Datasets:

leks-forever

/

lez_wiki_20240920

like 1

Follow

Lezghian Community 9

Евгений Максиман хва Примаков (, , Киев — , Москва) — шурайринни урусатдин экономист, рагъэкъечӀдай патахъай алим, арабист, сиясатдинни гьукуматдин крархъан, экономикадин илимрин духтур (1969), профессор (1972), акьалтӀай чӀехи ва тамам ихтияр авай векил (1996)журнал 05.2001 Выступление И. С. Иванова я. «РТИ» АЖТ-дин директоррин шурадин регьбер; «Меркурий-клубдин» президент, шурадин регьбер ; УИА-дин Ситуациядин анализдин юкьван регьбер я. СССГ-дин ИА-дин академик (1979, член-корреспондент 1974). СССГ-дин гьукуматдин премиядин (1980) ва Урусатдин гьукуматдин премиядин«Российская Газета» — Евгений Примаков стал лауреатом Госпремии за гуманитарную деятельность (2014) лауреат я. 1959-лагьай йисалай гатӀумна ШГ-дин КП член я. УИА-дин президиумдин член, Урусатдин Федерациядин Президентдихъ галай Илимдихъайни маарифдихъай шурадин президиумдин член«Вести.ру» — Путин назначил себя главой Совета по науке и образованию — «В состав президиума также входят….академик Евгений Примаков…», Урусатдин Федерациядин Федерал АлтӀушундин Федерациядин АлтӀушундин регьбердихъ галай Илимдинни экспертрин шурадин член, Халкьарин арада авай крарихъай Урусатдин шурадин Килигунин шурадин регьбер я. СССГ-дин Лап кьилин Шурадин ГалкӀдин Шурадин регьбер (1989—1990); СССГ-дин Килигна чирунин юкьван къуллугъдин регьбер (1991); Урусатдин Къецепатан килигна чирунин къуллугъдин директор (1991—1996); УФ-дин къецепатан крарин министр (1996—1998); Урусатдин Федерациядин Гьакиматдин кьил (1998—1999); Урусатдин Алишверишдинни индустриядин палатадин президент (2001—2011)«Первый канал» — Евгений Примаков избран на пост президента Торгово-промышленной палаты России я. ШГКП-дин Юкьван комитет член (1989—1990; 1986—1989 йисаррин арада ЮК-дин членриз кандидат) я. Гьукуматдин думадин ІІІ-лагьай кӀватӀунин депутат (2000—2001) я. == Уьмуьрдин рехъ == === Жегьил йисар === 1929-лагьай йисан 29-лагьай октябрдиз Киевда дидедиз хьана (документрив кьурвал), акӀ ятӀани Примакован рушан гафаралди ам Москвада ханафильм «Я твердо все решил. Евгений Примаков» на телеканале «Россия 1» . 1994-лагьай йисуз, иридлагьай класс акьалтӀарна, Евгений курсант яз Бакуда авай Гьуьлуьн дяведин гьазурвилин училищедик экечӀна, практика «Правда» кӀелунин гимидал тухвана. 1946-лагьай йисуз сагъвилиз килигна (духтурриз адак квай туберкулездин сифте кьилин стадия акуна) ам училищедай акъуднаЛеонид Млечин «История внешней разведки»Бакинское военно-морское подготовительное училище . 1948-лагьай йисуз ада Тбилисида 14-лагьай итимрин юкьван мектебда цӀудлагьай класс акьалтӀарна. Муаллимри адаз чӀаларихъ ва математикадин илимрихъ авай гьевес къейдзвай тир. === Карьерадин эгечӀун === 1953-лагьай йисуз «арабрин уьлквейрин патахъай уьлквеяр чирун» пешедай ада Москвадин РагъэкъечӀдай патан уьлквеяр чирунин институтдин арабрин хел акьалтӀарна. 1956-лагьай йисуз МГьУ-дин экономикадин факултетдин аспирантура акьалтӀарна. 1956-лагьай йисуз ССРГ-дин ИА-дин дуьньядин экономикадин ва халкьарин арада авай рафтарвилерин рекьяй институтда (ИМЭМО) ада чӀехи илимдин кӀвалаххъандин чка кьунва. Къецепатан уьлквейриз ракъурзавай радиовещаниедин Кьилин управлениеда авай араб редакциядин кьилин редактор Сергея Каверина Примаковаз вичин редакцияда кӀвалахиз эверна. 1956-1962-лагьай йисарин къене Примакова ССРГ-дин Гостелерадиода корреспондент яз, жавабдарвилин редактор яз, кьилин редактордин эвез яз, араб уьлквейриз ракъурзавай радиовещаниедин кьилин редактор яз кӀвалахна. 1957-лагьай йисуз ада садлагьай сеферда РагъакӀидай патаз фенва — Аравилин гьуьлел круиз авуна«Персона» «Литературная газета» № 44, 28 октября 2009. 1959-лагьай йисуз «Экспорт капитала в некоторые арабские страны — средство обеспечения монопольно высоких прибылей» темадай ада кандидатвилин диссертация хвена, экономикадин илимрин кандидат я. 1962 йисуз сентябрни декабр варцарин къене — ИМЭМО-да чӀехи илимдин кӀвалаххъан яз кӀвалахна. 1962-лагьай йисуз ЦК КПСС-дин Пропагандадинни агитациядин хилен кураторрихъ галаз хьанвай конфликтдин гъиляй вичиз кӀандайвал къуллугъдай экъечӀна. == Баянар == == ЭлячӀунар == * * РАН сайтда профил Категория:Урусатдин къецепатан крарин министрар Категория:А.М. Горчакован медаль къачурбур Категория:Урусатдин мемуаристар Категория:Кхьирагар алфавитдин къайдада Категория:Урусатдин кхьирагар алфавитдин къайдада Категория:XX виш йисан урусатдин кхьирагар Категория:XXI виш йисан урусатдин кхьирагар Категория:Редакторар алфавитдин къайдада Категория:СССГ-дин редакторар Категория:Урусатдин редакторар Категория:XXI виш йисан редакторар Категория:СССГ-дин экономистар Категория:СССГ-дин Рагъэкъечдай патан уьлквеяр чирдай алимар Категория:СССГ-дин арабистар Категория:Урусатдин политологар Категория:Урусатдин экономистар Категория:Урусатдин Рагъэкъечдай патан уьлквеяр чирдай алимар Категория:Урусатдин арабистар Категория:Москвадин РагъэкъечӀдай патан уьлквеяр чирунин институт акьалтӀарнавайбур Категория:«Правда» газетдин журналистар Категория:Рагъэкъечдай патан уьлквеяр чирунин институтдин директор Категория:Халкьарин арада авай экономикадин ва халкьарин арада авай рафтарвилерин институтдин директорар Категория:МГьУ-дин экономикадин факультетдин муаллимар Категория:СГКП-дин патай СССГ-дин халкьдин депутатар Категория:Руководители Первого главного управления КГБ СССР Категория:Первые заместители председателя КГБ СССР Категория:Урусатдин Къецепатан килигна чирунин къулугъдин кӀвалаххъанар Категория:УФ-дин Гьакиматдин кьилер Категория:Урусатдин Федерациядин Федерал АлтӀушунин III-лагьай кӀватӀунин Гьукуматдин думадин депутатар Категория:ШГКП-дин ЮК-дин ПБ-дин членриз кандидат Категория:УМА гьуьрмет авай членар Категория:Имератордин православиедин палестинадин жемятдин гьурмет авай членар Категория:УФ-дин КъКМ-дин Дипакадемиядин гьуьрмет авай духтурар Категория:ВВУ-дин членар Категория:СССГ-дин Лап кьилин Шурадин ГалкӀдин шурадин регьберар Категория:Демидован премиядин лауретар

Евгений Максиман хва Примаков

Икрам Сабиран хва Алискеррин (СтӀал Сулейман район, Дагъустан) — асулдай лезги тир урусатдин самбохъан, женгинин самбодай Дагъустандин ахъа чемпионатда михьи чемпион; женгинин самбодай Урусатдин Кубок-2013 акъажунра гъалиб хьайиди, Дуьньядин Суперкубокда «Мемориал А. А. Харлампиева» гъалиб хьайиди; кьведра спортдин самбодай Дагъустандин чемпион; жегьилрин арада дзюдодай КпКъФО-дин ва Дагъустандин чемпион, женгинин самбодай Урусатдин чемпионатдин призёр; Урусатдин спортдин устӀар я. == Агалкьунар == * къизил — женгинин самбодай Дуьньядин Суперкубок «Мемориал А. А. Харлампиева» (2015)ПОБЕДИТЕЛИ И ПРИЗЕРЫ ПЕРВОГО ДНЯ КУБКА МИРА «МЕМОРИАЛ А. ХАРЛАМПИЕВА» 2015; * Абсалют чемпион — женгинин самбодай Дагъустандин ахъа чемпионат (2014)Спортсмен из Сулейман- Стальского района стал победителем чемпионата РД по боевому самбо; * къизил — самбодай Дуьньядин Суперкубок «Мемориал А. А. Харлампиева» (2014)Икрам Алискеров выиграл золото на Суперкубке мира по боевому самбо; * къизил — женгинин самбодай Европадин чемпионат (Кишинёв, 2012 йис); * къизил — самбодай Дагъустандин чемпионат (кьведра); * къизил — женгинин самбодай Урусатдин Кубок-2013;Икрам Алискеров стал победителем Кубка России-2013 по боевому самбо * къизил — жегьилрин арада дзюдодай КпКъФО-дин чемпионат * къизил — жегьилрин арада дзюдодай Дагъустандин чемпионат == Эдебият == == ЭлячӀунар == == Баянар == Категория:Урусатдин самбохъанар Категория:Лезги спортсменар Категория:Лезги самбохъанар

Икрам Сабиран хва Алискеррин

«Авадан» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Дербент райондин чилерал алай Докъузпара райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Администрациядин юкь ва сад тир хуьр — Авадан хуьр я. ==География== Хуьруьнсоветди Дагъустан Республикадин Дербент райондин кьибле пата, Рубас вацӀун патав, Дербент шегьердилай 15 км кьибле пата чка кьунвайди я. ==Агьалияр== 2010 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 2 854 касди уьмуьр гьалзавай: 924 итим, 957 паб. 2002 йисан малуматрив кьурвал хуьре 2 506 касди уьмуьр гьалзавай Докъузпара район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Докъузпара райондин хуьруьнсоветар

Авадан хуьруьнсовет

1921 йис (са агъзурни кӀуьд вишни къанни сад лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла кишдиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1921-лагьай йис я. XX виш йисан 21-лагьай йис. == Вакъиаяр == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1921 йис

1921 йис

1714 йис (са агъзурни иридвишни цӀикьудлагьай йис) — чи эрадин 1714-лагьай йис. XVIII виш йисан 14-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1714 йис

1714 йис

11 февраль — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 42-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 323 югъ ама (яргъи йисуз 324 югъ). ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Февраль

11 февраль

Агъа-Къартас Амираслан — XIX виш йисан эхир кьилера уьмуьр авур лезги шаир. Амираслан Асланов 1893 йисуз виликан Куьре округдин Агъа-Хъартасрин хуьре, Рамазанан хизанда дидедиз хьана. Ам, гьам куьгьне, гьамни советрин девир акур шаиррикай сад я. Ам чӀехи пай Бакуда уьмуьр авуна, гьана рагьметдизни фена. Динэгьли шаир яз, девирдин къадагъайрикай хабар аваз, адан эсерар сиверай- сивериз, гъилерай-гъилериз фенатӀани чапдиз акъудай затӀар авач. Чал абурукай са кьадарбур 2009 йисан 20 августдиз акъатай «Лезги газетдай» агакьна. Абурукай са шиирдихъ за куьн танишарда. Аквадай гьалда ам динэгьли шаирар тир Мехкергъ Шихмегьамедахъ, Хпеж Къурбанахъ ва масабуругъ галаз мукьувай таниш тир. Категория:Лезги шаирар Категория:XIX виш йисан лезги шаирар Категория:СтӀал Сулейманан районда дидедиз хьанвайбур

