id
stringlengths 1
8
| text
stringlengths 1
443k
|
|---|---|
2772 |
Ngjarje
Lindje
Pashko Vasa, shkrimtar shqiptar.
Vdekje
Kalendari
Vite |
2773 |
Ngjarje
Lindje
6 gusht - Abaz Kupi, ushtarak dhe veprimtar i çështjes kombëtare gjatë dhe mbas Luftës së Dytë Botërore (V. 1976)
17 tetor - Llukë Karafili (pseud. Bardhyli) arsimtar, bibliofil, studiues dhe publicist shqiptar.
Vdekje
Pashko Vasa, shkrimtar shqiptar.
23 tetor - Abdyl Frashëri, atdhetar. (Lindi më 1839)
Shekulli XIX
1892 |
2774 |
Ngjarje
Lindje
1 Qershor - Sami Frashëri, shkrimtar shqiptar.
13 Nëntor - Robert Louis Stevenson shkrimtar skocez
Vdekje
Kalendari
Vite |
2775 |
Ngjarje
Lindje
Jeronim de Rada, shkrimtar shqiptar.
Vdekje
Kalendari
Vite |
2776 | 1902
Ngjarje
Lindje
24 Prill - Hafiz Tahir Kolgjini, ishte hoxhë, studiues, shkrimtar, poet, historian dhe nëpunës shqiptar.
20 Maj - Ernest Koliqi, poet, shkrimtar, mësues, përkthyes, pedagog, ministër, botues dhe veprimtar politik shqiptar.
29 Maj - Bob Hope, komedian, aktor dhe argetues amerikan († 2003)
22 Dhjetor - Odhise Paskali, skulptor shqiptarë († 1985)
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
Vdekje
3 Janar - Alois Hitler, babai Adolf Hitlerit
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Jeronim de Rada, shkrimtar shqiptarë
Kalendari
Vite |
2777 |
Ngjarje
Lindje
Zef Serembe - shkrimtar shqiptar
Vdekje
Kalendari
Vite |
2778 |
Ngjarje
Botohet, Kamus-i türki, fjalor normativ i gjuhës turke me Sami Frashëri autor.
Lindje
10 gusht - Safet Butka, profesor, politikan dhe nacionalist shqiptar si veprimtar i Ballit Kombëtar.
29 shtator - Enrico Fermi, fizikant italian.
7 shkurt - A. den Doolaard, shkrimtar hollandez.
5 dhjetor - Walter Elias (Walt) Disney, krijues i filmave të animuar († 1966).
Vdekje
6 mars - Zef Serembe, shkrimtar shqiptarë
Kalendari
Vite |
2779 |
Ngjarje
Naum Veqilharxhi, lëshonë në Shqipërin e jugut qarkoren Enqiklikë.
25 maj - Naim Frashëri - Shkrimtar shqiptar (v. 1900).
Lekë
Naum Veqilharxhi - Shkrimtar shqiptar (l. 1767).
Lindje
Shekulli XIX |
2780 |
Ngjarje
Sami Frashëri, boton në gjuhën turke Enciklopedinë e tij "Kamus-ul alâm", në 6 vëllime.
U themelua FC Bayern Munchen.
Lindje
Lasgush Poradeci, shkrimtar shqiptar.
15 nëntor - Tahir Dizdari, nëpunës, publicist, gjuhëtar e orientalist shqiptar.
Vdekje
19 tetorë
Naim Frashëri,, shkrimtar shqiptar. Vdesë në mëngjesë, në Staboll varroset në Merdyvengoj.
Kalendari
Vite |
2781 |
Ngjarje
Lindje
13 korrik - Murat Toptani nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë, poet, skulptor shqiptar.
Anton Zako Çajupi, shkrimtar shqiptar.
Ndre Mjeda, shkrimtar shqiptar.
Vdekje
Kalendari
Vite
1866 |
2782 |
Ngjarje
Federata Shqiptare e Futbollit themelohet në Tiranë.
SK Tirana, e njohur edhe si 17 Nëntori Tirana kampione e Shqipërisë në futboll.
Lindje
30 shtator - Abdurrahman Roza Haxhiu, futbollist, dëshmor i fushës së blertë shqiptare
12 Nëntor - Besim Bokshi, gjuhëtar dhe profesor e akademik shqiptarë
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
Bedri Dedja, shkrimtar shqiptarë († 2004)
Dhimosten Budina, arkeolog shqiptar me shtetësi Ruse
Fatos Arapi, shkrimtar shqiptarë
Muharrem Qena, aktor shqiptarë
Vukašin Vuk Filipović, shkrimtar serb, artist dhe profesor i Universitetin e Prishtinës († 1990)
Vdekje
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
Anton Zako Çajupi, shkrimtar shqiptar (l. 1866)
Kalendari
Vite |
2783 | Kjo është lista e librave shqip të renditura sipas alfabetit.
Libra më të kompletuar
Libra për tu plotësuar
Arti i atdhedashurisë, esse, Ramadan Haziri, Tiranë, 1999
Diplomacia dhe diplomatët shqiptarë 1912-1944, shkruar nga Profesor-Doktor Uran Asllani.
Të jetosh në ishull, roman, Ben Blushi, Shtëpia Botuese Toena, Tiranë, 2008
Shiko edhe
Lista e shkrimtarëve shqiptarë
Lista e shkrimtarëve
! |
2794 | Lekë Gjoka (Kallmet, 6 prill 1970) poet, shkrimtar, publicist.
Autori në fillim të vitit 1991, duke mos duruar dot ofshamat e fundit të komunizmit, që kërkonin ta merrnin në varrin greminë që po binte, me qindra jetë djaloshare, arratiset nga ushria në Ersekë për në Greqi, ku në Athinë njihet me poetin, publicistin e gazetarin Kolec Traboini. Atje nisi të botojnë reportazhe, artikuj dhe cikle me poezi në gazetën "Egnatia", që botohej në Greqi nga z. Traboini.
Krijuesi Gjoka, është një fitimtar i përhershëm mbi rropatjet e tranvajat e jetës. Në vitin 2001, botoi vëllimin e parë poetik: "Lotët e puthjes" me redaktor Kujtim Dashin dhe recensues poetin Ndoc Gjetja,që pasoi me vëllimin e dytë: "Diellin e kapa për veshësh" (2003), "Dallgëzim i oqeanit shpitëror" (2008),"Retë i kam mbyllur me çeles"(2013) dhe librin e pare me tregime"Përroi i Djallit"(2013). Ka botuar në Jacksonville Florida librin e dyte me tregime “Takim me vdekjen” (2016)
Është një risi sa i përket rrethit tematik, sferës së preokupimeve dhe prurjeve me ngjyra artistike, poezi të cilat kryekreje ndërtojnë një profil të mvetësishëm në krijimtarinë e autorit.
Librat me poezi të Gjokës, sjellin një lloj tjetër arome, për shkak të rrethanave jetësore. Deri në ditën e daljes në dritë krijimet janë shikuar e lëmuar me shumë kujdes, duke arritë në këtë përzgjedhje, që i ka bërë vargjet më të komunikueshme e mesazhpërcjellës.
Cikle me poezi shpesh autorit, i janë botuar në antologjinë poetike: "Ballada e largësive" (1995), “45 poetë për Lezhën" (1996), "Pas Migjenit” (2001), si dhe në gazetat e diasporës: “Jeta Katolike”, “Illyria” (New York), “Dielli” i Shoqates Pan Shqiptare Vatra “Pena” organ i shoqatës se shkrimtareve shqiptaro-amerikane,gazetën e diaspores “Bota sot” si dhe në Tiranë, Prishtinë dhe shumë faqe interneti dygjuhësh shqip–anglisht.
Leka, falë pasionit për kompiuterin dhe përkitazi me letërsinë, drejton në internet faqen Lezhe Online, Kallmeti Online dhe në Yahoo, toplistën më të madhe shqiptare Mëmëdheu etj. Që prej vitit 1998, poeti kallmetar jeton në Jacksonvill, Florida, ShBA – së, sëbashku me bashkëshorten Bardhe Bushpepa dhe dy femijët: Donald dhe Daniela Gjoka.
Lek Gjoka Autor Facebook
Tituj të veprave
"Lotët e puthjes" poezi (2001) Tirane Albania
"Diellin e kapa për veshësh" poezi (2003) Tirane Albania
"Dallgëzim i oqeanit shpitëror" poezi (2008) Tirane Albani
"Retë i kam mbyllur me çeles" poezi (2013) Tirane Albania
"Përroi i Djallit" tregime (2013) Tirane Albania
"Takim me vdekjen" (2016) Jacksonville Florida
Lidhje te jashtme
letersia.zemrashqiptare.net
Shkrimtarë shqiptarë
Lindje 1970
Njerëz nga Mirdita |
2795 | Kujtitim Dashi (Shkodër, 15 korrik 1951) është publicist dhe novelist shqiptar.
U lind në qytetin e Shkodrës më 15 korrik 1951. Në mesin e viteve pesëdhjete shpërngulet familjarisht në Lezhë. Ka mbaruar Institutin e Larte Pedagogjik për gjuhë-letërsi shqipe ne vitin 1975. Ka punuar librar, mësues, gazetar (Kryeredaktor i parë i gazetës lokale Koha Jonë) punëtor, politikan, etj. Merret me publicistike, humor, radiodramatizime, etj.
Kujtim Dashi është lindur në qytetin e Shkodrës në vitin 1951. Pas mesit të viteve ’50 transferohet familjarisht në Lezhë, ku kryen gjimnazin “H.Lezha”. Rikthehet në Shkodër dhe përfundon studimet në Institutin e Lartë Pedagogjik (sot Universiteti “Luigj Gurakuqi”), në Degën Gjuhë-Letërsi Shqipe.
Në Lezhë ka punuar mësues, drejtor shkolle, funksionar rinie, librar, punëtor krahu, gazetar (kryeredaktor i gazetës lokale “Koha jonë”, i gazetës “Lissus” si dhe i “Në fillim qe FJALA”, së bashku me poetin Ndoc Gjetja), politikan, bibliotekar, funksionar shtetëror; në Tiranë specialist i bibliotekave në Ministrinë e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, redaktor në një shtëpi botuese etj.
Për rreth 40 vjet merret me: publicistikë; mbledh e shkruan humor; radiodramatizime; përgatit e boton antologji poetike, studime e monografi. Fragmente të “Historive gazmore nga Lezha, etj”, vëll.I, II e III janë botuar në revistën “Satirikët e Ballkanit” që del në Sofje të Bullgarisë. Tregime e novela të tij janë botuar në Bullgari, Itali dhe Greqi. Nga vjeshta e vitit 2000 banon në Tiranë.
Botime :
"Edhe një gotë Filipit", tregime, Sh.B."Toena", Tiranë, 1998.
"Viktima hyjni", tregime, Sh.B."Toena", Tiranë, 1999.
"Aktori i pafat", tregime, Sh.B."Lisitan”, Tiranë, 2002.
"Jetë e tymosur", tregime, Sh.B."Globus R", Tiranë, 2003.
"Ritual", tregime, Sh.B."Lisitan", Tiranë, 2004.
”Në muajin e nëntë…”, tregime e novela të zgjedhura, Sh.B.”Ombra GVG”,
Tiranë, 2006.
“Pesë yje mbi mjerim”, tregime e novela, Sh.B “Argeta LMG”, Tiranë, 2009.
"Histori gazmore nga Lezha etj.",Vëllimi I, përmbledhje humori, Sh.B."Toena", Tiranë, 2000.
"Histori gazmore nga Lezha etj.", Vëllimi II, përmbledhje humori, Sh.B. "Naim Frashëri", Tiranë, 2002.
"Histori gazmore nga Lezha etj.", Vëllimi III, përmbledhje humori, Sh.B “Geer”, Tiranë, 2007.
"45 poetë për Lezhën", antologji poetike, Sh.B."Gjergj Fishta", Lezhë, 1996.
"Baladë për Fran Ivanaj", antologji poetike, Sh.B."Globus R", Tiranë, 2000.
"Pas Migjenit", antologji poetike, Sh.B."Mësonjëtorja e parë”, Tiranë, 2001.
"Gjuha e zjarrtë…5 shekuj poezi, 100 poetë", antologji poetike, Sh.B."Globus R", Tiranë, 2004.
"Gjuha e zjarrtë…5 shekuj poezi, 100 poetë", antologji poetike, botim i dytë dhe i ripunuar, Sh.B."Globus R", Tiranë, 2009.
”Thellësia e thjeshtësisë-Poeti dhe Njeriu Ndoc Gjetja”-, monografi, E.B ”Lisitan”, Tiranë, 2004.
”Leksikoni i Lezhës”-Autorë, institucione, media, -fjalor encikolopedik, E.B. ”Lisitan”, Tiranë, 2005.
”Lezha-vendlindja ime”, Shtëpia Botuese “Erik”, Tiranë, 2008.
Opinione për prozën e autorit nga :
Tregime që priren nga optika e një realiteti ndryshe
1.-Realitete letrare
Realiteti artistik në vëllimin “Jetë e tymtosur” e Kujtim Dashit është kushtëzuar nga rrethanat. Tregimet priren nga optika e një realiteti ndryshe. Këto realitete në tregime nuk vijnë si gjendje çasti, por si procese të përhershmërisë apo ndryshueshmërisë psikike, në një stad të caktuar kohor. Në këtë realitet jetësor ai gjen bërthamën shpirtërore të përveçësuar, por edhe si shumësi.
Kështu prozatori kërkon te realiteti i së shkuarës dhe ai i përditshmërisë. Ai ecën me lehtësi nga një realitet te tjetri. Është më i vëmendshëm për atë që ka ndodhur dhe ndodh si një pasuri kohore, disa prej tyre bëhen ngacmues dhe tema të preferuara. Pra, rrëfimi është jetësor, i besueshëm, i ndodhshëm dhe njëkohësisht i dhimbshëm. Të duket sikur ai e merr ashtu siç ka ndodhur në jetë duke sjellë modele që karakterizojnë frymën e kohës, ku zotëron një lëndueshmëri dëshpëruese, një privim nga mjetet më të domosdoshme të mbijetesës. Universi rrëfyes i këtij tregimtari krijohet prej një shqetësimi qytetar, prej dhimbjes që i shkakton njeriut, njeriu tjetër që udhëhiqet nga një mendësi ndryshe. Prozatorin e ka interesuar jeta e një kohe të caktuar, pra nuk priret nga ngjarja, por nga personazhi, nga tipi përfaqësues. Ndonëse e quaj me vend opinionin e shfaqur nga kritika letrare se si tipar dallues të këtij autori janë gjetjet interesante e origjinale, mendoj se veçoria e këtij prozatori nuk është vetëm intiuta në gjetjen e ngjarjeve, se vetë jeta është një ngjarje e madhe që përbëhet nga shumësia e ngjarjeve, por si një univers që ka në qendër njeriun. Tregimtari hyn në marrëdhënie me të gjithë kohët dhe merr prej tyre më të dukshmen, sidomos rrjedhat e turbullta të jetës. Vëllimi kryesisht përfshin ngjarje që kanë një lloj afërsie. Tregimet në aspektin kohor, kanë një lidhje përbashkësie. Peripecitë e njeriut nuk kanë fund, pra edhe ngjarjet janë të pafundme. Ka ngjarje apo rrënoja ngjarjesh, të cilat nxirren prej harresës, pastrohen dhe, duke dalë në dritë, marrin një shkëlqim të ri.
Virtyti dhe vesi si esencë shpirtërore rrëfyese, thërrmohet si një materie në pafundësi zbulesash e spektresh të reja, në thelbe ngjarjesh të panumërta, megjithatë dihet se nuk është ngjarja ajo që ofron gjithçka, është mjeshtëria e harmonizimit të komponentëve të tregimit.
Veçoria shquese e prozës së K. Dashit është natyrshmëria e thjeshtësia e të rrëfyerit; ai nuk merret me përkëdheljen e fjalës e të frazës, i mjafton ajo, që të komunikojë qartë e rrjedhshëm që mesazhi të lexohet mirë. Gjithashtu, prozatori, duke ruajtur këtë mënyrë rrëfimi të tillë, synon të bëjë komunikimin sa më të drejtpërdrejt për ta dhënë atë në mënyrë më të qartë, më bindëse, duke i “ofruar” në njëfarë mënyre “bashkautorësi” lexuesit të kulturuar. Tregimi arrin të funksionojë në sajë të mjeshtërisë së vëzhgimit të mprehtë dhe komunikimit me lexuesin, të cilit si të paktë autorë bashkëkohorë, ia vlerëson formimin, duke mos e rënduar tregimin me detaje, fakte, përshkrime, dialogje etj të panevojshme e irracionale ; nga puna e frytshme me gjuhën, çka shënon një hap përpara, krahasuar me vëllimet e mëparshme të këtij autori prodhimtar.
Tregimet më të mira të K.Dashit karakterizohen nga rrëfimet e holla psikologjike të botë perceptimit të personazhit. Ato pasqyrojnë shumëllojshmëri gjendjesh emocionale, në veçanti dhimbja merr trajtë të ndryshme, por nuk i vë personazhet në prova të vështira për të zbuluar të vërtetat dhe të pavërtetat si një lëndë e padobishme. Të gjitha nënshtresat e mendimit në rrëfim vijnë si të zbuluara jo me vështirësi, por si një rrëfim që ngjet me të folurën e rrjedhshme.
Në tregimet e këtij vëllimi nuk gjen imtësi, që e ngarkojnë apo t’i marrin frymën prozës e të pengojnë komunikimin. Autori synon komunikimin me shtresën e gjerë të lexuesit. Në ndonjë tregim mund të gjesh edhe lëndë të tepërt rrëfyese, por kjo i përket vetëm fillimit të tregimit që ngjet si një hyrje. Hapësira e rrëfimit rrjedh si një kohë lineare apo kronologjike.
2.- Zëri rrëfimtar
Disa nga tregimet duke u përpjekur të kapin probleme të thjeshta, marrin një ngarkesë emocionale përmes një fakti, që përqaset me të tjera ngjashmëri të shumëllojta, vlerash e cilësish apo edhe si shkatërruese të personalitetit të njeriut, si një injektim i një vdekje të ngadaltë. Është ky njeri që pëson dramën dhe e përjeton atë thellësisht.
Tregimet më të të arrira krijojnë hapësira më të gjëra, ato apelojnë përvojën e kujtesën e lexuesit, me mikro e makro temash, në rrëfime të shumta, ngjet sikur tregimi është një çelës i një proze të gjatë, si një bërthamë temash, kështu do të kishim vendosje e mbivendosje rrëfimesh të tjera të shumëllojshme.
Këto rrëfime sikur e ftojnë receptuesin për një bashkëbisedim, sepse ky receptues nuk është vetëm objekt, por edhe një subjekt, një bartës apo dëshmitar i këtyre fenomeneve, pra nuk është indiferent. Receptuesi në një mënyrë të tillë, mban një qëndrim aktiv ; ai mund të plotësojë me rrëfim si një cikël që vazhdon si tekst i hapur. Tregimet, në të shumtën e rasteve, janë si një esencë e shpërndarë, si një mit që zgjerohet.
Veçoria më e spikatur te tregimet e K. Dashit është humori, të cilin e gjejmë të grimcuar ndër personazhe e situata të ndryshme duke u dhënë tregimeve ngjyresë apo një tjetër veçanësi. Thelbi i rrëfimit humoristik qëndron në atë, se rrëfimtari i afrohet njeriut dhe priret të kapë atë që është si pasuri përmbajtësore, apo edhe humor i drejtpërdrejt spontan. Humori në këto tregime nuk e kalon masën, në thelb është një cilësi që e pranon rrëfimi, ai shkrihet natyrshëm me rrjedhën e ngjarjes e gjen një harmonizim me veçanësitë psikologjike të personazhit. Humorin e ndesh jo vetëm në çaste të gëzueshme, gjendjesh të normalizuara emocionale, por edhe atëherë kur te personazhet ka një shqetësim, është krijuar një situatë e pakëndshme, siç ndodh, bie fjala, me tregimin “Tabù”, ku prej cilitdo rrëfim të personazhit do të ndeshim nga pak humor, që vjen si pasojë e tronditjes që ka shkaktuar lëkundja e fortë e tërmetit. Humori kështu bëhet funksional.
3.- Ndjeshmëri rrëfyese
Titulli i vëllimit “Jetë e tymosur” është një titull metaforik. Sintagma “jetë e tymosur” është jeta e vështirë, jetë jo e qetë, e sikletshme, e trazuar dhe me halle të shumta, një jetë plot frikë, me pabesi e befasi të çuditshme, e trembur, kur nuk guxon e mundesh të shprehësh një mendim tëndin “jashtë vijave të bardha” të kohës, një ndjenjë, një realitet, siç e ndjen apo siç është në të vërtetë. Tymi është simbol i një diçkaje të fshehtë që po ndodh, ose do të ndodhë në të ardhmen. Para se të digjet diçka, në fillim del tym e pastaj duket zjarri, ose diçka që digjet mbytur dhe nuk po digjet mirë apo i një ngjarje që pritet të ndodhë e që karakterizohet me shprehjet “po i del tymi”, “kur do t’i dalë tymi” etj. Ndërsa për personazhin e tregimit “Jetë e tymosur” të tymosësh shtëpinë, për shkak se dikush është nisur të të përgjojë apo të gjejë elementë të tjera kompromentuese për të vijuar theqafjen e tij, do të thotë të largosh rrezikun që afrohet. Në një plan akoma më të gjerë, autori metaforikisht, duke djegur ditarët e lirisë së gënjeshtërt e mashtruese, sikur do të thotë se një jetë së cilës i mungon e shkuara dhe e sotmja, i mungon kujtesa, është një jetë e çuar dëm, është një jetë vërtet e tymtosur, e mjegullt, iluzive, gati-gati inekzistente.
Prozatori K. Dashi edhe pse shkruan përgjithësisht prozë realiste, tradicionale, nuk ka mbetur ithtar i saj. Nga njëri libër në tjetrin, po sidomos në këtë përmbledhje, vërejmë qartë prirjen e kërkimin e tij të pareshtur për pasurimin e teknikës rrëfimtare. Ai ka futur me sukses elemente të tregimit modern, të cilat mund të vihen re jo vetëm në strukturën e tregimit, por edhe në mjetet e tjera shprehëse stilistikore me të cilën realizohet kumti i rrëfimit dhe mbahen lidhje më të afërta me lexuesin. Një mënyrë të tillë do ta hetonim tek mpakja e ngjarjes dhe thjeshtëzimi i saj. Mënjanimi i dialogut në një farë mase, duke zënë pak vend, madje edhe në ndonjë tregim ku ka dialog, ai nuk i kushton kujdes të veçantë këtij elementi, por e përfshin brenda rrëfimit monologjik, si te tregimi “Rikthimi i sheganëve”. Edhe vetë fjala e krijuar “sheganët” është simbol i njerëzve të paaftë që nuk e kanë ndjenjën njerëzore, pra nuk janë njerëz; ata janë simbol i ironizuar i një fruti pemor apo, më shkoqur, i një diçkaje tjetër që lidhet me emrin e kaut. Kështu do t’i quajë të gjithë ata, që panë me tejqyrë proceset demokratizuese, ndërsa u turrën tinëzisht e diabolikisht mbi prênë që quhet shtet dhe përfituan vendet më të mira, kur pushtetin nuk e drejtojnë atdhetarët e profesionistët e vërtetë, por “sheganët” e njëmendët, të padukshmit, gjithëpërfshirësit finokë e dallaverexhinj. Ndërsa Albert Hakoja si personazh i tregimit, si protagonist i vërtetë, si njeriu idealist, model a simbol i proceseve demokratizuese, përgjatë tetëdhjetëetetë ditëve pret një vend pune sipas kontributit të vyer që ka dhënë, duke u zhytur në përsiatje hutuese e të pafund teksa sheh nga afër dhe i tronditur mënyrën e funksionimit të “karuselit pushtetor” dhe, me veten e tij, ripërsërit dramtikisht: “Cilët janë zotërit e vërtetë të këtij vendi, ata që i vënë gjoksin, atdhetarët idealistë apo kush i kthen kurrizin dhe mjel e mjel pamëshirshmërisht lopën shtet? Si është e mundur që kaq misteriozisht, dalëngadalë e, si pa u ndjerë, po luhet drama jonë kombëtare e radhës që de facto po emigronte pushteti nga protagonistët e vërtetë te takëmi i të fituarve të përhershëm e të padukshëm, te “sheganët” e konvertuar në ekspertë apo në gjithëpërfshirësa finokë që kanë larë e shpërlarë paudhësitë e tyre në turli lloj OJQ a OJF?”
Tipar tjetër dallues i kësaj proze është ironia, e cila i jep një veçori tjetër gjallëruese, e bën mendimin më të ngarkuar estetikisht dhe më tërheqës rrëfimin. Në tregime, si “Grupi i Murros” ironia kthehet në sarkazmë. Nëntë vjet (tre mekanizatorë nga tre vjet) burg për një shaka është një shaka dërmuese për ata që jepnin dënime jashtë arsyes dhe logjikës njerëzore, se shteti dhe forca e tij mbështetej mbi përjashtimet, flijimet e përndjekjet. Tregimi nuk është një lojë e thjeshtë e banale, por është një ironi e hidhur që kthehet në sarkazmë për sistemin gjyqësor, në proceset e montuara që jepnin dënime të pamerituara me pretekste absurde e qesharake e, mbi të gjitha është përtallje për tërë sistemin politik të kohës.
Në tërësi këto elemente të prozës moderne e kanë bërë më të ndjeshme prozën e Kujtim Dashit.
Muharrem Xhaxho
Aftësi e rrallë për të krijuar personazhin
Gjëja e parë që të bën përshtypje, pasi ke lexuar me endje librin me tregime të shkrimtarit K. Dashi “Aktori i pafat” është aftësia e rrallë për të krijuar personazhin, ngulmimi i përhershëm për të gjetur gjatë udhëtimeve e kontakteve me njerëzit e me jetën atë njeri, i cili do të bëhet personazh i një tregimi apo novele, atë njeri, i cili të ketë atë ngarkesë ngjarjesh e drame, që do të duhej për të fiksuar një copëz jete nga realiteti i sotëm shqiptar dhe një personazh të gjallë e jetësor...
Nëpër tregimet e këtij libri, që do ta konsideroja si librin më të mirë të shkruar gjer më tani nga ky autor, sepse vjen më i plotë në problematikë dhe me një larmi më të pasur karakteresh, janë skalitur me mjeshtëri e thellësi psikologjike një galeri tipash, që të mbeten në mendje dhe u japin jetë e joshje.
Personazhet e K. Dashit nuk janë përsëritje shabllone e personazheve të përshkruar e skicuar nga autorë të tjerë, dhe as të ndërtuar sipas një skeme të parapërgatitur më parë, pra, personazhe që më fort janë sajesa të imagjinatës e të shkallës së njohjes, sesa njerëz të gjallë, me botën e fizionominë e tyre të përcaktuar e të veçantë. Dhe pikërisht këtu, në ngulmimin për të krijuar një personazh, i cili të jetë plotësisht i besueshëm dhe i gjallë, që t’i përngjasë njeriut që ka vërejtur nëpër jetë, qëndron vlera e K. Dashit si shkrimtar dhe garancia se në të ardhmen ai do të na japë vepra më të arrira, më të ndjera e të një niveli më të lartë artistik.
Ne na kanë mbetur në mendje, dhe pas mbarimit të faqeve të këtij libri, një mori personazhesh, fizionomia dhe qendërzimi në shtjellën e ngjarjeve të tregimit, lidhjet e natyrshme që krijohen me personazhet e tjerë, ato skena jetësore e me nëntekst kaq domethënës e bashkëkohor, ndërthurja e ngjarjeve dhe e linjave, që herë-herë premton për një shtrirje më të gjerë se sa rrafshira e një tregimi. Lënda e begatë e mesazhet filozofike e aktuale, që i përcillen lexonjësit, gjen përngjashmëri me dramat dhe andrrallat, që përjeton përditë në realitetin e vrazhdë e dramatik të jetës. Ky lexonjës i vëmendshëm patjetër do t’i bëjë pyetje vetes, nëse ka ndopak ndërgjegje e gjak nëpër deje, sesi duhet të dalë shoqëria jonë nga këto drama e nga ky makth, që i ka mbërthyer keqas gjymtyrët.
Po cilët janë këto personazhe dhe ç’përfaqësojnë në veten e tyre? Pse jeta e tyre vërtitet në qerthullin e një drame dhe pse ardhmëria e tyre nuk është kaq e sigurt dhe e stolisur me ngjyra të ndezua dhe marramendëse ?
Këta personazhe janë : punëtori i gurores, Anton Velaj, që i ishte dukur një regjisori filmi si aktori më i përshtatshëm, të cilin e kërkonte prej kohësh, por që, kur i paraqitet në sheshin e xhirimit, jo më ashtu, kur “u zbulua”, si i dalë nga prozat migjeniane, por i ndërruar e i larë, si krushk i parë, i duket tjetër; drektari i ceremonive të varrimit Sabri Drishti, i braktisur djallëzisht nga gruaja dhe tre fëmijët, që ka gjetur një mënyrë origjinale dhe të përshtatshme për të ngopur barkun e uritur, së paku me një drekë të mirë pa paguar as dhe një qindarkë, duke shkuar nëpër drekat e mortit; këngëtarja e njohur Flora Muzaka, e cila fiton mbi sektarizmin e të shoqit dhe luftëtari i orëve të para Pavllo Libohova, i cili vuan tërë ato mundime dhe përndjekje, sepse nuk mund t’i përshtatet burokracisë shtetërore e partiake dhe bjerrjes së idealeve të larta për demokraci të vërtetë; mustaqelliu i tragetit, që betohej tasheparë me fjalët “për nder të familjes”, në një kohë që gruan dhe vajzën i kishte detyruar të rrinin në pritje të klientëve te semaforët e Milanos e, si tutor rronte me rentën e prostitucionit familjar; thirrësi i pseudonimeve i tregimit “Ejani, mblidhuni pseudonimet e mia”, nga më interesantët e këtij autori, madje do ta quaja antologjik; plaka e garsonieres, për të cilën rrinin në pritje të lajmit të vdekjes së saj shumë hallexhinj të pastrehë të qytetit…dhe mjaft të tjerë e të tjerë, për të cilët lexonjësi do t’i njohë vetë, gjatë leximit të këtij libri.
Këto personazhe janë jashtë çdo skeme e shablloni letraresk. Ata janë krijesa të gjalla, me gjak e nerva, veprojnë nëpër situata e ngjarje të besueshme, saqë të krijohet përshtypja sikur i ke njohur më parë, sikur i ndesh çdo ditë. Ngjarje e situata që përshkruhen me vërtetësi e realizëm e me një njohje të kënaqshme të psikologjisë dhe materialit jetësor. Këto personazhe, përgjithësisht, ngërthejnë në vetvete një dramë të dhimbshme. Ata kanë jetën të trazuar e aspak të siguruar. Këta janë njerëz aktivë, që luftojnë me vështirësitë dhe varfërinë, që ka kapllosur jetën shqiptare, që me vizione të qarta, me idealizëm dhe përkushtim parapërgatitin atë, që autori thotë “shkrepjen e demokracisë”. Ata, kanë individualitet të theksuar dhe, përgjithësisht, nuk bëhen lojë e fatit dhe e pushtetarëve, që kanë mbi krye.
Shkrimtari Kujtim Dashi e ka të të ngulitur në mendje dhe në vetëdijen e vet, se artisti parasëgjithash duhet të jetë bir i kohës, që jeton. Ai duhet, jo vetëm të pasqyrojë me besnikëri e guxim jetën, që i shpaloset para syve, por edhe të ngrejë zërin fort kundër mangësive e parregullsive, të jetë ndërgjegja e gjallë e kohës, të fshikullojë pa mëshirë padrejtësitë e shkaktarët e mundimeve dhe dramave të njëpasnjëshme, të maskaradave, të kurtheve e të prapaskenave mafioze, që kanë sjellë deformime të karakterit e trauma të rënda në shpirtrat e njerëzve, që nuk kanë mundur t’i bëjnë ballë sulmit e trysnisë së tyre të pandalshme e të përbindshme.
Jeta njerëzore synohet të paraqitet me ngjyrimet e përmasat e saj. Në të ndesh edhe viktimën dhe luftëtarin, dhe njeriun e ndershëm dhe kontrabandistin, dhe qyqarin e mjeranin pa punë e pa strehë, edhe afaristin e pangopur që vë në tregshitje dhe nderin e moralin e familjes, edhe cmirëziun dhe pushtetarin e pashpirt dhe endës të lloj-lloj mashtrimesh e kurthesh dhe njeriun e mirë e parimor që nuk pranon të vihet në shërbim të tij dhe të bëhet mashë e krimit dhe e vesit. Në tregimin “Njëqind pretendentë për një garsonierë”, autori përmes skenave realiste na rrëfen se gjer në çfarë skajesh të lemerishme janë shtrirë kthetrat e këtij mjerimi çnjerëzor, përmasat e së cilës na kujtojnë ato të dramave që pasqyrohen në poezitë e prozat e Migjenit.
Në tregimin “Një ndryshim në programin e xhirimit” drama e jetës jepet me një gërshetim ngjarjesh e linjash, sa do të ishin të mjaftueshme për ngjizjen e një romani. Personazhet në këtë tregim (i papërfshirë në këtë përmbledhje) nga më të bukurit e këtij libri, si dhe tek tregimi “Për nder të familjes”, “Kori i kinemasë”, “Oooo letrat” etj. janë gdhendur me mjeshtëri dhe kanë mundësi e shtrirje e shpalosje më të gjerë e më të shumanshme. Këto tregime na e zbulojnë jetën në hapësira të gjera, pa iu larguar idesë nismëtare të autorit, boshtit të tyre filozofik.
Nga pikëpamja e mjeshtërisë artistike, shkrimtari K. Dashi në librin “Aktori i pafat” ka rritje të dukshme krahasuar me krijimtarinë e mëparshme si dhe në atë të përmbledhur në vëllimet “Edhe një gotë Filipit” (1998) dhe “Viktima hyjni” (1999). Ai di t’i ndërthurë ngjarjet, të përzgjedhë atë që i duhet nga materiali i begatë jetësor, të skicojë e skalisë personazhet, të cilët i kërkon nëpër lamijet e jetës me zell të admiruar e me këmbëngulje të parreshtur. Autori shquhet për gjetjet origjinale të subjekteve të tregimeve dhe humorin e këndshëm…Nga njëri vëllim te tjetri, në përpjekjet e tij serioze për të krijuar individualitetin e tij krijues, duket ashiqare se po ia shlyen “haraçin” gazetarisë e publicistikës…
Perikli Jorgoni
Rituali i një proze groteske
Në më pak se dhjetë vjet prozatori Kujtim Dashi ka dalë para lexuesit me pesë libra me tregime, çka tregon se ai nuk e heq penën nga dora, i dëshiruar për ta dëshmuar artistikisht botën shqiptare të ditës me luhatjet, dilemat, karakteret në lëvizje të vazhdueshme. Libri më i fundit Ritual është një vazhdë e prurjes dhe e stilit të autorit, ku sërish buisin situatat groteske dhe paradoksale të ditës, çka përbën tharmin e kësaj krijmtarie dhe ku personazhet lëvizin si në një kllounadë të pafundme. Nëse në tregimet e mëparshme peneli sarkastik lëvizte sa në provincë në metropol, tashmë duket se autori ka më në teh zyrat dhe burokracinë, tipat socialë që lëvrijnë në mjediset e metropolit. Syri i tij gjithnjë vëzhgues fokuson dhe lypësin e vogël kryeqëzuar në një semafor nga të rriturit dhe ministrin merhum që mendon se qeveris përmes fakseve rutinë kur është qoftë dhe me shërbim jashtë shtetit, dhe prindin që detyrohet të ushqejë bijtë e vet parazitë, dhe nëpunësin e ngratë si një Bartlbi shqiptar i shekullit XXI, që ngujohet brenda kornizës së një zyre dhe të një orari zyrtar, dhe individin meskin që kërkon të nxjerrë dhjamë prej pleshti, dhe profesorin mizantrop që mbytet në një pikë ujë dhe në atë pikë ujë kërkon të mbyten edhe studentët e tij. Fshikullimi i veseve metropolitane është një kredo e tregimtarit këto kohët e fundit.
Ajo që dallon në mbarështrimin e këtyre tregimeve të shkurtra është ravijëzimi i sekuencave të njëpasnjëshme të një rituali përditshmërie, ku skicohen tipa dhe karaktere, jepen gjendje dhe mjedise, në të cilat lexuesi ka dhe nuk ka dëshirë të gjendet. Ai i përcjell shpesh përmes të qeshurës tipa të realizuar me mjeshtri si telekronistin që di të bëjë gjithë jetën zanatin e shkuarjes pas të mëdhenjve; doktorin që nuk ka asnjë ndjenjë humane, që arrin t’i bëjë gjilpërë dhe një të vdekure, kushërirë e tij, vetëm e vetëm për të marrë shpërblimin, gjer tipin e bastardit që sërish lëviz në një shoqëri në tranzicion. Impresionues është tregimi Ritual, ku dy pensionistët e shkretë porosisin një hiç në lokalin që jo rastësisht emërtohet Uji i Ftohtë, pasi ata vetëm ujin e kanë pa para. Duket se në këto tregime nuk ka dramë, si në disa proza të mëparshme të këtij autori, nuk ka përballje, por në të vërtetë drama është, veçse e ndryshme nga ajo me konflikt e ndeshje. Vetë lexuesi është në përballje, në krah të autorit, me dukuritë e së shëmtuarës nëpër të cilat nuk mund të mos jetë orë e çast. Ndër tregimet që lënë gjurmë të menjëhershme te lexuesi janë edhe Kursi i këmbëpërthyerjes, Carpe diem, Heroi i parazitëve, Grupi i Murros, Film gratis, Qeni i Odisesë etj.
Kujtim Dashi hyn ndër ata shkrimtarë që e kanë bërë mirë zanatin e publicistit për një kohë të gjatë, dhe si të tillë ata, kur vijnë në letërsi e kanë një shqisë të mprehur andej nga vlon jeta e përditshme, pasyrimi i së cilës për ta nuk përbën kurth të gazetarisë ku mbytet letërsia, por, përkundrazi, kërkesë të vetëdijshme të krijimtarisë së tyre, për shkak të situatave fejtonale dhe paradoksale ndaj të cilave ata nuk filozofojnë por reagojnë me anën e groteskut. Erdhi, erdhi telekronisti është tregim që mbart ngarkesë që në titull, një tregim përfaqësues i stilit të zhdërvjelltë ironik të këtij prozatori, që spikat në individualitetin e tij krijues përmes dhënies së karaktereve të dobët të shoqërisë shqiptare. Ky tip që inskenon një farsë me sekretarin e parë (improvizimin e mbledhjes pasi ajo kishte mbaruar për të filmuar enkas sekretarin), ky fytyrëshllikur nuk është vetëm ai i djeshmi i provincës, po dhe i sotmi si shërbëtor i zotërinjve të lartë qeveritarë apo politikës dhe jo bërës i zanatit të tij si profesionist i mediave. Disa herë autori vëzhgon dhe thellë në të shkuarën për të qëmtuar situata groteske e dramatike, si në tregimin Eh, ta kisha parë nga këmbët, ku sillet një ngjarje nga Gjergj Fishta, i njohur për anekdotat, batutat dhe improvizimet poetike sipas stilit të Anzave të Parnasit apo Gomarit të Babatasit, apo tregimet Grupi i Murros, Një kujtim nga adoloshenca etj.
Në tregime lëvizin, qeshin dhe qajnë, profilizohen më tepër se personazhe silueta njerëzore, si në një ritual ku gjenden të gjithë, si pedagogu strikt që i kërkon me ngulm studentit të vet emrin e qenit të Odisesë dhe libreza e tij vuloset me notën katër për këtë mosdije, si Kamila (Qamilja) kolegia e tij e paaftë, që nuk është e zonja, më e pakta, ta prishë këtë minikomedi të profesorit kapricioz e cinik; si njeriu i vetëm që don të protestojë kundër absurditeteve qeverisëse, por mbetet i vetëm dhe fatkeq në protestën e tij, njëlloj aktori i pafat, që vërtitet në ritualin e gjatë e si të pambarimtë të ditëpunës së tij në zyrë, ku dhe ha bukë, pi një faqore raki, lan e shpërlan protezën e dhëmbëve, madje edhe urinon në zyrën-motel të shtetit. E gjitha kjo shihet në zyrat përballë godinës së atij dikasteri ku të tjerë zyrtarë lëvrijnë në ditëpunën e tyre me një orar pa kuptim. Tregimi Film gratis është një lloj proze moderne, ku autori përshkruan një ditë pune pa kuptim, kryesisht përmes detajeve shprehëse, që janë një veti e stilit të tij. Në tregimin Jam prej Kukësi e jo prej Kosove (i papërfshirë në këtë përmbledhje) del në pah shpirti i vogël i malësorit që don të fitojë disa qindra marka nga lënia me qera e shtëpisë së tij një familjeje kosovare, përballë shpirtit të madh të një populli që pret e përcjell kosovarët e shpërngulur në vitin 1999 nga shovinistët serbë. Kurse dy tregimet Carpe diem (Përfito nga dita e sotme) dhe Grupi i Murros autori na bën një kalim në të shkuarën; në të parin një gjetje vërtet interesante që sjell një episod nga kolektivizimi, me një çiltërsi karakteresh dhe një mbyllje groteske, paçka se duket ashiqare se autorin e preokupon diçka më madhore: abuzimi marramendës me mikpritjen, sinqeritetin e atdhetarizmin e shqiptarit për të përfituar, bie fjala, një bursë në Moskë; kurse në të dytin është një shaka kunderiane që çon në burg tre buldozeristë që ndëshkojnë një qen që u ka ngrënë bukën kur ata po punonin për tharjen e kënetës së Tërbufit. Gjyqi që i bëjnë qenit duke ndarë rolet mes “trupit gjykues” (ata të tre) iu merret si një shaka e hidhur kundër pushtetit, si një tallje e tij, ndaj vjen një ditë që rreshtohen dhe ata si grup i Murros (qenit) bashkë me morinë e grupeve të pafundme armiqësore që gjenden në atë kamp të dënuarish politikë. Një baba në hall, me dy djemtë e tij që i kanë “dalë doret” dhe nuk punojnë po ushqehen prej rrogës e sakrificave të tij të panumërta, është heroi i parazitëve, ku autori ka përdorur një detaj interesant funksional nga një tregim kinez me Lin madhin e Lin voglin.
Tregime mjeshtërore me fabul të spikatur si ky dhe të tjera në librat e Kujtim Dashit mund të shërbenin fare mirë për të ndërtuar minikomedi, skenarë filmash. Ritual është para së gjithash libri i tipave jetësorë të larmishëm, me vese e cene të kësaj shoqërie, si fytyra e tranzicionit shqiptar, që shfaqen nëpër sekuenca jetësore, duke krijuar një kolazh tipash të mbrujtur në rrethana shpesh të ngjashme.
Ndue Dedaj
Ironia fërgëllon dhe në këtë libër
...Tregimtari Kujtim Dashi i beson shumë realitetit. Fantazia e jetës është më e madhja dhe për të. Ai duket sikur këput copa jete, të vetes dhe të tjerëve, por duke ndjerë dhembje të njëllojta. Përgjithësisht tematika ka laryshinë e vet, që nga provinca deri në metropol dhe riprodhon një ndjenjë humori deri në ironi. Ironia është dukuri e letërsisë bashkëkohore, si e tillë ajo fërgëllon dhe në këtë libër...
Visar Zhiti
Mjaft nga prozat e Kujtim Dashit do të ekranizoheshin a inskenoheshin
“Kujtim Dashi është një zë i veçantë dhe interesant në prozën tonë, ndaj gjykoj që kritika dhe studiuesit e letërsisë, me siguri, do t’i kushtojnë vëmendjen e duhur. Sikur të ekzistonte mundësia, mjaft nga prozat e tij do t’i ekranizoheshin a inskenoheshin, si “Drektari i morteve”, “Ejani, mblidhuni, pseudonimet e mia!”, “Aktori i pafat”, “Erdhi, erdhi telekronisti” etj.
Pano Taçi
Proza e Kujtim Dashit është gjithë limfë jete dhe moderne
“Proza e Kujtim Dashit është gjithë limfë jete, moderne, me gjetje origjinale, me tipa e karaktere që të mbeten të pashlyeshëm në kujtesë dhe me një humor të këndshëm e funksional”.
Ilinden Spasse
Tregime me gjetje interesante e origjinale
Ndër tiparet dalluese të shkrimtarit Kujtim Dashi janë gjetjet interesante dhe origjinale, ku spikat shumëllojshmëria e detajeve të gjetura e funksionale dhe, shpesh, metaforat e simbolet. Të tërheq vëmendjen përpjekja e pandërprerë e tij në kërkim të pasurimit të teknikës rrëfimtare. Si në strukturën e tregimit, por edhe në mjetet e tjera shprehëse stilistikore, ai fut funksionalisht elemente të tregimit bashkëkohor. Sensi i humorit e ironisë, që gjen shprehje në mjaft tregime, veçse mençurisë, reflektojnë edhe atë që thuhet në Shkodër, në vendlindjen e vendformimin e autorit, se këto ai “i ka me të leme dhe jo me të bleme”. Ndonëse kamera vëzhguese e autorit lëviz në të gjithë mjediset shqiptare, ai më tepër fokusohet dhe, si të thuash, ka më për zemër, trevat veriore dhe njerëzit e saj çka reflekton një njohje të admirueshme të realitetit dhe prirje e aftësi perceptuese të fenomeneve e ngjarjeve, ku është i pranishëm apo jo. Kësisoj ai e pasuron galerinë e personazheve me tipa e karaktere që kemi pandehur se i kemi patur, i kemi njohur më parë. Mjaft tregime (“Viktima hyjni”, 1999) flasin për vlera të veçanta artistike, për një individualitet krijues spikatës në lëmin e prozës.
Dr. Selami Tabaku
Libër me një forcë përfytyrimi të fuqishëm sa do t’ia kishte zili çdo shkrimtar
Tregimet e Kujtim Dashit rrjedhin qetësisht, natyrshëm, plot ngrohtësi, mbushur me detaje jetësore, të cilat autori i përdor mjeshtërisht. Tashmë, me një përvojë të pasur e stil të sigurt, Kujtimi na sjell këndshëm, në këtë libër (“Në muajin e nëntë...”), mbresa të gjalla, vizaton karaktere që të mbeten gjatë në kujtesë. Libri është shkruar me një forcë përfytyrimi të tillë, sa do t’ia kishte zili çdo shkrimtar. Pas leximit të tregimeve e novelave, të duket se i ke përpara syve personazhet dhe ngjarjet e tyre. Do të veçoja tregimet e mrekullueshme e, pse jo antologjike, si “Rroga e ushtarit”, “Kori i kinemasë”, “Ritual”, “Aktori i pafat”, “Drektari morteve”, ”Erdhi, erdhi telekronisti”, “Ejani, mblidhuni pseudonimet e mia”.
Gjuha është e pasur, gjithë kolorit dhe e pastër, larg manive të kohës sonë për të përdorur sa më shumë fjala të huaja, bile Kujtimi tallet me këto mani, nëpërmjet personazheve.
Një tjetër veçori, që e bën edhe më shlodhëse, më të gjallë, prozën e këtij autori, është humori i fuqishëm, funksional, i mprehtë, jetësor, një armë kjo që i jep librit freski, duke ia ngritur dukshëm nivelin artistik.
Halil Jaçellari
Tregime të rrethanave dramatike
...Jo rrallë tek vepra e Kujtim Dashit vihet re një ngut. Ai insiston sa më shpejt që të ngrijë ngjarje reale e njerëzore sa akoma ato nuk janë harruar e fundosur njëherë e përgjithmonë në moskujtesë. Jetë, që nga më të thjeshtat e deri tek ata më të ndërlikuarat, tregime të realizmit magjik e deri te pasuritë orale, detaje mrekullore të gjithëfarë lloji, gjendjet njerëzore Kujtim Dashi vrapon që t’i shkruajë. Ai ka frikën e përhershme se gjithë ky volum mos i deformohet e i shpërbashkohet nga pakujdesitë e njerëzve. Si një operator fokuson jetët e gjalla, duke mbajtur në kokë idenë e e famshme të Senekës se “Historia e madhe njerëzore nuk është gjë tjetër veçse historia e të gjithë njerëzve të marrë së bashku”.
Jo një herë Kujtim Dashi i është drejtuar Lezhës me krijimtarinë e vet. Materien artistike, energjinë mendore, sharmin artistik, traditën tronditëse, interesante e të rëndë, misterin e palexueshëm e lirikën delikate, gjeografinë dhe kalendarin e vjetër historik, epikën dhe etnosin, shkrimtari i ka përdorur me lehtësinë e një magjistëri që posedon gjithë përmasën e skenës ku luan e iluzionon. Hapësira në të cilën lëvizin e zhvillohen personazhet e tij, të mbështjellë vazhdimisht me mistikën e ditës dhe mitiken e së hershmes, është ndër më të pasurat zona...
Mark Simoni
Tregime antologjike
...Tregime si “Në vigjilje të motmotit të ri”, “Kori i kinemasë”, “Aktori i pafat”, “Drektari morteve”, “Ritual”, ”Erdhi, erdhi telekronisti”, “Ejani, mblidhuni pseudonimet e mia” etj, do t’i rendisja ndër prozat më të arrira të letërsisë sonë në këto dekadat e fundit; ato janë tregime antologjike...
Sherif Bali
Një ndër prozatorët më me individualitet krijues në letërsinë e sotme shqipe
Kujtim Dashi tashmë ka hyrë në letërsinë shqipe si një ndër prozatorët e saj më me individualitet krijues, si për nervin tregues, thjeshtësinë e rrjedhshmërinë e ndërtimit të konflikteve, shumëllojshmërinë e personazheve, që ka krijuar, shpesh dhe anën groteske të tyre, një grotesk metaforik. (Për librin “Në muajin e nëntë...”)
Lindje 1951
Novelistë shqiptarë
Publicistë shqiptarë
Njerëz nga Shkodra |
2799 | Ndoc Gjetja (Bërdicë, 9 mars 1944 - Lezhë, 7 qershor 2010) ka qenë poet shqiptar.
në fshatin të Shkodrës. Kur ishte shtatë vjeç, prindërit e tij u vendosën me banim në Lezhë. Në vitin 1970, filloi të botojë poezitë e para. Merret vetëm me poezi. Është autor i disa vëllimeve poetike. Një studiues i njohur e ka cilësuar Ndocin poet që di me çdo varg t'i bjerë bukur tastierës së humanizmit. Ndërroj jetë me 7 qershor 2010.
Referimet
Poetë shqiptarë
Lindje 1944
Vdekje 2010
Njerëz nga Lezha |
2800 | Kolë Jakova (Shkodër, 1916 - 2002) ka qenë veprimtari i Lëvizjes Antifashiste Nacionalçlirimtare dhe dramaturg shqiptar.
Biografia
Ishin pikërisht këto vite, kur i riu nisi të shkruajë vjershat e para. "Kënga e tre heronjve" dhe "Shqiponjat partizane" shumë shpejt nisën të këndoheshin si këngë. Pas çlirimit, në vitin 1953, Kola shkroi veprën "Heronjtë e Vigut". Fusha kryesore në të cilën Kolë Jakova ka dhënë kontribut të veçantë është dramaturgjia. Në vitin 1954 shkruan dramën "Toka jonë", "Përkolgjinajt" në vitin 1965, "Lulet e shegës" në vitin 1970, "Bashkë me agimin" në vitin 1975 dhe dramën "Lugajanët" në vitin 1997. Këto i dhanë një ndihmesë të konsiderueshme zhvillimit të dramaturgjisë. Njëkohësisht, Kolë Jakova është autor i disa romaneve si, "Fshati midis ujërave", "Përballë hekurave të kryqëzuara" dhe "Kulla buzë liqenit".
Tituj të veprave
Bashkë me agimin (1975)
[Fshati midis ujërave] (roman satirik, 1986)
Halili dhe Hajria
Heronjtë e vigut
Kulla buzë liqenit (roman)
Lugajanet (dramë, 1997)
Lulet e shegës (1970)
Përballë hekurave të kryqëzuara (roman)
Përkolgjinajt (1965)
Toka jonë (dramë, 1954)
Lindje 1916
Vdekje 2002
Dramaturgë shqiptarë
Shkrimtarë të realizmit socialist
Njerëz nga Shkodra |
2801 | Gjergj Kola lindi më 19 nëntor 1963 në Shkodër, punon dhe jeton në Austri. Ka përfunduar studimet e larta pedagogjike në qytetin e Grac-it. Aktualisht punon si mësues në shkollën e mesme "Otto Glöckel" ne Vjenë. Në kohën kur ishte student ka botuar tek shtëpia botuese "Andreas Schneider Verlagsatelier" dy vëllime me poezi në tre gjuhë shqip, gjermanisht dhe italisht. Vëllimin "Per Grazia" më 1996 dhe "Evropë! Lëre popullin tim të vijë" më 1997.
Më vonë ka botuar në shqip romanin "Kohë e Pajetueme", në gjermanisht dramën "Dimensione der Liebe".
Tituj të veprave
Literaturë
Per Grazia (1996)
Evropë! Lëre popullin tim të vijë (1997)
Kohë e Pajetuar
Dimensione der Liebe
Biografi shqiptarësh
Shkrimtarë shqiptarë
Lindje 1963 |
2803 | Anton Çefa lindi 1935 në Shkodër. Ishte student dhe pedagog i shkëlqyer, studiues dhe krijues i talentuar, por mbi të gjitha njeri i përkryer zgjodhi atë më të vështirën, heshtjen me pasojë harresën, fali gjithçka të bukur për të ruajtur më të shtrenjtën: dinjitetin. Në vitet e para pas '90-ës pa ditët e pakta të "ringjalljes", si drejtor i Radio Shkodrës.
Aktualisht është editor i Federatës Panshqiptare "VATRA" jeton e punon në New York me sytë, mendjen e zemrën nga oqeani e deti ... përtej të cilit ai është... Është autor i dy librave me poezi, "Dritarja e një britme" dhe "Heshtja ka tingull guri" nga shtëpia botuese Camaj-Pipa 2002 - nga ku janë shkëputur dhe poezitë e mëposhtme.
Tituj të veprave
Dritarja e një britme (2002)
Heshtja ka tingull guri (2002)
Lindje 1953
Njerëz nga Shkodra
Poetë shqiptarë
Lindje 1935
Shqiptarë në Shtetet e Bashkuara |
2818 | Lajmetari është gazetë në gjuhen shqipe. U themelua në vitin 1992 në Shkoder, nga Alban Kraja.
Redaksia e gazetës
Kryeredaktor: Gjergj Zefi
Krospondent:
Bashkpuntor: Frrok Cupi, Bujar Canga, Artan Bizhga .
Gazeta në Shqipëri
Gazeta në gjuhën shqipe |
2821 | Gjergj Fishta (Fishtë, 23 tetor 1871 - Shkodër, 30 dhjetor 1940) ka qenë frat françeskan, arsimtar, shkrimtar, përkthyes dhe po ashtu kryetar i komisionit për hartimin e alfabetit në Kongresin e Manastirit, anëtar i delegacionit të qeverisë Përmeti në Konferencën e Versajës, zëvendëskryetar i legjislativit shqiptar më 1921 si dhe përfaqësues diplomatik i shtetit shqiptar ndër disa konferenca ballkanike gjatë viteve '30. Pas pushtimit italian u zgjodh anëtar i Akademisë së Italisë, që e priti ngrohtësisht ardhjen e "Perandorisë Romake" në Shqipëri në veprën e fundit të jetës së tij, shkrime të cilat më pas u përdorën nga regjimi fashist për qëllime propagandistike.
Pas dekadës së dytë të shekullit 20, Fishta iu imponua kulturës shqiptare jo vetëm si shkrimtar (poet, dramaturg, prozator etj.), por edhe si kritik, historian i letërsisë dhe estet. Për një gjysmëshekull, ishte figura mbizotëruese e letërsisë shqipe, madje sa ishte gjallë u kurorëzua "poet kombëtar". Për kontributet e tij u nderua me urdhëra nderimi dhe dekorata nga autoritetet osmane, austro-hungarezët, grekët, kleri katolik dhe italianët. Pas vitit 1945, kur u vendos regjimi komunist, vepra e tij u ndalua dhe qëndroi e tillë deri kur ra diktatura komuniste.
Biografia
Fëmijëria dhe studimet
U lind më 23 tetor 1871 në Fishtë të Zadrimës, me emrin e pagëzimit Zef, i biri Ndokë Simon Ndocit dhe Prendes së Lazër Kaçit nga Kotrri, më i vogli i tre vëllezërve dhe një motre. Famullitari i Troshanit që përkujdesej edhe për Fishtën, Marian Pizzochini nga Palmanova, ua kërkoi prindërve ta bënin frat dhe ata ia dhanë. Me shpenzimet e famullitarit, Zefi shkoi në shkollën françeskane në Shkodër deri më 1880, kur nisi veprimtarinë Kolegji i Troshanit.
Në 1886, vetë i gjashti dhjak u nis për në Bosnie nga Urdhri Françeskan. Vitin e parë të provës e kaloi në Guçjagorë afër Travnikut, ku sipas sharteve të urdhrit ndërroi emrin në Gjergj. I rrethuar nga një mjedis ku kultivohej edhe nacionalizmi kroat, ku njihej edhe nacionalizmi serb e malazez, prej ku dhe mori shkas për të frymëtuar nacionalizmin në veriun shqiptar. Në kontakt me françeskanin boshnjak Grga Martić (1822-1905) dhe lirikun kroat Silvije Strahimir Kranjčević (1865-1908), ai u ndikua nga vargjet e tyre dhe të Kačić, Mažuranić dhe Njegoshit.
Në vitin 1893 kreu me lavd këndimet në Bosnie dhe vetë i gjashti u kthye në vendlindje, ku u bë meshtar më 25 shkurt 1894 duke çuar meshën e parë në kishën e Troshanit.
Meshtar dhe mësues në Troshan
Pasi u kthye nga Bosnia, punoi për disa vite mësues në Kolegjin e Troshanit. Të dielave mbulonte me shërbim meshtarak kishëne Zojës Nunciatë në Lezhë, ku shërbeu si famullitar (1896-1897).
Në 1899 u caktua famullitar i përkohshëm në Gomsiqe, nën juridiksionin kishtar të Abatit. Në 1899 qe ndër anëtarët themelues të shoqërisë "Bashkimi". Në 1902 u emërua sekretar i Komisariatit Gjeneral të Misionit Françeskan në Shkodër dhe po atë vit u bë i pari drejtor shqiptar i shkollës françeskane. Porsa mori drejtimin e shkollës, ndërroi gjuhën e mësimdhënies nga italishtja në gjuhën shqipe. Me mbarështimin e tij, iu shtuan edhe klasët që atëkohë quheshin qytetnore. Duke qenë në periudhën osmane ndoshta e vetmja shkollë kombëtare në Shkodër, duke u nderuar më pas edhe nga Xhonturqit ngaqë ishte pa ndikime të huaja si shkollë.
Më 15 shkurt 1907 me Gjeçovin themeloi të parën bibliotekë shkollore në viset shqiptare. Në nëntor 1908 Fishta si përfaqësues i shoqërisë Bashkimi mori pjesë në Kongresin e Manastirit, ku u ujdisën për alfabetin. Me kryengritjen e Mbishkodrës në 1911, Arqipeshkvi Serreqi i dërguar nga autoritetet osmane, mori me vete Fishtën dhe Bumçin në Podgoricë për të ndërmjetësuar për paqe mes autoriteteve dhe prijësve të maleve.
Komisioni ndërkombëtar dhe politika
Me administrimin ndërkombëtar të Shkodrës, drejtoi të përkohshmen "Hylli i Dritës", por u mbyll pas një viti prej autoriteteve prej artikujve thumbues të vetë Fishtës. Për shkak të qëndrimeve të tij, autoritetet lëshuan urdhrin që të syrgjynosej në Maltë, gjë për të cilën u strehua ndër famullitë e krahinës dhe kleri i lartë ndërhyri që t'i pezullohej urdhri i mërgimit. Me pushtim-administrimin austro-hungarez pas 1916, botoi fletoren "Posta e Shqypniës". Po atë vit çoi shtypshkronjën në Shkodër, e cila do të marrë emnin "Shtypshkroja Françeskane": françeskanët që deri atëherë botonin tek shtypshkronjën “Nikaj” tashmë nisën të botonin vetë.
Më 6 qershor 1921 u zgjodh deputet i prefekturës së Shkodrës. Fishta në fillim u zgjodh anëtar e më vonë kryetar i komisionit të buxhetit, anëtar i komisionit të arsimit dhe në gusht të atij viti u zgjodh nënkryetar i Parlamentit. Kur iu desht ta linte, propozoi Marlaskajn si zëvendësues. Në tetor së bashku sivëllaun Dodajn, shkuan në Romë për të takuar Kryetarin e Urdhnit dhe u pritën nga Papa Benedikti XV, ku morën ndihma për hapjen e shkollës publike "Illyricum".
Në fillim të vitit 1922 u nis në Mbretërinë e Bashkuar, në shkurt, 1922 nga Liverpuli, pas 12 ditëve mbërrin në Amerikë. Takoi senatorë katolikë, të cilët ndikuan tek Henry Cabot Lodge i Partisë Republikane, për njohjen diplomatike Shqipërisë së pavarur. Fishta mbështeti Lëvizjen e qershorit, por me rikthimin e legjitimitetit nga forcat e Ahmet Zogut, shkoi dhe qëndroi në arrati deri në vitin 1926, kur pati një dekret të veçantë për amnistim.
Gjatë gjysmës së parë të viteve '30 ka qenë përfaqësues diplomatik i shtetit shqiptar nëpër konferencat parapërgatitore të Kuvendit Ballkanik më 1934 (Athinë, 1930; Sofia, 1931; Bukuresht, 1932). Prej 1935 deri më 1938 shërbeu ministër provincial i Françeskanëve në Shqipëri. Më 1937 u tërhoq nga jeta publike, duke iu përkushtuar jetës rregulltare dhe krijimtarisë së vet që e lëvronte në kuvendin e urdhërit përbrinjë Kishës së Gjuhadolit. Pas pushtimit italian, më 3 qershor 1939 u zgjodh anëtar i Akademisë së Italisë. Më 1940, Papa Piu XII e priti atë në një audiencë të gjatë në Vatikan.
Nga fundi i vitit 1940 shkoi në Troshan, ku kishte nisë së pari jetën rregulltare dhe atë letrare. Sëmuret më 10 dhjetor ku iu gjendën pranë miku i vet Doda dhe sekretari Volaj. Më 14 dhjetor e sollën në Shkodër, ku u shtrua në spital për një sëmundje zemre dhe polmoni. Më 22 dhjetor ra një borë e madhe dhe Fishta mori një polmonit që e rëndoi shëndetin e tij. Më 27 dhjetor, mjekët humbasin shpresat dhe Fishta ra në kllapi.
Më 30 dhjetor 1940 ndërroi jetë në spitalin e Shkodrës.
Zhvarrosja
Në valën e Revolucionit Kulturor, më 20 mars 1967 eshtrat e Fishtës me urdhër të strukturave të shtetit komunist u zhvarrosën nga Kisha e Gjuhadolit. Sipas një dëshmie, eshtrat e tij me të sivëllezërve të tjerë u hodhën pas tri ditëve në lumin Drin. Por dëshmi të tjera përcjellin se eshtrat u shpëtuan, u ruajtën dhe u varrosën tinëz sërishmi në varrezat e Rrëmajit në Shkodër. U rivarros më 1996.
Vepra
Në fushën e letrave Fishta lëvroi gjini të ndryshme si poezinë epike ashtu edhe atë lirike e satirike, dramën, publicistikën dhe përkthimin. Si ndër më përfaqësuesit të poetëve romantikë, shkroi vepra që zhvillojnë tema të poezisë gojore dhe të traditës, duke u mbështetur shumë mbi modelet stilistikore folklorike dhe duke përfshirë metrikën folklorike.
