyrir málskostnaði í máli sem skiptastjóri hefði beint til héraðsdóms vegna ágreinings um lýsta kröfu, ef skilyrði 1. mgr. 133. gr. laga nr. 91/1991 væru uppfyllt, enda ekki ástæða til að gera í því tilliti greinarmun á því hvort leyst væri úr kröfu samkvæmt XXIV. kafla laga nr. 21/1991 eða kröfu í almennu einkamáli. Var ekki talið að Sp/f D hefði lagt fram gögn til að hnekkja þeim líkum er leiddar hefðu verið að því að hann væri ófær um greiðslu málskostnaðar. Samkvæmt því var hinn kærði úrskurður staðfestur.

Dómur Hæstaréttar Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson og Eiríkur Tómasson og Ingveldur Einarsdóttir settur hæstaréttardómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 6. febrúar 2015, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 19. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Norðurlands eystra 29. janúar 2015, þar sem fallist var á kröfu varnaraðila um að sóknaraðila yrði gert að setja tryggingu fyrir greiðslu málskostnaðar við úrlausn ágreinings um lýsta kröfu sóknaraðila í þrotabúið. Kæruheimild er í 1. mgr. 179. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., sbr. o. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að hinum kærða úrskurði verði hrundið. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar. I Samkvæmt gögnum málsins er sóknaraðili færeyskt félag, sem stofnað var árið 2009 og mun óbeint hafa verið í eigu Ara Axels Jónssonar, en hann átti jafnframt Dregg ehf. og félögin Sp/f Saga Shipping og Sp/f Dregg Shipping. Dregg ehf. mun hafa selt sóknaraðila flutningaskipið Axel 9. júní 2009. Sagði í afsali að söluverðið væri tvær milljónir bandaríkjadala og væri það að fullu greitt. Bú Dreggjar ehf. var tekið til gjaldþrotaskipta 7. maí 2012 og var frestdagur 30. mars sama ár. Varnaraðili lýsti yfir riftun á sölu skipsins til sóknaraðila 25. júlí 2012 og sama dag féllst sýslumaðurinn á Akureyri á kröfu hans um kyrrsetningu skipsins í Akureyrarhöfn, en ekki mun hafa verið fallist á kröfu varnaraðila um að skipið yrði tekið úr umráðum sóknaraðila. Var skipinu siglt í átt til Noregs 28. sama mánaðar þrátt fyrir fyrrnefnda kyrrsetningu. Sóknaraðili afsalaði skipinu til félagsins Sp/f Dregg Shipping og var afsal móttekið hjá færeysku skipaskránni 1. ágúst 2012. Síðastnefnda félagið afsalaði skipinu til Sp/f Saga Shipping 7. sama mánaðar. Varnaraðili höfðaði 31. júlí 2012 mál á hendur sóknaraðila til riftunar á þeirri ráðstöfun er fólst í afsali til hans á skipinu. Héraðsdómur í Nord-Troms í Noregi féllst á kröfu varnaraðila um að skipið yrði tekið úr umráðum skráðs eiganda með úrskurði 6. september 2012 og kvað sami dómstóll upp dóm 14. sama mánaðar til staðfestingar því. Í kjölfar þess gerðu varnaraðili og sóknaraðili ásamt félögunum Sp/f Saga Shipping og Sp/f Dregg Shipping með sér samkomulag 18. september 2012. Í 1. grein samkomulagsins sagði að með því væri komin á sátt í máli því er varnaraðili rak á hendur sóknaraðila fyrir héraðsdómi í Nord-Troms og málum þeim er rekin hafi verið fyrir íslenskum dómstólum. Sp/f Saga Shipping skuldbatt sig til að gefa út veðskuldabréf til varnaraðila að fjárhæð 250 milljón krónur með veði í skipinu. Áður en kom að greiðslu þess var bú Sp/f Saga Shipping tekið til gjaldþrotaskipta í Færeyjum. Við skipti á þrotabúinu lýsti Sp/f Dregg Shipping kröfu í búið vegna greiðslu á andvirði skipsins. Í kjölfar nauðungarsölu skipsins var varnaraðila úthlutað upp í kröfu sína samkvæmt framangreindu skuldabréfi. Með kröfulýsingu sóknaraðila 24. september 2013 krafði hann varnaraðila um greiðslu tveggja milljóna bandaríkjadala, auk innheimtukostnaðar á grundvelli 143. gr. laga nr. 21/1991, en það mun vera ætluð greiðsla á andvirði skipsins. Hafnaði skiptastjóri varnaraðila kröfunni og var málefninu beint til héraðsdóms 13. desember 2013 í samræmi við 120., 121. og 171. gr. laga nr. 21/1991. Málið var þingfest 27. febrúar 2014 og krafðist varnaraðili þess þá að sóknaraðila yrði gert að setja tryggingu fyrir greiðslu málskostnaðar. Krafan var tekin til úrskurðar 11. mars sama ár og með úrskurði héraðsdóms 29. janúar 2015 var fallist á hana. II Samkvæmt 2. mgr. 178. gr. laga nr. 21/1991, sem heyrir undir þann kafla laganna er fjallar um málsmeðferð fyrir héraðsdómi, gilda almennar reglur um meðferð einkamála í héraði um meðferð mála samkvæmt kaflanum, nema annað leiði af ákvæðum laganna. Af því leiðir að heimilt er að gera kröfu um tryggingu fyrir málskostnaði í máli sem skiptastjóri hefur beint til héraðsdóms vegna ágreinings um lýsta kröfu eins og hér háttar til, ef skilyrði 1. mgr. 133. gr. laga nr. 91/1991 eru uppfyllt, enda er ekki ástæða til að gera í þessu tilliti greinarmun á því hvort leyst sé úr kröfu samkvæmt XXIV. kafla laga nr. 21/1991 eða kröfu í almennu einkamáli. Varnaraðili byggir kröfu sína á b. lið greinarinnar, þar sem kveðið er á um að unnt sé að krefjast tryggingar fyrir greiðslu málskostnaðar ef leiða má líkur að því að stefnandi sé ófær um greiðslu málskostnaðar. Megintilgangur þess ákvæðis er að tryggja greiðslu á málskostnaði þeim til handa, sem þarf að taka til varna gegn málsókn og verða fyrir útgjöldum af vörnum sínum, þótt fyrirfram sé sýnt að sá sem málið sækir geti ekki greitt málskostnað sem á hann verður felldur. Eins og greinir í hinum kærða úrskurði hefur sóknaraðili ekki lagt fram gögn til að hnekkja þeim líkum sem leiddar hafa verið að því að hann sé ófær um greiðslu málskostnaðar. Samkvæmt því verður hinn kærði úrskurður staðfestur á þann hátt sem í dómsorði segir og sóknaraðila gert að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og þar greinir. Eins og að framan er rakið var krafa varnaraðila um að sóknaraðila yrði gert að setja tryggingu fyrir greiðslu málskostnaðar tekin til úrskurðar í héraðsdómi 11. mars 2014, en úrskurður var kveðinn upp nær ellefu mánuðum síðar, 29. janúar 2015, eftir að aðilar höfðu flutt málið að nýju um þennan þátt málsins 27. janúar sama ár. Er þessi dráttur á meðferð málsins aðfinnsluverður. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur að öðru leyti en því að tveggja vikna frestur sóknaraðila, Sp/f Dregg, til að setja tryggingu fyrir greiðslu málskostnaðar hefst við uppsögu þessa dóms. Sóknaraðili greiði varnaraðila, þrotabúi Dreggjar ehf., 350.000 krónur í kærumálskostnað.

Mál nr. 671/2008

Umhverfisáhrif Stjórnsýsla Valdmörk

Aðilar deildu um lagningu vegar í gegnum skóginn T. Leiðin var nefnd leið B og var ein þriggja leiða sem V lagði fram til mats í 2. áfanga lagningar Vestfjarðavegar. Skipulagsstofnun lagðist gegn vegi um T í úrskurði 28. febrúar 2006, þar sem vegagerð ásamt tilheyrandi efnistöku í T myndi að mati stofnunarinnar hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif. V kærði úrskurð Skipulagsstofnunar til umhverfisráðherra. Taldi V úrskurðinum áfátt hvað snerti umfjöllun um umhverfisáhrif og ávinning af lagningu vegar samkvæmt leiðum B og C. Ekki gæti talist ásættanleg niðurstaða að hafna leiðinni sem best væri með tilliti til umferðaröryggis á svo veikum grunni sem gert hefði verið. Umhverfisráðherra kvað upp úrskurð 5. janúar 2007, þar sem fram kom að þegar umhverfisáhrif fyrirhugaðrar framkvæmdar við leið B væru virt að teknu tilliti til þeirra mótvægisaðgerða sem settar væru fram í úrskurðarorðum og vægi umferðaröryggis féllist ráðherra ekki á að áhrif leiðar B væru umtalsverð umhverfisáhrif í skilningi b. liðar 2. mgr. 11. gr. laga nr. 106/2000. Var leið B heimiluð, en með sex skilyrðum. Stefndu höfðuðu mál til þess að fá ógiltan þennan hluta úrskurðar ráðherra. Reistu þeir kröfu sína á því að á úrskurði ráðherra hefðu verið verulegir annmarkar. Ekki var fallist á að formannmarkar hefðu verið á úrskurði ráðherra. Stefndu reistu ennfremur kröfu sína á því að með úrskurðinum hefði ráðherra farið út fyrir heimild sína með því að fallast á leið B með tilliti til umferðaröryggis. Mótmæltu þeir því að áhrif framkvæmdar á umferðaröryggi vega væru meðal þeirra þátta sem fallið gætu undir skilgreiningu á hugtakinu umhverfi í skilningi laga nr. 106/2000. Talið var að tilhögun framkvæmdar V eftir leið B hefði meðal annars augljós áhrif á vegalengd og ferðatíma milli staða, snjóhreinsun og hálkuvarnir, slysahættu og umferðaröryggi og fleira sem gæti skipt máli við heildarmat á hagkvæmni framkvæmdarinnar. Eðli máls samkvæmt ættu slík atriði það sammerkt að vera grundvallarþættir í tilgangi og markmiði vegalagningar. Af þeim sökum gætu þau ekki jafnframt talist sjálfstætt til afleiðinga slíkrar framkvæmdar, sem horft yrði til við mat á umhverfisáhrifum hennar, en til þeirra mætti líta við mat á því hvort veitt skyldi leyfi fyrir henni. Þótt atriði þessi hefðu áhrif á aðstæður manna, samfélag þeirra, heilbrigði og atvinnu, gætu þau af þessum sökum ekki talist til umhverfisáhrifa í skilningi laga nr. 106/2000. Væri tekið tillit til umferðaröryggis nýja vegarins væri því tekið tillit til þáttar sem í raun væri ávinningur af framkvæmdinni en umhverfisáhrifin yrðu áfram óbreytt. Var því fallist á kröfu stefndu.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Árni Kolbeinsson, Garðar Gíslason, Ingibjörg Benediktsdóttir, Markús Sigurbjörnsson og Ólafur Börkur Þorvaldsson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 15. desember 2008 og krefst sýknu af kröfu stefndu og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndu krefjast staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I Eins og rakið er í héraðsdómi er í samgönguáætlun 2003-2014 gert ráð fyrir að ljúka uppbyggingu Vestfjarðavegar milli Bjarkalundar í Reykhólahreppi og Flókalundar í Vatnsfirði. Liður í þeirri uppbyggingu er lagning nýs vegar, allt að 48 km, frá Bjarkalundi að Eyri í Kollafirði, sem ætlað er að bæta samgöngur innan Reykhólahrepps og milli Vestfjarða og annarra landshluta. Áfrýjandi kynnti Skipulagsstofnun þá framkvæmd og gerði tillögu að matsáætlun samkvæmt þágildandi 8. gr. laga nr. 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum og síðan matsskýrslu í september 2005, sbr. 9. gr. laganna, eins og nánar greinir í héraðsdómi. Verkinu var skipt í þrjá áfanga, en mál þetta lýtur að vali leiða í 2. áfanga verksins, veginum frá Þórisstöðum í Þorskafirði vestanverðum að Kraká í Gufufirði. Áfrýjandi lagði fram til mats þrjár leiðir í 2. áfanga, leiðir B, C og D. Leið B er um 15,3 km og liggur frá Þórisstöðum út með Þorskafirði í gegnum Teigsskóg að Hallsteinsnesi og þverar bæði Djúpafjörð og Gufufjörð við mynni þeirra. Leið C er rúmlega 21 km og liggur eftir núverandi vegi yfir Hjallaháls, þverar Djúpafjörð í fjarðarbotni og liggur eftir vestanverðum Djúpafirði út á Grónes og þverar Gufufjörð á sama stað og leið B. Leið D er um 21,5 km og fylgir núverandi vegi yfir Hjallaháls, fyrir botn Djúpafjarðar en yfir Ódrjúgsháls á nýju vegstæði frá Miðhúsum, niður vestanverðan hálsinn sunnan Brekkuár og þverar Gufufjörð utan Hofsstaða og út vestanverðan fjörðinn. Áfrýjandi lagði og fram mismunandi útfærslur á hverri leið fyrir sig. Að undangenginni almennri kynningu og að fengnum umsögnum lagði Skipulagsstofnun 28. febrúar 2006 mat á umhverfisáhrif framkvæmdarinnar með rökstuddum úrskurði samkvæmt þágildandi ákvæðum 11. gr. laga nr. 106/2000. Í úrskurðinum féllst stofnunin á tillögur áfrýjanda varðandi áfanga 1 og 3. Í 2. áfanga verksins taldi stofnunin leiðir C og D uppfylla kröfur áfrýjanda um umferðaröryggi og greiðfærni, en leið B hefði þar töluverða yfirburði, þar sem hún lægi eingöngu á láglendi. Með hliðsjón af því öryggi sem fælist í nálægð bæja við þjóðveg ef slys eða stórviðri hömluðu för væri þó leið D ákjósanlegust. Þrátt fyrir fyrirhugaðar vegabætur milli Bjarkalundar og Eyrar yrði Klettsháls eftir sem áður mesti farartálminn vegna óveðurs og ófærðar á veginum um Reykhólahrepp. Taldi stofnunin að þau ólíku sjónarmið sem fram hefðu komið varðandi áhrif leiða B og D á ferðaþjónustu og náttúruvernd endurspegluðu afstöðu mismunandi hagsmunahópa. Vegna arnarseturs á leið C gerðu ákvæði laga nr. 64/1994 um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum það illfært að vegur yrði lagður á þeirri leið. Fyrir lægi að verndargildi Teigsskógar á leið B væri meira en annarra birkiskóga á svæðinu, þar sem hann væri á náttúruminjaskrá og vegagerð um skóginn samræmdist illa lögum um náttúruvernd og gengi í berhögg við stefnumörkun stjórnvalda um sjálfbæra þróun. Hins vegar væru ekki skýr fyrirmæli í lögum sem útilokuðu vegagerð með þverun fjarða. Taldi stofnunin að ógerningur væri að leggja veg samkvæmt leið B út vestanverðan Þorskafjörð í gegnum Teigsskóg án þess að það hefði í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif, enda gætu mótvægisaðgerðir með gróðursetningu ekki komið algerlega í stað þeirrar miklu röskunar sem yrði í þróuðu vistkerfi skógarins. Varð niðurstaða úrskurðarins að lagning vegar í 2. áfanga samkvæmt leiðum B og C ásamt tilheyrandi efnistöku í Teigsskógi, á Hallsteinsnesi og Grónesi myndi að mati stofnunarinnar hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif og því var lagst gegn vegi samkvæmt þeim leiðum. Hins vegar var fallist á leið D með tveimur skilyrðum, um vatnsskipti innan þverana Djúpafjarðar og Gufufjarðar og framkvæmdatíma við þverun hins síðarnefnda. Áfrýjandi sætti sig ekki við úrskurð Skipulagsstofnunar og skaut honum til umhverfisráðherra með kæru 30. mars 2006. Átta kærur bárust til viðbótar, þar af tvær til staðfestingar. Taldi áfrýjandi úrskurðinum áfátt hvað snerti umfjöllun um umhverfisáhrif og ávinning af lagningu vegar samkvæmt leiðum B og C. Ekki væri vefengt að vegstæði þessi hefðu áhrif á umhverfið en þau gætu ekki talist umtalsverð í skilningi laga um mat á umhverfisáhrifum. Ekki væri um að ræða slík óafturkræf áhrif að fórna mætti þeim ávinningi sem hafa mætti af framkvæmdum, sem að mati áfrýjanda væri ótvíræður. Einróma stuðningur sveitarfélaga á svæðinu við leið B bæri skýrt vitni um þann ávinning sem talinn væri af þessum framkvæmdum einum og sér án þess að til kæmu aðrar úrbætur. Óumdeilt væri að leið B væri betri en leið D vegna umferðaröryggis og kæmi það fram í niðurstöðu úrskurðarins. Að hafna leiðinni sem best væri með tilliti til umferðaröryggis á svo veikum grunni sem gert hafi verið í úrskurðinum gæti ekki talist ásættanleg niðurstaða. Benti áfrýjandi á að Skipulagsstofnun hefði með úrskurði sínum gengið lengra í að takmarka heimild til framkvæmda en efni stæðu til með hliðsjón af markmiði og tilgangi laga um mat á umhverfisáhrifum. Í því sambandi vísaði áfrýjandi til dóms Hæstaréttar 22. janúar 2004 í máli nr. 280/2003, þar sem lögin hafi verið skýrð svo að ekki væri markmið þeirra að banna framkvæmdir vegna umhverfisáhrifa. Tilgangur mats á umhverfisáhrifum væri í meginatriðum að tryggja að upplýst væri um afleiðingar framkvæmda og að almenningi gæfist kostur á að kynna sér þær fyrirfram og tjá sig áður en ráðist væri í þær. Yrði ekki annað ráðið af dóminum en að ekki ætti að leggjast gegn framkvæmdum nema mjög ríkar ástæður lægju til og hlyti, með hliðsjón af þessum dómi, að verða að fara mjög varlega í að leggjast gegn framkvæmdum vegna umhverfisáhrifa. Benti áfrýjandi á að Teigsskógur væri ekki friðaður í skilningi laga nr. 44/1999 um náttúruvernd eða annarra laga og hæpið væri að fullyrða að birkiskógar nytu sömu stöðu og náttúrufyrirbæri eins og votlendi, sem nytu sérstakrar verndar samkvæmt 37. gr. laganna. Í umsögn Skógræktar ríkisins hafi ekki komið fram að lagst væri gegn leið B og í greinargerð Náttúrustofu Vestfjarða kæmi fram að skilgreina þyrfti Teigsskóg betur en gert hafi verið í úrskurði Skipulagsstofnunar. Með vísan til þessarar greinargerðar væri ástæða til að ætla að gildi, stærð og sérstaða Teigsskógar kynni að hafa verið ofmetin í hinum kærða úrskurði. Úrskurður umhverfisráðherra var kveðinn upp 5. janúar 2007. Þar var í fyrsta lagi staðfest sú niðurstaða Skipulagsstofnunar að leggjast gegn leið C og kemur hún ekki meira við sögu. Segir í úrskurðinum að varðandi leið B hefðu áfrýjandi og fimm aðrir kærendur krafist þess að ráðherra felldi úr gildi þá niðurstöðu stofnunarinnar að leggjast gegn þeirri leið og féllist á lagningu vegarins. Hafi það orðið niðurstaða ráðherra að við mat á því hvort leið B yrði talin hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif í skilningi laga nr. 106/2000 yrði að vega saman kosti og galla framkvæmdarinnar. Lagning Vestfjarðavegar samkvæmt leið B um Teigsskóg myndi hafa áhrif á landslag til langframa og skera í sundur heildstætt og fjölbreytt vistkerfi og sérstaka landslagsheild. Verulega mætti þó draga úr áhrifum framkvæmdarinnar á skóginn með mótvægisaðgerðum. Óumdeilt væri að leið B væri betri kostur en leið C og D vegna umferðaröryggis og þau sjónarmið vægju þungt við heildarmat ráðherra á því hvort framkvæmd gæti talist hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif í skilningi laga nr. 106/2000. Þegar umhverfisáhrif fyrirhugaðrar framkvæmdar við leið B væru virt að teknu tilliti til þeirra mótvægisaðgerða sem settar væru fram í úrskurðarorðum og vægi umferðaröryggis féllist ráðherra ekki á það að áhrif leiðar B væru umtalsverð í skilningi b. liðar 2. mgr. 11. gr. laganna. Ráðherra féllst samkvæmt þessu á kröfu kærenda um að heimila leið B, en þó með sex skilyrðum, sem orðrétt eru tekin upp í héraðsdómi. Stefndu höfðuðu þá mál þetta 28. september 2007 til þess að fá ógiltan þennan hluta úrskurðar ráðherra. Ekki er ágreiningur um aðild þeirra að málinu. II Svo sem í héraðsdómi greinir reisa stefndu kröfu sína á því að á úrskurði ráðherra hafi verið verulegir annmarkar, bæði að formi og efni. Varðandi formhlið hafi ráðherra ekki uppfyllt kröfur 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 með því að láta hjá líða að tryggja áreiðanleika og gæði þeirra upplýsinga sem niðurstaðan hafi verið reist á. Með vísan til forsendna héraðsdóms um þessa málsástæðu stefndu, sem laut að rannsóknum Línuhönnunar verkfræðistofu um umferðaröryggi á leiðum B og D og að því að umhverfisáhrif framkvæmdar á gróðursamfélagið á landssvæðinu hafi ekki verið upplýst, er niðurstaða hans staðfest. Einnig með vísan til forsendna héraðsdóms er staðfest niðurstaða hans um málsástæður stefndu varðandi arnarvarp í Grónesi og Ystey, svo og um fornminjar í Teigsskógi. Þá verður, enn með vísan til forsendna héraðsdóms, staðfest niðurstaða hans um málsástæður stefndu er lúta að því að ráðherra hafi brotið gegn meðalhófsreglu stjórnsýsluréttar og andmælarétti þeirra, svo og að hann hafi ekki nægilega rökstutt ákvörðun sína. Héraðsdómur reisti hins vegar niðurstöðu sína á því, að ráðherra hafi brotið gegn rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga með því að í matsferlinu hafi ekki farið fram mat á líklegum umhverfisáhrifum þverunar Djúpafjarðar og Gufufjarðar og honum hafi sökum þessa borið að láta rannsaka þau á fullnægjandi hátt. Þessi skortur á upplýsingum hafi verið svo veigamikill galli á málsmeðferð að óhjákvæmilegt væri að fallast á kröfu stefndu um að fella hluta úrskurðarins úr gildi. Varðandi þetta ágreiningsefni bendir áfrýjandi á að í matsskýrslu hans hafi mat þetta legið fyrir og skýrslur um áhrif þverunar Gufufjarðar og Djúpafjarðar á strauma í fjörðunum hafi verið meðal gagna málsins þegar Skipulagsstofnun kvað upp úrskurð sinn. Stofnunin hafi því lagt mat á þverun Gufufjarðar og Djúpafjarðar og nægilegar upplýsingar þar að lútandi hafi legið fyrir við uppkvaðningu úrskurðar ráðherra. Í ljós er leitt að skýrslur um áhrif þverunar Djúpafjarðar og Gufufjarðar á strauma í fjörðunum lágu fyrir Skipulagsstofnun. Því verður fallist á með áfrýjanda að stofnunin hafi lagt mat á áhrif af þverun fjarðanna. Einnig er fallist á með áfrýjanda að ekki sé á færi dómstóla að meta hvort skýrslurnar hafi verið fullnægjandi og að ekki hafi getað ráðið úrslitum um mat á því hvort Skipulagsstofnun og umhverfisráðherra hafi sinnt rannsóknarskyldu sinni við meðferð málsins hvernig orðalagi var háttað í matsskýrslu áfrýjanda. Ekki er annað sýnt en að ráðherra hafi í úrskurði sínum byggt á þeim gögnum og upplýsingum sem lágu fyrir í málinu. Verður því ekki fallist á að ráðherra hafi brotið gegn 10. gr. stjórnsýslulaga að þessu leyti. III Stefndu reisa ennfremur kröfu sína á því að úrskurður umhverfisráðherra hafi verið haldinn þeim efnisannmarka að ráðherra hafi farið út fyrir heimild sína með því að fallast á leið B með tilliti til umferðaröryggis. Stefndu mótmæla því að áhrif framkvæmdar á umferðaröryggi vega séu meðal þeirra þátta sem fallið geti undir skilgreiningu á hugtakinu umhverfi, sem á þeim tíma var í j. lið 3. gr. laga nr. 106/2000. Í fyrrnefndum j. lið 3. gr. laga nr. 106/2000, sem var samhljóða núgildandi k. lið sömu lagagreinar, sbr. 3. gr. laga nr. 74/2005, var hugtakið umhverfi skilgreint á þá leið að það sé samheiti fyrir menn, dýr, plöntur og annað í lífríkinu, jarðveg, jarðmyndanir, vatn, loft, veðurfar og landslag, samfélag, heilbrigði, menningu og menningarminjar, atvinnu og efnisleg verðmæti. Hugtak þetta er ekki afmarkað frekar í lögum nr. 106/2000 eða í lögskýringargögnum. Við afmörkun þess verður á hinn bóginn að gæta að því að ráða má af athugasemdum, sem fylgdu frumvarpi til þessara laga, að þau hafi verið sett sökum þess að nauðsynlegt hafi þótt að metin yrðu umhverfisáhrif framkvæmda þar sem hætta væri á óbætanlegu eða verulegu tjóni á umhverfinu. Ætlunin með lögunum hafi verið að innleiða í landsrétt tilskipun Evrópusambandsins 97/11/EB um breytingu á tilskipun 85/337/EBE um mat á áhrifum sem tilteknar framkvæmdir á vegum hins opinbera eða einkaaðila kunna að hafa á umhverfið, en af henni höfðu eldri lög nr. 63/1993 um mat á umhverfisáhrifum tekið mið. Tilskipun 97/11/EB hafi verið reist á meginreglum sem mótast hafi á síðustu áratugum. Þetta séu varúðarreglan, sem feli í sér að umhverfið og náttúran en ekki framkvæmdirnar skuli njóta vafans, mengunarbótareglan um að sá sem mengi bæti fyrir það, reglan um verndarsjónarmið og reglan um að mengun sé upprætt við upptök. Af þessu og lista yfir matsskyldar framkvæmdir í 1. viðauka við lög nr. 106/2000 má ráða að þeim sé fyrst og fremst ætlað að hindra spjöll á náttúru og umhverfi af völdum mengunar og framkvæmda. Skýra verður skilgreininguna á hugtakinu umhverfi, sem áður var í j. lið 3. gr. laganna, með hliðsjón af þessum megintilgangi þeirra. Á fyrrnefndum lista yfir matsskyldar framkvæmdir í 1. viðauka við lög nr. 106/2000 eru taldar upp þær framkvæmdir sem ávallt eru háðar umhverfismati. Í 10. lið viðaukans eru taldar stofnbrautir í þéttbýli og nýir vegir utan þéttbýlis, sem eru 10 km eða lengri, og endurbygging vega utan þéttbýlis þar sem nýlagning samkvæmt áætlunum nær yfir að minnsta kosti 10 km svæði. Tilhögun framkvæmdar áfrýjanda, hvort sem væri eftir leið B eða D sem mál þetta fjallar um, hefur meðal annars augljós áhrif á vegalengd og ferðatíma á milli staða, kostnað vegfarenda af slíkri för og kostnað veghaldara af viðhaldi mannvirkisins, snjóhreinsun og hálkuvörnum, auk slysahættu og umferðaröryggis að öðru leyti, en allt þetta getur skipt máli við heildarmat á hagkvæmni framkvæmdarinnar. Eðli máls samkvæmt eiga atriði af þessum meiði það sammerkt að þau eru grundvallarþættir í tilgangi og markmiði vegalagningar. Af þeim sökum geta þau ekki jafnframt talist sjálfstætt til afleiðinga slíkrar framkvæmdar, sem horft verði til við mat á umhverfisáhrifum hennar, en til þeirra mætti á hinn bóginn líta við mat á því hvort veitt skuli leyfi fyrir henni, sbr. 27. gr. skipulags- og byggingarlaga nr. 73/1997 með síðari breytingum. Þótt atriði sem þessi hafi vissulega með ýmsu móti áhrif á aðstæður manna, samfélag þeirra, heilbrigði og atvinnu, geta þau af þessum sökum ekki talist til umhverfisáhrifa í skilningi laga nr. 106/2000, enda ljóst af fyrrgreindum tilgangi laganna að þeim er einungis ætlað að taka til mats á afleiðingum framkvæmdar fyrir umhverfið en ekki á kostum hennar sjálfrar og göllum. Verður þannig að líta svo á að þótt framkvæmd hafi í för með sér ávinning breyti það ekki umhverfisáhrifunum. Væri tekið tillit til umferðaröryggis nýja vegarins væri því tekið tillit til þáttar sem í raun er ávinningur af framkvæmdinni en umhverfisáhrifin yrðu áfram óbreytt. Að þessu virtu verður að fallast á með stefndu að umhverfisráðherra hafi að lögum verið óheimilt í úrskurði sínum 5. janúar 2007 um mat á umhverfisáhrifum fyrirhugaðs vegar áfrýjanda að taka tillit til umferðaröryggis. Af framansögðu leiðir að niðurstaða hins áfrýjaða dóms verður staðfest. Áfrýjanda verður gert að greiða stefndu málskostnað fyrir Hæstarétti eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 26. september 2008: Mál þetta sem tekið var til dóms 4. september sl., er höfðað 28. september 2007. Stefnendur voru upphaflega Olga Pálsdóttir, Arndís Ögn Guðmundsdóttir, Ósk Jóhanna Guðmundsdóttir, Guðmundur Sveinsson, Fuglaverndarfélag Íslands, Náttúrverndarsamtök Íslands og Gunnlaugur Pétursson. Í þinghaldi 18. apríl sl., var fallið frá aðild þeirra Óskar Jóhönnu og Arndísar Agnar að málinu og sú breyting samþykkt af hálfu stefndu. Stefndu voru upphaflega íslenska ríkið og Vegagerðin. Með dómi Hæstaréttar frá 18. júní 2008 var staðfestur úrskurður héraðsdóms um að vísa bæri frá kröfum á hendur íslenska ríkinu. Stefnendur krefjast þess að felldur verði úr gildi sá hluti úrskurðar fyrrverandi umhverfisráðherra, Jónínu Bjartmarz frá 5. janúar 2007 þar sem fallist er á leið B í 2. áfanga Vestfjarðavegar (60) Bjarkalundur-Eyri í Reykhólahreppi með skilyrðum í 6 liðum. Jafnframt er þess krafist að stefnda verði dæmd til að greiða stefnendum málskostnað eins og málið væri eigi gjafsóknarmál. Stefnda, Vegagerðin, krefst sýknu af öllum kröfum stefnenda. Þá krefst stefnda þess að henni verði tildæmdur málskostnaður in solidum úr hendi stefnenda að mati dómsins. Málsatvik. Í júlí 2003 lagði stefnda, Vegagerðin, sem framkvæmdaraðili, fram drög að tillögu að matsáætlun fyrir mat á umhverfisáhrifum Vestfjarðavegar, Þórisstaðir-Eyrará í Reykhólahreppi. Þar er greint frá sex mismunandi framkvæmdarkostum sem nefndir voru A, B, C, D, E og F. Þá voru þar kynnt tvö afbrigði af leið D. Í drögunum er fjallað í kafla 3.2-3.7 um kosti og galla mismunandi leiða en sú umfjöllun leiddi til útilokunar A-leiðar vegna mikils kostnaðar við þverun fjarða. Jafnframt voru E og F leiðirnar útilokaðar vegna kostnaðar við jarðgangagerð, sem ekki var talinn réttlætanlegur, en B-leiðin, um Teigsskóg, útilokuð m.a. vegna umhverfisspjalla. Í kafla 3.8 kemur fram að í mati á umhverfisáhrifum verði því aðeins fjallað um leiðir C og D, en talið eðlilegt að gera lauslega grein fyrir öðrum möguleikum, þótt þeir séu ekki raunhæfir. Drögin bárust Skipulagsstofnun 6. ágúst 2003, sem gerði margvíslegar athugasemdir við þau. Í tillögu að matsáætlun þar sem gerð var grein fyrir A-F kostum var ákveðið að hafna A-, E- og F-leiðum vegna kostnaðar. Í tillögu að matsáætlun stefndu er framkvæmdinni skipt upp í þrjá áfanga, þ.e. áfanga 1, Bjarkarlundur-Þórisstaðir, þar sem valið er um tvær leiðir, áfanga 2, Þórisstaðir-Kraká, en þar var gert ráð fyrir þremur mögulegum leiðum, B, C og D, í 2. áfanga og áfanga 3, Kraká-Eyri. Mál þetta lýtur að 2. áfanga framkvæmdarinnar, Þórisstaðir-Kraká. Skipulagsstofnun féllst 13. febrúar 2004 á matsáætlun samkvæmt 8. gr. laga nr. 106/2000 með þeim viðbótarupplýsingum sem bárust frá Vegagerðinni, þar sem stofnunin skuldbatt sig m.a. til frekari rannsóknarvinnu á gróðurfari í Teigsskógi og áhrifum vegagerðar á arnarvarp. Matsáætlun var birt á netinu og send til umsagnar. Stefnendur gerðu athugasemdir við kafla 1-3 í matsáætlun í ellefu liðum. Skipulagsstofnun féllst 8. nóvember 2005 á skýrslu stefndu, Vegagerðarinnar, um mat á umhverfisáhrifum samkvæmt 9. gr. laga nr. 106/2000 og var hún auglýst opinberlega 9. nóvember 2005. Umsagnir bárust frá níu umsagnaraðilum en auk þess gerðu 20 einstaklingar og félagasamtök athugasemdir við matsskýrsluna, þar með talið stefnendur þessa máls. Í matsskýrslu kemur fram að markmið framkvæmdarinnar sé liður í samgönguáætlun 2003-2014 sem geri ráð fyrir að ljúka á tímabilinu uppbyggingu Vestfjarðavegar milli Bjarkalundar í Reykhólahreppi og Flókalundar í Vatnsfirði. Leið B liggur frá Þórisstöðum út með Þorskafirði að Hallsteinsnesi og þverar Djúpafjörð og Gufufjörð við mynni þeirra. Leið B felur í sér mesta styttingu á þessum köflum leiðarinnar, eða u.þ.b. 6,25 km., en er jafnframt dýrasti kosturinn. Leiðin er eini kosturinn þar sem ekki er farið yfir Hjallaháls og er því á láglendi alla leiðina. Leið C liggur frá Þórisstöðum í Þorskafirði yfir Hjallaháls, fyrir Djúpafjörð, út fjörðinn vestanverðan, um Grónes, yfir mynni Gufufjarðar upp á Melanes og vestur fyrir Kraká. Leið D liggur yfir Hjallaháls, fyrir botn Djúpafjarðar um Ódrjúgsháls og þverar Gufufjörð innarlega. Stefnda lagði fram mismunandi kosti eða útfærslur á hverri leið fyrir sig. Á kaflanum frá Þórisstöðum að Hallsteinsnesi eru í meginatriðum þrír kostir, fjöruleið, sem eingöngu er sýnd til samanburðar, en var ekki lögð fram til mats, og efri og neðri leið. Efri leiðin er lögð í jaðri þéttasta hluta skógarins í um 50-70 m hæð í hlíðinni, en neðri leiðin er lægra í landinu og liggur um miðjan Teigsskóg. Í úrskurði sínum 28. febrúar 2006 féllst Skipulagsstofnun á alla valkosti Vegagerðarinnar í 1. og 3. áfanga, auk leiðar D í 2. áfanga með skilyrðum, en lagðist hins vegar gegn leiðum B og C vegna umtalsverðra umhverfisáhrifa. Níu aðilar kærðu úrskurðinn til ráðherra og þar af tveir til staðfestingar, þar með talið stefnandi, Gunnlaugur Pétursson. Umhverfisráðuneytið óskaði eftir umsögnum Skipulagsstofnunar, Umhverfisstofnunar, Breiðafjarðarnefndar, Fornleifaverndar ríkisins og Skógræktar ríkisins og bárust umsagnir frá öllum aðilum. Jafnframt leitaði ráðuneytið eftir sérfræðiáliti Ásu L. Aradóttur vistfræðings, um skóglendi í utanverðum Þorskafirði. Þá lagði Vegagerðin fram skýrslu um samanburð á umferðaröryggi leiðar B og D á Vestfjarðavegi um Gufudalssveit. Umhverfisráðherra féllst samkvæmt ofangreindu á kröfu kærenda um að heimila leið B í 2. áfanga með skilyrðum sem sett voru fram í 6 liðum í úrskurðarorðum. Af hálfu stefndu var við aðalmeðferð málsins lagt fram ,,straumlíkan“ verkfræðistofunnar Vatnaskila, þar sem fram kemur það álit verkfræðistofunnar að áhrif þverunar Gufufjarðar og Djúpafjarðar á strauma í fjörðunum hafi verið könnuð með straumlíkani. Niðurstöður líkangerðarinnar hafi gefið til kynna að einungis gæti markverðra breytinga á sjávarhæð á framkvæmdatíma í Djúpafirði en annars séu slíkar breytingar óverulegar í fjörðunum. Í öllum tilfellum breytist straumar í nágrenni vegfyllinganna í þá veru að iður myndist og verði því straummynstrið nokkuð breytt frá grunnástandi. Að framkvæmdatíma í Djúpafirði loknum breytist straumhraði þó lítið nema í brúaropum og í næsta nágrenni fyllinganna. Við framkvæmdalok verði vatnsskipti nánast óskert í báðum fjörðum. Málsástæður og lagarök stefnenda. Stefnendur byggja kröfu sína um ógildingu á því að á úrskurði umhverfisráðherra séu verulegir form- og efnisannmarkar og því beri að ógilda hann. Byggt er á því að ráðherra hafi í úrskurði sínum brotið gegn 31. og 30. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og lögum um mat á umhverfisáhrifum nr. 106/2000, en það hafi haft áhrif á niðurstöðu hans. Stefnendur, Guðmundur Sveinsson, eigandi Grafar í Þorskafirði og Olga Pálsdóttir, eigandi Hallsteinsness í Þorskafirði, byggja aðild sína að málinu á því að þau eigi einstaklegra, beinna og lögvarinna hagsmuna að gæta vegna fyrirhugaðrar vegarlagningar, verði B-leið í 2. áfanga leiðarinnar fyrir valinu. Þau byggja heimild sína á 60. gr., sbr. 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944 og 1. mgr. 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu. Þau telji að lagning vegar um Teigsskóg muni hafa í för með sér verulega skerðingu á eignarréttindum sínum og afkomu, án tillits til þess hvaða veglína verði fyrir valinu. Vegagerð um nær ósnortið landsvæði með ófyrirséðum jaðaráhrifum muni gerbreyta ásýnd þess, en það girði jafnframt fyrir ferðamennsku af ákveðnum toga, svo sem nýtingu svæðisins til rannsókna, vísindaferða, náttúruskoðunar og gönguferða. Fyrirhugaðar framkvæmdir á landsvæðinu muni einnig skerða möguleika landeigenda til hefðbundinnar nýtingar s.s., landbúnaðar, lífrænnar sem ólífrænnar ræktunar, enda muni veglagning hafa áhrif á allt svæðið sem víða sé ekki nema mjó ræma milli fjalls og fjöru. Þetta sýni svo ekki verði um villst að veglagning um landið leiði til verulegrar skerðingar á eignum þeirra. Fuglaverndarfélag Íslands, Náttúruverndarsamtök Íslands og Gunnlaugur Pétursson sæki heimild sína til 2. málsliðar 4. mgr. 10. gr. og 4. mgr. 12. gr. laga nr. 106/2000, en í Hrd. 231/2002 hafi verið viðurkennt að þeir einstaklingar og félagasamtök sem komið hafi að meðferð umhverfismats, öðlist heimild til að bera ákvörðun stjórnvalds undir dómstóla. Þá sé Vegagerðinni stefnt til varnar, en stofnunin hafi haft frumkvæði að mati á umhverfisáhrifum vegna lagningar Vestfjarðavegar 60, Bjarkalundur-Eyri, í Reykhólahreppi og beri ábyrgð á matinu, samkvæmt 14. gr. laga nr. 106/2000. Niðurstaða málsins, nái krafa stefnenda fram að ganga, hafi bindandi réttaráhrif fyrir Vegagerðina. Krafa stefnenda um ógildingu þess hluta úrskurðarins þar sem fallist sé á leið B í 2. áfanga með skilyrðum í 6 liðum sé reist á því að ráðherra hafi ekki uppfyllt kröfur í 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 með því að láta hjá líða að tryggja áreiðanleika og gæði þeirra upplýsinga sem niðurstaðan byggðist á. Í 8. og 9. gr. laga nr. 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum séu nákvæm fyrirmæli og leiðbeiningar um hvernig og með hvaða hætti ráðherra hafi borið að upplýsa málið. Stefnendur byggja kröfur sínar á því að eftirfarandi annmarkar á málsmeðferð ráðherra leiði til þess að ógilda beri úrskurð ráðherra. Í fyrsta lagi með því að byggja niðurstöðu sína á rannsóknum Línuhönnunar um umferðaröryggi á leiðum B og D í skýrslu frá 7. apríl 2006, sem verið hafi röng. Útreikningur Línuhönnunar á mismunandi óhappaþáttum séu rangir vegna þess að aðeins séu teknir hlutar af leiðum B og D með í reikninginn. Ekki fáist samanburðarhæf og rétt niðurstaða nema taka alla leiðina í báðum tilvikum. Athugasemdir stefnanda, Gunnlaugs Péturssonar, við útreikning Línuhönnunar hafi leitt til útgáfu nýrrar skýrslu stofunnar 26. apríl 2006, en samkvæmt henni hafi óhappatíðnimunurinn minnkað til muna milli leiðanna tveggja, eða úr 1,74 í 1,56. Stefnda muni hins vegar ekki hafa lagt nýja og leiðrétta skýrslu fram, því af úrskurði ráðherra megi ráða að ekki hafi verið byggt á hinni nýju skýrslu enda sé þar vísað til gömlu skýrslunnar. Ráðherra hafi því byggt á röngum útreikningum á óhappatíðnitölum í niðurstöðu sinni. Engu að síður hafi stefnandi komið leiðréttingum sínum að í kæru á úrskurði Skipulagsstofnunar og þeirra hafi verið getið í ákvörðun ráðherra. Leiðréttingarnar hafi þó ekki orðið tilefni til endurskoðunar á áreiðanleika skýrslunnar í heild sinni. Í ljósi þeirra ríku innlendu og alþjóðlegu hagsmuna sem í húfi hafi verið vegna vegagerðar um vernduð og friðlýst svæði svo og með hliðsjón af fjölda upplýsinga, sérfræðiálita og úrskurði Skipulagsstofnunar, hefði umhverfisráðherra borið að meta gæði og áreiðanleika þeirra upplýsinga sem fram hafi komið í skýrslu sem stefnda hafi lagt fram áður en niðurstaða var á henni byggð. Skýrslan gefi t.d. tilefni til skoðunar á frumheimildinni sem er bókin Highway Design and Traffic Safety, einkum vegna þess að höfundar skýrslunnar geri ekki grein fyrir þeim aðferðum sem notaðar hafi verið til að meta umferðaröryggi í skýrslunni sjálfri. Útreikningur á hugsanlegri óhappatíðni á leiðum B og D sé byggður á bókinni, þar sem óhappatíðnistuðlar séu búnir til út frá rannsóknum á þýskum hraðbrautum og líkaninu síðan beitt á leið B og D án þess að það sé lagað að íslenskum aðstæðum. Telja stefnendur að þetta rýri niðurstöður skýrslunnar svo um muni, ef nota eigi þær til að taka einhliða ákvarðanir í íslensku umhverfismati. Þá beiti Línuhönnun ákveðinni rangri aðferð við útreikning á öryggisþætti sem leiði til þess að ekki sé hægt að halda því fram að leið B sé ótvírætt eða umtalsvert betri kostur en leið D með tilliti til umferðaröryggis. Í frumheimildinni sem skýrsla Línuhönnunar byggi á, sé skýrt tekið fram að ekki verði byggt á útreikningi á óhappatíðni einni og sér, án þess að aðrar breytur verði teknar inn í matið, sem einnig hafi áhrif á öryggisþáttinn. Stefnendur halda því fram að skýrsla Línuhönnunar gefi mjög takmarkaða mynd af umferðaröryggi á íslenskum vegum. Gagnrýnilaus notkun ráðherra á upplýsingum í skýrslu sem byggð sé á veikum vísindalegum grunni hafi haft áhrif á þá niðurstöðu ráðherra að fallast á vegagerð um svæði sem hafi hátt verndargildi. Stefnendur byggi kröfu sína um ógildingu úrskurðar á því að ráðherra hafi með því að láta hjá líða að upplýsa málið komist að efnislega rangri niðurstöðu. Úrskurðurinn sé í andstöðu við 31. gr., sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga og 8. og 9. gr. laga um mat á umhverfisáhrifum. Í öðru lagi byggja stefnendur á því að umhverfisáhrif framkvæmdar á gróðursamfélagið á landsvæðinu hafi ekki verið upplýst er ráðherra féllst á leið B. Í tillögu að matsáætlun komi fram að sérstaklega verði hugað að fundarstöðum tegunda sem séu á válista og í grennd við framkvæmdarsvæðið. Stefnendur kveða að rannsókn sem stefnda hafi staðið fyrir hafi verið þýðingarlaus varðandi mat á líklegum áhrifum á gróðursamfélagið á leið B vegna annmarka sem á henni voru. Í umsögn Ágústs H. Bjarnasonar grasafræðings komi skýrt fram að skýrsla stefndu uppfylli á engan hátt þær augljósu kröfur sem gera verði til einfaldra athugana á flóru og gróðri vegna umhverfismats. Þá hafi ráðherra ekki byggt á niðurstöðu þeirrar rannsóknar sem ráðherra hafi sjálfur staðið fyrir, þ.e. skýrslu Ástu L. Aradóttur, en samkvæmt henni komi fram að Teigsskógur hafi sérstöðu á Vestfjörðum og á landsvísu. Þá byggja stefnendur á því í þriðja lagi að ekki hafi farið fram mat á líklegum umhverfisáhrifum þverunar Djúpafjarðar og Gufufjarðar. Óvissa ríki því um líkleg áhrif þverunar á fitjagróður, leirur og votlendisgróður á töngum og í botni fjarðanna. Í úrskurði Skipulagsstofnunar hafi ekki verið lagt mat á hvort upplýsingar um áhrif af völdum þverunar væru fullnægjandi, enda hafi stofnunin útilokað þverun er hún lagðist gegn leið B. Þrátt fyrir þetta hafi umhverfisráðherra fallist á að fara með veginn um Teigsskóg og yfir Djúpafjörð og Gufufjörð án þess að áhrif framkvæmdarinnar hafi verið könnuð sem skyldi. Í úrskurði ráðherra sé lítið sem ekkert fjallað um áhrif þverunar og ekki lagt mat á líkleg umhverfisáhrif hennar, sem sjáist best á því að ekki sé gerð krafa um að stefnda, tryggi vatnsskipti í fjörðunum. Stefndu hafi borið að kanna áhrif þverunar á vatnsskipti, strauma, seltu og fleira og við mat á líklegum umhverfisáhrifum hafi borið að hafa til hliðsjónar reynslu af þverun sambærilegra fjarða á Íslandi. Í fjórða lagi komi skýrt fram að með leið B muni arnarvarpið í Grónesi nánast örugglega leggjast af, en Grónes hafi hýst eitt gjöfulasta arnarhreiður landsins. Af úrskurði ráðherra megi ráða að horft hafi verið fram hjá þeirri staðreynd að haförninn njóti sérstakrar verndar samkvæmt lögum nr. 64/1994. Eins og áður hafi komið fram hafi áhrif þverunar fjarðanna ekki verið metin með tilliti til umhverfisáhrifa. Óvissa ríki því um líkleg áhrif þverunar á þær 400-800 álftir sem felli fjaðrir að sumarlagi í fjörðunum sem sé talsvert meira en 1% viðmið um alþjóðlega mikilvæg fuglasvæði samkvæmt skilgreiningum Bird Life International og Ramsar samningsins. Að sama skapi ríki óvissa um áhrif á milli 2000-3000 rauðbrystinga sem fari um Gufufjörð að vorlagi, en það sé um 1% stofnsins í heiminum og því hafi fjörðurinn alþjóðlegt verndargildi samkvæmt Ramsar samningnum og Bernarsamningnum. Þá hafi ekki verið gerðar neinar sniðtalningar á fuglum í Teigsskógi og ekki metin stofnstærð einstakra fuglategunda svo sem rjúpu, músarrindils eða auðnutittlings, sem þó ætti að vera skilyrði þar sem Teigsskógur sé á náttúruminjaskrá. Í fimmta lagi sé á því byggt að ráðherra hafi, með því að fallast á leið B, horft fram hjá þeirri óvissu sem ríki varðandi fornminjar í Teigsskógi. Vitað sé að margar minjar séu á Grónesi og víðar, en að öðru leyti hafi landsvæðið sem vegurinn fari um, ekki verið rannsakað með tilliti til fornleifa. Stefnendur byggja kröfu sína um ógildingu úrskurðar ráðherra á því að ráðherra hafi brotið gegn meðalhófsreglu stjórnsýsluréttar þegar fallist var á leið B, en sú leið hafi haft í för með sér mestu umhverfisspjöll þeirra valkosta sem í boði voru. Af matsskýrslu megi ráða að stefnda hafi metið allar leiðir uppfylla skilyrði samgöngumannvirkja varðandi greiðfærni og öryggi. Því hefði ráðherra borið að horfa til markmiða framkvæmdar eins og þeim hafi verið lýst í matsskýrslunni og velja þann kost sem líklegt verði að telja að hefði í för með sér minnstu umhverfisspjöllin í samræmi við markmið laga um mat á umhverfisáhrifum. Ráðherra hafi því verið óheimilt að fallast á leið B eins og hann hafi gert og því beri að ógilda úrskurðinn. Kröfu sína reisa stefnendur enn fremur á því að brotið hafi verið gegn 13. og 14. gr. stjórnsýslulaga með því að þeir hafi ekki verið upplýstir um fyrirhugaða framkvæmd fyrr en tillaga til matsáætlunar hafi legið fyrir og kveða að athugasemdir landeigenda á fyrstu stigum málsins hefðu að öllum líkindum getað haft áhrif á matsferlið, t.d. með því að jarðgangagerð hefði verið teflt fram meðal kosta, enda hafi stefnandi, Gunnlaugur, sýnt fram á það með útreikningum sínum að kostnaður við jarðgangagerð sé ekki meiri en svo að réttlætanlegt hafi verið að útiloka þann kost í tillögu að matsáætlun. Stefnendur byggja kröfu sína á því að ráðherra hafi brotið gegn 31. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og 13. gr., sbr. 11. gr. laga um mat á umhverfisáhrifum nr. 106/2000, er ráðherra lét hjá líða að rökstyðja ákvörðun sína. Stefnendur kveða að eftirfarandi atriði sýni fram á skort á rökstuðningi og/eða að efni rökstuðnings sé áfátt: Í fyrsta laga styðjist niðurstaða ráðherra við þau rök að verulega megi draga úr umhverfisáhrifum leiðar B um Teigsskóg með mótvægisaðgerðum án þess að gerð sé grein fyrir þeim rökum nánar. Í ljósi þess að vistfræðileg úttekt, sem ráðherra hafi sjálfur staðið fyrir, byggði á því að ekki yrði komið við mótvægisaðgerðum og sú niðurstaða var í samræmi við úrskurð Skipulagsstofnunar, hefði verið full ástæða til að gera grein fyrir þeim upplýsingum sem þýðingu höfðu við úrlausn málsins. Þetta eigi sérstaklega við, þar sem boðaðar mótvægisaðgerðir hafi haft úrslitaáhrif ásamt öryggisþættinum á þá niðurstöðu ráðuneytisins að umhverfisáhrifin væru ekki umtalsverð í skilningi laga um mat á umhverfisáhrifum. Órökstudd niðurstaða sem fari í bága við nær öll gögn málsins sé ómálefnaleg og því beri að ógilda ákvörðun ráðherra. Í annan stað sé ekki samræmi í rökstuðningi fyrir þeirri niðurstöðu ráðherra að mat á umferðaröryggi samgöngumannvirkja sé meðal þeirra þátta sem beri að meta í umhverfismati. Af úrskurðinum megi ráða að ráðherra rökstyðji niðurstöðu sína með skírskotun til skilgreiningar á umhverfi og umverfisáhrifum í 3. gr. laga nr. 106/2000. Síðar í sama úrskurði komist ráðherra hins vegar að þeirri niðurstöðu að þegar umhverfisáhrif B-leiðar, að teknu tilliti til mótvægisaðgerða, séu vegin upp á móti umferðaröryggissjónarmiðum, verði umhverfisáhrifin ekki umtalsverð í skilningi b-liðar 2. mgr. 11. gr. laga nr. 106/2000. Hér sé sama niðurstaða rökstudd á grundvelli hagsmunamats, öryggisþátturinn tekinn út fyrir matsferlið, en framkvæmdin réttlætt á grundvelli öryggissjónarmiða, enda þótt hún hafi í för með sér umhverfisáhrif. Röksemdafærsla ráðherrans beri með sér að fyrst hafi verið komist að niðurstöðu í málinu, því næst hafi verið leitað raka til stuðnings fyrirfram gefinni niðurstöðu. Í þriðja lagi séu forsendur í úrskurði ráðherra í engu samræmi við niðurstöðuna. Þannig hafi öll efnisatriði sem ráðherra hafi gert grein fyrir borið vott um að B-leiðin hefði í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif og að mótvægisaðgerðum yrði ekki við komið, þar sem ekki væri unnt að bæta náttúrulegan birkiskóg með ræktun nýrra skóga. Þrátt fyrir þetta hafi verið fallist á veglagningu um Teigsskóg. Stefnendur byggja kröfur sínar á því að úrskurður umhverfisráðherra sé haldinn eftirfarandi efnisannmörkum þar sem ráðherra hafi í málsmeðferð sinni brotið gegn lögum um mat á umhverfisáhrifum nr. 106/2000, en hver og einn þeirra leiði til ógildingar á þeim hluta úrskurðarins sem krafist sé ógildingar á: Ráðherra hafi farið út fyrir heimild sína er fallist var á leið B í 2. áfanga með því að byggja niðurstöðu sína á mati á umferðaröryggi. Með skírskotun til tilgangs laga nr. 106/2000, eins og honum er lýst í a-lið 1. mgr. 1. gr. laganna, hefði ráðherra borið að byggja niðurstöður sína á líklegum umhverfisáhrifum og engu öðru. K-liður 1. mgr. 3. gr. laga nr. 106/2000 setji heimild ráðherra þær skorður að meta aðeins áhrif framkvæmdar og starfsemi sem henni fylgir á umhverfið. Í j-lið sama ákvæðis sé umhverfið síðan skilgreint sem samheiti fyrir menn, dýr, plöntur og annað í lífríkinu, jarðveg, jarðmyndanir, vatn, loft, veðurfar og landslag, samfélag, heilbrigði, menningu og menningarminjar, atvinnu og efnisleg verðmæti. Í 8. og 9. gr. sömu laga sé síðan nákvæmlega mælt fyrir um hvernig þau umhverfisáhrif verði metin, en þar sé hvergi tiltekið að meta skuli sérstaklega umferðaröryggi samgöngumannvirkja. Eftir að Vegagerðin hefði teflt fram þremur valkostum í 2. áfanga veglagningar sem allir hefðu uppfyllt skilyrði um vegtæknilega greiðfærni og umferðaröryggi hafi umhverfisráðherra einungis borið að leggja mat á það hvort líkleg áhrif fyrirhugaðrar framkvæmdar á umhverfið hefðu verið metin með nægjanlegum hætti. Ákvörðun ráðherra, þar sem fallist hafi verið á leið B í 2. áfanga á grundvelli meints umferðaröryggis hafi því skort lagastoð. Vísa stefnendur til úrskurðar ráðuneytisins í Kárahnjúkamálinu, þar sem talið var óheimilt að meta þjóðhagsleg áhrif framkvæmdar, þrátt fyrir að kveðið væri á um í framangreindri skilgreiningu að áhrif á samfélag skyldu metin svo og á efnisleg verðmæti. Byggt er á því að ákvörðun sem ekki styðjist við lög hafi verið ómálefnaleg ákvörðun og því beri að ógilda hana. Stefnendur byggja kröfu sína á því að ráðherra hafi brotið gegn 9. gr. laga nr. 106/2000 með því að fallast á leið B í 2. áfanga, enda þótt boðaðar mótvægisaðgerðir megni ekki að koma í veg fyrir, draga úr eða bæta fyrir neikvæðu umhverfisáhrifin, en það sé niðurstaða þeirrar rannsóknar sem framkvæmd hafi verið að beiðni ráðherra. Þvert á móti sé það niðurstaða þeirrar rannsóknar að lagning vegar um Teigsskóg muni hafa áhrif á landslag til langframa og skera í sundur heildstætt og fjölbreytt vistkerfi og sérstaka landslagsheild, sem ekki verði endurheimt með ræktun skógar á öðrum stað. Þetta sé í samræmi við niðurstöðu Skipulagsstofnunar sem komist hafi að þeirri niðurstöðu að enda þótt unnt væri að gróðursetja í jafnstórt eða jafnvel enn stærra svæði en það sem raskaðist á leið B, gæti sú endurheimt aldrei komið í stað þeirrar miklu röskunar sem verði í þróuðu vistkerfi Teigsskógar. Krafa stefnenda um ógildingu úrskurðar sé reist á því að ráðherra hafi verið óheimilt að fallast á leið B í 2. áfanga í andstöðu við lög um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum nr. 64/1994. Þeir brýnu hagsmunir séu ekki fyrir hendi sem réttlætt geti að stofna haferninum í hættu. Máli skipti að með því að velja leið D, áfanga 2, sé unnt að ná markmiðum um góðar vegsamgöngur á svæðinu án þess að skaða þau náttúruverðmæti sem svæðið búi yfir. Málsástæður og lagarök stefndu, Vegagerðarinnar. Varðandi þá málsástæðu stefnenda að ráðherra hafi ekki uppfyllt kröfur 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, bendir stefnda á að óumdeilt sé og styðjist það við gögn málsins að veglagning samkvæmt leið B sé besta leiðin út frá umferðaröryggissjónarmiðum. Aðilar deili aðeins um hversu miklu betri leiðin sé. Mjög sterk rök þurfi til að ganga fram hjá sjónarmiðum um umferðaröryggi. Þessi leið sé líka besta leiðin út frá vegtæknilegu sjónarmiði. Mesta stytting felist í leiðinni, auk þess sem hún sé á láglendi og með henni losni menn við veginn um Hjallaháls, sem sé farartálmi á vetrum. Stefnda telji hins vegar fráleitt að skýrsla Línuhönnunar sé eina gagnið sem ráðherra hafi litið til í úrskurði sínum þótt vissulega hljóti öryggissjónarmið ávallt að vega þungt við slíkt mat. Tekur stefnda undir með ráðherra að við mat beri að líta til þeirrar skilgreiningar á hugtökum sem fram komi í j-lið 3. gr. laga nr. 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum, en þar sé umhverfi skilgreint sem ,,samheiti fyrir menn, dýr, plöntur og annað í lífríkinu, jarðveg, vatn, loft, veðurfar og landslag, samfélag, heilbrigði, menningu og menningarminjar, atvinnu og efnisleg verðmæti.“ Telur stefnda að öryggi almennings hljóti að vega þungt við heildarmat á því hvort framkvæmd hafi í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif í skilningi laganna. Ekki verði séð að málsmeðferð ráðherra hafi að neinu leyti gengið gegn ákvæðum stjórnsýslulaga eða laga nr. 106/2000. Þá mótmælir stefnda því að rannsókn sem stefnda lét gera á gróðurfari á fyrirhuguðu vegstæði hafi verið þýðingarlaus vegna annmarka sem á henni voru. Telur stefnda að jafnvel þótt einhverjir annmarkar kynnu að hafa verið á rannsókninni, séu þeir ekki þess eðlis að rannsóknin sé þýðingarlaus fyrir málið. Hún sé til þess fallin að upplýsa málið, þótt skiptar skoðanir geti verið á einstöðum atriðum hennar. Þá skipti verulegu máli að ráðherra hafi staðið fyrir frekari rannsókn á gróðurlendinu, sbr. skýrslu Ástu L. Aradóttur vistfræðings, en báðar skýrslurnar séu til þess fallnar að upplýsa málið. Auk þess hafi starfsmenn ráðuneytisins farið í vettvangsferð um svæðið. Þess utan hafi ýmis önnur gögn legið fyrir um svæðið í heild sinni. Þannig hafi málið verið vel upplýst hvað þetta varðaði þegar ráðherra hafi úrskurðað í því. Þá komi skýrt fram í úrskurði ráðherra að hann telji að lagning Vestfjarðavegar um Teigsskóg hafi áhrif á landslag til langframa og skeri í sundur fjölbreytt og heildstætt vistkerfi og sérstaka landslagsheild, sem ekki verði endurheimt með ræktun skóga á öðrum stað. Engu að síður telji ráðherra að hægt sé að beita mótvægisáhrifum til að draga úr áhrifum veglagningar samkvæmt leið B um Teigsskóg. Þá kveður stefnda að rangt sé að ekki hafi farið fram mat á áhrifum þverunar Djúpafjarðar og Gufufjarðar. Í úrskurði ráðherra sé meðal skilyrða að stefnda skuli tryggja að þverun Djúpafjarðar og Gufufjarðar takmarki ekki hefðbundinn þangskurð í þeim og verði stefnda að haga framkvæmdum sínum í samræmi við það. Þannig sé tryggt að lágmarksrask verði við þverun fjarðanna. Ákvörðun sína hafi því ráðherra byggt á þeim gögnum og upplýsingum sem legið hafi fyrir í málinu. Stefnda mótmælir því að með veglagningu samkvæmt leið B muni arnarvarpið í Grónesi ,,nánast örugglega leggjast af“. Stefnda bendir á að í skýrslu Náttúrufræðistofnunar Íslands, sé niðurstaðan sú að af 6 valkostum um leiðir við mynni Djúpafjarðar sé ein hugsanlega fær, en þrjár, sem séu í 800-1000 metra fjarlægð frá arnarsetrinu, séu ólíklegar til að hafa umtalsverð áhrif á framtíð arnarvarps í Gróneseyjum. Þannig komi 4 leiðir af 6 til greina. Þá bendir stefnda á að í úrskurði umhverfisráðherra sé fallist á leið B í 2. áfanga með því skilyrði að stefnda hanni veginn þannig að hann uppfylli skilyrði 19. gr. laga nr. 64/1994 og að við hliðrun á vegstæði skuli haft samráð við Náttúrufræðistofnun Íslands. Telur stefnda að þannig sé tryggt að umhverfisáhrif verði eins lítil og mögulegt er við þessar aðstæður. Þá bendir stefnda á að samkvæmt 3. mgr. 19. gr. laga nr. 64/1994 um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum sé gert ráð fyrir að umhverfisráðherra geti veitti undanþágu frá bannákvæðum 1. og 2. mgr. 19. gr. laganna, ,, í sérstökum tilvikum, svo sem vegna lagningar þjóðvega eða annarrar mannvirkjagerðar í almannaþágu“ eins og það sé orðað. Þannig sé beinlínis gert ráð fyrir að veglagning í almannaþágu geti í einstökum tilvikum réttlætt nokkur umhverfisáhrif. Þá kveður stefnda að rangt sé að ráðherra hafi í úrskurði sínum ,,horft fram hjá þeirri óvissu sem ríki varðandi fornminjar í Teigsskógi“. Í úrskurði ráðherra sé tekið undir gagnrýni Fornleifaverndar ríkisins á ónákvæmni í matsskýrslu svo sem vegna óvissu um fjarlægð fornleifa frá einstaka vegkostum. Í samræmi við það er í úrskurði ráðherra gert ráð fyrir að framkvæmdaaðili skuli merkja og greina Fornleifavernd ríkisins frá fornminjum við vegstæðið og hafa nánari samráð við hana varðandi nánari útfærslu á staðsetningu vegstæðisins. Telur stefnda að með þessum skilyrðum sé tryggð varðveisla mögulegra menningarverðmæta við framkvæmdina. Varðandi meint brot ráðherra á meðalhófsreglu, bendir stefnda á að ráðherra hafi í úrskurði sínum byggt á mörgum mismunandi þáttum þegar fallist var á leið B í 2. áfanga. Bendir stefnda á að í úrskurði ráðherra sé vísað til 3. gr. laga nr. 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum en í j-lið 1. mgr. 3. gr. sé umhverfi skilgreint sem samheiti fyrir menn, dýr, plöntur og annað í lífríkinu, jarðveg, vatn, loft, veðurfar og landslag, samfélag, heilbrigði, menningu og menningarminjar, atvinnu og efnisleg verðmæti. Í l-lið 1. mgr. 3. gr. laganna séu umtalsverð umhverfisáhrif skilgreind sem veruleg óafturkræf neikvæð umhverfisáhrif eða veruleg spjöll á umhverfinu sem ekki sé hægt að fyrirbyggja með mótvægisaðgerðum. Telji ráðherra að umferðaröryggissjónarmið vegi þungt við heildarmat á því hvort framkvæmd geti talist hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif í skilningi laga nr. 106/2000. Stefnda tekur undir þessi sjónarmið ráðherra, enda sé það óumdeilt að leið B sé besta leiðin út frá umferðaröryggissjónarmiðum. Aðeins sé deilt um hversu miklu betri hún sé. Þannig sé niðurstaða ráðherra byggð á mati á ólíkum umhverfisþáttum og í fullu samræmi við tilgreind ákvæði 3. gr. laga nr. 106/2000. Fráleitt sé því að ráðherra hafi brotið gegn meðalhófsreglu stjórnsýsluréttar. Vísar stefnda í þessu sambandi til dóms Hæstaréttar í málinu nr. 280/2003, þar sem talið var að markmið laga um mat á umhverfisáhrifum væri meðal annars að stuðla að því að áður en ráðist væri í framkvæmdir sem kynnu að hafa í för með sér umtalsverð áhrif á umhverfið, lægju fyrir upplýsingar og könnun á þeim áhrifum og að almenningi væru kynntar þær upplýsingar og gefinn kostur á að tjá sig um þær. Yfirlýst markmið laganna væri hins vegar ekki að banna almennt slíkar framkvæmdir. Þá mótmælir stefnda því að ráðherra hafi brotið gegn andmælarétti stefnenda, sbr. 13. og 14. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, og bendir á að í IV. kafla laga nr. 106/2000 sé fjallað um málsmeðferð vegna matsskyldra framkvæmda. Í 2. mgr. 10. gr. laganna sé gert ráð fyrir að Skipulagsstofnun kynni hina fyrirhuguðu framkvæmd og matsskýrslu með auglýsingu og eftir því sem við eigi í fjölmiðli sem ætla megi að nái til þeirra sem búi nærri framkvæmdasvæði. Í 4. mgr. 2. gr. laganna sé gert ráð fyrir að matsskýrsla liggi frammi á aðgengilegum stað nærri framkvæmdasvæði og hjá Skipulagsstofnun í sex vikur, sem er jafnframt sá frestur sem gefist til að gera athugasemdir við matsskýrsluna. Þannig hafi stefnendum gefist möguleiki á að koma að öllum þeim athugasemdum og mótmælum við matsskýrsluna sem þeir hafi viljað. Þeir hafi heldur ekki sýnt fram á hverju það hefði breytt fyrir niðurstöðu málsins hefðu þeir komið fyrr að því. Stefnda byggir á því að eftir framangreindum málsmeðferðarreglum laga 106/2000 hafi verið farið og að stefnendur hafi ekki sýnt fram á annað. Þá byggir stefnda á því að um sé að ræða sérreglur um málsmeðferð vegna matsskyldra framkvæmda sem veiti ríkari vernd og gangi framar almennum reglum stjórnsýsluréttar sem tryggi aðeins lágmarks vernd. Jafnframt kveður stefnda að forsendur séu ítarlegar og rökstuðningur góður í úrskurði ráðherra. Fjarstæða sé að ráðherra hafi eingöngu litið til umferðaröryggissjónarmiða. Um sé að ræða heildarmat á áhrifum framkvæmda á umhverfið og eitt þeirra atriða sem vegi þar þungt sé öryggi vegfarenda, en menn séu meðal þeirra þátta sem taka verði tillit til, sbr. j-liður 1. mgr. 3. gr. laga nr. 106/2000. Ekkert í úrskurði ráðherra gefi tilefni til að álykta að eingöngu hafi verið litið til þeirra sjónarmiða, enda sé í úrskurðinum vikið að fjölda annarra umhverfisþátta. Gert sé ráð fyrir að tilgreindar stofnanir, svo sem Umhverfisstofnun, Skógrækt ríkisins, Náttúrufræðistofnun Íslands og Fornleifavernd ríkisins skuli vera til ráðgjafar og /eða ráða úrslitum um útfærslu einstakra mótvægisaðgerða. Þannig sé tryggt undir eftirliti sérfróðra aðila að umhverfisáhrif verði eins lítil og mögulegt er. Þá byggir stefnda á að jafnvel þótt einhverjir annmarkar hafi verið á úrskurði ráðherra hafi þeir ekki verið það miklir að þeir réttlæti að úrskurðurinn verði felldur úr gildi. Þá mótmælir stefnda sérstaklega þeirri málsástæðu stefnenda að þar sem fleiri kostir hafi verið tækir, samkvæmt leið D, útiloki það þegar af þeirri ástæðu leið B í 2. áfanga. Málið snúist um mat á öllum kostum með tilliti til heildarhagsmuna. Niðurstaða. Stefnendur byggja á því að umhverfisráðherra hafi látið hjá líða að tryggja áreiðanleika og gæði þeirra upplýsinga sem niðurstaða um umferðaröryggi leiðar B var byggð á, og því ekki uppfyllt kröfur 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Vísa stefnendur til þess að ráðherra hafi byggt niðurstöður sínar á rannsóknum Línuhönnunar um umferðaröryggi á leiðum B og D í skýrslu frá 7. apríl 2006, en sú skýrsla hafi verið röng. Stefnendur byggja á því að umhverfisráðherra hafi borið að meta gæði og áreiðanleika þeirra upplýsinga sem fram komu í ofangreindri skýrslu Línuhönnunar og vísa til þess að skýrslan sé byggð á aðferðum sem notaðar hafi verið í erlendri bók, Highway Design and Traffic Safety Engineering Handbook, en reikningsaðferðum hafi verið beitt á rangan hátt. Óumdeilt er að allar leiðirnar, B, C og D uppfylla kröfur stefndu, Vegagerðarinnar um greiðfærni og umferðaröryggi. Þá liggur ljóst fyrir að í leið B felst mesta stytting vegalengdar milli Bjarkalundar og Eyrar, sú leið er öll á láglendi og með henni er því úr sögunni sá farartálmi sem falist getur í því að aka yfir hálsa á vetrum. Ágreiningur stendur um hversu miklu betri leið B er en leið D, þegar litið er til umferðaröryggis og hafa stefnendur dregið í efa niðurstöður Línuhönnunar um hversu miklu muni á umferðaröryggi þeirrar leiðar og leiðar D. Í málinu liggur fyrir skýrsla Línuhönnunar frá 7. apríl 2006 um umferðaröryggi leiðar B og D og þær leiðir bornar saman. Niðurstaða þeirrar rannsóknar var að leið B væri ótvírætt betri kostur en leið D, með tilliti til umferðaröryggis. Jafnframt liggur fyrir önnur skýrsla Línuhönnunar um umferðaröryggi leiðanna frá 25. apríl 2006 og var niðurstaða varðandi umferðaröryggi leiðanna á sama veg, að leið B væri ótvírætt betri kostur með tilliti til umferðaröryggis. Með umhverfismati fer af staðið flókið ferli upplýsingaöflunar og rannsókna, sem framkvæmdaaðili er ábyrgur fyrir samkvæmt 14. gr. laga nr. 106/2000. Við þetta ferli vegast á hagsmunir framkvæmdaaðilans af því að umhverfismat og ákvörðunartaka stjórnvalda gangi hratt fyrir sig og hagsmunir almennings af því að vandað umhverfismat fari fram, þannig að ákvörðun um leyfi fyrir framkvæmd sé tekin á grundvelli bestu fáanlegra upplýsinga. Tvær skýrslur verkfræðistofunnar Línuhönnunar lágu fyrir um umferðaröryggi leiðanna þegar ráðherra kvað upp úrskurð sinn. Þótt ekki verði fullyrt hvort ráðherra hafi í niðurstöðum sínum um umferðaröryggi leiðanna haft til hliðsjónar niðurstöður síðari skýrslu Línuhönnunar verður ekki fram hjá því litið að niðurstaða beggja skýrslnanna var á sama veg, að leið B sé ótvírætt betri kostur en leið D, með tilliti til umferðaröryggis, jafnvel þótt einhverju hafi munað á útreikningum á samanlagðri óhappatíðni milli þessara tveggja skýrslna. Upplýsingaöflun og rannsókn á umferðaröryggi beggja leiða fór sannanlega fram af hálfu ráðherra í samræmi við lög nr. 106/2000 og 10. gr. stjórnsýslulaga og hafa stefnendur ekki hnekkt þeim niðurstöðum sérfræðinga sem lagðar hafa verið fram í málinu og lágu til grundvallar niðurstöðum ráðherra. Í ljósi ofangreinds er það mat dómsins að ekki hafi verið sýnt fram á með fullnægjandi rökum eða gögnum að ráðherra hafi ekki mátt leggja til grundvallar niðurstöðu sinni þá samanburðarrannsókn sem Línuhönnun gerði á umferðaröryggi leiða B og D og ekki fallist á þá málsástæðu stefnenda að ráðherra hafi brotið gegn 10. gr. stjórnsýslulaga.Stefnendur hafa og haldið því fram að k-liður 1. mgr. 3. gr. þágildandi laga nr. 106/2000 hafi sett heimild ráðherra þær skorður að meta aðeins áhrif framkvæmdar og starfsemi sem henni fylgi á umhverfið og að í 8. og 9. gr. laganna sé síðan nákvæmlega mælt fyrir um hvernig þau umhverfisáhrif verði metin, en þar sé hvergi tiltekið að meta skuli sérstaklega umferðaröryggi samgöngumannvirkja. Í j-lið 3. gr. laga nr. 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum er umhverfi skilgreint sem ,,samheiti fyrir menn, dýr, plöntur og annað í lífríkinu, jarðveg, vatn, loft, veðurfar og landslag, samfélag, heilbrigði, menningu og menningarminjar, atvinnu og efnisleg verðmæti“. Af úrskurði ráðherra má ráða að hann hafi haft þessa skilgreiningu umhverfis til hliðsjónar mati á því hvort umdeild vegalagning gæti talist hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif í skilningi laganna, þ.e. veruleg, óafturkræf umhverfisáhrif eða veruleg spjöll á umhverfinu sem ekki er hægt að fyrirbyggja eða bæta úr með mótvægisaðgerðum. Þannig hefur ráðherra í úrskurði sínum ekki einvörðungu byggt á niðurstöðum Línuhönnunar um samanburð á umferðaröryggi leiða B og D, heldur hefur ráðherra lagt heildstætt mat á það, á grundvelli annarra gagna málsins og út frá skilgreiningu laganna á umhverfi, hvort umdeild veglagning teldist hafa veruleg umhverfisáhrif. Umhverfismat nær, samkvæmt framangreindu ákvæði j-liðar 3. gr. laga nr. 106/2000, til ýmissa samfélagslegra þátta sem áhrif hafa á efnisleg gæði manna, heilbrigði þeirra og atvinnu og er ráðherra falið, með vísan til 13. gr. laga nr. 106/2000, að endurskoða forsendur og niðurstöður úrskurðar Skipulagsstofnunar. Ráðherra hefur talið umferðaröryggissjónarmið vega þungt við heildarmat á því hvort framkvæmd geti talist hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif. Með túlkun sinni á hugtakinu umhverfi hefur ráðherra vegið og metið áhrif framkvæmdar á umhverfið, þar á meðal þau áhrif framkvæmdarinnar á menn, heilbrigði og samfélag sem felast í ákveðnu umferðaröryggi. Er það mat dómsins að ráðherra hafi, í ljósi j-liðar 3. gr. laga nr. 106/2000, verið það heimilt og að stefnendur hafi ekki sýnt fram á að ráðherra hafi farið út fyrir heimild sína. Hér ber og að líta til þess að umhverfisráðherra hefur verulegt svigrúm samkvæmt lögum um mat á umhverfisáhrifum til þess að takmarka umfang framkvæmdar og leggja á framkvæmdaaðila að grípa til mótvægisaðgerða eða annarra aðgerða ef hann telur að með því móti verði neikvæð umhverfisáhrif innan þeirra marka sem talin eru ásættanleg og þar með ekki umtalsverð. Þegar framangreint er virt er ekki fallist á að ráðherra hafi farið út fyrir heimild sína í úrskurði sínum. Stefnendur hafa byggt á því að umhverfisáhrif framkvæmdar á gróðursamfélagið á landsvæðinu hafi ekki verið upplýst er ráðherra féllst á leið B og benda á að rannsókn sem Vegagerðin stóð fyrir hafi verið þýðingarlaus vegna annmarka á henni. Eins og að ofan greinir fékk stefnda Arnlín Óladóttur til að kanna hvort um væri að ræða á landsvæðinu einhverjar þær tegundir plantna eða gróðurhverfa sem bæri að vernda í sjálfu sér, eða sem búsvæði fyrir viðkvæmar tegundir. Enn fremur að kanna hvaða áhrif framkvæmdin í heild sinni hefði á gróðurfar og gróðurskilyrði á umræddu svæði. Þannig liggur fyrir í málinu álit sérfræðings á ofangreindu, en auk þess vann Ásta L. Aradóttir vistfræðingur ,,sérfræðiálit um eiginleika og sérstöðu skóglendis í utanverðum Þorskafirði (Teigsskógur) vegna úrskurðar um mat á umhverfisáhrifum Vestfjarðavegar nr. 60“. Jafnframt fóru starfsmenn ráðuneytisins á vettvang. Verður ekki annað ráðið af framangreindu en að upplýst hafi verið um mat á áhrifum framkvæmdarinnar fyrir gróðursamfélagið þegar ráðherra kvað upp úrskurð sinn. Þeir annmarkar á rannsókn Arnlínar Óladóttur, sem stefnendur hafa sýnt fram á með framlagningu umsagnar Ágústs H. Bjarnasonar grasafræðings í málinu, eru ekki það veigamiklir að fella beri úrskurð ráðherra úr gildi af þeim sökum. Í úrskurði sínum féllst ráðherra á niðurstöðu Ástu L. Aradóttur vistfræðings um að lagning Vestfjarðavegar um Teigsskóg muni hafa áhrif á landslag þar til langframa, en heimilaði þó framkvæmdina, enda hefur ráðherra verulegt svigrúm til að takmarka umfang framkvæmdar og leggja á framkvæmdaaðila að grípa til mótvægisaðgerða ef hann telur að með því móti verði neikvæð umhverfisáhrif innan þeirra marka sem talin eru ásættanleg. Í úrskurði ráðherra eru sett fram skilyrði um slíkar mótvægisaðgerðar vegna framkvæmdanna. Í ljósi framanritaðs er það mat dómsins að upplýst hafi verið um áhrif framkvæmdarinnar á gróðursamfélagið á landsvæðinu er ráðherra féllst á leið B og ekki fallist á með stefnendum að ráðherra hafi brotið gegn 9. gr. laga nr. 106/2000 er framkvæmdin var heimiluð eins og stefnendur byggja á. Þá byggja stefnendur á því að við leið B muni arnarvarpið í Grónesi nánast örugglega leggjast af. Eins og fram kemur í skýrslu Náttúrufræðistofnunar Íslands og áréttað er í úrskurði ráðherra, gætu fjórir valkostir af þeim sex sem settir voru fram samkvæmt leið B um mynni Djúpafjarðar uppfyllt kröfur 19. gr. laga nr. 64/1994 og féllst ráðuneytið á að unnt væri að uppfylla skilyrði 1. og 2. mgr. 19. gr. laga nr. 64/1994, bæði hvað varðaði fjarlægð vegagerðar frá Grónesborg og Gróneseyjum. Ráðherra hefur verulegt svigrúm til að leggja á framkvæmdaaðila að grípa til mótvægisaðgerða eða annarra aðgerða ef hann telur að með því móti verði neikvæð umhverfisáhrif innan þeirra marka sem talin eru ásættanleg og þar með ekki umtalsverð. Þannig eru í úrskurði ráðherra sett fram skilyrði um að framkvæmdaaðili skuli hanna veginn þannig að hann uppfylli skilyrði 19. gr. laga nr. 64/1994 um vernd, friðun og veiðar á villtum dýrum og villtum fuglum. Er því ekki fallist á þá málsástæðu stefnenda að ráðherra hafi horft fram hjá lagaákvæðum sem tryggja eiga sérstaka vernd hafarnarins. Stefnendur byggja á því að horft hafi verið fram hjá óvissu sem ríki varðandi fornminjar í Teigsskógi. Í úrskurði umhverfisráðherra kemur glögglega fram að ráðuneytið fallist á afstöðu Fornleifaverndar ríkisins um að stofnunin telji að hún þurfi að fá endanlega tillögu um leiðarval ásamt nákvæmri afstöðu leiðarinnar til fornleifa til að geta sagt fyrir um hver áhrif vegagerðin muni hafa á fornleifar og til hvaða mótvægisaðgerða þurfi að grípa. Meðal skilyrða fyrir framkvæmdinni setur ráðherra og að framkvæmdaraðili skuli merkja og greina Fornleifavernd ríkisins frá fornminjum við vegstæðið og hafa samráð við Fornleifavernd ríkisins um nánari útfærslu á staðsetningu vegstæðisins. Þannig verður ekki séð að ráðherra hafi horft fram hjá þeirri óvissu sem ríki varðandi fornminjar í Teigsskógi og er ekki fallist á þá málsástæðu stefnenda. Varðandi formannmarka úrskurðar ráðherra hafa stefnendur bent á að ráðherra hafi brotið gegn meðalhófsreglu stjórnsýsluréttar er fallist var á leið B, enda þótt ráða megi af úrskurðinum að sú leið hafi í för með sér mestu umhverfisspjöll þeirra valkosta sem í boði voru. Eins og ofan greinir má af úrskurði ráðherra ráða að hann hafi haft þá skilgreiningu umhverfis sem fram kemur í j-lið 3. gr. laga um umhverfisáhrif til hliðsjónar mati á því hvort umdeild vegalagning gæti talist hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif í skilningi laganna. Umhverfismat nær samkvæmt framangreindu ákvæði j-liðar 3. gr. laga nr. 106/2000 til ýmissa samfélagslegra þátta sem áhrif hafa á efnisleg gæði manna, heilbrigði þeirra og atvinnu. Ráðherra hefur talið umferðaröryggissjónarmið vega þungt við heildarmat á því hvort framkvæmd geti talist hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif. Með túlkun sinni á hugtakinu umhverfi hefur ráðherra vegið og metið áhrif framkvæmdar á umhverfið, þar á meðal þau áhrif framkvæmdarinnar á menn, heilbrigði og samfélag sem felast í ákveðnu umferðaröryggi, enda hefur hann einnig verulegt svigrúm samkvæmt lögunum til þess að takmarka umfang framkvæmdar og leggja á framkvæmdaaðila að grípa til mótvægisaðgerða eða annarra aðgerða ef hann telur að með því móti verði neikvæð umhverfisáhrif innan þeirra marka sem talin eru ásættanleg og þar með ekki umtalsverð. Þegar framangreint er virt, er ekki fallist á að ráðherra hafi með úrskurði sínum brotið gegn meðalhófsreglu stjórnsýsluréttar. Þá hafa stefnendur talið að ráðherra hafi brotið gegn 13. og 14. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 með því að þeir hafi ekki verið upplýstir um fyrirhugaða framkvæmd fyrr en tillaga til matsáætlunar hafi legið fyrir. Með lögum um mat á umhverfisáhrifum nr. 106/2000 voru lögfest sérákvæði um andmæla- og athugasemdarétt málsaðila og mæla þau fyrir um ríkari rétt en kveðið er á um í stjórnsýslulögum til handa málsaðilum til að koma á framfæri sjónarmiðum sínum og andmælum. Þannig er kveðið á um það í 2. mgr. 10. gr. laganna að Skipulagsstofnun kynni hina fyrirhuguðu framkvæmd og matsskýrslu með auglýsingu og eftir því sem við á í fjölmiðli sem ætla má að nái til þeirra sem búi nærri framkvæmdasvæði. Í 4. mgr. 10. gr. laganna er gert ráð fyrir að matsskýrsla liggi frammi á aðgengilegum stað nærri framkvæmdasvæði og hjá Skipulagsstofnun í sex vikur. Stefnendur hafa ekki sýnt fram á með hvaða hætti var brotið gegn ákvæðum laganna um andmælarétt og ekki verður annað ráðið af gögnum málsins en að stefnendur hafi komið að ítarlegum athugasemdum sínum og andmælum í öllu matsferlinu. Er því ekki á þessa málsástæðu stefnenda fallist. Af hálfu stefnenda er einnig byggt á því að ráðherra hafi látið hjá líða að rökstyðja ákvörðun sína og með því brotið gegn 31. gr. stjórnsýslulaga og 13. gr., sbr. 11. gr. laga nr. 106/2000. Í 31. gr. stjórnsýslulaga sem fjallar um form og efni úrskurða er greint hvaða atriði skuli koma fram í úrskurði. Er vafalaust að mati dómsins að öll þau atriði sem þar greinir koma fram í úrskurði ráðherra, þar á meðal er að finna rökstuðning fyrir niðurstöðu máls. Í rökstuðningi skal, samkvæmt 22. gr. stjórnsýslulaga, vísa til þeirra réttarreglna sem ákvörðun stjórnvalds byggist á og greina frá þeim meginsjónarmiðum sem ráðandi voru við mat, ef ákvörðun byggist á mati. Þá skal rekja í stuttu máli upplýsingar um málsatvik sem höfðu verulega þýðingu við úrlausn málsins. Í úrskurði ráðherra, sem er 23 bls. að lengd, er að finna þau meginsjónarmið sem ráðandi voru við mat hans, tilvísun til réttarreglna og reifun á málsatvikum. Eins og glögglega kemur fram í úrskurði ráðherra er hann þeirrar skoðunar að umhverfisáhrif leiðar B geti orðið töluverð, en með tilliti til umferðaröryggis og skilyrða um mótvægisaðgerðir væru þau áhrif ekki umtalsverð í skilningi laganna. Heildarmat fór fram af hálfu ráðherra á áhrifum hinnar umdeildu framkvæmdar og ítarlega gerð grein fyrir skilyrðum fyrir framkvæmdinni. Þegar framangreint er virt er ekki fallist á að rökstuðningi ráðherra hafi verið ábótavant. Stefnendur kveða að brotið hafi verið gegn rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga með því að í matsferlinu hafi ekki farið fram mat á líklegum umhverfisáhrifum þverunar Djúpafjarðar og Gufufjarðar. Óvissa ríki því um líkleg áhrif þverunar Djúpafjarðar og Gufufjarðar á fitjagróður, leirur og votlendisgróður á töngum og í botni fjarðanna. Tilgangur laga um umhverfisáhrif nr. 106/2000, er samkvæmt a-lið 1. gr. laganna að tryggja, að áður en leyfi er veitt fyrir framkvæmd, sem kann vegna staðsetningar, starfsemi sem henni fylgir, eðlis eða umfangs, að hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif, hafi farið fram mat á umhverfisáhrifum viðkomandi framkvæmdar. Í matsskýrslu framkvæmdaaðila skal, eins og greinir í 9. gr. laganna, tilgreina þau áhrif framkvæmda, uppsöfnuð og samvirk, bein og óbein, sem fyrirhuguð framkvæmd og starfsemi sem henni fylgir kann að hafa á umhverfi og samspil einstakra þátta í umhverfinu. Þá skal gera grein fyrir því hvaða forsendur liggi til grundvallar matinu. Lýsa skal þeim þáttum fyrirhugaðrar framkvæmdar sem líklegast er talið að geti valdið áhrifum á umhverfið, þar á meðal umfangi, hönnun og staðsetningu, samræmi við skipulagsáætlanir og fyrirhuguðum mótvægisaðgerðum. Ávallt skal gera grein fyrir helstu möguleikum sem til greina koma og umhverfisáhrifum þeirra og bera þá saman. Í matsskýrslu stefndu segir, varðandi þverun Djúpafjarðar og Gufufjarðar, að nokkrir kostir komi til álita á leið B milli Þórisstaða og Melaness. Sex kostir hafi verið skoðaðir við þverun yfir Djúpafjörð, en aðeins hafi verið einn kostur lagður fram við þverun Gufufjarðar. Borin voru saman gæði þessara kosta með tilliti til landslags, arnarvarps, brúarstæðis og áætlaðs framkvæmdakostnaðar. Þá segir í matsskýrslu stefnda varðandi áhrif á sjávarföll að við þverun Þorskafjarðar verði tryggt að full vatnsskipti verði innan þverunar. Ef Þorskafjörður, Djúpifjörður eða Gufufjörður verði þveraðir verði brúarop í öllum tilfellum að vera það rífleg að um verði að ræða full vatnsskipti. Ef leiðir verði samþykktar sem feli í sér þverun fjarða, þá verði það með skilyrði um full vatnsskipti. Við verkhönnun brúaropa muni því stefnda láta setja upp tölvulíkön sambærileg við þau sem gerð hafi verið fyrir Kolgrafarfjörð, Mjóafjörð og Reykjafjörð. Þá segir í matsskýrslu að lífríki í fjörum og á leirum innan þverunar muni ekki skaðast að marki, þar sem tryggð verði full vatnsskipti við þverun Djúpafjarðar og Gufufjarðar. Jafnframt kemur þar fram að þverun fjarðanna utarlega muni líklega ekki hafa teljandi áhrif á fitjarnar í botni þeirra, að því gefnu að vatnsskipti verði óbreytt. Í matsskýrslu segi jafnframt varðandi vöktun, að áhrif á náttúrufar séu fyrirséð og afmörkuð, og því ekki talin ástæða til skipulegrar vöktunar. Þó skuli bent á að ef firðir verði þveraðir þá verði fuglar taldir vor og haust í tvö ár eftir að framkvæmdum ljúki. Talningar miðist fyrst og fremst að því að kanna hvort fuglarnir nýti áfram svæðin fyrir innan þveranir að framkvæmdum loknum. Ekki sé gert ráð fyrir að selta breytist í Þorskafirði, Djúpafirði eða Gufufirði ef þessir firðir verði þveraðir. Vegagerðin muni samt mæla seltu á flóði yfir meðalstraum, bæði fyrir innan og utan þverun. Mælingar verði gerðar í tvö ár eftir að framkvæmdum er lokið samkvæmt sýnatökuáætlun. Ljóst er samkvæmt ofangreindu orðalagi í matsskýrslu stefndu, ,,að lífríki í fjörum og á leirum innan þverunar muni ekki skaðast að marki“ og að þverun fjarðanna ,,muni líklega ekki hafa teljandi áhrif á fitjarnar í botni þeirra“ að mikil óvissa ríkir um það og að ekki var lagt mat á þau áhrif breyttra strauma, setflutninga og hugsanlegra breytinga á seltumagni sjávar á umhverfið sem væntanlega verða í kjölfar þverunar fjarðanna, jafnvel þótt full vatnsskipti verði tryggð. Aðeins eru uppi getgátur af hálfu stefndu um áhrif á lífríki í fjörum og á leirum og fitjar í botni fjarðanna. Við matsskýrslu lá ekki fyrir könnun Verkfræðistofunnar Vatnaskila, sem lögð var fram fyrir aðalmeðferð máls þessa, þar sem kannað var með straumlíkani af Gufufirði, Djúpafirði og Þorskafirði hver áhrif þverunar Gufufjarðar og Djúpafjarðar væru á strauma í fjörðunum. Gat því hvorki Skipulagsstofnun né umhverfisráðherra lagt mat á þær niðurstöður um áhrif þverunar fjarðanna á strauma í þeim, en eins og að ofan greinir skal í matsskýrslu framkvæmdaaðila tilgreina þau áhrif framkvæmda, uppsöfnuð og samvirk, bein og óbein, sem fyrirhuguð framkvæmd og starfsemi sem henni fylgir kann að hafa á umhverfi og samspil einstakra þátta í umhverfinu. Með úrskurði Skipulagsstofnunar var lagst gegn leið B vegna umtalsverðra umhverfisáhrifa og ekki lagt mat á hvort upplýsingar um áhrif þverunar fjarðanna væru fullnægjandi. Slíkt mat fór ekki heldur fram á vegum umhverfisráðuneytisins. Ber úrskurður umhverfisráðherra það glögglega með sér, enda er einungis vikið að umhverfisáhrifum þverunar Gufufjarðar og Djúpafjarðar í einu þeirra skilyrða sem leið B voru sett í úrskurði ráðherra, þar sem segir að tryggja skuli að hefðbundinn þangskurður í fjörðunum takmarkist ekki við þverun fjarðanna, án þess að gerð sé grein fyrir á hvern hátt það skuli tryggt. Það er hlutverk umhverfisráðherra samkvæmt lögum um mat á umhverfisáhrifum, að meta hvort umfjöllun um einstaka umhverfisþætti í matsskýrslu og öðrum gögnum sem aflað er í matsferli, sé fullnægjandi. Ráðherra er bundinn af rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga og þar sem fullnægjandi upplýsingar um áhrif þverunar fjarðanna á umhverfið lágu ekki fyrir þegar hann kvað upp úrskurð sinn, bar honum að láta rannsaka þau áhrif á fullnægjandi hátt. Þannig hefði verið lagður viðhlítandi grundvöllur að ákvörðuninni áður en hún var tekin. Þar sem á skorti að fyrrnefndar upplýsingar lægju fyrir við uppkvaðningu úrskurðar ráðherra er um svo veigamikinn ágalla á honum að ræða, að óhjákvæmilegt er að fella þann hluta úrskurðarins, þar sem fallist er á leið B í 2. áfanga Vestfjarðavegar (60) Bjarkalundur-Eyri í Reykhólahreppi með skilyrðum, úr gildi. Með vísan til 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 verður stefnda, Vegagerðin, dæmd til að greiða hverjum stefnenda fyrir sig 300.000 krónur í málskostnað, samtals 1.500.000 krónur. Gjafsóknarleyfi hefur ekki verið lagt fram í réttinum. Héraðsdómararnir Ingveldur Einarsdóttir sem dómsformaður, Arngrímur Ísberg og Sigríður Ingvarsdóttir kveða upp þennan dóm. Dómsorð: Felldur úr gildi sá hluti úrskurðar umhverfisráðherra frá 5. janúar 2007, þar sem fallist er á leið B í 2. áfanga Vestfjarðavegar (60) Bjarkalundur-Eyri í Reykhólahreppi með skilyrðum í 6 liðum. Stefnda, Vegagerðin, greiði stefnendum, Olgu I. Pálsdóttur, Guðmundi Sveinssyni, Fuglaverndarfélagi Íslands, Náttúruverndarsamtökum Íslands og Gunnlaugi Péturssyni, hverjum fyrir sig 300.000 krónur í málskostnað.

Mál nr. 530/2015

Veiðiréttur Kaupsamningur Fasteign

G og K höfðuðu mál þetta og kröfðust þess að viðurkennt yrði að þau ættu, sem eigendur jarðarinnar Langanesmelar, veiðirétt fyrir landi jarðarinnar í Eystri-Rangá. Ágreiningur aðila laut að því hvort jörðinni Langanesmelum hefði fylgt veiðiréttur þegar þáverandi eigandi Lambhaga seldi þá spildu úr landi jarðarinnar með kaupsamningi í júní 1928. Í samningnum var tiltekið að „öll veiði á landspildunni bæði til lands og vatns fylgir með í kaupunum.“ G og K leiddu veiðirétt sinn frá fyrrnefndum kaupsamningi og vísuðu til þess að þau ættu jörð með landi að straumvatni og ættu því, samkvæmt þeirri fornu reglu í íslenskum lögum að eignarhaldi á landi fylgdi réttur til veiði á eða fyrir landi, veiðirétt í Eystri-Rangá fyrir landi Langanesmela. L og W, núverandi eigendur jarðarinnar Lambhaga, mótmæltu kröfu G og K með vísan til þess að þágildandi löggjöf hafi lagt bann við að skilja veiðirétt frá landareign og hefði framangreint orðalag í kaupsamningnum um afsal veiðiréttar því ekki getað haft gildi samkvæmt efni sínu. Ágreiningslaust var að þegar umræddri spildu úr landi jarðarinnar Lambhaga var afsalað árið 1928 hafi búrekstur verið stundaður á jörðinni og var jörðin því talin landareign í skilningi vatnalaga nr. 15/1923. Var talið að framangreint ákvæði í kaupsamningnum hefði ekki samrýmst þágildandi fyrirmælum 2. mgr. 121. gr. laga nr. 15/19223 um takmörkun á aðskilnaði veiðiréttar við landareign. Ekki var talið að með ákvæði kaupsamningsins hefði stofnast sá veiðiréttur sem hann kvað á um. Var kröfum G og K því hafnað.

DómurHæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, EiríkurTómasson, Greta Baldursdóttir, Ólafur Börkur Þorvaldsson og Viðar MárMatthíasson. Áfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar 18. ágúst 2015. Þau krefjast þessað viðurkennt verði að þau eigi, sem eigendur jarðarinnar Langanesmelar íRangárþingi ytra, veiðirétt fyrir landi jarðarinnar í Eystri-Rangá. Þá krefjastþau málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.Stefndu krefjast staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrirHæstarétti. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður hann staðfestur.Áfrýjendur verða dæmd til aðgreiða málskostnað fyrir Hæstarétti eins og greinir í dómsorði.Dómsorð:Héraðsdómur skal veraóraskaður.Áfrýjendur, GuðmundurJúlíusson og Katrín Stella Briem, greiði óskipt stefndu, Lambhagabúinu ehf. ogWalter Ausserhofer, hvorum um sig 500.000 krónur í málskostnað fyrirHæstarétti. Dómur Héraðsdóms Suðurlands 18. maí2015. Mál þetta, sem dómtekið var þann21. apríl sl., er höfðað af Guðmundi Júlíussyni, kennitala 090828-5179 ogKatrínu Stellu Briem, kennitala 200235-3989, báðum til heimilis að Laugarásvegi54, Reykjavík, gegn Lambhagabúinu ehf., kennitala 500502-5090, Lambhaga,Rangárþingi ytra og Walter Ausserhofer, kennitala 030350-2279, til heimilis aðHjarðarbrekku 1, Rangárþingi ytra. Stefnendurkrefjast þess að viðurkennt verði að þau eigi, sem eigendur jarðarinnarLanganesmela 164529, Rangárþingi ytra, veiðirétt fyrir landi jarðarinnar íEystri-Rangá í sama sveitarfélagi. Þá krefjast stefnendur málskostnaðar úrhendi stefndu. Stefndukrefjast sýknu af kröfum stefnenda. Þá krefjast stefndu málskostnaðar úr hendistefnenda. Málavextir Samkvæmtveðbandayfirlitum Creditinfo, sem eru meðal gagna málsins, er fasteignstefnenda, Langanesmelar með fastanúmer 16-4529, tilgreind sem jörð í byggð.Fasteign stefnda Lambhagabúsins ehf., Lambhagi með fastanúmer 16-4528, er ílýsingu tilgreind sem jörð. Fasteign stefnda Walter Ausserhofer, Hjarðarbrekkameð fastanúmer 16-4516, er í lýsingu tilgreind sem jörð í byggð. Fasteignirnareru allar í Rangárþingi ytra. Í málavaxtalýsingu stefndu í greinargerð segir aðLambhaga sé fyrst getið í máldaga Oddakirkju 1270 og hafi bærinn líklega veriðkominn í byggð fyrir kristnitöku. Þórunn Sigurðardóttir hafi eignast jörðinaárið 1916, en selt hana sonum sínum, þeim Nikulási og Ólafi Gíslasonum, árið1937. Árið 1953 hafi farið fram landskipti á jörðinni Lambhaga og komvesturpartur jarðarinnar í hlut Ólafs og fékk nafnið Hjarðarbrekka, enausturparturinn, sem kom í hlut Nikulásar, bar áfram nafnið Lambhagi. Samkvæmt gögnum málsinstilheyrðu Langanesmelar í upphafi jörðinni Lambhaga í Rangárvallahreppi, núRangárþingi ytra, allt þar til Þórunn Sigurðardóttir í Lambhaga seldi spildunameð kaupsamningi, dagsettum 28. júní 1928. Þar segir: „Ekkja Þórun [sic] Sigurðard. Lambahaga og skósmiður SigursteinnÞorsteinsson í Djúpadal fyrir hönd Odds kaupmanns Þorsteinssonar íVestmannaeyjum, gera svofelldan: Kaupsamning:1. Þórun Sigurðardóttirskuldbindur sig til að selja Oddi Þorsteinssyni landspildu úr Lambhagalandisvonefnda Langanesmela...“ Í kaupsamningi er merkjum spildunnar, sem ertangi við Rangá eystri, lýst og fram kemur að hún afmarkast á aðra vegu afánni, eins og segir í kaupsamningnum. Þá segir orðrétt í kaupsamningnum: „Öll veiði á landspildunni bæði til lands ogvatns fylgir með í kaupinu“. Í málavaxtalýsingu í stefnu er spilda sögðseld Sigursteini Þorsteinssyni, f.h. Odds Þorsteinssonar. Næsta framlagðaheimildarskjal um Langanesmela er afsal frá 27. mars 1965, þar sem SigursteinnÞorsteinsson, Djúpadal í Hvolhreppi, selur sveitarsjóði RangárvallahreppsLanganesmela. Í málavaxtalýsingu stefndu segir að svo virðist sem OddurÞorsteinsson hafi falið bróður sínum, Sigursteini í Djúpadal, umboð til aðráðstafa Langanesmelum í greint sinn. Í afsalinu segir: „Eignin er seld með öllum þeim gögnum og gæðum, sem ég hef eignast hanameð og öllum þeim réttindum og skyldum, sem henni fylgja og fylgja ber.“Samhljóða ákvæði var í afsali sveitarsjóðs Rangárvallahrepps fyrirLanganesmelum til Nikulásar Gíslasonar íLambahaga, sonar áðurnefndrar Þórunnar Sigurðardóttur, tæpum tveimur vikum síðar, þann 9. apríl1965. Samkvæmt framlagðriskiptayfirlýsingu, dagsettri 30. nóvember 1995, afhenti Nikulás Gíslason synisínum, Gísla I. Nikulássyni, Langanesmela sem fyrirframgreiddan arf.Skiptayfirlýsingin er svohljóðandi: „Skv.erfðafjárskýrslu, dags. 30. nóvember 1995, afhendir Nikulás Gíslason,070414-3929, Bjarnhólastíg 11, Kópavogi, syni sínum Gísla I. Nikulássyni, kt.080971-4869, Bjarnhólastíg 11, Kópavogi, landspilduna Langanesmelum,Ragárvallahreppi [sic], Rangárvallasýslu, sem fyrirframgreiddan arf. Þessu tilstaðfestingar rita arfleifandi og sá sem tekur verið arfi nöfn sín hér undir.“Það er frá nefndum Gísla sem stefnendur sækja eignarétt sinn að spildunni.Samkvæmt framlögðu kauptilboði stefnenda til Gísla I. Nikulássonar, semsamþykkt var þann 12. desember 1995, er lýsing eignar eftirfarandi: „Spilda um. þ.b. 30 ha. úr jörðinni Lambhagaí Rangárvallahreppi, nefnd Langanesmelar sem er tangi við Rangá eystri, ásamtöllu því sem eigninni fylgir og fylgja ber.“ Kaupsamningur og afsal, semeinnig liggur frammi, er dagsettur 8. mars 1996. Þar segir: „Seljandi lofar að selja og kaupandi að kaupaneðangreinda eign seljanda: Langanesmela Rangárvallahreppi, Rangárvallasýslu,ásamt öllu því sem eigninni fylgir og fylgja ber, þ.m.t. hlunnindi.“ Ímálavaxtalýsingu í stefnu rekja stefnendur hvernig arðgreiðslum hafi veriðháttað til Langanesmela frá árinu 1999. Þar segir að þann 25. mars 1999 hafiverið samþykkt arðskrá fyrir Eystri-Rangá á framhaldsaðalfundi í VeiðifélagiEystri-Rangár og hafi Langanesmelum verið úthlutað 151 einingu í ánni í samræmivið tillögu að arðskrá sem öllum aðilum veiðifélagsins hafi verið send nokkrufyrir fundinn. Umrædd arðskrá, undirrituð af öllum stjórnarmönnumveiðifélagsins, hafi síðan verið send til birtingar í Stjórnartíðindum. Þaðhafi ekki verið fyrr en mörgum árum síðar sem stefnendur hefðu frétt af bréfiLandbúnaðarráðuneytisins til veiðifélagsins, dagsettu 15. apríl 1999, þar semupplýst hafi verið að jörðina Langanesmela væri ekki að finna í samþykkt fyrirVeiðifélag Rangæinga frá árinu 1994 og því geti arðskráin ekki náð til Langanesmela.Rekja stefnendur að svo hafi virst sem stjórnarmaður í veiðifélaginu hafibreytt samþykktri arðskrá, tekið Langanesmela út úr skránni en hækkað hlutLambhaga (Lambhaga, Hjarðarbrekku) úr 889 einingum í 1040, þ.e. sem numið hafisamþykktum hlut Langanesmela. Hin breytta arðskrá hafi síðan verið auglýst íStjórnartíðindum án vitneskju stefnenda, sem komið hafi í veg fyrir að þau hafigetað nýtt sér lögbundinn kærufrest vegna hinna óheimiluðu breytinga ásamþykktri arðskrá. Með bréfi Veiðifélags Eystri-Rangár til stefnandaGuðmundar, dagsettu 25. nóvember 2010, hafi verið tilkynnt um að stefndu hafimótmælt rétti stefnanda til arðs af veiði í ánni. Óumdeilt er að frá árinu 1999til 2010 hefur stefnendum verið greiddur arður af veiði í ánni í samræmi viðarðskrá þá sem samþykkt var á fundinum 25. mars 1999. Eftir áðurnefnt bréfveiðifélagsins til stefnanda Guðmundar hafa arðgreiðslur til stefnenda vegna151 eininga Langanesmela hins vegar verið greiddar inn á bundinn reikning. Þágera stefnendur grein fyrir kærum til Fiskistofu samkvæmt heimild í 43. gr.lax- og silungsveiðilaga nr. 61/2006. Ímálavaxtalýsingu í greinargerð rekja stefndu að hvorki í gjaldskrá fyrirFiskræktarfélag Rangár, sem birt hafi verið í B-deild Stjórnartíðinda í janúar1931, né í samþykktum fyrir Veiði- og Fiskræktarfélag Rangæinga, sem birt hafiverið á sama stað í september 1943, eða arðskrá fyrir Fiskræktarfélagið, semeinnig hafi verið birt á sama stað í september 1944, hafi Langnesmela veriðgetið. Hins vegar hafi Lambhagi verið talinn upp meðal þeirra 81 jarða semskipt hafi með sér kostnaði samkvæmt áðurnefndri gjaldskrá, sem og íáðurnefndum samþykktum og arðskrá. Eftir landskipti, er hluti jarðarinnar hlautnafnið Hjarðarbrekka, hafi Lambhaga verið getið í samþykkt fyrir VeiðifélagRangæing, sbr. auglýsingu nr. 128/1955. Þá hafi Lambhaga og Hjarðarbrekku veriðgetið í samþykkt fyrir félagið frá apríl 1960, en ekki Langanesmela. Stefndurekja einnig samþykkt fyrir framangreint veiðifélag, sbr. auglýsing nr.64/1977, en þar hafi Lambhaga og Hjarðarbrekku verið getið en ekkiLanganesmela. Þá hafi á stofnfundi Veiðifélags Eystri-Rangár verið samþykktákvæði um að félagsmenn skyldu vera ábúendur allra jarða og eigendur eyðijarðaá félagssvæðinu. Um hafi verið að ræða 32 jarðir, þar á meðal Lambhaga ogHjarðarbrekku en Langanesmela hafi ekki verið getið. Sama hafi gilt um samþykktnr. 115/1994. Loks víkja stefndu að tilurð arðskrár Veiðifélags Eystri-Rangár áárinu 1999. Þar segir að tillaga að arðskrá hafi verið samþykkt á aðalfundifélagsins þann 28. febrúar 1999. Þá hafi Lambhagi verið í eigu dánarbús HelgaJónssonar, en ekkja hans, sem setið hafi í óskiptu búi, ekki átt heimangengt áfundinn, en sonur hennar hafi mætt. Þáverandi eigandi Hjarðarbrekku hafi heldurekki átt heimangengt á fundinn. Þá rekur stefndi bréf Landbúnaðarráðuneytisinsfrá 15. apríl 1999 þar sem tilkynnt hafi verið að arðskráin yrði ekki samþykktvegna annmarka, þ.e. að jörðinni Langanesmelum, sem úthlutað hafi verið 151einingu, sé ekki að finna í samþykkt fyrir Veiðifélag Rangæinga nr. 115/1994 ogþví geti arðskráin ekki náð til þeirrar jarðar. Í kjölfarið hafi arðskránniverið breytt og hún þannig birt sem auglýsing nr. 282/1999. Þegar stefndu hafiverið orðið ljóst að veiðifélagið hafi greitt eigendum Langanesmela arð þvert ágildandi arðskrá hafi þeir með bréfi til félagsins, dagsettu 18. ágúst 2010eins og áður greinir, krafist þess að framvegis yrði arður greiddur í samræmivið staðfesta arðskrá. Málsástæður og lagarök stefnendaStefnendur byggja kröfusína um viðurkenningu á veiðirétti í Eystri-Rangá í fyrsta lagi á því aðveiðiréttur hafi fylgt jörðinni Langanesmelum við sölu hennar úr landi Lambhagaárið 1928. Vísa stefnendur í því sambandi til orðalags í kaupsamningi frá 28.júní 1928, en þar segi að jörðinni fylgi öll veiði, bæði til lands og vatns. Áþessu hafi engin breyting orðið við síðari eigendaskipti á jörðinni eins ogviðkomandi heimildarskjöl beri með sér. Óumdeilt sé að Langanesmelar eigi bakkaað Eystri-Rangá og því hafi framangreind ráðstöfun verið í samræmi við ákvæðilaga og tilskipana frá örófi, en umrædd ákvæði hafi verið mjög skýr um að veiðifylgi landi. Þá hafi lax- og silungsveiði fylgt ám sem séu í landi viðkomandiveiðiréttarhafa. Stefnendur rekja ákvæði laga og tilskipana er snerta veiðiréttallt frá Jónsbók og Grágás til vatnalaga nr. 15/1923, og laga um lax- ogsilungsveiði nr. 61/1932, og laga nr. 112/1941, sem tekið hafi við af ákvæðumáðurnefndra vatnalaga en þau ákvæði hafi lagt bann við að skilja veiðirétt aðnokkru eða öllu leyti frá landareign. Sú skipan sé enn í dag, sbr. núgildandilög um lax- og silungsveiði nr. 61/2006. Með vísan til framangreindra laga ogtilskipana og þess að veiðirétti var afsalað með jörðinni sé réttur stefnendatil veiðiréttar í Eystri-Rangá ótvíræður að teknu tilliti til þess lands ogbakka sem fylgi Langanesmelum. Stefnendursegja engu breyta að þessu leyti þó ekki hafi verið stofnað til sjálfstæðslögbýlis að Langanesmelum, enda hvergi í lögum kveðið á um að veiðiréttur getieingöngu fylgt lögbýli. Ef um slíka reglu væri að ræða hefði það í för með sérað víða um land væri veiðiréttarhafi ekki sá sem ætti land að á, heldur sá semætti ekki land að á. Slík skipan væri hins vegar á skjön við vilja löggjafansfrá örófi alda. Íöðru lagi byggja stefnendur kröfu sína á því að stefndu séu bundnir við þáarðskrá sem samþykkt hafi verið á framhaldsaðalfundi veiðifélagsins þann 25.mars 1999. Samkvæmt henni hafi stefnendum verið úthlutað 151 einingu íEystri-Rangá. Eigendur beggja jarðanna, Lambhaga og Hjarðarbrekku, hafi fengiðí hendur tillögu að arðskrá fyrir fundinn og hafi tillagan ekki sætt mótmælumaf þeirra hálfu. Þá hafi fulltrúi eiganda Lambahaga mætt á framangreinda fundog engar athugasemdir gert við fyrirliggjandi arðskrá sem samþykkt hafi verið áfundinum. Í þessu sambandi breyti engu að önnur arðskrá hafi verið birt íStjórnartíðindum enda ljóst af framlögðum gögnum að sú arðskrá hafi ekki veriðí samræmi við samþykkta arðskrá á fundi veiðifélagsins. Hin birta arðskrá sémarklaus enda aldrei samþykkt af félagsmönnum eða borin undir félagsfund. Íþriðja lagi byggja stefnendur á því að eigendur Langanesmela hafi, á hverjumtíma, hefðað veiðirétt í ánni, en veiði hafi staðið allt frá því jörðin varseld úr landi Lambhaga, eða í nær áttatíu og sex ár. Samkvæmt þessu séuuppfyllt ákvæði hefðalaga um afnotahefð. Umlagarök vísa stefnendur tilStjórnarskrárinnar nr. 33/1944, sérstaklega 72. gr., 1. gr.samningsviðauka Mannréttindasáttmála Evrópu, lax- og silungsveiðilaga nr.61/2006, forvera þeirra laga, vatnalaga nr. 15/1923 og hefðalaga nr. 46/1905,aðallega 1.-3. gr., en til vara 8.-9. gr. laganna. Málskostnaðarkröfu byggjastefnendur á XXI. kafla laga nr. 91/1991, einkum 1. mgr. 130. gr. laganna. Málsástæður og lagarök stefndu Stefndubyggja í fyrsta lagi á því að ákvæði afsalsins frá 28. júní 1928, þar sem segirað „veiði á landspildunni bæði til landsog vatns fylgi með í kaupinu“ hafi farið gegn þágildandi ákvæði 121. gr.vatnalaga nr. 15/1923, um bann við aðskilnað veiðiréttar frá landareign.Stefndu vísa til þess að íslenskri veiðilöggjöf hafi um langan aldur veriðætlað að tryggja að veiðiréttur væri ekki skilin frá lögbýlum bújarða. Þegarumræddri landspildu hafi verið skipt út úr jörðinni árið 1928 hafi áðurnefntákvæði vatnalaga verið í gildi, en með ákvæðinu hafi verið lagt bann við því aðréttur til fiskveiða í ám og vötnum væri skilinn frá landareign. Landareignhafi í 1. gr. laganna verið skilgreind sem land lögbýlis og lóð og lönd innantakmarka kaupstaða og löggiltra verslunarstaða. Með framangreindu ákvæði 1.mgr. 121. laga nr. 15/1923 hafi verið tekið upp í íslenska löggjöfafdráttarlaus takmörkun á heimildum manna til skilja rétt til fiskveiða frálandi. Hafi ákvæðið verið í góðu samræmi við 1. mgr. 4. gr. veiðitilskipunarnr. 20/1849 og hafi landbúnaðarsjónarmið ráðið mestu um lögfestinguframangreinds banns. Talið hafi verið eðlilegt að veiðiréttindi fylgdu öðrumnytjum jarða og hlunnindi bújarða yrðu ekki skert að þessu leyti. Stefnalöggjafans hafi því um langan aldur verið sú að sporna við því að veiðirétturværi skilinn frá bújörðum. Stefnduvísa til þess að árið 1928 hafi Lambhagi verið lögbýli í skilningi laga. ÁLanganesmelum, hinni útskiptu landsspildu, hafi hins vegar ekki verið stofnaðsjálfstætt lögbýli og þar hafi aldrei verið stundaður búskapur. Vegna þess hafiþað beinlínis verið óheimilt að láta veiðirétt fylgja með umræddri landspilduog ákvæði afsalsins frá 28. júní 1928 um að landinu fylgdi veiðiréttur í vötnumhafi því ekki getað haft gildi samkvæmt efni sínu. Ómöguleiki á framsaliveiðiréttar kunni hins vegar að hafa haft aðrar afleiðingar í réttarsambandiaðila. Þá vísa stefndu til dómafordæmis Hæstaréttar sem staðfesti aðgrundvallarmunur sé því, hvað veiðirétt áhræri, hvort spildu hafi verið skiptút úr jörð í byggð eða eyðijörð, þar sem eyðijarðir teljist ekki lögbýli og þarmeð ekki landareign í áðurnefndum skilningi. Þá rekja stefndu ákvæði 94. gr.laga nr. 61/1932, sem hafi fellt úr gildi 121. gr. vatnalaga, og setninguhliðstæðs ákvæðis í 2. gr. lax- og silungsveiðilaga sem hafi verið í lögum alltfrá þeim tíma til dagsins í dag. Íöðru lagi byggja stefndu sýknukröfu sína á því að á árunum 1965 til 1995 hafieignarhald Lambhaga og Langanesmela verið á einni hendi, þ.e. þegar NikulásGíslason hafi verið bóndi í Lambhaga og einnig eigandi Langanesmela. Verðifallist á það með stefnendum að veiðiréttur fyrir landi Langanesmela hafi veriðskilinn frá Lambhaga árið 1928 byggi stefndu á því að spildan hafi að nýjufallið undir jörðina Lambhaga árið 1965 og hafi eftir það ekki verið skilin frájörðinni. Íþriðja lagi hafna stefndu því að stefnendur hafi getað öðlast veiðirétt fyrirlandi Langanesmela á grundvelli hefðar og vísa í því sambandi til ákvæða hefðaum ósýnileg ítök og dómafordæmis Hæstaréttar um að ekki sé unnt að stofna tilveiðiítaks fyrir hefð ef sú tilfærsla réttinda gengur gegn gildandi lagaákvæði. Ífjórða lagi vísa stefndu til þess að þar sem Langanesmelar hafi ekki veriðlögbýli hafi þeirra aldrei verið getið í samþykktum veiðifélaga á félagssvæðiEystri-Rangár, sbr. samþykktir Veiði- og fiskræktarfélags Rangæinga frá árinu1943, samþykktir Veiðifélags Rangæinga árin 1955, 1960, 1977 og 1994 ogsamþykkt Veiðifélags Eystri-Rangár frá1991. Í öllum framangreindum samþykktum sé hins vegar Lambhaga og síðarHjarðarbrekku getið sem jarða á félagssvæðinu. Þá hafi Langanesmela hvorkiverið getið í gjaldskrá VeiðifélagsRangæinga árið 1931 né í arðskrá fyrir Fiskræktarfélag Rangæinga árið 1944.Stefndu hafna þýðingu þess að árið 1991 hafi Landbúnaðarráðuneytinu verið sendtillaga að arðskrá þar sem Langanesmelar hafi verið sagðir eiga 151 einingu íEystri-Rangá. Það sem skipti máli sé að ráðuneytið hafi hafnað umræddri tillöguog að Langanesmela sé ekki getið í samþykkt Veiðifélags Rangæinga nr. 115/1994.Þá hafna stefndu því að félagsfundurinn árið 1999 hafi getað tekið ákvörðum umað framselja veiðirétt frá eigendum lögbýlanna Lambhaga og Hjarðarbrekku tilstefnenda. Loks mótmæla stefndu því að heimildarlaus útgreiðsla arðs til eigendaLanganesmela, um tíu ára skeið þvert á gildandi arðskrá, geti skapað stefnendumnokkurn rétt. Umlagarök vísa stefndu til almennra meginreglna eignarréttar, núgildandi lax- ogsilungsveiðilaga nr. 61/2006 og forvera þeirra laga nr. 61/1932, 112/1941 og76/1970, og hefðalaga nr. 46/1905. Varðandi málskostnaðarkröfu vísa stefndu tilXXI. kafla laga nr. 91/1991.NiðurstaðaAðila greinir á um þaðhvort Langanesmelum hafi fylgt veiðiréttur þegar þáverandi eigandi Lambhagaseldi umrædda spildu, sem fyrir liggur að er u.þ.b. 30 hektara af stærð, úrlandi jarðarinnar með kaupsamningi dagsettum 28. júní 1928. Þar segir að hiðselda sé landspilda úr Lambhagalandi, svonefndir Langanesmelar. Merkjumspildunnar, sem er tangi við Eystri-Rangá, er lýst í kaupsamningnum. Óumdeilter að spildan á land að Eystri-Rangá og hafa stefnendur reist sumarbústað álandinu. Stefnendur leiðaveiðirétt sinn frá áðurnefndum kaupsamningi. Þeir eigi jörð með landi aðstraumvatni og eigi því, samkvæmt þeirri fornu reglu í íslenskum lögum aðeignarhaldi á landi fylgi réttur til veiði á eða fyrir því landi, veiðirétt íEystri-Rangá fyrir landi Langanesmela. Þessu hafna stefndu og vísa til þess aðþegar Langanesmelar voru seldir undan jörðinni Lambhaga á árinu 1928 hafiþágildandi löggjöf lagt bann við að skilja veiðirétt frá landareign. Á þeimtíma hafi Lambhagi verið lögbýli og því hafi framangreint orðalag íkaupsamningnum um afsal veiðiréttar ekki getað haft gildi samkvæmt efni sínu. Meginregluna um aðlandeigandi eigi vatn og veiði fyrir landi sínu má rekja allt aftur tilGrágásar. Reglan kom einnig fram í 56. kapítula landsleigubálks Jónsbókar ogvoru þau ákvæði um margar aldir einu fyrirmælin um veiðirétt og veiði hér álandi. Árið 1849 var tilskipun um veiði sett, en þar segir í 4. gr. að áÍslandi skulu héðan í frá jarðeigendur einir eiga dýraveiði og fugla, nemaöðruvísi sé um mælt í tilskipun þessari. Með setningu vatnalaga nr. 15/1923,sem tóku gildi 20. júní 1923, var hin framangreinda forna meginregla lögfest íXIII. kafla laganna, nánar tiltekið í 1. mgr. 121. gr. laganna. Með setningulax- og silungsveiðilaga nr. 61/1932 var XIII. kafli vatnalaga felldur úrgildi, en kveðið var á um framangreindameginreglu í 2. gr. laganna frá 1932. Frá þeim tíma hefur efnislega samhljóða ákvæðium veiðirétt landeigenda á og fyrir landi sínu verið í lax- ogsilungsveiðilögum, enda leiði aðra skipan ekki af lögum eðasamningsskuldbindingum sem löglega hefur verið stofnað til, nánar tiltekið í 1.mgr. 2. gr. lax- og silungsveiðilaga nr. 112/1941 og laga með sama nafni nr.53/1957 og nr. 76/1970. Kveðið er á um framangreinda meginreglu í 1. mgr. 5.gr. núgildandi lax- og silungsveiðilaga nr. 61/2006.Með XIII. kafla vatnalaganr. 15/1923 voru lögfest ýmis almenn ákvæði sem snertu veiði og veiðirétt, þ.e.fiskveiðar. Þar var í fyrsta sinn tekið upp hliðstætt bann og var í 4. gr.veiðitilskipunarinnar frá 1849, þ.e. bann við að skilja rétt til fiskveiði í ámog vötnum frá landareign, en á þessum tíma var talið vafasamt að bannið í 4.gr. veiðitilskipunar næði til fiskveiða í ám og vötnum vegna ákvæðis 21. gr.tilskipunarinnar, eins og segir í athugasemdum með 121. gr. í greinargerð meðfrumvarpinu því sem síðar varð að lögum nr. 15/1923. Með ákvæðinu var lagt bannvið að skilja veiðirétt að nokkru leyti eða öllu við landareign. Íframangreindum athugasemdum kemur fram að líklega myndi þykja fullhart aðleggja algert bann við slíkri ráðstöfun. Niðurstaðan varð sú að bann 2. mgr.121. gr. laga nr. 15/1923 gekk skemmra en bann 4. gr. veiðitilskipunnar 1849,þ.e. heimilt var að láta veiðirétt af hendi um allt að tíu ára bil og ekkilengur, nema leyfi ráðherra kæmi til eða að önnur hlunnindi komi á móti, erþeirri landareign sé ekki metin minna verð en veiðirétturinn. Með setningu lax- ogsilungsveiðilaga nr. 61/1932 var enn hert á takmörkum til að skilja að land ogveiðirétt. Samkvæmt 4. mgr. 2. gr. lagannamátti eigi skilja veiðirétt að nokkru eða öllu leyti við landareignhvorki fyrir fullt og allt né um tiltekinn tíma. Þó mátti skilja rétt til stangveiðivið landareign um tiltekið tímabil, er eigi mátti vera lengra en 10 ár, nemaleyfi ráðherra kæmi til og meðmæli veiðimálastjóra og veiðimálaefndar fyrirleyfisveitingu. Efnislega óbreytt regla hefur síðan verið í lax- ogsilungsveiðilögum, nánar tiltekið í 4. mgr. 2. gr. laganna nr. 112/1941 og lagameð sama nafni nr. 52/1957 og nr. 76/1970. Núgildandi bann við aðskilnaðiveiðiréttar er í 9. gr. lax- og silungsveiðilaga nr. 61/2006.Af dómaframkvæmdHæstaréttar, sbr. til hliðsjónar dóma réttarins nr. 35/1947, nr. 163/1961, nr.65/1971, nr. 26/1995 og nr. 173/2003, má ráða að vegna meginreglunnar í 56.kapítula landsleigubálks Jónsbókar varð að koma skýrt fram í afsalsgerningum,sem gerðir voru fyrir gildistöku XIII. kafla vatnalaga árið 1923, ef veiðirétturátti ekki að fylgja með hinu selda landi. Það er því svo að þó aðskilnaðurveiðiréttar í ám og vötnum hafi sætt takmörkunum allt frá gildistöku XIII.kafla vatnalaga árið 1923, halda löggerningar um afsal veiðiréttar sem gerðirvoru fyrir setningu laga nr. 15/1923 gildi sínu enn í dag, enda var taliðvafasamt að bannákvæði 4. gr. veiðitilskipunar frá 1849 næði til veiði í ám ogvötnum eins og áður er rakið. Þegar sala á spildu úrlandi Lambhaga, umræddum Langanesmelum, fór fram á árinu 1928 var XIII. kaflivatnalaga nr. 15/1923 í gildi og þar með áðurnefnd takmörkun á aðskilnaðiveiðiréttar við landareign í 2. mgr. 121. gr. laganna. Í áðurnefndri greinargerðmeð frumvarpi til vatnalaga segir í athugasemdum um 121. gr., að menn hafi unnvörpumselt frá jörðum eða leigt veiðirétt í vötnum og ám síðan 1849, aðallegalaxveiðina sem sé dýrmætasti veiðirétturinn sem þeir ráði yfir. Því muni sístminni ástæða vera til að banna að skilja veiðirétt í vötnum og ám frálandareign en veiði á landi. Hugtakið landareign varskilgreint í 1. gr. vatnalaganna sem land lögbýlis og lóð og lönd innantakmarka kaupstaða og löggiltra verslunarstaða. Hins vegar var hugtakið lögbýliekki skilgreint í vatnalögum né í fyrstu heildstæðu lögunum um ábúð hér álandi, lögum nr. 1/1884. Íáðurnefndri greinargerð með frumvarpi til vatnalaga er jöfnum höndum rætt umlandareign og jörð og segir þar í umfjöllun um hina takmörkuðu heimild til aðskilja að veiði og landareign, að svo kunni að vera að landareign sé hagur aðþví að láta af hendi veiðirétt, með því að hún fái önnur gæði, sem hanavanhagar um, t.d. slægjur, beit o.s.frv. Af þessum orðum greinargerðarinnar ogumfjöllun um nauðsyn þess að setja hömlur við sölu veiðiréttar frá jörðum máráða að það hafi verið vilji löggjafans að sett yrðu tiltekin takmörk fyriraðskilnaði veiðiréttar frá landareign í þeim tilgangi að sporna við því aðlandkostir jarða sem væru í landbúnaðarnotum skertust, þ.m.t. verðmæt hlunnindieins og réttur til veiði í ám og vötnum. Hugtakið landareign var síðan notað,án skýringa, í sambærilegu ákvæði lax- og silungsveiðilaganna nr. 61/1932, þ.e.4. mgr. 2. gr. laga, og sömu lagagrein laga með sama nafni nr. nr. 112/1941,nr. 53/1957 og nr. 76/1970. Í athugsemd um 2. gr. frumvarps til lax- ogsilungsveiðilaga nr. 61/1932, er enn ítrekuð þýðing veiðiréttar fyrir jarðir íbúrekstri, í umfjöllun um stöðu leiguliða en þar segir að eðlilegast sé ogheppilegast að veiðin fylgi öðrum landsnytjum og að ábúandi jarðar, sem hafiönnur landsnot hennar njóti einnig veiðinnar. Því skuli meginregla vera sú aðábúð á leigujörð fylgi veiði. Til þessara sjónamiða er einnig vísað tilstuðnings því að takmarka enn frekar rétt til að skilja veiði frá landareign enverið hafði í 2. mgr. 121. gr. vatnalaga nr. 15/1923. Í greinargerð aðfrumvarpi því sem varð að lax- og silungsveiðilögum nr. 61/2006, nánar tiltekiðathugasemdum við 9. gr. frumvarpsins, sem kom í stað 4. og 5. mgr. 2. gr.þágildandi lax- og silungsveiðilaga, má ráða að löggjafinn hafi talið að fyrirhendi væri réttaróvissa varðandi túlkun löggerninga þar sem reynt hefur á bannvið aðskilnað veiðiréttar frá landareign. Þar segir að á gildistíma laga nr.76/1970 hafi gengið dómar sem af ýmsum hafi verið túlkaðir þannig að bann 4.mgr. 2. gr. þeirra laga við skilnað veiðiréttar frá landareign taki ekki tilannarra fasteigna en þeirra þar sem stundaður sé búskapur. Til að taka af ölltvímæli sé því með frumvarpsgreininni lagt til að sú meginregla gildi aðveiðiréttur verði ekki skilinn frá fasteignum, hvorki með hefðbundnu afsaliveiðiréttarins né heldur við uppskiptingu fasteignar eða ráðstöfun einstakraspildna úr henni. Ef til slíks kæmi væri það í öllum tilvikum leyfisskylt oggert ráð fyrir því að við mat á heimild til undanþágu beri sérstaklega að lítatil þess hvort kostir fasteignar til landbúnaðarnota skerðist, og jafnframt aðfiskistofnar viðkomandi vatns verði ekki ofnýttir. Þá segir að þessifortakslausa tilhögun sé í betra samræmi við þau meginmarkmið frumvarpsins aðtryggja áframhaldandi sjálfstæði og rekstrargrundvöll þeirra jarða sem byggjaafkomu sína, að öllu leyti eða hluta, á veiðinytjum. Einnig sé ljóst aðtakmarkalaus uppskipting veiðiréttar einstakra jarða á fleiri hendur gætistefnt í hættu því markmiði frumvarpsins að tryggja skynsamlega, hagkvæma og sjálfbæranýtingu þeirrar auðlindar sem fiskistofnar ferskvatna séu. Í Hæstaréttardómi nr.36/1972 var vikið að aðskilnaðarbanni 2. mgr. 121. gr. vatnalaga nr. 15/1923 íumfjöllun réttarins um þá málsástæðu gagnáfrýjanda að veiðiréttur hefði áunnistfyrir hefð. Til þessa dóms má líta við túlkun kaupsamningsins frá 1928 í máliþessu, þ.e. við mat á því hvort Lambhagi hafi á árinu 1928 talist landareign ískilningi laga nr. 15/1923. Í áðurnefndum dómi er vísað til þess að bann 2.mgr. 121. gr. nr. 15/1923, við aðskilnaði veiðiréttar frá landareign og síðar 4. tl. 2. gr. laga nr. 76/1970, taki tiljarða. Sami skilningur kemur fram í dómi héraðsdóms í Hæstaréttarmálinu nr.18/1985 frá 11. nóvember 1986, sem staðfestur var í Hæstarétti með vísan tilforsenda. Við túlkun löggerninga sem gerðir hafa verið eftir gildistökuvatnalaga nr. 15/1923, hefur í dómsmálum einnig reynt á það hvort jarðirteljist landareign í skilningi 2. mgr. 121. gr. vatnalaga nr. 15/1923 ogefnislega samhljóða ákvæði 4. mgr. 2. gr. lax- og silungsveiðilaga nr. 61/1932og laga með sama nafni nr. 112/1941, nr. 53/1957 og 76/1970 ef búskapur hafiekki verið stundaður á jörðum og þær farnar í eyði þegar umræddir löggerningarvoru gerðir. Vísast í þessu sambandi til dóma Hæstaréttar í málunum nr. 552/2008og 553/2008. Í máli Hæstaréttar nr. 169/1990 kemur fram í héraðsdómi að þannighafi háttaði til að allur búrekstur á umræddri jörð hafði lagst af um þrjátíuárum áður en umrætt afsalið var gefið út og jörðin farið í eyði. Vegna þessahafi jörðin ekki verið landareign í skilningi þágildandi 4. mgr. 2. gr. laganr. 76/1970 og hafi hagsmunir þeir, sem ákvæðinu hafi verið ætlað að tryggja,þá ótvírætt ekki verið fyrir hendi. Í dómi Hæstaréttar, sem staðfestiniðurstöðu héraðsdóms, sagði að eins og atvikum væri háttað í máli þessu hafiekkert í lögum staðið því í vegi að umrætt afsal hefði lagagildi að því er tóktil veiðiréttar fyrir landi því sem afsalað var og væri það í samræmi við hinafornu reglu í íslenskum rétti, að hver maður eigi vatn og veiði fyrirlandareign sinni. Í máli þessu erágreiningslaust að þegar umræddri spildu úr landi jarðarinnar Lambhaga varafsalað þann 28. júní 1928 var búrekstur stundaður á jörðinni og því um að ræðajörð í byggð. Telja verður, með vísan til þess sem að framan er rakið um tilurðhins takmarkaða banns í 2. mgr. 121. gr. laga nr. 15/1923, að þeir hagsmunir sem ákvæðinu hafi verið ætlað aðtryggja, hafi verið fyrir hendi við kaupsamningsgerðina í máli þessu árið 1928.Í kaupsamningi um spilduna frá 28. júní 1928, sem stefnendur leiða rétt sinnfrá segir orðrétt: „Öll veiði álandspildunni bæði til lands og vatns fylgir með í kaupinu“. Samkvæmtframangreindu orðalagi og framlögðum gögnum málsins verður hvorki ráðið að meðsamningunum hafi staðið til að skilja veiðiréttinn að nokkru eða öllu leyti viðjörðina um tiltekið árabil, né að komið hafi á móti hlunnindi sem ekki hafiverið metin fyrir minna verð en veiðirétturinn. Með vísan til þessa, dómsHæstaréttar í málinu nr. 18/1985, sem áður er getið, og að virtu öllu því semað framan greinir, er það álit dómsins að framangreint ákvæði í kaupsamningi umLanganesmela hafi ekki samrýmst þágildandi fyrirmælum 2. mgr. 121. gr.vatnalaga nr. 15/1923. Ákvæðið hafi því verið ólöglegt og ekki stofnast sáveiðiréttur sem kaupsamningurinn kvað á um. Ekkiverður fallist á það með stefnendum að boðun á fund veiðifélags Eystri-Rangárþann 25. mars 1999, sem samkvæmt gögnum málsins liggur fyrir að Langanesmelarvoru ekki aðilar að, og í framhaldinu samþykkt arðskrár fyrir ánna á fundinum,sem gerði ráð fyrir 151 einingum í Eystri-Rangá til Langanesmela, hafi nokkurtgildi til stuðnings kröfu stefnenda um veiðirétt í Eystri-Rangá. Þá verður ekkifallist á það með stefnendum að þeir hafi áunnið sér veiðirétt fyrir hefð ogvísast í því sambandi til dóma Hæstaréttar í málunum nr. 36/1972 og 453/2009,þar sem vísað var til þess að ákvæði 2. mgr. 121. gr. vatnalaga nr. 15/1923 ogsambærilegt bann í lax- og silungsveiðilaga allt frá árinu 1932, leiði til þessað veiðiréttur í ám og vötnum geti ekki stofnast fyrir hefð. Ber því að sýknastefndu af öllum kröfum stefnenda í máli þessu. Ísamræmi við kröfugerð stefndu og samkvæmt meginreglu 1. mgr. 130. gr. laga nr.91/1991 um meðferð einkamála ber að dæma stefnendur til að greiða stefndu 1.100.000krónur í málskostnað. ÓlafurEiríksson hrl., flutti mál þetta af hálfu stefnenda. Af hálfu stefndu fluttiGuðjón Ármannsson hrl., málið. RagnheiðurThorlacius héraðsdómari kveður upp þennan dóm. D ó m s or ð : Stefndu,Lambhagabúið ehf., og Walter Ausserhofer, eru sýkn af öllum kröfum stefnenda,Guðmundar Júlíussonar og Katrínar Stellu Briem, í máli þessu Stefnendur greiði stefndu 1.100.000krónur í málskostnað.

Mál nr. 505/2012

Kærumál Fjármálafyrirtæki Slit Skaðabótakrafa

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms þar sem hafnað var kröfu sem S og H lýstu við slit K hf., sem reist var á ætlaðri bótaskyldu K hf. vegna viðskipta málsaðila með svonefnda skiptasamninga.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma Greta Baldursdóttir hæstaréttardómari og Benedikt Bogason og Helgi I. Jónsson settir hæstaréttardómarar. Sóknaraðilar skutu málinu til Hæstaréttar með kæru 10. júlí 2012, sem barst héraðsdómi sama dag og Hæstarétti ásamt kærumálsgögnum 19. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 27. júní 2012, þar sem hafnað var kröfu sem sóknaraðilar lýstu við slit varnaraðila. Kæruheimild er í 1. mgr. 179. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Sóknaraðilar krefjast þess að kröfu þeirra, aðallega að fjárhæð 224.037.454 krónur, en til vara að fjárhæð 191.950.885 krónur, verði skipað í réttindaröð við slit varnaraðila sem almennri kröfu samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991. Þá krefjast þau málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur. Eftir þessum úrslitum verða sóknaraðilar dæmdir til að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og greinir í dómsorði. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðilar, Sigurður Skagfjörð Sigurðsson og Hrönn Greipsdóttir, greiði varnaraðila, Kaupþingi banka hf., 250.000 krónur í kærumálskostnað.

Mál nr. 301/2005

Ávana- og fíkniefni Vopnalagabrot Hylming Þinghald Reynslulausn Sératkvæði

G voru gefin að sök fjögur brot, sem talin voru upp í ákæru, og hafði hann játað brotin í fyrsta, öðrum og fjórða lið. Í þriðja lið ákæru var hann sakaður um hylmingu með því að hafa tekið við haglabyssu af nafngreindum manni, „þrátt fyrir að honum væri ljóst að um þýfi væri að ræða“, eins og sagði í ákæru. G reisti kröfu sína um sýknu af þessum lið ákæru á þeirri forsendu að hann hafi hvorki við meðferð málsins fyrir dómi né við rannsókn þess hjá lögreglu játað þessar sakargiftir. G mætti við þingfestingu málsins. Var óumdeilt að fyrir þinghaldið hafi hann verið búinn að fá í hendur skriflegt fyrirkall ásamt afriti af ákæru málsins. Í þingbók var bókað að ákærði játaði „að hafa framið þau brot sem hann var ákærður fyrir, kveður atvikalýsingu í ákæru rétta og gerir ekki athugasemdir við gögn málsins.“ Að því búnu var farið með málið sem játningarmál samkvæmt 125. gr. laga um meðferð opinberra mála. Talið var með vísan til framangreinds að búast mætti við að G hefði lesið ákæruna áður en hann mætti fyrir dóminn. Ekkert væri fram komið í málinu sem benti til að ákærði væri tornæmur eða andlega vanheill, en ákæruefnin væru hvorki flókin né mörg. Voru ekki efni til að ætla að G hafi ekki gert sér grein fyrir því í þinghaldinu að á því væri byggt af hálfu héraðsdómara, að hann hefði játað öll brot sín samkvæmt ákærunni. Var kröfu hans um sýknu af þriðja tölulið ákæru því hafnað. Var G dæmdur til að sæta fangelsi í átta mánuði en sex mánaða skilorðsdómur var dæmdur með.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ingibjörg Benediktsdóttir, Jón Steinar Gunnlaugsson og Ólafur Börkur Þorvaldsson. Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar 22. júní 2005 að ósk ákærða í samræmi við yfirlýsingu hans um áfrýjun, en jafnframt af hálfu ákæruvalds, sem krefst staðfestingar á sakfellingu héraðsdóms, þyngingar á refsingu ákærða og staðfestingar á upptöku. Ákærði krefst sýknu af þriðja tölulið ákæru, en að öðru leyti mildunar á refsingu. Í málinu eru ákærða gefin að sök fjögur brot, sem talin eru upp í ákæru í jafnmörgum liðum. Ákærði hefur játað brotin í fyrstu tveimur liðunum og fjórða lið, tvö fíkniefnalagabrot og eitt vopnalagabrot. Í þriðja lið ákæru er hann sakaður um hylmingu með því að hafa tekið við á tímabilinu frá 11. desember 2004 til 3. febrúar 2005 haglabyssu af gerðinni Zabala af ótilgreindum manni, „þrátt fyrir að ákærða væri ljóst að um þýfi væri að ræða og með því haldið byssunni ólöglega frá eigandanum, en byssunni hafði verið stolið í innbroti í íbúðarhúsnæði að Urriðakvísl 14 í Reykjavík laugardaginn 11. desember 2004.“ Um er að ræða sömu byssu og getur um í fjórða lið ákæru. Ákærði reisir kröfu sína um sýknu af þriðja lið ákæru á þeirri forsendu að hann hafi hvorki við meðferð málsins fyrir dómi né við rannsókn þess hjá lögreglu játað þessar sakargiftir. Við lögregluyfirheyrslu 14. mars 2005 viðurkenndi ákærði að hafa keypt haglabyssuna, sem fannst við húsleit hjá honum 3. febrúar 2005, tveimur til fjórum mánuðum áður af manni, sem hann vildi ekki greina frá hver væri. Ástæðu þess sagði hann vera þá að hann óttaðist hefndaraðgerðir. Kvaðst hann hafa greitt 25.000 krónur fyrir byssuna. Hann neitaði því hins vegar að hafa gert sér grein fyrir að byssan væri stolin. Nánar aðspurður um þetta sagði hann: „Ég spáði bara ekkert í það.“ Ákærði mætti við þingfestingu málsins. Er óumdeilt að fyrir þinghaldið hafi hann verið búinn að fá í hendur skriflegt fyrirkall um að mæta við þingfestinguna og að því hafi fylgt afrit af ákæru málsins. Í þinghaldinu var fært í þingbókina að sækjandi hafi gert grein fyrir ákæru. Næst var bókað að ákærði hafi hvorki óskað eftir að halda uppi vörnum né að sér yrði skipaður verjandi. Í kjölfarið er fært til bókar: „Ákærði játar að hafa framið þau brot sem hann er ákærður fyrir, kveður atvikalýsingu í ákæru rétta og gerir ekki athugasemdir við gögn málsins.“ Að svo búnu var bókað að farið yrði með málið sem játningarmál samkvæmt 125. gr laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála og hefðu ákærði og fulltrúi ákæruvaldsins ekkert við það að athuga. Áður en málið var tekið til dóms var skráð í þingbók að fulltrúi ákæruvalds hafi gert sömu kröfur og fram komi í ákæru og tjáð sig um atriði varðandi ákvörðun refsingar. Á sama hátt er skráð að ákærði hafi tjáð sig um ákvörðun viðurlaga og málsbætur. Ákærði hafði sem fyrr segir fengið birt fyrirkall í hendur ásamt ákæru fyrir þinghaldið og mátti því búast við að hann hefði lesið ákæruna áður en hann mætti fyrir dóminn. Hann hafði verið ítarlega spurður um sakarefnið við rannsókn málsins. Er ekkert komið fram í málinu sem bendir til að ákærði sé tornæmur eða andlega vanheill. Ákæruefnin í máli þessu eru hvorki flókin né mörg. Er komið fram að í þinghaldinu hafi verið fært til bókar að ákærandi hafi gert grein fyrir ákæru, ákærði hafi játað brot sín og kveðið atvikalýsingu í ákæru rétta svo og tjáð sig um viðurlög og málsbætur. Í ljósi þessa eru ekki efni til að ætla að ákærði hafi ekki gert sér grein fyrir því í þinghaldinu að á því væri byggt af hálfu héraðsdómara að hann hefði játað öll brot sín samkvæmt ákærunni. Verður kröfu hans um sýknu af þessum ákærulið því hafnað. Í héraðsdómi er sakaferill ákærða rétt rakinn að öðru leyti en því að þess er ekki getið að með dómi 18. október 2001 var dæmd með 12 mánaða skilorðsbundin fangelsisrefsing hans samkvæmt dómi 24. september 1998 og með dómi 6. júní 2003 var dæmd með 13 mánaða skilorðsbundin fangelsisrefsing samkvæmt áðurnefndum dómi 18. október 2001. Ákærði hlaut reynslulausn 13. ágúst 2004 í eitt ár á eftirstöðvum 180 daga refsingar. Með brotum þeim sem hér er fjallað um hefur hann rofið skilorð reynslulausnarinnar og ber að taka hana upp og dæma með í máli þessu, sbr. 1. mgr. 42. gr., 60. gr. og 1. mgr. 77. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þegar litið er brota ákærða í máli þessu, sakaferils hans og þess að ákærði hefur áður verið dæmdur fyrir rán, þjófnað og vopnalagabrot, er refsing hans ákveðin fangelsi í átta mánuði. Ákvæði héraðsdóms um upptöku fíkniefna eru staðfest. Samkvæmt yfirliti ríkissaksóknara um sakarkostnað leiddi engan sakarkostnað af málinu í héraði og ekki annan fyrir Hæstarétti en málsvarnarlaun verjanda hans. Ákærði verður dæmdur til að greiða málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, sem ákveðin eru að meðtöldum virðisaukaskatti eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Ákærði, Gísli Einar Einarsson, sæti fangelsi í átta mánuði. Ákvæði héraðsdóms um upptöku fíkniefna skulu vera óröskuð. Ákærði greiði áfrýjunarkostnað málsins, sem er málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns, 149.400 krónur. Jóns Steinars Gunnlaugssonar Í 3. tl. ákæru er ákærða gefin að sök hylming með því að hafa „á óþekktum stað á tímabilinu frá 11. desember 2004 til 3. febrúar 2005 tekið við Zabala haglabyssu af ótilgreindum manni, þrátt fyrir að ákærða væri ljóst að um þýfi væri að ræða og með því haldið byssunni ólöglega frá eigandanum, ...“ Við rannsókn lögreglu hafði ákærði neitað þessum sakargiftum. Kvaðst hann þá hafa keypt byssuna af manni sem hann ekki vildi nafngreina af ótta við hefndaraðgerðir. Hafi hann ekki vitað að byssan væri stolin. Þegar málið var tekið fyrir í Héraðsdómi Reykjavíkur 2. júní 2005 var gerð svofelld bókun: „Sækjandi gerir grein fyrir ákæru. Ákærði óskar ekki eftir að halda uppi vörnum í málinu og óskar ekki eftir að sér verði skipaður verjandi. Ákærði játar að hafa framið þau brot sem hann er ákærður fyrir, kveður atvikalýsingu í ákæru rétta og gerir ekki athugasemdir við gögn málsins.“ Í framhaldi af þessu ákvað héraðsdómari að fara með málið sem játningarmál samkvæmt heimild í 125. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Fyrir Hæstarétti hefur ákærði byggt á því að hann hafi ekki gert sér grein fyrir að hann væri að játa hylmingarbrotið í 3. tl. ákærunnar þegar framangreind bókun var gerð eftir honum. Segir hann að hver ákæruliður fyrir sig hafi ekki verið borinn undir hann heldur þeir allir saman. Skilyrði þess að farið sé með mál eftir 125. gr. laga nr. 19/1991 eru að ákærði hafi skýlaust játað alla þá háttsemi sem honum er gefin að sök og að dómari telji ekki ástæðu til að draga í efa að játning sé sannleikanum samkvæm. Í þessu felst að dómara ber að prófa játningu ákærða eftir því sem atvik máls gefa tilefni til hverju sinni. Er með þessum hætti leitast við að fyrirbyggja hættu á að ákærðum manni sé í játningarmálum gerð refsing fyrir brot sem hann hefur ekki framið. Samkvæmt framansögðu liggur ekki fyrir að sakargiftir í umræddum 3. tl. ákærunnar hafi verið bornar sérstaklega undir ákærða í héraðsdómi. Bókunin bendir til þess að ákæran hafi verið kynnt fyrir honum í heild og hann síðan játað öll brotin í einu lagi. Ákærði hafði játað brotin í 1.-2. og 4. tl. ákærunnar við lögreglurannsókn málsins. Hann hafði hins vegar, svo sem fyrr greinir, neitað sök að því er 3. tl. varðar. Þar að auki eru í verknaðarlýsingu þessa liðar ákærunnar óvissuþættir að því er varðar staðsetningu brotsins, tímasetningu þess og tilgreiningu á þeim manni sem á að hafa afhent ákærða byssuna. Við þessar aðstæður var brýnt að dómari vekti athygli ákærða á að hann væri nú að játa brot sem hann áður hefði neitað og prófaði síðan sérstaklega þá efnisþætti brotsins sem óvissir voru í ákærunni með því að beina spurningum til hans um þá. Bar að skrá um þessi atriði í þingbók, sbr. 2. mgr. 14. gr. laga nr. 19/1991. Með vísan til þess sem hér hefur verið rakið hefur ekki verið sýnt fram á að uppfyllt hafi verið skilyrði þess að fara mætti með mál þetta eftir 125. gr. laga nr. 19/1991. Er því að mínum dómi óhjákvæmilegt að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og vísa málinu heim í hérað til löglegrar meðferðar. Mál þetta, sem dómtekið var í dag, er höfðað með ákæru útgefinni af lögreglu­stjóranum í Reykjavík 19. apríl sl. á hendur Gísla Einari Einarssyni, kt. 101079-5469, Hraunbæ 107, Reykjavík, fyrir eftirtalin brot framin fimmtudaginn 3. febrúar 2005, nema að annað komi fram: 1. Fíkniefnalagabrot, með því að hafa í bifreiðinni JO-988 við Hraunbæ 107 í Reykjavík haft í vörslum sínum 1,02 g af amfetamíni, sem lögregla fann við leit á ákærða. 2. Fíkniefnalagabrot, með því að hafa á ofangreindu heimili sínu haft í vörslum sínum 7,20 g af marihuana, sem lögregla fann við leit. Eru ofangreind brot talin varða við 2. gr., sbr. 5. og 6. gr., laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974, sbr. lög nr. 13/1985 og lög nr. 68/2001, og 2. gr., sbr. 1. mgr. 14. gr., reglugerðar um ávana- og fíkniefni og önnur eftirlitsskyld efni nr. 233/2001, sbr. reglugerð nr. 848/2002. 3. Hylmingu, með því að hafa á óþekktum stað á tímabilinu frá 11. desember 2004 til 3. febrúar 2005 tekið við Zabala haglabyssu af ótilgreindum manni, þrátt fyrir að ákærða væri ljóst að um þýfi væri að ræða og með því haldið byssunni ólöglega frá eigand­anum, en byssunni hafði verið stolið í innbroti í íbúðarhúsnæði að Urriðakvísl 14 í Reykjavík laugardaginn 11. desember 2004. Er þetta talið varða við 254. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. 4. Vopnalagabrot, með því að hafa eigi geymt fyrrgreinda haglabyssu og 19 haglaskot í læstum aðskildum hirslum en ákærði vísaði lögreglu á vopnið og skotfærin í fataskáp á ofangreindu heimili sínu. Er þetta talið varða við 23. gr., sbr. 1. mgr. 36. gr., vopnalaga nr. 16/1998 og 1. og 2. mgr. 33. gr., sbr. 59. gr., reglugerðar um skotvopn, skotfæri o. fl. nr. 787/1998. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar og að 1,02 g af amfetamíni og 7,20 g af marihuana, sem lagt var hald á, verði gerð upptæk samkvæmt 6. mgr. 5. gr. laga nr. 65/1974 og 2. mgr. 14. gr. reglugerðar nr. 233/2001. Af hálfu ákærða er krafist vægustu refsingar er lög leyfa. Ákærði hefur skýlaust játað brot sín. Ákærði er fæddur í október 1979. Hann hefur í tvígang gengist undir sáttir vegna umferðarlagabrota og einu sinni verið dæmdur fyrir slíkt brot. Honum var veitt skilorðsbundin ákærufrestun á árinu 1997 vegna brota gegn 244. gr. laga nr. 19/1940. Þá var hann dæmdur í 2ja mánaða skilorðbundið varðhald 4. júní 1998 vegna brota gegn 1. mgr. 218. gr. laga nr. 19/1940. Með dómi héraðsdóms 24. september sama ár var ákærði dæmdur í 15 mánaða fangelsi, þar af 12 mánuði skilorðsbundið fyrir brot gegn 252. gr. laga nr. 19/1940. Dómurinn frá 4. júní var þá dæmdur með. Ákærða var dæmdur í 13 mánaða skilorðsbundið fangelsi 18. október 2001 vegna brota gegn 1. mgr. 155. gr. laga nr. 19/1940. Hann gekkst undir viðurlagaákvörðun í héraðsdómi 31. janúar 2001 vegna húsbrots, eignaspjalla og brota á vopnalögum. Hann var dæmdur í 18 mánaða fangelsi 6. júní 2003 fyrir húsbrot og líkamsmeiðingar. Loks gekkst hann undir sátt hjá lögreglustjóra 24. nóvember 2003 vegna brota gegn lögum um ávana- og fíkniefni. Með hliðsjón af brotum ákærða í þessu máli og 77. gr. laga nr. 19/1940 er refsing hans ákveðin fangelsi í 7 mánuði. Með vísan til lagaákvæða í ákæru eru upptæk gerð til ríkissjóðs 1,02 g af amfetamíni og 7,20 g af marihuana, sem lögregla lagði hald á við rannsókn málsins. Símon Sigvaldason héraðsdómari kvað upp dóminn. D ó m s o r ð :

Mál nr. 686/2017

Kærumál Flýtimeðferð

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms þar sem hafnað var kröfu M um að mál sem hann hugðist höfða á hendur Í sætti flýtimeðferð þar sem skilyrðum XIX. kafla laga nr. 91/1991 var ekki fullnægt í málinu.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir MarkúsSigurbjörnsson, Karl Axelsson og Viðar Már Matthíasson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar meðkæru 27. október 2017, en kærumálsgögn bárust réttinum 1. nóvember sama ár.Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 24. október 2017, þar sem hafnað varbeiðni sóknaraðila um að fyrirhugað mál hans á hendur varnaraðila sæti flýtimeðferð.Kæruheimild er í n. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála.Sóknaraðili krefst þess að lagt verði fyrir héraðsdóm að gefa út stefnu tilflýtimeðferðar í málinu. Þá krefst hann kærumálskostnaðar.Varnaraðili hefur ekki átt þess kost að látamálið til sín taka.Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðarverður hann staðfestur.Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur.Dómsorð:Hinn kærði úrskurður er staðfestur.ÚrskurðurHéraðsdóms Reykjavíkur 24. október 2017.IMeð bréfi, dagsettu 11. október 2017, en mótteknu 12.sama mánaðar, fór Gísli Guðni Hall hrl. þess á leit við dóminn að mál semumbjóðandi hans, Magnús Hjaltalín Jónsson, kt. [...], [...], [...], Svíþjóð,hyggst höfða á hendur íslenska ríkinu sætti flýtimeðferð samkvæmt ákvæðum XIX.kafla laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála. Dómari synjaði beiðninni meðbréfi 18. október sl. Með tölvubréfi til dómara 19. október sl. óskaðilögmaðurinn eftir úrskurði dómsins um synjunina, sbr. 2. málslið 3. mgr. 123.gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála. Samkvæmtmeðfylgjandi stefnu gerir stefnandi þá kröfu „að felld verði úr gildi ákvörðunSjúkratrygginga Íslands, sem tilkynnt var um með bréfi stofnunarinnar, dagsettu8. september 2017, um að hafna umsókn stefnanda, dagsettri 4. ágúst 2017, umaðild að rammasamningi Sjúkratrygginga Íslands og sérgreinalækna.“ Einnigkrefst stefnandi málskostnaðar að skaðlausu samkvæmt mati dómsins eða síðarframlögðum málskostnaðarreikningi. Íáðurnefndu bréfi lögmanns stefnanda til dómsins segir að umbjóðandi hans sé í hópi fleiri sérgreinalækna í sömu aðstöðuog hafi a.m.k. átta þeirra á mismunandi sviðum ákveðið að höfða mál af þessusama tilefni. Höfnun Sjúkratrygginga Íslands sé rökstudd á þann veg aðstofnunin fari eftir tilmælum heilbrigðisráðherra um að taka ekki fleirisérfræðinga inn á rammasamninginn. Því hafi höfnunin ekkert með persónustefnanda að gera og ekki heldur mat á þörf fyrir þjónustu sem hann hugðistveita, heldur sé um að ræða almenna ákvörðun ráðherrans sem deilt sé um hvortsé lögmæt. Enn fremur segir svo í bréfi yðar: „Brýnir atvinnuhagsmunirumbjóðanda míns eru í húfi af skjótri dómsúrlausn um ágreininginn. Þar tildómur gengur mun ríkja óvissa um réttarstöðu umbjóðanda míns og forsendur eiginatvinnurekstrar hans. Niðurstaða í málinu kann að ráða úrslitum um hvortgrundvöllur verði fyrir rekstrinum eða ekki. Biðin er því afar erfið. Kjósiumbjóðandi minn að starfa í ójafnri samkeppni við aðra meðan úrlausnar erbeðið, þá mun ríkja óvissa um forsendur þeirra starfa og mögulegaskaðabótaskyldu íslenska ríkisins, og þetta hefur bein áhrif á ákvörðunfjölskyldunnar um búsetu hér á landi eða áfram í Svíþjóð. Verði komist aðniðurstöðu um ólögmæti ákvörðunarinnar kann að reynast örðugt að meta tjón tilfjár og verður það úrlausnarefni þyngra í vöfum því lengur sem beðið verður. Afaugljósum ástæðum hlýtur það að teljast mikilvægt fyrir báða aðila að fá skjótaúrlausn í máli sem svona er vaxið, auk þess sem úrlausn mun hafa almennaþýðingu fyrir stétt sérgreinalækna.“ Meðvísan til ofanritaðs, svo og dóms Hæstaréttar í máli nr. 563/2006, SalmannTamimi gegn íslenska ríkinu, telur lögmaðurinn að fullnægt sé ákvæði 1. mgr.123. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála, til að mál þetta hljótiflýtimeðferð fyrir dóminum. IIÍ 1. mgr. 123. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála, segir að aðilisem hyggst höfða mál vegna ákvörðunar eða athafnar stjórnvalds eða verkfalls,verkbanns eða annarra aðgerða sem tengjast vinnudeilu, og það færi ella eftiralmennum reglum þeirra laga, geti óskað eftir því að málið sæti flýtimeðferðsamkvæmt XIX. kafla laganna. Skilyrði þess er að brýn þörf sé á skjótriúrlausn, enda hafi hún almenna þýðingu eða varði stórfellda hagsmuni aðila. Viðmat á því hvenær brýn þörf sé á skjótri úrlausn dómstóla og hvenær úrlausn hafialmenna þýðingu eða varði stórfellda hagsmuni verður að líta til atvika hverjusinni. Þar sem umrætt ákvæði felur jafnframt í sér afbrigði frá almennummálsmeðferðarreglum einkamálalaga verður að skýra það þröngri lögskýringu. Fyrirhuguð málshöfðun lýtur að ákvörðun stjórnvalds og yrði máliðrekið eftir almennum reglum einkamálalaga féllist dómurinn ekki á að máliðsætti flýtimeðferð. Að þessu skilyrði frátöldu getur dómurinn ekki fallist á aðfyrir hendi séu önnur skilyrði tilvitnaðs ákvæðis til þess að mál þetta verðirekið sem flýtimeðferðarmál. Í stefnu segir að stefnandi hafi um árabil starfað semsérfræðingur í svæfingar- og gjörgæslulækningum í Svíþjóð, en hafi nú í hyggjuað flytja hingað til lands með fjölskyldu sinni og hefja eigin rekstur ásérsviði sínu. Með umsókn 4. ágúst 2017 sótti hann um aðild að rammasamningimilli Sjúkratrygginga Íslands og sérgreinalækna, en var hafnað með ákvörðunstofnunarinnar 8. september 2017. Ákvörðunin byggðist á fyrirmælum velferðarráðuneytisins,en í bréfi þess til Sjúkratrygginga Íslands 28. ágúst 2017, segir m.a.eftirfarandi: „Með bréfi, dags. 26. apríl sl., var Sjúkratryggingum Íslandstilkynnt sú ákvörðun heilbrigðisráðherra að á meðan alvarleg fjárhagsstaða[sic] á fjárlagaliðum Sjúkratrygginga Íslands, sem er meðal annars vegnalækniskostnaðar, verði ekki teknir nýir aðilar inn á rammasamninginn. Ákvörðunráðherra er óbreytt.“ Áðurer fram komið að stefnandi sé í hópi fleiri sérgreinalækna í sömu aðstöðu oghafi a.m.k. átta þeirra á mismunandi sviðum ákveðið að höfða mál af þessu samatilefni. Hefur dómari þegar hafnað öllum beiðnum þeirra um flýtimeðferðmálanna. Umrædd höfnun Sjúkratrygginga Íslands áumsókn stefnanda um aðild að rammasamningi girðir ekki fyrir að hann geti eftirsem áður starfað hér á landi sem sérgreinalæknir á sérsviði sínu. Á hinn bóginnfelur hún í sér að að sjúklingar sem til hans leita njóta ekki greiðsluþátttökuSjúkratrygginga Íslands vegna læknisverka sem unnin eru á hans vegum. Augljóster því að hin umdeilda ákvörðun Sjúkratrygginga Íslands er ekki þess eðlis aðhún breyti núverandi réttarstöðu stefnanda eða að hætt sé við að hagsmunirhans, hvorki starfstengdir né fjárhagslegir, kunni að fara forgörðum verðimálið rekið eftir almennum málsmeðferðarreglum einkamálalaga. Raunar liggjaengin gögn fyrir sem stutt geta fullyrðingu stefnanda um að hagsmunir hans séuslíkir að rétt sé að verða við beiðni hans um flýtimeðferð málsins. Stoðar hérekki að vísa til áðurnefnds dóms Hæstaréttar í máli nr. 563/2006, enda voruatvik í því máli allsendis frábrugðin þeim sem hér eru. Samkvæmt því verðurekki fallist á að brýn þörf sé á skjótri úrlausn dómsins, né að sú úrlausn hafialmenna þýðingu eða varði stórfellda hagsmuni stefnanda.Með vísan til ofanritaðs og að virtumgögnum málsins er það mat dómsins að ekki sé fullnægt skilyrðum fyrir því aðmál þetta sæti flýtimeðferð samkvæmt XIX. kafla laga nr. 91/1991. Beiðninni erþví hafnað og synjað um útgáfu stefnu í málinu. IngimundurEinarsson dómstjóri kvað upp úrskurðinn.Ú R S K U R Ð A R O RÐ:Hafnað er beiðni um flýtimeðferð í fyrirhugðu dómsmáli Magnúsar HjaltalínJónssonar gegn íslenska ríkinu .

Mál nr. 448/2008

Ærumeiðingar Tjáningarfrelsi

F höfðaði mál á hendur T og S vegna ummæla, um að hann hafi haft vörslur fíkniefna og selt þau og verið umsvifamikill í þeirri sölu, sem birtust í dagblaðinu Blaðinu. Krafðist F þess að ummælin yrðu ómerkt og honum dæmdar miskabætur og fjárhæð til að standa straum af birtingu dómsins í dagblöðum. Talið var að T og S bæru ábyrgð á ummælunum í Blaðinu sem höfundar greina sem þau birtust í, sbr. 2. mgr. 15. gr. laga nr. 57/1956 um prentrétt. Var talið að ummælin snéru öll að atvikum sem hafi gerst fyrir um áratug og hafi öll vísað til F í þátíð. Hafi sum ummælanna verið sama efnis og hafi birst um F í öðru tímariti 1997. Ekki var talið unnt að fallast á að ummælin væru hreinn uppspuni og tilhæfulaus þar sem fyrir lá að F hafði ítrekað verið dæmdur til fangelsisvistar fyrir brot á fíkniefnalöggjöfinni. Yrðu ummælin ekki talin óviðurkvæmileg og til þess fallin að sverta ímynd F, þegar fyrir lægi hvaða ímynd hann hefði sjálfur skapað sér með háttsemi þeirri sem hann hafi verið margdæmdur fyrir. Þá hafi greinarnar að meginstefnu fjallað um starfsaðferðir lögreglu og F nefndur í dæmaskyni um þær. Hafi sú umræða verið þáttur í almennri þjóðfélagsumræðu og átt þannig erindi til almennings. Var kröfum F um ómerkingu því hafnað og T og S sýknaðir af kröfum hans.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Árni Kolbeinsson, Garðar Gíslason og Ingibjörg Benediktsdóttir. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður hann staðfestur. Dómsorð: Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 18. mars 2008. Mál þetta sem dómtekið var 22. febrúar sl. er höfðað með birtingu stefnu 21. júní 2007. Stefnandi er Franklín Kristinn Stiner, Austurgötu 27b, Hafnarfirði. Stefndu eru Trausti Hafsteinsson, Æsuborgum 1, Reykjavík og Sigurjón Magnús Egilsson Perlukór 3a, Kópavogi. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru eftirfarandi: 1. Að eftirfarandi ummæli í stafliðum A til F, sem er að finna í opnugrein á blaðsíðum 20 og 29 í dagblaðinu Blaðinu, fimmtudaginn 9. nóvember 2006, sem stefndi Trausti Hafsteinsson er höfundur að, verði dæmd dauð og ómerk: A .„Mesti fíkniefnasali landsins vann í skjóli lögreglunnar“ B „Þeir voru grunaðir um að hafa verið í upplýsinga- og trúnaðarsambandi við fíkniefnasalann Franklín K. Steiner og í skjóli þess hafi hann náð að verða umsvifamesti eiturlyfjasali landsins.“ C .„Þrátt fyrir að Franklín Steiner væri einn umsvifamesti eiturlyfjasali landsins hafði fíkniefnadeildin lítil afskipti af honum.“ D „15. febrúar 1988 var gerð húsleit heima hjá Franklín Steiner þar sem fundust 134 grömm af hassi og 4 grömm af amfetamíni. Við yfirheyrslur viðurkenndi hann að eiga efnin.“ E .„Heimildarmenn Mannlífs og Blaðsins fullyrða að allt hafi verið vaðandi í fíkniefnum á heimili hans og því sé útilokað að engin efni hafi fundist.“ F .„Ég veit að það hafa verið fjölmörg tækifæri til að taka Franklín með fangið fullt af fíkniefnum.“ 2. Þess er einnig krafist að eftirfarandi ummæli í staflið A, sem er að finna í opnugrein á blaðsíðum 18 og 19 í dagblaðinu Blaðinu, föstudaginn 10. nóvember 2006, sem stefndi Trausti Hafsteinsson er höfundur að, verði dæmd dauð og ómerk: A. „Franklín Steiner var stöðvaður í miðbænum, af umferðarlögreglunni, með fullan bíl af fíkniefnum. Hann fékk hins vegar að hringja símtal og í kjölfarið hafði yfirmaður fíkniefnadeildarinnar samband við lögregluþjónana. Franklín var sleppt í kjölfarið og keyrði burtu með efnin, ...“ 3. Þess er krafist að eftirfarandi ummæli í staflið A, sem er að finna á blaðsíðu 2 í dagblaðinu Blaðinu, laugardaginn 11. nóvember 2006, sem stefndi Trausti Hafsteinsson er höfundur að, verði dæmd dauð og ómerk: A. „Hið óeðlilega við handtökuna var að drengurinn hafði nefnilega upphaflega keypt fíkniefnin af Franklín en hann var algjörlega friðhelgur.“ 4. Þess er krafist að eftirfarandi ummæli í staflið A, sem er að finna í leiðara á blaðsíðu 14 í dagblaðinu Blaðinu, fimmtudaginn 9. nóvember 2006, sem stefndi Sigurjón M. Egilsson er höfundur að, verði dæmd dauð og ómerk: A. „ ... Franklín Steiner, afkastamikill fíkniefnasali, ...“ Gerð er krafa um að stefndu, verði hvor um sig dæmdur til að greiða stefnanda krónur 1.000.000,- í miskabætur og beri dómkröfurnar vexti frá 11. nóvember 2006 til 28. júlí 2007, en dráttarvexti frá þeim degi skv. IV. kafla vaxtalaga nr. 38/2001, til greiðsludags. Þess er einnig krafist stefndu, verði in solidum, dæmdir til að greiða stefnanda krónur 480.000, til að kosta birtingu dóms í málinu, þ.e. forsendna og dómsorðs, í þremur dagblöðum. Þá er þess einnig krafist að stefndu verði dæmdir, in solidum, til greiðslu málskostnaðar samkvæmt síðar framlögðu málskostnaðaryfirliti, auk virðisaukaskatts. Stefndi, Trausti, krefst þess að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og honum tildæmdur málskostnaður úr hendi hans samkvæmt mati dómsins auk virðisaukaskatts á málflutningsþóknun. Stefndi, Sigurjón, krefst þess að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og að honum verði tildæmdur málskostnaður úr hendi stefnanda samkvæmt mati dómsins auk virðisaukaskatts á málflutningsþóknun. Málsatvik. Í máli þessu er krafist ómerkingar ummæla sem birtust í umfjöllun Blaðsins um óhefðbundnar starfsaðferðir lögreglu, í nóvember 2006. Í umfjöllun þessari var stefnanda getið, sem og nokkurra lögreglumanna. Þar er fjallað um að fyrir tíu árum hafi farið fram ítarleg rannsókn á starfsemi lögreglunnar í Reykjavík þar sem fjörutíu lögreglumenn hefðu haft stöðu grunaðra vegna meints upplýsinga- og trúnaðarsambands við stefnanda og í skjóli þess hafi stefnandi náð að verða umsvifamesti fíkniefnasali landsins. Þar er einnig greint frá umfjöllun tímaritsins Mannlífs, undir ritstjórn Hrafns Jökulssonar, frá 1997, sem orðið hafi til þess að þáverandi dómsmálaráðherra, Þorsteinn Pálsson, hafi skipað sérstakan rannsóknarlögreglustjóra, Atla Gíslason hrl., sem skilað hafi skýrslu til ríkissaksóknara. Greint er frá heimildum um að stefnandi hafi hlotið sérstaka meðferð hjá lögreglu og verið hlíft við handtöku, jafnvel þótt fyrir lægi að hann hefði í vörslum sínum fíkniefni. Þau ummæli sem krafist er ómerkingar á, vísa öll til fortíðar og þeir atburðir sem skýrt er frá í umfjöllun Blaðsins eru hluti af atburðarás sem á að hafa átt sér stað fyrir meira en tíu árum síðan. Málástæður og lagarök stefnanda. Stefnandi kveður öll þau ummæli sem krafist er ómerkingar á, varða við 234., 235. og 236. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 og því beri að ómerkja þau með vísan til 1. mgr. 241. gr. almennra hegningarlaga. Ljóst sé að ummæli stefndu séu hreinn uppspuni og þar að auki óviðurkvæmileg, tilhæfulaus og smekklaus og til þess fallin að sverta ímynd stefnanda. Hagsmunir stefnanda af því að fá ummælin dæmd dauð og ómerk séu því miklir. Varðandi miskabótakröfu sína bendir stefnandi á að tilvitnuð ummæli stefndu, sem viðhöfð hafi verið í dagblaðinu Blaðinu, hafi fengið mjög á stefnanda andlega, enda um ærumeiðandi aðdróttanir að ræða, sem bæði séu rangar og bornar fram án þess að stefndu hafi nokkuð haft fyrir sér. Einnig sé ljóst að virðing stefnanda hafi beðið hnekki sem og æra hans og persóna, þar sem því sé haldið fram um stefnanda að hann sé mesti fíkniefna- og eiturlyfjasali landsins og allt hafi verið vaðandi í fíkniefnum á heimili hans og í bifreið hans. Sú háttsemi stefndu að bera út þau ósannindi um stefnanda að hann sé stærsti eiturlyfja- og fíkniefnasali landsins og það að heima hjá honum og í bifreið hans sé allt vaðandi í fíkniefnum hafi valdið stefnanda umtalsverðu tjóni. Fjöldi fólks lesi dagblaðið Blaðið, sem er dreift frítt um allt land og því hafi útbreiðsla ummæla sem stefndu hafi viðhaft um stefnanda verið mikil og náð til fjölda fólks, enda ummælin endurtekin. Blaðið sé gefið út í hagnaðarskyni og hvatinn að baki frétt stefndu einungis aukin hagnaðarvon. Almenn og sérstök varnaðaráhrif skaðabótareglna standi því til þess að stefnanda verði dæmdar háar miskabætur. Krafa stefnanda um miskabætur sé byggð á 26. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993. Við mat á miskabótum vísi stefnandi einnig til grunnraka að baki 234., 235. og 236. gr. almennra hegningarlaga. Um málsaðild er vísað til 2. mgr. 15. gr. laga nr. 57/1956 um prentrétt varðandi varnaraðild stefndu, Trausta Hafsteinssonar og Sigurjóns M. Egilssonar, en þeir séu ótvírætt höfundar þeirra ummæla sem krafist sé ómerkingar á. Málsástæður og lagarök stefnda, Sigurjóns. Stefndi, Sigurjón, bendir á að í málinu sé krafist ómerkingar ákveðinna ummæla sem segir í stefnu að meðstefndi, Trausti Hafsteinsson, beri ábyrgð á. Það eigi við um stefnukröfur samkvæmt 1., 2. og 3. tölulið stefnu en auk þess er þess krafist að ummæli í leiðara stefnda, Sigurjóns, 9. nóvember 2006, þar sem vísað er í skýrslu nafngreinds lögreglumanns „Franklín Steiner, afkastamikilli fíkniefnasali“ verði dæmd dauð og ómerk. Þá er þeim dómkröfum einnig beint að stefnda, Sigurjóni, að honum verði gert að greiða stefnanda miskabætur, vegna birtingar dóms í máli þessu og til greiðslu málskostnaðar. Bendir stefndi, Sigurjón, á að miðað við málatilbúnað í stefnu sé ekki vikið að því að stefndi, Sigurjón, beri ábyrgð á ummælum sem tilgreind eru í töluliðum 1-3 í stefnu. Kröfugerð stefnanda hvað varðar þessa töluliði stefnu vísi eingöngu til meðstefnda, Trausta, í málinu og séu því ekki rök til þess að fjallað verði um þær kröfur vegna stefnda, Sigurjóns. Varðandi kröfu um að ummæli í kröfulið 4(A) verði dæmd dauð og ómerk þar sem fjallað er um stefnanda sem afkastamikinn fíkniefnasala, þá séu þau orð ekki stefnda, Sigurjóns, heldur sé um beina orðrétta tilvitnun í skýrslu nafngreinds lögregluþjóns að ræða. Fyrir liggi að stefnandi hafi hlotið refsidóma og ítrekað verið ákærður fyrir brot á fíkniefnalöggjöfinni þannig að stefndi, Sigurjón, telji að þau ummæli sem höfð eru eftir nafngreindum lögreglumanni í leiðara hans eigi við full rök að styðjast og sé raunsönn frásögn af málum eins og þau komu þeim lögreglumanni sem vísað var til fyrir sjónir. Eigi að dæma ummælin dauð og ómerk hefði því verið þörf á að stefna lögreglumanninum til að þola ómerkingu ummæla sinna. Kröfu stefnanda í málinu hvað þetta varði sé því beint að röngum aðila og hefðu átt að beinast að þeim sem ummælin viðhafði en ekki þeim sem vísi til þeirra með beinni tilvísun orðrétt. Að öðru leyti standi stefndi við þau ummæli sem krafist er ógildingar á og telji þau rétt miðað við þær upplýsingar, sem sá sem viðhafði ummælin bjó yfir, þegar hann viðhafði ummælin. Að ætla sér að ómerkja ummæli þessi eins og krafist er af stefnanda feli í sér kröfu um að dómurinn ómerki niðurstöðu fjölmargra refsidóma sem stefnandi hafi hlotið fyrir brot á fíkniefnalöggjöfinni. Af ofangreindum ástæðum er krafist sýknu af þeirri kröfu stefnanda að ummæli sem stefndi, Sigurjón, viðhafði í umræddum leiðara sbr. kröfulið 4 (A) verði ómerkt. Hvað miskabótakröfu varði hafi stefnandi ekki sýnt fram á að hann hafi orðið fyrir miska. Þegar af þeirri ástæðu beri að hafna kröfu stefnanda. Þá sé stefna í málinu byggð upp með þeim hætti að greint er á milli þátta og aðkomu stefndu hvors um sig og ljóst að þáttur þeirra í málinu og ábyrgð er með mismunandi hætti. Þess er hins vegar krafist að báðir stefndu verði dæmdir in solidum til miskabóta en þess ekki getið á hvaða rökum eða sjónarmiðum solidarísk ábyrgð stefndu gæti birst. Í stefnu er ekki byggt á því að stefndi, Sigurjón, beri ábyrgð á þeim ummælum sem höfð eru eftir og krafist ómerkingar á, í greinum meðstefnda, Trausta, og af sjálfu leiði að þegar af þeirri ástæðu sé krafa um solidaríska ábyrgð á miskabótakröfu órökrétt og beri að hafna henni. Af hálfu stefnda, Sigurjóns, sé að öðru leyti vísað til þess að í ummælum hans í tilgreindum leiðara komi ekki annað fram en það sem hafi ítrekað verið vísað til í fjölmiðlum um stefnanda auk þess sem það sé haft eftir í beinni tilvísun í orð nafngreinds lögreglumanns. Ekki verði séð að stefnandi hafi orðið fyrir miska vegna þeirra ummæla sem stefndi, Sigurjón, vísi til í leiðaranum, m.a. vegna þess að þau ummæli hafi áður verið viðhöfð á prenti og það ítrekað. Stefndi hafi því ekki vegið að æru stefnanda. Stefnandi hafi hlotið refsidóma fyrir brot á fíkniefnalöggjöfinni fyrir sölu og dreifingu ólöglegra fíkniefna. Þeir dómar séu opinberir og aðgengilegir. Því sé ekki ljóst á hvaða grunni stefnandi byggi kröfu sína um miskabætur á hendur stefndu vegna ummæla og atriða sem almennt eru þekkt eða auðvelt er að afla sér upplýsinga um í opinberum gögnum hvað stefnanda varði. Af ofangreindum ástæðum er krafist sýknu af miskabótakröfu stefnanda. Stefndi krefst sýknu af kröfu stefnanda um greiðslu tiltekinnar fjárhæðar til birtingar dóms í máli þessu. Ítrekað hafi kröfum sem þessum verið hafnað og ljóst að í nútíma fjölmiðlun fái dómur í máli sem þessu umfjöllun. Þá bendir stefndi á að þess sé krafist að stefndu verði dæmdir in solidum til greiðslu ofangreindrar fjárhæðar til birtingar dómsins en sú krafa sé með engum hætti rökstudd. Ekki sé eðlilegt að dæma stefndu in solidum að neinu leyti í máli þessu vegna þess að aðkoma þeirra að málinu sé með mismunandi hætti. Varðandi málsaðild vísi stefnandi til 15. gr. laga um prentrétt og er í því sambandi vísað til þess að stefndi sé ótvíræður höfundur þeirra ummæla sem krafist er ómerkingar á. Stefndi kveðst ekki vera höfundur þeirra ummæla heldur nafngreindur lögreglumaður og krafa um ómerkingu ummælana beinist því að röngum aðila. Í stefnu sé því haldið fram að stefndu beri refsi- og fébótaábyrgð á efni umfjöllunar í dagblaðinu Blaðinu svo sem vísað er til í stefnu. Í stefnu sé ekki krafist refsingar og komi slíkt því ekki til álita í málinu. Þá sé hvergi í málatilbúnaði stefnanda vísað til þess að stefndi beri sérstaka ábyrgð sem ritstjóri og ábyrgðarmaður Blaðsins á þeim tíma sem umfjöllun þessi var í Blaðinu. Af þeim sökum sé ekki fjallað um atriði sem gætu tengst ábyrgð stefnda sem ritstjóra og ábyrgðarmanns. Auk heldur væri það fráleitt þar sem ákveðinn blaðamaður nafngreini sig sem höfund þeirrar umfjöllunar sem um ræðir. Það sem beinist að stefnda séu því einungis tilvísuð ummæli í leiðara og fráleitt að stefndi beri refsi- og fébótaábyrgð á tilvitnuðum ummælum í lögregluskýrslu svo sem haldið er fram af hálfu stefnanda í málinu. Af hálfu stefnda er því haldið fram að sú umfjöllun sem hann viðhafði og ber ábyrgð á sé innan marka þess tjáningarfrelsis sem markað er í stjórnarskrá lýðveldisins og að sú umfjöllun hafi hvergi farið út fyrir þau mörk sem tjáningarfrelsinu eru sett í lýðfrjálsu landi hvað varði opinbera umfjöllun um atriði sem eigi erindi til almennings. Málsástæður og lagarök stefnda, Trausta. Sýknukrafa stefnda, Trausta, byggir á því að hann hafi greint frá þeim staðreyndum sem hann aflaði sem blaðamaður og hvergi hallað réttu máli. Stefndi kveður að texti blaðagreinarinnar að undanskildum fyrirsögnum og myndatextum séu staðreyndir sem hann hafi traustar heimildir fyrir. Í þessu efni gildi því reglan exceptio veritas og þegar af þeirri ástæðu beri að sýkna hann af öllum kröfum stefnanda í málinu. Í grein þeirri sem stefndi skrifaði og birtist í Blaðinu 9. til 11. nóvember 2006 sé fjallað um mál sem hafði verið til umfjöllunar um það bil 10 árum áður og ástæða umfjöllunar Blaðsins þ. 9., 10., og 11. nóvember 2006 hafi verið að rifja upp atriði sem urðu vegna þess að lögreglan var talin hafa beitt óhefðbundnum rannsóknaraðferðum við rannsókn sakamála þ.á.m. mála sem tengdust stefnanda. Þau mál fóru í hámæli á þeim tíma og meginefni greinar stefnda er í samræmi við það sem á þeim tíma kom fram í fjölmiðlum á þeim tíma. Krafa stefnanda nú um ómerkingu ummæla í grein stefnda varði í nánast öllum tilvikum atriði sem áður höfðu birst opinberlega og verði gömul ummæli sem vísað er til 10 árum síðar ekki ómerkt nú eða refsað fyrir að greina frá þeim á nýjan leik. Í blaðagrein í Blaðinu sem Arnar Jensson skrifaði í Blaðið 22. nóvember 2006 fjallaði hann einmitt um málið undir fyrirsögninni ,,Uppvakningar og særingar“ og vísaði þá til þess að sú umfjöllun sem var í greinum þeim sem hér um ræðir og stefnandi byggir málatilbúnað sinn á, hafi farið fram um áratug áður. Vegna þeirra óhefðbundnu aðgerða lögreglu sem um er fjallað í blaðagreinum stefnda, hafi Atli Gíslason hrl., verið skipaður sérstakur saksóknari til að rannsaka hvort ummæli fjölmiðla um lögregluna og samband hennar við stefnanda ættu við rök að styðjast. Stefndi byggir sýknukröfu sína á því að hann hafi skýrt frá atvikum sem áður hafi komið fram á prenti og hafi hann vísað til þeirra. Þá hafi hann hvergi vegið að æru stefnanda eða skrifað um hann með öðrum hætti en þeim sem varði tilvísun í það sem áður hafi komið fram á prenti um hann og/eða hann hefur verið dæmdur fyrir. Hvorki séu því efni til að sakfella stefnda eða ómerkja ummæli um stefnanda í umræddum blaðagreinum. Stefndi beri ekki ábyrgð á fyrirsögnum greinanna og hann hafi ekki samið myndatexta eða millifyrirsagnir. Honum séu þeir hlutir óviðkomandi. Fyrir liggi að stefnandi hafi ítrekað hlotið refsidóma og ítrekað verið ákærður fyrir brot á fíkniefnalöggjöfinni þannig að stefndi telji að þau ummæli sem höfð eru eftir nafngreindum lögreglumanni eigi við full rök að styðjast og séu sannleikanum samkvæm. Því séu ekki efni til að ómerkja þau ummæli. Hvað miskabótakröfu varði, hafi stefnandi ekki sýnt fram á að hann hafi orðið fyrir miska vegna umfjöllunar þeirrar sem um ræðir. Þegar af þeirri ástæðu beri að sýkna stefnda af miskabótakröfu. Ekki hafi verið skýrt frá öðrum atriðum en þeim sem þegar hafði verið fjallað um ítrekað í prentmiðlum. Hafi stefnandi orðið fyrir miska þá hafi sá miski orðið þegar fjölmiðlar fjölluðu hvað mest um mál hans og samstarf hans við lögreglu fyrir um 10 árum síðan. Stefnandi hafi hlotið refsidóma fyrir brot á fíkniefnalöggjöfinni fyrir sölu og dreifingu ólöglegra fíkniefna. Þeir dómar séu sumir hverjir aðgengilegir í dómasöfnum. Með vísan til þess sé ekki ljóst á hvaða grundvelli stefnandi byggi kröfu sína um miskabætur eða með hvaða hætti hann rökstyðji þá fjárhæð sem krafist er. Nánast öll þau atriði sem um er fjallað í þeim greinum sem stefndi kom að, megi nálgast í prentuðum heimildum frá fyrri tíma. Stefndi krefst sýknu af þeirri kröfu stefnanda að stefnda verði gert að greiða ákveðna fjárhæð til birtingar dóms í máli þessu. Sams konar kröfu hafi ítrekað verið hafnað af dómstólum. Þá bendir stefndi á að kröfugerð stefnanda um að stefndi og meðstefndi Sigurjón, verði dæmdir in solidum til greiðslu ofangreindrar fjárhæðar til birtingar dómsins sé með engum hætti rökstudd, en ekki sé eðlilegt að dæma stefnda og meðstefnda, Sigurjón, in solidum í málinu enda komi þeir að því með mismunandi hætti. Af hálfu stefnda er því haldið fram að þau ummæli sem frá honum eru komin og eru ekki úr eldri heimildum sem þegar hafi birst á prenti, eða þar sem vísað er til nafngreindra heimildarmanna, séu innan þeirra marka sem tjáningarfrelsinu eru mörkuð í stjórnarskrá lýðveldisins. Stefndi heldur því fram að hann hafi ekki farið út fyrir þau mörk sem heimil eru í umfjöllun af því tilefni sem um er að ræða. Stefndi heldur því fram að umfjöllunin hafi að mati ritstjórnar Blaðsins átt erindi til almennings og hafi hann af þeim sökum verið fenginn til að vinna upp heimildir og skrifa umræddar blaðagreinar. Stefndi telur málatilbúnað stefnanda fráleitan þar sem hann hafi ekkert aðhafst þegar þau ummæli sem um ræði birtust fyrst á prenti og krafðist þá hvorki ómerkingar né refsingar gagnvart þeim sem stóðu að þeim umfjöllunum. Krafa um refsingu og ómerkingu sé því fráleit. Niðurstaða. Stefnandi hefur krafist ómerkingar á ummælum sem birtust í dagblaðinu Blaðinu 9. nóvember 2006, 10. nóvember 2006 og 11. nóvember 2006. Um er að ræða sex ummæli í 1. tl. stefnu undir stafliðum A-F, sem og ein ummæli í 2. og 3. tl. stefnu sem öll lúta að því með einum eða öðrum hætti að stefnandi hafi stundað fíkniefnasölu, átt fíkniefni og verið umsvifamikill í sölu fíkniefna. Höfundur þeirra er tilgreindur stefndi, Trausti. Þá er krafist ómerkingar á ummælum sem birtust í Blaðinu 9. nóvember 2006, en höfundur þeirra er sagður vera stefndi, Sigurjón, sbr. 4. tl. stefnu. Stefndu bera ábyrgð á efni greina þeirra sem ummælin birtust í, sbr. 2. mgr. 15. gr. laga nr. 57/1956 um prentrétt. Ummæli þau um stefnanda sem krafist er ómerkingar á undir stafliðum A-F í 1 tl. stefnu birtust í umfjöllun Blaðsins 9. nóvember 2006 undir yfirskriftinni: ,,Óhefðbundnar og vafasamar aðferðir lögreglunnar kortlagaðar: Mesti fíkniefnasali landsins vann í skjóli lögreglunnar.“ Í umfjöllun þessari er getið um nýja greiningardeild, sem hafi heimild til óhefðbundinna lögreglustarfa. Þar er rakið að fyrir tíu árum hafi farið fram ítarleg rannsókn á starfsemi lögreglunnar í Reykjavík, að frumkvæði þáverandi dómsmálaráðherra, Þorsteins Pálssonar, þar sem fjörutíu lögreglumenn hafi fengið stöðu grunaðra og talið hafi verið að þeir hefðu gerst sekir um brot í opinberu starfi og brotlegir við refsilög. Rannsóknin hafi einkum beinst að tveimur nafngreindum lögreglumönnum sem hafi verið grunaðir um að hafa verið í upplýsinga- og trúnaðarsambandi við stefnanda. Í umfjöllun þessari er jafnframt tilvitnun í tímaritið Mannlíf, en í 2. tbl. tímaritsins frá 1997 birtist afar ítarleg grein um stefnanda, þar sem fjallað er um stefnanda sem fíkniefnasala, fíkniefnagróða hans, eignir, fjárhagsstöðu og meint tengsl við lögreglu, svo fátt eitt sé rakið. Ummæli þau sem birtust í Blaðinu 10. nóvember 2006, koma fram í umfjöllun Blaðsins um það sem Blaðið telur vafasamar og óhefðbundnar aðferðir lögreglu. Í greininni eru rakin nokkur dæmi þess sem Blaðið telur vera vafasamar aðferðir lögreglu og í lok greinarinnar er rakið að deginum áður hafi verið greint frá viðamikilli rannsókn þar sem fjörutíu lögreglumenn hafi fengið stöðu grunaðra. Þar eru jafnframt rakin viðskipti stefnanda og lögreglu sem greinir í ummælum sem krafist er ómerkingar á undir 2. tl. í stefnu. Einnig er krafist ómerkingar á ummælum sem birtust í Blaðinu 11. nóvember 2006, en þar er enn á ný verið að fjalla um það sem Blaðið telur vafasamar starfsaðferðir lögreglunnar og nafn stefnanda nefnt, að því er virðist í dæmaskyni um slíkar starfsaðferðir. Að lokum er krafist ómerkingar ummæla er birtust í leiðara Blaðsins 9. nóvember 2007, þar sem enn og aftur er fjallað um óhefðbundnar starfaðferðir lögreglu og rannsókn sem gerð var fyrir um áratug á því sem Blaðið telur vafasamar aðferðir lögreglu við að upplýsa mál og að rannsókn hafi ekki síst lotið að vitneskju um að stefnandi nyti sérréttinda lögreglu. Stefndi, Sigurjón, er talinn höfundur þeirra ummæla. Stefnandi byggir mál sitt á því að ljóst sé að ummæli stefndu séu hreinn uppspuni og þar að auki óviðurkvæmileg, tilhæfulaus og smekklaus og til þess fallin að sverta ímynd stefnanda. Öll þau ummæli sem krafist er ómerkingar á, lúta að því með einum eða öðrum hætti, að stefnandi hafi haft vörslur fíkniefna og selt þau og verið umsvifamikill í þeirri sölu. Ummælin snúa öll að atvikum sem gerðust fyrir um áratug og þau vísa öll til stefnanda í þátíð. Sum ummælanna eru sama efnis og birtust um stefnanda í afar ítarlegri grein í tímaritinu Mannlíf árið 1997. Í málsástæðum stefndu í greinargerð er vísað til þess að stefnandi hafi ítrekað komið við sögu lögreglu vegna fíkniefnaviðskipa og vísaði lögmaður stefndu í málflutningi sínum til dóms Hæstaréttar frá 16. desember 1999 í málinu nr. 219/1999 því til stuðnings, en sá dómur birtist á netinu og er því öllum aðgengilegur. Þá er að finna í dómasafni Hæstaréttar dóma, þar sem stefnandi er dæmdur til þungrar fangelsisvistar, vegna ítrekaðra brota á fíkniefnalöggjöfinni, þar á meðal sölu fíkniefna, sbr. m.a. dóm Hæstaréttar frá 4. desember 1997 í máli nr. 252/1997. Því er ekki unnt að fallast á með stefnanda að ummæli stefndu séu hreinn uppspuni og tilhæfulaus. Þá er ekki unnt að fallast á að ummæli stefndu séu óviðurkvæmileg og til þess fallin að sverta ímynd stefnanda, þegar fyrir liggur hvaða ímynd hann skapaði sér sjálfur með háttsemi þeirri sem hann hefur verið margdæmdur fyrir. Hér ber að leggja áherslu á að af ofangreindri umfjöllun Blaðsins verður glögglega ráðið að um áratugur er liðinn frá þeim atburðum er Blaðið greinir frá í umfjöllun sinni og nafn stefnanda er nefnt í því samhengi. Þá verður einnig að horfa til þess að í umfjöllun Blaðsins þar sem ummælin birtust, er rakin rannsókn sem fram fór á starfsháttum lögreglu. Meginkjarni umfjöllunar Blaðsins lýtur að gagnrýni á starfsaðferðir lögreglu og nafn stefnanda nefnt, að því er virðist í dæmaskyni, um vafasamar og óhefðbundnar starfsaðferðir lögreglu. Stefnandi er því sjálfur ekki miðdepill umræðunnar, heldur starfsaðferðir lögreglu. Það er mat dómsins að þessi umfjöllun Blaðsins sé þáttur í almennri þjóðfélagsumræðu og eigi þannig erindi til almennings, en talið hefur verið að þegar metnar eru skorður sem friðhelgi einkalífsins setur tjáningarfrelsinu skipti grundvallarmáli hvort hið birta efni, myndir eða texti geti talist þáttur í almennri þjóðfélagsumræðu. Þegar allt framangreint er virt er hafnað kröfu stefnanda um ómerkingu framangreindra ummæla og stefndu sýknaðir af kröfum stefnanda. Með vísan til 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála greiði stefnandi stefnda, Trausta Hafsteinssyni, 250.000 krónur í málskostnað að meðtöldum virðisaukaskatti og stefnda, Sigurjóni M. Egilssyni 250.000 krónur í málskostnað, að meðtöldum virðisaukaskatti Ingveldur Einarsdóttir héraðsdómari kveður upp þennan dóm. Dómsorð: Stefndu, Trausti Hafsteinsson og Sigurjón M. Egilsson, eru sýknaðir af kröfum stefnanda, Franklins Stiner. Stefnandi greiði 250.000 krónur í málskostnað til hvors stefndu um sig.

Mál nr. 160/2016

Kærumál Gæsluvarðhald. A. liður 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms um að X skyldi sæta gæsluvarðhaldi á grundvelli a. og b. liðar 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæmahæstaréttardómararnir Helgi I. Jónsson, Benedikt Bogason og Karl Axelsson.Varnaraðili skaut málinu tilHæstaréttar með kæru 26. febrúar 2016, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum29. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 26. febrúar 2016,þar sem varnaraðila var gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 4. mars2016 klukkan 16 og einangrun meðan á því stendur. Kæruheimild er í l. lið 1.mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Varnaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldurúr gildi, en til vara að gæsluvarðhaldinu verði markaður skemmri tími.Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærðaúrskurðar.Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðarverður hann staðfestur.Dómsorð:Hinn kærði úrskurður er staðfestur.Úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 26. febrúar 2016. Lögreglustjórinná höfuðborgarsvæðinu hefur í dag krafist þess fyrir Héraðsdómi Reykjaness að X,kt. [...], verði gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 4. mars 2016kl. 16. Þá er þess krafist að kærða verði gert að sæta einangrun á meðan á gæsluvarðhaldinustendur. Krafan er reist á a og b lið 1.mgr. 95. gr. og b lið 1. mgr. 99. gr. laga um meðferð sakamála nr. 88/2008. Lögregla telur að kærði sé undirgrun um brot gegn 233. gr., 226. gr. og 252. gr. almennra hegningarlaga nr.19/1940. Kærðimótmælir kröfunni og krefst þess til vara að honum verði einungis gert að sætafarbanni. Ígreinargerð lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu kemur m.a. fram að lögreglan rannsaki nú meint rán og frelsissviptingu áheimili við [...] í [...] 16. febrúar sl. Brotaþoli málsins lýsi því í skýrslutöku hjá lögreglu aðtveir menn, Y og X, hafi ráðist inn á heimili hennar ásamt fjórum grímuklæddummönnum sem hafi talað ensku og spænsku sín á milli. Mennirnir hafi haldið henniá heimilinu í um 6 klukkustundir, bundið hana niður, beitt hana ofbeldi m.a.notað rafbyssu á hana og tekið hana kyrkingartaki svo hún hafi liðið út af ítvígang meðan þeir hafi verið á heimili hennar. Þegar mennirnir hafi farið hafiþeir haft á brott með sér skartgripi og peninga í eigu brotaþola. Brotaþolihafi leitað á slysadeild eftir atvikið vegna áverka sem hún hafi hlotið envottorð hafi ekki enn borist lögreglu. Eftir árásina hafi kærði ítrekaðhringt í brotaþola og hótað henni lífláti. Kærði hafi verið handtekinn í gærkvöldiog verið yfirheyrður í dag af lögreglu. Hann neiti allri aðild að málinu. Kærði sé ekki búsettur hér álandi. Samkvæmt upplýsingum lögreglu sé hann sagður frá [...] en búsettur í [...]. Fengist hafi staðfest að hann hafi flogið hingað til lands þann 9.febrúar sl. með Easy Jet frá London. Við skoðun sé ljóst að hann hafi komiðhingað til lands í styttri ferðir í nokkur skipti undanfarin 2 ár. Málið er talið tengjast því aðbrotaþoli hafi átt að geyma fíkniefni sem kærði hafi flutt hingað til lands ásíðasta ári og sem lögregla hafi síðar lagt hald á á heimili hennar. Eigi kærðiað hafa hótað brotaþola lífláti myndi hún ekki greiða honum 5.000.000 krónavegna umræddra fíkniefna. Stuttu áður en kærði hafi veriðhandtekinn eigi hann, samkvæmt vitnisburði systur Y, að hafa hótað bæðibrotaþola og Y lífláti. Það sé matlögreglustjóra að lagaskilyrðum rannsóknargæslu sé fullnægt í máli þessu, endasé kærði undir rökstuddum grun um aðild að ráni og frelsissviptingu sem taliðsé varði við 226. gr. og 252. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 og getivarðað allt að 16 ára fangelsi. Þá sé rannsókn málsins hvergi nærri lokið enenginn hafi verið handtekinn vegna málsins og því afar brýnt að kærða verðigert að sæta gæsluvarðhaldi og einangrun, þannig að hann hafi ekki tækifæri tilað torvelda rannsókninni, s.s. með því að koma undan munum, hafa áhrif áaðra samseka. Einnig sé talin hætta á að kærði reyni að koma sér úr landi þarsem hann sé ekki búsettur hér á landi. Með vísan tilframangreinds, framlagðra gagna og a liðar 1. mgr. 95. gr. og b liðar 1. mgr.99. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála er þess krafist að krafan nái framað ganga.Að framangreindu virtu, sem og gögnummálsins að öðru leyti, verður fallist á það með lögreglustjóra að kærði séundir rökstuddum grun um brot sem geta varðað fangelsisrefsingusamkvæmt 233., 226. og 252. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Rannsókn málsinser á frumstigi og haldi kærði óskertu frelsi sínu gæti hann torveldað rannsóknmálsins, m.a. með því að hafa áhrif á framburð vitorðsmann og vitna. Skilyrði a liðar 1.mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála eru því fyrir hendi í málinu.Kærði er erlendur ríkisborgari og hefur að því er virðist engin tengsl viðÍsland. Verður því talið að uppfyllt séu skilyrði b liðar 95. gr. laga nr.88/2008 um meðferð sakamála. Vægari úrræði eru ekki fullnægjandi til að tryggjanærveru kærða meðan mál hans er í rannsókn. Samkvæmt framansögðu verður fallistá kröfu lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu eins og hún er fram sett og nánargreinir í úrskurðarorði. Úrskurð þennan kveður upp GunnarAðalsteinsson héraðsdómari. Úrskurðarorð: Kærði,X, fd. [...], skal sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 4. mars 2016 kl.16:00. Kærðiskal sæta einangrun á meðan á gæsluvarðhaldinu stendur.

Mál nr. 486/2015

Flugslys Vátrygging Slysatrygging Stórkostlegt gáleysi Sérálit

Ágreiningur aðila laut að því hvort flugslys sem varð við Selá í Vopnafirði árið 2009 yrði rakið til stórkostlegs gáleysis Á við stjórn flugvélarinnar þannig að T hf., vátryggjanda vélarinnar, væri heimilt að skerða greiðslu bóta til Á úr slysatryggingu flugmanns vegna slyssins. Fyrir lá að T hf. hafði þegar greitt þriðjung bótanna en taldi sér heimilt að skerða bætur til Á um tvo þriðju hluta. Í dómi Hæstaréttar kom fram að sú háttsemi Á að fljúga vélinni langt undir lágmarksflughæð og skammt frá jörðu, þar sem mannvirkja hefði verið að vænta, fæli í sér slíkt frávik frá þeirri háttsemi sem mælt væri fyrir um í þágildandi auglýsingu nr. 55/1992 um setningu flugreglna, að háttsemin yrði metin sem stórkostlegt gáleysi. Við mat á því hvort og þá að hvaða marki skyldi skerða rétt Á til bóta úr slysatryggingunni, sbr. 1. mgr. 90. gr. laga nr. 30/2004 um vátryggingarsamninga, var litið til þess að sakarstig Á hefði verið hátt og að háttsemi hans hefði verið eina orsök slyssins. Gott veður hefði verið þegar slysið varð og aðstæður til flugs góðar. Þá hefði engin merki verið um alkóhól í blóði Á. Loks hefðu afleiðingar slyssins fyrir Á verið stórfelldar. Með heildstæðu mati samkvæmt framansögðu var réttur Á til slysatryggingabóta skertur um helming.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir ViðarMár Matthíasson, Eiríkur Tómasson og Ólafur Börkur Þorvaldsson. Aðaláfrýjandi skaut málinu tilHæstaréttar 23. júlí 2015. Hann krefst sýknu af kröfu gagnáfrýjanda ogmálskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandiskaut málinu til Hæstaréttar fyrir sitt leyti 6. október 2015. Hann krefststaðfestingar hins áfrýjaða dóms um annað en málskostnað, sem hann krefst íhéraði og fyrir Hæstarétti án tillits til gjafsóknar sem sér hafi verið veitt. IMálsatvikum erlýst í hinum áfrýjaða dómi. Eins og þar kemur fram tilkynnti gagnáfrýjandi 2.júlí 2009 klukkan 11.22 til flugturnsins á Reykjavíkurflugvelli um flugáætlunfyrir flugvélina TF GUN frá Tungubakkaflugvelli í Mosfellsbæ tilVopnafjarðarflugvallar. Áætlaður flugtími var sagður tvær klukkustundir, hannyrði sjálfur flugmaður en með í för yrði einn farþegi. Eftir lendingu áVopnafjarðarflugvelli um klukkan 13.30 tilkynnti gagnáfrýjandi um lokflugáætlunar. Eftir dvöl með vinum í veiðihúsi við Selá í Vopnafirði hafðigagnáfrýjandi sama dag aftur samband við flugturninn á Reykjavíkurflugvelli klukkan15.38 og tilkynnti um flugáætlun frá Vopnafirði til Tungubakkaflugvallar. Flugtími yrði sem fyrrtvær klukkustundir, hann yrði flugmaður og einn farþegi um borð. Flugtak væriáætlað klukkan 16.00.Gagnáfrýjandiheldur því ekki fram í málinu að farþeginn sem lést í slysinu, HafþórHafsteinsson, hafi flogið vélinni er slysið varð. Verður lagt til grundvallarað gagnáfrýjandi hafi sjálfur verið flugmaður, eins og tilkynningar hans kváðuá um. Þá er haldlaussú málsástæða gagnáfrýjanda að ekki sé unnt að útiloka að ástæða lágflugsvélarinnar er slysið varð hafi verið sú að flugmaðurinn hafi ætlað sér að lendavélinni og verið að kanna mögulegan lendingarstað við Selá. Verður við þaðmiðað, svo sem gagnáfrýjandi gat sér sjálfur til um í skýrslu hjá lögreglu 2.desember 2009, að hann hafi vikið af venjulegri flugleið og flogið vélinniþangað sem slysið varð í því skyni að kveðja félaga sína sem voru í veiðihúsinu.Af gögnummálsins, einkum niðurstöðu rannsóknarnefndar flugslysa 23. nóvember 2010,verður lagt til grundvallar að orsök flugslyssins hafi verið sú aðgagnáfrýjandi hafi flogið flugvélinni undir lágmarksflughæð og að hann hafiekki séð rafmagnslínu sem strengd var yfir Selá þvert á flugstefnu vélarinnar. Ágreiningslauster að rafmagnslínan var í 12,5 metra hæð er slysið varð og að lágmarksflughæð ásvæðinu var 150 metrar. Flug vélarinnar svo langt undir lágmarksflughæð og svoskammt frá jörðu, þar sem mannvirkja var að vænta, fól í sér slíkt frávik fráþeirri háttsemi sem mælt var fyrir um í grein 4.5 í flugreglum (viðbæti 2) semvar fylgiskjal með þágildandi auglýsingu nr. 55/1992 um setningu flugreglna, aðháttsemin verður metin sem stórkostlegt gáleysi. IIGagnáfrýjandireisir kröfu sína á hendur aðaláfrýjanda á 4. kafla flugvátryggingar, sem hinnsíðarnefndi hafði veitt vegna flugvélarinnar TF GUN. Um var að ræða samsettavátryggingu, sem hafði meðal annars að geyma húftryggingu fyrir flugvélina og íáðurnefndum kafla slysatryggingu fyrir flugmann og farþega. Í 1. kaflavátryggingarskilmálanna voru almenn ákvæði í greinum 1 til 18 sem áttu við umalla kafla skilmálanna, en í kafla um hverja einstaka vátryggingu voru ákvæðisem um hana giltu sérstaklega. Í grein 33, sem var í slysatryggingarkaflanum,var mælt fyrir um takmarkanir á bótaskyldu úr þeirri vátryggingu vegnatilgreindra atvika. Í grein 33.2 sagði svo: ,,Valdi vátryggðurvátryggingaratburði af ásetningi eða stórkostlegu gáleysi fer um ábyrgðfélagsins eftir því sem segir í 89. og 90. gr. laga um vátryggingarsamninga.“ Í1. mgr. 90. gr. laga nr. 30/2004 um vátryggingarsamninga er mælt fyrir um að hafivátryggður valdið því af stórkostlegu gáleysi að vátryggingaratburður varð megilækka eða fella niður ábyrgð félagsins. Svo sem áður greinir telst háttsemigagnáfrýjanda, sem slysinu olli, hafa verið stórkostlegt gáleysi. Samkvæmtframangreindu ákvæði getur því komið til þess að réttur gagnáfrýjanda til bótaúr slysatryggingu flugvátryggingarinnar verði skertur vegna háttsemi hans, enaðaláfrýjandi hefur þegar greitt þriðjung bótanna og telur sér heimilt aðskerða bætur til gagnáfrýjanda um tvo þriðju hluta.Við mat á þvíhvort og þá að hvaða marki sé heimilt að skerða rétt gagnáfrýjanda til bóta úrslysatryggingunni ber samkvæmt 1. mgr. 90. gr. laga nr. 30/2004 að líta tilfjögurra þátta. Í fyrsta lagi til sakar gagnáfrýjanda, í öðru lagi til þesshvernig vátryggingaratburð bar að, í þriðja lagi hvort hann hafi verið undiráhrifum áfengis eða fíkniefna sem hann hafi sjálfviljugur neytt og í fjórðalagi til atvika að öðru leyti. Þegar saknæmigagnáfrýjanda er metið ber, auk hins alvarlega fráviks frá þeirri háttsemi semhonum bar samkvæmt flugreglum að viðhafa, að taka tillit til þess að honumhlaut sem reyndum flugmanni að vera ljóst að háttsemi hans var hættuleg og gatleitt til tjóns, sem ef til kæmi yrði líklega mikið og hefði í för með séralvarlegt líkamstjón. Einnig skiptir máli að enga nauðsyn bar til þess aðgagnáfrýjandi hagaði fluginu á þann hátt sem hann gerði, þvert á móti vék hannaf venjulegri flugleið án þess að nokkur skynsamleg skýring væri á því.Sakarstig gagnáfrýjanda var því hátt.Þegar litið ertil þess hvernig vátryggingaratburð bar að skiptir máli að háttsemigagnáfrýjanda var eina orsök slyssins. Enginn annar getur talist meðábyrgur aðþeim atvikum, er til þess leiddu. Á hinn bóginn ber að taka tillit til þess aðrafmagnslínan sem flugvélin lenti á sást illa og hafið milli staura þar sem húnlá var óvenjulega mikið eða 378 metrar. Auk þess var gott veður er slysið varðog aðstæður til flugs góðar. Niðurstaðarannsóknar á blóðsýni, sem tekið var úr gagnáfrýjanda eftir slysið, sýndi enginmerki um alkóhól í blóði hans. Loks ber samkvæmtframangreindu ákvæði að líta til annarra atvika, meðal annars þess aðafleiðingar slyssins fyrir gagnáfrýjanda voru stórfelldar. Varanleglæknisfræðileg örorka hans var metin 66,5%. Líkamstjón hans er fjölþætt oghefur valdið því að hann hefur þurft að hætta í starfi sínu sematvinnuflugmaður, auk þess sem líkamleg og andleg einkenni sem hann ber valdahonum verulegum erfiðleikum í daglegu lífi. Mat samkvæmtframansögðu er heildstætt. Í samræmi við það verður réttur gagnáfrýjanda tilslysatryggingabóta skertur um helming. Aðaláfrýjandi verður því dæmdur til aðgreiða honum 4.214.770 krónur með vöxtum eins og í dómsorði greinir, allt aðfrádreginni þeirri fjárhæð sem aðaláfrýjandi hefur þegar innt af hendi. Einn dómenda,Ólafur Börkur Þorvaldsson, telur þó rétt einkum með skírskotun til matshéraðsdóms á atvikum umrætt sinn að rétt sé að bætur til gagnáfrýjanda verðieinungis skertar um þriðjung. Málskostnaðarákvæðihéraðsdóms verður staðfest svo og ákvæði hans um gjafsóknarkostnað.Málskostnaðurfyrir Hæstarétti fellur niður. Um gjafsóknarkostnað gagnáfrýjanda fyrirHæstarétti fer sem í dómsorði greinir. Dómsorð:Aðaláfrýjandi, Tryggingamiðstöðin hf., greiðigagnáfrýjanda, Ásgeiri Guðmundssyni, 4.214.770 krónur með vöxtum samkvæmt 4.gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu, sbr. 1. mgr. 123. gr. laga nr.30/2004 um vátryggingarsamninga, frá 18. september 2010 til 4. mars 2014 en meðdráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 frá þeim degi tilgreiðsludags, allt að frádreginni innborgun, 2.971.786 krónum, sem innt var afhendi 19. mars 2014.Málskostnaðarákvörðun héraðsdóms og ákvæði hans umgjafsóknarkostnað skal vera óraskað.Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður.Allur gjafsóknarkostnaður gagnáfrýjanda fyrirHæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin þóknun lögmanns hans 800.000krónur.Dómur HéraðsdómsReykjavíkur 8. maí 2015.Málþetta sem dómtekið var 22. apríl 2015 var höfðað 18. september 2014 af hálfuÁsgeirs Guðmundssonar, 17 Am Bongert, L-5413 Canach, Lúxemborg á hendurTryggingamiðstöðinni hf., Síðumúla 24, 108 Reykjavík, til greiðsluvátryggingarbóta vegna líkamstjóns af völdum flugslyss 2. júlí 2009, auk vaxtaog málskostnaðar.Stefnandikrefst þess að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda 8.429.540 krónurmeð almennum vöxtum samkvæmt 1. mgr. 50. gr. laga nr. 30/2004 umvátryggingarsamninga frá 18. september 2010 til 4. mars 2014, en meðdráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti ogverðtryggingu frá þeim degi til greiðsludags, allt að frádreginni innborgun 19.mars 2014 á 2.971.786 krónum. Þákrefst stefnandi málskostnaðar að mati dómsins með hliðsjón afmálskostnaðarreikningi. Jafnframt er þess krafist aðdæmdur málskostnaður taki mið af því að stefnandi er ekkivirðisaukaskattsskyldur. Þess er krafist að málskostnaður sé dæmdur eins ogmálið sé eigi gjafsóknarmál.Stefndikrefst þess að verða sýknaður af öllum kröfum stefnanda í máli þessu.Þákrefst stefndi þess að stefnanda verði gert að greiða stefnda málskostnaðsamkvæmt mati dómsins.Yfirlit málsatvika og ágreiningsefnaÍstefnu og öðrum gögnum málsins kemur fram að þann 2. júlí 2009 hafi stefnandiflogið ásamt vini sínum, Hafþóri Hafsteinssyni, frá Tungubakkaflugvelli íMosfellsbæ til Vopnafjarðarflugvallar. Samkvæmt staðfestingu Isavia, sem stýrirflugumferð á íslenska flugumferðarsvæðinu, var flugáætlun flugvélarinnar TF-GUNfrá Mosfellsbæ til Vopnafjarðar, skráð á eftirfarandi hátt:Þann 2. júlí 2009 kl. 11:22 hringdiflugmaðurinn í flugturninn á Reykjavíkurflugvelli og lagði inn flugáætlun fyrirflugvélina TF-GUN frá Tungubakkaflugvelli í Mosfellsbæ tilVopnafjarðarflugvallar. Flugtími tveir (klukku)tímar, flugþol sex tímar,flugmaður Ásgeir Guðmundsson plús einn farþegi um borð. Flugtak var áætlað kl.11:30 og kl. 11:32 tilkynnti TF-GUN til flugturnsins að flugtak frá Tungubökkumhafi verið kl. 11:30. Þessari flugáætlun var síðan lokað kl. 13:34 þegarflugmaður TF-GUN hringdi í flugturninn á Reykjavíkurflugvelli, eftir lendingu áVopnafjarðarflugvelli.Tilgangurferðarinnar til Vopnafjarðar var að eiga stund með laxveiðimönnum sem stunduðuveiðar í Selá í Selárdal. Stefnandi og Hafþór dvöldu um tvær klukkustundir íveiðihúsinu og hugðust þá halda aftur frá Vopnafirði til Mosfellsbæjar. Ístaðfestingu Isavia um þá ferð kemur eftirfarandi fram:Um kl. 15:38 hringdi flugmaður TF-GUN íflugturninn á Reykjavíkurflugvelli og lagði inn flugtaksáætlun frá Vopnafirðitil Tungubakkaflugvallar. Flugtími tveir tímar, flugþol fjórir tímar, flugmaðurÁsgeir Guðmundsson plús einn farþegi. Flugtak var áætlað kl. 16:00. Samkvæmtrannsóknarskýrslu lögreglunnar á Eskifirði var flugvélinni flogið frá flugvelliyfir hafflöt til norðausturs en þegar komið var fram hjá Tangarsporði tók vélinbeygju til vesturs og stefnuna síðan inn Selárdal. Þegar flugvélin nálgaðistveiðihúsið Hvammsgerði hafði hún lækkað flugið mjög mikið og flaug vélin árafmagnslínu sem lá yfir Selá, brotlenti og endaði við bakka árinnar.Farþeginn, Hafþór, var úrskurðaður látinn á slysstað en stefnandi, semslasaðist alvarlega, var fluttur með sjúkraflugvél á Landspítalann í Fossvogiþar sem hann lá sofandi í öndunarvél í tíu daga. Samkvæmtlögregluskýrslunni lá raflínan sem flugvélin hafnaði á þvert yfir Selárdal enheildarlengd línunnar í einu hafi milli staura var um 378 metrar. Hæð línunnaryfir landi var um 12,5 metrar þar sem flugvélin hafnaði á henni. Á slysdegi varveður gott, vindur 9 m/s, mest í hviðum 12 m/s. Hiti 17,5 °C, rakastig í lofti59% og skyggni 70 km. Í lögregluskýrslunni kemur fram að við skýrslutöku 2.desember 2009 hafi stefnandi ekki munað eftir slysdeginum og sé það líklegatilkomið vegna höfuðhöggs sem hann hafi orðið fyrir. Stefnandi hafi sagst teljaað sú flugleið sem flogin hafi verið frá flugvellinum að slysstað hafi verið fráhvarfsflugleiðog að hann hafi líklega ætlað að kveðja félaga sína sem voru í veiðihúsinu íleiðinni. Þá kemur fram í skýrslunni að stefnandi hafði mikla reynslu af flugiog var með réttindi til að fljúga Boeing 747-400 vélum á þeim tíma er slysiðvarð. Lokaorð lögregluskýrslunnar eru þessi:Ástæða slyssins er sú að TF–GUN varflogið of lágt svo hún hafnaði á rafmagnsloftlínu með þeim afleiðingum að húnbrotlenti.Ískýrslu Rannsóknarnefndar flugslysa (RNF) sem rannsakaði slysið er því lýst aðrafmagnslínan sé líklega í um 12,5 metra hæð yfir jörðu þar sem flugvélin flaugá hana og haflengdin milli staura línunnar um 378 metrar. Í niðurstöðumnefndarinnar eru líklegar orsakir og orsakaþættir taldir þeir að:Flugmaðurinn flaug flugvélinni neðan viðlágmarksflughæð sem er 500 fet (150 m) yfir jörð á þessum stað samkvæmt ENR1.1.2 í Flugmálahandbók Íslands. Flugvélinni var flogið á rafmagnslínu sem varstrengd yfir Selá í um 12,5 metra hæð (41 fet).Áslysdegi var flugvélin TF-GUN tryggð með flugvélatryggingu hjá stefnda.Flugvélin var í eigu félagsins Gun haugur ehf., en eigendur þess félags eruErlingur Gunnarsson, Ingvi Kristján Guttormsson og stefnandi, ÁsgeirGuðmundsson. Hver þeirra er skráður fyrir þriðjungi hlutafjár. Samkvæmtvátryggingarskírteini var húftryggingarfjárhæð flugvélarinnar 100.000Bandaríkjadalir og greiddi stefndi 30. desember 2009 félaginu 2/3 hlutavátryggingarfjárhæðarinnar og greiddi því ekki sem svarar til eignarhlutastefnanda í flugvélinni. Í uppgjörskvittun kemur fram að það sé háð niðurstöðurannsóknar á orsökum vátryggingaratburðar hvort það komi til greiðslueftirstöðva vátryggingarbóta af hálfu stefnda. Fyrirsvarsmenn Gun haugs ehf.tóku við bótum með fyrirvara og áskilnaði um að krefja stefnda um fullarvátryggingarbætur vegna slyssins. Samkvæmt vátryggingarskírteini voru eigendurfélagsins skráðir flugmenn vélarinnar og var vátryggingarfjárhæðslysatryggingar flugmanns 100.000 Bandaríkjadalir.Lögmaðurstefnanda óskaði, með tölvupósti 6. desember 2010, eftir viðurkenningu stefndaá greiðsluskyldu vegna vélarinnar og vegna líkamstjóns stefnanda. Stefndihafnaði viðurkenningu á greiðsluskyldu vegna líkamstjóns stefnanda með bréfi,dags. 27. janúar 2011, með vísan til þess að hann hafi sem flugmaður vélarinnarTF-GUN sýnt af sér stórkostlegt gáleysi þegar flugvélinni hafi verið flogið árafmagnslínu rétt yfir jörðu þannig að hún brotlenti. Þeirri niðurstöðu undistefnandi ekki og beindi ákvörðun stefnda til úrskurðarnefndar ívátryggingamálum. Komstúrskurðarnefndin að þeirri niðurstöðu 27. mars 2012 að stefndi gæti takmarkaðábyrgð sína þannig að einungis kæmi til greiðslu þriðjungs slysatryggingarbóta.Stefndi unir niðurstöðu úrskurðarnefndarinnar og greiddi stefnanda 10. apríl2013 þriðjung af ógreiddum þriðjungi húftryggingarfjárhæðar flugvélarinnarTF-GUN. Meðmatsgerð Ólafar H. Bjarnadóttur endurhæfingarlæknis og Stefáns Carlssonarbæklunarlæknis, dags. 3. febrúar 2014, sem aflað var sameiginlega af aðilum,var læknisfræðileg örorka stefnanda vegna afleiðinga slyssins metin 66,5%. Viðuppgjör slysabóta á grundvelli matsgerðarinnar og niðurstöðuúrskurðarnefndarinnar 19. mars 2014 var þriðjungur af 66,5%vátryggingarfjárhæðarinnar greiddur stefnanda. Stefnandi tók við bótum meðfyrirvara um niðurstöður matsmanna um afleiðingar slyssins og sakarskiptingu. Stefnandihöfðar mál þetta til heimtu eftirstöðva bóta úr slysatryggingu flugmanns ogvill fá því mati stefnda og úrskurðarnefndar í vátryggingarmálum hnekkt að rétthafi verið að skerða bætur hans um 2/3 vegna stórfellds gáleysis. Ágreininguraðila snýst um mat á sök stefnanda á slysinu.Málsástæður og lagarök stefnandaMálsókninsé reist á vátryggingarsamningi stefnda og Gun haugs ehf. um flugvélina TF-Gunog vátryggingarskírteini fyrir tímabilið 8. maí 2009 til 30. september s.á.vegna flugvélarinnar. Samkvæmt skírteininu sé flugmaður slysatryggður fyrir100.000 Bandaríkjadollara. Krafa um slysatryggingabætur sé byggð á niðurstöðummatsmanna. Einnig sé byggt á lögum nr. 60/1998 um loftferðir, einkum 131. gr.laganna, og reglugerð nr. 78/2006 um skylduvátryggingar vegna loftferða.A. Slys ekki af völdum gálausrarháttsemi stefnandaStefnandibyggi á því að hann hafi ekki sýnt af sér háttsemi sem jafna megi tilstórkostlegs gáleysis þegar hann hafi stýrt flugvélinni TF-GUN í aðdragandaslyssins 2. júlí 2009 og því eigi hann rétt á fullum bótum vegna afleiðingaslyssins. Ljóst sé að vélinni hafi verið flogið undir þeirri lágmarksflughæðsem getið sé um í kafla ENR 1.1.2 í Flugmálahandbók Íslands, þótt ekki hafiverið unnt að staðreyna nákvæmlega í hvaða hæð rafmagnslínan hafi verið áslysdegi. Stefnandi hafni því að sú háttsemi hans að fljúga vélinni í þeirrihæð sem hann hafi gert leiði til þess að réttur hans til slysatryggingabóta úrflugvélatryggingu TF-GUN skerðist að 2/3 hlutum. Sú niðurstaða styðjist einkumvið eftirfarandi atriði: Í fyrsta lagi sé óupplýsthvort stefnandi hafi stýrt flugvélinni þegar henni hafi verið flogið árafmagnslínuna. Ekki leiki vafi á því að stefnandi hafi verið skráður flugmaðurvélarinnar í umræddri ferð. Samferðamaður hans hafi einnig verið flugmaður oghafi setið í farþegasætinu þaðan sem hægt hafi verið að stýra vélinni. Þar semstefnandi muni ekkert eftir aðdraganda slyssins og Hafþór sé látinn sé ekkiunnt að fullyrða hvor hafi í reynd stýrt flugvélinni þegar slysið hafi orðið.Fái þetta meðal annars stoð í skýrslu lögreglunnar á Eskifirði frá desember2009. Stefndi beri sönnunarbyrði fyrir því að stefnandi hafi valdið tjóninu afstórkostlegu gáleysi, sbr. 1. mgr. 90. gr. laga nr. 30/2004 um vátryggingarsamninga.Slysatryggingin sé skírteinistrygging og bætur séu greiddar í hlutfalli viðmetna læknisfræðilega örorku hins slasaða óháð sök. Því beri félaginu að sannaþað að stefnandi hafi í reynd flogiðvélinni með áðurgreindum afleiðingum. Þar sem ógerlegt sé að staðreyna aðstefnandi hafi stýrt vélinni sé félaginu óheimilt að skerða bætur hans. Teljidómur sannað að stefnandi hafi stýrt flugvélinni þegar henni hafi verið flogiðá rafmagnslínuna vísi stefnandi í annanstað til þess að flugvélin TF-GUN hafi verið þeirrar gerðar að unnt hafiverið að lenda henni við erfiðar aðstæður, t.d. á sléttum eyrum, malareyrum eðatúnum. Ekki sé því hægt að útiloka að ástæða lágflugs stefnanda umræddan daghafi verið sú að hann hafi ætlað að lenda vélinni á svæði nálægt veiðiskálanumen með fram bakka nyrðri kvíslar Selár sé sléttlendi þar sem unnt sé að lendaflugvélum á borð við þá sem stefnandi hafi flogið. Sléttlendið hafi aftur ámóti ekki verið rannsakað sérstaklega af rannsóknaraðilum. Á því geti stefnandiekki borið ábyrgð. Sléttlendið sem um ræði hafi verið hentugur lendingarstaðurlíkt og sjá megi af myndum í rannsóknarskýrslu lögreglunnar á Eskifirði. Ískírteini flugvélatryggingarinnar segi jafnframt að flugmaður eigi að kannalendingaraðstæður úr lofti áður en lent sé. Frekari leiðbeiningar séu ekkigefnar og sé því ekki unnt að útiloka að stefnandi hafi verið að „kannalendingaraðstæður úr lofti“ þegar vélin hafi flogið á rafmagnslínuna. Slíkthafi heldur ekki verið kannað af rannsóknaraðilum og geti stefnandi hvorkiborið hallann af því né af ónákvæmu orðalagi í vátryggingarskírteini stefnda.Vegnaframangreinds byggi stefnandi á því að honum hafi verið heimilt að fljúgaflugvélinni í þessari hæð. Í kafla ENR 1.1.2 í Flugmálahandbók Íslands segi aðloftförum skuli ekki flogið neðan lágmarksflughæðar nema við flugtök oglendingar. Stefnda hafi ekki tekist sönnun þess að stefnandi hafi ekki ætlað aðlenda vélinni og hafi af þeim sökum verið óheimilt að fljúga í lágflugi. Litiðsé fram hjá þessu í áliti úrskurðarnefndarinnar en sönnunarbyrði fyrir lágflugien ekki aðflugi hvíli á stefnda. Allan vafa í þessu efni beri að meta stefnandaí hag.Að síðustu vísi stefnanditil þess að á slysdegi hafi hann starfað sem atvinnuflugmaður. Hann hefðiflogið rúmlega 10.000 flugtíma, þar af rúmlega 1.000 klukkustundir á litlumflugvélum. Hann hafi því haft mjög mikla reynslu sem flugmaður. Þegar slysiðhafi orðið hafi hann flogið flugvélinni TF-GUN í ótalmörg skipti og vitaðnákvæmlega hvernig átt hafi að fljúga henni við allar hugsanlegar aðstæður.Hann hafi því verið fullhæfur til að bæði stjórna flugvélinni og meta aðstæðurá flugleiðinni, hvort heldur í háflugi eða lágflugi. Enginsérstök eða augljós hindrun hafi verið fyrir hendi á flugleiðinni sem vélinniTF-GUN hafi verið flogið eftir þann 2. júlí 2009. Að vélin hafi rekist írafmagnslínuna verði að teljast til einskærrar óheppni enda hafi línan legiðóvenjuhátt auk þess sem óvenjulangt „haf“ hafi verið milli rafmagnsstaurannasem haldið hafi henni þarna uppi, eða 378 metrar. Í skýrslu Rannsóknarnefndarflugslysa, dags. 23. nóvember 2010 segi m.a.:Samkvæmtupplýsingum frá RARIK eru rafmagnslínur í dreifilínum strengdar að meðaltali um100 metra og er leitast við að haflengdir fyrir einn vír fari ekki yfir 250 metraá milli staura. Á 143 staurum á landinu eru haflengdir á milli staura ídreifilínum RARIK lengri en 250 metrar. Haflengdin á milli staura línunnar semTF-GUN flaug á er 378 metrar. Mjög erfitt er að greina einarafmagnslínu frá jörðu þegar haflengdin á milli staura hennar er mikil jafnvelþó línuna beri við himin. Enn erfiðara er að sjá og varast slíka rafmagnslínu áflugi þegar hún fellur inn í landslagið.Samkvæmtrannsóknarnefndinni hafi hin mikla fjarlægð milli stauranna, 378 metrar, gertþað að verkum að nánast ógerlegt hafi verið fyrir stefnanda að greinarafmagnslínuna þegar hann hafi flogið vélinni umrætt sinn. Breyti engu að hannhafi verið reynslumikill flugmaður. Vegna þessa geri rannsóknarnefndin ískýrslu sinni athugasemdir við rafmagnslínuna sem flogið hafi verið á og setjifram tilmæli um úrbætur til þess að gera línur sem þessa betur sýnilegar.Stefnandi telji orsök slyssins verða fyrst og síðast rakta til óheppni eðatilviljunar án þess að gáleysi komi til.Viðúrlausn málsins verði að líta til hinnar óvenjulegu stöðu rafmagnslínunnar.Staurasamstæða sú sem sé norðan við Selá sé uppi á höfða. Hæð höfðans sé um 17metrar og staurinn þar uppi 6,1 metri. Staurinn nái því 23,1 metra yfirárfarveg Selár. Að sunnan sé rafmagnsstaur við árbakkann sem rísi 8,3 metrayfir árfarveginn að bakkanum meðtöldum. Rafmagnslínan hafi því legið á skámilli stauranna í meiri hæð en gengur og gerist en samkvæmt upplýsingum RARIKséu langflestir rafmagnsstaurar á svæðinu, sem haldi uppi 11.000 volta línu, 10metra háir en rísi 7-8 metra yfir jörðu niðurgrafnir. Rafmagnslínurnar sjálfarséu því í enn minni hæð yfir jörðu, enda svigni þær milli staura. Vegna þessahafi stefnandi ekki mátt búast við því að rafmagnslína í um 12,5 metra hæð frájörðu yrði á leið hans þar sem hann hafi flogið vélinni umrætt skipti.Stefnandi hefði flogið yfir rafmagnslínu í venjulegri hæð, 7-8 metra frá jörðu.Meðvísan til framangreinds telji stefnandi ljóst að hann hafi ekki sýnt af sérgáleysi þegar hann hafi stýrt flugvélinni TF-GUN þegar slysið hafi orðið þann2. júlí 2009. Vegna þess sé ekki rétt að skerða samningsbundinn og viðurkenndanbótarétt hans úr slysatryggingunni og greiða honum einungis 1/3 hlutaumsaminnar vátryggingarfjárhæðar með vísan til 27. gr. laga nr. 30/2004, sbr.90. gr. laganna. B. Stefnandi olli ekki slysinu meðstórkostlegu gáleysiTeljihéraðsdómur þrátt fyrir framangreint að stefnandi hafi brotið skráðarhátternisreglur og sýnt af sér gáleysi í aðdraganda slyssins byggi stefnandi áþví að brotið leiði ekki sjálfkrafa til þess að háttsemin teljist tilstórkostlegs gáleysis. Til þess þurfi brotið að vera á mjög háu stigi, sbr.dómaframkvæmd Hæstaréttar. Af þeirri ástæðu sé ekki heimilt að skerða bæturhans, enda sé slíkt ekki heimilt nema vátryggður valdi vátryggingaratburði afásetningi eða stórkostlegu gáleysi, sbr. 3. mgr. 27. gr. laga nr. 30/2004.C. Skerðing bótaréttar vegnastórkostlegs gáleysis ekki umfram 1/3 hluta tjónsVerðiþað niðurstaða héraðsdóms að stefnandi hafi valdið vátryggingaratburðinum meðháttsemi sem teljist til stórkostlegs gáleysis byggi stefnandi á því að ekkieigi að skerða bótarétt hans meira en sem nemi fjórðungi bóta og alls ekkimeira en 1/3 hluta bóta. Í 2. mgr. 27. gr. laga nr. 30/2004 séu í dæmaskyninefnd atvik sem líta beri til við mat á ábyrgð stefnda. Skuli m.a. líta tilsakar vátryggðs, hvernig vátryggingaratburð hafi borið að, hvort vátryggðurhafi verið undir áhrifum áfengis eða fíkniefna og atvika að öðru leyti.Stefnandi vísi til þess að einstök óheppni hafi orðið til þess að slysið hafiorðið, sem stafi af óvenjulegri stöðu rafmagnslínunnar, að erfitt hafi verið aðsjá hana og þess að ekki hafi verið nokkur leið fyrir flugmann að greinalínuna. Stefnandi hafi hvorki verið undir áhrifum lyfja né drukkinn. Fyrirslysið hafi hann verið heilsuhraustur og starfað sem atvinnuflugmaður meðtilheyrandi tekjum. Eftir slysið hafi hann ekki átt afturkvæmt á vinnumarkað ognjóti engra tekna. Afleiðingar þess hafi valdið honum verulegum þjáningum, bæðiandlegum og líkamlegum, sem hann muni seint jafna sig á, ef nokkurn tímann.Síðast en ekki síst hafi hann misst vin sinn í slysinu.Tilviðbótar framangreindu byggi stefnandi á því að stefndi hafi þegar viðurkenntbótaskyldu vegna tjónsins að 2/3 hlutum. Það hafi vátryggingarfélagið gertþegar það hafi greitt Gun haugi ehf., eiganda TF-GUN, vátryggingarfjárhæð vegnahúftryggingar flugvélarinnar í samræmi við framangreint hlutfall þann 21.desember 2009. Félagið hafi engan fyrirvara gert í tjónskvittun þess efnis að ígreiðslunni fælist ekki viðurkenning á bótaskyldu. Einungis sé kveðið á um aðeftirstöðvar vátryggingarfjárhæðarinnar séu háðar niðurstöðu rannsóknar áorsökum atburðarins. Stefnandilíti svo á að stefndi hafi með greiðslunni viðurkennt greiðsluskyldu sína vegnaalls tjónsins, ekki einungis munatjónsins, að tveimur þriðju hlutum þess. Þarsem stefndi hafi þegar viðurkennt bótaskyldu sem nemi 2/3 hlutum tjónsins séfélaginu ekki heimilt að skerða bótarétt úr slysatryggingunni meira. Ekki séheimilt að beita breytilegu sakarmati við uppgjör bóta vegna munatjónsins oglíkamstjónsins þegar orsök hvors tveggja sé að rekja til eins og sama atburðar.Fallistdómur ekki á að stefndi sé bundinn af fyrri ákvörðun sinni um 2/3 hlutabótaskyldu byggi stefnandi eftir sem áður á því að ekki séu fyrir hendiskilyrði til að skerða bótarétt hans meira en sem nemi 1/3 hluta bótafjárhæðar.Útreikningur bótafjárhæðarKrafastefnanda byggi á því að hann eigi rétt á fullum bótum í samræmi við niðurstöðumatsmanna um 66,5% læknisfræðilega örorku. Samkvæmt vátryggingarskírteiniflugvélatryggingar TF-GUN sé vátryggingarfjárhæð vegna slysatryggingar flugmanns100.000 Bandaríkjadollarar. Með hliðsjón af niðurstöðu matsmanna eigi stefnandirétt til greiðslu 66.500 Bandaríkjadollara. Samkvæmt grein 31.1 í skilmálastefnda nr. 940, sem gilt hafi um flugvélatryggingu, greiðist bætur ágrundvelli þeirrar vátryggingarfjárhæðar sem verið hafi í gildi á slysdegi.Miðgengi Bandaríkjadollara á slysdegi samkvæmt gengisskráningu SeðlabankaÍslands hafi verið 126,76 krónur. Krafa stefnanda sé því 126,76 x 66.500 =8.429.540 krónur. Frádráttur vegna innborgunar stefndaStefndihafi greitt stefnanda 2.971.786 krónur með vöxtum í bætur þann 19. mars 2014 ogkomi sú greiðsla til frádráttar stefnufjárhæðinni. Málskostnaðarkrafastefnanda sé byggð á 1. mgr. 129. gr. og 1. og 3. mgr. 130. gr. laga nr.91/1991 um meðferð einkamála. Málskostnaður stefnanda beri virðisaukaskatt skv.lögum nr. 50/1988 um virðisaukaskatt. Stefnandi sé ekki virðisaukaskattsskyldurog því sé nauðsynlegt að taka tillit til virðisaukaskatts við ákvörðunmálskostnaðar. Um varnarþing vísist til 1. mgr. 33. gr. laga nr. 91/1991. Vaxtakrafastefnanda sé byggð á 1. mgr. 50. gr. laga nr. 30/2004 um vátryggingarsamningaog 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu. Almennra vaxta sékrafist frá 18. september 2010, eða í fjögur ár fyrir stefnubirtingardag.Upphafsdagur dráttarvaxta miðist við 4. mars 2014 þegar mánuður hafi veriðliðinn frá því að stefndi hafi verið krafinn bóta á grundvelli fyrirliggjandimatsgerðar. Málsástæður oglagarök stefndaStefndibyggi sýknukröfu sína á því að hann hafi þegar greitt stefnanda þær bætur semhann eigi rétt á og að rétt hafi verið að skerða bætur hans um 2/3 vegnastórfellds gáleysis. Stefndi byggi sýknukröfu sína m.a. á 27. gr. laga umvátryggingarsamninga nr. 30/2004, en þar sé kveðið á um að hafi vátryggður meðháttsemi sinni sem telja verði stórkostlegt gáleysi valdið vátryggingaratburðilosni félagið undan ábyrgð í heild eða hluta en við mat á ábyrgð félagsinsskuli litið til sakar vátryggðs, hvernig vátryggingaratburð hafi borið að,hvort vátryggður hafi verið undir áhrifum áfengis eða fíkniefna og atvika aðöðru leyti. Sambærilegt ákvæði sé í 90. gr. laganna. Þá séu sambærileg ákvæði ívátryggingarskilmálum flugvátryggingar nr. 940, og vísist til 11. og 33. gr.skilmálanna.Ífyrsta lagi telji stefnandi óupplýst hvort hann hafi stýrt flugvélinni þegarhenni hafi verið flogið á rafmagnslínuna með áður fram komnum afleiðingum.Stefnandi byggi á því að samferðarmaður hans, Hafþór Hafsteinsson, hafi einnigverið flugmaður og hafi hann setið í farþegasætinu þaðan sem hægt hafi verið aðstýra vélinni. Þar sem stefnandi muni ekkert eftir aðdraganda slyssins ogHafþór sé látinn sé ekki hægt að fullyrða hvor hafi í reynd stýrt vélinni þegarslysið varð. Stefndi hafni þessari skýringu. Það hafi verið stefnandi sem hafihaft samband við flugturninn á Reykjavíkurflugvelli og tilkynnt um flug TF-GUNfrá Mosfellsbæ til Vopnafjarðar. Stefnandi hafi tilkynnt sig einan semflugmann. Stefnandi hafi síðan haft samband við flugturninn þegar komið hafiverið til Vopnafjarðar og þá hafi flugáætlun vélarinnar verið lokað. Um flugiðfrá Vopnafirði til Mosfellsbæjar segi í staðfestingu Isavia:Um kl. 15:38hringdi flugmaður TF-GUN í flugturninn á Reykjavíkurflugvelli og lagði innflugáætlun frá Vopnafirði til Tungubakkaflugvallar. Flugtími tveir tímar,flugþol fjórir tímar, flugmaður Ásgeir Guðmundsson plús einn farþegi. Flugtakvar áætlað kl. 16:00.Afstaðfestingu Isavia verði það eitt ráðið að stefnandi hafi verið flugmaðurflugvélarinnar þegar flugslysið hafi orðið og verði það að teljast að fulluupplýst. Hafþór Hafsteinsson hafi hvorki verið skráður sem flugmaður néaðstoðarflugmaður. Hann hafi verið tilkynntur sem farþegi í þessari afdrifaríkuferð. Það sé sérkennilegt að stefnandi geri kröfu í slysatryggingu flugmanns entelji það svo ósannað að hann hafi flogið vélinni.Íöðru lagi byggi stefnandi á því að ekki sé hægt að útiloka að ástæða lágflugsstefnanda umræddan dag hafi verið sú að hann hafi ætlað að lenda vélinni ásvæði nálægt veiðiskálanum, en með fram bakka nyrðri kvíslar Selár sésléttlendi þar sem unnt sé að lenda flugvélum á borð við þá sem stefnandiflaug. Stefndi hafni þessari skýringu. Í fyrsta lagi stangist þessi staðhæfingá við þá flugáætlun, sem stefnandi hafi skömmu áður tilkynnt til flugturnsins áReykjavíkurflugvelli. Flugáætlun tilkynnt kl. 15:38, flugtak áætlað kl. 16:00,flugtími tveir tímar, brotlending tilkynnt í neyðarlínuna kl. 15:58. Súflugáætlun sem tilkynnt hafi verið hafi gert ráð fyrir því að flogið yrði beintfrá Vopnafjarðarflugvelli til Tungubakkaflugvallar í Mosfellsbæ. Ekkert íframburði vitna í lögregluskýrslu renni stoðum undir þá skýringu að stefnandikynni að hafa verið að reyna lendingu vélarinnar. Skýring stefnanda sjálfs álágfluginu um að hann hafi líklega ætlað að kveðja félaga sína sem voru íveiðihúsinu er sú sem byggja verði á.Þáliggi fyrir að samkvæmt vátryggingarskírteini sé sérstakur skildagi um flugtakog lendingu í dagsbirtu á flugvöllum sem ekki séu viðurkenndir afflugmálayfirvöldum, sem hafi verið innifalin í tryggingunni. Skilyrði sé aðeigandi og/eða flugmaður hafi kynnt sér lendingarskilyrði á jörðu niðri, íhvert sinn, áður en lending eða flugtak ætti sér stað og flugmaður hafi kannaðlendingaraðstæður úr lofti áður en lent væri og að lending við slíkar aðstæðurséu gerðar með samþykki eiganda flugvélar. Komi upp tjón við slíkar aðstæður séþað alfarið á ábyrgð tryggingartaka að færa sönnur fyrir því að viðkomandilendingarsvæði hafi talist hentugt til lendingar og færa sönnur fyrir því aðsvæðið hafi verið kannað samkvæmt því sem að ofan greini. Ekkert í gögnummálsins gefi vísbendingu um að lendingarstaður hafi verið kannaður með þessumhætti og sé því þessi staðhæfing stefnanda haldlaus.Í þriðja lagi sé á því byggt aðstefnandi hafi á slysdegi starfað sem atvinnuflugmaður og verið reynslumikillflugmaður og hann hafi t.a.m. flogið flugvélinni TF-GUN í ótalmörg skipti ogvitað nákvæmlega hvernig átti að fljúga henni við allar hugsanlegar aðstæður.Hann hafi verið fullhæfur bæði til að stjórna flugvélinni og meta aðstæður áflugleiðinni, hvort heldur í háflugi og lágflugi. Að vélin hafi rekist árafmagnslínu verði því að teljast til einskærrar óheppni enda hafirafmagnslínan legið óvenjuhátt auk þess sem óvenjulangt „haf“ hafi verið ámilli rafmagnsstauranna sem haldið hafi henni uppi, eða um 378 metrar. Stefndihafni þessari skýringu. Eins og fram komi í skýrslurannsóknarnefndar flugslysa og rannsóknarskýrslu lögreglunnar á Eskifirði liggifyrir að lágmarkshæð í sjónflugi utan þéttbýlis sé 500 fet eða um 150 metrar. Íumrætt sinn hafi verið flogið langt undir leyfilegri lágmarkshæð. Rafmagnslínansem flogið hafi verið á hafi verið í 12,5 metra hæð. Reglur um lágmarksflughæðséu auðvitað ekki settar að ástæðulausu en lágflug geti augsýnilega stofnaðlífi og limum fólks í hættu á jörðu niðri svo og þeirra sem séu um borð íflugvélinni. Augljóst sé að hættan aukist í hlutfalli við það að flogið sélægra enda ljóst að bæði landslag og mannvirki standi mismunandi hátt ílandinu, þar með talið sérstaklega flutningslínur rafmagns. Megi sér í lagibúast við slíkum flutningslínum utan þéttbýlis eins og raunin hafi verið íumrætt sinn. Í stefnu sé því haldið fram að stefnandi hafi ekki vitað afrafmagnslínum á þessum stað. Hvergi komi hins vegar fram að stefnandi hafi eitthvaðkannað það á jörðu niðri eins og eðlilegt væri ef hann hafi ætlað að lendaþarna. Hann hafi hins vegar vitað af mannvirkjum þarna, veiðihúsinu, og hlotiðað geta dregið þá ályktun að rafmagnslínur væru í grenndinni. Stefndi telji að fyrir liggi að stefnandihafi vikið frá uppgefinni flugáætlun og beygt inn Selárdal og lækkað flugiðmjög verulega þegar vélin hafi nálgast veiðihúsið Hvammsgerði. Hafi ætluninverið að fljúga þar lágflug og kveðja félaga flugmannsins sem verið hafi þarvið veiðar. Hafi ætlun stefnanda verið að hækka síðan flugið aftur og takastefnu á Mosfellsbæ. Stefnandi hafi því boðið hættunni heim með því að fljúgaflugvélinni svo lágt í umrætt skipti og raun beri vitni. Lega raflínunnar, hæðhennar frá jörðu eða lengd milli rafmagnsstaura réttlæti með engu þettaháskaflug stefnanda. Menntun og reynsla stefnanda sem flugmanns hafi að matistefnda ekki átt að heimila honum að fljúga svo langt undir leyfilegrilágmarksflughæð, heldur þvert á móti gera ríkar kröfur til hans til að hætta ekkiá slíkt flug að þarflausu enda geti aðstæður niður við jörð veriðmargbreytilegar. Verði slysið því alfarið rakið til stórkostlegs gáleysisstefnanda í umrætt sinn. Ífjórða lagi byggi stefnandi mál sitt á því, að telji héraðsdómur að hann hafibrotið skráðar hátternisreglur og sýnt af sér gáleysi í aðdraganda slyssins, þáleiði brotið ekki sjálfkrafa til þess að háttsemin teljist stórkostlegtgáleysi. Stefndi sé þessu ósammála. Þegar gáleysisstig stefnanda sé metið verðit.d. að líta til þess hversu langt undir leyfilega flughæð hann hafi flogiðþegar slysið hafi orðið. Lágmarsflughæð utan þéttbýlis hafi verið um 150 metraren flughæð vélarinnar 12,5 metrar. Stefnandi hafi því farið um 92% undirleyfilega lágmarksflughæð.Ífimmta lagi sé á því byggt af hálfu stefnanda að stefndi hafi þegar viðurkenntbótaskyldu vegna tjónsins að 2/3 hlutum þegar hann hafi greitt eigandaflugvélarinnar Gun haugi ehf. 2/3 hluta vátryggingarfjárhæðar flugvélarinnar.Þar með hafi stefndi viðurkennt greiðsluskyldu sína vegna alls tjónsins. Áþessa rökleiðslu geti stefndi ekki fallist. Í málinu liggi fyrirvátryggingarskírteini flugvélarinnar, þar sem tekið sé fram að um vátryggingunagildi vátryggingarskilmálar 940. Af vátryggingarskírteininu og skilmálunum séljóst að um svokallaða samsetta vátryggingu sé að ræða. Vísist tilkaflaskiptingar og kaflaheita vátryggingarskilmálanna í því efni.Húftryggingarfjárhæð flugvélarinnar hafi verið 100.000 Bandaríkjadalir og liggifyrir að stefndi hafi greitt 2/3 hluta þeirrar fjárhæðar. Sú greiðsla hafiengin áhrif á rétt stefnanda úr slysatryggingu flugmanns eða ef því sé aðskipta á rétt aðstandenda hins látna farþega úr ábyrgðarlið vátryggingarinnar.Fullkominnar samkvæmni gæti í afgreiðslu stefnda. Þegar 2/3 hlutarhúftryggingarbóta hafi verið greiddar í lok desember 2009 hafi legið fyrirlögregluskýrslur en rannsóknarnefnd flugslysa hafi þá enn haft málið tilítarlegrar rannsóknar. Miðað við þau gögn sem þá hafi legið fyrir hafi stefnditalið að ýmislegt benti til þess að flugmaðurinn hefði fyrirgert rétti sínumtil slysabóta en hafði þó ekki viljað gefa endanlega upp afstöðu sína fyrr enrannsókn rannsóknarnefndar flugslysa lægi fyrir.Samkvæmtskildögum í vátryggingarskírteini hafi flugvélin TF-GUN verið tryggð tileinkaflugs. Einkahlutafélagið Gun haugur hafi verið í eigu þriggja einstaklingaað jöfnu. Hluthafar hafi jafnframt verið þeir sem skráðir hafi verið flugmennvélarinnar. Það hafi síðan verið mat stefnda að stefnandi hefði valdið tjóninuaf stórkostlegu gáleysi. Leiði það til niðurfalls eða lækkunar réttar úrslysatryggingu flugmanns og enn fremur til skerðingar á hlut íhúftryggingarbótum sem svari til eignarhluta stefnanda í flugvélinni. Geti þaðeitt að flugvélin hafi verið skráð að formi til í einkahlutafélagi ekki breyttþeirri niðurstöðu. Þegar úrskurður úrskurðarnefndar í vátryggingarmálum, semstefndi hafi ákveðið að una, hafi legið fyrir, hafi stefndi greitt stefnanda1/3 af hlut hans í húftryggingarbótum vélarinnar. Stefndi hafi því gætt fyllstajafnræðis og samræmis við uppgjör þessara bóta.Loksbyggi stefnandi á því að ekki séu fyrir hendi skilyrði til að skerða bótarétthans um meira en sem nemi 1/3 bótafjárhæðar. Hér virðist um varakröfu stefnandaað ræða þó að þess sé ekki sérstaklega getið í stefnu. Stefnandi hafiþverbrotið settar hátternisreglur að nauðsynjalausu og skapað þar með verulegaslysahættu bæði sjálfum sér og öðrum. Aðstæður úti á landi, niður við jörð,utan þéttbýlis skapi augljósar hættur sem lítill tími geti verið til aðbregðast við þegar flogið sé svo lágt, sem gert hafi verið í umræddu flugi.Flutningslínur rafmagns séu fyrirliggjandi og þekkt hætta á svæðum sem þessum.Það eigi allir flugmenn að vita og sé m.a. ástæða reglna um lágmarksflughæð.Reynsla stefnanda sem atvinnuflugmanns geri sök hans enn meiri.Stefndivísi máli sínu til stuðnings til laga um vátryggingarsamninga nr. 30/2004, laganr. 35/2004 um rannsókn flugslysa, sbr. nú lög nr. 18/2013 um rannsóknsamgönguslysa. Enn fremur sé vísað skaðabótalaga nr. 50/1993, sem ogmeginreglna skaðabótaréttarins og almennra reglna kröfuréttar.Málskostnaðarkrafa stefnda byggi á 130. gr., sbr. 129. gr. laga nr. 91/1991 ummeðferð einkamála.NiðurstaðaÍmáli þessu er deilt um það hvort flugslysið 2. júlí 2009 verði rakið tilstórkostlegs gáleysis stefnanda við stjórn flugvélarinnar TF-GUN, þannig aðstefnda, vátryggjanda, sé heimilt að skerða greiðslu bóta til stefnanda úrslysatryggingu flugmanns vegna slyssins. Bótaskylda stefnda á grundvellivátryggingarskírteinis er óumdeild og hvorki er deilt um umfang afleiðingaslyssins né útreikninga á bótafjárhæð og vöxtum.Fyrir liggur að slysið varð vegna þess að flugvélin rakst á raflínu og aðvélinni var flogið undir lágmarksflughæð, 150 metrum, þegar slysið varð.Staðreynt er í gögnum málsins að lega raflínunnar þar sem flugvélin rakst áhana er óvenjuleg miðað við það sem gengur og gerist, að því er varðar hæðlínunnar, hæðarmun staura hvorum megin árinnar fyrir sig og vegalengdar milliþeirra staura. Flugmenn greina stauraraðir úr lofti, en línur sjá þeirsjaldnast.Meðalhaflengd milli staura á Íslandi er um 100 metrar, ogaðeins á 37 stöðum á landinu er haflengd yfir 350 metrum, samkvæmt því semgreinir í skýrslu rannsóknarnefndar flugslysa.Ljóst er af afstöðumyndum ígögnum málsins að stauraröð norðan árinnar liggur í suðvestur, í átt aðveiðihúsinu. Sunnan árinnar er síðan stauraröð með aðra stefnu og erfitt er aðsjá að stauraraðirnar séu tengdar með línu sem liggur í suður, en hafið millistaura þar sem sú lína liggur og sem flugvélin rakst á er 378 metrar.Stefnandiheldur því fram að ekki sé útilokað að ástæðan fyrir því að vélinni hafi veriðflogið svo lágt sem raun bar vitni þegar slysið varð sé sú að hann hafi þáverið kanna lendingaraðstæður vegna fyrirhugaðrar lendingar við veiðihúsið.Gert er ráð fyrir lágflugi í þeim tilgangi samkvæmt sérstöku ákvæði ívátryggingarskírteini flugvélarinnar, en samkvæmt því er flugtak og lendingutan viðurkenndra flugvalla innifalin í tryggingunni hafi aðstæður áður veriðkannaðar úr lofti og á jörðu. Samkvæmt skýrslurannsóknarnefndar flugslysa höfðu flugmennirnir þó þegar kannað svæðið úr loftier þeir komu að sunnan, en þar segir m.a.: Vitni sem statt var viðveiðihúsið Hvammsgerði í Selárdal, sagðist hafa séð TF-GUN koma í lágflugi yfirveiðihúsið til austurs. Þá er ljóst að flugmönnunum var ekið fráflugvellinum að veiðihúsinu og til baka, í grennd við línuna yfir ána. Súskýring, að stefnandi hafi verið að kanna lendingaraðstæður þegar slysið varð,verður því ekki talin sennileg.Stefnanditelur stefnda ekki hafa axlað sönnunarbyrði sína um að það hafi í reynd veriðstefnandi sem flaug vélinni þegar slysið varð. Ekkert verður fullyrt um þaðhver hafi stýrt vélinni á þeirri stundu, þótt skýrar vísbendingar séu fyrirhendi um að það hafi verið stefnandi, sem tilkynnt hafði um sjálfan sig semflugmann vélarinnar. Stefnandi man ekki eftir slysinuen hann gat sér þess til eftir á, samkvæmt því sem greinir í skýrslulögreglu, að hann hefði ætlað að fljúga fram hjá veiðihúsinu í kveðjuskyni, semþykir sennileg skýring á lágfluginu þegar málsatvik eru virt í heild.Viðmat á háttsemi stefnanda sem flugmanns er til þess að líta að skráður farþegivar einnig mjög reyndur flugmaður, sem sat við annað stýri og gat gripið inn ístjórn vélarinnar til dæmis ef hætta væri yfirvofandi. Af því hvernig fórverður að ætla að lega raflínunnar, og þar með hættan á því að rekast á hana,hafi farið fram hjá báðum þessum reyndu flugstjórum, og það þótt þeir hefðuáður kannað svæðið úr lofti og á jörðu niðri. Ískýrslu rannsóknarnefndar flugslysa um slysið er það lagt til viðFlugmálastjórn að hún, í samráði við umráðendur loftlína, kanni möguleika á aðgera upplýsingar um staðsetningu loftlína, sem liggja þannig að þær geta skapaðsérstaka hættu fyrir flugvélar, aðgengilegar flugmönnum og kanni möguleika á aðgera slíkar línur auðsýnilegri. Í skýrslunni er jafnframt þeim tilmælum beinttil flugmanna að þeir fylgi reglum um lágmarksflughæðir eins og þær eruskilgreindar í Flugmálahandbók Íslands.Þóttþað tíðkist að flogið sé lágflug til þess að láta vita af sér, til dæmis íkveðjuskyni, er slík hegðun, sem felur í sér brot gegn reglum umlágmarksflughæð, gáleysisleg og ámælisverð. Við mat á því hvort sú gáleysislegahegðun flugmannsins feli í sér stórkostlegt gáleysi, er til þess að líta aðlágflug eykur almennt áhættu í flugi og gæta ber sérstakrar varúðar þegarflogið er undir lágmarksflughæð. Það eitt að fljúga undir lágmarksflughæð felurekki endilega í sér stórkostlegt gáleysi. Með því að flugvélin rakst áraflínuna verður því þó slegið föstu að flugmaðurinn hafi ekki gætt þeirrarvarúðar og aðgæslu sem lágflugið krafðist af honum. Flugmanninum urðu á mistöksem leiddu til hins hörmulega slyss. Íslysinu hlaut stefnandi verulegt líkamstjón sem metið er til 66,5%læknisfræðilegrar örorku, sem veldur því að hann er óvinnufær sematvinnuflugmaður. Verður ekki dregið í efa að slysið, þar sem vinur stefnandalést, hefur valdið stefnanda miklum þjáningum, líkamlegum og andlegum. Þaðer skilyrði 90. gr. laga um vátryggingarsamninga nr. 30/2004, að slysi sévaldið af stórkostlegu gáleysi, m.a. með því að hlíta ekki varúðarreglum, tilþess að lækka megi eða fella niður ábyrgð félagsins þannig að skerða megislysabætur til vátryggðs. Samkvæmt lagaákvæðinu skal við úrlausn á þessumatriðum líta til sakar vátryggðs, þess hvernig vátryggingaratburð bar að,áhrifa áfengis eða fíkniefna, sem ekki á við í máli þessu, og líta ber tilatvika að öðru leyti. Það hefur enga þýðingu við þetta mat að hve miklu leytistefndi hefur lækkað ábyrgð sína við greiðslu bóta úr húftrygginguflugvélarinnar og er málsástæðum stefnanda í þá veru hafnað. Dómurinntelur að háttsemi stefnanda hafi verið gáleysisleg og ámælisverð. Þegar litiðer til þess hvernig slysið bar að, í ljósi þess sem fyrr segir um leguraflínunnar, aðstæðna á vettvangi og atvika að öðru leyti, verður þó ekkifallist á það með stefnda að í háttsemi stefnanda hafi, eins og á stóð, falistslíkt gáleysi að bótaréttur hans verði skertur á grundvelli laga umvátryggingarsamninga vegna stórkostlegs gáleysis við stjórn flugvélar. Aðöllum atvikum virtum fellst dómurinn því á það með stefnanda að stefnda séóheimilt að skerða slysabætur hans samkvæmt vátryggingunni og verður stefndaþví gert að greiða stefnanda umkrafðar bætur vegna 66,5% læknisfræðilegrarörorku, sem óumdeilt er að séu að fjárhæð 8.429.540 krónur að höfuðstól, aðfrádregnum þeim þriðjungi af sama höfuðstól, sem þegar hafa verið greiddarstefnanda í slysabætur. Meðhliðsjón af þessum málsúrslitum, verður stefnda, með vísun til 1. mgr. 130. gr.laga um meðferð einkamála, nr. 91/1991, gert að greiða 400.000 krónur ímálskostnað, sem renni í ríkissjóð, sbr. 4. mgr. 128. gr. laga um meðferðeinkamála. Stefnandihefur gjafsókn í málinu og greiðist því allur gjafsóknarkostnaður hans úrríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hans, SveinbjörnsClaessen hdl., 780.000 krónur að meðtöldum virðisaukaskatti. Dóminnkveða upp Kristrún Kristinsdóttir héraðsdómari og sérfróðu meðdómsmennirnirGylfi Árnason, verkfræðingur og einkaflugmaður, og Þórður Guðni Pálsson,flugumferðarstjóri og flugmaður.D Ó M S O R ÐStefndi,Tryggingamiðstöðin hf., greiði stefnanda, Ásgeiri Guðmundssyni, 8.429.540 krónur með almennum vöxtum samkvæmt1. mgr. 50. gr. laga nr. 30/2004 um vátryggingarsamninga frá 18. september 2010til 4. mars 2014, en með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001um vexti og verðtryggingu frá þeim degi til greiðsludags, allt að frádreginniinnborgun 19. mars 2014 á 2.971.786 krónum. Stefndigreiði 400.000 krónur í málskostnað, sem renni í ríkissjóð.Gjafsóknarkostnaðurstefnanda, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hans, Sveinbjörns Claessenhdl., 780.000 krónur að meðtöldum virðisaukaskatti, greiðist úr ríkissjóði.