Агъа-Къартас Амираслан

Абажур (), () - гудай лампадал акьалжнавай парчадикай раснавай къалпагъ. Категория:Экуьнин техника

Абажур

«Кутул» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Кьурагь райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Административ юкь — Кутул хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Кутул, Эхниг. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустандин кьибледа, Кьурагь райондин рагъэкъечӀдай пата чка кьунвайди я. ==Агьалияр== 2002 йисуз хуьруьнсоветда 246 касди уьмуьр гьалзавай ФЛНКА сайтуна Кьурагь райондикай официал малуматар. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == Категория:Кьурагь райондин хуьруьнсоветар

Кутул хуьруьнсовет

II виш йис, 2-й виш йис (Кьуд лагьай виш йис) — юлийдин чӀаваргандал гьалтайла 101-й йисалай 200-й йисал кьван яргъи хьанвай заманадин девир я. ==Тарихдин вакъиаяр== == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Виш йисар

II виш йис

Рембрандт (, 1606—1669) — нидерланджув художник, чӀугвар ва къазмишунин устӀар, эквединни — хъенцин зурба устӀар, голландиадин чӀугварвилин харусенятдин кьизил виш йсан чӀехи векил. Ада вичин эсерра, маса устӀарривай бегьем алахъзвачир, инсандин рикӀерин гьалар ва гьиссер, и чӀавалди чӀугварвилин харусенятда гьалтнвачир чӀехи устӀарвилелди къалурзавай. Жанрдай жуьреба — жьуре хьайи Рембрандтдин кӀвалахри, килигзавай ксариз инсандин теспачвилин гьиссерин руьгьани алем ахъайзава. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Рембрандтдин уьмуьрдикайни устӀарвиликай урус чӀалал сайт * Рембрандтди чӀугнавай шикилрин бегьем каталог * Рембрандтдин туькӀуьрнавай затӀар * Голланджув чӀугвар Рембрандт Категория:ЧӀугварар Категория:Нидерландрин чӀугварар

Рембрандт

Палестина — азиядин са кьадар кьабул авунвай гьукумат. == ЭлячӀунар == * Permanent Observer Mission of Palestine to the United Nations * International Recognition of a Unilaterally Declared Palestinian State: Legal and Policy Dilemmas Палестина Категория:Аравилин гьуьлуьн патав авай гьукуматар

Палестина

Кеплер-452б — 23 июль 2015-лагьай йисуз Кеплер пейкиниз чагъана. Кеплер-452б планетадин къене яд ава лугьуз Чил (планета)из ухшарзава. == Кӏотӏал == Чил (планета)-алай 5 сфер залан я. == ЭлячӀунар == Категория:Планетаяр

Кеплер 452б

Анди-цез халкьар — Нах-дагъустандин халкьарин хзандик акатзавай группа я. И группа вични кьве группадикай ибарат я: цез халкьар ва анди халкьар. И халкьар асул гьисабдалди Дагъустандин кьиблединни-рагъакӀидай пата гегьенш хьанва. 2010 йисан малуматриз килигна Урусатда и халкьарин вири санал кьадар 48 646 кас тир, абурукай 48 184 кас Дагъустанда авай. Анди халкьар: андияр, ахвахар, годоберияр, ботлихар, багулалар, каратаяр, тиндалар, чамалалар — Ахвах, Ботлих, ЦӀумада ва Шамил районра уьмуьр ийизва. Цез халкьар: дидояр (цезар), гинухар, бежтаяр, гунзибар ва хваршияр — Цунта, ЦӀумада ва Бежта районра уьмуьр ийизва. Категория:Нах-дагъустандин халкьар

Анди-цез халкьар

Абдул Маджид сифте тӀвар Илгар Абдурагьман огълу Моллачиев (, Закатала, Азербайжандин ССР — , ЦӀийи Усур, Мегьарамдхуьруьн район, Дагъустан, Урусат ) — Раппани Хьалилов кьейила кьулухъ адан чкадал атанвай «Шариат» Жемят экстремист кӀеретӀдин лидер. Дагъустандин 4-ай «эмир» (Дагъустандин Фронтдин кьиле тухузвайди тир). == Уьмуьрдикай == Миллетдай цӀахур тир.Газет «ЧЕРНОВИК» == Мадни килига == Имарат Къавкъаз == Баянар == == ЭлячӀунар == * Лидером дагестанских боевиков стал азербайджанец Эльгар Малачиев Категория:Терроризм

Абдул Мажид

Википедия (, wɪkɪˈpiːdɪə) — дуьньядин виридалайни чӀехи ахъа энциклопедия я. Ам дуьньядин 300 чӀалдилай пара кхьенвайди я. 2001 йисан 15 январдиз туькӀуьрнавайди я. Дуьньядин виридалайни пара гьахьзавай сайтрикай пудлагьай чкадал алайди я. 2020 йисан 31 декабрьдиз ада 55,6 млн макъала авай. Джимми Уэйлс ва Ларри Сэнгер — Википедия арадал гъанвайбур. Джимми Уэйлс ва Ларри Сэнгер — Википедия арадал гъанвайбур. == ЭлячӀунар == * Wikipedia.org Категория:Википедия Категория:Интернет Категория:Вири макъалаяр

Википедия

Агъязи Будугъ, гьакӀни Агъаязи Будугъ () — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. == Агьалияр == Хуьруьн агьали — 1104 касди туькӀуьрзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Агъязи Будугъ

1634 йис (са агъзурни ругудвишни къанни цӀикьудлагьай йис) — чи эрадин 1634-лагьай йис. XII виш йисан 34-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XII виш йис Категория:1634 йис

1634 йис

Falco vespertinus — гъвечӀи жуьре вагьши нуькӀвер двул кард хзан кардрин, йашамиш жезва Евразияда ва Африкада. Бедендин йаргъивал — 28-34 см, бедендин заланвал — 130—197 г. Категория:Вагьши нуькӀвер Категория:Картар

Falco vespertinus

Кахетия ( [Кахе́ти]) — Гуржистанда авай край ва тарихдин вилаятдин тӀвар я. Край Иори ва Алазани вацӀарин вини кьилера ала. Кахети тӀвар и чилерал уьмуьр ийизвай гуржийрин субэтник группа тир алупандин миллетдихъ галаз алакъалу я. Крайдин кьилин шегьер — Телави я. == География == == Тарих == == Агьалияр == == Администрациядин паюнар == Кахетия край агъадихъ галай муниципалитериз (районриз) пай хьанва: * Ахмета муниципалитет * Гурджаани муниципалитет * Дедоплисцкаро муниципалитет * Кварели муниципалитет * Лагодехи муниципалитет * Сагареджо муниципалитет * Сигнахи муниципалитет * Телави муниципалитет == ЭлячӀунар == * Официал сайт * Статистика населения Грузии на английском языке * Кахетия, описание края. * Этническая карта Кахетии 1959 года. Категория:Гуржистандин краяр

Кахетия

Дашкесан район () — Азербайжанда авай район я. Майдан — 1 047 км². Агьалияр — 35 353 кас. Агьалидин чуькьуьнвал — 33,77 кас/км². Административ юкь — Дашкесан я. Дашкесан район Гянжа-Къазахдин экономикадин райондин ибаратдик акатзавайди я. == Тарих == «Дашкесан» лугьудай топоним им «къванер (ракьун руда) хкудзвай чка» лагьай чӀал язва. 1930-лагьай йисан 8-лагьай августдиз Дастафюр район туькӀуьрна, адан юкь сад тӀвар алай хуьр тир. 1948-лагьай йисуз райондин юкь Дашкесан шегьердиз акъудна. 1956-лагьай йисан 2-лагьай апрелдилиз райондиз гилан тӀвар гана. 1963-лагьай йисан 4-лагьай январдиз район терг авуна, адан чилер Ханлар райондихъ гилигна. 1965 йисан 6-лагьай январдиз ам цӀийи кьилелай туькӀуьр хъувуна. Районда «Даштепе», «Чобан даши» ва «Молла Абдулла» къелейри чка кьунва. == География == Районди Азербайжандин рагъакӀидай пата чка кьунва. Район кефердин патахъ Шамкир райондихъ, рагъэкъечӀдай патахъ Гейгел райондихъ, кьибледин патахъ — Кельбажар райондихъ, рагъакӀидай патахъ — Кедабек райондихъ, ва гьакӀни кьиблединни рагъакӀидай патахъ Эрменистандихъ галаз сергьятдал ала. Районди ГъвечӀи Къавкъаздин кефердинни рагъэкъечӀдай, гьуьлуьн дережадилай 1600—1800 метр вине чка кьунва. Районда хъуьтӀьуз юкьван дережадин кьакьанвал авай суварра кьурагьвал авай, юкьван гьалдин климат ава, кьакьан суварра авай хуьрера — къайи ва ламу, гад — къайиди я. Январдиз жезвай юкьван гьалдин температура: −12 °С ва −2 °С арада, июлдиз: +6 °С ва +18 °С арада. Юкьван гьалдин йисан къваларин дережа — 500—900 мм. Кошкарчай вацӀал водохранилище туькӀуьрна. == Агьалияр == Йисариз килигна Дашкесан райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика Численность наличного населения городов, посёлков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям (кроме РСФСР) Численность наличного населения союзных и автономных республик, автономных областей и округов, краёв, областей, районов, городских поселений, сёл-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек (кроме РСФСР) Численность населения союзных республик СССР и их территориальных единиц по полуDivision of AzerbaijanАзербайжандин агьалияр сиягьдиз къачун. 2009, Баку.. Йис 1939 1959 1970 1979 1989 1999 2009 2020 Агьалияр 9 370 35 222 35 666 33 268 27 405 30 418 32 694 35 353 == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Азербайжандин районар

Дашкесан район

1956 йис (са агъзурни кӀуьд вишни яхцӀурницӀиругуд лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла гьяддиз эгечӀзавай яргъи йис. Им чи эрадин 1956-лагьай йис я. XX виш йисан 56-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1956 йис

1956 йис

Мцхета-Мтианети край () — Гуржистанда авай велаят я. Майдан — 6 785 км². Агьалияр — 94 573 кас (2014). Агьалидин чуькьуьнвал — 13,9 кас/км². Административ юкь — Мцхета я. Велаят Гуржистандин рагъэкъечӀдай пата аваз Россиядихъ галаз сергьят тухузава, рагъэкъечӀдай пата Кахетиядихъ галаз. Кьибле пата Квемо Картли велаятдихъ галаз сергьят тухузава, рагъакӀидай пата Шида Картлидихъ галаз. == География == Велаятди Гуржистандин кефердинни рагъэкъечӀдайпата чка кьунва. Мцхета-Мтианетида вад муниципалитет авайди я. Гьабурукай кьуддин тӀвар чӀехи шегьердилай эцигнавайди я - Ахалгори, Душети, Мцхетани Тианети. Степанцминда Казбеги муниципалитетдин кьилин шегьер я. Мцхета шегьер гьадан муниципалитетдай акъудна вич вичиз авай шегьер хьиз авайди я. 2008 йисалай Ахалгори муниципалитет михьиз Кьибле патан Осетиядиг гвайди я. Велаятдин чӀехи пай сувари кьунватӀани ина дуьзен чкаярни ава. ВелаятдайтӀуз стратегивилин важибвал авай Кьушунрин Гуржи рехъ физавайди я. И велаятда Къавкъаздин ЧӀехи цӀиргъ физ виридалайни кьакьан суваярни ава - 3500-5000 метр кьакьанвал авай. Велаятда милли парк «Тбилиси» авайди я. Климат ина къуьтуьлди я, кьуру. Кьулан гатун температура +25 градус я.Мцхета-Мтианети - Гуржистан вирибуруз == Тарих == Велаятда дегь чӀаварин Картли пачагьвилин кьилин шегьер авайди я. 327 йисуз гьана, Мцхетада 327 йисуз гуржуйри хашпересвал кьабулнавайди тир. 11 вишйиса Арагви вацӀай Картлини Кахети пачагьвилерин сергьят физавай. Кахетидин кьилин шегьер Тианетида авай. 14-16 вишйисара ина кьиле авай кланар Шабуридзени Сидамони тир. 1743 йисуз Ираклий II пачагьди Арагвадин эриставвал чӀурна, меликар Кахетидиз катна, гьана абурухъ мад чил хьана абур Сидамонишвили меликар хьиз хьана. 1829 йисуз инай Пушкин фена гьа чка модадиз туна. Ананури къеле Арагвидин эриставрин кӀвал тир.Мцхета-Мтианети == Агьалияр == Велаятдин агьалийрин чӀехи пай гуржияр я. Диндай абур православивилин хашпара я. Велаятдин кьибле пата картлияр яшамиш жезвайди я. Кьулан пата пшавар яшамиш жезва, суван патайра мохеввиярни хевсурар. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Гуржистандин краяр