Fillimisht u shqua në anonimat në sajë të dy këngëve të Lahutën e Malciis (Zarë, 1905 dhe 1907), i ndikuar nga poezia epike e sllavëve të jugut, si dhe nga vargjet e Grga Martić dhe poeti kombëtar malazez Njegoš. Me ritmin e poezive popullore, herë-herë i përngjasonin kumteve homerike, duke evokuar përplasjet e deriatëhershme osmano-malazeze ku aktorët shqiptarë nëpër vargjet e tij ishin malësorët (Marash Uci, 1905) dhe shkodranët (Oso Kuka, 1907) përpunohej ideja e armiqësisë kundër sllavëve. Sentimentet antiturke në veprën e tij do t'i shkruante vetëm në këngët që botoi pas pavarësisë së vendit. I financuar nga qeveria austro-hungareze, më 1907 botoi në Sarajevë në mënyrë anonime përmbledhjen me poezi satirike Anxat e Parnasit (rib. Anzat e Parnasit), duke hedhur kështu themelet e zhanrit të satirës në letërsinë shqipe.
Ka dëshmi shkrimore që ka lënë pas piktura dhe po ashtu qe arkitekti i njërës prej kishave të Shkodrës. Ka botuar 9 tekste dramatike.
Përshtati veprën Le Furberier Escarpet të Molierit në pjesëzën Dredhitë e Patukut, e pabotuar, dorëshkrimi i së cilës gjendet në Bibliotekën Françeskane në Shkodër.
Censura
Si me Skiroin, Konicën me autorë të tjerë të rinj, me ardhjen në pushtet të regjimit komunist, Fishta u shpall "armik i popullit" dhe si autor u ndalua sepse kryevepra e tij Lahuta e Malcís është antisllave. Ndër akuzat e tjera që i bëheshin postum qenë edhe pranimi i medaljes së dhënë nga sulltani, të qenët agjent i austro-hungarezëve kur botonte Posta e Shqypnís si dhe për mosrefuziminin e titullit akademik i Akademisë së Shkencave të Italisë fashiste pasi kjo pushtoi Shqipërinë. Për Arshi Pipën, arsyeja e vërtetë me të cilën mund të shpjegohej fishtofobia e partisë, është sepse ishte gegë dhe prift katolik.
Nderime
Pas propozimit të valiut Hasan Riza Pasha, sulltani i kishte akorduar Fishtës dekoratën e klasit II "Maarif Nishani" për merita të veçanta në fushën e arsimit. Më 28 janar 1912, Klubi "Gjuha Shqype" në pallatin ipeshkvnor në praninë e Imzot Serreqit, përmes kryetarit të saj Ndoc Çobës, i cili më këtë rast mbajti edhe një ligjëratë mbi veprimtarinë e tij, i dhuroi Fishtës një kurorë argjendi për merita në krijimtarinë letrare dhe po këtë vit ai dekorohet dhe nga Mbretëria Austro-Hungareze me medaljen "Ritterkreuz" (1912), për kontributin kulturor në Shqipëri, qyteti i Beratit i dërgoi një pupël ari (1913), Piu XI "Medaglia di Benemerenza" (1925), Urdhëri françeskan e dekoroi "Lector Jubilatus" (1929), Greqia me dekoratën "Phoenix" (1931); qeveria italiane e bëri anëtar të akademisë së saj më 1939.
Me rastin e 130-vjetorit të ditëlindjes së tij, Këshilli i Bashkisë së Lezhës e bëri "Qytetar Nderi". Në këtë mbledhje përkujtimore, një grup intelektualësh kërkuan nga Kryetari i Qarkut dhe Prefekti që t'i bëhet një propozim Presidencës që t'i akordojë poetit të madh titullin e lartë "Nderi i Kombit" për merita të shquara në shërbim të Kombit Shqiptar. Kjo dëshirë u realizua nga presidenti Alfred Moisiu më 28 nëntor 2002.
Letërkëmbimet e Fishtës me Musolinin dhe Jakomonin
Njihen dy letra që Fishta i ka drejtuar Benito Musolinit. Letra e parë i takon vitit 1934 dhe është e postuar në Livorno, Itali. Është e shkruar italisht, herë-herë me fjalë jo të italishtes së sotme. Duke ndier se nuk i mbetej shumë për të jetuar, Fishta i kërkon Musolinit që vepra e tij të botohet e plotë dhe “e paraqitshme”, gjë që nuk mund ta bëjë as Urdhri Françeskan dhe as Provinca e Fishtës. Dhe, të ardhurat nga shitja e veprës t’i kalojnë kësaj province.
Deri në atë kohë dijetari shqiptar thuajse e kishte mbyllur ciklin e gjithë veprimtarisë së tij, pavarësisht rishikimeve të mëvonshme. Lutja qëndron në botimin e të shtatë vëllimeve të veprës ku përfshihen poezia ajo epike me Lahutën e Malcís, lirika, drama, satira politike dhe sociale, proza, përkthimet nga Iliada e Homerit, Molieri etj.
Letra e dytë e Fishtës drejtuar Musolinit është shkruar në Romë, më datë 27 prill 1940, dhe po ashtu si letra e parë mban edhe vitin përkatës fashist, viti XVIII, i drejtohet tashmë udhëheqësit, Duçe. Në këtë letër të shkurtër i shkruan për prof. Gino Bottiglioni i Universitetit të Bolonjës që në atë kohë ishte thirrur nga Akademia Italiane, anëtar i së cilës u bë edhe Gjergj Fishta në 1939, i ngarkuar me misionin për të promovuar studime në të gjitha fushat e dijes dhe për të drejtuar të rinjtë studentë. “Qendra jonë e Studimeve Shqiptare do donte një impuls të dukshëm nga profesori i Universitetit të Bolonjës ku me nismën e tij, po organizohet një grup të rinjsh veçanërisht i përkushtuar ndaj albanologjisë”. Për këtë Fishta “guxon” t’i drejtohet Duçes dhe “gjykimit të tij të ndritur” për t’u gjetur një mënyrë që ta shtyjë më tej këtë nismë.
Letra drejtuar Jakomonit, mëkëmbësit të mbretit Viktor Emanueli III është një lutje për të ndihmuar albanologun Norbert Jokl.
Tituj të veprave
Anzat e Parnasit, satirë, Sarajevë 1907;
Pika voese, më vonë ribotuar si Vallja e Parrizit, Zarë 1909;
Shqyptari i gjytetnuem, melodramë, 1911;
Shqyptarja e gjytetnueme, melodramë;
Vëllaznia apo Shën Françesku i Assisi-t, 1912;
Juda Makabé, tragjedi, 1914;
Gomari i Babatasit, Shkodër 1923;
Mrizi i Zânavet, Shkodër 1924;
Sh. Luigji Gonzaga, Shkodër 1927;
Lahuta e Malcís, botimi i plotë, 1937;
Jerina ase mbretnesha e luleve, Shkodër, 1941.
Shiko gjithashtu
Fjalimi i At Gjergj Fishtës në Konferencën e Paqes (1919)
Letra drejtuar Musolinit
Letra drejtuar Jakomonit
Letër e hapur nga Fritz Radovani për problemin e gjetjes së eshtrave të kolosit të madh At Gjergj Fishta
Referime
Libërshkrimi
Multimedia
Zëri i Gjergj Fishtës, faqja e R. Elsie
Lindje 1871
Vdekje 1940
Françeskanë shqiptarë
Publicistë shqiptarë
Diplomatë shqiptarë
Njerëz nga Zadrima
Poetë shqiptarë
Dramaturgë shqiptarë
Përkthyes prej italishtes në shqip
Përkthyes prej frëngjishtes në shqip
Sanxhaku i Shkodrës |
2822 | Llazar Gusho i njohur me pseudonimin Lasgush Poradeci (Pogradec 27 dhjetor 1899 – 12 nëntor 1987) ka qenë poet, arsimtar dhe kritik shqiptar.
Biografia
Llazar Sotir Gusho i njohur ndryshe si Lasgush Poradeci lindi buzë liqenit të Ohrit në qytetin e Pogradecit, I ati si arsimdashës që ishte e nisi pas mësimeve fillore që i kreu në vendlindje, në një shkollë të gjuhës rumune në Manastirin Shqiptar nga 1909 deri më 1916.
I ati më pas e nisi në Athinë, ku u regjistrua në liceun e Etërve Maristë në kryeqytetin grek - ku qëndroi deri më 1920. Pasi sëmuret, e shtrojnë në sanatorium dy vitet e fundit të qëndrimit të tij në Greqi. Pa u mbyllur viti 1920, e dëbuan nga sanatoriumi sepse e zunë me një infermiere.
Më 1921 regjistrohet në Shkollën Kombëtare të Arteve të Bukura në Bukuresht pas një viti me ankesa për të tejkaluar valën e ksenocentrike që kishte kapluar qeverinë rumune. Atje lidhet me lëvizjen atdhetare të kolonisë shqiptare, u miqësua me Asdrenin, të cilin e zëvendësoi si sekretar i përgjithshëm i kolonisë. Por edhe me të riun Mitrush Kuteli; mjedisi rumun ndikoi shumë në formimin letrar të Llazarit. Nisi të botojë vargje në të përkohshmen shqipe Shqipëri’ e re, një e përjavshme kombëtare me ilustrime që botohej në Konstancë, dhe tek Dielli i Bostonit. Vargjet e tij të kësaj periudhe po shfaqnin tashmë një afri teosofike me poetin lirik rumun Mihai Eminescu.
Verën e vitit 1924 Qeveria Nolit i dha bursë dhe ai regjistrohet në Universitetin e Gracit "Karol Francik" në fakultetin e filologjisë romano-gjermanike. Në maj të 1933 doktoroi me temën Der verkannte Eminescu und seine volkstümlich-heimatliche Ideologie (I paçmuari Eminescu dhe ideologjia e tij popullore-atdhetare). Vitin tjetër u kthye në Tiranë duke mësuar arte në një shkollë të mesme.
Pas pushtimit italian, qe anëtar i Institutit të Studimeve Shqiptare. Vitet 1944-'47, ishte i papunë dhe jetonte në kryeqytet me të shoqen. Pas punësimit jetëshkurtër pranë Institutit të Shkencave, pararendësit të Universitetit të Tiranës, nisi punë si përkthyes me normë pranë shtëpisë botuese shtetërore "Naim Frashëri" deri kur doli në pension më 1974. Zuri miqësi me shkrimtarin Ismail Kadare, i cili e çmonte si poet dhe i vinte në shtëpi. Në këtë kohë ishte shumë i brengosur për të ardhmen e vajzave të tij mirëpo sipas vajzës Maria Gusho, Kadare iu gjet pranë në çastet më të vështira kur kishin nevojë për ndihmë.«ndihma e Ismail Kadaresë ka qenë e jashtëzakonshme sepse i ka lehtësuar atij një dhimbje shpirtërore shumë të madhe. Na ka ndihmuar për t’u regjistruar në Universitet dhe për të filluar punë»
Ndërroi jetë në kryeqytet më 12 nëntor 1987. U varros në Pogradec.
Vepra
Shkroi herët por poezitë i botoi nga fillimi i viteve '20. Lasgushi nuk duronte t'i thonin as simbolist, as modernist me arsyetimin që poezia shpreh shpirtin e njeriut dhe është humaniste.
Vallja e Yjeve (1933) ka këtë strukturë ciklore: I. (Në vend parafjale) Zog i Qiejve, II. Vallja e Qiellit, III. Vallja e Dherit, IV. Vallja e Yjeve, V.Vallja e Përjetësisë, VI. Vallja e Vdekjes, VII. Kur nuk ndjehesh fare mirë.
Pas luftës jetoi në vetminë e vet. Krijoi edhe tri vepra të mëdha poetike: Mbi ta, Kamadeve dhe Eskursioni teologjik i Sokratit.
Vlerësimet
Me rastin e 100-vjetorit të lindjes në 27 dhjetor 1999, presidenti i Republikës Rexhep Mejdani i jep titullin "Nderi i Kombit" dhe Pogradeci, qyteti i tij i lindjes titullin "Qytetar nderi".
Pallati i Kulturës në Pogradec mban emrin e tij.
Në lagjen Kombinat në Tiranë ndodhet shkolla "9-vjeçare Lasgush Poradeci".
Rruga te diga e liqenit artificial të Tiranës mban emrin Lasgush Poradeci.
Literatura
Shënimet
Referime
Lindje 1899
Vdekje 1987
Mësues shqiptarë
Publicistë shqiptarë
Poetë shqiptarë
Njerëz nga Pogradeci
Përkthyes prej gjermanishtes në shqip
Përkthyes prej rumanishtes në shqip |
2823 | Faik bej Konica (Konicë, 15 mars 1875 - Uashington, 15 dhjetor 1942) ka qenë figurë qëndrore e lëvizjes kombëtare, studiues i historisë dhe gjuhës shqipe, botues, publicist, drejtues i Vatrës dhe diplomat shqiptar. Ministri fuqiplotë i Shqipërisë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, e përkohshmja e tij Albania ka qenë ndër tribunat e publicistikës shqiptare për trembëdhjetë vjet. Vetë Konica është i njohur për erudicionin, publicistikën, stilin dhe ndikimin që pati në kulturën dhe politikën shqiptare.
Është po ashtu autor i dy romaneve të shkruar në gjuhën frënge me nofkën Jean de Croia (sq. Gjoni i Krujës), Le mariage de Leila suivi de Sotiri et Mitka (Martesa e Lejlës pasuar nga Sotiri dhe Mitka) botuar më 1911 në Paris.
Biografia
Familja
U lind në Konicë, në oxhakun e bejlerëve të njohur si Zenelbejllinjtë, i biri i Shahin beut dhe Zeliha hanëm Delvinës, i treti ndër katër djemtë, Mehmeti, Rustemi? dhe Hilmiu?. Muaji i lindjes figuron i dokumentuar në prill - ndryshim që mbase lidhet me ndryshimet në kalendaret e zbatuara në atë periudhë.
Mësimet e para i mori në vendlindje nga mësuesë privatë. Më 1883 vizitoi të motrën, Xheva hanëm që në atë kohë banonte në Shkodër. Ndoqi shkollën saveriane në dy vite shkollore 1883-1885 ku ndoqi lëndë në italisht, latinisht, frëngjisht dhe gjermanisht. Kthehet në vendlindje për ndoshta një vit dhe më pas vijoi shkollimin në Liceun Perandorak të Gallatasarajit në Stamboll gjatë viteve 1886-1887. Filloi studimet universitare më 1890 në Collège de Lisieux në Normandi; më 1893 ai shkoi në Lycée de Carcassonne në jug të Francës ku studioi deri më 1894, duke u përqëndruar në studimet klasike, letërsi dhe filozofi. Më 1893, gjatë “Année du Rhétorique” doli studenti i parë i kursit në lëndën e kompozicionit në frëngjisht dhe në përkthimet latine. Përfundoi studimet universitare me diplomën of Bachelier de l’Enseignement Secondaire Classique (Lettres – Philosophie) në Fakultetin e Letërsisë të Dizhonit (Université de France) më 16 nëntor 1895, ku u pagëzua i krishterë katolik me emrin Domenik, që e ka përdorur edhe në një letërkëmbim "beg Faik - Dominik Koniza". Në vitet 1895-1896, Konica filloi studimet pasuniversitare tek Collège de France në Paris, ku u përqëndrua në “letërsinë mesjetare frënge, dhe letërsi romake”.
Belgjikë, Angli, Amerikë
Në 1897 shkoi në Bruksel ku themeloi të përkohshmen Albania, me ndihmën e autoriteteve austro-hungareze. Sipas dokumenteve belge, gjatë kohës që jetoi në Francë, Konica kish njohur Sophie Annette Hugon, me të cilën, në 1897, pati një djalë të quajtur Henrik. Më 1903 u shpërngul në Londër, ku mori leje të punonte në Departamentin e Dorëshkrimeve të Muzeumit Britanik. Në Londër jetoi pesë vjet dhe studioi dokumentet shtetërore veneciane që lidheshin me Shqipërinë si dhe me dorëshkrime të tjera, disa prej të cilave i botoi tek “Albania”. Në 1909 u ftua prej shqiptaro-amerikanëve të shkonte në Shtetet e Bashkuara, ku të jepte një varg leksionesh, që e bëri në dyvjeçarin 1909-1911. Më 22 tetor 1909 mori në dorëzim prej Fan Nolit redaksinë e Diellit, botim javor i Shoqërisë "Besa-Besë". Konica punoi si kryeredaktor i Diellit deri më 18 mars 1910, për t’u kthyer sërish me 6 maj deri me 1 korrik 1910 dhe mandej prej 1 gushtit 1912 deri më 8 korrik 1913. Më 24 dhjetor 1911 në një mbledhje drejtuar nga Kristo Floqi, Konica caktohet anëtar i Komisionit për Bashkimin e Organizatave shqiptare në SH.B.A. Përpjekjet e mbarë patriotëve shqiptarë, përfshirë Konicën, arritën kulmin me themelimin e Vatrës më 28 prill 1912. Mbledhja e themelimit u zhvillua në Kishën e Shën Gjergjit që atëhere ndodhej në 227 Tremont Street, Boston. Vatra bashkoi shoqëritë Besa-Besën, Flamuri i Krujës, Kombëtare dhe Dallëndyshja dhe do të luante rol shumë të rëndësishëm në historinë e Shqipërisë. Një Pleqësi e përkohshme u zgjodh për të drejtuar organizatën e re. Sekretar i saj u zgjodh Fan Noli. Konica dhe Floqi u ngarkuan me ngritjen e degëve të reja të organizatës në Masaçusets dhe shtete të tjera. Pas përfundimit të stinës së provimeve për Faikun nuk do të kishte më asnjë ditë pushimi të lirë. Përreth një muaj rrjesht, nga 19 maj 1912 deri më 16 qershor 1912 Konica do të udhëtonte pa reshtur në mbarë Anglinë e Re duke ngritur dhe organizuar degë të reja të Vatrës në Worcester, MA, Lynn, MA, Manchester, N.H., Central Falls, R.I. and Southbridge, MA.
Më 14 mars 1912 u regjistrua pranë Zyrës së Emërimeve të Universitetit të Harvardit, pra gjatë semestrit të dytë të vitit shkollor. Në arkivin e tij privat më 13 mars 2006 iu gjet kërkesa për punësim, përmes së cilës mëtonte të punësohej si “pedagog në kolegj, shkollë normale ose shkollë tetëvjeçare; në lëndët: gjuhë romane, kryesisht frëngjisht dhe italisht”. Pyetjes se në cilat pjesë të SH.B.A.-së dëshironte të punonte, ai iu përgjigj: “Në 1912-1913, në rrethinat e Cambridge-it; në vitet e mëpasme kudo”. Sipas studiuesit Alibali synimi i tij për të mos u larguar nga Bostoni në një periudhë kritike të lëvizjes shqiptare në Amerikë përkon edhe me veprimtarinë e ethshme të Konicës e Nolit gjatë këtyre dy viteve në kuadrin e Vatrës. Fakti që formulari i punësimit është gjetur në arkivën private të Faikut dhe jo në arkivën e universitetit tregon se Konica nuk e dorëzoi atë tek zyra përkatëse. Sipas Kastratit, Konicës iu ofrua në fund të studimeve një vend pune si pedagog i anglishtes në Universitin e Pekinit në Kinë.
Me efektin domino të shpejtë të ngjarjeve të gjysmës së dytë së 1912 dhe shpërthimin e Luftës Ballkanike, Kuvendi i Jashtëzakonshëm i Vatrës i 16 shkurtit 1913 vendosi të dërgonte Faik Konicën si delegat në Kongresin e Triestes. Kongresi filloi më 1 mars 1913 nën kryesinë e Faik Konicës. Ai zgjati tri ditë dhe në të morën pjesë përfaqësues nga të gjitha kolonitë shqiptare, të cilët morën vendime të rëndësishme dhe miratuan një rezolutë në mbështetje të Qeverisë së Përkohshme dhe kundër përpjekjeve për copëtimin e Shqipërisë. Në gusht u kthye në Shqipëri, ku pasi e kishte quajtur "njeri të papërgjegjshëm, ambicioz dhe më të urryerin nga shqiptarët" në Vjenë, iu bashkua tarafit të Esad pashë Toptanit, në tetor ndihu në formimin e Pleqësisë së Shqipniës Mesme. Më 3 nëntor në rrugët e Durrësit u shit numri i parë i gazetës së Pleqësisë, Ushtimi i Krojës, që drejtohej nga Konica. Pas diskutimeve për ardhjen e princit, Konica pati një zënkë me Toptanin. Më 7 mars 1914 priti Princ Vidin i veshur me fustanellë të bardhë deri te gjunjët, xhokën e zezë krahëve dhe këpucë allafrënga. Gjatë një qëndrimi dyvjeçar në Vjenë nga fundi i Luftës së Dytë Botërore, u takua me Ahmet bej Zogollin të internuar nga austro-hungarezët dhe u bënë miq. Së bashku u takuan sërish në Itali, ku Konica ishte përfaqësues jo shumë aktiv si delegat i Vatrës dhe kish refuzuar një ofertë për t'u emëruar përfaqësues diplomatik i qeverisë shqiptare në Romë.
Rikthimi i fundit në Shtetet e Bashkuara
Në shtator të 1921, Faiku u kthye nga Napoli në Boston me ftesë të Vatrës për t'u bërë kryetar i saj. Konica nisi të kritikonte Zogun kur u emërua kryeministër më 1922 me pendën e tij të vrerosur. Më 1923 u takua në Boston me 20-vjeçarin Gjon Mili, të cilit do t'i ofronte miqësinë e tij. Pas takimit me mikun e vjetër Fazlli Frashëri më 1925, Konica ndërroi qasje kundrejt Zogut duke u shprehur gjithnjë e më tepër si edukator përmes publicistikës së tij. Më 13 korrik 1926 dorëzoi letrat kredenciale si Ministër Fuqiplotë i Republikës në Departamentin e Shtetit Amerikan. Në vitin 1926 Ahmet Zogu e emëroi Konicën ministër fuqiplotë në SHBA, post që e ushtroi deri në vitin 1939, kur Italia e pushtoi Shqipërinë. Pas kësaj u shfuqizua nga Qeveria Amerikane ngaqë delegata e diplomacisë shqiptare ishte zhytur në borxhe. Prish raportet përfundimisht me Ahmet Zogun, që i ristabilizon më 1942 në verë për çështjen shqiptare nën okupacionin italian. Vdiq më 15 dhjetor 1942 në Uashington, nga një hemorragji cerebrale. Trupi i tij u përcoll për në banesën e fundit nën tingujt e kompozitorit të famshëm Vagnerit, që aq shumë e kish adhuruar.
“Ndërroj jetë me mejtimin se ju jeni njerëzit që më keni kuptuar më qartë në këtë dhe. Nuk do të më tretë dheu, nëse ti imzot Noli dhe ti Lamja im i vogël dhe gjithë ata që e quajnë veten shqiptarë nuk do ta çojnë kufomën time të tretet në tokën mëmë. Kam lënë menjanë edhe harxhimet e rrugës për trupin pa jetë dhe shumën për dy metra vend në Shqipëri”, - thuhet në testamentin e Konicës.
Sistemi komunist për pesëdhjetë vjet e ndaloi kthimin e eshtrave të tij në tokën shqiptare.
Noli dhe Lamja i vogël (Sejfulla Maleshova) nuk mund të bënin asgjë.
Më 4 mars 1946 Noli i shkruante Lames që të ndikonte tek autoritetet shqiptare të plotësohej amaneti i Konicës. Pasi Malëshova nuk mundi të bënte gjë, ndërhyri vet tek autoritetet shqiptare dhe fatkeqësisht, për arsye politike, nuk gjeti mirëkuptim. Eshtrat e tij u kthyen në atdhe, në një ditë maji të vitit 1995 dhe u vendosën në Parkun e Tiranës, pranë varreve të vëllezërve Frashëri. Kështu u plotësua amaneti i Konicës, të anatemuarit, njeriut “që hodhi baltë mbi letërsinë shqiptare” , “shkrimtarit reaksionar”, sikurse u quajt paturpësisht, i cili u letua nga letrat shqipe për motive politike. Në këtë turp morën pjesë edhe shkrimtarët e kritikët letrarë, të cilët kurrë nuk do të kenë forcë, përmes kritereve estetike, ta zhvendosin nga maja e kulturës shqiptare. Atje është i përgjithmonshëm. I veçanti– Faik Konica.
Faik Konica është një nga personalitetet më në zë të kulturës dhe letërsisë shqiptare. Prozator dhe poet, publicist dhe eseist, kritik letrar dhe përkthyes, ai me veprën e tij të shumanshme pasuroi dhe ngriti në lartësi të reja fjalën shqipe dhe mendimin letrar shqiptar. Njeri me dituri të madhe dhe dhunti artistike, mjeshtër i hollë i gjuhës shqipe, Konica ka hyrë në historinë e kulturës sonë kombëtare jo vetëm si erudit e stilist i përkryer, por edhe si shkrimtar me vlera të shquara ideoartistike.
Vepra
Shqetësimi kryesor i Konicës lidhej me çështjet e alfabetit dhe shkrimin e shqipes, apo "gjuhën letrare" siç e quante ai.
Tituj të veprave
Ç’është liria
Dr. Gjilpëra
Shqipëria si m'u duk
Pikëpyetje
? - dy vëllezërit e tjerë gjetkë figurojnë me emrat Mustafa dhe Hysen, ndërsa të motrat Rukije dhe Sanije.
Shiko edhe
Zëri i Faik Konicës, gjatë një ligjerate në anglisht
Referime
Njerëz nga Vilajeti i Janinës
Lindje 1876
Vdekje 1942
Memuaristë shqiptarë
Kritikë shqiptarë
Publicistë shqiptarë
Politikanë shqiptarë
Diplomatë shqiptarë
Rilindas shqiptarë |
2827 | Anija kozmike është mjeti me të cilin fluturohet për në hapsirë. Anijet kozmike mund të drejtohet vetëm nga austronautet
Ndryshe nga raketa anija kozmike mund të rivihet edhe një herë në punë pas misionit të saj te parë . Anija kozmike kthehet në Tokë përsëri sikurse një aeroplan. Pra ka një bord anije dhe njerëzit dërgohen për misione të tjera. Anija kozmike është një mjet i cili vihet në punë nga një motor, ky motor nuk ka piston dhe është i përbërë nga një top ku digjet hidrogjeni apo heliumi, sepse kto të dyja janë lëndët djegëse për anijen kozmike. Një anije kozmike lëshohet nga toka afër brigjeve detare.
Historiku i krijimit
Një V-2 gjerman u bë anija e parë kozmike kur arriti një lartësi prej 189 km në qershor 1944 në Peenemünde, Gjermani. Sputnik 1 ishte sateliti i parë artificial. Ai u nis në një orbitë eliptike të ulët të Tokës (LEO) nga Bashkimi Sovjetik në 4 Tetor 1957. Nisja filloi në zhvillime të reja politike, ushtarake, teknologjike dhe shkencore; ndërsa nisja e Sputnik ishte ngjarja e vetme, që shënoi fillimin e Epokës së Hapësirës. Përveç vlerës së tij si një teknologji e parë, Sputnik 1 gjithashtu ndihmoi në identifikimin e dendësisë së shtresës së sipërme atmosferike, përmes matjes së ndryshimeve orbitale të satelitit. Gjithashtu siguroi të dhëna për shpërndarjen e radio-sinjalit në jonosferë. Azoti nën presion në trupin e rremë të satelitit dha mundësinë e parë për zbulimin e meteoroideve. Sputnik 1 u lançua gjatë Vitit Ndërkombëtar Gjeofizik nga faqja Nr.1 / 5, në diapazonin e 5-të Tyuratam, në SSR Kazakistan (tani në Kozmodromin Baikonur). Sateliti udhëtoi me 29,000 kilometra në orë (18,000 mph), duke marrë 96.2 minuta për të përfunduar një orbitë, dhe emetoi radio sinjale në 20.005 dhe 40.002 MHz
Ndërsa Sputnik 1 ishte anija kozmike e parë që rrotulloi Tokën, objektet e tjera të bëra nga njeriu kishin arritur më parë një lartësi prej 100 km, e cila është lartësia e kërkuar nga organizata ndërkombëtare Fédération Aéronautique Internationale për të llogaritur si një fluturim hapësinor. Kjo lartësi quhet vija Kármán. Në veçanti, në vitet 1940 ka pasur disa lëshime provë të raketës V-2, disa prej të cilave arritën lartësi mbi 100 km.
Llojet e anijeve kozmike
Anije kozmike me ekuipazh
Që nga viti 2016, vetëm tre kombe kanë fluturuar me anije kozmike: BRSS / Rusia, SHBA dhe Kina. Anija e parë me ekuipazh ishte Vostok 1, e cila mbarti kozmonautin Sovjetik Yuri Gagarin në hapësirë në 1961, dhe përfundoi një orbitë të plotë të Tokës. Kishte pesë misione të tjera të ekuipazhit që përdorën një anije kozmike Vostok. Anija e dytë e ekuipazhit u quajt Freedom 7, dhe ajo kreu një fluturim hapësinor nën-orbital në 1961 duke transportuar astronautin amerikan Alan Shepard në një lartësi prej pak më shumë se 187 kilometra (116 mi). Kishte pesë misione të tjera të ekuipazhit duke përdorur anijen Mercury.
Anije kozmike të tjera ekuipazhiste sovjetike përfshijnë Voskhod, Soyuz, të fluturuar pa kacavarje si Zond / L1, L3, TKS dhe stacionet hapësinore të ekuipazhit Salyut dhe Mir. Anije kozmike të tjera ekuipazhore amerikane përfshijnë anijen Gemini, anijen Apollo përfshirë Modulin Lunar Apollo, stacionin hapësinor Skylab, Anijen Hapësinore me Spacelab evropiane të pa shkëputur dhe stacionet hapësinore hapësinore evropiane dhe private të SHBA Spacehab dhe Dragon 2. SpaceX 2. Kina aktualisht po përdor Shenzhou (misioni i saj i parë i ekuipazhit ishte në 2003).
Aeroplanet
Disa automjete të ripërdorshme janë krijuar vetëm për fluturime kozmike, dhe këto shpesh quhen aeroplanë hapësinorë. Shembulli i parë i tillë ishte aeroplani hapësinor X-15 i Amerikës së Veriut, i cili zhvilloi dy fluturime të ekuipazhit të cilat arritën një lartësi prej mbi 100 km në vitet 1960. Anija e parë e ripërdorshme, X-15, u lëshua në ajër në një trajektore suborbital më 19 korrik 1963.
Anija e parë orbitale pjesërisht e ripërdorshme, pa kapsulë dhe me krahë, Shuttle Space, u lëshua nga SHBA në 20 vjetorin e fluturimit të Yuri Gagarin, më 12 Prill 1981. Gjatë epokës së Shuttle, u ndërtuan gjashtë orbita, të gjitha kanë fluturuar në atmosferë dhe pesë prej të cilave kanë fluturuar në hapësirë. Ndërmarrja u përdor vetëm për provat e afrimit dhe uljes, duke lëshuar nga pjesa e prapme e një Boeing 747 SCA dhe duke u rrëshqitur në uljet e pengesave në Edwards AFB, California. Anija e parë Hapësinore që fluturoi në hapësirë ishte Columbia, e ndjekur nga Challenger, Discovery, Atlantis dhe Endeavour. Endeavour u ndërtua për të zëvendësuar Challenger kur humbi në Janar 1986. Columbia u shpërbë gjatë rikthimit në Shkurt 2003.
Nënsistemet
Sistemi mbështetës
Anijet kozmike të destinuara për fluturime në hapësirën njerëzore duhet të përfshijnë gjithashtu një sistem mbështetës të jetës për ekuipazhin.
Kontrolli i qëndrimit
Një anije kozmike ka nevojë për një nënsistem të kontrollit të qëndrimit që të orientohet drejt në hapësirë dhe t'i përgjigjet çiftit të rrotulluesve dhe forcave të jashtme siç duhet. Nënsistemi i kontrollit të qëndrimit përbëhet nga sensorë dhe aktuatorë, së bashku me algoritmet kontrolluese. Nënsistemi i kontrollit të qëndrimit lejon tregimin e duhur për qëllimin e shkencës, dielli që tregon për energji te vargjet diellore dhe toka për komunikimet.
GNC
Udhëzimi i referohet llogaritjes së komandave (zakonisht të bëra nga nënsistemi CDH) të nevojshme për të drejtuar anijen atje ku dëshirohet të jetë. Lundrimi nënkupton përcaktimin e elementeve orbitale të anijes kozmike ose pozicionin e saj. Kontrolli nënkupton rregullimin e portave të anijes për të përmbushur kërkesat e misioni.
Trajtimi i komandave dhe të dhënave
Nënsistemi CDH merr komanda nga nënsistemi i komunikimeve, kryen vërtetimin dhe dekodimin e komandave dhe shpërndan komandat në nënsistemet dhe përbërësit e duhur të anijes kozmike. CDH gjithashtu pranon të dhëna të shtëpisë dhe të dhëna shkencore nga nënsistemet dhe përbërësit e tjerë të anijes kozmike, dhe paketon të dhënat për ruajtje në një regjistrues të të dhënave ose transmetim në tokë përmes nënsistemit të komunikimit. Funksione të tjera të CDH përfshijnë ruajtjen e orës së anijes dhe monitorimin e gjendjes së shëndetit.
Komunikimi
Anijet kozmike, si robotike ashtu edhe ekuipazhit, përdorin sisteme të ndryshme komunikimi, për komunikim me stacione tokësore si dhe për komunikim midis anijeve në hapësirë. Teknologjitë e përdorura përfshijnë komunikimin RF dhe optik. Përveç kësaj, disa ngarkesa të anijeve kozmike janë në mënyrë të qartë për qëllimin e komunikimit tokë-tokë duke përdorur teknologjitë elektronike të marrësit / ritransmetuesit.
Fuqia
Anijet kërkojnë një nënsistem të gjenerimit dhe shpërndarjes së energjisë elektrike për furnizimin me energji të nënsistemeve të ndryshme të anijes. Për anijet kozmike pranë Diellit, panelet diellorë përdoren shpesh për të gjeneruar energji elektrike. Anijet kozmike të krijuara për të operuar në vende më të largëta, për shembull Jupiteri, mund të përdorë një gjenerator termoelektrik radioizotop (RTG) për të gjeneruar energji elektrike. Fuqia elektrike dërgohet përmes pajisjeve të kondicionimit të energjisë përpara se të kalojë përmes një njësie të shpërndarjes së energjisë mbi një autobus elektrik në përbërësit e tjerë të anijes kozmike. Bateritë zakonisht lidhen me autobusin përmes një rregullatori të ngarkimit të baterisë dhe bateritë përdoren për të siguruar energjinë elektrike gjatë periudhave kur energjia kryesore nuk është e disponueshme, për shembull kur një anije kozmike me orbitë të ulët të Tokës eklipsohet nga Toka.
Kontrolli termik
Anijet kozmike duhet të projektohen për t'i bërë ballë tranzitit përmes atmosferës së Tokës dhe mjedisit hapësinor. Ata duhet të veprojnë në një vakum me temperatura që variojnë potencialisht në qindra gradë Celsius si dhe (nëse i nënshtrohen rivendosjes) në prani të plazmave. Kërkesat e materialeve janë të tilla që përdorin kompozite prej tungsteni ose karboni nga temperatura e lartë e shkrirjes, materiale me dendësi të ulët si beriliumi dhe karbonii i përforcuar ose (ndoshta për shkak të kërkesave më të ulëta të trashësisë pavarësisht densitetit të lartë). Në varësi të profilit të misionit, anijes mund t'i duhet gjithashtu të veprojë në sipërfaqen e një trupi tjetër planetar. Nënsistemi i kontrollit termik mund të jetë pasiv, i varur nga zgjedhja e materialeve me veti rrezatuese specifike. Kontrolli termik aktiv bën përdorimin e ngrohësve elektrikë dhe disa aktuatorëve të tillë si dritaret për të kontrolluar diapazonin e temperaturës së pajisjeve brenda intervalit specifik.
Segmenti tokësor
Segmenti tokësor, megjithëse nuk është teknikisht pjesë e anijes, është jetik për funksionimin e anijes. Komponentët tipikë të një segmenti tokësor në përdorimin gjatë operacioneve normale përfshijnë një strukturë të operacioneve, të përpunimit dhe magazinimit të të dhënave, stacione tokësore për të rrezatuar sinjale dhe për të marrë sinjale nga anija, dhe një dhe rrjeti komunikimi të të dhënave për të lidhur të gjithë elementët e misionit.
Strukturat
Anije kozmike duhet të jetë e projektuar për të përballuar ngarkesat e nisjes dhe duhet të ketë një pikë bashkëngjitjeje për të gjitha nënsistemet e tjera. Në varësi të profilit të misionit, nënsistemi strukturor mund të ketë nevojë të përballojë ngarkesat e dhëna nga hyrja në atmosferë e një trupi tjetër planetar dhe ulja në sipërfaqen e një trupi tjetër planetar.
Ngarkesa
Ngarkesa varet nga misioni i anijes, dhe zakonisht konsiderohet si pjesa e anijes. Ngarkesat tipike mund të përfshijnë instrumente shkencorë (për shembull kamera, teleskopë, ose detektorë grimcash), ose një ekuipazh njerëzor.
Lëshuesi i automjetit
Lëshuesi i automjetit e shtyn anijen nga sipërfaqja e Tokës, përmes atmosferës, në një orbitë, orbita e saktë varet nga konfigurimi i misionit. Automjeti lëshues mund të jetë i harxhueshëm ose i ripërdorshëm.
Referime |
2828 | Albert Einstein, (shqip: Albert Ajnshtajn), (14 mars 1879 – 18 prill 1955) ishte një fizikant i cili llogaritet si një nga shkencëtarët më të rëndësishëm të shekullit XX. Ai përcaktoi teorinë e relativitetit dhe dha shumë kontribute në fushat e mekanikës kuantike, mekanikës statistikore dhe kozmologjisë. Në vitin 1921 fitoi çmimin Nobel për fizikë për shpjegimin e efektit fotoelektrik dhe për shërbimin në fushën e "fizikës teorike". Ai njihet si njeriu më i mençur në botë dhe gjeniu i shekullit XXI, duke krijuar formulën më të njohur në botë, atë të Energjisë.
Truri i Albert Ajnshtajnit është akoma i gjallë duke mbijetuar nëpër laboratorët më modernë në botë! Thuhet se koeficienti i dijes së trurit te Ajnshtajnit është 165, gjithashtu gjatë vëretjes së trurit ka dallime nga njerëzit e tjerë. Ai vdiq në Princeton, New Jersey Shba më 18 prill, 1955, në moshën 76 vjeç.
Biografia
Kur mbushi pesë vjeç, i ati i dha një busull, që menjëherë i ngjalli djalit një interes të paparë për gjilpërën magnetike dhe fenomenet natyrore që shkaktonin lëvizjen e saj në të njëjtin drejtim. I ati i shpjegoi se kjo shkaktohej nga fusha magnetike dhe forca e rëndesës. Ajnshtajni e kishte të vështirë të kuptonte koncepte të tilla në atë moshë.
Në komentet e tij për vitet e fëmijërisë, Albert Ajnshtajn kujtonte se nuk e kishte me qejf shkollën. Metoda e prerë mësimore, ku nxënësve nuk u lejohej të bënin pyetje e bënte atë të ndjehej si i burgosur.
Por me kalimin e viteve, fizikani i ardhshëm zhvilloi një dashuri të madhe për matematikën. Ai filloi të mësonte logaritmet dhe pjesë të tjera të vështira të matematikës, ndërkohë që moshatarët e tij ende mësonin aritmetikën e thjeshtë.
Albert Ajnshtajn ndoqi më pas Institutin Politeknik në Zyrih të Zvicrës, ku studioi fizikë dhe matematikë. Pas diplomimit ai punoi për qeverinë zvicerane si inspektor patentash për shpikjet e reja. Gjatë kësaj periudhe ai filloi punën për teoritë e tij të ardhshme shkencore.
Në një nga punimet e tij shkencore ai shpjegon se drita lëviz përmes valëve dhe pjesëzave, një nga elementët e rëndësishëm të teorisë së tij kuantike.
Në një tjetër punim ai flet për pjesëza të vogla që pluskojnë në lëngje apo në trupa të gaztë, e cila mbështet teorinë e përbërjes atomike të materies.
Por teoria më e rëndësishme është ajo e relativitetit, ku Ajnshtajni shpjegon se drita lëviz gjithmonë me të njëjtën shpejtësi, pavarësisht nga burimi i saj. Por ai shtoi se koha dhe masa mund të ndryshojnë dhe varen nga vend-ndodhja e një personi në raport me një objekt apo një ngjarje.
Ajnshtajn botoi në vitin 1905 veprën e tij më të rëndësishme, dhe një nga dokumentet më të rëndësishme shkencore në histori të titulluar Teoria e Relativitetit. Dhjetë vjet më pas ai botoi një vëllim të zgjeruar të kësaj vepre me titullin Teoria e Përgjithshme e Relativitetit, ku përfshin ide themelore që përdoren për të përshkruar fenomene natyrore lidhur me kohën, hapësirën, masën, lëvizjen dhe forcën e rëndesës. Ajnshtajni thotë se objektet humbasin masë kur emetojnë dritë, pasi drita është një formë energjie.
Në vitin 1921 Ajnshtajni fitoi Çmimin Nobel në Fizikë për zbulimin e ligjit të efektit fotoelektrik. Ky ligj shkencor shpjegon përse disa metale emetojnë elektrone pasi mbi sipërfaqen e tyre bie drita. Ky zbulim çoi në zhvillimin e elektronikës, përfshirë edhe radios dhe televizionit.
Ajnshtajn punoi si pedagog në Zvicër dhe Gjermani. Ai u largua nga Evropa kur në 1933 erdhi në pushtet Adolf Hitleri. Fizikanti u vendos në Shtetet e Bashkuara ku vazhdoi punën e tij shkencore në Institutin për Studime të Avancuara në Princeton, Nju Xhersi. Megjithë famën e tij, Ajnshtajni ishte një njeri i thjeshtë, i veshur me rroba të vjetra dhe me flokë që dukeshin të pakrehur. Studentët e tij tregojnë se ai kishte aftësinë të ilustronte ide shumë të vështira me figura dhe krahasime që i bënin ato shumë të kuptueshme.
Megjithëse ishte kundër luftës, Ajnshtajni i shkroi presidentit amerikan Franklin Roosevelt në vitin 1939 për ta nxitur që Shtetet e Bashkuara të prodhonin bombën bërthamore para Gjermanisë. Albert Ajnshtajni vdiq në moshën 76 vjeçare në vitin 1955.
Thënie të Ajnshtajnit
Ai i cili asnjëherë nuk ka gabuar, asnjëherë s’ka provuar diçka të re.
Çmenduria: të bësh të njëjtën gjë përsëri e përsëri dhe të presësh rezultate të ndryshme.
Bota është një vend i rrezikshëm për të jetuar; jo për shkak të njerëzve që bëjnë gjëra të këqija, por për shkak të njerëzve që i shohin ata dhe nuk bëjnë asgjë.
Logjika do të të çojë nga A në B. Imagjinata do të të çojë kudo.
Nëse s’mund ta shpjegosh thjeshtë, atëherë s’e ke kuptuar si duhet.
Referime
Lindje 1879
Vdekje 1955
Fizikantë gjermanë
Fizika kuantike
Fizikantë
Shkencëtarë gjermanë
Shkencëtarë
Fizikë bërthamore
Relativiteti |
2829 | Gjithësia apo universi është gjithçka e kohës dhe hapësirës dhe përmbajtes së saj. Gjithësia përshinë planetët, yjet, galaktikat, përmbajtjen e hapësirës ndërmjet galaktikave, grimca më e vogël bërthamore, dhe gjithë materia dhe energjia. Gjithësia e vëzhgueshme (dukshme) është rreth në diametër në kohën e tanishme. Madhësia e gjithë universit nuk dihet dhe mund të jetë e pafund. Vëzhgimet dhe zhvillimi i teorive fizike kanë çuar në konkluzione në lidhje me përbërjen dhe evoluimin e Universit.
Përkufizimi
Gjithësia është përcaktuar zakonisht si gjithçka që ekziston, gjithçka që ka ekzistuar, dhe gjithçka që do të ekzistojë. Sipas të kuptuarit tonë të tanishëm, Gjithësia përbëhet nga tre përbërësve: hapësirë-koha, format e energjisë (duke përfshirë rrezatimin elektromagnetik dhe materien), dhe ligjet fizike që i lidh ato.
Gjithësia gjithashtu përfshin gjithçka të jetës, gjithçka të historisë, dhe disa filozofë dhe matematikanë madje sugjerojnë se ajo përfshinë idetë siç janë matematika dhe logjika.
Kronologjia dhe Big Bang-u
Modeli aktual për evolucionin e universit është teoria e Big Bengut . Modeli i Big Bang thotë se gjendja më e hershme e universit ishte jashtëzakonisht e nxehtë dhe e dendur dhe se më pas u zgjerua.
Prejardhja e Universit
Rreth 15.000 milionë vjet më parë, sipas llogaritjeve të astronomëve, ndodhi një shpërthim i madh. Shpërtheu një masë me dendësi të madhe, ku atomet ishin nën shtypje të lartë. Kjo u quajt Big Beng ose shpërthimi i parë më i madh. Energjia e liruar e shpërndau këtë lëndë në të gjitha drejtimet, me shpejtësi të përafërt me atë të dritës. Me kalimin e kohës, ashtu siç u larguan nga qendra e shpërthimit edhe shpejtësia u zvogëlua, masat e kësaj lënde ngelën në afërsi dhe kështu u formuan Galaktikat.
Referime
Mjediset
Sistemet astronomike dinamike
Kozmologjia fizike
Gjithësia fizike |
2839 | Ernest Koliqi (Shkodër, 20 maj 1903 – Romë, 15 janar 1975) ishte poet, romancier, eseist, përkthyes, gazetar, dramaturg, albanolog, mësues dhe botues shqiptar. Cilësohet së bashku me Mitrush Kutelin si themelues i tregimit modern shqiptar, me përmbledhjet Hija e Maleve (1929), Tregtar flamujsh (1935) dhe Pasqyrat e Narçizit (1936).
Pas pushtimit të Shqipërisë nga Italia më 1939 u emërua ministër i Arsimit, ndërsa më 1942 u caktua Kryetar i Këshillit të Epërm Korporativ Fashist, legjislativi i kohës së pushtimit.
Në Romë, ku çoi jetën pas Luftës së Dytë Botërore, themeloi dhe drejtoi disa të përkohshme, prej të cilave Shêjzat qe më e rëndësishmja dhe më jetëgjata. Drejtoi katedrën e gjuhës dhe letërsisë shqipe në kryeqytetin italian, mbi bazën e së cilës pas 1957 u ngrit Instituti i Studimeve Shqiptare.
Biografia
Fëmijëria dhe rinia
U lind në Shkodër, i biri i Shan Koliqit dhe i Ages së Cuk Simonit nga Parrucejt, familje fort e kamur shkodrane. Nga i ati e kishin origjinën prej Lotajve të Shalës së Dukagjinit, të rënë në Anamal rreth vitit 1700 së pari, e pastaj në Shirokë. Prej një të pari i mbeti llagëpi Kolaj, të cilës iu vendos prapshtesa -iqi prej tregtisë të vazhdueshme me Malin e Zi. Ishte i dyti ndër fëmijët, mbas Mikelit - i pari kardinal shqiptar - dhe mbas tij vinin Leci, Guljelmi, Margerita, Antonjeta, Viktori dhe Terezina.
Pas mësimeve të para në Kolegjin Saverian, i ati e dërgoi për të studiuar në Itali më 1918. Fillimisht në kolegjin jezuit "Cesare Arici" në Breshia dhe pastaj në Bergamo. Me nxënës të tjerë hapi gazetën “Noi giovani” (shq.: “Ne të rinjtë”), ku botoi poezitë e para në italisht. U kthye në Shqipëri pas Kongresit të Lushnjës, mësoi shqipen dhe falë njohjes me Gurakuqin njihet me të rinjtë Thaçi, L. Ashiku, Shuk e Karl Gurakuqi, Dom Shantoja, Kolë e Gjon Kamsi. Më 1921 fitoi çmimin e parë në një konkurs për himnin kombëtar, juria e të cilit qe e përbërë prej Fishtës, Nolit, Frashërit e Gurakuqit.
Në mars-prill mori pjesë si përfaqësues i shoqërisë kulturore "Rozafa" në një mbledhje me Zef Harapin nga shoqëria "Bogdani" dhe P. Harapin në takimin që formoi grupimin "Ora e Maleve" nën dorën e Imzot Mjedjës. Mbas Lëvizjes së qershorit, Gurakuqi e thërret në Tiranë si sekretar personal. Aderon në shoqërinë "Bashkimi" të themeluar prej të shuarit Rustemi, drejtuar tashmë nga Zai Fundo. Kaloi më pas si sekretar në Ministrinë e Mbrendshme, ku ministër ishte kolonel Shala.
Mes mërgimit dhe Shqipërisë
Me rikthimin e Zogut në pushtet në dhjetor të 1924, doli në mërgim drejt Mbretërisë Serbo-Kroate-Sllovene, ku studioi gjuhën dhe letërsinë serbo-kroate. Qëndroi për dy vjet në Tuzla të Bosnjës. Më 1928 gjendej në Bari të Italisë. Në Zara të Dalmacisë botoi më 1929 përmbledhjen e parë me novela Hija e Maleve. U kthye në Shqipëri dhe nisi punë si mësues në Shkollën Italiane Tregtare në Vlorë dhe mandej në Gjimnazin e Shkodrës (1930-'33). Nisi të verojë ndër bjeshkët e Dukagjinit ata vite ku përpos ndodhive shënonte edhe kangët e buta - siç i thonë në Dukagjin këngëve erotike - kujtime të cilat do t'i shkruante pas '70 me pseudonimin "Hilushi". Ndërkohë miku i tij Kruja i kërkon me mbledhë librat e bibliotekës së tij të cilat qenë shpërndarë ndër françeskanë e jezuitë mbas lëshuan Shqipërinë në dhjetorin e 1924.
Më 1933 dha dorëheqjen nga mësimdhënia për të nisur studimet universitare në Padova. Gjatë periudhës 1934-'36 ishte pjesëtar i grupit botues të të përkohshmes Illyria, ku do të botonte poemthin në prozë Quattuor. Në po të njëjtën të përkohshme më 1935 u zbulua Migjeni me vjershën Të lindet Njeriu me nxitje të Koliqit. Më 1936 e emërua lektor të shqipes në katedrën e Albanologjisë të drejtuar nga gjuhëtari Tagliavini. Më 1937 doktoroi po në Padova me tezën “Epica popolare albanese” (“Epika popullore shqipe”) falë mbledhjeve që kishte bërë P. Palaj, tezë doktorate e cila u vlerësua nga shumë albanologë si Jokli, Lambertz etj. Transferohet nga Padova në Romë tetorin e 1937 si lektor i gjuhës shqipe.
Ishte në krye të grupit që përgatiti agresionin e 7 prillit ndaj Shqipërisë. Koliqi thërret pikërisht Mustafa Krujën për të hyrë në bisedime mes mërgimtarëve shqiptarë dhe autoriteteve italiane.
Ministër Arsimi nën pushtimin italian
Pas pushtimit fashist të Shqipërisë në prill 1939, Koliqi u emërua Ministër i Arsimit në qeverinë kolaboracioniste të Shefqet Vërlacit. Koliqi mbylli pothuajse të gjitha shkollat e huaja joitaliane në Shqipëri. Liceu francez në Korçë, i cili ishte qendra kryesore e kulturës frënge në Shqipëri, u mbyll me arsyetimin e Koliqit se ishte çerdhe e përhapjes së ideve armiqësore ndaj sistemit fashist.
Gjatë kohës sa qe ministër i arsimit, u bënë ndryshime në programet dhe tekstet shkollore; u futën lëndë të reja si: edukata fashiste, mësimi i fesë dhe kulturës romake, ndërsa gjuha italiane u bë e detyrueshme. Shkollat e mesme u mbushën me mësues dhe drejtues italianë, kurse drejtuesit shqiptarë pak nga pak u mënjanuan. Për të përforcuar kontrollin e fashistëve mbi shkollën, ministri Koliqi në tetor 1939 propozoi që emërimet e mësuesve dhe të drejtuesve të shkollave të kalonin nëpër filtrin e Partisë Fashiste.
Me Mustafa Krujën dhe P. Valentinin thirri në Tiranë Kongresin Ndërkombëtar të Studimeve Shqiptare në vitin 1940. Themeloi dhe drejtoi të përkohshmen “Shkëndija” në korrik të 1940. Në shtatorin e vitit 1941 nis mbi 200 arsimtarë normalistë drejt Tokave të lirueme. Në një letër dërguar më 16 tetor 1941 nga ministri i arsimit të Qeverisë së atëhershme shqiptare Ernest Koliqi konsullit shqiptar Rrota në Vjenë thuhet se ka angazhuar Joklin si organizator të bibliotekave të Shqipërisë me një rrogë mujore prej 600 frangash ari. Përpjekje kjo, si shumë të tjera për ta shpëtuar studiuesin e shumëçmuar, që nuk dha rezultat.
Koliqi është quajtur eminenca gri e Italisë në Shqipëri.
Kryetar i Institutit të Studimeve Shqiptare
Në funksion të edukimit fashist, u krijua fondacioni "Skënderbeu", në gjirin e të cilit u mblodh Instituti i Studimeve Shqiptare. Me propozim të Koliqit në të u mblodhën emra të njohur të kulturës dhe shkencës, shqiptarë dhe italianë, si dhe ideologë fashistë të kohës. Ministria e Arsimit në qeverinë pasardhëse Kruja pati si pasues Xh. Kortshën. Duke dhënë dorëheqjen, Koliqi kësodore i përkushtohet drejtimit të Institutit, prej ku filloi botimi i vëllimeve "Studime e tekste". Martohet me arsimtaren Vangjelije Vuçani dhe patën dy fëmijë: Markun dhe Elizabetën. Në zgrip e kapitullimit të Italisë fashiste, më 1942 zëvendëson Terenc Toçin në krye të Këshillit të Epërm Korporativ Fashist deri më 1943. Në vjeshtën e 1943 prej portit të Tivarit shkoi në Itali me familjen dhe të afërmit e tij.
Mërgimi i mbramë, BKI dhe "Shêjzat"
Më 1943 në Romë vazhdoi punën si ordinar në universitet dhe u emërua ambasador në Vatikan. Nga një telefonatë merr vesh për kapjen e P. Markos nga ana e gjermanëve, të cilit i shpëton jetën. Më 6 nëntor 1946 u krijua partia Blloku Kombëtar Indipendent me bërthamën krijuese e drejtuese të përbërë nga vetë Koliqi, dr. Ismail Vërlaci, Gjon Marka Gjoni dhe Ndue Gjon Marku - duke i ndenjtur veprës së Mark Gjon Markut.
Kur Enver Hoxha i prishi marrëdhëniet me Jugosllavinë në 1948, mërgimtarët, mes të cilëve edhe Koliqi, i dërgonin letra Titos me anë të të cilave e ftonin atë ta sulmonte Shqipërinë, ta rrëzonte Hoxhën dhe t'ua linte vendin atyre. Ata i premtonin Titos se Shqipëria e tyre do të ishte mike besnike e Jugosllavisë.
Në mars të 1947 themeloi dhe kujdeset të botojë të përkohshmen “L’Albanie Libre” që ndali më 1959, e më pas “Lajmëtari i të Mërguemit”.
Në Itali, themeloi të përkohshmen “Shêjzat” (it. “Le Pleiadi”) që e drejtoi për 18 vjet. Kjo revistë qe vijimësi e traditës publicistike që la në Shqipëri me "Shkëndijat", penat e hershme dhe ato të reja gjetën vend ku të kultivonin kulturën shqiptare në Itali. Koliqi ndihmoi talente të shumë fushave të ikur nga ish-Jugosllavia duke iu dhënë hapsirë ndër faqet e revistës, ndër ta piktori Lin Delija, shkrimtarët Camaj e Karakaçi dhe etnologu Malaj. Me dekret të Presidentit të Republikës së Italisë, më 2 shtator 1957, për njohje të prestigjit, Katedra e Gjuhës dhe e Letërsisë Shqipe e Universitetit të Romës, nderohet duke u bërë Institut i Studimeve Shqiptare dhe Koliqi u emërua presidenti.
Koliqi u lidh shumë me komunitetet arbëreshe të Italisë, me të cilët mbajti një marrëdhënie të ngushtë akademike dhe miqësie. Ai shpesh shkonte në Palermë dhe Kozencë.
Më 4 maj të 1969 i vdes bashkëshortja Vangjelija. Vdekja e saj i shkaktoi një mungesë të pazëvëndësueshme e shpejtoi edhe vdekjen e tij.
Koliqi vdes në shtëpinë e tij në Romë më 15 janar 1975 dhe u varros me datën 18. Në ceremoninë e asaj dite kishin ardhur personalitete të ndryshme, kolegë, shqiptarë, arbëreshë, miq të ardhur nga vende të ndryshme.
Vepra
Poezi
Megjithëse poezitë e para i shkroi në italisht në fletoren e liceut, vepra e tij e parë qe poemthi dramatik Kushtrim i Skanderbegut, të cilin ia kushtoi shokëve të shoqërisë "Bashkimi" pjesë e të cilëve ishte edhe ai vetë. Poemthi artikulon idetë kombëtare të autorit që shtjellon një dialog për të kaluarën dhe aktualitetin e kohës në Shqipëri. Me veprën poetike Symfonija e Shqipevet mëton të evokojë kulturën si esencën e themelimit të një kombi, kulturë e evokon që nga thellësitë e antikitetit në katër kohët e veprës. Kangjelet e Rilindjes është një poemë e kënduar në shtatë pjesë, me temër arbëreshe e krijuar me idetë rilindëse duke iu referuar Këngëve të Milosaos të De Radës. Në këtë poemë autori kërkon të dëshmojë se si ruhet veçantia arbërore në kohë, edhe e shkëputur nga trungu, përmes arbëreshëve të Italisë.
Vepra poetike më me preteza letrare e Koliqit është Gjurmat e Stinve, botuar më 1933. Në këtë vepër kërkon të manifestojë vetëdijen e vet poetike në kohën e pjekurisë, i këndon Tingëllimit, por edhe i kushton tingëllime të ndjera qytetit ku kish lindur.
Prozë
Kulmin e vet letrar e arrin me librat e tregimeve Hija e Maleve (1929), Tregtar flamujsh (1935) dhe Pasqyrat e Narçizit (1936); me këta tituj u bë themeluesi i prozës moderne shqipe qoftë në nivel tematike, ashtu edhe stili. Libri i parë trajton tema për moralin e Malësisë, tragjiken e vet dhe mpleksjen me mjedisin qytetar, i dyti merret më shumë me jetën në mjedisin qytetar shkodran, mendësia, karakteret dhe paraqitje ironike të tipareve sociale të mjedisit qytetar; i treti është një biografi poetike e autorit me shtresëzim të shkollës simboliste.
Më 1960 botoi romanin Shija e bukës mbrûme, që flet për nostalgjinë e emigrantëve.
Përkthime
Më 1932 vëllimin e parë të antologjisë “Poetët e mëdhenj të Italisë” me parathënie të Fishtës, një antologji me 280 faqe që u përdor menjëherë si tekst letërsie në gjimnazin klerik të Shkodrës dhe përmban katër poetët më të mëdhenj të Italisë: Danten, Petrarkën, Arioston, Tason. Më 1935 Boton vëllimin e dytë të antologjisë “Poetët e mëdhenj të Italisë” me parathënie nga Tagliavini, ku përfshiheshin vjersha të përkthyera të katër italianëve të tjerë: Parini, Monti, Foskolo, Manxoni. Personalisht çmonte Giosuè Carducci, Giovanni Pascoli, dhe Gabriele D'Annunzio-n.
Më 1961 nis të përkthejë Lahutën e Malcís në italisht, përkatësisht këngën XXVI, më tej më 1971 përktheu këngët XII-XIII-XIV dhe XV; më 1973 vazhdon të përkthejë pjesë të Lahutës.
Studimet
Nisi të botonte nga viti 1954 deri më 1961 studimin krahasues “Dy shkollat letrare shkodrane - e Etënve jezuitë dhe e Etënve françeskanë”. Në këtë studim të tij vërehet përpjekja për të hartuar një histori të mirëfilltë të letërsisë shqiptare, jashtë ngjyrimeve ideologjike. Në Firenze boton vëllimin “Poesia popolare albanese”(“Poezia popullore shqiptare”) ku spikat si studiues i merituar i traditave artistike dhe folkloristike të atdheut të tij. 1959 - Boton vëllimin “Kangjelet e Rilindjes” (“I canti della Rinascita”) me përkthimin në italisht, kushtuar arbëreshëve të Italisë, ku i nxit ata të ruajnë gjuhën e zakonet e të kenë besim në pavdekësinë e fisit. Boton studimin “Gabriele D’Annunzio e gli Albanesi” (“Gabriel D’Anuncio dhe Shqiptarët”). 1963 - Boton “Antologia della lirica albanese” (“Antologjia e lirikës shqiptare”) ku për herë të parë paraqiten në një gjuhë evropiane përkthimet e lirikat më të mira të autorëve shqiptarë të vjetër e të rinj ku theksohen autorët kosovarë me qëllim që të njihen më mirë. 1965 - Del në dritë “Albania”, një monografi italisht, botuar në “Enciclopedia dei popoli d’Europa”, Milano ku paraqet një pasqyrë të gjërë mbi Shqipërinë si në pikëpamjen gjeografike, ashtu edhe letrare e historike.
Teksti i historisë së letërsisë shqipe i vitit 1983 i referohej pasivisht si "Koliqi tradhëtari" për shkak të bashkëpunimit me fashizmin.
Publicistikë
Themeloi dhe drejtoi revista ku u botuan dhe trajtuan letërsia e kultura shqiptare si: Ora e Maleve, Shkëndija, Shêjzat, etj. Bashkëpunoi me revistat “Hylli i Dritës” e françeskanëve, “Leka” e jezuitëve, “Përpjekja shqiptare” e Branko Merxhanit , “Minerva”, “Besa” etj.
Mirënjohje
Medalje ari e Shoqnís “Dante Aligheri”
Ylli i artë për Meritë të Shkollës
Akademik ordinar i Akademisë Tiberiane
Akademik Nderi i Akademisë Teatine të Kietit për Shkencat
Anëtar i Akademisë së Abrucit për Shkencat dhe Artet
Anëtar efektiv i Akademisë së Mesdheut.
Anëtar Nderi i Qendrës Ndërkombëtare për Studimet shqiptare.
Medalja e Artë e Lidhjes së Prizrenit Kosovë
Literatura
Referime
Ministra të Arsimit të Shqipërisë
Lindje 1903
Vdekje 1975
Njerëz nga Shkodra
Mësues shqiptarë
Kolaboracionistë shqiptarë
Përkthyes prej italishtes në shqip
Përkthyes prej shqipes në italisht
Novelistë shqiptarë
Nxënës të Kolegjit Saverian
Shqiptarë në Itali |
2840 | Dhimitër Pasko (rumanisht: Dimitrie Pascu; Pogradec, 13 shtator 1907 ─ Tiranë, 4 maj 1967) ka qenë ekonomist, ekspert ekonomie dhe njeri i letrave. Me emrin e pendës Mitrush Kuteli në letërsinë shqipe është i njohur si përkthyes, kritik letrar dhe për prozën e shkurtër, për të cilën - së bashku me Ernest Koliqin - cilësohet themelues i prozës moderne shqipe.
Qëndrimet e Paskos mbi ekonominë shqiptare nuk u aplikuan në asnjërën nga periudhat për të cilat shkroi apo punoi, qoftë në periudhën e mesluftërave, gjatë kohës kur punoi në Bankën Shqiptare duke mbrojtur kapitalin shqiptar kundrejt kërkesave të pushtimit gjerman, po ashtu edhe në fillimet e regjimit komunist, i cili edhe e burgosi. Veprimtaria e tij pas burgut u "tkurr" tek profesioni i përkthyesit dhe pak letërsie për fëmijë.
Prejardhja
Paraardhësit e Paskos, vllehë rrjedhin nga Arta e Çamërisë, shpërngulur për shkak të mizorive të Ali pashë Tepelenës, u vendosën në Mokër e pastaj në Pogradec. Mbiemri Pasko ngelet prej emrit të gjyshit, Pasko Kutelit, mbiemër të cilin e mbajti degëzimi i familjes që qëndroi në Pogradec. Një degëzim tjetër që shkoi në Durrës mban mbiemrin Ikonomi.