Mál nr. 67/2017

Kærumál Dómkvaðning matsmanns Erlend réttarregla

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms þar sem fallist var á kröfu RZ og RB um dómkvaðningu matsmanns. Í dómi Hæstaréttar sagði að þegar beðið væri um mat dómkvadds manns á grundvelli viðeigandi ákvæða laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála til að freista þess að leiða í ljós efni erlendrar réttarreglu bæri matsmanni, í samræmi við 1. og 2. mgr. 60. gr. og 1. mgr. 63. gr. laganna, að lýsa reglunni og láta í ljós rökstutt álit á efni hennar án þess að fjalla um hvort og þá hvernig henni yrði beitt um atvik þess máls sem til úrlausnar væri.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Eiríkur Tómasson, GretaBaldursdóttir og Karl Axelsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 30. janúar 2017,en kærumálsgögn bárust réttinum 10. febrúar sama ár. Kærður er úrskurðurHéraðsdóms Reykjavíkur 17. janúar 2017 þar sem fallist var á beiðni varnaraðilaum dómkvaðningu matsmanns. Kæruheimild er í c. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr.91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að beiðni varnaraðila umdómkvaðningu matsmanns verði hafnað. Þá krefst hann kærumálskostnaðar.Varnaraðilar krefjast staðfestingar hins kærða úrskurðar ogkærumálskostnaðar.Í 2. mgr. 44. gr. laga nr. 91/1991 er kveðið á um að sá sem berfyrir sig erlenda réttarreglu verði að leiða tilvist og efni hennar í ljós. Efaðila máls greinir á um efni slíkrar reglu getur sá þeirra, sem sönnunarbyrðinhvílir á samkvæmt framansögðu, beðið um mat dómkvadds manns á grundvelli viðeigandiákvæða sömu laga til að freista þess að leiða það í ljós. Þegar svo stendur áber matsmanni, í samræmi við 1. og 2. mgr. 60. gr. og 1. mgr. 63. gr. laganna,að lýsa hinni erlendu réttarreglu og láta í ljós rökstutt álit á efni hennar ánþess að fjalla um hvort og þá hvernig reglunni verði beitt um atvik þess málssem til úrlausnar er.Í matsbeiðni varnaraðila segir að hún sé „sett fram í því skyni aðafla frekari upplýsinga um inntak enskra gjaldþrotaskiptareglna“ sem á hafireynt í dómi Héraðsdóms Reykjavíkur í máli aðila nr. E-2514/2012, uppkveðnum13. júlí 2016, til viðbótar fyrirliggjandi matsgerð. Þá er svo að orði komist íbeiðninni: „Nánar tiltekið er óskað eftir ítarlegri upplýsingum um túlkunenskra dómstóla á einstaka ákvæðum enskra gjaldþrotaskiptalaga, þ.e. 123. kaflalaganna og 239. gr.“ Þrátt fyrir að orðalag matsspurninganna þriggja mætti veraskýrara að þessu leyti er með þessu tekið af skarið um það af hálfu varnaraðilaað með spurningunum sé eingöngu leitað svara matsmanns við því hvernig enskirdómstólar hafi skýrt tilvitnuð ákvæði þarlendra laga um gjaldþrotaskipti viðþær aðstæður sem þar greinir. Það þýðir að með beiðninni er ekki farið fram áað matsmaðurinn láti í ljós álit sitt á því hvernig heimfæra eigi lagaákvæðin tilþessara aðstæðna ef á slíkt hefur ekki reynt fyrir enskum dómstólum. Með þessum athugasemdum, en að öðru leyti með vísan til forsendnahins kærða úrskurðar verður hann staðfestur.Sóknaraðila verður gert að greiða varnaraðilum, hvorum um sig,kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir.Dómsorð:Hinn kærði úrskurður er staðfestur.Sóknaraðili, Kaupþing ehf., greiðivarnaraðilum, Raiffeisen Zentralbank Österreich og RaiffeisenBank Inernational AG, hvorum um sig, 250.000 krónur í kærumálskostnað.Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 17.janúar 2017.Með beiðni,sem barst Héraðsdómi Reykjavíkur 31. október sl., hafa sóknaraðilar, Raffeisen Zentralbank Österreich og Raffeisen BankInternational AG, óskaðeftir því, með vísan til XI. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, að dómkvaddur verði hlutlaus og óvilhallur sérfræðingurtil að svara nánar tilteknum spurningum. Varnaraðili, Kaupþing ehf., mótmæltifram kominni beiðni við þingfestingu málsins 25. nóvember sl. Lögmaðurvarnaraðila lagði fram greinargerð 9. desember sl. Munnlegur málflutningur umkröfur aðila fór fram 6. janúar sl.Sóknaraðilarkrefjast þess að fallist verði á beiðni þeirra um dómkvaðningu matsmanns. Þákrefjast sóknaraðilar málskostnaðar úr hendi varnaraðila að mati dómsins.Varnaraðilikrefst þess að beiðni sóknaraðila um dómkvaðningumatsmanns verði hafnað. Þá krefsthann málskostnaðar úr hendi sóknaraðila að mati dómsins. IMálsatvikMál þetta árætur að rekja til dómsmáls sem rekið var fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur undirmálsnúmerinu E-2514/2012. Í málinu krafðist varnaraðili riftunar á greiðslu áskuld við sóknaraðilann Zentralbank Österreich AG að fjárhæð 25.000.000 evrasem fram fór 20. júní 2008 og endurgreiðslu sömu fjárhæðar. Byggði varnaraðiliriftunarkröfu sína á því að um væri að ræða greiðslu á skuld sem átt hefði sérstað fyrr en eðlilegt var, í skilningi 1. mgr. 134. gr. laga nr. 21/1991 umgjaldþrotaskipti o.fl., en endurgreiðslukröfuna á 1. mgr. 142. gr. sömu laga. Ímálinu byggðu sóknaraðilar varnir sínar m.a. á lagaskilareglu n-liðar 2. mgr.99. gr. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki þar sem segir að löggerningurverði ekki ógiltur ef sá sem hefur hag af því að hann haldi gildi sínu leggurfram fullnægjandi sönnun þess að um löggerninginn eigi að gilda lög annarsríkis og að þar sé ekki að finna ógildingarreglu sem taki til þess tilviks semum ræði. Í málinu var því haldið fram af sóknaraðilum að um hina umþrætturáðstöfun giltu ensk lög og að í þeim lögum væri ekki að finna ógildingarreglusem tæki til þess tilviks sem á reyndi í málinu.Undirrekstri máls nr. E-2514/2012 óskuðu sóknaraðilar eftir því að á grundvelli IX.kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála yrði dómkvaddur kunnáttumaður í enskum gjaldþrotaskiptaréttitil að svara eftirtöldum spurningum:„1. Hvaðareglur gilda í enskum rétti um það hvenær löggerningur er talinn vera skaðlegurkröfuhöfum?2. Eflöggerningur er talinn skaðlegur kröfuhöfum, hvaða reglur gilda í enskum réttisem heimila að slíkir gerningar séu vefengdir.3. Þess eróskað að matsmaður geri sérstaka grein í svörum sínum við spurningum nr. 1 og2, fyrir tilvist og efni framangreindra enska réttarreglna við þær kringum­stæðurþegar fjármálafyrirtæki, sem er lántaki samkvæmt sambankaláni („lán 1“), meðsömu skilmálum og greinir í dómskjali nr. 3, hefur endurgreitt einum lán­veit­endanna(„lánveitandi A“) í samræmi við skilmála lánsins en fyrir lokagjalddaga, meðfjármunum sem lántakinn aflaði með töku annars sambankaláns („lán 2“), með sömuskilmálum og greinir í dómskjali nr. 12 og því með töluvert lengri gildistíma,þar sem lánveitandi A er meðal lánveitenda en þátttaka lánveitanda A í láni 2er lægri en í láni 1, og á síðara tímamarki er lántakinn tekinn tilslitameðferðar.“LouiseGullifer, prófessor í fjármunarétti við Oxford háskóla í Bretlandi, vardómkvödd í þessu skyni og skilaði hún matsgerð sinni 18. desember 2015. Gaf húnskýrslu við aðalmeðferð málsins 15. júní 2016. Dómur gekk í málinu 13. júlí2016 þar sem fallist var á kröfu varnaraðila umriftun á greiðslu skuldarinnar og endurgreiðslu hennar.Sóknaraðilarhafa nú áfrýjað dómnum til Hæstaréttar og er málið rekið þar undir númerinu814/2016. Hyggjast þeir nú með fram kominni beiðni afla nýrrar matsgerðar tilviðbótar hinni fyrri og leggja hana fram við meðferð málsins fyrir Hæstarétti. IIMatsspurningarsamkvæmt matsbeiðniSóknaraðilar óska þess nú með matsbeiðni sinni að matsmaðursvari eftirtölum spurningum:„1. Hvaða þýðingu hafa eftirtalingögn við mat enskra dómstóla á sjóðstreymis- og efnahagsprófi samkvæmt 123. gr.ensku gjaldþrotaskiptalaganna frá 1986 og ef svo er, að hvaða leyti?.1. Yfirlýsingar opinberra aðila,s.s. seðlabanka og fjármálaeftirlits, um fjárhagsstöðu fjármálastofnunar..2. Lánshæfismöt hjámatsfyrirtækjum, eins og Moody´s Investors Service og Fitch Ratings Inc..3. Samtíma hálfsárs- ogársfjórðungsuppgjör fjármálastofnunar.2. Í matsgerð Gullifer, prófessors,frá 18. desember 2015 (fskj. 4) er greinar­munur gerður á viðskiptalegumákvörðunum annars vegar og vilja til að ívilna kröfuhafa hins vegar samkvæmt239. gr. ensku gjaldþrotaskiptalaganna (sjá mgr. 61-71). Hvers konar mælikvarðier notaður af enskum dómstólum til að greina á milli vilja til ívilnunar annarsvegar og viðskiptalegra ákvarðana hins vegar þegar fjár­málastofnun greiðir upplán til ótengds kröfuhafa fyrir gjalddaga í því skyni að fá nýtt lán og frestaþannig afborgunum?3. Matsmaður er beðinn að skýra tilhvaða atriða enskir dómstólar myndu líta við mat á því hvort eftirfaranditilvik teljist til marks um að félagið (A) hafi sýnt vilja til ívilnunar gagnvartkröfuhafa (B) í skilningi 239. gr. ensku gjald­þrota­skipta­lag­anna frá 1986ef gengið er út frá því að félagið (A) og kröfuhafi (B) séu ótengdir aðilar.Þess er óskað að matsmaður taki afstöðu til þess, með vísan til fram­an­greinds,hvort eftirtaldar aðstæður teljist, hver um sig, nægileg sönnun samkvæmt 239.gr. ensku gjaldþrotaskiptalaganna um að félag (A) hafi sýnt vilja til ívilnunarí skilningi ákvæðisins.3.1. Félagið (A) greiðir upp lánkröfuhafa (B) vegna þess að kröfuhafi (B) er reiðubúinn að veita félaginu (A)nýtt lán með lengri gjalddaga.3.2. Kröfuhafi (B) gerði þaðskilyrði fyrir nýju láni til félagsins (A) að eldra lán yrði greitt upp.Félagið (A) greiðir fyrra lán upp til að fá nýtt lán enda hafði félagið ekkiaðra möguleika á nýrri fjármögnun.3.3. Fjárhagslegir erfiðleikarfélagsins (A) og skortur á aðgangi að lánsfé er áhrifaþáttur í ákvörðunfélagsins (A) um að greiða upp lán kröfuhafa (B) í því skyni að fá nýtt lán fráhópi kröfuhafa með síðari gjalddaga og bæta þannig lausafjárstöðu sína.3.4. Skiptir máli við mat áspurningu 3.3. að hluti kröfuhafa (B) í nýja láninu er lægra en eldra lánið semgreitt var upp.“IIIMálsástæður og lagarök sóknaraðilaSóknaraðilarkveða að í ofangreindu máli hafi reynt á enskar gjaldþrotaskiptareglur. Undirrekstri þess máls hafi því verið aflað matsgerðar frá Louise Gullifer,prófessors í fjármunarétti við Oxford Háskóla í Bretlandi, á grundvelli IX.kafla laga nr. 91/1991. Matsbeiðnin nú sé sett fram í því skyni að afla frekariupplýsinga um inntak enskra gjaldþrotaskiptareglna til viðbótar fyrirliggjandimatsgerð Gullifer prófessors frá 18. desember 2015. Nánar tiltekið sé óskaðeftir túlkun enskra dómstóla á einstaka ákvæðum ensku gjaldþrotaskiptalaganna,þ.e. 123. gr. og 239. gr. þeirra, en niðurstaða héraðsdóms hafi verið á þá leiðað umrædd ákvæði hefðu þýðingu við úrlausn málsins. Ífyrirliggjandi matsgerð sé að finna svar við tveimur spurningum, þ.e. annarsvegar hvaða reglur gildi í enskum rétti um það hvenær löggerningur sé talinnvera skaðlegur kröfuhöfum og hins vegar hvaða reglur gildi í enskum rétti tilað vefengja slíka löggerninga. Niðurstaðahéraðsdóms sé á þá leið að það hafi þýðingu í málinu hvernig ákvæðum semfjallað sé um í fyrrnefndri matsgerð sé beitt í Englandi. Með matsbeiðninni sénú óskað eftir ítarlegri lýsingu á því til hvaða atriða enskir dómstólar lítivið beitingu 123. gr. og 239. gr. ensku gjaldþrotaskiptalaganna. Sóknaraðilarleiti því eftir mati á nýjum atriðum varðandi ensk gjaldþrotaskiptalög semljóst sé, í kjölfar dóms Héraðsdóms Reykjavíkur, að geti haft þýðingu í málinu.Skipti þannig verulega máli að þessar upplýsingar liggi ljósar fyrir viðmeðferð málsins í Hæstarétti. Mats­beiðnin sé þannig sett fram í því skyni aðsóknaraðilar geti uppfyllt þær sönn­unar­kröfur sem á þeim hvíla samkvæmt 2.mgr. 44. gr. laga nr. 91/1991. Sóknaraðilarleggi því til að Gullifer prófessor verði dómkvödd á ný sem mats­maður þar semverið sé að óska eftir viðbótarmati við fyrirliggjandi matsgerð hennar ímálinu. Þess sé óskað að matsmaður skýri með almennum og hlutlausum hætti fráefnis­atriðum tengdum þeim ensku réttarreglum sem matið varða. Áréttað sé aðíslenskir dómstólar eigi lokaorðið í deilu aðila. Sóknaraðilar árétta að samkvæmt meginreglum laga nr.91/1991 hafi málsaðilar forræði á sönnunarfærslu fyrir dóminum sbr. 1. mgr. 46.gr. laganna. Sóknaraðili hafnar þeim sjónarmiðum varnaraðila að umbeðið mat sétilgangslaust með vísan til 3. mgr. 46. gr. laga nr. 91/1991. Sóknaraðili telurljóst að á þau atriði sem óskað sé mats um reyni í efnislegum ágreiningi aðilasem nú hafi verið áfrýjað til Hæstaréttar. Um sé að ræða lið í sönnunarfærslufyrir Hæstarétti um atriði er sönnunarbyrði hvíli á sóknar­aðilum um að leiða íljós, sbr. 2. mgr. 44. gr. laga nr. 91/1991. Ekki geti því verið um það að ræðaað gagnið skipti ekki máli eða sé bersýnilega tilgangslaust til sönnunar endahafi málið fallið á því í héraði þar sem ekki hafi tekist að færa sönnur áumrætt atriði. Verið sé að afla ítarlegri upplýsinga um beitingu enskra laga ogmikið þurfi til að koma svo heimildir málsaðila til öflunar sönnunargagna séuskertar.Þá hafna sóknaraðilar þeim röksemdum varnaraðilar aðmeð matsgerðinni sé mats­manni ætlað að dæma málið efnislega. Með matinu séverið að óska eftir al­mennum upplýsingum um framkvæmd ensks réttar svoíslenskir dómstólar geti gegnt hlutverki sínu samkvæmt 1 mgr. 44. gr. laga nr.91/1991. Matsgerð bindi ekki hendur dómstóla, sbr. 2. mgr. 60. gr. laga nr.91/1991, og þótt með matsbeiðni sé leitað eftir mati á lagalegum atriðum leiðiþað ekki eitt og sér til þess að beiðni verði hafnað.Þá telja sóknaraðilar athugsemdir varnaraðila ekkieiga við rök að styðjast. Fyrsta spurningin varði þýðingu tiltekinna gagna viðframkvæmd sjóðstreymis- og efna­hagsprófs samkvæmt 123. gr. enskugjaldþrotalaganna. Spurningin sé ekki í andstöðu við 2. mgr. 60. gr. laga nr.91/1991. Sönnunarmat dómara sé frjálst og mats­gerð verði ekki hafnað á þeimforsendum að spurningar lúti að einhverju leyti að lagalegum atriðum enda væridómari aldrei bundinn við niðurstöðu matmanns hvað slíkt varðar. Þá geti húnekki talist bersýnilega tilgangslaus í skilningi 3. mgr. 46. gr. þar sem byggtsé á 123. gr. kafla ensku gjaldþrotalaganna í niðurstöðu héraðsdóms og umviðbótarspurningu sé að ræða frá fyrra mati þar sem fjallað hafi verið um þannkafla laganna. Þá hafi ekki gefist tilefni til að afla þessa viðbótarmats fyrren eftir niðurstöðu héraðsdóms. Þá hafna sóknaraðilar því að spurningin sé ekkií samræmi við 1. mgr. 61. gr. laganna. Alveg sé ljóst um hvað er verið aðspyrja og sóknaraðilar verða þá að bera hallann af því reynist spurningin það óljósað svarið komið þeim ekki að notum.Önnur spurningin varði hvaða mælikvarði sé notaður tilað greina á milli ívilnunar samkvæmt 239. gr. ensku gjaldþrotalaganna ogviðskiptalegra forsendna. Sóknaraðilar hafna því að spurningin sé í andstöðuvið 1 mgr. 61. gr. laganna. Hún sé skýr og nákvæm og ekki geti farið á millimála hvers sé óskað mats á. Þá sé ekki um að ræða atriði sem dómstólum sé ætlaðað meta samkvæmt 2. mgr. 60. gr. laganna. Þá sé hún ekki bersýnilegatilgangslaus með sömu rökum og hvað varðar spurningu nr. 1. Þriðja spurningin varði til hvaða atriða enskurdómstóll líti við mat á tilteknum óhlut­bundnum aðstæðum. Sóknaraðilar ítrekaað matsmanni sé ekki ætlað að dæma málið heldur sé verið að afla upplýsinga umhvaða atriði hafa þýðingu almennt til þess að íslenskur dómstóll geti dæmtmálið. Dómari sé enda aldrei bundinn af matsgerð eins og áður hafi komið fram.Hvað spurningu 3.3 varði taka sóknaraðilar fram að verið sé að afla upplýsingaum þýðingu tiltekinna aðstæðna. Það sé síðar Hæstaréttar að meta hvort þæraðstæður séu uppi og hvernig hann beiti reglunni.Sóknaraðilar taka fram að grundvallarforsendan ímálatilbúnaði og sönn­un­ar­færslu í Hæstarétti sé að enskar reglur liggi ljóstfyrir. Sóknaraðilar telja þörf á að upp­lýsa nánar um inntak, beitingu ogframkvæmd þeirra ensku lagareglna sem ljóst sé í kjöl­far niðurstöðu héraðsdómsað hafi mesta þýðingu í málinu. Aðilar hafi forræði á sönn­unarfærslu og mjögmikið þurfi til að koma svo að málsforræði þeirra verði takmarkað. Með vísan tilalls þess sem að framan greini beri að fallast á kröfu sóknaraðila.IVMálsástæður og lagarök varnaraðilaVarnaraðilikrefst þess að beiðni sóknaraðila um dómkvaðningu matsmanns verði hafnað.Varnaraðili bendir á að þótt aðilum sé frjálst að afla mats dómkvaddra mats­mannaá efni erlendra réttarreglna, sem vísað sé til í íslenskum lagaskilareglum, séþað í verkahring íslenskra dómstóla að beita hinum erlendu réttarreglum ogheimfæra atvik máls undir þær. Í matsbeiðni sé ýmist verið að óska eftir svarivið því hvernig enskir dómstólar myndu leggja mat á nánar tiltekin atvik ogsönnunargögn og hvernig enskir dómstólar myndu heimfæra nánar tiltekin atvik ogsönnunargögn undir enskar réttarreglur. Varnaraðili telur að með hinu umbeðnamati sé þannig eingöngu verið að biðja um mat á atriðum sem alfarið sé íverkahring dómstóla að meta, sbr. 2. mgr. 60. gr. laga nr. 91/1991. Þá sé til þess að líta að sóknaraðilar hafa þegaraflað mats um efni þeirra réttarreglna sem á reyni í málinu. Hafi spurningarsóknaraðila í fyrra mati verið settar fram með almennum og viðunandi hætti ogþeir fengið ítarleg svör um inntak þessara réttar­reglna. Varnaraðili telur þvíað með hinu umbeðna mati séu sóknaraðilar nú að óska mats á atriðum sem þegarhafi verið metin. Slík sönnunarfærsla sé bersýnilega tilgangslaus í skilningi3. mgr. 46. gr. laga nr. 91/1991. Að mati varnaraðila virðist tilgangurmatsbeiðninnar vera sá að bæta úr ágöllum fyrri matsgerðar sem lögð hafi veriðfram við rekstur máls nr. E-2514/2012 fyrir héraðsdómi vegna áfrýjunar þess tilHæstaréttar. Varnaraðili telur ljóst að ekki verði bætt úr þeirri matsgerð endahafi matsmaður hvorki forsendur né gögn til þess að svara ofangreindumspurningum. Matið sé því bersýnlega tilgangslaust, sbr. 3. mgr. 46. gr. laganr. 91/1991 um meðferð einkamála. Varnaraðili byggir mótmæli sín einnig á því að þóttalmennt sé heimilt að afla matsgerðar um sérfræðileg álitaefni á milli dómstigaverði að setja þeirri heimild mörk. Þau mörk lúti bæði að því að Hæstiréttur séáfrýjunardómstóll sem endurskoði mat lægra setts dómstóls og að málshraðareglaeinkamálaréttarfars geri ráð fyrir því að sönnunargagna sé aflað eins fljótt ogauðið sé. Eðli þeirra gagna sem hér um ræði sé þannig að nauðsynlegt hefðiverið að afla þeirra á fyrri stigum og fá umfjöllun um þau í héraðsdómi. Búiðsé að taka skýrslur af matsmanni við meðferð málsins í héraðsdómi og verði þaðvart gert á ný. Einnig sé vandséð af sömu orsökum að tímafrestir fyrirHæstarétti myndu leyfa að varnaraðili gæti aflað yfirmats ef svör viðspurningum gæfu tilefni til. Hvað varðar einstakar matsspurningar tekur varnaraðilieftirfarandi fram:Fyrsta spurningin varði atriði sem íslenskum dómstólumsé ætlað að leggja mat á, sbr. 2. mgr. 60. gr. laga nr. 91/1991. Sóknaraðilarhafi þegar leitt efni 123. gr. ensku gjaldþrotaskiptalaganna í ljós með annarrimatsgerð. Það sé síðan í verkahring íslenskra dómstóla að heimfæra atvik undirréttarregluna. Í spurningunni sé óskað eftir því að matsmaður svari því hvernigenskir dómstólar myndu leggja mat á nánar tiltekin sönnunargögn. Það hljótiraunar að falla utan verksviðs matsmanns að svara atriðum sem heyra tilsönnunarmats dómstóla, hvort sem þeir eru erlendir eða íslenskir. Í þessusambandi sé vísað til þess að sönnunarmatið í matinu sé hjá íslenskum dómstólumog það mat sé frjálst, sbr. 1. mgr. 44. gr. laga nr. 91/1991. Auk þess sésönnunarfærslan bersýnilega tilgangslaus, sbr. 3. mgr. 46. gr. laganna. Þannigsé þegar búið að meta umbeðið atriði og matsmaðurinn hafi fyrir dómi veriðspurður um efni 123. gr. ensku gjaldþrotaskiptalaganna. Hafi sóknaraðilar taliðþörf á svari við þessari spurningu hefði þeim verið í lófa lagið að setja hanafram þegar undir rekstri málsins í héraði. Þá hafi sóknaraðilar haft tækifæritil að spyrja matsmann frekari spurn­inga um hina fyrri matsgerð viðaðalmeðferð málsins en það virðast þeir ekki hafa gert. Að lokum telurvarnaraðili þessa spurningu vera almennt ótæka og ekki nægi­lega skýra ískilningi 1. mgr. 61. gr. laga nr. 91/1991. Talin séu upp tiltekin gögn meðalmennum hætti og óskað svara við því hvaða þýðingu slík gögn hafi við matenskra dómstóla á sjóðstreymis- og efnahagsprófi. Við þess háttar mat hljóti þóað skipta höfuðmáli hvert innihald þessara gagna sé en um það sé í engu getið ímatsbeiðni. Það sé því ógerningur fyrir matsmann að svara spurningunni. Aukþess sé það varhugavert að sóknaraðilar sem matsbeiðendur setji upp tæmandilista yfir gögn sem þeir telji að hafi almennt þýðingu og handvelji þannig þærforsendur sem matsmaður á að leggja til grundvallar.Hvað aðra spurninguna varðar tekur varnaraðili fram aðþar sé því haldið fram að í fyrirliggjandi matsgerð sé gerður greinarmunur áviðskiptalegum ákvörðunum annars vegar og vilja til að ívilna kröfuhafa hinsvegar samkvæmt 239. gr. ensku gjald­þrotalaganna. Óski sóknaraðilar síðan svarsvið því hvers konar mælikvarða enskir dómstólar nota til að greina þarna ámilli. Varnaraðili bendir á að það sé alls ekki svo að í matsgerðinni sé gerðursvo skýr greinarmunur á þessu tvennu líkt og sókn­araðilar láti liggja að. Einsog sóknaraðilar setji spurninguna fram mætti ætla að sé ákvörðun að einhverjuleyti viðskiptalegs eðlis sé þegar af þeirri ástæðu ekki um að ræða vilja tilað ívilna kröfuhöfum. Forsendan sem sóknaraðilar leggja til grundvallar þessarispurningu sé því ekki rétt eða í besta falli misvísandi og uppfylli hún þvíekki skilyrði 1 mgr. 61. gr. laga nr. 91/1991. Þá telur varnaraðili aðspurningin varði atriði sem íslenskum dómstólum sé ætlað að leggja mat á, sbr.2. mgr. 60. gr. laga nr. 91/1991 og falli því utan verksviðs matsmanns. Vísisttil fyrri umfjöllunar þar að lút­andi. Þá sé sönnunarfærslan bersýnilegaþýðingarlaus, sbr. 3. mgr. 46. gr. laga nr. 91/1991 í ljósi þess að meðspurningunni sé óskað mats á atriðum sem þegar sé búið að meta.Hvað þriðju spurninguna varðar tekur varnaraðili framað með henni sé nánast verið að biðja matsmann að dæma málið út frá enskumlögum og taka alfarið valdið af íslenskum dómstólum til að heimfæra atvik undirréttarreglur þótt þær séu erlendar. Í spurn­ingunni sé bæði óskað eftir svarimatsmanns við því hvernig enskir dómstólar myndu heimfæra nánar tiltekin atvik,sem sóknaraðilar gefi sér, undir tiltekna réttar­reglu, en auk þess sé óskaðsvars við því hvort tilteknar aðstæður teljist „nægileg sönnun“. Slíkt séóeðlilegt enda sé sönnunarmatið alfarið hjá dómstólum og það sé frjálst, sbr.1. mgr. 44. gr. laga nr. 91/1991. Getur matsmanni ekki verið falið að svara þvíað hvaða niðurstöðu dómstólar kæmust að loknu slíku sönnunarmati. Spurningingangi því í berhögg við 2. mgr. 60. gr. laga nr. 91/1991. Þá sé matsmaður þegarbúinn að gefa ítarlegt svar á efni 239. gr. ensku gjaldþrotaskiptalaganna ogsönnunarfærslan því bersýnilega þýðingarlaus í skilningi 3. mgr. 46. gr. laganr. 91/1991. Þá tekur varnaraðili sérstaklega fram að í lið 3.3 í þessarimatsspurningu sé lögð til grundvallar sú forsenda að nýtt lán frá hópikröfuhafa með síðari gjalddaga bæti lausafjárstöðu lán­takanda. Slíkt eigi sérenga stoð í atvikum málsins. Nýtt lán frá hópi kröfuhafa sem notað sé til aðgreiða upp eldra lán geti ekki bætt lausafjárstöðu skuldara nema hið nýja lánsé hærra en hið eldra en því hafi verið þveröfugt farið í málinu, þ.e. hið nýjalán var lægra en hið eldra og gat því aldrei bætt lausafjárstöðu sóknaraðila.Þetta valdi því að svar matsmanns við þessum lið muni aldrei koma sóknaraðilaað nokkrum notum. Hið sama sé að segja um lið 3.4.Með vísan til þess sem að framan greinir krefstvarnaraðili þess að matsbeiðni sóknaraðila í heild og einstökum matsspurningumverði hafnað. VNiðurstaðaMeð dómiHéraðsdóms Reykjavíkur 13. júlí 2016 í máli nr. E-2514/2012 var fallist á kröfuvarnaraðila um riftun á greiðslu skuldar fyrir gjalddaga hennar á grundvelli 1.mgr. 134. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. og jafnframt á kröfuhans um endur­greiðslu úr hendi sóknaraðila sameiginlega á grundvelli 1. mgr.142. gr. sömu laga. Sóknaraðilar hafa nú áfrýjað málinu til Hæstaréttar. Hafaþeir nú lagt beiðni um dóm­kvaðningu matsmanns fyrir héraðsdóm í því skyni aðafla matsgerðar til viðbótar þeirri matsgerð sem aflað var undir rekstrimálsins í héraði og fyrr er getið. Málið er því rekið hér fyrir dómi eftirákvæðum XI. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einka­mála um heimild til að afla sönnunargagna fyriröðrum dómi en þeim þar sem mál er rekið. Í 73.-76. gr. eru skilyrði ogréttarfarsreglur um mál samkvæmt XI. kafla nánar til­greind. Samkvæmt 76. gr.gildir ákvæði 75. gr. og þar með ákvæði kaflans í heild, þegar gagna er aflað íhéraði í tengslum við rekstur máls fyrir æðri dómi.Í áðurnefndumáli féllst héraðsdómur á það með varnaraðila að umrædd skuld hans viðsóknaraðilann, Raffeisen Zentralbank Österreich, sem greidd var fyrir gjald­daga,hafi verið greidd fyrr en eðlilegt var og að sóknaraðilum hefði ekki tekist aðsanna að greiðslan hefði verið venjuleg eftir atvikum. Greiðslan var því talinriftanleg á grundvelli 1. mgr. 134. gr. laga nr. 21/1991. Þá sagði í forsendumdómsins að samkvæmt orðalagi síðari málsliðar n-liðar 2. mgr. 99. gr. laga nr.161/2002 yrði komið í veg fyrir beitingu þeirrar meginreglu að greiðslu væririft á grundvelli íslenskrar riftunarreglu, ef sá sem hag hefði af því aðgerningur héldi gildi, þ.e. að greiðslunni yrði ekki rift, legði framfullnægjandi sönnun um að í lögum annars ríkis væri ekki að finnaógildingarreglu sem tæki til þess tilviks sem um ræddi. Var það mat dómsins aðsóknaraðilum hefði ekki tekist að sýna fram á að greiðslunni yrði ekki rift ágrundvelli tiltækra réttarheimilda í enskum rétti. Væri því ósannað að enginúrræði væru tiltæk í enskum lögum til að vefengja hana. Af þeirri ástæðu væriekki uppfyllt áðurnefnt skilyrði sem leiddi af síðari málslið n-liðar 2. mgr.99. gr. laga nr. 161/2002. Var því fallist á kröfu varnaraðila um riftungreiðslunnar á grundvelli 134. gr. laga nr. 21/1991 og endurgreiðslu hennar ágrundvelli 1. mgr. 142. gr. laga nr. 21/1991.Í matsbeiðnikemur fram að ætlun sóknaraðila með framlagðri matsbeiðni sé að afla nýrrarmatsgerðar til viðbótar þeirri er þegar liggi fyrir til að styðja kröfur sínarí máli nr. E-2514/2012 vegna áfrýjunar þess til Hæstaréttar sem ekki hafigefist tilefni til að afla fyrr en að fenginni niðurstöðu héraðsdóms í málinu.Hefur sóknaraðili sett spurningar sínar fram í nokkrum liðum eins og fram kemurí kröfugerð hans og þegar hefur verið gerð grein fyrir. Er jafnframt óskaðeftir því að sami matsmaður og dómkvaddur var í máli nr. E-2514/2012 verði dómkvaddurnú til að svara umbeðnum spurningum. Varnaraðili byggir á því að umbeðið mat sétilgangslaust til sönnunar, sbr. 3. mgr. 46. gr. laga nr. 91/1991, með því séóskað eftir að matsmenn taki afstöðu til atriða sem eigi að vera í höndumdómstóla og beiðnin fari því gegn 2. mgr. 60. gr. laga nr. 91/1991. Þá sébeiðnin í andstöðu við 1. mgr. 44. gr. laga nr. 91/1991 um frjálst sönnunarmatdómstóla. Þessum sjónarmiðum hafa sóknaraðilar hafnað.Dómurinn tekur fram að ljóst megi vera af beiðnisóknaraðila að með henni sé ætlun þeirra að færa ítarlegri sönnur á efni ogtúlkun erlendrar réttarreglu en sönn­unar­byrði um slík atriði hvíli ásóknaraðilum samkvæmt 2. mgr. 44. gr. laga nr. 91/1991. Bendir dómurinn á aðákvæði þetta feli í sér ákveðna undantekningu frá megin­reglunni um frjálstsönnunarmat dómara sem kveðið er á um í 1. mgr. áðurnefndrar laga­greinar.Matið er því liður í sönnunarfærslu sóknaraðila fyrir Hæstarétti. Verður ekkitalið að öflun matsins sé andstætt áðurnefndri meginreglu um frjálst sönnunarmatdómara. Þá er sérstaklega gertráð fyrir því í 1. mgr. 76. gr. laga nr. 91/1991, sbr. 75. gr. og IX. kaflaþeirra, að aðilar geti aflað matsgerðar milli dómstiga.Því hefur margsinnis verið slegið föstu ídómaframkvæmd að aðilar eigi, samkvæmt 1. mgr. 46. gr. laga nr. 91/1991, rétt áþví að afla þeirra sönnunargagna sem þeir telja málstað sínum til framdráttar.Almennt sé það hvorki á valdi gagnaðila né dómstóla að takmarka þann rétt. Afþeim sökum ber dómara jafnan að verða við beiðni málsaðila um að dómkveðjamatsmann eða matsmenn nema skilyrði síðari máls­liðar 1. mgr. 61. gr. lagannaséu ekki fyrir hendi, leitað sé mats um atriði sem dómari telur bersýnilegt aðekki skipti máli, sbr. 3. mgr. 46. gr. laganna eða mats­beiðnin lúti að atriðumsem dómara ber að leggja sjálfum mat á en ekki sérfróðum mats­mönnum, sbr. 2.mgr. 60. gr. og 1. málslið 1. mgr. 61. gr. laganna. Þá liggja fyrir fjölmörg fordæmi Hæstaréttar um að ílögum nr. 91/1991 sé ekki girt fyrir að til viðbótar eldri matsgerð sé aflaðnýrrar matsgerðar sem ætlað er að gefa ítarlegri upplýsingar um matsefnið enáður hafa fengist eða þá að ný matsgerð taki að einhverju leyti til annarraatriða en sú fyrri. Verður beiðni sóknaraðila því ekki hafnað á þeim grundvelliað þegar hafi verið aflað mats um atriði er varða tiltekin ákvæði enskrarlöggjafar um gjaldþrotaskipti. Samkvæmt2. mgr. 60. gr. laga nr. 91/1991 leggur dómari sjálfur mat á atriði semkrefjast almennrar þekkingar og menntunar eða lagaþekkingar. Þótt með mats­beiðnií máli þessu sé leitað álits á atriðum sem snerta lagaleg atriði, sem á endanum heyrir undir dómstólaað meta, myndi niðurstaða þar um í matsgerð ekki binda hendur dómaraeða þrengja svigrúm hans og skyldu til að meta þau endanlega sjálfur. Verðurvarnaraðila ekki meinað að afla matsgerðar á þessum grundvelli. Er þessjafnframt að gæta að varnaraðili yrði að bera hallann af því ef sönnunargildimatsgerðar verður rýrara en ella vegna þess að lögð hefur verið til grundvallarmati forsenda hans sem reynist ekki eiga við rök að styðjast. Með vísan til framangreinds þykja lög nr. 91/1991þannig ekki standa því í vegi að matsbeiðandi afli matsgerðar til viðbótarþeirri sem aflað var undir rekstri hér­aðs­dóms­málsins nr. E-2514/2012, sbr.til hliðsjónar þau sjónarmið sem fram koma í dómi Hæsta­réttar í máli nr.789/2014. Þá hafa aðilar almennt forræði á því hvaða sönn­un­ar­gagna þeir aflamáli sínu til stuðnings og verða, eins og áður sagði, að bera kostnað af öflunþeirra og hallann af því komi matsgerð þeim af einhverjum ástæðum ekki að gagnivið sönnunarfærslu fyrir dómi. Jafnframt verður að telja, eins og mál þettaliggur fyrir dóminum, að ekki verði fullyrt, að bersýnilegt sé að umbeðinmatsgerð sé þarflaus, skipti ekki máli eða sé til­gangs­laus til sönnunar, sbr.3. mgr. 46. gr. laga nr. 91/1991, en afnotagildi hennar verður sóknaraðili að bera áhættu samhliða kostnaði við öflunhennar, sbr. 2.mgr. 63. gr. laga nr. 91/1991. Þá verðurekki talið að lög standi því í vegi að matsgerðar verði aflað með því aðdómkveðja sama matsmann aftur. Dómurinnbendir á að það er að lokum Hæstaréttar að taka efnislega afstöðu til þýðingarog sönnunargildis mats­gerð­ar­innar við efnislega úrlausn á deilumáli aðila. Þá verður ekki annað séð en að fram komin beiðnisóknaraðila og einstakar spurn­ingar séu í samræmi við 61. gr., sbr. 1. mgr.75. gr., laga nr. 91/1991 hvað varðar efni og framsetningu. Að virtri beiðnisóknaraðila og málsatvikum verður ekki talið að lög standi til þess að beiðniþeirra verði hafnað. Í ljósi alls þess sem að framangreinir verður því fallist á kröfu þeirra um dómkvaðningu matsmanns í samræmivið fram komna matsbeiðni. Með hliðsjón af niðurstöðu málsins verðurvarnaraðila gert að greiða sóknaraðila málskostnað eins og nánar greinir íúrskurðarorði. Afhálfu sóknaraðila flutti málið Sigrún Ingibjörg Gísladóttir hdl., vegnaSigurðar Arnar Hilmarssonar hdl., en af hálfu varnaraðila Jón GunnarÁsbjörnsson hdl., vegna Jóhannesar Karls Sveinssonar hrl.HólmfríðurGrímsdóttir héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan. Dómarinn tók við meðferðmálsins 16. desember sl.Ú R S K U R Ð A R O R Ð:Fallist er ábeiðni sóknaraðila, Raffeisen Zentralbank Österreich og Raffeisen BankInternational AG, um dómkvaðningu matsmanns samkvæmt framlagðri mats­beiðni ádómskjali nr. 1. Varnaraðili greiði sóknaraðilum350.000 krónur í málskostnað.

Mál nr. 665/2014

Gjaldþrotaskipti Riftun Frestdagur

Þrotabú K ehf. höfðaði mál til riftunar á tilgreindum ráðstöfunum félagsins til V hf. á tímabilinu frá 18. maí til 12. október 2011, á meðan K ehf. naut heimildar til greiðslustöðvunar. K ehf. hafði í kjölfarið verið tekið til gjaldþrotaskipta, eftir að nauðasamningsumleitanir báru ekki árangur, og var frestdagur þeirra 3. maí 2011, sbr. 2. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Bar þrotabú K ehf. því við að ráðstafanirnar hefðu verið gerðar eftir frestdag til að standa skil á skuldum K ehf. við V hf. og leitaði riftunar þeirra, sbr. 1. mgr. 139. gr. laga nr. 21/1991, svo og endurgreiðslu þeirrar fjárhæðar sem V hf. fékk á þennan hátt inn á kröfur sínar. V hf. hélt því fram að greiðslurnar hefðu ekki verið inntar af hendi til að standa skil á skuld K ehf. við sig, heldur hefðu þær falið í sér umsamda staðgreiðslu mánaðarlegra iðgjalda af vátryggingum félagsins á tímabilinu frá því það fékk heimild til greiðslustöðvunar og því brysti skilyrði 1. mgr. 139. gr. laga nr. 21/1991. Þá hefði staðgreiðslan verið forsenda þess að V hf. veitti K ehf. vátryggingar, eins og fjárhag þess var komið, en kaup þeirra hefðu verið félaginu nauðsynleg til að halda áfram starfsemi og komast þar með hjá tjóni. Hæstiréttur taldi að líta yrði svo á að K ehf. hefði með hinum umdeildu ráðstöfunum innt af hendi greiðslur inn á skuldir við V hf., enda lágu ekki fyrir í málinu samningar um breytingar sem V hf. kvað hafa verið gerðar á vátryggingum K ehf. eftir að félagið fékk heimild til greiðslustöðvunar, auk þess sem fyrir lá að iðgjöld voru ekki ákveðin og innheimt fyrir hvern mánuð, K ehf. hafði ekki staðgreitt þau fyrir upphaf vátryggingartímabils og greiðslur K ehf. vegna þeirra voru óreglulegar, bæði varðandi dagsetningar og fjárhæðir. Þá taldi rétturinn að skuldir K ehf. vegna iðgjaldanna hefðu ekki getað notið stöðu í réttindaröð við gjaldþrotaskipti á þrotabúi félagsins samkvæmt 4. tölul. 110. gr. laga nr. 21/1991 og að V hf. hefði ekki sýnt fram á að greiðsla iðgjaldanna hefði verið K ehf. nauðsynleg til að komast hjá tjóni. Var krafa þrotabús K ehf. samkvæmt 1. mgr. 139. gr. laga nr. 21/1991 því tekin til greina ásamt fjárkröfu hans á hendur V hf.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Ólafur Börkur Þorvaldsson og Þorgeir Örlygsson. Aðaláfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 10. október 2014. Hann krefst þess að rift verði átta nánar tilgreindum greiðslum KNH ehf. til gagnáfrýjanda á tímabilinu frá 18. maí til 12. október 2011 á samtals 6.210.136 krónum og gagnáfrýjanda gert að greiða sér þá fjárhæð með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 27. desember 2012 til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi áfrýjaði héraðsdómi fyrir sitt leyti 5. janúar 2015. Hann krefst þess að dómurinn verði staðfestur um annað en málskostnað sem aðaláfrýjanda verði gert að greiða í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 19. september 2014. I. Mál þetta var höfðað 27. desember 2012 og dómtekið 4. september 2014 að loknum munnlegum málflutningi. Stefnandi er Þrotabú KNH ehf., Borgartúni 26, Reykjavík, en stefndi er Vátryggingafélag Íslands hf., Ármúla 3, Reykjavík. Stefnandi krefst þess í fyrsta lagi að eftirfarandi ráðstöfunum stefnanda til stefnda verði rift: 1. Greiðslu stefnanda á skuld við stefnda 18. maí 2011 að fjárhæð 1.300.000 krónur. 2. Greiðslu stefnanda á skuld við stefnda 23. júní 2011 að fjárhæð 1.000.000 króna. 3. Greiðslu stefnanda á skuld við stefnda sem fram fór 21. júlí 2011 með afhendingu kröfu stefnanda á hendur Mjólkursamsölunni ehf. að fjárhæð 364.094 krónur. 4. Greiðslu stefnanda á skuld við stefnda 2. ágúst 2011 að fjárhæð 910.000 krónur. 5. Greiðslu stefnanda á skuld við stefnda að fjárhæð 294.300 krónur sem fram fór með skuldajöfnuði 30. ágúst 2011. 6. Greiðslu stefnanda á skuld við stefnda 2. september 2011 að fjárhæð 1.000.000 króna. 7. Greiðslu stefnanda á skuld við stefnda 12. október 2011 að fjárhæð 1.000.000 króna. 8. Greiðslu stefnanda á skuld við stefnda að fjárhæð 341.742 krónur sem fram fór með skuldajöfnuði 12. október 2011. Þess er í öðru lagi krafist að stefndi greiði stefnanda 6.210.136 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá málshöfðunardegi til greiðsludags. Þess er í þriðja lagi krafist að stefndi greiði stefnanda málskostnað. Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda. Til vara er þess krafist að dómkröfur stefnanda verði lækkaðar. Stefndi krefst jafnframt málskostnaðar. II. Málsatvik Stefnandi var verktakafyrirtæki sem vann í verktöku við vegagerð og jarðvinnu. Stefnanda var veitt heimild til greiðslustöðvunar með úrskurði Héraðsdóms Vestfjarða hinn 3. maí 2011. Skyldi greiðslustöðvunin standa frá úrskurðardegi til 24. maí 2011. Í skýrslu aðstoðarmanns í greiðslustöðvun, dags. 23. maí 2011, til Héraðsdóms Vestfjarða, kemur m.a. fram að á greiðslustöðvunartíma hafi verið stillt upp áætlun um starfsemi félagsins til skemmri tíma, til þess að bjarga mætti þeim verðmætum sem felist í verkefnastöðu félagsins og verkstöðum auk þess sem unnið hefði verið að því að fá nýtt fjármagn inn í félagið. Með úrskurðum 27. maí, 23. ágúst og 1. nóvember 2011 var greiðslustöðvun stefnanda framlengd, síðast til 24. nóvember 2011. Með bréfi, dags. 25. nóvember 2011, óskaði stefnandi eftir heimild til að leita nauðasamninga og var sú beiðni samþykkt. Með úrskurði, dags. 13. janúar 2012 var heimild stefnanda til að leita nauðasamninga felld úr gildi og bú stefnanda í kjölfarið tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði Héraðsdóms Vestfjarða, dags. 17. janúar 2012. Samkvæmt skýrslu endurskoðunarfyrirtækisins Ernst & Young, dags. 16. maí 2012, hafði stefnandi innt af hendi eftirfarandi greiðslur til stefnda á tímabili greiðslustöðvunar stefnanda: 1. Greiðslu á skuld við stefnda 18. maí 2011 að fjárhæð 1.300.000 krónur. 2. Greiðslu á skuld við stefnda 23. júní 2011 að fjárhæð 1.000.000 króna. 3. Greiðslu á skuld við stefnda 2. ágúst 2011 að fjárhæð 910.000 krónur. 4. Greiðslu á skuld við stefnda 2. september 2011 að fjárhæð 1.000.000 króna. 5. Greiðslu á skuld við stefnda 12. október 2011 að fjárhæð 1.000.000 króna. 6. Greiðslu á skuld við stefnda að fjárhæð 341.742 krónur 12. október 2011 með skýringunni „Tjónsbætur upp í lausafj.tryggingar“. Samkvæmt áðurgreindri skýrslu Ernst & Young, skuldajafnaði stefnandi enn fremur eftirfarandi reikningum á móti skuld stefnda á hendur sér: 7. Reikningur gefinn út á stefnda 12. október 2011 með skýringunni „Tjónabætur v. þjófnaðar Suðurströnd“ að fjárhæð kr. 379.642. 8. Reikningur gefinn út á stefnda 30. ágúst 2011 með skýringunni „Bætur vegna innbrots“ að fjárhæð kr. 294.300. 9. Reikningur gefinn út á Mjólkursamsöluna ehf. 30. júní 2011 með skýringunni „RE-447. Mjólkurbíll réttur við og fluttur til Reykjavíkur“ að fjárhæð kr. 364.094. Einnig kemur fram í skýrslu Ernst & Young að tekjur stefnanda á greiðslustöðvunartímabilinu hafi numið u.þ.b. 634 milljónum króna með virðisaukaskatti. Er tekið fram að félagið hafi haft tekjur frá ýmsum aðilum á tímabilinu, en um 80% þeirra hafi verið frá Vegagerðinni. Skuld stefnanda við stefnda nam 13.359.305 krónum við upphaf greiðslustöðvunar hinn 3. maí 2011, sbr. yfirlit hreyfinga á lánardrottnareikningi stefnda hjá stefnanda fyrir tímabilið 3. maí til 31. desember s.á. Á þeim tíma sem stefnandi leitaði eftir greiðslustöðvun vann félagið að vegavinnu á Vopnafjarðarvegi og Suðurstrandarvegi og að framkvæmdum við snjóflóðavarnargarð á Ísafirði. Stefnandi hafði áður átt í viðskiptum við stefnda eða frá 29. apríl 2009 og námu iðgjöld vegna tryggingarþjónustu um 1.000.000 króna fyrir hvern mánuð. Um var að ræða lögbundnar ábyrgðartryggingar ökutækja og brunatryggingar húseigna, kjarasamningsbundnar tryggingar starfsmanna og aðrar samnings- og skyldubundnar tryggingar. Stefndi hafnaði frekari viðskiptum við stefnanda eftir að stefnandi var kominn í greiðslustöðvun, nema greidd yrði fyrir þjónustuna 1.000.000 króna á mánuði, fyrir fram fyrir hvern mánuð. Samkvæmt hreyfingaryfirliti stefnanda hjá stefnda fyrir tímabilið 1. maí til 31. desember 2011 s.á. var greiðslum sem krafist er riftunar á varið í tryggingariðgjöld vegna nýtrygginga auk vaxta og innheimtukostnaðar sem stofnað var til eftir að heimild til greiðslustöðvunar var veitt. Var um að ræða greiðslur vegna vátryggingartímabila frá 12. maí 2011 til 31. ágúst 2012, en að undanskilinni greiðslu samkvæmt 3. tölulið í dómkröfum stefnanda, þ.e.a.s. greiðslu á skuld við stefnanda sem fram fór 21. júlí 2011 með afhendingu á kröfu stefnanda á hendur Mjólkursamsölunni ehf. að fjárhæð 364.094 krónur. Kom fram við aðalmeðferð málsins að greiðsla þessi hefði fyrir mistök verið færð inn á tryggingartímabil árið 2010. Jón Ármann Guðjónsson, aðstoðarmaður í greiðslustöðvun stefnanda gaf skýrslu fyrir dóminum. Tók hann fram að veitt hefði verið leyfi til áframhaldandi viðskipta stefnanda. Lagt hefði verið upp með að ljúka ákveðnum verkefnum sem félagið var byrjað á. Félagið hefði verið komið langt með ákveðin verk og það hefði verið mat hans að ef þeim yrði ekki lokið myndu miklir fjármunir tapast. Ekki hafi verið rætt sérstaklega um heimildir stefnanda til þess að greiða fyrir tryggingar en ljóst hefði verið að félagið var með tæki í rekstri og því hefði hann gefið sér, og taldi nauðsynlegt, að félagið væri með tryggingar. Hann hefði ekki samþykkt að tæki og mannskapur væru ótryggt á meðan væri verið að ljúka þeim. Hann hefði á hinn bóginn ekki samþykkt hinar umþrættu greiðslur sérstaklega. III. 1. Helstu málsástæður og lagarök stefnanda Stefnandi krefst þess að rift verði greiðslum stefnanda á skuldum við stefnda á tímabili greiðslustöðvunar stefnanda. Vísar stefnandi til ákvæða 1. mgr. 19. gr., 1. mgr. 20. gr. og 1. mgr. 21. gr. gþl. Við upphaf greiðslustöðvunar hafi skuld stefnanda við stefnda numið 13.359.305 krónum. Kröfur vegna þessarar skuldar hafi stofnast fyrir frestdag og njóti réttarstöðu almennra krafna við gjaldþrotaskipti stefnanda. Þótt stefnandi hafi stofnað til einhverra skuldbindinga við stefnda á tímabili greiðslustöðvunar telur stefnandi það ekki skipta máli þar sem alltaf verði að ráðstafa greiðslu upp í elstu gjaldföllnu kröfu nema annað sé tekið fram við greiðsluna. Þannig hafi greiðslurnar átt að ganga upp í eldri skuldir stefnanda við stefnda sem urðu til fyrir greiðslustöðvunartímabilið. Kröfurnar sem greiddar voru hefðu því notið réttarstöðu almennrar kröfu í þrotabú stefnanda. Jafnvel þótt litið yrði svo á að greiðslunum hafi verið ráðstafað upp í kröfur sem stofnast höfðu eftir frestdag telur stefnandi að kröfurnar hefðu þrátt fyrir það með réttu notið réttarstöðu almennra krafna. Þá telur stefnandi að aðstoðarmaður hans við greiðslustöðvunina hafi ekki samþykkt þessar ráðstafanir, hvorki með sérstökum né almennum hætti. Stefndi beri sönnunarbyrðina fyrir því að heimild hafi staðið til þessara ráðstafana og að aðstoðarmaður stefnanda hafi samþykkt þær. Í ljósi alls framangreinds telur stefnandi ljóst að kröfur stefnda á hendur stefnanda hefðu ekki notið réttastöðu búskrafna samkvæmt 4. tölulið 110. gr. gþl. við gjaldþrotaskipti, heldur réttarstöðu almennra krafna samkvæmt 113. gr. sömu laga. Enn fremur telur stefnandi, að þótt litið yrði svo á að kröfur stefnda hefðu notið réttarstöðu búskrafna samkvæmt 4. tölulið 110. gr. gþl., þá hefðu þær ekki fengist greiddar við gjaldþrotaskipti stefnanda. Búskröfur þær sem lýst var við skiptin nemi 227.112.092 krónum en bú stefnanda hafi nánast verið eignalaust þegar mál þetta hafi verið höfðað. Þannig hefði stefndi, miðað við stöðu búsins við málshöfðun þessa, ekki fengið kröfur sínar greiddar nema að takmörkuðu leyti þótt þær yrðu taldar til búskrafna. Tilgangur riftunarreglna XX. kafla gjaldþrotalaga sé að tryggja jafnræði kröfuhafa. Þó að talið verði að stefndi hafi allt að einu átt búskröfur á hendur stefnanda, sem gætu notið úthlutunar að einhverju leyti við skiptin, verði að jafna stöðu búskröfuhafa þannig að allir sem séu í sömu stöðu fái sama hlutfall búskrafna sinna greitt. Þrotabúið hafi orðið fyrir tjóni vegna þeirra ráðstafana sem krafist sé riftunar á og telur stefnandi að í þeim hafi falist i) greiðsla stefnanda á skuld stefnda í óvenjulegum greiðslueyri samkvæmt 1. mgr. 134. gr. gþl. í tilviki riftunarkröfu nr. 3; ii) greiðsla stefnanda á skuld við stefnda eftir frestdag samkvæmt 1. mgr. 139. gr. gþl. og iii) ótilhlýðileg ráðstöfun stefnda til hagsbóta samkvæmt 141. gr. gþl. Krefst stefnandi þess að greiðslunum verði rift samkvæmt framangreindum ákvæðum. Þá telur stefnandi að skilyrði skuldajafnaðar vegna dómkrafna nr. 5 og 8 hafi ekki verið uppfyllt. Vísar stefnandi til 100. gr. gþl. Frestdagur við skiptin á búi stefnanda hafi verið 3. maí 2011. Þar sem kröfur bæði stefnanda og stefnda, sem notaðar voru til að skuldajafna á greiðslustöðvunartímabilinu, hafi stofnast eftir frestdag, sé ljóst að ákvæði gjaldþrotalaga um riftun greiðslu gildi um þessa skuldajöfnuði, sbr. 136. gr. gþl. Telur stefnandi að í þessum skuldajöfnuðum hafi falist greiðslur stefnanda á skuld við stefnda sem stefnandi krefst að verði rift skv. 1. mgr. 139. gr. og 1. mgr. 141. gr. gþl., sbr. 136. gr. gþl. Stefnandi byggir sjálfstætt á því að í greiðslu stefnanda á skuld við stefnda sem fram fór 21. júlí 2011 með afhendingu kröfu stefnanda á hendur Mjólkursamsölunni ehf. að fjárhæð 364.094 krónur, sbr. riftunarkröfu nr. 3, hafi falist greiðsla stefnanda á skuld við stefnda með óvenjulegum greiðslueyri í skilningi 1. mgr. 134. gr. gþl. Krefst stefnandi þess að greiðslunni verði rift samkvæmt heimild í ákvæðinu. Stefndi beri sönnunarbyrðina fyrir því að greiðslan hafi virst venjuleg eftir atvikum. Það hafi ekki tíðkast áður í viðskiptum aðila að stefnandi greiddi með kröfum sem hann hafi átt á hendur öðrum aðilum. Framangreint greiðslufyrirkomulag geti því ekki talist venjulegt. Stefnandi byggir sjálfstætt á því að í öllum þeim greiðslum, sem krafist er riftunar á í máli þessu, hafi falist greiðslur á skuldum stefnanda við stefnda eftir frestdag sem heimilt sé að rifta samkvæmt 1. mgr. 139. gr. gþl. Frestdagur við skiptin hafi verið 3. maí 2011. Stefnandi greiddi skuldir sínar við stefnda á tímabilinu frá 18. maí 2011 til 12. október 2011. Skilyrði riftunar samkvæmt framangreindu ákvæði er því uppfyllt. Þá fær stefnandi ekki séð að greiðslurnar hafi verið nauðsynlegar til að forða stefnanda frá tjóni. Verði að líta til þess að grundvallarreglan er sú að á greiðslustöðvunartímabili á skuldari ekki að greiða neinar skuldir. Auk þess verði að hafa í huga að þær kröfur sem stefnandi greiddi nutu ekki veðtrygginga, forgangsréttar eða annarra trygginga. Enn fremur voru greiðslur skuldanna ekki nauðsynlegar í þágu atvinnurekstrar stefnanda á þeim tíma er þær voru inntar af hendi og skiluðu þær sér ekki í neinum auknum tekjum fyrir stefnanda á greiðslustöðvunartímabilinu, eða forðuð honum frá tjóni. Enn fremur telur stefnandi að stefnda hafi mátt vera fullljóst að komin var fram beiðni stefnanda um greiðslustöðvun. Ljóst er að stefnandi var í miklum vanskilum við stefnda við upphaf greiðslustöðvunar. Stefnandi telur að gera hafi orðið þær kröfur til stefnda að hann fylgdist með fjárhagsstöðu stefnanda og leitaði tiltækra upplýsinga um vanskil hans og framkomnar beiðnir og kröfur samkvæmt lögum nr. 21/1991, sbr. 9. gr. þeirra. Verði að meta það stefnda til gáleysis hafi hann ekki leitað slíkra upplýsinga. Að lokum telur stefnandi ljóst að aðstoðarmaður stefnanda við greiðslustöðvun hafi ekki samþykkti umræddar greiðslur stefnanda til stefnda á greiðslustöðvunartímabilinu, hvorki með sérstökum né almennum hætti. Jafnvel þótt hann hefði samþykkt greiðslurnar telur stefnandi að slíkt samþykki hefði verið bersýnilega gefið í andstöðu við heimildir gjaldþrotalaga til ráðstafana, sbr. 3. mgr. 139. gr. laganna. Stefnandi byggir sjálfstætt á því að í greiðslum stefnanda til stefnda hafi falist ráðstafanir sem á ótilhlýðilegan hátt voru stefnda til hagsbóta á kostnað annarra kröfuhafa. Krefst stefnandi þess að greiðslunum verði rift samkvæmt heimild í 141. gr. gþl. Stefnandi byggir kröfu sína, um greiðslu 6.210.136 króna úr hendi stefnda, á 1. og 3. mgr. 142. gr. gþl. Verði fallist á kröfu stefnanda um riftun á greiðslu stefnanda á skuld við stefnda, sem fram fór með afhendingu á kröfu stefnanda á hendur Mjólkursamsölunni ehf. að fjárhæð 364.094, krónur sbr. riftunarkröfu nr. 3, á grundvelli 134. gr. gþl. byggir stefnandi á því að hann eigi rétt á að krefja stefnda um endurgreiðslu á 364.094 krónum samkvæmt 1. mgr. 142. gr. gþl. Stefnandi byggir einnig á því að stefnda beri að endurgreiða þá fjárhæð sem hann auðgaðist um vegna hinna riftanlegu greiðslna á grundvelli 3. mgr. 142. gr. gþl. Í því ákvæði segir að fari riftun fram samkvæmt 139. eða 141. gr. skuli sá sem hafði hag af riftanlegri ráðstöfun greiða bætur eftir almennum reglum. 2. Helstu málsástæður og lagarök stefnda Stefndi vísar til 2. mgr. 20. gr. og 21. gr. laga nr. 21/1991 til stuðnings sýknukröfu sinni. Skuldara sé heimilt, meðan á greiðslustöðvun stendur, að inna af hendi greiðslur til að standa straum af nauðsynlegum útgjöldum af rekstri hans, sbr. 2. tölulið.- 20. gr. Það sama eigi við sé eignum varið í að greiða skuldir að því leyti sem heimilt sé samkvæmt 21. gr. laganna, sbr. 3. tölulið og til að greiða óumflýjanlegan kostnað af tilraunum til að koma nýrri skipan á fjármál skuldarans, sbr. 4. tölulið Í 5. tölulið er loks mælt fyrir um að undantekningin eigi við sé verið að kosta aðgerðir sem má telja víst að séu nauðsynlegar til að koma í veg fyrir verulegt tjón. Samkvæmt 2. máls. 1. mgr. 21. gr. sé skuldara heimilt að greiða skuldir eða efna aðrar skuldbindingar sínar meðan á greiðslustöðvun stendur ef telja má víst að það sé nauðsynlegt til að varna verulegu tjóni. Þá sé í 2. mgr. 21. gr. ákvæði um undantekningar frá almennu banni skuldara við að stofna til nýrra skulda, taka á sig aðrar skuldbindingar eða leggja höft á eignir sínar eða réttindi meðan á greiðslustöðvun stendur. Undantekningar frá banninu séu m.a. þær að slíkar ráðstafanir séu nauðsynlegar til að halda áfram atvinnurekstri skuldara eða til þess að varna verulegu tjóni. Þá sé það skilyrði að aðgerðirnar þyki lánardrottnum skuldarans til hagsbóta. Telur stefndi að framangreind atvik eigi við um þær greiðslur sem stefndi tók á móti frá stefnanda á tímabilinu. Greiðslur sem inntar voru af hendi til stefnda á tímabilinu og greinir í töluliðum 1-8 í stefnu hafi ekki verið uppgjör eldri skulda við stefnda heldur séu þær tilkomnar vegna þeirra skuldbindinga sem stofnuðust á greiðslustöðvunartímabilinu. Greiðslurnar fólu í sér óhjákvæmileg útgjöld stefnda til að geta haldið atvinnustarfsemi sinni gangandi og lokið vinnu við þau verkefni sem voru á borðinu, sem var jafnframt forsenda þess að markmiðum greiðslustöðvunar yrði náð. Með því væri hagur lánardrottna jafnframt best tryggður. Ljóst sé að án viðkomandi þjónustu frá stefnda hefði stefnandi og síðar kröfuhafar félagsins við gjaldþrotaskipti orðið af miklum verðmætum. Stefnandi hafi haft heimild og samþykki umsjónarmanns í greiðslustöðvun fyrir því að rekstri félagsins yrði áfram haldið og nauðsynlegur kostnaður því samfara yrði greiddur. Áframhaldandi samningssamband og greiðslur til stefnda hafi verið svo beintengdar rekstri stefnanda og slík grundvallarforsenda að ekki verði litið svo á að stefnandi hafi með greiðslunum farið út fyrir samþykki aðstoðarmanns, sbr. 1. mgr. 19. gr. gjaldþrotalaga. Útgjöld vegna trygginga voru stefnanda jafn nauðsynleg og olía á vinnuvélarnar og efniviður í framkvæmdirnar. Stefndi byggir á því að greiðslur til hans séu ekki riftanlegar á grundvelli 1. mgr. 139. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Til greiðslu á skuld í skilningi ákvæðisins teljast ekki greiðslur þegar efni samninga er með þeim hætti að greiða á smátt og smátt gegn sambærilegu endurgjaldi gagnaðila svo sem á við t.a.m um leigusamninga, ráðningarsamninga og verksamninga. Byggir stefndi á því að sömu sjónarmið eigi við um tryggingarsamninga. Greiðslur til stefnda voru tilkomnar vegna nauðsynlegra tryggingariðgjalda sem greiða þurfti á greiðslustöðvunartímabilinu til að viðhalda tryggingum á því tímabili. Stefndi byggir í öðru lagi á því að um greiðslur til hans eigi við undantekningar sem getið er um í ákvæði 139. gr. Ákvæðið mælir fyrir um þrjú tilvik þess að ekki sé unnt að gera kröfu um riftun á greiðslu skuldar eftir frestdag. Þar með talið að nauðsynlegt hafi verið að greiða til að komast hjá tjóni. Hefði stefndi ekki fengið greidd iðgjöld á tímabilinu sé ljóst að samningssambandi aðila hefði þá þegar verið rift, þ.e. vanskil myndu leiða til þess að hætt yrði að veita þjónustuna. Hlotist hefði af því mikið tjón fyrir stefnanda og kröfuhafa en telja verði ólíklegt að önnur tryggingarfélög hefðu verið tilbúin að stofna til viðskipta við stefnanda og veita honum þjónustuna án þess að fá greitt. Stefnandi byggir á því að greiðslur til stefnda, sbr. dómkröfur 1-8, verði ekki taldar ótilhlýðileg ráðstöfun í skilningi 141. gr. gjaldþrotalaga. Stefnandi hafi haft heimild og samþykki umsjónarmanns síns í greiðslustöðvun fyrir því að rekstri félagsins yrði fram haldið og nauðsynlegur kostnaður því samfara yrði greiddur. Greiðslur voru ekki inntar af hendi til stefnda í því skyni að gera hlut hans betri en annarra lánardrottna heldur voru þær greiðsla fyrir þjónustu sem var stefnanda nauðsynleg til að auka sem mest eignasafn sitt og voru þannig til þess fallnar og urðu raunverulega til þess að hægt var að bæta hag annarra lánardrottna. Þá mátti stefndi undir þessum kringumstæðum ekki ætla að greiðslur til hans væru ótilhlýðilegar. Um greiðslur sem fengust með skuldajöfnun, sbr. dómkröfur 5 og 8, tekur stefndi fram að skuldajöfnun sé ekki sérstök riftunarástæða, heldur verði riftun slíkra greiðslna að grundvallast á riftunarreglum laga nr. 21/1991. Stefndi ítrekar að greiðslum til hans á tímabilinu, hvort sem er með innborgun stefnanda eða skuldajöfnun, verði ekki rift á grundvelli ákvæða XX. kafla gjaldþrotalaga. Vísar stefndi til fyrri umfjöllunar sinnar um ákvæði 139. gr. og 141. gr. gjaldþrotalaga. Stefndi tekur fram að gagnkröfur hans séu vegna réttar hans til tjónagreiðslna frá stefnda vegna tjóns á vátryggðum eignum á greiðslustöðvunartímabilinu. Ljóst sé að stefnandi hefði ekki eignast umræddar kröfur á hendur stefnda nema vegna þess að iðgjöld tímabilsins voru greidd. Eðlilegt er að tjónagreiðslur þessar séu skuldajafnaðar við iðgjöld í vanskilum. Til stuðnings kröfu sinni um sýknu byggir stefndi auk þess á því í öllum tilvikum að greiðslum til hans verði ekki rift og honum gert að endurgreiða féð þar sem reglur XVII. kafla laganna um skuldaröð hefðu leitt til þess að umræddar kröfur stefnda fengjust greiddar við gjaldþrotaskipti. Grundvallarskilyrði riftunarkröfu er að þrotabúið hafi orðið fyrir tjóni vegna ráðstöfunar. Stefndi byggir á því að svo hafi ekki verið í máli þessu. Verði ekki fallist á framangreint byggir stefndi á því að fjárkröfur stefnanda beri að lækka verulega með vísan til þeirra röksemda sem raktar eru í greinargerð þessari. IV. Niðurstaða Samkvæmt kröfugerð stefnanda á hendur stefnda, er krafist riftunar á átta greiðslum stefnanda til stefnda samtals að fjárhæð 6.210.136 krónur, sem inntar voru af hendi á greiðslustöðvunartímabili stefnanda, en félaginu var veitt heimild til greiðslustöðvunar á tímabilinu 3. maí 2011 til og með 24. nóvember s.á, með úrskurðum Héraðsdóms Vestfjarða, dags. 3. maí, 27. maí, 23. ágúst og 1. nóvember 2011. Með bréfi, dags. 25. nóvember 2011, óskaði stefnandi eftir heimild til að leita nauðasamninga og var sú beiðni samþykkt. Með úrskurði, dags. 13. janúar 2012 var heimild stefnanda til að leita nauðasamninga felld úr gildi og bú stefnanda í kjölfarið tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði Héraðsdóms Vestfjarða, dags. 17. janúar 2012. Samkvæmt gögnum málsins var greiðslum ráðstafað til kaupa á nýjum tryggingum stefnanda hjá stefnda og án þess að eldri skuldir væru greiddar, að undanskilinni greiðslu stefnanda sem fram fór 21. júlí 2011 með afhendingu á kröfu stefnanda á hendur Mjólkursamsölunni ehf. að fjárhæð 364.094 krónur, sbr. tölulið 3 í dómkröfum stefnanda. Samkvæmt skýringum stefnda við aðalmeðferð málsins var síðastgreindri greiðslu fyrir mistök ráðstafað inn á vangoldnar tryggingar frá árinu 2010. Samkvæmt 2. mgr. 19. gr. laga nr. 21/1991, um gjaldþrotaskipti er aðstoðarmanni skuldara heimilt að veita skuldaranum fyrir fram almennt samþykki til að verja fjármunum innan tiltekinna marka til að afla sér og fjölskyldu sinni daglegra nauðsynja eða til að standa straum af reglubundnum eða nauðsynlegum útgjöldum til að halda áfram rekstri sínum [ ]. Fram kom í skýrslutöku aðstoðarmanns við greiðslustöðvun fyrir dóminum að veitt hefði verið leyfi til áframhaldandi viðskipta stefnanda á greiðslustöðvunartíma. Ekki hefði verið rætt sérstaklega um heimildir stefnanda til þess að greiða tryggingariðgjöld, en ljóst hefði verið að stefnandi hafi verið með tæki í rekstri og að hann hefði því gefið sér og talið nauðsynlegt að félagið væri með tryggingar. Telur dómurinn að líta verði svo á að með þessu hafi verið fullnægt skilyrðum 2. mgr. 19. gr. laga nr. 21/1991 um ráðstafanir stefnanda samkvæmt dómkröfuliðum 1-2 og 4-8. Víkur þá að ráðstöfunum stefnanda til stefnda samkvæmt dómkröfulið 3. Samkvæmt 21. gr. laga nr. 21/1991, er skuldaranum óheimilt að greiða skuldir eða efna aðrar skuldbindingar sínar meðan á greiðslustöðvun stendur nema að því leyti sem víst er að skuldbindingin yrði efnd eða skuldin yrði greidd eftir stöðu sinni í skuldaröð ef til gjaldþrotaskipta kæmi á búi hans í kjölfar greiðslustöðvunar. Heimilt er þó annars að greiða skuld eða efna aðra skuldbindingu ef telja má víst að það sé nauðsynlegt til að varna verulegu tjóni. Ákvæði þetta þykir ekki eiga við í málinu. Með vísan til þessa og áðurgreindra skýringa stefnda um greiðslu fjárhæðarinnar vegna mistaka, er með vísan til 1. mgr. 139. gr. laga nr. 91/1991, fallist á kröfu stefnanda um riftun umræddrar greiðslu að fjárhæð 364.094 krónur. Ber stefnda að endurgreiða stefnanda greinda fjárhæð ásamt dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 27. desember 2012 til greiðsludags. Með vísan til 3. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991, fellur málskostnaður milli aðila niður. Ragnheiður Snorradóttir héraðsdómari kveður upp dóm þennan. DÓMSORÐ: Rift er greiðslu stefnanda á skuld við stefnda sem fram fór 21. júlí 2011 með afhendingu kröfu stefnanda á hendur Mjólkursamsölunni ehf. að fjárhæð 364.094 krónur. Að öðru leyti er stefndi sýkn af kröfum stefnanda. Stefndi greiði stefnanda 364.094 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 frá 27. desember 2012 til greiðsludags. Málskostnaður er felldur niður.

Mál nr. 281/1998

Kynferðisbrot Sýkna

Læknirinn X var ákærður fyrir fyrir brot gegn 138. og 196. gr. almennra hegningarlaga með því að hafa haft samfarir við Y þegar hún gat ekki spornað við samræðinu sökum sljóvgaðs ástands af völdum róandi lyfja er X hafði gefið henni. Héraðsdómur, sem skipaður var sérfróðum meðdómendum hafði sýknað X. Ekki þóttu efni til að hnekkja mati héraðsdóms á sönnunargögnum og mat þeirra á munnlegum framburði X sætti ekki endurskoðun Hæstaréttar. Var dómur héraðsdóms því staðfestur.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Pétur Kr. Hafstein, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Hrafn Bragason. Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar samkvæmt 148. gr., sbr. b- og c-liði 147. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Krefst hann þess aðallega að ákærði verði sakfelldur samkvæmt ákæru og honum gerð refsing, en til vara, að hinn áfrýjaði dómur og málsmeðferð í héraði frá upphafi aðalmeðferðar 29. maí 1998 verði ómerkt og málinu vísað heim í hérað til frekari gagnaöflunar, nýrrar aðalmeðferðar og dómsálagningar að nýju. Ákærði krefst staðfestingar héraðsdóms. Héraðsdómur var kveðinn upp af þremur dómurum, tveimur embættisdómurum og einum sérfróðum meðdómanda, sem er geðlæknir. Í dóminum er lýst mati þeirra á munnlegum framburði ákærða og verður niðurstaða þess ekki endurmetin af Hæstarétti, sbr. 4. mgr. 159. gr. laga nr. 19/1991. Í málinu liggja fyrir gögn, sem gefa til kynna að kærandi hafi, fyrir og eftir afskipti ákærða af henni, neytt ýmissa annarra lyfja en sannað er að ákærði gaf henni. Er þetta nánar rakið í héraðsdómi. Það var niðurstaða dómsins að við mat á framburði kæranda yrði að líta til þessa. Ríki um það óvissa hvaða lyfja hún hafði neytt, í hvaða magni og hver áhrif þau hefðu haft á meðvitund hennar á þeim tíma, sem ákærði hafði kynmök við hana eftir hádegi 13. janúar 1998. Framburður kæranda ber með sér djúpstætt minnisleysi hennar um ýmislegt, sem hún aðhafðist sannanlega umrædda nótt og eftirfarandi dag. Er það álit héraðsdóms að hegðan fólks við slíkar aðstæður þurfi ekki að benda til þess að um óeðlilegt ástand sé að ræða. Þegar gögn málsins í heild eru virt þykja ekki efni til að hnekkja mati hins áfrýjaða dóms á sönnunargögnum eða vísa málinu heim til nýrrar meðferðar, sbr. 5. mgr. 159. gr. laga nr. 19/1991. Samkvæmt framansögðu og með skírskotun til forsendna héraðsdóms verður hann staðfestur. Áfrýjunarkostnað ber að greiða úr ríkissjóði, eins og nánar segir í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. Áfrýjunarkostnaður sakarinnar greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Andra Árnasonar hæstaréttarlögmanns, 180.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 19. júní 1998 Ár 1998, föstudaginn 19. júní, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur, sem haldið er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Ingibjörgu Benediktsdóttur héraðsdómara sem dómsformanni, Ásgeiri Karlssyni geðlækni og Sigurði T. Magnússyni héraðsdómara, kveðinn upp dómur í sakamálinu nr. 343/1998: Ákæruvaldið gegn X, sem tekið var til dóms 29. maí sl. Málið er höfðað með ákæruskjali ríkissaksóknara dagsettu 31. mars sl. gegn ákærða X, kt. ...., ..., ..., „fyrir kynferðisbrot og brot í opinberu starfi, með því að hafa laust eftir hádegi þriðjudaginn ... 1998, á heimili Y, að ..., þangað sem ákærði kom þá í fjórðu ferð sína á síðustu 12 klukkustundum sem vakthafandi læknir á bæjarvakt, misnotað aðstöðu sína sem læknir eftir að Y hafði með símtali við Læknavaktina sf. nóttina áður óskað eftir læknisaðstoð að heimili sínu, haft holdlegt samræði við konuna og notfært sér það að hún gat ekki spornað við samræðinu sökum slæfðs ástands af völdum róandi lyfja, er ákærði hafði gefið henni sem læknir í fyrstu ferðum sínum til konunnar um nóttina og morguninn. Telst þetta varða við 196. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 40/1992 og 138. gr. almennra hegningarlaga. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar. Í málinu krefst Kolbrún Linda Ísleifsdóttir, héraðsdómslögmaður, miskabóta fyrir hönd Y úr hendi ákærða, 2.000.000 króna, auk málskostnaðar að viðbættum virðisaukaskatti og dráttarvöxtum frá 14. janúar 1998 til greiðsludags.“ Málavextir eru þessir: Um kl. 22.50 að kvöldi 13. janúar sl. kom Y á neyðarmóttöku Sjúkrahúss Reykjavíkur vegna ætlaðrar nauðgunar X læknis. Var hún í fylgd dóttur sinnar, .... Jafnframt kvaddi lögfræðingur neyðarmóttöku lögreglu á vettvang, en ekki var unnt að taka skýrslu af Y vegna ástands hennar. Samkvæmt skýrslu neyðarmóttöku var hún undir áhrifum lyfja, þvoglumælt, fjarræn og kvaðst hafa tekið fyrir komuna á neyðarmóttökuna noskiam, saroten og drukkið bjór. Hún sýndi ekki kreppueinkenni, en læknirinn á neyðarmóttöku, Ragnheiður Bjarnadóttir, kvað það geta stafað af ástandi hennar vegna töku róandi/kvíðastillandi lyfja. Þar skýrði hún svo frá að hún hafi farið út að skemmta sér kvöldið áður á Nellý's og lent þar í ryskingum við ókunnuga konu, sem kastaði henni utan í súlu og hafi hún lent á vinstri síðu. Y var síðan vísað út af staðnum. Vinur hennar hafi ekið henni heim. Hún hafi hringt á læknavaktina um nóttina og læknir fljótlega komið. Hann hafi verið hræddur um að hún hefði rifbrotnað og að lungað hefði fallið saman. Hann hafi viljað hlusta hana í rúmi í svefnherbergi og látið hana fara úr að ofan, sprautað hana svo í æð og hún orðið mjög sljó. Hann hafi beðið hana um lykil svo að hann gæti fylgst með henni um nóttina. Hún hafi vaknað við að hann hafi komið aftur og beðið um að fá að leggja sig hjá henni og hvíla sig. Hún hafi játað því, enda verið mjög sljó, en svo vaknað við það að hann var að hafa við hana samfarir, tvisvar að hana minnti. Eftir það hafi hún legið í móki allan daginn og ekki vaknað þótt lögreglan kæmi og hringdi, að beiðni fyrrverandi eiginmanns hennar. Dóttir hennar hafi komið fyrr um kvöldið og hún sagt henni frá þessu. Læknirinn hafi svo hringt um kl. 20.00 og viljað hitta hana aftur, en hún ekki viljað það. Aðspurð um lyfjaneyslu kvaðst hún neyta díazepam 5 mg x 3 á dag, oft fleiri, saroten og cipramíl, 1 á dag. Fram kemur í niðurstöðu læknisskoðunar á Y í neyðarmóttöku að merki voru um stungu í æð á báðum handleggjum og þar umhverfis og hægra handarbaki. Nýir marblettir voru í kringum stunguför og einnig voru gamlir marblettir á báðum upphandleggjum. Grunur var um rifbrot og var slysadeildarlæknir fenginn til að meta það og áverka á vinstri úlnlið. Við skoðun fundust ekki merki um sæði og ekki voru áverkar á kynfærum. Hins vegar voru tekin sýni úr slími frá leggöngum kæranda. Lögregla sendi sýnin 16. janúar sl. Rannsóknastofu Háskólans í meinafræði og var óskað rannsóknar á því, hvort sæði fyndist í sýnunum með tilliti til DNA greiningar. Fullnaðarniðurstaða Rettmedisinsk Institut í Osló frá 15. apríl sl. var sú að erfðaefni það, sem vannst úr sæðisfrumum í leggöngum Y kom heim og saman við það að vera frá ákærða og kemur fram í niðurstöðunni að líkurnar fyrir því að finna annan mann, honum óskyldan, sem hafi samskonar erfðagerð teldust vera 1:1.000.000.000. Þann 16. janúar sl. bað lögreglan í Reykjavík Rannsóknastofu Háskólans um allsherjar lyfjaleit í blóðsýni og þvagsýni Y, sem tekin voru úr henni á neyðarmóttöku. Samkvæmt niðurstöðu Þorkels Jóhannessonar prófessors í lyfjafræði við rannsóknastofu Háskólans mældist alkóhól hvorki í blóði né þvagi. Um niðurstöðu lyfjaleitar segir svo í niðurstöðu hans: Amfetamín eða kókaín/benzóýlekgónín voru ekki í mælanlegu magni í þvaginu, fundið með mótefnismælingu (TDX). Í þvaginu voru hins vegar benzó- díazepínsambönd, kannabínóíðar og morfínlyf. Staðfest var með gasgreiningu og massagreiningu að í þvaginu væri tetrahýdró-kannabínólsýra. Við staðlaða leit að basískum lyfjum í þvagi fundust tramadól og virkt umbrotsefni þess, O-desetýltramadól, og prómetazín. Við staðlaða leit að súrum og hlutlausum lyfjum í þvagi fannst paracetamól. Með vökvagreiningu á súlu fannst díazepam í blóðinu, 750 ng/ml, nordíazepam 590 ng/ml. klórdíazepoxíð 200 ng/ml, desmetýlklórdíazepoxíð 500 ng/ml og demoxepam 400 ng/ml. Tramadól í blóðinu var 1 míkróg/ml og prómetazín 110 ng/ml, hvort tveggja fundið með gasgreiningu á súlu. O-desemtýltramadól var hins vegar ekki í mælanlegu magni í blóðinu (<100 ng/ml). Blóðsýnið var of lítið til ákvörðunar á paracetamóli. Samanlagt magn díazepams og klórdíazepoxíðs, sem hvort tveggja eru róandi lyf og svefnlyf, og virkra umbrotsefna þeirra í blóðinu var vel umfram lækningalega þéttni. Magn prómetazíns, sem einnig er róandi lyf, var einnig öllu meira í blóði en búast má við eftir töku lækningalegra skammta. Tramadól er morfínlyf (sterkt verkjadeyfandi lyf) með nokkuð sérstæða verkun. Óljóst er um þéttni þess í blóði eftir töku lækningalegra skammta. Samt má ætla, að það magn, sem hér um ræðir, gæti samrýmst töku lyfsins í lækningalegum skömmtum. Hins vegar má ætla, að öll fyrrnefnd lyf hafi samverkandi slævandi verkun. Hefur því hlutaðeigandi án efa verið í mjög slævðu ástandi, þegar sýnin voru tekin.“ Við rannsókn málsins var með leyfi kæranda aflað vottorðs Gunnars Inga Gunnarssonar, heimilislæknis hennar, sem dagsett er 9. mars sl., um lyfjaávísanir læknisins til hennar. Þar kemur fram að kærandi er skjólstæðingur læknisins og að þau hafi gert um það samkomulag að hann einn myndi sjá um allar lyfjaávísanir til hennar. Hún hafi síðast fengið ávísuð eftirfarandi lyf 29. desember 1997: 1.T. Rhohyphnol 1 mg., 30 stk, 1 fyrir svefn. 2.T. Saroten 25 mg., 100 stk, 1 fyrir svefn. 3.T. Díazepame 5 mg., 50 stk, 1-2 á dag. 4.T. Cipramil 20 mg., 28 stk, 1 á dag. 5.T. Parkodin forte 40 stk, 1-3 á dag. Í málinu liggur einnig frammi vottorð Ragnheiðar Indriðadóttur sálfræðings dags. 25. maí sl. Þar kemur fram að Y hafi verið vísað til hennar af neyðarmóttöku Sjúkrahúss Reykjavíkur, en þangað hafi hún leitað „eftir að hafa orðið fyrir kynferðisbroti“. Um ástand hennar þá segir í vottorðinu: „Þegar hún kom var hún mjög óörugg og kvíðin. Hún átti erfitt með að tjá sig og virtist vera á varðbergi gagnvart mér. Síðan höfum við hist sex sinnum. Að sögn Y hefur líðan hennar verið mjög bágborin eftir áfallið er hún varð fyrir. Hún finnur fyrir öryggisleysi og mikilli spennu. Hún á erfitt með að fara út á meðal fólks af ótta við að rekast á meintan geranda. Hún sefur óvært, hvílist illa og fær oft martraðir sem eru tengdar kynferðisbrotinu. Hún á erfitt með einbeitingu og finnur fyrir miklu eirðarleysi. Ofangreinda erfiðleika er algengt að sjá sem afleiðingar nauðgunar.“ Y hefur átt við erfiðleika að stríða í sínu lífi. Líðan hennar nú er slæm og virðist sem þessi atburður hafi enn aukið á vanlíðan hennar og erfiðleika. Met ég það þannig að hún eigi enn eftir töluvert „í land“ með að ná jafnvægi í tilfinningalífi sínu.“ Sjá má af skýrslu lögreglu 13. febrúar sl. að lögregla hafi verið send að boði stjórnastöðvar á heimili kæranda til að kanna ástand hennar og komið þangað kl. 17.45, en ekki hafi verið svarað er knúð var á dyr. Ekki kemur fram í skýrslunni hver óskaði lögregluaðstoðar í þessu efni, en samkvæmt símtali rannsóknarlögreglu við eiginmann kæranda 16. janúar sl., sem þá var í áfengismeðferð á Vogi, hringdi hann í lögreglu og bað um að að ástand Y yrði kannað þar sem hann hafði af henni áhyggjur. Fram kom að hann hafi hringt til hennar fyrr um morguninn og þá rætt við ákærða. Fyrir liggja í málinu útskriftir Landsíma Íslands um hringingar úr og í síma kæranda frá miðnætti 13. janúar sl. til miðnættis daginn eftir, en þessar upplýsingar voru veittar að undangengnum dómsúrskurðum Héraðsdóms Reykjavíkur. Þar kemur fram að hringt var úr númeri Y kl. 2.34 til Landspítalans og á læknavaktina kl. 2.38, en þessar hringingar kannast Y við. Efni þeirrar síðarnefndu er rakið hér á eftir. Þá er skráð hringing hennar til H.B. kl. 4.04, en þann mann kveðst hún þekkja og tvö stutt símtöl úr síma hennar nokkrum mínútum síðar og enn tvö símtöl á læknavaktina, kl. 5.42 og 6.58. Fram kemur að hringt er um nóttina tvívegis frá læknavaktinni í síma Y, kl. 4.45 og 6.04, og er efni þeirra einnig rakið hér á eftir. Um hádegi þennan dag, kl. 12.19 er hringt úr síma kæranda á slysa- og bráðamóttöku Sjúkrahúss Reykjavíkur. Hvorki ákærði né kærandi kannast við þá hringingu. Þá kemur fram að hringt hafi verið úr síma norður í landi kl. 12.24 og er það langt símtal. Kærandi kannast við mann í þessu númeri, en man ekki eftir símtalinu, svo sem síðar verður rakið. Tvær hringingar eru skráðar úr síma hennar til læknavaktarinnar um kl. 12.35 auk tveggja hringinga, kl. 14.37 og 14.41, til ættingja ákærða annars vegar og Flugleiða hins vegar, en tvö síðargreind símtöl kannaðist ákærði við að hafa átt. Samkvæmt vottorði Heilsugæslustöðvarinnar á Seltjarnarnesi 28. maí sl. var könnuð skráning á samskiptum ákærða við sjúklinga þennan dag. Kom í ljós að skráð voru samskipti hans við tvo sjúklinga, kl. 10.00 og símtal kl. 12.00. Við rannsókn málsins var aflað útskriftar af samtölum læknavaktarinnar við kæranda og samtali ákærða við hjúkrunarfræðing vaktarinnar þessa nótt. Þar kemur fram að kl. 2.35 hringdi Y í læknavaktina og bað um næturlækni þar sem hún hefði fengið högg á bringubein eða brjóst og hún vilji vita hvort lungun hafi fallið saman. Segist hún eiga „ofsalega erfitt“ með andardrátt og hafi mikil særindi frá lunganu, en hún komist ekki til að láta hlusta sig. Aðspurð vildi hún ekki gefa upp hver væri heimilislæknir hennar. Var ákveðið að senda lækni á vakt til hennar. Næsta símtal er skráð kl. 4.00. Hjúkrunarfræðingurinn segir við Y að læknirinn vilji tala við hana. Í framhaldi af því spyr hann um líðan hennar, meðal annars um andardrátt. Hún segist vera „slöpp“, það blási í brjósti hennar en hún sé að reyna að vera róleg. Kl. 4.40 er skráð annað símtal ákærða við Y. Hann spyr hana hvort „þetta“ hafi slegið á, en hún svarar að henni sé mjög þungt. Í framhaldi þess spyr ákærði hvort hún vilji fara á spítala, en hún svarar einhverju út í hött og segist vera móð og sér líði illa. Hann spyr hvort hann eigi að koma við hjá henni, hvort rétt sé að sjá til eftir klukkustund. Hann hafi af henni áhyggjur þar sem honum hafi fundist hún svo móð áðan. Hún svarar því til að hún sé móð og eigi erfitt með andardrátt. Á ný spyr hann hana hvort hún vilji ekki leggjast inn, en hún svarar því ekki og spyr ákærði þá hvort mæðin sé að aukast, hún andi svo ótt. Hann kveðst ekki sáttur við að geta ekki gert fyrir hana það sem hann vilji. Hún sé á hans ábyrgð þar sem hún hafi kallað á aðstoð læknavaktarinnar. Í lok samtalsins kveðst hann munu hringja í hana eftir klukkustund, en ef henni þyngi skuli hún hringja og hann spyr hvort hún komist til dyra, en segist hafa tekið úr lás. Hún svarar að hún komist til dyra og hann segist munu koma á eftir, en ítrekar að hún skuli hringja ef henni versni og segir jafnframt að hann geti ekkert gert sem hún samþykki ekki. Í viðtalinu kemur einnig fram að hann spyr hvar börn hennar séu, en hún svari því til að þau séu að heiman. Hún segir m.a.: „Ef ég reyni að að hvíla mig þá getur verið að ég sé aðeins rólegri... ekki æpandi á meðan.“ Hann svarar því til: „Reyndu að slaka á. Þú ert allavega róleg núna.“ Hann kveðst munu sjá hana á eftir og samtalinu lýkur skömmu síðar. Kl. 4.57. eru ákærði og hjúkrunarfræðingurinn á vakt í símsambandi og hún tilkynnir um konu í Kópavogi, sem eigi erfitt með að kyngja, og kveðst ákærði ætla til hennar. Kl. 6.04 hringir ákærði í vaktina og segist vera kominn eina ferðina enn (nefnir ekki hvert), en segist þurfa að vera mættur á röntgen eftir þrjá stundarfjórðunga, en verði þarna í ca. 20 mínútur. Kl. 7.26 hringir ákærði enn á vaktina og segist hringja frá Y og vera á leið á „röntgen“. Hann ræðir við hjúkrunarfræðinginn um það að hann hafi gert allt fyrir konuna sem hann geti. Hann hafi loks náð í mann hennar á Vogi, sem hafi sagt að hún væri alkóhólisti og hafi verið á pillum, fari á milli lækna. Þeir ætli að reyna að taka hana inn, en hann viti ekki hvað úr verði, hún hafi ekki fengist til að fara neitt. Hann hafi gefið henni sprautu og díazepamstíl og hlustað hana, hún andi ágætlega og sé sofnuð. Hún sé þá e.t.v. eitthvað „skárri“. Í þessu samtalinu kveðst ákærði vera búinn að gera allt fyrir konuna sem hægt sé. Hann hafi orðið að bera hana í rúmið, þarna hafi verið fullt af bjór og lyfjum og þessi kona eigi að fara inn á Vog, hún sé búin að fara í meðferð og þurfi að fara aftur, hún sé mun meiri „alki“ en hann hafi gert sér grein fyrir. Fram kemur í samtalinu að hann hafi áhyggjur af konunni og hann sé orðinn þreyttur, þetta sé búið að vera erfitt, enda „taki hann inn á sig“ vandamál sjúklinga sinna. Meðal gagna málsins eru greiðslukortakvittanir, undirritaðar af ákærða, yfir viðskipti hans við apótek á Seltjarnarnesi kl. 11.58 og kl. 12.30 við Póst og síma þann 13. janúar. Fundargerð læknaráðsfundar lækna Heilsugæslustöðvar Seltjarnarness að morgni 13. janúar sl. er meðal gagna málsins. Hún ber með sér að fundurinn hafi staðið frá kl. 8.25 til kl. 9.30. Er ákærði bókaður á þann fund ásamt sjö öðrum læknum. Eftir upplýsingaskýrslu Björgvins Björgvinssonar rannsóknarlögreglumanns, sem hafði samband við sex þessara lækna, staðfestu þeir að ákærði hefði setið allan fundinn. Y gaf skýrslu um atburðinn hjá lögreglu daginn eftir, 14. janúar sl., svo og daginn þar á eftir og hálfum mánuði síðar. Þar bar hún á svipaðan veg og hjá neyðarmóttöku. Hún kvaðst hafa drukkið áfengi á Nellý's og lent þar í ryskingum en farið heim er barnum þar var lokað kl. 1.00. Hún hafi komið heim um hálfri stundu síðar. Kunningi hennar, sem ók henni heim, hafi staldrað við heima hjá henni stutta stund, en eftir að hann var farinn hafi hún hringt á slysadeild Sjúkrahúss Reykjavíkur þar sem hún vildi láta lækni skoða sig vegna sársauka í vinstri síðu. Þar hafi henni verið ráðlagt að hringja á læknavaktina. Þangað hafi hún hringt um kl. 2.00 og talað við konu í símann og lýst fyrir henni verknum og jafnframt sagt henni að hún vildi fá lækni til að koma og hlusta sig, þar sem hún væri hrædd um að vinstra lungað hefði fallið saman, en það hefði áður gerst. Konan hafi sagst mundu senda lækni. Skömmu síðar hafi útidyrabjöllunni verið hringt og var læknirinn kominn. Gat vitnið gefið greinargóða lýsingu á honum. Hún hafi ætlað að ganga til stofu en læknirinn sagt henni að þau skyldu koma inn í svefnherbergi. Þar hafi hann beðið hana um að fara úr að ofan, hvað hún gerði. Þau hafi sest á hjónarúmið og hann hlustað hana. Eftir að hafa hlustað hana hafi hann sagst mundu gefa henni verkjasprautu til að lina kvalirnar og síðan sprautað hana í hægri handlegginn og sagt henni að leggja sig. Eftir sprautuna hafi hún munað atburði óljóst, en læknirinn hafi sprautað hana oftar, meðal annars í hægri handlegginn gegnum sprautulegg, en slíkt hafi áður verið gert er hún var á spítala. Hún minntist þess að hafa farið framúr og allt hafi hringsnúist í höfði hennar, hann teymt hana aftur upp í rúm og sagt að hún gæti ekki gengið og hún skyldi leggjast í rúmið. Taldi hún að þá hafi hann sprautað hana aftur og sagt að hann gerði það til þess að hún gæti sofið. Þegar hún lá þarna hafi hann sagt að hann þyrfti að koma aftur og beðið hana um lykil til þess að hann kæmist inn því það þyrfti að fylgjast með henni. Hún hafi látið hann hafi aukalykil og hann farið út. Hún minntist þess óljóst að hann hefði komið aftur, en hún gat ekki um það borið hversu löng stund leið, því hún hafi „dottið út“. Þá hafi hann gefið henni sprautu í vinstra handarbakið. Í framhaldi þess hafi hann spurt hana hvort hann mætti ekki leggja sig því hann væri þreyttur og nennti ekki að fara heim til sín. Hún hafi leyft honum þetta, enda verið í móki eftir lyfjagjafir hans og ekki vitað hvað hún var að gera. Síðan hafi hún vaknað við það að hann var að hafa við hana samfarir. Taldi hún að það hefði verið um nóttina. Hún hafi reynt að ýta honum í burtu en hann gert sig þyngri, lagst ofan á hana með öllum sínum þunga. Hún áttaði sig ekki á því hvort þetta gerðist einu sinni eða oftar, en mundi óljóst eftir er hann klæddi sig. Þegar hún bað hann um lykilinn hafi hún átt erfitt með mál, eins og hún væri mjög undir áhrifum lyfja og öll mjög dofin. Hún hafi vaknað seint og þá enn verið undir áhrifum þeirra lyfja er hann sprautaði hana með, en þá fundið að hún var blaut að neðan. Um kvöldmatinn hafi dóttir hennar komið og staldrað stutt við. Í fyrstu hafi hún haldið að læknirinn væri kominn aftur og orðið mjög hrædd. Hún hafi ekki treyst sér til að segja dóttur sinni hvað hafði komið fyrir. Um átta um kvöldið hafi læknirinn hringt og spurt um líðan hennar og hvort hún þyrfti sprautu. Henni hafi brugðið mjög og sagt að hún væri að lagast. Hann hafi þá sagt að ef henni snerist hugur gæti hún hringt á morgun og jafnframt gefið henni númar farsíma síns. Hann hafi þá sagt henni til nafns. Um klukkan tíu um kvöldið hafi hún hringt til dóttur sinnar og sagt henni frá öllu saman. Dóttirin hafi sagt henni að hún yrði að fara á neyðarmóttökuna í skoðun og féllst Y á það og kom dóttirin og sótti hana. Y kvaðst ekki hafa drukkið bjór eftir að hún kom heim um nóttina, hún hafi ekki verið með bjór í íbúðinni, en tómar bjórdósir hafi verið í eldhúsi. Hún hafi ekki verið á neinum lyfjum þessa nótt, „enda orðin lyfjalaus“, tekið inn mogadontöflu í síðustu viku og eina nobligan verkjatöflu mánudaginn 12. janúar. Y sagði við yfirheyrslu 6. mars sl. að á heimili hennar hafi verið lyfin nobligan, saroten, cipramil og miasin, en þau tvö síðarnefndu, kvíðastillandi lyf, hafi hún ekki notað þar sem þau fóru illa í hana. Hún kvaðst ekki muna eftir að hafa svarað í símann þessa nótt, minntist hvorki símtals við hjúkrunarkonu né lækni. Y kvaðst hafa verið sofandi allan daginn og ekki farið á fætur og það væri ekki sannleikanum samkvæmt að hún hefði verið hress um eða eftir hádegið og haft samfarir við ákærða af fúsum og frjálsum vilja. Við meðferð málsins bar vitnið í meginatriðum á sama veg. Hún kvaðst aðallega hafa drukkið bjór á Nellý's fyrr um kvöldið, farið út þar sem hún átti ekki áfengi heima við. Í ryskingunum þar hafi hún rifbrotnað og þar sem hún hafi áður orðið fyrir meiðslum á sama stað og lungað fallið saman hafi hún óttast að það hefði endurtekið sig. Því hafi hún hún hringt á læknavaktina. Er henni var bent á að fram kæmi í útskrift samtals hennar við læknavaktina að hún hefði spurt hver væri á vaktinni sagði hún ástæðu þess vera þá að hún vildi ekki að heimilislæknir hennar, Gunnar Ingi Gunnarsson, kæmist að því að hún væri undir áhrifum, en hún hafi þurft á róandi lyfjum að halda og ekki mátt drekka ofan í þau lyf. Hún hafi verið alveg róleg er læknirinn kom, aðallega verið hrædd við meiðslin, hún hafi haft mikla verki, aðallega við öndun og kvartað við lækninn vegna þess. Y mundi mjög takmarkað eftir samskiptum sínum við lækninn, að öðru leyti en því að hann hafi sprautað hana er hann kom fyrst og hann þá sagt að þar sem hún væri ein væri ástæða til þess að hann kæmi aftur til að kanna nánar með lungað. Henni hafi fundist það skrýtið að hún væri þá ekki lögð inn á spítala, en hann hafi beðið hana um lykil og ætlað að líta aftur til hennar. Hún hafi spurt hvaða lyf hann væri að gefa henni í æð en hann ekki svarað henni, að öðru leyti en því að hann hafi sagt að þetta væru verkjalyf. Einnig minntist hún þess að hann hafi spurt um hagi hennar, meðal annars hvar börn hennar væru og hún svarað því að annað væri flutt að heiman en hitt að heiman. Hann hafi komið aftur, en hún mundi lítið sem ekkert eftir því að öðru leyti og kvaðst ekki geta gert sér grein fyrir hvort það var fyrir eða eftir endurkomu hans að hann hafi haft við hana samfarir, taldi að það hafi frekar verið eftir síðara skiptið. Hún hafi vaknað við það og verið mjög dofin og lítið getað hreyft sig. Hún hafi reynt að lyfta hendinni og orðið mjög hrædd. Hún minntist þess ekki að hún hefði talað í síma þessa nótt eftir að hún hringdi á læknavaktina eða næsta dag en hana rámaði þó í að hafa hringt í systur sína. Nánar spurð um þetta minntist hún þess að ákærði hafi rætt við fyrrum eiginmann hennar í síma þennan morgun og sagt að hún kæmist ekki í símann þar sem hún væri ofurölvi. Hún kannaðist við manninn að norðan sem tengdist símtalinu kl. 12.24, en minntist þess ekki að hafa rætt við hann um hádegi þennan dag, en hún kvaðst hafa rætt við þennan mann tvisvar til þrisvar sinnum eftir atburðinn. Um lyfjatöku fyrir atburðinn bar hún að hún hafi verið nýbúin með diazepam- og rópan lyfjaskammtinn frá heimilislækninum daginn áður eða tveim dögum áður og ætlað að fá lyf daginn eftir, enda hafi verið komið að því að hún ætti að fá skammt og hún hafi yfirleitt ekki verið lyfjalaus. Y kvaðst telja að hún hefði myndað „þokkalegt“ lyfjaþol. Hún kvaðst telja að ef hún hefði fengið þann lyfjaskammt sem ákærði kveðst hafa gefið henni, samtals 30 mg af díazepam og 50 mg af phenergan, hefði hún ekki komist í svo slævt ástand, sem hún ber, hún hefði ekki „dottið út“ af þeim lyfjaskammti. Nánar aðspurð um það hvort hún hefði neytt lyfja áður en hún fór á neyðarmóttökuna kvaðst hún nú telja að hún hafi tekið inn 1-2 töflur af verkjalyfinu nobligan, en það hafi verið eina verkjalyfið sem til var á heimilinu. Y kannaðist við að hún hefði áður misst minni, fengið „black-out“ vegna drykkju. Hún kvaðst í þetta sinn hafa misst úr mjög langan tíma, lítið sem ekkert muna eftir sér frá því að hún lét ákærða fá lykilinn og uns dóttir hennar kom um áttaleytið um kvöldið og ennþá verið undir áhrifum lyfja þegar hún fór á neyðarmóttöku. Hún kvað ákærða hafa hringt úr bílasíma til sín þetta kvöld, það hafi hún séð þar sem hún hefði númerabirti. Y kvaðst vera alkóhólisti og hún hafi verið á leið í meðferð þegar þessi atburður átti sér stað og hún hafi átt við þunglyndi að stríða. Eftir þennan atburð hafi henni liðið mjög illa, verið hrædd við að vera ein heima og átt erfitt með svefn og farið í kjölfarið í sálfræðimeðferð. Þá verður gerð grein fyrir framburði annarra vitna. ..., dóttir kæranda, kom fyrir dóm og bar að hún hefði komið um kl. sjö til hálfátta á heimili móður sinnar og hún þá verið sofandi uppi í rúmi. Y hafi vart verið viðræðuhæf, mjög einkennileg og skrýtin og greinilega undir áhrifum lyfja en ekki undir áhrifum áfengis. Hún hafi farið um tuttugu mínútum síðar. Um kl. ellefu um kvöldið hafi móðir hennar hringt og sagt henni frá því sem gerst hafði. Hún hafi sagt að læknirinn hafi látið hana fá fullt af töflum og spurt hana svo hvort hún vildi fá sprautu. ... rakti frásögn Y í samræmi við framburð hennar. ... kvaðst eftir símtalið hafa farið og sótt móður sína. Y hafi í fyrstu ætlað að bíða með kæru og ætlað fyrst í meðferð, haldið að enginn myndi trúa þessu. Kvaðst ... hafa sagt að það gengi ekki og ekið henni á neyðarmóttöku. Hún kvaðst hafa talað við móður sína í síma daginn áður en minntist þess ekki hvort hún var þá undir áhrifum, en þá hafi hún verið búin með venjulegan lyfjaskammt. Næstu daga hafi líðan Y verið hræðileg. Hún hafi verið mjög hrædd og ekki þorað að vera ein. Þá hafi hún verið mjög taugaveikluð og hrædd þegar ákærði hringdi í hana daginn eftir. Hún hafi talað mjög mikið um atburðinn, ekki trúað að þetta hefði getað gerst. ... kvaðst ekki hafa veitt því athygli hvort bjórflöskur voru á heimili móður hennar, hún hafi ekki hreyft við neinu uns lögregla kom á vettvang. Ragnheiður Bjarnadóttir læknir á neyðarmóttöku kom einnig fyrir dóminn og staðfesti framangreind gögn sín. Hún minntist þess að Y hafi verið þvoglumælt og fjarræn og hún hafi greint veruleg lyfjaáhrif eða/og áfengisáhrif, enda hafi Y sagt að hún hefði bæði drukkið nokkra bjóra og tekið inn lyf. Frásögn hennar hafi verið óskýr og hún sagt að hún hefði fengið lyf, sem hún hefði orðið mjög sljó af, og síðan hafði hún vaknað við það að maðurinn hafði komið aftur og við það að hann væri ofan á henni og var að hafa samfarir við hana. Hún hafi hins vegar ekki getað greint frá þessu í smáatriðum og sagt að minnisleysið stafaði af þeim lyfjum sem hún hefði fengið. Vitnið sagði að henni hafi fundist sú frásögn trúverðug. Y hafi verið yfirveguð á yfirborðinu, en undir talsverðum lyfjaáhrifum sem vitnið taldi að hafi dregið úr venjulegum kreppueinkennum, sem fórnarlömb kynferðisbrota hefðu, svo sem vöðvaspennu og oföndun. Í samtali þeirra hafi komið fram að Y væri háð lyfjum og hefði misnotað róandi lyf. Hún hafi haft 6-7 stunguför og marbletti þar í kring. Þetta hafi verið áberandi og óvenjulegt væri að sjá svo mörg stunguför og marbletti. Af þessum ummerkjum hafi verið greinilegt að illa hafi gengið að koma lyfjunum í æð, hvort sem það hefði verið vegna lélegrar samvinnu við sjúkling eða af öðrum orsökum, og bent til þess að þetta hafi verið misheppnaðar stungur og nálin hafi farið út og gera hefði þurft margar tilraunir til að koma lyfjunum aftur í æð. Y hafi sagt að læknirinn hafi sett upp æðalegg og lýst því á réttan hátt. Vitnið bar að áfengislykt hafi verið af Y og hún hafi sagt að hún hefði drukkið nokkra bjóra og neytt lyfjanna nobligan og saroten áður en hún kom á neyðarmóttökuna. Fram hefði komið í viðtalinu við hana að hún hefði verið reið og sár, bæði vegna þessa atburðar og einnig vegna drykkju sinnar. Slíkt væri algengt hjá fórnarlömbum kynferðislegrar misnotkunar. Y hafi komið í endurkomu um tveimur vikum síðar og þá verið í meðferð vegna lyfjamisnotkunar. Gunnar Ingi Gunnarsson, yfirlæknir Heilsugæslustöðvarinnar í Árbæ, staðfesti fyrir dóminum framangreint vottorð sitt. Um lyfjagjafir til Y sagði hann að haustið ´97 hafi endurnýjun lyfja ekki farið fram reglulega, en í nóvember sl. hafi hann gert samkomulag við Y um fyrirkomulag á þessu. Y hafi átt í erfiðleikum bæði með alkóhól og róandi lyf og hann hafi oftsinnis rætt við hana um það að það þyrfti að taka á þeim málum. Samkomulagið hafi gengið út á það að hann einn myndi frá og með þeim tíma sjá um lyfjagjafir til hennar og hann hafi gert henni það ljóst að ef hún bryti það fyrirkomulag myndi hann ekki treysta sér til þess að sinna starfi sem heimilislæknir hennar. Hún yrði að taka sig á. Þau lyf sem getið er um í vottorðinu, og hún átti að taka daglega, eins og þar er getið, hafi hún fengið og honum var ekki kunnugt um að hún hefði fengið önnur lyf. Lyfjaskammtinn hafi svo átt að endurnýja með sama hætti og um getur í vottorðinu. Y hafi haft tilhneigingu til að fara út fyrir ramma samkomulagsins og það hafi verið sveiflukennt með sum lyfin hvort hún fylgdi því nákvæmlega. Hún hafi haft tilhneigingu til að taka fleiri svefntöflur en hún átti að gera og kvaðst vitnið því hafa búist við að heyra frá henni upp úr miðjum janúar. Hún hafi svo fengið næsta lyfjaskammt 20. mars sl., en hún hafi verið í meðferð í millitíðinni. Hún hafi ekki rætt um það við sig að hún þyldi ekki eitthvert lyfjanna sem hún tók í samráði við hann og ekki hafi sér verið kunnugt um að hún þyldi ekki phenergan og ekki væri getið um slíkt ofnæmi í sjúkraskýrslu hennar. Um lyfjaþol hennar sagði vitnið að miðað við neyslu hennar hefði hún að hans mati töluvert lyfjaþol, en t.d. væri ljóst af frásögn hennar að hún þyrfti 2-3 svefntöflur til að geta sofið. Hún hafi átt að fá 1-2 díazepam töflur á dag, en hann hafi vitað að hún myndi fara út fyrir þann ramma. Hann hafi reynt að halda henni við réttan skammt, en ljóst væri að hún hafi tekið frekar 3 töflur á dag en 2 að jafnaði, þetta hafi verið mjög sveiflukennt. Vitnið taldi að Y myndi ekki finna fyrir miklum lyfjaáhrifum af 10-20 mg af diazepam í æð og 50 mg af phenergan ef litið væri til fyrrum lyfja- og alkóhólneyslu hennar. Hið sama mætti segja þótt hún hefði neytt einhvers magns af bjór. Þessi lyf myndu að hans mati hafa sáralítil áhrif, þau myndu e.t.v. slá á kvíða eða vanlíðan og gætu slegið á fráhvarfseinkenni. Þótt phenerganskammturinn yrði aukinn í 100 mg væri ósennilegt að það hefði valdið öðrum áhrifum. Vitnið sagði að eðlilegra hefði verið að sprauta með lyfjunum í vöðva eða rasskinn. Undir þessum kringumstæðum væri undantekning að sprauta í æð, það væri gert í algjöru bráðatilviki ef lyf þyrfti að virka á stundinni, það sé þekkt. Ef grunur léki á rifbroti væri slík lyfjagjöf að hans mati fráleit, nema ástandið væri svo brýnt eða verkirnir slíkir að þetta væri spurning um að lyfið þyrfti að virka strax. Vitnið sagði að slík lyfjagjöf væri óeðlileg við þær aðstæður eins og ákærði lýsir, eðlilegra hefði verið að koma sjúklingnum á sjúkrahús. Vitnið sagði að Y hafi misnotað lyf í mörg ár. Hún hefði a.m.k. 14 ára sögu skráða, þó með miklum sveiflum. Hún ætti misheppnaðar áfengismeðferðir að baki, en hann hafi verið reiðubúinn sl. haust að gefa henni kost á þessu samkomulagi, þótt hún hafi yfirleitt ekki farið eftir fyrirmælum um lyfjagjafir, þar sem hann hefði aldrei staðið hana að ósannsögli og hún sinnt móðurhlutverki sínu. Hann sagði að þau lyf, sem mælst hafi í blóði hennar og þvagi samkvæmt matsgerð Þorkels Jóhannessonar og ekki stöfuðu frá vitninu kæmu annars staðar frá. Þorkell Jóhannesson prófessor bar vitni við meðferð málsins og staðfesti matsgerð sína þar. Hann sagði að ýmis lyf hafi mælst í blóði Y umfram sum þeirra lyfja sem ávísað hafi verið á hana af heimilislækni. Þannig hafi fundist lyfin klórdíazepoxíð, prómetazín (þ.e. sérlyfjaheiti phenergans), og einnig tramadol (sérlyfjaheiti nobligan) sem sé tiltölulega nýtt lyf hér á markaði. Þeir hafi framkvæmt staðlaða leit að lyfjum og sagði vitnið að það væri ákaflega sennilegt að þau lyf sem heimilislæknir hennar hafi ávísað á hana, en sem ekki fundust við lyfjaleit hans, þ.e. rohypnól, saroten og cipramil, hefðu komið fram við þá leit, en þau hafi ekki fundist. Sagði vitnið að klórdíazepoxíð væri lyf með svipaða verkun og díazepam, hvort tveggja væru róandi lyf og svefnlyf með samverkandi verkun. Tramadol væri hins vegar verkjadeyfandi lyf og væri nýrra lyf hér á markaði en klórdíazepoxíð og díazepam. Frá því að matsgerðin var unnin í febrúar sl. hefðu komið fram talsverðar nýjar upplýsingar um þetta lyf. Þannig væri nú komið í ljós að lyfið væri mun hættulegra og hefði meira slævandi verkun á miðtaugakerfis en áður var talið og einnig reynst veigameiri þáttur í dauðsföllum en menn gerðu sér grein fyrir. Eituráhrif lyfsins væru miklu meiri en vitað var um fyrir fáum mánuðum, og ætti það sérstaklega við ef þau væru tekin með öðrum lyfjum. Prómetasín væri gefið sem stungulyf við skurðaðgerðir, en annars í töfluformi. Vitnið skýrði svo frá að ekki væri unnt að lesa út úr lyfjunum sem mældust í blóð- og þvagsýni hvaða skammtar hafi verið gefnir, en þegar litið væri til þeirra efna sem myndast út frá díazepam og klórdíazepoxíði í líkamanum kæmi í ljós að þau lyf hefðu verið gefin í marga daga og ætti það sérstaklega við um klórdíazepoxíðið. Ef þessi tvö efni hefðu verið gefin með 1-2 lyfjagjöfum hefðu svokölluð umbrotsefni, sem mynduðust í líkamanum, ekki verið fyrir hendi í svona miklu magni. Magnið benti til þess að díazepam hafi verið tekið í allnokkra daga og klórdíazepoxíð í viku eða svo, jafnvel lengur. Magn þessara tveggja lyfja væri vel umfram lækningalega þéttni, þ.e.a.s. vel umfram það sem leitast er eftir í lækningarskyni og því mætti álykta að viðkomandi hafi verið undir miklum lyfjaáhrifum, verið í slævðu ástandi er sýnin voru tekin. Vitnið bar að efni sem mældust í sýnunum væru öll lyfseðilsskyld og þau hefðu samverkandi verkun. Magn lyfjanna væri vel umfram lækningalega þéttni. Ef um væri að ræða einstakling með mjög mikið lyfjaþol sagði vitnið að draga myndi úr verkuninni, en skammtarnir væru það stórir að böndin bærust að því að viðkomandi hefði verið í mjög slævðu ástandi. Vitnið kvaðst ekki geta borið um það hvert lyfjanna sem fundust hefði mesta virkni, miðað við magn, en taldi að díazepamið hefði mest áhrif ef litið væri til áhrifa þeirra á meðvitund og viðbrögð einstaklingsins. Þetta væri þó matsatriði. Vitnið sagði að algengasta sérlyfjanafn klórdíazepoxiðs væri librium. Það lyf hafi sérstaklega verið ofnotað áður fyrr og enn væru þess dæmi að drykkjumenn væru meðhöndlaðir með Libríum vegna þess að talið væri að það hefði minnst samverkandi verkun, en það stæðist ekki. Þá upplýsti vitnið að kannabínóíðar, sem fundust í þvagi, hafi ekki fundist í blóði, sem þýddi að viðkomandi hafi neytt kannabis einhvern tíma innan tveggja til þriggja vikna, en eftir svo langan tíma finnist engin merki efnisins í blóðinu. Ákærði var fyrst yfirheyrður hjá lögreglu 14. janúar sl. Hann kvaðst hafa verið á læknavaktinni frá miðnætti aðfaranótt þriðjudagsins 13. janúar sl. og fram til kl. 8.00 morguninn eftir. Nóttin hafi verið erilsöm, 15 útköll hafi borist. Hann hafi haft bílstjóra með sér. Ósk hafi borist til hans kl. 2.46 um að fara til Y, en þetta kæmi fram á samskiptaseðli, sem venja væri að skrá. Vegna anna hafi hann ekki komist fyrr en töluvert löngu síðar, á að giska klukkustund síðar. Hann hafi farið út en bílstjóri hans beðið í bílnum á meðan. Hann hafi hringt dyrabjöllu og Y, sem hann ekki þekkti, komið til dyra. Hún hafi verið alklædd og boðið honum til stofu. Hún hafi verið greinilega ölvuð, slagað, dottið um sjónvarpið og nærri verið búin að henda því um koll, en hann gripið það. Konan hafi verið með opna bjórdós og hann hafi séð aðra óopnaða. Hún hafi kvartað um mikla verki í vinstri síðu og litlar upplýsingar viljað gefa, en sagt að hún hafi dottið eða orðið fyrir áverkum af annarra völdum. Hann hafi skoðað hana í stofunni, lyft fatnaði hennar, tveimur peysum, en ekki klætt hana úr, en hún bara öskrað þegar hann setti hlustunarpípuna á hana. Því hafi hann gefið henni verkjastillandi og slakandi lyf í æð, handleggina og e.t.v. annað handarbakið, phenergan 50 mg og díazepam 10 mg. Þetta hafi hann gert í stofunni því hann hafi ekki getað hlustað hana vegna verkjanna, það hafi gengið illa því hún hafi látið svo illa og sagst finna svo til í handleggjunum. Hún hafi staðið á fótunum, en slagað. Um hálftíma síðar hafi henni liðið miklu betur og hann getað skoðað hana með hlustun og þreifingu. Hann hafi fundið að hún andaði báðum megin, en var greinilega mjög aum undir rifjunum og átti erfitt með að hreyfa báða handleggi. Hún hafi látið hátt og veinað af sársauka og hann stutt hana inn í svefnherbergi og lagt hana þar á hliðina á hjónarúmið. Hún hafi beðið um meiri bjór en hann neitað henni um það. Áður en hann fór hafi hann sagst mundu athuga ástand hennar síðar um nóttina og einnig beðið hana að hringja ef henni versnaði. Á meðan hann var þarna hafi hann reynt að fá hana inn á sjúkrahús, viljað hringja á sjúkrabíl, en hún alls ekki viljað það. Hann hafi farið eftir að hafa komið henni í rúmið. Hann hafi svo sinnt fleiri útköllum og farið inn á vaktina um kl. 6.00 um morguninn og þá hringt til Y til þess að vita hvernig henni liði. Í því símtali við hana hafi komið fram að hún var mjög móð og leið illa og vildi að hann kæmi aftur. Lyfin hafi þá greinilega verið hætt að virka. Hann hafi sagt við bílstjóra sinn að hann (ákærði) ætlaði að reyna að leggja Y inn og hann skyldi fara að leggja sig. Fór ákærði því einn á einkabíl sínum heim til hennar. Þegar hann kom þangað lá hún í rúminu og hann reyndi sem fyrr að koma henni á spítala en hún þvertók fyrir það. Hann hafi engin lyf gefið henni í það skiptið, staldrað við í um 5 mínútur, því hringt var þangað frá læknavaktinni rétt er hann var kominn og honum tilkynnt um sjúkling í Kópavogi sem væri með bráðaofnæmi. Því hafi hann farið strax í Kópavoginn til að sinna þeim sjúklingi. Þaðan hafi hann farið aftur heim til Y og ætlað að gera eina tilraun enn til að leggja hana inn. Hann hafi komið á heimili hennar skömmu eftir kl. 7.00. Útidyrnar hafi verið ólæstar og er hann kom inn hafi Y setið á hjónarúminu og verið „alveg að drepast„ vegna verkja og stunið einhverja vitleysu. Þess vegna hafi hann gefið henni sama skammt og áður í æð. Í því hafi fyrrum eiginmaður Y hringt og sagst vera búinn að vera 60 daga á Vogi. Kvaðst ákærði hafa kynnt sig sem lækni frá læknavaktinni. Eiginmaðurinn hafi reyndar hringt í tvígang, en skellt á í fyrra sinnið þar sem hann taldi þetta skakkt númer. Hann hafi sagt manninum að Y hafi lent í einhverjum ryskingum og væri sennilega rifbrotin. Samtalið hafi meðal annars snúist um það hvort ákærði gæti ekki komið henni inn á Vog, og hafi maðurinn sagt að hún mætti koma þangað þennan sama dag. Y hafi legið í rúminu eftir lyfjagjöfina og verið farin að dofna. Hún hafi rætt við sig um ýmis persónuleg mál. Hann hafi hvað eftir annað þessa nótt spurt Y um það hver væri heimilislæknir hennar en hún ekki viljað segja honum það. Hann hafi hringt í læknavaktina eftir að hann fór frá henni og þar sem ekkert var fyrirliggjandi hafi hann farið á fund í Domus Medica, en þar hittist læknarnir alltaf á þriðjudagsmorgna kl. 7.45. Fundurinn hafi staðið til rúmlega 8.00, en þá hafi hann farið á Heilsugæslustöðina á Seltjarnarnesi. Hann hafi ekki hitt Y eftir þetta en hringt um kvöldið eftir að hann frétti að lögregla leitaði hans. Hann hafi þá haldið að hún væri látin eða eitthvað því um líkt. Ákærði sagði að hann hafi í fyrstu ekki gert sér grein fyrir því að konan var lyfjaneytandi, hann hafi talið hana vera undir áhrifum áfengis. Hann hafi séð hjá henni geðlyfin cipramil og saroten og einnig minocin. Þarna hafi verið talsvert af lyfjum m.a. valium. Eiginmaður hennar hafi einnig sagt honum í símtalinu að hún feldi svefnlyf og róandi lyf. Hann neitaði því að hann hefði notað sprautulegg við lyfjagjafirnar, slíkt hefði hann ekki haft meðferðis. Hann hafi viljandi ekki gefið henni lyf til að sofna af þar sem hún hafi verið drukkin. Í þessari yfirheyrslu neitaði ákærði því að hann hefði verið í einhverju kynferðissambandi við konuna þessa nótt og neitaði einnig að hann hefði spurt hvort hann mætti leggjast upp í rúm til hennar þar sem hann væri þreyttur og nennti ekki heim. Er hann var inntur eftir ástæðu þess að hún bæri þetta á hann sagði ákærði að hún hefði ekki viljað leggjast inn á sjúkrahús, en hann hafi lagt mjög hart að henni að gera það og sagt að hann gæti ekki gefið henni þau lyf sem hún vildi eða þyrfti. Hugsanlega væri hún haldin ranghugmyndum eftir langvarandi lyfjaneyslu, en eiginmaður hennar hafi tjáð honum um lyfjaneyslu hennar í símanum. Ákærði kvað það einnig rangt að í fyrstu ferðinni hefði hann fengið lykil hjá Y til að komast inn. Ákærði var yfirheyrður á ný við rannsókn málsins 29. janúar sl. og 6. febrúar sl. Kvað hann fyrri skýrslu sína rétta að öðru leyti en því að hann viðurkenndi nú að hafa hitt Y eftir hádegi umræddan dag og haft við hana kynmök. Hann hafi farið af læknaráðsfundinum um kl. 9.30 til vinnu sinnar í læknastofu Heilsugæslustöðvarinnar og verið þar til rúmlega 11.00, en þá farið þaðan til ættingja í Kópavogi og borðað þar, síðan greitt reikninga og farið í pósthús, þaðan á læknavaktina og til Y. Hann rámaði í að hann hefði hringt til hennar úr vinnunni eða bílasíma til að vita hvernig henni liði og hún hafi þá viljað að hann kæmi. Hann kvaðst þó ekki viss um þetta, enda þreyttur og ósofinn er hér var komið sögu og minnið því gloppótt. Við komuna heim til hennar hafi hann hringt á dyrabjöllu og hún kallað að það væri opið og hann farið inn. Þetta hafi verið einhvern tíma milli kl. 12.00 og 13.00. Ákærða var bent á að samkvæmt útskrift Landsímans komi fram að hringt hafi verið úr síma Y á slysadeild kl. 12.19 og í læknavaktina kl. 12.35. Hann kvað útilokað að hann hefði hringt á þessa staði, læknavaktin væri lokuð á þessum tíma og enginn þar við. Hann kvað hins vegar ekki ólíklegt að hann hefði hringt í tvö önnur símanúmer kl. 14.37 (númer nákomins ættingja hans) og 14.41. Ekki minntist hann þess að Y hafi hringt á meðan hann var hjá henni. Hann minntist þess ekki að hafa verið með læknatöskuna meðferðis eins og í þrjú fyrri skiptin og kannaðist ekki við að hafa gefið henni díazepam eða phenergan þá, þótt hann útilokaði ekki að svo kynni að hafa verið. Hann hafi séð að hún átti fullt af lyfjum, bæði róandi og verkjalyf, en hún hafi ekki tekið þau inn eftir að hann kom eftir hádegið. Hann hafi sagt henni að hann væri mjög þreyttur og hún þá boðið honum upp í rúm til sín. Sagt eitthvað í þeim dúr: „Úr því þú ert svona þreyttur af hverju kemur þú þá ekki uppí til mín“, eða: „Þú mátt koma uppí til mín“. Þau hafi svo haft samfarir með vilja hennar einu sinni. Hann kvað andlegt ástand hennar hafi verið miklu betra en um morguninn, hún hafi verið gjörbreytt frá því fyrr um morguninn, með fullri rænu og viljað vera með honum, hún hafi verið hress og „í stuði“. [...] Þau hafi svo sofnað, að minnsta kosti hann, í um það bil hálftíma til þrjá stundarfjórðunga, en hrokkið upp við það um kl. 15.00 að einhver henti inn Dagblaðinu. Hann hafi þá klætt sig, þau kvaðst með kossi og hann sagst mundu hringja um kvöldið í hana. Í því samtali hafi hún þá sagt að hún ætlaði að fara til dóttur sinnar í kvöldmat, en haft áhyggjur af því að geta ekki farið vegna einhvers sem á undan var gengið. Hún hafi verið slöpp og þreytt og sagst ekki vera í stuði og ætlað að hvíla sig og þá hafi verið rætt um það að hann myndi hringja í hana aftur. Í þessari yfirheyrslu sagði hann að hann hafi gefið Y í fyrri vitjunum díazepam og phenergan, mundi ekki magnið, bæði í æð og vöðva, taldi að hann hefði gefið henni 30 mg af díazepam og 100 mg af phenergan. Magnið sagðist hann ekki muna svo gjörla þar sem erfitt væri að muna slíkt þegar erfitt væri að eigi við fólk og erfitt að segja hve mikið magn þyrfti þá til „að ná því niður“ en ákærði ítrekaði að Y hafi verið mjög erfið og henni liðið illa. Lyfjagjöfin hafi verið eðlileg miðað við það að við hlustun hafi hún andað rétt báðum megin og hann hafi ekki getað hrint á sjúkrabíl til að leggja hana inn, þar sem hún vildi það ekki. Önnur úrræði hafi ekki verið fyrir hendi. Y hafi ekki viljað gefa honum upp nafn dóttur sinnar svo hann gæti haft samband við hana og rætt þennan vanda. Um það hvers vegna hann hélt því leyndu í fyrri yfirheyrslu að hann hefði farið heim til Y og haft við hana samfarir sagði ákærði að honum hafi orðið mjög brugðið við það að vera ranglega sakaður um nauðgun og hann hafi ekki viljað viðurkenna framhjáhald til að bjarga hjónabandi sínu. Við meðferð málsins neitaði ákærði enn sakargiftum. Hann kvaðst hafa verið vakthafandi læknir á bæjarvaktinni og farið á heimili kæranda í þrjár ferðir og gefið henni lyf í fyrsta og síðasta skiptið. Í miðferðinni hafi hann staldrað við skamma stund og þá hafi hann ekki gefið konunni lyf. Síðustu ferðina hafi hann farið klukkan 7:00 að morgni og þá gefið konunni eina ambúlu 10 mg díazepam og í fyrstu ferðinni hafi hann gefið henni 20 mg díazepam og phenergan í vöðva. Hann hafi gefið henni díazepamið í bæði skiptin í æð. Hann segir að hér hafi verið um eðlilegan skammt lyfja að ræða og útilokað að konan hafi ekki getað spornað við samræði vegna þessara lyfjagjafa hans eða ástands hennar að öðru leyti. Hann kvaðst hafa haft samfarir við konuna um klukkan 14:00 eftir hádegi daginn eftir með fullum vilja hennar. Í þessa heimsókn hafi hann farið í einkaerindum. Hann kvaðst ekki hafa þekkt Y fyrir þennan atburð, en hann hafi síðar séð er hann fletti því upp, að hún hafi einu sinni komið til hans sem sjúklingur á móttöku á læknavaktinni löngu fyrir þennan atburð, en því hafi hann verið búinn að gleyma. Um ferðir sínar til kæranda þessa nótt sagði ákærði að klukkan hafi verið að ganga þrjú um nóttina er hann fór í fyrstu vitjunina og hafi hún aðallega kvartað um verki fyrir brjósti eftir einhvers konar áverka sem hún vildi ekkert skýra nánar og það væri sárt að anda. Lýsti hann komu sinni á staðinn á sama veg og fyrr og sagði að honum hafi virst konan vera eitthvað undir áhrifum áfengis, en ekki mikið. Hún hafi fyrst og fremst verið mjög æst og alfarið neitað að gefa upp hvað hefði fyrir hana komið og aðspurð neitað allri lyfjatöku, en sagst hafa drukkið eitthvað lítillega af bjór. Hann hafi séð flöskubjór á borði, en ekki séð hana drekka bjór, en hún hafi einu sinni beðið hann að rétta sér flösku, en hann neitað því. Honum hafi ekki verið kunnugt um það þá að hún ætti við lyfjavandamál að stríða og því ekki farið frekar út í þá sálma og hún ekki rætt um nein lyf. Mjög erfitt hafi verið að skoða hana. Hún hafi verið marin á brjóstkassa og upphandleggjum. Hann hafi ætlað að fá að hlusta hjartslátt og öndunarhljóð, en það hafi varla reynst unnt að koma hlustunarpípunni við hana þar sem hún streittist á móti. Hann hafi því tekið það til bragðs að róa hana með því að gefa henni lyf, fyrst díazepam í æð 10 mg. Hún hafi þá sagt að hún væri vön lyfjum og hefði þol og þetta hefði nánast engin áhrif haft á hana. Þá hafi hann gefið henni phenergan 50 mg í vöðva og fljótlega eftir það getað hlustað hana og fengið að skoða hana. Áður en hann fór hafi hann gefið henni aftur 10 mg díazepam í æð og talið að hún væri rifbrotin og séð að hún var með gamla marbletti. Hann hafi viljað leggja hana inn, jafnvel koma henni í myndatöku eða betri skoðun, en hún þvertekið fyrir það. Því hafi orðið úr að hann hafi gefið henni þessi lyf til að róa hana og sagt henni að hringja ef eitthvað breyttist og við svo búið farið. Þessi vitjun hafi tekið 20-30 mínútur. Síðan hafi hjúkrunarfræðingurinn sem var með honum á vaktinni hringt í hana til að vita hvernig henni liði klukkan um fjögurleytið um nóttina. Hann hafi í því símtali fengið að tala við hana og þá fundist hún vera móð. Hún hafi viljað afdráttarlaust að hann kæmi aftur í vitjun. Hann hafi verið orðinn þreyttur og ætlað að sjá til, fengið bakþanka og farið að óskum hennar. Þetta hafi verið rúmlega fjögur að ganga fimm um morguninn. Um leið og hann kom inn til hennar hafi síminn hringt. Það hafi verið hjúkrunarfræðingurinn, sem bæði hafi númer bílasímans hans og síma þess staðar sem farið er í vitjun, þar sem nauðsynlegt sé að geta alltaf náð í vakthafandi lækni. Hjúkrunarfræðingurinn hafi þá sagt frá tilviki um bráðaofnæmi í Kópavogi. Hann hafi því farið strax út. Það væri rangt að hann hafi gefið Y lyf í þessari heimsókn, eins og hann minnti við yfirheyrslu lögreglu á geðdeild, en þar kvaðst hann hafa verið að læknisráði og fengið stóra skammta af róandi lyfjum. Við nánari íhugun væri hann viss um að hann hafi ekki gefið Y nein lyf í þetta sinn. Hann hafi séð að allt var í lagi með hana og sagst mundu reyna að koma aftur, hann hafi ekki þorað að láta þessa vitjun í Kópavoginum bíða. Eftir að þeirri vitjun lauk hafi hann rennt upp eftir til hennar í ...hverfi rétt fyrir klukkan sjö um morguninn. Hún hafi þá verið vakandi og enn kvartað um þessi eymsli. Þegar hann kom þarna inn hafi síminn hringt í tvígang. Það hafi verið maður, sem kvaðst vera eiginmaður Y og kvaðst heita .... Hann hafi sagt að hann væri inni á Vogi og hann hringdi rétt eftir 7:00. Y hafi ekkert viljað við hann tala, hún hafi áður sagt að hún væri skilin við þennan mann, sem aldrei gæti látið sig í friði. ... hafði sagt að hún ætti pláss inni á Vogi þennan sama dag og gæti fengið að koma og kvaðst ákærði hafa hvatt hana til að þiggja þá innlögn en hún gaf lítið fyrir það. Áður en hann fór, klukkan rúmlega sjö um morguninn, hafi hann gefið henni diazipam í æð, 10 mg, en ekkert phenergan, svo sem hann áður hafi talið við rannsókn málsins. Önnur lyf en framangreind hafi hann ekki gefið henni. Y hafi setið uppi í rúminu þegar hann fór um korter eða tuttugu mínútur yfir sjö. Þegar hann fór hafi ástand hennar verið svipað og áður, hún hafi þolað þessi lyf mjög vel og hún lítið breyst við lyfjagjafirnar, þó hafi hún róast eftir fyrstu lyfjagjöfina. Honum hafi helst dottið í hug að hún væri með sprungu í rifbeini, sem væri ekki hættulegt en geti verið sársaukafullt. Hún hafi verið marin, en andað vel báðum megin þegar hann hlustaði hana, en hún hafi virkað móð í símann, sennilega frekar vegna geðshræringar. Hann hafi því ekki verið hræddur um að það væri eitthvað alvarlegt að henni, en engu að síður viljað leggja hana inn vegna ástands hennar. Lyfjagjafirnar hafi eingöngu verið í því skyni að minnka sársauka, róa hana og til slökunar. Díazepamið sé vöðvaslakandi og róandi en hafi lítil áhrif á öndun og hafi því hentað vel í þessu tilviki. Ákærði kvaðst hafa farið frá kæranda úr þriðju ferðinni klukkan rúmlega 7.00 um morguninn á röntgenfund í Domus Medica, sem hefst á hverjum þriðjudagsmorgni kl. 7.45. Þangað hafi hann komið skömmu fyrir fundartímann og farið þaðan á heilsugæslustöðina á Seltjarnarnesi um kl. 8.30. Þar hafi tekið við læknaráðsfundur sem venja sé að halda í framhaldinu þessa morgna til kl. 10:00. Að loknum þeim fundi hafi hann sinnt símaviðtölum sjúklinga þar til langt gengið í tólf. Ákærði bar um ferðir sínar um morguninn, uns hann fór á heimili Y eftir hádegi á sama veg og við rannsókn málsins. Hann kvaðst hafa reynt að ná símasambandi við hana í hádeginu, en mundi ekki hvort honum tókst það, taldi að það hefði ekki tekist, hann hafi verið með rangt símanúmer. Hann hafi því ákveðið að fara heim til hennar til að vita hvernig henni liði, viljað hjálpa henni, þar sem hennar mál hafi verið í ólestri. Það væri misminni sitt að hann hefði náð við hana símasambandi, eins og hann hélt fram við rannsókn málsins. [...] Hann hafi ekki farið með læknatöskuna í þessa heimsókn, enda ekki vitað hvort hún yrði heima og frekar farið til hennar til að ræða við hana, [...]. Er hann kom að heimili Y kl. rúmlega 13.00 hafi hann hringt dyrabjöllunni og hún hrópað „það er opið“ hann gengið inn og hún gengið á móti sér út úr herberginu, þekkt hann strax og verið ánægð að sjá hann. Hún hafi verið léttklæddari en áður og miklu hressari en áður og hvorki æst né reið eins og fyrr, allt önnur en um nóttina. Honum hafi ekki fundist hún undir óeðlilegum áhrifum lyfja, en svolítið þreytt og borið þess merki að hún hefði verið að skemmta sér um kvöldið, röddin hafi verið styrk. Þau hafi spjallað um „svokallaðan mann hennar“ sem hún hafi afneitað algjörlega og sagt að þau væru löngu skilin og hann nánast lagt hana í einelti. Þau hafi rætt um heima og geima, meðal annars alkóhólismann, sameiginlegt vandamál beggja, og hann sagt henni frá eigin reynslu í þeim efnum. Hann hafi svo fengið leyfi hennar til að hringja tvö símtöl, í náinn ættingja og á ferðaskrifstofu, og þau haldið áfram samræðum eftir það. Hann hafi rætt um að hann væri orðinn þreyttur og þyrfti að fara að koma sér heim. Hún hafi þá sagt: „Af hverju leggur þú þig ekki bara hjá mér.“ Hann hafi fallið fyrir freistingunni, farið upp í rúm, þau látið vel hvort að öðru og haft samfarir með vilja hennar og hann svo sofnað. Hún hafi alveg vitað hvað fram fór. Áhrif lyfjagjafa hans um nóttina, sem ekki teldust stórar, hafi örugglega ekki verið fjöruð út, þar sem lyfin hafi langan helmingunartíma, en hins vegar hafi hún þolað þau mjög vel og hann hafi ekki séð mikla breytingu á henni eftir þessar lyfjagjafir. Honum hafi ekki verið kunnugt um að hún hefði tekið einhver lyf sjálf, en hann hafi séð að hún átti einhver þunglyndislyf, t.d. verkjalyfið nobligan. Ákærði kvaðst hafa farið heim til sín um fjögurleytið um daginn. Hann lýsti samtali sínu við Y um kvöldið á sama veg og fyrr. Um misræmi í framburði sínum við rannsókn og meðferð málsins sagði ákærði að framburður hans hjá lögreglu hafi ekki verið nákvæmur um ýmis atriði, meðal annars vegna þess að honum hafi verið mjög brugðið vegna rangrar kæru og alvarlegs andlegs ástands síns. Hann hafi þó viljað gefa skýrslu [...] við þessar aðstæður, þar sem hann vildi koma þessu frá. [...] Ákærði sagði að ljóst væri að dómgreind sín hafi ekki verið í lagi er hann hafði samfarir við sjúkling, sem hann hafi verið að sinna um nóttina, en hafnaði því hins vegar alfarið að hann hefði þröngvað henni til samræðis eða gefið henni lyf fyrir samfarirnar. Samkvæmt bréfi heilbrigðisráðuneytis 14. apríl sl. svipti ráðuneytið ákærða læknaleyfi 11. mars sl. á grundvelli 27. og 28. gr. læknalaga nr. 53/1988 samkvæmt tillögu landlæknis vegna „alvarlegs brots á læknalögum, en X hafði viðurkennt að hafa haft kynmök við sjúkling sinn kl. 14.00 daginn eftir að hann hafði farið í vitjun til sjúklings þrisvar um nóttina og gefið henni diazepam og phenergan í æð í hvert skipti“. Taldi landlæknir framangreint atferli ósamboðið lækni. Niðurstaða. Ákærði hefur fyrir dómi viðurkennt að hann hafi haft samfarir við kæranda er hann kom á heimili hennar upp úr klukkan 13.00, eftir að hafa farið þrívegis í vitjun til hennar nóttina áður, í fyrsta sinn á þriðja tímanum en síðasta sinn um kl. 7.00, eins og að framan er lýst. Í fyrstu yfirheyrslu hjá lögreglu neitaði hann að hafa farið til hennar í síðasta skiptið og haft við hana kynmök. Framburður ákærða um lyfjagjafir hans hefur verið nokkuð á reiki, en hann hefur þó ávallt haldið sig við það að hann hafi gefið henni tvö lyf, díazepam og phenergan. Skýringar hans á því í hvaða tilgangi og hvenær hann fór í þrígang á heimili Y þessa nótt eru í samræmi við útskriftir af samtölum læknavaktarinnar við kæranda og samtali ákærða við hjúkrunarfræðing vaktarinnar þessa nótt, en þar kemur glögglega fram að ákærði hafði miklar áhyggjur af kæranda og heilsu hennar og vildi leggja hana inn á sjúkrahús en hún færðist undan því. Frásögn hans um það að hann hafi í fyrstu gefið henni lyfin til að róa hana niður, þar sem hún hafi verið mjög æst og illviðráðanleg auk þess sem hún hafi kvartað um mikla verki, kemur einnig heim og saman við samtöl þeirra um nóttina sem skráð eru á læknavaktinni. Í símtalinu sem hefst kl. 4.40 segir Y meðal annars: „Ef ég reyni að að hvíla mig þá getur verið að ég sé aðeins rólegri...ekki æpandi á meðan“, og svaraði ákærði því til að hún skyldi reyna að slaka á, því hún væri „allavega róleg núna“. Þá kemur einnig fram í því símtali að ákærði hafi spurt hana hvort hún treysti sér fram ef hann kæmi aftur, en hann hafi tekið úr lás, og svarar hún því til að hún komist til dyra. Bendir þetta til þess að sú frásögn ákærða sé rétt að hann hafi tekið úr lás, en ekki fengið lykil, eins og kærandi hefur borið. Eins og rakið hefur verið hér að framan hafa verið lögð fram gögn í málinu, sem renna stoðum undir þann framburð ákærða að hann hafi farið af heimili kæranda eftir síðustu vitjun sína kl. rúmlega sjö um morguninn og ekki komið þangað aftur fyrr en um kl. 13.00 þennan dag og verið þar að minnsta kosti fram til kl. 15.00, er hann hringdi ofangreind tvö símtöl til ættingja og í Flugleiðir. Lýtur ákæran að því að ákærði hafi á þessum tíma haft við hana samræði og notfært sér að hún gat ekki spornað við samræðinu sökum slævðs ástands, eins og nánar er greint frá í ákæru. Y hefur borið að hún muni lítið sem ekkert eftir sér þessa nótt. Hún gat ekki um það borið hversu oft né hvenær ákærði kom, taldi að hann hefði komið í tvígang og gerði sér ekki grein fyrir hvenær hann hafði við hana samfarir. Hún minntist þess heldur ekki að hún hefði talað í síma þessa nótt eftir að hún hringdi á læknavaktina eða næsta dag, að öðru leyti en því að hana rámaði í að hafa hringt í systur sína. Hana rámaði einnig í að ákærði hefði rætt við fyrrum eiginmann hennar í síma þennan morgun. Af útskrift hringinga úr og í síma hennar þessa nótt er ljóst að Y átti nokkur símtöl auk símtala við læknavaktina og skömmu eftir hádegi þennan dag, kl. 12.24, er skráð langt símtal úr síma norður í landi í hennar símanúmer. Kannast hún við að þekkja þar mann, en man ekki eftir að hafa rætt við hann þetta sinn. Maður þessi hefur staðfest að hann þekki kæranda og að hann hafi rætt við hana í síma í janúar sl. og hafi ástand hennar verið með þeim hætti að hún hafi ekki verið með sjálfri sér, hún hafi verið eitthvað miður sín. Samkvæmt greiðslukortakvittunum ákærða yfir viðskipti hans við lyfjaverslun á Seltjarnarnesi og við Póst og síma var hann ekki á heimili Y er þetta símtal fór fram, en kvittanirnar bera með sér að hann var á þessum stöðum kl. 11.58 og 12.30. Y bar um lyfjatöku fyrir atburðinn á þann veg að hún hafi verið búin með díazepam- og rópan (rhohyphnol) lyfjaskammtinn frá heimilislækninum daginn áður eða tveimur dögum áður og ætlað að fá lyf daginn eftir, enda hafi verið komið að því að hún ætti að fá skammt og hún hafi yfirleitt ekki verið lyfjalaus. Ljóst er af framburði heimilislæknis hennar, Gunnars Inga Gunnarssonar, að hún fékk lyfin síðast 29. desember sl. og átti sá skammtur að endast henni að minnsta kosti helmingi lengur en raun varð á. Fram er komið að hún hefur misnotað lyf og áfengi árum saman og hefur mikið lyfjaþol. Sjálf hefur hún borið að ef hún hafi fengið þann lyfjaskammt sem ákærði kveðst hafa gefið henni, samtals 30 mg af díazepam og 50 mg af phenergan, hefði hún ekki komist í það ástand sem hún kveðst hafa verið í við samfarirnar, hún hefði ekki „dottið út“ af þeim lyfjaskammti. Samkvæmt vætti hennar tók hún inn 1-2 töflur af verkjalyfinu nobligan áður en hún fór á neyðarmóttökuna um kvöldið, en þangað kom hún kl. 22.50. Y kannast við að það hafi komið fyrir að hún hafi misst minni, fengið „black-out“ vegna drykkju, stundum í mjög langan tíma og þetta sinn hafi hún misst úr mjög langan tíma og muni lítið sem ekkert eftir sér á þeim tíma er samfarirnar hafi átt sér stað. Af niðurstöðu lyfjaleitar í blóðsýni og þvagsýni, sem tekin voru úr Y á neyðarmóttöku eftir komu hennar þangað um kl. 22.50 umrætt kvöld, er ljóst að hún var þá í mjög slævðu ástandi. Ákærði hefur haldið því fram að hann hafi farið frá heimili hennar um klukkan fjögur um daginn, en síðasta vísbending þess að hann hafi verið þar eru hringingar hans til ættmennis síns og í Flugleiði skömmu fyrir klukkan þrjú. Er því ljóst að 7-8 klukkustundir liðu frá brottför ákærða uns Y kom á neyðarmóttöku. Ljóst er af framburði hennar, sem er í samræmi við matsgerð Þorkels Jóhannessonar prófessors, að hún tók verkjalyfið nobligan eftir brottför ákærða og jafnframt er ljóst af niðurstöðu lyfjaleitarinnar að auk þess lyfs fannst klórdíazepoxíð, róandi lyf, sem ekki er á skrá heimilislæknis hennar yfir þau lyf sem hann hafði ávísað til hennar 29. desember sl. og ákærði kannast ekki við að hafa gefið henni það. Af vætti Þorkels er ljóst að lyfið nobligan (tramadol) er verkjadeyfandi lyf, með mun hættulegri- og slævandi áhrifum á miðtaugakerfi og með mun meiri eituráhrif en díazepam og klórdíazepoxið. Þá má einnig ráða af vitnisburði Þorkels að sá framburður kæranda stenst vart að hún hafi verið lyfjalaus í um 2 daga, því samkvæmt vitnisburði hans er ljóst að hún hefur tekið inn díazepam og klórdíazepoxíðið í marga daga, einkum það síðarnefnda. Sagði vitnið að ef þessi tvö efni hefðu verið gefin með 1-2 lyfjagjöfum hefðu umbrotsefni þeirra ekki verið fyrir hendi í svo miklu magni sem raun var á, en magnið hafi bent til þess að díazepam hefði verið tekið í allnokkra daga og klórdíazepoxíð í viku eða svo, jafnvel lengur. Kærandi á langa sögu um ofneyslu lyfja og er fram komið að hún hefur mikið lyfjaþol. Verður ekki litið fram hjá þeim möguleika að hún hafi útvegað sér og tekið inn lyf sem hvorki stafa frá ákærða né heimilislækni hennar og tekið þau inn bæði fyrir og eftir að ákærði hafði við hana samfarir. Ríkir því óvissa um það hvaða lyfja hún neytti, magn þeirra og áhrif á meðvitundarástand hennar á þeim tíma sem ákærði hafi við hana samræði. Y hefur ekki borið á móti því að hún hafi leyft ákærða að leggjast upp í rúm hjá sér, rámar í að hann hafi beðið sig um þetta, en síðan vaknað við að hann var að hafa við hana samfarir. Símtöl sem hún átti, meðal annars við læknavakt og nafngreindan kunningja sinn norður í landi og hún mundi síðar ekki eftir, þykja benda til þess að lyfjaneyslan hafi fremur valdið minnisleysi en rænuskerðingu. Ekki eru bornar brigður á að Y hafi verið í „black-out“ ástandi, eða minnisleysi, en hegðun og framkoma fólks undir slíkum kringumstæðum þarf ekki að benda til þess að um óeðlilegt ástand sé að ræða. Það er mat dómsins að framburður ákærða hafi í heild sinni verið fremur trúverðugur, þrátt fyrir að hann hafi í fyrstu neitað samræðinu og verið reikull um lyfjagjafir sínar, en skoða verður framburð hans við rannsókn málsins í ljósi aðstæðna við yfirheyrslur hans þá. Þegar litið er til þess sem hér hefur verið rakið, einkum minnisleysis kæranda um atburði, þess að hún á vanda til langvarandi minnisleysis í kjölfar áfengis- og lyfjaneyslu og óvissu um ástand hennar er ákærði hafði kynmök við hana, þykir ekki fram komin lögfull sönnun þess að ákærði hafi framið það brot sem hann er ákærður fyrir, sbr. 45. gr. laga um meðferð opinberra mála nr. 19/1991. Ber því að sýkna ákærða af öllum kröfum ákæruvaldsins í máli þessu. Eftir þessum úrslitum ber að vísa frá dómi framkominni skaðabótakröfu, sbr. 3. mgr. 172. gr. laga nr. 19/1991. Allur sakarkostnaður skal greiddur úr ríkissjóði, þar með talin réttargæslu- og málsvarnarlaun Andra Árnasonar hæstaréttarlögmanns, skipaðs verjanda ákærða, 150.000 krónur. Dómsorð: Ákærði, X, skal vera sýkn af öllum kröfum ákæruvaldsins í máli þessu. Allur sakarkostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin réttargæslu- og málsvarnarlaun Andra Árnasonar hæstaréttarlögmanns, skipaðs verjanda ákærða, 150.000 krónur.

Mál nr. 638/2012

Kærumál Gæsluvarðhald. A. liður 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008

Úrskurður héraðsdóms um að Y skyldi áfram sætagæsluvarðhaldi, á grundvelli a. liðu 95. gr. laga nr. 88/2008 um meðferðsakamála, var staðfestur.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnirGreta Baldursdóttir, Benedikt Bogason og Helgi I. Jónsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 4. október2012 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 5. sama mánaðar. Kærður erúrskurður Héraðsdóms Reykjaness 4. október 2012, þar sem varnaraðila var gertað sæta gæsluvarðhaldi til fimmtudagsins 11. október 2012 klukkan 16 ogeinangrun meðan á gæsluvarðhaldi stendur. Kæruheimild er í l. lið 1. mgr. 192.gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Varnaraðili krefst þess aðallega aðhinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi en til vara að honum verði ekkigert að sæta einangrun. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hannstaðfestur. Dómsorð: Hinn kærðiúrskurður er staðfestur.

Mál nr. 467/1999

Kærumál Gæsluvarðhald. 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991

Úrskurður héraðsdóms um að Þ skyldi sæta gæsluvarðhaldi á grundvelli 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála var staðfestur.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Arnljótur Björnsson og Gunnlaugur Claessen. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 29. nóvember 1999, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 1. desember sama árs. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 29. nóvember 1999, þar sem varnaraðila var með vísun til 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 14. janúar 2000 kl. 16. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991. Varnaraðili krefst þess að úrskurður héraðsdómara verði felldur úr gildi. Sóknaraðili krefst þess að úrskurðurinn verði staðfestur. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 29. nóvember 1999. Ríkissaksóknari hefur krafist þess með vísan 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991, að ákærða, Þórhalli Ölver Gunnlaugssyni, verði gert að sæta áframhaldandi gæsluvarðhaldi, þó eigi lengur en þar til dómur gengur í máli hans, sbr. 106. gr. laga um meðferð opinberra mála. Með ákæru dags. 1. nóvember sl. höfðaði ríkissaksóknari opinbert mál á hendur Þórhalli Ölveri Gunnlaugssyni fyrir manndráp og þjófnað. Honum er gefið að sök að hafa aðfaranótt 14. júlí 1999 veist að Agnari Wilhelm Agnarssyni, f. 10. desember 1951 á heimili hans að Leifsgötu 28 í Reykjavík og banað honum með því að stinga hann hnífi eða hnífum mörgum sinnum í brjósthol, bæði framan og aftan frá. Er þetta brot talið varða við 211. gr. laga nr. 19/1940. Ákærði sætir gæsluvarðhaldi til kl. 16:00 miðvikudaginn 1. desember nk. skv. dómi Hæstaréttar uppkveðnum 23. júlí sl. Að virtum gögnum málsins þykja skilyrði 2. mgr. 103. gr. laga vera fyrir hendi í máli þessu til að tekin verði til greina krafa ríkissaksóknara um áframhaldandi gæsluvarðhald yfir ákærða. Verður því ákærða gert að sæta gæsluvarðhaldi til 14. janúar nk. kl. 16:00 en þó eigi lengur en þar til dómur gengur í máli hans, sbr. 106. gr. laga um meðferð opinberra mála. Greta Baldursdóttir settur héraðsdómari kveður upp úrskurðinn. Úrskurðarorð: Ákærði, Þórhallur Ölver Gunnlaugsson, sæti áframhaldandi gæslu­varðhaldi til 14. janúar nk., kl.16:00, en þó eigi lengur en þar til dómur gengur í máli hans.

Mál nr. 172/2006

Kærumál Hjón Lögskilnaður Frávísunarúrskurður staðfestur

Stefnandi krefst þess að sér verði með dómi veittur lögskilnaður við stefnda. Þá krefst stefnandi málskostnaðar úr hendi stefnda.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Markús Sigurbjörnsson og Ólafur Börkur Þorvaldsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 22. mars 2006, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 28. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 16. mars 2006, þar sem máli sóknaraðila á hendur varnaraðila var vísað frá dómi. Kæruheimild er í j. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að lagt verði fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeðferðar. Þá krefst hún málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst þess að úrskurður héraðsdómara verði staðfestur og sér dæmdur kærumálskostnaður. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur. Sóknaraðili verður dæmd til að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, K, greiði varnaraðila, M, 100.000 krónur í kærumálskostnað.

Mál nr. 352/2010

Kærumál Vanreifun Frávísunarúrskurður staðfestur

Mál þetta sem dómtekið hinn 8. mars sl. var höfðað fyrir dómþinginu af Kristni Sigurjónssyni, Reykjavíkurvegi 33, Reykjavík, á hendur Böðvari Bragasyni, Reykjavíkurvegi 35, Reykjavík, með stefnu birtri hinn 18. mars 2009.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ingibjörg Benediktsdóttir, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 27. maí 2010, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 8. júní sama ár. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 10. maí 2010, sem sóknaraðili kveður sér fyrst hafa orðið kunnugt um 18. sama mánaðar, en með úrskurðinum var máli sóknaraðila á hendur varnaraðila vísað frá dómi og þeim fyrrnefnda gert að greiða réttarfarssekt að fjárhæð 80.000 krónur. Kæruheimild er í j. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að hinum kærða úrskurði verði hrundið og lagt fyrir héraðsdóm að fella efnisdóm á málið. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur. Sóknaraðila verður gert að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, Kristinn Sigurjónsson, greiði varnaraðila, Böðvari Bragasyni, 200.000 krónur í kærumálskostnað.

Mál nr. 16/2022

Viðurkenningarkrafa Almannatryggingar Ellilífeyrir Lífeyrisréttindi Stjórnarskrá Mannréttindasáttmáli Evrópu Eignarréttur Meðalhóf Jafnræðisregla Gjafsókn

C höfðaði mál á hendur T og Í og krafðist viðurkenningar á að T hefði á tímabilinu 1. mars 2017 til 1. apríl 2020 verið óheimilt að skerða ellilífeyri til hennar samkvæmt lögum um almannatryggingar nr. 100/2007 vegna greiðslna sem C naut á sama tímabili úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum á þann hátt að lækka ellilífeyrinn um 45% af greiðslum til C úr slíkum sjóðum sem voru umfram 25.000 krónur á mánuði, sbr. 1. mgr. 23. gr. laga nr. 100/2007. Ágreiningur aðila laut að stjórnskipulegu gildi laga nr. 116/2016 og 9/2017 sem breyttu ákvæðum laga nr. 100/2007 þar á meðal um bótaflokka og skerðingu ellilífeyrisgreiðslna vegna greiðslna úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum. C taldi að með lagabreytingunum hefðu verið skert bæði réttindi hennar í lífeyrissjóðum og réttur til ellilífeyris og þannig brotið gegn eignarréttindum hennar samkvæmt 72. gr. stjórnarskrárinnar. Þá taldi hún að lagasetningin væri andstæð 65. gr. stjórnarskrárinnar um jafnræði. Í dómi Hæstaréttar var tekið fram að lög nr. 116/2016 og 9/2017 hefðu í engu tilliti skert greiðslur til C úr lífeyrissjóðum samkvæmt réttindum sem hún hafði áunnið sér á grundvelli iðgjalda. Um lækkun ellilífeyris C vegna tekna úr lífeyrissjóðum var tekið fram að slíkar tekjur hefðu ávallt komið að einhverju marki til frádráttar réttindum C í almannatryggingakerfinu, sem byggðist á því að aðstoða þá sem lægstar tekjur hefðu. Þá kom fram að þrátt fyrir að tekjur C úr lífeyrissjóðum leiddu til lækkunar á ellilífeyri hennar hefðu lög nr. 116/2016 og 9/2017 í reynd hækkað ellilífeyrisgreiðslur til C frá T. Ekki var fallist á að réttmætar væntingar C hefðu stofnast um að fá óskertan ellilífeyri sem verndar nytu samkvæmt 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar, eins og hún væri skýrð í ljósi 1. gr. 1. viðauka við mannréttindamála Evrópu. Með setningu laga nr. 116/2016 og 9/2017 var löggjafinn ekki talinn hafa farið út fyrir það svigrúm sem hann hefði í krafti fjárstjórnarvalds síns til að skipuleggja fyrirkomulag framfærsluaðstoðar samkvæmt 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar og ákveða þær forsendur sem fjárhæð ellilífeyris hvíli á. Loks var ekki fallist á þá málsástæðu C að brotið hefði verið gegn 65. gr. stjórnarskrárinnar vegna sérreglna sem giltu um séreignarsparnað og hærra frítekjumark vegna atvinnutekna. Var því staðfest niðurstaða héraðsdóms um að sýkna stefndu af kröfum C.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson, Ása Ólafsdóttir, Björg Thorarensen, Karl Axelsson og Sigurður Tómas Magnússon.2. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 4. mars 2022. Hún krefst þess að viðurkennt verði með dómi að stefndu Tryggingastofnun ríkisins hafi á tímabilinu 1. mars 2017 til 1. apríl 2020 verið óheimilt að skerða ellilífeyri hennar samkvæmt lögum nr. 100/2007 um almannatryggingar vegna greiðslna sem hún naut á sama tímabili úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum á þann hátt að skerða ellilífeyrinn um 45% af greiðslum til hennar úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum sem voru umfram 25.000 krónur á mánuði. Þá krefst hún málskostnaðar úr hendi stefndu í héraði og fyrir Hæstarétti eins og málið væri ekki gjafsóknarmál.3. Stefndu krefjast þess að hinn áfrýjaði dómur verði staðfestur og áfrýjandi dæmdur til að greiða málskostnað fyrir Hæstarétti.Ágreiningsefni4. Ágreiningur aðila lýtur að því hvort stefndu Tryggingastofnun ríkisins hafi verið heimilt að lækka ellilífeyri til áfrýjanda samkvæmt lögum nr. 100/2007 um almannatryggingar á tilgreindu tímabili samkvæmt fyrirmælum 1. mgr. 23. gr., sbr. 16. gr. laganna, vegna greiðslna sem hún fékk á sama tíma úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum. Áfrýjandi telur að lækkun ellilífeyris hafi skert eignarréttindi hennar sem njóti verndar samkvæmt 72. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944 og 1. gr. 1. viðauka við mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994 og falið í sér mismunun í andstöðu við 65. gr. stjórnarskrárinnar og 14. gr. sáttmálans.5. Stefndu voru sýknuð af öllum kröfum áfrýjanda í héraði.6. Leyfi til að áfrýja héraðsdómi beint til Hæstaréttar á grundvelli 1. mgr. 175. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála var veitt 4. mars 2022, með ákvörðun Hæstaréttar nr. 2022-10. Áfrýjunarleyfi var veitt á þeim grunni að málið hefði þýðingu fyrir rétt fjölda einstaklinga til ellilífeyris og varðaði mikla hagsmuni þeirra og ríkissjóðs. Þá var talið brýnt að fá niðurstöðu Hæstaréttar með skjótum hætti, en málið væri fordæmisgefandi og hefði almenna þýðingu fyrir stjórnskipulegt gildi laga nr. 116/2016 og 9/2017 um breytingar á lögum nr. 100/2007. Þá lægi fyrir að ekki væri þörf á að leiða vitni í málinu og skýrslur hefðu ekki verið gefnar við meðferð þess þannig að ekki reyndi á mat á sönnunargildi munnlegs framburðar í héraði.Málsatvik7. Dómkrafa áfrýjanda lýtur að greiðslu ellilífeyris á tímabilinu 1. mars 2017 til 1. apríl 2020. Samhengis vegna hefur þýðingu að varpa ljósi á hvernig reglum um bótagreiðslur til hennar frá stefndu Tryggingastofnun ríkisins hefur verið háttað frá því að hún öðlaðist rétt til greiðslna frá henni og áhrif breytingarlaga nr. 116/2016 og 9/2017 á þann rétt. Þessi lög komu til framkvæmda 1. mars 2017.8. Áfrýjandi varð 67 ára 19. október 2009. Hún öðlaðist þá rétt til ellilífeyris úr almannatryggingum á grundvelli 17. gr. laga nr. 100/2007 og hóf töku lífeyris á árinu 2011. Á þeim tíma var um að ræða annars vegar greiðslu ellilífeyris (grunnellilífeyris) samkvæmt 17. gr. og hins vegar tekjutryggingar samkvæmt 22. gr. laganna. 9. Á árunum 1970 til 2011 greiddi áfrýjandi iðgjöld í skyldubundna atvinnutengda lífeyrissjóði af launum sínum í samræmi við ákvæði gildandi kjarasamninga og laga á hverjum tíma. Var aðild hennar að lífeyrissjóðum í fyrstu byggð á samkomulagi aðila vinnumarkaðarins frá 1969 um stofnun atvinnutengdra lífeyrissjóða með skylduaðild og sjóðssöfnun. Frá setningu laga nr. 9/1974 um starfskjör launþega hefur verið mælt fyrir um skylduaðild áfrýjanda að lífeyrissjóði með lögum en um það gilda nú lög nr. 129/1997 um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða. Áfrýjandi öðlaðist á starfsævi sinni lífeyrisréttindi í þremur lífeyrissjóðum, Birtu lífeyrissjóði, Festu lífeyrissjóði og Söfnunarsjóði lífeyrisréttinda og hefur notið greiðslna úr þeim frá árinu 2011. 0. Þegar áfrýjandi öðlaðist rétt til ellilífeyris frá stefndu Tryggingastofnun ríkisins haustið 2009 byggðist ellilífeyristryggingakerfi almannatrygginga upp af nokkrum bótaflokkum: grunnellilífeyri og tekjutryggingu samkvæmt lögum nr. 100/2007, svo og heimilisuppbót og sérstakri uppbót vegna framfærslu samkvæmt 8. og 9. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð. Áfrýjandi fékk sem fyrr segir greiðslur úr fyrstu tveimur bótaflokkunum. Þá var fullur grunnellilífeyrir 297.972 krónur á ári samkvæmt 1. mgr. 17. gr. fyrrgreindu laganna en tekjutrygging nam 942.504 krónum á ári samkvæmt 1. mgr. 22. gr. laganna sem greiddist til viðbótar ellilífeyri.1. Regla um tengingu greiðslna úr almannatryggingum við tekjur, þar með taldar lífeyrissjóðstekjur, hafði ávallt gilt um tekjutryggingu eða allt frá árinu 1972 þegar sá bótaflokkur bættist við lög um almannatryggingar nr. 67/1971. Tekjutengingarhlutfall í þeim flokki var upphaflega 50% en hafði lækkað í áföngum og var 38,35% þegar greiðslur hófust til áfrýjanda, sbr. 2. mgr. 22. gr. laga nr. 100/2007. Greiðslur úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum undir 120.000 krónum á ári skertu þó ekki tekjutryggingu.2. Þegar greiðslur stefndu Tryggingastofnunar ríkisins til áfrýjanda hófust 2011 gilti sú meginregla í lögum nr. 100/2007 að allar skattskyldar tekjur, einnig greiðslur úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum, höfðu áhrif á útreikning bóta úr almannatryggingum, bæði grunnellilífeyri og tekjutryggingu. Örfáar ívilnandi undanþágur frá því voru í 3. mgr. 16. gr. laganna, þar á meðal um séreignarlífeyrissparnað og viðbótartryggingavernd. Tekjur áfrýjanda úr lífeyrissjóðum leiddu til lækkunar greiðslna úr báðum flokkum en mismunandi tekjutengingarhlutfall gilti um hvorn flokk um sig. Um grunnellilífeyri gilti að tekjur áfrýjanda, þar með taldar tekjur úr lífeyrissjóðum sem voru hærri en 2.056.404 krónur á ári skyldu lækka lífeyrinn um 25% þeirra tekna sem umfram væru uns hann félli niður. Ákvæði um að undanþiggja tekjur úr lífeyrissjóðum til lækkunar grunnellilífeyris hafði verið fellt úr 3. mgr. 16. gr. laga nr. 100/2007 með lögum nr. 70/2009 sem tóku gildi 1. júlí 2009. Sú lagasetning var liður í aðgerðum á sviði ríkisfjármála til að mæta tekjufalli og útgjaldaauka ríkissjóðs vegna efnahagshrunsins 2008. Þeirri skipan var síðar breytt með lögum nr. 86/2013 þannig að í 3. mgr. 16. gr. laga nr. 100/2007 var á ný bætt ákvæði um að greiðslur úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum teldust ekki til tekna sem áhrif hefðu á útreikning grunnellilífeyris.3. Dómkrafa áfrýjanda lýtur að tímabilinu 1. mars 2017 til 1. apríl 2020 eftir að lög nr. 116/2016 og 9/2017 komu til framkvæmda en þau höfðu í för með sér margvíslegar breytingar á lögum nr. 100/2007. Í breytingarlögunum fólst meðal annars heildarendurskoðun á bótaflokkum, tekjutengingu og frítekjumarki og jafnframt almenn hækkun á fjárhæðum greiðslna til ellilífeyrisþega. Þannig voru bótaflokkarnir grunnellilífeyrir og tekjutrygging sameinaðir í einn flokk undir heitinu ellilífeyrir og leitast við að samræma frítekjumark.4. Eftir breytingarnar teljast tekjur áfrýjanda úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrisjóðum til tekna samkvæmt 1. mgr. 16. gr. laga nr. 100/2007 sem skerða ellilífeyri, sbr. 2. málslið 1. mgr. 23. gr. Samkvæmt reiknireglunni lækkar ellilífeyrir áfrýjanda um fjárhæð sem nemur 45% af tekjum hennar úr lífeyrissjóðum umfram 25.000 krónur á mánuði uns hann fellur niður. Í 4. mgr. 16. gr. laganna er áfram ívilnandi ákvæði um að tilteknar tekjur séu undanþegnar meginreglu 1. mgr., þar á meðal eru greiðslur úr séreignarlífeyrissparnaði og viðbótartryggingavernd. 5. Eftir breytingarnar nam fullur ellilífeyrir til áfrýjanda samkvæmt 23. og 69. gr. laganna svo og reglugerð settri á grundvelli þeirra 2.744.808 krónum á ári en jafnframt var sett almennt frítekjumark við útreikning ellilífeyris sem er 300.000 krónur á ári (25.000 krónur á mánuði). Síðar var, með lögum nr. 96/2017, bætt nýrri reglu, 4. málslið, við 1. mgr. 23. gr. laga nr. 100/2007 um sérstakt frítekjumark vegna atvinnutekna ellilífeyrisþega allt að 1.200.000 krónum á ári (100.000 krónur á mánuði).6. Lög nr. 9/2017 sem voru samþykkt 27. febrúar 2017 voru sett til að leiðrétta mistök í undirbúningi að setningu laga nr. 116/2016 sem höfðu þær afleiðingar að greiðslur til einstaklinga úr atvinnutengdum skyldubundnum lífeyrissjóðum voru undanskildar tengingu við ellilífeyri andstætt því sem löggjafinn ætlaði. Samkvæmt lögum nr. 9/2017 skyldi leiðréttingin gilda afturvirkt og miðast við 1. janúar 2017. 7. Með dómi Landsréttar 31. maí 2019 í máli nr. 466/2018 var komist að þeirri niðurstöðu að stefnandi þess máls hefði átt kröfu til að fá ellilífeyri greiddan án skerðingar vegna greiðslna úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum allt fram til 1. mars 2017. Þessi kröfuréttindi nytu verndar 72. gr. stjórnarskrárinnar þar sem þau hefðu verið gjaldfallin þegar lög nr. 9/2017 voru samþykkt og því óheimilt að skerða þau með afturvirkri og íþyngjandi löggjöf. Af þessari ástæðu komu breytingarlögin og reikniregla 2. málsliðar 1. mgr. 23. gr. um lækkun ellilífeyris áfrýjanda til framkvæmda 1. mars 2017 og miðast upphafstími viðurkenningarkröfu hennar við þann tíma. 8. Áfrýjandi hefur ekki lagt fram gögn í málinu um upphafsdag greiðslna árið 2011 á grundvelli almannatrygginga eða hver var fjárhæð þeirra greiðslna sem hún fékk frá stefndu Tryggingastofnun ríkisins eða lífeyrissjóðum fyrir breytingarnar sem voru gerðar með lögum nr. 116/2016 og 9/2017. Þó liggur fyrir í málinu skattframtal hennar um tekjur á árinu 2016, fyrir breytingar sem voru gerðar með fyrrgreindum lögum, svo og skattframtöl eftir breytingarnar fyrir árin 2017 til 2020 en dómkrafa hennar tekur til þeirra ára.9. Samkvæmt skattframtölum áfrýjanda fyrir tekjuárin 2016 til 2020 fékk hún eftirtaldar árlegar greiðslur frá stefndu Tryggingastofnun ríkisins og samhliða greiðslur úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum. Í eftirfarandi töflu kemur fram fjárhæð grunnellilífeyris og tekjutryggingar árið 2016 svo og fjárhæð fulls ellilífeyris árin 2017 til 2020 samkvæmt 1. mgr. 23. gr. og 69. gr. laga nr. 100/2007 og reglugerðum um bótafjárhæðir sömu ár, sbr. 70. gr. eftir að breytingar voru gerðar svo og hverjar voru ellilífeyrisgreiðslur til áfrýjanda á sama tíma. ÁrFullur ellilífeyrir, sbr. 23. og 69. gr. laga nr. 100/2007Greiðslur frá stefnda Tryggingastofnun ríkisins til áfrýjandaTekjur áfrýjanda úr lífeyrissjóðum2016 (tveir bótaflokkar skv. eldra kerfi)Grunnellilífeyrir 478.344 krónur Tekjutrygging 1.509.516 krónur Alls: 1.987.860 krónur.824.953 krónur.268.627 krónur20172.744.808 krónur2.564.116 krónur.296.827 krónur20182.873.808 krónur2.688.268 krónur.327.924 krónur20192.977.260 krónur2.778.746 krónur.370.554 krónur2020 3.081.468 krónur2.889.101 króna.406.791 króna20. Auk breytinga á bótaflokkum með lögum nr. 116/2016 og 9/2017 varð greiðsla fulls ellilífeyris hærri en samanlagðar greiðslur úr þeim tveimur bótaflokkum sem áfrýjandi þáði greiðslur úr samkvæmt eldri lögum. Árið 2016 nam fjárhæð grunnellilífeyris 39.862 krónum á mánuði og óskertrar tekjutryggingar 125.793 krónum á mánuði eða samanlagt 165.655 krónum. Þannig nam árleg heildarfjárhæð 1.987.860 krónum. Eftir lagabreytingarnar varð fjárhæð óskertrar greiðslu úr hinum nýja sameinaða bótaflokki ellilífeyris 228.734 krónur á mánuði eða 2.744.808 krónur á ári. 21. Þrátt fyrir að tekjur áfrýjanda úr lífeyrissjóðum leiði til lækkunar á ellilífeyri samkvæmt reiknireglu 2. málsliðar 1. mgr. 23. gr. laganna sem fyrr er lýst eftir 1. mars 2017 kemur fram í gögnum málsins að ellilífeyrisgreiðslur til áfrýjanda frá stefndu Tryggingastofnun ríkisins hækkuðu engu að síður frá því sem áður var að meðaltali í kringum 600.000 krónur árlega (um 47.307 krónur á mánuði árið 2017, um 49.279 krónur á mánuði árið 2018, um 50.824 krónur á mánuði árið 2019 og um 52.930 krónur á mánuði árið 2020). Er þá miðað við það sem orðið hefði að teknu tilliti til uppfærðra greiðslna í óbreyttu lagaumhverfi.22. Í hinum áfrýjaða dómi var lagt til grundvallar að réttindi áfrýjanda í lífeyrissjóðum svo og réttur hennar til ellilífeyris samkvæmt lögum nr. 100/2007 nytu stjórnskipulegrar eignarréttarverndar samkvæmt 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar og 1. gr. 1. viðauka við mannréttindasáttmála Evrópu. Hins vegar fælu breytingar sem gerðar voru með lögum nr. 116/2016 og 9/2017 ekki í sér að brotið væri gegn þessum ákvæðum og stjórnskipulegri meðalhófsreglu. Þá var ekki fallist á að sá greinarmunur sem lögin gerðu á tekjum úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum og öðrum tilgreindum tekjum byggðist á ómálefnalegum sjónarmiðum sem væru andstæð jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar og 14. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Stefndu voru því sýknuð af kröfum áfrýjanda.Málsástæður aðilaHelstu málsástæður áfrýjanda23. Áfrýjandi telur að fyrirmæli 2. málsliðar 1. mgr. 23. gr. laga nr. 100/2007 eftir breytingu með lögum nr. 116/2016 og 9/2017, sem höfðu í för með sér lækkun ellilífeyris til hennar vegna greiðslna sem hún nýtur á sama tíma úr lífeyrissjóðum, brjóti gegn eignarrétti hennar sem njóti verndar 72. gr. stjórnarskrárinnar og 1. gr. 1. viðauka við mannréttindasáttmála Evrópu. Þau eignarréttindi sem fyrrgreint ákvæði laga nr. 100/2007 skerði séu tvíþætt. 24. Annars vegar sé skertur eignarréttur sem fólginn sé í lífeyrisréttindum sem áfrýjandi aflaði sér með iðgjöldum í skyldubundna atvinnutengda lífeyrissjóði á árunum 1970 til 2011. Þótt greiðslur úr lífeyrissjóðum sæti ekki sem slíkar tölulegri skerðingu komi þær til frádráttar réttindum hennar innan almannatryggingakerfisins. Áfrýjandi kveðst hafa haft réttmætar væntingar um að greiðslur úr lífeyrissjóðum leiddu ekki til lækkunar á greiðslum úr lögbundnum almannatryggingum þegar hún kæmist á eftirlaunaaldur. Þær væntingar ættu sér einkum stoð í þeim forsendum kjarasamninga 1969 að skyldulífeyrissparnaður launþega kæmi til viðbótar greiðslum almannatrygginga. 25. Hins vegar skerði ákvæðið eignarréttindi sem felist í rétti áfrýjanda til fulls ellilífeyris úr almannatryggingum sem hún hafi öðlast 19. október 2009 á grundvelli 17. gr. laga nr. 100/2007. Sá réttur hafi orðið virkur þegar hún varð 67 ára eftir meira en 40 ára búsetu á landinu en hún hóf töku ellilífeyris á árinu 2011. Þeim lagalega áskilnaði verði jafnað til framlaga í lífeyrissjóð. Þótt skerðingin leiði af því markmiði að endurskipuleggja almannatryggingakerfið uppfylli það ekki kröfur um meðalhóf í ljósi þess að réttindin séu grundvöllur framfærslu hennar. 26. Áfrýjandi vísar til þess að sú grunnhugsun hafi ávallt búið að baki lífeyriskerfinu að ellilífeyrir úr almannatryggingum kæmi til viðbótar skyldulífeyrissparnaði þótt finna megi tímabundnar undantekningar frá því. Í lögum nr. 116/2016 og 9/2017 felist skerðing á virkum rétti hennar til ellilífeyris sem hún hafi haft réttmætar væntingar til að yrði grundvöllur framfærslu hennar til framtíðar. Slík réttindi njóti eignarréttarverndar enda sé breytingin afturvirk í eðli sínu.27. Af hálfu áfrýjanda kom fram við flutning málsins fyrir Hæstarétti að engu máli skipti í þessu samhengi þótt lagabreytingarnar hafi leitt til þess að ellilífeyrisgreiðslur til hennar hafi hækkað eftir 1. mars 2017 frá því sem þær voru á árinu 2016. Sú hækkun hafi verið almenn og náð til allra ellilífeyrisþega. Greiðslur til hennar hefðu hins vegar hækkað mun meira ef ekki hefðu komið til áhrif hinnar nýju reiknireglu 2. málsliðar 1. mgr. 23. gr. laganna eftir setningu laga nr. 9/2017. Áfrýjandi heldur því fram að hefði engin skerðing átt sér stað á ellilífeyri hennar vegna greiðslna úr lífeyrissjóðum eftir 1. mars 2017 hefðu greiðslur til hennar frá stefndu Tryggingastofnun ríkisins hækkað umtalsvert meira en þær gerðu eða um 252.504 krónur til viðbótar árið 2017, 261.354 krónur árið 2018, 276.299 krónur árið 2019 og 285.139 krónur árið 2020. 28. Til stuðnings því að réttindi njóti í báðum framangreindum tilvikum verndar 72. gr. stjórnarskrárinnar vísar áfrýjandi meðal annars til dóma Hæstaréttar 9. desember 1999 í máli nr. 195/1999 og 16. október 2003 í máli nr. 549/2002. Skýra beri 72. gr. með hliðsjón af 1. gr. 1. viðauka við mannréttindasáttmála Evrópu og framkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu, einkum ákvörðunar dómstólsins 6. júlí 2005 í máli nr. 65731/01, Stec o.fl. gegn Bretlandi, og dóms 13. desember 2016 í máli nr. 53080/13, Béláné Nagy gegn Ungverjalandi.29. Áfrýjandi byggir enn fremur á því að framangreindar lagabreytingar feli í sér ólögmæta mismunun sem fari í bága við 65. gr. stjórnarskrárinnar og 14. gr. mannréttindasáttmálans. Lækkun bóta vegna tekna sé ekki framkvæmd með sama hætti gagnvart öllum ellilífeyrisþegum og ráðist mismunurinn af því hvaðan tekjurnar koma. Réttindi hennar skerðist um 45% vegna tekna úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum umfram 25.000 krónur á mánuði. Hefði áfrýjandi á hinn bóginn notið samsvarandi tekna af atvinnu á sama tíma hefðu bótagreiðslur sætt minni skerðingu vegna hærra frítekjumarks, 100.000 króna á mánuði. 30. Einnig eigi sér stað mismunun milli þeirra sem greitt hafa til skyldubundinna atvinnutengdra lífeyrissjóða og þeirra sem fá greiðslur úr séreignarlífeyrissparnaði og viðbótartryggingavernd en síðarnefndu tekjurnar hafi ekki áhrif til lækkunar ellilífeyris.Helstu málsástæður stefndu31. Stefndu benda á að dómkrafa áfrýjanda lúti að ákvörðun ellilífeyris á tilgreindu tímabili en ekki að réttindum hennar til greiðslna úr lífeyrissjóðum. Því er auk þess mótmælt að 2. málsliður 1. mgr. 23. gr. laga nr. 100/2007 skerði lífeyrisréttindi hennar. Engin réttindi eða greiðslur til áfrýjanda úr lífeyrissjóði hafi verið skert. Þá sé ávinningur áfrýjanda af því að hafa lagt fyrir í lífeyrissjóð ekki minni en hún mátti ætla með réttu þegar sparnaðurinn myndaðist. Slíkar væntingar geti ekki sótt stoð í samkomulag aðila vinnumarkaðarins frá 1969. Það hafi ávallt verið undirstaða í samspili lífeyrissjóða- og almannatryggingakerfanna, eftir að skylduaðild að lífeyrissjóðum komst á, að því síðarnefnda sé ætlað að grípa þá einstaklinga sem ekki hafa safnað nægilegum lífeyri í lífeyrissjóðakerfinu. 32. Lífeyriskerfið sé þannig byggt upp að almannatryggingar séu fyrsta stoð þess, skyldubundnir atvinnutengdir lífeyrissjóðir önnur stoð og séreignarsparnaður þriðja stoðin. Meginmunurinn á þeim sé að önnur og þriðja stoðin séu fullfjármagnaðar með framlagi launþega og launagreiðanda en fyrsta stoðin, sem feli í sér almennan grunnlífeyri byggðan á þörf einstaklinga og endurskoðaður er reglulega, sé fjármögnuð með skatttekjum á hverjum tíma. Réttindi áfrýjanda samkvæmt lögum nr. 100/2007 hafi skapast í tímans rás eingöngu á grundvelli búsetu hennar og þau kveði á um ákveðna hámarksfjárhæð ellilífeyris. 33. Stefndu taka fram að hinn nýi bótaflokkur, ellilífeyrir eftir 1. mars 2017, sé þáttur í gerbreyttri löggjöf þar sem bótaflokkar laga nr. 100/2007 hafi verið sameinaðir og endurskipulagðir og kerfið einfaldað á margan hátt. Hinn nýi sameinaði bótaflokkur sé engan veginn tækur til samanburðar við grunnellilífeyri í kerfinu fyrir breytingarnar sem hafi aðeins numið litlum hluta þeirra greiðslna sem áfrýjandi naut. Stærsti hluti greiðslna stefndu Tryggingastofnunar ríkisins til áfrýjanda frá 2011 hafi verið úr tekjutryggingu sem sætti ávallt lækkun vegna lífeyrissjóðstekna hennar og grunnellilífeyrir einnig á tímabilum. Áfrýjandi hafi því aldrei átt rétt til bóta frá stefnda Tryggingastofnun án tengingar við tekjur úr lífeyrissjóðum að frátöldum janúar og febrúar 2017 vegna mistaka við setningu laga nr. 116/2016.34. Stefndu byggja á að ófenginn ellilífeyrir úr almannatryggingum falli utan gildissviðs 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar og 1. gr. 1. viðauka við mannréttindasáttmála Evrópu, enda ekki um eign að ræða í skilningi þessara ákvæða. Þau eigi aðeins við hafi réttmætt tilkall að lögum stofnast og krafa fallið í gjalddaga. Umræddar breytingar hafi ekki falið í sér neina skerðingu á bótum eða inngrip í réttindi áfrýjanda. Greiðslur til hennar úr almannatryggingum hafi þvert á móti hækkað eftir lagabreytingarnar.35. Kjarni málsins lúti að því hvernig löggjafinn ákveður aðstoð samkvæmt 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar til þeirra sem hana þurfa. Þetta hafi ávallt verið markmið almannatryggingalöggjafar eins og fram komi í 1. gr. laga nr. 100/2007. Þar ráði úrslitum sú raunverulega aðstoð sem einstaklingum sé veitt til framfærslu og fjárhæðir greiðslna en ekki hvort skipulag eða heiti bótaflokka breytist. Hafi löggjafinn ríkt svigrúm til að skipuleggja fyrirkomulag almannatrygginga og bótategunda.36. Verði engu að síður talið að réttur til ófenginna bóta úr almannatryggingum njóti eignarréttarverndar sé tekjutenging ellilífeyris í lögum nr. 100/2007 við lífeyrissjóðsgreiðslur, sbr. lög nr. 116/2016 og 9/2017, ekki andstæð 72. gr. stjórnarskrárinnar enda sé staða áfrýjanda betri en fyrir setningu laganna. Þá hvíli fyrirkomulag um lækkun ellilífeyris vegna tekna úr lífeyrissjóði á skýrri lagaheimild sem styðjist við málefnaleg rök og meðalhófs gætt. 37. Loks telja stefndu að ekki hafi verið brotið gegn 65. gr. stjórnarskrárinnar og 14. gr. mannréttindasáttmála Evrópu og áfrýjandi hafi ekki sýnt fram á að hún njóti lakari réttinda en aðrir í sambærilegri stöðu. Þótt greiðslur úr séreignarlífeyrissparnaði komi ekki til frádráttar ellilífeyri sé reglan almenn í eðli sínu og geri engan ómálefnalegan greinarmun. Mismunandi frítekjumark eftir því hvort um tekjur úr skyldulífeyrissjóðum eða atvinnutekjur er að ræða hvíli á því sjónarmiði löggjafans að áframhaldandi vinna eftir að ellilífeyrisaldri sé náð auki möguleika aldraðra til að bæta kjör sín, einkum þeirra sem lægstar hafa tekjurnar.Niðurstaða38. Með dómkröfu áfrýjanda er leitað viðurkenningar á því að stefndu Tryggingastofnun ríkisins hafi verið óheimilt að skerða ellilífeyri hennar á tímabilinu 1. mars 2017 til 1. apríl 2020 eftir breytingar á 2. málslið 1. mgr. 23. gr. laga nr. 100/2007 vegna greiðslna sem hún naut á sama tímabili úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum. Lögmaður áfrýjanda skýrði kröfugerð sína frekar við munnlegan flutning fyrir Hæstarétti þannig að vísað væri heildstætt til breytingarlaga nr. 116/2016 og 9/2017 eins og þau komu til framkvæmda 1. mars 2017, en áður kom fram að síðari lögin voru sett til að leiðrétta mistök sem urðu við undirbúning löggjafans að setningu þeirra fyrrgreindu.39. Þótt dómkrafa áfrýjanda lúti ekki berum orðum að því að óheimilt hafi verið að skerða áunnin réttindi hennar í lífeyrissjóðum stendur þessi málsástæða í nánum tengslum við úrlausn um markmið almannatryggingalöggjafar og fyrrgreindra breytingarlaga. Kemst sú málsástæða því að í málinu. 40. Við úrlausn um stjórnskipulegt gildi laga nr. 116/2016 og 9/2017 verður að leggja mat á hvernig réttindum áfrýjanda innan almannatryggingakerfisins var háttað fyrir þessar lagabreytingar og hver voru áhrif þeirra á réttindi hennar. Þannig þarf ekki aðeins að líta til forsögu breytinganna og markmiðs, heldur einnig þróunar löggjafar og reglna um lífeyriskerfið á þeim tíma sem áfrýjandi greiddi iðgjöld til lífeyrissjóða og ávann sér þar réttindi.41. Í því sambandi verður í fyrsta lagi leyst úr málsástæðum áfrýjanda um að eignarréttindi hennar samkvæmt 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar hafi verið skert, annars vegar réttindi í lífeyrissjóðum og hins vegar réttur til ellilífeyris úr almannatryggingum. Í öðru lagi verður tekin afstaða til þeirra varna stefndu að málið snúist í raun um hvort stefndi íslenska ríkið hafi uppfyllt skyldu sína samkvæmt 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar til að tryggja með lögum rétt til aðstoðar vegna elli. Verður þar lagt mat á svigrúm löggjafans, sem leiðir af fjárstjórnarvaldi hans, til að veita og skilgreina lífeyri samkvæmt almannatryggingakerfinu og gera breytingar á því. Loks verður í þriðja lagi skorið úr um þá málsástæðu áfrýjanda hvort löggjafinn hafi við þær breytingar uppfyllt kröfur um jafnræði samkvæmt 65. gr. stjórnarskrárinnar.Vernd eignarréttinda samkvæmt stjórnarskrá og mannréttindasáttmála Evrópu) Áhrif tekjutengingar á réttindi í lífeyrissjóðum42. Ekki er ágreiningur um að lífeyrisréttindi áfrýjanda hafi verið ákvörðuð með réttum hætti í samræmi við iðgjaldagreiðslur hennar til áðurgreindra lífeyrissjóða á árunum 1970 til 2011 og samþykktir hlutaðeigandi sjóða á hverjum tíma. Hafa greiðslur til hennar úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum frá 2011 verið í fullu samræmi við þau réttindi. Áfrýjandi byggir hins vegar á því að með því að tengja íþyngjandi réttaráhrif við tekjur hennar úr lífeyrissjóðum þannig að þær leiði til lækkunar bóta úr almannatryggingum hafi löggjafinn í reynd skert virk lífeyrisréttindi hennar bótalaust.43. Hæstiréttur hefur í fyrri úrlausnum sínum komist að þeirri niðurstöðu að áunnin lífeyrisréttindi launþega samkvæmt lögum njóti verndar eignarréttarákvæðis stjórnarskrárinnar. Þó hefur verið talið að setja megi þeim eignarrétti takmarkanir að ákveðnum skilyrðum uppfylltum, svo sem að þær hvíli á skýlausri lagaheimild, málefnalegar forsendur búi að baki og þær séu almennar og taki á sambærilegan hátt til allra sem þeirra njóta, sbr. til hliðsjónar dóm Hæstaréttar 9. desember 1999 í máli nr. 195/1999. Enn fremur verður ályktað af dómaframkvæmd réttarins að löggjafinn hafi þrengri heimild til að skerða virk lífeyrisréttindi en þau sem einungis eru væntanleg þegar skerðing öðlast gildi, sbr. til hliðsjónar dóm réttarins 23. mars 2000 í máli nr. 340/1999. Verður 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar að þessu leyti einnig skýrð með hliðsjón af túlkun Mannréttindadómstóls Evrópu á inntaki 1. gr. 1. viðauka við mannréttindasáttmála Evrópu, þar á meðal í dómi 12. október 2004 í máli nr. 60669/00, Kjartan Ásmundsson gegn Íslandi.44. Hvað varðar hugsanlegar væntingar áfrýjanda um að greiðslur úr lífeyrissjóðum kæmu til viðbótar réttindum hennar innan almannatryggingakerfisins þegar eftirlaunaaldri væri náð verður ekki séð að samkomulag aðila vinnumarkaðarins frá árinu 1969 hafi falið í sér slíka skuldbindingu sem bindi hendur löggjafans um alla framtíð við mótun löggjafar um almannatryggingar. Hafa ber í huga að lög og reglur um tekjutengingu bótaflokka og frítekjumark tóku margvíslegum breytingum á meðan áfrýjandi og vinnuveitendur hennar greiddu iðgjöld í sjóðina á árunum 1970 til 2011. Stærsti hluti bótagreiðslna sem áfrýjandi fékk upphaflega frá stefndu Tryggingastofnun ríkisins var úr tekjutryggingu en sá bótaflokkur hafði ávallt sætt lækkun vegna greiðslna úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum.45. Víða í löggjöfinni er gert ráð fyrir því að tekjur einstaklings geti haft þýðingu fyrir réttarstöðu hans án þess að slíkar reglur teljist jafngildi tekjuskerðingar. Um sjónarmið af þessum toga er meðal annars fjallað í athugasemdum um efni jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar með frumvarpi því sem varð að stjórnarskipunarlögum nr. 97/1995. Þar er tekið fram að skilyrðið um að allir skuli vera jafnir fyrir lögunum án tillits til efnahags komi ekki í veg fyrir að til séu skattleysismörk einkum þeim til hagsbóta sem lakast eru settir fjárhagslega og skattar geti síðan verið stighækk¬andi eftir því sem tekjur manna eru hærri. Af sama meiði er regla sem byggist á þeirri forsendu að þeir sem meiri tekjur hafi sér til framfærslu fái minni aðstoð frá ríkinu en þeir sem litlar eða engar tekjur hafa. 46. Samkvæmt framansögðu er ekki fallist á með áfrýjanda að slíkar réttmætar væntingar hafi skapast um að lífeyrissjóðsgreiðslur kæmu til viðbótar réttindum hennar innan almannatryggingakerfisins að þeir hagsmunir njóti verndar 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar. Þá er ljóst að lög nr. 116/2016 og 9/2017 breyttu í engu tilliti greiðslum til áfrýjanda úr lífeyrissjóðum samkvæmt réttindum sem hún hafði áunnið sér á grundvelli iðgjalda. 47. Samkvæmt framangreindu hefur áfrýjandi ekki sýnt fram á að með fyrirmælum 2. málsliðar 1. mgr. 23. gr. laga nr. 100/2007 hafi lífeyrisréttindi hennar sem verndar njóta samkvæmt 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar verið skert eða takmörkuð. Verður því málsástæðu hennar þar um hafnað.2) Lækkun ellilífeyris vegna greiðslna úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum48. Hin meginröksemd áfrýjanda um að stefndu Tryggingastofnun ríkisins hafi verið óheimilt að skerða ellilífeyri samkvæmt lögum nr. 116/2016 og 9/2017 byggist á að réttur hennar til fulls ellilífeyris úr almannatryggingum teljist til eignarréttinda sem njóti verndar 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar og að þau hafi verið skert með lögunum. Hún hafi áunnið sér réttindi til fulls ellilífeyris við 67 ára aldur með búsetu sinni hér á landi í að minnsta kosti 40 ár, sbr. 1. mgr. 17. gr. laga nr. 100/2007. Jafna verði slíkum réttindum á grundvelli búsetu til þeirra réttinda sem stofnast hafi með iðgjöldum hennar til lífeyrissjóða. Þá verði að skoða heildstætt réttindi hennar í almannatryggingakerfinu og lífeyrissjóðum, enda sé um að ræða tvær stoðir sama kerfis, þar sem réttindin séu orðin virk. Báðar lúti þær að grundvelli framfærslu hennar. 49. Hæstiréttur hefur í nokkrum dómum fjallað um hvort kröfur af félagslegum toga sem teljist allsherjarréttarlegs eðlis njóti verndar 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar. Í dómi 1. júní 2017 í máli nr. 501/2016 laut álitaefnið að skerðingu á rétti einstaklings til atvinnuleysisbóta þegar stytt var með lögum tímabil atvinnuleysisbóta sem hann átti rétt til, úr 36 mánuðum í 30, eftir að réttur hans til bóta varð virkur. Var til þess vísað að starf launamanns í þágu launagreiðanda væri grundvöllur þess að hann öðlaðist rétt til atvinnuleysisbóta. Krafan væri um greiðslur sem kæmu í stað launa og væri því undirstaða afkomu þeirra sem öðlast höfðu rétt til bótanna. Í ljósi þessa eðlis kröfunnar og að hún hefði stofnast fyrir tilverknað launamanns nyti hún verndar 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar. Þá var talið að löggjafinn hefði ekki gætt meðalhófs við takmörkun réttinda gagnvart stefnanda málsins sem þegar naut bóta og missti þann rétt með skömmum fyrirvara sem hún hefði ella notið í 36 mánuði.50. Eins hefur því verið slegið föstu í dómaframkvæmd Hæstaréttar að kröfur um greiðslu örorkulífeyris samkvæmt lögum nr. 100/2007 sem orðnar eru gjaldkræfar verði ekki skertar eða felldar niður aftur í tímann. Þannig hafi örorkulífeyrisþegi öðlast kröfuréttindi sem njóti verndar eignarréttarákvæðis 72. gr. stjórnarskrárinnar og verði þau ekki skert með afturvirkri og íþyngjandi löggjöf, sbr. til hliðsjónar dóm Hæstaréttar 16. október 2003 í máli nr. 549/2002.51. Þær aðstæður sem voru til umfjöllunar í framangreindum dómum eru ekki sambærilegar atvikum þessa máls. Þannig lýtur krafa áfrýjanda að rétti hennar til bóta til framtíðar eftir að lög nr. 116/2016 og 9/2017 komu til framkvæmda. 52. Allir sem eru búsettir hér á landi með löglegum hætti ávinna sér rétt til ellilífeyris samkvæmt 4. gr. laga nr. 100/2007 og ekki er gerð krafa um gagngjald af neinum toga svo sem í formi skatta, iðgjaldagreiðslna eða framlags frá vinnuveitanda. Að þessu leyti eru forsendur réttindaávinnslu sem byggjast á búsetu eðlisólíkar þeim sem byggjast á framlagi einstaklings og vinnuveitenda í formi iðgjalda, svo sem lýst er að framan í þeim dómum sem fjalla um vernd lífeyrisréttinda og atvinnuleysisbóta. Hámarksfjárhæð ellilífeyris er ákveðin með lögum á hverjum tíma samkvæmt 1. mgr. 23. gr. laganna og tekur hækkunum í samræmi við fjárlög. Réttur til ellilífeyris skapast þannig ekki á grundvelli tekna heldur byggist á forsendum sem geta breyst með þróun á skipulagi tryggingakerfisins. Verður því ekki fallist á þá málstæðu áfrýjanda að ellilífeyrir sé áunninn réttur í sama skilningi og greiðslur úr lífeyrissjóði.53. Áfrýjandi byggir enn fremur á því í þessu sambandi að réttindi hennar innan almannatryggingakerfisins, sem séu fjármögnuð með skattfé úr sameiginlegum sjóðum hins opinbera, njóti eignarréttarverndar af þeirri ástæðu að þau myndi grundvöll framfærslu hennar sem óheimilt sé að skerða nema að þeim skilyrðum uppfylltum sem almennt verða leidd af 72. gr. stjórnarskrárinnar. Því til stuðnings vísar hún meðal annars til ákvörðunar Mannréttindadómstóls Evrópu um skýringu á eignarréttarákvæði 1. gr. 1. viðauka við mannréttindasáttmála Evrópu í ákvörðun 6. júlí 2005 í máli nr. 65731/01, Stec o.fl. gegn Bretlandi, og dómi 13. desember 2016 í máli nr. 53080/13, Béláné Nagy gegn Ungverjalandi.54. Sem fyrr segir verður 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar í þessu tilliti skýrð með hliðsjón af þeim þjóðréttarskuldbindingum sem leiddar verða af 1. gr. 1. viðauka við mannréttindasáttmála Evrópu um vernd eignarréttinda. Verður þá jafnframt litið til þeirrar framkvæmdar sem mótuð hefur verið af Mannréttindadómstól Evrópu um gildissvið þess ákvæðis gagnvart bótum úr almannatryggingum.55. Af eldri úrlausnum mannréttindadómstólsins varð lengi vel ráðið að greinarmunur væri gerður á lífeyrisréttindum eftir því hvort þau væru til komin vegna eigin framlaga einstaklinga eða vinnuveitanda sem féllu þá undir eignarhugtak 1. gr. 1. viðauka sáttmálans eða hvort um væri að ræða bætur úr almannatryggingakerfinu, fjármagnaðar með skattfé, sem féllu þá utan þess. Af dómaframkvæmd dómstólsins varð þó ekki skýrlega ráðið hvaða viðmið lágu til grundvallar þessari aðgreiningu.56. Í ákvörðun mannréttindadómstólsins í fyrrgreindu máli Stec o.fl. frá árinu 2005 komu fram stefnumarkandi ummæli þess efnis að ekki væri lengur ástæða til að gera slíkan greinarmun. Vísað var til þess að í nútímalýðræðisríki væru margir einstaklingar sem hluta ævi sinnar eða ævilangt væru að öllu leyti háðir almannatryggingum og félagslegri aðstoð um framfærslu. Í landsrétti margra ríkja sé viðurkennt að við þær aðstæður beri að veita einstaklingum ákveðið öryggi og vissu um að bætur verði greiddar, að því tilskildu að skilyrði bótaréttar að lögum séu uppfyllt. Þar sem einstaklingur hafi viðurkenndan rétt samkvæmt landslögum til bóta úr almannatryggingum ætti mikilvægi þeirra hagsmuna einnig að birtast í því að fella þá undir gildissvið 1. gr. 1. viðauka sáttmálans, sbr. 51. lið ákvörðunar dómstólsins.57. Þótt mannréttindadómstóllinn geri þannig ekki lengur sama greinarmun og áður um hvenær réttur til bóta eða lífeyris fellur undir eign í skilningi 1. gr. 1. viðauka sáttmálans verður ekki ályktað af þeim almennu ummælum sem lýst er að framan og síðari dómum dómstólsins að hvers kyns réttindi innan almannatryggingakerfa falli þar með sjálfkrafa undir hugtakið eign í skilningi 1. gr. 1. viðauka án frekari afmörkunar. 58. Í dómi í máli Béláné Nagy gegn Ungverjalandi frá 2016 skýrði mannréttindadómstóllinn frekar gildissvið 1. gr. 1. viðauka sáttmálans í þessu tilliti. Þar er tekið fram að aðildarríki þurfi að geta breytt almannatryggingalöggjöf til að bregðast við samfélagsbreytingum og í samræmi við breytt þjóðfélagsviðhorf og þarfir mismunandi hópa sem þarfnist félagslegrar aðstoðar, sbr. 88. lið dómsins. Atvik máls geti þó verið þannig vaxin að skapast hafi réttmætar væntingar hjá einstaklingi sem háður er stuðningi frá ríkinu sér til framfærslu um að hann muni áfram njóta bóta ef hann á annað borð uppfyllir eftir sem áður þau lagaskilyrði sem giltu þegar bótaréttur stofnaðist, sbr. 94. lið dómsins. 59. Enn fremur kemur fram í dóminum að við mat á áhrifum lagabreytinga þurfi að gaumgæfa aðstæður hvers einstaklings, einkum eðli og áhrif breytinga á skilyrðum bótaréttar hans, til að skera úr um hvort nægilega staðfestir, efnislegir eignarréttarhagsmunir eru fyrir hendi samkvæmt landslögum, sbr. 89. lið. dómsins. Í umræddu máli var talið að sú aðstaða að kærandi sem notið hafði greiðslu örorkulífeyris lögum samkvæmt um árabil en var síðan svipt rétti til bóta að öllu leyti vegna nýrra lagaskilyrða nægði til að réttindi hennar væru metin á grundvelli 1. gr. 1. viðauka sáttmálans, sbr. 109. og 110. lið dómsins.60. Af framangreindu verður ályktað að því þungbærari sem lagabreytingar sem skerða bætur úr almannatryggingum eru fyrir þann sem bótaréttar hefur notið, þeim mun líklegri séu þær til að fara gegn réttmætum væntingum hans til að njóta áfram ákveðins stöðugleika og fyrirsjáanleika um þær tekjur sem hann muni hafa sér til framfærslu til framtíðar. Slíkar réttmætar væntingar geta þannig eftir atvikum verið verndarandlag 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar eins og hún verður skýrð í ljósi 1. gr. 1. viðauka við mannréttindasáttmála Evrópu. Ekki er mögulegt að setja nákvæm eða tæmandi viðmið um hvar mörkin liggja í þessum efnum og verður að skoða afleiðingar lagabreytinga í hverju tilviki. Ætla má að umtalsverð lækkun bóta eða svipting bótaréttar með öllu geti leitt til þess að réttmætar væntingar einstaklings til áframhaldandi bóta hafi brostið. 61. Þegar staða áfrýjanda er skoðuð í ljósi framangreindra sjónarmiða og metin eru áhrif laga nr. 116/2016 og 9/2017 á réttindi hennar innan almannatryggingakerfisins liggur fyrir að lögin fólu hvorki í sér sviptingu né skerðingu á fjárhæðum greiðslna sem hún fékk frá stefndu Tryggingastofnun ríkisins. Þvert á móti hækkuðu greiðslur úr almannatryggingakerfinu til hennar talsvert eða í kringum 600.000 krónur árlega á þeim árum sem dómkrafan tekur til. Er það í samræmi við það markmið sem lýst er í lögskýringargögnum með frumvarpi sem varð að lögum nr. 116/2016 að hækka ellilífeyri, einkum þeirra sem lægstar tekjur höfðu, og bæta þannig kjör aldraðra. 62. Ekki verður því fallist á með áfrýjanda að með lögum nr. 116/2016 og 9/2017 hafi verið höggvið að réttmætum væntingum hennar um stöðugleika og fyrirsjáanleika greiðslna úr almannatryggingum sem hún hefði sér til lífsviðurværis eða að möguleikar hennar til framfærslu hafi verið skertir. Kerfisbreytingarnar í heild bættu stöðu hennar. Hefur áfrýjandi ekki rennt stoðum undir þá staðhæfingu að skapast hafi réttmætar væntingar um að greiðslur til hennar ættu að koma til viðbótar greiðslum úr lífeyrissjóðum og því átt að hækka enn meira en þær gerðu í raun. 63. Þegar allt framangreint er virt er hafnað þeirri málsástæðu áfrýjanda að fyrirmæli 2. málsliðar 1. mgr. 23. gr. laga nr. 100/2007, svo sem þeim var breytt með lögum nr. 116/2016 og 9/2017, hafi skert réttindi hennar sem verndar njóti samkvæmt 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar og 1. gr. 1. viðauka við mannréttindasáttmála Evrópu. Kemur því ekki til frekari skoðunar í tilviki áfrýjanda hvort við setningu laganna hafi verið uppfyllt skilyrði fyrir takmörkun á eignarréttindum sem leidd verði af stjórnarskrá.Stjórnarskrárbundinn réttur til framfærsluaðstoðar64. Að fenginni framangreindri niðurstöðu um að réttindi áfrýjanda falli ekki undir 1. mgr. 72. stjórnarskrárinnar verður tekið undir með stefndu að kjarni máls þessa lúti að því hvernig löggjafinn ákveður þá aðstoð sem 1. mgr. 76. gr. hennar mælir fyrir um. Stendur þá eftir að skera úr um hvort með umræddri lagasetningu hafi verið brotið í bága við stjórnarskrárbundinn rétt áfrýjanda til aðstoðar í samræmi við 1. mgr. 76. gr. 65. Samkvæmt þessu stjórnarskrárákvæði skal öllum sem þess þurfa tryggður í lögum réttur til aðstoðar vegna sjúkleika, örorku, elli, atvinnuleysis, örbirgðar og sambærilegra atvika. Reynt hefur á beitingu 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar og umfang þeirra skyldna sem ákvæðið leggur löggjafanum á herðar í nokkrum úrlausnum Hæstaréttar eftir að það komst í núverandi horf með 14. gr. stjórnarskipunarlaga nr. 97/1995. Greinin hefur verið skýrð með hliðsjón af lögskýringargögnum með fyrrgreindum lögum og alþjóðlegum skuldbindingum um vernd félagslegra réttinda sem þar er getið. Samkvæmt því er hún talin fela í sér að skylt sé með lögum að tryggja rétt sérhvers einstaklings til að minnsta kosti lágmarks framfærslu eftir fyrirfram gefnu skipulagi sem ákveðið sé á málefnalegan hátt. Hafi almenni löggjafinn vald um það hvernig því skipulagi skal háttað. Má til hliðsjónar meðal annars vísa til dóma réttarins 19. desember 2000 í máli nr. 125/2000 og 15. nóvember 2018 í máli nr. 795/2017.66. Samkvæmt framangreindu er það verkefni löggjafans að ákveða hvernig háttað skal þeirri opinberu aðstoð sem ellilífeyrisþegum er látin í té og hefur hann sinnt þeirri skyldu sinni meðal annars með setningu laga nr. 100/2007. Alþingi fer með fjárstjórnarvaldið samkvæmt 41. gr. stjórnarskrárinnar. Þótt löggjafinn hafi samkvæmt framangreindu ríkt svigrúm til að skipuleggja fyrirkomulag almannatrygginga, þar á meðal tegundir bótaflokka, fjárhæð bóta og frítekjumark, eru honum engu að síður sett ákveðin mörk í þeim efnum. Þannig eru dómstólar bærir til að meta hvort lagasetning um þau málefni samrýmist grundvallarreglum stjórnarskrárinnar, svo sem hvort skerðing á rétti til aðstoðar sem þegar er veittur með lögum hvíli á málefnalegum sjónarmiðum og hvort jafnræðis og meðalhófs hafi verið gætt. 67. Ein af meginforsendum 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar um skyldu löggjafans er að aðstoð skuli veitt þeim sem hana þurfi vegna atvika sem þar eru talin, þar á meðal vegna elli. Þessi forsenda endurspeglast í 1. mgr. 1. gr. laga nr. 100/2007 um að markmið laganna sé að tryggja bætur og aðrar greiðslur til þeirra sem þess þurfa vegna elli, örorku og framfærslu barna. Enn fremur er tekið fram í 2. mgr. sömu greinar að með bótum og greiðslum skuli stuðlað að því að þeir sem lögin taki til geti framfleytt sér og lifað sjálfstæðu lífi.68. Skýra verður samspil almannatrygginga- og lífeyrissjóðakerfis í ljósi þeirra markmiða sem rakin eru að framan. Almannatryggingakerfið hefur frá öndverðu hvílt á þeim grundvelli að vera fyrst og fremst ætlað þeim sem þarf að aðstoða við framfærslu vegna þess að þeir hafa ekki aðrar tekjur. Hafi ellilífeyrisþegi skattskyldar tekjur, þar með taldar tekjur úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum, birtist þetta fyrirkomulag þannig í 1. mgr. 23. gr. laga nr. 100/2007 að þegar náð er 300.000 króna almennu frítekjumarki á ári lækki bætur almannatrygginga um 45% uns ellilífeyrir fellur niður. 69. Af gögnum málsins verður ráðið að á þeim tíma sem mál þetta var höfðað leiddi af hinni nýju reiknireglu 2. málsliðar 1. mgr. 23. gr. laganna að þegar einstaklingur næði 595.642 króna tekjum úr lífeyrissjóði á mánuði myndu greiðslur ellilífeyris falla alveg niður. Þannig var það mat löggjafans að lífeyrisþegi með slíkar greiðslur sér til framfærslu úr lífeyrissjóðum hefði ekki þörf fyrir frekari stuðning af hálfu ríkisins til að tryggja framfærslu vegna elli, en aðrir sem hefðu engar eða lágar tekjur væru í meiri þörf fyrir aðstoð. 70. Gagnvart áfrýjanda birtist breytingin þannig að eftir 1. mars 2017 fékk hún greiðslur úr einum bótaflokki almannatrygginga, ellilífeyri, í stað þess að fá greiddan grunnellilífeyri og tekjutryggingu. Þrátt fyrir að hin nýja reikniregla nái nú til allra greiðslna til áfrýjanda frá stefndu Tryggingastofnun ríkisins eins og fram er komið, en hafi ekki náð til grunnellilífeyris áður, hækkaði engu að síður heildarfjárhæð ellilífeyris sem áfrýjandi nýtur nú samanborið við þær greiðslur sem hún áður naut. 71. Í athugasemdum með frumvarpi sem varð að lögum nr. 116/2016 kemur fram að löggjafinn hafi metið það svo að frumvarpið væri í samræmi við stjórnarskrá og alþjóðlegar skuldbindingar. Til stuðnings þeirri afstöðu segir að breytingunum sé ætlað að einfalda, skýra og auka réttindi þeirra sem áunnið hafa sér rétt til ellilífeyris samkvæmt lögunum, bæta samspil réttinda hjá báðum lögbundnu lífeyrisréttindakerfunum og auka sveigjanleika.72. Þegar skoðað er þetta markmið lagabreytinganna og afleiðingar þeirra fyrir réttarstöðu áfrýjanda, í ljósi þeirra skyldna sem leiðir af 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar, verður fallist á þá málsástæðu stefndu að lagasetningin hafi hvílt á málefnalegum sjónarmiðum. Er þar einnig haft í huga að með breytingum sem gerðar voru með lögum nr. 116/2016 og 9/2017 voru fjárhæðir ellilífeyris ekki aðeins hækkaðar heldur einnig leitast við að tryggja sérstaklega í bráðabirgðaákvæði nr. 22 með lögunum að nýjar forsendur bótaflokka og reiknireglur um tekjutengingu myndu í engu tilviki leiða til lækkunar greiðslna til þeirra ellilífeyrisþega sem þegar fengu greiddan ellilífeyri við gildistöku laganna eða höfðu þá frestað töku lífeyris. Þannig var gætt meðalhófs og hugað að því að áhrif lagabreytinganna yrðu ekki sérlega íþyngjandi fyrir einhvern hóp ellilífeyrisþega umfram annan. Í því sambandi er ekki fallist á að það hafi verið sérlega íþyngjandi fyrir áfrýjanda að greiðslur til hennar hafi ekki hækkað meira, eins og þær hefðu gert hefði reikniregla um lækkun ellilífeyris vegna tekna úr lífeyrissjóðum ekki verið sett í 2. málslið 1. mgr. 23. gr. laga nr. 100/2007. Sem fyrr segir hafa slíkar tekjur ávallt komið að einhverju marki til frádráttar réttindum áfrýjanda í almannatryggingakerfinu. 73. Samkvæmt framangreindu fór löggjafinn, við setningu laga nr. 116/2016 og 9/2017, ekki út fyrir það svigrúm sem hann hefur í krafti fjárstjórnarvalds síns til að skipuleggja fyrirkomulag framfærsluaðstoðar samkvæmt 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar og ákveða þær forsendur sem fjárhæð ellilífeyris hvílir á.Samræmi lagabreytinga við jafnræðisreglu stjórnarskrár74. Loks stendur eftir að skera úr um þá málsástæðu áfrýjanda að löggjafinn hafi við framangreindar breytingar brotið í bága við fyrirmæli 65. gr. stjórnarskrárinnar um jafnræði.75. Sú krafa hefur verið leidd af 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar að þótt löggjafinn hafi svigrúm til að ákveða skipulag almannatryggingakerfis með þeim hætti sem fyrr er lýst beri að uppfylla áskilnað jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. til hliðsjónar fyrrgreinda dóma Hæstaréttar í málum nr. 125/2000 og 795/2017.76. Í 4. mgr. 16. gr. laga nr. 100/2007 koma fram nokkrar ívilnandi undanþágur um tilgreindar tekjur sem hafa ekki áhrif til lækkunar á ellilífeyri samkvæmt reiknireglu 2. málsliðar 1. mgr. 23. gr. laganna. Þar á meðal eru taldar greiðslur úr séreignarlífeyrissparnaði og viðbótartryggingavernd, en það fyrirkomulag er óbreytt frá því fyrir setningu laga nr. 116/2016 og 9/2017. Þá var með lögum nr. 96/2017 gerð frekari breyting á 1. mgr. 23. gr. og nýr 4. málsliður kom inn í greinina. Samkvæmt því skyldi ellilífeyrisþegi hafa 100.000 króna frítekjumark á mánuði vegna atvinnutekna en 25.000 króna almennt frítekjumark gilti um aðrar tekjur. Telur áfrýjandi að sú mismunun sem felist í þessum sérreglum sé andstæð 65. gr. stjórnarskrárinnar.77. Við skýringu 65. gr. stjórnarskrárinnar um hvort um ólögmæta mismunun sé að ræða verður að leggja mat á hvort hlutlægar og málefnalegar ástæður séu að baki mismunandi meðferð á tveimur sambærilegum tilvikum sem stefni að lögmætu markmiði. Þá verður að líta til þess hvort eðlilegt samræmi er á milli þess markmiðs sem mismununin stefnir að og þeirra aðferða sem notaðar eru til að ná því, þannig að meðalhófs sé gætt.78. Hvað varðar reglur um mismunandi áhrif tekna til lækkunar ellilífeyris ber fyrst að hafa í huga að allir ellilífeyrisþegar eru jafnsettir gagnvart þeirri reglu að tekjur úr skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum komi til lækkunar ellilífeyri. Réttindi í slíkum sjóðum hafa stofnast á grundvelli lagaskyldu um framlög einstaklinga og vinnuveitenda í formi iðgjalda. Hvort einstaklingar verja eignum sínum til að skapa séreignarlífeyrissparnað og viðbótartryggingavernd er síðan komið undir hverjum og einum. Því er ekki ómálefnalegt að löggjafinn ákveði að undanskilja þær tekjur, með sama hætti og hann myndi undanskilja aðra fjármuni sem hafa skapast með sparnaði einstaklings.79. Um markmið þeirrar sérreglu 4. málsliðar 1. mgr. 23. gr. laga nr. 100/2007 að setja hærra frítekjumark vegna atvinnutekna aldraðra en vegna annarra tekna er fjallað í athugasemdum með frumvarpi sem varð að lögum nr. 96/2017. Þar kemur meðal annars fram að í reglunni felist ákveðin hvatning til eldra fólks til áframhaldandi atvinnuþátttöku á vinnumarkaði eftir upphaf lífeyristöku. Það auki möguleika aldraðra til að bæta kjör sín, einkum þeirra sem lægstar hafi tekjurnar. Enn fremur er vísað til rannsókna sem sýni fram á að vinna og virkni á efri árum stuðli að betri heilsu, dragi úr einangrun og hafi almennt mikið félagslegt gildi fyrir eldri borgara. Loks er tekið fram að með þessu sé komið til móts við kröfur hagsmunasamtaka aldraðra um að taka upp að nýju sérstakt frítekjumark vegna atvinnutekna til viðbótar við almenna frítekjumarkið í 3. málslið sömu greinar. Verður þannig ráðið að reglan samræmist því markmiði breytingarlaga nr. 116/2016 að stuðla að meiri sveigjanleika í starfslokum einstaklinga er þeir komast á ellilífeyrisaldur. 80. Þegar þessi markmið sérreglna um útreikning ellilífeyris eru virt verður ekki annað séð en að þær hvíli á málefnalegum sjónarmiðum, séu almennar og geri ekki slíkan greinarmun á einstaklingum að þær feli í sér ólögmæta mismunun andstætt fyrirmælum 1. mgr. 65. gr. stjórnarskrárinnar. Með þeim er stefnt að því að tryggja ákveðna heildarhagsmuni aldraðra og bæta kjör þeirra og við val á leiðum til að ná þeim markmiðum hefur ekki verið gengið of nærri réttindum áfrýjanda. Er því ekki fallist á þá málsástæðu hennar að brotið hafi verið gegn 65. gr. stjórnarskrárinnar.81. Samkvæmt því sem rakið hefur verið að framan er öllum málsástæðum áfrýjanda hafnað. Niðurstaða hins áfrýjaða dóms um að sýkna stefndu Tryggingastofnun ríkisins og íslenska ríkið af kröfum hennar er því staðfest. 82. Eftir atvikum málsins þykir rétt að málskostnaður falli niður. Áfrýjandi nýtur gjafsóknar fyrir Hæstarétti og greiðist allur málskostnaður hennar úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hennar sem telst hæfilega ákveðin 600.000 krónur. Við ákvörðun þeirrar fjárhæðar er litið til þess að tvö önnur sambærileg mál hafa verið flutt samhliða þessu máli.DómsorðHinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður.Málskostnaður fellur niður.Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda, C, fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin þóknun lögmanns hennar, Daníels Isebarn Ágústssonar 600.000 krónur. https://www.heradsdomstolar.is/default.aspx?pageid=347c3bb1-8926-11e5-80c6-005056bc6a40&id=0293d312-9b26-410d-973c-7e17726c0bf1

Mál nr. 482/2017

Börn Forsjá Umgengni

M og K deildu um forsjá tveggja barna sinna og umgengnisrétt. Í málinu lá fyrir matsgerð um forsjárhæfni aðila en í henni var komist að þeirri niðurstöðu að það þjónaði ekki hagsmunum barnanna að aðilar færu sameiginlega með forsjá þeirra meðal annars vegna áralangrar sögu ágreinings og átaka milli M og K. Komst héraðsdómur, sem skipaður var sérfróðum meðdómsmönnum, að þeirri niðurstöðu í ljósi samskipta aðila og með hliðsjón af matsgerðinni að K skyldi ein fara með forsjá þeirra. Undir áfrýjun málsins fékk K sama matsmann dómkvaddan til að kanna hvernig fyrirkomulag forsjár og umgengni samkvæmt hinum áfrýjaða dómi hefði hentað börnunum. Var það niðurstaða hennar að fyrirkomulagið hefði gefið góða raun. Taldi Hæstiréttur að virtum vandkvæðum og átökum í samskiptum M og K að fallast yrði á með héraðsdómi að best þjónaði hagsmunum barnanna að K færi ein með forsjá þeirra. Samkvæmt því og með skírskotun til 2. mgr. 1. gr. barnalaga nr. 76/2003 var héraðsdómur staðfestur. Þá var staðfest niðurstaða héraðsdóms um umgengni.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæma Benedikt Bogasonhæstaréttardómari, Guðrún Erlendsdóttir settur hæstaréttardómari og SímonSigvaldason dómstjóri.Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar28. júlí 2017. Hann krefst þess að aðilar fari sameiginlega með forsjá barnannaA og B og að lögheimili þeirra verði hjá stefndu. Þá krefst hann þess að málskostnaðurí héraði verði felldur niður og sér dæmdur málskostnaður fyrir Hæstarétti.Stefnda krefst staðfestingarhéraðsdóms að öðru leyti en því að „regluleg umgengni verði ákveðin aðra hverjahelgi frá fimmtudegi til mánudags. Upphaf umgengni miðist við að börnin faritil áfrýjanda eftir að vinnu hans lýkur á fimmtudegi og ljúki við skólabyrjun ámánudagsmorgni. Sumarumgengni verði tvisvar sinnum tvær vikur í senn.“ Þákrefst hún málskostnaðar fyrir Hæstarétti.Eins og greinir í hinum áfrýjaða dómivar undir rekstri málsins í héraði aflað matsgerðar 14. mars 2017 um forsjárhæfniaðila. Í niðurlagi matsgerðarinnar var komist að þeirri niðurstöðu að þaðþjónaði ekki hagsmunum barnanna að aðilar færu sameiginlega með forsjá þeirra.Til stuðnings því var í fyrsta lagi vísað til áralangrar sögu ágreinings ogátaka milli aðila, en samskipti af því tagi hefðu ítrekað orðið í viðurvistbarnanna. Í öðru lagi var talinn skipta máli persónuleiki foreldra og samspilþeirra, en stefnda ætti mjög erfitt með að setja áfrýjanda mörk. Hann væriaftur á móti afar þrjóskur og stjórnsamur og stefnda gæfi undan þrýstingi fráhonum. Í þriðja lagi var nefnd saga áfrýjanda um ofneyslu áfengis, enforsjárhæfni hans væri mjög skert ef hann neytti þess. Í niðurstöðu héraðsdóms,sem skipaður var sérfróðum meðdómsmönnum, var komist að þeirri niðurstöðu, íljósi samskipta og togstreitu aðila og með hliðsjón af röksemdum í matsgerð, aðþað þjónaði best hagsmunum barnanna að stefnda færi ein með forsjá þeirra.Undir áfrýjun málsins fékk stefnda sama matsmann dómkvaddan til að kannahvernig fyrirkomulag forsjár og umgengni samkvæmt hinum áfrýjaða dómi hafihentað hagsmunum barnanna. Matsgerðinni var skilað 8. nóvember 2017 og samkvæmthenni hefur fyrirkomulagið gefið góða raun.Í 2. mgr. 34. gr. barnalaga nr. 76/2003 erurakin þau atriði sem líta ber til við mat á því hvernig forsjá barns verðiskipað. Skal þá horft til hæfis foreldra, stöðugleika í lífi barns, tengslabarns við báða foreldra, skyldur þeirra til að tryggja rétt barnsins tilumgengni, hættu á að barnið, foreldri eða aðrir á heimili barnsins hafi orðiðeða verði fyrir ofbeldi og vilja barns að teknu tilliti til aldurs og þroska. Í3. og 4. mgr. sömu greinar er síðan gerð grein fyrir skilyrðum þess að dæmd sésameiginleg forsjá. Verða þær aðstæður þá að vera fyrir hendi að slíkt getiþjónað hagsmunum barnsins, en þá ber sérstaklega að líta til þess hvortágreiningur eða samskipti foreldra séu líkleg til að koma í veg fyrir, hindraeða draga úr möguleikum barns til að alast upp við þroskavænleg skilyrði.Þegar virt eru vandkvæði og átök í samskiptumaðila verður fallist á það með héraðsdómi að best þjóni hagsmunum barnanna aðstefnda fari ein með forsjá þeirra. Samkvæmt því og með skírskotun til 2. mgr.1. gr. barnalaga verður sú niðurstaða dómsins staðfest.Með vísan til forsendna hins áfrýjaðadóms verður staðfest niðurstaða hans um umgengni barnanna við áfrýjanda.Áfrýjanda verður gert að greiðastefndu málskostnað á báðum dómstigum sem ákveðinn verður í einu lagi eins oggreinir í dómsorði.Ákvæði héraðsdóms um gjafsóknarkostnaðáfrýjanda verður staðfest.Það athugast að héraðsdómur gerðiáfrýjanda að greiða stefndu „allan málskostnað“ án þess að tilgreinaheildarfjárhæð hans rétt eins og þegar gjafsóknarkostnaður er dæmdur úrríkissjóði. Þá bar við ákvörðun málskostnaðar að líta til kostnaðar stefndu afmálinu, þar með talið virðisaukaskatts sem hún hefur þurft að bera vegnareksturs þess. heimili barnsins hafiorðið eða verði fyrir ofbeldi og vilja barns að teknu tilliti til þroska.Dómsorð:Héraðsdómurskal vera óraskaður um annað en málskostnað.Áfrýjandi,M, greiði stefndu, K, samtals 3.000.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrirHæstarétti.Dómur Héraðsdóms Norðurlands eystra 30. júní 2017.Mál þetta, semdómtekið var 19. maí sl., er höfðað af K, kt. [...], [...], [...], gegn M, kt.[...], [...], [...], með stefnu þingfestri 17. nóvember 2016.Endanlegardómkröfur stefnanda eru þær, að henni verði með dómi falin forsjá ólögráðabarna málsaðila, A, kt. [...], og B, kt. [...], til átján ára aldursþeirra. Enn fremur krefst stefnandi þessað með dómi verði kveðið á um inntak umgengnisréttar stefnda við börnin. Loks krefst stefnandi þess að stefnda verðigert að greiða henni málskostnað ásamt virðisaukaskatti.Endanlegardómkröfur stefnda eru að hann verði sýknaður af kröfu stefnanda um að hennieinni verði með dómi falið að fara með forsjá barna þeirra til átján ára aldursog að ákveðið verði með dómi að málsaðilar fari áfram sameiginlega með forsjábarnanna, en einnig að lögheimili þeirra verði áfram hjá stefnanda. Þá krefst stefndi þess að ákveðið verði meðdómi óbreytt umgengnisfyrirkomulag hans við börnin, sem ákveðið var með dómsáttaðila þann 16. apríl 2015. Jafnframtkrefst hann þess að verði krafist áfrýjunar fresti það ekki réttaráhrifumdómsins. Loks krefst stefndimálskostnaðar úr hendi stefnanda eins og málið sé ekki gjafsóknarmál, sbr.gjafsóknarleyfi innanríkisráðneytisins, dagsett 16. september 2016.I.Samkvæmtmálavaxtalýsingum í stefnu og greinargerð stefnda, en einnig öðrum framlögðumgögnum, eru helstu málsatvik þau að aðilar hófu sambúð árið 1996. Stefndi átti þá fyrir þrjú börn úr fyrrisamböndum, og verður ráðið af gögnum að þau hafi öll um síðir komið í umgengi áheimili aðila.[...]Málsaðilareignuðust soninn A í lok árs 2009, en dótturina B í byrjun árs 2011.Samkvæmtmálatilbúnaði aðila var nefnt [...] þungt áfall fyrir þau og þá ekki síststefnda, sem missti m.a. atvinnu sína sem [...]. Óumdeilt er að stefndi missti einnig tökin ááfengisdrykkju sinni um þetta leyti, en hann fór í áfengismeðferð á árinu 2009,en féll eftir um sex mánaða bindindi. Þáfór stefndi í fulla áfengismeðferð á árinu 2013, en þá hélt hann bindindið í umfimm mánuði. Á þessu árabili þáðistefndi í nokkur skipti meðferð hjá sálfræðingi og geðlækni á Sjúkrahúsinu[...], en samhliða var hann í þunglyndislyfjameðferð allt til ársins 2015.Samkvæmt gögnum varmeð úrskurði héraðsdóms [...] júní 2013 staðfest ákvörðun sýslumanns frá [...].sama mánaðar um brottvísun stefnda af heimili aðila, en einnig um nálgunarbannhans gagnvart stefndu. Tilefni þessararaðgerðar var ítrekuð ofbeldis- og ölvunarhegðun hans, sem m.a. beindist aðstefnanda, þ. á m. [...]. Vegna atferlisins höfðaði lögreglustjóri sakamál áhendur stefnda og var hann dæmdur þann [...] 2014 til sex mánaðaskilorðsbundins fangelsis til þriggja ára, fyrir líkamárásir og líflátshótanirí garð stefnanda. Fyrir liggur að íkjölfar fyrstnefnda tilviksins hóf barnavernd á [...] afskipti af málefnumaðila og barna þeirra, sbr. greinargerð og einhliða áætlun nefndarinnar frá þvíí febrúar 2012.Samkvæmt gögnummálsins slitu aðilar samvistum eftir um 13 ára sambúð, haustið 2013. Verður ráðið af málatilbúnaði stefnanda, þ. ám. við flutning, að ástæðu slitanna hafi mátt rekja til tímabundinsframhjáhalds stefnda, en einnig vaxandi óreglu hans og fyrrgreindar hegðunar íhennar garð.Af gögnum verðurráðið að eftir sambúðarslitin hafi stefndi haldið kyrru fyrir í íbúð aðila ogþví hafi stefnandi flutt úr eigninni tímabundið með börnin tvö á heimiliforeldra sinna, nánar tiltekið í fjölbýlishús við [...]. Og vegna óreglu stefnda á þessu tímaskeiðihafi umgengni hans við börnin verið tilfallandi, en samkvæmt gögnum fór hannm.a. í afeitrun á Sjúkrahúsið [...] milli jóla og nýárs árið 2013, enútskrifaði sig þá sjálfur. Kemur fram ílæknabréfi að stefndi hafi er þetta gerðist haft sáralítið sjúkdómsinnsæi.Stefnandi höfðaðiforsjármál á hendur stefnda í maí 2014, en um það leyti fór stefndi í sínaþriðju eiginlegu áfengismeðferð. Verðurráðið af gögnum að stefndi hafi fljótlega fallið á bindindinu, en um haustiðtekið sér tak og hætt drykkjunni og þá jafnframt hafið atvinnuþátttöku hjáfyrirtæki á [...]. Fluttist stefnandi þáásamt börnum á ný í íbúð aðila, en ráðið verður að hún hafi jafnan farið út úrhenni þegar stefndi kom í helgarorlof og var með umgengni við börn þeirra.Við meðferð nefndsforsjármáls var dómkvaddur sérfróður matsmaður, C sálfræðingur. Í skýrslu hennar, sem dagsett er 20. nóvember2014, kemur m.a. fram það álit, að málsaðilar séu báðir hæfir forsjáraðilar ogað þeir hafi báðir verið mjög meðvitaðir um uppbyggilegar uppeldisaðferðir oghafi beitt þeim við umönnum barna sinna.Af þessum sökum hafi verið til staðar frumtengsl þeirra við börnin. Greint er frá því í skýrslunni að stefnandisé reglusöm, líkamlega og andlega heilbrigð og sé fær um að veita börnunum gottskjól. Einnig segir að hún sýni börnunumástríki og áhuga og að tengsl barnanna við hana séu sterkari en viðstefnda. Jafnframt segir í skýrslunni aðtengsl barnanna séu afar náin og að þau séu háð hvort öðru. Um stefnda segir í skýrslunni að hann hafiglímt við áfengisfíkn, sem hafi leitt til þess að hann hafi ekki getað sinntbörnunum sem skyldi. Staðhæft er aðstefndi hafi verið meðvitaður um áhrif áfengisneyslunnar og að slíkt ástandgeti m.a. haft áhrif á börnin, og er tekið fram að vilji hans hafi staðið tilþess að lifa áfengislausu lífi. Staðhæfter að lengst framan af ævi barnanna hafi stefndi getað sinnt þörfum barnanna áfullnægjandi hátt og að hann hafi sýnt þeim áhuga og ástríki. Í matsskýrslunni er sérstaklega vísað tilþess að það líkamlega ofbeldi sem stefndi hafði sýnt stefnanda hafi samkvæmthennar orðum verið einstök tilfelli og aðeins gerst í tengslum viðáfengisneyslu stefnda. Í þessu samhengier í skýrslunni vísað til niðurstöðu persónuleikaprófa og að þau hafi gefiðtilefni til að ætla að stefndi hafi ekki átt við reiðivandamál að stríða. Það er niðurstaða matsmannsins að stefnandaog börnunum tveimur sé ekki nokkur hætta búin að verða fyrir ofbeldi af hálfustefnda, að því gefnu að hann „haldiedrúmennsku.“Í þinghaldi þann16. apríl 2015 var nefnt forsjármál til lykta leitt, en aðilar rituðu þá, meðaðstoð lögmanna sinna, undir réttarsátt þess efnis að þau færu áfram saman meðforsjá barnanna. Í sáttinni er kveðið áum að börnin hafi lögheimili hjá stefnanda, en að stefndi greiði tíðkanlegtmeðlag með þeim. Þá er í sáttinni kveðiðá um umgengnina þannig að börnin dvelji hjá stefnda aðra hverja helgi, frálokum skóladags á fimmtudegi til byrjunar skóladags á mánudegi, en einnig áhátíðisdögum samkvæmt nánar tilgreindu fyrirkomulagi. Sérstaklega er tekið fram í sáttinni aðumgengni stefnda sé háð því skilyrði að hann sé „edrú þegar börnin eru hjá honum“. Í nefndu dómsmáli var jafnframt úrskurðaðum málskostnað aðila, en þeir höfðu báðir fengið gjafsókn við málareksturinn.Samkvæmt gögnum gerðu aðilar með sér fjárskiptasamning eftir gerð sáttarinnarog verður ráðið að þá hafi sambúð aðila endanlega lokið.Samkvæmt gögnumhætti stefndi í starfi sínu á [...] vorið 2015, en þá fluttist hann einnigaftur í íbúð aðila, í óþökk stefnanda.Af gögnum verður ráðið að stefndi hafi fljótlega fallið á bindindi sínuog að það ástand hafi varað um nokkurra mánaða skeið. Vegna þessa alls flutti stefnandi með börninúr eigninni og fóru þau þá á ný á fyrrnefnt heimili í [...], þar sem þau haldaenn heimili.Aðilar lýsamálsatvikum eftir gerð nefndrar sáttar á þann veg að ekki hafi gengið semskyldi í samskiptum þeirra og að börnin hafi liðið fyrir það. Hafi ágreiningurinn aðallega varðað umgengnistefnda við börnin og þá um það skilyrði að stefndi léti af áfengisneyslu eðaværi ekki undir áhrifum áfengis þegar börnin væru hjá honum í umgengni.Með úrskurðihéraðsdóms [...]. júlí 2015 var staðfest ákvörðun lögreglustjóra frá [...].júní sama ár um réttmæti þess að vísa varnaraðila af lögheimili málsaðila, eneinnig um að hann skyldi sæta nálgunarbanni gagnvart stefndu í fjórarvikur. Tilefni þessara aðgerða var ætlaðheimilisofbeldi stefnda gagnvart stefnanda þann 17. júní sama ár er stefnandiætlaði að ná í fatnað fyrir börn þeirra.Gerðist þessi atburður í og við húseign aðila, en samkvæmtlögregluskýrslu var stefndi þá undir áhrifum áfengis.Af gögnum verðurráðið að fyrrgreind búseta málsaðila hafi í raun haldist óbreytt eftir aðréttaráhrif nefnds úrskurðar voru liðinn.Þannig hafi stefndi flutt í eign aðila haustið 2015, en að hann hafi þájafnframt hætt áfengisdrykkju sinni og sinnt vinnu tímabundið. Þá verður ekkiannað ráðið en að stefndi hafi sinnt umgengnisskyldum sínum í samræmi við efniáðurrakinnar réttarsáttar. Óumdeilt erað nærri áramótunum féll stefndi á bindindi sínu, og neytti þá áfengis aðeinhverju leyti þá daga sem hann var ekki með umgengni við börnin. Í febrúarmánuði 2016 var húseign aðila seld,en í framhaldi af því keypti stefndi íbúð í fjöleignarhúsi, en þar býr hannenn. Um líkt leyti virðist stefndi hafatekið upp samband við núverandi unnustu sína, en hún býr erlendis.Af gögnum verðurráðið að margoft hafi komið upp ágreiningur með aðilum í tengslum við umgengnistefnda við börnin, en þá helst um fyrrgreint skilyrði í réttarsátt aðila umedrúmennsku stefnda um umgengnishelgar.Liggja þannig fyrir gögn frá lögreglu, en einnig félagsmálayfirvöldum,um ítrekaðar kærur hans og kvartanir vegna ætlaðra umgengistálmanastefnanda. Einnig liggja fyrir kvartanirstefnanda um ætlaða ölvun stefnda við greindar aðstæður, þar á meðal helgina14.-18. apríl 2016. Um síðastnefndanatburð liggja fyrir ítarleg gögn frá barnaverndarnefnd, en einniglögreglu. Í þessum gögnum kemur m.a.fram að stefnandi hafi ítrekað óskað eftir liðsinni nefndra yfirvalda vegnaætlaðrar ölvunar stefnda. Liggur fyrirað lögregla meinaði stefnda í upphafi atburðarásar að aka bifreið sinni sökumþess að áfengislykt lagði frá vitum hans.Leiddi það til þess að hann fór fótgangandi ásamt dóttur aðila aðheimili sínu, en sonurinn neitaði að fara með honum. Fyrir liggur að nefnd stúlka hafðist við áheimili stefnda umrædda helgi eða allt þar til stefnandi braut rúðu íútidyrahurð íbúðarinnar, undir lok atburðarásarinnar, þann 18. apríl, og tókhún þá stúlkuna í sínar vörslur.Í málatilbúnaði sínumhalda málsaðilar því m.a. fram að fyrrgreind samskipti og hegðan, og þá ekkisíst um miðjan apríl 2016, hafi haft djúpstæð og slæm áhrif á andlega líðanbarnanna. Stefnandi heldur því fram aðbörnin hafi m.a. verið hrædd við stefnda, en stefndi andmælir því og heldur þvífram að því hafi verið öfugt farið.Stefnandi vísar til þess að dóttir aðila hafi orðið viðkvæmari en áður,en þar um er vísað m.a. til framlagðra vottorða leikskólastjóra. Þessu til viðbótar er af hennar hálfu vísaðtil þess að blóð hafi komið úr kynfærum stúlkunnar eftir salernisferðir. Fram kemur í gögnum að stefnandi hafi ekkihaft grunsemdir um að stefndi ætti þarna hlut að máli heldur hafi atvik fremurgetað verið með þeim hætti að stúlkan hafi í umgengni þurft að sinna sér sjálf. Þar um er til þess vísað að stúlkan hafiviðkvæma húð. Fram kemur aðskólahjúkrunarfræðingur og námsráðgjafi hafi auk þessa haft áhyggjur af því aðstúlkan hefði á þessum tíma sýnt tiltekin einkenni kynferðisofbeldis. Liggur fyrir að vegna þess alls hafi, aðfyrirlagi heimilislæknis en einnig barnaverndarnefndar, stúlkan verið færð ísvonefnt könnunarviðtal í Barnahúsi, nánar tiltekið í byrjun árs 2017. Af þessu sökum liggur fyrir vottorð sérfróðsstarfsmanns Barnhúss, dagsett 27. janúar 2015, en þar segir um nefnt viðtal ogúrvinnslu: „Ekkert kom fram í viðtalinusem bendir til þess að stúlkan sé þolandi kof (kynferðislegs ofbeldis), máliner lokið af hálfu Barnahúss.“Samkvæmt gögnumdvaldi stefnandi tímabundið í Kvennaathvarfinu í Reykjavík, ásamt börnunumtveimur um mánaðamótin apríl/maí 2016.Ráðið verður að um líkt leyti hafi stefnandi og stefndi, að frumkvæðibarnaverndarnefndar, átt með sér sáttafund.Niðurstaða þess fundar var á þá leið að stefndi hefði fyrst um sinnaðeins umgengni við börnin að stefnanda viðstaddri og gekk það eftir allt tilhaustsins.Samkvæmt gögnumhöfðaði stefnandi nýtt forsjármál gegn stefnda í byrjun maí 2016, en því varvísað frá dómi vegna formgalla í júlí sama ár.Samkvæmt gögnum hófstefndi í lok júlí 2016 fasta vinnu hjá fyrirtæki á [...] og starfar hann þarenn. Stefnandi hefur aftur á móti umárabil verið í hlutastarfi á [...].Fyrir liggur aðbarnaverndarnefnd hóf könnun á málefnum umræddra barna í aprílmánuði 2016, sbr.ákvæði V. kafla barnaverndarlaga nr. 80, 2002.Verður ráðið af greinargerð nefndarinnar, að tilefnið hafi veriðallmargar tilkynningar um ágreining og átök millum málsaðila, sbr. það sem hérað framan hefur verið rakið, en enn fremur tilkynningar um að stefndi hefðiverið undir áhrifum áfengis þegar hann var með dóttur sína í umgengnifyrrgreinda helgi, 14.-18. apríl nefnt ár.Fram kemur að könnunin hafi farið fram með viðtölum við málsaðila, en aðeinnig hafi verið rætt við bæði börn þeirra.Þá hafi verið aflað upplýsinga frá skólum barnanna, en að auki hafiverið höfð til hliðsjónar gögn vegna afskipta nefndarinnar, svo ogdagbókarfærslur lögreglu. Í greinargerðbarnaverndarnefndar, sem kynnt var á teymisfundi, segir m.a. að ágreiningur ogátök málsaðila hafi falið í sér óviðunandi álag fyrir börnin og að hætta væri áað þær aðstæður bitnuðu á almennum þroska þeirra. Þá segir einnig að staðfest hafi verið aðstefndi eigi við áfengisvanda að stríða, en að ekki hafi verið staðfest að hannhafi verið ölvaður þegar hann hefði verið með börnin í umsjá sinni, en tekið erfram að það hafi þó ekki verið útilokað.Í greinargerðinni segir að viðbrögð teymisins hafi m.a. verið þau aðboða málsaðila til viðtals og kynna þeim niðurstöðurnar og hvetja þá til að leysaágreining sinn um umgengni með aðkomu sýslumanns og þá í þeim tilgangi að hlífabörnunum með öllu við uppákomum af því tagi sem borið hafi á. Þá er getið um áform barnaverndar um aðhvetja stefnda til þess að fara í áfengismeðferð, en að samhliða yrði báðummálsaðilum boðin sálfræðiaðstoð. Loks erí greinargerðinni kveðið á um að gera skyldi áætlun til fjögurra mánaða umstuðning, sbr. 23. gr. barnaverndarlaganna, og að á því tímabili yrði fylgstmeð líðan barnanna, þ. á m. með reglubundnum viðtölum.Samkvæmt gögnumrituðu málsaðilar undir áætlun barnaverndarnefndar þann 28. júní 2016, en þarer ofangreindum áhersluatriðum lýst nánar.Áætlunin gilti til 22. september sama ár. Samkvæmt gögnum ræddu barnaverndarstarfsmennvið börn aðila á nefndu tímabili, og er sagt að líðan þeirra beggja, líkt ogsamskipti málsaðila, hafi batnað talsvert og er ályktað að börnin þurfi þvíekki á frekari stuðningi að halda. Íframhaldi af því tók barnaverndin ákvörðun, þann 10. október nefnt ár, um aðloka málinu. Er í því viðfangi m.a.tekið fram að stefndi hafi þá haldið sig frá áfengi í um það bil hálft ár ogþví hafi ekki verið tilefni til frekari íhlutunar að óbreyttu af hálfunefndarinnar.Fyrir liggur aðstefnandi var ósátt við lyktir barnaverndarmálsins og kærði hún ákvörðunnefndar, þann [...]. nóvember sl., til úrskurðarnefndar velferðarmála. Úrskurður velferðarnefndar um kæruna erdagsettur [...]. janúar sl., en þar segir m.a. í niðurstöðukafla: „Affyrirliggjandi gögnum verður ráðið að átök og ósætti foreldra hafa haft slæmáhrif á börnin og valdið þeim vanlíðan og kvíða. Börnin hafa ítrekað þurft að upplifaalvarlegan samskiptavanda á milli foreldra og meðal annars verið látin horfaupp á afskipti lögreglu af foreldrum sínum.Í hinni kærðu ákvörðun er vísað til þess að faðir barnanna virðist hafahaldið sig frá neyslu áfengis í um það bil hálft ár. Úrskurðarnefndin telur að í ljósiáfengisvanda föður hefði þurft að fylgjast mun lengur með líðan og aðstæðumbarnanna til að lögmætt væri að taka ákvörðun um að loka málinu. Í ljósi alls þess var nauðsynlegt að fylgstværi með líðan og aðstæðum barnanna lengur en í þá tvo mánuði sem gert var ogeftir atvikum gerð ný meðferðaáætlun samkvæmt því.“Í samræmi viðofangreinda niðurstöðu felldi úrskurðarnefndin fyrrnefnda ákvörðunbarnaverndarnefndar úr gildi samkvæmt 4. mgr. 51. gr. barnaverndarlaga nr.80/2002. Verður ráðið af gögnum að afþessu tilefni hafi barnaverndarnefnd tekið málefni barnanna upp, en fyrirliggur að hún óskaði eftir upplýsingum frá umsjónarkennara drengsins, semdagsettar eru 10. mars sl., en einnig frá skólastjóra leikskólastúlkunnar. Er til þessara gagna m.a.vísað í matsskýrslu dómkvadds matsmanns í því máli sem hér er til umfjöllunarog síðar verður vikið að.Fyrir liggur aðhaustið 2016 breyttist umgengni stefnda og barnanna á þann veg að stefndi var áný einn með þeim á umgengishelgum. Þávar umgengnin lítillega aukin síðar og þá þannig að stefndi var einnig með þauí umgengni eftir vinnu á föstudögum.Börnin gistu hins vegar ekki á heimili hans. Af gögnum verður ráðið að stefndi hafi einnigverið talsvert í samskiptum við börnin og þar með stefnanda utan hinnareglulegu umgengnishelga.Í upphaflegumdómkröfum stefnda í máli þessu hafði hann uppi kröfu um bráðabirgðaforsjá meðbörnunum. Af þessu tilefni var afráðiðað börnunum gæfist tækifæri á að lýsa skoðunum sínum og högum utan réttar, sbr.ákvæði 43. gr. barnalaga nr. 76/2003, og gekk þetta eftir þann 25. janúarsl. Sér til aðstoðar hafði dómari þáfengið sálfræðing, en daginn eftir var í þinghaldi gerð grein fyrir því semfram hafði komið. Fyrir flutning umnefnda kröfu, 16. febrúar sl., leitaði dómari eftir sátt með aðilum og þá tilbráðabirgða þar til dómur gengi. Gekkþað eftir og þá þannig að aðilar ákváðu með sáttagjörð stigvaxandi umgengnistefnda við börnin og þá m.a. með næturgistingum. Var fyrst um að ræða gistingu í eina nótt umumgengnishelgi, en síðan var þeim fjölgað í tvær, nánar tiltekið í marsmánuðisíðastliðnum. Tekið er fram í sáttinniað aðilar hafi stefnt að því að umgengni stefnda yrði í samræmi við áðurraktaréttarsátt þeirra frá 15. apríl 2016, að því tilskildu að matsskýrsla dómkvaddsmatsmanns mælti því ekki í mót. Ennfremur var það skilyrði sett að stefndi neytti ekki áfengis.II.Í þinghaldi 19janúar sl. lagði stefnandi fram beiðni um að dómkvaddur yrði matsmaður til aðrita sérfræðilega álitsgerð um forsjárhæfni aðila, sbr. 2. mgr. 34. gr.barnalaga nr. 76/2003. Var Dsálfræðingur kvödd til starfans. Matsskýrslahennar er dagsett 14. mars sl., en hún var lögð fram á dómþingi 27. samamánaðar.Í matsskýrslunni ergerð grein fyrir tilhögun matsvinnunnar og þar á meðal að matsmaður hafi rættvið aðila og börn þeirra og gert viðeigandi sálfræðiprófanir í lok febrúar ogbyrjun mars síðastliðnum. Þá segir frá þvíað matsmaðurinn hafi rætt við sérfróða aðila sem til þekktu, þ. á m. viðstarfsmenn barnaverndarnefndar, en einnig við kennara barnanna ogheimilislækni.Umpersónulega eiginleika málsaðila segir í skýrslunni:K hefur sögu umþunglyndisgreiningu á unglingsárum. K er oft áhyggjufull og kvíðin og hún hefurorðið fyrir áfalli þegar hún óttaðist um líf sitt þegar M réðst eitt sinnið áhana, hún greinist ekki með kvíðaröskun í dag. Hún hefur enga sögu eða merki umaðrar raskanir á líðan, persónuleika eða geði.Gögn málsins, persónuleikaprófog klínískt mat matsmanns benda til að K forðist áhættur og sé mjög vanaföst.Hún á mjög erfitt með að sýna ákveðni og standa á sínu og virðist hvorki getasett ákveðin mörk í uppeldi á börnum né gagnvart M. K skortir innsæi í eigintilfinningar, hún afneitar vandamálum og reynir að koma ábyrgð á lausn þeirrayfir á aðra.M hefur frá árinu 2009 átt löngtímabil þar sem hann var þunglyndur, félagsfælinn og kvíðinn og drakk mikið.Þegar mat fór fram fann M fyrir vægri vanlíðan. Hann uppfyllti ekki greiningarskilmerkifyrir aðrar geðraskanir en ánetjun áfengis en M segist ekkert hafa drukkiðsíðustu níu til tíu mánuði.Gögn máls, persónuleikapróf ogklínískt mat benda til að M sé sjálflægur og tortrygginn. Hann afneitarvandamálum og tjáir sig á óbeinan, passífan hátt um ósætti sitt. Í samskiptumer M stjórnsamur, ósveigjanlegur og jafnvel fjandsamlegur.Um tengsl málsaðila við börn sín og þá í ljósi nefndra viðtala, með þvíað fylgjast með því sem fram fór á heimilum þeirra, með tengslaprófun ogviðtali við stúlkuna B og viðtölum við aðra aðila, segir í skýrslumatsmannsins:Frá fæðingu barnanna og fram aðsambandsslitum tóku báðir foreldrar mikinn og jafnan þátt í umönnun þeirra.Vafalaust er að börnin hafi myndað sterk frumtengsl við báða foreldra sína. Ekkier dregið í efa að báðir foreldrar elski börnin og þau virðast bæði hafa gottlag á að sýna börnunum ástúð, bæði með orðum og æði.Frá árinu 2013 hefur K aðallegasinnt börnunum en M haft umgengni sem á stundum hefur verið stopul eða legiðniðri. Frá apríl 2015 til apríl 2016 var umgengni M við börnin í fjóra dagaaðra hverja helgi. Frá apríl 2016 fram til febrúar 2017 gistu börnin ekki hjáhonum. K hefur haft alla umsjá með daglegum þörfum barnanna, skólagöngu,samskiptum við kennara, heilsugæslu og tómstundum barnanna. Umönnun barnanna íhöndum K er mjög góð að öllu leyti öðru en því að hún á erfitt með að setjabörnunum eðlileg mörk og láta þau fylgja fyrirmælum.M hefur lítið komið að daglegriumönnun barnanna frá skilnaði. Hann er ekki í samskiptum við heimilislækniþeirra eða við kennara A en á góð samskipti við leikskólakennara B þegar eftirþví er kallað. M á auðvelt með að láta börnin fylgja fyrirmælum og skiptirsjaldan skapi gagnvart þeim. Þegar M drekkur er foreldrafærni hans skert ogbörnin hafa meðal annars upplifað rifrildi og líkamleg átök á milli foreldrasinna. Ljóst er að sú upplifun hefur sterk áhrif á börnin, hræðir þau og dregurúr trausti þeirra gagnvart föður.Báðir foreldrar tala um börninaf kærleika og hlýju og hafa vilja til að sinna börnunum vel og leggja áhersluá þarfir þeirra. K virðist hafa miklar áhyggjur af kvíðaeinkennum barnanna ogsér mikla vanlíðan hjá báðum börnunum sem ekki kemur fram í sama mæli í öðruumhverfi. K hefur haft áhyggjur af breytingum á hegðun og líðan B eftirumgengni við föður í apríl 2016. K virðist óttast að stúlkan hafi orðið fyrirkynferðisofbeldi í umsjá föður síns en hún hefur forðast að tilkynna grun sinnsjálf til barnaverndar. M hefur mun minni áhyggjur en K af líðan barnanna. Avirðist ekki sýna sömu kvíðaeinkenni hjá honum og móður sinni og M telur Aaðeins leiðast í skóla sökum þess hversu bráðþroska hún sé. M virðist ekki gerasér grein fyrir því álagi sem hegðun hans hefur valdið börnunum og skortainnsæi í líðan barnanna t.d. þegar hann virti ekki tilmæli um að gefa börnunumrými til að jafna sig í kjölfar atburða í apríl 2016.Í viðtali við B talar hún afhlýju um báða foreldra sína en tengsl við móður eru greinilega sterkari. Btreystir meira á móður sína og hún leitar til hennar um nánd og hlýju. B maneftir því að hafa orðið hrædd þegar foreldrar hennar tókust á í apríl 2016 ogað hafa ekki viljað fara í umgengni til föður síns. Hún talar um að hafa veriðhrædd og hafa leiðst hjá föður sínum sem hafi verið að drekka bjór og hún segisthafa orðið fegin þegar móðir hennar kom og sótti hana. B er tilbúin að gistahjá föður sínum en vill ekki vera lengi frá móður.Í viðtali við kennara A kemurfram að öll umhirða drengsins sé góð en hann sé óöruggur og kvíðinn í skólanum,vanvirkur í tímum, þurfi mikla stýringu og sé með kjánagang. Kennari fann ekkimun á hegðun né líðan A eftir því hjá hvoru foreldri hann var þegar faðir varmeð umgengni aðra hverja helgi veturinn 2015-2016. Kennari lýsir því að Kaðstoði A mun meira en aðrir foreldrar og að hún eigi erfitt með að hvetjadrenginn til sjálfstæðis sem aftur ýti undir öryggisleysi hans. M hafi ekki áttvið þann vanda að etja. Öll samskipti kennara A hafa verið við K og er húnviðræðugóð og áhugasöm um drenginn.Í viðtali við leikskólakennaraB kemur fram að öll umhirða hennar og utanumhald sé gott. Leikskólakennarihefur haft samband við báða foreldra sem hafa mætt í viðtöl í sitt hvoru lagiog samvinna við þau bæði hefur verið góð og þau hafa áhuga á líðan og þroskastúlkunnar. Á meðan umgengni við föður var regluleg aðra hvora helgi segistkennari ekki hafa tekið eftir mun á líðan B eftir því hjá hvoru foreldri sínuhún var. Eftir umgengni B við föður í apríl 2016 var eftir því tekið í skólanumað henni leið illa og þegar M kom óvænt í leikskólann til að heilsa upp ástúlkuna faldi hún sig. B hefur verið vælin og hangið í móður sinni og dregiðkveðjustund á langinn þegar K skilar henni í leikskólann. K hefur veriðleiðbeint um að stytta kveðjustundina. B sýndi ekki þessa hegðun í fylgd föðursíns en hún fylgir fyrirmælum hans vel.Í samræmi við matsspurningu leggur matsmaður mat á það hvort það þjónihagsmunum barnanna að málsaðilar fari áfram saman með forsjá þeirra, en um þaðálitaefni segir í skýrslunni:Matsmaður telur það ekki þjónahagsmunum barnanna að foreldrar fari áfram sameiginlega með forsjá þeirra.Fyrir því eru þrjár ástæður.Fyrsta ástæðan er áralöng sagaágreinings og átaka milli M og K. Samskipti þeirra hafa einkennst af því að uppkemur ágreiningur sem oft hefur leitt út í ofbeldi þar sem K hefur jafnvelóttast um líf sitt. Þessi átök hafa ítrekað átt sér stað í viðurvist barna.Síðast kom til átaka á milli K og M fyrir framan börn þeirra með þeimafleiðingum að K slasaðist í apríl 2016.Aðra ástæðu er að sjá ípersónuleikagerð foreldra og samspili þeirra. K á mjög erfitt með að standa ásínu og setja mörk en M aftur á móti er afar þrjóskur og stjórnsamur. K reyniriðulega að setja M mörk en gefst fljótt upp fyrir þrýstingi frá honum. Lýsingará þessum samskiptum má glöggt sjá í viðtali matsmanns við starfsmennBarnaverndar [...].Þriðja ástæðan er drykkja M semsegist við vinnslu matsins hafa verið edrú í níu til tíu mánuði. M vill ekkigefa út yfirlýsingar um að vera hættur að drekka og telur sig ekki þurfa aðvinna með áfengisvanda sinn. Þess verður að gæta að M hefur hingað til aldreihaldið bindindi til lengri tíma og ljóst er að á drykkjutímabilum erforsjárhæfni hans mjög skert. Í mati á forsjárhæfni er oft miðað við aðvímuefnabindindi sé orðið nokkuð fast í sessi eftir um 18 mánuði, sérstaklegaþó ef viðkomandi vinnur af einurð í sínum málum.Matsmaður telur ofangreindarþrjár ástæður koma í veg fyrir að K og M geti átt eðlilegt samstarf um málefnibarna sinna.Að lokum lætur matsmaðurinn uppi álit sitt á umgengni barnanna viðstefnda og hvernig því verði best háttað, en um það segir í skýrslunni:K hefur frá skilnaði boriðábyrgð á og sinnt öllum daglegum þörfum barnanna og búið þeim góðanstöðugleika. Aðstæður M frá skilnaði hafa hins vegar verið misjafnar og hafakomið tímabil þar sem hann hefur ekki verið í stakk búinn til að sinna börnunumsökum áfengisneyslu og geðrænna erfiðleika. Af þeim sökum telur matsmaður réttað börnin búi áfram hjá K og hún haldi utan um þeirra daglega lífi.-Umsagnir frá kennurum barnannabenda til þess að umgengni barnanna við föður aðra hverja helgi hafi gengið velog enginn munur hafi verið á líðan eða umhirðu barnanna hjá móður eða föður. Íviðtölum við bæði börnin hefur komið fram að þau tali um að vera tvo til þrjádaga hjá hvoru foreldri en að vilja ekki vera í viku. B tók skýrt fram að húnvildi gjarnan vera í viku hjá móður en ekki meira en þrjá daga hjá föður, húnlýsti því einnig að hafa verið hrædd og leið í umgengni við föður í apríl 2016.Matsmaður leggur til aðumgengni föður við börnin verði aðra hverja helgi svo fremi að M sé edrú enfari hann að drekka á ný er mikilvægt að börnin séu ekki í hans umsjá.Bæði börnin hafa sýnt kvíða semeykur þörf á því að þau búi við stöðugleika og fyrirsjáanlegar aðstæður. Fráskilnaði hefur umgengnisfyrirkomulag oft verið óljóst og óskýr mörk verið ámilli þess hvenær börnin séu í umsjá hvors foreldris. Matsmaður telur mikilvægtað næstu ár, þar til börnin komast á táningsaldur, verði skýrari mörk á milliþess tíma sem börnin eiga með hvoru foreldri sínu.III.Stefnandi byggir áþví að það sé börnunum fyrir bestu að henni verði falin forsjá þeirra, sbr.ákvæði 2. mgr. 34. gr. barnalaga nr. 76/2003, enda séu forsendur fyrirsameiginlegri forsjá aðila algjörlega brostnar.Stefnandi reisir kröfur sínar á því að hún sé mun hæfari en stefndi tilað fara með forsjána. Þannig séu tengslhennar við börnin sterk og þeim líði vel hjá henni. Vafi leiki hins vegar á færni stefnda til aðannast börnin.Stefnandi vísar ímálatilbúnaði sínum, en einnig við flutning málsins, til áðurrakinna gagnavarðandi allan aðdragandann að réttarsátt þeirri sem aðilar gerðu fyrir dómi íaprílmánuði 2015, að því er varðaði forsjá, lögheimili og umgengni barnaþeirra. Þar hafi helst komið tilerfiðleikar í sambúð og síðar í samskiptum þeirra, en einnig mikiláfengisdrykkja og ofbeldi af hálfu stefnda, m.a. í júní 2013. Stefnandi bendir á að í kjölfar þessaraatburðarásar hafi hún höfðað hið fyrra forsjármál sitt gegn stefnda, en að hannhafi þá m.a. brugðist við með því að fara í áfengismeðferð. Eftir undirritun réttarsáttarinnar hafiástandi stefnda hrakað og hafi þá aðstæður hans á köflum verið mjögslæmar. Þannig hafi lögreglustjóri m.a.tekið ákvörðun um fyrrgreint nálgunarbann, sem síðar hafi verið staðfest meðúrskurði héraðsdóms. Stefnandi byggir áþví að vegna alls þessa hafi hún átt í erfiðleikum með öll samskipti viðstefnda, en þannig hafi henni verið örðugt að meta hvenær honum hafi veriðtreystandi og hvenær ekki, og þá til að vera í samskiptum við börn þeirra.Stefnandi byggir áþví að framlögð gögn sýni að stefndi höndli áfengi mjög illa og þegar hanndrekki sé hann alls ófær um að annast börnin.Af þessum sökum hafi verið sett það skilyrði í fyrrnefnda sátt aðila, aðstefndi hefði ekki börnin hjá sér í slíku ástandi. Stefnandi byggir á því að stefndi hafiítrekað brotið gegn þessu skilyrði, en að úrræði hennar til að bregðast við,þegar slíkt gerðist, hefðu til þessa verið takmörkuð enda hafi hún ekki forsjábarnanna óskipta. Stefnandi vísar tilþess að dæmi um slíkar aðstæður hafi komið upp um miðjan apríl 2016, en þá hafibæði barnaverndaryfirvöld og lögregla orðið vitni að hegðan stefnda ogúrræðaleysi stefnanda. Stefnandi byggir á því að lýst ástand hafi gert það aðverkum að börnin hafi orðið kvíðin og óörugg, líkt og gögn málsins sýni. Staðhæfir stefnandi að sonurinn, A, hafi umtíma verið með ráðagerðir um hvernig hann ætti helst að fela sig ef stefndimyndi koma til að sækja hann. Stefnandibyggir á því að framkoma stefnda hafi þannig komið illa niður á drengnum. Hann hafi m.a. verið óöruggur í athöfnumdaglegs lífs, þ. á m. við að sækja skóla.Stefnandi staðhæfir að stúlkan B hafi einnig sýnt streitumerki, sem m.a.hafi lýst sér í því að hún hafi farið að leika sér eins og smábarn í nokkradaga eftir umgengni við stefnda. Að aukihafi hún átt mjög erfitt með svefn, en slíkt hafi ekki gerst áður. Við flutning vísaði stefnandi einnig málisínu til stuðnings til skýrslu dómkvadds matsmanns og vottorðsleikskólakennara, og þá um það að stúlkan hefði orðið vör við áfengisdrykkjustefnda á meðan hún var í umgegni hjá honum.Stefnandi byggir áþví að stefndi sé óraunsær um eigin vanda og hafi hann m.a. hagað málflutningisínum á þann veg að erfiðleikar barnanna séu uppspuni af hennar hálfu. Að auki hafi hann neitað að viðurkennaofbeldishegðan sína, þrátt fyrir að fyrir liggi dómur um slíka hegðanhans. Þá hafi hann aðeins ítakmarmörkuðum mæli þegið aðstoð sérfróðra aðila, líkt og honum hafi staðið tilboða af hálfu barnaverndar. Að auki hafistefndi neitað starfsmönnum nefndarinnar um að hitta dóttur þeirra þegar húnhafi verið í umgengni hjá honum, líkt og gögn vísi til varðandi áðurlýstanatburð frá miðjum apríl 2016.Stefnandi byggir áþví og áréttar að ofangreind atvik og reynsla hafi gert það að verkum að húneigi í erfiðleikum með að treysta stefnda.Hún efist hins vegar ekki um forsjárhæfni stefnda að því tilskildu aðhann sé heill heilsu. Við flutning var íþessu sambandi vísað til þess að umgengni stefnda og barnanna, þ. á m.næturgistingar, hefðu gengið vel undanfarna mánuði.Að því er varðarkröfuna um að dómurinn ákvarði um umgengni barnanna byggir stefnandi á því aðeins og málum sé komið sé nauðsynlegt að dómurinn ákveði inntak og fyrirkomulagþessa réttar, sbr. 4. mgr. 34. gr. barnalaga nr. 76/2016. Jafnframt staðhæfirstefnandi að reynslan sýni að nauðsyn beri til að stefnda verði gert að gangastundir mælingu á áfengi áður en umgengi hans verði ákvörðuð til framtíðar og ennfremur að hún verði í föstum skorðum.Við flutningandmælti stefnandi því að hún hefði tálmað umgengni barnanna við stefnda. Þar um vísar hún m.a. til áðurgreindrarforsögu, en einnig fyrrgreindra skilyrða samkvæmt réttarsáttum aðila, annarsvegar árið 2015 og hins vegar undir rekstri þessa máls.Að því er varðar málskostnaðarkröfuvísar stefnandi til XXI. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, einkum130. gr., og að hún hafi þrátt fyrir beiðni ekki fengið gjafsókn. Af þeim sökum hafi hún þurft að greiða fyrirmatsskýrslu hins dómkvadda matsmanns. Umvirðisaukaskatt vísar stefnandi til laga nr. 50/1988.Stefndi byggirsýknukröfu sína á því að réttarsátt aðila frá 16. apríl 2015 sé í fullugildi. Hann vísar til þess að aðilarhafi komið sér saman um að fara sameiginlega með forsjá barnanna, en það hafiverið afráðið í kjölfar ítarlegrar rannsóknar á hæfi og högum málsaðila, sbr.áðurrakta matsskýrslu dómkvadds matsmanns frá 20. nóvember 2014, en hennar hafiverið aflað í tengslum við hið fyrra dómsmál aðila.Stefndi byggir áþví að stefnandi verði að sýna fram á að forsendur nefndrar réttarsáttar hafibrostið, en því sé ekki að heilsa af hennar hálfu. Stefndi byggir á því að ekki sé knýjandi þörfá því að víkja frá ákvæðum sáttarinnar, sbr. efnisákvæði 34. gr. barnalaganna,sbr. breytingarlög nr. 144/2012.Stefndi byggirsýknukröfuna einnig á því að það þjóni hagsmunum barnanna best að búa viðóbreytt ástand. Þar um vísar hann nánartil neðangreindra efnis- og málsástæðna.Stefndi staðhæfirað hann uppfylli öll þau skilyrði sem talin séu upp í 2. mgr. 34. gr.barnalaganna, að því er varðar hæfi, stöðugleika í lífi barns, tengsl þess viðbáða foreldra og skyldu til að tryggja rétt barnanna til umgengni. Að þessu leyti vísar hann enn tilmatsskýrslunnar frá árinu 2014 og enn fremur um að hann, líkt og stefnandi, sémjög meðvitaður um uppbyggilegar uppeldisaðferðir. Að auki sé hann ástríkur og áhugasamur umbörn sín. Hann vísar og til þess aðstefnandi hafi í raun tekið undir þessi atriði með matsmanninum. Stefndi byggir jafnframt á því að hann hafitil að bera metnað, en hann hafi m.a. lagt á sig frekara nám til að auka hæfnisína á vinnumarkaði. Að auki hafi hannnáð árangri við ástundun eigin áhugamála og hafi að því leyti sett sér markmið. Þá hafi hann viðurkennt að vera alkóhólisti,en við þann sjúkdóm hafi hann verið að berjast síðustu árin, m.a. með því aðfara í áfengismeðferð.Stefnandi byggir áþví að áfengisneysla hans hafi ekki sett mark sitt á tengsl hans við börnin,enda hafi hann aldrei neytt áfengis á þeim helgum sem hann hafi verið meðbörnin í umgengni. Því hafi hann helduraldrei ógnað öryggi þeirra. Þrátt fyrirþetta hafi stefnandi margsinnis stöðvað umgengni hans við börnin og þá jafnanrökstutt gjörðir sínar með eigin grunsemdum um áfengisdrykkju hans, sem ekkihafi verið á rökum reistar, sbr. tilvik frá 13. desember 2016.Stefndi andmælirþeirri málsástæðu stefnanda að hann sé ofbeldismaður. Hann staðhæfir að framlögð gögn vísi tilþriggja eða fjögurra atvika sem átt hafi sér stað á tímabilinu frá 18. janúar2012 til 4. júní 2013, en af þeim sökum hafi hann hlotið áðurgreindanrefsidóm. Stefndi bendir á að samkvæmtáðurnefndri matsskýrslu frá árinu 2014 eigi hann hins vegar ekki viðreiðivandamál að stríða og enn fremur að börnin eigi ekki á hættu að verðafyrir ofbeldi, haldi hann sig frá áfenginu.Þá vísar stefndi til þess að stefnandi hafi í raun sjálf viðurkennt aðhina tíðu árekstra þeirra í millum megi allt eins rekja til hennar sjálfrar, þ.á m. er hún hafi brotið rúðu á heimili hans um miðjan apríl 2016. Telur stefndi að það athæfi bendi tileinhvers konar reiðistjórnarvanda eða að minnsta kosti hömluleysis af hálfustefnanda.Stefndi byggir áþví og áréttar að börnin séu tengd honum nánum böndum og þurfi á honum aðhalda. Stefndi bendir jafnframt á aðhann hafi annast börnin mikið allt frá fæðingu þeirra, en hann hafi um tímaekki unnið utan heimilis. Í þessusamhengi vísar stefndi til þess að gögn málsins sýni að sonurinn A hafi saknaðhans þann tíma sem stefnandi meinaði honum, líkt og systur hans, að fara íreglulega umgengni.Stefndi byggir áþví að hann hafi öflugt stuðnings- og öryggisnet, sem hann geti leitaðtil. Þar um vísar stefndi helst tileigin foreldra, en við flutning vísaði hann einnig til unnustu sinnar.Stefndi byggir áþví að börnin búi við stöðugleika sem varhugavert sé að raska með ófyrirséðumafleiðingum. Vegna þessa hafi viðbrögðstefnanda á köflum verið vanhugsuð, þ. á m. er hún hafi tálmað umgengni hansvið börnin, sem séu mjög tengd honum, líkt og skýrsla dómkvadds matsmanns íþessu máli vísi til. Þá sé börnunummikilvægt að eiga góð samskipti við hann og hálfsystkini sín, en þeir hagsmunirvarði þroska þeirra og sjálfsmynd.Stefndi hafi og áhyggjur af því að stefnandi hafi dregið úr gæðumumgengninnar með ástæðulausum ótta sínum um börnin.Stefndi byggir áþví að áhyggjur stefnanda og vantraust, t.a.m. varðandi áfengisneyslu hans,eigi sér ekki stoð í raunveruleikanum eða í gögnum málsins. Lætur stefnandi það álit í ljós að vegnaþessa geti stefnanda eftir atvikum verið nauðsynlegt að leita sér aðstoðar.Stefndi bendir á aðhann hafi lagt ríka áherslu á að eiga regluleg samskipti við börn sín eftirskilnað aðila. Og vegna þessa hafi hannlagt til að umgengni hans við þau yrði óbreytt og þá miðað við fyrrnefnda réttarsáttfrá 16. apríl 2015. Stefndi staðhæfir aðtil að ganga til móts við kröfur stefnanda hafi hann lagt verulega á sig, þ. ám. hafi hann fallist á að blása í viðeigandi blöðrur þegar hún hafi haftgrunsemdir um áfengisdrykkju af hans hálfu.Þessu til viðbótar hafi hann lýst því yfir að hann sé reiðubúinn að sætaóboðuðu eftirliti þær helgar sem börnunum sé ætlað að gista á heimili hans. Afþessum sökum hafi hann átt fund með starfsmanni barnaverndarnefndar vorið 2016þannig að koma mætti eðlilegri umgengni á.Stefndi byggir áþví að þau sjónarmið sem fram komi í 4. mgr. 34. gr. barnalaganna standi þvíekki í vegi að dómurinn ákveði að forsjáin verði sameiginleg. Vísar hann tilþess að svo hafi verið allt frá fæðingu barnanna. Hann byggir á því að aldur barnanna getiheldur ekki staðið í vegi fyrir slíku fyrirkomulagi, en að auki sé það í raunheppilegast fyrir börnin því að þannig fái þau að alast upp við þroskavænlegskilyrði.Stefndi staðhæfirað í raun séu samskipti aðila með ágætum ef frá sé talinn ótti stefnanda við aðhann neyti áfengis á meðan hann sé með börnin í umgengni. Við flutning var af hálfu stefnda vísað tilþess og áréttað að hann hefði staðið við efni áðurrakinnar réttarsáttar, entvennum sögum fari af margnefnum atburðum um miðjan apríl 2016. Aftur á móti liggi fyrir, samkvæmt framlögðumgögnum, að stefnandi hafi á stundum gert of mikið úr málum. Stefndi vísar til þess að undanfarna mánuðihafi aðilar farið saman með börnin í sund og kvikmyndahús þær helgar sem þauhafi ekki verið í umgengni hjá honum. Aðauki hafi stefnandi komið með börnin í heimsókn til hans, en þá hafi þau öllátt góðar stundir saman, m.a. við sjónvarpsáhorf á barnaefni. Að þessu leyti vísar stefndi til matsskýrsludómkvadds matsmanns í þessu máli, þar sem m.a. sé lýst nokkrum hnökrum varðandiforsjárhæfni beggja málsaðila, en einnig sé þar greint frá mismunandi og ólíkumstyrk þeirra. Stefndi staðhæfir að hannhafi tekið sig á, m.a. með a.m.k. 12 mánaða áfengisbindindi, en við flutningvar einnig vísað til þess að hann hefði við aðalmeðferð málsins lýst því yfirað hugur hans stæði ekki til áfengisdrykkju þegar hann hefði börnin í umgengniné heldur endranær. Vegna þessa allsstandi ekki brýnir hagsmunir til þess að breyta efni fyrrgreindrar sáttar,hvorki varðandi forsjá né umgengni barnanna.Um lagarök vísarstefndi til áðurrakinna lagareglna barnalaganna. Að því er varðar málskostnað vísar hann tilXXI. kafla laga nr. 91/1991, sbr. og til áðurgreinds gjafsóknarleyfis.IV.Fyrir dómi gáfumálsaðilar aðilaskýrslur, en vitnaskýrslu gaf D sálfræðingur, en hún staðfestiefni áðurrakinnar matsskýrslu og svaraði spurningum um einstaka þætti hennar.Samkvæmt 2. mgr.34. gr. barnalaga nr. 76/2003 skal í dómi ákveða hvernig forsjá og lögheimilibarns er háttað eftir því sem því er fyrir bestu. Skal dómur líta m.a. til hæfis foreldris,stöðugleika í lífi barns, tengsla barns við báða foreldra, skyldu þeirra til aðtryggja rétt barns til umgengni, hættu á að barnið, foreldrar eða aðrir áheimili hafi orðið eða verði fyrir ofbeldi og vilja barns að teknu tilliti tilaldurs og þroska þess. Er hér umgrundvallarreglu barnaréttar að ræða.Viðmeðferð málsins fyrir dómi tjáðu umrædd börn, A, 7 [...] árs, og B, 6 ára, sigum málefni sín, en það gerði stúlkan einnig við gerð matsskýrslu hins dómkvaddamatsmanns.Samkvæmtmatsgerð og vætti matsmanns fyrir dómi er stefnandi hæf til að fara með forsjábarnanna. Verður það lagt tilgrundvallar við úrlausn ágreinings aðila að því er varðar forsjá og umgengnibarnanna.Stefnandier reglusöm og hefur eftir sambúðarslitin borið aðalábyrgð á daglegri tilverubarnanna, þ. á m. á uppeldi, umönnun og samskiptum við skóla. Hún er mjög náin börnunum og veitir þeimlíkamlega nálægð og hlýju og er í góðum tengslum við upprunafjölskyldu sína. Engu að síður hefur stefnandi samkvæmtskýrslu matsmannsins þörf fyrir uppeldisráðgjöf, en einnig sjálfseflingu ogstyrkingu, eftir áralanga erfiðleika í sambúð við stefnda og áföll, m.a. eftirslitin, en hún hefur átt í erfiðleikum með að setja mörk og að standa á sínu,ekki síst gagnvart stefnda.Stefndihefur þá styrkleika að geta sett börnunum skýr mörk, en jafnframt er hann allajafnan uppbyggilegur í barnauppeldinu.Hann á hins vegar að baki langa og alvarlega drykkjusögu, en hefureinnig hlotið dóm vegna ofbeldis gegn stefnanda.Ofbeldiog vanvirðandi háttsemi, ekki síst á heimili barna, hefur almennt skaðlegarafleiðingar fyrir andlega og líkamlega heilsu barna og þroska þeirra í víðumskilningi og er í algjörri andstöðu við m.a. 3. mgr. 28. gr. barnalaganna. Er foreldrafærni stefnda að þessu leyti skertað áliti dómsins, en einnig alfarið þegar hann neytir áfengis. Samkvæmt nefndri matsskýrslu, en einnig eldrimatsskýrslu frá árinu 2014, er stefndi fyrir utan nefnda lesti hæft foreldri.Aðáliti dómsins hefur stefndi styrkt stöðu sína að undanförnu meðáfengisbindindi. Fyrir dómi lýsti hannþví einnig yfir að markmið hans í framtíðinni væri skýrt, þ.e. að haldabindindið. Fram hjá því verður þó ekki horftað hann sækir ekki hefðbundin meðferðarúrræði við sínum vanda þrátt fyrirráðleggingar þar um, en notar eigin leiðir.Eru bakslagsvarnir stefnda að þessu leyti slakar að áliti dómsins. Og í ljósi þess og nefndrar áfengissögu erstefnda að áliti dómsins ekki fyllilega treystandi enn sem komið er. Á móti kemur að ekki verður annað ráðið afgögnum en að aðstæður stefnda hafi batnað að undanförnu og að hann sé nú harlastöðugur í starfi og einkalífi.Fyrirliggur að báðir aðilar hafa sterk og jákvæð frumtengsl við börn sín. Samkvæmtvætti matsmanns eru tengsl stefnanda við börnin þó sterkari en stefnda, en þóalveg sérstaklega gagnvart stúlkunni. Erí þessu viðfangi til þess að líta að umönnun barnanna eftir sambúðarslit aðilahefur að verulegu leyti verið í höndum stefnanda, en um er að ræða alllangtskeið í lífi þeirra. Samkvæmt gögnumhefur stefnanda tekist vel til með uppeldið ef frá er talið að hún virðist eigaí erfiðleikum með að setja börnunum mörk og láta þau fylgja fyrirmælum, eins ogáður sagði. Stefndi hefur aftur á mótilöngum stundum á undanförnum árum ekki verið fær um að sinna börnum sínum ogþar með foreldraskyldum vegna áfengissýki sinnar. Þess á milli, og þá ekki síst nú aðundanförnu, hefur honum tekist vel til og þá ekki síst á þeim sviðumuppeldisins þar sem hallar á stefnanda.Virðast tengsl hans við börnin að sama skapi hafa styrkst.Aðáliti dómsins sýna gögn málsins, eins og við var að búast, að börnunum þykirvænt um foreldra sína og hafa þau sýnt vilja til að vera með þeim báðum.Einsog fyrr var rakið afréðu málsaðilar, við fyrri málaferli sín árið 2015 og núundir rekstri þessa máls, með endurteknum réttarsáttum, að lögheimili barnannayrði hjá stefnanda, og hefur hún þannig verið aðalumönnunaraðili þeirra.Samkvæmtmatsskýrslu, en einnig öðrum gögnum, hafa börn aðila margoft á undanförnum árumorðið vitni að togstreitu málsaðila. Þáhafa þau í nokkrum tilvikum orðið vitni að mjög alvarlegri háttsemi af hálfustefnda, og þar á meðal ofbeldi hans gagnvart móður þeirra.Afgögnum verður ráðið að borið á kvíða og óöryggi hjá börnunum, en þá ekki síst eftirað alvarlega sauð upp úr á milli málsaðila um miðjan apríl 2016. Samkvæmt matsskýrslu, sem er í samræmi viðönnur gögn, eru sterk og jákvæð tengsl milli barnanna.Daglegtlíf barnanna virðist undanfarin misseri, þrátt fyrir erfiðar aðstæður, hafa veriðí góðum skorðum. Börnin virðast þannigbúa við festu og öryggi hjá stefnanda.Af gögnum verður helst ráðið að það sé vilji beggja barnanna að halda íóbreytt fyrirkomulag varðandi umönnun og búsetu, en samkvæmt vitnisburðimatsmanns og rökstuddri skýrslu hans er það fyrirkomulag farsælast fyrirbörnin.Íljósi áðurgreindrar grundvallarreglu barnaréttar, sbr. og 1. gr. barnalaganna,ber að ákvarða forsjá eftir því hvað sé líklegast til að þjóna best hagsmunumþeirra barna sem eiga í hlut hverjum sinni, en ekki eftir hagsmunumforeldra. Í því sambandi ber að líta tilfjölmargra atriða, sbr. áðurgreind ákvæði 34. gr. barnalaganna, en þar á meðaler hvort hætta sé á að barn, foreldri eða aðrir á heimili barnsins hafi orðiðeða verði fyrir ofbeldi.Aðöllu ofangreindu virtu, en þá ekki síst þegar litið er til áðurrakinnasamskipta og togstreitu málsaðila, og röksemda hins dómkvadda matsmanns, þ. ám. um persónugerð málsaðila, er það niðurstaða dómsins að það þjóniframtíðarhagsmunum systkinanna A og B best að þau lúti bæði forsjá móðursinnar, stefnanda. Verður því að þessuleyti að hafna dómkröfum stefnda.Afhálfu málsaðila er gerð krafa um að kveðið verði á um inntakumgengnisréttar. Samkvæmt áðurrakinnimatsskýrslu, en einnig skýrslum málsaðila fyrir dómi, hefur umgengni barnannagengið ágætlega eftir að aðilar afréðu með réttarsátt til bráðabirgða undirrekstri þessa máls að auka við hana, þ. á m. með næturgistingum á heimilistefnda. Að þessu virtu, en einnig meðhliðsjón af vætti matsmanns fyrir dómi, er það niðurstaða dómsins að farsælastsé að miða við að hin reglubundna umgengni barnanna við stefnda fari framhálfsmánaðarlega, frá lokum skóladags á fimmtudegi til mánudagskvölds, kl.19:30, eins og nánar greinir í dómsorði.Þar kunna málsaðilar hins vegar að finna annan flöt á síðar meir, endahafa þeir að áliti dómsins báðir heilbrigða sýn á barnauppeldi og á þarfirbarna sinna. Að því er varðar umgengni ísumarleyfum barnanna skal henni hagað þannig að þau verði hvort um sig í þrjárvikur hjá stefnda sumarið 2017, og þá eina viku í júlí, en tvær aðskildar vikurí ágúst. Rétt þykir að stefndi kveði áum þessi tímabil og geri stefnanda um það kunnugt með sannanlegum hætti hiðfyrsta. Sumarið 2018 verði sumarumgengnibarnanna, hvors um sig, hjá stefnda tvisvar sinnum tvær vikur í senn og verðifarið að ósk stefnda þar um, enda geri hann stefnanda orð um það fyrir 1.apríl, en ella skal það ákvarðað af stefnanda.Sumarið 2019 verði sumarumgengni barnanna, hvors um sig, 30 samfelldirdagar og verði það ár farið að ósk stefnanda um nánari tímasetningu, en áriðeftir verði farið að ósk stefnda og svo koll af kolli. Aðilar geri hvor öðrum orð um nánaritímasetningu fyrir 1. apríl ár hvert.Umgengni barnanna um hátíðar verður eins og segir í dómsorði. Ákvæði um umgengni um hátíðar og ísumarleyfum upphefja ákvæði um reglulega umgengni. Framangreind umgengni stefnda við börnin erháð því að hann hafi ekki neytt áfengis.Áfrýjunfrestar ekki framkvæmd dómsins.Samkvæmtþví sem hér að framan hefur verið rakið og með vísan til 1. mgr. 130. gr. lagaum meðferð einkamála nr. 91, 1991 verður stefndi dæmdur til að greiða stefnandaallan málskostnað, þar með talinn kostnað hennar við öflun matsgerðar aðfjárhæð krónur 1.374.405 krónur, en einnig málflutningsþóknun lögmanns hennar,Arnbjargar Sigurðardóttur hrl., sem þykir eftir atvikum, en einnig í ljósi þessað málið er höfðað í kjölfar tveggja annarra sambærilegra mála frá árunum 2014og 2016, sem annars vegar lauk með réttarsátt og málskostnaðarákvörðunar, þarsem hún hafði gjafsókn og hins vegar frávísunar þar sem málskostnaður varfelldur niður, en einnig í ljósi umfangs þessa máls, hæfilega ákveðin 1.000.000krónur. Hefur þá ekki verið tekið tillittil virðisaukaskatts.Gjafsóknarkostnaðurstefnda greiðist úr ríkissjóði, þ.m.t. málflutningsþóknun lögmanns hans,Katrínar Theódórsdóttur hdl., sem þykir að öllu ofangreindu virtu, þ.m.t.ferðatíma, hæfilega ákveðinn 1.100.000 krónur og hefur þá ekki verið lagður ávirðisaukaskattur. Samkvæmt 2. mgr. 127.gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála tekur dómurinn ekki afstöðu tilútlagðs kostnaðar.Fyriruppkvaðningu dómsins var gætt ákvæða 115. gr. laga nr. 91, 1991.Dómþennan kveða upp Ólafur Ólafsson héraðsdómari, dr. Gyða Haraldsdóttirsálfræðingur og dr. Rúnar Helgi Andrason sálfræðingur.D Ó M S O R Ð :Forsjábarnanna A og B skal vera hjá stefnanda.Reglulegumgengni barnanna við stefnda skal vera frá fimmtudegi til mánudags aðra hverjahelgi. Upphaf umgengni skal miðast viðað börnin fari til umgengnisforeldris, stefnda, eftir skóladag á fimmtudegi enverði komin heim til forsjárforeldris, stefnanda, fyrir klukkan 19:30 ámánudegi.Ísumarleyfi barnanna sumarið 2017 skal því hagað þannig að þau verði hvort umsig í þrjár vikur hjá stefnda, eina viku í júlí, en tvær aðskildar vikur íágúst. Skal stefndi kveða á um þessitímabil og gera stefnanda það kunnugt með sannanlegum hætti. Árið 2018 verði sumarumgengni barnanna hvorsum sig tvisvar sinnum tvær vikur í senn og verði farið að ósk stefnda þar um,enda geri hann stefnanda orð um það fyrir 1. apríl, en ella skal það ákvarðaðaf stefnanda. Sumarið 2019 verði sumarumgengni barnanna hjá stefnda, hvors umsig, 30 samfelldir dagar, og verði það ár farið að ósk stefnanda um nánaritímasetningu, en árið eftir verði farið að ósk stefnda og síðan koll afkolli. Aðilar geri hvor öðrum orð þar umfyrir 1. apríl ár hvert.Umgengnibarnanna um stórhátíðar skal vera þannig að um jólin 2017 skulu þau vera samanhjá stefnanda frá 23. desember, kl. 13:00, til 28. desember, kl. 16:00, og hjástefnda frá 28. desember, kl. 16:00, til 2. janúar, kl. 19:30. Jólin 2018 verði börnin hjá stefnda frá 23.desember, kl. 13:00, til 28. desember, kl. 16:00, og hjá stefnanda frá 28. desember,kl. 16:00, til 2. janúar, kl. 19:30, og þannig koll af kolli.Umpáska skulu börnin dvelja saman hjá aðilum til skiptis, hjá stefnda um páskana2018, en hjá stefnanda páskana 2019 og þannig koll af kolli. Miða skal við páskaleyfi í grunnskólum.Ákvæðium umgengni um hátíðar og í sumarleyfum upphefja ákvæði um reglulegaumgengni. Framangreind umgengni stefndavið börnin er háð því að hann hafi ekki neytt áfengis.Áfrýjunfrestar ekki framkvæmd dómsins.Stefndigreiði stefnanda allan málskostnað, þar með talinn kostnað hennar við öflun matsgerðarað fjárhæð krónur 1.374.405, en einnig málflutningsþóknun lögmanns hennar,Arnbjargar Sigurðardóttur hrl., 1.000.000 krónur, og hefur þá ekki verið tekiðtillit til virðisaukaskatts.Allurgjafsóknarkostnaður stefnda greiðist úr ríkissjóði, þar með talin þóknunlögmanns hans, Katrínar Theódórsdóttur hdl., 1.100.000 krónur, en þá hefur þáekki verið lagður á virðisaukaskattur.