Мцхета-Мтианети

№ Герб Лезги тӀвар Чпин тӀвар (кириллица) Чпин тӀвар (латиница) Садлагьай тӀвар кьун Агьалияр, кас Инсанар сиягьдиз къачунин йис Майдан, км² 1\. Подгорица Подгорица Podgorica 1326 136 473 2003 225 2\. Цетине Цетиње Cetinje XV вишйис 15 137 2003 910 3\. Андриевица Андријевица Andrijevica XIX вишйис 1073 2003 283 4\. Бар Бар Bar VI вишйис 13 719 2003 598 5\. Беране Беране Berane 1862 11 776 2003 717 6\. Биело-Поле Бијело Поље Bijelo Polje 15 883 2003 924 7\. Будва Будва Budva ч. э. вилик V-лагьай вишйис 10 918 2003 122 8\. Даниловград Даниловград Danilovgrad 1869 5208 2003 501 9\. Жабляк Жабљак Žabljak 1870 1937 2003 910 10\. Колашин Колашин Kolašin XVII вишйис 2989 2003 897 11\. Котор Котор Kotor ч. э. вилик 168-лагьай йис 13 176 2003 335 12\. Мойковац Мојковац Mojkovac XIII вишйис 4120 2003 367 13\. Никшич Никшић Nikšić ч. э. вилик IV-лагьай вишйис 58 212 2003 2065 14\. Плав Плав Plav 3615 2003 486 15\. Плевля Пљевља Pljevlja 21 377 2003 1346 16\. Плужине Плужине Plužine 1494 2003 854 17\. Рожае Рожаје Rožaje 1571 9121 2003 432 18\. Тиват Тиват Tivat III вишйис до н. э. 9467 2003 46 19\. Улцинь Улцињ Ulcinj V вишйис до н. э. 10 828 2003 255 20\. Херцег-Нови Херцег Нови Herceg Novi 1382 16 493 2003 235 21\. Шавник Шавник Šavnik 1861 570 2003 553 == ЭлячӀунар == == Баянар == Категория:Черногориядин шегьерар Категория:Европадин шегьерар Категория:Черногория

Черногориядин шегьерар

Узнимахи — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Бургимакмахи хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Акуша райондин кефер пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьрелай 6 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна Узнимахи хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 Агьалияр 910Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 910 касди уьмуьр ийизвай. Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Узнимахи

Мегьеб чӀал (мехӀвела /meħwela/) - мегебвийрин хайи чӀал, дарги чӀаларикай сад я. Рахадайбурун кьадар - 1000 кас. Гуниб райондин кьиблени рагъэкъечӀдай пата авай Мегьеб хуьре чкӀанвайди я. Чпин кьилин чилерай 1-лагьай агъзур йисан юкьва куьч хьанва. Авар чӀалан чӀехи таъсирдик ква. Мегебвийри авар чӀал литературадин чӀал хьиз кӀвалахарзава.Урус Википедия - Мегебский язык == Баянар == * Категория:Нах-дагъустан чӀалар Категория:Дагъустандин чӀалар Категория:Дарги чӀалар

Мегьеб чӀал

Сиргьи чӀал (чпин тӀвар: СирхӀва [sirħwä (sirħä)]) - сиргьийрин хайи чӀал, дарги чӀаларикай сад я. Парабур Урусатдин Европа паюнин кьибле патаз куьч хьанва. Рахадайбурун кьадар - 10-14 агъзур кас кьван я.Урус Википедия - Сирхинский язык == Нугъатар == * нахки рахун - Акъуша райондин кьибле пад (Цугни, Наци, Нахки, Кассагумахини муькуь хуьрера); * урари рахун - Уркарах райондин рагъакӀидай пад (Урари, Дуакарни муькуь хуьрера); * гуладты рахун - Уркарах райондин рагъакӀидай пад (Гуладты, Мирзита, Хуршнини муькуь хуьрера); * бакни рахун - Уркарах райондин юкьван пад (Бакнини Сутбук хуьрера); * урцаки рахун - Уркарах райондин юкьван пад (Урцаки хуьре); * карбук рахун - Уллучай вацӀун вини авахьунра, Уркарах райондин кьибле пад (Карбучимахини муькуь хуьрера); * ураги рахун - Кинтуракотта вацӀун вини авахьунра, Уркарах райондин юкьван пад (Сур-Сурбачи, Гузбая, Мукракари, Уркутамахи, Дзилебки, Ураги). == Баянар == * Категория:Нах-дагъустан чӀалар Категория:Дагъустандин чӀалар Категория:Дарги чӀалар

Сирхи чӀал

Вена () — Австриядин Тирол бундесланддин кьилин шегьер. Адан тӀвар кьве гафуникай ибарат я - немец чӀалал «Brücke» - муьгъ, Inn - шегьердайтӀуз физвай вацӀун тӀвар. == География == Инсбрук кефер патахъай Карвендель цӀиргъини сергьятзава, кьибле патахъай Альпайрин кьулан цӀиргъерин (Партшекркофель) вилик гвай сувайри. Инсбрукдилай са шумуд километр рагъакӀидай патахъ Мелах вацӀ Инндик акахьзава. Кьулан темпертура ина 9,7 °C я, йисан аватунар 912,1 мм. Виридалайни чими варцар Июльни Август я, 18,1ни 17,4 °C гваз. Виридалайни микьи варцар Декабрни Январ я −1,1 −2,8 °C гваз. Виридалайни пара аватунар июльдиз аватзава, 137,2 мм гваз, виридалайни тӀимил февралдиз я - 41,4 мм. == Тарих == Инсбрук шегьер алай чкадал инсанар яшамиш хьунин гелер Неолит чӀавалди ава. Римдилай вилик девирдиз авай яшамиш жедай чкаярни сурар Вильтен, Амрас, Гьёттингни Мюлаудани Фундеда Латен чӀавун алайда лугьузва, ина инсанар 3000 йисалай пара авайди. Кефер патахъай сергьят хуьн патални Ретарни Норикар къачун патал римари Август императордин чӀавуз Верона-Бреннер-Аугсбург рехъ хуьн патал 15 йисуз ч.э.в. кьушунрин акъваздай чка Велдидена (Вильтен) эцигна, 600 йисуз кӀукӀвар авур. Римдин империя чкӀайла и чилер Бавариядин къуватдик акатна, 788 йисуз Бавария Франкрин империядик акат тавунмаз. Гуьгъуьнин вишйисара Инсбрук алай чилер цӀийи кьиляй Бавариядик акатна, ахпа Андек графрин къуватдик хьана. == Нугъат == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Австриядин шегьерар Категория:Тирол

Инсбрук

Гуладтымахи — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Тебекмахи хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Акуша райондин кефер пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьрелай 13 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна Гуладтымахи хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2007 2012 2013 Агьалияр 473 Схема территориального планирования Акушинского района 422 35\. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г. 428 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г. 2013 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 428 касди уьмуьр ийизвай. Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Гуладтымахи

Мурадова Саният Татаман руш (1924 йисан 10 декабрдиз, Магьачкъала — 1992 йисан 22 октябрдиз, Магьачкъала) — Советрин ва Урусатдин театрада къугъвазвай актриса, РСФСР-дин халкьдин артистка, къумукь халкьдин руш я. == Уьмуьрдин кьиса == Саният Мурадова 1924 йисан 10 декабрдиз Магьачкъалада музыкант Татам Мурадован хзанда дидедиз хьана. Маса малуматралди, ам Буйнакск райондин Агъа Дженгутай хуьре дидедиз хьана. Татам Мурадов тӀвар-ван авй Дагъустандин ашукь ва композитор тир. Адан тӀвар Дагъустандин гьукуматдин филармониядиз ганва. Татам Мурадов Дагъустандин республикадин сифтегьан устадвилин лайихлу алахъавайди я. Саният Мурадова 1935 йисалай башламишна Дагъустандин халкьарин манияр ядай ва кьуьлер ийидай ансамбльда иштираквал авуна. 1942 йисалай эгечӀна ам Кефердин Къавкъаздин фронтдин 44 лагьай армияда дяведин майдандин театрада кӀвалахна. Гьа арада 1944 йисуз Москвада авай А. В. Луначарскидин тӀварунихъ галай ГИТИС-да кӀелун куьтягьна. 1944—1992 йисара Дагъустандин Гьукуматдин А.-П. Салаватован тӀварунихъ галай Къумукьрин музыкадин ва драмадин театрадин актриса яз къуллугъна. Саният Мурадова — лап гужлу зигьин авай хъуьруьнар квай драмарин актриса тир. Саният Мурадова 1992 йисан 22 октябрдиз Магьачкъалада кьенва. == Театрада къугъвай ролар == * «РикӀиз кӀан хьайитӀа» Г. Рустамован — Сувсар * «Не все коту масленица» А. Островскидин — Феона * «Эвленмишун» Н. В. Гоголь — Сваха * «Молла Насреддин» А. Курбанован — Зазау * «Ивидай ктад хьайи мехъер» Гарсия Лорки — Къаравуш * «Айгьази» Г. А. Гасанован ва А.-П. Салаватован — Бажив * «Ганг вацӀун руш» Р. Тагора — Комола. == Пишкешар == * ДАССР-дин лайихлу артист (1955). * ДАССР-дин халкьдин артист (1958). * РСФСР-дин лайихлу артист (1971). * РСФСР-дин халкьдин артист (1981). * II-лагьай дережадин Ватандин чӀехи дяведин орден (1986). * «Лайихлувилин лишан» лугьудай орден ва маса пишкешар. == Баянар == Категория:РСФСР-дин халкьдин артистарКатегория:РСФСР-дин лайихлу артист Категория:Дагъустандин лайихлу артист Категория:Дагъустандин халкьдин артист

Мурадова Саният Татаман руш

thumb|right|250px|Катиб нуькӀ Вагьши нуькӀверЛезги-Урус Гафалаг (лат. Accipitriformes ва икӀа Falconiformes) — == Хзанар ва дувулар == === Accipitridae === * Subfamily Elaninae — Чалагъан ** Elanus — Гумадин чалагъан ** Chelictinia ** Gampsonyx — Гьяркьуь кӀуф чалагъан ** Elanoides — Шиш-тум чалагъан * Subfamily Perninae ** Aviceda ** Henicopernis ** Pernis ** Leptodon ** Chondrohierax ** Machaerhamphus * Subfamily Aegypiinae — Леш лекьер ** Sarcogyps ** Aegypius ** Torgos ** Trigonoceps ** Gyps ** Necrosyrtes * Subfamily Gypaetinae — Леш лекьер ** Neophron ** Gypohierax ** Gypaetus ** Eutriorchis * Subfamily Buteoninae ** Geranoaetus ** Buteo ** Parabuteo ** Buteogallus ** Busarellus ** Leucopternis ** Kaupifalco ** Butastur ** Harpyhaliaetus ** Geranospiza * Subfamily Aquilinae — Лекьер ** Spizaetus ** Nisaetus ** Lophaetus ** Stephanoaetus ** Polemaetus ** Hieraaetus ** Lophotriorchis ** Aquila ** Ictinaetus * Subfamily Circinae ** Circus * Subfamily Polyboroidinae ** Polyboroides * Subfamily Milvinae — Чалагъан ** Harpagus ** Ictinia ** Rostrhamus ** Helicolestes ** Haliastur ** Milvus ** Lophoictinia ** Hamirostra * Subfamily Accipitrinae ** Accipiter — Чинеруг ** Urotriorchis ** Erythrotriorchis ** Megatriorchis * Subfamily Circaetinae — Гъуьлягъ лекьер ** Terathopius ** Circaetus ** Spilornis ** Pithecophaga * Subfamily Haliaeetinae — Гьуьлуьн лекьер ** Haliaeetus ** Ichthyophaga * Subfamily Harpiinae ** Morphnus ** Harpia ** Harpyopsis * Subfamily Melieraxinae ** Melierax === Pandionidae === * Pandion — Гъедрен лекь === Sagittaridae === * Sagittarius — Катиб нуькӀ === Falconidae === Falconidae Кардар * Daptrius — ЧӀулав каракара * Ibycter — Red-throated каракара * Phalcoboenus — * Caracara — каракара * Milvago — brown каракара * Herpetotheres * Micrastur * Spiziapteryx * Polihierax * Microhierax * Falco — Кард == Тистикьар == Категория:НуькӀвер