Biografia
Dhimitri u lind më 13 shtator 1907, djali i vetëm i Pandit dhe Poles, mes motrave Agllaia e Liria. I ati ishte rrobaqepës, që kish jetuar në Rumani për 24 vite, duke punuar si murator e bojaxhi. Kishte miqësi me veprimtarët e Rilindjes Kombëtare si Dervish Hima, Mihal Grameno, Menduh bej Zavalani, Telemak Gërmenji, etj. Pas shpalljes së Hyrrijetit më 1908, hapi të parën librari shqipe në Pogradec, gjë për të cilën u përndoq më pas nga autoritetet e regjimit xhonturk.
Shkollën fillore e kreu në Pogradec më 1919, pas dy viteve shkoi në Selanik me anë të një burse për shkollën tregtare rumune. Organizoi shoqërinë e nxënësve shqiptarë të Selanikut të quajtur "Kostandin Kristoforidhi". Më 1928 shkoi në Bukuresht ku vijoi studimet në Akademinë e Shkencave të Larta Ekonomike, duke punuar njëherësh edhe si llogaritar. Ndiqte kurse letërsie, kritike, folklori në fakultetet e tjera dhe dinte shkrim e lexim në greqisht e latinisht, frëngjisht, rumanisht dhe italisht. Qe sekretar dhe më 1931-'34 kryetar i shoqërisë së studentëve shqiptarë të Rumanisë, ndërkohë më 1928-'33 drejtoi gazetën Shqipëria e Re që botohej në Konstancë, ku çeli rubrikën Shënime Letrare. Më 1931 u diplomua dhe në shkurt të 1934 mori doktoratën në shkencat bankare e monetare me vlerësimin "Diplomam Magnam cum Laudæ". Një nga shokët e tij të shkollës, Ionel Zeana, ka shkruajtur pas më se gjashtëdhjetë vjetësh:
«Dh. Pasku kreu studime të shkëlqyera, duke u dalluar qysh në fillim si një element i jashtzakonshëm, jo vetëm përmes kapacitetit të tij intelektual të veçantë, po edhe përmes seriozitetit, maturisë, ndërgjegjshmërisë, forcës për punë dhe krejt qendrimit të tij moral, cilësi këto që tërhoqën vemendjen, vlerësimin dhe mbrojtjen e profesorit të tij të madh të financave, Viktor Slëvescu, prijësi liberal, ish-ministër dhe guvernator i Bankës Kombëtare. Duke e marrë doktoratën në financa, me një tezë të vlerësuar në superlativitet, Dhimitër Paskut iu hapën perspektiva nga më të bukurat, për realizimin e një karriere të shkëlqyer. I angazhuar më së pari si funksionar, ai arriti brenda një kohe të shkurtër të bëhet drejtor i Bankës Kombëtare, duke iu përkushtuar ekskluzivisht ekzigjencave të një profesionaliteti të ngushtë, pa u regjistruar në ndonjë parti politike".
Në vitet 1934-1942 nisi punë si nëpunës i lartë në Ministrinë e Financave të Rumanisë, më tej u bë drejtor i Bankës Kombëtare të Bukureshtit dhe i Bankës së Çërnëucit. Gjatë viteve të Luftës së Dytë Botërore, Kuteli rrëfen kështu mbi presionet që i vinin:
"Unë kam pasur gjithnjë, si bir i një populli të vogël, një urrejtje të madhe kundër idesë së zezë `popuj mbi popuj` ose `të mëdhenj mbi të vegjël`, por `popuj përkrah popujsh`... Një nga pasojat e para ka qënë një `skedë e zezë` ardhi e më foli dikush në bankë: - Ç'po bën kështu? Nuk e di ç'të pret? Pse kundërshton që vendin e kapitalit çifut, ta zërë kapitali mik gjerman?"
Kuteli vazhdoi të përkrahë ekonominë vendase, derisa e mobilizuan në janar të 1942 dhe e nisën në front, drejt Stalingradit. Megjithatë, veshur me uniformë, në qendrimet mes marshimeve mblidhte këngë popullore moldave, mbante shënime, njihej me njerëz të thjeshtë, me letërsinë ukrainase, thellonte njohuritë e gjuhës ruse. Rrugës i mbërriti një telegram që e njoftonte për të ëmën që e kishte sëmurë, miqtë në Bukuresht i siguruan lejen dhe e përfshinë në një dërgatë ekonomistësh që nisej me shërbim pune në Romë. Mundi t'arrijë në Pogradec në shtator 1942; e ëma i kish ndërruar jetë më 28 gusht.
Punoi për pesë muaj nga tetori 1942 pranë shoqërisë SASTEB dhe pas kapitullimit të Italisë në Bankën Kombëtare të Shqipërisë, këshilltar në fushën e monedhës me përgjegjësitë e drejtorit shqiptar krahas atij italian. Pati kontradikta me gjermanët sepse nuk ishte dakord me emetimin e monedhës së re, për të financuar ushtrinë e tyre në Shqipëri. Për këtë rrezikonte përndjekjen nga Gestapo, pasi i kishin thënë miqtë që i kishin hapur dosje të zezë në Vjenë. Më 15 shkurt 1944, së bashku me Vedat Kokonën, Nexhat Hakiun dhe Sterjo Spassen themeloi organin e përmuajshëm Revista letrare. Në tetor 1944 kalon në zonat e pakontrolluara nga gjermanët. Tri javë pas kalimit në zonën partizane qëndronte në Priskë. E thërrasin në Berat, ku shkon më 8 nëntor dhe bëhet nëpunësi i tretë në Min. e Financave të Qeverisë Demokratike, pas ministrit Ramadan Çitaku dhe sekretarit të përgjithshëm Qirjako Harito, si këshilltar.
Qe ndër anëtarët themelues të Lidhjes së Shkrimtarëve, anëtar i këshillit të parë të saj dhe i komitetit drejtues të revistës Bota e Re. Njëherësh në ekonomi, pas themelimit të bankës, emërohet anëtar i këshillit të parë dhe drejtor i drejtorisë qendrore. Ideoi e zbatoi disa nga operacionet më të rëndësishme financiare të pasluftës, si vulosja e monedhës, emetimi i çeqeve monedhë për plotësimin e nevojave të para financiare etj. Pasko dha dorëheqjen në gusht të vitit 1946, pasi nuk pranoi kursin e këmbimit të caktuar nga shteti shqiptar mes lekut dhe dinarit jugosllav.
Kur u hap Instituti i Folklorit, iu kërkua nga drejtori Shuteriqi material për lëndën e folklorit dhe ishin në fjalë për ta caktuar pedagog. Por mobilizimin e detyruar në Rumani nisën t'ia përflitnin si rreshtim me forcat gjermane kundër Bashkimit Sovjetik, sikur qe pjesë e Rojës së Hekurt.
Më 16 maj 1947 e arrestuan dhe e dënuan si “Armik i Popullit”, për "agjitacion e propagandë" me 5 vite heqje lirie, hetuesinë ia bëri kap. Beqir Ndou. Pasi kaloi dënimin në kampin e Vloçishtit në Maliq, u lirua nga burgu në maj 1949 me falje. Pas daljes nga burgu familjes Pasko iu kanos internimi në Kavajë. Dokumentet u damkosën me vulën "Armik i Popullit". Ai bëri lutje në Ministrinë e Brendshme dhe në kryeministri por nuk mori përgjigje. Pastaj iu drejtua Fadil Paçramit i cili zgjidhi problemin, që të nesërmen ua zëvendësuan dokumentet e damkosura me dokumente të reja. Pastaj i dhanë punë si përkthyes te "Zëri i Popullit", fillimisht te Mesagjeria te "Burgu i Armiqve të Popullit, Punëtoria Qendrore e Artizanatit e Ministrisë së Punëve të Brendshme" në Tiranë deri më 1953. U transferua në shtëpinë botuese "Naim Frashëri" deri më 1967 - ku nga fundi i jetës me shkëputje - dhe iu rikthye për njëfarë kohe e drejta e botimit nga vera e vitit 1966 dhe iu ridha anëtarësia në Lidhjen e Shkrimtarëve me përkrahjen e Drago Siliqit.
Ndërroi jetë më 4 maj 1967 nga problemet me zemër pa perfunduar dot romanin ilir. Bashkëshortja e tij Efterpi Pasko ndërroi jetë në mars 2019. Pjesëmarrja e tij në rrugëtimin drejt Stalingradit u përfol edhe pas vdekjes së Paskos. Pas vdekjes
Pjesëmarrja e tij në rrugëtimin drejt Stalingradit iu riciklua vite pas vdekjes edhe nga shkrimtari Ismail Kadare më 1989 tek parathënia "Ardhja e Migjenit në letërsinë shqipe" e veprës Novelave të qytetit të veriut. Bijtë e Kutelit e ballafaquan me faktet Kadarenë, por megjithatë shkrimtari e përsëriti sërish riciklimin e të dhënës së gabuar më 2014 tek Mëngjeset në Kafe Rostand, dhe më 2021 te Kohë për rrëfim.
Vepra
Kuteli së bashku me Koliqin mbahen si bashkëthemeluesit e prozës moderne shqiptare dhe ndër nismëtarët e kritikës letrare me rubrikën sistematike Shënime letrare. Madje është autori i parë shqiptar që botoi libra kritike. Nga tekstet autobiografike që ka lënë, lë të kuptojë që tekstet më themelore prozë, poezi e kritikë i ka bërë para se të binte në burg duke nisur nga vitet 1927-'28 dhe duke u përmbyllur më 1947. Veprimtaria letrare e pasburgut mund të përmblidhet në lëminë e përkthimit letrar.
Me rastin e 100 vjetorit të lindjes së tij, viti 2007 u shpall "Viti i Mitrush Kutelit" nga ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, Ylli Pango.
Prozë dhe poezi
Më 1919 botoi vjershat e tij të para "Mëmës Shqipëri" dhe "Skënderbeu" - në kalendarin "Pogradeci". Nga viti 1924 kish filluar të botonte në shtypin shqiptar "të jashtëm", tek "Shqipëria e Re" dhe "Kosova" që dilnin në Kostancë të Rumanisë.
Më 1938 botoi librin Netë shqiptare me rrëfimet e veta të botuara një dhjetëvjeçar më parë te Shqipëri' e Re,.. Pasi u kthye në Shqipëri, më 1943 boton Ago Jakupi e të tjera rrëfime (novela impresioniste) dhe librin me poema Sulm e lotë. Një vit më vonë, më 1944 boton vëllimin me tregime Kapllan Aga i Shaban Shpatës, pamfletet satirike-politike Havadan në havadan dhe përmbledhjen me këngët e Pogradecit Këngë e Brithma nga Qyteti i Djegur..
Më 1946 jep për shtyp librin Dashuria e barbarit Artan, që nuk del i plotë. Madje humben disa dorëshkrime të rëndësishme; pas arrestimit më 1947, i pati humbur romani shkruar për kampin nazist të Prishtinës Njerëz dhe ujq dhe 30 dorëshkrime të rilindasve që i ishin besuar nga Ilo Mitkë Qafëzëzi, iu konfiskuan nga Sigurimi. Tre muaj para se të arrestohej e burgosej, përfundoi veprën që më pas do të titullohej E madhe është gjëma e mëkatit. Vitet e para të regjimit komunist i humbën novelat Dashuria e barbarit Artan për të bukurën Galatea, gjysma e dytë e novelës Zbulesa e dytë e Pjetër Kulirës nga Liqerasi, drama Ura me motive të legjendës së murimit dhe librat Rrëfimet me të gjallë e me të vdekur dhe Shënimet ekonomike.
Për t'iu kthyer e drejta e botimit iu përkushtua letërsisë për fëmijë, dhe iu botuan Pylli i Gështenjave (1958), Xinxifillua (1962) dhe ritregimin e Ciklit të kreshnikëve tek Tregime të moçme shqiptare (1965). Pas vdekjes iu botua Baltë nga kjo tokë (1973), Në një cep të Ilirisë së Poshtme (1983), poema Rrjedhin lumenjtë, E madhe është gjëma e mëkatit (1993), Ditari i ekonomistit (2013), Netë moldave (2015), etj. Hekuri dhe Çeliku etj. Poema për fëmijë "Pylli i Gështenjave" përmban vargje për Partinë e Punës të Shqipërisë, të cilat sipas mikut të tij Petraqit i shërbenin një qëllimi "pragmatist".
Lidhur me jetën e me veprën e tij ka lënë dy tekste autobiografike: Kujtesa dhe Testamenti (1965), ky i fundit i botuar te e përkohshmja Hylli i Dritës më 1994.
Publicistikë dhe folklor
Pati lënë një vëllim me afro 200 këngë popullore moldavishte (që kish mbledhur rrugës për në Stalingrad) për botim në Bukuresht shtatorin e 1942, mbante titullin Cantece Din Moldova Mica që përfshinte mjaft elemente inedite të folkloristikës rumune.
Kritikë
Ndër kritikët më të rëndësishëm të viteve '40, Kuteli është autori i parë shqiptar që botoi vëllime me kritikë letrare, përkatësisht Lasgush Poradeci (1937) dhe Shënime letrare (1944); ku radhit trajtat e ndryshme të lëvrimit të kritikës nga ana e tij: shënime, recensioni, studimi e esetë. Që në rubrikën Shënime letrare që botonte te Shqipëri' e Re në Kostancë shkruajti për Çajupin, Asdrenin, Shirokën, Asllanin e Migjenin. Kritika e tij për letërsinë e huaj nis që me përkthimin dhe interpretimin e poetit të njohur rumun Mihai Eminescu; risi në vëllimin Shënime letrare përbën kronika analitike Vitit letrar 1943, ku analizohen të gjitha shfaqjet letrare në Shqipëri brenda një viti. Gjithashtu, në të njëjtin vëllim, është i pari që i prezanton shqiptarëve poetin ukrainas Taras Shevchenko.
Mbi ekonominë
Kuteli la një sërë shkrimesh që i kushtoheshin ekonomisë, monedhës, çështjes agrare dhe problemeve ekonomike shqiptare. Studjoi ngjarjet e së kaluarës në fushën e financave dhe kritikoi Bankën Kombëtare të Shqipërisë, duke faktuar spekullimet e saj në dëm të ekonomisë së vendit. Ndër këto shkrime Kuteli përmend më pas "Kriza e koronës dhe Banka Kombëtare", që u botua si kryeartikull më 1928 në gazetën "Telegraf". Në fushën ekonomike - shkruan rreth monedhës dhe kreditit, për problemet ekonomike dhe abuzimet administrative si dhe kundër disa koncensioneve që i ishin dhënë kapitalit italian - Bankës Kombëtare të Shqipërisë dhe Shoqërisë AGIP për të shfrytëzuar tokat vajgurore shqiptare dhe për të mbajtur monopolin e karburanteve në vend.
Disa leksione të tij mbi ekonominë u botuan në vëllimin Ditari i ekonomistit. Vepra tjetër Shënime Ekonomike u dogj dhe gjenden vetëm pak kopje në Bibliotekën Kombëtare.
Përkthime
Lëminë e përkthimeve e nisi që me poetin rumun Eminescu gjatë kohës që ka qenë në Rumani, duke botuar librin me 24 poezi të përkthyera në shqip të poetit rumun. U mor me përkthime edhe në burg, më pas kur përkthente me normë, nga rusishtja përktheu autorë sovjetikë të pranuar nga Zhdanovizmi (të rekomanduar nga këshilltarët kulturorë e politikë sovjetikë) si dhe klasikë rusë (Turgenjev, Gogol, Shçedrin, etj), nga rumanishtja kater a pesë, përktheu disa vëllime të përrallave turke, kineze, persiane (vëllimi Haxhi Agaj), mongole, arabe e polake. Mblodhi e përktheu këngët popullore të popujve të ndryshëm, si dhe përktheu Elyar dhe Nerudën. I cilësuar "i padëshirueshëm", përkthimet botoheshin pa emrin e tij.
Pas vdekjes, më 2015 u nderua me dekoratë për përkthimin e klasikëve rusë nga Ambasada Ruse në Tiranë.
Pseudonimet
Në publicistikën e tij përdorte pseudonimin Janus, perëndia dyfytyrëshe romake. Te libri Sulm e lotë vërehet se libri nënshkruhet me tre emra: Izedin Jashar Kutrulija, Mitrush Kuteli e Dr. Pas, që të tre pseudonime të Paskos. Izedini shenjohet si autori i Poemit kosovar, Mitrushi si autor i Poemit të Shëndaumit dhe Dr. Pas si shkrues parathënies Një fjalë mbi dy shokë e mbi vepërzën e tyre. Ky rast, siç e trajton në parathënie, synonte drejt një dialogu mes vetjeve të tij ku Dr. Pas ishte ana racionale e Izedini me Mitrushin nga ana emocionale.
Tituj Lasgush Poradeci, kritikë letrare, 1937.Netë Shqipëtare, rrëfenja, 1938. Ago Jakupi, e të tjera rrëfime, 1943.Sulm e lotë, poema, 1943.Këngë e britma nga qyteti i djegur, këngë popullore të mbledhura, 1944.Shënime letrare, kritikë letrare, 1944.Havadan më havadan, pamflet, 1944.Kapllan Aga i Shaban Shpatës, tregime, 1944.Dashuria e Barbarit Artan, 1946.Pylli i gështenjave, poezi, 1958.Xinxifilua, përralla, 1962.Tregime të moçme Shqiptare, përshtatje në prozë, 1965. Tregime të zgjedhura: vjeshta e Xheladin Beut dhe rrëfime të tjera, novela, 1972. Baltë nga kjo tokë, poema dhe vjersha, 1973.Në një cep të Ilirisë së poshtme, tregime, 1983.E madhe është gjëma e mëkatit, novelë, 1993.Netë moldave, tregime dhe shënime, 2015.
Përkthime
Aleksander Fadeev, Shpartallimi, 1956.
Ivan Turgenjev, Kujtimet e një gjahtari, 1963.
Maksim Gor'kij, Tregime (1956) dhe Përralla të Italisë (1960).
Mihail Saltikov-Sedrin, Zotërinjtë Gollovliovë (1964) dhe Përralla.
Nikolai Gogol, Tregimet e Petërburgut, Shpirtra ndryshuar më pas Frymë të vdekura.
Pablo Neruda, Zgjohu, druvar (1958) dhe poezi nga Bleta e bardhë (1974).
Vahtang Baratasvili, Miq të gëzuar, 1960.
Viktor Eftimiu, Doktor Fausti magjistar'', pjesë teatrale, 1963.
Bibliografia
Referime
Lindje 1907
Vdekje 1967
Ekonomistë shqiptarë
Përkthyes prej rumanishtes në shqip
Përkthyes prej rusishtes në shqip
Folkloristë shqiptarë
Njerëz nga Pogradeci
Novelistë shqiptarë
Poetë shqiptarë
Shkrimtarë shqiptarë për fëmijë
Shqiptarë me prejardhje vllehe |
2841 | Esad Mekuli (Plavë, 17 dhjetor 1916 - Prishtinë, 6 gusht 1993) ka qenë poet dhe përkthyes shqiptar. Ka qenë kryetari i parë i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës. Elsie e çmonte si atin e poezisë moderne shqiptare në Jugosllavi, dhe ndikimi i tij në Kosovë mbeti i pamatë.
Biografia
Familja e tij ishte nga Plava dhe ishte i biri i Haxhi Hoxhë Smajl Ademit i fisit Mekuli me prejardhje nga Nokshiqi (sk. Novšiće). Mësimet fillore i mori në Plavë, në gjuhën serbe.
Shkollimin e mesëm e filloi në Pejë, ku i përfundoi studimet më 1936. Më pas u regjistrua në Fakultetin e Veterinarisë në Universitetin e Beogradit. Atje ra në kontakt me idetë marksiste dhe më pas mori pjesë në lëvizjen partizane të Luftës së Dytë Botërore. Për veprimtarinë e tij politike u arrestua më 1940, u lirua më pas në prill të 1941 me amnistinë që u dha pas pushtimit të Mbretërisë Jugosllave.
Më 1949 themeloi revistën letrare "Jeta e re", kryeredaktor i së cilës ishte deri më 1971. Kreu doktoraturën në Beograd më 1959.
Si student përparimtar ai u burgos në vitin 1940 dhe qëndroi në burgun famëkeq "Gllavinjaqa", prej nga u amnistua me 2 prill të vitit 1941. Pas daljes nga burgu u paraqit vullnetar dhe punoi si veterinar ushtarak në Pejë. Këtu në vitin 1942 e burgosën për shkak të punës ilegale dhe bashkëpunimit me lëvizjet çlirimtare. Ka qëndruar i burgosur në Kullën e Sheremetit. Pas lirimit, ai u gjend herë në Zagreb, herë në Tiranë, madje edhe në Itali.
Esad Mekuli ishte kryetari i parë i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, nismëtar, themelues dhe kryetar i parë i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës.
Ndërroi jetë në Prishtinë më 6 gusht 1993.
Vepra
Në Beograd ishte edhe redaktor i fletorës Beogradski student. Në këtë sferë, siç ka thënë vetë, si gjimnazist ka shkruar romanin Vendeta – hakmarrja, për të damkosur këtë të keqe në mesin e shqiptarëve. Pastaj ka shkruar punime sociale në revistat e ndryshme, si: Venac – Beograd, Mlladost – Zagreb, Podmladak jadranske Staze – Split, Granit – Podgoricë, Novi Behar – Sarajevë, Student – Beograd e të tjera. Në këto revista ka shkruar në gjuhën serbe dhe çdo herë ka shkruar për shqiptarët, të cilët i ka mbrojtur, kur të tjerët i kanë akuzuar.
Në fund të vitit 1943 ai i bashkua aradhave partizane dhe ishte redaktor i gazetës ilegale partizane Lirija. Edhe pse shkencëtar, Mekuli, punës krijuese nuk iu nda kurrë. Ai, pas Luftës së Dytë Botërore, punoi në profesionin e vet, por ishte edhe redaktor në gazetën e vetme shqipe Rilindja. Pastaj, ai themeloi revistën letrare Jeta e Re ku arsimoi gjenerata të tëra të letrarëve, të cilët edhe e pagëzuan bard të letërsisë shqipe në Kosovë e më gjerë. Megjithatë, edhe vetë shkroi dhe bashkëpunoi me shumë gazeta e revista shqipe, si: Rilindja, Zëri i rinisë, Fjala, Pionieri, Përparimi, Shëndeti në Prishtinë, Flaka e vëllazërimit të Shkupit dhe me ato në gjuhën serbe: Jedinstvo e Stremljenje të Prishtinës, Borba, Politika, Književne novine, Mostovi të Beogradit, Pobjeda dhe Stvarenje të Podgoricës, Bagdalla të Krushevcit, Republika dhe Forum të Zagrebit.
Pos shkrimeve kryesisht në poezi, Esad Mekuli ka përkthyer nga gjuha shqipe në ate serbe dhe anasjelltas.
Ka përkthyer në shqip rreth 18 vepra të të gjitha gjinive lerare. Përktheu veprën epike malazeze të Petri II Petroviq-Njegosh "Kunora e Maleve", ndër të tjera.
Poezitë e Mekulit janë përkthyer në gjuhën serbe, maqedonase, hungareze, kroate, italiane e të tjera. Punimet e tij janë prezantuar në të gjitha antologjitë e poezisë shqipe, por edhe në shumë antologji botërore. Mekuli ka shkruar edhe me pseudonimet: Sat Nokshiqi dhe Sat Hoxha.
Tituj të veprave
Për ty – Prishtinë,
Dita e re – Prishtinë,
Avsha Ada –
Vjersha –
Brigjet –
Rini e kuqe – Prishtinë,
Në mes të dashurisë dhe urrejtjes – Tiranë,
Dita që nuk shuhet – Prishtinë,
Lidhje të jashtme
Esad Mekuli, Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, Prishtinë.
Referime
Lindje 1916
Vdekje 1993
Akademikë shqiptarë
Poetë shqiptarë
Përkthyes nga shqipja në serbo-kroatisht
Përkthyes nga serbo-kroatishtja në shqip
Njerëz nga Plava
Anëtarë të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës |
2842 | Dhimitër Shuteriqi (Elbasan, 1915 - 22 korrik 2003) ka qenë publicist, partizan i Frontit Nacional-Çlirimtar në Luftën e Dytë Botërore, punonjës, bashkëthemelues dhe drejtues i Lidhjes së Shkrimtarëve (1954-'73), deputet i Kuvendit Popullor (1950-'74), shkrimtar dhe historian i letërsisë shqiptare.
Biografia
U lind në Elbasan në një familje intelektuale, i biri i Simon Shuteriqit, pjesëmarrës në Kongresin e Manastirit dhe atë të Elbasanit, si dhe një ndër themeluesit e Normales. Dhimitri ndoqi mësimet në Liceun e Korçës dhe më pas shkollimin e lartë e ndoqi në Universitetin e Grenoblit dhe Lionit, në Francë. Më 1942-1943 jepte mësim në Elbasan; më 12 maj 1943 u zgjodh sekretar i këshillit krahinor nacionalçlirimtar për komitetin qarkor të Elbasanit.
Më 2 mars 1946 në Drejtorinë e Shtypit dhe Propagandës pranë Ministrisë së Shtypit, Propagandës e Kulturës Popullore, u krijua një komision që ngarkohej «për t'u dhënë liri qarkullimi» librave të botuar deri në atë kohë në Shqipëri, pjesë e të cilit ishte edhe Shuteriqi si themelues e punonjës i Lidhjes së Shkrimtarëve. Më 1947 u emërua drejtor i Institutit të Lartë Pedagogjik. Më 1950 u zgjodh deputet i Kuvendit Popullor deri më 1974 si përfaqësues i rrethit të Gramshit në fillim e më pas i Elbasanit. Më tej nga 1954 drejtoi për 19 vite me radhë organizatën e Lidhjes së Shkrimtarëve, edhe pasi u riorganizua në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve më 1957.
Si pasojë e revolucionit kulturor, më 1973 u denoncua si shumë të tjerë si borgjez, revizionist e dekadent. Gjithashtu i dhanë vërejtje për tregimin "E vërteta lakuriq" botuar në gazetën "Drita" më 8 shtator 1974, të cilat i pranoi.
Vepra
Tjetërsimi i veprës intelektuale
Ilo Mitkë Qafëzezi ndihmoi Shuteriqin për studimet e letërsisë së vjetër shqipe, më pas u akuzua nga studjuesi paleograf korçar për shfrytëzimin pa kriter dhe pa leje të dorëshkrimeve të tij që gjendeshin në Institutin e Historisë që në kohën e luftës pa ia cituar "pronjërinë intelektuale". Shuteriqi nuk e paraqiste me akribinë shkencore dhe të së drejtës ndihmën e Qafëzezit, pikë së pari, për studimet me karakter peigrafik të shkrimtarëve të vjetë shqiptarë, sidomos të shkollës së Voskopojës (Kavalioti, Dhanili, Berati).
Titujt e veprave
Kangët e rinisë së parë, 1935
Kangë, 1936
Çlirimtarët, roman, 1952
Gurneçka, tregime, 1957
Fyelli i Marisiasit, 1963
Gjashtëdhjetë tregime në një, tregime
Tregime të zgjedhura, 1972
Një mal me këngë, 1975
Kur rendte hëna nëpër re, 1982
Vërshimet e vjeshtës, 1984
Shkrimet shqipe në vitet 1332-1850, 1976
Autorë dhe tekste, 1977
Mbi Barletin dhe shkrime të tjera, 1979
Sytë e Simonidës, 1998
Tekstet shqipe dhe shkrimi i shqipes në vitet 879 - 1800, 2005
Dëshmi parabuzukiane të fjalës shqipe, 2010
Aranitët: historia-gjenealogjia-zotërimet, 2011
Referime
Biografi shqiptarësh
Lindje 1915
Vdekje 2003
Novelistë shqiptarë
Akademikë shqiptarë
Njerëz nga Elbasani
Romancierë shqiptarë
Kritikë shqiptarë
Grupi i kulturës |
2843 | Jakov Xoxa (Fier, 15 prill 1923 - Budapest, 28 prill 1979) ka qenë partizan i Frontit Nacional-Çlirimtar gjatë Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri, pas lufte qe gazetar dhe shkrimtar. Vepra e tij më e famshme është romani Lumi i vdekur botuar më 1964 në Tiranë, për të cilin mori çmimin e Republikës së Shkallës së Parë dhe vepra u brohorit nga kritika shqiptare si një kryevepër e narrativës socialiste.
Biografia
U lind në Fierit më 15 prill 1923. Vitet e para të shkollimit i ndoqi në qytetin e lindjes, pèr t'i vazhduar më pas në Vlorë, Kavajë, Korçë; qytete ku shkonte pèr të punuar i ati i tij, Thanasi. Shkollimin e mesëm e vazhdoi në qytetin e Elbasanit, por e ndërpreu gjatè pushtimit italo-gjerman dhe e përfundoi në Tiranë, pas çlirimit.
Që i ri mori pjesë në Luftën e Dytë Botërore, fillimisht si guerrilas në qytetin e lindjes dhe më pas në mal, si partizan.
Pas Çlirimit të vendit vazhdoi studimet e larta për filologji dhe njëkohësisht bëri hapat e para në poezi dhe në prozë. Më 1949 botoi veprën e parë në prozë Novela. Krijimtarinë letrare në këtë zhanër e vazhdoi dhe gjatë viteve '50, kështu në vitin 1958 botoi veprën e dytë, po me atë titull Novela. Ndërkohë botoi dhe dy drama Buçet Osumi dhe Zemra. Që nga viti 1957 punoi profesor në Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë në Universitetin e Tiranës, ku për shumë vite ligjëroi lëndën Teoria e letërsisë.
Për nevojat e studentëve, në formën e dispencës, hartoi vepra teorike të domosdoshme për kohèn si Hyrje nè letèrsi, Teoria e letèrsisè dhe Metrika. Ndèrkohë punoi edhe për një vepër të plotë teoriko-letrare, Bazat e teorisë së letërsisë, që ishte nga veprat më serioze të kohës (si degë e shkencës mbi letërsinë). Kjo vepèr u botua po ashtu nè formè dispence mè 1972. Ndonëse në të autori ofronte dije dhe përvojë teorike letrare të gjerë, që dilte jashtë kornizave të teorive zyrtare të kohës, kjo vepër e rëndësishme për shkencën letrare shqiptare pati kritika të skajshme dhe autori, pa bujë dhe zhurmë, ashtu siç ishte gjatë tërë jetës, i qetë dhe i mbyllur në vete, u tërhoq në vetmi.
Gjithsesi, vepra në fjalë pati edhe përkrahës të shumtë, sidomos në rradhët e studiuesve, pedagogëve dhe studentëve të letërsisë, dhe, po brenda atij viti, njè pjesë e konsiderueshme e saj u ribotua, e ripunuar dhe e zgjeruar, bashkë me dy autorë të tjerë (N.Lezha, P Kraja), në katër vëllime, me të njejtin titull: Bazat e teorisë së letërsisë
Pjesën më të madhe të jetës krijuese Jakov Xoxa e kaloi në Pojan, një fshat myzeqar afër Fierit, ku, krijoi romanet Lumi i vdekur (1965) dhe Juga e bardhë (1971), ndërsa romanin Lulja e kripës (1978) e shkroi gjatë viteve të qëndrimit në Ballsh, ku po ndiqte nga afër ndërtimin e Uzinës së Pasurimit të Naftës, e cila do të ishte në epiqendër të romanit të ardhshèm Ari i Zi. Tre romanet e përfunduara dhe të botuara bëjnë pjesë në rrethin e romaneve artistikisht më cilësorë të letërsisë shqiptare.
Asnjë roman para tij nuk e pasqyron në mënyrë aq komplekse botën shqiptare në prag të Luftës së Dytë Botërore, si Lumi i vdekur, periudhën gjatë luftës, si romani Lulja e kripës, apo edhe periudhën e kolektivizimit të bujqësisë (vitet 60) si Juga e Bardhë. Në këto vepra gjejmë një shtrirje të pakufishme të rrëfimit që mbulon plotësisht hapësirën e jetës dhe të ekzistencës së mjedisit shqiptar.
Jakov Xoxa është nga romancierët më në zë të gjysmës së shekullit 20. Në krijimtarinë e tij letrare ai individualizohet me parimin krijues-realist : fati individual do të jetë ai që do të hedhë dritë mbi kontestin tërësor të mjedisit dhe të kohës së fokusuar në rrëfime. Shëmbëllyèeshëm me romanet e shquara realiste, Jakov Xoxa do ta vendosë dramën jetësore të personazheve dhe të familjeve në sfond të një kolektiviteti, të një gjendjeje apo të një rrjedhe historike.
Parashenja më karakteristike e prozës së Jakov Xoxës është stili. Gjuha e tij vërehet dhe veçohet si e një individualiteti të fuqishëm dhe të papërsëritshëm në letërsinë shqiptare : nga njëra anë është e pranishme fryma e urtisë popullore me tërë thellësinë e shpirtit kolektiv ; nga ana tjetër, kemi një rrëfim të rrjedhës së qetë, të shtrirë në gjerësi, por edhe në thellësi.
Mirënjohje
Urdhri "Nderi i Kombit"
Bibliografi
"Novela", përmbledhje shkrimesh, 1949.
"Buçet Osumi", dramë, 1956.
"Zemra", dramë, 1958.
"Novela", përmbledhje shkrimesh, 1958.
"Lumi i vdekur", roman, 1964.
"Juga e bardhë", roman, 1971.
"Lulja e kripës", roman, 1980/81.
Referime
Lindje 1923
Vdekje 1979
Njerëz nga Fieri
Romancierë shqiptarë
Partizanë shqiptarë
Shkrimtarë të realizmit socialist
Shqiptarë me prejardhje vllehe |
2844 | Martin Camaj (Telum, 13 korrik 1925 - Mynih, 12 mars 1992) ka qenë shkrimtar, akademik dhe albanolog shqiptar.
Biografia
U lind më 13 korrik 1925 në Telume të Temalit të Dukagjinit, i biri i Kolës dhe Terezës nga Shllaku, i treti ndër shtatë fëmijë. Vendlindja e tij është "… në një vis të egër, ‘ku s’ka shkelë kurrë kamba e kalit’, kaq i thyeshëm ashtë ky vend”, sipas vetë Martinit. Në vendlindje kaloi dhjetë vitet e para të jetës së tij. Nis të fitojë në mënyrë autodidakte njohuritë e para në shkrim e lexim shqip dhe matematikë. Kjo gjë do t'i binte në sy ish-pagëzuesit P. David Pepës OFM, duke e nxitur të ndërmjetësojë pranë instancave eprore në Shkodër që të ndërmerrnin përpjekje për arsimimin dhe përgatitjen - pse jo - për meshtari.
Në vitin 1935 vendoset përfundimisht në Shkodër dhe filloi dhe ndoqi arsimin në Kolegjin Saverian, ku kaloi edhe tuberkulozin. Rektor i kolegjit atbotë qe Atë Giuseppe Valentini SJ, prej të cilit mësojmë se arsimin fillor 5 vjeçar e kishte përfunduar në 4 vjet. Pesë vitet në vijim ai ndoqi rregullisht gjimnazin, gjë që i dha të drejtën për të vijuar studimet në liceun klasik të kolegjit. I ati vdes pak vite pasi Martini i vogël u fut në Kolegjë. Studimet detyrohet t'i ndërpresë në vitin e tretë, më 1946 - mbas mbylljes së instituteve fetare të Shkodrës.
Themeloi në Prekal shkollën ku veproi si mësues i vetëm deri më 1948. Camaj merrte pjesë në rezistencën kundër partizanëve komunistë me çetën e kap. Gjon Destanishtës dhe në gusht qe i detyruar me jetue në ilegalitet deri sa ia arriti me ikë në Jugosllavi bashkë me Atë Daniel Gjeçajn OFM dhe grupin e përbërë prej 36 vetësh. Kështu nuk pati më rast të kontaktojë me familjen, një vëlla i tij bëri 30 vjet burg. Kryen për tre muaj një kurs intensiv për mësuesinë në Pejë (1 korrik - 30 shtator 1949), mandej punon një vit (1949-'50) mësues në Tuz në shkollën "Mahmut Lekiq".
Viti 1950 e gjen Martinin në Beograd ku u regjistrua në universitetin e kryeqytetit jugosllav. Diplomohet pas pesë vitesh më 20 korrik 1955 duke dhënë provim diplome në degën e filologjisë romane me fusha kryesore gjuhë dhe letërsi italiane. Në qershor 1951 martohet në fillim ne bashki, mandej ne kishën ortodokse e më pas atë katolike me mësuesen Nina Bogdanoviç. Pas mbylljes së studimeve në Beograd, Camaj përgatitet për formimin pasuniversitar në albanologji pranë fakultetit filozofik të Universitetit të Sarajevës, i udhëhequr nga albanologu prof. Henrik Bariç - kryetar i Institutit Albanologjik në Sarajevë. Në bashkëpunim me të dhe me mentorin e dytë prof. Rikard Kuzhmiç vendos të promovojë në filologji duke përzgjedhur si temë doktorate "Gjuha e Gjon Buzukut". Kërkesa përkatëse e mentorëve të tij miratohet prej këshillit shkencor të atij fakultet në mbledhjen që u mbajt më 16 shkurt 1956.
Po atë vit, duke parë shëndetin në rënie të profesorit dhe gjendjen e rënduar në Republikën Federale, vajti në Itali (të paktën qysh më 20 shtator të '56s), ku e shoqja nga sëmundja detyrohet të heqë një veshkë. I ndihmuar nga Ernest Koliqi dhe profesorë të vjetër të kolegjit jezuit P. Luigi Rosa dhe P. Zef Valentini, asokohe drejtues i Institutit të Studimeve Shqiptare, si dhe kryetar i Katedrës së Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe pranë Universitetit të Romës, pasi i njihen studimet e kryera ne Universitetin e Beogradit, regjistrohet në vitin e tretë studimor në Fakultetin e Letërsisë dhe të Filozofisë të atij universiteti. Këtu studion letërsi latine, italiane, filologji romane e sllave, si dhe gjuhë e let. shqipe, ndërkohë pati rastin të ndjekë leksione nga Giuseppe Ungaretti dhe të njohë prej së afërmi poezinë e tij. Nën mentoratin e Koliqit, më 15 mars 1960, mbron me vlerësime maksimale pranë Universitetit te Romës, tezën e doktoraturës mbi Mesharin e Gjon Buzukut, e cila u botua po atë vit si botim i revistes “Shêjzat” (që e redaktonte tash tre vite dhe do ta bënte deri më 1971) nën titullin: Il Mesale di Gjon Buzuku. Contributi linguistici allo studio della genesi. Gjatë periudhës së studimeve Camaj iu perkushtua veçanërisht kërkimeve shkencore në terren në fshatrat e ngulimeve arbereshe. Qysh më 1959 Koliqi i mundësoi të punojë si lektor pranë Universitetit në Romë, gjë që zgjati deri nga fundi i vitit 1960. Kërkimet akademike të Camajt u përqendruan në gjuhen shqipe dhe dialektet, në veçanti në gjuhën e arbëreshëve të Italisë jugore. Në Romë ndjek rrethet letrare të këtij qyteti, ku njihet edhe me autorët emigrantë nga vende të ndryshme lindore, rusë, rumunë dhe sidomos me poetë baltikë. Ishin të gjithë anëtarë të një PEN-klubi me qendër në Londër.
Në dhjetorin e 1960s vendoset në Mynih të Gjermanisë me një bursë dhjetëmujore të akorduar prej fondacionit gjerman DAAD (= Shërbimi Gjerman për Shkëmbimin Akademik) për të cilën hyn dorëzanë me rekomandimin e vet etnologu dhe folkloristi Alois Schmaus, që drejtonte atëkohë Seminarin e Sllavistikës pranë Univ. Ludwig-Maximilian. Camaj përzgjedh si vend studimi Seminarin e Gjuhësisë me synimin që të përvetësojë metodat e studimit gjuhësor historiko-krahasues.
Për përfundimin me sukses të kësaj ndërmarrjeje Camaj mbështetet për disa vjet me radhë nga fondacioni i DFG-së (Shoqata e Kërkimit Shkencor Gjerman), i cili i akordon një bursë kërkimore për të mbrojtur gradën e habilitacionit. Këtë gradë e fiton më dt. 21 janar 1965 me venia legendi (leje mësimdhënieje në universitet) në albanologji duke fituar në të njëjtën kohë edhe të drejtën për të qenë Privatdozent, përvojë që e kishte ushtruar si lektor vullnetar për realizimin e programit universitar duke dhënë kurse hyrëse të gjuhës shqipes qysh prej semestrit të dimrit në vitin akademik 1961/'62. E shoqja, Nina, e cila jepte gjuhë ruse në "Bocconi" të Milanos si asistente në vitin akademik 1961-62 shkon pranë Martinit më 1962 ku ajo do të punojë për pak vite pranë "München American Elementary School" si mësuese dhe bibliotekare. Në vitin 1964 Nina hyn në Urdhnin e Tretë Françeskan duke marrë emrin Motër Elizabeta. Ndarja përfundimtare me Martinin ndodh në vitin 1968, dhe mbas kësaj date Nina kthehet në Milano ku do të jetojë deri në nandor të vitit 1987.
Prej 1965 deri në 1971 qenë vitet vendimtare për konsolidimin e vatrës albanologjike duke e vështruar si fushë komplekse të kërkimit shkencor. Më 1969 martohet me Erikën, me të cilën nuk do kishte fëmijë. Më 16 korrik 1971 merr emërimin si profesor joordinar në albanologji, ndërsa më 14 shtator 1978 emërohet ordinar me marrëdhënie punësimi të përhershëm. Më 30 shtator 1990 lirohet nga detyra si profesor i emerituar. Jetoi në Lenggries, vend që i kujtonte trojet ku kishte lindur.
Ndërrioi jetë më 12 mars të vitit 1992 në Mynih.
Vepra
Është përfshirë thuajse në të gjitha antologjitë dhe veprat ku flitet për shkrimtarët shqiptarë.
Kërkimet akademike të Camajt u përqëndruan në gjuhën shqipe dhe dialektet, në veçanti të atyre në Italinë jugore. Veprimtaria e tij letrare në harkun 45 vjeçar ka disa shkallë zhvillimi. Ai e nisi me poezinë, zhanër mbas të cilit i mbeti besnik gjithë jetën, kurse gjatë viteve të fundit u përqendrua shumë tek proza.
Martin Camaj e nisi veprimtarinë e tij poetike me dy përmbledhjet e para që i botoi ne Kosovë: “Një fyell ndër male” dhe “Kanga e vërrinit”.
Vëllimi i tij i parë me varg klasik "Nji fyell ndër male", Prishtinë 1953, dhe "Kânga e vërrinit", Prishtinë 1954, u frymëzuan nga banorët e zonave ku lindi, malësorët e veriut, mbas të cilëve qëndroj shumë i afërt shpirtërisht edhe mbas shumë e shumë viteve në mërgim dhe pamundësia për t'u kthyer. Këto u ndoqën nga "Djella", Romë 1958, një novelë me disa vargje mbi dashurinë e një mësuesi me një vajzë të re. Përmbledhja e poezive "Legjenda", Romë 1964 dhe "Lirika mes dy moteve", Munich 1967, kishte disa poezi nga "Kânga e vërrinit", që u ribotuan në "Poezi" 1953-1967, Munich 1981. Vargu i pjekur i Camajt reflekton ndikimin e lëvizjes hermetike të poetit italian Giuseppe Ungaretti. Karakteret metaforike dhe simbolike të gjuhës së tij rriten me kohën, siç ndodh edhe me rangun e temave poetike të tij. Një përzgjedhje e poezive të tij e përkthyer në Anglisht nga Leonard Fox në vëllimet "Selected Poetry", New York 1990 (Poezi të zgjedhura), dhe "Palimpsest", Munich & New York 1991.
Referime
Dramaturgë shqiptarë
Lindje 1925
Vdekje 1992
Novelistë shqiptarë
Folkloristë shqiptarë
Albanologë shqiptarë
Akademikë shqiptarë
Gjuhëtarë shqiptarë
Njerëz nga Dukagjini
Poetë shqiptarë
Nxënës të Kolegjit Saverian |
2845 | Dritëro Agolli (Menkulas, 13 tetor 1931 - Tiranë, 3 shkurt 2017) ishte poet, prozator, publicist dhe politikan shqiptar. Që nga viti 1973, ai ishte kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të Artistëve të Shqipërisë.
Jeta
U lind më 13 tetor 1931në Menkulas të rrethit të Devollit afër Korçës dhe u nda nga jeta më 3 shkurt 2017 në Tiranë. Pasi mori mësimet e para në vendlindje, vazhdoi gjìmnazin e Gjirokastrës, një shkollë me mjaft traditë. Ai vazhdoi studimet e tij në Fakultetin e Arteve në Shën Petersburg. Ka punuar shumë kohë si gazetar në gazetën e përditshme "Zëri i popullit" dhe për shumë vjet ka qenë kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë. Për 30 vite me radhë Dritëro Agolli u zgjodh deputet. Krijimtaria e tij letrare është mjaft e pasur në gjini e lloje të ndryshme: poezi, poema, tregime, novela, romane, drama, skenarë filmash, etj. Është fitues i disa çmimeve dhe i nderimeve të tjera. Disa prej veprave më të rëndësishme të tij janë përkthyer në perëndim e në lindje. Dritëro Agolli hyri që në fillim në letërsinë shqiptare (vitet '60) si një protagonist i saj, duke i ndryshuar përmasën e së ardhmes. Në veprën e tij, Agolli e vendosi veten si protagonist bujku dhe bariu, fshatari dhe studenti, malësori dhe fusharaku. Agolli u bë poeti i tokës dhe i dashurisë, shkrimtari i filozofisë dhe i dhimbjes njerëzore. Vepra letrare e tij krijoi traditën e re të letërsisë shqiptare. Ajo na bën të ndihemi dinjitozë përballë botës së madhe.
Si shkrimtar i madh i një "gjuhe të vogël", ai është po aq i dashur prej lexuesve bashkëkombas, sa dhe në metropolet e kulturës botërore. Agolli dhe brezi i tij letrar (vitet '60) nuk u paraqitën me ndonjë poetikë të re, sado që u diskutua mjaft edhe për rimën dhe ritmin, për vargun e lirë dhe vargun e rregullt, për "rreptësinë" e poezisë. Më shumë përvoja e tij krijuese, se traktatet teorike, bëri që të ndryshohej rrënjësisht tradita e vjershërimit shqip. Agolli u shfaq në letërsi si një autor me kërkesa të larta për poezinë. Ai synoi një poezi më të përveçme, me më shumë individualitet. Agolli krijoi poezinë e "un-it", përkundër poezisë së "ne-ve", që shkruhej "për të bashkuar masat".
Agolli krijoi një model të ri vjershërimi në problematikë dhe në mjeshtërinë letrare, gërshetoi natyrshëm vlerat tradicionale të poezisë me mënyra të reja të shprehjes poetike. Thjeshtësia e komunikimit, mesazhet universale dhe shprehja e hapur e ndjeshmërisë janë shtyllat e forta ku mbështetet poezia e tij.
Në prozën e tij, Agolli solli risi vetëm në strukturën narrative, por dhe në galerinë e personazheve të veta. Ata janë sa të çuditshëm aq dhe të zakonshëm, sa tragjikë aq edhe komikë, sa të thjeshtë aq edhe madhështorë. Frazeologjia e pasur popullore dhe filozofia jetësore e bëjnë përgjithësisht tërë veprën letrare të Agollit sot për sot ndër më të lexuarën. Ndahet nga jeta në moshën 85-vjeçare pas një sëmundje kronike në mushkëri, por ai mbetet një nga figurat më të shquara të penës shqiptare.
Krijimtaria
Për nga gjinitë, krijimtaria e Dritëro Agollit është e larmishme. Në vjershat dhe poemat e Dritëro Agollit gjejnë shprehje mendimet dhe ndjenjat e njeriut të ri, patriotizmi dhe besnikëria ndaj idealeve revolucionare, cilësitë e tij morale në jetë dhe në punë (Devon, Devoll, Poemë malore, Hapat e mia në asfalt etj.). Vepra e tij poetike më e shquar është "Nënë Shqipëri" (1975), ku krijohet figura e Atdheut me traditat heroike, me vështirësitë e shumta që ndeshi në rrugën e vet dhe me vendosmërinë për të përballuar çdo pengesë e armik. Në poemën "Baballarët" theksohet rëndësia e veçantë e vijimësisë së traditave revolucionare në jetën e shoqërisë. Në një sërë vjershash dhe poemash, Dritëro Agolli pasqyron frymën heroike të periudhës së Luftës Nacional-Çlirimtare (Poema e udhës, Poemë për babanë dhe për vete etj...).
Në prozë, bëri emër sidomos romani Komisari Memo (1969), në të cilin pasqyrohet roli i madh edukues dhe drejtues në vitet e Luftës Nacional - Çlirimtare. Nga ngjarjet e kësaj periudhe e merr subjektin edhe romani Njeriu me top (1975), që flet për ndikimin e luftës çlirimtare në mentalitetin e njerëzve. Dritëro Agolli ka botuar edhe mjaft tregime e novela nga jeta e sotme. Ndër krijimet satirike romani Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo (1973) vë në lojë konformizmin, servilizmin dhe vanitetin si shfaqje të huaja për njeriun e ri. Në vitin 2011 Dritëro Agolli, është nderuar me titullin doktor Honoris Causa nga Universiteti Europian i Tiranës. Në një ceremoni të veçantë, iu dha ky titull shkrimtarit të shquar “Për kontributin e madh dhe të rëndësishëm në krijimtarinë e tij letrare për më shumë se 60 vjet, si poet, prozatore, dramaturg përkthyes e eseist”.
Tituj të veprave
Në rrugë dolla,
Hapat e mia në asfalt,
Zhurma e erërave të dikurshme,
Shtigje malesh dhe trotuare,
Mesditë,
Komisari Memo, roman,
Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo, roman
Njeriu i mirë, tregime - 1973
Nënë Shqipëri,
Njeriu me top,
Fjala gdhend gurin,
Trëndafili në gotë, roman,
Fytyra e dytë, dramë
Mosha e bardhë (dramë)
Udhëtoj i menduar,
Pelegrini i vonuar, 1993
Kalorësi lakuriq, roman - 1996
Vjen njeriu i çuditshëm, poezi - 1996
Arka e djallit, roman - 1997
Teshtimat e lirisë: njeriu, politika dhe kultura - 1997
Fletorka e mesnatës, 1998
I përndjekuri i dashurisë, poezi - 2013
Prit edhe pak, poezi - 2016
E bukura, lozonjarja, tokësorja Grua, poezi - 2017
Nulla dies sine linea, aforizma - 2017
Pulbardha
Valbona
Literatura
Jakup Mato “Poetika e komikes (Vlera ideoestetike të humorit e të satirës ne veprën e D. Agollit) nëntori Nr 6 1988 f 31-49
Lidhe të jashtme
Faqe e LSHA
Faqe e revistës “Krahu i Shqiponjës
Komuniteti Kulturor Çamëria
Intervistë e lirë e Dritëro Agollit dhënë BBC Shqip - .ram në internet, prill 2007
85 fakte nga jeta e shkrimtarit Dritëro Agolli - . në internet, shtator 2016
Referime
Lindje 1931
Vdekje 2017
Akademikë shqiptarë
Deputetë të Kuvendit të Shqipërisë
Dritëro Agolli
Njerëz nga Devolli
Poetë shqiptarë
Romancierë shqiptarë
Dramaturgë shqiptarë
Shkrimtarë të realizmit socialist |
2847 | Gjergj Kastrioti (l. 1405 – v. 17 janar 1468), i njohur si Skënderbeu (nga turqishtja osmane: اسکندر بگ İskender Bey), ishte një feudal dhe udhëheqës ushtarak arbër që në fillesë luftoi për Perandorinë Osmane dhe më pas drejtoi një kryengritje kundër saj.
Një anëtar i familjes fisnike të Kastriotëve, ai u dërgua si peng në oborrin perandorak osman, ku u arsimua dhe hyri në shërbim të sulltanit për njëzet vitet e ardhshme. Ai u ngrit sipas gradave, duke kulminuar në emërimin si sanxhakbej i Sanxhakut të Dibrës në vitin 1440. Në vitin 1443, ai braktisi osmanët gjatë betejës së Nishit dhe u bë sundimtar i Krujës, Sfetigradit dhe Modriçit. Skënderbeu arriti të pushtonte Krujën duke përdorur një letër të falsifikuar të sulltanit dhe vari në heshtë zyrtarët e kapur osmanë që refuzuan të pagëzoheshin si të krishterë. Në vitin 1444, i priu Lidhjes së Lezhës. Përkundër vlerës së tij ushtarake, ai nuk ishte në gjendje të bënte më shumë se sa të mbante zotërimet e tij brenda një treve shumë të vogël në Shqipërinë e veriut, ku ndodhën pothuajse të gjitha fitoret e tij kundër osmanëve. Skënderbeu zhvilloi luftë mbrojtëse, dhe për 25 vjet, nga viti 1443 deri në vitin 1468, ushtria 10,000 vetëshe e tij luftoi e fitoi kundër forcave osmane, të cilat ishin vazhdimisht më të mëdha dhe më të furnizuara. Gjë për të cilën u admirua.
Gjithmonë e nënshkroi veten si Zot i Arbërisë (latinisht: Dominus Albaniae), dhe nuk pretendoi tituj të tjerë përveç tij në dokumentet zyrtare. Në vitin 1451 nënshkroi traktatin e Gaetës, ku njohu sovranitetin de jure të Mbretërisë së Napolit mbi Arbërinë, edhe pse ai mbeti një sundimtar de facto i pavarur. Në vitet 1460–61 mbështeti Ferdinandin I të Napolit në luftërat kundër Gjonit të a. Në vitin 1463, ai u bë komandanti kryesor i forcave kryqtare të papa Piut II, por papa vdiq ndërsa ushtritë ende po mblidheshin. Së bashku me venedikasit ai luftoi kundër osmanëve gjatë Luftës osmano–venedikase të viteve 1463–79, deri në vdekjen e tij në janar të vitit 1468.
Aftësitë ushtarake të Skënderbeut përbënin një pengesë të madhe për zgjerimin osman, dhe ai u konsiderua nga shumë njerëz në Evropën Perëndimore si një model i rezistencës së krishterë ndaj myslimanëve. Sot, ndër shqiptarë, Skënderbeu njihet si heroi kombëtar i tyre, trashëgim e të cilit është e dukshme në të gjithë trevat shqiptare.
Emri
Forma origjinale latine e mbiemrit, Castrioti (gjithashti si Castriothi in 1408), në historiografinë e sotme shqiptare paraqitet si Kastrioti, ndërsa emri i tij si Gjergj. Emri i tij ishte shkruar si Đurađ dhe Đorđe (sq. Gjuragj dhe Gjorgje) në sllavisht në korrespondencën me rajonet fqinje sllave. Në vitin 1450, emri i tij i plotë në shkrimin cirilik të sllavishtes së vjetër ishte shkruar si Đurađ Kastriot (Ђурьђ Кастриот), nga vetë kancelari i tij Ninac Vukosaliq. Du Fresne (1610–1688), duke shkruar në latinisht, përdori Georgius Castriotus Scanderbegus në veprën e tij. Frangu i Bardhë te fjalori i tij shkruan se bashkëkohësit i referoheshin rëndomë si Dragoi i Arbnit (lat. Epiri Draco) dhe emrin ia shkruan Giec Caſtrioti, ku Gjeç përbën një formë arkaike e shkurtuar që gegnishtja i ka bërë këtij emri grek "γεωργός" (sq. georgos, argat). Moore në veprën biografike për Skënderbeun (1850) përdori trajtën Castriot. Mbiemri rrjedh nga latinishtja castrum nëpërmjet fjalës greke κάστρο (shqip: kështjellë). Sipas Nolit, mbiemri është një toponim, që rrjedh nga fshati Kastriot në Shqipërinë e sotme verilindore.
Osmanët i dhanë atij emrin اسکندر بگ, İskender bey ose İskender beğ, që do të thotë "zoti Skënder" ose "zoti Aleksandër", që në gjuhën shqipe paraqitet si Skënderbej ose Skënderbeu. Në letrën e vitit 1450 dërguar Republikës së Raguzës nga Skënderbeu, ai u nënshkrua si Скедерь бегь ("Skeder beg"), dhe në vitin 1459 si Скендьрь бегь ("Skender beg"). I latinizuar nga Barleti si Scanderbegi, ky emër është supozuar të ketë qenë një krahasim i aftësive ushtarake të Skënderbeut me ata të Aleksandrit të Madh. Në vitin 1463, emri i tij u shkrua në latinisht si Zorzi Castrioti.
Jetëshkrimi
Gjergj Kastrioti ishte djali më i vogël i Gjon Kastriotit dhe i princeshës Vojsava, fëmija i fundit midis 4 djemve dhe 5 vajzave.
Në shërbimin osman
U dërgua peng razie në Edrene më 1415, edhe njëherë tjetër më 1423. Pandehet se qëndroi në oborrin e Muratit II si iç-ogllan për afro tre vjet, ku mori edukim ushtarak në Enderun.
Dokumentimi i parë ekzistues i emrit të Gjergjit është Akti i Parë i Hilandarit më 1426, ku Gjon Kastrioti me 4 djemtë e tij dhuruan të drejtën e vjeljes së taksave të dy fshatrave manastirit serb të Hilandarit. Paskëtaj, Gjoni me djemtë e vet, përjashto Stanishën, blenë katër adelfate për në kullën e Shën Gjergjit dhe të disa pronave në brendi të Hilandarit siç pohohte në Aktin e Dytë të Hilandarit. Logu që Kastriotët dhuruan emërtohet nga murgjit e Hilandarit Arbanashki pirg, pra Kulla arbërore.
Pasi u diplomua në Enderun, Sulltani i dha një timar pranë zotërimeve të të atit. Gjoni ishte i shqetësuar se mos sulltani do ta urdhëronte Skenderbeun që t'i pushtonte zotërimet e të atit, duke i lajmëruar në prill të 1428. Po atë vit Gjonit i duhet që t'i kërkojë falje senatit venedikas se i biri kishte marrë pjesë nëpër fushatat osmane kundër të krishterëve. Më 1430 Gjoni u thye në betejë nga sanxhakbeu i Shkupit, Isak Beu, si pasojë zotërimet e tij u zvogëluan. Po atë vit Skenderbeu vazhdoi duke luftuar nëpër fushatat e Muradit II, duke fituar kështu gradën spahi. Mendohet se iu dha një çiflig në Nikopojë, në Bullgarinë Veriore sot, meqë figuron një "Iskander Bey" i zoti i një çifligu në një dokument të 1430. Pavarësisht se u ftua nga të afërmit e tij, Gjergj Arianiti dhe Andrea Topia për të marrë pjesë në kryengritjen arbërore, por ai nuk u tund prej qëndrimeve të tij, duke vazhduar të ishte besnik i sulltanit.
Më 1437/1438 përmendet si subash i Krujës para se Hizir Beu të emërohej aty nëntorin e 1438. Deri në maj të 1438 Skenderbeu kishte në zotërim një timar të konsiderueshëm, pjesë e vilajetit të Dhimitër Jonimës, që përbëhej nga 9 fshatra që ishin dikur pjesë e zotërimeve të të atit. Sipas Inalxhëkut, asokohe nëpër dokumentet osmane radhitej si Juvan oglu Iskender bey (i biri i Gjonit, Skender beu). Në sajë të meritave të tij nëpër fushatat e shumta osmane iu dha prej Muradit II titulli vali. Asokohe i printe një njësie prej 5,000 kalorësish.
Kryengritja ndaj osmanëve
Në vitin 1443 trupat hungareze të komanduara nga Janosh Huniadi u futën në thellësi të Ballkanit dhe në nëntor u ndeshën me ushtrinë osmane duke e thyer. Këtë rast e shfrytëzoi Gjergj Kastrioti Skënderbeu për tu kthyer në atdhe. Pasi çliroi Krujën me 28 nëntor 1443 ngriti flamurin e Kastriotëve, flamur të kuq me shqiponjë të zezë dykrenore. Para krutanëve mbajti një fjalim të zjarrtë. Pa humbur kohë hyri në bisedime me zotërit arbër dhe me ndihmën e tyre çliroi edhe një varg kështjellash tjera. Në hapësirat e çliruara ndodheshin zotërimet e shumë fisnikëve arbër.
Çlirimi i vendit në vitin 1443 ishte fitore historike, por Skënderbeu e kuptoi se për të mbrojtur territoret e çliruara duhej kapërcyer copëtimi politik dhe duhej bashkuar. Prandaj mblodhi në Lezhë një kuvend të fisnikëve. U formua Lidhja e Lezhës, një aleancë politike dhe ushtarake kryetar i së cilës u zgjodh Skënderbeu. Ai u zgjodh edhe komandant i përgjithshëm i ushtrisë së përbashkët e cila do të formohej.
Në vitin 1444 forcat e komanduara nga Skënderbeu thyen ushtrinë osmane në Betejën e Torviollit. Me 10 tetor 1445 një ushtri osmane prej 9,000–15,000 vetësh nën komandën e Firuz Pashës u nis drejt Arbërisë nga ana e Prizrenit. Këto lëvizje nuk i shpëtuan Skënderbeut. Osmanët në luginën e Mokrës ndërsa Skënderbeu i sulmoi dhe i shpartalloi me 3500 luftëtarë. Vitin passues ai theu osmanët edhe dy herë tjera, një herë forcat osmane nga Ohri, dhe prapë në Betejën e Otonetës me 27 Shtator 1446.
Në vitin 1450 sulltan Murati II mbërriti në Arbëri me një ushtri të madhe dhe rrethoi Krujën. Skënderbeu qëndroi jashtë kështjellës bashkë me luftëtarët e tij dhe godiste ushtrinë osmane papritur dhe pandërprerë nga drejtime të ndryshme. Duke parë humbjet sulltani urdhëroi asgjësimin e trupave të Skënderbeut duke i ndjekur kudo, por këto ekspedita u kushtuan osmanëve shumë humbje. Gjendja e osmanëve filloi të keqësohej nga mungesa e ushqimeve për shkak se arbërit sulmonin karvanet e furnizimeve. Pas disa muajsh rrethimi të pasuksesshëm, Murati humbi shpresat se mund ta merrte Krujën prandaj me fillimin e stinës së shirave e ndërpreu fushatën ushtarake. Lufta për mbrojtjen e Krujës ishte një ndër fitoret më të rëndësishme të Skënderbeut.
Më 1451, u martua me Donikën, të bijën e Gjergj Arianitit. Skënderbeu u përpoq të siguronte ndihma për të çliruar territore tjera që ishin nën osmanët. Atë vit Skënderbeu dhe Alfonsi V i Napolit nënshkruan disa marrëveshje bashkëpunimi si dy zotër të barabartë. Në vitin 1452 sulltani i ri Mehmeti II dërgoi dy ushtri në Arbëri të cilat u thyen njëra pas tjetrës nga Skënderbeu.
Në vitin 1455 ushtria e Lidhjes rrethoi Beratin. Skënderbeu dhe Gjergj Arianiti ishin larguar kur u njoftuan për sulmin e papritur të ushtrisë osmane. Kur arritën në fushbetejë çdo gjë kishte përfunduar. Pas Betejës së Beratit gjendja e brendshme poltike në Arbëri u keqësua, duke shkaktuar lëkundje te fisnikët. Moisi Golemi i trembur kaloi në anën e osmanëve të cilët në vitin 1456 e dërguan në krye të një ushtrie osmane në Arbëri por ushtria e Skënderbeut e theu keqas. Në vitin 1456 Gjergj Stres Balsha, u shiti osmanëve kështjellën e Modriçit për 30,000 aspra argjendi. Ai u mundua ta fshehë këtë; megjithatë tradhëtia e tij u zbulua, dhe ai u burgos në Napoli. Më 1456 Gjergjit i lindi djalë. Hamza Kastrioti, nipi i Skënderbeut, humbi shpresat se do të trashëgonte principatën pas vdekjes së Skënderbeut dhe iu bashkua osmanëve. Më 27 qershor 1458, Alfonsi V vdiq në Napoli dhe Skënderbeu dërgoi emisarë te i biri Ferdinandi.