Mál nr. 3/2021

Reglugerðarheimild Lögmætisregla Skuldamál Samningur Skuldabréf Ógilding samnings Neytendalán EES-samningurinn Gjafsókn

Í málinu var deilt um heimild Í til að krefja E og F í desember 2019 um þóknun vegna uppgreiðslu á 40 ára húsnæðisláni sem þau höfðu í apríl 2008 tekið hjá Í með útgáfu ÍLS-veðbréfs. E og F byggðu meðal annars á því að þær reglugerðir sem Í reisti rétt sinn á til að innheimta uppgreiðslugjald skorti lagastoð og uppfylltu ekki þau skilyrði sem heimildarákvæði laga nr. 44/1998 um húsnæðismál mæltu fyrir um og stæðust því ekki lögmætisreglu. Þá vísuðu E og F til þess að þau hefðu ekki afsalað sér heimild sinni til að greiða upp lánið án þóknunar. Einnig töldu E og F að hvað sem liði lagastoð tilgreindra reglugerðarákvæða, hefði ákvæði veðbréfsins um uppgreiðslugjald verið ólögmætt og Í hefði verið óheimilt að byggja á því, meðal annars með vísan til meginreglu samningaréttar um ógildi ólögmætra löggerninga. Jafnframt byggðu þau á því að gjaldtakan hefði verið ósanngjörn og andstætt góðri viðskiptavenju að bera fyrir sig ákvæði veðbréfsins um uppgreiðsluþóknun og því bæri að víkja því til hliðar á grundvelli ógildingarreglna samningaréttar, sbr. 36. gr. og 36. gr. a–c laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga. Í dómi Hæstaréttar var ekki á það fallist með E og F að ákvæði umþrættra reglugerða skorti fullnægjandi lagastoð samkvæmt heimildarákvæði laga nr. 44/1998. Þá var fallist á með Í að E og F hefðu með fullnægjandi og bindandi hætti afsalað sér rétti til uppgreiðslu lánsins án greiðslu þóknunar enda hefðu þau undirritað veðbréfið með þeim skilmálum. Loks var ekki talið koma til álita að ákvæði veðsamningsins yrðu metin ógild á grundvelli meginreglu samningaréttar um ógildi ólögmætra löggerninga, að þeim yrði vikið til hliðar á grundvelli 36. gr. a–c. laga nr. 7/1936 né að ósanngjarnt eða andstætt góðri viðskiptavenju væri fyrir Í að bera þau fyrir sig, sbr. 1. mgr. 36. gr. laga nr. 7/1936. Var Í því sýknað af kröfum E og F.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Benedikt Bogason, Björg Thorarensen, Ingveldur Einarsdóttir, Karl Axelsson, Ólafur Börkur Þorvaldsson og Sigurður Tómas Magnússon og Þorgeir Örlygsson fyrrverandi hæstaréttardómari.2. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 19. janúar 2021. Hann krefst aðallega sýknu af kröfum stefndu en til vara að þær verði lækkaðar. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.3. Stefndu krefjast staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti án tillits til gjafsóknar sem þeim hefur verið veitt.Ágreiningsefni4. Í málinu er deilt um heimild áfrýjanda til að krefja stefndu í desember 2019 um þóknun vegna uppgreiðslu á húsnæðisláni sem þau tóku hjá áfrýjanda (sem þá hét Íbúðalánasjóður) í apríl 2008. 5. Stefndu höfðuðu málið 12. maí 2020. Með héraðsdómi 4. desember sama ár var fallist á kröfu þeirra um endurgreiðslu á uppgreiðslugjaldi sem þau höfðu innt af hendi til áfrýjanda þegar þau 12. desember 2019 greiddu upp 40 ára húsnæðislán sem þau höfðu tekið hjá áfrýjanda 10. apríl 2008 með útgáfu ÍLS-veðbréfs. Niðurstaða héraðsdóms var reist á því að reglusetning um uppgreiðslugjald, sem ákvörðuð var með reglugerð nr. 1017/2005 um breytingu á reglugerð nr. 522/2004 um ÍLS-veðbréf og íbúðabréf og reglugerð nr. 1016/2005 um gjaldskrá Íbúðalánasjóðs, stæðist ekki áskilnað þágildandi 3. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998 um húsnæðismál um heimild ráðherra til að setja áfrýjanda ramma um heimild til að bjóða lán með uppgreiðslugjaldi og hefði því ekki verið grundvöllur að löglegri álagningu slíks gjalds.6. Leyfi var veitt 19. janúar 2021 til að áfrýja héraðsdómi beint til Hæstaréttar á grundvelli 1. mgr. 175. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Í ákvörðuninni kom fram að málið hefði þýðingu fyrir fjölda lántakenda og varðaði mikla hagsmuni þeirra og ríkissjóðs. Einnig var því slegið föstu að brýnt væri að fá niðurstöðu Hæstaréttar í málinu með skjótum hætti en það væri fordæmisgefandi og hefði almenna þýðingu fyrir beitingu réttarreglna. Þá lægi fyrir að ekki væri þörf á að leiða vitni í málinu og skýrslur hefðu ekki verið gefnar við meðferð þess þannig að ekki reyndi á mat á sönnunargildi munnlegs framburðar í héraði. Laga- og starfsumhverfi ÍbúðalánasjóðsUm Íbúðalánasjóð7. Nauðsynlegt er að gera hér grein fyrir laga- og starfsumhverfi Íbúðalánasjóðs á þeim tíma sem lánið var tekið en jafnframt bent á að með gildistöku laga nr. 137/2019 um Húsnæðis- og mannvirkjastofnun 31. desember 2019 var heiti Íbúðalánasjóðs breytt í ÍL-sjóð, sem er áfrýjandi máls þessa, sbr. 4. mgr. 18. gr. laganna og samhliða átti sér stað breyting á starfssviði sjóðsins.8. Íbúðalánasjóður starfaði á þeim tíma þegar lánið var tekið á grundvelli þágildandi laga um húsnæðismál nr. 44/1998 eins og þeim hafði meðal annars verið breytt með lögum nr. 57/2004, 120/2004 og 137/2005. Í 1. gr. laganna kom fram að tilgangur þeirra væri að stuðla að því með lánveitingum og skipulagi húsnæðismála að landsmenn gætu búið við öryggi og jafnrétti í húsnæðismálum og að fjármunum yrði sérstaklega varið til þess að auka möguleika fólks til að eignast eða leigja húsnæði á viðráðanlegum kjörum. Samkvæmt 1. mgr. 4. gr. laganna skyldi stofna sérstakan lánasjóð, Íbúðalánasjóð, sem samkvæmt 9. gr. laganna skyldi lána til íbúðakaupa, nýbygginga eða endurbóta íbúðarhúsnæðis hér á landi. Eignasafn sjóðsins samanstóð því eðli máls samkvæmt af útlánum til einstaklinga og fyrirtækja sem veitt voru gegn veði í fasteignum, svo sem fram kemur í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis um Íbúðalánasjóð frá árinu 2013. Íbúðalánasjóður fjármagnaði þau verkefni sem honum voru falin samkvæmt lögunum með tekjum af eigin fé sjóðsins, það er afborgunum, vöxtum og verðtryggingu af veittum lánum, með útgáfu og sölu íbúðabréfa, lántöku samkvæmt fjárlögum hverju sinni og með þjónustugjöldum, sbr. 10. gr. laga nr. 44/1998 eins og þeim var breytt með lögum nr. 57/2004. Íbúðalánasjóður var því fjárhagslega sjálfstæð stofnun og gert ráð fyrir að ekki þyrfti bein fjárframlög úr ríkissjóði til þess að standa undir starfsemi hans, þótt það hafi verið gert tímabundið með sérstökum framlögum af fjárlögum, sbr. ákvæði VIII til bráðabirgða með lögum nr. 44/1998. Löggjöf og þróun hennar9. Með lögum nr. 57/2004 um breytingu á lögum nr. 44/1998 var ákveðið að Íbúðalánasjóður skyldi gefa út ÍLS-veðbréf í stað húsbréfa og húsnæðisbréfa. ÍLS-veðbréf eru skuldabréf sem kaupandi eða eigandi íbúðarhúsnæðis gaf út til Íbúðalánasjóðs með veði í húsnæðinu, sbr. 2. gr. laga nr. 44/1998. Með þeim breytingum var stefnt að því að bæta hag lántakenda sjóðsins bæði með lægri fjármögnunarkostnaði og áhættuminni fasteignaviðskiptum. Byggðust breytingarnar að mestu leyti á áliti nefndar um endurskipulagningu á útgáfumálum Íbúðalánasjóðs sem út kom í október 2003.0. Með 12. gr. laga nr. 57/2004 voru lögfestar þágildandi 1. og 2. mgr. 23. gr. í lögum nr. 44/1998 en greinin bar yfirskriftina: Greiðslur lána. Í 1. mgr. 23. gr. sagði að Íbúðalánasjóður innheimti afborganir, verðbætur og vexti af ÍLS-veðbréfum og ráðstafaði því fé sem þannig innheimtist til endurgreiðslu fjármögnunar bréfa sjóðsins. Skuldurum ÍLS-veðbréfa væri heimilt að greiða aukaafborganir af skuldabréfum sínum eða endurgreiða skuldina að fullu fyrir gjalddaga. Í 2. mgr. kom inn heimild þess efnis að ráðherra gæti, við sérstakar aðstæður og að fenginni umsögn stjórnar Íbúðalánasjóðs, ákveðið að aukaafborganir og uppgreiðsla ÍLS-veðbréfa yrðu aðeins heimilar gegn greiðslu þóknunar sem jafnaði út að hluta eða að öllu leyti muninn á uppgreiðsluverði ÍLS-veðbréfs og markaðskjörum sambærilegs íbúðabréfs. Geta skyldi um þessa heimild í skilmálum ÍLS-veðbréfa. Í almennum athugasemdum við frumvarp það sem varð að lögum nr. 57/2004 kom fram að nauðsynlegt væri að kveða á um möguleika sjóðsins til að áskilja að uppgreiðsla yrði aðeins heimil gegn greiðslu þóknunar sem myndi jafna mun á uppgreiðsluverði ÍLS-veðbréfs og markaðskjörum sambærilegra íbúðabréfa, við ófyrirséð atvik þegar uppgreiðslur gætu ógnað stöðu sjóðsins. Þá kom fram í athugasemdum við 12. gr. frumvarpsins að gert væri ráð fyrir að heimild þessari yrði eingöngu beitt sem „neyðarúrræði“ þegar hefðbundnar áhættustýringaraðferðir og svigrúm sjóðsins við vaxtaákvörðun nægðu ekki til að verja hag hans. Umrædd lög nr. 57/2004 tóku gildi 1. júlí 2004. Þá var að finna nánast samhljóða ákvæði í 15. gr. þágildandi reglugerðar nr. 522/2004 um ÍLS-veðbréf og íbúðabréf sem tók gildi á sama tíma. Samkvæmt tillögum fyrrgreindrar nefndar um endurskipulagningu á útgáfumálum Íbúðalánasjóðs var lagt til að heimild lántakenda til uppgreiðslu fasteignalána yrði þrengd þannig að uppgreiðsla veðbréfa yrði aðeins heimiluð gegn greiðslu þóknunar sem yrði jafnhá mismun á markaðsverðmæti sambærilegs íbúðabréfs og fasteignaveðlánsins. Með því móti gæti Íbúðalánasjóður keypt íbúðabréf á markaðnum fyrir andvirði uppgreiðslu án þess að „bera skarðan hlut frá borði“. Þessi leið var þó ekki farin við setningu laga nr. 57/2004 þar sem talið var að slíkt ákvæði gæti mögulega sett íbúðakaupendur í erfiða stöðu, torveldað sölu fasteigna vegna áhvílandi lána og veikt samkeppnisstöðu banka í útlánum til húsnæðiskaupa. Hins vegar var talið nauðsynlegt að kveða á um framangreint úrræði sjóðsins til að áskilja sér þóknun við uppgreiðslu þegar ófyrirséð atvik gætu ógnað stöðu hans, sbr. 2. mgr. 23. gr. laganna.1. Eins og fram kemur í fyrrnefndri skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis um Íbúðalánasjóð fóru íslensku viðskiptabankarnir veturinn 2003 til 2004 að færa sig inn á íbúðalánamarkaðinn. Í ágúst 2004 bauð KB-banki upp á íbúðalán með 4,4% verðtryggðum vöxtum með veðhlutfalli allt að 80%. Nokkrum dögum síðar buðu hinir viðskiptabankarnir sambærileg kjör. Á þessum tíma bauð Íbúðalánasjóður lán á 4,5% vöxtum með veðhlutfalli allt að 70%. Þegar viðskiptabankarnir hófu að veita íbúðalán leiddi það til vandkvæða í starfsemi Íbúðalánasjóðs þar sem hrina uppgreiðslna hófst á lánum sjóðsins.2. Með lögum nr. 120/2004, sem tóku gildi 2. desember 2004, var 3. mgr. bætt við 23. gr. laga nr. 44/1998. Samkvæmt henni var Íbúðalánasjóði heimilt að bjóða lántakendum ÍLS-veðbréfa að afsala sér rétti til þess að greiða upp lán án þóknunar gegn lægra vaxtaálagi. Ef til uppgreiðslu kæmi mætti slík þóknun á hinn bóginn ekki vera hærri fjárhæð en sem næmi kostnaði Íbúðalánasjóðs vegna uppgreiðslu viðkomandi láns. 3. Ákvæðið var lögfest á grundvelli breytingartillögu félagsmálanefndar Alþingis. Í nefndaráliti kom fram að með þessari breytingu gæti ráðherra heimilað Íbúðalánasjóði sama svigrúm við lánveitingar og aðrar fjármálastofnanir nytu samkvæmt almennum lögum á hverjum tíma, sbr. þágildandi lög nr. 121/1994 um neytendalán. Þá var tekið fram að nokkur óvissa ríkti um heimildir fjármálastofnana í þessum efnum, það er um áskilnað uppgreiðslugjalds, og Samkeppnisstofnun hefði málið til skoðunar.Var því talið rétt að bíða með setningu reglugerðar á grundvelli ákvæðisins þar til niðurstaða lægi fyrir í því máli. Í úrskurði áfrýjunarnefndar samkeppnismála 6. október 2005 í máli nr. 11/2005 var vísað til þess að í lögum nr. 121/1994 væri ekki að finna sérstakt ákvæði um uppgreiðslugjald og með vísan til meginreglunnar um samningsfrelsi og forsögu 16. gr. þeirra laga um greiðslur fyrir gjalddaga var ekki talið að í greininni fælist bann við uppgreiðslugjaldi. Í kjölfar úrskurðarins var sett reglugerð nr. 1017/2005 um breytingu á reglugerð um ÍLS-veðbréf og íbúðabréf, nr. 522/2004, með síðari breytingum. Reglugerðin var sett með heimild í 3. mgr. 23. gr. og 29. gr. laga nr. 44/1998 og tók gildi 21. nóvember 2005. Með henni var tveimur nýjum málsgreinum bætt við 15. gr. reglugerðar nr. 522/2004. Samkvæmt fyrri málsgreininni var Íbúðalánasjóði heimilt að bjóða þeim sem undirrituðu yfirlýsingu um að þeir afsöluðu sér heimild til að greiða aukaafborganir af skuldabréfum sínum eða endurgreiða skuld að fullu fyrir gjalddaga lán með lægra vaxtaálagi sem næmi þeim hluta álagsins sem var ætlað að mæta vaxtaáhættu sjóðsins. Í seinni málsgreininni var tekið fram að ef lántaki sem tekið hefði lán með lægra vaxtaálagi óskaði eftir því að greiða af láni aukaafborganir eða greiða skuldabréfið upp að fullu fyrir lok lánstímans skyldi hann greiða sérstaka þóknun til Íbúðalánasjóðs samkvæmt gjaldskrá sjóðsins. Þá var einnig bætt við 3. gr. reglugerðarinnar málsgrein um að sjóðurinn gæti að fenginni ákvörðun ráðherra, samkvæmt 3. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998, boðið þeim lántakendum sem undirrituðu yfirlýsingu um að þeir afsöluðu sér heimild til að greiða aukaafborganir af skuldabréfum sínum eða endurgreiddu skuldina að fullu fyrir gjalddaga, sbr. 1. mgr. 15. gr. laganna, lægra vaxtaálag sem næmi allt að þeim hluta álagsins sem ætlað var að mæta vaxtaáhættu sjóðsins.4. Samhliða framangreindri reglugerð var sett reglugerð nr. 1016/2005 um gjaldskrá Íbúðalánasjóðs. Í 7. gr. hennar segir að þóknun vegna uppgreiðslu lána og aukaafborgana reiknist af mismun á vaxtastigi láns sem greitt er og markaðsvaxta sambærilegra nýrra lána hjá Íbúðalánasjóði ef þeir eru lægri, miðað við uppreiknaðar eftirstöðvar lánsins, núvirt frá uppgreiðsludegi til lokagjalddaga eða miðað við innborgaða fjárhæð ef um aukaafborgun væri að ræða. 5. Með lögum nr. 63/2008 var ákvæði 16. gr. a um uppgreiðslugjald bætt í þágildandi lög um neytendalán nr. 121/1994. 6. Eftir framangreindar breytingar á lögum og reglugerðum um starfsemi Íbúðalánasjóðs bauð sjóðurinn upp á tvenns konar lán. Annars vegar lán sem báru lægri vexti og voru án heimildar til uppgreiðslu nema gegn greiðslu sérstakrar þóknunar til sjóðsins og hins vegar lán sem heimilt var að greiða upp án þóknunar en var með hærri vöxtum. Samkvæmt 3. mgr. 21. gr. þágildandi laga nr. 44/1998 ákvað stjórn Íbúðalánasjóðs vexti ÍLS-veðbréfa með hliðsjón af fjármögnunarkostnaði í reglulegum útboðum íbúðabréfa og fjármagnskostnaði vegna uppgreiddra lána samkvæmt 23. gr. laganna að viðbættu vaxtaálagi, sbr. 28. gr. þeirra. Í 28. gr. kom jafnframt fram að Íbúðalánasjóði væri heimilt að áskilja sér vaxtaálag til að mæta rekstrarkostnaði, áætluðum útlánatöpum og vaxtaáhættu sjóðsins. Ráðherra ákvað vaxtaálag að fengnum tillögum stjórnar sjóðsins. Þá skyldu vextir vera óbreytanlegir allan lánstímann, sbr. 4. mgr. 21. gr. laganna.Málsatvik7. Stefndu sóttu 2. apríl 2008 um lán hjá Íbúðalánasjóði vegna byggingar húsnæðis að Stöðulsholti 36 í Borgarnesi. Í umsókninni var tekið fram að sótt væri um 40 ára lán að fjárhæð 16.153.401 króna og að tegund lánsins sem sótt væri um væri veðbréf með uppgreiðsluþóknun. Á þeim tíma stóðu lántakendum, svo sem áður er rakið, til boða tvenns konar kjör á ÍLS-veðbréfum. Annars vegar lán með 5,5% vöxtum og án uppgreiðsluheimildar og hins vegar lán með 5,75% vöxtum og heimild til uppgreiðslu án þóknunar. Á umsóknareyðublaðinu kom fram að sótt væri um „Veðbréf með uppgreiðsluþóknun“ og fjárhæð lánsins næmi 16.153.401 krónu.8. Starfsmaður Íbúðalánasjóðs sendi stefndu Erlu tölvubréf 9. apríl 2008 þar sem fram kom að veðbréfið væri tilbúið í „Sparisjóðnum“ og gáfu stefndu veðbréfið út degi síðar. Í fyrirsögn þess kom fram að það væri ÍLS-veðbréf án heimildar til uppgreiðslu eða aukaafborgana nema gegn sérstakri þóknun. Síðan sagði svo í fyrirsögninni „Skv. lögum nr. 57/2004 um breytingu á lögum um húsnæðismál nr. 44/1998. Jafngreiðslulán (annuitet) verðtryggt skv. vísitölu neysluverðs.“ Þá sagði að skuldin væri tryggð með 1. veðrétti í fasteigninni Stöðulsholti 36 í Borgarnesi og bæri 5,5% ársvexti. Í skilmálum veðbréfsins, sem komu fram á bakhlið þess, var tekið fram í 5. tölulið að skuldari afsalaði sér með undirritun ÍLS-veðbréfsins heimild til að greiða aukaafborganir af „skuldabréfum sínum“ eða endurgreiða skuldina að fullu fyrir gjalddaga nema gegn sérstakri þóknun. Þá sagði í 6. tölulið að „þóknun vegna uppgreiðslu skuldar og vegna aukaafborgana reiknast af mismun á vaxtastigi ÍLS-veðbréfsins sem greitt er og markaðsvaxta sambærilegra nýrra lána hjá Íbúðalánasjóði ef þeir eru lægri, miðað við uppreiknaðar eftirstöðvar lánsins, núvirt frá uppgreiðsludegi til lokagjalddaga eða miðað við innborgaða fjárhæð ef um aukaafborgun er að ræða.“ 9. Af áfrýjanda hálfu hafa verið lögð fram gögn um lántökur hjá sjóðnum sem hann heldur fram að lántakendum hafi verið kynnt í aðdraganda lántökunnar en stefndu neita að svo hafi verið. Meðal þeirra er skjal sem ber heitið „Uppgreiðsluþóknun“. Í því er að finna upplýsingar til lántaka sem sótt hafa um ÍLS-veðbréf án heimildar til uppgreiðslu eða aukaafborgana nema gegn sérstakri þóknun og koma þar meðal annars fram sömu upplýsingar og í 5. og 6. töluliðum skilmála veðbréfsins. Jafnframt kemur þar fram að uppgreiðsluþóknun sé tilgreind í gjaldskrá Íbúðalánasjóðs og þóknunin geti því verið mishá. Er sérstaklega tekið fram að ef vextir hækkuðu eftir lántöku eða yrðu óbreyttir þegar lánið væri greitt upp þyrfti ekki að greiða uppgreiðsluþóknun en ef vextir lækkuðu eftir lántöku þyrfti á hinn bóginn að greiða þóknun sem yrði reiknuð á uppgreiðsludegi. Þá er í skjalinu að finna töflu með dæmum um hvernig uppgreiðsluþóknun breyttist miðað við mismunandi vexti og lánstíma. Sambærilegar upplýsingar var á þessum tíma að finna á heimasíðu Íbúðalánasjóðs.20. Íbúðalánasjóður samþykkti 21. febrúar 2018 veðflutning á láni stefndu af fyrrgreindri eign að Stöðulsholti 36 yfir á nýja eign þeirra að Dalseli 17 í Reykjavík. 21. Stefndu greiddu afborganir af láninu frá útgáfu veðbréfsins og allt fram til þess að þau greiddu það upp 12. desember 2019. Við uppgreiðsluna krafði áfrýjandi þau um greiðslu sérstakrar þóknunar á grundvelli 6. töluliðar skilmála veðbréfsins, sbr. 4. mgr. 15. gr. þágildandi reglugerðar nr. 522/2004 og 7. gr. reglugerðar nr. 1016/2005. Eins og áður hefur verið rakið kemur fram í 7. gr. reglugerðar nr. 1016/2005 að þóknun vegna uppgreiðslu lána og aukaafborgana reiknist af mismun á vaxtastigi láns sem greitt er og markaðsvöxtum sambærilegra nýrra lána hjá Íbúðalánasjóði ef þeir eru lægri, miðað við uppreiknaðar eftirstöðvar lánsins, núvirt frá uppgreiðsludegi til lokagjalddaga eða miðað við innborgaða fjárhæð ef um aukaafborgun er að ræða. Þegar stefndu greiddu upp lánið 12. desember 2019 voru vextir nýrra lána hjá áfrýjanda 4,2% eða 1,3% lægri en vextir á láni stefndu. Á þeim grundvelli krafði áfrýjandi stefndu um uppgreiðslugjald að fjárhæð 3.764.811 krónur sem nam 15,58% af eftirstöðvum lánsins. Við uppgreiðsluna gerðu stefndu fyrirvara um réttmæti uppgreiðslugjaldsins. Málsástæður 22. Málsaðila greinir á um lögmæti fyrrnefnds uppgreiðslugjalds á veðbréfinu. Stefndu telja gjaldið ólögmætt og krefjast þess að áfrýjanda verði gert að endurgreiða það en fjárhæð þess nemur 3.764.811 krónum.23. Af hálfu stefndu er í fyrsta lagi á því byggt að þær reglugerðir sem áfrýjandi reisir rétt sinn á til að innheimta uppgreiðslugjald skorti lagastoð og uppfylli ekki þau skilyrði sem heimildarákvæði laga nr. 44/1998 mæltu fyrir um. Fyrrnefnd ákvæði reglugerðanna standist ekki lögmætisreglu þar sem efni þeirra endurspegli ekki markmið löggjafans sem fram komi í lagaheimildinni en samkvæmt henni hafi verið skylt að kveða á um hlutfall uppgreiðslugjaldsins í reglugerð auk þess sem áskilið hafi verið að uppgreiðsluþóknun mætti aldrei nema hærri fjárhæð en kostnaði áfrýjanda vegna uppgreiðslu viðkomandi láns. Í öðru lagi byggja stefndu á því að eigi gjaldtakan að styðjast við neyðarúrræði 2. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998 hafi skilyrði þeirrar heimildar ekki verið fyrir hendi. Í þriðja lagi hafi stefndu ekki afsalað sér heimild sinni til að greiða upp lánið án þóknunar en teljist þau hafa gert það hafi það aðeins verið að mjög takmörkuðu leyti enda hafi þau ekki undirritað sérstaka yfirlýsingu þess efnis. Í fjórða lagi telja stefndu, að hvað sem líði lagastoð tilgreindra reglugerðarákvæða, sé samningsákvæði veðbréfsins um uppgreiðslugjald ólögmætt og áfrýjanda óheimilt að byggja á því, meðal annars með vísan til meginreglu samningaréttar um ógildi ólögmætra löggerninga. Að lokum byggja stefndu á því að gjaldtakan hafi verið ósanngjörn og andstætt góðri viðskiptavenju að bera fyrir sig ákvæði veðbréfsins um uppgreiðsluþóknun og því beri að víkja því til hliðar á grundvelli ógildingarreglna samningaréttar, sbr. 36. gr. og 36. gr. a–c laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga.24. Af hálfu áfrýjanda er öllum framangreindum málsástæðum stefndu mótmælt. Umrædd reglugerðarákvæði hafi átt sér næga lagastoð og þau fullnægt skilyrðum 3. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998, en tilvísanir stefndu til 2. mgr. 23. gr. laganna séu án þýðingar enda hafi umrædd gjaldtaka ekki sótt stoð í þá lagaheimild. Þá liggi fyrir að stefndu hafi afsalað sér heimild til að greiða lánið upp án þóknunar þótt ekki liggi fyrir sjálfstæð yfirlýsing þess efnis. Vísar áfrýjandi um þetta til lánsumsóknar stefndu, upplýsinga í notendahandbók um greiðslumat og skilmála skuldabréfsins sjálfs. Þá hafi upplýsingagjöf áfrýjanda verið í samræmi við ákvæði þágildandi laga nr. 121/1994. Enn fremur mótmælir áfrýjandi því að unnt sé að fallast á dómkröfur stefndu á þeim grundvelli að áskilnaður um greiðslu uppgreiðslugjalds hafi verið haldinn ógildingarannmörkum og að skilyrði séu til þess að víkja umræddu ákvæði veðbréfsins til hliðar á grundvelli heimilda 36. gr. og 36. gr. a–c laga nr. 7/1936. Loks mótmælir áfrýjandi þeirri kröfu stefndu að dæmd fjárhæð beri dráttarvexti frá uppgreiðsludegi lánsins.Niðurstaða25. Við úrlausn málsins kemur fyrst til skoðunar sú málsástæða stefndu að reglugerðir sem áfrýjandi byggði á rétt sinn til að innheimta uppgreiðslugjald skorti lagastoð. Í hinum áfrýjaða dómi var á það fallist með stefndu að sú útlistun sem fram kæmi í 3. og 4. mgr. 15. gr. reglugerðar nr. 522/2004 um ÍLS-veðbréf og íbúðabréf, sbr. 2. gr. reglugerðar nr. 1017/2005 og 7. gr. reglugerðar nr. 1016/2005 stæðist ekki áskilnað 3. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998. Þessar reglugerðir frá árinu 2005 voru settar eftir að ákvæðið var lögfest með lögum nr. 120/2004 en það hljóðaði svo:Þrátt fyrir ákvæði 1. og 2. mgr. getur félagsmálaráðherra heimilað Íbúðalánasjóði með reglugerð, í samræmi við almennar lagaheimildir á hverjum tíma, að bjóða skuldurum ÍLS-veðbréfa að afsala sér rétti til þess að greiða án þóknunar upp lán eða greiða aukaafborganir, gegn lægra vaxtaálagi. Jafnframt skal í reglugerðinni kveðið á um hlutfall þóknunar sem Íbúðalánasjóður getur áskilið sér ef lántaki, sem afsalar sér umræddum rétti, hyggst greiða upp lán fyrir lok lánstíma. Slík þóknun skal aldrei nema hærri fjárhæð en nemur kostnaði Íbúðalánasjóðs vegna uppgreiðslu viðkomandi láns.26. Eins og áður segir eru fyrrnefnd reglugerðarákvæði, sem sett voru á grundvelli þessarar lagaheimildar, í fyrsta lagi 3. og 4. mgr. 15. gr. þágildandi reglugerðar nr. 522/2004, sbr. 2. gr. reglugerðar nr. 1017/2005, en ákvæðin eru svohljóðandi:Íbúðalánasjóði er heimilt að bjóða þeim, sem undirrita yfirlýsingu um að þeir afsali sér heimild til að greiða aukaafborganir af skuldabréfum sínum eða endurgreiða skuldina að fullu fyrir gjalddaga, lán með lægra vaxtaálagi sem nemur þeim hluta álagsins sem er ætlað að mæta vaxtaáhættu sjóðsins.Óski lántaki sem tekið hefur lán með lægra vaxtaálagi en ella býðst, sbr. 3. mgr., eftir því að greiða af láni aukaafborganir eða greiða skuldabréfið upp að fullu fyrir lok lánstímans skal hann greiða sérstaka þóknun til Íbúðalánasjóðs samkvæmt gjaldskrá Íbúðalánasjóðs.27. Í öðru lagi er um að ræða 7. gr. reglugerðar um gjaldskrá nr. 1016/2005 sem var orðuð svo:Þóknun vegna uppgreiðslu lána og aukaafborgana reiknast af mismun á vaxtastigi láns sem greitt er og markaðsvaxta sambærilegra nýrra lána hjá Íbúðalánasjóði ef þeir eru lægri, miðað við uppreiknaðar eftirstöðvar lánsins, núvirt frá uppgreiðsludegi til lokagjalddaga eða miðað við innborgaða fjárhæð ef um aukaafborgun er að ræða.28. Í 5. tölulið skilmála umrædds veðbréfs 10. apríl 2008 kemur fram að skuldari afsali sér heimild til uppgreiðslu lánsins eða greiðslu aukaafborgana nema gegn sérstakri þóknun og í 6. tölulið er tekin upp regla um fjárhæð þeirrar þóknunar sem er samhljóða 7. gr. reglugerðar nr. 1016/2005. 29. Málatilbúnaður stefndu, sem fallist er á í hinum áfrýjaða dómi, lýtur að því að í 3. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998 séu sett fjögur skilyrði sem lúti að setningu og efni reglugerðar. Í fyrsta lagi að heimildin ætti sér stoð í reglugerð og þyrfti að vera í samræmi við almennar lagaheimildir, í öðru lagi að skuldari yrði að taka um það upplýsta ákvörðun að hann afsalaði sér rétti til uppgreiðslu án þóknunar, í þriðja lagi að kveðið væri á um hlutfall uppgreiðsluþóknunar í reglugerðinni og í fjórða lagi að uppgreiðsluþóknun mætti ekki nema hærri upphæð en kostnaði áfrýjanda vegna uppgreiðslu lánsins. Með setningu fyrrgreindra reglugerðarákvæða hafi þess ekki verið gætt að fullnægja þriðja og fjórða skilyrðinu og hafi með því verið brotið gegn lögmætisreglunni. 30. Hér fyrr í dóminum hefur ítarlega verið fjallað um starfsemi og grundvöll áfrýjanda á þeim tíma sem hér um ræðir, þar með talið hlutverk, skipulag, fjármögnunarkosti og þær tegundir lána sem sjóðurinn bauð. Við mat á lagastoð tilvitnaðra reglugerðarákvæða er fyrst ástæða til þess að árétta það viðurkennda sjónarmið að kröfur til þeirra kunna að taka nokkurt mið af því hversu íþyngjandi ákvæði viðkomandi reglugerðar eru. Umrædd ákvæði 15. gr. reglugerðar nr. 522/2004 og 7. gr. reglugerðar nr. 1016/2005 varða lögskipti einkaréttarlegs eðlis en ekki einhliða og íþyngjandi skilmála sem stefndu bar að hlíta. Hvað sem líður ágreiningi um þá kynningu á lánakjörum sem stefndu fengu í aðdraganda lántökunnar hagar þannig til að á árinu 2008 áttu lántakar almennt nokkurra kosta völ við fjármögnun fasteignakaupa sem fram fór á samkeppnismarkaði. Í fyrsta lagi voru þeir ekki bundnir af því að taka lán hjá áfrýjanda enda buðu fleiri fjármálastofnanir lán til íbúðakaupa. Í öðru lagi gátu lántakendur í sporum stefndu valið á milli þess annars vegar að taka hefðbundið lán hjá áfrýjanda með 0,25% hærri vöxtum án þess að undirgangast kvaðir um uppgreiðslukostnað og hins vegar þann kost sem varð raunin í þeirra tilviki og fólst í töku láns með lægri vöxtum en áskilnaði um uppgreiðslugjald ef vextir lækkuðu. Í þriðja lagi áttu lántakendur að jafnaði val um hvort og þá hvenær þau greiddu upp viðkomandi lán. Hlaut slík ákvörðun að taka mið af tilteknum þáttum svo sem vöxtum á þeim tíma, líklegri vaxtaþróun og jafnframt mögulegum ávinningi af endurfjármögnun með nýju og hagstæðara láni, hvað sem leið óhagstæðu hlutfalli uppgreiðsluþóknunar. 31. Svo sem rakið hefur verið hafa stefndu aðallega byggt á því að reglugerðarákvæðin, einkum 7. gr. reglugerðar nr. 1016/2005, uppfylli hvorki áskilnað 3. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998, með því að þar sé ekki getið um fast hlutfall uppgreiðsluþóknunar, né tryggi reglugerðarákvæðið að uppgreiðsluþóknun nemi ekki hærri fjárhæð en svari kostnaði áfrýjanda. Hér er til þess að líta að með 5. gr. laga nr. 120/2004 var innleidd sjálfstæð heimild áfrýjanda, sbr. 3. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998, til þess að bjóða lán með lægri vöxtum gegn greiðslu uppgreiðslugjalds að settri reglugerð þar um. Þessa heimild verður að skýra í samhengi við meginreglu 1. mgr. 23. gr. um uppgreiðsluheimild skuldara og reglu 2. mgr. 23. gr. þess efnis að við sérstakar aðstæður geti ráðherra, að fenginni umsögn stjórnar áfrýjanda, ákveðið að uppgreiðsla lána og aukaafborganir verði aðeins heimilar gegn greiðslu þóknunar sem „jafni út að hluta eða öllu leyti muninn á uppgreiðsluverði ÍLS-veðbréfs og markaðskjörum sambærilegs íbúðabréfs“. Það skal tekið fram að til beitingar síðastnefndu heimildarinnar gat komið þótt lántaki hefði upphaflega samið um heimild til greiðslu láns án uppgreiðsluþóknunar, sbr. 1. mgr. 23. gr. laganna.32. Á það má fallast með stefndu að ákjósanlegra hefði verið að nefndar heimildir, bæði lagaheimildin í 3. mgr. 23. gr. og tilvitnaðar reglur í 15. gr. reglugerðar nr. 1017/2005 og 7. gr. reglugerðar nr. 1016/2005, hefðu verið nokkuð skýrari í framsetningu enda nýtur takmarkaðra lögskýringargagna við um tilurð lagareglunnar. Það fær hins vegar ekki staðist að við setningu 3. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998, en þó einkum setningu umþrættra reglugerðarákvæða, hafi orðið einhvers konar samsláttur á heimildum 2. og 3. mgr. 23. gr. eða að umrædd ákvæði verði fortakslaust skilin á þann veg að þau geri ráð fyrir mismunandi aðferðum við útreikning og ákvörðun uppgreiðslugjalds. Þess ber þá fyrst að gæta að á þeim tíma sem umrædd lánveiting átti sér stað hafði hugtakið uppgreiðslugjald ekki einhlíta og samræmda merkingu að lögum en það var fyrst í júní 2008 með 16. gr. a í lögum nr. 121/1994 eftir umrædda lántöku sem gildi tóku sérstakar takmarkanir á heimildum lánveitanda til samninga um slíka þóknun. Í fyrrnefndri skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis um Íbúðalánasjóð o.fl. frá 2013 er í kafla 9.5.1 gerð grein fyrir fjórum tegundum heimilda til uppgreiðslu lána hjá sjóði eins og áfrýjanda. Þær eru þar flokkaðar í lán sem væru óuppgreiðanleg; lán sem heimilt væri að greiða upp á grundvelli uppgreiðslugjalds sem tæki mið af kostnaði lánveitanda vegna uppgreiðslunnar; lán sem væru uppgreiðanleg gegn fyrirfram ákveðnu uppgreiðslugjaldi og loks lán sem væru uppgreiðanleg án uppgreiðslugjalds. Með hliðsjón af þessu er ekki unnt að fallast á það með héraðsdómi að á þessum tíma hafi verið fyrir hendi almenn venja um tilhögun uppgreiðslugjalds, í formi fasts hlutfalls af eftirstöðvum láns, á íslenskum fasteignalánamarkaði og skiptir þá ekki máli hvað tíðkaðist við lánveitingar á almennum markaði, en viðskiptabankar störfuðu þess utan á öðrum grundvelli og rekstrarlegum forsendum en áfrýjandi, eins og ráðið verður af umfjöllun hér að framan.33. Fyrirmæli 3. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998 um að í reglugerð skuli kveðið á um „hlutfall þóknunar“ verða því þegar af þeirri ástæðu ekki skýrð með þeim fortakslausa hætti að tiltaka hafi þurft fast hlutfall með því að tilgreina það sem hundraðshluta af eftirstöðvum. Þá verður að skýra tilvísun ákvæðisins til hlutfalls með hliðsjón af niðurlagsorðum þess þar sem fram kemur að umrædd þóknun megi ekki vera hærri en sem nemi kostnaði Íbúðalánasjóðs vegna uppgreiðslu viðkomandi láns. Af því leiðir að ekki var gert ráð fyrir því að mælt væri fyrir um fast hlutfall heldur tæki uppgreiðsluþóknun hverju sinni mið af einstaklingsbundnum forsendum um kostnað vegna uppgreiðslu viðkomandi láns. Sú útfærsla sem fram kemur í 7. gr. reglugerðar nr. 1016/2005 uppfyllir því þennan áskilnað enda er þar mælt fyrir um að umrætt hlutfall, sem heimildin til uppgreiðsluþóknunar ræðst af hverju sinni, nemi muninum á vöxtum viðkomandi láns og markaðsvöxtum sambærilegra nýrra lána áfrýjanda á uppgreiðsludegi séu þeir þá lægri.34. Héraðsdómur féllst jafnframt á þann málatilbúnað stefndu að ekki væri með 7. gr. reglugerðar nr. 1016/2005 gætt áskilnaðar 3. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998 um að uppgreiðsluþóknun mætti ekki nema hærri fjárhæð en kostnaði áfrýjanda vegna uppgreiðslu viðkomandi láns. Eins og réttilega er bent á í forsendum héraðsdóms er 7. gr. reglugerðarinnar nánast samhljóða 2. mgr. 23. gr. laganna utan þess að í síðarnefndu heimildinni er vísað til markaðskjara sambærilegra íbúðabréfa en í 7. gr. reglugerðarinnar til markaðsvaxta sambærilegra nýrra útlána áfrýjanda. Er jafnframt fallist á þá ályktun héraðsdóms að af þeim völdum yrði þóknun samkvæmt reglugerðinni almennt lægri en fjárhæð uppgreiðsluþóknunar á grundvelli 2. mgr. 23. gr. laganna. Svo sem rakið hefur verið úr lögskýringargögnum og tillögum nefndar um endurskipulagningu á útgáfumálum Íbúðalánasjóðs miðaði 2. mgr. 23. gr. að því að áfrýjandi sem lánveitandi bæri ekki „skarðan hlut frá borði“ vegna vaxtamunar kæmi til uppgreiðslu lána við þær sérstöku aðstæður sem gert er ráð fyrir í ákvæðinu. Með öðrum orðum að áfrýjanda yrði haldið skaðlausum af uppgreiðslu viðkomandi láns. Stefndu hafa enga grein gert fyrir því um hvaða annan og lægri kostnað geti verið að ræða þegar vísað er til þess orðs í niðurlagi 3. mgr. 23. gr. Í forsendum héraðsdóms, þar sem tekið er undir málatilbúnað stefndu þessa efnis, er ekki tilgreint með hvaða hætti útreikningur á uppgreiðslugjaldi í tilviki stefndu hafi leitt til þess að tekin hafi verið þóknun umfram þann kostnað sem áfrýjandi varð fyrir vegna uppgreiðslunnar. Raunar er í dóminum ranglega vísað til 1. mgr. 16. gr. laga nr. 121/1994 en það ákvæði tók ekki til útreiknings fyrir fram umsamins uppgreiðslugjalds, sbr. þær breytingar sem gerðar voru með lögfestingu 16. gr. a. 35. Þeir lántakendur sem nýttu heimild til að taka lán með lægri vöxtum gegn því að afsala sér rétti til uppgreiðslu án þóknunar hjá áfrýjanda gátu því ekki gengið út frá því að heimild 3. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998 til töku þóknunar takmarkaðist við hlutfall í formi fastrar prósentutölu eða fasts hundraðshluta sem heimilt væri að heimta af uppgreiðsluvirði lánsins. Þá stóðu ekki rök til þess að túlka heimild 3. mgr. 23. gr. til töku uppgreiðsluþóknunar án tillits til 2. mgr. 23. gr. Í báðum tilvikum búa sambærileg skaðleysissjónarmið að baki. Þá gera báðar reglurnar ráð fyrir ákveðnu svigrúmi þegar í 2. mgr. 23. gr. er ráðgert að þóknunin megi jafna út að hluta eða öllu leyti muninn á uppgreiðsluverði viðkomandi veðbréfs og markaðskjörum sambærilegs íbúðabréfs en í niðurlagi 3. mgr. 23. gr. ráðgert að þóknun geti mest numið kostnaðinum við uppgreiðslu viðkomandi láns. Með setningu 7. gr. reglugerðar nr. 1016/2005 var augljóslega tekin ákvörðun um að nýta umrædda gjaldtökuheimild til fulls. Jafnframt hafa ekki verið leidd rök að því að umrædd gjaldtaka hafi gengið lengra en að halda áfrýjanda skaðlausum af uppgreiðslunni. Á hinn bóginn hefur áfrýjandi vísað til þess að frá árinu 2004 hafi sjóðurinn fjármagnað sig með útgáfu óuppgreiðanlegra íbúðabréfa. Vextir af þeim hafi numið um 4,35% og það því endurspeglað fjármögnunarkostnað sjóðsins. Hafa stefndu hvorki mótmælt því né hnekkt útreikningum áfrýjanda á kostnaði hans vegna uppgreiðslu lánsins. Það fær enn fremur ekki staðist að áfrýjanda, á grundvelli þess einhliða inngrips í umsamda samningsskilmála sem gert er ráð fyrir í 2. mgr. 23. gr., sé ætluð rýmri heimild til gjaldtöku í því skyni en á grundvelli þess samnings um þóknun vegna uppgreiðslu sem aðilum er heimilt en ekki skylt að gera á grundvelli 3. mgr. 23. gr. 36. Að öllu framangreindu virtu verður hvorki á það fallist með stefndu að ákvæði 2. gr. reglugerðar nr. 1017/2005, sem breytti 15. gr. reglugerðar nr. 522/2004, né 7. gr. reglugerðar nr. 1016/2005 skorti fullnægjandi lagastoð samkvæmt 3. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998.37. Stefndu byggja jafnframt á því að þau hafi ekki afsalað sér rétti til greiðslu lánsins án uppgreiðslugjalds, sbr. fyrirmæli 3. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998, og vísa um það til 2. mgr. 3. gr. og 3. mgr. 15. gr. reglugerðar nr. 522/2004 þar sem fram kemur að kjósi lántaki að afsala sér heimild til uppgreiðslu láns án sérstakrar þóknunar skuli hann undirrita yfirlýsingu þess efnis. Halda stefndu því fram að þau hafi ekki afsalað sér rétti til greiðslu án uppgreiðslugjalds með þeim hætti. Þá byggja stefndu á því að í fyrirsögn veðbréfsins sé sérstaklega vísað til laga nr. 57/2004, sem hafi aðeins falið í sér lögfestingu hinnar sérstöku heimildar 2. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998, en þar sé ekki vísað til laga nr. 120/2004 en með þeim hafi umrædd regla 3. mgr. verið lögleidd. Hafi undirritun þeirra á veðbréfið ekki uppfyllt framangreindan áskilnað og þau aðeins mátt vænta þess að vera að afsala sér rétti til greiðslu án uppgreiðslugjalds samkvæmt 2. mgr. 23. gr. laganna. Enn fremur mótmæla stefndu því að þeim hafi í aðdraganda lántökunnar verið kynntir mismunandi möguleikar lántaka þar að lútandi og áfrýjandi veitt þeim slíkar upplýsingar. 38. Áfrýjandi upplýsti það við málflutning fyrir Hæstarétti að á umræddum tíma hefði verið sótt rafrænt um lán hjá sjóðnum. Umsækjendur hefðu fyrst þurft að standast greiðslumat en að því fengnu að sækja sérstaklega um lán. Ekki hefði verið boðið upp á aðra möguleika við lántökur en þó hefði verið unnt að leita aðstoðar starfsmanna sparisjóðanna við að fylla út viðeigandi umsóknir. Hefur áfrýjandi lagt fram útprentað umsóknareyðublað stefndu auk upplýsinga úr svokallaðri notendahandbók Íbúðalánasjóðs og af vefsíðu sjóðsins. Í síðarnefndu gögnunum er að finna nokkuð nákvæmar upplýsingar um þá mismunandi kosti sem lántakandi stóð frammi fyrir og fólust fyrst og fremst í því annars vegar að taka hefðbundið lán án uppgreiðslugjalds en með hærri vöxtum og hins vegar lán með lægri vöxtum gegn því að afsala sér rétti til uppgreiðslu án gjaldtöku. Stefndu hafa mótmælt því að þeim hafi verið kynnt umrædd gögn og sérstaklega aðspurður við flutning málsins fyrir Hæstarétti taldi lögmaður þeirra sig ekki geta svarað því hvernig þau stóðu nákvæmlega að því að sækja um lánið og hvort það hefði verið í samræmi við þá aðferð sem áfrýjandi lýsti. Gegn neitun stefndu verður ekki staðhæft að þeim hafi verið sérstaklega kynnt það efni sem unnt var að nálgast með rafrænum hætti. Hins vegar hefur ekki af þeirra hálfu verið upplýst um það með hvaða öðrum hætti en áfrýjandi hefur lýst þau undirgengust greiðslumat og sóttu um lánið. Verður því lagt til grundvallar niðurstöðu málsins að framangreind lánsumsókn stafi frá þeim. Af henni verður ráðið að einn þeirra þátta sem umsækjandi þurfti að taka afstöðu til laut að tegund láns og kemur þar fram að sótt sé um „Veðbréf með uppgreiðsluþóknun“. Í fyrirsögn veðbréfsins 10. apríl 2008 er sérstaklega tekið fram: „Án heimildar til uppgreiðslu eða aukaafborgunar nema gegn sérstakri þóknun.“ Þó svo að á sama stað sé eingöngu vísað til breytingarlaga nr. 57/2004 en ekki laga 120/2004 hlutu öll tvímæli um tilvist og tilhögun uppgreiðslugjalds að vera tekin af með fyrrgreindum 5. tölulið veðbréfsins. Þá var regla 7. gr. reglugerðar nr. 1016/2005 jafnframt tekin orðrétt upp í 6. tölulið bréfsins. Stefndu undirrituðu umrætt veðbréf með þessum skilmálum. Því verður ekki fallist á þann skilning þeirra að leggja beri þá bókstaflegu merkingu í 3. mgr. 23. gr. reglugerðar nr. 522/2004 að undirrita hafi þurft sérstaka yfirlýsingu þessa efnis til viðbótar undirritun veðsamningsins. Varð á þessu stigi ekki viðkomið frekari upplýsingagjöf en að tilvist og fjárhæð umsamins uppgreiðslugjalds réðist af ófyrirséðri vaxtaþróun sem hefði þannig úrslitaþýðingu fyrir tilvist og fjárhæð mögulegrar þóknunar sem greiða bæri ef til uppgreiðslu lánsins kæmi. Að þessu gættu verður á það fallist með áfrýjanda að stefndu hafi með fullnægjandi og bindandi hætti afsalað sér rétti til uppgreiðslu lánsins án greiðslu uppgreiðslugjalds, sbr. 3. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998.39. Stefndu hafa jafnframt byggt á því að ákvæði veðsamningsins 10. apríl 2008 verði ógilt á grundvelli meginreglu samningaréttar um ógildi ólögmætra gerninga eða heimilt sé að víkja ákvæðinu til hliðar á grundvelli 36. gr. og 36. gr. a–c laga nr. 7/1936 enda sé ósanngjarnt og andstætt góðri viðskiptavenju að bera það fyrir sig.40. Um tilvísun stefndu til 36. gr. a–c laga nr. 7/1936 er þess að gæta að ákvæðið á rætur að rekja til þeirra breytinga sem gerðar voru á þeim lögum með lögum nr. 14/1995 sem sett voru til að innleiða hér á landi ákvæði tilskipunar ráðsins 93/13/EBE frá 5. apríl 1993 um óréttmæta skilmála í neytendasamningum. Samkvæmt 1. mgr. 1. gr. tilskipunarinnar er tilgangur hennar að samræma lög og stjórnsýslufyrirmæli aðildarríkjanna um ósanngjarna skilmála í samningum milli atvinnurekenda og neytenda. Fram kemur í 1. og 2. mgr. 3. gr. tilskipunarinnar að ákvæðum hennar sé ætlað að taka til skilmála í slíkum samningum sem ekki hefur sérstaklega verið samið um. Slíkir skilmálar teljist ósanngjarnir ef þeir stríða gegn góðum viðskiptaháttum og raska til muna jafnvægi milli samningsskyldna aðilanna neytanda í óhag. Á hinn bóginn er tekið fram í 2. mgr. 1. gr. tilskipunarinnar að hún taki ekki til samningsskilmála sem endurspegli lög og bindandi stjórnsýslufyrirmæli. Þó svo að við lögfestingu fyrirmæla tilskipunarinnar með lögum nr. 14/1995 hafi ekki verið lögbundinn fyrirvari, sem svarar til fyrirmæla 2. mgr. 1. gr. tilskipunarinnar, gildir hann allt að einu um samningsákvæði sem eigi sér samsvörun í ófrávíkjanlegri lagareglu, sbr. dóm Hæstaréttar 13. maí 2015 í máli nr. 160/2015. Hin umdeildu ákvæði 5. og 6. töluliða veðskuldabréfsins 10. apríl 2008 eru, svo sem rakið hefur verið, reist á fyrirmælum 3. mgr. 23. gr. laga nr. 44/1998 og svo sem þau eru nánar útfærð í ákvæðum reglugerða nr. 522/2004 og 1016/2005. Hefur þegar verið komist að þeirri niðurstöðu að umrædd reglugerðarákvæði, sem meðal annars eru tekin upp í 6. tölulið bréfsins, eigi sér fullnægjandi lagastoð. Getur því hvorki komið til álita að þau verði metin ógild á grundvelli meginreglu samningaréttar um ógildi ólögmætra löggerninga né vikið til hliðar með vísan til 36. gr. a–c. laga nr. 7/1936.41. Kemur þá að lokum til skoðunar hvort til greina komi að umþrættri skuldbindingu stefndu verði vikið til hliðar á grundvelli 36. gr. laga nr. 7/1936. Í öllum meginatriðum eiga þá við sömu sjónarmið og rakin hafa verið enda verður ekki hróflað við samningsskuldbindingum sem eiga sér viðhlítandi lagastoð á grundvelli almennrar ógildingarreglu í hliðsettum lögum. Við mat á grundvelli 36. gr. laganna stendur það eitt eftir hvort að möguleiki lántakenda, þar með talið stefndu, til þess að velja á milli umræddra tveggja tegunda lána geti fallið undir gildissvið reglunnar. Getur það eitt og sér hvorki talist ósanngjarnt né andstætt góðri viðskiptavenju í skilningi 1. mgr. ákvæðisins. 42. Að frágenginni framangreindri niðurstöðu um takmarkað svigrúm til endurskoðunar hinna lögbundnu skilmála hafa stefndu byggt á því að sú vaxtalækkun sem varð og endurspeglast á sinn hátt í því að þóknun vegna uppgreiðslu nam 15,58% af uppgreiðsluverði veðbréfsins hafi falið í sér að þær forsendur sem byggt var á við lántökuna hafi verið algjörlega brostnar þegar þau greiddu lánið upp. Sýnast stefndu um þetta meðal annars vísa til þeirrar aðstöðu sem ráðgerð er í 2. mgr. 36. gr. laga nr. 7/1936 og felst í því að mat á grundvelli 1. mgr. greinarinnar geti tekið til síðar tilkominna atvika. Til þess er þá að líta að við lántökuna vorið 2008 gátu hvorki málsaðilar né aðrir séð fyrir hvernig vextir kæmu til með að þróast og er þá áréttað að lánið var til 40 ára. Standa ekki efni til þess að láta áfrýjanda fremur bera áhættuna þar af, en sem almennum neytendum mátti stefndu vera ljóst, meðal annars með tilliti til vaxtaþróunar fram til þess tíma, að útilokað væri til lengri tíma að spá fyrir um hana. Gátu vextir raunar hækkað frá því sem var við lántökuna og nutu stefndu þá þess ávinnings að búa við fasta lægri vexti og möguleikann á því að greiða lánið upp án nokkurs kostnaðar. Jafnframt skal áréttað að upphaflega höfðu stefndu kost á því að velja á milli þess láns sem þau tóku og hefðbundins láns með 0,25% hærri vöxtum og þá án þess að undirgangast kvaðir um uppgreiðslugjald. Þá áttu stefndu val um hvort og þá hvenær þau greiddu upp viðkomandi lán og hlaut slík ákvörðun þeirra að taka mið af tilteknum þáttum svo sem stöðu vaxta, líklegri vaxtaþróun og jafnframt mögulegum ávinningi þeirra af endurfjármögnun lánsins.43. Samkvæmt öllu framangreindu verður áfrýjandi sýknaður af kröfu stefndu.44. Rétt þykir að að málskostnaður falli niður á báðum dómstigum en um gjafsóknarkostnað stefndu hér fyrir dómi fer eins og í dómsorði greinir.Dómsorð:Áfrýjandi, ÍL-sjóður, er sýkn af kröfum stefndu, Erlu Stefánsdóttur og Finnbjarnar Barkar Ólafssonar. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður.Allur gjafsóknarkostnaður stefndu fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns þeirra, 1.500.000 krónur.https://www.heradsdomstolar.is/default.aspx?pageid=347c3bb1-8926-11e5-80c6-005056bc6a40&id=6670fd5a-ac8d-4d3c-8f86-e0b224ca0aab

Mál nr. 766/2009

Kærumál Gæsluvarðhald. A. liður 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008

Úrskurður héraðsdóms um að X skyldi gert að sæta áfram gæsluvarðhaldi, á grundvelli a. liðar 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, var staðfestur.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson og Jón Steinar Gunnlaugsson og Viðar Már Matthíasson settur hæstaréttardómari. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 22. desember 2009, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 23. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 22. desember 2009, þar sem varnaraðila var gert að sæta áfram gæsluvarðhaldi allt til þriðjudagsins 12. janúar 2010 klukkan 16 og að sæta einangrun í gæsluvarðhaldinu til 1. janúar 2010. Kæruheimild er í l. lið 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Varnaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi en til vara að gæsluvarðhaldinu verði markaður skemmri tími. Þá krefst hún þess að hún verði ekki látin sæta einangrun meðan á gæsluvarðhaldsvist stendur. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Mál nr. 614/2016

Kærumál Kyrrsetning

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms þar sem staðfest var ákvörðun sýslumanns um að hafna beiðni S um kyrrsetningu eigna H ehf. til tryggingar fullnustu fjárkröfu sem S taldi sig eiga á hendur félaginu vegna vangoldinna verklauna. Talið var að H ehf. hefði ekki leitt nægilega í ljós að draga myndi mjög úr líkindum til að fullnusta kröfunnar tækist eða fullnustan myndi verða verulega örðugri ef kyrrsetning færi ekki fram, sbr. 1. mgr. 5. gr. laga nr. 31/1990 um kyrrsetningu, lögbann o.fl.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir MarkúsSigurbjörnsson, Benedikt Bogason og Viðar Már Matthíasson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar meðkæru 5. september 2016, en kærumálsgögn bárust réttinum 15. sama mánaðar. Kærðurer úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 25. ágúst 2016 þar sem staðfest varákvörðun sýslumannsins á höfuðborgarsvæðinu 13. júlí sama ár um að hafna kröfusóknaraðila um kyrrsetningu í eignum varnaraðila til tryggingar fjárkröfu aðhöfuðstól samtals 15.108.868 krónur. Kæruheimild er í 1. mgr. 35. gr. laga nr.31/1990 um kyrrsetningu, lögbann o.fl., sbr. 4. mgr. 91. gr. laga nr. 90/1989um aðför. Sóknaraðili krefst þess að ákvörðun sýslumanns verði felld úr gildiog lagt fyrir hann að láta kyrrsetningu fara fram í eignum varnaraðila. Þá krefsthann kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðarog kærumálskostnaðar.Fallist er á það með héraðsdómi aðsóknaraðili hafi ekki leitt nægjanlega í ljós að draga muni mjög úr líkindumtil að fullnustu þeirrar kröfu, sem hann telur sig eiga á hendur varnaraðila,takist eða að fullnustan muni verða verulega örðugri ef kyrrsetning fer ekkifram, sbr. 1. mgr. 5. gr. laga nr. 31/1990. Verður hinn kærði úrskurður þvístaðfestur.Sóknaraðila verður gert að greiðavarnaraðila kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir.Dómsorð:Hinn kærði úrskurður er staðfestur.Sóknaraðili, Sveinn Frímann Bjarnason, greiði varnaraðila, Hornsteinibyggingafélagi ehf., 350.000 krónur í kærumálskostnað. Úrskurður HéraðsdómsReykjavíkur 25. ágúst 2016Mál þetta, sem var þingfest 26. júlí 2016, var tekið tilúrskurðar að afloknum munnlegum málflutningi 17. ágúst sl. Sóknaraðili og gerðarbeiðandi í kyrrsetningarmáli því sem hérer til umfjöllunar er Sveinn Frímann Bjarnason, Heiðargerði 27, 108 Reykjavík.Varnaraðili og gerðarþoli er Hornsteinn byggingafélag ehf., Heiðargerði 27, 108Reykjavík. Sóknaraðili krefst þess að felld verði úr gildi ákvörðunSýslumannsins á höfuðborgarsvæðinu frá 13. júlí 2016, um að hafna kröfugerðarbeiðanda um kyrrsetningu eigna gerðarþola og að sýslumanni verði gert aðkyrrsetja eignir gerðarþola að beiðni gerðarbeiðanda, samkvæmtkyrrsetningarbeiðni. Jafnframt er krafist málskostnaðar út hendi gerðarþola.Af hálfu varnaraðila er þess krafist að öllum kröfumsóknaraðila í málinu verði hafnað og að staðfest verði ákvörðun Sýslumannsins áhöfuðborgarsvæðinu frá 13. júlí 2016 í máli nr. 39/2016 þar sem hafnað varkröfum sóknaraðila um kyrrsetningu eigna varnaraðila. Þá krefst varnaraðiliþess að sóknaraðila verði gert að greiða varnaraðila málskostnað að skaðlaususkv. framlögðum málskostnaðarreikningi auk virðisaukaskatts. I.Sóknaraðili og forsvarsmaður varnaraðila, SigrúnÞorgrímsdóttir, voru í sambúð um nokkurra ára skeið en hafa í dag slitiðsamvistum. Samkvæmt gögnum málsins stofnaði Sigrún, Hornstein byggingafélagehf. Var þetta gert með samkomulagi við sóknaraðila, en tilgangur með stofnunfélagsins var að kaupa fasteignina að Heiðargerði 11, í Reykjavík og gera hana upp,með það að markmiði að auka verðmætið og selja hana svo með hagnaði.Ágreiningslaust er að Sigrún var og er ein eigandi varnaraðila og greiddi fyrirhúseignina, jafnframt því að veðsetja aðra fasteign sína til tryggingar lánitil að fjármagna kaupin. Sóknaraðili átti að sögn að fá greitt fyrir sína vinnuþegar fasteignin yrði seld, enda félaginu ókleift að greiða fyrir hans vinnufyrr en á þeim tímapunkti. Sóknaraðili kveðst jafnframt hafa, við verklok, átt að fágreitt fyrir aðra vinnu sem hann hafi unnið fyrir félagið, ef eitthvað stæði útaf í þeim efnum við verklok. Varnaraðili segir það aldrei hafa staðið til,heldur hafi átt að skipta söluhagnaði af eigninni á milli aðila þegar húnseldist. Fasteignin var, með samkomulagi aðila, sett í sölumeðferðfyrir skömmu. Sóknaraðili fékk 1. maí 2016 svokallað allsherjarumboð til aðannast sölu fasteignarinnar fyrir hönd varnaraðila. Þegar fasteignin var afþáverandi unnustu sóknaraðila sett á söluskrá, fannst fyrirsvarsmannivarnaraðila að fasteignin væri skráð á of háu verði á söluskráfasteignasölunnar og fór því að efast um að raunverulegur ásetningur væri tilað selja fasteignina. Þá kveðst varnaraðili hafa á sama tíma fengið upplýsingarum að sóknaraðili hefði, án nokkurs samráðs, fengið yfirdráttarheimildfélagsins hjá Landsbankanum hækkaða um 2,5 milljónir króna, undir því yfirskyniað upphæðinni ætti að ráðstafa til greiðslu á útistandandi skuldum. Fjárhæðinhafi hins vegar verið nýtt til kaupa á bifreiðinni HK-591 sem sóknaraðili hafií umráðum sínum, en sé eign félagsins. Þar sem ljóst hafi verið að sóknaraðili hafði gripið tilaðgerða sem ekki voru í samræmi við samkomulag hans við fyrirsvarsmannvarnaraðila og hagsmuni félagsins taldi fyrirsvarsmaður þess því réttast að húntæki sjálf við sölu fasteignarinnar, til þess að koma í veg fyrir að félagiðlenti í frekari greiðsluerfiðleikum. Hún gerði því ráðstafanir til þess aðsóknaraðili gæti ekki ráðstafað fjármunum og hagsmunum í eigu félagsins líkt oghann hafði gert áður. Varnaraðili taldi, í ljósi ofangreinds, að sóknaraðilaværi ekki treystandi til að gæta hagsmuna félagsins. Endurbótum á fasteigninni er nánast lokið í dag en sækjaþurfti um leyfi fyrir hluta framkvæmda, sem tafið hefur verklok. Sóknaraðilikveðst hafa komist að þeirri niðurstöðu að varnaraðili hygðist ekki efnasamkomulag aðila, og því ákveðið að gefa út reikninga vegna vinnu sinnar, þásem mynda fjárkröfu hans í málinu. Ágreiningslaust er að sóknaraðili fékkgreidd laun meðan á framkvæmdum stóð, og lagðir hafa verið fram launaseðlar þvítil stuðnings. Varnaraðili hefur lýst því yfir að upphaflegt samkomulag umskiptingu hagnaðar við sölu eignarinnar, eftir greiðslu áhvílandi veðskulda,verði virt. Lögmenn aðila upplýstu við munnlegan málflutning að fasteignin eróseld.II.Sóknaraðili kveðst byggja á því að það sé meginreglavinnuréttar, að vinnuveitanda beri að sanna fyrir hvað hafi verið greitt ogsamið í vinnuréttarsambandi, líkt og því sem var á milli aðila. Enginskriflegur ráðningarsamningur liggi fyrir en í ljósi þess hversu lágarlaunagreiðslurnar séu miðað við umfang þeirrar vinnu sem hafi átt sér stað megiljóst vera að ekki sé þar um að ræða nema hlutagreiðslu fyrir þá vinnu semunnin hafi verið af hálfu gerðarbeiðanda fyrir gerðarþola.Jafnframt hafi varnaraðili viðurkennt, í fyrirtöku ákyrrsetningarbeiðninni hjá sýslumanni þann 13. júlí 2016, að sóknaraðili ættikröfu á hendur varnaraðila, en þrátt fyrir það hafi sýslumaður hafnaðbeiðninni. Bent sé á að sóknaraðili þurfi ekki að leiða sönnur að réttmæti kröfusinnar til að fá kyrrsettar eignir varnaraðila fyrir kröfu sinni.Því sé ljóst að uppfyllt séu skilyrði laga til aðkyrrsetningin nái fram að ganga eins og krafist sé. Því sé ákvörðun sýslumannskærð og farið fram á að hún verði felld út gildi og lagt fyrir sýslumann aðkyrrsetja eignir varnaraðila í samræmi við beiðni sóknaraðila.Sóknaraðili kveður kæru þessa byggða á lögum um kyrrsetningu,lögbann o.fl., nr. 31/1990, þá m.a. með vísan í 5. gr. þeirra laga. Gerð sékrafa um kyrrsetningu fasteignar varnarþola að Heiðargerði 11, Reykjavík, kröfuí kaupsamningsgreiðslum um þá eign ef hún er þá þegar seld, eða þá kyrrsetninguá öðrum eignum. Allt til tryggingar fullnustu lögvarinnar kröfu um greiðslupeninga, þar sem þeirri kröfu verði ekki þegar fullnægt með aðför og sennilegtmegi telja, að ef kyrrsetning fer ekki fram, muni draga mjög úr líkindum til aðfullnusta hennar takist eða að fullnusta verði verulega örðugri.III.Varnaraðili kveðst vísa til þess að enginn annar samningur séí gildi á milli aðila eða sóknaraðila og forsvarsmanns varnaraðila, nema þaðmunnlega samkomulag sem hún lýsir. Aldrei hafi komið til greina að greiðasóknaraðila nokkuð umfram launagreiðslur á tímabilinu, en þess í stað skyldiskipta hagnaði við sölu eignarinnar. Fyrir hinu gagnstæða beri sóknaraðilisönnunarbyrði sem hann hafi ekki axlað.Bent sé á að aldrei hafi verið sendir reikningar fyrr enskrifaðir voru ellefu reikningar, allir dagsettir 1. júlí sl. að fjárhæð rúmarfimmtán milljónir króna. Þá telji varnaraðili ljóst að tímafjöldi sem krafistsé greiðslu fyrir, 1640 tímar, sé fráleitur, og byggi, að því er virðist, áágiskun sóknaraðila. Enginn verksamningur liggi fyrir, eða staðfesting á unnumtíma og umfangi verksins. Útgefnir reikningar sóknaraðila séu því með öllutilhæfulausir. Varnaraðili bendi á að sóknaraðili hafi ekki opnaðvirðisaukaskattsnúmer fyrr en 15. júní 2016. Þá vanti virðisaukaskattsnúmer áreikningana sem sé andstætt lögum. Auk þess beri að gefa reikninga út jafnóðumog vinna er innt af hendi eða þjónusta veitt. Sérstaklega sé mótmælt reikningi nr. 11 sem sóknaraðili hefurskrifað út vegna vinnu félagsins fyrir aðra aðila. Sóknaraðili hafi sjálfur,sem launþegi hjá félaginu, skrifað út reikninga frá varnaraðila á hendur þessumaðilum, en með þeim reikningum hafi félagið verið að innheimta þóknun fyrirvinnu sóknaraðila við ýmis verk fyrir þriðja aðila. Þeir reikningar hafi veriðgefnir út af varnaraðila á tímabilinu maí 2015 til mars 2016. Bent sé á að hafisamkomulag aðila falið í sér að sóknaraðili ætti að krefja varnaraðilasérstaklega um þá vinnu þá hefði sú krafa átt að koma fram jafnóðum, en ekkiöll í einu lagi þann 1. júlí 2016. Þá vekur varnaraðili athygli á því aðmisræmi sé á milli tímagjalds í reikningum hjá sóknaraðila.Varnaraðili mótmælir því að viðurkennt hafi verið fyrirsýslumanni að sóknaraðili ætti kröfu á hendur honum vegna ógreiddrar vinnu ogekkert styðji þá fullyrðingu. Varnaraðili kveðst hafna því að sóknaraðili eigi lögvarðakröfu á hendur varnaraðila og því sé ekki fullnægt skilyrði 5. gr. laga umkyrrsetningu í málinu. Bent sé á að ákvæði 1. mgr. 5. gr. kveði á um aðkyrrsetja megi eignir skuldara til tryggingar fullnustu lögvarinnar kröfu meðgreiðslu peninga ef henni verður ekki fullnægt með aðför og sennilegt megi telja,ef kyrrsetning fer ekki fram, að daga muni mjög úr líkindum til að fullnustahennar takist eða að fullnusta verði verulega örðugri. Útskrift sóknaraðila á reikningum fyrirunnin verk í þágu varnaraðila sé tilhæfulaus og geti ekki orðið grundvöllurlögvarinnar kröfu á hendur varnaraðila. Í þessu sambandi sé bent á að í 2. mgr. 5. gr. komi fram aðsynja skuli um kyrrsetningu ef ætla megi af fyrirliggjandi gögnum aðsóknaraðili eigi ekki þau réttindi sem hann hyggst tryggja, líkt og sé staðan íþessu máli. Verði litið svo á að sóknaraðili verði talinn seljandiumræddrar vinnu, eins og hann hefur gert kröfu um, byggir varnaraðili á því aðhann hafi ekki uppfyllt skilyrði laga nr. 42/2000, um þjónustukaup, sérstaklega5. gr. laganna. Sóknaraðili hafi ekki séð um að sækja um nauðsynleg leyfi vegnaþeirra framkvæmda sem ráðist hefur verið í, og breytingar á húsnæðinu hafihvorki verið teiknaðar upp, né fengist samþykktar hjá yfirvöldum. Komi til þess að fallist verði á kröfu sóknaraðila umkyrrsetningu, þrátt fyrir allt framangreint, þá kveðst varnaraðili gera kröfuum að héraðsdómur geri sóknaraðila að setja tryggingu fyrir því tjóni semvarnaraðili gæti orðið fyrir vegna beiðninnar, sbr. 3. mgr. 8. gr. laga nr.31/1990. Varnaraðili telur ljóst að kyrrsetning eignarinnar muni hafa í för meðsér mikið tjón fyrir félagið og muni gera félaginu erfiðara að standa viðskuldbindingar sínar. Varnaraðili telji því eðlilega tryggingu að minnsta kosti10.000.000 króna. IV.Í máli þessu er gerð krafa um að felld verði úr gildi synjunSýslumannsins í Reykjavík um kyrrsetningu og sætir málið úrlausn dómsinssamkvæmt heimild í 1. mgr. 33. gr. laga nr. 31/1990, um kyrrsetningu, lögbanno.fl., sbr. 86.-91. gr. laga nr. 90/1989, um aðför, sbr. 35. gr. laga nr. 31/1990.Enginn ágreiningur er með aðilum um að synjað hafi verið um kyrrsetningu, þráttfyrir að í bókun fulltrúa sýslumanns, samkvæmt endurriti úr gerðarbókSýslumannsins á höfuðborgarsvæðinu, sétalað um að lögbanni hafi verið synjað. Í 5. gr. laga nr. 31/1990, um kyrrsetningu,lögbann o.fl., segir að kyrrsetja megi eignir skuldara til tryggingar fullnustulögvarinnar kröfu um greiðslu peninga ef henni verður ekki þegar fullnægt meðaðför og sennilegt megi telja, ef kyrrsetning fer ekki fram, að draga muni mjögúr líkindum til að fullnusta hennar takist eða að fullnusta verði verulegaörðugri. Bæði þessi skilyrði þurfa að vera uppfyllt, svo gerðin nái fram aðganga. Samkvæmt 2. mgr. greinarinnarer það ekki skilyrði kyrrsetningar aðgerðarbeiðandi leiði sönnur að réttmæti kröfu sinnar, en synja skal umkyrrsetningu ef ætla verður af fyrirliggjandi gögnum að hann eigi ekki þauréttindi sem hann hyggst tryggja.Ekki eru gerðar strangar kröfur um aðgerðarbeiðandi sanni tilvist kröfu sinnar. Er það enda svo að iðulega á eftirað reka dómsmál um ágreining á milli aðila. Hefur það sjónarmið verið reifað aðnægilegt sé að gerðarbeiðandi geri réttmæti og tilvist kröfunnar sennilega. Grundvöllur kröfugerðar sóknaraðila er meðnokkrum ólíkindablæ. Þannig eru engir reikningar gefnir út fyrr en upp virðisthafa komið ósætti með aðilum og tortryggni, og þá hafi allir 11 reikningarnirverið útgefnir sama dag á einu bretti. Þá eru engar vísbendingar um það ígögnum málsins, að aðilar hafi samið sérstaklega um viðbótargreiðslur. Hafi súhins vegar verið raunin, vekur það jafnframt athygli að sóknaraðili opnar ekkifyrir virðisaukaskattsnúmer fyrr en 15. júní sl. en fasteignin var keypt 11.ágúst 2015 og framkvæmdir hafa væntanlega hafist í kjölfarið. Ágreiningslauster hins vegar að sóknaraðili hefur líklega lagt fram talsvert mikla vinnu íþágu varnaraðila og sjálfs sín við endurbætur á húseigninni að Heiðargerði 11,Reykjavík. Þótt einnig sé ágreiningslaust að sóknaraðili fékk greidd laun frávarnaraðila á tímabilinu, og svo til allt frá stofnun félagsins, er ekki lokufyrir það skotið að einnig hafi verið gert ráð fyrir því að tilviðbótargreiðslu kæmi, eða a.m.k. að sóknaraðili hafi sjálfur ætíð ætlað sérslíka greiðslu. Þrátt fyrir framangreind sjónarmið og framlögð gögn í málinu,eða öllu heldur um þetta atriði skorts á gögnum, þykir sóknaraðili því, meðvísan til 1. mgr., sbr. 2. mgr., 5. gr. laga nr. 31/1990, hafa leitt nægilegarlíkur að því að hann geti átt einhverja lögvarða kröfu um greiðslu peninga áhendur varnaraðila í skilningi ákvæðisins, þótt ágreiningur standi um kröfuna.Er það enda ekki viðfangsefni þessa máls að leysa efnislega úr þeim ágreiningiaðila. Á hinn bóginn eru hverfandi líkur á því, að mati dómsins, að slík krafaverði reist á þeim reikningum sem lagðir eru fram. Jafnframt telur dómurinnskorta með öllu á rökstuðning fyrir reikningi nr. 11 vegna reikninga semvarnaraðili hefur gefið út og myndar næstum helming kröfunnar. Þótt einhver líkindi séu þannig fyrir því aðsóknaraðili eigi kröfu á hendur varnaraðila, verður hún að sækja nokkuð skýrastoð í þau gögn sem lögð eru fram. Dómurinn telur ekkert í málinu benda tilþess, utan staðhæfinga sóknaraðila sjálfs, að fjárhæð meintrar kröfu sé ínokkrum námunda við kröfugerð sóknaraðila.-------Kyrrsetning er neyðarúrræði. Þurfa því líkurað standa til þess að gerðarbeiðandi geti orðið fyrir tjóni ef hann, til aðmynda, þyrfti að fara þá leið að afla fyrst með dómi aðfararheimildar. Sönnunarbyrði fyrir því að mjög dragi úrlíkum þess að kröfu gerðarbeiðanda verði fullnægt, ef ekki verður fallist ákyrrsetningarbeiðni, hvílir ótvírætt á gerðarbeiðanda, og þá sóknaraðila þessamáls. Allur vafi í þeim efnum verður jafnframt skýrður varnaraðila í hag. Engin gögn hafa verið lögð fram um fjárhagvarnaraðila, heldur einvörðungu vísað til bréfs lögmanns varnaraðila frá 20.júní sl., til stuðnings því að framangreindu skilyrði 5. gr. laga nr. 31/1990sé fullnægt. Þar segir að forsvarsmaður varnaraðila hafi „...óskað eftirliðsinni stofunnar við úrlausn á fjárhagsmálefnum félagsins og sölu á eignumþess“. Ekki er lagður fram ársreikningur eða gögn umeinhver vanskil félagsins, eða upplýsingar gefnar af sóknaraðila um reksturþess. Um þessi atriði hafði þó sóknaraðili að því er virðist allar upplýsingarfram til þess er forsvarsmaður varnaraðila afturkallaði prókúru hans, semvæntanlega hefur gerst í kringum 10. júní sl. samfara afturköllun á umboði tilsóknaraðila til að annast sölu fasteignarinnar. Hann hafði einnig að því ervirðist, aðgang að reikningum og gögnum félagsins. Varnaraðili hefur ekki í málatilbúnaði sínumlagt áherslu á að andmæla því að framangreindu skilyrði um minnkandi líkur áinnheimtu kröfunnar sé fullnægt. Hins vegar verður að telja nægjanlega framkomið í greinargerð hans til dómsins, að byggt sé á þeirri málsástæðu, líkt oggert var við rekstur málsins fyrir sýslumanni, sbr. greinargerð varnaraðila áþeim vettvangi. Ekki hafa heldur verið lögð fram gögn umhugsanlegt verðmæti fasteignarinnar en lögmaður sóknaraðila fullyrti við munnleganmálflutning að hagnaður af sölu hennar gæti orðið umtalsverður og hæglega numiðá annan tug milljónum króna. Með vísan til þess að varnaraðili hefur lýst þvíítrekað yfir að staðið verði við samkomulag um skiptingu ábata sem hlýst afsölu eignarinnar, verður að telja með vísan til framangreindra sjónarmiða, umsönnunarbyrði og nokkuð strangar kröfur í þessum efnum, að sóknaraðili hafiekki sýnt fram á eða gert sennilegt að fari kyrrsetning ekki fram muni dragamjög úr líkindum til að fullnusta kröfu sóknaraðila takist eða að fullnustaverði verulega örðugri, sbr. 1. mgr. 5. gr. laga nr. 31/1990. Með vísan tilframangreindrar umfjöllunar um meinta kröfu sóknaraðila í máli þessu verður húnheldur ekki talin hafa sjálfstæð áhrif á það hvort þessu skilyrði sé fullnægt. Samkvæmt þessu verður kröfu sóknaraðila þvíhafnað. Með vísan til 1. mgr. 130. gr. laga nr.91/1991, sbr. 1. mgr. 91. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 1. mgr. 35. gr.laga nr. 31/1990, verður varnaraðili úrskurðaður til að greiða sóknaraðilamálskostnað sem þykir hæfilega ákveðinn 550.000 krónur.Lárentsínus Kristjánsson héraðsdómari kveður upp úrskurðþennan.Ú R S K U R Ð A R OR Ð:Ákvörðun sýslumannsins á höfuðborgarsvæðinu frá 13. júlí 2016í máli nr. 39/2016 þar sem synjað var kröfum sóknaraðila Sveins FrímannsBjarnasonar, um kyrrsetningu eigna varnaraðila Hornsteins ehf., er staðfest. Sóknaraðili greiði varnaraðila 550.000 kr. ímálskostnað.

Mál nr. 240/1998

Vinnuslys Örorka Skaðabætur Miskabætur

J starfaði hjá verktakanum H að rafsuðu við hafnargerð. Stóð hann á fleka, skjólmegin við stálþil sem rekið hafði verið niður utan fjöruborðs en hvasst var í veðri og nokkur hreyfing á flekanum. J skrikaði fótur á blautum flekanum og féll aftur fyrir sig. Meiddist hann á baki og hlaut talsverða örorku af slysinu. Stefndi hann tryggingafélaginu S til greiðslu bóta, en H hafði keypt ábyrgðartryggingu af S.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Pétur Kr. Hafstein, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Hrafn Bragason. Áfrýjandi hefur skotið málinu til Hæstaréttar með stefnu 5. júní 1998. Hann krefst greiðslu úr hendi stefnda að fjárhæð 8.180.277 krónur, ásamt ársvöxtum, sem tilgreindir eru í héraðsdómi, af 6.194.130 krónum frá 17. október 1991 til þingfestingar málsins í héraði 12. desember 1996, en dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 af 8.180.277 krónum frá þeim degi til greiðsludags. Til vara krefst hann greiðslu á 7.484.762 krónum, með sömu ársvöxtum af 5.730.453 krónum frá 17. október 1991 til 12. desember 1996 og sömu dráttarvöxtum af 7.484.762 krónum frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og málið hefði ekki verið gjafsóknarmál fyrir héraðsdómi. Stefndi krefst staðfestingar á hinum áfrýjaða dómi og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. Meðal þeirra er endurrit af þinghaldi 18. janúar 1999 í Héraðsdómi Reykjavíkur, þar sem Björgúlfur Pétursson trésmiður, fyrrum starfsmaður Hagvirkis-Kletts hf., kom fyrir dóm sem vitni í málinu. Ennfremur læknisvottorð til vinnuveitanda og Tryggingastofnunar ríkisins frá heimilislækni áfrýjanda, Haraldi Tómassyni, útgefin í nóvember 1991 - febrúar 1992. I. Mál þetta er risið af slysi, sem áfrýjandi varð fyrir 17. október 1991 í Sundahöfn í Reykjavík, þar sem hann var að vinnu við lengingu á viðlegukanti Vogabakka við Kleppsvík. Var hann starfsmaður fyrirtækisins Hagvirkis-Kletts hf., sem var verktaki að þessu mannvirki. Föst starfsstöð hans var á vélaverkstæði fyrirtækisins í Hafnarfirði, og var hann sendur þaðan ásamt fleiri vélvirkjum til að annast vélsmíðavinnu við mannvirkið. Heyrði hópurinn þar undir verkstjóra frá fyrirtækinu, sem stjórnaði framkvæmdum á staðnum. Nokkur ágreiningur er um atvik að slysinu, og er þeim lýst í héraðsdómi eftir staðhæfingum hvors aðila um sig. Í þetta sinn átti áfrýjandi að vinna að rafsuðu við stálþil viðlegukantsins, sem rekið var niður utan fjöruborðs í sömu stefnu og kanturinn, sem fyrir var, þ.e. eftir beinni línu sem næst frá norðri til suðurs. Fyllt var að þilinu eftir því sem vinnu miðaði við festingu stagteina og annan frágang, en sjór lá að því báðum megin í suðurendann, sem vissi inn víkina. Var suðuvinnan unnin á sjó af fleka eða pramma, sem tengdur var við þilið með böndum. Flekinn var á leigu hjá fyrirtækinu og fannst ekki, þegar mál þetta kom fyrir dóm, en að sögn vitna var hann klæddur timbri og um eða innan við 10 fermetra að stærð. Gólfið var slétt og með lágri brík við brúnir, en án handriða og fótfesta eingöngu sandur, sem á það var borinn til að verjast hálku. Háð var stöðu flóðs og fjöru, hvenær hægt var að starfa að vélsmíði á flekanum. Við hana unnu ýmist einn eða tveir menn saman, og virðist samvinnu einkum hafa þurft við meðan unnið var að því að ná festu á stykkjum þeim, sem sjóða átti við þilið. Gat og annar maðurinn stutt að því að halda flekanum kyrrari en ella, ef hreyfing var á sjó. Af framburði verkstjórans og annarra vitna verður helst ráðið, að tveir menn hafi ávallt verið saman á flekanum, þegar unnið var sjávarmegin við þilið. Hins vegar hafi þetta ekki verið föst regla, þegar unnið var landmegin. Óumdeilt er, að áfrýjandi hafi farið út á flekann til vinnu einn síns liðs um kl. 13.00 eftir matarhlé umræddan dag. Verkstjórinn var þá ekki lengur á staðnum. Erindi áfrýjanda var að sjóða við þilið sæti fyrir bita, sem stagteina átti að festa við. Voru þetta þung járnstykki, en nákvæm mál liggja ekki fyrir. Hvass vindur var af norðri og hreyfing á sjó við flekann, þótt hann væri í skjóli af þilinu. Bleyta var á flekagólfinu vegna úrkomu um morguninn, en hiti var laust yfir frostmarki. Áfrýjandi kom aftur skömmu síðar og tjáði félögum sínum, sem sáu ekki til hans á flekanum, að hann hefði dottið og orðið fyrir höggi. Hann bar lítil ytri einkenni meiðsla, en fann til sársauka í ökkla og baki. Meðal þeirra, sem hann skýrði frá atvikinu, var vitnið Björgúlfur Pétursson, en af hálfu áfrýjanda er því haldið fram, að þetta vitni sé sá maður, sem hann hafi nefnt Jón Árnason við meðferð málsins fyrir héraðsdómi. Samkvæmt fyrrgreindum vitnisburði Björgúlfs virðist áfrýjandi hafa mátt ætla, að hann væri fulltrúi verkstjórans, en honum hafði þó ekki verið falið beint eftirlit með verkinu, heldur einkum að sinna skilaboðum til verkstjórans. Verkstjórinn kveður sér hafa verið sagt daginn eftir, að áfrýjandi hefði dottið og rekið sig í. Áfrýjanda var ekki ljóst fyrst í stað, hvort hann væri alvarlega meiddur. Hann virðist hafa farið af vinnustað síðar þennan dag og verið fjarverandi daginn eftir, sem var föstudagur, og einnig næsta mánudag, hinn 21. október, en þá fór hann til skoðunar hjá heimilislækni sínum. Hann virðist hafa horfið aftur til vinnu fljótlega eftir þessa skoðun og haldið henni áfram tvær vikur eða lengur, en síðan gefist upp vegna verkja, sem hrjáðu hann. Hinn 19. nóvember leitaði áfrýjandi aftur til læknisins, auk þess sem hann gekk eftir því við vinnuveitanda sinn, að slysið yrði tilkynnt Vinnueftirliti ríkisins. Samkvæmt fyrrgreindum vottorðum læknisins mat hann áfrýjanda óvinnufæran dagana 17. - 22. október og síðan samfellt frá og með 19. nóvember. Var sú staða óbreytt, þegar áfrýjandi leitaði til Sigurjóns Sigurðssonar bæklunarlæknis í febrúar 1992, þrátt fyrir sjúkraþjálfun, sem heimilislæknirinn hafði ráðlagt honum. Áfrýjandi kveðst ekki hafa starfað að iðn sinni eftir þennan tíma, en sjúkrasögu hans framan af er lýst í héraðsdómi. II. Samkvæmt 1. gr. reglna nr. 612/1989 um tilkynningu vinnuslysa ber atvinnurekanda eða fulltrúa hans að tilkynna lögreglu og Vinnueftirliti ríkisins um slys á vinnustað svo fljótt sem verða má og ekki síðar en innan sólarhrings, ef ætla má, að áverki af þeim geti valdið langvinnu eða varanlegu heilsutjóni. Hafi slys ekki þessi einkenni, en valdi þó fjarveru frá vinnu einn eða fleiri daga auk slysdagsins, skulu þau samkvæmt 2. gr. tilkynnt vinnueftirlitinu svo fljótt sem kostur er og ekki síðar en innan 14 daga, á þar til gerðum tilkynningarblöðum. Slys áfrýjanda var ekki tilkynnt fyrr en rúmum mánuði síðar. Var það forstöðumaður vélaverkstæðisins, sem gekk frá tilkynningu til vinnueftirlits 25. nóvember 1991. Sú tilkynning leiddi ekki til rannsóknar vegna slyssins, og er það miður, einkum þar sem með henni hefði mátt ganga úr skugga um ástand flekans og tilhögun vinnu á honum. Með hliðsjón af fyrrgreindum atvikum og ákvæðum reglnanna verður vinnuveitandi áfrýjanda að bera halla af því, að rannsókn fórst fyrir. Lögreglurannsókn fór hins vegar fram í mánuðunum nóvember 1994 - janúar 1995 að frumkvæði áfrýjanda, en var einungis fólgin í skýrslutöku af honum og þremur vinnufélögum hans. Umsögn um slysið frá Vinnueftirliti ríkisins var gefin 6. mars 1995 að beiðni lögmanns áfrýjanda, en var að mestu almenns eðlis. III. Áfrýjandi var einn til frásagnar um það, sem fyrir kom á flekanum í þetta sinn. Af framburði hans og vitna í málinu ásamt efni skýrslna og læknisvottorða verður þó ráðið með greinilegum hætti, að hann hafi misst fótanna og fallið aftur fyrir sig á flekagólfið, þar sem hann hafi lent á hægri öxl og vindingur komið á bak hans. Jafnframt hafi hann orðið fyrir snúningi á hægri ökkla og hruflast á fótlegg. Segir hann þetta hafa gerst meðan hann var að lyfta stoðjárni, sem hann hugðist sjóða fast. Í héraðsdómi er að því vikið, að áfrýjandi hafi ýmist lýst ástæðum fallsins þannig, að hann hafi misstigið sig, hrasað eða runnið til. Á þessu þrennu verður þó ekki gerður stórfelldur munur, einkum þegar til þess er litið, að hann stóð á fljótandi vinnupalli með sléttu og blautu yfirborði. Við það ber að miða, eins og gert er í héraðsdómi, að vegna hvassviðris hafi sjór verið ókyrr innan þils, þar sem áfrýjandi var staddur, þótt vindáttin stæði suður með þilinu og skjól væri af því og kantinum, sem upp var kominn. Hafi áfrýjanda þannig verið hætta búin af hreyfingu á flekanum, sem erfitt gat verið að bregðast við, en hann var einn að vinnu með þung járnstykki. Á þetta verður að líta sem meginorsök slyssins. Fallast má á það með héraðsdómi, að áfrýjandi hafi ekki sýnt nægilega fram á, að hann hafi verið sendur til verksins gegn vilja sínum. Við það verður að miða, að þetta verk hans eftir hádegið hafi verið meðal þeirra verkefna, sem vélsmiðunum voru sett fyrir yfir daginn, og staða sjávarfalla hentað til að sinna því. Fyrir liggur skýr staðfesting þess af hálfu verkstjórans, að viðgengist hafi, að menn stæðu einir að suðuvinnu á flekanum, þegar unnið var innan þils. Hafi það ekki verið föst regla, að þeir væru þá við annan mann, heldur farið eftir atvikum og aðstæðum. Hann hafði sjálfur farið af staðnum annarra erinda og ekki falið öðrum að líta til með vélsmiðunum í sinn stað. Að athuguðu því, sem hér var rakið, verður að telja, að á hafi skort um varúðarreglur, viðbúnað og eftirlit vegna suðuvinnunnar af hálfu vinnuveitandans, sem hafði gerð mannvirkisins með höndum. Hafi áfrýjandi verið látinn sinna erfiðu verki við aðstæður, sem ófullnægjandi voru frá öryggissjónarmiði. Er þá litið til alls þess, sem fram er komið um atvik að slysinu, ásamt þeirri staðreynd, að það sætti ekki rannsókn í öndverðu. Af þessu leiðir, að vinnuveitandinn verður talinn bera skaðabótaábyrgð á slysinu og afleiðingum þess, en stefndi, sem var vátryggjandi hans, hefur tekið á sig að axla þá ábyrgð í hans stað. Áfrýjanda mátti vera ljóst, að hættusamt væri og óvarlegt að vinna verkið við þær aðstæður, sem fyrr greinir, en hann var reyndur vélsmiður og hafði unnið að þessum verkum um nokkurt skeið. Er því rétt, þegar málsatvik eru virt í heild, að ábyrgð á slysinu verði skipt með þeim hætti, að áfrýjandi beri hana sjálfur að 1/3 hluta, en stefndi bæti honum tjón hans að 2/3 hlutum. IV. Áfrýjandi var 43 ára að aldri, þegar slysið varð. Afleiðingum þess er lýst í meginatriðum í héraðsdómi, en sjúkrasaga hans varð löng og flókin. Júlíus Valsson læknir mat læknisfræðilega örorku hans af völdum slyssins 16. desember 1992 og síðan aftur 22. nóvember 1993. Voru niðurstöður hans endanlega á þá leið, að örorkan næmi 100% í tólf mánuði og síðan varanlega 25%, og eru þær ekki vefengdar af hálfu stefnda. Kröfu sína um skaðabætur reisir áfrýjandi á þessu mati og líkindareikningi Jóns Erlings Þorlákssonar tryggingafræðings frá 12. nóvember 1996 um vinnutekjutap eftir slysið í hlutfalli við hina metnu örorku. Er reikningurinn annars vegar miðaður við tekjur áfrýjanda samkvæmt skattframtölum fyrir árin 1988 - 1991, þ. e. slysárið sjálft og næstu þrjú ár þar á undan, en hins vegar við tekjur áranna 1989 - 1991. Nema árstekjur að meðaltali 1.725.800 krónum í fyrra tilvikinu eftir kauplagi á útreikningstíma, og er aðalkrafa áfrýjanda reiknuð eftir því. Í síðara tilvikinu nemur meðaltalið 1.588.500 krónum, og er það grundvöllur varakröfunnar. Áfrýjandi rökstyður þennan reikningshátt með því, að tekjum slysársins hafi svipað mjög til tekna ársins 1988, en tekjur áranna 1989 og 1990 verið fast að helmingi lægri sakir þess, að hann hafi þá verið atvinnulaus um langan tíma. Jafnframt hafi það ekki verið fyrr en á slysárinu, sem hann hafi öðlast full réttindi í iðn sinni. Sé þannig sanngjarnt að miða aflahæfi hans við öll fjögur árin. Með hliðsjón af dómvenju þykir rétt að miða fremur við meðaltal áranna 1989 - 1991, enda stendur það nær meðaltekjum iðnaðarmanna, svo sem tíðkast hefur að reikna þær. Álag, sem áfrýjandi hefur reiknað á heildarkröfu sína til viðbótar niðurstöðum tryggingafræðingsins, verður ekki tekið til greina. Varakrafa áfrýjanda er sundurliðuð í héraðsdómi. Tekur hún í fyrsta lagi til bóta fyrir tímabundna örorku, er áfrýjandi reiknar sem laun eftir fyrrgreindu meðaltali í 8 mánuði, enda hafi hann fengið greidd laun frá vinnuveitanda sínum til loka febrúar 1992. Telur hann bætur þá eiga að nema 587.515 krónum, eftir frádrátt á dagpeningum frá Tryggingastofnun ríkisins. Áfrýjandi hefur ekki lagt fram beinar upplýsingar um tekjur sínar á árinu 1992, en gögn málsins gefa til kynna, að hann hafi þá verið lítt fær til vinnu. Að þessu athuguðu þykir rétt að taka þennan kröfulið til greina með 400.000 krónum. Krafa um bætur fyrir varanlega örorku nemur 6.271.800 krónum vegna tapaðra vinnutekna, en 376.300 krónum vegna tapaðra lífeyrisréttinda. Frá fyrri fjárhæðinni verður dregin eingreiðsla örorkubóta úr lögbundinni slysatryggingu hjá Tryggingastofnun ríkisins, 281.953 krónur. Ennfremur verður hún lækkuð með tilliti til hagræðis af skattfrelsi og eingreiðslu hennar, en bætur vegna tapaðra lífeyrisréttinda skerðast ekki. Samkvæmt kröfugerð áfrýjanda koma loks til frádráttar bætur til hans úr samningsbundinni slysatryggingu, 770.918 krónur, sem ógetið er í héraðsdómi. Með hliðsjón af því, sem hér var greint, teljast bætur vegna örorkunnar hæfilega ákveðnar 3.800.000 krónur samanlagt. Áfrýjandi krefst einnig miskabóta vegna slyssins, sem hafi valdið honum langvinnum þjáningum. Verða þær ákveðnar 400.000 krónur. Heildarbætur vegna slyssins ákvarðast þannig 4.600.000 krónur. Á stefndi að greiða áfrýjanda 2/3 hluta þeirra eða 3.066.667 krónur. Frá þeirri fjárhæð verða dregnar 340.000 krónur, sem voru á eigin áhættu vinnuveitandans í ábyrgðartryggingu þeirri, er greiðsluskylda stefnda markast af, og hefur áfrýjandi viðurkennt þann frádráttarlið. Eftir þessu verður stefnda gert að greiða áfrýjanda samtals 2.726.667 krónur, með vöxtum og dráttarvöxtum eins og nánar segir í dómsorði. Verður upphafstími þeirra ákveðinn eins og áfrýjandi hefur krafist, en vaxtahæð eftir kröfugerð hans og ákvæðum 7. gr. vaxtalaga. Ákvæði hins áfrýjaða dóms um gjafsóknarkostnað í héraði verður staðfest. Stefndi greiði áfrýjanda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, eins og um er mælt í dómsorði, og renni hann í ríkissjóð að þeim hluta, sem þar greinir. Dómsorð: Stefndi, Sjóvá-Almennar tryggingar hf., greiði áfrýjanda, Jóhannesi Konráð Jóhannessyni, 2.726.667 krónur, með ársvöxtum sem nemur 3,9% frá 17. október 1991 til 1. nóvember sama ár, 3,75% frá þeim degi til 11. sama mánaðar, 3,7% frá þeim degi til 21. sama mánaðar, 3,4% frá þeim degi til 1. desember sama ár, 2,8% frá þeim degi til 21. sama mánaðar, 2,6% frá þeim degi til 1. febrúar 1992, 2,1% frá þeim degi til 11. sama mánaðar, 1,8% frá þeim degi til 21. sama mánaðar, 1,6% frá þeim degi til 1. mars sama ár, 1,5% frá þeim degi til 21. sama mánaðar, 1,1% frá þeim degi til 1. maí sama ár, 1% frá þeim degi til 1. ágúst sama ár, 0,9% frá þeim degi til 1. janúar 1993, 1% frá þeim degi til 21. mars sama ár, 0,9% frá þeim degi til 1. apríl sama ár, 0,8% frá þeim degi til 11. ágúst sama ár, 0,9% frá þeim degi til 1. nóvember sama ár, 0,8% frá þeim degi til 11. sama mánaðar, 0,5% frá þeim degi til 1. júní 1995, 0,6% frá þeim degi til 1. febrúar 1996 og 0,65% frá þeim degi til 12. desember 1996, en með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags. Ákvæði héraðsdóms um gjafsóknarkostnað í héraði á að vera óraskað. Stefndi greiði áfrýjanda samtals 650.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Af þeirri fjárhæð renni 302.855 krónur í ríkissjóð vegna gjafsóknar áfrýjanda í héraði. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 5. mars 1998. Mál þetta, sem dómtekið var föstudaginn 13. febrúar sl., er höfðað fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur af Jóhannesi Konráð Jóhannessyni, Laufrima 22, Reykjavík, með stefnu þingfestri 12. desember 1996 á hendur Sjóvá- Almennum tryggingum hf., Kringlunni 5, Reykjavík. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru þær aðallega, að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda kr. 9.291.195 ásamt 4% ársvöxtum af kr. 6.194.130 frá 17.10.1991 til 01.11. s.á., en með 3,75% ársvöxtum frá þeim degi til 21. sama mánaðar, en með 3,5% ársvöxtum frá þeim degi til 01.12. s.á., en með 3% ársvöxtum frá þeim degi til 01.02.1992, en með 2,5% ársvöxtum frá þeim degi til 11. sama mánaðar, en með 2% ársvöxtum frá þeim degi til 21.03. s.á., en með 1,25% ársvöxtum frá þeim degi til 01.05. s.á., en með 1% ársvöxtum frá þeim degi til 11.08.1993, en með 1,25% ársvöxtum frá þeim degi til 11.11. s.á., en með 0,5% ársvöxtum frá þeim degi til 01.06. 1996, en með 0,65% ársvöxtum frá þeim degi til þingfestingardags, en með dráttarvöxtum, þ.m.t. vaxtavöxtum skv. III. kafla l. nr. 25/1987 af kr. 9.291.195 frá þeim degi til greiðsludags. Til vara krefst stefnandi þess, að stefndi verður dæmdur til að greiða kr. 8.595.680 ásamt 4% ársvöxtum af kr. 5.730.453 frá 17.10.1991 til 01.11. s.á., en með 3,75% ársvöxtum frá þeim degi til 21. sama mánaðar, en með 3,5% ársvöxtum frá þeim degi til 01.12. s.á., en með 3% ársvöxtum frá þeim degi til 01.02.1992, en með 2,5% ársvöxtum frá þeim degi til 11. sama mánaðar, en með 2% ársvöxtum frá þeim degi til 21.03. s.á., en með 1,25% ársvöxtum frá þeim degi til 01.05. s.á., en með 1% ársvöxtum frá þeim degi til 11.08.1993, en með 1,25% ársvöxtum frá þeim degi til 11.11. s.á., en með 0,5% ársvöxtum frá þeim degi til 01.06. 1996, en með 0,65% ársvöxtum frá þeim degi til þingfestingardags, en með dráttarvöxtum, þ.m.t. vaxtavöxtum skv. III. kafla l. nr. 25/1987 af kr. 8.595.680 frá þeim degi til greiðsludags. Stefnandi krefst málskostnaðar úr hendi stefnda að mati réttarins, þ.m.t. 24,5% virðisaukaskatts á málskostnaðarfjárhæð og að málskostnaður verði dæmdur eins og málið væri eigi gjafsóknarmál, en stefnandi hefur fengið gjafsókn til reksturs málsins. Jafnframt er þess krafizt, að dráttarvextir af málskostnaði verði höfuðstólsfærðir á 12 mánaða fresti, í fyrsta sinn 12. mánuðum eftir að 15 dagar verða liðnir frá dómsuppsögu. Að auki krefst stefnandi þess, að stefndi verði dæmdur til greiðslu á útlögðum kostnaði stefnanda. Dómkröfur stefnda eru þær aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og tildæmdur málskostnaður úr hendi hans að skaðlausu, en til vara, að kröfur stefnanda verði verulega lækkaðar og hvor aðila beri kostnað sinn af málinu. I. Málavextir: Ágreiningur er um málavexti, en stefnandi kveðst hafa slasazt í vinnuslysi við Vogabakka í Reykjavík þann 17. október 1991, þar sem hann vann sem starfsmaður Hagvirkis-Kletts hf. að lengingu viðlegukants á vinnusvæði Samskipa hf. Kveðst stefnandi hafa verið sendur einn út á fleka til vinnu, þar sem hann hafði það verkefni að sjóða festingar fyrir fríholt og stuðningsteina á viðlegukantinn. Slysdaginn hafi verið vindur norðan 8 stig, og hafi flekinn verið óstöðugur vegna sjógangs. Slysið hafi orðið með þeim hætti, að stefnandi rann til vegna hálku og ísingar, sem myndazt hafði á yfirborði flekans. Vegna öldugangs hafi flekinn verið á stöðugri hreyfingu til og frá landi, þegar slysið átti sér stað. Að öllu jöfnu hafi tveir menn unnið á flekanum, og hafi það verið hlutverk annars að halda honum stöðugum, meðan hinn vann. Við fallið hafi stefnandi komið illa niður á bak og rekið hægri fót og hægri öxl í. Stefndi gerir þær athugasemdir við málavaxtalýsingu stefnanda, að enginn sjónarvottur hafi verið að slysinu. Stefnandi hafi ekki gefið yfirmönnum sínum til kynna, að um áverka væri að ræða, eða að aðdragandi slyssins hafi verið slíkur, að tilefni hefði verið til að kalla á vinnueftirlitið eða lögreglu til þess að rannsaka málið, enda hafi hann farið löngu seinna til læknis. Hann hafi farið einn út á flekann, sem hafi verið brot á þeim verklagsreglum, sem viðhafðar voru, að það skyldu alltaf vera tveir á flekanum. Ljóst verði að teljast af verklýsingu stefnanda sjálfs á verkefni sínu, þegar slysið bar að höndum, að flekinn hafi verið við innanvert þilið, þ.e. landmegin, og þar með í skjóli fyrir veðri og vindum. Stefnandi hafi einn tekið þá ákvörðun að fara út á flekann í þetta tiltekna skipti, án nokkurs samráðs við yfirmenn sína. Stefnandi hafi ekki getað runnið til í frosthálku, þar sem hiti hafi verið ofan við frostmark þennan meinta slysdag. Stefnandi kveðst hafa leitað til Sigurjóns Sigurðssonar bæklunarlæknis þann 17. febrúar 1992, sem gaf út áverkavottorð dags. 17. marz 1992. Kemur þar fram, að stefnandi hafi haldið áfram í vinnunni daginn, sem slysið varð, en snarversnað, aðallega með verki í mjóbaki, hægri öxl og aftan í hægra læri, og hafi það verið leiðsluverkur frá bakinu og niður í lærið aftanvert hægra megin. Hann hafi síðan verið frá vinnu í viku, reynt að vinna í tvær vikur en gefizt þá upp og hafi ekki unnið eftir það. Skoðun læknisins leiddi í ljós, að stefnandi var „hvellaumur neðst í mjóbaki við palpation, mest í einum punkti í kringum L4-L5. Auk þess var hann með töluvert skertar hreyfingar vegna sársauka á sama stað. Aftur á móti var taugaskoðun í ganglimum eðlileg.“ Fram kemur í vottorðinu, að stefnandi hafði hafið sjúkraþjálfun en fundizt framfarir litlar. Gaf læknirinn honum bólgueyðandi sprautu í auma punktinn í bakinu og sendi hann síðan í röntgenmyndatöku af mjóhrygg og öxlum. Stefnandi kom aftur í skoðun til bæklunarlæknisins í tvígang í marzmánuði, í síðara skiptið þann 13. marz, og hafði honum þá snarversnað í bakinu án nokkurra átaka og var mjög illa haldinn að sögn. Þann 4. marz 1993 og 12. júlí s.á. gaf bæklunarlæknirinn út ný áverkavottorð, þar sem fram kemur, að líðan stefnanda sé slæm og „hafi jafnvel farið versnandi“. Hann hafi farið í endurhæfingarmeðferð á Reykjalund, sem ekki virtist bera árangur. Þann 16. desember 1992 mat Júlíus Valsson læknir örorku stefnanda, og studdist þá m.a. við áverkavottorð Sigurjóns Sigurðssonar læknis og vottorð Þóris Ragnarssonar, sérfræðings á heila- og taugaskurðdeild Borgarspítalans, dags. 30.11.1992. Kemur fram í því vottorði, að stefnandi hafi fyrst leitað til heimilislæknis síns, Haraldar Tómassonar, áður en hann leitaði til Sigurðar Sigurjónssonar. Jafnframt kemur þar fram, að tölvusneiðmynd hafi sýnt brjósklos á milli IV. og V. lendarliðbola vinstra megin. Niðurstaða Júlíusar Valssonar er sú, að tímabundin örorka stefnanda hafi verið 100% í tvo mánuði og varanleg örorka 15%. Með bréfi, dags. 22. janúar 1993, leiðrétti læknirinn prentvillu vegna hinnar tímabundnu örorku stefnanda og kvað hana hafa átt að vera 12 mánuði. Þann 22. nóvember 1993 mat læknirinn örorku stefnanda á ný og studdist þá við ný gögn jafnframt þeim eldri. Segir svo í niðurstöðu hans: „Slasaði er fjörtíu og fimm ára gamall maður, er var metinn til 15% varanlegrar örorku vegna vinnuslyss þann 18. október 1991 (17. okt. 1991) í desember 1992. Hann hefur nú verið í viðamikilli endurhæfingu og meðferð en ekki lagast í baki og er með sífelld óþægindi sem versna við allt álag. Tölvusneiðmynd hefur sýnt miðlægt brjósklos sem að öllum líkindum má rekja til áðurnefnds vinnuslyss og hefur bakskurðaðgerð ekki þótt ráðlögð (sic). Rúm tvö ár eru nú liðin frá því að áðurnefnt vinnuslys átti sér stað og má því telja að þau einkenni sem slasaði hefur í dag og sem rekja má til slyssins séu varanleg. Ólíklegt má telja að slasaði geti í framtíðinni unnið almenn verkamannastörf vegna bakverkja. Þykir rétt að taka áðurnefnt örorkumat undirritaðs til endurmats og til hækkunar og þykir nú varanleg örorka vegna vinnuslyssins þann 18.10.91 (17.10.91) vera hæfilega metin tuttugu og fimm prósent (25%).“ Í greinargerð til tryggingaráðs, dags. 26. janúar 1994, sundurgreinir læknirinn örorkumatsprósentuna þannig, að 15% séu vegna bakáverkans, þ.m.t. brjósklos, sem hafi að einhverju leyti gengið til baka, 5% vegna annarra stoðkerfiseinkenna, t.d. frá axlarsvæðinu og 5% vegna svokallaðrar post traumatiskrar neurosu, sem stefnandi sé greinilega haldinn. Stefnandi er nú metinn til 75% örorku hjá Tryggingastofnun ríkisins af völdum slyssins. Stefnandi kveður hvorki Vinnueftirlit ríkisins né lögreglu hafa verið kvadda til vegna slyssins, og hafi stefnandi sjálfur þurft að hlutast til um, að vinnuveitandi hans tilkynnti slysið til Vinnueftirlits ríkisins, en sú tilkynning hafi farið fram þann 25. nóvember 1991. Þá hafi stefnandi sjálfur farið fram á skýrslutökur hjá lögreglu af vitnum, sem unnu með stefnanda, þegar slysið varð. Í bréfi vinnueftirlitsins, dags. 6. marz 1995 kemur eftirfarandi fram: Samkvæmt upplýsingum veðurfarsdeildar Veðurstofu Íslands hafi hitastig á slysdegi verið 1,7°C og vindur norðan 8 stig. Dagana áður hafði verið vægt frost, innan við -2°C. Ekki eru gerðar kröfur um fallvarnir á vinnupalla fyrr en þeir ná tveggja metra hæð. Ekki eru til neinar sérstakar kröfur um fljótandi vinnupalla í reglugerðum. Stefnandi kveður, að þar sem svo hagi til, eins og aðstæður voru í tilfelli stefnanda, geri vinnueftirlitið kröfur um, að starfsmenn klæðist flotgöllum og vinni tveir og tveir saman. Líklegt megi telja, að nokkur hreyfing hafi verið á prammanum, sem notaður var sem vinnupallur, þar sem vindur var 8 vindstig. Eins og fram sé komið, hafi stefnandi verið sendur einn út á prammann í umrætt skipti. Mesta vindhviða á slysdegi hafi samkvæmt upplýsingum Veðurstofu Íslands mælzt 45 hnútar á milli kl. 12-15, en slysið hafi orðið fljótlega upp úr kl. 13:00. Kveður stefnandi, að vegna hræðslu við að verða sagt upp vinnunni, hafi menn ekki þorað annað en að fara einir út á flekann, fengju þeir um það fyrirmæli. II. Málsástæður stefnanda: Stefnandi byggir á því, að hann hafi orðið fyrir verulegum meiðslum vegna vinnuslyss, er hann lenti í þann 17. október 1991 og að Hagvirki-Klettur hf. hafi borið ábyrgð á tjóni hans samkvæmt húsbóndaábyrgðarreglu skaðabótaréttarins eða samkvæmt almennu skaðabótareglunni. Hagvirki-Klettur hf. hafi verið með ábyrgðartryggingu hjá stefnda, sem stefnandi telji, að eigi að bæta það tjón, sem hann varð fyrir í slysinu. Hagvirki-Klettur hf. hafi verið úrskurðað gjaldþrota í Héraðsdómi Reykjaness þann 6. október 1994 og sé því ekki stefnt í máli þessu. Skiptum hafi lokið þann 15. janúar 1996, og hafi ekkert komið upp í almennar kröfur í búið. Stefnandi kveðst einnig byggja á því, að varanleg læknisfræðileg örorka sín sé sönnuð með læknisvottorðum og örorkumatsgerð Júlíusar Valssonar læknis, en hann hafi greint örorku stefnanda tímabundna í 12 mánuði 100% og varanlega 25%. Þessi sönnunargögn, er varði læknisfræðilega örorku, hafi um áratuga skeið verið lögð til grundvallar úrlausnum dómstóla í skaðabótamálum. Einnig hafi tryggingafélög á borð við stefnda gert upp samkvæmt læknisfræðilegri örorku, án atbeina dómstóla, mikinn fjölda mála. Stefndi hafi hafnað bótaskyldu, þar sem félagið telji, að um óhappatilvik hafi verið að ræða, en aðstæður hafi ekki verið með þeim hætti, þegar slysið varð, að það leiði til skaðabótaskyldu vinnuveitanda. Það sé málsástæða hjá stefnanda, að starfsmaður Hagvirkis-Kletts hf., verkstjóri stefnanda við Holtagarða í Reykjavík, hafi á slysdegi sýnt af sér saknæma háttsemi, þegar hann sendi stefnanda einan til starfa við rafsuðu út á pramma, þar sem verið var að lengja viðlegukant við Holtagarða. Verkstjórinn hafi vitað eða mátt vita, að pramminn var óstöðugur í því veðri, sem var á slysstað á slysdegi. Ekki hafi verið óhætt að senda einn mann til að vinna það verk, sem unnið hafi verið á prammanum, þar sem mikill veltingur hafi verið í þeim 8 vindstigum, sem Veðurstofa Íslands hafi staðfest, að hafi verið á slysdegi. Það hafi verið vitað, að einn maður gat ekki hættulaust bæði unnið við rafsuðu og reynt að halda prammanum stöðugum á sama tíma. Til þess hefði þurft tvo menn, og jafnvel í því tilviki sé óvíst, hvort tekizt hefði að halda prammanum stöðugum vegna sjógangs. Vinnueftirlit ríkisins geri kröfu um, þegar svo hagi til sem á slysstað, að starfsmenn klæðist flotgöllum og vinni tveir saman. Flekinn hafi verið háll vegna bleytu og ísingar, sem lagzt hafði á yfirborð prammans. Slydda eða slydduél höfðu gengið yfir þá um nóttina. Stefnandi telji, að orsaka slyssins sé að leita í aðstæðum og aðbúnaði á vinnustað, hálku, vindi og sjógangi, en ekki hafi verið um óhappatilvik að ræða eða ógætni stefnanda. Aðstæður hafi allar hafi verið með þeim hætti, að það var ábyrgðarhlutur af verkstjóra að senda stefnanda einan til vinnu á prammanum á umræddum degi. Hagvirki-Klettur hf. beri vinnuveitendaábyrgð á tjóni stefnanda, sem hlauzt vegna saknæmrar háttsemi verkstjóra í starfi. Jafnvel þótt ekki verði leitt í ljós með óyggjandi hætti, hvaða verkstjóri Hagvirkis-Kletts hf. það var, sem gaf fyrirmæli um, að stefnandi starfaði einn úti á prammanum við þær ófullnægjandi aðstæður, sem voru á slysstað, beri vinnuveitandi engu að síður bótaábyrgð á grundvelli reglunnar um vinnuveitandaábyrgð eða samkvæmt almennu skaðabótareglunni beint, þar sem verkstjórar fyrirtækisins voru að framfylgja fyrirmælum um vinnulag og verktilhögun, sem mótuð hafði verið af stjórnendum félagsins. Eins og áður sé komið fram, hafi Hagvirki-Klettur hf. verið úrskurðað gjaldþrota þann 6. október 1994. Félagið hafði keypt ábyrgðartryggingu hjá stefnda vegna þess tjóns, sem kynni að hljótast í eða af starfsemi félagsins. Ábyrgðartrygging þessi hafi verið í gildi, þegar stefnandi slasaðist. Það sé málsástæða hjá stefnanda, að sannað líkamstjón sé til þess fallið að valda minnkun á starfsorku. Minnkunin sé að sjálfsögðu persónubundin og því mismikil. Þá geti skerðingin komið öll fram strax, en líklegra sé, að hlutar hennar komi ekki fram fyrr en síðar á lífsleiðinni. Í tilviki stefnanda sé ljóst, að mikil skerðing á starfsorku sé þegar komin fram og ekki sé útilokað, að frekari skerðing eigi eftir að koma fram síðar. Stefnandi hafi orðið að hverfa úr þeirri starfsgrein, sem hann var í, þegar slysið átti sér stað, og frá þeim störfum, sem menntun og kunnátta hans lá til. Eðlilegt sé, að tekið verði tillit til þessa við ákvörðun bótanna. Miskabótakröfu stefnanda að fjárhæð kr. 750.000 sé stillt í hóf. Þeirri fjárhæð sé ætlað að bæta öll óþægindi stefnanda af völdum áverkanna, allar þjáningar auk röskunar á stöðu og högum. Það þurfi ekki að fjölyrða um óþægindi og þjáningar stefnanda. Við matsgerðir og læknisvottorð sé litlu að bæta. Helzt því, að varanleg örorka taki eingöngu á skerðingu til starfa en ekki á áhrifum áverkanna á tómstundir stefnanda og ótalmargt annað. Krafizt sé almennra sparisjóðsvaxta Landsbanka Íslands frá slysdegi 17. október 1991 til þingfestingardags, sbr. 7. gr. l. nr. 25/1987. Gerð sé krafa um dráttarvexti frá þeim degi til greiðsludags í samræmi við 15. gr. sömu laga. Ágreiningur stefnanda og stefnda í þessu máli sé fyrst og fremst um bótaskylduna. Stefnandi vísar til ólögfestrar meginreglu íslenzks skaðabótaréttar um ábyrgð vinnuveitanda á skaðaverkum starfsmanna, húsbónda- eða vinnuveitenda­ábyrgðar­reglunnar svokölluðu. Til vara kveðst stefnandi reisa kröfur sínar á því, að Hagvirki-Klettur hf. hafi borið ábyrgð á tjóni stefnanda samkvæmt almennu skaðabótareglunni. Stefnandi byggir kröfur sínar einnig á lögum nr. 46/1980 um hollustuhætti og öryggi á vinnustöðum, einkum á IV. kafla a, um skyldur atvinnurekanda og b, um skyldur verkstjóra, og ákvæði 86. gr. Varðandi miskabætur vísar stefnandi til 264. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Um vexti vísar stefnandi til l. nr. 25/1987, einkum 7. og 15. gr. Kröfu um málskostnað styður stefnandi við l. nr. 91/1991, einkum 1. mgr. 130. gr. Krafa um virðisaukaskatt á málskostnað er reist á l. nr. 50/1988 og reglugerð nr. 562/1989. Stefnandi kveðst ekki vera virðisaukaskattskyldur. Sundurliðun dómkrafna stefnanda: Stefnandi kveðst styðja kröfu um viðurkenningu á bótaskyldu stefnda við 2. mgr. 25. gr. l. nr. 91/1991. Jón Erlingur Þorláksson tryggingastærðfræðingur hafi reiknað út tjón stefnanda í þessu máli. Aðalbótakrafan byggi á meðaltekjum stefnanda árin 1988-1991, eða á þremur árum fyrir slysið auk slysársins sjálfs. Ástæða þess, að miðað sé við 4 ár í útreikningi aðalkröfu, sé, að stefnandi var atvinnulaus hluta úr tekjuárunum 1989 og 1990. Talið sé, að tekjuviðmiðun 4ra ára gefi raunsærri mynd af tjóni stefnanda. Stefnandi hafi slasazt síðla árs 1991, og sé það tekjuár því vel marktækt við útreikning á tjóninu. Stefnandi hafi þá haft hærri tekur en áður, þar sem hann hafði aflað sér fullra réttinda sem vélsmiður. Varabótakrafa stefnanda byggi á meðaltekjum stefnanda árin 1989-1991. Aðalbótakrafa Undir báðum kröfuliðum sé krafizt vaxta samkvæmt 7. gr. vaxtalaga af sundurliðaðri kröfu sbr. hér að framan frá slysdegi til þingfestingardags, en dráttarvaxta samkvæmt 15. gr. sömu laga af stefnufjárhæðinni (50% álagi) frá þeim degi til greiðsludags. Það 50% álag, sem gerð sé krafa um í máli þessu, sé tilkomið, þar sem gera megi ráð fyrir, að máli þessu verði skotið til Hæstaréttar. Í dómi Hæstaréttar frá 1977, bls. 516, komi fram, að ekki sé hægt að hækka kröfur frá því fyrir héraðsdómi á grundvelli nýs útreiknings tryggingastærðfræðings. Með þessi réttarfarssjónarmið í huga sé gerð krafa um tilgreint 50% álag, þar sem gera megi ráð fyrir, að vegna launahækkana í landinu verði sannanlegt tjón stefnanda orðið meira, þegar málið kemur fyrir í Hæstarétti. III. Málsástæður stefnda: Stefndi kveður stefnanda ekki geta átt beina aðild að stefnda sem ábyrgðartryggjanda Hagvirkis-Kletts hf. og bæri því að sýkna hann af þeirri ástæðu. Upplýst sé, að stefnandi lýsti aldrei kröfum sínum í þrotabú Hagvirkis-Kletts hf., svo sem honum hafi borið, og til þess hafi hann haft öll tækifæri. Engu að síður kveðst stefndi ekki muni bera fyrir sig þessa málsástæðu og samþykkir því aðild sína að málinu. Hins vegar beri að taka til greina til lækkunar, verði bótaskylda dæmd, eigin áhættu tryggingartakans og vangreidd iðgjöld. Stefndi kveður, að eins og stefnandi lýsi slysinu, sé ljóst, að ekkert orsakasamband sé á milli athugasemda vinnueftirlitsins um tvo á fleka og flotvinnugalla og sjálfs slyssins. Hafi því skýrslan, sem gerð sé löngu seinna og byggi eingöngu á lýsingu stefnanda, enga þýðingu í málinu. Stefnandi hafi ekkert tilefni gefið vinnuveitanda sínum til að láta fara fram rannsókn á atvikinu, og verði því öll sönnunarbyrði um vafaatriði lögð á hann, enda sé krafa hans sett fram það löngu seinna, að erfitt sé að upplýsa málið. Verði hann því að bera hallann af þessum ástæðulausa drætti sínum. Því sé haldið fram af hálfu stefnda, að slysið verði eingöngu rakið til óhapps eða eigin gáleysis stefnanda. Stefnandi hafi unnið við rafsuðu á landi og einnig á flekanum, þegar færi gafst, m.a. vegna sjávarhæðar. Hann hafi einn tekið þá ákvörðun að fara á flekann í þetta tiltekna skipti, enda verði að ætla, að það hafi verið hættulítið, þar sem öll vinna á honum fór fram við innanvert þilið. Ef veltingur á flekanum hafi verið slíkur, svo sem stefnandi lýsi, hafi honum mátt vera ljóst, að það hafi verið tilgangslaust að fara út á flekann til rafsuðu, þar sem slík vinna undir slíkum kringumstæðum, hafi verið vonlaus. Af veðurlýsingu megi ráða, að hálka á fleka hafi ekki getað verið vegna ísingar. Stefndi telji því, að slysið verði ekki rakið til bótaskyldrar háttsemi atvinnurekandans, og því beri að taka aðalkröfu hans til greina. Verði hins vegar talið, að bótaskylda sé fyrir hendi, beri að lækka kröfur stefnanda verulega. Enginn ágreiningur sé gerður um það, að við þessa vinnu sína og við þetta fall hafi stefnandi hlotið 25% varanlega örorku, sbr. örorkumat Júlíusar Valssonar læknis á dskj. nr. 10. Ekki sé heldur ágreiningur um, að hin varanlega örorka leiði til samsvarandi tekjutaps, svo sem örorkutjónsútreikningur Jóns Erlings Þorlákssonar tryggingafræðings geri ráð fyrir. Hins vegar beri, við þá aðferðarfræði, að styðjast við 3 næstu tekjuár á undan. Sé slysárið notað til viðmiðunar, sé árinu 1988 mótmælt sem viðmiðunarári og öfugt. Tímabundnu tekjutapi er mótmælt sem órökstuddu, enda byggi það alfarið á líkindaútreikningi tryggingastærðfræðingsins. Frádráttur vegna skattfrelsis og eingreiðsluhagræðis beri að vera a.m.k. 40%, enda miði útreikningar við 4,5% framtíðarávöxtun. Miskabætur séu í engu samræmi við dómaframkvæmd og sérstakt álag styðjist ekki við nein rök. Þá beri að draga frá bótakröfum eigin áhættu tryggingartakans og vangreidd iðgjöld. Dráttarvexti beri að reikna fyrst frá dómsuppsögudegi, eins og dómaframkvæmd hafi sýnt. IV. Forsendur og niðurstaða: Ágreiningslaust er, að slysið varð þann 17. október 1991, þrátt fyrir missagnir þar um í gögnum málsins. Þá er ekki ágreiningur um aðild. Engin vitni voru að slysi stefnanda. Í gögnum málsins er ýmist haft eftir honum, að hann hafi misstigið sig og fallið, hrasað og dottið aftur fyrir sig, eða runnið til á hálku. Fyrstu frásagnir stefnanda af slysinu er að finna í tilkynningu til vinnueftirlits ríkisins, dags. 25. nóvember 1991, þar sem aðdragandanum er lýst svo, að hann hafi misstigið sig, þegar hann var að lyfta upp járnbita, en stefnandi hefur staðfest fyrir dómi að hafa lesið þá skýrslu yfir og ekki gert athugasemdir við hana þá. Hið sama kemur fram í áverkavottorði Sigurjóns Sigurðssonar bæklunarlæknis, dags. 17. marz 1992. Kemur þar jafnframt fram, að stefnandi leitaði ekki strax til læknis og kom fyrst til bæklunarlæknisins þann 14. febrúar 1992. Í örorkuvottorði dags. 2. desember 1992 er aðdraganda slyssins lýst svo, að stefnandi hafi hrasað og dottið aftur fyrir sig, en um þá lýsingu er vísað til tilkynningar um slys og læknisvottorð. Í umsókn um gjafsókn á dskj. nr. 25, dags. 27. febrúar 1996 er aðdraganda slyssins lýst svo, að það hafi verið með þeim hætti, að stefnandi hafi runnið til vegna ísingar, sem myndazt hafði á yfirborði flekans. Í stefnu er slysinu lýst á sama hátt. Fyrir dóminum lýsti stefnandi slysinu svo, að hann hefði farið út á prammann og runnið til, þar sem pramminn var á fleygiferð og slinkur kom á bandið, sem átti að festa prammann við þilið. Hann kvaðst hafa meitt sig á öxl, baki og fæti, en bakverkurinn hefði lagazt fljótlega. Hann hafi reynt að vinna en orðið frá að hverfa vegna verkja. Næstu viku hafi hann verið heima, en hafi síðan reynt að vinna í tvær vikur en gefizt þá upp. Hann skýrði ennfremur svo frá, að flekinn hefði verið sandborinn, og hann hefði sjálfur verið klæddur skóm með gúmmísóla og stáltá. Í stefnu heldur stefnandi því fram, að afleysingaverkstjóri hafi verið við störf þennan dag, sem stefnandi þekkti ekki nafnið á. Í skjali, sem stefnandi og samstarfsmenn hans, Örvar Guðmundsson og Valdimar Aðalsteinsson undirrituðu, dags. 29.09.1993, dskj. nr. 9, kemur fram, að afleysingaverkstjórinn þann dag fyrir verkstjórann, Valþór Sigurðsson, hafi heitið Jón Árnason. Fyrir dóminum bar stefnandi, að verkstjórinn, Valþór, hafi verið á staðnum um morguninn og sent hann einan gegn vilja sínum út á prammann, og stefnandi hafi ekki þorað annað en að fara af ótta við að missa vinnuna. Eftir hádegið hafi verið kominn afleysingaverkstjóri, sem hann kvaðst ekki geta nafngreint, sem hafi sent hann út á prammann aftur. Ekki hefur tekizt að upplýsa hvort afleysingaverkstjóri var þetta síðdegi, en verkstjórinn, Valþór Sigurðsson, bar fyrir dómi, að ekki hefði verið venja að kalla til afleysingaverkstjóra, þegar hann brá sér frá, það hafi eingöngu verið gert, ef hann var frá einhverja daga. Hann kvaðst ekki kannast við tilgreindan Jón Árnason. Hann kvaðst ekki muna, hvort hann hefði verið við vinnu þennan dag, en kveðst hafa fengið upplýsingar um atvikið næsta dag. Hann skýrði ennfremur svo frá, að stefnanda hefði verið heimilt að kalla til aðstoðarmann eftir þörfum. Menn hefðu aldrei verið sendir einir á fleka utan þils, en það hafi komið fyrir, að menn væru einir á fleka innan þils, þar sem sjaldan væri þar úfinn sjór. Það hafi verið misjafnt, hvort hann skipti sér af því, hve margir færu í senn út á flekann. Aðspurður kvaðst hann ekki kannast við ágreining við starfsmenn vegna þessarar vinnu. Hann kvað verkefnin hafa farið eftir sjávarstöðu og veðri. Verkstjóri hafi tekið ákvörðun í samráði við viðkomandi starfsmann, en menn hafi vitað nokkuð í hvaða störf þeir áttu að ganga og hafi það verið lagt í hendur vélsmiðunum, hvernig að þeirra vinnu var staðið, en yfirleitt hafi aðeins verið hægt að vinna á fleka í skamman tíma í senn vegna sjávarstöðu, eða 4-5 klst. Hann mótmælti því, að ágreiningur hefði verið við menn um það, að hann hafi viljað senda þá eina út á prammann gegn vilja þeirra. Þessi framburður fær stoð í framburði vitnisins Ásgeirs Jóhannesar Kristjánssonar, sem var kranamaður á vinnustað og deildi matar- og kaffitímum með stefnanda og vinnufélögum hans. Stangast sá framburður á við framburð stefnanda og vitnanna Örvars Guðmundssonar, Valdimars Aðalsteinssonar og Haraldar Eiríkssonar. Í málinu liggur fyrir vottorð um veðurfar umræddan dag frá Veðurstofu Íslands, þar sem fram kemur að veður er mjög hvasst þennan dag. Með hliðsjón af því vottorði þykir mega leggja til grundvallar þá fullyrðingu stefnanda, að sjógangur hafi verið innanþils, þar sem hann var að vinna. Ennfremur kemur fram, að hiti var yfir frostmarki og því ólíklegt, að ísing hafi verið á flekanum, þegar atvikið átti sér stað. Eins og að framan greinir hefur framburður stefnanda verið nokkuð á reiki í skjölum málsins og ekki samræmi milli þess sem þar kemur fram og þess, sem hann bar fyrir dómi. Fyrstu frásagnir hans af slysinu benda til þess að um óhappatilvik hafi verið að ræða, en ekki aðstæður, sem vinnuveitendur hans bera ábyrgð á. Þykja þær frásagnir trúverðugri en atvikalýsing, sem gefin er meira en 4 árum eftir atburðinn. Þá er ósannað, að stefnandi hafi verið sendur á flekann gegn vilja sínum umrætt síðdegi. Verður að telja, að stefnandi hafi mátt sjá, að varasamt var að fara út á flekann við þessar kringumstæður, með vísan til veðurlýsingar veðurstofu og þess, hvernig stefnandi sjálfur hefur lýst veðrinu og aðstæðum, sem hann þekkti vel. Hann tók því áhættu, sem ósannað er, að vinnuveitandi hans beri ábyrgð á. Aðild stefnda er reist á því, að hann hafi verið ábyrgðartryggjandi Hagvirkis-Kletts hf. Með vísan til framanritaðs ber því að sýkna stefnda af öllum kröfum stefnanda. Eftir atvikum þykir rétt að málskostnaður falli niður. Gjafsóknarkostnaður stefnanda, kr. 302.855, þ.m.t. útlagður kostnaður samkvæmt reikningum, kr. 52.855, greiðist úr ríkissjóði. Virðisaukaskattur er ekki innifalinn. Dóminn kváðu upp Sigríður Ólafsdóttir héraðsdómari og meðdómsmennirnir Ragnar Ingimarsson verkfræðingur og Halldór Hannesson verkfræðingur. Dómsorð: Stefndi, Sjóvá- Almennar tryggingar hf., skal vera sýkn af öllum kröfum stefnanda, Jóhannesar Konráðs Jóhannessonar, í máli þessu. Málskostnaður fellur niður. Gjafsóknarkostnaður stefnanda, kr. 302.855, greiðist úr ríkissjóði.

Mál nr. 107/2002

Ferðamál Trygging Stjórnvaldseftirlit Skaðabætur

J, sem keypt hafði utanlandsferð hjá ferðaskrifstofunni Í ehf., varð fyrir fjártjóni þegar Í ehf. skilaði starfsleyfi sínu og lýsti því yfir að grundvöllur fyrir rekstrinum væri ekki lengur fyrir hendi. Krafðist J þess að fá tjón sitt bætt úr sérstakri tryggingu sem ferðaskrifstofum bar að setja vegna starfsemi sinnar. Þrátt fyrir skýr fyrirmæli 5. gr. reglugerðar nr. 281/1995 um að lágmarkstrygging skyldi vera 10.000.000 krónur hafði samgönguráðuneytið ekki krafið Í ehf. um hækkun 6.000.000 króna tryggingar sem félagið hafði sett fyrir gildistöku reglugerðarinnar. Kröfur vegna innborgana á ferðir með Í ehf., sem ekki nýttust, og kostnaður við heimflutning farþega rúmuðust innan þeirrar tryggingarfjárhæðar sem ráðuneytinu bar að sjá til að félagið setti. Var fallist á með J, að vanræksla ráðuneytisins hefði valdið honum tjóni og var krafa hans var samkvæmt því tekin til greina.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Gunnlaugur Claessen og Ingibjörg Benediktsdóttir. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 1. mars 2002 að fengnu áfrýjunarleyfi. Hann krefst aðallega sýknu af kröfu stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, en til vara að hún verði lækkuð og málskostnaður á báðum dómstigum felldur niður. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I. Atvik málsins eru þau að stefndi keypti 8. ágúst 1996 ferð til Amsterdam fyrir sig og þrjá aðra hjá ferðaskrifstofunni Ístravel ehf. Greiddi hann fyrir það með tékka að fjárhæð 100.000 krónur, en afganginn með færslu á reikning sinn hjá greiðslukortafyrirtæki. Ferðaskrifstofan skilaði starfsleyfi sínu til samgönguráðuneytis 12. sama mánaðar og lýsti yfir í fréttatilkynningu sama dag að grundvöllur fyrir rekstri hennar væri ekki lengur fyrir hendi. Af þessum sökum átti stefndi þess ekki kost að nýta ferðina, sem hann hafði greitt fyrir og skyldi farin 27. ágúst 1996. Tókst honum að fá færslu á reikningi sínum hjá greiðslukortafyrirtækinu dregna til baka þannig að tjón hans nam þeim 100.000 krónum, sem áður var getið um. Krafðist hann þess með bréfi til samgönguráðuneytis 19. ágúst 1996 að fá þá fjárhæð greidda úr sérstakri tryggingu, sem ferðaskrifstofum bar að setja vegna starfsemi sinnar og var ætlað að endurgreiða kostnað við ferð, sem maður átti ekki kost á að nýta vegna gjaldþrots eða rekstrarstöðvunar ferðaskrifstofu, og standa undir útgjöldum við heimflutning ferðalanga væri ferð ekki lokið þegar slík staða kæmi upp. Ráðuneytið hafnaði kröfu stefnda 1. nóvember 1996 með þeirri skýringu að tryggingafé ferðaskrifstofunnar hafi einungis hrokkið fyrir heimflutningi viðskiptamanna hennar. Fjárhæð tryggingarinnar, sem áður var nefnd, nam 6.000.000 krónum. Er fram komið að þegar hinn 13. ágúst 1996 samdi samgönguráðuneytið við Flugleiðir hf. um að flytja heim farþega á vegum Ístravels ehf., sem ýmist voru staddir hér á landi eða erlendis, fyrir þá fjárhæð. Reyndust þeir farþegar vera 275 talsins. Þá bárust ráðuneytinu kröfur frá 46 viðskiptamönnum ferðaskrifstofunnar, þar á meðal stefnda, um endurgreiðslu fyrir ferðir, sem ekki nýttust þeim. Voru þær kröfur samtals að fjárhæð rúmlega 1.000.000 krónur. Þessum kröfum var öllum hafnað þar eð tryggingarféð væri upp urið. Málsatvikum og málsástæðum aðilanna er að öðru leyti nánar lýst í héraðsdómi. II. Ferðaskrifstofan Ístravel ehf. virðist hafa starfað á grundvelli leyfis til að reka ferðaskrifstofu, sem gefið var út á nafn Ferðaskrifstofu Kjartans Helgasonar hf. 15. apríl 1986. Þá voru í gildi lög nr. 79/1985 um skipulag ferðamála, sem var breytt með lögum nr. 81/1994, og voru lögin þannig breytt endurútgefin sem lög nr. 117/1994. Í ákvæði II til bráðabirgða í lögunum frá 1994 var kveðið á um að leyfi til reksturs ferðaskrifstofu, sem þá voru í gildi, skyldu halda gildi sínu í fimm ár. Í 7. gr. laga nr. 81/1994, sem varð 13. gr. laga nr. 117/1994, var mælt fyrir um að ferðaskrifstofa skyldi setja tryggingu fyrir endurgreiðslu fjár, sem greitt hafi verið, og fyrir greiðslu kostnaðar við heimflutning neytanda ef til gjaldþrots eða rekstrarstöðvunar ferðaskrifstofunnar kæmi. Skyldi samgönguráðherra ákveða með reglugerð fjárhæð og skilmála tryggingarinnar og þá miða við að upphæð hennar væri í samræmi við þann rekstur, sem tryggingin næði til, og kostnað, sem greiða skyldi af tryggingarfénu. Þá gæti ráðuneytið krafist ársreikninga og annarra upplýsinga frá ferðaskrifstofum. Um einu ári eftir samþykkt laga nr. 81/1994 gaf samgönguráðherra út reglugerð nr. 281/1995 um ferðaskrifstofur og hafði II. kafli hennar að geyma ákvæði um tryggingar þeirra. Var í 4. gr. reglugerðarinnar mælt fyrir um skyldu ferðaskrifstofa til að setja tryggingar í því skyni, sem getið var í lögunum og áður var rakið, og gæti hún verið fólgin í ábyrgð banka eða sparisjóðs, handveði í seljanlegum verðbréfum eða í öðrum tryggingum, sem ráðuneytið mæti gildar. Í 5. gr. var kveðið á um tryggingarfjárhæðir og sagði meðal annars að fyrir starfsleyfi samkvæmt A flokki skyldi fjárhæðin vera 10.000.000 krónur. Þó væri heimilt að lækka hana um helming þegar ferðaskrifstofa hefði lagt fram sönnur á að hún hefði aðrar sambærilegar tryggingar. Þá væri ráðuneytinu heimilt að ákveða hærri fjárhæð ef það teldi að kostnaður við heimflutning farþega og fyrirframgreiðsla ferðakostnaðar væri hærri en næmi tryggingarfjárhæð. Í 6. gr. voru ákvæði um eftirlit með tryggingum ferðaskrifstofa og sagði þar meðal annars að leyfishafar skyldu fyrir 1. maí ár hvert senda ráðuneytinu endurskoðað ársuppgjör auk upplýsinga um fyrirhuguð umsvif á árinu. Tæki ráðuneytið ákvörðun á grundvelli þessara upplýsinga um hvort tryggingarfjárhæð skyldi beitt. Þá voru í 8. gr. reglugerðarinnar ákvæði um gildistíma og fleira, þar sem sagði í 2. mgr. að tryggingar ferðaskrifstofa skyldu vera óbreyttar þar til ákvörðun hefði verið tekin um tryggingarfjárhæð ferðaskrifstofu á grundvelli 5. gr. reglugerðarinnar. Fram er komið að fyrir setningu reglugerðar nr. 281/1995 var í gildi auglýsing nr. 23/1990 um tryggingarfé ferðaskrifstofa. Samkvæmt henni var ferðaskrifstofu skylt að setja bankatryggingu, sem ekki væri lægri en 6.000.000 krónur. Er meðal gagna málsins bréf Íslandsbanka hf. til samgönguráðuneytis 15. febrúar 1990 „v/ Kjartans Helgasonar“, þar sem tilkynnt var að áður veitt ábyrgð væri hækkuð í 6.000.000 krónur. Annað bréf bankans til ráðuneytisins 30. maí 1996 liggur einnig fyrir, þar sem tilkynnt var um uppsögn ábyrgðar „vegna ferðaskrifstofu Kjartans Helgasonar“ sama dag, en óumdeilt er að uppsögnin var með sex mánaða fyrirvara. Greiddi bankinn tryggingarféð vegna rekstrarstöðvunar Ístravels ehf. svo sem rakið er í I. kafla að framan. III. Í 12. gr. laga nr. 117/1994, eins og hún hljóðaði þegar atvik málsins gerðust, voru talin upp skilyrði fyrir því að geta öðlast leyfi til að reka ferðaskrifstofu, en nánar var kveðið á um þau í 2. gr. reglugerðar nr. 281/1995. Kom þar fram að slík leyfi skiptust í tvo flokka, A og B flokk, eftir umfangi reksturs. Tók A flokkur til hvers konar ferðaskrifstofureksturs, sem fól í sér að veita í atvinnuskyni alla almenna þjónustu við ferðamenn. Ekki er ágreiningur í málinu um að Ístravel ehf. hafi haft slíkt leyfi. Samkvæmt fyrrgreindri 13. gr. laganna var það skilyrði fyrir starfsleyfi ferðaskrifstofu að hún legði fram til samgönguráðuneytis sönnun fyrir því að trygging í samræmi við fyrirmæli laganna væri fyrir hendi. Samkvæmt áðurnefndri 5. gr. reglugerðar nr. 281/1995 skyldi ferðaskrifstofa, sem hefði leyfi samkvæmt A flokki, setja tryggingu að lágmarki 10.000.000 krónur. Heimilt var að krefja um hærri tryggingu ef umsvif ferðaskrifstofu gæfu tilefni til þess. Ákvæði um að lækka mætti fjárhæðina um helming átti því aðeins við að aðrar tryggingar, sem ráðuneytið mæti jafngildar, kæmu þar á móti, en samkvæmt 4. gr. reglugerðarinnar mátti auk ábyrgðar banka eða sparisjóðs setja tryggingu meðal annars í formi seljanlegra verðbréfa. Þrátt fyrir þetta var Ístravel ehf. ekki krafið um hækkun þeirrar tryggingar að fjárhæð 6.000.000 krónur, sem sett var árið 1990 og áður var getið um. Er þá til þess að líta að ráðuneytið gat ekki í skjóli 8. gr. reglugerðarinnar komið sér undan því að krefja félagið um hærri tryggingu, enda fól ákvæðið ekki annað í sér en að trygging ferðaskrifstofu yrði óbreytt frá því lágmarki, sem kveðið var á um í 5. gr. og tók til allra ferðaskrifstofa, sem störfuðu samkvæmt A flokki, þar til ákvörðun hefði verið tekin um það í hverju tilviki hvort hún skyldi vera hærri en 10.000.000 krónur vegna umfangs starfseminnar. Kröfur vegna innborgana á ferðir með Ístravel ehf., sem ekki nýttust, og kostnaður við heimflutning farþega námu samtals ríflega 7.000.000 krónum, sem rúmast innan þeirrar tryggingarfjárhæðar, sem samgönguráðuneytinu bar að sjá til að félagið setti. Verður fallist á með stefnda að vanræksla ráðuneytisins á að krefja Ístravel ehf. um lögákveðna tryggingu hafi valdið honum tjóni, sem nemur stefnufjárhæðinni í málinu. Verður krafa hans samkvæmt því tekin til greina og reynir þá ekki sérstaklega á aðrar ástæður, sem hann hefur teflt fram í málinu. Skal áfrýjandi greiða stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem verður ákveðinn í einu lagi eins og nánar segir í dómsorði. Dómsorð: Áfrýjandi, íslenska ríkið, greiði stefnda, Jóhanni Þorgeirssyni, 100.000 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 19. september 1996 til 1. júlí 2001, en samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá þeim degi til greiðsludags. Áfrýjandi greiði stefnda samtals 350.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 29. desember 2000. I. Mál þetta, sem dómtekið var hinn 20. nóvember sl., að loknum munnlegum mál­flutningi, var höfðað fyrir dómþinginu af Jóhanni Þorgeirssyni, kt. 310836-3389, Álfheimum 25, Reykjavík, á hendur íslenska ríkinu, með stefnu þingfestri 13. apríl 2000. Dómkröfur stefnanda eru þær, að stefndi verði dæmdur til þess að greiða stefn­anda 100.000 krónur ásamt dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 19. september 1996 til greiðsludags og að áfallnir dráttarvextir verði lagðir við höf­uð­stól á tólf mánaða fresti, í fyrsta sinn hinn 19. september 1997. Þá krefst stefnandi máls­kostnaðar úr hendi stefnda, samkvæmt mati dómsins, auk virðis­auka­skatts á mál­flutningsþóknun, en stefnandi sé ekki virðisaukaskattsskyldur. Dómkröfur stefnda eru þær aðallega, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefn­anda og að stefnanda verði gert að greiða stefnda málskostnað, samkvæmt mati dómsins. Til vara krefst stefndi þess að kröfur stefnanda verði stórlega lækkaðar og að máls­kostnaður í því tilviki verði felldur niður. II. Málavextir eru þeir, að hinn 8. ágúst 1996 pantaði stefnandi og greiddi fyrir ferð, fyrir sig og fjölskyldu sína til Amsterdam hinn 27. ágúst 1996 hjá ferðaskrifstofunni Ístravel. Ferðaskrifstofan Ístravel ehf., sem áður hét Ferðaskrifstofa Kjartans Helgasonar hf., fékk leyfi til ferðaskrifstofureksturs hinn 15. apríl 1986. Ný löggjöf um skipulag ferðamála tók gildi 1994. Þann 5. maí 1995 setti sam­göngu­ráðherra reglugerð um ferðaskrifstofur nr. 281/1995 á grundvelli laga nr. 117/1994. Með bréfi samgöngumálaráðuneytisins til allra ferðaskrifstofa, dagsettu 9. ágúst 1995, var hin nýja löggjöf kynnt og jafnframt óskað eftir endurskoðuðu árs­upp­gjöri ferðaskrifstofanna vegna ársins 1995 auk upplýsinga um fyrirhuguð umsvif á ár­inu 1996 fyrir 1. maí 1996. Ársreikningur Ferðaskrifstofu Kjartans Helgasonar hf. fyrir árið 1994 barst ráðuneytinu, en ársreikningur og gögn þau sem beðið hafði verið um voru hins vegar ekki send. Með bréfi dagsettu 30. maí 1996 tilkynnti Íslandsbanki samgönguráðuneytinu að banka­ábyrgð Ferðaskrifstofunnar hefði verið sagt upp með sex mánaða fyrirvara. Ferðaskrifstofan Ístravel ehf. hætti rekstri og lagði inn ferðaskrifstofuleyfi sitt hinn 12. ágúst 1996. Óskaði ferðaskrifstofan jafnframt eftir atbeina ráðuneytisins við að koma farþegum til síns heima. Vegna fyrrnefndrar rekstrarstöðvunar ferða­skrif­stof­unnar var stefnanda fyrirmunað að fara umrædda ferð, sem hann hafði greitt fyrir, annars vegar með vísakorti og hins vegar með ávísun að fjárhæð 100.000 krónur. Hins vegar var ekki gjaldfærð greiðsla á greiðslukortareikning stefnanda, þar sem ferða­skrifstofan hætti rekstri áður en til þess kom. Stefnandi lýsti kröfu í tryggingafé ferðaskrifstofunnar Ístravel ehf. með bréfi til stefnda, dagsettu 19. ágúst 1996. Stefndi hafnaði kröfu stefnanda með bréfi dagsettu 1. nóvember 1996, þar sem allt tryggingafé fyrirtækisins hefði verið notað til þess að greiða heimflutning farþega á vegum ferðaskrifstofunnar. Stefnandi leitaði til Neytendasamtakanna, sem fyrir hans hönd báru fram kvörtun til umboðsmanns Alþingis vegna ákvörðunar samgönguráðuneytisins við uppgjör á trygg­ingafé ferðaskrifstofunnar Ístravel ehf. Niðurstaða umboðsmanns, dagsett 12. mars 1999, var sú: „að samgönguráðherra hafi látið of langan tíma líða frá gildistöku laga nr. 81/1994 þar til ráðuneyti hans gerði ferðaskrifstofunni að láta í té upplýsingar til að nýjar ákvarðanir yrðu teknar um tryggingar ferðaskrifstofa. Þá tel ég að samgönguráðuneytinu hafi ekki verið heimilt að veita þeim sem staddir voru erlendis á vegum Ístravel ehf. forgang fram yfir þá sem greitt höfðu inn á ferðir með félaginu. Ég tel að ráðuneytið hefði átt að haga málum þannig að hlut­falls­leg skerðing gengi jafnt yfir alla sem gerðu og áttu með réttu kröfu í trygg­ing­ar­féð. Samkvæmt framangreindu beini ég þeim tilmælum til samgönguráðuneytisins að það taki mál þeirra Bjarna Júlíussonar og Jóhanns Þorgeirssonar til endurskoðunar komi fram beiðni þess efnis frá þeim og leiti leiða til að rétta hlut þeirra.” Í kjölfar þessa álits umboðsmanns fór stefnandi fram á það við stefnda með bréfi dag­settu 7. apríl 1999, að hann endurskoðaði afstöðu sína. Með bréfi dagsettu 14. maí 1999 hafnaði stefndi þeirri beiðni. III. Stefnandi byggir kröfu sína á hendur stefnda á því, að hann hafi átt rétt á að fá greiðslur af tryggingafé ferðaskrifstofunnar Ístravel ehf., samkvæmt 13. grein laga um skipu­lag ferðamála, nr. 117/1994. Reglum um grundvöll tryggingar ferðaskrifstofa hafi verið breytt með lögum nr. 81/1994. Markmið með breytingunum hafi verið að samræma íslensk lög tilskipun Evrópu­sambandsins nr. 90/314/EBE, frá 13. júní 1990, sem kveði á um aukna neyt­enda­vernd að þessu leyti. Hlutverk stefnda hafi verið að tryggja að fullnægt væri samn­ingsskuldbindingum, sem stefndi hafi tekist á hendur með EES-samningnum, og tryggja að nýjar og breyttar lagareglur kæmu til framkvæmda við gildistöku samn­ingsins. Með lögum 81/1994 hafi verið felld úr gildi 2. mgr. 17. gr. laga nr. 79/1985, um skipu­lag ferðamála, þar sem kveðið hafi verið á um að kostnaður við heimflutning far­þega hefði forgang í tryggingafé fram yfir aðrar kröfur. Í 1. mgr. 13. gr. nú­gild­andi laga um skipulag ferðamála nr. 117/1994, sbr. 7. gr. laga nr. 81/1994, sé ekki gerður greinarmunur á rétti til endurgreiðslu fjár sem greitt hafi verið og greiðslu á kostnaði við heimflutning. Lögin veiti því ekki þeim, sem staddir hafi verið erlendis á vegum ferðaskrifstofunnar, forgang í tryggingaféð umfram stefnanda. Stefnandi byggir og á því, að samkvæmt reglugerð nr. 281/1995, um ferða­skrif­stofur, hefði stefndi átt að vera búinn að hækka tryggingafjárhæð ferðaskrifstofunnar í 10.000.000 króna. Stefndi hafi ekki gert það og hafi hann með þessu aðgerðarleysi sínu valdið því að ekki hafi verið hægt að greiða allar þær kröfur sem lýst hafi verið í tryggingafé ferðaskrifstofunnar Ístravel ehf. Þá byggir stefndi kröfu sína á 11. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, en samkvæmt henni hafi stefnda borið skylda til að tryggja jafnræði við uppgjör á tryggingafé ferða­skrif­stofunnar Ístravel ehf. þannig að aðilum, sem orðið hafi fyrir fjárhagslegu tjóni við það að ferðaskrifstofan hætti rekstri, yrði ekki mismunað við uppgjörið. Þar sem stefndi hafi ekki framfylgt lögum nr. 117/1994 með fullnægjandi hætti og ekki farið að lögum við uppgjör á tryggingafé ferðaskrifstofunnar Ístravel ehf., hafi hann bakað stefnanda tjón, sem stefndi beri bótaábyrgð á. Stefnandi hafi orðið fyrir tjóni vegna þess að stefndi hafi ekki farið að skýrum fyrirmælum laga og megin­reglum stjórnsýsluréttarins. Eigi stefnandi því rétt á bótum samkvæmt almennum reglum skaðabótaréttarins, sem svari til tjóns stefnanda. Um lagarök vísar stefnandi til laga nr. 117/1994, um skipulag ferðamála, stjórn­sýslu­laga nr. 37/1993. Stefnandi vísar og til reglugerðar um ferðaskrifstofur nr. 281/1995. Þá vísar stefnandi til meginreglna stjórnsýsluréttar og almennra reglna skaða­bótaréttar. Kröfu um dráttarvexti byggir stefnandi á lögum nr. 25/1987, með síðari breyt­ingum. Kröfu um málskostnað byggir stefnandi á 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991, um með­ferð einkamála. Kröfu um virðisaukaskatt á málskostnað byggir stefnandi á lögum nr. 50/1988, um virðisaukaskatt. IV. Stefndi byggir sýknukröfu sína á því að meginorsök tjóns stefnanda hafi verið rekstr­arstöðvun ferðaskrifstofunnar Ístravel ehf. og vanefndir hennar á samningi gerð­um við stefnanda. Ætlað tjón stefnanda sé ekki afleiðing af háttsemi starfsmanna stefnda. Sök ferðaskrifstofunnar hafi verið meginvaldur að tjóni stefnanda. Sök ferða­skrifstofunnar hafi verið stórfelld, þar sem aðeins hafi liðið nokkrir dagar frá því að stefnandi keypti ferðina uns rekstrarstöðvun hafi verið tilkynnt. Forráðamönnum ferða­skrifstofunnar virðist hafa verið ljóst að þeir gætu ekki staðið við skuldbindingar sínar og að Íslandsbanki hefði sagt upp tryggingunni með áskildum fyrirvara. Stefndi kveður að við breytingu á laga- og starfsumhverfi ferðaskrifstofa, sem m.a. hafi orðið við setningu laga nr. 81/1994, hafi ekki verið settar skýrar reglur um eftirlit og heimildir ráðuneytisins við mat á tryggingafjárhæð ferðaskrifstofu. Stefndi kveður að samkvæmt lögum og reglugerð hafi tryggingaskyldan svo og skylda til að láta í té upplýsingar og afla tryggingar í samræmi við umfang rekstrar og kostnaðar, sem greiða þyrfti af tryggingafénu, hvílt á ferðaskrifstofunni Ístravel ehf. Sam­gönguráðuneytið hafi ekki vanrækt skyldur sínar til að framfylgja lögum og reglu­gerð og kalla eftir upplýsingum frá ferðaskrifstofunni. Tíminn, sem liðið hafi frá setningu laga um ferðaskrifstofuleyfi nr. 81/1994 og þar til ferðaskrifstofunni hafi með setningu reglugerðar nr. 281/1995 og bréfi ráðuneytisins, dagsettu 9. ágúst 1995, verið gert að leggja fram nauðsynlegar upplýsingar, breyti ekki neinu um bóta­skyld­una, þar sem ferðaskrifstofan hafi, alllöngu áður en tjón stefnanda varð, brugðist fyrir­mælum ráðuneytisins og lagaskyldum. Tjón stefnanda geti því ekki verið á ábyrgð og áhættu stefnda. Í lögunum hafi ekki verið mælt fyrir um greiðsluskyldu ríkis eða bótaábyrgð þess, en ráðuneyti samgöngumála falið ákvörðunarvald um það hvort greiða skyldi af tryggingafénu. Skilyrði bótaábyrgðar samkvæmt almennum reglum séu ekki uppfyllt, þar sem tjón stefnanda sé ekki afleiðing háttsemi stefnda enda engri sök til að dreifa af hálfu stefnda eða ólögmætum ráðstöfunum. Tjón stefnanda hafi verið afleiðing af vanefndum viðsemjanda hans, ferða­skrif­stof­unnar Ístravel ehf. Ferðaskrifstofunni hafi borið að sjá til þess að tryggingin næmi a.m.k. 10 milljónum króna, væri rekstur hennar svo umfangsmikill, eins og lögin og reglu­gerðin kvæðu á um. Ferðaskrifstofunni hefði borið að vekja athygli ráðu­neyt­isins á því að rekstur hennar væri að breytast og þörf væri á hærri tryggingu. Það hafi verið skylda ferðaskrifstofunnar að hafa í gildi nægilega háa tryggingu í samræmi við rekstur hennar. Verkefni ráðuneytisins hefði aðeins verið að ákveða fjárhæð trygg­ingar með reglugerð, en það vald hafi ráðherra verið falið með lögum. Stefndi geti því ekki borið ábyrgð á því að ferðaskrifstofan gæfi réttar upplýsingar og aflaði sér nægilegrar tyggingar. Þá bendir stefndi á að meginstarfsemi ferðaskrifstofunnar Ístravel ehf. fram til ársins 1996 hafi verið sala annarrar þjónustu en svonefndra alferða samkvæmt lögum nr. 81/1994. Auglýsing nr. 23/1990, um tryggingafé ferðaskrifstofa hafi kveðið á um lágmarksfjárhæð trygginga og hafi ferðaskrifstofan haft tryggingu að fjárhæð 6 milljónir króna. Stefnda hafi ekki verið kunnugt um breytingu á umfangi og eðli ferðaskrifstofunnar á fyrri hluta árs 1996 þó svo ársreikningur hennar fyrir árið 1995 hefði þá legið fyrir, enda hefði hann tæplega gefið tilefni til þess að tryggingafjárhæð ferðaskrifstofunnar væri hækkuð. Ráðagerðir félagsins um aukin umsvif í samvinnu við erlent flugfélag á sölu „alferða” á árinu 1996 hafi og ekki legið fyrir á þessum tíma. Af því sjáist að tjón stefnanda sé ekki afleiðing af háttsemi stefnda og engin orsakatengsl séu á milli stjórnsýslu ráðuneytisins og tjóns stefnanda. Hvorki lög nr. 117/1994 né tilskipun EBE hafi kveðið á um fjárhæð trygg­ing­ar­innar. Mat á fjárhæð tryggingar hafi verið falið ráðherra með lögum og hafi hann sinnt þeirri lagaskyldu sinni með útgáfu reglugerðar nr. 281/1995, bæði með al­mennum ákvæðum og sérstökum, ekki síst með ákvæðum um upplýsingaskyldu ferða­skrif­stofa, svo sem nauðsynlegt hafi verið. Slík almenn ákvæði séu sett til að tryggja neyt­endavernd, en geti þó ekki komið í veg fyrir að í einhverjum tilvikum geti ferða­skrif­stofur valdið viðskiptamönnum sínum tjóni, sem ekki verði bætt af slíkri trygg­ingu. Einnig byggir stefndi á því, verði ekki á framangreind rök hans fallist, að sam­göngu­ráðuneytið hafi ekki fengið neinar þær upplýsingar frá ferðaskrifstofunni, sem gefið hafi tilefni til aðgerða eða breytinga á gildandi tryggingafjárhæð hennar. Verði því að miða við það að trygging ferðaskrifstofunnar á umræddum tíma hafi, sam­kvæmt 2. mgr. 8. gr. sbr 5. gr. reglugerðar nr. 281/1995, átt að vera sex til tíu milljónir. Lagaskylda ferðaskrifstofunnar hafi hins vegar ætíð verið fyrir hendi og í aug­lýsingu nr. 23/1990, hafi aðeins verið kveðið á um lágmarksfjárhæð. Ábyrgðin á því að hafa ekki næga tryggingu, sinna ekki upplýsingaskyldu sinni og auka umsvif sín, hafi verið ferðaskrifstofunnar. Ákvæði laga um opinbert eftirlit séu ekki sett til að tryggja mönnum bótarétt ríkisins, sinni viðsemjendur ekki lagaskyldu sinni. Ábyrgð á því og áhætta vegna þess að ferðaskrifstofan vanefndi bæði samning sinn við stefnanda og skyldur um trygg­ingar, hafi ekki hvílt á stefnda. Þá bendir stefndi á, að eðli ferðaskrifstofureksturs sé með þeim hætti að bein afskipti hins opinbera eftirlitsaðila af starfseminni geti kallað á viðbrögð viðskiptavina hennar og rýrt traust hennar á markaði, jafnvel valdið henni tjóni. Einnig bendir stefndi á að samkvæmt meginreglu skaðabótaréttar hafi að­gerð­ar­leysi ekki í för með sér bótaskyldu nema í undantekningartilvikum, sem ekki geti átt við hér. Stefndi byggir á því, að skýra beri 13. og 14. gr. laga nr. 117/1994 með þeim hætti að að tryggingafé yrði ráðstafað þannig að strandaglópum yrði fyrst tryggð heim­för. Sú skýring ákvæðanna eigi sér forsögu, sbr. 2. mgr. 17. laga nr. 79/1985, um skipulag ferðamála svo og eðli máls og meginreglu laga. Þá hafi tilgangur með setn­ingu laga nr. 81/1994, um skipulag ferðamála, ekki verið sá að breyta þessu sérstaklega. Tilskipun nr. 90/314/EBE mæli ekki fyrir um bann við forgangi tiltekinna ráðstafana vegna trygginga ferðaskrifstofa og hafi ráðstöfun sam­göngu­mála­ráðu­neyt­isins ekki verið í andstöðu við tilskipunina. Samningsskuldbindingum sam­kvæmt tilskipuninni hafi verið fullnægt og kveðið á um ríkari neytendavernd eins og heimilt sé samkvæmt tilskipuninni. Stefndi byggir og á því að samkvæmt téðri lagagrein hafi tryggingafénu verið ætlað að endurgreiða viðskiptavinum ferðaskrifstofa það fé sem greitt hefði verið svo og kostnað við heimflutning farþega. Ekki hafi nægt að greiða hluta af kostnaði við heim­flutning eða endurgreiða síðar útlagðan kostnað farþega við heimför. Ráðuneytinu hafi því verið rétt að láta heimflutning farþega hafa forgang þar sem trygg­ing ferðaskrifstofunnar hafi verið of lág, enda slík ráðstöfun ekki óheimil. Ráð­herra hafi því átt endanlegt mat um það hvernig tryggingafénu yrði ráðstafað sam­kvæmt 14. gr. laganna. Hafi hann við mat sitt látið meiri hagsmuni ganga framar minni og tryggt heimflutning strandaglópa fyrst á grundvelli neyðarréttar, þar sem sú ráðstöfun hafi verið brýnni. Einnig byggir stefndi á því að ferðaskrifstofan Ístravel ehf. hafi haft starfsleyfi sam­kvæmt eldri lögum og bú hennar hafi ekki verið tekið til gjaldþrotaskipta á þessum tíma. Hins vegar hafi ferðaskrifstofan lagt inn starfsleyfi sitt og óskað eftir at­beina ráðuneytisins við heimflutning farþega. Hafi því ráðuneytinu verið heimil um­rædd ráðstöfun á tryggingafénu. Einnig vísar stefndi til dóms Hæstaréttar frá 5. mars 1998 í málinu nr. 345/1997, þar sem greiðsla kostnaðar við heimflutning sé við­ur­kennd til að hafa forgang ef til rekstrarstöðvunar komi. Hafi það verið málefnaleg og lög­mæt ráðstöfun á takmörkuðu tryggingafé að ráðstafa því við brýnustu aðgerðir. Stefndi mótmælir því að ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993 geti átt við í málinu, þar sem ekki hafi verið um að ræða eiginlega stjórnvaldsákvörðun um rétt eða skyldu í ein­stöku máli heldur almenna framkvæmd laga og fyrirmæla. Verði hins vegar litið svo á að þau lög eigi við byggir stefndi á því að ráðstöfun tryggingafjárins hafi verið mál­efnaleg og í samræmi við meðalhófsreglu. Þar sem tryggingaféð hafi verið tak­markað og aðeins dugað fyrir heimflutningi farþega hafi verið sérdeilis óhagkvæmt og jafnvel rangt að láta alla þá er beðið hafi þess að komast aftur milli landa til síns heima sjá um það sjálfa og bíða með að úthluta tryggingafénu síðar. Ekki verði lögð að jöfnu aðstaða þeirra sem beðið hafi heimflutnings og þeirra sem greitt hafi fyrir ferð en ekki hafið hana. Líta beri til legu landsins sem geri það að verkum að ferða­úr­ræði séu færri og kostnaðameiri, en annars staðar. Því hafi ekki verið um að ræða brot á jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga, þar sem ekki hafi verið um sambærileg tilvik að ræða. Þá byggir stefndi og á því að ráðuneytið hafi ekki haft til úrlausnar tvö sam­bærileg mál þar sem stefnanda hafi verið mismunað, enda hafi stefnandi ekki gert viðvart fyrr en með bréfi dagsettu 19. ágúst 1996. Stefnandi hafi aldrei látið reyna á það hvort ferðaskrifstofan gæti endurgreitt honum féð eða gert kröfu um skaðabætur á hendur ferðaskrifstofunni eða á hendur for­ráðamönnum hennar á grundvelli almennra reglna eða 10. gr. laga nr. 80/1994, um alferðir. Stefnanda hafi borið að beina kröfum sínum að ferðaskrifstofunni áður en hann beindi kröfum sínum að ráðuneytinu, þar sem á umræddum tíma hafi ferða­skrifstofan hvorki fengið greiðslustöðvun né verið tekin til gjaldþrotaskipta. Þá hafi stefnandi ekki lýst kröfum í þrotabú ferðaskrifstofunnar eftir að hún var úrskurðuð gjaldþrota hinn 26. mars 1998. Ætlað tjón stefnanda er því að nokkru eigin sök hans bæði vegna þess að hann hafi ekki haldið rétti sínum til laga eða reynt að takmarka tjón sitt. Þó svo stefndi hefði úthlutað tryggingafénu jafnt sé ljóst að stefnandi hefði ekki fengið kröfu sína greidda að fullu heldur hugsanlega aðeins brot af henni. Stefnandi hafi ekki gert tilraun til að sýna fram á ætlað tjón sitt og hverju hefði verið úthlutað til stefnanda ef úthlutað hefði verið jafnt til allra af tryggingafénu. Krafa stefnanda sé því óraunhæf að þessu leyti. Óljóst sé hvort stefnandi telji að ráðstafa hefði átt trygg­inga­fénu jafnt miðað við höfðatölu, í hlutfalli við fjárhæð krafna eða eftir því hvenær kröfur hefðu borist. Augljóst sé að lítið hefði komið í hlut stefnanda af 6 eða 10 milljón króna tryggingu ferðaskrifstofunnar, ef úthlutað hefði verið jafnt til allra þeirra 320 viðskiptamanna hennar, þar af 275, sem þurft hafi á heimflutningi að halda. Krafa stefnanda geti því ekki verið afleiðing af ráðstöfun stefnda á tryggingafénu, hvort sem það hefði verið 6 eða 10 milljónir króna. Skilyrði almennra fébótareglna um orsakatengsl séu því ekki uppfyllt og beri stefndi ekki ábyrgð á vanefndum samnings ferðaskrifstofunnar Ístravel ehf. við stefnanda. Stefndi byggir varakröfu sína um lækkun dómkrafna stefnanda á sömu máls­ástæðu. Einungis sé unnt að dæma stefnda til að greiða stefnanda það tjón, sem ó­um­deil­anlega hafi verið afleiðing af ætlaðri bótakskyldri háttsemi stefnanda, en hverf­andi hluti kröfu stefnanda hefði náð fram að ganga þó svo tryggingafénu hefði verið ráð­stafað á annan hátt, einnig þó að tryggingin hefði verið hærri. Stefndi mótmælir upphafstíma dráttarvaxtakröfu stefnanda með vísan til 15. gr. laga nr. 25/1987. Komi til bótaskyldu beri í fyrsta lagi að miða við dómsuppsögu eða þing­festingu málsins, þar sem skaðabóta hafi ekki verið krafist fyrr og upplýsingar, sem byggja megi á ákvörðun um fjárhæð bóta, hafi ekki komið fram fyrr. Verði ekki á það fallist beri í fyrsta lagi að miða við mánuð frá kröfubréfi dagsettu hinn 7. apríl 1999. Kröfu um málskostnað byggir stefnandi á XXI. kafla laga nr. 91/1991, um með­ferð einkamála. V. Krafa stefnanda á hendur stefnda byggir á því, að hann hafi átt rétt til greiðslu af trygg­ingafé ferðaskrifstofunnar Ístravel ehf. Stefnandi hafði, hinn 8. ágúst 1996, greitt inn á ferð, sem hann hugðist fara á vegum ferðaskrifstofunnar. Var um að ræða svokallaða alferð, sem aldrei var farin og hefur stefnandi ekki fengið greiddar 100.000 krónur, sem hann greiddi inn á ferðina. Eins og fram hefur komið lagði ferðaskrifstofan Ístravel ehf. inn ferða­skrif­stofu­leyfi sitt 12. ágúst 1996 og hætti þá rekstri. Stefndi notaði tryggingafé ferða­skrif­stofunnar, sem var 6.000.000 króna, til þess að greiða fyrir heimför farþega ferða­skrifstofunnar. Á umræddum tíma voru í gildi lög nr. 117/1994, um skipulag ferðamála. Hafði áður­gildandi lögum nr. 79/1985, um sama efni, verið breytt með lögum nr. 81/1994. Ástæða þessara lagabreytinga var m.a., eins og fram kemur í athugasemdum með frum­varpinu, aðild Íslands að Evrópska efnahagssvæðinu. Samkvæmt tilskipun ráðs Evrópu­bandalaganna, frá 13. júní 1990, um ferðapakka, orlofspakka og skoð­un­ar­pakka, skyldu aðildarríki gera nauðsynlegar ráðstafanir til að tryggja neytendum vernd í ferðaþjónustu með tryggingu ferðaskrifstofa. Í tilskipuninni er fjallað um trygg­inga­skyldu. Í 13. gr. laga nr. 117/1994, segir svo: „Ferðaskrifstofa, eða samtök slíkra fyrir­tækja, skal setja tryggingu fyrir endurgreiðslu fjár sem greitt hefur verið og fyrir greiðslu kostnaðar við heimflutning neytandans ef til gjaldþrots eða rekstrarstöðvunar við­komandi ferðaskrifstofu kemur. Samgönguráðherra ákveður með reglugerð upphæð og skilmála tryggingar skv. 1. mgr. Skal þá miðað við að upphæð tryggingar sé í samræmi við umfang þess reksturs sem tryggingin nær til og þann kostnað sem greiða skal af tryggingafénu. Ráðuneytið getur krafist ársreikninga og annarra upplýsinga frá ferða­skrif­stofum.” Á grundvelli þessara laga setti samgöngumálaráðherra reglugerð sem er nr. 281/1995, en samkvæmt þeirri reglugerð skyldi trygging ferðaskrifstofa með svo­kallað A-leyfi, en þar er átt við ferðaskrifstofur sem skipuleggja ferðir erlendis og selja farseðla, vera tíu milljónir króna, en unnt var að ákveða trygginguna lægri fjár­hæð. Í athugasemdum frumvarpsins með fyrrgreindri lagagrein kemur fram, að áður en leyfi til ferðaskrifstofureksturs sé veitt skuli ferðaskrifstofa eða samtök slíkra fyrirtækja leggja fram sönnun þess að hún hafi nægilega tryggingu til heimflutnings farþega erlendis frá auk þess sem skylt sé að gera farþega kleift að ljúka alferð, hvort sem um sé að ræða alferð innan lands eða utan, í samræmi við upphaflega áætlun hennar. Enn fremur skuli tryggja endurgreiðslu þess fjár er viðskiptavinur hefur þegar greitt vegna alferðar sem enn sé ófarin komi til rekstrarstöðvunar eða gjaldþrots ferðaskrifstofu. Þá segir að þeir sem greitt hafi alferð að hluta eða öllu leyti en ekki hafið ferð skuli fá endurgreitt það fé sem þeir hafi reitt af hendi. Í 14. gr. laganna segir: „ Samgönguráðuneytið ákvarðar hvort greiða skal af trygg­ingafé skv. 13. gr. Eigi er heimilt að fella úr gildi tryggingu eða skerða trygg­inga­fé nema leyfi ráðuneytisins komi til.” Með vísan til framanritaðs hefur íslenska ríkið tekið að sér að tryggja neytendum vernd á þessu sviði ferðamála, með því að skylda ferðaskrifstofur og gera að skilyrði rekstrar þeirra, að sett sé trygging fyrir greiðslum eins og þeim sem stefnandi krefur stefnda um í máli þessu. Slík trygging var og skilyrði rekstrar ferðaskrifstofa, sam­kvæmt lögum, og bar stefnda lögum samkvæmt að sjá til þess að trygging væri nægileg. Ferðaskrifstofan Ístravel ehf. hætti rekstri og tók ráðuneytið að sér að greiða af trygg­ingafé ferðaskrifstofunnar. Samkvæmt áðurgreindum lögum átti stefnandi, sem greitt hafði inn á ferð með ferðaskrifstofunni, því rétt á greiðslu af því tryggingafé. Þó svo ráðuneytinu hafi með fyrrgreindum lögum verið falið að ákveða hvort greiða skyldi af tryggingafé ferðaskrifstofunnar, er þess engin stoð í lögunum að ráðuneytinu hafi verið veitt sú heimild að ákveða hverjum af viðskiptavinum ferðaskrifstofa skuli greitt, heldur þvert á móti, er þar kveðið á um að greiða skuli bæði fyrir heimflutning far­þega og endurgreiðslu innborgaðrar fjárhæðar á ferð, sem neytandi hafi keypt. Þó svo fram hafi komið að tryggingafé ferðaskrifstofunnar, hafi einungis dugað fyrir greiðslu heimflutnings farþega, verður ekki séð að með því hafi einungis verið hægt að greiða kröfur þeirra, sem þurftu heimflutning, enda bar stefnda að sjá til þess að trygg­ingarfjárhæð ferðaskrifstofunnar væri eins og reglugerðarákvæði kveður á um. Þegar allt framaritað er virt hefur stefndi ekki uppfyllt lagaskyldur sínar og þá vernd sem stefndi lögum samkvæmt skyldi veita neytendum, og með því valdið stefnanda tjóni. Ber því að taka til greina dómkröfu stefnanda í málinu. Samkvæmt þessari niðurstöðu skal stefndi greiða stefnanda málskostnað, sem þykir hæfilega ákveðinn 250.000 krónur, þ.m.t. virðisaukaskattur. Hervör Þorvaldsdóttir, héraðsdómari, kvað upp dóm þennan, en uppkvaðning hans hefur dregist nokkuð vegna embættisanna dómarans. D Ó M S O R Ð : Stefndi, íslenska ríkið, greiði stefnanda, Jóhanni Þorgeirssyni, 100.000 krónur ásamt dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 19. september 1996 til greiðsludags. Stefndi greiði stefnanda 250.000 krónur í málskostnað, þ.m.t. virðisaukaskattur.

Mál nr. 326/2008

Skaðabætur Líkamstjón Uppgjör Endurupptaka bótaákvörðunar

E höfðaði mál vegna líkamstjóns sem hann varð fyrir 8. október 1995. T hafði greitt honum skaðabætur 12. ágúst 1998 á grundvelli álitsgerðar örorkunefndar 30. júní 1998, þar sem varanlegur miski hans var metinn 25 stig og örorka 60%. Um lokauppgjör hafði verið að ræða og hafði greiðslan verið móttekin án fyrirvara af hálfu E. Frá árinu 2001 hafði E ítrekað leitað til lækna vegna vaxandi óþæginda og gengist undir ýmsar rannsóknir. Fékk hann nýtt álit örorkunefndar 10. janúar 2006, þar sem fram kom að engar breytingar hefðu orðið á heilsu hans sem ekki mátti búast við þegar fyrra matið fór fram. Í kjölfarið fékk E dómkvadda tvo matsmenn, sem hækkuðu varanlega örorku E úr 60% í 80%, en töldu varanlegan miska óbreyttan. Með matsbeiðninni var óskað heildarmats á varanlegum afleiðingum líkamstjóns þess sem E hlaut í slysinu, en ekki var óskað eftir mati á þeirri breytingu sem kynni að hafa orðið á varanlegum afleiðingum slyssins frá því fyrri álitsgerð örorkunefndar lá fyrir. Þá voru matsmenn ekki sérstaklega beðnir um að svara því hvort ófyrirsjáanlegar breytingar hefðu orðið á varanlegum miska hans eða örorku frá fyrra mati. Skilyrði fyrir endurupptöku ákvörðunar bóta fyrir líkamstjón eru að ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið á heilsu tjónþola og af því leiði að ætla megi að miskastig eða örorkustig sé verulega hærra en áður var talið, sbr. 11. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993. Taldi Hæstiréttur að þar sem E hefði ekki sýnt fram á að ófyrirsjáanlegar breytingar hefðu orðið á varanlegum miska eða varanlegri örorku hans frá 30. júní 1998, sem rekja mætti til slyssins, voru D og T sýknaðir.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason og Hjördís Hákonardóttir og Viðar Már Matthíasson settur hæstaréttardómari. Stefndu krefjast aðallega staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Til vara krefjast stefndu lækkunar á kröfu áfrýjanda og að hún beri 4,5% ársvexti frá 30. október 2002 til dómsuppsögudags, en dráttarvexti samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 frá þeim degi til greiðsludags og niðurfellingar málskostnaðar. Áfrýjandi slasaðist alvarlega í umferðarslysi 8. október 1995. Stefndi Tryggingamiðstöðin hf. greiddi honum skaðabætur 12. ágúst 1998 á grundvelli álitsgerðar örorkunefndar 30. júní 1998, þar sem varanlegur miski hans var metinn 25 stig og varanleg örorka 60%. Um lokauppgjör var að ræða og var greiðslan móttekin án fyrirvara af hálfu áfrýjanda. Um endurupptöku ákvörðunar bóta fyrir líkamstjón fer samkvæmt 11. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993. Skilyrði slíkrar endurupptöku eru tvíþætt, að ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið á heilsu tjónþola og af því leiði að ætla megi að miskastig eða örorkustig sé verulega hærra en áður var talið. Frá árinu 2001 hefur áfrýjandi ítrekað leitað til lækna vegna vaxandi óþæginda frá hálsi og baki, höfuðverkja og svefntruflana. Hefur hann gengist undir ýmsar rannsóknir og dvaldist á endurhæfingarmiðstöðinni að Reykjalundi í um fimm vikur vorið 2005. Áfrýjandi fékk nýtt álit örorkunefndar 10. janúar 2006. Niðurstaða nefndarinnar var að engar breytingar hefðu orðið á heilsu hans sem ekki mátti búast við þegar fyrra matið fór fram. Áfrýjandi vildi ekki una þessari niðurstöðu og fékk dómkvadda tvo matsmenn. Í matsgerð þeirra segir að í matsbeiðni sé óskað svara við eftirfarandi spurningum: „1. Hver sé varanlegur miski af völdum slyssins sbr. 4. grein laga nr. 50/1993. 2. Hver sé varanleg örorka af völdum slyssins sbr. 5. gr. laga nr. 50/1993.“ Matsmenn taka fram að slitbreytingar í hálsi geti komið fram hjá öllum einstaklingum með aldrinum, en ekki sé útilokað að í tilviki áfrýjanda sé um ótímabærar slitbreytingar að ræða. Þeir taka fram að hann hafi fyrst kvartað verulega um óþægindi frá baki hausið 1997. Þau hafi þá verið rakin til þess áverka sem hann hlaut á vinstra fót, en ekki sé útilokað að hann hafi fengið mjóbakstognun í slysinu. Matsmenn hækkuðu varanlega örorku úr 60% í 80%, en töldu varanlegan miska óbreyttan. Eins og fram er komið var matsbeiðni háttað þannig að óskað var heildarmats á varanlegum afleiðingum líkamstjóns þess sem áfrýjandi hlaut í slysinu. Ekki var óskað eftir mati á þeirri breytingu sem kynni að hafa orðið á varanlegum afleiðingum slyssins frá því álitsgerð örorkunefndar 30. júní 1998 lá fyrir, svo sem rétt hefði verið. Þá voru matsmenn ekki sérstaklega beðnir um að svara því hvort ófyrirsjáanlegar breytingar hefðu orðið á heilsufari áfrýjanda. Áfrýjandi hefur því ekki sýnt fram á að ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið á varanlegum miska eða varanlegri örorku hans frá 30. júní 1998, sem rekja megi til slyssins. Verður niðurstaða hins áfrýjaða dóms staðfest. Eins og aðstæðum er hér háttað þykir rétt að aðilar beri hvor sinn kostnað af málinu fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Málskostnaður fellur niður. Mál þetta, sem dómtekið var að loknum munnlegum málflutningi 26. febrúar sl., er höfðað með stefnu, birtri 30. október 2006. Stefnandi er Erling Viðar Sæmundsson, til heimilis að Skúfslæk, Flóahreppi, Árnessýslu. Stefndu eru dánarbú Ósvalds Gunnarssonar, síðast til heimilis að Fannafold 46, Reykjavík og Tryggingamiðstöðin hf., Aðalstræti 6, einnig í Reykjavík. Stefnandi krefst þess að stefndu verði in solidum dæmdir til að greiða honum skaðabætur að fjárhæð 7.828.328 krónur, auk vaxta skv. 16. gr. skaðabótalaga frá 8. október 1995 til 20. október 2006, en dráttarvexti skv. 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001, sbr. 9. gr. s.l., af stefnufjárhæðinni frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst stefnandi málskostnaðar úr hendi stefndu samkvæmt framlögðum málskostnaðarreikningi. Stefndu krefjast aðallega sýknu af öllum kröfum stefnanda og að stefnandi verði dæmdur til að greiða þeim málskostnað samkvæmt mati dómsins. Til vara er þess krafist að stefnukrafan verði lækkuð og málskostnaður þá felldur niður. Málsatvik og ágreiningsefni Stefnandi slasaðist í mjög hörðum árekstri á Suðurlandsvegi 8. október 1995. Var hann ökumaður bifreiðarinnar R-1218 og ók austur Suðurlandsveg. Bifreiðinni YJ-790, sem kom úr gagnstæðri átt, var ekið yfir á öfugan vegarhelming og framan á bifreið stefnanda. Ökumaður YJ-790, Ósvald Gunnarsson, lést í slysinu, en bifreiðin var tryggð lögboðinni ábyrgðartryggingu hjá Tryggingamiðstöðinni hf., og er bótaskylda vegna slyssins óumdeild. Stefnandi var í kjölfar slyssins fluttur á slysadeild, þar sem hann gekkst undir aðgerð á fæti og gert var að öðrum áverkum hans. Með álitsgerð örorkunefndar 30. júní 1998 var varanlegur miski stefnanda metinn 25% og varanleg örorka hans 60%. Með uppgjöri 12. ágúst 1998 voru stefnanda greiddar skaðabætur á grundvelli álitsgerðarinnar. Í stefnu kemur fram að frá því að örorkumat fór fram hafi stefnandi lýst versnandi líðan, stirðleika og verkjum frá hálsi, auk höfuðverkja. Þá hái honum vaxandi slit í ristarlið og þurfi hann m.a. að nota sérsmíðaða skó. Vegna þessa hafi hann ákveðið að óska eftir endurupptöku á máli sínu hjá örorkunefnd og í því skyni aflað gagna frá þeim læknum sem hafi haft hann til meðferðar á undanförnum árum. Örorkunefnd skilaði áliti sínu 10. janúar 2006, en stefndi, Tryggingamiðstöðin hf., hafði í millitíðinni samþykkt að fresta fyrningu í málinu. Niðurstaða örorkunefndar var sú sama og fyrr, þ.e. að varanlegur miski stefnanda væri 25% og varanleg örorka 60%. Stefnandi sætti sig ekki við niðurstöðu örorkunefndar og óskaði eftir dómkvaðningu matsmanna til að meta varanlegan miska og varanlega örorku sína vegna slyssins. Dómkvaddir voru Sigurður Á. Kristinsson bæklunarlæknir og Jörundur Gauksson héraðsdómslögmaður, og er matsgerð þeirra dagsett 13. október 2006. Mátu þeir varanlegan miska stefnanda til 25 stiga, en varanlega örorku 80%. Á grundvelli þessa óskaði stefnandi eftir því að stefndi, Tryggingamiðstöðin hf., endurupptæki fyrri bótaákvörðun í máli hans. Með símbréfi 23. október 2006 var beiðninni hafnað með þeim rökum að ekki væru uppfyllt skilyrði um endurupptöku samkvæmt 11. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993. Stefnandi getur ekki fallist á þá niðurstöðu tryggingafélagsins og er mál þetta sprottið af þeim ágreiningi. Við aðalmeðferð gaf stefnandi aðilaskýrslu fyrir dóminum. Lýsti hann afleiðingum umferðarslyssins er hann varð fyrir 8. október 1995, svo og þeim breytingum sem hann taldi að orðið hefðu á heilsu sinni frá því að álitsgerð örorkunefndar lá fyrir á árinu 1998. Sagðist hann búa við nær stöðuga verki í hálsi og ætti af þeim sökum erfitt með svefn og að aka bíl. Í kjölfar verkja í hálsi kæmi oft höfuðverkur, sem orsakaði ljósfælni. Verstur væri höfuðverkurinn þegar hann æki bíl. Hann kvaðst einnig eiga erfitt með langar göngur vegna verkja frá vinstri rist, sem síðan leiddu upp í mjóbak. Dómkvaddir matsmenn, Sigurður Á. Kristinsson læknir og Jörundur Gauksson héraðsdómslögmaður, komu einnig fyrir dóminn til skýrslugjafar og staðfestu matsgerð sína. Spurður um niðurstöður matsgerðar tók Sigurður Á. Kristinsson fram að röntgenmyndir af hálsliðum stefnanda hefðu í upphafi ekki sýnt neinar slitbreytingar, en síðar hafi slitbreytingar komið í ljós. Sé þar um breytingar að ræða frá árinu 1998. Hins vegar kvaðst vitnið ekki vera viss um að nokkur tengsl væru milli verkja í ofanverðum hálsi og slitbreytinga í neðanverðum hálshrygg. Spurður um aukin mjóbaksóþægindi stefnanda taldi vitnið að þau gætu stafað af rangri beitingu ganglima. Í skýrslu sinni fyrir dóminum sagði Jörundur Gauksson héraðsdómslögmaður að mat hans og Sigurðar á afleiðingum slyss stefnanda væri sjálfstætt mat, unnið út frá forsendum á matsdegi. Þótt niðurstöður matsgerðarinnar væru ekki þær sömu og í fyrri matsgerðum, fælist ekki í matsgerðinni endurskoðun á fyrri matsgerðum. Stefnandi byggir á því að ákvæði 11. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993 eigi við í máli hans. Telur hann að skilyrði ákvæðisins séu uppfyllt og verði hið stefnda tryggingafélag að taka nýja ákvörðun um bætur vegna varanlegrar örorku, enda hafi ófyrirsjáanlegar breytingar orðið á heilsu hans. Einnig liggi fyrir að örorkustig hans sé verulega hærra vegna afleiðinga slyssins en miðað hafi verið við þegar uppgjör á tjóni stefnanda fór fram á sínum tíma. Meðal gagna málsins séu læknisvottorð og matsgerð dómkvaddra matsmanna, sem staðfesti að breytingar hafi orðið á heilsu stefnanda frá þeim tíma er bótauppgjör fór fram á grundvelli álits örorkunefndar á árinu 1998. Í þeim gögnum komi fram að afleiðingar slyssins hafi orðið verulega meiri en ráð var fyrir gert. Matsgerð hinna dómkvöddu matsmanna byggi á ítarlegri skoðun matsmanna á gögnum málsins, viðtali við stefnanda og mati á þeim áhrifum sem slysið hafi haft fyrir hann. Matsgerðin sé einnig ítarlegri og betur rökstudd en álitsgerð örorkunefndar, og beri því að hafa hana til hliðsjónar við mat á því hvaða afleiðingar slysið hafi haft fyrir heilsu og starfsorku stefnanda. Liggi þannig fyrir að einkenni stefnanda og tjón sé meira en gengið hafi verið út frá í áliti örorkunefndar. Bendir stefnandi á að hann hafi m.a. þurft að gangast undir áframhaldandi meðferð og endurhæfingu á undanförnum árum, síðast á árinu 2005. Að dómi stefnanda séu það einkum fjögur atriði, sem staðfesti að ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið á heilsu hans frá því álit örorkunefndar lá fyrir á árinu 1998, auknir verkir, slitbreytingar á hálsliðum, tognun á mjóbaki og kæfisvefn. Stefnandi telur að sú 20% hækkun á varanlegri örorku hans, sem dómkvaddir matsmenn hafi metið, nú 80% í stað 60% áður, sé veruleg í skilningi 11. gr. skaðabótalaga, hvort sem horft sé til hækkunar í prósentustigum eða til þeirrar bótafjárhæðar sem stefnandi eigi tilkall til vegna tjóns síns. Því beri tryggingafélaginu að taka málið til endurskoðunar og greiða honum bætur fyrir það viðbótartjón sem hann hafi orðið fyrir vegna slyssins. Kröfu sína sundurliðar stefnandi þannig: auk vaxta skv. 16. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993, dráttarvaxta skv. 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 og málskostnaðar, þ.m.t. útlagðs kostnaðar vegna læknisvottorða, matsgerðar örorkunefndar og matsgerðar dómkvaddra matsmanna, samtals 478.270 krónur. Við útreikning á bótum miðar stefnandi við tekjur sínar síðustu 12 mánuði fyrir slys og eru þær tilgreindar í stefnu. Tekjuviðmið til örorkuútreiknings er 4.941.726 krónur. Um útreikning bótakröfu vísar stefnandi til ákvæða skaðabótalaga nr. 50/1993, eins og þau voru á slysdegi. Um heimild til endurupptöku er sérstaklega vísað til 11. gr. skaðabótalaga og almennra reglna fjármunaréttarins, en um bótarétt og aðild málsins vísar hann til XIII. kafla umferðarlaga nr. 50/1987, sérstaklega 1. mgr. 97. gr. þeirra laga. Krafa um dráttarvexti er reist á ákvæðum vaxtalaga nr. 38/2001 og krafa um málskostnað á 130. gr. laga nr. 91/1991. Krafa um virðisaukaskatt byggist á lögum nr. 50/1988. Stefndu byggja aðallega á því að skilyrði 11. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993 fyrir endurupptöku fyrri bótaákvörðunar séu ekki fyrir hendi. Í ákvæðinu sé mælt fyrir um að ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið á heilsu tjónþola, þannig að ætla megi að miskastig eða örorkustig sé verulega hærra en áður hafi verið talið. Þessum skilyrðum sé ekki fullnægt. Þvert á móti sé það afdráttarlaus niðurstaða örorkunefndar í áliti nefndarinnar frá 10. janúar 2006 að ófyrirsjáanlegar breytingar hafi ekki orðið á heilsu stefnanda frá því fyrra mat var framkvæmt. Komi sú afstaða örorkunefndar fram í forsendum álitsgerðarinnar, þar sem segi m.a.: „Í gögnum málsins kemur fram að tjónþoli hefur verið vel rannsakaður og ekkert hefur greinst við segulómun eða nýrri rannsóknir á hálsi, baki eða rist, sem ekki var reiknað með í álitsgerðinni, sem dagsett er 30. júní 1998. Breyting á kvörtunum tjónþola og niðurstöður skoðunar hafa ekki orðið aðrar en þær, sem við mátti búast, þegar afleiðingar slyssins 8. október 1995 voru metnar 30. júní 1998.“ Þrátt fyrir niðurstöðu dómkvaddra matsmanna í matsgerð þeirra frá 13. október 2006, um að varanlegur miski stefnanda sé 25 stig og varanleg örorka hans 80%, benda stefndu á að matsmenn hafi ekki tekið afstöðu til þess álitaefnis hvort ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið á heilsu stefnanda frá því sem áður hafi verið talið, enda hafi ekki verið óskað eftir slíku mati í matsbeiðni. Með öllu sé því ósannað að ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið á heilsu stefnanda frá því afleiðingar slyssins voru fyrst metnar. Slíkt sé þó forsenda endurupptöku bótaákvörðunar samkvæmt 11. gr. skaðabótalaga. Og jafnvel þótt litið yrði framhjá því að dómkvaddir matsmenn hafi ekki tekið sérstaka afstöðu til þess hvort ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið á heilsufari stefnanda, telja stefndu að slík niðurstaða verði heldur ekki lesin úr niðurstöðum matsgerðarinnar. Þannig sé varanlegur miski stefnanda, þ.e. hinar læknisfræðilegu afleiðingar slyssins, metinn nákvæmlega hinn sami og í tveimur álitsgerðum örorkunefndar. Sjúkdómseinkenni af völdum slyssins séu með öðrum orðum óbreytt, eða a.m.k. svo lítið breytt að mat á varanlegum miska sé hið sama. Telja stefndu nærtækara að álykta að engar, hvorki fyrirsjáanlegar né ófyrirsjáanlegar, breytingar hafi orðið á heilsu stefnanda frá því afleiðingar slyssins voru fyrst metnar. Til frekari stuðnings málsástæðu sinni vísa stefndu til greinargerðar með frumvarpi því sem varð að skaðabótalögum nr. 50/1993, en í skýringum við 11. gr. segi m.a.: „Svo sem fyrr segir er skilyrði fyrir endurupptöku eftir frumvarpinu að ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið á heilsu tjónþola. Ekki er því heimilt að beita ákvæði þessu þótt örorkustig reynist hærra en áður var gert ráð fyrir ef ástæða þess er ekki breytingar á heilsu tjónþola.“ Í fyrirliggjandi matsgerð dómkvaddra matsmanna sé örorkustig stefnanda metið 80%, í stað 60% áður, en varanlegur miski sé hinn sami. Telja stefndu að hækkun á varanlegri örorku megi rekja til annarra atvika en breytinga á heilsu stefnanda. Því veiti 11. gr. skaðabótalaga honum ekki heimild til endurupptöku. Til stuðnings varakröfu sinni, um lækkun bóta, byggja stefndu á því að stefnandi hafi þegar fengið greiddar bætur vegna 60% örorku, og því beri eingöngu að reikna út varanlega örorku miðað við þau 20% sem metin séu sem viðbótarörorka í matsgerð dómkvaddra matsmanna, þannig: 4.941.726 x 7,5 x 92% x 20% = 6.819.581. Stefndu mótmæla þannig þeirri aðferð sem stefnandi noti við útreikning kröfu sinnar, þ.e. að reikna út heildarbætur vegna 80% varanlegrar örorku, og draga síðan frá þær bætur sem greiddar hafi verið við uppgjör. Þá mótmæla þeir kröfu um dráttarvexti frá fyrri tíma en dómsuppsögudegi. Áfallna vexti, eldri en fjögurra ára, telja stefndu fyrnda samkvæmt 2. tl. 3. gr. laga nr. 14/1905. Um lagarök vísa stefndu að öðru leyti til laga nr. 50/1993. Um málskostnað er vísað til XXI. kafla laga nr. 91/1991. Í álitsgerð örorkunefndar frá 30. júní 1998 kemur fram að tjónþoli, stefnandi í máli þessu, hafi í umræddu slysi hlotið hálstognun, svo og brot á ristarbeinum og liðhlaup í ristarliðum. Röntgenrannsóknir sýndu engin áverkamerki á hálshrygg, en tekið var fram að tjónþoli væri með viðvarandi einkenni frá hálsi, sem ykjust við álag og í kuldum. Þá sé hann einnig með minnkað stöðuþol í vinstri fæti og vegna misbeitingar ganglima hafi hann fundið til bakóþæginda. Taldi örorkunefnd ólíklegt að tjónþoli ætti afturkvæmt til fyrri starfa sinna, sem vélstjóri til sjós. Niðurstaða nefndarinnar var sú að varanlegur miski stefnanda var metinn 25% og varanleg örorka hans 60%. Á grundvelli álitsgerðar örorkunefndar greiddi stefndi, Tryggingamiðstöðin hf., stefnanda skaðabætur 12. ágúst 1998. Í tjónskvittun kemur fram að um lokauppgjör sé að ræða og að fjárhæðin sé lokagreiðsla vegna tjónsins. Kvittunin er árituð af lögmanni stefnanda um móttöku greiðslunnar. Stefnandi heldur því fram að einkenni frá hálsi og baki hafi aukist eftir að álit örorkunefndar lá fyrir, og lýsi þau sér sem stirðleiki og miklir verkir, en einnig sem höfuðverkir. Eigi hann því erfitt með svefn og hafi jafnframt verið greindur með kæfisvefn. Í gögnum málsins kemur fram að stefnandi gekkst undir röntgenrannsóknir á hálslið á árunum 2001 og 2004 og var á sama tíma til meðferðar og eftirlits hjá Ragnari Jónssyni bæklunarskurðlækni. Þá liggur fyrir að á árinu 2005 var stefnandi til meðferðar á endurhæfingarmiðstöðinni að Reykjalundi. Síðla árs 2005 óskuðu stefnandi og hið stefnda vátryggingafélag eftir því að örorkunefnd endurupptæki mál stefnanda vegna afleiðinga slyssins. Örorkunefnd skilaði áliti sínu 10. janúar 2006. Kemur þar fram að við skoðun hafi tjónþoli skertan hreyfiferil í hálshrygg og talsverð eymsli. Hann hafi líka óþægindi, verki og eymsli neðst í mjóhrygg, svo og skertar hreyfingar í vinstri fæti vegna brots á ristarbeinum og liðhlaups í vinstri rist og endurtekinna aðgerða vegna þess. Þá segir þar að ekkert hafi greinst við segulómun eða nýrri rannsóknir á hálsi, baki eða rist, sem ekki var reiknað með í fyrri álistgerð nefndarinnar, og að breytingar á kvörtunum tjónþola og niðurstöður skoðunar hafi ekki orðið aðrar en þær sem við mátti búast, þegar afleiðingar slyssins voru metnar 30. júní 1998. Niðurstaða örorkunefndar um mat á varanlegum miska og örorku stefnanda var því hin sama og fyrr, 25% varanlegur miski og 60% varanleg örorka. Eins og áður er lýst, sætti stefnandi sig ekki við álit örorkunefndar og fór þess á leit að dómkvaddir yrðu tveir matsmenn til þess að meta varanlegan miska og örorku eftir umrætt slys. Dómkvaddir matsmenn skiluðu matsgerð 13. október 2006 og var niðurstaða þeirra sú að varanlegur miski stefnanda var metinn til 25 stiga, en varanlega örorka hans 80%. Í forsendum matsgerðar segja hinir dómkvöddu matsmenn m.a. svo um mat á varanlegri örorku stefnanda: „Starfsorka tjónþola er einnig skert til allra léttra ófaglærðra starfa og matsmenn telja útilokað að hann geti unnið annað en hluta úr degi en yfirvinna og álagsstörf með öllu útilokuð. Matsmenn telja að þegar tjónþoli lendir í slysinu 32 ára gamall hafi hann notið starfsöryggis eins og best verður með fastráðningu og menntun hans nýttist honum að fullu. Þegar það er borið saman við störf sem hann gæti mögulega unnið nú og í framtíðinni, telja matsmenn að um verulega varanlega tekjuskerðingu verði að ræða og telja að varanleg örorka sé hæfilega metin 80%.“ Samkvæmt 11. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993 er skilyrði til endurupptöku bótaákvörðunar að ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið á heilsu tjónþola, þannig að ætla megi að miskastig eða örorkustig sé verulega hærra en áður var talið. Í ákvæðinu felst að bæði skilyrðin þurfa að vera fyrir hendi, þ.e. að ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið á heilsu tjónþola, og ætla megi að þær breytingar hafi valdið verulegri hækkun á miska- eða örorkustigi tjónþola. Af greinargerð með frumvarpi því sem síðar varð að skaðabótalögum nr. 50/1993 er jafnframt ljóst, að ekki er heimilt að beita ákvæðinu þótt örorkustig reynist hærra en áður var gert ráð fyrir, ef ástæða þess er ekki breytingar á heilsu tjónþola. Fyrr er þess getið að hinir dómkvöddu matsmenn töldu varanlega örorku stefnanda 80%, en áður hafði varanlega örorka hans verið metin til 60%. Hins vegar mátu dómkvaddir matsmenn varanlegan miska stefnanda hinn sama og örorkunefnd hafði áður talið, eða 25%. Við ákvörðun varanlegs miska er litið til þess hvers eðlis og hversu miklar afleiðingar tjóns eru frá læknisfræðilegu sjónarmiði, svo og til erfiðleika sem það veldur í lífi tjónþola, sbr. 1. mgr. 4. gr. skaðabótalaga. Af áðurnefndri matsgerð dómkvaddra matsmanna verður ekki ráðið að ófyrirsjáanlegar breytingar hafi orðið á heilsu stefnanda frá álitsgerð örorkunefndar í júní 1998, a.m.k. ekki í þeim mæli að hafi áhrif á mat á miskastigi. Einu breytingarnar sem getið er um í matsgerðinni eru slitbreytingar á hálsliðum stefnanda, en um þær segir svo í matsgerðinni: „Slitbreytingar geta komið hjá öllum einstaklingum með vaxandi aldri en ekki er hægt að útiloka að hér sé um ótímabærar slitbreytingar að ræða.“ Sérstaklega spurður um þær breytingar kvaðst annar dómkvaddra matsmanna, Sigurður Á. Kristinsson læknir, þó ekki vera viss um að nokkur tengsl væru milli verkja í ofanverðum hálsi stefnanda og slitbreytinga í neðanverðum hálshrygg. Stefnandi hefur sjálfur haldið því fram að hinar ófyrirsjáanlegu breytingar sem orðið hafi á heilsu hans frá árinu 1998 lýsi sér einkum í auknum verkjum, slitbreytingum á hálsliðum, tognun á mjóbaki og kæfisvefni. Einkenna þessara er getið, bæði í álitsgerð örorkunefndar frá 10. janúar 2006 og matsgerð dómkvaddra matsmanna frá 13. október 2006, án þess að þau hafi haft áhrif til hækkunar á varanlegum miska hans. Af því verður sú ályktun aðeins dregin að ekki sé um ófyrirsjáanlegar breytingar að ræða á heilsufari stefnanda frá álitsgerð örorkunefndar 30. júní 1998. Samrýmist það og mati hinna sérfróðu meðdómsmanna á gögnum málsins. Samkvæmt því eru ekki fyrir hendi skilyrði 11. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993 fyrir endurupptöku á fyrri bótaákvörðun í máli stefnanda. Ber því að sýkna stefndu af öllum kröfum stefnanda í máli þessu. Með vísan til 3. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála, þykir rétt að hvor aðila beri sinn kostnað af málinu. Dóminn kváðu upp Ingimundur Einarsson héraðsdómari, sem dómsformaður, og meðdómsmennirnir Björn Pétur Sigurðsson og Yngvi Ólafsson, bæklunarskurðlæknar. Dómsorð: Stefndu, dánarbú Ósvalds Gunnarssonar og Tryggingamiðstöðin hf., skulu vera sýknir af kröfum stefnanda í máli þessu, Erlings Viðars Sæmundssonar. Málskostnaður fellur niður.

Mál nr. 360/2004

Stjórnarskrá Friðhelgi heimilis Börn Barnavernd Stjórnvaldsákvörðun Gjafsókn

Barnaverndaryfirvöld höfðu um langt árabil haft afskipti af A og syni hennar, B, og hafði að mati Hæstaréttar verið leitað allra úrræða til að aðstoða A við uppeldi drengsins, en hún átti við andleg veikindi að stríða. Í janúar 2001 tók barnaverndarnefnd ákvörðun um að B skyldi vistaður á meðferðarheimili. Í ljósi rökstudds gruns nefndarinnar um sjálfsvígshugmyndir B og fenginnar reynslu af samskiptum við A taldi nefndin nauðsynlegt að gera ekki viðvart fyrirfram um fyrirhugaða vistun drengsins. Talið var að barnaverndarnefnd hafi verið skylt að grípa skjótt inn í atburðarásina og fallist á mat nefndarinnar að B hafi á þessum tíma verið í slíkri hættu að fara hafi mátt inn á heimili A án þess að leita fyrst samþykkis hennar. Var því ekki fallist á miskabótakröfu A.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Gunnlaugur Claessen, Guðrún Erlendsdóttir og Ólafur Börkur Þorvaldsson. Aðaláfrýjendur skutu máli þessu til Hæstaréttar að fengnu áfrýjunarleyfi 27. ágúst 2004. Þeir krefjast sýknu af kröfu gagnáfrýjanda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi áfrýjaði héraðsdómi 13. október 2004. Hún krefst þess, að aðaláfrýjendur verði dæmdir til að greiða sér in solidum miskabætur að fjárhæð 500.000 krónur með vöxtum samkvæmt 7. gr. vaxtalaga nr. 25/1987 frá 15. janúar 2001 til 1. júlí sama ár, en samkvæmt 8. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá þeim degi til 8. apríl 2002, en með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefst hún málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti án tillits til gjafsóknar, sem henni var veitt fyrir báðum dómstigum með bréfi dóms- og kirkjumálaráðuneytis 17. febrúar 2005 Hinn 1. nóvember 2004 voru sveitarfélögin Austur-Hérað, Norður-Hérað og Fellahreppur sameinuð í eitt sveitarfélag, Fljótsdalshérað, sem hefur tekið við aðild málsins í þeirra stað fyrir Hæstarétti. Félagsþjónusta Héraðssvæðis er sameiginleg fyrir sveitarfélög þau, sem eru aðilar máls þessa, og falla barnaverndarmál undir starfssvið hennar. I. Í máli þessu krefst gagnáfrýjandi bóta úr hendi aðaláfrýjenda vegna ákvörðunar barnaverndarnefndar Héraðssvæðis samkvæmt 47. gr. þágildandi barnaverndarlaga nr. 58/1992, sbr. nú 31. gr. laga nr. 80/2002, um að vista son hennar, B, á Stuðlum, meðferðarstöð ríkisins fyrir unglinga, frá 15. til 31. janúar 2001. Samkvæmt gögnum málsins höfðu barnaverndaryfirvöld fyrst afskipti af heimili gagnáfrýjanda og sonar hennar 1993 og haustið 1994 bárust upplýsingar um, að gagnáfrýjandi ætti við geðsjúkdóm að stríða og ætti í erfiðleikum með uppeldi B. Hann hafði þá skýrt frá því, að faðir hans hafi misnotað hann kynferðislega, er hann var sjö ára gamall, en faðirinn svipti sig síðan lífi eftir að upp komst um málið. Upp úr því mun B hafa fengið ofsaköst og hótað að veita sjálfum sér og gagnáfrýjanda áverka. Barnaverndarnefnd skipaði tilsjónarmann með heimili gagnáfrýjanda og bauð henni aðstoð sálfræðings. Af gögnum málsins verður ráðið, að þörf gagnáfrýjanda fyrir beinan stuðning við uppeldið hafi orðið ljósari eftir því sem B nálgaðist unglingsárin og auknar kröfur voru gerðar til hans. Sumarið 1996 skipaði nefndin stuðningsmann með fjölskyldunni og átti frumkvæði að því, að B var lagður inn á barna- og unglingageðdeild Landspítalans sumarið 1997. Fyrri hluta árs 1998 var málum svo komið, að B mætti stopult í skóla og réðst ítrekað á kennara sína, og taldi stuðningsmaður fjölskyldunnar að tilsjón með heimilinu væri tilgangslítil. Í kjölfar þess að B var lagður inn á barna- og unglingageðdeild Landspítalans sumarið 1998 ákvað nefndin að sækja um langtímavistun fyrir hann á meðferðarheimili, og var hann vistaður á meðferðarheimilinu að Hvítárbakka 15. nóvember 1998. Af gögnum málsins verður ráðið, að líðan B hafi almennt breyst til batnaðar meðan hann dvaldist á meðferðarheimilinu að Hvítárbakka, en þar var hann fram á sumar 2000. Gagnáfrýjandi var hins vegar mótfallin vistun hans og fann henni flest til foráttu. Hún samþykkti ekki að tilsjónarmaður hefði eftirlit með heimili hennar meðan B dvaldist þar um helgar og í fríum af meðferðarheimilinu, og allt sótti í fyrra horf, er hann dvaldist hjá gagnáfrýjanda. Hann hafi þá að mestu verið eftirlitslaus og meðal annars í eitt sinn ekið bifreið gagnáfrýjanda, lent í árekstri og brotist inn. Á þessum tíma mun gagnáfrýjandi hvorki hafa tekið lyf vegna veikinda sinna né þegið boð um aðstoð geðlæknis eða sálfræðings. Eftir heimkomu B frá Hvítárbakka samþykkti gagnáfrýjandi áætlun nefndarinnar 7. september 2000 sem hafði það að markmiði að tryggja B viðunandi uppeldisskilyrði og stuðla að því að gagnáfrýjandi gæti framvegis haft hann hjá sér. Þegar á reyndi hafnaði gagnáfrýjandi því hins vegar ítrekað að barnaverndarnefnd skipaði tilsjónarmann með heimilinu. B mætti stopult í skóla og var farinn að neyta áfengis aftur. Um miðjan nóvember óskaði gagnáfrýjandi eftir því, að nefndin hætti öllum afskiptum af B og vildi jafnframt að hann hætti í skóla. Í kjölfarið fóru gagnáfrýjandi og B til Reykjavíkur. Þar hvarf hann að heiman á bifreið gagnáfrýjanda 15. desember 2000. Um miðjan desember sótti barnaverndarnefnd aftur um vistun á meðferðarheimili fyrir B, og í samráði við barnaverndarnefnd Reykjavíkur ákvað nefndin 15. desember 2000 á grundvelli 47. gr. laga nr. 58/1992 að vista hann á Stuðlum. Þar dvaldist hann aðeins í tvo daga og fór aftur til Egilstaða ásamt gagnáfrýjanda skömmu fyrir jólin. Fram kemur í gögnum málsins, að gagnáfrýjandi hafi á gamlárskvöld 2000 skilið B eftir einan ásamt félögum sínum á heimili þeirra. Hafi B dáið áfengisdauða fyrir miðnætti og gengið berserksgang, er hann vaknaði að morgni nýársdags, og þurfti að binda hann niður. Í samtali við lækni, sem til var kallaður, sagði B, að honum fyndist hann vera „ansi þungur, hafa jafnvel hugleitt sjálfsvíg.” Þá hafi hvort tveggja lyf og áfengi horfið af heimilinu. Í gögnum málsins kemur einnig fram, að 8. janúar hafi B tekið inn 26 verkjatöflur, en fullyrt eftir á, að ekki hafi verið um tilraun til sjálfsvígs að ræða. Gagnáfrýjandi sagði á fundi með formanni nefndarinnar og félagsmálastjóra 10. janúar 2001, að B liði mjög illa, hann talaði um „tilgangsleysi lífs síns og löngun til að sofna.“ Samkvæmt framburði félagsráðgjafa, sem hafði haft afskipti af B frá 1999, höfðu sjálfsvígshugmyndir komið fram í samtölum hennar við B frá upphafi samskipta þeirra og talaði hann um, að hann myndi fara eins að og faðir hans hafði gert. Þegar hér var komið sögu lá fyrir, að vista mætti B á meðferðarheimilinu að Skjöldólfsstöðum, en forstöðumaður þess hafði farið fram á, að hann yrði áður vistaður um skamman tíma á Stuðlum til undirbúnings vistunar á Skjöldólfsstöðum. Á fundi barnaverndarnefndar 10. janúar kom fram, að vitað var að B hefði notað fíkniefni. Var ákveðið að hann skyldi fara á Stuðla, en af ótta við „afdrifarík viðbrögð” hans var ákveðið að láta hann eða gagnáfrýjanda ekki vita fyrirfram, hvað stæði fyrir dyrum. Taldi nefndin nauðsynlegt að gæta varúðar til að koma í veg fyrir hugsanleg afdrifarík viðbrögð B. Ekki var laust pláss á Stuðlum fyrr en 15. janúar en þann dag fór formaður félagsmálanefndar ásamt öðrum nefndarmanni og lögreglu inn á heimili gagnáfrýjanda og sótti B, sem fór með þeim á Stuðla, án þess að til valdbeitingar kæmi. Þaðan strauk hann þremur klukkustundum eftir komuna þangað. Tveimur dögum síðar gaf hann sig fram og dvaldist á Stuðlum til 31. janúar 2001. Ákvörðun nefndarinnar um að vista B á Stuðlum var staðfest á fundi hennar 22. janúar. Í gögnum málsins liggja aðeins fyrir takmarkaðar upplýsingar um hvernig mál B þróuðust fram til ársins 2003, en 3. maí það ár svipti hann sig lífi. II. Gagnáfrýjandi telur, að óheimilt hafi verið að taka B frá heimili hennar án samþykkis hennar eða dómsúrskurðar, sbr. 4. mgr. 43. gr. laga nr. 58/1992 og að skilyrðum 47. gr. hafi ekki verið fullnægt. Í c-lið 1. mgr. 24. gr. laga nr. 58/1992 er kveðið á um það, telji barnaverndarnefnd sýnt, að heilsu barns eða þroska geti verið hætta búin vegna vanrækslu, vanhæfni eða framferðis foreldra, þá geti hún ákveðið töku barns af heimili meðal annars til innlagnar á sjúkrahús eða aðra stofnun til að tryggja öryggi barnsins. Slíkum málum skal ráðið til lykta með úrskurði barnaverndarnefndar að undangenginni málsmeðferð samkvæmt 45. gr. og 46. gr. laganna. Í 47. gr. er heimild til að víkja frá þessu ef „vinda þarf bráðan bug“ að ráðstöfun, sem ber undir barnaverndarnefnd. Þegar svo stendur á, getur formaður nefndarinnar eða starfsmaður í umboði hans framkvæmt ráðstöfun, en leggja skal hann málið fyrir barnaverndarnefnd til staðfestingar án tafar og eigi síðar en innan viku. Feli ráðstöfun í sér aðgerðir á grundvelli c-liðar 1. mgr. 24. gr. skal hún staðfest með fullnaðarúrskurði barnaverndarnefndar innan tveggja mánaða. Við þessar aðstæður er heimilt að fara inn á heimili, þrátt fyrir ákvæði 4. mgr. 43. gr., enda sé ástæða til að ætla að barn sé í bráðri hættu. Afskipti barnaverndaryfirvalda eru til þess fallin að raska að meira eða minna leyti einkalífi viðkomandi fjölskyldu. Tilgangur slíkra afskipta er að koma barni til hjálpar, þegar foreldrar bregðast skyldum sínum gagnvart því, og hlýtur það að einhverju leyti að vera háð mati barnaverndaryfirvalda. Ákvæði 47. gr. laga nr. 58/1992 um heimild formanns barnaverndarnefndar eða starfsmanns í umboði hans til að framkvæma ráðstöfun, sem ber undir nefndina, verður að skýra með tilliti til hagsmunanna sem kunna að vera í húfi, ef framkvæmd slíkrar ráðstöfunar dregst þar til kveðinn hefur verið upp úrskurður samkvæmt 45. gr. laganna. Eins og að framan er lýst höfðu barnaverndaryfirvöld um langt árabil haft afskipti af gagnáfrýjanda og syni hennar. Höfðu þau aflað glöggra upplýsinga um hagi B, sbr. 18. gr. og 43. gr. laga nr. 58/1992. Leitað hafði verið allra úrræða til að aðstoða gagnáfrýjanda við uppeldi drengsins. Þegar barnaverndarnefnd ákvað 10. janúar 2001 að B skyldi vistaður á Stuðlum var ljóst að andleg líðan hans hafði farið hratt versnandi mánuðina og vikurnar á undan. Nefndin taldi heilsu hans hætta búin og vildi tryggja öryggi hans. Hún hafði rökstuddan grun um sjálfsvígshugmyndir hans og ljóst var, að gagnáfrýjandi réð ekki við að setja honum mörk og ráða persónulegum högum hans. Vegna fenginnar reynslu af samskiptum nefndarinnar við gagnáfrýjanda taldi nefndin nauðsynlegt að gera ekki viðvart fyrirfram um það, sem gera skyldi. Í ljósi alls þessa verður að telja, að barnaverndarnefnd hafi verið skylt að grípa skjótt inn í atburðarásina. Nægar upplýsingar lágu fyrir hjá nefndinni, áður en ákvörðun var tekin. Ekki skiptir máli, þótt framkvæmd ráðstöfunarinnar hafi dregist um nokkra daga. Er jafnframt fallist á mat nefndarinnar um, að B hafi á þessum tíma verið í slíkri hættu að fara hafi mátt inn á heimili gagnáfrýjanda, án þess að leita fyrst samþykkis hennar, enda fullreynt að hún væri ekki til samstarfs. Samkvæmt framansögðu eru ekki skilyrði til að dæma gagnáfrýjanda miskabætur úr hendi aðaláfrýjenda, og er fallist á kröfu þeirra um sýknu. Rétt er, að aðilar beri hver sinn kostnað af málinu í héraði og fyrir Hæstarétti. Gjafsóknarkostnaður gagnáfrýjanda í héraði og fyrir Hæstarétti greiðist úr ríkissjóði, svo sem nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Aðaláfrýjendur, Fljótsdalshérað, Fljótsdalshreppur og Borgarfjarðarhreppur, eru sýknir af kröfur gagnáfrýjanda, A. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Gjafsóknarkostnaður gagnáfrýjanda greiðist úr ríkissjóði, þar með talin málflutningsþóknun lögmanns hennar í héraði, 300.000 krónur, og lögmanns hennar fyrir Hæstarétti, 300.000 krónur.

Mál nr. 47/2022

Skaðabætur Viðurkenningarkrafa Kröfuréttur Verksamningur Lagaskil Fyrningarfrestur Málflutningsyfirlýsing

Í málinu krafðist Í hf. viðurkenningar á rétti sínum til skaðabóta úr hendi H ohf. og S ehf. á þeim grundvelli að þeir síðarnefndu hefðu ekki gætt að því við framsal á byggingarreitum á lóðinni að Austurbakka 2 í Reykjavík í apríl og ágúst 2013 að kaupendur þeirra skuldbyndu sig beint gagnvart Í hf. til að virða rétt hans til verktöku samkvæmt rammasamningi 9. mars 2006. Hafi þetta leitt til þess að réttur Í hf. til verktöku var ekki virtur við byggingu bílastæðakjallarans. Dómurinn vísaði til þess að samkvæmt dómi Hæstaréttar 30. október 2019 í máli nr. 18/2019 fælust í rétti Í hf. til verktöku, samkvæmt rammasamningnum, kröfuréttindi í gagnkvæmu skuldarsambandi. Þá var talið að S ehf. hefði í því dómsmáli sem lauk með fyrrgreindum dómi Hæstaréttar viðurkennt að hafa tekist á herðar skuldbindingu gagnvart Í hf. til að virða rétt hans til verktökunnar og að sú viðurkenning byndi hann einnig í þessu máli, sbr. 45. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Hæstiréttur taldi að um fyrningu kröfunnar færi eftir lögum nr. 150/2007 en ekki eldri lögum um sama efni. Þegar málið var höfðað hefði fjögurra ára fyrningarfrestur verið liðinn. Hins vegar var talið að fyrningu hefði verið slitið þegar Í hf. stefndi H ohf. og S ehf. til réttargæslu í áðurnefndu máli nr. 18/2019. Krafa Í hf. á hendur H ohf. og S ehf. var því ófyrnd þegar málið var höfðað. Var hinn áfrýjaði dómur um viðurkenningu á skaðabótaskyldu H ohf. og S ehf. því staðfestur.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Benedikt Bogason, Björg Thorarensen, Karl Axelsson, Ólafur Börkur Þorvaldsson og Sigurður Tómas Magnússon.2. Áfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar 19. og 22. september 2022. Þeir krefjast sýknu af dómkröfu stefnda og málskostnaðar á öllum dómstigum.3. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Ágreiningsefni4. Í málinu leitar stefndi eftir viðurkenningu á rétti sínum til skaðabóta úr hendi áfrýjenda þar sem réttur hans til verktöku eftir rammasamningi 9. mars 2006 hafi ekki verið virtur við byggingu bílastæðakjallara á byggingarreitum nr. 1 og 2 að Austurbakka 2 í Reykjavík. Á þeirri lóð stendur Harpa, tónlistar- og ráðstefnuhús. Krafan er reist á því að við sölu byggingarreitanna 24. apríl og 22. ágúst 2013 hefðu áfrýjendur ekki gætt að því að kaupendur þeirra yrðu með samþykki stefnda settir í sinn stað sem skuldarar þannig að nýir skuldarar yrðu beint skuldbundnir gagnvart stefnda. Réttur stefnda til verktökunnar hafi síðan ekki verið virtur þegar bílastæðakjallarinn var byggður. Áfrýjendur telja sig ekki bera bótaábyrgð á tjóni stefnda af þessum sökum. Verði slík ábyrgð allt að einu talin vera fyrir hendi byggja áfrýjendur á því að bótakröfur á hendur þeim hafi fallið niður fyrir fyrningu.5. Sömu lögskipti voru til úrlausnar í dómi Hæstaréttar 30. október 2019 í máli nr. 18/2019. Í því máli sem einnig var höfðað af stefnda var Reykjavík Development ehf. stefnt til viðurkenningar á skaðabótaskyldu en áfrýjendum þessa máls ásamt þriðja aðila stefnt til réttargæslu. Reykjavík Development ehf. var sýknað í því máli en síðan stefnt til réttargæslu við höfðun þessa máls í héraði og fyrir Landsrétti.6. Með héraðsdómi þessa máls 4. mars 2021 voru áfrýjendur sýknaðir af kröfu stefnda. Aftur á móti var krafan tekin til greina með hinum áfrýjaða dómi Landsréttar 3. júní 2022.7. Áfrýjunarleyfi í málinu var veitt 19. september 2022, með ákvörðun Hæstaréttar nr. 2022-92, á þeim grunni að dómur í því gæti haft fordæmisgildi um fyrningu skaðabótakrafna innan samninga og um lagaskil yngri og eldri laga um fyrningu kröfuréttinda.Málsatvik8. Málsatvikum er skilmerkilega lýst í hinum áfrýjaða dómi. Einnig eru þau rakin í dómi Hæstaréttar í fyrrgreindu máli nr. 18/2019. Hér á eftir verður gerð grein fyrir atvikum málsins að því marki sem nauðsynlegt er fyrir úrlausn þess.9. Í apríl 2003 stofnuðu íslenska ríkið og Reykjavíkurborg félagið Austurhöfn-TR ehf. til að vinna að undirbúningi byggingar tónlistar- og ráðstefnuhúss á austurbakka Reykjavíkurhafnar en það hlaut síðar nafnið Harpa. Útboð vegna byggingar hússins og fleiri mannvirkja á lóðinni Austurbakka 2, sem kallað var Austurhafnarverkefnið, fór fram með svokallaðri einkaframkvæmd. Í því fólst að sá sem yrði fyrir valinu myndi annast hönnun, byggingu og fjármögnun ásamt því að eiga húsnæðið og annast rekstur í því. Stefndi, Nýsir hf. og Landsafl hf. tóku á grundvelli samstarfssamnings 9. júní 2004 þátt í útboðinu undir heitinu Portus-hópurinn og varð hann hlutskarpastur.0. Á þeim tíma sem samningaviðræður fóru fram á milli Portus-hópsins og Austurhafnar-TR ehf. ákváðu þeir sem stóðu að fyrrnefnda hópnum að stefndi yrði ekki einn af eigendum við framkvæmdina þar sem ætlunin var að hann yrði verktaki við uppbygginguna. Af þeirri ástæðu gerðu félögin sem stóðu að Portus-hópnum með sér fyrrgreindan rammasamning 9. mars 2006 og kom hann í stað samstarfssamningsins 9. júní 2004.1. Með nefndum rammasamningi var ákveðið að stefndi drægi sig út úr Portus-hópnum og að Austurhafnarverkefnið færi fram á vegum Eignarhaldsfélagsins Portusar ehf. sem Nýsir hf. og Landsafl hf. höfðu þá nýlega stofnað. Samningurinn var einnig undirritaður af hálfu Eignarhaldsfélagsins Portusar ehf. Það félag samdi sama dag og rammasamningurinn var gerður við Austurhöfn-TR ehf. um verkefnið. Í rammasamningnum kom fram að Nýsir hf. og Landsafl hf. hefðu jafnframt stofnað önnur félög tengd verkefninu, en þeirra á meðal var áfrýjandinn Situs ehf. sem stofnað var 3. mars 2006 vegna uppbyggingar bílastæðahúss og Totus ehf. sem tengt var byggingu tónlistar- og ráðstefnuhússins. Með rammasamningnum seldi stefndi hlut sinn í verkefninu fyrir tiltekið endurgjald en samhliða var ákveðið að hann sem verktaki myndi byggja eða hafa umsjón með byggingu þeirra mannvirkja sem samningurinn tæki til, þar á meðal bílastæðakjallara. Fram kom að gagnaðili stefnda við þá verktöku yrði Eignarhaldsfélagið Portus ehf. en verkefnið skyldi fara fram á vegum þess eins og áður greinir.2. Í rammasamningnum var lýst formi verktöku stefnda en þar á meðal var svokölluð stýriverktaka sem mál þetta lýtur að. Í henni fólst að Eignarhaldsfélagið Portus ehf. stýrði hönnun verksins en stefndi framkvæmdi það samkvæmt fyrirmælum verkkaupa. Þóknun næmi þá byggingarkostnaði að meðtöldum kostnaði við aðstöðu og stjórnun að viðbættri 11% álagningu. Í samningnum voru nánari ákvæði um byggingu bílastæðakjallara sem ætti að vera sameiginlegur fyrir alla hluta Austurhafnarverkefnisins. Auk þess var tekið fram að gerður yrði sérstakur samningur um byggingu bílastæðakjallarans.3. Framkvæmdir við byggingu tónlistar- og ráðstefnuhúss hófust vorið 2006 og steypuframkvæmdir í upphafi árs 2007.4. Við efnahagshrunið haustið 2008 komust Eignarhaldsfélagið Portus ehf. og tengd félög ásamt eigendum þeirra í mikla fjárhagsörðugleika sem leiddu til þess að verkið stöðvaðist í lok þess árs. Til að halda verkefninu áfram var ákveðið að Austurhöfn-TR ehf., sem var eins og fyrr segir í eigu ríkis og borgar, tæki það yfir í heild sinni og upphaflegir eigendur þess gæfu það eftir. Þetta var gert með því að Austurhöfn-TR ehf. yfirtók Eignarhaldsfélagið Portus ehf. og áfrýjandann Situs ehf. ásamt dótturfélögum, þar á meðal Totus ehf.5. Vegna þeirra aðstæðna sem sköpuðust á þessum tíma ákvað stefndi að skipta rekstri sínum milli tveggja félaga, annars vegar stefnda sem fór áfram með verktakastarfsemi, og hins vegar systurfélags stefnda, Ármannsfells ehf., sem halda skyldi utan um eignir. Til þess félags var því fært eignarhald á lóðum og framkvæmdir sem stefndi hafði staðið fyrir á eigin vegum.6. Vegna uppgjörs á virðisaukaskatti var af hálfu Eignarhaldsfélagsins Portusar ehf. og áfrýjandans Situsar ehf. ritað undir yfirlýsingu 9. október 2008 vegna byggingar bílastæðahúss að Austurbakka 2. Þar sagði að þann dag hefði áfrýjandinn Situs ehf. yfirtekið allar framkvæmdir og fyrirliggjandi undirbúningsgögn vegna fasteignarinnar Austurbakka 2, matshluta 2. Einnig var tekið fram að fasteignin hefði verið afhent áfrýjandanum Situsi ehf. til umráða 1. júlí 2008.7. Með svonefndu skilmálablaði 31. mars 2009 milli stefnda, Ármannsfells ehf. og Landsbanka Íslands hf., um réttindi tengd rammasamningnum 9. mars 2006 féll stefndi frá öllum réttindum á hendur Landsafli hf. og Nýsi hf. Í endurgjald fyrir réttindi sín samkvæmt samningnum fékk stefndi fyrir systurfélag sitt, Ármannsfell ehf., forkaupsrétt að tiltekinni fasteign og kauprétt á byggingarreit nr. 2 á lóðinni Austurbakka 2. Tekið var fram í skilmálablaðinu að Ármannsfell ehf. gerði ekki athugasemd við að Landsbanki Íslands hf. framseldi rétt sinn til byggingarreits nr. 2 til Austurhafnar-TR ehf., að því gefnu að kauprétturinn héldist. Sama dag og skilmálablaðið var gert, 31. mars 2009, gerðu stefndi og Austurhöfn-TR ehf. með sér samkomulag vegna yfirtöku Austurhafnar-TR ehf. á Eignarhaldsfélaginu Portusi ehf. og áfrýjandanum Situsi ehf. ásamt dótturfélögum vegna Austurhafnarverkefnisins. Samkomulaginu var ætlað að vera grundvöllur viðaukasamnings við verksamning milli stefnda og Totusar ehf. vegna byggingar tónlistar- og ráðstefnuhússins og verksamnings stefnda við áfrýjandann Situs ehf. um bílastæði og fleira. Samkomulagið varð að viðauka 7 við verksamning milli stefnda og Totusar ehf.8. Í grein 22 í umræddu samkomulagi 31. mars 2009 lýsti stefndi því yfir að kröfur sem hann kynni að eiga á grundvelli rammasamningsins 9. mars 2006 beindust ekki að neinu leyti að Austurhöfn-TR ehf. eða Eignarhaldsfélaginu Portusi ehf. eða áfrýjandanum Situsi ehf. eftir að fyrstnefnda félagið hefði eignast hlutafé síðargreindu félaganna og lóðarréttindi að hluta eða öllu leyti. Í framhaldi af því sagði svo:Sú undantekning er á þessu ákvæði að ÍAV [stefndi] hefur þann sama rétt á verktöku, stýriverktöku eða marksamningi á byggingu bílakjallara á þeim byggingarreitum sem Portus/Situs eða Austurhöfn hafa yfirráð yfir eða veita öðrum yfirráð yfir, og um var samið í nefndum rammasamningi.9. Með samningi 12. janúar 2010 keypti áfrýjandinn Situs ehf. byggingarreiti nr. 1 og 2 af Landsbankanum fasteignafélagi ehf. og Landsbanka Íslands ehf. Í samningnum kom fram að kaupandi myndi efna skuldbindingu samkvæmt fyrrgreindu skilmálablaði 31. mars 2009 um kauprétt Ármannsfells ehf. að byggingarreit nr. 2. Afsal fyrir reitunum til áfrýjandans Situsar ehf. var síðan gefið út 12. febrúar sama ár.20. Með samningi 19. janúar 2010 var breytt fyrrgreindum samningi 9. mars 2006 milli Austurhafnar-TR ehf. og eignarhaldsfélagsins Portusar ehf. um Austurhafnarverkefnið. Að samningnum voru þá komnir fleiri aðilar en meðal þeirra var áfrýjandinn Situs ehf. Í þessum samningi kom fram að Reykjavíkurborg hefði selt byggingarrétt á byggingarreitum nr. 1 og 2 til Eignarhaldsfélagsins Portusar ehf. sem í kjölfarið hefði selt réttinn til Landsbanka Íslands hf. Í tengslum við yfirtöku Austurhafnar-TR ehf. hefði hins vegar orðið að samkomulagi að áfrýjandinn Situs ehf. skyldi eignast byggingarreitina. Þáttur í því samkomulagi hefði verið að Ármannsfell ehf. ætti kauprétt að byggingarreit nr. 2. Eins og fram er komið hafði Landsbanki Íslands hf. þegar ráðstafað byggingarreitunum til áfrýjandans Situsar ehf. skömmu áður en þessi samningur var gerður.21. Áfrýjandinn Situs ehf. og Ármannsfell ehf. gerðu með sér samning 16. mars 2010 um kauprétt síðarnefnda félagsins á byggingarreit nr. 2 á lóðinni Austurbakka 2. Tók sú ráðstöfun mið af skuldbindingu þess efnis í skilmálablaðinu 31. mars 2009 og fyrrgreindum kaupsamningi um byggingarreitina 12. janúar 2010. Þegar samningurinn var gerður mun Ármannsfell ehf. hafa verið undir stjórn og í eigu Arion banka hf.22. Stefndi og Totus ehf. gerðu 30. desember 2010 með sér viðaukasamning nr. 31 við verksamning um byggingu Hörpu, tónlistar- og ráðstefnuhúss, en hann var bundinn fyrirvara um samþykki stjórnar Austurhafnar-TR ehf. Í samningnum var vísað til samkomulagsins 31. mars 2009, fyrrnefnds viðauka 7 og eftirfarandi tekið fram:Í VIÐAUKA 7 lýsir verktaki því yfir að kröfur sem fyrirtækið kann að eiga á grundvelli rammasamnings frá 9. mars 2006 [...] við fyrri eigendur Portusar beinist ekki að neinu leyti að Austurhöfn-TR, né heldur Portusi eða Situsi. Sú undantekning er á þessu ákvæði að verktaki hefur þann sama rétt á verktöku, stýriverktöku, partneringssamningi eða marksamningi á byggingu bílahúss á þeim byggingarreitum sem Portus/Situs eða Austurhöfn hafa yfirráð yfir eða veita öðrum yfirráð yfir eða framselja, og um var samið í nefndum rammasamningi.23. Eins og áður greinir komst Ármannsfell ehf. í eigu Arion banka hf. og mun það hafa gerst á árinu 2009. Ármannsfell ehf. var 1. maí 2011 sameinað dótturfélagi bankans undir heiti sínu en því var síðan breytt í Landey ehf. Dótturfélag þess félags var Landbakki ehf.24. Með samningi 24. apríl 2013 seldi áfrýjandinn Situs ehf. byggingarreit nr. 2 á lóðinni Austurbakka 2 til Landbakka ehf. Tekið var fram að með kaupunum væri nýttur kaupréttur sem Ármannsfell ehf. ætti á grundvelli fyrrnefnds samnings 16. mars 2010 við áfrýjandann Situs ehf. Jafnframt var þess getið að Ármannsfell ehf. hefði sameinast móðurfélagi kaupandans. Þá kom fram að meðal þeirra gagna sem legið hefðu frammi við samningsgerðina væri fyrrnefndur viðaukasamningur nr. 31 frá 30. desember 2010 við verksamning um byggingu Hörpu, tónlistar- og ráðstefnuhúss. Afsal til Landbakka ehf. vegna kaupanna var gefið út 15. júlí 2014.25. Áfrýjandinn Situs ehf. seldi 22. ágúst 2013 Stólpa III ehf. byggingarreit nr. 1 á lóðinni Austurbakka 2. Í samningnum kom fram að við samningsgerðina hefði legið frammi og kaupandi kynnt sér samantekt ákvæða samninga er vörðuðu rétt stefnda „til verktöku og annars vegna byggingar bílakjallara“. Einnig var í samningnum tekið fram að kaupandi skuldbyndi sig til yfirtöku á þeim ákvæðum samninga við stefnda sem mæltu fyrir um rétt hans „til verktöku, stýriverktöku, partneringssamningi eða marksamningi á byggingu bílastæðakjallara á lóðinni.“ Afsal til Stólpa III ehf. vegna kaupanna var gefið út 20. febrúar 2014.26. Með kaupsamningi 15. apríl 2014 og afsali 18. júlí sama ár seldi Stólpi III ehf. byggingarreit nr. 1 á lóðinni Austurbakka 2 til Landstólpa þróunarfélags ehf. Það félag fékk síðar nafnið Reykjavík Development ehf. og átti sem fyrr segir aðild að máli þessu til réttargæslu í héraði og fyrir Landsrétti. Jafnframt seldi Landbakki ehf. umræddu félagi með kaupsamningi og afsali 18. júlí 2014 byggingarreit nr. 2 á sömu lóð. Í þessum gögnum um sölu á byggingarreitunum var ekki vikið að rétti stefnda til verktöku og fram kom í bréfi 30. apríl 2015 til stefnda að kaupandinn teldi sig ekki skuldbundinn til að ganga til samninga við hann um byggingu bílastæðakjallarans sem í kjölfarið var hafist handa við að reisa á árinu 2015 án aðkomu hans. Af þessu tilefni höfðaði stefndi mál á hendur Reykjavík Development ehf. sem lauk með fyrrgreindum dómi Hæstaréttar í máli nr. 18/2019. Með dóminum var félagið sýknað af kröfu stefnda um viðurkenningu á því að það bæri skaðabótaábyrgð á tjóni sem hann taldi sig hafa orðið fyrir vegna þess að ekki hefði verið virtur réttur hans til verktökunnar. 27. Um þá fasteign sem málið lýtur að er þess að geta að með samningi 22. mars 2007 tóku áfrýjandinn Situs ehf., Eignarhaldsfélagið Portus ehf., Totus ehf., Hospes ehf., Landsbanki Íslands hf. og Nýsir hf. á leigu af Reykjavíkurborg lóðina að Austurbakka 2. Samkvæmt eignaskiptayfirlýsingu 11. október 2010 fyrir lóðina skiptist hún í tvo matshluta og stendur tónlistar- og ráðstefnuhúsið á matshluta 1 en matshluti 2 skiptist í tíu byggingarreiti, þar með talinn byggingarreit vegna bílageymslu fyrir allan matshlutann. Með eignaskiptayfirlýsingu 22. apríl 2016 var matshlutum fjölgað og bílageymsla færð undir matshluta 8 á byggingarreitum nr. 1 og 2 og gerð að sjálfstæðu húsi í skilningi laga nr. 26/1994 um fjöleignarhús. Í yfirlýsingunni var tekið fram að eign þessi með fastanúmer 236-0172 væri ný eign sem stofnuð væri úr eignum með fastanúmerum 230-1297 og 230-9715. Fyrra númerið tilheyrir byggingarreit nr. 1 og síðara númerið byggingarreit nr. 2 og voru þau bæði tilgreind í fyrrnefndum kaupsamningum og afsölum við ráðstöfun þeirra. Á þessum reitum var reist það bílastæðahús sem kröfugerð stefnda tekur til en hún er bundin við húsið sjálft og tekur því ekki til annarra rýma með öðrum fastanúmerum sem falla undir byggingarreiti nr. 1 og 2 og tilheyra matshluta 8.28. Um þau félög sem koma við sögu skal tekið fram að Rekstrarfélagið Ago ehf., Totus ehf. og Eignarhaldsfélagið Portus ehf. sameinuðust á árinu 2012 undir kennitölu síðastgreinda félagsins og var nafni þess samhliða breytt í Harpa tónlistar- og ráðstefnuhús ehf. Árið 2013 sameinaðist Austurhöfn-TR ehf. síðan því félagi og var félagsformi þess breytt úr einkahlutafélagi í opinbert hlutafélag.NiðurstaðaUm skyldu áfrýjenda til að virða rétt stefnda til verktöku29. Af hálfu áfrýjandans Hörpu tónlistar- og ráðstefnuhúss ohf. hefur því verið haldið fram fyrir Hæstarétti að kaupréttur Ármannsfells ehf. að byggingarreit nr. 2 á lóðinni Austurbakka 2 samkvæmt fyrrnefndu skilmálablaði 31. mars 2009 hafi verið veittur að kröfu stefnda. Þannig hafi stefndi í raun átt kaupréttinn en ákveðið að ráðstafa honum til systurfélags síns og þá væntanlega gegn greiðslu eða kröfu á hendur því. Jafnframt er á því byggt að skilmálar kaupréttarins hafi verið umsamdir af hálfu stefnda en systurfélagið hafi síðan hafnað að virða rétt hans til verktöku. Þessu var hvorki hreyft í héraði né fyrir Landsrétti og því kemst þessi nýja málsástæða ekki að hér fyrir dómi enda standa ekki til þess lagaskilyrði 2. mgr. 187. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála.30. Í fyrrgreindum dómi Hæstaréttar í máli nr. 18/2019 var komist að þeirri niðurstöðu að í rétti stefnda til verktöku við framkvæmdir á lóðinni Austurbakka 2 samkvæmt rammasamningnum 9. mars 2006 fælust ekki hlutbundin réttindi að fasteigninni Austurbakka 2 heldur væri um að ræða kröfuréttindi í gagnkvæmu skuldarsambandi. Um það vísaði rétturinn til þeirrar meginreglu kröfuréttar að skuldari gæti venjulega ekki sett annan skuldara í sinn stað nema með samþykki kröfuhafa. Væri þá forsenda skuldskeytingar að kröfuhafi samþykkti skuldaraskiptin og nýr skuldari skuldbyndi sig með bindandi hætti gagnvart kröfuhafa. Að því sögðu tók rétturinn fram að með rammasamningnum hefðu viðsemjendur stefnda tekist á herðar þá skyldu að ganga til samninga við hann um verktöku við fyrirhugaðar framkvæmdir á lóðinni. Í því skuldarsambandi hefði stefndi, hvað rétt sinn til verktökunnar varðaði, stöðu kröfuhafa samkvæmt óefndum gagnkvæmum samningi en viðsemjendurnir í því tilliti stöðu skuldara. Þótt viðsemjendurnir sem handhafar lóðarréttindanna hefðu getað framselt þriðja manni þau réttindi sín hefðu þeir ekki getað losnað undan skyldum sínum gagnvart stefnda samkvæmt rammasamningnum með því að setja annan skuldara í sinn stað nema til kæmi samþykki stefnda og þá með þeim hætti að nýr skuldari skuldbyndi sig beint gagnvart honum sem kröfuhafa. Þessi dómur hefur sönnunargildi í málinu samkvæmt 4. mgr. 116. gr. laga nr. 91/1991 og þýðingu sem fordæmi við úrlausn þess.31. Með fyrrgreindu samkomulagi 31. mars 2009, milli stefnda og Austurhafnar-TR ehf. í tengslum við fyrirhugaða yfirtöku síðarnefnda félagsins á Eignarhaldsfélaginu Portusi ehf. og áfrýjandanum Situsi ehf., var því lýst yfir gagnvart stefnda að hann ætti sama rétt á verktöku vegna byggingar bílakjallara á þeim byggingarreitum sem Austurhöfn-TR ehf., Eignarhaldsfélagið Portus ehf. eða áfrýjandinn Situs ehf. hefðu yfirráð yfir eða veittu öðrum yfirráð yfir og um var samið í rammasamningnum 9. mars 2006. Þetta var síðan áréttað í samningi 30. desember 2010 milli stefnda og Totusar ehf. en sá samningur varð að viðauka nr. 31 við verksamning um byggingu Hörpu, tónlistar- og ráðstefnuhúss. Eins og áður er rakið hefur áfrýjandinn Harpa tónlistar- og ráðstefnuhús ohf. við samruna yfirtekið skyldur Austurhafnar-TR ehf., Eignarhaldsfélagsins Portusar ehf. og Totusar ehf.32. Að því gættu sem hér hefur verið rakið og að öðru leyti með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður fallist á þá niðurstöðu að á áfrýjandanum Hörpu tónlistar- og ráðstefnuhúsi ohf. hafi eftir þessum samningum hvílt skylda gagnvart stefnda til að virða rétt hans við byggingu bílakjallara á byggingarreitum nr. 1 og 2 á lóðinni Austurbakka 2 þegar kæmi til þeirrar framkvæmdar. Með því að byggingarreitunum var ráðstafað fyrst af áfrýjandanum Situsi ehf. með samningum 24. apríl og 22. ágúst 2013 og aftur af síðari eigendum þeirra 15. apríl og 18. júlí 2014 án þess að nýir eigendur reitanna öfluðu samþykkis stefnda og gengjust beint undir skuldbindingu gagnvart honum féll skaðabótaskylda á áfrýjandann Hörpu tónlistar- og ráðstefnuhús ohf. þegar réttur stefnda til verktökunnar var ekki virtur með því fela öðrum verkið.33. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður fallist á þá niðurstöðu að áfrýjandinn Situs ehf. hafi viðurkennt í því dómsmáli sem lauk með fyrrgreindum dómi réttarins í máli nr. 18/2019 að hafa tekist á herðar þá skuldbindingu gagnvart stefnda að virða rétt hans til verktökunnar og að sú viðurkenning bindi hann einnig í þessu máli, sbr. 45. gr. laga nr. 91/1991. Er þá jafnframt haft í huga að sú ráðstöfun lá beint við í ljósi atvika málsins þar sem áfrýjandinn Situs ehf. var í samstæðu fyrirtækja sem sameiginlega tóku þátt í uppbyggingunni á Austurhöfn og fylgdust að í þeim efnum. Verður því einnig talið að skaðabótaskylda hafi fallið á áfrýjandann Situs ehf.Um fyrningu34. Af hálfu áfrýjenda er teflt fram þeirri málsástæðu að krafa stefnda á hendur þeim um greiðslu skaðabóta sé fyrnd. Af því leiði að sýkna beri þá af kröfu um viðurkenningu á rétti stefnda til skaðabóta úr hendi þeirra. Með aðilum er ágreiningur um hvort skaðabótakrafa stefnda sæti fyrningu eftir eldri lögum um fyrning skulda og annarra kröfuréttinda nr. 14/1905 eða eftir gildandi lögum nr. 150/2007 um fyrningu kröfuréttinda.35. Samkvæmt 1. mgr. 28. gr. laga nr. 150/2007 gilda lögin einvörðungu um þær kröfur sem stofnast eftir gildistöku þeirra 1. janúar 2008. Í lögskýringargögnum er ekki að finna nánari skýringar við þetta ákvæði um lagaskil yngri og eldri laga. Slíkum ákvæðum er þó almennt ætlað að koma í veg fyrir réttaróvissu við lagabreytingar með glöggum skilum og raska ekki ástandi sem skapast hefur í gildistíð eldri laga svo að lög hafi ekki afturvirk áhrif. Ber að hafa þetta í huga við skýringu á nefndri lagaskilareglu.36. Krafa stefnda um skaðabætur vegna þess að réttur hans til verktöku við að reisa bílastæðakjallara á lóðinni Austurbakka 2 var ekki virtur á rót sína að rekja til rammasamningsins 9. mars 2006 milli hans, Nýsis hf., Landsafls hf. og Eignarhaldsfélagsins Portusar ehf. Önnur félög sem tóku þátt í uppbyggingunni við Austurbakka gengust síðar undir þessa skuldbindingu gagnvart stefnda eins og hér hefur verið rakið. Til að stefndi öðlaðist skaðabótakröfu á þessum grundvelli þurfti annað og meira að koma til en gerð umrædds samnings. Þannig þurfti jafnframt réttur hans til verktökunnar að vera sniðgenginn. Krafan stofnaðist því ekki fyrr en skuldbindingin hafði verið vanefnd með því að synja stefnda endanlega á árinu 2015 um verktökuna og fela öðrum verkið. Vanefndirnar voru því eftirfarandi og höfðu þau áhrif að skaðabótakrafan stofnaðist og kom í stað þeirra efnda sem aðilar áttu rétt á eftir aðalefni samnings. Í samræmi við þetta stofnaðist skaðabótakrafa stefnda eftir að lög nr. 150/2007 tóku gildi og fer því um fyrningu hennar eftir þeim lögum. Þessi niðurstaða um hvenær krafa telst stofnast í skilningi 1. mgr. 28. gr. laganna á sér einnig stoð í samræmisskýringu við 2. mgr. 2. gr. þeirra þar sem mælt er fyrir um stofnun kröfu vegna vanefndar.37. Kröfur um skaðabætur innan samninga fyrnast á fjórum árum samkvæmt meginreglu 3. gr. laga nr. 150/2007. Reiknast fyrningarfrestur slíkra krafna sem stofnast vegna vanefnda frá þeim degi þegar samningurinn var vanefndur, sbr. 2. mgr. 2. gr. laganna. Eins og áður greinir var því hafnað með bréfi 30. apríl 2015 að stefndi ætti rétt til verktöku á hendur eiganda byggingarreita nr. 1 og 2 á lóðinni Austurbakka 2 vegna byggingar bílastæðakjallarans sem í kjölfarið á árinu 2015 var hafist handa við að reisa af Reykjavík Development ehf. án aðkomu stefnda. Með því var samningsbundinn réttur stefnda til verktökunnar vanefndur og þá tók að líða fyrningarfrestur skaðabótakröfu hans á hendur áfrýjendum vegna vanefnda á samningsbundnum rétti hans til verktökunnar. Fjögurra ára fyrningarfrestur var því liðinn þegar stefndi höfðaði mál þetta 24. apríl 2020.38. Stefndi heldur því fram að fyrningu kröfunnar hafi verið slitið með því að áfrýjendum var stefnt 9. febrúar 2017 til réttargæslu í áðurnefndu máli nr. 18/2019. Í stefnunni var tekið fram að yrði niðurstaðan sú að réttindi stefnda hefðu fallið niður við framsal byggingarreitanna væri ljóst að áfrýjendur þessa máls hefðu ekki virt réttindi stefnda og bæru eftir atvikum skaðabótaábyrgð. Það væri því ljóst að niðurstaðan gæti skipt áfrýjendur máli að lögum, sbr. 21. gr. laga nr. 91/1991. Til stuðnings því að fyrningu hefði verið slitið með þessu móti vísar stefndi til 1. mgr. 19. gr. laga nr. 150/2007 sem hljóðar svo:Nú er fyrningu slitið gegn einum af fleiri skuldurum með málssókn í samræmi við 15. gr. og fyrnist þá krafan ekki á hendur öðrum skuldara ef honum er stefnt til réttargæslu í málinu áður en krafan fyrnist gagnvart honum. Í kjölfarið verður kröfuhafi að fylgja kröfunni eftir gagnvart þeim skuldara innan eins árs eftir að málinu lauk með sátt, dómi eða með öðrum hætti.39. Í skýringum við þetta ákvæði í athugasemdum með frumvarpi til laganna sagði að með því gæti kröfuhafi, sem byrjað hefði lögsókn fyrir dómi gegn einum eða fleiri skuldurum, komið í veg fyrir að krafa á hendur öðrum skuldara fyrndist með því að stefna honum í málinu til réttargæslu, sbr. 21. gr. laga nr. 91/1991, áður en krafan fyrndist gagnvart viðkomandi skuldara. Einnig var tekið fram að ákvæðið gæti átt við í þeim tilvikum þegar fleiri menn ábyrgjast skuld saman, til dæmis aðalskuldari og ábyrgðarmaður eða fleiri samskuldarar. Kröfuhafi gæti því sótt aðalskuldara um greiðslu skuldar en þá gæti hann jafnframt stefnt ábyrgðarmanni til réttargæslu í stað þess að þurfa að höfða mál á hendur honum.40. Umrædd heimild í 1. mgr. 19. gr. laga nr. 150/2007 til að slíta fyrningu með réttargæslustefnu felur í sér úrræði til að rjúfa fyrningu kröfu gegn öðrum en þeim sem málsóknin beinist að. Á það verður ekki fallist með áfrýjendum að úrræðið eigi aðeins við ef fleiri skuldarar bera óskipta (in solidum) ábyrgð á greiðslu kröfu enda er heimildin ekki takmörkuð á þann veg í texta ákvæðisins. Þótt það tilvik sé nefnt í lögskýringargögnum er það aðeins gert í dæmaskyni um hvenær reglan getur átt við. Þannig nær heimildin til kröfu á hendur fleiri skuldurum sem á rót sína í sömu lögskiptum þótt grundvöllur kröfu á hendur þeim sé ekki sá sami. Með þessu er kröfuhafa gert kleift að rjúfa fyrningu án þess að þurfa að höfða mál í einu lagi eða samhliða gegn öllum þeim sem krafa getur hugsanlega beinst að. Er þess þá að gæta að úrslit máls á hendur einum, sem kröfu er beint að, geta síðar haft þýðingu þegar kröfu er í öðru máli beint að öðrum sem skyldan getur eftir atvikum hvílt á.41. Í samræmi við það sem hér hefur verið rakið verður umrætt ákvæði laganna ekki skilið á þann veg að krafa á hendur skuldara í fyrra máli þurfi að hafa verið tekin til greina svo fyrningu hafi verið slitið með því að stefna öðrum aðila til réttargæslu. Þvert á móti kann að vera að sú niðurstaða útiloki að kröfu verði beint að öðrum og má í því sambandi nefna í dæmaskyni að kröfu verður ekki beint að umboðsmanni vegna milligöngu ef krafan á hendur umbjóðandanum hefur verið tekin til greina á grundvelli umdeilds umboðs. Eins getur verið að óþarft sé að höfða nýtt mál á hendur þeim sem upphaflega var stefnt til réttargæslu hafi krafan verið efnd í kjölfar málsóknar. Þannig verður í tilvikum sem þessum komist hjá málssókn á hendur viðkomandi en í því er fólgið það hagræði sem stefnt er að með því að slíta fyrningu á grundvelli 19. gr. laga nr. 150/2007. Í því felst ekki aðeins hagræði fyrir kröfuhafann heldur einnig þann sem málssóknin hefði að öðrum kosti beinst að.42. Samkvæmt framansögðu var fyrningu kröfu stefnda á hendur áfrýjendum slitið þegar þeim var stefnt til réttargæslu 9. febrúar 2017 en því máli lauk 30. október 2019. Eins og áður greinir var mál þetta síðan höfðað 24. apríl 2020 eða innan þess ársfrests sem greinir í síðari málslið 1. mgr. 19. gr. laga nr. 150/2007. Krafa stefnda á hendur áfrýjendum var því ófyrnd þegar málið var höfðað.43. Samkvæmt öllu framansögðu verður hinn áfrýjaði dómur staðfestur.44. Áfrýjendum verður gert óskipt að greiða stefnda málskostnað eins og í dómsorði greinir.Dómsorð:Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður.Áfrýjendur, Harpa tónlistar- og ráðstefnuhús ohf. og Situs ehf., greiði óskipt stefnda, Íslenskum aðalverktökum hf., 3.000.000 króna í málskostnað fyrir Hæstarétti.https://landsrettur.is/domar-og-urskurdir/domur-urskurdur/?id=aa27b203-658e-4f2d-b13e-e3c13f79abaf&verdictid=132aa91d-9c70-4d2a-b128-507a9b5c05db

Mál nr. 154/2010

Kærumál Málskostnaður Kæruheimild Frávísun frá Hæstarétti

G og V höfðuðu mál gegn EE og ES. G og V féllu síðar frá kröfum á hendur ES. Málinu var vísað frá dómi en málskostnaður felldur niður. ES kærði þann úrskurð héraðsdómara og krafðist þess að G og V yrði gert að greiða sér málskostnað í héraði og kærumálskostnað. Talið var að ekki væri heimild í g. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 til að kæra úrskurðinn þar sem kveðið var á um fleira en málskostnað í honum. Skipti þá ekki máli hvort ES átti aðild að öllum kröfum sem leyst var úr í hinum kærða úrskurði eða einungis hluta þeirra. Var málinu því vísað sjálfkrafa frá Hæstarétti.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Gunnlaugur Claessen og Árni Kolbeinsson og Viðar Már Matthíasson settur hæstaréttardómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 3. mars 2009, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 11. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 19. febrúar 2010, þar sem máli varnaraðila á hendur sóknaraðila og Eysteini Eysteinssyni var vísað frá dómi, en málskostnaður felldur niður. Um kæruheimild vísar sóknaraðili til g. liðar 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að varnaraðilum verði gert að greiða honum málskostnað í héraði ásamt kærumálskostnaði. Varnaraðilar krefjast staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar. Varnaraðilar höfðuðu mál þetta gegn Eysteini Eysteinssyni og sóknaraðila og gerðu kröfur í tengslum við notkun á nafninu „Papar“. Báðir stefndu í héraði tóku til varna og kröfðust aðallega að málinu yrði vísað frá dómi. Í þinghaldi 22. janúar 2010 lýstu varnaraðilar yfir að þeir féllu frá kröfum á hendur sóknaraðila. Sá síðastnefndi hélt við kröfu sína um málskostnað. Sama dag var málið munnlega flutt um frávísunarkröfu stefnda Eysteins, sem tekin var til greina í hinum kærða úrskurði, en hverjum málsaðila gert að greiða sinn kostnað af málinu. Samkvæmt g. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 má kæra til Hæstaréttar úrskurð héraðsdómara um ómaksþóknun, málskostnað eða gjafsóknarlaun, enda sé ekki kveðið á um annað í úrskurðinum. Með hinum kærða úrskurði var máli varnaraðila vísað frá héraðsdómi, auk þess sem leyst var úr kröfum aðilanna um málskostnað. Af hálfu sóknaraðila verður ráðið að hann telji sig allt að einu geta kært úrskurð héraðsdóms á grundvelli þessa ákvæðis þar sem „hinn kærði úrskurður kveður ekki á um neitt annað en ákvörðun um málskostnað hvað hann varðar.“ Héraðsdómari tók í úrskurði sínum afstöðu ekki aðeins til kröfu aðilanna um málskostnað. Orðalag umrædds lagaákvæðis er afdráttarlaust og skiptir ekki máli hvort sóknaraðili átti aðild að öllum kröfum, sem leyst var úr í hinum kærða úrskurði, eða einungis hluta þeirra. Sóknaraðila brast því heimild til að kæra úrskurðinn á grundvelli umrædds lagaákvæðis, sbr. til hliðsjónar dóm Hæstaréttar í dómasafni 2001, bls. 498 í máli nr. 26/2001 og dóm réttarins 2. september 2008 í máli nr. 446/2008. Samkvæmt því verður ekki komist hjá að vísa málinu sjálfkrafa frá Hæstarétti. Rétt er að aðilarnir beri hver sinn kostnað af kærumáli þessu. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Kærumálskostnaður fellur niður. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 19. febrúar 2010. Mál þetta höfðuðu Georg Óskar Ólafsson, kt. 120157-3029, Grenimel 22, Reykjavík, og Vignir Ólafsson, kt. 140664-5969, Víðihlíð 22, Reykjavík, með stefnu birtri 15. og 19. október 2009 á hendur Eysteini Eysteinssyni, kt. 021076-5899, Klukkubergi 1, Hafnarfirði, og Einkaleyfastofunni, kt. 650191-2189, Engjateigi 3, Reykjavík. Stefnandi féll frá kröfum á hendur Einkaleyfastofunni í þinghaldi 22. janúar sl. Málið var tekið til úrskurðar um frávísunarkröfu stefnda Eysteins 22. janúar sl. Í stefnu er dómkröfum lýst svo: að stefndi Eysteinn Eysteinsson verði að þola ógildingu á einkaleyfi sínu á vörumerkinu „Papar“ sem honum var veitt þann 04.01.2008 af Einkaleyfastofu. Að stefnda Einkaleyfastofu verði gert að ógilda og afmá skráningu Einkaleyfisins á nafninu Papar úr Einkaleyfaskrá. Stefndi Eysteinn Eysteinsson krefst þess í þessum þætti að málinu verði vísað frá dómi og að sér verði tildæmdur málskostnaður. Stefnda Einkaleyfastofan krefst málskostnðar. Stefnandi mótmælir frávísunarkröfu og krefst þess að málskostnaður til stefnda Einkaleyfastofunnar verði ákveðinn lægri en gerð er krafa um. Stefndi Eysteinn sótti hinn 4. janúar 2008 um skráningu vörumerkisins Papar í flokki 41. Var umsóknin samþykkt af Einkaleyfastofu og vörumerkið birt í Einka­leyfatíðindum 15. mars 2008. Andmælum var ekki hreyft við skráninguna. Aðilar málsins og fleiri hafa myndað hljómsveitina Papar. Var hún stofnuð 1986 og hafa talsverðar mannabreytingar orðið í hljómsveitinni í gegnum árin. Síðustu ár hefur hún ekki starfað samfellt, en aðila greinir á um hvort hún hafi verið lögð niður eða ekki. Í greinargerð stefnda Eysteins er í fyrsta lagi krafist frávísunar málsins. Má skipta málsástæðum hans til stuðnings þessari kröfu í fernt. Í fyrsta lagi telur stefndi að dómkrafa stefnenda sé ekki dómtæk. Þeir krefjist ógildingar á einkaleyfi, en ekki ógildingar á vörumerkjaskráningu. Skráð vörumerki veiti einkarétt, ekki einkaleyfi, sbr. 1. gr. laga nr. 45/1997. Einkaleyfi sé annað, sbr. lög nr. 17/1991. Ekki sé til einkaleyfi á vörumerki og verði því ekki ógilt. Vísar stefndi til d-liðar 1. mgr. 80. gr. laga nr. 91/1991. Í öðru lagi telur stefndi að kröfur stefnenda séu vanreifaðar. Ítrekað sé vísað til svokallaðs einkaleyfis stefnda. Því sé haldið fram að stefndi hafi blekkt stefnendur, en ekki sagt hvernig hann hafi blekkt. Þá byggi stefnendur á því að þeir eigi rétt til að nota nafnið Papar fyrir hefð og vísi til laga nr. 46/1905. Þau lög geti ekki gilt hér. Þá byggi stefnendur á því að þeir eigi höfundarétt að nafninu Papar. Segir stefndi að hann sjái ekki hvernig sú málsástæða gangi upp. Ennfremur segist þeir hafa öðlast markaðsfestu á grundvelli 4. gr. vörumerkjalaga. Þessi málsástæða sé órökstudd og greint ákvæði fjalli ekki um markaðsfestu. Þá sé vísað til samningalaga, laga um lausafjárkaup og vaxtalaga, en ljóst sé að ekkert í þessum lögum komi til skoðunar við úrlausn um dómkröfur stefnenda. Vísar stefndi til e-liðar 1. mgr. 80. gr. laga nr. 91/1991. Í þriðja lagi telur stefndi að frestur til að höfða mál þetta sé liðinn. Frestur sé þrír mánuðir frá því að Einkaleyfastofa tók ákvörðun, sbr. 3. mgr. 63. gr. laga nr. 45/1997. Fresturinn hafi runnið út 15. maí 2008. Þetta mál hafi verið þingfest 20. október 2009. Loks telur stefndi að vísa beri málinu frá dómi samkvæmt 2. mgr. 18. gr. laga nr. 91/1991. Stefnendur byggi á því að þeir hafi eignast vörumerkjarétt á auðkenninu Papar. Sé svo hafi þeir sem voru í hljómsveitinni undir það síðasta eignast þann rétt óskipt. Fjórir þeirra sem voru í hljómsveitinni taki ekki þátt í málshöfðuninni og verði því að vísa málinu frá dómi. Í það minnsta sé samþykki meirihluta þeirra sem voru í hljómsveitinni nauðsynlegt til að höfða mál vegna vörumerkjaréttarins. Stefnendur mótmæla því að málinu verði vísað frá dómi. Þeir telja að efni málsins sé svo skýrt að málið sé dómtækt. Ekki geti vafist fyrir stefnda við hvað sé átt þó notað sé orðið einkaleyfi í stefnu. Þá leiði það ekki til frávísunar þó vísað sé til laga sem ekki geti átt við. Það hindri ekki að vörnum verði haldið uppi. Þá segja stefnendur að aðrir aðilar hafi ekki viljað standa að málshöfðun þessari. Sé hún þeim nauðsynleg þar sem skráningin hindri þá í að nýta höfundarétt sinn að efni því sem hljómsveitin hefur gefið út. Varðandi málshöfðunarfrest vísa stefnendur til þess að málssókn þessi sé heimil samkvæmt 29. gr. vörumerkjalaganna. Loks mótmæla stefnendur málskostnaðarreikningi stefnda sem of háum. Forsendur og niðurstaða Í 63. gr. laga nr. 45/1997 er mælt fyrir stofnun áfrýjunarnefndar til að fjalla um ágreining um ákvarðanir og úrskurði Einkaleyfastofu. Er settur tiltekinn frestur til að skjóta máli til nefndarinnar. Af 3. mgr. má ráða að unnt er höfða mál fyrir almennum dómstólum til að hnekkja ákvörðunum Einkaleyfastofu, án þess að leita þurfi fyrst til áfrýjunarnefndarinnar. Frestur til að höfða slíkt mál er 3 mánuðir frá því að Einkaleyfastofa tók ákvörðun. Málssókn stefnenda er á því byggð að þeir eigi rétt yfir umræddu vörumerki, sem hindri að stefndi Eysteinn geti skráð það sem eini rétthafinn. Eru þeir því bundnir af málshöfðunarfresti 3. mgr. 63. gr. Ákvörðun Einkaleyfastofu var tekin 3. mars 2008 og birt á lögmæltan hátt 15. sama mánaðar. Mál þetta var höfðað í október 2009, er málshöfðunarfresturinn var liðinn. Stefnendur vísuðu í málflutningi til 29. gr. vörumerkjalaga. Þar er fjallað um afmáningu skráningar, en málið er ekki reifað af þeirra hálfu um afmáningu samkvæmt III. kafla laganna. Verður að vísa málinu frá dómi gagnvart stefnda Eysteini, en fallið hefur verið frá kröfum á hendur stefndu Einkaleyfastofunni. Það athugast að stefndi Eysteinn leitaði einn eftir skráningu vörumerkis sem tiltekinn hópur átti rétt yfir samkvæmt 2. tl. 1. mgr. 4. gr. vörumerkjalaga. Þá tók stefnda Einkaleyfastofan til varna bæði um form og efni málsins, án þess að augljósir séu efnislegir hagsmunir hennar af niðurstöðu málsins um annað en málskostnað. Er rétt eins og hér stendur á að málskostnaður falli niður gagnvart báðum stefndu. Jón Finnbjörnsson héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan. Úrskurðarorð Máli þessu er vísað frá dómi. Málskostnaður fellur niður.