Вагьши нуькӀвер

Пиреней зуростров (гьакӀни Ибериядин зуростров лат. Iberia Paeninsula) Европадин кьиблединни - рагъакӀидай пата ава. Аравилин гуьлуьн, Алтантик океандинни Бискан заливдин ятари кьунва. Европада авай пуд зуростроврикай виридалай кьиблени рагъакӀидай патан зуростров я (Пиреней, Апеннин ва Балкан). Иберия тӀвар, рим бередин вилик и зуростровда яшамиш жезвай иберар халкьдиз талукь я. Гилан береда Пиреней зуростровда гуьгъуьнин уьлквейри чка кьунва: Испания, Португалия, Андорра, Франция ва ЧӀехи Британиядикай аслу ччилер — Гибралтар. Уьлкве/Майдан км² Зуростровдин пай (в %) Гьал Испания 493,519 85 зуростровдин чӀехи пай кьунва Португалия 89,261 15 зуростровдин рагъакӀидай пад кьунва Франция 540 менее 1 % зуростровдин кефер пата авай бицӀи ччилер Франциядиз талукь я Андорра 468 менее 1 % зуростровдин кефер патан бицӀи ччилер кьунва Гибралтар 7 менее 1 % Британиядин гьуьлерилай анихъ галай ччилер зуростровдин кьибле къерехда Категория:Зуростроврин сиягь *

Пиреней зуростров

1859 йис (са агъзурни муьжуьдвишни яхцӀурницӀекӀуьдлагьай йис) — чи эрадин 1859-лагьай йис. XIX виш йисан 59-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1859 йис

1859 йис

Оттал, Аттал () — Дагъустан республикадин Рутул районда авай, «Кальял» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Рутул райондин рагъакӀидай пата, райондин юкь тир Рутул хуьрелай 37 км кефердинни - рагъакӀидай пата, Самур вацӀун вини кьиле чка кьунва. == Тарих== XIX виш йисуз Оттал хуьр вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Лучек наибвалдиз талукь тир. Мухах, Кальял ва Джимджимаг хуьрерихъ галаз Кальял хуьруьнжемятдик акатзавай. == Агьалияр == 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 353 касди уьмуьр гьалзавай Рутул район. ФЛНК. Агьалидин вири цӀахурар, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Оттал хуьруьн агьалияр, вири цӀахурар яз 176 кас тир 1886 йисуз хуьрериз килигна Лучек наибвалдин агьалияр. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:ЦӀахуррин хуьрер Категория:Рутул райондин хуьрер

Оттал

3 февраль — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 34-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 331 югъ ама (яргъи йисуз 332 югъ). ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Февраль

3 февраль

Юсуфов Рамазан Юсуфан хва — лезги алим ва шаир. Тарихдин илимрин доктор. Алим 1912 йисуз Куьре магьалдин Гъетягърин хуьре дидедиз хьана. Ада хайи хуьруьн мектебда, Дербентдин педтехникумда, Дагъустдндин пединститутда ва Москвада вини кьилин партийный школада кӀелна. 40-50-йисара Докъузпара, Кьасумхуьруьн, Хив районрин ва Каспийск шегьердин советско-партийный идарайра жавабдар къуллугъар авуна, Дагъустандин Министррин Советдин председателдин заместитель хьана. Гзаф йисара Дагъустандин мектебрин илимдинни-жагъурунрин институтдин директордин заместителвиле кӀвалахна. Тарихдин илимрин кандидатвилин ва докторвилин дережаяр къазанмишна, вишелай виниз илимдин макъалаяр ва ктабар чапдай акъудна. Рамазан Юсуфова аял вахтарилай шиирар теснифзавай, абур 30-йисара чапдиз акъатиз эгечӀнава. Зариди аялар патал теснифнавай кӀватӀалар («Зи дустарин хиялар» ва «ЦӀелхемрин яла») печатдай акъудна. Р. Юсуфов 1992 йисуз Магьачкъалада рагьметдиз фена. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги алимар

Юсуфов Рамазан Юсуфан хва

1969 йис (са агъзурни кӀуьд вишни пудкъанникӀуьд лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла арбедиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1969-лагьай йис я. XX виш йисан 69-лагьай йис. == Вакъиаяр == * 1969 йисан 12 май — Кьасумхуьруьн райондин тӀвар, зурба зари СтӀал Сулейманан 100 йисан юбилейдин гьуьрметдай, СтӀал Сулейман райондиз масакӀа хъувунайСтӀал Сулейман райондин официал сайт. == Нобелдин премия == * Физика — Мюррей Гелл-Манн * Химия — Дерек Гьаролд Ричард Бартон, Одд Гьассель * Медицинани физиология — Макс Дельбрюк, Алфред Дей Гьерши, Сальвадор Лурия * Экономика — Ян Тинберген, Рагнар Фриш * Зарият — Сэмюэл Беккет * Ислагьвилин премия — Халкьаринарадин зегьметрин тешкилат == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1969 йис

1969 йис

Респу́блика Зимба́бве (, [zɪmˈbɑːbweɪ]; 1980-лагьай йисалай вилик — Кьиблепатан Родезия) — Африка континентдин кьибледин пата авай гьукумат я, Виктория чарчардинни Замбезини Лимпопо вацӀарин арада ала. Кьибледин пата КьАР-дихъ, рагъакӀидай пата Ботсванадихъни кефердин пата Замбиядихъ галаз сергьятар ава. Кьилин шегьер — Гьараре я. Уьлкведин тӀварцӀи Мономотапа гьукуматдихъ (и чилерал авай сад лагьай тирди) галаз галай-галайвал садалай садал къвезвай алакъаяр къалурзава. Мономотападин кьилин шегьер ЧӀехи Зимбабве тир, гьакӀни дибвилин агьалияр — гокомере халкь (гилан Зимбабведин кьилин шона халкьдин улу бубаяр) тир. Замбиядин чӀав Гринвичдин чӀавалай кьве сятинин вилик я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Zimbabwe Broadcasting Corporation * Гьамишан миссиядин сайт * Статистика Категория:Африкадин гьукуматар

Зимбабве

Эрдебил (, ) — Ирандин, Эрдебил останда авай шегьер. Остандин кьилин шегьер. Ирандин экономикада ва сиясатда чӀехи метлеб авай шегьеррикай сад. 2006 йисан малуматрив кьурвал, шегьердин агьалидин кьадар — 421 262 тир, агьалидин саки вири цӀапашар я. Категория:Ирандин шегьерар

Эрдебил

* Самур вацӀ * Самур — Дагъустандин Мегьарамдхуьруьн районда авай хуьр. * Самур — Азербайжандин КцӀар районда авай посёлок. * СамурвацӀ (Хъачмаз) — Азербайжандин Хъачмаз районда авай муниципалет ва хуьр

Самур

Мегьамед Эфенди, Ярагъ Мегьамед (1771 йисуз Вини Ярагъ хуьре дидедиз хьана — 1838 йисуз Гуниб райондин Согратль хуьре рагьметдиз фена) — Кеферпатан Къавкъазда суни мезгьебдин муьридизм рекьин бине кутур кас, вири Дагъустандинни Чечнядин имамрин муаллим, чӀехи философ, лезгийрин, гьакӀни Дагъустандин маса халкьарин азадвал патал ара датӀана женг чӀугур кас. Накшбанди тӀарикъатдин муршид. Къази Мегьамед ва Имам Шамилан муаллим. Къавкъаздин халкьар пак дяве тир «Гъазаватдиз» сифте яз эверайди Мегьамед Ярагъви тир. ==Уьмуьрдикай== Мегьамед Эфенди 1771 йисуз Куьре округдин Гуьне наибвилин Вини Ярагъ хуьре, лезги алимдин хзанда дидедиз хьанай. Мегьамед Эфендидин паб Айшат Ахцегьви Магьарам Эфендидин руш тир. Абуруз пуд аял авай: Гьажи-Исмаил, Исхак ва руш Гьафисат. Гуьгъунлай, Гьафисат имам Къази Мегьамедаз фенай. 1825 йисуз Мегьамед Эфенди урусри кьуна Кьурагь кӀеледа дустагъвиле тванай. Амма ам конвойдихъ галаз генерал Ермолован патав Тбилиси шегьердиз тухузвай рекье вичин женгинин юлдашрин куьмекдалди азад хьанай. Мегьамед Ярагъви 1838 йисуз аваррин Согратль хуьре рагьметдиз фенвай. Адан сур къе пӀир я. ==Диндин рекье крар== Диндин сифтегьан чирвилер ада хайи хуьруьн медресада къачунвай. Гуьгъуьнлай ам Согратль ва Аракани хуьрера авай чӀехи алимрин шакӀуртвилик квай. Адан муаллимар, а чӀавуз гзаф машгьур тир, Сейид Хъачмазви, Сейид Шиназви, Гьасан Кудатливи ва Ахцегьви Магьарам Эфенди тир. КӀелунар акьалтӀайдалай кьулухъ, Мегьамед Ярагъви вичин хайи хуьруьз элкъвена чкадин медресада араб чӀалан, теологиядин, логикадин ва риторикадин тарсар гуз эгечӀнай. Гуьгъуьнлай Дагъустандинни Чечнядин имамар хьайи Къази-Мегьамед ва Шейгь Шамил, Бухарадай тир Хас-Мегьамед ва Къази-Къумухви Жамалдин — Мегьамед Эфендидин шакӀуртар тир. Мегьамед Эфендидин ва адан терефдаррин кьилин къаст — Урусатдин Империядихъ галаз женг чӀугун паталди вири Къавкъаздин халкьар сад авун тир. Ада тухузвай сиясатди вири Къавкъаздиз ва гьакӀни къеце патаз чӀехи таъсир ганвай. ==ТуькӀуьрай эсерар== Мегьамед Эфенди, 1910 йисуз М. Мавраеван типографияда чапдай акъатай «Асарал ас-Ярагъи» ктабдин кирам тир. Ктабда Мегьамед Эфендиди вичин уьмуьрдикай ва диндин рекьикай кхьенвай. Идалайни гъейри, ктабда муькуь шейгьриз кхьей чарарин кьатӀар, поэмаяр гьалтзава. == Баянар == ==ЭлячӀунар== Категория:Лезгияр

Ярагъ Мегьамед

«ЦӀийи Къара Куьредин» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Докъузпара райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Администрациядин юкь ва сад тир хуьр — ЦӀийи Къара Куьре хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Докъузпара райондин кефердинни - рагъэкъечӀдай пата, райондин юкь тир Усугъчай хуьрелай 5 км яргъал, Кьулан вацӀун кьерел чка кьунвайди я. ==Агьалияр== 2010 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 850 касди уьмуьр гьалзавай: 449 итим, 401 паб. 2002 йисан малуматрив кьурвал хуьре 512 касди уьмуьр гьалзавай Докъузпара район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Село Новое Каракюре Категория:Докъузпара райондин хуьруьнсоветар