Pas pesë betejave të ashpra që u zhvilluan në vitin 1465 mes ushtrisë arbëre dhe ushtrive osmane të drejtuara nga Ballaban Pasha, ku arbërit dolën fitimtarë, sulltan Mehmeti II mendoi se kishte ardhur koha për një goditje vendimtare të të gjitha forcave ushtarake të Perandorisë Osmane. Në pranverën e vitit 1466 sulltani u nis në krye të gjithë ushtrisë osmane për të rrethuar Krujën. Pasi dy muaj luftimesh të ashpra ai u bind se Kruja nuk pushtohej me forcën e armëve prandaj vendosi ta mbante nën një rrethim të vazhdueshëm derisa mbrojtësit e Krujës të dorëzoheshin nga uria. Këtë detyrë ia ngarkoi Ballaban Pashës duke ia lënë drejtimin e ushtrisë osmane në Arbëri. Krahas rrethimit, forcat e tij do të ushtonin presion të vazhdueshëm në viset e lira arbërore.
Në prill 1467, Skënderbeu u kthye në atdhe ku me përkrahjen e popullit riorganizoi një ushtri të fuqishme dhe me 19 prill shpartalloi plotësisht ushtrinë osmane të komanduar nga vëllai i Ballabanit, Jonima, të cilin e zuri rob. Më 23 prill ushtria shqiptare së bashku me mbrojtësit e Krujës sulmuan dhe shpartalluan ushtrinë e Ballabanit duke e lënë këtë të fundit të vdekur.
Në janar të vitit 1468 Skënderbeu u sëmur gjatë zhvillimit të një kuvendi të thirrur nga ai, në të cilin ishin të ftuar të gjithë princat arbër. Vdiq me 17 janar 1468 në Lezhë. U varros në Katedralen e Shën Kollit në Lezhë, po në atë vend ku u mbajt Kuvendi i Lezhës.
Trashëgimia
Qëndresa e tij mbajti në vendnumëro zgjërimin e Perandorisë Osmane, duke iu mveshur merita se qe ndër arsyet që i vonoi osmanët të pushtonin Evropën Perëndimore, së bashku me bashkëkohësit Vladi III i Vllahisë me Stefani III i Moldavisë dhe Huniadin e Hungarisë. Sipas dokumentacionit arkivor, namin e heroit e mori që në gjallje, duke marrë edhe titullin papnor Athleta Christi.
Ndër arbëreshët e Italisë kujtimi për të në formë rapsodish u mblodhën dhe botuan nga Jeronim de Rada më 1866. Për studjues të kësaj përmbledhjeje janë parë si këngë joautentike popullore, ku De Rada ka vënë dorë me gjasë nga dëshira e mirë për t'u dhënë arbëreshëve dhe shqiptarëve një faktor themelor identitar.
Prej regjimit komunist në Shqipëri, figura e tij u përdor si mekanizëm legjitimues dhe konsolidues i një memorieje kolektive të standardizuar.
Në letërsi e arte
Përgjatë shekullit të pesëmbëdhjetë dy janë veprat letrare të njohura që i kushtohen Skënderbeut. E para e shkruar në fillim të 1480' nga ipeshkvi katolik i Ulqinit, Martin Segon që është një skicë e shkurtër biografike por tejet e rëndësishme (it. Narrazioni di Giorgio Castriotto, da i Turchi nella lingua loro chiamato Scander beg, cioe Alesandro Magno). Vepra e dytë është Kujtimet e një Jeniçeri (sr. Успомене јаничара) shkruar gjatë viteve 1490-97 nga Konstantin Mihailoviq, një jeniçer serb i ushtrisë osmane.
Shekullin pasardhës Barleti shkroi Historia e jetës dhe e bëmave të Skënderbeut, të cilën e botoi italisht në Romë rreth viteve 1508-1510. Kjo vepër njohu shumë ribotime në gjuhë e në vende të ndryshme të Evropës. Vepër tjetër me rëndësi është edhe vepra e shkruar nga Dhimiter Frangu "Komentar për punët e turqve dhe të zotit Gjergj Skënderbe, princ i Epirit". Një vepër tjetër e rëndësishme për të njohur shoqërinë shqiptarë të shek. XV është “Historia dhe gjenealogjia e shtëpisë së Muzakajve”, shkruar në italisht më 1510 nga bashkëluftëtari i Skënderbeut, Gjon Muzaka. Ajo mbeti në dorëshkrim dhe, për vlerën që ka për historinë mesjetare shqiptare, botuesi i saj i shek. të XIX më të drejtë e ka cilësuar atë si një “margaritar”.
Voltaire nis kapitullin e tij "Marrja e Konstandinopojës" me frazën:
"Sikur Perandoret grek ka vepruar si Skenderbeu, Perandoria e Lindjes ende mund të ketë qenë ruajtur."
Skënderbeu është protagonist i tri tragjedive 18-shekullit britanik, Skenderbeu William Havard-së, një tragjedi (1733), George Lillo's Hero i krishterë (1735), dhe Skënderbeu Thomas Whincop-së, Ose, Dashuria dhe Liberty (1747).
Një numër i poetë dhe kompozitorë gjithashtu kanë tërhequr frymëzim nga karrierën e tij ushtarake. Frëngjisht poeti i shekullit të 16 Ronsard shkroi një poemë rreth tij, ashtu si edhe të shekullit të 19 poeti amerikan Henry Wadsworth Longfellow. Për Gibbon, "John Huniades dhe Skënderbeut... janë të dyja të drejtë për njoftim tonë, që nga profesioni i tyre i Osmane armëve vonuar rrënojat e perandorisë greke."
Në 1855, Camille Paganel ka shkruajtur Histoire de Scanderbeg, i frymëzuar nga Krime të Luftës.
Në haxhit e gjatë poetike përrallë Çajld Harold's (1812-1819), që Bajroni filloi të shkruajë, ndërsa në Shqipëri, Skënderbeu dhe populli i tij luftëtar janë përshkruar në kushtet e mëposhtme :
"Toka e Shqipërisë ! ku Iskander rose, Theme e rinj, dhe fener i urtë, dhe ai adash e tij, të cilit All-habitur armiqve të zvogëluar nga veprat e tij të emprize kalorësiak : Toka e Shqipërisë ! më lejoni të bëj sytë e minave Në ty, ti infermiere i thyer i papërsëritshëm ushtarak Thënë shkurt ! Kryq zbret, minaret e tua dalin, Dhe shkëlqen zbehtë hënë në lugore, Përmes zabel shumë një selvi brenda ken çdo qytetit. "Canto II, XXXVIII." Ashpra janë fëmijët e Shqipërisë, por ato nuk mungojnë virtytet, ishin ato virtyte më të pjekur . Ku është armiku që ndonjëherë e panë prapa tyre? Kush mund të mundohem ashtu edhe të luftës duroj? tyre amtare fastnesses nuk më të sigurt se ata në kohën e trazuar të dyshimta duhet : zemërimin e tyre si vdekjeprurës ! Miqësia e tyre por i sigurt, Kur Mirënjohjes ose ofertat e tyre rrjedh gjak trimëri palëkundur nxiton mbi where'er shefi i tyre mund të çojë. "
Canto II, LXV.George Castriot, i mbiquajtur Skenderbe, Mbret i Shqipërisë.
Ludvig Holberg, një shkrimtar danez dhe filozof, pohoi se Skënderbeu është një nga gjeneralët më të mëdhenjë në histori.[69] Sir William Temple konsiderohet Skënderbeu të jetë një nga të shtatë krerët më të madh pa një kurorë, së bashku me Belisarius, Flavius Aetius, Gjon Huniadi, Gonzalo Fernández de Cordoba, Farnese Aleksandër, dhe William Heshtur.
Barok kompozitorit italian Antonio Vivaldi përbërë një opere me titull Skënderbeu (e parë e interpretuar 1718). Një tjetër opera me titull Skënderbeu ishte i përbërë nga shekulli 18 frëngjisht kompozitorit François Francœur (e parë e interpretuar 1763).
Mirënjohje
I pari i shqiptarëve
Hero Kombëtar
Urdhri i Skënderbeut
Skënderbeu në art
Mbi jetën e Skënderbeut është xhiruar edhe një film me emrin e njëjtë (Velikiy voin Albanii Skanderbeg).
Scanderbeg, opera nga François Francoeur dhe François Rebel.
Scanderbeg, opera nga Antonio Vivaldi.
Projekti kulturor Itali-Shqipëri "A.C.C.I.A ARTE" organizoi me datë 1 gusht 2006 një konferencë shkencore me titull “Shqiponja dhe gjysmëhëna”. Në këtë sesion studiues e pedagogë shqiptarë e italianë diskutuan mbi praninë e figurës së heroit kombëtar Gjergj Kastriot Skënderbeu në veprat letrare dhe ato muzikore, në shekuj. Referuan gjuhëtari Gjovalin shkurtaj, Mario Spedicato, pedagog në Universitetin e Leçes, Alessandro Laporta, drejtor i bibliotekës së provincës së Leçes, muzikologët Luisa Cosi dhe Corrado De Bernart, e shumë të tjerë.
Bibliografia
Lidhje të jashtme
Iscander-Shortfilm.com - (në shqip, anglisht, italisht dhe turqisht)
Milosao
Referime
Lindje 1405
Vdekje 1468
Të konvertuar në Islam
Ortodoksë shqiptarë
Katolikë shqiptarë
Myslimanë suni shqiptarë |
2849 | Rudolf Sopi lindi në vitin 1932 dhe vdiq në vitin 1984, ishte fotograf dhe kinematograf i njohur shqiptar, xhiruesi i parë i filmit artistik në Kosovë.
Nga fotografi deri te drejtori i fotografisë
Filloi të meret me fotografi si mësues në Has e Zym të Prizrenit, e mandej punoi te shumë fotograf në Prizren, Prishtinë dhe Mitrovicë. Pronarët e studiove fotografike e kujtojnë Rudin si mjeshtër i fotografisë, por më tepër si ekspert i retushit, një dicipline atëherë shumë e domosdoshme për fotografi, në mënyrë të veçantë për portrete, pasaporta dhe letërnjoftime. Një kohë ka punuar në KNI Ramiz Sadiku në Prishtinë si kopjues i planeve arkitektonike e urbanistike .
Në vitin 1967 punësohet në RTB - Televizionin e Beogradit - redaksia në gjuhën shqipe dhe fillon karrierën si xhirues filmi në televizion e më vonë edhe në kinostudion filmike Kosovafilm.
Më 1978 fiton medaljen e artë - kamera më e mirë për filmin Pikë e Gurë në festivalin e filmit dokumentar dhe të shkurtë në Beograd të Jugosllavisë.
Titujt më të njohur
Qesh e ngjesh (1982 TV serial)
Tre vetë kapërcejnë malin (1981)
Era dhe lisi (1979 - TV serial)
Të ngujuarit (1971),
Po e zëmë, po e zëmë (1970 - TV serial)
Filmografia
Qesh e ngjesh (1982 TV serial)
2 plus (1981 - TV serial),
Tre vetë kapërcejnë malin (1981)
Era dhe lisi (1979 - TV serial)
Tito në Kosovë (1979 - dokumentar TV )
Duke pritur Godonë (1977)
Shtënja në ajër (1976)
Dita e mërgimtarëve (1975) ... aka Dan pecalbara
Ditari i Lec Pazhecit (1975 - TV serial)
Druri (1975)
Pikë e gurë (1975)
Tito në Kosovë (1975 - dokumentar TV)
Trimi (1975)
Por (1974),
Shkëndija (1971),
Sofra (1971),
Të ngujuarit (1971),
Po e zëmë, po e zëmë (1970 - TV serial)
Dasma (1969)
Pasqyra televizive (1967-1972)
Shka Agimi - Prizren (1967)
E ramja e kuqe (1974) (asistent kamere) Crveni udar
Si të vdiset (1972) (asistent kamere) ... aka Kako umreti
Dashuria e parë (1970) (asistent kamere) Prva ljubav
Lidhja të jashtme
Biografi shqiptarësh
Kinematografë shqiptarë
Fotografë shqiptarë
Lindje 1932
Vdekje 1984 |
2852 |
Ngjarje
KS Dinamo e njohur si Dinamo Tirana kampione e Shqipërisë në futboll.
Lindje
Vdekje
12 gusht - Teodor Keko, shkrimtar shqiptarë (l. 1958) |
2853 |
Ngjarje
U formua Partia Naziste.
U formua Partia Komuniste Gjermane.
U formua Partia Fashiste Italiane.
Në maj 1919,ushtria Greke sulmoi Turqinë.
Lindje
7 Maj - Evita Peron, politikane argjentinase († 1952)
Vdekje
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Ismail Qemali, themeluesi i qeveris së shtetit shqiptarë më 1912 (l. 1844)
Kalendari
Vite |
2854 |
Ngjarje
- Vllaznia Shkodër bëhet kampione e futbollit në Shqipëri.
11 janar - Asambleja Kushtetuese shpall Shqipërinë Republikë Popullore.
11 janar - Gaqo Tashko vazhdonë funksionin si Ministër i Agrokulturës së Shqipërisë
16 mars - Asambleja Kushtetuese miraton Kushtetutën e RPSH pas një diskutimi popullor për dy muaj.
21 mars - Formohet qeveria e parë e pasluftës me kryeministër Enver Hoxhën.
5 maj - Fillon bonifikimi i Kënetës së Maliqit.
Nënshtkruhet traktati i miqësisë, bashkëpunimit dhe ndihmës reciproke mes Shqipërisë dhe Jugosllavisë.
17 gusht - Shpallet Ligji i Reformës Arsimore i cili sanksionon arsimin laik, falas e të barabartë për djemtë e vajzat, arsimin e detyrueshëm fillor, shtimin e shkollave 7 vjeçare, hapjen e shkollave të mesme, etj.
21 gusht - Shqipëria ftohet të marrë pjesë në Konferencën e Paqes në Paris me të drejtë këshillimore.
22 tetor - Ndodh Incidenti i Kanalit të Korfuzit. 2 anije angleze ndeshin në mina të mbetura nga Lufta e Dytë Botërore. 1 anije dëmtohet rëndë e 44 marinarë anglezë mbetin të vdekur.
19 nëntor - Afganistani anëtarsohet në OKB.
Lindje
6 Korrik - George W. Bush, presidenti i 43-të i Shteteve të Bashkuara të Amerikës
6 qershor - Tony Levin, basist amerikan
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Zija Çela, shkrimtar shqiptar
- Hivzi Islami, demograf dhe profesor e akademik shqiptar
Vdekje
20 shkurt - P. Anton Harapi OFM, klerik, mësues, përkthyes, publicist, mendimtar dhe politikan shqiptar.
4 mars - P. Gjon Shllaku OFM, klerik, mësues, publicist, antifashist dhe antikomunist shqiptar.
23 mars - Dom Nikollë Gazulli, intelektual, studiues e specialist në albanologji, si etnograf, historian, leksikograf e gjuhëtar.
21 qershor - Shefqet Bej Verlaci, kryeministër i Shqipërisë më 1924 dhe 1939-1941 (l. 1877)
6 Korrik - Bedri Pejani, nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë (l. 1885)
17 shtator - Jup Kazazi ministër i Partisë Fashiste në qeverinë e Mustafa Krujës, udhëheqës ushtarak i Ballit Kombëtar dhe organizator i Luftës së Reçit.
Shtatori - Myzafer Pipa avokat dhe publicist shqiptar.
Kalendari
Vite |
2855 |
Ngjarje
Radio Televizioni i Prishtinës fillon emetimin e programeve.
Vllaznia Shkodër, kampione e futbollit në Shqipëri.
Lindje
22 shkurt - James Blunt, këngëtar britanik
12 qershor - Lulzim Basha - politikan shqiptar, Kryetar i Partisë Demokratike
19 shtator - Jimmy Fallon, komedian, moderator dhe aktor amerikan
3 tetor - Ismet Munishi, futbollist shqiptarë
Vdekje
23 Shtator - Ali Sokoli, pulmolog Kosovar (l. 1921) |
2856 |
Ngjarje
PSHDK, Partia Shqiptare Demokristiane e Kosovës, themelohet në nëntor, në Gjakovë.
KS Dinamo e njohur si Dinamo Tirana kampione e Shqipërisë në futboll.
Radio Televizioni i Prishtinës mbyllet me masa të dhunshme (Themeluar më 1974)
15 Janar - Në Bullgari rrëzohet Partia Komuniste.
7 Shkurt - Rusia lejon krijimin e partive të tiera parlamentare.
11 Shkurt - Nelson Mandela lirohet nga burgu mbas 27 viteve.
13 Shkurt - Arrihet marrëveshja me 2 faza për bashkimin e Gjermanisë.
22 shkurt - Qeveria e Adil Çarçanit jep dorëheqjen. Krijohet një Këshill Ministrash i Përkohshëm me kryeministër Fatos Nanon.
11 Mars - Lituania shpall pavarësinë nga Bashkimi Sovjetik.
21 Mars - Namibia shpall pavarësinë nga Afrika e Jugut.
26 mars - Shpërthen demonstrata e Kavajës kundër regjimit komunist. Demonstrata shtypet me përdorimin e armëve.
4 Maj - Letonia shpall pavarësinë nga Bashkimi Sovjetik.
1 Qershor - Fundamenti Ndërmarrje Private u themelua.
8 Qershor - Kampionati Botëror i Futbollit 1990 zhvillohet në Itali.
7 korrik - Kuvendi i Kosovës shpall Kosovën shtet me kushtetutën e Kaqanik-ut.
7 korrik - Mijëra njerëz në Tiranë dynden drejt ambasadave të Gjermanisë, Italisë, Francës etj. Policia bën arrestime.
8 Korrik - Kampionati Botëror i Futbollit 1990: Gjermania shpallet kampione duke mundur 1 - 0 Argjentinën.
2 Gusht - Iraku pushton Kuvajtin dhe kështu fillon Lufta e Gjirit Persik.
30 Gusht - Armenia shpall pavarësinë nga Bashkimi Sovjetik.
3 Tetor - Gjermania bashkohet përfundimisht në një shtet të vetëm.
15 Tetor - Mikhail Gorbachev merr Çmimin Nobel për Paqen. Për përfundimin e Luftës së Ftohtë pa gjakderdhje.
1 Dhjetor - Inaugurohet Tuneli i Lamanshit i cili lidh Anglinë me Francën.
6 dhjetor - Fillon demonstrata e studentëce në Tiranë kundër regjimit komunist.
12 dhjetor - Themelohet Partia Demokratike në Shqipëri, e para parti opozitare.
9 Dhjetor - Slobodan Milošević bëhet presidenti i Serbisë.
Lindje
4 Janar - Toni Kroos futbollist Gjerman.
9 Prill - Kristen Stewart aktore Amerikane.
15 Prill - Emma Watson aktore Angleze.
12 Gusht - Mario Balotelli futbollist Italian.
28 Gusht - Bojan Krkić futbollist Spanjoll.
23 Shtator - Marigona Dragusha modele Kosovare.
26 Nëntor - Rita Ora këngëtare Anglo-Shqiptare
Vdekje
25 Janar - Ava Gardner, aktore Amerikane (l. 1922)
15 Prill - Greta Garbo, aktore Suedeze (l. 1905)
22 Maj - Rocky Graziano, boksier Amerikan (l. 1909)
7 Dhjetor - Joan Bennett, aktore Amerikane (l. 1910)
25 Dhjetor - Dhimiter Çani, skulptor Shqiptar (l. 1904)
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Besim Latifi, deshmorë
- Skender Monolli, deshmorë
- Vukašin Vuk Filipović, shkrimtar serb, artist dhe profesor i Universitetin e Prishtinës (l. 1930) |
2857 |
Ngjarje
Vllaznia Shkodër u bë kampion i futbollit në Shqipëri.
Radio Prishtina fillon transmetimin e emisioneve.
29 gusht - Shpallet ligji i Reformës Agrare.
7 Nëntor - Afrika e Jugut anëtarësohet në OKB.
9 nëntor - Qeveritë e Anglisë, Bashkimit Sovjetik dhe SHBA njohin qeverinë shqiptare.
2 dhjetor - Zhvillohen zgjedhjet për Asamblenë Kushtetuese.
Lindje
1 Mars - Xhevahir Spahiu, shkrimtar shqiptar
13 Mars - Anatoli Fomenko, matematikan rus, njohur me librin Kronologjia e Re
1 Korrik - Hamdi Gashi, punonjës shkencor shqiptar
24 Gusht - Steve Martin, komedian, shkrimtar, producent dhe aktor amerikan
1 Tetor - Jusuf Gërvalla, skrimtar shqiptar
4 Dhjetor - Rauf Dhomi, kompozitor dhe profesor e akademik shqiptar
24 Dhjetor - Lemmy Kilmister, basisti dhe themeluesi i bendit Motörhead
Pa data Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:''
- Ymer Shkreli, autor dhe shkrimtar shqiptar
- Anton Papleka, shkrimtar shqiptar
- Lutfi Lepaja, autor dhe shkrimtar shqiptar
Vdekje
Mars - Anne Frank, shkrimtare gjermane (l. 1929)
20 shkurt - Lef Nosi, veprimtar i çështjes kombëtare, nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë, patriot, arkivist, folklorist, etnograf, numizmat, arkeolog e politikan shqiptar. Njihet si babai i filatelisë shqiptare.
5 mars - Dom Lazër Shantoja, publicist, përkthyes dhe poet shqiptar.
13 prill - Fejzi Alizoti, politikan dhe Kryeministër i Shqipërisë (L. 1876)
3 korrik - Sotir Kolea, publicist, folklorist, leksikograf shqiptar (l. 1872)
Kol Tromara, nëpunës, prefekt, ministër dhe veprimtar i Ballit.
Bahri Omari, ishte deputet, botues, publicist shqiptar, ministër dhe veprimtar i Ballit Kombëtar. |
2858 |
Lista e ëmbëlsirave më të njohura
Gurabije me susam të zi
Akullore shtëpie
Bakllava
Ballokume
Banana split
Biskota çaji
Biskota me spërkatje
Biskota me mjaltë
Buding
Çokollatë e ftohtë
Ëmbëlsira e bardhë
Ëmbëlsirë me ananas
Ëmbëlsirë me qershi
Hallva
Hasude
Haxhimaklla të Pejes
Hoshaf me fiq të thatë
Kabuni me rrush të thatë
Kadaif
Kasata
Kek me fruta dhe arra
Kek me kos dhe vaj
Kek
Kompekaj
Krem anglez
Krem i djegur sipas mënyrës së vjetër
Krem i djegur
Krem i ngrirë pjepri
Krem i përzier
Krem kakao
Krem karamel
Krem limon
Krem me çaj
Krem me gështenja
Krem me kafe
Krem me luleshtrydhe
Krem pastiçerie
Krem portokall
Krem vanilje
Llokume
Mollë të pjekura
Mollë të skuqura me brumë të fryrë
Mollë të skuqura
Muhalebi
Paluze me fruta të ndryshme
Pandispanjë
Pasta flora
Pasta në akull
Pasta shu
Pastë e shkrifët me reçel
Petë tigani me reçel
Qumështor me petë e shurup
Qumështor
Rolat me margarinë
Revani
Shëndetlie
Sheqerpare
Shkumë i furrës
Shkumë me agrume
Shkumë me çokollatë të bardhë
Shkumë me djathë të bardhë
Shkumë me limon
Shkumë me mollë
Shkumë (mousse) me çokollatë
Strudel me mollë
Sultjash
Tullumbat
Xupat
Zemër kremi me djathë
Gatime
Ëmbëlsira |
2860 | Bakllavaja në Shqipërinë e Jugut dhe të Mesme, në Veri shpërngulje theksi bakllavë/-a, është një ëmbëlsirë me shumë petë të holla përsipër dhe përfund, duke pasur për iç arra e bajame të shtypura, ose edhe kajmak.
Etimologjia
Në gjuhën shqipe ka hyrë nga turqishtja osmane بقلاوه, baklavá.
Historia
Bakllava dhe ëmbëlsirat e ngjashme janë pasta tradicionale në të gjithë Lindjen e Mesme dhe Ballkan, dhe shumë prej këtyre vendeve pretendojnë origjinën për kuzhinën e tyre kombëtare.
Recetat e para të bakllavasë tashmë ekzistonin në antikitet, ato ishin të njohura në Perandorinë Bizantine me emrat κοπτοπλακούς (koptoplakous) dhe κοπτοπλακόν (koptoplakon), që do të thotë "tortë me pjata të prera". Receta më e vjetër e njohur e kësaj torte vjen nga Greqia e vonë antike dhe përmendet nga Athenaios në librin e tij Δειπνοσοφιστών (Libri XIV). Ai përshkruan recetën Koptoplakous nga Kreta si një tortë e përbërë nga disa shtresa që është e mbushur me arra Pontike, fara lulëkuqeje dhe bajame dhe më pas derdhet me mjaltë. Shtresat e brumit duhet të shtrohen shumë hollë, ngjashëm me brumin filo. Kjo recetë coptopla është shumë e ngjashme me bakllavanë e sotme. Kur u pyet nëse origjina e kësaj është në Greqi ose nëse torta erdhi në Greqi gjatë antikitetit, Athenaios nuk jep një përgjigje.
Shumica e tezave supozojnë se origjina e ëmbëlsirave është në Azinë Qendrore. Karakteristikë e mënyrës nomade të jetës së popujve turq është shtresimi i bukëve të holla të hollë të pjekura në tigan, të ashtuquajturat yufka, të cilat nuk njihen në këtë formë të pirguar as në Bizant dhe as në Lindjen e Mesme. Struktura themelore mund të ketë ardhur përmes atyre në Anadoll dhe Lindjen e Mesme.
Teza të tjera supozojnë se bakllavaja duhet të ketë origjinën në një kulturë ulur për shkak të përgatitjes në furrë. Një tezë thotë se asirianët që në shekullin e 8-të para Krishtit Bakllava e pjekur dhe tregtarët grekë e sollën atë në Greqi, ku grekët kanë një pjesë me një teknikë për brumë të hollë në meshë. Bizantinistët grekë Speros Vryonis dhe Phaidon Koukoules duan të hyjnë në Deipnosophistai të Athenaios nga shekulli II para Krishtit. Përshkrimi i një ëmbëlsire me shtresa të quajtur gastrin, e cila mund të konsiderohet si një pararendëse e bakllavasë, përbënte përshkrimin.Persia ose Azia e Vogël konsiderohet si një origjinë tjetër në Mesjetën e vonë. Në librin e gatimit të Muhamed bin Hasan el-Bagdadit nga 1226, renditet një ëmbëlsirë e quajtur Lauzinaq, e cila përbëhet nga një pastë bajame e mbuluar me brumë dhe e derdhur me shurup, kështu që është shumë e ngjashme me bakllavanë.
Varianti i mirënjohur me disa shtresa pastë filo shumë të hollë ndoshta u zhvillua në Pallatin Topkapı pas shekullit të 16-të.
Zeidlerei, koleksioni tregtar i mjaltit nga kolonitë e bletëve të egra ose gjysmë të egra, dikur ishte burimi aktual i mjaltit, i cili merrej duke shkrirë huallin e mjaltit. Nxjerrësi i mjaltit u shpik vetëm në shekullin e 19-të. Në mënyrë që të nxirret mjalti i lakmuar (sepse është i rrallë) me rendiment të lartë nga masa e dyllit të shkrirë, dylli u zie me ujë dhe sheqeri u la. Solucionet e mjaltit janë përdorur për të bërë meadhe ose për ruajtje (shih reçelët, reçel trëndafili dhe reçel # histori). Në varësi të kohës së gatimit dhe trashjes, shurupi ishte i qëndrueshëm ose i thartuar. Sheqeri nuk u kristalizua aq lehtë nga tretësirët e zierë të mjaltit dhe bërthamat e mundshme si poleni dhe pluhuri u ndanë pas zierjes duke u dekantuar si shkumë ose sediment. Kjo është arsyeja pse shurupe të hollë dhe të trashë ishin në dispozicion për tu ëmbëlsuar në kuzhinë.
Receta
Për 10 persona duhen: 1/2 kg bajame të qëruara, 400 g gjalpë, 40 g kanellë dhe karafile, 1 kg petë bakllavaje.
Për shurupin : 1/2 kg mjaltë, 700 g sheqer, 1/2 l ujë, aroma të ndryshme.
Mënyra e gatimit. I përvëlojmë me ujë të nxehtë bajamet dhe u qërojmë cipën (po të duam nuk ua heqim, por i hedhim ashtu siç janë) dhe, si t'i thajmë duke i fërkuar pak me një pecetë, i shtypim ose i presim me thikë në mënyrë që të bëhen si një trahan i trashë.
Shtypim, njëkohësisht, dhe kanellën bashkë me karafilët, pastaj vëmë gjalpin të shkrijë në zjarr.
Marrim një tepsi të përshtatshme, të llogaritur me shtresat e petëve, e lyejmë mirë me gjalpë dhe shtrojmë në të dy petë bashkë, lyejmë sipërfaqen e petës me gjalpë dhe hedhim mbi të disa thërrime
bajamesh e pak pluhur erëzash (kanellë e karafil). Shtrojmë mbi to një petë tjetër e, si ta lyejmë me gjalpë, hedhim përsëri mbi të bajame dhe kanellë. Vazhdojmë pastaj duke shtruar nga dy petë e mbi
to një shtresë bajame, duke pasur parasysh se, më në fund, do të shtrohen përsipër 3 petë, të lyera me gjalpë por pa shtresë bajamesh mbi to.
Së fundi lyejmë mirë me gjalpë edhe sipërfaqen me majën e një thike të mprehtë. maja e thikës duhet të futet derisa të cikë petët e fundit e të shkojë pa ndërprerje deri në fund të çdo vije, por cipat të mbeten të bashkuara njëra me tjetrën.
Gjithashtu, petët nuk duhet të ngjeshën gjatë heqjes së vijave, prandaj thika duhet të jetë e
mprehur mirë. Pasi ta kemi përgatitur në këtë mënyrë, tepsinë e vëmë në furrë me nxehtësi mesatare, që bakllavaja të piqet për afro një
gjysmë ore. E lëmë pastaj të ftohet pothuaj krejt dhe vetëm atëherë i hedhim përsipër shurupin, e jo kur është ende e nxehtë.
Referime
Fjalë dhe shprehje turke
Kuzhina osmane
Kuzhinë shqiptare |
2861 | Banana split është një ëmbëlsire që për bazë ka akulloren. Për herë të parë është pregatitur nga David E. Strickler më 1904.
Ëmbëlsira i pregatitur nga David E më 1904 përbëhej nga 3 sfera të akullores të vendosura në mes të një banane të ndarë në dyshe. Sferat e akullores ishin të vaniljes, dredhëzës dhe çokollatës, mbi to hidhej pak sose me shije të përkatëse.
Shih dhe këtë
Akullorja
Gatime |
2862 | Një kalendar është një sistem i organizimit të ditëve. Kjo bëhet duke u dhënë emra periudhave kohore, zakonisht ditë, javë, muaj dhe vite . Një datë është përcaktimi i një dite të vetme, specifike brenda një sistemi të tillë. Një kalendar është gjithashtu një regjistrim fizik (shpesh letër) i një sistemi të tillë. Një kalendar mund të nënkuptojë gjithashtu një listë të ngjarjeve të planifikuara, të tilla si një kalendar gjyqësor ose një listë pjesërisht ose plotësisht kronologjike të dokumenteve, siç është një kalendar testamentesh.
Periudhat në një kalendar (të tilla si vitet dhe muajt) zakonisht, por jo domosdoshmërisht, sinkronizohen me ciklin e diellit ose të hënës. Lloji më i zakonshëm i kalendarit para-modern ishte kalendari hënor, një kalendar hënor që herë pas here shton një muaj ndërkalues për të qëndruar i sinkronizuar me vitin diellor për një afat të gjatë.
Etimologjia
Termi kalendar është marrë nga , termi për ditën e parë të muajit në kalendarin romak, që lidhet me foljen 'për të thirrur', duke iu referuar "thirrjes" së hënës së re kur u pa për herë të parë. latin nënkuptonte 'libër llogarie, regjistër' (pasi shlyheshin llogaritë dhe mblidheshin borxhet në kalendarët e çdo muaji). Termi latinisht u përvetësua në frëngjishten e vjetër si dhe prej andej në anglishten e mesme si deri në shekullin 13 ( kalendari drejtshkrimor është i hershëm modern).
Historia
Rruga e diellit dhe e hënës janë ngjarjet natyrore më të spikatura, të përsëritura rregullisht të dobishme për matjen e kohës, kështu që në shoqëritë paramoderne në mbarë botën hënimi dhe viti përdoreshin më së shpeshti si njësi kohore. Megjithatë, kalendari romak përmbante mbetje të një viti diellor shumë të lashtë para-etrusk 10-mujor. Kalendarët e parë fizikë të regjistruar, të varur nga zhvillimi i shkrimit në Lindjen e Lashtë të Afërt, janë kalendarët egjiptianë dhe sumerian të epokës së bronzit.
India Vedike zhvilloi një metodologji të sofistikuar të mbajtjes së kohës dhe kalendarët për ritualet Vedike.
Një numër i madh i sistemeve kalendarike të Lindjes së Afërt të Lashtë bazuar në kalendarin babilonas datojnë nga epoka e hekurit, mes tyre sistemi kalendar i Perandorisë Persiane, i cili nga ana e tij i dha bazë kalendarit Zoroastrian dhe Kalendarit Hebraik .
Kalendarët në antikitet ishin hënor, në varësi të futjes së muajve ndërkalorë për të lidhur vitet diellore dhe hënore. Kjo bazohej kryesisht në vëzhgim, por mund të ketë pasur përpjekje të hershme për të modeluar modelin e ndërthurjes në mënyrë algoritmike, siç dëshmohet në kalendarin fragmentar të Coligny të shekullit të 2-të.
Kalendari romak u reformua nga Jul Cezari në vitin 46 para Krishtit. Kalendari Julian nuk varej më nga vëzhgimi i hënës së re, por thjesht ndoqi një algoritëm të futjes së një dite të brishtë çdo katër vjet. Kjo krijoi një shkëputje të muajit kalendarik nga lunacioni .
Kalendari islamik bazohet në ndalimin e ndërthurjes ( nasi' ) nga Muhamedi, në traditën islame që daton në një predikim të mbajtur më 9 Dhu al-Hixheh 10 AH (data juliane: 6 mars 632). Kjo rezultoi në një kalendar hënor të bazuar në vëzhgime që zhvendoset në lidhje me stinët e vitit diellor.
Reformat moderne
Reforma e parë kalendarike e epokës së hershme moderne ishte kalendari Gregorian, i prezantuar në 1582 bazuar në vëzhgimin e një ndryshimi afatgjatë midis kalendarit Julian dhe vitit diellor.
Ka pasur disa propozime moderne për reformën e kalendarit, si Kalendari Botëror, Kalendari Fiks Ndërkombëtar, Kalendari i Holocenit dhe, së fundmi, Kalendari i Përhershëm Hanke-Henry . Ide të tilla ngrihen herë pas here, por nuk kanë arritur të fitojnë tërheqje për shkak të humbjes së vazhdimësisë, trazirave masive në zbatim dhe kundërshtimeve fetare.
Sistemi
Një sistem i plotë kalendarik ka një datë të ndryshme kalendarike për çdo ditë. Kështu, cikli javor në vetvete nuk është një sistem i plotë kalendarik; nuk është as një sistem për të emërtuar ditët brenda një viti pa një sistem për identifikimin e viteve.
Sistemi më i thjeshtë kalendarik numëron vetëm periudhat kohore nga një datë referimi. Kjo vlen për ditën Julian ose Unix Time . Praktikisht i vetmi ndryshim i mundshëm është përdorimi i një date referimi të ndryshme, në veçanti, një më pak e largët në të kaluarën për t'i bërë numrat më të vegjël. Llogaritjet në këto sisteme janë vetëm një çështje mbledhjeje dhe zbritjeje.
Kalendarët e tjerë kanë një (ose shumë) njësi më të mëdha kohore.
Kalendarët që përmbajnë një nivel ciklesh
javë dhe ditë jave – ky sistem (pa vit, numri i javëve vazhdon të rritet) nuk është shumë i zakonshëm
viti dhe data rendore brenda vitit, p.sh., sistemi i datës rendore ISO 8601
Kalendarët me dy nivele ciklesh:
viti, muaji dhe dita – shumica e sistemeve, duke përfshirë kalendarin Gregorian (dhe paraardhësin e tij shumë të ngjashëm, kalendarin Julian ), kalendarin islamik, kalendarin diellor Hixhri dhe kalendarin hebraik
vit, javë dhe ditë jave – p.sh., data e javës ISO
Ciklet mund të sinkronizohen me dukuritë periodike:
Kalendarët hënorë janë të sinkronizuar me lëvizjen e Hënës ( fazat hënore ); një shembull është kalendari islamik.
Kalendarët diellorë bazohen në ndryshimet e perceptuara sezonale të sinkronizuara me lëvizjen e dukshme të Diellit; një shembull është kalendari persian .
Kalendarët hënorë bazohen në një kombinim të llogaritjeve diellore dhe hënore; Shembujt përfshijnë kalendarin tradicional të Kinës, kalendarin hindu në Indi dhe Nepal, dhe kalendarin hebraik.
Cikli javor është një shembull i atij që nuk është i sinkronizuar me ndonjë fenomen të jashtëm (edhe pse mund të ketë ardhur nga fazat hënore, duke filluar përsëri çdo muaj).
Zakonisht një kalendar përfshin më shumë se një lloj cikli ose ka elemente ciklike dhe jociklike.
Shumica e kalendarëve përfshijnë cikle më komplekse. Për shembull, shumica dërrmuese e tyre ndjekin vitet, muajt, javët dhe ditët. Java shtatëditore është praktikisht universale, megjithëse përdorimi i saj ndryshon. Ka ecur pandërprerë për mijëvjeçarë.
Diellor
Kalendarët diellorë caktojnë një datë për çdo ditë diellore . Një ditë mund të përbëhet nga periudha midis lindjes së diellitdhe perëndimit të diellit, me një periudhë pasuese të natës, ose mund të jetë një periudhë midis ngjarjeve të njëpasnjëshme si dy perëndim të diellit. Gjatësia e intervalit ndërmjet dy ngjarjeve të tilla të njëpasnjëshme mund të lejohet të ndryshojë pak gjatë vitit, ose mund të mesatarizohet në një ditë mesatare diellore . Llojet e tjera të kalendarit mund të përdorin gjithashtu një ditë diellore.
Hënor
Jo të gjithë kalendarët përdorin vitin diellor si njësi. Një kalendar hënor është ai në të cilin ditët numërohen brenda çdo cikli fazor hënor. Për shkak se gjatësia e muajit hënor nuk është një pjesë e barabartë e gjatësisë së vitit tropikal, një kalendar thjesht hënor zhvendoset shpejt kundër stinëve, të cilat nuk ndryshojnë shumë pranë ekuatorit. Megjithatë, ajo qëndron konstante në lidhje me fenomenet e tjera, veçanërisht baticat . Një shembull është kalendari islamik . Alexander Marshack, në një lexim të diskutueshëm, besonte se shenjat në një shkop kocke (rreth 25,000 pes) përfaqësonin një kalendar hënor. Kockat e tjera të shënuara mund të përfaqësojnë gjithashtu kalendarët hënor. Në mënyrë të ngjashme, Michael Rappenglueck beson se shenjat në një pikturë 15,000-vjeçare të shpellës përfaqësojnë një kalendar hënor.
Lunisolar
Një kalendar lunisolar është një kalendar hënor që kompenson duke shtuar një muaj shtesë sipas nevojës për të riorganizuar muajt me stinët. Shembuj të shquar të kalendarit lunihënor janë kalendari hindu dhe kalendari budist që janë të njohura në Azinë Jugore dhe Azinë Juglindore . Një shembull tjetër është kalendari hebraik, i cili përdor një cikël 19-vjeçar .
Nëndarjet
Pothuajse të gjitha sistemet kalendarike grupojnë ditë të njëpasnjëshme në "muaj" dhe gjithashtu në "vite". Në një kalendar diellor, një vit përafrohet me vitin tropikal të Tokës (d.m.th., koha që duhet për një cikël të plotë stinësh ), e përdorur tradicionalisht për të lehtësuar planifikimin e aktiviteteve bujqësore. Në një kalendar hënor, muaji përafron ciklin e fazës së hënës. Ditët e njëpasnjëshme mund të grupohen në periudha të tjera si java.
Për shkak se numri i ditëve në vitin tropikal nuk është një numër i plotë, një kalendar diellor duhet të ketë një numër të ndryshëm ditësh në vite të ndryshme. Kjo mund të trajtohet, për shembull, duke shtuar një ditë shtesë në vitet e brishtë . E njëjta gjë vlen edhe për muajt në një kalendar hënor dhe gjithashtu për numrin e muajve në një vit në një kalendar hënor. Kjo përgjithësisht njihet si ndërthurje . Edhe nëse një kalendar është diellor, por jo hënor, viti nuk mund të ndahet tërësisht në muaj që nuk ndryshojnë kurrë në gjatësi.
Kulturat mund të përcaktojnë njësi të tjera kohore, të tilla si java, me qëllim të planifikimit të aktiviteteve të rregullta që nuk përkojnë lehtë me muaj apo vite. Shumë kultura përdorin baza të ndryshme për vitet e fillimit të kalendarëve të tyre. Historikisht, disa vende i kanë bazuar kalendarët e tyre në vitet e mbretërimit, një kalendar i bazuar në mbretërimin e sovranit të tyre aktual. Për shembull, viti 2006 në Japoni është viti 18 Heisei, me Heisei që është emri i epokës i perandorit Akihito .
Llojet e tjera
Aritmetike dhe astronomike
Një kalendar astronomik bazohet në vëzhgimin e vazhdueshëm; shembuj janë kalendari fetar islamik dhe kalendari i vjetër fetar hebre në kohën e Tempullit të Dytë . Një kalendar i tillë quhet gjithashtu një kalendar i bazuar në vëzhgim.Avantazhi i një kalendari të tillë është se është i saktë dhe i përsosur. Disavantazhi është se është e vështirë të përcaktohet se kur do të ndodhë një datë e caktuar.
Një kalendar aritmetik është ai që bazohet në një grup të rreptë rregullash; një shembull është kalendari aktual hebre. Një kalendar i tillë quhet gjithashtu një kalendar i bazuar në rregulla. Avantazhi i një kalendari të tillë është lehtësia e llogaritjes kur ndodh një datë e caktuar. Disavantazhi është saktësia e papërsosur. Për më tepër, edhe nëse kalendari është shumë i saktë, saktësia e tij zvogëlohet ngadalë me kalimin e kohës, për shkak të ndryshimeve në rrotullimin e Tokës. Kjo kufizon jetëgjatësinë e një kalendari të saktë aritmetik në disa mijëra vjet. Pas kësaj, rregullat do të duhej të modifikoheshin nga vëzhgimet e bëra që nga shpikja e kalendarit.
E plotë dhe e paplotë
Kalendarët mund të jenë ose të plotë ose jo të plotë. Kalendarët e plotë ofrojnë një mënyrë për të emërtuar çdo ditë të njëpasnjëshme, ndërsa kalendarët jo të plotë jo. Kalendari i hershëm romak, i cili nuk kishte asnjë mënyrë për t'i caktuar ditët e muajve të dimrit, përveçse t'i bashkonte ato si "dimër", është një shembull i një kalendari jo të plotë, ndërsa kalendari Gregorian është një shembull i një kalendari të plotë.
Përdorimi
Përdorimi kryesor praktik i një kalendari është të identifikojë ditët: të informohesh ose të biesh dakord për një ngjarje të ardhshme dhe të regjistrosh një ngjarje që ka ndodhur. Ditët mund të jenë të rëndësishme për arsye bujqësore, civile, fetare ose sociale. Për shembull, një kalendar ofron një mënyrë për të përcaktuar se kur të fillohet mbjellja ose korrja, cilat ditë janë festa fetare ose civile, cilat ditë shënojnë fillimin dhe mbarimin e periudhave të kontabilitetit të biznesit dhe cilat ditë kanë rëndësi ligjore, si p.sh. afati ose skadon kontrata. Gjithashtu, një kalendar, duke identifikuar një ditë, mund të ofrojë informacione të tjera të dobishme për ditën, siç është stina e saj.
Kalendarët përdoren gjithashtu për të ndihmuar njerëzit të menaxhojnë oraret, kohën dhe aktivitetet e tyre personale, veçanërisht kur individët kanë angazhime të shumta në punë, shkollë dhe familje. Njerëzit përdorin shpesh sisteme të shumta dhe mund të mbajnë një kalendar biznesi dhe një kalendar familjar për t'i ndihmuar ata të mos e kalojnë kohën e tyre.
Kalendarët përdoren gjithashtu si pjesë e një sistemi të plotë të matjes së kohës: data dhe ora e ditës së bashku specifikojnë një moment në kohë . Në botën moderne, kohëmatësit mund të tregojnë kohën, datën dhe ditën e javës. Disa mund të tregojnë gjithashtu fazën hënore.
Gregorian
Kalendari Gregorian është standardi de facto ndërkombëtar dhe përdoret pothuajse kudo në botë për qëllime civile. Aspekti diellor i përdorur gjerësisht është një cikël ditësh të brishtë në një cikël 400-vjeçar, i krijuar për të mbajtur kohëzgjatjen e vitit në përputhje me vitin diellor . Ekziston një aspekt hënor i cili përafron pozicionin e hënës gjatë vitit dhe përdoret në llogaritjen e datës së Pashkëve .
Çdo vit gregorian ka ose 365 ose 366 ditë (dita e brishtë është futur si 29 shkurt), duke arritur në një vit mesatar gregorian prej 365.2425 ditësh (krahasuar me një vit diellor prej 365.2422 ditësh). Ai u prezantua në 1582 si një përsosje e kalendarit Julian i cili kishte qenë në përdorim gjatë Mesjetës Evropiane, duke arritur në një korrigjim 0,002% në gjatësinë e vitit.
Megjithatë, gjatë periudhës së hershme moderne, miratimi i tij ishte kryesisht i kufizuar në kombet katolike romake, por nga shekulli i 19-të, ai u miratua gjerësisht në mbarë botën për hir të lehtësisë në tregtinë ndërkombëtare. Vendi i fundit evropian që miratoi reformën ishte Greqia, në 1923.
Epoka kalendarike e përdorur nga kalendari Gregorian është trashëguar nga konventa mesjetare e vendosur nga Dionisius Exiguus dhe e lidhur me kalendarin Julian. Numri i vitit jepet në mënyra të ndryshme si AD (për Anno Domini ) ose CE (për Epokën e Përbashkët ose Epokën e Krishterë ).
Fetar
Përdorimi më i rëndësishëm i kalendarëve para-modern është mbajtja e shënimeve të vitit liturgjik dhe respektimi i ditëve të festave fetare.
Ndërsa kalendari Gregorian është në vetvete i motivuar historikisht për llogaritjen e datës së Pashkëve, ai tani është në përdorim laik në mbarë botën si standard de facto. Krahas përdorimit të kalendarit gregorian për çështje laike, mbeten disa kalendarë në përdorim për qëllime fetare.
Kalendarët liturgjikë të krishterë perëndimor bazohen në ciklin e ritit romak të Kishës Katolike dhe në përgjithësi përfshijnë stinët liturgjike të Ardhjes, Krishtlindjeve, Kohës së zakonshme (Koha pas Epifanisë ), Kreshmës, Pashkëvedhe Kohës së zakonshme (Koha pas Rrëshajëve ). Disa kalendarë të krishterë nuk përfshijnë Kohën e zakonshme dhe çdo ditë bie në një sezon të caktuar.
Të krishterët lindorë, duke përfshirë Kishën Ortodokse, përdorin kalendarin Julian .
Kalendari islamik ose kalendari hixhri është një kalendar hënor i përbërë nga 12 muaj hënor në një vit prej 354 ose 355 ditësh. Përdoret për datën e ngjarjeve në shumicën e vendeve muslimane (njëkohësisht me kalendarin Gregorian) dhe përdoret nga muslimanët kudo për të përcaktuar ditën e duhur në të cilën do të festohen ditët dhe festat e shenjta islame. Epoka e saj është Hixhra (që korrespondon me 622 pas Krishtit) Me një zhvendosje vjetore prej 11 ose 12 ditësh, lidhja sezonale përsëritet afërsisht çdo 33 vjet islamik.
Ndryshme kalendarët hindu mbeten në përdorim në nënkontinenti indian, duke përfshirë kalendarët Nepalisht, Bengali kalendarike, Malayalam kalendarike, Tamil kalendarike, Vikrama Samvat përdorur në pjesën veriore të Indisë, dhe Shalivahana kalendar në Deccan shtetet.
Kalendari budist dhe kalendarët tradicionalë hënor të Kamboxhias, Laosit, Myanmarit, Sri Lankës dhe Tajlandës bazohen gjithashtu në një version më të vjetër të kalendarit hindu.
Shumica e kalendarëve hindu janë trashëguar nga një sistem i shpallur fillimisht në Vedanga Jyotisha të Lagadha-s, i standardizuar në Sūrya Siddhānta dhe më pas i reformuar nga astronomë si Āryabhaṭa (AD 499), Varāhamihira (shekulli i 6-të) dhe Bhāska .
Kalendari hebraik përdoret nga hebrenjtë në mbarë botën për çështje fetare dhe kulturore, gjithashtu ndikon në çështjet civile në Izrael (të tilla si festat kombëtare ) dhe mund të përdoret në marrëdhëniet e biznesit (si p.sh. për datën e çeqeve ).
Pasuesit e besimit Bahá'í përdorin kalendarin Bahá'í . Kalendari Bahá'í, i njohur gjithashtu si Kalendari Badi, u krijua për herë të parë nga Báb-i në Kitab-i-Asma. Kalendari Bahá'í është gjithashtu thjesht një kalendar diellor dhe përfshin 19 muaj secili me nëntëmbëdhjetë ditë.
Kombëtar
Kalendarët kinezë, hebraikë, hindu dhe julian përdoren gjerësisht për qëllime fetare dhe sociale.
Kalendari iranian (persian) përdoret në Iran dhe disa pjesë të Afganistanit . Kalendari asirian është në përdorim nga anëtarët e komunitetit asirian në Lindjen e Mesme (kryesisht Irak, Siri, Turqi dhe Iran) dhe diasporë. Viti i parë i kalendarit është saktësisht 4750 vjet para fillimit të kalendarit Gregorian. Kalendari etiopian ose kalendari etiopik është kalendari kryesor i përdorur në Etiopi dhe Eritrea, me kalendarin Oromo që përdoret gjithashtu në disa zona. Në Somalinëfqinje, kalendari somalez bashkëekziston krahas kalendarit gregorian dhe atij islamik. Në Tajlandë, ku përdoret kalendari diellor tajlandez, muajt dhe ditët kanë adoptuar standardin perëndimor, megjithëse vitet janë ende të bazuara në kalendarintradicional budist.
Fiskal
Një kalendar fiskal në përgjithësi nënkupton vitin kontabël të një qeverie ose një biznesi. Përdoret për buxhetimin, mbajtjen e llogarive dhe taksat. Është një grup prej 12 muajsh që mund të fillojë në çdo datë të një viti. Viti fiskal i qeverisë amerikane fillon më 1 tetor dhe përfundon më 30 shtator. Viti fiskal i qeverisë së Indisë fillon më 1 prill dhe përfundon më 31 mars. Bizneset e vogla tradicionale në Indi e fillojnë vitin fiskal në festivalin Diwali dhe përfundojnë një ditë para festivalit Diwali të vitit të ardhshëm.
Në kontabilitet (dhe veçanërisht në softuerin e kontabilitetit), një kalendar fiskal (siç është kalendari 4/4/5) rregullon çdo muaj në një numër specifik javësh për të lehtësuar krahasimet nga muaji në muaj dhe nga viti në vit. Janari ka gjithmonë saktësisht 4 javë (e diel deri të shtunën), shkurti ka 4 javë, marsi ka 5 javë, etj. Vini re se ky kalendar normalisht duhet të shtojë një javë të 53-të në çdo vit të 5-të ose të 6-të, e cila mund të shtohet në dhjetor ose mund të mos jetë, në varësi të mënyrës se si organizata i përdor ato data. Ekziston një mënyrë standarde ndërkombëtare për ta bërë këtë (java ISO). Java ISO fillon të hënën dhe përfundon të dielën. Java 1 është gjithmonë java që përmban 4 janar në kalendarin Gregorian.
Formatet
Termi kalendar zbatohet jo vetëm për një skemë të caktuar të matjes së kohës, por edhe për një regjistrim ose pajisje specifike që shfaq një skemë të tillë, për shembull, një libër takimesh në formën e një kalendar xhepi (ose organizatori personal ), kalendar desktopi, një kalendar muri., etj.
Në një kalendar letre, një ose dy fletë mund të tregojnë një ditë, një javë, një muaj ose një vit. Nëse një fletë është për një ditë të vetme, ajo tregon lehtësisht datën dhe ditën e javës. Nëse një fletë është për shumë ditë, ajo tregon një tabelë konvertimi për t'u kthyer nga dita e javës në datën dhe mbrapa. Me një pajisje të posaçme treguese, ose duke kryqëzuar ditët e kaluara, mund të tregojë datën aktuale dhe ditën e javës. Ky është përdorimi më i zakonshëm i fjalës.
Në SHBA e diela konsiderohet dita e parë e javës dhe kështu shfaqet në të majtë dhe e shtuna dita e fundit e javës shfaqet në të djathtën ekstreme. Në Britani, fundjava mund të shfaqet në fund të javës, kështu që dita e parë është e hënë dhe dita e fundit është e diela. Shfaqja e kalendarit amerikan përdoret gjithashtu në Britani.
Është e zakonshme të shfaqet kalendari gregorian në rrjete të veçanta mujore me shtatë kolona (nga e hëna në të dielën, ose e diela deri të shtunën në varësi të asaj dite që konsiderohet se fillon javën – kjo ndryshon sipas vendit) dhe pesë deri në gjashtë rreshta (ose rrallë, katër rreshta kur muaji shkurt përmban 28 ditë në vitet e zakonshme që fillojnë në ditën e parë të javës), me numrin e ditës së muajit në secilën qelizë, duke filluar me 1. Rreshti i gjashtë ndonjëherë eliminohet duke shënuar 23/30 dhe 24/31 së bashku sipas nevojës.
Kur punoni me javë dhe jo me muaj, një format i vazhdueshëm ndonjëherë është më i përshtatshëm, ku nuk futen qeliza bosh për të siguruar që dita e parë e një muaji të ri të fillojë me një rresht të ri.
Softuer
Softueri i kalendarit u ofron përdoruesve një version elektronik të një kalendari dhe mund të sigurojë gjithashtu një libër takimesh, libër adresash ose listë kontaktesh. Kalendari është një veçori standarde e shumë PDA-ve, EDA - ve dhe telefonave inteligjentë . Softueri mund të jetë një paketë lokale e krijuar për përdorim individual (p.sh., zgjerimi Lightningpër Mozilla Thunderbird, Microsoft Outlook pa Exchange Server ose Windows Calendar ) ose ndoshta një paketë në rrjet që lejon ndarjen e informacionit midis përdoruesve (p.sh., Mozilla Sunbird, Windows Live Calendar, Google Calendarose Microsoft Outlook me Exchange Server).
Shiko më shumë
Kalendari Gregorian
Kalendari Islamik
Kalendari Julian
Referime
Citatet
Referime
Lexo më shumë
Linqe të jashtme
Calendar converter, including all major civil, religious and technical calendars. |
2865 |
A
Aborotoni (lat. Artemisia abrotanum)
Adonida (lat. Adonis vernalis)
Agrimoni shiko: Rrodhëza
Agropiruni (lat. Agropyrum)
Agropiruni zvarritës (lat. Agropyrum repens)
Aguliçja (lat. Primula veris), lule pranvere, sgorofetë, lule rremaçoke (Vuthaj)
Aguliçja me erë (lat. Primula officials)
Aguliçja e ulët (lat. Primula acaulis)
Ajuga zvarranike (lat. Ajuga reptas L.)
Alkemila e zakonshme (lat. Archemila vulgaris)
Anasoni (lat. Pimpinella anisum)
Anagali i arave (lat. Anagalis arvensis), bar capoi, bari pa emër
Anagjiri i gjelbër (lat. Anagyris foetida), qelbësi, pushkavie (Delvine), karthë e egër
Anemona (lat. Anemone pulsatille)
Angjelika (lat. Angelica arcangelica)
Angjinarja (lat. Cynara scolymus), artiçokë (Shkodër), hinardh, ingjinare (Tiranë)
Anisi (lat. Pimpinella anisum L.), anasoni (Shkodër), glikanxo (Korçë)
Antli shërues (lat. Anthylis vulneraria L.)
Arithe (lat. Astragalus sericophyllus)
Arneni (lat. Pinus peuce)
Arra (lat. Juglans)
Arra e butë (lat. Juglans regia)
Arrësi (lat. Teucrium)
Arrësi dushkvogël (lat. Teucrium chamaedrys), arrsi, kamedri
Arrësi i verdhë (lat. Teucriuin flavum), bar dhëmballe
Ashja (lat. Ilex aquifolium), jushk i egër, dhëmb ujku. lar i egër (Kruje), lar i zi, larth, pernar i egër (Hoçishtë), prall i butë (Vlore)
Ahu (lat. Fagus)
B
Badra e ujit (lat. Iris pseudacorus)
Bajamja (lat. Amygdalus communis L.), mingelë, bajamja e hidhur, bademi
Bamja (lat. Abelmoschus esculentus)
Bari
Bar daci (lat. Teucium marum), bar mace
Bar gjarpëri (lat. Ceterach officinarum Lam. etDg.), bar mjekësor, shkrofill (Gjirokastër), firishtë guri (Përmet), fir i egër, bar kulloshtre (Hejmel, Vuthaj)
Bar i bletës (lat. Melissa officinalis L.), milcë, mickel (Krujë), erëx, pselik (Berat), spelinok (Korcë)
Bar i etheve (lat. Centaurium pulchellum S.D.), trikë e bukur (Fier)
Bar i uzos (lat. Dictamus albus L.), dishëlla, bar rakie, lule vëllamë, dishull
Bari kinez (lat. Boehmeria nivea)
Bar mijëfletësh (lat. Achillea millefolium L.),bar i pezmit, mijëgjethësja, bar noxël (Kruje), ermenë (Libohovë), bishtamith (Orosh)
Bar majasëlli (lat. Teucrium polium L.), bar goje (Shirokë), bar majasëlli (Mat), bar krimhi
Bar ndërgishte (lat. Potentilla reptans L.), pesëfletësh, potentilë
Bar pate (lat. Polygonum aviculare L.), thekmi, thartusha, bar i zogjve, nejcë e zogjve neicë (Shkodër)
Bar peshku (lat. Verbascum species L.), lule peshku, netullë, bar peshku
Bar pleshti (lat. Chrysanthemum czneraraefolium Vis.), piretër (Shkodër
Bar qeni (lat. Marrubium vulgare L.), marrubi i rëndomtë, kapinoku
Bar veshi (lat. Sempervivum tectorum L.), burgulli i pullazeve, thonjës (Vekopojë)
Bar zemre (lat. Gentiana lutea L.), sanëz, bar zemre (Theth, Bogë, Shkodër), kërrsanëxë (Vuthaj, Guci), sancë, ksane, raven, lincurë.
Bargjaku shelgor (lat. Lythrum solicaria L.), bar shelgu. bargjak. lapdele (Kukës)
Barishta (lat. Polygonatum multiflorum L.), poligonati mjekësor (P.officinale), bar shite, bar gjase, bar i daljes së gjerë (Malësi e Madhe)
Bellushi (lat. Vacinium citis idae), boronicë e kuqe
Barpatashe (lat. Potentilla anserina)
Barpata (lat. Polygonum avienlare)
Barrate
Begonja (lat. Begonia)
Bishtaja (lat. Phasealus vulgaris L.), grosh, fasule, mahuna, pasul, bathër
Bishtluani i zemrës (lat. Leonorus cardiaca L.)
Bliri (lat. Tilia officinarium Crantz)
Boronica (lat. Vaccinium myrtillus L.), qershizë toke, qershizë e egër, rrush mali, thrashegër, mërsinë
Boronica e qenit (lat. Vaccinium uliginosum L.), lëgjethe, lëgithja
Borziloku (lat. Ocimum basilicum L.), borzilok (Korçë), felsigjen dhe filsigjen (Elbasan), selfion, vasilikon
Bozhuri (lat. Paeonia officinalis L.), buzhurja (Përmet)
Bredhi i bardhë (lat. Abies alba mill.), bredh, brec, breth (Mokër, Korçë), mbrek (Shpat), brethëk (Krujë), çam (Tiranë)
Bredhi i zi (lat. Picea excelsa Link), çetinë e zezë, bredh i zi (Lumë), hormoq (Rugovë), hormoç (Martinaj, - Guci)
Bresa (lat. Cichorium intybus L.), çikore, kore, rëkore, parkalidhe, radhiqe
Brushtulli (lat. Callura vulgaris L.)
Buhuri (lat. Styrax benoin)
Bungu (lat. Quercus sessilis Ehrh.), bung, bungëkuqe (Shkodër, Tiranë), lis (Shqipëri e Jugut), bung (Kosovë, Vuthaj, Guci)
Bungu (lat. Quercus petraea Liebl)
Burdullaku (lat. Portulaca oleracea)
Burdullaku i detit (lat. Sesuvium portulacastrum)
Bushi (lat. Buxus sempervirens L.), shimshir, kastër, pikës (Gjirokastër)
C
Cnuku (lat. Cnicus benedictus Gaerth), cnuk i uruar, gjëmb
Cedri (lat. Cedrus)
Ç
Çaji i malit (lat. Sideritis raseri Boisset Heldr.)
Çami i butë
D
Dafina (bimë) (lat. Laurus nobilis L.), dafne, dhafne, lar, larë, lor, luvari
Dardha (lat. Pyrus communis))
Dashtra (lat. Acanthus spinosus L.), dashtër me gjemba, sqerpik, gjembaç
Dëllinja (lat. Juniperus communis), gëlli (Plavë-Guci), dëlli e egër (Malësi e Madhe), dullinjë (Tiranë), dullinjë e butë (Zerqan), glli (Galap-Llap)
Dielldridhës (lat. Heliotropium)
Domatja (lat. Solanum lycopersicum)
Domatja e zezë (lat. Solanum nigrum), idhnakthi i zi
Dredhëza shiko: Mjedra
Dredhëza e malit (lat. Fragaria vesca L.), luleshtrydhë (Korçë), shtrydhës (Mirditë), luledredhë, gërthe (Ibë, Tiranë), derdhe (Shëngjin), dredhëzë (Korçë), drethe e egër (Hakaj, Guci, Martinaj, Hot, Plavë), mana toke (Përmet)
Drizë e butë (lat. Robinia pseudoacacia L.), sallgëni, akacja, ferrëkuqe, ferrë e jashtme, mallgam (Shkodër), sollkëm (Pogradec)
Drunakuqi (lat. Rhamnus frangula L.), tulkuqi (Korçë), zogël (Malësi e Madhe), drunakuq (Krujë)
Dudi shiko: Mani
Duhani (lat. Niconiana tabacum L)
Duhan mali (lat. Arnica inontana), arnikë
DH
Dhjozma shiko: Mendra e butë
E
Elbi (lat. Hordeum vulgare L.)
Eshaku shiko: Tatulla
Eukalipti (lat. Eucaliptus globulus L.)
Eshka (lat. Fomes fomentarius)
F
Fieri (Bimë) (lat. Pteridophyta)
Fier krojesh (lat. Adiantum capillus-veneris)
Fieri mashkullor (lat. Dryopteris filix-mas L.), fier pylli (Shkodër), fier
Fieri i ëmbël
Fieri i thjeshtë
Filipendula (lat. Filipendula),
Filipendula e rëndomtë (lat. Filipendula vulgaris)
Fiku (lat. Ficus carica L.)