Mál nr. 25/2001

Stjórnarskrá Embættismenn Flutningur í starfi Andmælaréttur Meðalhóf Skaðabótamál

Dómsmálaráðherra ákvað að flytja S úr starfi sýslumanns á Akranesi. Taldi S ákvörðun ráðherra saknæma og ólögmæta gagnvart sér og höfðaði mál á hendur íslenska ríkinu til greiðslu miska- og skaðabóta. Kröfum S var hafnað með þeim rökum að dómsmálaráðherra hefði ekki verið nauðsyn að leita atbeina forseta Íslands þegar tekin var ákvörðun um flutning S eftir 36. gr. starfsmannalaga. Þá hefði S ekki sýnt fram á að sá andmælaréttur sem honum var veittur hefði aðeins verið til málamynda. Ennfremur þótti nægjanlega fram komið að ástæður þær sem dómsmálaráðuneytið færði fram fyrir ákvörðun sinni um flutning S úr einu embætti í annað hefðu verið málefnalegar og að meðalhófsreglu stjórnsýslulaga hefði verið gætt um flutninginn. Um aðrar málsástæður S vísaði Hæstiréttur til forsendna héraðsdóms, þar sem fram kom að S hefði í reynd ekki verið vikið úr starfi enda yrði ákvörðun um flutning ekki jafnað til lausnar frá embætti. Þá hefði ákvörðun um flutning S aldrei komið til framkvæmda vegna sérstakra óska S um aðrar mála­lyktir. Ennfremur yrði ákvörðun ráðherra og sú máls­með­ferð er lá henni til grundvallar ekki talin fela í sér áreitni, ærumeiðingar og tilræði. Fullyrðingu S um vanhæfi ráðherra til að taka íþyngjandi stjórnvaldsákvörðun um málefni S vegna opinbers fjandskapar við hann var hafnað sem órökstuddri. Auk þess var talið ljóst að ákvörðun um flutning S í annað embætti hefði verið tekin að lokinni ýtarlegri athugun og var því hafnað þeirri málsástæðu S að rannsóknarregla stjórnsýslulaga hefði verið brotin. Einnig var tilvísun S til jafnræðisreglu stjórnsýslulaga hafnað þar sem ekki þótti ljóst samhengi þeirrar málsástæðu við annan málatilbúnað hans.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Guðrún Erlendsdóttir, Hrafn Bragason, Ingibjörg Benediktsdóttir og Stefán Már Stefánsson prófessor. Aðaláfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 18. janúar 2001 og krefst þess að sér verði dæmdar 7.000.000 krónur í miskabætur og 25.456.000 krónur vegna fjárhagslegs tjóns ásamt dráttarvöxtum af síðargreindri fjárhæð samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 1. október 1998 til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjandi áfrýjaði héraðsdómi 7. mars 2001 og krefst aðallega sýknu af kröfum aðaláfrýjanda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Til vara er gerð krafa um lækkun stefnufjárhæðarinnar og að málskostnaður verði látinn niður falla. I. Aðaláfrýjandi, sem skipaður hafði verið bæjarfógeti á Akranesi 24. september 1985 ótímabundið, kaus að neyta ekki forgangsréttar til skipunar í embætti héraðsdómara samkvæmt ákvæðum 2. mgr. 18. gr. laga nr. 92/1989 um aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði, og varð því sjálfkrafa sýslumaður á aðsetursstað sínum, sbr. 4. mgr. 18. gr. laganna, frá og með 1. júlí 1992. Með bréfi dómsmálaráðherra 6. apríl 1998 var aðaláfrýjanda tilkynnt að fyrirhugað væri að taka ákvörðun um að flytja hann úr embætti sýslumannsins á Akranesi í embætti sýslumannsins á Hólmavík frá og með 1. júlí það ár. Með flutningsbréfi dómsmálaráherra 5. júní 1998 var aðaláfrýjanda, með vísan til 36. gr. laga nr. 70/1996 um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, falið að gegna embætti sýslumanns á Hólmavík frá 1. júlí 1998. Með flutningsbréfinu fylgdi bréf þar sem gerð var grein fyrir forsendum þessarar ákvörðunar. Segir þar að hún sé byggð á þeirri skoðun ráðuneytisins að sýslumaður hafi ekki haft þá stjórn og yfirsýn yfir rekstur embættisins sem forstöðumanni stofnunar sé skylt og nauðsynlegt að hafa og að fullreynt sé að mati þess að honum takist að vinna bug á fjárhagsvanda embættisins. Þá er jafnframt vitnað til bréfs ráðuneytisins 11. maí sama ár og vísað til þess að embættisfærsla sýslumannsins vegna innheimtu á dómsekt og álögðum opinberum gjöldum í máli Þórðar Þórðarsonar á Akranesi hafi verið til umfjöllunar í ráðuneytinu. Því er síðan lýst að það sé mat ráðuneytisins að þar sem sýslumaður hafi ekki gripið til innheimtuaðgerða vegna opinberra gjalda í máli þessu, svo sem með kröfu um gjaldþrotaskipti, þannig að unnt hefði verið að rifta framangreindum gerningum, hafi hagsmunir ríkissjóðs verið bornir fyrir borð. Hafi mál þetta orðið til þess að renna frekari stoðum undir þá skoðun ráðuneytisins að hagsmunum ríkissjóðs yrði betur borgið með því að fela öðrum stjórn og rekstur sýslumannsembættisins á Akranesi. Krafa aðaláfrýjanda í máli þessu er á því reist að honum hafi verið valdinn miski með þessari ákvörðun dómsmálaráðherra, að flytja hann úr starfi sýslumanns á Akranesi í starf sýslumanns á Hólmavík og athöfnum, sem þeirri ákvörðun hafi tengst. Jafnframt hafi hann orðið fyrir fjárhagslegu tjóni, sem leitt hafi af greindri ákvörðun, enda hafi hún verið saknæm og ólögmæt gagnvart sér. II. Málavextir eru að nokkru raktir í úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur 1. febrúar 1999 og dómi sama dómstóls 20. desember sama ár, sbr. dóma Hæstaréttar 25. mars 1999 og 19. október 2000, auk dómsins sem hér er til endurskoðunar. Aðaláfrýjandi sendi dómsmálaráðuneytinu fjárlagatillögur embættisins fyrir fjárlagaárið 1994 með bréfi 4. maí 1993. Segir í meginefni bréfsins: „Svo sem áður hefur verið tekið fram, getur fjárhagsáætlun embættisins ekki orðið raunhæf, nema það njóti svipaðra fjárveitinga og sambærileg embætti. Samkvæmt fjárlögum 1993 fær Ísafjarðarembættið 17-18 millj. meira, þótt þar séu um 60 færri íbúar og Vestmannaeyjaembættið fær 6-7 millj. meira, þótt þar séu um 400 færri íbúar.“ Kveðst aðaláfrýjandi hafa gert fjárlagatillögurnar eftir reglum í leiðbeiningabæklingi, og hann hafi beðið um hækkun á fjárveitingum en ekki fengið og því orðið að skera niður kostnað. Þannig hafi þetta gengið fyrir sig og aldrei hafi fjárveitingar verið hækkaðar til sín og halli því safnast upp. Á árinu 1993 lagði dómsmálaráðherra fram tillögur um sameiningu sýslumannsembætta og var meðal annars gert ráð fyrir að embættin í Borgarnesi og á Akranesi yrðu sameinuð. Aðaláfrýjandi kveður viðbrögð sín hafa verið þau, að gera dómsmálaráðuneytinu tilboð um að hann viki úr sínu embætti svo að sýslumaður í Borgarnesi gæti orðið sýslumaður í báðum sýslum. Tilboði hans hafi fylgt þau skilyrði að ráðuneytið aðstoðaði hann við að koma undir sig fótunum á nýjum vettvangi handan Faxaflóa t.d. með því að koma á stofn lögfræðiskrifstofu eða með starfi á alþjóðavettvangi. Hann hafi flutt lögheimili sitt frá Akranesi á Seltjarnarnes, þar sem hann hafði reist sér hús. Sumarið 1993 hafi liðið og dómsmálaráðherra lagt þessar fyrirætlanir sínar á hilluna, en um haustið hafi aðaláfrýjandi skrifað bæði Ríkisendurskoðun og ráðuneyti bréf vegna athugasemda um að embætti hans hafi farið út fyrir fjárheimildir. Viðbrögð dómsmálaráðuneytisins hafi verið þau að krefjast sérstakrar úttektar Ríkisendurskoðunar á embætti hans í nóvember 1993. Úttektin hafi komið í apríl 1994 og verið honum neikvæð enda hafi þar ekkert verið tekið tillit til athugasemda hans. Í úttekt þessari, þar sem gerð var fjárhagsleg og stjórnsýsluleg endurskoðun á embættinu, kemur fram að embættið hafi farið fram úr fjárheimildum í mörg ár þar á undan og hafi staðan í árslok 1993 verið 13,6 milljónir króna umfram fjárheimildir. Í árslok 1990 hafi rekstur embættisins verið kominn 900 þúsund krónur umfram fjárheimildir, en hins vegar hafi komið í ljós að sértekjur þess árs hafi verið ofbókaðar sem nam 2,2 milljónum króna. Þannig hafi embættið í raun verið komið um 3 milljónum króna fram úr fjárheimildum þegar árið 1990. Fjárlagatillögugerð sé verulega ábótavant, í þeim sé innbyrðis misræmi og frágangur ófullnægjandi. Segir í niðurstöðu úttektarinnar, að stjórnun virðist vera veikur hlekkur hjá embættinu, starfsmenn starfi sjálfstætt og virðist óháðir yfirboðurum og öðrum starfsmönnum. Innheimtuþáttur sé ekki sem skyldi og kröfur hafi tapast vegna aðgerðarleysis. Ýmsar athugsemdir voru gerðar um bókhald, húsnæðiskostnað og sértekjur lögreglunnar og tekið fram, að óneitanlega setji búseta og fjarvera sýslumanns mark sitt á embættið, en hann búi á Seltjarnarnesi. Sumarið 1994 ritaði dómsmálaráðuneytið aðaláfrýjanda bréf þar sem þess var óskað að hann gerði því ýtarlega grein fyrir viðveru sinni á skrifstofu embættisins á árinu. Hann ritaði af því tilefni svarbréf 9. september 1994. Í bréfi ráðuneytisins, sem honum var afhent á fundi 20. september sama ár, kom fram að það teldi upplýsingar hans alls ófullnægjandi og óskað var eftir frekari upplýsingum, og honum sett sérstök fyrirmæli um vinnuskyldu, notkun stimpilklukku og ráðningu starfsmanna. Í september 1994 hélt Samband ungra sjálfstæðismanna fund í Kópavogi og þar mætti dómsmálaráðherra og svaraði fyrirspurnum. Frá þessu var skýrt í kvöldfréttum ríkisútvarpsins, og í fréttinni var dómsmálaráðherra sagður hafa svarað fyrirspurn um sýslumanninn á Akranesi á þann veg að „sýslumaðurinn hefði ekki sinnt starfi sínu eins og honum bæri og að ráðuneytið hefði gert ráðstafanir til þess að á því yrði breyting“. Að sögn aðaláfrýjanda var í fréttinni sagt að fjárreiður og önnur málefni sýslumannsembættisins væru sögð í miklum ólestri vegna óstjórnar sýslumanns og því væru störf hans nú undir smásjá ráðuneytisins. Þarna hafi verið soðin saman ósannindi úr ýmsum áttum og fréttamaðurinn ekkert borið undir hann og hafi aðspurður ekki viljað tilgreina heimildarmenn. Við gerð fjárlaga 1996 var uppsafnaður rekstrarhalli embættisins orðinn um 17 milljónir króna. Með bréfi ráðuneytisins 21. apríl 1997 voru gerðar athugasemdir við rekstraráætlun embættisins fyrir árið 1997, sem var rúmum þremur milljónum króna hærri en fjárveiting til embættisins samkvæmt fjárlögum. Benti ráðuneytið á, að það hefði 11. mars sama ár áréttað að áætlunina skyldi miða við fjárheimildir en ekki fjárlög, þar sem taka þyrfti tillit til halla fyrra árs sem takmarki fjárheimildina. Í bréfinu 21. apríl var upplýst að uppsafnaður halli á embættinu væri rúmar 19 milljónir króna, en þar sem hallinn væri svo mikill gerði ráðuneytið ekki kröfu um að rekstraráætlun tæki mið af fjárheimild. Þar segir einnig að ljóst sé að tryggja verði að hallinn verði minnkaður en ekki aukinn á árinu, svo sem stefni í samkvæmt rekstraráætlun. Var óskað eftir skýringum aðaláfrýjanda á þessu ósamræmi rekstraráætlunar og fjárlaga. Jafnframt var óskað eftir því að hann hagaði rekstri embættisins á þann veg að á árinu 1997 næðist að minnka uppsafnaðan halla nokkuð og að upplýst yrði til hvaða aðgerða yrði gripið í því skyni. Aðaláfrýjandi kom á fund í dómsmálaráðuneytinu vegna bréfs þessa 21. maí 1997. Hann benti á að hann hefði ekki fengið stuðning ráðuneytisins við aðgerðir sem hann hafi lagt til vorið 1995 um að fækka um einn löglærðan fulltrúa og fækka yfirvinnutímum starfsmanna. Hann ítrekaði fyrri tillögur og sagði að gripið yrði til þess ráðs að ráða ódýrari starfskraft í stað fulltrúa, sem færi í námsleyfi. Féllst ráðuneytið á þetta, og var talið að þetta gæti sparað 1-2 milljónir króna á ári. Með þessu og öðrum aðhaldsaðgerðum mætti tryggja að ekki yrði um frekari rekstarhalla að ræða á árinu. Í ljós kom síðar að þegar hafði verið gert ráð fyrir þeirri sparnaðaraðgerð að ráða ekki annan fulltrúa í framangreindri rekstaráætlun. Fjárlagahalli embættisins jókst þó um 7,1 milljón króna á árinu 1997 og varð uppsafnaður halli embættisins á árinu 1998 samtals 26,1 milljón króna. III. Aðaláfrýjandi gerði sem sýslumaður fjárnám hjá Þórði Þórðarsyni til tryggingar skuld hans við innheimtumann ríkissjóðs vegna opinberra gjalda 28. desember 1995. Skuldin nam rúmum 142 milljónum króna. Fjárnámið var gert í húseign gerðarþola á Akranesi og tveimur skuldabréfum hvoru um sig að fjárhæð 43.468.250 krónur. Bréfin voru útgefin af Bifreiðastöð Þórðar Þ. Þórðarsonar ehf. án trygginga en með 5% ársvöxtum til 20 ára. Fyrsti gjalddagi var 1. febrúar 1997 og var afborgunin greidd innheimtumanni ríkissjóðs. Gerðin varð árangurslaus að hluta og ekki var gerð krafa um gjaldþrotaskipti. Með dómi Hæstaréttar 12. júní 1997 var Þórður Þórðarson dæmdur til fangelsisvistar og til að greiða 50 milljón króna sekt í ríkissjóð fyrir skattalagabrot. Lögmaður hans óskaði eftir því við aðaláfrýjanda að hann fengi að nota andvirði hinna fjárnumdu skuldabréfa til greiðslu á sektinni áður en andvirðið gengi til greiðslu á opinberum gjöldum. Aðaláfrýjandi ritaði af þessu tilefni bréf til fjármálaráðuneytisins 3. júlí 1997 og fór fram á að ráðuneytið tæki afstöðu til þessa. Með bréfi 15. júlí 1997 vísaði ráðuneytið ákvörðun um beiðnina til aðaláfrýjanda, sem féllst þá á hana. Hann gerði kröfu um fjárnám hjá gerðarþola til tryggingar sektinni og sakarkostnaði 4. september 1997 og 5. september sama ár um endurupptöku fjárnámsins frá 28. desember 1995. Hinn 9. september 1997 endurupptók hann fjárnámsgerðina og leysti undan fjárnámi eignir er þá voru teknar fjárnámi til tryggingar skuldum gerðarþola, eins og þar var bókað. Samdægurs gerði hann tvö fjárnám hjá sama gerðarþola. Í hinu fyrra var gert fjárnám til tryggingar kröfum samkvæmt dómi Hæstaréttar 12. júní og þá lýst yfir fjárnámi í einbýlishúsi gerðarþola á Akranesi og hinum sömu skuldabréfum og áður. Í síðara fjárnáminu var lýst yfir fjárnámi í sömu eignum til tryggingar skuldum við ríkissjóð og voru bréfin árituð um þessi tvö fjárnám. Lokauppgjör vegna nauðungarsölu á fasteign gerðarþola fór fram 14. október 1997. Nauðungarsalan hófst í beinu framhaldi af endurupptöku fjárnámsgerðarinnar og fór fram á grundvelli hennar. Með ráðstöfun eignarinnar fengust rúmlega 7,5 milljón krónur sem aðaláfrýjandi úthlutaði upp í fjárnámið vegna sektarinnar og sakarkostnaðar. Krafa um nauðungarsölu á hinum fjárnumdu skuldabréfum var tekin fyrir hjá aðaláfrýjanda 18. nóvember 1997. Samdægurs fór hann fram á heimild fjármálaráðuneytisins til þess að bjóða í bréfin fyrir hönd ríkissjóðs, og var uppboðinu á bréfunum frestað til 25. nóvember. Þann dag synjaði fjármálaráðuneytið símleiðis erindi hans um að fá að bjóða í bréfin fyrir hönd ríkissjóðs og voru þau seld hæstbjóðanda, syni gerðarþola, á nauðungarsölu fyrir 50 þúsund krónur. Dómsmálaráðuneytið ritaði aðaláfrýjanda bréf 6. janúar 1998 og óskaði að gefnu tilefni eftir upplýsingum um innheimtu sektarinnar. Sérstaklega óskaði ráðuneytið eftir upplýsingum um „á hvaða forsendum fjárnám í íbúðarhúsnæði og skuldabréfum vegna skattaskulda“ hafi í september 1997 verið fært aftur fyrir fjárnám fyrir sektinni, svo og um tilboð í bréfin á uppboðinu í nóvember 1997. Aðaláfrýjandi svaraði með bréfi 7. janúar 1998, þar sem hann lýsti því sem gerst hafði og ástæðum þar að baki. Lögmaður dómfellda fór þess á leit við sýslumann, að samið yrði um greiðslu á sektarskuldinni með afborgunum, sbr. lög nr. 57/1997. Gerðu sýslumaður og dómfelldi með sér samkomulag 21. janúar 1998 um greiðslu dómskuldarinnar, sem þá höfðu verið greiddar 7,5 milljónir króna upp í, um að dómfelldi greiddi 2,5 milljónir króna 2. febrúar 1998 og sömu fjárhæð 2. ágúst sama ár, og um framhald greiðslna yrði samið í síðasta lagi í janúar 1999. Dómsmálaráðuneytið ritaði sýslumanni bréf 29. janúar 1998 vegna samkomulags þessa og lýsti því að það áliti samkomulagið skýlaust brot á 2. mgr. 52. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 um greiðslufrest sekta, sbr. 1. gr. laga nr. 57/1997, og að ráðuneytið liti það alvarlegum augum. Þar sem með samkomulaginu hafi verið farið út fyrir lögbundnar heimildir til þess að semja um greiðslufrest liti ráðuneytið svo á að það væri ógilt. Yrði sektin ekki greidd innan þess tímafrests sem lög áskildu hlyti að koma til afplánunar vararefsingar samkvæmt dómi Hæstaréttar frá 12. júní 1997. Daginn eftir, 30. janúar, ritaði ráðuneytið aðaláfrýjanda annað bréf þar sem ítrekuð var afstaða fyrra bréfs og jafnframt sagt, að samkvæmt 21. gr. laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins nr. 70/1996 væri unnt að veita embættismanni skriflega áminningu vegna ámælisverðrar háttsemi í starfi. Að mati ráðuneytisins hafi þessi embættisathöfn verið ámælisverð og varðað við greint ákvæði laga nr. 70/1996. Fram kom að með bréfi þessu væri aðaláfrýjanda gefinn kostur á að tala máli sínu áður en af áminningu yrði af þessu tilefni, sbr. 21. gr. i.f. Var honum veittur frestur til mánudagsins 9. febrúar 1998. Dómsmálaráðuneytið ritaði aðaláfrýjanda áminningarbréf 2. mars 1998. Bréfið var ýtarlega rökstutt og í því tekin afstaða til allra þeirra atriða er hann hafði borið fram sér til málsbóta í greinargerð 5. febrúar 1998. Meðal annarra atriða var tekin afstaða til þeirra andmæla hans að brotið hefði verið gegn andmælareglu og rannsóknarreglu stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Aðaláfrýjandi höfðaði mál til ógildingar áminningunni 26. júní 1998 og til greiðslu miskabóta. Dómur féll í héraði 20. desember 1999 og var gagnáfrýjandi sýknaður af kröfum hans. Héraðsdómur var staðfestur í dómi Hæstaréttar 19. október 2000. Þar kemur fram að áminningin hafi lotið að því að hann hefði með gerð samkomulags við dómfellda um greiðslu sektarinnar brotið gegn 2. mgr. 52. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. lög nr. 57/1997, sem mæli fyrir um að ekki megi veita lengri greiðslufrest en eitt ár frá því að sekt kemur til innheimtu. Aðaláfrýjandi hefði fengið sektina til innheimtu eftir gildistöku laga nr. 57/1997 og borið sem sýslumanni að kynna sér sérstaklega nýja lagasetningu sem varðaði störf hans og fara eftir henni. Samkvæmt lagaákvæðinu hefði hann ekki mátt semja um innheimtu sektarinnar með þeim hætti sem hann gerði. Ekki var talið unnt að líta fram hjá því að með gerð samkomulagsins hefði hann sýnt af sér athæfi í starfi sem heyrði undir 21. gr. laga nr. 70/1996. Ekki væri annað fram komið en að ráðherra hefði staðið réttilega að áminningunni. Miskabótakrafa aðaláfrýjanda væri leidd af kröfu hans um ógildingu áminningarinnar og kæmi því ekki frekar til álita. IV. Í héraðsdómi er gerð grein fyrir málsástæðum aðila. Í málflutningi sínum fyrir Hæstarétti lagði aðaláfrýjandi áherslu á, að málið ætti sér langan aðdraganda. Upphafið mætti rekja til þess er Þorsteinn Pálsson hefði tjáð sig í sjónvarpsviðtali í janúar 1991 um atburði í Eystrasaltslöndum. Aðaláfrýjandi hafi af þessu tilefni ritað grein í dagblað og svarað Þorsteini. Skömmu síðar hafi Þorsteinn Pálsson orðið dómsmálaráðherra og borið kala til sín æ síðan vegna þessa, sem bitnað hafi á sér í starfinu á Akranesi. V. Aðaláfrýjandi byggir kröfur sínar í fyrsta lagi á því að það hafi ekki verið réttur aðili sem tók ákvörðun um að flytja hann úr embætti sýslumanns á Akranesi í embætti sýslumanns á Hólmavík. Til þess hefði þurft atbeina forseta Íslands. Eftir 1. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar veitir forseti lýðveldisins þau embætti, er lög mæla. Samkvæmt 26. gr. og 31. gr. starfsmannalaga veitir stjórnvald sem skipar mann í embætti einnig lausn frá því bæði um stundarsakir og að fullu, nema öðruvísi sé sérstaklega mælt fyrir um í lögum. Samkvæmt þessu ber að leggja gildandi lög til grundvallar þegar leyst er úr hvaða stjórnvald veitir lausn frá embætti. Af því leiðir að sömu lögum verður ekki beitt við lausn frá embætti og giltu við skipun í það, nema þau væru enn í gildi þegar ákvörðun um lausn er tekin. Telja verður að eins fari um flutning á milli embætta eða lausn frá embætti með lögmæltum eftirlaunum á grundvelli 4. mgr. 20. gr. stjórnarskárinnar. Var dómsmálaráðherra því ekki nauðsyn að leita atbeina forseta Íslands þegar tekin var ákvörðun um flutning aðaláfrýjanda eftir 36. gr. starfsmannalaga. VI. Aðaláfrýjandi heldur því fram að honum hafi einungis verið veittur andmælaréttur til málamynda, andstætt 13. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, og fellst því á niðurstöðu héraðsdóms um þessa málsástæðu. Hins vegar telur aðaláfrýjandi að héraðsdómari dragi ranga ályktun af þessu, þar sem brot gegn andmælarétti valdi jafnan ólögmæti þeirrar stjórnvaldsákvörðunar, sem andmælarétturinn hafi átt að tryggja. Stefndu halda því hins vegar fram, að í þeim ummælum dómsmálaráðherra í kvöldfréttum útvarps og sjónvarps í apríl 1998 og því sem haft hafi verið eftir ráðherra í DV 20. apríl sama ár, sem vísað sé til í héraðsdómi, komi ekki fram að ákvörðun um sýslumannsskiptin hafi þá verið endanlega tekin og yrði ekki breytt, enda hafi engin niðurstaða um flutning verið tekin fyrr en með rökstuddri ákvörðun ráðherra í bréfi til aðaláfrýjanda 5. júní 1998. Því sé mótmælt að tækifæri hans til andmæla hafi aðeins verið til málamynda. Við skoðun á upptökum af sjónvarpsfréttum þeim, sem aðaláfrýjandi vísar til og byggt er á í héraðsdómi, kemur fram, að dómsmálaráðherra og ráðuneytisstjóri hafi átt fund með sýslumanni Strandamanna og héraðsráði Strandamanna á Hólmavík, og að tilgangur fundarins hafi verið að lægja þær öldur sem risið hafi eftir að ráðherra hafi ákveðið að flytja aðaláfrýjanda til Hólmavíkur. Á fundinum hafi heimamenn beðið ráðherra um að breyta þessari ákvörðun sinni. Fram kom að ráðherra biði eftir svari frá aðaláfrýjanda og þar til það bærist gætu Strandamenn ekkert gert. Frétt dagblaðsins DV 20. apríl 1998 er af þessum sama fundi. Þótt því sé ekki neitað af hálfu gagnáfrýjanda að ráðherra hafi látið orð falla í þá átt að hann teldi að ekki yrði fallið frá fyrirhugaðri ákvörðun um flutning, verður að fallast á með gagnáfrýjanda að slík orð hafi verið svar ráðherra við gagnrýni heimamanna á Hólmavík, sem voru óánægðir með fyrirhugaða ráðstöfun samkvæmt fréttum fjölmiðla, enda kom og fram í fréttunum, að dómsmálaráðherra biði svars aðaláfrýjanda. Þessi svör ráðherra teljast ekki þess eðlis að brotinn hafi verið á aðaláfrýjanda réttur til andmæla, sem hann notfærði sér í löngu og ýtarlegu máli. Ákvörðun um flutninginn var fyrst tekin með bréfi ráðherra 5. júní 1998, þegar tekin hafði verið afstaða til allra þeirra atriða, sem aðaláfrýjandi hafði borið fram sér til málsvarna. Aðaláfrýjanda var því sannanlega veittur andmælaréttur og hann hefur ekki sýnt fram á að það hafi aðeins verið til málamynda. VII. Aðaláfrýjandi byggir ennfremur á því að málefnalegar ástæður hafi ekki legið að baki ákvörðun dómsmálaráðherra um flutninginn. Í bréfi dómsmálaráðherra til aðaláfrýjanda 11. maí 1998 er því lýst að tvennt hafi legið til grundvallar fyrirætlun um flutning hans í starfi. Í fyrsta lagi fjárhagsvandi sýslumannsembættisins á Akranesi undir hans stjórn. Í öðru lagi embættisfærsla hans vegna innheimtu á dómsekt og opinberum gjöldum Þórðar Þórðarsonar á Akranesi. Í svarbréfi aðaláfrýjanda 25. maí sama ár bar hann fram þau andmæli að það væri rangt hjá ráðuneytinu að hann bæri ábyrgð á rekstri sýslumannsembættisins. Það væri ráðuneytið sjálft sem stjórnaði fjármálum embættisins með því að ákveða útgjöld þess og tekjur. Um meðferð sína á máli Þórðar Þórðarsonar sagði aðaláfrýjandi meðal annars í bréfi sínu, að áminning ráðherra 2. mars 1998 hafi verið misbeiting valds og ólögleg árás á sjálfstæði og embættishelgi þess manns sem gegni stöðu sýslumanns á Akranesi. Auk þessa hefur aðaláfrýjandi borið því við, svo sem í héraðsdómi greinir, að ákvörðun ráðherra um flutning hans hafi verið refsing á hendur honum. Slíka ákvörðun um flutning milli embætta megi ekki taka í refsingarskyni, auk þess sem áminningin 2. mars hafi verið refsing og ráðherra hafi ekki getað refsað honum fyrir sama brot með því að svipta hann sýslumannsembættinu. Í bréfi dómsmálaráðuneytis 5. júní 1998, sem fylgdi flutningsbréfinu og áður er á minnst, var farið yfir andmæli aðaláfrýjanda úr bréfi hans 25. maí og þeim svarað. Í bréfinu var bent á, að ekki sé fallist á röksemdir aðaláfrýjanda varðandi stjórn á fjármálum embættisins á Akranesi. Ítrekuð voru sjónarmið ráðuneytisins um ábyrgð á því að rekstrarútgjöld og rekstrarafkoma stofnunar séu í samræmi við fjárlög og að fjármunir séu nýttir á árangursríkan hátt. Rekstrarvandi embættisins á Akranesi hafi verið mesti uppsafnaði vandi eins sýslumannsembættis á öllu landinu og að aðaláfrýjandi hafi ekki gripið til nauðsynlegra aðgerða til þess að draga úr honum. Frá gildistöku starfsmannalaganna 1. júlí 1996 hafi hann hvorki í fjárlagatillögum óskað eftir hækkunum á fjárveitingum til að ná niður uppsöfnuðum halla né til að koma í veg fyrir áframhaldandi rekstrarhalla. Í bréfinu voru og rakin sjónarmið ráðuneytisins um fjárlagatillögur aðaláfrýjanda, og enn ítrekað, að samanburður aðaláfrýjanda á fjárveitingum til embættis hans á Akranesi við önnur sýslumannsembætti hefði ekki þýðingu, enda beri forstöðumaður stofnunar ábyrgð á því að rekstrarútgjöld og rekstrarafkoma séu innan ramma þeirra fjárveitinga sem rennur til þeirrar stofnunar er hann stýrir en ekki þeirra fjárveitinga sem renni til annarra stofnana. Um embættisfærslu aðaláfrýjanda vegna innheimtu á dómsekt og álögðum opinberum gjöldum í máli Þórðar Þórðarsonar var tekið fram í bréfinu að í ljósi fyrri afskipta hans að innheimtu opinberu gjaldanna hafi fjármálaráðuneytið ákveðið með bréfi 18. febrúar 1998 að taka málið úr hans höndum þar sem það hafi talið nauðsynlegt að fela öðrum að gæta hagsmuna ríkissjóðs í málinu. Hafi innheimta opinberu gjaldanna verið færð í hendur tollstjórans í Reykjavík. Því var og lýst að mat ráðuneytisins hafi verið að hagsmunir ríkissjóðs hafi verið bornir fyrir borð. Í bréfinu áréttaði ráðuneytið þá niðurstöðu sína við mat á úrræðum sem unnt hafi verið að grípa til vegna framangreinds, að rétt væri að flytja aðaláfrýjanda til í embætti á grundvelli 36. gr. starfsmannalaga og 4. mgr. 20. gr. stjórnarskárinnar. Segir síðan: „Í ljósi þess að ráðuneytið telur ekki fullreynt að þér getið stjórnað embætti þar sem minni fjárhagslegir hagsmunir eru í húfi, hlýtur að vera bæði rétt og skylt að gefa yður kost á að takast á við rekstur minna embættis í ljósi meðalhófsreglu 12. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Embætti sýslumannsins á Hólmavík hefur mun minni fjárhagsleg og rekstrarleg umsvif en embættið á Akranesi. Það er mat ráðuneytisins að ekki sé öðrum sýslumannsembættum til að dreifa nær Reykjavík sem gætu hentað til þess að ná megi sama markmiði.“ Að framan er rakið hvernig háttaði um fjárhagslegan rekstur og almenna stjórn aðaláfrýjanda á sýslumannsembættinu á Akranesi. Hefur hann ekki hrakið frásögn dómsmálaráðuneytisins þar um svo nokkru nemi. Með vísan til þessa og niðurstöðu dóms Hæstaréttar Íslands 19. október 2000 í málinu nr. 157/2000 þykir í ljós leitt að mjög skorti á að embættið væri rekið með viðunandi hætti. Aðaláfrýjandi fór með stjórnsýslu ríkisins sem æðsti yfirmaður í sínu umdæmi. Hann bar því stjórnunarlega ábyrgð á fjármálum embættisins og honum bar sérstök skylda til að taka á þeim rekstrarvanda embættisins sem upp var kominn. Verður að líta á það sem á eftir fór í þessu ljósi. Sýnt þykir að aðaláfrýjandi hafi hvorki tekið á þessum rekstrarvanda né komið með raunhæfar tillögur til úrbóta þrátt fyrir ítrekaðar ábendingar af hálfu dómsmálaráðuneytisins. Er vandséð hvaða önnur úrræði en fyrrgreindar ábendingar gátu þar komið að gagni. Rót vandans sem við var að glíma var því fyrst og fremst að rekja til áfrýjanda sjálfs og þeirra starfsskyldna sem honum bar að sinna. Nægjanlega er í ljós leitt að ekki varð lengur unað við stjórn hans á embættinu enda sýnt að ekki yrði þar bót á. Við svo búið varð að taka ákvörðun um framhald starfa hans. Niðurstaða ráðuneytisins fólst í bréfi þess 6. apríl 1998 þar sem honum var kynnt að fyrirhugað væri að taka ákvörðun um að flytja hann úr embætti sýslumanns á Akranesi í embætti sýslumanns á Hólmavík frá og með 1. júlí sama ár á grundvelli 4. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar og 36. gr. starfsmannalaga. Var honum boðið að kjósa um þennan flutning eða að öðrum kosti að taka eftirlaun samkvæmt lögum um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins nr. 1/1997, sem svaraði því að hann hefði látið af störfum við 70 ára aldur. Aðaláfrýjandi kaus fyrst að flytjast til Hólmavíkur en ákvað síðar að láta af störfum með þessum skilyrðum. Verður ekki á það fallist með aðaláfrýjanda að í ákvörðun ráðuneytisins hafi falist refsing eða refsikennd viðurlög. Ljóst er hins vegar að flutningi til Hólmavíkur fylgdi óhagræði fyrir aðaláfrýjanda og fjölskyldu hans, en við mat á því verður ekki hjá því komist að líta til þess að aðrir kostir hefðu verið honum þungbærari við þessar aðstæður. Þegar þetta er virt er nægjanlega fram komið að ástæður þær sem dómsmálaráðuneytið færði fram fyrir ákvörðun sinni 5. júní 1998 um flutning aðaláfrýjanda úr einu embætti í annað hafi verið málefnalegar. Er einnig nægilega komið fram að meðalhófsreglu stjórnsýslulaga hafi verið gætt um flutninginn. Ákvörðun ráðuneytisins var því tekin á málefnalegan hátt eftir 36. gr. starfsmannalaga og 4. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar. Vegna alls þessa og framangreindrar niðurstöðu dómsins í köflum V. og VI. og að öðru leyti með vísan til forsendna og niðurstöðu hins áfrýjaða dóms um aðrar málsástæður aðaláfrýjanda ber að sýkna gagnáfrýjanda af kröfum aðaláfrýjanda. Rétt þykir að hvor aðila beri sinn málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Gagnáfrýjandi, íslenska ríkið, skal vera sýkn af kröfum aðaláfrýjanda, Sigurðar Gizurarsonar, í máli þessu. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 19. desember 2000. Mál þetta, sem dómtekið var 20. nóvember s.l. er höfðað með 2 stefnum, annarri birtri 25. júní 1998 og hinni birtri 28. maí 1999. Yngra málið, nr. E-3101/1999, hefur verið sameinað þessu máli með heimild í 1. mgr. 30. gr. laga nr. 91/1991 og verða málin rekin og dæmd undir eldra máls­númeri. Stefnandi er Sigurður Gizurarson, kt. 020339-4709, Víkurströnd 6, Seltjarnar­nesi. Stefndu eru dómsmálaráðherra fyrir hönd íslenska ríkisins og fjár­mála­ráð­herra fyrir hönd ríkissjóðs. Dómkröfur stefnanda eru þær samkvæmt fyrri stefnu að honum verði dæmdar bætur úr ríkissjóði að fjárhæð 7.000.000 króna fyrir miska og jafnframt að honum verði dæmdur hæfilegur málskostnaður að mati dómsins. Ekki er krafist vaxta af þessari dóm­kröfu. Samkvæmt seinni stefnu gerir stefnandi þá kröfu að stefndu verði dæmdir til að greiða stefnanda skaðabætur að fjárhæð 25.456.000 króna með dráttar­vöxtum sam­kvæmt III. kafla vaxtalaga frá 1. október 1998 til greiðsludags og máls­kostnað að mati dóms­ins. Dómkröfur stefndu eru þær að þeir verði sýknaðir af kröfum stefnanda og þeim dæmdur málskostnaður úr hendi hans að mati dómsins. Til vara er krafist verulegrar lækk­unar stefnufjárhæðar og verði málskostnaður þá látinn niður falla. Við framlagningu greinargerðar í fyrra málinu gerðu stefndu þá kröfu að málinu yrði vísað frá dómi en stefnandi hafði þá kröfu uppi í því máli auk framangreindrar miska­bótakröfu að staðfest verði með dómi að ólögmæt og ógild sé ákvörðun stefnda dóms­málaráðherra, sem hann tók með flutningsbréfi svokölluðu 5. júní 1998, um að flytja stefnanda út embætti sýslumanns á Akranesi í embætti sýslumanns á Hólmavík og stefnandi skuli taka aftur við sýslumannsembættinu á Akranesi. Með úrskurði dómsins upp kveðnum 1. febrúar 1999 var málinu í heild sinni vísað frá dómi. Úrskurðinum var skotið til Hæstaréttar Íslands sem með dómi upp kveðnum 25. mars 1999 vísaði viðurkenningarkröfum stefnanda frá dómi en að öðru leyti var hinn kærði úrskurður felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdómara að taka málið til efnis­með­ferðar. Í dómi Hæstaréttar segir svo m.a.: "Telja verður síðari kröfu sókn­araðila á hendur varnaraðila reista á þeirri grunnröksemd, að framangreind ákvörðun dóms­mála­ráðherra um flutning hans í embætti hafi ekki verið skuld­bindandi og varði því bóta­skyldu. Verður því ekki leyst úr miskabótakröfu sóknar­aðila án þess að taka af­stöðu til þessarar röksemdar. Hins vegar hefur sóknaraðili ekki sýnt fram á, að hann hafi af því hagsmuni að lögum, að jafnframt þessu verði sér­stak­lega viðurkennt með dómi ólögmæti og ógildi þessarar ákvörðunar. Ber því að vísa fyrri lið í fyrri kröfu sókn­araðila frá héraðsdómi. - Með síðari hluta fyrri kröfu sókn­araðila krefst hann við­ur­kenningar á því að hann skuli taka aftur við starfi sýslu­manns á Akranesi. Það er eigi á valdi dómstóla að ákveða hver skuli gegna em­bætti sýslumanns á Akranesi, sbr. meginreglu 1. mgr. 24. gr. laga nr. 91/1991. Er þessi kröfuliður sóknaraðila því ekki dómhæfur og ber að vísa honum frá héraðsdómi. - Með síðari kröfu sinni krefst sókn­araðili miskabóta vegna framangreindrar ákvörðunar dómsmálaráðherra og "áreitni, ærumeiðingum og tilræði, er henni tengjast". Enda þótt þessi háttur á kröfu­gerð sóknaraðila sé ekki eins skýr og æski­legt væri, með því að það áreiti, þær æru­meið­ingar og það tilræði, sem sóknaraðili vísar til er ekki tilgreint með viðhlítandi hætti, þykir ekki alveg næg ástæða til þess að vísa þessari kröfu sóknaraðila frá dómi af þeim sökum, enda verður af málatilbúnaði sóknar­aðila í heild ráðið að hann krefjist miskabóta vegna framangreindrar ákvörð­unar dómsmálaráðherra og þeirrar máls­meðferðar, sem lá henni til grundvallar. - Eins og áður greinir telur sókn­ar­aðili sig hafa orðið fyrir miska vegna ákvörðunar dóms­málaráðherra 5. júní 1998. Njóta þeir hagsmunir, sem sóknaraðili vísar til í þessu sambandi, æra hans og per­sóna, ótvírætt verndar skaðabótareglna, sbr. 26. gr. skaða­bótalaga nr. 50/1993. Sam­kvæmt langri dómvenju eru dómstólar til þess bærir að skera úr um bótaskyldu stjórn­valda vegna ólögmætra stjórnvaldsathafna og eftir atvikum vegna miska, sem þær kunna að hafa valdið. Sú málsástæða varnaraðila að umrædd ákvörðun hafi aldrei komið til framkvæmda snýr að skilyrðum fyrir bóta­rétti sóknaraðila, sem fjalla ber um við efnislega úrlausn um kröfu hans." Dómur féll í máli þessu 20. desember 1999 og var niðurstaðan sú að stefndu voru sýkn­aðir af öllum kröfum stefnanda í máli þessu og var málskostnaður felldur niður. Stefn­andi skaut málinu til Hæstaréttar Íslands með stefnu 25. apríl s.l. og með dómi rétt­arins upp kveðnum 19. október s.l. var héraðsdómur ómerktur og málinu vísað heim í hérað til munnlegs flutnings og dómsálagningar að nýju. Í dómi Hæstaréttar segir svo meðal annars: „Áfrýjandi fluttist ekki til Hólmavíkur heldur þáði boð dóms­mála­ráðuneytisins um að fara á eftirlaun. Það breytir því þó ekki að kröfur hans eru reistar á áðurgreindri ákvörðun, enda telur hann sig vegna hennar hafa neyðst til að af­sala sér sýslumannsembættinu á Akranesi. Í dómi Hæstaréttar kemur fram að grunn­röksemd áfrýjanda fyrir kröfum sínum er sú að framangreind ákvörðun dóms­mála­ráðherra hafi verið ólögmæt gagnvart sér. Í greinargerð hér fyrir dómi reisir áfrýjandi kröfu sína á sömu málsástæðu. Í héraðsdómi segir svo um þetta efni: „Eins og mál þetta er nú vaxið, eftir að því hafði með dómi Hæstaréttar Íslands frá 25. mars s.l. að hluta til verið vísað frá héraðsdómi, ber að taka afstöðu til þeirrar grunn­rök­semdar stefnanda að framangreind ákvörðun stefnda dómsmálaráðherra frá 5. júní 1998 um flutning stefnanda í embætti hafi ekki verið skuldbindandi og varði því bótaskyldu. Hins vegar verður ekki með vísan til Hæstaréttardómsins kveðið á um hugs­anlegt ólögmæti eða ógildi ákvörðunarinnar.“ Síðar segir: „Eins og að framan var rakið var vísað frá dómi þeirri kröfu stefnanda að viðurkennt verði með dómi að framan­greind ákvörðun hafi verið ólögmæt og ógild. Af því leiðir að við úrlausn málsins, í því horfi sem það er nú, verður að byggja á því að ákvörðunin hafi verið lögmæt og gild. Koma þá ekki til frekari skoðunar þau sjónarmið stefnanda er lúta að ólögmæti eða ógildi ákvörðunarinnar.“ Héraðsdómur hefur þannig ekki leyst úr því álitaefni sem áfrýjandi telur grunnröksemd fyrir bótakröfum sínum og Hæstiréttur taldi að leysa þyrfti úr við ákvörðun um bótarétt hans. Héraðsdómur byggir úrlausn sína hins vegar á því að ákvörðunin hafi verið lögmæt og gild án þess að taka afstöðu til málsástæðunnar. Vegna þessara annmarka á héraðsdómi verður ekki hjá því komist að ómerkja hann og vísa málinu heim til málflutnings og dómsálagningar að nýju. Rétt er að á þessu stigi beri hvor aðili sinn kostnað af málinu í héraði og fyrir Hæstarétti.“ Málavextir. Málavextir eru þeir að stefnandi var með bréfi handhafa forsetavalds dagsettu 24. septem­ber 1985 skipaður sýslumaður á Akranesi. Skipunin var ótímabundin og gilti frá 1. nóvember 1985. Við gildistöku laga nr. 92/1989 um aðskilnað dómsvalds og um­boðsvalds kaus stefnandi samkvæmt 2. mgr. 18. gr. laganna að vera áfram sýslu­maður á Akranesi frá og með 1. júlí 1992. Með bréfi dóms- og kirkjumálaráðuneytis til stefnanda dagsettu 6. apríl 1998 var stefn­anda kynnt sú ákvörðun ráðuneytisins að fyrirhugað væri að flytja stefnanda úr em­bætti sýslumanns á Akranesi í embætti sýslumannsins á Hólmavík frá og með 1. júlí 1998. Lagaheimild til slíkrar ákvörðunar var talin vera í 4. mgr. 20. gr. stjórn­ar­skrár­innar og taldi ráðuneytið unnt að flytja embættismann úr einu embætti í annað, enda missi hann einskis í af embættistekjum sínum og sé honum veittur kostur á að kjósa um embættaskiptin eða lausn frá embætti með lögmæltum eftirlaunum eða lög­mælt­um ellistyrk. Einnig var vísað til 36. gr. laga nr. 70/1996 um réttindi og skyldur starfs­manna ríkisins. Í bréfinu var skýrt frá því að Ríkisstjórn Íslands hefði tekið þá ákvörðun að við flutning embættismanna úr einu embætti í annað standi viðkomandi em­bættismanni til boða að taka eftirlaun samkvæmt lögum um Lífeyrissjóð starfs­manna ríkisins nr. 1/1997, sem svari því að embættismaðurinn hefði látið af störfum við 70 ára aldur. Stefnanda var gefinn kostur á því að koma athugasemdum á fram­færi við ráðuneytið áður en ákvörðun yrði tekin og var honum veittur frestur til 20. apríl sama ár. Með bréfi dagsettu sama dag til ráðuneytisins benti stefnandi m.a. á að ekki hefði verið getið ákvörðunarástæðu flutningsins. Þá lýsti stefnandi því yfir í lok bréfsins að hann myndi fara til Hólmavíkur ef ákvörðun yrði tekin um það, en jafnframt mótmæla henni sem löglausri og ógildri og áskildi hann sér rétt til að fá hana ógilta með dómi og sækja ráðherra fyrir dómstólum um skaðabætur úr ríkissjóði. Með bréfi ráðuneytisins dagsettu 11. maí 1998 var fallist á að ekki hefði verið getið ákvörð­unarástæðu og var úr því bætt og gerð grein fyrir þeim sjónarmiðum sem lágu til grundvallar fyrirætlunum ráðuneytisins. Í fyrsta lagi var fjárhagsvandi sýslu­manns­em­bættisins á Akranesi talinn mjög mikill. Hafi verið óskað eftir því að stefnandi hag­aði rekstri embættisins á þann veg að á árinu 1997 tækist að minnka uppsafnaðan halla nokkuð. Það ár hafi halli á embættinu hins vegar aukist um 7,1 milljón króna og næmi uppsafnaður halli á embættinu síðustu ár samtals 26,1 milljón króna. Í ljósi þess að halli embættisins hafi aukist jafnt og þétt á undanförnum árum og nemi helmingi af rekstr­arvanda allra sýslumannsembætta í landinu, taldi ráðuneytið fullreynt að stefn­anda tækist að vinna bug á fjárhagsvanda embættisins. Í öðru lagi var vikið að em­bætt­isfærslu stefnanda vegna innheimtu á dómsekt og álögðum opinberum gjöldum Þórðar Þórðarsonar á Akranesi. Hefði fjármálaráðuneytið tekið þá ákvörðun að taka innheimtuna úr höndum stefnanda í fyrsta lagi vegna fyrri afskipta hans af málinu og í öðru lagi sökum þess að ekki væri útilokað að við meðferð þess þyrfti að taka afstöðu til em­bætt­isfærslna stefnanda. Stefnanda var veittur andmælafrestur til 25. maí 1998. Með bréfi stefnanda til ráðuneytisins dagsettu 25. maí 1998 mótmælti hann sjón­ar­mið­um ráðuneytisins og taldi fráleitt að ráðherra geti að eigin geðþótta stjakað for­seta­skip­uðum sýslumanni yfir landið þvert og endilangt. Með flutningsbréfi dómsmálaráðherra dagsettu 5. júní 1998 var tekin sú ákvörðun með vísan til 36. gr. laga nr. 70/1996 að fela stefnanda að gegna embætti sýslumanns á Hólma­vík frá 1. júlí 1998. Með flutningsbréfinu fylgdi bréf þar sem gerð var nánari grein fyrir afstöðu ráðuneytisins. Kemur þar m.a. fram að ráðuneytið teldi ekkert hafa komið fram í andmælum stefnanda sem hnekkti þeirri skoðun þess að á síðustu árum hefði hann ekki gripið til nauðsynlegra aðgerða til þess að draga úr rekstrarvanda embættisins. Eftir gildistöku laga nr. 70/1996 væri ótvírætt að forstöðumaður stofnunar bæri ábyrgð á því að rekstrarafkoma stofnunarinnar væri í sam­ræmi við fjárlög og í því fælist að sjálfsögðu skylda hans til að koma með til­lögur, annað hvort til lækkunar útgjalda stofnunarinnar eða óska eftir hækkun fjár­veit­inga. Stefnandi hefði hins vegar engar slíkar tillögur gert til úrbóta á rekstr­ar­vanda em­bætt­is­ins og ítrekuð var sú skoðun ráðuneytisins að stefnandi hefði ekki haft þá stjórn og yfirsýn yfir rekstur embættisins sem forstöðumanni stofnunar væri skylt og nauðsynlegt að hafa. Þá lýsti ráðuneytið þeirri skoðun sinn að þar sem stefnandi greip ekki til innheimtuaðgerða vegna opinberra gjalda í máli Þórðar Þórðar­sonar, sem námu samtals rúmlega 142 milljónum króna, hafi hagsmunir ríkissjóðs verið bornir fyrir borð. Þar sem ráðuneytið taldi ekki fullreynt að stefnandi gæti stjórnað embætti þar sem minni fjárhagslegir hagsmunir voru í húfi, var talið rétt og skylt í ljósi meðalhófsreglu 12. gr. stjórnsýslulaga að gefa stefnanda kost á að takast á við rekstur minna embættis. Sama dag var gefið út flutningsbréf fyrir Ólaf Þór Hauksson, sýslumann á Hólmavík, þar sem honum var falið að gegna embætti sýslu­manns á Akranesi frá sama tíma. Stefnandi mun um miðjan júnímánuð hafa haft símasamband við ráðu­neyt­is­stjór­ann í dóms­mála­ráðuneytinu og spurt hvort hann ætti þess kost að hætta við að taka við embætti sýslu­manns á Hólmavík og þiggja í þess stað fyrrgreind eftirlaun, án þess að hann fyrir­gerði með þeim hætti rétti til málshöfðunar. Ráðuneytisstjórinn er sagður hafa svarað þessu játandi, enda hafi ráðuneytið ekkert ákvörðunarvald um mögu­leika stefn­anda á því að höfða mál. Við embættisathugun á sýslu­manns­em­bætt­inu á Akranesi 19. júní 1998 var stefnanda greint frá því að allt fram til 1. júlí 1998 væri ráðuneytið til­búið til að falla frá því að flytja hann í embætti sýslumanns á Hólma­vík og honum stæði þá til boða lausn frá embætti sýslumanns á Akranesi með lög­mæltum eft­ir­laun­um. Stefnandi mun hafa haft samband við skrifstofustjóra í ráðu­neytinu 24. júní 1998 og lýst því yfir að hann hefði ákveðið að þiggja eftirlaun í sam­ræmi við fyrri samtöl sín við ráðuneytisstjóra og skrifstofustjóra og færi hann því ekki til Hólmavíkur. Ráðu­neytinu barst síðan svohljóðandi bréf frá stefnanda daginn eftir: “Vísað er til sím­tals, sem ég átti við Björgu Thorarensen skrifstofustjóra í gær og við Þorstein Geirs­son fyrir nokkrum dögum. Staðfest er hér með, að viðbrögð mín við svokölluðu flutn­ingsbréfi dómsmálaráðherra, Þorsteins Pálssonar, dags. 5. júní sl. –óundirrituðu af forseta lýðveldisins- verða þau að taka ekki við starfi sýslumanns á Hólmavík 1. júlí nk. Ég hefi af því tilefni fengið útgefnar í Héraðsdómi Reykjavíkur tvær stefnur á hendur dómsmálaráðherra vegna athafna hans gagnvart mér, sem vænt­anlega verða birtar honum í dag, en þriðja stefnan mun bíða fram yfir réttarhlé. Sum­arfrí hef ég ekki tekið síðastliðin tvö orlofsár og tel mig eiga þau inni. Bið ég yður að tilkynna launa­skrifstofu Fjármálaráðuneytis um, að ég muni ekki taka við starfi sýslumanns á Hólma­vík 1. júlí nk., og jafnframt um inneign mína í ríkissjóði vegna ótekinna sum­ar­leyfa.” Með bréfi dagsettu 29. júní 1998 var stefnanda tilkynnt sú ákvörðun ráðuneytisins að fallið væri frá flutningi stefnanda í embætti sýslumanns á Hólmavík og að honum yrðu frá 1. júlí 1998 greidd eftirlaun í samræmi við þau kjör sem lýst hefur verið hér að framan. Samhliða var stefnanda veitt lausn frá embætti sýslumanns á Akranesi frá og með 1. júlí 1998. Málsástæður og lagarök stefnanda. Stefnandi gerir grein fyrir málsástæðum og lagarökum sínum í 11 liðum í stefnu í hinu fyrra máli. Í fyrsta lagi byggir stefnandi á því að stjórnarskráin veiti stefnanda vernd fyrir ákvörðun stefnda dómsmálaráðherra um flutning í annað embætti. Forsetaskipaða em­bættismenn megi ekki flytja úr einu embætti í annað nema forseti lýðveldisins und­ir­riti flutningsbréfið, sbr. 1. og 4. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar. Þessi ákvörðun hafi ekki verið borin undir forseta, sbr. 18. gr. stjórnarskrárinnar og samkvæmt 19. gr. henn­ar veiti undirskrift forseta undir löggjafarmál og stjórnarerindi þeim gildi er ráð­herra ritar undir með honum. Dómsmálaráðherra hafi virt þetta stjórnarskrárákvæði að vettugi. Í öðru lagi byggir stefnandi á því að með ákvörðuninni hafi meginstafir rétt­ar­örygg­is verið virtir að vettugi og stjórnskipan ríkisins unnið stórtjón. Sýslumenn séu sak­sóknarar hver í sínu umdæmi og geti ráðherra ekki flutt sýslumenn í annað um­dæmi að geðþótta sínum án þess að stofna réttaröryggi í tvísýnu. Í þriðja lagi byggir stefnandi á því að dómsmálaráðherra sé vanhæfur til að taka íþyngjandi stjórnvaldsákvarðanir gagnvart stefnanda vegna opinbers fjandskapar við sig, sbr. 1. og 6. tl. 1. mgr. 3. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Í fjórða lagi byggir stefnandi á því að rannsóknarreglu 11. gr. stjórnsýslulaga hafi ekki verið fullnægt. Þar eð flutningurinn sé í reynd frávikning úr starfi verði að fá rann­sókn málsins í hendur þeirrar nefndar sérfróðra manna sem getið er í 1. mgr. 27. gr. laga nr. 70/1996. Í fimmta lagi byggir stefnandi á því að andmælaréttur hans samkvæmt 13. gr. stjórn­sýslulaga hafi verið virtur að vettugi. Ljóst hafi verið af fréttum útvarps og sjón­varps 18. apríl 1998 að stefndi dómsmálaráðherra hafði þá þegar verið búinn að taka ákvörðun um flutninginn. Jafnframt hafi verið haft eftir ráðherra í dagblaði að ákvörð­uninni, sem tekin hafi verið um sýslumannsskiptin, verði ekki breytt. Í sjötta lagi byggir stefnandi á því að með ákvörðun um flutning hafi ráðherra gerst sekur um misbeitingu valds og valdníðslu. Ákvörðunin sé ekki studd við mál­efna­legar forsendur og til að víkja frá því jafnræði, sem sýslumenn almennt njóta í störf­um sínum og beita þannig mismunun, þurfi sérstakar ástæður, sbr. 11. gr. stjórn­sýslu­laga. Þær ástæður sem ráðherra nefni í bréfi sínu 11. maí 1998 séu tylliástæður sem bornar hafi verið fram eftir að raunveruleg geðþóttaákvörðun hafði verið tekin. Stefn­andi telur fjárhagsvanda embættisins vera afleiðingu athafna ráðherra sem hafi haft ákvörðunarvald um tekjur og útgjöld embættisins. Stefnandi hafi aðeins haft til­lögu­rétt en ráðherra hafi ávallt virt tillögur stefnanda að vettugi. Þá hafi meðferð stefn­anda á ÞÞÞ-máli verið á valdsviði hans og lögum samkvæmt, sbr. m.a. 2.-4. mgr. 52. gr. almennra hegningarlaga. Í sjöunda lagi telur stefnandi sér mismunað gagnvart Ólafi Þ. Haukssyni með þeirri ákvörðun ráðherra að flytja hann í embætti sýslumanns á Hólmavík, sbr. jafn­ræð­isreglu 11. gr. stjórnsýslulaga. Ferill stefnanda sé margfalt fjölbreyttari og glæsi­legri. Í áttunda lagi byggir stefnandi á því að engin málefnaleg þörf hafi verið á því að flytja stefnanda í annað embætti. Ákvörðunin sé íþyngjandi stjórnsýslugerningur og því ólögmæt og ógild, sbr. meðalhófsreglu 12. gr. stjórnsýslulaga. Í níunda lagi byggir stefnandi á því að skipun stefnanda í embætti sýslumanns á Akra­nesi hafi verið staðbundin og flutningur í embætti sýslumanns á Hólmavík því í reynd frávikning úr starfi sýslumanns á Akranesi. Um hafi verið að ræða afturköllun á skip­un stefnanda í Akranesembættið, sbr. 25. gr. stjórnsýslulaga og sú afturköllun sé frá­vikning úr starfi, sbr. 29. gr. laga nr. 70/1996. Afturköllun geti ekki gerst löglega sökum þess að hún hafi valdið stefnanda miska/tjóni og engar málefnalegar ástæður hafi verið fyrir hendi. Þar sem um frávikningu var að ræða geti hún ekki átt sér stað nema gætt sé málsmeðferðar þeirrar sem kveðið er á um í 27.-29. gr. laga nr. 70/1996. Í tíunda lagi byggir stefnandi á því að ástæður þær sem stefndi dómsmálaráðherra bar fyrir ákvörðun sinni hafi verið rangfærslur, rangar sakargiftir og ærumeiðingar. Sé um að ræða brot gegn 148. gr almennra hegningarlaga. Í ellefta lagi rökstyður stefnandi miskabótakröfu sína með þeim hætti, að ákvörðunin og yfirlýsingar á opinberum vettvangi hafi verið stórlega ærumeiðandi og til þess fallnar að eyðileggja mannorð og starfsheiður stefnanda. Starfsheiður og mann­orð sé það sem litið sé til þegar lagður er dómur á hæfni lögfræðinga. Stefnandi hafi lagt mikið á sig, m.a. með frækilegum námsárangri, til að byggja upp starfsheiður sinn og álit sem lögfræðings. Tjón hans vegna tilræðis dómsmálaráðherra sé af þeim sökum meira en almennt gerist. Skaðaverk ráðherra lýsi sér vel í þeirri yfirlýsingu hans að minna og auðveldara embætti hæfi stefnanda betur en sýslumannsembættið á Akranesi Órökstuddar yfir­lýs­ingar stefnda dómsmálaráðherra um að stefnandi sé óhæfur til að gegna embætti sýslu­manns á Akranesi hafi verið margendurteknar í fjölmiðlum. Fram­ferði ráðherra varði við 235. og 236. gr. almennra hegningarlaga og 26. gr. skaða­bótalaga. Í hinu nýja máli gerir stefnandi einnig grein fyrir málsástæðum sínum og laga­rök­um í 11 liðum og þrátt fyrir að málsástæður séu í meginatriðum þær sömu og í fyrra málinu þykir rétt að rekja þær í stórum dráttum. Í fyrsta lagi byggir stefnandi á því að ákvörðun dómsmálaráðherra í svokölluðu flutn­ingsbréfi hafi verið þríþætt. Hún hafi annars vegar falið í sér að stefnandi var sviptur sýslumannsembætti á Akranesi og hins vegar flutning hans í embætti sýslu­manns á Hólmavík og í þriðja lagi lausn að fullu ef hann sætti sig ekki við þá ákvörðun. Þessi ákvörðun hafi orðið að fullnægja þeim skilyrðum sem sett eru í VI. kafla laga nr. 70/1996, en þar sem hún gerði það ekki var hún ólögmæt og saknæm gagnvart stefnanda. Í öðru lagi byggir stefnandi á því að dómsmálaráðherra hafi brotið gegn 18.-20. gr. stjórnarskrárinnar með ákvörðun sinni þar sem forseti Íslands hafi ekki undirritað flutn­ingsbréfið með honum. Sé ákvörðunin því ólögmæt og saknæm gagnvart stefn­anda. Í þriðja lagi byggir stefnandi á því að í ákvörðun dómsmálaráðherra hafi falist svo­kölluð „þögul“ brottvikning stefnanda úr embætti, en um slíka brottvikningu skuli fara eftir ákvæðum VI. kafla laga nr. 70/1996. Það hafi ekki verið gert og ákvörð­unin því ólögmæt og saknæm gagnvart stefnanda. Þá byggir stefnandi á því að ákvörð­unin hafi verið tekin í refsingarskyni eins og fram komi í flutningsbréfinu. Í fjórða lagi byggir stefnandi á því að dómsmálaráðherra hafi verið vanhæfur til að taka ákvörðun um að svipta stefnanda sýslumannsembættinu á Akranesi, þar sem hann hafi lengi staðið í stríði við stefnanda og haft í frammi ærumeiðingar á hendur honum á opinberum vettvangi. Í fimmta lagi byggir stefnandi á því að dómsmálaráðherra hafi virt rann­sókn­ar­reglu 11. gr. (svo) stjórnsýslulaga að vettugi og því hafi ákvörðunin verið ólögmæt og sak­næm gagnvart stefnanda. Í sjötta lagi byggir stefnandi á því að dómsmálaráðherra hafi í reynd virt að vett­ugi andmælarétt stefnanda samkvæmt 13. gr. stjórnsýslulaga, en komið hafi fram á fundi með fréttamönnum 18. maí 1998 að fullnaðarákvörðun hefði þegar verið tekin og henni yrði ekki haggað. Forsendur andmælaréttar séu þær að ekki sé í raun búið að taka þá ákvörðun sem hlutaðeigandi sé gefinn kostur á að andmæla. Í sjöunda lagi byggir stefnandi á því að í ákvörðuninni hafi falist misbeiting valds sökum þess að hún var ekki studd við málefnalegar forsendur, sbr. 11. gr. stjórn­sýslu­laga. Hún hafi því verið ólögmæt og saknæm gagnvart stefnanda. Mál dómsmála­ráð­herra á hendur stefnanda vegna mætinga hans á sýsluskrifstofuna á Akranesi hafi verið fellt niður veturinn 1994-95 og því var ekki hægt að nota það sem ástæðu ákvörð­un­ar­innar, enda hafi það ekki verið gert. Dómsmálaráðherra hafði refsað stefnanda vegna meðferðar hans á máli Þórðar Þórðarsonar með áminningarbréfi 2. mars 1998 og því gat hann ekki refsað honum fyrir sama brot með því að svipta hann sýslu­manns­embætti. Það hafi hann þó gert samkvæmt þeim rökstuðningi sem fylgdi ákvörð­uninni. Þá byggir stefnandi á því að fjárhagsvandi sýslumannsembættisins á Akra­nesi hafi verið bein afleiðing athafna dómsmálaráðherra. Sú ákvörðun að ákveða stefn­anda refsingu með vísan til þessa vanda hafi falið í sér rangar sakargiftir, sbr. 148. gr. almennra hegningarlaga. Stefnandi byggir á því að hann hafi árum saman eða þegar vorið 1993 bent á það fjársvelti og þá mismunun sem embættið hefði mátt þola. Stefnandi hafi þá bent á að embætti sýslumanns á Ísafirði hljóti samkvæmt fjárlögum 1993 17-18 milljónum króna meira, enda þótt þar séu um 60 færri íbúar og Vest­manna­eyjaembættið fái 6-7 milljónum króna meira þrátt fyrir að íbúar séu um 400 færri en á Akranesi. Dómsmálaráðuneytið hafi staðhæft að stefnandi hafi ekki beðið um auknar fjárveitingar og þá hafi tillögum hans um ráðstafanir til sparnaðar verið hafn­að. Þá byggir stefnandi á því að dómsmálaráðherra hafi virt með­al­hófs­reglu 12. gr. stjórnsýslulaga að vettugi og hafi ákvörðunin því verið ólögmæt og sak­næm gagn­vart stefnanda. Í áttunda lagi byggir stefnandi á því að dómsmálaráðherra hafi komið ólöglega í veg fyrir að stefnandi gæti fengið aftur sýslumannsembættið á Akranesi með því að virða að vettugi ákvæði 27.-29. gr. laga nr. 70/1996, þess efnis að nefnd sérfróðra manna skyldi fjalla um mál stefnanda, sbr. 2. mgr. 32. gr. laganna. Þessi verknaður hafi verið ólögmætur og saknæmur gagnvart stefnanda. Í níunda lagi byggir stefnandi á því að stefnanda hafi verið mismunað gagnvart Ólafi Þ. Haukssyni með ákvörðuninni, sbr. 11. gr. stjórnsýslulaga. Ferill stefnanda sé marg­falt fjölbreyttari og glæsilegri og sé ákvörðunin því ólögmæt og saknæm gagn­vart stefnanda. Í tíunda lagi byggir stefnandi á því að hann hafi verið beittur nauðung þegar honum gegn vilja sínum var veitt lausn frá sýslumannsembætti á Akranesi. Við þær að­stæður varð ekki litið svo á að hann hefði með frjálsum og lögmætum viljagerningi af­salað sér embættinu. Ákvörðun dómsmálaráðherra um að svipta hann embættinu hafi því verið ólögmæt og saknæm gagnvart stefnanda. Í ellefta lagi byggir stefnandi á því að ákvörðun dómsmálaráðherra um að svipta hann embættinu hafi verið lokaþáttur margra ára ólöglegrar aðfarar á hendur stefnanda sem hafi lýst sér í ærumeiðingum, röngum sakargiftum og margvíslegum lögbrotum gagnvart stefnanda. Stefnandi vísar til 148. gr., 234. gr. og 235. gr. almennra hegn­ing­arlaga. Þá segir stefnandi dómsmálaráðherra hafa brotið reglur um launagreiðslur við sýslumannsembættið með því að greiða launakröfu Kristrúnar Kristinsdóttur full­trúa fyrir tveggja ára tímabil, en sú krafa hafi aldrei verið sett fram við yfirmann hennar, stefnanda málsins. Stefnandi byggir skaðabótakröfu sína á tjónsútreikningi Jóns Erlings Þorláks­sonar, tryggingafræðings, dagsettum 18. maí 1999. Samkvæmt útreikningi hans reiknist höf­uðstólsverðmæti tekjutapsins miðað við 1. október 1998 til 70 ára aldurs 24.015.000 krónur og verðmæti tapaðra lífeyrisréttinda er áætlað 6% af höf­uð­stóls­verð­mæti reiknaðs taps eða 1.441.000 krónur. Málsástæður og lagarök stefndu. Stefndu byggja dómkröfur sínar í hinu fyrra máli á eftirfarandi málsástæðum: Stefnandi hafi við gildistöku laga nr. 92/1989 um aðskilnað umboðsvalds og dóms­valds í héraði kosið að vera sýslumaður á Akranesi í stað þess að taka við em­bætti héraðsdómara, þar sem hann hefði áfram notið þeirrar verndar, sem dómendur njóta samkvæmt stjórnarskránni. Eftir lagabreytinguna hafi stefnandi engin dómstörf haft með höndum og því engin rök til þess að hann njóti þeirrar verndar sem 61. gr. stjórn­arskrárinnar veitir dómendum. Stefndu byggja á því að skömmu eftir gildistöku laga nr. 70/1996 um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins hafi komið upp álitaefni um hvernig skýra bæri lögin með hlið­sjón af ákvæðum 20. gr. stjórnarskrárinnar, þegar veita ætti forsetaskipuðum em­bætt­ismanni lausn frá embætti. Hafi verið óskað álits forsætisráðuneytisins á því hvort forseti Íslands yrði að veita þeim embættismanni lausn, sem hann hefði skipað án tillits til þess að ráðherra færi með veitingarvald að gildandi lögum. Ráðuneytið hafi komist að þeirri niðurstöðu að þegar virt væri 1. mgr. 31. gr. laga nr. 70/1996 með hliðsjón af 1. mgr. 5. gr. laganna væri ljóst að leggja bæri núgildandi lög til grund­vallar þegar leyst væri úr því hvaða stjórnvald veitti lausn frá embætti. Af því leiddi að sömu lögum yrði ekki beitt við lausn frá embætti og giltu við skipun í það, nema þau væru enn í gildi, þegar ákvörðun um lausn væri tekin. Stefndu segjast byggja á þessari lagatúlkun og byggja jafnframt á því að flutningur á milli embætta eða lausn frá embætti með lögmæltum eftirlaunum á grundvelli 4. mgr. 20. gr. stjórnar­skrár­innar hljóti að lúta sömu rökum. Stefndu hafna því að ráðuneytið hafi haft einhver afskipti af störfum eða ákvörð­unum stefnanda sem ákæranda. Staða hans sem ákæranda geti þó ekki hindrað að ráðu­neytið neyti heimildar 4. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar þegar ríkar málefnalegar ástæður liggja því til grundvallar. Stefndu hafna því að rannsóknarregla og andmælaréttur stjórnsýslulaga hafi verið virt að vettugi og benda á að rekstrarvandi sýslumannsembættisins á Akranesi hafi verið langmesti uppsafnaði vandi eins embættis á öllu landinu. Stefnandi hafi engar raun­hæfar tillögur lagt fram til úrbóta, en vandinn hafi aukist á undanförnum árum, sér­staklega á árinu 1997. Stefndu benda á hvað varðar þá forsendu dómsmálaráðuneytisins að innheimta stefnanda á opinberum gjöldum Þórðar Þórðarsonar styðji þá skoðun að stefnandi valdi ekki embættinu og stofni hagsmunum ríkissjóðs í hættu að stefnandi hafi ekki gripið til innheimtuaðgerða meðan skuldarinn ráðstafaði stærstum hluta eigna sinna til ná­kominna. Fjármálaráðuneytið hafi síðan ákveðið 18. febrúar 1998 að taka inn­heimtu opinberra gjalda í máli þessu úr höndum stefnanda og fela það öðrum. Stefndu byggja á því að málið hafi verið nægjanlega upplýst í skilningi 10. gr. stjórn­sýslu­laganna til þess að rétt væri að kynna stefnanda fyrirætlanir um að flytja hann í minna embætti. Andmæli stefnanda hafi ekki leitt neitt nýtt í ljós sem væri til þess fallið að breyta þeim fyrirætlunum. Þá sé ljóst að engin niðurstaða um flutning hafi legið fyrir fyrr en með rökstuddri ákvörðun í bréfi til stefnanda 5. júní 1998 en þá hafði stefnandi þegar komið að öllum andmælum sínum og tekin hafði verið afstaða til þeirra. Stefndu byggja á því að þær forsendur sem lágu að baki ákvörðuninni hafi verið málefnalegar og lögmætar. Grípa hafi þurft til aðgerða til að rétta af alvarlegan fjár­hags­vanda embættisins og virtist viðhorf stefnanda vera það að honum væru fjármál em­bættisins óviðkomandi. Þá hafi meðferð stefnanda á innheimtu opinberra gjalda Þórðar Þórðarsonar veitt skýra vísbendingu um að hagsmunum ríkissjóðs væri ekki nægilega borgið í höndum stefnanda og þótti ekki annað tækt en að fela öðrum inn­heimtu­manni að gæta hagsmuna ríkissjóðs í því máli. Með sama hætti hafi ekki þótt annað tækt en að fela öðrum en stefnanda að takast á við rekstrarvanda embættisins á Akranesi. Stefndu byggja á því að í stað þess að beita þeim agaviðurlögum sem mögulega hefði verið unnt að beita stefnanda, þar með talið lausn frá embætti, hafi sú leið verið valin að gefa stefnanda kost á að halda embætti sýslumanns en fela honum hins vegar stjórn minna embættis. Ekki var fullreynt hvort stefnandi gæti fengist við minna em­bætti, en hann héldi þó óbreyttum embættistekjum sínum. Samkvæmt 1. mgr. 36. gr. laga nr. 70/1996 sé stjórnvaldi, sem skipað hefur mann í embætti, veitt heimild til að flytja hann úr einu embætti í annað, enda heyri embættin undir það. Þetta ákvæði sé byggt á 4. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar. Sá möguleiki að flytja embættismenn til í störfum sé í samræmi við það sjónarmið sem lögin byggja á að æskilegt sé að auka til­færslu á fólki í störfum, t.d. í hagræðingarskyni. Slíkur sveigjanleiki gagnvart em­bætt­ismönnum hljóti að vera æskilegur áður en beitt er harkalegri aðgerðum svo sem aga­viðurlögum. Stefndu byggja á því að skilyrði 4. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar hafi verið upp­fyllt að öllu leyti. Stefnandi hafi haft raunhæft val um hvort hann tæki við hinu nýja em­bætti eða færi á eftirlaun. Hafi eftirlaunin verið reiknuð út með allra hagstæðasta móti fyrir stefnanda í samræmi við ákvæði laga nr. 1/1997. Stefnandi hafi í fyrstu ákveðið að taka við hinu nýja em­bætti en síðar tekið þá ákvörðun að fara á eftirlaun. Stefndu byggja á því að stefnandi hafi í greinargerð til dómsmálaráðuneytisins í febrúar 1998 um afskipti embættis hans af máli Þórðar Þórðarsonar haldið því fram að stefnandi hafi gert samkomulag við Helga V. Jónsson, hrl., um greiðslu á sekt Þórðar, en ljóslega komi fram í samkomulaginu að það var gert við Þórð en ekki lögmann hans. Undirritun lögmannsins sé síðar til komin og feli ekki í sér beina aðild hans að sam­komulaginu. Sú háttsemi stefnanda að skýra dómsmálaráðuneytinu rangt frá aðild lögmannsins að samkomulaginu og leyna því að stefnandi gerði samkomulagið við Þórð hafi verið meðvirkandi þáttur í þeirri ákvörðun ráðuneytisins að veita stefn­anda áminningu vegna meðferðar hans á innheimtumálum gagnvart Þórði Þórðarsyni og telja hann vanhæfan til að gegna embættinu. Í stað þess að beita frekari aga­við­ur­lög­um reyndi ráðuneytið að fara vægari leið og flytja stefnanda í umsvifaminna em­bætti án þess að hann missti neins í af embættislaunum sínum, en gefa honum ella kost á eftirlaunum. Í greinargerð sinni í hinu yngra máli lýsa stefndu því yfir að þegar hafi verið tekin af­staða til málsástæðna stefnanda og er í því sambandi vísað til greinargerðar í hinu eldra máli. Vegna kröfu stefnanda um bætur fyrir fjárhagslegt tjón er þó áréttað að ákvörðun dómsmálaráðherra um flutning hafi verið byggð á 4. mgr. 20. gr. stjórn­ar­skrár­innar og 36. gr. laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins. Samkvæmt 2. mgr. sömu lagagreinar hefðu stefnanda verið tryggð sömu laun og hann hafði sem sýslu­maður á Akranesi, ef hann hefði flust í embætti sýslumanns á Hólmavík eins og hon­um stóð til boða. Stefnandi hefði hins vegar valið þann kost, sem kveðið er á um í 4. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar, að fá lausn frá embætti með lögmæltum eftir­laun­um. Eftir þessa ákvörðun gat stefnandi að sjálfsögðu ekki lengur átt tilkall til fullra launa og byggja stefndu á því að þar með sé grundvöllur bótakröfu hans fyrir fjár­hags­legu tjóni brostinn. Stefndu rökstyðja varakröfu sína um lækkun stefnufjárhæðar á því að stefnandi fái til 70 ára aldurs mánaðarlegar greiðslur frá ríkinu án vinnuframlags af hans hálfu. Nemi greiðslur þessar rúmlega 192.000 krónum á mánuði í stað embættislauna sem námu tæplega 470.000 krónum á mánuði. Stefnandi stundi nú lögmannsstörf og sé ljóst að draga verði tekjur af þeim störfum frá þeirri fjárhæð sem hann krefst vegna tapaðra vinnulauna. Stefndu benda á að bótakrafan sé gerð án þess að tekið sé tillit til skatta og þá er upphafstíma dráttarvaxtakröfu mótmælt sérstaklega. Forsendur og niðurstaða. Eins og mál þetta er nú vaxið, eftir að því hafði með dómi Hæstaréttar Íslands frá 25. mars 1999 að hluta til verið vísað frá héraðsdómi, sbr. einnig dóm Hæstaréttar frá 19. október s.l., ber að taka afstöðu til þeirrar grunn­röksemdar stefnanda að fram­an­greind ákvörðun stefnda dómsmálaráðherra frá 5. júní 1998 um flutning stefnanda í em­bætti hafi ekki verið skuldbindandi og varði því bótaskyldu. Hins vegar verður ekki með vísan til Hæstaréttardómsins kveðið á um hugs­anlegt ólögmæti eða ógildi ákvörð­unarinnar. Stefnandi krefst annars vegar bóta fyrir hið fjárhagslega tjón er hann telur ákvörðunina hafa valdið sér og hins vegar miska­bóta vegna ákvörð­un­ar­innar og þeirrar málsmeðferðar sem lá henni til grund­vallar. Með svonefndu flutningsbréfi stefnda dómsmálaráðherra dagsettu 5. júní 1998 var stefnanda falið að gegna embætti sýslumannsins á Hólmavík frá 1. júlí 1998 og er vísað til 36. gr. laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins nr. 70/1996. Upplýst hefur verið að atbeina forseta Íslands var ekki leitað vegna þessarar ákvörðunar. Með flutn­ingsbréfinu fylgdi ítarlegur rökstuðningur ráðuneytisins fyrir ákvörðuninni og í lok bréfsins er hún sögð tekin með vísan til 4. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar og 36. gr. laga nr. 70/1996, sbr. 22. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Þá er ljóst af gögnum máls­ins að stefnanda var gefinn kostur á að koma að andmælum sínum vegna fyrirhugaðs flutnings. Ljóst er að forseti Íslands skipaði stefnanda á sínum tíma í embætti sitt í samræmi við þágildandi löggjöf. Samkvæmt 1. mgr. 5. gr. laga nr. 70/1996 fer eftir ákvæðum laga hvaða stjórnvald veitir starf. Í samræmi við það er nú svo fyrir mælt í 5. gr. laga nr. 92/1989, sbr. 27. gr. laga nr. 83/1997, að ráðherra skipi sýslumenn til fimm ára í senn. Þá eru ákvæði um það í 1. mgr. 31. gr. laga nr. 70/1996 að stjórnvald er skipar mann í embætti veiti og lausn frá því, nema öðruvísi sé sérstaklega fyrir mælt í lögum. Samkvæmt 36. gr. laga nr. 70/1996 getur stjórnvald, sem skipað hefur mann í embætti, flutt hann úr einu embætti í annað, enda heyri bæði embættin undir það. Þetta laga­ákvæði er byggt á 4. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar þar sem segir að forseti lýð­veld­is­ins geti flutt embættismenn úr einu embætti í annað, enda missi þeir einskis í af em­bætt­istekjum sínum og sé þeim veittur kostur á að kjósa um embættaskiptin eða lausn frá embætti með lögmæltum eftirlaunum eða lögmæltum ellistyrk. Stefnandi byggir á því að forsetaskipaða em­bættismenn megi ekki flytja úr einu embætti í annað nema forseti lýðveldisins und­ir­riti flutningsbréfið, sbr. 1. og 4. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar. Á þetta verður ekki fallist. Stefnandi var á sínum tíma skip­aður í embætti bæjarfógeta af forseta Íslands, enda fóru bæjarfógetar þá með dóms­vald og nutu stjórnarskrárverndar sem slíkir. Við gildistöku laga nr. 92/1989 um aðskilnað dómsvalds og umboðsvalds í héraði kaus stefnandi að taka við embætti sýslu­manns á Akranesi í stað þess að taka við embætti héraðsdómara eins og honum stóð til boða í krafti áðurgreindra laga. Eins og að framan var rakið skipar ráðherra sýslu­menn til fimm ára í senn, en samkvæmt 1. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar veitir forseti þau embætti, er lög mæla. Eru engin rök til annars en að ráðherra sé jafnframt bær til þess að taka ákvörðun um flutning embættismanna á grundvelli 4. mgr. 20. gr. stjórn­arskrárinnar, hvað sem líður forsetaskipun þeirra. Standa því ekki rök til þess að ráðherra hafi þurft að leita atbeina forseta þegar tekin var ákvörðun um flutning stefn­anda úr einu embætti í annað, þegar svo háttar að gildandi lög mæla svo fyrir að veit­ingarvaldið sé í höndum ráðherra. Verður bótaréttur stefnanda því ekki byggður á þessari málsástæðu. Samkvæmt 36. gr. laga nr. 70/1996 getur stjórnvald, sem skipað hefur mann í em­bætti, flutt hann úr einu embætti í annað, enda heyri bæði embættin undir það. Í at­huga­semdum með lagafrumvarpi um þessa lagagrein segir að ákvæðið sé byggt á 4. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar, sem veiti forseta Íslands, eða í raun réttri hlutaðeigandi ráð­herra, heimild til að flytja mann úr einu embætti í annað. Segir jafnframt að sá mögu­leiki að flytja embættismenn þannig til í störfum sé í samræmi við það sjón­ar­mið að æskilegt sé að auka tilfærslu á fólki í störfum, ekki aðeins á milli ríkisins og ann­arra aðila, svo sem sveitarfélaga og einkaaðila, heldur einnig innbyrðis í ríkis­kerfinu. Samkvæmt framansögðu er því ljóst að ráðherra var til þess bær að taka ákvörð­un um flutning stefnanda úr embætti sýslumanns á Akranesi í embætti sýslumanns á Hólma­vík. Slík ákvörðun verður hins vegar að byggjast á málefnalegum forsendum og uppfylla skilyrði stjórnsýslulaga um allan undirbúning og málsmeðferð. Þá ber að gæta þess að embættismaður, sem sæta skal flutningi, eigi í reynd kost á að kjósa um em­bættaskiptin eða lausn frá embætti með lögmæltum eftirlaunum, sbr. fyrirmæli 4. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar. Ekki hefur verið sýnt fram á að sýslumenn séu und­an­þegnir þessum ákvæðum og ber því að hafna þeirri málsástæðu stefnanda að ráð­herra geti ekki hróflað við réttarstöðu sýslumanna sakir almenns réttaröryggis. Samkvæmt framansögðu er það því niðurstaða dómsins að stefnanda hafi verið skylt að hlíta ákvörðun ráðherra um flutning í annað embætti með vísan til 4. mgr. 20. gr. stjórnarskrárinnar og 36. gr. laga nr. 70/1996, enda verður ekki annað séð en hún hafi verið byggð á málefnalegum forsendum. Stefnandi byggir á þeirri málsástæðu að honum hafi í reynd verið vikið úr starfi. Beri því að gæta þeirrar málsmeðferðar sem kveðið sé á um í 27.-29. gr. laga nr. 70/1996. Á þetta verður ekki fallist. Enda þótt stefnanda hafi þótt þungbært að sæta því að flytja um set milli landshluta, eins og ráðgert var, verður ekki talið að slíkri ákvörðun um flutning verði jafnað til lausnar frá embætti. Stefnandi átti kost á öðru em­bætti með sömu launakjörum og áður. Eiga því ekki við framangreindar laga­reglur um rannsókn nefndar sérfróðra manna á ætluðum misfellum embættismanns í starfi. Verður þessari málsástæðu stefnanda því hafnað. Ljóst er að stefnandi stóð frammi fyrir tveimur kostum áður en endanleg ákvörð­un um flutning var tekin. Hann gat tekið við embætti sýslumanns á Hólmavík og haldið þar óbreyttum kjörum eða fengið lausn frá embætti með lögmæltum eftir­laun­um. Óumdeilt er í máli þessu að viðbrögð stefnanda urðu þau að taka ekki við em­bætti sýslumanns á Hólmavík en þiggja þess í stað þau eftirlaunakjör sem rakin hafa verið hér að framan. Með hliðsjón af þessum viðbrögðum stefnanda féll ráðu­neytið frá þeirri ákvörðun sinni að flytja stefnanda í embætti sýslumanns á Hólma­vík. Krafa stefnanda um bætur fyrir fjárhagslegt tjón er á því byggð að hann hafi orðið af embættislaunum frá 1. október 1998 til 70 ára aldurs 2. mars 2009. Þegar litið er til þess að umrædd ákvörðun, sem samkvæmt framansögðu var tekin lögum sam­kvæmt, kom aldrei til framkvæmda vegna sérstakra óska stefnanda um aðrar mála­lyktir verður að telja að stefnandi hafi firrt sig rétti til bóta að þessu leyti. Krafa stefnanda um miskabætur er á því byggð að í ákvörðuninni og þeirri máls­með­ferð er lá henni til grundvallar hafi falist áreitni, ærumeiðingar og tilræði. Stefn­andi byggir á því að yfirlýsingar ráðherra og starfsmanna ráðuneytisins á opinberum vett­vangi hafi verið stórlega ærumeiðandi og til þess fallnar að eyðileggja mannorð og starfsheiður stefnanda. Stefnandi tekur sem dæmi um slíka yfirlýsingu þá full­yrð­ingu dómsmálaráðherra að minna og auðveldara embætti hæfi stefnanda betur en sýslu­mannsembættið á Akranesi. Þá hafi órökstuddar yfirlýsingar ráðherra um að stefn­andi sé óhæfur til að gegna embættinu verið margendurteknar í fjölmiðlum. Samkvæmt rökstuðningi dómsmálaráðuneytisins fyrir þeirri ákvörðun að flytja stefn­anda í embætti sýslumanns á Hólmavík var annars vegar á því byggt að rekstr­ar­vandi sýslumannsembættisins á Akranesi væri mesti uppsafnaði vandi eins sýslu­manns­embættis á öllu landinu og að stefnandi hafi ekki gripið til nauðsynlegra að­gerða til þess að draga úr vandanum. Hins vegar var á því byggt að stefnandi hafi borið hagsmuni ríkissjóðs fyrir borð við innheimtu á dómsekt og álögðum opinberum gjöldum Þórðar Þórðarsonar. Leiddi meðferð stefnanda á því máli til þess að honum var veitt áminning samkvæmt 21. gr. laga nr. 70/1996. Telja verður að starfsmönnum ráðuneytisins hafi verið bæði rétt og skylt að skýra nánar á opinberum vettvangi þær ástæður er lágu að baki um­ræddri flutningsákvörðun. Verður ekki talið að stefnanda hafi tekist að sýna fram á að við þessa umfjöllun hafi verið gengið lengra en efni stóðu til. Stefnandi byggir á því að dómsmálaráðherra hafi verið vanhæfur til að taka íþyngjandi stjórnvaldsákvörðun um málefni stefnanda vegna opinbers fjandskapar við sig, sbr. 1. og 6. tl. 1. mgr. 3. gr. stjórnsýslulaga. Að mati dómsins hefur ekkert komið fram sem styður þessa fullyrðingu stefnanda og verður þessari málsástæðu því hafnað. Stefnandi byggir einnig á því að rannsóknarregla stjórnsýslulaga hafi ekki verið virt og ekki hafi verið aflað hlutlausra gagna áður en ákvörðun var tekin. Samkvæmt gögnum málsins er ljóst að málefni stefnanda höfðu lengi verið til skoðunar og verður ekki annað séð en ákvörðun um flutning hans í annað embætti hafi verið tekin að lok­inni ítarlegri athugun. Verður þessari málsástæðu stefnanda því hafnað. Þá byggir stefnandi á því að honum hafi verið mismunað gagnvart þeim ein­stakl­ingi sem ráðherra flutti í embætti sýslumanns á Akranesi og hafi þannig verið brotin jafn­ræðisregla 11. gr. stjórnsýslulaga. Ekki er ljóst samhengi þessarar málsástæðu við annan málatilbúnað stefnanda og ber að hafna henni. Stefnandi byggir á því að meðalhófsregla 12. gr. stjórnsýslulaga hafi verið virt að vett­ugi. Eins og að framan var rakið var ákvörðun um flutning stefnanda í annað em­bætti tekin að vel athuguðu máli og var ljóst að önnur úrræði myndu ekki skila árangri. Stefnanda bauðst annað embætti með sömu launakjörum og fyrr og þá átti hann þess kost að velja um það embætti eða þiggja eftirlaun. Verður þessari máls­ástæðu stefnanda því hafnað. Stefnandi byggir einnig á því að andmælaréttur hans samkvæmt 13. gr. stjórn­sýslu­laga hafi verið virtur að vettugi. Vísar hann til ummæla dómsmálaráðherra í kvöld­fréttum útvarps og sjónvarps 18. apríl 1998, en þar sé haft eftir honum að þegar hafi verið búið að taka þá ákvörðun að flytja stefnanda í embætti sýslumanns á Hólma­vík. Þá hafi verið haft eftir ráðherra í dagblaði 20. apríl sama ár að ákvörð­un­inni, sem tekin hafi verið um sýslumannsskiptin, verði ekki breytt. Stefnanda var fyrst kynnt sú ráðagerð dómsmálaráðuneytisins að flytja hann í em­bætti sýslumanns á Hólmavík með bréfi dagsettu 6. apríl 1998 og var honum veittur frestur til andmæla til 20. apríl sama ár. Stefnandi nýtti sér andmælarétt sinn með bréfi til ráðuneytisins dagsettu 20. apríl sama ár. Það er nægilega upplýst að ummæli dóms­málaráðherra, sem rakin eru hér að framan, hafi verið látin falla áður en stefn­anda hafði gefist kostur á því að koma sjónarmiðum sínum á framfæri. Verða þessi um­mæli ekki skilin öðru vísi en svo en þegar hafi verið tekin ákvörðun um flutn­ing­inn og ekkert fái henni haggað. Telja verður það megininntak andmælareglunnar að ekki verði tekin ákvörðun um réttarstöðu aðila fyrr en honum hafi verið gefinn kostur á því að kynna sér málsgögn og málsástæður sem ákvörðun byggist á og jafnframt að tjá sig um málið. Verður því ekki annað séð en stefnanda hafi verið veittur and­mæla­réttur til málamynda og stríðir það gegn 13. gr. stjórnsýslulaga. Þessi ummæli voru látin falla á opinberum vettvangi og voru til þess fallin að vekja þá hugmynd al­menn­ings að embættisfærsla stefnanda sem sýslumanns á Akranesi hefði verið með þeim hætti að engu skipti hvað hann færði fram sér til varnar. Þykir stefnandi því hafa sýnt nægilega fram á að í þessum ummælum dómsmálaráðherra felist ólögmæt meingerð gegn persónu stefnanda í skilningi 26. gr. skaðabótalaga. Á stefnandi því rétt á miska­bótum af þessum sökum og þykja þær hæfilega ákveðnar 500.000 krónur. Vextir verða ekki dæmdir, enda hefur stefnandi ekki gert kröfu um vexti af miska­bóta­kröfu sinni. Eftir þessum úrslitum þykir rétt að stefndu greiði stefnanda 300.000 krónur upp í máls­kostnað. Það athugast að stefna í hinu síðara máli er mikil að vöxtum eða 31 blaðsíða. Er í þeim kafla hennar þar sem fjallað er um málsástæður og lagarök meðal annars að finna orð­réttar tilvitnanir í fræðirit og dóma. Þessi málatilbúnaður stefnanda er í and­stöðu við ákvæði e-liðar 1. mgr. 80. gr. laga nr. 91/1991 og ber að átelja hann. Hjörtur O. Aðalsteinsson, héraðsdómari kvað upp dóminn. DÓMSORÐ: Stefndu, dómsmálaráðherra fyrir hönd ríkisins og fjármálaráðherra fyrir hönd ríkis­sjóðs, greiði stefnanda, Sigurði Gizurarsyni, 500.000 krónur í miskabætur og 300.000 krónur upp í málskostnað.

Mál nr. 487/2011

Ábyrgð Nauðungarsala Sönnun

Í hf. krafðist greiðslu 3.000.000 króna úr hendi B og H á grundvelli yfirlýsingar sem þeir höfðu gefið um sjálfskuldarábyrgð vegna skuldar félagsins B ehf. Meðal eigna félagsins var fasteign sem síðar var seld nauðungarsölu og Í hf. leysti til sín sem ófullnægður veðhafi fyrir 19.000.000 krónur. Í málinu byggðu B og H sýknukröfu sína á því að markaðsverð fasteignarinnar væri mun hærra en sem nam þeirri fjárhæð sem hún hafði verið seld fyrir og skuldin væri því þegar greidd. Í Hæstarétti var talið að með vísan til 57. gr. laga nr. 90/1991 um nauðungarsölu hefði stefndi ekki lagt fram viðhlítandi gögn um hver væri mismunur á eftirstöðvum hinnar umkröfðu skuldar og markaðsvirði fasteignarinnar við samþykki boðs og þar með um tilvist þeirrar kröfu sem hann sótti á hendur B og H. Þegar af þeirri ástæðu voru B og H sýknaðir af kröfum Í hf.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þorgeir Örlygsson og Greta Baldursdóttir og Benedikt Bogason settur hæstaréttardómari. Áfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar 16. ágúst 2011. Þeir krefjast aðallega sýknu en til vara lækkunar á kröfum stefnda. Þá er krafist málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I Byggingarfélagið Timburmenn ehf. stofnaði 13. apríl 2004 tékkareikning við útibú stefnda á Akranesi. Félagið mun hafa fengið heimild til yfirdráttar á reikningnum sem féll niður 7. október 2008. Áfrýjendur rituðu undir yfirlýsingu 20. febrúar 2007 um að þeir tækju á sig sjálfskuldarábyrgð á greiðslu skuldar á reikningnum fyrir allt að 3.000.000 krónum ásamt vöxtum og kostnaði. Innstæðulausar færslur á fyrrnefndum tékkareikningi 9. febrúar 2009 námu 13.183.323 krónum og var reikningnum þá lokað. Áfrýjendur voru samkvæmt gögnum málsins stofnendur byggingarfélagsins, áfrýjandinn Haukur sat í stjórn þess og var skráður framkvæmdastjóri og báðir áfrýjendur höfðu prókúruumboð fyrir félagið. Byggingarfélagið var tekið til gjaldþrotaskipta 23. febrúar 2009 og lauk skiptum 2. september 2010. Meðal eigna félagsins var fasteignin Esjumelur 7 í Reykjavík sem á hvíldu tvö tryggingarbréf í eigu stefnda. Annað þeirra var útgefið af byggingarfélaginu 17. maí 2004, upphaflega að fjárhæð 7.000.000 krónur, tryggt með 4. veðrétti og uppfærslurétti. Hitt var upphaflega að fjárhæð 15.000.000 krónur, útgefið af sama aðila 17. apríl 2008, tryggt með 5. veðrétti og uppfærslurétti. Fasteignin Esjumelur 7 var seld nauðungarsölu 25. mars 2010 og leysti stefndi eignina til sín sem ófullnægður veðhafi fyrir 19.000.000 krónur. Meðal lýstra krafna í þrotabú byggingarfélagsins var krafa stefnda vegna áðurnefndrar yfirdráttarskuldar og kveður stefndi ekkert hafa fengist greitt upp í skuldina við skipti þrotabúsins. Í málinu hefur verið lagt fram yfirlit um ráðstöfun söluandvirðis fasteignarinnar Esjumelur 7. Er söluverð eignarinnar þar áætlað 30.000.000 krónur, greiðslur inn á kröfu stefnda á hendur hinu gjaldþrota félagi sagðar nema samtals 23.459.272 krónum, og byggir stefndi á því að eftirstöðvar kröfu hans nemi samkvæmt þessu 8.957.671 krónu. Af hálfu áfrýjenda er meðal annars á því byggt, eins og nánar er rakið í héraðsdómi, að markaðsverð umræddrar fasteignar hafi verið mun hærra en þær 19.000.000 krónur sem hún var seld fyrir við nauðungarsöluna og sé því skuld þeirra við stefnda á grundvelli ábyrgðaryfirlýsingarinnar þegar greidd. Um sé að ræða vandað 452 fermetra iðnaðarhúsnæði á 3000 fermetra lóð og hafi verðmæti þess numið að minnsta kosti 31.000.000 krónum, en það sé sú fjárhæð sem stefndi hafi boðið áfrýjendum eignina á í kjölfar nauðungarsölunnar. II Samkvæmt 57. gr. laga nr. 90/1991 um nauðungarsölu eins og hún hljóðaði fyrir breytingu þá sem gerð var á henni með 4. gr. laga 60/2010 hvíldi sönnunarbyrði eftir almennum reglum á þeim sem hélt því fram að markaðsverð seldrar eignar hefði verið hærra en söluverð hennar við nauðungarsöluna. Með 4. gr. laga nr. 60/2010 var 57. gr. fyrrnefndu laganna breytt og sönnunarbyrðinni snúið við. Samkvæmt greininni svo breyttri getur sá sem notið hefur réttinda yfir eign sem hann hefur ekki fengið fullnægt með öllu af söluverðinu því aðeins krafið gerðarþola eða annan um greiðslu þess sem eftir stendur að hann sýni fram á að markaðsverð eignarinnar við samþykki boðs hefði ekki nægt til fullnustu kröfunnar. Í athugasemdum með frumvarpi því sem varð að lögum nr. 60/2010 segir í skýringum við 4. gr. að í breytingunni felist að það verði hlutverk þess sem vill innheimta eftirstöðvar veðskuldar hjá gerðarþola eða ábyrgðarmanni skuldar að sýna fram á hvert var markaðsverð eignarinnar á þeim tíma sem hún var seld. Kröfuhafi megi þannig ekki krefja um meira en nemur mismuni á eftirstöðvum skuldarinnar og markaðsverði hinnar seldu eignar. III Mál þetta var höfðað 28. september 2010. Samkvæmt 9. gr. laga nr. 60/2010 skyldu þau öðlast þegar gildi. Lögin voru birt 18. júní 2010. Í greinargerð áfrýjenda í héraði héldu þeir því strax fram að krafa stefnda á hendur þeim væri að fullu greidd þar sem markaðsverð fasteignarinnar að Esjumel 7 væri mun hærra en þær 19.000.000 krónur sem gengið var út frá í frumvarpi skiptastjóra til úthlutunar á söluandvirði og framlögðu yfirliti um ráðstöfun söluandvirðis eignarinnar og vísuðu þeir í því sambandi til 57. gr. laga nr. 90/1991. Í greinargerðinni var áskorun á hendur stefnda um að leggja fram uppgjör vegna nauðungarsölunnar. Þá segir orðrétt í greinargerðinni: „[Áfrýjendur] áskilja sér rétt til að leggja fram frekari gögn til þess að sanna verðmæti eignarinnar við nauðungarsölu, nái aðilar ekki samkomulagi um þá fjárhæð undir rekstri málsins. Innan þess áskilnaðar fellur einnig að láta dómkveða matsmenn gerist þess þörf.“ Við fyrirtekt málsins í héraði 12. apríl 2011 lagði stefndi fram ásamt fleiri skjölum frumvarp skiptastjóra byggingarfélagsins til úthlutunar og yfirlit um ráðstöfun á söluandvirði fasteignarinnar Esjumelur 7, en áfrýjendur létu bóka að þeir „telji framlagningu ranga, villandi og ófullnægjandi.“ Að framan er gerð grein fyrir þeirri breytingu á 57. gr. laga nr. 90/1991 sem gerð var með lögum nr. 60/2010. Áfrýjendur andmæltu því strax í greinargerð sinni með vísan til 57. gr. laga nr. 90/1991 að frumvarp skiptastjóra Byggingarfélagsins Timburmanna ehf. og framlagt yfirlit um úthlutun söluandvirðis fasteignarinnar að Esjumel 7 væri rétt, en það eru einu gögnin í málinu um virði eignarinnar. Í samræmi við ákvæði 57. gr. laganna bar stefnda við svo búið, vildi hann halda kröfu sinni á hendur áfrýjendum til streitu, að afla frekari gagna um markaðsvirði eignarinnar við samþykki boðs, en það gerði hann ekki. Gegn andmælum áfrýjenda verður samkvæmt þessu að leggja til grundvallar að stefndi hafi ekki lagt fram viðhlítandi gögn um hver sé mismunur á eftirstöðvum hinnar umkröfðu skuldar og markaðsvirði fasteignarinnar og þar með um tilvist þeirrar kröfu sem hann sækir á hendur áfrýjendum. Ber þegar af þeirri ástæðu að sýkna áfrýjendur af kröfum stefnda í málinu. Eftir þessum málsúrslitum verður stefnda gert að greiða áfrýjendum málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti sem ákvarðast í einu lagi eins og nánar greinir í dómsorði. Við meðferð málsins í héraði var gætt ákvæðis 1. mgr. 115. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Dómsorð: Áfrýjendur, Birgir Hauksson og Haukur Ólafsson, skulu sýknir af kröfum stefnda, Íslandsbanka hf., í máli þessu. Stefndi greiði áfrýjendum samtals 750.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 19. maí 2011. Mál þetta, sem dómtekið var 12. apríl sl., er höfðað með stefnu birtri 27. október 2010. Stefnandi er Íslandsbanki hf., Kirkjusandi 2, 155 Reykjavík vegna útibús 552, Kirkjubraut 40, Akranesi. Stefndu eru Birgir Hauksson, Geithömrum 11, Reykjavík og Haukur Ólafsson, Hábæ 28, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær að stefndu verði dæmdir in solidum til að greiða stefnanda 3.000.000 króna ásamt dráttarvöxtum skv. III. kafla laga nr. 38/2001 frá 9. febrúar 2009 til greiðsludags. Þá er krafist málskostnaðar. Dómkröfur stefndu eru þær að stefndu verði sýknaðir af kröfum stefnanda. Til vara krefjast stefndu þess að stefnukröfur verði verulega lækkaðar. Þá er í öllum tilvikum krafist málskostnaðar. MÁLSATVIK OG MÁLSÁSTÆÐUR Í stefnu er málsatvikum lýst svo að hinn 13.apríl 2004 hafi Byggingarfélagið Timburmenn ehf. opnað tékkareikning nr. 90 við útibú stefnanda á Akranesi. Félagið hafi fengið heimild til yfirdráttar á reikningnum sem fallið hafi niður hinn 7. október 2008. Hinn 9. febrúar 2009 hafi innistæðulausar færslur á reikningnum numið 13.183.323 krónum. Hafi reikningnum þá verið lokað. Áður hefði stefndu verið send tilkynning um löginnheimtu. Hinn 20. febrúar 2007 hafi stefndu Birgir Hauksson og Haukur Ólafsson undirritað yfirlýsingu um að þeir tækju á sig sjálfskuldarábyrgð á greiðslu skuldar allt að 3.000.000 króna ásamt vöxtum og kostnaði vegna reikningsins. Byggingarfélagið Timburmenn hafi verið úrskurðað gjaldþrota hinn 23. febrúar 2009 og skiptum hafi lokið hinn 2. september 2010 en ekkert hafi fengist upp í kröfu þessa við skipti þrotabúsins og hún ekki fengist greidd þrátt fyrir innheimtutilraunir. Stefndu byggja kröfu sína um sýknu í fyrsta lagi á því að skuld stefndu sé þegar greidd. Við nauðungarsölu á fasteign Byggingarfélagsins Timburmanna ehf., Esjumel 7, Reykjavík, hafi stefnandi leyst fasteignina til sín sem ófullnægður veðhafi, en á eigninni hafi hvílt tvö tryggingarbréf í eigu stefnanda. Stefnandi muni hafa keypt eignina á 19.000.000 króna, enda þýðingarlítið verið fyrir aðra að keppa þar sem fyrir hafi legið kröfulýsingar af hálfu stefnanda upp á samtals 35.094.989 krónur. Stefndu halda því fram að verðmæti eignarinnar, sem sé vandað iðnaðarhúsnæði, 452 fermetrar að stærð, á 3.000 fm. lóð, hafi verið miklu meira en 19.000.000 króna og numið a.m.k. 31.000.000 króna, en það sé sú fjárhæð sem bankinn hafi boðið þeim eignina á í kjölfar uppboðsins. Vísa stefndu í þessu sambandi til 57. gr. nauðungarsölulaga nr. 90/1991. Í öðru lagi sé krafan um sýknu á því byggð að yfirlýsing stefndu um sjálfskuldarábyrgð sé ekki skuldbindandi fyrir þá. Með setningu laga um ábyrgðarmenn, nr. 32/2009, hafi nú verið færðar í lög reglur sem ætlað sé að tryggja að ábyrgðarmenn séu upplýstir um þá áhættu sem í persónulegri ábyrgð felist áður en þeir gangist undir hana. Á þeim tíma sem stefndu hafi undirritað yfirlýsingu um sjálfskuldarábyrgð vegna yfirdráttar á tékkareikningi Byggingarfélagsins Timburmanna ehf. hefðu íslensk lög hins vegar ekki að geyma almennar reglur um ábyrgðarmenn fjárskuldbindinga eða hvernig staðið skyldi að samningagerð um sjálfskuldarábyrgð. Bankar og aðrar fjármálastofnanir hefðu þannig að mestu mótað eigin reglur um samskipti sín og ábyrgðarmanna. Hins vegar hafi stefnandi verið aðili að Samkomulagi um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga sem haft hafi að markmiði að draga úr vægi ábyrgðar einstaklinga. Vísað sé berum orðum til þessa samkomulags í ábyrgðaryfirlýsingunni og teljist það hluti hennar. Með samkomulaginu hafi verið settar meginreglur til verndar ábyrgðarmönnum og meðal annars kveðið á um skyldu til þess að leggja mat á greiðslugetu greiðanda og nauðsynlega upplýsingagjöf til ábyrgðarmanna. Engum vafa sé undirorpið að stefndu hafi verið veiki aðilinn í samningssambandinu við fjármálastofnunina Glitni, síðar Íslandsbanka. Bankanum, sem sérfræðiaðila á sviði fjármálaviðskipta, hafi borið að standa þannig að samningsgerðinni við stefndu, sem séu báðir menntaðir trésmiðir og hafi enga sérþekkingu á fjármálaviðskiptum, að tryggt væri að þeir væru vel upplýstir um áhættu sína sem ábyrgðarmenn enda afleiðingar þess að takast á sig slíka ábyrgð verulega íþyngjandi fyrir viðkomandi einstaklinga og fjölskyldur þeirra falli ábyrgðin á þá. Í þeirri yfirlýsingu um sjálfskuldarábyrgð sem lögð hafi verið fyrir dóminn sé skráð með verulega áberandi hætti, bæði undirritað og feitletrað, að ávallt sé skylt að meta greiðslugetu reikningseiganda þegar ábyrgð ábyrgðarmanns á skuldum viðkomandi reikningseiganda nemi hærri fjárhæð en 1.000.000 króna. Þetta sé í samræmi við 3. mgr. 3. gr. samkomulags um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga, en þar sé afdráttarlaust kveðið á um skyldu fjármálafyrirtækja til þess að greiðslumeta skuldara þegar ábyrgð ábyrgðarmanns á skuldum viðkomandi skuldara nemi meira en 1.000.000 króna. Þrátt fyrir þessa fortakslausu skyldu, sem sé skýrt orðuð bæði í ábyrgðaryfirlýsingunni sjálfri og samkomulaginu, sem þar sé vísað til, liggi fyrir að ekkert mat hafi farið fram á greiðsluskyldu skuldarans, en sérstaklega sé hakað við þann möguleika á yfirlýsingunni að ekki sé óskað eftir því að greiðslugeta sé metin. Beri fjármálafyrirtækið, sem útbúið hafi og gengið frá yfirlýsingunni, hallann af því. Ekkert liggi heldur fyrir um það í málinu að bankinn hafi uppfyllt skyldur sínar um upplýsingagjöf eftir að til skuldaábyrgðar hafi verið stofnað, en kveðið sé á um þær í 5. gr. Samkomulags um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga. Ekkert komi fram um það í gögnum málsins hver staða tékkareikningsins hafi verið þegar yfirdráttarheimildin er sögð felld niður né liggi fyrir nokkurt yfirlit yfir reikningsfærslur þar til reikningnum hafi verið lokað í febrúar 2009. Þá liggi ekkert fyrir um að stefnendum hafi verið tilkynnt skriflega um áramót fyrir hvaða kröfum þeir hafi verið í ábyrgðum, hverjar eftirstöðvar þeirra væru, hvort vextir væru í vanskilum og hversu miklum ef um þau væri að ræða. Með vísan til alls framangreinds, sem og eðlilegra og góðra viðskiptahátta, geti ábyrgðaryfirlýsingin ekki verið skuldbindandi gagnvart stefndu. Ljóst megi vera að stefndu hefðu aldrei undirgengist umrædda ábyrgð hefði matið farið fram og leitt hefði verið í ljós hversu áhættusamt það væri. Þrautavarakrafa um lækkun stefnukröfu byggir á því að persónuleg ábyrgð stefndu geti aldrei orðið hærri en 1.000.000 króna sem sé hámarksfjárhæð ábyrgðar án skyldu til mats á greiðslugetu reikningseiganda en lækkunarkrafan byggi að öðru leyti á sömu málsástæðum og sýknukrafan. Sérstaklega sé á það bent að auk lækkunarinnar á höfuðstól niður í eina milljón beri að lækka enn frekar vegna hlutfallslegrar fullnægju þeirra krafna sem staðið hafi að baki tryggingarbréfunum á eigninni, hafi eigi náðst fullar efndir. Þurfi í því sambandi að ganga út frá raunvirði eignarinnar, sem stefndu halda fram að geti aldrei hafa verið lægra en 31.000.000 króna. Stefndi vísar m.a. til laga nr. 90/1991, um nauðungarsölu, einkum 57. gr., til almennra reglna samninga- og kröfuréttarins, góðra viðskiptahátta sem og samkomulags um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga. Þá er vísað til laga um meðferð einkamála nr. 91/1991, einkum 80. gr. laganna varðandi frávísunarkröfu, en krafan um málskostnað er byggð á 1. mgr. 130. gr., sbr. 129. gr. sömu laga. NIÐURSTAÐA Stefndu halda því fram að markaðsverð fasteignarinnar að Esjumel 7, Reykjavík, hafi verið mun hærra en þær 19.000.000 króna sem hún var seld fyrir og vísa til 57. gr. laga nr. 90/1991 um nauðungaruppboð. Sé krafa stefnanda að fullu uppgerð þegar tillit sé tekið til verðmætis eignarinnar. Af hálfu stefnanda hefur verið lagt fram yfirlit yfir ráðstöfun söluandvirðis þar sem gengið er út frá því að áætlað söluverð fasteignarinnar sé 30.000.000 króna og að greiðslur inn á kröfu stefnanda á hendur Timburmönnum ehf. nemi samtals 23.459.272 krónum. Eftirstöðvar kröfu stefnanda nema þá 8.957.671 krónu. Stefndu hafa ekki sýnt fram á að skuld sú er þeir ábyrgðust hafi verið gerð upp við uppboðið og er þessari málsástæðu þeirra fyrir sýknu hafnað. Stefndu gáfu út yfirlýsingu um sjálfskuldarábyrgð hinn 20. febrúar 2007. Kemur fram í yfirlýsingu þessari að þeir ábyrgist in solidum greiðslu yfirdráttar á tékkareikningi Byggingarfélagsins Timburmanna ehf. við útibú forvera stefnanda á Akranesi og að hámarksfjárhæð ábyrgðar sé 3.000.000 króna auk vaxta, dráttarvaxta og kostnaðar. Stefndu ábyrgðust skuld fyrirtækis en ekki einstaklings og á því samkomulag um notkun ábyrgðar á skuldum einstaklinga ekki við hér. Stefndu eru því bundnir af sjálfskuldarábyrgðaryfirlýsingu þeirri er þeir undirgengust hinn 20. fenbrúar 2007 og verða kröfur stefnanda því teknar til greina með vöxtum eins og greinir í dómsorði. Eftir úrslitum málsins verða stefndu dæmdir til þess að greiða stefnanda 350.000 krónur í málskostnað. Allan V. Magnússon héraðsdómari kvað upp þennan dóm. DÓMSORÐ Stefndu, Birgir Hauksson og Haukur Ólafsson, greiði stefnanda, Íslandsbanka hf. in solidum 3.000.000 króna ásamt dráttarvöxtum skv. III. kafla laga nr. 38/2001 frá 9. febrúar 2009 til greiðsludags. Stefndu greiði in solidum stefnanda 350.000 krónur í málskostnað.

Mál nr. 566/2011

Kærumál Fjármálafyrirtæki Slitameðferð Réttindaröð Laun

S kærði úrskurð héraðsdóms þar sem krafa hans vegna umsaminnar greiðslu að fjárhæð 21.246.500 krónur var viðurkennd við slit L hf. sem almenn krafa samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., en hafnað að skipa kröfunni sem forgangskröfu í réttindaröð við slit bankans samkvæmt 112. gr. sömu laga. Í málinu hélt S því fram að áðurgreind krafa væri launakrafa í skilningi 112. gr. laga nr. 21/1991, en L hf. hafnaði því að slík kaupaukagreiðsla félli undir launahugtak ákvæðisins, enda væri hún ekki endurgjald fyrir vinnu í þjónustu L hf. Í úrskurði héraðsdóms, sem staðfestur var í Hæstarétti með vísan til forsendna hans, segir meðal annars að L hf. hefði greitt S umsamin föst grunnlaun, sem tengd voru vinnuframlagi hans. Þar sem greiðsla kaupaukans hefði verið því óháð að S innti af hendi frekari vinnu en samið var um í ráðningarsamningi, þætti ekki unnt að líta svo á að krafa hans um greiðslu kaupaukans félli undir laun eða annað endurgjald fyrir vinnu í skilningi 1. tölul. 1. mgr. 112. gr. laga nr. 21/1991.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ingibjörg Benediktsdóttir, Markús Sigurbjörnsson og Viðar Már Matthíasson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 10. október 2011, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 18. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 27. september 2011, þar sem krafa sóknaraðila að fjárhæð 21.246.500 krónur var viðurkennd við slit varnaraðila sem almenn krafa samkvæmt 113. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Kæruheimild er í 1. mgr. 179. gr. sömu laga. Sóknaraðili krefst þess að krafa hans aðallega að fjárhæð 1.100.000 norskar krónur en til vara 888.980 norskar krónur verði viðurkennd sem forgangskrafa samkvæmt 112. gr. laga nr. 21/1991 við slit varnaraðila. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur. Sóknaraðila verður gert að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, Sigmund Ellingbø, greiði varnaraðila, Landsbanka Íslands hf., 250.000 krónur í kærumálskostnað.

Mál nr. 627/2017

Kærumál Frestur Matsgerð Stjórnarskrá

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem máli L ehf. á hendur S o.fl. var frestað til tiltekins tíma, í því skyni að veita hluta varnaraðila tækifæri til að leggja fram beiðni um afhendingu gagna vegna matsgerðar sem þeir freistuðu að afla undir rekstri málsins. Í dómi sínum fór Hæstiréttur yfir atvik málsins og þann tíma sem liðið hafði frá því að það var þingfest í héraði 29. september 2011. Benti rétturinn á að samkvæmt 1. mgr. 102. gr. laga nr. 91/1991 skuli dómari í héraði ávallt taka fyrir mál eftir að greinargerð hefur verið lögð fram og leita þar sátta og gefa aðilum kost á að koma að sýnilegum sönnunargögnum sem ekki hefur verið tilefni eða tækifæri til að leggja fram áður. Að svo búnu ætti að meginreglu að ákveða aðalmeðferð. Hins vegar væri dómara í 2. mgr. 102. gr. laga nr. 91/1991 heimilað að verða við ósk aðila um að fresta máli frekar væri það vænlegt til að ná sáttum eða nauðsynlegt til að afla gagna sem nægilegur frestur hefði ekki áður verið til. Að öðrum kosti bæri dómara að jafnaði að synja um frest. Væru nefnd ákvæði laga nr. 91/1991 leidd af meginreglu einkamálaréttarfars um hraða málsmeðferð auk þess sem þau helguðust af 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar. Yrði að gæta að þessu við beitingu 2. mgr. 102. gr. nefndra laga. Af atvikum málsins taldi Hæstiréttur ljóst að umræddir varnaraðilar hefðu allt frá fyrstu stigum gert sér grein fyrir því að vegna varna sinna stæðu líkur til þess að þau myndu þarfnast matsgerðar dómkvadds manns. Þrátt fyrir það hefði beiðni um dómkvaðningu matsmanna ekki verið lögð fram fyrr en 26. nóvember 2013 en þá hefðu verið liðin rétt um tvö ár og tveir mánuðir frá þingfestingu málsins. Að teknu tilliti til þeirra mótmæla sem fram komu gagnvart matsbeiðninni, hefði umræddum varnaraðilum ennfremur mátt vera ljóst allt frá byrjun að brýnt væri að matsstörf yrðu markviss og þeim flýtt sem kostur væri. Þá rakti Hæstiréttur jafnframt framgang matsvinnunnar og taldi að ekki yrði betur séð en að matsmennirnir, sem dómkvödd voru 17. nóvember 2014, hefðu á nærri þriggja ára tímabili ekki hafið vinnu við samningu matsgerðar fyrr en á síðustu tveimur mánuðum tímabilsins og að sú vinna sneri aðeins að tiltölulega litlum hluta heildarverksins. Þá virtist ennfremur sem matsmennirnir teldu sér illfært að gera áætlun um það hvenær ljúka mætti matinu. Taldi Hæstiréttur að gegn andmælum sóknaraðila og að gættum rétti hans samkvæmt 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar væri ófært að telja að varnaraðilunum hefði ekki þegar gefist nægilegur frestur til að afla matsgerðar. Yrði því að hafna kröfum þeirra um frekari frestun málsins í því skyni. Samkvæmt því var hinn kærði úrskurður felldur úr gildi.

DómurHæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnirÞorgeir Örlygsson, Helgi I. Jónsson og Markús Sigurbjörnsson.Sóknaraðiliskaut málinu til Hæstaréttar með kæru 26. september 2017, en kærumálsgögnbárust réttinum 29. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 18.september 2017, þar sem máli sóknaraðila á hendur varnaraðilum var frestað til1. nóvember 2017. Kæruheimild er í h. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 ummeðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess aðallega „að hinum kærða úrskurðiverði hrundið og að lagt verði fyrir héraðsdómara að ákveða aðalmeðferð svofljótt sem því verður við komið“, til vara „að hinum kærða úrskurði verðihrundið og lagt verði fyrir héraðsdómara að ákveða aðilum fjórar vikur til aðljúka gagnaöflun í málinu, en að því frágengnu verði ákveðin aðalmeðferð svofljótt sem því verður við komið.“ Að öðrum kosti krefst sóknaraðili þess aðhinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi. Þá krefst hann kærumálskostnaðaróskipt úr hendi þeirra „sem kunna að taka til varna í kærumáli þessu“.VarnaraðilarnirAllianz Global Corporate & Specialty AG, Alterra Corporate Capital 2 Ltd.,Alterra Corporate Capital 3 Ltd., Brian John Tutin, Bridget Anne Carey-Morgan,Brit Insurance Ltd., Carol Jean Harris, David John De Marle Coulthard, EileenElsie Hunter, Gary Frederick Sullivan, Ian Richard Posgate, John Leon Gilbart,Joseph Elmaleh, Julian Michael West, Kelvin Underwriting Ltd., Liberty MutualInsurance Europe Ltd., Nameco (No 11) Ltd., Nameco (No 231) Ltd., Norman ThomasRea, Novae Corporate Underwriting Ltd., QBE Corporate Ltd., QBE InternationalInsurance Ltd., Richard Michael Hodgson Read, SCOR Underwriting Ltd. ogSorbietrees Underwriting Ltd., sem hér á eftir verða nefnd í einu lagivarnaraðilarnir Allianz Global Corporate & Specialty AG og fleiri, krefjastþess aðallega að málinu verði vísað frá Hæstarétti, en til vara að hinn kærðiúrskurður verði staðfestur. Þá krefjast þau kærumálskostnaðar.VarnaraðilarnirSigurjón Þorvaldur Árnason, Halldór Jón Kristjánsson og Sigríður ElínSigfúsdóttir hafa ekki látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti.ISóknaraðilihöfðaði mál þetta 27. júní og 1. og 5. júlí 2011 á hendur varnaraðilum og varþað þingfest 29. september sama ár. Einnig hefur hann höfðað tvö önnur mál, semhann hefur beint meðal annarra að flestum varnaraðilum þessa máls, og varða öllþrjú málin sambærileg atvik. Í máli þessu krefst sóknaraðili að varnaraðilarnirSigurjón, Halldór og Sigríður verði dæmd óskipt til að greiða sér16.200.000.000 krónur með nánar tilteknum vöxtum frá 2. október 2008 tilgreiðsludags, en öðrum varnaraðilum verði hverju fyrir sig gert að greiða óskiptmeð þeim fyrrnefndu tiltekna fjárhæð í sterlingspundum með sömu vöxtum. Kröfurþessar reisir sóknaraðili á því að þrír fyrstnefndu varnaraðilarnir beriskaðabótaskyldu gagnvart sér vegna nánar tilgreindrar háttsemi í störfum þeirrahjá Landsbanka Íslands hf. áður en Fjármálaeftirlitið neytti 7. október 2008heimildar samkvæmt 100. gr. a. laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtæki, sbr. 5.gr. laga nr. 125/2008, til að taka yfir vald hluthafafundar í því félagi, víkjastjórn þess frá og setja yfir það skilanefnd, en félagið ber nú heitisóknaraðila. Gagnvart öðrum varnaraðilum byggir sóknaraðili dómkröfur sínar áábyrgðartryggingu fyrir stjórnendur og starfsmenn Landsbanka Íslands hf., semvarnaraðilar þessir hafi tekist á hendur. Varnaraðilar tóku öll til varna ímálinu með greinargerðum, sem lagðar voru fram á dómþingi 13. september 2012.Íþinghaldi 26. nóvember 2013 lögðu varnaraðilarnir Allianz Global Corporate& Specialty AG og fleiri fram beiðni um að dómkvaddir yrðu menn til aðleggja mat á atriði, sem þau kváðu tengjast vörnum sínum í málinu. Um þá beiðnireis ágreiningur, en í úrskurði 14. mars 2014, sem staðfestur var með dómiHæstaréttar 29. apríl sama ár í máli nr. 242/2014, varð héraðsdómur ímeginatriðum við beiðninni. Í úrskurðinum voru talin í níu liðum með fjölmörgumundirliðum þau atriði, sem dómkveðja átti menn til að meta. Í grófum dráttumvar beint til matsmanna spurningum, sem flestar vörðuðu stöðu tiltekinna atriðamiðað við árslok 2006, árslok 2007, 31. mars 2008 og að nokkru 30. júní samaár, en þau voru í fyrsta lagi hvort reikningsskil Landsbanka Íslands hf. hafigefið rétta mynd af því hvert eigið fé félagsins hafi verið ogeiginfjárhlutfall, í öðru lagi hversu margir hlutir í félaginu hafi beint eðaóbeint verið í eigu þess, í þriðja lagi hversu margir hlutir í félaginu hafistaðið til tryggingar fyrir kröfum þess á hendur öðrum, í fjórða lagi hversumargir hlutir í félaginu hafi staðið stjórnendum og starfsmönnum þess til boðaá grundvelli afkastahvetjandi launakerfis, í fimmta lagi hver áhætta félagsinshafi verið af kröfum þess á hendur 44 nafngreindum mönnum og félögum ásamtaðilum þeim tengdum, í sjötta lagi hvert hafi verið virði lánasafns félagsins,í sjöunda lagi hverjar hafi verið skuldbindingar þess, sem greiða hafi þurft aðnokkru eða öllu á árinu 2008, og hvort það hafi fyrirsjáanlega getað staðið viðþær, í áttunda lagi hver hafi verið staða á svonefndum heildarskiptasamningumfélagsins og í níunda lagi hver lausafjárstaða þess hafi verið, en um þetta varjafnframt leitað svara um hvort mánaðarlegar skýrslur félagsins fyrir tímabiliðfrá nóvember 2007 til mars 2008 hafi gefið rétta mynd af lausafjárstöðunni. Aðfenginni niðurstöðu um heimild þessara varnaraðila til að fá matsmenn dómkvaddakom einnig upp ágreiningur um hverja ætti að kveðja til verksins og leystihéraðsdómur úr honum með úrskurði 24. september 2014. Á grundvelli þessúrskurðar voru endurskoðendurnir Jóhann Unnsteinsson og Margrét Pétursdóttir síðandómkvödd 17. nóvember 2014 til matsstarfa. Þegar málið var aftur tekið fyrir ádómþingi 4. febrúar 2015 kom fram að álitaefni gætu verið uppi um sérstakt hæfimatsmannanna, en í þinghaldi 27. apríl sama ár lá á hinn bóginn fyrir að enginnaðilanna krefðist þess að matsmennirnir létu af störfum vegna vanhæfis.Afgögnum málsins verður ráðið að matsmenn hafi efnt til fyrsta fundar vegnastarfa sinna með lögmönnum aðilanna 4. júní 2015 og hafi komið þar fram að þauteldu ekki fyrirsjáanlegt að matsgerð yrði lokið fyrr en seint á árinu 2016 eðasnemma árs 2017. Fyrir liggur að í framhaldi af þessum fundi hafi verið leitastvið að fá fyrir matsmennina aðgang að gögnum varðandi starfsemi LandsbankaÍslands hf., en með ákvörðun Fjármálaeftirlitsins 9. október 2008 hafðitilteknum réttindum og skyldum þess félags verið ráðstafað til nýs félags, semnú heitir Landsbankinn hf., og mun síðarnefnda félagið samkvæmt þeirri ákvörðunhafa tekið yfir „gagnasöfn“ þess fyrrnefnda, svo sem þar var komist að orði. Íbréfi matsmannanna 2. nóvember 2016 til lögmanns varnaraðilanna Allianz GlobalCorporate & Specialty AG og fleiri var þannig vísað til þess að þau hafi30. júní 2015 óskað eftir tilteknum gögnum vegna starfa sinna, en með því aðgögnin hafi öll verið í vörslum Landsbankans hf. hafi verið ákveðið að hann„myndi stofna rafrænt gagnaherbergi þar sem öll umbeðin gögn yrðu aðgengilegfyrir matsmenn.“ Þrátt fyrir það hafi gengið erfiðlega að fá aðgang að öllumgögnum og skorti enn talsvert á, en Landsbankinn hf. hafi að nokkru borið viðbankaleynd eða því að umbeðin gögn væru ekki til og að auki hafi sum gögnin,sem hafi þó fengist, reynst ófullnægjandi. Til vandkvæða hafi einnig orðið aðmatsmenn hafi ekki fengið aðstoð frá starfsmönnum bankans og tímafrekt væri aðvinna í gagnagrunni, sem lagður hafi verið til. Hefðu matsmennirnir áhyggjur afframgangi starfa sinna og legðu þau til að gerður yrði samningur viðLandsbankann hf. til að tryggja að þau fengju liðsinni starfsmanna hans, meðalannars til að útbúin yrðu „viðbótargögn eða þau tekin saman eftir atvikum“, svoog að aflétt yrði „bankaleynd af gögnum þar sem nafngreining er matsmönnumnauðsynleg.“ Með bréfinu fylgdi löng skrá um gögn, sem matsmennirnir töldu sigvanta. Þau héldu síðan í annað sinn matsfund 3. nóvember 2016 með lögmönnumaðilanna, þar sem rætt var frekar um framangreind efni. Þar kom meðal annarsfram að „matsmenn væru ekki byrjaðir á eiginlegri matsvinnu og reikna þeir meðað matsvinnan taki 1,5-2 ár að lágmarki, eftir að næg gögn hafa borist til aðgeta hafið eiginlega matsvinnu.“Ítölvubréfi til matsmanna 23. maí 2017 vísaði lögmaður varnaraðilanna AllianzGlobal Corporate & Specialty AG og fleiri til þess að Hæstiréttur hafi 13.mars sama ár kveðið upp dóm í máli nr. 43/2017 um ágreining, sem stóð milliþeirra annars vegar og sóknaraðila og Landsbankans hf. hins vegar um aðgang aðgögnum til afnota við matsvinnu í máli samkynja þessu. Sagði í bréfinu að forsendurþess dóms yrðu nýttar „við næstu skref við öflun gagna til afnota fyrirmatsmenn“, en varnaraðilarnir hygðust „leggja fram nýjar beiðnir um afhendingugagna“ þegar það mál og þetta yrðu næst tekin fyrir 6. júní 2017. Væri þvíóskað eftir að matsmennirnir gerðu lista yfir gögn, sem þau teldu sig vanta,þau myndu hefjast handa við að gera beiðni um slík gögn til að beina sjálf að„Landsbankanum hf., LBI ehf. og/eða öðrum aðilum, sem matsmenn telja að hafiundir höndum þau gögn“, matsmenn myndu veita upplýsingar um hvaða gögn þau væruþegar með og jafnframt gera tímaáætlun um störf sín. Einnig var tekið fram ítölvubréfinu að þess væri „sérstaklega óskað að matsmenn upplýsi nú hvort þeirtelja sér unnt að ljúka við matsgerð sína í skömmtum, t.d. þannig að matsmennafhendi niðurstöður sínar varðandi einstakar matsspurningar jafnskjótt og þausvör liggja fyrir, en að matsmenn afhendi svör við öðrum spurningum síðar.“Matsmennirnir svöruðu þessu erindi með bréfi 1. júní 2017, þar sem meðal annarskom fram að þau hafi upphaflega ætlað sér að „hefja ekki vinnu við matiðsjálft“ fyrr en þau væru „komin með nægjanleg gögn til að geta greintheildarmyndina“ með tilliti til reikningsskila Landsbanka Íslands hf., semmatsspurningar sneru meðal annars að. Það hafi á hinn bóginn reynst „ómögulegtmeð öllu ... að átta sig á innihaldi þeirra gagna sem hafa borist og að ná aðtengja þau við fjárhæðir í þeim ársreikningum sem um ræðir“ og væri ekki ljósthvort frekari gögn fengjust til að bæta þar úr. Sökum þessa og „lítillavæntinga um að skoðun ... og mat geti orðið heildstætt vegna skorts á gögnum“hafi matsmennirnir „ákveðið að skipta um nálgun á verkefnið“ og „til að byrjameð velja afmarkaða spurningu/spurningar eða hluta hennar/þeirra og geratilraun til að svara í fyrsta kasti hluta af matsspurningunum“. Kváðustmatsmennirnir mundu „í lok júnímánaðar senda umfangsminni gagnalista sem nærbara til þeirra tilteknu spurninga“ sem yrði byrjað á. Varðandi áætlaðan tímatil verksins áréttuðu matsmennirnir að þau hygðust „gera tilraun til þess að... vinna matsgerðina í skömmtum og skila svörum við einstökum spurningum eftirþví sem þau liggja fyrir“, en framgangur verksins yrði fyrst ljós þegar þausæju „hvort og þá hvaða gögn okkur mun verða afhent í kjölfar þess gagnalistasem sendur verður 30. júní.“Málþetta var tekið fyrir í héraði 6. júní 2017 og var þá fært í þingbók aðvarnaraðilarnir Allianz Global Corporate & Specialty AG og fleiri hafi„óskað eftir fresti í því skyni að leggja fram beiðni um afhendingu gagna íþágu matsgerðar.“ Þessu mótmælti sóknaraðili ásamt varnaraðilunum Sigurjóni,Halldóri og Sigríði og ákvað héraðsdómur að fresta málinu „til munnlegra athugasemda“um þetta deiluefni til 27. sama mánaðar. Í tölvubréfi 21. júní 2017 greindilögmaður varnaraðilanna Allianz Global Corporate & Specialty AG og fleirimatsmönnunum frá þessari ákvörðun, en tók fram að þrátt fyrir hana skyldu„matsmenn halda sínu striki við matsstörfin og í samræmi við þær hugmyndir“ semþau hafi lýst í áðurnefndu bréfi 1. sama mánaðar. Spurðist lögmaðurinn einnigfyrir um hvort matsmenn gætu gert tímaáætlun fyrir þinghaldið 27. júní 2017 eðaupplýst hvenær þau teldu sig „geta svarað fyrstu matsspurningum (að hluta eðaöllu leyti)“. Í svari matsmanna 22. júní 2017 kváðust þau hafa haldið að sérhöndum eftir bréf sitt 1. sama mánaðar, enda hafi þau ekki fyrr en nú „fengiðviðbrögð frá matsbeiðanda við hugmyndum ... um nýja nálgun á matsgerðina“, enorðið væri „fullreynt að okkar mati að sú nálgun sem við höfum verið með munekki skila árangri“. Ekki væri unnt að gera „gagnalista vegna tiltekinnaspurninga“ fyrir þinghaldið 27. júní 2017. Í því þinghaldi kvað héraðsdómur uppúrskurð um að fresta málinu til 18. september sama ár. Sóknaraðili kærði þannúrskurð til Hæstaréttar, en með dómi 21. ágúst 2017 í máli nr. 458/2017 var þvívísað frá réttinum.Eftirað fyrrgreindur úrskurður héraðsdóms var kveðinn upp 27. júní 2017 sendilögmaður varnaraðilanna Allianz Global Corporate & Specialty AG og fleiritölvubréf 30. sama mánaðar til matsmanna og lögmanna annarra málsaðila, þar semmeðal annars kom fram að hann færi þess á leit að matsmenn létu uppi óskir umfrekari gögn fyrir lok næsta mánaðar, ynnu að tímaáætlun og héldu áfram vinnu„hratt og örugglega að matsstörfum eftir þeim aðferðum sem matsmenn telja réttað nota við matið.“ Af þessu tilefni urðu nokkur bréfaskipti milli lögmannaaðilanna, sem einnig var beint til matsmannanna. Ekki er ástæða til að rekjaþau í einstökum atriðum, en vegna þessa sendu matsmennirnir bréf tillögmannanna 18. júlí 2017, þar sem meðal annars var lýst nýrri nálgun aðmatsstörfum, sem svo var nefnd, og greint var frá því að matsmennirnir hygðusteiga fund með starfsmönnum Landsbankans hf. og sóknaraðila í byrjun ágúst tilað „skerpa skilning á stöðu gagnaafhendinga“. Létu matsmennirnir þess jafnframtgetið að „án frekari gagna er ... ekki grundvöllur til að svara matsspurningunumí heild sinni né einstökum spurningum að fullu“.Íbréfi matsmanna 31. ágúst 2017 til lögmanns varnaraðilanna Allianz GlobalCorporate & Specialty AG og fleiri var ítrekað að þau hafi „ákveðið aðbreyta um nálgun við verkefnið“ og ætluðu að „byrja á að svara hluta afeinstökum spurningum m.v. þau gögn sem eru fyrirliggjandi nú þegar aukopinberra upplýsinga.“ Því var einnig lýst að á fundi, sem matsmennirnir hafiátt með starfsmönnum Landsbankans hf., hafi komið fram að bankinn teldi sérekki skylt að afhenda gögn um viðskiptavini sína, en tekin yrði í hverjutilviki afstaða til þess hvort matsmenn fengju gögn um „fyrrum viðskiptavinisem nú eru gjaldþrota“. Sagði að matsmennirnir hafi í þessu ljósi „ákveðið aðvelja eina spurningu til að byrja með“, en þó „bara eina dagsetningu úr þeirri spurningu,þann 31. desember 2007 og gera atlögu að því að svara henni.“ Þá sagðijafnframt: „Matsmenn hyggjast svara því sem hægt er úr spurningu nr. 1 þann 30.nóvember m.v. þau gögn sem verða fyrirliggjandi en áskilja sér í leiðinni rétttil að bæta við svarið síðar ef frekari gögn berast og/eða ef vinna við aðrarspurningar leiðir af sér nýjar upplýsingar. Varðandi tímaáætlun vegna spurninga2 – 9 þá teljum við ekki mögulegt að setja fram raunhæfa tímaáætlun á þessaristundu þar sem við áttum okkur ekki á því hvenær við fáum nauðsynleg gögn.“Íframhaldi af þessu bréfi sendu matsmennirnir tölvubréf 1. september 2017 tilLandsbankans hf., þar sem þau óskuðu eftir því að fá fyrir 7. sama mánaðarafhent gögn um tilgreind atriði, en tekið var fram að beiðnin væri sett framvegna ráðagerða þeirra um að „svara spurningu 1 í matsbeiðni ... vegnaársreiknings 2007“. Meðal gagnanna, sem matsmennirnir óskuðu eftir, voru„útlánamatsskýrslur í árslok 2007“ vegna 64 nafngreindra manna og félaga, svoog sundurliðanir, skýrslur og yfirlit um tiltekin atriði. Hliðstæð beiðni varsend sóknaraðila og jafnframt tvær aðrar, sem tóku til afmarkaðri atriða,annars vegar til Fjármálaeftirlitsins og hins vegar til endurskoðanda, semvirðist hafa kannað reikningsskil Landsbanka Íslands hf. fyrir sóknaraðila. Aðauki sendi lögmaður varnaraðilanna Allianz Global Corporate & Specialty AGog fleiri bréf 4. september 2017 til sóknaraðila og Landsbankans hf., þar semóskað var eftir að varnaraðilunum yrðu afhent sömu gögn. Landsbankinn hf.svaraði þessum erindum fyrir sitt leyti með bréfi 11. september 2017, þar semsagði meðal annars: „Landsbankinn bendir á að flest þau gögn sem farið er framá að bankinn afhendi eru þegar í vörslum matsmanna, en LBI setti þau í rafræntgagnaherbergi og eru þau vistuð á gagnadrifi í vörslum LBI. Landsbankinn hafnarþví að afhenda umbeðin gögn þar sem þau eru þegar í vörslum matsmanna. Einniggetur Landsbankinn ekki afhent umbeðin gögn þegar óskað er eftir ótilgreindumgögnum sem lýst er sem undirliggjandi vinnugögnum eða yfirlitum, engagnabeiðnin þarf að taka til tilgreindra skjala sem matsbeiðandi þarf að lýsaefnislega svo Landsbankinn geti leitað að þeim í kerfum sínum ... Hluti þeirragagna sem óskað er afhendingar á eru ekki í vörslum Landsbankans og því ekkihægt að afhenda þau.“ Í framhaldi af þessu var í bréfinu tekin afstaða tileinstakra atriða í beiðni matsmanna. Þá svaraði sóknaraðili þessum erindum aðþví er hann varðaði með bréfi 12. september 2017. Þar var í meginatriðum vísaðtil þess að hann hafi þegar á fyrri stigum orðið við óskum matsmanna umafhendingu flestra þeirra gagna, sem ný beiðni þeirra tæki til, að því leytisem hann hefði þau undir höndum. Ýmis önnur þessara gagna hafi áður veriðafhent matsbeiðendum, en að öðru leyti væru gögn, sem beiðnin varðaði, ívörslum Landsbankans hf. Í tilefni af þessu svari sendi lögmaður varnaraðilannaAllianz Global Corporate & Specialty AG og fleiri tölvubréf degi síðar tilmatsmannanna og fylgdi því hluti þeirra gagna, sem matsmennirnir höfðu óskað eftir.Samkvæmthinum kærða úrskurði var málið tekið fyrir á ný í þinghaldi í héraði 18.september 2017. Hafi þá komið fram að varnaraðilarnir Allianz Global Corporate& Specialty AG og fleiri hafi lýst því að þeim hafi ekki reynst fært að leggjafram beiðni um afhendingu gagna úr hendi sóknaraðila og Landsbankans hf. ogóskuðu þau því eftir að málinu yrði frestað. Þessu hafi sóknaraðili og aðrirvarnaraðilar mótmælt og krafist þess að aðalmeðferð í málinu yrði ákveðin ántafar. Með úrskurðinum var málinu sem fyrr segir frestað til nýs þinghalds 1.nóvember 2017.Samkvæmtgögnum, sem varnaraðilarnir Allianz Global Corporate & Specialty AG ogfleiri hafa lagt fyrir Hæstarétt, héldu matsmennirnir sinn þriðja matsfund meðlögmönnum aðilanna 2. október 2017. Í fundargerð frá þeim fundi kom meðalannars fram að matsmennirnir hygðust „vinna að svörum á afmörkuðum hlutummatsbeiðninnar og leggja fram svör eftir því sem þeir telja hægt að svaraeinstökum spurningum/hlutum.“ Væri fyrsti hluti verksins „spurning 1 fyrirdagsetninguna 31.12.2007“, en samhliða honum myndi hefjast „vinna við að svaraöðrum spurningum.“ Væri ekki ráðgert „að langur tími muni líða þar til fleirisvör liggja fyrir.“ Þá kom fram í fundargerðinni að matsmenn hafi verið spurðhvort unnt væri að „setja fram raunhæfa tímaáætlun um lok matsstarfa“ og hafisvar þeirra verið eftirfarandi: „Matsmenn munu setja fram tímaáætlun um lokmatsstarfa fyrir 1. nóvember nk. samhliða gagnalistum varðandi einstakarspurningar. Sú áætlun verður byggð á þeim gögnum sem við höfum fengið og ættiþess vegna að vera raunhæf. Ef bíða þarf lengi eftir nauðsynlegumviðbótargögnum mun áætlun trúlega riðlast.“IIFyrir Hæstarétti er ítrastavarakrafa sóknaraðila sem fyrr segir sú að hinn kærði úrskurður verði felldurúr gildi. Yrði sú krafa tekin til greina yrði felld niður ákvörðun héraðsdómsum frestun málsins til þinghalds á nánar tilgreindum tíma 1. nóvember 2017. Afslíkum málalokum myndi leiða að nauðsyn bæri til að taka málið fyrir íhéraðsdómi svo fljótt sem auðið væri til að taka nýja ákvörðun um framhaldrekstrar þess, bæði um hvort og þá hversu lengi því kynni að verða frestað og íhvaða tilgangi, en þó allt að gættum dómi í málinu. Þessi kröfugerð sóknaraðilaer því nægilega ljós, gagnstætt því sem var í dómi Hæstaréttar í fyrrnefndumáli nr. 458/2017, og samrýmist hún jafnframt markmiði kæruheimildar í h. lið1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991. Eru því ekki efni til að verða við aðalkröfuvarnaraðilanna Allianz Global Corporate & Specialty AG og fleiri um að málinuverði vísað frá Hæstarétti.IIISamkvæmt1. mgr. 102. gr. laga nr. 91/1991 skal dómari í héraði ávallt taka fyrir máleftir að greinargerð hefur verið lögð fram um varnir í því og leita þar sáttaásamt því að gefa aðilum kost á að koma að sýnilegum sönnunargögnum, sem ekkihefur áður verið tilefni eða tækifæri til að leggja fram, en við svo búið á aðmeginreglu að ákveða aðalmeðferð í máli. Í 2. mgr. sömu lagagreinar er dómaraþó heimilað að verða við ósk aðila um að fresta máli frekar sé það vænlegt tilað ná sáttum eða nauðsynlegt til að afla gagna, sem nægilegur frestur hefurekki áður verið til, en aðilunum ber þá jöfnum höndum að nota slíkan frest tilgagnaöflunar. Að öðrum kosti á dómari að jafnaði að synja um frest þóttaðilarnir séu á einu máli um að æskja hans. Þessi ákvæði laga nr. 91/1991 eruleidd af meginreglu einkamálaréttarfars um hraða meðferð máls og helgast einnigaf fyrirmælum 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar um að öllum beri réttur til aðfá úrlausn fyrir dómi um réttindi sín og skyldur innan hæfilegs tíma. Að þessuber að gæta við beitingu framangreindrar heimildar í 2. mgr. 102. gr. laga nr.91/1991, sem jafnframt er undantekning frá meginreglunni í 1. mgr. sömulagagreinar.Málþetta var sem áður segir þingfest í héraði 29. september 2011, en varnaraðilartóku til varna í því með greinargerðum, sem voru ekki lagðar fram fyrr en 13. september2012. Í greinargerð varnaraðilanna Allianz Global Corporate & Specialty AGog fleiri, sem var 52 síður að lengd, var meðal annars tekið fram að þauáskildu sér rétt „til að óska eftir dómkvaðningu matsmanna undir rekstrimálsins til að meta hvers kyns atriði því tengd.“ Samhliða greinargerðinnilögðu þessir varnaraðilar fram svonefnda bókun, þar sem skorað var ásóknaraðila að leggja fram „skjöl og gögn“, sem talin voru upp í 48 töluliðum,en tveir af þessum liðum voru að auki greindir í fjölmarga undirliði. Af þessuverður ráðið að varnaraðilarnir hafi allt frá því á fyrstu stigum málsins gertsér grein fyrir því að vegna varna sinna stæðu líkur til þess að þau mynduþarfnast matsgerðar dómkvadds manns ásamt því að afla verulegs fjölda skjala,sem þeim voru ekki tiltæk á þeim tíma. Beiðni um dómkvaðningu matsmanna varþrátt fyrir þetta ekki lögð fram fyrr en 26. nóvember 2013 og voru þá liðin réttum tvö ár og tveir mánuðir frá þingfestingu málsins. Í úrskurði héraðsdóms 14.mars 2014, sem var staðfestur með fyrrnefndum dómi Hæstaréttar í máli nr. 242/2014,var leyst úr ágreiningi um hvort dómkveðja ætti matsmenn á grundvelli þessararbeiðni, en henni hafði meðal annars verið mótmælt með þeim rökum aðvarnaraðilarnir hefðu haft fullt tilefni til að bera hana fram á fyrri stigumog væri hún því of seint fram komin, auk þess sem umfang beiðninnar væri svo úrhófi að fyrirsjáanlega tæki fjölda ára að ljúka matsgerð. Þessum mótmælum varhafnað í úrskurðinum, en tekið fram að heimild varnaraðilanna til að aflamatsgerðar væri háð þeirri forsendu að ekki hlytust af því óhóflegar tafir viðmeðferð málsins. Varnaraðilunum, sem kusu sjálf að leita svo viðamikillarmatsgerðar sem raun ber vitni, mátti því allt frá byrjun vera ljóst að brýntværi að matsstörf yrðu markviss og þeim yrði flýtt svo sem kostur væri að þvíviðlögðu að frestur fengist ekki í málinu til að koma matsgerð að.Einsog áður var rakið kom fram á fyrsta matsfundi 4. júní 2015 að matsmenn teldufyrirsjáanlegt að ekki tækist að ljúka matsgerð fyrr en seint á árinu 2016 eðasnemma árs 2017. Þegar matsfundur var haldinn öðru sinni nærri sautján mánuðumsíðar, 3. nóvember 2016, kom fram að matsmenn hefðu ekki enn byrjað á„eiginlegri matsvinnu“ og reiknuðu þau með að hún myndi taka „að lágmarki“ eittog hálft til tvö ár eftir að þau hefðu fengið nægileg gögn, sem þau teldu ennskorta talsvert á. Án þess að nokkuð teljandi virðist hafa miðað áfram í vinnumatsmanna leið eftir þetta meira en hálft ár þar til lögmaður varnaraðilannaAllianz Global Corporate & Specialty AG og fleiri hreyfði því í bréfi tilþeirra 23. maí 2017 hvort unnt væri að ljúka matsgerð í áföngum. Því svöruðumatsmennirnir 1. júní sama ár á þann hátt að þau myndu „gera tilraun“ til aðvelja „afmarkaða spurningu ... eða hluta hennar ... til að svara í fyrstakasti“. Af svörum matsmannanna mátti einnig ráða að þau hefðu ekki enn hafið„vinnu við matið sjálft“. Í bréfi þeirra 22. sama mánaðar kom fram að þau hefðusíðan haldið að sér höndum sökum þess að lögmaður varnaraðilanna hefði ekkibrugðist við framangreindum svörum. Í öðru bréfi 18. júlí 2017 kváðustmatsmennirnir ekki hafa undir höndum nægileg gögn, en án þeirra væri ekki grundvöllurtil að svara matsspurningum í heild eða einstökum spurningum að fullu. Loks komfram í bréfi þeirra 31. ágúst 2017 að þau hefðu ákveðið að „gera atlögu að því“að svara afmörkuðum hluta af fyrstu matsspurningunni af níu og hygðust ljúkaþví 30. nóvember sama ár, en það væri „ekki mögulegt að setja fram raunhæfatímaáætlun á þessari stundu“ um hvenær unnt yrði að svara spurningunum að öðruleyti. Þegarframangreint er virt í heild verður ekki betur séð en að matsmennirnir, semvoru eins og áður segir dómkvödd 17. nóvember 2014, hafi á nærri þriggja áratímabili ekki hafið vinnu við samningu matsgerðar fyrr en á síðustu tveimurmánuðum þess og snúi sú vinna aðeins að tiltölulega litlum hlutaheildarverksins. Jafnframt virðist sem matsmennirnir telji sér illfært að geraáætlun um hvenær ljúka mætti mati í heild, en þau hafa þó á fyrri stigum látiðí ljós að það gæti minnst tekið hálft annað ár eftir að nægileg gögn yrðufengin, sem enn virðist ekki hafa tekist. Fyrrnefnd heimild í 2. mgr. 102. gr.laga nr. 91/1991 til að fresta máli er háð því að nægilegur frestur hafi ekkiáður verið veittur til að afla nauðsynlegra gagna. Gegn andmælum sóknaraðila ogað gættum rétti hans eftir 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar er ófært að teljaað varnaraðilunum Allianz Global Corporate & Specialty AG og fleiri hafi ekkinú þegar gefist nægilegur frestur til að afla matsgerðar. Verður því að hafnakröfum þeirra um frekari frestun málsins til að bíða matsgerðar, hvað þásérstaklega til að koma að nýjum kröfum um afhendingu gagna til afnota viðmatið. Í ljósi þeirrar reglu 2. mgr. 102. gr. laga nr. 91/1991 að aðilum berijöfnum höndum að nota sama frest til gagnaöflunar verður varnaraðilunum þó ekkimeinað að leggja fram matsgerð svo lengi sem málinu þurfi að fresta af öðrumsökum. Hinn kærði úrskurður verður því felldur úr gildi.VarnaraðilunumAllianz Global Corporate & Specialty AG og fleiri verður gert að greiðasóknaraðila kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir.Dómsorð:Hinnkærði úrskurður er felldur úr gildi.VarnaraðilarAllianz Global Corporate & Specialty AG, Alterra Corporate Capital 2 Ltd.,Alterra Corporate Capital 3 Ltd., Brian John Tutin, Bridget Anne Carey-Morgan,Brit Insurance Ltd., Carol Jean Harris, David John De Marle Coulthard, EileenElsie Hunter, Gary Frederick Sullivan, Ian Richard Posgate, John Leon Gilbart,Joseph Elmaleh, Julian Michael West, Kelvin Underwriting Ltd., Liberty MutualInsurance Europe Ltd., Nameco (No 11) Ltd., Nameco (No 231) Ltd., Norman ThomasRea, Novae Corporate Underwriting Ltd., QBE Corporate Ltd., QBE InternationalInsurance Ltd., Richard Michael Hodgson Read, SCOR Underwriting Ltd. ogSorbietrees Underwriting Ltd. greiði óskipt sóknaraðila, LBI ehf., 500.000krónur í kærumálskostnað.Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 27.júní 2017.Málþetta var höfðað með stefnu birtri 1. og 5. júní 2011. Stefnandi er LBI hf.,Austurstræti 16, Reykjavík. Stefndu eru Sigurjón Þ. Árnason, Granaskjóli 28,Reykjavík, Halldór J. Kristjánsson, með óþekkt heimilisfang í Kanada ogSigríður Elín Sigfúsdóttir, Baugatanga 7, Reykjavík. Þá erstefnt Brit Insurance Ltd., 55 Bishopsgate, London, Stóra-Bretlandi og 24 öðrumnafngreindum vátryggjendum með lögheimili í Bretlandi og Þýskalandi. Viðfyrirtöku málsins 18. september sl. var af hálfu stefndu Brit Insurance Ltd.o.fl. óskað eftir frestun málsins í því skyni að leggja fram beiðni umafhendingu gagna í þágu matsgerðar sem unnið er að beiðni þessara stefndu. Varvísað til þess að dómkvaddir matsmenn hefðu undanfarið verið í samskiptum viðstefnanda, svo og tiltekna aðra aðila, fengið gögn afhent í þágu matsstarfa ogfarið yfir þau gögn. Þeir hefðu hins vegar ekki komið á framfæri við stefnduBrit Insurance Ltd. o.fl., sem matsbeiðendur, endanlegum lista yfir þau gögnsem þeir teldu að enn vantaði til þess að þeir gætu lokið matsstörfum. Þessumstefndum hefði því ekki verið mögulegt að leggja fram beiðni um afhendingugagna úr hendi stefnanda og Landsbankans hf. líkt og ráð var fyrir viðfyrirtöku málsins 27. júní sl. Afhálfu stefnanda var frekari frestun málsins mótmælt og þess krafist aðaðalmeðferð málsins yrði ákveðin án tafar. Af hálfu anarra stefndu var tekið undir mótmæli ogkröfu stefnanda. Af hálfu þessara aðila var vísað til þess að rúm þrjú ár væruliðin síðan matsbeiðni var samþykkt en matsmenn hefðu upplýst að eiginlegmatsstörf væru ekki hafin. Matsmenn hefðu nú tilkynnt að þeir myndu leggja tilgrundvallar nýja nálgun við matið og telji að gögn sem legið hafi fyrir umlangt skeið séu fullnægjandi í því sambandi. Vísað var til þess að óskýrt værihvernig matsmenn hygðust framkvæma matið og ljúka því og allt benti til þess aðþeir hefðu látið undir höfuð leggjast að nýta þann langa tíma sem liðinn væritil að hefja eiginlega matsstörf. Þá hefði ekki verið lögð fram tímaáætlun umframkvæmd matsins. Með öllu sé óljóst hvaða gögnum matsbeiðendur kunni að kallaeftir vegna matsins og hvenær matsferlinu ljúki endanlega. Því sé lagst gegnþví að rekstur málsins sé tafinn frekar með frekari tilraunum við framkvæmdmatsins. Þessi ágreiningur var tekinn tilúrskurðar að loknum munnlegum athugasemdum lögmanna aðila og í sama þinghaldikveðinn upp úrskurður, án skriflegra forsendna samkvæmt heimild í 3. mgr. 112.gr. laga nr. 91/1991, sbr. 8. gr. laga nr. 78/2015, um frestun málsins til 1.nóvember nk. Er þessi skriflegi úrskurður saminn 26. september 2017, vegna kæruúrskurðarins til Hæstaréttar Íslands, sem barst dóminum sama dag. Við téða fyrirtöku málsins var,að lokinni uppkvaðningu fyrrgreinds úrskurðar um frestun málsins, lögð á þaðáhersla af hálfu dómara að um væri að ræða lokafrest stefndu Brit InsuranceLtd. o.fl. til þess að leggja fram beiðni um afhendingu gagna í þáguyfirstandandi mats. Kæmu ekki fram haldbærar skýringar við næstu fyrirtökumálsins um hvers vegna ekki væri unnt að leggja fram slíka beiðni mætti við þvíbúast að dómari lýsti gagnaöflun lokið að kröfu annarra aðila og aðalmeðferðmálsins yrði ákveðin. Dómari beindi því til lögmanns stefndu Brit InsuranceLtd. o.fl. að leiða dómkvadda matsmenn fyrir dóm til skýrslugjafar við næstufyrirtöku málsins í því skyni að dómurinn gæti innt matsmenn eftir framgangimatsins og fyrirsjáanlegum lokum matsstarfa. Dómari minnti enn fremur á aðaðilum matsmáls bæri skylda til þess að leiðbeina matsmönnum eftir föngum ummatsatriði, þar á meðal þær reglur sem gildi um vinnu matsgerða. Niðurstaða Með dómi Hæstaréttar Íslands 13.mars sl. í máli nr. 43/2017 var felldur úr gildi úrskurður dómsins, þar semLandsbankanum hf. var gert skylt að veita dómkvöddum matsmönnum, JóhanniUnnsteinssyni löggiltum endurskoðanda og Margréti Pétursdóttur löggiltumendurskoðanda, aðgang að tilteknum gögnum og upplýsingum í þágu mats semheimilað var með úrskurði 14. mars 2014 og staðfestur var með dómi Hæstaréttar29. apríl þess árs. Fyrir liggur að matsmenn hafa talið téð gögn og upplýsingarnauðsynlegar til að ljúka matinu. Stefndu Brit Insurance Ltd. o.fl., sem óskuðueftir matinu, hafa lýst því yfir fyrir dóminum að þeir hyggist leggja fram, íljósi forsendna hæstaréttardómsins 13. mars sl., nýja beiðni um afhendingugagna, nú á grundvelli 67. til 69. gr. laga nr. 91/1991, í því skyni aðmatsmenn fái afhent, eftir því sem unnt er, þau gögn og þær upplýsingar semþeir telja nauðsynlegar til þess að ljúka matsstörfum. Matsmenn hafi hins vegarenn ekki tilgreint endanlega um hvaða gögn þeir telji enn nauðsynlegt að aflafrá stefnanda og Landsbankanum hf., svo sem áður er rakið. Dómari hefur ítrekað beint þeimtilmælum til stefndu Brit Insurance Ltd. o.fl, sem matsbeiðenda, sbr. meðalannars bókun í þinghaldi 16. nóvember 2016 og 27. júní sl., að hraða téðu matieftir því sem kostur væri og vísað til þess að rúm heimild aðila til öflunarmatsgerðar væri háð þeirri forsendu að hin umbeðna sönnunarfærsla leiddi ekkitil slíkra tafa á meðferð máls að brotið væri gegn rétti annarra aðila til aðfá úrlausn um réttindi sín og skyldur með réttlátri málsmeðferð innan hæfilegstíma samkvæmt 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944,sbr. 8. gr. stjórnarskipunarlaga nr. 97/1995, og 1. mgr. 6. gr. mannréttindasáttmálaEvrópu, sbr. samnefnd lög nr. 62/1994. Dómari hefur einnig minnt á að ífyrrgreindum úrskurði dómsins 14. mars 2014 komi fram að, eðli málsinssamkvæmt, hljóti matsgerð að takmarkast við þau svör sem unnt er að veita viðmatsspurningum á grundvelli gagna sem tiltæk eru matsmönnum. Verði engin skyldalögð á matsmenn að afla sjálfir gagna umfram það sem þeir telja eðlilegt eðamögulegt. Kunni því við ákveðnar aðstæður að vera óhjákvæmilegt að ljúka matián þess að allra hugsanlegra gagna hafi verið aflað auk þess sem niðurstaðamatsmanna geti einnig orðið sú að ekki sé unnt að svara tilteknummatsspurningum. Með vísan til 3. mgr. 101. gr. laga nr. 91/1991 hefur dómarisömuleiðis beint því til stefndu Brit Insurance Ltd. o.fl. að leggja framtímaáætlun dómkvaddra matsmanna, eða áætlun sem unnin hafi verið í samráði viðþá, um hvernig hægt verði að ljúka matsstörfum sem allra fyrst. Samkvæmtframangreindu getur aldrei komið til álita að fresta málinu ótiltekið, eða þartil matsgerð liggur endanlega fyrir, svo sem stefndu Brit Insurance Ltd. o.fl.hafa óskað eftir. Svo sem áður greinir var meðáðurgreindum dómi Hæstaréttar 13. mars sl. felldur úr gildi úrskurður dómsins,þar sem fallist var á skyldu Landsbankans hf. til að veita matsmönnum aðgang aðtilteknum gögnum og upplýsingum í þágu matsstarfanna. Ljóst er að unnið hefurverið að öflun gagna vegna matsins í samvinnu við stefnanda og Landsbankann hf.eftir frestun málsins 27. júní sl. en matsmönnum ekki unnist tími til aðafmarka með endanlegum hætti hvaða gögn sé nauðsynlegt að afla frá þessumaðilum með atbeina dómsins. Með vísan til 2. mgr. 102. laga nr. 91/1991, bervið þessar aðstæður að veita stefndu Brit Insurance Ltd. o.fl., semmatsbeiðendum, hæfilegan frest til þess að leggja fram nýja beiðni umafhendingu gagna og ljúka þar með endanlega gagnaöflun í þágu matsmálsins. Erfrestun málsins við þessar aðstæður í samræmi við forræði aðila á sakarefninuog jafnræði aðila einkamáls. Verður slík frestun, til ákveðins tíma, því ekkitalin óhæfileg eða andstæð þeim grundvallarréttindum annarra málsaðila sem áðurræðir, enda verður að líta svo á að hér sé um lokafrestun málsins að ræða afþessum ástæðum. Er málinu því frestað til þess tíma sem fram kemur íúrskurðarorði. Skúli Magnússon héraðsdómarikveður upp úrskurð þennan.Ú R S K U R Ð A R O R ÐMálinu er frestað til þinghalds1. nóvember nk. kl. 13:30 í dómhúsinu við Lækjartorg, dómsal 401.

Mál nr. 481/2002

Kærumál Húsaleigusamningur Útburðargerð

Með húsaleigusamningi 30. mars 2001 leigðu Fasteignir ríkissjóðs gerðarbeiðanda umrætt húsnæði. Í leigusamningi er þess getið að leigjanda sé heimilt að framleigja húsnæðið með samþykki leigusala. Með húsaleigusamningi sama dag leigði gerðarbeiðandi gerðarþola húsnæðið. Í samningi er greint frá því m.a. að húsaleiga á mánuði sé 1.003.000 kr. auk virðisaukaskatts og segir að húsaleigan fylgi byggingarvísitölu er miðuð sé við grunnvísitölu í mars 2001 sem sé 251,6 stig. Húsaleigan skuli greiðast fyrirfram fyrsta hvers mánaðar, en eindagi sé sjöunda hvers mánaðar. Með bréfi 12. júní 2002 skoraði gerðarbeiðandi á gerðarþola að greiða það sem hann taldi vangoldna leigu vegna apríl, maí og júní 2002, samtals að fjárhæð 4.119.495 kr., auk dráttarvaxta og kostnaðar, „auk eldri eftirstöðva". Var skorað á gerðarþola að greiða skuldina innan sjö daga frá móttöku greiðsluáskorunar þessarar og vísað til ákv. 61. gr. laga nr. 36/1994 í því sambandi. Og með bréfi 3. júlí sl. var gerðarþola tilkynnt um riftun húsaleigusamnings og skorað á hann að rýma hið leigða húsnæði.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Gunnlaugur Claessen og Ingibjörg Benediktsdóttir. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 9. október 2002, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 22. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 9. október 2002, þar sem fallist var á kröfu varnaraðila um að honum yrði heimilað að fá sóknaraðila borinn með beinni aðfarargerð út úr nánar tilgreindu húsnæði á 1. hæð hússins við Tryggvagötu 19 í Reykjavík. Kæruheimild er í 4. mgr. 84. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 102. gr. laga nr. 92/1991. Sóknaraðili krefst þess að hafnað verði kröfu varnaraðila um heimild til aðfarargerðar. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar. Eins og nánar greinir í hinum kærða úrskurði tók varnaraðili á leigu húsnæði á 1. hæð tollhússins við Tryggvagötu í Reykjavík með samningi við Fasteignir ríkissjóðs 30. mars 2001. Sama dag framleigði varnaraðili húsnæðið sóknaraðila. Skyldi umsamin leigufjárhæð úr hendi sóknaraðila, sem var ákveðin 1.003.000 krónur á mánuði auk virðisaukaskatts, fylgja vísitölu byggingarkostnaðar og greiðast fyrir fram 1. hvers mánaðar. Í málinu er óumdeilt að sóknaraðili stóð ekki varnaraðila skil á leigu fyrir mánuðina apríl, maí og júní 2002 á gjalddaga hennar. Skoraði varnaraðili á sóknaraðila 12. júní 2002 að greiða skuld sína innan sjö daga, en ella yrði leigusamningnum rift með heimild í 61. gr. húsaleigulaga nr. 36/1994. Sóknaraðili varð ekki við þessari áskorun. Með bréfi 3. júlí 2002 rifti varnaraðili samningnum. Í norsku lögum Kristjáns V. frá 15. apríl 1687, ákvæði VI-14-6, kemur meðal annars fram að ef maður vill ekki flytjast úr leiguhúsnæði á fardegi réttum, þótt honum hafi löglega verið út byggt, eða hann hefst við í húsi, sem hann á engan rétt til eða hefur verið dæmdur úr, að ólofi eiganda, þá megi „eigandi án frekara dóms láta þjóna réttarins ryðja húsið.” Samkvæmt hljóðan þessarar meginheimildar íslensks réttar til útburðargerðar leigutaka án undangengins dóms eða sáttar er aðeins á færi eiganda húsnæðis að neyta hennar, sbr. dóm Hæstaréttar 13. desember 2000 í máli nr. 440/2000. Réttur þessi flyst á hinn bóginn eðli máls samkvæmt í hendur leigutaka, ef hann framleigir húsnæðið með viðhlítandi heimild frá eiganda þess. Verður því ekki fallist á með sóknaraðila að varnaraðili sé ekki réttur aðili til að leita útburðargerðar. Sóknaraðili heldur því fram í annan stað að hann hafi ekki staðið í vanskilum við varnaraðila vegna leigu fyrrgreindra mánaða, þar sem varnaraðili hafi frá upphafi leigumála þeirra krafið sig um hærri leigu en honum hafi verið heimilt samkvæmt samningi sínum við Fasteignir ríkissjóðs. Sóknaraðila stoðar ekki að vísa á þennan hátt til þess, sem ákveðið var í samningi varnaraðila við Fasteignir ríkissjóðs, enda var sóknaraðili ekki aðili að þeim samningi. Þvert á móti samdi hann við varnaraðila um fjárhæð leigu fyrir húsnæðið og er bundinn af þeim samningi. Er sóknaraðila því ekki hald í þessari málsástæðu. Samkvæmt framangreindu verður úrskurður héraðsdómara staðfestur. Varnaraðili verður dæmdur til að greiða sóknaraðila kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, Markaðstorg ehf., greiði varnaraðila, Þróunarfélagi miðborgarinnar, 100.000 krónur í kærumálskostnað.

Mál nr. 860/2015

Vátrygging Slysatrygging Tómlæti Upplýsingaskylda

H krafðist viðurkenningar á rétti sínum til fullra bóta úr tryggingu torfæruhjólsins OO-735 vegna líkamstjóns sem hann hlaut við akstur hjólsins á mótorkrossbraut í Vestmannaeyjum. Í málinu var deilt um það hvort H hefði ekið umræddu torfæruhjóli en hjólið var ábyrgðatryggt hjá T. Var það mat héraðsdóms að sannað hefði verið að H hefði lýst því fyrir lögreglu á vettvangi slyssins að hann hefði ekið eigin ökutæki sem ekki var tryggt hjá T. Þá var því hafnað að greiðsla T á bótum fyrir tímabundið atvinnutjón í lok árs 2010 hafi getað talist hafa bundið hendur T vegna frekari bótakrafna sem boðaðar voru í febrúar 2014. Hæstiréttur staðfesti dóm héraðsdóms og tók fram að með vísan til 2. mgr. 47. gr. laga nr. 30/2004 um vátryggingasamninga yrði ekki talið að T hefði vegna tómlætis glatað rétti til að falla frá viðurkenningu á bótaskyldu þótt hann hefði fyrst lýst því yfir í febrúar 2014. Var T því sýknað af kröfu H.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Benedikt Bogason og Karl Axelsson og IngveldurEinarsdóttir settur hæstaréttardómari.Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 30. desember 2015. Hann krefst þess aðviðurkenndur verði réttur sinn til fullra bóta úr tryggingu torfæruhjólsins OO-735vegna líkamstjóns sem hann hlaut við akstur hjólsins 25. júlí 2010. Þá krefsthann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrirHæstarétti. Eins og mál þetta er vaxið og með vísan til 2. mgr. 47. gr. laga nr.30/2004 um vátryggingarsamninga verður ekki talið að stefndi hafi vegnatómlætis glatað rétti til að falla frá viðurkenningu á bótaskyldu þótt hannhafi fyrst lýst því yfir 19. febrúar 2014 í kjölfar þess að áfrýjandi leitaði 13.sama mánaðar atbeina stefnda við gagnaöflun um afleiðingar tjónsins. Með þessariathugasemd en að öðru leyti með vísan til forsenda hins áfrýjaða dóms verðurhann staðfestur.Áfrýjanda verður gert að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti einsog í dómsorði greinir.Dómsorð:Héraðsdómur skal vera óraskaður.Áfrýjandi, Hafþór Halldórsson, greiði stefnda, Tryggingamiðstöðinni hf.,600.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti.Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 9. október 2015. Mál þetta, sem var dómtekið miðvikudaginn 16.september sl., er höfðað 23. desember 2014. Stefnandi er Hafþór Halldórsson,Smáragötu 4, Vestmannaeyjum, en stefndi er Tryggingamiðstöðin hf., Síðumúla 24,Reykjavík. Stefnandi krefst þess að viðurkennd verði með dómióskert greiðsluskylda stefnda úr ábyrgðartryggingu torfæruhjólsins OO-735,vegna líkamstjóns sem stefnandi varð fyrir við akstur hjólsins 25. júlí 2010 ámótorkrossbraut í Vestmannaeyjum. Þá krefst hann málskostnaðar. Stefndi krefst sýknu og málskostnaðar. Í máli þessu deila aðilar um það hvort stefnandi hafiekið torfæruhjólinu OO-735 þegar hann varð fyrir slysi 25. júlí 2010, en hjóliðvar þá ábyrgðartryggt hjá stefnda. Þá er og um það deilt hvort stefndi hafi meðbindandi hætti samþykkt bótaskyldu sína í málinu eða að hann hafi glatað réttitil að breyta afstöðu sinni til bótaskyldu vegna tómlætis þar sem hann hafiekki tilkynnt stefnanda um breytta afstöðu sína strax í kjölfar þess að hafamóttekið þær upplýsingar sem hin breytta afstaða var byggð á. Fyrir liggur í málinu að síðdegis þriðjudaginn 25.júlí 2010 voru stefnandi og Andrés Þorsteinn Sigurðsson við aksturtorfærubifhjóla á torfæruakstursbraut í Vestmannaeyjum. Stefnandi féll af þvíhjóli sem hann var á og mun hafa kastast út úr brautinni og slasast eins ognánar er lýst í læknisfræðilegum gögnum í málinu. Stefnandi kvað, í skýrslusinni fyrir dómi, að hann myndi ekki atvik frá því að hann datt af hjólinu ogþar til um kvöldið þegar hann var kominn á slysadeild í Reykjavík, en staðfestiað hann hefði umrætt sinn ekið rauðu og hvítu Honda CRF 450 hjóli í eigufyrrnefnds Andrésar Þorsteins. Hann kvað að á þessum tíma hafi hann sjálfur áttHonda CRF 450 hjól rautt og hvítt að lit, en skráningarnúmer þess kvaðst hannekki muna. Það hjól hafi á þessum tíma verið óskráð og ótryggt. Ílögregluskýrslu sem liggur fyrir í málinu og nánar er lýst hér á eftir kemurfram að fastanúmer hjóls þess sem stefnanda átti sé RH-021. Andrés Þorsteinn Sigurðsson kvað í skýrslu sinnifyrir dómi að hann og stefnandi hafi á umræddum tíma verið að gera við hjólstefnanda, en í stað þess að ljúka viðgerðinni, hafi þeir farið áakstursbrautina á sitthvoru hjólinu sem bæði hafi verið í eigu vitnisins. KvaðAndrés að stefnandi hafi ekið á rauðu og hvítu Honda CRF 450 hjóli en sjálfurhafi hann ekið á grænu og hvítu Kawasaki hjóli. Andrés kvaðst ekki hafa séðþegar stefnandi féll af hjólinu, en strax í kjölfarið komið þar að og farið aðhuga að honum. Kvaðst hann hafa hlúð að stefnanda og hafa sagt honum að hreyfasig ekki. Hann kvað aðspurður að stefnandi hafi ekki svarað honum, en frá honumhafi heyrst eitthvað uml. Þar sem stefnandi hafi legið hafi ekki veriðsímasamband og kvaðst Andrés hafa tekið það hjól sem næst hafi verið honum, semhafi verið það hjól sem stefnandi hafi dottið af, og hafa ekið því að stað semlegið hafi hærra og hann hafi vitað að símasamband væri á. Hann hafi hringt ásjúkrabíl og hafi síðan farið á hjólinu til móts við sjúkrabílinn í þeimtilgangi að leiðbeina sjúkraflutningamönnum að slysstaðnum. Í málinu liggur fyrir lögregluskýrsla SigurbjörnsIngva Þórðarsonar lögreglumanns. Kom hann fyrir dóminn og staðfesti skýrslunaog svaraði spurningum um efni hennar. Kom fram í skýrslu hans fyrir dómi aðhann og annar lögreglumaður hafi brugðist við tilkynningu um slys stefnanda oghafi farið á staðinn á sjúkrabifreið. Liggur því fyrir að umræddir tveirlögreglumenn voru einnig sjúkraflutningamenn í umrætt sinn. Í fyrrnefndri lögregluskýrslu er frá því greint að erlögregla hafi komið á vettvang hafi Andrés Þorsteinn komið á móti þeim átorfærumótorhjóli og vísað þeim á slysstað. Þar hafi þeir komið að stefnanda oghafi kannað með meðvitund, öndun og hugsanlega áverkastaði. Stefnandi hafilegið á vinstri hlið og hafi verið steinn við hlið hans. Hafi stefnandi svaraðþegar talað hafi verið við hann og hafi sagst hafa lítinn mátt í fótum og miklaverki í síðunni vinstra megin. Honum hafi verið sagt að hreyfa sig ekki.Athugað hafi verið með púls og súrefnisupptöku hjá stefnanda og mettunarmælirverið tengdur við hann. Þá kemur fram að 3-5 metrum frá þeim stað sem stefnandihafi legið hafi verið rautt og hvítt torfæruhjól. Læknir hafi komið að skömmusíðar og hafi tekið við stjórn á vettvangi. Stefnandi hafi verið fluttur íframhaldi á Heilbrigðisstofnun Vestmannaeyja til skoðunar. Þá kemur fram í skýrslunni að stefnandi hafi,aðspurður um slysið, sagt að hann hefði verið á 40 til 50 km./klst. hraða oghafi ekið á stein í torfærubrautinni. Við það hafi hann fallið aftorfæruhjólinu og lent illa. Þá kemur og fram að aðspurður hafi hann sagst hafaverið á sínu torfæruhjóli og að það væri óskráð og ótryggt. Í skýrslunni er þess getið að skýrsluritari hafi haftsamband við stefnanda nokkrum sinnum til að kalla eftir skráningarnúmeritorfæruhjólsins sem hann hefði ekið umrætt sinn. Stefnandi hafi lofað að veitaþessar upplýsingar en ekki staðið við það fyrr en 30. ágúst 2010 þegar hannhafi upplýst að hann hafi umrætt sinn ekið torfæruhjólinu OO-735 sem sé í eiguAndrésar Þorsteins Sigurðssonar. Skráð er að lögregla hafi skoðað umrætt hjól áheimili Andrésar Þorsteins 31. ágúst 2010 og hann hafi þar tjáð lögreglu að erslysið hafi orðið hafi hann og stefnandi verið við akstur í torfærubrautinni átveimur torfæruhjólum sem bæði hafi verið í eigu hans. Stefnandi hafi verið árauðu og hvítu hjóli þegar hann hafi fallið en Andrés Þorsteinn á grænu oghvítu hjóli. Er eftir Andrési Þorsteini haft að hann hafi tekið rauða og hvítahjólið þegar hann hafi farið til móts við sjúkrabifreiðina. Í skýrslu sinni fyrir dómi staðfesti Sigurbjörn IngviÞórðarson að lögregluskýrsla hans lýsti því réttilega sem stefnandi hafi sagt ávettvangi um það að hann hefði verið á eigin hjóli og að það væri óskráð ogótryggt. Þá staðfesti hann einnig að hann myndi að hjólið sem legið hafi þarnahjá hafi verið rautt og hvítt torfæruhjól. Aðspurður um það hvenær hann hefðigert lögregluskýrslu kvaðst hann hafi tekið niður minnispunkta á staðnum, enhann hafi byrjað að gera hina formlegu skýrslu 31. ágúst 2010, eins og komifram í upphafi hennar og hafi lokið henni 21. september sama ár, eins og sjámegi í niðurlagi skýrslunnar. Hann kvaðst hafa við gerð skýrslunnar stuðst viðskriflega minnispunkta sína sem ritaðir hafi verið á vettvangi slyssins.Sérstaklega aðspurður kvaðst hann ekki hafa leitað skýringa á þeim mismun semverið hafi á framburði stefnanda á vettvangi og síðar. Í læknabréfi Marteins Inga Smárasonar, læknis semliggur fyrir í málinu kemur m.a. fram að við komu á heilsugæslu hafi stefnandifundið fyrir verk vinstra megin í brjóstkassa og við hrygg, en einnig verk ívinstri hluta kviðarhols. Hafi hann strax eftir slysið verið tilfinningalaus ífótum en við komu á heilsugæslu hafi tilfinningin þó verið komin til baka. Hafitölvusneiðmynd sýnt óstöðugt brot í hryggjarliðum brjósthryggjar ásamt brotum ábringubeini og rifbeinum. Hafi stefnandi verið fluttur með sjúkraflugi tilReykjavíkur þar sem hann hafi gengist undir aðgerð á Landspítalanum. Þar hafihann legið í fjóra daga en hafi þá verið fluttur á sjúkradeildina íVestmannaeyjum, þar sem hann hafi legið inni til 4. ágúst 2010. Í læknabréfinukemur fram að fyrst eftir slysið hafi stefnandi verið algjörlega lamaður íbáðum fótum, en hann hafi verið fljótur að ná bata eftir aðgerð meðverkjastillingu og sjúkraþjálfun. Við útskrift hafi hann getað gengið óstuddurog hafi verið orðinn vel sjálfbjarga. Í málinu liggur fyrir vottorð sjúkraþjálfara semlýsir endurhæfingu sem stefnandi naut frá 6. ágúst til 17. september 2010.Stefnandi var óvinnufær vegna slyssins, frá slysdegi til áramóta 2010/2011. Í gögnum málsins má sjá að lögmaður stefnanda óskaðieftir gögnum frá stefnda um torfæruhjólaslys stefnanda með tölvubréfi 6.október 2010. Í svari stefnda 12. október 2010 kemur fram að stefnandi hafienga tryggingu skráða hjá félaginu. Í málinu liggur fyrir skriflegslysatilkynning til stefnda dags. 15. október 2010, sem send var stefnda meðtölvupósti lögmanns stefnanda sama dag. Þar er ekki getið um fastanúmer þessvélhjóls sem stefnandi ók, en í tölvubréfi lögmanns stefnanda greinir að umrættvélhjól sé í eigu Andrésar Þorsteins Sigurðssonar. Þann 25. október 2010 varupplýst í tölvubréfi að vélhjólið hefði fastanúmerið OO-735. Í kjölfarið urðufrekari samskipti og féllst stefndi á greiðsluskyldu í tölvubréfi 9. nóvember2010 og greiddi 27. desember sama ár bætur að fjárhæð 2.895.140 krónur vegnatímabundins atvinnutjóns stefnanda frá 23. október 2010 til 19. nóvember samaár. Með tölvubréfi 13. febrúar 2014 sendi lögmaðurstefnanda til stefnda afrit nánar tilgreindra læknisfræðilegra gagna og óskaðieftir að aðilar kæmu sér saman um matsmenn til að meta afleiðingar slyssins. Stefndi svaraði bréfinu 19. sama mánaðar og fylgdisvarinu afrit af lögregluskýrslu þeirri sem fyrr er rakin og er jafnframtupplýst að stefnda hafi borist lögregluskýrslan í mars 2011. Kom og fram að ágrundvelli þess sem fram kæmi í skýrslunni teldi stefndi nú ósannað aðstefnandi hefði ekið vélhjólinu nr. OO-735 þegar hann hafi slasast og væristefndi því ekki bótaskyldur. Lögmaður stefnanda mótmælti framangreindri afstöðu ogvísaði m.a. til þess að stefndi hafi þegar samþykkt bótaskyldu í málinu og yrðiað teljast við þá yfirlýsingu bundinn. Enda hafi stefndi ekki tilkynntstefnanda um breytta afstöðu sína fyrr en þremur árum eftir að hafa að eiginsögn móttekið þá lögregluskýrslu sem hann byggi breytta afstöðu sína á. Stefnandi bar afstöðu stefnda undir úrskurðarnefnd íVátryggingamálum. Taldi nefndin ósannað í málinu að stefnandi hafi í umrættsinn ekið vélhjólinu OO-735. Þá taldi nefndin að síðbúin tilkynning stefnda umbreytta afstöðu leiddi ekki til þess að félagið teldist bundið við upphaflegaafstöðu sína. Málsaðilar áttu í frekari samskiptum en tókst ekki aðleiða ágreining sinn til lykta og var mál þetta höfðað í kjölfarið. II Stefnandi kveðst byggja á því að slys hans sébótaskylt úr slysatryggingu ökumanns torfæruhjólsins OO-735 hjá stefnda. Hafihann ekið bifhjólinu er hann hafi slasast mjög alvarlega 25. júlí 2010. Hafistefndi viðurkennt greiðsluskyldu í málinu með bindandi og fyrirvaralausumhætti á árinu 2010 og hafi greitt stefnanda bætur vegna tímabundins atvinnutjónssamkvæmt 2. gr. laga nr. 50/1993, án nokkurs fyrirvara eða skilyrða varðandigreiðsluskyldu eða um ökumann torfæruhjólsins. Kveðst stefnandi vísa hérsérstaklega til Hrd. Nr. 421/1995. Með tölvupósti 6. október 2010 hafi stefnda veriðtilkynnt um slys stefnanda. Þann 15. október 2010 hafi stefnda með viðhengi ítölvupósti verið send skrifleg tilkynning um slysið. Hafi stefnda þásérstaklega verið tilkynnt að vátryggingataki væri Andrés Þorsteinn Sigurðsson.Að beiðni stefnda hafi stefnandi svo sent viðbótarupplýsingar umskráningarnúmer þess torfæruhjóls sem um ræddi. Í framhaldinu hafi verið hafisthanda við gagnaöflun vegna launataps stefnanda. Þann 27. desember 2010 hafistefndi greitt 2.895.140 krónur vegna tímabundins atvinnutjóns stefnanda. Stefnandi telji hvað sem öðru líði, að afturköllunstefnda á yfirlýsingu um greiðsluskyldu sé allt of seint fram komin. Getistefndi ekki afturkallað viðurkenningu sína um greiðsluskyldu meira en 3 árumeftir að greiðsluskylda hafi verið viðurkennd. Stefndi hafi réttlætt þennandrátt sinn með því að honum hafi ekki borist lögregluskýrsla málsins fyrr en ífebrúar 2011, eftir að hann hafi greitt stefnanda bæturnar fyrir tímabundiðatvinnutjón. Engu að síður hafi afstaða stefnda til greiðsluskyldu verið áfram óbreyttog hafi það ekki verið fyrr en með tölvupósti félagsins 19. febrúar 2014, um 3árum eftir að lögregluskýrslan hafi borist félaginu, að stefnanda hafi veriðtilkynnt um breytta afstöðu stefnda til greiðsluskyldu. Hafi stefndi engarskýringar gefið á þessum drætti og hvers vegna viðurkenning hans ágreiðsluskyldu hafi ekki verið afturkölluð strax eftir að umræddlögregluskýrsla hafi borist félaginu í febrúar 2011. Megi augljóst vera að hafistefnda yfir höfuð verið heimilt með bindandi og lögmætum hætti, gegn mótmælumstefnanda, að afturkalla yfirlýsingu sína um greiðsluskyldu í málinu, hefðislíkt þurft að gerast í beinu framhaldi þess að stefndi hafi fengiðlögregluskýrsluna í hendur. Hins vegar hafi stefndi sýnt af sér slíkt tómlæti ímálinu, að afturköllun greiðsluskyldu geti aldrei komið til greina svona lönguseinna, sbr. ólögfestar reglur kröfu- og samningaréttar um tómlætisáhrif ogákvæði laga nr. 30/2004 um vátryggingarsamninga, einkum 22. gr., 23. gr., 31.og 94. gr. laganna. Stefndi byggi breytta afstöðu sína til greiðsluskylduá því að stefndi hafi á slysdegi ekki verið ökumaður torfæruhjólsins OO-735, ánþess að tilgreina hver það hafi þá verið eða hvaða hjóli stefnandi hafi þá áttað hafa ekið. Stefnandi telji einsýnt að stefnda hafi ekki tekist að sannaþessa síðbúnu staðhæfingu sína, en hana byggi hann eins og fyrr greinieinvörðungu á umræddri lögregluskýrslu. Sé efni hennar skoðað sjáist að húnstyðji ekki breytta afstöðu stefnda til greiðsluskyldu. Í slysinu hafi stefnandi hlotið þungt höfuðhögg erhann hafi kastast af hjólinu, en auk þess hafi hann verið mjög alvarlegaslasaður á baki, brjósti o.fl. Þá hafi hann augljóslega verið í losti og í enguástandi til þess að gefa skýrslu í málinu. Muni hann lítið eftir samtali sínuvið lögregluna eftir slysið og alls ekki eftir því að hafa greint þannig fráslysinu að hann hafi verið á sínu eigin hjóli, en þá frásögn hafi stefnandiekki staðfest með undirritun sinni. Í málinu séu engin gögn sem renni stoðumundir það að stefnandi hafi verið á sínu torfæruhjóli er hann hafi slasast. Þegar lögreglan hafi tekið skýrslu af stefnanda 31.ágúst 2010, eftir að hann hafi losnað af spítalanum, hafi hann greint svo fráatvikum að hann hefði er hann slasaðist ekið torfæruhjóli Andrésar ÞorsteinsOO-735 og hafi Andrés staðfest þá frásögn stefnanda sama dag. Engin eiginleglögreglurannsókn hafi farið fram á slysavettvangi og liggi engar myndir fyriraf slysstað eða af umræddum tveimur torfæruhjólum Andrésar, sem hann ogstefnandi hafi verið á. Umrædd lögregluskýrsla hafi svo ekki verið gerð fyrr en21. september 2010 eða tæpum 2 mánuðum eftir slysið, en engar skýringar séu áþví hvers vegna það hafi dregist svo lengi að ganga frá skýrslunni. Af ölluframangreindu megi ljóst vera, að ósönnuð sé með öllu sú síðbúna staðhæfingstefnda, að stefnandi hafi ekki ekið hjólinu OO-735 er hann hafi slasast heldureinhverju öðru ótilgreindu torfæruhjóli. Þvert á móti megi það teljast sannað,að stefnandi hafi ekið rauðu og hvítu torfæruhjóli Andrésar (OO-735), sbr. lögregluskýrslu,þar sem fram komi að við hlið stefnanda hafi legið rautt og hvítt torfæruhjólog framburður stefnanda og Andrésar hjá lögreglunni 31. ágúst 2010, um aðstefnandi hafi er hann hafi slasast ekið þessu tiltekna rauða og hvítatorfæruhjóli Andrésar. Stefndi starfi samkvæmt lögum nr. 56/2010, umvátryggingastarfsemi. Í lögunum séu gerðar margvíslegar kröfur til starfastefnda, þar á meðal sé kveðið á um að stefndi þurfi að hafa sérstaktstarfsleyfi vegna vátryggingarstarfsemi sinnar. Stefnandi telji að í málinuverði að horfa sérstaklega til stöðu og sérþekkingar stefnda, við mat á lögmætihinnar breyttu afstöðu hans. Stefndi hafi á að skipa hópi sérfræðinga á þeimsviðum sem hann starfi á, þar á meðal flokki lögmanna, en ríkar kröfur séugerðar til nákvæmni og vandvirkni í vinnubrögðum þeirra. Í þessu ljósi teljistefnandi að stefndi geti ekki breytt fyrri ákvörðun og borið eitthvað fyrirsig í febrúar 2014, sem sérfróðum starfsmönnum hans hafi verið kunnugt um 3árum áður. Viðurkenning stefnda á greiðsluskyldu ogaðgerðarleysi hans í kjölfarið hafi gefið stefnanda tilefni til að treysta því,að ekki væri þörf á frekari aðgerðum til að færa sönnur á atvik máls og hafijafnframt gefið honum réttmætar væntingar um að hann fengi greiddar fullarbætur á grundvelli örorkumats sem, allt fram í febrúar 2014, hafi verið gengiðút frá að aðilar myndu sameiginlega standa að því að afla. Hefði stefndi straxí febrúar 2011, þegar hann hafi fengið lögregluskýrsluna í hendur, kynntstefnanda breytta afstöðu sína til greiðsluskyldu, hefði stefnandi haftmöguleika á því að upplýsa málið frekar, svo sem með því að hlutast til um aðteknar yrðu skýrslur af vitnum og með skoðun á þeim torfæruhjólum sem um ræði ímálinu. Aðgerðarleysi stefnda hafi hins vegar ekki veitt stefnanda neitttilefni til slíks, þvert á móti. Í febrúar 2014 hafi auðvitað verið allt ofseint að ætla að hlutast til um frekari rannsókn á slysinu. Halla afsönnunarskorti sem af þessu aðgerðarleysi stefnda leiði verði stefndi að bera,en ekki stefnandi. Við mat á lögmæti breyttrar afstöðu áfrýjanda tilgreiðsluskyldu verði jafnframt að horfa til hagsmuna stefnanda í málinu oggóðrar trúar hans, sem leiði auk framangreinds til þess að áfrýjandi hljóti aðteljast bundinn af upphaflegri afstöðu sinni til greiðsluskyldu. Meginreglursamninga- og kröfuréttar um skuldbindingargildi loforða og efndirfjárskuldbindinga leiði til sömu niðurstöðu. Horfa verði jafnframt til þess aðstefnandi hafi gert ráðstafanir og hafi stofnað til umtalsverðs kostnaðar vegnaviðurkenningar stefnda á greiðsluskyldu í málinu. Hafi hann ráðið lögmann ívinnu fyrir sig með tilheyrandi kostnaði og hafi einnig lagt út í kostnað viðgagnaöflun vegna örorkumatsins sem hann hafi talið sig vera á leið í. Í stefnu kemur fram að stefnandi byggi á ákvæðumskaðabótalaga nr. 50/1993, með áorðnum breytingum og skilmálum slysatryggingarstefnda. Einnig lögum nr. 30/2004 um vátryggingarsamninga, einkum 22. gr., 23.gr., 31. og 94. gr., og lögum nr. 56/2010, um vátryggingastarfsemi. Varðandisérfræðiábyrgð starfsmanna stefnda vísist til sakarreglu oghúsbóndaábyrgðarreglu skaðabótaréttar. Einnig sé byggt á meginreglum samninga-og kröfuréttar um tómlætisáhrif, réttmætar væntingar og skuldbindingargildiloforða og samninga. Varðandi viðurkenningarkröfu stefnanda vísist til 2. mgr.25. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála. Um málskostnað vísist til XXI.kafla sömu laga. Um virðisaukaskatt vísist til laga nr. 50/1988, umvirðisaukaskatt. Við munnlegan málflutning kvaðst lögmaður stefnanda,í tilefni athugasemda stefnda, einnig vísa til ákvæða umferðarlaga nr. 50/1987.III Í greinargerð sinni vísar stefndi til þess að í þeimkafla stefnu sem fjalli um helstu lagatilvísanir sé ekki byggt á ákvæðumumferðarlaga nr. 50/1987 og sé ekki vikið að ákvæðum þeirra laga í meginköflumstefnunnar. Vandséð sé því hvort málatilbúnaður stefnanda uppfylli skilyrði f.liðar 80. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sem kveði á um, að ístefnu skuli vera tilvísun til helstu lagaákvæða eða réttarreglna sem stefnandibyggi málatilbúnað sinn á. Stefndi telji samt sem áður nauðsynlegt að byggjavarnir sínar á því ákvæði umferðarlaganna sem fjalli um slysatryggingu ökumannsog hvort stefnandi hafi verið slysatryggður sem ökumaður ökutækis, í þessutilviki torfæruhjóls, þegar hann hafi lent í slysinu 25. júlí 2010. Ennfremurhvort það ökutæki sem stefnandi hafi ekið hafi verið tryggt hjá stefnda. Stefndi kveðst vísa til þess að samkvæmt 1. mgr. 92.gr. umferðarlaga nr. 50/1987 skuli hver ökumaður sem ökutæki stjórni veratryggður sérstakri slysatryggingu. Í 2. mgr. þessarar lagagreinar sé kveðið áum að vátryggingin skuli tryggja bætur fyrir líkamstjón af völdum slyss, semökumaður verði fyrir við stjórn ökutækis enda verði slysið rakið til notkunarökutækis í merkingu 88. gr. Stefndi haldi því fram og byggi sýknukröfu sína á þvíað stefnandi hafi, þegar tjónsatvikið átti sér stað 25. júlí 2010, veriðökumaður eigin torfæruhjóls, nánar tiltekið RH-021, sem sé af gerðinni HondaCRF 450 og að torfæruhjólið hafi á þessum tíma verið óskráð og ótryggt. Stefndibyggi sýknukröfu sína á framburði stefnanda og skráningu Sigurbjörns IngaÞórðarsonar, lögreglumanns sem komi fram í lögregluskýrslu sem liggi fyrir ímálinu. Þar skrái lögreglumaðurinn m.a. eftir samtal við stefnanda á slysstað:„Aðspurður um hver væri eigandi torfæruhjólsins sagði Hafþór að hann hefðiverið á sínu torfæruhjóli (RH-021). Aðspurður um tryggingar á torfæruhjólinusagði Hafþór að það væri óskráð og ótryggt. Í skýrslunni segi einnig : „Hafði undirritaður símasamband við Hafþór nokkrumsinnum til að fá hjá honum upplýsingar um skráningarnúmerið á torfæruhjólinuhans eftir umferðaróhappið. Þegar rætt var við Hafþór þá sagðist hann ætla aðkoma þessum upplýsingum sem fyrst til lögreglu en gekk ekki eftir. Upplýsingarfengust að lokum frá Hafþóri mánudaginn 30.08.2010. Samkvæmt því sem Hafþórgefur upp þá hafi hann verið á torfæruhjólinu OO-735 sem er í eigu AndrésarÞorsteins Sigurðssonar. Rætt var við Andrés Þorstein að heimili hans þar semvið skoðuðum torfæruhjólið OO-735, 31.08.2010 vegna málsins og sagði hann aðþeir hafi verið þarna tveir á mótorkrossbrautinni á torfæruhjólum frá honum.Annað er rautt og hvítt en hitt er grænt og hvítt. Hafþór var á rauða og hvítaþegar hann féll. Andrés hafi komið að honum og kannað með ástandið og hringteftir aðstoð. Andrés sá ekki þegar Hafþór féll að eigin sögn. Andrés hafi fariðá torfæruhjólinu sem Hafþór var á móti sjúkrabifreiðinni til að vísa þeimleiðina og þá var græna og hvíta torfæruhjólið liggjandi um 3 metra fráHafþóri.“ Þessar lýsingar stefnanda og félaga hans séuótrúverðugar. Í fyrsta lagi skuli bent á að framburður aðila og vitna ávettvangi sé mun traustari en sá framburður sem gefinn sé síðar. Þá sé það ekkitraustvekjandi að það hafi tekið lögreglu með eftirrekstri rúman mánuð að fáuppgefið númer þess bifhjóls sem stefnandi hafi sagst hafa ekið er tjónsatvikiðhafi átt sér stað. Engin skýring sé fram komin hvers vegna stefnandi hafi gefiðupp fastanúmer eigin torfæruhjóls á slysstað og hafi getið þess að það værióskráð og ótryggt ef svo hafi ekki verið. Engin skýring hafi verið gefin á þvíhvers vegna stefnandi hafi breytt þessum framburði sínum mánuði síðar og hafiþá talið sig hafa verið á skráðu og tryggðu lánstorfæruhjóli. Þá sé engin skýringgefin á því hvers vegna Andrés hafi þurft að skipta um hjól og fara af sínuhjóli (græna og hvíta) á hjól Hafþórs (rauða og hvíta) til að fara á mótisjúkrabifreiðinni. Þá sé fullyrðing Andrésar um að græna og hvíta hjólið hafilegið við hlið Hafþórs röng ef mið sé tekið af lögregluskýrslunni en þar séfullyrt að „um 3- 5 metra frá þeim stað þar sem Hafþór lá var rautt og hvítttorfæruhjól.“ Lögmaður stefnanda hafi sent stefnda fyrirspurn 6.október 2010, með ósk um ljósrit gagna vegna torfæruhjólaslyss stefnanda og þarkomi fram að stefnandi hafi talið hjólið tryggt hjá stefnda. Fyrirspurninnihafi verið svarað 12. október s.á. og tilkynnt að engin trygging væri skráð hjástefnda á kennitölu stefnanda. Að fengnum þessum upplýsingum hafi stefnandiútfyllt og sent stefnda tjónstilkynningu 15. október 2010. Veki það furðu aðstefnandi sem þá hafi fengið upplýsingar um að hann hafi ekki tryggingar hjástefnda skuli fylla út tjónstilkynningu þar sem hvorki komi fram ökutæki semhlut hafi átt að máli né hver hafi verið skráður tryggingartaki. Lögmaðurstefnanda hafi sent stefnda tjónstilkynninguna sama dag og hafi tekið fram aðeigandi hjólsins sem stefnandi hafi verið á hafi að sögn stefnanda verið AndrésÞorsteinn Sigurðsson. Af þessu verði ráðið að stefnandi hafi kosið að tilkynnaekki um það torfæruhjól sem hann hafi ekið þegar slysið hafi átt sér stað og umskráðan eiganda þess fyrr en gengið hafi verið úr skugga um hvort hans eigiðtorfæruhjól væri tryggt hjá stefnda. Á grundvelli tilkynningar lögmannsins hafimálið fengið hefðbundna meðferð hjá stefnda og hafi stefnanda m.a. veriðgreiddar bætur vegna tímabundins atvinnutjóns. Stefnandi haldi því annars vegar fram að komist hafiá skuldbindandi loforð og samningur milli stefnanda og stefnda við það að stefnandihafi viðurkennt bótaskyldu með greiðslu tímabundins atvinnutjóns samkvæmt 2.gr. laga nr. 50/1993 og hins vegar að stefndi geti ekki afturkallað þettaloforð sitt rúmum þremur árum eftir greiðslu þessara bóta. Þá telji stefnandiað stefndi hafi fyrirgert rétti sínum til höfnunar frekari bóta fyrir tómlæti.Þá sé því haldið fram að stefndi hafi sönnunarbyrði fyrir því að stefnandi hafiekki ekið torfæruhjólinu OO-735 í umrætt sinn. Stefndi hafni þessum sjónarmiðumsem röngum. Stefndi taki undir það meginsjónarmið aðvátryggingarfélögum sé skylt að byggja afstöðu sína til bótaskyldu á lögum,skilmálum og fyrirliggjandi upplýsingum um málsatvik. Það þurfi að gera ánástæðulauss dráttar og að ekki sé heimilt að breyta þeirri afstöðu tjónþola íóhag eftir geðþótta eða nýju mati á fyrirliggjandi gögnum. Sömuleiðis aðtjónþoli skuli vera tímanlega upplýstur um slíkar breytingar. Í þessu dómsmáli séu atvik hins vegar með þeim hætti,að viðurkenning stefnda á bótaskyldu hafi byggt á röngum og ósönnum upplýsingumsem stefnandi sjálfur hafi látið í té um tildrög slyssins. Af óskýrðum ástæðumhafi rangar upplýsingar borist um skráningarnúmer þess torfæruhjóls semstefnandi hafi ekið, fyrir milligöngu lögmanns hans. Það væri fráleitniðurstaða ef vátryggingarfélag væri bundið af fyrri viðurkenningu bótaskylduvið slíkar aðstæður. Önnur niðurstaða myndi t.d. leiða til þess að ef tjónþolieða vátryggður myndi með sviksamlegum hætti fá bótaskyldu viðurkennda, gætivátryggingarfélag ekki breytt sinni afstöðu nema að mjög þröngum skilyrðumuppfylltum. Þá þurfi sömuleiðis að gera þann greinarmun að þetta dómsmál snúistekki um heimfærslu málsatvika til vátryggingarverndar skv. skilmálum eða túlkuná lögum heldur viðurkenni stefnandi fyrir lögreglu á vettvangi að ökutæki hanssé óskráð og ótryggt. Í dómsmáli þessu freisti stefnandi þess að fáviðurkenningardóm fyrir rétti til bóta vegna líkamstjóns úr vátrygginguökutækis sem engan hlut hafi átt að máli, á þeim grundvelli að félagið hafisýnt af sér ætlað tómlæti við að benda stefnanda á staðreyndir sem honum hafiaugljóslega verið kunnar, enda varði upplýsingarnar hann sjálfan og samskiptihans við lögreglu. Varðandi þá málsástæðu stefnanda að komist hafi áskuldbindandi samningur um greiðslu skaðabóta með greiðslu bóta fyrirtímabundið atvinnutjón bendi stefndi á 30. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð,umboð og ógilda löggerninga en þar sé fjallað um réttaráhrif þess þegar svikumsé beitt við samningsgerð. Réttaráhrifin séu þau að löggerningur skuldbindiekki þann mann sem hafi gert hann, ef hann hafi verið fenginn til þess meðsvikum og sá sem við löggerningnum hafi tekið, hafi sjálfur beitt svikum. Í 2.mgr. lagagreinarinnar segi að hafi sá, sem tekið hafi við löggerningnum,sviksamlega skýrt rangt frá atvikum, sem ætla hafi mátt að skipt hefðu máli umlöggerninginn, eða hann hafi sviksamlega þagað yfir slíkum atvikum, skuli lítasvo á, sem gerningurinn hafi verið gerður fyrir þau svik, nema það sannist, aðþessi atriði hafi engin áhrif haft um það, að löggerningurinn hafi veriðgerður. Í stefnu fjalli stefnandi um almennar sönnunarreglurog telji stefndi að þar sé flestu snúið á hvolf. Í málinu liggi fyrir lögregluskýrslaþar sem lögregla hafi tiltekinn framburð eftir stefnanda. Sönnunarbyrði um aðþar sé rangt eftir honum haft eða annað í þá veru hvíli að sjálfsögðu ástefnanda en ekki stefnda. Sönnunargildi lögregluskýrslna sé meira en þeirraskýringa sem stefnandi hafi borið fram eftir á og þar sem því, sem þar komifram, hafi ekki verið hnekkt teljist sannað að stefnandi hafi ekið óskráðu ogóvátryggðu torfæruhjóli þegar hann hafi slasast. Jafnvel þótt litið yrðiframhjá framangreindu séu seinni tíma skýringar stefnanda og Andrésar Þorsteinsafar ótrúverðugar svo ekki sé meira sagt. Virðist frásögn þeirra eftir á veraþess efnis að Andrés Þorsteinn hafi komið að stefnanda þar sem hann hafi legiðeftir slysið, lagt sitt torfæruhjól um þrjá metra frá hinum slasaða og síðantekið torfæruhjólið sem stefnandi hafi fallið af og hafi ekið því til móts viðlögreglu. Ekki þurfi að hafa mörg orð um trúverðugleika þessa samanborið við þáatburðarrás að stefnandi hafi fallið af því óvátryggða hjóli sem legið hafi þrjámetra frá honum þegar lögreglan hafi komið á vettvang. Loks byggir stefndi afstöðu sína á ótvíræðu álitiÚrskurðarnefndar í vátryggingamálum en í því segi m.a.: „Af gögnum málsins máráða að verulegur vafi er uppi um hvort M (stefnandi) greindi rétt frá þegarhann segist hafa ekið á bifhjólinu OO 735 þegar hann slasaðist og er það íandstöðu við það sem hann segir við lögreglu á vettvangi slyssins og virðisteinnig vera í andstöðu við aðstæður á vettvangi eins og lögreglan lýsir þeim. V(stefndi) getur ekki verið bundinn af röngum upplýsingum þrátt fyrir að þessitími hafi liðið frá því V (stefndi) móttók upplýsingarnar þar til hanntilkynnti lögmanni M (stefnanda) um breytta afstöðu sína. Slíkt verður hvorkimeð skýrum hætti leitt af ákvæðum laga um vátryggingarsamninga eða dómumHæstaréttar.“ Með vísan til alls framanritaðs sé þess krafist aðstefndi verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda í máli þessu. Stefndi kveðst vísa máli sínu til stuðnings til lagaum vátryggingarsamninga nr. 30/2004, skaðabótalaga nr. 50/1993, sem ogmeginreglna skaðabótaréttarins og almennra reglna kröfuréttar. Ennfremur sévísað til umferðarlaga nr. 50/1987 og laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð ogógilda löggerninga. Málskostnaðarkrafa stefnda byggi á 130. gr., sbr. 129. gr.laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. IV Fyrir liggur að sú ökumannstrygging sem stefnandivísar til í málatilbúnaði sínum er lögboðin ökumannstrygging ökutækis samkvæmt92. gr. umferðarlaga nr. 50/987. Þó rétt sé hjá stefnda að tilvísun tilumræddra laga skorti í stefnu bætti lögmaður stefnanda að nokkru úr því viðmunnlegan málflutning þó sú lagatilvísun hafi verið nokkuð almenns eðlis. Ímálatilbúnaði stefnda er athygli dómsins vakin á því að framangreindur ágallikunni að eiga að leiða til frávísunar málsins af sjálfsdáðum, en krafa var ekkigerð um slíkt. Þar sem ekki verður séð að umræddur ágalli á málatilbúnaðistefnanda hafi komið niður á vörnum stefnda þykir ekki ástæða til að vísa máliþessu frá dómi af sjálfsdáðum. Stefnandi krefst viðurkenningar á því að stefndi berióskerta greiðsluskyldu úr ábyrgðartryggingu bifhjólsins OO-735 sem var tryggthjá stefnda. Samkvæmt almennum reglum um sönnun í málum sem þessum berstefnandi, sem tjónþoli, sönnunarbyrði fyrir því að tjón verði rakið til atvikaeða aðstæðna sem stefndi getur borið ábyrgð á. Stefnandi vísar um þetta atriðitil þess að vegna síðbúinna viðbragða stefnda í kjölfar móttöku lögregluskýrsluí málinu hafi stefnandi farið á mis við möguleika til að afla frekarisönnunargagna um málsatvik enda hafi hann enga ástæðu haft til að halda slíkumgögnum til haga þar sem stefndi hafi þegar viðurkennt bótaskyldu. Stefnandihefur að mati dómsins ekki fært fram fullnægjandi rök fyrir því hver þausönnunargögn kynnu að vera sem farið hafi forgörðum vegna framangreinds. Eruþví ekki efni til að létta sönnunarbyrði af stefnanda af umræddum ástæðum,hvorki í heild né að hluta. Í málinu liggur fyrir lögregluskýrsla þar sem skráðer eftir stefnanda að hann hafi er slysið átti sér stað verið ökumaður á eiginvélhjóli, sem verið hafi óskráð og ótryggt. Óumdeilt er í málinu að stefnandiátti á þessum tíma torfæruhjólið RH-021 sem er samskonar hjól og vélhjólAndrésar Þorsteins Sigurðssonar, OO-735, sem tryggt var hjá stefnda.Lögreglumaður sá sem skýrsluna tók staðfesti efni hennar fyrir dómi og að húnhefði verið skráð eftir minnispunktum sem hann ritaði hjá sér á vettvangi. Þákvaðst hann og muna að stefnandi hafi gefið honum ofangreindar upplýsingar ávettvangi. Stefnandi hefur ekki fært fram skýringar á því hversvegna hann veitti lögreglumanninum framangreindar upplýsingar á vettvangi, utanað hann hefur borið því við að hann hafi slasast alvarlega og hafi því ekkiverið í ástandi til að gefa skýrslu. Fyrrnefndur lögreglumaður ber á hinnbóginn að stefnandi hafi vissulega verið kvalinn en hann hafi verið meðmeðvitund og hafi svarað spurningum hans. Fær þessi framburður lögreglumannsinsum meðvitundarstig stefnanda einnig stoð í lýsingum læknabréfs Marteins IngaSmárasonar læknis, en þar er því m.a. lýst að stefnandi hafi ekki hafttilfinningu í fótum en sú tilfinning hafi verið komin til baka þegar hann hafikomið á heilsugæslu. Þá er því og lýst að stefnandi hafi fundið til nánargreindra verkja. Umræddar upplýsingar um tilfinningu og verki stefnanda getaeðli máls samkvæmt ekki hafa komið frá neinum öðrum en honum sjálfum. Með hliðsjón af því sem að framan er ritað er það matdómsins að sannað sé að stefnandi hafi lýst því fyrir lögreglu á vettvangislyssins að hann hafi ekið eigin ökutæki, en óumdeilt er að stefndi tryggðiengin ökutæki í eigu stefnanda á umræddum tíma. Þykir síðari frásögn stefnandaog vitnisins Andrésar Þorsteins Sigurðssonar ekki hnekkja fyrrgreindri sönnun,enda engar trúverðugar skýringar bornar fram um ástæðu þess að stefnandi hafi ávettvangi slyssins lýst því ranglega á hvaða ökutæki hann var og hvers vegnahinn síðari framburður væri þá réttari. Þá ber að hafna því að greiðsla stefnda á bótum fyrirtímabundið atvinnutjón í lok árs 2010 geti, eins og hér stendur á, talist bindahendur hans vegna frekari bótakrafna sem boðaðar voru í febrúar 2014. Liggurekki fyrir að stefnandi hafi gert frekari kröfur fyrr en þá og telur dómurinnekki forsendur til að fallast á þá fullyrðingu stefnanda að stefndi hafi máttgera sér grein fyrir að frekari bótakröfur yrðu hafðar uppi. Liggur og fyrir aðstefndi tilkynnti stefnanda í beinu framhaldi af kröfu um atbeina að frekarigagnaöflun að hann teldi ný gögn sýna fram á að á honum hvíldi ekkigreiðsluskylda vegna slyssins. Verður ekki fallist á að réttur stefnda til aðbera fyrir sig upplýsingar úr umræddum gögnum geti talist hafa fallið niðurfyrir tómlæti eða að á stefnda hafi hvílt sérstök skylda til að upplýsastefnanda um breytta afstöðu sína til bótaskyldu, fyrr en kröfu um greiðslufrekari bóta hafi verið beint gegn félaginu. Það er því ekki fallist á meðstefnanda að reglur um tómlæti eða tilvitnaðar reglur laga nr. 30/2004 umvátryggingarsamninga um skyldu til tilkynninga geti, eins og hér stendur á,orðið til þess að stefndi teldist hafa firrt sig rétti til að bera fyrir sigupplýsingar sem fram koma í lögregluskýrslu sem liggur fyrir í málinu. Þegar framangreint er virt er það mat dómsins aðstefnanda hafi ekki tekist sönnun þess í máli þessu að hann hafi verið ökumaðurbifhjólsins OO-735 er hann slasaðist 25. júlí 2010. Ber því að sýkna stefnda ogdæma stefnanda til greiðslu málskostnaðar, sem þykir hæfilega ákveðinn súfjárhæð sem nánar greinir í dómsorði. Af hálfu stefnanda flutti málið Jónas Þór Jónassonhrl. en af hálfu stefnda Hjörleifur B. Kvaran hrl. Halldór Björnsson héraðsdómari kveður upp dóm þennan.D Ó M S O R Ð: Stefndi, Tryggingamiðstöðin hf., er sýkn af kröfustefnanda, Hafþórs Halldórssonar, í máli þessu. Stefnandi greiði stefnda 558.000 krónur málskostnað.

Mál nr. 157/1999

Fiskveiðibrot Stjórnarskrá Atvinnufrelsi

Fiskiskipið F var staðið að línuveiðum inni í hólfi, sem lokað var fyrir línuveiðum samkvæmt reglugerð. Leitt var í ljós að V, skipstjóri F, hafði gefið fyrirmæli um að leggja línuna á þessum stað, þar sem hann hafði fengið í hendur kort af svæðinu, sem hann taldi að sýndi réttar útlínur hólfsins, en reyndist ekki gera það. Var V dæmdur til lágmarkssektar, sem kveðið var á um í lögum um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands, auk þess sem verðmæti afla og veiðarfæra voru gerð upptæk. Ekki var talið að máli skipti hvort reglugerð, sem bannaði veiðar í hólfinu, hefði haft lagastoð þegar hún var sett, þar sem hún fengi nú stoð af fyrrnefndum lögum.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Arnljótur Björnsson og Markús Sigurbjörnsson. Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar 23. mars 1999 í samræmi við yfirlýsingu ákærða um áfrýjun og jafnframt af hálfu ákæruvalds, sem krefst þess að refsing ákærða verði þyngd frá því, sem ákveðið var í héraðsdómi. Ákærði krefst aðallega sýknu af kröfum ákæruvaldsins, en til vara að sér verði aðeins gerð vægasta refsing, sem lög leyfa. Í málinu er ákærða sem skipstjóra á Faxaborg SH 207, skipaskrárnúmer 257, gefið að sök að hafa verið á línuveiðum 1. desember 1998 á nánar tilgreindum stað innan afmarkaðs svæðis á Breiðafirði, þar sem allar slíkar veiðar séu bannaðar samkvæmt ákvæðum reglugerðar nr. 262/1994 um bann við línuveiðum í norðanverðum Breiðafirði. Í ákæru er þetta talið varða við ákvæði reglugerðarinnar, svo og 1. mgr. 9. gr., 1. mgr. 15. gr. og 1. mgr. 16. gr., sbr. 21. gr. laga nr. 79/1997 um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands. Ekki verður fallist á með ákærða að þær takmarkanir á heimildum til fiskveiða, sem mælt er fyrir um í reglugerð nr. 262/1994, séu skorður á atvinnufrelsi manna í skilningi 75. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. 13. gr. stjórnarskipunarlaga nr. 97/1995, enda eru á engan hátt settar skorður með reglugerðinni á almenna heimild manna til að mega hafa atvinnu af fiskveiðum. Með framburði ákærða, sem er í samræmi við gögn málsins, er sannað að Faxaborg var hinn 1. desember 1998 að línuveiðum innan þess svæðis, sem afmarkað er í reglugerð nr. 262/1994, en ákærði var skipstjóri á skipinu í umrætt sinn og var fiskilínan lögð samkvæmt fyrirsögn hans. Línuveiðibann reglugerðarinnar á þessu svæði á nú stoð í 9. gr., sbr. 21. gr. laga nr. 79/1997. Þarf því ekki að taka afstöðu til þess hvort reglugerðin hafi haft nægilega stoð í lögum nr. 81/1976 um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands þegar hún var sett. Háttsemi ákærða varðar við 1. gr., sbr. 2. gr. reglugerðar nr. 262/1994 og 1. mgr. 9. gr., sbr. 15. gr. og 16. gr. laga nr. 79/1997. Við ákvörðun refsingar eru dómstólar bundnir af ákvæði 1. mgr. 16. gr. laganna, en samkvæmt því skal sekt ekki nema lægri fjárhæð en 600.000 krónum sé skip staðið að veiðum á svæði, þar sem veiðar hafa verið bannaðar með heimild í 9. gr. laganna. Að þessu gættu er refsing ákærða hæfilega ákveðin í héraðsdómi. Samkvæmt framansögðu er niðurstaða hins áfrýjaða dóms staðfest. Ákærði verður dæmdur til að greiða allan sakarkostnað fyrir Hæstarétti, eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Héraðsdómur skal vera óraskaður. Ákærði, Vilhjálmur Birgisson, greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Sigurbjörns Magnússonar hæstaréttarlögmanns, 100.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Vesturlands 4. mars 1999. Ár 1999, fimmtudaginn 4. mars, er á dómþingi Héraðsdóms Vesturlands, sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg, Reykjavík, af Finni Torfa Hjörleifssyni héraðsdómara, dómsformanni, og héraðsdómurunum Gretu Baldursdóttur og Ingveldi Einarsdóttur, meðdómendum, kveðinn upp dómur í málinu nr. S-110/1998: Ákæruvaldið gegn Vilhjálmi Birgissyni, sem dómtekið var 15. febrúar sl. Sýslumaðurinn í Stykkishólmi gaf út ákæru í máli þessu 2. desember 1998, og var málið höfðað með birtingu hennar fyrir ákærða 2. janúar 1999. Það var þingfest 13. janúar og tekið til dóms að lokinni aðalmeðferð 15. febrúar sl. Ákærður er Vilhjálmur Birgisson, kt. 210468-4719, Vallholti 19 Ólafsvík, Snæfellsbæ, “fyrir fiskveiðibrot, með því að hafa þriðjudaginn 1. desember 1998 verið sem skipstjóri að línuveiðum á fiskibátnum Faxaborg SH-207/0257, sem er 35.04 m að mestu lengd, á stað 65°16.86N og 24°40.22V á norðanverðum Breiðafirði sem er innan afmarkaðs svæðis þar sem allar línuveiðar eru bannaðar. Telst háttsemi ákærða varða við 1. og 2. sbr. 3. gr. reglugerðar nr. 262,1994 um bann við línuveiðum í norðanverðum Breiðafirði og 1. mgr. 9. gr., 1. mgr. 15. gr. og 1. mgr. 16. gr. laga nr. 79, 1997 um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands, sbr. og 21. gr. þeirra laga. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar. Samkvæmt 2. og 3. mgr. 16. gr. laga um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands er krafist upptöku á fjárhæð sem svarar til andvirðis þeirra veiðarfæra skipsins sem notuð voru við hinar ólögmætu veiðar og þess afla sem fékkst með ólögmætum hætti samkvæmt mati dómkvaddra kunnáttumanna en það voru 8 rekkar af línu ásamt bólum og 6 tonn af fiski sem var mestmegnis þorskur.” Svo segir í ákæruskjali. Við aðalmeðferð krafðist sækjandi þess að ákærði yrði dæmdur til refsingar, sbr. ákæru, og til að greiða allan sakarkostnað, þ.m.t. saksóknarlaun í ríkissjóð. Hann krafðist og upptöku á fjárhæðinni kr. 1.090.751, sbr. ákæru og framlagða matsgerð. Verjandi ákærða krafðist þess aðallega að ákærði yrði sýknaður af kröfum ákæruvaldsins, en til vara að hann yrði dæmdur til vægustu refsingar sem lög heimila. Í báðum tilvikum krafðist verjandi málsvarnarlauna að mati réttarins. Um atvik máls. Í máli þessu er enginn ágreiningur um atvik. Þriðjudaginn 1. desember 1998 var þyrla Landhelgisgæslunnar á eftirlitsflugi yfir Breiðafirði. Kom hún þá að Faxaborg SH-207, skipaskrárnr. 0257, að meintum ólöglögum línuveiðum í hólfi því sem friðað var með reglugerð nr. 262/1994. Í skýrslu Páls Geirdal yfirstýrimanns hjá Flugdeild Landhelgisgæslunnar til sýslumannsins í Stykkishólmi segir, að kl. 17:10 þennan dag hafi þyrlunni verið flogið yfir bátinn Faxaborg SH-207. Staðsetning skv. GPS-tæki hafi verið 65°16.859N og 24°40.224V. Þetta hafi gefið stað bátsins 2,60 sjómílur inni í reglugerðarhólfinu miðað við syðri mörk hólfsins og 1,50 sjómílur inni í reglugerðarhólfinu miðað við vesturmörk hólfsins. Þá segir í skýrslu þessari að kl. 17:14 hafi verið talað við skipstjóra bátsins, þ.e. ákærða. Hafi hann staðfest veiðiskap bátsins. Hafi hann þá gefið upp staðarákvörðun skv. GPS-tæki bátsins, 65°17,032N og 24°40,295V. Skipverjar á Faxaborg voru að draga línuna þegar þetta gerðist. Áttu þeir eftir að draga 10 rekka af 14, sem þeir höfðu lagt. Fékk skipstjóri leyfi Gæslunnar til að ljúka drættinum, en að því búnu var skipinu snúið til Rifshafnar, og kom það þangað að morgni 2. desember kl. 08:14. Var þá hafin lögreglurannsókn málsins. Í frumskýrslu lögreglu segir að mb. Faxaborg hafi verið komin að bryggju kl. 08:14 2. desember. Lögregla fór þá um borð í bátinn: “Rætt var við skipstjórann og skoðað í tölvu (plotter) skipsins, þar sem sjá mátti umrætt hólf og hafði það verið fært inn á sjókort tölvunnar með svörtum staðarlínum. Samkvæmt þeim staðarlínum voru allar lagnir bátsins í þessari veiðiferð og sjáanlegar [svo] voru á kortinu, utan við hólfið. Skipstjórinn kvað þessar staðarlínur hafa verið á kortinu þegar hann tók við bátnum og hafi hann talið fullvíst, að þar væri hólfið rétt afmarkað og því ekki kannað það nánar.” Lögregluskýrsla var tekið af ákærða, tímasett 2. desember 1998 kl. 09:45. Ákærði greindi þar frá því að hann hefði farið í sjóferð þessa frá Rifi 28. nóvember sl. kl 23:00. Hefði hann verið við veiðar frá því þá um nóttina og fram til kl. 04:30 aðfaranótt 2. desember. Síðustu lögnina hefði hann byrjað að leggja 1. desember, og hefði hann lagt 14 rekka, sem samsvaraði 48 bjóðum miðað við að 420 krókar væru í bjóði. Lögnin hefði verið frá stað 65°10,589N, 24°41,287V, og lagt hafi verið í norður að stað eins og upp gefið er í skýrslu Landhelgisgæslunnar; lokapunkturinn hafi verið 65°13,354 N, 24°43,912 V. Lagt hafi verið í norður og suður, eins og sýnt er á útsetningu Gæslunnar. Ákærði kvaðst telja að 8 rekkar hafi verið inni í friðaða hólfinu og á þann hluta línunnar taldi hann að fengist hefði 6 tonna afli, að mestu þorskur. Ákærði greindi frá því að þetta hefði verið hans fyrsti túr með skipið sem skipstjóri. Hann sagði að umrætt hólf hefði verið inni í tölvu (plotter) skipsins. Það hefði verið sett þar inn áður af öðrum en honum, en hann vissi ekki af hverjum, þar sem ýmsir skipstjórar hefðu verið með skipið. Hann kvaðst hafa talið að hólfið væri rétt útsett í tölvunni og því ekki kannað það nánar, en talið að hann hefði örugglega verið vestan við hólfið með lögnina. Ákærði gaf upp staðsetningarpunkta hólfins eins og þeir voru í tölvu skipsins. Samkvæmt reglugerð nr. 262/1994 um bann við línuveiðum á norðanverðum Breiðafirði hafa allar línuveiðar verið bannaðar frá og með 25. maí 1994 á svæði í norðanverðum Breiðafirði sem markast af línu sem dregin er milli eftirgreindra punkta: Að norðan markast svæðið af fjöruborði meginlandsins. Við þingfestingu máls þessa neitaði ákærði sakargiftum. Hann kvaðst þá ekki gera athugasemdir við atvikalýsingu ákæru, en hann neitaði því að hafa brotið lög. Í skýrslu sinni fyrir dómi við aðalmeðferð málsins staðfesti hann að atvikum væri rétt lýst í ákæru. Hann endurtók það sem hann fyrr hafði sagt um ranga staðsetningarpunkta hins friðaða hólfs inni í tölvu skipsins. Hann sagði að hann hefði verið búinn að vera að veiðum suðvestur af hólfinu, tekið þar tvær eða þrjár lagnir, en síðan ætlað að taka síðustu lögnina fyrir vestan hólfið. Hann sagði að það munaði 1-2 sjómílum á rétta hólfinu og því sem hann hefði verið með í tölvunni. Hann hefði talið sig vera utan hólfsins. Þá kom það fram í skýrslu hans að hann hefði verið sofandi þegar línan var lögð í friðaða hólfið. Stýrimaður hans, Máni Andersen, hefði stjórnað skipinu á lögninni. Ákærði kvaðst hafa gefið Mána fyrirmæli um lögnina samkvæmt þeim upplýsingum sem hann hefði haft í tölvunni. Hann kvaðst halda að hinir röngu staðsetningarpunktar friðaða hólfsins í tölvu skipsins hefðu verið takmörk eldri skyndilokana. Hann kvaðst hafa verið sjómaður meira eða minna frá 16 ára aldri. Skipstjórapróf hefði hann frá 1994. Máni Andersen,skipverji á Faxaborg, gaf skýrslu fyrir dómi. Hann kvaðst hafa verið stýrimaður í umræddri veiðiferð. Hann staðfesti að hann hefði stjórnað línulögninni í friðaða hólfinu. Hann hefði lagt línuna eftir þeim punktum sem ákærði hefði mælt fyrir um og hefðu verið gefnir í tölvunni. “Það eina sem ég geri er að leggja eftir þessum punktum, sem við héldum báðir að væru ekki í friðuðu hólfi.” Hann hefði keyrt eftir línu á tölvuskjánum (plotternum). Ákærði hefði hvergi komið nærri lögninni. Óli Þór Valgeirsson, vélstjóri á Faxaborg, gaf skýrslu fyrir dómi. Hann kvaðst ekki hafa verið uppi á lögninni. Hann sagði að fyrir lögnina hefðu hann og ákærði verið að ræða saman um að leggja norðvestur með hólfinu, prófa nýja slóð. Þeir hefðu ekki verið þarna áður. Þeir hefðu talið þetta vera utan við “línuna”. Vörn ákærða. Vörn ákærða var í málflutningi verjanda á því byggð, að með setningu reglugerðar nr. 262/1994 hefði verið brotið gegn 75. gr. stjórnarskrárinnar. Þær takmarkanir á atvinnufrelsi, sem reglugerðin kveður á um, hefði löggjafanum borið að setja með lögum, sbr. 75. gr. stjórnarskrár, sbr. 3. og 13. gr. laga nr. 97/1995. Verði ekki á þetta fallist, byggir verjandi vörn ákærða á því að reglugerð nr. 262/1994 fái ekki samrýmst þeim takmörkunum sem heimild ráðherra voru settar bæði í lögum nr. 81/1976 og skv. lögum nr. 79/1997. Heldur verjandi því fram að reglugerðin eigi sér ekki stoð í lögum og hafi því ekki stjórnskipulegt gildi og geti því ekki verið grundvöllur refsingar í máli þessu. Verjandi benti á að í 9. gr. núgildandi laga nr. 79/1997 hefði heimild til setningar reglugerðar verið breytt frá því sem var í eldri lögum, framkvæmdavaldinu hefðu verið sett ný og breytt skilyrði til þess að banna notkun ákveðinna veiðarfæra á tilteknum svæðum. Við þessar aðstæður gæti reglugerðin ekki haldið gildi sínu, heldur hefði framkvæmdavaldinu borið að setja nýja sem fullnægði skilyrðum núgildandi laga. Forsendur og niðurstöður. Með bréfi Hafrannsóknastofnunar til Sjávarútvegsráðuneytisins, dags. 28. apríl 1994, lagði stofnunin til að bannaðar yrðu línuveiðar allt árið á tilteknu svæði á norðanverðum Breiðafirði, svonefndum Fláka. Í bréfi stofnunarinnar kom fram að línuveiðar hefðu yfirleitt verið bannaðar á Flákanum að haust- og vetrarlagi og að línuafli að sumarlagi hefði oftast verið lítill. Undanfari bréfs Hafrannsóknastofnunar var bréf fimm skipstjóra til Guðmundar Karlssonar, forstöðumanns veiðieftirlits, dags. 23. mars 1994, þar sem þeir létu í ljós það álit sitt að svæðið ætti að vera friðað allt árið vegna mikils smáfisks þar. Upplýst er að á árunum 1990-1993 var oft beitt skyndilokunum á Flákanum, árið 1992 voru þær fjórar og árið 1993 sjö. Í kjölfar þessa var sett reglugerð nr. 262/1994 um bann við línuveiðum á norðanverðum Breiðafirði, og hafa línuveiðar verið bannaðar þar frá 25. maí 1994. Reglugerðin var sett með stoð í lögum nr. 81/1976, um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands. Í reglugerðinni er ekki tekið fram við hvaða lagagrein eða greinar í lögum nr. 81/1976 hún styðst, en í 6. gr. þeirra laga var svo fyrir mælt að sjávarútvegsráðuneytið skyldi gera nauðsynlegar ráðstafanir til að sporna við seiða- og smáfiskadrápi. Í því skyni væri ráðuneytinu heimilt að tilkynna bann við ákveðnum veiðum á tilteknu veiðisvæði. Gert var ráð fyrir því í lokaákvæði þessarar lagagreinar að slíkar veiðitakmarkanir væru tímabundnar, en umsögn Hafrannsóknarstofnunar skyldi liggja fyrir áður en þær væru úr gildi numdar. Dómendur álíta að reglugerðin hafi átt sér stoð í nefndri lagagrein. Þeir telja sýnt að almannahagsmunir hafi krafist þess að hún yrði sett og að lagagreinin uppfylli þau skilyrði sem 69. gr. stjórnarskrárinnar þá setti um takmarkanir á atvinnufrelsi, sbr. nú 1. mgr. 75. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. 13. gr. laga nr. 97/1995. Þeir líta ennfremur svo á að ekki geti það valdið ógildi reglugerðarinnar, út af fyrir sig, að henni er ekki markaður ákveðinn gildistími. Lög nr. 79/1997 um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands leystu af hólmi lög nr. 81/1976. Í 21. gr. þeirra laga er kveðið á um að reglugerð sett skv. eldri lögunum haldi gildi sínu. Reglugerð samkvæmt eldri lögum heldur gildi sínu, þótt þess sé ekki sérstaklega getið í yngri lögum sem leysa hin eldri af hólmi, nema því aðeins að hún stangist á við ákvæði hinna yngri laga. Þetta á enn frekar við ef hin yngri lög kveða skýrum orðum á um það, eins og gert er í 21. gr. laga nr 79/1997. Í 1. mgr. 9. gr. núgildandi laga, nr. 79/1997, segir að ráðherra skuli gera nauðsynlegar ráðstafanir til að sporna við því að stundaðar séu veiðar sem skaðlegar geta talist með tilliti til hagkvæmrar nýtingar nytjastofna. Geti ráðherra með reglugerð m.a. ákveðið sérstök friðunarsvæði þar sem veiðar með tilteknum veiðarfærum séu bannaðar. Síðan segir í sömu lagagrein að ráðherra ákveði hvort reglugerðir um friðunarsvæði gilda um ákveðinn tíma eða eru ótímabundnar. Að lokum segir í 1. mgr. 9. gr. að leita skuli að jafnaði umsagnar Hafrannsóknarstofnunar áður en ákvarðanir eru teknar samkvæmt lagagreininni. Í greinargerð með frumvarpi til laga nr. 79/1997 segir í athugasemdum við 9. gr., að gert sé ráð fyrir að hún komi í stað 6. og 7. gr. laga nr. 76/1981. Dómendur líta svo á að reglugerð nr. 262/1994 eigi sér stoð í 9. gr. laga nr. 79/1997 ekki síður en í 6. gr. laga nr. 81/1976. Þessu fái ekki haggað þótt svo kunni að mega líta á að orðalag nefndrar 9. greinar um ótímabundnar reglugerðir sé ógætilegt með tilliti til 75. gr. stjórnarskrárinnar. Samkvæmt lögum nr. 81/1976 sem reglugerðin studdist við, var hún tímabundin, og dómendur álíta að hún sé það skv. 9. gr. laga nr. 79/1997, þar sem gert er ráð fyrir tímabundnum reglugerðum. Þá ber ennfremur að athuga að reglugerðin var sett vegna þeirrar lagaskyldu ráðherra að kveða á um nauðsynlega fiskvernd. Á sama hátt hlýtur að hvíla á ráðherra skylda til að afnema reglugerðina þegar málefnalegur grundvöllur hennar er ekki fyrir hendi, þ.e. þegar ekki er lengur þörf fyrir þá fiskvernd sem hún kveður á um. Í þessu felst að reglugerðin er í eðli sínu tímabundin. Því er ekki haldið fram í máli þessu að reglugerðin hvíli ekki á málefnalegum grunni. Upplýst er að ákærði og stýrimaður hans, vitnið Máni Andersen, skiptu með sér vöktum og að stýrimaður stjórnaði skipinu á lögninni, en ákærði var í koju. Jafnframt er upplýst að stýrimaður fór að fyrirmælum ákærða um lögnina. Í því fólst að hann lagði línuna eftir ákveðnum staðsetningarpunktum í GPS-tæki (plotter) skipsins, svo sem ákærði hafði fyrir mælt. Ákærði lýsti því fyrir dóminum að hann hefði verið í villu um að þessir staðsetningarpunktar, sem hann kvaðst ekki hafa sjálfur sett inn í GPS-tækið (eða tölvuna), væru utan hins friðaða svæðis. Villa þessi er ekki refsileysisástæða. Ákærði ber sem skipstjóri skipsins refsiábyrgð skv. 15. gr. laga nr. 79/1997 á því gáleysi sínu að leggja línu inn í hið friðaða hólf. Ákvörðun refsingar. Ákærði hefur unnið sér til refsingar samkvæmt 1. mgr. 16. gr. laga nr. 79/1997. Hann hefur tvisvar gengist undir sátt vegna umferðalagabrota, og hefur það engin áhrif í þessu máli. Dómendur telja sýnt að ákærði hafi framið brot sitt af gáleysi. Hann hefur frá upphafi gengist við veiðum sínum á hinu friðaða svæði og sýnt samstarfslipurð við Landhelgisgæslu og lögreglu til að upplýsa málið. Refsing ákærða þykir dómendum hæfilega ákveðin 600.000 króna sekt, en 60 daga fangelsi komi í stað sektar, ef hún verður ekki greidd innan fjögurra vikna frá lögbirtingu dómsins. Sektarfjárhæðin renni í Landhelgissjóð Íslands, sbr. 4. mgr. 19. gr. laga nr. 79/1997. Upptaka verðmætis afla og veiðarfæra. Sá hluti veiðarfæra sem lagður var í hinu friðaða hólfi og aflinn sem á hann fékkst var metinn af dómkvöddum matsmönnum, sbr. 3. mgr. 16. gr. laga nr. 79/1997. Matsfjárhæðin nemur skv. fram lagðri matsgerð kr. 1.090.751 (veiðarfæri kr. 225.971 + afli kr. 864.780). Fjárhæðar er ekki getið í ákæru, en hún kemur fram í bókaðri kröfu sækjanda við málflutning og var ekki hreyft andmælum gegn henni. Þess er ekki getið í ákæru að hverjum upptökukrafan beinist, en gera verður ráð fyrir að hún beinist að ákærða sem umráðamanni skips, veiðarfæra og afla. Ber að fallast á kröfuna skv. 2. mgr. 16. gr. laga nr. 79/1997, sbr. og dómaframkvæmd. Upptökufjárhæðin renni í Landhelgissjóð Íslands, sbr. 4. mgr. 19. gr. nefndra laga. Dæma ber ákærða til að greiða allan kostnað sakarinnar, þar með talin saksóknarlaun í ríkissjóð, sem skulu vera 50.000 krónur, og 50.000 krónur í málsvarnarlaun skipaðs verjanda, Sigurbjörns Magnússonar hrl. auk virðisaukaskatts Dóm þennan kveða upp Finnur Torfi Hjörleifsson héraðsdómari, dómsformaður, og héraðsdómararnir Greta Baldursdóttir og Ingveldur Einarsdóttir, meðdómendur. Dómsorð: Ákærði, Vilhjálmur Birgisson, greiði 600.000 króna sekt í Landhelgissjóð Íslands. Komi 60 daga fangelsi í stað sektarinnar, ef hún verður ekki greidd innan fjögurra vikna frá lögbirtingu dóms þessa. Upptæk skal vera í Landhelgissjóð Íslands 1.090.751 króna, sem er verðmæti þeirrar fiskilínu, sem ákærði lagði í friðað hólf skv. reglugerð nr. 262/1994, 1. desember 1998 og þess afla sem fékkst á línuna. Ákærði greiði allan sakarkostnað, þar með talin 50.000 krónur í saksóknarlaun í ríkissjóð og 50.000 krónur í málsvarnarlaun skipaðs verjanda, Sigurbjörns Magnússonar hrl., auk virðisaukaskatts.

Mál nr. 328/2007

Kærumál Gæsluvarðhald. 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 Sératkvæði

Úrskurður héraðsdóms um að X skyldi áfram sæta gæsluvarðhaldi á grundvelli 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála var staðfestur.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Hjördís Hákonardóttir og Jón Steinar Gunnlaugsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 20. júní 2007, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 21. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 20. júní 2007, þar sem varnaraðila var gert að sæta áfram gæsluvarðhaldi uns dómur gengi í máli hans, þó ekki lengur en til miðvikudagsins 1. ágúst 2007 kl. 16. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Varnaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi en til vara að gæsluvarðhaldi verði markaður skemmri tími. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Ár 2007, miðvikudaginn 20. júní, er á dómþingi Héraðsdóms Reykjavíkur sem háð er í Dómhúsinu við Lækjartorg af Eggerti Óskarssyni héraðsdómara, kveðinn upp úrskurður þessi. Ríkissaksóknari hefur krafist þess að X [kennitala] [heimilisfang] verði gert að sæta áframhaldandi gæsluvarðhaldi þar til dómur fellur í máli hans, þó eigi lengur en til miðvikudagsins 29. ágúst 2007, kl. 16.00. Í greinargerð ríkissaksóknara kemur fram að málið hafi borist ríkissaksóknara þann 23. maí 2007. Niðurstaða geðheildbrigðisrannsóknar á ofangreindum X var kynnt embættinu þann 31. maí s.á. og með ákæru dagsettri sama dag höfðaði ríkissaksóknari opinbert mál á hendur X fyrir nauðgun. Er brot ákærða talið varða við 194. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Mál ákærða var þingfest í Héraðsdómi Reykjavíkur þann 13. júní sl. Ákærði neitaði sök. Aðalmeðferð fer fram í dag, 20. júní 2007. Ákærði hefur sætt gæsluvarðhaldi frá 19. mars sl., fyrst á grundvelli rannsóknarhagsmuna skv. a. Lið 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991, en frá 28. mars sl. á grundvelli almannahagsmuna skv. 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991, sem framlengt var með dómi Hæstaréttar þann 11. maí sl. til dagsins í dag. Með vísan til rannsóknargagna liggur kærði undir sterkum grun um að hafa framið brot það sem tilgreint er í ákæru, en það getur varðað allt að 16 ára fangelsisrefsingu. Virðist sem tilviljun ein hafi ráðið því hver hafi orðið fyrir brotinu. Með hliðsjón af alvarleika sakarefnis og þess að ríkis almannahagsmunir standa til þess að menn gangi ekki lausir þegar svo stendur á er þess krafist að ákærða verði gert að sæta gæsluvarðhaldi meðan mál hans er til meðferðar fyrir Héraðsdómi, sbr. og 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Vísast að öðru leyti til fyrri úrskurða Héraðsdóms Reykjavíkur og dóma Hæstaréttar um gæsluvarðhald ákærða. Ákærði hefur sætt gæsluvarðhaldi frá 19. mars sl. fyrst vegna rannsóknarhagsmuna skv. a lið 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 en frá 28. mars sl. á grundvelli almannahagsmuna skv. 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991. Ákæra í málinu var gefin út 31. maí sl. og aðalmeðferð málsins stendur nú yfir fyrir dómi. Brot það sem að ákærða er gefið að sök varðar allt að 16 ára fangelsi skv. 194. gr. almennra hengningarlaga nr. 19/1940. Mál ákærða sætir nú dómsmeðferð og þess að vænta að dómur verði kveðinn upp fljótlega. Með hliðsjón af alvarleika brotsins er nauðsynlegt með tilliti til almannahagsmuna að ákærði sæti gæsluvarðhaldi uns dómur gengur í máli hans. Er því fullnægt skilyrðum 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 um gæsluvarðhald ákærða. Er því fallist á kröfu ríkissaksóknara um áframhaldandi gæsluvarðhald hans en eftir atvikum þykir rétt að það standi ekki lengur en til miðvikudagsins 1. ágúst 2007, kl. 16.00. Eggert Óskarsson héraðsdómari kvað upp úrskurðinn. Úrskurðarorð: Ákærði, X [kennitala] [heimilisfang] skal sæta áfram gæsluvarðhaldi þar til dómur fellur í máli hans, þó eigi lengur en til miðvikudagsins 1. ágúst 2007, kl. 16.00.

Mál nr. 316/2016

Kærumál Dómkvaðning matsmanns

Fallist var á kröfu M ehf. um dómkvaðningu matsmanna. Í dómi Hæstaréttar var rakið að samkvæmt lögum nr. 91/1991 um meðferð einkamála væri áfrýjanda heimilt að leggja fram ný gögn fyrir Hæstarétt. Þá væri gert ráð fyrir því í lögunum að aðilar gætu aflað matsgerða á milli dómstiga.

DómurHæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur BörkurÞorvaldsson, Eiríkur Tómasson og Karl Axelsson. Sóknaraðilar skutu málinu til Hæstaréttar með kæru 18. apríl2016, en kærumálsgögn bárust réttinum 3. maí sama ár. Kærður er úrskurðurHéraðsdóms Reykjavíkur 6. apríl 2016 þar sem meðal annars var fallist á kröfuvarnaraðila um dómkvaðningu matsmanna. Kæruheimild er í c. lið 1. mgr. 143. gr.laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðilar krefjast þess að kröfuvarnaraðila um dómkvaðningu matsmanna verði hafnað. Þá krefjast þaumálskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingarhins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar.Eins og greinir í hinum kærðaúrskurði gekk dómur Héraðsdóms Reykjavíkur í máli aðila 5. febrúar 2016. Aðgengnum hinum kærða úrskurði áfrýjaði varnaraðili dóminum með stefnu, útgefinni2. maí sama ár. Samkvæmt d. lið 2. mgr. 156. gr.laga nr. 91/1991 getur áfrýjandi komið að nýjum gögnum fyrir Hæstarétti og jafnframtaflað gagna eftir að hann hefur skilað greinargerð sinni, að því gefnu að hannleggi þau fram innan gagnaöflunarfrests, sbr. 1. mgr. 160. gr. laganna. Þá ersérstaklega gert ráð fyrir því í 1. mgr. 76. gr. sömu laga, sbr. 75. gr. og IX.kafla þeirra, að aðilar geti aflað matsgerðar á milli dómstiga. Að þessu gættuen að öðru leyti með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hannstaðfestur. Sóknaraðilar verða dæmdir til aðgreiða varnaraðila kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir. Dómsorð:Hinn kærði úrskurður er staðfestur.Sóknaraðilar, Ásgeir Torfason og Jensína Matthíasdóttir, greiðisameiginlega varnaraðila, Múrlínu ehf., 350.000 krónur í kærumálskostnað. Úrskurður HéraðsdómsReykjavíkur 6. apríl 2016Með beiðni,sem barst héraðsdómi 18. febrúar sl., hefur sóknaraðili, Múrlína ehf.,Smiðjuvegi 4a, Kópavogi, óskað eftir því með vísan til XI. kafla laga nr.91/1991 um meðferð einkamála að dómkvaddir verði tveir hæfir og óvilhallirmenn, annar sérfróður á sviði múrverks og hinn á sviði byggingarverk- eðatæknifræði, til að leggja mat á múrklæðningu og annað múrverk sem matsbeiðandivann á fasteign varnaraðila, Ásgeirs Torfasonar og Jensínu Matthíasdóttur, aðSkildinganesi 20, fastanr. 232-0718, Reykjavík.Viðþingfestingu málsins 18. mars sl. mótmælti varnaraðili fram kominni beiðni oglagði fram skriflega greinargerð. Munnlegur málflutningur um kröfur aðila fórfram 31. sama mánaðar.Sóknaraðili óskar þess nánartiltekið að matsmennleggi mat á eftirfarandi atriði áhrærandi fasteign matsþola að Skildinganesi 20í Reykjavík:Er óeðlilegt að sprungur myndist á múrklæðningu múrkerfa á plasteinangrun?Er líklegt að vatn hafi komist á bak við múrklæðninguna á múrkerfi einbýlishússins að Skildinganesi 20? Ef svarið er jákvætt óskast metið hvenær og með hvaða hætti líklegast sé að vatn hafi komist á bak við múrklæðningu einbýlishússins að Skildinganesi 20 og hvaða áhrif það hefur haft á múrklæðninguna?Metið eftir hverri hlið fyrir sig, eru sprungumyndanir og kalkútfellingar á múrkerfinu á einbýlishúsinu að Skildinganesi 20 í Reykjavík óeðlilega miklar? Ef sprungumyndanir á múrkerfinu á einbýlishúsinu að Skildinganesi 20 í Reykjavík eru metnar óeðlilega miklar, sbr. matsliður 3, hverjar eru orsakir óeðlilegrar sprungumyndunar á múrklæðningu múrkerfisins? Óskast sérstaklega metið hvort orsaka sprungumyndunar sé að hluta eða öllu leyti að rekja til einhverra eftirtalinna þátta:Veðurfars á verktíma.Útþornunar.Ófullnægjandi verklags.Áhrifa vatns sem komist hefur á bak við múrklæðninguna.Annarra þátta, svo sem veðrunar og frostskemmda eftir að lokið var við múrverk og málun á húsinu. Ef orsaka óeðlilegrar sprungumyndunar er að rekja til samverkandi áhrifa tveggja eða fleiri þátta óskast metið, ef unnt er, áhrif hvers þáttar í sprungumynduninni fyrir sig.Hverjar eru orsakir kalkútfellinga á múrklæðingu múrkerfisins á einbýlishúsinu að Skildinganesi 20 í Reykjavík? Hefur sprungumyndun á múrklæðningu einbýlishússins að Skildinganesi 20 í Reykjavík aukist eða fyrirliggjandi sprungur stækkað frá því að viðgerð á þakkanti lauk vorið 2012 metið eftir hverri hlið hússins fyrir sig? Hefur sprungumyndun á múrklæðningu aukist þar sem einangrun var fjarlægð frá gluggum sumarið 2011 skv. ljósmyndum ?Hefur það haft áhrif á sprungumyndun múrklæðningarinnar á múrkerfi einbýlishússins að Skildinganesi 20, Reykjavík, að hún er máluð með málningu í dökkum lit? Ef svo er, hver eru þá þau áhrif? Hvaða áhrif hefur það á sprungumyndun og kalkútfellingar í múrkerfi einbýlishússins að Skildinganesi 20 í Reykjavík að það er ekki drenað og ekki gert ráð fyrir þenslufúgum í múrklæðningunni?Hvaða áhrif hefur það haft á múrkerfi einbýlishússins að Skildinganesi 20 í Reykjavík að ekki hefur verið gengið frá múrklæðningunni meðfram gluggum hússins eftir að reynt var að lagfæra leka með gluggunum?Er ástand múrkerfis einbýlishússins að Skildinganesi 20 í Reykjavík, metið eftir hverri hlið fyrir sig, þess eðlis að nauðsynlegt sé að gera einhverjar úrbætur á því? Ef svarið er jákvætt óskast metið hvaða úrbætur er nauðsynlegt að framkvæma á múrkerfinu, metið og sundurliðað eftir hverri hlið hússins fyrir sig og hvað þær úrbætur kosta, sundurliðað eftir efni annars vegar og vinnu hins vegar? Uppgefnar kostnaðartölur skulu gefnar upp með og án virðisaukaskatts.Hver hefði átt að vera eðlilegur skiladagur verks matsbeiðanda í ljósi umfangs aukaverka, sem ekki voru hluti af verksamningi og þeirra tafa sem urðu á verkefnum verkkaupa, svo sem jarðvinnu utanhúss ?Óskað er eftir mati á því hvort frávik í tröppum utanhúss séu óeðlileg fyrir steinsteyptar tröppur upphitaðar með snjóbræðslu. Telji matsmaður svo vera, er óskað eftir að frávik verði mæld upp og borin saman við heimil frávik samkvæmt Rb (F6).001 kafla 6.4.Þá krefst sóknaraðili málskostnaðar. Varnaraðili krefst þess aðallega að beiðni sóknaraðila um dómkvaðningu matsmanna verði vísað frá dómi en til vara að beiðninni verði hafnað. Þá krefst hann málskostnaðar að mati dómsins. Málið var tekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi 31. mars sl.IMálsatvikAðilar máls þessa gerðu með sér verksamning frá 28. september 2010 um verkframkvæmdir við fasteign varnaraðila að Skildinganesi 20 þar sem sóknaraðili tók að sér að annast múrverk utanhúss og innan og lagningu terrazzo-gólfs. Er verkinu nánar lýst í samningi aðila. Umsamið endurgjald verksins samkvæmt verksamningnum nam 37.802.211 krónum að meðtöldum virðisaukaskatti. Verkfræðistofan Ferill ehf. hafði eftirlit með verkinu fyrir hönd varnaraðila og var gerður sérstakur samningur við stofuna um það verkefni. Samkvæmt verksamningi aðila var gert ráð fyrir því að vinna við verkið myndi hefjast 28. september 2010 og að henni yrði lokið eigi síðar en 29. júní 2011. Samkvæmt 5. gr. samningsins lá verkáætlun verkkaupa fyrir og skyldi verktaki haga vinnu sinni samkvæmt henni. Verkið skyldi unnið í tveimur áföngum, einangrun og múrun færi fram haustið 2010 en vinna við þéttimúr og málningu utanhúss vorið 2011. Eftir því sem fram kemur í gögnum málsins fór eftir verklok að bera á sprungumyndun í múrkerfi hússins að utanverðu. Þá komu einnig í ljós kalkútfellingar allvíða á múrkerfinu. Varnaraðilar óskuðu eftir því að dómkvaddur yrði einn sérfróður og óvilhallur maður til að meta orsök, umfang, mögulegar úrbætur og kostnað við múrverk við nýbyggingu aðalstefnenda og umfang verktafa og til hvaða orsaka þær mætti rekja. Hinn 15. mars 2013 var Tryggvi Jakobsson, byggingafræðingur og múrarameistari, dómkvaddur til verksins. Með matsgerð sem dagsett er í júní 2013 komst hann meðal annars að þeirri niðurstöðu að stór hluti múrkerfisins væri haldinn slíkum annmörkum að telja yrði hann verulega gallaðan. Aðrir hlutar múrkerfisins væru minna gallaðir en voru að mati matsmanns allt að einu ekki ásættanlegir þar sem húsið væri nýtt. Þar sem hiti hefði einhvern tímann á verktímanum farið niður fyrir þær +5°C, sem framleiðandi múrefnisins gæfi upp sem lágmarkshita við ásetningu efnisins, taldi matsmaður að rétt hefði verið að klæða verkpalla að utan með veðurhlíf til að fyrirbyggja áhrif veðurbreytinga á múrinn. Einnig taldi hann líkur á því, að múrinn hefði ekki fengið þá eftirmeðhöndlun og verndun sem nauðsynleg hefði verið á meðan múrinn var að harðna. Taldi hann rétt að fjarlægja múrkerfið í heild sinni af húsinu ásamt einangrun og vinna það að nýju, þar sem um nýtt verk væri að ræða og múrkerfið uppfyllti ekki þær kröfur sem að hans mati mátti gera til múrkerfa. Þá taldi matsmaður að yfirborðsefni terrazzo-gólfs á neðri hæð hússins væri ekki fullnægjandi þar sem yfirborðsefnið hefði flagnað mikið. Þá væri terrazzo-lögn í anddyri neðri hæðar fyrir framan geymslu ekki ásættanleg þar sem mikil hvilft væri á yfirborði. Af þessum sökum þyrfti að áliti matsmanns að fjarlægja yfirborðsefni af gólfi neðri hæðar og vinna að nýju og endurvinna gólf í anddyri neðri hæðar, brjóta burt núverandi terrazzo-gólf og leggja nýtt. Vegna frágangs á terrazzo-gólfi utanhúss taldi matsmaður að frávik á yfirborði terrazzo-lagna á tröppum við suðurhlið væru það mikil að ekki yrði við unað, enda væri á nokkrum stöðum í tröppum pollar í yfirborði og skemmdir. Úrbætur verktaka hefðu ekki tekist svo viðunandi væri. Varnaraðilar höfðuðu mál á hendur sóknaraðila fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur, með stefnu birtri 10. desember 2013 og gerðu þá kröfu á grundvelli matsgerðarinnar að sóknaraðili yrði dæmdur til að greiða þeim 14.365.000 krónur auk vaxta og málskostnaðar. Málið var rekið undir málsnúmerinu E-4/2014. Sóknaraðili krafðist sýknu í málinu og höfðaði sjálfstætt mál á hendur varnaraðilum 17. mars 2014 þar sem hann gerði þá kröfu að varnaraðilar yrðu dæmd til að greiða sér 9.084.998 krónur auka vaxta, vegna vangoldinna verklauna samkvæmt verksamningi og fyrir aukaverk. Málið var sameinað máli nr. E-4/2014 og rekið fyrir dóminum undir því númeri.Með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur 5. febrúar 2016 í málinu nr. E-4/2014 var sóknaraðili talinn bera ábyrgð á göllum á múrverki hússins og hann dæmdur til að greiða varnaraðilum 11.102.187 krónur í skaðabætur ásamt nánar tilgreindum dráttarvöxtum vegna ofangreinds verks á grundvelli áðurnefndrar matsgerðar. Fram kemur í forsendum dómsins að full ástæða hafi verið til að verja múrinn með yfirbreiðslum. Hefði sóknaraðili mátt gera sér grein fyrir þeirri áhættu sem það hefði í för með sér að verja ekki múrinn að vetri til. Tók dómurinn, sem skipaður var sérfróðum meðdómendum, undir með hinum dómkvadda matsmanni að líklegast hefðu sprungurnar í múrnum orsakast vegna hraðrar útþornunar fyrstu dagana eftir múrun. Taldi dómurinn jafnframt að ekki væru líkur á því að vatn, sem mögulega hefði safnast bak við múrinn með leka frá þakkanti eða gluggum, hefði valdið sprungum. Þá komst dómurinn og að þeirri niðurstöðu að ófaglegt hefði verið af sóknaraðila að tryggja ekki að komið væri fyrir drenkerfi á múrkerfinu þar sem það kæmi niður á lokaðan flöt. Hefði verkið af þessum ástæðum verið gallað í skilningi 1. mgr. 9. gr. laga nr. 42/2000 um neytendakaup. Þá var sóknaraðili ekki talinn hafa hnekkt því sem fram kæmi í matsgerð um galla á yfirborðsefni á terrazzo-gólfefni á neðri hæð eða frávik í yfirborði trappa við suðurhlið að öðru leyti og skyldi hann greiða varnaraðilum skaðabætur sem næmu kostnaði við úrbætur hvað þetta varðar. Til frádráttar tildæmdum kröfum var sóknaraðila heimilað að skuldajafna 3.754.368 krónum ásamt nánar tilgreindum dráttarvöxtum við kröfu varnaraðila. Þá var sóknaraðila gert að greiða varnaraðilum 3.000.000 króna í málskostnað. IIMálsástæður og lagarök sóknaraðilaFram kemur í matsbeiðni að sóknaraðili sætti sig ekki við ofangreinda niðurstöðu Héraðsdóms Reykjavíkur og hyggist áfrýja henni til Hæstaréttar Íslands. Kveðst sóknaraðili ekki telja þær forsendur héraðsdóms standast að líklegast hefðu sprungurnar í múrnum orsakast vegna hraðrar útþornunar fyrstu dagana eftir múrun og að ekki væru líkur á að vatn, sem mögulega hefði safnast bak við múrinn með leka frá þakkanti eða gluggum, hefði valdið sprungum. Enn fremur kveðst sóknaraðili telja fyrirliggjandi matsgerð Tryggva Jakobssonar slælega unna og byggjast annars vegar á almennum vangaveltum matsmanns um hin ýmsu atriði og hins vegar á getgátum hans og hrapallegum ályktunum sem séu engum rökum eða gögnum studdar. Hafi því ekki verið stætt á því af hálfu héraðsdóms að leggja hana til grundvallar við mat á ætluðum göllum á múrverki matsbeiðanda, niðurstöðu um kostnað við úrbætur þar á eða um meintan rétt matsþola til tafabóta. Bendir sóknaraðili sérstaklega á að í engu sé tekið tillit til þess í matsgerðinni að meginorsök þess að sprungurnar stækki og kalkútfellingarnar komi í ljós megi rekja til verkþátta og atvika sem séu á ábyrgð annarra en sóknaraðila.Matsbeiðandi kveðst í fyrsta lagi hafa bent á að aldrei verði komist hjá sprungumyndun í múr, hvort heldur um sé að ræða hefðbundna pússningu á steyptum veggjum eða múrklæðningu á einangrun. Þannig sé það í eðli múrs að rýrna og springa þegar hann þorni, en það komi til sökum þess samdráttar sem verði þegar vatn úr múrlöguninni þorni upp og múrinn harðni. Sprungur á múrklæðningu geti því ekki talist galli nema eitthvað annað og meira komi til. Í öðru lagi hafi sóknaraðili ítrekað bent á að þakkantur fasteignarinnar hafi verið ófrágenginn um langt skeið eftir að einangrun og undirmúr múrkerfisins höfðu verið sett upp, en því var lokið í desember 2010. Var þannig látið við það sitja að koma fyrir óvatnsþolnum krossviðarplötum yfir þakkantinn, sem síðar verptust upp og losnuðu frá með þeim afleiðingum að vatn hafi átt greiða leið niður með einangruninni á bak við múr klæðingarinnar. Verður að hafa í huga í því sambandi að einangrun múrkerfisins stóð upp fyrir veggi fasteignarinnar, bæði á utanverðum veggjum og á innanverðum veggjum ofan þakplötu, sem gerði það að verkum að vatn sem gekk inn undir þann gallaða krossvið sem verkkaupi kom fyrir komst ekki annað en niður í múrkerfið. Umræddum krossviðarplötum hafi ekki verið skipt út fyrr en vorið 2011 og var því opin leið fyrir vatn bak við múrklæðninguna svo mánuðum skipti. Þá liggi fyrir að eftir að umræddum krossviðarplötum var skipt út fyrir hefðbundna klæðningu á þakkantinum, hafi sú klæðning lekið áfram. Muni klæðning þakkantsins ekki hafa verið lagfærð fyrr en um miðjan mars 2012 og því muni vatn áfram hafa lekið á bak við múrklæðninguna í tæpt ár eftir að krossviðarplötunum var skipt út. Það megi m.a. sjá af ljósmyndum sem sýni hvernig vatn streymir út úr múrkerfinu, en myndirnar voru teknar í febrúar og mars 2012 af starfsmönnum verkfræðistofunnar Ferils ehf.Sóknaraðili kveðst telja ljóst að ástæður sprungna á múrklæðningunni megi rekja til þess vatns sem óumdeilanlega hafi komist á bak við múrinn og þá ekki hvað síst með þakkanti fasteignarinnar. Það vatn hafi svo leitað út í gegnum eðlilegar samdráttarsprungur múrklæðningarinnar og þannig orsakað kalkútfellingarnar. Telur sóknaraðili og ljóst að þetta hafi bæði leitt til þess að eðlilegar samdráttarsprungur hafi stækkað, t.d. þegar vatn hafi frosið í sprungum og nýjar sprungur myndast. Kveðst sóknaraðili margsinnis hafa bent á þetta meðan á verkinu stóð, en frágangur þakkants hafi ekki verið á ábyrgð sóknaraðila. Sóknaraðili kveðst einnig vekja athygli á því að í forsendum héraðsdóms sé ekki tekið tillit til þess sem fram komi í Rb-blaði P.002 lið 2.2.3, um að efsti hluti múrkerfis þurfi að vera lokaður fyrir vatni. Þá hefur sóknaraðili í þriðja lagi bent á að fljótlega eftir að lokið hafði verið við að setja glugga í húsið, kom í ljós leki með fram þeim, fyrst með gluggum í eldhúsi í lok nóvember 2010 og í kjölfarið með fleiri gluggum. Sóknaraðili telji ljóst að þessi óumdeildi leki með gluggum fasteignarinnar hafi leitt til þess að aukið vatn komst á bak við múrklæðninguna með tilheyrandi stækkun sprungna og kalkútfellingum, enda stækki sprungur þegar vatn frýs í þeim. Áréttar sóknaraðili að hann útvegaði hvorki umrædda glugga né annaðist um ísetningu þeirra. Beri hann því enga ábyrgð á gluggunum eða þeim leka sem röng ísetning þeirra olli, svo sem réttilega var staðfest í dómi héraðsdóms. Sóknaraðili telur og nauðsynlegt að vekja athygli á að það var ekki fyrr en talsvert eftir sumarið 2011 sem reynt var að komast fyrir leka með gluggum fasteignarinnar. Í því skyni var múrklæðningin fyrir ofan hina leku glugga fjarlægð. Hún var hins vegar aldrei löguð aftur og stendur múrklæðningin því opin enn þann dag í dag. Telur matsbeiðandi þannig ljóst að vatn hafi átt greiða leið á bak við múrklæðninguna með gluggum fasteignarinnar árum saman með tilheyrandi aukningu á sprungumyndun og kalkútfellingum.Í fjórða lagi kveðst matsbeiðandi hafa bent á að ekki aðeins hafi vatn átt greiða leið á bak við múrskel múrklæðningarinnar, líkt og áður er lýst, heldur hafi það hvergi átt undankomuleið þaðan. Þegar um múrkerfi sé að ræða sé hefðbundið að gera ráð fyrir því að kerfið geti hreinsað sig af vatni sem kunni að komast á bak við klæðninguna. Sé þetta venjulega gert með þeim hætti að skilja eftir nokkurra sentímetra breiða rifu neðst á múrklæðningunni þannig að kerfið geti losað sig við raka og vatn sem hugsanlega hafi komist á bak við múrskelina. Ekki var hins vegar gert ráð fyrir slíku drenkerfi í múrkerfi hússins að Skildinganesi 20. Gerði hönnun hússins ráð fyrir því að múrklæðningin næði alveg niður að steyptri stétt og sé múrkerfið samkvæmt því alveg lokað. Jafnframt sé neðri hæð hússins inndregin og vatn komist því ekki lóðrétt niður múrkerfið heldur leiti það út um eðlilegar rýrnunarsprungur neðan gólfplötu efri hæðar, stækki þær og skilji eftir sig kalkútfellingar. Auk þess sé efri hæð suðurhliðar inndregin þannig að vatn í múrkerfinu lokist inni í múrkerfinu þar sem veggur efri hæðar gengur niður á loftplötu neðri hæðar. Sóknaraðili hafi hins vegar í engu borið ábyrgð á hönnun hússins eða þeirri ákvörðun að gera ekki ráð fyrir drenkerfi í múrkerfinu. Sé sóknaraðili því sérstaklega ósáttur við þau ummæli í dómi Héraðsdóms Reykjavíkur, að það hafi verið ófaglegt af hans hálfu að tryggja ekki að komið yrði fyrir drenkerfi þar sem múrkerfið kæmi niður á lokaðan flöt. Eðlilegt sé að telja það á ábyrgð hönnuðar, þ.e. arkitekts, að teikna slíkar deililausnir þar sem hefðbundið drenkerfi, sem er lýst að ofan, hefur veruleg áhrif á útlit byggingar.Samkvæmt ofansögðu telur sóknaraðili alveg ljóst að sprungumyndun og kalkútfellingar á múrkerfi fasteignarinnar að Skildinganesi 20 sé að rekja til annarra atriða en uppsetningar og frágangs múrkerfisins. Sé á annað borð um galla að ræða, verði þeir raktir til verkþátta sem aðrir en hann hafi borið ábyrgð á. Þar sem ekkert tillit sé tekið til þessa í hinum umþrætta dómi Héraðsdóms Reykjavíkur eða í þeirri matsgerð sem varnaraðilar öfluðu, sé sóknaraðila nauðsynlegt að afla sjálfur mats um orsakir og ástæður sprungumyndunarinnar á múrklæðningu fasteignarinnar að Skildinganesi 20. Hið umbeðna mat hyggist sóknaraðili nota til sönnunar í áfrýjunarmáli sínu gegn varnaraðila í Hæstarétti til að hnekkja forsendum héraðsdóms.Sóknaraðili kveðst byggja beiðni sína á XI. kafla laga nr. 91/1991 en í þeim kafla sé að finna skýra heimild til að beiðast dómkvaðningar matsmanna fyrir öðrum dómi en þar sem mál sé rekið og gert sé ráð fyrir öflun matsgerðar milli dómstiga í 1. mgr. 76. gr. laganna, sbr. og 75. gr. þeirra.Sóknaraðili kveður það rótgróna meginreglu að aðilar eigi rétt á því að afla þeirra sönnunargagna sem þeir telji þörf á málstað sínum til framdráttar. Almennt sé það hvorki á valdi gagnaðila né dómstóla að takmarka þann rétt. Þá sé þeim sjónarmiðum varnaraðila alfarið mótmælt að ekki sé unnt að afla matsgerðar til framlagningar í Hæstarétti fyrr en máli hafi verið áfrýjað. Liggi í augum uppi að það verði að vera heimilt að afla matsgerðar áður en af áfrýjun verði enda kunni það að ráðast af niðurstöðu matsgerðar hvort af áfrýjun verði eður ei. Lög nr. 91/1991 heimili t.d. öflun matsgerðar þótt mál hafi ekki verið höfðað. Aðili eigi lögvarða hagsmuni af öflun matsgerðar þótt hann hafi ekki haft uppi kröfu í dómsmáli. Sama hljóti að eiga við um áfrýjun máls. Þá verði raunar að líta svo á að öflun matsgerðar við slíkar aðstæður sé liður í rekstri málsins fyrir æðri dómi. Í dómaframkvæmd hafi það ekki verið talið hamla dómkvaðningu þótt ekki hafi verið búið að áfrýja máli er matsbeiðni var lögð fram.Þá hafnar sóknaraðili því að hann hafi sýnt tómlæti við öflun matsins. Rétt sé að matsbeiðandi hafi freistað þess að afla mats fyrir héraðsdómi þegar málið hafi verið til meðferðar þar. Sú matsbeiðni hafi þó beinst að öðrum atriðum og fleiri aðilum en varnaraðilum. Hefði það væntanlega haft í för með sér einhverjar tafir á málinu eins og vísað hafi verið til í dómi Hæstaréttar þar að lútandi. Fyrirliggjandi matsbeiðni beinist á hinn bóginn einungis að varnaraðilum, aðilum dómsmálsins, og miðar að því að hnekkja niðurstöðu héraðsdóms í máli aðila. Matsspurningarnar taki mið af þessu og lúti að atriðum sem að mati matsbeiðanda hafi verið tekið ranglega á í forsendum héraðsdóms. Því sé alfarið hafnað að þessi gagnaöflun raski rekstri málsins eða sé í andstöðu við meginreglur einkamálaréttarfars um málshraða. Áfrýjunarfrestur sé byrjaður að líða. Sóknaraðili hafi einungis tiltekinn frest til að koma að frekari gögnum í málinu. Sá tími verði á hinn bóginn alltaf sá sami hvort sem matinu verði lokið innan hans eða ekki. Hið umbeðna mat komi því ekki til með að tefja málið. Þá geti það ekki hamlað dómkvaðningu þótt varnaraðilar telji matsgerðina ekki komast að fyrir Hæstarétti og sé þar með tilgangslaus til sönnunar. Þar fyrir utan sé það sóknaraðili sem beri allan kostnað og áhættu af matinu, þ. á m. af því ef matið verður ekki tilbúið innan tilskilins tíma.Varnaraðilar vísi til þess að ekki verði fjallað um matsgerðina af sérfróðum meðdómendum sem setið hafi í dóminum í héraði eða á tveimur dómstigum. Því beri að synja um dómkvaðningu. Fái þetta staðist telur sóknaraðili að útilokað sé yfirhöfuð að afla mats á milli dómstiga því eðli málsins samkvæmt geta slíkar matsgerðir ekki sætt umfjöllun í héraði. Heimildin sé á hinn bóginn fyrir hendi í lögum nr. 91/1991 og það hafi verið staðfest í fjölmörgum dómum Hæstaréttar. Sönnunargildi matsins sé á ábyrgð og áhættu sóknaraðila.Þá hafnar sóknaraðili því að frekar hefði átt að afla yfirmats en nýs undirmats. Bendir sóknaraðili á að ekki sé einungis heimilt að afla undirmats heldur sé beinlínis óheimilt að afla yfirmats þegar matið taki að einhverju leyti á öðrum atriðum en gert var í fyrra mati.Að lokum kveðst sóknaraðili benda á að þær meintu rangfærslur sem varnaraðli tiltaki í mótmælum sínum geti ekki hamlað því að dómkvaðning fari fram heldur sé um að ræða athugasemdir sem eðlilegt sé að komi fram á matsfundi.IIIMálsástæður og lagarök varnaraðilaVarnaraðilikrefst þess að beiðni sóknaraðila um dómkvaðningu matsmanna verði vísað frádómi eða henni verið að öðrum kosti hafnað.Varnaraðili telur rétt að taka fram að undir rekstrimálsins nr. E-4/2014 hafi sóknaraðili farið þess á leit að málinu yrði frestaðuns matsgerð dómkvaddra matsmanna sem hann hafði óskað eftir í málinu nr.M-104/2014 lægi fyrir. Með dómi Hæstaréttar í máli nr. 104/2015 var beiðni umfrestun hafnað með þeim rökum að sóknaraðili hefði ekki krafist dómkvaðningarsérfróðra matsmanna jafn skjótt og tilefni var til. Er þar einnig reifað aðrétt hefði verið að afla hins dómkvadda mats undir rekstri málsins nr.E-4/2014. Að gengnum dómi Hæstaréttar óskaði sóknaraðili á nýjan leik eftir þvíað héraðsdómsmálinu yrði frestað svo að unnt væri að stefna tilteknum aðiluminn í málið til réttargæslu. Þeirri beiðni var hafnað með úrskurði héraðsdóms27. mars 2015. Með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur frá 21. ágúst 2014 varbeiðni sóknaraðila um mat í máli nr. M-104/2014 vísað frá dómi með þeim rökumað dómari þess máls færi ekki með mál nr. E-4/2014. Sóknaraðili óski nú enn áný eftir mati dómkvaddra matsmanna.Varnaraðili bendir á að sóknaraðili hafi ekki áfrýjaðdómi Héraðsdóms Reykjavíkur í máli nr. E-4/2014. Ekkert áfrýjunarmál sé þvírekið milli aðila. Matsbeiðni byggi á XI. kafla laga nr. 91/1991 en ákvæðikaflans eigi eingöngu við undir rekstri eða í tengslum við rekstur máls semhefur verið höfðað, sbr. 73. og 76. gr. laganna. Réttindi sóknaraðila til aðhöfða matsmál til stuðnings áfrýjunarmáli sínu skv. 73. og 76. gr. lagannaverði ekki til fyrr en eftir höfðun áfrýjunarmáls. Þegar af þeirri ástæðu beri aðvísa málinu frá samkvæmt meginreglum einkamálaréttarfars og 1. mgr. 26. gr.laga nr. 91/1991.Varnaraðili bendir einnig á að sóknaraðili hafi sýntaf sér algert tómlæti undir rekstri málsins í héraði. Nú ætli sóknaraðili ennog aftur að bæta úr handvömm sinni á fyrri stigum. Varnaraðilar mótmælifyrirætlunum sóknaraðila enda sé fyrirséð að með slíkri gagnaöflun verðirekstri dómsmáls raskað verulega og í andstöðu við meginreglureinkamálaréttarfars um málshraða. Beri því að hafna beiðni sóknaraðila af þessumsökum.Hæstiréttur hafi í dómum sínum í málum nr. 323/2001 og388/2015 ómerkt dóma héraðsdóms og vísað málunum heim í hérað í tilvikum þarsem matsmaður/menn hafi verið dómkvaddir til að leggja mat á nánar tilgreindatriði eftir uppkvaðningu héraðsdóms. Embættisdómurum sé ófært að taka afstöðutil málsástæðna á grundvelli almennrar þekkingar sinnar, menntunar oglagaþekkingar heldur sé þörf á sérkunnáttu til að leysa úr málsástæðunum. Súsérkunnátta liggi hjá sérfróðum meðdómsmönnum sem leggi mat á gögn málsins ogspyrji dómkvadda matsmenn sem unnið hafi matsgerðir. Í dómi í máli nr. E-4/2014hafi sérfróðir meðdómendur verið kvaddir til starfans en vegna tómlætissóknaraðila hafi þeir ekki fengið tækifæri til að fjalla um þá matsgerð sem núsé beiðst. Ekki verði úr því bætt með því að afla nú nýrrar matsgerðar um ýmisönnur atriði sem ekki verður þá fjallað um af sérfróðum meðdómendum eða átveimur dómstigum. Með hliðsjón af forsögu málsins, þar sem þremurbeiðnum sóknaraðila, annaðhvort um dómkvaðningu matsmanna eða frestun máls, varhafnað, telja varnaraðilar það ganga gegn öllum viðmiðun íslensks réttarfars ogheilbrigðri skynsemi ef fallist yrði á fram komna beiðni um dómkvaðningumatsmanna. Sú niðurstaða leiddi til þess að sóknaraðili kæmist í reynd upp meðað hafa haldið að sér höndum og ekki krafist dómkvaðningar matsmanna jafnskjóttog tilefni hafi verið til ásamt því að afla ekki hins dómkvadda mats undirrekstri málsins nr. E-4/2014 eins og honum bar að gera, sbr. forsendur í dómiHæstaréttar í máli nr. 104/2015. Varnaraðilar eigi ekki að bera hallann afsinnuleysi sóknaraðila í þessum efnum.Þá leggja varnaraðilar áherslu á að í málinu liggi núþegar fyrir matsgerð sem staðreyni ófullnægjandi verkframkvæmd sóknaraðila.Honum hafi verið í lófa lagið að krefjast nýrrar matsgerðar miklu fyrr og undirrekstri málsins í héraði, sbr. forsendur í dómi Hæstaréttar frá 23. febrúar2015. Allt að einu hafi hann ekkert aðhafst. Honum sé ekki kleift að bæta úrtómlæti sínu nú og því beri að hafna beiðninni.Þá vísa varnaraðilar til þess að fyrirséð sé aðmatsgerðin komist ekki að meðal málsgagna í Hæstarétti og sé hún þvíbersýnilega tilgangslaus til sönnunar, sbr. 3. mgr. 46. gr. laga nr. 91/1991.Að mati varnaraðila virðist tilgangur matsbeiðninnar vera sá að bæta úr ágöllumog slælegum vinnubrögðum sem viðhöfð hafi verið fyrir héraðsdómi vegnaáfrýjunar þess til Hæstaréttar. Af þeirri ástæðu beri einnig að hafnabeiðninni.Að lokum vísa varnaraðilar til þess að verði komist aðþeirri niðurstöðu að sóknaraðili eigi rétt á að afla frekari sönnunargagnahefði honum verið nær að krefjast yfirmats fremur en undirmats, sbr. 64. gr.laga nr. 91/1991. Sóknaraðili hafi ekki fært viðhlítandi rök fyrir því hversvegna félagið afli nýs undirmats í stað yfirmats sem alla jafnan sé eina tækaaðferðin til að komast undan sterku sönnunargildi undirmatsgerðar sem þegarliggi fyrir. Að lokum gera varnaraðilar ýmsar athugasemdir við að íbeiðni sóknaraðila sé að finna ýmsar rangfærslur.IVNiðurstaðaMeð dómiHéraðsdóms Reykjavíkur 5. febrúar 2016 í máli nr. E-4/2014 var sóknaraðila málsþessa gert að greiða varnaraðilum 11.102.187 krónur í skaðabætur ásamt nánartilgreindum dráttarvöxtum vegna múrframkvæmdar á fasteign varnaraðila aðSkildinganesi 20 í Reykjavík. Til frádráttar tildæmdum kröfum var sóknaraðilaheimilað að skuldajafna 3.754.368 krónum ásamt nánar tilgreindum dráttarvöxtumvið kröfu varnaraðila. Þá var sóknaraðila gert að greiða varnaraðilum 3.000.000króna í málskostnað. Dómur héraðsdóms byggði m.a. á niðurstöðu matsgerðarTryggva Jakobssonar frá því í janúar 2013 sem dómkvaddur hafði verið tilstarfans að kröfu varnaraðila áður en til málshöfðunar kom. Sóknaraðili kveðstekki geta unað við forsendur og niðurstöðu héraðsdóms og hyggst áfrýja málinutil Hæstaréttar. Hefur hann lagt málið fyrir dóminn á grundvelli ákvæða XI.kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Í XI. kafla laganr. 91/1991 er veitt heimild til að afla sönnunargagna fyrir öðrum dómi en þeimþar sem mál er rekið. Í 73.-76. gr. eru skilyrði og réttarfarsreglur um málsamkvæmt XI. kafla nánar tilgreind. Samkvæmt 76. gr. gildir ákvæði 75. gr. ogþar með ákvæði kaflans í heild, þegar gagna er aflað í héraði í tengslum viðrekstur máls fyrir æðra dómi. Varnaraðilihefur krafist þess að beiðni sóknaraðila verði vísað frá dómi þar semsóknaraðili hafi ekki áfrýjað héraðsdómi í máli nr. E-4/2014 og því sé ekkiuppfyllt það skilyrði XI. kafla laga nr. 91/1991 um að mats sé aflað undirrekstri dómsmáls eða í tengslum við rekstur máls sem hafi verið höfðað, sbr.73. og 76. gr. laganna. Réttindi sóknaraðila til að höfða matsmál til stuðningsáfrýjunarmáli verði ekki til fyrr en eftir höfðun áfrýjunarmáls. Málinu beriþví að vísa frá samkvæmt meginreglum einkamálaréttarfars og 1. mgr. 26. gr.laga nr. 91/1991. Sóknaraðili hefur hafnað því að málinu verði vísað frá dómi.Ekki sé unnt að líta svo á að það sé skilyrði þess að mats sé aflað millidómstiga að áfrýjunarstefna hafi verið gefin út. Ljóst sé að ákvörðun umáfrýjun mála geti ráðist af niðurstöðu um það hvort fallist verði á umbeðið matog niðurstöðu slíks mats. Dómurinntelur ekki unnt að fallast á framangreind sjónarmið varnaraðila. Er til þess aðlíta að í fjölmörgum dómum Hæstaréttar hefur svo háttað til að mats hefur veriðaflað án þess að máli hafi verið áfrýjað þegar mats er beiðst en fyrir legið aðmatsbeiðandi hygðist áfrýja máli. Nægir í þessu sambandi að nefna dómaHæstaréttar í málum nr. 769/2009 og 44/2001. Verður að líta svo á að í slíkumtilvikum sé uppfyllt það skilyrði 1. mgr. 76. gr. laga nr. 91/1991 um að matssé beiðst í tengslum við rekstur máls fyrir æðri dómi. Er frávísunarkröfuvarnaraðila því hafnað.Sóknaraðili byggir á því að umbeðin matsgerð sé honumnauðsynleg til þess að hnekkja niðurstöðu héraðsdóms í máli nr. E-4/2014. Telurhann þær forsendur dómsins ekki standast að líklegast hefðu sprungur í múrnum ífasteigninni að Skildinganesi 20 í Reykjavík orsakast vegna hraðrar útþornunarfyrstu dagana eftir múrun og að ekki væru líkur á að vatn, sem mögulega hefðisafnast á bak við múrinn með leka frá þakkanti eða gluggum hefði valdiðsprungum. Þá væri sú matsgerð sem legið hefði fyrir í héraðsdómsmálinu slælegaunnin. Hún byggi á almennum vangaveltum og getgátum matsmanns og auk þess séhrapað að ályktunum. Ekkert tillit sé tekið til þess í matsgerðinni aðmeginorsök þess að sprungurnar stækkuðu og kalkútfellingarnar komu í ljós mættirekja til verkþátta og atvika sem væru á ábyrgð annarra en sóknaraðila. Þettasé honum heimilt samkvæmt skýrum ákvæðum XI. kafla laga nr. 91/1991. Ljóst séað niðurstaða matsmanna gæti ráðið úrslitum um framhald málsins og hvortfallist verði á sjónarmið hans í Hæstarétti. Þá verði ekki séð að öflun mats séí andstöðu við reglur um málshraða eða aðrar réttarfarsreglur enda sélagaheimild fyrir hendi til öflunar sönnunargagna milli dómstiga skýr ogótvíræð. Það sé hvorki á valdi dómstóla né varnaraðila að takmarka þann rétt.Varnaraðili byggir m.a. á því að umbeðið mat sétilgangslaust til sönnunar, sbr. 3. mgr. 46. gr. laga nr. 91/1991, þar semgagnið muni ekki komast að fyrir Hæstarétti og matið komi því sóknaraðila ekkiað neinum notum. Ljóst sé að hinir sérfróðu meðdómendur sem sátu íhéraðsdóminum muni ekki fjalla um þá matsgerð sem nú sé óskað eftir að verðiaflað á sama hátt og þeir fjölluðu um þá matsgerð sem lá fyrir íhéraðsdómsmálinu. Öflun mats nú geti því raskað rekstri dómsmálsins og sé íandstöðu við réttarfarsreglur. Þá geti sóknaraðili ekki bætt úr þeirrivanrækslu að hafa ekki aflað mats undir rekstri málsins í héraði með því aðafla nú mats á milli dómstiga. Sóknaraðili hafnar þeim sjónarmiðum varnaraðila aðumbeðið mat sé tilgangslaust. Ljóst sé að þau atriði sem óskað sé mats um getiráðið úrslitum í efnislegum ágreiningi aðila fyrir Hæstarétti. Athugasemdirvarnaraðila lúti í raun að atriðum sem komi í hlut Hæstaréttar að taka afstöðutil en hafi ekkert með heimild til öflunar mats að gera.Í matsbeiðnikemur skýrlega fram af hálfu sóknaraðila að ætlun hans með öflun matsgerðar séað renna stoðum undir þann málstað sinn að sprungumyndun og kalkútfellingar ámúrkerfi umræddrar fasteignar sé að rekja til annarra atriða en uppsetningar ogfrágangs múrkerfisins. Sé á annað borð um galla að ræða verði þeir raktir tilverkþátta sem aðrir en matsbeiðandi hafi borið ábyrgð á. Honum sé því nauðsynlegtað afla sér mats um orsakir og ástæður sprungumyndunarinnar á múrklæðningufasteignarinnar. Í samræmi við þetta hefur sóknaraðili sett fram spurningarsínar í nokkrum liðum eins og nánar kemur fram í kröfugerð hans og þegar hefurverið lýst. Ekki verður annað séð en að fram komin beiðni sóknaraðila sé ísamræmi við 61. gr., sbr. 1. mgr. 79. gr., laga nr. 91/1991 hvað varðar efni ogframsetningu og hvað aðili hyggst sanna með öflun hennar.Fyrir liggja mörg fordæmi Hæstaréttar um að í lögumnr. 91/1991 um meðferð einkamála sé ekki girt fyrir að til viðbótar eldrimatsgerð sé aflað nýrrar matsgerðar sem ætlað er að gefa ítarlegri upplýsingarum matsefnið en áður hafa fengist eða þá að ný matsgerð taki að einhverju leytitil annarra atriða en sú fyrri. Á þetta við um þá matsgerð sem sóknaraðili villafla nú en ljóst verður að telja að með henni freistar sóknaraðili þess aðrenna stoðum undir það sem hann hefur haldið fram að umræddar skemmdir og tjónmegi rekja til verkþátta og atvika sem aðrir en hann beri ábyrgð á. Þegar litið er til ákvæðis 64.gr. laga nr. 91/1991 og hvernig það hefur verið skýrt í fjölmörgum dómumHæstaréttar, þeirra spurninga sem settar eru fram í fyrirliggjandi matsbeiðniog þeirrar matsbeiðni sem fyrra mat grundvallaðist á og aflað var áður en tilmálshöfðunar kom verður ekki fallist á það að sóknaraðila hefði fremur veriðrétt að krefjast yfirmats, eins og haldið hefur verið fram af hálfu varnaraðilaí málinu. Með vísantil framangreinds þykja lög nr. 91/1991 þannig ekki standa því í vegi að sóknaraðiliafli nú nýrrar matsgerðar í framangreindum tilgangi, sbr. til hliðsjónar þausjónarmið sem fram koma í dómi Hæstaréttar í máli nr. 44/2014 og 789/2014. Þá verður ekki horft fram hjá þeirri meginreglu aðaðilar dómsmáls hafa almennt forræði á því hvaða sönnunargagna þeir afla málisínu til stuðnings. Er ekki unnt að líta svo á að vægi þeirrar reglu séveigaminna þegar um öflun gagna milli dómstiga er að ræða. Þótt vera kynni aðunnt væri að fallast á að sóknaraðili hefði átt þess kost að afla umbeðinnarmatsgerðar á fyrri stigum liggur ekkert fyrir um að hún muni valda töflum ámeðferð þess í Hæstarétti. Er ekki unnt að meina sóknaraðila um þessasönnunarfærslu á þessum grundvelli. Jafnframt verður að telja, eins og mál þettaliggur fyrir dóminum, að ekki verði fullyrt að bersýnilegt sé að umbeðinmatsgerð sé þarflaus, skipti ekki máli eða sé tilgangslaus til sönnunar, sbr.3. mgr. 46. gr. laga nr. 91/1991, en afnotagildi hennar verður sóknaraðili að bera áhættu samhliða kostnaði við öflunhennar, sbr. 2.mgr. 63. gr. laga nr. 91/1991. Dómurinn bendir á að það er að lokumHæstaréttar að taka afstöðu til þýðingar og sönnunargildis matsgerðarinnar viðefnislega úrlausn á deilumáli aðila og þess hvort byggt verði yfirleitt ámatsgerð þeirri er sóknaraðili hyggst afla. Þá verður ekki talið unnt að skilja niðurstöðuHæstaréttar í máli nr. 104/2015 svo að sóknaraðili hafi firrt sig þeim rétti aðafla matsgerðar milli dómstiga enda er gert ráð fyrir þeirri heimild í lögumnr. 91/1991 og aðilum hefur í slíkum tilvikum verið játaður ríkur réttur tilslíkrar sönnunarfærslu, sbr. dóma Hæstaréttar í málum nr. 769/2009, 44/2010,44/2014 og 432/2015. Þá er einnig rétt að benda á sjónarmið þau sem fram koma ídómi Hæstaréttar í máli nr. 290/2015. Íljósi þess sem að framan greinir verður fallist á kröfu sóknaraðila umdómkvaðningu matsmanna í samræmi við fram komna matsbeiðni. Með hliðsjón afniðurstöðu málsins verður varnaraðila gert að greiða sóknaraðila málskostnaðeins og nánar greinir í úrskurðarorði.HólmfríðurGrímsdóttir héraðsdómari kveður upp úrskurð þennan. Dómarinn tók við meðferðmálsins 21. mars sl.Ú R S K U R Ð A R O R Ð:Kröfu varnaraðila, ÁsgeirsTorfasonar og Jensínu Matthíasdóttur, um frávísun málsins er hafnað.Fallist er á beiðni sóknaraðila, Múrlínuehf., um dómkvaðningu matsmanna samkvæmt framlagðri matsbeiðni á dómskjali nr.1. Varnaraðilar greiði sóknaraðila300.000 krónur í málskostnað.

Mál nr. 77/1999

Kærumál Kæruheimild Frávísun frá héraðsdómi

L kærði héraðsdóm þar sem O var sýknaður að svo stöddu af einni kröfu hans, en annarri kröfu hans var vísað frá dómi. Talið var að L væri heimilt að kæra þá úrlausn héraðsdómara að vísa kröfu hans frá héraðsdómi, en að öðru leyti skorti heimild til að kæra dóminn. L þótti ekki hafa stutt síðargreinda kröfu sína viðhlítandi málsástæðum og lagarökum. Þótti hún svo vanreifuð að staðfesta bæri niðurstöðu héraðsdóms um að vísa henni frá dómi.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Arnljótur Björnsson og Gunnlaugur Claessen. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 11. febrúar 1999, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 24. sama mánaðar. Kærður er dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 10. febrúar 1999, þar sem sýknað var að svo stöddu af kröfu um viðurkenningu á veðrétti auk þess, sem vísað var frá kröfu sóknaraðila um að kveðinn yrði upp “aðfararhæfur dómur til þess að unnt verði að leita fullnustu í” fiskverkunarstöð varnaraðila á Patreksfirði samkvæmt tryggingarbréfi útgefnu 12. nóvember 1982. Sóknaraðili styður kæru við c. lið 2. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Hann krefst þess að hinum kærða dómi verði hrundið og lagt fyrir héraðsdómara að leggja efnisdóm á málið. Hann krefst einnig málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst þess aðallega að málinu verði vísað frá Hæstarétti en til vara að hinn kærði dómur verði staðfestur. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Í athugasemdum, sem héraðsdómari sendi Hæstarétti með kærunni, segir að missagt sé í dómi að málið hafi verið dómtekið 2. desember 1998. Hið rétta sé að málið hafi verið flutt þann dag, en síðan endurflutt og dómtekið 10. febrúar 1999, eins og endurrit úr þingbók beri með sér. I. Eins og greinir í hinum kærða dómi hefur sóknaraðili höfðað mál þetta á grundvelli tryggingarbréfs 12. nóvember 1982, þar sem fasteign varnaraðila var sett Ríkisábyrgðasjóði að veði vegna útgáfu Patreks hf. á skuldabréfi til Byggðasjóðs 10. nóvember 1982. Í hinum kærða dómi var varnaraðili sýknaður að svo stöddu af kröfu sóknaraðila um að sá fyrrnefndi „verði dæmdur til þess að þola viðurkenningu á 1. veðrétti í fiskverkunarstöð Odda hf., Patreksfirði, samkvæmt tryggingarbréfi útgefnu 12. nóvember 1982 af Patreki hf. og árituðu um samþykki til veðsetningar fiskverkunarstöðvarinnar af Odda hf. og þinglýstu þann 29. nóvember 1982 að fjárhæð DEM 275.801,00 auk vaxta og kostnaðar.“ Þá var í sama dómi sjálfkrafa vísað frá héraðsdómi kröfu um „að kveðinn verði upp aðfararhæfur dómur til þess að unnt verði að leita fullnustu í veðinu til greiðslu krafna stefnanda sem tryggðar eru með ofangreindu tryggingarbréfi að fjárhæð 4.743.923 krónur ...“. Loks var sóknaraðili dæmdur til að greiða varnaraðila málskostnað. Í kröfugerð sóknaraðila fyrir Hæstarétti felst að hann krefjist endurskoðunar á þeirri úrlausn héraðsdómara að vísa kröfu hans frá dómi. Verður ekki á það fallist með varnaraðila að slíkt málskot sé óheimilt samkvæmt c. lið 2. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991, sbr. dóm Hæstaréttar í dómasafni 1994, bls. 1293. Hins vegar skortir heimild til að kæra héraðsdóm að öðru leyti og verður kröfu sóknaraðila þar að lútandi sjálfkrafa vísað frá Hæstarétti. II. Svo sem fram kemur í héraðsdómi stefndi sóknaraðili einungis varnaraðila, en ekki skuldaranum Patreki hf., sem gaf út framangreint skuldabréf 10. nóvember 1982. Sóknaraðili hefur ekki stutt kröfu sína viðhlítandi málsástæðum og lagarökum um „að kveðinn verði upp aðfararhæfur dómur til þess að að unnt verði að leita fullnustu í veðinu“. Verður fremur ráðið af málatilbúnaði sóknaraðila að varnaraðili beri ekki persónulega ábyrgð vegna þeirra skuldbindinga Patreks hf., sem sóknaraðili vísar til, og hann telur tryggða með veðrétti í fasteign varnaraðila. Er krafa sóknaraðila því vanreifuð. Verður niðurstaða héraðsdóms um frávísun kröfunnar staðfest þegar af þessari ástæðu. Sóknaraðili verður dæmdur til að greiða varnaraðila kærumálskostnað, eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Staðfest er niðurstaða héraðsdóms um frávísun kröfu sóknaraðila, Lánasýslu ríkisins, á hendur varnaraðila, Odda hf. Öðrum kröfum sóknaraðila er vísað frá Hæstarétti. Sóknaraðili greiði varnaraðila 40.000 krónur í kærumálskostnað. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 10. febrúar 1999. Mál þetta, sem dómtekið var 2. desember, er höfðað með stefnu áritaðri um birtingu 14. apríl 1998, af Lánasýslu ríkisins, Hverfisgötu 6, Reykjavík gegn Odda hf. við Eyrargötu, Patreksfirði. Dómkröfur. Dómkröfur stefnanda eru þær að Oddi hf. verði dæmdur til þess að þola viðurkenningu á veðrétti stefnanda, sem er nú 1. veðréttur í fiskverkunarstöð Odda hf., Patreksfirði, samkvæmt tryggingarbréfi þann 12. nóvember 1982 útgefnu af Patreki hf. og árituðu um samþykki til veðsetningar fiskverkunarstöðvarinnar af Odda hf. og þinglýstu þann 29. nóvember 1982 að fjárhæð DEM 275.801,00 auk vaxta og kostnaðar og að kveðinn verði upp aðfararhæfur dómur til þess að unnt verði að leita fullnustu í veðinu til greiðslu krafna stefnanda sem tryggðar eru með ofangreindu tryggingarbréfi að fjárhæð 4.743.923 krónur auk dráttarvaxta samkvæmt vaxtalögum nr. 25/1987 frá 14. apríl 1994 til greiðsludags og að dæmdur verði málskostnaður að mati dómsins. Stefndi krefst sýknu af öllum dómkröfum stefnanda og að stefnandi verði dæmdur til að greiða félaginu málskostnað samkvæmt framlögðum málskostnaðarreikiningi. Málavextir. Stefnandi kveður málavexti þá að þann 15. nóvember 1982 hafi ríkissjóður tekist á hendur sjálfskuldarábyrgð á láni að fjárhæð DEM 275.801,00 sem Byggðasjóður hafi veitt Patreki hf., Patreksfirði, sbr. skuldabréf útgefið 10. nóvember 1982, dskj. nr. 4. Lánið skyldi lántaki endurgreiða á 10 árum með jöfnum afborgunum, DEM 13.790,05 í hvert sinn, með gjalddögum 1. apríl og 1. október ár hvert, í fyrsta sinn 1. október 1983. Af skuldinni áttu að greiðast 11% ársvextir eftir á á sömu gjalddögum og afborganir, í fyrsta sinn 1. apríl 1983. Enn fremur segi í skuldabréfinu að ef ekki verði staðið í skilum með greiðlslu vaxta eða afborgana af skuldabréfinu beri að greiða hæstu lögleyfðu dráttarvexti af hinni vangoldnu fjárhæð fyrir þann tíma sem greiðsla dragist. Heimild ríkissjóðs til ábyrgðarveitingarinnar hafi verið í lánsfjárlögum fyrir árið 1981 nr. 13/1981. Til tryggingar skaðleysi ríkissjóðs vegna nefndrar ábyrgðar hafi Patrekur hf. gefið út tryggingarbréf þann 12. nóvember 1982, sbr. dskj. nr. 3, þar sem veðsettur hafi verið ms. Patrekur BA-64 með 4. veðrétti og uppfærslurétti. Enn fremur hafi verið veðsett fiskverkunarstöð Odda hf., Patreksfirði með 11. veðrétti og uppfærslurétti og hafi samþykki þeirrar veðsetningar verið árituð af stjórn Odda hf. á tryggingarbréfið, auk sérstaks veðleyfis stjórnar Odda hf., Patreksfirði, dags. 1. júlí 1982, sbr. dskj. nr. 5. Við þinglýsingu tryggingarbréfsins þann 29. nóvember 1982 hafi verið skráð á það athugasemd af fulltrúa sýslumanns um áhvílandi veðskuldir, sem ekki hafi verið getið um á tryggingarbréfinu, þannig að tryggingarbréfið hafi verið sett á 12. veðrétt í fiskverkunar­stöðinni. Samkvæmt veðbókarvottorði dags. 6. apríl 1998, dskj. nr. 18, sé nefnt tryggingarbréf nú með 1. veðrétt í fiskverkunarstöðinni. Patrekur hf. hafi ekki staðið skil á láninu gagnvart Byggðasjóði og hafi Ríkisábyrgða­sjóður leyst til sín gjaldfallnar greiðslur í íslenskum krónum sem hér segi: Samtals 5.036.995 krónur Miðað sé við sölugengi á þýsku marki á hverjum gjalddaga. Aðeins séu í stefnukröfunni og upptalningunni hér að ofan teknar með afborganir af höfuðstól sem gjaldfallið hafi 1. október 1987 og síðar. Engir innleystir vextir séu teknir með. Við hverja innlausn hafi Patrekur hf. verið endurkrafinn um þá fjárhæð sem innleyst hafði verið, en engin greiðsla hafi komið upp í þær skuldir sem hér að framan séu taldar. Þann 25. maí 1987 hafi verið gerður greiðslusamningur við stjórn Patreks hf. þar sem kveðið hafi verið á um að þau vanskil sem þá hafi verið gjaldfallin að fjárhæð 5.348.107 krónur skyldu greidd með 8 hálfsárslegum afborgunum á næstu fjórum árum, sbr. dskj. nr. 7. Sé sá greiðslusamningur undirritaður af sömu aðilum og hafi verið í stjórn Odda hf. Staðið hafi verið í skilum með greiðslur samkvæmt greiðslusamningnum til og með 1. nóvember 1988. Skuldir samkvæmt nefndum greiðslusamningi séu ekki inni í stefnufjárhæðinni. Þann 22. júní hafi Patrekur BA-64 verið seldur á nauðungaruppboði án þess að nokkur greiðsla fengist upp í kröfur Byggðasjóðs eða Ríkisábyrgðasjóðs vegna ofangreindra skulda. Með bréfi dags. 3. júlí 1989 hafi Byggðastofnun, er tók við eigum Byggðasjóðs með lögum nr. 64/1985, óskað eftir því að Ríkisábyrgðasjóður greiddi upp lánið sem sjálfskuldaraðili, sbr. dskj. nr. 8. Ríkisábyrgðasjóður hafi svarað með bréfi dags. 31. ágúst 1989, sbr. dskj. nr. 9, þar sem segi að lánið verði greitt samkvæmt upphaflegum gjalddögum þess. Byggðastofnun hafi samþykkt það og yfirtöku Ríkisábyrgðasjóðs með áritun á bréf sjóðsins þann sama dag. Ríkisábyrgðasjóður hafi krafið Odda hf. um greiðslur á skuldinni á grundvelli veðréttar í fiskverkunarstöðinni, en án árangurs. Þann 18. júní 1997 hafi verið send nauðungarsölubeiðni á fiskverkunarstöð Odda hf. Vegna mótmæla gerðarþola, er snert hafi form tryggingarbréfsins, hafi beiðnin verið felld niður við byrjun uppboðs þann 10. desember sl. Þess vegna hafi reynst nauðsynlegt að höfða mál þetta. Samkvæmt lögum nr. 43/1990, 1. tl. 3. gr. sé Ríkisábyrgðasjóður deild við Lánasýslu ríkisins. Málsástæður stefnanda og lagarök. Stefnandi kveðst byggja dómkröfu sína um viðurkenningu veðréttar til tryggingar stefnukröfum á tryggingarbréfi útgefnu þann 12. nóvember 1982. Þar sé því lýst yfir að til tryggingar því að ríkissjóður verði skaðlaus af ábyrgð, sem hann takist á hendur láni hjá Byggðasjóði að fjárhæð DEM 275.801,00, sé m.a. veðsett fiskverkunarstöð Odda hf, Patreksfirði. Samþykki stjórnar Odda hf., eiganda fiskverkunarstöðvarinnar, sé áritað á tryggingarbréfið, auk þess sem stjórn fyrirtækisins hafi með sérstakri yfirlýsingu heimilað Patreki hf. að veðsetja fiskverkunarstöðina til tryggingar skaðleysi ríkissjóðs vegna ríkisábyrgðar. Í tryggingarbréfinu segi að hin tilgreinda fasteign sé veðsett með öllu því sem henni fylgir og fylgja ber, hvers konar viðbótum svo og vátryggingarfjárhæð. Ríkisábyrgðasjóður hafi verið í sjálfskuldarábyrgð fyrir fyrrgreindu láni Byggðasjóðs til Patreks hf. og hafi þurft að greiða stærsta hluta þess þegar Patrekur hf. stóð ekki í skilum. Einmitt til þess að tryggja skaðleysi ríkissjóðs gegn slíku hafi Ríkisábyrgðasjóður fengið veðtryggingu í Patreki BA-64 og fiskverkunarstöð Odda hf., Patreksfirði. Sömu þrír aðilar hafi verið í stjórn Patreks hf. og Odda hf. árin 1982-1987, sem hér komi aðallega við sögu. Þessir aðilar hafi undirritað skuldabréfið til Byggðasjóðs fyrir hönd Patreks hf., tryggingarbréfið um veðsetningu Patreks BA-64 og einnig síðar greiðslusamninginn á dskj. nr. 7. Einnig hafi þeir undirritað fyrir hönd Odda samþykki um veðsetningu firkverkunarstöðvar og veðleyfi. Rót stefnukröfunnar sé skuld Patreks hf. gagnvart Byggðasjóði samkvæmt láni sem Ríkisábyrgðasjóður hafi þurft að yfirtaka sem ábyrgðaraðili. Til tryggingar skaðleysi Ríkisábyrgðasjóðs vegna þessa hafi fiskverkunarstöð Odda hf. verið veðsett. Oddi hf. hafi ekki verið persónulega ábyrgur fyrir greiðslu kröfunnar. Hér komi því ekki til álita ákvæði 4. tl. 3. gr. fyrningarlaga nr. 14/1905 er fjalli um fyrningu ábyrgðarskuldbindinga heldur grundvallist krafan eins og áður segi á skuldabréfaláni sem tryggt sé með veðrétti í eign stefnda. Kröfur samkvæmt skuldabréfum fyrnist á 10 árum, eins og kveðið sé á um í 1. tl. 4. gr. fyrningarlaganna. Veðrétturinn sem tryggir kröfu þá sem hér um ræði hafi ekki fyrnst. Ekki sé í þessu máli gerð krafa um afborganir eldri en 10 ára og ekki sé gerð krafa um vexti eldri en 4 ára. Stefnandi vísar til meginreglna kröfuréttar um greiðslu fjárskuldbindinga svo og samningalaga og eðli máls. Þá er vísað til þinglýsinga og veðlaga. Lánsfjárlaga nr. 13/1981, auk laga um ríkisábyrgðir nr. 37/1961 og reglugerð um ríkisábyrgðir og Ríkisábyrgðasjóð nr. 437/1967. Krafan um dráttarvexti og vaxtavexti er byggð á reglum III. kafla laga nr. 25/1987. Þá er krafan um málskostnað byggð á 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála og krafan um virðisaukaskatt á lögum nr. 50/1988, sbr. 10. tl. 3. mgr. 2. gr. Stefnandi kveðst ekki vera virðisaukaskattskyldur og geti hann því ekki nýtt sér frádrátt vegna greidds virðisaukaskatts. Málsástæður stefnda og lagarök. Sýknukrafa stefnda byggist á því að hver sú krafa sem stefnandi kunni að hafa átt á hendur stefnda sé fyrnd. Færir stefndi eftirfarandi rök fyrir sýknukröfunni. 1. Fyrning veðréttinda. Ríkisábyrgðasjóður eigi þinglýstan veðrétt í eign stefnda. Þar sem veðréttindi teljist til eignarréttinda sé meginreglan sú að veðréttindi fyrnist ekki og fyrning þeirrar kröfu sem veðréttindum fylgir hafi ekki áhrif á veðréttindin. Frá þessari meginreglu séu þó nokkrar undantekningar. Sambandið milli veðréttarins og kröfunnar, sem veðrétturinn eigi að tryggja, geti verið þannig vaxið að það sé forsenda fyrir gildi veðréttarins að krafan falli ekki niður fyrir fyrningu. Fyrning kröfunnar geti þá leitt til þess að veðrétturinn falli niður. Það á t.d. við þegar sett er veð fyrir öllum núverandi og væntanlegum kröfum sem veðhafinn kann að eignast á hendur veðþola. Veðtryggingabréfinu á dskj. nr. 3 hafi verið ætlað að standa sem ábyrgð fyrir annarri skuld. Í tryggingarbréfinu sé tekið fram að lán það sem Ríkisábyrgðasjóður gekkst í ábyrgð fyrir sé að fjárhæð DEM 275.801,-. Láninu sé ekkert lýst frekar, engir gjalddagar nefndir eða greiðsluskilmálar. Í bréfinu sé einnig tekið fram að veðhafa sé “...ávalt heimilt, án uppsagnar, að leita fullnustu í veðunum með sölu þeirra á nauðungaruppboði samkvæmt 39. gr. laga nr. 95/1947 og lögum nr. 57/1949, sbr. lög um veð 4. nóvember 1987, 3. gr. ...”. Tryggingarbréfið hafi því aldrei getað orðið bein nauðungarsöluheimild, svo sem fram kom í mótmælum gegn framgangi nauðungarsölu á fiskverkunarstöð stefnda, sbr. dskj nr. 20. Því er nauðsynlegt að fá dóm fyrir skuldinni á bak við tryggingarbréfið og dóm fyrir viðurkenningu á veðréttinum. Það náið samband sé því á milli veðréttarins og kröfunnar á bak við veðréttinn að fyrning kröfunnar leiði óhjákvæmilega til þess að veðrétturinn er einnig fyrntur. 2. Fyrning ábyrgðarskuldbindinga. Stefndi, Oddi hf., hafi veitt Patreki hf. veðleyfi til tryggingar ábyrgð sem Ríkisábyrgðasjóður hafi gengist í gagnvart Byggðasjóði. Í samræmi við veðleyfið hafi stefndi áritað tryggingarbréfið sem Patrekur hf. gaf út til Ríkisábyrgðasjóðs. Réttarsamband það sem komist hafi á milli stefnanda og stefnda byggist á tryggingarbréfinu, en ekki á skuldabréfinu á dskj. nr. 4. Skuldabréfið á dskj. nr. 4 hafi Patrekur hf. gefið út til Byggðasjóðs með ábyrgð Ríkisábyrgðasjóðs. Rót stefnukröfunnar sé því ekki skuld Patreks hf. gangvart Byggðasjóði samkvæmt láninu sem Ríkisábyrgðasjóður hafi þurft að yfirtaka sem ábyrgðaraðili, eins og segi í stefnu á bls. 3, heldur tryggingarbréfið sem stefndi hafi áritað um veðleyfi. Stefndi hafi ekki verið skuldari samkvæmt skuldabréfinu. Með því að veita Patreki hf. veðleyfið hafi hann hins vegar tekið á sig ábyrgð á skuldinni. Hann hafi verið ábyrgðaraðili, rétt eins og Ríkisábyrgðasjóður hafi verið ábyrgðaraðili. Stefndi hafi aldrei gefið út skuldabréf til Ríkisábyrgðasjóðs heldur hafi einvörðungu tekist á hendur ábyrgð. Fyrningartími á ábyrgðarskuldbindingum sé fjögur ár, sbr. 4. tl. 3. gr. laga um fyrningu skulda og annarra kröfuréttinda nr. 14/1905. Fyrningartíminn á kröfu stefnanda á hendur stefnda sé því fjögur ár. 3. Endurgjaldskrafa milli ábyrgðarmanna fyrnist á fjórum árum. Samkvæmt 4. tl. 3. gr. fyrningarlaga fyrnist einnig á fjórum árum endurgjaldskrafa sem ábyrgðarmaður eða samskuldari hefur á hendur aðalskuldunaut, meðábyrgðarmanni eða samskuldara út af greiðslu skuldar. Ríkisábyrgðasjóður hafi tekið á sig ábyrgð á skuld Patreks hf. við Byggðasjóð sem ábyrgðaraðili. Ríkisábyrgðasjóður hafi ekki verið aðalskuldari hinnar upphaflegu kröfu. Líta megi á stefnda sem meðábyrgðarmann Ríkisábyrgðasjóðs. Stefndi hafi ekki verið aðalskuldunautur heldur meðábyrgðarmaður eins og Ríkisábyrgða­sjóður. Upphaf fyrningarfrests. Samkvæmt 1. mgr. 5. gr. fyrningarlaga teljist fyrningarfrestur frá þeim degi er krafa varð gjaldkræf. En hvenær varð krafa Ríkisábyrgðasjóðs á hendur stefnda gjaldkræf? Ríkisábyrgðasjóður hafi alltaf greitt af láninu til Byggðasjóðs. Það verði því að líta svo á að fyrningarfrestur hverrar afborgunar hafi hafist á greiðsludegi hverrar afborgunar fyrir sig. Þá hafi Ríkisábyrgðasjóður orðið fyrir tjóninu og þá hafi krafa hans í raun orðið gjaldkræf. Síðasta afborgun af láninu hafi átt að greiðast 1. apríl 1993, en Ríkisábyrgð­­asjóður hafi leyst eftirstöðvar kröfunnar til sín 3. desember 1992. Fyrningardagur síðustu greiðslu Ríkisábyrgðasjóðs sé því 3. desember 1996. Allar kröfur sjóðsins á hendur stefnda séu því fyrndar. Um upphafstíma fyrningarfrests megi vísa til hrd. frá 12. febrúar 1998 í máli nr. 230/1997: Ríkisábyrgðasjóður gegn Siglufjarðarkaupstað. Í því máli hafi Hæstiréttur Íslands talið að fyrningarfrestur hefði byrjað að líða frá þeim degi sem Framkvæmdasjóður hefði leyst til sín kröfu. Hæstiréttur hafi einnig talið að endurgjaldskrafa sjóðsins á hendur ábyrgðarmanni félli undir fyrningarreglu 4. tl. 3. gr. fyrningarlaganna, þ.e. að fyrningarfresturinn væri fjögur ár. Athugasemd við dómkröfur stefnanda. Stefnandi krefjist annars vegar að stefndi verði dæmdur til að þola viðurkenningu á veðrétti stefnanda í fiskverkunarstöð stefnda samkvæmt tryggingarbréfi og hins vegar að kveðinn verði upp aðfararhæfur dómur til þess að unnt verði að leita fullnustu í veðinu til greiðslu krafna stefnanda, sem tryggðar séu með tryggingarbréfinu að fjárhæð 5.036.995 kr. auk dráttarvaxta. Samkvæmt d. lið 1. mgr. 80. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála skuli dómkröfur vera glögglega orðaðar. Miðað sé við þá grundvallarreglu að hægt sé að taka stefnukröfurnar óbreyttar upp sem dómsorð. Orðalag seinni liðsins í kröfugerð stefnanda upfylli ekki þá grundvallarreglu. Ef fallist yrði á kröfur stefnanda í málinu væri aldrei hægt að orða dómsorðið eins og stefnandi orðar seinni lið stefnukrafna sinna. Dómkrafan fullnægi þannig ekki skilyrðum 80. gr. einkamálalaga. Sú leið hafi þó ekki verið farin að krefjast frávísunar málsins af þessum sökum. Slíkt myndi aðeins draga málarekstur þennan á langinn og tefja fyrir endanlegum sýknudómi í málinu. Þá skuli bent á það að samkvæmt stefnu sé gerð krafa um dráttarvexti frá 25. apríl 1993. Á bls. 3 í stefnu sé síðan sagt að ekki sé gerð krafa um vexti eldri en fjögurra ára. Vextir fyrnist á fjórum árum. Allir vextir eldri en fjögurra ára frá stefnubirtingu séu því fyrndir. Sérstaklega skuli bent á að beiðni um nauðungarsölu hafi ekki slitið fyrningu þar sem tryggingarbréfið sem krafan byggðist á hafi ekki heimilað nauðungaruppboð án undangenginnar aðfarar. Varðandi málskostnaðarkröfuna er vísað til 1. mgr. 130. gr., sbr. 4. mgr. 129. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Varðandi lagarök að öðru leyti vísast til þess sem hér að ofan greinir í kaflanum um málsástæður. Niðurstaða. Eins og fram er komið setti stefndi, með áritun sinni á tryggingarbréf útgefið 12. nóvember 1982, fasteign sína, Fiskverkunarstöð Odda hf. Patreksfirði, að veði til tryggingar greiðslu skuldar Patreks hf., Patreksfirði, við Byggðasjóð. Skyldi veðsetningin tryggja skaðleysi ríkissjóðs, en eignin var sett Ríkisábyrgðasjóði að veði, og eins og fram er komið var ríkissjóður sjálfskuldarábyrgðaraðili að skuld Patreks hf. við Byggðasjóð. Í stefnu segir að rót stefnukröfunnar sé skuld Patreks hf. við Byggðasjóð samkvæmt láni sem ríkisábyrgðasjóður hafi þurft að yfirtaka sem ábyrgðaraðili. Jafnframt segir að Oddi hf. hafi ekki verið persónulega ábyrgur fyrir greiðslu kröfunnar. Auk kröfu um staðfestingu á veðrétti krefst stefnandi þess að kveðinn verði upp aðfararhæfur dómur á hendur stefnda fyrir DEM 275.801,00 svo unnt sé að leita fullnustu í veðinu til greiðslu krafna stefnanda sem tryggðar séu með ofangreindu tryggingarbréfi að fjárhæð 4.743.923 krónur auk dráttarvaxta. Krafa þessi er óljós. Helst þykir hún verða skilin svo að stefnandi geri þá kröfu að stefnda verði gert að greiða tilgreinda fjárhæð. En í ljósi fullyrðingar stefnanda um að stefndi hafi ekki verið persónulega ábyrgur fyrir greiðslu umræddrar kröfu þykir krafan óskiljanleg og ekki vera í samræmi við ákvæði d. liðar 1. mgr. 8o. gr. laga nr. 91/1991 um glögga kröfugerð í stefnu. Ber því að vísa þessari kröfu stefnanda frá dómi ex officio. Þá krefst stefnandi staðfestingar á 1. veðrétti í fiskverkunarstöð Odda hf., Patreksfirði. Samkvæmt framlögðu tryggingarbréfi var veðrétturinn til tryggingar skuld Parteks hf. við Byggðasjóð, eins og áður segir. Stefnandi hefur ekki sýnt fram á að dómur hafi gengið um umrædda kröfu Byggðasjóðs á hendur Patreki hf. samkvæmt skuldabréfi útgefnu 10. nóvember 1982 og ríkissjóður var sjálfskuldarábyrgðaraðili að. Ekki hefur því verið sýnt fram á í máli þessu að stefnandi eigi óumdeilda kröfu sem núverandi 1. veðrétti í Fiskverkunarstöðinni Odda hf. var ætlað að tryggja. Meðan stefndi hefur ekki sýnt fram á að hann eigi óvéfengjanlega kröfu sem veðrétturinn tryggir verður veðrétturinn eigi staðfestur. Ber því með vísan til 2. mgr. 26. gr. laga nr. 91/1991 að sýkna stefnda að svo stöddu af þessari kröfu stefnanda. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber stefnanda að greiða stefnda málskostnað sem ákveðst 200.000 krónur. Karistjana Jónsdóttir héraðsdómari kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, Oddi hf., skal vera sýkn að svo stöddu af þeirri kröfu stefnanda, Lánasýslu ríkisins, að Oddi hf. verði dæmdur til þess að þola viðurkenningu á 1. veðrétti í fiskverkunarstöð Odda hf., Patreksfirði, samkvæmt tryggingarbréfi útgefnu 12. nóvember 1982 af Patreki hf. og árituðu um samþykki til veðsetningar fiskverkunarstöðvarinnar af Odda hf. og þinglýstu þann 29. nóvember 1982 að fjárhæð DEM 275.801,00 auk vaxta og kostnaðar. Kröfu um að kveðinn verði upp aðfararhæfur dómur til þess að unnt verði að leita fullnustu í veðinu til greiðslu krafna stefnanda sem tryggðar eru með ofangreindu tryggingarbréfi að fjárhæð 4.743.923 krónur auk dráttarvaxta samkvæmt vaxtalögum nr. 25/1987 frá 14. apríl 1994 til greiðsludags er vísað frá dómi ex officio. Stefnandi greiði stefnda 200.000 krónur í málskostnað.

Mál nr. 320/2004

Sjómaður Ráðningarsamningur Uppsögn

Þ, sem starfaði sem vélstjóri á fiskiskipinu B, sem S hf. átti og gerði út, var sagt upp störfum með þriggja mánaða uppsagnarfresti 31. október 2002, en skipið hafði verið selt úr landi í september sama árs. Eftir að skipinu var siglt utan 18. september fór Þ í frí, en tók í fyrri hluta október við starfi vélstjóra í afleysingum á öðru skipi S hf. þar sem hann starfaði til áramóta. Ekki var farið fram á vinnuframlag Þ frá áramótum til loka uppsagnarfrests 31. janúar 2003. Þ taldi laun sín frá því að síðustu veiðiferð B lauk til loka uppsagnarfrests eiga að miða við meðallaun hans á skipinu á tímabilinu frá 1. janúar 2002 til síðustu veiðiferðar þess. Talið var að 22. gr. sjómannalaga ætti ekki við um lögskipti aðila þar sem Þ hafi ekki nýtt rétt sinn til að rifta samningi aðila þegar B var selt úr landi. Væri ósönnuð sú staðhæfing að Þ hafi verið lofað skiprúmi á því skipi sem kom í stað B. Fyrir störf sem vélstjóri í afleysingum á skipi S hf. hafi Þ tekið hlut af afla viðkomandi skips, en fyrir janúarmánuð 2003 hafi hann fengið greitt með sama hætti og hefði hann átt rétt á aflahlut sem vélstjóri á skipinu sem kom í stað B. Var fallist á að framangreint launauppgjör væri í samræmi við ráðningarsamning og kjarasamning, sem Þ tók laun eftir. Hafi S hf. því gert upp við Þ með fullnægjandi hætti.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Guðrún Erlendsdóttir og Gunnlaugur Claessen. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 28. júlí 2004. Hann krefst aðallega sýknu af kröfu stefnda og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, en til vara að hún verði lækkuð og málskostnaður felldur niður á báðum dómstigum. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I. Stefndi var vélstjóri á fiskiskipinu Barða NK 120, sem áfrýjandi átti og gerði út. Síðasta veiðiferð skipsins var farin í ágúst 2002 áður en það var afhent nýjum eiganda í Namibíu. Lauk henni 3. september 2002 og var skipið tekið af íslenskri skipaskrá 10. sama mánaðar. Vann stefndi um borð við að undirbúa skipið í hendur kaupanda þar til því var siglt utan 18. september. Áfrýjandi keypti annað fiskiskip í stað Barða, sem kom til landsins 10. október 2002. Fékk það sama nafn og eldra skipið. Kveður áfrýjandi íslenskan vélstjóra hafa starfað á þessu skipi allt frá því að það var tekið í notkun 1989 og einnig meðan erlendur útgerðarmaður átti skipið og gerði það út. Hafi stefnda og öðrum skipverjum verið ljóst að þessi vélstjóri yrði áfram á nýja skipinu og því yrði einn vélstjóranna á hinu eldra að víkja og yrði ekki ráðinn á nýja skipið. Hafi það orðið hlutskipti stefnda, enda hafi hann verið yngstur vélstjóranna. Eftir að stefndi lauk störfum í Barða fór hann í frí, en tók síðan við starfi vélstjóra í afleysingum á öðru skipi áfrýjanda, Beiti NK 123 í fyrri hluta október 2002. Var hann á skipinu til áramóta þegar fastráðinn vélstjóri kom aftur til starfa. Áfrýjandi sagði upp ráðningarsamningi stefnda 31. október 2002 með þriggja mánaða uppsagnarfresti og lauk ráðningarsambandi aðilanna 31. janúar 2003. Ekki var farið fram á vinnuframlag stefnda frá áramótum til loka uppsagnarfests. Í málinu krefst stefndi launa á biðtíma eftir að síðustu veiðiferð Barða lauk til þess dags, sem honum var sagt upp, auk launa á þriggja mánaða uppsagnarfesti til 31. janúar 2003. Kveðst hann krefjast efndabóta samkvæmt 27. gr. sjómannalaga nr. 35/1985 fyrir allt tímabilið, sem felist í mismun á þegar greiddum launum fyrir þennan tíma og meðallaunum hans á Barða á tímabilinu 1. janúar til 5. september 2002. Málavextir og málsástæður aðilanna eru nánar raktar í héraðsdómi. II. Samkvæmt 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga á skipverji rétt á að krefjast lausnar úr skiprúmi ef skip missir rétt til að sigla undir íslenskum fána nema um annað hafi verið sérstaklega samið. Um greiðslu á kaupi fer þá samkvæmt því, sem segir í 25. gr. laganna. Vísar stefndi í fyrrnefndu lagagreinina til stuðnings kröfu sinni og heldur fram að ekki hafi verið um annað samið. Þá hafi hann sem yfirmaður notið þriggja mánaða uppsagnarfrests samkvæmt 9. gr. sjómannalaga. Áfrýjandi kveðst hafa reynt að finna stefnda skiprúm á öðru skipi. Allar stöður hafi hins vegar verið mannaðar og því einungis um að ræða störf í afleysingum. Þegar ljóst var að ekki yrði unnt að tryggja stefnda fast skiprúm hafi honum verið sagt upp. Stefndi nýtti ekki rétt sinn samkvæmt 22. gr. sjómannalaga til að rifta samningi aðila þegar skipið, sem hann starfaði á, var selt úr landi. Þess í stað fór hann til starfa á öðru skipi áfrýjanda og samþykkti þannig í verki breytingu á ráðningarsamningi sínum. Er fram komið að hann hafi haft vilja til að starfa áfram í þágu áfrýjanda þrátt fyrir að hafa misst skiprúm sitt á Barða. Er ósönnuð sú staðhæfing hans að honum hafi verið lofað skiprúmi á hinu nýja skipi áfrýjanda. Að svo komnu á 22. gr. sjómannalaga ekki við um lögskipti aðilanna og var áfrýjanda heimilt að segja upp ráðningarsamningi stefnda. Liggur ekki annað fyrir en að launauppgjör við hann hafi verið í samræmi við ráðningarsamninginn og kjarasamning, sem hann tók laun eftir. Fyrir störf um borð í Beiti tók hann hlut af afla skipsins, en fyrir janúarmánuð 2003 var stefnda greitt með sama hætti og hefði hann átt rétt á aflahlut sem vélstjóri á hinu nýja skipi, Barða. Þau laun voru hærri en launin fyrir jafnlangan tíma á Beiti og verður fallist á með áfrýjanda að hann hafi gert upp við stefnda með fullnægjandi hætti. Samkvæmt öllu því, sem að framan er rakið, verður áfrýjandi sýknaður af kröfu stefnda. Rétt er að hvor aðilanna beri sinn kostnað af málinu í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Áfrýjandi, Síldarvinnslan hf., er sýkn af kröfu stefnda, Þorkels Arnarssonar. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður. Stefnandi er Þorkell Arnarsson, kt. 190564-4959, Reyrengi 3, Reykjavík. Stefndi er Síldarvinnslan hf., kt. 570269-7479, Hafnarbraut 6, Neskaupstað. Endanlegar dómkröfur stefnanda eru að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda kr. 2.643.413 auk dráttarvaxta samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 af kr. 1.417.989 frá 15.11.2002 til 15.02.2003 og af kr. 2.643.413 frá þeim degi til greiðsludags. Þá er krafist málskostnaðar. Dómkröfur stefnda eru að hann verði sýknaður af kröfum stefnanda og stefnandi verði dæmdur til að greiða honum málskostnað. Til vara krefst stefnandi þess að stefnukrafan verði lækkuð og málskostnaður látinn niður falla. I. Stefnandi var 2. vélstjóri og 1. vélstjóri í afleysingum um nokkurra ára skeið á Barða NK-120, skipaskrárnúmer 1536, 508 brúttórúmlesta frystitogara í eigu og útgerð stefnda. Vinnutilhögun um borð var með þeim hætti að stefnandi vann um borð tvær veiðiferðir og var eina veiðiferð í landi. Hver veiðiferð var um einn mánuður. Stefnandi kveður umræður um mögulega sölu á Barða hafa verið á kreiki um tveggja ára skeið og hafi stefnanda grunað að hver veiðiferð gætið orðið sú síðasta. Í veiðiferð skipsins í ágúst 2002 hafi yfirvélstjórinn svo tjáð honum að skipið hefði verið selt til útlanda og veiðiferðin yrði sú síðasta. Þann 3. september 2002 var skipinu lagt við bryggju og byrjað að undirbúa það fyrir sölu. Hinn 10. sama mánaðar var skipið tekið af skipaskrá. Hinn 18. september 2002 var skipinu siglt af stað til nýrrar heimahafnar í Namibíu en stefnandi hafði starfað um borð í skipinu við að gera það tilbúið til afhendingar. Stefndi festi kaup á nýju skipi í stað Barða NK-120 sem fékk sama nafn en skipaskrárnúmerið 1976. Kveður stefndi Vigni Lúðvíksson vélstjóra hafa fylgt skipinu og hafi stefnanda og öðrum vélstjórum á gamla Barða verið það ljóst frá upphafi. Vegna þessa hafi ekki verið pláss um borð fyrir stefnanda. Stefnandi kveðst hins vegar hafa verið þess fullviss að hann fengi starf á nýja skipinu enda hafi yfirvélstjóri gamla Barða gefið honum loforð þar að lútandi byggt á upplýsingum frá Freysteini Bjarnasyni framkvæmdastjóra stefnda. Hann hafi því ekki rift ráðningu sinni eins og hann átti kost á samkvæmt 22. sjómannalaga heldur ákveðið að hinkra við. Stefndi kveður ástæðu þess að stefnanda var ekki sagt upp störfum þegar Barði eldri var afhentur nýjum eigendum vera þá að stefnandi hafi óskað eftir að honum yrði fundið nýtt starf á öðru skipi stefnda. Stefnandi hafi því hinn 18. september, þegar skipinu var siglt af stað til nýrrar heimahafnar, að eigin ósk farið í frí en komið hafi verið að fríi hjá honum. Reynt hafi verið að finna stefnanda pláss á öðrum skipum stefnda en án árangurs. Einungis hafi fundist fyrir hann afleysingapláss vegna fæðingarorlofs vélstjóra á Beiti NK-123 og hafi stefnandi farið til starfa á því skipi eftir að hann kom úr fríinu um miðjan október. Hinn 31. október 2002 var stefnanda sagt upp störfum með þriggja mánaða fyrirvara frá og með 1. nóvember s.á. Skömmu síðar eða hinn 11. nóvember 2002 landaði nýi Barði fyrsta afla sínum á Neskaupstað. Stefnandi var áfram við störf á Beiti eftir að honum var sagt upp og starfaði þar fyrstu tvo mánuði uppsagnarfrestsins, þ.e. nóvember og desember 2002. Ekki var óskað eftir vinnuframlagi stefnanda síðasta mánuð uppsagnarfrestsins eða í janúar 2003 og voru stefnanda greidd laun sem svöruðu til aflahlutar 2. vélstjóra á nýja Barða fyrir þann mánuð. Með bréfi lögmanns stefnanda dagsettu 10. febrúar 2003 var þess krafist að stefndi greiði stefnanda laun á biðtímanum þ.e. frá 18. september 2002 er Barði eldri var afhentur nýjum eigendum og til þess tíma að stefnanda var sagt upp störfum 1. nóvember 2002 og laun í uppsagnarfresti í nóvember og desember 2002 og í janúar 2003. Var krafan um efndabætur samkvæmt 27. gr. sjómannalaga nr. 35/1985 fyrir allt tímabilið: mismun á þegar greiddum launum í biðtíma og uppsagnarfresti og meðallaunum stefnanda á Barða eldri tímabilið 1. janúar til 5. september 2002. II. Stefnandi byggir á að þegar hann hafi ráðið sig sem vélstjóra á Barða hafi verið ljóst að skipinu yrði haldið úti til fiskveiða og hafi það verið forsenda af hans hálfu að svo yrði gert. Þá sé ljóst að hann hafi notið þriggja mánaða uppsagnarfrests samkvæmt 2. mgr. 9. gr. sjómannalaga enda yfirmaður í skilningi 2. mgr. 5. gr. laganna. Stefnandi hafi ekki rift ráðningu sinni á Barða eins og honum hafi verið heimilt samkvæmt 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga. Hefði hann rift ráðningunni hefði hann eignast bótarétt miðað við 3ja mánaða meðallaun, sbr. 25. gr. laganna. Vísar stefnandi til dóms Hæstaréttar í málinu nr. 187/2001: Útgerðarfélag Akureyringa hf. gegn Bergi Bergssyni. Ákvörðun hans um að rifta ekki ráðningunni hafi byggst á því að hann hafi haft vilyrði fyrir áframhaldandi vélstjórastarfi á nýja Barða. Þá sýni það að stefndi hafi ekki sagt stefnanda upp skipsrúmssamningi fyrr en 1. nóvember 2002 að stefndi hafi haft stefnanda í huga hvað framtíðaráform snerti. Þar sem stefndi hafi ekki sagt stefnanda upp með lögboðnum 3ja mánaða uppsagnarfresti, sbr. 2. mgr. 9. gr. sjómannalaga, hafi stefndi orðið skuldbundinn til að greiða stefnanda laun á biðtíma hans frá 4. september til 31.10.2002, þ.e. frá þeim tíma sem stefndi hætti útgerð Barða eldri og þar til stefnanda var sagt upp störfum, sbr. 2. mgr. 27. gr. sjómannalaga. Einungis verði því deilt um útreikning launa stefnanda á tímabilinu. Vísar stefnandi til dóms Hæstaréttar í málinu nr. 197/2001: Engilbert Ómar Steinsson gegn Bergi-Huginn ehf. Þá byggir stefnandi á að uppsögn á skipsrúmssamningi stefnanda þann 1. nóvember 2002 með þriggja mánaða fyrirvara sé ákvöð er skuldbindi stefnda til að greiða stefnanda laun frá 1. nóvember 2002 til 31. janúar 2003. Vísar stefnandi til Hrd. 1990:1276. Byggir stefnandi á að hann eigi rétt til launa úr hendi stefnda tímabilið 4. september 2002 til 31. janúar 2003 og að laun hans á tímabilinu eigi að miðast við meðaltals tekjur sem hann hafði sem vélstjóri á Barða eldri. Vísar stefnandi til Hrd. nr. 326/2000: Róbert Pálsson gegn Þormóði ramma-Sæbergi hf. og að fordæmisgildi þess dóms hafi verið staðfest með dómi Hæstaréttar í málinu nr. 214/2001: Gísli Ingólfsson gegn Bergi-Hugin ehf. Þá vísar stefnandi einnig til dóms Hæstaréttar í málinu nr. 319/2002: Sjólaskip hf. gegn Hans Schröder en í þeim dómi sé lagt að jöfnu að endanlega sé hætt að gera út skip til fiskveiða og því að skipi sé breytt í flutningaskip. Þá taki Hæstiréttur af allan vafa um að ákvæði kjarasamninga geymi engar reglur um launarétt sjómanna að þessu leyti. Byggir stefnandi á að með hliðsjón af framanröktu megi telja ljóst að hann eigi rétt til meðallauna samkvæmt 27. gr. sjómannalaga frá því að Barði eldri hætti veiðum og þar til ráðningu hans lauk að undangenginni uppsögn 31. janúar 2003. Einungis geti verið um að ræða ágreining um útreikning launa stefnanda í biðtíma og uppsagnarfresti. Stefnandi byggir á að sjómannalög séu túlkuð á þann veg að sjómenn séu ráðnir í tiltekið skipsrúm nema um annað sé sérstaklega samið. Telji stefndi að stefnandi hafi verið ráðinn á öll skip stefnda eða til útgerðarinnar sem slíkrar beri hann sönnunarbyrði fyrir þeirri staðhæfingu enda beri honum að ganga frá skriflegum ráðningarsamningi, skipsrúmssamningi, sbr. áskilnað 6. gr. sjómannalaga, sbr. dómur Hæstaréttar í málinu nr. 294/2000: Úlfar Hauksson gegn Samherja hf. Þar sem ráðning stefnanda hafi verið bundin við Barða eldri liggi beinast við að miða laun hans í biðtíma og í uppsagnarfresti við meðallaun hans á skipinu áður en það var selt. Engu breyti um þá niðurstöðu að stefnandi hafi farið stöku veiðiferð á öðrum skipum stefnda enda dragist þær tekjur sem hann hafði þannig frá meðallaunarétti hans, sbr. dóm Hæstaréttar í máli nr. 189/2001: Útgerðarfélag Akureyringa hf. gegn Reyni Sigurðssyni. Fyrst beri til þess að líta að þó að stefnanda hafi ekki borið að draga úr tjóni stefnda með því að vinna á öðrum skipum en því sem hann var beinlínis ráðinn á, sbr. dóm Hæstaréttar í málinu nr. 294/2000 þá taldi stefnandi lengstum að stefndi myndi gera við hann nýjan skipsrúmsamning um vélstjórnarstörf á nýja Barða. Að öðrum kosti hefði hann slitið ráðningu sinni á Barða eldri við afhendingu skipsins til hinna nýju eigenda með heimild í 22. gr. sjómannalaga. Hefði hann valið að fara þá leið hefðu þau laun sem hann hefði aflað sér annars staðar frá fyrstu þrjá mánuðina eftir riftunina ekki verið dregin frá meðalbótum sbr. dóm Hæstaréttar í máli nr. 197/2001: Engilbert Ómar Steinsson gegn Bergi-Hugin ehf. Hæstiréttur hafi ekki slegið því föstu við hversu langt tímabil eigi að miða þegar meðalbætur samkvæmt 25. gr. sjómannalaga eða efndabætur samkvæmt 27. gr. lagannar séu reiknaðar. Telja verði að dómur Hæstaréttar í málinu nr. 319/2002: Sjólaskip hf. gegn Hans Schröder, hafi besta fordæmisgildið en í þeim dómi sé miðað við það tímabil sem sjómaðurinn var fastráðinn hjá útgerðinni. Þá séu efndabætur reiknaðar út frá lögskráningardögum sjómannsins. Í máli þessu sé miðað við laun stefnanda frá 3. janúar 2002 til 3. september s.á. Um sé að ræða tímabil sem sé rúmum mánuði lengra en Hæstiréttur miðaði við í máli nr. 319/2002. Heildarlaun stefnanda á tímabilinu hafi numið 4.915.240 krónum. Lögskráningardagar stefnanda á tímabilinu hafi verið samtals 156. Meðallaun stefnanda samkvæmt því nemi 31.508 krónum á dag. Biðtími stefnanda hafi varað frá 4. september 2002 til 31. október s.á. eða í 58 daga. Laun stefnanda á biðtímanum hafi því átt að nema 58 x 31.508 krónum eða 1.827.464 krónum. Stefnandi hafi fengið greitt á þessu tímabili frá stefnda 489.739 krónur. Vangreitt því 1.337.725 krónur. Við þá fjárhæð bætist 6% glötuð lífeyrisréttindi eða 80.264 krónur eða samtals krafa vegna tímabilsins 1.417.989. Kröfu um glötuð lífeyrisréttindi byggir stefnandi á því að Hæstiréttur hafi ítrekað bætt glötuðum lífeyrisréttindum ofan á vangreidd laun, sbr. t.d. dóm Hæstaréttar í málinu nr. 284/1999: Hraðfrystihúsið hf. gegn Gylfa Sigurðssyni. Vangreidd laun stefnanda vegna september og október 2002 hafi átt að koma til greiðslu í síðasta lagi 15. nóvember 2002, sbr. ákvæði í 2. mgr. greinar 1.18. í kjarasamningi á milli Landssambands íslenskra útvegsmanna og Vélstjórafélags Íslands. Heildarkröfur stefnanda vegna tímabilsins 4. september 2002 til 31. október s.á nemi 1.417.989 og beri sú fjárhæð dráttarvexti frá 15. nóvember 2002. Stefnandi hafi fengið greidd laun að fjárhæð 1.527.032 krónur tímabilið 1. nóvember 2002 til 31. janúar 2003. Meðallaun á dag hafi átt að nema 31.508 krónum eða samtals 2.835.720 krónum á þessu 90 daga tímabili. Mismunurinn nemi 1.308.688 krónum en að viðbættum 6% glötuðum lífeyrisréttindum 78.521 krónum nemi þessi fjárhæð 1.387.209 krónum. Heildarkröfur stefnanda nemi því 2.805.198 krónum og beri sú fjárhæð dráttarvexti frá 15. febrúar 2003 en þann dag voru liðnir 15 dagar frá lokum síðasta kauptryggingartímabilsins sem stefnandi var við störf hjá stefnda. Undir rekstri málsins lækkaði stefnandi dómkröfu sína um 161.785 krónur vegna launa sem stefnandi hafði fengið greidd fyrir tímabilið 24.01.03 til 30.01.01.03. Stefnandi var vélstjóri á frystitogaranum Barða NK-120, skipaskrárnúmer 1536. Var vinnutilhögun stefnanda þannig að hann vann tvær veiðiferðir og var eina í landi. Í sjómannalögunum er út frá því gengið að sjómenn séu ráðnir í tiltekið skipsrúm. Stefndi gerði ekki skriflegan ráðningarsamning við stefnanda svo sem útgerðarmanni er skylt samkvæmt 6. gr. sjómannalaga nr. 35/1985. Ber stefndi því sönnunarbyrgði fyrir því að um það hafi verið samið að stefnandi gegndi afleysingastörfum á skipum útgerðarinnar en honum hefur ekki tekist slík sönnun. Verður því lagt til grundvallar að stefnandi hafi verið ráðinn í skipsrúm á Barða NK-120, skipaskrárnúmer 1536, þ.e. Barða eldri. Í sjómannalögum er ekki að finna ákvæði sem takmarkar rétt sjómanna til að krefjast launa við ákveðinn tíma. Ekkert liggur fyrir um að stefnandi hafi með nokkrum hætti afsalað sér tilkalli til launa þeirra sem hann krefur stefnda um í máli þessu. Verður því ekki fallist á að stefnandi hafi glatað rétti til að hafa launakröfuna uppi vegna aðgerðarleysis. Stefndi hætti útgerð Barða 4. september 2002, vegna sölu skipsins og var skipið tekið af skipaskrá þann 10. s.m. Stefndi nýtti sér ekki rétt sinn samkvæmt 1. mgr. 22. gr. sjómannalaga til að krefjast lausnar úr skipsrúmi og stefndi sagði stefnanda ekki upp störfum fyrr en með bréfi dagsettu 31. október 2002. Tók uppsögnin gildi 1. nóvember s.á. og var uppsagnarfrestur 3 mánuðir. Var ráðningarsambandi aðila því ekki slitið fyrr en með uppsögninni. Hins vegar þykir það að stefndi ákvað að hætta útgerð skipsins ígildi þess að hann viki stefnanda úr skiprúmi. Þykir því verða við það að miða að fyrirkomulag það sem hafði gilt um vinnutilhögun stefnanda hafi fallið úr gildi, enda engar veiðiferðir farnar lengur. Er því ekki á það fallist að stefnandi hafi verið í launalausu fríi eftir að útgerð skipsins var hætt. Stefnandi fékk ekki lengur greiddan aflahlut eins og ráðningarkjör hans gerðu ráð fyrir eftir að stefndi hætti útgerð skipsins, enda ekki lengur um hann að ræða. Lækkuðu laun stefnanda uppfrá því verulega frá því sem verið hafði. Vísar stefnandi einkum til dóms Hæstaréttar í málinu nr. 326/2000 til stuðnings kröfu sinni um að hann eigi rétt til launa frá því að stefndi hætti útgerð skipsins til loka uppsagnarfrests sem miðist við meðallaun þau sem hann hafði haft. Óumdeilt er að stefnandi var ráðinn upp á aflahlut og ekki liggur annað fyrir en að stefnandi hafi mátt vænta þess að hann héldi óskertum ráðningarkjörum þar til ráðningartíma hans lyki. Í tilvitnuðum dómi Hæstaréttar voru atvik með hliðstæðum hætti og í máli þessu að öðru leyti en því að útgerð skips var hætt skömmu eftir uppsögn en það hafði í för með sér að áfrýjandi fékk ekki lengur greiddan hlut af afla þess og laun hans lækkuðu verulega. Var slík breyting í raun á samningsbundnum kjörum launþega á uppsagnarfresti talin andstæð almennum reglum vinnuréttar og krafa áfrýjanda um meðallaun undanfarinna mánaða talin eiga rétt á sér að atvikum virtum og með hliðsjón af 27. gr. sjómannalaga. Er fallist á það með stefnanda að tilvitnaður dómur Hæstaréttar í málinu nr. 326/2000 feli í sér fordæmi sem hér beri að líta til og að sömu sjónarmið eigi við þó að breytingu á launakjörum megi rekja til þess að útgerð skips hafi verið hætt áður en til uppsagnar kom. Er það niðurstaða dómsins að stefnandi hafi ekki þurft að þola þær skerðingar á launum sem hann varð fyrir vegna stöðvunar á útgerð skipsins enda hafi stefnda verið í lófa lagið að haga ráðstöfunum sínum þannig að þær færu saman við starfslok stefnanda. Með vísan til þess og með hliðsjón af 2. mgr. 27. gr. sjómannalaga, svo og dómafordæmum Hæstaréttar í málum nr. 326/2000, nr. 319/2002 og 292/2002, þykir krafa stefnanda um meðallaun frá því að útgerð skipsins var hætt eiga rétt á sér. Ekki þykir koma til álita að miða meðallaun stefnanda við laun vélstjóra á nýja Barða enda ekki um eins skip að ræða. Heldur verður miðað við laun stefnanda á tímabilinu 03.01.2002 til 03.09.2002 en ágreiningslaust er að það tímabil sé lagt til grundvallar útreikningi meðallauna. Með hliðsjón af dómafordæmi Hæstaréttar í málinu nr. 319/2002, Sjólaskip hf. gegn Hans Schröder, verður útreikningur meðallauna stefnanda miðaður við lögskráningardaga en ekki þykja næg efni til að leggja aðrar forsendur til grundvallar útreikningi á meðallaunum stefnanda á svokölluðum biðtíma. Lögskráningardagar stefnanda á tímabilinu frá 03.01.2002 til 03.09.2002 voru 156 og heildarlaun 4.915.240. Meðallaun stefnanda samkvæmt því voru 31.508 krónur á dag. Samkvæmt því hefðu laun stefnanda frá 4. september 2002 til 31. október s.á. numið kr. 1.827.464 (58 x 31.508). Til frádráttar koma kr. 489.739 sem stefnandi fékk greiddar frá stefnda. Mismunur kr. 1.337.725. Á uppsagnartímanum hefðu laun stefnanda numið kr. 2.835.720 (90 x 31.508). Til frádráttar koma kr. 1.688.817 sem stefnandi fékk greiddar frá stefnda. Mismunur kr. 1.146.903. Samtals bera stefnda því kr. 2.484.628 vegna vangreiddra launa. Stefnandi krefst auk þess 6% vegna glataðra lífeyrisréttinda. Verður sú krafa tekin til greina þar sem að skylda stefnda til greiðslu lífeyrissjóðsiðgjalds er kjarasamningsbundin og því hluti af launakjörum stefnanda. Samtals er stefndi því dæmdur til að greiða stefnanda kr. 2.633.706. Rétt þykir að dráttarvextir greiðist frá 10. mars 2003, þegar mánuður var liðinn frá því að stefnandi krafði stefnda um greiðslu. Eftir niðurstöðu málsins verður stefndi dæmdur til að greiða stefnanda 350.000 krónur í málskostnað og hefur þá ekki verið tekið tillit til virðisaukaskatts. Stefndi, Síldarvinnslan hf., greiði stefnanda, Þorkeli Arnarssyni, 2.633.706 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 10. mars 2003 til greiðsludags. Stefndi greiði stefnanda 350.000 krónur í málskostnað.

Mál nr. 643/2012

Kærumál Gæsluvarðhald Frávísun frá Hæstarétti

X kærði úrskurð héraðsdóms um að hann skyldi sæta gæsluvarðhaldi á grundvelli b. liðar 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008 og 1. mgr. 15. gr. laga nr. 7/1962. Þar sem X hafði verið framseldur dönskum yfirvöldum var ljóst að það ástand, sem leiddi af hinum kærða úrskurði var þegar um garð gengið, og var málinu því vísað frá Hæstarétti.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Viðar Már Matthíasson, Benedikt Bogason og Helgi I. Jónsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 9. október 2012, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum daginn eftir. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 9. október 2012, þar sem varnaraðila var gert að sæta gæsluvarðhaldi uns framsal hans til Danmerkur færi fram, þó eigi lengur en til fimmtudagsins 11. október 2012 klukkan 16. Kæruheimild er í l. lið 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Varnaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi, en til vara að vægara úrræði verði beitt. Eftir að málið barst Hæstarétti sendi sóknaraðili réttinum bréf 11. október 2012 þar sem upplýst var að framsal varnaraðila hefði farið fram fyrr í dag. Samkvæmt því er ljóst að það ástand, sem leitt hefur af hinum kærða úrskurði, er þegar um garð gengið. Málinu verður því vísað frá Hæstarétti, sbr. 4. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008. Dómsorð: Máli þessu er vísað frá Hæstarétti. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 9. október 2012. Ríkislögreglustjóri hefur krafist þess að varnaraðila X, kt. [...], ríkisborgara Íslands, með dvalarstað að [...], verði með úrskurði gert að sæta gæsluvarðhaldi uns framsal hans til Danmerkur fer fram, þó eigi lengur en til fimmtudagsins 11. október kl. 16:00. Í greinargerð Ríkislögreglustjóra kemur fram að hann 7. nóvember 2011 hafi innanríkisráðuneytinu borist beiðni danskra dómsmálayfirvalda, dags. 20. október 2011, um framsal varnaraðila vegna gruns um refsiverða háttsemi. Í greinargerð ríkissaksóknara til innanríkisráðuneytisins, dags. 14. mars 2012 um lagaskilyrði framsals (sjá skjal nr. 1), kemur fram að varnaraðili hafi þann 15. júní 2010 verið ákærður fyrir brot gegn 2. mgr., sbr. 1. lið 1. mgr. 191. gr. dönsku hegningarlaganna með því að hafa á tímabilinu frá 1. október 2008 til 1. desember 2009, móttekið allt að 1,1 kg af amfetamíni og 20 g af kókaíni frá nafngreindum aðila Y, og selt efnin áfram til óþekkts fjölda kaupenda í og við [...],. Brot gegn ákvæðinu varði allt að 10 ára fangelsi. Þann 11. mars 2010 hafi nafngreindur aðili Y viðurkennt fyrir dómi að hafa selt varnaraðila fíkniefnin. Varnaraðili hafi ekki mætt fyrir dóm (Retten í [...]) hinn 2. febrúar 2011, og ekki gefið lögmæta ástæðu fyrir fjarveru sinni, en fyrirkall hafi verið birt honum hinn 9. desember 2010 á lögreglustöðinni í Keflavík. Af þessum sökum hafi dómstóllinn ákveðið að varnaraðili skyldi handtekinn. Á dómþingi hinn 6. júlí 2011 hafi dómurinn verið upplýstur um að varnaraðili væri á Íslandi og hafi í gegnum verjanda sinn tilkynnt að hann ætlaði ekki að koma fyrir dóm vegna málsins. Málinu hafi verið frestað þar til varnaraðili yrði framseldur og opin handtökuskipun hafi verið gefin út á hendur honum. Varnaraðila hafi verið kynnt framsalsbeiðnin hjá lögreglustjóranum á Suðurnesjum hinn 9. janúar sl. Hafi hann kannast við að framsalsbeiðnin ætti við hann en mótmælt framsali. Í álitsgerð ríkissaksóknara til innanríkisráðuneytisins varðandi lagaskilyrði framsals, komi einnig fram að brot það sem varnaraðili hafi verið ákærður fyrir í Danmörku myndi varða við 173. gr. a. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, en brot gegn ákvæðinu varði fangelsi allt að 12 árum. Niðurstaðan hafi því verið sú að efnisskilyrði framsals væru fyrir hendi, sbr. einkum 1. gr., 2. tl. 1. mgr. 2. gr., 3. gr. laga nr. 7/1962, sem og formskilyrði skv. 9. gr. laganna. Með bréfi, dags. 6. júní 2012 (sjá skjal nr. 2) hafi innanríkisráðuneytið tekið ákvörðun um framsal, en niðurstaða ráðuneytisins hafi verið sú að þegar málsatvik væru virt heildstætt þættu ekki nægjanlegar ástæður fyrir hendi til að réttmætt væri að synja um framsal, og hafi því verið fallist á beiðni danskra dómsmálayfirvalda um að framselja varnaraðila til Danmerkur. Ákvörðun ráðuneytisins hafi verið kynnt varnaraðila hinn 19. júní sl. hjá lögreglustjóranum á Suðurnesjum. Framangreindri ákvörðun innanríkisráðuneytisins var hinn 27. júní 2012 vísað til úrskurðar Héraðsdóms Reykjavíkur, sem síðan hafi verið uppkveðinn þann 5. september 2012 og fyrrgreind ákvörðun innanríkisráðuneytisins þá verið staðfest. Varnaraðili hafi þá kært úrskurð héraðsdóms til Hæstaréttar sem hafi kveðið upp dóm sinn hinn 11. september 2012, sbr. mál nr. 590/2012 en þar hafi hinn kærði úrskurður héraðsdóms verið staðfestur með vísan til forsendna hans og þar með framangreind ákvörðun innanríkisráðuneytisins. Dönsk lögregluyfirvöld hafi tilkynnt embætti ríkislögreglustjóra með tölvupósti hinn 8. október sl. að tímasetning framkvæmdar framsals yrði ákveðin þegar varnaraðili væri í gæslu lögreglu, til að nærvera hans væri tryggð vegna fyrirhugaðrar framkvæmdar framsals. Dönsk yfirvöld hafi í dag, 9. október, upplýst ríkislögreglustjóra með tölvupósti um ferðatilhögun og tímasetningu framsals varnaraðila, en framsal varnaraðila fari fram fimmtudaginn 11. október nk. Í ljósi alls framangreinds og til að tryggja nærveru varnaraðila vegna framkvæmdar framsals sé gerð krafa um að varnaraðili sæti gæsluvarðhaldi þar til framsal til danskra lögregluyfirvalda hafi farið fram hinn 11. þ.m. Sé þá til þess að líta að varnaraðili hefur sætt farbanni, en framlengt farbann rennur út þann 11. október nk. (sjá skjal nr. 3), en tilhögun tilkynningarskyldu sé með þeim hætti að varnaraðila hafi verið gert að tilkynna sig símleiðis til lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu á mánudögum og föstudögum milli kl. 08:00-16:00 og veiti það fyrirkomulag að mati embættisins ekki nægjanlega tryggingu fyrir návist varnaraðila. Jafnvel þótt gert sé ráð fyrir að tilkynningarskylda verði efnd með eigin persónu varnaraðila á lögreglustöð þá væri slík ráðstöfun að mati embættisins eigi nægileg í því ljósi að varnaraðili hafi mótmælt framsalsbeiðni. Teljist því að mati lögreglu fyrirliggjandi hætta á að hann muni reyna að leynast eða koma sér undan framkvæmd framsals verði hann ekki í gæslu lögreglu. Tekin hafi verið afstaða til þess hvort vægari úrræði en gæsluvarðhald séu nægileg í þessu samhengi og sé það mat embættisins að svo sé ekki. Að öðru leyti og með vísan til gagna málsins er fylgja í ljósriti, sé kröfu þessari beint til Héraðsdóms Reykjavíkur. . Með dómi Hæstaréttar í málinu nr. 590/2012, sem kveðinn var upp 11. september sl., var fallist á að varnaraðili skyldi framseldur til Danmerkur á grundvelli laga nr. 7/1962, um framsal sakamanna til Danmerkur, Finnlands, Noregs og Svíþjóðar. Varnaraðili hefur sætt farbanni á meðan framsalsmál hans hefur verið til meðferðar hjá íslenskum stjórnvöldum og dómstólum, nú síðast með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur 23. ágúst sl. Samkvæmt síðastnefndum úrskurði rennur farbannið út 11. október nk. Tilhögun þess farbanns var sú að varnaraðila var gert að tilkynna sig símleiðis til lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu á mánudögum og föstudögum milli kl. 8-16. Í máli þessu liggur fyrir að dönsk yfirvöld hafa upplýst ríkislögreglustjóra um að framsal varnaraðila fari fram nk. fimmtudag, 11. október, enda væri varnaraðili þá í gæslu lögreglunnar. Fyrir liggur einnig að varnaraðili hefur mótmælt framsalsbeiðni og má í því ljósi taka undir það mat ríkislögreglustjóra að hann muni reyna að leynast eða koma sér undan framkvæmd framsals verði hann ekki í gæslu lögreglu. Með vísan til ofanritaðs og framlagðra gagna þykja uppfyllt skilyrði 1. mgr. 15. gr. laga nr. 7/1962, um framsal sakamanna til Danmerkur, Finnlands, Noregs og Svíþjóðar og b-liðar 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008 til þess að verða við kröfunni eins og hún er sett fram og nánar greinir í úrskurðarorði. Verður krafan þannig tekin til greina. Ingimundur Einarsson héraðsdómari kvað upp úrskurð þennan. Ú R S K U R Ð A R O R Ð : Varnaraðili, X, skal sæta gæsluvarðhaldi uns framsal hans til Danmerkur fer fram, þó eigi lengur en til fimmtudagsins 11. október nk. kl. 16:00.

Mál nr. 141/2003

Þjófnaður Skilorðsrof

Í samræmi við játningu T var hann sakfelldur fyrir þjófnað. Rauf hann með broti sínu skilorð eldri dóms, sem var tekinn upp og dæmdur með samkvæmt 60. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 og refsing tiltekin í einu lagi eftir reglum 77. gr. sömu laga. Ekki þótti fært að skilorðsbinda refsingu T og var hann dæmdur í 12 mánaða fangelsi.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson og Ingibjörg Benediktsdóttir og Haraldur Henrysson fyrrverandi hæstaréttardómari. Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar 4. apríl 2003 í samræmi við yfirlýsingu ákærða um áfrýjun en jafnframt af hálfu ákæruvalds, sem krefst nú staðfestingar héraðsdóms. Ákærði krefst þess að refsing hans verði milduð og hún skilorðsbundin að öllu leyti eða að hluta. Í héraðsdómi var gæsluvarðhald, sem ákærði sætti frá 16. nóvember 1999 til 14. desember sama árs, ranglega sagt hafa hafist 14. nóvember 1999. Með þessari athugasemd en að öðru leyti með vísan til röksemda héraðsdóms er fallist á að refsing ákærða sé þar hæfilega ákveðin fangelsi í 12 mánuði og að ekki séu nú efni til að skilorðsbinda refsinguna. Ákærði verður dæmdur til að greiða allan áfrýjunarkostnað málsins, eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Héraðsdómur skal vera óraskaður að öðru leyti en því að frá refsingu ákærða, Theodórs Emils Pantazis, dragist gæsluvarðhald hans frá 16. nóvember 1999 til 14. desember sama árs. Ákærði greiði allan áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Brynjars Níelssonar hæstaréttarlögmanns, 80.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 7. mars 2003. Málið er höfðað með ákæruskjali, dags. 28. janúar 2003, á hendur Theodóri Emil Pantazis, kt. 071062-3769, Sóltúni 30, Reykjavík “fyrir þjófnað með því að hafa, mánudaginn 4. nóvember 2002, brotist inn í fyrirtækið Columbia ehf., Gylfaflöt 5, Reykjavík, með því að spenna upp hurð, og stolið kr. 866.500 í reiðufé og enn fremur kr. 77.500 í skiptimynt, 144 bandarískum dollurum og 60 evrum. Telst þetta varða við 244. gr. almennra hegningarlaga nr. 19, 1940. Þess er krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar.” Af hálfu verjanda ákærða er þess krafist að ákærði verði dæmdur til vægustu refsingar er lög leyfa og að refsing verði skilorðsbundin að hluta. Hann krefst þess að málsvarnarlaun verði greidd úr ríkissjóði. Ákærði játaði fyrir dómi brot sitt og kvað háttseminni rétt lýst í ákæruskjali. Sannað er með skýlausri játningu ákærða, sem studd er öðrum göngum málsins, að hann hafi gerst sekur um þá háttsemi sem ákært er út af í málinu og er brot hans rétt fært til refsiákvæðis. Ákærði er fæddur árið 1962. Hann hefur allalvarlegan sakarferil frá árinu 1985 en hinn 8. nóvember það ár var hann dæmdur í Þýskalandi í fjögurra ára fangelsi fyrir fíkniefnabrot. Hinn 23. janúar 1991 var hann dæmdur í þriggja mánaða fangelsi í Danmörku fyrir fíkniefnabrot. Hinn 30. desember 1992 var hann dæmdur í sex mánaða fangelsi í Frakklandi, þar af fjóra skilorðsbundið, fyrir fíkniefnabrot. Hinn 18. maí 1993 var hann dæmdur í fjögurra mánaða fangelsi í Frakklandi fyrir þjófnað. Hinn 22. febrúar 1995 var hann dæmdur í fimm ára fangelsi fyrir stórfellt fíkniefnabrot í Svíþjóð, var refsingin lækkuð í fjögur ár í yfirrétti. Hinn 13. mars 1998 gekkst hann undir lögreglustjórasátt vegna ölvunaraksturs og 24. sama mánaðar var hann dæmdur í 18 mánaða fangelsi fyrir fíkniefnabrot, þar af voru 480 dagar vegna reynslulausnar, þessi dómur var staðfestur í Hæstarétti 1. október 1998. Hinn 8. sama mánaðar gekkst hann undir sátt vegna ölvunaraksturs og loks gekkst hann undir lögreglustjórasátt 23. desember sama ár vegna sviptingaraksturs. Ákærði hlaut síðast dóm 25. júí 2002, 9 mánaða fangelsi skilorðsbundið í 5 ár fyrir fíkniefnabrot, sbr. 173 a gr. almennra hegningarlaga. Hefur ákærði, með broti því sem hann hefur hér verið fundinn sekur um, rofið skilorð þessa síðastnefnda dóms og verður dómurinn tekinn upp og dæmdur með, samkvæmt 60. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, og refsing tiltekin í einu lagi eftir reglum 77. gr. sömu laga. Við ákvörðun refsingar er tekið tillit til þess að ákærði hefur játað brot sitt hreinskilningslega. Þá komst þýfið að mestu til skila. Hins vegar var um talsvert mikil verðmæti að ræða. Í dómi yfir ákærða frá 25. júlí 2002 voru lögð fram þrjú vottorð sem vörðuðu einka­hagi ákærða og dóttur hans en þar kom fram að ákærði hefði lagt sig fram um að snúa lífi sínu til betri vegar og hafi hann veitt unglingsdótturinni stuðning og uppeldi. Var rökstuðningur dómara fyrir skilorðsbindingu refsingarinnar m.a. á þeim sjónar­miðum reistur. Ákærði höfðaði hér fyrir dóminum til sömu sjónarmiða varðandi kröfu um skilorðsbindingu. Ákærði framdi brot sitt tæpum þremur mánuðum eftir að hafa fengið umræddan dóm þannig að hann hefur ekki látið sér segjast þrátt fyrir þá miklu einkahagsmuni sem hann taldi að væru í húfi fyrir því að afplána ekki dæmda refsingu. Þykja því ekki skilyrði til að skilorðsbinda refsinguna nú. Samkvæmt þessu þykir refsing ákærða hæfileg fangelsi í 12 mánuði. Til frádráttar komi gæsluvarðhald ákærða frá 14. nóvember 1999 til 14. desember s.á., að fullri dagatölu. Ákærði greiði allan sakarkostnað þar með talin málsvarnarlaun verjanda hans, Bjarna Haukssonar héraðsdómslögmanns, 30.000 krónur. Af hálfu ákæruvaldsins flutti málið Kolbrún Ólafsdóttir fulltrúi lögreglustjórans í Reykjavík. Valtýr Sigurðsson héraðsdómari kveður upp dóminn. DÓMSORÐ: Ákærði, Theodór Emil Pantazis, sæti fangelsi í 12 mánuði. Til frádráttar komi gæsluvarðhald ákærða frá 14. nóvember 1999 til 14. desember s.á., að fullri dagatölu. Ákærði greiði allan sakarkostnað þar með talin málsvarnarlaun verjanda hans, Bjarna Haukssonar héraðsdómslögmanns, 30.000 krónur.

Mál nr. 15/2010

Kærumál Stjórnvaldsákvörðun Kæra

Með kröfu 19. nóvember 2009, sem barst Héraðsdómi sama dag, krafðist sóknaraðili, X, kt. [...],[...] þess að rannsókn sérstaks saksóknara, á meintum innherjasvikum hans í september 2008, verði lýst ólögmæt og að hún verði felld niður. Þá er þess krafist að ríkissjóður greiði allan málskostnað vegna rannsóknar málsins og kostnað vegna kröfu þessarar.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson og Hjördís Hákonardóttir og Viðar Már Matthíasson settur hæstaréttardómari. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 8. janúar 2010 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 11. til 19. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 6. janúar 2010 þar sem hafnað var kröfu varnaraðila um að rannsókn sérstaks saksóknara á ætluðum innherjasvikum hans í september 2008 yrði lýst ólögmæt og hún felld niður. Kæruheimild er í d. lið 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Varnaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og rannsókn sérstaks saksóknara á ætluðum innherjasvikum hans verði lýst ólögmæt og felld niður. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. I Eins og fram kemur í hinum kærða úrskurði varðar mál þetta ágreining um lögmæti rannsóknaraðgerða og er lagt fyrir dóm með heimild í 2. mgr. 102. gr. laga nr. 88/2008. Fjármálaeftirlitið hóf haustið 2008 athugun á sölu varnaraðila á hlutum sínum í Landsbanka Íslands hf., 4.696.791 hlut 17. september 2008 og 4.363.018 hlutum daginn eftir. Athugunin mun einkum hafa beinst að því hvort varnaraðili hafi búið yfir innherjaupplýsingum er nefnd viðskipti áttu sér stað, sbr. 120. gr., 121. gr. og 123. gr. laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti vegna starfa sinna sem ráðuneytisstjóri fjármálaráðuneytis og sem nefndarmaður í sérstökum samráðshópi forsætisráðuneytis, fjármálaráðuneytis, viðskiptaráðuneytis, Fjármálaeftirlitsins og Seðlabanka Íslands um fjármálastöðugleika og viðbúnað. Vegna þessarar athugunar áttu sér stað bréfaskipti milli Fjármálaeftirlitsins og varnaraðila frá 11. nóvember 2008 til 7. maí 2009, en þá ritaði Fjármálaeftirlitið varnaraðila bréf þar sem segir meðal annars: „Fjármálaeftirlitið hefur farið yfir þær upplýsingar og gögn sem fram hafa komið í málinu með hliðsjón af þeim ástæðum sem þér hafið veitt varðandi tímasetningu viðskipta yðar m.t.t. þess hvort þér hafið mögulega búið yfir innherjaupplýsingum á þessum tíma, sbr. 120., 121. og 123. gr. laga nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti. Með hliðsjón af framangreindu og þeim gögnum sem aflað hefur verið vegna málsins telur Fjármálaeftirlitið að fullnægjandi skýringar og gögn hafi komið fram til stuðnings fullyrðinga yðar um að þér hafið ekki búið yfir innherjaupplýsingum á þessum tíma. Fjármálaeftirlitið telur því ekki tilefni til frekari athugunar á máli þessu. Fjármálaeftirlitið áskilur sér þó þann rétt að taka málið aftur til skoðunar ef ný gögn eða upplýsingar koma fram er varða mál þetta.“ Fjármálaeftirlitið sendi varnaraðila bréf 9. júlí 2009 þar sem vísað var í áðurgreindan fyrirvara um lok athugunar en síðan segir í niðurlagi þess: „Með vísan til framangreinds tilkynnist yður hér með að Fjármálaeftirlitið hefur hafið aftur athugun máls yðar þar sem nýjar upplýsingar komu fram í málinu. Á grundvelli þeirra upplýsinga og gagna sem fram komu ákvað Fjármálaeftirlitið þann 8. júlí sl. að vísa máli yðar til embættis sérstaks saksóknara, sbr. 2. og 3. mgr. 1. gr. laga um embætti sérstaks saksóknara nr. 135/2008. Samkvæmt 3. mgr. 148. gr. laga um verðbréfaviðskipti nr. 108/2007 gilda ákvæði IV.–VII. kafla stjórnsýslulaga nr. 37/1993 ekki um ákvörðun Fjármálaeftirlitsins.“ Málið var sent sama dag til embættis sérstaks saksóknara. Varnaraðili andmælti þessari ákvörðun með bréfum til Fjármálaeftirlitsins 21. júlí og 25. september 2009. Hann var boðaður til skýrslutöku hjá sérstökum saksóknara er fór fram 11. nóvember 2009. Við upphaf skýrslutöku lagði varnaraðili fram bókun með andmælum við rannsókninni. Varnaraðili ítrekaði andmæli sín bréflega daginn eftir og var þeim hafnað. Varnaraðili sendi héraðsdómi kröfu sína 19. nóvember 2009. II Kröfum aðila og röksemdum fyrir þeim er nægilega lýst í hinum kærða úrskurði. Eins og þar er rakið reisir varnaraðili kröfu sína einkum á því að athugun á háttsemi hans hafi lokið með endanlegri stjórnvaldsákvörðun samkvæmt framangreindu bréfi 7. maí 2009. Ekki hafi verið lögmætt að binda þá ákvörðun fyrirvara og hafi varnaraðili haft réttmætar væntingar um að niðurstaðan væri endanleg. Með síðari athugun Fjármálaeftirlitsins og kæru í kjölfar hennar hafi ennfremur verið brotið gegn banni við endurtekinni málsmeðferð til úrlausnar um refsiverða háttsemi samkvæmt 4. gr. 7. viðauka við mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. 1. gr. laga nr. 62/1994 um mannréttindasáttmála Evrópu. Samkvæmt 133. gr. laga nr. 108/2007 hefur Fjármálaeftirlitið eftirlit með framkvæmd laganna og reglna settra samkvæmt þeim. Fer nánar um það eftir XIV. og XV. kafla laganna og lögum nr. 87/1998 um opinbert eftirlit með fjármálastarfsemi. Samkvæmt 141. gr. laga nr. 108/2007 hefur Fjármálaeftirlitið heimildir til að leggja stjórnvaldssektir á hvern þann sem brýtur gegn tilgreindum ákvæðum laganna. Er þar meðal annars getið 123. gr., en Fjármálaeftirlitið vísaði til þess ákvæðis í bréfum sínum til varnaraðila um ætluð brot hans. Í 148. gr. er að finna ákvæði um verklag við rannsókn mála þar sem ætluð brot varða bæði stjórnvaldssektum og refsiviðurlögum og um samskipti milli Fjármálaeftirlitsins, lögreglu og ákæruvalds. Þar kemur fram í 1. mgr. sú sérregla að brot gegn lögunum sæti aðeins rannsókn lögreglu að undangenginni kæru Fjármálaeftirlitsins. Þá segir í 2. mgr. að varði ætlað brot á lögunum bæði stjórnvaldssektum og refsingu meti Fjármálaeftirlitið hvort mál skuli kært til lögreglu eða því lokið með stjórnvaldsákvörðun hjá stofnuninni. Ef brot er meiri háttar beri Fjármálaeftirlitinu að vísa máli til lögreglu. Brot teljist meiri háttar ef það lýtur að verulegum fjárhæðum, ef verknaður er framinn með sérstaklega vítaverðum hætti eða við aðstæður sem auka mjög á saknæmi brotsins. Fjármálaeftirlitið geti á hvaða stigi rannsóknar sem er vísað máli vegna brota á lögum þessum til rannsóknar lögreglu. Samkvæmt lögum nr. 135/2008 taka rannsóknar- og ákæruheimildir embættis sérstaks saksóknara meðal annars til efnahags-, auðgunar- og skattabrota, þar með talið brota sem rannsökuð hafa verið af Fjármálaeftirlitinu og vísað hefur verið til lögreglu. Er ætlað brot varnaraðila sem til rannsóknar er á valdsviði embættisins, sbr. 1. gr. laganna. Í 3. mgr. 148. gr. laga nr. 108/2007 er tekið fram að ákvæði IV.–VII. kafla stjórnsýslulaga gildi ekki um ákvörðun Fjármálaeftirlitsins um að kæra mál til lögreglu. Í athugasemdum með frumvarpi að lögum nr. 108/2007 kemur fram sá skilningur að slík ákvörðun teljist ekki til stjórnvaldsákvörðunar. Í framangreindum köflum stjórnsýslulaga er meðal annars að finna ákvæði um andmælarétt, birtingu stjórnvaldsákvörðunar og rökstuðning fyrir henni, um skilyrði til breytingar og afturköllunar stjórnvaldsákvörðunar og um stjórnsýslukæru. III Ákvörðun Fjármálaeftirlitsins 7. maí 2009 um að hætta athugun á ætluðum brotum varnaraðila var matskennd stjórnvaldsákvörðun. Hana var heimilt að binda þeim fyrirvara að athugun yrði fram haldið ef ný gögn eða upplýsingar kæmu fram í málinu, enda var sá fyrirvari í eðlilegu samræmi við ákvörðunina og það markmið með athuguninni að upplýsa málið til hlítar. Varnaraðila var kunngerð ákvörðunin í bréfi sama dag. Hann gat samkvæmt þessu ekki með réttu haft væntingar um að þar með væri málinu endanlega lokið. Verður því ekki fallist á röksemdir um að réttmætar væntingar hans standi í vegi fyrir framangreindri ákvörðun. Ákvörðun Fjármálaeftirlitins um framhald málsins var á því reist að ný gögn og upplýsingar hefðu komið fram. Nokkur grein er gerð fyrir þessu í hinum kærða úrskurði og nánar í bréfi Fjármálaeftirlitsins til embættis sérstaks saksóknara 9. júlí 2009. Verður mat Fjármálaeftirlitins um að hin nýju gögn og upplýsingar skyldu leiða til frekari athugunar og eftirfarandi kæru ekki vefengt. Þótt vera kunni að málsmeðferð fyrir stjórnvöldum og eftirfarandi ákvörðun á stjórnsýslustigi um niðurfellingu máls geti fallið undir ákvæði 4. gr. 7. viðauka við mannréttindasáttmála Evrópu, að nánar tilgreindum skilyrðum uppfylltum, verður samkvæmt framansögðu ekki talið að bréf Fjármálaeftirlitsins 7. maí 2009 teljist ígildi lokaafgreiðslu máls í merkingu ákvæðisins. Kæra Fjármálaeftirlitsins fól þegar af þeirri ástæðu ekki í sér brot gegn banni við endurtekinni málsmeðferð til úrlausnar um refsiverða háttsemi. Með þessum athugasemdum en að öðru leyti með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Málskostnaður í héraði og fyrir Hæstarétti fellur niður.

Mál nr. 176/2005

Kærumál Gjaldþrotaskipti Stefnubirting

J mætti á dómþing við þingfestingu á kröfu um gjaldþrotaskipti á búi hans og krafðist þess að málið yrði fellt niður, þar sem galli væri á birtingu kvaðningar til þinghaldsins. Talið var að samkvæmt 4. mgr. 83. gr. laga um meðferð einkamála skipti ætlaður galli á birtingu stefnu engu ef stefndi sækti þing við þingfestingu máls. Ákvæðið ætti við um þingfestingu kröfu um gjaldþrotaskipti og birtingu kvaðningar til skuldara vegna hennar, sbr. 2. mgr. 69. gr. laga nr. 21/1991 og haggaði 3. mgr. sömu greinar því ekki. Var því kröfu J hafnað.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Guðrún Erlendsdóttir og Jón Steinar Gunnlaugsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 18. apríl 2005, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 28. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 6. apríl 2005, þar sem hafnað var kröfu sóknaraðila um að mál varnaraðila gegn honum yrði fellt niður. Kæruheimild er í 179. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl.., sbr. k. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að málið verði fellt niður. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst þess að úrskurður héraðsdómara verði staðfestur og sér dæmdur kærumálskostnaður. Samkvæmt 4. mgr. 83. gr. laga nr 91/1991 skiptir ætlaður galli á birtingu stefnu engu ef stefndi sækir þing við þingfestingu máls. Ákvæði þetta á við um þingfestingu kröfu um gjaldþrotaskipti og birtingu kvaðningar til skuldara vegna hennar, sbr. 2. mgr. 69. gr. laga nr. 21/1991 og haggar 3. mgr. sömu greinar því ekki. Niðurstaða hins kærða úrskurðar verður því staðfest. Rétt þykir að kærumálskostnaður falli niður. Það athugist að hinn kærði úrskurður er að formi til ekki í samræmi við ákvæði 3. mgr. 112. gr. laga nr. 91/1991, þó að annmarkar séu ekki slíkir að varða eigi ómerkingu hans. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Kærumálskostnaður fellur niður.

Mál nr. 528/2010

Kærumál Lögbann Samkeppni

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms, þar sem felld var úr gildi ákvörðun sýslumannsins á Akranesi um að hafna beiðni félagsins S um lögbann hjá SM og fallist á að sýslumanni bæri gegn tryggingu, sem hann mæti hæfilega, að leggja lögbann við því að SM starfaði til og með 5. nóvember 2010 sem launþegi, verktaki eða ráðgjafi hjá félaginu A.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Árni Kolbeinsson og Jón Steinar Gunnlaugsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 6. september 2010, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 8. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Vesturlands 24. ágúst 2010, þar sem felld var úr gildi ákvörðun sýslumannsins á Akranesi 18. júní 2010 um að hafna beiðni varnaraðila um lögbann hjá sóknaraðila og fallist á að sýslumanni beri gegn tryggingu, sem hann mæti hæfilega, að leggja lögbann við því að sóknaraðili starfi til og með 5. nóvember 2010 sem launþegi, verktaki eða ráðgjafi hjá Allra ráðgjöf ehf. Kæruheimild er í 1. mgr. 35. gr. laga nr. 31/1990 um kyrrsetningu, lögbann o.fl., sbr. 4. mgr. 91. gr. laga nr. 90/1989 um aðför. Sóknaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og sér dæmdur málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur. Sóknaraðila verður gert að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, Sæmundur Steindór Magnússon, greiði varnaraðila, Sparnaði ehf., 200.000 krónur í kærumálskostnað.

Mál nr. 169/2005

Kærumál Gæsluvarðhald. D. liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 Geðrannsókn

X hafði ítrekað haft í hótunum um að beita nafngreinda menn ofbeldi, þar á meðal A. Hafði X setið fyrir A fyrir utan heimili hans og ráðist að honum með hnefahöggum þegar hann kom heim til sín. Fallist var á kröfu L um geðrannsókn og gæsluvarðhald með vísan til d. liðar 1. mgr. 103. gr. laga um meðferð opinberra mála.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Gunnlaugur Claessen, Jón Steinar Gunnlaugsson og Ólafur Börkur Þorvaldsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 23. apríl 2005, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 25. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 23. apríl 2005, þar sem varnaraðila var gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 20. maí 2005 kl. 16 og sæta geðrannsókn. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Varnaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur í gildi að því er snertir gæsluvarðhaldið en honum þess stað gert að sæta nálgunarbanni. Sóknaraðili krefst þess að úrskurður héraðsdómara verði staðfestur. Af hálfu varnaraðila er því haldið fram, að ekki séu uppfyllt skilyrði c. og d. liða 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 til að taka kröfu sóknaraðila til greina. Nægilegt sé að beita því vægara úrræði sem greinir í 110. gr. a. laga nr. 19/1991 og felst í nálgunarbanni. Hafi hann sjálfur samþykkt slíkt bann. Telur hann það úrræði hafa í „yfirgnæfandi fjölda tilvika dugað til þess að stemma stigu við ónæði, hótunum eða ofbeldi ...“. Þá telur hann kröfu sóknaraðila í þessu máli brjóta gegn jafnræðisreglu með því að varnaraðila sé mismunað gagnvart svokölluðum handrukkurum, sem hafi „orðið uppvísir að ítrekuðum og hrottalegum ofbeldisverkum og hótunum gagnvart öðrum einstaklingum, t.d. vegna fíkniefnaskulda.“ Svo sem fram kemur í hinum kærða úrskurði hefur varnaraðili ítrekað haft í hótunum um að beita nafngreinda menn ofbeldi, þar á meðal A prófessor. Hafa hótanir hans gagnvart prófessornum beinst að því að fá hann til að breyta rannsóknarskýrslu í máli sem varðar varnaraðila. Samkvæmt gögnum málsins munu þetta vera einu tengsl hans við prófessorinn. Þann 22. þessa mánaðar sat varnaraðili síðan fyrir A fyrir utan heimili hans og réðst að honum með hnefahöggum þegar hann var að koma heim til sín. Samkvæmt læknisvottorði, sem lagt hefur verið fram í Hæstarétti, hlaut A áverka í andliti, glóðarauga báðum megin, verulega bólgu á kinnar, rispu yfir vinstra gagnauga og eymsli yfir framtönnum. Þá sé hann aumur yfir 7. rifi vinstra megin. Í lögregluskýrslu sem tekin var af varnaraðila að kvöldi árásardagsins 22. apríl játaði hann að hafa hótað A frekari líkamsmeiðingum „til þess að leggja meiri áherslu á það sem ég var að segja við hann“ eins og það er bókað eftir honum. Þá eru meðal gagna í málinu upplýsingar um að varnaraðili hafi, stuttu eftir árásina á A en áður en hann var handtekinn, sent frá sér tölvupóst, þar sem hann hælist um af árásinni og hefur í hótunum um frekara ofbeldi. Að öðru leyti er vísað um málsatvik til hins kærða úrskurðar. Fallist verður á með sóknaraðila, að uppfyllt séu skilyrði d. liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 til að hneppa varnaraðila í gæsluvarðhald. Eins og atvikum málsins er háttað, einkum með hliðsjón af því að varnaraðili hefur við árásina og eftir hana haft í hótunum um að halda áfram ofbeldisverkum sínum, er ekki fallist á að úrræði samkvæmt 110. gr. a. laga nr. 19/1991 veiti viðkomandi einstaklingum nægilega vernd fyrir varnaraðila. Ekkert hald er í málflutningi af hálfu varnaraðila um að ætluð meðferð lögreglu á málum annarra ofbeldismanna leiði til þess að hann njóti sérstaks réttar til að sæta ekki gæsluvarðhaldi. Að þessu athuguðu en að öðru leyti með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Mál nr. 714/2010

Kærumál Gjaldþrotaskipti Kröfulýsing Aðild Frávísunarúrskurður staðfestur

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem kröfu H ehf. var vísað frá dómi í máli sem félagið hafði höfðað gegn J. Í málinu krafðist H. ehf. þess að kröfum sem J. hafði lýst í þrotabú K ehf. yrði hafnað. Fyrirsvarsmaður H ehf., B, var annar eigenda K ehf. Í dómi Hæstaréttar var með vísan til niðurstöðu í máli nr. 712/2010, sem kveðinn var upp sama dag, staðfest niðurstaða hins kærða úrskurðar með vísan til forsendna hans þar sem talið var að H ehf. hefði ekki lengur lögvarinn rétt til að mótmæla afstöðu skiptastjóra til viðurkenningar kröfu sem annar kröfuhafi hefði gert af þeirri ástæðu að hann væri ekki lengur kröfuhafi í þrotabú K ehf., sbr. 1. mgr. 120. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Gunnlaugur Claessen, Ólafur Börkur Þorvaldsson og Viðar Már Matthíasson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 14. desember 2010, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 21. sama mánaðar. Frekari gögn bárust réttinum eftir það. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 30. nóvember 2010, þar sem kröfu sóknaraðila var vísað frá dómi. Kæruheimild er í 1. mgr. 179. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Sóknaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og málsmeðferð héraðsdóms ómerkt frá og með þinghaldi þann 17. september 2010, en til vara krefst hann að lagt verði fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeðferðar. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar. Með dómi Hæstaréttar í máli nr. 712/2010, sem kveðinn var upp fyrr í dag, var staðfestur úrskurður héraðsdóms þar sem hafnað var kröfu sóknaraðila í þessu máli í þrotabú KBK ehf., en ágreiningur málsaðila hér stendur um kröfu varnaraðila á hendur þrotabúinu. Að þessu virtu en að öðru leyti með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur. Sóknaraðili verður dæmdur til að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og nánar segir í dómsorði. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, Húsaviðhald og viðgerðir ehf., greiði varnaraðila, Jóni Grétari Ingvasyni, 100.000 krónur í kærumálskostnað.

Mál nr. 272/2010

Kærumál Gæsluvarðhald. A. liður 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008

Úrskurður héraðsdóms um að X skyldi gert að sæta áfram gæsluvarðhaldi, á grundvelli a. liðar 1. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, var staðfestur.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson og Jón Steinar Gunnlaugsson og Viðar Már Matthíasson settur hæstaréttardómari. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 30. apríl 2010, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 4. maí 2010. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 30. apríl 2010, þar sem varnaraðila var gert að sæta áfram gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 7. maí 2010 klukkan 16 og sæta einangrun meðan á gæsluvarðhaldi stendur. Kæruheimild er í l. lið 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Varnaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi en til vara að kröfu um einangrun verði hafnað. Sóknaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurður verður hann staðfestur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Mál nr. 460/2000

Tollur Tollskrá

Aðila greindi á um tollflokkun tölvuhátalara, sem notaðir eru við tölvur, þegar þeir eru fluttir inn sérstaklega en ekki með ákveðnum tölvum. Laut ágreiningsefnið að túlkun á tollskránni, sem byggir á samræmdri vörulýsingar- og vörunúmeraskrá sem íslenska ríkið hefur skuldbundið sig að þjóðarétti til að fara eftir og er lögfest sem viðauki við tollalögin. Héraðsdómur kvað almennar reglur tollskrárinnar um túlkun hennar kveða á um flokkun vara eftir orðalagi vöruliðar. Með hliðsjón af því þótti rétt að flokka tölvuhátalarana undir vörulið 8515, sem hátalara, en ekki undir vörulið 8471, sem einingu fyrir gagnavinnsluvél. Var Í sýknað af kröfu T. Hæstiréttur staðfesti niðurstöðu héraðsdóms með þeirri athugasemd, að þar sem T hefði ekki sýnt fram á annað en að eins væri farið með innflutning allra þeirra sem flytja inn staka hátalara yrði málsástæða hans um ólögmæta mismunun ekki tekin til greina.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Haraldur Henrysson og Pétur Kr. Hafstein. Áfrýjandi skaut máli þessu til Hæstaréttar 20. desember 2000. Hann krefst þess að úrskurður ríkistollanefndar frá 26. apríl 1999 verði felldur úr gildi og stefndi greiði sér 3.102.287 krónur auk dráttarvaxta samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 25. nóvember 1998 til greiðsludags. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Til vara krefst hann verulegrar lækkunar dómkrafna áfrýjanda og að málskostnaður verði látinn falla niður. Málavextir eru reifaðir í héraðsdómi. Svo sem þar greinir varðar ágreiningur málsaðila tollflokkun á hátölurum, sem notaðar eru við tölvur, þegar þeir eru fluttir inn sérstaklega en ekki með ákveðnum tölvum. Aðilar eru sammála um að þeir heyri undir XVI. flokk tollskrár. Hins vegar greinir þá á um hvort þeir eigi við þessar aðstæður að flokkast undir vörulið 8471 í 84. kafla, á sama hátt og þegar þeir eru fluttir inn með tölvu, eins og áfrýjandi heldur fram, eða vörulið 8518 í 85. kafla, svo sem stefndi vill vera láta. Fyrir Hæstarétti er ekki á því byggt af hálfu áfrýjanda að endurákvörðun tollyfirvalda brjóti gegn ákvæðum samningsins um Evrópska efnahagssvæðið, svo sem haldið var fram í stefnu hans í héraði. Kemur þessi málsástæða því ekki til úrlausnar réttarins. Af hálfu stefnda er því haldið fram að í greinargerð áfrýjanda til Hæstaréttar séu nýjar málsástæður þar sem nú sé vitnað til 40. og 65. gr. stjórnarskrárinnar. Áfrýjandi sé með þessu að breyta grundvelli málsins og er því mótmælt. Af hálfu áfrýjanda er á það bent að í stefnu hans í héraði hafi verið á því byggt að í endurákvörðun tollyfirvalda hafi falist ólögmæt mismunun þar sem ekki hafi verið farið eins með tölvuhátalara þegar þeir voru fluttir inn stakir og þegar þeir eru fluttir inn sem hluti af ákveðinni tölvu. Ekki sé því um það að ræða að verið sé að breyta grundvelli málsins. Telja verður að með greindum tilvitnunum til stjórnarskrár sé aðeins verið að skjóta frekari lagastoðum undir málsástæðu áfrýjanda og hafi því grundvelli málsins ekki verið raskað. Áfrýjandi hefur hins vegar ekki sýnt fram á annað en að eins sé farið með innflutning allra þeirra sem flytja inn staka hátalara og verður málsástæða hans um ólögmæta mismunun því ekki tekin til greina. Með þessum athugasemdum en annars með skírskotun til forsendna héraðsdóms ber að staðfesta hann. Samkvæmt þessari niðurstöðu ber áfrýjanda að greiða stefnda málskostnað, svo sem nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Héraðsdómur skal vera óraskaður. Áfrýjandi, Tölvudreifing ehf., greiði stefnda, íslenska ríkinu, 200.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti.

Mál nr. 329/2011

Kærumál Málskostnaður

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem mál H ehf. gegn V ehf., um riftun á gjafagerningi um vinnuvél og til endurgreiðslu á andvirði hennar, var fellt niður og H ehf. gert að greiða V ehf. 50.000 krónur í málskostnað. Málatilbúnaður H ehf. var reistur á því að félagið hefði afhent V ehf. umrædda vinnuvél. Tækið hafði verið umskráð á félag með sama heiti en aðra kennitölu. Bú þess félags hafði verið til gjaldþrotaskipta en í málinu lá fyrir að fyrirsvarsmenn þessara félaga voru feðgar. Tekið var til varna af hálfu V ehf. og krafist aðallega frávísunar en til vara sýknu. Að kröfu H ehf. var málið þá fellt niður. Hæstiréttur staðfesti hinn kærða úrskurð um annað en fjárhæð málskostnaðar til V ehf. úr hendi þrotabús H ehf. sem ákvaðst 150.000 krónur.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Árni Kolbeinsson og Jón Steinar Gunnlaugsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 16. maí 2011 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 24. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Vesturlands 28. apríl 2011, þar sóknaraðila var gert að greiða varnaraðila 50.000 krónur í málskostnað. Sóknaraðili var ekki viðstaddur uppsögu úrskurðarins en fékk hann sendan í pósti með póststimpli 3. maí 2011. Kæruheimild er í g. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að málskostnaðarákvæði hins kærða úrskurðar verði hrundið og að varnaraðila og lögmanni hans verði gert að greiða sóknaraðila „hærri málskostnað en ákveðinn var í héraði, með vísan til kröfugerðar í greinargerð.“ Þá krefst sóknaraðili kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar. Varnaraðili höfðaði mál þetta gegn sóknaraðila 25. janúar 2011 til þingfestingar 1. febrúar sama ár. Forsvarsmaður sóknaraðila sótti þá þing og óskaði eftir og fékk frest til greinargerðar til 15. mars sama ár. Þegar málið var tekið fyrir þennan dag mætti lögmaður fyrir hönd sóknaraðila og fékk viðbótarfrest til framlagningar greinargerðar til 5. apríl sama ár. Þann dag mætti lögmaður aftur fyrir hönd sóknaraðila og lagði fram greinargerð þar sem þess var aðallega krafist að málinu yrði vísað frá dómi, en til vara að sóknaraðili yrði sýknaður af kröfu varnaraðila. Málið var næst tekið fyrir 20. sama mánaðar og þá krafðist varnaraðili þess að málið yrði fellt niður án kostnaðar. Sóknaraðili hélt fast við kröfu um málskostnað og var málið því tekið til úrskurðar og í því kveðinn upp hinn kærði úrskurður. Fallist verður á þá niðurstöðu hins kærða úrskurðar að haldlaus sé krafa sóknaraðila um málskostnað úr hendi lögmanns varnaraðila. Málskostnaður í héraði þykir hæfilega ákveðinn 150.000 krónur. Varnaraðila verður gert að greiða sóknaraðila kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur um annað en fjárhæð málskostnaðar til sóknaraðila, Verkfells ehf., úr hendi varnaraðila, þrotabús Háverks ehf., sem ákveðst 150.000 krónur. Varnaraðili greiði sóknaraðila 150.000 krónur í kærumálskostnað.

Mál nr. 73/1999

Kærumál Fjárnám Greiðsla Fyrning Aðild Vanreifun Frávísun frá héraðsdómi að hluta

V stefndi sameignarfélaginu D og eigendum þess, H og G, til innheimtu vangreiddra lífeyrissjóðsiðgjalda. Á þingfestingardegi málsins greiddi D hluta skuldarinnar en málið var dómtekið. Í héraðsdómi var dæmt að stefnukröfur D væru að hluta fallnar niður fyrir fyrningu. Í framhaldi af þessu inntu D, H og G af hendi greiðslu til V sem þeir töldu vera fullnaðargreiðslu á skuld sinni, enda hefði innborgun þeirra á þingfestingardegi átt að koma til frádráttar þeim skuldum sem þá hefðu verið ófyrndar. Í máli þar sem D, H og G mótmæltu fjárnámi sem gert hafði verið hjá D fyrir eftirstöðvum skuldarinnar, var talið að D hefði mátt vera fullljóst við fyrri innborgun sína að V héldi fram kröfu sinni alls óskertri, þótt hluti hennar væri sýnilega eldri en sem næmi fyrningarfresti kröfu þessarar tegundar. Var V því heimilt að láta innborgunina ganga til greiðslu elsta hluta skuldarinnar. Var fjárnám fyrir kröfu V því staðfest, þó þannig að tekið var tillit til síðari innborgunar D. Kröfum H og G var vísað frá dómi þar sem fjárnámsgerð sú sem um var fjallað í málinu hafði ekki beinst að þeim heldur aðeins V.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Gunnlaugur Claessen og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 17. febrúar 1999, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 24. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Suðurlands 9. febrúar 1999, þar sem fellt var úr gildi fjárnám, sem var gert 3. desember 1998 að kröfu sóknaraðila hjá varnaraðilanum Dalverki sf. Kæruheimild er í 3. mgr. 95. gr. laga nr. 90/1989 um aðför, sbr. 102. gr. laga nr. 92/1991. Sóknaraðili krefst þess að fyrrnefnd fjárnámsgerð verði staðfest. Einnig krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðilar krefjast staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar. I. Eins og greinir í hinum kærða úrskurði höfðaði sóknaraðili mál hendur varnaraðilum með birtingu stefnu 9. og 11. mars 1998 til greiðslu lífeyrisjóðsiðgjalda frá árunum 1988 til 1990 og 1992 til 1996, sem námu samtals 604.248 krónum auk dráttarvaxta. Sama dag og málið var þingfesting, 25. mars 1998, greiddi varnaraðilinn Dalverk sf. lögmanni sóknaraðila 400.000 krónur inn stefnukröfur. Varnaraðilar sóttu hins vegar ekki þing í málinu. Í dómi Héraðsdóms Suðurlands, sem gekk í málinu 10. júní 1998, var hluti krafna sóknaraðila talinn fyrndur, en varnaraðilum gert að greiða honum í sameiningu 396.134 krónur með dráttarvöxtum af nánar tilgreindum fjárhæðum frá 9. mars 1994 til greiðsludags. Við úrlausn málsins virðist héraðsdómara ekki hafa verið kunnugt um fyrrgreinda innborgun varnaraðila. Hinn 22. október 1998 sendu varnaraðilar til lögmanns sóknaraðila greiðslu á 318.185 krónum. Með þessu telja varnaraðilar sig hafa að fullu greitt kröfur sóknaraðila, enda hefði honum borið að ráðstafa innborgun þeirra 25. mars 1998 til greiðslu þess hluta skuldar þeirra, sem ekki var fyrndur. Sóknaraðili telur hins vegar að sér hafi verið heimilt að ráðstafa greiðslunni inn á þann hluta skuldarinnar, sem elstur var, og því hafi varnaraðilar enn staðið í skuld við hann þegar fjárnámið var gert 3. desember 1998. II. Fjárnámi sýslumannsins á Selfossi 3. desember 1998, sem deilt er um í málinu, var sem áður segir beint að varnaraðilanum Dalverki sf. Aðrir varnaraðilar hafa ekki skýrt ástæðu þess að þeir hafi gerst aðilar að málinu, en í þeim efnum skiptir engu þótt þeir hafi átt aðild að einkamáli, sem var undanfari fjárnámsins. Er málið að þessu leyti vanreifað og verður því kröfum varnaraðilanna Halldórs Ólafssonar og Grétars Ólafssonar vísað sjálfkrafa frá héraðsdómi. Af dómi Héraðsdóms Suðurlands 10. júní 1998 er ljóst að í stefnu sóknaraðila í því máli kom skýrlega fram að krafan, sem hann beindi þar að varnaraðilum, væri að fjárhæð 604.248 krónur og ætti rætur að rekja til lífeyrissjóðsiðgjalda vegna nafngreinds starfsmanns þeirra frá árunum 1988 til 1996, að árinu 1991 undanskildu. Eftir birtingu stefnunnar greiddi varnaraðilinn Dalverk sf. lögmanni sóknaraðila fyrrnefndar 400.000 krónur inn á skuldina. Í kvittun lögmannsins 25. mars 1998 fyrir þessari greiðslu var meðal annars svofelld lýsing á kröfunni: „Vangreidd iðgjöld árin 1988, 1989, 1990, 1992, 1993, 1994, 1995 og 1996“. Þar á eftir var greint frá stöðu kröfunnar. Var höfuðstóll hennar sagður vera sama fjárhæð og áður er getið, áfallnir dráttarvextir til dagsetningar kvittunarinnar 739.540 krónur, málskostnaður 183.062 krónur og vextir af kostnaði 77 krónur, en alls voru þetta 1.526.927 krónur. Í kvittuninni kom fram að eftir innborgunina væru eftirstöðvar skuldarinnar 1.126.927 krónur. Af þessum atriðum í stefnu sóknaraðila og kvittun lögmanns hans mátti varnaraðilanum Dalverki sf. vera fyllilega ljóst að sóknaraðili héldi fram kröfu sinni alls óskertri, þótt hluti hennar væri sýnilega eldri en nam fyrningarfresti kröfu þessarar tegundar. Allt að einu innti varnaraðilinn af hendi innborgun á kröfuna og gerði hvorki fyrirvara um rétt sinn til að bera við fyrningu né áskilnað um að greiðslan yrði látin ganga inn á ákveðinn hluta skuldarinnar. Lagði hann þar með á vald sóknaraðila að ákveða hvernig innborguninni yrði ráðstafað. Sóknaraðila var þannig heimilt að láta hana ganga inn á elsta hluta skuldarinnar og getur hún því ekki komið til frádráttar kröfu hans samkvæmt héraðsdóminum frá 10. júní 1998. Sóknaraðila var sem áður segir send greiðsla 22. október 1998 að fjárhæð 318.185 krónur, að ætla verður frá varnaraðilum í sameiningu. Í bréfi lögmanns þeirra, sem fylgdi greiðslunni, kom ótvírætt fram að hún væri innt af hendi vegna dóms Héraðsdóms Suðurlands í fyrrnefndu máli. Sóknaraðila bar því að fara með greiðsluna sem borgun inn á þann hluta kröfu sinnar, sem dómur hafði fengist fyrir. Af endurriti fjárnámsins frá 3. desember 1998, sem deilt er um í þessu máli, verður ráðið að sóknaraðili taldi kröfu sína alls nema 777.337 krónum, en tók ekkert tillit þar til umræddrar innborgunar varnaraðila á 318.185 krónum. Samkvæmt framangreindu verður fallist á kröfu sóknaraðila um að fjárnám sýslumannsins á Selfossi 3. desember 1998 hjá varnaraðilanum Dalverki sf. verði staðfest, en þó með þeirri breytingu að frá kröfu sóknaraðila, sem fjárnám var gert fyrir, dragist 318.185 krónur. Rétt þykir að hver aðili beri sinn kostnað af málinu í héraði og fyrir Hæstarétti. Dómsorð: Málinu er vísað frá héraðsdómi að því er varðar varnaraðilana Halldór Ólafsson og Grétar Ólafsson. Fjárnám, sem sýslumaðurinn á Selfossi gerði 3. desember 1998 fyrir kröfu sóknaraðila, Lífeyrissjóðs verkalýðsfélaganna á Suðurlandi, á hendur varnaraðilanum Dalverki sf. er staðfest með þeirri breytingu, að til frádráttar þargreindri kröfu sóknaraðila koma 318.185 krónur. Málskostnaður í héraði og kærumálskostnaður fellur niður.

Mál nr. 352/2002

Fasteignakaup Galli Afsláttur

HH og S höfðuðu mál á hendur B til greiðslu skaðabóta eða afsláttar vegna galla sem þau töldu vera á íbúðarhúsnæði sem þau keyptu af HG og I. Höfðu HG og I fengið húsnæðið í makaskiptum við B sem hafði fengið húsnæði HG og I, en þau höfðu aftur fengið húsnæði HH og S. Fengu HH og S dómkvaddan mann til að meta kostnað við viðgerð á nánar tilteknum göllum sem þau töldu að væru á íbúðinni. Í málinu deildu þau við B hvort hann hefði upplýst þau um hversu mikill raki væri í veggjum hússins, en í kaupsamningi kom fram að aðilum væri kunnugt um að þak þarfnaðist viðgerðar og raki væri í veggum hússins. Í niðurstöðu héraðsdóms, sem Hæstiréttur staðfesti að þessu leyti með vísan til forsendna, kemur fram að þrátt fyrir framangreindan fyrirvara í kaupsamningnum hafi HH og S ekki mátt búast við því að raki í veggjum hússins væri svo mikill og raun bar vitni. Sé húsið því haldið leyndum göllum sem B beri ábyrgð á. Var B því gert að greiða HH og S afslátt af kaupverðinu samkvæmt meginreglu 1. mgr. 42. gr. laga nr. 39/1922 um lausafjárkaup.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Árni Kolbeinsson og Ingibjörg Benediktsdóttir. Aðaláfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 1. ágúst 2002. Hann krefst aðallega sýknu af kröfu gagnáfrýjenda, en til vara að hún verði lækkuð. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Gagnáfrýjendur áfrýjuðu héraðsdómi fyrir sitt leyti 15. október 2002. Þau krefjast þess að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða þeim 2.702.200 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 23. febrúar 2001 til 1. júlí sama árs, en samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá þeim degi til greiðsludags. Þá krefjast þau málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Eins og greinir í hinum áfrýjaða dómi reisa gagnáfrýjendur kröfu sínar á tveimur matsgerðum. Í héraðsdómi, sem skipaður var sérfróðum meðdómsmönnum, var lagt til grundvallar að matsgerðunum hafi ekki verið hnekkt og var við þær miðað við úrlausn málsins. Fyrir Hæstarétti hafði aðaláfrýjandi uppi ýmsar athugasemdir varðandi réttmæti matsgerðanna. Sérataklega taldi hann það orka tvímælis hvort kostnaðaráætlun í síðari matsgerðinni við að einangra húsið að Smáragötu 4, Vestmannaeyjum, og klæða það að utan varðaði eignarhluta gagnáfrýjenda í húsinu eða allt húsið, en það er fjöleignarhús. Öll þessi andmæli eru of seint fram komin sbr. 2. mgr. 163. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála eins og ákvæðinu var breytt með 17. gr. laga nr. 38/1994. Með þessari athugasemd verður niðurstaða hins áfrýjaða dóms staðfest með vísan til forsendna hans um annað en dráttarvexti. Með bréfi 23. janúar 2001 kröfðu gagnáfrýjendur aðaláfrýjanda um greiðslu á grundvelli beggja framangreindra matsgerða. Verður honum því gert að greiða dráttarvexti þegar mánuður var liðinn frá því að sú krafa var fram sett, sbr. 3. mgr. 9. gr. þágildandi vaxtalaga, eins og nánar greinir í dómsorði. Aðaláfrýjandi verður dæmdur til að greiða gagnáfrýjendum málskostnað fyrir Hæstarétti eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Héraðsdómur skal vera óraskaður að öðru leyti en því að aðaláfrýjandi, Birkir Agnarsson, greiði gagnáfrýjendum, Hafþóri Halldórssyni og Sigríði V. Ólafsdóttur, dráttarvexti samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 23. febrúar 2001 til 1. júlí sama árs en samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og vertryggingu frá þeim degi til greiðsludags. Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjendum 300.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Mál þetta, sem tekið var til dóms 9. apríl sl., var höfðað 9. maí 2001. Stefnendur eru Hafþór Halldórsson og Sigríður V. Ólafsdóttir, bæði til heimilis að Smáragötu 4a, Vestmannaeyjum. Stefndi er Birkir Agnarsson, Bröttugötu 25, Vestmannaeyjum. Til vara er stefnt Hjörleifi Guðnasyni og Ingu Halldórsdóttur, Sólhlíð 19a, Vestmannaeyjum. Stefnendur krefjast þess að stefndi verði dæmdur til að greiða sér skaðabætur og/ eða afslátt að fjárhæð 2.767.200 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 21. mars 1997 til greiðsludags. Þá krefjast stefnendur málskostnaðar úr hendi stefnda samkvæmt framlögðum málskostnaðarreikningi. Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnanda. Til vara krefst stefndi þess að fjárhæðir krafna verði stórlega lækkaðar. Þá krefst stefndi málskostnaðar úr hendi stefnenda samkvæmt mati réttarins. Fyrir aðalmeðferð málsins féllu stefnendur frá kröfum sínum á hendur varastefndu. Málsatvik. Með kaupsamningi dags. 21. mars 1997 keyptu stefnendur eignina Smáragötu 4a, efri hæð, Vestmannaeyjum og var kaupverð 8.000.000 krónur. Samkvæmt kaupsamningnum eru varastefndu seljendur fasteignarinnar. Ástæða þess er sú að þegar kaup áttu sér stað, urðu þreföld makaskipti á eignum. Stefnendur fengu eign aðalstefnda Birkis, hann fékk eign varastefndu og varastefndu fengu eign stefnenda. Gengið var frá kaupum sama dag. Ágreiningslaust er að stefndi, Birkir, kom fram sem seljandi eignarinnar gagnvart stefnendum og hafði búið þar í um 11 ár. Áður en kaupsamningur var undirritaður, eða 4. mars 1997 höfðu stefnendur undirritað kauptilboð um eignina milli stefnda og eiginkonu hans sem seljenda og varastefndu, Hjörleifs og Ingu sem kaupenda. Í því kauptilboði er m.a. svofellt ákvæði: ,,Aðilum er kunnugt um að þak á Smáragötu 4 eh þarfnast viðgerðar og raki sé í veggjum hússins.” Sams konar ákvæði er í kaupsamningi um íbúðina. Sala íbúðarinnar gekk hratt fyrir sig. Stefnendur skoðuðu eignina tvisvar, í annað skipti að kvöldlagi. Stefnandi, Hafþór, kvað húsið hafa litið mjög vel út bæði að innan og utan og hafi hann ætlað að húsið væri nýmálað, en hafi þó ekki spurt um það. Stefndi bar fyrir dómi að húsið væri málað að utan árið 1994 og hluti íbúðar hafi verið málaður árið 1993, en stofa, gangur, eldhús og bað um ári áður en hún var seld. Ágreiningur er með aðilum um hvort stefndi hafi upplýst stefnendur um hversu mikill raki væri í veggjum hússins, en ágreiningslaust er að stefnendur vissu um litla rakabletti á tveimur stöðum í íbúðinni. Stefnandi, Sigríður, bar fyrir dómi að ekkert hefði verið rætt um ástand glugga og hafi stefnendur gert ráð fyrir að þeir væru upprunalegir. Einnig kvaðst hún ekki hafa orðið vör við svartar útfellingar á veggjum við skoðun íbúðarinnar. Þá bar hún að þau Hafþór hefðu ekki skoðað húsið að utan. Stefnandi, Hafþór, kvaðst hins vegar hafa gengið einn hring kringum húsið. Stefndi bar fyrir dómi að stefnendum hefði verið sagt að gluggar væru upprunalegir, en hann kvaðst ekki hafa vitað að þeir væru ekki í lagi. Þó kom fram hjá stefnda að hann hefði sjálfur sett urethanefni undir gluggana til að þétta þá. Fasteignasali sá sem sá um sölu íbúðarinnar skoðaði hana ekki fyrir sölu og ekkert söluyfirlit lá frammi við söluna. Fram kom hjá honum fyrir dómi að hann minntist þess ekki að stefndi hefði rætt um að klæða þyrfti útveggi hússins, en við verðlagningu íbúðarinnar hefði verið tekið mið af því að þak hússins þarfnaðist viðgerðar og að raki væri í veggjum hússins. Eftir afhendingu íbúðarinnar urðu stefnendur varir við frekari rakabletti á veggjum íbúðarinnar og lögðu fram beiðni um dómkvaðningu matsmanns fyrir Héraðsdóm Suðurlands 26. maí 1998. Sigurjón Pálsson tæknifræðingur var fenginn til að leggja mat á helstu galla og kostnað við viðgerð á íbúðinni. Matsgerð hans er dagsett 23. nóvember 1998. Helstu niðurstöður hans eru eftirfarandi: ,,1. Raki í forstofu, við gólf í svefnálmu, svefnherbergjum, þvottahúsi, búri og stofu. Skemmdir sem mest eru áberandi er raki undir gluggum og við aðliggjandi veggi sem leyst hefur upp fínpússningu og málningu, bendir því allt til þess að raki komi með gluggunum. Rakastig glugga var mælt og reyndist vera frá 40-60% í undirstykkjum og 25-30% í hliðarstykkjum, eðlilegt rakastig í nýjum gluggum er talið vera 16-18%... Á nokkrum gluggum hafði verið reynt að þétta undir undirstykki glugga með urethan og loka þar með droprauf sem hefur gert illt verra... Ég mæli því með að settir verði nýir gluggar og gler í húsið þar sem raki er undir gluggum og ástand glugga eins og áður hefur verið lýst, þ.e.a.s. þvottaherb., bað, hjónaherb., þrjú barnaherb, skála og stofu... 2. Sprunga á austurhlið og raki frá henni. Á austurhlið er sprunga á hraunuðum fleti sem áður hefur verið gert við, að innan hefur fínpússning og málning losnað upp. Saga þarf þessa sprungu upp þétta hana og hrauna síðan flötinn, að innan gera við fínpússningu með sandspartli og mála... 3. Fínpússning. Viðloðun fínpússningar virðist vera mjög léleg á nokkrum stöðum, ástæða þess er líklega að pússningin er of þykk á veggnum og einnig að langvarandi raki hefur hjálpað til við los. Viðgerð fari fram með sandspartli eftir að gluggar hafa verið settir í... 4. Svalir og handrið. Ekki er að sjá aðrar skemmdir á handriði nema á einum stað er tré passklossi í steyptu handriði. Bora þarf því tréklossann út og steypa í gatið. Til að loka steypuskilum svala og útveggs þarf að leggja að nýju í svalagólf með þar til gerðu viðgerðarefni, byrja á að losa upp lausa og morknaða steypu og leggja síðan í svalagólfið... 5. Ofnar. Húsið er hitað upp með olíufylltum rafmagnsofnum, sem notaðir hafa verið í mörg íbúðarhús, og teljast nothæfir í dag. Mikið ber á svörtum blettum fyrir ofan ofna hvort sem þeir eru á útveggjum eða innveggjum. Athugað var hvort ofnar leki, en ekki var að sjá að svo væri. Hugsanlegt er að loftstreymi við ofna felli út einhver efni og óhreinindi úr rakanum sem er við gluggana og skili þeim á vegginn”... Stefnendur fóru þess aftur á leit við Héraðsdóm Suðurlands 20. febrúar 2000, að dómkvöddum matsmanni yrði falið að meta húsið að nýju vegna svartra útfellinga sem kæmu í gegnum málningu. Var þess óskað að matsmaður kannaði og mæti með hvaða ráðum unnt væri að bregðast við göllunum og kostnað við lagfæringar á þeim. Ný matsgerð Sigurjóns Pálssonar tæknifræðings er dags. 3. ágúst 2000 og segir þar: ,,1. Útfellingar á veggjum. Til að sjá hvað veldur útfellingum ákvað undirritaður að saga stykki úr einangrun og múrhúðun innanhúss. Ásgeir Þorvaldsson múrarameistari framkvæmdi þessa aðgerð 26. maí, og náði þá stykki úr veggnum sem undirritaður fékk Jón Sigurðsson (svo) verkfræðing hjá Rannsóknarstofnun Byggingariðnaðarins til að rannsaka, sjá meðfylgjandi bréf dags. 11-07-2000. Við skoðun á stykkinu kemur í ljós að múrfúga á milli platna sem er 8-10 mm þykk er á sömu stöðum og svört útfelling í vegg, eins og segir í bréfi R.B myndar þessi múrfúga kuldabrú sem aftur veldur þessum svörtu útfellingum. Til þess að koma í veg fyrir þessa kuldabrú er ekki um annað að ræða en að einangra og klæða þarf húsið að utan, í kostnaðaráætlun reikna ég með að notað verði múrkerfið frá Ímúr”. Kostnað við viðgerð sundurliðar matsmaður svo í matsgerðum sínum frá 23. nóvember 1998 og 3. ágúst 2000. 1. Raki í forstofu, við gólf í svefnálmu, svefnherbergjum, þvottahúsi, búri og í stofu: 2. Sprunga á austurhlið og raki frá henni: 3. 4. Svalir og handrið: 5. Útfellingar á veggjum: Fyrir dóminn komu og gáfu skýrslur aðilar málsins, sem og vitnin Inga Halldórsdóttir, Sigurjón Pálsson, Jón G. Valgeirsson, Guðbjörg Matthíasdóttir, Inga Hrönn Guðlaugsdóttir, Dóra G. Svavarsdóttir og Þórður Sigursveinsson. Einar Björn Árnason gaf skýrslu símleiðis. Dómendur gengu á vettvang með aðilum fyrir aðalmeðferð málsins. Málsástæður og lagarök stefnenda. Kröfur sínar byggja stefnendur á matsgerðum hins dómkvadda matsmanns. Krafa stefnenda um skaðabætur og/eða afslátt af kaupverði byggir á því að íbúðin hafi verið haldin verulegum og leyndum göllum og að fasteignin hafi ekki verið búin þeim kostum sem áskildir voru. Stefnendur telja að matsgerð dómkvadds matsmanns staðfesti fullyrðingar þeirra um ofangreinda galla. Stefnendur byggja á því að gallar þeir sem til staðar eru, hafi verið leyndir og að stefnendur hafi ekki mátt gera sér grein fyrir þeim við skoðun. Þá byggja stefnendur á því að stefndi hafi með sviksamlegum hætti leynt stefnendur upplýsingum um ástand fasteignarinnar við skoðun. Stefnendur telja að stefndi hafi ekki sinnt upplýsingaskyldu sinni. Þá telja stefnendur að fyrirvari í kaupsamningi um raka í veggjum skipti ekki máli, þar sem stefndi hafi leynt því hversu víðtækur gallinn væri. Stefnendur benda á að rakablettir hafi eingöngu verið sjáanlegir á tveimur stöðum við skoðun og verið smávægilegir. Stefnendur kveða stefnda hafa búið í eigninni í 13 ár (sic) þegar stefnendur keyptu eignina og sé ljóst að stefndi hafði fulla vitneskju um ástand eignarinnar þegar hún var seld, m. a. þær miklu rakaskemmdir sem eru á henni, bæði í múr og gluggum. Þá telja stefnendur að stefndi hafi haft fulla vitneskju um ástand svala, handriðs og fínpússningar. Stefnendur kveða að útilokað hafi verið fyrir þau að sjá þá miklu galla sem á eigninni voru þar sem hún var nýmáluð, utan sem innan. Stefnendur byggja kröfu sína um skaðabætur og /eða afslátt af kaupverði á reglum samninga- og kröfuréttar. Þá vísa stefnendur jafnframt til laga um lausafjárkaup nr. 39/1922, sbr. einkum 1. og 2. mgr. 42. gr. laganna, sem venja er að beita með lögjöfnun um skaðabætur og/eða afslátt vegna galla í fasteignakaupum. Þá vísa stefnendur til meginreglna kauparéttar varðandi upplýsingaskyldu seljanda. Jafnframt vísa stefnendur til ákvæða skipulags- og byggingalaga nr. 71/1997, til eldri byggingalaga nr. 54/1978, byggingareglugerðar, nr. 441/1998, byggingareglugerðar nr. 292/1978 ásamt síðari breytingum, og til byggingasamþykktar fyrir Vestmannaeyjar er í gildi var er fasteignin var byggð. Kröfu um vexti styðja stefnendur við reglur III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 og kröfu um málskostnað við 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Málsástæður og lagarök stefnda. Stefndi kveðst hafa gætt upplýsingaskyldu sinnar í hvívetna og krefst sýknu af þeim sökum. Hann hafi selt íbúð sína í því ástandi sem hún var í og það ástand hafi ekkert breyst frá því að salan átti sér stað. Stefndi kveður að raki hafi verið í veggjum hússins og hafi hann tekið það mjög skýrt fram við stefnendur. Þannig sé niðurstaða dómkvadds matsmanns í fullu samræmi við það. Hins vegar telur stefndi hæpið að ástæða alls rakans sé sú sem greind er í matsgerð hans. Stefndi kveðst hafa sýnt stefnendum allar rakaskemmdir og hafi stefnendum því verið kunnugt um þær er kaup tókust. Einnig hafi verið tekið fram í kauptilboði og kaupsamningi að raki væri í veggjum. Ekki sé hægt að sjá að það styðjist við nokkur rök hjá stefnendum að halda því fram að fyrirvarinn hafi aðeins átt við tvo litla rakabletti á tveimur stöðum. Þá sé tekið fram í afsali eignarinnar að kaupandi hafi kynnt sér ástand eignarinnar og sætti sig við það. Þá kveður stefndi að fasteignasala þeim sem sá um sölu íbúðarinnar hafi verið kunnugt um rakann og af þeim sökum hafi fyrrgreint ákvæði verið sett í kauptilboð og kaupsamning. Stefndi kveður stefnendur hafa vitað að gluggar væru upprunalegir. Ekki sé óeðlilegt að skipta þurfi um glugga nú, þar sem húsið hafi verið byggt á þeim tíma er ekki var unnt að fá gagnfúavarið timbur. Stefndi hafi þó ekki vitað um ástand glugganna og hafi þeir verið í lagi er húsið var málað að utan árið 1994. Stefnendur hafi hins vegar ekki skoðað ástand glugga og kveður stefndi að gluggar hafi ekki komið til tals við skoðun stefnenda. Stefndi kveður sprungu á austurhlið hússins mjög áberandi og viðgerðina á henni sýnilega, en gert hafi verið við sprunguna árið 1993. Stefndi kveðst hafa tekið fram við skoðun að brotið væri upp úr svalagólfi og því hefði það verið klætt með timbri. Ekkert hafi hins vegar verið rætt um plastklossa í steyptu handriði og hafi stefndi ekki vitað um hann. Stefndi kveðst hafa uppfyllt upplýsingaskyldu sína í hvívetna og engu leynt. Hann kveður allgerlega órökstuddar þær fullyrðingar stefnenda sem fram koma í stefnu að þeir hafi áskilið að gluggar væru ekki skemmdir, að fasteignin væri ekki haldin rakaskemmdum, að viðloðun fínpússningar væri ekki léleg, að handrið á svölum væri ekki skemmt, að svalir væru ekki verulega gallaðar og að ekki þyrfti að klæða eignina að utan vegna galla. Stefndi mótmælir því að hann hafi með sviksamlegum hætti og gegn betri vitund leynt ásigkomulagi eignarinnar og/eða að fram hafi komið á eigninni gallar sem leynst gátu kaupanda við eðlilega skoðun, þannig að seljandi beri ábyrgð á þeim. Stefndi bendir á að stefnendur hafi ekki sinnt skoðunarskyldu sinni. Vegna fyrirvara um raka í veggjum hafi stefnendur átt að sinna skoðunarskyldu sinni betur en raun varð á. Stefndi krefst sýknu af öllum kröfum stefnenda. Fallist dómurinn á kröfur stefnenda er krafist verulegrar lækkunar á stefnukröfum, þar sem stefnendum hafi verið ljóst að þau voru að kaupa fasteign sem haldin var ákveðnum göllum. Stefndi bendir og á að matsgerð dómkvadds matsmanns geri ráð fyrir að nýir gluggar og gler verði sett í húsið. Húsið sé hins vegar byggt árið 1975 og sé eðlilega komið að ákveðnu viðhaldi. Í kröfugerð stefnenda sé ekki tekið tillit til ávinnings stefnenda af því að fá nýtt fyrir notað. Þá sé heldur ekki tekið tillit til þess að stefnendur ættu rétt á að fá endurgreiddan virðisaukaskatt vegna vinnu við endurbætur. Þá telur stefndi mjög hæpna þá niðurstöðu dómkvadds matsmanns að einangrun sé ábótavant í öllu húsinu, þar sem aðeins hafi verið tekið eitt sýni úr svefnherbergi. Þá mótmælir stefndi dráttarvaxtakröfu stefnenda, en skaðabótakröfur beri ekki dráttarvexti fyrr en mánuði eftir að krafa hefur verið sett fram, sbr. 3. mgr. 9. gr. skaðabótalaga. Dráttarvextir reiknist því samkvæmt 4. mgr. 9. gr., þegar málið var höfðað, en það hafi verið við þingfestingu málsins 9. maí 2001, enda stefna ekki birt. Stefndi byggir sýknukröfu sína á meginreglum laga um fasteignakaup auk almennra reglna fjármunaréttarins, kröfuréttar og samningaréttar. Um málskostnað vísar stefndi til XXI. kafla laga um meðferð einkamála nr. 91/1991. Stefndi mótmælir tilvísun stefnenda til skipulags- og byggingalaga nr. 71/1997, eldri byggingalaga nr. 54/1978 sem og byggingareglugerða þeirra sem stefnendur vísa til, þar sem reglugerðirnar og lög þessi hafi ekki verið í gildi þegar umdeild íbúð var byggð. Niðurstaða. Í málinu hefur verið lögð fram matsgerð Sigurjóns Pálssonar tæknifræðings, sem ekki hefur verið hnekkt og þykir mega leggja hana til grundvallar dómi. Í 1. tl. matsgerðarinnar kemur fram það álit matsmanns að skemmdir sem komið hafi fram á málningu og fínpússningu undir gluggum og við aðliggjandi veggi íbúðarinnar stafi af því að raki komi frá gluggum íbúðarinnar. Það er einnig mat dómsins að meginorsök rakaskemmda þessara séu gluggar íbúðarinnar sem orðnir eru fúnir og lekir. Stefndi bar fyrir dómi að hann hefði ekki upplýst stefnendur um ástand glugga að öðru leyti en því að þeim hafi verið tjáð að gluggar væru upprunalegir og kváðust stefnendur hafa vitað af því. Fyrir dómi kvaðst þó stefndi sjálfur hafa sett urethan efni undir gluggana til að þétta þá. Í framburði fasteignasala þess sem sá um sölu íbúðarinnar kom fram að áður en kaup gerðust vissi hann ekki hversu víðtækur rakinn var í veggjum íbúðarinnar, og hann mundi ekki hvort stefndi hefði talað um að raki væri mikill eða lítill. Fram er komið í málinu að stefnendum var kunnugt um tvo rakabletti á veggjum íbúðarinnar og undirrituðu þeir auk þess kauptilboð og kaupsamning með fyrirvara um að raki væri í veggjum hússins. Þrátt fyrir fyrirvara þennan verður ekki talið að stefnendur hafi mátt búast við að raki í veggjum hússins væri svo mikill sem raun bar vitni og gluggar íbúðarinnar svo stórgallaðir að raki myndaðist í miklum mæli undir þeim og í aðliggjandi veggjum. Gallinn er stórvægilegur og ber stefndi ábyrgð á honum. Stefndi hefur haldið því fram að hann hafi ekki vitað annað en að gluggar væru í lagi. Ekki hafa verið leiddar sönnur á annað og eru því ekki efni til að dæma stefnendum skaðabætur samkvæmt meginreglu 2. mgr. 42. gr. laga nr. 39/1922 um lausafjárkaup, en stefnendur eiga hins vegar rétt á afslætti samkvæmt meginreglu 1. mgr. 42. gr. sömu laga vegna hins leynda galla á gluggum íbúðarinnar. Við mat á því hvað teljist hæfilegur afsláttur vegna gallans ber að líta til þess að um er að ræða íbúð sem byggð var árið 1975. Það er mat dómsins að við ákvörðun afsláttar beri að taka tillit til þess að stefnendur fái nýja glugga fyrir gamla, en telja verður að ,,líftími” glugganna sé u.þ.b. hálfnaður. Með vísan til framangreinds ber að taka til greina að hálfu þá kostnaðarliði vegna glugga er greinir í matsgerð, þ.e. að fjárhæð 478.500 krónur, nema kostnað vegna glers. Þótt ástand glers í gluggum sé viðunandi er það orðið nokkuð gamalt og ekki ráðlegt að nota það aftur í nýja glugga. Því telur dómurinn rétt að taka kostnaðarlið vegna glers til greina að 1/3 hluta, eða að fjárhæð 90.000 krónur. Í 2. tl. matsgerðarinnar kemur fram að sprunga sé á austurhlið húss á hraunuðum fleti og að innan hafi fínpússning og málning losnað upp vegna raka. Í framburði stefnanda, Sigríðar, kom fram að hún hafi verið upplýst um rakablett í austurvegg borðstofu. Sprungan er sýnileg á utanverðu húsinu. Í ljósi ofangreinds verður ekki talið að um leyndan galla hafi verið að ræða sem stefndi beri ábyrgð á og ber að hafna kröfum stefnenda vegna hans. Í 3. tl. matsgerðar sinnar áætlar matsmaður að viðgerð með sandspartli sé nauðsynleg vegna þess að viðloðun fínpússningar sé mjög léleg á nokkrum stöðum, m.a vegna þess að langvarandi raki hafi hjálpað til við los. Stefndi kvaðst ekki hafa vitað annað en að fínpússning væri í lagi og hann minntist þess ekki að fínpússning hafi losnað meðan hann bjó í húsinu. Dómurinn fellst á niðurstöðu matsmanns varðandi þennan kostnaðarlið og telur að um leyndan galla sé að ræða sem rekja megi að hluta til raka í veggjum hússins. Stefnendur eigi því rétt á afslætti samkvæmt meginreglu 1. mgr. 42. gr. laga nr. 39/1922 vegna hans sem nemur kostnaði vegna viðgerðar fínpússningar og málunar sem í matsgerð er metinn á 71.000 krónur. Í 4. tl. matsgerðar áætlar matsmaður að viðgerð tréklossa í steyptu svalahandriði og ílögn svalagólfs muni kosta 89.000 krónur. Í málinu hefur komið fram að stefndi klæddi svalagólfið með mótatimbri sem hann málaði síðan. Stefndi kvað það hafa verið gert vegna þess að hoggið var upp úr steypu í svalagólfi og hafi stefnendur verið upplýstir um það við skoðun íbúðarinnar. Stefnandi, Sigríður, kvaðst hins vegar fyrst hafa orðið vör við galla á svalagólfi er stefnendur tóku timbrið af því um ári eftir að kaup gerðust. Þar sem gólfið var hulið með timbri er skoðun fór fram var stefnendum ómögulegt að sjá ástand þess og verður ekki talið af því sem fram er komið í málinu að þau hafi mátt ætla að gólfinu væri svo áfátt sem raun bar vitni. Er því um leyndan galla að ræða sem stefndi ber ábyrgð á. Stefnendur eiga því rétt á afslætti samkvæmt meginreglu 1. mgr. 42. gr. laga nr. 39/1922 vegna þessa galla, en samkvæmt mati dómkvadds matsmanns kostar 84.000 krónur að leggja í nýtt svalagólf. Stefndi bar fyrir dómi að e.t.v hefði honum verið kunnugt um tréklossa (passklossa) í svalahandriði, en hann hefði ekki verið sér til ama. Galli þessi er smávægilegur og ekki skilyrði til að dæma afslátt af kaupverði vegna hans. Í matsgerð dómkvadds matsmanns frá 3. ágúst 2000 kemur fram að allt að 10 mm múrfúgur eru víða milli einangrunarplatna á útveggjum hússins. Við vettvangsskoðun sáu dómendur að kuldabrýr sem þar myndast valda rakamyndun á útveggjum og þar safnast í ryk sem myndar óhreinindamynstur á veggjum. Það er mat dómsins að hér sé um mjög óvenjulegan galla að ræða á eigninni. Stefndi hefur borið fyrir dómi að hann hafi tjáð stefnendum að klæða þyrfti húsið að utan ,,ef vel ætti að vera”. Ekki er ljóst hvað í þessum orðum stefnda felst, en stefnendur kveðast ekki minnast þess að stefndi hafi rætt um að húsið þarfnaðist klæðningar. Fasteignasalinn sem sá um sölu íbúðarinnar minntist þess heldur ekki að stefndi hefði orðað það við sig. Stefnandi, Sigríður, kvaðst ekki hafa séð við skoðun íbúðarinnar svartar útfellingar á veggjum. Stefnda hefur ekki tekist að færa sönnur á að hann hafi upplýst stefnendur um galla þennan, en ekki mátti búast við að stefnendur uppgötvuðu hann við skoðun. Um leyndan galla er að ræða sem stefndi ber ábyrgð á. Í matsgerð dómkvadds matsmanns er lagt til að húsið verði klætt að utan til að bæta þennan galla. Kostnaður við það er metinn á 1.315.200 krónur. Að mati dómsins eiga stefnendur rétt á afslætti vegna hans en þar sem framangreindar úrbætur auka gæði hússins mikið vegna minnkaðs hitataps og minna viðhalds útveggja í framtíðinni, telja dómendur að taka beri tillit til þess við ákvörðun fjárhæðar afsláttar þannig að þeim beri afsláttur sem nemi helmingi kostnaðar við klæðningu, þ.e. 657.000 krónur. Þegar framangreint er virt þykir umfang galla á íbúð stefnenda slíkt að áhrif hefði haft á kaupverð, ef vitneskja um þá alla hefði legið fyrir við samningsgerð. Eiga stefnendur rétt á afslætti af kaupverði, sbr. meginreglu 1. mgr. 42. gr. laga nr. 39/1922, vegna framangreindra leyndra galla, samtals að fjárhæð 1.380.500 krónum ásamt dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 9. maí 2001 til 1. júlí 2001, en frá þeim tíma samkvæmt III. kafla laga um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001 til greiðsludags. Eftir ofangreindum úrslitum verður stefndi dæmdur til að greiða stefnendum málskostnað sem ákveðst 500.000 krónur, þar með talinn útlagður kostnaður stefnenda samkvæmt málskostnaðarreikningi. Dóm þennan kveða upp Ingveldur Einarsdóttir héraðsdómari og meðdómendurnir Freyr Jóhannesson tæknifræðingur og Níels Indriðason verkfræðingur. D ó m s o r ð: Stefndi, Birkir Agnarsson greiði stefnendum Hafþóri Halldórssyni og Sigríði V. Ólafsdóttur 1.380.500 krónur ásamt dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 9. maí 2001 til 1. júlí 2001, en frá þeim tíma samkvæmt III. kafla laga um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001 til greiðsludags. Stefndi greiði stefnendum 500.000 krónur í málskostnað.

Mál nr. 129/2006

Kærumál Frávísunarúrskurður felldur úr gildi

Mál þetta, sem dómtekið var fimmtudaginn 9. febrúar sl., er höfðað fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur af Sperru ehf., [kt.], Gullengi 29, Reykjavík, með stefnu birtri 8. marz 2005 á hendur Dynskógum ehf., [kt.], Ármúla 36, Reykjavík.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Gunnlaugur Claessen, Guðrún Erlendsdóttir og Jón Steinar Gunnlaugsson. Sóknaraðili skaut máli þessu til Hæstaréttar með kæru 28. febrúar 2006, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 8. mars sama ár. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 16. febrúar 2006, þar sem máli sóknaraðila gegn varnaraðila var vísað frá dómi. Kæruheimild er í j. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeðferðar. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar. Málsatvikum og málatilbúnaði aðila er lýst í hinum kærða úrskurði. Ekki verður fallist á með héraðsdómara að málsgrundvöllur sá, sem lagður var í stefnu, hafi raskast svo undir rekstri málsins að frávísun varði. Byggir sóknaraðili á því að varnaraðili eigi ógreidda þrjá nánar tilgreinda reikninga vegna verks, sem aðilar eru sammála um að sóknaraðili hafi unnið fyrir varnaraðila, þótt þá greini á um hvort þegar hafi verið greitt fyrir þá verkþætti sem reikningarnir varða. Verður ekki séð að vandkvæði séu á að fella efnisdóm á málið á þessum grunni. Ber því samkvæmt framansögðu að fella hinn kærða úrskurð úr gildi og leggja fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeðferðar. Rétt þykir að kærumálskostnaður falli niður, en ákvörðun málskostnaðar í héraði bíður efnisdóms. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdómara að taka málið til efnismeðferðar. Kærumálskostnaður fellur niður.

Mál nr. 93/2008

Húsbrot Frelsissvipting Rán Skaðabætur Upptaka Skilorðsrof Ítrekun

AÓ og R voru sakfelldir fyrir húsbrot, rán og frelsissviptingu fyrir að hafa í heimildarleysi ruðst inn á heimili A, svipt hann frelsi sínu og beitt hann ofbeldi og hótunum um ofbeldi í því skyni að ná frá honum verðmætum. Háttsemi þeirra var talin varða við 252. gr., 231. gr. og 2. mgr. 226. gr. almennra hegningarlaga. Þá var R einnig sakfelldur fyrir umferðarlagabrot. Brot ákærðu var unnið í sameiningu og var fyrirfram skipulagt sem talið var sýna einbeittan brotavilja, einkum af hálfu AÓ, og var virt til refsiþyngingar, sbr. 2. mgr. 70. gr. og 6. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga. Refsing A var ákveðin fangelsi í tvö og hálft ár og refsing R fangelsi i tvö ár.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Gunnlaugur Claessen og Ólafur Börkur Þorvaldsson og Viðar Már Matthíasson settur hæstaréttardómari. Ríkissaksóknari skaut máli þessu til Hæstaréttar 6. febrúar 2008 í samræmi við yfirlýsingar ákærðu um áfrýjun, en jafnframt af hálfu ákæruvalds, sem krefst staðfestingar á sakfellingu ákærðu, upptöku muna samkvæmt ákæru en þyngingar á refsingu. Þá er krafist að ákærði Arnar Óli Bjarnason verði dæmdur til greiðslu skaðabóta eins og greinir í ákæru. Ákærði Arnar Óli krefst þess að refsing hans verði milduð og gæsluvarðhaldsvist sem hann sætti við rannsókn málsins frá 2. febrúar 2007 til 7. sama mánaðar komi til frádráttar dæmdri refsingu. Hann krefst einnig að skaðabótakrafa A verði lækkuð, en skaðabótakröfu Tryggingamiðstöðvarinnar hf. verði vísað frá dómi, en til vara að hann verði sýknaður af henni. Ákærði Róbert Wayne Love krefst mildunar refsingar og að hún verði skilorðsbundin. Hann krefst þess jafnframt að gæsluvarðhaldsvist hans frá 2. febrúar 2007 til 7. sama mánaðar komi til frádráttar dæmdri refsingu. I Í greinargerð ákærða Róberts Wayne fyrir Hæstarétti er gerð sú krafa að bótakrafa A verði lækkuð frá héraðsdómi. Samkvæmt 2. mgr. 151. gr. þágildandi laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála, sbr. nú 2. mgr. 199. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, skal í bréflegri tilkynningu ákærða til Ríkissaksóknara um áfrýjun tekið nákvæmlega fram í hverju skyni sé áfrýjað, þar á meðal varðandi einkaréttarkröfur. Í tilkynningu ákærða til Ríkissaksóknara 30. janúar 2008 er ekki vikið að því að áfrýjunin taki til slíkra krafna. Af þessum sökum kemur þessi krafa ákærða Róberts Wayne ekki til úrlausnar fyrir Hæstarétti nema að því leyti sem réttinum er skylt að taka afstöðu til hennar ex officio. Fyrir Hæstarétti var því lýst yfir af hálfu ákæruvalds að skilja bæri kröfu þess um skaðabætur svo, að krafist væri staðfestingar héraðsdóms. Þar sem kröfur ákæruvalds um skaðabætur beinast fyrir Hæstarétti aðeins að ákærða Arnari Óla verður yfirlýsing þessi skýrð svo að ekki séu nú af hálfu ákæruvalds gerðar kröfur um breytingar á niðurstöðu héraðsdóms um skaðabætur. Kemur því krafa um hækkun skaðabóta ekki til álita fyrir Hæstarétti. Þá var kröfu Tryggingamiðstöðvarinnar hf. vísað frá héraðsdómi og kemur hún heldur ekki til álita fyrir Hæstarétti. II Atvikum málsins og framburði ákærðu í héraði er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Fallist er á þær ályktanir sem héraðsdómari dregur af gögnum málsins og framburði fyrir lögreglu og dómi. Þó verður að gera þá athugasemd að ekki kemur fram í vitnisburði A að ákærði Arnar Óli hafi hótað honum með fjaðurhníf meðan þeir voru staddir í eldhúsi íbúðar A að [heimilisfang], Reykjavík, en Arnar Óli hefur játað að hafa haft fjaðurhníf meðferðis. Ákærði Robert Wayne hefur borið að ákærði Arnar Óli hafi hótað A með hnífnum og meðákærði í héraði, Z, að ákærði Arnar Óli hafi handleikið hnífinn fyrir framan A í eldhúsinu þótt blað hnífsins hafi ekki verið úti. Að þessu virtu verður niðurstaða héraðsdóms um þetta atriði staðfest. III Fallist er á niðurstöðu héraðsdóms um heimfærslu brota til refsiákvæða. Sakaferli ákærðu er nægilega lýst í héraðsdómi. Ásetningur ákærða Arnars Óla til þeirra brota sem hann er sakfelldur fyrir var einbeittur. Þegar til þess er litið og annars sem greinir í héraðsdómi og horfir til refsihækkunar, svo og til ítrekunaráhrifa dóms Héraðsdóms Reykjaness 19. desember 2003, en þá var ákærði dæmdur til sex mánaða fangelsis fyrir þjófnað, sem hann lauk við að afplána 30. desember 2004, verður refsing þessa ákærða ákveðin fangelsi í tvö og hálft ár. Til frádráttar komi sex daga gæsluvarðhaldsvist hans frá 2. febrúar 2007 til 7. sama mánaðar. Eins og í héraðsdómi greinir hlaut ákærði Róbert Wayne hinn 12. júlí 2005 sex mánaðar fangelsisdóm fyrir líkamsárás og gripdeild, þar af voru fimm mánuðir skilorðsbundnir í tvö ár. Þessi dómur var ásamt öðrum dómi 23. maí 2006 þar sem þessi ákærði hlaut eins mánaðar fangelsisdóm fyrir þjófnað, sem var skilorðsbundinn til tveggja ára, dæmdur upp með hinum fyrri vegna skilorðsrofs. Var refsing fyrir þau brot dæmd í einu lagi með þeim brotum sem þessi ákærði var fundinn sekur um í héraði. Brotið, sem dæmt var fyrir í fyrri dóminum, framdi ákærði 17. ágúst 2003, en þá var hann 17 ára. Hefur sá dómur því ekki ítrekunaráhrif sbr. 1. mgr. 71. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Síðari dómurinn var að fullu skilorðsbundinn og hefur því heldur ekki ítrekunaráhrif sbr. 61. gr. almennra hegningarlaga. Ákærði Róbert Wayne taldi sig ekki eiga óuppgerðar sakir við A er hann réðst í för með ákærða Arnari Óla og meðákærðu í héraði, Y, sem höfðu frumkvæði að förinni. Óljóst er hvenær ásetningur hans kviknaði til sumra þeirra brota sem hann er dæmdur fyrir. Verður refsing hans ákveðin fangelsi í tvö ár en til frádráttar komi sex daga gæsluvarðhaldsvist hans frá 2. febrúar 2007 til 7. sama mánaðar. Ákvæði héraðsdóms um skaðabætur og að ákærði Arnar Óli sæti upptöku á skotfærum og eftirlíkingu af skammbyssu verða staðfest. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað ákærðu verða staðfest. Ákærðu verður gert að greiða áfrýjunarkostnað málsins, þar með talin málsvarnarlaun verjenda sinna fyrir Hæstarétti, sem ákveðin eru að meðtöldum virðisaukaskatti, eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Ákærði Arnar Óli Bjarnason sæti fangelsi í tvö og hálft ár. Gæsluvarðhald hans frá 2. febrúar 2007 til 7. sama mánaðar kemur til frádráttar refsingu. Ákærði Róbert Wayne Love sæti fangelsi í tvö ár. Gæsluvarðhald hans frá 2. febrúar 2007 til 7. sama mánaðar kemur til frádráttar refsingu. Ákvæði héraðsdóms um skaðabætur og upptöku á skotfærum og skammbyssu skulu vera óröskuð. Ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað ákærðu skulu óröskuð. Ákærði Arnar Óli Bjarnason greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns fyrir Hæstarétti, Björgvins Jónssonar hæstaréttarlögmanns, 311.250 krónur og ákærði Róbert Wayne Love greiði málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Páls Arnórs Pálssonar hæstaréttarlögmanns, 311.250 krónur. Ákærðu greiði óskipt annan áfrýjunarkostnað málsins, 53.760 krónur. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 8. nóvember 2007. Málið er höfðað með ákæru útgefinni 26. júlí 2007 á hendur: ,,Arnari Óla Bjarnasyni, kennitala 260283-3599, Barmahlíð 6, Reykjavík, X, kennitala [...], [heimilisfang], Y, kennitala [...], [heimilisfang], Z, kennitala [...], [heimilisfang] og Róbert Wayne Love, kennitala 251285-2769, óstaðsettum í hús, Reykjavík, I. Gegn öllum ákærðu fyrir frelsissviptingu, húsbrot og rán, með því að hafa í heimildarleysi ruðst inn á heimili A að [Heimilisfang], svipt hann frelsi sínu og beitt hann ofbeldi og hótunum um ofbeldi, í því skyni að ná frá honum verðmætum, en ákærðu höfðu á brott mér sér Toshiba fartölvu að verðmæti kr. 69.000, Nokia og Ericson farsímum að óþekktu verðmæti, Canon prentara að verðmæti kr. 10.000, Canon stafræna myndavél að verðmæti kr. 24.000, Webcam myndavél að verðmæti kr. 4.000, JDV dvd spilara að verðmæti kr. 6.000, Bosch hleðslu­borvél að verðmæti kr. 14.000, nokkur verkfæri að óþekktu verðmæti, sjókort að óþekktu verðmæti, leikfangabangsa að óþekktu verðmæti og Toyota bifreið, skráningarnúmer [...], að verðmæti kr. 326.000, allt svo sem nánar greinir með svofelldri verkaskiptingu: 1. Ákærða Y fékk A með blekkingum til að hleypa sér inn á heimili hans á meðan meðákærðu biðu fyrir utan húsið, skömmu síðar hleypti ákærða Y meðákærðu inn um inngang í sameign þaðan sem ákærðu ruddust í sameiningu inn á heimili A. 2. Ákærðu Arnar Óli og Róbert Wayne þvinguðu A með skipunum að setjast á stól og ákærða Y batt A fastan við stólinn með reipum og límbandi, keflaði hann með munnkúlu áfastri ól sem hún festi á hann og setti leðurgrímu yfir höfuð hans. 3. Ákærðu Arnar Óli og Róbert Wayne veittust að A á meðan hann var keflaður og bundinn, ákærðu báðir er þeir kýldu hann í andlitið og spörkuðu í hann, ákærði Arnar Óli er hann hellti eldfimum vökva yfir A og hótaði honum frekari barsmíðum og að ætla að mölva í honum tennurnar og bora í hnéskeljarnar á honum og jafnframt með spurningum um hvort hann vildi deyja og með því að segjast ætla að stinga hann með sprautu og dæla úr henni svo hann hlyti bana af og enn fremur með því að ógna honum með butterfly hnífi, og ákærði Róbert Wayne er hann lamdi A með járnstöng í vinstra hnéð, allt í því skyni að skapa skelfingu hjá honum og þvinga hann til að vísa á verðmæti í íbúðinni og kveikjuláslykla af bifreiðinni [...], auk þess að ætla að fá hann til að gefa út afsal fyrir bifreiðinni. 4. Ákærðu Y, X og Z söfnuðu saman framan­greindum munum í íbúðinni og í geymslu íbúðarinnar í kjallara og komu mununum fyrir í bifreiðinni [...], sem lagt var fyrir utan húsnæðið. 5. Ákærði Róbert Wayne tók að sér að aka bifreiðinni [...], hlaðinni þýfinu, frá heimili A að þáverandi dvalarstað meðákærðu Y að Fannarfelli 12, þar sem hann affermdi bifreiðina og kom þýfinu fyrir í húsnæðinu. Telst þetta varða við 2. mgr. 226. gr., 231. gr. og 252. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. II. Gegn ákærða Róbert Wayne fyrir umferðarlagabrot, með því að hafa í greint skipti á leið sinni að Fannarfelli 12 ekið bifreiðinni [...] á Miklubraut gegnt Rauðagerði án nægjanlegrar aðgæslu og tillitssemi og eigi gætt að því að halda hæfilegri fjarlægð milli bifreiðarinnar og annarrar bifreiðar, ZU-365, sem ekið var á undan, með þeim afleiðingum að árekstur varð með bifreiðunum eftir að ökumaður ZU-365 hægði niður ökuhraða við strætisvagnabiðstöð, og síðan ekið þegar í stað af vettvangi án þess að sinna skyldum sínum vegna árekstursins. Telst þetta varða við 1. mgr. 4. gr., 1. mgr. 10. gr. og 3. mgr. 14. gr., sbr. 1. mgr. 100. gr., umferðarlaga nr. 50/1987, sbr. 3. gr. laga nr. 57/1997. III. Gegn ákærðu Y fyrir fíkniefna- og vopnalagabrot, með því að hafa að kvöldi miðvikudagsins 31. janúar 2007 að Fannarfelli 12 haft í vörslum sínum 0,05 g af amfetamíni og 0,76 g af tóbaksblönduðu kannabisefni, sem fannst við húsleit, og þá haft í vörslum sínum butterfly hníf, sem ákærða framvísaði. Telst þetta varða við 2. gr., sbr. 5. gr., laga um ávana- og fíkniefni nr. 65/1974, sbr. og 6. gr. sömu laga, varðandi meðferð ákærðu á kannabis, sbr. lög nr. 13/1985 og lög nr. 68/2001, og 2. gr., sbr. 1. mgr. 14. gr., reglugerðar um ávana- og fíkniefni og önnur eftirlitsskyld efni nr. 233/2001, sbr. reglugerð nr. 848/2002, og b-lið 2. mgr. 30. gr., sbr. 1. mgr. 36. gr., vopnalaga nr. 16/1998. IV. Þess er krafist að ákærðu verði dæmd til refsingar. Einnig er krafist upptöku á haldlögðum munum sem hér greinir: 1. Ákærða Y sæti upptöku samkvæmt 1. tölul. 1. mgr. 69. gr. laga nr. 19/1940 á leðurgrímu, munnkúlu með áfastri ól og 5 knippum af reipi, hlutir sem hafðir voru til að drýgja brot með, sbr. lið I/2. 2. Ákærða Y sæti upptöku samkvæmt 6. mgr. 5. gr. laga nr. 65/1974 og 2. mgr. 14. gr. reglugerðar nr. 233/2001, á 0,05 g af amfetamíni og 0,76 g af tóbaksblönduðu kannabisefni, sem fannst við húsleit, sbr. III. lið. 3. Ákærða Y sæti upptöku samkvæmt 1. mgr. 37. gr. laga nr. 16/1998, á butterfly hnífi, sem fannst við húsleit, sbr. III. lið. 4. Ákærði Arnar Óli sæti upptöku samkvæmt 1. mgr. 37. gr. laga nr. 16/1998, á skotfærum og eftirlíkingu af skammbyssu, sem fannst við húsleit, sbr. III. lið. Bótakröfur: Af hálfu A, kennitala [...], er krafist skaðabóta að fjárhæð kr. 1.277.465, að viðbættum 4,5% vöxtum samkvæmt 16. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993, frá 29. janúar 2007 til 2. apríl 2007, en dráttarvaxta samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001, frá þeim degi til greiðsludags. Af hálfu Tryggingamiðstöðvarinnar hf., kennitala 660269-2079, er krafist kr. 108.652, vegna bóta sem greiddar voru vegna tjóns á bifreiðinni ZU-365. Einnig er krafist vaxta á höfuðstól samkvæmt 8. gr. laga nr. 38/2001, frá 29. janúar 2007 til þess dags er opinbert mál er höfðað, en dráttarvaxta samkvæmt 1. mgr. 6. gr. sömu laga, frá þeim degi til greiðsludags.“ Verjandi ákærða Arnars Óla krefst vægustu refsingar sem lög leyfa og að refsing verði skilorðsbundin að öllu leyti eða að hluta. Komi til refsivistar er þess krafist að gæsluvarðhaldsvist ákærða komi til frádráttar. Krafist er sýknu af bótakröfu Tryggingamiðstöðvarinnar og að bótakröfu A verði vísað frá dómi aðallega en til vara að hún sæti lækkun. Málsvarnarlauna er krafist að mati dómsins. Verjandi ákærðu X og Z krefst fyrir hönd þeirra beggja sýknu en til vara vægustu refsingar sem lög leyfa og ef refsivist verði dæmd að hún verði skilorðsbundin. Þess er krafist að bótakröfu Tryggingamiðstöðvarinnar verði vísað frá dómi. Sama krafa er um bótakröfu A en til vara að hún sæti verulegri lækkun. Krafist er réttargæslu- og málsvarnarlauna vegna ákærða Z og málsvarnarlauna vegna ákærða X að mati dómsins. Verjandi ákærða Róberts Wayne krefst þess að ákærði sæti vægustu refsingar sem lög leyfa og að refsivist verði skilorðsbundin ef dæmd verður. Komi til óskilorðsbundinnar refsivistar er þess krafist að gæsluvarðhaldsvist ákærða komi til frádráttar refsivist. Krafist er að bótakröfum verði vísað frá dómi aðallega en til vara að þær sæti verulegri lækkun. Sakarkostnaðar er krafist úr ríkissjóði þar með talin málsvarnalaun að mati dómsins. Verjandi ákærðu Y krefst vægustu refsingar sem lög leyfa og málsvarnalauna að mati dómsins. Þess er krafist að bótakrafa A sæti verulegri lækkun. Ákæruliður I. 1-5 Samkvæmt frumskýrslu lögreglunnar kom A til lögreglu kl. 23.50 mánudagskvöldið 29. janúar sl. og lýsti því að aðilar hefðu ráðist á hann á heimili hans að [heimilisfang] og í framhaldi stolið munum í hans eigu og bifreið hans nr. [...]. Er þessu lýst nánar í skýrslunni og ráðstöfunum lögreglu í framhaldinu. Hinn 31. janúar kom A til lögreglu í því skyni að kæra ,,meinta frelsissviptingu, líkamsárás og í framhaldi af því þjófnað og nytjastuld á bifreið á heimili hans að [heimilisfang] að kvöldi 29. janúar sl.“ A lýsti því að nóttina fyrir atburðinn sem hér um ræðir hafi þau ákærða, Y, og Arnar Óli verið í fíkniefnaneyslu og áfengisdrykkju á heimili hans. Um morguninn hafi hann orðið við beiðni um að keyra Y heim til sín en úr varð að Arnar Óli varð eftir í íbúð A. Er A kom aftur heim til sín frá því að keyra Y hafi íbúðin staðið opin og fartölva, prentari og vefmyndavél verið horfin. A lýsti því að hann hefði strax hringt í Y vegna þessa og hafi hún gefið í skyn að hún myndi vinna með í því að hann fengi muni sína til baka en A kvaðst ætla að kæra atvikið endurheimti hann ekki munina. A lýsti síðan samskiptum þeirra í framhaldi vegna þessa. Það hafi síðan verið laust fyrir kl. 22.00 að kvöldi 29. janúar sl. sem Y hafi hringt og sagt að hún væri búin hafa uppi á mununum og væri á leiðinni til A með þá. Hafi hann spurt hana að því hvort hún væri ein á ferð og hún sagt svo vera. Y hafi síðan komið ein og hafi hann þá spurt hana hvernig hún hefði endurheimt munina og hafi hún greint honum frá því. Hún hafi síðan verið í símanum og sagði A að hún þyrfti að skreppa út í bíl og A sagt það í lagi. Skömmu síðar kvaðst A hafa heyrt karlmannsraddir í stigaganginum. Í framhaldinu lýsti A því sem gerðist inni í búðinni og er í skýrslunni svofelldur kafli þar um: ,,Ég sé þá að Arnar Óli ryðst þar upp með butterfly hníf í hendi ásamt tveimur karlmönnum sem ég þekki ekki og Y. Annar þessara manna sem voru með þeim í för var með silfraða járnkylfu í hendinni. Þau skipuðu mér að setjast við eldhúsborðið og sögðu mér að setja hendurnar fyrir aftan bak. Y byrjaði svo að líma handleggina á mér fasta við stólinn með svörtu þykku límbandi. Síðan batt hún fæturnar á mér með snæri við stólfæturnar og hún tróð síðan upp í mig golfkúlu og setti svo límband yfir varirnar á mér, auk þess setti hún svo teygjanlega leðurhettu yfir andlitið á mér. Arnar Óli er með ásakanir gagnvart mér um það að ég hafi verið að reyna við Y og ég hefði svikið hann með því,. Hann tók það líka fram að ég skuldaði honum ekki neitt, en hann yrði að gera þetta út af þessu. Hann hótaði að mölva í mér tennurnar og bora í hnéskeljarnar á mér. Hann var með ásakanir gegn mér að ég hefði stolið einhverjum bíllykli af honum. Þeir eru svo að kýla mig í andlitið 5-6 sinnum með hnefunum og svo lemur einhver mig með járnkylfunni í hnéskelina. Þeir hótuðu að setja ,,overdoze“ í sprautu og sprauta því í mig. Svo var ég barinn með kylfunni í höfuðið og Arnar hafi kýlt mig í sama mund þannig að ég féll í gólfið, en áður hafði Y sennilega losað af mér límbandið og hettuna. Þeir spörkuðu í mig þar sem ég lá á gólfinu og ég ældi aðeins við höggin. Þeir skipuðu mér svo að drulla mér á fætur og hótuðu að þagga niðri mér ef ég hefði ekki hljóð. Þeir spyrja mig svo hvar kvittunin af fartölvunni er og báðu mig um afsalið af bílnum. Ég sagðist ekki vera með afsal af bílnum og þá kýldi Arnar mig í andlitið. Á meðan á þessu þá er Y og einn þessara manna sem voru með þeim í för að gramsa í dótinu mínu í íbúðinni. Arnar Óli og annar mannanna fóru síðan reglulega út úr eldhúsinu til að hjálpa þeim að leita og Arnar spurði mig hvar stafræna myndavélin mín væri. Arnar þóttist síðan vera að gera mér einhvern greiða með því að segja við mig að hann ætlaði að skilja sjónvarpið eftir. Þau voru talsverðan tíma að róta til í íbúðinni hjá mér og leita að verðmætum. Þessi sem hélt á kylfunni hélt að það væru falin fíkniefni í íbúðinni og var að reyna að veiða þau upp úr mér. Arnar fleygði svo einni e-töflu á borðið hjá mér áður en hann fór og sagði að ég mætti eiga hana, en áður sagði hann við mig að ég ætti að halda mér heima daginn eftir og ekki fara í vinnuna svo hann gæti haft upp á mér í þeim tilgangi að skrifa undir afsal á bílnum mínum. Að auki tóku þeir símkort og rafhlöðu mína úr farsímanum mínum. Hann skrifaði farsímanúmerið 845-2444 á miða og lagði það á eldhúsborðið og sagði mér að vera í sambandi ef ég væri ekki búinn að heyra frá honum.“ Nú verður rakinn framburður ákærðu fyrir dómi og hjá lögreglu eftir því sem ástæða þykir og vitnisburður. Ákærði Arnar Óli játar sök að hluta en neitar að hluta eins og nú verður rakið. Hann kvað aðdraganda þess að farið var á heimili A hafa verið þann að þeir A hefðu rifist nóttina áður er þeir sátu að drykkju saman á heimili A. Þá hafi ákærði tekið tölvu frá honum, en til hafi staðið að skila tölvunni. Þá hafi A haft undir höndum bíllykla af bíl sem ákærði hafði að láni auk þess sem A hafi verið búinn að ,,angra hana Y“. Tilgangur ferðarinnar til A hafi verið að finna lyklana og að „hræða A.“ Ákærði kvað ekki hafa verið farið í íbúðina í því skyni að taka munina sem lýst er í ákæru. Ákærði kvað Y fyrst hafa farið inn til A og rætt við eitthvað við hann. Hún hafi síðan hleypt öðrum ákærðu inn og hafi ákærði og aðrir sem inn fóru farið þangað óboðnir. Ákærði hvað A einhvern tímann í atburðarásinni hafa beðið ákærðu um að fara út. Eftir að inn var komið höfðu þau meðákærðu, Róbert Wayne og Y. verið ásamt A inni í eldhúsi þar sem þeir Róbert skipuðu A að setjast á stól. Eftir það hafi Y bundið A eins og lýst er í ákærunni. Eftir það hafi Y, Z og Róbert farið inn í herbergi. Á meðan hafi ákærði reynt að tala við A inni í eldhúsi og leyst hann úr böndunum stuttu síðar. Ákærði kvaðst ekki hafa veist að A meðan hann var bundinn eins og lýst er í ákærunni og hvorki hafa kýlt hann né sparkað í hann eins og lýst er í 3. lið ákærunnar. Ákærði játaði að hafa hellt eldfimum vökva yfir A eins og lýst er í ákærunni. Hann kvaðst hvorki hafa hótað A með því að mölva í honum tennurnar né að bora í hnéskeljar hans. Þá kvaðst ákærði ekki hafa hótað A með sprautunni eins og lýst er í ákærunni. Ákærði kveðst ekki vita hvað aðrir í íbúðinni afhöfðust meðan þeir Róbert voru með A inni í eldhúsinu. Hann kvaðst síðan hafa komist að því heima hjá Y að munirnir hefðu verið teknir úr íbúðinni. Hann kvaðst ekki hafa ógnað A með hnífi en hins vegar hafi hann haft hnífinn meðferðis og notað hann til að skera böndin af A en hann taldi að A hafi verið bundinn fastur í 10-15 mínútur. Ákærði kvað það sem A var gert hafa verið gert í því skyni að skapa hjá honum skelfingu eins og ákært er fyrir en ekki í því skyni að þvinga hann til að vísa á verðmæti í íbúðinni. Ákærði mundi ekki hvort reynt hafi verið að fá A til að vísa á kveikjuláslykla. Þá sé niðurlag ákærunnar rangt en ekki hafi verið reynt að fá A til að gefa út afsal eins og þar sé lýst og kvaðst ákærði ekki muna eftir því að afsal hafi borið á góma. Ákærði kvaðst hafa séð Róbert slá A einu sinni í hnéð með járnstöng meðan á þessu stóð en hann mundi ekki hvort A var bundinn þá. Ákærði kvað réttan framburð sinn hjá lögreglu varðandi það að hann hafi séð Róbert slá A með járnstönginni, kýla og sparka í hann nokkrum sinnum, auk þess að slá hann í annan fótinn þannig að hann datt í gólfið. Þetta hafi Róbert gert eftir að hann reiddist A. Við skýrslutöku hjá lögreglu greindi ákærði m.a. svo frá að hann hafi sagt við Aað hann vildi fá allt sem A skuldaði honum. A hafi þá sagt að hann gæti tekið allt sem þau vildu og hafi hann greint frá því hvar munir væru og afsöl. Ákærði kvaðst ekki geta gefið skýringu á því hvers vegna hann hagaði framburði sínum svo hjá lögreglu en hann væri ekki réttur. Ákærði kvað X hafa verið staddan heima hjá Y þegar farið var heim til A og því hafi hann komið með. Ekki minntist ákærði þess að hafa beðið hann um að koma. Ákærði kvaðst hafa verið undir áhrifum að minnsta kosti 5 tegunda af fíkniefnum, auk áfengis, á þessum tíma. Hann kvaðst hafa farið í meðferð hjá geðlækni frá því í marsbyrjun. Ákærði X neitar sök. Hann kvaðst á þessum tíma hafa verið í för með meðákærða Zvini sínum á rúntinum uns Z hafi sagst þurfa að hitta fólk sem hann þekkti. Eftir þetta hafi öll ákærðu farið að [heimilisfang], þar sem Y fór inn og ræddi við húsráðanda og hleypti öðrum ákærðu inn skömmu síðar. Skilja mátti á ákærða að það hafi verið fyrir tilviljun sem hann fór með ákærðu að [heimilisfang] en ákærði tók fram að hann hafi ekki getað vitað að í heimsókninni yrði beitt ofbeldi eins og gert var. Ákærði kvað tilgang fararinnar heim til A, sem ákærði kvaðst ekki þekkja, hafa verið þann að sækja hjá honum dót sem Y, Arnar og Róbert hafi átt hjá honum. Eftir að inn var komið hafi Arnar, Róbert og Y farið með A inn í eldhús en Róbert hafi haft járnrör eða kylfu meðferðis. Þeir Arnar og Róbert hafi verið inni í eldhúsinu ásamt A mestan tímann sem dvalið var á staðnum. Hann kvaðst ekki hafa verið inni í eldhúsinu og ekki hafa séð það sem þar fór fram en hann hafi þó séð að búið var að binda A. Ákærði kvaðst hafa heyrt óp frá eldhúsinu um tíma. Hann kvaðst ekki hafa séð hvort spörk, kýlingar eða þess háttar ofbeldi hafi átt sér stað inni í eldhúsinu. Þar hafi þau ræðst við en hiti hafi færst í umræðurnar þar að sögn ákærða. Ákærði kvaðst telja að A hafi verið í eldhúsinu í góða klukkustund en hann vissi ekki hversu lengi hann var bundinn því hann sá síðast til hans í eldhúsinu er búið var að leysa hann úr böndunum. Ákærði kvaðst hafa staðið eins og illa gerður hlutur um stund eftir innkomu eða þar til Y hafi sagt ákærða að leita að einhverju sem hún átti. Þetta hafi orðið til þess að ákærði, Y og Z söfnuðu munum saman í íbúðinni og í geymslu í kjallara og hafi verið farið með munina út. Hann vissi ekki hvað varð um munina eftir það en ákærði kvað þá Z hafa farið saman af staðnum. Ákærði kvaðst þannig, ásamt Z og Y, hafa safnað mununum saman á þann hátt sem lýst er í IV. lið ákærunnar en hann kvaðst ekki hafa verið viss um það er mununum var safnað saman hvort þetta væru munir sem þau Y, Arnar og X áttu. Ákærði kvaðst hafa talið það fremur ólíklegt í ljósi þess að húsráðandinn var bundinn fastur í eldhúsinu. Hann mundi ekki hvaða munum hann safnaði saman. Ákærði kvaðst engin samskipti hafa átt við A og því hvorki hafa beitt hann ofbeldi né hótað honum slíku. Þá kveðst ákærði neita sök varðandi frelsissviptingu og rán eins og í I. lið ákæru greinir. Ákærða Y játar sök að mestu leyti. Hún kvað aðdraganda málsins hafa verið þann að Arnar Óli hafi tekið fartölvu á heimili A nóttina áður er þau Arnar Óli voru á heimili A. Erindi þeirra þangað á þeim tíma sem í ákæru greinir hafi verið að skila fartölvunni. Y lýsti því að tilgangur fararinnar til A að öðru leyti hafi verið að sækja lykla að bíl sem Arnar Óli hafði að láni og hún hafi ætlað að ræða við A þar sem eitthvert ósætti átti sér stað við hann. Hún kvaðst ekki vita ástæðu þess að meðákærðu X, Z og Róbert fóru með að [heimilisfang] á þessum tíma. Ferðin hafi ekki verið skipulögð fyrir fram á neinn hátt, hvorki samskiptin við A né að taka þaðan muni eins og gert var. Hins vegar hafi hún haft meðferðis dótið sem hún batt A með til notkunar „ef til kæmi“ að hennar sögn. Öll ákærðu hafi haldið þangað saman. Hún kvað A hafa hleypt sér inn og eftir það hafi dyrnar verið skildar eftir opnar og meðákærðu þannig komist inn á eftir ákærðu. Við þingfestingu málsins játaði ákærða sök samkvæmt 1. lið ákæru en undir aðalmeðferð málsins var framburður hennar breyttur um þetta og hún kvaðst ekki hafa hleypt meðákærðu inn eins og lýst er í 1. lið þessa kafla ákærunnar. Hún kvaðst ekki muna hvort borið hafi á góma fyrir ferðina að sækja ætti muni til A, sem þau Y, Arnar Óli og Róbert ættu. Eftir að inn var komið hafi Arnar Óli og Róbert þvingað A til að setjast og hafi hún bundið hann fastan, allt eins og lýst er í 2. tölulið ákærunnar. Hún kvaðst hafa sett höfuðgrímuna þannig á A að útilokað hafi verið fyrir hann að sjá það sem gerðist þar sem göt fyrir augu hafi snúið aftur, auk þess sem bundið hafi verið fyrir augu A með nælonsokk. Hún kvaðst telja að þau hafi verið í húsnæði A í um 20 mínútur, þar af hafi A verið bundinn hluta tímans. Ákærða bar um það að A hafi tekið eitthvað frá þeim Arnari Óla. Ráða mátti af framburði hennar að tilgangurinn með því að binda hann fastan hafi verið að ræða við hann vegna þessa og „sýna honum að svona gengur ekki“ og hafi hann verið spurður hvernig hann ætlaði að greiða það sem hann hefði tekið frá þeim. Eftir þetta og meðan A var bundinn fastur hafi hann sagt að þau mættu fá hjá honum muni þar sem hann hefði ekki peninga til að greiða með. Y kvaðst ekki hafa séð samskipti Arnars Óla og Róberts við A og ekki geta borið um það sem þeim er gefið að sök í 3. lið ákærunnar. Hún kvað A hafa rænt Arnar Óla í hvert sinn sem hann sofnaði, að því er skilja mátti er hann var í heimsókn hjá A. A hafi sagst ætla að láta af hendi muni í stað þess sem hann hefði áður „rænt af þeim Arnari Óla“. Munirnir sem teknir voru og þau ákærðu Z og Róbert tíndu saman hafi verið munir sem A benti á. Hann hafi sagt „gerið svo vel“ en hann hafi að vísu verið bundinn er hann sagði þetta. Hún kvaðst hafa borið munina samkvæmt 4. lið ákæru út í bíl og hafi þeir síðan verið fluttir á heimili hennar. Hjá lögreglu greindi ákærða m.a. svo frá að hún hafi séð Róbert lemja A og fleira. Fyrir dómi kvað hún þennan framburð sinn rangan, ósætti hafi verið milli þeirra Róberts á þessum tíma og hún í mikilli neyslu og hið rétta sé að hún hafi ekki séð það sem fram fór í eldhúsinu eftir að hún fór þaðan. Ákærði Z neitar sök. Hann kvað annað hvort Y eða Arnar hafa hringt í sig á þessum tíma og beðið sig um að keyra þau. Hann kvaðst þá hafa farið ásamt X, sem var með honum í bílnum, heim til Y þar sem hann stoppaði stutta stund en þá hafi verið þar fyrir, auk Y, þeir Arnar Óli og Róbert. Hann kvaðst ekki minnast þess að rætt hafi verið um tilgang fararinnar að [heimilisfang], þangað sem haldið var skömmu síðar en ákærði hafi einungis tekið að sér að keyra fólkið þangað. Er komið var í [heimilisfang] hafi Y og Arnar rætt um að sækja þyrfti dót inn í húsnæðið. Y hafi þá farið út og inn í húsnæðið en hún hafi síðan opnað fyrir öðrum ákærðu um 10 mín. síðar og allir farið inn í íbúðina. Ákærði kveðst ekki þekkja Aog ekki hafa átt nein samskipti við hann á staðnum. Ákærði kvað Róbert og Arnar hafa rætt eitthvað við A inni í eldhúsi. Ákærði kvaðst ekki hafa séð hvað þar átti sér stað en hann kvaðst hafa séð A bundinn í eldhúsinu og með hettu yfir höfðinu. Hann kvað Arnar Óla hafa haft meðferðis fjaðurhníf. Hann kvaðst hins vegar ekki hafa séð hann ógna Ameð hnífnum og framburður sinn hjá lögreglu þar um væri rangur og hann tæki hann til baka. Hnífurinn hafi ekki verið opinn. Hin ákærðu hafi farið inn í stofu þar sem Y hafi beðið þau Róbert um að taka muni sem ákærði kvaðst hafa gert ásamt þeim Róbert og Y. Munirnir, sem í ákæru greinir, hafi verið tíndir til og fluttir út í bíl en hann taldi að ákærðu hafi verið á heimili A í um hálfa klukkustund. Ákærði kvaðst ekki minnast þess að rætt hafi verið um afsal meðan á dvölinni hjá A stóð. Hann kvað þá X hafa farið saman í burtu. Ákærði Róbert Wayne neitar sök að hluta en játar að hluta eins og nú verður lýst. Hann kvaðst ásamt Arnari Óla hafa verið staddur á heimili Y ásamt henni er Arnar Óli hafi greint frá því að hann ætti bíllykla hjá A sem A vildi ekki láta af hendi. Hann kvaðst ekki vita hvernig til þess kom að ákærðu, Z og X, komu með heim til A nema vegna þess að þeir hafi ætlað að keyra önnur ákærðu heim til hans. Y hafi farið heim til A og rætt við hann er komið var í [heimilisfang]. Hún hafi verið á leiðinni út og A staðið í útidyrunum er ákærðu fóru inn í íbúðina til hans. Eftir að þangað var komið hafi A farið inn í eldhús og kvað ákærði sig minna að Arnar hafi sagt A að setjast niður. Ákærði kvaðst ekki hafa sagt honum að setjast og neitaði þannig sakargiftum sem lýst er í 2. tölulið ákærunnar. Hann kvaðst ekki tjá sig um það hvort A var bundinn í eldhúsinu en lýsti því síðar í skýrslutökunni að það hafi átt sér stað án hans vitneskju. Arnar hafi síðan losað A með því að skera á böndin en þeir Arnar hafi verið inni í eldhúsinu auk A allan tímann sem dvalið var í íbúðinni. Ákærði neitaði því að hafa veist að Ameðan hann var keflaður og bundinn eins og lýst er í 3. tölulið ákærunnar. Hann neitaði að hafa kýlt og sparkað í A. Hann kvaðst hafa séð Arnar Óla hella eldfimum vökva yfir A. Þá kvaðst hann hafa heyrt Arnar Óla hóta að stinga A með sprautu eins og lýst er í ákærunni. Þá hafi Arnar Óli hótað A með fjaðurhníf. Hann kvaðst ekki muna að hafa heyrt Arnar Óla hóta A með því að bora í hnéskeljar á honum eða mölva í honum tennur. Ákærði kvaðst hafa haft járnstöng meðferðis en hann hafi ekki notað stöngina og sé ákæran röng að því leyti. Hann hafi tekið járnstöngina með vegna þess að fyrir lá að A vildi ekki láta lyklana fúslega af hendi eftir því sem Arnar Óli hafði sagt. Ákærði kveðst aldrei hafa vitað af öðrum tilgangi fararinnar í [heimilisfang] en þann að sækja bíllyklana sem áður er getið um. Hann neitaði þannig að tilgangurinn hefði verið sá sem lýst er í niðurlagi þessa ákæruliðar. Hann kvað hafa verið rætt um það að bíll í eigu A ætti að ganga upp í skuld BA við Arnar og í því sambandi hafi verið rætt um að A gæfi út afsal til Arnars. Ákærði kvaðst hafa verið inni í eldhúsinu meðan munirnir voru teknir úr íbúðinni og hafi hann ekki vitað af því hvað var tekið og hann hafi heldur ekki orðið „mjög mikið“ var við meðan á dvölinni stóð að verið væri að fjarlægja muni þaðan en hann hafi vitað að verið væri að leita bíllyklanna sem áður er lýst. Hann kvaðst áætla að ákærðu hafi dvalið í um eina klukkustund í íbúð A. Ákærði játaði sök samkvæmt 5. tölulið þessa kafla ákærunnar. Vitnið, A, kvaðst þekkja ákærðu Arnar og Y lítils háttar en aðra ákærðu þekki hann ekki. Hann kvaðst hafa setið að drykkju ásamt Arnari og Y deginum áður á heimili sínu. Um morguninn kvaðst A hafa ekið Y heim til sín en Arnar hafi orðið eftir á heimili hans. Er hann kom til baka hafi allt verið uppljómað og opið upp á gátt. Hann hafi þá séð að fartölva og prentari var horfinn. Hann hafi þá árangurslaust reynt að ná sambandi við Arnar. Hann hafi þá hringt í Y og sagt henni að Arnar fengi frest til kvölds til að skila því sem hann tók ella myndi hann kæra. Y hafi ætlað að reyna að hafa upp á mununum og hafi hann verið í símsambandi við hana af og til allan daginn uns hún hringdi og sagðist hafa haft upp á tölvunni en ekki prentaranum. Y kvaðst hafa komið heim til sín upp úr klukkan 19 þetta kvöld og Y hafi boðað komu sína síðar með tölvuna. Y hleypti henni inn er hún hringdi á dyrabjöllunni en Y hafi aðspurð sagst vera ein á ferð. Hún hafi síðan komið og skilað tölvunni. Skömmu síðar hafi hún sagst þurfa að sækja eitthvað út í bíl. Hún hafi þá farið niður og hleypt hinum þremur inn en A kveðst ekki vita hvort fjórir komu inn auk Y. Mönnunum hafi hann ekki hleypt inn til sín. Atók fram að hann hafi ekki séð annað en það sem gerðist í eldhúsinu og því viti hann ekki með vissu fjölda þeirra sem komu inn í húsið. Eftir að inn var komið hafi Arnar og Róbert skipað sér að setjast á stól. Y hafi síðan bundið sig á höndum og fótum, auk þess að setja gúmmíhettu yfir höfuðið á honum. Hann kvað Arnar ranglega hafa sakað sig um að halda fyrir sér bíllyklum. Eftir þetta hafi hann svo verið spurður um verðmæti sem væru í íbúðinni en það hafi Arnar gert. Bæði Arnar og Róbert hafi lamið sig með hnefum og sparkað í sig en A hafi séð illa það sem fram fór. Þó hafi hann séð þetta en sum höggin komu eftir að gríman var tekin af höfði hans. Eftir að böndin voru losuð af honum, sem hann kvað sig minna að Arnar hafi byrjað að losa en Y klárað að mestu leyti, hafi Róbert slegið hann í höfuðið með járnkylfu svo hann féll í gólfið þar sem báðir spörkuðu í hann liggjandi. Róbert hafi einnig lamið hann með járnkylfu í hnéskelina. Þá hafi Arnar hótað sér með sprautu eins og lýst er í ákærunni. Hann kvað Arnar og Óla hafa hótað sér að mölva í sér tennur og bora í hnéskeljar á honum auk hótunar með sprautu eins og lýst er í ákærunni. Þetta hafi allt átt sér stað í eldhúsinu en annað veifið hafi annar þeirra Arnars og Róberts farið inn í stofu að leita verðmæta. a kvað fólkið ekki hafa komið til sín vegna skulda sem hann stæði í við eitthvert af fólkinu og A kvaðst aldrei í atburðarásinni hafa sagt að þau mættu taka það sem þau vildu. Arnar Óli hafi hins vegar spurt sig um myndavél en hann hafi aldrei verið spurður um önnur verðmæti. Þá kvað hann Arnar hafa tekið fram að þau hafi ekki komið vegna neinnar skuldar og aldrei hafi komið fram hjá þeim hvert tilefni komu þeirra var. Arnar hafi farið fram á að hann afsalaði bílnum til sín og hafi hann spurt um afsal í þessu sambandi. Arnar og Róbert hafi reynt að fá sig til að gefa út afsal í þessu skyni eins og lýst er í ákærunni. A taldi að fólkið hefði dvalið í um eina klukkustund á heimili sínu. Hann kvað einhver högg hafa dunið á sér eftir að hann var losaður úr böndunum og dót í hans eigu hafði verið sett í tösku. Hafi fólkið farið út og hafi þau haft á orðið að þau kæmu daginn eftir til að ganga frá afsalinu fyrir bílnum. A kvaðst engin samskipti hafa átt við aðra ákærðu en þau sem rakin hafa verið hér að framan. A kvaðst hafa farið á slysadeild til skoðunar eftir þetta. Hann lýsti afleiðingum árásarinnar fyrir sig. Hann hafi m.a. verið frá vinnu í rúma viku vegna þessa og auk þess lýsti A andlegum áhrifum þessa á sig. Hann hafi ekki þorað út úr húsi um tíma og lýsti því að hann hafi ekki enn jafnað sig eftir þetta. Ófeigur Tryggvi Þorgeirsson, sérfræðingur á slysa- og bráðadeild Landspítala-Háskólasjúkrahúss, staðfesti og skýrði læknisvottorð dagsett 2. febrúar 2007 en vottorðið er ritað vegna komu A á slysadeild klukkan 22.30 að kvöldi 30. janúar sl. John Donne de Niet geðlæknir lýsti meðferð sem ákærði Arnar Óli sætti hjá honum frá því í febrúar til ágúst á þessu ári meðan hann sætti fangavist. Hann lýsti andlegu ástandi Arnars Óla á þessum tíma. B varðstjóri og C rannsóknar­lögreglu­maður staðfestu skýrslur sem hvor um sig ritaði vegna málsins. Ekki er ástæða til þess að rekja þær hér. Vitnið, D, kom fyrir dóminn. Ekki er ástæða til að rekja vitnisburð hans sem varpar ekki ljósi á málavexti. Ákæruliður II. Sannað er með skýlausri játningu ákærða fyrir dómi og með öðrum gögnum málsins að ákærði hafi gerst sekur um háttsemi þá sem í þessum ákærulið greinir og eru brot hans rétt færð til refsiákvæða í ákærunni. Skírskotað er til ákærunnar um lýsingu málavaxta. Ákæruliður III. Sannað er með skýlausri játningu ákærðu fyrir dómi og með öðrum gögnum málsins að ákærða hafi gerst sek um háttsemi þá sem í þessum ákærulið greinir og eru brot hennar rétt færð til refsiákvæða í ákærunni. Skírskotað er til ákærunnar um lýsingu málavaxta. Niðurstaða ákæruliðar I. 1-5 Samkvæmt þessum kafla ákærunnar er öllum ákærðu gefin að sök frelsissvipting, húsbrot og rán. Öllum er gefið að sök að hafa í heimildarleysi ruðst inn á heimili A, svipt hann frelsi sínu og beitt hann ofbeldi og hótunum um ofbeldi í því skyni að ná frá honum verðmætum en ákærðu höfðu verðmætin á brott með sér. Undir meðferð málsins féll ákæruvaldið frá þeim hluta I. kafla ákæru er lýtur að Canon prentara að verðmæti 10.000 krónur og Webcam myndavél að verðmæti 4.000 krónur. Með framburði ákærðu Y, Z og Róberts Wayne og með vitnisburði A er sannað að munirnir, sem taldir eru upp í I. kafla ákæru að teknu tilliti til breytinga á ákæru sem raktar voru, voru fjarlægðir af heimili A að kvöldi mánudagsins 29. janúar 2007. Öllum ákærðu er gefið að sök húsbrot. Samkvæmt 2. mgr. 242. gr. almennra hegningarlaga sæta húsbrot opinberri ákæru eftir kröfu þess manns sem misgert er við. Dómurinn lítur svo á að með kæruskýrslu A frá 31. janúar 2007 hafi komið fullnægjandi kæra af hans hálfu sem taki jafnt til húsbrots sem annarra brota sem framin voru á þessum tíma. Verður nú vikið að einstökum töluliðum þessa kafla ákæru en fjallað verður um ætlað húsbrot allra ákærðu undir tölulið 1. 1. Vitnið A og ákærða Y bera á sama veg um það að A hafi hleypt Y inn í húsnæði sitt á þeim tíma sem hér um ræðir. Hún fór því ekki þangað inn án heimildar og varðar innganga hennar í húsnæðið því ekki við 231. almennra hegningarlaga og er hún sýknuð af því ákæruefni. Við þingfestingu málsins játaði ákærða sök samkvæmt þessum ákærulið en breytti framburði sínum síðar. Breyttur framburður ákærðu Y varðandi það að hún hafi ekki hleypt öðrum ákærðu inn í húsnæðið, eins og lýst er í þessum ákærulið, er órökstuddur og í ósamræmi við flest annað sem fram er komið í málinu. Er þannig sannað, með upphaflegum framburði ákærðu Y fyrir dómi og með framburði meðákærðu Arnars Óla, X og Z og með stuðningi af vitnisburði A, að ákærða hafi hleypt meðákærðu inn í húsnæðið eins og hér er lýst og þykir hún með því hafa gerst sek um hlutdeild í húsbroti meðákærðu og varðar þessi háttsemi hennar þannig við 231. sbr. 22. gr. almennra hegningarlaga. Húsbrot annarra ákærðu er sannað á sama hátt og breytir framburður ákærða Róberts Wayne engu hér um en hann kvað A hafa staðið í dyrunum er ákærðu fóru inn í húsnæðið. Fyrir liggur samkvæmt vitnisburði A og svo sem ráða má af framburði allra ákærðu, að þau fóru öll, utan ákærða Y, heimildarlaust inn á heimili A og varðar sú háttsemi við 231. gr. almennra hegningarlaga eins og í ákæru greinir. Ránsbrot ákærðu tæmir því ekki sök gagnvart húsbroti þeirra skv. 231. gr. almennra hegningarlaga eins og á stendur. 2. Sannað er með vitnisburði Aog með skýlausri játningu ákærðu Y og Arnars Óla en gegn neitun ákærða Róberts Wayne, að ákærðu hafi öll gerst sek um háttsemi þá sem hér er ákært fyrir. Virða ber háttsemina sem hér um ræðir sem samverknað. Samkvæmt ákærunni er brot ákærðu talið varða við 2. mgr. 226. gr. almennra hegningarlaga. Skilja verður ákæruna svo að sú heimfærsla byggist á því sem segir í upphafi I. liðar ákæru, að brotin hafi ákærðu framið í því skyni að fá hjá A verðmæti. Frelsissviptingin hafi þannig verið framin í ávinningsskyni eins og lýst er í 2. mgr. 226. gr. almennra hegningarlaga. Ákærðu hafa neitað því að hafa framið þetta brot í ávinningsskyni og vísast til framburðar þeirra hér að framan um þetta. Hins vegar er atburðarásin er virt í heild og með hliðsjón af því sem síðar gerðist og rakið er í ákæruliðnum 3 og 4 og með vísan til vitnisburðar A, telur dómurinn sannað gegn neitun ákærðu að frelsissviptingin hafi átt sér stað í ávinningsskyni og varðar brot ákærðu því við 2. mgr. 226. gr. almennra hegningarlaga. 3. Ákærðu Arnar Óli og Róbert Wayne veittust að A meðan hann var keflaður og bundinn eins og nú verður lýst. Sannað er með játningu ákærða Arnars Óla og öðrum gögnum málsins að hann hellti yfir A eldfimum vökva, eins og lýst er í þessum ákærulið. Öðrum hlutum þessa ákæruliðar hefur ákærði Arnar Óli neitað. Með vitnisburði A og með framburði meðákærða Róberts Wayne er sannað, gegn neitun ákærða Arnars Óla, að hann hafi hótað að stinga A með sprautu og ógnað A með fjaðurhníf eins og lýst er í þessum ákærulið. Gegn eindreginni neitun ákærða Arnars Óla er ósannað að hann hafi framið aðra þá háttsemi sem honum er gefin að sök samkvæmt þessum ákærulið og er hann sýknaður að því leyti. Sannað er með vitnisburði Aog með framburði ákærða Arnars Óla en gegn neitun ákærða Róberts Wayne að hann kýldi og sparkaði í A, auk þess að slá hann með járnstöng í vinstra hnéð. Málsatvik varðandi afsalsgerð eru mjög óljós og eru ákærðu sýknuð af þeim hluta þessa ákæruliðar. Ákærða Y kvað A, meðan hann var bundinn fastur, hafa sagt ákærðu að gjöra svo vel að taka muni sem þau vildu en sækja hafi átt bíllykla til hans. Ákærði Róbert Wayne bar m.a. um þann tilgang ferðarinnar að [heimilisfang] að sækja þangað bíllykla sem A hafi ekki viljað láta af hendi og hann hafi þess vegna tekið með sér járnstöng. Ákærði Arnar Óli bar um að finna hafi átt lykla hjá A auk þess að ,,hræða hann“. Að þessu og öðrum gögnum málsins virtum, og með vitnisburði A, er sannað gegn neitun ákærðu að hluta að ákærðu gerðu það sem þeir eru hér sakfelldir fyrir í því skyni að skapa skelfingu hjá Aog þvinga hann eins og greinir í ákærunni. 4. Eins og rakið var að framan er sannað að verðmætin, sem talin eru upp í I. lið ákærunnar voru tekin á heimili A og komið fyrir í bifreiðinni fyrir utan. Hafa öll ákærðu samkvæmt þessum ákærulið borið um sinn þátt í því en ákærðu X og Z neita sök. Fram er komið að ákærði Z tók að sér að keyra ákærðu Arnar Óla, Y og Róbert Wayne að [heimilisfang] þetta kvöld. Það að ákærði X fór í þessa ferð virðist hafa verið sökum þess að þeir ákærðu Z voru saman á bíl þess síðarnefnda. Hvorugur þessara ákærðu kvaðst hafa vitað um annan tilgang ferðarinnar að [heimilisfang] en að sækja þangað muni í eigu ákærðu Y, Arnars Óla og Róberts Wayne. Þá þekkti hvorugur þeirra A fyrir eins og raunin var um ákærðu Y og Arnar Óla. Eins og lýst er í upphafi I. kafla ákærunnar er öllum ákærðu gefin að sök frelsissvipting, húsbrot og rán. Áður var fjallað um húsbrot allra ákærðu og vísast til umfjöllunar þar um undir lið 1. Ákærðu X og Z höfðu engin samskipti við A meðan þeir og aðrir ákærðu dvöldu á heimili hans. Engin efnislýsing er í ákærunni varðandi þessa ákærðu er lýtur að ætlaðri frelsissviptingu þeirra enda áttu þeir engin samskipti við A og sömuleiðis er ekkert í ákærunni utan inngangskaflans, sem varðar ætlað ránsbrot þessara tveggja ákærðu en í inngangskaflanum segir að A hafi verið beittur ofbeldi og hótunum um ofbeldi í því skyni að ná frá honum verðmætum. Ekkert er fram komið í málinu um það að ákærðu X og Z hafi viðhaft slíka háttsemi gagnvart A og hefur A sjálfur ekki borið um það. Samkvæmt þessu er ósannað að þessir tveir ákærðu hafi gerst sekir um frelsissviptingu og rán og eru þeir sýknaðir af þessum hluta ákærunnar. Þegar þáttur ákærðu Y er virtur í heild en hún tók þátt í frelsissviptingarbrotinu, sbr. ákærulið 2, er ljóst að virða ber háttsemi hennar samkvæmt þessum ákærulið þannig að hún varði við 252. gr. almennra hegningarlaga. 5. Sannað er með skýlausri játningu ákærða fyrir dómi að hann hafi gerst sekur um háttsemi þá sem hér um ræðir. Skírskotað er til ákærunnar um lýsingu samkvæmt þessum ákærulið Háttsemi ákærðu Arnar Óla, Y og Z virt í heild þykir varða við þau lagaákvæði sem í ákæru greinir. Þótt ekki sé unnt að slá neinu föstu um tímann sem A var bundinn og keflaður á heimili sínu er ljóst að hann var nokkur og augljóst hversu þungbært þetta hefur verið fyrir A eins og hann lýsti sjálfur fyrir dóminum. Brot ákærðu Arnar Óla, Y og Róberts Wayne samkvæmt I. kafla ákæru er ófyrirleitið og unnið í sameiningu og er það virt ákærðu til refsiþyngingar, sbr. 2. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga. Þessi ákærðu virðast að einhverju leyti hafa skipulagt fyrirfram hvað gera átti við A enda fór ákærða Y með útbúnað til að binda og kefla A og ákærði Róbert Wayne með barefli. Allt þykir þetta bera vott styrkum og einbeittum brotavilja þessara ákærðu, sbr. 6. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga og er það virt til refsiþyngingar. Ákærði Arnar Óli hefur frá árinu 2001 hlotið 7 refsidóma fyrir fíkniefnabrot, umferðarlagabrot, skjalafals, þjófnað og brennu. Hann hlaut síðast dóm 5. desember 2005 en það var sektardómur fyrir fíkniefnabrot. Ákærði hlaut hinn 8. nóvember 2006 reynslulausn í 2 ár á 240 daga eftirstöðvum refsingar. Honum hefur þegar verið gert að afplána framangreindar eftirstöðvar refsingar og verður því ekki fjallað um reynslulausnina við úrlausn máls þessa. Ákærða Y hlaut skilorðsdóm fyrir þjófnað á árinu 2004. Hún hefur staðist skilorð. Auk þessa hefur henni frá árinu 2001 fram í maí 2005 fjórum sinnum verið gerð sektarrefsing fyrir fíkniefnabrot. Ákærða hefur að langmestu leyti játað brot sín og er það virt henni til refsilækkunar. Að öllu ofanrituðu virtu þykir refsing ákærðu Arnars Óla og Y, hvors um sig, hæfilega ákvörðuð fangelsi í 18 mánuði. Ákærði Róbert Wayne hlaut hinn 12. júlí 2005 6 mánaða fangelsisdóm fyrir líkamsárás og gripdeild, þar af voru 5 mánuðir skilorðsbundnir í 2 ár. Hinn 23. maí 2006 hlaut ákærði 1 mánaðar fangelsisdóm fyrir þjófnað og var dómurinn skilorðsbundinn til tveggja ára. Með brotum sínum nú hefur ákærði rofið skilorð beggja dómanna og ber að dæma þá upp og gera ákærða refsingu í einu lagi, sbr. 60. og 77. gr. almennra hegningarlaga. Refsing ákærða Róberts Wayne þykir hæfilega ákvörðuð fangelsi í 2 ár. Ekki þykja efni til að skilorðsbinda fangelsisrefsingu neins ofangreindra. Frá refsivist ákærðu Arnars Óla og Róberts Wayne, með vísan til 76. gr. almennra hegningarlaga, skal draga gæsluvarðhald er þeir sættu vegna málsins. Ákærðu X og Z hafa hvorugur sætt refsingu fyrr. Báðir eru sakfelldir fyrir húsbrot og þykir refsing hvors um sig hæfilega ákvörðuð 75.000 króna sekt í ríkissjóð og komi 6 daga fangelsi í stað sektarinnar. Ákærða Y hefur samþykkt allar upptökukröfurnar sem beint er að henni. Með vísan til tilvitnaðra lagaákvæða varðandi hvern og einn upptökulið er hún dæmd til að þola upptöku muna eins og krafist er og nánar lýst í dómsorði. Með vísan til 1. mgr. 37. gr. laga nr. 16/1998 er ákærði Arnar Óli dæmdur til að þola upptöku á skotfærum og eftirlíkingu af skammbyssu. Skilja verður bótakröfu A þannig að hún beinist að öllum ákærðu. Ákærðu X og Z hafa verið sýknaðir af háttsemi sem bótakrafan byggist á og verður ekki fjallað um bótakröfuna varðandi þessa tvo ákærðu. Bótakrafan samanstendur af eftirfarandi kröfuliðum; Öllum kröfuliðum hefur verið andmælt. Viðhlítandi gögn fylgja ekki kröfu­liðunum um tímabundið atvinnutjón og þjáningabætur og er þeim vísað frá dómi. Bifreiðin [...] var hluti ránsfengsins sem ákærðu hafa verið sakfelld fyrir og eru þau bótaskyld vegna háttsemi sinnar og tjóns sem hlaust af. Eru þau dæmd til að greiða óskipt 272.852 krónur í viðgerðarkostnað en fyrir liggur reikningur vegna hans. Þá á A rétt á miskabótum á grundvelli 26. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993 og þykja bæturnar hæfilega ákvarðaðar 200.000 krónur. Ákærðu Arnar Óli, Y og Róbert Wayne eru þannig dæmd til að greiða A 472.852 krónur óskipt auk vaxta svo sem í dómsorði greinir en vaxtakröfu var ekki andmælt. Auk þessa greiði þessi ákærðu A óskipt 99.600 krónur í réttargæsluþóknun til Ólafs Arnar Svanssonar héraðsdómslögmanns, skipaðs réttargæslumanns A. Ekki er ljóst að hverjum bótakrafa Tryggingamiðstöðvarinnar hf. beinist og ber að vísa kröfunni frá dómi. Ákærðu Arnar Óli, Y og Róbert Wayne greiði óskipt 60.611 krónur í sakarkostnað sem til féll á rannsóknarstigi. Ákærði Arnar Óli greiði 660.348 krónur í málsvarnarlaun til Björgvins Jónssonar hæstaréttarlögmanns bæði fyrir vinnu á rannsóknarstigi og við dómsmeðferð. Auk þessa greiði ákærði verjandanum 12.750 krónur vegna útlagðs kostnaðar. Ákærðu X og Z greiði óskipt 1/4 hluta af 373.500 króna málsvarnarlauna til Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns á móti 3/4 hlutum sem greiðast úr ríkissjóði. Ákærði Z greiði Hilmari 74.700 krónur vegna verjandastarfa á rannsóknarstigi málsins. Ákærða Y greiði 311.250 krónur í málsvarnarlaun til Sveins Andra Sveinssonar hæstaréttarlögmanns og 103.584 vegna verjandastarfa Steinunnar Guðbjartsdóttur hæstaréttarlögmanns. Ákærði Róbert Wayne greiði 621.504 króna málsvarnarlaun til Bjarna Haukssonar héraðsdómslögmanns, bæði fyrir vinnu á rannsóknarstigi og við dómsmeðferð. Við ákvörðun þóknunar hefur í öllum tilvikum verið tekið tillit til virðis­aukaskatts. Arnþrúður Þórarinsdóttir fulltrúi flutti málið fyrir ákæruvaldið. Guðjón St. Marteinsson héraðsdómari kveður upp dóminn. Dómsorð: Ákærði, Róbert Wayne Love, sæti fangelsi í 2 ár. Ákærðu, Arnar Óli Bjarnason og Y, sæti hvort um sig fangelsi í 18 mánuði. Frá refsivist ákærðu, Arnars Óla og Róberts Wayne, skal draga gæsluvarðhald er þeir sættu vegna málsins. Ákærðu, X og Z greiði hvor um sig 75.000 króna sekt í ríkissjóð og komi 6 daga fangelsi í stað sektarinnar. Ákærða, Y, sæti upptöku á leðurgrímu, munnkúlu með áfastri ól, 5 knippum af reipi, butterfly hnífi, 0,05 g af amfetamíni og 0,76 g af tóbaksblönduðu kannabis. Ákærði, Arnar Óli, sæti upptöku á skotfærum og eftirlíkingu af skammbyssu. Ákærðu, Arnar Óli, Y og Róbert Wayne, greiði A 472.852 krónur óskipt auk 4,5 % vaxta samkvæmt 16. gr. laga nr. 50/1993, frá 29. janúar 2007 til 2. apríl 2007, en með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 frá þeim degi til greiðsludags. Ákærðu, Arnar Óli, Y og Róbert Wayne, greiði óskipt 99.600 krónur í réttargæslu­þóknun til Ólafs Arnar Svanssonar héraðsdómslögmanns, skipaðs réttargæslumanns A. Bótakröfu Tryggingamiðstöðvarinnar hf. er vísað frá dómi. Ákærðu, Arnar Óli, Y og Róbert Wayne, greiði óskipt 60.611 krónur í sakarkostnað á rannsóknarstigi. Ákærði, Arnar Óli, greiði Björgvini Jónssyni hæstaréttarlögmanni 660.348 krónur í málsvarnarlaun og 12.750 krónur vegna útlagðs kostnaðar. Ákærðu, X og Z, greiði óskipt 1/4 hluta 373.500 króna málsvarnarlauna til Hilmars Ingimundarsonar hæstaréttarlögmanns á móti 3/4 hlutum sem greiðast úr ríkissjóði. Ákærði Z greiði Hilmari 74.700 krónur vegna verjandastarfa á rannsóknarstigi málsins. Ákærða, Y, greiði Sveini Andra Sveinssyni hæstaréttarlögmanni 311.250 krónur í málsvarnarlaun og 103.584 krónur vegna verjandastarfa Steinunnar Guðbjartsdóttur hæstaréttarlögmanns á rannsóknarstigi málsins. Ákærði, Róbert Wayne, greiði Bjarna Haukssyni héraðsdómslögmanni 621.504 krónur í málsvarnarlaun.