ЦӀийи Къара Куьредин хуьруьнсовет

Гинухар, Гьинухар (чпин чӀалал — гьинухъес)— тарихдин къене Дагъустандин рагъакӀидай пата уьмуьр ийизвай гъвечӀи халкь. Нах-дагъустандин халкьарин группадин авар-анди-цез халкьарин хзандик квай цез халкьарин группадик акатзава. Авар миллетдин субэтнос яз гьисабзава. КӀватӀидаказ абур анжар Цунта район Гинух хуьре ва Кизляр райондин Новомонастырское хуьре уьмуьрзава. Агьалияр сиягьриз къачурла официал документра гинухар аварар хьиз къейд ийизва. Гинух чӀалал рахазва, абуруз гьакӀни авар чӀални чида. Диндал гьалтайла вири суни-мусурманар я. ==Эдебият== * Бокарев Е. А. Гинухский язык // Языки народов СССР: в 5-ти томах. Иберийско-кавказские языки. — М: Наука, 1967. — Т. 4. — С. 436. * Бокарев Е. А. Цезские (дидойские) языки Дагестана. — М.: Изд-во Академия наук СССР, 1959. — С. 110. Категория:Дагъустандин халкьар Категория:Нах-дагъустандин халкьар Категория:Цез халкьар

Гинухар

П, п - П, п Категория:Лезги алфавит

П

XV виш йис, 15-й виш йис (цӀувадлагьай виш йис) — юлийдин чӀаваргандал гьалтайла 1401-й йисалай 1500-й йисал кьван яргъи хьанвай заманадин девир я. ==Тарихдин вакъиаяр== == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Виш йисар

XV виш йис

«Хуьпуькь» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Кьурагь райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Административ юкь ва сад тир хуьр — Хуьпуькь хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустандин кьибледа, Кьурагь райондин кефердинни - рагъакӀидай пата чка кьунвайди я. ==Агьалияр== 2002 йисуз хуьруьнсоветда 351 касди уьмуьр гьалзавай ФЛНКА сайтуна Кьурагь райондикай официал малуматар. Агьалидин вири агъулар, суни - мусурманар я. == Баянар == Категория:Кьурагь райондин хуьруьнсоветар

Хуьпуькь хуьруьнсовет

Нидерландар (тамам тӀвар — Нидерландрин Паччахвал ( (Конинрийк дэр Недэрландэн)) — Европадин рагъ экӀидай пата авай гьукумат. Тухузва сергьятар и гьукуматрихъ галаз: Германия, Бельгия. Нидерландар Бенилюкс кӀватӀалдин пайдик ква. Тамам кьилин шегьер Амстердам я, ахпа халисвал кьилин шегьер Гаага я. Нидерландриз гагь-гагь "Голландия"ни лугьуда, ам пара дуьз кар туш, вучиз лагьайтӀа Голландия адан кьве вилаятдин тӀвар яЪ вири вилаятар 12 ава. Екевиляй дуьньяда Нидерландри 131-лагьай чка кьазва. Ксарин кьадардай 59-лагьай чка. == Чилинмикит == Нидерландар Европадин рагъ экӀидай пата авайди я. Адахъ галаз сергьят кьве гьукуматди тухузва: Германиядини Бельгияди. Суваяр гьукуматда авач, авайбур Арденнрин сувайрин вилик гвай пелеяр я. Нидерландрин чилин еке пай гьуьлелай агъухъ гала, а чил къуру авуна дамбаяр эцигна. Кефер патан гьуьлуь адан чил чхизва. Виридалайни яргъи вацӀар Рейн, Маас, Шельда я. Виридалайни кьакьан чка Ваалсерберг я (321 м). Нидерландра нафтни газ жагъурнава. Гьаваяр Нидерландрин чими я, гьуьлуьнвилинди я. Вири чили гьукуматдин кьазва 41 526 км², абурукай къур — 33 888 км². Къенин ятар — 7 637 км². Сергьятрин яргъивал 1 027 км. Германиядихъ галаз 577 км, Бельгиядихъ галаз 450 км. № Провинцияр Вири ччил, км² Кьурамат, км² Халкь1970 йис — «ЧӀехи советдин энциклопедия», 1 тӀул 2007 йис — www.cbs.nl, агъ. ксар. Кьилин хуьр 1 Гелдерланд (Gelderland) 5 136,51 4 971,76 1533,7(1970) 1978,688(2007) Арнем (Arnhem) 2 Гронинген (Groningen) 2 960,03 2 333,28 522,4(1970) 573,923(2007) Гронинген (Groningen) 3 Дренте (Drenthe) 2 680,37 2 641,09 372,6(1970) 485,986(2007) Ассен (Assen) 4 Зеландия (Zeeland) 2 933,89 1 787,13 310,3(1970) 380,548(2007) Мидделбург (Middelburg) 5 Лимбург (Limburg) 2 209,22 2 150,87 1012,4(1970) 1127,637(2007) Маастрихт (Maastricht) 6 Оверэйсел (Overijssel) 3 420,86 3 325,62 932,9(1970) 1116,402(2007) Зволле (Zwolle) 7 Кеферпатан Брабант (Noord-Brabant) 5 081,76 4 916,49 1819,5(1970) 2418,698(2007) Хертогенбос ('s-Hertogenbosch) 8 Кеферпатан Голландия (Noord-Holland) 4 091,76 2 671,03 2260,0(1970) 2613,992(2007) Харлем (Haarlem) 9 Утрехт (Utrecht) 1 449,12 1 385,02 816,4(1970) 1190,721(2007) Утрехт (Utrecht) 10 Флеволанд (Flevoland) 2 412,30 1 417,50 374,394(2007) Лелистад (Lelystad) 11 Фрисландия (Friesland, Fryslân) 5 748,74 3 341,70 526,7(1970) 642,169(2007) Леуварден (Leeuwarden) 12 Кьиблепатан Голландия (Zuid-Holland) 3 418,50 2 814,69 2991,7(1970) 3 453 756(2007) Гаага (Den Haag, 's-Gravenhage) Вири 41 543,06 33 756,18 13 098,6(1970) 16 356,9(2007) == Экономика == == Кьиспес == == Ксар == == Культура == == Шикилар == Файл:KeizersgrachtLeliegracht.jpg|Амстердам Файл:Domtower_Utrecht.jpg|Утрехт Файл:Erasmusbrug.jpg|Роттердам Файл:RandstadRail_Den_Haag_netkous.jpg|Гаага == Баянар == == ЭлячӀунар == * The Permanent Mission of the Kingdom of the Netherlands to the United Nations * www.holland.com *

Нидерландар

Тилитль-Гидатли наибвал () — 1895 — 1928 йисара Гуниб округдик акатзавай администрациядин тек. Наибвилин кьилин хуьр — Урада хуьр тир. == Тарих == 1899 йисуз наибвал участокдик элкъуьрнай. == Администрациядин паюнар == Тилитль- Гидатли наибвилик акатзавай хуьрер ва абурун агьалияр: Вири аварар ахвахар Тилитль-Гидатли наибвал 14.070 (100 %) 12.340 (87,7 %) 1.730 (12,3 %) Ассаб хуьруьн-жемият 946 (100 %) 946 (100 %) Гента хуьруьн-жемият 547 (100 %) 547 (100 %) Гоготль хуьруьн-жемият 450 (100 %) 450 (100 %) Гоор хуьруьн-жемият 932 (100 %) 932 (100 %) Зиуриб хуьруьн-жемият 226 (100 %) 226 (100 %) Кахиб хуьруьн-жемият 1 610 (100 %) 1 610 (100 %) Мачада хуьруьн-жемият 551 (100 %) 551 (100 %) Мусрух хуьруьн-жемият 143 (100 %) 143 (100 %) Ратлуб хуьруьн-жемият 735 (100 %) 735 (100 %) Ратлуб-Ахвах хуьруьн-жемият 426 (100 %) 426 (100 %) Сомода хуьруьн-жемият 300 (100 %) 300 (100 %) Тидиб хуьруьн-жемият 604 (100 %) 604 (100 %) Телетль хуьруьн-жемият 1 686 (100 %) 1 686 (100 %) Тлянуб хуьруьн-жемият 464 (100 %) 464 (100 %) Тлях хуьруьн-жемият 221 (100 %) 221 (100 %) Уриб хуьруьн-жемият 616 (100 %) 616 (100 %) Урада хуьруьн-жемият 1 338 (100 %) 1 338 (100 %) Хотода хуьруьн-жемият 386 (100 %) 386 (100 %) Хучада хуьруьн-жемият 329 (100 %) 329 (100 %) Цекоб хуьруьн-жемият 481 (100 %) 481 (100 %) Гонох хуьруьн-жемият 215 (100 %) 215 (100 %) Ругельда хуьруьн-жемият 466 (100 %) 466 (100 %) Рукдах хуьруьн-жемият 98 (100 %) 98 (100 %) Урчух хуьруьн-жемият 171 (100 %) 171 (100 %) Хиндах хуьруьн-жемият 129 (100 %) 129 (100 %) == Баянар == == ЭлячӀунар == * Тилитль-Гидатли наибвилик акатзвай хуьрер, хуьруьн-жемиятар ва абурун агьалийрин кьадарни миллетрин состав (1886 йис) Категория:Гуниб округ Категория:Дагъустандин наибвилер

Тилитль-Гидатли наибвал

26 январь — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 26-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 339 югъ ама (яргъи йисуз 340 югъ). ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Январь

26 январь

Эмираслан Гъанидин — лезги шаир. Азербайжандин Вини ТӀигьиржал хуьре 1851 йисуз дидедиз хьана. Кесиб лежбердин хзандай тир Эмираслана уьмуьр авур девир зегьметчи халкь зулум-зиллетдин зунжурдавай, динди агъавалзавай ва сувахъанрин арадиз капитализмдин алакъаяр къвез эгечӀнавай аям хьана. ТӀагьиржалвийриз Эмираслан дерин кьатӀунар, хци зигьин авай кас яз чидай. Вахтсуз къазадикди бубани ими къакъатай Эмираслана кьве хзан идара ийизва. Ам уьмьурдин яцӀа гьатзава, дарвилер аквазва. Шаирдин кьилел мад са дуьшуьш къвезва. ТӀагьиржал хуьре цӀегьерин азар чкӀай чӀавуз Эмирасланан вахни стха рекьизва ва вични и азардикди са вилел зайиф ва жендек цӀегьре янай. Ягь авачир фекьийрин, зулумкар девлетлуйрин суфатар такун патал Эмираслан хуьряй экъечӀнай. Ада кӀвенкӀведай Манкъулидин, гуьгъуьнлай Велемир хуьрера уьмуьр гьална. Амма инани инсанар, Етим Эмина лагьайвал, хиперизни жанавурриз пай хьанвай. Шаир хейлин йисара гьахъ авачир дуьньядин сирерай кьил акъудиз, адан ери-бине чириз алахъзава. Эмираслан Гъанадинахъ уьмуьрдин месэлайриз бахшнавай, дуьньядикай веревирдер ийизвай ва кӀанивилин чӀалар ава. Абурай аквазвайвал, шаирди зегьметхъан халкьдиз поэзиядин фасагьат чӀалалди къуллугъна, адан дерди- гьалдикай рахана. Гьавиляй кьетӀен рангаралди туькӀуьрнавай Эмирасланан иер эсерри чаз чӀехи таъсирзава ва. Вири уьмьур дарвилерани азиятра кьиле фейи Эмираслан Гъанидин 1896 йисуз, гьеле жегьилзамаз, рагьметдиз фена. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар

Эмираслан Гъанидин

Цвакилколо — Дагъустан республикадин Ахвах районда авай хуьр. Тад Магитль хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Ахвах райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Карата хуьрелай 7 км яргъал, Лологонитльтлар вацӀал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна Цвакилколо хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2002 2010 Агьалияр 394 Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 656 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 656 касди уьмуьр ийизвай. Вири ахвахар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Ахвах район» администрациядин официальный сайт Категория:Ахвах райондин хуьрер Категория:Ахвахрин хуьрер

Цвакилколо

И макъалада Ингъуш Республикадик акатзавай шегьерар къалурнава. == Галерея == center|250px center|250px Къарабулакь Магъас Магъалбике Назрань == Шегьеррин сиягь == Ингъушетиядик 4 шегьер акатзава. ТӀвар Район/Шегьердин округ Агьалияр, кас Бине кутуна Шегьеррин статус Герб Координатар Къарабулакь () () Къарабулакь шегьердин округ 37 883Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Проверено 2 августа 2014. Архивировано из первоисточника 2 августа 2014. 1859 1995 Магъас () () Магъас шегьердин округ 4756 1995 2000 Магъалбике () () Магъалбике шегьердин округ 34 385 1934 1939 Назрань () () Назрань шегьердин округ 105 823 1781 1967 == ГьакӀни килиг == * Ингъуш Республикадин административ чара авунар == Баянар == * Ингъуш Республика