Fiku i detit (lat. Opuntia ficus-indica)
Fiqirusi
Frashëri (lat. Fraxinus)
Frashëri i bardhë (lat. Fraxinus ornus L.), frasht (Rrethi i Tiranës), prashtën (Elbasan), frashën i egër (Bardhaj), frashën (Kosovë, Vuthaj) frashën mali (Divjakë)
Fshikakuqja (lat. Phusalis alkekengi L.), domatja e egër, shikëkuqe (Shkodër), piperkë e egër (Korçë), bar i të kuqit të madh (Malësi e Madhe)
Ftoi (lat. Cydonia oblonga)
G
Galeopsi (lat. Galeopsis)
Gështenja e butë (lat. Castanea sativa Mill.), kshtojë (Pejë), gishtaja (Llap-Gollak), kështejë (Shqipëri e Veriut), kshtejë (Vuthaj)
Gështenja e egër (lat. Aesculus hipposastanum L.) , gështenjë kali (Bërzhestë), kështenjë e egër (Peshkopi, Kurvelesh), kshtejë e egër (Vuthaj)
Gentiana (lat. Gentiana)
Gladiola (lat. Gladiolus)
Glekoma urthore (lat. Glechoma hederacea L.) , glikomë
Gliciriza e shogët (lat. Glycyrrhiza glabra L.) , glicirizë (Korçë), jomball
Gorrica (lat. Pyrus pyraster), dardhukël, dardha e egër
Grami (lat. Agropyrum repens) , krisja, kampile (Shkodër), truskë, kërtajë, gish¬tarake, këmbëpata
Gramthi (lat. Cyperus esculentus)
Grathata (lat. Erica carnea)
Gruri (lat. Triticum), gruni
GJ
Gjekoma
Gjethedelli madhor (i mesëm) (lat. Platango lanceolata)
Gjethedelli madhor (i heshtorë) (lat. Platango major)
Gjethedelli heshtor (lat. Plantago lanceolata L.) , bar prerës, bar i të premit (Vuthaj), dejzë, lule dredhi, dejçë (Kosovë), platen, platango
Gjethi heshtor
Gjembaçi (lat. Acanthus spinosus L.)
Gjembardhi (lat. Eryngium campestre L.) , gjembardhi i fushës
Gjembgomari (lat. Stilybum marianum L.) , silibë e Marisë
Gjendjefili (lat. Eugenia carychyllata L.) , zingiber
Gjethedelli madhor (lat. Plantago maor L.) , dejçë, fletë delli
Gjilpërqyaqja (lat. Erodium cicutarium L.), sqepçofka
Gjineshtra ngjyruese (lat. Sparartium junceum), xana
Gjuhëlopa mjekësore (lat. Anchusa officinalis L.)
Gjuhënusja e formuar (lat. Delphinium consolida L.)
Gjuhëqeni mjekësor (lat. Cynoglossum officinale L.)
H
Haraqina mjekësore (lat. Valeriana officinalis L.), valerianë, bar mace
Hardhia (lat. Vitis)
Helmarina (lat. Antropa belladonna L.) , kalojane, Iumëmezi, shprohë
Helmarina e verdhë (lat. Atropa belladonna var. lutea)
Helmetuni evropian (lat. Asarum europearum L.), azara e Evropës, kopedani, kapedani i Evropës, lëpushë
Hermelika (lat. Herminimum monorehis L)
Hipofea si pjerrëz (lat. Hippophae rhamnoies L.)
Hisopi mjekësor (lat. Hyssopus officinalis L.)
Hithra (lat. Urtica)
Hithra diotike (lat. Urtica dioica L.) , hitha (Shkodër), hisëll (Elbasan), ardhikull, hithër (kudo)
Hithra e vdekur (lat. Lamium album), hislla
Hithra e butë (lat. Lamium purpureum L.) , hithbutë e purpurtë, lule ukë (Tiranë), lule qibrikë (Pogradec), lule shpirto (Korçë), lule mace (Elbasan)
Hudhra (lat. Allium sativum), hurdha
Hurma (lat. Diospyros kaki)
I
Iris (lat. Iris) - lulja e mbretit Gent shume e rendesishme dhe mjeksore, shih Badra e ujit, Shpatore, Karakafte
J
Jargavan mali (lat. Daphne mezereum L.), shikakuq, ftue i egër, xerxela helmmbytëse
K
Kaçja (lat. Rosa canina)
Kajota (lat. Sechium edule)
Kajsia (lat. Prunus armeniaca)
Kajsusi (lat. Anacardium occidentale)
Kaktusi (lat. Cactaceae)
Kapinoku (lat. Marrubium vulgare)
Kalendula mjekësore shiko: Kumaku
Kaliboba (lat. Arnica montana L.), arnikë, vidhëz, arnika e malit, duhani i malit
Kalmuthi gjemborë (lat. Ononis spinosa)
Kallami (lat. Arundo donax)
Kamomili (lat. Matricaria chamomilla)
Karafili (lat. Dianthus caryophyllus)
Karakafte (lat. Iris tuberosa)
Karrota (lat. Daucus carota nënlloji sativus), lule turpi (Korçë), lulehane (Nënshat)
Karrota e egër (lat. Daucus carota)
Kapra (lat. Capparis spinosa L.)
Karajpeli (lat. Tanacetum vulgare)
Kashtëfryza (lat. Acorus calamus)
Kenokli
Kepa shiko: Qepa, (lat. Allium cepa)
Këlkëza (lat. Arum Italicum), kilkoca
Këlkeza e njollosur (lat. Arum maculatum L.), misër gjarpëri, këlkazë
Kërpi (lat. Canabis sativa)
Kërpi i kultivuar shiko: Kërpi
Këputja e arës (lat. Equisetum arvense), këputja
Kokoçeli ngjyrë qielli (lat. Centaurea cyanus)
Kopra (lat. Anethum graveolens L.DilL.)
Korianderi (lat. Coriandrum sativum L.)
Krasta (lat. Thymus serpyllum)
Kreni
Kufilma (lat. Symphytum officinale)
Kufirma mjekësore (lat. Symphytum officiale)
Kukuta (lat. Cicuta virosa)
Kulpra (lat. Clematis vitalba L.), dhribardha, kulpën (Shqipëri e Veriut). hardhi e bardhë (Shijak), kulp, kurpen e egër (Krujë), kurpth
Kullumbria (lat. Prunus spinosa)
Kumaku (lat. Calendula Officinalis)
Kumbulla(lat. Prunus domestica)
Kungulli (lat. Cucurbita pepo)
Kungulli i egër (lat. Citrullus colocynthis Sxhrader)
Kungulleshka (lat. Ecballium elaterium L.), kungull i egër, pjepër i egër
Kuskuta evropiane (lat. Cuscuta europaea L.), rroth i Evropës, kukutë, grethatel (Shkodër), tel dreqi (Tiranë), bar i dreqit (Pogradec)
L
Laboti i eger (lat. Chenopodium album)
Lavanda (lat. Lavandula officinalis Chais), livando
Lajthia (lat. Corylus)
Lakra (lat. Brassica oleracea)
Lakra e bardhë (lat. Brassica oleracea var. capitata var. alba L.)
Lakra e kuqe (lat. Brassica oleracea var. capitata f. rubra)
Lakra e Savojës (lat. Brassica oleracea convar. capitata var. sabauda L)
Lakra e Brukselit (lat. Brassica oleracea var. Gemmifera)
Lavandulla shiko: Lavanda, (lat. Lavandula officialis Chais)
Lerthi (lat. Allium ursinum), hudhër e egër
Leonuri i zemrës (lat. Leonurus cardiaca)
Lëpjeta (lat. Rumex acetosa)
Likopësi (lat. Lycopus europaeus)
Linaria
Limoni (lat. Citrus limonum Risso)
Lipa
Liri (lat. Linum ustitaissimum)
Lisi shiko: Bungu, (lat. Quercus petraea)
Lotëtokësi i purpurtë (lat. Digitalis purpurea)
Lucerja
Lule basani (lat. Hypericum perforatum), kantarioni
Luledele (lat. Bellis perennis), luleshqerra, margarita, bukurishte, lule kacidhe, lule buke (Pogradec), lule dhensh (Elbasan), lule dheshë (Vuthaj)
Luledielli (lat. Helianthus annus)
Lulelakra (lat. Brassica oleracea var. Botrytis)
Lulelepuri (lat. Pulmonaria officinalis)
Lulekuqja (lat. Papaver rhoeas), paparuna
Luleshtrydhja (lat. Fragaria vesca), mana toke, luleshtrydha
Luleshurdha mjekësore (lat. Taraxacum officinale web.), luleshurdha, prakalidhe, përkalidhe, luleradhiqe, radhiqe
Luletokëza leshtake (lat. Digitalis lanata Ehrho), luletogzi, leshtor (Vlorë), leshtak, leshtore, togsore, pleçgjejze
Luletogëza e verdhë (lat. Digitalis lutea L.)
Luletogëza e purpurtë (lat. Digitalis purpurea L.), lulefilxhani
Lulja e ballsamit të shpuar (lat. Hypericum perfoatum), lulebasani, lulebalsami
Ll
Llapsana (lat. Lapsana communis L.)
Llopoi (lat. Petasites hybridus)
M
majdanozi (lat. Petroselinum hortense)
majdanozi i egër (lat. Adiantum capillus-veneris)
Makthi (helichrysum italicum)
Manaferra (lat. Rubus fruticosus)
Manaferra egër (lat. Rubus fructicus)
Mandarina (lat. Citrus reticulata)
Manushaqja (lat. Viola odorata), vjollca, violeta
Manushaqja e egër (lat. Viola tricolor), mënekshea e Stambollit, surratka e egër
Manxurana (lat. Origanum majorana), majorana
Manjota (lat. Manihot esculenta)
Maraja (lat. Foeniculum vulgare Mill.), finoku, maraqi
Mareja (lat. Arbutus unedo L.), kucumare, koçimare (Jug), mare (Durrës), marezë (Fier).
Matriharia
Marubi
Marumbi i rëndomtë (lat. Marurumbium vulgare)
Marule (lat. Lactuca sativa), sallatë jeshile
Matergona (lat. Hyoscyamus niger)
Meli (lat. Panicum miliaceum)
Mendra e butë shiko: Nanea, (lat. Mentha piperita HUDS), nenexhiku, nerenzea, dhjozma
Mentolja
Mersina (lat. Myrtus communis)
Mëllaga (lat. Malva), mullaga
Mëllaga e bardhë (lat. Althaea officinalis)
Mëllaga e pyjeve shiko: Mëllaga e zakonshme
Mëllaga e zakonshme (lat. Malva sylvestris)
Mëllaga e zezë
Mëlaka (lat. Geum urbanum)
Mëlaka e qytetit shiko: Mëlaka
Mëlqinja (lat. Berberis vulgaris)
Mënekshea vogëlushe (lat. Vinca minora)
Mështekna (lat. Betula pendula)
Mëtriku (lat. Vinca major), menekshe gomari
Mimoza (lat. Acacia baileyana)
Mirgjia
Misri (lat. Zea mays)
Mjedra (lat. Rubus idaeus), mjedhra, manaferrë e kuqe, malinë, dredhëzë, manaferrë e butë
Molla (lat. Malus domestica)
Molla e artë shiko: Domatja
Muçmolla (lat. Mespilus germanica), mushmolla
Mullanjadha mjeksore (lat. Arthea officinalis)
Murrizi (lat. Crataegus), ushinth
Murrizi i kuq (lat. Crataegus rhipidophylla, emërtim tjetër jasht përdorimi lat. Crataegus oxyacanthea), ushinth
N
Nanea (lat. Mentha piperita HUDS), nenexhiku, nerenzea, mendra e butë, dhjozma
Nejça (lat. Polygonum), nejca
Nejça dyfletëshe (lat. Polygonum bistorta), nejça e përdredhur
Nejça si piper uji (lat. Polygonum hydropiper)
Nenexhiku shiko: Nanea (lat. Mentha piperita HUDS), nerenzea, mendra e butë
Nerënxa (lat. Citrus aurantium subsp. amara)
Netulla shiko: Bar peshku
NEKTARINA
Nj
Ngjitësja
Njëgjira (lat. Asperula odorota)
O
Omani (lat. Inula)
Omani Hellen (lat. Inula helenium)
Opiumi (lat. Papaver somniferum)
Origoni (lat. Sideritis), çaj mali
P
Palma (lat. Arecaceae)
Panxhari (lat. Beta vulgaris)
Panxhari i kuq (lat. B. vulgaris L. subsp. conditiva)
Panxharsheqeri (lat. Beta vulgaris L)
Pastinaka (lat. Pastinaca sativa)
Patatja (lat. Solanum tuberosum)
Patllixhani (lat. Solanum melongena)
Patllixhani i zi
Pelimi (lat. Artermisia absinthium)
Pazia (lat. Beta vulgaris subsp. cicla)
Pimpinellairiqëz (lat. Pimpinella saxifraga)
Pesëfoja e rëndomtë shiko: Zorreca, (lat. Potentilla termentilla stokes)
Pisha (lat. Pinus)
Pisha e zezë (lat. Pinus nigra)
Pjepri (lat. Cucumis melo), pepon,bostan
Pjepri dimërak (lat. Cucumis melo Inodorus Group, eng. Honeydew), dimëraku
Pjepri i Kanaries (lat. Cucumis melo Inodorus Group, eng. Canary melon), mjaltëza
Pjepri i zakonshëm (lat. Cucumis melo var. cantalupensis, eng. Cantaloupe)
Pjerza
Pjeshka (lat. Prunus persica)
Plepi (lat. Populus tremula)
Poligala (lat. Polygala)
Portokalli (lat. Citrus aurantium)
Prasi (lat. Alium porum), purriri
Preshi shiko: Prasi
Puçkësi i Islandës (lat. Centraria islandica)
Pulmonarja mjekësore (lat. Pulumonaria officialis), lulelepuri
Pulqarku mjekësor (lat. Nasturtium officinalis R.B)
Purriri shiko: Preshi, (lat. Alium porum)
Q
Qarri (lat. Quercus Cerasis )
Qepa (lat. Allium cepa), kepa
Qershia (lat. Cerasus avium. Moench), vishnja
Qimnoni (lat. Cuminum cyminum)
R
raveni
Rilka shiko: Rrepa
Rigoni i bardhë (lat. Origanum vulgare), Rigoni i zakonshëm
Rigoni i zakonshëm shiko: Rigoni i bardhë, (lat. Origanum vulgare)
Rozmarina (lat. Rosmarinus officialis)
Ruta (lat. Ruta graveolens)
Ribizlla (lat. " Ribes Rubrum")
RrRrodhëza (lat. Agrimonia eupatoria), podiqeRrepa (lat. Rephanus sativus var.major)Rrepani i zi (lat. Rephanus sativus)
Rrepa pikante (lat. Armoracia rusticana) kren, rrika e bardhëRrepa pikante japoneze (lat. Eutrema japonicum)Rrodhja ' (lat. Arctium lappa)
Rrushi shiko: Hardhia
Rrushi i arushës (lat. Arctostaphlos uva uris)
S
Salepi (lat. Orchis mascula)
Sallbia (lat. Salvia Officinalis), sherbela
Sanza (lat. Gentiana lutea)
Selinoja (lat. Apium graveolens L.), selini, selini me erë të rëndë (Korçë), selinë
Selvia (lat. Cupressus sempervirens L.), qiparisi (Shqipëri e Jugut), qiprasi (Shkodër)
Senja
Silarka e verdhë
Sinapi i bardhë (lat. Brassica alba)
Spinaqi (lat. Spinacia oleracea)
Spineri (lat. Aconitum napellus) L., akoniti
Solidagu (lule)
Speci (lat. Capsicum)
Speci djegës (lat. Capsicum annuum)
Speci i egër
Sporisi mjekësor (lat. Verbensa officinalis)
Sumbullaja (lat. Humulus lupulus)
Surratka e egër shiko: Manushaqja e egër
Sh
Shaja (lat. Borago officinalis)
Shaja mjekësore shiko: Shaja
Shalqiri (lat. Citrullus lanatus), bostan
Shega (lat. Punica granatum)
Sherebela (lat. Salvia officinalis)
Shkumëza mjekësore (lat. Saponaria officinalis)
Shpatorja (lat. Iris illyrica)
Shpatorja gjermane (lat. Iris germanica)
Shtalbësa e egër (lat. Filipendula ulmaria)
Shtara (lat. Veratrum album)
Shtogu (lat. Sambucus nigra)
Shtrapëri (lat. Capsella bursa-pastoris)
Shpendra (lat. Helleborus cyclophyllus)
Shpardhi (lat. Quercus frainetto )
Shkoza (lat. Carpinus betulus)
T
Tatulla (lat. Dotura stromonium)
Tërshëra (lat. Avena sativa)
Trangulli (lat. Cacumis sativus)
Trëndafili (lat. Rosa)
Trëndelina (lat. Trigonella)
Trika (lat. Erythraea centaurium), Bari i etheve
Tropeoli (lat. Tropaeolum maius)
Tulipani (lat. Tulipa)
Tulkuqi (lat. Rramnus fragula)
Th
Thana (lat. Cornus mas)
Thekra (lat. Secale cereale)
Thundërmushka (lat. Tussilago farfara)
Thundra e arushës
U
Ulliri (lat. Ollea europaea)
Urthi (lat. Hedera helix)
V
Vanilja (lat. Vanilla)
Verbena (lat. Verbena)
Verdhusja
Verini i zi
Veronika (lat. Veronica)
Veronika e kënetës (lat. Veronica scutellata), veronika në trajtë mburoje
Veronika gjetheurthi (lat. Veronica hederifolia)
Veronika pjeshkë (lat. Veronica persica)
Veronika ujëse (lat. Veronica anagallis-aquatica)
Veshtulla (lat. Viscum album)
Vidhi (Ulmus campestris)
Vishnja (Lat. "Prunus cerasus")
Vjollca shiko: Manushaqja
Vjollca trengjyrëshe (lat. Viola tricolor)
Voshtra (lat. Ligustrum vulgare dhe Ligustrum lucidum)
X
Xerxele (lat. Daphne oleoides)
Xh
Xherrokulli (lat. Colchicum autumnale)
Xhenxhefili (lat. Zingiber officinale)
Z
Zambaku (lat. Lilium)
Zambaku i bardhë (lat. Lilium candidum)
Zambaku i shenjtë (Nelumbo nucifera L)
Zambaku i ujit (lat. Nymphaea alba)
Zorreca (lat. Potentilla termentilla stokes), pesëfoja e rëndomtë
Zh
Zhumbrika (lat. Thymus longicaulis), zhumbrica
Zhabina e rëndomtë (lat. Ranunculus)
Zhabina e arave (lat. Ranunculus acris)
Zhabina e ujit (lat. Ranunculus aquatilis)
Shiko dhe këtë
Wikipedia:Projekti Lista/Bimëve - për seleksionimin e emërtimeve
Bimë
Botanikë
Lista |
2866 | Betim Muço (1947-2015) ishte shkrimtar shqiptar.
Edukimi
Betim Muço lindi në Tiranë më 1947. Studioi për fizikë në Universitetin e Tiranës.
Punoi fillimisht si mësues në Krujë. Nga 1974 deri në 2001 punoi si sizmolog ne Institutin e Sizmologjise të Akademisë së Shkencave në Tiranë, ku fitoi gradat Kandidat i Shkencave dhe Doktor i Shkencave e më pas titullin Profesor. Veç krijimtarisë letrare origjinale dhe publicistikës ka përkthyer në shqip një sërë autorësh si Grin, Bellou, Mishima, Munro, Xhojs e Nabokov.
Nga viti 2001 jetoi e punoi në SHBA. U nda nga jeta më 15 janar 2015.
Tituj të veprave
Rrugëve të atdheut (1967)
Etyde(1972)
Ekspres(1975)
Tregime(1978)
Kokrra gruri (1978)
Ditë që vështrojnë larg(1982)
Eshtë se ç'na është(1984)
Ditëlindja e këngës (1983)
Plumbi i germave (1986)
Gjurma e vetëtimës(1986)
Bota në sytë e Dolës(1986)
Në udhën time (1988)
Ëndrrat e fëmijëve (1989)
Mall për njerëz (1989)
Ekuinokset (1990)
Tempujt e mosharrimit(1990)
Hiroshima jashtë meje(1995)
Penda e pulëbardhës(1996)
Karusel(1997)
Sirtarët(1999)
Rrefenjat e Hamburgut(2007)
Bumerang(2009)
Yjet janë fare pranë'(2017)
Mësimet e natës 101 përrallat e fëmijëve të mi (2017)
Burime
Shkrimtarë të realizmit socialist
Lindje 1947
Vdekje 2015
Njerëz nga Tirana
Përkthyes prej anglishtes në shqip |
2868 | Preç Zogaj (Manati, 5 dhjetor 1957) është politikan, gazetar dhe letrar shqiptar.
Biografia
Lindi në Manati të Lezhës më 5 dhjetor 1957. Mbaroi Fakultetin Histori-Filologji, dega gjuhë-letërsi shqipe në Universitetin e Tiranës. Gjatë viteve 1976-78 qe punëtor në kooperativë. Më 1978-1981 kreu shërbimin e detyrueshëm ushtarak. Më 1981-1983 punoi mësues në Velë të Lezhës. Më 1983-1989 punoi si gazetar pranë organit "Zëri i Rinisë". Më 1989-90 punoi si shef i prozës së shkurtër në shtëpinë botuese shtetërore "Naim Frashëri".
Themelues i RD-së dhe njëri prej nismëtarëve të Partisë Demokratike. Më 1991-1992 deputet i PD-së, në qeverinë Bufi pati portofolin e ministrit të Kulturës. Më 1992 themeloi partinë Aleanca Demokratike dhe më pas, më 1993-1997, drejtor shtypit i saj.
Më 1997-1999 qe këshilltar i Presidentit Rexhep Meidani dhe më 1999-2000 ministër shteti pranë kryeministrit Ilir Meta.
Më 2005-2009 deputet i Partisë Demokratike.
Gjate viteve '90 ishte kryeredaktor i gazetes Koha Jone, te botuar ne Tirane.
Tituj të veprave
Emrat tuaj (1985)
E pakrye (1987)
Njëri nga ata (1987)
Vonesa (1990)
A thua do të vish duke qeshur (1989)
Shëtitorja (1990)
Finalja (2004)
Intuicionet e tranzicionit 1
Ngjarje në tokë (2011)
In love - (poezi, 2017)
Referime
Lindje 1957
Gazetarë shqiptarë
Ministra të Kulturës të Shqipërisë
Njerëz nga Lezha
Poetë shqiptarë |
2869 | Besnik Mustafaj (Bajram Curr, 23 shtator 1958) është një politikan, diplomat, përkthyes dhe shkrimtar i njohur shqiptar.
Edukimi
Në Tiranë studioi gjuhën frënge në fakultetin e Gjuhëve të Huaja të Universitetit të Tiranës.
Karriera
1981 : Mesues në rrethin e Tropojës.
1982 : Pedagog në Universitetin e Tiranës
1983 : Gazetar në gazetën "Zëri i Popullit".
1988 : Përkthyes në Institutin e Studimeve Marksiste Leniniste.
1989 : Punonjës në Sektorin e Marrëdhënieve me Jashtë në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve
1990 : Kryeredaktor i revistës "Bota Letrare"
1991 : Përkrah Sali Berishës dhe Azem Hajdarit drejtoi kryengritjen studentore kundër regjimit komunist.
1991 : Deputet në legjislaturën XII të Kuvendit të Shqipërisë.
Më 1991 i ofrohet nga Fatos Nano posti i ministrit të kulturës qe ai refuzon.
Më 1992 i ofrohet posti i ministrit të punëve të jashtme që ai gjithashtu refuzon, por pranon postin e Ambasadorit të Shqipërisë në Francë, ku shërbeu nga 1992 deri në 1997.
Si ambasador ai arriti firmosjen e traktatit të miqësisë midis Francës dhe Shqipërisë, traktati i parë miqësie i Shqipërisë me një vend perendimor që nga paktet e Tiranës të viteve 1930. Ai gjithashtu qe negociatori i hyrjes së Shqipërisë në Këshillin e Evropës.
Më 1997 ai jep dorëheqjen pas ardhjes në pushtet të Partisë Socialiste dhe rikthehet në Shqipëri, ku ai do të pranoj postin e drejtorit për marrëdheniet me jashtë të Partisë Demokratike.
2001 : Deputet i Tiranës.
2005 : Rizgjidhet deputet në të njejtën zonë elektorale në Tiranë.
12 shtator 2005 emerohet minister i puneve te jashtme.
Tituj të veprave
Veprat e tij janë të botuara në shumë gjuhë si shqip, frëngjisht, anglisht, gjermanisht, italisht, greqisht etj. Ka fituar çmimin Mesdhetar për letërsi me librin e tij "Daullja prej letre" më 1997.
Motive të gëzuara ()
Pragu i verës ()
Fytyrë burri ()
Bregu i lumit të kthjellët ()
Vera pa kthim ()
Shqipëria, midis krimeve dhe mirazheve
Një sagë e vogël
Daullja prej letre
Ditari i një ambasadori në Paris
Boshi
Autoportret me teleskop
Bishti i kometës
Ëndrra e doktorit - 2016
366 rrëfenja për të ndjellë gjumin (Conarium) - 2021
Shih edhe
Referime
Prozatorë shqiptarë
Deputetë të Kuvendit të Shqipërisë
Ministra të Jashtëm të Shqipërisë
Diplomatë shqiptarë
Lindje 1958
Njerëz që jetojnë
Njerëz nga Malësia e Gjakovës
Përkthyes prej frëngjishtes në shqip |
2870 | Skënder Drini (Voskopojë, 9 gusht 1935 - Tiranë, 16 dhjetor 2014) ka qenë shkrimtar, diplomat dhe shahist shqiptar.
Biografia
U lind në Voskopojë më 9 gusht 1935, i biri i Riza Drinit. I ati kishte lindur në Strugë dhe kishte përkrahur Lëvizjen e Qershorit, arsye për të cilën u largua në dhjetor të 1924 dhe më pas në sajë të një amnistie u kthye më 15 nëntor 1930. Pas pushtimit italian, i ati u emërua prefekt i Shkodrës në periudhën maj-gusht 1943.
Mësoi në Shkodër dhe studioi gjuhën dhe letërsinë shqipe në Universitetin e Tiranës. Ka punuar si mësues në rrethet Tropojë, Burrel edhe në Shkodër përgjatë viteve 1954-82.
Ka shkruar për fëmijët, të rriturit, por nuk ka lënë pas as esetë politike për Kosovën edhe Maqedoninë. Me këtë bagazh veprash që pushtuan libraritë e bibliotekat shqiptare, sidomos në harkun kohor të viteve ’70-80 të shekullit të kaluar, bënë që Lidhja e Shkrimtarëve e Artistëve të Shqipërisë, nga viti 1982-1991 e nxori shkrimtar në profesion të lirë, pra duke i krijuar kushte më të mira krijuese. Pas viteve ’90, ai do të shërbente si diplomat, në Turqi në vitet 1992-1997. Më pas, kthehet në Shkodër, ku punon si drejtor i televizionit “Shkodra TV1”, nga viti 1999 analist politik për çështjet e Evropës Juglindore, të Ballkanit dhe të problemeve shqiptare në shtypin e këtyre viteve. Për kontributin e tij në kulturë ai është laureat i Çmimit të Republikës së Shqipërisë. U nda nga jeta në Tiranë më 16 dhjetor 2014.
Ne shkurt të 2018 u zhvillua në Shkodër "Kupa Skender Drini" ne shah për nder të tij.
Veprat
Tregimet e së shtunës, 1960
Shqipja e kreshtave tona I, 1967 dhe II, 1971
Njeriu Gjigant, 1973
Shembja e idhujve, 1975
Midis dy kohëve, 1978
Vraje tradhtinë, 1980
Bajram Curri, 1984
Njerëzit dhe deti, 1987
Rruga e njeriut, 1990
Klas, 2008
Planeti i lodhur, 2011
Referime
Romancierë shqiptarë
Lindje 1935
Vdekje 2014
Njerëz nga Voskopoja
Shkrimtarë të realizmit socialist
Diplomatë shqiptarë |
2871 | Agim Vinca lindi më 22 maj 1947 në Veleshtë të Strugës (Maqedoni). Shkollën fillore e kreu në vendlindje, ndërsa të mesmen në Strugë. Studimet për gjuhë dhe letërsi shqipe i kreu në vitin 1970, në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Prishtinës, ku edhe magjistroi dhe doktoroi. Ka qenë profesor në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës, ku ligjëronte Letërsinë e sotme shqipe.Tani është pensionuar dhe merret vetem me letërsi.
Agim Vinca është njëri nga poetët më të njohur bashkëkohorë shqiptarë dhe njëri ndër studiuesit më të dalluar të letërsisë shqipe.
Agim Vinca merret edhe me përkthime letrare dhe shkrimin e veprave studimore për gjuhën dhe letërsine shqipe. Perkthimet e tij janë kryesisht nga gjuha franceze ne gjuhën shqipe.
Jeton dhe punon në Prishtinë.
Tituj të veprave
Feniksi (poezi, 1972)
Bregu i mallit (poezi, 1975)
Në vend të biografisë (poezi, 1977)
Aspekte të kritikës sonë (studim, 1977)
Qasje (kritikë, 1980)
Buzëdrinas (poezi, 1981)
Struktura e zhvillimit të poezisë së sotme shqipe (1945-1980) (monografi historiko-letrare, 1985)
Iz savremene albanske poezije u Jugoslaviji (antologji, Sarajevë, 1985)
Arna dhe ëndrra (poezi, 1987)
Orët e poezisë (kritikë letrare, 1990)
Populli i pandalur (publicistikë, 1992)
Alternativa letrare shqiptare (kritikë letrare, 1995)
Kohë e keqe për lirikën (poezi, 1997)
Shqiptarët mes mitit dhe realitetit (publicistikë, 1997)
Dri' (poezi, përzgjedhje, Tiranë, 1999)
Sonet i vetmuar (poezi të vjetra dhe të reja, 2001)
Kurs i teorive letrare. Prej antikës deri te postmodernizmi (libër teorik, 2002)
Panteoni i ideve letrare (libër teorik, 2003)
Fije të pakëputura (sprova letrare dhe kulturore, 2004)
Kënga e hapur (antologji e komentuar, 2005)
Psalmet e rrënjës (poezi, 2007)
(Po)etika e fjalës, (publicistikë, 2010)
Arti i reagimit (publicistikë, 2011)
Muza e mëmëdheut (poezi, 2012)
Mashat (poezi, greqisht, 2015)
Une cloche à ton cou / Kambanë në qafë (poezi, frëngjisht, 2016)
Metoda letrare (libër teorik, 2016)
Nostalgji për kohërat e rrezikshme (poezi, 2017)
Lidhje të jashtme
Biografi dhe Koleksion të punimeve
Lista e disa veprave
Biografi shqiptarësh
Shkrimtarë shqiptarë
Njerëz që jetojnë
Lindje 1947
Njerëz nga Struga |
2873 | Nasi Lera lindi në 20 Shtator 1944 ne Korçë. Është shkrimtar bashkëkohor shqiptar, dhe përkthyes. Ai kreu shkollën fillore dhe të mesme në Korçë kurse studimet universitare në Tiranë. Nasi Lera njihet si prozator. Ka botuar vëllime me tregime, novela dhe romane. Nasi LERA ka bere të njohur në gjuhën shqipe shumë autorë të huaj me përkthimet e tij. Që në fillesat e tij si letrar i ri, ai tërhoqi vëmendjen e lexuesve dhe të kritikës, madje që në tregimet e para të cilat spikatnin për nivelin e tyre të lartë artistik. Botimet e librave të tij, në pak vite e radhitën atë në emrat më të njohur të brezit të shkrimtarëve shqiptarë të gjysmës së dytë të shekullit XX.
VELLIME ME TREGIME E NOVELABORA E FUNDIT (1972)
ERA E PISHAVE (1976)
NISEMI, DJEMA ! (1977)
DITE NGA KY SHEKULL (1979)
DITA E TRETE (1980)
SYTE E DASHURISE (1981)
DUAJE EMRIN TEND (1983)
TRENI ECTE DREJT DEBORES (1984)
TREGIME TE ZGJEDHURA (1985)
ULERIMA E HESHTUR (1996)
ROMANE
GJAKU I PRILLIT (1981)
TE JETOSH KOHEN (1984)
ORET E QYTETIT TE VOGEL (1986)
BALADA E VETVETES (1990)
NATA E PREMIERES (1990)
NGJALLJA E DIKTATORIT (1992)
ANA ZH. (199
NJERI PA STINE (1997)
SYTE E SOFISE (2011)
TE GJALLE DHE TE VDEKUR (2013)
TE GJITHE PREMTOJNE PARISIN (2014)
TE JETOSH KOHEN (1989)
KISHIM NJE ENDERR (2016)
DISA PERKTHIME NGA FRENGJISHTJA TE AUTOREVE FRANCEZE E TE HUAJ
ALBERT CAMUS – L'ETRANGER (I HUAJI)
MARGUERITE DURAS – L'AMANT (DASHNORI)
ANDRE GIDE – ISABELLE
RAYMOND RADIGUET – DIABLE AU CORPS (DJALLI NE TRUP)
J.M.C. LE CLEZIO – L'ETOILE ERRANTE (YLLI ENDACAK)
FRANCOISE SAGAN – LES MERVEUILLEUX NUAGES (MARTESA E ZHOZESE)
JACQUES LE GOFF – LA CIVILISATION DE L'OCCIDENT MEDIEVAL (QYTETERIMI I PERENDIMIT MEDIEVAL)
SIMONE DE BEAUVOIR – LE DEUXIEME SEXE (VOL. 1 & 2) (SEKSI I DYTE)
MICHEL TOURNIER – ELEAZAR OU LA SOURCE ET LE BUISSON (ELEAZARI)
MILAN KUNDERA – LA VALSE AUX ADIEUX (VALSI I LAMTUMIRAVE)
PATRICK RAMBAUD – LA BATAILLE (BETEJA)
MAX GALLO – CESAR IMPERATOR (CEZARI IMPERATOR)
DIMITRIJ S MEREJKOVSKI – LE ROMAN DE NAPOLEON (ROMANI I NAPOLEONIT)
PASCAL QUIGNARD – VILLA AMALIA (VILA AMALIA)
GUY DE MAUPASSANT – YVETTE (IVETA) – LE HORLA (MOTRAT RONDOLI) – VELLIM ME TREGIME E NOVELA
PATRICK RAVIGNANT – LE JOURNAL SECRET DE NAPOLEON BONAPARTE (DITARI SEKRTE I NAPOLEONIT)
HUBERT NYSSEN – LE BONHEUR DE L'IMPOSTURE (KENAQESIA E MASHTRIMIT)
JACQUES PIERRE AMETTE – LA MAITRESSE DE BRECHT (DASHNORJA E BREHTIT) – CHRONIQUE DE MOREE (KRONIKA E MORESE)
IRENE NEMIROVSKY – SUITE FRANCAISE (SUITE FRANCEZE) – LE MALENTENDU (KEQKUPTIMI) – LE BAL (BALLOJA) – DAVID GOLDER – LA CHALEUR DU SANG (AFSHI I GJAKUT)
GABRIEL GARCIA MARQUES – LE GENERAL DANS SON LABYRINTHE (GJENERALI NE LABIRINTIN E VET) – DE L'AMOUR ET AUTRES DEMONS (PER DASHURINE DHE DEMONE TE TJERE)
YASUNARI KAWABATA – LE GRONDEMENT DE LA MONTAGNE (GJEMIMI I MALIT) – LE LAC (LIQENI)
JOSE SARAMAGO – DIEU MANCHOT (PERENDIA DORACE) – L'AVEUGLEMENT (VERBERIA) – CAIN(KAINI) – LE VOYAGE DE L'ELEPHANT (UDHETIMI I ELEFANTIT) – L'AUTRE COMME MOI(TJETRI SI UNE) – L'EVANGILE SELON JESUS CHRIST (UNGJILLI SIPAS JEZU KRISHTIT)– L'ANNEE DE LA MORT DE RICARDO REIS (VITI I VDEKJES I RIKARDO REISIT)
ISABEL ALLENDE – D'AMOUR ET D'OMBRE (PER DASHURINE DHE HIJE) – PORTRAIT SEPIA(PORTRET NE SEPJE)
YUKIO MISHIMA – UNE SOIF D'AMOUR (AFSHI I DASHURISE)
KENZABURO OE – UNE EXISTANCE TRANQUILLE (NJE EKZISTENCE E QETE)
SHUSAKU ENDO – LA FILLE QUE J’AI ABANDONNEE (VAJZA QE BRAKTISA)
JORGE AMADO – TEREZA BATISTA
ERICFOSNES HANSEN – CANTIQUE POUR LA FIN DU VOYAGE (PSALME PER FUNDIN E NJE UDHETIMI)
LEONARDO SASCIA – TODO MODO (E PERKTHYER NGA ITALISHTJA) - KONTEKSTI
SKENARE FILMASH
DUAJE EMRIN TEND
TE SHOH NE SY
TELEFONI I NJE MENGJESI
MENGJESE TE REJA
Burimi i të dhënave
Përkthyes prej frëngjishtes në shqip
Prozatorë shqiptarë
Njerëz nga Korça
Njerëz që jetojnë
Lindje 1944 |
2874 | Xhevahir Spahiu (Malind, 1 mars 1945) është poet dhe gazetar i njohur shqiptar.
Studioi në fakultetin histori-filologji, dega gjuhë-letëresi shqipe.
Që nga viti 1968 ka punuar si gazetar në gazetën “Zëri i Popullit”, redaktor në revistën “nëntori”, mësues dhe libretist në Teatrin e Operas e Baletit në Tiranë.
Është i nderuar me çmimin “Migjeni” dhe është fitues i çmimit të parë në konkursin e 45-vjetorit të çlirimit të Atdheut.
Tituj të veprave
Mëngjes sirenash (1970)
Ti qytet i dashur (1973)
Vdekje e perendive (1977)
Dyer dhe zemra të hapura (1978)
Bashkohësit (1980)
Agime shqiptare 1981
Zambakët e Mamicës 1981
Kitaristët e vegjël (1983)
Nesër jam aty (1987)
Heshtje s´ka (1989)
Dielli i lodrave (1990)
Poezia shqipe (1990)
Kohë e krisur (1991)
Udha (2005)
Referimet
Njerëz nga Skrapari
Poetë shqiptarë
Gazetarë shqiptarë
Njerëz që jetojnë
Lindje 1945
Njerëz të teatrit shqiptar
Anëtarë të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë |
2875 | Murat Isaku (Gajre, 15 prill 1928 - Tetovë, 24 gusht 2005) ka qenë arsimtar, poet, romancier, tregimtar si dhe ka lënë një monografi për poetin Lasgush Poradeci.
Biografia
U lind në Gajre të Tetovës më 1928, shkollimin e ndoqi në Tetovë, Elbasan, Prishtinë, Prizren, maturën e mbaroi në Normalen e Gjakovës, studimet e larta për gjuhën dhe letërsinë i mbaroi në Beograd më 1953.
Punoi si profesor i gjuhës shqipe në gimnazin e Tetovës dhe mëtej u emërua zv. drejtor i kësajë shkolle. Duhet theksuar se u caktua redaktor i TV Shkupit për emisionet e gjuhës shqipe nga edhe u pensionua.
Ndërroi jetë në moshën 77 vjeçare në Tetovë në vitin 2005.
Tituj të veprave
Zani i malit (1960)
Buzëqeshjet e mesditës (1963)
Drithmat (1975)
Blana (1982)
Unaza e djerrinës (1971)
Gërsheti (1978)
Sheshtina (1982)
Dielli e din rrugën e vet (1965)
Flaka e vonar (1973)
Plagët (1975)
Etje (1982)
Damkat (1986)
Shtjella (1989)
Gjaku i sharraxhive19??(në vazhdime në Flaka e vëllazërimit)
Ngushëllimi i Bukur
Fatprerët
Referime
Lindje 1928
Vdekje 2005
Poetë shqiptarë të shekullit 20
Romancierë shqiptarë
Tregimtarë shqiptarë
Njerëz nga Tetova
Shqiptarë në Jugosllavi
Shqiptarë në Maqedoninë e Veriut |
2876 | Karmell Kandreva lindi në vitin 1931 në Qanë (Cerzeto) të Kalabrisë dhe vdiq në vitin 1982), ishte shkrimtar arbëreshë.
Punoi si pedagogë në Universitetin e Kalabrisë.
Tituj të veprave
Shpirti i arbërit rron I (1976)
Shpirti i arbërit rron, arbëreshi tregon II (1977)
Shpirti i arbërit rron, vuan dega e hershme III (1979)
Burimi i të dhënave
Biografi shqiptarësh
Shkrimtarë shqiptarë
Arbëreshë
Lindje 1931
Vdekje 1982 |
2878 | Vorea Ujko ose Domenico Bellizzi ishte një shkrimtar arbëresh nga Kalabria e Italisë.
Jeta dhe vepra
Vorea Ujko lindi si Domenico Bellizzi (ose Domeniko Beliçi në burime shqipe) në fshatin Frasnita, Frascineto, Kalabri, Itali më 1918 (ka shkrime ku thuhet se ka lindur edhe më 1931); vdiq në një aksidenti automobilistik më 26 janar 1989.
Vorea Ujko është pseudonimi i Domeniko Beliçit. Vorea, pos që ka qënë prift ai ka studiuar edhe për letërsi dhe si i tillë ka punuar mësues i letërsisë në Firmo.
Ai, ashtu si edhe poetët e rinj arbëreshë, bëjnë përpjekje që, pos kultivimit të gjuhës së tyre shqipe, që e kanë ruajtë brez pas bresi, e që paraqet një brum të mirë studimi të gjuhëtarëve, t'i afrohen gjuhës së sotme shqipe. Kjo mundësi tashmë është mundësuar, sepse ekziston liria e lëvizjës, por edhe kanë qasje në programe të ndryshme të mediave elektronike, por edhe të gazetave.
Në krijimtarinë e Ujkos vihet re ndjenja e fortë e lidhjes së tij me kulturën dhe paraardhësit. Krijimet e Ujkos janë publikuar në antologji dhe publikime në Itali, Shqipëri dhe Kosovë.
Tituj të veprave
Zgjimet e gjakut, Castrovillari ()
Kosovë, Cosenza ()
Mote moderne, Schiavonea ()
Ankth, Prishtinë ()
Stinët e mia, Corigliano Calabro Stazione ()
Këngë arbëreshe, Tiranë, ()
Burimi, Tiranë, ()
Hapma derën, zonja mëmë, Tiranë, ().
Burimi i të dhënave
Lidhje të jashtme
Jemi - Il portale degli arbëreshë
Poetë arbëreshë
Lindje 1918
Vdekje 1989
Italianë me prejardhje arbëreshe |
2879 | Rexhep Qosja (25 qershor 1936, Vuthaj, Mal i Zi) është historian letërsie, kritik letrar, shkrimtar, publicist, politikan dhe akademik shqiptar. Është anëtar i rregullt dhe korrespondent i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, dhe ka qenë i angazhuar në politikën kosovare të pasluftës.
Është autor i disa romaneve të njohura. Qe njëri ndër zërat më të spikatur të dramës moderne shqipe gjatë viteve 1970.
Më 2006 u inkuadrua në një debat për identitetin shqiptar me Ismail Kadarenë. Ka qenë një ndër intelektualët shqiptarë i cili ka ngritur zërin në mbrojtje të figurës së Enver Hoxhës. Në debatin e hapur në vitin 2018 mbi shkëmbimin e territoreve mes Kosovës dhe Serbisë, ka mbrojtur tezën e shkëmbimit të territoreve.
Biografia
U lind në Vuthaj, në krahinën e Malësisë asokohe nën Mbretërinë Jugosllave. Katër klasat e para të fillores i kreu në Vuthaj, kurse gjysmëmaturën në Guci. Më 1959 mbaroi Shkollën Normale në Prishtinë, ndërsa më 1960 u regjistrua në Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe të Fakultetit Filozofik të Universitetit të Prishtinës, ku u diplomua më 1964. Në vitin 1967 u pranua asistent në Institutin Albanologjik të Prishtinës dhe gjatë viteve 1967/68 specializoi shkencën e letërsisë në studimet e shkallës së tretë në Fakultetin Filologjik të Universitetit të Beogradit. Më 1969 u zgjodh bashkëpunëtor shkencor i Institutit Albanologjik të Prishtinës. Në vitin 1971 mbrojti tezën e doktoratës mbi jetën dhe krijimtarinë e Asdrenit me punimin "Asdreni, jeta dhe vepra e tij" në studimet e tij pasuniversitare në Universitetin e Beogradit. Pas doktorimit, më 1972, u zgjodh, një herë bashkëpunëtor i lartë e pastaj, këshilltar shkencor në Institutin Albanologjik, si dhe profesor inordinar dhe profesor ordinar në Fakultetin Filozofik të Prishtinës. U pranua në Partinë Komuniste të Jugosllavisë në vitet 70. Ishte drejtor i Institutit Albanologjik prej vitit 1972 deri më 1981, shef shumëvjeçar i Degës së Letërsisë dhe të Gjuhës Shqipe të Fakultetit Filozofik dhe, gjatë viteve 1974-1975, kryeredaktor i jashtëm i revistës letrare Jeta e Re. Më 1989 iu propozua që të bëhej kryetar i Lidhjes Demokratike të Kosovës, por Qosja refuzoi.
Pas ndryshimeve politike më 1990 në Shqipëri, Qosja u bë ndër kritikët më të zëshëm të kulturës dhe elitës politike si derivat gjenealogjik i nomenklaturës komuniste.
Dhjetëvjeçarin para Luftës së Kosovës mori emër si figurë e realitetit kombëtar shqiptar. Politikisht organizoi Forumin Demokratik të Intelektualëve Shqiptarë si kundërpeshë ndaj LDK-së së Ibrahim Rugovës, më 1998 shkoi edhe më tej, duke e themeluar Lëvizjen Demokratike të Bashkuar (LDB). Në këtë cilësi mori pjesë në bisedimet në Rambouillet në shkurtin e vitit 1999 si anëtar i delegacionit shqiptar. Pas luftës Qosja mori pjesë në Këshillin Administrativ Interim vendosur më 15 dhjetor 1999. Pas një viti, më 16 dhjetor, dha dorëheqjen nga kryetarësia e LDB-së pas rezultateve të dobëta në zgjedhjet e 28 tetorit të atij viti.
Vepra
Është autor i mbi tridhjetë librave me studime për letërsinë dhe kritikë letrare, prozë artistike, tregime, romane dhe drama, publicistikë e shkrime polemike. Ka botuar recensione, vështrime, artikuj, sprova, trajtesa e studime në revista shkencore e letrare, duke trajtuar në to çështje të veçanta të letërsisë shqipe dhe të krijimtarisë letrare në përgjithësi. Disa punime dhe vepra të tij janë përkthyer në gjuhë të tjera.
Në vitin 2010 Instituti Albanologjik i Prishtinës botoi kompletin e veprave në 29 vëllime.
Prozë
Rexhep Qosja ka botuar disa romane: "Vdekja më vjen prej syve të tillë" (1974), "Një dashuri dhe shtatë faje" (2003), "Nata është dita jonë" (2007), "Bijtë e askujt" (2010) dhe Të fshehtat e treguara (2020).
Përveç në Prishtinë romani "Vdekja më vjen prej syve të tillë" është botuar në vitin 1987 edhe në Tiranë, me inisiativë të shkrimtarit Ismail Kadare, i cili kishte lexuar botimin e Shtëpisë Botuese “Rilindja” të Prishtinës dhe e kishte pëlqyer. Më vonë Kadare e rekomandoi romanin e Qosjes edhe në Francë dhe ai u botua atje, në vitin 1994 me parathënie të Kadaresë.
Qosja ashtu si shkrimtarët tjerë shqiptarë është ndikuar nga Ismail Kadare. Një rast i tillë është romani i Qosjes Një dashuri dhe shtatë faje i botuar më 2001, që është i ngjashëm me romanin e Kadaresë Krushqit janë të ngrirë botuar më 1986. Ngjashmëritë janë protagonisti i cili është mjek në të dy rastet, antagonisti që është UDB, vendi është Spitali i Prishtinës, viti është 1981, faji i protagonistit është mjekimi ose nderimi i viktimave të demonstratës. Studiuesi Ag Apolloni pohon se ngjashmëri të tilla ka edhe te shkrimtarët e mëdhenj botërorë dhe ato nuk ua ulin vlerën veprave.
Nga proza Qosja ka botuar edhe tregimin "I ringjalluri i penduar" i cili mund të quhet edhe novelë ose roman. Ky tregim është satirë që fshikullon politikanët kosovarë të pasluftës. Të fshehtat e treguara është romani i parë omnibus në letërsinë shqipe.
Ese
Eseja "Çështja Shqiptare" e Qosjes në vitin 1995 u përkthye dhe u botua në Francë nga shtëpia botuese Fayard.
Në këtë vepër të përkthyer në frëngjisht Qosja do të deklaronte:«Perandoria Osmane ka ngritur mur mes shqiptarëve dhe Evropës, në radhë të parë me ideologjinë fetare islame»
Me botimin e vëllimit Identiteti evropian i shqiptarëve nga Ismail Kadare më 2006 si replikë ndaj vëllimit të Qosjes Ideologjia e shpërbërjesu bë shkas për rrahjen e kësaj teme, Qosja iu përgjigj brenda vitit me esetë Idetë raciste të Kadaresë dhe Realiteti i shpërfillur. Kundëpërgjigjja e Qosjes çoi Kadarenë drejt reagimit dhe kështu u zhvillua një debat mbi identitetin kombëtar. Qendra e mendimit të Qosjes është se identiteti mbarëshqiptar në gjerësinë e tij ngërthen elemente të të dy qytetërimeve, si atij perëndimor, si atij lindor. Në veprën Identiteti Evropian i Shqiptarëve, Kadare i ka kritikuar ashpër qëndrimet e Qosjes: «Askush nuk mund të jetë aq naiv sa të mos e kuptojë se një identitet i ndarë është një komb i ndarë. Askush s’mund të jetë aq i ngathët nga mendja që të mos e kuptojë se përjashtimi i gjysmës ose shumicës së kombit shqiptar nga identiteti evropian, do të thotë përjashtim nga Evropa. Dhe përjashtimi nga Evropa nuk është larg dëbimit nga Evropa. Ky nuk është as përfundim teorik e as filozofik. Kombi shqiptar, përpara se ta lexojë në libra e ka ndier në mishin e tij këtë lemeri. Shpërnguljet me dhunë kanë hyrë në vetëdijen e traumatizuar të disa brezave shqiptarë. Këto shpërngulje nuk ranë si rrufe në qiell të pastër. Ato ishin përgatitur për një kohë të gjatë nga zyra kriminelësh, nga ushtarakë sadistë, nga akademikë të zinj si Vasa Çubrulloviçi, nga mendësia e një popullsie të tërë të dehur prej etheve shoviniste.»
Drama
Rexhep Qosja është një ndër autorët që kanë patur një ndikim të madh në modernitetin letrar të dramës shqipe, në dimensionin e saj filozofik dhe thellësinë psikologjike në vitet 70, bashkë me Teki Dervishin dhe Beqir Musliun.
Qosja ka shkruar dramat Beselam pse po më flijojnë, Sfinga e gjallë dhe Vdekja e një mbretëreshe, botuar në vitin 1978 nën titullin e përbashkët "Mite të zhveshura". Dramën e parë, Sfinga e gjallë, e nisi po atë vit që përfundoi romanin e parë, Vdekja më vjen prej syve të tillë (1974), dhe e inskenoi në vitin 1976.
Debate
Debati mbi Enver Hoxhën.
Në një intervistë dhënë gazetares Rudina Xhunga me rastin e 100 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë, Qosja e cilësoi jonormale injorimin që i bëhej Enver Hoxhës. Sipas tij, Hoxha:
«[...] e shkëputi Shqipërinë prej një varfërie të madhe që sundonte përpara...i siguroi atij populli bukën,[...] ndërtoi një shtet bashkëkohor me të gjitha institucionet politike, shoqërore, kulturore, arsimore, shkencore. Nuk mund t’i harrojmë këto. Shqipëria sot ndriçohet edhe me hidrocentrale që ka ndërtuar ai regjim, apo në radhë të parë me ato termocentrale. Ai regjim e mbrojti Shqipërinë prej përmbytjeve, e shpëtoi Shqipërinë prej kënetave. U rritën tani kënetat, u rritën aq shumë sa po bëhen vërshime ashtu si Shkodra sepse regjimi i sotëm nuk po i kushton rëndësi ose i la të shkatërrohen ato që i kishte ndërtuar ai regjim me Enver Hoxhën në krye për mbrojtjen e qyteteve, fshatrave, fushave prej vërshimeve dhe brakave. Nuk mund dhe nuk duhet t’i harrojmë këto. E thashë më parë e dua ta përsëris se ai regjim i dha popullit shqiptar një dinjitet ndërkombëtarisht të njohur dhe kjo nuk është diçka e parëndësishme.[...]»
Sipas Qosjes Shqipëria nuk ishte vendi i vetëm ku u pushkatuan njerëzit pas luftës, duke e krahasuar me terrorin ne vendet tjera komuniste në Shqipëri dhuna qe në përpjestime më të vogla. Madje në ditarin e tij të botuar në vitin 2016, Qosja do të shkruante:
«"Enver Hoxha ishte atdhetar i madh, atdhetari më i madh shqiptar, që ia kishte kushtuar jetën Shqipërisë shtet dhe popullit shqiptar komb. Këta të sotmit, të gjithë së bashku s'i vijnë atij as deri te nyja e poshtme e këmbës".[...]»
Kryeministri i Shqipërisë Sali Berisha kritikoi Qosjen për "lartësimin e figurës së Enver Hoxhës", dhe për injorimin e faktit që shqiptarët ia kishin zvarritur bustet që kishte pasur në çdo qytet të Shqipërisë. Pas ankesës së demokratëve lidhur me shfaqjen e fotografive të liderit shqiptar Enver Hoxha në festimet e çlirimit të Shqipërisë, Rexhep Qosja mbrojti shfaqjen e tyre duke argumentuar se në vendet demokratike nuk dënohej nxjerrja publike e fotografive të figurave të mëhershme politike, madje as nxjerrja publike e fotografive të Leninit dhe Stalinit; përjashtim bënte nxjerrja e fotove të Adolf Hitlerit. Qosja e kritikoi ashpër edhe krahasimin e Enver Hoxhës me Hitlerin, duke e quajtur marrëzi, shpifje dhe akuzë poshtëruese kundër popullit shqiptar, i cili Enver Hoxhën e kishte kënduar, duartrokitur, madhëruar në vepra arti dhe e kishte quajtur figurë e madhe kombëtare. Kjo nxiti replikë nga deputetja demokrate Mesila Doda e cila e quajti Qosjen «marksist-leninist i degraduar».
Qosja sulmoi mentalitetin komunist:
«[...] ish-sekretari i organizatës themelore të Partisë së Punës së Shqipërisë në Universitetin e Tiranës, Sali Berisha, i cili kishte bërë shumë përpjekje, qoftë edhe përmes djemve të Enver Hoxhës, për të hyrë në shtëpinë dhe në ekipin e mjekëve të tij! Dhe, ky trabant i komunizmit, që aq egër do të çohet kundër idhullit të vet vetëm pas vdekjes së tij, do ta quajë sot Enver Hoxhën Hitleri shqiptar![...]»
Epokën e Mbretit Zog I Qosja e ka quajtur "rend feudal" dhe kjo solli një valë reagimesh në Shqipëri që e cilësuan Qosen si "despot dhe enverist", dhe qëndrimet e tij si "shpalosja e radhës e enverizmit dhe përçarja e kombit shqiptar".
Debati mbi korigjimin e kufinjve
Në debatin që u zhvillua në vitin 2018, Qose është deklaruar pro idesë së korrigjimit të kufinjve mes Kosovës dhe Serbisë. Qosja e ka goditur Sali Berishën për deklaratën e tij se çështja e kufinjve të Kosovës ishte shndërruar në lajm kryesor rajonal dhe botëror nga serbomëdhenjtë e Beogradit dhe argatët e tyre në Prishtinë. Sipas Qosjes, Berisha nuk kishte të drejtë morale të fliste kur ai "duke e thyer embargon e vendosur prej faktorëve ndërkombëtar ndaj Serbisë,me naftën e Shqipërisë e ka furnizuar ushtrinë serbe që masakronte shqiptarë në Kosovë."
Bibliografia
<small>
Vepra
Episode letrare, 1967
Dialog me shkrimtarë, 1968
Antologjia e lirikës shqipe, 1970
Kontinuitete, 1972
Asdreni - jeta dhe vepra, 1972
Panteoni i rralluar, 1973
Vdekja më vjen prej syve të tillë, 1974
Shkrimtarë dhe periudha, 1975
Anatomia e kulturës, 1976
Mite të zhveshura, 1978
Prej tipologjisë deri te periodizimi, 1979
Morfologjia e një fushate, 1980
Nocione të reja albanologjike, 1983
Historia e letërsisë shqipe I, II 1984
Antologjia historike e letërsisë shqipe, 1985
Historia e letërsisë shqipe III, 1986
Porosia e madhe, 1986
Populli i ndaluar, 1990
Strategjia e bashkimit kombëtar, 1992
Çështja shqiptare: historia dhe politika, 1994
Ligjërime paravajtëse, 1996
Fjalor demokratik, 1997
Paqja e përgjakshme: Konferenca ndërkombëtare për Kosovën, 1999
Një dashuri dhe shtatë faje, roman, 2001
I ringjalluri i penduar, tregim satirik, 2002
Ideologjia e shpërbërjes, 2006
Realiteti i shpërfillur, 2006
Rilindja e dytë
Prej letërsisë romantike deri te letërsia moderne, 2007
Nata është dita jonë, 2007
Shqipëria dhe Kosova - Si janë dhe si do të duhej të jenë, 2013
Dëshmitar në kohë historike 1966-1974 - Ditar I - (prill, 2014)
Dëshmitar në kohë historike 1975-1978 - Ditar II - (Maj, 2014)
Dëshmitar në kohë historike 1979-1981 - Ditar III - (qershor, 2014)
Dëshmitar në kohë historike 1982-1983 - Ditar IV - (shtator, 2014)
Dëshmitar në kohë historike 1982-1983 - Ditar IV
Dëshmitar në kohë historike 1984-1985 - Ditar V
Dëshmitar në kohë historike 1986-1989 - Ditar VI
Dëshmitar në kohë historike 1990-1998 - Ditar VII
Dëshmitar në kohë historike 1999-2001 - Ditar VIII
Të fshehtat e treguara, roman, 2020
Vepra të përkthyera
Živa sfinga, Jedinstvo, Priština, 1976.
Smrt vreba iz očiju, Narodna knjiga, Beograd, 1976.
Književnost i kritika, Prosveta, Beograd, Jedinstvo, Priština, 1979.
Smrt preži v očeg, Mladinska knjiga, Ljubljana, 1979.
Smrta mi ide ot takiva oči , Hristo Danov, Plovdiv, 1982.
Beselam pse më flijojnë (arabisht), Kuvajt, 1983.
La mort me vient de ces yeux là, Gallimard, Paris, 1994.
La question Albanaise, Fayard, Paris, 1995.
In solchen Augen lieg der Tod, Hayman Verlag, Innsbruck, 1995.
Die ogen en de dood, Van Genep, Amsterdam, 1996.
La morte mi viene da occhi cosi
</small>
Nderime
Për krijimtarinë shkencore e letrare është çmuar me Shpërblimin e qytetit të Prishtinës, më 1968; me Shpërblimin Krahinor të Dhjetorit më 1969; me dy shpërblime të SHSH të Kosovës, më 1972 dhe 1974 dhe me Shpërblimin e RS të Serbisë - 7 Korriku, më 1975. Në vitin 2000 kryetari i Republikës së Shqipërisë Rexhep Mejdani i dha çmimin “Nderi i Kombit”.
Për romanin "Bijtë e askujt" iu dha çmimi “Pjetër Bogdani” më 2010. Më 22 qershor 2012 iu dorëzua çmimi letrar Beqir Musliu''.
Familja
I vëllai, Isa Qosja është regjisor.
Literatura
Referime
Lindje 1936
Njerëz që jetojnë
Njerëz nga Malësia e Madhe
Akademikë shqiptarë
Kritikë shqiptarë
Romancierë shqiptarë
Dramaturgë shqiptarë |
2880 | Teodor Laço (1936-2016) ishte një shkrimtar dhe diplomat shqiptar.
Jeta
Teodor Laço lindi më 29 shtator të vitit 1936 në fshatin Dardhë të Korçës, vdiq më 15 tetor të vitit 2016, është shkrimtar shqiptar. Studioi Agronomi në Universitetin e Tiranës. Ka filluar të botojë që prej viteve ’60. Është autor i shumë romaneve, novelave, përmbledhjeve me tregime, dramave, komedive, skenarëve të filmave artistikë dhe dokumentarë. Disa prej librave të tij janë vlerësuar me çmimet më të larta që jepen në Shqipëri, ndërsa pjesë të rëndësishme të veprës së tij janë përkthyer e botuar edhe në gjuhë të huaja. Pas viteve ’90 është angazhuar edhe në jetën politike të vendit; për dymbëdhjetë vjet ka qenë deputet në parlamentin shqiptar, ministër i Kulturës në vitet ’94-’97 dhe ka përfaqësuar shtetin shqiptar si ambasador në Fedaratën Ruse. Vdiq më 15 tetor 2016.
Tituj të veprave
Era e tokës (1965)
Shtëpia në rrugicë (1968)
Një natë shiu - 1969
Një nuse për Stasin (1970)
Tokë e ashpër (1987)
Korbat mbi mermer (1981)
Të gjithë lumenjtë rrjedhin (1987)
Pushimet e kolonelit (1990)
Shi në plazh
Vrasja e buzëqeshjes
Një dritare në Kremlin
Mjegull (2009)
''Gropas 67 (2014)
Referime
Ministra të Kulturës të Shqipërisë
Shkrimtarë shqiptarë
Njerëz nga Dardha
Lindje 1936
Vdekje 2016
Shkrimtarë të realizmit socialist |
2881 | Bilal Xhaferri (Ninat, 2 nëntor 1935 - Çikago, 14 tetor 1986) ka qenë shkrimtar, disident, botues dhe aktivist shqiptar.
Biografia
U lind më 1935 në fshatin Ninat afër Konispolit, i biri i Xhaferr Hoxhës. Babai i tij ishte pushkatuar si antikomunist më 1945. Në moshën 8 vjeç i vdiq e ëma, kurse në moshën 10 vjeç, pushteti komunist i pushkatoi të atin nacionalist dhe ai mbeti jetim me tri motra, nën kujdesin e Ferik Hoxhës, gjyshit nga babai. Pasi kreu shkollën fillore në vendlindje, duke marrë dy klasë në një vit, më 1948 u largua për të gjetur punë në Sarandë si korrier, sidomos pasi gjyshi iu shpall kulak dhe e shpronësuan. U rrit bashkë me të motrat në internim ku dhe u lejua të kryente shkollimin e mesëm.
Bëri një shkollë njëvjeçare si gjeometër. Më 1954-1955 jetonte bashkë me të motrën Antiken, në një dhomë në Sukth të Durrësit. Aty ndiqnin të dy shkollën shtatëvjeçare, motra ditën, ndërsa ai natën, sepse punonte normist. Ndërkohë kreu një shkollë teknike për ndërtim dhe u punësua në kantiere ndërtimi, në rruga-ura në Krujë, në hidrocentralin e Ulzës etj.
Më 1967 i botohet vëllimi me poezi Lirishta e kuqe, por nuk u vu kurrë në qarkullim. Po atë vit konkuroi me romanin Krastakraus në konkursin letrar të mbajtur me rasin e 500 vjetorit të lindjes së Skënderbeut, por nuk fitoi. Ky roman do të botohej në vitin 1993.
Më 1968, ai u shpreh në Lidhjen e Shkrimtarëve kundër romanit Dasma të Kadaresë, duke e akuzuar Kadarenë për revizionizëm ndaj doktrinës komuniste, një akuzë kjo shumë e rëndë gjatë regjimit komunist që mund ta kishte dëmtuar shumë Kadarenë. Po për këtë ai u qortua rëndë nga Fadil Paçrami. Iu hoq e drejta e botimit, u dëbua dhe u dërgua të punonte në fermën e Sukthit. Pas një mbledhjeje të Lidhjes së Shkrimtarëve me në krye Rita Markon, u kritikua bindshëm dhe u përjashtua.
Më 30 gusht 1969 u arratis nga Shqipëria për në Greqi. Më 1970, shkoi në SHBA, në Boston ku deri më 1972 punoi në gazetën “Dielli”. Më 1974 u vendos në Çikago ku themeloi revistën “Krahu i shqiponjës”, botim i Lidhjes Çame të cilën e drejtoi, botoi dhe redaktoi për 39 numra në dy gjuhë, shqip e anglisht.
Në vitin 1986 ndërroi jetë në Çikago.