Mál nr. 538/2012

Óréttmætir viðskiptahættir Samkeppni Vörumerki Firma Lögbann

Að kröfu H ehf. setti sýslumaðurinn í H lögbann við notkun F ehf. og H57-F ehf. á auðkenni sem innihélt vörumerki og firmaheiti H ehf., „Hotel Keflavik“ og „Hótel Keflavík“. Í málinu krafðist H ehf. staðfestingar á lögbanninu og laut ágreiningur aðila að því hvort sú ákvörðun F ehf. og H57-F ehf. að nefna hótel sitt „Icelandair Hotel Keflavik“ eða „Icelandair Hótel Keflavík“ fæli annars vegar í sér brot á vörumerkjarétti H ehf. og hins vegar brot gegn góðum viðskiptaháttum. Í Hæstarétti var ekki talið að H ehf. hefði tekist að sanna svo fullnægjandi væri að umrætt heiti hefði náð slíkri almennri markaðsfestu að skilyrði væru til að skrá það sem vörumerki. F og H57-F ehf. voru því ekki taldir hafa brotið gegn vörumerkjarétti H ehf. Á hinn bóginn taldi Hæstiréttur að F og H57-F ehf. hefðu brotið gegn H ehf. með ólögmætum hætti sbr. 2. málslið 15. gr. a. laga nr. 57/2005 en ákvæðinu væri ætlað að veita fyrirtækjum sem nota auðkenni í starfsemi sinni sérstaka vernd gegn því að aðrir noti auðkenni, sem þeir eiga út af fyrir sig tilkall til, á þann hátt að villst verði á þessum tveimur auðkennum. Markmið ákvæðisins væri ekki aðeins að veita fyrirtækjum vernd í innbyrðis samkeppni þeirra, heldur ekki síður að koma í veg fyrir að villt verði um fyrir neytendum sem aftur gæti dregið úr virkri samkeppni í viðskiptum, sbr. 1. gr. samkeppnislaga nr. 44/5005. Taldi Hæstiréttur að af þeim sökum væri fullnægt skilyrðum fyrir áðurnefndu lögbanni, sbr. 1. mgr. 24. gr. laga nr. 31/1991 um kyrrsetningu, lögbann o.fl. og var hinn áfrýjaði dómur staðfestur.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Gunnlaugur Claessen, Eiríkur Tómasson og Ólafur Börkur Þorvaldsson. Áfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar 10. ágúst 2012. Þeir krefjast þess að hafnað verði staðfestingu á lögbanni sem sýslumaðurinn í Hafnarfirði lagði 2. september 2011 við því að þeir noti auðkenni sem innihalda vörumerki og firmaheiti stefnda „Hotel Keflavik“ og „Hótel Keflavík“. Jafnframt krefjast þeir sýknu af viðurkenningarkröfu stefnda. Þá krefjast áfrýjendur málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I Á árinu 1986 var stofnað Hótel Keflavík hf., sem varð síðar Hótel Keflavík ehf., stefndi í þessu máli. Frá því ári hefur firmaheiti hans „HÓTEL KEFLAVÍK“ jafnframt verið skráð í firmaskrá. Eins og greinir í hinum áfrýjaða dómi hefur stefndi frá þessum tíma rekið hótel að Vatnsnesvegi 12 í Reykjanesbæ, áður Keflavík, undir heitinu „Hótel Keflavík“ eða „Hotel Keflavik“. Á árinu 1988 var opnað „Flughótelið í Keflavík“ við Hafnargötu 57 í Reykjanesbæ. Stendur það hótel í næsta nágrenni við hótel stefnda, en bensínstöð mun vera á milli þeirra. Samkvæmt gögnum málsins virðist Icelandair hf. hafa komið að rekstri þessa hótels fyrir aldamót, en síðustu ár hefur áfrýjandinn H 57 – Flughótel Keflavík ehf. annast rekstur þess í samstarfi við áfrýjandann Flugleiðahótel ehf. Að sögn þeirra hafa heitin „Flughótel“, „Flughótel Keflavík“, „Flughótelið í Keflavík“ og „Icelandair hotels“ verið notuð í kynningu á hótelinu. Aðila greinir hins vegar á um hvert af þessum heitum hafi verið notað við markaðssetningu á hótelinu við Hafnargötu, ekki síst með tilliti til þess í hverjum mæli staðarheitið Keflavík hafi verið notað í því sambandi. Vörumerkið „ICELANDAIR“ var skráð árið 1988 og er Icelandair hf. eigandi þess. Merkið tekur meðal annars til hótel- og veitingarekstrar, en mun hafa verið notað sem alþjóðlegt auðkenni fyrir flugrekstur frá árinu 1947. Á árinu 2003 var skráð vörumerkið „ICELANDAIR HÓTELS“ og er áfrýjandinn Flugleiðahótel ehf., sem mun vera dótturfélag fyrrgreinda félagsins, eigandi þess. Merkið tekur auk annars til veitinga- og gistiþjónustu. Hafa verið rekin hótel víðs vegar um Ísland, tengd þessu vörumerki, þar á meðal í Reykjanesbæ. Frá árinu 2010 mun hafa verið reynt að samræma heiti á hótelum innan Icelandair samstæðunnar með því að leggja aukna áherslu á vörumerkið „ICELANDAIR HÓTELS“ og eru þau ýmist kennd við staðsetningu eða rekstur gistishúsanna, eins og dæmi eru tekin um í hinum áfrýjaða dómi. Stefndi fékk orð- og myndmerkið „HÓTEL KEFLAVÍK“ og orðmerkið „HÓTEL KEF“ skráð hjá Einkaleyfastofu 3. maí og 2. júní 2010. Voru merkin skráð í flokki fyrir veitingaþjónustu og tímabundna gistiþjónustu og birt 15. maí og 15. júní það ár. Hinn 16. ágúst 2011 sótti stefndi um skráningu á orðmerkinu „HÓTEL KEFLAVÍK“, en 27. september sama ár á orð- og myndmerkjunum „HOTEL KEFLAVIK ICELAND“ og „HOTEL KEFLAVIK ICELAND AIRPORT HOTEL“. Voru fyrstnefndu tvö vörumerkin skráð hjá Einkaleyfastofunni 31. október það ár og birt 15. næsta mánaðar. Síðastnefnda vörumerkið var skráð 1. desember 2011 og birt 15. sama mánaðar. Öll merkin eru skráð í flokki fyrir veitingaþjónustu og tímabundna gistiþjónustu, en fram kom að orðmerkið „HÓTEL KEFLAVÍK“ væri skráð á grundvelli markaðsfestu. Í lok árs 2011 synjaði Einkaleyfastofa að svo stöddu umsókn áfrýjandans H 57 –Flughótel Keflavík ehf. um skráningu á orðmerkinu „Flughótel“ fyrir ferða- og veitingaþjónustu. Var sú synjun á því reist að orðið væri of lýsandi fyrir þá þjónustu sem því væri ætlað að auðkenna og ekki til þess fallið að gefa þjónustunni sérkenni í huga almennings. Á árinu 2011 var hætt að nota auðkennið „Flughótel Keflavík“ í tengslum við hótelið við Hafnargötu og kveðst stefndi hafa orðið þess áskynja um miðjan júlí það ár að farið væri að reka hótelið undir heitinu „Icelandair Hotel Keflavik“ eða „Icelandair hótel Keflavík“. Hinn 2. september 2011 var að kröfu stefnda lagt hið umþrætta lögbann við því að áfrýjendur noti auðkenni sem innibera vörumerki og firmaheiti stefnda „Hotel Keflavik“ og „Hótel Keflavík“. Krefst stefndi staðfestingar á lögbanninu með máli þessu sem höfðað var 14. september 2011. Með bréfi áfrýjandans Flugleiðahótels ehf. 5. desember 2011 var framangreindri skráningu Einkaleyfastofu á orðmerkinu „HÓTEL KEFLAVÍK“ andmælt með vísan til 22. gr. laga nr. 45/1997 um vörumerki. Þeim andmælum svaraði stefndi með greinargerð til Einkaleyfastofu 17. janúar 2012. Við flutning málsins fyrir Hæstarétti kom fram hjá aðilum að ekki hafi enn verið tekin afstaða til framangreindra andmæla þessa áfrýjanda. Málsástæðum og lagarökum aðila er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Lýtur ágreiningur þeirra að því hvort sú ákvörðun áfrýjenda að nefna hótelið við Hafnargötu „Icelandair Hotel Keflavik“ eða „Icelandair hótel Keflavík“ feli annars vegar í sér brot á vörumerkjarétti stefnda samkvæmt 1. mgr. 4. gr. laga nr. 45/1997 og hins vegar brot gegn góðum viðskiptaháttum, sbr. 15. gr. a. laga nr. 57/2005 um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu, sbr. 2. gr. laga nr. 50/2008. Aðilar deila ekki síst um hversu miklum ruglingi þetta nýja heiti á hóteli áfrýjenda hafi valdið hjá neytendum og um leið hverjum vandkvæðum í starfsemi stefnda. Þá hafa í málinu verið lögð fram ýmis gögn sem ætlað er að upplýsa hvort stefndi hafi náð slíkri markaðsfestu á orðmerkinu „HÓTEL KEFLAVÍK“ að fullnægt sé skilyrði síðari málsliðar 2. mgr. 3. gr. laga nr. 45/1997 til að það verði skráð sem vörumerki. Er þar meðal annars að finna tvær viðhorfskannanir meðal fólks búsetts á Íslandi. Í þeirri fyrri sem gerð var í október 2011 var leitað svara um hvort þátttakendur þekktu til einhvers hótels í Keflavík og varð niðurstaðan sú að um 20% þeirra tengdi heitið „Hótel Keflavík“ við þjónustu stefnda. Í þeirri síðari frá desember sama ár var spurt hvort þátttakendur gætu nefnt eitthvert hótel í Keflavík og varð niðurstaðan sú að tæp 30% nefndu „Hótel Keflavík“. II Samkvæmt 1. mgr. 4. gr. laga nr. 45/1997 felst meðal annars í vörumerkjarétti að aðrir en eigandi vörumerkis mega ekki heimildarlaust nota í atvinnustarfsemi tákn sem eru eins eða lík vörumerki hans, annars vegar ef notkunin tekur til eins eða svipaðrar þjónustu og vörumerkjarétturinn nær til eða hins vegar ef hætt er við ruglingi, þar með talið að tengsl séu með merkjunum. Eftir 1. mgr. 13. gr. sömu laga er það skilyrði skráningar vörumerkis að merkið sé til þess fallið að greina meðal annars þjónustu merkiseiganda frá þjónustu annarra. Með því er lögð áhersla á að vörumerki verði að hafa nægjanlegt sérkenni eða greina sig á annan hátt frá öðrum auðkennum til að verða skráð. Í 1. málslið 2. mgr. 3. gr. laga nr. 45/1997 kemur fram sú meginregla að vörumerki sem ekki uppfyllir skilyrði laganna um skráningu geti ekki skapað vörumerkjarétt fyrir notkun. Þó er gerð sú undantekning í 2. málslið málsgreinarinnar að vörumerki sem ekki telst uppfylla skilyrði laganna um sérkenni við upphaf notkunar geti skapað vörumerkjarétt ef merkið öðlast sérkenni við notkun. Þannig getur merki sem upphaflega greinir sig ekki frá öðrum auðkennum vegna þess hve almennt það er skapað eigandanum vörumerkjarétt, að því tilskildu að það hafi öðlast slík sérkenni við notkun, sbr. til hliðsjónar dóm Hæstaréttar í máli nr. 169/1972 sem birtur er í dómasafni réttarins 1973, bls. 771. Samkvæmt 2. mgr. 13. gr. laganna skal líta til allra aðstæðna þegar kveða skal á um hvort merki hafi nægjanlegt sérkenni og þá einkum til þess hversu lengi og að hve miklu leyti merkið hafi verið í notkun. Eðli máls samkvæmt verður að gera ríkar kröfur til notkunar merkis svo að það teljist hæft til skráningar ef það hefur skort öll sérkenni í upphafi. Við úrlausn um það hefur meðal annars verið litið svo á að umtalsverður hluti þeirra, sem áhuga kynnu að hafa á að notfæra sér tiltekna þjónustu, verði að geta tengt hana við auðkenni sem þjónustuveitandi notar í starfsemi sinni. Við úrlausn á því hvort áfrýjendur hafi brotið gegn vörumerkjarétti stefnda með notkun á heitunum „Icelandair Hotel Keflavik“ og „Icelandair hótel Keflavík“ er óhjákvæmilegt að skera úr um hvort orðmerkið „HÓTEL KEFLAVÍK“ hafi öðlast slík sérkenni við notkun að það hafi verið hæft til skráningar sem vörumerki, sbr. 2. málslið 2. mgr. 3. gr. og 13. gr. laga nr. 45/1997. Skiptir í því efni ekki máli þótt merkið hafi verið skráð sem vörumerki hjá Einkaleyfastofu, enda hafa áfrýjendur sem fyrr segir andmælt þeirri skráningu á grundvelli 1. mgr. 22. gr. laganna. Þegar leyst er úr áðurnefndu álitaefni verður ekki framhjá því litið að stefndi hefur notað heitið „Hótel Keflavík“ í hótelrekstri sínum í aldarfjórðung. Það heiti er á hinn bóginn almenns eðlis og nýtur sem slíkt ekki sérkenna í skilningi 1. mgr. 13. gr. laga nr. 45/1997 þar sem í því er með orðum, sem algeng eru og notuð í daglegu tali, vísað annars vegar til tegundar þjónustunnar sem í boði er og hins vegar til þess hvar hún er veitt. Að því er síðarnefnda atriðið varðar ber að horfa til þess að Keflavík er þekktur staður og var áður sérstakt sveitarfélag. Enn fremur skiptir hér máli að í nærfellt allan þann tíma sem hótel stefnda hefur verið starfrækt hefur annað hótel verið starfandi í næsta nágrenni við það í Keflavík. Hefur það verið til þess fallið að síður hefur verið unnt að greina hótelrekstur stefnda frá öðrum slíkum rekstri með svo almennu auðkenni. Þegar litið er til alls þess sem að framan greinir og gögn málsins eru virt, þar á meðal þær tvær viðhorfskannanir sem áður hefur verið gerð grein fyrir, verður ekki talið að stefnda hafi tekist að sanna svo að fullnægjandi sé að umrætt heiti hafi náð slíkri markaðsfestu að skilyrði séu til að skrá það sem vörumerki samkvæmt framangreindu undantekningarákvæði laganna. Samkvæmt því hafa áfrýjendur ekki brotið gegn vörumerkjarétti stefnda á þann hátt sem hann heldur fram. III Samkvæmt 2. málslið 15. gr. a. laga nr. 57/2005 er sérhverjum bannað að nota auðkenni, sem hann á tilkall til, á þann hátt að leitt geti til þess að villst verði á því og öðru einkenni sem annað fyrirtæki notar með fullum rétti. Ákvæði þessa efnis var fyrst leitt í lög með 9. gr. laga nr. 84/1933 um varnir gegn óréttmætum verzlunarháttum, en af greinargerð með frumvarpi til þeirra laga verður ráðið að ákvæðinu hafi verið ætlað að vera til áréttingar og fyllingar 10. gr. laga nr. 42/1903 um verslanaskrár, firmu og prókúruumboð þar sem meðal annars er kveðið á um að firmu skuli greina glöggt hvert frá öðru auk þess sem lagt er bann við að menn stæli skrásett firmu. Ákvæðið var því næst tekið upp í 30. gr. laga nr. 56/1978 um verðlag, samkeppnishömlur og óréttmæta viðskiptahætti og þess getið í athugasemdum með frumvarpi til þeirra laga að vernd auðkenna samkvæmt firma- og vörumerkjalöggjöf næði ekki ávallt nógu langt. Því væri þörf viðbótarverndar sem ákvæðinu væri ætlað að veita. Sama viðhorf kom fram við setningu samkeppnislaga nr. 8/1993, en ákvæðið var að finna í 25. gr. þeirra. Umrætt ákvæði var fyrst í 12. gr. laga nr. 57/2005, sem þá nefndust lög um eftirlit með óréttmætum viðskiptaháttum og gagnsæi markaðarins, en færðist síðan í 15. gr. a. laga nr. 57/2005 með gildistöku laga nr. 50/2008. Af framangreindum lögskýringargögnum verður ráðið að ákvæðinu í 2. málslið 15. gr. a. laga nr. 57/2005 er ætlað veita fyrirtækjum, sem nota auðkenni í starfsemi sinni, sérstaka vernd gegn því að aðrir noti auðkenni, sem þeir eiga út af fyrir sig tilkall til, á þann hátt að villst verði á þessum tveimur auðkennum. Markmið ákvæðisins er ekki aðeins að veita fyrirtækjum vernd í innbyrðis samkeppni þeirra, heldur ekki síður að koma í veg fyrir að villt verði um fyrir neytendum sem aftur gæti dregið úr virkri samkeppni í viðskiptum, sbr. 1. gr. samkeppnislaga nr. 44/2005. Svo sem áður greinir hefur stefndi allt frá árinu 1986 rekið hótel sitt undir heitunum „Hótel Keflavík“ og „Hotel Keflavik“. Þau auðkenni notar hann í fullum rétti og nýtur því verndar ákvæðisins í 15. gr. a. laga nr. 57/2005. Þótt áfrýjendur eigi lögmætt tilkall til að nota auðkennið „Icelandair hotels“ í rekstri sínum leggur umrætt lagaákvæði bann við því að þeir noti það á þann hátt að villst verði á því og heiti stefnda á hóteli sínu. Gögn málsins bera með sér að nokkur hætta var fyrir hendi á að neytendur rugluðu saman hótelunum tveimur áður en áfrýjendur breyttu heitinu á hóteli sínu þannig að staðarheitið Keflavík var beinlínis tekið inn í það. Eins og aðstæðum var háttað máttu fyrirsvarsmenn áfrýjenda vita að þessi breyting yrði enn frekar til þess að viðskiptavinir villtust á hótelunum tveimur sem standa nánast hlið við hlið. Þessa var heldur ekki þörf til þess að áfrýjandinn Flugleiðahótel ehf. gæti samræmt heiti á þeim hótelum, sem hann rekur sjálfur eða í samstarfi við aðra, en fleiri en ein leið voru honum færar í því efni aðrar en að skeyta staðarheitinu Keflavík við heiti hótelsins sem áfrýjandinn H 57 – Flughótel Keflavík ehf. rekur. Samkvæmt því sem að framan greinir og hér háttar til hafa áfrýjendur brotið gegn stefnda með ólögmætum hætti, sbr. 15. gr. a. laga nr. 57/2005. Af þeim sökum er fullnægt skilyrðum fyrir lögbanni því sem lagt var á að kröfu stefnda 2. september 2001, sbr. 1. mgr. 24. gr. laga nr. 31/1990 um kyrrsetningu, lögbann o.fl. Verður hinn áfrýjaði dómur því staðfestur. Eftir þessum úrslitum verða áfrýjendur dæmdir til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal óraskaður. Áfrýjendur, Flugleiðahótel ehf. og H 57 – Flughótel Keflavík ehf., greiði óskipt stefnda, Hótel Keflavík ehf., 800.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjaness 13. júlí 2012. Mál þetta, sem var dómtekið 20. júní sl., var höfðað 14. september 2011. Stefnandi er Hótel Keflavík ehf., Vatnsnesvegi 12, Reykjanesbæ. Stefndu eru Flugleiðahótel ehf., Reykjavíkurflugvelli, Reykjavík og H 57 - Flughótel Keflavík ehf., Lyngási 11, Garðabæ. Stefnandi krefst þess að staðfest verði lögbann sem Sýslumaðurinn í Hafnarfirði lagði 2. september 2011 við því að stefndu noti auðkenni sem innihalda vörumerki og firmaheiti stefnanda „Hotel Keflavik“/“Hótel Keflavík“. Enn fremur að viðurkennt verði að stefndu sé óheimilt að nota auðkenni fyrir hótelið að Hafnargötu 57, Reykjanesbæ sem innihalda vörumerkið og firmaheitið „Hotel Keflavik“/“Hótel Keflavík“. Loks er þess krafist að stefndu verði dæmd til að greiða stefnanda lögbannskostnað og málskostnað. Stefndu krefjast þess að hafnað verði staðfestingu á lögbanni sem Sýslumaðurinn í Hafnarfirði lagði 2. september 2011 við því að stefndu noti auðkenni sem innihalda vörumerki og firmaheiti stefnanda „Hotel Keflavik“/“Hótel Keflavík“. Þá er krafist sýknu af viðurkenningarkröfu stefnanda. Loks er gerð krafa um að stefnandi greiði stefndu hvorum um sig málskostnað bæði vegna kostnaðar við lögbannsmálið og héraðsdómsmálið. I Málavextir eru þeir að frá árinu 1986 hefur stefnandi rekið hótel að Vatnsnesvegi 12 í Reykjanesbæ, undir auðkenninu „Hotel Keflavik“/„Hótel Keflavík“. Firmaheiti stefnanda, „Hótel Keflavík ehf.“ hefur verið skráð í fyrirtækjaskrá frá sama ári, auk þess sem stefnandi á skráð hjá Einkaleyfastofu orð- og myndmerkið „Hótel Keflavík“, sbr. vörumerkjaskráningu nr. 444/2010, og orðmerkið „Hótel Kef“, sbr. vörumerkjaskráningu nr. 482/2010. Bæði merkin eru skráð fyrir veitinga- og tímabundna gistiþjónustu í flokki 43. Auk þess kveðst stefnandi eiga vörumerkjarétt á orðmerkinu „Hotel Keflavik“/„Hótel Keflavík“ á grundvelli 25 ára óslitinnar notkunar og markaðsfestu, sbr. 2. tölul. 1. mgr. 3. gr. laga nr. 45/1997 um vörumerki. Samkvæmt endurriti úr vörumerkjaskrá fékk stefnandi skráð myndmerkið „Hótel Keflavík“ og styttinguna „Hótel Kef“ sem orðmerki. Þá kveðst stefnandi vera rétthafi lénsins hotelkeflavik.is og starfræki þar vefsíðu til kynningar á starfsemi sinni og bókunar á þjónustu. Um miðjan júlí 2011 kveðst stefnandi hafa orðið var við að auðkennið „Icelandair Hotel Keflavik“/„Icelandair hótel Keflavík“ hafði verið tekið í notkun fyrir hótelið að Hafnargötu 57, Reykjanesbæ, en það sé staðsett við hlið hótels stefnanda. Stefnandi kveður það hótel hafa verið rekið og markaðssett undir heitinu „Icelandair Flughótel“ eða „Flughótel“. Þá hafi hótelið í daglegu tali og innan ferðaþjónustunnar almennt verið kallað „Flughótel“, „Flughótelið“ eða einungis „Flug“. Hótelið að Hafnargötu 57 sé hluti af hótelkeðju stefnda Flugleiðahótela ehf., en sé í eigu stefnda H 57 – Flughótel Keflavík ehf., sem jafnframt sjái um rekstur hótelsins. Stefndu lýsa atvikum á þann veg að þau hafi um langt skeið rekið hótel bæði í Keflavík og víðsvegar um Ísland. Stefndi Flugleiðahótel ehf. reki nú fjölmörg hótel um landið undir heitinu Icelandair Hotels, ýmist beint eða í gegnum félög sem vinni samkvæmt sérleyfi til notkunar á vörumerki félagsins. Stefndi H-57 Flughótel Keflavík ehf. reki starfsemi sína á grundvelli sérleyfis frá stefnda Flugleiðahóteli ehf. Flugleiðahótel ehf. sé dótturfélag Icelandair Group hf. sem meðal annars eigi og reki flugfélögin Icelandair og Flugfélag Íslands. Vörumerkið „ICELANDAIR“ sé í eigu Icelandair samstæðunnar og sé eitt best þekkta vörumerkið á Íslandi og líklega það íslenska vörumerki sem best sé þekkt í heiminum. Hótel undir vörumerkinu ICELANDAIR HOTELS hafi verið rekin af stefndu að minnsta kosti frá febrúar 1997. Þá hafi vörumerkið ICELANDAIR verið skráð eign samstæðunnar hjá Einkaleyfastofu allt frá árinu 1988 og meðal annars undir flokki 43 sem taki til hótel- og veitingarekstrar. Vörumerkið ICELANDAIR HOTELS sé einnig eign samstæðunnar og hafi verið skráð eign í vörumerkjaskrá frá árinu 2003. Flughótelið í Keflavík hafi fyrst verið tekið í notkun árið 1988 líkt og fram komi í blaðagrein í DV frá árinu 1997 og þá komi fram í blaðagreinum frá árunum 1991 og 1994 að hótelið sé nefnt Flughótelið í Keflavík. Tilvísun í hótelþjónustu og staðarheitið Keflavík hafi því verið notuð í rekstri þessa hótels um langan tíma án athugasemda annarra hótelhaldara, þar með talið stefnanda. Þá greina stefndu svo frá að þeir hafi rekið hótel í Keflavík frá árinu 1999 undir merkjum ICELANDAIR HOTELS. Það hótel hafi verið rekið og markaðssett undir heitinu Flughótel, Flughótel Icelandair Hotels, Flughótel Keflavík eða Flughótel í Keflavík. Á árinu 2010 hafi stefndu svo lagt í umfangsmikla og kostnaðarsama vinnu við endurskilgreiningu og uppbyggingu á vörumerkinu ICELANDAIR HOTELS. Sú vinna hafi meðal annars falið í sér að samræma heiti á hótelum innan Icelandair samstæðunnar. Niðurstaðan af þeirri vinnu liggi fyrir í kynningargögnum frá janúar 2011. Á grundvelli þeirrar vinnu hafi verið hafist handa við að kynna og markaðssetja hótel innan samstæðunnar. Aðaláherslan í kynningargögnunum sé á vörumerkið ICELANDAIR HOTELS. Til aðgreiningar á hinum ýmsu Icelandair hótelum sé skeytt við heitum eins og Reykjavík, Keflavík, Hérað, Akureyri, Hamar, Flúðir, Klaustur og Natura, sem tilvísun í staðsetningu eða áherslu í rekstri viðkomandi hótels. Heitið Hérað sé almennt þekkt stytting á heitinu Fljótsdalshérað og feli sú tilvísun því í sér styttingu á staðarheiti. Við framangreindar breytingar á kynningu og heitum hótela innan samstæðunnar hafi heiti hótelsins í Keflavík verið breytt í Icelandair hótel Keflavík. Eina breytingin á nafninu hafi því verið að heitinu „Flug“ hafi verið breytt í „Icelandair“. Stefnandi greinir svo frá að eftir að stefndu hafi tekið framangreint heiti í notkun hafi tekið að bera á verulegum ruglingi hjá viðskiptavinum beggja málsaðila. Þann 22. júlí 2011 hafi stefnandi farið bréflega fram á það við stefndu að látið yrði af notkun auðkennisins „Icelandair Hotel Keflavik“/„Icelandair hótel Keflavík“ sem heiti á umræddu hóteli. Þeirri beiðni hafi verið hafnað í bréfi stefndu, dagsettu 29. júlí s.á. Að frumkvæði stefnanda hafi aðilar í kjölfarið freistað þess að leita sátta og hafi stefnandi átt bæði fundi og samtöl við fyrirsvarsmenn beggja stefndu, en þær umleitanir hafi ekki borið árangur. Í ljósi þess að sáttaumleitnir hafi ekki borið árangur hafi stefnanda verið nauðsynlegt að leggja fram beiðni um lögbann. Var það gert hjá Sýslumanninum í Hafnarfirði 22. ágúst 2011 og var beiðnin tekin fyrir 2. september 2011. Taldi sýslumaður að skilyrði 1. mgr. 24. gr. laga nr. 31/1990 um kyrrsetningu, lögbann o.fl. væru uppfyllt og lagði lögbann við notkun stefndu á auðkenni sem innihaldi vörumerki og firmaheiti stefnanda „Hotel Keflavik“/“Hótel Keflavík“. Í samræmi við ákvæði laga nr. 31/1990 um kyrrsetningu, lögbann o.fl. var mál þetta höfðað til staðfestingar á því lögbanni og til viðurkenningar á rétti stefnanda. II Stefnandi kveðst byggja á því að öll skilyrði 1. mgr. 24. gr. laga nr. 31/1990 um kyrrsetningu, lögbann o.fl. séu uppfyllt í máli þessu. Byggt sé á því að notkun stefndu á auðkenninu „Icelandair Hotel Keflavik“/„Icelandair hótel Keflavík“ fyrir hótelið að Hafnargötu 57, feli í sér brot á vörumerkjarétti stefnanda og sé í andstöðu við 1. mgr. 4. gr. laga nr. 45/1997 um vörumerki. Samkvæmt ákvæðinu felist í vörumerkjarétti stefnanda að öðrum sé óheimilt að nota í atvinnustarfsemi tákn sem séu eins eða lík vörumerki hans ef notkunin taki til sömu eða svipaðrar þjónustu og ef hætt sé við ruglingi, þar með talið að tengsl séu með merkjunum. Þegar ruglingshætta sé metin sé það sú heildarmynd sem við blasi sem ráði og í því sambandi sé einkum litið til þriggja þátta; þ.e. sjónlíkingar, hljóðlíkingar og merkingar. Ekki þurfi að fjölyrða um að augljós hætta sé á ruglingi í því tilviki sem hér um ræði enda innihaldi auðkenni stefndu vörumerki stefnanda í heild sinni. Forskeytið „Icelandair“ sé fráleitt til þess fallið að veita því aðgreiningarhæfi. Í því sambandi sé rétt að benda á að forskeytið „Icelandair“ sé ekki í öllum tilvikum notað í markaðsfærslu stefndu á internetinu. Þá kveðst stefnandi árétta að ritháttur auðkennisins skipti engu máli í þessu sambandi. Hvort auðkenni sé ritað á ensku eða íslensku hafi enga þýðingu varðandi aðgreiningarhæfi þess. Ennfremur verði að hafa í huga varðandi ruglingshættu að þeim mun líkari sem sú atvinnustarfsemi er sem viðkomandi merkjum sé ætlað að auðkenna, þeim mun meiri kröfur þurfi að gera við mat á ruglingshættu þeirra. Þannig þurfi merkin að vera þeim mun ólíkari til þess að ruglingshætta teljist ekki vera fyrir hendi. Í þessu tilviki sé ekki nóg með að þjónustan sé nákvæmlega sú sama og einnig sé hótelið að Hafnargötu 57 staðsett við hlið hótels stefnanda. Þá telji stefnandi enn fremur að þar sem verulegur hluti bókana á hótelin fari fram erlendis, ýmist í gegnum erlendar ferðarskrifstofur eða á internetinu, sé veruleg hætta á því að neytendur telji stefnanda hafa tekið upp samstarf við Icelandair og álíti þar með ranglega að tengsl séu með merkjunum. Sjónlíking orðanna sé augljós, hljóðlíking þeirra alger og merking þeirra hin sama. Því megi vera ljóst að notkun stefndu á auðkenninu „Hotel Keflavik“/“Hótel Keflavík“ rúmist innan verndarsviðs vörumerkis stefnanda. Þá byggi stefnandi á að til fyllingar augljósri ruglingshættu í skilningi vörumerkjaréttar, eigi raunverulegur ruglingur sér auk þess stað daglega, með tilheyrandi óþægindum bæði fyrir viðskiptavini stefnanda og stefndu, sem og aðra þá sem starfi á vettvangi ferðaþjónustu. Þannig séu ítrekuð dæmi þess að á hótel stefnanda mæti viðskiptavinir sem telji sig eiga þar bókuð herbergi, en við nánari eftirgrennslan komi í ljós að viðkomandi eigi bókuð herbergi hjá stefndu. Í greinargerð stefndu í tengslum við lögbannsgerð sýslumanns sé því haldið fram að stefnandi hafi reynt að búa til vandamál og ruglingshættu með umræddum tilvikum til þess að reyna að styðja sjónarmið sín. Þessu sé mótmælt af hálfu stefnanda sem rógburði og órökstuddum dylgjum. Staðreyndin sé sú að allt frá því að stefndu hafi tekið upp notkun á vörumerki stefnanda til auðkenningar á þjónustu sinni, hafi komið upp fjölmörg raunveruleg tilvik þar sem ruglingur hefur átt sér stað með tilheyrandi óþægindum. Stefnandi vísar einnig til þess að vörumerkjaréttur geti stofnast með notkun vörumerkis sem sé og hafi verið notað hér á landi fyrir vöru eða þjónustu, sbr. 2. málsl. 1. mgr. 3. gr. laga nr. 45/1997. Í 2. málsl. 2. mgr. sama ákvæðis komi fram að vörumerki sem ekki teljist uppfylla skilyrði laganna um sérkenni við upphaf notkunar, geti skapað vörumerkjarétt ef það öðlast sérkenni við notkun. Ef orðmerkið „Hotel Keflavik“/“Hótel Keflavík“ hafi skort sérkenni fyrir 25 árum er stefnandi hóf notkun þess sé ljóst að það hafi öðlast sérkenni á þeim tíma á grundvelli viðamikillar markaðssetningar og óslitinnar notkunar. Þá beri enn fremur að hafa hugfast að Keflavík hafi ekki sömu þýðingu sem staðartilvísun og áður þar sem sveitarfélagið beri nú heitið Reykjanesbær. Vörumerkið „Hotel Keflavik“/“Hótel Keflavík“ geti því ekki með nokkru móti takmarkað möguleika annarra sem reki hótel í Reykjanesbæ til að gera grein fyrir þjónustu sinni. Í þessu sambandi megi enn fremur vísa til þess að umrætt landsvæði sé í ferðaþjónustu almennt nefnt Reykjanes svo sem ferðaþjónustuvefurinn reykjanes.is ber glöggt merki um. Í greinargerð stefndu í tengslum við lögbannsgerðina segi að til aðgreiningar á hinum ýmsu hótelum Icelandair sé staðarheiti skeytt við. Í því sambandi sé meðal annars nefnt Hótel Hérað, en stefnandi bendi á að umrætt hótel sé staðsett á Egilsstöðum. Þrátt fyrir það noti stefndu ekki auðkennið Hótel Egilsstaðir. Framkvæmd stefndu virðist því vera á mismunandi máta eftir hótelum og ekkert mæli gegn því að stefndu noti staðarheitið Reykjanes um hótel sitt að Hafnargötu 57. Eins og fram hafi komið mótmæli stefnandi þeim málatilbúnaði stefndu að hótelið að Hafnargötu 57 hafi verið markaðssett undir heitunum „Flughótel Keflavík“ eða „Flughótel í Keflavík“. Þetta fái stuðning í þeim fylgigögnum sem stefndu lögðu fram við lögbannsgerðina hjá sýslumanni, en af þeim sé ljóst að áherslan í markaðssetningu hótelsins hafi verið á heitið „Flughótel“. Jafnvel þó að stefndu hafi í afmarkaðan tíma markaðssett hótel sitt undir heitinu Flughótel Keflavík eða Flughótel í Keflavík, sem stefnandi fái þó alls ekki séð af fyrirliggjandi gögnum, bendi stefnandi á að það veiti þeim engan rétt til þess að brjóta gegn vörumerkjarétti stefnanda með þeim hætti sem nú hafi verið gert með notkun á vörumerki stefnanda „Hotel Keflavik“/“Hótel Keflavík“. Í fyrra tilvikinu, þ.e. „Flughótel Keflavík“/“Flughótel í Keflavík“, sé öll áherslan á forskeytið „flug“ og ruglingshætta því ekki sú sama. Til samanburðar innihaldi það auðkenni sem stefndu noti nú, vörumerki stefnanda í heild sinni. Í greinargerð stefndu í tengslum við lögbannsgerðina sé því haldið fram að stefnandi hafi sótt um skráningu á orðmerkinu „Hótel Keflavík“ á árinu 2010 en umsókninni verið hafnað á grundvelli 13. gr. laga nr. 45/1997 um vörumerki. Þetta sé ekki rétt hjá stefndu. Hið rétta sé að það hafi aldrei reynt á það til hlítar hvort skráning fengist á umræddu orðmerki þar sem stefnandi hafi breytt skráningarbeiðninni í orð- og myndmerki, sbr. skráningu nr. 444/2010. Þá sé rétt að taka fram í sambandi við tilvísun stefndu um að skráningu á orðmerkinu „Hótel Egilsstaðir“ hafi verið hafnað, að sambærileg vörumerki, þ.e. samsett úr orðinu „hótel“ og staðarheiti, hafa verið skráð sem orðmerki hér á landi. Þannig megi nefna orðmerkin HÓTEL KLAUSTUR (skráning nr. 842/2003) sem staðsett sé á Kirkjubæjarklaustri, HÓTEL BLUE LAGOON (skráning nr. 166/2003) sem staðsett sé við Bláa lónið, HÓTEL LAKI (skráning nr. 223/2008) sem staðsett sé að Efri-Vík á Suðurlandi, ekki langt frá Lakagígum, HÓTEL HOLT (skráning nr. 1177/2007) staðsett í Þingholtunum í Reykjavík og HÓTEL KATLA (skráning nr. 353/2009) sem staðsett sé í Mýrdal nálægt Kötlu. Það liggi því fyrir að Einkaleyfastofan hafi talið sambærileg merki vera hæf til skráningar sem orðmerki. Vegna málflutnings stefndu í tengslum við lögbannsgerðina telji stefnandi nauðsynlegt að árétta að hann haldi því ekki fram að hann eigi einkarétt á að nota orðin „hótel“ og „Keflavík“. Í ljósi 25 ára notkunar stefnanda á umræddum orðum með framangreindum hætti og í ljósi markaðsfestu telji hann sig eiga vörumerkjarétt á auðkenninu „Hotel Keflavik“/“Hótel Keflavík“. Það komi ekki í veg fyrir að aðrir geti notað umrædd orð til auðkenningar á þjónustu sinni svo framarlega sem þau séu ekki notuð í sömu röð og stefndi gerir og í samfellu. Á þeim 25 árum sem stefnandi hafi rekið Hótel Keflavík hafi hann skapað auðkenninu markaðsfestu og áunnið því viðskiptavild. Stefnandi telji því enn fremur að notkun stefndu á fyrrgreindu auðkenni feli í sér óréttmæta viðskiptahætti sem séu til þess fallnir að afla stefndu viðskipta með ótilhlýðilegum hætti á kostnað áralangrar markaðssetningar stefnanda og þar með ótvírætt brot gegn ákvæðum laga nr. 57/2005 um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu. Í 1. málslið 15. gr. a. nefndra laga komi meðal annars fram að óheimilt sé að nota í atvinnustarfsemi firmanafn, verslunarmerki eða því um líkt, sem sá hafi ekki rétt til er noti. Stefnandi telji að öll notkun stefndu á firmaheiti hans með ofangreindum hætti feli í sér skýrt brot á ákvæði þessu. Í 2. málslið 15. gr. a. segi svo að sérhverjum sé bannað að nota auðkenni, sem hann eigi tilkall til, á þann hátt að leitt geti til þess að villst verði á því og öðru einkenni sem annað fyrirtæki noti með fullum rétti. Stefnandi telji ljóst að í notkun stefndu á áður nefndu auðkenni felist jafnframt brot á þessu ákvæði enda augljóst að það skapi bæði ruglingshættu við vörumerki hans og firmaheiti. Í þessu sambandi skuli, í ljósi röksemdafærslu stefndu, áréttað að framangreindu ákvæði sé ætlað að veita auðkennum vernd til fyllingar þeirri vernd sem þau njóta samkvæmt ákvæðum laga nr. 45/1997 um vörumerki. Það liggi því fyrir að auðkenni þurfi ekki að uppfylla skilyrði nefndra laga um skráningu, þar með talið sérkenni, til þess að njóta verndar 15. gr. a. laga nr. 57/2005. Þá kveðst stefnandi benda á að stefndu hafi verið fullkunnugt um firmaheiti stefnanda, vörumerki og lén þegar notkun auðkennisins „Icelandair Hotel Keflavik“/“Icelandair hótel Keflavík“ hafi hafist og geti þeir því ekki talist hafa verið í góðri trú þegar þeir tóku það upp. Þá sé forskeytið „Icelandair“ ekki í öllum tilvikum notað í markaðsfærslu þeirra á internetinu. Það sé því ljóst að stefndu séu að nýta sér markaðssetningu sem stefnandi hafi innt af hendi undanfarin 25 ár með tilheyrandi kostnaði og það góða orðspor sem hann hafi skapað sér. Samkvæmt framangreindu séu uppfyllt skilyrði 41. gr. laga nr. 45/1997 fyrir því að lögbann verði lagt á, en samkvæmt því ákvæði sé unnt að krefjast lögbanns við athöfn sem þegar sé hafin og brjóti gegn vörumerkjarétti. Þá séu uppfyllt skilyrði 1. mgr. 24. gr. laga nr. 31/1990 um kyrrsetningu, lögbann o.fl. fyrir því að lögbann verði lagt á. Að mati stefnanda sé sú athöfn hafin sem krafist sé staðfestingar lögbanns við og sú athöfn brjóti gegn lögvörðum hagsmunum stefnanda og réttindum hans. Stefnandi kveður réttindi sín fara forgörðum eða verða fyrir spjöllum láti stefndu ekki af notkun auðkennisins nú þegar. Ruglingshætta sé veruleg og notkun stefndu á auðkenninu til þess fallin að afla þeim viðskipta með ótilhlýðilegum hætti á kostnað stefnanda. Þeim mun lengur sem stefndu noti umrætt auðkenni þeim mun meira verði tjón stefnanda. Þá sé enn fremur veruleg hætta á að sú viðskiptavild sem stefnandi hafi áunnið sér rýrni vegna þeirra óþæginda sem viðskiptavinir hans verði fyrir vegna þessa. Með vísan til 3. mgr. 24. gr. laga nr. 31/1990 árétti stefnandi að augljóst sé að réttarreglur um skaðabætur tryggi ekki hagsmuni stefnanda, enda sé engin leið að reikna tjón hans af völdum aðgerða stefndu til fjár. Þá séu hagsmunir stefnanda af því að fyrirbyggja notkun stefndu á umræddu auðkenni augljóslega mun meiri en hagsmunir stefndu af því að nota það. Um lagarök varðandi staðfestingu á lögbanni vísar stefnandi til laga nr. 31/1990 um kyrrsetningu, lögbann o.fl., einkum 1. mgr. 24. gr., 36. og 39. gr. laganna. Um kröfu til viðurkenningar á vörumerkjarétti stefnanda, vísar stefnandi til ákvæða laga nr. 45/1997 um vörumerki og ákvæða laga nr. 57/2005 um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu. Málskostnaðarkrafa stefnanda er reist á ákvæðum XXI. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. einkum 129. og 130. gr. laganna. III Stefndu kveðast byggja kröfur sínar á því að stefnandi eigi ekki einkarétt til notkunar á heitunum „Hótel“ og „Keflavík“, hvorki í sitthvoru lagi né saman. Þar sem heitin séu almenn lýsing á þjónustu annars vegar og hins vegar staðarheiti sé ekki unnt að öðlast vörumerkjarétt á slíkum heitum nema í undantekningartilvikum. Skilyrði þess að það komi til álita að viðurkenna réttindi til slíkra almennra heita sé að notkun heitis hafi leitt til þess að yfirgnæfandi hluti neytenda á viðkomandi sviði tengi hin almennu heiti við starfsemi viðkomandi aðila. Í málinu liggi ekki fyrir nein gögn sem styðji að svo sé. Þvert á móti liggi fyrir gögn sem sýni að einungis lítill hluti neytenda tengi þessi nöfn við þjónustu stefnanda. Þá byggja stefndu á því að einstök orð í myndmerki stefnanda njóti ekki verndar vörumerkjaréttar og að fyrir liggi að orðmerkinu HÓTEL EGILSSTAÐIR hafi verið synjað skráningar hjá Einkaleyfastofu árið 2006 með vísan til 13. gr. laga nr. 45/1997 um vörumerki. Þá sé einnig byggt á því að þar sem þessum almennu heitum sé skeytt við hið þekkta vörumerki „ICELANDAIR“ í auðkenni stefndu, þá sé það nægjanleg sérgreining og sjálfstætt auðkenni sem sé sérkennandi fyrir þjónustu stefndu. Þessi háttur á auðkennum fyrir hótelþjónustu sé venjubundinn í hótelþjónustu í heiminum. Af þessum sökum valdi auðkenni stefndu ekki ruglingshættu. Stefndu byggi á því að það sé meginregla í vörumerkjarétti að ekki sé unnt að öðlast vörumerkjarétt á lýsandi heitum eins og heiti á þjónustu eða staðarheiti. Þessi regla komi fram með skýrum hætti í ákvæði 1. mgr. 13. gr. laga nr. 45/1997 um vörumerki. Þar komi fram að það sé skilyrði skráningar á vörumerki að það sé til þess fallið að greina það frá vörum annarra. Í ákvæðinu komi fram að „Merki, sem eingöngu ...... gefa til kynna tegund vörunnar, ástand, magn, notkun, verð, uppruna eða ......, skal ekki telja nægjanlegt sérkenni.“ Það sé ljóst að orðið hótel sé lýsing á tegund þjónustu sem allir hótelhaldarar veiti og tilvísun í Keflavík segi á hvað stað þjónustan sé veitt eða hvaðan hún sé uppruninn. Í samræmi við þessa reglu hafi Einkaleyfastofan hafnað skráningu á heitum sem séu almenn lýsing á þjónustu og staðsetningu. Dæmi um þetta sé synjun Einkaleyfastofu á umsókn stefnanda á skráningu á orðmerkinu HÓTEL KEFLAVÍK og synjun Einkaleyfastofu á heitinu HÓTEL EGILSSTAÐIR. Þau auðkenni sem stefnandi nefni sem dæmi um tilvísanir til staðarheita séu það ekki. T.d. sé auðkennið BLUE LAGOON skrásett vörumerki og heiti á starfsemi og vörum sem eigandi þess reki og selji, sbr. vörumerkjaskráningu frá árinu 1986. Vörumerkið BLUE LAGOON hafi því verið til áður en umrædd starfsemi á Suðurnesjum hafi verið sett á fót. Staðarheitið hafi orðið til á grundvelli vörumerkis en ekki öfugt. Þá vísi stefndu til þess að auðkennin KLAUSTUR, LAKI og HOLT séu styttingar eða sérkennandi afbrigði af staðarheitum sem samþykkt hafi verið til skráningar með heitinu hótel. Stefnandi hafi fengið skráð samsvarandi styttingu á heitinu Keflavík með skráningu á vörumerkinu HÓTEL KEF. Auðkennið KATLA sé tilvísun í eldfjall en ekki staðarheiti. Þau tilvik sem hér hafi verið nefnd sýni svo ekki verði um villst að Einkaleyfastofan hafi framfylgt ákvæðum 13. gr. vörumerkjalaga með skýrum hætti. Þá geti skráning stefnanda á myndmerkinu þar sem orðin „HÓTEL“ og „KEFLAVÍK“ komi fyrir ekki skapað honum sérréttindi til að nota heitin hótel og Keflavík í nafni fyrir atvinnurekstur. Vörumerkjaverndin vegna þeirrar skráningar takmarkist við myndmerkið, en taki ekki til hinna almennu heita sem fram komi í merkinu. Þá byggi stefndu á því að mjög þröng skilyrði séu fyrir beitingu undantekningar frá framangreindri meginreglu. Stefnandi hafi ekki sýnt fram á að hann hafi með notkun á auðkenninu „Hótel Keflavík“ skapað því sérkenni í skilningi ákvæðis 2. mgr. 3. gr. laga nr. 45/1997 um vörumerki. Á því sé byggt að gerðar séu strangar kröfur um að stefnandi sanni að auðkennið hafi öðlast sérkenni fyrir notkun samkvæmt ákvæði 2. mgr. 3. gr. laganna. Reglan byggi á því að líkur séu á því að almenn heiti hafi ekki fullnægjandi sérkenni og stefnandi hafi því sönnunarbyrðina fyrir undantekningu á reglunni. Í málinu liggi ekkert fyrir um að auðkennið hafi öðlast sérkenni, heldur liggi þvert á móti fyrir upplýsingar um að auðkennið hafi ekki neina sérstaka þýðingu hjá þorra neytenda. Það sé viðurkennd regla í vörumerkjarétti að til þess að unnt sé að heimila undantekningu frá almennu reglunni, þá verði hið almenna heiti að hafa öðlast sérkenni yfirgnæfandi hluta neytenda viðkomandi þjónustu. Sýna þurfi fram á að þegar neytandi heyri eða sjái auðkennið, þurfi hann að tengja það starfsemi tiltekins aðila, en ekki almennt þeirri þjónustu sem verið sé að veita á viðkomandi stað. Í viðhorfskönnun frá Capacent sem fyrir liggi í málinu komi skýrlega fram að einungis lítill hluti neytenda (undir 20%) tengi heitin Hótel og Keflavík við þjónustu stefnanda og yfirhöfuð þekki til hótels hans. Könnunin sanni því að heitið hafi ekki sérkenni í hugum neytenda. Í málinu liggi ekki fyrir nein gögn um að auðkennið hafi hlotið markaðsfestu eða að því fylgi sérstök viðskiptavild. Þótt fyrirtæki stefnanda beri þetta nafn, leiði það ekki til þess að nafnið teljist sérkennandi. Nokkur dæmi í fjölmiðlum í Keflavík, þar sem nafn fyrirtækisins sé nefnt í frétt eða auglýsingu, sé ekki sönnun um sérkenni eða markaðsfestu. Á það sé bent að viðskiptavinir hótelsins séu fyrst og fremst erlendir ferðarmenn og íslendingar sem búi utan Suðurnesja. Það hafi því enga þýðingu í málinu að lögð séu fram gögn um umfjöllun um firmaheitið í fjölmiðlum sem ekki nái til raunverulegra viðskiptamanna hótelsins. Ekkert liggi fyrir um útbreiðslu þeirra kynningabæklinga sem lagðir hafi verið fram. Þá sé á það bent að í kynningarbæklingum sem lagðir hafi verið fram sé heitið Hótel Keflavík iðulega tengt myndmerkinu sem stefnandi hafi fengið skráð og hafi þannig ekki mikla þýðingu við sönnun á því að almennu heitin hafi öðlast sérkenni. Einnig byggi stefndu kröfur sínar á því að auðkennin „Icelandair Hotel Keflavik“ og „Icelandair hótel Keflavík“ séu vel til þess fallin að aðgreina þau frá starfsemi annarra hótelhaldara í landinu og nöfnum sem hótel þeirra bera. Það sé nánast útilokað að unnt sé að ruglast á vörumerkinu „Hótel Keflavík“ og „Icelandair hótel Keflavík.“ Hið síðarnefnda tengist augljóslega starfsemi Icelandair og njóti orðspors þess félags. Nafnið á hóteli stefnanda vísi annars vegar til þjónustu sem margir veiti og hins vegar til þess staðar þar sem nokkur hótel séu rekin. Ekki sé um það deilt að stefndu eigi rétt til að nota vörumerkið ICELANDAIR og ICELANDAIR HOTELS. Í kröfugerð stefnanda sé í raun gerð krafa um að stefndu sé óheimilt að nota vörumerkin ICELANDAIR og ICELANDAIR HOTELS sem fullnægjandi aðgreining á hótelþjónustu sem þeir veiti í Keflavík. Engin stoð sé fyrir því að fallast á slíka kröfu. Því sé ljóst sé að með því að skeyta hinu þekkta ICELANDAIR vörumerki við nafn hótelsins í stað „Flug“ hafi nafnið mun meiri sérkenni en áður og aðgreini hótelið betur frá öðrum hótelum í Keflavík, sérstaklega heitinu á hóteli stefnanda, sem sé eingöngu lýsing á þjónustu og staðarheiti. Við þessa breytingu hafi ruglingshættan, sem kunni að hafa verið fyrir hendi, horfið eða að minnsta kosti minnkað verulega. Þá byggi stefnandi á því að það sé viðskiptavenja á hótelmörkuðum að hóteleigendur skeyti þjónustu og staðarheitum við auðkenni á hótelum sem þeir reki. Þetta sé gert til glöggvunar fyrir neytendur þannig að þeir átti sig á því hvaða þjónustu sé verið að bjóða og hvar hún sé staðsett. Í þessu sambandi sé bent á að stefndu hafi notað þessi heiti þ.e. hótel og Keflavík í kynningu á sínu hóteli í Keflavík um langt skeið. Sem dæmi um þekktar hótelkeðjur sem noti þessa framsetningu á auðkennum sínum og í kynningum séu Hilton, en sú hótelkeðja reki í raun hótel undir nokkrum auðkennum til viðbótar við Hilton til dæmis Conrada, Waldorf Astoria, Doubletree og Hampton. Fjölmargar hótelkeðjur mætti nefna sem notist við tilvísanir í staðarheiti og þjónustu sem viðskeyti við þekkt vörumerki, svo sem Hilton Reykjavík Nordica, Grand Hótel Reykjavík, Reykjavík Hótel Centrum, Icelandair Hotel Reykjavík Nature o.fl. Þessi heiti og kynningar megi finna á Google leitarvélinni vegna leita á orðinu hótel, staðarheitunum London, Keflavík, Reykjavík og New York. Af þessum leitarniðurstöðum megi sjá að kynningar á hótelum fari gjarnan fram með tilvísun í stað og þjónustu. Þá sjáist á leit eftir orðunum Hótel Keflavík, að hótel stefnanda komi þar fram svo og hótel stefndu. Því sé mótmælt sem rangri fullyrðingu að stefndu hafi keypt sér forréttindi hjá leitarvélafyrirtækjum til þess að nafn þeirra hótels í Keflavík komi fremur upp en nafn á hóteli stefnanda. Þá vísi stefndu til þess að stefnandi hafi lagt mikið á sig til þess að reyna að tryggja einkarétt til notkunar á heitunum hótel og Keflavík á leitarvélum á veraldarvefnum. Hann hafi reynt að hafa áhrif á það hvernig aðilar sem kynni og selji hótelþjónustu setji fram upplýsingar um starfsemi stefndu. Stefnandi virðist telja að hann geti öðlast einkarétt á því að nota þessi tvö orð í kynningu á hótelþjónustu á netinu. Fyrir liggi gögn og tilvísanir í veraldarvefi sem notaðir séu til sölu og kynningar á hótelþjónustu. Samkvæmt þeim gögnum sé ljóst að það þekkist ekki að einstakur hótelrekstraraðili geti fengið einkarétt á notkun á svo almennum heitum. Ljóst sé að með því að samþykkja kröfur stefnanda væri dómstóll að búa til sérstaka íslenska reglu í vörumerkjarétti sem ekki þekkist í öðrum löndum. Jafnframt byggi stefndu á því að ekki liggi fyrir sannanir um að meiri ruglingshætta sé í viðskiptum aðila eftir að stefndu juku áherslu á auðkennið Icelandair í þjónustu sinni. Sönnunarbyrðin fyrir því að ruglingshætta sé fyrir hendi hvíli á stefnanda. Gögnum sem stefnandi hafi lagt fram um tilvik sem eigi að sýna ruglingshættu sé mótmælt sem röngum og óstaðfestum. Ýmislegt sem fram komi í þeim gögnum sem lögð eru fram sé ekki rétt og eigi sér ýmsar aðrar skýringar en að ruglingshætta sé vegna auðkenna á hótelunum. Sum tilvikin virðast þannig vaxin að stefnandi hafi reynt að búa til ruglingshættu til þess að reyna að styðja sín sjónarmið. Þá sé á því byggt að ekki hafi verið minni ruglingshætta þegar stefndu hafi notað heitið Flughótel Keflavík í rekstri sínum en eftir að þeir hófu notkun á Icelandair hótel Keflavík. Tilvísanir stefnanda um ruglingshættu séu dæmi um algeng tilvik misskilnings sem upp komi í ferðaþjónustu, frekar en sönnun á ruglingshættu vegna vörumerkjanna. Það sé á ábyrgð stefnanda að hafa valið svo almennt heiti á starfsemi sína að hóteli hans verði ruglað saman við öll önnur hótel sem rekin séu í Keflavík. Stefnanda hafi mátt vera ljóst að aðrir hótelhaldarar í Keflavík myndu vísa til þessara tveggja orða í kynningum á sinni þjónustu. Þá sé í sumum tilfellum ekki rétt farið með staðreyndir og í öðrum tilvikum hafi vörumerki aðila enga þýðingu í samantektarskjali sem stefnandi hafi lagt fyrir dóminn með tilvísun í tölvupóstsamskipti sín og þriðja aðila um meinta ruglingshættu. Stefndu mótmæli þeim gögnum sem stefnandi hefur lagt fyrir dóminn um meintan rugling sem röngum og óstaðfestum. Ekkert tilefni sé til að álykta að ruglingur hafi skapast vegna breytingar á nafni á hóteli stefndu. Samkvæmt framangreindu liggi því engin sönnun fyrir um að neytendur ruglist á nafninu Icelandair hótel Keflavík og Hótel Keflavík umfram það sem gengur og gerist með hótelþjónustu almennt. Þá byggja stefndu á því að ákvæði 15. gr. laga nr. 57/2005 um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu veiti stefnanda ekki neinn frekari rétt en hann hafi samkvæmt ákvæðum laga um vörumerki. Viðmiðin sem fram komi í ákvæðinu séu þau sömu og áður hafi verið fjallað um, þ.e. að aðili verði að eiga réttindi til nafns eða merkis sem útiloki notkun annars aðila og að fyrir hendi sé ruglingshætta. Einkaréttur til notkunar á almennum heitum sem séu lýsandi fyrir þjónustu og staðsetningu, verði ekki reistur ákvæðum 15. gr. ofangreindra laga. Slík takmörkun á möguleikum aðila til þess að kynna þjónustu, myndi þvert á móti fela í sér verulegar samkeppnishindranir sem séu mjög óheppilegar fyrir neytendur. Stefndu byggja kröfur sínar á ákvæðum 3. og 13. gr. laga nr. 45/1997 um vörumerki, 24. gr. laga nr. 31/1990 um kyrrsetningu, lögbann o.fl. og þá sé byggt á að ákvæði 15. gr. laga nr. 57/2005 um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu veiti stefnanda ekki einkarétt á notkun á almennum heitum. Málskostnaðarkrafa stefndu styðjist við XXI. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. IV Fyrirsvarsmaður stefnanda, Steinþór Jónsson, gaf skýrslu fyrir dómi við aðalmeðferð málsins, svo og fyrirsvarsmenn stefndu, Bjarni Pálsson og Hildur Ómarsdóttir. Einnig vitnin Elín Sigríður Arnórsdóttir, Jón Sæmundsson, Ásta Dagmar Jónsdóttir og Rakel Guðbjörg Sigurðardóttir. Mál þetta er höfðað til staðfestingar á lögbanni sem Sýslumaðurinn í Hafnarfirði lagði við því að stefndu noti auðkenni sem innihalda vörumerki og firmaheiti stefnanda „Hotel Keflavik“ og “Hótel Keflavík“ en stefndu höfðu nefnt hótel sitt að Hafnargötu 57 í Reykjanesbæ „Icelandair Hotel Keflavík“ eða „Icelandair hótel Keflavík“. Samkvæmt 1. mgr. 24. gr. laga nr. 31/1990 um kyrrsetningu, lögbann o.fl. má leggja lögbann við byrjaðri eða yfirvofandi athöfn ef gerðarbeiðandi sannar eða gerir sennilegt að athöfnin brjóti eða muni brjóta gegn lögvörðum rétti hans, að gerðarþoli hafi þegar hafist handa um athöfnina eða muni gera það og að réttindi hans muni fara forgörðum eða verða fyrir teljandi spjöllum verði hann knúinn til að bíða dóms um þau. Leysa þarf úr ágreiningi aðila um hvort stefndu sé heimilt eða óheimilt að nota heitin „Icelandair Hotel Keflavik“ eða „Icelandair hótel Keflavík“ með hliðsjón af nafni stefnanda á hóteli sínu: „Hótel Keflavík“. Mat á því ræðst af því hvort réttur stefnanda til heitisins „Hótel Keflavík“ eða „Hotel Keflavik“, sé svo ríkur að hann geti varnað stefndu notkun á fyrrgreindum heitum þeirra. Stefnandi telur nafn hótels stefndu brjóta gegn vörumerkjarétti sínum, en stefndu telja svo ekki vera. Stefndu byggja á því að „Hótel Keflavík“ eða „Hotel Keflavik“ séu almenn auðkenni, hvort tveggja með vísan til staðarheitisins Keflavík og þeirrar þjónustu sem veitt er. Því hafi auðkennin ekki nægjanleg sérkenni til að bera, svo unnt sé að öðlast að þeim vörumerkjarétt. Þá byggir stefnandi einnig á því, að auk vörumerkjalaga nr. 45/1997, veiti lög nr. 57/2005 um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu, notendum einkenna eða annarra sérkenna aukna vernd gagnvart notkun annarra á auðkennum á þann hátt að leitt geti til þess að villst verði því og öðru einkenni sem fyrirtæki notar með fullum rétti. Stefndu byggja hins vegar á því að lög nr. 57/2005 veiti einungis vernd að því gefnu að lög nr. 45/1997 eigi jafnframt við. Samkvæmt 1. mgr. 3. gr. laga nr. 45/1997 um vörumerki getur vörumerkjaréttur stofnast annað hvort með skráningu vörumerkis fyrir vöru eða þjónustu í samræmi við ákvæði laganna eða með notkun vörumerkis sem sé og hafi verið notað hér á landi fyrir vöru eða þjónustu. Samkvæmt 2. mgr. sama ákvæðis getur vörumerki sem ekki telst uppfylla skilyrði laganna um skráningu ekki skapað vörumerkjarétt með notkun. Þó geta vörumerki sem ekki teljast uppfylla skilyrði laganna um sérkenni við upphaf notkunar, skapað vörumerkjarétt ef merkið öðlast sérkenni við notkun. Þá segir í 1. mgr. 13. gr. laganna að það sé skilyrði skráningar vörumerkis að merkið sé til þess fallið að greina vörur merkiseiganda frá vörum annarra. Merki, sem eingöngu eða aðeins með smávægilegum breytingum eða viðbótum gefa til kynna meðal annars tegund vörunnar, ástand, magn, notkun, verð, uppruna eða hvenær varan er framleidd, skuli ekki telja nægjanlegt sérkenni. Sama á við um tákn eða orðasambönd sem teljast algeng í viðskiptum eða eru notuð í daglegu máli. Þá segir í 1. mgr. 4. gr. laganna að í vörumerkjarétti felist að aðrir en eigandi vörumerkis megi ekki heimildarlaust nota í atvinnustarfsemi tákn sem séu eins eða lík vörumerki hans ef notkunin tekur annars vegar til eins eða svipaðrar vöru eða þjónustu og vörumerkjarétturinn nær til og hins vegar ef hætt er við ruglingi, þar með talið að tengsl séu með merkjunum. Óumdeilt er að stefnandi hefur starfrækt hótel að Vatnsnesvegi 12 frá árinu 1986 undir nafninu Hótel Keflavík. Jafnframt liggur fyrir að hótel stefndu hefur verið starfrækt að Hafnargötu 57, skammt frá hóteli stefnanda, frá árinu 1988. Aðila greinir á um hvaða nöfn hótel stefndu hefur borið á starfstíma þess, þar á meðal hvort hótelið hafi verið nefnt Flughótel Keflavík og/eða Flughótelið í Keflavík. Þá greinir aðila á um hvort stefnandi eigi vörumerkjarétt að orðmerkinu „Hotel Keflavik“ eða “Hótel Keflavík“ og hvort sá réttur leiði til þess að stefndu sé óheimilt að auðkenna sitt hótel sem „Icelandair Hotel Keflavik“ eða “Icelandair Hótel Keflavík“. Fyrir liggur að firma stefnanda, Hótel Keflavík ehf., hefur verið á fyrirtækjaskrá frá árinu 1986. Jafnframt að stefnandi hefur fengið orðmerkið Hótel Kef skráð með vörumerkjaskráningu nr. 444/2010, sem og orð- og myndmerki sem samanstendur af orðunum Hótel Keflavík og mynd, með vörumerkjaskráningu nr. 482/2010. Bæði merkin eru skráð fyrir veitingaþjónustu og tímabundna gistiþjónustu í flokki 43. Stefndu fullyrða að beiðni stefnanda um skráningu orðmerkisins Hótel Keflavík á árinu 2010 hafi verið hafnað, en stefnandi kveður ekki hafa reynt á þá skráningu til hlítar, heldur hafi stefnandi breytt skráningarbeiðninni í orð- og myndmerki, sbr. fyrrgreind skráning nr. 444/2010. Ekki liggja fyrir dóminum önnur gögn um þessi atvik en staðfestingar á fyrrgreindum skráningum nr. 444/2010 og 482/2010. Því liggur einungis fyrir að merkin voru skráð árið 2010, en ekkert liggur fyrir um að þá hafi skráningu orðmerkisins „HÓTEL KEFLAVÍK“ verið hafnað. Þá liggja heldur engin gögn fyrir dóminum um höfnun Einkaleyfastofu á skráningu orðmerkisins „HÓTEL EGILSSTAÐIR“, sem stefndu byggja á að sé sambærilegt álitaefni máls þessa. Á meðal málsgagna eru skjöl vegna umsóknar Hótel Keflavíkur ehf. á árinu 2011 um skráningu á orðmerkinu „HÓTEL KEFLAVÍK“, þ. á m. bréf félagsins til Einkaleyfastofu, dagsett 5. september 2011 vegna umsóknarinnar. Þá liggur fyrir skráning Einkaleyfastofu nr. 924/2011 á orðmerkinu, sem ber með sér að umsókn um skráningu hafi borist 16. ágúst það ár. Einnig að orðmerkið hafi verið skráð 31. október og skráningin hafi verið birt 15. nóvember 2011. Jafnframt eru meðal gagna málsins þrennar skráningar stefnanda á öðrum myndmerkjum en því sem hann hafði áður fengið skráð fyrir hótel sitt, en skráningarnar bera með sér að umsóknardagur þeirra hafi verið 27. september 2011, merkin hafi verið skráð 31. október og skráningin hafi verið birt 15. nóvember sama ár. Þá eru meðal gagna málsins andmæli stefnda Flugleiðahótels ehf., dagsett 5. desember 2011, vegna skráningarinnar á orðmerkinu „HÓTEL KEFLAVÍK“, og greinargerð stefnanda vegna andmælanna. Kemur þá til skoðunar hvort framangreint orðmerki, „HÓTEL KEFLAVÍK“, hafi með hliðsjón af áskilnaði laga nr. 45/1997 um vörumerki til að bera nægileg sérkenni. Merkið samanstendur af tveimur orðum sem hvort í sínu lagi verður að telja að hafi almenna þýðingu, annars vegar með vísan til þjónustu sem veitt er og hins vegar með vísan til staðarheitis. Orðmerkið verður að sama skapi að telja bæði lýsandi og almennt fyrir þá starfsemi sem því er ætlað að auðkenna, þ.e. hótelþjónustu í Keflavík. Með hliðsjón af hinum ríku kröfum sem gera verður til aðgreiningarhæfis vörumerkja, verður að mati dómsins að miða við það að orðmerkið hafi í upphafi ekki verið til þess fallið að greina þjónustu stefnanda frá hótelþjónustu annarra í Keflavík. Til þess er þó að líta að við upphaf á rekstri stefnanda bar sveitarfélagið, sem hótel hans er í, nafnið Keflavík, en heitir nú Reykjanesbær. Ekki er þó útilokað að lögum að orðmerkið hafi með notkun þess síðar öðlast þá stöðu að verða talið greina þjónustu stefnanda frá sambærilegri þjónustu annarra og hafa þannig til að bera næg sérkenni. Að mati dómsins verður að gera strangar kröfur til að unnt sé að viðurkenna að merkið hafi öðlast sérkenni vegna markaðsfestu. Í því sambandi er ekki lagt mat á það hvort rekstur stefnanda á hótelinu hafi þá markaðsfestu, heldur er einungis metin markaðsfesta orðmerkisins sem slíks. Fyrir liggur að stefnandi hefur rekið hótelþjónustu í Keflavík um langt árabil. Hefur stefnandi lagt fyrir dóminn gögn því til staðfestingar. Að mati dómsins verður ekki horft fram hjá því að óslitin notkun stefnanda á auðkenninu Hótel Keflavík hafi skapað stefnanda fullnægjandi sérkenni þannig að fallast megi á það eins og á stendur að öðru leyti að stefnandi verði talinn eiga vörumerkjarétt að orðmerkinu „HÓTEL KEFLAVÍK“. Samkvæmt þessu er fallist á það með stefnanda að orðmerkið hafi áunnið sér sérkenni með áralangri notkun stefnanda hér á landi. Gögn málsins styðja þessa niðurstöðu, þ. á m. umfjöllun fjölmiðla í tímans rás og markaðskönnun sem bendir til þess að starfsemi hótelsins sé mörgum kunnug. Alkunna er að rekstraraðilar hótela kjósi að auðkenna starfsemi sína eingöngu með orðinu hótel og staðarheiti. Hafa stefndu til að mynda í einhverjum mæli auðkennt hótel sitt með orðunum hótel og Keflavík, til að mynda Flughótel Keflavík og Flughótelið í Keflavík. Ekki er unnt að fallast á það með stefnanda að heitin Hótel Laki, Hótel Hérað, Hótel Blue Lagoon, Hótel Holt, Hótel Klaustur og Hótel Holt beri sambærileg staðarheiti og Keflavík. Í því sambandi verður að líta til þess að staðarheitið Keflavík hefur ríka merkingu í hugum almennings sem nafn á bæjarfélagi þrátt fyrir að sveitarfélagið heiti nú Reykjanesbær. Samkvæmt framangreindu er niðurstaða dómsins sú að stefnandi hafi áunnið auðkenninu Hótel Keflavík nægjanlegt sérkenni í skilningi ákvæða laga nr. 45/1997 um vörumerki með notkun þess og skapað því markaðsfestu. Af hálfu stefnanda er einnig vísað til þess að með notkun stefndu á auðkenninu Icelandair hótel Keflavík feli í sér óréttmæta viðskiptaskiptahætti sem séu til þess fallnir að afla þeim viðskipta með ótilhlýðilegum hætti og sé þannig brot á 15. gr. a laga nr. 57/2005 um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu. Stefndu hafna þessum sjónarmiðum stefnanda. Umdeild auðkenni stefndu, hvort sem er „Icelandair Hotel Keflavík“ eða „Icelandair hótel Keflavík“ innihalda að fullu og öllu auðkenni stefnanda á sambærilegum rekstri hans. Ljóst þykir að til lítils væri að nefna rekstur, þó með almennum hætti sé, ef aðrir hefðu síðar tækifæri á að taka viðkomandi heiti að fullu upp í nafngift á sínum rekstri. Samkvæmt 15. gr. a laga nr. 57/2005 um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu, sbr. breytingu með lögum nr. 50/2008 er óheimilt að nota í atvinnustarfsemi firmanafn, verslunarmerki eða því um líkt, sem sá hefur ekki rétt til er notar, eða reka atvinnu undir nafni sem gefur villandi upplýsingar um eignarrétt eða ábyrgð atvinnurekanda. Enn fremur er sérhverjum bannað að nota auðkenni, sem hann á tilkall til, á þann hátt að leitt geti til þess að villst verði á því og öðru einkenni sem annað fyrirtæki notar með fullum rétti. Að mati dómsins er tilvitnuðu ákvæði laga nr. 57/2005 ætlað að veita auðkennum vernd til viðbótar við þá vernd sem lög um vörumerki veita. Notkun stefndu á umdeildum auðkennum, „Icelandair hótel Kaflavík“/“Icelandair Hotel Keflavík“ er til þess fallin að mati dómsins að skapa hættu á ruglingi við merki stefnanda. Sú ráðstöfun stefndu að skeyta orðinu Icelandair fyrir framan merki stefnanda verður ekki með nokkru móti talin fela í sér fullnægjandi aðgreiningu til að draga úr hættu á ruglingi, enda verður ekki litið fram hjá því að báðir aðilar veita sömu þjónustu og eru hótel þeirra staðsett skammt frá hvoru öðru. Við mat á ruglingshættu, sbr. 4. gr. laga nr. 45/1997 um vörumerki, verður almennt að meta hvort merkin séu svo lík og varan eða þjónustan svo lík að villst verði á merkjunum í viðskiptum eða á uppruna vöru eða þjónustu. Þeim mun ólíkari sem merki eru þeim mun skyldari eða tengdari mega vörutegundir eða þjónusta vera án þess að hætta sé á að villst verði á merkjum og öfugt. Að því virtu sem að framan segir er fallist á það með stefnanda að notkun stefndu á umdeildu auðkenni „Icelandair hótel Keflavík“ og “Icelandair Hotel Keflavik“ feli í sér brot á ákvæði 15. gr. a laga nr. 57/2005 um eftirlit með viðskiptaháttum og markaðssetningu. Samkvæmt framangreindu verður það niðurstaða dómsins að öll skilyrði 41. gr. laga nr. 45/1997 um vörumerki og 1. mgr. 24. gr. laga nr. 31/1990 um kyrrsetningu og lögbann o.fl. hafi verið fyrir hendi til að leggja á lögbann við notkun stefndu á hinum umdeildu auðkennum. Verður því staðfest lögbann það sem lagt var við því að stefndu noti auðkenni sem innihalda vörumerki og firmaheiti stefnanda, „Hótel Keflavík“/Hotel Keflavik“. Jafnframt verður eins og greinir í dómsorði tekin til greina krafa stefnanda um að stefndu sé óheimilt að nota auðkenni fyrir hótelið að Hafnargötu 57, Reykjanesbæ sem inniheldur vörumerkið og firmaheitið „Hotel keflavik“ /“Hótel Keflavík“. Samkvæmt þessari niðurstöðu og með vísan til 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála verður stefndu gert að greiða stefnanda málskostnað sem þykir hæfilega ákveðinn 1.900.000 krónur. Hefur þá verið tekið tillit til kostnaðar stefnanda af lögmannsmálinu. Jón Höskuldsson héraðsdómari kvað upp dóm þennan. D ó m s o r ð : Staðfest er lögbann, sem Sýslumaðurinn í Hafnarfirði lagði 2. september 2011, við því að stefndu, Flugleiðahótel ehf. og H 57 – Flughótel Keflavíkur ehf., noti auðkenni sem innihalda vörumerki og firmaheiti stefnanda „Hotel Keflavik“/“Hótel Keflavík“. Viðurkennt er að stefndu sé óheimilt að nota auðkenni fyrir hótelið að Hafnargötu 57, Reykjanesbæ sem innihalda vörumerkið og firmaheitið „Hotel Keflavik“/“Hótel Keflavík“. Stefndu greiði stefnanda, Hótel Keflavík ehf., 1.900.000 krónur í málskostnað.

Mál nr. 208/2007

Fasteignakaup Tilboð Fyrirvari

Þann 30. desember 2005 gerði N kauptilboð í atvinnuhúsnæði í Reykjavík sem var í eigu A, sem samþykkti tilboðið samdægurs. Samkvæmt kauptilboðinu skuldbatt N sig sem kaupandi til að skila staðfestingu á láni frá lánastofnun á skrifstofu fasteignasölunnar G innan tveggja vikna frá samþykki kauptilboðsins, ella væri A heimilt að rifta kaupunum. Forsvarsmenn N leituðu til tveggja lánastofnana um fyrirgreiðslu vegna kaupanna, annars vegar sparisjóðsins S og hins vegar bankans L. Í málinu lá fyrir tölvupóstur frá starfsmanni S til framkvæmdastjóra N, dagsettur 9. janúar 2006, þar sem fallist var á fyrirgreiðslu vegna kaupanna með tilteknum fyrirvörum. Það lá fyrir að framkvæmdastjórinn hafði tjáð starfsmanni fasteignasölunnar símleiðis að hann hefði fengið vilyrði S um lán. Fyrir lá að L sendi fasteignasölunni 16. janúar tölvupóst þar sem fram kom að N yrði veitt lán vegna kaupanna með tilteknum skilyrðum. Jafnframt lá fyrir vitnisburður starfsmanns L fyrir dómi um að hann hefði rætt við starfsmann G 13. janúar 2006, eða sama dag og fresturinn samkvæmt kauptilboði N og A rann út og tilkynnt honum að lánafyrirgreiðsla til N hefði verið samþykkt. Með bréfi 23. janúar 2006 rifti A kaupunum á grundvelli framangreinds fyrirvara um fjármögnun í hinu samþykkta kauptilboði. Í niðurstöðu Hæstaréttar sagði að í ákvæði kauptilboðsins hefði ótvírætt falist að staðfesting frá viðkomandi lánastofnun hefði orðið að berast til fasteignasölunnar fyrir lok frestsins, en óumdeilt var að honum lauk 13. janúar 2006. Hefði ekki dugað í þeim efnum að forsvarsmenn N hefðu tjáð starfsmönnum G fyrir lok frestsins að þeir hefðu fengið fyrirheit um lánafyrirgreiðslu frá S. Þar sem starfsmaður G kannaðist ekki við að hafa átt símtal við starfsmann L þann 13. janúar var ekki talið að leidd hefði verið að því sönnun að tilkynningu um lán til handa N hefði borist fasteignasölunni í tíma. Yrði N að bera hallann af þeim sönnunarskorti. Var A því sýknað af kröfum N.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Árni Kolbeinsson, Garðar Gíslason og Ingibjörg Benediktsdóttir. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I. Áfrýjandi gerði 30. desember 2005 kauptilboð í 659,5 m² atvinnuhúsnæði að Stangarhyl 6 í Reykjavík í eigu stefnda. Í tilboðinu var meðal annars svofellt ákvæði: „Kaupendur skuldbinda sig til að skila staðfestingu á láni frá lánastofnun á skrifstofu Garðatorgs eigi síðar en tveim vikum frá samþykki kauptilboðs, ella hefur seljandi heimild til að rifta kaupum.“ Eignin skyldi afhent skuldalaus við undirritun kaupsamnings. Umsamið kaupverð var 59.500.000 krónur sem skyldi greitt með reiðufé við undirritun kaupsamnings og útgáfu afsals. Í reit fyrir greiðslutilhögun útborgunar á tilboðseyðublaðinu var ritað „skilyrt veðleyfi“ á eftir fjárhæð útborgunar. Stefndi samþykkti kauptilboð þetta samdægurs. Forsvarsmenn áfrýjanda munu hafa leitað til tveggja lánastofnana um fyrirgreiðslu vegna kaupanna, annars vegar til Sparisjóðs Hafnarfjarðar og hins vegar til Landsbanka Íslands hf. Þann 9. janúar 2006 sendi sparisjóðurinn Magnúsi Einarssyni, framkvæmdastjóra áfrýjanda, tölvupóst þar sem tekið var fram að „varðandi lánafyrirgreiðslu vegna Stangarhyls“ þá væri sparisjóðurinn tilbúinn til „að lána þér uppí 80% veðsetningarhlutfall og að leigusamningar komi í innheimtu til okkar.“ Magnús hafði samdægurs símsamband við Sigurð Tyrfingsson, starfsmann Garðatorgs eignamiðlunar ehf., og sagði honum að hann hefði fengið vilyrði um fjármögnun frá sparisjóðnum vegna kaupanna. Kvaðst Sigurður samdægurs hafa haft samband við Guðjón Jónsson, stjórnarmann í stefnda, og sagt honum frá þessu. Guðjón kvað í skýrslu fyrir héraðsdómi að sér hafi ekki verið kunnugt um fyrrgreindan tölvupóst frá sparisjóðnum en Sigurður hafi tjáð sér að forsvarsmenn áfrýjanda væru í viðræðum við sparisjóðinn. Síðdegis mánudaginn 16. janúar 2006 sendi Kristján Guðbjartsson, fyrirtækjasérfræðingur hjá Landsbanka Íslands hf., Þóroddi Skaftasyni, löggiltum fasteignasala hjá Garðatorgi eignamiðlun ehf. svohljóðandi tölvupóst: „Sendi hér með staðfestingu á því að Landsbankinn hafi samþykkt 53,5 m. kr. lán til Njálu ehf. ... gegn ákveðnum skilyrðum.“ Í skýrslu fyrir héraðsdómi kvað Kristján lánveitingu þessa hafa verið samþykkta í bankanum að morgni föstudagsins 13. janúar. Hafi hann þann dag talað bæði við forsvarsmenn áfrýjanda og Þórodd fasteignasala hjá Garðatorgi eignamiðlun ehf. og sagt þeim frá þeirri samþykkt. Þóroddur kvaðst í skýrslu sinni fyrir héraðsdómi hafa heyrt talað um að til stæði að ræða fjármögnun á kaupum áfrýjanda á lánafundi hjá Landsbankanum föstudaginn 13. janúar. Hins vegar kvaðst hann ekki hafa fengið staðfestingu símleiðis frá Kristjáni þann dag um að slíkt lán yrði veitt. Með bréfi 23. janúar 2006 rifti stefndi kaupunum á grundvelli þess að framangreindur fyrirvari um fjármögnum í hinu samþykkta kauptilboði hafi ekki verið uppfylltur. Málavöxtum er að öðru leyti lýst í hinum áfrýjaða dómi. Þar er einnig lýst málsástæðum aðila, en þeir deila um hvort áfrýjandi hafi uppfyllt fyrrgreint ákvæði um fjármögnum í hinu samþykkta kauptilboði og hvort stefndi hafi getað rift kaupunum vegna þess að svo hafi ekki verið. II. Áfrýjandi skuldbatt sig með framangreindu ákvæði í hinu samþykkta kauptilboði til að skila staðfestingu á láni frá lánastofnun á skrifstofu Garðatorgs eignamiðlunar ehf. eigi síðar en tveim vikum frá samþykki kauptilboðs. Aðila greinir ekki á um að sá frestur hafi runnið út föstudaginn 13. janúar 2006. Í ákvæðinu felst ótvírætt að staðfesting frá viðkomandi lánastofnun varð að berast til fasteignasölunnar fyrir lok frestsins og dugði í þeim efnum ekki að forsvarsmenn áfrýjanda tjáðu starfsmönnum fasteignasölunnar fyrir lok hans að þeir hefðu fengið fyrirheit um lánafyrirgreiðslu. Framangreindum tölvupósti Sparisjóðs Hafnarfjarðar 9. janúar 2006 var beint til framkvæmdastjóra áfrýjanda og er því hvorki haldið fram að hann hafi borist fasteignasölunni fyrir lok frestsins né að starfsmenn sparisjóðsins hafi fyrir þann tíma með öðrum hætti beint staðfestingu um lánveitingu til fasteignasölunnar. Umrætt lánsfyrirheit sparisjóðsins leiddi þegar af þeirri ástæðu ekki til að margnefnt ákvæði væri uppfyllt. Kristján Guðbjartsson, starfsmaður Landsbanka Íslands hf., segist hafa sagt Þóroddi Skaftasyni, löggiltum fasteignasala hjá Garðatorgi eignamiðlun ehf., frá því föstudaginn 13. janúar að bankinn hafi samþykkt að veita áfrýjendum lán vegna kaupanna. Þessu neitar Þóroddur, sem kannast ekki við að hafa átt slíkt símtal við Kristján. Stendur því orð gegn orði og verður ekki talið að leidd hafi verið að því sönnun að tilkynning um lánveitingu til áfrýjanda hafi borist fasteignasölunni föstudaginn 13. janúar 2006. Verða áfrýjendur að bera hallann af þeim sönnunarskorti. Að auki er sú staðfesting Landsbanka Íslands hf. sem send var fasteignasölunni 16. janúar 2006 bundin ótilgreindum skilyrðum og hefði því ekki dugað til að fullnægja margnefndu ákvæði í kaupsamningnum þótt talið yrði sannað að efni hennar hefði borist fasteignasölunni í tíma. Verður ekki séð að fullnægjandi óskilyrt lánsloforð hafi borist til fasteignasölunnar áður en stefndi rifti kaupunum 23. janúar. Verður hinn áfrýjaði dómur því staðfestur. Áfrýjandi verður dæmdur til að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður. Áfrýjandi, Njála ehf., greiði stefnda, A.S. Helgasyni ehf., 350.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. I Mál þetta, sem dómtekið var fimmtudaginn 25. janúar sl., er höfðað fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur af Njálu ehf., kt. 530705-1290, Breiðuvík 10, Reykjavík, með stefnu birtri 29. marz 2006 á hendur A.S. Helgasyni ehf., kt. 480269-1529, Nýbýlavegi 6, Kópavogi. Dómkröfur stefnanda eru þessar: Að viðurkennt verði með dómi, að kauptilboð stefnanda, dags. 30. desember 2005, um 659.5 ferm. atvinnuhúsnæði að Stangarhyl 6 í Reykjavík, merkt 010101, ásamt öllu, sem fylgir og fylgja ber, að engu undaskildu, þ.m.t. hlutdeild í sameign og lóðarleiguréttindum, sem samþykkt var af stefnda sama dag, sé gildur og skuldbindandi kaupsamningur á milli stefnanda og stefnda. Að stefnda verði með dómi gert skylt, að viðlögðum dagsektum allt að kr. 59.500 frá uppkvaðningu dóms að telja, að veita stefnanda skilyrt veðleyfi fyrir kr. 53.500.000 (fimmtíu og þremur milljónum og fimm hundruð þúsund krónum) með 1. (fyrsta) veðrétti í húseigninni og ganga síðan til endanlegs kaupsamnings og afsals við stefnanda gegn greiðslu kaupverðsins kr. 59.500.000 (fimmtíu og níu milljónir og fimm hundruð þúsund krónur), enda yrði eignin þá orðin veðbandalaus, svo og að afhenda stefnanda við kaupsamnings- og afsalsgerð hina seldu húseign til fullra afnota og eignar. Að stefnda verði gert skylt með dómi að framselja til stefnanda leigusamning sinn við Optimar ehf. í samræmi við hið samþykkta kauptilboð á afhendingardegi eignarinnar, sem ákveðinn var sem undirskriftardagur kaupsamnings og afsals, en Optimar ehf. er leigutaki í fyrrgreindu húsnæði að Stangarhyl 6 í Reykjavík. Þá er krafizt málskostnaðar úr hendi stefnda stefnanda að skaðlausu skv. málskostnaðarreikningi, sem lagður verður fram við aðalmeðferð málsins að viðbættum virðisaukaskatti á málflutningsþóknun. Dómkröfur stefnda eru þær, að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda. Þá er þess krafist að stefnandi verði dæmdur til að greiða stefnda málskostnað að skaðlausu auk virðisaukaskatts á málflutningsþóknun. Málavextir Hinn 30. desember 2005 gerði stefnandi máls þessa kauptilboð í fasteign stefnda að Stangarhyl 6 í Reykjavík ásamt því, sem eigninni tilheyrði. Fyrirvari var gerður um ástandsskoðun eignar, sem gilti í 2 daga frá samþykki kauptilboðsins auk þess, sem stefnandi skuldbatt sig til þess að skila staðfestingu á láni frá lánastofnun vegna kaupanna til fasteignasölu þeirrar, sem kaupin annaðist, Garðatorgs, eignamiðlunar, eigi síðar en 2 vikum frá samþykki kauptilboðs, ella væri stefnda heimilt að rifta kaupunum. Þá átti eignin að vera veðbandalaus við kaupsamning. Afhending eignarinnar skyldi fara fram við undirritun kaupsamnings. Stefndi samþykkti kauptilboðið seinna sama dag, og féll stefnandi eftir það frá fyrirvara sínum um ástandsskoðun. Stefnandi kveðst þegar eftir áramótin, þegar bankar opnuðu þann 4. janúar 2006, hafa hafizt handa við að tryggja sér fjármögnun vegna kaupanna, en einnig hafi hann haft undir höndum eigið fé til að brúa bilið og fjármagna kaupin þannig. Þann 9. janúar 2006 barst stefnanda svohljóðandi yfirlýsing frá Evu Rós Jóhannsdóttur viðskiptastjóra, f.h. Sparisjóðs Hafnarfjarðar: Varðandi lánafyrirgreiðslu vegna Stangarhyls þá er SPH tilbúið (sic) að lána þér uppí 80% veðsetningarhlutfall og að leigusamningar komi í innheimtu til okkar. Sjáum að kaupverð er lágt mv. hugsanlega verðmætaaukningu á t.d. millilofti, en lánareglur miða við 70%, en við erum tilbúin að tengja okkur uppí 80% útaf leigusamningunum. Lántökugjald: 1,25%. Stefnandi kveðst hafa talið sig geta nýtt sér þessa fyrirgreiðslu og greitt mismuninn. Kveðst hann hafa tilkynnt til fasteignasölunnar strax þennan dag, eða 9. janúar 2006, að hann væri kominn með fjármögnum vegna kaupanna og væri tilbúinn að ganga til kaupsamnings, en áður yrði að útbúa skilyrt veðleyfi frá stefnda vegna lánsins. Kveðst hann jafnframt hafa tilkynnt starfsmanni fasteignasölunnar, Sigurði Tyrfingssyni, að hann væri í viðræðum við Landsbanka Íslands hf. um hagstæðara og hærra lán þar. Föstudaginn 13. janúar 2006 var samþykkt á lánafundi hjá Landsbanka Íslands hf. að veita stefnanda lán að fjárhæð kr. 53.500.000 ( fimmtíu og þrjár milljónir og fimm hundruð þúsund krónur ) og var stefnanda tilkynnt um það símleiðis sama dag. Magnús Einarsson, fyrirsvarsmaður hjá stefnanda, kveðst síðan hafa tilkynnt fasteignasölunni um þetta þennan sama dagi. Landsbanki Íslands hf. sendi svohljóðandi staðfestingu á lánssamþykki bankans með tölvubréfi til fasteignasölunnar mánudaginn 16. janúar 2006: Sendi hér með staðfestingu á því að Landsbankinn hafi samþykkt 53,5 m.kr. lán til Njálu ehf., kt. 530705-1290 gegn ákveðnum skilyrðum. Stefnandi kveðst hafa tjáð Landsbanka Íslands hf. strax hinn 13. janúar 2006, að þeir ætluðu að taka lánið, og að þeir samþykktu tilgreind skilyrði um sjálfsskuldarábyrgð sína á láninu, og að leigusamningurinn við Optimar ehf. yrði jafnframt settur að handveði fyrir láninu og yrði til innheimtu í bankanum. Kveðst stefnandi jafnframt hafa falið bankanum að ganga frá lánsskjölum í samráði við fasteignasalann. Að morgni föstudagsins 20. janúar 2006 boðar fasteignasalinn, Þóroddur S. Skaptason, löggiltur fasteignasali, hjá Garðatorgi, eignamiðlun, stefnanda í kaupsamning viku síðar, eða föstudaginn 27. janúar 2006. Kveður stefnandi, að þá hafi stefndi átt að hafa gefið út skilyrt veðleyfi til handa stefnanda fyrir láninu, enda allir lánapappírar tilbúnir hjá bankanum, og ekkert því til fyrirstöðu að afgreiða lánið fyrir þann tíma. Þá hafi jafnframt þurft að ganga frá uppgjöri áhvílandi veðskuldar á eigninni samfara lánveitingunni, en Landsbanki Íslands hf. hafi verið með veð í eigninni samkvæmt veðtryggingarbréfi, dags. 13.01. 2005, kr. 40.095.000, vísitölutryggðu m.v. grunn­vísitöluna 239, og skyldi það gert upp með hinu nýja láni samhliða lánveitingunni og teljast hluti kaupverðsins, sem venja sé í slíkum tilvikum. Allt hafi verið reiðubúið til frágangs af hálfu stefnanda, og staðið upp á stefnda að efna sínar skyldur, sem hafi m.a. verið útgáfa veðleyfisins og að fá staðfestingu á uppgreiðsluverðmæti þess láns, sem stefndi hafi verið með áhvílandi á eigninni og aflýsa hafi þurft. Þann 27. janúar 2006 barst stefnanda bréf frá stefnda, dags. 23. sama mánaðar, þar sem hann lýsti yfir riftun hins kauptilboðsins. Segir þar svo m.a.: Enn í dag hefur ekkert komið fram sem styður og eða staðfestir það að Njála ehf. hafi burði til að standa við áðurnefnt kauptilboð eða hafi á einn eða annan hátt uppfyllt þau skilyrði fyrir lánveitingu hjá Landsbanka Íslands hf., þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir til að ná sambandi við Kristján Guðbjartsson fyrirtækjasérfræðing hjá Landsbanka Íslands, en Kristján sendi áðurnefndan tölvupóst til Garðatorgs þann 16.01.sl. Stefnandi kveðst hafa mótmælt riftuninni munnlega, strax og hún barst honum, og krafizt þess, að stefndi mætti til kaupsamningsgerðarinnar þennan sama dag, eða þann 27. janúar 2006, eins og boðað hafði verið. Það hafi stefndi ekki gert og haldið fast við riftunina. Í kjölfarið leitaði stefnandi til lögmanns, sem sendi lögmanni stefnda tölvupóst, dags. 2. febrúar 2006, þar sem ítrekuð voru mótmæli gegn riftuninni og þess krafizt, að gengið yrði til kaupsamnings og staðið yrði við ákvæði hins samþykkta kauptilboðs, án árangurs. Ágreiningur er um, hvort stefnandi hafi skilað staðfestingu á fjármögnun í samræmi við ákvæði í kauptilboðinu innan tilskilinna tímamarka. Málsástæður stefnanda Stefnandi byggir kröfur sínar á því, að með aðilum máls þessa hafi stofnazt gildur og skuldbindandi kaupsamningur. Vísist um þetta til 7. gr. laga nr. 40/2002 um fasteignakaup, svo og til ákvæða í hinu samþykkta kauptilboði, dskj. nr. 3. Stefnandi hafi uppfyllt fyrirvara sinn um fjármögnun kaupverðs innan þess frests, sem um gat í hinu samþykkta kauptilboði. Hinn 9. janúar 2006 hafi fengizt fjármögnun hjá Sparisjóði Hafnarfjarðar, og hafi stefnandi tilkynnt það til fasteignasalans, sem hafi komið þeim upplýsingum á framfæri við stefnda í beinu framhaldi, sbr. dskj. nr. 6 og 7. Stefnandi hafi jafnframt lýst því yfir þann 9. janúar 2006 við fasteignasalan, að hann væri einnig í viðræðum við Landsbanka Íslands hf. um þessa fjármögnun, og ætti hann von á betra tilboði frá þeim banka. Þann 13. janúar 2006 hafi það gengið eftir og hafi lán, að fjárhæð kr. 53.500.000, verið samþykkt til stefnanda vegna kaupanna. Þetta hafi stefnandi tilkynnt sama dag til fasteignasalans, sem hafi strax komið þessum upplýsingum áleiðis til stefnda. Þá hafi bankinn sent fasteignasalanum formlega staðfestingu á þessu þann 16. janúar 2006, sbr. dskj. nr. 9 og 10. Þá veki stefnandi athygli á hinum rúma fyrirvara samkvæmt 8. gr. laga nr. 40/2002, þrátt fyrir að lögin séu frávíkjanleg. Samkvæmt hinu samþykkta kauptilboði skyldi staðfestingu á láni vegna kaupanna skilað til fasteignasölunnar Garðatorgs, eignamiðlunar innan hins 14 daga frests. Það hafi verið gert í báðum ofangreindum tilvikum. Stefnandi kveður enga slíka vanefnd hafa stofnazt af sinni hálfu, sem réttlæti riftun. Í riftunarbréfi sínu, dags. 23. janúar 2006, sem hafi borizt stefnanda hinn 27. janúar, fullyrði stefndi ranglega, að stefnandi hafi ekki sýnt fram á, að hann hafi burði til að standa við kauptilboðið. Stefnandi hafi strax mótmælt þessari staðhæfingu harðlega og talið, að hann hefði með óyggjandi hætti sýnt fram á getu sína til að standa við kauptilboðið. Til þess hafi hann haft alla burði með eigin fé, auk lánsloforðs. Þá hafi stefnandi upplýst stefnda um, að félagið sé stöndugt eignarhaldsfélag, sem eigi margar fasteignir og hafi það að markmiði að standa í fjárfestingum sem þessum. Þá hafi stefndi, ef hann hefði kosið, getað kynnt sér lánstraust og viðskiptasögu stefnanda, sem séu óaðfinnanleg. Þá hafi engar vanefndir af hálfu stefnanda verið fyrirsjáanlegar sem réttlætt hafi riftun. Stefnandi kveður tafir vegna frágangs þessara viðskipta ekki hafa verið meiri en almennt gerist og búast megi við og kaupendur og seljendur verði að sætta sig við. Þá hafi stefndi sjálfur ekkert gert í því að efna nauðsynlegar skyldur sínar, eins og að gefa út hið skilyrta veðleyfi, þannig að unnt hefði verið að ganga frá láni stefnanda hjá Landsbanka Íslands hf. og nota það m.a. til að greiða upp áhvílandi veðskuld stefnda við bankann, sem honum hafi borið skylda til að gera samkvæmt hinu samþykkta kauptilboði. Sjá dómskjal nr. 17. Stefnandi beri ekki ábyrgð á þessum töfum, ef einhverjar eru, heldur stefndi sjálfur. Stefnandi hafi haldið uppi rétti sínum, sett fram mótmæli strax og tilefni gafst og gert allt, sem í hans valdi standi til að uppfylla skyldur sínar gagnvart stefnda. Þá hafi hann þinglýst hinu samþykkta kauptilboði. Hafi það verið móttekið til þinglýsingar hjá Sýslumanninum í Reykjavík þann 1. febrúar 2006, en innfært þann 13. febrúar s.m. Hafi stefnandi því í engu fyrirgert rétti sínum. Stefnandi bendi á það sérstaklega, að stefndi riti riftunartilkynninguna 14 dögum eftir að honum hafi verið, eða hefði átt að vera, ljóst, hinn 9. janúar 2006, að stefnandi hafi getað uppfyllt skyldu um fjármögnun kaupanna með láni frá SPH og 18 dögum eftir að riftunartilkynningin var móttekin af stefnanda þann 27. janúar 2006. Þá hafi t.d. liðið 7 dagar frá sannanlegri tilkynningu Landsbanka Íslands hf. hinn 16. janúar 2006 til Garðatorgs, eignamiðlunar, um lánsloforð bankans til stefnanda, þar til riftunartilkynning var rituð og 11 dagar þar til hún var móttekin þann 27. janúar 2006. Riftun stefnda á hinu samþykkta kauptilboði sé því að efni til þegar af þessari ástæðu ólögmæt. Stefnandi vísi til dskj. nr. 8 um fjárhagsstöðu sína hinn 13. janúar 2006, eða á þeim tíma sem fjármögnum stóð yfir, og dskj. nr. 15, en þar segi jafnframt til um ráðstöfunarfjárhæð á reikningi stefnanda hinn 22. marz 2006. Því sé ljóst, að stefnandi hafi haft til ráðstöfunar eigið fé til að standa straum af mismun láns og kaupverðs eignarinnar. Stefnandi telur, að af öllu framangreindu leiði, að hið samþykkta kauptilboð bindi stefnda samkvæmt efni sínu, og að riftun þess sé ólögmæt. Stefnandi styður kröfur sínar aðallega við meginreglu samningaréttar um skuldbindingagildi samninga, svo og meginreglur kröfuréttar um vanefndaúrræði. Einnig við lög nr. 40/2002 um fasteignakaup, einkum 7. gr., a lið 1. mgr. 30. gr. og 1. mgr. 31. gr. Þá vísar stefnandi til ákvæða laga um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga nr. 7/1936 með áorðnum breytingum. Um varnarþing vísar stefnandi til 34. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála og um dagsektir til 4. mgr. 114. gr. sömu laga. Kröfur um málskostnað styður stefnandi við XXI. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, einkum 1. mgr. 130. gr. laganna. Kröfu um virðisaukaskatt á málflutningsþóknun reisir stefnandi á 1. nr. 50/1988, en krafa í máli þessu tengist ekki virðisaukaskattskyldri starfsemi stefnanda, og því beri honum nauðsyn til að fá dóm fyrir skatti þessum úr hendi stefnda. Málsástæður stefnda Stefndi byggir sýknukröfu sína á því, að kauptilboðið, sem undirritað hafi verið 30. desember 2005, hafi verið óskuldbindandi fyrir hann, þar sem engin staðfesting lánastofnunar hafði borist fasteignasölunni Garðatorgi innan hins áskilda tveggja vikna frests. Kauptilboð, með fyrirvara um fjármögnun, sé loforð, sem bundið sé frestskilyrði, þ.e. skilyrði, sem geri skyldu loforðsgjafans virka, komi það fram. Fyrir liggi, að sá frestur, sem settur hafi verið í kauptilboðin, hafi runnið út, án þess að kaupandi hafi skilað staðfestingu á láni frá lánastofnun á skrifstofu fasteignasölunnar Garðatorgs innan tveggja vikna frá samþykki tilboðsins. Með því að frestskilyrðinu hafi lokið, hafi sjálfkrafa verið bundinn endi á kaupsamning aðila um eignina. Almenna reglan sé sú, að túlka verði fyrirvara í fasteignakaupum þröngt. Þá verði fyrirvara ekki beitt í ríkara mæli en efni hans gefi tilefni til. Kauptilboðið hafi verið undirritað hinn 30. desember 2005 og því hafi borið að skila staðfestingu á láni frá lánastofnun á skrifstofu Garðatorgs í síðasta lagi hinn 13. janúar 2006. Samkvæmt gögnum málsins hafi slíkri staðfestingu í fyrsta lagi verið skilað á skrifstofu Garðatorgs með rafpósti til fasteignasala 16. janúar 2006, sbr. dskj. nr. 9, teljist slíkur póstur fullnægjandi. Af hálfu stefnda sé öllum kröfum og málsástæðum stefnanda mótmælt. Skuli nú vikið að einstökum málsástæðum stefnanda. Stefndi hafni því, að kauptilboðið, sem hafi verið undirritað, sé skuldbindandi samningur, enda hafi það verið bundið fyrirvara þeim, sem að framan greini. Stefndi mótmæli því, að stefnandi hafi uppfyllt fyrirvara um fjármögnun kaupverðs innan tilskildra tímamarka. Því sé sérstaklega mótmælt, að fyrirvarinn hafi verið uppfylltur hinn 9. janúar 2006. Um hafi verið að ræða samskipti starfsmanns Sparisjóðs Hafnarfjarðar við forsvarsmann stefnanda um hugsanlega lánafyrirgreiðslu, sem ekki hafi orðið af, sbr. dskj. nr. 6. Með sama hætti geti rafpóstur Sigurðar Tyrfingssonar, starfsmanns Garðatorgs, þess efnis að forsvarsmaður Njálu hafi haft samband við Sigurð um vilyrði Sparisjóðs Hafnarfjarðar fyrir lánafyrirgreiðslu, sbr. dskj. nr. 7, ekki haft nokkra þýðingu. Aðalatriði þess rafpósts sé, að skrifleg staðfesting um lánafyrirgreiðslu hafi fyrst borizt frá Landsbanka Íslands til Þórodds S. Skaptasonar hinn 16. janúar 2006. Raunar sé vakin sérstök athygli á því, að í rafpóstinum segi, að bankinn hafi samþykkt 53,5 mkr. lán til stefnanda „gegn ákveðnum skilyrðum“. Ekkert hafi verið upplýst um það, hver þau skilyrði væru, né við hvað væri átt. Breyti þar engu yfirlýsing á dskj. nr. 9, sem síðar virðist hafa verið gefin út í tilefni þessa dómsmáls. Þá sé ljóst, að þessi lánafyrirgreiðsla hafi eingöngu getað tryggt fjármögnun að hluta, en í kauptilboði aðila hafi verið gengið út frá fullkominni fjármögnun. Af framansögðu leiði einnig, að röng sé sú fullyrðing forsvarsmanna stefnanda í símskilaboðum til framkvæmdastjóra stefnda þess efnis, að verið væri að ganga frá lánaskjölum vegna loforðs um fjármögnun frá 9. janúar 2006. Aldrei hafi átt sér stað nein fjármögnun af hálfu Sparisjóðs Hafnarfjarðar, eins og þarna hafi ranglega verið haldið fram. Stefndi mótmæli því, að meint samtal milli forsvarsmanna stefnanda og fasteignasala hinn 9. janúar 2006 þess efnis, að stefnandi hafi einnig verið í viðræðum við Landsbanka Íslands hf. um fjármögnun, geti talizt fullnægjandi staðfesting á láni frá lánastofnun samkvæmt fyrirvara kauptilboðsins. Þá sé því mótmælt sem röngu, að hinn 13. janúar 2006 hafi fasteignasalinn komið upplýsingum til stefnda um, að lán til handa stefnanda hafi verið veitt. Engum slíkum upplýsingum hafi verið komið til stefnda. Þá hafni stefndi alfarið tilvísun stefnanda til tveggja mánaða fyrirvara 8. gr. laga nr. 40/2002 um fasteignakaup. Ákvæðið geti ekki verið til hliðsjónar, þar sem lögin séu frávíkjanleg, sbr. 5. gr. þeirra. Mótmælt sé þeirri staðhæfingu stefnanda, að hann hafi skilað staðfestingu á láni vegna kaupanna inna 14 daga frestsins. Um rökstuðning vísist til þess, sem áður sé rakið. Stefndi hafni umfjöllun stefnanda þess efnis, að engin slík vanefnd hafi stofnazt af hálfu stefnanda, sem réttlæti riftun. Stefndi byggir einfaldlega á skýru orðalagi kauptilboðs um, að það sé bundið frestskilyrði. Með vísan til þess, að túlka beri fyrirvara bundna frestskilyrði þröngt, verði fresturinn ekki framlengdur umfram það, sem skýrlega sé mælt fyrir um. Af þessu leiði, að þeim sjónarmiðum, sem hreyft sé í stefnu, að tafir vegna frágangs viðskiptanna hafi ekki verið meiri en gangi og gerist, sé algerlega hafnað. Kauptilboðið hafi verið óskuldbindandi fyrir stefnda, eftir að tveggja vikna frestinum lauk. Stefnanda hafi verið í lófa lagið að hafa fyrirvarann lengri. Hann hafi þó kosið að hafa hann stuttan, eða einungis tvær vikur, og verði að bera hallann af því. Stefndi telji engu máli skipta um skuldbindingargildi tilboðsins, hvort stefnandi hafi þinglýst kauptilboðinu eða haldið fram rétti sínum með öðrum hætti, enda hafi frestur til að skila yfirlýsingu um lánafyrirgreiðslu verið runninn út. Stefndi mótmæli því, að riftunaryfirlýsing hans hafi verið ólögmæt. Eins og áður segi, hafi sjálfkrafa verið bundinn endi á kaupsamning aðila um eignina, með því að frestskilyrðinu hafi lokið. Í kauptilboði hafi berum orðum verið tekið fram, að seljandi hefði heimild til að rifta kaupunum, liði fresturinn til að skila staðfestingu á láni frá lánastofnun innan tveggja vikna. Stefndi hafi nýtt sér þennan rétt, en þessi réttur hafi verið settur seljanda til hagsbóta. Engin tímamörk hafi verið sett fyrir riftun, en ljóst megi vera, að riftunin hafi verið sett fram innan hæfilegs frests, eftir að stefnda hafi verið, eða mátti vera, kunnugt um vanefndina, sbr. til hliðsjónar 55. gr. laga nr. 40/2002 um fasteignakaup. Loks mótmæli stefndi því, að upplýsingar um fjárhagsstöðu stefnanda hinn 13. janúar 2006 hafi nokkra þýðingu í málinu. Mál þetta beri allt að sama brunni, fresturinn til að skila kauptilboðinu hafi verið runninn út. Um lagarök vísi stefndi til almennra reglna samninga- og kröfuréttar, sérstaklega reglna um loforð, bundin skilyrðum. Þá sé vísað til laga nr. 40/2002 um fasteignakaup. Málskostnaðarkrafa sé byggð á XXI. kafla laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála og krafa um virðisaukaskatt af málflutningsþóknun á lögum nr. 50/1988. Forsendur og niðurstaða Fyrir dóminn komu til skýrslugjafar Magnús Einarsson, framkvæmdastjóri stefnanda, Friðbert Bragason, stjórnarformaður stefnanda, Guðjón Jónsson, stjórnarmaður í stefnda, Guðmundur H. Svavarsson, stjórnarformaður stefnda, Þóroddur Skaftason, löggiltur fasteignasali á fasteignasölunni Garðatorg-eignamiðlun, og Sigurður Tyrfingsson, sölumaður á sömu fasteignasölu. Ekki er ágreiningur um, að frestur samkvæmt kauptilboði til að skila staðfestingu á láni frá lánastofnun á skrifstofu Garðatorgs hafi runnið út föstudaginn 13. janúar 2006. Ekki er fallizt á, að vilyrði um lán, sem fram kemur í tölvubréfi Evu Rósar Jóhannsdóttur vegna Sparisjóðs Hafnarfjarðar til Magnúsar Einarssonar, framkvæmdastjóra stefnanda, fullnægi framangreindu skilyrði í kauptilboði, hvorki varðandi efni né heldur liggur fyrir að það hafi borizt fasteignasölunni, en telja verður að staðfesting þurfi að vera skrifleg eða sett fram á annan sannanlegan hátt. Nægir því engan veginn munnleg yfirlýsing kaupanda. Magnús Einarsson skýrði svo frá fyrir dómi, að Kristján Guðbjartsson, fyrirtækjasérfræðingur hjá Landsbankanum, hefði tilkynnt sér símleiðis þann 13. janúar, að bankinn hefði samþykkt lán til fyrirtækisins, og hefði hann í framhaldi af því hringt í Þórodd Skaftason og tjáð honum að lánið lægi fyrir. Jafnframt kveðst hann hafa beðið Kristján um að hringja í Þórodd. Hið sama bar Friðbert Bragason fyrir dómi. Kristján Guðbjartsson bar einnig á sama veg. Þóroddur Skaftason skýrði hins vegar svo frá, að hann hefði enga staðfestingu fengið símleiðis. Hann hefði vitað, að það hefði átt að vera lánafundur í bankanum á föstudeginum, og að það yrði haft samband við fasteignasöluna eftir það, en þeir hafi ekkert heyrt. Hann kvað kaupandann sjálfan hafa átt að koma með yfirlýsinguna til fasteignasölunnar innan tilskilins frests. Hann kvaðst ekki hafa fengið neina staðfestingu á lánsloforðinu fyrr en með tölvubréfi Kristjáns Guðbjartssonar þann 16. janúar. Sigurður Tyrfingsson skýrði svo frá m.a., að það væri alger regla á fasteignasölunni, að staðfesting á láni yrði að vera skrifleg og koma frá viðkomandi banka. Ósannað er, að staðfesting á fjármögnun hafi legið fyrir á fasteignasölunni innan þeirra tímamarka, sem kveðið er á um í kauptilboðinu, og liggur ekki fyrir að hún hafi borizt fasteignasölunni fyrr en með tölvubréfi frá Landsbankanum þann 16. janúar. Var fresturinn þá útrunninn og samkvæmt ákvæði í kauptilboði mátti stefndi rifta kauptilboðinu, sem hann og gerði. Er ekki fallizt á, að stefndi hafi tekið sér óhæfilega langan frest til að taka ákvörðun um riftun. Er hann því óbundinn af tilboðinu og ber að sýkna hann af kröfum stefnanda í máli þessu. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnanda til að greiða stefnda málskostnað, sem þykir eftir atvikum hæfilega ákveðinn kr. 500.000, en þá hefur ekki verið litið til virðisaukaskatts, en stefndi hefur ekki gert grein fyrir virðisaukaskattskyldu sinni. Sigríður Ólafsdóttir héraðsdómari kvað upp dóminn Stefndi, A.S. Helgason ehf., er sýkn af öllum kröfum stefnanda, Njálu ehf., í máli þessu. Stefnandi greiði stefnda kr. 500.000 í málskostnað.

Mál nr. 286/2006

Skattur Hlunnindi Bifreið

B, sem hafði haft endurgjaldslaus afnot af bifreið í eigu vinnuveitanda síns, krafðist þess að úrskurður skattstjóra um endurákvörðun á opinberum gjöldum hennar vegna hækkunar á bifreiðahlunnindum tiltekin gjaldár yrði felldur úr gildi og að skattframtöl hennar yrðu lögð til grundvallar álagningu opinberra gjalda. B byggði meðal annars á því að afnot hennar af bifreiðinni hefðu verið takmörkuð og að ríkisskattstjóri hefði ekki haft heimild til að gefa út viðmiðunarreglur um skattmat hlunninda. Í héraðsdómi, sem var staðfestur með vísan til forsendna hans, var tekið fram að af hálfu vinnuveitanda B hefðu ekki verið lagðar fram upplýsingar um hvort afnot hennar af bifreiðinni hefðu verið takmörkuð eða ekki. Þá lægju ekki fyrir haldbærar upplýsingar um hver afnot B af bifreiðinni hefðu í raun verið og hver hefðu verið afnot eigandans. Að því virtu var talið að skattstjóra hefði verið heimilt að leggja til grundvallar endurálagningu að afnot B af bifreiðinni hefðu verið án takmarkana. Með vísan til niðurstöðu Hæstaréttar í máli nr. 356/1999 um heimild ríkisskattstjóra til að setja reglur um mat á endurgjaldi bifreiðahlunninda var talið að skattstjóra hefði verið heimilt að miða endurálagningu við reglurnar. Var kröfu B því hafnað.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Hrafn Bragason, Garðar Gíslason og Markús Sigurbjörnsson. Áfrýjandi skaut málinu upphaflega til Hæstaréttar 27. mars 2006. Ekki varð af fyrirhugaðri þingfestingu þess 10. maí 2006 og var áfrýjað öðru sinni 29. sama mánaðar. Áfrýjandi krefst þess að úrskurður skattstjórans í Reykjanesumdæmi 1. júlí 2003 um endurákvörðun á opinberum gjöldum hennar verði felldur úr gildi, þannig að skattframtöl hennar gjaldárin 2000, 2001 og 2002 verði lögð til grundvallar álagningu opinberra gjalda. Hún krefst og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst aðallega staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti, en til vara að úrskurður skattstjóra 1. júlí 2003 verði aðeins felldur úr gildi að hluta og málskostnaður þá felldur niður. Með vísan til forsendna héraðsdóms verður hann staðfestur. Áfrýjanda verður gert að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Héraðsdómur skal vera óraskaður. Áfrýjandi, Bergþóra Sveinsdóttir, greiði stefnda, íslenska ríkinu, 200.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 22. febrúar 2006. Mál þetta sem dómtekið var 16. febrúar sl. höfðaði Bergþóra Sveinsdóttir, kt. 020359-3669, Fögrubrekku 17, Kópavogi gegn fjármálaráðherra f.h. íslenska ríkisins, embætti ríkisskattstjóra, Laugavegi 166, Reykjavík og embætti skattstjórans í Reykjanesi Suðurgötu 14, Hafnarfirði með stefnu birtri 24. maí 2005. Dómkröfur stefnanda eru þær „að úrskurður skattstjórans í Reykjanesumdæmi frá 1. júlí 2003 um endurákvörðun á opinberum gjöldum stefnanda vegna hækkunar á bifreiðahlunnindum hennar gjaldárin 2000, 2001 og 2002 verði felldur úr gildi og að framlögð skattframtöl hennar hjá skattstjóranum í Reykjanesumdæmi gjaldárin 2000, 2001 og 2002 standi óbreytt til grundvallar álagningu skattstjórans á opinberum gjöldum hennar, þau hin sömu gjaldár, hvað varðar framtalin bifreiðahlunnindi stefnanda, 50.000 krónur á ári ofangreind gjaldár.“ Þá krefst stefnandi málskostnaðar að skaðlausu. Dómkröfur stefndu eru þær aðallega að verða algerlega sýknaðir af öllum kröfum stefnanda og að stefnandi verði dæmdur til að greiða stefndu málskostnað að mati dómsins. Til vara krefjast stefndu þess að úrskurður skattstjórans í Reykjanesumdæmi frá 1. júlí 2003 verði aðeins felldur úr gildi að hluta og að málskostnaður verði felldur niður. Á skattframtölum fyrir tekjuárin 1999, 2000 og 2001 taldi stefnandi fram til tekna, auk tekna frá Byggðaþjónustunni, hlunnindi sem námu kr. 50.000 fyrir hvert ár. Ekki fylgdu sérstakar skýringar á því hver þau hlunnindi væru. Óumdeilt er að þessar tekjur voru vegna afnota hennar af bifreiðinni VY-992, sem er Pajerojeppi árgerð 1990 í eigu Byggðaþjónustunnar ehf. Í skjölum sem stafa frá stefnanda kemur fram að hún hafi notið þessara hlunninda frá 1. janúar 1998. Stefnandi er starfsmaður og nú einn af eigendum Byggðaþjónustunnar ehf. Fyrirtækið skilaði bifreiðahlunnindamiðum vegna hlunninda stefnanda fyrir skattárið 1998 en ekki ekki síðari ár. Hinn 1. júlí 2003 endurákvarðaði skattstjórinn í Reykjanesumdæmi tekjur stefnanda af umráðum bifreiðarinnar VY-973 fyrir árin 1999, 2000 og 2001 og miðaði við að tekjur stefnanda af afnotum væru 15% af verðmæti bifreiðarinnar sem hann taldi vera kr. 2.890.000 árið 1999 en kr. 2.950.000 árin 2000 og 2001. Maki stefnanda hafði talið fram til hlunninda af notum bifreiðarinnar kr. 60.000 tekjuárið 1999 og stefnandi kr. 50.000 árin þrjú eins og fyrr greinir. Þegar tillit var tekið til þess hækkaði skattstjórinn hlunnindi stefnanda, og þar með famtalsskyldar tekjur, um kr. 323.500 árið 1999, kr. 392.500 árið 2000 og kr. 392.500 árið 2001 eða samtals kr. 1.108.500 framangreind ár. Hækkun á skattgreiðslu stefnanda vegna þessa nam samtals kr. 485.956. Stefnandi kærði úrskurðinn til yfirskattanefndar en kærunni var vísað frá með úrskurði 30. desember 2003 þar sem ekki hafði verið bætt úr annmörkum á kærunni þrátt fyrir að nefndin hefði gefið stefnanda frest til þess. Hinn 6. janúar 2000 mun skattstjórinn hafa sent stefnanda fyrirspurnarbréf sem svarað er með bréfi dags. 11. janúar s.á. en varðar tekjuárin 1997 og 1998. Skattstjórinn sendi annað bréf dags. 17. apríl 2000 sem svarað var með bréfi dags. 26. apríl s.á. Í því bréfi kemur fram að skattstjóri fer fram á að gögn séu lögð fram um takmörkuð afnot jeppabifreiðarinnar. Hvorugt bréfa skattstjóra hefur verið lagt fram í málinu. Er ljóst að þessi skrif varða fyrri ár en þau sem koma við sögu í þessu máli. Skattstjórinn sendi bréf til stefnanda 14. mars 2003 þar sem hann spurðist fyrir um bifreiðahlunnindi stefnanda tekjuárin 1999, 2000 og 2001 og ítrekaði það bréf 8. apríl en virðist engin svör hafa fengið. Hinn 28. maí 2003 sendi skattstjórinn stefnanda bréf og boðar í því endurákvörðun opinberra gjalda og er þar m.a. óskað eftir því að stefnandi leggi fram gögn um takmörkuð afnot sín af bifreiðinni árin 1999-2001, hver afnotin hafi verið, hver hafi sett þau og hvernig þeim hafi verið framfylgt ásamt ljósriti af samningi um afnotin sé slíkur samningur fyrir hendi. Þá er beðið upplýsinga um hver séu eignarleg tengsl stefnanda við félagið og stjórnunarleg staða stefnanda hjá því. Í bréfi skattstjóra kemur m.a. fram að stefnandi hafi þrátt fyrir ítrekuð tilmæli kosið að tjá sig ekki um fram komnar fyrirspurnir skattstjóra. Þá er boðuð endurálagning gjaldanna með útreikningum og eru þeir útreikningar á sama veg og urðu í úrskurði skattstjóra hinn 1. júlí 2003. Stefnanda er veittur 16 daga frestur til að svara bréfinu. Svarbréf stefnanda er dags. 11. júní 2003 og kemur þar fram að hún hafi haft takmörkuð afnot af bifreiðinni VY-73 árin þrjú. Hún hafi engin afnot haft frá kl. sjö að morgni og til kl. fjögur síðdegis og afnotin takmarkist við 1200 kílómetra akstur á ári en svo mikill hafa aksturinn ekki verið þessi ár. Þá bendir stefnandi á eftirfarandi: Bifreiðin sé oft úr umferð vegna viðgerða, stefnandi gangi oft til vinnu sinnar, bifreiðin standi á bifreiðastæði Byggðaþjónustunnar allar nætur og hún sé nú að verðmæti kr. 450.000. Samkvæmt gögnum málsins virðast önnur bréfleg samskipti ekki hafa orðið á milli stefnanda og skattstjóra áður en skattstjóri kvað upp úrskurðinn 1. júlí 2003. Í úrskurði skattstjóra kemur fram að hvorki stefnandi né eiginmaður hennar séu skráðir bifreiðaeigendur. Í málinu hefur verið lögð fram smurbók bifreiðarinnar þar sem skráðar eru tölur af ökumæli. Samkvæmt útreikningum stefnanda eftir smurbókinni var bifreiðinni ekið 19.120 kílómetrar árið 1999, þar af hafi akstur vegna afnota starfsmanna verið 2.400 kílómetar, árið 2000 11.420 kílómetrar, þar af vegna afnota starfsmanna 1.100 kílómetrar og á árinu 2001 4.015 kílómetrar þar af vegna afnota starfsmanna 1.100 kílómetrar. Afrit reikninga frá smurstöð hafa verið lögð fram um að bifreiðin hafi verið smurð á þeim tíma sem í smurbókina er skráð. Stefnandi byggir á því að endurgjaldslaus afnot hennar af bifreið vinnuveitandans hafi verið takmörkuð. Reglur ríkisskattstjóra um bifreiðahlunnindi eigi sér ekki stoð í lögum en í 1. mgr. 1. tl. a-liðs 7. gr. laga nr. 75/1981 með síðari breytingum sé kveðið á um það að sá sem njóti fríðinda og hlunninda, og falli bifreiðahlunnindi þar undir, beri að telja þau sér til tekna án tillits til viðmiðunar. Þetta ákvæði verði að skilja svo að ekki sé gert ráð fyrir því að við mat á skattskyldri fjárhæð eigi að leggja til grundvallar verðmætamat ríkisskattstjóra. Þannig sé ekki heimilt að leggja neina viðmiðun til grundvallar við álagningu skatta á bifreiðahlunnindi. Í 116. gr. laga nr. 75/1981 sé ríkisskattstjóra veitt almenn heimild til þess að gefa út reglur um mat á hlunnindum og séu þar engar skorður settar við aðferðum eða viðmiðunum sem ríkisskattstjóri geti sett. Þessar aðferðir og viðmið hefði átt að lögbinda en þar sem það hafi ekki verið gert feli lagagreinin í sér ólögmætt framsal skattlagningarvalds og brjóti í bága við 77. gr. stjórnarskrárinnar. Heimild ríkisskattstjóra til að meta hlunnindi til verðs hafi áður verið í c-lið 7. gr. laga nr. 68/1971 sem síðar hafi orðið 116. gr. laga nr. 75/1981. Þegar sú breyting hafi verið gerð hafi sérstaklega verið tekið fram að hún fæli ekki í sér nýmæli. Engu að síður hefði ríkisskattstjóri gert þá grundvallarbreytingu á teknamati árið 1989, og þá á grundvelli 116. gr., að í stað þess að miða við ekna kílómetra skyldi miðað við ákveðið hlutfall af staðgreiðsluverði þeirrar bifreiðar sem launþegi hefði ótakmörkuð umráð yfir. Þessi breyting hafi ríkisskattstjóra verið óheimil að lögum. Verði ekki á þessar röksemdir fallist byggi stefnandi á því að skattmatsreglur ríkisskattstjóra eigi ekki í öllum tilvikum að vera almennar og undanþágulausar samkvæmt 116. gr. laga nr. 1987. Álagning skatts vegna bifreiðahlunninda stefnanda sé ómálefnaleg og ósanngjörn miðað við aðstæður stefnanda. Bifreiðin hafi verið gömul og af frekar dýrri tegund en þó miði skattstjóri skattálagninguna við 15% af verðmæti hennar, en 15% viðmiðunin sé algerlega órökstudd og handahófskennd. Það sé ólögmæt, ótæk, ómálefnaleg og ósanngjörn niðurstaða að meta bifreiðina á kr. 2.950.000 og hækka tekjur stefnanda þannig um kr. 1.108.500 þau þrjú ár sem endurálagningin nái til. Stefnandi hafi hins vegar við framtal sitt miðað eftir föngum við raunveruleg not af bifreiðinni til þess að ekki yrði um að ræða skatttekjur af tilbúnum tekjum og beri að leggja framtal hennar til grundvallar álagningunni. Stefnanda sé hins vegar með endurálagningunni gert að greiða skatt af tekjum sem hún hafi aldrei haft. Það brjóti og í bága við meðalhófsreglu skattstjórnsýslunnar og lögmætisreglu stjórnarskrárinnar. Skattstjórinn hafi enga tilraun gert til þess að kynna sér raunveruleg not stefnanda af bifreiðinni og hafi þar með brotið rannsóknarreglu stjórnsýsluréttar. Hann hafi ekki tekið tillit til þeirra upplýsinga sem stefnandi hafi gefið um notin. Í málinu liggi fyrir sannanir, sem smurbók bifreiðarinnar hafi að geyma, um það að notkunin hafi verið lítil og að miklu leyti í þágu fyrirtækisins. Þá hafi skattstjórinn ekki heimild til þess að endurákvarða skatt fyrir árin 1999 og 2000 samkvæmt 97. gr. laga nr. 75/1981. Af hálfu stefnda er því haldið fram að annað sé ósannað en stefnandi hafi verið einn af eigendum Byggðaþjónustunnar ehf. Ekki hafi verið svarað fyrirspurn skattstjórans þar að lútandi og ekki gerð athugasemd við fullyrðingu skattstjórans þar um fyrr en í stefnu málsins. Ekki sé annað upplýst en stefnandi hafi haft ótakmörkuð og endurgjaldslaus afnot af bifreiðinni VY-973. Stefndi mótmælir þeirri málsástæðu stefnanda að skattstjóri hafi ekki heimild að lögum til að gefa út viðmiðunarreglur um skattmat hlunninda og vísar til þess að í dómi Hæstaréttar hinn 10. febrúar 2000 í máli nr. 356/1999 hafi niðurstaðan verið sú að um skattlagningu bifreiðahlunninda ætti að fara eftir reglum ríkisskattstjóra sem væru einfaldar, hlutlægar og gagnsæjar. Ríkisskattstjóri hafi fullt vald að lögum sbr. 116. gr. laga til að setja viðmiðunarreglur og endurgjaldslaus afnot af bifreið vinnuveitanda séu skattskyld hlunnindi samkvæmt 7. gr. laga nr. 75/1981. Sé sérstaklega kveðið á um það í 1. tl. a-liðar þeirrar lagagreinar. Skattmatsreglur ríkisskattstjóra séu þannig lögmætar, þær séu málefnalegar og reistar á almennum efnislegum mælikvarða. Þær séu og einfaldar, hlutlægar, gegnsæjar og málefnalegar en í þeim sé ýmist miðað við 20 eða 15% af verði nýrrar bifreiðar sömu tegundar og skattþegn hafi afnot af. Þannig séu tekjur af hlunnindunum reiknaðar af verðmæti bifreiðar að teknu tilliti til aldurs en án tillits til aksturs í eigin þágu. Aksturinn sjálfur sé ekki hið eiginlega inntak slíkra hlunninda heldur hin ótakmörkuðu, endurgjaldslausu afnot. Í framangreindum dómi Hæstaréttar séu þessi sjónarmið staðfest. Reglurnar nái jafnt til allra skattgreiðenda og ríki þannig jafnræði á milli þeirra. Efni reglnanna sé og í samræmi við meðalhófsregluna. Í skattskýrslum stefnanda fyrir árin 1999-2001 komi ekki fram hvaða bifreið stefnandi hafi haft til afnota en talin séu fram bifreiðahlunnindi á þessum árum, kr. 50.000 hvert áranna. Upplýsingar úr smurbók sem lögð hafi verið fram í málinu sýni hins vegar að akstur bifreiðarinnar hafi verið mismunandi þessi ár. Launagreiðandi hafi ekki skilað neinum upplýsingum um bifreiðahlunnindin þessi ár, en það hafi hann gert árið 1998. Skattstjóri hafi farið fram á upplýsingar um takmarkanir á afnotum stefnanda af bifreiðinni en um þau hefðu ekki borist fullnægjandi upplýsingar og hefði hann því verið í fullum rétti til þess að miða úrskurð sinn við ótakmörkuð afnot. Skattstjóri hafi sent fyrirspurnarbréf til stefnanda 14. mars 2003 og ítrekað það 8. apríl en engin svör fengið. Skattstjóri hafi fullnægt rannsóknarskyldu sinni og til hans hafi ekki verið leitað eftir leiðbeiningum. Leiðbeiningarskylda samkvæmt 7. gr. stjórnsýslulaga sýnist því ekki eiga við í þessu tilviki. Það hafi fyrst verið eftir að skattstjóri boðaði endurálagningu með bréfi 28. maí að stefnandi hafi andmælt, eða í bréfi dags. 11. júní 2003. Þar sem ekki hafi komið fram í framtölum stefnanda fullnægjandi upplýsingar um not hennar af bifreiðinni eigi 2. mgr. 97. gr. laga nr. 75/1981 ekki við hér. Úrskurður skattstjóra var kveðinn upp með heimild í 1. og 5. mgr. 96. gr. laga nr. 90/2003 um tekjuskatt og eignarskatt. Skylda stefnanda til að greiða skatt árin 1999-2001 fór eftir lögum nr. 75/1981 með síðari breytingum og verður yfirleitt vitnað til ákvæða þeirra laga hér á eftir, en þau ákvæði eru raunar hin sömu og í lögum nr. 90/2003. Í skattmati í staðgreiðslu bifreiðahlunninda, sem ríkisskattstjóri gefur út árlega, er gert ráð fyrir því að endurgjaldslaus afnot launamanns af bifreið launagreiðanda geti verið með ýmsum hætti og reglurnar miðaðar við það. Afnotin geta ýmist verið ótakmörkuð eða takmörkuð á einn eða annan hátt og í skattmatinu er tekið mið af því. Samkvæmt skattframtölum stefnanda fyrir tekjuárin 1999-2001 hafði hún afnot af bifreið, sem óumdeilt er að var bifreiðin VY-973, sem hún taldi sér til tekna að fjárhæð kr. 50.000 hvert ár. Í skattframtölunum er ekki að finna frekari upplýsingar um afnot þessi og samkvæmt gögnum málsins er það fyrst í bréfi stefnanda til ríkisskattstjóra dags. 11. júní 2003, þegar skattstjórinn hafði boðað endurálagningu, að stefnandi heldur því fram að afnotin hafi verið takmörkuð. Þar er sagt að afnotin séu engin frá því kl. 7 að morgni til kl. 16 síðdegis og hafi takmarkast við 1200 kílómetra á ári. Af þessu má strax slá föstu að ákvæði 2. mgr. 97. gr. laga nr. 90/2003 á hér ekki við. Af hálfu launagreiðanda stefnanda, sem bifreiðina átti, liggja engar upplýsingar fyrir um hver afnot stefnanda voru af bifreiðinni, hvort þau voru takmörkuð af hans hálfu eða ekki. Þá liggja heldur ekki fyrir haldbærar upplýsingar um hver afnot stefnanda voru í raun og hver voru afnot eigandans sjálfs, enda þótt lagðar hafi verið fram upplýsingar um það hve mikið bifreiðinnni var ekið umrædd ár. Þegar þetta er haft í huga þykir skattstjórinn hafa mátt leggja endurálagningu sinni til grundvallar að stefnandi hafi haft afnot af bifreiðinni án takmarkana. Verður ekki annað séð en skattstjórinn hafi við endurálagninguna farið eftir þeim málsmeðferðarreglum stjórnsýslulaga sem við eiga. Í dómi Hæstaréttar frá 10. febrúar 2000 í málinu nr. 356/1999 er tekin afstaða til málsástæðna sem varða heimild ríkisskattstjóra til að setja reglur um mat á endurgjaldi vegna bifreiðahlunninda og efni þeirra. Þær málsástæður eru að efni til hinar sömu og stefnandi byggir málflutning sinn á varðandi þessar reglur. Sú niðurstaða Hæstaréttar sem hér skiptir máli er að ríkisskattstjóri hafi haft heimild samkvæmt 116. gr. laga nr. 75/1981 til að setja reglurnar, reglurnar séu einfaldar, hlutlægar og gagnsæjar og við það miðað að heimilt sé að skattleggja ótakmörkuð afnot af bifreið hver svo sem þau í raun kunna að hafa verið. Í þessu máli verður að byggja á sömu túlkun og Hæstiréttur gerir í framangreindu máli og leiðir það til þess að telja verður að skattstjóra hafi verið heimilt að miða endurálagningu sína við reglurnar eins og hann gerði. Þetta leiðir til þess, enda þótt afnot stefnanda kunni að hafa verið tiltölulega lítil af bifreiðinni, að hann verður að sæta því, eins og málsatvik eru, að úrskurður skattstjórans í Reykjanesumdæmi standi óbreyttur. Ber því að hafna kröfum stefnanda. Rétt þykir að hvor aðili beri sinn kostnað af málinu. Friðgeir Björnsson héraðsdómari kvað upp dóminn. Dómsorð. Stefndu, íslenska ríkið, ríkisskattstjóri og skattstjórinn í Reykjanesumdæmi, skulu vera sýknir af kröfum stefnanda, Bergþóru Sveinsdóttur. Málskostnaður fellur niður.

Mál nr. 655/2016

Samningur Uppsögn Raforka Stjórnarskrá Afturvirkni laga

Í málinu var deilt um rétt F ehf. til afhendingar á rafmagni í gegnum búnað í eigu B ehf. á grundvelli samnings sem fyrirrennari félaganna hafði gert við Landsvirkjun árið 1993, en L hf. hafði síðar tekið við skyldum Landsvirkjunar samkvæmt samningnum. Eftir lagabreytingar á árinu 2004 uppfyllti F ehf. ekki lengur skilyrði til að vera viðskiptavinur L hf. Með ákvörðun O 24. febrúar 2010 var L hf. því gert að láta af raforkuafhendingu til F ehf. og var sú ákvörðun staðfest með úrskurði úrskurðarnefndar raforkumála. Gerðu B ehf. og F ehf. aðallega kröfu um að úrskurðurinn yrði felldur úr gildi en til vara kröfðust félögin viðurkenningar á því að F ehf. ætti rétt á afhendingu á raforku í samræmi við samninginn. Var á því byggt af hálfu félaganna að lagabreytingarnar yrðu ekki látnar taka til samningssambands þeirra við L hf., sem stofnað hefði verið til fyrir gildistöku laganna. Í dómi sínum tók Hæstiréttur fram að sé ekki í lögum kveðið á um lagaskil gildi sú meginregla að nýjum lögum verði beitt um lögskipti sem undir þau falla þótt til þeirra hafi verið stofnað fyrir gildistöku laganna, enda ráðist réttarstaða manna af lögum eins og þau eru hverju sinni. Benti Hæstiréttur á að B ehf. og F ehf. hefðu ekki sýnt fram á að lagasetningin hefði ekki stuðst við haldbær rök eða viðurkennd löggjafarsjónarmið, auk þess sem félögin hefðu ekki getað treyst því að réttindin sem þeim voru tryggð með samningnum myndu haldast óbreytt til framtíðar. Væri samkvæmt því ekki hægt að fallast á að fyrrgreindar lagabreytingar hefðu falið í sér íþyngjandi afturvirka lagasetningu sem færi í bága við stjórnarskrárvarin réttindi félaganna. Voru L hf. og O því sýknuð af kröfum þeirra.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir ÞorgeirÖrlygsson, Greta Baldursdóttir, Markús Sigurbjörnsson, Ólafur BörkurÞorvaldsson og Viðar Már Matthíasson. Áfrýjendur skutu málinu tilHæstaréttar 22. september 2016. Þeir krefjast þess aðallega að felldur verði úrgildi úrskurður úrskurðarnefndar raforkumála 29. ágúst 2012 í máli nr. 2/2012, þarsem staðfest var ákvörðun stefnda Orkustofnunar 24. febrúar 2010, um að stefndaLandsneti hf. beri að láta af milliliðalausri raforkuafhendingu til áfrýjandansFuru ehf. að viðlögðum dagsektum. Til vara krefjast þeir að viðurkennt verði aðáfrýjandinn Fura ehf. eigi, í samræmi við samning 25. janúar 1993, rétt á að fáafhenta raforku milliliðalaust frá stefnda Landsneti hf. gegnum rafmagnsbúnað íeigu áfrýjandans Bjallabóls ehf. Í báðum tilvikum krefjast áfrýjendurmálskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti.Stefndu Landsnet hf. og Orkustofnunkrefjast hvor fyrir sitt leyti staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrirHæstarétti. Réttargæslustefndi krefststaðfestingar á ákvæði hins áfrýjaða dóms um málskostnað sér til handa ogmálskostnaðar fyrir Hæstarétti.IEins og rakið er í hinum áfrýjaða dómigerðu Fura hf. og Landsvirkjun samning 25. janúar 1993 um sölu þess síðarnefndaá svokölluðu ótryggu rafmagni til Furu hf. en í þeim samningi fólst aðLandsvirkjun afhenti félaginu raforku beint og milliliðalaust gegnumflutningskerfi sitt. Samkvæmt 13. gr. samningsins gilti hann frá 1. febrúar 1993til 1. janúar 1994 en skyldi framlengjast óbreyttur frá ári til árs væri honumekki sagt upp skriflega með sex mánaða fyrirvara. Fura hf. var skráð sem einkahlutafélagá árinu 1995 og á árinu 2012 var félaginu skipt upp í annars vegar áfrýjandann Bjallabólehf., sem er eignarhaldsfélag, og hins vegar áfrýjandann Furu ehf., sem errekstrarfélag. Með lögum nr. 75/2004 var stefndi Landsnet hf. stofnaður og tókhann yfir skyldur Landsvirkjunar samkvæmt framangreindum samningi.IIStefndi Landsnet hf. tilkynnti áfrýjandanumFuru ehf. með bréfi 3. maí 2011 að samkvæmt ákvörðun Orkustofnunar 24. febrúar2010, sem staðfest hefði verið með úrskurði iðnaðarráðuneytisins 14. mars 2011,væri sér óheimilt að afhenda áfrýjandanum raforku og benti honum á „að semjavið HS Veitur hf. um framtíðarfyrirkomulag raforkuafhendingar tilfyrirtækisins, enda núverandi fyrirkomulag tengingar ekki í samræmi viðgildandi raforkulög. Landsnet þakkar Furu ehf. fyrir viðskiptin og tilkynnir aðí samræmi við úrskurð iðnaðarráðuneytisins verður flutningur raforku til Furuehf. um núverandi tengingu stöðvaður þann 14. september 2011.“ Stefndi Landsnethf. lét síðan af milliliðalausri raforkuafhendingu til áfrýjandans Furu ehf.14. september 2011 og daginn eftir gerði sá síðarnefndi tímabundinn samning viðHS Veitur hf. um leigu á tengibúnaði og raforkuafhendingu. Af orðalagi framangreinds bréfs stefndaLandsnets hf. til áfrýjandans Furu ehf. er ljóst að í því fólst uppsögn ásamningnum frá 25. janúar 1993 og tók hún gildi frá 14. september 2011. Styðursamkomulag áfrýjandans Furu ehf. við HS Veitur hf. í kjölfarið þá niðurstöðu.IIIMeð lögum nr. 89/2004 var raforkulögumnr. 65/2003 breytt þannig að eftir gildistöku þeirra fullnægði áfrýjandinn Furaehf. ekki skilyrðum til að geta verið viðskiptavinur flutningsfyrirtækissamkvæmt 2. mgr. 8. gr. raforkulaga. Með úrskurði úrskurðarnefndar raforkumála29. ágúst 2012 var staðfest ákvörðun stefnda Orkustofnunar 24. febrúar 2010 umað stefnda Landsneti hf. bæri, í samræmi við framangreint lagaákvæði, að látaaf milliliðalausri raforkuafhendingu til áfrýjandans. Ágreiningslaust er aðáfrýjendur fullnægja ekki þessu skilyrði laganna en þeir telja að ákvæðið verðiekki látið taka til samningssambands þeirra við stefnda Landsnet hf. semstofnað hafi verið til löngu fyrir gildistöku laganna, enda myndi slíkafturvirk og íþyngjandi beiting ákvæðisins stríða gegn 1. mgr. 72. gr.stjórnarskrárinnar.Ef ekki er í lögum kveðið á umlagaskil gildir sú meginregla að nýjum lögum verður beitt um lögskipti semundir þau falla þótt til þeirra hafi verið stofnað fyrir gildistöku lagannaenda ræðst réttarstaða manna af lögum eins og þau eru hverju sinni. Eins ogfram kemur í 1. gr. raforkulaga er markmið þeirra að stuðla að þjóðhagslegahagkvæmu raforkukerfi og efla þannig atvinnulíf og byggð í landinu. Samkvæmtathugasemdum við frumvarp til raforkulaga og laga nr. 89/2004 voru lögin meðalannars sett til að uppfylla skyldur réttargæslustefnda samkvæmt EES-samningnumen samkvæmt ákvæðum hans bar réttargæslustefnda að innleiða í landsrétt reglurtilskipunar Evrópuþingsins og ráðsins 96/92/EB um sameiginlegar reglur um innrimarkað á sviði raforku. Sú breyting sem gerð var á 2. mgr. 8. gr. raforkulagameð 4. gr. laga nr. 89/2004 var almenn og málefnaleg og gildir hún um alla semkaupa eða selja raforku frá gildistöku hennar 9. júní 2004. Hafa áfrýjendurekki sýnt fram á að lagasetningin hafi ekki stuðst við haldbær rök eða viðurkenndlöggjafarsjónarmið þannig að í bága fari við 72. gr. stjórnarskrárinnar.Þegar til þess er litið að samningurinnfrá 25. janúar 1993 sem áfrýjendur byggja rétt sinn á var uppsegjanlegur meðsex mánaða fyrirvara, gátu þeir ekki treyst því eða haft réttmæta ástæðu til aðætla að þau réttindi sem þeim voru tryggð með samningnum myndu haldast óbreytt tilframtíðar en eins og að framan er rakið rann hann sitt skeið á enda 14.september 2011 eftir uppsögn hans.Að því virtu sem nú hefur verið rakiðverður ekki fallist á að sú breyting sem gerð var á 2. mgr. 8. gr. raforkulagameð 4. gr. laga nr. 89/2004 hafi falið í sér íþyngjandi afturvirka lagasetningusem fari í bága við stjórnarskrárvarin réttindi áfrýjenda. Verður niðurstaðahins áfrýjaða dóms því staðfest.Áfrýjendum verður gert að greiðastefndu og réttargæslustefnda málskostnað fyrir Hæstarétti eins og greinir ídómsorði.Dómsorð:Hinnáfrýjaði dómur skal vera óraskaður.Áfrýjendur,Bjallaból ehf. og Fura ehf., greiði óskipt stefnda Landsneti hf. 1.000.000krónur og stefnda Orkustofnun og réttargæslustefnda, íslenska ríkinu, hvorumfyrir sig 250.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti.Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 23. júní 2016.Mál þetta, semdómtekið var 27. maí sl., er höfðað fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur með stefnuþingfestri 20. nóvember 2014 af Bjallabóli ehf. og Furu ehf., báðum tilheimilis að Hringhellu 3, 220 Hafnarfirði, á hendur Orkustofnun, Grensásvegi 9,108 Reykjavík, Landsneti hf., Gylfaflöt 9, 112 Reykjavík og til réttargæslu á henduríslenska ríkinu, Arnarhvoli, 101 Reykjavík.I. Stefnendur gera aðallega þá kröfu,gagnvart stefndu Orkustofnun og Landsneti hf., að felldur verði úr gildiúrskurður úrskurðarnefndar raforkumála frá 29. ágúst 2012 í máli nr. 2/2012,sem staðfesti ákvörðun Orkustofnunar frá 24. febrúar 2010, um að Landsneti hf.beri að láta af milliliðalausri raforkuafhendingu til Furu ehf.,málmendurvinnslu í Kapelluhrauni, að viðlögðum dagsektum. Til vara gera stefnendur þá kröfu,gagnvart stefndu Orkustofnun og Landsneti hf., að viðurkennt verði með dómi aðstefnandi Fura ehf. eigi, í samræmi viðraforkusölusamning við Landsnet hf. dags. 25. janúar 1993, rétt á að fáafhenta raforku milliliðalaust frá Landsneti hf. gegnum flutningskerfi þess,gegnum rafmagnsbúnað (heimtaug) í eigu stefnanda Bjallabóls ehf., semsamanstendur af 132/22 kV spenni íHamranesi og 22 kV strengjum frá Hamranesi að iðnaðarsvæði stefnenda aðHringhellu 3, en auk þess tilheyrir búnaðinum 132 kV rofi í eigu Landsnets hf.í Hamranesi. Í öllum tilvikum krefjaststefnendur hvor um sig málskostnaðar óskipt úr hendi stefndu að skaðlaususamkvæmt mati dómsins. Stefndi Orkustofnun krefst þess að hannverði sýknaður af öllum kröfum stefnenda og að stefnendur, hvor um sig, verðidæmdir til að greiða stefnda málskostnað að mati réttarins. Réttargæslustefndi gerir engar kröfurað svo stöddu, aðrar en til málskostnaðar úr hendi stefnenda hvors um sig. Stefndi Landsnet krefst þess að hannverði sýknaður af öllum kröfum stefnenda. Þá krefst hann málskostnaðar úr hendistefnenda. Stefndu gerðu í greinargerð kröfu umfrávísun málsins. Í þinghaldi 25. nóvember 2015 óskaði lögmaður stefndaLandsnets hf. bókað, að fallið væri frá frávísunarkröfu í málinu af hálfustefnda Landsnets hf. Með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur þann 18. desember2015 var frávísunarkröfu stefnda Orkustofnunar hafnað.II.Málsatvik Atvik málsins eru þau að stefnanda Furu ehf. var á árinu2012 skipt upp í Bjallaból ehf., eignarhaldsfélag, og Furu ehf., rekstrarfélag,og þau eru stefnendur málsins. Fura ehf. (og nú einnig Bjallaból ehf.) hefurstarfrækt málmendurvinnslu á lóðinni Hringhellu 3 í Hafnarfirði síðan 1993.Lóðin er um 7 hektarar að stærð og er á svæði sem skilgreint er fyrirstóriðnað. Áður rak Íslenska stálfélagið hf. umfangsmikla og orkufrekastarfsemi á sömu lóð. Það félag keypti raforku til starfsemi sinnar afLandsvirkjun á grundvelli raforkusölusamnings, dags. 11. október 1988. Einnigsamdi félagið við Rafveitu Hafnarfjarðar, nú HS Veitur hf., um að því væriheimilt að kaupa raforku beint frá Landsvirkjun án milligöngu RafveituHafnarfjarðar, þ.e. beint gegnum flutningskerfi Landsvirkjunar. Íslenskastálfélagið hf. var tekið til gjaldþrotaskipta árið 1991 og keypti þá Fura (þáhf.) eignir félagsins, hluta af eignum búsins, af Iðnþróunarsjóði ogBúnaðarbankanum, þar með talinn rafmagnsbúnað, heimtaug, til að flytja rafmagnfrá spennistöð Landsvirkjunar að starfsstöð sinni, málmtætara ogbrotajárnshaug. Fura hf. haslaði sér fyrst völl á sviði brotajárnsvinnslusnemma árs 1993. Í framhaldi af framangreindum kaupum átti Fura árangurslausarsamningaviðræður við Búnaðarbankann og Iðnþróunarsjóð um kaup ástálbræðsluverksmiðju. Orkunotkun og rekstur Furu hf. reyndist því umfangsminnifrá upphafi en gert hafði verið ráð fyrir, sökum þess að í stað orkufrekrarstálbræðslu hefur brotajárnsvinnsla stefnanda takmarkast við tætingu málma. Hinn 25. janúar 1993 gerðu Fura hf. ogLandsvirkjun með sér raforkusölusamning um kaup Furu hf. á raforku afLandsvirkjun og í gegnum flutningskerfi Landsvirkjunar. Í 13. gr. samningsinsvar kveðið á um að hann gilti til 1. janúar 1994, en eftir þann tíma skyldisamningurinn framlengjast óbreyttur frá ári til árs, og aðilum væri heimilt aðsegja honum upp með sex mánaða fyrirvara. Fura hf. var skráð semeinkahlutafélag síðla árs 1995 og hét upp frá því Fura ehf. Raforkulög nr. 65/2003 tóku gildi 7.apríl 2003 og komu til framkvæmda 1. júlí sama ár. Með lögum nr. 75/2004 var kveðið á umstofnun hlutafélags, Landsnets hf., sem skyldi annast flutningraforku og kerfisstjórnun samkvæmt ákvæðum III. kafla raforkulaga nr.65/2003. Um líkt leyti öðluðust gildi lög nr. 89/2004, um breytingu áraforkulögum nr. 65/2003, m.a. vegna tilkomu flutningsfyrirtækisins Landsnetshf. Hið nýstofnað hlutafélag, Landsnet hf., tók yfir skyldur Landsvirkjunarsamkvæmt fyrrgreindum raforkusölusamningi við Furu ehf. að því er varðarmilliliðalausan flutning raforku til Furu ehf. Hélt Fura ehf. áfram að kauparaforku til starfsemi sinnar beint í gegnum flutningskerfi Landsnets hf., ísamræmi við raforkusölusamninginn frá 25. janúar 1993. Nýir söluskilmálarLandsvirkjunar fyrir ótryggt rafmagn tóku gildi þann 1. september 2005 og tókþeir mið af breyttri raforkuskipan í samræmi við l. nr. 65/2003. Hinn 28. ágúst 2008 tilkynnti Orkustofnun HitaveituSuðurnesja hf., nú HS Veitum hf., og Landsneti hf., að stofnunin teldi óheimiltað afhenda Furu ehf. raforku beint gegnum flutningskerfi Landsnets hf. ánmilligöngu dreifiveitu, þar sem Fura ehf. væri ekki stórnotandi í skilningilaga. Í bréfi stofnunarinnar var þess farið á leit að HS Veitur hf. og Landsnethf. kæmu sér saman um lausn á málinu, sem koma átti til framkvæmda 1. janúar2009. Hinn 30. nóvember 2009 tilkynnti Orkustofnun Furu ehf. að stofnunin teldibeina tengingu félagsins við flutningskerfi Landsnets hf. ekki vera í samræmivið raforkulög. Furu ehf. var veittur frestur til 14. desember 2009 til aðupplýsa Orkustofnun um hugsanlegar breytingar á rekstri sínum í náinni framtíð,sem leiða myndi til aukinnar raforkunotkunar þannig að félagið félli í flokkstórnotenda, en ella gera „viðeigandi ráðstafanir eins og að tengjastdreifiveitu svæðisins, HS Veitum“. Að öðrum kosti myndi stofnunin fara fram ávið Landsnet hf. að orkuafhending til Furu ehf. yrði stöðvuð frá og með 15.janúar 2010, að viðlögðum dagsektum. Afrit af bréfinu var sent Landsneti hf. ogHS Veitum hf. Með bréfi lögmanns Furu ehf., dags. 22.desember 2009, var farið fram á að fyrrgreindur frestur yrði framlengdur til15. mars 2010, þar sem gengið hefði hægar að fá niðurstöðu í málið en vonirhefðu staðið til. Með bréfi, dags. 7. janúar 2010, féllst Orkustofnun á aðframlengja frestinn til 28. febrúar 2010. Hinn 24. febrúar 2010, eða fjórumdögum áður en framlengdur andmælafrestur Furu ehf. rann út, tók Orkustofnunákvörðun um að Landsneti hf. bæri að láta af „milliliðalausri raforkuafhendingutil Furu ehf., málmendurvinnslu íKapelluhrauni“, að viðlögðum 10.000 kr. dagsektum frá og með 1. mars2010. Í ákvörðuninni var vísað til þess að samkvæmt 2. mgr. 8. gr. raforkulaganr. 65/2003, sem lögfest var með 4. gr. laga nr. 89/2004, um breytingu áraforkulögum, „eru viðskiptavinir flutningsfyrirtækisins dreifiveitur,stórnotendur og virkjanir, og má ljóst vera að Fura fyllir (svo) ekki í neinnaf upptöldu hópunum“. Næsta dag tilkynnti Landsnet hf. að það myndi hættaafhendingu raforku til Furu ehf. frá og með 1. mars 2010 í samræmi viðfyrrgreinda ákvörðun Orkustofnunar. Að höfðu samráðivið iðnaðarráðuneytið, og samkvæmt leiðbeiningum þess, kærði Fura ehf. ákvörðunOrkustofnunar til ráðuneytisins með stjórnsýslukæru 26. febrúar 2010.Ráðuneytið staðfesti ákvörðun Orkustofnunar með úrskurði 14. mars 2011. Meðbréfi 3. maí 2011 tilkynnti Landsnet hf. Furu ehf. að raforkuafhending yrðistöðvuð til félagsins frá og með 14. september 2011, og félaginu bent á aðsemja við dreifiveitu um raforkuflutning. Hinn 15. september 2011 gerðu Furaehf. og HS Veitur hf. með sér samning um að HS Veitur hf. leigðu fyrrgreindanrafmagnsbúnað af Furu ehf., sem tengdist flutningskerfi Landsnets hf. Samkvæmt14. gr. samningsins skyldi hann gilda til 31. desember 2013, en þó skyldisamningurinn framlengjast að þeim tíma loknum þar til fengin væri niðurstaða íréttarágreining aðila, þ. á m. varðandi ákvörðun Orkustofnunar, enda samþykktiLandsnet hf. það. Um það leyti höfðaði Fura ehf. mál til ógildingar áfyrrgreindum úrskurði iðnaðarráðuneytisins. Með dómi Hæstaréttar 25. maí 2012,í máli nr. 316/2012, var því máli vísað frá dómi, af þeirri ástæðu að samkvæmtraforkulögum nr. 65/2003 sættu ákvarðanir Orkustofnunar, er vörðuðu Landsnethf., stjórnsýslukæru til úrskurðarnefndar raforkumála, og hefði því að réttulagi átt að beina kæru þangað. Í samræmi við forsendur dómsins beindi Fura ehf.erindi, dags. 22. júní 2012, til úrskurðarnefndar raforkumála, með beiðni um aðnefndin tæki fyrrnefnda stjórnsýslukæru félagsins frá 26. febrúar 2010 tilmeðferðar. Með úrskurði 29. ágúst 2012 staðfesti úrskurðarnefndin ákvörðunOrkustofnunar frá 24. febrúar 2010, með breytingu á upphafstíma dagsekta. Árið 2012 var Furu ehf. skipt í tvöfélög, þ.e. Bjallaból ehf. og Furu ehf. Með stefnu, dags. 26. febrúar 2013,höfðaði Bjallaból ehf. mál á hendur stefndu, Orkustofnun, Landsneti hf. ogíslenska ríkinu, aðallega til ógildingar á fyrrnefndum úrskurðiúrskurðarnefndar raforkumála frá 29. ágúst 2012, en til vara til viðurkenningará skaðabótaskyldu íslenska ríkisins vegna fjártjóns, sem félagið hefði orðiðfyrir vegna þessara atvika. Með dómi Hæstaréttar 22. maí 2014, í máli nr.286/2014, var málinu vísað frá dómi á þeim grunni að héraðsdómsstefna hefðiekki að geyma viðhlítandi skýringar á því hvers vegna Bjallaból ehf. ætti aðildað málinu, svo sem nánar er rakið í dóminum. Með heimild í 107. gr. a í lögum nr.138/1994, um einkahlutafélög, var Furu ehf., sem fyrr segir, skipt í tvö félög,Bjallaból ehf. og Furu ehf. Skiptingin var ákveðin af stjórnarmanni Furu ehf.hinn 19. júní 2012 og staðfest af eina hluthafa Furu ehf. 17. ágúst 2012. Nýjafélagið, Bjallaból ehf., var stofnað hinn 17. ágúst 2012, og tilkynnthlutafélagaskrá til skráningar 30. ágúst 2012. Bjallaból ehf. gegnir núhlutverki eignarhaldsfélags, en gamla félagið, Fura ehf., starfar áfram semrekstrarfélag. Við skiptinguna tók Bjallaból ehf. við langstærstum hluta eignaFuru ehf., alls að bókfærðu virði 1.231.624.673 kr., þar af öllumfastafjármunum, alls 478.205.287 kr., sbr. m.a. skiptingarefnahagsreikning.Meðal eigna sem Bjallaból ehf. tók þannig við eru lóðin Hamrahella 3, ásamt mannvirkjumog fyrrgreindum rafmagnsbúnaði tengdum flutningskerfi Landsnets hf. Þá voruskuldir að fjárhæð alls 68.273.016 kr. færðar frá Furu ehf. til Bjallabóls ehf.Reikningsleg skipting miðast við 1. janúar 2012, og miðast bókfært virði eignaog skulda við 31. desember 2011, sbr. nánar skiptingarefnahagsreikning á dskj.nr. 14, og greiddi Bjallaból ehf. Furu ehf. ekkert endurgjald fyrir eignirumfram skuldir. Þá fékk eini hluthafi Furu ehf. ekki annað endurgjald enhlutafé (100% eignarhlut) í viðtökufélaginu Bjallabóli ehf. Tekið skal fram aðfélögin hafa gert með sér leigusamning, dags. 7. október 2013, þar sem Furaehf. leigir tilgreindar eignir af Bjallabóli ehf. til 12 ára, með kaupréttiFuru ehf. í lok leigutímans, fyrir fast kaupréttarverð, en neyti Fura ehf. ekkiþess réttar tekur við ótímabundinn og uppsegjanlegur leigusamningur. Í tilefni af ofangreindu öfluðu stefnendur álitsverkfræðistofunnar Mannvits á því hvaða áhrif það hefði á fjárhagslega hagsmunistefnenda að Landsneti hf. er gert að láta af milliliðalausri raforkuafhendingutil Furu ehf., gegnum rafmagnsbúnað stefnanda Bjallabóls ehf., vegna ákvæðis 2.mgr. 8. gr. raforkulaga nr. 65/2003, sbr. 4. gr. fyrrnefndra breytingalaga nr.89/2004, og ákvörðunar Orkustofnunar frá 24. febrúar 2010 og úrskurðarúrskurðarnefndar raforkumála frá 29. ágúst 2012, sem reist eru á þeirrilagabreytingu. Í álitsgerðinni, sem dagsett er 23. október 2014, er komist aðþeirri niðurstöðu að stöðvun þeirra raforkuviðskipta baki hvorum stefnanda umsig umtalsvert fjártjón. Fjártjón stefnanda Bjallabóls ehf. felist einkum í þvíað fyrrnefndur rafmagnsbúnaður, nú eign þess félags, ónýtist, enda verðibúnaðurinn ónothæfur ef ekki er unnt að nýta hann til að taka við raforku fráLandsneti hf. Umræddur búnaður samanstandi af 132/22 kV spenni í Hamranesi og22 kV strengjum frá Hamranesi að iðnaðarsvæði stefnenda, en auk þess tilheyribúnaðinum 132 kV rofi í eigu Landsnets hf. í Hamranesi. Samkvæmt álitsgerðinnieru líklegustu áhrifin af stöðvun viðskiptanna nánar tiltekið þau að 132 kVrofinn í Hamranesi verði ekki lengur til staðar fyrir stefnendur, auk þess sem132/22 kV spennirinn og 22 kV strengirnir í eigu stefnanda Bjallabóls ehf.verða fyrirsjáanlega fjarlægðir með tilheyrandi verðmætisrýrnun og kostnaði. Yrði132/22 kV spennir Bjallabóls ehf. líklega settur í endurvinnslu, seldur ábrotvirði, eða gengið frá honum í geymslu til hugsanlegra nota síðar, meðtilheyrandi kostnaði. Þá sé fjártjón stefnanda Bjallabóls ehf. jafnframt fólgiðí því, að félaginu er nauðsynlegt að fjárfesta í og koma á fót nýrri heimtaug,sem tengist dreifikerfi dreifiveitu. Slík heimtaug yrði líklega ekki með hærriafhendingarspennu en 11 kV, samanborið við núverandi 132 kV, og ólíklegt aðflutningsgeta hennar yrði meiri en 5 MVA, samanborið við 30 MVA núverandiheimtaugar. Áætlað kostnaðarverð slíkrar heimtaugar sé á bilinu 40-60 milljónirkróna án virðisaukaskatts. Með tilkomu nýrrar heimtaugar með minniraforkuflutningsgetu rýrni um leið nota- og verðgildi lóðar stefnandaBjallabóls ehf. og sölumöguleikar hennar, en 30 MVA raforkuflutningsgeta séeftirsótt. Ef þörf yrði á meiri flutningsgetu en 5 MVA í framtíðinni, þyrftistefnandi Bjallaból ehf. að fjárfesta í og koma á laggirnar nýrri og öflugriheimtaug, en kostnaður við það sé áætlaður á bilinu 400–500 milljónir króna ánvirðisaukaskatts. Þá raski ofangreind atvik fyrrgreindum leigusamningi milliBjallabóls ehf. og Furu ehf. og forsendum hans, þ.m.t. varðandi kauprétt Furuehf. í lok 12 ára leigutíma, sbr. efni álitsgerðarinnar. Samkvæmt álitsgerðinnier fjártjón stefnanda Furu ehf. einkumtalið felast í því að félagið muni, sem kaupandi raforkunnar samkvæmtraforkusölusamningnum frá 25. janúar 1993, fyrirsjáanlega greiða hærra verðfyrir raforku frá dreifiveitu, t.d. HS Veitum hf., en það verð sem félagiðhefur til þessa greitt fyrir raforku, sem afhent er beint frá Landsneti hf.gegnum núverandi 132 kV heimtaug. Ekki hefur náðst lausn í ágreiningiaðila. Eins og fyrr greinir gerðu Fura ehf. og HS Veitur hf. með sér leigusamning,dags. 15. september 2011, um að HS Veitur hf. leigðu rafmagnsbúnað (þá í eiguFuru ehf. en nú í eigu Bjallabóls ehf.), í því augnamiði að Landsnet hf. gætihaldið áfram milliliðalausri raforkuafhendingu til Furu ehf. þar til leysthefði verið úr réttarágreiningi aðila. Nú hefur Landsnet hf. tilkynnt að þaðmuni 1. janúar 2015 rjúfa afhendingu raforku til Furu ehf. gegnum rafmagnsbúnaðBjallabóls ehf., í samræmi við ákvörðun Orkustofnunar og úrskurðúrskurðarnefndar raforkumála, sbr. bréf dags. 28. október 2014. III.Málsástæður oglagarök stefnenda Stefnendur krefjast þess að viðurkenntverði að stefnandi Fura ehf. eigi rétt á að fá raforku afhenta milliliðalaustfrá Landsneti hf. gegnum flutningskerfi þess, gegnum rafmagnsbúnað (heimtaug) íeigu Bjallabóls ehf., í samræmi við raforkusölusamning aðila frá 25. janúar1993. Stefnendur beina aðalkröfu sinni að Orkustofnun, sem því stjórnvaldi semtók hina kærðu stjórnvaldsákvörðun (frá 24. febrúar 2010), og Landsneti hf.,enda sé fullnægt skilyrðum 30. gr. raforkulaga nr. 65/2003 til að leita ógildingarhennar (úrskurðarins) með dómi. Varakröfu beina stefnendur að sömu aðilum og íaðalkröfu, en varakrafa komi til úrlausnar sé ekki fallist á aðalkröfu afástæðum sem lúti sérstaklega að henni. Byggist varakrafan á sömu málsástæðum oglagarökum og aðalkrafa að breyttu breytanda. Á því er jafnframt byggt aðuppfyllt séu skilyrði 30. gr. raforkulaga nr. 65/2003 til að krefjast úrlausnardómstóla um réttarsamband aðila í samræmi við varakröfu enda liggi fyrirniðurstaða úrskurðarnefndar raforkumála um ágreiningsefnið. Varðandi aðild stefnenda bendastefnendur á að Fura ehf. kærði í upphafi ákvörðun Orkustofnunar frá 24.febrúar 2010 til iðnaðarráðuneytisins, með kæru 26. febrúar 2010. Í kjölfardóms Hæstaréttar 25. maí 2012 í máli nr. 316/2012, framsendi Fura ehf. þá kærutil úrskurðarnefndar raforkumála með erindi, dags. 22. júní 2012, og hófstkærumálið þannig áður en Bjallaból ehf. var stofnað, hinn 17. ágúst 2012. Þegarumþrættur úrskurður nefndarinnar gekk, hinn 29. ágúst 2012, var Bjallaból ehf.enn óskráð enda var það ekki tilkynnt til hlutafélagaskrár fyrr en síðar. Eftirað skipting Furu ehf. sé nú komin að fullu til framkvæmda, þ. á m. meðskráningu Bjallabóls ehf. og flutningi eigna yfir í það félag, líta stefnendursvo á að réttur til að leita ógildingar á úrskurðinum sé á hendi þeirra beggja.Með tilliti til ógildingar leiðir Bjallaból ehf. rétt sinn frá uppskiptinguFuru ehf., og verða bæði félögin fyrir tjóni vegna úrskurðarins eftirskiptinguna. Í samræmi við framangreint, sbr. og dóm Hæstaréttar 22. maí 2014,í máli nr. 286/2014, hafi stefnendur valið þann kost að sækja þetta mál ísameiningu, enda líta stefnendur svo á að þeir eigi, m.a. í ljósiframangreindra atvika, lögvarinna hagsmuna að gæta af því að fá úrskurðinnfelldan úr gildi. Ágreiningur aðila lúti að þeirri ákvörðun Orkustofnunar,sem staðfest var með umþrættum úrskurði, að stefnda Landsneti hf. beri að látaaf milliliðalausri raforkuafhendingu til stefnanda Furu ehf. Sú ákvörðun feli í sér að stefnanda Furu ehf. sé óheimilt aðtaka við raforku beint gegnum flutningskerfi stefnda Landsnets hf., og nýta íþví skyni rafmagnsbúnað í eigu stefnanda Bjallabóls ehf., á grundvelliraforkusölusamnings frá 25. janúar 1993. Það leiði m.a. til þess að umræddurrafmagnsbúnaður, sem komið var á fót gagngert í þessum tilgangi, verðiónothæfur og fari forgörðum með tilheyrandi skerðingu á notkunarmöguleikum ogverðgildi lóðar stefnanda Bjallabóls ehf., auk þess að valda stefnendum báðumýmsu öðru beinu og óbeinu tjóni. Stefnendur líti svo á aðraforkusölusamningurinn sé enn í fullu gildi, þrátt fyrir umrædda ákvörðunOrkustofnunar og tilkynningar Landsnets hf. um fyrirhugað rof áraforkuafhendingu til Furu ehf. gagngert í tilefni af þeirri ákvörðun, sbr.dskj. nr. 11. Þær tilkynningar Landsnets hf. verði ekki taldar fela í séruppsögn samningsins af hálfu Landsnets hf., en auk þess telja stefnendur aðhvað sem öðru líði sé Landsneti hf. óheimilt að segja samningnum upp án þess aðbæta stefnendum tjón sem af því leiðir. Þá árétta stefnendur að Fura ehf. og HSVeitur hf. gerðu hinn 15. september 2011 með sér leigusamning með vitundLandsnets hf., beinlínis til þess að gefa ráðrúm til að láta reyna á ákvörðunOrkustofnunar fyrir dómstólum áður en tengingin yrði endanlega rofin, eins og samningurinnberi með sér. Það hafi því beina og ótvíræða þýðingu fyrir stöðu stefnenda aðlögum að fá leyst úr dómkröfum sínum varðandi rétt stefnanda Furu ehf. til aðfá raforku afhenta frá stefnda Landsneti hf. í samræmi viðraforkusölusamninginn. Stefnendurbyggja á því að umþrætta ákvörðun Orkustofnunar frá 24. febrúar 2010, sbr.úrskurð úrskurðarnefndar raforkumála frá 29. ágúst 2012, skorti lagastoð og húnsé því ógildanleg. Í ákvörðun Orkustofnunar komi fram að hún sé reist á 2. mgr.8. gr. raforkulaga nr. 65/2003, sem lögfest var með 4. gr. laga nr. 89/2004, umbreytingu á fyrrnefndum lögum, og var málsgreinin þá svohljóðandi: „Viðskiptavinirflutningsfyrirtækisins [Landsnets hf.] skulu vera dreifiveitur, stórnotendur ogvirkjanir.“ Ekki séu færð frekari rök fyrir ákvörðuninni, en óumdeiltsé að stefnandi Fura ehf. telst ekki stórnotandi í skilningi raforkulaga einsog sakir standa. Á hinn bóginn hafna stefnendur því að ofangreint lagaákvæðihafi þau réttaráhrif, sem felst í umþrættri ákvörðun, þ.e. að því verði beittafturvirkt um tengingu stefnenda við Landsnet hf., sem stofnað var til löngufyrir gildistöku laganna, með því tjóni og röskun sem því fylgir. Ákvörðun Orkustofnunarbyggist samkvæmt efni sínu eingöngu á fyrrnefndri 2. mgr. 8. gr. raforkulaganr. 65/2003, sbr. 4. gr. laga nr. 89/2004. Stefnendur telja að ekki verðidregin sú ályktun af tilvísuðu lagaákvæði að því hafi verið ætlað að raska gildum raforkusölusamningum, sem gerðirhöfðu verið við Landsnet hf. eða forvera þess fyrir gildistöku laganna. RaforkusölusamningurLandsvirkjunar og stefnanda Furu ehf., dags. 25. janúar 1993, hafi verið gerðurí samræmi við þágildandi lög, sbr. m.a. þágildandi 2. gr. laga nr. 42/1983, umLandsvirkjun, en samkvæmt lagagreininni skyldi tilgangur Landsvirkjunar m.a.vera að „vinna, flytja og selja í heildsölu raforku til almenningsrafveitna svo ogtil iðjufyrirtækja samkvæmt sérstökum samningum að svo miklu leyti semalmenningsrafveitur hafa ekki milligöngu um slíka raforkusölu“. Með lögum nr.75/2004, sbr. og 10. gr. laga nr. 89/2004, hafi nýstofnað flutningsfyrirtæki,Landsnet hf., tekið yfir flutningskerfi Landsvirkjunar, þ. á m. skyldur til aðafhenda Furu ehf. raforku í samræmi við umræddan raforkusölusamning frá 25.janúar 1993, en Landsvirkjun var áfram seljandi raforkunnar. Í ljósi framangreinds byggja stefnendurá því að skýra beri áðurnefnda 2. mgr. 8. gr. raforkulaga nr. 65/2003, sbr. 4.gr. laga nr. 89/2004, á þá leið að ákvæðinu hafi ekki verið ætlað að raskalögmætu fyrirkomulagi sem komið var á fót fyrir gildistöku laganna, svo semfelst í raforkusölusamningi Furu ehf. og Landsvirkjunar/Landsnets hf. frá 25.janúar 1993, með tilheyrandi tjóni og röskun fyrir stefnendur. Engin stoð séfyrir slíkri afturvirkri beitingu ákvæðisins, hvorki samkvæmt orðalagi þess nélögskýringargögnum, og slík lögskýring sé því ekki tæk. Þegar af þeirri ástæðubresti umþrættar stjórnvaldsákvarðanir lagastoð, enda standi þær og falli meðþeirri forsendu að ákvæðinu megi beita afturvirkt með þessum hætti, sem ekkifái staðist samkvæmt framansögðu. Þá byggja stefnendur enn fremur á því aðslík afturvirk og íþyngjandi beiting 4. gr. laga nr. 89/2004, sbr. 2. mgr. 8.gr. raforkulaga nr. 65/2003, komi ekki til greina gagnvart stefnendum, þegar afþeirri ástæðu að hún stríði gegn eignarréttarákvæði 72. stjórnarskrárinnar,eins og atvikum sé háttað. Beiting ákvæðisins með þeim hætti leiðir til þess aðstefnendur verða fyrir stórfelldu tjóni, með því m.a. að tilgreindar eignirstefnanda Bjallabóls ehf. séu skertar verulega eða þær ónýttar með öllu, sbr.og kafla D í málavaxtalýsingu og dskj. nr. 16. Telja stefnendur að slíkriskerðingu verði í öllu falli aldrei við komið nema því aðeins að stefnendur fáitjón sitt bætt að fullu úr hendi stefndueða réttargæslustefnda. Úr því að ekkert slíkt uppgjör hafi átt sér stað sé aðmati stefnenda óhjákvæmilegt að líta svo á að slík beiting ákvæðisins, og þarmeð umþrættar stjórnvaldsákvarðanir, brjóti gegn fyrrgreindustjórnarskrárákvæði, og um leið gegn 1. mgr. 1. gr. 1. samningsviðauka mannréttindasáttmálaEvrópu, þ. á m. áskilnaði ákvæðanna um að gætt skuli meðalhófs við skerðingu áréttindum á borð við þau sem hér um ræðir. Því sé þannig ekki haldið fram aðumrædd 4. gr. laga nr. 89/2004 sé almennt ósamrýmanleg fyrrgreindum ákvæðumstjórnarskrárinnar og mannréttindasáttmála, heldur einvörðungu beiting hennar ífyrirliggjandi máli gagnvartstefnendum með þeim hætti sem umþrætt stjórnvaldsákvörðun Orkustofnunar ogjafnframt úrskurðarnefndar raforkumála felur í sér, og með þeirri röskun áeignum og réttindum stefnenda sem af henni leiðir og að framan er gerð greinfyrir. Stefnendur vísa hér sérstaklega tilþess að þeir eru einu aðilarnir á raforkumarkaði, svo kunnugt sé, sem standa íþeim sporum að þeim sé nú, vegna gildistöku laga nr. 89/2004, gert að láta afnotkun raforkutengingar og nauðsynlegum búnaði vegna hennar sem komið var á fótí góðri trú og í samræmi við gildandi lög þess tíma. Þannig sé stefnandi Furaehf. eini viðskiptavinur Landsnets hf. sem vegna ofangreindrar lagasetningarhafi verið synjað um áframhaldandi nýtingu eigin heimtaugar í viðskiptum viðLandsnet hf. (nú í eigu Bjallabóls ehf.), með því fjártjóni og röskun áatvinnustarfsemi sem því fylgi, sbr. að framan. Telja stefnendur slíkaniðurstöðu ósamrýmanlega fyrrgreindum ákvæðum stjórnarskrárinnar ogmannréttindasáttmála, þ. á m. áskilnaði um meðalhóf, sem og áskilnaði um aðskerðingu eignarréttinda verði ekki við komið nema almannaþörf krefji, og komifullar bætur fyrir. Benda stefnendur hér sérstaklega á að ekki verður séð aðneitt mat hafi verið lagt á þessi atriði við þinglega meðferð laga nr. 89/2004,þ. á m. hvort heimilt væri og nauðsynlegt að rjúfa gildandi tengingarorkunotenda við Landsnet hf. og forvera þess, svo sem á við um stefnendur eina,og stöðu þeirra með tilliti til lagabreytinganna að öðru leyti. Stefnendurbenda hér og á að Orkustofnun sá heldur ekki ástæðu til að aðhafast vegnaraforkusölusamnings Furu ehf. og Landsnets hf. fyrr en síðla árs 2008, eða rúmumfjórum árum eftir að fyrrnefnd lög tóku gildi, en þá lá stofnuninni svo á aðrjúfa tengingu Furu ehf. við Landsnet hf. að hún tók ákvörðun sína áður enfrestur Furu ehf. til andmæla var útrunninn, sbr. efnisgrein 1.4 ímálavaxtalýsingu hér að framan. Stefnendur telja sig hafa haft lögmætarvæntingar, í skilningi ofangreindra ákvæða stjórnarskrárinnar ogmannréttindasáttmála, til þess að sér yrði ekki vegna afturvirkrarlagasetningar gert að taka á sig umtalsvert fjártjón, hvað þá bótalaust, svosem stefndu og réttargæslustefndi virðast á hinn bóginn telja sig hafa heimildtil að gera. Ljóst sé að beiting umrædds lagaákvæðis, með þeim hætti semumþrættar stjórnvaldsákvarðanir fela í sér, fái ekki samrýmst þeim væntingumstefnenda, og hún þar með í andstöðu við fyrrgreind ákvæði stjórnarskrár ogmannréttindasáttmála. Beri af framangreindum ástæðum að fella umþrættarstjórnvaldsákvarðanir úr gildi, eða til vara viðurkenna að stefnandi Fura ehf.eigi rétt á að fá afhenta raforku gegnum flutningskerfi Landsnets hf. og ísamræmi við gildan raforkusölusamning með þeim hætti sem verið hefur. Samkvæmtöllu framansögðu ber að fallast á aðalkröfu eða eftir atvikum varakröfustefnenda. Stefnendur vísa tillögmætisreglu íslensks réttar og almennra lögskýringarreglna, auk ákvæðaraforkulaga nr. 65/2003, með síðari breytingum. Einnig er vísað til þágildandi 2. gr. laga nr.42/1983 um Landsvirkjun. Þá er vísað til 72. gr. og 75. gr. stjórnarskrárinnar,sbr. og 1. mgr. 1. gr. 1. samningsviðauka mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lögnr. 62/1994. Um aðild og kröfugerð vísast til III. og IV. kafla laga nr.91/1991, um meðferð einkamála. Krafa um málskostnað styðst við 129. og 130. gr.sömu laga. Málsástæður og lagarök stefndaOrkustofnunar Stefndi byggir sýknukröfu sína áþví að ákvörðun úrskurðarnefndar raforkumála í máli stefnanda sé í einu og ölluí samræmi við lög. Á henni séu engir form- eða efnisannmarkar sem leitt getitil þess að hún verði felld úr gildi í heild sinni eða að hluta. Með setningu raforkulaga, nr. 65/2003,hafi verið kveðið á um nýskipan á fyrirkomulagi raforkumála og raforkusölu ílandinu frá því sem var. Þessi nýskipan hafi haft í för með sér breytingar bæðiá réttindum og skyldum þeirra sem lögin ná til. Stefndi hafi farið að lögum viðákvörðun sína. Samkvæmt raforkulögum sé það lögbundið hlutverk hans að hafaeftirlit með því að fyrirtæki sem starfa samkvæmt raforkulögum fullnægi þeimskilyrðum sem um starfsemina gilda samkvæmt lögunum, reglugerðum settumsamkvæmt þeim, samningi samkvæmt 8. gr. laganna og öðrum heimildum. Eftirlitstefnda taki til fyrirtækja sem framleiða og dreifa raforku, en ekki tilnotenda raforku, eins og stefnanda Furu ehf. Því er mótmælt af hálfu stefndasem röngu að ákvörðun hans hafi verið byggð á ólögmætum og ómálefnalegumsjónarmiðum. Að mati stefnda eru það bæði málefnaleg og lögmæt sjónarmið aðtryggja að eftir raforkulögum sé farið. Ákvörðun stefnda, sem tilkynnt varaðilum þann 24. febrúar 2010 um að Landsnet hf. léti af milliliðalausriraforkuafhendingu til stefnanda frá og með 1. mars 2010 að viðlögðum dagsektum,hafi sótt stoð í 26. gr. raforkulaga, en það sé eina úrræðið sem stefnda erfengið samkvæmt lögunum ef ábendingum hans um úrbætur er ekki sinnt. Ákvörðun stefnda hafi byggst á lögmætumsjónarmiðum, sem samræmist vel þeim hagsmunum sem raforkulögum sé ætlað aðvernda. Þau sjónarmið séu almennt talin málefnaleg sem eru til þess fallin aðná fram markmiði þeirra laga sem ákvörðun er byggð á. Með ákvörðunstefnda var stefnt að því lögmæta markmiði, að raforkudreifing Landsnets hf.væri í samræmi við 2. mgr. 8. gr. laganna, en óumdeilt sé að stefnenduruppfylli ekki þau skilyrði sem þar eru fram sett til að falla í hópstórnotenda. Milliliðalaus raforkuviðskipti Furu ehf. hafi byggst áuppsegjanlegum þjónustusamningi við Landsvirkjun, og síðar Landsnet hf. Í þeimsamningi sé skilgreind áætluð árleg orkunotkun Furu ehf. á ótryggu rafmagni. Súáætlun samningsaðila hafi aldrei staðist og það sé óumdeild staðreynd að orkukaupinurðu mun minni. Stefnandi, Fura ehf., hafi því ekki haft réttmætar væntingartil að ætla að samningur þessi myndi standa óhaggaður til framtíðar. Þegar lög nr. 65/2003 komu tilframkvæmda í júlí 2003 hafi stefnanda, Furu ehf., mátt vera ljóst að endurskoðaþyrfti raforkusamning hans við stefnda Landsnet hf., sbr. 2. mgr. 8. gr.raforkulaga, þar sem viðskiptavinir Landsnets hf. séu tæmandi taldir ogóumdeilt sé að stefnandi fellur utan þeirrar upptalningar. Stefnandi hafi, ágrundvelli samningsins frá 25. janúar 1993, notið annarra og betri kjara áraforkukaupum sínum, heldur en aðrir iðnrekendur sem, líkt og stefnandi,uppfylla ekki skilyrði laganna um stórnotendur. Þann 1. september 2005 hafiLandsvirkjun breytt almennum skilmálum sínum um sölu ótryggðs rafmagns. Í 1.gr. nýju skilmálanna sé tekið fram að um flutning og dreifingu ótryggðsrafmagns fari eftir gjaldskrá Landsnets hf. og dreifiveitna eins og þær séu áhverjum tíma. Þá sé tekið fram að skilmálarnir taki mið af breyttri raforkuskipan,sbr. lög nr. 65/2003 með síðari breytingum. Stefndi telur að stefnanda hafi, ísíðasta lagi við gildistöku hinna nýju skilmála, borið að tengjast dreifiveituHitaveitu Suðurnesja hf., í samræmi við lagaboð, enda þá í síðasta lagi sjálfumljóst að forsendur samningsins voru brostnar sem og að samkeppnisstaða hans, áþeim markaði sem stefnandi starfar á, samræmdist ekki samkeppnislögum nr.44/2005. Stefndi telur að skilmálar Landsnets hf., um afhendingu rafmagns tilstórnotenda, sem tóku gildi þann 1. júlí 2010, leiði til sömu niðurstöðu, enþar er tekið fram í grein 3.3 að uppfylli stórnotandi ekki skilyrði raforkulagaum notkun og nýtingartíma á einum stað beri honum að flytja viðskipti sín tildreifiveitu innan mánaðar. Uppfylli stórnotandi ekki þá skyldu sína séLandsneti hf. heimilt, samkvæmt grein 6.1, að rifta samningi eða óska eftir aðstefndi aðhafist á grundvelli VII. kafla raforkulaga. Stefndi byggir á því að hann hafi gættmeðalhófs samkvæmt ákvæðum 12. gr. stjórnsýslulaga. Gögn málsins sýni ótvírættað stefnanda var veittur rúmur tími til samninga og til að tengjast dreifiveituHS Veitna hf. Það hafi liðið um eitt og hálft ár frá því að stefndi,Orkustofnun, gerði fyrst athugasemdir við milliliðalausa tengingu stefnanda viðLandsnet hf. þar til stefndi beitti úrræðum sínum skv. 26. gr. raforkulagagagnvart Landsneti hf. Í ljósi þess að það tók stefnanda örfár vikur aðtengjast HS Veitum hf. sé ljóst að sá tími sem stefnandi hafði til að undirbúaog ganga frá tengingu inn á dreifiveitu HS Veitna hf. var ríflegur. Stefndi hafi samkvæmt ákvæðumraforkulaga ákveðinn og afmarkaðan verkahring. Þar að auki beri stefnda aðbeita því stjórnsýsluvaldi, sem hann er að lögum bær til að fara með, í samræmivið markmið sem honum ber að vinna að lögum samkvæmt. Þau úrræði sem stefndaséu fengin með raforkulögum, sinni eftirlitsskyldir aðilar ekki ábendingum eðafyrirmælum hans, séu tæmandi talin í 26. gr. þeirra. Stefndi hafi neytt þeirraúrræða sem hann hafði í þeim tilgangi að tryggja að raforkudreifing Landsnetshf. og Hitaveitu Suðurnesja hf. samræmdist raforkulögum. Önnur eða vægariúrræði standi stefnda ekki til boða skv. lögum nr. 65/2003. Þá beri gögn málsins það ótvírætt meðsér að andmælaréttar stefnanda, Furu ehf., var gætt. Jafnvel þótt eitthvað hafiskort á að stefnandi hafi haft þann 44 daga viðbótarfrest sem stefndi veittihonum þann 7. janúar 2010, leiði sá annmarki ekki til ógildingar á ákvörðunstefnda. Stefnanda hafi gefist ýmis tækifæri til að koma að umsókn, upplýsingumog gögnum varðandi framtíðaráform um stóriðjurekstur á lóð sinni til stefnda ogLandsnets hf., hefði ætlun hans verið að stunda svo orkufrekan rekstur ífyrirsjáanlegri framtíð. Stefnandi hafi ekki kynnt nein slík áform, þóttstefndi hafi leitað eftir því sérstaklega. Stefnandi, Fura ehf., hafi fengiðtækifæri til og hafi komið á framfæri öllum sjónarmiðum sínum, sbr. 13. gr.stjórnsýslulaga. Stefnendur byggi ekki á því að málsmeðferð fyrirúrskurðarnefnd raforkumála hafi verið haldin annmörkum og það sé óumdeilt aðstefnandi, Fura ehf., naut andmælaréttar fyrir nefndinni. Þrátt fyrir að það sé ekki beinthlutverk raforkulaga nr. 65/2003 að vernda samkeppni á öðrum mörkuðum en þeimer lúta að raforku, þá er að mati stefnda eðlilegt að líta til þess hvortbeinar tengingar einstakra aðila að flutningskerfi Landsnets hf. raskisamkeppni á tilteknum markaði. Að mati stefnda er það óumdeilt að bein tengingnotanda inn á flutningskerfi Landsnets hf. felur í sér lægri flutningskostnaðrafmagns en tenging í gegnum dreifiveitu. Raforkulög setji mjög skýrar skorðurvið því hverjum sé heimilt að tengjast beint inn á flutningskerfi Landsnets.Með því að heimila einum aðila slíka beina tengingu en ekki öðrum á samamarkaði, sé verið að veita honum ákveðið samkeppnislegt forskot í formi lægriflutningskostnaðar raforku. Stefndi mótmælir, sem röngum ogórökstuddum, þeim skilningi stefnanda að ákvörðun stefnda frá 24. febrúar 2011skorti lagastoð. Ákvörðunin beinist að Landsneti hf. og sé tekin á þeimgrundvelli að orkuafhending flutningsfyrirtækisins til Furu ehf. samræmist ekki2. mgr. 8. gr. raforkulaga nr. 65/2003. Samkvæmt hefðbundinni lögskýringu gildilagaákvæði frá og með þeim tíma sem það var lögfest. Landsvirkjun, sem þáflutti raforku til Furu ehf., hafi því eingöngu verið heimilt að flytja raforkubeint til þeirra aðila sem tilgreindir eru í 2. mgr. 8. gr. í ákvæðinu. Þar semFura ehf. sé ekki einn þeirra aðila bar Landsvirkjun að láta af milliliðalausriraforkuafhendingu til félagsins þegar raforkulögin komu til framkvæmda.Ákvörðun stefnda frá 24. febrúar 2010 nái hins vegar ekki til atvika fyrirgildistöku ákvæðisins og því sé ekki unnt að líta svo á að um afturvirkt ákvæðisé að ræða eða afturvirka lögskýringu. Réttarstaða stefnenda ráðist af lögumeins og þau eru hverju sinni. Meginreglan sé sú að nýjum lögum verður beitt umlögskipti sem undir þau falla þótt til lögskiptanna hafi verið stofnað fyrirgildistöku þeirra. Að teknu tillitið til eðlis og tilgangsraforkulaga fær stefndi ekki annað séð en að stefnendur verði að una því aðLandsneti hf. hafi borið lagaskylda til að grípa til þeirra aðgerða sem kveðiðer á um í ákvörðun stefnda frá 24. febrúar 2010 og að stefnendur verði að hlítaþví að raforkulögum sé framfylgt með þessum hætti. Því beri að sýkna stefnda aföllum kröfum stefnenda. Jafnræðisregla 11. gr. stjórnsýslulaga veiti mönnumekki rétt til neins sem samrýmist ekki lögum. Engu jafnræði stefnanda hafiverið hallað, hvorki samkvæmt 11. gr. stjórnsýslulaga né 65. gr. stjórnarskrárlýðveldisins Íslands. Það sé m.a. hlutverk stefnda að gæta samræmis ogjafnræðis í lagalegu tilliti við úrlausn mála, sbr. 11. gr. stjórnsýslulaga,enda séu það augljósir almannahagsmunirað jafnræðis sé gætt. Stefndi hafi sinnt eftirlitsskyldu sinni, þegarhann með erindi, dags. 28. ágúst 2008, vakti athygli stefnda Landsnets hf. ogHitaveitu Suðurnesja hf., nú HS hf., á því að afhending raforku beint fráflutningskerfinu til stefnanda Furu ehf. væri óheimil. Stefnanda, Furu ehf.,hafi orðið þessi staðreynd ljós í síðasta lagi á haustdögum 2008 er hann átti íviðræðum við stefnda Landsnet hf. og Hitaveitu Suðurnesja hf. varðandiraforkudreifingu um dreifinet hins síðarnefnda. Því misrétti sem stefnandi nautum nokkurra ára skeið til kaupa á ódýrari raforku umfram samkeppnisaðila sínahafi lokið þegar stefndi Landsnet hf. hætti flutningi ótryggrar raforku tilstefnanda, Furu ehf., þann 14. september 2011. Því er mótmælt sem röngu og ósönnuðu aðúrskurður stefnda hafi í för með sér eignatjón fyrir stefnendur. Í fyrsta lagier því mótmælt sem ósönnuðu að stefnendur séu eigendur heimtaugar þeirrar semliggur að lóðinni Hringhellu 3 í Hafnarfirði og samanstendur af 132/22kV spennií Hamranesi og 22 kV strengjum frá Hamranesi að lóðinni. Í annan stað er þeimmálsástæðum stefnenda sem grundvallaðar eru á 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnarmótmælt. Stefnendur hafi ekki höfðað mál þetta til heimtu skaðabóta né tilviðurkenningar á slíkum rétti. Málsástæðum er varða meint brot stefnda gegneignaréttarákvæði stjórnarskrárinnar séu máli þessu því óviðkomandi. Álitsgerðstarfsmanns Mannvits, sbr. dskj. nr. 16, er mótmælt sérstaklega. Það álit séeinhliða, án nokkurrar aðkomu stefnda. Álitið hefur því ekkert sönnunargildi ogsé mótmælt sem slíku. Verði stefndi sýknaður af aðalkröfustefnenda, leiði sú niðurstaða til þess að einnig ber að sýkna stefnda afvarakröfu stefnenda, enda feli slík dómsniðurstaða í sér viðurkenningu á aðákvörðun stefnda hafi verið lögmæt sem og úrskurður úrskurðarnefndarraforkumála. Þá byggir stefndi á því að það sésjálfstæð sýknuástæða að raforkusölusamningur milli Furu ehf. ogLandsvirkjunar, nú Landsnets hf., sé niður fallinn fyrir uppsögn Landsnets hf.Stefendur geta ekki byggt rétt á samningi sem er fallinn úr gildi. Í bréfiLandsnets hf. til Furu ehf. þann 3. apríl 2009 sé fólgin uppsögn á samningiaðila frá 25. janúar 1993 um milliliðalaus raforkuviðskipti. Uppsögnin hafiverið áréttuð í tölvupósti stefnda Landsnets hf. til Furu ehf. þann 25. febrúar2010 og í bréfi Landsnets hf. til Furu ehf. 3. maí 2011. Óumdeilt sé aðLandsnet hf. hætti milliliðalausri raforkuafhendingu til Furu ehf. frá og með14. september 2011. Samningurinn frá 25. janúar 1993 hafi þá fallið endanlegaúr gildi. Beri því þegar af þeirri ástæðu að sýkna stefnda af varakröfustefnenda. Bæði 2. mgr. 8. gr. raforkulaga ogsamningsskilmálar Landsnets hf. standi því í vegi að gerður verði nýrþjónustusamningur um sölu á ótryggu rafmagni til stefnenda, hvort sem er samaneða sitt í hvoru lagi, á meðan þeir uppfylla ekki þar til greind skilyrði. Þáfeli samningsgerð Furu ehf. frá 15. september 2011 við HS Veitur hf., um leiguá rafmagnsdreifikerfi Furu ehf., í sér ráðstöfun á sakarefninu, enda sé í þeimsamningi fólgin viðurkenning í verki á því að samningurinn frá 25. janúar 1993sé fallinn úr gildi. Uppskipti Furu ehf. í rekstrarfélag og eignarhaldsfélaghafi farið fram eftir að atvik þessa máls áttu sér stað og að gengnum úrskurðií kærumálinu. Sameiginleg yfirlýsing stefnenda frá 18. september 2013, sbr.dskj. nr. 27, gefi til kynna að auk rafmagnsdreifikerfisins telji Bjallabólehf. nú til meintra réttinda Furu ehf. samkvæmt raforkusölusamningi frá 25.janúar 1993. Sá samningur hafi ekki að geyma neina heimild til kaupanda raforkutil að framselja rétt sinn til annars aðila, án samþykkis seljanda raforkunnar.Alkunna sé að raforkusölusamningar eru ekki framseljanlegir. Við aðilaskiptiþjónustusamninga um kaup á raforku sé gerður nýr samningur við nýja kaupandannog viðskipti samkvæmt eldri samningi gerð upp. Í stefnu sé tekið fram á bls. 4 aðstefnendur hafi þann 7. október 2013 gert með sér leigusamning þar sem Furaehf. leigir lóðina ásamt mannvirkjum og margnefndum rafmagnsbúnaði tengdumflutningskerfi Landsnets hf. til 12 ára með kauprétti Furu ehf. í lokleigutímans. Af því tilefni vill stefndi halda því til haga að stefnandiBjallaból ehf. sé hvorki dreifiveita í skilningi 2. tl. 3. gr. raforkulaga néflutningsfyrirtæki í skilningi III. kafla laganna. Fær stefndi því vart séð aðmeint leiga stefnanda Bjallabóls ehf. á spenni og heimtaug til Furu ehf.samræmist raforkulögum. Stefnendur gera engar kröfur á hendurréttargæslustefnda. Af þeim sökum gerir réttargæslustefndi ekki neinar kröfur áhendur stefnendum, aðrar en málskostnaðarkröfu.Málsástæðurog lagarök stefnda Landsnets hf. Varðandi sýknukröfu mótmælir stefndiþví að úrskurður úrskurðarnefndar raforkumála frá 29. ágúst 2012 skortilagastoð. Því er einnig mótmælt að réttarsambandi aðila hafi verið raskað meðólögmætum afturvirkum hætti. Stefndi byggir á því að 4. gr. laganr. 89/2004, um breytingu á raforkulögum nr. 65/2003, gildi frá og með þeimtíma sem það lagaákvæði var lögfest og að honum hafi verið óheimilt að veitaraforku beint til annarra aðila en sérstaklega var heimilt samkvæmtraforkulögum hverju sinni. Stefndi vísar til þess að í 2. mgr. 8. gr.raforkulaga nr. 65/2003 sé mælt fyrir um hverjir geti verið viðskiptavinirLandsnets, en það séu samkvæmt ákvæðinu dreifiveitur, virkjanir ogstórnotendur. Breyting var gerð á ákvæðinu með lögum nr. 19/2011 þannig aðeinnig þeir aðilar sem hafa leyfi samkvæmt lögum þessum til að stunda viðskiptimeð raforku geta verið viðskiptavinir stefnda. Þessi breyting hefur ekki áhrifí því máli sem hér er fjallað um þar sem hún tók gildi á árinu 2011. Fyrirliggi að stefnendur eru hvorki handhafi virkjunarleyfis né leyfis til að rekadreifiveitu. Samkvæmt þágildandi 17. tölul. 3. gr. raforkulaga hafi hugtakiðstórnotandi verið skilgreint sem notandi sem notar á einum stað a.m.k. 14 MWmeð árlegum nýtingartíma 8.000 stundir eða meira. Stefnendur hafi ekki uppfylltþau skilyrði sem gerð voru til að teljast stórnotandi og ekkert liggi fyrir umað hann uppfylli skilgreiningu stórnotanda í núgildandi ákvæði raforkulaga. Framangreindar breytingar áraforkulögum hafi ekki haft afturvirk áhrif í þeim skilningi að þau næðu tilraforkuafhendingar sem hafði átt sér stað fyrir gildistöku þeirra. ÁkvörðunOrkustofnunar frá 24. febrúar 2010 sem staðfest hefði verið með úrskurðiúrskurðarnefndar raforkumála hafi ekki heldur tekið til atvika fyrir gildistökufyrrnefndra breytinga á raforkulögum. Stefndi byggir á þeirri meginreglu aðréttarstaða aðila ákvarðast af lögum eins og þau eru hverju sinni, þótt upphafsamskipta aðila megi rekja til eldri laga. Telur stefndi þannig að hendurlöggjafans séu ekki bundnar með þeim hætti að ekki sé unnt að breyta lögumþannig að áhrif hafi á þá skipan mála sem verið hefur í gildistíð eldri laga.Stefndi telur því óhjákvæmilegt að ný lög geti að einhverju leyti breyttréttarstöðu sem menn hafa notið samkvæmt eldri lögum. Leggur stefndi áherslu áað með hinu breytta lagaákvæði raforkulaga hafi verið horft tilframtíðarskipunar er varðaði varanleika réttarsambands aðila en ekkimótunarferli samningsins í tíð eldri laga. Stefndi hafnar því að í þeim tilvikumþegar löggjöf leiðir til missis réttinda af einhverju tagi skuli viðkomandiengu að síður halda þeim réttindum óbreyttum. Stefndi telur ljóst að löggjafinnhafi heimild til þess að banna með nýjum lögum athafnir sem löglegar hafa veriðsamkvæmt eldri lögum. Í 4. gr. laga nr. 89/2004, sbr. 2. mgr. 8. gr.raforkulaga nr. 65/2003, hafi og verið skýrt kveðið á um það til hverramilliliðalaus afhending raforku var einskorðuð með setningu þess lagaákvæðis. Þá hafnar stefndi því sem röngu ogósönnuðu að 4. gr. laga nr. 89/2004 hafi verið sett stefnendum sérstaklega tilhöfuðs. Lagaákvæðið sé almenns eðlis og stuðli að því að jafnvægi náist ámikilvægum samkeppnismörkuðum til framtíðar. Stefndi telur að stefnendur hafihaft nægan tíma til að átta sig á því að milliliðalaus afhending raforku tilþeirra var bönnuð enda liðu um fjögur ár þar til Orkustofnun aðhafðist um aðframfylgja breytingarlögunum. Stefndi byggir á því að óumdeilanlegt sé aðstefnendur hefðu þurft að sætta sig við að missa rétt sinn samkvæmt ákvörðunstefnda og í samræmi við uppsagnarákvæði 13. gr. samningsins frá 1993. Þauréttaráhrif sem framfylgni 4. gr. laga nr. 89/2004 hafði komu fram á mun lengritíma en þeim 6 mánuðum sem uppsagnarfrestur samningsins nam. Af þeim sökum séþví mótmælt að lagabreytingin geti ekki samrýmst þeim ætluðu væntingum semstefnandi, Fura ehf., gat byggt á samningnum. Til viðbótar við framangreint er þvíhafnað sem röngu að stefnendur hafi getað lagt þann skilning í samning aðila aðhann væri yfir allt annað hafinn og hvers konar breytingar á lögum eða skipanraforkumála á Íslandi gætu ekki varðað hann. Orkumál á Íslandi hafa áundanförnum árum verið í nokkurri þróun. Í samræmi við það hafi löggjöfin veriðað breytast. Annað verði ekki séð en að á þessu sviði megi vænta nokkurraríhlutunar um samninga sem verði að telja til viðskiptaáhættu fyrir alla þá semstunda viðskipti á þessu sviði. Stefndi telur því ljóst að gera verði kröfurtil þessara aðila um að þeir séu tilbúnir til að bregðast við slíkumbreytingum. Á grundvelli framangreinds byggirstefndi á því að sér hafi ekki verið stætt á öðru en að fara eftir ákvæðumraforkulaga og tilmælum yfirvalda en ekki ósamrýmanlegum samningsákvæðum.Stefndi hafi fylgt lögum og þeim stjórnvaldsákvörðunum sem að honum var beintenda voru þær lögmætar. Sökum þessa beri að sýkna stefnda af kröfu stefnenda. Þá byggir stefndi á því að þausjónarmið sem rakin voru vegna aðalkröfu stefnda hér að framan leiði til sýknuaf varakröfu stefnenda verði málinu ekki vísað frá dómi. Þar sem samninguraðila er fallinn úr gildi sé engin stoð fyrir kröfu stefnenda um að fá afhentaraforku milliliðalaust frá stefnda Landsneti hf. enda verði ekki mælt fyrir umþað með dómi að samningssamband sem úr gildi er fallið á grundvelli lögmætraruppsagnar skuli rakna við gegn vilja aðila. Loks hafnar stefndi því sem ósönnuðu aðstefnendur hafi orðið fyrir tjóni. Byggir stefndi á því að álitsgerð semstefnendur hafa lagt fram, og var einhliða aflað, hafi ekkert sönnunargildi ímálinu. Krafa stefnda um málskostnað er reist á129. og 130. gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála. Stefndi reisir kröfur sínar meðalannars á ákvæðum stjórnarskrár lýðveldisins Íslands nr. 33/1944, raforkulögumnr. 65/2003 með síðari breytingum og ákvæðum laga nr. 91/1991, um meðferðeinkamála, allt eins og nánar er tilgreint í greinargerð stefnda. Niðurstaða Sakarefnið í máli þessu lýtur aðallegaað því hvort stefnandi Fura ehf. eigi rétt á að kaupa raforku milliliðalaustfrá stefnda Landsneti. Stefnendur byggja kröfu sína, um að felldur verði úrgildi úrskurður úrskurðarnefndar raforkumála frá 29. ágúst 2012 í máli nr.2/2012, á því að hann skorti lagastoð. Ekki er byggt á því af hálfu stefnendaað málsmeðferð fyrir úrskurðarnefnd raforkumála hafi verið haldin annmörkum. Með setningu raforkulaga nr. 65/2003var kveðið á um nýskipan raforkumála og raforkusölu og tóku þau tilframleiðslu, sölu, dreifingar og flutnings á raforku. Lögin voru sett til aðuppfylla skyldur íslenska ríkisins samkvæmt EES-samningnum um innleiðingu ílandsrétt reglur tilskipunar Evrópuþingsins og ráðsins 96/92/EB umsameiginlegar reglur um innri markað á sviði raforku. Lögin tóku gildi 7. apríl2003, en komu til framkvæmda 1. júlí það sama ár. Samkvæmt ákvæði tilbráðabirgða VIII við lögin var gildistöku III. kafla laganna sem fjallar umflutning raforku frestað til 1. júlí 2004. Lög um stofnun Landsnets hf. tókugildi þann 18. júní 2004. Þessi nýskipan hafði í för með breytingar á réttindumog skyldum þeirra sem lögin taka til. Í 2. mgr. 8. gr. laganna er mælt skýrtfyrir um það hverjir geti verið viðskiptavinir Landsnets hf., en þar segir aðþað séu dreifiveitur, virkjanir og stórnotendur. Breyting sem gerð var meðlögum nr. 19/2011 hefur ekki þýðingu í máli þessu. Samkvæmt þágildandi 17.tölulið 3. gr. raforkulaga var stórnotandi skilgreindur sem notandi sem notar áeinum stað a.m.k. 14MW með árlegum nýtingartíma eða meira. Óumdeilt er aðstefnendur uppfylla ekki skilyrði til að teljast stórnotandi, hvorki þá eða ínúgildandi ákvæði orkulaga. Stefnendur byggja hins vegar á því að 4. gr. laganr. 89/2004, um breytingu á orkulögum, hafi verið afturvirk og haft íþyngjandiáhrif gagnvart sér og komið í veg fyrir áframhaldandi viðskipti stefnanda viðstefnda Landsnet hf. Litið hefur verið svo á við lagaskil aðnýjum lögum skuli eftir gildistöku beitt um öll lögskipti sem undir ákvæðiþeirra falla þótt til þeirra hafi verið stofnað áður en lögin tóku gildi, samaeigi við um réttarstöðu aðila að öðru leyti. Meginreglan sé sú að réttarstaðanákvarðist af lögum eins og þau eru á hverjum tíma, en afturvirkni laga eruveruleg takmörk sett. Við skýringu á tengslum eldri og yngri laga ræðurúrslitum hvort yngri lög taki til réttarsambandsins meðan það er að mótast ogverið að stofna til þess eða þegar réttarsambandið er komið í endanlegt horf.Talið er að með yngri lögum verði ekki hróflað við sjálfu mótunarferlinu í tíðeldri laga, heldur eingöngu við þeirri skipan mála sem gerð hefur verið meðstoð í eldri lögum og ætlunin er að standi til framtíðar. Þannig hafilöggjafinn rýmri heimildir til að setja ný lög sem ráði efni réttinda oglögskipta sem varanleg skipan er komin á. Í 24. gr. raforkulaga er kveðið á umað Orkustofnun skuli hafa eftirlit með því að fyrirtæki sem starfa samkvæmtlögunum fullnægi þeim skilyrðum sem um starfsemina gilda samkvæmt lögunum,reglugerðum settum samkvæmt þeim, samningi skv. 8. gr. og öðrum heimildum. Í26. gr. laganna er mælt fyrir um úrræði Orkustofnunar ef hún telur aðeftirlitsskyld starfsemi samræmist ekki skilyrðum laganna. Eftirlit stefndaOrkustofnunar tekur til fyrirtækja sem framleiða og dreifa raforku. StefndiOrkustofnun var því að fara að lögum er hún tilkynnti aðilum, þann 24. febrúar2010, að stefndi Landsnet hf. léti af milliliðalausri raforkuafhendingu tilstefnanda Furu ehf. Telja verður að ákvörðun stefnda hafi stefnt að lögmætumarkmiði sem er að raforkudreifing væri í samræmi við það sem mælt er fyrir umí 2. mgr. 8. gr. raforkulaga. Lagaákvæðið er almenns eðlis og skýrt kveðið á umtil hverra milliliðalaus afhending raforku væri einskorðuð við samkvæmtlagaákvæðinu. Með setningu laga nr. 89/2004 ákvað löggjafinn, með tilliti tilalmannahagsmuna, að breyta þeirri tilhögun sem verið hafði varðandi það hverjirværu skilgreindir notendur raforku sem mættu kaupa hana beint af landsneti.Lögin voru almenns eðlis og gættu jafnræðis. Stefnandi Fura ehf. þarf því aðsæta því að hin nýju lög taki til réttarstöðu hans og þau hafi í för með sérbreytingu á fyrirkomulagi raforkusölu til hans í samræmi við þau lög sem ígildi voru á þeim tíma sem samningur var gerður. Til þess er að líta að milliliðalauskaup stefnanda Furu ehf. samkvæmt samningi, dags. 25. janúar 1993, viðLandsvirkjun og síðar stefnda Landsnet hf., var uppsegjanlegur með 6 mánaðafyrirvara. Þá var í samningi aðila gert ráð fyrir áætlaðri orkunotkun sem varðaftur mun minni en ráðgert hafi verið. Stefnanda, Furu ehf., mátti vera ljósteftir að raforkulög nr. 65/2003 komu til framkvæmda í júlí 2003 að samningurinnværi ósamrýmanlegur ákvæðum 2. mgr. 8. gr. laganna. Þá kom fram í nýjum almennumskilmálum Landsvirkjunar um flutning og dreifingu ótryggðs rafmagns aðskilmálar taki mið af breyttri skipan raforkumála, sbr. l. 65/2003 með síðaribreytingum. Þetta, ásamt skilmálum Landsnets hf. um afhendingu rafmagns tilstórnotenda, sem tóku gildi 1. júlí 2010, þar sem ekið er fram í grein 3.3 aðuppfylli stórnotandi ekki skilyrði raforkulaga um notkun og nýtingartíma áeinum stað beri honum að flytja viðskipti sín til dreifiveitu innan mánaðar,hafi átt að gera stefnanda ljóst að forsendur samningsins voru brostnar. Þvíverður ekki fallist á að stefnendur hafi mátt hafa réttmætar væntingar til þessað samningurinn myndi standa óhaggaður til framtíðar. Talið er að sú meginregla gildi aðréttarstaða aðila ákvarðist af lögum eins og þau eru á hverjum tíma þótt upphafsamskipta aðila megi rekja til eldri laga. Ekki verður talið að hendurlöggjafans séu bundnar þannig að ný lög geti ekki breytt réttarstöðu sem mennhöfðu samkvæmt eldri lögum. Með breyttum ákvæðum raforkulaga var horft til framtíðarskipanarraforkumála og telja verður að löggjafinn hafi haft heimild til að mæla fyrirum það hvernig afhendingu raforku til stórnotenda yrði háttað í framtíðinni oghverjir væru skilgreindir sem slíkir. Réttaráhrif sem leiddu af því aðframfylgt væri fyrirmælum 4. gr. laga nr. 89/2004, sbr. 2. mgr. 8. gr.raforkulaga nr. 65/2003, komu fram á lengri tíma en sem nam 6 mánaðauppsagnarfresti skv. 13. gr. samningsins frá 1993. Ekki verður fallist á að framangreindarbreytingar á raforkulögum hafi brotið gegn stjórnarskrárvörðum réttindumstefnenda og falið í sér ólögmæta afturvirkni. Ekki verður fallist á aðstefnendur hafi ekki notið jafnréttis þar sem það var lögbundin eftirlitsskyldastefnda Orkustofnunar að vekja athygli stefnda Landsnets hf. og HitaveituSuðurnesja hf., nú HS Veitna hf., á því að afhending raforku beint fráflutningskerfinu til stefnanda, Furu ehf., væri óheimil. Þá verður ekki fallistá að meðalhófs hafi ekki verið gætt skv. ákvæðum 12. gr. stjórnsýslulaga þarsem fyrir liggur samkvæmt gögnum málsins að stefnanda, Furu ehf., var veitturrúmur tími til samninga og til að tengjast dreifiveitu HS Veitna hf. Þá liðueitt og hálft ár frá því stefnda Orkustofnun gerði fyrst athugasemd viðLandsnet hf. og beitti úrræðum sínum gagnvart Landsneti hf. Samkvæmt því sem rakið hefur verið berað sýkna stefndu af aðalkröfu stefnenda. Varðandi varakröfu stefnenda þá komfram í tölvupósti Garðars Lárussonar, viðskiptastjóra stefnda Landsnets hf., aðsamkvæmt kröfu Orkustofnunar muni Landsnet rjúfa afhendingu á raforku til Furuehf. frá og með 1. mars n.k. Þá liggur fyrir að með bréfi stefnda, Landsnetshf., til stefnanda, Furu ehf., þann 3. maí 2011 með tilvísun til úrskurðariðnaðarráðuneytisins, dags. 14. mars 2011, um að fyrirtækinu væri óheimilt aðafhenda raforku beint og Landsneti hf. bæri að láta af milliliðalausriraforkuafhendingu til fyrirtækisins að viðlögðum dagsektum frá 14. september2011. Í bréfinu segir síðan að þakkað sé fyrir viðskiptin og flutningur tilfyrirtækisins um núverandi tengingu verði stöðvaður þann 14. september 2011.Samkvæmt því sem rakið hefur verið verður að telja að samningurinn hafi falliðúr gildi 14. september 2011. Ekki verður því fallist á varakröfu stefnenda. Meðvísan til þessa og niðurstöðu varðandi aðalkröfu verður ekki fallist ávarakröfu stefnenda og því ber að sýkna stefndu af öllum kröfum stefnenda. Að fenginni þessari niður stöðu ber aðdæma stefnendur til að greiða stefndu málskostnað með vísan til 1. mgr. 130.gr. laga nr. 91/1991, um meðferð einkamála. Þá ber að dæma stefnendur til aðgreiða réttargæslustefnda málskostnað. Málskostnaður til stefndu ogréttargæslustefnda telst hæfilegur eins og kveðið er á um í dómsorði. Þórður Clausen Þórðarson héraðsdómarikveður upp dóminn.Dómsorð: Stefndu, Orkustofnun og Landsnet hf.,eru sýkn af kröfum stefnenda, Bjallabóls ehf. og Furu ehf. Stefnandi, Bjallaból ehf., greiðistefndu hvorum um sig 400.000 kr. í málskostnað og réttargæslustefnda íslenskaríkinu 200.000 kr í málskostnað. Stefnandi, Fura ehf.,greiði stefndu hvorum um sig 400.000 kr. í málskostnað og réttargæslustefndaíslenska ríkinu 200.000 kr. í málskostnað.

Mál nr. 71/2011

Kærumál Hæfi dómara

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem hafnað var kröfu F um að dómari viki sæti í skuldamáli sem hann hafði höfðað gegn K og S. Í héraðsdómi, sem staðfestur var í Hæstarétti með vísan til forsendna hans, var talið að ekkert væri fram komið sem gæfi tilefni til að draga óhlutdrægni dómara í efa og ekki hefðu verið færð fram rök fyrir því að dómarinn bæri óvildarhug eða kala til lögmanns F.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Garðar Gíslason, Árni Kolbeinsson og Jón Steinar Gunnlaugsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 28. janúar 2011, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 2. febrúar sama ár. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjaness 17. janúar 2011, þar sem hafnað var kröfu sóknaraðila um að Ástríður Grímsdóttir héraðsdómari viki sæti í máli sem sóknaraðili hefur höfðað gegn varnaraðilum. Kæruheimild er í a. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að úrskurðurinn verði felldur úr gildi og dómaranum verði gert að víkja sæti í málinu. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Varnaraðilar krefjast staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur. Sóknaraðila verður gert að greiða varnaraðilum kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, Friðrik Þorbergsson, greiði varnaraðilum, Kristjáni Ingólfssyni og Sigurði Erni Leóssyni, 100.000 krónur hvorum í kærumálskostnað. Mál þetta er höfðað með stefnu birtri 3. nóvember 2010. Stefnandi er Friðrik Þorbergsson, kt. 221149-3009, Stuðlaseli 27, Reykjavík og stefndu Kristján Ingólfsson, kt. 291150-5199, Lautasmára 31, Kópavogi og Sigurður Örn Leósson, kt. 150557-2759, Tjarnarbóli 8, 170 Seltjarnarnesi. Dómkröfur stefnanda eru eftirfarandi: Stefndu krefjast þess að verða sýknaðir af öllum kröfum stefnanda og að stefnanda verði gert að greiða stefndu málskostnað að mati dómsins. Til vara krefjast stefndu sýknu af öllum kröfum stefnanda gegn greiðslu á kr. 2.300.000 króna. Til þrautavara krefjast stefndu sýknu af öllum kröfum stefnanda gegn greiðslu á kr. 2.300.000 með vöxtum sem Seðlabanki Íslands ákveður með hliðsjón af lægstu vöxtum á nýjum almennum óverðtryggðum útlánum hjá lánastofnunum frá 23. september 2010 til greiðsludags. Þá krefjast stefndu málskostnaðar úr hendi stefnanda. Stefnandi hefur við fyrirtöku málsins þann 12. janúar sl. sett fram þá kröfu að dómari málsins víki sæti með vísan til 1. mgr. 6. gr. laga nr. 91/1991 vegna vanhæfis. Til stuðnings kröfu sinni vísar lögmaður stefnanda til þess að dómari í þessu máli hafi kveðið upp dóm í Héraðsdómi Suðurlands í sakamálinu S-730/2008 en lögmaður stefnanda hafi verið verjandi í því máli. Í forsendum þess dóms segi: „Framburður ákærða fyrir dóminum um meinta hassneyslu í bifreið sem hann kvaðst hafa verið í, kvöldinu áður en lögreglan stöðvaði hann við akstur, var mjög ótrúverðugur og frásögn ákærða nánast leidd af verjanda hans.“ Telur lögmaðurinn að ekki sé annað að skilja en að dómari álykti að framburður ákærða sé ótrúverðugur, m.a. af þeirri ástæðu að verjandi hafi lagt honum orð í munn, sem dómari nýti síðan sem forsendu að sakaráfelli. Telur lögmaðurinn að dómari staðhæfi með framangreindum orðum að lögmaðurinn hafi brotið lög, bæði hegningar- og réttarfarslöggjöf og komið óheiðarlega fram við störf sín sem verjandi auk þess að honum sé brigslað um brot á lögum um lögmenn, sbr. m.a. 18. gr. laga nr. 77/1988 og á siðareglum lögmanna, sbr. 2. mgr. 5. gr. lögmanna. Telur lögmaðurinn að þar sem ekkert í skýrslu héraðsdóms Suðurlands gefi minnsta tilefni til ummæla dómarans, verði að álykta, að dómarinn beri óvildarhug eða kala í garð lögmannsins, sem geri dómarann vanhæfan til að fara með mál, sem lögmaðurinn á einhverja aðild að. Full ástæða sé til að tortryggja og draga í efa óhlutdrægni dómarans við meðferð málsins. Lögmaður stefndu mótmælir kröfu lögmanns stefnanda. Forsendur og niðurstöður. Samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 91/1991 gætir dómari að hæfi sínu sjálfur eða samkvæmt kröfu aðila.Í 5. gr. laganna segir í g-lið að dómari sé vanhæfur til að fara með mál ef fyrir hendi eru tilvik eða aðstæður sem fallin eru til þess að draga óhlutdrægni hans með réttu í efa. Í máli þessu telur lögmaður stefnanda að dómarinn beri til hans óvildarhug eða kala og vísar þar til orðalags í dómi Héraðsdóms Suðurlands í málinu S-730/2008, sem hann telur að ekki eigi við rök að styðjast. Við mat á því hvort sekt telst sönnuð eða ekki í sakamáli, leggur dómari heilstætt mat á framkomin gögn, vitnisburði, framburð sakbornings og annað sem skiptir máli við aðalmeðferð máls. Svo var gert í umræddum dómi og niðurstaðan fengin í kjölfari. Í máli því sem hér er rekið er um skuldamál að ræða þar sem viðkomandi lögmaður á ekki aðild að að öðru leyti en því að hann rekur það í umboði skjólstæðings síns. Ekkert er fram komið sem gefur tilefni til að draga megi óhlutdrægni dómara í efa í máli því sem hér er til úrlausnar né hafa verið færð fram rök fyrir því að dómarinn beri óvildarhug eða kala til lögmannsins.

Mál nr. 184/2016

Kærumál Gæsluvarðhald. 2. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008

Staðfestur var úrskurður héraðsdóms um að X skyldi sæta áfram gæsluvarðhaldi á grundvelli 2. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæma Helgi I. Jónssonhæstaréttardómari og Hjördís Hákonardóttir og Ingveldur Einarsdóttir settirhæstaréttardómarar. Varnaraðili skaut málinu tilHæstaréttar með kæru 5. mars 2016, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 7.sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 2. mars 2016, þar semvarnaraðila var gert að sæta áfram gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 30.mars 2016 klukkan 16. Kæruheimild er í l. lið 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008um meðferð sakamála. Varnaraðili krefst þess aðallega að hinn kærði úrskurðurverði felldur úr gildi, til vara að honum verði með vísan til 1. mgr. 100. gr.laga nr. 88/2008 gert að dvelja í Hlaðgerðarkoti, að því frágengnu að honumverði með vísan til sama lagaákvæðis gert að dvelja á annarri viðeigandistofnun, en að því frágengnu að gæsluvarðhaldinu verði markaður „hinn skemmstitími.“ Sóknaraðili krefst staðfestingarhins kærða úrskurðar.Með vísan til forsendna hinskærða úrskurðar verður hann staðfesturDómsorð:Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Úrskurður HéraðsdómsReykjavíkur 2. mars 2016.Héraðssaksóknarihefur gert þá kröfu að Héraðsdómur Reykjavíkur úrskurði að X, kt. [...], verðigert að sæta áframhaldandi gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 30. mars nk.kl. 16:00. Í greinargerðsækjanda kemur fram að mál þetta hafi borist héraðssaksóknara frálögreglustjóranum á höfuðborgarsvæðinu þann 29. febrúar sl. og sé málið þar nútil meðferðar og bíði ákvörðunar um saksókn. Að mati héraðssaksóknara sé kærðiundir sterkum grun um að hafa gerst sekur um nauðgun, frelsissviptingu,hótanir, líkamsárás og blygðunarsemisbrot gagnvart sambýliskonu sinni A áheimili þeirra að [...] í [...]. Með því að hafa föstudaginn 5. febrúar sl. slegið hana ítrekaðhnefahöggum í síðuna og höfuðið, rifið í hár hennar, tekið hana hálstaki ogsparkað ítrekað í síðu hennar og fætur þar sem hún hafi legið á gólfinu. Einnigmeð því að hafa ítrekað skipað henni að setjast á stól og sparkað svo í stólinnþegar hún hafi sest þannig að hún hafi fallið í gólfið. Með því að hafa, ámeðan á þessu hafi staðið, ítrekað hótað henni lífláti og meinað henni útgönguúr íbúðinni og þvingað hana aftur inn í íbúðina með því að rífa í hárið á henniog slá hana hnefahöggum er hún hafi reynt að flýja. Kærði hafi síðan skipaðhenni að girða niður um sig og í kjölfarið tekið myndir af rassi henni ogkynfærum gegn vilja hennar auk þess að skoða kynfæri hennar með vasaljósi.Kærði hafi svo þvingað hana til munnmaka og endaþarmsmaka. Kærði sé undirsterkum grun um að hafa haldið brotaþola nauðugri í íbúðinni og beitt hanaframangreindu ofbeldi í rúmlega fjórar klukkustundir með þeim afleiðingum aðhún hafi hlotið mar á höfði, bæði enni og hársverði og eymsli víða um líkamannauk þess sem jaxl í efri gómi vinstra megin hafi brotnað.Að mati héraðssaksóknara geti þetta varðaðvið 1. mgr. 194. gr., 209. gr., 1. mgr. 218. gr., 226. gr., 225. gr. og 233.gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940.Í gögnum málsins sé að finna framburðivitna, vottorð frá neyðarmóttöku, ljósmyndir, auk fjarskiptasamskipta ogsamskipta á facebook samskiptamiðlinum sem að mati héraðssaksóknari styðja viðframburð brotaþola. Rannsókn málsins sé lokið fyrir utan að beðið séáverkavottorðs frá tannlækni brotaþola. Auk þess hafi brotaþoli gefið skýrsluhjá lögreglu um að kærði og faðir hans hafi ítrekað reynt að hafa áhrif áframburð hennar í málinu með því að setja sig í samband við hana eftir að máliðhafi komið upp. Kærði neiti sök og hafi gefið skýringar á tilkomu áverkabrotaþola sem héraðssaksóknari meti ótrúverðuga.Kærði hafi sætt gæsluvarðhaldi vegna málsins frá 7. febrúar sl., fyrst ágrundvelli rannsóknarhagsmuna, en frá 10. febrúar á grundvelli almannahagsmuna,sbr. 2. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008, sbr. úrskurð Héraðsdóms Reykjavíkur semsíðar hafi verið staðfestur með dómi Hæstaréttar nr. 98/2016, með vísan tilforsendna hins kæra úrskurðar, þann 12. febrúar sl. Hafi Hæstiréttur þar komistað þeirri niðurstöðu að kærði væri undir sterkum grun um framangreind brot ogað þau væru þess eðlis að varðhald væri nauðsynlegt með tilliti til almannahagsmuna.Í dómi Hæstaréttar séu einnig rakinn efnisatriði málsins með nánari hætti ogatriði sem fram hafa komið við skýrslutökur af aðilum og vitnum málsins og séeinnig vísað til þess til stuðnings kröfu þessari.Brot þau sem kærði sé grunaður um geta varðað allt að 16 ára fangelsi. Meðhliðsjón af alvarleika sakarefnis og þess að ríkir almannahagsmunir standi tilþess að menn gangi ekki lausir þegar svo standi á sé þess krafist að kærðaverði gert að sæta gæsluvarðhaldi meðan mál hans sé til meðferðar hjádómstólum.Með vísan til framangreinds, framlagðragagna og 2. mgr. 95. gr. laga 88/2008 um meðferð sakamála er þess krafist aðkrafan nái fram að ganga.Niðurstaða:Kærði hefur sættgæsluvarðhaldi frá 7. febrúar sl., fyrst á grundvelli rannsóknarhagsmuna, enfrá 10. febrúar sl. á grundvelli almannahagsmuna, sbr. 2. mgr. 95. gr. laga nr.88/2008 um meðferð sakamála, samkvæmt úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur semstaðfestur var með dómi Hæstaréttar 12. febrúar sl. í máli nr. 98/2016. Í þvímáli taldi Hæstiréttur að skilyrði væru uppfyllt til þess að kærði sættigæsluvarðhaldi á grundvelli 2. mgr. 95. gr. laga nr. 88/2008 vegna brota semhann væri undir sterkum grun að hafa framið gegn sambýliskonu sinni og aðbrotin væru þess eðlis að varðhald væri nauðsynlegt með tilliti tilalmannahagsmuna. Mál kærða er nú til meðferðar hjá héraðssaksóknara og bíðurákvörðunar um saksókn. Með vísan tilframangreinds og þess sem fram kemur í greinargerð sóknaraðila er fallist á aðkærði sé undir sterkum grun um að hafa svipt sambúðarkonu sína frelsi sínu ogbeitt hana líkamlegu og kynferðislegu ofbeldi þannig að varðað geti við 1. mgr.194. gr., 1. mgr. 218. gr. og 226. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 aukþess sem háttsemi hans er talin varða við 209. gr., 225. gr. og 233. gr. sömulaga. Brot sem kærði er undir sterkum grun um að hafa framið varða meira en 10ára fangelsi. Þá er á það fallist að brot þessi séu þess eðlis að gæsluvarðhaldsé nauðsynlegt með tilliti til almannahagsmuna. Skilyrðum 2. mgr. 95. gr. laganr. 88/2008 er því fullnægt og er ekkert fram komið í málinu sem leitt geturtil þess að talið verði að skilyrði ákvæðisins séu ekki lengur fyrir hendi fráþví að dómur Hæstaréttar gekk í máli nr. 98/2016. Þá verður með vísan tilframangreindra sjónarmiða, sérstaklega eðli þeirra brota sem kærði er sterklegagrunaður um að hafa framið, ekki talin efni til að beita 1. mgr. 100. gr. laganr. 88/2008 og mæla fyrir um vistun hans á Hlaðgerðarkoti. Verður því fallist ákröfu sóknaraðila um að kærði sæti áframhaldandi gæsluvarðhaldi eins og íúrskurðarorði greinir.HólmfríðurGrímsdóttir héraðsdómari kveður uppúrskurð þennan.Ú R S K U R Ð A R OR ÐKærði, X, kt. [...],skal sæta áframhaldandi gæsluvarðhaldi allt til miðvikudagsins 30. mars nk. kl.16:00.

Mál nr. 867/2016

Stjórnarskrá Afturvirkni Eignarréttur Veðsetning Lífeyrissjóður Ógilding samnings

B höfðaði mál á hendur G og krafðist þess að ógilt yrði samþykki hans og undirritun á veðskuldabréf um að veita G veð í fasteign sem hann átti og að G yrði gert að aflýsa veðskuldabréfinu af annarri fasteign hans sem veðið hafði verið flutt yfir á. Reisti B kröfu sína meðal annars á 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga. Ágreiningslaust var að ekki hafði farið fram mat á greiðslugetu lántaka í aðdraganda lánveitingarinnar. Þar sem G hafði ekki átt aðild að samkomulagi um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga frá 2001 var ekki talið að honum hefði á grundvelli þess verið skylt að meta greiðslugetu lántaka. Þá hefðu hvorki samþykktir né lánareglur sjóðsins mælt fyrir um slíka skyldu. Hefði B í tengslum við lánsumsókn útgefanda veðskuldabréfsins undirritað yfirlýsingu þess efnis að hann gerði sér grein fyrir skuldbindingu sinni. Auk þess hafði skilmálum lánsins verið breytt þrisvar sinnum þar sem kom fram í öllum tilvikum að lánið væri í vanskilum og hafði B undirritað skilmálabreytingarnar sem eigandi hinnar þinglýstu eignar án athugasemda. Var því ekki talið að það væri ósanngjarnt af hálfu G að bera fyrir sig samþykki B fyrir veðsetningunni. Var G því sýknaður af kröfu B.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæmahæstaréttardómararnir Helgi I. Jónsson, Benedikt Bogason og Karl Axelsson.Áfrýjandi skautmálinu til Hæstaréttar 28. desember 2016. Hann krefst þess að ógilt verðisamþykki hans og undirritun á veðskuldabréf nr. 661873 um að veita stefnda veðí fasteigninni að Dunhaga 18 í Reykjavík, fastanúmer 202-8182, og að stefndaverði gert að aflýsa veðskuldabréfinu af fasteigninni að Grandavegi 45 íReykjavík, fastanúmer 202-4983. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrirHæstarétti.Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti.Eins og greinir í hinum áfrýjaða dómi gekkst áfrýjandi í ábyrgð fyrirláni, sem tengdasonur hans, Halldór Jónsson, tók 10. nóvember 1999, með því aðveita veð í fasteigninni að Dunhaga 18 í Reykjavík. Áritaði áfrýjandifyrrgreint veðskuldabréf um samþykki sitt sem þinglýstur eigandi hinnarveðsettu eignar. Í tengslum við lánsumsókn útgefanda veðskuldabréfsinsundirritaði áfrýjandi jafnframt yfirlýsingu um veðheimild á stöðluðu formi. Þarsagði meðal annars að hann gerði sér „fyllilega grein fyrir þeim skuldbindingumsem felast í því að veita heimild til að veðsetja fasteign mína. Það sem felstmeðal annars í þessari yfirlýsingu er að undirritaður veðeigandi er meðvitaðurum að hann gæti þurft að greiða þessa skuld eins og hann væri lántakandi sjálfur.“Skilmálum lánsins var breytt 5. febrúar 2004, 12. maí 2006 og 4. febrúar 2008,þar sem fram kom í öllum tilvikum að það væri í vanskilum, og undirritaðiáfrýjandi skilmálabreytingarnar sem eigandi hinnar þinglýstu eignar ánathugasemda.Áfrýjandi hefur lagt fyrir Hæstarétt endurrit fjárnámsgerðar 22. febrúar1999, en samkvæmt því var gert fjárnám hjá áðurnefndum lántaka í bifreið hansfyrir skuld að höfuðstól 104.050 krónur. Áfrýjandi hefur ekki sýnt fram á aðfjárnámið hafi leitt til þess að lántakinn hafi farið á vanskilaskrá. Þegar afþeirri ástæðu getur þetta engu breytt um úrslit málsins. Samkvæmt framansögðu, en að öðru leyti með vísan til forsendna héraðsdómsverður hann staðfestur.Áfrýjanda verður gert að greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti einsog í dómsorði greinir.Dómsorð:Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður.Áfrýjandi, Benedikt Andrésson, greiði stefnda, Gildi - lífeyrissjóði,600.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. DómurHéraðsdóms Reykjavíkur 28. september 2016.I Málþetta, sem var dómtekið 26. september 2016, er höfðað 29. janúar 2016 afBenedikt Andréssyni, Fróðengi 3 í Reykjavík, gegn Gildi lífeyrissjóði,Guðrúnartúni 1 í Reykjavík. Stefnandikrefst þess að ógilt verði með dómi samþykki hans og undirritun á veðskuldabréfnr. 661873, um að veita stefnda veð í fasteigninni Dunhaga 18 í Reykjavík fnr.202-8182, og að stefnda verði gert að aflýsa veðskuldabréfinu af fasteigninniGrandavegi 45 í Reykjavík, fnr. 202-4983 sem það hvílir á í dag. Stefnandikrefst enn fremur málskostnaðar úr hendi stefnda. Stefndikrefst sýknu af öllum dómkröfum stefnanda auk málskostnaðar að teknu tillititil virðisaukaskatts.II Málavextireru þeir helstir að Halldór Jónsson, tengdasonur stefnanda, gaf 10. nóvember1999 út skuldabréf þar sem hann viðurkenndi að skulda forvera stefnda,Lífeyrissjóðnum Framsýn, tvær milljónir króna. Lánið var til 30 ára og átti aðendurgreiða það með 360 afborgunum. Lánið var verðtryggt og bar breytilegavexti í samræmi við hæstu gildandi vexti af hliðstæðum lánum hjáviðskiptabönkum og sparisjóðum. Tiltryggingar á greiðslu höfuðstóls, verðbóta, vaxta og dráttarvaxta, sem og allskostnaðar, var fasteignin að Dunhaga 18 í Reykjavík veðsett. Stefnandiundirritaði skuldabréfið sem þinglýstur eigandi. Stefnandi undirritaði einnig2. nóvember 1999 yfirlýsingu vegna lánveitingarinnar. Þar lýsti hann því yfirað hann gerði sér „fyllilega grein fyrir þeim skuldbindingum sem“ fælust íveðsetningunni og að hann væri „meðvitaður um að hann gæti þurft að greiðaskuldina eins og hann væri lántakandi sjálfur“. Hinn5. febrúar 2004, 12. maí 2006 og 4. febrúar 2008 voru gerðar breytingar áskilmálum skuldabréfsins á þann veg að vanskilum var bætt við uppreiknaðan höfuðstólog lánstíminn lengdur. Stefnandi undirritaði skilmálabreytingarnar semþinglýstur eigandi hinnar veðsettu fasteignar. Ímálinu liggja fyrir innheimtubréf og áminningar frá árunum 2009 og 2010 tillántaka og stefnanda um vanskil af skuldabréfinu og tilkynningar um aðinnheimtubréf hefðu verið send skuldara. Þá liggur fyrir greiðsluáskorun, dags.5. maí 2010, til stefnanda þar sem tilkynnt var að stefnda hefði verið falið aðinnheimta hjá honum vangreiddar afborganir og eftirstöðvar skuldabréfsins aukvaxta og kostnaðar, samtals 255.577 krónur. Með bréfinu var skorað á stefnandaað greiða skuldina innan 15 daga, en að þeim tíma liðnum yrði krafistnauðungarsölu á hinni veðsettu fasteign. Lántakanumvar veitt heimild til þess að leita nauðasamnings til greiðsluaðlögunarsamkvæmt X. kafla a í lögum nr. 21/1991, sbr. lög nr. 24/2009, með úrskurðiHéraðsdóms Reykjavíkur 30. apríl 2010. Umsjónarmaður með greiðsluaðlögun mæltimeð því að greiðsluaðlögun kæmist á. Með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur 5. október2010 var staðfestur nauðasamningur þess efnis að lántaki greiddi 140.000 krónurá mánuði í fjögur ár inn á samningskröfur, en að þeim tíma liðnum myndueftirstöðvar falla niður. Skuld samkvæmt framangreindu skuldabréfi nam 19,38%af samningsskuldum og var því gert ráð fyrir að 27.129 krónur kæmu mánaðarlegaí hlut stefnda á næstu fjórum árum. Fyrstu greiðsluna átti að inna af hendi 5.september 2010. Greiðslur lántaka samkvæmt nauðasamningnum áttu hvorki að beravexti né að vera verðtryggðar á tímabilinu. Ágreiningslaust er að lántaki inntiaf hendi þær greiðslur til stefnda sem nauðasamningur um greiðsluaðlögun kvað áum. Hinn3. maí 2011 ritaði stefndi stefnanda bréf þar sem fram kom að óvissa hefði ríktum áhrif nauðasamninga á veðtryggingar í eign þriðja manns vegna ákvæðis 3.mgr. 9. gr. laga nr. 32/2009, um ábyrgðarmenn. Í bréfinu segir að leyst hafiverið úr þessari óvissu með dómi Hæstaréttar Íslands í málinu nr. 274/2010. Afhonum réð stefndi að veðkrafa héldi gildi sínu þó að lántaki fengi skuldinagefna eftir. Með hliðsjón af þessu óskaði stefnandi eftir því að eiga fund meðstefnanda og lántaka um stöðu lánsins og mögulegt framhald þess. Auk þess varstefnanda kynnt efni verklagsreglna stefnda frá 13. apríl 2011 er lutu aðlánsveði þegar lántaki fengi staðfestan nauðasamning til greiðsluaðlögunar eðasamning til greiðsluaðlögunar. Stefnandi kveður lántaka hafa átt í samskiptumvið stefnda í tilefni af þessu bréfi þar sem hann á að hafa lýst þeirri afstöðuað bindandi greiðsluaðlögunarsamningur hefði komist á með staðfestingu hansfyrir dómi. Hinn6. janúar 2015 samþykkti stefndi beiðni um að flytja veð samkvæmt framangreinduskuldabréfi yfir á Grandaveg 45 í Reykjavík. Stefndi ritaði lántaka ogstefnanda innheimtubréf 1. júlí 2015 í tilefni af vanskilum allt frá 5. febrúar2015. Krafan var samtals að fjárhæð 142.273 krónur, en þar af nam greiðslahöfuðstóls 56.076 krónum. Innheimtu stefnda gagnvart lántaka var mótmælt meðbréfi lögmanns hans 13. júlí 2015 og mun öllum innheimtuaðgerðum gegn lántakahafa verið hætt í kjölfarið. Stefnandavar send greiðsluáskorun, dags. 2. nóvember 2015, vegna framangreindravanskila. Nam krafa um greiðslu höfuðstóls 102.338 krónum, en að teknu tillititil samnings- og dráttarvaxta, sem og annars kostnaðar, nam krafan samtals236.210 krónum. Í greiðsluáskoruninni var skorað á stefnanda að greiða skuldinaeða semja um greiðslu hennar innan 15 daga, en að þeim tíma liðnum yrði krafistnauðungarsölu á hinni veðsettu fasteign. Í kjölfarið mun lögmaður stefnandahafa boðað að mál yrði höfðað um veðrétt stefnda og innheimtu sjóðsins á hendurstefnanda. III. Málsástæður og lagarök stefnanda Stefnandibyggir aðallega á því að með því að skuld lántaka var felld niður samkvæmtúrskurði héraðsdóms um staðfestingu nauðasamnings til greiðsluaðlögunar hafiallar kröfur gegn stefnanda einnig fallið niður, enda enginn fyrirvari gerðurum annað í úrlausn héraðsdóms. Þessu til stuðnings vísar stefnandi einkum til3. mgr. 9. gr. laga nr. 33/2009, um ábyrgðarmenn, en þar komi skýrt fram aðnauðasamningur eða önnur eftirgjöf, þ.m.t. nauðasamningur til greiðsluaðlögunarog samningur um greiðsluaðlögun, þar sem kveðið er á um lækkun kröfu á hendurlántaka eða aðalskuldara, skuli hafa sömu áhrif til lækkunar á kröfu á hendurábyrgðarmanni. Stefnandivísar til þess að þar sem héraðsdómur hafi úrskurðað um nauðasamninginn eftirað lög um ábyrgðarmenn tóku gildi sé hvorki um afturvirka löggjöf að ræða néfeli hún í sér skerðingu á eignarrétti stefnda, en engin andmæli hafi komiðfram við meðferð málsins fyrir dómi. Hafi stefndi mátt vita strax er frumvarptil nauðasamninga var lagt fram hver áhrif nauðasamningsins yrðu áábyrgðarskuldbindingu stefnanda enda höfðu lögin þá þegar tekið gildi.Stefnandi telur að staðan í þessu máli sé að þessu leyti ólík þeirri sem hafiverið til staðar í hæstaréttarmálinu nr. 274/2010. Íþví sambandi er á það bent að stefndi er lífeyrissjóður og einn stærstifjárfestir á Íslandi með fjölda sérfræðinga í þjónustu sinni. Þar sem engarathugasemdir hafi komið fram af hálfu stefnda og hvorki stefndi né annarkröfuhafi hafi kært úrskurð héraðsdóms til Hæstaréttar eigi res judicata áhrif úrskurðarins að valda því aðframangreind veðsetning sé fallin niður. Stefnandibyggir einnig á því að fella beri niður ábyrgðarskuldbindingu hans gagnvartstefnda þar sem stefndi hafi á engum tímapunkti tilkynnt stefnanda að lántakihefði óskað eftir nauðasamningi til greiðsluaðlögunar. Samkvæmt 1. mgr. 7. gr.laga um ábyrgðarmenn beri lánveitanda að tilkynna ábyrgðarmanni m.a. um vanefndirlántaka og þegar bú lántaka hefur verið tekið til gjaldþrotaskipta. Í skýringumvið 7. gr. frumvarpsins sem varð að lögunum komi fram að meginsjónarmiðið séþað að lánveitanda beri að tilkynna ábyrgðarmanni um öll þau atvik sem áhrifgeti haft á forsendur ábyrgðar, ábyrgðarmanni í óhag. Engum geti dulist aðþegar lántaki leiti eftir nauðasamningi til greiðsluaðlögunar sé það íallflestum tilvikum ábyrgðaraðila í óhag, sérstaklega þegar nauðasamningurkveði á um niðurfellingu eftirstöðva skuldar lántakans. Stefnandi hafi ekki áttkost á því að láta málið til sín taka þó að stefnda hafi mátt vera ljóst aðstefnandi hefði af því mikla hagsmuni, a.m.k. ef stefndi hafði á því stigifyrirætlanir um að krefja stefnanda síðar um greiðslu ábyrgðarinnar. Stefnandibyggir einnig á því að ábyrgðin sé niður fallin vegna verulegrar vanrækslustefnda á tilkynningarskyldu skv. 1. mgr. 7. gr. laga um ábyrgðarmenn, sbr. 2.mgr. sömu greinar. Telur stefnandi að sú háttsemi stefnda að þegja þunnu hljóðiyfir fyrirhuguðum nauðasamningi lántaka allt til 3. maí 2011, rúmlega ári eftirað lántakinn hafði fengið heimild til þess að leita nauðasamnings tilgreiðsluaðlögunar, verði að teljast veruleg vanræksla af hálfu stefnda er leiðitil niðurfellingar ábyrgðar. Telur hann að það hefði verið sérlega mikilvægt aðtryggja aðkomu stefnanda að málinu ef hugur stefnda stóð til þess að honum yrðigert að greiða skuldina að fullu í kjölfar niðurfellingar hennar gagnvartlántaka. Stefnanditelur enn fremur að það sé verulega ósanngjarnt í skilningi 36. gr. laga nr.7/1936, að krefjast efnda á samningi um veðsetningu fasteignar stefnanda. Þvíberi að ógilda þann hluta skuldabréfsins. Þessu til stuðnings er á því byggt aðnauðsynlegt hafi verið að meta greiðslugetu lántakans í ljósi þess að veð fráþriðja aðila var sett til tryggingar á endurgreiðslu skuldarinnar. Þó aðstefndi hafi ekki verið aðili að samkomulagi um notkun ábyrgða að skuldumeinstaklinga frá 1. nóvember 2001 (upphaflega frá 1998) þá hafi samkomulagiðaðeins falið í sér staðfestingu á góðum viðskiptaháttum og viðskiptavenju viðveitingu peningalána gegn ábyrgð þriðja aðila. Vísar stefnandi til dómsHæstaréttar Íslands frá 18. september 2003 í málinu nr. 3/2003 þessu tilstuðnings. Stefnandidregur þá ályktun af þeim gögnum sem lágu að baki lánveitingu forvera stefndaað hann hafi látið sér í léttu rúmi liggja hvort lántakinn gæti endurgreittlánið. Er það enda í samræmi við lánareglur forvera stefnda eins og þær voru álántökudegi. Aðöllu ofansögðu telur stefnandi ljóst að ógilda beri veðsetningu fasteignarinnarí tengslum við útgáfu tengdasonar stefnanda á skuldabréfi nr. 661873. Kröfusína um málskostnað byggir stefnandi á XXI. kafla laga nr. 91/1991, um meðferðeinkamála.2. Málsástæður og lagarök stefnda Stefndibyggir sýknukröfu sína á því að lánveiting samkvæmt veðskuldabréfi nr. 661873,útgefnu 10. nóvember 1999, sé í einu og öllu lögmæt, þ.m.t. veðsetningfasteignar stefnanda, og að stefndi hafi á engan hátt vanrækt skyldur sínar semlánveitandi gagnvart lántaka eða stefnanda sem veðsala. Stefndileggur áherslu á að hann, eins og forveri hans, Lífeyrissjóðurinn Framsýn,starfi sem lífeyrissjóður á grundvelli ákvæða laga nr. 129/1997, umskyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða. Í samræmi viðákvæði laganna hafi Lífeyrissjóðurinn Framsýn sett sér samþykktir semstaðfestar hafi verið af hlutaðeigandi ráðherra. Starfsemi lífeyrissjóðannalúti ströngu eftirliti Fjármálaeftirlitsins. Fjárfestingastefnu þeirra sémarkaður rammi í þessum sömu lögum. Samkvæmt 3. tölul. 1. mgr. 36. gr. lagannasé þeim heimilað að ávaxta fé sitt til hagsbóta fyrir sjóðfélaga sína meðkaupum á skuldabréfum tryggðum með veði í fasteign að hámarki 75% af metnumarkaðsvirði, nema þegar um sérhæft atvinnuhúsnæði er að ræða, en þá skalhámarkið vera 35%. Í samræmi við framangreint og ákvæði gr. 8.1.4 í samþykktumLífeyrissjóðsins Framsýnar, hafi stjórn sjóðsins sett reglur um lánveitingartil sjóðfélaga sinna. Stefndibendir á að samkvæmt þágildandi lánareglum sjóðsins hafi sjóðfélagar átt rétt áláni að uppfylltum nánar greindum skilyrðum. Aðeins hafi verið lánað gegnfasteignaveði í íbúðarhúsnæði og veðsetningarhlutfall hafi aldrei mátt verðahærra en 60% af fasteignamati eignar eða sölumati löggilts fasteignasala. Væriþess óskað af hálfu lífeyrissjóðsins var skylt að leggja fram greiðslumat.Sérstaklega hafi verið tekið fram að þegar um lánsveð væri að ræða skyldi lögðfram skrifleg yfirlýsing eiganda viðkomandi eignar um að hann gerði sér greinfyrir þeim skuldbindingum sem hann væri að takast á hendur. Stefndikveður stefnanda hafa undirritað slíka yfirlýsingu 2. nóvember 1999. Stefndiheldur því þess vegna fram að stefnandi hafi verið vel upplýstur um þýðinguveðsetningarinnar og þá áhættu sem í henni fólst. Telur stefndi að sú skyldahafi hvílt á stefnanda að kynna sér sérstaklega þá áhættu sem hafi veriðsamfara því að heimila veðsetninguna og afla upplýsinga um lántaka oglánareglur lífeyrissjóðsins að öðru leyti. Stefnanda hafi verið eða mátti verafullkunnugt um áhættu, reglur og verklag tengt lánveitingum LífeyrissjóðsinsFramsýnar. Þá tekur stefndi fram að staða lántaka hafi verið könnuð sérstaklegaí vanskilaskrá og að ekkert hafi bent til þess að ástæða væri til þess að dragagreiðslugetu hans í efa. Stefndibendir einnig á að lántaki og stefnandi hafi verið bundnir fjölskylduböndum.Við lánveitingar stefnda og fleiri lífeyrissjóða hafi tíðkast í marga áratugiað vandamenn heimili veðsetningu fasteignar sinnar til að sjóðfélagar getifengið lífeyrisjóðslán. Tengsl stefnanda og lántaka hafi enn fremur haft þauáhrif að rétt og skylt sé að leggja á stefnanda að afla upplýsinga um lántaka.Aðgangur sjóðfélaga að sjóðfélagalánum stefnda sé og hafi verið stór ogmikilvægur hluti af félagslegum rétti sjóðfélaga og hafi LífeyrissjóðurinnFramsýn og stefndi kappkostað að mismuna ekki sjóðfélögum í þeim efnum.Lánveiting til sjóðfélaga, sem byggi á skýrum og málefnalegum lánareglum, hafií gegnum tíðina gefið foreldrum og öðrum aðilum, sem nákomnir væru ungum sjóðfélögum,tækifæri til þess að liðsinna við íbúðarkaup o.fl. með veitingu veðleyfis ístað beinna fjárframlaga. Hlutverk og tilgangur sjóðfélagalána hafi því almenntverið annað en lánveitinga bankastofnana sem veitt séu í viðskiptalegumtilgangi. Stefnditekur fram að hann eða Lífeyrissjóðurinn Framsýn hafi aldrei haldið því framgagnvart stefnanda eða lántaka að lántaki hafi verið greiðslumetinn eða látiðslíkt í veðri vaka. Hafi það verið ákvörðunarástæða fyrir veitinguveðtryggingar að greiðslugeta lántaka yrði metin hafi stefnda hvorki veriðkunnugt um þá forsendu né mátt vera kunnugt um hana. Ekkert liggi fyrir um aðstefnandi hafi ekki haft eða hafi ekki bolmagn til þess að greiða af kröfunni.Lánareglur hafi verið kynntar lántaka, auk þess sem þær hafi verið aðgengilegaröllum á hverjum tíma. Hafi greiðslumat verið ákvörðunarástæða stefnanda kveðurstefndi að hann hafi haft sérstakt tilefni til þess að vekja máls á því viðundirritun yfirlýsingarinnar um veðheimild eða í eftirfarandi samskiptum viðfulltrúa Lífeyrissjóðsins Framsýnar eða stefnda. Það hafi aldrei verið gert.Engar athugasemdir hafi heldur komið fram af hálfu stefnanda þegar skilmálumlánsins var breytt. Það verði ekki túlkað á annan veg en sem eftirfarandisamþykki. Það hafi ekki verið fyrr en undir lok árs 2014 sem lögmaður stefnandaámálgar fyrstu andmæli gagnvart stefnda. Telur stefndi að stefnandi hafi meðþessu sýnt af sér tómlæti með tilheyrandi brottfalli réttar, verði yfirhöfuðtalið að réttur hafi verið til staðar. Stefndimótmælir því að hann hafi með einhverjum hætti vanrækt skyldur sínar eða að þaðverði talið ósanngjarnt eða andstætt góðri viðskiptavenju að bera fyrir sigveðtryggingu í fasteign stefnanda. Tilvísun stefnanda til 36. gr. laga nr.7/1936 er mótmælt. Skilyrði fyrir beitingu ákvæðisins sé ekki til staðar íþessu máli, en fyrir því beri stefnandi sönnunarbyrði. LánveitingLífeyrissjóðsins Framsýnar hafi verið í fullu samræmi við lánareglur og ísamræmi við þær venjur sem tíðkast hafi um sjóðfélagalán LífeyrissjóðsinsFramsýnar, stefnda og annarra lífeyrissjóða. Frá upphafi hafi legið fyrir aðgreiðslugeta lántaka yrði ekki metin af hálfu lífeyrissjóðsins. Lögum samkvæmthafi ekki hvílt skylda á forvera stefnanda að framkvæma slíkt greiðslumat. Þáhafi hann ekki skuldbundið sig til þess með öðrum hætti að meta greiðslugetulántaka, að öðru leyti en því að í lánareglum var áskilnaður um að lántakilegði fram greiðslumat ef þess væri óskað af hálfu Lífeyrissjóðsins Framsýnar. Stefndimótmælir tilvísun til samkomulags tiltekinna fjármálafyrirtækja um notkunábyrgða á skuldum einstaklinga, enda hafi stefndi, líkt og aðrirlífeyrissjóðir, hvorki verið aðili að því samkomulagi, né hafi hann skuldbundiðsig til þess að fylgja því. Slíku samkomulagi verður ekki einhliða beitt gagnvartstefnda, gegn meginreglum samninga-, kröfu- og veðréttar um skuldbindingargildisamninga/loforða, til ógildingar veðtryggingarinnar að hluta eða öllu leyti.Ekkert fordæmi Hæstaréttar liggi til grundvallar slíkri niðurstöðu. Meginreglusamninga- og kröfuréttar um samningsfrelsi verði heldur ekki settar slíkarskorður, þar sem aðilar að veðskuldabréfinu eru allir sjálfstæðir, fjárráða oghæfir til þess að takast á hendur framangreinda fjárskuldbindingu. Stefndimótmælir því að dómur Hæstaréttar í málinu nr. 3/2003 hafi fordæmisgildi gegnmálatilbúnaði hans. Aðstæður í því máli voru með allt öðrum hætti, þar semveðsali í því máli var þroskaheftur og af þeim sökum ekki talinn geta gert sérgrein fyrir þýðingu þeirrar skuldbindingar sem hann gekkst undir. Stefnditekur fram að greiðslumat geti aldrei falið í sér tryggingu fyrir því aðskuldari muni ávallt efna skyldur sínar. Við lántökuna hafi engar vísbendingarverið fyrir hendi sem hafi gefið til kynna að ástæða væri til þess aðgreiðslumeta lántaka. Ekki hafi borið á vanskilum fyrr en tveimur árum frálántöku, en þær hafi síðar leitt til skilmálabreytingar. Aðstæður lántakavirðast einnig hafa breyst til hins verra í kjölfar bankahruns. Telur stefndiað greiðsluhæfi lántaka hafi því miður skerst í kjölfar lántöku, en á því getistefnandi hvorki borið ábyrgð né áhættu. Ítilefni af tilvísun stefnanda til laga nr. 32/2009 bendir stefndi á að samkvæmt12. gr., sbr. 4. gr., laganna verði reglum um greiðslumat samkvæmt lögunum ekkibeitt um ábyrgðir sem stofnað hefur verið til fyrir gildistöku laganna 4. apríl2009. Stefndibyggir á því að nauðasamningur lántaka til greiðsluaðlögunar, sem staðfesturhafi verið af Héraðsdómi Reykjavíkur, hafi ekki áhrif á veðkröfu stefnda áhendur stefnanda. Veðréttur stefnda standi eftir sem áður óhaggaður. Stefndivísar af þessu tilefni til meginreglu veðréttar um sjálfstætt gildi veðkröfu.Enn fremur vísar stefndi til 4. mgr. 60. gr. laga nr. 21/1991, umgjaldþrotaskipti o.fl., þar sem kveðið er á um að nauðasamningur haggi ekkirétti lánardrottins til þess að ganga að tryggingu sem þriðji maður kann aðhafa sett fyrir efndum skuldbindingar til fullnustu á henni allri eða til aðkrefja ábyrgðarmenn um fulla greiðslu. Stefndi vísar í þessu sambandi tilfordæmis Hæstaréttar, sbr. dóm réttarins í málinu nr. 274/2010. Þar hafi m.a.verið staðfest að kröfuréttur á hendur ábyrgðarmanni njóti verndar 72. gr.stjórnarskrárinnar og að nauðasamningur til greiðsluaðlögunar haggi ekki slíkumrétti kröfuhafa, sem stofnað hefur verið til fyrir gildistöku ákvæða laga nr.32/2009, um ábyrgðarmenn. Af dóminum leiði að víkja beri til hliðar ákvæði 3.mgr. 9. gr. laga nr. 32/2009, enda ákvæðið ósamsamrýmanlegt greindustjórnarskrárákvæði. Stefndi telur að stöðu aðila þessa máls sem hér sé tilúrlausnar verði algjörlega jafnað við stöðu aðila í hæstaréttarmáli nr.274/2010. Stefndi mótmælir málsástæðum stefnanda um annað sem og um ætluð resjudicata áhrif úrskurðar héraðsdóms um nauðasamning lántaka tilgreiðsluaðlögunar gagnvart máli þessu. Stefndivísar og til þess að hann hafi upplýst stefnanda um tilvist nauðasamningslántaka með bréfi, dags. 3. maí 2011. Nauðasamningsferlið hafi verið auglýst íLögbirtingablaði lögum samkvæmt, sem stefnandi hafi getað kynnt sér. Að aukihafi stefnandi sent vanskilatilkynningar frá lánastofnun þeirri er annaðistinnheimtu lánsins í samræmi við reglur þar um, auk þess sem stefnanda hafiverið send innheimtubréf, áminningarbréf og greiðsluáskorun frá lögmannistefnda í aðdraganda nauðasamningsferlisins. Því verði að telja að stefnandihafi vitað eða mátt vita um aðstæður lántaka löngu áður en að honum hafi boristtilvitnað bréf stefnda, sbr. einnig tengsl stefnanda og lántaka. Því mótmælirstefndi því að hann hafi með einhverjum hætti vanrækt skyldur sínar samkvæmt 7.gr. laga nr. 32/2009 eða að stefndi hafi gerst sekur um einhverja þá vanræksluí skilningi ákvæðisins sem leiða eigi til niðurfellingar ábyrgðar stefnanda. Aukþess að vísa til framangreindra lagafyrirmæla til stuðnings sýknukröfu styðurstefndi málskostnaðarkröfu sína við 129. gr. og 130. gr. laga nr. 91/1991, ummeðferð einkamála. Þá vísar stefndi til laga nr. 50/1988 um kröfu sína umvirðisaukaskatt.IV Ímáli þessu krefst stefnandi að samþykki hans frá 10. nóvember 1999, fyrir þvíað fasteign sem hann átti stæði til tryggingar á greiðslu samkvæmt skuldabréfisem tengdasonur hans gaf út, verði fellt úr gildi og að skuldabréfið verðiafmáð af fasteign sem hann á í dag. Samkvæmtnauðasamningnum, sem staðfestur var með úrskurði héraðsdóms Reykjavíkur 30.apríl 2010, áttu eftirstöðvar samningskrafna að falla niður eftir að síðastagreiðsla lántaka samkvæmt samningnum var innt af hendi 5. ágúst 2014. Telurstefnandi að með því hafi allar kröfur á hendur honum einnig fallið niður og afþeim sökum beri að fallast á ógildingu veðsetningarinnar og skyldu stefnda tilað afmá veðskuldabréfið af fasteigninni. Framangreindurnauðasamningur komst á samkvæmt reglum X. kafla a í lögum nr. 21/1991, umgjaldþrotaskipti o.fl. , sbr. lög nr. 24/2009, en lög nr. 101/2010 höfðu þáekki tekið gildi. Samkvæmt 63. gr. h í lögunum, eins og þau hljóðuðu á þessumtíma, hafði greiðsluaðlögun sömu áhrif og réttarsátt milli skuldara oglánardrottna hans um þær samningskröfur sem þeir höfðu lýst og komu fram í skrásamkvæmt 3. mgr. 63. gr. e, að því leyti sem skuldari mótmælti þeim ekki. Erþað sama regla og gildir um nauðasamninga almennt, sbr. 3. mgr. 60. gr. laganr. 21/1991. Þá sagði í 3. mgr. 63. gr. a í lögunum að almennar reglur lagannaum nauðasamninga giltu um nauðasamninga til greiðsluaðlögunar eftir því sem viðgæti átt. Í 4. mgr. 60. gr. laga nr. 21/1991 var á þessum tíma kveðið á um aðnauðasamningur haggaði ekki rétti lánardrottins skuldarans til þess að ganga aðtryggingu sem þriðji maður kynni að hafa sett fyrir efndum skuldbindingar tilfullnustu á henni allri eða til að krefja ábyrgðarmann um fulla greiðslu. Þessiregla er nú í 5. mgr. sömu greinar, sbr. lög nr. 95/2010. Í athugasemdum semfylgdu frumvarpi því er varð að lögum nr. 24/2009, sem eins og áður segirlögfestu ákvæði um nauðasamninga til greiðsluaðlögunar, kemur skýrt fram aðgreiðsluaðlögun haggaði ekki rétti lánardrottins til að ganga að veði semþriðji maður hefur sett til tryggingar á efndum eða til að krefja ábyrgðarmannum fullu greiðslu. Um það er vísað til fyrrgreindrar 4. mgr. 60. gr. laga nr.21/1991. Lögnr. 32/2009, um ábyrgðarmenn, tóku gildi 4. apríl 2009. Þau taka meðal annarstil einstaklinga sem gengist hafa í ábyrgð með því að veðsetja tilgreindafasteign sína til tryggingar efndum lántaka, enda sé ábyrgðin ekki í þáguatvinnurekstrar ábyrgðarmanns eða í þágu fjárhagslegs ávinnings hans, sbr. 2.mgr. 2. gr. laganna. Í 3. mgr. 9. gr. laganna hefur frá öndverðu verið mæltfyrir um að þrátt fyrir ákvæði 4. mgr. 60. gr. laga um gjaldþrotaskipti o.fl.skuli nauðasamningur eða önnur eftirgjöf, þ.m.t. nauðasamningur tilgreiðsluaðlögunar, sem kveður á um lækkun kröfu á hendur lántaka, hafa sömuáhrif til lækkunar kröfu á hendur ábyrgðarmanni. Samkvæmt gildistökuákvæði 12.gr. laga nr. 32/2009 átti fyrrgreind regla 3. mgr. 9. gr. við um ábyrgðir semstofnað hafði verið til fyrir gildistöku laganna. Ídómi Hæstaréttar Íslands frá 16. september 2010 í málinu nr. 462/2010 var vikiðað gildi fyrrgreindrar 3. mgr. 9. gr. laga nr. 32/2009 gagnvart veðréttilánveitanda sem stofnað hafði verið til fyrir gildistöku laganna. Þar varkomist að þeirri niðurstöðu að þinglýsingarstjóra hefði verið óheimilt að afmáúr þinglýsingabók veðskuldabréf sem hvíldi á fasteign varnaraðila. Sú ákvörðunvar reist á 1. mgr. 38. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978 þar sem sú skylda erlögð á þinglýsingarstjóra að afmá þinglýsingu úr fasteignabók þegar réttaráhrifhennar eru fallin brott eða rétti er bersýnilega lokið. Taldiþinglýsingarstjóri bersýnilegt að veðið hvíldi ekki lengur á fasteigninni íljósi 3. mgr. 9. gr. laga nr. 32/2009, en samkvæmt nauðasamningi tilgreiðsluaðlögunar, sem héraðsdómur hafði staðfest 30. október 2009, eftirgildistöku laga nr. 32/2009, áttu allar eftirstöðvar skuldar lántaka viðsóknaraðila að falla niður. Í rökstuðningi Hæstaréttar var vísað til þess aðveðréttur sóknaraðila, sem til hafði verið stofnað áður en lög nr. 32/2009 tókugildi, nyti verndar 72. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/1944. Því væri ekki unntað fallast á að skilyrði 1. mgr. 38. gr. þinglýsingalaga væru fyrir hendi. Varmeð þessu ljóslega vikið frá því sem fyrir var mælt í gildistökuákvæði 12. gr.laga nr. 32/2009. Í dómi Hæstaréttar Íslands frá 24. nóvember 2010 í málinu nr.274/2010 var síðan komist afdráttarlaust að þeirri niðurstöðu að afturvirkáhrif 3. mgr. 9. gr. laga nr. 32/2009 brytu í bága við 72. gr.stjórnarskrárinnar um vernd eignarréttar. Það mál laut málið að ábyrgðarkröfusem stofnað hafði verið til fyrir gildistöku laganna og var fyrirmælum 3. mgr.9. gr. laga nr. 32/2009 ekki beitt um ábyrgðina. Veðrétturstefnda samkvæmt veðskuldabréfinu 10. nóvember 1999 var stofnaður fyrirgildistöku laga nr. 32/2009. Samkvæmt framangreindum fordæmum HæstaréttarÍslands verður 3. mgr. 9. gr. þeirra laga ekki beitt um þennan rétt stefnda.Hvorki í úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur 5. október 2010 né í frumvarpi tilgreiðsluaðlögunar var vikið að afdrifum ábyrgða þriðja aðila fyrir efndumsamningsskulda. Í ljósi þess sem rakið hefur verið fór um það atriði eftir 4.mgr. 60. gr. laga um gjaldþrotaskipti o.fl., nú 5. mgr. sömu greinar, en ekki3. mgr. 9. gr. laga nr. 32/2009. Nauðasamningur til greiðsluaðlögunar lántakahaggaði því ekki ábyrgð stefnanda á grundvelli veðréttar sem stefndi átti ífasteign hans. Breytir engu í því sambandi þó að stefndi hafi ekki hreyftandmælum við að nauðasamningur til greiðsluaðlögunar kæmist á. Stefnandibyggir einnig á því að stefndi hafi vanrækt að láta hann vita af því þegarlántaki óskaði eftir nauðasamningi til greiðsluaðlögunar, eins og honum hafiborið að gera samkvæmt 1. mgr. 7. gr. laga nr. 32/2009. Í því ákvæði segir aðlánveitandi skuli senda ábyrgðarmanni skriflega tilkynningu, meðal annars umvanefndir lántaka, um andlát hans eða að bú hans hafi verið tekið tilgjaldþrotaskipta. Í 2. mgr. 7. gr. laganna er síðan mælt fyrir um aðábyrgðarmaður skuli vera skaðlaus af vanrækslu lánveitanda á tilkynningarskyldusamkvæmt 1. mgr. Sé vanræksla hans veruleg skal ábyrgðin falla niður. Búlántaka var ekki tekið til gjaldþrotaskipta. Samþykki fyrir því að skuldarileiti nauðasamnings til greiðsluaðlögunar verður að mati dómsins ekki jafnaðtil þess að bú hans hafi verið tekið til gjaldþrotaskipta. Ekki er þvíbeinlínis unnt að leiða af fyrirmælum 1. mgr. 7. gr. laga nr. 32/2009 aðstefnda hafi borið að tilkynna stefnanda um beiðni lántaka um að slíkursamningur kæmist á. Fyrirmæli laga nr. 21/1991 veita einstaklingi, sem gengisthefur í ábyrgð á efndum skuldbindinga þess sem æskir nauðasamnings, ekki beinaaðild að nauðasamningsumleitunum nema hann sé jafnframt lánardrottinnskuldarans. Tilkynni lánveitandi ábyrgðarmanni ekki um beiðni skuldara í þáveru getur það, í ljósi þess sem hér hefur verið rakið, ekki talist verulegvanræksla samkvæmt 2. mgr. 7. gr. laga nr. 32/2009. Gögn málsins bera með sérað stefndi hafi tilkynnt stefnanda um vanefndir lántaka bæði áður ennauðasamningurinn komst á og eftir að gildistíma hans lauk. Af þessum sökum erekki unnt að fallast á að ábyrgð stefnanda sé fallin niður á grundvelliframangreinds ákvæðis í lögum nr. 32/2009. Röksemdirstefnanda fyrir því að ógilda beri samþykki hans fyrir veðsetningu fasteignarsinnar á grundvelli 36. gr. laga nr. 7/1936 eru fyrst og fremst reistar á þvíað stefnda hafi borið að meta greiðslugetu lántaka áður en lánið var veitt.Ágreiningslaust er að það var ekki gert, en stefndi telur að honum og forverahans hafi verið það óskylt. Á þeimtíma sem stefnandi samþykkti veðsetningu fasteignar sinnar höfðu lög nr.32/2009, um ábyrgðarmenn, ekki tekið gildi. Samband íslenskra viðskiptabankafyrir hönd viðskiptabanka, Samband íslenskra sparisjóða fyrir hönd sparisjóða,Kreditkort hf., Greiðslumiðlun hf., Neytendasamtökin og viðskiptaráðherra ogfélagsmálaráðherra af hálfu stjórnvalda, gerðu aftur móti með sér samkomulag27. janúar 1998 þar sem settar voru reglur sem áttu meðal annars að miða að þvíað vernda ábyrgðarmenn „í þeim tilvikum er sjálfskuldarábyrgð er sett tiltryggingar fjárhagslegri skuldbindingu“. Fram kemur í samkomulaginu að það takimeðal annars til þess þegar einstaklingur gefur leyfi til þess að veðsetjafasteign sína til tryggingar skuldum annars einstaklings. Í samkomulaginu var meðal annars kveðiðá um að fjármálafyrirtæki skyldu meta greiðslugetu greiðanda óskaðiábyrgðarmaður eftir því áður en hann gekkst í ábyrgð. Þó bæri fjármálafyrirtækiað greiðslumeta greiðanda þegar óskað væri ábyrgðar til tryggingarskuldbindingu sem næmi meira en einni milljón króna. Þá skyldi tryggt aðábyrgðarmaður gæti kynnt sér niðurstöðu greiðslumats áður en hann gengist íábyrgðina að því tilskildu að greiðandi samþykkti það. Jafnframt skyldifjármálafyrirtæki upplýsa ábyrgðarmann ef niðurstaða greiðslumats benti tilþess að greiðandi gæti ekki efnt skuldbindingar sínar. Enn fremur var ísamkomulaginu kveðið á um að fjármálafyrirtækjum bæri að gefa útupplýsingabæklinga um sjálfskuldarábyrgðir og dreifa með skjölum sem afhentværu ábyrgðarmönnum til undirritunar. Nýttsamkomulag um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga tók gildi 1. nóvember 2001og leysti það fyrra samkomulag af hólmi. Að þessu samkomulagi stóðu Samtökbanka og verðbréfafyrirtækja fyrir hönd aðildarfélaga sinna, Samband íslenskrasparisjóða fyrir hönd sparisjóða og Neytendasamtökin og viðskiptaráðherra afhálfu stjórnvalda. Í samkomulaginu segir að önnur fjármálafyrirtæki eða samtökfjármálafyrirtækja geti einnig gerst aðilar að samkomulaginu. Nýju reglurnarhertu enn frekar á skyldu fjármálafyrirtækja til að meta greiðslugetugreiðanda. Þá voru settar skýrari reglur um forsendur greiðslumats. Forveristefnda var lífeyrissjóður, en um starfsemi þeirra gilda lög nr. 129/1997, umskyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða. Eins og segir í 2.mgr. 1. gr. laganna er með lífeyrissjóði átt við félag eða stofnun sem veitirviðtöku iðgjaldi til greiðslu lífeyris vegna elli til æviloka, örorku eðaandláts samkvæmt nánari ákvæðum í einstökum köflum laganna. Lánastarfsemi erþví ekki meginhlutverk lífeyrissjóða. Það er þó hluti af skyldum stjórnalífeyrissjóða að móta fjárfestingastefnu og ávaxta fé sjóðsins með hliðsjón afþeim kjörum sem best eru boðin á hverjum tíma með tilliti til ávöxtunar ogáhættu, sbr. 36. gr. laga nr. 129/1997. Er lífeyrissjóðum meðal annars heimiltað ávaxta fé sitt með skuldabréfum tryggðum með veði í fasteign að hámarki 75%af metnu markaðsvirði, sbr. 3. tölulið 1. mgr. 36. gr. laganna. Lífeyrissjóðiráttu ekki aðild að fyrrgreindu samkomulagi um notkun ábyrgða á skuldumeinstaklinga frá 27. janúar 1998 eða síðara samkomulagi um sama efni. Stefndavar því ekki á þeim grunni skylt að meta greiðslugetu lántaka þegarlífeyrissjóðurinn fjárfesti í skuldabréfi því sem hér um ræðir. Hvorkisamþykktir forvera stefnda né lánareglur kváðu heldur ekki á um þá skyldu,einungis að stefndi gæti farið fram á greiðslumat á lántaka. Þá hefur stefnandiekki fært sönnur á að sú venja hafi verið við lýði á þessum tíma aðlánveitendur, sem ekki höfðu skuldbundið sig til þess sérstaklega, könnuðu almenntgreiðslugetu lántaka áður þeir veittu lán með veði í fasteign þriðja manns. Stefnda bar þó á grundvelli almennrareglna að koma heiðarlega fram gagnvart viðsemjendum sínum. Þessi regla leiðirþó ekki afdráttarlaust til þess að stefnda hafi borið að greiðslumeta lántaka íþágu hagsmuna þess sem hugðist veðsetja fasteign sína til tryggingar áendurgreiðslu lánsins. Hafi það ekki verið gert getur það aftur á móti haftþýðingu við heildarmat á því hvort það sé ósanngjarnt eða andstætt góðriviðskiptavenju að bera veðsetninguna fyrir sig, sbr. 36. gr. laga nr. 7/1936,um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga. Sem endranær verður við úrlausn áþví hvort efni sé til að beita því ákvæði að líta til efnis samnings, annarraatvika við samningsgerð, stöðu aðila við hana og atvika sem síðar komu til,sbr. 2. mgr. 36. gr. laga nr. 7/1936, ogmeta þessa þætti andspænis grundvallarreglunni um skuldbindingargildi loforða. Þegar litið er til efnis samnings aðilaog atvika við samningsgerð ber að taka tillit til þess að ekkert er fram komiðum að stefnandi hafi notið lánsfjárins. Ekki var þó óalgengt á þessum tíma aðforeldrar og aðrir nákomnir aðstoðuðu lántaka við að fá lán með því aðábyrgjast endurgreiðslu þess ef til vanefnda kæmi. Ekki verður betur séð en aðefni samnings aðila hafi verið með sama sniði og algengt var um lánveitingar afþessu tagi. Skuldabréfið kvað með nokkuð skýrum hætti á um skuldbindinguveðsala. Þá undirritaði stefnandi sérstaka yfirlýsingu þess efnis að hann gerðisér grein fyrir skuldbindingu sinni og að hann gæti þurft að greiða skuldlántaka. Ekkert er fram komið um að stefnandi hafi verið ófær um að átta sig áþýðingu þessarar skuldbindingar sinnar og þeirri áhættu sem hann tók með henni. Hér hefur verið vikið að þeim reglumsem giltu um lánveitingar forvera stefnda sem og þágildandi reglum um ábyrgðirþriðja aðila. Gat stefnandi með engu móti dregið þá ályktun af þessum reglum aðforveri stefnda myndi leggja mat á greiðslugetu lántakans áður en lánið yrðiveitt. Mátti stefnandi því gera sér grein fyrir því að það hvíldi á honum aðafla upplýsinga um lántaka að því marki sem hann taldi nauðsynlegt til að metaeigin áhættu. Ekki hafa verið lagðar fram upplýsingarum stöðu lántakans þegar skuldabréfið var gefið út og forveri stefnda samþykktilánveitinguna. Af lánsumsókn mátti draga þá ályktun að lántakinn hafi verið ívinnu. Stefndi hefur fullyrt að hann hafi ekki verið á vanskilaskrá þegar lániðvar veitt og að ekki hafi farið að bera á vanskilum fyrr en tveimur árum síðar.Stefnandi hefur ekki hnekkt þessum staðhæfingum. Hefur hann raunar ekki leittneinar líkur að því að í nóvember 1999, þegar skuldabréfið var gefið út, hafi áttað liggja fyrir einhverjar upplýsingar sem gefið hafi tilefni til efasemda umgetu lántakans til þess að standa í skilum með lánið. Nægir í því sambandi ekkiað vísa til þess að hann hafi þurft að veðsetja eign þriðja manns tiltryggingar á skuldbindingu sinni. Er ekki á það fallist að það atriði hafifellt sérstaka skyldu á forvera stefnda að greiðslumeta lántakann. Í ljósi alls þess sem hér hefur veriðrakið, og að virtri grundvallarreglunni um skuldbindingargildi loforða, telurdómurinn ekki efni til þess að fallast á að ósanngjarnt sé af hálfu stefnda aðbera fyrir sig það loforð það sem stefnandi gaf í nóvember 1999. Megnar ójöfnstaða aðila með tilliti þekkingar á löggerningum af þessu tagi ekki að breytaþessari niðurstöðu. Hið sama gildir um atvik sem síðar komu til og tengjastvæntingum ábyrgðarmanna um brottfall skuldbindinga á grunni löggjafar sem einsog áður segir fól í sér afturvirka takmörkun á eignarrétti lánveitanda sembraut í bága við 72. gr. stjórnarskrárinnar. Samkvæmt framansögðu verður stefndisýknaður af öllum kröfum stefnanda. Með vísan til 3. mgr. 130. gr. laga nr.91/1991, um meðferð einkamála, eru þó efni til þess að láta hvorn aðila berasinn kostnað af rekstri málsins fyrir dómi. Ásmundur Helgason héraðsdómari kveðurupp dóm þennan.D Ó M S O R Ð: Stefndi,Gildi lífeyrissjóður, er sýkn af kröfum stefnanda, Benedikts Andréssonar. Málskostnaðurmilli aðila fellur niður.

Mál nr. 263/2009

Kærumál Dómari Vanhæfi

Staðfest var niðurstaða héraðsdóms þar sem hafnað var kröfu H um að dómari málsins viki sæti. Ekki var talið að sýnt hefði verið fram á atvik sem valdið geta því að héraðsdómarinn yrði talinn vanhæfur til að fara með málið vegna ákvæðis g. liðar 5. gr. laga nr. 91/1991.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Árni Kolbeinsson og Gunnlaugur Claessen og Viðar Már Matthíasson settur hæstaréttardómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 18. maí 2009, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 22. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 7. maí 2009, þar sem hafnað var kröfu sóknaraðila um að Sigrún Guðmundsdóttir héraðsdómari viki sæti í máli sem varnaraðilar hafa höfðað gegn sóknaraðila og fleirum. Kæruheimild er í a. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að dómaranum verði gert að víkja sæti í málinu. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. Varnaraðilar krefjast staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar. Það veldur ekki vanhæfi héraðsdómara að hann hafi áður dæmt í máli er varðaði launakröfu sóknaraðila á hendur varnaraðilanum FS 13 ehf. og að málsatvik er dómari þurfti að taka afstöðu til við úrlausn þessa fyrra máls kunni að hafa þýðingu við úrlausn þess máls sem nú er til meðferðar fyrir dómi. Verður ekki fallist á að sýnt hafi verið fram á atvik, sem valdið geta því að héraðsdómarinn verði talinn vanhæfur til að fara með málið vegna ákvæðis g. liðar 5. gr. laga nr. 91/1991. Hinn kærði úrskurður verður því staðfestur. Kærumálskostnaður verður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Kærumálskostnaður fellur niður Mál þetta, sem var tekið til úrskurðar 4. maí sl., er höfðað af Árna B. Sigurðssyni, Fellsmúla 11, Reykjavík og FS13 ehf., Fellsmúla 11, Reykjavík á hendur Ágústi Þórhallssyni, Háabergi 17, Hafnarfirði, Hirti J. Hjartar, Fáfnisnesi 1, Reykjavík, Standhól ehf., Stórhöfða 23, Reykjavík, Róbert Melax, Bretlandi og KPMG hf. Borgartúni 27, Reykjavík, með stefnu birtri 23. apríl 2008. Dómkröfur stefnenda eru þessar: Að öllum stefndu verði gert að greiða stefnanda FS13 ehf., in solidum, € 2.312.398,24 (evrur),- auk dráttarvaxta skv. 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu sem hér segir; af € 50.492,41 frá 12.12.2007 til 17.12.2007 en af € 520.798,61 frá þ.d. til 19.12.2007 en af € 658.815,32 frá þ.d. til 07.01.2008 en af € 1.312.398,24 frá þ.d. til þingfestingardags en af € 2.312.398,24 frá þ.d. til greiðsludags. Að stefnda KPMG hf. verði gert að greiða stefnanda FS13 ehf. € 307.840,- og kr. 2.940.000,- ásamt með dráttarvöxtum frá 1.1.2008 til greiðsludags. Að stefndu öðrum en Róberti Melax gert að greiða stefnanda Árna B. Sigurðssyni €1.000.000,- en til vara skaðabætur að álitum ásamt dráttarvöxtum skv. 1.mgr. 6.gr. laga nr. 38/2001 frá 1.1.2008 til greiðsludags en til þrautavara að viðurkennd verði bótaskylda stefndu, in solidum, gagnvart stefnanda. Að stefnda Róberti Melax verði gert að greiða stefnanda Árna B. Sigurðssyni €2.169.000,- en til vara skaðabætur að álitum ásamt dráttarvöxtum skv. 1.mgr.6.gr. laga nr. 38/2001 frá 1.1.2008 til greiðsludags en til þrautavara að viðurkennd verði bótaskylda stefnda gagnvart stefnanda. Að auki er í öllum tilvikum krafist málskostnaðar úr hendi stefndu skv. framlögðum málskostnaðarreikningi sem byggist á gjaldskrá lögmanns stefnanda. Stefndu krefjast allir sýknu í máli þessu og málskostnaðar, auk þess sem stefndi KPMG hf. krefst frávísunar málsins. Í þessum þætti málsins er tekin til úrlausnar krafa stefnda, Hjartar J. Hjartar, að Sigrún Guðmundsdóttir dómari víki sæti í máli þessu, sbr. g-lið 5. gr. laga um meðferð einkamála sbr. 6. gr. s.l. Stefnendur krefjast þess að kröfu stefnda, Hjartar, verði hrundið og að þeim verði tildæmdur málskostnaður. Aðrir stefndu hafa ekki látið ágreining þennan til sín taka. Krafan byggir á því að dómari málsins Sigrún Guðmundsdóttir hafi einnig dæmt í málinu E-03998/2008: Hjörtur J. Hjartar gegn FS13 ehf. hinn 11. desember sl. Með því hafi dómarinn orðið vanhæf til að dæma í þessu máli. Stefndi tekur fram að þrjú mál á milli málsaðila séu til meðferðar hjá dómstólum. Það er málið nr. S-1489/2008 sem er til meðferðar í Hæstarétti, þar sem óskað var eftir leyfi til áfrýjunar þess í mars s.l., en svar hefur ekki borist við þeirri beiðni. Í öðru lagi launamálið sbr. málið nr. E-3998/2008, en því máli hefur verið áfrýjað til Hæstaréttar Íslands. Svo bótamálið þ.e. mál þetta sem er nr. E-3100/2008. Eins og að framan greinir byggir stefndi, Hjörtur, á því að dómarinn hafi einnig dæmt málið nr. E-3998/2008. Með dómi í því máli hafi dómarinn gert sig vanhæfa. Sérstaklega er vísað til eftirfarandi ummæla í forsendum dómsins: „Enginn fótur mun hafa verið fyrir þessari tilkynningu og vegna þessarar athafnar stefnanda hefur verið gefin út ákæra á hann og er hún nú til meðferðar í Héraðsdómi Reykjavíkur“ og „varðandi laun frá 1.-12. desember þá athugast að stefnandi hélt sjálfur um stjórnvölinn hjá stefnda og var því í lófa lagið að greiða sér laun fyrir þetta tímabil, hafi hann á annað borð litið svo á að hann ætti rétt til launa.“ Stefnendur telja að krafa stefnda hafi ekki við rök að styðjast. Þeir benda á að um allt önnur atvik sé deilt í málum þessum. Annars vegar sé um að ræða launamál og hins bótamál og ekki hafi í launamálinu verið tekin afstaða til annars en launadeilunnar. Dómarinn verði ekki sjálfkrafa vanhæfur þótt hann dæmi í málum sömu aðila. Máli sínu til stuðnings er vísað til dóma Hæstaréttar Íslands í málunum nr. 467/1994, 191/1999, 513/2008 og 305/2000. Niðurstaða. Mál það sem hér er til umfjöllunar er skaðabótamál. Í stefnu segir: „Gagnvart stefnda Hirti er byggt á því, í fyrsta lagi, að hann hafi tekið þátt í hinni refsiverðu háttsemi með Ágústi með því að standa að gerð hinna fölsuðu yfirlýsinga um lögmæti hluthafafundar og nýrrar stjórnar félagsins til fyrirtækjaskrár RSK og í öðru lagi, með því að nýta sér hina ólöglegu skráningu hjá RSK, m.a. eftir að fyrirtækjaskrá RSK hafði afturkallað skráninguna og lagt bann við notkun skráningarvottorðs, til þess að svipta FS13 ehf. og FS13 d.o.o. fjármunum sínum og færa þá að stærstum hluta til félaga í eigu stefnda Róberts Melax, Standhóls ehf. og Ernir d.o.o. Þá hafi Hjörtur ennfremur valdið stefnanda fjártjóni með því að samþykkja f.h. félaganna ólögmætar riftunaryfirlýsingar Standhóls ehf. og danska félagsins 3D Tech ap/s til þess eins að semja um sömu hagsmuni í nafni króatísks félags í eigu Róberts Melax sem starfsmaður þess félags. Að auki hafi hann selt eigur FS13 d.o.o og tekið sér þá fjármuni og ýmislegt lausafé s.s. tölvur, síma og fleira til eigin brúks án heimildar. Þá hafi Hjörtur ekki skilað bókhaldi félaganna, hann haldi því enn frá stefnanda með tilheyrandi afleiðingum fyrir hann.“ Mál það er dæmt var 11. desember sl. varðaði launakröfu stefnda, Hjartar á hendur stefnanda FS13 ehf. fyrir desember 2007 til febrúar 2008. Því er sakarefni þessara mála ekki það saman. Að mati dómarans er fráleitt að með tilgreindum ummælum í forsendum dómsins frá 11. desember 2008 hafi dómarinn orðið vanhæf til að dæma mál þetta. Það er mat dómarans að ekki séu fyrir hendi þau atvik eða aðstæður sem leitt geti til þess að óhlutdrægni hennar verði með réttu dregið í efa. Krafa stefnenda um málskostnað bíður efnisdóms.