Ингъуш Республикадин шегьерар

Сятдин чӀул терминди кьве мана гузва: * Географиядин сятдин чӀул — чилин винелай физвай, 15° гьяркьуьвал авай шартӀдин лишан. Сятдин чӀулдин 0° градусдин юкьван меридиан гринвичдин меридиан гьисабзава. * Административ сятдин чӀул (ва я сятдин зона) — къанундив чӀулдин вахт тайин авунвай чилин винел алай са чка. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Legal time 2012 * Мир часового пояса * Справочник по часовым поясам * Еще один справочник по часовым поясам * Карта часовых поясов России * Исследование по часовым поясам * Статьи и новости о часовых поясах России и мира * Time Zone Converter: Local times world wide in the past, now, and in the future * Как это было: смена часового пояса на примере Кемеровской области и разных ОС. * Категория:География

Сятдин чӀул

Еке панда (лат. Ailuropoda melanoleuca) — жуьре панда хзан Ailuridae-бур. Бедендин йаргъивал — 1.2 — 1.8 м (тум: 12 см), бедендин заланвал — 150 (эркек) — 125 (дишиди) кг. == Жуьреяр == # Ailuropoda melanoleuca melanoleuca — # Ailuropoda melanoleuca qinlingensis — == Клиг мадни == * ГъвечӀи панда Категория:Север

Еке панда

ЧӀехибритания () — островдал алай гьукумат. Кьилин шегьер — Лондон я. == Дегь заманада == == Агьалияр == 1900 йисалай 2009 йсалди: Йис Дин 1900 35 405 900 1949 50 300 000 1959 51 900 000 1976 55 900 000 1998 59 100 000 2004 59 834 900 2005 60 441 457 2007 60 776 238 2009 61 634 783 2020 67 081 000 == Администрациядин паюнар == * Англия * Шотландия * Кеферпатан Ирландия * Велс == Дин == * Хашпаравал (42 079 000) − 71,6 % * Ислам (1 591 000) − 2,7 % * Индуизм (559 000) − 1 % * Сикхизм (336 000) − 0,6 % * Иудаизм (267 000) − 0,5 % * Буддизм (152 000) − 0,3 % * Масса дин жуьреяр (179 000) − 0,3 % * Атеистар (9 104 000) − 15,5 % * Суалдиз жаваб тагайбур (4 289 000) − 7,3 %. == ЭлячӀунар == * dmoz.org * Британия *

ЧӀехибритания

«Ихрек» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Рутул райондик акатзавай муниципалитет. Административ юкь — Ихрек хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Ихрек, Аран. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 2 335 касди уьмуьр гьалзавай. 2012 йисан малуматрив кьурвал хуьруьнсоветдин агьалияр 2 364 кас тир 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматрив кьурвал 2 647 кас тир Рутул райондин 2002 йисан малуматрив кьурвал агьалияр. ФЛНК. Агьалидин вири рутулар, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Ихрекский сельсовет Категория:Рутул райондин хуьруьнсоветар

Ихрек хуьруьнсовет

Чувудар — (вичин тӀвар — йегьудим ивритал (יְהוּדִים) ни йидн (ייִדן) идишдал) Категория:Халкьар

Чувудар

Илгьам Гейдаран хва Алиев (, 1961 йисан 24 декабрдиз, Баку) — Азербайжандин гьукуматдинни сиясатдин крархъан, гилан Азербайжандин президент язва. Азербайжандин президент Гейдар Алиеван хва ва адан чкадал акъвазнавайди. Кьудра президентвилин хкягъунра винел пад къачурди (2003, 2008, 2013 ва 2018 йисариз). Халкьарин арада авай специалистрин фикирдалди, Илгьам Алиеван президентвал уьлкведин къене авай сиясатдин уьмуьр стабилизация авунал къейдзава. Гьа са вахтунда, шумудни са специалистри Илгьам Алиева Азербайжанда эцигнавай режим диктаторвилинHill S. Europe’s Promise: Why the European Way is the Best Hope in an Insecure Age. — University of California Press, 2010. — P. 217. Solomon N. War Made Easy: How Presidents and Pundits Keep Spinning Us to Death. — John Wiley & Sons, 2010. — Ch. 6 (см. на последней странице главы). Lushnycky A. N., Riabchuk M. Ukraine on Its Meandering Path Between East and West. — Peter Lang, 2009. — P. 28. Scahill J. Blackwater: The Rise of the World’s Most Powerful Mercenary Army. — Profile Books, 2011. — P. 238, 242. Chomsky N., Achcar G. Perilous power: The Middle East & U.S. Foreign Policy: dialogues on terror, democracy, war, and justice. — Paradigm Publishers, 2008. — P. 44. Warshal B. Provocative Columns: A Liberal Rabbi Reflects on Beliefs, Israel & American Politics. — iUniverse, 2009. — P. 259. Noble H. B. Cheney’s War Crimes: The Reign of a de Facto President. — Author House, 2013. — P. 153. Harris M. Why is a crucial conference on internet freedom taking place in a dictatorship? // The Daily Telegraph. — 7.11.2012. Peck T. The Prince, the brutal dictator and a friendship he just won’t give up // The Independent. — 1.11.2012. Weiss M. The Corleones of the Caspian. // Foreign Policy. — 10.6.1014. Hiatt F. Obama needs a freedom agenda he can believe in. // The Washington Post. — 7.2.2011. [Editorial Board] Azerbaijan prosecutes a prominent human rights defenderon absurd charges. // The Washington Post. — 13.8.2014. тахьайтӀа авторитарный CIA The World Factbook — Azerbaijan : Landell-Mills P. Citizens Against Corruption: Report from the Front Line. — Troubador Publishing Ltd, 2013. — P.. XVI. Macalister T. UK energy quest highlights human rights concerns in gas-rich countries/ // The Guardian. — 22.4.2014. хьиз гьисабзава. == Уьмьурдин рехъ == === КӀелунар === 1977-лагьай йисуз Алиева Баку шегьердин № 6 мектеб акьалтӀарна, гьа йисуз ам Москвадин гьукуматдин халкьарин арада авай рафтарвилерин институтдик (МГИМО) экечӀнаМГИМО — Илгьам Гейдаран хва Алиев. 1982-лагьай йисуз ада МГИМО акьалтӀарна, гуьгъуьнлай адан аспирантурадиз гьахьна. 1985-лагьай йисуз ада тарихдин илимрин кандидатвилин диссертация хвенаМГИМО — «Ильхам Алиев никогда не козырял авторитетом отца» 1990-лагьай йисал кьван (маса малуматралди — 1994-лагьай йисал кьван) ада МГИМО-да муаллимвиле кӀвалахнаМосква-Баку. RU Илгьам Алиева Анатолий Торкуноваз мубарак авунаКино-Театр. Ру — ИЛЬЯ РЕЗНИК. 2004-лагьай йисуз Илгьам Алиеваз «МГИМО-дин лайихлу доктор» лугьудай тӀвар ганаМГИМО — Азербайджан Республикадин президент Илгьам Алиев. МГИМО акьалтӀарнавайбурукай Алиев тек сад тир гьукуматдин президент язва. === Сиясатдин карьера === 1995-лагьай йисуз ам Азербайджандин Милли Межлисдиз депутат хьиз хкяна, 2000-лагьай йисуз ам хкягъ хъувуна. Амма 2003-лагьай йисуз Азербайджандин Республикадин премьер-министрдин чка кьурла ада вичелай депутатвилин ихтиярар алудна. 2003-лагьай йисан июлдиз начагьзавай Гейдар Алиевни ада хва Илгьам уьлкведин президентвиле кандидатар хьана. Адалай гъейри, 4-лагьай августдиз президентдин теклифуналди Милли Межлисди Илгьам Алиев уьлкведин премьер-министр хьиз тайинарна. Кьве варз алатайдалай кьулухъ Азербайджандин гьукуматдин телевидениедай Гейдар Алиеван патай халкьдив обращение кӀелна, ада хва патал вичин кандидатура алудна. 2003-лагьай йисан 15 октябрдиз уьлкведа кьиле фейи хкягъунрин нетижада Илгьам Алиев Азербайджан президентдиз хкяна, ада 79,46 % сесер кӀватӀна. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Азербайжандин президентар Категория:Бакуда дидедиз хьанвайбур Категория:Москвадин гьукуматдин халкьарин арада авай рафтарвилерин институт акьалтӀарнавайбур

Илгьам Гейдаран хва Алиев

Львовское № 1 () — Дагъустан Республикадин Бабаюрт районда авай хуьр. «Львовское № 1» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Хуьр Бабаюрт райондин кьибле пата, райондин юкь тир Бабаюрт хуьрелай 38 км яргъал ала. ==Тарих== Хуьруьн бине, Таврия губерниядай иниз куьч хьанвай немецри 1900 йисуз Вандерлоо № 1 колония хьиз кутунай. Куьч хьана атай немецри ина авай Львовар стхайривай 1920 десятин майдандин чилер къачунай. Колония зарб камаралди вилик физвай ва чӀехи жезвай, 1918 йисуз ана 120 кас эгьлияр гьисабдиз къачунай. 1907 йисуз колонияда мектеб эцигнай. 1919 йисуз чеченри Хасавюрт округдиз тарашдай вигьинар авурдалай кьулухъ, немецри чпин колония туна хъфенай. 1921 йисуз абур элкъвена хтанай. 1924 йисуз колониядиз, Сулак вацӀун ци акьалтӀунрикай азабар чӀугвазвай къуншидал алай къумукь хуьр тир Казиюрт хуьруьн эгьлияр куьч хьанвай. А чӀвуз колониядин агьалийрин кьадар 256 касадал кьван агакьнай, абурукай 170 кас немецар тир. Гуьгъуьнлай, ина Эрнст Тельманан тӀварунихъ галай колхоз арадал гъанвай. ГКО-дин «Дагъустандин ва Чечнядинни- Ингуш АССР-ра авай немецар куьчарун» № 827 чинебан къарардалди, 1941 йисан 22 октябрьда Дагъустанда авай вири немецар, абурук и Вандерлоо колониядин немец эгьлиярни кваз, акъудна Сибирдиз ва Къазахстандиз дугурнай. Ахпа, 1943 йисуз иниз Казиюрт хуьруьн вири эгьлияр куьчарна ацукьарнай ва адаз цӀийи Львовское № 1 тӀвар эцигнай. Реабилитацииядилай кьулухъ 50 кьван немец хзанар элкъвена хуьруьз хтанай. Абур вахтуналди яз кьумукърин кӀвалера амукьзавай, амма республикадин регьбервили чпиз са куьмекни тагузвайди акурла абур Кеферпатан Осетиядиз куьч хьанай. ==Агьалияр== Йисариз килигна Львовское № 1 хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 1926 2002 2010 2015 Агьалияр''' 256 1 181Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 1 262Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 1 370Оценка численности постоянного населения Республики Дагестан на 1 января 2015 года 2015 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 1 370 касди уьмуьр ийизвай. Агьалидин саки вири къумукьар, суни - мусурманар я. 1926 йисан малуматриз килигна, хуьруьн 256 кас агьалидикай 66 % - немецар, 29 % - къумукьар тир. Немецрин эхиримжи хзан инлай 1988 йисуз куьч хьана хъфенай. ==Экономика== Хуьре Фридрих Энгельсан тӀварунихъ галай дуьгуь гьасилзавай чӀехи хуьруьн майишат ава. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Немцы, которых мы потеряли * Немцы, которые с нами… * Немецкие колонии в Дагестане * Незавидная судьба села Кази-юрт Категория:Къумукьрин хуьрер Категория:Бабаюрт райондин хуьрер Категория:Дагъустанда немецрин колонияяр