Riatdhesimi i eshtrave dhe nderimi
Më 3 maj 1993 Presidenti i Republikës Sali Berisha e dekoroi me medaljen “Martir i demokracisë” (Dekreti 1089) me motivacionin "Për përkushtim si publicist e politikan disident në luftën kundër komunizmit e diktaturës, për aspiratat e tij thellësisht kombëtare e demokratike" dhe "Nder i Kombit" nga Presidenti Bamir Topi.
Më 6 maj 1996 shkrimtari Shefki Hysa, drejtues i OJQ Shoqata Kulturore "Bilal Xhaferri", në bashkëpunim me qeverinë shqiptare inicoi dhe organizoi ceremonialin e rikthimit në Atdhe të eshtrave të poetit, prozatorit dhe publicistit të shquar disident Bilal Xhaferri që tanimë prehet në vendlindje, në Sarandë.
Më 2014 shtëpia e tij në Ninat të Sarandës u bë Shtëpi Muze, dhe më 2 nëntor u inaugurua busti pranë shtëpisë.
Polemikë
Sipas disa kritikëve Xhaferri nuk ishte fare disident pasi glorifikonte regjimin komunist, bile edhe romanin Dasma e kishte kritikuar se denigronte realitetin socialist, për më tepër ai ishte arratisur në Greqi fare kollaj dhe prandaj mendohet që të ishte thjesht një agjent i Sigurimit, dhe se po mbivlerësohet. Ndonëse me të atin e pushkatuar, Xhaferi ishte kandidat për t'u anëtarësuar në Lidhjen e Shkrimtarëve, botoi dy libra me poezi para se të arratisej dhe botonte në 4 të përkohshme të supërkontrolluara si "Zëri i Rinisë", "Drita", "Nëntori" dhe "Ylli".
Ag Apolloni shkruan se si pikëpamjet e Xhaferrit ishin që Dasma ishte një roman që "denigronte gruan shqiptare", "ishte roman revizionist" dhe pra "ishte i falimentuar". Këto epitete që Xhaferri përdorte me zemërim, u interpretuan nga disa studjues si "disidencë". Të akuzoje dikë për "revizionizëm" në periudhën komuniste do të thoje të paraqiteshe si mbajtësi i parimeve të Partisë së Punës, pasi fjala "revizionist" në doktrinën komuniste përdorej si sinonim i fjalës "tradhtar". Sipas një letre të Mehmet Shehut drejtuar Enver Hoxhës kritika e tij është parë si "sulm kundër vijës së Partisë, por i tërthortë", duke qenë roman që i bënte jehonë Revolucionit Kulturor.
Vepra
Prozë, poezi
Në vitet 1962-1963 botoi poezitë dhe tregimet e para në gazetat “Zëri i Rinisë”, “Drita”, në revistat “Nëntori”, "Ylli”, etj. Më 1963 debutoi me romanin Rrugë dhe fate, ndërsa 1966 botoi një vëllim me tregime Njerëz të rinj, tokë e lashtë, Tiranë 1966, vepër me mendim e me nivel artistik, por ndoshta tepër realiste për kohën.
"Krahu i Shqiponjës"
Në të përkohshmen "Krahu i Shqiponjës" botoi shumë artikuj publicistikë, poezi, tregime, romane, skeçe, vizatime, karikatura, foto artistike, etj. Aty botoi fragmente të romanit Trotuare të kundërta dhe Hëna e kantjereve.
Vepra të kushtuara
Më 2017 u botua libri i shkruar nga e motra, Antike Hoxha, As vdekja nuk e shoi dot urrejtjen, që i kushtohet të vëllait.
Titujt
Njerëz të rinj, tokë e lashtë (tregime, 1966)
Lirishta e kuqe (poezi,1967)
Dashuri e përgjakur (1992)
Krastakraus (roman,1993)
Eja trishtim (poezi,1995)
Ra Berati (1995)
Përtej largësive (1996)
Referime
Literatura
Kallulli, Adriatik (2006). Realiteti pa bojra dhe ojna: [Bilal Xhaferri, "Objekti industrial lart në mal"]. Tiranë: Mehr licht!. - Nr. 29. pp. 308 – 314.
Lidhje të jashtme
Amëza: Ditari Krahu i shqiponjës me verzionet në Anglisht FrengjishtGjermanishtItalisht
Dissident Editions anglisht - shqip
"Bilali rron në shpirtin tim" - nga Antika Myrtaj
"Punoi me shpirt për Atdheun" - nga Aqif Dino
"Bilal Xhaferri: E dashura ime e vetme - Shqipëria" - nga Elez Bardhi
"Do të them ato që di" - nga Genc Sejko
"Jam krenare për tim vëlla" - nga Jete Hoxha
"Dritëro Agolli në një dritë të re" (Mbresa të shkrimtarit Dritëro Agolli për Bilal Xhaferrin dhe Çamërinë
Fati i poemës "Mjegulla" - nga Namik Mane
"Të kam falur" - nga Namik Mane
"Miku i të gjithëve" - nga Namik Mane
"Bilali - me trup në Amerikë e shpirt në Shqipëri" - nga Selfo Hoxha
Spirit of Albania
"Ishte më i madh se koha dhe se njerëzit" - nga Skënder Xhelo
Fakte për disidencën e Bilal Xhaferrit
"I njohuri i panjohur - Bilal Xhaferri" - nga Shefki Hysa
"U këput një yll" - nga Shefki Hysa
"I madh Bilal Xhaferri, po ne nuk e kuptuam" - nga Rexhep Hoxha
Lindje 1935
Vdekje 1986
Romancierë shqiptarë
Publicistë shqiptarë
Disidentë shqiptarë
Shqiptarë nga Çamëria
Të burgosur dhe të përndjekur në komunizëm
Poetë shqiptarë
Tregimtarë shqiptarë
Shqiptarë në Shtetet e Bashkuara |
2882 | Dhimitër Xhuvani lindi më 23 maj 1934 në Pogradec. Studioi letërsi në Tiranë dhe në Institutin e Letërsisë "Gorki" të Moskës. Vdiq në Tiranë më 19 tetor 2009. Ishte djali i mësuesit të nderuar elbasanas Kostaq Xhuvanit.
Në vitin 1944 familja e tij shpërngulet nga qyteti, kur ushtria gjermane vjen në Pogradec dhe ikën muhaxhir në Mokër, ku qëndron deri në çlirimin e vendit, dhe kthehet në Elbasan.
Dhimitri pas shkollës së mesme mjekësore punon në spitalet rurale të Gramshit, Librazhdit, Cërrikut, Peqinit. Shkëputet nga mjekësia dhe vazhdon studimet e larta në Fakultetin e Historisë dhe Filologjisë në Tiranë dhe më pas studion në Institutin "Gorki" të Moskës. Krahas punës së shkrimtarit, ushtroi edhe profesionin e mësuesit, gazetarit, redaktorit, montatorit, elektricistit, saldatorit.
Është fitues i shumë çmimeve letrare si dhe laureat i "Çmimit të Republikës", proza e tij është përkthyer në disa gjuhë si në italisht, frëngjisht, anglisht, rusisht, në gjuhën kineze dhe japoneze.
Tituj të veprave
Kambanat e fundit ()
Midis dy netëve ()
Tuneli ()
Përsëri në këmbë ()
Fan Smajli ()
Zgjimi i Nebi Surrelit ()
Do të jetojmë ndryshe ()
Vdekja e zotit Kaloti ()
Bota ime ()
Dashuri e harruar, 2007
Skenare filmash
2004 - I dashur armik
1999 - Funeral Business
1995 - Dashuria e fundit
1994 - Një ditë nga një jetë
1988 - Shpresa
1986 - Bardhësi
1986 - Kronikë e atyre netëve
1985 - Melodi e pandërprerë
1983 - Koha nuk pret
1979 - Përtej mureve të gurta
1975 - Rrugicat që kërkonin diell
1973 - Brazdat
1971 - Mëngjeze lufte
1970 - Montatorja
Referimet
Shkrimtarë të realizmit socialist
Romancierë shqiptarë
Njerëz nga Pogradeci
Lindje 1934
Vdekje 2009 |
2883 | Agim Shehu lindi më 1934, Pogradeci - shkrimtar, studiues i gjuhës dhe letërsis , shqiptar nga Shqipëria.
Studioi Gjuhë dhe Letërsi në Universitetin e Tiranës.
Tituj të veprave
Horizonti i kaltërt (1959)
Vite pa thinja (1970)
Fjalë nga zemra (1977)
Gurra e fjalës (1980)
Zëri i gjakut (1984)
Poezi (1986)
Ujvarat e diellit (1988)
Burimi i të dhënave
Lidhje të jashtme
Njerëz nga Pogradeci
Shkrimtarë të realizmit socialist
Lindje 1934 |
2884 | Dhori Qiriazi (Lëngëza, 3 janar 1933 - Tiranë, 2 tetor 2009) ka qenë poet lirik, shkrimtar, përkthyes dhe studiues shqiptar.
Biografia
U lind në Lëngëzë të Kolonjës në vitin 1933, i biri i Dhimitër Qiriazit. Ka mbaruar studimet në Fakultetin e Historisë dhe Filologjisë në Tiranë në vitin 1958 për gjuhë-letërsi dhe histori. Ka punuar si mësues në qytetin e Ersekës dhe në fshatrat e Kolonjës deri në vitin 1988, kur doli në pension. Mban titullin "Mësues i Popullit".
Dhori Qiriazi është një nga zërat e veçantë dhe poetët lirikë më brilantë në letërsinë shqipe e viteve 60. Filloi të botojë që në vitin 1953.
Gjithashtu, është shquar si përkthyes ku ka sjellë në shqip me cilësi të lartë poetë botërorë. Nga viti 2003, për përkthimin e shkëlqyer të poezive të Robert Bërnsit, është antar i përjetshëm i Klubit "Bërns" (Irvine Burns Club) në qytetin Irvine në Skoci. Ka botuar një sërë librash studimorë ku do të veçonim "Memorjen" e Gjon Muzakës dhe monografinë "Krishterimi në Shqipëri", e para monografi e këtij lloji në Shqipëri. Ka mbledhur në një libër, për herë të parë, këngët e krahinës së Kolonjës dhe të Leskovikut, botuar nën titullin "Flakët e vatrës".
Vdiq në Tiranë më 2 tetor 2009.
Tituj të veprave
Kur zemra rreh së pari (1958)
Balada intime (1963)
Poema e ushtarit(1968)
Pishat me kristale (1971)
Poezia shqipe (1974)
Poezi (botuar në Prishtinë) (1976)
Vitet (1982)
Blerta (1981)
Nekrasov, "Kush rron i lumtur në Rusi" (1982)
Guri i kripës (1984)
Kukuli dhe shigjeta (1986)
Libri i këngëve - Petrarka (përkthim) (1995)
Memorje - Gjon Muzaka (përkthim dhe pajisje me shënime) 1996)
Gjauri, I burgosuri i Shilonit - Bajron (përkthim) 1996)
Lirika Antike Greke, Antologji (përkthim) (1997)
Dhimitër Kamarda, studim (1997)
Poezi - Robert Bërns (përkthim) (1998)
Kujtime mbi Tolstoin (përkthim) (1998)
Kufoma e gjallë - L. Tolstoi (Dramë) (përkthim) (1998)
Krishterimi në Shqipëri (2000)
Baladat intime (2001)
Sheshi i Shatrivanit - S. Kuazimodo (përkthim) (2001)
Letra nga Shqipëria - Xh.K.Hobhauz (përkthim) (2001)
Nga shpirti i shkrimtarëve dhe artistëve - F.Niçe (përkthim)(2001)
Stinët njerëzore - Xh. Kits (përkthim) (2001)
Flakët e vatrës (2002)
Kaligrame lirike (ese) (2002)
Zemër gruaje, tregime (përkthim) (2002)
Krishtërimi në Shqipëri (ribotim) (2005)
Lirikat e borës - poezi '(2007)'
Xhorxh Bajron, Nusja e Abidos (përkthim) (2007) XH. Rumiu "Mas'navi Manavi" - poezi (përkthim) (2007)'
Vajza e pashait, - tregime (19 shtator 2009)
A. S. Pushkin "Poezi, Poemë, Drama në vargje" - përkthim (12.11.2009)
''Dikur në vjeshtë - poezi, Tirana Times, 2014
Referime
Poetë shqiptarë
Shkrimtarë të realizmit socialist
Mësues i Popullit
Lindje 1933
Vdekje 2009
Njerëz nga Kolonja
Përkthyes prej anglishtes në shqip
Përkthyes prej italishtes në shqip
Përkthyes prej rusishtes në shqip |
2885 | Fatos Arapi (Zvërnec, 19 korrik 1930 - Tiranë, 11 tetor 2018) ka qenë një poet, novelist, përkthyes dhe gazetar shqiptar. Shkrimet e Arapit janë çmuar shumë nga lexuesit dhe bashkëkohësit e tij, për të cilat ka marrë çmime të ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare.
Biografia
U lind i biri i Tol Stavre Arapit në Zvërnec, pranë qytetit të Vlorës, ku kreu shkollimin fillor dhe të mesëm. Studimet e larta i ndoqi në Sofie të Bullgarisë për ekonomi, më pas u kthye të punonte në Tiranë si gazetar dhe lektor për letërsinë moderne shqipe. Puna e tij e parë ishte në vitin 1953 në Komisionin e Planit të Shtetit si Kryetar i Degës së “Artizanatit dhe Industrisë Lokale”. Në vitin 1954 ai u transferua në Teknikumin Financiar si mësues i asaj shkolle (Qyteti i Nxënësve) ku dha lëndët: Statistikë, Planifikim dhe Ekonomi Politike. Ai ka punuar pedagog i Ekonomisë në Institutin Bujqësor, po kështu gjatë viteve 1959 – 1966 ka qenë pedagog i Ekonomisë Politike në Institutin e Lartë Ekonomik të Tiranës.
Në vitin 1966 u dërgua në qarkullim, në Vlorë, ku punoi si mësues i shkollës tetëvjeçare “Ismail Qemali”, rreth katër vjet (mars 1966 – gusht 1969). Në vitin 1971 ai u emërua pedagog në Fakultetin Histori–Filologji, Universiteti i Tiranës. Në vitin 1973 (pas Plenumit IV) u dërgua në shkollën e mesme të natës “Sami Frashëri”, Tiranë, ku qëndroi 10 vjet deri më 1983.
Në vitet 1962 e 1966 botoi vëllimet "Shtigje poetike" dhe "Poezi dhe vjersha". U kritikua më 1973 për vëllimin Drama e një partizani pa emër, qëndroi për shumë kohë gati në heshtje deri më 1989.
Në vitin 2008 e fitoi ,,Kurorën e artë,, në manifestimin poetik Mbrëmjet e poezisë strugane dhe është i pari poet shqiptar që e ka fituar këtë shpërblim.
Tituj të veprave
Shtigje poetike,
Partizani pa emër, 1962
Poema dhe vjersha,
Ritme të hekurta,
Patat e egra,
Dhjetori i shqetësuar,
Dikush më buzëqeshte,
Poezi të zgjedhura,
Drejt qindra shekujsh shkojmë
Shokët, 1977
Cipa e borës,
Deti në mes,
Ku shkoni ju statuja,
Qezari dhe ushtari i mirë Shvejk, në front diku,
Gjeniu pa kokë,
Na ishte një almë,
E sajoi reja zogun e furtunës
Përkthime
Këngë për njeriun, Nikolla Vapcarov, 1981;
Poezi, Pablo Neruda, 1989;
Safo, 1990;
Antologji e poezisë turke të shekullit XX, 2001.
Referime
Novelistë shqiptarë
Poetë shqiptarë
Njerëz nga Vlora
Lindje 1930
Vdekje 2018
Përkthyes prej rusishtes në shqip
Përkthyes prej bullgarishtes në shqip
Shkrimtarë të realizmit socialist |
2887 | Alexander
AFRIKA KORPS
Age of Empires
Age Of Mythology
Anno 1503
AOW Shadow
Atlatist Tycoon
Castle.Strike
Civlization
Dark Legions
Cudia e tete boterore
Imperatori i pare
Domino Day
Empires koha e re
Aeroport manager.2
Game Tycoon
I perjashtuar, dita e fundit
HEAR OF IRON
Hegenomia
Holiday World
Lokomotion
No Mans Land
Dönner mafia
PORT ROYAL
Pro Evolution Soccer 4
Restaurant Empire
Rise Of Nations
Spartaku
Victoria
Visual city
Pasqyrë e lëndës
0-9
007 Racing
1 on 1
102 Dalmatians: Puppies to the Rescue
2002 FIFA World Cup
2Xtreme
3Xtreme
40 Winks
A
A Bug's Life
A-Train
Ace Combat
Ace Combat 2
Ace Combat 3: Electrosphere
Aces of the Air
Aconcagua
Action Bass
Action Man: Mission Xtreme
Activision Classics
Adidas Power Soccer
Adidas Power Soccer 2
Agile Warrior
Air Combat
Air Hockey
Aironauts
Akuji The Heartless
Aladdin in Nasira's Revenge
Alexi Lalas International Soccer
Alien Resurrection
Alien Trilogy
All-Star Slammin' D-ball
Alone in the Dark: The New Nightmare
Alundra
Alundra 2
The Amazing Virtual Sea-Monkeys
Animaniacs Ten Pin Alley
Animorphs: Shattered Reality
Ape Escape
Apocalypse
Arc the Lad Collection
Arcade Party Pack
Arcade's Greatest Hits: Atari Collection 2
Arcade's Greatest Hits: Midway Collection 2
Area 51
Armored Core
Armored Core: Master of Arena
Armored Core: Project Phantasma
Armorines: Project S.W.A.R.M.
Army Men 3D
Army Men: Air Attack
Army Men: Air Attack 2
Army Men: Green Rogue
Army Men: Sarge's Heroes
Army Men: Sarge's Heroes 2
Army Men: World War
Army Men: World War - Final Front
Army Men: World War - Land, Sea, Air
Arthur! Ready to Race
Assault
Asteroids
Atari Anniversary Edition Redux
Atlantis: The Lost Empire
ATV: Quad Power Racing
Austin Powers Pinball
Auto Destruct
Azure Dreams
B
Backstreet Billiards
Ball Breakers
Ballistic
Baseball 2000
Bass Landing
Bass Rise
Batman & Robin
Batman Beyond: Return of the Joker
Batman: Gotham City Racer
Battle Arena Toshinden
Battle Hunter
Battle Tank Simulator: Panzer Front (Vetem ne Japoni)
Battletanx: Global Assault
Beast Wars
Beatmania Append 3rd Mix (Vetem ne Japoni)
Beatmania Append 4th Mix (Vetem ne Japoni)
Beatmania Append 5th Mix (Vetem ne Japoni)
Beatmania Append Club Mix (Vetem ne Japoni)
Beatmania Append Gottamix (Vetem ne Japoni)
Beatmania Append Gottamix 2 - Going Global (Vetem ne Japoni)
Beatmania 2nd Mix (Vetem ne Japoni)
Beatmania 6th Mix + Core Mix (Vetem ne Japoni)
Beatmania Best Hits (Vetem ne Japoni)
Beatmania - The Sound of Tokyo (Vetem ne Japoni)
Beyblade
Big Air
Big Bass Fishing
Big Ol' Bass 2
Big Strike Bowling
Billiards
Bio F.R.E.A.K.S.
Bishi Bashi Special (Vetem ne Japoni)
Bishi Bashi Special 2 (Vetem ne Japoni)
Black Bass with Blue Marlin
Blade
Blast Lacrosse
Blast Radius
Blaster Master: Blasting Again
Blasto
Blaze & Blade
Blockids
Blood Omen: Legacy of Kain
Bloody Roar
Bloody Roar 2
Blues Big Musical
Board Game: Top Shop
Bomberman Fantasy Race
Bomberman Party Edition
Bomberman World
The Bombing Islands
Boombots
Bottom of the 9th '97
Bowling
Boxing
Bratz
Brave Charge Box (Vetem ne Japoni)
Brave Fencer Musashi (Brave Fencer Musashiden ne Japoni)
Bravo Air Race
Breath of Fire III
Breath of Fire IV
Brigandine
Broken Sword
Broken Sword II
Brunswick Circuit Pro Bowling
Brunswick Circuit Pro Bowling 2
Bug Riders
Bugs Bunny & Taz: Time Busters
Bugs Bunny: Lost in Time
Builder's Block
Burstrick Wake Boarding!!
Bushido Blade
Bushido Blade 2
Bust a Groove (Bust a Move ne Japoni)
Bust a Groove 2 (Bust a Move 2 ne Japoni)
Bust-A-Move 4 (Puzzle Bobble 4 ne Japoni)
Bust-A-Move 99 (Puzzle Bobble 3 ne Japoni)
Buzz Lightyear of Star Command
C
C: The Contra Adventure
c-12: Final Resistance
Caesar's Palace 2000: Millennium Gold Edition
Caesar's Palace II
Capcom vs SNK Pro
Captain Tsubasa: Eikou no Kiseki (Vetem ne Japoni)
Captain Tsubasa: Aratanaru Densetsu Joshou (Vetem ne Japoni)
Captain Tsubasa J: Get in the Tomorrow (Vetem ne Japoni)
Card Games
Cardcaptor Sakura (Vetem ne Japoni)
Cardinal SYN
Carmageddon
CART World Series
Casper: Friends Around the World
Castlevania Chronicles (Castlevania Chronicle: Akumajou Dracula ne Japoni)
Castlevania: Symphony of the Night (Akumajou Dracula X: Nocturne in the Moonlight ne Japoni)
Castrol Honda Superbike
Centipede
Championship Bass
Championship Motocross featuring Ricky Carmichael
Championship Motocross 2001 featuring Ricky Carmichael
Championship Surfer
Chessmaster II
Chicken Run
Choaniki (Vetem ne Japoni)
Chocobo Racing
Chocobo's Mysterious Dungeon
Chocobo's Mysterious Dungeon 2
Chrono Cross
Circuit Breakers
Civilization II
Clock Tower
Clock Tower II: The Struggle Within
Colin McRae 2.0
Colin McRae Rally
Colony Wars
Colony Wars: Red Sun
Colony Wars: Vengeance
Command & Conquer: Red Alert
Contender
Contender 2
Cool Boarders
Cool Boarders 2
Cool Boarders 3
Cool Boarders 4
Cool Boarders 2001
Countdown Vampires
Counter strike
Covert Ops: Nuclear Dawn
Crash Bandicoot
Crash Bandicoot 2
Crash Bandicoot: Warped
Crash Bash
Crash Team Racing
Crime Killer
Critical Depth
Croc: Legend of the Gobbos
Croc 2
Crossroad Crisis
Crusaders of Might & Magic
Cyberia
CyberTiger
D
Dance Dance Revolution
Dance Dance Revolution 3rdMIX (Vetem ne Japoni)
Dance Dance Revolution 4thMIX (Vetem ne Japoni)
Dance Dance Revolution 5thMIX (Vetem ne Japoni)
Dance Dance Revolution: Disney Mix (Dance Dance Revolution: Disney's Rave ne Japoni)
Dance Dance Revoution Extra Mix (Vetem ne Japoni)
Dance Dance Revolution: Konamix
Dancing Stage presents Dreams Come True (Vetem ne Japoni)
Dancing Stage presents True Kiss Destination (Vetem ne Japoni)
Dancing Stage Fever
Dance: UK (Europe only)
Danger Girl
Darius Gaiden
Dark Omen
Darkstalkers
Darkstalkers 3
Darkstone
Dave Mirra Freestyle BMX
Dave Mirra Freestyle BMX: Maximum Remix
David Beckham Soccer
Dead in the Water
Dead or Alive
Deathtrap Dungeon
Deception III: Dark Delusion
Delta Force: Urban Warrior
Demolition Racer
Destrega
Destruction Derby Raw
Detana TwinBee Yahho-! Deluxe Pack (Vetem ne Japoni)
Devil Dice
Dexter's Laboratory: Mandark's Lab?
Diablo
Die Hard Trilogy: Viva Las Vegas
Digimon Digital Card Battle
Digimon Rumble Arena
Digimon World
Digimon World 2
Digimon World 3
Dino Crisis
Dino Crisis 2
Discworld Noir
Disney's Dinosaur
Disney's Donald Duck: Goin' Quackers (Donald Duck: Quack Attack ne Evrope)
Disney's Peter Pan: Adventures in Never Land
Disney's Treasure Planet
Doom
Downhill Mountain Bike Racing
Dracula: The Last Sanctuary
Dracula: The Resurrection
Dragon Ball GT: Final Bout
Dragon Ball Z Legends (JP)
Dragon Ball Z: Ultimate Battle 22
Dragonseeds
Dragon Tales: Dragon Seek
Dragon Valor
Dragon Warrior VII
Driver
Driver 2
Ducati World Championship Racing
Duke Nukem: Land of the Babes
Duke Nukem: Time to Kill
Duke Nukem: Total Meltdown
Dukes of Hazzard
Dukes of Hazard II: Daisy Dukes it Out
Dune 2000
E
EA Sports Supercross
Eagle One: Harrier Attack
Echo Night
ECW Anarchy Rulz
ECW Hardcore Revolution
Ehrgeiz
Einhänder
Elemental Gearbolt
Eliminator
The Emperor's New Groove
ESPN MLS GameNight
E.T. the Extra-Terrestrial: Interplanetary Mission
Eternal Eyes
Evil Dead: Hail to the King
Evil Zone
Excalibur 2555 A.D.
Expendable
F
F1 2000
F1 Championship Season 2000
F1 Racing Championship
F1 World Grand Prix
Family Feud
Family Game Pack
Fantastic Four
Fatal Fury: Wild Ambition
Fear Effect
Fear Effect 2: Retro Helix
Felony 11-79
FIFA 98
FIFA 99
FIFA 2000
FIFA 2001 major League Soccer
The Fifth Element
Fighter Maker
Fighting Force
Fighting Force 2
Final Doom
Final Fantasy VI
Final Fantasy VII
Final Fantasy VIII
Final Fantasy IX
Final Fantasy Anthology
Final Fantasy Chronicles
Final Fantasy Origins
Final Fantasy Tactics
Fisherman's Bait
Fisherman's Bait 2: Big Ol' Bass
Fist of the North Star (Vetem ne Japoni)
Flintstones Bedrock Bowling
Ford Racing
Formula 1 '97
Formula 1 '98
Formula One
Formula One Arcade
Formula One 2000
Formula One 2001
Formula One '99
Forsaken
Fox Sports Gold '99
Fox Sports Soccer '99
Freestyle Boardin' '99
Freestyle Motocross: McGrath vs. Pastrana
Frogger
Frogger 2: Swampy's Revenge
Front Mission 3
Future Cop L.A.P.D.
G
Galaga: Destination Earth
Galerians
Gallop Racer
Ganbare Goemon Uchukaizoku Akogingu (Vetem ne Japoni)
Ganbare Goemon! Kuranarakoi! Ayashigeikka no Kuroikage (Vetem ne Japoni)
Gauntlet Legends
G-Darius
Gekido
Gekioh: Shooting King
Gex
Gex: Deep Cover Gecko
Gex: Enter the Gecko
Ghost in the Shell
Glover
Gold and Glory: The Road to El Dorado
Golden Nugget
Gokujou Parodius da! Deluxe Pack (Vetem ne Japoni)
G-Police
G-Police 2
Gradius Deluxe Pack (Vetem ne Japoni)
Gradius Gaiden (Vetem ne Japoni)
Gran Turismo
Gran Turismo 2
Grand Theft Auto
Grand Theft Auto 2
Grand Theft Auto: London 1969
Grand Tour Racing '98
Grandia
Granstream Saga
The Grinch
Grind Season
Grudge Warriors
Guardian's Crusade
Gubble
Guilty Gear
Guitar Freaks (Vetem ne Japoni)
Guitar Freaks Append: 2nd Mix (Vetem ne Japoni)
Gunbird (Japan & Europe only, Mobile Light Force ne Evrope)
Gundam Battle Assault 2
Gunfighter: The Legend of Jesse James
H
Halo CE
Halo 2
Halo 3
Halo 4
Halo 5
Halo Spartan Assault
Halo Wars
Halo Wars 2
Hardball '99
Harry Potter and the Chamber of Secrets
Harry Potter and the Sorceror's Stone
Harvest Moon: Back To Nature
HBO Boxing
Heart of Darkness
Hell Night
Hello Kitty's Cube Frenzy
Hello Kitty: Cute de Cute (Vetem ne Japoni)
Herc's Adventures
Hercules Action Game
HeXen
High Heat Baseball 2000
High Heat major League Baseball 2002
Hogs of War
Hooters Road Trip
Hoshigami: Ruining Blue Earth
Hot Shots Golf
Hot Shots Golf 2
Hot Wheels Turbo Racing
Hunter X Hunter: Ubawareta Aura Stone (Vetem ne Japoni)
Hydro Thunder
I
IHRA Drag Racing
In Cold Blood
Incredible Crisis
Initial D (Vetem ne Japoni)
Inspector Gadget: Gadget's Crazy Crisis
Intelligent Qube
Intellivision Classic Games
International Superstat Soccer 98
International Track & Field 2000
InuYasha
Invasion from Beyond
Iron Soldier 3
Irritating Stick
ISS Pro Evolution
The Italian Job
J
Jackie Chan Stuntmaster
Jade Cocoon
Jarret & LaBonte Stock Car Racing
Jeopardy!
Jeopardy! 2
Jeremy McGrath Supercross 2000
Jersey Devil
Jet Moto
Jet Moto 2
Jet Moto 3
Jigsaw Madness
Jikkyou Oshaberi Parodius - forever with me (Vetem ne Japoni)
Jimmy Johnson VR Football
JoJo's Bizarre Adventure
Juggernaut
Jumping Flash!
Jumping Flash! 2
Jungle Book Groove Party
K
K-1 Grand Prix
K-1 Revenge
Kagero: Deception 2
Kamen Rider Kuuga (Vetem ne Japoni)
Kartia: World of Fate
Kensei Sacred Fist
Kickboxing
Kileak: The DNA Imperative
Killer Loop
The King of Fighters '95
The King of Fighters '97
The King of Fighters '98
The King of Fighters '99
The King of Fighters '99 Millennium Battle
The King of Fighters: Kyo
King's Field
King's Field II
King's Field: The Ancient City
KISS Pinball
Klonoa
Knockout Kings
Knockout Kings 2000
Knockout Kings 2001
Konami Antiques MSX Collection Vol.1 (Vetem ne Japoni)
Konami Arcade Classics
Koudelka
Kula World
Kurt Warner's Arena Football Unleashed
L
The Land Before Time: Great Valley Racing
The Land Before Time: Return to Great Valley
Largo Winch .//Commando Sar
The Last Blade
Legacy of Kain: Soul Reaver
Legend
The Legend of Dragoon
Legend of Kartia
Legend of Legaia
Legend of Mana
Lego Island 2: The Brickster's Revenge
Lego Rock Raiders
Lemmings
Lilo & Stitch: Trouble in Paradise
The Lion King: Simba's Mighty Adventure
The Little Mermaid II
Loaded
Lode Runner
Looney Tunes Racing
Looney Toons: Sheep Raider
The Lost World: Jurassic Park
Lunar: Silver Star Story Complete
Lunar 2: Eternal Blue Complete
M
Madden NFL 98
Madden NFL 99
Madden NFL 2000
Madden NFL 2001
Madden NFL 2002
Madden NFL 2003
Madden NFL 2004
Madden NFL 2005
The Maestromusic (Vetem ne Japoni)
The Maestromusic: Christmas Edition (Vetem ne Japoni)
The Maestromusic: Encore (Vetem ne Japoni)
major League Baseball 98
major League Baseball 99
major League Baseball 2000
major League Baseball 2001
major League Baseball 2002
major League Baseball 2003
major League Baseball 2004
major League Baseball Bottom of the 9th 99
Marble Master
Martial Beat (Vetem ne Japoni)
Martial Beat 2 (Vetem ne Japoni)
Martian Gothic: Unification
Marvel Super Heroes
Marvel Super Heroes Vs. Street Fighter
Marvel vs. Capcom EX
Mary-Kate and Ashley: Magical Mystery Mall
Mary-Kate and Ashley: Winner's Circle
Mass Destruction
Master of Monsters
Matt Hoffman's Pro BMX
Maximum Force
MDK
Medal of Honor
Medal of Honor: Underground
MediEvil
MediEvil II
Mega Man 8 (Rockman 8 ne Japoni)
Mega Man Legends (Rockman Legends ne Japoni)
Mega Man Legends 2 (Rockman Legends 2 ne Japoni)
Mega Man X4 (Rockman X4 ne Japoni)
Mega Man X5 (Rockman X5 ne Japoni)
Mega Man X6 (Rockman X6 ne Japoni)
Men In Black - The Series: Crashdown
Metal Gear Solid
Metal Gear Solid: VR Missions
Metal Slug X
Micro Machines
Micro Maniacs
Mike Tyson Boxing
The Misadventures of Tron Bonne
Miss Spider's Tea Party
Missile Command
Impossible
M&Ms - Shell Shocked
Mobil 1: Rally Championship
Mobile Armor
Mobile Light Force
Monaco Grand Prix
Monkey Hero
Monkey Magic
Monopoly
Monster Bass!
Monster Rancher
Monster Rancher 2
Monster Rancher Battle Card: Episode II
Monster Rancher Hop-A-Bout
Monster Seed
Monsters, Inc. (game)
Mortal Kombat 4
Mortal Kombat Mythologies: Sub-Zero
Mortal Kombat: Special Forces
Mortal Kombat Trilogy
Mort the Chicken
Moto Racer
Moto Racer 2
Moto Racer World Tour
Motocross Mania
Motorhead
Mr. Domino
Mr. Driller G
Mr. Driller G (Vetem ne Japoni)
Ms. Pac-Man Maze Madness
MTV Music Generator
MTV Sports: Pure Ride
MTV Sports: Skateboarding featuring Andy MacDonald
The Mummy
Muppet Monster Adventure
Muppet Race Mania
Music
My Disney Kitchen
Myst
N
N20
Nagano Winter Olympics 98
NAMCO Museum Vol. 1
NAMCO Museum Vol. 2
NAMCO Museum Vol. 3
NAMCO Museum Vol. 4
NAMCO Museum Vol. 5
NASCAR 98
NASCAR 99
NASCAR 2000
NASCAR 2001
NASCAR Heat
NASCAR Rumble
NASCAR Thunder 2002
NBA Fastbreak 98
NBA Hoopz
NBA In the Zone 98
NBA In the Zone 99
NBA In the Zone 2000
NBA Live 98
NBA Live 99
NBA Live 2000
NBA Live 2001
NBA Live 2002
NBA ShootOut 98
NBA ShootOut 2000
NBA ShootOut 2001
NBA ShootOut 2002
NBA ShootOut 2003
NBA Showtime: NBA on NBC
NBA Tonight
NCAA Final Four 99
NCAA Final Four 2000
NCAA Final Four 2001
NCAA Football 98
NCAA Football 99
NCAA Football 2000
NCAA Football 2001
NCAA Gamebreaker 98
NCAA Gamebreaker 99
NCAA Gamebreaker 2000
NCAA Gamebreaker 2001
NCAA March Madness 98
NCAA March Madness 2000
NCAA March Madness 2001
Nectaris: Military Madness
Need for Speed
Need for Speed II
Need for Speed: High Stakes
Need for Speed: Porsche Unleashed
Need for Speed: V-Rally
Need for Speed: V-Rally 2
Newman/Haas Racing
The Next Tetris
NFL Blitz
NFL Blitz 2000
NFL Blitz 2001
NFL Gameday 98
NFL Gameday 99
NFL Gameday 2000
NFL Gameday 2001
NFL Gameday 2002
NFL Gameday 2003
NFL Xtreme
NFL Xtreme 2
N.GEN Racing
NHL 98
NHL 99
NHL 2000
NHL 2001
NHL Blades of Steel 2000
NHL Breakaway 98
NHL Championship 2000
NHL Faceoff 98
NHL Faceoff 99
NHL Faceoff 2000
NHL Faceoff 2001
NHL Rock the Rink
Nick Toons Racing
Nightmare Creatures
Nightmare Creatures II
Ninja: Shadow of Darkness
No One Can Stop Mr. Domino!
Nuclear Strike
O
O.D.T.
Oddworld: Abe's Exoddus
Oddworld: Abe's Oddysee
Ogre Battle
Omega Boost
One
One Piece Mansion
P
Pac-Man World
Pandemonium
Pandemonium 2
Panzer Front
PaRappa the Rapper
Parasite Eve
Parasite Eve II
Paro Wars (Vetem ne Japoni)
Patriotic Pinball
Perfect Assassin
Persona
Persona 2: Eternal Punishment
Peter Jacobsen's Golden Tee Golf
PGA Tour 98
Pinobee
Pipe Dreams 3D
Pitfall 3D: Beyond the Jungle
Planet of the Apes
Play with the Teletubbies
Pocket Fighter
PO'd
Point Blank
Point Blank 2
Point Blank 3
Polaris SnoCross
Pong
Pool Hustler
Pop'n Music: Append 3(Vetem ne Japoni)
Pop'n Music: Disney Tunes(Vetem ne Japoni)
Pop'n Music: Vol. 2(Vetem ne Japoni)
Pop'n Music: Vol. 5(Vetem ne Japoni)
Pop'n Music: Vol. 6(Vetem ne Japoni)
Populous: The Beginning
Porsche Challenge
Power Play Sports Trivia
Power Rangers Lightspeed Rescue
Power Shovel
Power Soccer 2
Power Spike Pro Beach Volleyball
The Power Puff Girls: Chemical X-Traction
Poy Poy
Poy Poy 2
Pro 18 World Tour Golf
Pro Pinball: Big Race USA
Pro Pinball: Fantastic Journey
Pro Pinball: Timeshock!
Psybadek
Psychic Detective(rare)
Punky Skunk
Putter Golf
Puyo Puyo Tsuu (Vetem ne Japoni)
Puyo Puyo Sun (Vetem ne Japoni)
Puyo Puyo~n (Vetem ne Japoni)
Puzzle Star Sweep
Q
Q-Bert
Quake II
R
R4: Ridge Racer Type 4
Racing
Rage Ball
Rage Racer
Railroad Tycoon 2
Rainbox Six
Rakugaki Showtime (Vetem ne Japoni)
Rally Cross 2
Rampage World Tour
Rampage 2: Universal Tour
Rampage Through Time
Ray Tracers
RayCrisis
Rayman
Rayman 2: The Great Escape
Rayman Brain Games
Rayman Rush
Razor Freestyle Scooter
RC de GO!
RC Helicopter
RC Revenge
RC Stunt Copter
Ready 2 Rumble
Ready 2 Rumble: Round 2
ReBoot
Red Asphalt
Reel Fishing
Reel Fishing II
Resident Evil (Biohazard ne Japoni)
Resident Evil: Director's Cut (Biohazard Director's Cut ne Japoni)
Resident Evil 2 (Biohazard 2 ne Japoni)
Resident Evil 2: Dual Shock Edition (Biohazard 2: Dual Shock Edition ne Japoni)
Resident Evil 3: Nemesis (Biohazard 3: Last Escape ne Japoni)
Resident Evil: Survivor (Biohazard Gun Survivor ne Japoni)
Revolution X
Re-Volt
Rhapsody: A Musical Adventure
Ridge Racer
Ridge Racer Revolution
Ridge Racer Type 4
Rising Zan
Risk
Rival Schools (Rival Schools: United by Fate ne Japoni)
Riven: The Sequel to Myst
Road Rash
Road Rash 3D
Road Rash: Jail Break
Rock 'Em Sock 'Em Robots
Rocket Power: Team Rocket Rescue
Rockman Battle & Chase (Vetem ne Japoni)
Rogue Trip
Roll Away
Rollcage
Rollcage Stage II
Romance of the Three Kingdoms VI
Roswell Conspiracies: Aliens, Myths, & Legends
RPG Maker
R-Type Delta
R-Types
Rugrats: Totally Angelica
Rugrats in Paris: The Movie
Runabout 2
Running Wild
Rushdown
S
Sabrina the Teenage Witch: A Twitch in Time!
SaGa Frontier
SaGa Frontier 2
Saiyuki: Journey West
Salamander Deluxe Pack Plus (Vetem ne Japoni)
Saltwater Sportfishing
Sammy Sosa High Heat Baseball 2001
Sammy Sosa Softball Slam
Samurai Deeper Kyo (Vetem ne Japoni)
Samurai Shodown 3: Blades of Blood (Samurai Spirits 3: Zankuro Musoken ne Japoni)
Samurai Shodown 4 Amakusa's Revenge (Samurai Spirits 4: Amakusa Kourin ne Japoni)
Samurai Shodown: Warrior's Rage (Samurai Spirits: Warrior's Rage 2 ne Japoni)
Samurai Spirits 1 (Vetem ne Japoni)
Samurai Spirits 2 (Vetem ne Japoni)
Samurai Spirits Kenkyaku Shinan Pack (Vetem ne Japoni)
Scooby-Doo and the Cyber Chase
Scrabble
SD Gundam G Generation F.I.F. (Vetem ne Japoni)
Sentinel Returns
Serial Experiments Lain
Sesame Street Sports
Sexy Parodius (Vetem ne Japoni)
Shadow Madness
Shadow Man
Shadow Master
Shadow Tower
Shanghai: True Valor
Sheep
Shin Megami Tensei (Vetem ne Japoni)
Shinseiki Evangelion: Koutetsu no Girlfriend (Vetem ne Japoni)
Shinseiki Evangelion: Koutetsu no Girlfriend 2 (Vetem ne Japoni)
Shinsetsu Samurai Spirits Bushido Retsuden (Vetem ne Japoni)
Shipwreckers
Shooter: Space Shot
Shooter: Starfight Sanvein
Shrek: Treasure Hunt
Silent Bomber
Silent Hill
Silhouette Mirage
The Simpsons Wresling
Sim Theme Park
Skullmonkeys
Skydiving Extreme
Sled Storm
Small Soldiers
Smurfs
Smurf Racer
Sno-Cross Championship Racing
Snowboarding
Sokaigi (Vetem ne Japoni)
Sol Divide
Sorceror's Maze
Soviet Strike
Soul of the Samurai
South Park
South Park: Chef's Luv Shack
South Park Rally
Space Battleship Yamato Fan Disc Part 1 (Vetem ne Japoni)
Space Battleship Yamato: Farewell Warriors of Love (Vetem ne Japoni)
Space Invaders
Space Invaders Simple 1500 (Vetem ne Japoni)
Spawn: The Eternal
Spec Ops: Covert Assault
Spec Ops: Ranger Elite
Spec Ops: Stealth Patrol
Speed Punks
Speed Racer
Speedball 2100
Spider-Man
Spider-Man 2: Enter Electro
Spin Jam
SpongeBob SquarePants
Sports Car GT
Spyro The Dragon
Spyro 2: Ripto's Rage!
Spyro: Year of the Dragon
Star Gladiator
Star Ocean: The Second Story
Star Trek: Invasion
Star Wars Episode 1: Jedi Power Battles
Star Wars Episode 1: The Phantom Menace
Star Wars: Dark Forces
Star Wars: Masters of Teras Kasi
Star Wars Demolition
Steel Reign
Streak
Street Fighter Alpha (Street Fighter Zero ne Japoni)
Street Fighter Alpha 2 (Street Fighter Zero 2 ne Japoni)
Street Fighter Alpha 3 (Street Fighter Zero 3 ne Japoni)
Street Fighter II Collection
Street Fighter Collection 2
Street Fighter EX plus Alpha
Street Fighter EX2 Plus
Street Racer
Street Racquetball
Street Sk8ter
Street Sk8ter 2
Strider 2
Striker Pro 2000
Strikers 1945
Strikers 1945 II
Stuart Little 2
Suikoden
Suikoden II
Super Bubble Pop
Super Puzzle Fighter II Turbo (Super Puzzle Fighter II X ne Japoni)
Super Robot Wars Alpha
Super Robot Wars Alpha Gaiden (Vetem ne Japoni)
Super Shot Soccer
Superbike 2000
SuperCross 2000
SuperCross Circuit
Superstar Dance Club#1 Hits!!!
Surf Riders
Susume! Taisen Puzzle Dama (Vetem ne Japoni)
Sydney 2000
Syphon Filter
Syphon Filter 2
Syphon Filter 3
T
T'ai Fu
T.R.A.G.
Tactics Ogre
Tail Concerto
Tales of Destiny
Tales of Destiny II
Tarzan
Team Buddies
Team LOSI RC Racing
Tekken
Tekken 2
Tekken 3
Tenchu: Stealth Assassins
Tenchu 2: Birth of the Stealth Assassins
Tennis
Tennis Arena
Test Drive 4
Test Drive 5
Test Drive 6
Test Drive: Le-Mans
Test Drive Off-Road
Test Drive Off-Road 2
Test Drive Off-Road 3
Tetris with Card Captor Sakura Eternal Heart (Vetem ne Japoni)
Thousand Arms
Thrasher: Skate and Destroy
Threads of Fate
Thrill Kill (Bootleg)
Thunder Force V
Tiger Woods 99 PGA Tour Golf
Tiger Woods PGA Tour 2001
Tigger's Honey Hunt
Time Crisis: Project Titan
Tiny Tank
Tiny Toon Adventures: The Great Beanstalk (Tiny Toon Adventures: Revenge of the Beanstalk ne Evrope)
Tiny Toon Adventures: Toonenstein -- Dare to Scare
Tiny Toon Adventures: Plucky's Big Adventure
Tobal No. 1
Tobal 2 (Vetem ne Japoni)
TOCA Touring Cars 2
Tokimeki Memorial (Vetem ne Japoni)
Tokimeki Memorial 2 (Vetem ne Japoni)
Tokimeki Memorial Taisen Pazurudama (Vetem ne Japoni)
Tokimeki Memorial 2 Taisen Pazurudama (Vetem ne Japoni)
Tokimeki Memorial Taisen Tokkaedama (Vetem ne Japoni)
Tom Clancy's Rainbow Six: Rogue Spear
Tom & Jerry in House Trap
Tomb Raider
Tomb Raider II
Tomb Raider III: Adventures of Lara Croft
Tomb Raider Chronicles
Tomb Raider: The Last Revelation
Tomba!
Tomba! 2: The Evil Swine Return
Tomorrow Never Dies
Tonka Space Station
Tony Hawk's Pro Skater
Tony Hawk's Pro Skater 2
Tony Hawk's Pro Skater 3
Tony Hawk's Pro Skater 4
Torneko: The Last Hope
Toy Story 2
Toy Story Racer
Transformers: Beast Wars Transmetals
Trap Gunner
Treasures of the Deep
Trespasser
Trickin' Snowboarder
Triple Play '99
Triple Play 2000
Triple Play 2001
Triple Play Baseball
Turbo Prop Racing
Turbo Twister
Turnabout
Twinbee RPG (Vetem ne Japoni)
Twinbee Taisen Puzzle Dama (Vetem ne Japoni)
Twisted Metal
Twisted Metal 2
Twisted Metal 3
Twisted Metal 4
Twisted Metal: Small Brawl
Tyco RC: Assault With a Battery
U
Ultimate 8-Ball
Ultimate Fighting Championship
UmJammer Lammy
The Unholy War
Uprising X
Urban Chaos
V
Vagrant Story
Valkyrie Profile
Vampire Hunter D
Vanark
Vandal Hearts
Vandal Hearts II
Vanguard Bandits (Detonator Gauntlet ne Japoni)
Vanishing Point
Vegas Games 2000
Vib-Ribbon
V.I.P.
Vigilante 8
Vigilante 8: Second Offense
Virtual Kasparov
VR Baseball '99
VR Sports Powerboat Racing
Vs.
W
Walt Disney World Quest Magical Racing Tour
Walt Disney's Jungle Book Rhythm n' Groove
War Games: DefCon 1
War Jetz
Warhammer: Shadow of the Horned Rat
Warhawk
Warpath: Jurassic Park
Warriors of Might & Magic
Warzone 2100
WCW Backstage Assault
WCW Mayhem
WCW Nitro
WCW/nWo Thunder
The Weakest Link
Wheel of Fortune
Wheel of Fortune 2
Who Wants to be a Millionaire
Who Wants to be a Millionaire: Second Edition
Who Wants to be a Millionaire: Third Edition
Wild 9
Wild ARMs
Wild ARMs 2
The Wild Thornberrys: Animal Adventure
Wing Commander IV: The Price of Freedom
Winnie the Pooh: Kindergarten
Winnie the Pooh: Preschool
wipEout
wipEout XL (wipEout 2097 ne Evrope)
wip3out
wip3out: Special Edition
Wizardry VII: Gadeia no Houshu (Vetem ne Japoni)
Wizardry Empire (Vetem ne Japoni)
Wizardry Empire 2 (Vetem ne Japoni)
Wizardry: Dimguil (Vetem ne Japoni)
Wizardry: Llylgamyn Saga (Vetem ne Japoni)
Wizardry: New Age of Llylgamyn (Vetem ne Japoni)
Woody Woodpecker Racing
World Cup 98
World Destruction League: Thunder Tanks
World Is Not Enough, The
World's Scariest Police Chases
Worms Armageddon
Worms World Party
Wu-Tang: Shaolin Style
WWF Attitude
WWF SmackDown!
WWF SmackDown! 2
WWF War Zone
X
X-Bladez: Inline Skater
Xena: Warrior Princess
Xenogears
X-Files
X Games Pro Boarder
X-Men: Children of the Atom
X-Men: Mutant Academy
X-Men: Mutant Academy 2
X-Men vs. Street Fighter
Y
You Don't Know Jack
You Don't Know Jack! Mock 2
Yu-Gi-Oh! Forbidden Memories
Z
Z-Gundam (Vetem ne Japoni)
Zoids 2: Heric vs Guylos (Vetem ne Japoni)
Lista |
2888 | Bardhyl Londo (Përmet, 25 dhjetor 1947 - Tiranë, 18 shkurt 2022) ka qenë poet shqiptar, ndër më kryesorët të Shqipërisë së viteve '80.
Biografia
Studioi për gjuhë e letërsi ruse në Universitetin e Tiranës, punoi disa vjet si mësues në rrethin e Përmetit, në vendlindje, e më pas qe redaktor dhe kryeredaktor i gazetës letrare Drita. Në qershor 1992 u zgjodh kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë, në vend të Dritëro Agollit që kishte dalë në pension në janar të atij viti. Lirikat e Londos frymëzohen nga fakte konkrete: ato ndërtohen me imtësi e çaste nga përvoja e jetuar dhe e përjetuar intensivisht duke u shndërruar në poezi në një mënyrë të matur dhe erudite. Poezia e tij, e shkruar dhe me varg të rregullt e kryesisht me rimë, kumbon në mënyrë melodioze me traditat e pasura të poezisë toske, saqë kritiku Razi Brahimi e ka vendosur në mes të poetit klasik dhe mendimtarit rilindës Naim Frashëri dhe poetit të fuqishëm Dritëro Agolli.
Krijmtaria e tij letrare përfshin 8 vëllime me poezi si edhe disa romane. Është fitues i çmimit “Migjeni” më 1988 për vëllimin Si ta qetësoj detin si dhe çmimin kombëtar me vëllimin poetik Prill i hidhur.
Tituj të veprave
Krisma dhe trëndafila, Tiranë ;
Hapa në rrugë, ;
Emrin e ka dashuri, ;
Si ta qetësoj detin, ;
Vetëm Itaka, Prishtinë 1989;
Ditë njerëzore, Tiranë 1990;
Shën Shiu, 2010;
Jeta që na dhanë, 2013.
Prill i hidhur, 2021.
Referime
Biografi shqiptarësh
Shkrimtarë të realizmit socialist
Mësues shqiptarë
Lindje 1948
Vdekje 2022
Njerëz nga Përmeti
Poetë shqiptarë të shekullit 20
Poetë shqiptarë të shekullit 21
Studentë të Universitetit të Tiranës |
2889 | Zija Çela është një nga shkrimtarët më të njohur të letërsisë se sotme shqiptare. Dallohet për romane, novela, por ka shkruar edhe shumë tregime e ese letrare.
Mbi jetën dhe veprën
U lind më 25 mars 1946 në qytetin e Shkodrës. Ishte fëmija i shtatë në një familje, ku i ati ishte punëtor dhe e ëma shtëpijake. Megjithëse kaloi një fëmijëri dhe rini të vështirë (babai i vdiq kur ishte vetëm pesë vjeç), ai arriti të diplomohej në Universitetin e Tiranës për letërsi. Në atë kohë, u emërua mësues në fshatrat malore të Kukësit. Në këtë qytet të vogël verior punoi për shumë vite dhe, kur ishte bërë i njohur me librat e tij, e transferuan në kryeqytet.
Në Tiranë punoi redaktor në revistën letrare“nëntori”, ndersa nga 1984 – 1990 si kryeredaktor i gazetës letrare “Drita”. Në vitet ‘90 kjo gazetë luajti një rol të rëndësishëm në lëvizjen intelektuale për përmbysjen e sistemit totalitar. Me vendosjen e pluralizmit, Zija Çela u bë drejtor i shtëpisë botuese “Letrat”, ku e filloi veprimtarinë me romanin “Përbindëshi” të Kadaresë, një vepër që ishte ndaluar nga regjimi i mëparshëm. Në vitin 2000 e gjejme kryeredaktor i të përjavshmes “Albania e vogël”, suplement letrar i gazetës së përditshme “Albania”. Njëkohësisht që nga viti 2000, i shquar gjithashtu si eseist dhe publicist, Çela bën jetën e shkrimtarit në profesion të lirë.
Si autor u bë i njohur shpejt nga librat me tregime, që u pasuan nga romanet e tij, duke spikatur veçanërisht me triptikun e romaneve “Gjaku i dallëndyshes”, “Gjysma e Xhokondës” dhe “Banketi i hijeve”. Më parë kishte botuar romanet “Një verë pa lamtumirë” dhe “Mali i tejdukshëm”, i cili per realizmin e fortë dhe modernitetin e formës, është cilësuar si rebelim i autorit ndaj metodës së socrealizmit. Autori është fitues i disa çmimeve letrare.
Në qershorin e vitit 2005, së bashku me bashkëshorten, Çela zhvendoset në Itali per t’i qëndruar te koka të birit, Dritanit, i cili sëmuret nga kanceri dhe mbyll sytë nëntë muaj më vonë. Duke pasur për protagonist të birin, i njohur gjerësisht në Shqipëri si përkthyes nga italishtja, kësaj ngjarjeje tragjike shkrimtari do t’i kushtojë librin “Për dashurinë shkruhet pas vdekjes”. Opinioni e priti me interesim të veçantë dhe profesionistët e cilësuan si një nga librat më të mirë të këtij lloji (elegji në prozë) që janë shkruar në letrat e përbotshme. Ja një pasazh nga ky libër: “Thonë se vyrtytet dhe talentet janë xhevahirët më të shtrenjtë që zbukurojnë njeriun. Nëse është e vërtetë, atëherë mund të pohoj se xhevahiret e tij, gjithë kohën sa rrojti, Dritani i mbajti në mënyrën më të padukshme, nën këmishë. Vetëm një herë i shkëlqeu një diamant i zi dhe kjo ndodhi në mortin e tij. Por doli se, për këtë, edhe opinioni kishte qenë i gatshëm... O atlet i jetës, që e humbe betejën! Sa herë që vdes një njeri si ti, vdekja nuk ka mundur vetëm individin, por tërë njerëzimin.”
Në 2016 Presidenti i Shqipërisë, Bujar Nishani, ka nderuar me Urdhrin “Nderi i Kombit” shkrimtarin e njohur Zija Çela. Motivacioni është “Në vlerësim të figurës së tij të shquar si përfaqësues i denjë dhe i veçantë i letrave bashkëkohore shqipe si dhe të kontributit të spikatur e të rrallë si eseist dhe publicist”. Një cermoni të zhvilluar me këtë rast zoti Nishani tha se “Shpirti i madh dhe i dhembshur i shkrimtarit Zija Çela përbën një rast unik në letrat shqipe. Ai shfaqet … si një planet letrar, krejt më vete, i pakrahasueshëm. “Ne presim prej tij akoma vepra po aq të arrira, si ato që ka realizuar deri tani, të cilat do të jenë burim frymëzimi i brezave të rinj dhe arkiv i denjë i fondit më të lartë shqiptar në Bibliotekën tonë Kombëtare” tha zoti Nishani. Krijimtaria e Zija Çelës nis rreth katër dekada e gjysëm më parë për t’u mishëruar në afro 25 vepra, mjaft prej të cilave fituese të çmimeve të ndryshme.
Tituj të veprave
1971 : Yje mbi lumë
1974 : Jeta në shtëpinë tonë
1979 : Pëllumbat e janarit
1979 : Një verë pa lamtumirë
1984 : Buletini i borës
1987 : Eklips dhe proza të tjera
1989 : Mali i tejdukshëm
1990 : Shtëpia e lepujve
1990 : Gjaku i dallëndyshes
1992 : Gjysma e Xhokondës
1995 : Një fjalë me lejen e Zotit
1996 : Monedha e dashurisë
1998 : Banketi i hijeve
2000 : Oborri i një tirani të fshehtë
2002 : Lëngata e hënës
2002 : Gjaku im i errët
2005 : Las Varrezas
2007 : Për dashurinë shkruhet pas vdekjes
2009 : SOS, një buzëqeshje
2010 : Goja e Botës
2011 : Apokalipsi sipas Shën Tiranës
2012 : Pika drite në Eklips
2012 : Buza e kuqe dhe Gjaku i errët
2014 : Arkipelagu Spiritus
2016: Princi i buzëqeshjes
2017: Ora e Zooparkut
2018: Djalli komik
2019: Lavjerrësi i qytetit
2021: Thika pa gjak
2021: Gjaku i dallëndyshes (Triptik, tri romane)
2022: Banka e ankesave
Çmime letrare
Zija Çela ka marrë nëpër vite mjaft çmime letrare. Por autori i përmbahet bindjes se çmimet jo gjithnjë jane shenja të sigurta vlerash.
1984 : Çmimi i Republikës (“Buletini i borës”);
1996 : Çmimi i Ministrisë së Kulturës për romanin më të mirë të vitit;(“Monedha e dashurisë”);
1998 : Çmimi “Velija” për romanin më të mirë të vitit (“Banketi i hijeve”);
2002 : Çmimi “Buzuku” (Kosovë) për romanin më të mirë të vitit (“Lëngata e hënës”);
2006 : Çmimi i Ministrisë së Kulturës për romanin më të mirë të vitit (“Las Varrezas”);
2010 : Çmimi Kriterion;
2012 : Çmimi "Petro Marko" për romanin më të mirë të vitit (“Apokalipsi sipas Shën Tiranës”);
2012 : Çmimi “At Zef Pllumi” për prozën më të mirë të vitit (“Buza e kuqe dhe gjaku i errët”);
2013 : Çmimi "PEN të Shqipërisë”;
2016 : Urdhri “Nderi i Kombit”;
2017 : Çmimi “Rexhat Surroi” për romanin "Ora e Zooparkut";
2022 : Çmimi “Teki Dervishi”;
2022 : Çmimi i karrierës “At Gjergj Fishta”;
2022 : Çmimi për vepër jetësore “Teuta” në Podgoricë;
2022 : Çmimi "Shkrimtari më i mirë i vitit" për romanin "Banka e Ankesave" . Nga Shoqata Mbarëkombëtare e Botuesve;
2022 : Nderi i Akademisë. Nga Akademia e Shkencacve të Republikës.
Vlerësime mbi autorin
Ali Aliu: Nga tërë tabloja e romanit “Ora e Zooparkut”, Zija Çela krijon një metaforë të përsosur, përmes se cilës realitetin e sotëm e vendos edhe në kopshtin zoologjik, ku njeriu dhe shtazët shkëmbejnë maskat (rolet) me njëri-tjetrin nëpër kafaze. Le ta gjejë pastaj vetë lexuesi, ky “bashkautor” kult në romanet e Zija Çelës, se përse në vend të vrasë luanin, i cili e copëton vizitorin që e ka sfiduar duke i hyrë në kafaz, rojtari i parkut tonë vret njeriun... Është një roman me shumë kapituj që qëndrojnë si medalione narrative refleksive të përsosura, mbase të pashembullta në prozën bashkëkohore shqipe; një roman i hapur, i pakufi dhe pa pretendimin për një domethënie të vetme, pra të mbyllur në fund. Është rrëfim romanor që ka jo vetëm një të vërtetë sovrane, por edhe shumë të vërteta reale me kundërthënëset e tyre, duke e relativizuar shpesh njëra-tjetrën.
Me pak fjalë, “Ora e Zooparkut” është një roman që nxit tundime medituese për sferat më të qenësishme të ekzistencës dhe që, do të thosha, është privilegj që lexuesi ka në dorë një kryevepër të tillë. (Gazeta shqiptarja.com”, shtator 2017)
Mehmet Kraja: Romani “Ora e Zooparkut” i Zija Çelës vjen në kohën e pjekurisë më të madhe letrare dhe artistike të autorit. Ai bëhet njëkohësisht dëshmi e niveleve të reja të letërsisë shqipe, e cila tashmë ka arritur ta tejkalojë fazën e tranzicionit me shkrimtarët e saj më të mirë dhe me vepra që prodhojnë stabilitet letrar e kulturor. “Ora e Zooparkut” është shkrim i pastër letrar, monument artistik i ngritur me gjuhë dhe stil shembullor, me vizione të aktualitetit dhe një sintezë autoriale të përvojës së shkrimit. Me këtë roman të Zija Çelës proza jonë arrin të bëhet prozë e gjithpërfshirjes artistike, e transformimeve të mëdha narrative dhe e bashkëkohësimit subjektor, e qëndrueshmërisë artistike dhe depërtimeve të reja në fushën e ideve, në fushën e shprehjes artistike dhe të kultivimit të gjuhës.
“Ora e Zooparkut” është roman bashëkohor në kuptimin më të mirë të fjalës. Është arritje e shkëlqyer e prozës shqipe. (Në kapakun e librit)
Rudolf Marku: Me gjithë individualitetin e spikatur, nuk ndalet Zija Çela në kërkimet e tij. “Ora e Zooparkut”, romani më i fundit, është një vepër tjetër e shkëlqyer, madje duke ardhur me zhvillime të reja autoriale. Të ngjan sikur kjo ngjeshje, ky surpres narrativ, gjuhësor dhe emocional kanë një burim të përbashkët. Mund të hamendësoj se autori është ndodhur në një gjendje tjetërsoj, më të zymtë, më të trishtë, në një nga ato gjendjet e trishtim-kllapisë që e afrojnë njeriun me të Vërtetën e thelbit dhe me krijimtarinë e madhe. Një rrëfim në vetën e parë, ashpërsisht realist, me trajektore gjithë zigzage kohore e hapësinore, por ku retrospektivat duken iluzionisht si vazhdim linear i rrëfimit.
Romani “Ora e Zooparkut” është thellësisht modern, pa synuar që të jetë i tillë. Dhe ky është moderniteti i vërtetë. (Në kapakun e librit)
Lazër Stani: Nga leximi i romanit lexuesi bindet se sa mirë di Zija Çela ta bëjë atë dallim të fateve njerëzore, se sa shumë hollësi, veçori e detaje jep, se sa sy të mprehtë ka e sa thellë shikon në jetën dhe psikën e secilit individ, femra e meshkuj, që përbëjnë galerinë e personazheve të romanit. Shkrimtari, edhe pse vështron errshëm, arrin të shohë qartë e kthjellët pikërisht atje, në bodrumet e lagështa e të pandriçuara të shoqërisë dhe të shpirtit të njeriut.
Faktues, analitik, i thellë, depërtues, me një gjuhë të gjallë e të begatë, me fjali të stilizuara që të kujtojnë zellin e poetëve të mëdhenj, “Ora e Zooparkut” vjen si një roman i ri, jo vetëm për ne si lexues, por edhe për vetë shkrimtarin Zija Çela. Pas shumë krijimesh të suksesshme, që e kanë renditur me kohë emrin e tij në elitën e letërsisë shqipe, me “Orën e Zooparkut” shkrimtari dëshmon talentin e tij unik, potencialin e pashtershëm krijues, fuqinë e imagjinatës dhe mjeshtërinë e shkrimit, por dëshmon njëkohësisht edhe bukurinë, pasurinë, magjinë, shprehshmërinë, thesarin e pashtershëm të gjuhës shqipe, që në këtë vepër fiton plotninë e saj hyjnore, çka e rendit padyshim autorin krahas mjeshtrave më të mëdhenj të lëvrimit të shqipes si Fishta dhe Konica, Noli dhe Kuteli, Poradeci dhe Koliqi. (Gazeta MAPO, maj 2017)
Rudolf Marku: Lexuesi nuk e ka të vështirë të kujtohet posaçërisht për tre libra të letërsisë botërore, të cilët na vijnë ndër mend si librat më fatlumë: “Princi i lumtur” i Oskar Uajlldit, “Princi i vogël” i Ekzyperisë, “Princi dhe i Varfri” i Mark Tuenit. Janë libra që kanë bashkuar statusin mbretëror të rangut Princ me statusin mbretëror të mjeshtërisë së lartë të tre autorëve.