Mál nr. 350/2007

Tryggingarbréf

T keypti fasteign af Kaldabergi og greiddi fyrir hana m.a. með yfirtöku lána. Kaldaberg var í fjárhagserfiðleikum á þessum tíma og uppboð á fasteigninni vofði yfir. L átti tryggingarbréf útgefið 17. maí 2002 sem var veðsett á 6. veðrétti umræddar fasteignar. T tók nýtt lán hjá K sem samkvæmt upphaflegri gerð skuldabréfsins var tryggt með 6. veðrétti í hinni umræddu eign. Eftir á hafði 6. veðrétti verið breytt í 8. veðrétt á skuldabréfinu en T ekki sett stafi sína við þá breytingu. Deila aðila laut að því hvort K hefði jafnhliða því að veita framangreint lán skuldbundið sig til að aflýsa af 6. veðrétti áðurnefndrar fasteignar fyrrnefnt tryggingarbréf. Í niðurstöðu Hæstaréttar sagði að skynsemisrök styddu þá fullyrðingu T og vitnisins Ó að ætlunin hefði verið að veðskuldabréfið með sjálfskuldarábyrgð eiganda T ætti að koma í stað tryggingarbréfsins. K væri fjármálastofnun og yrði því að gera kröfu til hennar að hægt væri að gefa skýrar upplýsingar um samninga, þar sem lánsfjárhæð væri ráðstafað í þágu þriðja aðila, sem orðinn væri ógjaldfær. K hefði ekki orðið við áskorun um það. Upphafleg gerð veðskuldabréfsins um tilgreiningu þess að veðbréfinu ætti að þinglýsa á 6. veðrétt, þann sama og tryggingarbréfið stóð á, styddi það að aflýsa hefði átt tryggingarbréfinu. Engir starfsmenn K komu fyrir dóminn sem gátu vitnað um framangreindu breytingu á skuldabréfinu eða hvernig um lántökuna var samið. Á grundvelli framansagðs var K gert skylt að aflýsa tryggingarbréfinu tryggðu með 6. veðrétti í títtnefndri fasteign.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson, Hjördís Hákonardóttir og Páll Hreinsson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 3. júlí 2007. Hann krefst sýknu af kröfu stefnda um að honum verði gert að aflýsa tryggingarbréfi útgefnu 17. maí 2002 af Kaldabergi ehf., að höfuðstól 4.000.000 króna og tryggðu með 6. veðrétti í fasteigninni Staðarbergi 2 í Hafnarfirði. Þá krefst áfrýjandi málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Ekki er áfrýjað niðurstöðu héraðsdóms um skyldu áfrýjanda til að láta aflýsa fjárnámi af fasteigninni Staðarbergi 2 í Hafnarfirði, sem gert var 26. apríl 2005 til tryggingar skuldum Kaldabergs ehf. við áfrýjanda að fjárhæð 2.831.369 krónum, en til vara greiðslu sömu fjárhæðar með dráttarvöxtum frá 27. október 2003 til greiðsludags. I. Forsaga máls þessa er sú að árið 1998 var einkahlutafélagið Kaldaberg stofnað um rekstur tannlæknastofu og keypti félagið húsnæði að Staðarbergi 2 í Hafnarfirði og tæki. Reksturinn gekk illa og árið 2002 slitnaði upp úr sambúð eigenda félagsins. Ósætti kom upp um fjárskipti þeirra. Voru foreldrar beggja í ábyrgðum fyrir ýmsum skuldbindingum þeirra og einkahlutafélagsins. Stefndi, sem stofnað var af föður mannsins 23. september 2003, keypti af Kaldabergi ehf. haustið 2003 húseignina að Staðarbergi 2 í Hafnarfirði ásamt tækjabúnaði. Ekki var krafist riftunar þessarar sölu þegar Kaldaberg ehf. var tekið til gjaldþrotaskipta 25. mars 2004. Samkvæmt verðmati fasteignasölunnar Áss 2. maí 2003 var söluverð fasteignarinnar áætlað 17.500.000 krónur og samkvæmt verðmati Lögmanna Thorsplani voru tæki metin á tæpar fimm milljónir króna sama ár. Í eldra verðmati Fasteignamiðstöðvarinnar 6. nóvember 2001 er eignin metin á 25.200.000 krónur. Í lýsingu á eigninni er tekið fram að hið metna sé „innréttað sem tannlæknastofur og skrifstofur með tilheyrandi aðstöðu og búnaði.” Má af þessari lýsingu ætla að verðmæti tækja sé þar meðtalið. Ólafi Harðarsyni, viðskiptafræðingi, var falið af hálfu stefnda að semja við lánardrottna og koma á kaupum um eignina. Bar Ólafur fyrir dómi að heildarskuldir Kaldabergs ehf. hefðu þá numið um 43-45 milljónum króna og að Frjálsi fjárfestingabankinn hefði verið í þann mund að krefjast uppboðs á eigninni. Á 6. veðrétti hvíldi umdeilt 4.000.000 króna tryggingarbréf. Fyrir liggur að Kaldaberg ehf. skuldaði áfrýjanda hærri fjárhæð en tryggingarbréfið stóð fyrir. Samkomulag náðist milli stefnda og Kaldabergs ehf. um kaup þess fyrrnefnda á fasteigninni fyrir 24.000.000 króna. Greiðsla þessi samanstóð nær eingöngu af yfirtöku á veðskuldum og uppgreiðslu lána utan 53.258 krónur sem greiða átti með peningum. Meðal annars var tekið nýtt lán hjá áfrýjanda og er því þannig lýst í kaupsamningi, sem dagsettur er 30. september 2003: „Kaupþing/Búnaðarbanki Hafnarfirði, nýtt lán nr. 004653, uppgreiðsluverðmæti dags. 03.11.2003 kr. 4.108.000-, tryggðu með 6. veðrétti í hinni seldu eign. Notað til uppgreiðslu á skuldum Kaldabergs við Kaupþing/Búnaðarbanka í Hafnarfirði.“ Á þessum tíma hvíldi umdeilt tryggingarbréf á 6. veðrétti eignarinnar. Ekkert veðleyfi var gefið út. Í málskjölum er að finna tvær útgáfur af því veðskuldabréfi sem hér er lýst að höfuðstól 4.108.000 krónur. Bæði bréfin eru dagsett 27. október 2003, en undirritun útgefanda og þinglýsts eiganda eru ekki með sama hætti á báðum, þá ritar sjálfskuldarábyrgðaraðili aðeins á annað eintakið. Síðargreint eintak er þinglesið og stimplað 30. október 2003 og ber lánsnúmer 004653. Skuldabréfi er jafnan gefið númer þegar lán er afgreitt. Kaupnóta skuldabréfsins er dagsett 3. nóvember 2003. Í kaupsamningi er uppgreiðslufjárhæð miðuð við sama dag. Af framangreindu verður að telja að útgáfudagsetning kaupsamningsins hafi misritast eða gleymst hafi að leiðrétta uppkast. Þykir þetta ekki hafa þýðingu fyrir málið enda um augljósa villu að ræða. Upplýst er að þreifingar um kaup fasteignarinnar höfðu staðið í einhvern tíma og að minnsta kosti verið hafnar í september 2003. II. Ágreiningur málsaðila lýtur að því hvort áfrýjandi hafi jafnhliða því að veita framangreint lán og ráðstafað því til greiðslu skulda Kaldabergs ehf. skuldbundið sig til þess að aflýsa af 6. veðrétti eignarinnar Staðarbergi 2 í Hafnarfirði tryggingarbréfi útgefnu 17. maí 2002 af Kaldabergi ehf. að höfuðstól 4.000.000 króna. Er málsástæðum þeirra lýst í hinum áfrýjaða dómi. Vitnið Ólafur Harðarson bar fyrir dómi að vofað hefði yfir að eignin færi á uppboð að kröfu Frjálsa fjárfestingarbankans og hefði hann gengið í að semja við lánardrottna. Kvað hann viðræður hafa farið fram við áfrýjanda um að útbúið yrði skuldabréf á stefnda til lúkningar tryggingarbréfinu. Hafi áfrýjanda verið gerð grein fyrir væntanlegri sölu eignarinnar og stöðu Kaldabergs ehf. og hefði verið fullljóst að þar var allt komið í óefni. Hafi fjárhæð skuldabréfsins tekið mið af höfuðstól tryggingarbréfsins að viðbættu lántökugjaldi. Talan 4.108.000 krónur hafi komið frá áfrýjanda og það hefði verið verðið sem áfrýjandi setti upp fyrir tryggingarbréfið. Þar sem eignin dugði ekki til tryggingar fyrir öllum skuldbindingum hafi jafnframt verið farið fram á sjálfskuldarábyrgð. Kvað hann samninginn við áfrýjanda hafa verið skýran um það að jafnhliða lántökunni félli tryggingarbréfið niður og það ætti að aflýsa því. Á hinu þinglýsta eintaki veðskuldabréfsins segir í upphaflegum texta að lánið skuli hvíla á 6. veðrétti, en þar hvíldi tryggingabréfið. Á hinu þinglýsta eintaki veðskuldabréfsins hafa verið gerðar nokkrar breytingar, þar er 6. veðrétti breytt í 8. veðrétt, og í reit á bakhlið er skráð athugasemd um að lánið sé með uppfærslurétti á eftir 4.000.000 króna á 6. veðrétti, kröfuhafi Búnaðarbanki Íslands hf. og kröfu sýslumannsins í Hafnarfirði á 7. veðrétti að fjárhæð 879.885 krónur. Ljóst er að báðar þessar breytingar eru færðar inn á bréfið eftir útgáfu þess, þar sem þær eru með annarri leturgerð. Þá hefur útgefandi ekki sett stafi sína við þær. Vitnið Ólafur kvað þessar breytingar ekki hafa verið bornar undir sig og að hann myndi ekki hafa samþykkt þær. Fram kom hins vegar að hann hafði um þetta leyti hætt að sinna málinu af persónulegum ástæðum og ekki fylgt því til enda. Hann kvað eignina með þessu myndu hafa orðið yfirveðsetta. Frekar en að fallast á þessa skilmála hefði eigin verið látin fara á uppboð með tapi fyrir aðila. Ólafur kvaðst hafa gert skýran samning um uppgreiðslu tryggingarbréfsins við útibússtjóra og skrifstofustjóra, eða yfirmann fyrirtækjasviðs áfrýjanda. Hafi það verið munnlegur samningur. Það hafi ekki verið fjallað sérstaklega um skuldirnar sem voru að baki tryggingarbréfinu, en áfrýjandi hafi ráðstafað andvirði skuldabréfsins upp í skuldir Kaldabergs ehf. að eigin vild. Áfrýjandi hafi séð um að þinglýsa skuldabréfinu. Vitnið Hrafnhildur Jónsdóttir var skrifstofustjóri í útibúi áfrýjanda í Hafnarfirði á þeim tíma sem hér um ræðir. Hún mundi eftir að félagið Kaldaberg og tannlæknastofan í Staðarbergi hefðu verið komin í greiðsluvandræði, en gat hvorki vitnað um hvernig úr því hefði verið leyst né um útgáfu skuldabréfsins. Hún var þá spurð almennt um starfshætti áfrýjanda. Staðfesti hún að það þekktist að tryggingarbréfi væri að hluta breytt í skuldabréf og það væri samningsatriði hvort tryggingarbréfi væri þá aflýst. Aðspurð kvað hún að ætla mætti að atriði eins og þau, að fella ætti niður tryggingarbréf og hvernig ráðstafa ætti andvirðinu, kæmu fram í skriflegum gögnum tengdum láninu til dæmis í lánsbeiðni. Þetta væri hins vegar ekki alltaf gert skriflega „menn treystu hvor öðrum“. Hún kvað bankastarfsmann hafa veðbókarvottorð þegar veðskuldabréf væri útbúið og vera kunnugt um hvaða veð hvíldu á viðkomandi eign. Áðurgreindar breytingar á veðskuldabréfinu voru bornar undir vitnið, taldi hún þær hafa verið gerðar handvirkt eftirá. Í málinu er skjal sem ber yfirskriftina lánsbeiðni. Þar er tiltekin fjárhæð veðskuldabréfsins 4.108.000 krónur og veðréttur 6, sem breytt er handskrifað í 8. Í skýringarreit stendur „Greiðir inn á lán hjá Kaldaberg“. Skjal þetta er undirritað af tveimur bankastarfsmönnum, en ekki af lántakanda. Önnur gögn er lúta að ráðstöfun lánsfjárhæðarinnar og að tryggingarbréfinu eru ekki meðal málsgagna. III. Þegar málið er metið heildstætt þá liggur eftirfarandi fyrir. Í nóvember 2003 stefndi einkahlutafélagið Kaldaberg í gjaldþrot og skuldir þess voru mun meiri en verðmæti eigna. Sala fasteignar félagsins hlaut því að tengjast samningum um skuldbreytingu og eftir atvikum yfirtöku lána. Félagið var tekið til gjaldþrotaskipta um fimm mánuðum síðar, ekki var krafist riftunar kaupanna. Í ljósi fjárhagsstöðu félagsins og verðmætis hinnar seldu eignar styðja skynsemisrök þá fullyrðingu stefnda og vitnisins Ólafs Harðarsonar, að ætlunin hafi verið að veðskuldabréfið með sjálfskuldarábyrgð eiganda stefnda ætti að koma í stað tryggingarbréfsins. Áfrýjandi er fjármálastofnun. Verður að gera þá kröfu til hennar að hægt sé að gefa skýrar upplýsingar um samninga, þar sem lánsfjárhæð er ráðstafað í þágu þriðja aðila, sem orðinn er ógjaldfær. Lántökubeiðni sem liggur frammi í málinu gefur ekki fullnægjandi upplýsingar, en hún stafar ekki frá lánsbeiðanda heldur einhliða frá áfrýjanda sjálfum. Upphafleg gerð veðskuldabréfsins með fyrirmælum um að veðbréfinu ætti að þinglýsa á 6. veðrétt, þann sama og tryggingarbréfið stóð á, styður það að aflýsa hafi átt tryggingarbréfinu. Lántakandi hefur ekki staðfest þá breytingu sem síðar var gerð á bréfinu. Engir starfsmenn áfrýjanda hafa komið fyrir dóminn sem geta vitnað um þessa breytingu eða hvernig um lántökuna var samið. Sá starfsmaður áfrýjanda sem kom fyrir dóminn staðfesti að bréfið bæri með sér að því hefði verið breytt eftir á, að við gerð þess hefði veðstaða verið ljós og að í vissum tilvikum væru samningar um ráðstöfun lánsfjár munnlegir. Að öllu því virtu sem hér hefur verið rakið er sannað að veðréttinum var breytt eftir á til hagsbóta fyrir áfrýjanda, og ekki er sannað að lántakandi hafi samþykkt það. Ekkert er um það í málinu að samið hafi verið um að tryggingabréfið stæði áfram á eigninni, þvert á móti benda framangreind gögn til annars. Að öðru leyti er með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms staðfest niðurstaða hans um þann þátt málsins er var áfrýjað og um málskostnað. Áfrýjandi greiði stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Áfrýjanda, Kaupþingi banka hf., er skylt að láta aflýsa tryggingarbréfi tryggðu með 6. veðrétti í fasteigninni Staðarbergi 2, 0202, Hafnarfirði, útgefnu 17. maí 2002 af Kaldabergi ehf., að höfuðstól 4.000.000 krónur. Málskostnaðarákvæði héraðsdóms er óraskað. Áfrýjandi greiði stefnda, Turnhamri ehf., 500.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Mál þetta var þingfest 6. september 2006 og tekið til dóms 15. mars sl. Stefnandi er Turnhamar ehf., Lækjarkinn 24, Hafnarfirði en stefndi Kaupþing banki hf., Borgartúni 19, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær aðallega að stefnda verði gert skylt að aflýsa tryggingarbréfi af fasteigninni Staðarberg 2, Hafnarfirði, útgefnu 17. maí 2002 af Kaldabergi ehf. að fjárhæð 4.000.000 krónur tryggðu með 6. veðrétti. Jafnframt að stefnda verði gert skylt að aflýsa fjárnámi í sömu eign sem gert var hinn 26. apríl 2005 til tryggingar skuldum Kaldabergs ehf. við stefnda að fjárhæð 2.831.369 krónur. Til vara krefst stefnandi þess að stefnda verði gert að greiða honum 2.831.369 krónur með dráttarvöxtum frá 27. október 2003 til greiðsludags. Stefnandi krefst málskostnaðar bæði í aðal- og varakröfu. Af hálfu stefnda er krafist sýknu og að stefnandi verði dæmdur til að greiða stefnda málskostnað. I. Atvik málsins eru þau að 30. september 2003 festi stefnandi kaup á fasteigninni Staðarbergi 2, Hafnarfirði. Seljandi var Kaldaberg ehf. Kaupverð var 24.000.000 krónur sem átti að greiðast með yfirtöku áhvílandi skulda að fjárhæð 16.861.678 krónur, með peningum að fjárhæð 53.258 krónur, með greiðslu vanskila af yfirteknum lánum að fjárhæð 2.977.064 krónur og loks með andvirði láns hjá stefnda að andvirði 4.108.000 krónur. Á þeim tíma sem gengið var frá sölunni átti stefndi tryggingarbréf með veði í eigninni að höfuðstól 4.000.000 krónur sem útgefið var 17. maí 2002 af seljanda eignarinnar, Kaldabergi ehf.. Stóð bréf þetta til tryggingar skuldum Kaldabergs ehf. við stefnda. Stefnandi segir að við söluna hafi verið gengið þannig frá málum við stefnda að stefnandi fengi nýtt lán hjá stefnda að fjárhæð 4.108.000 krónur og skyldi það þinglýsast á 6. veðrétt hinnar seldu eignar í stað fyrrgreinds tryggingarbréfs sem hafi átti að greiðast upp og verða aflýst. Segir stefnandi að andvirði veðskuldabréfsins hafi átt að renna til uppgreiðslu á skuldum Kaldabergs ehf. sem tryggðar hafi verið með tryggingarbréfinu. Í kaupsamningi Kaldabergs ehf. og stefnanda segir um lán þetta að það sé að uppgreiðsluverðmæti 4.108.000 krónur miðað við 3. nóvember 2003. Það sé tryggt með 6. veðrétti í hinni seldu eign og það skuli notað til uppgreiðslu á skuldum Kaldabergs ehf. við stefnda. Stefnandi segir að allt hafi þetta gengið eftir. Stefnandi hafi tekið yfir áhvílandi veðskuldir og gefið út nýtt skuldabréf að fjárhæð 4.108.000 krónur til stefnda. Stefnandi hafi ekki fengið afhent andvirði bréfsins heldur hafi stefndi ráðstafað því til greiðslu skulda Kaldabergs ehf. við stefnda. Allt hafi þetta verið eðlilegt og í samræmi við samning aðila enda sé það daglegt brauð að bankar láni þannig fé til fasteignakaupa og annist sjálfir um að ráðstafa því inn á áhvílandi skuldir og sjái svo um að þeim sé aflýst. Einkum sé þetta einfalt þegar sami banki eigi áhvílandi skuldir og láni kaupverðið eins og hafi verið í þessu tilviki. Stefnandi kveður stefnda hins vegar ekki hafa lokið við sinn þátt samkomulagsins þar sem hann hafi ekki aflýst tryggingarbréfi sínu og hvíli það enn á 6. veðrétti eignarinnar. Skuldabréfið, sem stefnandi hafi gefið út til stefnda, hafi því ekki komist á þann veðrétt sem því hafi verið ætlað heldur hvíli það á 7. veðrétti eignarinnar. Stefnandi kveður seljanda eignarinnar, Kaldaberg ehf., hafa verið úrskurðað gjaldþrota 25. mars 2004 og fari skiptastjóri með skipti í búinu. Skiptum sé ekki lokið. Þrátt fyrir úrskurð um gjaldþrot hafi stefndi gert fjárnám hjá hinu gjaldþrota félagi 26. apríl 2005 en það fari í bága við ákvæði 3. mgr. 116. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o. fl. Fjárnám hafi verið gert í eign stefnanda á grundvelli framangreinds tryggingarbréfs, fjárnáminu þinglýst athugasemdalaust á eignina og nú hafi stefndi krafist uppboðs á eigninni á grundvelli þessa fjárnáms. Krefjist hann fullnustu fyrir kröfu sinni að höfuðstól 2.831.369 krónur á grundvelli tryggingarbréfsins. Öll atvik málsins og skrifleg gögn staðfesti svo ekki verði um villst hvernig viðskipti aðila hafi átt að fara fram og hvaða skyldur stefndi hafi borið í þeim efnum. Stefnandi hafi ekki borið neina ábyrgð á skuldum seljandans við stefnda. Því hafi stefndi ekki haft heimild til að nýta fé stefnanda með þessum hætti nema í tengslum við og sem hluta af uppgjöri kaupverðs. Stefnda hafi borið að aflétta tryggingarbréfi sínu er hann hafi tekið við 4.108.000 krónum úr hendi stefnanda. Önnur niðurstaða myndi leiða til þess að stefndi hagnaðist með ólögmætum hætti á kostnað stefnanda. Það hafi blasað við og verið öllum starfsmönnum stefnda kunnugt að útgáfa skuldabréfsins hafi verið liður í að greiða kaupverð fasteignarinnar Staðarberg 2, Hafnarfirði. Augljóst hafi verið að seljandanum hafi ekki borið réttur til hluta kaupverðsins nema að tryggingarbréfi stefnda yrði jafnframt aflýst. Heimild stefnda til að nýta sér þetta fjármagn til að greiða skuldir seljandans við stefnda hafi að sjálfsögðu verið sömu takmörkum háð. Stefndi hafi ekki mátt nýta sér þetta fé nema sjá til þess jafnframt að stefnandi fengi réttar efndir um leið. Stefndi hafi ekki verið í góðri trú þegar hann aflétti ekki tryggingarbréfinu og hann sé enn síður í góðri trú núna þegar hann reyni að nýta sér þetta bréf til að ná meiri fjármunum til sín á kostnað stefnanda. Verði fallist á kröfur stefnda muni hann á endingu fá greiddar um það bil 7.000.000 króna úr hendi stefnanda á grundvelli veðréttar að höfuðstól 4.000.000 króna. Tjón stefnanda vegna þessara ólögmætu innheimtuaðgerða stefnda yrði aldrei undir 3.000.000 króna. Líta beri til þess að stefndi hafi sjálfur útbúið skuldabréfið í tengslum við kaupin. Hann hafi annast um þinglýsingu bréfsins enda hafi stefnandi ekki fengið bréfið í hendur né lánsféð. Bréfið beri með sér að því eigi að þinglýsa á 6. veðrétt eignarinnar á eftir fjórum veðkröfum. Bréfinu hafi sem sagt verið ætlað að taka þann veðrétt sem tryggingarbréfið hafi haft áður. Ekki hafi verið getið um veðleyfi á skuldabréfinu þannig að það færi fram fyrir tryggingarbréfið. Þetta staðfesti að sjálfsögðu að ætlunin hafi verið að tryggingarbréfinu yrði aflýst og skuldabréfið færðist upp um sæti. Eins og áður sagði hafi stefndi höfðað dómsmál á hendur Kaldabergi ehf. þrátt fyrir að félagið hafi verið úrskurðað gjaldþrota. Gerð hafi verið krafa um viðurkenningu á veðrétti á grundvelli tryggingarbréfs þess sem mál þetta varði. Dómurinn hafi orðið við þeirri kröfu og verði að líta svo á að dómurinn og málsmeðferðin öll sé markleysa svipað og ef dómþoli væri ekki til. Dómstóllinn hafi ekki mátt taka málið til meðferðar og dómur í slíku máli geti ekki skapað neinn rétt. Á grundvelli þessa dóms hafi stefndi gert fjárnám hjá hinu gjaldþrota félagi og hafi fjárnámið verið gert hjá sýslumanninum í Keflavík. Fjárnáminu hafi síðan verið þinglýst og krafist nauðungarsölu á grundvelli þess. Stefnandi telur að fjárnámið sé ógilt þar sem beinlínis hafi verið bannað í lögum að framkvæma það. Þetta fjárnám geti því ekki skapað neinn rétt fyrir stefnda. Þar sem því hafi verið þinglýst á eignina geri stefnandi þá kröfu að stefnda verði skylt að aflýsa því. Stefnandi kveður varakröfu sína þannig grundvallaða að ef dómur fallist ekki á aðalkröfuna sé um leið viðurkennt að stefndi geti fengið fullnustu fyrir kröfu að höfuðstól 2.831.369 krónur sem gangi framar kröfu stefnda samkvæmt skuldabréfinu. Þetta hefði það í för með sér að stefnandi yrði að greiða stefnda þessa fjárhæð auk vaxta og kostnaðar umfram það kaupverð sem um hafi verið samið. Þetta yrði hreint tjón fyrir stefnanda enda liggi fyrir að seljandi sé gjaldþrota og kröfulýsingafrestur löngu liðinn. Niðurstaðan yrði því sú að stefndi myndi hagnast um þessa fjárhæð á kostnað stefnanda og telur stefnandi að skaðinn yrði um það bil 3.000.000 krónur. Ólafur Harðarson viðskiptafræðingur annaðist kaupsamningsgerð. Hann kvað sambýlisfólkið Elísabetu Sigurðardóttur og Bjarka Ágústsson hafa verið eigendur Kaldabergs ehf. Félagið hafi verið komið í þrot og skuldir þess um 43.000.000-45.000.000 króna. Fjölskyldur sambýlisfólksins hafi verið í ábyrgðum fyrir skuldunum að miklu leyti. Faðir Bjarka, Ágúst Hreggviðsson, hafi haft samband við hann og beðið hann um að greiða úr málinu eins og unnt væri og semja við banka og lánastofnanir. Ólafur kvaðst hafa byrjað samningaviðræður við kröfuhafa en þá hafi komið til sambúðarslita milli Bjarka og Elísabetar og í kjölfar þess hafi hlaupið harka í málið. Á sama tíma hafi eignin Stuðlaberg 2, Hafnarfirði verið komin í uppboð. Ágúst Hreggviðsson hafi þá beðið hann um að bjarga því sem bjargað yrði. Ekki hafi verið margir kostir í stöðunni. Til einskis hafi verið að láta eignina fara á uppboð því persónulegar ábyrgðir hafi verið fyrir skuldum að miklu leyti. Hafi því verið ákveðið að Ágúst keypti eignina á yfirverði til þess að minnka tjónið. Verðmat frá 2. maí 2003 hafi legið fyrir þar sem fasteignasali hafi metið eignina á 17.500.000 króna. Stefnandi hafi þurft að kaupa eignina á 24.000.000 króna til þess að greiða upp vanskil og yfirtaka áhvílandi skuldir. Ólafur kvaðst hafa rætt við starfsmenn stefnda um að útbúið yrði skuldabréf til þess að greiða skuldir samkvæmt áhvílandi tryggingarbréfi. Stefndi hafi sagt að skuldin á bakvið tryggingarbréfið stæði í 4.108.000 krónum og hafi þess vegna verið útbúið skuldabréf að þeirri fjárhæð. Ólafur kvaðst hafa lagt öll skjöl fyrir starfsmenn stefnda og hafi hann annast uppgjör skulda og samninga við stefnda. Starfsmenn stefnda hafi verið inni í málinu og gert sér grein fyrir að í óefni var komið og ganga yrði frá málinu með þessum hætti. Stefndi hafi krafist sjálfskuldarábyrgðar Ágústar á veðskuldabréfið og hafi sú krafa komið fram vegna þess að eignin hafi verið seld á yfirverði. Með sjálfskuldarábyrgðinni hafi Ágúst tekið á sig viðbótarábyrgð sem hann hafi ekki haft áður. Ólafur kvaðst hafa verið í viðræðum við skrifstofustjóra stefnda svo og útibússtjóra um þessi viðskipti. II. Stefndi byggir sýknukröfu sína á því að til staðar sé gilt tryggingarbréf samkvæmt þeim lögum og reglum sem gildi um slíka gerninga. Skuldabréfinu hafi verið þinglýst á fasteignina Staðarberg 2, Hafnarfirði og tryggi samkvæmt efni sínu allar skuldir Kaldabergs ehf. við stefnda. Byggir stefndi á því að til staðar sé gild skuld útgefanda tryggingarbréfsins, Kaldabergs ehf. við stefnda. Kröfu sína um sýknu af kröfu stefnanda um aflýsingu fjárnáms byggir stefndi á því að stefnandi hafi haft fullgilda aðfararheimild, sbr. 1. tölulið 1. mgr. 1. gr. laga nr. 90/1989 en stefnandi hafi ekki krafist ógildingar þeirrar heimildar. Þá bendir stefndi á að umrætt fjárnám hafi ekki verið gert hjá Kaldabergi ehf. heldur í fasteign í eigu stefnanda. Vísun stefnanda til laga nr. 21/1991 eigi því ekki við í málinu. Stefndi hafnar því að tryggingarbréfið hafi átt að falla niður er skuldabréfið var gefið út. Tryggingarbréfið hafi verið gefið út til að tryggja allar skuldir Kaldabergs ehf. við stefnda. Á þessum tíma hafi skuldir Kaldabergs ehf. verið mun hærri en sú upphæð sem stefndi hafi fengið greidda inn á skuldir Kaldabergs ehf. við útgáfu veðskuldabréfsins. Skuld á bakvið tryggingarbréfið hafi þá staðið í 5.128.855 krónum. Hefði stefnandi því þurft að greiða þessa fjárhæð ef hann hefði viljað fá tryggingarbréfinu aflýst en engin beiðni liggi fyrir um það. Þá hafi ekkert samkomulag verið gert við stefnda um að aflýsa umræddu tryggingarbréfi eins og stefnandi haldi fram. Stefnda hafi heldur ekki verið greint frá þeirri forsendu stefnanda að lánveitingunni samkvæmt skuldabréfinu væri ætlað að greiða upp skuld samkvæmt tryggingarbréfinu. Stefndi hafi ekki verið aðili að kaupsamningi milli stefnanda og Kaldabergs ehf. og sé kaupsamningurinn því ekki skuldbindandi fyrir stefnda. Telur stefndi að stefnandi hefði átt að afla sér yfirlýsingar frá stefnda um afléttingu tryggingarbréfsins ef ætlunin var sú að því yrði aflýst við útgáfu veðskuldabréfsins. Stefndi hafi mátt ætla, nema um annað hafi verið samið, að tryggingarbréfið hvíldi áfram á eigninni og stæði áfram til tryggingar skuldum Kaldabergs ehf. Stefndi hafnar þeirri túlkun stefnanda að þar sem ekki hafi verið gefið út veðleyfi til að hleypa veðskuldabréfinu fram fyrir tryggingarbréfið hafi veðskuldabréfið átt að fara fram fyrir tryggingarbréfið samkvæmt efni sínu. Stefndi telur þetta atvik einmitt staðfesta að ekki hafi átt að hleypa bréfinu fram fyrir tryggingarbréfið. Veðleyfi hefði verið gefið út strax ef það hefði staðið til. Stefnandi hljóti að bera hallann af því tómlæti að hafa ekki farið fram á að gefið yrði út veðleyfi né að hafa krafist þess að umrætt tryggingarbréf yrði afmáð af eigninni. Stefndi mótmælir varakröfu stefnanda á þeirri forsendu að engin ólögmæt háttsemi hafi farið fram af hálfu stefnda. Þá hafi stefnandi ekki orðið fyrir tjóni sem sé afleiðing af athöfnum stefnda. Varðandi hugsanlegt tjón stefnanda vill stefndi benda á að hann sé ekki aðili að umræddum kaupsamningi og því geti hann ekki talist hafa auðgast á þeim samningi. Beri því að sýkna stefnda af varakröfu stefnanda. III. Í aðalkröfu sinni krefst stefnandi þess í fyrsta lagi að stefnda verði gert skylt að aflýsa tryggingarbréfi af eigninni Staðarberg 2, Hafnarfirði, sem útgefið er 17. maí 2002 af Kaldabergi ehf., að höfuðstól 4.000.000 króna, tryggðu með 6. veðrétti í eigninni. Eins og að framan er rakið seldi útgefandi tryggingarbréfsins, Kaldaberg ehf., stefnanda Turnhamri ehf., eignina Staðarberg 2, Hafnarfirði. Tilurð þessara viðskipa eru rakin hér að framan. Félagið Kaldaberg ehf. var komið í þrot og eigendur þess, ungt sambýlisfólk og aðstandendur þeirra, voru í ábyrgðum fyrir skuldum félagsins sem voru orðnar mun meiri en verðmæti fasteignarinnar tryggði. Nauðungarsölumeðferð á eigninni var hafin. Þá var það að Ágúst Hreggviðsson, faðir annars eiganda Kaldabergs ehf., fékk viðskiptafræðinginn Ólaf Harðarson til þess að fara yfir stöðuna og freista þess að greiða úr fjármálum fyrirtækisins eins og unnt væri. Ólafi þótti ljóst að minnka mætti tjónið með því að forða eigninni frá nauðungarsölu. Hóf hann nú samningaviðræður við veðhafa um að áhvílandi lánum yrði komið í skil með því að félag í eigu Ágústar, stefnandi Turnhamar ehf., keypti eignina á 24.000.000 króna. Ólafur sagðist hafa kynnt starfsmönnum stefnda þessi áform sem hafi fallist á þau og jafnframt fallist á að lána stefnanda til þess að gera þessi kaup að veruleika. Við aðalmeðferð lýstu báðir lögmenn því yfir að þeir hefði reynt að leita vitna hjá starfsmönnum bankans sem gætu borið um þau atriði sem hér eru til meðferðar. Þessi leit hafi ekki borið árangur og þeir starfsmenn sem vitað væri að hefðu komið að málinu hefðu lýst því yfir að þeir myndu ekki sérstaklega eftir því. Fyrir dóminn kom þó Hrafnhildur Jónsdóttir, fyrrum starfsmaður í útibúi stefnda í Hafnarfirði, en þar fóru viðskiptin fram. Hún mundi ekki eftir þessu máli en skýrði út fyrir dómnum hvernig almennt væri staðið að svona viðskiptum. Þar sem sönnunarstaðan er með þessum hætti liggur fyrir dóminum að meta framburð Ólafs Harðarsonar og huga að hvort hann sé í samræmi við skjöl málsins og það sem almennt tíðkast í viðskiptum sem þessum. Við þetta mat verður að taka tillit til að skjalagerð stefnda um viðskipti aðila er mjög fábrotin en talið verður að það hafi staðið stefnda nær að búa svo um hnútana að samningur aðila væri skýr að þessu leyti, sérstaklega þar sem stefndi hefur á að skipa sérfræðingum á þessu sviði. Í málinu liggur ekki annað fyrir af hálfu stefnda varðandi þetta atriði en beiðni stefnanda um skuldabréfalán að fjárhæð 4.108.000 krónur og kaupnóta skuldabréfins. Þessi lánsbeiðni er samþykkt af tveimur starfsmönnum stefnda, skrifstofustjóra og fyrrverandi útibússtjóra, en eins og áður sagði komu þeir ekki fyrir dóm þar sem fyrir lá að þeir mundu ekki eftir atvikum varðandi þetta mál. Í skýringum á lánsbeiðninni segir einungis af hálfu stefnda að láninu skuli ráðstafað til greiðslu lána Kaldabergs ehf. Frásögn Ólafs Harðarsonar er þannig að hann hafi samið við stefnda um að stefndi veitti lán til kaupa stefnanda á eigninni Staðarberg 2, Hafnarfirði. Kaupsamningur hafi verið afhentur stefnda. Stefndi hafi fallist á þetta gegn veði í eigninni og jafnframt með því skilyrði að Ágúst Hreggviðsson ábyrgðist lánið persónulega sem sjálfskuldarábyrgðarmaður. Þessi krafa hafi verið sett fram af hálfu stefnda þar sem eignin hafi verið keypt á yfirverði, en það hafi verið nauðsynlegt til þess að greiða allar áhvílandi veðskuldir og forða nauðungarsölu. Í þessum samningi hafi falist að nýtt lán kæmi í stað tryggingarbréfs sem hvíldi á eigninni fyrir skuldum Kaldabergs ehf. við stefnda. Hafi stefndi gefið upp að skuldir Kaldabergs ehf. á bak við tryggingarbréfið stæðu í 4.108.000 krónum og því hafi hið nýja lán numið þeirri fjárhæð. Ráðagerð aðila hafi verið að greiða tryggingarbréfið með nýju láni frá stefnda. Stefndi hafi síðan annast um að þinglýsa skuldabréfinu og hafi átt að sjá um að aflýsa tryggingarbréfinu. Einhverra hluta vegna hafi það farist fyrir hjá stefnda og hafi stefnandi ekki hugað að sér fyrr en stefndi hafi krafist nauðungarsölu á grundvelli tryggingarbréfsins hinn 15. nóvember 2005, tveimur árum eftir að framangreind viðskipti aðila höfðu farið fram. Fram hefur komið í málinu að það telst meðal annars til daglegrar starfsemi stefnda og annarra lánastofnana að lána til fasteignakaupa með þeim hætti sem hér hefur verið lýst. Sér þá lánveitandi um að greiða vanskil, greiða upp áhvílandi veðskuldir ef svo ber undir og aflýsa síðan af eigninni. Banki sem annast slíka fyrirgreiðslu fær þá upplýsingar um stöðu lána og er það sérstaklega einfalt þegar sami banki á í hlut eins og í þessu máli. Ekki hefur verið hrakin sú frásögn Ólafs að kaupsamningur hafi verið lagður fyrir stefnda ásamt öðrum gögnum. Í kaupsamningi er getið um umrætt skuldabréf og að andvirði þess sé ætlað að greiða upp skuldir Kaldabergs ehf. við bankann. Það er mats dómsins þegar allt framangreint er virt að leggja verði frásögn Ólafs Harðarsonar til grundvallar enda samrýmist frásögn hans öðrum gögnum málsins og því sem almennt tíðkast í viðskiptum sem þessum. Það er einnig til stuðnings staðhæfingu stefnanda að veðskuldabréfinu var ætlað samkvæmt efni sínu að hvíla á 6. veðrétti fasteignarinnar þar sem tryggingarbréfið hvíldi fyrir. Á veðskuldabréfinu er ekki getið um tryggingarbréfið og veðleyfi var ekki útbúið til að hleypa veðskuldabréfinu fram fyrir í veðröð. Síðar, eftir að veðskuldabréfið var undirritað, vottað og afhent stefnda, mun stefndi hafa breytt veðröð á bréfinu. Loks þykir það hafa staðið stefnda nær að tryggja sér sönnun fyrir staðhæfingum sínum um að enginn samningur hafi komist á þar sem stefndi er stofnun sem daglega annast slíka starfsemi og hefur starfsmenn á sínum snærum sem hafa kunnáttu á þessu sviði. Samkvæmt framansögðu verður fallist á þennan lið aðalkröfu stefnanda og stefnda gert skylt að aflýsa framangreindu tryggingarbréfi af fasteigninni Staðarberg 2, eignarhluta 0202, Hafnarfirði. Í öðru lagi er aðalkrafa stefnanda sú að stefnda verði gert skylt að aflýsa fjárnámi í sömu eign sem gert var 26. apríl 2005 til tryggingar skuldum Kaldabergs ehf. við stefnda að fjárhæð 2.831.369 krónur. Augljóst er að margt hefur misfarist hjá stefnda við heimtu þessarar kröfu. Kaldaberg ehf. var úrskurðað gjaldþrota 25. mars 2004. Þrátt fyrir það höfðaði stefndi mál gegn Kaldabergi ehf. vegna skuldabréfs í vanskilum og fékk dóm 24. janúar 2005 en með þessum dómi var Kaldaberg ehf. dæmt til að greiða stefnda eftirstöðvar þessa skuldabréfs og veðréttur staðfestur í fasteigninni Staðarbergi 2, Hafnarfirði samkvæmt tryggingarbréfi því sem er til umfjöllunar í þessu máli. Á grundvelli þessa dóms gerði stefndi fjárnám 26. apríl 2005 samkvæmt tryggingarbréfinu í framangreindri fasteign stefnanda að Staðarbergi 2, Hafnarfirði. Fjárnámið var gert hjá sýslumanninum í Keflavík og virðist ástæða þess vera sú að þrotabúið var nú með heimili að Hafnargötu 29, Keflavík þar sem skiptastjóri þrotabúsins var með skrifstofu sína. Þessu fjárnámi var þinglýst athugasemdalaust 13. maí 2005 á fasteign stefnanda að Staðarbergi 2, Hafnarfirði. Á þessum grunni og með vísan til áhvílandi tryggingabréfs óskaði stefndi síðan eftir nauðungarsölu á eigninni. Samkvæmt 3. mgr. 16. gr. laga nr. 21/1991 verður kröfu um aðför ekki komið fram gegn þrotabúi. Dómur gegn Kaldabergi ehf. skapaði engan rétt þar sem félagið hafði þá þegar verið tekið til gjaldþrotaskipta. Fjárnám á þessum grunni var því markleysa og hefur engin réttaráhrif. Fram hefur komið í málinu að stefndi hafði lýst kröfu hjá skiptastjóra 10. júní 2004, sömu kröfu og hann fékk síðar dóm um. Stefndi telst því ekki hafa verið grandlaus er hann hóf þessar ólögmætu innheimtuaðgerðir. Það er ekki krafa af hálfu stefnanda að fjárnámið verði dæmt ógilt en samkvæmt framansögðu hefði verið fallist á slíka kröfu. Það er hins vegar krafa stefnanda að stefnda verði gert skylt að aflýsa fjárnáminu. Í 39. gr. þinglýsingalaga nr. 39/1978 segir að eignarhafti megi aflýsa þegar þinglýst hafi verið sönnun fyrir brottfalli þess eða skjal sé afhent með yfirlýsingu rétthafa um að því megi aflýsa. Þá er einnig heimilt að aflýsa skjali þegar það hefur verið ógilt með dómi. Í málinu er aðstaðan sú að ólögmætu fjárnámi hefur verið þinglýst á grundvelli tryggingarbréfs og nauðungarsölu krafist á þessum grunni. Dómurinn hefur fallist á fyrri hluta aðalkröfu stefnanda um að aflýsa beri tryggingarbréfinu. Seinni hluti aðalkröfu stefnanda um aflýsingu fjárnámsins er svo nátengd fyrri hluta aðalkröfu um aflýsingu tryggingarbréfsins að talið verður að fallast beri einnig á kröfu stefnanda að þessu leyti. Stefndi verður því dæmdur til að láta aflýsa hinu ólögmæta fjárnámi sem gert var 26. apríl 2005 í fasteign stefnanda að Staðarbergi 2, Hafnarfirði. Aðalkrafa stefnanda verður því að öllu leyti tekin til greina og eftir þeirri niðurstöðu verður stefndi dæmur til að greiða stefnanda málskostnað sem þykir hæfilega ákveðinn 500.000 krónur. Gunnar Aðalsteinsson héraðsdómari kveður upp dóm þennan. DÓMSORÐ: Stefnda, Kaupþingi banka hf., er skylt að láta aflýsa tryggingarbréfi tryggðu með 6. veðrétti í fasteigninni Staðarberg 2, 0202, Hafnarfirði, útgefnu 17. maí 2002 af Kaldabergi ehf. að höfuðstól 4.000.000 krónur. Stefnda er jafnframt skylt að láta aflýsa fjárnámi í sömu eign sem gert var 26. apríl 2005 til tryggingar skuldum Kaldabergs ehf. við stefnda að fjárhæð 2.831.369 krónur. Stefndi greiði stefnanda, Turnhamri ehf., 500.000 krónur í málskostnað.

Mál nr. 433/2016

Kynferðisbrot Kynferðisleg áreitni

X var ákærður fyrir kynferðisbrot með því að hafa í byrjun árs 2013 í fjögur skipti haft samræði og önnur kynferðismök við A og káfað innanklæða á brjóstum hennar og kynfæra utandyra og í bifreið á vegum Ferðaþjónustu fatlaðra sem X ók og við það notfært sér að hún gat ekki spornað við verknaðinum sökum andlegrar fötlunar. Í héraðsdómi var X sýknaður af þeim hluta ákærunnar sem laut að sakargiftum um samræði og önnur kynferðismök, sbr. 2. mgr. 194. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, en sakfelldur fyrir kynferðislega áreitni í eitt skipti 14. mars 2013, sbr. 199. gr. sömu laga. Fyrir Hæstarétti undi Á héraðsdómi að því leyti sem sýknað var en krafðist þess að refsing X yrði að öðru leyti þyngd. Í dómi Hæstaréttar var vísað til þess að engra upplýsinga hefði verið aflað um akstur X með A á öðrum dögum en 14. mars 2013. Eins og málið lægi fyrir réttinum hverfðist málið því um það hvort staðfesta ætti niðurstöðu héraðsdóms um að X hefði þennan dag gerst sekur um þá háttsemi sem hann hefði verið dæmdur fyrir í héraði. Að virtum gögnum málsins var talið að sá akstur sem X átti að sinna sem síðasta verkefni umrædds dags renndi engum stoðum undir það að hann hefði skilað A seinna á áfangastað en eðlilegt mætti telja miðað við þá umferð sem gera mætti ráð fyrir á umræddum tíma dags. Þá hefði akstursleið X verið eðlileg með hliðsjón af fyrirliggjandi verkefnum. Loks var vísað til þess að við flutning málsins í Hæstarétti hefði Á lýst því yfir að ekki væri víst að X hefði ekið A 14. mars 2013, en atvik hefðu allt að einu getað gerst á öðrum degi. Að þessu gættu og með skírskotun til þess að þrjú ár hefðu liðið frá því að ætluð brot voru framin og þar til aðalmeðferð málsins fór fram í héraði, sem gerði það að verkum að framburður A og vitna fyrir dómi var rýr um atvik máls, var ekki talin komin fram nægileg sönnun um að X hefði gerst sekur um þá háttsemi sem hann hafði verið sakfelldur fyrir í héraðsdómi, sbr. 109. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Var hann því einnig sýknaður af sakargiftum sem lutu að broti á 199. gr. almennra hegningarlaga.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Þorgeir Örlygsson, Eiríkur Tómasson,Greta Baldursdóttir, Markús Sigurbjörnsson og Viðar Már Matthíasson. Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar 20. maí 2016 í samræmi viðyfirlýsingu ákærða um áfrýjun. Ákæruvaldið krefst þess að refsing ákærða verðiþyngd. Ákærði krefst aðallega sýknu, tilvara að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur en að því frágengnu að refsing hans verðimilduð. Þá krefst hann þess aðallega að einkaréttarkröfu verði vísað frá héraðsdómi,til vara að hann verði sýknaður af henni, en að því frágengnu að fjárhæð hennarverði lækkuð. Brotaþoli, A, krefst þess að ákærða verði gert að greiða sér 2.000.000krónur með vöxtum eins og dæmdir voru í héraði. IUpphaf máls þessa er að rekja til kæru brotaþola vegna ætlaðrakynferðisbrota ákærða gegn henni í byrjun árs 2013 en hann starfaði sembifreiðastjóri hjá Ferðaþjónustu fatlaðra í [...] frá [...] 2012 til [...]2013. Brotaþoli gaf skýrslu hjá lögreglu 20. mars sama ár og kvað þar ákærðahafa beitt sig kynferðislegu ofbeldi sem hún lýsti nánar. Í skýrslunni kom framað hún hefði sætt ofbeldinu í fjögur skipti, það hefði í öllum tilvikum verið áfimmtudögum og vettvangur brotanna hefði verið nærri starfstöð [...] við [...]í [...]. Lögregla óskaði þegar eftir því að athugað yrði hvort bifreið eins ogsú sem ákærði ók fyrir Ferðaþjónustu fatlaðra hefði sést á öryggismyndavélum [...]á undanförnum fimmtudögum, síðast fimmtudaginn 14. mars 2013. Niðurstaða þeirrarathugunar var sú að vegna rangrar stillingar öryggismyndavélar væru engarupptökur til sem unnt væri að nota. Lögregla aflaði í janúar 2014læknisfræðilegra gagna frá Tryggingastofnun ríkisins um brotaþola en í þeim komfram að hún hefði lent í alvarlegu umferðarslysi árið [...], þá sex ára aðaldri, og hlotið mikinn höfuðáverka. Hún væri með ,,mikla [...] og [...],aðallega vinstra megin.“ Meðal gagnanna var bréf læknis á Heilsugæslustöð [...]4. mars 1999 en þar var því lýst að brotaþoli væri ,,mjög misþroska eftiralvarlegan höfuð- og heilaáverka“, lömuð vinstra megin og hafi ekkert vinstrasjónsvið. Þá var einnig aflað vegna rannsóknarinnar taugasálfræðilegs mats á brotaþola20. mars 2014 og niðurstöðu geðrannsóknar á henni 24. sama mánaðar, en bæðiþessi gögn voru unnin af öðru tilefni. Efni þessara gagna er að nokkru getið íhinum áfrýjaða dómi. Lögregla tók skýrslu af ákærða föstudaginn 22. mars 2013 en þar neitaðihann þeim sökum sem á hann voru bornar. Hann upplýsti að hann hefði ekið brotaþolaá fimmtudögum í um það bil einn mánuð og taldi að það hefði getað verið ífjögur skipti. Ákærði var spurður hvenær hann hefði ekið brotaþola síðast ogkvað hann það hafa verið fimmtudaginn 14. mars. Hann lýsti þeirri ökuferð áþann veg að hann hefði fyrst sótt brotaþola og tvo fatlaða menn í [...] við [...]í [...] um klukkan 17.10 og ekið mönnunum á tvo tilgreinda staði í [...]. Þáhefði hann ekið að [...] þar í bæ og sótt þar tvo fatlaða menn og ekið þeim í [...]í [...] og svo í beinu framhaldi ekið brotaþola til heimilis hennar að [...] í [...].Lögreglan ræddi 18. mars 2013 í rannsóknarskyni við móður brotaþola og tveimurdögum síðar við konu sem þá veitti sambýlinu við [...] forstöðu. Þá ræddilögregla við yfirmann hjá Ferðaþjónustu fatlaðra í [...]. Um þessi samtölritaði lögregla upplýsingaskýrslur. Með bréfi lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu 5. mars 2014 varbrotaþola tilkynnt að rannsókn á ætluðum brotum ákærða hefði verið hætt, sbr.4. mgr. 52. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Ástæður þess væru aðsönnunarstaða í málinu þætti erfið og að frekari rannsókn myndi ,,ekki verðatil þess að varpa skýrara ljósi á atburði.“ Brotaþoli kærði þessa ákvörðun 1.apríl 2014 til ríkissaksóknara sem felldi hana úr gildi 4. maí sama ár. Varniðurstaða ríkissaksóknara á því reist að rétt væri að afla frekari gagna og umþað vísað til rannsóknarfyrirmæla sem fylgdu afstöðu hans. Var þar lagt fyrirlögreglustjóra að rannsaka málið frekar og bent á að brotaþoli og ákærði virtustsammála um að ákærði hefði ekið henni fjóra fimmtudaga í röð. Þyrfti að staðreyna,,ferðir kærða umrædda fimmtudaga, þ.e. hvaða leið hann ók umrætt sinn, hverjahann átti að sækja og hvert hann átti að aka, en hugsanlega eru þessarupplýsingar til hjá Ferðaþjónustu fatlaðra í [...].“ Í fyrirmælunum kom einnigfram sú skoðun að ákærði hefði verið ,,mjög reikull“ í framburði sínum um þaðhvaða leið hann hefði ekið síðasta fimmtudaginn, hverja hann átti að sækja oghvert hann hefði ekið þeim. Þá þyrfti að hafa uppi á vitnum og ræða við þau.Meta þyrfti þroska og heilbrigðisástand brotaþola bæði hvað varðaði líkamlegaog andlega fötlun. Nauðsynlegt væri að kanna sérstaklega hvort spenna þyrfti öryggisbeltifyrir hana vegna fötlunarinnar. Í lok fyrirmælanna var áréttað að fá þyrftiskýringu ,,á hinum óljósa framburði“ ákærða um ferðir hans síðastafimmtudaginn, meðal annars hvers vegna hann hefði ekið brotaþola heim síðast. Í kjölfar þessa tók lögregla skýrslur af ákærða og vitnum, þó ekki brotaþola,auk þess sem aflað var upplýsinga símleiðis. Virðist þessum hlutarannsóknarinnar hafa lokið um mitt ár 2014. Ákæra var gefin út 22. september2015 og aðalmeðferð fór fram í héraði 1. apríl 2016, en þá voru liðin þrjú árfrá því ætluð brot voru framin. Samkvæmt gögnum málsins var, hvað sem leið áðurnefndumrannsóknarfyrirmælum ríkissaksóknara, engra upplýsinga aflað um akstur ákærðameð brotaþola á öðrum fimmtudögum en 14. mars 2013.IIMeð hinum áfrýjaða dómi var ákærði sýknaður af þeim hluta ákærunnar semlaut að sakargiftum um samræði og önnur kynferðismök við brotaþola, meðalannars um að hafa sett fingur inn í leggöng hennar. Var hann þannig sýknaður afákæru um brot á 2. mgr. 194. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Hann var áhinn bóginn sakfelldur fyrir brot á 199. gr. sömu laga fyrir að hafa ,,káfaðinnanklæða á brjóstum og kynfærum brotaþola í eitt skipti þann 14. mars 2013,þótt ekki liggi fyrir hvort það hafi verið utandyra eða inni í bifreið á vegumFerðaþjónustu fatlaðra.“ Fyrir Hæstarétti krefst ákæruvaldið staðfestingar héraðsdóms umsakfellingu ákærða, en að refsing verði þyngd. Ákæruvaldið unir dómi að þvíleyti sem sýknað var. Kröfum ákærða er lýst að framan. Eins og málið liggurfyrir Hæstarétti og með vísan til þess að ágreiningslaust er að ákærði hafieinungis ekið brotaþola fjórum sinnum, alltaf á fimmtudögum, og engarupplýsingar liggja fyrir um hvernig akstri var háttað í öðrum tilvikum enfimmtudaginn 14. mars 2013, hverfist málið um það hvort staðfesta eiginiðurstöðu héraðsdóms um að ákærði hafi þennan dag gerst sekur um þá háttsemisem hann var sakfelldur fyrir í héraði. Af hálfu ákærða voru lögð fram nokkur gögn í héraði um akstur hans áðurgreindandag og hve ætla mætti að sá akstur hefði tekið langan tíma. Meðal gagnanna varsvonefndur dagseðill frá Ferðaþjónustu fatlaðra vegna aksturs þann dag. Viðmeðferð málsins í héraði var lagt til grundvallar að ákærði hefði sinnt þeimakstri sem tilgreindur var á dagseðlinum. Síðasta verkefni þessa dags samkvæmtseðlinum var að sækja brotaþola og tvo nafngreinda menn í [...] og aka þeim átvo tiltekna staði í [...] og henni að [...]. Ekki var þar getið um akstur meðþá tvo sem við bættust samkvæmt því sem áður segir, en fyrrgreindur yfirmaðurhjá Ferðaþjónustu fatlaðra staðfesti fyrir dómi að vel gæti verið að slíkfyrirmæli um akstur hefðu verið gefin eftir upphaf ferðar, án þess að það hefðiratað inn á dagseðilinn. Hefur ákæruvaldið ekki hnekkt staðhæfingum ákærða umað hann hafi fengið fyrirmæli um akstur mannanna og sinnt þeim fyrirmælum áþann hátt sem áður greinir. Sá akstur sem sinna skyldi sem síðasta verkefnidagsins 14. mars 2013, að teknu tilliti til viðbótarakstursins, rennir engumstoðum undir það að ákærði hafi skilað brotaþola seinna til sambýlisins að [...]en eðlilegt mætti telja miðað við þá umferð sem gera má ráð fyrir milli klukkan17 og 18 á fimmtudögum. Þá telst það eðlileg ráðstöfun að aka þeim sem sóttireru í [...] við [...] og eiga áfangastað í [...] fyrst og síðar þeim sem ætlarað [...] í [...] ekki síst í ljósi þess að starfstöð Ferðaþjónustunnar ogheimili ákærða var í [...].Engin rannsókn fór fram á bifreiðinni sem ákærði ók á vegum Ferðaþjónustufatlaðra, en fram kemur í gögnum málsins að um hafi verið að ræða bifreið afgerðinni [...]. Engar ljósmyndir hafa verið lagðar fram af afstöðu framsæta íbifreiðinni, en brotaþoli hefur borið að ákærði hafi káfað á sér innanklæða íbifreiðinni og hafi þau þá setið hvort í sínu framsæti hennar. Er því útilokaðað leggja mat á hvort trúverðugt sé að ákærði hafi þar gerst sekur um þáháttsemi sem borin er á hann.Ákæruvaldið lagði fram við flutning málsins í Hæstaréttitölvubréfasamskipti þess við Ferðaþjónustu fatlaðra 1. júní 2017 um skýringu ááðurnefndum dagseðli, sem lagt hefur verið til grundvallar í málinu að sýndiakstur ákærða 14. mars 2013. Með vísan til skýringanna lýsti ákæruvaldið því aðekki væri víst að ákærði hefði ekið brotaþola þennan dag, en atvik hefðu alltað einu getað gerst á öðrum fimmtudegi. Hefði kröfugerð ákæruvaldsins alltafmiðast við þann möguleika. IIIEins og áður greinir fór aðalmeðferð málsins fram í héraði þegar liðinvoru þrjú ár frá því að ætluð brot voru framin. Nokkur þeirra vitna, sem gáfuskýrslu fyrir dómi, báru fyrir sig að muna atvik illa þar sem svo langt var umliðið. Einkum var óljóst hvenær árs brotið var framið og hvenær brotaþoli hefðiátt að vera komin til sambýlisins að [...] eftir að hafa verið í [...] og þarmeð hvort ákærði hefði skilað henni seinna en eðlilegt gat talist. Ekki varnýtt heimild c. liðar 1. mgr. 59. gr. laga nr. 88/2008 til þess að taka skýrslufyrir dómi af brotaþola við rannsókn málsins, sem þó var brýnt vegnaþroskaskerðingar hennar. Slík skýrsla hefði verið betur til þess fallin aðupplýsa um atvik máls, en sú skýrsla sem tekin var við aðalmeðferðina þremurárum síðar.Samkvæmt framansögðu er nú uppi óvissa um hvort ákærði ók brotaþola 14.mars 2013. Akstur ákærða með brotaþola aðra fimmtudaga hefur ekkert verið rannsakaður,þrátt fyrir fyrirmæli ríkissaksóknara þar um og kemur samkvæmt framansögðu ekkitil álita að leggja til grundvallar að ætlað brot hafi verið framið á öðrumdegi en þeim sem sakfelling héraðsdóms miðast við. Þá skortir á að unnt sé aðmeta hvort aðstæður í bifreið þeirri sem ákærði ók hafi verið með þeim hætti aðhugsanlegt sé að hann hafi beitt brotaþola kynferðislegu áreiti þar. Með vísantil framangreindrar óvissu er ekki fram komin nægileg sönnun svo sem áskilið erí 109. gr. laga nr. 88/2008 um að ákærði hafi gerst sekur um þá háttsemi semhann var sakfelldur fyrir í héraðsdómi. Verður hann því einnig sýknaður afsakargiftum sem lúta að broti á 199. gr. almennra hegningarlaga. Samkvæmt 2. mgr. 176. gr. laga nr. 88/2008 verður einkaréttarkröfu brotaþolavísað frá héraðsdómi. Sakarkostnaður eins og hann var ákveðinn í héraðsdómi verður allurfelldur á ríkissjóð. Áfrýjunarkostnaður málsins greiðist úr ríkissjóði, þar með talinmálsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða og þóknun skipaðs réttargæslumannsbrotaþola sem ákveðin verða að meðtöldum virðisaukaskatti eins og í dómsorðigreinir. Dómsorð:Ákærði, X, er sýkn af kröfum ákæruvaldsins. Einkaréttarkröfu A er vísað frá héraðsdómi.Sakarkostnaður eins og hann var ákveðinn í héraði greiðist allur úrríkissjóði. Áfrýjunarkostnaður málsins greiðist úr ríkissjóði, þar með talinmálsvarnarlaun verjanda ákærða, Þorsteins Einarssonar hæstaréttarlögmanns,1.240.000 krónur, og þóknun réttargæslumanns brotaþola, Oddgeirs Einarssonarhæstaréttarlögmanns, 186.000 krónur.DómurHéraðsdóms Reykjaness 29. apríl 2016.Mál þetta, sem dómtekið var 1.apríl 2016, er höfðað með ákæru ríkissaksóknara, útgefinni 22. september 2015,á hendur X, kennitala [...], [...], [...], „fyrir nauðgun og kynferðislegaáreitni, með því að hafa á tímabilinu frá byrjun árs 2013 til 14. mars 2013, ífjögur skipti, haft samræði og önnur kynferðismök við [A], kennitala [...], ogkáfað innanklæða á brjóstum hennar og kynfærum, utandyra í [...] og í bifreið ávegum Ferðaþjónustu fatlaðra í [...] sem ákærði ók, og við það notfært sér aðhún gat ekki spornað við verknaðinum sökum andlegrar fötlunar.“ Telst þetta varða við 2. mgr.194. gr. og 199. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Þess er krafist aðákærði verði dæmdur til refsingar og til greiðslu alls sakarkostnaðar.Einkaréttarkrafa:A krefst þess að ákærði verðidæmdur til að greiða henni miskabætur að fjárhæð 2.000.000 króna með vöxtumskv. 8. gr. laga um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001, frá 14. mars 2013 þartil mánuður er liðinn frá því að ákærða var kynnt bótakrafa þessi, en með dráttarvöxtumskv. III. kafla vaxtalaga frá þeim degi til greiðsludags, sbr. 9. gr. sömulaga. Þá er krafist málskostnaðar að mati dómara eða samkvæmt síðar framlögðumreikningi, auk virðisaukaskatts á málskostnað. Ákærði krefst þess aðallega aðverða sýknaður af refsikröfum ákæruvalds og að bótakröfu verði vísað frá dómi,en til vara krefst hann þess að honum verði ekki gerð refsing í málinu, og aðbótakrafan verði lækkuð verulega en til þrautavara að honum verði gerð súvægasta refsing sem lög leyfa. Þá er þess krafist að sakarkostnaður verðigreiddur úr ríkissjóði, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda.IMálsatvikMál þetta hófst með því aðbrotaþoli, sem er andlega fötluð, mætti til lögreglu þann 20. mars 2013, þarsem tekin var af henni skýrsla að viðstöddum lögmanni og móður brotaþola, vegnagruns um kynferðisbrot gagnvart henni. Skýrði brotaþoli þar svo frá aðnafngreindur maður sem starfaði við að aka bifreið fyrir Ferðaþjónustufatlaðra, hefði káfað á brjóstum og kynfærum hennar innan klæða. Í framhaldi afþví hafi ákærði klætt sig og brotaþola úr fötum, byrjað að fróað sér enjafnframt haft við hana samræði. Hafi þetta gerst alls fjórum sinnum. Ákærði kom til skýrslutöku hjálögreglu tveimur dögum síðar. Borinn var undir ákærða framburður brotaþola ogkvaðst ákærði ekki kannast við að hafa framið þá háttsemi og neitaði alfariðsök og hefur neitað sök í síðari skýrslum hjá lögreglu og fyrir dómi.Með bréfi, dagsettu 5. mars 2014,var brotaþola tilkynnt af lögreglustjóranum á höfuðborgarsvæðinu að rannsóknmálsins hefði verið hætt vegna erfiðrar sönnunarstöðu. Með bréfi, dagsettu 1.apríl 2014, var ákvörðun lögreglustjóra kærð til ríkissaksóknara. Með bréfi,dagsettu 4. maí 2014, frá ríkissaksóknara til lögreglustjórans áhöfuðborgarsvæðinu, var lagt fyrir lögreglu að rannsaka sérstaklega hver hafifest brotaþola í öryggisbelti bifreiðarinnar og að rannsaka ferðir ákærða áfimmtudögum og hafa uppi á vitnum sem hafi verið í bifreiðinni þá daga. Í málinu liggja fyrirvitnisburðir ákærða og brotaþola og annarra sem kallaðir voru til skýrslutökufyrir dómi. Fyrir liggur bótakrafa brotaþola sem móttekin var hjá lögreglu þann17. apríl 2013 og birt fyrir ákærða þann 30. júlí 2013. Þar að auki liggurfyrir taugasálfræðilegt mat á brotaþola, dags. 20. mars 2014, framkvæmt af dr.B taugasálfræðingi, geðrannsókn sem framkvæmd var á brotaþola, dags. 24. mars2014, af C geðlækni, vottorð D, sérfræðingi í kvenlækningum, dags. 31. mars2016, og skráðar upplýsingar frá vistheimili brotaþola auk bréfs ríkissaksóknara,dagsett 29. mars 2016. Þá voru lögð fram gögn af hálfu verjanda um veðurfar áþeim tíma sem ákæra málsins nær yfir, upplýsingar um umferð og umferðartíma aukljósmynda af meintum brotavettvangi. IISkýrslur fyrir dómi.Ákærði, X, kom fyrir dóminn og neitaðisök. Kvað hann kynni sín af brotaþola hafi verið þau að hún hafi verið farþegií bifreið sem hann hafi ekið á vegum Ferðaþjónustu fatlaðra þar sem hannstarfaði á tímabilinu [...] 2012 og fram í [...] 2013. Hafi hann ekið brotaþolaí fjögur skipti í byrjun árs 2013, í öllum tilfellum á fimmtudögum. Hafi hannalltaf sótt brotaþola samkvæmt áætlun kl. 17:15 í [...] á [...]. Fyrst hafihann keyrt tvo farþega í [...] í [...] og síðan brotaþola og hafi hann þá veriðeinn með henni. Aldrei hefði verið keyrður „aukarúntur“ eða brotaþoli farið úrbifreiðinni fyrr en hún hafi verið komin að [...] í [...]. Hafi síðasti aksturhans með brotaþola verið 14. mars 2013. Við [...] hafi starfsmaður komið út ogtekið á móti brotaþola sem hafi sjálf gengið út úr bifreiðinni. Kvaðst ákærðiaðspurður ekki hafa komið of seint með brotaþola heim, og ef það hafi gersthafi það verið vegna tafa í umferð eða tafa vegna annarra farþega. Beðinn um að lýsa samskiptumsínum við brotaþola kom fram að þau hafi engin verið fyrir utan það að hannhafi keyrt hana og fest á hana bílbelti eins og aðra farþega en hafi þó kynntsig fyrir henni með fullu nafni. Hafi brotaþoli alltaf setið frammi íbifreiðinni en þau hafi ekkert rætt saman. Hann hafi engin kynferðislegsamskipti átt við brotaþola eða snertingar nema ef það hafi gerst að hann hafirekið í hana olnboga þegar hann var að festa brotaþola í bílbelti. Þá hafi hannekki átt neitt við fatnað hennar eða verið með sérstakar óskir um klæðnaðhennar. Aðspurður um hvaða upplýsingar hann hafi haft um þroska brotaþolakvaðst hann engar hafa fengið en hafa séð að eitthvað var að henni í hendinnien ekkert vitað um hennar andlegu hlið. Aðspurður kvaðst hann hafa fengið nöfnfarþega á lista en engar upplýsingar um fötlun þeirra. Beðinn um að lýsa nánar síðustuferð hans með brotaþola kvaðst ákærði hafa fengið símtal frá yfirmanniferðaþjónustunnar þar sem hann hafi verið beðinn um að koma við í [...] og takaþar upp í bílinn tvo einstaklinga. Áður hafi hann keyrt tvo aðra einstaklingaupp í [...] og [...], síðan hafi hann ekið að [...] í [...] þar sem hann hafisótt fyrrgreinda tvo einstaklinga sem hann hafi keyrt í [...] í [...]. Hafiþeir verið í hjólastólum og hann þurft að aðstoða þá nokkuð sem hafi tekiðtíma. Þaðan hafi hann ekið [...] og rakleitt að [...]. Spurður hvort hann hafikeyrt nálægt starfstöð [...] eða að hafa ekið á afvikinn stað, svaraði ákærðiþví neitandi. Aðspurður hvort hann hafi farið inn á heimilið að [...] svaraðiákærði því neitandi, hann hafi ekki heimild til þess en hafi komið inn íanddyrið þegar hann hafi verið að sækja vistmenn, en hann hafi aldrei sóttbrotaþola þangað. Hann hafi því aldrei farið inn á heimilið að [...] eða rættvið starfsmenn þar. Þá kvaðst ákærði ekki kannast við að hafa kallað brotaþola„gullmola“ og hafði ekki skýringu á framburði vitna hjá lögreglu um það eða aðhafa beðið brotaþola um að vera í flegnum bol.Fram kom hjá ákærða að hann værifjölskyldumaður og hafi málið tekið mikið á hann og fjölskyldu hans. Vitnið A, brotaþoli í máli þessu,kom fyrir dóminn og gaf skýrslu. Fram kom að hún byggi að [...] í [...] en færií vinnu á hverjum degi að [...] í [...] auk þess sem hún sækti [...] á [...]alltaf á fimmtudögum. Ferðaðist hún á nefnda staði með Ferðaþjónustu fatlaðraog hafi ákærði þessa máls stundum sótt hana en þá bara í [...]. Brotaþoli bar að ákærði hefðibrotið gegn henni. Ákærði hafi þuklað brjóst hennar, sem ákærði hafi kallað„kókoshnetur“ og kynfæri hennar innan klæða með hendi en áður hafi ákærði girtniður buxur hennar og reynt að losa peysu hennar. Hafi ákærði stungið puttanuminn í „kvísuna“ á henni. Spurð hvort ákærði hefði stungið einhverju öðru inn í„kvísuna“ svaraði brotaþoli því neitandi. Spurð hvort þetta hafi gerst ofttaldi brotaþoli að þetta hefði gerst í mesta lagi tvisvar, einu sinni inni íbifreiðinni og einu sinni fyrir utan bifreiðina. Þegar atvikið hafi gerst innií bifreiðinni hafi hún setið frammi í. Hafi ákærði setið í sínu sæti en húnmundi það ekki vel en það hafi gerst nálægt [...]. Aðspurð kvað hún það hafaverið þröngt að athafna sig. Beðin um lýsa því hvernig atvikumhafi verið háttað fyrir utan bifreiðina, kvaðst brotaþoli hafa losaðöryggisbelti sitt sjálf og gengið út, en hún hafi ekki verið komin heim. Beðinum að lýsa því hvar þau hafi verið, bar brotaþoli að þau hafi verið í grasi, ílaut, hún hafi ekki þekkt staðinn neitt. Spurð hvort ákærði hefði farið úrfötum sínum svaraði brotaþoli því neitandi en hún sjálf hafi verið í flegnumbol. Brotaþoli bar aðspurð að það hafi verið napurt úti og rökkur. Aðspurð hvort ákærði hefði óskaðeftir því að hún væri í einhverjum ákveðnum fötum, bar brotaþoli að ákærðihefði óskað eftir því einu sinni að hún væri í gegnsæjum fötum. Spurð hvortákærði hefði beðið hana að koma í flegnum fötum svaraði brotaþola því játandi,svo að hann gæti betur séð brjóstin á henni og „vinkonu“. Aðspurð hvort hún hafi séð typpiákærða kvaðst brotaþoli einu sinni hafi séð typpi hans. Hafi það verið þegarákærði var að „hleypa litla vininum út til þess að anda“. Hafi ákærða verið mál„að losa vininn“ og gleymt að setja „vininn“ alveg inn í buxurnar. Hafi þaðgerst fyrir utan bifreiðina en hún sjálf hafi þá verið inni í bifreiðinni.Taldi brotaþoli að þetta hafi gerst einhvers staðar hjá [...], „þar sem hannlosaði þvagið“. Þegar ákærði hafi komið inn aftur hafi hún séð typpið á ákærða.Hún hafi ekki komið neitt við það og ákærði ekki komið neitt við hana meðtyppinu. Spurð hvort það væri rétt að ákærði hefði ekki sett typpið inn íkynfæri hennar, kvað hún það rétt. Spurð hvort hún hafi séð sæði koma úr typpiákærða bar brotaþoli að hafa séð það einu sinni. Hafi það gerst þegar ákærðihafi verið að fróa sér inni í bifreiðinni og hafi hún þá allt í einu séðeitthvað detta, eins og lítið kusk. Hafi hún dustað það af, enda haldið þaðvera kusk, en í raun hafi það verið sæði frá honum. Beðin um að lýsa því nánarþegar ákærði hafi verið að fróa sér, bar brotaþoli að það hafi verið: „Voðagaman hjá honum þá“. Sjálf hafi hún á meðan verið inni á kaffihúsi „eðaeitthvað“ til að fara á salerni. Hafi þetta verið rétt hjá [...] niðri í bæ.Spurð hvernig hún hafi vitað að ákærði hafi verið að fróa sér, kvaðst brotaþolihafa fattað það. Spurð hvort hún hafi ekki séð það svaraði hún því þannig aðhún hafi séð það af „öllum hvítu frjóunum“. Ítrekað spurð hvort hún hafi séðþegar ákærði fróaði sér, svaraði brotaþoli því neitandi. Borin var undir brotaþola skýrslahennar hjá lögreglu þar sem fram kom að ákærði hafi verið að fróa sér og síðan„stungið beint inn í hana“. Brotaþoli var spurð hverju ákærði hafi stungið inní hana og sagði brotaþoli þá að ákærði hafi stungið inn „litla vininum“. Beðinum að segja frá því bar brotaþoli að ákærði hafi kallað hana einhverjumfáránlegum nöfnum sem hún væri búin að gleyma. Hafi móðir hennar sagt að þaðhafi verið „gullmolinn sinn“. Hún kvaðst ekki muna þetta en hún hafi setiðframmi í bifreiðinni þegar þetta hafi átt sér stað og hafi hún fengið hitakófog orðið sveitt. Spurð hvort það hefði gerst að ákærði hafi sett typpið inn íkynfæri hennar eða ekki sett typpið inn í hana svaraði brotaþoli: „hann reyndiþað“ en hafi ekki getað það.Brotaþoli var spurð hvort hún ogákærði hafi rætt eitthvað saman á meðan ákærði hafi ekið henni á milli staða.Svaraði brotaþoli því neitandi, hún hafi ekki haft kjark til þess að ræða viðhann. Spurð hvort hún myndi eftir tveimur nafngreindum einstaklingum sem hefðuverið í bifreiðinni þann 14. mars 2013 mundi hún það og bar jafnframt að húnmyndi eftir því að hafa ekki verið keyrð beint heim heldur verið að rúnta niðrií bæ. Spurð hvort hún myndi eftir því að ákærði hefði komið inn á [...], svarðibrotaþoli því neitandi. Þá hafi ákærði ekki sett hana í bílbelti eða losað hanaog bílstjórar hjálpi henni ekki inn og út úr bifreiðinni.Vitnið E, móðir brotaþola komfyrir dóminn og gaf skýrslu. Bar vitnið að F, forstöðukona að [...], hafihringt í sig og beðið sig að koma þar sem brotaþoli hafi þurft að ræða viðvitnið. Hafi brotaþoli lýst fyrir henni og F að ákærði hefði verið að þukla ogkáfa á henni. Einnig hafi hún nefnt að ákærði hafi farið með fingur inn í„vinkonu hennar“. Hafi brotaþola liðið illa þegar hún sagði frá, farið hjá sérog verið feimin. Hafi brotaþoli lýst því að ákærði hefði brotið gegn henni ogsíðar sagt vitninu að ákærði hefði reynt að setja typpið inn í kynfæri hennar.Hafi vitnið hringt í lögreglu að hana minnti á mánudegi. Tveimur dögum síðarhafi verið tekin skýrsla af brotaþola. Spurð hvort brotaþoli hafi síðarlýst nánar fyrir henni atburðum bar vitnið að brotaþoli hafi ekki farið mjögnáið út í það en að atvik hafi átt sér stað bæði inni í bifreiðinni og fyrirutan hana. Hafi vitnið spurt brotaþola hvernig hún hefði farið úr buxunum innií bifreiðinni og brotaþoli þá lýst fyrir henni hvernig sætinu hefði veriðhallað og hún mjakað sér til og frá. Einnig hafi brotaþoli lýst því hvernigákærði hefði „rennt henni út úr bifreiðinni og tekið báðar buxurnar niður“ oghafi brotaþoli þurft að fróa ákærða. Þá hafi brotaþoli lýst því að ákærði hafiviljað setja „vininn“ inn en það hafi ekki gengið. Vitnið hafi hins vegarpassað sig á því vegna minnis brotaþola að spyrja ekki beinna eða óbeinnaspurninga um atvik eða að fara nánar út í þau, enda væri mikilvægt að það kæmifrá brotaþola. Eftir skýrslutöku af ákærða hjá lögreglu hafi hún kallað samanalla ættingja vistmanna á [...] og upplýst þá um atvik. Vitnið var spurt hvort það hefðihitt ákærða og bar vitnið að hafa hitt hann í febrúar 2013 við eldhúsið að[...] og hafi ákærði þá sagt í tilefni af því að brotaþoli og systir hennarhafi verið að fara til [...]: „Þið verðið sko að passa þennan gullmola vel.“ Þábar vitnið að kynfæri brotaþola hafi í eitt sinn verið „eldrauð“ og vitnið taliðað brotaþoli væri að fá sveppasýkingu, enda gjörn á að fá sveppasýkingu. Vitniðvissi ekki hvenær þetta hefði verið en það hefði verið á fimmtudegi því að þákæmi brotaþoli almennt seinna heim en venjulega þar sem hún væri í [...]. Vitnið bar að brotaþoli væri ekkikynferðislega virk og atvikin hafi tekið mikið á hana og væri hún mjög breytt íhegðun eftir þetta og til dagsins í dag. Brotaþoli væri mjög óörugg oglífsgleði hennar væri farin. Vitnið G, starfsmaður á [...] komfyrir dóminn og gaf skýrslu. Bar hún að þann dag sem hún hafi uppgötvað að ekkihafi allt verið í lagi, hafi ákærði komið með brotaþola inn í forstofu„dansandi“, hress og kátur. Hafi þetta verið um fimmleytið. Þegar ákærði hafiverið farinn hafi brotaþoli sagt: „[G], ég á að koma í fleginni blússu ámorgun“. Hafi hún spurt hana af hverju og brotaþoli þá sagt: „Þá er þægilegrafyrir [X] að koma við mig.“ Hafi hún tekið eftir því að föt brotaþola hafiverið ofan í nærbuxum vinstra megin en brotaþoli hafi ekki mátt í vinstri hendiog geti bara girt sig hægra megin. Hafi þetta verið augljóst þar sem brotaþolihafi verið í pilsi og að það hafi verið hásumar, en þannig væri hún ekki klæddum vetur. Hún hafi ekki áður orðið vör við þetta. Hafi hún farið með brotaþolainn í herbergi og hringt í móður hennar og yfirmann en ekki rætt frekar viðbrotaþola um málið. Um kvöldið þegar hún hafi verið að hátta brotaþola hafibrotaþoli hins vegar sagt henni frá því að ákærði hafi verið að káfa á henni oghvar hann hafi káfað, og hafi það verið á brjóstum og kynfærum og einnig hafibrotaþoli sagt henni hvar bifreiðin hefði stoppað og hafi það verið við [...] á[...] og hafi ákærði keyrt þar niður á milli húsa. Einnig hafi brotaþoli sagt:„Ég þarf líka að gera við hann“, en hafi ekki útskýrt það frekar. Hafibrotaþoli sagt við vitnið að hún og ákærði færu stundum út úr bifreiðinni oghafi ákærði farið inn á brjóst og kynfæri hennar. Bar vitnið að hún hafi lagttrúnað á frásögn brotaþola, enda þekkt hana í 12-13 ár á þeim tíma sem hún hafiunnið á [...]. Vitnið var spurt hvort það vissihversu oft ákærði hefði keyrt brotaþola og bar vitnið að það hafi verið mjögoft. Þá hafi henni fundist skrítið að ákærði hefði alltaf komið seint meðbrotaþola og ákærði borið því við að hann hefði verið að keyra aðra heim á undanen það hefði ekki verið þannig. Hefði ákærði átt að koma með brotaþola um kl.16:00-16:30. Vitnið var þó ekki visst um nákvæma tímasetningu hvenær brotaþolihafi átt að koma heim úr [...]. Til væri skráning um hvenær vistmenn eigi aðkoma en ekki væri skráð hvenær vistmenn komi í raun.Vitnið H, fyrrverandi starfsmaðurá [...], kom fyrir dóminn og gaf skýrslu. Bar hún að brotaþoli hafi upplýsthana um samskipti hennar og ákærða. Hafi brotaþoli sagt að það hafi veriðspennandi akstursferðir með ákærða og hafi brotaþoli sagt að sér væri heitt ábrjóstunum þar sem ákærði hafi fiktað við brjóst hennar. Taldi vitnið að þettahafi verið um sumar eða byrjun vors en kvaðst ekki vera viss og var heldur ekkiviss hvaða vikudag þetta gæti hafa verið en nefndi föstudag eða miðvikudag.Hafi brotaþoli sagt henni frá þessu sama dag og ákærði hefði verið of seinnheim með brotaþola og hafi hún verið búin að hringja í ákærða vegna þess, endaværu það starfsreglur að liðu meira en fimmtán mínútur frá því að vistmenn ættuað vera komnir, væri hringt. Hafi hún þá fengið þær upplýsingar frá ákærða aðbrotaþoli væri í bíltúr og hafi það ekki verið óvenjulegt þar sem brotaþolihefði gaman af því að sitja fremst og rúnta um. Hún hefði hins vegar þurft aðhringja aftur í ákærða eftir tuttugu mínútur og þegar ákærði hafi komið meðbrotaþola hafi hann sagt: „[H] mín, þú ætlar ekki að klaga mig.“ Spurð hvorthún vissi klukkan hvað þetta hafi verið var vitnið ekki visst.Vitnið var spurt hvort það hafihaft mikil samskipti við ákærða og kvað hún þau hafi verið nokkur þegar ákærðihefði komið til að aðstoða með hjólastóla og þessháttar, en þá kæmi hann barainn í forstofu. Vitnið kvaðst ekki hafa orðið vart við neitt óeðlilegt nema í þetta eina sinn oghafi brotaþoli þá verið rauð á brjóstunum. Lögregluskýrsla var borin undirvitnið þar sem það lýsti því þegar brotaþoli hefði verið að tala um „[X] sinn“og sagst þurfa að koma í flegnum bol. Mundi vitnið það ekki en taldi að þaðhefði munað þetta betur við skýrslutöku hjá lögreglu. Vitnið I, starfsmaður á [...],kom fyrir dóminn og gaf skýrslu. Var hann beðinn um að gera grein fyrirsamskiptum ákærða og brotaþola. Bar vitnið að það hafi verið algengt aðbrotaþoli hafi komið seinna heim en dagskrá hafi sagt til um, oft skeikaðhálftíma til fjörutíu mínútum. Hafi starfsfólki almennt ekki þótt þettaóeðlilegt. Hins vegar hafi hann þann 13. mars 2013 skráð í skilaboðaskruddu[...] að brotaþoli hafi sagt honum með bros á vör að ákærði hafi beðiðbrotaþola að koma í flegnum bol daginn eftir í vinnuna. Honum hafi fundistþetta óeðlilegt þar sem brotaþoli hafi ekki átt frumkvæði að þessháttar áður,enda með lélegt skammtímaminni. Hafi hann farið með brotaþola inn á herbergi oghafi brotaþoli þá sagt að eitthvað hefði gerst, einhverjar snertingar en hafigert lítið úr því og hann ekki metið það meira en einhvers konar áreiti. Hafihann kallað til F, yfirmann [...], sem hafi í framhaldi af því rætt viðbrotaþola. Sjálfur hafi hann verið frá vinnu í nokkra daga eftir þetta. Vitnið kvaðst ekki hafa orðiðvitni að því að ákærði hafi viðhaft orð um brotaþola eða séð ákærða koma innfyrir anddyri [...]. Hann mundi eftir tveimur til þremur tilfellum þegarbrotaþoli hafi verið illa girt á hálfs árs tímabili en gat ekki sagt nánar tilum hvenær. Spurður hvort hann hafi upplifað breytingar á brotaþola kvað hannsvo ekki vera og taldi ekki að hún hafi hlotið af andlegan skaða, en brotaþolihafi verið undir miklu álagi og þreytt vegna þessa máls og þurft að hitta margaog hafi meðal annars sagt að hún vildi verða lögfræðingur vegna allra samskiptahennar við þá.Vitnið F, fyrrverandiforstöðukona á [...], kom fyrir dóminn og gaf skýrslu. Vitnið bar að brotaþolihafi í eitt sinn verið pirruð og hafi annar starfsmaður tekið á móti brotaþolaen hafi kallað hana til. Hafi brotaþoli reynst vera pirruð yfir því að ákærðihafi alltaf verið að segja henni að vera í flegnum bol og hafi ekki skiliðhvers vegna. Hafi hún rætt við brotaþola vegna þessa og hvort ákærði hafi sagteitthvað meira en muni ekki nákvæmlega hvað hafi þá komið fram. Hafi starfsmennverið beðnir að fylgjast með, enda hefði ferðum ákærða með brotaþola oftseinkað, en það hefði almennt ekki verið óvenjulegt, en þó hafi seinkunin veriðlengri með ákærða þegar brotaþoli hafi verið að koma úr [...]. Hafi brotaþoliþá yfirleitt verið að koma um það bil korter fyrir sex. Vitnið hafi vitað aðfleiri voru sóttir í sömu ferð og þeim væri ekið heim fyrst, en vissi ekki hvarþeir hafi búið en talið það vera í leiðinni. Brotaþola hafi hins vegar þóttgaman að keyra með bílstjórum sem hafi nýtt sér ferðirnar og komið við á öðrumstöðum. Spurð hvort hún hafi sjálf hafteinhver afskipti af ákærða kom fram hún hafi átt mörg samskipti við ákærða íanddyri [...] og stundum hefði ákærði komið aðeins lengra inn í spjall. Í eittskiptið fyrir atvik málsins hafi ákærði spurt vitnið hvernig minni brotaþolaværi háttað og hvort brotaþoli myndi mikið eða hvort eitthvað væri að marka semhún segði. Hafi henni þótt þetta skrítið en minni brotaþola væri þannig að þaðkæmi yfirleitt aftur og ef hún myndi ekki, væri hún ekki að búa neitt til. Vitnið staðfesti að hafaundirritað skilaboð dagsett 18. mars 2013. Hafi hún skrifað þetta á mánudegieftir að framangreind atvik hafi komið upp. Hafi brotaþoli lýst fyrir hennihvernig ákærði hefði káfað á brjóstum hennar og klofi og fleiru eins og framkæmi í skilaboðunum, en vitnið mundi ekki hvað fleira hafi verið rætt. Þá komifram í skilaboðunum að brotaþoli hefði rætt við annan starfsmann á fimmtudegifyrir helgina, eða þann 14. mars, og skýrt þeim starfsmanni frá því sama. Hefðisaga brotaþola verið óbreytt að morgni 18. mars og hún þá ákveðið að hringja ímóður brotaþola. Vitnið bar að seinna hefði komiðupp að eitthvað meira hefði gerst. Hafi hún ekki viljað fara náið út í það ensumir hefðu verið að spyrja brotaþola of leiðandi spurninga og hún því ekkitekið of mikið mark á öllu sem hafi verið sagt eftir að málið fór af stað.Þannig hafi brotaþoli til dæmis ekki verið viss hvar hefði verið stoppað.Brotaþoli myndi hins vegar ekki ljúga. Spurð hverjir hefðu verið að spyrja ofleiðandi spurninga, kom fram að það hafi verið móðir brotaþola og annarstarfsmaður [...] sem hafi leitt til þess að brotaþoli hafi farið að ræða mikiðum málið. Eftir það hafi brotaþoli farið að ræða um að bifreiðin hafi veriðstoppuð og ákærði verið að leika með typpið á sér í bifreiðinni. Vitnið J kom fyrir dóminn og gafskýrslu. Bar vitnið að hafa í eitt sinn orðið vitni að samskiptum brotaþola ogákærða í anddyri [...]. Hafi ákærði leitt brotaþola inn eða stutt á öxl hennarog hafi brotaþoli verið í miklu uppnámi. Hafi ákærði beðið þau að sjá um þennan„gullmola“. Hafi virst sem brotaþoli kærði sig ekki um snertingu ákærða. Vitniðgat ekki staðfest hvaða dag þetta hefði verið. Upplifði vitnið, sem á börn ásama vistheimili, að brotaþoli væri að koma seint heim miðað við það að húnværi búin að vinna kl. 16:00. Vitnið þekkti að öðru leyti ekki dagskrábrotaþola. Vitnið K kom fyrir dóminn og gafskýrslu. Vitnið, sem á sjálft börn á vistheimilinu að [...], bar að hafa í eittsinn orðið vitni að samskiptum brotaþola og ákærða í anddyri [...]. Hafi ákærðileitt brotaþola inn og sagt: „Takið þið nú ekki við þessum gullmola“. Hafiákærði hlegið og fundist þetta eitthvað sniðugt. Hafi „hnussað“ í brotaþola semhafi verið reið og hún strunsað inn í herbergi sitt og væri það ólíkt henni,enda væri brotaþoli yfirleitt kát og glöð. Í annað sinn hafi hún verið stödd íeldhúsinu að [...] og þá hafi brotaþoli allt í einu sagt: „Ég veit ekki hvaðþetta er með þennan [X], hann vill bara káfa á mér.“ Vitnið L, yfirmaður hjáFerðaþjónustu fatlaðra í [...], kom fyrir dóminn og gaf skýrslu. Fram kom aðvitnið hefði ekki aðra vitneskju um samskipti ákærða og brotaþola en að ákærðihefði stundum keyrt hana á vegum Ferðaþjónustunnar og yfirleitt í sömu bifreið.Staðfesti vitnið að enginn staðsetningarbúnaður væri í bifreiðunum enferðatilhögun væri yfirleitt svipuð og lægi fyrir kvöldinu áður. Þó kæmi fyrirað ferðatilhögun væri breytt og vel gæti verið að hringt hafi verið í ákærðaþegar hann hafi verið á ferðinni í [...] og hann beðinn um að sækja aðrafarþega en hann gæti ekki staðfest það, það væri ekki skráð á dagseðil en hefðilíklega verið skráð á vinnuseðil ákærða. Þá kom fram að ákærði hefði samkvæmtskráningu Ferðaþjónustunnar verið að keyra tvo aðila í [...] þann 14. mars2013.Vitnið C geðlæknir kom fyrirdóminn og gaf skýrslu. Aðspurður um þroska brotaþola kom fram að hann leyndisér ekkert og ekki þyrfti sérfræðimenntun til þess að átta sig á því hver hannværi. Staðfesti vitnið geðrannsókn sem hann framkvæmdi á brotaþola dags. 24.mars 2014, sem hafi verið framkvæmd að beiðni lögreglunnar á [...] vegna grunsum kynferðisbrot í öðru máli. Komi niðurstaða hans heim og saman við niðurstöðudr. B, taugasálfræðings, um að ólíklegt sé að brotaþoli geti sagt frá þeimatburðum sem hér eigi undir, nema að hafa upplifað atburðina sjálf og byggifrásögn hennar frekar á tilfinningum en minni. Aðspurður upplýsti vitnið aðauðvitað væri hætta á því að einstaklingur sem væri svona skertur andlega værileiðitamur í frásögn sinni en brotaþoli hafi sagt frá atburðum með sama hætti íendurtekin skipti.Vitnið B taugasálfræðingur komfyrir dóminn og gaf skýrslu. Staðfesti vitnið skýrslu sína um brotaþola,dagsetta 20. mars 2014, sem liggur fyrir í málinu. Hafi brotaþola verið vísað ítaugasálfræðilegt mat hjá vitninu af C geðlækni í þeim tilgangi að fá mat ávitsmunahæfni brotaþola. Ekki væri um beint greindarmat að ræða en greindbrotaþola lægi í 5. hundraðsröð, sem þýddi að 95% af hennar jafnöldrum væru meðmeiri greind og 5% með minni greind. Beri brotaþoli greindarskerðinguna með sérstrax frá fyrstu kynnum. Fram kom að móðir brotaþola hefði verið viðstödd ámeðan viðtöl fóru fram. Aðspurt hvort brotaþoli hafi upplýst vitnið ummálsatvik þessa máls kom fram að vitnið hafi ekki verið beðið um að kanna þaðsérstaklega en það hafi komið fram óbeint þegar brotaþoli hafi sagt frákynferðislegu atviki og vitnið taldi að brotaþoli hefði verið að segja fráeinhverju sem hún hefði upplifað sjálf. Aðspurt hvort gagnálykta mætti á þannhátt að ef frásögn brotaþola væri breytileg þá hefði brotaþoli ekki upplifaðatvikið sjálf svaraði vitnið því þannig að erfitt væri fyrir brotaþola að búatil sögu og segja hana alltaf eins, enda myndi hún ekki muna hvað hún hefðisagt áður. Vitnið D kvensjúkdómalæknir gafsímaskýrslu fyrir dómi. Vitnið staðfesti vottorð sitt, dagsett 31. mars 2016,sem liggur fyrir í málinu. Vitnið var beðið um að skýra hvað fælist í orðumvottorðsins um: „Meyjarhaft með þröngu opi, kem aðeins einum fingri inn fyrir.Meyjarhaft órofið.“ Fram kom hjá vitninu að alltaf sé eitthvert gat ámeyjarhafti þannig að tíðablóð komist út, en þetta hafi verið lítið gat. Spurthvort sú staðreynd að meyjarhaft hafi verið órofið gæti sagt til um það hvortgetnaðarlimur hafi verið settur inn í fæðingarvef konu, taldi vitnið að þaðværi mjög ólíklegt að það hafi gerst þegar gatið væri þetta lítið. Þá þyrftigetnaðarlimur aðeins að fara rétt inn fyrir fæðingarveginn til þess að rjúfameyjarhaftið, enda liggi meyjarhaftið alveg fremst í fæðingarveginum, viðinnganginn að leggöngum. Spurt hvort órofið meyjarhaft myndi útiloka aðgetnaðarlimur hafi farið í fæðingarveginn bar vitnið: „Já ég myndi segja það,“en ekki væri hægt að útiloka að fingur hafi verið settur inn í fæðingarveginnán þess að meyjarhaftið hefði rofnað. Aðspurt bar vitnið að enginn „strengur“hafi verið í meyjarhafti brotaþola.IIINiðurstöðurSamkvæmt gögnum málsins var tekinskýrsla af ákærða tveimur dögum eftir að brotaþoli tilkynnir um málið hjá lögreglu,auk þess sem fram fór leit að meintum brotavettvangi og athugað hvortöryggismyndavélar væru á þeim stöðum. Þá voru teknar upplýsingaskýrslur affjórum aðilum í mars 2013. Málið var síðan fellt niður þann 5. mars 2014. Ekkifór fram nein líkamsrannsókn á brotaþola fyrr en síðar og þá í tengslum viðgrun um kynferðisbrot gangvart brotaþola í öðrum og óskyldum málum. Ekki fórfram nein rannsókn á fötum brotaþola eða var rannsakað nánar um ferðir ákærðameð brotaþola. Ríkissaksóknari felldi ákvörðun lögreglustjóra um niðurfellingumálsins úr gildi og lagði fyrir lögreglu með bréfi þann 4. maí 2014 að rannsakahvort brotaþoli þyrfti aðstoð við að spenna sig sjálf í öryggisbelti. Ákærðibar að hafa fest brotaþola í öryggisbelti líkt og aðra farþega hans enbrotaþoli bar að bílstjórar hjálpuðu henni ekki í öryggisbeltið. Ekkert komfrekar fram um þetta atriði í málinu og virðist það ekki hafa verið rannsakaðfrekar. Ríkissaksóknari óskaði einnigeftir því að rannsakað yrði nánar með ferðir ákærða og brotaþola á fimmtudögum,sérstaklega í þeim tilgangi að staðreyna frásögn ákærða um hvaða leið hann hafiekið, hverja hann átti að sækja og hvert átti að aka. Verður ekki séð að þettahafi verið rannsakað nánar. Um ferðir ákærða og brotaþola verður að styðjast viðfrásögn ákærða um að hann hafi í öllum tilfellum sótt brotaþola upp í [...] á[...] kl. 17:15, ekið með tvo aðra farþega upp í [...] og þaðan keyrt meðbrotaþola að heimili hennar á [...] í [...]. Ákærði bar að síðasta ferð hansmeð brotaþola hafi verið fimmtudaginn 14. mars 2013, og hafi hann þá auk þesskeyrt tvo farþega í [...], síðan sótt tvo aðra farþega í hjólastól að [...] í[...] og keyrt þá í [...] í [...]. Hafi hann þurft að aðstoða þá farþega og þvíverið seinni fyrir en ella að keyra brotaþola að [...] þann dag.Samkvæmt framangreindu var ekkiaflað allra tiltækra gagna í málinu og er það aðfinnsluvert og ekki í samræmivið ákvæði 3. mgr. 18. gr., 53. og 54. gr. laga nr. 88/2008 um meðferðsakamála. Nokkur af þeim vitnum sem komufyrir dóminn báru að það hafi vakið athygli þeirra að ákærði hafi oft komið ofseint með brotaþola heim að [...]. Aðspurð fyrir dómi vissu vitnin þó ekkihvert ákærði hefði átt að sækja brotaþola eða á hvaða tíma en einhverjir nefndukl. 16:00. Vitni báru jafnframt að þetta hefði í raun ekki verið neittóvenjulegt þar sem brotaþoli hefði haft gaman af því að rúnta með bílstjórum.Brotaþoli bar að ákærði hefði bara sótt hana upp í [...] en ekkert annað ogmundi vitnið eftir því að tveir nafngreindir einstaklingar hafi verið íbifreiðinni þann 14. mars 2013. Vitnið F bar að ákærði hefði sótt brotaþola í[...] og hafi yfirleitt verið að koma þaðan u.þ.b. korter fyrir sex og hafi húnvitað að fleiri voru sóttir í sömu ferð þótt hún hafi ekki vitað hvert þeimhafi verið ekið. Fær framburður ákærða stoð í framburði vitna um ferðir hans ogbrotaþola. Ákærði bar fyrir dómi að hafaaldrei notað orðið „gullmoli“ um brotaþola eða að hafa beðið brotaþola að komaí flegnum bol. Brotaþoli bar að móðir hennar hefði sagt henni að ákærði hefðinotað orðið „gullmoli“. Móðir brotaþola bar að ákærði hefði sagt þetta umbrotaþola og vitnin J og K báru að hafa heyrt ákærða segja það orð þegar hannkom með brotaþola að [...], þótt þau hafi ekki getað staðfest hvenær það var.Brotaþoli bar að ákærði hefði beðið hana að koma í flegnum fötum. Vitnið G barað brotaþoli hafi sagt þann dag sem málið hafi komið upp, að hún ætti að koma ífleginni blússu til þess að þægilegra væri fyrir ákærða að koma við hana.Vitnið H bar hjá lögreglu og staðfesti að hafa munað það betur þá en nú, aðbrotaþoli hafi verið að tala um að hún þyrfti að koma í flegnum bol og nefntnafn ákærða í því sambandi. Vitnið I bar fyrir dómi að hafa skráð ískilaboðaskjóðu [...] þann 13. mars 2013, að brotaþoli hefði nefnt að hún yrðiað koma í flegnum bol daginn eftir að beiðni ákærða. Er neitun ákærða um þessiatriði gegn framburði fjölda vitna, ekki trúverðug. Þá er heldur ekki trúverðugfrásögn ákærða fyrir dómi um að hann hafi eingöngu komið inn í anddyrið að[...] og aldrei rætt við starfsmenn, enda kom annað fram í vitnisburði H og Fauk þess sem ákærði og G starfsmaður [...], virðast hafa haft einhver samskiptiþar. Í skýrslu brotaþola hjá lögregluþann 20. mars 2013 kom fram að ákærði hefði afklætt þau bæði, káfað á brjóstumog kynfærum brotaþola og sett fingur í kynfæri hennar. Hafi þetta gerst fyrirutan bifreið Ferðaþjónustu fatlaðra í [...], einhvers staðar hjá [...]. Hafiákærði brotið fjórum sinnum gegn brotaþola, í öll skiptin á fimmtudögum.Jafnframt hefði ákærði fróað sér fyrir utan bifreiðina og sett typpi sitt íkynfæri brotaþola og fengið sáðlát, á brotaþola sjálfa að hún hélt. Í skýrslu brotaþola fyrir dómikom fram að ákærði hefði brotið gegn henni í mesta lagi tvisvar, einu sinniinni í bifreið Ferðaþjónustu fatlaðra og einu sinni fyrir utan bifreiðina. Umatvikið fyrir utan bifreiðina bar brotaþoli eins og áður að það hafi veriðnálægt [...]. Brotaþoli bar nú að ákærði hefði ekki afklætt sig sjálfur og þákom ekkert fram um að ákærði hefði fróað sér fyrir utan bifreiðina. Brotaþolihafi hins vegar séð typpi ákærða þegar hann var fyrir utan bifreiðina að kastaaf sér þvagi en hún sjálf hafi þá verið inni í bifreiðinni en ákærði gleymt aðsetja „vininn“ í buxur og hún séð hann þegar ákærði kom inn í bifreiðina. Húnhafi ekki komið við typpið og ákærði ekki komið neitt við hana með typpinu.Síðar í skýrstöku af brotaþola fyrir dómi kom fram að brotaþoli hafi séð sæðikoma úr typpi ákærða, án þess að fram hafi komið að það hafi lent á brotaþolaog hún hafi vitað að ákærði hafi verið að fróa sér. Ítrekað spurð hvortbrotaþoli hafi séð ákærða fróa sér svaraði brotaþoli því neitandi. Brotaþoli bar fyrir dómi aðákærði hefði stungið inn í hana „litla vininum“. Áður spurð fyrir dómi hvortákærði hefði stungið einhverju öðru inn í kynfæri hennar en fingri hafðibrotaþoli svarað því neitandi. Jafnframt var hún spurð hvort það væri ekki réttað ákærði hefði ekki sett typpið í kynfæri hennar og svaraði hún þá að það værirétt. Enn spurð um hvað væri rétt og hvort ákærði hefði sett getnaðarlim sinninn í kynfæri hennar, kom fram að ákærði hefði reynt en hafi ekki getað það.Hefur brotaþoli þannig verið margsaga og er því ekki trúverðug um þann þáttmálsins er snýr að samræði þótt hún hafi verið staðföst í frásögn sinni um aðákærði hafi stungið puttanum inn í kynfæri hennar og hefur hún jafnframt veriðstaðföst um að ákærði hafi þuklað brjóst hennar og kynfæri innan klæða. Í skýrslu D kvensjúkdómalæknisfyrir dómi kom fram að ólíklegt væri að getnaðarlimur hafi verið settur ífæðingarvef brotaþola þar sem gat á meyjarhafti hennar, sem var órofið, hafiverið það lítið að í raun hafi það verið útilokað en ekki væri þó hægt aðútiloka að fingur hafi verið settur inn í fæðingarveginn án þess aðmeyjarhaftið hefði rofnað. Samkvæmt 108. og 109. gr. laganr. 88/2008 metur dómari hvort nægileg sönnun sem ekki verði vefengd meðskynsamlegum rökum, sé fram komin um hvert það atriði sem varðar sekt, þar ámeðal hvaða sönnunargildi skýrslur ákærða hafi, vitnisburður, mats- ogskoðunargerðir, skjöl og önnur sýnileg sönnunargögn. Með vísan til framangreinds þykirvera uppi sá vafi í málinu að ekki sé hafið yfir skynsamlega vafa að ákærðihafi gerst sekur um þá háttsemi að hafa haft samræði eða önnur kynferðismök viðbrotaþola, þar á meðal að setja fingur í leggöng hennar. Verður ákærði þvísýknaður af broti gegn ákvæðum 2. mgr. 194. gr. almennra hegningarlaga nr.19/1940. Ákærði hefur borið að hafa ekkisýnt brotaþola nokkurn áhuga svo sem með því að kalla hana „gullmola“ eða aðhafa beðið brotaþola að koma í flegnum fötum. Að mati dómsins er frásögn hansum þessi atriði ótrúverðug eins og fram hefur komið og jafnframt framburður hansum að hann hafi engin samskipti haft við starfsmenn [...], en meðal annars komfram að ákærði hafi spurt vitnið F hvernig minni brotaþola væri háttað og hvortbrotaþoli myndi mikið eða hvort eitthvað væri að marka sem hún segði. Því erframburður hans um að hann hafi ekki vitað neitt um þroska brotaþola og baraséð að eitthvað var að annarri hendi brotaþola mjög ótrúverðugur, enda fórþroski brotaþola að mati dómsins ekki milli mála, en ákærði hafði í nokkurskipti setið einn með brotaþola í bifreið Ferðaþjónustu fatlaðra, frá [...] ogí [...], og hefði því átt að vera þroski hennar ljós. Þá kom einnig fram hjá Cgeðlækni og B, taugasálfræðingi að ekki þyrfti sérfræðimenntun til þess að áttasig á þroska brotaþola. Brotaþoli var staðföst ogtrúverðug um þennan þátt málsins um að ákærði hafi káfað á brjóstum hennar ogkynfærum og hafi meðal annars kallað brjóst hennar „kókoshnetur“. Í skýrslum Cgeðlæknis og B taugasálfræðings fyrir dómi kom fram að ólíklegt væri aðbrotaþoli gæti sagt frá þeim atburðum sem hér ættu undir, nema að hafa upplifaðatburðina sjálf og byggi frásögn hennar frekar á tilfinningum en minni og myndibrotaþoli eiga í erfiðleikum með að búa til þá sögu og segja hana alltafeins. Í skilaboðum milli starfsmanna[...] frá 18. mars 2013 skrifar vitnið F að hún hafi talað við brotaþola þannmorgun um það mál sem hefði byrjað 13. mars 2013. Hefði brotaþoli lýst fyrirhenni að ákærði hefði káfað á brjóstum hennar og klofi en vitnið mundi ekkihvað fleira hafi verið rætt, en seinna hefði komið upp að eitthvað meira hefðigerst. Móðir brotaþola bar fyrir dómi að brotaþoli hafi lýst fyrir hennihvernig ákærði hefði þuklað og káfað á brotaþola. Vitnið G bar fyrir dómi aðbrotaþoli hafi sagt henni að ákærði hafi verið að káfa á henni og hvar. Vitnið Ivitnaði um að þann 13. mars 2013 hafi hann farið með brotaþola inn í herbergiog hafi brotaþoli þá sagt honum frá því að eitthvað hafi gerst, einhverjarsnertingar en hann hafi gert lítið úr því og ekki metið það meira en einhverskonar áreiti. Vitnið K bar að hafa verið stödd í eldhúsinu að [...] þegarbrotaþoli hafi sagt: „Ég veit ekki hvað er með þennan [X], hann vill bara káfaá mér.“ Ákærði bar sjálfur aðfimmtudaginn 14. mars 2013 hafi hann þurft að sækja tvo farþega í hjólastólumsem hann hafi þurft að aðstoða og hafi því verið seinn heim með brotaþola.Vitnið H bar að hafa hringt í ákærða í tvígang þar sem hann hafi verið mjögseinn. Hafi brotaþoli sagt vitninu frá, eftir að hafa komið of seint heim, aðhenni væri heitt á brjóstunum þar sem ákærði hefði verið að fikta við brjósthennar og hafi brotaþoli verið rauð á brjóstunum. Að mati dómsins telst sannað svohafið sé yfir skynsamlegan vafa með staðföstum framburði brotaþola um þennanþátt málsins og framangreindum vitnisburði fjölda vitna, gegn ótrúverðugumframburði ákærða hvað þennan þátt varðar, og að teknu tilliti til ákvæða 126.gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, að ákærði hafi káfað innanklæða ábrjóstum og kynfærum brotaþola í eitt skipti þann 14. mars 2013, þótt ekkiliggi fyrir hvort það hafi verið utandyra eða inni í bifreið á vegumFerðaþjónustu fatlaðra. Verður ákærði sakfelldur fyrir þá háttsemi og erháttsemin réttilega heimfærð undir 199. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940.IVRefsingÁkærði er fæddur í [...] árið[...]. Samkvæmt sakavottorði hefur ákærði aldrei orðið uppvís að refsiverðriháttsemi fyrr sem ber að virða honum til málsbóta. Á hinn bóginn er horft til6. og 7. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga til refsiþyngingar. Ákærðiskipulagði verknaðinn á þann hátt að krefjast þess að brotaþoli klæddist meðákveðnum hætti. Brot ákærða beinist gegn andlega fötluðum einstaklingi, semvegna þroska síns hefur átt erfitt með að skilja hvað í verknaðinum fólst. Þámátti brotaþoli treysta því að hann væri í öruggum höndum meðan hann ferðaðistmeð ákærða, og hefur ákærði því brotið gegn þeim trúnaði og trausti sembrotaþoli mátti vænta af honum.Er refsing ákærða hæfilega ákveðin fangelsi í sex mánuði og þykir, meðvísan til sakaferils ákærða, þess hvernig staðið var að rannsókn málsins og meðtilliti til þess hversu mikið mál þetta hefur dregist án þess að ákærða verðiþar um kennt, mega ákveða að fullnustu refsingarinnar skuli frestað og húnfalla niður að liðnum þremur árum frá uppkvaðningu dóms þessa, haldi ákærði almenntskilorð 57. gr. almennra hegningarlaga, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955.VEinkaréttarkrafaAf hálfu brotaþola hefur veriðgerð sú krafa að ákærði greiði henni 2.000.000 króna í miskabætur. Ákærða varbirt framkomin krafa þann 30. júlí 2013.Með broti því sem ákærði ersakfelldur fyrir hefur hann bakað sér bótaábyrgð gagnvart brotaþola, sbr. 26.gr. skaðabótalaga nr. 50/1993. Við ákvörðun miskabóta verður horft til þess aðákærði hefur með broti sínu brotið gegn trúnaði og trausti sem brotaþoli máttivænta í ferðum sínum með ákærða, sem hefur að mati dómsins aukið á andlegarafleiðingar brotsins. Ekki liggja fyrir nein gögn í málinu um andlegarafleiðingar brotaþola af brotum ákærða og af vitnisburði vitna fyrir dómiverður ekki frekar um það ráðið. Miski brotaþola þykir hæfilegametinn 600.000 krónur og ber að dæma ákærða til þess að greiða brotaþola þáfjárhæð ásamt vöxtum eins og nánar greinir í dómsorði.VISakarkostnaðurSamkvæmt216. gr., sbr. 1. mgr. og 2. mgr. 217. og 218. gr., laga nr. 88/2008 um meðferðsakamála verður ákærða í ljósi niðurstöðu dómsins gert að greiða ¼ hlutasakarkostnaðar málsins, sem er samkvæmt yfirliti ákæruvaldsins 116.087 krónurauk 40.000 króna reiknings frá Læknastofu D, en ¾ hlutar greiðast úrríkissjóði. Þá verður ákærða gert að greiða ¼ hluta málsvarnarlauna skipaðsverjanda hans fyrir dóminum, Þorsteins Einarssonar hrl., 1.636.800 krónur,og ¼ hluta þóknunar tilréttargæslumanns brotaþola, Kolbrúnar Garðarsdóttur hdl., 613.800 krónur, en ¾hlutar framangreindra málsvarnarlauna og þóknunar greiðast úr ríkissjóði. Viðákvörðun málsvarnarlauna og þóknunar hefur verið tekið tillit tilvirðisaukaskatts. Dóm þennan kveða upphéraðsdómararnir Bogi Hjálmtýsson, Ástríður Grímsdóttir og KristinnHalldórsson. D ó m s o r ð:Ákærði, X, skal sæta fangelsi ísex mánuði, en fresta skal fullnustu refsingarinnar og falli hún niður aðliðnum þremur árum frá birtingu dóms þessa haldi ákærði almennt skilorð 57. gr.almennra hegningarlaga nr. 19/1940, sbr. 4. gr. laga nr. 22/1955.Ákærði greiði A, miskabætur aðfjárhæð 600.000 krónur ásamt vöxtum samkvæmt 8. gr. vaxtalaga, frá 14. mars2013 til 30. ágúst 2013, en frá þeim degi með dráttarvöxtum til greiðsludags,samkvæmt 9. gr. sömu laga. Ákærði greiði ¼ hlutamálsvarnarlauna skipaðs verjanda síns, Þorsteins Einarssonarhæstaréttarlögmanns, 1.636.800 krónur, en ¾ hlutar af þeirri fjárhæð greiðistúr ríkissjóði.Ákærði greiði ¼ hlutasakarkostnaðar, sem er þóknun skipaðs réttargæslumanns brotaþola, KolbrúnarGarðarsdóttur héraðsdómslögmanns, 613.800 krónur, en ¾ hlutar af þeirri fjárhæð greiðist úrríkissjóði.Ákærði greiði ¼ hluta annarssakarkostnaðar, 156.087 krónur, en ¾ hlutar af þeirri fjárhæð greiðist úrríkissjóði.

Mál nr. 752/2015

Kærumál Niðurfelling máls Málskostnaður

Varnaraðili krefst þess að hafnað verði ofangreindum kröfum sóknaraðila í þrotabú Heiðrúnar ehf. samkvæmt þremur lánssamningum og þær lækkaðar verulega og verði eigi hærri en 91.123.059 krónur. Þá krefst hann málskostnaðar.

Dómur Hæstaréttar Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Greta Baldursdóttir, Benedikt Bogason og Karl Axelsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 30. október 2015 sem barst réttinum 4. nóvember sama ár, en kærumálsgögn bárust 12. þess mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 7. október 2015 þar sem viðurkenndar voru nánar tilteknar kröfur varnaraðila við gjaldþrotaskipti þrotabús Heiðrúnar ehf. með stöðu í réttindaröð samkvæmt 111. gr. laga nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl. Með tölvubréfi 18. nóvember 2015 lýsti sóknaraðili því yfir að hann afturkallaði kæru sína og gerði því ekki lengur kröfur í málinu hér fyrir dómi. Varnaraðili krefst kærumálskostnaðar úr hendi sóknaraðila. Með vísan til c. liðar 1. mgr. 105. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 4. mgr. 150. gr. og 166. gr. laganna með áorðnum breytingum, er málið fellt niður fyrir Hæstarétti. Sóknaraðila verður gert að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og nánar greinir í dómsorði en hann hafði skilað greinargerð af sinni hálfu til Hæstaréttar þegar málið var fellt niður af sóknaraðila. Dómsorð: Mál þetta er fellt niður. Sóknaraðili, Bragi Jónsson, greiði varnaraðila, Landsbankanum hf., 400.000 krónur í kærumálskostnað.

Mál nr. 142/2016

Kærumál Erfðafjárskattur

K lést árið 2012 og fengu erfingjar hans leyfi sýslumanns til einkaskipta á dánarbúi hans. Í málinu kröfðust erfingjarnir þess að viðurkennt yrði að fasteignamatsvirði lóðar í Þýskalandi yrði ekki talið með skattstofni til erfðafjárskatts við skipti á búinu eins og sýslumaður hafði ákvarðað. Í dómi Hæstaréttar kom fram að samkvæmt meginreglu 1. mgr. 1. gr. laga nr. 14/2004 skyldi greiða skatt eftir lögunum af öllum fjárverðmætum er við skipti á dánarbúi manns hyrfu til erfingja hans, sbr. þó 18. gr. laganna. Í þeirri grein væri mælt fyrir um að ríkisstjórninni væri heimilt að gera samning við stjórnir annarra ríkja um gagnkvæmar ívilnanir á erfðafjárskatti erlendra og íslenskra skattaðila sem eftir gildandi löggjöf ríkjanna ættu að greiða skatt af sömu eignum bæði á Íslandi og erlendis. Var ekki talið að tvísköttunarsamningur Íslands og Þýskalands stæði því í vegi að áðurgreindri meginreglu yrði beitt um þau fjárverðmæti er málið varðaði. Þá var ekki fallist á að lögskýringargögn leiddu til þrengri skýringar á meginreglunni en samkvæmt orðanna hljóðan. Var hinn kærði úrskurður því staðfestur um að lóðina skyldi telja með skattstofni til erfðafjárskatts við skipti á búinu.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Viðar Már Matthíasson og Helgi I.Jónsson og Hjördís Hákonardóttir settur hæstaréttardómari.Sóknaraðilar skutu málinu til Hæstaréttar með kæru 17. febrúar 2016, enkærumálsgögn bárust réttinum 1. mars sama ár. Kærður er úrskurður HéraðsdómsReykjavíkur 4. febrúar 2016, þar sem leyst var úr ágreiningi um álagninguerfðafjárskatts vegna einkaskipta sóknaraðila á dánarbúi G. Kæruheimild er í 1.mgr. 133. gr. laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum o.fl. Sóknaraðilar krefjast þess að viðurkennt verði að fasteignamatsvirðilóðar að [...], [...], Þýskalandi, að fjárhæð 40.660.620 krónur, skuli ekkitalið með skattstofni til erfðafjárskatts í dánarbúi G. Þá krefjast þaumálskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar.Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar ogkærumálskostnaðar.Í 1. mgr. 1. gr. laga nr. 14/2004 um erfðafjárskatt er kveðið á um þámeginreglu að greiða skuli skatt eftir lögunum af öllum fjárverðmætum er viðskipti á dánarbúi manns hverfa til erfingja hans, sbr. þó 18. gr. laganna. Íþeirri grein er mælt fyrir um að ríkisstjórninni sé heimilt að gera samning viðstjórnir annarra ríkja um gagnkvæmar ívilnanir á erfðafjárskatti erlendra ogíslenskra skattaðila sem eftir gildandi löggjöf ríkjanna ættu að greiða skattaf sömu eignum bæði á Íslandi og erlendis. Fallist er á með héraðsdómi aðtvísköttunarsamningur Íslands og Þýskalands standi því ekki í vegi aðmeginreglu 1. mgr. 1. gr. laga nr. 14/2004 verði beitt um þau fjárverðmæti ermálið varðar. Þá verður einnig fallist á að lögskýringargögn leiði ekki tilþrengri skýringar á meginreglunni en skýring hennar samkvæmt orðanna hljóðanfelur í sér. Samkvæmt framansögðu, en að öðru leyti með vísan til forsenda hinskærða úrskurðar, verður hann staðfestur. Rétt er að kærumálskostnaður falli niður. Dómsorð:Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Kærumálskostnaður fellur niður. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 4.febrúar 2016.Meðbréfi sýslumannsins á höfuðborgarsvæðinu, dags. 11. ágúst 2015 sem var móttekiðaf héraðsdómi 13. sama mánaðar, var skotið til dómsins ágreiningi aðilavarðandi ákvörðun um skattstofn erfðafjárskatts með vísan til 119. gr. laga nr.20/1991 um skipti á dánarbúum o.fl. Málið var þingfest 9. október sama ár ogtekið til úrskurðar að loknum munnlegum málflutningi 20. janúar sl.Sóknaraðilareru F, D, C, B, E og A, öll búsett í Þýskalandi. Varnaraðili er sýslumaðurinn áhöfuðborgarsvæðinu.Sóknaraðilarkrefjast úrlausnar dómsins um þann ágreining er risið hefur við skipti ádánarbúi G sem lést 12. júlí 2012 og lýtur að skattlagningu fasteignamatsvirðislóðar sem var í eigu dánarbúsins og er staðsett í Þýskalandi og orðast svo íbeiðni þeirra: „Hvort telja beri fasteignamatsvirði lóðar að [...],[...],Þýskalandi með skattstofni til erfðafjárskatts í db. G kt. [...] en hinnumdeildi skattstofn er að fjárhæð ISK 40.660.620.“ Þá krefjast sóknaraðilarmálskostnaðar að skaðlausu úr hendi varnaraðila.Varnaraðilikrefst þess að öllum kröfum sóknaraðila verði hafnað þannig að kveðið verði uppúr með að fasteignamatsvirði lóðar að [...],[...], Þýskalandi að fjárhæð40.660.620 krónur, skuli telja með skattstofni til erfðafjárskatts í dánarbúiG. Þá krefst hann málskostnaðar að mati dómsins úr hendi sóknaraðila.IMálavextirSóknaraðilareru öll erfingjar G, sem lést [...] 2012. Hinn látni átti lögheimili hér álandi á dánardægri, nánar tiltekið á [...] í Reykjavík, og fóru skipti ádánarbúinu því fram hjá sýslumanninum á höfuðborgarsvæðinu, sbr. 1. mgr. 1. gr.laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum o.fl.Framkemur í beiðni sóknaraðila að hinn látni hafi átt óbyggða lóð í [...] íÞýskalandi. Hana hafi hann eignast 3. febrúar 1959 með kaupsamningi viðforeldra sína og haft eignarráð hennar allar götur síðan. Kaupverð samkvæmtsamningnum hafi verið 346 EUR. Erfingjar hafi selt lóðina 20. desember 2012 fyrir290.000 EUR sem jafngildi 46.980.000 krónum eins og fram komi íeinkaskiptagerð. Fasteignamat eignarinnar á dánardegi G hafi numið 40.660.620krónum sbr. erfðafjárskýrslu.Sóknaraðilarfengu leyfi til einkaskipta á dánarbúinu 9. ágúst 2012. Skiptum var lokið ádánarbúinu með einkaskiptagerð og erfðafjárskýrslu 30. desember 2014.Sýslumanni barst erfðafjárskýrsla 18. febrúar 2015. Gerði sýslumaðurathugasemdir við að fasteignamat eignarinnar [...], [...] í Þýskalandi værisagt vera 0 krónur. Leiðréttri erfðafjárskýrslu var skilað 26. febrúar 2015 ogvar fasteignamat fasteignarinnar þar sagt vera 40.660.620 krónur. Í skýringumog athugasemdum erfingja á erfðafjárskýrslu sagði að þeir teldu að lóðina íÞýskalandi ætti ekki að skattleggja hér á landi. Lóðin væri engu að síður talinfram í skýrslunni til skatts hér á landi en tekið fram að erfingjar áskildu sérrétt til að bera ágreining um skattlagninguna undir dómstóla. Meðbréfi 4. mars 2015 tilkynnti varnaraðili lögmanni sóknaraðila að hann hefðiyfirfarið erfðafjárskýrslu vegna dánarbúsins og áritað hana til staðfestingar áálagningu erfðafjárskatts sem næmi samtals 10.107.475 krónum. Þá sagði aðerfingi sem teldi erfðafjárskatt eða skattstofn eigi rétt ákveðinn gæti sentskriflega og rökstudda kæru til yfirskattanefndar innan 30 daga.Framkom undir rekstri málsins að sóknaraðilar greiddu erfðafjárskattinn í apríl2015.IIMálsástæður og lagarök sóknaraðilaSóknaraðilarbyggja á því að ekki beri að telja fasteignamatsvirði umræddrar lóðar tilskattstofns við ákvörðun erfðafjárskatts enda sé ekki sé fyrir hendi gildlagaheimild til skattlagningar eignarinnar. Vísasóknaraðilar til þess að ákvæði 1 mgr. 1. gr. laga nr. 14/2004 taki ekkisamkvæmt orðalagi sínu til erlendrar fasteignar í eigu dánarbús sem skipt séhér á landi. Ákvæðið sé hvað þetta varðar of óskýrt til þess að því verði beitthvort sem markmið eða vilji löggjafans hafi staðið til slíkrar skattlagningar áeinhverjum tímapunkti. Í athugasemdum með frumvarpi því er síðar varð að lögumnr. 14/2004 komi fram að ákvæðið miðist við búskipti hér á landi. Sérstaklegahafi verið tekið fram að því er varðar fasteignir á Íslandi að greiða bærierfðafjárskatt hér landi, án tillits til þess hvar erfingjar eða arfleifandiværu búsettir. Tekið hafi verið fram að þessi regla hafi verið lögfest með 1.gr. laga nr. 114/1989 til samræmis við reglur annars staðar á Norðurlöndunum enþar væri alls staðar krafist erfðafjárskatts af fasteignum í því landi sem þærværu án tillits til þess hvar búskiptin færu fram. Í athugasemdum með 1. mgr.1. gr. frumvarpsins komi fram að í þeim tilvikum þegar búskiptin færu fram hérá landi og búið ætti fasteign erlendis færi samkvæmt 1. mgr. Sóknaraðilarbenda á að bæði í eldri lögum um erfðafjárskatt nr. 114/1989 og við gerð frumvarpssem síðar hafi orðið að lögum nr. 14/2004 hafi verið gengið út frá því að í 1.mgr. 1. gr. fælist að leggja bæri skatt á fasteignir sem staðsettar væru hér álandi. Ákvæði 1. gr. laga nr. 14/2004 hafi þannig tekið samkvæmt orðalagi sínueingöngu til eigna sem staðsettar hafi verið hér á landi og fái sá skilningurstoð í meginreglu eldri laga og meginreglu alþjóðlegs skattaréttar um aðkrefjast beri erfðafjárskatts af fasteignum í því landi þar sem þær er aðfinna. Þeirri meginreglu megi finna stoð í 6. gr. samningsfyrirmyndar Efnahags-og framfarastofnunarinnar í París (OECD) sem samningsfyrirmynd Íslands, þegarkemur að gerð alþjóðlegra samninga um afnám tvísköttunar, sé að mestu leytibyggð á. Meginreglunni megi því finna stoð í nær öllum, ef ekki öllum,tvísköttunarsamningum sem Ísland hafi gert við önnur ríki. Með hliðsjón af þvímegi því vísa til þeirrar meginreglu að ákvæði í landsrétti beri að skýra tilsamræmis við þjóðréttarlegar skuldbindingar. Sóknaraðilarkveða að 2. mgr. 1. gr. frumvarps þess er svo varð að lögum nr. 14/2004 hafiverið felld brott í meðförum þingsins í kjölfar nefndarálits og einnig seinnimálsliður 1. mgr. án breytinga á þeirri málsgrein að öðru leyti. Ínefndarálitinu hafi verið talið að 1. mgr. fæli í sér, að teknu tilliti tilbreytinganna, að ákvæðið tæki til allra búskipta hér á landi og þar með eignabúanna um allan heim. Þrátt fyrir þessi ummæli hafi þó ekki verið lögð til neinbreyting á 1. mgr. frumvarpsins í þá veru að mæla fyrir um frávik frá þeirrimeginreglu er lýst var í athugasemdum með frumvarpinu að skattleggja berifasteign í því ríki þar sem hana sé að finna. Þegar frumvarpið, eins og þvíhafði verið breytt, varð að lögum nr. 14/2004 mælti 1. gr. ekki fyrir um þaðmeð skýrum hætti að skattleggja bæri hér á landi fasteign er væri í öðru ríki.Meðlögum nr. 177/2007 hafi verið gerð sú breyting á 1. gr. laga nr. 14/2004 aðbætt var við nýrri málsgrein, 2. mgr., þar sem sagði að af öllum fasteignum hérá landi sem eigendaskipti yrðu að á grundvelli lögerfða, bréferfða eðafyrirframgreiðslu arfs, skyldi greiða skatt eftir lögunum án tillits til þesshvort aðilar að ráðstöfuninni væru búsettir hér á landi eða erlendis. Íathugasemdum með ákvæðinu hafi verið rakið að í nefndaráliti með frumvarpi þvíer varð að lögum nr. 14/2004 hafi verið lagðar til breytingar á 1. gr. sem áðurhafi verið lýst og tekið fram að lögin tækju til eigna hér á landi sem féllutil búa sem skipt væri erlendis og krefðust m.a. atbeina innlendra aðila viðeigendaskiptin. Raunin hefði á hinn bóginn orðið sú að ekki hefði þótt unnt aðleggja erfðafjárskatt á fasteignir hér á landi, þegar arfláti væri búsetturerlendis, á grundvelli þágildandi 1. gr. laga nr. 14/2004 þar sem skattlagningyrði að byggjast á skýrri heimild í lögum. Því væri nauðsynlegt að setja innákvæði í lögin sem kvæði sérstaklega á um skattlagningu við þessar aðstæður tilþess að taka af öll tvímæli. Að mati sóknaraðila sýni þetta að 1. gr. laga nr.14/2004 hafi ekki verið talin nægilega skýr heimild til álagningarerfðafjárskatts á fasteign, þótt hún væri staðsett hér á landi, í þeim tilvikumþegar arfláti væri búsettur erlendis og því hafi þótt nauðsynlegt að lögfestaákvæði um slík tilvik.Enginbreyting hafi þó verið gerð samhliða á orðalagi 1. mgr. 1. gr. né mælt fyrir umsérstakt ákvæði er varðaði skattlagningu eigna sem staðsettar væru erlendis ená því hefði þó verið full þörf. Telja sóknaraðilar að ákvæði 1. mgr. 1. gr.geti á grundvelli sömu sjónarmiða sem tilgreind voru við ofangreinda breytinguekki verið fullnægjandi lagaheimild um skattlagningu eignar sem staðsett ererlendis. Nauðsynlegt hefði verið að kveða á um það með skýrum hætti í lögumætti skattlagningin að taka til slíkra eigna. Það hafi ekki verið gert.Aukofangreinds telja sóknaraðilar að við ákvörðun á skattskyldu í þeirra tilvikiberi að líta til ákvæða tvísköttunarsamnings milli Íslands og Þýskalands. Þarsegi í 1. tölulið 22. gr. að eign, sem sé fasteign samkvæmt skilgreiningu 2.töluliðar 6. gr., megi skattleggja í því aðildarríki þar sem eignin sé. Þá komifram í 21. gr. samningsins að tekjur, sem ekki hafi áður verið fjallaðsérstaklega um í fyrri ákvæðum samningsins, skuli einungis skattlagðar í þvíaðildarríki þar sem viðtakandi þeirra sé heimilisfastur. Sóknaraðilar séuviðtakendur þeirra tekna sem eigendaskipti vegna andláts arfláta höfðu í förmeð sér og verði í því sambandi að horfa til víðtækrar túlkunar skattyfirvaldaá tekjuhugtakinu. Þar sem umræddur tvísköttunarsamningur nefni ekkiskattlagningu tekna eða eignaauka sem falli til við andlát og erfðir sé ljóstaf 21. gr. að slíkar tekjur eða eignaauka beri eingöngu að skattleggja íÞýskalandi enda séu allir erfingjar heimilisfastir þar. Þábenda sóknaraðilar á að ákvæði 40. og 77. gr. stjórnarskrárinnar hafi veriðskilin svo að lagaheimild sem heimilar skattlagningu þurfi að vera skýr ogótvíræð. Þannig verði skattlagningarheimild að kveða skýrlega á um skattskyldu,skattstofn og gjaldstig eða fjárhæð skatts að öðru leyti. Þá leiði einnig afstjórnarskránni að skatta verði að leggja á eftir almennum efnislegummælikvarða og að gættu jafnræði. Ákvæði 77. gr. hennar árétti þessa reglu ennfrekar þar sem segi að skattamálum skuli skipað með lögum og ekki megi felastjórnvöldum ákvörðun um hvort leggja skuli á skatt, breyta honum eða afnemahann. Skattheimta sú er um sé deilt í máli þessu byggi ekki á gildriskattlagningarheimild og því sé sóknaraðila nauðsynlegt að fá ákvörðun umskattlagninguna hnekkt fyrir dómstólum.IIIMálsástæður og lagarök varnaraðilaVarnaraðilikrefst þess að öllum kröfum sóknaraðila verði hafnað. Varnaraðili bendir á aðþar sem hinn látni hafi átt lögheimili hér á landi á dánardægri hafi skipti ádánarbúinu farið fram hjá sýslumanninum á höfuðborgarsvæðinu, sbr. 1. mgr. 1.gr. laga nr. 20/1991. Erfingjar hafi fengið leyfi til einkaskipta 9. ágúst2012.Varnaraðilahafi borist erfðafjárskýrsla 18. febrúar 2015 vegna skipta á búinu. Hafi hanngert athugasemdir við að fasteignamat umræddrar fasteignar í Þýskalandi varsagt 0 krónur. Varnaraðila hafi svo borist leiðrétt erfðafjárskýrsla 26.febrúar 2015 þar sem fasteignamat eignarinnar var sagt 40.660.620 krónur. Ískýringum erfingja á skýrslunni hafi komið fram að þeir teldu að lóðina ættiekki að skattleggja hér á landi. Hún væri engu að síður talin fram í skýrslunnitil skatts hér á landi en tekið fram að erfingjar áskildu sér rétt til að beraskattlagninguna undir dómstóla. Erfðafjárskýrslan hafi verið staðfest hjávarnaraðila 4. mars 2015 og skiptum dánarbúsins því þannig lokið. Þaðsé mat varnaraðila að við skipti á dánarbúi sem fara fram hér á landi skuligreiða erfðafjárskatt eftir lögum nr. 14/2004 af öllum fjárverðmætum og eignumsem hverfi til erfingja við búskiptin, bæði eignum hérlendis og erlendis, sbr.1. mgr. 1. gr. laganna. Taki þetta m.a. til fasteigna erlendis, svo semsérstaklega sé vakin athygli á í athugasemdum við 1. gr. í frumvarpi því ervarð að lögum nr. 14/2004. Enginn vafi geti verið á því að eignina skuliskattleggja hér á landi í því tilviki sem hér sé deilt um. Þá hafi löggjafinnverið talinn hafa víðtækt vald til aðákveða hvaða atriði skuli ráða skattskyldu.Þáséu engar undantekningar á þessari skattlagningu nema þær sem felist í 18. gr.laga nr. 1472004. Slíkur samningur hafi ekki verið gerður við Þýskaland.Sjónarmið sóknaraðila um tvísköttunarsamning við Þýskaland eigi ekki við ímálinu enda fjalli sá samningur ekki um erfðafjárskatt. Sú rúma túlkun semsóknaraðili beiti til að fella erfðafjárskatt undir samninginn fái ekkistaðist. Samningurinn komi því ekki í veg fyrir að umrædd lóð eða fasteign íÞýskalandi verði talin til skattstofns erfðafjárskatts við skipti á dánarbúi Gsem fram fari hér á landi. Aðlokum kveður varnaraðili að hið sérstaka ákvæði 2. mgr. sömu lagagreinar, sbr.1. gr. laga nr. 172/2007, sem sóknaraðilar virðist byggja málatilbúnað sinn á,þess efnis að við skipti sem fari fram erlendis á dánarbúi manns, beri aðgreiða skatt eftir lögunum af öllum fasteignum hér á landi, breyti þessu ekki.Sé afstaða varnaraðila í samræmi við úrskurð yfirskattanefndar í máli nr.141/2014.Meðvísan til alls framangreinds telur varnaraðili ljóst að skatturinn hafi veriðlagður réttilega á og í samræmi við gilda skattlagningarheimild. Því beri aðhafna kröfum sóknaraðila.IVNiðurstaðaMálþetta barst dóminum 13. ágúst 2015 með beiðni sýslumannsins áhöfuðborgarsvæðinu um úrlausn ágreinings með vísan til 2. mgr., sbr. 1. mgr.119. gr. laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum o.fl. Lýtur ágreiningurinn ímálinu að því hvort telja beri fasteignamatsvirði lóðar að [...], [...],Þýskalandi með skattstofni til erfðafjárskatts við skipti á dánarbúi G sem framfara hér á landi.Varnaraðilihélt því fram við munnlegan flutning málsins að ofangreint leiddi til þess aðskilyrði 119. gr. laga nr. 20/1991 um úrlausn ágreinings væru ekki uppfyllt ogþví bæri að vísa málinu frá héraðsdómi án kröfu. Ljóst væri að skiptum hefðilokið með samþykki sýslumanns á leiðréttri erfðafjárskýrslu og erfðafjárskatturverið greiddur. Þessu var mótmælt af hálfu sóknaraðila sem of seint fram komnuen auk þess töldu sóknaraðilar þessa afstöðu varnaraðila ekki fá staðist. Ljóstværi að mál yrðu borin undir dómstóla í samræmi við 119. gr. laga nr. 20/1991vegna ágreinings við lok skipta, sbr. XIII. kafla laganna en hér væri einmittum slíkan ágreining að ræða. Þá gæti heimild í 8. gr. laga nr. 14/2004 um aðákvörðun um erfðafjárskatt væri unnt að kæra til yfirskattanefndar ekki breyttþessu enda væri þar eingöngu um heimildarákvæði að ræða. Auk þess væriyfirskattanefnd ekki bær til þess að kveða upp úr um það hvort lagareglur færu íbága við einstök ákvæði stjórnarskrárinnar eins og m.a. væri byggt á í þessumáli af hálfu sóknaraðila, heldur væri það eingöngu á færi dómstóla. Kröfuvarnaraðila um frávísun málsins væri því einnig hafnað með þessum efnislegurökum.Sóknaraðilarhafa réttilega á það bent að varnaraðili setti ekki fram kröfu um frávísunmálsins í greinargerð sinni til dómsins. Dómurinn telur þó rétt að taka afstöðutil þessarar kröfu enda ber dóminum að gæta að því af sjálfsdáðum hvort mál séuréttilega undir hann borinn á grundvelli 119. gr. laga nr. 20/1991. Þá gerðusóknaraðilar grein fyrir sjónarmiðum sínum hvað varðar umrædda kröfu viðmunnlegan flutning málsins.Dómurinntekur fram að samkvæmt 1. mgr. 119. gr. laga nr. 20/1991 getur sá er telurákvörðun sýslumanns samkvæmt II., XII. eða XIII. kafla laganna brjóta gegnréttindum sínum og hefur lögvarða hagsmuni af að fá henni hnekkt krafist þessvið sýslumann að hann láti af aðgerð sinni og grípi eftir atvikum til annarraraðgerðar eða að hann falli frá ákvörðun sinni og taki eftir atvikum aðraákvörðun eins og segir í ákvæðinu. Verði sýslumaður ekki við því geti sá sem áhlut að máli krafist úrlausnar héraðsdómara um ágreiningsatriðið. Telja verðurljóst að ágreiningur um álagningu erfðafjárskatts er upp kemur við lok skiptafellur undir ákvæði XIII. kafla laganna og að sóknaraðilar hafi lögvarðahagsmuni af því að fá henni hnekkt. Eru því skilyrði þessa málskotsúrræðisfyrir hendi í máli þessu. Má um þetta benda til dóma Hæstaréttar í málum nr.338/2001, 465/2004, og 478/2005. Í þeim tveimur síðastnefndu reyndi á lagaskiler núgildandi lög nr. 14/2004 leystu af hólmi eldri lög um erfðafjárskatt nr.83/1984. Þábendir dómurinn á að ákvæði laga nr. 14/2004 um kæruheimild tilyfirskattanefndar voru nýmæli í þeim lögum. Var ákvæðið upphaflega að finna í4. mgr. 12. gr. frumvarps þess er síðar varð að lögum nr. 14/2004 en varð að 3.mgr. 8. gr. þeirra laga eftir að frumvarpið hafði tekið breytingum í meðförumþingsins. Í greinargerð um þetta ákvæði sagði að þar væri að finna nýmæli semlyti að breytingu á málsmeðferð. Þannig væri gert ráð fyrir að erfingjar gætuborið ágreiningsefni sín undir yfirskattanefnd vildu þeir ekki fella sig viðákvörðun sýslumanns. Síðan sagði að þetta úrræði væri til viðbótar því úrræðisem verið hefði samkvæmt gildandi lögum en erfingjar gætu ávallt krafistúrlausnar héraðsdómara um skattskyldu og skattfjárhæð eftir ákvæðum 119. gr.laga um skipti á dánarbúum o.fl. Þegarlitið er til þess að ágreiningur um álagningu erfðafjárskatts verður við skiptalokog engin breyting hefur verið gerð á þeirri heimild samhliða breytingu ervarðar kæruheimild til yfirskattanefndar og jafnframt litið til þess að ljóster af ofangreindum ummælum í greinargerð með frumvarpi því er varð að lögum nr.14/2004 að þessum úrræðum hafi verið ætlað að standa samhliða verður málinuekki vísað frá dómi á þeim forsendum að það eigi ekki undir 119. gr. laga nr.20/1991. Verður málinu því ekki vísað frá dómi og er sjónarmiðum varnaraðilahvað þetta varðar hafnað. Framer komið í málinu að sóknaraðilum var 9. ágúst 2012 veitt leyfi til einkaskiptaá dánarbúi G sem lést [...] 2012 en sóknaraðilar eru allir erfingjar hans.Sóknaraðilar skiluðu erfðafjárskýrslu sem móttekin var af sýslumanni 18.febrúar 2015. Þar var umrædd lóð í Þýskalandi, sem óumdeilt var að rann tilerfingja, ekki talin til skattstofns erfðafjárskatts og fasteignamat lóðarinnartilgreint 0 krónur. Í framhaldi af því mun hafa risið ágreiningur millisóknaraðila og sýslumanns um ákvörðun erfðafjárskatts. Engin bréfaskipti liggjaþó fyrir í málinu en fram er komið, og verður að telja óumdeilt, að vegnaathugasemda sýslumanns skiluðu sóknaraðilar annarri erfðafjárskýrslu sem barstembættinu 26. febrúar 2015 þar sem tekið hafði verið tillit til athugasemdasýslumanns og lóðin talin fram á fasteignamatsvirði til ákvörðunarerfðafjárskatts hér á landi. Var fasteignamat eignarinnar þar sagt vera40.660.620 krónur. Í skýringum með erfðafjárskýrslunni svo breyttri gerðusóknaraðilar þann fyrirvara að þeir teldu ekki eiga að greiða skatt af eigninnihér á landi og fram kom einnig að þeir áskildu sér rétt til að bera málið undirdómstóla. Sýslumaður tilkynnti sóknaraðilum með bréfi 4. mars 2015 að hannhefði yfirfarið erfðafjárskýrslu vegna búsins og áritað hana til staðfestingar áálagningu erfðafjárskatts sem samtals næmi 10.107.475 krónum. Fram kom undirrekstri málsins og er óumdeilt að sóknaraðilar hafa greitt álagðanerfðafjárskatt. Af hálfu sóknaraðila var því lýst við munnlegan flutningmálsins að það hefði verið gert til að unnt væri að ljúka skiptum. Ekkerter fram komið um það að sóknaraðilar hafi innt greiðsluna af hendi meðsérstökum fyrirvara eða áskilnaði en á hinn bóginn liggur fyrir eins og áðursagði að í leiðréttri erfðafjárskýrslu áskildu sóknaraðilar sér rétt til aðbera ágreining um skattlagningu eignarinnar undir dómstóla. Gerðu þeir það meðbréfi sem sýslumanni barst 3. júní 2015 og var beiðnin móttekin af héraðsdómi13. ágúst 2015. Þóað gögn málsins hvað varðar meðferð þess hjá sýslumanni mættu að ósekju veraskýrari er það mat dómsins þegar litið er til atvika málsins að þessimálsmeðferð geti ekki leitt til þess að málið verði ekki talið falla undiráðurnefnda 119. gr. laga nr. 20/1991 þar sem gert er ráð fyrir ákveðnumundanfara að því að mál er lagt fyrir héraðsdóm til úrlausnar sem felst í þvíað sá sem ekki vill una ákvörðun sýslumanns getur krafist þess að sýslumaðurfalli frá ákvörðun sinni og taki nýja ákvörðun í máli hans. Ljóst má vera afþví sem fram er komið í málinu að sóknaraðila og sýslumann greindi á umskattstofn erfðafjárskatts vegna eignarinnar í Þýskalandi. Af hálfu sóknaraðilahefur því verið lýst að þeir hafi viljað ljúka skiptunum en áskilið sér rétttil að láta reyna á ákvörðun sýslumanns fyrir dómstólum. Málinu verður því ekkivísað frá dómi á þeim forsendum að þessi skilyrði ákvæðis 119. gr. laga nr.20/1991 séu ekki uppfyllt.Samkvæmtöllu ofansögu hefur málinu réttilega verið beint til dómsins á grundvelli 119.gr. laga nr. 20/1991, að uppfylltum skilyrðum þess ákvæðis, og er málið þvírekið fyrir dóminum á grundvelli XVII. kafla þeirra laga. Málsaðilar hafa tekist á um það hvort telja berifasteign dánarbús G í Þýskalandi með gjaldstofni til erfðafjárskatts hér álandi. Sóknaraðilar hafa á því byggt að ákvæði 1. mgr. 1. gr. laga nr. 14/2004sé ekki nægilega skýrt hvað varðar álagningu erfðafjárskatts á eignir sem er aðfinna erlendis er dánarbússkipti fara fram hér á landi. Hafa sóknaraðilar bentá því til stuðnings að sérstök ástæða hafi verið talin til þess að taka afallan vafa um að skattleggja megi fasteignir hér á landi þegar skipti fara framerlendis og hafi það verið gert með því að bæta inn 2. mgr. 1. gr. laganna meðlögum nr. 172/2007. Ekki hafi verið gerð breyting á 1. mgr. greinarinnar viðsama tilefni þótt full þörf hafi verið á því þar sem regla 1. mgr. feli í rauní sér frávik frá þeirri meginreglu alþjóðlegs skattaréttar að eign beri aðskattleggja í því landi þar sem hana er að finna. Telja sóknaraðilar að ákvæði 1. mgr.1. gr. laga nr. 14/2004 feli ekki í sér nægilega skýra skattlagningarheimildtil álagningar erfðafjárskatts vegna fasteignar sem staðsett er erlendis en íeigu dánarbús sem skipt er hér á landi. Slík skattlagning verði heldur ekkibyggð á 2. mgr. 1. gr. laga nr. 14/2004, enda sé alveg skýrt að það ákvæði takieingöngu til fasteigna hér á landi þegar hvort sem arfláti eða erfingjar erubúsettir hér á landi eða erlendis. Varnaraðilar telja álagningu og innheimtuerfðafjárskatts í máli þessu skýra og í fullu samræmi við 40. og 77. gr.stjórnarskrárinnar. Samkvæmt 1. mgr. 1. gr. laga nr. 14/2004 skuli greiðaerfðafjárskatt af öllum fjárverðmætum sem við skipti á dánarbúi manns hverfitil erfingja hans með þeirri undantekningu einni sem komi fram í 18. gr.laganna þar sem mælt sé fyrir um heimild til að gera samninga við önnur ríki umgagnkvæmar ívilnanir á erfðafjárskatti. Enginn slíkur samningur hafi veriðgerður við Þýskaland og tvísköttunarsamningur Íslands og Þýskalands sé ekkislíkur samningur enda sé ekki að finna nein ákvæði í honum um gagnkvæmar ívilnanirvegna erfðafjárskatts eða ákvæði um dánarbú. Þá feli 2. mgr. 1. gr. laga nr.14/2004 ekki í sér undantekningu frá 1. mgr. heldur sé þvert á móti um útvíkkunskattskyldunnar að ræða þannig að bú, sem ekki er skipt hér á landi heldur íútlöndum, skuli greiða erfðafjárskatt hér á landi af fasteignum sem eru hérþrátt fyrir að búskipti fari fram erlendis. Um þetta hafi verið vafi og þvíhafi 2. mgr. komið inn í lög nr. 14/2004 með lögum nr. 172/2007. Breytingin,sem gerð hafi verið í meðförum þingsins á 1. mgr. 1. gr. frumvarps þess og varðað lögum nr. 14/2004, hafi verið alveg skýr og falist í því að öll búskipti hérá landi féllu undir lögin og þar með eignir búanna um allan heim. Því sé hafiðyfir allan vafa að sóknaraðilum beri að standa skil hér á landi áerfðafjárskatti af fasteign sem dánarbú G átti í Þýskalandi.Orðalag kröfugerðar sóknaraðila mætti að ósekju veraskýrara en málatilbúnaður þeirra verður skilinn svo að þess sé krafist aðdómurinn skeri úr um hvort fasteignamatsvirði eignar dánarbúsins í Þýskalandiskuli telja með skattstofni til erfðafjárskatts við skipti á búinu eins ogfólst í ákvörðun sýslumanns 4. mars 2015 eður ei. Þeir hafa þó ekki krafistþess að ákvörðun sýslumanns verði felld úr gildi og því slegið föstu að þeimberi ekki að greiða erfðafjárskatt af umræddri eign. Þá hafa þeir heldur ekkikrafist þess að hnekkt verði þeirri ákvörðun sýslumanns að gjaldstofnerfðafjárskatts teljist réttilega ákvarðaður hvað varðar umrædda eign. Þettaþykir þó ekki koma í veg fyrir að tekin verði efnislega afstaða til þess hvortréttilega hafi verið staðið að álagningu erfðafjárskatts hvað varðar umræddaeign og málatilbúnaður sóknaraðila verður skilinn á þann hátt er að framangreinir. Þá verður málatilbúnaður varnaraðila skilinn svo að þess sé krafist aðdómurinn kveði upp úr með að fasteignamatsvirði umræddrarlóðar í Þýskalandi skuli talið með skattstofni til erfðafjárskatts við skipti ádánarbúi G.Samkvæmt 1. mgr. 1. gr. laga nr. 14/2004 skal greiðaskatt í ríkissjóð af öllum fjárverðmætum er við skipti á dánarbúi manns hverfatil erfingja hans með þeirri undantekningu sem felst í 18. gr. laganna. Í 1.mgr. 1. gr. frumvarps þess er varð að lögum nr. 14/2004 var tiltekiðsérstaklega við afmörkum ákvæðisins að búskiptin færu fram hér á landi. Þá varí 2. mgr. 1. gr. frumvarpsins kveðið á um að af öllum fasteignum hér landi semeigendaskipti yrðu að á grundvelli lögerfða, bréferfða eða fyrirframgreiðsluarfs skyldi greiða skatt eftir lögunum án tillits til þess hvar aðilar aðráðstöfuninni væru búsettir. Ráða má af orðalagi í nefndaráliti efnahags- ogviðskiptanefndar þingsins að breytingar þær er gerðar voru á 1. gr.frumvarpsins í meðförum þingsins var ætlað að ná því markmiði og miða að þvíannars vegar að öll búskipti hér á landi féllu undir lögin „og þar með eignirbúanna um allan heim“ eins og segir í nefndarálitinu, nema í þeim tilvikum sem18. gr. um gagnkvæmar ívilnanir á erfðafjárskatti ætti við, og hins vegar aðlögin tækju til fasteigna hér á landi sem féllu til búa sem skipt væri erlendisog krefðust m.a. atbeina innlendra aðila við eigendaskiptin. Var þetta gert meðþví að fella brott sérstakan áskilnað sem verið hafði í 1. mgr. 1. gr. frumvarpsinsum að búskiptin færu fram hér á landi og einnig var felld brott 2. mgr.greinarinnar sem fjallaði um fasteignir hér á landi án tillits til þess hvarerfingjar væru búsettir sem var enda óþarft þar sem 1. gr. svo breyttri varætlað að taka til allra þessara tilvika. Ljóst má vera af þessu að ætlunlöggjafans var sú að 1. gr. frumvarpsins, sem svo breytt varð að 1. gr. laganr. 14/2004, væri safnákvæði í þeim skilningi að því var bæði ætlað að taka tilþeirra tilvika þegar fasteign væri staðsett erlendis en skipti færu fram hér álandi og til þeirra tilvika þegar fasteignina var að finna hér á landi enskipti færu fram erlendis og án tillits til þess hvort aðilar að ráðstöfuninniværu búsettir hér á landi eður ei. Ætlunin var því að mæla skýrlega fyrir um aðskattskyldan væri í öllum ofangreindum tilvikum hér á landi. Í þessu ljósi vareðlilegt að þessi meginregla væri háð þeirri undantekningu sem fram kom í 18.gr. og þegar er rakin.Breyting var gerð á 1. gr. laga nr. 14/2004 meðlögum nr. 172/2007 um breytingu á lögum um erfðafjárskatt. Með 1. gr. frumvarpsþess er varð að lögum nr. 172/2007 var mælt fyrir um að við 1. gr. laga nr.14/2004 bættist ákvæði er laut að þeim tilvikum er greiða skyldi erfðafjárskattaf fasteignum sem væru hér á landi og eigendaskipti yrði að á grundvellilögerfða, bréferfða eða fyrirframgreiðslu arfs, án tillits til þess hvortaðilar að ráðstöfuninni væru búsettir hér á landi eða erlendis. Var hér umsambærilegt ákvæði að ræða og verið hafði í 2. mgr. 1. gr. frumvarps þess ervarð að lögum nr. 14/2004 en var fellt niður í meðförum þingsins á sínum tímaeins og þegar er rakið. Kom fram í athugasemdum með þessu ákvæði í frumvarpinuer varð að lögum nr. 171/2007 að raunin hefði orðið sú að ekki hefði þótt unntað leggja erfðafjárskatt á fasteignir hér á landi þegar arfláti hafi veriðbúsettur erlendis á grundvelli þágildandi ákvæðis 1. gr. laga nr. 14/2004 þarsem skattlagning verði að byggjast á skýrri heimild í lögum. Því værinauðsynlegt að ákvæði sem kveði sérstaklega á um skattlagningu við þessaraðstæður yrði sett inn í lögin til að taka af öll tvímæli. Þegar litið er til forsögu ákvæðisins og þess sem aðframan er rakið er að mati dómsins ekki unnt að líta svo á að 2. mgr. 1. gr.laga nr. 14/2004, eins og ákvæðinu var breytt með lögum nr. 172/2007, feli ísér undantekningu frá 1. mgr. 1. gr. laganna, heldur verður að líta svo á aðverið sé að árétta þá skattskyldu sem fólst í 1. gr. laga nr. 14/2004 eins oghún hljóðaði endanlega eftir þær breytingar sem gerðar voru á ákvæðinu ímeðförum þingsins á sínum tíma, þ.e. að bú skuli greiða erfðafjárskatt hér álandi af fasteignum sem hér er að finna þótt skipti fari ekki fram hér á landi,heldur erlendis þar sem arfláti væri búsettur, vegna óvissu sem upp virtisthafa komið við framkvæmd þessara mála. Er ekki unnt að líta svo á að þessibreyting hafi á nokkurn hátt áhrif á túlkun á ákvæði núgildandi 1. mgr. 1. gr.og ekki kallað á neinar breytingar á því ákvæði, enda mælir hún fyrir um að öllfjárverðmæti dánarbúa sem falla til erfingja skuli skattleggja eftir ákvæðumlaganna. Er óhjákvæmilegt annað en að líta til þeirrar leiðsagnar sem sett varfram með 1. gr. í frumvarpi því sem síðar varð að lögum nr. 14/2004 að ákvæðiðum skattskyldu hér ætti við í þeim tilvikum þegar búskipti færu fram hér álandi og búið ætti fasteign erlendis.Með vísan til alls framangreinds getur enginn vafileikið á því að greiða ber erfðafjárskatt af eignum sem eru erlendis við skiptidánarbúa hér á landi. Verður það ráðið af skýru orðalagi ákvæðisins um aðgreiða beri skatt samkvæmt lögunum af öllum fjárverðmætum og þá fær sú skýringstoð í ummælum í greinargerð með ákvæðinu eins og það var í upphaflegufrumvarpi til laga nr. 14/2004. Þá verður hvorki talið að breytingar þær ergerðar voru á ákvæðinu í meðförum geti leitt til annarrar niðurstöðu né aðbreytingar hafi síðar verið gerðar á því með lögum nr. 172/2007. Dómurinn telurengum vafa undirorpið hvert sé andlag erfðafjárskatts samkvæmt 1. gr. laga nr.14/2004 þar sem mælt er fyrir um að greiða skuli skatt af öllum fjárverðmætumer falla til erfingja við skipti á dánarbúi manns, án tillits til þess hvar þaufjárverðmæti er að finna nema undantekningarregla 18. gr. laganna eigi við, þáer ljóst hverjir eru skattskyldir, þ.e. erfingjar án tillits til þess hvar þeireru búsettir, auk þess sem mælt er fyrir um skatthlutfallið í 2. gr. ogákvörðun gjaldstofns í 4. gr. laganna. Verður því að telja ljóst að um gildaskattlagningarheimild sé að ræða hvað varðar fasteignir sem eru erlendis en búier skipt hér á landi. Vísar dómurinn um þessi sjónarmið til dóms Hæstaréttar ímáli nr. 153/2012 um að löggjafinn hafi víðtækt vald til að ákveða hvaða atriðiskuli ráða skattskyldu. Þá verður að fallast á með varnaraðila aðtvísköttunarsamningur Íslands og Þýskalands geti ekki komið í veg fyrirálagningu erfðafjárskatts hér á landi vegna eignar í Þýskalandi við skiptidánarbús hér á landi, enda verður sá samningur ekki talinn fela í sér þáundantekningu um gagnkvæmar ívilnanir á erfðafjárskatti eins og ráðagerð er um í18. gr. laga nr. 14/2004 en ljóst má vera að umræddur tvísköttunarsamningurtekur samkvæmt efni sínu ekki til slíkra ívilnana.Er það því niðurstaða dómsins að ekki verði annaðséð en að álagning erfðafjárskatts hafi verið í samræmi við ákvæði laga nr. 14/2004og að fasteignamatsvirðilóðar að [...], [...], Þýskalandi hafi réttilega verið talið með skattstofnitil erfðafjárskatts í dánarbúi G kt. [...], eins og nánar greinir íúrskurðarorði. Skattstofninn hvað þá eign varðar er að fjárhæð 40.660.620krónur og hinn álagði erfðafjárskattur 10.107.475 krónur, en telja verðurágreiningslaust með aðilum að skattstofn til erfðafjárskatts nemifasteignamatsvirði eignarinnar verði skattskylda sóknaraðila á annað borð talinvera fyrir hendi.Einsog atvikum er háttað þykir rétt að málskostnaður milli aðila falli niður.Af hálfu sóknaraðila flutti málið Birgir MárBjörnsson hdl, vegna Erlu S. Árnadóttur hrl., en Soffía Jónsdóttir hrl. afhálfu varnaraðila.Hólmfríður Grímsdóttir héraðsdómari kvað upp úrskurðþennan. Dómarinn tók við meðferð málsins 7. desember 2015.Ú R S K U R Ð A R O R Ð:Fasteignamatsvirðilóðar að [...], [...], Þýskalandi, að fjárhæð 40.660.620 krónur, skal talið meðskattstofni til erfðafjárskatts í dánarbúi G kt. [...].Málskostnaðurfellur niður.

Mál nr. 225/2004

Kærumál Gæsluvarðhald. C. liður 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991

Hæstiréttur staðfesti úrskurð héraðsdóms um að X skyldi sæta gæsluvarðhaldi á grundvelli a. liðar 1. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Gunnlaugur Claessen, Ingibjörg Benediktsdóttir og Ólafur Börkur Þorvaldsson. Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 31. maí 2004, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 1. júní sama árs. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 31. maí 2004, þar sem varnaraðila var gert að sæta gæsluvarðhaldi allt til föstudagsins 4. júní 2004 kl. 16. Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála. Ætla verður að varnaraðili kæri úrskurð héraðsdómara í því skyni að fá úrskurðinn felldan úr gildi. Sóknaraðili krefst þess að úrskurður héraðsdómara verði staðfestur. Samkvæmt gögnum málsins er fram kominn rökstuddur grunur um að varnaraðili eigi aðild að brotum þriggja erlendra manna, sem handteknir voru 25. maí síðastliðinn að [...], og grunaðir eru um brot gegn almennum hegningarlögum nr. 19/1940 og II. og III. kafla nr. 96/2002 um útlendinga og að hann hafi skipulagt í hagnaðarskyni ólöglega komu þeirra hingað til lands. Brot þau, sem hann er grunaður um, geta varðað fangelsisrefsingu samkvæmt 1. mgr. 155. gr. almennra hegningarlaga og f. lið 2. mgr. og 3. mgr. 57. gr. laga nr. 96/2002. Að þessu athuguðu og að öðru leyti með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Mál nr. 184/2008

Kærumál Vanreifun Frávísunarúrskurður staðfestur

Mál þetta, sem var tekið til úrskurðar 10. mars sl. er höfðað fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur af M, [heimilisfang] á hendur K, [heimilisfang], með stefnu birtri 30. nóvember 2007.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Árni Kolbeinsson, Garðar Gíslason og Jón Steinar Gunnlaugsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 27. mars 2008, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 3. apríl sama ár. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 14. mars 2008, þar sem máli sóknaraðila gegn varnaraðila var vísað frá dómi. Kæruheimild er í j. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að hinum kærða úrskurði verði hrundið og lagt fyrir héraðsdóm að taka málið til efnismeðferðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Málavöxtum er lýst í hinum kærða úrskurði. Í máli þessu krefur sóknaraðili varnaraðila um „greiðslu meðlagsskuldar“ að fjárhæð 241.030 krónur með nánar tilgreindum dráttarvöxtum. Reisir hann kröfu sína á því að eldri sonur málsaðila, A, hafi búið á heimili sóknaraðila frá 25. nóvember 2003, en varnaraðili hafi ekki farið að greiða meðlag með drengnum fyrr en í mars 2005. Hún skuldi því meðlag frá 1. desember 2003 til febrúar 2005. Í barnalögum nr. 76/2003 er kveðið á um með hvaða hætti meðlagsgreiðslur með barni skuli ákvarðaðar. Sóknaraðili hefur ekki í málatilbúnaði sínum vísað til þess að varnaraðila hafi með neinum þeim hætti er þar greinir verið gert skylt að greiða honum meðlag vegna drengsins fyrir umrætt tímabil. Málsástæða sú sem hann hefur uppi getur samkvæmt þessu ekki, án þess að meira komi til, leitt til þess að dómkrafa hans verði tekin til greina og skortir þannig samhengi milli málsástæðu hans og dómkröfu. Af þeim sökum verður ekki komist hjá því að vísa málinu sjálfkrafa frá héraðsdómi með vísan til e. liðar 1. mgr. 80. gr. laga nr. 91/1991. Verður niðurstaða hins kærða úrskurðar því staðfest. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Mál nr. 20/2007

Fasteign Eignarréttur Erfðafesta

R og Þ kröfðust viðurkenningar á því að þeir teldust eigendur jarðarinnar K II í Borgarbyggð að ⅔. Föðuramma aðila, M, hafði byggt E, bróður R og Þ, landið með erfðafestusamningi 26. september 1958. Ekki var talið að við skipti á dánarbúi M og skammlífari maka hennar hefði sá réttur komið til skipta, sem ráðstafað hafði verið til E með erfðafestusamningnum. Grunneignarréttur að K II taldist þó áfram hluti af landi jarðarinnar K, sem eftir gerð erfðafestusamningsins var jafnan nefnd K I. Með skiptayfirlýsingu 2. september 1982 afhenti móðir aðila, sem sat í óskiptu búi eftir föður þeirra, jörðina K sem fyrirframgreiddan arf. Var talið að með afsali Þ á hlut sínum í jörðinni K I og innlausn sonar E á hlut R í sömu jörð, hafi fylgt grunneignarréttur að K II. Var kröfu R og Þ því hafnað.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Árni Kolbeinsson, Hjördís Hákonardóttir og Ingibjörg Benediktsdóttir. Áfrýjendur skutu málinu til Hæstaréttar 10. janúar 2007. Þeir krefjast viðurkenningar á því að áfrýjendur séu hvor um sig eigendur að ⅓ hluta eða samtals ⅔ hlutum jarðarinnar Kvía II í Borgarbyggð, ásamt öllu sem fylgir jörðinni og fylgja ber, þar með talið greiðslumark jarðarinnar og veiðihlunnindi í Litlu-Þverá, að undanskildu íbúðarhúsi ásamt bílskúr og ½ hektara lóð umhverfis þau mannvirki. Þá krefjast þeir málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingar hins áfrýjaða dóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. Málsaðilar deila um hvort sameignarréttur þeirra að jörðinni Kvíum samkvæmt skiptayfirlýsingu 2. september 1982 hafi einnig tekið til eignarréttar að jörðinni Kvíum II, sem varnaraðili hefur erfðaábúðarrétt á samkvæmt byggingarbréfi 26. september 1958 og verði talið að svo sé hvort sá sameignarréttur áfrýjenda hafi síðar fallið niður. Málsatvikum og málsástæðum aðila er lýst í hinum áfrýjaða dómi. Með því að stefnda var byggt landið með erfðafesturétti 26. september 1958 öðlaðist hann ótímabundin réttindi yfir því, meðal annars til hagnýtingar landsins, í samræmi við ákvæði byggingarbréfsins og ákvæði laga nr. 116/1943 um ættaróðöl og erfðaábúð og ákvæði annarra þeirra laga, sem til var vitnað í 11. gr. byggingabréfsins. Þessi réttindi hans njóta eignarréttarverndar. Stefndi fékk umrætt land á erfðafestu frá föðurömmu sinni Margréti Ólafsdóttur, sem þá var þinglýstur eigandi jarðarinnar Kvía. Við skipti á dánarbúi hennar og skammlífari maka hennar, Eggerts Sigurðssonar, kom því ekki til skipta sá réttur, sem ráðstafað hafði verið til stefnda með byggingarbréfinu. Enda þótt tilteknum hluta jarðarinnar Kvía hafi þannig verið ráðstafað með samningi um erfðafestu fylgdi grunneignarréttur að landi undir nýbýlinu, sem fékk nafnið Kvíar II, áfram jörðinni Kvíum, sem eftir gerð byggingarbréfsins er oftast nefnd Kvíar I. Í þeim grunneignarrétti felst meðal annars réttur til að heimta umsamið eftirgjald eftir jörðina Kvíar II og það að réttur til landsins fellur aftur til jarðarinnar ef erfðafestan fellur niður. Þessi grunneignarréttur telst því áfram til hluta af landi jarðarinnar Kvía, eða Kvía I. Ráðstafanir á eignarrétti yfir landi þeirrar jarðar taka því einnig til þessa grunneignarréttar nema annað sé tekið fram eða leiði af atvikum. Sigríður Jónsdóttir, móðir málsaðila sem sat í óskiptu eftir lát manns síns Ólafs Eggertssonar, afhenti sonum sínum sem fyrirfram greiddan arf jörðina Kvíar sem sameign að einum þriðja hvorum með skiptayfirlýsingu 2. september 1982. Jörðinni fylgdi samkvæmt framanskráðu grunneignarréttur að landi jarðarinnar Kvía II, sem þannig kom til skipta milli málsaðila. Með samþykktu kauptilboði 13. og 14. júní 2001 seldi áfrýjandinn Þorgeir Guðmundi Loga Ólafssyni sinn hlut í jörðinni. Hinu selda var svo lýst í hinu samþykkta kauptilboði: „Kvíar (hluti) Borgarbyggð Mýrarsýslu, þ.e.a.s. allur eignarhluti Þorgeirs Ólafssonar, nánar tiltekið mannvirki, land og framleiðsluréttur ásamt öllu því sem eignarhlutanum fylgir og fylgja ber að engu undanskildu.“ Fyrir Hæstarétt hefur verið lagður kaupsamningur 7. desember 2001 vegna sömu viðskipta og er hinu selda þar svo lýst að kaupin taki til 1/3 hluta jarðarinnar Kvía I ásamt öllu því sem fylgir og fylgja ber að engu undanskildu. Er ekkert í samningunum sem styður það að með sölunni hafi ekki fylgt öll þau réttindi til lands er fylgdu eignarhluta áfrýjandans Þorgeirs í jörðinni Kvíum þar með grunneignarréttindin er snertu býlið Kvíar II. Með ákvörðun 19. nóvember 2004 var af hálfu landbúnaðarráðuneytisins fallist á innlausnarbeiðni réttargæslustefndu í héraði á eignarhlut áfrýjandans Ragnars í jörðinni Kvíum I. Í forsendum ákvörðunarinnar er tekið fram að beiðnin taki meðal annars til „innlausnar á 1/3 hluta lands jarðarinnar Kvía I ...“ Landsréttindi er snerta Kvíar II eru ekki undanskilin sérstaklega í ákvörðuninni. Þá verður ekkert ráðið af forsendum úrskurðar matsnefndar eignarnámsbóta 28. febrúar 2005 um það hvort eða hvernig tillit hafi verið tekið til verðmætis þessara réttinda við ákvörðun bóta. Þar sem ekkert bendir til annars verður í samræmi við það sem að framan segir við það að miða að innlausnin hafi tekið til allra landsréttinda er fylgdu eignarhlut áfrýjandans Ragnars í jörðinni Kvíum I þar með talin þau réttindi er vörðuðu Kvíar II. Samkvæmt þessu hefur þeim eignarhlut sem áfrýjendur fengu í jörðinni Kvíum með skiptayfirlýsingunni 2. september 1982 verið ráðstafað í heild. Með þessum athugasemdum en að öðru leyti með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður hann staðfestur um annað en málskostnað. Áfrýjendum verður gert að greiða stefnda málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti, sem ákveðinn verður í einu lagi eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Hinn áfrýjaði dómur skal vera óraskaður um annað en málskostnað. Áfrýjendur, Ragnar Ólafsson og Þorgeir Ólafsson, greiði sameiginlega stefnda, Eggerti Ólafssyni, 400.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Mál þetta var höfðað 22. mars 2006 og dómtekið 25. september sama ár. Stefnendur eru Ragnar Ólafsson, Barmahlíð 6 í Reykjavík, og Þorgeir Ólafsson, Böðvarsgötu 2 í Borgarnesi, en stefndi er Eggert Ólafsson, Fálkakletti 3 í Borgarnesi. Stefnendur hafa einnig stefnt til réttargæslu í málinu Þorsteini G. Eggertssyni og Laufeyju Valsteinsdóttur, báðum til heimilis að Kvíum II í Borgarbyggð. Stefnendur gera þá kröfu að viðurkennt verði með dómi að þeir séu hvor um sig eigendur að ⅓ hluta eða samtals ⅔ hlutum jarðarinnar Kvíum II í Borgarbyggð, ásamt öllu sem fylgir jörðinni og fylgja ber, þar með talið greiðslumark jarðarinnar og veiðihlunnindi hennar í Litlu-Þverá, að undanskildu íbúðarhúsi ásamt bílskúr og lóð ½ hektara að stærð umhverfis þau mannvirki. Jafnframt gera stefnendur kröfu um málskostnað úr hendi stefnda. Stefndi krefst þess að hann verði sýknaður af kröfum stefnenda og að honum verði dæmdur málskostnaður óskipt úr hendi þeirra. Réttargæslustefndu krefjast þess að stefnendur verði dæmdir til að greiða þeim málskostnað að óskiptu. I. Málsaðilar eru bræður en þeir deila um eignarhaldið á býlinu Kvíum II í Borgarbyggð. Býlið er byggt úr jörðinni Kvíum sem lengi hefur verið í eigu ættarinnar. Byggingarbréf fyrir Kvíar II var ritað 26. september 1958, en með því var stefnda byggt til löglegrar erfðaábúðar 30 hektarar úr landi jarðarinnar, ásamt þriðjungi af beitilandi hennar, til stofnunar nýbýlis. Hið útskipta land fyrir býlið var í tvennu lagi og er landamerkjum lýst nánar í byggingarbréfinu. Þegar byggingarbréfið var gefið út var þinglýstur eigandi jarðarinnar Margrét Ólafsdóttir, föðuramma málsaðila, en fyrir hennar hönd undirritaði bréfið sonur hennar og faðir málsaðila, Ólafur Eggertsson. Byggingarbréfið var móttekið til þinglýsingar 9. október 1959 og þinglýst á manntalsþingi það ár. Var bréfinu þinglýst sem stofnskjali sérstakrar eignar í þinglýsingabókum sýslumanns, eins og tíðkaðist á þeim tíma um byggingarbréf af þessu tagi. Með afsali 3. mars 1961 ráðstöfuðu erfingjar hjónanna Margrétar Ólafsdóttur og Eggerts Sigurðssonar jörðinni Kvíum til Ólafs Eggertssonar með húsum öllum, girðingum, mannvirkjum og öllu því sem jörðinni fylgdi. Hinn 15. ágúst 1980 var gert byggingarbréf við réttargæslustefnda Þorstein G. Eggertsson, en hann er sonur stefnda. Með bréfinu var réttargæslustefnda Þorsteini leigður þriðjungur af býlinu Kvíum II. Bréfið var undirritað af þeim feðgum, auk þess sem stefnandi Ragnar undirritaði bréfið fyrir hönd jarðeiganda samkvæmt umboði frá föður sínum Ólafi Eggertssyni. Það umboð var staðfest með svohljóðandi yfirlýsingu tveggja vitundarvotta frá 8. desember 1979: Undirrituð staðfesta hér með að hafa heyrt Ólaf Eggertsson, sem er sjúklingur á sjúkrahúsi Akraness, gefa syni sínum Ragnari Ólafssyni, Blönduhlíð 14 Reykjavík, munnlegt umboð til að undirrita fyrir sína hönd eftirfarandi heimild: „Eggert Ólafsson, Kvíum Þverárhlíð, Mýrasýslu, sonur Ólafs hefur ábúðarheimild að nýbýlinu Kvíum II í Þverárhlíðarhreppi í Mýrasýslu, sem er í eigu Ólafs Eggertssonar. Eggert óskar eftir að veita syni sínum Þorsteini Eggertssyni Kvíum, heimild til ábúðar á hluta af nýbýlinu Kvíar II. Ólafur er samþykkur að veita slíka heimild og felur Ragnari Ólafssyni umboð að undirrita þessa heimild, fyrir sína hönd. Við undirritun þessarar heimildar ber að gæta það að nefnd ábúðarheimild skerði á engan hátt réttindi eiginkonu Ólfas, Sigríðar Jónsdóttur, né væntanlegra lögerfingja Ólafs Eggertssonar frá því sem þau eru, fyrir nefnda ábúðarheimild.“ Með ódagsettum kaupsamningi seldi stefndi réttargæslustefnda Þorsteini íbúðarhús að Kvíum II ásamt hálfum hektara umhverfis húsið. Stefndi gaf síðan út afsal til réttargæslustefnda 30. nóvember 1988 fyrir húsinu ásamt tilheyrandi lóðarréttindum samkvæmt kaupsamningi. Frá árinu 1988 hefur réttargæslustefndi Þorsteinn ásamt eiginkonu sinni, réttargæslustefndu Laufeyju, farið með ábúð og rekstur búsins að Kvíum II. Ólafur Eggertsson andaðist 3. mars 1981 og fékk ekkja hans og móðir málsaðila, Sigríður Jónsdóttir, leyfi til setu í óskiptu búi. Við skipti á búi Ólafs 2. september 1982 varð fullt samkomulag um að Sigríður afhenti málsaðilum meðal annars jörðina Kvíar ásamt íbúðarhúsi, útihúsum og hlunnindum, þá að fasteignamati 214.421 króna. Sama dag var einnig undirrituð erfðafjárskýrsla vegna skiptanna, en þar var matsverð jarðarinnar ásamt húsum og hlunnindum tilgreint 309.000 krónur. Með kaupsamningi 13. júní 2001 seldi stefnandi Þorgeir eignarhluta sinn í jörðinni Kvíum til Guðmundar Loga Ólafssonar. Þeim eignarhluta ráðstafaði Guðmundur síðan til réttargæslustefndu Þorsteins og Laufeyjar með kaupsamningi 21. mars 2003. Í kjölfarið gaf Guðmundur út afsal 16. maí sama ár til réttargæslustefndu. Með bréfi 18. júní 2004 fóru réttargæslustefndu þess á leit við landbúnaðarráðuneytið að fá að leysa til sín eignarhluta stefnanda Ragnars í jörðinni Kvíum á grundvelli 14. gr. þágildandi jarðalaga, nr. 65/1976. Með ákvörðun ráðuneytisins frá 19. nóvember það ár var fallist á þá beiðni. Í kjölfarið komu aðilar sér ekki saman um innlausnarverðið og varð það ákveðið með úrskurði matsnefndar eignarnámsbóta 28. febrúar 2005. Stefnandi gaf ekki út afsal fyrir jarðarhlutanum og höfðuðu réttargæslustefndu því mál á hendur honum til að fá þá skyldu lagða á hann. Með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur 6. mars 2006 var krafa réttargæslustefndu tekin til greina og stefnanda gert að gefa út afsal til þeirra fyrir eignarhluta hans í jörðinni. Hinn 31. ágúst 2005 gaf stefnandi Ragnar út skiptayfirlýsingu um að jörðin Kvíar hefði við skipti á dánarbúi Ólafs Eggertssonar og Sigríðar Jónsdóttur komið í hlut málsaðila í jöfnum hlutföllum. Um Kvíar II sagði síðan svo í yfirlýsingunni: „Skv. erfðafjárskýrslu dags. 02.09.[1982] var jörðin Kvíar, þ.m.t. Kvíar II tilgreind sem eign búsins og greiddur af henni erfðafjárskattur. Við gerð skiptayfirlýsingar, dags. 02.09. [1982], þótti ekki ástæða til að geta Kvía II sérstaklega því að ljóst væri af gögnum málsins, tilgreiningu á erfðafjárskýrslu, skiptayfirlýsingu, tilgreiningu fasteignamats að jörðin Kvíar II féll undir Kvía og kom því einnig í hlut ofangreindra bræðra í jöfnum hlutföllum. Framangreind skiptayfirlýsing var unnin undir leiðsögn þáverandi sýslumanns Borgar- og Mýrarsýslu og öllum ljóst að allur arfur eftir hjónin Ólaf Eggertsson og Sigríði Jónsdóttur væri skipt jafnt á milli sona þeirra þriggja. Skv. framansögðu er Ragnar Ólafsson, kt. 020627-3609, Barmahlíð 6, Reykjavík, réttur og löglegur eigandi 33,33% hlut í Kvíum II, Þverárhlíð.“ Hinn 20. október 2005 gaf stefnandi Þorgeir út skiptayfirlýsingu og er hún orðrétt samhljóða ofangreindri yfirlýsingu stefnanda Ragnars. Skiptayfirlýsingum þessum var þinglýst 5. október og 14. nóvember sama ár á býlið Kvíar II. Stefndi bar þá úrlausn þinglýsingarstjóra undir dóminn og með úrskurði réttarins 7. febrúar 2006 var lagt fyrir þinglýsingarstjóra að afmá skiptayfirlýsingarnar af býlinu. Með dómi Hæstaréttar 9. mars sama ár í máli réttarins nr. 118/2006 var úrskurðurinn staðfestur. Í kjölfarið höfðuðu stefnendur mál þetta til viðurkenningar á eignarrétti þeirra að býlinu Kvíum II. II. Stefnendur halda því fram að við skipti á dánarbúi föður þeirra, Ólafs Eggertssonar, sem fram fóru 2. september 1982, hafi jörðin Kvíar komið í hlut bræðranna í jöfnum hlutföllum. Halda stefnendur því fram að þessi ráðstöfun hafi einnig tekið til Kvía II, enda hafi ávallt verið miðað við að eignum yrði skipt jafnt á milli þeirra bræðra. Þessu til stuðnings benda stefnendur á að í erfðafjárskýrslu vegna skiptanna hafi andvirði jarðarinnar verið tilgreint 309.000 krónur. Af því verði ráðið að bæði hafi verið miðað við Kvíar og Kvíar II, enda hafi fasteignamat Kvía eingöngu verið 165.000 krónur. Fasteignamat Kvía og Kvía II hafi hins vegar samtals numið 301.000 krónum. Þá halda stefnendur því fram að þessi skilningur hafi verið ágreiningslaus allt þar til réttargæslustefndi Þorsteinn öðlaðist þriðjungs hlut í Kvíum. Af hálfu stefnenda er því harðlega andmælt að til hafi staðið af hálfu foreldra málsaðila, þeirra Ólafs Eggertssonar og Sigríðar Jónsdóttur, að mismuna bræðrunum á nokkurn hátt, enda verði ekki fundinn fyrir því nokkur fótur, hvorki í skjölum eða öðrum gögnum. Eignarhlutur stefnda í Kvíum II nemi því eingöngu ⅓ hluta en að öðru leyti séu Kvíar II í eigu stefnenda. Þessu til enn frekari stuðnings vísa stefnendur til þess að í umboði föður málsaðila frá 8. desember 1979, þegar hann samþykkti fyrir sitt leyti byggingarbréf til réttargæslustefnda Þorsteins, hafi komið fram að ábúðin að Kvíum II hafi ekki átt að skerða á nokkurn hátt réttindi lögerfingja hans. Einnig benda stefnendur á að stefndi sjálfur hafi talið nauðsynlegt að afla samþykkis föður þeirra fyrir þessari ráðstöfun. Þá benda stefnendur á að stefnandi Þorgeir ásamt stefnda og réttargæslustefnda Þorsteini hafi búið að Kvíum og fullnýtt jörðina í þágu búrekstrarins. Hafi þeir allir farið með jörðina eins og þeir ættu hana einir og engin leiga hafi verið greidd til stefnanda Ragnars, enda hafi hann ekki gert neina kröfu í þá veru. Hann hafi á hinn bóginn litið svo á að jarðarbætur á landinu ykju verðmæti eignarinnar og því nyti hann sjálfur góðs af ábúðinni. Í þessu sambandi benda stefnendur á að eignarhluti hvers þeirra um sig hafi ekki verið afmarkaður með nokkru móti. Þannig hafi jörðin í heild sinni verið talin í óskiptri og ósérgreindri sameign þeirra bræðra. Hafi það einnig átt við um öll hlunnindi jarðarinnar, eins og veiðiréttindi í Litlu-Þverá, sem fylgi jörðinni, og greiðslumark í mjólk og kindakjöti. III. Af hálfu stefnda er því haldið fram að hann hafi einn orðið eigandi þeirra réttinda sem honum voru fengin með byggingarbréfi 26. september 1958 á grundvelli þágildandi laga um ættaróðal og erfðaábúð, nr. 116/1943. Heimildarbréfið hafi verið gefið út af Margréti Ólafsdóttur, föðurömmu stefnda, sem þá var þinglýstur eigandi jarðarinnar Kvía og fyllilega bær til að standa að ráðstöfuninni. Stefndi vísar til þess að með byggingarbréfinu hafi hann fengið landið á erfðafestu til stofnunar nýbýlis og uppbyggingar á grundvelli laga um landnám, ræktun og byggingar í sveitum, nr. 48/1957. Réttindin hafi verið látin honum í té án nokkurra takmarkana annarra en þeirra sem leiddu af lögum og því sé hann eigandi býlisins Kvía II samkvæmt þinglýstu byggingarbréfi. Í þessu sambandi bendir stefndi á að umrædd ráðstöfun hafi farið fram liðlega tveimur árum áður en jörðinni var ráðstafað til Ólafs Eggertssonar, föður málsaðila, úr dánarbúi Margrétar. Stefndi vísar til þess að hann hafi árið 1980 gefið út byggingarbréf til réttargæslustefnda Þorsteins og síðar eða á árinu 1988 selt honum byggingar og landspildu úr býlinu. Engar aðrar ráðstafanir hafi verið gerðar með lögmætum og bindandi hætti um eignarhald býlisins. Réttargæslustefndi leiði því rétt sinn frá stefnda sem hafi ótvíræðar skyldur gagnvart ábúðinni á grundvelli ábúðarlaga, nr. 80/2004. Stefndi heldur því fram að skipti á dánarbúi Margrétar Ólafsdóttur og Ólafs Eggertssonar standi óhögguð og hafi ekki sætt neinum athugasemdum. Þvert á móti hafi skiptayfirlýsing frá 2. september 1982 um ráðstöfun jarðarinnar til málsaðila verið undirrituð án athugasemda af stefnendum sem nú telji, tæpum 25 árum síðar, að þeir eigi tilkall til eignarréttar að býlinu Kvíum II án þess að þeir hafi verið erfingjar við skipti á búi Margrétar Ólafsdóttur. Stefndi telur að ekki fái staðist sú fullyrðing stefnenda að Kvíar II hafi orðið eign málsaðila að jöfnu. Í erfðafjárskýrslu og skiptayfirlýsingu frá 2. september 1982 komi ótvírætt fram að eingöngu hafi komið til skipta jörðin Kvíar. Sú sama eign hafi síðar verið tilgreind í fasteignaskrá og þinglýsingabókum sem Kvíar I með fastanúmerið 134737 en býlið Kvíar II hafi fastanúmerið 134739. Þar fyrir utan hafi Kvíar II ekki getað komið til skipta eftir Ólaf Eggertsson þar sem býlinu hafi verið ráðstafað til stefnda áður en Ólafur eignaðist jörðina. Í þessu sambandi telur stefndi engu skipta tilgreining á andvirði jarðarinnar til útreiknings á erfðafjárskatti, auk þess sem tölulegum upplýsingum í erfðafjárskýrslu beri ekki saman við fasteignamat. Verði fallist á þann málatilbúnað stefnenda að Kvíar og Kvíar II séu ein ósérgreind jörð bendir stefndi á að stefnendur séu ekki lengur eigendur Kvía. Annars vegar hafi stefnandi Þorgeir selt sinn hluta í jörðinni með kaupsamningi 13. júní 2001 og hins vegar hafi eignarhlutur stefnanda Ragnars verið innleystur á grundvelli 14. gr. eldri jarðalaga nr. 65/1976. Af þeirri ástæðu einni verði stefndi því sýknaður af kröfum stefnenda. IV. Af hálfu réttargæslustefndu er öllum málatilbúnaði stefnenda hafnað en þau taka hins vegar undir allar málsástæður stefnda. Telja réttargæslustefndu sig hafa brýna hagsmuni af úrlausn málsins og að dómur falli í samræmi við kröfu stefnda. Réttargæslustefndu vísa til þess að þau séu ábúendur bæði á Kvíum og Kvíum II og nýti allan framleiðslurétt og ræktun sem jörðinni fylgi. Í þessu sambandi benda réttargæslustefndu á að þau eigi ⅔ hluta jarðarinnar Kvía en stefndi eigi ⅓ hluta jarðarinnar. Þá sitji þau býlið Kvía II á grundvelli byggingarbréfs frá 15. ágúst 1980. Réttargæslustefndu benda á að stefndi hafi öðlast réttindi sín yfir býlinu Kvíum II með byggingarbréfi 26. september 1958. Skipti sem síðar fóru fram, fyrst á dánarbúi Margrétar Ólafsdóttur og síðan á dánarbúi Ólafs Eggertssonar, hafi því augljóslega ekki tekið til Kvía II, enda hafi býlinu þá þegar verið ráðstafað með bindandi hætti til stefnda. Verði allt að einu talið að stefnendur hafi á sínum tíma erft hlut í Kvíum II telji þeir ekki lengur til þess réttar þar sem eignarhluta þeirra í jörðinni Kvíum hafi verið ráðstafað til réttargæslustefndu, annars vegar með sölu af hálfu stefnanda Þorgeirs og hins vegar með innlausn gagnvart stefnanda Ragnari. V. Stefnendur reisa málatilbúnað sinn á því að býlið Kvíar II hafi komið í jafnan hlut málsaðila við skipti á búi föður þeirra, Ólafs Eggertssonar, sem fram fóru 2. september 1982. Stefnendur gáfu út og fengu þinglýst skiptayfirlýsingum um ætlaðan eignarhluta sinn í eigninni, en með úrskurði réttarins 7. febrúar 2006, sem staðfestur var með dómi Hæstaréttar 9. mars sama ár, var lagt fyrir sýslumann að afmá yfirlýsingar þessar. Í kjölfarið höfðuðu stefnendur málið til viðurkenningar á þeim rétti sem þeir telja til í Kvíum II. Með byggingarbréfi 26. september 1958 fékk stefndi land á erfðafestu undir nýbýlið Kvía II. Stefndi ráðstafaði síðan ⅓ hluta býlisins á leigu til réttargæslustefnda Þorseins með byggingarbréfi 15. ágúst 1980. Einnig gaf stefndi úr afsal 30. nóvember 1988 til réttargæslustefnda fyrir íbúðarhúsi, sem hann reisti á býlinu, ásamt bílskúr og hálfum hektara af landi umhverfis húsið. Svo sem hér hefur verið rakið gera stefnendur þá kröfu að viðurkenndur verði eignarréttur þeirra af ⅔ hlutum býlisins. Einnig hafa þeir takmarkað dómkröfu sína þannig að hún tekur ekki til íbúðarhúss réttargæslustefnda, ásamt bílskúr, og lóðarinnar umhverfis það. Samkvæmt þessu væri stefnda kleift að efna leigusamning sinn við réttargæslustefnda þótt kröfur stefnenda yrðu að fullu teknar til greina. Að þessu gættu var stefnendum rétt að höfða málið eingöngu á hendur stefnda. Með því að stefnda var byggt landið á erfðafestu öðlaðist hann varanleg réttindi yfir landinu og eru þau fasteignarréttindi undirorpin eignarrétti hans. Eftir sem áður fylgir grunneignarréttur að landi undir býlið jörðinni Kvíum. Af því leiðir að landið leggst aftur til jarðarinnar ef erfðafestan fellur niður en meðan hún varir ber ábúanda að greiða landsdrottni umsamið eftirgjald vegna eignarinnar. Stefndi fékk umrætt land á erfðafestu frá Margréti Ólafsdóttur, föðurömmu sinni, sem þá var þinglýstur eigandi jarðarinnar. Við skipti á dánarbúi Margrétar og Eggerts Sigurðssonar, skammlífari maka hennar, kom því ekki til skipta réttur til að hagnýta það land sem þegar hafði verið ráðstafað á erfðafestu til stefnda. Af þeim sökum öðlaðist Ólafur Eggertsson, sonur þeirra og faðir málsaðila, ekki þau réttindi við skipti á dánarbúi foreldra sinna og var hann bundinn af byggingarbréfi móður sinnar við stefnda. Sama átti síðan við þegar dánarbúi Ólafs var skipt 2. september 1982. Verður því ekki fallist á það með stefnendum að Kvíar II hafi komið til skipta að Ólafi látnum. Breytir engu í því tilliti hvernig staðið var að skattskilum við skipti á dánarbúinu. Þá verður ekki talið að eignarhaldið hafi verið á annan veg þótt aflað hafi verið samþykkis Ólafs fyrir því að stefndi byggði réttargæslustefnda Þorsteini hluta af býlinu. Var nauðsynlegt að afla samþykkis Ólafs sem þinglýsts eiganda jarðarinnar Kvía sökum þess að áskilið var í byggingarbréfinu að ekki mætti selja eða ráðstafa á varanlega leigu neinn hluta landsins undan jörðinni án heimildar landsdrottins. Fyrir utan það sem hér hefur verið rakið liggur fyrir að hluta stefnenda í jörðinni Kvíum hefur verið ráðstafað. Annars vegar seldi stefnandi Þorgeir eignarhluta sinn með kaupsamningi 13. júní 2001 án þess að nokkuð væri undanskilið sem snerti býlið Kvíar II. Þá var eignarhluti stefnanda Ragnars innleystur með ákvörðun landbúnaðarráðuneytisins frá 19. nóvember 2004 á grundvelli 14. gr. eldri jarðalaga nr. 65/1976. Við þá ráðstöfun var heldur ekkert undanskilið sem varðaði Kvíar II. Samkvæmt öllu framansögðu er öldungis ljóst að stefnendur eiga ekki eignarrétt að býlinu Kvíum II og verður stefndi því sýknaður af kröfu þeirra. Eftir þessum úrslitum verða stefnendur dæmdir óskipt til að greiða stefnda og réttargæslustefndu málskostnað sem þykir hæfilega ákveðinn svo sem í dómsorði greinir. Benedikt Bogason, héraðsdómari, kveður upp dóm þennan. D Ó M S O R Ð: Stefndi, Eggert Ólafsson, er sýknaður af kröfu stefnenda, Ragnars Ólafssonar og Þorgeirs Ólafssonar. Stefnendur greiði óskipt í málskostnað 300.000 krónur til stefnda og 100.000 krónur til hvors réttargæslustefndu, Laufeyjar Valsteinsdóttur og Þorsteins G. Eggertssonar.

Mál nr. 554/2009

Fasteign Hefð

H, eigandi jarðarinnar Hofs, annars vegar og D, GP, SB og APG hins vegar, deildu um eignarland á landspildu í merkjum jarðarinnar Hofs. Eldri deila eigenda jarðanna Hofs og Þrastarstaða um sömu landspildu var leyst með landamerkjadómi Skagafjarðarsýslu 2. október 1920 en við svo búið afsalaði eigandi Hofs landspildunni úr jörðinni til eiganda Þrastastaða. Hvorki var fallist á að H teldist þinglýstur eigandi spildunnar á þeim grundvelli að heimildaskjöl vísuðu til landamerkjalýsingar sem þinglýst var 1882, né að ráðstöfun spildunnar hefði gengið til baka. Í niðurstöðu Hæstaréttar segir að H hefði ekki sýnt fram á að skurður í merkjum landspildunnar hefði verið grafinn til að koma á umráðum hennar og að girðingar spildunnar hefðu lengst af ekki verið fjárheldar. Að þessu virtu og þegar í heild væru metin þau not sem H, og þeir sem það leiddi rétt sinn frá, hefðu haft af landspildunni var ekki talið að H hefði tekist sönnun um óslitið eignarhald þess á landspildunni í 20 ár í skilningi 1. mgr. 2. gr. laga nr. 46/1905 um hefð. Var héraðsdómur því staðfestur með vísan til forsendna hans og eignarréttur D, GP, SB og APG að landspildunni staðfestur.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson og Páll Hreinsson og Helgi I. Jónsson dómstjóri. Stefndu krefjast staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti. I Í þessu máli er ekki til úrlausnar hvernig afmarka beri hið umþrætta land í merkjum jarðarinnar Hofs. Hér verður einvörðungu skorið úr um hverjum beri eignarréttur að því landi sem lýst er í kröfugerð áfrýjanda. Af gögnum málsins verður ráðið að deila hafi verið á milli eigenda jarðanna Hofs og Þrastarstaða á Höfðaströnd um landamerki jarðanna. Úr ágreiningnum var leyst í landamerkjadómi Skagafjarðarsýslu 2. október 1920. Í framhaldi af niðurstöðu málsins keypti Páll Erlendsson, eigandi Þrastarstaða, landspildu úr jörðinni Hofi af Jóni Jónssyni. Í afsali 18. júní 1922 kemur fram að Jón afsalaði landspildu til Páls úr landi Hofs er takmarkaðist „ ... að norðan af Urriðalæk, að vestan af sýsluveginum að austan af Kýlalæk, að sunnan af beinni áframhaldslínu er sker sundur þrætulandið í flóanum milli Hofs og Þrastarstaða eins og getið er um í kaupsamningi dags. 19. ágúst 1921 á kr. 1.250,00“. Afsalið var fært í þinglýsingabók á blað Hofs með svofelldum hætti: „Landsspilda seld Páli Erlendss (undir Þrastastaði)“. „Sama landsspilda leyst úr veðböndum“. Eins og rakið er í hinum áfrýjaða dómi var afsalsins ekki getið á blaði Þrastarstaða í þinglýsingabók og því var landspildan ekki seld með Þrastarstöðum þegar jörðin var seld á uppboði árið 1939. Skiptayfirlýsingu erfingja Páls um að spildan væri eign þeirra í jöfnum hlutföllum var þinglýst 29. febrúar 2008 og var spildan þá færð sem sérgreind eign. Með úrskurði héraðsdóms 11. júlí 2008 var hafnað kröfu áfrýjanda um að spildan yrði afmáð úr þinglýsingabók og bókinni breytt til þess horfs sem hún var í fyrir hina kærðu úrlausn. Úrskurðurinn var staðfestur með dómi Hæstaréttar 18. september 2008 í máli nr. 468/2008. II Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður hvorki fallist á með áfrýjanda að hann teljist þinglýstur eigandi spildunnar á þeim grundvelli að heimildarskjöl vísi í landamerkjalýsinguna sem þinglýst var 1882 né að ráðstöfun spildunnar hafi gengið til baka þannig að hann teljist eigandi hennar. Áfrýjandi byggir kröfu sína á því til vara að áfrýjandi og fyrri eigendur jarðarinnar Hofs á Höfðaströnd hafi eignast landspilduna fyrir hefð. Því til sönnunar að áfrýjandi, og þeir sem hann leiðir rétt sinn frá, hafi haft óslitið eignarhald á landspildunni fullan hefðartíma, bendir áfrýjandi á að landspildan hafi í tvígang fylgt með við sölu á jörðinni Hofi, annars vegar 1981 og hins vegar 2003, auk þess sem jörðin hafi verið veðsett þannig að tæki einnig til landspildunnar. Þá hafi hún verið afmörkuð sem hluti af Hofi með girðingum og skurði. Hafi eigendur Hofs beitt hestum og nautgripum á umrædda landspildu. Þeir hafi einnig sáð lúpínu í hluta spildunnar. Þá hafi hún verið nýtt til torfristu í sex til sjö sumur. Ennfremur hafi eigendur Hofs nýtt námu sem er á landspildunni og haft af henni tekjur. Loks hafi áfrýjandi gert samning við Skagafjarðarveitur ehf. vegna heitavatnslagnar sem liggur um jörðina og sýni þetta umráð áfrýjanda yfir landspildunni. Af hálfu stefndu er þessari málsástæðu áfrýjanda vísað á bug og því meðal annars haldið fram að áfrýjandi hafi ekki haft umráð eignarinnar í skilningi 1. mgr. 2. gr. hefðarlaga nr. 46/1905. Í þessu sambandi er á því byggt að þar sem stefndu, og sá sem þau leiða rétti sinn frá, hafi ávallt haft þinglýsta eignarheimild fyrir landspildunni verði að gera strangar kröfur um eignarhald áfrýjanda. Fyrir héraðsdómi gáfu vitni skýrslur um umráð og landnot á hinni umþrættu landspildu. Í skýrslu Dagmarar Ásdísar Þorvaldsdóttur, eiganda Þrastarstaða, kom fram að engar hömlur hefðu verið á því hvaða skepnur gátu farið inn á landið þangað til það var girt. Í skýrslu Sigurðar Steingrímssonar, ábúanda að Hofi 1972 til 1977, kom fram að hann hefði sett upp girðingu meðfram þjóðveginum, sennilega á árinu 1973, ásamt Lúðvíki Bjarnasyni og hefði Vegagerðin staðið straum af kostnaði. Í skýrslu Dagmarar Ásdísar kom einnig fram að girðingarnar hefðu ekki verið fjárheldar í langan tíma og hefði ástand þeirra lengi verið slæmt. Í meginatriðum staðfesti Þorvaldur Þórhallsson, fyrrum eigandi Þrastarstaða, þessa frásögn um ástand girðinganna í skýrslu sinni. Í skýrslu Jóhanns Friðgeirssonar, eiganda Hofs frá 1981 til 2002, kom fram að girðingarnar hefðu verið í niðurníðslu þegar hann keypti jörðina Hof 1981 og hefði hann síðar gert við þær. Girðingarnar hefðu ekki verið fjárheldar þannig að fé frá nágrannabæjum hans hefði í sjálfu sér haft aðgang að landspildunni. Eiginkona hans Elsa Stefánsdóttir, eigandi Hofs frá 1981 til 2002, skýrði frá á sömu lund. Við smölun hefði komið í ljós að fé var þar frá Þrastarstöðum, Engihlíð á meðan þar var fé, Vogum og jafnvel utan frá Bæ og Mýrarkoti. Dagmar Ásdís bar í skýrslu sinni að fé frá Þrastarstöðum hefði leitað niður á landspilduna. Í skýrslu sinni bar Dagmar Ásdís að skurður sá sem áfrýjandi telur varða merki Hofs og Þrastarstaða sé ekki merkjaskurður heldur hafi hann verið grafinn í því skyni að ræsa fram land í Engihlíð, næsta bæ sunnan við Þrastarstaði. Skýrsla Þorvaldar var á sama veg. Í skýrslu Egils Bjarnasonar, fyrrverandi ráðunautar, sem mældi út fyrir skurðinum, kom einnig fram að skurðurinn hefði ekki verið merkjaskurður á milli Hofs og Þrastarstaða. Áréttaði hann að lega skurðarins hefði ráðist af landfræðilegum aðstæðum. Axel Þorsteinsson, bóndi á Litlu-Brekku frá 1953 til 1978, bar að á þeim árum hefði nánast engin nýting verið á landspildunni, einhver hrossabeit hefði þó verið frá Hofi. Sigurður Steingrímsson bar að landspildan hefði ekki verið notuð. Í skýrslu Jóhanns Friðgeirssonar kom fram að þar sem girðingin hefði ekki verið fjárheld hefði hann ekki nýtt landspilduna til fjárbeitar heldur eingöngu fyrir hross. Það hefði hann hins vegar að jafnaði ekki gert árið um kring heldur aðallega á vorin og nokkur haust þegar byrjað var að gefa hrossum úti. Aðspurður taldi hann að beit á svæðinu hefði ekki verið fullnýtt. Jóhann Friðgeirsson kveðst hafa sáð lúpínu í þrjá hektara af landspildunni með fram girðingu upp með afleggjaranum í Þrastarstaði, heimreiðinni að Þrastarstöðum og út með girðingunni fram með Siglufjarðarvegi á árinu 1997. Í skýrslu Þorvaldar Þórhallssonar kom aftur á móti fram að sáð hefði verið í landsvæði sunnan hins umþrætta lands og hefði lúpínan síðan dreift sér nokkuð norður fyrir mörk þess. Dagmar Ásdís bar í meginatriðum á sömu leið. Þá báru Þorvaldur og Dagmar Ásdís að torfrista hefði ekki farið fram á hinu umþrætta landi heldur í Illholti í landi Þrastarstaða. Á sama veg bar Axel Þorsteinsson sem kvaðst hafa unnið að torfristunni. Jóhann Friðgeirsson kvaðst hafa selt efni úr malarnámu á landspildunni til Vegagerðarinnar þegar Siglufjarðarvegur var byggður upp. Gísli Felixson, sem vann hjá Vegagerðinni frá 1960 til 1998, bar að leitað hefði verið leyfis hjá eiganda Hofs þegar sótt hefði verið efni í malarnámuna. Efnið hefði verið notað í næsta nágrenni og því sjálfsagt ekki farið í hana á hverju ári. Meðal gagna málsins er aðeins ein greiðslukvittun 17. nóvember 1998 fyrir kaupum Vegagerðarinnar á möl frá Jóhanni Friðgeirssyni. Ekki verður talið að leitt hafi verið í ljós af hálfu áfrýjanda að sá skurður, sem hann vísar til, hafi verið grafinn til að koma á umráðum hins umþrætta lands. Þá verður ráðið að girðingar spildunnar hafi lengst af ekki verið fjárheldar og að fé frá öðrum bæjum leitaði þangað, þannig að aðrir voru ekki útilokaðir frá ákveðnum nytjum að svæðinu. Að þessu virtu og þegar í heild eru metin þau not sem áfrýjandi, og þeir sem hann leiðir rétt sinn frá, höfðu af hinni umþrættu landspildu verður ekki talið að honum hafi tekist sönnun um það að hann hafi haft óslitið eignarhald á landspildunni í 20 ár í skilningi 1. mgr. 2. gr. laga nr. 46/1905. Með þessum athugasemdum en að öðru leyti með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður hann staðfestur. Áfrýjandi skal greiða stefndu málskostnað fyrir Hæstarétti eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Héraðsdómur skal vera óraskaður. Áfrýjandi, Hofstorfan slf., greiði stefndu, dánarbúi Guðbjargar Pálsdóttur, Guðrúnu Pálsdóttur, Sigrid Bjarnason og Önnu Pálu Guðmundsdóttur, samtals 500.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti. Mál þetta, sem var dómtekið 5. mars sl. en endurupptekið og dómtekið á ný 30. júní sl., er höfðað 27. ágúst 2008. Stefnandi er Hofstorfan slf., kt. 410703-3940, Miðstræti 7, Reykjavík. Stefndu eru db. Guðbjargar Pálsdóttur, kt. 020618-3539, en Guðbjörg var síðast til heimilis að Hjallaseli 55, Reykjavík, Guðrún Pálsdóttir, kt. 140837-2299, Sóleyjarrima 21, Reykjavík, Sigrid Bjarnason, kt. 010723-2489, Holtsbúð 87, Garðabæ, og Anna Pála Guðmundsdóttir, kt. 020923-2299, Sauðármýri 3, Sauðárkróki. Stefnandi krefst þess að viðurkenndur verði eignarréttur sinn á landspildu, sem afmörkuð er í afsali sem þinglesið var á manntalsþingi á Hofsósi hinn 20. júní 1922 og ber þinglýsingarnúmerið 4824, skráð í Landsskrá fasteigna sem Hof land 214232, Skagafirði. Nánar tiltekið sé landspildan afmörkuð þannig í nefndu afsali: „...landspildu af landi eignarjarðar minnar Hofi, er takmarkast að norðan af Urriðalæk, að vestan af sýsluveginum, að austan af Kýlalæk, að sunnan af beinni áframhaldslínu er sker sundur þrætulandið í flóanum milli Hofs og Þrastarstaða eins ...“ Þá er krafist málskostnaðar að teknu tilliti til virðisaukaskatts. Stefndu krefjast þess að öllum kröfum stefnanda verði hafnað og málskostnaðar að teknu tilliti til virðisaukaskatts. Hinn 15. janúar 2009 úrskurðaði dómstjóri Héraðsdóms Norðurlands vestra sig vanhæfan til að fara með málið. Dómstólaráð fól síðan undirrituðum dómara meðferð þess. I. Hinn 2. október 1920 gekk dómur í landamerkjadómi Skagafjarðarsýslu um landamerki milli eigenda jarðanna Hofs og Þrastarstaða á Höfðaströnd. Var þá dæmt að merkin skyldu vera frá merkjavörðu við enda merkigarðs milli Þrastarstaða og Litlu-Brekku, þar sem garðurinn endaði við Kílalæk. Síðan réði Kílalækur merkjunum allt að annarri merkjavörðu við sama læk hjá þúfu þeirri sem nú væri nefnd Grænuþúfa. Hinn 18. júní 1922 gaf þáverandi eigandi Hofs, Jón Jónsson, út afsal til Páls Erlendssonar á Þrastarstöðum, þar sem hann afsalaði landspildu af landi Hofs, er takmarkaðist „...að norðan af Urriðalæk, að vestan af sýsluveginum, að austan af Kýlalæk, að sunnan af beinni áframhaldslínu er sker sundur þrætulandið í flóanum milli Hofs og Þrastarstaða eins og getið er um í kaupsamningi dags. 19. ágúst 1921 á kr. 1.250.“ Tekið er fram að kaupverð sé greitt. Þetta afsal var fært í þinglýsingabók á blað Hofs, þannig: „Landsspilda seld Páli Erlendss (undir Þrastastaði).“ „Sama landsspilda leyst úr veðböndum.“ Afsalsins var ekki getið á blaði Þrastarstaða í þinglýsingabók. Árið 1939 eignaðist Ræktunarsjóður Íslands Þrastarstaði á uppboði, en seldi þá árið 1941 til Friðbjörns Jónssonar, sem sama ár seldi þá Jarðakaupasjóði ríkisins. Var þá tekið fram að jörðin væri seld með landamerkjum milli Hofs og Þrastarstaða eins og þau voru þinglesin 19. maí 1882. Ekki liggur fyrir að Páll heitinn Erlendsson, sem lést árið 1966, hafi gert tilkall til spildunnar sem hann keypti af Jóni sem afmarkaðrar eignar eða leitast við það með einhverjum hætti að halda til haga réttindum sínum til hennar samkvæmt afsalinu og hennar var ekki að neinu getið er erfingjar skiptu árið 1991 óskiptu dánarbúi hans og ekkju hans. Með bréfi 3. október 2007 fóru erfingjarnir þess á leit við sýslumanninn á Sauðárkróki að hann hlutaðist til um að spildan yrði sérgreind í Landsskrá fasteigna. Sýslumaður féllst á það erindi og með ákvörðun þann 30. janúar 2008 tilkynnti hann að Fasteignamat ríkisins hefði skráð spilduna og á hana hefði verið þinglýst afsali Jóns Jónssonar til Páls Erlendssonar, svo og veðbandslausn. Hinn 29. febrúar 2008 var þinglýst skiptayfirlýsingu erfingja Páls, þar sem fram kemur að spildan sé eign þeirra í jöfnum hlutföllum. Stefnandi kærði ákvörðun sýslumanns til héraðsdóms. Með úrskurði upp kveðnum 11. júlí 2008 var hafnað kröfu stefnanda um að spildan „Hof land 214232, Skaga­firði“ yrði afmáð úr þinglýsingabók og bókinni breytt til þess horfs sem hún var í fyrir hina kærðu úrlausn. Í úrskurðinum, sem staðfestur var með vísan til forsendna með dómi Hæstaréttar Íslands upp kveðnum 18. september 2008 í máli nr. 468/2008, segir að álíta verði að spildan hafi árið 1922 orðið að sjálfstæðri eign og að ekki hafi legið fyrir sýslumanni nein haldbær gögn um að það hefði breyst síðan. Í stefnu er tekið fram að málið sé höfðað áður en nefndur hæstaréttardómur gekk, til að rjúfa óumdeilanlega 6 mánaða frest samkvæmt 4. gr. laga nr. 46/1905. II. Stefnandi fékk afsal fyrir Hof á Höfðaströnd 22. júlí 2003. Var þar tekið fram að eldra afsal seljanda hafi legið frammi við kaupsamningsgerð auk handskrifaðrar landa­merkja­lýsingar til glöggvunar fyrir kaupendur á fasteigninni og landamerkjum hennar. Í nefndu eldra afsali, sem er dagsett 21. desember 1982, frá börnum Jóns Jónssonar til Jóhanns Þ. Friðgeirssonar og Elsu Stefánsdóttur kemur fram að landamerki jarðarinnar séu eins og verið hafi samkvæmt landamerkjabréfi frá 1662, sem hafi verið þinglesið 18. maí 1882. Kveður stefnandi merkjalýsingu samkvæmt lögfestu frá 1882 því hafa verið grundvöll landamerkja við kaupin. Taki afsal stefnanda þannig til spildunnar sem deilt er um í þessu máli. Hafi hann verið í góðri trú um að landamerkin væru rétt, enda séu þetta þau merki sem kveðið sé á um í Landamerkjabók Skagafjarðarsýslu. Þá kveðst stefnandi byggja á því að spildan hafi gengið til baka til Hofs. Hafi jarðirnar Hof og Þrastarstaðir verið seldar með þeim landamerkjum að spildan tilheyri Hofi, t.d. er Friðbjörn Jónsson seldi Þrastarstaði til Jarðakaupasjóðs, þar sem hann hafi tekið fram að landamerki milli Hofs og Þrastarstaða skyldu vera eins og þau voru þinglesin árið 1882, sem sé sér­kennilegt nema það hafi átt að hafa einhverja sérstaka þýðingu; þá að spildan félli á ný undir Hof. Þá kveðst stefnandi benda á að þótt dómur hafi gengið þess efnis að skrá ætti landspilduna sérstaklega í þinglýsingabók bendi öll gögn, svo og hátterni Páls heitins Erlendssonar, til þess að spildan hafi átt að falla undir Þrastarstaði. Sé bent á að í þinglýsingarmálinu hafi ekki verið skorið úr um efnisatvik að baki einstökum skjölum og hafi héraðsdómari talið með vísan til eðlis þinglýsingarmála að hann gæti ekki litið til allra sönnunargagna sem fyrir lægju. Þessu til stuðnings bendir stefnandi á í fyrsta lagi að í þinglýsingabók sé fært á blað Hofs að landspildan hafi verið seld undir Þrastarstaði og sýni það að hún hafi ekki átt að verða sjálfstæð eign. Í öðru lagi bendir hann á að Páll heitinn Erlendsson hafi átt Þrastarstaði til 1939, en þá var jörðin seld á uppboði. Meðan Páll lifði hafi hann aldrei gert neitt tilkall til spildunnar eða skipt sér af henni. Renni afskiptaleysi hans þannig stoðum undir það að rangt sé að spildan hafi á sínum tíma átt að færast sem sjálfstæð eign í þinglýsingabækur. Í þriðja lagi bendir stefnandi á að Páll hafi aldrei nýtt spilduna eða byggt hana öðrum, svo sem skylt hefði verið samkvæmt lögum nr. 1/1884 ef um sjálfstæða jörð hefði verið að ræða. Í fjórða lagi bendir hann á að aldrei hafi verið greidd lögboðin gjöld eða skattar af eigninni, en Páli hefði mátt vera ljóst að það bæri honum að gera ef hún ætti að vera sjálfstæð eign og óháð Þrastarstöðum. Í fimmta lagi bendir stefnandi á í þessu sambandi að tómlæti erfingja Páls heitins bendi eindregið til þess að þeir hafi aldrei talið spilduna hafa átt að færast sem sjálfstæð eign Páls. Hafi spildan ekki fylgt með er dánarbú Páls var tekið til skipta árið 1966. Sé það rangt sem tekið er fram í skiptayfirlýsingu þeirra frá árinu 2008 að spilda með landnúmer 214232 hafi fram til þessa verið skráð á Pál heitinn, því svo hafi ekki verið. Til vara byggir stefnandi á því að stefnandi og fyrri eigendur Hofs á Höfðaströnd hafi eignast spilduna fyrir hefð, sbr. lög um hefð nr. 46/1905, með síðari breytingum. Hafi þeir haft fullan yfirráðarétt yfir spildunni fullan hefðartíma, eða að minnsta kosti síðan Páll Erlendsson missti Þrastarstaði á uppboði árið 1939. Frá þeim tíma hafi stefnandi og fyrri eigendur Hofs farið með hana sem sína eign og útilokað yfirráð annarra yfir henni, haft af henni tekjur og gjöld og veðsett hana. Verði ekki fallist á að miða við þetta tímamark sé á því byggt að yfirráð hafi byrjað árið 1966 er Jón Jónsson lést, en ef ekki verði á það fallist eigi að miða við árið 1976 þegar Pálmi Jónsson og Sólveig Jónsdóttir eignuðust jörðina. Verði heldur ekki fallist á það sé byggt á að yfirráð hafi staðið frá 1982 er Jóhann Friðgeirsson og Elsa Stefánsdóttir eignuðust jörðina. Þessu til stuðnings bendir stefnandi á það í fyrsta lagi að Þrastarstaðir og Hof hafi ávallt verið seld þannig að miðað sé við að landamerki séu með þeim hætti að spildan sé hluti af Hofi. Þannig sé vísað til landamerkjalýsingar sem var þinglýst 1882 við sölu á Þrastarstöðum 1941. Er Þrastarstaðir voru seldir Þorvaldi Þórhallssyni árið 1998 hafi í afsali verið vísað til landamerkjaskrár Skagafjarðarsýslu. Aldrei sé við sölu á Þrastarstöðum kveðið á um landspildu Páls og þá um merki hennar við Þrastarstaði, heldur ávallt um merki milli Þrastarstaða og Hofs. Við sölu á Hofi hafi jafnframt ávallt verið miðað við að spildan sé hluti af þeirri jörð, svo sem í afsali 1982 til Jóhanns Friðgeirssonar og Elsu Stefánsdóttur. Þá hafi við þau kaup verið gengið á landamerki með fulltrúa seljenda og Friðriki Péturssyni og Friðbirni Þórhallssyni, bróður Þorvaldar á Þrastarstöðum. Með sams konar hætti hafi verið gengið út frá því við sölu til stefnanda árið 2003 að spildan væri hluti Hofs. Þá kveðst stefnandi telja að rétt hafi verið að miða við landamerki eins og þau voru þinglesin árið 1882, þar sem það séu þau merki sem kveðið var á um í Landa­merkja­skrá Skagafjarðar, en samkvæmt upplýsingum sýslumannsins á Sauðárkróki sé sú lög­festa eina skjalið sem hafi verið þinglýst á jörðina Hof fyrir utan landamerkjabréf frá árinu 1920, sem hafi verið mótmælt af eiganda Þrastarstaða. Samkvæmt þessu sé ljóst að núverandi og fyrrverandi eigendur jarðarinnar hafi verið í góðri trú um að spildan væri hluti af Hofi. Hafi þeir heldur ekki getað vitað um að sjálfstæð spilda væri þarna, þar sem hún hafi ekki verið gerð að sérstakri eign í þinglýsingabókum fyrr en á árinu 2008. Í öðru lagi byggir stefnandi á að upp úr árinu 1960 hafi Jón Jónsson á Hofi hlutast til um að grafinn hafi verið skurður, sem liggur austan/ofan Kílalækjar. Hafi hann átt að gilda sem landamerki og sé í samræmi við lögfestuna frá 1882. Hafi verið litið svo á af hálfu stefnanda og fyrri eigenda Hofs að landamerki Hofs og Þrastarstaða miðuðust við þennan skurð og landið sem er vestan við hann og nær yfir sýsluveginn sé hluti Hofs, en á því landi sé hin umþrætta spilda. Vísar stefnandi um þetta til yfirlýsinga Sigurðar J. Friðrikssonar, sem fæddist á Hofi og bjó þar til 1971 að árunum 1962-1963 undan­skildum, Jóhanns Friðgeirssonar og Elsu Stefánsdóttur og Axels Þorsteinssonar, áður bónda á Litlu-Brekku, sem raunar tekur ekki afstöðu til þess hvort skurðurinn hafi átt að vera landamerki milli Hofs og Þrastarstaða. Þá komi fram að svæðið fyrir vestan skurðinn, sem spildan sé á, hafi ávallt verið nefnt Hofsflói. Megi ráða af yfirlýsingu Axels að hvort sem miða eigi við skurðinn eða við Landamerkjadóm Skagafjarðarsýslu sé ljóst að spildan sé innan þeirra marka og hafi af öllum verið talin hluti af Hofi. Í þriðja lagi tekur stefnandi fram að landeigendur hafi afmarkað landið með girðingum, þar sem þess sé þörf, en annars afmarkist það af Urriðalæk og nefndum skurði. Þá sé spildunni í raun skipt í tvennt, þar sem þjóðvegur skeri hana í sundur, en girt sé beggja vegna vegar, svo sem myndir sem frammi liggja í málinu sýni. Þannig hafi stefnandi og fyrri eigendur girt spilduna af og komið í veg fyrir not annarra af henni. Í fjórða lagi vísar stefnandi til þess að eigendur Hofs hafi í gegnum tíðina eða að minnsta kosti frá 1939 nýtt umrætt landsvæði og haft af því tekjur án nokkurra athugasemda frá Páli Erlendssyni. Sé náma á spildunni rétt fyrir sunnan Urriðalæk, sem Vegagerðin hafi nýtt með leyfi eigenda Hofs, sbr. yfirlýsingu Gísla Felixsonar, starfsmanns hennar frá 1960-1998. Þá hafi Vegagerðin greitt Jóhanni Þór Friðgeirssyni fyrir efnistöku úr námunni. Fyrst hafi stefndu gert athugasemd við not eigenda Hofs af námunni 17. apríl 2008 og í framhaldinu hafi stefndu sett upp skilti á girðingu stefnanda um að öll efnistaka væri bönnuð. Þá sé önnur náma aðeins vestar (við Urriðalæk), sem hafi verið notuð af eigendum Hofs í gegnum tíðina. Einnig kveður stefnandi liggja fyrir að við breytingar á eignarhaldi Þrastarstaða árið 1939 og samhliða því breytingar á landamerkjum milli jarðanna hafi Jón Jónsson á Hofi nýtt Hofsflóann, þ.e. svæðið milli þjóðvegar og landamerkjaskurðar, til torfristu í ein 6-7 sumur á árunum 1945 og selt torfið til einangrunar á húsum. Liggi fyrir yfirlýsingar tveggja manna um að hafa tekið þátt í torfristunni á vegum Jóns. Þá kveður stefnandi það til marks um umráð spildunnar að Jóhann Friðgeirsson hafi, er hann átti Hof, sáð lúpínu í þann hluta hennar sem sé ofan þjóðvegar. Einnig hafi eigendur Hofs beitt skepnum á spilduna í gegnum tíðina, þ. á m. Jóhann Friðgeirsson, og aldrei hafi verið gerðar athugasemdir við nýtingu hans á spildunni. Með þinglýstum samningi við Skagafjarðarveitur ehf. hafi stefnandi heimilað þeim að leggja heita­vatnslögn um land Hofs. Hafi lögnin m.a. verið lögð um hina umdeildu spildu, nánar tiltekið neðan þjóðvegar og innan girðingar. Sé þetta enn eitt dæmi um umráð stefnanda og að umráð annarra séu útilokuð nema með samþykki hans. Stefnandi tekur einnig fram að ljóst sé að fyrri eigendur, þ.e. Jóhann Friðgeirsson og Elsa Stefánsdóttir, svo og stefnandi, hafi ætíð verið í góðri trú um að landspildan væri eign þeirra. Styðji yfirlýsingar staðkunnugra þetta einnig. Nefnir stefnandi yfirlýsingu Sigurðar J. Friðrikssonar sem bjó á Hofi til ársins 1971. Hafi stefnandi og fyrri eigendur Hofs nýtt svæðið án athugasemda og haft af því arð. Stefnandi bendir á að í Jarða- og ábúendatali í Skagafjarðarsýslu komi fram að „að austan eigi Hof land til móts við Litlu-Brekku, Þrastarstaði, Hólakot og ...“ Sé þar hvergi getið sérstakrar spildu í eigu annarra en Hofs og Þrastarstaða. Sé þetta enn ein vísbending um að eigendur Hofs hafi alla tíð talið þetta svæði vera hluta Hofs og þeir verið grandlausir um rétt annarra. Einnig hafi jörðin verið veðsett miðað við landa­merkja­skrá Skagafjarðar, en samkvæmt henni sé lögfestan frá 1882 landamerki sem miða eigi við. Verði veðhafar að geta treyst því að landamerkjaskrár séu réttar og eigi þeir ekki að þurfa að leita annað. Enn fremur hafi stefnandi og fyrri eigendur Hofs ætíð greitt lögboðin gjöld af spildunni. Einnig vísar stefnandi til þess að Páll heitinn Erlendsson hafi aldrei skipt sér af spildunni eða gert tilkall til hennar og aldrei leitað eftir að hún yrði skráð sem sjálfstæð eign í þinglýsingabók. Bendi þetta til að hann hafi aldrei talið að hann ætti spilduna. Sama sé að segja um ekkju hans, sem hafi lifað til ársins 1990. Hvorugt þeirra hafi hlutast til um afmörkun hennar, sbr. lög um landamerki o.fl. nr. 41/1919. Stefndu hafi ekki haft uppi tilkall fyrr en 3. október 2007 með bréfi til sýslumanns og ekki gert athugasemdir við not stefnanda og fyrri eigenda fyrr en árið 2008, er þinglýsingarmálið var þingfest. Stefnandi vísar til nánar greindra ákvæða laga nr. 46/1905 um hefð, laga nr. 41/1919 um landamerki o.fl., jarðalaga nr. 81/2004, þinglýsingarlaga nr. 39/1978 og laga um skráningu og mat fasteigna nr. 6/2001. III. Stefndu taka fram að börn Páls Erlendssonar hafi alla tíð haft vitneskju um að spildan hefði áfram verið eign föður þeirra eftir að hann flutti frá Þrastarstöðum. Þeim hafi hins vegar ekki verið kunnugt um þinglýst gögn um eignarhaldið fyrr en síðar. Meðal annars þess vegna hafi farist fyrir að spildan fylgdi með er dánarbú Páls hafi verið tekið til skipta árið 1966. Ragnar heitinn sonur hans, sem lést árið 1986, hafi haft hug á að koma málinu á hreint í upphafi 9. áratugar síðustu aldar, en ekki enst aldur til þess. Stefndu hafi falið lögmannsstofu það um mitt ár 2007 að hafa milligöngu um að þau yrðu færð í þinglýsingabækur sem eigendur spildunnar. Stefndu mótmæla því alveg sérstaklega að stefnandi sé þinglýstur eigandi spildunnar, enda séu þau þinglýstir eigendur hennar samkvæmt þinglýsingarvottorði. Vísan til eldri landamerkjabréfa hafi ekki þýðingu, þar sem spildan hafi verið seld frá Hofi eftir gerð þeirra. Í afsalsgerningum fyrir Hof frá árinu 1922 sé ekki að finna merkjalýsingar sem taki til hennar, en þótt svo væri væru þær marklausar og vikju fyrir eldri þinglýstum rétti annarra. Geti kaupandi aldrei eignast meiri rétt en seljandi átti, samkvæmt grundvallarreglu eignarréttar. Þá verði sá sem vill vefengja þinglýsta heimild að færa sönnur á staðhæfingar sínar. Hafi stefnandi ekki gert svo og verði því að hafna kröfum hans. Þá sé byggt á því að í málatilbúnaði stefnanda sé að finna ósamrýmanlegar fullyrðingar um að landspildan hafi árið 1922 átt að falla undir Þrastarstaði, en sé nú með einhverjum óútskýrðum hætti á ný hluti af jörðinni Hofi. Beri að taka hér fram að núverandi eigendur Þrastarstaða hafi ekki gert kröfu um að vera taldir eigendur að spildu stefndu. Stefndu taka fram að þótt endanlegur dómur sé genginn þess efnis að færa eigi spilduna sem sérstaka eign í þinglýsingabók sé nauðsynlegt að mótmæla sérstaklega þeim málatilbúnaði stefnanda, sem varðar það að hún hafi ekki átt að færast sem sérstök eign. Tómlæti eitt og sér leiði ekki til þess að eignarréttur falli niður ef fyrir liggi afdráttarlaus þinglýst gögn um eignarhaldið. Ábúðarlög nr. 1/1884 hafi fallið úr gildi 7 árum áður en Páll heitinn flutti frá Þrastarstöðum og einnig sé byggt á því að þau hafi mælt fyrir um skyldu til ábúðar á jörðum, en ekki minni landspildum. Jafnvel þótt lagt yrði til grundvallar að Páll hafi brotið gegn ábúðarlögum geti það ekki leitt til þeirrar niðurstöðu að eignarréttur hans hafi fallið niður, því síður að réttur fyrri eigenda raknaði við. Ósannað sé að Páll heitinn hafi aldrei greitt skatta og gjöld af spildunni, en eftir að hún var færð á nöfn stefndu hafi þau gert svo. Hafi Páll ekki greitt slík gjöld geti það ekki leitt til þeirrar niðurstöðu að við rakni réttur fyrri eigenda. Stefndu telja stefnanda ekki geta byggt á því að hann hafi eignast spilduna með hefð. Í fyrsta lagi sé stefnandi félag en ekki einstaklingur. Hvergi sé minnst á það í hefðarlögum að félag geti unnið eignarrétt fyrir hefð, enda skipti huglæg afstaða miklu máli um mat á því hvort hefð hafi unnist. Verði lög um hefð ekki skýrð rúmt um þetta, enda undantekningarlög. Í öðru lagi hljóti fyrri eigendum Hofs að hafa verið kunnugt um eignarrétt Páls Erlendssonar og síðari afkomenda hans að spildunni. Ekki verði unnin hefð með umráðum sem hafi náðst með glæp eða óráðvandlegu athæfi. Hafi þetta verið túlkað svo, að bein vitneskja um eignarréttindi annarra komi í veg fyrir að hefð vinnist. Sama sé að segja um beina vitneskju um atvik, sem gefi hefðanda tilefni til frekari athugunar á réttarstöðu sinni eða annars aðila. Afsalið til Páls Erlendssonar hafi verið fært á síðu Hofs í afsals- og veðmálabókum. Síður í þeim bókum séu einnig nefndar þinglýsingarvottorð. Í málinu liggi frammi tvær síður fyrir Hof, önnur taki til þinglýstra skjala 1861-1935 og hin til þinglýstra skjala frá 1861-1986. Á báðum þessum síðum standi skýrlega: „... landspilda seld Páli Erlendssyni (undir Þrastarstaði)“ Jón Jónsson hafi búið á Hofi til ársins 1966, er hann lést. Eðli máls samkvæmt hafi honum verið kunnugt um spilduna sem hann seldi árið 1922. Sé útilokað að Jón hafi getað hefðað eignarrétt yfir spildunni. Frá árinu 1966 til 1976 hafi Hof verið í eigu ekkju Jóns. Verði að telja öruggt að henni hafi verið kunnugt um sölu spildunnar. Börn þeirra Jóns hafi síðan átt Hof til ársins 1982, er jörðin hafi verið seld Jóhanni Þór Friðgeirssyni og Elsu Stefánsdóttur. Að öllum líkindum hafi þá legið frammi þinglýsingarvottorð sem hafi borið með sér að spildunni hafi verið skipt út úr jörðinni árið 1922. Hefði sú tilgreining átt að gefa kaupendum tilefni til að athuga afsalið, sem hafi að geyma nákvæma lýsingu á merkjum spildunnar. Verði að telja með ólíkindum að Jóhann og Elsa hafi aldrei séð þinglýsingarvottorð fyrir jörðina í þau 20 ár sem þau áttu hana. Sé nær algild regla að við aðilaskipti á fasteignum liggi frammi þinglýsingarvottorð. Af þeirri ástæðu einni ætti að vera ljóst að allir eigendur Hofs hafi vitað um söluna árið 1922. Hafi þeim ekki verið kunnugt um nákvæm merki spildunnar sé ljóst að þeir hafi af ásettu ráði varðveitt ókunnugleika sinn um merkin. Þá byggja stefndu á því að ekki séu uppfyllt skilyrði 1. mgr. 2. gr. hefðarlaga um 20 ára óslitið eignarhald. Til þess verði hefðandi að hafa svo víðtæk umráð eignar að þau bendi til eignarréttar. Þá sé það skilyrði að ekki hafi orðið hlé á umráðum hefðanda. Eigendur Hofs hafi aldrei haft spilduna í sínum umráðum. Þótt litið yrði svo á að þeir hafi einhvern tíma nýtt hana hafi þau not verið afar takmörkuð og stopul og geti ekki talist óslitin í skilningi 1. mgr. 2. gr. hefðarlaga. Þar við bætist að frá árinu 1922 hafi Hof tvívegis verið í eyði, þ.e. 1971-1973 og 1977-1981. Stefndu mótmæla því að eigendur Hofs hafi nýtt landið með þeim hætti sem stefnandi byggir á. Þeir hafi ekki verið í góðri trú við nýtingu námu, enda nýtingin ekki óslitin eða umfangsmikil. Liggi aðeins frammi einn reikningur frá Vegagerðinni, frá árinu 1998, og verði að álykta að Vegagerðin hafi ekki tekið efni úr henni eftir það. Þorvaldur Þórhallsson, bóndi á Þrastarstöðum, hafi talið að náman tilheyrði þeim, en ekki gert athugasemdir við nýtingu Vegagerðarinnar þar sem Þrastarstaðir hafi verið í eigu ríkisins. Fráleitt sé að nýting námunnar, sem stefndu telja að hafi verið óheimil, leiði til þess að stefnandi hafi unnið hefð á tugum hektara lands sunnan við hana og stefnandi byggi ekki á því að hann hafi fullnað 40 ára afnotahefð. Þá telja stefndu að Jón Jónsson hafi rist torf austan Kílalækjar og að Jóhann Friðgeirsson hafi sáð lúpínunni sunnan spildunnar, þótt hún hafi á síðustu árum dreift sér norður í hana. Beitarafnot séu ósönnuð, enda nægi þau ekki ein og sér til að vinna eignarhefð á landi með útrýmandi hætti. Samkvæmt yfirlýsingu Þorvaldar Þórhallssonar hafi Þrastarstaðaflóinn (Hofsflóinn) og Hofskógurinn ætíð verið smalaður og beittur frá Þrastarstöðum. Sérstaklega hafi verið að því fundið þegar Jóhann Friðgeirsson hafi haft í hyggju að beita skepnum þarna. Þá telja stefndu það enga þýðingu hafa að heimild var veitt til hitaveitulagnar um land Hofs og sé ekkert í samningi um hana sem bendi til að hann hafi varðað það land sem hér er til umfjöllunar. Stefndu mótmæla því að stefnendur hafi afmarkað landið með girðingum. Það afmarkist að stórum hluta landfræðilega af Kílalæk og Urriðalæk. Vegagerðin hafi girt meðfram Siglufjarðarvegi, sem liggi í gegnum landið. Þá sé því mótmælt að affallsskurður í Þrastarstaðaflóa sé landamerkjaskurður milli Þrastarstaða og Hofs, sbr. landamerkjadóminn frá 2. október 1920, sem kveði á um að Kílalækur ráði merkjum, en síðan hafi Páll Erlendsson keypt landið vestan við hann, allt að sýsluveginum. Staðsetning affallsskurða ráðist af landfræðilegum aðstæðum. Þá byggja stefndu á að veðsetningar Hofs hafi miðast við stærð jarðarinnar á hverjum tíma og ljóst hafi verið af afsals- og veðmálabókum hvaða spildum hafi verið skipt úr henni. Að auki vísa stefndu hér til málsástæðna sinna hvað aðalkröfu varðar, sérstaklega um meint athafnaleysi og tómlæti Páls Erlendssonar og afkomenda hans. IV. Við meðferð málsins voru teknar skýrslur af fyrirsvarsmönnum stefnanda, Lilju Sigurlínu Pálmadóttur og Baltasar Kormáki Baltasarssyni. Þá gáfu skýrslur vitnin Jóhann Friðgeirsson, Elsa Stefánsdóttir, Gísli Felixson, Páll Ragnarsson, Friðrik Antonsson, Sigurður J. Friðriksson, Sigurður Steingrímsson, Bjarni Axelsson, Reynir Gíslason, Páll Pálsson, Axel Þorsteinsson, Þorvaldur Þórhallsson, Egill Bjarnason og Dagmar Ásdís Þorvaldsdóttir. Einnig liggja frammi í málinu skriflegar yfirlýsingar margra þessara vitna, sem þau staðfestu fyrir dómi. Verða nú rakin nokkur efnisatriði úr skýrslum aðila og vitna. Stefnandi er samlagsfélag tveggja einkahlutafélaga, sem Lilja Sigurlína og Baltasar Kormákur stýra. Lilja Sigurlína kveður að við kaupin á Hofi hafi verið gengið á merki með Jóhanni Friðgeirssyni. Ekki hafi komið fram að nein óvissa hafi verið um merkin. Á árunum 2002-2003 hafi hún hitt Dagmar Ásdísi Þorvaldsdóttur, sem er eigandi Þrastarstaða, af tilviljun og hún hafi nefnt einhvers konar deilu. Er hún hafi verið í heimsókn á Þrastarstöðum hafi Þorvaldur Þórhallsson sýnt henni afsalið fyrir spildunni. Þetta hafi verið sumarið sem stefnandi keypti Hof, eða sumarið á eftir. Þorvaldur hafi talið að spildan ætti að tilheyra Þrastarstöðum. Hún hafi síðan falið lögmanni að annast það að fá þetta á hreint. Einnig hafi hún spurst fyrir í sinni fjölskyldu. Hafi frænka hennar, Sólveig Jónsdóttir, sagt sér að salan hefði gengið til baka. Eftir að lögmaður hafi kynnt Þorvaldi sína niðurstöðu hafi Þorvaldur hætt að eltast við þetta. Fyrir hálfu öðru ári hafi Páll Ragnarsson, sem er barnabarn Páls Erlendssonar, hringt til sín og sagt að hann ætlaði að láta leiðrétta þinglýsinguna. Jóhann Friðgeirsson og Elsa Stefánsdóttir áttu Hof og bjuggu þar frá 1981-2002. Liggur frammi í málinu yfirlýsing frá þeim, dagsett 6. ágúst 2008, sem þau staðfestu fyrir dómi. Samkvæmt yfirlýsingunni og framburði Jóhanns var gengið á merki, er þau keyptu Hof af Pálma og Sólveigu Jónsbörnum, með þeim Friðbirni heitnum Þórhallssyni, bróður Þorvalds á Þrastarstöðum, sem hafi verið afar kunnugur, og Friðriki heitnum Péturssyni, bróðursyni Jóns heitins Jónssonar. Var miðað við landamerki samkvæmt landa­merkja­bréfi þinglesnu árið 1882. Kveður Jóhann hafa verið alveg ljóst fyrir sér að skurðurinn, sem stefnandi telur vera landamerkjaskurð, hafi ráðið merkjum Hofs og Þrastarstaða. Þeim Elsu hafi borist til eyrna nokkrum eða þó nokkuð mörgum árum seinna, frá kunningja þeirra, að e.t.v. væru landamerkin ekki alveg á hreinu. Hann hafi ekki tekið þetta alvarlega, en þó beðið Egil Bjarnason ráðunaut að athuga þetta. Hafi Egill sagt sér þó nokkru seinna að hann hefði ekkert fundið sem benti til þess að landamerkin væru ekki rétt. Aldrei hafi komið fram athugasemdir við nýtingu hans á þessu svæði. Jóhann hafi hresst upp á girðingu meðfram Siglufjarðarvegi og beitt hrossum á svæðið, fyrst árið 1982, tekið efni úr malarnámu og heimilað nágrönnum efnistöku úr henni, heimilað Vegagerðinni efnistöku er bundið slitlag var lagt á Siglufjarðarveg og fengið greitt fyrir. Svæðið hafi ekki verið fjárhelt. Hafi gengið þar fé frá nágrannabæjum. Nágrannar hafi jafnan beðið hann leyfis til að fara inn á svæðið til að athuga um fé. Lúpínu hafi hann sáð árið 1992 og fullyrðir að hann hafi sáð inn á svæðið sem deilt er um í þessu máli. Jóhann kveður Þorbjörn heitinn Árnason lögmann hafa aðstoðað þau Elsu við kaupin og raunar hafi hann verið bæði seljendum og kaupendum til aðstoðar. Aðspurður kveðst hann telja nær víst að veðbókarvottorð hafi legið frammi við kaupin. Hann kvaðst aðspurður helst telja, er honum var sýnd færsla í þinglýsingabók um að spilda hefði verið seld Páli Erlendssyni, að hann væri að sjá þetta í fyrsta sinn. Í skýrslu Elsu Stefánsdóttur kom fram að Ragnar Eiríksson í Gröf hafi nefnt að e.t.v. væri óvissa um landamerki. Egill Bjarnason hafi verið fenginn til að athuga þetta. Sér hafi skilist að óvissan lyti að því hvort skurður eða Kílalækur réði merkjum. Í skýrslu Þorvalds Þórhallssonar kom fram að hann hafi unnið við torfristu á árunum 1944-1945. Torfið hafi verið rist langt austan Kílalækjar, með leyfi Friðbjörns bónda á Þrastarstöðum, en þurrkað vestan lækjarins á mónum við veginn. Hafi verið gerð brú yfir Kílalæk. Þetta svæði hafi ekki verið nýtt nema að því leyti að skepnur hafi gengið á því. Kveðst Þorvaldur hafa smalað það til að taka sínar kindur og aðrir hafi tekið sitt fé þaðan. Landið hafi ekki verið nýtt frá Hofi í þessu skyni, þar sem fé þaðan hafi gengið á afrétti. Jóhann Friðgeirsson hafi reynt að beita hrossum, þau hafi bara staðið þarna í hnút, en hann hafi verið að gefa þeim þarna stundum. Kveðst Þorvaldur hafa sagt Jóhanni að þarna væri Þrastarstaðaland, en hann hafi ekkert gert með það. Þá kveðst Þorvaldur hafa vitað að Páll hafi keypt þá spildu sem málið fjallar um. Hann hafi helst haldið að Páll ætti þetta. Hann hafi oft verið búinn að tala um þetta við Jóhann Friðgeirsson, en hann skellt skollaeyrum við því. Bóndi í Engihlíð og Jón á Hofi hafi fengið leyfi fyrir skurði. Alltaf hafi verið sagt að Kílalækur réði merkjum. Telur hann ótrúlegt að Friðbjörn bróðir sinn hafi sagt Jóhanni annað en að Þrastarstaðir ættu niður í Kílalæk. Þorvaldur kveðst ekki muna hvenær hann fór að athuga um þetta málefni, en segir að það hafi verið mikið fyrr en árið 1990 sem hann sá á sýsluskrifstofunni að Páll Erlendsson hafði keypt spilduna. Hann kveðst aldrei hafa sýnt Jóhanni Friðgeirssyni afsalið fyrir henni, en farið að ræða þetta við Lilju Sigurlínu þegar hann skildi á henni að hún taldi stefnanda eiga land upp að skurðinum. Jóhann hafi hins vegar vel vitað að þarna væri þrætuland. Helst kveðst Þorvaldur hafa talið að spildan tilheyrði Þrastarstöðum, uns hann hafi séð að hún hefði aldrei verið sameinuð þeim. Vitnið Páll Ragnarsson er sonarsonur Páls Erlendssonar. Í skýrslu hans kom fram að faðir hans hafi sagt honum að hann hafi rætt það við Pálma Jónsson og Jón Ásbergsson að þarna væri spilda sem Páll hefði keypt. Þessu hefði ekki verið tekið vel og hefði komið fram vilji um að spildan yrði gefin eftir. Faðir sinn hefði fengið lögmann til að athuga þetta mál í kringum 1980, en veikindi hefðu leitt til þess að ekki orðið úr frekari framgangi þá. Páll kveðst hafa nefnt þetta einu sinni við Jóhann Friðgeirsson, en hann hafi ekki haft áhuga á að ræða þetta við það tækifæri. Þetta hafi líklega verið í kringum aldamótin. Hann sé ekki alveg viss um að það hafi verið áður en stefnandi keypti Hof, en telji það þó fremur. Aðspurður kvað Páll ættingja sína ekki hafa gert athugasemdir við nýtingu spildunnar í gegnum tíðina. Hafi hún verið nýtt af bændum þarna í kring. Vitnið Dagmar Ásdís Þorvaldsdóttir, dóttir Þorvalds Þórhallssonar, eignaðist Þrastarstaði árið 2007. Hún var þar upp alin og kveðst hafa verið þar mest alla ævi. Hún kveðst oft hafa smalað það svæði sem deilt er um, kindur frá Þrastarstöðum leiti þarna niður eftir og fé frá öðrum bæjum hafi gengið á því áður en girt var meðfram veginum. Jóhann á Hofi hafi haft þarna hross, en öðrum skyldum hafi hann ekki gegnt við þetta land. Aðspurð kvaðst hún ekki vita til að eigendur Hofs hefðu gert athugasemd við að svæðið var nýtt með þessum hætti, það hefði frekar verið á hinn veginn, með þeim hætti að þau hefðu alltaf vitað að þessi partur hefði verið seldur til Páls Erlendssonar og fundist að það þyrfti að koma málum á hreint. Faðir hennar hafi ekki getað staðið fastur á því að hann ætti svæðið neðan (vestan) við Kílalæk. E.t.v. hafi ekki verið óeðlilegt að Jóhann beitti á það og þau hafi ekki sett girðingu við Kílalækinn. Faðir hennar hafi alltaf talið að svæðið milli skurðarins og Kílalækjar tilheyrði landi Þrastarstaða, en honum hafi ekki fundist hann geta staðið fastur á því að landið sem hann vissi að Páll Erlendsson hefði keypt þar neðan við ætti að tilheyra Þrastarstöðum. Áhyggjuefni föður hennar hafi ætíð lotið mest að því að það væri rengt að land Þrastarstaða næði niður að Kílalæk. Nefndur skurður hafi verið grafinn vegna þess að Guðbrandur í Engihlíð, næsta bæ sunnan Þrastarstaða, hafi þurft að ræsa fram land til ræktunar. Hann hafi beðið um leyfi til að grafa skurð í Urriðalæk. Ætlunin hafi verið að grafa um Kílalæk, en ráðunautur, líklega Egill Bjarnason, hafi talið óheppilegt að grafa þar. Hafi faðir hennar leyft að skurðurinn yrði grafinn ofar (austar). Dagmar Ásdís kvaðst aðspurð telja að lúpínu hefði verið sáð í landi Hofs, a.m.k. að stórum hluta, þ.e. sunnan þess svæðis sem um er fjallað í málinu. Spurð um malarnám tók Dagmar Ásdís fram að faðir hennar hafi hálft í hvoru talið að e.t.v. ætti hann það land sem Páll Erlendsson keypti. Þegar Vegagerðin tók efni hefðu Þrastarstaðir ennþá verið ríkisjörð og þegar af þeirri ástæðu hefði hann talið að Vegagerðin ætti rétt til að nota námuna án þess að hann leyfði. Dagmar Ásdís kveður torf hafa verið rist við Illholt, sem er á geiranum milli skurðarins og Kílalækjar. Kveður hún föður sinn, sem á þeim tíma bjó með foreldrum sínum á næsta bæ, hafa sagt sér að leyfi hefði verið fengið hjá þáverandi eiganda Þrastarstaða, Friðbirni, til að rista torfið. Dagmar Ásdís kveður föður sínum lengi hafa verið kunnugt um afsalið til Páls Erlendssonar. Nefndi hún í því sambandi að hann hafi verið vel málkunnugur Ragnari heitnum Pálssyni. Vitandi að þetta svæði neðan Kílalækjar væri líklega eign afkomenda Páls hafi hún einhvern tíma getið þess við Lilju að þessu þyrfti að koma á hreint. Í skýrslu vitnisins Friðriks Antonssonar kom fram að hann vann ungur að árum við torfristu Jóns Jónssonar. Friðrik kveðst ekki vera vel kunnugur á þessu svæði, en kveðst ekki hafa heyrt annað en að Jón ætti það land sem þessi starfsemi var stunduð á. Í skýrslu Gísla Felixsonar, sem vann hjá Vegagerðinni frá 1960-1998, kom fram að aflað hefði verið leyfis hjá Jóni á Hofi til að nýta efni úr námu. Vegagerðin hafi greitt ábúanda á Hofi fyrir að girða meðfram veginum. Spurður hvort hann hefði heyrt að náman væri hugsanlega í landi Þrastarstaða sagði hann að menn hefðu heyrt ýmislegt, en hann hefði spurst fyrir hjá kunnugum mönnum og sér verið sagt að þetta væri í landi Hofs. Landamerki Hofs hafi verið við Urriðalæk. Spurður hvort Vegagerðin hafi gert könnun á skjölum kvaðst hann ekki geta sagt til um það, en efast um það. Í skýrslu vitnisins Sigurðar Jóns Friðrikssonar, kemur fram að hann sé fæddur á Hofi árið 1945 og hafi búið þar til ársins 1971, að undanskildum árunum 1961-1963. Skurður, sem grafinn var um 1960 hafi átt að marka landamerki milli Hofs og Þrastar­staða eftir því sem best hafi verið vitað. Svokallaður Hofsflói, milli vegar og skurðarins hafi alltaf verið talinn tilheyra Hofi, enda nýttur af ábúendum þar, sem og svokallað Auga og Urriðalækur, sem markar norðurenda flóans, en skurðurinn liggi í beina línu í miðja svonefnda Langhóla. Kveðst hann hafa veitt í Auganu sem barn. Faðir sinn, Friðrik Pétursson, fæddur árið 1922, hafi alist upp á Hofi frá sex ára aldri og verið staðkunnugur. Samkvæmt hans frásögn hafi landamerki verið með framangreindum hætti. Vitnið Bjarni Axelsson er fyrrverandi bóndi á Litlu-Brekku, fæddur þar og uppalinn. Litla-Brekka er austan þess svæðis sem deilt er um. Í skýrslu hans kom fram að Jóhann Friðgeirsson hafi beitt hrossum á svæðið og að ábúendur á Hofi hafi fengið Vegagerðina til að kosta girðingu meðfram veginum. Hann kveðst oft hafa fengið að taka möl úr námu með leyfi frá Hofi. Hann kveðst á að giska fimm árum áður en hann hætti að búa, sem var árið 2002, hafa fengið vitneskju um það frá Þorvaldi á Þrastarstöðum að hugsanlega ættu afkomendur Páls Erlendssonar tilkall til spildu þarna. Vitnið Sigurður Steingrímsson bjó á Hofi frá 1972-1977. Hann girti meðfram Siglufjarðarvegi og kveðst hafa fengið greitt fyrir það frá Vegagerðinni. Eftir því sem hann hafi vitað best hafi þetta verið samkomulag eigenda Hofs og Vegagerðarinnar. Sér hafi ætíð verið sagt að spildan sem deilt er um tilheyrði Hofi, þ.e. sér hafi verið sagt hvernig merki væru og hann hefði aldrei vitað um tilvist spildunnar. Þá nefndi hann að bóndi á Litlu-Brekku hefði nefnt við sig að hann ætti að kaupa Hof og selja sér síðan hluta af þessu svæði. Þá gat hann þess að Þorvaldur hafi sagt sér að þarna væru hættur og hann hafi hætt við áform um að setja hross á þetta svæði. Í skýrslu vitnisins Reynis Gíslasonar, sem áður bjó í Bæ á Höfðaströnd, kom fram að það hefði verið talið að Bær ætti land að Hofi. Var það þannig hans skilningur að það landsvæði sem deilt er um tilheyrði Hofi. Í skýrslu vitnisins Egils Bjarnasonar, fyrrverandi ráðunautar, kom fram að skurður hafi verið landamerkjaskurður milli Litlu-Brekku og Hofs, en ekki verið viðurkenndur sem merkjaskurður hvað varðaði Þrastarstaði. Skurðurinn hefði ekki getað þjónað hlutverki sínu ef hann hefði verið grafinn um Kílalæk. Egill staðfesti að hann hefði mælt fyrir skurðinum. Hann kveðst ekki geta munað hvort Jóhann Friðgeirsson hafi beðið hann að athuga heimildir um landamerki, en hafi svo verið hefði hann gert athugun á skrifstofu sýslumanns. Í skýrslu vitnisins Páls Pálssonar veitustjóra kom fram að Páll Ragnarsson hefði gert athugasemd við það að samið var við eiganda Hofs um heimild til hitaveitulagnar. Kveðst hann hafa sagt Páli að farið væri eftir þeim gögnum sem fyrir lægju, þ.e. einkum uppdrætti frá Fasteignamati ríkisins. Vitnið Axel Þorsteinsson, fyrrum bóndi á Litlu-Brekku, kvað torfristu hafa verið austan við Kílalæk, vestan við stæði skurðarins sem síðar var grafinn. Hann kvaðst ekki vita hvort skurðurinn hefði átt að vera merki milli Þrastarstaða og Hofs. Kílalækur hefði markað að sínum skilningi merki Litlu-Brekku og Hofs, en er skurðurinn var grafinn hefði hann samþykkt að hann réði merkjum, enda haft hagsmuni af skurðinum og skipt litlu landræma sem hann lét af hendi með þessu. Kvaðst Axel aldrei hafa vitað annað en að það væri land Hofs sem þarna var markað gagnvart Litlu-Brekku. V. Við aðalmeðferð málsins var því hreyft að hugsanlega ætti að vísa málinu frá dómi vegna þess að eigandi Þrastarstaða á ekki aðild að því. Til þess er að líta að með framangreindum hæstaréttardómi var staðfest ákvörðun um að þinglýsa spildunni sem sérgreindri eign, með nánar greindum merkjum eins og dómkrafa stefnanda hljóðar um. Eigandi Þrastar­staða lét þennan þinglýsingarágreining ekki til sín taka og verður ályktað af framburði hennar fyrir dómi að af hennar hálfu sé ekki haldið uppi tilkalli til spildunnar, en það er skýr afstaða af hennar hálfu að merki Þrastarstaða liggi um Kílalæk. Í dómkröfum stefnanda eru merki spildunnar tilgreind um Kílalæk. Að þessu athuguðu þykir ekki ástæða til að vísa málinu frá dómi án kröfu. VI. Fyrir liggur að Páll Erlendsson keypti spildu úr Hofi árið 1922. Var afsali og veðbandslausn þinglýst 20. júní 1922. Afsalsins var getið á blaði Hofs í þinglýsingabók, svo og veðbandslausnar, en ekki á blaði Þrastarstaða. Ekki var stofnað til spildunnar í þinglýsingabók sem sérgreindrar eignar. Þrátt fyrir orðin „undir Þrastarstaði“ í þinglýsingabókinni liggur fyrir endanlegur dómur þess efnis að spildan var ekki sameinuð Þrastarstöðum og að hún skuli teljast sérgreind eign að óbreyttu. Á það verður fallist að vísan til eldri landamerkjalýsingar Hofs í afsölum án tillits til ráðstöfunar spildunnar leiði ekki til þess að betri réttur annarra til hennar falli niður. Verður ekki fallist á það með stefnanda að hann teljist þinglýstur eigandi spildunnar á þeim grundvelli að heimildarskjöl vísi í landamerkjalýsinguna sem þinglýst var 1882. Stefnandi telur að ráðstöfun spildunnar hafi gengið til baka. Að einu leyti vísar hann til þess að allt bendi til þess að hún hafi átt að sameinast Þrastarstöðum. Friðbjörn Jónsson hafi selt Þrastarstaði árið 1941 með athugasemd um landamerki milli Hofs og Þrastarstaða miðað við lýsinguna sem var þinglýst 1882. Sé þessi athugasemd sérkennileg nema hún hafi þá þýðingu að þarna sé að finna þá afstöðu að spildan hafi gengið til baka. Dómurinn telur hins vegar að þessi athugasemd verði ekki túlkuð svo rúmt, hver sem ástæða hennar kann að hafa verið. Eins og málið liggur fyrir virðast seljandinn, Jón Jónsson og síðari rétthafar að Hofi, eigendur og ábúendur, aldrei hafa aðhafst með tilliti til þess að landspildunnar hefði verið ráðstafað undan Hofi. Hennar var aldrei getið í afsölum og raunar ekki heldur landamerkjadóms frá 1920. Þá hefur komið fram að fyrrverandi bændur á jörðunum Litlu-Brekku og Bæ, sem liggja að spildunni, virðast ekki hafa haft ávæning af öðru en að spildan tilheyrði Hofi. Hins vegar kveðst Þorvaldur á Þrastarstöðum lengi hafa vitað um afsalið til Páls Erlendssonar. Vegagerðin og Skagafjarðarveitur töldu einnig að eigendur Hofs væru réttur viðsemjandi þegar möl var tekin úr námu á spildunni og hitaveita lögð um hana. Lilja Sigurlína Pálmadóttir hefur eftir föðursystur sinni, Sólveigu Jónsdóttur, sem um tíma átti Hof ásamt Pálma bróður sínum, að ráðstöfun spildunnar hefði gengið til baka. Í þessu sambandi má geta skýrslu Páls Ragnarssonar, þar sem hann hefur eftir föður sínum að Jón Ásbergsson og Pálmi Jónsson hafi viljað að spildan yrði gefin eftir. Af framangreindum atriðum verður ekki ályktað að sannað sé að ráðstöfunin hafi gengið til baka. Verður því ekki á þessa málsástæðu fallist. Fyrir liggur endanlegur dómur sem byggir á því að spildan hafi aldrei verið sameinuð Þrastarstöðum. Verður ekki á því byggt að svo hafi nokkurn tíma verið gert. Verður því að miða við að hún hafi verið sérgreind eign frá því að til hennar var stofnað árið 1922. Hún var hins vegar ekki færð þannig í þinglýsingabók fyrr en árið 2008. Stefnandi er félag, en fyrirsvar félaga hafa einstaklingar. Verða huglæg skilyrði sem lög um hefð nr. 46/1905 áskilja fyrir hefðarhaldi yfirfærð á fyrirsvarsmenn félaga eftir því sem við á. Verður ekki á kröfur stefndu fallist af þeirri ástæðu að stefnandi er félag. Samkvæmt 2. mgr. 2. gr. sömu laga verður hefð ekki unnin hafi maður náð umráðum eignar með glæp eða óráðvandlegu atferli. Sama er og ef hefðandi fær vitneskju um, áður en hefðin er fullnuð, að eignarhaldið sé þannig til komið. Samkvæmt greinargerð með frumvarpi til laganna er hér átt við að handhafi hafi haft þann ásetning og verið sér þess meðvitandi að hann ranglega gjörði öðrum skaða með því að leggja hlutinn undir sig og ráða yfir honum. Af sjálfu leiðir að Jón heitinn Jónsson gat ekki annað en beinlínis vitað, þ.e. verið sér þess meðvitandi að hann hafði ráðstafað hinni umdeildu spildu til Páls Erlendssonar. Að því marki sem kann að teljast sýnt að hann hafi farið með umráð hennar eða lagt hana undir sig, kynni það þó að skýrast af því að það hafi verið afstaða hans að ráðstöfunin hafi gengið til baka. Hér verður þó að miða við það að hann tryggði sér aldrei neina sönnun þess svo vitað sé. Því verður að miða við að Jón Jónsson hafi verið meðvitaður um betri rétt annarra er hann gerði ráðstafanir sem til álita koma við mat á því hvort spildan hafi verið í hefðarhaldi. Hins vegar verður ekki lagt til grundvallar að síðari rétthafar að Hofi hafi haft beina vitneskju um slíkan rétt í skilningi hefðarlaga, þótt þeir hafi ekki kannað þinglýstar heimildir nægilega vel, sem meðal annars lýsir sér í því hvernig landamerkjum Hofs er lýst í heimildarskjölum án tillits til merkja spildunnar sem var getið á blaði jarðarinnar í þinglýsingabók að hefði verið seld undir Þrastarstaði og einnig án tillits til merkja samkvæmt landamerkjadómi frá 1920. Ráðstöfunum jarðarinnar án tillits til þessara marka verður samt ekki jafnað til beins eignarhalds á spildunni sem slíkri í skilningi 1. mgr. 2. gr. laga nr. 46/1905. Fyrir liggur að þinglýsingar spildunnar var ekki getið á blaði Þrastarstaða og henni var ekki þinglýst sem sérgreindri eign fyrr en árið 2008. Við þá aðstöðu varð ekki loku fyrir það skotið að eigendur Hofs að Jóni Jónssyni látnum, sem og hugsanlega aðrir, gætu eignast hana með hefð. Skilyrði hefðar samkvæmt 1. mgr. 2. gr. laga nr. 46/1905 er að hefðandi fari með eignarhald. Verður hann samkvæmt því að fara í tilskilinn tíma með virk yfirráð eignar, sem verði jafnað til eignarréttar. Samkvæmt framburði vitna gekk búfé frá nágrannabæjum á eigninni, sérstaklega áður en girt var meðfram veginum. Vegagerðin girti meðfram honum og réð til þess þáverandi ábúanda á Hofi, Sigurð Steingrímsson, sem bjó á Hofi frá 1972-1977. Kom fram í skýrslu Sigurðar að Vegagerðin hafi haft samráð við eigendur Hofs um að girða. Þrátt fyrir það verður að líta til þess að hér var um að ræða girðingu á vegum Vegagerðarinnar meðfram þjóðvegi. Verður þessi girðing því ekki metin sem virk yfirráð eigenda Hofs yfir spildunni. Af skýrslum vitna verður ráðið að Vegagerðin aflaði leyfis eiganda Hofs til að taka möl úr námu syðst á spildunni. Liggur fyrir að hún greiddi honum fyrir malartöku árið 1998. Er þetta eina heimildin um tekjur af spildunni og er rétt að taka fram í því sambandi að ekki er sannað að Jón Jónsson hafi á sínum tíma rist torf annars staðar en austan hennar, en torfið þurrkaði hann á spildunni. Að öðru leyti er óljóst hversu umfangsmikil not eigendur Hofs hafa haft af þessari malarnámu, sjálfir, eða með endurgjaldslausri ráðstöfun til annarra, Vega­gerðarinnar þar á meðal. Í skýrslu Jóhanns Friðgeirssonar kemur fram að hann beitti hestum á spilduna, hluta úr ári í einhver ár. Því verður ekki slegið föstu að Jóhann hafi sáð lúpínu á spilduna, en hugsanlega nær lúpínan þó aðeins norður fyrir suðurmörk hennar. Þá liggur frammi uppdráttur sem sýnir að hitaveitulögn liggur um norðvesturhorn spildunnar. Var samið við stefnanda um heimild til lagnarinnar. Bendir það til eignarhalds stefnanda í skilningi hefðarlaga, en þessi ráðstöfun var gerð árið 2007. Ein og sér fullnægir hún því ekki skilyrði um hefðartíma. Á það verður fallist að spildan hafi aldrei verið afgirt eða afmörkuð á þann hátt að metið verði til virkra yfirráða. Hefur ekki verið sýnt fram á að skurður fyrir austan Kílalæk hafi verið samþykktur sem landamerkjaskurður, nema hvað varðar Litlu-Brekku. Vitnið Axel Þorsteinsson kveðst hafa samið um það við Jón Jónsson, en hér að framan er komist að því að Jón hafi haft beina vitneskju um að hann hefði selt spilduna. Svo sem eðlilegt var, þar sem spildan var ekki færð í þinglýsingabók sem sérgreind eign, var hún aldrei skattlögð sérstaklega. Hefur það ekki áhrif á mat á því hvort hún hafi verið í hefðarhaldi. Dómurinn telur að þessu virtu að stefnandi og fyrri eigendur Hofs hafi ekki tekið spilduna til slíkra nota eða tekið umráð hennar með þeim hætti að fallist verði á að hún hafi verið í hefðarhaldi. Eins og hér hefur verið lýst var hin umdeilda spilda skilin frá landi jarðarinnar Hofs með afsali frá Jóni Jónssyni, sem var þinglýst árið 1922. Ósannað er að þessi ráðstöfun hafi gengið til baka. Mistök við færslu í þinglýsingabók, sem voru leiðrétt árið 2008, leiddu til þess að Páll Erlendsson, sem Jón Jónsson lýsti réttan eiganda samkvæmt afsalinu, var ekki skráður eigandi hennar í þinglýsingabók. Hafði Páll og síðan erfingjar hans ekki uppi tilkall til hennar eða nein afskipti af henni svo sannað sé, fyrr en árið 2007. Niðurstaða dómsins er samt sem áður sú að meðan þetta ástand varði hafi eigendur Hofs, eftir að Jón Jónsson lést, ekki nýtt spilduna eða ráðstafað henni með þeim hætti að það verði metið 20 ára óslitið eignarhald í skilningi 1. mgr. 2. gr. laga nr. 46/1905. Eftir þessu ber að sýkna stefndu af kröfum stefnanda í málinu. Eftir atvikum þess þykir hins vegar rétt að málskostnaður falli niður milli aðila. Dóminn kveður upp Erlingur Sigtryggsson héraðsdómari. DÓMSORÐ: Stefndu, db. Guðbjargar Pálsdóttur, Guðrún Pálsdóttir, Sigrid Bjarnason og Anna Pála Guðmundsdóttir, eru sýkn af kröfum stefnanda, Hofstorfunar slf., í þessu máli. Málskostnaður fellur niður.

Mál nr. 34/2016

Fjármálafyrirtæki Lánssamningur Gengistrygging Vextir Viðbótarkrafa Fullnaðarkvittun Sératkvæði

Þ hf. og L hf. deildu um það hvort L hf. hefði við endurútreikning á tveimur lánssamningum, sem höfðu verið bundnir ólögmætri gengistryggingu, verið heimilt að reikna vexti á gjalddaga sem gjaldfallið hefðu fyrir endurútreikninginn eftir 1. málslið 4. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu. Í dómi Hæstaréttar kom fram að Þ hf. væri stórt fyrirtæki á íslenskan mælikvarða og að efnahagur þess hefði áhrif við mat á röskun félagsins og óhagræði af því að þurfa að standa skil á viðbótarkröfunni. Var fallist á þá niðurstöðu héraðsdóms að ekki væru efni til að víkja frá meginreglu kröfuréttar um rétt kröfuhafa, sem fengið hefði minna en honum bæri, til viðbótargreiðslu úr hendi skuldara. Var L hf. því sýknað af kröfu Þ hf.

Dómur Hæstaréttar.Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir GretaBaldursdóttir, Benedikt Bogason og Karl Axelsson. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 14.janúar 2016. Hann krefst þess að viðurkennt verði að við endurútreikninga álánssamningum annars vegar 31. ágúst 2004 að fjárhæð 1.335.000.000 krónur oghins vegar 26. ágúst 2005 að fjárhæð 500.000.000 krónur sé stefnda óheimilt aðkrefja hann um frekari greiðslur en þegar hafi verið inntar af hendi vegnagjalddaga fyrrnefnda samningsins frá 20. desember 2004 til 20. september 2011og þess síðarnefnda frá 20. febrúar 2006 til 22. ágúst 2011. Þá krefst hann málskostnaðarí héraði og fyrir Hæstarétti. Stefndi krefst staðfestingarhéraðsdóms og málskostnaðar fyrir Hæstarétti.Svo sem nánar errakið í hinum áfrýjaða dómi lýtur sakarefni málsins að því hvort stefnda hafivið endurútreikning á fyrrgreindum lánssamningum, sem báðir voru bundnirólögmætri gengistryggingu, verið heimilt að reikna vexti fyrir liðna tíð eftir1. málslið 4. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu. Með aðilum erekki ágreiningur um fjárhæð viðbótarkröfunnar, en hún nemur 898.569.856 krónumvegna samningsins 31. ágúst 2004 og 310.742.010 krónum vegna samningsins 26.ágúst 2005 eða samtals 1.209.311.866 krónum. Að þessu virtu verður fallist á þaðmeð héraðsdómi að viðbótarkrafan hafi verið umtalsverð hvort sem litið er tilhöfuðstóls lánssamninganna, vaxtagreiðslna eða aðeins þeirra fjárhæða sem hérer um að tefla.Endurútreikningar áumræddum lánssamningum miðuðust við 22. ágúst og 20. september 2011. Eins oggreinir í hinum áfrýjaða dómi námu rekstrartekjur áfrýjanda það ár um8.400.000.000 krónum og eignir í árslok um 22.800.000.000 krónum. Jafnframtkemur fram í ársreikningi áfrýjanda 2011 að hagnaður af rekstrinum hafi veriðum 1.377.000.000 krónur og eigið fé í árslok um 4.755.000.000 krónur. Samkvæmtþessu er áfrýjandi stórt fyrirtæki á íslenskan mælikvarða en þessi efnahagurhefur áhrif við mat á röskun hans og óhagræði af því að þurfa að standa skil áviðbótarkröfunni. Að þessu gættu og að öðru leyti með skírskotun til forsendnahéraðsdóms verður fallist á þá niðurstöðu að ekki séu efni til að víkja frámeginreglu kröfuréttar um rétt kröfuhafa, sem fengið hefur minna greitt enhonum bar, til viðbótargreiðslu úr hendi skuldara. Verður hinn áfrýjaði dómurþví staðfestur.Áfrýjanda verður gertað greiða stefnda málskostnað fyrir Hæstarétti eins og í dómsorði greinir. Dómsorð:Héraðsdómur skal vera óraskaður.Áfrýjandi, Þorbjörn hf., greiði stefnda, Landsbankanum hf.,1.000.000 krónur í málskostnað fyrir Hæstarétti.SératkvæðiKarls Axelssonar hæstaréttardómaraÞað hefur margsinnis verið áréttað í dómum Hæstaréttar í málum vegnaendurútreiknings lána, sem bundin hafa verið ólögmætri gengistryggingu, að ígildi sé sú meginregla í kröfurétti að kröfuhafi, sem fengið hefur minna greitten hann átti rétt til úr hendi skuldara, eigi tilkall til viðbótargreiðslu. Súregla er þó með undantekningum en þá aðeins á grundvelli sérstakra aðstæðna.Slíkar aðstæður hafa verið taldar fyrir hendi þegar skuldari hefur með réttugetað miðað við að lögskiptunum sé endanlega lokið og hann síðan í góðri trúhagað ráðstöfunum sínum í samræmi við það. Til sérstakrar skoðunar kemur þáeðli skuldarsambandsins, aðstaða bæði kröfuhafa og skuldara og hvorum þeirrastóð nær að ganga úr skugga um að efndir væru fullnægjandi. Enn fremur verður viðbótarkröfufrekar hafnað ef kröfuhafi hefur sýnt af sér tómlæti við að hafa uppi kröfu umleiðréttingu. Til grundvallar þessu fráviki frá meginreglunni um rétt kröfuhafatil viðbótargreiðslu eru sjónarmið um öryggi í viðskiptum, en viðbótarkrafagetur haft í för með sér mikla röskun á fjárhagslegum hagsmunum skuldara,einkum þegar viðvarandi skuldarsamband til lengri tíma er tekið upp hvaðfortíðina varðar og skuldara þá gert að standa kröfuhafa skil á umtalsverðumviðbótargreiðslum, þvert á væntingar skuldara um hið gagnstæða miðað við þaðsem aðilar hafa fram að því lagt til grundvallar í lögskiptum sínum. Við þessaraðstæður mæla rök með því að víkja frá meginreglunni.Þegar áfrýjandi innti af hendigreiðslur til stefnda af þeim tveimur lánssamningum sem málið tekur til erljóst að báðir aðilar gengu út frá því við hverja greiðslu að útreikningarkröfuhafans á fjárhæð afborgunar og vaxta tæki mið af því að gengistrygginglánanna væri gild. Var áfrýjandi því í góðri trú um að greiðslur hans áumsömdum vöxtum fælu í sér fullar efndir. Þá var komin festa á framkvæmdlánssamninganna, en áfrýjandi greiddi mánaðarlegar afborganir samkvæmt þeim fráárunum 2004 og 2006.Á það er fallist sem fram kemur í atkvæði meirihlutans sem og hinumáfrýjaða dómi að stefndi er stórt fyrirtæki á íslenskan mælikvarða þegar litiðer til eigna og rekstrartekna á árinu 2011. Stærð lánþega á mælikvarða íslensksatvinnulífs getur þó aldrei ein og sér ráðið úrslitum um úrlausn sakarefnisinsheldur verður jafnframt að meta ætlaða röskun á grundvelli sambærilegra viðmiðaog viðhöfð voru við úrlausn Hæstaréttar í eldri dómum sem varða sama álitaefni,sbr. einkum dóma réttarins 15. febrúar 2012 í máli nr. 600/2011, 18. október2012 í máli nr. 464/2012, 30. maí 2013 í máli nr. 50/2013, 12. desember 2013 ímáli nr. 463/2013, 30. janúar 2014 í máli nr. 544/2013, 6. nóvember 2014 í málinr. 110/2014 og loks dómum frá 15. október 2015 í málum nr. 34 og 35/2015. Ísíðastnefndu dómunum er áréttuð sú afstaða að stærri fyrirtæki séu ekki með öllu svipt möguleikanum til aðbera fyrir sig regluna um áhrif fullnaðarkvittana en um þau gildi strangari mælikvarði við mat á aðstöðumun enþegar einstaklingar og smærri fyrirtæki eiga í hlut og séu þá aðeins skilyrðitil að víkja frá meginreglunni um rétt kröfuhafa til fullra efnda að beitingreglunnar leiði til svo verulegrar röskunar á hagsmunum skuldara að jafnvægi ískuldarsambandinu verði raskað þannig að ekki verði við unað. Til þess er svo jafnframt að líta að lánveitandinn, Landsbanki Íslands hf.,sem stefndi leiðir rétt sinn frá, var stórt fjármálafyrirtæki á alþjóðlegummarkaði, sem bauð viðskiptavinum sínum ýmis lánakjör, þar með talingengistryggð lán, sem reyndust ólögmæt. Þótt áfrýjandi hafi verið stórtfyrirtæki á íslenskan mælikvarða liggur ekkert fyrir um að hann hafi búið yfirsérþekkingu á fjármálastarfsemi og peningamálum á fjölþjóðlegum vettvangi.Verður starfsemi áfrýjanda, sem felst í megin atriðum í útgerð og fiskvinnslu,ekki jafnað til starfsemi lánveitanda og stefnda og þeirrar þekkingar semfjármálafyrirtæki búa að öðru jöfnu ein yfir.Tekiðer undir það með meirihlutanum að viðbótarkrafa stefnda vegna lánssamninganna,sem nemur 1.209.311.866 krónum, sé umtalsverð og er þá sama til hvaðalykiltalna í rekstri áfrýjanda er litið, þar með talið hlutfalls af upphaflegumhöfuðstól lánanna, greiddra vaxta, rekstrartekjum áfrýjanda á árinu 2011 ogfjármagnsgjöldum þess árs. Í öllum tilvikum er um að ræða hærra hlutfall enfæst séð að um hafi verið að ræða í framangreindum dómum Hæstaréttar og í sumumtilvikum verulega hærra. Það er rétt sem fram kemur í atkvæði meirihlutans aðsamkvæmt ársreikningi áfrýjanda 2011 nam hagnaður af rekstrinum um1.377.000.000 krónur og eigið fé þá í árslok um 4.755.000.000 krónum. Til þessber þá hins vegar að líta að enginn arður var greiddur vegna ársins 2011 ogvegna lágs eiginfjárhlutfalls þurfti á sama ári að afla frekara hlutafjár, aðandvirði um 520.000.000 króna, til þess að stefndi næði þeim 20% takmörkumeigin fjár sem munu hafa verið skilyrði fjármálafyrirtækja tillánafyrirgreiðslu honum til handa.Við mat á því hvort vikið verður frá meginreglunni um rétt kröfuhafa tilviðbótargreiðslu verður, svo sem fram hefur komið, að leggja heildarmat álögskiptin og aðstæður allar. Þótt vægi mismunandi atriða sé ekki það samaræður venjulega ekkert eitt þeirra úrslitum en við það mat er nauðsynlegt aðlíta til þeirra viðmiða sem Hæstiréttur hefur sett í eldri og tilvitnuðum dómumog að sama skapi er ekki tækt að móta ný lykilviðmið í hverju nýju máli, semþess utan skapa hættu á of atviksbundnum niðurstöðum hverju sinni á kostnaðnauðsynlegrar samfellu í réttarframkvæmd. Að öllu framangreindu virtu má ljóst vera að viðbótarkrafa sem nemur rúmlega1.200.000.000 krónum leiði til svo verulegrar röskunar á hagsmunum áfrýjanda aðjafnvægi í skuldarsambandinu raskast þannig að ekki verður við unað. Tel ég þvístanda stefnda nær en áfrýjanda að bera þann vaxtamun sem deilt er um í málinuog leiðir af því að lánin voru bundin ólögmætri gengistryggingu. Getur stefndiþví ekki krafið áfrýjanda um þá viðbótargreiðslu. Þá fá ákvæði laga nr.151/2010, sem breyttu lögum nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu, ekki haggaðþessari niðurstöðu, enda er ekki með almennum lögum unnt með svo íþyngjandihætti að hrófla afturvirkt við réttarreglum um efni skuldbindinga og greiðsluskulda frá því sem gilti þegar til þeirra var stofnað. Færi það í bága við þávernd eignarréttinda sem leiðir af 72. gr. stjórnarskrárinnar, sbr. og tildæmis fyrrnefnds dóms Hæstaréttar 15. febrúar 2012 í máli nr. 600/2011.Að þessu gættu tel ég rétt að fallast á kröfu áfrýjanda. Að fenginni þeirri niðurstöðu er einnig réttað fella á stefnda málskostnað vegna reksturs málsins á báðum dómstigum.Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 8. janúar 2016Mál þettavar höfðað með stefnu birtri 15. september 2014 og dómtekið að lokinniaðalmeðferð 8. desember sl. Stefnandi er Þorbjörn hf., Hafnargötu 12,Grindavík. Stefndi er Landsbankinn hf., Austurstræti 11, Reykjavík.Stefnandigerir í fyrsta lagi þá kröfu að viðurkenntverði með dómi að við endurútreikning lánssamnings nr. 0106-36-1726, útgefnum31. ágúst 2004, upphaflega að fjárhæð 1.335 milljónir króna, 20. september 2011 hafi stefnda veriðóheimilt að krefja stefnanda um frekari greiðslur vaxta en þegar höfðu veriðinntar af hendi vegna gjalddaga frá og með 20. desember 2004 til og með 20.september 2011. Í annan stað er þess krafist að viðurkennt verði með dómi að við endurútreikning lánssamningsnr. 0106-36-3490, útgefnum 26. ágúst 2005 upphaflega að fjárhæð 500 milljónirkróna, 23. nóvember 2011, hafi stefnda verið óheimilt að krefja stefnanda umfrekari greiðslur vaxta en þegar höfðu verið inntar af hendi vegna gjalddagafrá og með 20. febrúar 2006 til og með 22. ágúst 2011. Hann krefst einnigmálskostnaðar.Stefndikrefst sýknu auk málskostnaðar.Gættvar ákvæða 115. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála áður en dómur varkveðinn upp.Helstu ágreiningsefniog yfirlit um málsatvik.Meginágreininguraðila snýr að því hvort við endurútreikning tveggja gengistryggðra lána, semstefnandi tók hjá Landsbanka Íslands hf. á árunum 2004 og 2005 og nánar er gerðgrein fyrir síðar, hafi borið að taka tilliti til fullnaðarkvittana vegnaþeirra samningsvaxta sem stefnandi hafði þá greitt. Atvik málsins eru aðmeginstefnu ágreiningslaus og er ekki um það deilt að umrætt lán hafi veriðbundin ólögmætri gengistryggingu. Ekki er tölulegur ágreiningur með aðilum. Þáliggur fyrir að stefndi hefur tekið við réttindum og skyldum lánveitanda afLandsbanka Íslands hf. vegna umrædds láns, sbr. ákvörðun Fjármálaeftirlitsins9. október 2008, og er því réttilega stefnt til varnar.LandsbankiÍslands hf. var um árabil viðskiptabanki stefnanda sem fæst við útgerð ogfiskverkun. Stefnandi tók á árunum 2004 og 2005 tvö lán hjá bankanum sem hérsegir:.Samningur dagsettur 31. ágúst 2004 (nr. 1726) umfjölmyntalán til 20 ára að jafnvirði 1.335 milljónir króna í íslenskum krónum(11,4%), bandaríkjadölum (31,8%), svissneskum frönkum (22,7%) og evrum (34,1%).Lán samkvæmt samningnum átti að endurgreiðast á 20 árum, með 80 afborgunum áþriggja mánaða fresti. Vextir voru svonefndir LIBOR vextir ásamt 1,30% álagi ogskyldu þeir greiðast mánaðarlega eftirá á umsömdum gjalddögum. Stefndi greiddiskilvíslega afborganir af láninu frá 20. desember 2004 til og með 20. september2011 þegar stefndi endurreiknaði lánið.2.Samningur dagsettur 26. ágúst 2005 (nr. 3490) umfjölmyntalán að jafnvirði 500 milljónir króna í svissneskum frönkum. Lánsamkvæmt samningnum átti að endurgreiðast á fimm árum, með einni afborgun í loklánstímans, eða 20. ágúst 2010. Vextir voru svonefndir LIBOR vextir ásamt 1,25%álagi sem skyldu greiðast á sex mánaða fresti, í fyrsta sinn 20. febrúar 2006.Með viðauka við samninginn 3. september 2010 var láninu myntbreytt í evrur ogendurgreiðsluskilmálum breytt á þann veg að eftirstöðvar skyldi endurgreiða aðfullu með einni greiðslu í lok lánstímans en vexti skyldi greiða á þriggjamánaða fresti. Stefndi greiddi skilvíslega afborganir af láninu þar til lániðvar greitt upp með töku annars láns á gjalddaga þess 20. ágúst 2012.Eftir aðdómar féllu í Hæstarétti um ólögmæti gengistryggingar á lánum á árinu 2010leitaði fjármálastjóri stefnanda eftir því við stefnda hvernig staðið yrði aðmati á því hvort lánssamningarnir framangreindir lánssamningar væru ólögmætirog þá endurútreiknaðir. Var honum tjáð að stefndi myndi yfirfara allalánssamninga með tilliti til þess hvort þeir hefðu að geyma ákvæði um ólögmætagengistryggingu, en fyrirséð væri að sú vinna tæki nokkurn tíma. Stefnandi fékksenda tilkynningu um endurútreikning lánanna með bréfum 22. september og 23.nóvember 2011. Í bréfunum kemur fram að það væri mat stefnda að samningarnirkvæðu á um ólögmæta gengistryggingu og því hefði bankinn endurreiknað skuldstefnda í samræmi við ákvæði laga nr. 38/2001 eins og þeim hafði verið breytt ídesember 2010. Endurútreikningur lánanna hafði í báðum tilvikum í för með sérlækkun á höfuðstól lánanna. Í stefnu er greint frá því aðdómar Hæstaréttar á árinu 2012, um þýðingu fullnaðarkvittana viðendurútreikning á gengistryggðum lánum, hafi orðið til þess að aðilar hófu aðnýju samskipti um endurútreikning lána stefnanda. Með tilkynningu 23. maí 2013,sem send var til fyrirtækja sem voru lántakar gengistryggðra lána, áréttaðistefndi þá afstöðu sína að sýna þyrfti biðlund þar til réttarstaðan skýrðistfrekar með dómum Hæstaréttar. Í framhaldi af dómi Hæstaréttar 30. maí 2013 ímáli nr. 50/2013 sendi stefnandi stefnda bréf 5. júní 2013 og óskaði eftir þvíað endurútreikningur hans yrði leiðréttur. Munu fulltrúar málsaðila hafa fundaðí framhaldi af bréfinu um erindi stefnanda. Stefnandi ítrekaði kröfur sínar umleiðréttingu með bréfi 11. desember 2013 og lét fylgja með útreikningendurskoðunarstofu til skýringar krafna sinna. Með bréfi 31. janúar 2014hafnaði stefndi kröfum stefnanda, meðal annars með vísan til dóms Hæstaréttar12. desember 2013 í máli nr. 463/2013. Ekki var um að ræða munnlegar skýrslurvið aðalmeðferð málsins.Helstu málsástæður og lagarök aðila Stefnandi byggir málatilbúnaðsinn á því að fullnægt sé þeim skilyrðum, sem mótuð hafi verið í dómaframkvæmd,til þess að hann geti byggt rétt á fullnaðarkvittunum. Í þessu sambandi vísarhann til þess að stefndi hafi lofaðhonum að hann fengi leiðréttingu á endurreiknuðum lánum ef dómafordæmiHæstaréttar styddu slíka niðurstöðu. Afstaða stefnda hafi hins vegar ekki legiðendanlega fyrir fyrr en 31. janúar 2014.Stefnanditelur að öll skilyrði séu uppfyllt svo að fullnaðarkvittanirnar hafi þau áhrifað stefndi hafi glatað frekari kröfu um greiðslu vegna mismunar á umsömdumvöxtum og vöxtum samkvæmt 4. gr. laga nr. 38/2001. Í fyrsta lagi telurstefnandi óumdeilanlegt að hann hafi verið í góðri trú um að greiðslur hansfælu í sér fullar efndir, þ.e. hann hafi hvorki vitað né mátt vita að greiðslurhans hafi verið ófullnægjandi þegar þær voru inntar af hendi. Í öðru lagi hafiverið komin festa á framkvæmd lánssamninganna enda hafi stefnandi greittumsamdar afborganir og vexti að fullu allan lánstímann. Í þriðja lagi telurstefnandi að umfang hugsanlegrar viðbótarkröfu stefnda vegna vaxta sé verulegthvort sem miðað sé við höfuðstól lánanna eða hlutfall af greiddum vöxtum.Viðbótarkrafa stefnda vegna láns nr. 1726 nemi samtals 898.569.856 krónum miðaðvið dagsetningu endurútreiknings 20. september 2011, en upphaflegur höfuðstólllánsins hafi verið 1.335.000.000 krónur. Viðbótarkrafa stefnda vegna láns nr.3490 nemi samtals 310.742.010 krónum miðað við dagsetningu endurútreiknings 22.ágúst 2011, en upphaflegur höfuðstóll lánsins hafi verið 500.000.000 krónur. Í fjórða lagi telur stefnandi að það hafistaðið stefnda sem fjármálastofnun nær að gæta þess að lán aðila væri ekki íandstöðu við ófrávíkjanleg ákvæði laga nr. 38/2001. Í fimmta lagi telurstefnandi að aðstöðumunur hafi verið með samningsaðilum þar sem stefndi varfjármálafyrirtæki sem starfaði á lánamarkaði og bauð viðskiptavinum sínum ýmiskjör, þar með talin lán með gengistryggingu sem reyndust ólögmæt. Stefnandi séfjölskyldufyrirtæki sem hafi þekkingu á útgerð og vinnslu sjávarafurða, en hafihins vegar enga sérþekkingu á lánamálum og tilhögun fjármögnunar. Í sjötta lagibyggir stefnandi á því að hann falli ekki í flokk með stórum fyrirtækjum.Stefnandi sé þannig lítið félag samanborið við það félag sem var aðili að þvímáli sem lauk með fyrrnefndum dómi Hæstaréttar 12. desember 2013. Vísarstefnandi til þess að viðbótarkrafa stefnda sé veruleg, eða samtals um 1,2milljarður króna, bæði í fjárhæð og þegar litið sé til veltu stefnanda. Í ljósialls framangreinds telur stefnandi að greiðsla viðbótarkröfu myndi hafa mikiðóhagræði í för með sér fyrir stefnanda. Af hálfu stefnda er á því byggtað stefnandi hafi ekki sýnt fram á að hann eigi rétt á endurgreiðslu ágrundvelli reglna um endurheimt ofgreidds fjár, enda lagaskilyrði fyrir slíkumendurheimturétti ekki til staðar. Endurútreikningur hafi í reynd falið í sér aðstefndi endurgreiddi stefnanda það sem talið var nema inneign stefnanda vegnaólögmætrar gengisbindingar, í formi lækkunar lánsskuldbindinganna, en stefndihafi dregið þá endurgreiðslu frá kröfu sinni um viðbótarvexti af lánunum. Vísaðer til þess að stefnandi hafi ekki haft uppi mótmæli eða fyrirvara við þettatækifæri. Með vísan til þessa og að teknu tilliti til þess aðlánsskuldbindingarnar áttu að sönnu að bera vexti samkvæmt 4. gr., sbr. 3. gr.laga nr. 38/2001, verði ekki séð að grunnskilyrði endurheimturéttar, þ.á m. umofgreiðslu skuldbindingar, séu uppfyllt. Þannig sé meðal annars ljóst aðstefndi hafi engan veginn „auðgast“ á kostnað stefnanda við endurútreikningana.Þvert á móti verði að líta svo á að endurheimtukrafan, sem miðast við aðreiknaðir væru lágir erlendir vextir af íslenskri óverðtryggðri lánsfjárhæð,teljist frekar fela í sér auðgun stefnanda, á kostnað stefnda. Komi til álita að stefnandi getibyggt kröfu á reglum um fullnaðarkvittanir vísar stefndi til þess að ekki hafiverið sýnt fram á að skilyrðum þar að lútandi sé fullnægt, en stefnandi berisönnunarbyrðina að þessu leyti. Stefndi leggur áherslu á að stefnandi sé stórtútgerðarfyrirtæki, einn stærsti handhafi fiskveiðiheimilda í landinu, sem hafitekjur að verulegu leyti í erlendum myntum. Þá hafi höfuðstóll lána stefnandalækkað verulega við endurútreikning stefnda. Á árinu 2011 hafi rekstrartekjurfélagsins þannig numið 53,2 milljónum evra og eignir verið alls um 144,6milljónir evra. Þá telur stefndi að einnig beri að taka tillit til annarrafélaga sem heyri til sömu samstæðu og stefnandi við mat á fjárhagslegum styrkhans. Hafi á engan hátt verið sýnt fram á eða sannað að fjárhæðirviðbótarkrafna vegna vaxta samkvæmt 4. gr. laga nr. 38/2001 hafi valdiðstefnanda sérstakri röskun. Stefndibendir einnig á að um sé að ræða tiltölulega gömul lán. Skilmálar lánastefnanda hafi ekki falið í sér mikla greiðslubyrði fyrir stefnanda meginþorralánstímans og hafi stefnandi á umsömdum lánstíma fyrst og fremst greitt vexti.Því hafi ekki verið komin sérstök festa á greiðslu lánanna. Ef litið sé tilraunvirðis lánanna (miðað við vísitölu neysluverðs) á endurútreikningsdegi þáverði heldur ekki séð að viðbótarkröfur stefnanda hafi getað talist veraíþyngjandi. Að því er varðar útreikning á viðbótarkröfu telur stefnandi aðframreikna beri höfuðstól lánanna þegar hlutfall viðbótarkröfu sé metið. Aðöllu virtu geti viðbótarkröfur um vexti ekki talist verulegar.Þáer á því byggt að stefnandi hafi verið í samningsstöðu til að hafa áhrif áeinstök atriði í skilmálum lánssamninganna og hafi hann jafnframt haft brýnttilefni til að leita sér nauðsynlegrar sérfræðiaðstoðar við samningsgerðina.Ekki verði heldur talið að stefnandi hafi getað verið í góðri trú um, er hanngreiddi afborganir og/eða vexti, að vextir væru endanlega greiddir þó að sáþáttur skuldarinnar, þ.e. lánsmyntin, sem ótvírætt var forsenda vaxtanna, ættieftir að sæta endurskoðun. Stefnanda hafi þannig, með tilliti til stærðar ogumfangs, og sérfræðiþekkingar á gjaldeyrisviðskiptum, vart getað dulistsamhengi milli mynttilgreiningar og vaxtaviðmiðunar, en slíkt hljóti, eins ogannað, að skipta máli við heildarmat á þýðingu fullnaðarkvittana. Að lokum er til þess vísað að stefndi hafihaft uppi viðbótarkröfur sínar um vexti samkvæmt 4. gr. laga nr. 38/2001 ánástæðulausra tafa. Niðurstaða Dómurinn telur fram komið aðhlutfall viðbótarkröfu stefnda vegna afturvirks útreiknings vaxta samkvæmt 1.málslið 4. gr. laga nr. 38/2001 hafi í sjálfu sér verið umtalsvert hvort semlitið er til höfuðstóls fyrrgreindra lána, heildarvaxtagreiðslna eða einungisþeirra fjárhæða sem hér var um að ræða. Þá verður ekki á það fallist að sústaðreynd að vaxtagreiðslur höfðu átt sér stað um nokkuð langt skeið mæli gegnþví að stefnandi geti byggt rétt á fullnaðarkvittunum. Ímálinu er hins vegar til þess að líta að árið 2011, þegar endurútreikningurlánanna fór fram, námu rekstrartekjur stefnanda um 8,4 milljarði króna og eignir22,8 milljörðum króna. Er af þessu, svo og öðrum gögnum málsins, ljóst aðstefnandi er stórt fyrirtæki á íslenskan mælikvarða. Einnig verður að leggjatil grundvallar að stefnandi, sem framleiðir neysluvöru til sölu á erlendummörkuðum og færir reikninga sína í erlendum gjaldmiðli, hafi í kraftifjárhagslegs styrkleika síns verið í aðstöðu til að leggja mat á kosti og gallaþess að taka lán sem fylgdi gengi erlendra gjaldmiðla eða þá afla sérsjálfstæðrar ráðgjafar um það efni. Umfram annað verður þó að horfa til þess aðendurútreikningur stefnda leiddi ekki til þess að stefnandi væri skyndilegakrafinn um auknar greiðslur heldur var þvert á móti um það að ræða að umsaminnhöfuðstóll lána væri verulega færður niður á grundvelli endurútreiknings stefnda.Er og ekki komið fram í málinu að greiðslubyrði stefnanda hafi aukist íframhaldi af þessum endurútreikningi. Þeirsamningar sem um ræðir í máli þessu nema verulegum fjárhæðum og hlutu því, eðlimálsins samkvæmt, að einhverju leyti að vera sniðnir að þörfum stefnanda.Verður þessum samningum ekki jafnað til þeirra stöðluðu samninga um bílalán semum var deilt í því máli sem lyktaði með dómi Hæstaréttar 6. nóvember 2014 ímáli nr. 110/2014. Getur það því ekki haft þýðingu um niðurstöðu málsins þóttfyrir liggi að stefndi hafi ákveðið að fallast á fullnaðarkvittanir vegnaslíkra samningaAðvirtum framangreindum atriðum þykir stefnandi ekki hafa sýnt fram á aðáskilnaður stefnda um vexti samkvæmt 1. málslið 4. gr. laga nr. 38/2001 tilsamræmis við ákvæði laga nr. 151/2010 hafi valdið honum svo verulegri ogóvæntri röskun á fjárhagslegri stöðu að það standi stefnda nær að bera áhættunaaf þeim vaxtamun sem áður er lýst, sbr. til hliðsjónar dóma Hæstaréttar 15.október 2015 í málum nr. 34 og 35/2015. Eru því ekki uppfyllt skilyrði til aðvíkja frá téðum fyrirmælum laga nr. 38/2001 viðvíkjandi endurútreikningigengistryggðra lána með vísan til fyrrgreindra ákvæða 72. gr. stjórnarskrárlýðveldisins Íslands, sbr. 10. gr. laga nr. 97/1995, og áðurlýstrar reglu fjármunaréttarum fullnaðarkvittanir. Verður stefndi því sýknaður af kröfum stefnanda. Með hliðsjón af vafaatriðummálsins þykir rétt að málskostnaður falli niður.Afhálfu stefnanda flutti málið Jón Gunnar Ásbjörnsson hdl.Afhálfu stefnda flutti máli Andri Árnason hrl.SkúliMagnússon héraðsdómari kveður upp dóm þennan.D Ó M S O R ÐStefndi,Landsbankinn hf., er sýkn af kröfu stefnanda, Þorbjörns hf. Málskostnaður fellur niður.