Львовское № 1

Авар ханвал, Авар нуцалвал — XII — XIX виш йисарин къене Дагъустандин чилерал, Сарир уьлкве чкӀайдалай кьулухъ адан чкадал арадал атай гьукумат я. Кьилин дин — ислам тир. XVIII виш йис Авар ханвал там къуватда авай девирдал аватнай. Гьа чӀавуз и ханвилин аслувилик квай: Гуржистандин пачагь II Ираклий, Дербентдин, Къубадин, Шекидин, Бакудин, Ширвандин ханар, Турциядин вассал паша Ахалцихви ва Жар-Белокандин жемиятар. 1803 йисуз Урусатдин империядик акатнай. Империядик акатайдалай кьулухъ урусри кьиле кьур цӀийи сиясатдихъ галаз рази тахьай жемят кӀвачел къарагънай ва Къавкъаздин дяведин береда Авар ханвал Шамилан Имаматдик акатнай. Къавкъаздин дяве акьалтӀайдалай кьулухъ Авар ханвал терг авунай, адан чкадал Авар округ тешкилнай ва ам Дагъустандин вилаятдик акатнай. == Ханвилин гьакимрин сиягь == * Садлагьай гьактмдин тӀвар — Авар (VI виш йис) тир. * Саратан I * Суракат I (XII виш йис), вилик галайдан хва я. * Агьмад, узурпатор (XII век) * Абу-Муслим, мумкин я шейгь Агьмадан хва хьун, узурпатор (XII виш йис) * Байар I (XII—XIII виш йисар), Суракатан хва * Масум- бек (XII виш йис) * Султан ибн Масум-бек (XII виш йис) * Чуфан ибн СултӀан (XIII виш йис) * Эмир-Агьмад ибн Чуфан (XIII виш йис) * Эмир-СултӀан I, Баяр ханан хва я. * Малик Саратан I, Эмир СултӀанан хва * Суракат (1353/1354) * Саратан II * Дугъри-хан I, винихъ галайдан хва я. * Ибрагьим I * МухӀаммед- Мирза, Дугъри-ханан хва ва МухӀаммед-Мирзадин вахан гъуьл тир. * Андуник-хан I (1460—1485), Ибрагим I ханан хва. * Булач-нуцал (1485—1510) МухӀаммед-Мирзадин хва. * Эмир-Гьамза-нуцал (1510—1540), Умма-нуцалан хва. * Нуцал-хан I (1540—1546). * Андуник-хан II (1546 — декабрь 1569), Нуцал ханан хва. * Агьмад (1569—1577), II-й Андуник-хан ан хва. * Тунай-Джалав (1577—1578), Чопан шамхалан стха. * МухӀаммед-Шамхал (1578—1589), Турараван хва. * Канбулак-хан I (1589—1595), винихъ галайдан хва. * Шамхал-хан I (1595—1596), винихъ галайдан стха. * Ибрагьим II (1596—1605) * Мегьди-хан I (1605—1614) * Барти-Кихиляв (1614—1620) * Умма-хан I Справедливый (1620—1634) * Амир Гьамза-хан I (тх. 1634—1646) * Молдар-мирза I (1646—1650) * Мухаммед-хан I (1650—1656) * Дугри- хан II (1656—1668) * Мухаммед-хан II (1668—1688) * Умма-хан II (1688—1699) * Андуник-хан III (1699—1706) * Дугри-хан III * Умма-хан III (1706—1707) * Мухаммед-хан III (1707—1722) * Умма-хан IV (1722—1735) * Анкал-хан I (1735—1740) * Нуцал-хан II (1740—1744) * Махмуд-хан I (1744—1765) * Мухаммад- нуцал IV (1765—1774) * Умма-хан V * Гебек-хан I (1801 — январь 1802) * Султан Ахмед-хан I (1802—1823) * Сурхай-хан I (1818—1834) * Арслан-хан I (1827—1828) * Абу Султан-хан I (1828—1834) * Баху-бике I (1834—1834) * Мухаммед-мирза I (1834—1837) 1837—1859 йисара — Кеферпатан-Къавкъаздин имаматдин къене. * Ибрагьим-хан I Мехтулинский (1859—1863), I Султан Агьмед-ханан хва 1863 йисуз Авар ханвал Урусатдин империядик кутунайСписок аварских нуцалов на hrono.ru. == Эдебият == * Шапи Казиев. Имам Шамиль. ЖЗЛ. М., Молодая гвардия, 2010. ISBN 5-235-02677-2 * * * Айтберов Т. М. материалы по хронологии и генеалогии правителей Аварии в книге «Источниковедение средневекового Дагестана», Махачкала, 1986. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Аварское ханство Категория:Дагъустандин тарихдин гьукуматар Категория:Аваррин тарих

Авар ханвал

ЧӀулав лемур () — некхъвадайди тухумдай лемурбрин. Категория:Лемурар

ЧӀулав лемур

Муирияр — дарги халкьарикай сад. Абурун хайи чӀал муири чӀал я. Советрин береда умуми дарги этносдик кутунвайди я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Дагъустандин халкьар Категория:Дарги халкьар Категория:Нах- дагъустандин халкьар

Муирияр

СтӀуруба () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай хуьр. «Манкъулидхуьруьнсоветдик» акатзава. == География == Хуьр КцӀар райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 18 км яргъал ала. == Тарих == Хуьруьн бине Вини СтӀурилай арандиз куьч хьанвайбуру кутунай. == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

СтӀуруба

Къалажух () — Дагъустан республикадин Докъузпара районда авай хуьр. «Къалажух» хуьруьнсоветдин администрациядин юкь ва сад тир хуьр я. == География == Хуьр Дагъустан Республикадин Докъузпара райондин кефер пата, райондин юкь тир Усугъчай хуьрелай 9 км кьибле пата, Усугъ вацӀун эрчӀи кьерел ала. == Тарих == Хуьруьн сифтегьан тӀвар, къеле мана гузвай «Къала» тир. Гилан Къалажух авай чкадилай са тӀимил вине, цӀуру эгьлийри «Хуьруьн кьил», «ЦӀуру хуьр хьайи чка» лугьудай, кӀунтӀар авай чкадал къеле алайди тир. XX виш йисан 50 — й йисара, хуьруьн мектебдин тарихдин муаллим Жаватов Пирим ва хайи дигедин тарих чирунал рикӀ алай муаллим Эмиралиев Али, юкьван мектебдин чӀехи классра кӀелзавай шакӀуртрихъ галаз цӀуру «Къала» алай чкада археологиядин эгъуьнар кьиле тухванвай. Эгъуьнар ийизвай чӀавуз, чилин кӀаник тахминан кьве метр дегьнедай абуру къеледин цлан хандакӀ, пара кьадарда сагъдиз амукьнавай кӀвалин затӀар (хъенчӀин гетӀеяр, кӀуьцуьяр, кварар, цурцин синияр, нек ацадай гетӀеяр) ва къайи яракьар (гапурар, ракьун жидаяр, хьилерин кӀвенкӀер ва мсб.) дуьздал акъуднай. КӀвалерин элкъвена къваларив 3 — 4 метр кьакьанвилин къванцин цлар хкаж хьанвай. Хуьруьнвияр Къаладиз кӀарасдин чӀехи варарай гьахна экъечӀзавай. НикӀин кӀвалахар ийизвай чӀавуз, варар къенепатай дапӀардал кӀевзавай, ва куьлегар нубатдалди хуьруьнви къаравулри хуьзвай. Къеледин эгьлийрин асул кӀвалах — малдарвал тир. Тварцин магьсулрикай, асул гьисабдалди, мух, къуьл, сил ва харар цазвай. Къеледа пара кьадарда инсанри уьмуьр гьалзвай. Им тестикьарзавайди, къеледин мукьвал алай «РегъверачӀ» ва «Гаралай ягъв» тӀварар авай чкайра авай, 2 гектардилай пара майдан кьунвай дегь чӀаван гегьенш сурар я. Хуьруьн эгьлийрин ислягь уьмуьр XI виш йисан юкьварай XII виш йисан сифте кьилерал кьван давам хьанвай. Гуьгъуьнлай, сад-садан къвалав гвай хуьруьнжемятрин арада къенепатан дявеяр эгечӀнавай. Нетижада «Къала» къеле чкӀана ичӀи хьана терг хьанвай. Зарар галукьай хуьруьнвийрин куьмекдал Къара Куьредин эгьлияр атанай. «Экуьнин сув» сувун пата куьревийри къелевийриз кӀвалер эцигуниз ва магьсулар цуниз чилер чара авунай ва чпини абуруз дараматар хкажиз куьмекар ганвай. Алай чӀавуз, Къара Куьре хуьре, агьалийрин ва кьунвай майдандин кьадардай саки са хуьр кьван язвай, «КӀелетрин мягьле» лугьудай къалажухвийрин чӀехи мягьле ава. Къалурнавай чӀавуз (XI — XII виш йисара) Къала хуьруьн эгьлийрин гъиляй чпиз талукь тир «Агъа кӀри», «Вини кӀри», «Там», «Бекеранд рук», «Тухьур», «ЦӀарубур», «Бахчаяр», «Агъа тӀун» мулкар акъатнай. Масаниз куьч жез мажбур хьайи къалавийрин са пайди гилан Азербайжандин Исмаиллы районда авай Къалажух хуьруьн бине, муькуь пайдини Азербайжандин КцӀар районда авай Къалажух хуьруьн бинеяр кутунвай. Гила Исмаиллыдин Къалажух хуьре 2000-дилай пара къалавийрин несилри уьмуьр гьалзава, амма абурун чӀехи пай азербайжанарихъ галаз ассимиляция хьана азербайжанариз элкъвена. Асулдай Къаладай тир са шумуд хзанар гила Рутул районда секин хьана уьмуьр гьалзава. ГьакӀни, виликан Къала хуьруьн чара-чара сихилар гила КцӀар райондин — Лацар, Зинданмуругъ, Къаяхуьр, ЦӀуру Худат, Киригар, Бидиркъеле, Хъачмаз райондин — Къусарчай, Худат, Мукьтадир, Набран, Хъачмаз хуьрерани шегьерра ва Баку шегьерда секин хьанвайди я. Гьар саниз чӀканвай къалавийрин рикӀера чпин хайи дигедиз, ватандиз кьарувал туьхвенвачир. Чара чкайда яргъалди къекъуьнрикай кьулухъ, къалавийрин бязибур хайи ватандиз элкъвена ва цӀийи, яни гилан Къалажух хуьруьн бине кутунвай. Хуьр, вилик цӀуру Къала хуьр алай чкадилай 500 метр агъа пата авайди я. Лезги тарихдаррин тахминан тир гьисабриз килигна, хуьруьн бинедал атунин тарих 1400 — 1450 йисарал къвезва. ЧӀехи сурарин садлагьай жергеда авай сурал, араб хатӀаралди: «Мирзеханан сур. Кьиникьин йис: 1662 йис» кхьенвай къван ала. А къванцел гьакӀни, цӀийи хуьруьн мискӀин Мирзехана эцигнавайди кхьенва. Хуьр, пара кьадарда куьчеяр авай 15 мягьлейрикай ибарат я. Гьар мягьледа компактдаказ чара-чара сихилрин векилар амукьзава. XIX виш йисуз Къалажух хуьр вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Докъузпарадин наибвалдиз талукь тир. Кьилдин Къалажух хуьруьнжемят туькӀуьрзавай. Самур дугундин эгьлийрин арада, Лезгистандинни Ширвандин гьаким, лезгийрин сунивилин ругьани лидер Гьажи Давуд Муьшкуьрвидин диде-бубаяр асулдай Ахцегь райондин Чепер хуьряй тирди лугьузва. Хайи халкь чара халкьарин лукӀвиляй хкудна азад авун патал, Гьажи Давуда, ватанэгьлийриз вичин кьушундиз гуьгьуьллувилелди акатна интервентрин аксиниз санал женг чӀугуниз эверун патал вичин ихтибарнавай амадагар вири лезги хуьрериз ракъурнавай. Гьажи Давудан кьушундин аскеррин арада ЧӀехичай вацӀун дугундин хуьрерин, абурук Къалажухни кваз, эгьлияр авай. Ибур Тажибрин Хазран ва Шейхрин Рамазан тир. Амма къарагъун кӀаник акатнавай, женгера Шейхрин Рамазанни телеф хьанвай. Им мецяй мециз атай кьиса я, ва чав агакьай тарихдин документрин малуматар авач. Идан гуьгъуьна аваз, 1848 йисуз имам Шамила урусрин аксиниз Самур дугундиз дяведин фин кьиле туванвай. Чкадин эгьлияр адан куьмекдиз атанвай, абурун арада Башларрин Мамедшагь, Бедирханрин Бедирхан ва Испатрин Ханали хьтин къалажухвиярни авай. КичӀ квачир кьегьалар жуьрэтлувилелди женг чӀугузвай. Кафиррин аксиниз дяведа къалурай итимвалинни викӀегьвал паталай имам Шамила вичи Испатрин Ханалидиз тур пишкешнавай, и тур Ханалидин несилри къенин йикъалди хуьзва. Октябрьдин революциядилай кьулухъ, хуьрера, жемиятдин уьмуьр хъсанарна регьят хъувун патал, гьукуматдин идараяр туькӀуьриз эгечӀнавай. АкӀ, 1926 йисуз Къалажухрин хуьруьн советдини вичин уьмуьрдин сифте кьил кутунвай. Вири Урусатда колхозарни совхозар ахъайзавай, хуьруьн чкайра кулакар дуьздал акъудна терг авун патал Кесибвилин Комитетар () арадал гъизвай. Къалажухра 1928 йисуз арадал гъанвай Комбеддин членар: Къаибханов Надиршагь, Эвленов Эвлен, Гуьлнезеров Каибханов, Седрединов Седредин, Атемова Дусту, Сутаев Султан, Сардарова Шагьнисе, Жамалудинов Жамалудин, Муксаев Тураб тир. Комбеддин председательвиле Сархатов Мердали, ва адан заместительвиле — Ишрефов Жават хкянай. А чӀавуз хуьре савад авай са касни авачир. Савад авачирвал терг авун патал хуьрера махсус курсар — ликбезар () (Савад авачирвал терг ийидай курсар) ахъайзавай. Къалажухра садлагьай ликбез 1922 йисуз кардик кутунвай. Тарсар, хуьруьнви Микаилова Гевилан кьилдин кӀвале тухузвай. Сифте муаллимар: Къара Куьредай — Расулов Мугудин, Чепер хуьряй — Эфендиев Нажмудин ва Миграгърай — Зейналов Зиядин тир. Совет гьукум тайин жедалди хуьре хуьруьнжемятдин крар юзбашиди (виш ксарин кьил) кьиле тухузвай. Хуьруьн эхиримжи юзбаши, кар чидай, гафуни атӀудай, девлетар авай хуьруьнэгьли Гьасанбеков Гуьлагьмед тир. Совет, гьукумдин орган яз кардик 1926 йисуз эгечӀнавай. Советдин садлагьай председательвиле Къурбанов Къурбан хкянавай. 1936 йисуз, коллективизацияди йисара, хуьруьн эгьлийрин гьисабдай 14 касдиз жазадин серенжемар акунвай: Гасанбегрин Гуьлахмед, Гьасанбек ва Эмирбег, Михралиев Гьажали, Мамедшагь Мамедгьахов, Сейидкъули Атемов, Алипанах Шайдаев, Муртаза Шекиев, Шагь Шагьов, Агъалар — Эфенди, Расул Расулов, Шагькеримрин Шагькерим ва Шихкерим, Мамедали Мамедалиев. Ватандин ЧӀехи дяве чӀавуз Къалажух хуьряй фронтдиз 138 кас рекье гьатнай. Абурукай 63 кас хабар амачиз квахьнай ва женгера телеф хьанвай. Элкъвена ватандиз хтанвайбурун гзафбур инвалидар ва херер квайбур тир. Абурун авангардда коммунистарни комсомолар авай. Къалажухвияр блокададик квай Ленинград, Москва, Воронеж, Одесса, Киев, Сталинград, Севастополь, Новороссийск, Керч, Белоруссия, Молдавия, Украина, Латвия, Литва, Къавкъаз фашистрин гъиляй азад авунин женгера кьегьалдаказ иштирай авунай. Абурун жергедай дяве тухунин тактикани теория фад кьадай, хъсан командирар акъатнавай. Абуруз виридай медаларни орденар пишкешнавай. Ибур: капитан Агъабалаев Султангьамид, чӀехи лейтенант политрук Жаватов Пирим, лейтенант Эмиралиев Али, капитан Селимов Челеби, чӀехи лейтенант кавалерист Примов Жават, чӀехи лейтенант Сардаров Шихбуба, лейтенант Шамилов Азай, капитан Седрединов Филядин ва масабур. Гвардиядин фронтра тафаватлувилелди лейтенант Эмиралиев Алиди жуьрэтдалди женг чӀугунай. == Агьалияр == 2010 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 1 758 касди уьмуьр гьалзавай. 2002 йисан малуматриз килигна, хуьруьн агьалияр 1750 кас тирДокъузпара район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни — мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Къалажух хуьруьн агьалияр 1 335 кас тир.ДОКУЗ-ПАРИНСКОЕ НАИБСТВО (1886 г.) Къалажухрин эгьлияр сихилриз пай жезва ибур: Балбутар, Жибияр, Машахар, Мегьдияр, Мензифар, Небияр, Самалчияр, Тажанар, Кекишар, Кишияр, Кажинар, Улуяр, КӀецӀилар, Эрменияр я. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Ашурагъаев Абдул Наврузбеган хва — лезги шаир. * Къалажухви Забит — XVII виш йисан кьведлагьай паюна уьмуьр авур лезги шаир. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Докъузпара райондин официал сайтуна Къалажух хуьруькай малуматар Категория:Лезги хуьрер Категория:Докъузпара райондин хуьрер