Letërsia shqipe guxon të shtojë dhe një princ të katërt, “Princin e buzëqeshjes” të Zija Çelës. Një libë që sjell tregime të mrekullueshme, nota të reja që janë tjetërsoj, që kanë ndjeshmëri, butësi, imagjinatë, poezi, stil përrallor, të përcaktuara nga adresimi (i përfytyruar) ndaj një lexuesi adoleshent. Mirëpo, në të vërtetë, këto tregime përballojnë njëkohësisht lexuesin e ditur, të rrahur me vaj e uthull me letërsinë e mirë.
Princi i Zija Çelës ka ditur të na vijë si Princ i vërtetë: me klasin estetik, me hijeshinë stilistikore, me larminë dhe ngjyrat e titujve, me premtimin se ka ardhur i vendosur ta trashëgojë legjitimitetin e kurorës së Princave të mëdhenj paraardhës të mbretërisë së letërsisë. (Nga parathënia.)
Mehmet Kraja: Unë ia kam bërë vetes këtë pyetje, pse Zija Çela ka nevojë të flasë në mënyrë kaq alegorike në pesë romanet e tij të fundit që, po u morën së bashku, përbëjnë sagën alegorike më të madhe të letërsisë shqipe? Pse i duhet shkrimtarit të ndërtojë një realitet tjetër, aq i ngjashëm me këtë që jetojmë, por i zhvendosur në nivele të tjera të një bote të përpunuar dhe transformuar përmes imagjinatës krijuese? Pse pra Zija Çelës nuk i mjafton imagjinata e zakonshme, por i duhet një imagjinatë më shpërthyese, e cila e transformon realitetin në alegori?.. Esenca e përgjigjes në aspektin brendatekstor qëndron te vetë autori, ndërsa në aspektin e leximit, respektivisht të komunikimit, realiteti alegorik do të perceptohet si një interpretim ironik, ndonjëherë edhe dëshpërimisht cinik i realitetit ekzistues. Zija Çela pikërisht këtë e dëshiron, dëshiron të tallet në mënyrë perfekte me realitetin e shëmtuar, por këtë tallje nuk e shpërfaq i veshur me rroba cirku, por me një kostum elegant krejtësisht artisk. Pothuajse në secilin nga këto pesë romane autori bën shkapërcim narrativ: nga narratori heterodiegjetik, në fund të rrëfimit i kthehet narratorit homodiegjetik. E kjo ndodh sepse pothuaj në secilin roman Zija Çela si autor na del lehtësisht i identifikueshëm, tani jo “i fshehur”, jo “duke bërë sikur”, jo i veshur me alegori, por krejtësisht real, i tillë siç është, pa u kamufluar, pa u sendërgjuar as para lexuesit e as para Zotit. Më anë tjetër, me këtë shndërrim të narratorit “të jashtëm” në një narrator sui generis, Zija Çela sikur na kërcënon jo pa shpotitje: Ruhuni, sepse ju që po lexoni këto libra, mund të përfundoni fare lehtë si personazhe alegorike të një fiksioni të ri të kësaj sage! (Gazeta MAPO, 22 nëntor 2014)
Mehmet Kraja: Shkathtësia, me të cilën është ndërtuar realiteti i figurshëm imagjinar tek “Arkipelagu Spiritus”, është e pashembullt në letërsinë tonë, mund të krahasohet me Huxley-n dhe Oruellin. Roman polivalent, me një shtresim të përgjithshëm alegorik dhe shumë shtresime të tjera, që shkojnë deri te mikrostrukturat. Sa i përket shkrimit, më vjen ndër mend një shprehje e njohur: fjalitë ngjajnë me gjethet e një pylli, mund të gjenden dy të ngjashme, por kurrë të njëjta. Dhe kjo është arritje e madhe në letërsi. Përgjatë leximit, krahas shijimit të vlerave estetike, ruhet e ndezur kureshtja edhe për lexuesin e zakonshëm... Sikundër kam thënë edhe më parë, si shkrimtar duket se Zija Çela ka arritur në atë pikë, kur shkrimi nuk është më kërkim, nuk është zbulim, por është sublimim, madje matje me mundësitë ose pamundësitë e gjuhës. (MAPO, 22 nëntor 2014)
Rudolf Marku: Ka tek “Arkipelagu Spiritus” edhe nje velierë. Por, si në veprat e mëparshme, Zija Çela e komandon “anijen” e prozës së vet për ta dërguar larg, përmes një bote sa reale, aq imagjinare. Nuk e ka të vështirë, sepse udhëton në ujërat e vetë shkrimtarit. Dhe vetëm pasi kemi mbërritur në Arkipelag si lexues kureshtarë, shohim befas se udhëtimi ynë paska qenë një iluzion, se gjatë gjithë leximit paskemi qarkuar veten tonë, madje pjesën më të panjohur, që është shpirti i qytetit ku jetojmë. Ç’marrëdhënie ka ai me Shpirtin e Botës, çfarë merr por sidomos sa i jep atij? Përmes një rrëfimi magjik, plot linja jetësore, disa pyetje marrin përgjigje alternative, ndërsa mjaft të tjera mbeten të hapura.
Romani mbaron me një prolog faustian; ajo që është prolog te Fausti, këtu është epilog. Ndryshe çfarë ndodh te Gëte, Fausti i Çelës është i dënuar me epilogun e tragjedisë së vet, pa pasur shpresën e zhvillimit të mëtejshëm të ngjarjeve. Dhe të mendosh se libri që kemi në duar, ndoshta është vetë epilogu i një cikli romanor që, siç është cilësuar nga kritika, e bën sagën shqiptare të Zija Çelës krejt të veçantë, të papërsëritshme dhe universale njëkohësisht.
Ali Aliu: Brenda veprës së shkrimtarit është përditshmëria, ëndrrat, historia, mitet, dashuria, urrejtja, është filozofia e psikologjia mbarëshqiptare, janë bizneset, intrigat, zakonet, shpirti, lindja, vdekja, ringjallja, vrasja, shteti, feja, qielli, Hadi. Është estetika përfshirëse e universit. Dhe, për ankthin e përgjithshëm të njerëzimit, edhe psherëtima: “Zot, rri me ne se është kah erret!”
E megjithatë, në brendinë e vet, fiksioni narrativ i autorit mbart fare natyrshëm praninë e një fryme që vazhdimisht të rri pranë si një shpëtimtar, duke u shfaqur personazh konkret dhe i shenjtë njëherësh, për të sjellë dhe përhapur besim e mirësi, jetë përballë vdekjes dhe buzëqeshje përballë urrejtjes. Kjo frymë e ky vetëkërkim dramatik janë kuptimi i botës së shqetësuar në krijimtarinë e këtij shkrimtari të madh të letrave tona dhe, si një kumt i fortë, vijnë mu në çastin kur po erret... (Gazeta shqiptare)
Ali Aliu: Pas leximit të “Apokalipsi sipas Shën Tiranës”, duke e njohur krijimtarinë e autorit, përshtypja e parё ishte: po ai rrëfim i një shkalle estetike majash në prozën tonë, po ajo poetikë narrative që vjen dhe degëzohet në ecje e sipër duke u bërë gjithpërfshirëse, po ajo mjeshtëri identifikimi dhe fokusimi i detajit ku autori shkëlqen, po ai korpus personazhesh që vijnë secili me natyrё e personalitet të veçantë. Ndryshe nga praktikat shkrimore letrare nga lashtësia e këndej, ku bëhet i mundshëm kalimi i të gjallёve nё botën e të vdekurve (kujtojmë Danten me “Komedinë hyjnore”), në romanin e ri të Zija Çelёs gjejmë të pangjashmen: shkrimtari ndërmerr rrugën e kundërt të Hadit, ai i sjell të vdekurit në mesin e të gjallëve. Dhe jo për të shuar mallin e ndërsjelltë, por për t’i ballafaquar të dyja palët, çka do të nxjerrë sheshit egoizmin, hipokrizinë, tjetërsimin e plot mbrapshtime të tjera tё njeriut, tё shfaqura a të fshehura, përkatësisht pёr tё provokuar tё gjitha format shkatërruese e vetёshkatёruese të tij, kësaj here me pasoja para apokaliptike në kryeqendrën e shqiptarëve... “Apokalipsi” i Zija Çelës, me spikamën që ka ky tundim i radhës së autorit, vjen në prozën romanore të shqipes jo vetëm plot jehona trazuese, por edhe si tërmet estetik. Është roman që, përveç kompleksitetit përmbajtjesor dhe poetikës narrative, shtrirjes në hapësirë dhe thellësisë sё imagjinatёs, të rrëmben me gjuhë, stil dhe literaritet artistik tekstor. Vjen si një kryevepër e letërsisë shqipe. (Gazeta shqiptare)
Mehmet Kraja: Zija Çela as në kohët më të liga nuk ishte rob i konventave dhe kufizimeve. Me këtë prirje, shumë vjet më parë, e kam lexuar romanin e tij “Mali i tejdukshëm” dhe nga kjo distancë kohore, e them me bindje se ky roman është paralajmërim i hershëm nëse jo i rënies së realizmit socialist dhe të sistemit që e mbante atë, atëherë gjithsesi një shenjë paralajmëruese e ‘liberalizimit’ të tij, për t’u shprehur kështu. Ndryshe as që mund të ndodhte, sepse sikundër do të vërtetohet më vonë, shkrimtarëve si Zija Çela nuk u pritet dot një kostum për të gjitha stinët. Shikuar nga ky këndvështrim, kur shumica e shkrimtarëve shqiptarë përfshihen nga dilemat e kthesës së madhe, Zija Çelën e gjejmë ta ketë shpallur tashmë programin e tij letrar. Atë nuk e huton tranzicioni i rrëmujshëm. I çliruar nga shtrëngesat e realizmit socialist, ai do të realizojë ciklin e parë të romaneve të rëndësishme (“Gjaku i dallëndyshes”, “Gjysma e Xhokondës”, dhe “Banketi i hijeve”), me të cilat do të bëhet model i frymës së re në prozën shqipe.” (Gazeta Shekulli, 2009)
Rudolf Marku : Zija Çela përbën një rast unik në letrat shqipe. Ai shfaqet jo si prozatori më i rëndësishëm pas Kadaresë,, siç janë shprehur plot dashamirës të autorit, por si një planet letrar, krejt më vete, i pakrahasueshëm, prandaj i rëndësishëm dhe vetvetja. Romai i tij paraardhës “Las Varrezas”, thellësisht shqiptar e po aq universal, është një kryevepër e groteskut dhe e tragjikomizmit letrar. Një roman krejt i veçantë nga gjithë çfarë kemi lexuar deri më sot në letërsinë shqipe. Një shkrepje e rrallë, fort e rrallë, një nga ato gjetjet me të cilat edhe autori më fatlum mund të ndeshet një herë në njëqind vjet. Romani “SOS, një buzëqeshje” është libri më i mirë që ka shkruar autori. Në letërsinë shqipe është romani më origjinal që njoh; është më i guximshmi; është romani më modern. Në krahasim me “Las Varrezas” është edhe më i sofistikuar. Këtu arrihen kufijtë më sipërorë të Erosit, duke kaluar nga dashuria në çift te dashuria njerëzore në përgjithësi. Ai është i populluar me karaktere të kohës, është piktura më besnike e Tiranës dhe e qyteteve shqiptare. Asnjë shkrimtar shqiptar nuk ka arritur ta japë, madje as të guxojë që t’i afrohet këtij realiteti deri më sot. Dhe si çdo letërsi e nivelit të lartë, romani ka një humor të jashtëzakonshëm, që vjen sa në mënyrë të natyrshme, aq dhe të papritur. Falja e buzëqeshjeve është një gjetje e kalibrit të letërsisë së madhe, asaj që duke lindur nga një pendë e vend i caktuar, mbart shpirt dhe vlera universale. “SOS” është një roman që i çon më tej librat e Zija Çelës. Për ku? Tek... shpërblimi i atyre shkrimtarëve, të cilët janë të preokopuar që të mbesin vetëm shkrimtarë e asgjë më shumë. Por edhe asgjë më pak se kaq.” (Gazeta Shekulli)
Rudolf Marku: Plotmëria, ngjarjet, intensiteti emocional, karakteret, çdo gjë është në ngjitje në “Apokalipsin sipas Shën Tiranës”, aq sa paralajmërojnë një shpërthim, i cili edhe vjen. Mirëpo Zija Çela ndjek në finale një ecje të kundërt me traditën letrare, nuk është autori që na çon te vepra, është vepra që na çon tek autori. Si në pararendëse, ngjarjet në librat e autorit mund të ndodhin Kurdoherë. Dhe kjo u jep romaneve të tij një dimension të përtejshëm e të përjetshëm.
Edhe kësaj here Zija Çela provon se letërsia e madhe i shpëton tiranisë së kohës. Kohës kalendarike. Por jo asaj ku rrinë së bashku veprat më të mira të letërsisë e të krijimtarisë shpirtërore. Dhe ku unë besoj se krijimtaria e Zija Çelës ka marrë statusin legjitim të banimit të përjetshëm. (Parathenie)
Eqrem Basha: Janë të rrallë ata që shkruajnë prozë e që u ngritën bashkë me kërkesat e sotme. Zija Çela, pa dyshim, është i pari në këtë mes që duhet dalluar; dy romanet e tij “Gjaku i dallëndyshes” (1990) dhe “Gjysma e Xhokondës” (1992) shënuan kthesën më kualitative në prozën shqipe. Te “Gjaku i dallëndyshes” është krijuar një kronikë shqiptare me një lojë të jashtëzakonshme të krimit dhe misterit, krenarisë, sedrës, psikologjisë së shqiptarit, e thurur me mjeshtërinë e prozatorit të racës, i cili di të krijojë pamje dhe të ndërtojë personazhe, çfarë pak e ndeshim në prozën shqiptare në përgjithësi... Kam një rokomandim këmbëngulës, lexojeni Çelën. Shqiptarët kanë Garcia Markesin e tyre. (Revista Koha,1995)
Lindita Tahiri: Ashtu si veprimtaria e Ismail Kadaresë, që e ka nxitur lirinë e mendimit në kohën e diktaturës më të egër, proza e Zija Çelës e ushqen kreativitetin e leximit në epokën e sotme të kulturës së popullarizuar të konsumit, ndoshta duke vërtetuar kështu faktin se letërsia ka qenë tradicionalisht mjeti më efikas i shqiptarëve për t’u rezistuar ideologjive totalitare, çfarëdo qofshin ato. Me veprën e tij, Zija Çela arrin të krijojë një autoritet të ri, atë të lexuesit, duke iu kundërvënë jo vetëm dogmës së realizmit socialist, që synonte të parandalonte çdo shkëndijë të mendimit kritik te lexuesi, por duke u shkëputur edhe nga realizmi komercial, që e shndërron në konsumator pasiv lexuesin. Lexuesi i veprave të tij është edhe lexuesi i rrёfyesit në botën fiktive, edhe lexuesi i autorit në botën reale, duke u angazhuar në një lojë, dalje dhe hyrje nga teksti, që ia nxit vetëdijen për rolin e tij, për pjesëmarrjen aktive dhe ‘natyrën vetvetishëm ndёraktive të leximit’. Çela sot e fton lexuesin tё bashkiterpretojё me tё, pa moralizim, pa predikuar me tone tragjike pёr tё vërtetat transhendentale. Ai e fton tё mendojё me intelegjencё rreth problemeve të rëndësishme që e preokupojnë shoqërinë dhe individin. Ky lloj rrëfimi e inkurajon leximin individual dhe shumëfishësinë e perspektivave, duke u bёrё drejtpёrsёdrejti mjet i efektshëm narrativ kundër mendimit dogmat, porpagandёs dhe autoritarizmit, tё rrënjosur qoftё nga sistemi i dikurshëm totalitar, qoftё nga skematizmi dhe komercializmi i sotëm kulturor. Një përqasje e këtillë e autorit i shkon për shtat edhe raportit modern të lexuesit me letërsinë... (Gazeta shqiptare)
Persida Asllani: Sado i shpjeguar dhe i rrëfyer plot sinqeritet, kalimi nga jeta e zakonshme te jeta e artit, dhe veçanërisht te jeta e shkrimit, mbetet një moment mistik, i pazbërthyeshëm plotësisht. Cili është çasti, cili është gjykimi, cila është ndjenja, ndjesia, aroma, nuanca, cili është vizllimi, marramendja dhe, në fund, cila është kthjelltësia që përfshin njeriun e shkrimit dhe i thotë se tashmë, në jetën e tij, ka kapërcyer një prag të çmuar e të shtrenjtë, prej të cilit nuk ka më kthim pas? Misioni i tij që prej këtij çasti është i ri dhe i patjetërsueshëm: të shkruajë dhe ta lexojnë, dhe jeta e tij pulson me këtë ritëm të ri deri në fund. Tregimet e Zija Çelës e rrëfejnë bujarisht këtë çast. Në secilin prej tyre shfaqet para nesh një sekuencë, një situatë, një gjest, një fjalë apo fjali që prish një ekuilibër të vjetër dhe rivendos një harmoni të re të shkrimtarit me botën, të lexuesit me shkrimin. Është pika e moskthimit, e tija, e jona. Në këtë kapërcim pragjesh Zija Çela ribëhet për çdo herë shkrimtar, ripohon çastin e vet mistik, ndërsa ne si lexues përjetojmë mistikën tonë të leximit. Sepse i tillë është leximi i një vepre arti, ikje e përsosur nga vetja, për t’u rikthyer me një harmoni të re në mendje e në shpirt, me një ndjesi të pangatërrueshme lirie që e tradhtojmë veçse në një lexim të ardhëm.
Dhe pikërisht “kjo është çështja”, leximi i ardhshëm! Kur është ai më i bukur e më cilësor se pararëndësi? Si bëhet ai anulues dhe paradoksalisht ripërtritës i të parit? Në ç’lojë honesh a pasqyrash mund të na flakë kjo vetëdije e re ne lexuesve dhe shkrimtarin?
Kësaj pyetjeje shkrimtari Zija Çela i qaset vetëm në një prej tregim-pragjeve të tij, duke e shndërruar kështu në tekstin më emblematik të përmbledhjes së vet me tregime “Buza e kuqe dhe Gjaku i errët”, përzgjedhja më përfaqësuese e tij pas viteve ’90. “Gjurmë lotësh në avion” është tregimi që na shpie tek enigma e shkrimit, e cila, ndryshe nga ç’mund të përfytyrohet rëndom, nuk është ajo çka shkruhet si gjurmë, e zezë mbi të bardhë, por ajo çka nuk shkruhet, ajo që mbetet e fshehur dhe e pashqiptueshme teksa, pikërisht falë kësaj mistike, shkëlqen me heshtjen e saj dhe të përfshin paradoksalisht në leximin më të bukur.
Ç’gradë fisnikërie duhet të mbërrijë shpirti i shkrimtarit për të shkuar drejt kësaj sakrifice? Me shumë finesë shkrimtari Zijai Çela ia dhuron këtë akt sakrifice qenies më të afërt dhe më të pafajshme ndaj botës së artit, amatorit të saj, atij që në shqip do të duhej ta thërrisnim “dashuruesi” i letërsisë, i artit. Në tregimin “Gjurmë lotësh në avion” sakrifica e shkrimit buron prej dashurisë absolute për shkrimin dhe, si e tillë, ajo gjeneron artin më të bukur dhe më të lirë. Në tregimin “Gjurmë lotësh në avion” do të gjeni një sallë modeste leximi, por ajo është unike në sakrificën e saj, sepse aty lexohen vetëm faqe bosh, të shënjuara vetëm me fillin e mëndafshtë ndarës nga seanca në seancë. Në tregimin “Gjurmë lotësh në avion” jetojnë lexues të lumtur, të zhytur në një prej metaforave më të bukura të lirisë së artit dhe të shkrimit...
Le t’i qasemi kësaj përmbledhjeje me tregime me këtë metaforë në zemër. Ju uroj miqësisht, Lexim të lirë!” (Revista Letra, nr.3)
Petro Zheji: E dini si shkruan Zija Çela? Ai merr shtizën dhe e godet fort njeriun, por kur maja i shkon te gjoksi, ajo lakohet, kështu që nuk e shpon tejpërtej, vetëm e rrëzon përtokë. Pastaj i zgjat dorën dhe i jep mundësi të ngrihet prapë më këmbë, sepse autori ka Dashninë njerëzore. Veçse në këtë çast e ka paralajmëruar atë, e sheh pra se çfarë mund të të bëj, kujdes herë tjetër!..
Mehmet Kraja: Pikërisht kur pandehnim se shkrimtari mbylli një trilogji me tri romane të mëdha të letërsisë shqipe, “Las Varrezas”, “SOS, një buzëqeshje” dhe “Goja e Botës”, ja ku kemi një tetralogji me “Apokalipsi sipas Shën Tiranës”. I mbindërtuar mbi një realitet që autori e njeh fort mirë, në këtë “Apokalips” i bëhet gjëma Tiranës njerëzore, Tiranës intelektuale, Tiranës politike, Tiranës mikroborgjeze, Tiranës provinciale e hipokrite. Dhe përkundër kijametit vepra nuk ngjall ndjenjë refuzimi, përkundrazi, sepse të vërtetat e një shoqërie vijnë si të vërteta universale.
Sesi do të vazhdojë më tej autori kjo nuk dihet, por për diçka jam i sigurt: Zija Çela ka ndërtuar tashmë një sagë shqiptare krejtësisht të veçantë dhe të papërsëritshme. (Parathenie)
Visar Zhiti: Sipas shkrimtarit Z. Çela, mund të hysh në historinë e letërsisë dhe mund të mos mbetesh në letërsi. Ky mendim interesant na kumton se letërsia e madhe është ajo që mbetet gjithmonë letërsi dhe jo histori e saj. Me veprën e tij, Zija Çela hyn tek ata shkrimtarë të rëndësishëm që po bëjnë letërsinë shqipe. Tani Zija Çela ka truallin e vet në letërsi dhe popullin e vet të personazheve.
Rudolf Marku: Vitin e kaluar shkrimtari Zija Çela botoi përmbledhjen me dy volume të tregimeve të tij tij të shkurtra. Për fat të keq, ky botim i një krijimtarie 40 vjeçare nuk pati jehonën që duhet të kishte. Mendoj se dy librat me tregime të Çelës prezantojnë kulminacionin e tregimit të shkurtër të shkruar në gjuhën shqipe, të nisur me Koliqin, Migjenin, Kutelin, Agollin, Faik Ballancën, Nasi Lerën, Kongolin... Përmbledhja me tregime e Zija Çelës duhej të qe një festë letrare, një çast ndaljeje për t’u përulur ndaj një apexi të shënuar bindshëm në zhanrin e tregimit të shkurtër të shkruar në shqip. Veç një artikulli të botuar në revistën “Letra”, për fat të keq, të tjerët përpara botimit të librit dyvëllimesh të Zija Çelës preferuan heshtjen, këtë armë vrastare me silenciator, ose vazhduan të bërtisnin me recensione te turpshme për vepra supermediokre, jo vetëm të markës shqiptare... (Gazeta MAPO, dhjetor 2013)
Rudolf Marku: ...Por megjithatë sot po ndodh një shfaqje e madhe inferioriteti me letrat shqipe, përulja ndaj emrave të huaj. Nuk fola rastësisht më sipër për tregimet e Zija Çelës. Ato janë të nivelit botëror, janë të jashtëzakonshme. Kur lexon tregimet e Zija Çelës, më vjen me bërtitë: - More kritik, more studiues i letërsisë, çfarë pret tjetër të bëjë shkrimtari shqiptar?! Kritika letrare nuk është e përgatitur të pranojë vlerat e letërsisë së vendit të vet. (Gazeta Shqiptarja.com, gusht 2013)
Agim Baçi: Atëherë kur errësohen rrugët e Njeriut dhe kur nuk ngjyhet asnjë cep i shpirtit me të mirën, do të duhet të ndodhë të dëgjojmë nga vdekja (romani “Apokalipsi sipas Shën Tiranës”). Por, pa dyshim, këtë duhet ta mendojmë më parë se të marrim vetë atë rrugë, të cilën Çela e ka hapur për të na dhënë disa leksione jo për matanë, por për këtu... Dhe për të mos shpresuar kthimin, Zija Çela sugjeron më shumë dashuri, sepse në rrugën përtej mund të mos na jepet kurrë mundësia të justifikohemi për gabimet tona me arsyetimet se “nuk kishte më të moralshëm në këtë botë” e as “bëra se ashtu më urdhëruan”! (Gazeta Panorama, janar 2014)
Rudol Marku: Në romanet e Zija Çelës, ashtu si në librat e Grossman-it, nuk ke si të mos ndjesh të fshehur tensionin e përhershëm mes dëshirës për të rrëfyer hidhërimin tragjik dhe dëshirës për të heshtur. Librat e Zijait, ashtu si librat e Grossman-it, janë një betejë kundër dëshirës së eskejpizmit, ikjes nga realiteti, nga vetvetja dhe guximit për t’u përballur me tragjedinë. (Gazeta MAPO, shkurt 2014)
Xhemail Mustafa: Identiteti i prozës moderne shqiptare do të ishte i gjymtuar pa prozën e Zija Çelës, sidomos pa triptikun e romaneve të tij të mrekullueshme për jetën e vdekjen. Një mënyrë të këtillë të rrëfimit dhe të zhvillimit të situatave mbi parimet e lëvizjeve të brendshme koncentrike, gjithsesi do të mund ta ndërtonte vetëm një mjeshtër i sprovuar i artit të romanit, çfarë është Zija Çela.
Fatmir Terziu: Kjo brengnajë njerëzore vjen si një marëdhënie, që unifikon konceptin e mitit me kuptimin e tij esencial në ‘marëdhëniet me deformimin’. Këtu gjendet përsëri një analogji formale dhe komplekse e sistemit semiologjik, siç ndeshet edhe ai i psikanalizës. Ashtu siç manifeston Frojdi në teorinë e tij, këtu vjen qartë se kuptimi i sjelljes është deformuar nga koncepti. Natyrisht, ky shtrembërim është i mundur vetëm për shkak të formës së mitit, që Zija Çela e ka tashmë të përbërë filozofikisht nga një kuptim gjuhësor domethënës. Këtu qëndron e veçanta dhe e pakapshmja e këtij shkrimtari me vlera botërore. (Gazeta Shqip, korrik 2009)
Ismail Syla: Edhe romani i shkruar në kohët sado moderne, ka një prejardhje dhe trashëgimi origjinare nga i njëjti brumë dhe e njëjta mitër, si format e lashta të llojit të poezisë... Prandaj, duke e marrë si të drejtë legjitime karakterin demiurg të shkrimtarit, ai edhe në një vepër ka të drejtë ta ngrejë biblikisht botën nga e para. Ashtu bën Zija Çela... Nëse dikund në letërsinë shqiptare do të gjente zbatim thënia e G.G. Markesit se Makondoja e romaneve të tij më parë se vend gjeografik është gjendje shpirtërore, atëherë pikërisht Mamaci e Barabia e romanit “Banketi i hijeve”, para se vendbanime, janë gjendje shpirtërore, të cilat në kontekstin e ngjarjeve në roman arrijnë të kuptimësohen. Ky roman është model letrar i përkryer për t’u ngritur në lartësi metafore mbi përmasat devijante të psikologjisë kolektive. “Njëqind vjet vetmi” i Markesit është metaforë e njëqind vjet izolimi, “Banketi” është metaforë e 101 vjet jetë kotësie dhe shterpësie shpirtërore. Nëse letërsia i mbushullon idetë teorike, atëherë Zija Çela ka dhënë të gjitha situatat e nevojshme fabulare dhe ka krijuar personazhet.
Bardhyl Londo: Duke dashur ta përfshijë në pak fjalë vlerësimin për këtë roman, pohoj se e kam të vështirë, madje të pamudur. Siç ndodh zakonisht me veprat e vërteta dhe krejt të veçanta, të cilat janë tepër të mëdha për t’i klasifikuar në stereotipet e zakonshme të kritikës apo diskutimeve të përditëshmë. Dhe, atëherë, natyrshëm më erdhi në ndihmë po ajo ndjesi, që më ka shoqëruar gjatë leximit të këtij romani: SOS, një buzëqeshje është një Kryebuzëqeshje.
Roland Gjoza: Romani “SOS, një buzëqeshje” fsheh një magji. Dhe kësaj here mjaft të fortë. Ai vjen si dhurues, pikërisht kur dora është rrudhur shumë. E lexova gjithë kënaqësi, por jo shpejt, sepse doja ta shijoja frazën romaneske par excellance. E më ndodh kështu vetëm me shkrimtarët që janë shkrimtarë. Sa e zorshme t'i shpëtosh ndikimit të Zija Çelës. Por dhe sa e bukur të mos i shpëtosh.
Shaban Sinani: Me romanin ‘Mali i tejdukshëm’ Z. Çela u ka bërë një paraqitje serioze, me shtrirje vertikale e horizontale, shtresave të popullsisë shqiptare në vitet ’80. Ka një ngjashmëri më shumë se konvencionale midis niveleve të minierës që zbresin një pas një deri te shtresa e 12, dhe këtij stratifikimi. Nëse Kadareja te ‘Nëpunësi...’ këtë shtresëzim e ndërton me hierarki, nëse D. Buzzati me udhëtimin e tij në botën e nëndheshme kujton rrathët e ferrit dantesk, me ‘Malin e tejdukshëm’ Z. Çela ndërton në mënyrën e tij një univers... ‘Mali i tejdukshëm’, ky ‘Zherminal’ i jetës së minatorëve shqiptarë, sa ç’është mundimi e jetesa, aq është edhe purgatori i tyre. Aty janë bashkë heroi dhe keqbërësi, idealisti dhe individualisti, naivi dhe rrufjani, vlerat dhe antivlerat. Ato janë bashkë bile edhe tek i njëjti njeri. Veçse në çdo rast janë figura të gjalla, jo hije: janë personazhe që bëjnë jetën e tyre të pavarur e nuk i nënshtrohen as autorit vetë... Rimarrja e linjave të subjektit kohë pas kohe dhe interferenca e tyre, shpesh të përdoruara për qëllime eksperimentale, në këtë roman kanë shërbyer funksionalisht për të paraqitur një botë komplekse, me pak zjarrmi, me pak ethe, me pak përndezje, për fat të mirë jo simptoma sëmundjesh, por shenja të një zgjimi të madh. Po hapet njeriu! Ai është i gatshëm të pranojë radiografinë e shkrimtarit. Ai dëshiron të shihet sy ndër sy me veten, të bëjë jetën e tij, të jetë i pavaruar, të ketë individualitetin e vet, indipendencën e vet, s’prish punë se nganjëherë kjo mund të kërkojë njëfarë rrezikimi, rebelimi ndaj rregullit, njëfarë trilli apo kryeneçësie. Nga hapja e njeriut fillon hapja demokratike e shoqërisë. (Zeri i popullit, 1991)
Ali Podrimja: “SOS, një buzëqeshje”, romani më i ri i Zija Çelës, përmes një artikulimi modern shpalos fatet njerzore, duke rrëzuar kufijtë mes realitetit dhe imagjinares. Para lexuesit shkrimtari vë një botë, ku ballafaqohen vrushkujt e dritës dhe hijet e zymta, duke na bërë me dije se rreth nesh frymon diçka që na kërcënon vazhdimisht, diçka që hiqemi sikur nuk e dimë dhe ngurrojmë t’i qasemi. Por kur guxojmë t’i afrohemi, kur shkurtohet distanca, befas kuptojmë se hijet kanë qenë maska, maskat që mbulojnë ligësinë njerëzore dhe atëherë njohim vetveten. Në fund ke bindjen se, me të vërtetë, çdo ditë zgjohesh po nga ai ambient, të cilin e ke përjetuar gjatë leximit dhe që merr konturet e një metropoli.
Dhimitër S. Shuteriqi: Tani jemi përpara një tregimtari plot gojën e plot merita. Dhe kemi ëndje kur tregimet e tij i gjejmë kështu bashkë, në më shumë se dyqind faqe... Folëm për tiparin më dallues të Z. Çelës. Këtu lirizmi buron. Ai qëndron jo vetëm te përshkrimet e admirueshme e në dhënien me ndjenjë e me shumë ngjyra të ambienteve dhe sidomos të natyrës, por edhe në kapjen e trajtimin e temave, edhe në jetën shpirtërore të personazheve. (Drita, 1975)
Arian Leka: Me tregimet e librit “Oborri i një tirani të fshehtë”, Zija Çela ka nxjerrë në dritë disa guaska thellësie që nuk ruhen, por falen, disa krijime të rafinuara stili dhe elegance, ca kujtesa të largëta, gati jehonë që, duke e përqendruar furinë krijuese, na lënë në qiellzë shijen e athët të mishit të zogjve të gjahut – shije kjo që e jep vetëm poezia dhe tregimi, padyshim kur këta janë të kalibrit të lartë. Ndodhen aty edhe ca kishëza të vogla ku hyhet si lexues, por askush nuk të premton se do të dalësh vetëm si i tillë... Tregimet e Zija Çelës nuk mund të ritregohen, ato vetëm lexohen, siç dhe vetëm shkruhen, sepse i përkasin formës më zanafillore, asaj të shkrimit, pra letërsisë së mirëfilltë.
Xhezair Abazi: Figurat njerëzore si hije, format në mur si figura artistike. Një pleksje hijesh, formash, trajtash dhe njerëzish hije. Një pleksje sa fantazmagorike aq dhe reale, sa hiperbolike aq edhe në masë, sa komike aq edhe trishtuese, sa iluzore aq edhe tokësore... Herë të vjen një valë trishtimi drithërues dhe herë një valë gazi shpotitës. Shartimi i reales me fantazinë është kryer me një harmoni të skajshme. ‘Kinema verore, lozhë’ sot e gjithë ditën duket si një zog hapësirash që fluturon për diku, krahas me ‘Kolonelit nuk ka kush t’i shkruajë’ të Markesit” (Drita, 1996).
Agron Gjekmarkaj: Një rindërtim subjektiv i një universi social shumë kompleks, ku personazhet përballen për një realitet të ri, të domosdoshëm dhe të padukshëm. Për shkrimtarin e njohur letërsia ka mbetur gjithmonë një fakt jetësor, sepse ai e lexon botën si të ishte një faqe që duhet rijetuar. Zija Çela është shkrimtar i poetikës së realizmit. Romani i tij ka një qëllim të dukshëm, atë të informuarit, sigurisht, lajmi i tij nuk ka natyrë dokumentare por përkundrazi krejt emotive, informon mbi kuptimin e gjendjes njerëzore. Romani provokon iluzionin e së vërtetës, pa na e dhënë atë. E siç thotë Barthes, meqenëse realja nuk është e përfaqësueshme, ekziston letërsia. (Gazeta Panorama)
Lindita Tahiri: Metonimia i jep ngjyrim realist kësaj proze dhe është një nga arsyet që stili i Çelës cilësohet shpesh si realizëm magjik. Realizmi magjik, term i huazuar nga piktura, përkufizohet si hibrid i reales dhe fantastikes, si bashkim i natyrshëm dhe njëkohësisht paradoksal mes të kundërtave. Kështu, për shembull, Jari Kaçinarit, kryepersonazhit të këtij romani apo shpërndarësit të buzëqeshjeve, një mikeshë i sugjeron të themelojë Agjencinë e Tregtimit të Buzëqeshjes, dhe kjo përzgjedhje gjuhësore i mundëson tekstit fiktiv ta ngërthejë të mbinatyrshmen brenda prozaikes, ta njësojë ëndrrën për forcën frymëzuese të njerëzimit me pasionin konsumator të civilizimit pasindustrial. Me kontekste të ngjashme gjuhësore, Çela e ruan distancën ironike nga bota e magjisë, dhe përmes një humori të lehtë e sinkronizon fantastiken dhe realen, pa i lënë të shkëputen nga njëra-tjetra dhe ta shndërrojnë rrëfimin në alegori apo në përrallë. (Gazeta shqiptare)
Erion Kristo: Në letërsi ka shkrimtarë themeli, të cilët vendosin normat e saj, pastaj ka dhe shkrimtarë të tjerë që vërtiten rreth këtyre normave. Me krijimtarinë e tij , Zija Çela ka caktuar norma në letërsinë shqiptare.
Nasi Lera: Tregimi shqiptar përherë ka synuar të përvetësojë arritjet më të mira të tregimit botëror. Do të më mjaftonin vetëm dy tregime të Zija Çelës, “Tani të bien muzikat” dhe “Kinema verore, lozhë”, për të pohuar se tregimi shqiptar qëndron me dinjitet në tregimin e sotëm modern. E ato dy tregime mund t’i shkruante vetëm Zija Çela si tregimtar shqiptar. Dhimbja e tyre është ekrani tragjik i tërë jetës njerëzore. (Drita, 1995)
Ilia Lengu: Historitë që tregon Zija Çela në tregimet e tij të befasojnë për nga gjetja e realizimi artistik, si dhe të vënë në mendime. Ai duket se kërkon një lloj të ri lexuesi, deviza e Andre Zhidit unë shqetësoj, i përshtatet më së miri prozës së tij, çka dëshmon se shkrimtari i ka bërë të vetat si konceptet teorike, ashtu edhe tërë arsenalin e teknikave, procedimeve, mjeteve shprehëse të letërsisë bashkëkohore. (Drita, 1996)
Tefik Çaushi: Të flasësh për përmbajtjen e “Banketit”, do të thotë ta thjeshtosh e ndoshta ta banalizosh atë, t’i heqësh tisin mitik dhe magjinë e rrëfimit, të shpërbësh bukurinë e kompozicionit. Është njësoj si në rastin e mumjeve, të cilat shpërbëhen sapo t’i nxjerrësh në dritë për të kuptuar teknikën e ballsamosjes së mjeshtrave të dikurshëm. Romani ka rreth 80 personazhe. Secili ka biografinë e vet tejet origjinale, në dukje të pavarur nga ajo e të tjerëve, por si në sixhadet persiane, ku edhe filli më i parëndësishëm e nxjerr kokën atje ku duhet dhe atëherë kur duhet për të krijuar atë bukuri të mahnitshme, edhe te romani i Çelës ajo është funksionale dhe e pashlyeshme nga panoja fantazmagorike që krijohet gjatë leximit. (Libri “Klubi i personazheve”)
Lazër Stani: Ky roman kështu është konceptuar, kështu është shkruar: të krijon mundësinë ta lexosh vertikalisht, por sakaq horizontalisht krijohet libri tjetër me subjekte, ngjarje e situata të pakuptueshme që në vetvete krijojnë një libër të ri, dhe ti vetë pa e kuptuar je bërë bashkautor në shkrimin e këtij libri, që edhe është, edhe nuk është më i pari. Kur autori e arrin këtë, kur ai ua krijon hapësirën e mundësinë bashkautorëve, atëherë ai nuk ka shkruar në të vërtetë një libër, por një bibliotekë me libra aq të pasur, sa është dhe numri i lexuesve.” (Drita, 1993)
Virgjil Muçi: Ma do mendja se ka të drejtë Zija Çela, kur diku në librin “Gjaku im i errët” thotë se “Gjërat e trilluara, pra ato që nuk ekzistojnë, janë të përjetshme”. Sigurisht, kur flet për trillimin, shkrimtari e ka fjalën për fikcionin, thënë më shqip, për krijimin si formën më të lartë të abstragimit të mendjes njerëzore... Le ta themi që në krye, pasi ta keni lëçitur këtë libër, mos u rrekni më kot ta etiketoni, ta klasifikoni, me një fjalë, ta standartizoni, si ndonjë punonjës i zellshëm biblioteke, në roman, novelë apo ku ta di unë se në çfarë tjetër, çka do të ishte një kuturisje e marrë dhe e pavlerë. Në mes të Borges-it e shkrimtarit shqiptar (të cilit edhe pse autori nuk ia zë kund ngoje emrin, lexuesi e ka fort të lehtë ta identifikojë), qëndron një tjetër shkrimtar i përmendur, Ernesto Sabato, në rrembat e të cilit rrjedh një fije nga gjaku ynë i shprishur e, kësodore, kush më mirë se ai mund të bëhej mblesi i kësaj krushqie të çuditshme mes shkrimtarit të gjallë, Çelës dhe të vdekurit, Borges-it. Fletorja misterioze, që Çela i beson Sabato-s, përbën nyjen lidhëse të kësaj trinitie të shenjtë mes njerëzish që flasin të njëjtën gjuhë, atë të Kozmosit të letrave, por jo vetëm kaq, ndonëse e ronitur, ajo na shërben si dëshmi e asaj që metafizika nuk është gjë tjetër, veçse një degë e letërsisë fantastike. Me këtë vepër Zija Çela na dëshmon se, siç thotë Malraux-ja, arti ngrihet mbi art, ndaj mos u mundoni më kot të kërkoni diçka të kulluar në atë që është thjesht njerëzore. (Revista Klan)
Ali Aliu: Goja e Botës (llagëmi që depërton dy anët e malit e ku era qarkullonte fragmente bisedash sa nga lindja, sa nga perëndimi), fjala botë, logosi botë, e përimtuar në komunikimin e përditshëm të fifarasve, mbart të pleksura në vete të gjitha fushat e jetës dhe të ekzistencës njerëzore. Brenda janë ëndrrat e fifarasve, është përditshmëria, historia, mitet, dashuria, urrejtja, është filozofia dhe psikologjia e Fifarës, janë bizneset, intrigat, zakonet, shpirti, lindja, vdekja, ringjallja, vrasja, është shteti, Zoti, është qielli, Hadi, është estetika përfshirëse e universit... Pra, është një botë që shpaloset shkallë-shkallë, duke u shtrirë përmes një epike narrative, e cila të rrëmben pa e hetuar. Është tërë bota njerëzore, monumentalizuar në universin shekspirian, është heroizmi dhe tradhtia, dija dhe padija, është shkolla, besimi, feja, është hetimi, gjykimi, dënimi dhe mosdënimi, është brutaliteti, gjuha e urrejtjes e politikës dhe e politikanëve, aq buçitëse në hapësirën tonë. Kjo rrokje e gjerë është romani “Goja e Botës”... Gjatë rrëfimit, Zija Çela sjell mbi 160 personazhe, që të gjithë me emër e mbiemër të plotë, disa madje edhe me nofka. Emrat dhe nofkat e tyre nuk janë të rastit: autori mëton të gjejë një lidhje, motivim të brendshëm mes personazhit dhe shënjimit të tij nominal. Në këtë çështje, me gjasë Zija Çela i takon krahut kratilian, sipas filozofisë së Platonit... Personazhi kështu nuk është vetëm një përbërës mekanik në poetikën e prozës së Çelës, por dukuri me funksion të rëndësishëm në mbarë projektin krijues të tij. (Libri “Don Kishoti shqiptar”, 2012)
Mehmet Elezi: “Goja e Botës” nuk është galeri që mund të vizitohet si turist. Romani ka dendësi të frikshme. Mund të lexohet veçse ngadalë, duke u përqendruar dhe duke pushuar. Në të mungojnë pikat e vdekura, kur bateritë e krijuesit cijatin, lypin me u ngarkue. Mungojnë faqet e venitura dhe paragrafët e sforcuar, s’ka terina a gropa nëpër të. Me një frymëzim dhe energji krijuese të pazakontë, në të 434 faqet autori ruan të njëjtin ritëm të lartë kallëzimi, ose siç quhet narrative, të konrolluar mjeshtërisht. I ngjeshur në mendim, në kulturë, në gjuhë... Romani nuk vret shijen e të jetuarit, la joie de vivre. Banorët e Fifarës gjejnë gjithnjë motiv me e gëzue jetën. Tekefundit “janë mësuar të kënaqen me merita që vetë ia njohin vetes”. Tipikë shqiptarë, do të thotë dikush. Ballkanas, mund të ngulë këmbë tjetri, duke huazuar këtë cilësor nga fjalori i modës politike. Janë thjesht fifaras. Dhe Fifara mund të gjindet ose të zhvendoset edhe në gjysmën tjetër të rruzullit... Për nga kompozicioni të kujton romanin e Orhan Pamukut “Unë jam e kuqja”. Për kah universi që krijon, të kujton Markezin. Fifara është një lloj Makondoje, me prerje të caktuar. Një botë paralele, fiction. Penelë të realizmit magjikë, ngjyra të jetës së përditshme... Një ironi e butë, dashamirëse, ndihet si shije erëze përgjatë romanit. (Gazeta 55, nëntor 2014)
Linda Spahia: Kur njëherë i kam thënë Zija Çelës se është njeri i lumtur, qeshi hidhur. Tani po i them prapë se kam të drejtë, sepse ai është krijues i gozhduar përfundimisht në kryqin e krijimit, ka kohë që nuk zbret prej aty dhe, i gjakosur e me kurorë, na fton në Banket, domethënë në banketin e tij letrar. (Rilindja, 1997)
Elvana Zaimi: Mendoj se risia e romanit “Las Varrezas” të Zija Çelës është një rikonceptim i gotikës, rikthimi i saj nëpërmjet një lenteje dhe eksperimenti tërësisht tjetër, të cilin unë kushtëzueshëm po e quaj post-gotika. (Fjala, 2005)
Ali Aliu: Proza e Zija Çelës mund të merret model ilustrativ për vrojtime teorike narrative, sidomos në lidhje me intertekstualitetin, që konsiderohet si një veçori e postmodernizmit në prozë. Në këtë rrugë, autori provon mjeshtërinë e vet në zotërimin e dy kategorive themelore të poetikës narrative, të kohës e të hapësirës, dhe Çela dëshmohet si i tillë, si mjeshtër i vërtetë në prozën bashkëkohore shqiptare.
Luljeta Dano: Kam një merak të pathënë për librin “Oborri i një tirani të fshehtë” të Zija Çelës. Kur lexon ato tregime të dorës së parë në prozën shqipe, “Misteri i jetës”, “Mit grek me shishe të mëdha” “I biri i Jahos dhe Sofisë”, “Ultima”, që edhe në ndërtimin e veprës janë të pashqitur në konstelacion, njeh pushtetin e tregimit që, në botën letrare, është si shteti i Vatikanit, i vogël por i plotfuqishëm.
Remzi Lani: Teknikën e rimarrjes deri tani në letërsinë tonë e ka përdorur me sukses vetëm Ismail Kadare... Zija Çela e zotëron këtë mënyrë të shkruari mjeshtërisht. Ai zotëron njëkohësisht asimetrinë e saj, copëzimin, shpërndarjen e subjektit, ashtu dhe harmoninë, unitetin. Këtë mendoj se mund ta bëjë vetëm një shkrimtar që këmbëngul dhe kërkon vazhdimisht. (Gazeta Zeri i rinise)
Ramadan Musliu: Sa më shumë që kalon kohë, opusi romansor i Zija Çelës zbulon shtresa e nënshtresa kuptimore, ide dhe mesazhe që dalin nga shtresimet asociative të rrëfimit të ndërtuar me mjeshtëri të madhe artistike. Edhe “Monedha e dashurisë” dëshmon po atë prirje për asociativitet të gjerë të narracionit, për mjeshtërinë e zhvillimit të fabulës, ndërtimit të syzheut romansor dhe estetizimin total të tekstit. (Pasthenie)
Faruk Myrtaj: Zija Çela nuk stërmundohet për të bërë prozën e madhe filozofike, por kurrkush nuk mund ta mohojë se proza e tij zbërthen mjeshtërisht filozofinë e madhe të jetës. Ky është ndryshimi dhe origjinaliteti i Zija Çelës, vendi që zë ai në letërsinë e djeshme, të sotme e të nesërme. (Rilindja demokratikie)
Vaid Hyzoti: Një thirrje e fuqishme për njeriun pikërisht në kohën e rrokopujës, e mërzisë dhe të kërkimit për shpëtim. Një popull tashmë nuk mund të vdesë si një njeri, paralajmërohet në SOS, një buzëqeshje, por kjo nuk do të thotë se të gjithë bashkë nuk jemi të kërcënuar për vetëndëshkim. Sepse: “çdo njeri në kafazin e kraharorit ka një bilbil të vetin, që ose e vret, ose e bën të këndojë”. Padyshim, është fat për letësinë shqiptare të kultivuar që tashmë “inventarizon” një buzëqeshje të plotë letrare. Dhe këtë Zija Çela e heq nga vetja për t’ia falur lexuesit. (Albania)
Ermir Nika: Romani “SOS, një buzëqeshje” i Zija Çelës, para së gjithash, është triumfi i njeriut mbi dhimbjen. Proza e kësaj vepre ka gravitet konstant, sepse e ruan intensitetin narrativ në të gjitha faqet e saj. Gjatë leximit të romanit, subjekti sikur të përthith, duke të hedhur nga atmosfera e ngarkuar me nota të forta realiste, emocionale e psikologjike, në situata që përmbysën dhe rishfaqen në trajta gati-gati eterike, çaste kur lexuesit i vjen të pyesë nëse ky rrëfim është i trilluar nga narratori autorial, apo ndoshta ai vetë është trilluesi ëndërrimtar i gjithë asaj që po ndodh në ato skena aq të dendura, ku ndërthuren shumë jetë dhe shumë fate të ndryshme njerëzore. “SOS” është një vepër që përcjell frymën dhe filozofinë e kohës. Një letërsi e mirëfilltë, e cila kam bindjen se do të lexohet me të njëjtën frymë edhe pas dhjetë, njëzetë apo shumë e shumë vitesh... Është siguria relative që ka për referencë atë lloj biblioteke, ku zënë vend vlerat universale të njerëzimit.
Altin Haxhinasto: Është thënë dikur se artin e rrezikojnë dy përbindësha: artistët që nuk janë mjeshtra dhe mjeshtrat që nuk janë artistë. Në vijim të kësaj logjike, them se te shkrimtari Zija Çela mjeshtri i jep perfeksionin e elaborimit të fjalës artistit, ndërkohë që artisti i jep në dorë mjeshtrit gjetje të atilla, që përbëjnë margaritarë të mrekullueshëm artistikë. (Albania)
Biblioteka Koha Ditore: Qysh në fillim të viteve ’70, me tregimet e tij realiste, të cilat dilnin nga suazat e socrealizmit të detyruar si normë letrare në Shqipërinë komuniste, Zija Çela bëri emër mes lexuesve shqiptarë, por edhe kritikës letrare. Gjatë dhe pas rënies së komunizmit në Shqipëri, me tregimet dhe romanet e tij të njohura, Zija Çela bëri për vete adhuruesit e tij shqiptarë në të gjitha viset në Ballkan dhe më gjerë.
Martin Cukalla: Më goditi në kokë dhe, siç thotë Kafka: “Nëse libri që lexojmë nuk na zgjon me një goditje në kokë, përse duhet ta lexojmë?”, jo vetëm që e lexova me një frymë romanin më të fundit të Zija Çelës, “Apokalipsi sipas Shën Tiranës”, por mora guximin të shkruaj disa rreshta për të. Në njëfarë mënyre për t’iu larguar efekteve të tronditjes. Siç bëjmë rëndom me çka na trondit: Ia themi dikujt dhe… shpëtojmë. Shpëtojmë vallë?…
Zija Çela është organik për nga kultura e vëzhgimit të hollë të përditshmërisë, për nga diapazoni i gjërë e racional i imagjinatës dhe për nga furia me të cilën shtjellon e shkruan. Një re që bredh nëpër limeret e jetës, jo i shtyrë nga erërat e motit, por nga energjitë e brëndëshme! Një re që mbarset hapsirave me shira, suferina e rrufe e që derdhet mandej vetëtimthi tek bie në kontakt me rryma të ftohta ajrore! I pajisur me arritjet më të vlefshme gjuhësore të shqipes dhe me teknikat më të mira të prozëshkruarjes së kohës sonë, Zija Çela nuk ndalet dhe nuk mundet të ndalet... Dhe kështu do të vijojë: me një guxim krijues frenetik! Zija Çelën e kam njohur kur ziente e digjej në një vend akulli, dashuronte Sabaton dhe zhvillimet e njëkohesishme të fateve njerëzore në cepe të përkundërta të globit, zhvillime që nxiteshin jo nga forca sociale, por nga fuqitë e misterit ende të pazbuluar. “Mali i tejdukshem” i tij është shkruar në kohën e shfaqjeve të liberalizmit fallco të neopushtetit diktatorial, por nuk bën pjesë në “liberalizimin” e metodës krijuese të kohës, përkundër thërmon e flak kriteret themelore të asaj metode dhe vetë atë metodë. Falsiteti, megallomania, njësitë hierarkike të rregjimit përballen aty me karaktere të purifikuara njerëzorë që kërkojnë të bëhet ky vend. Jo me revolucionarë, por me reformatorë! Dhe kjo “të bëhet!” jo nën marrshin e luftës së klasave, por në angazhimin e trashëgimisë dhe vlerave më të mira të popullit. (Gazeta Nacional, 2012)
Sami Milloshi: Nëse do ta përkthente dikush këtë roman (“Apokalipsi sipas Shën Tiranës”) në gjuhë të huaj, jam i sigurt se lexuesi i huaj do të njihte një shkrimtar të nivelit botëror, shkrimtar të nivelit të Markesit apo të Llosas. Në të njëjtën kohë Zija Çela ka meritën se në këtë roman, në mënyrën më mjeshtërore të mundshme, na ka dhënë antropologjinë e shpirtit të shqiptarit, ashtu të trazuar në këtë fillim shekulli, ashtu të etur për përparim, ashtu konfuz në një rebus historik dhe moral. Por Çela është gjithnjë i veçantë nga të tjerët, edhe kur shfaq bukuritë, edhe kur shfaq marrëzitë e shpirtit shqiptar. Ne duhet t’ia dimë për nder Zija Çelës që me romanin e tij na ka dhënë në mënyrë të shkëlqyer një marrëdhënie metafizike krejt të veçantë, një marrëdhënie që lëviz në parametra të pangjashme estetike, morale e shpirtërore. Romani i Çelës është kështu një ambasador i shkëlqyer midis kombëtares dhe universales. Lexuesit e sotëm shqiptarë, por sidomos ata që do të vijnë më vonë, do të kenë shumë nevojë ta lexojnë një roman të tillë, jo vetëm për të kuptuar si dhe pse nuk ndodhi apokalipsi në Tiranë, por sidomos si dhe qysh e dëshmoi pikë për pikë shpirti i madh dhe i dhembshur i shkrimtarit Zija Çela. Atëherë, ata që do ta kenë në dorë romanin, do të krenohen jo vetëm me profecitë e Shën Tiranës, por edhe me veprën hyjnore që shkroi Zija Çela. (Gazeta Mapo, 2012)
Arbër Ahmetaj: Mamaci i Çelës (romani “Banketi i hijeve”) është plot e përplot me jetë, me kurvëri e me hasmëri, me tregti e me festa, me idiotësi e me burg, me të marrë e me të mençur, me emigrantë të ikur e të rikthyer, me të vdekur e të gjallë që enden herë me krye e herë pa krye, me armiq përballë, me armiqësi të vjetra sa jeta. Autori mban nën kontroll jo vetëm linjat, personazhet por edhe detaje e gdhendje nga më të imtat, të cilat i sjell e risjell në mënyrë të befasishme për kënaqësinë më të madhe të lexuesit. Ajo që e shndërron leximin e këtij libri në një kënaqësi të vërtetë, është aftësia e shkrimtarit që të përziejë në të njëjtën materie letrare hiperbolizime fantastike me mite e rrëfenja të vjetra që i japin shkrimit një natyre eterike e mistike, njëherësh e këndshme për t’u lexuar dhe marramendëse si përfytyrim. Nëse vërtet nuk arrijmë “të dëgjojmë zhurmën që bën rruzulli i tokës duke u sjellur në boshtin e vet”, siç i ndodh një personazhi të Çelës, e sigurtë që ndiejmë gurgullimën e pastër gjuhësore dhe mjeshtrinë e një shkrimtari të madh bashkëkohor. (Gazeta Nacional)
Arben Kallamata: Duhet të ketë qenë në vitin 1987 ajo paradite kur, për herë të parë, më ra në dorë romani “1984” i Orwell-it... Unë kujtoja se në redaksinë e atëhershme të “Dritës” vetëm unë dhe Rudolf Marku e kishim lexuar Orwell-in. Por ja ku na del kryeredaktori, Zija Çela, që me një guxim prej të marri ia veshi drejt e në faqet e gazetës, duke krahasuar veprën e Kadaresë me atë të Orwell-it dhe të Prustit. Madje, për herë të parë publikisht në Shqipëri, në shkrimin e tij Çela shprehte edhe opinionin se Kadareja do të ishte i nderuar me Çmimin Nobel, po aq sa Nobeli me Kadarenë. Më rëndshëm nuk kishte si t’ia “këpuste” atyre kuteve të rrepta zyrtare. Reagimi ishte i menjëhershëm dhe mjaft i fortë. Ne, të gjithëve në redaksi, na thërrasin në një mbledhje, ku supozohej ta kritikonim dhe ta denonim “veprën e pamatur” të Zijait dhe ta bindnim atë se e kishte gabim... Në atë mbledhje ndodhën çudira. Zijai mbrohej në mënyrë të shkëlqyer me argumentin se Orwell-i shkruante kundër një sistemi totalitar, fashist, kapitalist apo revizionist, dhe s’kishte si të merrej romani si një sulm kundër “demokracisë socialiste”. Ishte një situatë sa trysnuese, aq edhe qesharake, sepse askush nuk mund të thoshte hapur se socializmi ishte gjithashtu diktaturë dhe totalitarizëm. Mbledhja i rrëshqiti fare synimit të vet, pasi redaktorët nuk po e “lëshonin” kryeredaktorin e tyre në vështirësi... Mëkat që nuk ka protokoll nga ajo mbledhje. (MAPO, 21- 22 shkurt 2015)
Mimoza Erebara: Çela është prova, me të cilën bindim veten në analizat tona se mund të bësh një letërsi antikonformiste edhe duke përdorur mjetet e imponuara nga regjimi i kohës dhe i përdorimit me sukses të një fraze në dukje të shtrirë e të thjeshtë, por që mbart në vetvete një kontekst krejt tjetër dhe një simbolikë të plotë, herë të dukshme e herë të fshehur. Është prova më e mirë që kemi për të vërtetuar qëllimin e këtij shkrimi se letërsia që pasoi nuk erdhi në një terren bosh, nuk erdhi nga hiçi. (Gazeta Nacional, prill 2012)
Juli Qineti: ...Është natë, ai drejtohet për nga kubeja e shembur dhe shtanget. Kubeja është aty, e plotë, e përsosur, llamburitëse. I kujtohen njerëzit që mbanin lëndë në duar. Tërë ato lëvizje të tyre nuk ishin veçse gjeste pune për ta ndërtuar kubenë. Secili ka vënë diçka nga vetja. Zijai përlotet dhe e di se tashmë i duhet të jetojë sërish, me dashuri të plotë. Ai është i çliruar. E ka kaluar tundimin e vet. I ka dhënë jetën të birit, ka bërë paqe me Zotin, është sërish ati i familjes, burri i bashkëshortes, është sërish baba, dhe ka fituar mbi të ligën. E ka arritur shenjtërinë. Pa dashur, thjesht, pastër, siç i ka hije njeriut. Tanimë mund të prehet i qetë, më në fund. Mbyll sytë dhe dëgjon (sheh) Zërin e Zotit që sikur i thotë: Prandaj për Dashurinë shkruhet pas vdekjes, sepse Dashuria është më e fortë se Vdekja. (Mehr Licht, 2011)
Lidhje të jashtme
Zija Çela, “Nderi i kombit” - Top Channel Albania - News - Lajme
Channel One – Profil Artisti "Zija Çela" 26.05.2012
ATSH ATA – In memorium të përkthyesit Dritan Çela 05.03.2011
Channel One – E shtuna e librit 22.04.2012
Promovimi i Apokalipsit 30.09.2011
Televizioni Koha Tetovë - Takim me studentët e USHT 25.04.2013
RA News
Surpriza e Panairit te librit “Tirana 2019”
Toena – Interviste me autorin Zija Çela 2007
Prezantim i “Apokalipsit” në Shkodër
Prezantim i “Goja e botës”
Filmi “Në pyjet me dëborë ka jetë”
Tregimi “Mermeri që pikon” 07.11.2011
Tregimi “Frau Riva”
Tregimi "Formula e jetës"
Dy tregime ne italisht : "Cinema estivo, loggione" ("Kinema verore, llozhë") dhe "Il chiacchierato luogo di nascita" ("Vendlindja e përfolur")
Lindje 1946
Njerëz nga Shkodra
Romancierë shqiptarë
Shkrimtarë të realizmit socialist |
2890 | Vath Koreshi (Lushnjë, 7 maj 1936 - Romë, 3 shkurt 2006) ka qenë shkrimtar, skenarist dhe plolitikan shqiptar.
Biografia
Koreshi studioi gjuhën dhe letërsinë në Universitetin e Tiranës gjatë viteve 1960-1964. Në vitet 1964-1973 punoi si gazetar tek organi "Zëri i Rinisë" dhe më pas, deri më 1977, tek "Drita". Në vitet 1977-1983 punoi si skenarist në Kinostudion "Shqipëria e Re". Deri më 1987 qe shkrimtar në profesion të lirë.
Më 1987 nisi punë si drejtor i Drejtorisë së Arteve në Komitetin e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve deri më 1991, kur pasoi Preç Zogajn në ofiqin e ministrit të Kulturës. Më 1992 deri më 1995 drejtoi revistën "Art" dhe më pas u bë drejtor i shtëpisë botuese "Onufri".
Në legjislaturën 2001-2005 u zgjodh deputet i Partisë Socialiste.
Vepra
Ka shkruar mjaft libra, si “Dasma e Sakos”, “Rekuiem për një grua”, si edhe shumë skenarë filmash. Vath Koreshi ka qenë deputet në legjislaturën e XVI-të të Parlamentit Shqiptar, si dhe ka qenë Ministër i Kulturës Rinisë dhe Sporteve gjatë viteve 1991-1992.
Tituj të veprave
Kur zunë shirat e vjeshtës - (1964)
Dy të shtunat e Suzanës - (1972)
Dasma e Sakos - novelë (1980)
Rrugë të bardha, skenarist/film (1974);
Mars, 1975;
Mali mbi kënetë, 1977;
Rrugë për larg, 1985;
Haxhiu i Frakullës, të cilit herë i është referuar si novelë e herë si roman, Tiranë: Naim Frashëri, 1980;
Gjeneral gramafoni, skenarist/ film (1987)
Balada e Kurbinit, 1987; si dhe skenarist i filmit.
Rekuiem për një grua, 1995;
Çafka, 2005
Referime
Lindje 1936
Vdekje 2006
Ministra të Kulturës të Shqipërisë
Njerëz nga Lushnja
Skenaristë shqiptarë
Novelistë shqiptarë
Gjeologë shqiptarë |
2891 | Petro Marko (Dhërmi, 25 nëntor 1913 - Tiranë, 27 dhjetor 1991) ,ishte xhigit anëtar i Grupit Komunist të Tiranës, interbrigadist e shkrimtar shqiptar. Presidenti i Shqipërisë, Alfred Moisiu, në vitin 2003 dekoroi Petro Markon me Urdhrin "Nderi i Kombit".
Jeta
U lind në Dhërmi nga Marko e Zoica, u rrit nga gjyshja Mama Mille. I ati ishte pasuruar nëpërmjet tregtisë së qitros. Por e la të vogël sepse u sëmur gjatë internimit në ishujt e Tirrenit.
Pasi kreu filloren në vendlindje më 1924, shkoi në Shkollën Tregtare në Vlorë të cilën e mbaroi më 1932. Në atë shkollë pati, ndër të tjerë, si drejtor arsimtarin e studiuesin Kolë Kamsi dhe si mësues Ernest Koliqin; shkollë në të cilen jepnin mësim dhe shumë mësues italianë, njëri prej të cilëve i prezantoi me "Manifestin" e Marksit.