Mál nr. 394/2010

Kærumál Lögvarðir hagsmunir Frávísunarúrskurður felldur úr gildi

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem máli S gegn Í var vísað frá dómi án kröfu. Í málinu krafðist S viðurkenningar á skaðabótaskyldu Í vegna slyss sem hann varð fyrir um borð í skipi. Var krafa hans reist á því að lögskráningarstjóra hafi orðið á saknæm mistök með því að tryggja ekki að lögskráningu áhafnar skipsins að hún væri vátryggð á þann hátt að skipverjar ættu rétt til þess að vátryggingabætur til þeirra í slysatilvikum yrðu reiknaðar eftir reglum skaðabótalaga. Í dómi Hæstaréttar var talið að S hafi fullnægt skilyrðum 2. mgr. 25. gr. laga nr. 91/1991 um lögvarða hagsmuni. Þá var talið að málatilbúnaður hans væri nægilega skýr til þess að dómur yrði lagður á kröfu hans. Var hinn kærði úrskurður því felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdóm að taka kröfu S til efnismeðferðar.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ingibjörg Benediktsdóttir og Árni Kolbeinsson og Viðar Már Matthíasson settur hæstaréttardómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 16. júní 2010, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 21. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 3. júní 2010, þar sem máli sóknaraðila á hendur varnaraðila var vísað frá dómi. Kæruheimild er í j. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdóm að taka málið til efnismeðferðar. Þá krefst hann málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar úr hendi sóknaraðila, en til vara að kærumálskostnaður verði látinn niður falla. Fyrir héraðsdómi stefndi sóknaraðili Vátryggingafélagi Íslands hf. til réttargæslu og skilaði félagið greinargerð þar fyrir dómi, en hefur ekki látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti. I Sóknaraðili var skipstjóri á skipinu Bravó SH 543, sem bar skipaskrárnúmerið 1268, og var í eigu Íslandsflutninga ehf. Skipið skyldi, á þeim tíma sem atvik málsins áttu sér stað, notað til flutninga á ísfiski frá Þorlákshöfn til Skotlands. Ekki er um það deilt, að sóknaraðili varð fyrir slysi um borð í skipinu 13. janúar 2002, er hann féll niður stiga um borð, en skipið mun þá hafa verið á siglingu undan Færeyjum. Var farið með sóknaraðila á sjúkrahús í Aberdeen í Skotlandi. Sóknaraðili hefur lagt fram matsgerð tveggja lækna 2. desember 2003, en þar kemur fram það álit að hann hafi vegna slyssins orðið fyrir tímabundnu atvinnutjóni frá slysdegi til 13. júní 2003 og að skilyrði þjáningabóta séu fyrir hendi á sama tímabili. Varanlegar afleiðingar eru taldar vera 20 stiga miski og varanleg örorka er metin 50%. Matsmennirnir lýstu því yfir í bréfi 26. janúar 2004 að svonefnd varanleg læknisfræðileg örorka sóknaraðila vegna slyssins væri að þeirra áliti 25%. Sóknaraðili höfðaði mál á hendur Íslandsflutningum ehf. til heimtu vangoldinna launa fyrir desember 2001, launa í slysaforföllum í sex mánuði, launa í þriggja mánaða uppsagnarfresti og ýmissa annarra greiðslna allt að frádreginni þeirri greiðslu, sem hann kvaðst hafa fengið frá stefnda vegna umkrafðra launaliða. Útivist var af hálfu Íslandsflutninga ehf. í málinu og með dómi 16. september 2002 voru sóknaraðila dæmdar 3.066.632 krónur ásamt dráttarvöxtum og málskostnaði úr hendi félagsins. Bú Íslandsflutninga ehf. var tekið til gjaldþrotaskipta með úrskurði Héraðsdóms Vesturlands 14. febrúar 2003 og lýsti sóknaraðili meðal annars síðastgreindri fjárhæð í þrotabúið. Bú Íslandsflutninga ehf. reyndist eignalaust og komu engar greiðslur upp í kröfu sóknaraðila. Hann mun hafa fengið greitt frá Ábyrgðarsjóði launa 1.338.042 krónur auk vaxta upp í kröfuna vegna slysaforfalla og uppsagnarfrests. Sóknaraðili hefur fengið greiddar bætur úr slysatryggingu launþega, sem Íslandsflutningar ehf. höfðu tekið hjá réttargæslustefnda, Vátryggingafélagi Íslands hf. Telur sóknaraðili að samkvæmt breytingum sem gerðar hafi verið á árinu 2000 á kjarasamningi, sem gilti um starfskjör hans, eigi uppgjör á bótum vegna afleiðinga slyssins 13. janúar 2002 að fara eftir reglum skaðabótalaga nr. 50/1993, en verulega skorti á að bæturnar úr slysatryggingu launþega séu sambærilegar og honum hefði borið samkvæmt reglum þeirra laga. Hann höfðar málið til viðurkenningar á skaðabótaskyldu íslenska ríkisins. Sú krafa virðist einkum reist á því að lögskráningarstjóra hafi orðið á saknæm mistök með því að tryggja ekki við lögskráningu áhafnar Bravo SH 543 að hún væri vátryggð á þann hátt að skipverjar ættu rétt til þess að vátryggingabætur til þeirra í slysatilvikum yrðu reiknaðar eftir reglum skaðabótalaga, eins og sóknaraðili telur að kjarasamningur hafi kveðið á um. Um skaðabótaábyrgðina vísar hann einnig til niðurlagsákvæðis 6. töluliðar 1. mgr. 7. gr. laga nr. 43/1987 um lögskráningu sjómanna. Hann hefur stefnt Vátryggingafélagi Íslands hf. til réttargæslu þar sem félagið kunni að hafa vanrækt upplýsingaskyldu sína um hvers konar slysatrygging skyldi tekin hjá félaginu. Kveðst hann vilja gefa félaginu kost á að skýra afstöðu sína til kröfunnar. II Svo sem fyrr greinir höfðar sóknaraðili mál þetta sem viðurkenningarmál. Heimild til þess er í 2. mgr. 25. gr. laga nr. 91/1991, enda hafi aðili lögvarða hagsmuni af því að skorið sé úr um tilvist eða efni réttinda eða réttarsambands. Áskilnaður ákvæðisins um lögvarða hagsmuni hefur í dómum Hæstaréttar verið skýrður svo, að sá, er höfðar mál til viðurkenningar á skaðabótaskyldu, verði að leiða nægar líkur að því að hann hafi orðið fyrir tjóni, gera grein fyrir því í hverju tjón hans felst og hver tengsl þess séu við atvik máls. Eins og rakið er að framan hefur sóknaraðili fullnægt þessum skilyrðum. Er málatilbúnaður hans nægilega skýr til þess að dómur verði lagður á kröfu hans. Samkvæmt þessu verður hinn kærði úrskurður felldur úr gildi og lagt fyrir héraðsdóm að taka kröfu sóknaraðila til efnismeðferðar. Varnaraðili verður dæmdur til að greiða sóknaraðila kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi og lagt er fyrir héraðsdóm að taka málið til efnismeðferðar. Varnaraðili, íslenska ríkið, greiði sóknaraðila, Sigurjóni Sigurjónssyni, kærumálskostnað, 200.000 krónur.

Mál nr. 119/2015

Kærumál Nálgunarbann

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem felld var úr gildi sú ákvörðun L að X skyldi sæta nálgunarbanni á grundvelli laga nr. 85/2011 um nálgunarbann og brottvísun af heimili. Féllst Hæstiréttur á með L að skilyrðum 4. gr. laga nr. 85/2011 væri fullnægt og að friðhelgi brotaþola yrði ekki vernduð með öðrum og vægari hætti en beitingu nálgunarbanns. Var því ákvörðun L um að X skyldi sæta nálgunarbanni í 6 mánuði staðfest.

Dómur Hæstaréttar Mál þetta dæma Helgi I. Jónsson hæstaréttardómari og Guðrún Erlendsdóttir og Karl Axelsson settir hæstaréttardómarar. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 13. febrúar 2015 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 16. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 13. febrúar 2015 þar sem hafnað var kröfu sóknaraðila um að staðfest yrði ákvörðun hans 8. sama mánaðar um að varnaraðila yrði gert að sæta nálgunarbanni í sex mánuði gagnvart A. Kæruheimild er í 3. mgr. 15. gr. laga nr. 85/2011 um nálgunarbann og brottvísun af heimili. Sóknaraðili krefst þess að staðfest verði framangreind ákvörðun um að varnaraðila verði gert að sæta nálgunarbanni í sex mánuði þannig að lagt verði bann við því að hann komi á eða í námunda við heimili A og barna þeirra B og C að [...], á svæði sem afmarkast við 50 metra radíus umhverfis húsið. Jafnframt að lagt verði bann við því að varnaraðili veiti A eftirför, nálgist hana á almannafæri eða setji sig í samband við hana með öðrum hætti. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar en til vara að nálgunarbanninu verði markaður skemmri tími. Eins og fram kemur í hinum kærða úrskurði kom varnaraðili inn á heimili fyrrverandi eiginkonu sinnar, A, í lok september 2013 og réðst að henni og stjúpdóttur sinni. Var varnaraðili ákærður fyrir líkamsmeiðingar og sakfelldur fyrir brot gegn 1. mgr. 217. gr. og 2. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940 með dómi Héraðsdóms Reykjavíkur [...]. Í kjölfar atviksins í lok september 2013 var varnaraðila gert að sæta nálgunarbanni í 12 mánuði og var það staðfest með úrskurði héraðsdóms [...] október sama ár. Aðfararnótt 8. febrúar 2015 barst lögreglu tilkynning um ofbeldi á heimili A að [...]. Í íbúðinni var A í miklu uppnámi og með glóðarauga. Þar var einnig varnaraðili sem A sagði að væri þar óboðinn. Varnaraðili viðurkenndi að hafa beitt A ofbeldi nokkrum dögum áður og sagði hún að frá áramótum hefði hann gengið í tvígang í skrokk á henni. Sagði hún að varnaraðili væri mikið á heimilinu, stundum með hennar leyfi þar sem sonur þeirra leitaði mikið í pabba sinn og henni þætti þá erfitt að vísa honum út, en stundum kæmi hann gegn vilja hennar og fengist ekki til að fara. Samkvæmt 4. gr. laga nr. 85/2011 er heimilt að beita nálgunarbanni ef rökstuddur grunur er um að sakborningur hafi framið refsivert brot eða raskað á annan hátt friði brotaþola eða hætta er á að viðkomandi brjóti gegn brotaþola. Samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laganna skal nálgunarbanni aðeins beitt þegar ekki þykir sennilegt að friðhelgi brotaþola verði vernduð með öðrum og vægari hætti. Við mat á því er heimilt samkvæmt 2. mgr. 6. gr. að líta til þess hvort sakborningur hafi áður þurft að sæta nálgunarbanni sem og þess hvort háttsemi hans á fyrri stigum hafi verið þannig að hætta sé talin á að hann muni gerast brotlegur á þann hátt sem lýst er í 4. gr. Ljóst er af gögnum málsins að varnaraðili er undir rökstuddum grun um að hafa á ný beitt brotaþola ofbeldi og að hann hefur með háttsemi sinni raskað heimilisfriði brotaþola og barna hennar og þau orðið fyrir ónæði og vanlíðan af hans hálfu. Þá hefur varnaraðili áður þurft að sæta nálgunarbanni gagnvart sömu einstaklingum auk þess sem hann hefur verið dæmdur til fangelsisvistar vegna ofbeldisbrots gegn A og stjúpdótturinni á heimili þeirra. Að framangreindu virtu er fallist á það með sóknaraðila að fullnægt sé skilyrðum 4. gr. laga nr. 85/2011 til að varnaraðila verði gert að sæta nálgunarbanni á þann veg sem greinir í dómsorði. Er ekki talið sennilegt að friðhelgi brotaþola verði vernduð með öðrum og vægari hætti eins og sakir standa, en nálgunarbanninu er einungis beint að brotaþola og takmarkar ekki möguleika varnaraðila til að hitta börn sín, vilji þau það. Þóknun verjanda varnaraðila fyrir Hæstarétti, sem ákveðin verður að meðtöldum virðisaukaskatti eins og í dómsorði segir, greiðist úr ríkissjóði samkvæmt 3. mgr. 38. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála, sbr. 14. gr. laga nr. 85/2011. Dómsorð Staðfest er ákvörðun lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu 8. febrúar 2015 um að varnaraðili, X, skuli sæta nálgunarbanni samkvæmt a. og b. liðum 1. mgr. 4. gr. laga nr. 85/2011 um nálgunarbann og brottvísun af heimili í 6 mánuði þannig að lagt er bann við því að hann komi á eða í námunda við heimili A og barna þeirra, B og C, að [...] á svæði sem afmarkast við 50 metra radíus umhverfis húsið. Jafnframt er lagt bann við því að varnaraðili veiti A eftirför, nálgist hana á almannafæri eða setji sig í samband við hana með öðrum hætti. Þóknun verjanda varnaraðila fyrir Hæstarétti, Snorra Sturlusonar héraðsdómslögmanns, 124.000 krónur, greiðist úr ríkissjóði.

Mál nr. 468/2014

Kærumál Réttargæslumaður Brotaþoli

Mál þetta er höfðað með ákæru lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu, útgefinni 20. maí 2014, á hendur X, kt. [...], [...], fyrir líkamsárás með því að hafa, aðfaranótt laugardagsins 27. apríl 2013, í bifreið utan við [...] í Kópavogi, slegið A, barnsmóður sína og unnustu, í andlitið, síðan ekið með hana að [...] í Kópavogi, þar sem hann stöðvaði bifreiðina, reif í hár A, sló höfði hennar í stýri bifreiðarinnar, dró hana út úr bifreiðinni og fleygði henni í götuna, tók hana upp og henti utan í bifreiðina og aftur í götuna, allt með þeim afleiðingum að A hlaut glóðarauga og mar yfir hægra augnloki, mar hægra megin á enni, eymsli yfir hálslið, mar á brjóstkassa vinstra megin, mar á báðum upphandleggjum og mar á hægri handlegg.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson og Benedikt Bogason og Ingveldur Einarsdóttir settur hæstaréttardómari. Brotaþoli, A, skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 4. júlí 2014 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum sama dag. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 3. júlí 2014 þar sem brotaþola var synjað um skipun réttargæslumanns. Kæruheimild er í e. lið 1. mgr. 192. gr. laga nr. 88/2008 um meðferð sakamála. Þess er krafist að lagt verði fyrir héraðsdómara að skipa tiltekinn lögmann réttargæslumann brotaþola. Sóknaraðili hefur ekki látið málið til sín taka fyrir Hæstarétti. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur.

Mál nr. 91/2009

Kærumál Kæruheimild Dómkvaðning matsmanns

J gekkst undir örorkumat tveggja lækna í kjölfar umferðarslyss. Hann undi ekki matinu og fékk dómkvadda tvo matsmenn 22. febrúar 2008 til að meta tjón sitt. Með beiðni 3. desember 2008 leitaði V eftir því að dómkvaddir yrðu þrír yfirmatsmenn til að leggja mat á atriði, sem tilgreind voru í sjö liðum. Beiðni V var reist á ákvæðum XII. kafla laga nr. 91/1991. Héraðsdómari tók beiðni V fyrir á dómþingi 9. janúar 2009 og þar kom fram að J hefði 12. desember 2008 höfðað mál á hendur V til heimtu skaðabóta vegna slyssins og hefði V fengið frest til að taka til varna með greinargerð í málinu. Matsbeiðnin sætti þó meðferð á þeim grundvelli, sem hún var borin fram. Í úrskurði héraðsdóms var fallist á beðni V um að leggja mat á nánar tiltekin atriði varðandi líkamstjón, sem J kvaðst hafa beðið af völdum umferðarslyssins. Í dómi Hæstaréttar kemur fram að í XII. kafla laga nr. 91/1991 séu reglur um öflun sönnunargagna fyrir dómi án þess að mál hafi verið höfðað. Í 1. mgr. 77. gr. sé mælt fyrir um heimild handa aðila, sem hafi lögvarinna hagsmuna að gæta, til að beiðast dómkvaðningar matsmanns, þótt hann hafi ekki haft uppi kröfu vegna matsatriðis í dómsmáli, en það sé gert til að staðreyna kröfu eða sanna atvik að baki henni. Talið var að V hefði ekki haft lögvarða hagsmuni, sem áskildir eru í greininni, af því að leitast við að hnekkja þessu sönnunargagni fyrr en sýnt yrði með málshöfðun að J byggði á því dómkröfu á hendur V. Þegar V setti fram beiðni sína hefði J ekki enn höfðað mál til heimtu skaðabóta á grundvelli matsgerðarinnar og af þeirri málsókn varð á hinn bóginn áður en beiðnin var tekin til meðferðar á dómþingi. Samkvæmt þessu var ekki talið að skilyrði 1. mgr. 77. gr. væri uppfyllt og var kröfu V því hafnað og hinn kærði úrskurður felldur úr gildi.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Hjördís Hákonardóttir og Ólafur Börkur Þorvaldsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 17. febrúar 2009, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 26. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 6. febrúar 2009, þar sem tekin var til greina beiðni varnaraðila um að dómkvaddir yrðu menn til að leggja mat á nánar tiltekin atriði varðandi líkamstjón, sem sóknaraðili kveðst hafa beðið af völdum umferðarslyss. Um kæruheimild vísar sóknaraðili til c. liðar 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Hann krefst þess aðallega að „matsmálinu verði vísað frá héraðsdómi“, til vara að „öllum kröfum varnaraðila verði hafnað“, en að því frágengnu að lagt verði fyrir héraðsdóm að dómkveðja þrjá menn sem yfirmatsmenn til að svara sömu spurningum og lagðar voru fyrir matsmenn, sem sóknaraðili fékk dómkvadda 22. febrúar 2008. Til ítrustu vara krefst hann þess að dómkvaddir verði yfirmatsmenn til að leggja mat á þau atriði, sem greinir í 3., 4., 6. og 7. lið í matsbeiðni varnaraðila. Sóknaraðili krefst í öllum tilvikum málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðili krefst þess aðallega að málinu verði vísað frá Hæstarétti, en til vara að hinn kærði úrskurður verði staðfestur. Þá krefst hann kærumálskostnaðar. I Samkvæmt gögnum málsins varð sóknaraðili fyrir slysi 26. september 2005 þegar hann ók eftir Suðurlandsvegi og missti stjórn á bifreið sinni. Bifreiðin hafnaði utan vegar og mun sóknaraðili hafa verið færður til aðhlynningar á sjúkrahús, þar sem talið var að hann hefði orðið fyrir tognun í hálsi. Í framhaldi af því mun sóknaraðili hafa farið að finna til verkja og annarra einkenna í baki, herðum og öxlum, sem ekki hafi fengist bót á. Fyrir liggur í málinu að sóknaraðili hafði verið óvinnufær um eins árs skeið þegar hann varð fyrir þessu slysi vegna meinsemda í hægri öxl, sem reynt hafi verið að komast fyrir með þremur aðgerðum á tímabilinu frá febrúar 2004 til sama mánaðar ári síðar. Fram er komið að sóknaraðili gekkst undir örorkumat tveggja lækna, sem lokið var 17. september 2007. Þar varð niðurstaðan sú að slysið 26. september 2005 hafi ekki valdið sóknaraðila tímabundnu atvinnutjóni, tímabil þjáningabóta hafi staðið frá slysdegi þar til heilsufar hans hafi orðið stöðugt að liðnum þremur mánuðum, varanlegur miski vegna slyssins hafi verið 10% og varanleg örorka sú sama. Þessu mati undi sóknaraðili ekki og fékk hann eins og áður var getið dómkvadda tvo matsmenn 22. febrúar 2008. Þar leitaði sóknaraðili í fyrsta lagi álits matsmanna á því hverjar líklegar atvinnutekjur hans og atvinnuþátttaka hefði orðið ef hann hefði ekki orðið fyrir slysinu 26. september 2005, í öðru lagi hvernig háttað væri sömu atriðum með tilliti til þess að hann hafi orðið fyrir þessu slysi og í þriðja lagi hvert væri tímabil tímabundins atvinnutjóns hans vegna slyssins, hvenær heilsufar hans hafi orðið stöðugt og hver varanlegur miski hans og örorka væri af þessum sökum. Í ljósi ágreiningsefna í máli þessu er ástæðulaust að rekja niðurstöður matsmanna um fyrstu matsatriðin tvö, en í matsgerð þeirra 19. september 2008 var sóknaraðili talinn hafa tímabundið verið ófær til vinnu vegna slyssins frá 1. janúar til 25. mars 2006, heilsufar hans hafi orðið stöðugt síðastnefndan dag, en varanlegur miski af völdum slyssins væri 20% og varanleg örorka 40%. Með beiðni 3. desember 2008 til Héraðsdóms Reykjavíkur leitaði varnaraðili eftir því að dómkvaddir yrðu þrír yfirmatsmenn til að leggja mat á atriði, sem tilgreind voru í sjö liðum. Í fyrsta liðnum óskaði varnaraðili eftir því að metið yrði hvort þau líkamseinkenni, sem sóknaraðili ætti við að etja, yrðu rakin til umferðarslyssins 26. september 2005, í öðru lagi hvenær tímabært hafi verið að meta afleiðingar þess slyss, í þriðja lagi hvenær heilsufar hans hafi orðið stöðugt vegna atriða, sem rekja mætti til slyssins, og í fjórða lagi hvort hann hafi orðið óvinnufær vegna þess og þá hversu lengi. Með fimmta liðnum leitaði varnaraðili mats á tímabili þjáninga af völdum slyssins, en í sjötta og sjöunda liðnum hvort sóknaraðili hafi hlotið varanlegan miska og varanlega örorku af slysinu og þá hversu mikla. Þessi beiðni varnaraðila var reist á ákvæðum XII. kafla laga nr. 91/1991 og tók héraðsdómari hana fyrir á dómþingi 9. janúar 2009. Þar kom fram að sóknaraðili hafi 12. desember 2008 höfðað mál á hendur varnaraðila til heimtu skaðabóta vegna slyssins, sem hafi verið þingfest fyrir Héraðsdómi Reykjavíkur 18. sama mánaðar, og hafi varnaraðili fengið frest til að taka til varna með greinargerð í málinu. Matsbeiðnin sætti allt að einu meðferð á þeim grundvelli, sem hún var borin fram, og andmælti sóknaraðili að hún næði fram að ganga. Við meðferð þessa ágreinings breytti varnaraðili beiðni sinni í það horf að hann krefðist aðallega dómkvaðningar þriggja yfirmatsmanna til að láta í té svör um önnur áðurnefnd atriði en þau, sem annar og fimmti liður beiðninnar sneru að, en til vara að dómkvaddir yrðu tveir menn til að leggja mat á öll atriði samkvæmt beiðninni. Með hinum kærða úrskurði var þessi varakrafa varnaraðila tekin til greina og unir hann við þá niðurstöðu. II Að virtri dómaframkvæmd Hæstaréttar í hliðstæðum málum verður að líta svo á að kæruheimild sé hér fyrir hendi samkvæmt c. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 og verður því aðalkröfu varnaraðila hafnað. Í XII. kafla laga nr. 91/1991 eru reglur um öflun sönnunargagna fyrir dómi án þess að mál hafi verið höfðað. Í upphafsákvæði þessa kafla laganna, 1. mgr. 77. gr. þeirra, er mælt fyrir um heimild handa aðila, sem hefur lögvarinna hagsmuna að gæta, til að beiðast dómkvaðningar matsmanns, þótt hann hafi ekki haft uppi kröfu vegna matsatriðis í dómsmáli, ef það er gert til að staðreyna kröfu eða sanna atvik að baki henni. Bersýnilegt er að þessi sérstaka heimild til að leita matsgerðar dómkvaddra manna hlýtur að vera bundin við þann, sem hefur í hyggju að höfða mál um kröfu, sem staðreyna þarf eða renna stoðum undir með slíku sönnunargagni. Þessarar heimildar neytti sóknaraðili þegar hann fékk dómkvadda matsmenn 22. febrúar 2008. Varnaraðili gat á hinn bóginn ekki haft lögvarða hagsmuni, sem áskildir eru í 1. mgr. 77. gr. laganna, af því að leitast við að hnekkja þessu sönnunargagni fyrr en sýnt yrði með málshöfðun að sóknaraðili byggði á því dómkröfu á hendur varnaraðila. Þegar varnaraðili setti fram beiðni sína, sem ágreiningur stendur hér um, hafði sóknaraðili ekki enn höfðað mál til heimtu skaðabóta á grundvelli matsgerðarinnar. Af þeirri málsókn varð á hinn bóginn áður en beiðnin var tekin til meðferðar á dómþingi, en allt að einu hélt varnaraðili til streitu að hún ætti stoð í ákvæðum XII. kafla laga nr. 91/1991, þótt honum væri í lófa lagið að hverfa frá því. Að þessu virtu og með því að ekki voru uppfyllt skilyrði 1. mgr. 77. gr. laganna til að verða við kröfu varnaraðila verður hinn kærði úrskurður felldur úr gildi. Varnaraðila verður gert að greiða sóknaraðila málskostnað í héraði og kærumálskostnað, sem ákveðinn er í einu lagi eins og í dómsorði greinir. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er felldur úr gildi. Varnaraðili, Vátryggingafélag Íslands hf., greiði sóknaraðila, Jóhanni Reynissyni, samtals 250.000 krónur í málskostnað í héraði og kærumálskostnað. Úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 6. febrúar 2009. Með yfirmatsbeiðni móttekinni 5. desember sl. var þess farið á leit fyrir hönd mats­beið­anda, Vátryggingafélags Íslands hf., með vísan til 1. mgr. 61. gr. laga nr. 91/1991, að dómkvaddir verði þrír sérfróðir og óvilhallir matsmenn, tveir læknar og einn lögfræðingur, til þess að meta hvort og þá að hvaða marki matsþoli, Jóhann Reynisson kt. 181065-7889, hafi orðið fyrir líkamstjóni sem rekja megi til umferðar­slyss sem hann varð fyrir þann 26. september 2005. .Við fyrirtöku málsins 9. janúar sl. var því mótmælt af hálfu matsþola að dóm­kvaðning næði fram að ganga þar sem matsspurningar í yfirmatsbeiðni væru ekki þær sömu og í undirmatsbeiðni. Málið var tekið til úrskurðar sama dag að afloknum málflutningi. I Með beiðni dagsettri 16. janúar 2008 krafðist Jóhann Reynisson, matsþoli þessa máls en þá matsbeiðandi, þess að dómkvaddir yrðu tveir menn til að meta afleiðingar um­ferðarslyss sem hann varð fyrir þann 26. september 2005. Á dómþingi 22. febrúar 2008 voru Kristinn Tómasson geðlæknir og Stefán Yngva­son endurhæf­ingar­læknir dóm­kvaddir og þann 19. september sl. lá matsgerð þeirra fyrir. Þær spurningar sem lagt var fyrir matsmenn að svara voru svohljóðandi: „Þess er óskað að eftirfarandi verði metið skv. skaðabótalögum nr. 50/1993: 1. Líklegar atvinnutekjur og atvinnuþátttaka matsbeiðanda miðað við að slysið þ. 26.9.2005 hefði ekki átt sér stað. 2. Líklegar atvinnutekjur og atvinnuþátttaka matsbeiðanda miðað við núverandi aðstæður. 3. Tímabundin örorka matsbeiðanda vegna slyssins þ. 26.9.2005, stöðugleika­punktur, varanlegur miski og varanleg örorka.“ Þær spurningar sem yfirmatsbeiðandi hefur sett fram í yfirmatsbeiðni, 3. desember 2008, og yfirmatsþoli hefur mótmælt eru svohljóðandi: „Nánar tiltekið er óskað eftir mati á eftirfarandi atriðum: 1. Óskað er eftir því að mat verði lagt á hvort þau líkamseinkenni, sem hrjá matsþola í dag skv. læknisfræðilegum gögnum séu sannanlega að rekja til umferðarslyssins þann 26. september 2005? 2. Hvenær var fyrst tímabært að meta afleiðingar umferðarslyssins þann 26. september 2005? 3. Hvenær var heilsufar matsþola orðið stöðugt vegna afleiðinga umferðarslyssins þann 26. september 2005, skv. 2. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993? 4. Hvort matsþoli hafi verið óvinnufær vegna afleiðinga umferðarslyssins þann 26. september 2005, skv. 2. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993 og þá hversu lengi? 5. Hvert var þjáningatímabil matsþola vegna afleiðinga umferðarslyssins þann 26. september 2005, skv. 3. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993? 7. Hvort umferðarslysið þann 26. september 2005 hafi orsakað varanlega örorku hjá matsþola skv. 5. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993 og þá hversu mikil sú örorka verður metin með tilliti til þeirra sjónarmiða sem ákvæðið byggir á?“ II. Yfirmatsbeiðandi gerir aðallega þá kröfu að dómkvaddir verði þrír matsmenn í sam­ræmi við yfirmatsbeiðni að því undanskildu að 2. og 5. spurning yfirmatsbeiðninnar verði felldar út. Til vara krefst yfirmatsbeiðandi þess að dómkvaddir verði tveir matsmenn til að vinna mat samkvæmt fyrirliggjandi matsbeiðni að 2. og 5. spurningu meðtalinni og að það mat yrði unnið skv. 61.-63. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Yfirmatsbeiðandi telur að þrátt fyrir að matsspurningar í yfirmatsbeiðni séu ekki eins orðaðar og í undirmatsbeiðni sé hann að biðja um yfirmat á þeim atriðum sem áður hafi verið metin sbr. skýrt orðalag 64 gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Í ákvæðinu sé ekki gerð krafa um það að matsspurningar séu nákvæmlega þær sömu í beiðni um yfirmat og beiðni um undirmat heldur sé þar áskilið að þau atriði sem yfirmats sé krafist á hafi áður verið metin. Séu spurningar í yfirmatsbeiðni og undirmatsbeiðni bornar saman megi sjá að í yfir­matsbeiðni sé einungis beðið um yfirmat á atriðum sem áður hafi verið metin. Þannig megi sjá að úrlausn á 1. og 2. spurningu undirmatsbeiðni feli í sér mat á sömu atriðum og óskað er mats á í 1. spurningu undirmatsbeiðni. Þetta komi fram í niðurstöðu matsmanna. Í 3. spurningu yfirmatsbeiðni og 3. spurningu undirmatsbeiðni sé spurt um stöðug­leikapunkt. Spurt sé um tímabundna örorku í 4. spurningu yfirmatsbeiðni og 3. spurningu undirmatsbeiðni. Spurt sé um varanlegan miska í 6. spurningu yfirmats­beiðni og 3. spurningu undirmatsbeiðni. Spurt sé um varanlega örorku í 7. spurningu yfir­matsbeiðni og 3. spurningu undirmatsbeiðni. Öllum þessum atriðum sé svarað í undir­matsgerð og því uppfylli þessar spurningar þau skilyrði 64. gr. laga 91/1991 að óskað sé mats á atriðum sem áður hafi verið metin. Verði fallist á dómkvaðningu þriggja yfirmatsmanna þá fellur yfirmatsbeið­andi frá 2. og 5. spurningu yfirmatsbeiðni. Að mati yfirmatsbeiðanda skiptir orðalag þeirra spurninga sem lagt er fyrir matsmenn að svara máli enda sé ástæða þess að undirmatið sé gallað og ekki sé unnt að una niðurstöðu þess sú að gefið sé í skyn í spurningum í matsbeiðni dags. 16. janúar að ýmis atriði sem í raun þurfi að leggja mat á séu staðreyndir. Til dæmis sé ekki spurt að því hvort matsþoli hafi orðið fyrir varanlegri örorku heldur einungis hver sú örorka hafi verið. Í mati á því hver varanleg örorka sé felist vissulega hvort hún sé yfirleitt til staðar. Hinsvegar séu orsakatengslin gefin til kynna með orðalagi spurningar matsbeiðanda undirmats. Verði ekki fallist á að dómkveðja þrjá matsmenn vegna yfirmats þá krefst yfir­mats­beiðandi þess að dómkvaddir verði tveir matsmenn til að vinna matsgerð samkvæmt 61.-63. gr. laga nr. 91/1991 á grundvelli fyrirliggjandi matsbeiðni. Í því tilviki er ekki fallið frá 2. og 5. spurningu í yfirmatsbeiðni III Yfirmatsþoli gerir þær kröfur aðallega að synjað verði beiðni yfirmatsbeiðanda en til vara að úrskurðað verði að yfirmat skuli fara fram samkvæmt þeim spurningum sem settar voru fram í undirmatsbeiðni dags. 16. janúar 2008 og lagt var fyrir undir­mats­menn að svara með dómkvaðningu þeirra þann 22. febrúar 2008. Í báðum tilvikum er krafist málskostnaðar fyrir þennan þátt málsins. Yfirmatsþoli byggir aðallega á því að taka eigi afstöðu til framkominnar yfir­mats­beiðni við meðferð þess einkamáls sem hann hefur höfðað gegn yfirmats­beið­anda. Þrátt fyrir að yfirmatsbeiðnin hafi réttilega verið lögð fram í dómi áður en málinu var stefnt inn eigi í einkamálinu að taka afstöðu til þess hvort sömu spurningar séu settar fram í undirmats- og yfirmatsbeiðni og hvort óskað sé mats á sömu matsatriðum. Togstreita sé milli þessa sjónarmiðs og þess að unnt sé að ónýta yfirmatsbeiðni fyrir yfirmatsbeiðanda með því að stefna inn einkamáli eftir að yfirmatsbeiðni hafi verið lögð fram. Þar sem að það sé undantekning að matsmál sé rekið án þess að það sé hluti af einkamáli þá vegi fyrra sjónarmiðið þyngra. Yfirmatsþoli byggir ennfremur á því að grundvelli matsins verði ekki breytt með umorðun í yfirmatsbeiðni. Málsgrunnurinn hafi verið markaður með res judicata-úrskurði í undirmati af sama dómstól. Þeim grundvelli verið ekki haggað í þessu yfirmats­máli. Óánægja með matsspurningar í undirmati og þeirri staðhæfingu að þær séu gildishlaðnar verði ekki breytt með yfirmatsbeiðni. Telji yfirmatsbeiðandi sig vera að biðja um mat á því sama og metið var í undirmati þá hafi ekki verið þörf á að breyta orðalagi spurninganna frá því sem var í undir­matsbeiðni. Þar að auki eigi dómari að leysa úr ágreiningi um atriði sem varða framkvæmd matsgerðar, svo sem hvort það hafi verið metið sem skyldi meta samkvæmt dómkvaðningu eða hvort matsgerð sé nægilega rökstudd, ef ágreiningur rís um kröfu um endurskoðun hennar eða endurmat samkvæmt 66. gr. laga nr. 91/1991. IV Yfirmatsbeiðni var móttekin í héraðsdómi 5. desember 2008 en þann 18. desember sama ár þingfesti matsþoli, Jóhann Reynisson, einkamál gegn yfirmats­beiðanda. Þrátt fyrir að einkamál milli málsaðila hafi nú verið höfðað er yfirmats­beiðnin réttilega sett fram á grundvelli 77. gr. laga um meðferð einkamála um öflun matsgerðar án þess að mál hafi verið höfðað. Samkvæmt 1. mgr. 46. gr. laga nr. 91/1991 á aðili rétt á að afla og leggja fram í einka­máli þau sönnunargögn sem hann telur málstað sínum til framdráttar. Því verður ekki fallist á aðalkröfu yfirmatsþola að hafna dómkvaðningu matsmanna. Þær spurningar sem settar eru fram í yfirmatsbeiðni taka að nokkru til atriða sem ekki var lagt mat á í undirmati. Jafnframt er orðalag þeirra annað en orðalag spurninga í undirmatsbeiðni. Þykir því rétt að hafna aðalkröfu yfirmatsbeiðanda um dóm­kvaðningu yfirmatsmanna. Þrátt fyrir að orðalag spurninga í yfirmatsbeiðni sé annað en spurninga í undir­mats­beiðni er því ekki að neita að þær snúa að nokkru að mati á sömu atriðum og fjallað er um í matsgerð frá 19. september 2008. Þegar litið er til þess að í lögum nr. 91/1991 eru ekki lagðar sérstakar hömlur við því að dómkvaddur verði maður til að meta atriði, sem matsgerðar hefur þegar verið aflað um né heldur því að til viðbótar eldri matsgerð sé aflað nýrrar matsgerðar, sem taki að einhverju leyti til annarra atriða en sú fyrri eða sé ætlað að gefa ítarlegri upplýsingar um matsefni en áður hafi fengist verður fallist á varakröfu yfirmatsbeiðanda að dómkvaddir verði tveir matsmenn til að leggja mat á þau atriði sem spurt er um í matsbeiðni dags. 3. desember 2008 og að það mat verði unnið samkvæmt 61.-63. gr. laga nr. 91/1991. Þorgerður Erlendsdóttir héraðsdómari kveður upp þennan úrskurð. Dómkveðja skal tvo matsmenn til að meta þau atriði sem greinir í matsbeiðni Vátrygg­ingafélags Íslands hf., dags. 3. desember 2008, skv. 61.-63. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála.

Mál nr. 531/2012

Kynferðisbrot Áfengislagabrot Börn Skaðabætur Sakarkostnaður

S var sakfelldur fyrir brot gegn áfengis- og barnaverndarlögum með því að hafa veitt þremur ungmennum, 16 og 17 ára að aldri, áfengi. Þá var S sakfelldur fyrir nauðgun, með því að hafa haft önnur kynferðismök en samræði við A með því að beita hana ofbeldi, og kynferðislega áreitni og barnaverndarlagabrot, með því að hafa skömmu síðar kysst A tungukossi. Var refsing S ákveðin fangelsi 18 mánuði og honum gert að greiða A 800.000 krónur í skaðabætur.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Árni Kolbeinsson, Benedikt Bogason og Viðar Már Matthíasson og Ingveldur Einarsdóttir settur hæstaréttardómari. Ríkissaksóknari skaut málinu til Hæstaréttar 25. júlí 2012 í samræmi við yfirlýsingu ákærða um áfrýjun. Af hálfu ákæruvaldsins er þess krafist að héraðsdómur verði staðfestur um sakfellingu ákærða fyrir brot samkvæmt 2., 3. og 4. lið ákæru, en refsing hans þyngd. Ákærði krefst þess aðallega að hinn áfrýjaði dómur verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað hvað varðar 2., 3. og 4. lið ákæru, sakarkostnað og einkaréttarkröfu A. Til vara krefst hann sýknu af sakargiftum í þessum ákæruliðum og þess að fyrrnefndri einkaréttarkröfu verði vísað frá héraðsdómi. Að því frágengnu krefst hann þess að refsing verði milduð og fjárhæð einkaréttarkröfu lækkuð. A krefst staðfestingar héraðsdóms að því er varðar einkaréttarkröfu sína. Með vísan til forsendna héraðsdóms verður staðfest sakfelling ákærða samkvæmt 2. og 3. lið í ákæru og heimfærslu þeirra brota hans til refsiákvæða. Í 4. lið ákæru er ákærða gefið að sök að hafa, skömmu eftir að þeirri háttsemi lauk sem 3. liður hennar laut að, kysst brotaþola tungukossi og síðan sagt „að hann langaði að ríða henni.“ Brotaþoli er ein til frásagnar um að ákærði hafi viðhaft þessi ummæli og er sú háttsemi gegn neitun hans ósönnuð. Með vísan til forsendna héraðsdóms verður ákærði á hinn bóginn sakfelldur fyrir það sem honum er að öðru leyti gefið að sök í þessum ákærulið. Þá er staðfest heimfærsla þess brots til refsiákvæða. Með vísan til forsendna hins áfrýjaða dóms verður ákvæði hans um refsingu ákærða staðfest. Þegar litið er til þeirra erfiðleika sem brotaþoli hefur samkvæmt gögnum málsins átt við að stríða og að hluta verða raktir til brota ákærða eru bætur henni til handa hæfilega ákveðnar í héraðsdómi. Verður ákvæði hans um einkaréttarkröfu því staðfest. Þá verður staðfest ákvæði héraðsdóms um sakarkostnað. Að því er varðar áfrýjunarkostnað málsins er þess að gæta að með hinum áfrýjaða dómi var ákærði sýknaður af sakargiftum í 1. lið ákæru og er sú niðurstaða ekki til endurskoðunar fyrir Hæstarétti. Engu að síður hafa málsgögn af hálfu ákæruvalds verið útbúin eins og héraðsdómur kæmi í heild til endurskoðunar fyrir Hæstarétti. Með hliðsjón af umfangi málsgagna er tengjast einstökum ákæruliðum er rétt að af 123.971 krónu heildarkostnaði af fjölföldun málsgagna verði 50.000 krónur felldar á ákærða. Til áfrýjunarkostnaðar verður einnig að telja ferðakostnað skipaðs verjanda ákærða, 51.010 krónur, og skipaðs réttargæslumanns brotaþola, 45.300 krónur. Verður ákærða þannig gert að greiða samtals 826.708 krónur í áfrýjunarkostnað og eru þar með talin málsvarnarlaun verjanda hans og þóknun réttargæslumanns, sem ákveðin er að teknu tilliti til tímaskrár hans, en báðar fjárhæðirnar eru ákveðnar að meðtöldum virðisaukaskatti svo sem nánar greinir í dómsorði. Annar áfrýjunarkostnaður greiðist úr ríkissjóði. Dómsorð: Héraðsdómur skal vera óraskaður. Ákærði, Snorri Einarsson, greiði í áfrýjunarkostnað samtals 826.708 krónur, þar með talin málsvarnarlaun skipaðs verjanda síns, Gísla M. Auðbergssonar héraðsdómslögmanns, 439.250 krónur, og þóknun skipaðs réttargæslumanns brotaþola, Bjarna G. Björgvinssonar hæstaréttarlögmanns, 241.148 krónur. Að öðru leyti greiðist áfrýjunarkostnaður úr ríkissjóði. Dómur Héraðsdóms Austurlands þriðjudaginn 3. júlí 2012. Mál þetta, sem dómtekið var 8. júní sl., er höfðað með ákæru ríkissaksóknara, útgefinni 21. desember 2011, á hendur Snorra Einarssyni, kt. [...], [...],[...], „fyrir neðangreind hegningar-, áfengis- og barnaverndarlagabrot framin í sveitarfélaginu [...] svo sem hér greinir: 1. Brennu, með því að hafa aðfaranótt sunnudagsins 26. september 2010, lagt eld að viðarhillu sem stóð við norðurvegg í kaffistofu á fyrstu hæð í geymsluhúsnæði að [...] á [...], og valdið með því eldsvoða sem hafði í för með sér almannahættu, en eldurinn breiddist út um rýmið og olli miklum bruna- og reykskemmdum á húsnæðinu og tveimur bifreiðum, mótorhjóli, vélsleða og tveimur lyfturum sem þar voru. Telst þetta varða við 1., sbr. 2. mgr. 164. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940. Brot framin að kvöldið laugardagsins 15. október 2011 í sumarhúsi númer [...] í [...] í [...]: 2. Áfengis- og barnaverndarlagabrot, með því að hafa veitt A, kennitala [...], B, kennitala [...], báðum 16 ára, og C, kennitala [...], 17 ára, áfengi. Telst þetta varða við 1. mgr. 18. gr., sbr. 27. gr. áfengislaga nr. 75/1998, og 2. mgr. 99. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002. 3. Aðallega fyrir nauðgun en til vara kynferðislega áreitni og barnaverndarlagabrot, með því að hafa í heitum potti fyrir utan sumarhúsið, haft önnur kynferðismök en samræði við A með því að beita hana ofbeldi, en ákærði strauk kynfæri hennar ítrekað innan og utan klæða auk þess sem hann nuddaði kynfæri hennar innanklæða og stakk fingri í leggöng hennar í nokkur skipti, en ákærði lét ekki af háttseminni þrátt fyrir beiðni stúlkunnar þar um og tilraunir hennar til að ýta höndum hans frá og færa sig frá honum. Telst þetta aðallega varða við 1. mgr. 194. gr. almennra hegningarlaga, en til vara við 199. gr. sömu laga og 3. mgr. 99. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002. 4. Kynferðislega áreitni og barnaverndarlagabrot, með því að hafa skömmu síðar, í svefnherbergi sumarhússins, kysst A tungukossi og sagt að hann langaði að ríða henni. Telst þetta varða við 199. gr. almennra hegningarlaga og 3. mgr. 99. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002.“ Í ákæruskjali er þess krafist að ákærði verði dæmdur til refsingar og greiðslu alls sakarkostnaðar. Þá eru í ákæruskjali greindar svofelldar einkaréttarkröfur sem haldið var uppi við dómtöku málsins: „Af hálfu D, kennitala [...], er þess krafist að ákærði verði dæmdur til að greiða honum kr. 1.749.642 auk vaxta frá 26. september 2010 til 29. desember 2011, skv. 1. mgr. 8. gr. vaxtalaga nr. 38/2001 en dráttarvaxta frá 29. desember 2011 til greiðsludags, skv. 9. gr., sbr. 1. mgr. 6. gr. vaxtalaga. Af hálfu E, f.h. A, kennitala [...], er þess krafist að ákærði verði dæmdur til greiðslu miskabóta að fjárhæð kr. 800.000 ásamt vöxtum samkvæmt 8. og 9. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá 15. október 2011 til 12. janúar 2012, en dráttarvextir reiknist á kröfuna samkvæmt 1. mgr. 6. gr., sbr. 9. gr. laganna frá þeim degi til greiðsludags. Þá er krafist þóknunar til handa réttargæslumanni auk virðisaukaskatts á réttargæsluþóknun.“ Af hálfu ákærða er þess aðallega krafist að hann verði sýknaður af öllum kröfum ákæruvalds í málinu, einkaréttarkröfum verði vísað frá dómi og allur sakarkostnaður lagður á ríkissjóð, þ.m.t. málsvarnarlaun skipaðs verjanda hans á rannsóknar- og dómsstigi. Til vara, komi til áfellisdóms, er þess krafist að ákærða verði dæmd vægasta refsing sem lög leyfi, að henni verði frestað skilorðsbundið, að bótakröfur verði lækkaðar og málskostnaði skipt að tiltölu milli ákærða og ríkissjóðs. I Ákæruliður 1. Í frumskýrslu lögreglustjórans á Eskifirði, dags. 6. október 2010, greinir að lögreglunni á [...] hafi borist tilkynning í gegnum fjarskiptamiðstöð um að slökkvilið [...] hefði verið sent að [...] vegna mikils reyks frá húsinu, en húsið sé í daglegu tali nefnt [...] eða [...] eftir starfsemi sem hafi verið í húsinu á árum áður. Húsið sé á tveimur hæðum, um 1060 fermetrar að flatarmáli og séu gólffletir beggja hæða jafnstórir. Í skýrslunni kemur fram að lögregla hafi komið á vettvang í sömu mund og fyrstu slökkviliðsmenn og hafi það vakið athygli að göngudyr á jarðhæð hafi verið opnar þegar að var komið. Nokkur rigning hafi verið er að var komið og hafi verið alla nóttina. Er að var komið hafi reyk lagt frá dyrum á neðri hæð, en aðeins sé einn inngangur á neðri hæðina og snúi hann mót norðvestri. Ráðstafanir hafi verið gerðar til að kanna hvort leigjandi að neðri hæð hússins, sem þar hafi aðstöðu til geymslu og bílaviðgerða, kynni að vera í húsinu en staðfesting hafi fengist á því að svo væri ekki. Einnig hafi lagt reyk frá brotnum glugga vestan við innganginn og frá lúgum á vesturvegg jarðhæðarinnar. Slökkvilið hafi fljótlega náð að slökkva loga og glæður sem hafi verið í setu- eða kaffistofu á hægri hönd þegar komið sé inn á jarðhæðina. Að brunavakt slökkviliðs lokinni kl. 8:30 hafi vettvangsrannsókn lögreglu hafist. Hald hafi verið lagt á leifar rafmagnstækja á stað sem eldsupptök hafi verið rakin til, þ.e. borðs við suðurvegg kaffistofunnar. Í skýrslunni kemur fram að lögregla hafi veitt athygli bifreið ákærða á ferðinni umrædda nótt. Þar sem lögreglu hafi verið kunnugt um að ákærði ætti sér sögu um íkveikjur og m.a. afplánað dóma vegna slíkra brota, auk þess sem ágreiningur hafi verið milli ákærða og leigjanda hússins, F, hafi þótt rétt að ræða við ákærða vegna málsins. Farið hafi verið að heimili hans og honum kynnt á hvaða grundvelli ákveðið hefði verið að ræða við hann. Hafi ákærði neitað því að vita nokkuð um brunann, en sagst hafa verið áhrifum áfengis kvöldið og nóttina áður, þó ekki svo drukkinn að hann hefði gleymt nokkru frá þeim tíma. Hafi honum verið tjáð að lögregla tæki skýringar hans trúanlegar. Ákærði hafi verið spurður hvernig hann hefði verið klæddur nóttina áður og hafi hann sagst hafa verið í þeim fötum sem hann var í er hann ræddi við lögreglu, þ.e. ljósbláum bol með skreytingu framan á og dökkbláum „jogging“ buxum. Er samtali lögreglu við ákærða hafi verið að ljúka hafi hann nefnt að er hann hafi verið á rúntinum ásamt kunningjum sínum um nóttina hafi verið staðnæmst við [...] til þess að ákærði gæti kastað af sér vatni, sem ákærði hafi síðan gert upp við vegg hússins. Hafi ákærða þá verið kynnt að rætt yrði við samferðarmenn hans í bifreiðinni. Í skýrslunni er rakið að rætt hafi verið við vitnin G, H og I. Fram hafi komið hjá þeim tveimur fyrst nefndu að þau hafi misst sjónar á ákærða í nokkrar mínútur á meðan bifreiðin var kyrrstæð utan við [...] og sneri afturendanum að inngangi á jarðhæð hússins. Frásögn I hafi borið saman við frásögn hinna tveggja, en hann þó talið sig hafa vitað af ákærða aftan við bifreiðina allan tímann. Í ljósi þess að ósamræmi hafi verið milli framburðar ákærða og vitnanna um klæðaburð hans, þess að hann hafi sannanlega verið við vettvang skömmu áður en elds varð vart í húsnæðinu, þess að gönguhurð inn í rýmið þar sem eldsvoðinn varð hafi verið opin er lögreglu bar að og sögu ákærða um afbrot af þessu tagi, hafi verið farið aftur að heimili ákærða og hann handtekinn. Við handtökuna hafi hann afhent föt sem hann hafi verið í, bol, frakka og leðurhatt. Meðal rannsóknargagna málsins eru ódagsett skýrsla lögreglunnar á Höfn um vettvangsrannsókn, þar sem ummerkjum á vettvangi er lýst í máli og myndum. Þá liggur fyrir bréf Rannsóknarstofu Háskóla Íslands í lyfja- og eiturefnafræði, dags. 5. október 2010, þar sem fram kemur að rannsókn á þremur sýnum, sem borist hafi vegna málsins frá lögreglustjóranum á Eskifirði, þ.e. poka sem innihaldið hafi svarta íþróttaskó og tveimur málmdósum sem innihaldið hafi svartar brunaleifar, aðrar mjög blautar, hafi ekki leitt í ljós nein þekkt eldhvetjandi efni. Í málinu liggur fyrir brunaskýrsla Brunamálastofnunar, dags. 19. október 2010, þar sem fram kemur að rannsökuð hafi verið rafmagnstafla, hitald úr kaffikönnu og hljómflutningstæki. Í niðurstöðukafla skýrslunnar segir að rannsókn hafi leitt í ljós að hverfandi líkur væru á því að sýni sem til rannsóknar voru, gætu hafa orsakað eldinn. Taflan hafi verið brunnin af utanaðkomandi orsökum, hitaldið heilt og óslitið og ekkert hafi verið að sjá á hljómflutningstækjunum sem bent hafi til orsaka. Ennfremur liggur fyrir skýrsla rannsóknarlögreglumanns við rannsóknardeild lögreglunnar á Eskifirði, sem sögð er frá nóvember 2010 og felur í sér viðbót við frumrannsókn lögreglunnar á Höfn á vettvangi. Er aðstæðum á vettvangi þar einnig lýst í máli og myndum, auk uppdrátta af rýminu. Fram kemur að sýni, sem engin eldhvetjandi efni hafi fundist í, hafi verið tekin af gólfi þar sem veggurinn sem brann hafi verið. Í skýrslunni eru m.a. raktar upplýsingar um mannaferðir í eða við vettvang. Kemur þar fram að við rannsókn málsins hafi komið í ljós að ákærði hafi verið ölvaður á ferð við vettvang, ásamt þremur öðrum aðilum, einungis um 40 mínútum áður en eldsins varð vart. Um aðrar mannaferðir er ekki getið. Í skýrslunni er þess getið að ekki hafi verið hægt að læsa hurð hússins frá því í apríl 2010, heldur hafi steini verið komið fyrir við hurðina til að halda henni lokaðri. Í skýrslunni er farið yfir upplýsingar lögreglu um hinn grunaða, þ.e. ákærða. Kemur þar m.a. fram að ákærði hafi áður orðið uppvís að íkveikjum og hlotið dóma fyrir slíkt og að hann hafi gjörþekkt húsnæðið. Tæpt er á framburði hans og vitna við skýrslutökur hjá lögreglu. Í niðurstöðukafla skýrslunnar kemur m.a. fram að sé horft til rannsóknar á rafbúnaði (rafmagnstöflu, hljómflutningstækjum og kaffivél) í herbergi því sem eldsupptök hafi verið í, þá bendi allt til þess að um íkveikju hafi verið að ræða. Samantekið kemur fram að niðurstaða rannsóknarinnar sé sú að yfirgnæfandi líkur séu til þess að eldsupptök hafi verið vegna íkveikju og að ákærði hafi verið þar að verki. Í málinu liggja fyrir afrit húsaleigusamninga ákærða um leigu á neðri hæð hússins að [...] um nokkurra mánaða skeið frá því síðla árs 2008 til loka aprílmánaðar 2009. Meðal gagna málsins er bréf eldvarnareftirlits Austur-Skaftafellssýslu, dags. 8. mars 2010, til eiganda hússins að [...] um skoðun á ástandi brunavarna húsnæðisins, ásamt ljósmyndum teknum við það tækifæri og yfirliti yfir almennar upplýsingar um bygginguna. Kemur þar fram að ástand brunavarna í húsinu hafi með tilliti til til þriggja þátta, þ.e. lífs, eigna og umhverfis, á skalanum 0-5 verið metið 3 hvaða alla þrjá þættina varðaði, en sú ástandseinkunn er í skýrslunni skýrð sem „meðal hætta og/eða meðal líkur á óhappi“. Þá liggur fyrir stutt skýrsla Friðriks Jónasar Friðrikssonar rafvirkjameistara, dags. 10. október 2010, um skoðun með lögreglunni á rafmagnstöflu og raflögnum vegna bruna í [...]. Um rafmagnstöfluna segir: „Taflan er greinatafla og er fyrir neðri hæð. Í henni voru nokkur einfasa sjálfvör og einn 4 póla lekaliði. Taflan var bráðnuð niður að mestu en hægt var að sjá að 10A. B Sjálfvar fyrir ljós á neðri hæð var útslegið. Einnig var lekaliði útsleginn. Við mælingu þá mældist yfir sjálfvarið og einn pólinn í lekaliðanum. Var taflan því næst klippt frá lögnunum og tekin niður til frekari skoðunar hjá Brunamálastofnun.“ Um raflagnir segir svo í skýrslunni: „Sjálfvarið sem útslegið var í töflunni lá í ljós og aðrar lagnir í vestur enda hússins, sem mest var brunnið. Lagnirnar þarna eru bæði innfelldar og utan á liggjandi og erfitt að gera sér grein fyrir því hvernig þetta lá. Þær lagnir sem við sáum og voru heillegar voru t.d. lögn fyrir ofn sem er um 1000W en hann var tengdur með fjöltengi með rofa og telst lausataug. En það er bannað að tengja ofn með lausataug. Miðað við það sem ég sá er ég hræddur um að raflagnir hafi ekki verið lagðar af fagmanni í þeim enda sem brann. Lagnir í lofti eru sennilega upprunalegar frá byggingu hússins. Rafmagn fór af öllu húsinu í brunanum því heimtaugin brann í sundur en hún lá í gegnum þann part af húsinu sem brann.“ Í málinu liggur fyrir yfirlit veðurathugana [...] og upplýsingaskýrsla lögreglu um niðurstöður veðurathugana. Kemur fram í þessum gögnum að umrædda nótt kl. 03:00 hafi vindhraði mælst 7 m/sek. suð-suð-austan og úrkoma undanfarnar 3 klukkustundur hafi mælst 1,4 mm/klst. Við næstu veðurathugun kl. 06:00 hafi mælst sami vindhraði og úrkoma ívið meiri, eða 1,9 mm/klst undanfarnar 3 klukkustundir. Lætur lögreglumaður sá sem ritar upplýsingaskýrsluna þess getið að er hann hafi komið á vettvang brunans kl. 04:45 hafi verið þétt úrkoma en lygnt í veðri, a.m.k. skjólgott við Heppuveg 1, og að sama sé að segja um veður kl. 02:00 sömu nótt, er vakt lögreglu lauk. Að ósk ákæruvaldsins var hinn 22. febrúar 2011 dómkvaddur sem matsmaður Guðmundur Gunnarsson byggingaverkfræðingur, til þess að meta hvort almannahætta hafi skapast er kveikt var í fasteigninni að [...]. Var tekið fram í matsbeiðninni að ákærði væri grunaður um að hafa borið eld að húsinu en að hann hefði neitað allri sök. Í matsgerð hins dómkvadda matsmanns, dags. 12. september 2011, þar sem meginmálið telur 11 blaðsíður, er húsinu og byggingarefnum þess lýst, svo og brunanum samkvæmt útkallsskýrslum og upplýsingum sem matsmaður aflaði frá slökkviliðsstjóra sem stjórnaði aðgerðum. Meginefni matsgerðarinnar fjallar í ítarlegu máli um mögulegan bruna í húsinu og útbreiðslu til annarra húsa í grennd. Niðurstöðukafli matsgerðarinnar er svohljóðandi: „Með vísan til ofanritaðs má telja öruggt að um sé að ræða eldsvoða í skilningi 164. gr. almennra hegningarlaga. Íkveikjan myndi þróast á þann veg að eldurinn myndi breiðast út frá upphafsstaðnum yfir í aðra brennanlega hluti í hillunum og í veggklæðninguna og síðan í aðra brennanlega hluti í kaffistofunni þannig að hún yrði alelda og myndi valda yfirgripsmikilli eyðileggingu á fasteigninni og á lausafé á hæðinni. Almannahætta hefur því verið til staðar vegna eigna af íkveikjunni. Þar sem húsið var mannlaust hefur engum verið bersýnilegur lífsháski búinn vegna íkveikjunnar í kaffistofunni og því ekki til staðar almannahætta gagnvart fólki. Hætta var á að eldur og reykur bærust út um hurðir og glugga hússins og skemmdi það að utan og að reykur bærist upp á efri hæð hússins með óþéttleika með lögnum og ylli skemmdum þar. Því hefur verið hætta á að fjárhagsmunir færu forgörðum eða spilltust á efri hæð hússins en ekki hefur verið hætta fyrir líf manna og limi þar. Vegna aðskilnaðar hússins frá öðrum húsum hefur ekki verið hætta á að eldur bærist í þau. Ekki hefur verið almannahætta utan hússins [...], hvorki fyrir menn né eignir.“ Fleiri gögn liggja fyrir í málinu sem ekki eru efni til að rekja hér. Með úrskurði Héraðsdóms Austurlands 1. mars 2011 var hafnað kröfu lögreglustjórans á Eskifirði um að ákærði yrði látinn sæta geðrannsókn, en rannsókn málsins hjá lögreglu var þá ólokið. Við aðalmeðferð málsins var gengið á vettvang í húsnæðinu að [...] á [...]. Framburðir ákærða og vitna Hér verður rakið eftir þörfum úr framburði ákærða og vitna fyrir dómi, að því er varðar 1. lið ákærunnar. Verður jafnframt vikið að framburði þeirra hjá lögreglu eftir því sem tilefni þykir til. Ákærði kvaðst umrædda nótt hafa verið að skemmta sér á [...] fram til um klukkan hálf þrjú, en staðnum sé lokað klukkan þrjú. Eftir það hafi hann verið á rúntinum ásamt I, H og G. Ekið hafi verið að göngunum undir [...], þar sem reykt hafi verið og síðan ekið aftur til [...]. Á rúntinum á [...] kvaðst ákærði hafa óskað eftir því að bifreiðin yrði stöðvuð svo hann gæti reykt og kastað af sér vatni, en reykingar hafi ekki verið leyfðar í bílnum. Kvaðst hann sjálfur hafa stungið upp á því að stoppað yrði við gömlu [...]. Rigningarsuddi hafi verið og þar hafi hann vitað að væri gott skjól. Bifreiðin hafi verið stöðvuð í nokkurra metra fjarlægð frá húsinu og verið snúið þannig að afturendi hennar vísaði að horni við þá hlið hússins þar sem inngöngudyr er að finna. Kannaðist ákærði við að hafa beðið ökumann bifreiðarinnar, I, að snúa bifreiðinni þannig, enda hafi hann ætlað að létta á sér þar í horninu. Bifreiðin, sem hafi verið í hans eigu, sé sjö manna bíll af gerðinni [...] og sé með skyggðum rúðum að aftan. Ákærði kvaðst hafa setið hægra megin í aftursæti bifreiðarinnar og því farið út um dyr hægra megin á bifreiðinni. Hann kvaðst hafa verið með kveikjara í hendinni, kveikt sér í sígarettu um leið og hann kom út úr bifreiðinni og reikna með að hafa sett kveikjarann í vasann eftir það. Hann hafi gengið aftur fyrir bifreiðina, reykt eina sígarettu, kastað af sér vatni og svo farið aftur inn í bifreiðina. Ákærði neitaði því alfarið að hafa farið inn í húsið umrætt sinn. Ákærði kvaðst telja sig hafa verið utan bifreiðarinnar í um það bil 5 mínútur og hafa kastað af sér vatni aðeins frá bílnum, í horninu við húsið. Hann hafi snúið baki í bifreiðina mest allan tímann sem hann var utan hennar. Hann hafi ekki blotnað mikið vegna rigningarsuddans, enda hafi verið gott skjól í horninu fyrir bæði vindi og regni. Hann hafi verið á því svæði allan tímann sem hann var utan við bifreiðina. Ágiskun sína um tímann kvaðst hann byggja á því að það taki yfirleitt um 5 mínútur að reykja eina sígarettu. Svartamyrkur hafi verið úti og birta frá ljósastaurum við veginn hafi ekki náð inn í portið. Aðspurður kvaðst ákærði vita að gönguhurð inn í húsnæðið hafi verið haldið lokaðri með steini og minnast þess að hurðin hafi umrætt sinn verið lokuð, þótt hann hafi ekki veitt steininum sérstaka eftirtekt. Aðspurður kannaðist ákærði við að I hafi spurt hann hvar hann hafi verið er hann kom aftur inn í bifreiðina. Sagðist ákærði þá hafa setið í farþegasætinu aftur í bifreiðinni. Hafi hann bent aftur fyrir sig og sagst hafa verið þarna á bak við, en átt þá við hornið. Ákærði kvað það rangt sem fram hafi komið í framburði I hjá lögreglu að hann hafi sagt I er hann kom aftur inn í bifreiðina, að hann hefði farið fyrir horn hússins til að pissa. Ákærði kvaðst hafa verið búinn að drekka áfengi frá því um tíuleytið um kvöldið, eða í um 6 klukkustundir, er hann fór út úr bifreiðinni við [...] og hafa þá verið töluvert drukkinn. Hann kvaðst ekki kunna sérstaka skýringu á framburði vitna hjá lögreglu um breytt atferli hans eftir að hann kom aftur inn í bifreiðina. Aðspurður um mannaferðir kvaðst ákærði minnast einhverrar umferðar a.m.k. fram til þess tíma sem hann og samferðamenn hans héldu að göngunum. Hann kvaðst ekki hafa veitt neinum mannaferðum athygli er hann var við utan við [...]. Í framburði ákærða kom fram að hann hafi haft hluta húsnæðisins á leigu frá árinu 2005 til byrjunar árs 2010. Hafi hann smíðað kaffistofu í húsnæðinu ásamt öðrum manni á leigutímanum. Eftir að leigutíma hans lauk hafi hann tvisvar komið inn í húsnæðið, í bæði skiptin með leyfi þáverandi leigjanda, F, en ákærði kvaðst hafa geymt eitthvað af hlutum í húsnæðinu með leyfi hans. Fyrra skiptið hafi verið í mars eða apríl 2010 og hafi hann þá farið inn með lykli. Síðara skiptið hafi verið um mánaðamót ágúst og september sama ár, en þá hafi hann sótt þangað loftpressu sem hann hafi haft leyfi til að geyma í húsnæðinu. Þá hafi læsingin verið skemmd svo hann hafi ekki þurft lykil. Aðspurður um samskipti sín við F kvað hann þau hafa verið slæm á árum áður en í ágætu lagi í seinni tíð og ekkert óútkljáð á milli þeirra. Ákærði kvaðst hafa vitað að inni í húsnæðinu væru helstu verðmæti tvær bifreiðar, þar á meðal [...] bifreið bótakrefjanda D. Sjálfur hafi hann átt einhver verðmæti þarna inni, m.a. hluti úr bifreiðum og verkfæri. Aðspurður út í þá dóma sem hann hafi áður hlotið fyrir brennu kvaðst ákærði kannast við að hann hafi áður átt í vanda með reiði og áfengisneyslu, sem brotist hafi út með þessum hætti, en hann hafi játað sök í þessum málum. Hann kvaðst kannast við þær skýrslur um geðhagi hans sem lýst er í þessum dómum, en kvaðst ekki hafa átt í vanda með skapofsa af því tagi sem þar er lýst í mörg ár. Ákærði gaf fyrst skýrslu hjá lögreglu síðla kvölds sama dags og bruninn varð, þann 26. september 2010, í kjölfar handtöku og vistunar í fangaklefa. Aftur gaf hann skýrslu laust eftir miðnættið, 27. september 2010 og í þriðja sinn síðla þann sama dag. Framburður hans fyrir dómi er í öllum meginatriðum í samræmi við framburð hans við skýrslutökur hjá lögreglu, þótt einstök atriði hafi tekið breytingum milli skýrslugjafa hans þar. Fyrir dómi var ákærði beðinn um að skýra hvers vegna hann hafi breytt framburði sínum um tiltekin atriði milli skýrslugjafa hjá lögreglu. Nánar tiltekið var hann spurður hvers vegna hann hafi neitað því í upphafi hjá lögreglu að hafa beðið I að snúa bifreiðinni með tilteknum hætti og hvers vegna hann hafi sagst hafa notað lykil til að komast inn í húsnæðið um mánuði fyrir brunann. Gaf ákærði ekki neina sérstaka skýringu á fyrrnefnda atriðinu, aðra en að hann hafi ekki gefið I nákvæm fyrirmæli um það hvernig bifreiðinni skyldi lagt. Um síðara atriðið kvaðst hann hafa ruglað saman skiptum, en það hafi verið í fyrra skiptið sem hann fór inn í húsið sem hann hafi þurft lykil. Aðspurður um breytingar á mínútufjölda sem hann hafi talið sig utan bifreiðarinnar sagði ákærði um ágiskanir að ræða, hann hafi ekki verið að fylgjast með tímanum. G, vinur ákærða, gaf skýrslu sem vitni fyrir dómi og kvaðst ekki muna vel eftir kvöldinu, enda verið talsvert ölvaður og langt um liðið, en telja sig hafa munað betur eftir atvikum þegar hann gaf skýrslu hjá lögreglu vegna málsins, daginn eftir brunann. Taldi hann ölvunarástand ákærða hafa verið svipað. Þeir ákærði hafi verið á rúntinum að drekka. I hafi verið ökumaður og H setið í farþegasæti frammi í bifreiðinni, en þeir ákærði í aftursæti, G fyrir aftan bílstjórasætið og ákærði aftan við farþegasætið. Að beiðni ákærða hafi verið stöðvað utan við [...], þar sem hann ætlaði að kasta af sér vatni. Ákærði hafi beðið bílstjórann að leggja bifreiðinni þannig að þau hin horfðu frá [...]. Á meðan ákærði var utan bifreiðarinnar hafi þau hin spjallað saman í bifreiðinni, en aldrei séð ákærða. Kvaðst G hafa talið ákærða hafa farið fyrir horn hússins. Eftir nokkra stund hafi ákærði komið aftur inn í bifreiðina og fljótlega eftir það hafi þau haldið heim á leið. Hann kvaðst ekki muna hver átti frumkvæðið að því að halda heim. Vitnið kvaðst hvorki vita hvenær þau voru utan við [...] né hvenær heim var komið. G kvaðst minna að þau hafi öll litast um innan úr bifreiðinni eftir ákærða meðan hann var utan bifreiðarinnar en ekki séð hann. Kvaðst hann hafa horft út um afturrúðuna. Dimmt hafi verið og ákærði dökkklæddur og hann sagðist ekki viss um hvort hann hafi séð alla leið inn í hornið eða hvort hann hefði átt að geta séð ákærða. Kvaðst hann annars ekki hafa verið að fylgjast með ferðum ákærða utan við bifreiðina. Aðspurður hvort þeim hafi verið farið að lengja eftir ákærða sagðist G ekki telja það neitt sérstaklega, en sérstaklega aðspurður hvers vegna þau hafi þá farið að litast um eftir ákærða svaraði hann því til að kannski hafi honum fundist ákærði vera lengur utan við bifreiðina en það ætti að taka að pissa. Hann hafi ekki reiknað með því að ákærði væri einnig að reykja. Hann kvaðst ekki hafa tekið eftir neinum afgerandi breytingum á hátterni ákærða eftir að hann kom aftur inn í bifreiðina, en hann hafi kannski verið þögulli. Ekki kvaðst hann minnast þess að eitthvert þeirra hafi spurt ákærða út í ferðir hans er hann kom aftur inn í bifreiðina. Vitnið kvaðst hafa vitað til þess að á þessum tíma hafi gönguhurð hússins einungis verið lokað með steini sem lagður hafi verið upp að hurðinni utanverðri og telja að svo hafi verið umrætt sinn, en ekki hafa veitt hurðinni því sérstaka eftirtekt umrætt sinn. H hafi minnst á það fyrr umrætt kvöld, er þau óku fram hjá húsinu, að lásinn væri ónýtur á þessari hurð. Vitnið sagðist vita til þess að það hafi lengi verið óvild milli ákærða og F, leigjanda neðri hæðar [...], og ekki vita til þess að sá ágreiningur hafi verið jafnaður. I gaf skýrslu fyrir dómi og kvaðst muna þokkalega eftir atvikum. Hann hafi verið á rúntinum ásamt ákærða, G og H, þegar ákærði hafi sagst þurfa að létta á sér og beðið um að stöðvað yrði utan við [...]. Hafi ákærði sagt honum að snúa bifreiðinni þannig að afturhlutinn sneri að inngönguhurð hússins, sem hann hafi gert. Ákærði hafi farið út úr bifreiðinni en á meðan hafi vitnið spjallað við hina farþegana, G og H og ekki fylgst sérstaklega með ákærða. Síðan hafi þeim farið að lengja eftir ákærða og litið aftur fyrir bílinn í gegnum afturrúðu en ekki séð hann. Vitnið kvaðst ekki geta sagt til um hve lengi þau hafi spjallað. Vitnið tók fram að filmur væru í afturrúðum bifreiðarinnar. Þau hafi ekki farið út úr bifreiðinni til að litast um eftir ákærða. Það hafi sést alveg inn í skotið við húsið og honum hafi sýnst inngönguhurðin, vera opin, en ekki velt því frekar fyrir sér og ekki geta fullyrt neitt um þetta. Dimmt hafi verið og engin útiljós við húsið, en birta hafi borist að húsinu frá götuljósum í grenndinni. Kvaðst hann telja að hann hefði átt að sjá ákærða ef hann hefði verið þarna í skotinu. Aðspurður sagðist hann ekki muna hvort þau hafi spurt ákærða hvar hann hefði verið er hann kom aftur í bifreiðina. Eftir að ákærði kom aftur inn í bifreiðina hafi þau ekið nokkra hringi en síðan farið heim fljótlega eftir þetta. Þetta hafi verið milli 2 og 4 um nóttina og hann kvaðst telja að hann hafi verið kominn heim um fjögurleytið. Umrætt kvöld hafi verið ball á [...] sem lokið hafi um kl. 3 um nóttina, svo það hafi verið einhver umferð á rúntinum, einnig á þeim tíma er þau voru utan við [...]. Aðspurður kvaðst I minnast þess að fyrr um kvöldið hafi verið stoppað til að hleypa fólkinu út að reykja og ekki minnast þess að reykt hafi verið inni í bifreiðinni. Vitnið bar um að vera kunningi ákærða, en ekki í miklum tengslum við hann. H, bar fyrir dómi um að hafa umrætt sinn verið á rúntinum með I, G og ákærða, sem hún kvaðst kannast við í gegnum þá tvo fyrrnefndu. Ákærði hafi beðið I að stöðva bílinn við [...] svo hann gæti farið út að reykja. Ákærði hafi sagt I að snúa bifreiðinni þannig að afturendi hennar sneri að þeim vegg hússins þar sem inngönguhurðin er. Myrkur hafi verið og rigning umrætt sinn. Hún kvaðst ekki hafa fylgst með ákærða utan við bifreiðina og aldrei hafa séð hann þar, en ákærði hafi verið í um 10 til 15 mínútur utan við bifreiðina. Aðspurð út í þann framburð hennar hjá lögreglu að hún teldi ákærða hafa verið í 5-7 mínútur utan bifreiðarinnar, kvaðst hún telja sig hafa munað þetta betur er hún gaf skýrslu hjá lögreglu, en tók fram að þau hafi ekki verið að fylgjast sérstaklega með tímanum. Aðspurð hvort hún hefði séð ákærða ef hann hefði verið á bak við bifreiðina, sagðist H telja að hún hefði þá átt að sjá glóð af sígarettunni hans. Henni hafi fundist hann lengur úti en það taki að reykja sígarettu, en þetta hafi hún ekki hugsað út í á staðnum heldur eftir á. Hún kvaðst ekki minnast þess að neitt þeirra hafi spurt ákærða hvað hann hafi verið að gera eða að það hafi komið til umræðu milli þeirra í bifreiðinni meðan ákærði var utan hennar. Hún kvaðst ekki hafa tekið eftir því hvort ákærði var blautur þegar hann kom inn í bifreiðina. Líklega hafi þetta verið um þrjúleytið um nóttina. Fljótlega, eða um 10 til 15 mínútum eftir að ákærði kom aftur inn í bifreiðina, hafi þau ákveðið að halda heim. Hún kvaðst ekki minnast þess að það hafi verið umferð annarra bifreiða á umræddum tíma. Hún kvaðst ekki hafa tekið eftir neinum breytingum á hátterni ákærða eftir að hann kom inn í bifreiðina. Aðspurð kvað vitnið að reykt hafi verið inni í bifreiðinni jafnt sem utan hennar umrædda nótt. Hún kvaðst ekki viss hvað klukkan hafi verið er þau voru utan við [...] en það hafi verið orðið áliðið. Í lögregluskýrslu hennar kom fram að þau hafi verið utan við húsið um klukkan 3:30. H kvaðst hafa drukkið tvo bjóra í byrjun kvöldsins en ekki verið undir áhrifum áfengis utan við [...]. Aðspurð kvaðst hún ekki minnast þess að hafa haft orð á því fyrr um kvöldið að læsing á hurð [...] væri skemmd. Aðspurð kvaðst H ekki hafa veitt inngönguhurðinni neina athygli og ekki því hvort hún hafi verið opin eða lokuð umrætt sinn. Þau G, H og I gáfu öll tvívegis skýrslu hjá lögreglu, þ.e. 26. og 28. september 2010. Voru framburðir þeirra allra í meginatriðum í samræmi við skýrslur þeirra hjá lögreglu, en öll sögðust þau hafa munað atvik betur við skýrslugjöf hjá lögreglu. D kvaðst fyrir dómi hafa leigt aðstöðu í [...] og verið þar með bifreið af gerðinni [...], auk verkfæra. Hann kvaðst hafa keypt bifreiðina fyrir 500.000 krónur, dekk fyrir sömu fjárhæð, og mótor fyrir 270.000 krónur og verið búinn að vinna mikið í bifreiðinni. Bifreiðin hafi verið ónýt eftir brunann og flakinu hafi hann afsalað til F. Bifreiðin hafi ekki verið brunatryggð. Verkfæri sem hann hafi verið með þarna hafi eyðilagst, bæði vegna elds og vatnstjóns. Húsnæðið hafi verið ónothæft eftir brunann og hann hætt að leigja það. Vitnið kvaðst hafa verið á [...] þegar bruninn varð og ekki muna hvenær hann hafi síðast verið í húsnæðinu fyrir brunann en telja það hafa verið um viku fyrr. Aðspurður hvaða rafmagnstæki hafi verið í kaffistofunni, kvað vitnið kaffivél sem þar var aldrei hafa verið notaða, en hljómflutningstæki í hillu á vegg til vinstri þegar gengið var inn, hafi verið notuð. Vitnið kvaðst þekkja ákærða og ekki eiga neitt sökótt við hann. Hann kvaðst ekki vita til þess að nein illindi væru á milli ákærða og F, þótt svo hafi verið á árum áður. Framburður D samræmist stuttri skýrslu sem hann gaf hjá lögreglu 27. september 2010. F kvaðst fyrir dómi hafa orðið fyrir tjóni vegna brunans í [...], þar sem hann hafi leigt aðstöðu. Hann hafi verið með tvær bifreiðar af gerðunum [...] og [...] þarna inni, auk mótorhjóls og fleiri muna, sem orðið hafi fyrir skemmdum. Hann kvaðst telja tjón sitt nema um 1.200.000 krónum. F kvaðst hafa verið á [...] þegar bruninn varð en telja sig hafa verið í húsinu snemma í sömu viku. Hann bar á sama veg og D um að kaffivél í kaffistofunni hafi ekki verið notuð og ekki verið í sambandi, en að hljómflutningstæki hafi verið í sambandi. Ákærði, sem leigt hafi húsnæðið á undan þeim D, hafi fengið að geyma einhverja hluti þarna inni. Læsing gönguhurðar hafi eyðilagst um páskana 2010. Ákærða hafi örugglega verið kunnugt um það, eins og mörgum öðrum á [...]. Vitnið kvaðst ekki minnast þess sérstaklega að ákærði hafi fengið leyfi hans til að sækja loftpressu í húsnæðið um mánuði fyrir brunann, en minnast þess að ákærði hafi í einhver skipti óskað leyfis til að sækja hluti í húsnæðið. Líklega hafi það verið eftir að læsing hurðarinnar skemmdist og ákærði því ekki þurft lykil til að komast inn. Vitnið staðfesti að [...] bifreið D hafi gjöreyðilagst í brunanum. Hann staðfesti einnig að einhver illindi hafi verið milli hans og ákærða, en það hafi verið fyrir um 12-13 árum og þeim deilum löngu lokið og allt í sátt á milli þeirra. Framburður F fyrir dómi er í samræmi við skýrslu sem hann gaf hjá lögreglu 27. september 2010, en hann kvaðst hafa munað atburði betur er hann gaf þá skýrslu. Jóhann Hilmar Haraldsson og Einar Sigurjónsson lögreglumenn staðfestu fyrir dómi ódagsetta skýrslu sína um rannsókn sem þeir framkvæmdu á brunavettvangnum síðar sama dag og bruninn varð. Báðir kváðu þeir ljóst að upptök eldsins hafi verið í kaffistofu og hafi ummerki bent til þess að eldurinn hafi byrjað við suðurvegg, en sá veggur hafi alveg brunnið í burtu. Líklegast hafi verið talið að eldurinn hafi byrjað í viðarhillu sem sjá hafi mátt á myndum teknum nokkuð fyrir brunann inni á kaffistofunni, þ.e. í hillu sem staðið hafi nær hurðaropi inn á kaffistofuna. Hafi sú hilla verið alveg horfin, en hilla fjær hurðaropinu hafi verið minna brunnin. Í gólfinu og lofti við þennan stað hafi verið ummerki um mun meiri hitamyndun en annars staðar í kaffistofunni. Brunaferlar hafi síðan sýnt hvernig eldurinn hafi breiðst um kaffistofuna. Um raftæki í grennd við þennan stað hafi verið upplýst um kaffivél og hljómflutningstæki, sem send hafi verið í rannsókn. Um lítil raftæki hafi verið að ræða og komið fram að kaffivélin hafi ekki verið í sambandi. Því hafi verið farið að huga að öðrum mögulegum orsökum brunans. Ásamt lögreglumönnum hafi rafvirki verið fenginn til að skoða brunavettvang, en hann hafi ekki viljað fullyrða um orsakir brunans á staðnum. Grunur hafi farið að beinast að íkveikju seinni part dagsins. Þar sem vitað hafi verið að ákærði hafi verið á ferli umrædda nótt og lögregla þekkti hans sögu, hafi verið ákveðið spyrja hann út í ferðir hans. Fram hafi komið hjá ákærða að hann hafi um nóttina kastað af sér vatni utan í húsið. Í framhaldinu hafi verið rætt við samferðarmenn ákærða og hafi grunur lögreglu á hendur ákærða styrkst við það og hann verið handtekinn vegna rannsóknar málsins. Vitnin staðfestu að eignatjón hafi orðið í rýminu umhverfis kaffistofuna, þar sem mikill hiti virtist hafa myndast og loftljós m.a. bráðnað og lekið yfir bifreiðar þar inni. Verkfæri hafi einnig verið skemmd. Við spurningum um hvort rannsóknin hafi leitt í ljós af hvaða ástæðum kviknað hafi í, komu fram þau svör hjá vitnunum að rannsóknin hafi ekki leitt orsök brunans í ljós með óyggjandi hætti, en ekkert hafi bent til þess að kviknað hafi í út frá rafmagni. Væru því mestar líkur á því að kviknað hafi í af mannavöldum. Þá kom fram að vatnsinntak í rými í grennd við kaffistofuna hafi sprungið í brunanum, vatn frussast þar út og að þetta væri talið hafa getað hægt á þróun brunans. Í framburði Einars Sigurjónssonar kom fram að hann hafa verið á vakt um nóttina og verið á ferð um bæinn til kl. 2 og þá orðið var við ákærða. Er útkallið barst hafi hann komið á vettvang rétt á eftir slökkviliði, sem hafi verið að búast til inngöngu er hann kom að. Hafi þá blasað við honum að göngudyr inn í húsnæðið féllu ekki að stöfum. Myrkur hafi verið en ágætis skíma inn í skotið við dyrnar frá götuljósum. Mikinn reyk hafi lagt út um op á húsinu en enginn eldur sést fyrr en slökkviliðið opnaði betur inn í húsið, en þá hafi sést skíma frá eldi innar í húsinu. Einar kvað lögreglu hafa lagt mikla áherslu á að rannsaka mannaferðir við húsið um nóttina, en að sú rannsókn hafi ekki leitt neitt í ljós. Lögreglumennirnir lýstu báðir reynslu sinni af vettvangsrannsóknum vegna bruna. Guðmundur Gunnarsson verkfræðingur, sem dómkvaddur var sem matsmaður til að meta almannahættu, gaf skýrslu fyrir dómi og staðfesti matsgerð sína, þar sem komist var að þeirri niðurstöðu að um eldsvoða hafi verið að ræða og almannahættu hvað tjón á eignum snertir. Í framburði hans kom fram að eldurinn hafi eytt öllu í kaffistofunni og að flestir munir á hæðinni hafi skemmst af hita og reyk. Þá sé hætt við því að burðarkerfi hússins hafi veikst fyrir ofan kaffistofuna þar sem eldur hafi verið mestur, en þar sjáist á hluta í ber steypustyrktarjárnin. Auk þess hafi verið hætt við reykskemmdum á efri hæð hússins vegna óþéttleika með lögnum milli hæða, en á efri hæðinni hafi hjólhýsi og fleiri ferðavagnar verið geymdir. Guðmundur kvaðst hafa lagt til grundvallar í sinni matsgerð þá niðurstöðu lögreglu að um íkveikju hafi verið að ræða, en kvað það atriði, hvort upptök brunans hafi verið af mannavöldum eða ekki, engin áhrif hafa á niðurstöðu sína um almannahættu Aðspurður hvort hann hafi lagt sjálfstætt mat á niðurstöðu lögreglu að um íkveikju væri að ræða, enda þótt hlutverk hans sem matsmanns hafi ekki verið að meta orsakir eldsvoðans, kvaðst hann ekki hafa rekið augun í neitt annað sem útskýrt gæti orsök brunans. Goskælir hafi verið hinum megin veggjarins, en hann hafi bráðnað yfir vegginn í átt að kaffistofunni sem bendi til að hitinn hafi komið þaðan en ekki frá kælinum. Þá kvaðst hann sammála lögreglu um upptakastað brunans. Hann kvaðst ekki hafa séð neitt sem bent hafi til þess að kviknað hafi í út frá rafmagni. Þá lægi ekkert fyrir í þeim gögnum sem hann hefði undir höndum sem benti til þess að á þessum stað í húsnæðinu hafi verið efni sem leitt hefðu getað til sjálfsíkveikju, en slíkur bruni hafi yfirleitt langan aðdraganda með miklu reykjarmagni og því líklegt að slíkur bruni hefði uppgötvast áður en eldurinn kæmist á það stig sem raun bar á. Hann kvaðst ekki telja vatn frá sprungnu vatnsinntaki hafa hægt á þróun eldsins nema vatn hefði beinlínis sprautast á eldinn. Vatnið hefði líklega helst hafa getað haft áhrif á glóð í gólfi en eldurinn hafi mestur verið uppi við. Aðspurður um mat sitt á því í hve langan tíma eldurinn kynni að hafa logað áður en slökkvilið kom á staðinn kvaðst hann telja þennan eld a.m.k. hafa logað í 20-30 mínútur, þ.e. eftir að hann var kominn vel af stað. Aðspurður hvort raflagnir gætu hugsanlega skýrt upptök brunans, kvaðst hann ekki hafa gert nákvæma skoðun á þeim, en ekki hafa séð neinar raflagnir á þessum stað sem hefðu getað skýrt brunann. Aðspurður hvort og þá að hvaða leyti skoðun hans á vettvangi hefði verið frábrugðin ef hann hefði annast rannsókn á upptökum eldsins, sagði hann að hann hefði þá komið fyrr að vettvangnum og rannsakað raflagnir betur, en ekkert væri þó að hans mati út á rannsókn lögreglu að setja. Guðmundur kvað algengustu orsök bruna vera íkveikjur frá rafmagnstækjum. Þarna hafi ekki verið neitt rafmagnstæki sem ekki hafi verið útilokað og þar af leiðandi taki hann undir þá niðurstöðu lögreglu að íkveikja sé nærtækasta skýringin. Elvar Óskarsson lögreglufulltrúi gaf skýrslu fyrir dómi og staðfesti skýrslu sem hann vann um rannsókn brunavettvangs í nóvember 2010. Hann lýsti þekkingu sinni og reynslu við rannsóknir lögreglu á upptökum bruna og kvaðst sem lögreglumaður hafa komið að rannsókn fjölda brunamála. Kvaðst hann hafa komið á vettvang um miðjan dag, sama dag og bruninn átti sér stað. Hann lýsti ummerkjum á vettvangi sem styddu samhljóða niðurstöðu hans og lögreglumannanna tveggja sem einnig rannsökuðu vettvanginn, um að upptök brunans hafi verið við suðurvegg kaffistofunnar. Hann kvaðst engin ummerki hafa séð sem bent gætu til þess að kviknað hafi í út frá raflögnum, en benti á að hann væri ekki menntaður rafvirki. Hann kvaðst ekki hafa fundið neitt sem skýrt gæti orsakir brunans annað en íkveikju af mannavöldum. Borgþór Freysteinsson eldvarnareftirlitsmaður lýsti fyrir dómi niðurstöðum úttektar sinnar og athugasemdum sem hann gerði við brunavarnir í húsinu að [...] með bréfi til eiganda þess, dags. 8. mars 2010. Vitnið kvaðst vera menntaður slökkviliðsmaður en ekki hafa menntun á sviði rafvirkjunar. Kom fram að athugasemdir hans hafi m.a. lotið að því að enginn björgunarbúnaður væri til staðar í húsinu ef til bruna kæmi, t.d. slökkvitæki, neyðarlýsing o.þ.h. Athugasemdir sem gerðar hafi verið við byggingarefni hússins hafi einnig verið settar fram vegna hættu ef til bruna kæmi. Aðspurður um athugasemdir sem fram koma í bréfinu við rafmagn í húsinu, kvaðst hann gert athugasemdir við það sem hann hafi séð „sjónrænt“, þ.e. hangandi rafmagnskapla t.d. úr loftljósum víða í rýminu. Hann hafi talið slíkt gefa tilefni til að gera athugasemd við frágang rafmagns, enda sé slíkur frágangur almennt varhugaverður, þótt hann hafi ekki álitið sérstaka eldhættu stafa af þessu. Aðspurður um athugasemd við rafmagns- og gasofna sem notaðir séu til kynda húsið undir liðnum „sérstök íkveikjuhætta“ í yfirliti um almennar upplýsingar um bygginguna, kvað hann aðra kyndingu ekki vera í húsinu og að hann hafi viljað vekja athygli á því að umgangast ætti slíka ofna af varúð og t.d. ekki hafa kveikt á þeim að næturlagi. Steinþór Hafsteinsson slökkviliðsstjóri gaf skýrslu fyrir dómi og lýsti aðkomu slökkviliðs að brunanum. Tilkynnt hafi verið um mikinn reyk og brunalykt frá húsinu. Tveir reykkafarar hafi farið inn í húsið um gönguhurð á neðri hæð, sem hafi opnað stóra flekahurð við hlið hennar og þá hafi sést að eldurinn var bundinn við afmarkað rými, þ.e. kaffistofuna, en hæðin öll full af reyk og hita. Vel hafi gengið að slökkva eldinn og hafi það tekist á skömmum tíma. Vitnið kvaðst ekki vita hvort gönguhurðin hafi verið opin eða lokuð er að var komið. Hann kvaðst telja eldinn hafa kraumað í einhvern tíma út frá þeim hita sem auðsætt sé að hafi myndast en ekki sé gott að segja hve lengi. Rofið vatnsinntak hafi hjálpað til við kælingu og líklega haft áhrif á þróun brunans þótt hann gæti ekki sagt til um hvort þetta hafi hægt á brunanum. Vitnið kvaðst ekki hafa skoðað vettvang með tilliti til þess hvar upptök hans hafi átt sér stað. Athugasemd í útkallsskýrslu slökkviliðsins, sem liggur fyrir í málinu, um að um hafi verið að ræða rafmagnsbilun í kaffivél eða íkveikju í kringum hana, sagði hann komna frá Borgþóri Freysteinssyni, sem gert hafi skýrsluna. Aðspurður um tjón í húsnæðinu kvað hann bifreiðar í rýminu hafi verið illa farnar af brunanum, sem og verkfæri. Allt plast hafi t.d. bráðnað vegna hitans. Aðspurður kvaðst hann ekki hafa orðið var við nein efni sem hefðu getað valdið sjálfsíkveikju. Friðrik Jónas Friðriksson rafvirkjameistari gaf skýrslu fyrir dómi og bar um aðkomu sína að vettvangsrannsókn lögreglu. Hann kvað raflagnir hafa verið á veggjum í því rými þar sem eldurinn var talinn hafi komið upp í, en raflagnir þar hafi ekki verið alveg lögum samkvæmt, þar sem mikið hafi verið um lausataugar og framlengingarsnúrur. Hafi rafmagnsofnar til dæmis verið þannig tengdir. Hann kvaðst ekki hafa séð neitt sem benti til þess að kviknað hafi í út frá rafmagni frekar en öðru. Rafmagnstaflan hafi ekki verið inni í kaffistofunni heldur í rýminu utan við hana, hún hafi verið tekin niður og send í heilu lagi til rannsóknar. Vitnið útskýrði hvernig kviknað geti í út frá rafmagni, bæði búnaði og leiðslum. Yfirleitt þurfi eitthvert raftæki að vera í sambandi til að hitamyndun geti orðið í snúrum. Það sem hafi komið vitninu mest á óvart á staðnum hafi verið að ofnar hafi verið tengdir við rafmagn með framlengingarsnúrum, en það sé ekki heimilt eða í samræmi við reglur þar sem slíkir ofnar taki mikið rafmagn. Hætta geti fylgt snúrum sem liggi á jörðinni. Þær lagnir sem hann hafi séð hafi verið heillegar. Ofn í kaffistofunni hafi verið tengdur rafmagni úr töflunni innar í húsinu með a.m.k. einu fjöltengi sem lá á gólfinu. Aðspurður hvort kviknað hafi getað í lögninni á þessari leið kvaðst vitnið ekki hafa rannsakað eldsupptök heldur hafa verið fenginn til að staðfesta hvernig leiðslur lágu. Hann kvað raunar meiri líkur á því að kviknaði í fjöltengi eða rafmagnssnúrum heldur sjálfu rafmagnstækinu. Í rafmagnssnúru gæti kviknað ef það væri skemmd á henni þannig að t.d. raki eða óhreinindi kæmust að vírunum, þá gæti þar myndast hringrás rafmagns og þar með hitamyndun sem gæti valdið íkveikju. Vitnið staðfesti staðsetningu rafmagnstöflu út frá uppdrætti af húsnæðinu og lýsti því jafnframt hvernig snúran úr ofninum hafi legið að töflunni, en hún hafi þó verið brunnin í sundur við þann stað þar sem hurðarop kaffistofunnar hafi verið. Taldi vitnið ekki ólíklegt að snúran hafi legið í gegnum hurðaropið, enda ólíklegt að haft sé fyrir því að bora í gegnum veggi til að leiða lausataugar eins og fjöltengi inn í rýmið. Önnur rafmagnstæki en þessi ofn, kaffikannan og hljómflutningstækin hafi ekki greinst í rústum kaffistofunnar. J kvaðst við skýrslugjöf fyrir dómi hafa komið að smíði kaffistofunnar ásamt ákærða á sínum tíma. Smíðað hafi verið úr mótatimbri og klætt með krossviði, utan þess að gluggi hafi verið á einum stað á vegg kaffistofunnar. Hann kvaðst hafa nýtt hluta af húsinu með leyfi ákærða. J kvaðst ekki skólagenginn í rafmagnsfræðum en hafa unnið með rafvirkjum og telja sig hafa vit á rafmagni. Hann kvaðst hafa lagt utan á liggjandi rafmagn í 2-3 dósir, þ.e. innstungur, en síðan hafi þær verið tengdar í rafmagn í útvegg kaffistofunnar. Rafmagn í húsinu hafi verið misgamalt og misjafnlega á sig komið. Nokkuð hafi verið um útslátt frá þriggja fasa tengli í grennd við rafmagnstöfluna í rýminu utan við kaffistofuna. Vitnið tók fram að útveggur kaffistofunnar hafi míglekið þegar rigndi. Hann kvaðst hafa verið löngu hættur að nota aðstöðuna þegar ákærði hætti að leigja húsnæðið. Aðspurður kvaðst hann hafa þekkt ákærða frá fermingaraldri. Sigurður Guðnason lögreglumaður kvaðst fyrir dómi hafa komið með mjög takmörkuðum hætti að vettvangsrannsókn málsins. Ekki er þörf á að rekja hér frekar úr framburði hans. II Ákæruliðir 2.- 4. Í skýrslu sýslumannsins á Eskifirði um upphaf máls og fyrstu rannsóknaraðgerðir, dags. 1. nóvember 2011, kemur fram að lögreglu hafi hinn 19. október s.á. borist beiðni félagsmálayfirvalda á Höfn í Hornafirði um rannsókn á ætluðu kynferðisbroti gegn 16 ára gamalli stúlku, A. Í þeirri beiðni, sem er meðal gagna málsins, er atvikum lýst svo að þau hafi átt sér stað síðast liðið laugardagskvöld í sumarbústað að [...] í [...], þangað sem ákærði muni hafa boðið A og nokkrum piltum á hennar aldri. Muni ákærði hafa veitt þar ungmennunum áfengi og farið með þeim í heitan pott, þar sem hann hafi ítrekað leitað á A, káfað á henni innan klæða og reynt að kyssa hana. Þá hafi hann ítrekað reynt að fá A afsíðis og sent henni SMS-skilaboð um að hann vildi meira. Hafi þetta orðið til þess að ungmennin yfirgáfu bústaðinn. Fram kemur í beiðinni að ungmennin hafi drukkið töluvert og að einn piltanna a.m.k. verið orðinn ofurölvi en einn þeirra allsgáður, enda ökumaður kvöldsins. Í beiðninni greinir að svo virðist sem ákærði hafi sótt fast að A að koma í bústaðinn þetta kvöld og hafi boðið henni áfengi í SMS-skilaboðum sem hann hafi sent henni fyrir ferðina. Sé talið að ákærði hafi, í krafti aldurs- og stærðarmunar, reynt að misnota aðstöðumun þeirra og koma fram vilja sínum gagnvart stúlkunni. Í málinu liggja fyrir ljósmyndir teknar utan við og innandyra í umræddum sumarbústað, þ.á m. af heitum potti á palli við bústaðinn, sem bæði eru teknar í birtu og í myrkri en með útiljós við inngöngudyr kveikt. Þá liggja fyrir ljósmyndir lögreglu teknar af skjá síma A sem sýna SMS-skilaboð milli símanúmers hennar og símanúmers ákærða, umræddan dag, 15. október 2011, og allt að mánuði fyrr. Meðal þeirra eru eftirfarandi skilaboð, öll frá 15. október 2011: „Ég á 8 egils sterka 1 líter af rommi og 500 ml af topas sem ég er til í að deila með mér.“ „Nuna eru 7 egils eftir hvað er nr hjá B?“ „O vá tu ert med fullkomnar varir og tungan nammi namm mig langar i meira. Langar tig i meira?“ Enn fremur liggja fyrir í málinu tvær greinargerðir sérfræðinga um andlegt og líkamlegt heilsufar stúlkunnar A. Í greinargerð Margrétar K. Magnúsdóttur, sálfræðings í Barnahúsi, dags. 8. maí 2012, kemur m.a. fram að móðir stúlkunnar telji hana glíma við víðtækan vanda og hafi talsverðar áhyggjur af henni. Hafi komið fram í viðtölum við stúlkuna að félagsleg staða hennar sé ekki góð og hafi ekki verið það síðan hún flutti á [...] árið 2003. Hún hafi verið lögð í einelti af stúlkum en eigi þrjá stráka að vinum sem verið hafi með henni umrætt kvöld þegar meint atvik hafi átt sér stað. Fram hafi komið hjá A að hún sé „skíthrædd“ við ákærða, án þess að geta skilgreint nákvæmlega hvað hún óttist. Er í greinargerðinni lýst atviki þar sem stúlkan hafi séð ákærða í verslun og viðbrögðum hennar við því. Þá segir í greinargerðinni að í viðtölum við stúlkuna hafi komið fram að um 13 ára aldur hafi hún lent í því að vera misboðið kynferðislega af 17 ára dreng sem hún hafi talið sig hrifna af. Það mál hafi verið kært á móti vilja hennar en verið fellt niður. Hún hafi orðið fyrir aðkasti sökum þess og m.a. verið kölluð lygari og fleira þaðan af verra. Í niðurlagi greinargerðarinnar, þar sem er að finna samantekt og álit sálfræðingsins, segir: „A er 17 ára gömul og er útlit og þroski í samræmi við aldur. A hefur mætt í fjögur viðtöl til undirritaðrar frá 16. nóvember 2011 þar til nú. Viðtölin hafa farið fram í heimabyggð stúlkunnar á [...]. Upplýsinga um líðan hennar hefur verið aflað í viðtölunum, með sjálfsmatskvörðum sem hún hefur svarað og með samtölum við móður. Eins og fram kom hjá móður og stúlkunni sjálfri hefur henni alls ekki liðið vel síðan meint atvik átti sér stað. Eins og minnst var á hér að ofan virkaði A í byrjun svolítið eins og dofin tilfinningalega, sem sýnir sig í því að hún á erfitt með að lýsa líðan sinni og tilfinningum. En það er einmitt hluti af meðferðinni að bera kennsl á tilfinningar sínar og ná tökum á þeim. Þessi vanlíðan sem mæðgurnar tala um er í samræmi við niðurstöður sjálfsmatskvarða sem A svaraði. Þar kemur fram lágt sjálfsmat, þunglyndi, streitueinkenni og mikill kvíði, þrátt fyrir það að stúlkan er á kvíðalyfjum. Það er sömuleiðis gott samræmi milli niðurstaðna sjálfsmatskvarðanna. Eins og algengt er meðal þolenda kynferðisbrota, þá finnst A hún bera á vissan hátt ábyrgð á því sem gerðist og nefnir því til stuðnings að hún hafi farið í sumarbústaðinn. Viðbrögð hennar nánustu (móður og stjúpa) staðfesta því miður þá (rang)hugmynd hennar þar sem hún er sett í „straff“ fyrir að hafa óhlýðnast þeim. Slíkri ábyrgð fylgir sektarkennd og skömm sem eru erfiðar tilfinningar að eiga við. Þetta viðhorf A kemur þó ekki á óvart miðað við fyrri reynslu hennar og í ljósi þess hve sjálfsmynd hennar er brotin og sjálfsmatið lágt. Því eins og fyrr segir þá er þetta algengt viðhorf meðal þolenda kynferðisbrota. Þó svo að meint kynferðisáreitni sem A kveðst hafa orðið fyrir í október 2011 sé e.t.v. ekki efst á alvarleikakvarða þá var ásetningur meints geranda skýr í huga A og þakkar hún nærveru vina sinna að ekki fór verr. Erfitt er að segja til um langtímaafleiðingar meints brots fyrir stúlkuna. Það er þó þekkt að endurtekin áföll af þessu tagi gera alla úrvinnslu erfiðari þar sem þau ýfa upp og styrkja ranghugmyndir tengdar sjálfsmynd og sjálfsmati. Lágt sjálfsmat er nokkuð sem á það til að fylgja fólki í gegnum lífið og getur haft mikil áhrif á lífsgæði fólks ef ekkert er að gert. A sækir enn viðtöl til undirritaðrar.“ Í greinargerð Helga Garðars Garðarssonar geðlæknis og Rögnu Kristmundsdóttur sérfræðings í hjúkrun, dags. 30. maí 2012, er lífshlaupi stúlkunnar A lýst, sem og líkamlegu heilsufari hennar og fyrri geðsjúkrasögu. Um núverandi geðrænt ástand hennar kemur fram í vottorðinu að A hafi komið í bráðaviðtal á göngudeild BUGL þann 23. mars 2012, að beiðni heilsugæslulæknis. Hafi tilgangur viðtalsins verið að meta geðrænt ástand hennar, en áhyggjur hafi vaknað af því að hún glímdi við alvarleg geðræn einkenni. Í framhaldi af bráðaviðtalinu hafi stúlkan verið lögð inn til nánari athugunar á legudeild unglinga á BUGL. Hún hafi útskrifast þremur dögum síðar, en sé á biðlista eftir lengri innlögn. Í vottorðinu segir að eftir meint brot ákærða hafi stúlkan hafi endurupplifanir af þeirri reynslu og upplifað mikinn ótta. Hún hafi m.a. ekki getað verið ein heima hjá sér og eigi erfitt með að sinna athöfnum daglegs lífs. Ætla megi að ætluð brot hafi haft mjög skaðleg áhrif á stúlkuna, sem fyrir hafi glímt við kvíða, tilfinningalegan óstöðugleika og áfallastreituröskun. Í niðurlagi vottorðsins er í samantekt lýst rótleysi og áföllum í uppvexti stúlkunnar. Síðan segir þar: „Ætla má að meint brot sem nú er til meðferðar hafi valdið henni auknum skaða og flækt áfallastreituröskun hennar. Bæði klínísk reynsla og rannsóknir segja okkur að einstaklingar sem hafa upplifað endurtekin áföll í sínum uppvexti eru líklegri en aðrir til að verða fyrri erfiðri lífsreynslu síðar á lífsleiðinni, og hafa verri forsendur til að vinna úr henni. Þetta gerir það að verkum að afleiðingar brots eins og hér um ræðir geta orðið enn alvarlegri en ella. A mun þurfa margra ára meðferð til að vinna úr sínum áföllum, sem munu væntanlega hafa áhrif á hennar líf um ófyrirsjáanlega framtíð. Afar mikilvægt er að tryggja henni bestu mögulegu meðferðarúrræði, og samfélaginu ber skylda til að aðstoða hana í þeim efnum.“ Framburðir ákærða og vitna: Hér verða framburðir ákærða og vitna fyrir dómi varðandi ákæruliði 2.-4 raktir eftir því sem þurfa þykir og eftir atvikum fjallað um framburð þeirra hjá lögreglu. Ákærði kvaðst hafa verið einn að drekka áfengi í sumarbústaðnum sem hann hafði á leigu umrædda helgi. Hafi hann átt von á heimsókn nafngreinds fólks, sem hafi síðan ekki komist. Hafi hann þá hringt í K, sem hafi sagst vera upptekinn og ekki ætla að koma. Því næst kvaðst ákærði hafa hringt í A. Hún hafi í fyrstu lítið gefið út á það að koma og borið því við að hún hefði ekki far með neinum. Þau A, B, C og K hafi svo birst í bústaðnum klukkustund síðar. Hann kvaðst ekki minnast þess að hafa beðið K að aka krökkunum upp eftir. Þau hafi áður ýjað að því að þeim langaði að heimsækja hann einhvern tímann í bústaðinn, en ekki endilega þetta kvöld. Ákærði sagðist hafa vitað að A væri 16 ára gömul. Aðspurður hvort honum hafi þótt eðlilegt að bjóða svo ungum krökkum upp í sumarbústað þar sem hann var að drekka sagðist ákærða hafa fundist það í lagi á þeim tíma. Ákærði kvaðst aðspurður ekki hafa langað til að fá A eina í heimsókn, en viljað fá einhvern félagsskap. Ákærði lýsti atvikum í bústaðnum svo að þau hafi í fyrstu setið í stofu og spjallað. Ákærði hafi verið að drekka áfengi og verið orðinn nokkuð ölvaður. Þau hin hafi verið að drekka úr einhverjum flöskum sem þau hafi haft með sér. Ákærði kvaðst hafa boðið þeim upp á snakk og gos en neitaði að hafa boðið þeim áfengi og kvað ungmennin ljúga því. Sérstaklega aðspurður af verjanda neitaði hann að hafa gefið A áfengispela. Aðspurður hvort hann hafi orðið var við áfengisáhrif á þeim játaði hann því og sagðist hafa fundið áfengislykt af þeim. Ákærði kvaðst vita til þess að ungmennin hafi verið farin að neyta áfengis fyrir umrætt kvöld. Ákærða voru sýndar ljósmyndir sem lögregla tók af SMS-skilaboðum í síma A. Kannaðist hann við símanúmer sendanda sem sitt eigið og rengdi ekki að skilaboðin væru frá honum komin. Skilaboðin „Ég á 8 egils sterka 1 líter af rommi og 500 ml af topas sem ég er til í að deila með mér“ kvaðst ákærði hafa sent A fyrir mistök og hafa sent réttum aðila, sem ákærði nafngreindi, skilaboðin skömmu áður eða á eftir. Ákærði sagði fyrri hluti skilaboðanna „Nuna eru 7 egils eftir hvað er nr hjá B?“ hafa átt að fara til sama manns og að það hafi einungis verið ætlun hans að senda A seinni hluta skilaboðanna. Ákærði kvaðst síðan hafa boðið ungmennunum í heitan pott. Í pottinum hafi þau spjallað saman og ekkert merkilegt hafi gerst þar. Aðspurður hvort hann hafi snert A sagðist ákærði hafa nuddað á henni tærnar eins og hann hafi einnig gert við aðra viðstadda. Hann neitaði að hafa káfað á kynfærum hennar. Aðspurður af verjanda neitaði hann því einnig að hafa káfað á brjóstum hennar. Hann kvað vitni sem segðu hann hafa farið með hönd í klof hennar ljúga því. Aðspurður hvort hann vissi til þess að vitnin hefðu tilefni til þess að ljúga slíkum sökum upp á hann sagði ákærði telja að vitnin bæru með þessum hætti þar sem þau tækju afstöðu með stúlkunni. Ákærði lýsti staðsetningu hvers og eins í pottinum, þannig að hann hafi setið í einu horni pottsins og í rangsælis hring frá honum talið hafi A setið í næsta horni við hlið hans, K beint á móti henni, B við hlið hans og í horni honum við hlið og gegnt ákærða hafi setið C. Þau hin hafi farið á undan honum upp úr pottinum. A hafi farið inn um dyrnar og hann hafi séð hana fara úr toppnum og fara inn í herbergi hans. Um tveimur mínútum síðar hafi ákærði farið á eftir henni inn í herbergið til að athuga hvað hún væri að gera inni í herberginu. Þar hafi hún staðið og verið að horfa á hans hluti. Hann hafi spurt hana hvað hún væri að gera. Hún hafi sagst bara vera að skoða. Ákærði neitaði því alfarið að nokkuð kynferðislegt hafi gerst í herberginu, þ.á m. að hann hafi kysst eða reynt að kyssa A og sagst vilja ríða henni. Aðspurður hvort hann hafi beðið hana að koma með sér inn í herbergið, sagðist ákærði hafa nefnt það við hana nokkru fyrr, úti í pottinum, að hann vildi eiga orð við hana, en kvaðst ekki muna hvað hann hafi ætlað að segja henni. Ákærði kvaðst aðspurður kannast við að hafa sent A SMS-skilaboð eftir að hún og félagar hennar höfðu yfirgefið bústaðinn, þ.e. skilaboðin: „O vá tu ert med fullkomnar varir og tungan nammi namm mig langar i meira. Langar tig i meira?“ Þessi skilaboð kvaðst ákærði hafa sent A fyrir mistök, en þau hafi átt að fara til B, sem ákærði kvaðst hafa kysst í pottinum. Hafi það verið ætlun hans að ganga fram af B vegna þess atviks. Aðspurður hvort ungmennin hafi eitthvað umgengist áfengi hans kvaðst ákærði hafa beðið C tvisvar til þrisvar sinnum um að blanda fyrir sig áfengi í glas. Kom fram að ákærði hafi m.a. hafa farið upp úr pottinum til að sýna C hvernig ætti að blanda drykkinn og að í eitt skipti hafi C misst drykk í gólfið. Þau hin hafi líka öðru hvoru farið upp úr pottinum. Ákærði kvaðst hafa farið með 8 Egils sterka bjóra í bústaðinn og drukkið 4-5 af þeim, töluvert úr Tópas-pelanum, en 3-4 glös af rommblöndu hafi hann drukkið, en heim hafi hann komið með afganginn af romminu, Tópas-pelanum og eitthvað af bjór. Rommið hafi verið frekar sterkt. Ákærði kvað kynni með þeim A hafa tekist þannig að hún og B hafi stundum heimsótt K í vinnuna, en þeir K vinni á sama vinnustað. Áður kvaðst hann hafa vitað af henni, þar sem hann þekki til fósturföður hennar. Aðspurður um aðstæður við pottinn sagði ákærði að það hafi verið dimmt úti, ljós ofan í pottinum hafi ekki verið kveikt og loftbólur hafi myndast vegna nuddkerfis sem hafi verið í gangi. Lýsing hafi borist frá loftljósi aðeins frá, en ljós hafi ekki verið beint yfir pottinum. Kveikt hafi verið á ljósum inni í bústaðnum en gluggatjöld dregin fyrir. Ákærði kvaðst aðspurður hafa skynjað að eitthvað kynferðislegt væri í gangi milli ungmennanna. Sjálfur hafi hann litið á hana sem krakka og ekki haft neinar kynferðislegar langanir til hennar. Aðspurður hvort hann vissi til þess að S hefði einhverja ástæðu til að bera upp á hann sakir gegn betri vitund svaraði ákærði því til að hann hafi á árum áður verið í neyslu og afbrotum með fósturföður S, en vinskapur þeirra hafi slitnað síðar. Hann kvað S sjálfa aldrei hafa sýnt honum annað en vinsamlegheit er þau hittust á vinnustað hans og að samskipti þeirra fyrir atburðinn hafi verið góð. Ákærði kvað þau hafa setið í pottinum frá því milli klukkan níu og hálftíu og farið upp úr rétt um miðnætti. Kveikt hafi verið á nuddi í pottinum meira eða minna allan tímann, en það slokkni á því inn á milli og sé hægt að kveikja á því aftur á stjórnborði við pottinum. Ákærði gaf skýrslu hjá lögreglu vegna þessa þáttar málsins 20. nóvember 2011. Er framangreind SMS-skilaboð voru borin undir ákærða kvað hann það misskilning að hann hafi ætlað að deila því áfengi sem þar er talið upp með S og félögum hennar, heldur hafi áfengið upprunalega verið ætlað öðrum nafngreindum aðila sem hafi ætlað að koma í bústaðinn. Var ákærða sérstaklega bent á að skilaboð þessi hafi borist í síma S en svaraði því engu. Fyrir dómi kvaðst ákærði ekki hafa hugsað út í að nefna það við skýrslutöku hjá lögreglu að skilaboðin hafi átt að fara annað. Varðandi skilaboðin „O vá tu ert med fullkomnar varir og tungan nammi namm mig langar i meira. Langar tig i meira?“ vísaði ákærði hjá lögreglu til þess að S hafi eitt skipti í bústaðnum rennt tungu yfir varir sínar að honum ásjáandi. Að öðru leyti en að framan greinir var framburður ákærða fyrir dómi að mestu í samræmi við framburð hans hjá lögreglu, sem um sumt var ítarlegri hjá lögreglu. Kom t.d. skýrt fram í framburði ákærða hjá lögreglu að ákærði hafi vitað um aldur allra ungmennanna og lýsti hann ölvunarástandi þeirra ítarlegar hjá lögreglu en fyrir dómi. Fram kom að S hafi verið klæðalaus en með handklæði vafið utan um sig er hann kom að henni í herberginu. S kom fyrir dóminn og lýsti atvikum svo að hún hafi verið með B og C er ákærði hafi boðið þeim að koma í sumarbústað. Fyrst hafi hann sent henni SMS-skilaboð, en síðan hringt í hana. Hún hafi sagt honum hverjir væru með henni. Hann hafi sagst vera með áfengi, bæði í SMS-skilaboðunum og er hann hringdi. Hún sagðist viss um að hann hafi boðið þeim áfengi, bæði áður en þau komu í bústaðinn og þegar þangað var komið. K hafi ekið þeim upp eftir, en vitnið kvaðst hafa kynnst ákærða svolítið í gegnum K. Í bústaðnum hafi þau spjallað í smástund og drukkið áfengi sem ákærði hafi boðið þeim, en síðan hafi ákærði boðið þeim út í heitan pott. Þau hafi ekki verið búin að drekka áfengi áður en þau fóru í bústaðinn og ekkert áfengi haft meðferðis þangað. Vitnið kvaðst hafa verið í þröngum topp og aðsniðnum nærbuxum með skálmum („boxerbuxum“) í pottinum. Hún lýsti staðsetningu hvers og eins í pottinum, sem er ferkantaður, út frá ljósmynd, þannig að ákærði hafi setið í einu horni hans, hún sjálf í næsta horni til hliðar og sé farið hringinn rangsælis hafi K setið þar næstur, í horni gegnt henni og C síðan í horni gegnt ákærða en B hafi setið á milli þeirra tveggja. Vitnið kvað birtu hafa borist að pottinum frá húsinu, en ljós ofan í pottinum hafi ekki verið kveikt. Kveikt hafi verið á ljósum inni í bústaðnum og gardínur dregnar upp. Birtan hafi verið nægilega mikil til að hún hafi séð vel andlit hinna í pottinum. Stundum hafi verið kveikt á nuddstútum í pottinum og þá verið loftbólur í vatninu. Í pottinum hafi ákærði farið að sýna strákunum eitthvert „trix“ þar sem hann hafi þóst kitla hana undir öðru hnénu, en hann hafi þá um leið verið að strjúka með hinni hendinni um klof hennar ofan í vatninu, fyrst utan á nærbuxunum og síðan farið inn fyrir þær. Ákærði hafi teygt sig á móti henni þaðan sem hann sat í horninu. Hann hafi farið með hendi undir nærbuxur hennar meðfram lærinu, undir skálmina og líka stundum ofan í strenginn. Fingur hans hafi farið inn í leggöngin oftar en einu sinni. Hún hafi öskrað og kippst til og honum hafi virst þykja það fyndið. Hún hafi ítrekað ýtt burt hönd hans og sagt að þetta væri nóg og að hann ætti að hætta að „kitla“ hana. Aðspurð hvort hún teldi að hann hafi skilið hana þegar hún bað hann að hætta að „kitla“ hana, sagði hún hann hljóta að hafa séð að henni þætti þetta óþægilegt. Aðspurð hvort ákærði hafi beitt hana þvingun sagði hún að hann hafi haldið ýmist í hægra eða vinstra hné hennar með vinstri hendi meðan hann kom við kynfæri hennar með hægri hendi. Aðspurð kvaðst hún því telja sig ekki hafa átt hægt með að standa upp í pottinum, en hún hafi reynt að toga til sín fótinn og klemma saman hnén. Einnig hafi hún nokkrum sinnum fært sig yfir til hinna strákanna, en ákærði hafi alltaf togað hana til sín aftur. Hún hafi ekki reynt að fara upp úr pottinum enda verið svo ölvuð að hún hafi varla getað staðið í fæturna. Á þessu hafi gengið í nokkurn tíma og þetta hafi gerst nokkrum sinnum. Þau hafi öll verið ofan í heita pottinum á meðan þetta var að gerast, nema ákærði hafi stundum sent C upp úr pottinum til að blanda meira áfengi. A kvaðst aðspurð ekki hafa sagt strákunum frá því meðan þau voru í pottinum hvað ákærði væri að gera. Aðspurð hvort hún teldi strákana hafa séð hvað væri að gerast kvaðst hún telja B hafa séð þetta, en hann hafi alltaf verið að spyrja ákærða: „Hvar ertu í alvöru með hendina“. C hafi líka sagst hafa séð þetta eitthvert skiptið þegar hann fór upp úr pottinum. Aðspurð um líðan hennar meðan á þessu stóð sagði A að sér hafi liðið „óþægilega“ og fundist hún ein á báti. Henni hafi fundist vinir hennar bregðast henni, þar sem þeir hafi ekki gætt hennar eins og hún hafði beðið þá um að gera, en þeir hafi sjálfir verið mjög drukknir. Aðspurð um áfengisneyslu sína kvaðst vitnið hafa drukkið úr u.þ.b. heilum Tópas-pela og auk þess smakkað eitthvert mjög sterkt áfengi sem hún taldi romm. Ákærði hafi blandað áfengið og boðið þeim öllum, nema K sem hafi verið ökumaður. Hún hafi orðið mjög ölvuð. Hún hafi áður smakkað áfengi, en aldrei fyrr orðið svo ölvuð. Hún kvaðst kannski ekki muna allt sem hafi gerst í pottinum en muna eftir því sem hún hafi lýst og sérstaklega muni hún eftir að hafa upplifað margar tilfinningar í einu meðan á þessu stóð. Hún hafi verið hrædd og ekki vitað hvort það sem var að gerast væri rétt eða rangt. A kvaðst á endanum hafa sagst vilja fara heim, farið upp úr pottinum og inn á baðherbergið. Þaðan hafi hún farið fram með handklæði vafið utan um sig, þar sem fleiri hafi þurft að nota baðherbergið. Hafi ákærði þá verið kominn inn í húsið og spurt hvort hún gæti talað aðeins við sig. Hún hafi farið inn í herbergi til að klæða sig í fötin, sem hún hafi tekið með sér þangað inn. Ákærði hafi komið þangað á eftir henni og sagt að hann langaði svo mikið í hana og vildi ríða henni. Hann hafi starað á hana, komið nær og farið að kyssa hana tungukossi. Hún hafi fyrst „frosið“ en síðan ýtt í öxl hans og sagt: „Er ekki komið nóg“ og „af hverju varstu að þessu“. B hafi komið að þeim í herberginu. Eftir þetta hafi hún og strákarnir farið út í bíl og ekið heim. C hafi verið í uppnámi alla leiðina og sagt „ég sá allt“. Aðspurð hvers vegna C hafi verið í uppnámi kvað hún hann hafa verið hrifinn af henni og verið mjög afbrýðissamur. Borin voru undir A SMS-skilaboðin „O vá tu ert med fullkomnar varir og tungan nammi namm mig langar i meira. Langar tig i meira?“ og kvað hún ákærða hafa sent sér þau skilaboð á meðan hún var í bifreiðinni á leið heim úr bústaðnum. Hún kvaðst ekki hafa svarað þessum skilaboðum. Aðspurð hvenær ákærði hafi fyrst sýnt henni einhverja kynferðislega tilburði sagði hún það hafa verið þegar hún var nýkomin í bústaðinn, en þá hafi hann verið að stara á brjóstin á henni er hún hafi verið að hrista Tópas-pelann og haft orð á því að hún ætti að hrista brjóstin meira. Aðspurð fyrir dómi kvaðst hún ekki muna eftir því að ákærði hafi verið að kyssa einhvern strákanna í pottinum. A sagðist engan kynferðislegan áhuga hafa haft á ákærða og að það sem gerðist hafi verið gegn hennar vilja. Aðspurð sagðist hún ekki telja að hún hafi á neinn hátt gefið honum til kynna að hún vildi eitthvað hafa með hann að gera á þennan hátt. Hún hafi verið smeyk við að fara í sumarbústaðinn því fósturfaðir hennar hafi verið búinn að vara hana við ákærða. Þau hafi samt farið af því að þau langaði í áfengi. Aðspurð um líðan sína eftir þennan atburð sagðist A finnast henni allir karlmenn horfa kynferðislega á sig, meira að segja bræður hennar. Þessu fylgi vanlíðan og óöryggi. Gagnvart piltum á hennar aldri hafi hún það nú á tilfinningunni að þeir vilji bara kynlíf frá henni. Þessi líðan hafi verið viðvarandi frá kvöldinu í sumarbústaðnum hjá ákærða. Aðspurð í tilefni af vottorði sálfræðings sem liggur fyrir í málinu kvaðst A hafi verið búin að jafna sig eftir atvik sem þar er minnst á að hafi átt sér stað er hún var um 13 ára og að vanlíðan hennar undanfarið stafi ekki af þeim. A kvaðst hafa sagt móður sinni frá þessum atburði um viku síðar, en áður hafi hún verið búin að segja kennara sínum frá. Aðspurð hve mikið hún hafi rætt þessa atburði við strákana sem með voru í pottinum, sagðist hún hafa sagt þeim frá því strax í bílnum að ákærði hafi farið með höndina í klofið á henni. Þau hafi rætt þetta frekar mikið næstu vikurnar á eftir, enda séu þeir góðir vinir hennar og tali saman um allt. A gaf skýrslu hjá lögreglu 20. október 2011, fimm dögum eftir atburðinn. Framburður hennar fyrir dómi er í fullu samræmi við framburð hennar hjá lögreglu, sem um sumt er ítarlegri en skýrsla hennar fyrir dómi. E, móðir A, skýrði svo frá fyrir dómi að hún hafi fyrst frétt af þessu máli frá dóttur sinni, um 2-3 dögum eftir atvikið, er þær hafi hist utan við skóla hennar. Dóttir hennar hafi sagst þurfa að segja henni frá svolitlu og sagt frá því að hún hafi farið í sumarbústað til ákærða, ásamt vinum sínum. Hún hafi átt erfitt með að skýra frá því sem gerðist og grátið á meðan. Hún hafi sagst hafa verið misnotuð af ákærða, sem hafi farið með hendurnar í klof hennar inn fyrir nærbuxur. Hún hafi sagst hafa drukkið sterkt áfengi, þ.e. Tópas eða Ópalskot og sagst hafa drukkið frekar mikið, en vitninu hafi ekki skilist á henni að hún hafi verið ofurölvi. Hún hafi áður verið búin að segja kennara frá þessu, sem hafi gefið henni val um hvort hún skýrði móður sinni frá þessu eða að kennarinn gerði það. Vitnið sagði að umrætt kvöld hafi A komið heim um eittleytið og strax dregið sig í hlé inn í herbergi. Vitnið kvaðst hafa séð að eitthvað væri að en ekki séð merki um ölvun. Hún hafi t.d. ekki veitt því athygli að stúlkan væri þvoglumælt eða reikul í sporti, en vitnið hafi þó ekki farið svo nálægt henni að hún hafi getað fundið t.d. áfengislykt. Vitnið kvað augljósa breytingu hafa orðið á líðan dóttur hennar eftir atburðinn. Hún hafi verið „brotin“ og óörugg. Hún hafi t.d. ekki viljað vera ein heima og fyrstu vikurnar hafi hún ekki þorað að vera ein á ferli eftir kl. 18 á daginn, þar sem ákærði væri þá búinn í vinnunni. Hún hafi óttast að ákærði myndi hefna sín á henni eða fjölskyldunni þar sem hún hafi sagt frá þessu. Vitnið hafi fundið fyrir mikilli hræðslu hjá dóttur sinni, en hræðslan hafi minnkað eftir því sem tíminn hafi liðið. Hún hafi verið haldin kvíða fyrir þennan atburð, m.a. vegna eineltismála, en eftir þennan atburð hafi einkennin versnað mjög og hún fengið kvíða- og hræðsluköst. Hafi hún verið lögð inn á BUGL síðastliðið vor. Vitnið kvað ástæðu innlagnarinnar vera ótengda þessu atviki en vildi ekki upplýsa nánar um það. Einnig nefndi vitnið að A virðist eftir þetta gjörn á að mistúlka samskipti karlmanna við hana sem kynferðisleg. E gaf skýrslu hjá lögreglu 21. október 2011, sem er í fullu samræmi við framburð hennar fyrir dómi en nokkuð ítarlegri.. B kvaðst fyrir dómi vera vinur A og hafa verið með henni, ásamt C, þegar ákærði hringdi í hana og bauð þeim öllum að koma í sumarbústaðinn. Hann sagðist ekki hafa heyrt það sem ákærði sagði í símtalinu en fram hafi komið að hann væri með áfengi sem stæði þeim til boða og kvaðst vitnið hafa séð SMS-skilaboð til A frá ákærða þess efnis. Þau hafi farið í bústaðinn til að skemmta sér og drekka áfengi. Er þangað var komið hafi ákærði boðið strákunum bjór en A hafi fengið Tópas-pela. Áfengið hafi verið í ísskápnum. Vitnið minntist þess ekki að ákærði hafi rétt þeim áfengi, en hann hafi sagt þeim að þau mættu fá sér, sem þau hafi gert. Þau hafi fyrst verið að tala saman í bústaðnum en síðan hafi ákærði boðið þeim að fara í heita pottinn, sem þau hafi gert. Þar hafi þau setið lengi vel og haldið áfram að drekka áfengi. Í pottinum hafi ákærði tekið undir hnésbót A með vinstri hendinni og kitlað hana þar, en jafnframt kvaðst vitnið hafa séð ákærða fara með hægri hendina í klof A. Taldi vitnið þetta hafa verið frekar fljótlega eftir að þau fóru í pottinn og sagðist hann á þeim tímapunkti hafa verið farinn að finna á sér en ekki verið orðinn eins ölvaður og þegar hann fór upp úr pottinum. Taldi vitnið að ákærði hafi verið að gera eitthvað með hendinni í klofi A „en ekki allan tímann“. Nánar aðspurður skilgreindi vitnið „klof“ sem svæðið „í kringum píkuna“. Hann kvaðst ekki hafa séð hvort höndin var fyrir innan eða utan nærbuxur hennar. A og ákærði hafi setið í sitt hvoru horni pottsins, við þá hlið hans þar sem trappa er utanvert við pottinn, en þegar ákærði hafi verið að gera þetta hafi hann setið nær A, fyrir miðri þeirri hlið. Vitnið kvaðst hafa verið farið að gruna að ákærði væri að gera eitthvað við A með hægri hendinni og því beðið ákærða að halda í fót sinn með þeirri hendi. Alltaf þegar ákærði hafi kitlað A í hnésbótina með vinstri hendi hafi hann sleppt hægri hönd af fæti vitnisins. Fullyrti vitnið að hann hafi séð hönd ákærða fara í klof A, en tók fram að hann hafi ekki séð mjög skýrt hvað hann gerði þar með hendinni, enda hafi þetta verið að kvöldlagi og ofan í vatni. Aðspurður um birtuskilyrði sagði hann að ljós hafi verið kveikt inni í bústaðnum og birta borist þaðan út að pottinum, þannig að hann hafi séð vel í andlit þeirra sem voru með honum í pottinum. Aðspurður um viðbrögð A sagði vitnið að henni hafi virst kitla. Hún hafi ekki sagt neitt strax en svo hafi hún sagt „ekki meira kitl“ og verið að biðja ákærða að hætta. Vitnið kvaðst ekki muna eftir því hvort hún hafi ýtt ákærða frá. A hafi stundum fært sig þvert yfir pottinn en vitnið kvaðst ekki muna hvernig hún fór til baka á fyrri stað. Aðspurður hvort ákærði hafi haldið A fastri eða beitt hana ofbeldi, kvaðst vitnið ekki minnast þess. A hafi verið talsvert mikið drukkin. Eftir að upp úr pottinum var komið hafi þau klætt sig og haldið heim. Áður hafi hann séð ákærða og A vera að kyssast í litlu herbergi, er hann hafi kíkt inn um dyr herbergisins. Þau hafi verið á móti hvort öðru, standandi. Hann kvaðst ekki getað svarað því hvort þessi koss hafi verið með vilja hennar eða ekki. Á leiðinni heim sagðist vitnið hafa verið mestmegnis með höfuðið út um glugga bifreiðarinnar og því ekki vita hvort A hafi rætt um atvikið í bílnum en þau hafi rætt það daginn eftir. Þá hafi A sagt að ákærði hafi „puttað“ hana, sem vitnið kvaðst skilja svo að fingur ákærða hafi farið inn í leggöng hennar, og hafi hún lýst þessu svo að þetta hafi verið gegn hennar vilja. Vitnið var spurt hvort hann hafi kysst ákærða í heita pottinum. Kannaðist vitnið við það og kvað ákærða hafa gert sér það tilboð að þeir myndu kyssast gegn því að A myndi sýna vitninu klof sitt. A hafi ekki andmælt þessu og hafi berað sig í stutta stund fyrir vitninu. Framburður B fyrir dómi samræmist í öllum meginatriðum skýrslu sem hann gaf hjá lögreglu 20. október 2011. Kvaðst hann fyrir dómi hafa munað betur eftir atvikum er hann gaf skýrslu hjá lögreglu og hafa sagt satt og rétt frá þar. Staðfesti hann þann framburð, sem borinn var sérstaklega undir hann, að hann hafi séð hönd ákærða hreyfast í klofi A. Þá var borinn undir hann framburður hans um að A hafi ýtt hendi ákærða í burtu. Kvaðst hann ekki minnast þess núna en telja sig hafa munað þetta betur hjá lögreglu. Hann kvaðst fullviss um að ákærði hafi boðið þeim áfengi, en ekki muna núna hvort ákærði hafi beinlínis rétt þeim áfengi eins og fram kom í skýrslu hans hjá lögreglu. L kom fyrir dóminn og kvaðst ekki vita annað um málið en það sem A hafi sagt henni eftir á. Hún hafi sagt vitninu að ákærði hafi haldið utan um hana og verið með hendina í klofinu á henni. Einnig hafi A sagt vitninu frá því að ákærði hafi verið að senda henni SMS-skilaboð og að hann hafi kysst hana í sumarbústaðnum. Hafi A sagst hafa beðið ákærða að hætta að kitla sig. Hún hafi sagt að hún hafi verið að vonast til þess að einhver af hinum strákunum myndu stoppa þetta og hafi verið leið yfir því sem hafi gerst. Vitnið kvaðst hafa þekkt ákærða síðan hún var barn, en hann hafi verið kærasti systur hennar. Vitnið kvaðst hafa verið vinkona A í nokkur ár, en að upp úr vinasambandi þeirra hafi slitnað sl. vetur. Fram kom að vitnið þekkti A svo að hún vildi þóknast fólki og ætti erfitt með að setja mörk. Ekki er þörf á að rekja frekar úr framburði þessa vitnis fyrir dómi. Framburður L samræmist skýrslu sem hún gaf hjá lögreglu 29. október 2011, en þar lýsti vitnið því með nokkuð nákvæmari hætti hvað A hafi sagt henni um atvik málsins daginn eftir atburðinn. Kom þar m.a. fram að A hafi sagt vitninu að ákærði hafi farið inn fyrir nærbuxur hennar og „puttað“ hana. Einnig kom þar fram að A hafi virst „á taugum“ og m.a. sagst óttast að rekast á ákærða. K gaf skýrslu fyrir dómi og lýsti aðdraganda sumarbústaðarferðarinnar svo að ákærði hafi hringt og spurt hvort vitnið ætlaði ekki að kíkja á sig. Vitnið kvaðst hafa verið til í það en viljað heyra fyrst í A, B og C. Þau hafi síðan öll farið í bústaðinn til ákærða. K hafi ekið og því ekki drukkið neitt áfengi en tilgangur hinna með ferðinni hafi verið að „detta í það“. Kvaðst vitnið halda að þau hin þrjú hafi verið byrjuð að fá sér áfengi áður en farið var í bústaðinn, þótt hann vissi það ekki fyrir víst. Í bústaðnum hafi ákærði átt áfengi sem hin þrjú hafi fengið sér af. Kvaðst vitnið ekki minnast þess að ákærði hafi boðið þeim áfengi og halda að þau hafi ekki spurt ákærða hvort þau mættu fá sér af því. Þau hafi síðan öll farið í heita pottinn. Vitnið lýsti staðsetningu allra í pottinum þannig að ákærði hafi setið í einu horninu, í næsta horni honum á hægri hönd hafi A setið, í horni gegnt henni K sjálfur og við hlið hans B, en í fjórða horninu, gegnt ákærða, hafi C setið. K tók strax fram að hann hafi ekki orðið vitni að neinu í heita pottinum enda hafi verið dimmt þar úti. Nánar aðspurður út í atvik þar sagði vitnið að A hafi verið „kjassandi utan í öllum“. Hann kvaðst ekki hafa séð ákærða káfa neitt á henni, en hún hafi alltaf verið að fara í fangið á honum og hann hafi nuddað á henni tærnar. Aðspurður kannaðist K ekki við að hafa heyrt A biðja ákærða um að „hætta“, en hún hafi hins vegar sagt vitninu frá því eftir á. Hann kvaðst ekki hafa orðið var við að neitt hefði komið upp á í pottinum. Aðspurður kvaðst hann ekki hafa séð hönd ákærða í klofi hennar ofan í vatninu. Aðspurður hvort eitthvað hafi gerst eftir að upp úr pottinum var komið sagði K að ákærði hafi beðið A að tala við sig og þau hafi farið inn í eitt herbergið. C hafi farið á eftir þeim en vitnið kvaðst ekki minnast þess að C hafi sagt honum neitt frá því sem þar hafi gerst á milli ákærða og A. Vitnið kvaðst vita til þess að þeir B og C hafa verið búnir að drekka töluvert áfengi og kvað C hafa verið verulega ölvaðan í lok kvöldsins, en B hafi verið frekar þreyttur. Aðspurður kvaðst hann ekki vita hvert ölvunarástand A hafi verið en telja hana þó hafa verið undir áhrifum. Í bílferðinni á leið heim úr bústaðnum hafi A sagt þeim frá því að ákærði hafi stungið fingri upp í leggöng hennar. Tók vitnið fram að hann hafi ekki séð það gerast. Óspurt lýsti vitnið þeirri skoðun sinni að hafi eitthvað gerst þá hafi A ýtt undir það þar sem hún hafi sí og æ verið að setjast ofan á ákærða og „skaka sér ofan á honum“ er hún hafi heimsótt vitnið á sameiginlegum vinnustað hans og ákærða. Kvaðst vitnið hafa varað stúlkuna við þessari háttsemi. Vitnið kvaðst hafa unnið með ákærða í um tvö ár, þó ekki samfleytt. Vitnið lýsti tengslum sínum við A svo að þau hafi verið mjög góðir vinir, en það hafi breyst við þennan atburð, enda hafi móðir hennar og stjúpfaðir kennt vitninu um atburðinn þar sem hann hafi ekið stúlkunni í sumarbústaðinn og hafi þau bannað henni að umgangast vitnið. Aðspurður af verjanda kvaðst K hafa hitt A, C og B daginn eftir bústaðarferðina og þar hafi verið rætt um það sem gerðist í bústaðnum. Aðspurður hvort þau hafi verið að semja sín á milli um hvernig þau myndu haga framburði sínum hjá lögreglu kvaðst vitnið ekki minnast þess. Aðspurður hvort einhver hrifning hafi verið milli einhverra þeirra sem voru í pottinum sagði vitnið að A og C væru núna par. Aðspurður hvort hann hafi trúað A þegar hún sagði honum frá því sem gerst hafi, játaði vitnið því hvorki né neitaði en svaraði því til að þau hafi verið góðir vinir á þeim tíma. K gaf skýrslu hjá lögreglu 20. október 2011. Fyrir dómi var honum kynnt að framburður hans væri að mörgu leyti í ósamræmi við framburð hans hjá lögreglu. Kvaðst vitnið þá að hafa skýrt frá atvikum hjá lögreglu eins og A hefði lýst þeim fyrir vitninu. Aðspurður hvort A hafi þá beðið hann að ljúga hjá lögreglu svaraði vitnið því ekki beint en kvað hana hafa sagst verða þakklát ef hann myndi gefa skýrslu hjá lögreglu. Aðspurður hvort hann hafi þá ekki gert skýran greinarmun á því hjá lögreglu sem hann hefði sjálfur séð eða orðið áskynja og því sem aðrir, s.s. A, hefðu sagt honum, kvaðst hann ekki muna hvort hann gerði greinarmun á því. K var við skýrslutöku fyrir dómi ítrekað minntur á ábyrgð sína sem vitnis, sem hann kvaðst gera sér grein fyrir. Hann var ítrekað spurður hvort hann hafi sagt satt og rétt frá við skýrslugjöf hjá lögreglu og kvaðst hann ekki minnast þess að hafa vísvitandi skrökvað þar. Vitnið kvaðst ekki hafa rætt þennan atburð neitt við ákærða, þótt þeir væru samstarfsfélagar og hafnaði því aðspurður að hann óttaðist ákærða. Fyrir dómi voru borin undir ákærða einstök atriði úr framburði hans hjá lögreglu. Er borinn var undir vitnið framburður hans hjá lögreglu um að ákærði hafi boðið þeim áfengið í bústaðnum, kvaðst vitnið ekki minnast þess lengur. Aðspurður kannaðist hann við að A hafi í bílnum á leið upp í bústaðinn beðið þá piltana að gæta hennar fyrir ákærða. Hann kannaðist einnig við að hafa beðið ákærða að hætta að káfa á A þar sem hún væri of ung fyrir hann. Aðspurður kvaðst hann einnig minnast þess að A hafi alltaf verið að færa sig frá ákærða og biðja hann að hætta, en ítrekaði að þrátt fyrir það hafi hún alltaf endað aftur í fangi ákærða og kvaðst hann sífellt hafa verið að taka hana þaðan. Þá kannaðist vitnið við þann framburð sinn að ákærði hafi kitlað A í hnésbótina, en ekki við að hafa séð ákærða með hina hendina í klofi hennar. Tók hann fram að B hafi hins vegar sagst hafa séð það. Aðspurður hvort hann hafi þá séð hendi ákærða einhvers staðar nálægt A benti vitnið á að það hafi verið myrkur og að þau hafi verið ofan í vatni. Þá kannaðist vitnið við að þann framburð sinn hjá lögreglu að hafa sent C inn í herbergið á eftir ákærða og A og að C hafi sagt honum frá því að þau ákærði væru „í sleik“ inni í herbergi. Einnig staðfesti hann að ákærði hafi nuddað tær þeirra A, B og C og auk þess sleikt tær A í pottinum. Vitnið staðfesti einnig að hann hafi séð ákærða káfa á brjóstum A, en kvaðst fyrir dómi ekki viss um hvort það hafi verið utan eða innan klæða. Aðspurður hvort hann hafi einhvern tímann umrætt kvöld séð ákærða og A kyssast neitaði hann því í fyrstu en breytti síðan strax þeim framburði. Kvaðst hann, líkt og hjá lögreglu, hafa séð þau í gegnum eldhúsglugga bústaðarins þegar hann sjálfur hafi verið kominn út í bíl, en dró þó úr fullyrðingum sem þar komu fram um að þau hafi verið í „sleik“ og sagði þau kannski bara hafa verið að kyssast eða bara að tala saman. C kom fyrir dóminn og lýsti tengslum sínum við A svo að þau væru mjög góðir vinir, en ekki par. Kvað hann umrætt kvöld vera sér mjög minnisstætt. Ákærði hafi hringt og þeir B hafi ákveðið að fara upp eftir. Tilgangur fararinnar hafi verið að „drekka“. Ákærði hafi verið með rauðan Víking bjór, 60% sterkt romm og Tópas-skot, ásamt gosi. Hafi ákærði verið búinn að bjóða þeim af þessu áfengi áður en þau fóru upp eftir. Þau hafi fjögur farið upp eftir og öll drukkið af þessu áfengi með ákærða, sem hafi boðið þeim það, nema K, sem hafi verið ökumaður. Þau hafi síðan farið í heitan pott. Ákærði hafi alltaf verið að senda hann upp úr til að blanda meira áfengi fyrir sig og sagt honum að blanda fyrir sjálfan sig í leiðinni. Kvaðst C hafa orðið mjög ölvaður í pottinum en ekki hafa verið það þegar hann fór ofan í pottinn. Hann kvaðst ekki muna hve mikið hann drakk. Þrátt fyrir ölvun kvaðst hann muna vel eftir því sem hann hafi séð. Í pottinum sagðist C hafa séð ákærða fara með hönd í klofið á A. Hann hafi séð höndina við klofið en hann tók fram að þetta hafi verið undir vatni. Kvaðst hann ekki hafa séð nákvæmlega hvað ákærði var að gera með hendinni. Aðspurður hvort hönd ákærða hafi verið „innan eða utan á“ svaraði hann því til að hann hafi ekki séð það sjálfur, en B hafi séð það. Hann kvaðst ekki muna hvort það hafi verið loftbólur vegna nudds í pottinum. Aðspurður um birtustig kvaðst hann hafa séð vel í andlit fólks. Vitnið lýsti staðsetningu allra í pottinum út frá ljósmynd með sama hætti og ákærði, A og B. Lýsti hann því hvernig ákærði hafi setið beint á móti A og hallað sér að henni meðan hann þuklaði á henni með hægri hendi. Kom fram í framburði hans að ákærði hafi jafnframt verið að kitla hana. Aðspurður um ölvunarástand þeirra kvað hann A hafa verið ölvaða en kvaðst ekki vita hve mikið. Þau hafi öll verið undir áhrifum áfengis nema K. Hún hafi verið að reyna að fara og ýta ákærða frá sér en ákærði hafi alltaf haldið áfram. Aðspurður sagðist vitnið hvorki muna eftir því að ákærði hafi dregið hana til sín aftur né eftir því að hún hafi sjálfviljug farið í fang ákærða. Hann kvaðst ekki muna hvort hún hafi sagt eitthvað við ákærða, en kvaðst hafa upplifað þetta þannig að þetta væri gegn hennar vilja. Hann kvaðst ekki muna hve oft þetta hafi gerst en það hafi verið nokkuð oft. Aðspurður kvaðst hann ekki hafa séð ákærða halda henni eða beita hana ofbeldi. C kvað minni sitt þokukennt eftir að þau fóru upp úr pottinum en sagðist þó muna vel eftir að hafa litið inn í herbergi í bústaðnum og komið þar að ákærða sem hafi verið að kyssa A. Nánar aðspurður lýsti hann því svo að hann hafi séð í bakið á ákærða þar sem hann hélt utan um A. Kvaðst hann hafa farið fram og sagt K og B frá þessu og síðan hafi hann sótt A inn í herbergið. Hann kvaðst hins vegar ekki muna eftir bílferðinni heim. A hafi sagt honum síðar að ákærði hafi þuklað á kynfærum hennar og stungið fingri inn í þau. Aðspurður um líðan A sagði vitnið að hún væri „mun meira skemmd“ eftir þennan atburð. Henni hafi ekki liðið vel fyrir atburðinn, en eftir þetta hafi líðan hennar verið mun verri. Aðspurður hvort hann hafi séð A bera kynfæri sín í pottinum og ákærða og B kyssast sagðist hann ekki hafa séð það, en frétt af kossinum frá þeim A og B. Vitnið kvaðst ekki hafa drukkið áfengi eftir þennan atburð. Sagðist hann eflaust hafa stoppað ákærða ef hann hefði ekki verið svona ölvaður. Varð af framburði hans ráðið að hann væri mjög reiður út í ákærða vegna atburða í sumarbústaðnum. Aðspurður í tilefni af því kvaðst hann fyrir atburðinn hafa talið ákærða „góðan mann“ og engan óvildarhug borið til hans. C gaf skýrslu hjá lögreglu 20. október 2011, sem í öllum aðalatriðum er í samræmi við framburð hans fyrir dómi. Í skýrslu hans þar fullyrti hann að ákærði hafi „puttað“ A og kom fram að hann hafi séð hendi ákærða hreyfast í klofi A, en ekki séð hvort hendin var innan eða utan við nærbuxur hennar. Er þessi framburður var borinn undir vitnið fyrir dómi sagðist hann minnast þess að hafa séð hönd ákærða fyrir innan svartar boxer-nærbuxur hennar er hann stóð utan við pottinn og horfði ofan í vatnið, en kvaðst ekki muna hvort ákærði hafi farið ofan í streng buxnanna eða undir skálm og ekki hve oft þetta hafi gerst. Í skýrslu C hjá lögreglu gaf hann ívið ítarlegri lýsingu en fyrir dómi á atvikum inni í herbergi bústaðarins. Lýsti hann því þar hvernig ákærði hafi haldið utan um A og reynt að kyssa hana en að hún hafi verið að reyna að ýta honum frá sér. Aðspurður hjá lögreglu hvað honum hafi fundist um gerðir ákærða gagnvart A lýsti hann því svo að honum hafi fundist þetta „kynferðisleg nauðgun“. Margrét Kristín Magnúsdóttir sálfræðingur í Barnahúsi, staðfesti fyrir dómi að hafa gefið út vottorð, dags. 8. maí 2012, sem liggur fyrir í málinu, eftir að hafa átt fjögur viðtöl við A, síðast 2. maí sl. Hún lýsti vanlíðan, kvíða og lélegu sjálfsmati stúlkunnar og hvernig atburður sá sem til umfjöllunar er í máli þessu hafi ýft upp gömul sár. Eins og algengt sé um þolendur kynferðisbrota kenni stúlkan sjálfri sér um hvað hefði gerst, þar sem hún hafi farið í bústaðinn og drukkið þar áfengi. Margrét kvað eldri áföll sem stúlkan hafi orðið fyrir hafa komið til umræðu og vel væri þekkt að þegar manneskja verði fyrir fleiri áföllum hlaðist áhrif þeirra upp og staðfesti ranghugmyndir tengdar sektarkennd og sjálfsvirðingu viðkomandi. Þolendum kynferðisbrota sé hættara við að lenda aftur í svipuðum aðstæðum, sem geti tengst slöku sjálfsmati. Aðspurð um áhrif atburðar þessa á líðan stúlkunnar kvað Margrét stúlkuna hafa lýst miklum hræðsluviðbrögðum er hún hitti ákærða fyrst í návígi nokkuð löngu eftir atburðinn, en þá hafi hún lýst því að hún náði ekki andanum, fraus og skalf og vissi ekki hvað ætti að gera en gat ekki útskýrt hvað hún óttaðist. Öll framangreind viðbrögð séu þekkt einkenni þeirra sem orðið hafi fyrir kynferðisofbeldi. Erfitt sé að greina hvað stafi frá þessu broti og hvað af öðrum áföllum. Lélegt sjálfsmat geti haft gríðarleg áhrif um alla framtíð, fái viðkomandi einstaklingur ekki viðeigandi aðstoð. Stúlkan hafi ekki lýst atvikum þessa atburðar í neinum smáatriðum enn sem komið er, en hafi lýst erfiðum hugsunum um það hvernig hefði getað farið ef vinir hennar hefðu ekki verið til staðar. Hún hafi lýst drykkju í potti og káfi. Aðspurð kvaðst vitnið ekki hafa rekið sig á neitt í samtölum við stúlkuna sem benti til þess að hún væri ekki að segja satt um að það sem gerðist í pottinum hafi verið gegn hennar vilja. Vitnið kvað erfitt að segja með fullri vissu fyrir um orsakir þeirra einkenna sem stúlkan sýni, en stúlkan hafi verið búin að vinna ágætlega úr atviki sem hún hafi lent í 13 ára gömul og getið er um í vottorði vitnisins. Líðan hennar hafi hins vegar versnað og öll einkenni ýfst upp sl. haust áður en hún hóf að koma í viðtöl hjá vitninu. Stúlkan hafi þörf fyrir fleiri meðferðarviðtöl, en ekki liggi fyrir hve mörg. Fleiri ástæður en þessi atburður liggi þó þar að baki. Helgi Garðar Garðarsson geðlæknir á barna- og unglingageðdeild Landspítala Háskólasjúkrahúss, gaf skýrslu fyrir dómi. Skýrði hann frá því að A hafi komið í viðtal til hans 2. apríl sl., en hann hafi ekki sinnt henni fyrir þann tíma. Hann kvað líðan hennar hafa versnað mikið síðustu fjórar vikurnar fyrir innlögn hennar, en þekkt sé að einkenni kynferðisbrota geti komið fram löngu eftir brot. Erfitt sé að festa fingur nákvæmlega á orsakir einkenna, en sú einkennamynd sem A hafi sýnt komi heim og saman við barn sem hafi orðið fyrir áföllum. Staðfesti vitnið að hafa ásamt Rögnu Kristmundsdóttur gefið út vottorð, dags. 30. maí sl., sem liggur fyrir í málinu. Vitnið var spurt út í verkan tveggja lyfja sem nefnd eru í vottorðinu. Kvað hann A taka bæði lyfin vegna athyglisbrests. Hvorugt lyfjanna hafi róandi verkun og þau hafi því ekki áhrif á skynjun þótt þau séu notuð með áfengi. Ragna Kristmundsdóttir, sérfræðingur í barna- og unglingageðhjúkrun, gaf einnig skýrslu fyrir dómi. Vitnið kvað A hafa rætt við hana um atburði umrædds kvölds og lýsti frásögn hennar. Kom fram að stúlkan hafi tjáð vitninu að ákærði hafa boðið henni ásamt þremur vinum hennar í sumarbústað, þar sem hann hafi veitt þeim áfengi. Í heitum potti hafi ákærði verið að fíflast í henni með því að kitla hana og um leið stungið hendi í klof hennar, gegn hennar vilja. Inni í herbergi hafi ákærði síðan reynt að kyssa hana og neyða hana til kynferðislegs samneytis. Kvað vitnið stúlkuna hafa haft endurupplifanir af þessari reynslu, sem sé meðal einkenna áfallastreituröskunar og upplifað mikinn ótta við ákærða. Hún hafi talað um að eiga erfitt með að vera ein heima hjá sér og eigi erfitt með að eiga samskipti við karlmenn. Hún hafi lágt sjálfsmat og eigi erfitt með að sinna athöfnum daglegs lífs. Áhrif atburðarins hafi verið henni mjög skaðleg, en fyrir hafi hún glímt við kvíða og óstöðugleika og sýnt merki um áfallastreituröskun, sem hafi aukist gífurlega við atburðinn. Hún sé á biðlista eftir endurinnlögn á barna- og unglingageðdeild og hafi jafnframt verið vísað á göngudeild. Það muni taka mörg ár að vinna úr þeim fjölþættu áföllum sem hún hafi orðið fyrir. Vitnið staðfesti að vottorð hennar og Helga Garðars geðlæknis sé unnið upp úr samtölum hennar við stúlkuna. Vitnið kvaðst ekki hafa haft neina aðkomu að málum stúlkunnar fyrr en í marsmánuði síðastliðnum, en upplýsingar hafi legið fyrir um að hún hafi áður haft einkenni sem bendi til áfallastreituröskunar. Í framburði vitnisins kom fram að brot af því tagi sem hér um ræði séu almennt mun skaðlegri þeim sem áður hafi lent í áföllum. Aðspurð af verjanda hvort hún vissi til þess að stúlkan og vitnið C væru par, kvað vitnið stúlkuna hafa talað um það. III Niðurstaða um ákærulið 1. Málatilbúnaður ákæruvaldsins hvað þennan lið ákærunnar varðar byggist á því að hafið sé yfir skynsamlegan vafa annars vegar, að um íkveikju hafi verið að ræða er bruninn varð í svokallaðri [...] að [...],[...] og hins vegar, að ákærði hafi verið þar að verki. Ákærði hefur frá upphafi neitað því að hafa farið inn í húsnæðið og kveikt í því. Hann hefur hins vegar, allt frá því að lögregla ræddi fyrst við hann vegna málsins, skýrt svo frá að hann hafi nokkru áður en elds varð vart, verið utan við húsið í skamma stund, kastað af sér vatni og reykt, á meðan samferðarmenn hans biðu hans í bifreið utan við húsið. Ákærði byggir sýknukröfu sína af þessum lið ákærunnar á því að hvorki sé sannað að eldsupptök í [...] hafi verið af mannavöldum né að hann hafi verið þar að verki. Til vara, komi til áfellisdóms, er þess krafist að háttsemin verði talin varða við 257. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, í stað 164. gr. laganna. Byggir ákærði þá kröfu á því að hvorki teljist uppfyllt skilyrði um eldsvoða eða almannahættu í skilningi síðarnefnda lagaákvæðisins, þrátt fyrir matsgerð dómkvadds matsmanns, þar sem komist sé að gagnstæðri niðurstöðu, en slík matsgerð bindi ekki hendur dómstóla. Til þrautavara er þess krafist að háttsemin verði einungis felld undir 1. mgr. 164. gr. laganna, en ekki jafnframt 2. mgr. sömu greinar, enda hafi ekki mátt búast við því að hætta væri á miklu eigna- eða manntjóni vegna elds í húsinu. Sú niðurstaða lögreglu að um íkveikju hafi verið að ræða er ekki studd hlutlægum sönnunargögnum heldur reist á því að við rannsókn málsins hafi aðrar mögulegar skýringar á brunanum verið útilokaðar. Guðmundur Gunnarsson, sem dómkvaddur var sem matsmaður til að meta hvort almannahætta hafi stafað af brunanum, hafði ekki það hlutverk að leggja mat á orsakir upptaka eldsins og lagði því til grundvallar í sinni matsgerð að um íkveikju hafi verið að ræða, í samræmi við niðurstöðu lögreglu þar um. Fyrir dómi var hann þó spurður, á grundvelli reynslu hans til margra ára á upptökum eldsvoða, um álit hans á niðurstöðu lögreglu. Kvaðst hann ekkert hafa út á rannsókn lögreglu að setja og vera sammála þeirri niðurstöðu sem lögregla komst að. Kom þó fram að ef honum hefði verið falið að rannsaka upptök eldsins hefði hann reynt að komast að vettvangnum óhreyfðum og að hann hefði rannsakað raflagnir með ítarlegri hætti. Fyrir liggur að vettvangsskoðun matsmannsins fór fram 16. mars 2011, eða tæpu hálfu ári eftir brunann og kemur fram í matsgerðinni að þá hafi verið búið að hreinsa út nokkuð af munum en að umhverfis ætlaðan upptakastað hafi vettvangur að mestu verið óhreyfður. Í framburði vitnisins fyrir dómi vék hann að rafmagnstækjum á vettvangi og var þar mest rætt um kæli sem mun hafa verið í rými rétt utan við kaffistofuna. Kvaðst vitnið ekki telja hafa verið þörf á að rannsaka hvort orsaka gæti verið að leita til þessa tækis þar sem ummerki hafi sýnt að kælirinn hafi orðið fyrir utanaðkomandi hita. Ekkert kom fram í framburði Guðmundar um rafmagnsofn sem ljósmyndir lögreglu sýna að staðsettur var undir glugga inni í kaffistofunni. Í ódagsettri skýrslu lögreglumannanna Jóhanns Hilmars Haraldssonar og Einars Sigurjónssonar kemur fram á bls. 15 að rafmagnsofn, sem þar er sýndur á mynd undir glugga kaffistofunnar, hafi að sögn leigutaka húsnæðisins verið ótengdur og því sé ljóst að brunaferlar á ofninum séu tilkomnir vegna utanaðkomandi hita. Ekkert kemur fram í rannsóknargögnum málsins um það hvort rannsakað hafi verið með sjálfstæðum hætti hvort ofninn hafi verið tengdur rafmagni eða að hugað hafi verið að því við rannsókn málsins hvort eldur gæti hafa kviknað út frá skemmdum lausataugum, t.d. frá ofninum. Í málinu liggur fyrir vottorð Friðriks Jónasar Friðrikssonar rafvirkjameistara, dags. 10. október 2010, sem mun hafa aðstoðað lögreglu við vettvangsrannsókn sama dag og bruninn varð. Í vottorði hans, sem og í framburði hans fyrir dómi, kom fram að mikið hafi verið um lausataugar, t.d. fjöltengi, í húsnæðinu og að rafmagnsofnar, sem taki mikið rafmagn, hafi til að mynda verið þannig tengdir. Í framburði þessa vitnis, sem rakinn er hér að framan, kom m.a. fram að rafmagnsofn sem staðsettur var undir glugga inni í kaffistofunni, hafi verið tengdur með lausataug, með a.m.k. einu fjöltengi, við rafmagnstöflu í rýminu utan kaffistofunnar. Taugin hafi verið brunnin í sundur á stað þar sem dyr kaffistofunnar hafi verið og því yrði ekki fullyrt um það hvar hún hafi legið, en vitnið taldi þó líklegast að hún hafi legið eftir gólfinu í gegnum dyr kaffistofunnar. Engar mælingar liggja fyrir á vegalengd frá þeim stað þar sem dyr kaffistofunnar voru að ætluðum upptakastað eldsins, samkvæmt niðurstöðu lögreglu, Ljóst er þó af ljósmyndum og uppdráttum með mælikvörðum sem liggja fyrir í málinu að lítil fjarlægð er á milli þessara staða, eða á að giska einn til tveir metrar. Kemur það heim og saman við það sem dómendur urðu áskynja við vettvangsgöngu. Ekki verður af rannsóknargögnum lögreglu ráðið að við þá niðurstöðu lögreglu að um íkveikju hafi verið að ræða, hafi verið tekið tillit til þess sem fram kom í vottorði rafvirkjameistarans að í kaffistofunni var staðsettur orkufrekur rafmagnsofn sem aðstæður bentu til að hafi verið tengdur rafmagni með lausataug. Lýsti rafvirkjameistarinn því fyrir dómi að skemmdir á slíkum taugum geti haft í för með sér íkveikjuhættu í tauginni sjálfri. Er að áliti dómsins ekki ólíklegt að laus rafmagnstaug sem liggur á gólfi, jafnvel í gegnum dyraop, verði fyrir skemmdum. Þá verður ekki hjá því litið að dyraop þetta er mjög nálægt ætluðum upptakastað eldsins. Samkvæmt framanrituðu er að áliti dómsins ekki nægilega hafið yfir skynsamlegan vafa að eldur í húsnæðinu hafi kviknað af mannavöldum en ekki út frá rafmagni. Engin vitni eru að því að ákærði hafi farið annað hvort inn í eða komið út úr húsinu umrætt sinn og ekkert tengir hann við brunastaðinn, annað en framburður hans sjálfs og þriggja samferðarmanna hans um að hann hafi stigið út úr bifreiðinni um skamma hríð umrædda nótt til þess að kasta af sér vatni, reykja eða hvort tveggja. Í framburði vitnanna þriggja fyrir dómi kom fram að ekkert þeirra hafi farið út úr bifreiðinni til að huga að ferðum ákærða, heldur hafi þau horft út um afturrúður bifreiðarinnar. Engar ljósmyndir liggja fyrir í málinu af umræddri bifreið, en fram kom hjá sumum vitnanna að dökkar filmur hafi verið í afturrúðum bifreiðarinnar. Atburður þessi átti sér stað um hánótt í lok september og er upplýst að myrkur hafi verið, en áhöld eru um það hversu mikla birtu lagði frá nærliggjandi götuljósum að skoti við inngang húsnæðisins, þar sem ákærði kveðst hafa haldið sig. Framburður vitnisins H um að hún telji sig hafa átt að geta séð glóð frá sígarettu ákærða styður að áliti dómsins að dimmt hafi verið utan bifreiðarinnar. Fyrir liggur að ákærði var dökkklæddur. Bar hann fyrir dómi um að hafa mestmegnis snúið baki í bifreiðina. Ákærði hefur staðfastlega borið um að hafa haldið sig í eða nálægt skotinu allan tímann meðan hann var utan bifreiðarinnar að reykja og kasta af sér vatni. Hefur sá framburður hans ekki verið hrakinn. Skýringar hans á því hvers vegna hann hafi ekki orðið sérstaklega blautur vegna rigningar virðast koma heim og saman við upplýsingar um veður og vindátt og athugasemd, sem fram kemur í upplýsingaskýrslu lögreglu um veðurfar umrædda nótt, að skjólgott hafi verið við húsið. Að áliti dómsins verður því ekki að réttu lagi haldið fram að framburður ákærða hafi verið óstöðugur og þar með ótrúverðugur, enda þótt framburður hans um lítilvæg atriði hafi tekið einhverjum breytingum við skýrslugjöf hans hjá lögreglu. Samkvæmt 108. gr. laga nr. 88/2008, um meðferð sakamála, hvílir sönnunarbyrði um sekt ákærða og atvik, sem telja má honum í óhag, á ákæruvaldinu. Að áliti dómsins er, samkvæmt öllu framanrituðu, ekki komin fram lögfull sönnun þess að ákærði hafi gerst sekur um að hafa kveikt í húsnæðinu að [...] og verður hann því sýknaður af því broti sem í 1. lið ákærunnar greinir. Niðurstaða um ákærulið 2. Ákærði hefur alfarið neitað að hafa veitt ungmennunum sem heimsóttu hann í sumarbústaðinn umrætt kvöld áfengi, en viðurkennir að hafa drukkið áfengi í viðurvist þeirra og vitað um aldur þeirra. Byggir sýknukrafa hans af þessum lið ákæru á því að rangt sé og ósannað að hann hafi veitt ungmennunum áfengi og því síður hvatt þau til neyslu slíkra veiga. Hvað ákvæði 2. mgr. 99. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002 snertir, sem vísað er til í ákæru, byggir ákærði á því að sá verknaður sem lýst sé í ákæru falli ekki að verknaðarlýsingu þess lagaákvæðis, auk þess sem brotið gegn 1. mgr. 18. gr., sbr. 27. gr., áfengislaga nr. 75/1998, sem honum er þar gefið að sök tæmi sök gagnvart þessu ákvæði barnaverndarlaga. Vitnin A, B og C, sem öll voru á aldrinum 16 til 17 ára, hafa staðfastlega borið um að ákærði hafi beinlínis boðið þeim áfengi, bæði áður en þau komu í bústaðinn og eftir að þangað var komið. Liggja fyrir ljósmyndir af tveimur SMS-skeytum úr símanúmeri ákærða í símanúmer A, sem styðja þann framburð. Sú skýring ákærða, að ætlunin hafi verið að senda annað skeytið og helminginn af hinu til annars aðila, sem ekki hefur verið leiddur fyrir dóminn, er ótrúverðug. Framburður framangreindra ungmenna á sér jafnframt stoð í framburði vitnisins K hjá lögreglu. Það vitni breytti nokkuð framburði sínum fyrir dómi, m.a. um það hvort ákærði hafi boðið ungmennunum áfengið, en staðfesti þó að ungmennin hafi drukkið af áfengi sem ákærði hafi verið með í bústaðnum. Við mat á trúverðugleika framburðar þessa vitnis fyrir dómi verður að líta til þess að þeir ákærði vinna á sama vinnustað og til breytts framburðar vitnisins fyrir dómi, frá því sem hann bar hjá lögreglu, sem að áliti dómsins bar skýran vott um að vitnið dragi taum ákærða í málinu. Samkvæmt framburði ákærða sjálfs bauð hann ungmennunum að koma í bústaðinn, þar sem hann hafði áfengi um hönd í návist þeirra og bað m.a. eitt þeirra, C, ítrekað að blanda fyrir sig drykki. Verður ekki annað af þessu ráðið en að áfengi hafi verið á boðstólum í bústaðnum. Með framangreindum sönnunargögnum og framburðum vitna, sérstaklega þeirra A, B og C, sem engri rýrð hefur verið varpað á, þykir fram komin fullnægjandi sönnun þess að ákærði hafi veitt ungmennunum áfengi, vitandi um aldur þeirra, og þar með brotið gegn þeim ákvæðum áfengislaga nr. 75/1998 og barnaverndarlaga nr. 80/2002 sem greinir í ákæru, sem verður beitt saman í ljósi ungs aldurs vitnanna. Niðurstaða um ákærulið 3. Ákærði hefur frá upphafi alfarið neitað því að nokkuð kynferðislegt hafi átt sér stað milli hans og A í sumarbústaðnum umrætt sinn og kom fram í framburði hans fyrir dómi að hann liti á hana sem barn og hefði engan áhuga á henni kynferðislega. Kvaðst hann fyrir dómi ekki hafa snert hana að öðru leyti en því að hann hafi nuddað á henni tærnar, sem hann hafi einnig gert við aðra viðstadda. Byggir ákærði sýknukröfu sína á því að rangt sé og ósannað að hann hafi gerst sekur um þá háttsemi sem honum er gefin að sök í þessum lið ákæru, en varakrafa hans um vægustu refsingu sem lög leyfa byggist á því að háttsemin nái ekki þeim alvarleika sem þurfi til að falla undir 194. eða 199. gr. almennra hegningarlaga, heldur einungis til þess verknaðar sem lýst sé í 3. mgr. 99. gr. barnaverndarlaga. A hefur staðfastlega borið um að ákærði hafi í heita pottinum við sumarbústaðinn ítrekað káfað á kynfærum hennar innan og utan klæða og sett fingur upp í leggöng hennar. Þetta hafi ákærði gert að þremur vitnum ásjáandi, um leið og hann hafi kitlað hana undir hnésbót og þannig reynt að villa fyrir vitnunum um gerðir sínar. A gaf ítarlega skýrslu hjá lögreglu 20. október 2011, fimm dögum eftir heimsóknina í sumarbústaðinn. Framburður hennar fyrir dómi samræmist fyllilega skýrslu hennar hjá lögreglu, þótt framburður hennar hjá lögreglu hafi um sumt verið ítarlegri. Er framburður hennar að áliti dómsins trúverðugur og virðist einlægur og ýkjulaus. Enda þótt hún hafi borið um að hafa verið töluvert ölvuð og telji sig ekki muna allt, sérstaklega í lok verunnar í pottinum, lýsti hún nokkuð nákvæmlega hjá lögreglu umræðuefnum þeirra í pottinum um sama leyti og hún kvað ákærða hafa brotið á sér. Framburður A á sér stoð í framburðum þeirra B og C, sem báðir bera um að hafa séð ákærða fara ítrekað með hönd í klof hennar. Í framburði beggja kom fram að ákærði hafi jafnframt verið að kitla A og var framburður B einkar skýr um aðfarir ákærða og í fullu samræmi við framburð A. Báðir báru jafnframt um að hún hafi beðið ákærða að hætta, reynt að ýta honum frá og fært sig til í pottinum. Fyrir liggur að bæði þessi vitni eru góðir vinir stúlkunnar, en að mati dómsins varpar það eitt ekki rýrð á framburð þeirra í málinu, nema annað komi til. Báðir báru þeir um að hafa orðið ölvaðir eftir því sem á leið í pottinum, en frásögn þeirra var í samræmi við þann framburð, þar sem fram kom að minni þeirra beggja hafi versnað eftir því sem á leið. Framburður þeirra beggja um þau atriði sem þeir fullyrða að þeir muni hefur verið stöðugur og er að mati dómsins trúverðugur, sérstaklega framburður B sem var nokkuð nákvæmari í sinni frásögn. Fyrir dómi kvaðst C aðspurður hafa séð hönd ákærða fara inn fyrir nærbuxur A, en gat ekki lýst því neitt nánar og hjá lögreglu kvaðst hann ekki hafa séð það hvort höndin var utan eða innan klæða í klofi stúlkunnar. Verður framburður hans hjá lögreglu því lagður til grundvallar um það atriði, en þetta eitt sér þykir ekki þess eðlis að það dragi í heild úr trúverðugleika framburðar hans. Þá þykir það ekki draga að neinu marki úr trúverðugleika þessa vitnis þótt framburður hans hafi borið merki um mikinn tilfinningahita og reiði í garð ákærða, enda kom skýrt fram að fyrir umræddan atburð hafi vitnið ekkert átt sökótt við ákærða. Framburður vitnisins K, þótt hann hafi tekið nokkrum breytingum fyrir dómi og vitnið virst ákærða hliðhollt, er að miklu leyti í samræmi við framburð framangreindra vitna og styður að ákærði hafi viðhaft kynferðislega tilburði gagnvart A í pottinum. Kom t.d. fram hjá þessu vitni fyrir dómi að ákærði hafi þuklað brjóst A, sleikt á henni tærnar og oftsinnis haft hana í fanginu, þótt vitnið segði stúlkuna hafa sest þar sjálfviljug. Þá staðfesti hann þann framburð sinn hjá lögreglu að hann hafi ítrekað beðið ákærða að hætta að káfa á stúlkunni og að stúlkan hafi sjálf ítrekað fært sig frá ákærða og beðið hann að hætta, en að ákærði hafi í engu sinnt því. K bar auk þess um að stúlkan hafi sagt frá því strax í bifreiðinni á leið heim úr bústaðnum að ákærði hafi stungið fingrum í leggöng hennar. K og C, sem voru mjög ölvaðir á heimleiðinni, báru um að stúlkan hafi skýrt þeim frá þessu, strax daginn eftir atburðinn. Þetta kom auk þess fram í framburði L hjá lögreglu, þótt hún skýrði ekki jafn ítarlega frá frásögn A fyrir dómi og hún gerði hjá lögreglu. Við skýrslutöku fyrir dómi af vitninu K var gengið út frá því að vitnið hafi borið um það hjá lögreglu að hann hafi séð hönd ákærða í klofi stúlkunnar, en fyrir dómi fullyrti hann þráspurður að þetta hafi hann ekki séð sjálfur. Skýrslugjöf vitnisins hjá lögreglu var tekin upp í hljóði og mynd og liggur sá mynddiskur meðal málsgagna, auk samantektar lögreglu á framburði vitnisins. Við skoðun á mynddiskinum kom í ljós að samantekt lögreglu á framburði vitnisins er ekki fyllilega nákvæm, að því leyti að þar er ekki getið þeirrar spurningar lögreglu til vitnisins hvort hann hafi séð hægri hönd ákærða snerta stúlkuna einhvers staðar, en áður hafði komið fram hjá vitninu að sú hönd ákærða hafi legið undir læri stúlkunnar. Á upptökunni heyrist að K svarar þessari spurningu neitandi. Er því af framburði hans hjá lögreglu að skilja að hann hafi ekki séð höndina í klofi stúlkunnar ofan í vatninu, eins og framburður hans hjá lögreglu fram að því hafði gefið til kynna, heldur hafi hann einungis dregið þá ályktun af stöðu handleggsins og sökum þess að B hafi sagst hafa séð höndina þar. Að áliti dómsins verður framburði K ekki alfarið vísað á bug sem ótrúverðugum, þótt hann hafi tekið töluverðum breytingum fyrir dómi. Framburður hans um það hvort ákærði hafi sýnt af sér kynferðislega tilburði var hins vegar reikull fyrir dómi og tók að auki miklum breytingum frá því sem hann greindi frá hjá lögreglu. Framan af við skýrslutöku fyrir dómi dró vitnið fjöður yfir það að ákærði hafi sýnt af sér nokkra kynferðislega tilburði gagnvart stúlkunni, en þegar borinn var undir hann framburður hans hjá lögreglu staðfesti hann að mestu leyti þann framburð, eins og að framan hefur verið rakið. Ekkert í framburði annarra vitna í málinu styður þann framburð K að A hafi sjálf sýnt ákærða kynferðislega tilburði eða gefið honum nokkuð tilefni til að ætla að hún hefði kynferðislegan áhuga á honum, hvorki umrætt kvöld né í fyrri samskiptum þeirra. Telur dómurinn hinn breytta framburð vitnisins að þessu leyti ótrúverðugan og kunna að skýrast annað hvort vinnutengslum hans við ákærða eða af því sem vitnið upplýsti, að slitnað hafi upp úr vinasambandi hans og stúlkunnar vegna þessa atburðar, m.a. sökum þess að móðir hennar og stjúpfaðir hafi bannað henni að umgangast vitnið. Fyrir dóminum liggja jafnframt vottorð sálfræðings, geðlæknis og sérfræðings í hjúkrun, sem öll hafa átt viðtöl við stúlkuna. Er með vottorðum þessum og framburðum þessara vitna fyrir dómi, staðfest að stúlkan hafi sýnt einkenni sem samræmast því að hún hafi orðið fyrir áfalli í umræddri sumarbústaðarferð og er engin ástæða til að draga í efa að þau einkenni sé að stórum hluta að rekja til þessa atburðar, þótt upplýst sé að andlegt ástand stúlkunnar hafi verið viðkvæmt fyrir atburðinn og að hún hafi orðið fyrir öðrum áföllum á lífsleiðinni. Samkvæmt öllu framanrituðu þykir, gegn neitun ákærða, sannað að hann hafi umrætt sinn ítrekað strokið kynfæri A, a.m.k. utan klæða. Eftir stendur hvort ákærði hafi jafnframt ítrekað strokið og nuddað kynfæri stúlkunnar innanklæða og stungið fingri í leggöng hennar nokkrum sinnum, eins og í ákæru greinir. Fyrir dómi bar stúlkan um að fingur ákærða hafi ítrekað káfað á kynfærum hennar, ýmist utan eða innan klæða og að fingur hans hafi farið inn í leggöng hennar „oftar en einu sinni“. Þrjú vitni voru að atburðum og styðja framburðir þeirra framburð stúlkunnar eins langt og þeir ná, en upplýst er að aðstæður voru með þeim hætti að örðugt hefur verið að greina nákvæmlega ofan í vatninu hvort ákærði stakk fingri inn fyrir nærbuxur hennar og inn í leggöng hennar. Eins og að framan er rakið telur dómurinn framburð stúlkunnar um atburði hafa verið staðfastan og trúverðugan um þau atriði sem hún man. Framburður ákærða hefur aftur á móti tekið nokkrum breytingum frá framburði hans hjá lögreglu, einkum hvað varðar skýringar hans á þremur SMS-skilaboðum sem hann sendi stúlkunni fyrir og eftir dvöl hennar í bústaðnum, en þær skýringar sem hann gaf fyrir dómi á þessum sendingum telur dómurinn ótrúverðugar. Eins og að framan er rakið er það niðurstaða dómsins, gegn neitun ákærða, að hann hafi ítrekað strokið kynfæri hennar utan klæða. Þá verður ekki hjá því litið við mat á trúverðugleika framburðar ákærða að auk þess sem hann kveðst hafa nuddað fætur stúlkunnar í pottinum, viðurkennir hann að hafa kysst einn unglingspiltanna. Framburðir vitna um þann atburð benda til þess að sá atburður hafi tengst því að fá brotaþola til að afklæða sig. Bera þessar athafnir ákærða vott um að hugarfar hans í pottinum hafi ekki verið eins laust við allt kynferðislegt og hann vill vera láta. Framburður A er studdur framburði piltanna þriggja, þ.e. K, sem bar fyrir dómi um að hún hafi strax í bifreiðinni á leið heim úr bústaðnum greint frá því að ákærði hafi stungið fingri í leggöng hennar og þeirra B og C, sem lítið mundu eftir bílferðinni, en báru um að stúlkan hafi skýrt þeim frá því, líklega daginn eftir, að ákærði hafi farið með fingur í leggöng hennar. Samræmist þetta einnig því sem fram kom í framburði vitnisins L hjá lögreglu, þótt þetta atriði hafi ekki verið borið undir hana fyrir dómi, og einnig stuttri skýrslu móður C, sem hún gaf undir lok skýrslutöku sonar hennar hjá lögreglu, en hún var ekki leidd sem vitni fyrir dóminn. Dregur það ekki úr trúverðugleika framburðar stúlkunnar að hún virðist ekki hafa skýrt móður sinni frá þessu tiltekna atriði, enda greindi móðir hennar frá því að stúlkan hafi átt erfitt með að tjá sig um atburðinn. Í ljósi alls framanritaðs telur dómurinn, þrátt fyrir neitun ákærða, að leggja verði til grundvallar þann framburð A fyrir dómi að ákærði hafi umrætt sinn strokið kynfæri hennar ítrekað bæði utan og innan klæða og stungið fingri oftar en einu sinni inn í leggöng hennar. Í ákæru er ákærða jafnframt gefið að sök að hafa „nuddað“ kynfæri stúlkunnar innanklæða. Ekki verður séð að stúlkan hafi greint frá því hjá lögreglu að ákærði hafi nuddað kynfæri hennar og fyrir því ákæruatriði fékkst ekki sérstök stoð í framburðum vitna fyrir dómi. Telst það því ósannað. Ekkert, fyrir utan ótrúverðugan framburð K, bendir til þess að stúlkan hafi gefið ákærða nokkuð tilefni til að ætla að hún hefði áhuga á honum kynferðislega. Sannað þykir með framburði piltanna þriggja að stúlkan hafi í pottinum ítrekað ýtt ákærða frá sér og sagt honum að hætta. Breytir engu þótt hún kunni að hafa orðað það svo að hún vildi ekki meira „kitl“ en hafið þykir yfir allan vafa að háttsemi ákærða hafi átt sér stað gegn vilja hennar og að ákærða hafi mátt vera það ljóst. Einnig þykir með framburði vitna sannað að ákærði hafi að einhverju marki haldið í eða undir hné stúlkunnar og kitlað hana í hnésbót um leið og hann framdi brot sín. Dómurinn telur sýnt að ákærði, sem var 35 ára að aldri og mun meiri að líkamsburðum en stúlkan, hafi neytt þessara augljósu yfirburða sinna til að koma fram vilja sínum gagnvart stúlkunni sem var á 17. ári Þá verður að líta til þess að brot ákærða átti sér stað í töluverðri fjarlægð frá þéttbýli og þess að bæði stúlkan og tveir af þremur vina hennar voru ölvuð af áfengi sem ákærði hafði veitt þeim. Þegar þessar aðstæður eru virtar heildstætt verður að telja að í þeim felist ótvírætt „annars konar ólögmæt nauðung“ í skilningi 1. mgr. 194. gr. og það að stinga fingri í leggöng hefur í dómaframkvæmd verið talið til annarra kynferðismaka í skilningi sama lagaákvæðis. Hefur ákærði með háttsemi sinni því gerst sekur um nauðgun og telst brot hans réttilega heimfært í ákæru til 1. mgr. 194. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, með þeim breytingum sem gerðar voru á því lagaákvæði með 3. gr. laga nr. 61/2007. Niðurstaða um ákærulið 4. Ákærði kannast við að hafa farið á eftir A inn í svefnherbergi í bústaðnum, þar sem hún var nakin með handklæði vafið utan um sig, en neitar því alfarið að hafa kysst hana þar og að hafa viðhaft orðfæri af því tagi sem honum er gefið að sök í þessum lið ákærunnar. Byggir sýknukrafa hans á því að háttsemin sé ósönnuð, sérstaklega að um hafi verið að ræða tungukoss. Til vara, teljist háttsemin sönnuð, byggir ákærði á því að hún nái ekki þeim alvarleika sem þurfi til að falla undir 199. gr. almennra hegningarlaga og geti einungis varðað við 3. mgr. 99. gr. barnaverndarlaga. Þá er á því byggt að komi til sakfellingar fyrir bæði 3. og 4. lið ákæru verði að líta á háttsemina sem einn samfelldan verknað en ekki tvö brot. Beri þá einungis að refsa fyrir þann verknaðarþátt sem sé alvarlegri og skuli þá ekki refsa sérstaklega fyrir 4. lið ákærunnar. Framburður A um að ákærði hafi, gegn vilja hennar, kysst hana tungukossi í svefnherbergi sumarbústaðarins, er studdur framburði vitnanna B og C, sem báðir báru fyrir dómi um að hafa séð ákærða vera að kyssa stúlkuna, er þeir litu inn um herbergisdyrnar. Framburður þeirra um þetta atriði hefur verið stöðugur frá upphafi og nýtur auk þess stuðnings í framburði K um að piltarnir hafi báðir hafi litið inn í herbergið og sagt honum frá því að ákærði væri „í sleik“ við stúlkuna. Framburður stúlkunnar um að ákærði hafi kysst hana tungukossi í herberginu fær jafnframt stoð í SMS-skilaboðum sem fyrir liggur að ákærði sendi henni eftir að hún og félagar hennar höfðu yfirgefið bústaðinn, þar sem hann vísar til tungu hennar og vara. Sú skýring ákærða að hafa ætlað vitninu B þessi skilaboð kom fyrst fram fyrir dómi og er einfaldlega ótrúverðug að áliti dómsins. Engin vitni eru að orðaskiptum ákærða og stúlkunnar í herberginu, en ekkert er fram komið sem varpar rýrð á framburð hennar um að ákærði hafi sagst langa í hana og vilja „ríða“ henni. Í ljósi alls framanritaðs þykir, gegn neitun ákærða, komin fram lögfull sönnun þess að ákærði hafi kysst stúlkuna tungukossi í herberginu og auk þess viðhaft þau orð sem í 3. lið ákærunnar greinir. Telst sú háttsemi varða við 199. gr. almennra hegningarlaga. Í ljósi ungs aldurs stúlkunnar þykir brotið jafnframt varða við 3. mgr. 99. gr. barnaverndarlaga, eins og í ákæru greinir. IV Ákærði hefur hér verið sýknaður af brennubroti samkvæmt 1. lið ákærunnar en sakfelldur fyrir þau kynferðis-, áfengislaga- og barnaverndarlagabrot sem greinir í 2. til 4. lið ákærunnar, að frátöldu því að ósannað er að hann hafi „nuddað“ kynfæri brotaþola innanklæða og að hann hafi stungið fingri í leggöng hennar oftar en tvisvar, en vafi um fjölda skipta verður metinn ákærða í hag í ljósi framburðar brotaþola fyrir dómi. Samkvæmt framlögðu sakavottorði átti ákærði sér nokkurn sakaferil fram til ársins 2002, en eftir það hefur hann ekki gerst sekur um refsiverð brot svo kunnugt sé. Ákærði hefur ekki áður orðið uppvís að ofbeldis- eða kynferðisbroti og hefur sakaferill hans ekki sérstök áhrif við ákvörðun refsingar hans nú. Ákærði á sér engar málsbætur. Við ákvörðun refsingar ákærða verður litið til þess að brot hans beindust að mikilvægum hagsmunum, sér í lagi friðhelgi og kynfrelsi 16 ára gamallar stúlku og sýnt þykir að brot hans hafi haft umtalsverðar afleiðingar í för með sér fyrir andlega líðan hennar, sbr. 1. og 2. tl. 1. mgr. 70. gr. almennra hegningarlaga. Samkvæmt a. lið 195. gr. sömu laga ber að virða það til þyngingar að brot ákærða gegn 1. mgr. 194. gr. sömu laga beindist að barni yngra en 18 ára. Þá verður til þess litið til þess hvernig verknaður ákærða var framkvæmdur, sbr. 3. tl. sömu málsgreinar. Ákærði bauð 16 til 17 ára gömlum unglingum til sín í sumarbústað utan byggðar, þar sem hann veitti þeim áfengi, braut þar ítrekað og í talsverðan tíma gegn kynfrelsi brotaþola í heitum potti, að unglingspiltunum viðstöddum, auk þess sem ákærði sendi ítrekað upp úr pottinum og inn í bústaðinn til að blanda drykki þann piltanna sem líklegastan mátti telja til að grípa inn í atburðarrásina. Sköpuðust þannig aðstæður sem voru til þess fallnar að brotaþoli upplifði bjargarleysi, eins og raun bar á. Í ljósi framangreindra sjónarmiða og með hliðsjón af 77. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940, þykir refsing ákærða hæfilega ákvörðuð fangelsi í 18 mánuði. Engin efni eru til þess að fresta fullnustu þeirrar refsingar skilorðsbundið. V Samkvæmt úrslitum um 1. lið ákærunnar verður einkaréttarkröfu D vísað frá dómi. Stendur þá eftir að taka afstöðu til einkaréttarkröfu sem höfð er uppi af hálfu forráðamanns A. Er hún rökstudd svo í fyrirliggjandi einkaréttarkröfu að um sé að ræða kynferðisbrot 35 ára gamals manns gegn 16 ára stúlku. Ákærði hafi misnotað sér aðstöðu sína með því að veita brotaþola fyrst áfengi og áreita hana síðan kynferðislega. Með framferði sínu hafi ákærði gerst sekur um ólögmæta meingerð gegn persónu brotaþola og beri honum að bæta þá meingerð með því að greiða henni miskabætur samkvæmt 26. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993. Brot hans sé til þess fallið að valda brotaþola hugarangri, andlegri vanlíðan og óöryggi og þá sérstaklega með tilliti til ungs aldurs hennar. Ekki liggi enn fyrir hver endanlegur miski brotaþola sé, enda geti áhrif brotsins verið lengi að koma fram að fullu. Brotaþoli hafi gengið til sálfræðings í kjölfarið og sé því ferli ekki lokið. Kærða hafi verið kunnugt um aldur brotaþola og þekkt til hennar. Því verði að telja að hann hafi brugðist freklega því trausti sem hún hafi borið til hans sem eldri manns sem hún þekkti. Atburðurinn hafi haft djúp áhrif á brotaþola, sem óttist ákærða eftir atvikið. Með niðurstöðu dómsins um 2. til 4. lið ákærunnar liggur fyrir að ákærði er sekur um refsiverð brot sem m.a. beindust að kynfrelsi stúlku sem þá var 16 ára gömul. Ákærði hefur gerst sekur um alvarlega meingerð gagnvart brotaþola og á hún því rétt á miskabótum úr hendi hans, samkvæmt 26. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993. Með hliðsjón af atvikum öllum, ungum aldri brotaþola og vottorðum um andlega líðan hennar eftir atburðinn þykir kröfu um miskabætur að fjárhæð 800.000 krónur stillt í hóf. Verður hún því tekin til greina að fullu, með vöxtum eins og í dómsorði greinir, en upphafstími dráttarvaxta verður miðaður við það er mánuður var liðinn frá birtingu bótakröfunnar fyrir ákærða, sbr. 9. gr. laga nr. 38/2001, um vexti og verðbætur. Samkvæmt sakarkostnaðaryfirliti ákæruvalds stafar allur kostnaður sem þar er tilgreindur, utan reiknings frá Barnahúsi vegna vottorðs sálfræðings að fjárhæð 30.000 krónur, af rannsókn á því sakarefni sem í 1. lið ákærunnar greinir, þar á meðal kostnaður samkvæmt tveimur reikningum verjanda ákærða. Þar sem ákærði hefur verið sýknaður af þeim ákærulið greiðist allur sá kostnaður úr ríkissjóði, utan kostnaðar af nefndu vottorði sem ákærði verður dæmdur til að greiða. Málsvarnarlaun skipaðs verjanda ákærða, Gísla M. Auðbergssonar hdl., vegna starfa hans fyrir dómi og við rannsókn málsins, að því marki sem ekki hefur þegar verið greitt fyrir störf hans samkvæmt sakarkostnaðaryfirliti ákæruvaldsins, þykja hæfilega ákveðin 1.192.250 krónur, að teknu tilliti til virðisaukaskatts, en auk þess ber verjandanum greiðsla vegna útlagðs kostnaðar að fjárhæð 55.086 krónur og vegna aksturs að fjárhæð 191.427 krónur. Með hliðsjón af úrslitum málsins og með vísan til 2. málsliðar 1. mgr. 218. gr. laga nr. 88/2008, um meðferð sakamála, verður ákærði dæmdur til að greiða helming framangreindra fjárhæða, eða samtals 719.382 krónur, en helmingur þeirra greiðist úr ríkissjóði. Ákærði verður hins vegar dæmdur til að greiða að fullu þann sakarkostnað sem hlaust af réttargæslu brotaþola. Þóknun skipaðs réttargæslumanns brotaþola fram að aðalmeðferð málsins, Bjarna G. Björgvinssonar hrl., þykir hæfilega ákveðin 70.000 krónur og þóknun Stefáns Þórs Eyjólfssonar hdl., sem skipaður var réttargæslumaður hennar við aðalmeðferð málsins, er hæfilega ákveðin 350.000 krónur, hvort tveggja að teknu tilliti til virðisaukaskatts, en auk þess ber þeim síðarnefnda greiðsla vegna aksturs að fjárhæð 44.460 krónur. Annar sakarkostnaður hlaust ekki af málinu. Verður ákærða því gert að greiða alls 1.213.842 krónur í sakarkostnað. Af hálfu ákæruvaldsins flutti mál þetta Kolbrún Benediktsdóttir saksóknari. Dómur þessi er kveðinn upp af Hildi Briem héraðsdómara sem dómsformanni og meðdómsmönnunum Áslaugu Björgvinsdóttur héraðsdómara og Sigurði G. Gíslasyni héraðsdómara, kl. 14:00 þriðjudaginn 3. júlí 2012 í dómsal Héraðsdóms Austurlands að Lyngási 15, Egilsstöðum. Dómsorð: Ákærði, Snorri Einarsson, er sýkn af ákæru fyrir brennu samkvæmt 1. lið ákærunnar. Ákærði sæti fangelsi í 18 mánuði. Einkaréttarkröfu D er vísað frá dómi. Ákærði greiði E, f.h. A, miskabætur að fjárhæð 800.000 krónur, ásamt vöxtum samkvæmt 1. mgr. 8. gr. laga nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu, frá 15. október 2011 til 27. febrúar 2012, en með dráttarvöxtum samkvæmt 1. mgr. 6. gr., sbr. 9. gr., sömu laga frá þeim degi til greiðsludags. Ákærði greiði sakarkostnað að fjárhæð 1.213.842 krónur, og er þar innifalinn helmingur málsvarnarlauna skipaðs verjanda hans, Gísla M. Auðbergssonar hdl., vegna starfa hans fyrir dómi og að hluta við rannsókn málsins, sem í heild nema 1.192.250 krónum, að teknu tilliti til virðisaukaskatts, auk helmings útlagðs kostnaðar verjandans að fjárhæð 55.086 krónur og kostnaðar af akstri hans, 191.427 krónur, en helmingur þessara fjárhæða greiðist úr ríkissjóði. Er þar einnig innifalin þóknun Bjarna G. Björgvinssonar hrl., skipaðs réttargæslumanns brotaþola fram að aðalmeðferð málsins, 70.000 krónur og Stefáns Þórs Eyjólfssonar hdl., sem skipaður var réttargæslumaður brotaþola við upphaf aðalmeðferðar málsins, 350.000 krónur, hvort tveggja að teknu tilliti til virðisaukaskatts, auk aksturskostnaðar þess síðarnefnda að fjárhæð 44.460 krónur. Loks er innifalin í þessari fjárhæð kostnaður að fjárhæð 30.000 krónur vegna öflunar vottorðs samkvæmt yfirliti ákæruvalds um sakarkostnað. Að öðru leyti greiðist sakarkostnaður úr ríkissjóði.

Mál nr. 183/1999

Börn Forsjá Gjafsókn

K og M deildu um forsjá dóttur sinnar B. Voru báðir foreldrarnir taldir hæfir til að fara með forsjána, en um aðstæður K skorti nokkuð upplýsingar. B hafði búið hjá föður sínum um nokkurt skeið og naut þar festu og öryggis og stuðnings í námi. Umgengni hennar við móður sína hafði verið óhindruð og samband mæðgnanna mikið. Það var talið best til þess fallið að tryggja velferð B, að M hefði forsjá hennar um leið og hún nyti rúmrar umgengni við K. Var héraðsdómur því staðfestur.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Pétur Kr. Hafstein, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur Henrysson, Hjörtur Torfason og Hrafn Bragason. Áfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 30. apríl 1999. Hún krefst þess aðallega, að dómur héraðsdóms verði ómerktur og málinu vísað heim í hérað til löglegrar meðferðar. Til vara krefst hún þess, að sér verði falin forsjá dóttur sinnar og stefnda, B, sem fædd er [...] 1986. Þá krefst hún málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, en hún nýtur gjafsóknar á báðum dómstigum. Stefndi krefst staðfestingar héraðsdóms og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Nokkur ný gögn hafa verið lögð fyrir Hæstarétt. I. Aðilar málsins gengu í hjónaband [...] desember 1986, en höfðu áður búið í óvígðri sambúð um nokkurt skeið og eignast dótturina B í september 1986. Bæði áttu börn frá fyrri samböndum og ólust fjögur börn áfrýjanda upp á heimili þeirra á E, hið yngsta fjórum árum eldra en B og hið elsta rúmlega ellefu árum eldra. Áfrýjandi og stefndi slitu samvistum vorið 1996 og flutti stefndi þá brott. Þau tóku aftur upp sambúð í nokkra mánuði veturinn 1996 til 1997, en sambúðinni lauk endanlega, þegar stefndi fór af heimilinu 1. maí 1997 og flutti til Reykjavíkur. Leyfi til lögskilnaðar fengu þau [...] nóvember 1998. Er aðstæðum þeirra á þessum tíma nánar lýst í héraðsdómi. Eftir skilnað foreldra sinna dvaldist B á heimili áfrýjanda á E og stundaði nám við Grunnskóla E veturinn 1997 til 1998. Var áfrýjandi mikið fjarverandi frá heimili sínu um veturinn, þar sem hún þurfti oft að dvelja á sjúkrahúsum vegna veikinda, og var B þá aðallega hjá móðursystkinum sínum á E. Sumarið 1998 dvaldi hún hjá föðurforeldrum sínum í S, en fluttist um haustið, með samþykki móður sinnar, til stefnda, sem stofnað hafði heimili í K og hafið sambúð með P grunnskólakennara. Hefur B dvalið hjá þeim síðan og stundað nám við [...]skóla í K. Áfrýjandi hóf sambúð með R sjómanni í desember 1998 og fluttist þá til Þ ásamt næstyngstu dóttur sinni. Engra gagna nýtur hins vegar í málinu um aðstæður hennar á Þ, en fyrir Hæstarétt hefur verið lögð umsögn fyrrum skólastjóra Grunnskólans á Þ um ágæt kynni hans af sambýlismanni áfrýjanda á árunum 1992 til 1998. Við flutning málsins fyrir Hæstarétti kom fram, að eftir uppsögu héraðsdóms lauk B námi sínu í [...]skóla á liðnu vori með ágætum árangri og hafði þá tekið verulegum framförum í námi frá því á E. Í sumar dvaldi hún í fjórar vikur hjá föðurforeldrum sínum í S, í þrjár til fjórar vikur hjá móður sinni á Þ og í eina viku hjá móðurforeldrum sínum á E, en að öðru leyti hefur hún verið hjá föður sínum í K og stundar nú áframhaldandi nám í [...]skóla. Hún hefur að auki haft mikið samband við móður sína og hitt hana, er hún hefur verið syðra. II. Fyrir héraðsdómi var leitað umsagna barnaverndarnefnda þeirra sveitarfélaga, sem málsaðilar bjuggu í á þeim tíma, er málið var þar til meðferðar, sbr. 3. mgr. 34. gr. barnalaga nr. 20/1992. Var niðurstaða í báðum tilvikum sú, að ekkert mælti gegn því, að viðkomandi foreldri hefði forsjá B með höndum. Þá var Kristjáni Má Magnússyni sálfræðingi falið að gefa héraðsdómi skýrslu um viðhorf B til forsjár hennar við og eftir skilnað foreldra hennar, sbr. 4. mgr. 34. gr. barnalaga. Skýrsla hans frá 15. ágúst 1998 er rakin í héraðsdómi og kemur þar meðal annars fram, að B vilji eindregið búa hjá föður sínum, sem hún virði og hafi mætur á, og sé talsverður þungi að baki viljayfirlýsingu hennar. Telur sálfræðingurinn ákvörðun hennar um það meðal annars byggjast á óöryggi, sem hún hafi upplifað við tíða fjarveru móður frá heimili, og erfiðleikum tengdum skólagöngu á E. B líki ágætlega við sambýliskonu föður síns og með flutningi til hans eignist hún heimili, þar sem hún geti dvalist meginhluta ársins og setjist í nýjan skóla. Þá sé henni ljóst, að hún geti áfram verið í sambandi við móður sína og heimsótt hana, þótt hún búi hjá föður sínum. Kristján Már telur, að B hafi mótað með yfirvegun og rökum það viðhorf sitt að vilja búa hjá föður sínum. Við aðalmeðferð málsins í héraði 8. janúar 1999 lagði lögmaður áfrýjanda fram skýrslu Einars Inga Magnússonar sálfræðings, sem undirrituð var sama dag, og eru niðurstöður hennar reifaðar í héraðsdómi. Skýrslan var unnin að beiðni áfrýjanda í þeim tilgangi að kanna viðhorf B til þess, hvar hún vildi eiga framtíðarheimili. Var þetta gert án vitundar stefnda. Við vinnslu skýrslunnar ræddi sálfræðingurinn einu sinni við B, og fór það viðtal fram daginn áður en skýrslan var lögð fram í héraðsdómi. Að öðru leyti kynnti sálfræðingurinn sér ekki sérstaklega aðstæður málsaðila. Í skýrslunni segir og, að vegna tímaskorts feli hún í sér mjög afmarkaða könnun. Þar kemur fram, að B sakni móður sinnar mjög og vilji búa hjá henni, þótt hún teldi ekki illa fara um sig á heimili föður. Búseta móður á E hafi verið helsta fyrirstaða þess, að hún hafi kosið að búa á heimili hennar. III. Áfrýjandi reisir ómerkingarkröfu sína á því, að leita hafi átt eftir afstöðu B sjálfrar, áður en héraðsdómur var kveðinn upp. Héraðsdómari hafi hafnað óskum hans um sérfræðiálit, beiðni um dómkvaðningu matsmanns og beiðni um skýrslutöku af B fyrir dómi. Þannig hafi héraðsdómari aftrað honum sönnunarfærslu og brotið gegn meginreglum einkamálaréttarfars um málsforræði aðila. Eins og fram er komið fól héraðsdómari Kristjáni Má Magnússyni sálfræðingi að kanna viðhorf B til forsjár hennar og var það gert á grundvelli 4. mgr. 34. gr. barnalaga. Sálfræðingurinn skilaði skýrslu sinni 15. ágúst 1998. Verður ekki séð, að áfrýjandi hafi óskað eftir framhaldskönnun hans á síðari stigum. Héraðsdómur synjaði 2. desember 1998 kröfu áfrýjanda um dómkvaðningu matsmanns til að meta afstöðu B til þess hjá hvorum málsaðila hún vildi búa og hjá hvorum hagsmunum hennar væri best borgið. Sá úrskurður var ekki kærður til Hæstaréttar. Nokkru áður höfðu lögmenn málsaðila fallist á, að héraðsdómari ræddi sjálfur við barnið og kannaði frekar viðhorf þess, áður en dómur yrði lagður á málið. Ekki er annað fram komið en að dómari hafi gert það. Með hliðsjón af framansögðu og því, sem fyrir liggur í málinu, eru ekki efni til að fallast á ómerkingarkröfu áfrýjanda. IV. Málsaðilar eru bæði hæf til að fara með forsjá dóttur sinnar, sem nú er 13 ára gömul. Aðstæður stefnda virðast að öllu leyti góðar, en um aðstæður áfrýjanda nú eru upplýsingar af skornum skammti. Í skýrslu Kristjáns Más Magnússonar sálfræðings kemur fram, að B vilji eindregið búa hjá föður sínum, þótt hún sé ekki með því að gera upp á milli foreldra sinna. Eins og sálfræðiskýrslu Einars Inga Magnússonar bar að verður hún ekki lögð til grundvallar dómi. Miklu skiptir, að umgengni B við móður sína hefur verið óhindruð og samband þeirra mæðgnanna mikið. Hún virðist njóta festu og öryggis á heimili föður síns og stuðnings í námi. Verður að telja, að það hafi minnsta röskun í för með sér fyrir B að dveljast þar áfram. Sú skipan ásamt rúmri umgengni við áfrýjanda sýnist því vera best til þess fallin að tryggja velferð hennar. Að þessu athuguðu verður héraðsdómur staðfestur. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda greiðist úr ríkissjóði, eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Héraðsdómur skal vera óraskaður. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Gjafsóknarkostnaður áfrýjanda greiðist úr ríkissjóði, þar með talin þóknun talsmanns hennar fyrir Hæstarétti, 150.000 krónur. Dómur Héraðsdóms Austurlands 1. febrúar 1999. Mál þetta, sem þingfest var hinn 25. maí 1998 og dómtekið var að loknum munnlegum málflutningi hinn 8. janúar 1999, er höfðað af K, kt. [...], þá til heimilis að [...] gegn M, kt. [...], þá til heimilis að [...]. Stefnanda var hinn 6. maí 1998 veitt gjafsókn í máli þessu. Dómkröfur stefnanda eru, að henni verði dæmd forsjá sameiginlegs barns málsaðila, B, kt. [...]86-[...]. Þá krefst stefnandi úr hendi stefnda málskostnaðar að mati réttarins samkvæmt framlögðum málskostnaðarreikningi, ásamt virðisaukaskatti af málskostnaði. Málskostnaðar er krafist eins og mál þetta væri ekki gjafsóknarmál. Af hálfu stefnda eru gerðar þær dómkröfur, að stefnda verði dæmd forsjá sameiginlegs barns málsaðila, B. Þá krefst stefndi málskostnaðar úr hendi stefnanda og að virðisaukaskattur verði lagður á málskostnað. Málavextir eru þeir, að aðilar málsins gengu í hjúskap þann [...] desember 1986. Á þeim tíma höfðu þau búið í óvígðri sambúð nokkur misseri og áttu saman dótturina B, en bæði áttu þau börn frá fyrri sambúð. Hjónin slitu samvistum vorið 1996 og var þá gerður með þeim skilnaðarsamningur. Forsjá með barni þeirra var einnig þá ágreiningsatriði, sem í samningnum var samþykkt af aðilum að skjóta til dómsmálaráðuneytisins. Af því málskoti varð þó ekki enda tóku aðilar upp sambúð að nýju veturinn 1996-1997, en henni lauk 1. maí 1997 og flutti stefndi þá til R. B bjó í fyrstu á heimili móður sinnar á E og hefur gengið í grunnskóla á E. Sumarið 1998 dvaldist B hjá föðurforeldrum sínum að [...] í S, en fór að hausti með samþykki beggja aðila til dvalar hjá stefnda, sem nú er fluttur að [...], K. Jafnframt er B komin í skóla í K. Í árslok 1998 tók stefnandi upp sambúð við R og flutti þá með fjölskyldu sína til Þ. Málsástæður stefnanda: Stefnandi byggir kröfur sína um forsjá á því að hagsmunum B sé best borgið með því að forsjá hennar sé í höndum stefnanda og að skaði barnsins vegna skilnaðar aðila verði þannig miklum mun minni en verði forsjá hennar fengin stefnda. Stefnandi telur sig hæfari til að fara með forsjána en stefnda. Stefnandi er öryrki og hefur því verið heimavinnandi allan hjúskap aðila og mun verða það framvegis. Örorka hennar skerði þó ekkert getu hennar til að annast B. Þvert á móti muni sú staðreynd, að stefnandi hafi verið og muni verða til staðar inni á heimilinu, tryggja B góða umönnun og forsjá. Stefndi sé langferðabílstjóri sem m.a. sé fjarri heimili sínu dögum saman vegna ferðalaga um landið. Séu aðstæður hans því verulega lakari en stefnanda til að veita B daglega umönnun. Af þessu leiði einnig, að tengsl B séu meiri og nánari við stefnanda en stefnda. Á heimili stefnanda séu, auk B, tvö eldri hálfsystkini hennar, börn stefnanda, og jafnframt eitt barnabarn stefnanda. Tengsl B við þessa fjölskyldumeðlimi séu henni mikilvæg og mundu rofna ef forsjáin yrði fengin stefnda. Í máli þessu sé deilt um forsjá unglingsstúlku á 13. ári. Að öðru jöfnu sé forsjá stúlkna á því reki betur komin hjá móður en föður, þær hafi meiri þörf fyrir tengsl við móður. Kröfu sína um forsjá styður stefnandi við barnalög nr. 20/1992, einkum 2. mgr. 34. gr. Málsástæður stefnda. Stefndi byggir kröfur sínar um forsjá á því, að hagsmunum B sé best borgið með því að forsjá hennar sé í höndum stefnda og skaði hennar vegna skilnaðarins verði þannig minni en verði forsjá hennar fengin stefnanda í hendur. Stefndi telur sig betur fallinn en stefnanda til þess að hafa með höndum forsjá B. Stefndi búi nú í K í góðu leiguhúsnæði og hafi stöðuga vinnu og hafi tekið upp samband við konu, er starfi sem grunnskólakennari. Grunn- og framhaldsskólar séu í næsta nágrenni við heimili stefnda og aðstaða þar öll hin besta. Stefndi vinni sem bílstjóri hjá [...] og þurfi þar af leiðandi að vera fjarri heimili sínu yfir blásumarið á meðan hann aki ferðamönnum um landið. Á öðrum tíma ársins vinni hann verkstæðisvinnu hjá fyrirtækinu og sé því síst meira fjarri heimili en t.d. stefnandi. Stefndi bendir á, að stefnandi sé öryrki og hafi verið óvinnufær af þeim sökum um langt skeið og líkur séu á, að að svo muni verða áfram. Stefnandi hafi ekki stundað atvinnu árum saman og byggist tekjur hennar á tryggingabótum. Stefnandi hafi þurft að dvelja langdvölum á sjúkrahúsum vegna örorku sinnar. Meðan á slíkri sjúkrahúsvist hafi staðið, hafi B orðið að dveljast eftir hentugleikum annarra en hennar sjálfrar, hjá hálfsystkinum sínum og öðrum skyldmennum. Slíkt óöryggi er ekki æskilegt neinu barni, auk þess sem örorka stefnanda valdi því að stefnandi eigi erfitt með að sinna heimilisstörfum og annarri umönnun með B. Forsendur Samkvæmt tilmælum stefnda og í samræmi við ákvæði 4. mgr. 34. gr. laga nr. 20/1992, var hinn 30. júní 1998 leitað umsagna barnaverndarnefnda á E og í K um aðstöðu foreldra, hvors um sig, til að hafa með höndum forsjá B. Jafnframt var samkvæmt ákvæðum 4. mgr. 34. gr. laga 20/1992, ákveðið að fela Kristjáni Má Kristjánssyni, sálfræðingi, að kynna sér viðhorf B, til forsjár hennar við og eftir skilnað foreldra hennar og gefa skýrslu um það til dómsins. Í umsögn barnaverndarnefndar sameinaðs sveitarfélags E, [...]segir m.a.: „Eftir að hafa skoðað vandlega aðstæður B er niðurstaða nefndarinnar sú, að ekkert mæli gegn því að K hafi með höndum forsjá yfir dóttur sinni.” Í umsögn Félagsmálaráðs K segir, að ráðið telji, „að í framlagðri greinargerð starfsmanns (ráðsins) komi ekkert það fram er mæli gegn því að faðir, M, sé hæfur til að fara með forsjá telpunnar B.” Í skýrslu Kristjáns Más Kristjánssonar, sálfræðings, segir: „.... 4. Samantekt og álit um viðhorf barnsins Viðhorf B til forsjár hennar við og eftir skilnað foreldra hennar er einhlítt: Hún vill vera hjá föður sínum. Hún virðist taka þessa afstöðu að yfirveguðu máli og talsverður þungi er að baki þessari viljayfirlýsingu hennar. Hún veit að hún kemur til með að sakna mömmu sinnar, en það gerir hún hvort sem er þann fjórðung ársins sem mamma hennar er að heiman til lækninga. Síðan veit hún að hún getur verið í sambandi við mömmu og heimsótt hana í fríum. Þó miklu virðist skipta fyrir hana að hún tengir ekki góðar upplifanir við skólagöngu á E, sýna bæði viðtöl og tengslapróf að það óöryggi sem hún býr við hjá móður sinni skiptir hana miklu máli. Dvölin hjá afa og ömmu á [...] er greinilega jákvæð í hennar huga og telpan sér þau bæði í mjög jákvæðu ljósi. Öðru máli gegnir um dvalir hennar hjá móðursystkinunum á E, sem hún talar um sem „að vera á flækingi”. Það er ekki hlutverk undirritaðs að meta heimilisaðstæður eða aðbúnað telpunnar hjá foreldrunum. En rétt er þó að nefna að vísbendingar í tengslaprófinu benda til að B upplifi sig að einhverju leyti utanveltu í fjölskyldunni á E. Þarna virðist margt hjálpast að; fjarverutímabil móður vekja óöryggi, þar sem B getur ekki verið heima vegna þess að hún er ekki sátt við eldri systkini sín og finnur ekki til verndar þeirra, heldur verður að fara á „flæking”. Þrátt fyrir jákvæðar tilfinningar í garð móður sinar virðist B samt ekki fá vernd og stuðning frá móður sinni sem hún þarf á að halda. Hjá henni virðist hún tiltölulega ein að basla með áhyggjur sínar af skilnaðinum og skólaerfiðleikana. Í þessari stöðu óskar B að fara til föður síns, sem hún virðir og hefur mætur á. Hann getur boðið upp á annan skóla. Hann býr með P sem B þekkir og líst ágætlega á og hann býður upp á heimili, þar sem hægt er að dvelja alla daga ársins nema etv. á sumrin, þegar hún vill hvort eð er fara til afa og ömmu á [...] og síðan til mömmu á E. 5. Lokaorð B verður 12 ára í september. Hún er með meðalgreind og ágæta rökhyggju en hefur ekki nýst skólaganga í grunnskóla nægilega vel - a.m.k. gengur henni ekki vel í stærðfræði og henni hefur á tímabilum liðið illa í skóla. Hún hefur reynslu af því að búa hjá mömmu sinni - og þeim kostum og göllum sem það hefur í för með sér. Hún hefur ekki búið í lengri tíma hjá föður sínum eftir að hann fór frá E og getur því bara ímyndað sér kosti og galla við það af þeirri reynslu sem hún hefur af styttri heimsóknum til hans. Það er mitt álit að hún hafi mótað þetta álit sitt að vilja búa hjá pabba sínum með yfirvegun og rökum. Tengslaprófið staðfestir þá skoðun sem hún gefur til kynna í viðtölum og það gefur bakgrunn sem nota má til að skilja betur viðhorf hennar til hvort foreldra hennar eigi að hafa forsjána með höndum.” Í þinghaldi hinn 2. desember s.l. lagði lögmaður stefnanda fram matsbeiðni, þar sem óskað var eftir því, að dómkvaddur yrði matsmaður til að meta: 1. Hjá hvorum málsaðila er hagsmunum B best borgið að forsjáin verði. 2. Hver er nú afstaða B til þess hjá hvorum málsaðila forsjáin verði. Með úrskurði í því þinghaldi var synjað um dómkvaðningu matsmanns í þessu skyni. Í upphafi aðalmeðferðar hinn 8. janúar s.l. lagði lögmaður stefnanda fram skýrslu Einars Inga Magnússonar, sálfræðings, dagsetta sama dag. Í skýrslunni er tilurð hennar lýst á þennan veg: „Að beiðni K, móður stúlkunnar B, ræddi undirritaður við þá síðarnefndu þann 7. janúar 1999. K óskaði eftir því að undirritaður kannaði viðhorf B annars vegar til þess að eiga framtíðarheimili hjá sér og hins vegar að eiga framtíðarheimili hjá föður sínum. Fram kom í máli móður að B hefði verið í viðtölum hjá sálfræðingi (síðsumars 1998) og var hans niðurstaða að stúlkan kysi að vera hjá föður sínum. Hún hefur dvalið á heimili föðurs frá því í haust, en var í sveit sl. sumar hjá foreldrum föður í S. K taldi að B hefði breytt afstöðu sinni og vildi nú gjarnan búa hjá sér, því hún væri nú flutt frá E, en dóttir sín hefði átt erfitt uppdráttar í skólanum þar, sem hefði átt drjúgan þátt í að hún fór á heimili föður. Einnig kom fram í máli K að þeir foreldrarnir deila um forsjá stúlkunnar B og er málið rekið fyrir Héraðsdómi Austurlands. Beiðni K til undirritaðs um viðtal við B barst með afar skömmum fyrirvara og gat því aðeins orðið um mjög afmarkaða könnun að ræða. Könnunin afmarkast því formlega af einu viðtali og efnislega af því að kannað var hvort stúlkan hafi breytt fyrra viðhorfi sínu um framtíðarheimili.” Niðurstaða: Samkvæmt umsögnum barnaverndaryfirvalda á E og í K er ekkert í fari málsaðila eða aðstöðu þeirra, sem mælir gegn því, að foreldrarnir, hvor um sig, fari með forsjá B og fellst dómurinn á það álit. Samkvæmt 2. mgr. 34. gr. barnalaga, skal úrlausn þess, hjá hvoru foreldri forsjá barns verði, ráðast af því hvað er barni fyrir bestu. Jafnframt er ákveðið, að eigi verði mælt fyrir um sameiginlega forsjá, nema foreldrar séu sammála um þá skipan. Þegar viðhorf B var kannað, kom fram, að hugur hennar virtist hneigjast til þess, að fylgja frekar föður sínum en móður. Þau atriði, sem Kristjáni Má Kristjánssyni, sálfræðingi virtust vega þyngst í þessu efni voru: „a) Í fyrsta lagi segist hún ekki vilja vera hjá mömmu sinni vegna þess að hún sé svo oft í burtu vegna veikinda. Á þeim tíma sé hún sjálf „á flækingi” og geti ekki búið heima. Þegar nánar er að spurt um hvar hún sé þegar hún er á flækingi, kemur í ljós, að hún hefur búið hjá móðursystkinum til skiptis.” Að sögn móður, hefur hún síðan þetta varð gengið undir læknisaðgerð, sem verður til þess, að hún muni ekki þurfa að vera að heiman vegna veikinda í fyrirsjáanlegri framtíð. „b) Í öðru lagi segir hún að henni komi ekki vel saman við systkini sín, sem búa heima. S sé ágæt, en T vilji láta hana passa og það treysti hún sér ekki til nema stundum. U sé oft reiður við hana eða að stríða henni og V og henni hafi ekki komið vel saman lengi.” Á heimili stefnanda hafa búið þrjú eldri börn hennar auk B, U, rúmlega tvítugur, T, rúmlega tvítug ásamt dóttur sinni S, tveggja ára, þegar athugun var gerð, og V 16 ára. V er ekki samfeðra þeim eldri, fremur en B. Hún er í athuguninni sögð hafa búið síðast liðið sumar hjá stefnanda, en hafa verið hjá föður sínum sl. vetur. Ekki verður séð, að neitt mæli á móti því, að skilja B frá þessum systkinum, enda eru þau mjög misaldra. „c) Í þriðja lagi langi hana að fara í annan skóla, því henni hafi ekki liðið vel í skólanum á E.” Síðast liðið haust flutti B í K til stefnda og hefur búið þar í vetur. Hún hefur verið í skóla í K í vetur. Þá segir í skýrslu sálfræðingsins: „B virðist hafa velt málinu talsvert fyrir sér. Hún segir meðal annars að hún eigi samt eftir að sakna mömmu sinnar ef hún verði hjá pabba, en hún geti þá bara farið að heimsækja hana um helgar og næsta sumar.” Í skýrslu Einars Inga Magnússonar, sálfræðings segir svo um viðtal hans við B: „Í upphafi virtist hún nokkuð vör um sig varðandi þau atriði, er henni þótti á einhvern hátt geta leitt til samanburðar á persónulegum kostum foreldra sinna. Hún varð mun opnari þegar undirritaður hafði rætt við hana og bent henni á að þótt tekið yrði tillit til óska hennar um frambúðarheimili, þá bæri hún ekki ábyrgð á þeirri ákvörðun sem tekin yrði í forsjármálinu. Og óskir hennar um að búa hjá öðru foreldrinu myndu ekki verða skoðaðar sem höfnun hennar á hinu foreldrinu. IV. Niðurstöður viðtals. Af efnislegri niðurstöðu viðtalsins má ráða að viðhorf B til síns framtíðarheimilis hefur verið í mótun um einhverra mánaða skeið eða frá því um mitt sl. haust. Hún kveðst ekki hafa hugsað svo mjög um heimili móður sinnar á E sl. sumar, þegar hún var í sveitinni hjá sínu föðurfólki og svo framan af á heimili föður síns. Hins vegar hafi söknuðurinn eftir móður sinni farið vaxandi og hann hafi síst minnkað nú. Aðspurð um hvernig færi um hana á heimili föður og sambýliskonu hans, svaraði hún því til að sér liði þar ágætlega og þau væru góð við hana en hún vildi samt vera hjá móður sinni, ...því „mömmurnar [væru] bestar”.” Báðir málsaðilar hafa lýst því, að verði forsjáin hjá þeim, hvoru um sig, muni ekki verða nein fyrirstaða á umgengni B við hitt foreldrið. Ekki kemur fram í barnalögum, að ákvörðun um forsjá skuli ákveðin í samræmi við viðhorf barns, enda þótt það sé kannað, samkvæmt 4. mgr. 34. gr. laganna. Ekki verður þó hjá því komist, að hafa af því nokkra hliðsjón við ákvörðun um það, hvar forsjá skuli vera. Þegar litið er til þess, að B hefur nú dvalið með samþykki beggja foreldra hjá stefnda undanfarna sex mánuði og er komin í skóla í K, þykir varhugavert, að taka hana þaðan og flytja hana í ókunnugt umhverfi og skóla á Þ, þar sem stefnandi hefur nú sest að. Verður því að telja B fyrir bestu, að forsjá hennar verði hjá stefnda frá uppkvaðningu dóms þessa. Málskostnaður fellur niður. Gjafsóknarlaun talsmanns stefnanda, Gísla M. Auðbergssonar, hdl., 225.000 krónur, þ.m.t virðisaukaskattur, greiðast úr ríkissjóði. Logi Guðbrandsson, dómstjóri, kvað upp dóm þennan. Dómsorð: Stefndi, M, skal fara með forsjá dóttur málsaðila, B. Málskostnaður fellur niður. Gjafsóknarlaun talsmanns stefnanda, 225.000 krónur, þ.m.t virðisaukaskattur, greiðast úr ríkissjóði Kostnaður vegna öflunar greinargerðar Kristjáns Más Magnússonar, sálfræðings 73.480 krónur, greiðist úr ríkissjóði.

Mál nr. 24/2015

Kærumál Dánarbú Opinber skipti

Kærður var úrskurður héraðsdóms þar sem til úrlausnar var ágreiningur um nánar tiltekin atriði varðandi opinber skipti á dánarbúi G og H þar sem erfingjarnir voru sex börn þeirra. Eins og málið var lagt fyrir Hæstarétt laut ágreiningur málsaðila einvörðungu að því hvort A, B, C og D gætu krafist þess samkvæmt 36. gr. laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum o.fl. að þeim yrði sameiginlega lagðar út eignir úr dánarbúinu sem væru alls að verðmæti 162.310.000 krónur á grundvelli fyrirliggjandi mats, en samkvæmt yfirliti skiptastjóra var ógreiddur arfur til hvers þeirra 48.233.849 krónur eða samtals 192.935.396 krónur til þeirra allra. Í hinum kærða úrskurði var kröfu A, B, C og D hafnað. Í dómi Hæstaréttar kom fram að þar sem ekki væri lagt bann við því í 1. mgr. 36. gr. laga nr. 20/1991 að tveir erfingjar eða fleiri gætu sett fram sameiginlega kröfu um að fá útlagðar eignir úr dánarbúi sér til handa yrði að játa þeim þeirri heimild, að því tilskildu að matsverð eignanna rúmuðust innan sameiginlegs arfshluta þeirra og ekki yrði talið að þær hefðu sérstakt gildi fyrir aðra erfingja umfram þá sem kröfuna gerðu, sbr. 2. mgr. 36. gr. laganna. Samkvæmt framansögðu var krafa A, B, C og D tekin til greina þrátt fyrir mótmæli E og F, enda hefðu þeir ekki sýnt fram á að eignirnar hefðu sérstakt gildi fyrir þá umfram A, B, C og D.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Eiríkur Tómasson og Helgi I. Jónsson og Guðrún Erlendsdóttir settur hæstaréttardómari. Sóknaraðilar skutu málinu til Hæstaréttar með kæru 19. desember 2014 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 9. janúar 2015. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Suðurlands 8. desember 2014 þar sem leyst var úr nánar tilteknum ágreiningi málsaðila sem reis við opinber skipti á dánarbúi G og H. Kæruheimild er í 1. mgr. 133. gr. laga nr. 20/1991 um skipti á dánarbúum o.fl. Sóknaraðilar krefjast þess að þeim verði „sameiginlega og að óskiptu lagðar út allar efnislegar eignir dánarbús foreldra sinna ... á matsverði samkvæmt matsgerð dómkvaddra matsmanna frá 13. nóvember 2013 og mati á sumarbústað frá 29. apríl 2011 að undanskilinni 146 hektara spildu úr landi jarðarinnar [...], sem G og H ráðstöfuðu til E 2. desember 2001 ... og þeim eignum sem kaupréttur D tekur til samkvæmt kaupsamningi dagsettum 19. apríl 1991“. Þá krefjast sóknaraðilar málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. Varnaraðilar krefjast staðfestingar hins kærða úrskurðar, svo og málskostnaðar í héraði og kærumálskostnaðar. I Varnaraðilar hafa ekki kært úrskurð héraðsdóms fyrir sitt leyti og kemur því krafa þeirra um málskostnað í héraði ekki til álita hér fyrir dómi. Málsatvikum er lýst í hinum kærða úrskurði. Eins og þar kemur fram var bú G, sem lést [...] 2008, og eiginkonu hans, H, sem féll frá [...] 2009, tekið til opinberra skipta með úrskurði héraðsdóms [...] 2010. Aðilar máls þessa eru börn þeirra hjóna og einu erfingjar þeirra. Samkvæmt gögnum málsins munu hin látnu ekki hafa skilið eftir sig erfðaskrá. Á skiptafundi í dánarbúinu 15. apríl 2014 lagði skiptastjóri fram tillögu að skiptum í búinu. Þar kom fram að verðmæti eigna búsins, annarra en sumarhúss, bankainnstæðna, verðbréfa og innbús, væri miðað við matsgerð dómkvaddra manna 13. nóvember 2013 og verðmæti sumarhússins við mat löggilts fasteignasala 29. apríl 2011. Samkvæmt tillögunni námu heildareignir búsins 294.403.092 krónum þegar frá hafði verið dreginn arfur sem greiddur hafði verið sóknaraðilum og varnaraðilanum F fyrir fram, 5.000.000 krónur til hvers þeirra eða samtals 25.000.000 krónur. Í tillögunni var arfshluti hvers hinna fimm erfingja sagður vera 48.233.849 krónur, en arfshluti varnaraðilans E 53.233.849 krónur. Þá hafði land úr jörðinni [...], sem sá síðastnefndi hafði fengið í sinn hlut sem fyrirframgreiddan arf, verið metið á 43.500.000 krónur í áðurgreindri matsgerð. Ef sú fjárhæð er dregin frá arfshluta hans standa eftir af honum 9.733.849 krónur. Sóknaraðilar hafa krafist þess að þeim verði sameiginlega lagðar út eignir úr dánarbúinu sem eru alls að verðmæti 162.310.000 krónur á grundvelli fyrirliggjandi mats. Samkvæmt yfirliti skiptastjóra er ógreiddur arfur til hvers þeirra 48.233.849 krónur eða samtals 192.935.396 krónur til þeirra allra. Eins og málið er lagt fyrir Hæstarétt lýtur ágreiningur málsaðila einvörðungu að því hvort taka beri kröfu sóknaraðila til greina samkvæmt lögum nr. 20/1991 eða hafna henni, svo sem gert var í hinum kærða úrskurði. Dómsorð: Tekin er til greina krafa sóknaraðila, A, B, C og D, um að þeim verði sameiginlega og að óskiptu lagðar út við skipti á dánarbúi G og H „allar efnislegar eignir“ búsins, að undanskilinni spildu úr landi jarðarinnar [...] í eigu varnaraðilans E og þeim eignum sem kaupréttur sóknaraðilans D tekur til samkvæmt kaupsamningi 19. apríl 1991. Ákvæði hins kærða úrskurðar um málskostnað skal vera óraskað. Kærumálskostnaður fellur niður.

Mál nr. 14/2015

Kærumál Varnarþing Frávísunarúrskurður staðfestur

Í hinum kærða úrskurði héraðsdóms var máli K á hendur M vísað frá dómi þar sem það hefði verið höfðað á röngu varnarþingi. Deildu aðilar um hvort að M ætti fasta búsetu í Reykjavík í skilningi 2. málsl. 1. mgr. 32. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Í dómi Hæstaréttar kom fram að stefna hefði verið birt fyrir A en þess ekki getið í birtingarvottorði að hún hefði tjáð þeim sem birti stefnuna að M ætti þar fasta búsetu eða dvalarstað eins og áskilið væri í a. lið 1. mgr. 87. gr. sömu laga. K hefði lagt fyrir Hæstarétt ódagsett skjal undirritað af stefnuvottinum þar sem greindi að A hefði staðfest við birtingu stefnunnar að M „væri með dvalarstað“ á umræddum stað. Með hliðsjón af 3. mgr. 87. gr. laganna og gegn andmælum M yrði réttaráhrifum skjals þessa ekki jafnað við skráningu upplýsinga á birtingarvottorði samkvæmt 1. mgr. 87. gr. laganna. Með þessari athugasemd en að öðru leyti með vísan til forsendna úrskurðarins var hann staðfestur.

Dómur Hæstaréttar Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Ólafur Börkur Þorvaldsson og Eiríkur Tómasson og Ingveldur Einarsdóttir settur hæstaréttardómari. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 23. desember 2014 sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 6. janúar 2015. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 12. desember 2014, þar sem máli sóknaraðila á hendur varnaraðila var vísað frá dómi. Kæruheimild er í j. lið 1. mgr. 143. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála. Sóknaraðili krefst þess að lagt verði fyrir héraðsdóm að taka málið til efnismeðferðar. Þá krefst hún kærumálskostnaðar án tillits til gjafsóknar, sem sótt hafi verið um. Varnaraðili krefst staðfestingar hins kærða úrskurðar og kærumálskostnaðar. Eins og greinir í hinum kærða úrskurði var stefna birt fyrir A að [...] í Reykjavík, en þess ekki getið í birtingarvottorði að hún hafi tjáð þeim sem birti stefnuna að stefndi ætti þar fasta búsetu eða dvalarstað eins og áskilið er í a. lið 1. mgr. 87. gr. laga nr. 91/1991, sbr. b. lið 3. mgr. 85. gr. sömu laga. Sóknaraðili hefur lagt fyrir Hæstarétt ódagsett skjal undirritað af B, sem mun vera stefnuvottur, þar sem greinir að A hafi staðfest við birtingu stefnunnar að varnaraðili ,,væri með dvalarstað“ að [...] í Reykjavík. Með hliðsjón af 3. mgr. 87. gr. laga nr. 91/1991 verður réttaráhrifum skjals þessa ekki jafnað við skráningu upplýsinga á birtingarvottorði samkvæmt 1. mgr. 87. gr. sömu laga. Gegn andmælum varnaraðila fær hið nýja skjal því ekki haggað niðurstöðu hins kærða úrskurðar. Með þessari athugasemd en að öðru leyti með vísan til forsendna úrskurðarins verður hann staðfestur. Sóknaraðila verður gert að greiða varnaraðila kærumálskostnað eins og í dómsorði greinir. Með því að gjafsókn sóknaraðila samkvæmt bréfi innanríkisráðuneytisins 12. nóvember 2014 var bundin við rekstur málsins í héraði og hún hefur ekki lagt fyrir Hæstarétt gögn um að sér hafi verið veitt gjafsókn hér fyrir dómi verður gjafsóknarkostnaður ekki dæmdur. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Sóknaraðili, K, greiði varnaraðila, M, 150.000 krónur í kærumálskostnað.

Mál nr. 583/2006

Kærumál Lögræði

Úrskurður héraðsdóms um að svipta C sjálfræði í sex mánuði á grundvelli a. liðar 4. gr. lögræðislaga nr. 71/1997 var staðfestur.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Gunnlaugur Claessen, Ingibjörg Benediktsdóttir og Markús Sigurbjörnsson. Sóknaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með kæru 8. nóvember 2006, sem barst réttinum ásamt kærumálsgögnum 10. sama mánaðar. Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur 2. nóvember 2006, þar sem sóknaraðili var sviptur sjálfræði í sex mánuði. Kæruheimild er í 1. mgr. 16. gr. lögræðislaga nr. 71/1997. Sóknaraðili krefst þess að hinn kærði úrskurður verði felldur úr gildi og að kærumálskostnaður greiðist úr ríkissjóði. Varnaraðilar krefjast þess að hinn kærði úrskurður verði staðfestur og að þóknun skipaðs talsmanns þeirra greiðist úr ríkissjóði. Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar verður hann staðfestur. Samkvæmt 1. mgr. 17. gr. lögræðislaga greiðist kærumálskostnaður úr ríkissjóði, þar með talin þóknun skipaðs verjanda sóknaraðila og skipaðs talsmanns varnaraðila eins og nánar greinir í dómsorði. Dómsorð: Hinn kærði úrskurður er staðfestur. Kærumálskostnaður greiðist úr ríkissjóði, þar með talin þóknun skipaðs verjanda sóknaraðila, Kristjáns Stefánssonar hæstaréttarlögmanns, og skipaðs talsmanns varnaraðila, Gizurar Bergsteinssonar héraðsdómslögmanns, 100.000 krónur til hvors þeirra. Með beiðni, dagsettri 20. október sl. hefur Gizur Bergsteinsson hdl. f.h. sóknaraðila A, [kt. og heimilsfang] og B, [kt. og heimilisfang], krafist þess, með vísan til 4. gr. lögræðislaga nr. 71,1997, að sonur þeirra, C, [kt. og heimilisfang], sem sætt hafi nauðungarvistun frá 29. september sl., verði sviptur lögræði í sex mánuði vegna geðveiki. Mál þetta var þingfest 25. f.m. og tekið til úrskurðar í dag. Um aðild vísast til a- liðar 2. mgr. 7. gr. lögræðislaga. Í vottorði Tómasar Zoëga yfirlæknis, frá 23. f.m. kemur fram að varnaraðili sé haldinn geðklofa af aðsóknargerð og hafi hann fyrst vistast á geðdeild vegna hans fyrir 10 árum og síðan hafi hann margsinnis komið á geðdeildir vegna þessa. Hann hafi lagst bráðveikur inn á geðdeild 33c 27. september sl. Hann skorti innsæi í sjúkdóm sinn og margreynt sé að hann fáist ekki til samvinnu um að taka geðlyf, sem honum hafi verið ávísað við sjúkdóminum, eða gangast undir aðra nauðsynlega meðferð vegna hans. Hann hafi ekki þrifið sig eða íbúð sína og nærist hann á fábreyttu fæði og forðist samneyti við aðra. Sé nú svo komið að nauðsynlegt sé að svipta hann sjálfræði til þess að tryggja það að hann fái nauðsynleg lyf og að regla komist á líferni hans. Læknirinn hefur komið fyrir dóm og staðfest vottorð sitt. Hann kveður ástand varnaraðila hafa skánað síðan hann var lagður inn á geðdeild en þó sé enn nauðsynlegt að svipta hann sjálfræði. Varnaraðili mótmælir kröfunni og kveður ekki vera forsendur til þess að svipta hann sjálfræði. Hann segir félagslega stöðu sína ráða mestu um það hvernig komið sé fyrir honum, en hann sé atvinnulaus. Geti það ekki réttlætt það að maður sé tekinn af heimili sínu og sviptur frelsi, eins og læknar og sóknaraðilar ætlist til. Dómarinn lítur svo á að sannað sé í máli þessu með vætti Tómasar Zoëga geðlæknis, að varnaraðili sé vegna geðsjúkdóms ófær um að ráða persónulegum högum sínum. Ber því með vísan til a- liðar 4. gr. lögræðislaga að svipta hann sjálfræði í sex mánuði. Allan kostnað við mál þetta, þar með talda þóknun til talsmanna aðilanna, Gizurar Bergsteinssonar hdl. og Kristjáns Stefánssonar hrl., 100.000 krónur til hvors um sig, að meðtöldum virðisaukaskatti, skal greiða úr ríkissjóði. Pétur Guðgeirsson héraðsdómari kvað upp úrskurðinn. Úrskurðarorð: Varnaraðili, C, [kt. og heimilisfang], er sviptur sjálfræði í sex mánuði. Allur kostnaður við mál þetta, þar með talin þóknun til talsmanna aðilanna, Gizurar Bergsteinssonar hdl. og Kristjáns Stefánssonar hrl., 100.000 krónur til hvors um sig, greiðist úr ríkissjóði.

Mál nr. 18/1999

Vinnuslys Líkamstjón Skaðabætur Sakarskipting

E, sem starfaði sem stýrimaður í afleysingum á skipi í eigu Þ, slasaðist við löndun á þangi. Stóð E á kerrupalli og var að losa pokahnút á netpoka. Opnaðist hnúturinn ekki við tilraunir E til að losa hann, en gaf sig skyndilega skömmu síðar. Við það steyptist þangið yfir hann með þeim afleiðingum að hann lærleggsbrotnaði auk þess sem hann tognaði á öxl. Krafðist E bóta úr hendi Þ á grundvelli örorkumats vegna tímabundins atvinnutjóns, miska, varanlegrar örorku o.fl. Talið var að vinnuaðstæður við löndunina hefðu verið óviðunandi og hættulegar og var Þ talinn bera skaðabótaábyrgð á tjóni E. Var E þó talinn bera einn þriðja hluta ábyrgðar á tjóninu vegna þess að slysið varð að nokkru rakið til óvarkárni hans. Var Þ gert að greiða E bætur.

Dómur Hæstaréttar. Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir Markús Sigurbjörnsson, Arnljótur Björnsson og Gunnlaugur Claessen. Aðaláfrýjandi skaut málinu til Hæstaréttar 14. janúar 1999. Hann krefst þess að gagnáfrýjanda verði gert að greiða sér aðallega 7.090.079 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 18. janúar 1998 til greiðsludags, en til vara 5.583.205 krónur með dráttarvöxtum frá 21. júlí 1994 til greiðsludags. Í báðum tilvikum krefst hann málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti. Til þrautavara er krafist staðfestingar héraðsdóms og að málskostnaður fyrir Hæstarétti verði látinn niður falla. Gagnáfrýjandi áfrýjaði málinu fyrir sitt leyti 4. febrúar 1999. Hann krefst aðallega sýknu og málskostnaðar í héraði og fyrir Hæstarétti, en til vara að tildæmdar skaðabætur verði lækkaðar og málskostnaður felldur niður á báðum dómstigum. I. Í héraði hafði aðaláfrýjandi uppi kröfu um bætur fyrir tímabundið atvinnutjón alls að fjárhæð 1.491.986 krónur. Í hinum áfrýjaða dómi var henni vísað frá héraðsdómi. Aðaláfrýjandi leitaði ekki endurskoðunar á því ákvæði héraðsdóms með kæru. Kemur sá liður bótakröfu aðaláfrýjanda því ekki til álita fyrir Hæstarétti. II. Þegar atvik málsins gerðust hafði aðaláfrýjandi gegnt stöðu stýrimanns á skipi gagnáfrýjanda Karlsey í nokkra daga. Aðaláfrýjandi var 41 árs að aldri og hafði reynslu sem stýrimaður á flutningaskipi. Karlsey var notuð í tengslum við þangskurð á Breiðafirði og flutti þangið til hafnar á Reykhólum, þar sem verksmiðja gagnáfrýjanda er. Um borð í skipinu var þangið sett í poka gerðum úr netum og voru um 2.500 kg í hverjum poka. Munu yfirleitt um 60 pokar hafa verið fluttir í hverri ferð skipsins. Í höfninni var þangpokunum lyft úr skipinu með krana og einn poki í senn tæmdur á flutningakerru á bryggjunni. Var pokinn opnaður með því að togað var í band, sem leysti hnút á honum, og féll þangið þá á pall kerrunnar. Kerrupallurinn var að sögn aðaláfrýjanda minni en vörubifreiðarpallur, með háum skjólborðum, en opinn að aftan. Hinn 21. júlí 1994 var verið að afferma Karlsey. Við verkið voru auk aðaláfrýjanda stjórnandi kranans Sævar Þór Grímsson og ónafngreindur maður, sem hristi þang úr netunum. Aðaláfrýjandi hafði það verkefni að losa úr þangpokunum. Um klukkan 18 var hann á palli kerrunnar og ætlaði að opna einn pokann. Hnúturinn losnaði ekki til fulls, þótt aðaláfrýjandi togaði í losunarbandið. Lýsti vitnið Sævar atviki þessu svo fyrir héraðsdómi að hnúturinn hafi verið orðinn laus að öðru leyti en því að síðasta bragðið hafi verið eftir. Aðaláfrýjandi stóð aftarlega á pallinum, en til hliðar við pokann. Hann togaði aftur í bandið, en ekki raknaði hnúturinn. Að því búnu hugðist aðaláfrýjandi fara niður af kerrunni og sneri sér frá pokanum. Í sama mund losnaði um hnútinn og féll þang úr pokanum á aðaláfrýjanda með þeim afleiðingum að hann datt á kerrupallinn. Varð aðaláfrýjandi síðan undir því, sem eftir var af hlassinu. Hlaut hann af þessu áverka, sem gerð er grein fyrir í héraðsdómi. Ekki er ljóst hvers vegna hnúturinn raknaði ekki eins og til var ætlast. Hins vegar liggur fyrir, að nokkuð algengt var að hnútar stæðu á sér við affermingu, eins og raun varð á í umrætt sinn. Áðurnefndur kranastjórnandi, sem jafnframt var flokkstjóri hjá gagnáfrýjanda, bar fyrir héraðsdómi að við losun þangpoka hefði pokamaður venjulega stokkið af kerrupallinum um leið og pokinn opnaðist. Í þetta sinn hefði aðaláfrýjandi snúið baki við pokanum og hlassið því fallið niður aðaláfrýjanda að óvörum. Flokkstjórinn tók jafnframt fram að reyndur maður hefði farið niður af pallinum strax eftir að búið hefði verið að gera eina tilraun til að opna pokann með því að toga í losnunarbandið. Einhvern tíma eftir að slysið varð var horfið frá þeirri vinnutilhögun við losun þangpoka, sem nú var lýst. Var tekin upp sú aðferð að nota krók til að leysa pokahnúta og lína úr króknum fest aftast í flutningakerruna. Gaf gagnáfrýjandi starfsmönnum sínum skriflega þau fyrirmæli í apríl 1997, að alltaf skyldi nota þennan búnað við verkið og að pokamaður skyldi jafnan standa við hlið kerrunnar, þegar togað væri í bandið. Svo sem fram kemur í héraðsdómi er leitt í ljós að til þess var ætlast af hálfu gagnáfrýjanda að sá, sem losaði hnút á þangpokum, stæði á kerrunni við verk sitt og forðaði sér síðan áður en hlassið félli. Er ljóst að ekki var unnt að vinna verkið, ef staðið var á bryggjunni utan kerrunnar. Fallist er á það álit héraðsdómara að vinnuaðstæður þessar hafi verið óviðunandi og hættulegar. Verður að telja, að slys þetta hefði ekki orðið, ef unnið hefði verið eftir þeim reglum, sem síðar voru teknar upp hjá gagnáfrýjanda. Er því staðfest sú niðurstaða héraðsdóms, að gagnáfrýjandi beri skaðabótaábyrgð á tjóni því, sem aðaláfrýjandi varð fyrir af slysinu. Aðaláfrýjandi hóf störf hjá gagnáfrýjanda 17. júlí 1994. Var hann þá í sumarleyfi frá vinnu sinni hjá Samskipum hf., en hann gegndi stýrimannsstöðu á einu af skipum þess félags. Aðaláfrýjandi bar fyrir héraðsdómi að hann hefði í tvo daga fylgst með hvernig umrætt verk fór fram og sér hefði verið sýnt hvernig skyldi vinna það. Með vísun til þess og að öðru leyti með skírskotun til forsendna hins áfrýjaða dóms er fallist á með héraðsdómara að leggja beri á aðaláfrýjanda einn þriðja hluta ábyrgðar á tjóninu. III. Aðaláfrýjandi reisir kröfur sínar á örorkumati læknis dagsettu 27. maí 1998. Samkvæmt matinu var aðaláfrýjandi rúmfastur í tvær vikur frá slysdegi og síðan veikur án þess að vera rúmliggjandi í 5½ mánuð, sbr. 3. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993. Læknirinn mat miskastig aðaláfrýjanda 25%, sbr. 4. gr. sömu laga, og varanlega örorku 25%. Andmælir gagnáfrýjandi ekki þessum niðurstöðum læknisins. Auk kröfu um bætur fyrir tímabundið atvinnutjón, sem fjallað var um í I. kafla hér á undan, sundurliðar aðaláfrýjandi höfuðstól kröfu sinnar svo: Þjáningabætur vegna 14 daga, sem hann var rúmfastur 19.864 krónur Þjáningabætur vegna 180 daga eftir það 137.517 krónur Bætur fyrir varanlegan miska 1.091.408 krónur Bætur fyrir tjón af varanlegri örorku 4.338.236 krónur Ekki er ágreiningur um fjárhæð annarra af ofangreindum kröfuliðum en þjáningabætur fyrir það tímabil, sem aðaláfrýjandi var veikur án þess að liggja rúmfastur, en svo sem fyrr segir var sá tími í örorkumati læknisins talinn hafa verið 5½ mánuður eftir að 14 daga rúmlegu lauk. Verður gagnáfrýjanda því gert að greiða aðaláfrýjanda 764 krónur í þjáningabætur vegna hvers dags þessa tímabils eða alls 128.352 krónur fyrir 168 daga, sbr. 1. málslið 1. mgr. 3. gr. og 15. gr. skaðabótalaga. Frá kröfu aðaláfrýjanda um bætur fyrir varanlega örorku verða dregnar 856.075 krónur, sem Vátryggingafélag Íslands h.f. greiddi honum 9. desember 1997 úr atvinnuslysatryggingu sjómanna, sbr. 4. mgr. 5. gr. skaðabótalaga. Nemur óbætt tjón vegna varanlegrar örorku því 3.482.161 krónu. Samkvæmt framansögðu verður krafa aðaláfrýjanda tekin til greina með samtals 4.721.785 krónum (19.864 + 128.352 + 1.091.408 + 3.482.161), en 1/3 hluta tjónsins, eða 1.573.928 krónur, verður aðaláfrýjandi eftir framansögðu að bera sjálfur. Verður gagnáfrýjandi því dæmdur til að greiða aðaláfrýjanda 3.147.857 krónur. Í aðalkröfu aðaláfrýjanda felst meðal annars útreikningur á 2% ársvöxtum af kröfufjárhæð frá slysdegi. Samkvæmt því þykir mega dæma 2% ársvexti af síðastgreindri fjárhæð frá 21. júlí 1994 til upphafstíma dráttarvaxta, sbr. 16. gr. skaðabótalaga, en að frádregnum 15.728 krónum, sem Vátryggingafélag Íslands hf. greiddi aðaláfrýjanda í vexti 9. desember 1997. Málsaðilar deila um upphafstíma dráttarvaxta. Í héraði og áfrýjunarstefnu krafðist aðaláfrýjandi dráttarvaxta frá 18. janúar 1998. Í greinargerð fyrir Hæstarétti krafðist hann hins vegar dráttarvaxta í varakröfu frá 21. júlí 1994. Samkvæmt 2. mgr. 163. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, sbr. 17. gr. laga nr. 38/1994, kemur síðastnefnd krafa ekki til álita fyrir Hæstarétti. Ekki verður séð að aðaláfrýjandi hafi lagt fram upplýsingar, sem þörf var á til að meta fjárhæð bóta, fyrr en undir rekstri málsins. Málið var höfðað með stefnu útgefinni 19. janúar 1998, en ekki er ljóst af fyrirliggjandi gögnum hvenær hún var birt. Málið var þingfest 29. sama mánaðar. Þegar litið er til þessa verða aðaláfrýjanda dæmdir dráttarvextir frá síðastnefndum degi, sbr. 4. mgr. 9. gr. vaxtalaga. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað verður óraskað. Til samræmis við kröfugerð beggja aðila fellur málskostnaður fyrir Hæstarétti niður. Dómsorð: Gagnáfrýjandi, Þörungaverksmiðjan hf., greiði aðaláfrýjanda, Ebenezer Bárðarsyni, 3.147.857 krónur ásamt 2% ársvöxtum frá 21. júlí 1994 til 29. janúar 1998, en dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá þeim degi til greiðsludags, en frá dragast vextir að fjárhæð 15.728 krónur, sem draga skal frá uppreiknaðri kröfu aðaláfrýjanda eins og hún stóð 9. desember 1997. Ákvæði héraðsdóms um málskostnað er óraskað. Málskostnaður fyrir Hæstarétti fellur niður. Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 22. október 1998. Mál þetta, sem tekið var til dóms 22. september s.l., er höfðað með stefnu útgefinni 19. janúar s.l. Stefnan er með ódagsettri áritun um birtingu en málið var þingfest 29. janúar s.l. Stefnandi er Ebenezer Bárðarson, kt. 090453-2979, Vesturbergi 79, Reykjavík. Stefndi er Þörungaverksmiðjan hf., kt. 530686-1329, Reykhólum, Reykhólahreppi, A-Barðastrandarsýslu. Réttargæslustefndi er Vátryggingafélag Íslands hf., kt. 690689-2009, Ármúla 3, Reykjavík. Dómkröfur stefnanda eru þær að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnanda kr. 7.583.189 auk dráttarvaxta skv. III. kafla vaxtalaga frá 18. janúar 1998 til greiðsludags. Þá er þess krafist að dráttarvextir leggist við höfuðstól árlega, í fyrsta sinn 18. janúar 1999. Stefnandi krefst málskostnaðar úr hendi stefnda auk virðisaukaskatts. Dómkröfur stefnda eru þær aðallega að hann verði sýknaður af öllum kröfum stefnanda og tildæmdur málskostnaður úr hendi hans að mati dómsins, en til vara að sök verði skipt í málinu, stefnukröfur lækkaðar og málskostnaður felldur niður. Engar sjálfstæðar dómkröfur eru gerðar á hendur réttargæslustefnda og hann gerir engar sjálfstæðar dómkröfur í málinu. Af hálfu stefnanda hefur verið samþykkt að til frádráttar komi laun sem stefndi greiddi stefnanda í tvo mánuði, samtals kr. 292.824 og dagpeningar úr slysatryggingu sjómanna frá réttargæslustefnda, kr. 81.215. Málavextir Stefnandi lýsir málsatvikum svo að 21. júlí 1994 hafi hann starfað sem stýrimaður í afleysingum á Karlsey BA sem er í eigu stefnda. Var verið að landa þangi úr skipinu og var það gert þannig að þangi er lyft í netpoka úr skipinu með krana yfir á land í kerru, en um sé að ræða kerrupall sem sé nokkuð minni en vörubílspallur með háum skjólborðum og opinn að aftan. Stefnandi segir verkstjóra hafa fengið sér það verkefni að vera uppi í kerrunni og losa pokahnútinn en stefnandi sagði þetta í fyrsta sinn sem hann vann við slíka losun og hafði hann opnað nokkra poka eftir að hafa fengið leiðbeiningar um hvernig staðið skyldi að því. Stefnandi kvaðst í umrætt sinn hafa togað einu sinni í bandið sem á að opna hnútinn en hnúturinn hafi ekki opnast við það. Hafi hann þá togað á ný en ekkert hafi gerst. Stefnandi kvaðst þá hafa hugleitt að koma sér úr kerrunni en pokahnúturinn hafi þá allt í einu opnast og þangið steypst yfir hann. Hafi hann fallið á kerrugólfið og lærleggsbrotnað. Hann kvaðst ekki hafa staðið beint undir farginu heldur til hliðar við það og kvaðst hann hafa lent með höfuðið nálægt brún kerrunnar. Stefnandi var fluttur á Landspítalann í Reykjavík þar sem hann gekkst undir aðgerð og var brot á lærleggshálsi fært í réttar skorður og neglt. Auk þessa tognaði stefnandi á hægri öxl. Stefnandi hóf vinnu 31. janúar 1995 sem stýrimaður á flutningaskipi eftir að hann hafði jafnað sig nokkuð, en síðari hluta þess árs mun hann hafa byrjað að finna fyrir verkjum í hægri mjöðm. Stefnandi leitaði til Ólafs Stefánssonar heimilislæknis síns 22. mars 1996 og í vottorði hans dagsettu 16. júlí sama ár segir svo m.a.: „Þannig 43 ára gamall karlmaður sem lenti í vinnuslysi fyrir 2 árum og braut hægri lærleggsháls og fékk tognunaráverka á hægri öxl. Hann er með minni háttar einkenni frá hægri öxl síðan, þar sem skoðun er nánast eðlileg. Hins vegar er lærleggshálsbrot hægra megin sem neglt var með tveimur nöglum. Þeir teknir út í ágúst 1995. Frá janúar haft verki og stirðleika í hægri mjöðm, sem staðfest hefur verið að stafi af svokallaðri caput necrosu. Ef ekkert er aðgert munu einkennin versna og hann hljóta snemmkomna slitgigt. Fyrr eða síðar mun hann þurfa gerfilið í hægri mjöðm. Þeim mun fyrr sem einkenni eru meiri.” Sigurjón Sigurðsson, læknir, skilaði örorkumatsgerð vegna stefnanda 6. október 1997 og í ályktun læknisins segir svo m.a.: „Hér er um að ræða mann sem lendir í því að fá yfir sig 2,5 tonna hlass af blautu þangi og hljóta við það brot á lærleggshálsi hægra megin auk áverka á hægri öxl sem túlka verður sem tognun. Þrátt fyrir aðgerð og negling hafi gefist vel kom upp í kjölfar slyssins svokölluð caput necrosa eða drep í lærleggshöfuðið sem stundum getur komið fyrir í brotum sem þessum. Þetta veldur því að lærleggshöfuðið verður óreglulegt og veldur ertingu í liðnum ásamt meðfylgjandi verkjum sem hafa þær afleiðingar að Ebenezer hefur skert starfsþol þar sem hann þolir illa göngur og stöður. Eina leiðin til meðferðar á þessu er að setja inn gervilið, en þar sem hann er tiltölulega ungur þykir það ekki ráðlegt strax þar sem ending slíkra gerviliða er því minni sem menn eru yngri. Samkvæmt örorkumatstöflum er gerviliður í góðri stöðu metinn til 10% örorku en þar sem Ebenezer verður að bíða í fjölda ára eftir slíkum gervilið með vaxandi verkjum eftir því sem tíminn líður og ekki er hægt að ganga út frá því sem vísu að viðkomandi aðgerð heppnist fullkomlega er tekið tillit til þess í mati þessu. Aftur á móti ef aðgerð heppnast engan veginn og eftir situr stíf mjöðm er örorka skv. töflum um 40%. Telja verður því að örorka hans vegna áverkans á hægri mjöðm sé 20%. Hvað varðar örorku vegna afleiðinga áverkans á hægri öxl telst hún hæfilega metin 5% og er því samtals varanleg örorka 25% vegna umrædds slyss. Samkvæmt framansögðu mat læknirinn tímabundna örorku stefnanda í sex og hálfan mánuð 100% og varanlega örorku 25%. Með bréfi dagsettu 25. maí s.l. fór lögmaður stefnanda þess á leit við sama lækni að hann legði mat á örorkustig, miskastig og þjáningabætur samkvæmt I. kafla skaðabótalaga. Samkvæmt álitsgerð læknisins dagsettri 27. maí s.l. mat hann tíma­bundið atvinnutjón stefnanda samkvæmt 2. gr. skaðabótalaga 100% frá 21. júlí 1994 til 31. janúar 1995, hann hafi þurft að vera rúmfastur í tvær vikur og síðan veikur án þess að vera rúmliggjandi í fimm og hálfan mánuð vegna afleiðinga slyssins, sbr. 3. gr. skaðabótalaga, miskastig vegna varanlegs miska skv. 4. gr. skaðabótalaga mat læknirinn 25%, varanleg örorka skv. 5. gr. laganna var metin 25% og tímabundin læknisfræðileg örorka af völdum slyssins var metin 100% frá 21. júlí 1994 til 31. janúar 1995 og síðan varanleg læknisfræðileg örorka 25%. Lagt hefur verið fram í málinu bréf Vinnueftirlits ríkisins dagsett 6. maí s.l. Í bréfinu segir að slysið hafi ekki verið tilkynnt Vinnueftirlitinu en beina hefði átt tilkynningu til Siglingastofnunar samkvæmt 2. mgr. 3. gr. laga nr. 46/1980, þar sem um lögskráðan áhafnarmeðlim var að ræða. Starfsmaður Vinnueftirlitsins mun hafa skoðað verksmiðjuna 27. júlí 1994, en ekki gert skýrslu um slysið sennilega vegna þess að hinn slasaði var skipverji. Þá er skýrt frá því að á síðustu 10 árum hafi stefndi tilkynnt um 5 vinnuslys og var eitt þeirra árið 1996. Varð slysið með þeim hætti að starfsmaður festist með fingur í hring sem losunarkaðallinn fer í gegnum. Þurfti að skera kaðalinn sundur við hringinn og við það opnaðist pokinn og tveir menn urðu undir þanginu. Samkvæmt gögnum málsins voru samþykktar verklags- og vinnureglur við löndun á vegum stefnda 17. apríl 1997. Samkvæmt reglunum skal nota þar til gerðan krók til að leysa pokahnúta og lína úr krók skal festast aftast í vagn. Alltaf skal staðið við hlið vagns þegar híft er í krók og sé nauðsynlegt að nálgast pokahnút til að skera á línu skal það gert í samráði við kranamann sem jafnframt er flokkstjóri. Málsástæður og lagarök Stefnandi byggir á því að honum verði með engum hætti kennt um slysið. Ljóst sé að slysið verði rakið til vanbúnaðar og gildi einu hvort umræddur trollpokahnútur hafi verið notaður í 20 ár eða lengur. Staðreynd sé að vinnuslys hafi orðið vegna þessa útbúnaðar hjá stefnda bæði fyrir 21. júlí 1994 og eftir þann tíma. Í frétt um eitt slysanna sé haft eftir framkvæmdastjóra stefnda að til að losa úr netpokanum í flutningavagnana sé togað í hnúta á þeim en fyrir komi að þeir gefi ekki eftir og verði þá að skera á línuna. Stefnandi byggir á því að honum hafi aldrei verið tjáð eða lýst fyrir honum að skera þyrfti á umrædda línu. Stefnandi hafi ekki farið undir netpokann heldur stóð hann til hliðar við fargið og var reyndar að fara ofan af kerrunni þegar slysið varð. Afdráttarlaust sé að um vanbúnað sé að ræða á umræddum netpoka, vanbúnað sem hefur ítrekað leitt til þess að starfsmenn hafa slasast. Búnaðurinn sé hættulegur og ófullnægjandi með öllu. Staðreynd sé að umrætt slys hafi hvorki verið einstakt né óhappatilvik heldur eitt af mörgum slysum sem vinnuveitanda var fullkunnugt um en stefnanda ekki enda var hann nýbyrjaður í afleysingastarfi hjá stefnda. Stefnandi sé stýrimaður sem hafi starfað um árabil á hafskipum. Hann hafi enga sérþekkingu á því starfi sem fólst í því að standa við löndun og losa kranabúnað í landi. Stefnandi byggir kröfur sínar á örorkumati og örorkutjónsútreikningi Jóns Erlings Þorlákssonar, tryggingafræðings, dagsettum 18. janúar s.l. Samkvæmt skattframtali stefnanda voru vinnutekjur hans árið 1993 þær að laun voru kr. 2.304.856, hlunnindi kr. 139.040, samtals kr. 2.443.896. Stefnandi reiknar bætur fyrir tímabundið tjón, þjáningabætur, miska og varanlega örorku miðað við lánskjaravísitölu 3582/3358 auk 2% vaxta frá slysdegi til 18. janúar 1998 en krefst dráttarvaxta frá þeim degi til greiðsludags. Kröfurnar eru sundurliðaðar þannig að fyrir tímabundið atvinnutjón er krafist kr. 1.491.986, þjáningabætur í 7 daga rúmliggjandi kr. 9.932, þjáningabætur í 188 daga á fótum kr. 143.629, miskabætur kr. 1.091.408, varanlegt örorkutjón kr. 4.338.236 og 2% vextir og vaxtavextir samtals 7,18% kr. 507.998, samtals kr. 7.583.189. Eins og rakið er að framan samþykkir stefnandi að til frádráttar stefnukröfum komi kr. 374.039. Stefnandi styður kröfu sína við skaðabótalög nr. 50/1993, reglur um húsbóndaábyrgð, einkum 49. gr., 50. gr. og 2. mgr. 37. gr. sjómannalaga nr. 35/1985 og 172. gr. siglingalaga nr. 34/1985. Stefnandi styður miskabótakröfu við 26. gr. skaðabótalaga og dómvenju og bendir á að stefnandi hafi um óvenju langa hríð sætt óþægindum og röskun vegna slyssins og sé eigi fær um að stunda sjómennsku eftir slysið. Dráttarvaxtakrafa er studd við III. kafla vaxtalaga og málskostnaðarkrafa við 1. mgr. 130. gr. laga nr. 91/1991. Krafa um virðisaukaskatt er reist á l. nr. 50/1988. Stefndi bendir á að um slys stefnanda fari eftir almennum skaðabótareglum, þ.e. sakarreglunni. Hafði stefndi keypt lögboðna slysatryggingu skv. 2. mgr. 172. gr. siglingalaga vegna stefnanda og komi hlutlæg bótaábyrgðarregla skv. 1. mgr. 172. gr. lag­anna því ekki til álita hér þegar af þeirri ástæðu, sbr. 5. tl. 175. gr. laganna. Stefndi reisir sýknukröfu sína á því að stefndi eigi enga sök á slysinu, sem alfarið má rekja til gáleysis stefnanda sjálfs og óhappatilviljunar. Það sé rangt og misskilningur hjá stefnanda að opnunarbúnaður netapokans með trollpokahnút sé hættulegur vanbúnaður í skilningi skaðabótaréttar. Sé þvert á móti um viðurkenndan og mjög einfaldan útbúnað að ræða, sem hefur um árabil verið notaður á sjó og landi og talinn hið mesta þarfaþing. Ekki hafi verið til að dreifa bilun eða galla í búnaðinum þegar slysið varð og hafi Vinnueftirlitið engar athugasemdir gert við búnaðinn eða við aðbúnað, verklag og aðrar aðstæður á vinnustaðnum yfirleitt. Verði skaðabótaábyrgð því ekki reist á því að slysið hafi hlotist af hættulegum vanbúnaði á vinnustað. Hverju barni hafi mátt vera ljós hættan af því að standa fast við eða undir netapokanum þegar losað var úr honum og hafi stefnandi þannig sýnt stórkostlegt gáleysi. Ekkert slys hefði orðið hefði stefnandi hefði haldið sig aðeins fjær meðan hann togaði í bandið til að leysa hnútinn. Stefnandi hafi togað of laust til að hnúturinn raknaði samstundis og stóð of nærri pokanum til að fá þangið ekki yfir sig þegar hnúturinn losnaði. Stefnandi var 41 árs að aldri og stýrimaður að mennt og mikla starfsreynslu að baki. Átti hann því flestum fremur að gera sér grein fyrir hinum einfalda losunarbúnaði netapokans og hættunni af því að bera sig ekki rétt að verki. Auk þess hafði stefnandi fengið leiðbeiningar um hvernig standa ætti að opnun netapokanna og var búinn að opna nokkra poka áfallalaust áður en slysið varð þannig að hann vissi hvernig þangið féll úr pokunum. Stefndi reisir varakröfu sína á því að slysið verði að stærstum hluta rakið til eigin sakar stefnanda og óhappatilviljunar og verði stefnandi að bera tjón sitt sjálfur í hlutfalli við það auk þess sem skaðabætur ber að lækka tölulega. Stefndi mótmælir kröfu um tímabundið atvinnutjón og telur skorta gögn um raunverulegt tekjutap stefnanda meðan hann var tímabundið óvinnufær eftir slysið og sönnur um það að hvaða starfi hann ætlaði að hverfa eftir starfslok hjá stefnda, en skv. dómvenju bætist aðeins sannað raunverulegt tímabundið vinnutekjutap. Krafa um tímabundið tjón verði því ekki byggð á líkindareikningi. Stefndi byggir á því að viðmiðunartekjur til útreiknings bótum fyrir varanlega örorku séu ekki í takt við 1. mgr. 7. gr. skaðabótalaga, en engin rök séu færð fram sem réttlæti frávik. Stefndi mótmælir vaxtakröfu og telur vexti skv. 16. gr. skaðabótalaga ekki tilheyra höfuðstól skaðabóta auk þess sem vextir séu reiknaðir af of háum höfuðstól. Stefndi mótmælir upphafstíma dráttarvaxta frá fyrri tíma en dómsuppsögudegi. Stefnandi skýrði svo frá fyrir dómi að hann hafi fylgst með því hvernig staðið var að losun hnúta í 2 daga. Kvaðst hann hafa fengið leiðbeiningar um það hvernig fara skyldi að, en hann kvaðst aldrei hafa leyst slíka hnúta áður. Stefnandi kvaðst enga reynslu hafa af fiskveiðum en hann kvaðst hafa verið stýrimaður í millilandasiglingum. Stefnandi kvað spottann hafa verið það langan að hægt var að standa vel til hliðar við pokann, en pokinn hékk ekki það hátt að hann kæmist undir hann. Stefnandi kvaðst hafa kippt í hnútinn en er hann opnaðist ekki kippti hann aftur en ekkert gerðist. Kvaðst hann þá hafa fært sig nær en þá opnaðist pokinn skyndilega og lenti hlassið á honum. Stefnandi kvað ekki hafa verið hægt að standa annars staðar eins og búnaði var háttað. Vitnið Sævar Þór Grímsson, kt. 210757-7249 kvaðst fyrir dómi hafa stjórnað krananum umrætt sinn. Hann kvað hnútinn hafa losnað upp að síðasta bragðinu, sem stóð á sér. Vitnið kvað þangsláttumenn sjá um að hnýta hnútana en að mati hans var hnúturinn ekki rangt bundinn. Að sögn vitnisins velkjast pokarnir stundum í sjó og gæti það verið skýringin á því að hnútur losnar ekki, en vitnið vissi ekki til þess að hnútur hafi áður losnað með þeim hætti er hér um ræðir. Vitnið taldi ekki að stefnandi hafi staðið rangt að losun hnútarins. Vitnið skýrði frá því að þegar allt sé eðlilegt stökkvi menn af kerrunni þegar losað hefur verið um hnútinn. Forsendur og niðurstaða Í máli þessu snýst ágreiningur aðila um það hvort tjón stefnanda verði rakið til vanbúnaðar á vinnustað sem leiða eigi til bótaskyldu stefnda og verði niðurstaðan sú er deilt um eigin sök stefnanda og útreikning bóta. Telja verður nægilega upplýst í máli þessu að ætlast var til þess af hálfu stefnda að sá sem losaði hnútinn á netapokunum stæði á kerrunni þegar hann kippti í spottann og forðaði sér síðan niður áður en hlassið féll. Hefur komið fram að ekki var hægt að standa annars staðar eins og búnaði þessum var háttað. Stefnandi hafði aldrei unnið slíkt starf áður en hann hafði fylgst með löndun með þessum hætti í 2 daga. Fékk hann leiðbeiningar um það hvernig staðið skyldi að verki en ekki hefur verið sýnt fram á að hann hafi verið upplýstur um hvað gera skyldi ef hnútur losnaði ekki. Komið hefur fram í málinu að nú hefur verklagi verið breytt við löndun á þangi. Það er álit dómsins að þær vinnuaðstæður sem stefnanda var boðið upp á hafi verið óviðunandi og hættulegar og ber stefndi af þeim sökum skaðabótaábyrgð á tjóni stefnanda. Fallast ber á það með stefnda að stefnanda, sem er stýrimaður að mennt með mikla starfsreynslu, hafi mátt vera ljóst að nokkur hætta kynni að fylgja lönduninni eins og staðið var að verki. Samkvæmt framburði vitnisins Sævars Þórs, sem stjórnaði krananum umrætt sinn, losnaði hnúturinn upp að síðasta bragðinu en stóð þá á sér. Þegar litið er til menntunar stefnanda og reynslu verður að telja að hann hefði mátt sjá hvernig í pottinn var búið og hefði hann því átt að forða sér af kerrunni í stað þess að kippa aftur í spottann. Af þessum sökum þykir rétt að stefnandi beri sjálfur þriðjung tjóns síns. Fallast ber á það með stefnda að gögn skorti um tímabundið atvinnutjón stefnanda og verður þeim kröfulið vísað frá dómi sökum vanreifunar. Aðrar kröfur að frátalinni vaxtakröfu eru í samræmi við ákvæði skaðabótalaga og verða teknar til greina. Samkvæmt framansögðu verður stefndi því dæmdur til þess að greiða stefnanda kr. 3.722.137 með vöxtum eins og í dómsorði greinir. Hefur þá verið tekið tillit til eigin sakar stefnanda. Eftir þessum úrslitum ber að dæma stefnda til að greiða stefnanda kr. 550.000 í málskostnað. Hefur þá verið tekið tillit til virðisaukaskatts. Hjörtur O. Aðalsteinsson, héraðsdómari kvað upp dóminn. Dómsorð: Stefndi, Þörungaverksmiðjan hf., greiði stefnanda, Ebenezer Bárðarsyni, kr. 3.722.137 með 2% vöxtum frá 21. júlí 1994 til 18. janúar 1998 en dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga frá þeim degi til greiðsludags. Kröfu stefnanda um bætur fyrir tímabundið atvinnutjón er vísað frá dómi. Stefndi greiði stefnanda kr. 550.000 í málskostnað að meðtöldum virðisaukaskatti.