Pasi kreu shkollën u soll në Tiranë, takoi Hilë Mosin, asokohe ministër Arsimi. U caktua mësues në Dhërmi. Më pas transferohet për në Dhuvjan të Dropullit.
Më 1934 ishte pjesë e Grupit Komunist të Tiranës, duke marrë pjesë në takimet e të cilit pa ditur se kush ishte kryetari. Qëndron në kontakt të vazhdueshëm me shtypin e majtë, nepërmjet gazetave greke, të cilat ia jipte Asim Vokshi. Nga një ngatërresë që pati, u gjet preteksti se Petro i jepte nxënësve literaturë komuniste (akuzë e pavërtetë).
U detyrua të largohej për herë të parë në Greqi. Qëndron në Korfuz, ku bie në kontakt me emigrantët politik të atjeshëm me në krye dr. Omer Nishanin. Pastaj niset për n'Athinë, ku kishte të vëllanë Dhimitrin (Mimon), që ishte larguar që fëmijë nga Bregu. Atje hyn në fakultetin e letërsisë, ku i takoi të kishte fërkime me rektorin, i cili ia njehte për turp që Petroja si himarjot të ishte mësues i shqipes. Gjë për të cilën Petroja ia ktheu "turp për ju që ende jetoni në kohë të Bizantit!...", replikë që i shkaktoi përjashtimin. Nepërmjet punëdhënësit të të të vëllait u krijua mundësia të hyjë në një shkollë joshtetërore, në fakultetin ekonomiko-politik.
Shqyrton mundësinë të shkojë në Bashkimin Sovjetik, ku në atë kohë ishte dhe Sejfulla Maleshova, Ali Kelmendi e Tajar Zavalani, por bie poshtë si mundësi.
Kthehet pas vendosjes të qeverisë liberale të Mehdi beut, në nëntor pasi Branko Merxhani e Ismet Toto e thërrasin me rastin e hapjes së një gazete ("Koha e Re") si organ i qeverisë, iku prej aty pasi nuk iu pranua një artikull. Shëtiti nga një gazetë në tjetrën ("Illyria", etj.), dhe më 1936 boton revistën “ABC” bashkë me Branko Merxhanin, Dhimitër Godellin, Zavalanin, Migjenin, e cila u mbyll pas numrit të 1-rë nga regjimi zogist.
Pas gjyqit e dënojnë me 6 muaj internim në Porto Palermo, ku bën vetëm 2 javë. Pas pak javësh në Llogara, lirohet me interesimin te Merxhanit e I. Totos. Bashkëpunon në "Përpjekja shqiptare" e B. Merxhanit, të cilën Brankoja kishte me nijet t'ia vinte për antipod "Hyllit të Dritës". Por largohet pasi Merxhani shkroi artikullin Pse nuk jam marksist i dëtyruar nga censura e kohës. Pasi në një gazetë tjetër del haptas me idetë e tij pro-proletariatit, i hyn si halë në sy Musa Jukës, i cili për ta pajtuar i propozon postin e zv/prefektit në Himarë. Petro i jep fjalën se do e pranojë pasi të shkojë në Athinë e të japë ca provime, duke tejparë pas këtij propozimi.
Takohet me Migjenin para se të niset (1937), dhe me të mbërrirë në Athinë merr anijen për në Marsejë; anija i ra përreth Mesdheut (Izmir, Xhafa, Aleksandri, Tripoli). Mbërrin në Marsejë, dhe gjen në Paris Llazar Fundon e Ali Kelmendin. Merr direktivat nga një shok serb që mbante si nofkë "Robert". Dhe caktohet kryetari i grupit prej 113 vetësh që u nis për në Albacete ku ishte qendra e Brigadave Internacionale. Bashkohet me vullnetarët e brigadës “Garibaldi” në Spanjë, shkon për në Kuintanar de la Republica. Merr pjesë në Mbledhjen e Shkrimtarëve Antifashistë në Valencia, ku ishin dhe Ernest Hemingway, Pablo Neruda, etj. Lëviz nga Estremadura, Aragona, Gondez e mandej prapë në Francë, ku herë në Paris e herë në Grenoble i financuar nga Ndihma e Kuqe Internacionale u ngarkua me agjitacionin në rininë universitare të Grenoble.
Hyn në Itali nga fundi i '39. Pas 1 mijë e ca ditësh kthehet në atdhe sepse Kominterni kishte porositë t'i çonte legalisht ose jo, të gjithë komunistët në vendet e tyre. Kthehet në Dhërmi dhe mendon pajtimin hasmërive me fshatrat e Dukatit. Në Vlorë nis e harton trakte, shqip e italisht, kundra fashizmit. E burgosin në Vlorë, në Tiranë në maj 1940. Pas marsit 1942 e nisin për Itali, Palermo e Ustikë. Pas çlirimit te jugut të Italisë nga anglo-amerikanët, çan burgun me të burgosurit e tjerë dhe kalon në zonat e çliruara Italiane. Më 1944 arrestohet nga gjermanët nga të cilët shpëton në sajë të mësuesit të gjimnazit, E. Koliqit. dhe po atë vit kthehet në Shqipëri.
Në përfundim të Luftës Antifashiste në vitin '44 kthehet në Shqipëri duke organizuar edhe ardhjen e gati 300 Shqiptarëve të tjerë në kohën kur shqiptarët kishin mbetur pa kurrfarë organizimi.
Në fundin e 1944 gjendet në Shkodër në shtëpinë e Nush Topallit, kur po bastisej nga trupat jugosllave. Ftohet që të qëndrojë në krye të gazetës "Bashkimi" në Tiranë nga 1945-1947, nga një kontroll i befasishëm i gjejnë shkrime jashtë vijës së partisë, shkruan se Hysni Kapo e shpëtoi nga pushkatimi dhe u lirua më 15 maj 1950. Më 1957 mësues në teknikumin “8 nëntori”. 1973 i hiqet e drejta për botim.
Më 1975 i fusin në burg të birin, Jamarbërin. Romani "Çuka e shtegtarit" - 1980 si direktivë për autokritikë nga Partia; por s'ia pranuan e nuk u botua. Kjo për të vetmin shkak se nuk mund të pajtohej që në ditët e para të pushtetit me fillimin e diktaturës, e sidomos kur provoi t'i rezistojë diktatit që i vinte Shqipërisë asokohe nga jashtë, kryesisht nga Beogradi. Pas rrezimit te diktatures themelon se bashku me Sabri Godon dhe Vangjush Gambeten Partine Republikane te Shqiperise. Me 27 dhjetor 1991 vdes dhe varroset sipas amanetit me një ceremoni nga familja e ngushtë e tij.
Vepra
Ministri i Arsimit Mosi kur u takuan vetëm një herë, i tha:Të shkruesh vjersha. Vjersha asht shprehja ma njerëzore e mendimit dhe e zemrës.Krijimi i parë i tij daton shumë herët, qysh në vitin 1930, data 9 dhjetor, pra kur ende ishte tepër i ri, vetëm 17 vjeç, boton poezinë e tij të parë “ Flamurit” në gazetën “Shqipëria e re”, nr. 448, f. 4, të Kostancës (Rumani), me pseudonimin Vlonjati. Dhe pas këtij viti deri sa mbyll sytë, ai shkruan pothuajse në të gjitha gjinitë letrare, që nga poezia e deri tek dramaturgjia. Numërohen mbi 50 organe shtypi ku ndihet pena e tij. Me qindra poezi, tregime, fragmente romanesh, shkrime publicistike, përkthime nga autorë të ndryshëm, veçanërisht ata hispanikë zënë vend në këto organe. Shquajnë shqipërimet nga Rafael Alberto dhe Federiko Garsia Lorka, si një shërbim plot dashuri e talent, krahas 7 autorëve të tjerë, kryesisht poetë.
Tituj të veprave
Hasta la vista, Tiranë, 1958;
Horizont, Tiranë, 1959; Prishtinë, 1972;
Halimi, Tiranë, 1959; Prishtinë, 1972;
Qyteti i fundit, Tiranë, 1960;
Shpella e piratëve, Tiranë, 1964; Prishtinë, 1972;
Ara në mal, Tiranë, 1967; Prishtinë, 1972;
Një emër në katër rrugë, Tiranë, 1972;
Nata e Ustikës, Tiranë, 1989;
Fantazma dhe plani 3+4, 2000;
Intervistë me vetveten, 2000;
Çuka e shtegtarit, 2001;
Një natë dhe dy agime, 2002;
Ultimatumi, 2002;
Stina e armëve, 2003;
Tregime, Prishtinë, 1972; rib. Tregime të zgjedhura, 2003;
Gazetari, mbreti e uria, Prishtinë, 1972;
Mirënjohje
Mjeshtër i Madh i Punës - 1998
Penda e Artë - 2000
“Qytetar Nderi" i Vlorës - 2002
Urdhri "Nderi i Kombit" - 2003
Shih edhe
Lista e vullnetarëve shqiptarë në luftën qytetare të Spanjës
Referime
Lidhje te jashme
Letërsia Moderne - Petro Marko
Lindje 1913
Vdekje 1991
Publicistë shqiptarë
Romancierë shqiptarë
Njerëz nga Bregu
Petro Marko
Novelistë shqiptarë
Poetë shqiptarë
Dramaturgë shqiptarë
Përkthyes prej spanjishtes në shqip
Shkrimtarë shqiptarë për fëmijë
Memuaristë shqiptarë |
2892 | Ferit Lamaj (Korçë, 6 janar 1955) është shkrimtar shqiptar për fëmijë. Kreu studimet e larta për gjuhë-letërsi shqipe në Tiranë. Lamaj është një nga fabulistet me te mire shqiptare. Ka publikuar 60 libra, në faqet e të cilëve renditen mbi 3500 fabula. Disa nga titujt e librave: “Në verë dhe në dimër”; “Në kopshtin zoologjik”; “Tosi me fustan”; “Kush e hëngri mjaltin ?”; “Gjelkokoshi zgjon derrkucin”; “Bilbili dhe gjinkalla”; “201 fabula”; “Dhelpra doganiere”; “Dhelpra e Trojës”; “Kafshët flasin”; “Bubi, beci dhe kaleci”; “1111 fabula”; “Papagalli pinguin”; “Një deve pranë Eifelit”; “Derri me tri këmbë”; “Fabula erotike”; “Gërvisht e gërvisht”; “Mikrofabula”; “Lakuriqi lakuriq”; “Miss Dhia”; “Mbreti xhuxh”; “Gici dhe polici”; etj.
Fabulat e Ferit Lamajt janë përkthyer e botuar në disa gjuhë : anglisht, frëngjisht, spanjisht, italisht, greqisht e rumanisht.
Krijimtaria e tij është ekranizuar në albume fabuleske nga TV shqiptar, nën interpretimin e aktorëve Kadri Roshi, Margarita Xhepa, Lazër Filipi e Roland Trebicka.
Është hartues i përmbledhjes antologjike të fabulës shqiptare si dhe fitues i mjaft çmimeve kombëtare e ndërkombëtare, ku spikatin: çmimi i parë në konkursin kombëtar të 45-vjetorit të Çlirimit (1989); çmimi "La Fonten" nga Ambasada Franceze në Tiranë (1995); çmimi “Libri më i mirë për fëmijë në gjuhën shqipe” (Maqedoni, 1996); çmimi i Karrierës (1996); medalja e argjendtë në konkursin ndërkombëtar "Il faro d'Argento" (Itali, 1998); medalja e argjendtë nga Biblioteka Ndërkombëtare e Poezisë (SHBA, 2002); medalja “Naim Frashëri i argjendtë” akorduar nga Presidenti i Republikës (2005); lista e Nderit e IBBY-t (Kinë, 2006).
Ka studiuar e hulumtuar në fushë të fabulës në Greqi, Itali, Francë, Gjermani, SHBA, Bullgari, Rumani, Zvicër, Austri, Egjipt, Maqedoni, Kosovë, Mali i Zi, Çeki, Kinë.
Është anëtar i Shoqatës Botërore të Fabulistëve si dhe i Shoqatës Ndërkombëtare të Shkrimtarëve për Fëmijë e të Rinj.
Disa Fabula:
Një thënie e re
Që prej shekujsh rron e thëna:
"Qengj’ i urtë pi dy nëna".
Por nuk dini më të renë:
"Pi servili gjithë kopenë"...
Kanarina
Engjëllorja kanarinë
Në kafaz rri e trishtuar.
Sheh një ujk që ulërin,
Ulërin si i tërbuar.
Eh, moj botë, botë e mbrapshtë,
Kë mban brenda, kë lë jashtë!...
Pasfjalë
Më ka rrëmbyer fabula që herët. Humbisja pas Ezopit e Fedrit, La Fontenit e Krillovit, Trilusës, Naimit, Santorit e Çajupit. Fabula është magjike. Të ngjizet në shpirt. Të pushton. Të josh me përjetësinë e saj. Fabula nuk do të ketë kurrë vdekje. Ajo ka gjalluar njëzet e pesë shekuj më parë, do të gjallojë edhe njëzet e pesë të tjerë, edhe dyqind e pesë, edhe...
Le të më falë lexuesi, nëse pasionin dhe dashurinë ndaj fabulës do ta shprehja përmes vargjeve: "Rrëmbemini të gjitha:/ Mish, e kockë, e gjak./ Larg kthetrat nga fabula!/ Larg!"
Fabula bën çudira. Të ledhaton, por edhe ta ngul. Fabula është e tillë. Disi "e pabesë", ngaqë e tillë është vetë jeta. Fabula ndjek jetën. E lufton me armët e saj të fuqishme: me humorin, sarkazmën, ironinë, groteskun, alegorinë, paradoksin, lakonizmin, befasinë, e mbi të gjitha, me filozofinë e saj. Fabula është filozofike.
Siç shprehet Dritëroi në parafjalë të këtij vëllimi, fabula shpejt bëhet pronë e të gjitha moshave dhe profesioneve. Është pikërisht kjo ndër arsyet që i jam përkushtuar i tëri fabulës. Fabulisti lumturohet kur krijesat e tij shëtisin te sa më shumë duar e sy.
Ferit Lamaj
Globi - Kokë
Globi - Kokë glob më vete,
Supershtete, minishtete.
Shtetet - Buzë buzabuzë...
Shteti - Gjuhë pjell akuzë.
Shteti - Gojë, shteti - Gojë
Po u hap, diç do kafshojë.
Shteti - Hundë
Shfryn ku mund.
Shtetet - Faqe
Lypin paqe.
Shteti - Ballë
Rrudhat palë.
Thellë ç'fsheh pyllshteti - Flok:
Derra, ujqër a maçokë?
Shtetet - Veshë vesh më vesh:
"Koka ...glob apo përshesh!"
Shtete - Sy na qenkan dy,
Kanë sy a s'kanë sy?!
Globi - Kokë djeg si furrë.
...Deri kur? Deri kur?
33
Çohet gici në tabelë.
- Shkruaj numrin 33!
Gici rri si torovel.
I thotë pata: - Shkruaj, ç'ke?
- Nuk e di, si është e mbara:
Cilin tresh të vë përpara!
Shiko dhe këtë
Njerëz nga Korça
Shkrimtarë shqiptarë për fëmijë
Lindje 1955 |
2893 | Odhise Grillo (Vuno, 21 mars 1932 - Tiranë, 24 shtator 2003) ishte një shkrimtar i njohur shqiptar, duke lëvruar më së shumti letërsinë për fëmijë.Ka bere shume artikull si : "Porsi kenga e zogut e verës" e shume shume te tjera !
Biografia e shkrimtarit
Odhise Grillo, i lindur në v. 1933 ne E Vuno te H marés afer Vlores, pas mbarimit te studimeve te gazetari se ne fakultetin filozofik te Tiranes, shume vite punor si gazetar dhe deri në pensionim si redaktor i letersise per femijë dhe të rinj prane SHB "Naim Frasheri" Mbi 40 vjet emri i tij u dallua në te gjitha revistat gazetat, botimet e ndryshme në Shqipëri, Kosove Magedoni. Pas botimit të veprës së parë në v.1954, "Shtar ngjyrat", Grillo pothuaj çdo vit u paraqit me një, dy,tre e katër vepra për fémijë dhe kështu vazhdon edhe viteve të fundit duke u dalluar si autor më i frytshëm i arritjeve të larta ideoartistike në letrat shqipe për fémijë të moshave të ndryshme. Puna e njohur e këtij shkrimtari tonë të madh në adaptimin e veprave më të mira të letërsisë për të rritur ka meritën e veçantë dhe është vlerësuar lart nga lexuesit dhe kritika letrare. Grillo është autor veprash poetike dhe tregimesh, poemash e romanesh, pjesësh humoristike dhe lojrash të teatrit të kukllave.Ai njihet edhe si autor i shumë tekste- ve dhe veprave shkollore, zgjedhjeve dhe antologjive, përkthyes dhe shqipërues i dalluar... Odhise Grillo për veprën e tij letrare për fëmijë dhe të rinj ka fituar shumë mirënjohje, çmime e shpërblime kombëtare, evropjane dhe botërore.
Referimet
Milaim Nelaj - Kur Lexojme Odhisene - Monografi Letrare, botim i OMSCA ISBN:978-9928-132-02-4
Shkrimtarë shqiptarë për fëmijë
Lindje 1932
Vdekje 2003
Njerëz nga Bregu |
2894 | Bedri Dedja (Korçë, 20 nëntor 1930 - 13 prill 2004) ka qenë njeri i letrave shqipe, shkrimtar për fëmijë dhe akademik psikologjinë dhe pedagogjinë e letërsisë për fëmijë.
Biografia
U lind në Korçë më 20. nëntor 1930. Shkollën fillore e kreu në Shkodër ndërsa gjimnazin e përfundoi në qytetin e Durrësit. Më pas studioi në Universitetin e Moskës dhe u diplomua shkelqyeshëm në vitin 1953 në disiplinat e pedagogjisë, psikologjisë dhe njëkohësisht të letërsisë për fëmijë. Pas përfundimit të studimeve universitare, për 40 vjet ka qenë lektor dhe Profesor titullar i lendeve të psikologjise dhe pedagogjisë në Universitetin e Tiranës dhe për një periudhë 5 vjeçare (1975-1980) edhe në Institutin e Lartë Pedagogjik të Elbasanit.
Nga viti 1972 e deri sa u nda nga jeta më 13 prill 2012, ka qenë Anëtar i Akademisë së Shkencave të Republikës së Shqipërisë. Paralelisht me veprimtarinë pedagogjike, deri në vitin 1975 ai ka ushtruar edhe funksione drejtuese publike si Drejtor i Institutit të Lartë Pedagogjik Tiranë, Kryeredaktor i Revistës "Fatosi" dhe Gazetës "Mësuesi", Drejtor i Drejtorisë së Botimeve Shkollore e Drejtor i Institutit të Studimeve Pedagogjike në Ministrinë e Arsimit, Zëvendësministër i Arsimit dhe Kulturës si dhe Sekretar i Përgjithshëm Shkencor i Akademisë së Shkencave.
Bedri Dedja ka qenë për shumë vjet anëtar i Shoqatës Botërore të Psikologëve, Kryetar i Shoqatë Kombëtare të Psikologëve si dhe Kryetar i Shoqatës Shqiptare të Shkrimtarëve për fëmijë. Bedri Dedja gjithashtu ka qenë anëtar i Redaksisë së përgjithshme për hartimin e Fjalorit Enciklopedik Shqiptar (1985) si dhe bashkëautor dhe redaktor përgjegjës i botimit të Akademisë së Shkencave dhe Ministrisë së Arsimit, Historia e Arsimit dhe e Mendimit Pedagogjik Shqiptar Vol. I (2003). Shume vepra të tij janë përkthyer e botuar jashtë Shqipërisë si në Maqedoni, Kosovë, Greqi, Rumani, Kinë e Zvicër.
Bedri Dedja, Akademik dhe profesor në fushën e pedagogjisë dhe psikologjisë,ka qenë një personalitet shumëplanësh në krijimtarinë letrare shqiptare për të vegjëlit dhe atë shkencore për të rriturit: poet e prozator, përrallëtar e dramaturg, tregimtar e publicist, novelist e romancier, përkthyes, gazetar e kritik, studiues i psikologjisë, pedagogjisë e historisë së arsimit dhe mendimit pedagogjik shqiptar, studiues e teoricien i historisë së letërsisë shqiptare për fëmijë. Fitues i shumë çmimeve letrare, "Qytetar Nderi" i Beratit, mbajtës i "Çmimit të Republikës", "Urdhërit Naim Frashëri" dhe titullit "Mjeshtër i Madh", Dedja është vlerësuar gjithashtu nga Qendra Ndërkombëtare e Biografive në Kembrixh, duke zënë vend në Vëllimin e XVI të biografive si autor i shquar i shekullit XXXtentacion.
Familja
Ka qenë i martuar me Pandora Papuçiu Dedja, me të cilën pati dy fëmijë, Edlirën dhe Taulantin. I biri, Taulant Dedja, ka qenë Zëvendësministër i Pushtetit Lokal, Prefekt i Tiranës dhe deputet i Partisë Socialiste.
Tituj të veprave
Bedri Dedja, ka botuar:
Novela
Heroizmat e Fatbardh Pikaloshit (1954)
Një udhëtim i rrezikshëm (1961)
Kercënimi i thonjve kozmikë(1976)
Përrallëmadhja (1998)
Vëllime me tregime e përralla :
Përralla popullore mbi kafshët (1957)
Përralla e tre vëllezërve (1958)
Kallëzimet e gjyshe pastërtores (1960)
Kapiteni i shtërngatës (1970)
Përralla e shpatave të arta (1976)
Përralla e lepurit dhe e breshkës (1976)
Bariu i vogël në mal të thatë (1979)
Përralla njëmbëdhjetëkatëshe (1996)
Përralla të zgjedhura (1997)
Përrallat e Zvicrës (2002)
Vjersha dhe poema
Numrat (1959)
Shkolla e pyllit (1967)
Artan Borizani dhe çeta e tij (1970)
Garda partizane (1972)
Patoku në plazh (1975)
Poezi të zgjedhura për fëmijë (1975)
Beni shkon në malësi me familje dhe shtëpi (1976)
Gjashtë poema për kalamaj (1976)
Vera, Genti e Driloni (1985)
Romane
Shoku i braktisur (1957)
Kalamajtë e pallatit tim Vol.I (1972), Vol.II (1979)
Republika e 1100 çudirave (1975)
Nëpër korridoret e thella të Jonit (1976)
Met partizani (1981)
Si u rrit një komisar (1986)
Alarmet e qytetit Sdikuisht (1989)
Kacamicri rreth globit (1993)
Si katër fëmijë u bënë biznesmenë (1996)
Qyteti me tri kështjella (1998)
Sikuriada (2002)
Presidenti i Planetit të Kuq (2006, botuar post mortum)
Pjesë teatrale
Gjyqi i Maçokut (1962)
Kryengritje në pallat (1972)
Publicistikë
Biseda me pionierët (1986)
Nëpër ravat e jetës - Kujtime (2001)
Duke ecur kontinenteve - Përshtypje udhëtimesh (2004);
Përkthime
L. Tolstoi - Tregime dhe përralla për fëmijë (1954); Robi i Kaukazit (1959)
V. Majakovski - Për fëmijët (1954); Lexo, shëtit e fluturo (1958); Ç'është mirë e ç'është keq (1966)
N.Nosov - Tregime (1954); Aventurat e Dinpakut dhe shokëve të tij (1957);
M.Tuein - Aventurat e Tom Sojerit (1955)
A.S.Pushkin - Përralla e peshkatarit dhe e peshkut (1956);
H.K.Andersen - Përralla (1956);
M.Gorki - Jashka,Samovari (1957);
Sh.Péro - Maçoku me çizme (1958); Përralla ruse (1998, përshtatje e shqipërime nga 18 autorë);
Studime dhe vepra shkencore
Edukimi i marrdhënieve të drejta midis djemve dhe vajzave në familje (1956);
Psikologjia për shkollat e mesme (1959);
Letërsia për fëmijë (1961, 1964, 1966, 1975, 1983);
Psikologjia për shkollat e larta (bashkëautor 1965, 1985, 1987);
Mbi rrugët e perfeksionimit të sistemit të sotëm të edukatës familjare (1966);
Politika dhe Pedagogjia (1967);
Tradita dhe probleme të letërsisë shqipe për fëmijë (1971);
Shënime mbi historinë e mendimit pedagogjik shqiptar (1972);
Burimet e letërsisë shqipe për fëmijë (1978);
Shkrime mbi letërsinë për fëmijë (1978);
Studime mbi problemin e metodave të të mësuarit në shkollë (1978);
Didaktika (bashkëautor 1986);
Drejt enigmave të psikikës së njeriut (1989);
Psikologjia Sociale (1990);
Sekreti i talentit (1998).
Tituj dhe Dekorata
Profesor
Anëtar i Akademisë së Shkencave të Republikës së Shqipërisë
Laureat i "Çmimit të Republikës"
Laureat i Urdhërit "Naim Frashëri"
"Qytetar Nderi" i Qarkut të Beratit
Laureat i Titullit "Mjeshtër i Madh"
Laureat i Titullit “Kalorës i Urdhrit të Skënderbeut" (pas vdekjes)
Lexo edhe
Filmi shqiptar Kryengritje ne pallat është bazuar tek vepra e tij me të njejtin titull.
Referime
Shkrimtarë shqiptarë për fëmijë
Novelistë shqiptarë
Akademikë shqiptarë
Njerëz nga Korça
Lindje 1930
Vdekje 2004
Pedagogë shqiptarë
Publicistë shqiptarë
Poetë shqiptarë
Dramaturgë shqiptarë
Përkthyes prej rusishtes në shqip |
2895 | Visar Zhiti (Durrës, 2 dhjetor 1952) është shkrimtar shqiptar i përndjekur në periudhën e regjimit komunist, përkthyes, deputet, diplomat dhe ministër i shtetit shqiptar.
Jeta
U lind në Durrës, i biri i aktorit dhe poetit Hekuran Zhiti. Visari u rrit në Lushnjë, ku përfundoi shkollën e mesme në vitin 1970. Pas përfundimit të studimeve në Institutin e Lartë Pedagogjik në Shkodër, ai filloi karrierën e tij të mësimdhënies në qytetin malor verior të Kukësit, duke demonstruar një interes në fillim në vjersha, disa nga të cilat u botuan në revistat letrare.
Në 1973 përgatiti për përmbledhje, Rapsodia e jetës së trëndafilave. Ishte koha e Plenumit të 4-t të KQ të Partisë së Punës në të cilin Enver Hoxha filloi një fushatë të egër kundër të rinjve që pëlqenin kulturën perëndimore. Babai i Zhitit kishte pasur më parë një konflikt me autoritetet, dhe poeti i ri papritmas u bë një nga viktimat politike të diktaturës për të frikësur intelektualët shqiptarë. Dorëshkrimi i përmbledhjes së tij të përmendur më sipër, që kishte qenë dorëzuar për botim në shtëpinë botuese Naim Frashëri, u konsiderua si një krijim me gabime të rënda ideologjike dhe që nxinte realitetin socialist.
Ai u arrestua më datë 8 nëntor, 1979 në Kukës. Mbasi u dënua në një gjyq qesharak në prill të vitit 1980 me trembëdhjetë vjet burg, ai u dërgua në burgun e Tiranës dhe më vonë transferohet në burgun e Qafë Barit dhe në vijim në burgun famëkeq të Spaçit. Shumë nga të burgosurit që ishin me të në burg vdiqën nga keqtrajtimet, torturat dhe kequshqyerja ose pësuan çrregullime mendore.
Ai u lirua nga burgu në fillim të vitit 1987 dhe u "lejua" nga pushteti komunist për të punuar në një fabrikë të prodhimit të tullave në Lushnjë. Mbas rënies së diktaturës komuniste në vitin 1991, ai arriti të shkojë në Itali ku punoi në Milano deri në 1992. Përmes një burse studimi nga Fondacioni Heinrich Boll, Zhiti shkoi në Gjermani në vitin 1993 dhe vitin e ardhshëm shkoi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Pas kthimit të tij në Shqipëri, ai punoi si gazetar dhe u emërua kreu i ndërmarrjes botuese e cila kishte planifikuar të botonte librin e tij të parë. Ai ka qenë i punësuar më vonë nga shërbimet administrative të parlamentit të ri shqiptar dhe në 1996 u zgjodh vetë në parlament. Mbas Realiteteve të zymta të politikës shqiptare, ai u tërhoq nga politika. Në vitin 1997 ai u emërua atashe kulturor në ambasadën shqiptare në Romë, ku ai qëndroi deri në vitin 1999.
Veprimtaria krijuese
Libri i tij i parë me poezi, Kujtesa e ajrit u botua në Tiranë në vitin 1993, i cili përfshinte disa poezi nga burgu. Hedh një kafkë te këmbët tuaja u botua vitin e ardhshëm. Ky vëllim përmbante të gjitha 100 poezitë të krijuara në burg në mes 1979 dhe 1987, të cilat kishin mbijetuar vetëm në kujtesën e tij. Vëllime të shumta pasuan, dhe ai është i njohur tani si një prej poetëve të mëdhenj shqiptare të shekullit të 20-të. Ai ka shkruar edhe shumë tregime të shkurtra, të mbledhura në dy vëllime, dhe ka përkthyer në gjuhën shqipe vepra nga Garcia Lorka dhe poeti italian Mario Luzi. Kujtimet e tij nga burgu, Rrugët e ferrit: burgologji u botuan në Tiranë në vitin 2001. Në vitin 1991 atij iu dha çmimi italian për poezi "Leopardi d'oro" (Leopardi i artë), dhe në 1997 ai mori çmimin prestigjioz "Ada Negri".
Listë e librave me poezi :
Kujtesa e ajrit, Tiranë: Lidhja e shkrimtarëve, 1993;
Koha e krisur, Tiranë, 1993;
Hedh një kafkë te këmbët tuaja, Tiranë: sh.b. Naim Frashëri, 1994;
Mbjellja e vetëtimave, Shkup: Flaka e vëllazërimit, 1994;
Dyert e gjalla, Tiranë: Eurorilindja, 1995;
Kohë e vrarë në sy, Prishtinë: Rilindja, 1997;
Si shkohet në Kosovë, Tiranë: Toena, 2000;
Rrugët e ferrit: burgologji, 2001;
Romane
Këpuca e aktorit, Tiranë: Onufri, 2022;
Përkthime
Condemned Apple (Molla e dënuar): Poezi të zgjedhura, përkthyer nga Robert Elsie (Los Angeles: Green Integer, 2005).
Referimet
Lidhje të jashtme
Faqe e LSHA
Faqe e revistës “Krahu i Shqiponjës
Komuniteti Kulturor Çamëria
Poetë shqiptarë
Lindje 1952
Njerëz nga Durrësi
Të burgosur dhe të përndjekur në komunizëm
Ministra të Kulturës të Shqipërisë
Përkthyes prej anglishtes në shqip
Përkthyes prej italishtes në shqip
Përkthyes prej rusishtes në shqip
Disidentë shqiptarë |
2896 |
Ngjarje
SK Tirana, e njohur edhe si 17 Nëntori Tirana kampione e Shqipërisë në futboll.
Lindje
10 qershor - Sotir Capo, piktor shqiptar (v. 2012)
24 gusht - Engjëll Berisha, akademik kosovarë
11 Janar - Petraq Kolevica, arkitekt dhe shkrimtar Shqiptar.
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
Agim Shehu, shkrimtar shqiptarë
Ali Aliu, akademik, shkrimtar, eseist, kritik letrar, përkthyes
Dhimitër Xhuvani, shkrimtar shqiptarë
Muslim Mulliqi, piktor impresionist dhe ekspresionist i Kosovës († 1998)
Jakup Mato, studiues,kritik i Shqipërise († 2005)
Vdekje
8 mars - Kristo Luarasi, botues dhe veprimtar i çështjes shqiptare.
Kalendari
Vite |
2897 |
Ngjarje
10 shkurt - Nënshkruhet në Paris Traktati i Paqes me Italinë.
Nënshkruhet në Moskë Marrëveshja Ekonomike mes Shqipërisë dhe Bashkimit Sovjetik sipas së cilës qeveria sovjetike i akordonte asaj shqiptare një ndihmë për zhvillimin e industrisë dhe bujqësisë.
Nënshkruhet Konventa Ekonomike Shqiptaro-Jugosllave.
Nënshkruhet në Sofie traktati i miqësisë, bashkëpunimit dhe ndihmës reciproke mes Bullgarisë dhe Shqipërisë.
Lindje
8 janar - David Bowie, këngëtar roku, muzikant dhe aktor anglez
31 janar - Jonathan Banks, aktor amerikan
9 prill - Isa Kastrati, atdhetar,Intelektual dhe dëshmor i kombit shqiptarë
22 maj - Agim Vinca, shkrimtar shqiptar
2 korrik - Larry David, aktor, shkrimtar, humorist dhe drejtor filmi
16 shtator - Sabri Fejzullahu, aktor, këngëtar dhe politikan nga Kosova
21 Nëntor - Alcione Dias Nazareth, këngëtare braziliane
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Betim Muço, shkrimtar shqiptar
- Rexhep Ismajli, albanolog, linguist dhe profesor e akademik shqiptar
Vdekje
25 Janar - Al Capone, kriminel amerikan.
7 maj - Jani Minga, nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë (L. 1872)
30 gusht - Riza Dani, nëpunës, prefekt dhe deputet shqiptar.
10 tetor - Qemal Draçini kritik, studiues, publicist, lëvrues i poezisë e i prozës dhe mësues shqiptar.
30 Dhjetor - Tefta Tashko Koço, këngëtare lirike dhe e muzikës qytetare shqipatare, Artiste e Popullit, (l. 1910)
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Aleksandër Stavre Drenova - ASDRENI, shkrimtar shqiptar (l. 1872)
Shekulli XX |
2898 |
Ngjarje
Lindje
11 prill - Aleksander Stavre Drenova, shkrimtar shqiptar, (v. 1947)
1 gusht - Jani Minga, nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë (v. 1947)
4 shtator - Sotir Kolea, publicist, folklorist, leksikograf shqiptar (v. 1945)
Vdekje
Kalendari
Vite |
2899 |
Ngjarje
16 shtator - Zhvillohet Konferenca e Pezës.
4 tetor - Themelohet Partia e Ballit Kombëtar me kryetar Mit'hat Frashërin.
Lindje
10 qershor - Muharrem Berisha, matematikan, akademik dhe profesor shqiptar
11 korrik - Esat Stavileci, jurist
29 shtator - Donna Leon, shkrimtare amerikane
7 dhjetor - Carla Thomas, këngtare amerikane
25 dhjetor - Sejfulla Myftari, aktor humorist shqiptar
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Ali Podrimja, shkrimtar shqiptar
Vdekje
15 dhjetor - Faik Konica, publicist, figurë politike dhe shkrimtar shqiptar
Abdi Toptani, veprimtar i çështjes kombëtare, prijës çetash, firmëtar i Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë dhe ministër Financash në qeverinë e parë, pjesëtar i Këshillit të Naltë dalur nga Kongresi i Lushnjës.
Kalendari
Vite |
2900 |
Ngjarje
Prishja e marrëdhënieve Shqiptaro-Jugosllave.
4 janar - Birmania fiton pavarësinë nga Britania e Madhe
14 maj - Izraeli shpall pavarësinë
10 dhjetor - Asambleja e Përgjithëshme e OKB-së miraton Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut.
Lindje
Janar
1 janar - Adnan el-Aruri, klerik sirianë
7 janar - Ichirou Mizuki, këngëtare anison, kompozitor, aktor dhe dublues animesh
15 janar - Aldo Zadrima, lojtar shqiptar i shahut
16 janar - Giorgio Demetrio Gallaro, peshkop italian
17 janar - Anne Queffélec, muzikante franceze
24 janar - Arbën Xhaferi, politikan nga Maqedonia (v. 2012)
25 janar - Halife bin Zajed Al Nahjan, presidenti i Emirateve të Bashkuara Arabe
Shkurt
7 shkurt:
Ahmet Pasha, aktor shqiptar
Thimio Kondi, jurist shqiptar
12 shkurt - Ray Kurzweil, shpikës dhe futurolog amerikan
15 shkurt - Tino Insana, aktor amerikan (v. 31 maj 2017)
19 shkurt - Vasillaq Vangjeli, aktor shqiptar i komedisë dhe dramës (v. 26 shtator 2011)
20 shkurt - Larry Rapp, aktor amerikan
25 shkurt - Friedrich Koncilia, futbollist austriak
Mars
13 mars - Zenepe Dibra,
inxhiniere shqiptare
Prill
1 prill - Fuat Güner, muzikant pop turk
3 prill - Jap de Hop Shefer, politikan holandez
17 prill - Jan Hammer, kompozitor
25 prill - Enver Mariq, futbollist boshnjak
26 prill - Timo Flloko,
aktor shqiptar
Maj
5 maj - Shigezō Sasaoka, aktor me zë japonez (v. 31 gusht 1998)
11 maj - Gudar Beqiraj,
matematikan shqiptar
15 maj - Brian Eno, kompozitor
17 maj - Horst Köppel,
futbollist gjerman
25 maj - Ylli Bufi, politikan shqiptar, ish kryeministër i Shqipërisë
31 maj - Svetlana Alexievich, gazetare dhe shkrimtare bjelloruse
Qershor
6 qershor - Arlen Harris (shpikëse), shpikëse amerikane
9 qershor - Gudrun Schyman, politikane suedeze
18 qershor:
Fatime Sokoli, këngëtare shqiptare
Ylli Pepo, regjisor shqiptar
20 qershor - Stelvio Mestrovich, shkrimtar,muzikolog,poet e kritik letrar italian
Korrik
6 korrik - Wadih Saadeh, poet dhe gazetar libanez-australian
27 korrik - Hans Rosling,
mjek, akademik suedez
Gusht
8 gusht:
Ioannis Kasoulides, politikan qipriot
Akira Matsunaga (1948), futbollist japonez
24 gusht - Jean Michel Jarre, kompozitor
26 gusht - Vladimir Marko, kinematograf dhe aktor shqiptar
31 gusht - Marton Kristóf, politikan kristian hungarez
Shtator
4 shtator - Anders Åberg (aktor), aktor suedezë
10 shtator - Tony Gatlif, regjisor filmi francez i etnisë rome
20 shtator - Gjon Gjoni,
Tetor
2 tetor - Fatos Sela, aktor shqiptar (v. 18 dhjetor 2013)
10 tetor - Ann-Margret Fyregård, dizajnere suedeze
15 tetor - Ismet Bajraktari, gjenetist i respektuar kosovar dhe docent (v. 2 dhjetor 2016)
Nëntor
2 nëntor - Zoran Shami,
politikan serb (v. 4 shtator 2016)
14 nëntor - Çarls i Uellsit, trashëgimtari për fronin britanik
15 nëntor - Eqrem Basha, poet, prozator, skenarist e akademik shqiptarë
17 nëntor - Vlastimir Gjorgjeviq, gjeneral kolonel i policisë serbe
23 nëntor - Ian Hodder,
arkeolog britanik
29 nëntor - Fatos Beja, politikan shqiptar
Dhjetor
6 dhjetor - Yoshihide Suga, politikan japonez
14 dhjetor - Dee Wallace, aktore amerikane
23 dhjetor - Azem Vllasi, politikan kosovar
31 dhjetor - Donna Summer, këngëtare amerikane (v. 17 maj 2012)
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Yllka Borodani, violonçeliste shqiptare
- Ymer Elshani, shkrimtar shqiptar (v. 17 prill 1999)
- Agim Deva, shkrimtar shqiptar (v. 2009)
- Shaban Zymberi, pishtar i arsimit
- Cengiz Çandar, gazetar turk
- Bilall Destan Selimi, inxhinier i Maqinerisë (v. 1977)
- Shefik Shkodra, shkrimtar shqiptar
- Bardhyl Londo, shkrimtar shqiptar
dhjetori - Lec Kurti, diplomat shqiptar, kompozitori i operes sëe parë shqiptare "Arbëreshja" në vitin 1915 dhe figurë udhëheqëse e Ballit Kombëtar.
- Beqir Buzuku, shkrimtar shqiptarë
- Fevzi Tufekçi, piktor dhe artist grafik
- Hida Halimi, (v. 1 shkurt 2012)
Vdekje
30 janar - Mahatma Gandi, udhëheqës i lëvizjes për pavarësinë e Indisë (vrarë në atentat)
Kalendari
Vite |
2901 |
Ngjarje
SK Tirana, e njohur edhe si 17 Nëntori Tirana kampione e Shqipërisë në futboll.
Lindje
13 Janar - Andrew Stanton, regjisor amerikan
21 Janar - Arben Imami, politikan dhe aktor shqiptar
11 Prill - Genc Ruli, politikan shqiptar
23 Shtator - Besnik Mustafaj, shkrimtar dhe politikan shqiptar
29 Gusht - Michael Jackson, këngëtar, autor, kompozitor, koreograf dhe valltar amerikan
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Sevdai Radogoshi, aktor dhe humorist shqiptar
Vdekje
27 dhjetor - Mustafa Kruja, mësues, ministër, prefekt, kryeministër, senator i Mbretërisë Italiane, gjuhëtar e publicist.
Kalendari
Vite |
2902 |
Ngjarje
SK Tirana, e njohur edhe si 17 Nëntori Tirana shpallet kampione e Shqipërisë në futboll.
20 janar - Mbreti i Britanisë së Madhe George V vdes. Djali i tij i madh trashëgon fronin, i cili merr emrin Edward VIII. Titulli "Princi i Uellsit" nuk do të perdorej për 22 vitet që do të vinin.
6 shkurt - Nisin Lojërat olimpike dimërore 1936 në Gjermani.
11 shkurt - Në Kuçovë shpërthen grevë urie nga punëtorët e naftës.
21 shkurt - Në Korçë shpërthen demonstrata e bukës.
1 mars - Përfundon ndërtimi i digës Hoover në SHBA.
7 maj - Italia anekson Etiopinë.
17 korrik - Ushtria Spanjolle Afrikane nis një grusht shteti ndaj Republikës Spanjolle duke nisur kështu Luftën Civile Spanjolle.
25 tetor - Krijohet Aksi Romë-Berlin.
10 dhjetor - Mbreti i Britanisë Edward VIII abdikon(braktis fronin).
11 dhjetor - Edward VIII i kalon fronin vëllait të tij më të vogël George VI.
Lindje
19 Janar - Mahmut Bakalli, politikan shqiptar († 2006)
28 Janar - Ismail Kadare, shkrimtar shqiptar
10 mars - Sepp Blatter, president i FIFAs
7 maj - Vath Koreshi, shkrimtar shqiptarë († 2006)
17 maj - Dennis Hopper, aktor dhe regjisor amerikan (v. 2010)
1 Qershor - Bekim Fehmiu, aktor shqiptar
20 qershor - Gazmend Zajmi akademik i UP
25 qershor - Rexhep Qosja, shkrimtar shqiptarë
18 gusht - Robert Redford, aktor amerikan
14 Shtator - Ferid Murati, studiues shqiptaro-amerikan i mjekësisë dhe fitues i Çmimit Nobel
29 Shtator - Teodor Laço, shkrimtar shqiptar
29 shtator - Silvio Berlusconi, kryeministër italian, sipërmarrës mediatik
5 tetor - Václav Havel, dramaturg, shkrimtar dhe politikan çek (v. 2011)
10 Nëntor - Muntaz Dhrami, skulptor shqiptar
17 dhjetor - Papa Françesku
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Shaip Grabovci autor dhe shkrimtar shqiptarë
Vdekje
20 janar - George V Mbreti i Britanisë së Madhe (l. 1865)
3 shkurt - Princesha Sofi bashkëshortja e Princ Vidit (l. 1885)
18 qershor - Maksim Gorki, shkrimtar rus (l. 1868)
19 gusht - Federico García Lorca, shkrimtar spanjoll (l. 1898)
Kalendari
Vite |
2903 |
Ngjarje
15 tetor - Përurohet hekurudha Milot-Rrëshen-Klos.
Lindje
21 shkurt – Ellen Page, aktore kanadeze
23 qershor – Lionel Messi, futbollistë argjentinas
Vdekje
5 korrik – Vexhi Buharaja, studjues orientalist, përkthyes shqiptar (L. 1920)
7 korrik – Kujtim Spahivogli, aktor dhe regjisor shqiptar (L. 1932)
4 tetor – Bilal Xhaferri, shkrimtar shqiptar (L. 1935)
12 Nëntor – Lasgush Poradeci, shkrimtar shqiptar (L. 1899)
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
– Abdurrahim Buza, piktor shqiptar (l. 1905) |
2904 |
Ngjarje
1 Janar - fillimet e punës në Kanalin e Panamasë.
Lindje
25 Mars - Mit'hat Frashëri, nëpunës, publicist, albanolog, diplomat, kryetar i Ballit Kombëtar dhe Komitetit "Shqipëria e Lirë" († 1949)
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Çerçiz Topulli, luftëtar i Gjirokastrës
Vdekje
Kalendari
Vite |
2905 |
Ngjarje
Ushtritë evropiane fillojnë të hyjnë në territoret shqiptare.
Lindje
4 Shkurt - Norman Wisdom, komedian, këngëtar dhe aktor, regjisor e skenarist anglez
12 Mars - Mahir Domi, gjuhëtar, akademik shqiptar (V.2000)
18 Mars - Gjon Karma, aktor shqiptar
14 prill - Zef Mala, publicist dhe kryetar i Grupi Komunist i Shkodrës.
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
Dhimitër Shuteriqi, shkrimtar shqiptar († 2003)
Vdekje
15 korrik - Çerçiz Topulli, Luftëtar dhe shkrimtar shqiptarë (l. 1880)
15 Korrik - Mehmet Shpendi, Bashkëthemeluesi dhe udhëheqësi kryesor i "Djelmnis së Shalës", udhëhoqi çetat e Dukagjinit kundra pushtuesve Osman dhe atyre të Malit të Zi, Hero i Popullit. (l. 1851).
15 Korrik - Vat Gjeloshi, Luftëtar dhe pjestar aktiv i "Djelmnis së Shalës", Dëshmor i Atdheut. (l. 1870).
24 shtator - Dedë Gjo Luli, luftëtar shqiptarë (l. 1840)
Kalendari
Vite |
2906 |
Ngjarje
SK Tirana - E njohur edhe si 17 Nëntori Tirana kampione e Shqipërisë në futboll.
Lindje
4 Janar - Feriz Krasniqi, akademikë, profesor dhe biolog shqiptarë
3 Maj - Ekrem Myrtezai, akademik shqiptarë
6 Dhjetor - Zeki Muren,këngëtar dhe kompozitor turk
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Dritëro Agolli, shkrimtar shqiptarë
- Karmell Kandreva, shkrimtar shqiptarë († 1982)
- Nasho Jorgaqi, shkrimtar shqiptarë
Vdekje
18 Tetor - Thomas Edison, shpikës amerikan (l. 1847)
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Mihal Grameno, luftëtar dhe shkrimtar shqiptar (l. 1871)
Shekulli XX |
2907 |
Ngjarje
22 janar - Ismail Qemali jep dorëheqjen si kryetar qeverie dhe largohet familjarisht në Francë.
7 mars - Princ Vidi mbërrin bashkë me bashkëshorten e tij Princeshën Sofi në Durrës.
10 mars - At Fan Noli organizon një meshë përpara pallatit të mbretit për nder të tij.
27 qershor - Franc Ferdinandi nga monarkia Habsburge vritet nga nacionlisti serb Gavrilo Pricipi në Sarajev.
3 shtator - Princ Vidi largohet bashkë me bashkëshorten e tij nga Shqipëria.
Lindje
21 shkurt - Andrea Varfi, shkrimtar shqiptarë
31 korrik - Louis de Funès, aktor, regjisor, producent dhe komedian francez
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Dushko Vetmo, shkrimtar shqiptarë
- Niko Qafzezi, agronomë shqiptarë
- Kolë Paparisto, profesor i botanikës († 1980)
Vdekje
Kalendari
Vite |
2908 |
Ngjarje
28 Janar - Emri Pakistan për herë të parë u përdor nga Choudhary Rehmat Ali Khan dhe u pranua nga muslimanët e Indisë të cilët më vonë e përodrën si emër të lëvizjes për pavarësi, Lëvizja e Pakistanit.
30 Janar - Adolf Hitler bëhet kancelar i Gjermanisë.
Lindje
15 Janar - Adem Kastrati, piktor akademik
20 Janar - Ron Townson, këngëtar amerikan (The Fifth Dimension)
25 Janar - Corazon Aquino, politikane filipinase
3 Prill - Fitnete Rexha, këngëtare shqiptare (v. 2003)
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Dhori Qiriazi, shkrimtar shqiptar
- Gjelosh Gjokaj, piktor kosovar
Vdekje
3 Janar - Jack Pickford, aktor amerikan.
14 gusht - Hasan Prishtina, politikan (l. 1873).
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Hilë Mosi, shtetar dhe poet shqiptarë (l. 1885)
- Sulejman Pashë Delvina, politikan shqiptar, ish kryeministër i Shqipërisë
Kalendari
Vite |
2909 |
Ngjarje
KS Dinamo - Dinamo Tirana u bë kampion i Shqipërisë në futboll.
Volkswagen hedh në treg Golfin.
shkurt - Lindi Heroi Agim Shala nga Jeshkova Prizren
11 shkurt - Margaret Thatcher zgjidhet kryetare e Partisë Konservative Britanike
25 mars - Vritet në një atentat Mbreti i Arabisë Saudite Faisal nga nipi i tij.
4 prill - Bill Gates dhe Paul Allen themelojnë Microsoft në Albuquerque, New Mexico.
30 prill - Përfundon Lufta e Vietnamit me fitoren e Vietnamit të Veriut.
25 qershor - Mozambiku fiton pavarësinë nga Portugalia.
5 korrik - Kepi i Gjelbër fiton pavarësinë nga Portugalia.
6 korrik - Komoret deklarojnë pavarësinë dhe iu jepet nga Franca.
12 korrik - Sao Tome dhe Principe deklarojnë pavarësinë nga Portugalia.
8 gusht - Shembet Diga Banqiao në Henan Kinë duke vrarë rreth 200.000 njerëz nga përmbytja.
16 shtator - Papua Guinea e Re fiton pavarësinë nga Australia.
11 tetor - NBC transmeton serinë e parë të Saturday Night Live.
30 tetor - Juan Carlos I. bëhet lideri i Spanjës pas sëmundjes së Francisco Franco.
11 nëntor - Angola fiton pavarësinë nga Portugalia dhe menjëherë nis lufta civile.
22 nëntor - Juan Carlos I. bëhet mbreti i Spanjës pas vdekjes së Francisco Franco.
25 nëntor - Surinami fiton pavarësinë nga Holanda.
28 nëntor - Timori Lindor fiton pavarësinë nga Portugalia.
7 dhjetor - Indonezia pushton Timorin Lindor. Pushtim i cili zgjat deri në vitin 1999.
Lindje
2 janar - Dax Shepard, aktor amerikan
5 janar - Bradley Cooper, aktor amerikan
10 janar - Nevil Dede, futbollist shqiptar
11 janar - Matteo Renzi, kryeministri i Italisë
22 shkurt - Drew Barrymore, aktore amerikane
15 mars - Eva Longoria, aktore amerikane
15 mars - will.i.am, këngëtar amerikan
27 mars - Stacy Ferguson, këngëtare amerikane
30 prill - Johnny Galecki, aktor amerikan
2 maj - David Beckham, futbollist anglez
8 maj - Enrique Iglesias, këngëtar amerikan
20 maj - Andrew Sega, muzikant amerikan
4 qershor - Angelina Jolie, aktore amerikane
4 qershor - Russell Brand, komedian anglez
27 qershor - Tobey Maguire, aktor amerikan
30 qershor - Ralf Schumacher, pilot garash gjerman
6 korrik - 50 Cent, këngëtar amerikan
5 gusht - Kajol, aktore nga India
7 gusht - Charlize Theron, aktore afrikanojugore
9 shtator - Michael Bublé, muzikant kanadez
11 shtator - Agnes Nokshiqi, aktore dhe regjisore shqiptare
17 shtator - Juan Pablo Montoya, pilot garash kolumbian
5 tetor - Kate Winslet, aktore britanike
10 tetor - Besnik Maroca, dëshmor i kombit (UÇK)
18 nëntor - Altin Lala, futbollist shqiptar
12 dhjetor - Mayim Bialik, aktore dhe shkencëtare amerikane
17 dhjetor - Milla Jovovich, aktore ukraino-amerikane
17 dhjetor - Mayuko Aoki, dubluese japoneze (seiyu)
19 dhjetor - Michiel van den Bos, kompozitor holandez
30 dhjetor - Tiger Woods, golfist amerikan
Vdekje
15 janar - Ernest Koliqi, shkrimtar e publicist shqiptar (l. 1901)
15 mars - Aristotle Onassis, biznesmen grek (l. 1906)
25 mars - Faisal, Mbreti i Arabisë Saudite (l. 1906)
5 prill - Chiang Kai-shek, presidenti i Republikës së Kinës (l. 1887)
20 nëntor - Francisco Franco, diktator spanjoll (l. 1892) |
2910 |
Ngjarje
25 Mars - Ward Cunningham themeloi wikin e parë.
29 qershor - Shqipëria bëhet anëtare e Këshillit të Evropës.
Sport
SK Tirana, e njohur edhe si 17 Nëntori Tirana kampione e Shqipërisë në futboll.
Lindje
Vdekje
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Anton Pashku, shkrimtarë shqiptarë (l. 1937)
- Esad Mekuli, shkrimtar shqiptarë (l. 1916) |
2911 |
Ngjarje
Boboshticë hapet Shkolla shqipe e Boboshticës.
Lindje
29 janar - Lazër Radi, ishte jurist, publicist, prozator, poet e përkthyes.
16 mars - Jusuf Vrioni, përkthyes dhe diplomat shqiptar. (v. 2001)
17 dhjetor - Esad Mekuli, shkrimtar shqiptarë († 1993)
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Esad Mekuli, shkrimtar shqiptar († 1995)
- Fadil Hoxha, kryetar i Kosovës († 2001)
- Kolë Jakova, shkrimtar shqiptar
Vdekje
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Isa Boletini, luftëtar shqiptarë (l. 1864)
Kalendari
Vite |
2912 |
Ngjarje
Naim Frashëri, rreth 6 muaj qëndron për shërim të shiatikut në Ilixhat e Badenit.
Abdyl Frashëri, zgjidhet deputet i Janinës në parlamentin osman
Lindje
15 mars - Faik Konica, shkrimtar shqiptar.
26 mars - Princ Vidi, Princ i Shqipërisë
22 shtator - Fejzi Alizoti, politikan dhe Kryeministër i Shqipërisë (V. 1945)
Kristo Dako, patriot, mësues, redaktor, publicist dhe veprimtar i çështjes kombëtare.
Salih Gjuka, nënshkrues i Deklaratës së Pavarësisë, jurist, mësues.
Vdekje
Sherif Frashëri, nga tuberkulozi, i vëllau i Abdyl, Naim e Sami Frashëri.
Kalendari
Vite |
2913 |
Ngjarje
Naim Frashëri, zë vendin e këshilltarit për botimin e veprave në gjuhën turke në Drejtorinë e Censurës të Ministrisë së Arsimit në Stamboll.
Naim Frashëri, nënshkruan lejen për botimin e Gramatikës së gjuhës shqipe sipas dialektit toskë të Konstandin Kristoforidhit.
Lindje
6 janar - Fan Stilian Noli, klerik, politikan, dijetar, poet, përkthyes e historian shqiptar (V. 1965)
28 nëntor - Ali Asllani, poet, atdhetar dhe diplomat shqiptar (V. 1966)
- Kol Tromara, nëpunës, prefekt, ministër dhe veprimtar i Balli Kombëtar.
Vdekje
Kalendari
Vite |
2914 |
Ngjarje
SK Tirana/17 nëntori Tirana u bë kampion i Shqipërisë në futboll.
Filloi punë Uzina e Superfosfatit në Laç.
Lindje
7 shkurt - Chris Rock, aktor dhe komedian amerikan
14 shkurt - Afrim Zhitia, deshmor
22 nëntor - Mads Mikkelsen, aktor danez
23 dhjetor - Edi Paloka, politikan shqiptar
Vdekje
13 mars - Fan Stilian Noli, shkrimtar shqiptarë (l. 1882)
15 dhjetor - Mitropolit Visarion Xhuvani, i pari i Kishës Ortodokse Shqiptare 1929-1937. |
2915 |
Ngjarje
KS Dinamo/Dinamo Tirana u bë kampion i Shqipërisë në futboll.
Shqipëria bëhet pjesë e Traktatit të Varshavës.
22 korrik - Rusët ndërtojnë Pallatin e Kulturës dhe Shkencave në Varshava.
14 dhjetor - Shqipëria anëtarësohet në Organizatën e Kombeve të Bashkuara.
Lindje
6 janar - Ferit Lamaj, shkrimtar shqiptarë
17 janar - Mami Koyama, dubluese japoneze
20 korrik - Egidio Miragoli, ipeshkvi katolik italian
7 tetor - Yo-Yo Ma, violonçelist amerikano-kinez
28 nëntor - Adem Jashari, luftëtar dhe komandant i Ushtriës çlirimtare e Kosovës
Vdekje
18 prill - Albert Ajnshtajni, shkencëtar gjerman (l. 1879) |
2916 |
Ngjarje
Naim Frashëri në Janin , kryen gjimnazin e Zosimeajve, boton Gramatikën e persishtes sipas metodës së re, dhe mërgonë në Stamboll.
Lindje
Gjergj Fishta, shkrimtar shqiptar.
Mihal Grameno, shkrimtar shqiptar.
Marsel Prust, shkrimtar francez.
Vdekje
Kalendari
Vite |
2917 |
Ngjarje
Lindje
Vdekje
Gjergj Fishta, shkrimtar shqiptarë (l. 1871)
Kalendari
Vite |
2918 |
Ngjarje
12 mars - Kongresi Muhamedan shpall Autoqefalinë e Xhamisë Shqiptare.
Themelohet KS Tomori në Berat.
Themelohet KS Elbasani në Elbasan.
Lindje
Pa datë - Jakov Xoxa, shkrimtar shqiptarë.
24 Mars - Gjon Shllaku, përkthyes epik shqiptar.
Vdekje
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Beqir Vokshi, Udheheqes i Komunitetit të Gjakovës dhe Komandant i Ushtisë së Zonës Neutrale të Junikut (l. 1890)
Kalendari
Vite |
2919 |
Ngjarje
8 Janar - Shou Password Plus në NBC u mbajt për herë të parë nga Allen Ludden.
Fillon punë Uzina e Ferrokromit në Burrel.
Lindje
18 Janar - Yumiko Kobayashi, dubluese japoneze
20 Janar - Will Young, këngëtar britanik
27 Janar - Rosamund Pike, aktore angleze
31 Janar - Felix Sturm, (alias Adnan Catic), boksier gjerman me prejardhje boshnjake
13 Shtator - Catalina Cruz, aktore pornografike
7 Tetor - Shawn Ashmore, aktor dhe producent filmi kanadez
14 Dhjetor - Adelina Ismajli, këngëtare shqiptarë
Vdekje
3 Janar - Conrad Hilton, hotelier
26 dhjetor - Zef Mala, publicist dhe kryetar i Grupit Komunist të Shkodrës.
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Jakov Xoxa, shkrimtar shqiptarë (l. 1923) |
2920 |
Ngjarje
8 Janar - AT&T u pajtua që të ndahet në njëzet e dy divizione.
30 Janar - Richard Skrenta shkroi kodin e virusit të parë kompjuterik i quajtur "Elk Cloner" që është 400 rreshta i gjatë dhe merret si një program për rinisje të kompjuterëve Apple.
SK Tirana u bë kampion i Shqipërisë në futboll.
Ramiz Alia zgjidhet kryetar i Presidiumit të Kuvendit Popullor.
Lindje
31 Janar - Helena Paparizou, këngëtare greke
15 Maj - Layal Abboud, këngëtare libaneze e muzikës pop
24 Korrik - Anna Paquin, aktore amerikane
18 Nëntor - Akeno Watanabe, dublues japonez
Vdekje
17 Janar - Jusuf Gërvalla, poet shqiptarë dhe atëdhetar i shquar (l. 1945)
17 Janar - Kadri Zeka, veprimtar , atdhetar shqiptarë (l. 1953)
17 Janar - Bardhosh Gërvalla, veprimtar, atdhetar shqiptarë
27 Janar - Louis de Funès, aktor francez (l. 1914)
5 Mars - John Belushi, aktor shqiptarë nga ShBA (l. 1949)
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Karmell Kandreva - shkrimtar shqiptarë (l. 1931) |
2921 |
Ngjarje
9 janar - Fluturimi i parë i aeroplanit Avro Lancaster.
21 janar - LDB: Forcat austriake dhe britanike sulmuan qytetin Tobruk, Libi.
8 maj - Vasil Laçi qëllon mbi Viktor Emanueli III.
8 nëntor - Krijohet Partia Komuniste Shqiptare.
Lindje
14 janar - Milan Kuqan, politikan dhe president slloven
17 janar - Jani Riza, aktor shqiptar (V. 1988)
15 janar - Captain Beefheart, muzikant amerikan dhe artist vizual
21 janar - Placido Domingo, këngëtar spanjoll
27 janar - Lukas Oren, këngëtar kroat dhe muzikë popullore
1 mars - Koçi Petriti, shkrimtar shqiptar
7 maj - Latif Susuri, shkrimtar shqiptar
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
Vdekje
4 janar - Henri Bergson, filozof francez
13 janar - James Joyce, shkrimtar irlandez (l. 1882)
29 janar - Ioannis Metazas diktatori i Greqisë nga viti 1936 - 1941
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Kristo Dako, patriot, mësues, redaktor, publicist dhe veprimtar i çështjes kombëtare. |
2922 |
Ngjarje
SK Tirana, e njohur edhe si 17 Nëntori Tirana kampione e Shqipërisë në futboll.
Lindje
Vdekje
19 qershor - Marie Logoreci, aktore shqiptare (L. 1920)
28 nëntor - Vasil Gërmenji, qe mësues, gazetar, veprimtar i Ballit dhe diplomat i çështjes shqiptare.
12 Dhjetor - Hafiz Tahir Kolgjini, ishte hoxhë, studiues, shkrimtar, poet, historian dhe nëpunës shqiptar.
Fiqret Shehu.
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Lluka Perrone, shkrimtar shqiptarë (l. 1920) |
2923 |
Ngjarje
21 janar - Filloi punimet Kongresi i Lushnjes
31 janar - Zhvillohen zgjedhjet për Këshillin Kombëtar të Shqipërisë.
27 shkurt - Mblidhet kuvendi i parë shqiptar.
17 dhjetor - Shqipëria bëhet pjesë e Lidhjes së Kombeve.
Lindje
1920 - Qerim Haxhiu, aktivist i shquar për çështjen kombëtare shqiptare
1 janar - Shaban Demiraj, gjuhëtar, albanolog, i njohur shqiptar.
6 janar - Sandër Prosi, aktor shqiptar (V. 1985)
20 Mars - Qemal Stafa i njohur edhe si Brutus, shkrimtar shqiptar (V. 1942)
12 maj - Vexhi Buharaja studjes orientalist, përkthyes shqiptar (V. 1987)
27 korrik - Arshi Pipa, shkrimtar dhe kritik letrar shqiptar (V. 1997)
23 shtator - Marie Logoreci, aktore shqiptare (V. 1988)
19 Tetor - Mark Krasniqi, profesor, akademik, politikan dhe shkrimtar shqiptar
Pa data
Datat e personave më poshtë nuk janë të shënuara në artikujt mbi biografinë e tyre:
- Lluka Perrone, shkrimtar shqiptar († 1988)
Vdekje
Kalendari
Vite |
2924 |
Ngjarje
Abdyl Frashëri dhe Mehmet Ali Vrioni, në Romë, Paris, Londër, Berlin dhe Vjenë, protestojnë për vendimet e Kongresin e Berlinit.
12 tetor
"Shoqëria e të shtypurit shkronja shqip" - Stamboll, me kryetarë Sami Frashërin
Lindje
20 shkurt - Luigj Gurakuqi, veprimtar i çështjes kombëtare, mësues, shkrimtar, deputet, ministër shqiptar.
14 mars - Albert Ajnshtajni , shkencëtar gjerman (Vdiq më 18 prill 1955).
2 prill - Aleksandër Moisiu, aktor austriak me origjinë shqiptare (V. 1935).
Vdekje
Kalendari
Vite |