Къалажух (Докъузпара район)

ГазардкӀам Къазмаяр () — Дагъустан республикадин Мегьарамдхуьруьн районда авай, «КьепӀир Къазмайрин» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр Мегьарамдхуьруьн райондин кьиблединни-рагъэкъечӀдай пата, Азербайжандин Хъачмаз райондихъ галаз сергьятдин мукьвал, Самур вацӀун эрчӀи кьерел, райондин юкь тир Мегьарамдхуьрелай 27,6 км яргъал ала. Мукьвал алай хуьрер: Кучун Къазмаяр, КьепӀир Къазмаяр, Чахчах Къазмаяр. ==Тарих== Хуьруьн тарих, вичин бинедин хуьр тир ГазардкӀам хуьруьн тарихдихъ галкӀанва. ГазардкӀам Къазмайрин бине СтӀал Сулейман райондин сувун ГазардкӀам хуьруьн эгьлийри арандиз куьч хьана кутунай. XIX виш йисан 1864 йисуз ГазардкӀам хуьр вири Куьре ханвалдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Хъутур-Куьредин наибвалдиз талукь тир. Хужадхуьр ва Чахчах хуьрерихъ галаз Чахчах хуьруьнжемятдик акатзавай. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 302 касди уьмуьр гьалзавай Мегьарамдхуьруьн район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, ГазардкӀам хуьруьн агьалидин кьадар, вири лезгияр яз 119 кас тир. Хъутур-Куьредин наибвалдин хуьрерни агьалияр (1886 й.) == Баянар == Категория:Мегьарамдхуьруьн райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

ГазардкӀам Къазмаяр

Кунгур район () — Урусат Федерациядин Пермдин крайда авай район я. Майдан — 4 460 км². Агьалияр — кас. Административ юкь — Кунгур. == География == Районди Пермдин крайдин юкьванпата чка кьунва. == Агьалияр == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Пермдин крайдин районар

Кунгур район

ПитӀишхуьр, ПӀитӀишкӀеле () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай хуьр. «ГуьндуьзкӀелейрин» хуьрхуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр КцӀар райондин юкьван пата, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 13 км яргъал ала. ПитӀишхуьруьн мягьлейрин тӀварар (ойконимар): Агъа мягьле, Вини мягьле, Пелен мягьле, Кайи чин. == Тарих == == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. ПитӀишхуьре агъадихъ галай сихилрин веледри уьмуьр ийизва: Кенцемар, Шамшамар, Цемеяр, Хунчаяр, Перцив векь ядайбур, Мирзеханар, Кичидинбур, Кимицар КцӀарин хуьрера авай сихилрин тӀварар. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Ашукь Нуьсрет — лезги мазан ва шаир. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

ПитӀишхуьр

«Калукрин» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Ахцегь райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Администрациядин юкь — Калук хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Ахцегь райондин юкьван пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Калукрин хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2002 2015 Агьалияр 1 133 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2002 г. 1 267 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 1 267 кас тир. Вири лезгияр, суни-мусурманар я. == Баянар == Категория:Ахцегь райондин хуьруьнсоветар

Калукрин хуьруьнсовет

Къавкъаздин губерния — Урусатдин империяда авай администрациядин тек (субъект) тир. 1785 йисуз Къавкъаздин сердервилин чкадал арадал гъанай. 1822 йисуз адан чилерин чӀехи пай Ставропольдин губерниядик кутунай. Кьилин шегьер — Георгиевск тир. Губерниядик акатзавай: Георгиевск, Ставрополь, Кизляр, Моздок, Екатериноград, Астрахань шегьерар. == Эдебият == * Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907. Категория:Къавкъаздин тарих

Къавкъаздин губерния

«Вини СтӀалрин» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин СтӀал Сулейман райондик квай муниципалитет (хуьруьнсовет). Администрациядин юкь ва сад тир хуьр — Вини СтӀал хуьр. ==География== Хуьруьнсовет СтӀал Сулейман райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Кьасумхуьруьн мукьув чка кьунвайди я. ==Агьалияр== Алай чӀавуз хуьруьнсоветда 1,700 кас яшамиш жезва. Агьалийрин вири лезгияр, суьнни - мусурманар я. == ЭлячӀунар == * Банкгородов сайтуна «Вини СтӀалрин» хуьруьнсоветдикай куьруь малуматар Категория:СтӀал Сулейман райондин хуьруьнсоветар

Вини СтӀалрин хуьруьнсовет

Гашаров Гьажи Гьуьсейнан хва — лезги эдебиятчи-критик, ДГьУ-дин профессор. Лезги эдебият чирна-жагъурунин рекье чӀехи пай кутур алим-филолог. ==ЭлячӀунар== * Гашаров - ликвидатор "белых пятен" Категория:Лезги алимар

Гашаров Гьажи Гьуьсейнан хва

СултӀанкенд хуьруьнсовет () — Азербайжан республикадин Исмаиллы районда авай хуьруьнсовет. Адак СултӀанкенд ва Уштал хуьрер акатзава. Категория:Исмаиллы райондин хуьруьнсоветар

СултӀанкенд хуьруьнсовет

Реа́л Мадри́д () — испаниядин футболдин ва спортдин клуб. == Тешкилатар == * Реал Мадрид — испаниядин футболдин клуб. * Реал Мадрид (баскетболдин команда) — испаниядин баскетболдин команда (ФК «Реал Мадрид»-дин пай). * Реал Мадрид (гьандболдин команда) — испаниядин гьандболдин команда (ФК «Реал Мадрид»-дин пай).

Реал Мадрид (мана)

Узбекистан () — Евразиядин юкьван пата авай гьукумат. == География == === Административ паюн === Узбекистан — унитар республика; какатзава 12 вилаятар () (областар), 1 автономдин республикани 1 республикадин табийрун шегьер (Ташкент). Номер картада Лезги тӀвар Узбек тӀвар Агъали (2011) тыс. жит. Майдан, агъзур км² Юкь 1 Ташкент Toshkent Тошкент 2296,5 0,3 14 Республика Каракалпакстан Qoraqalpog’iston Respublikasi Қорақалпоғистон Республикаси 1680,9 165,6 Нукус 2 Андижан вилаят Andijon viloyati Андижон вилояти 2672,3 4,2 Андижан 3 Бухара вилаят Buxoro viloyati Бухоро вилояти 1683,8 39,4 Бухара 5 Джизак вилаят Jizzah viloyati Жиззах вилояти 1166,7 20,5 Джизак 8 Кашкадарья вилаят Qashqadaryo viloyati Қашқадарё вилояти 2722,9 28,4 Карши 7 Навои вилаят Navoiy viloyati Навоий вилояти 873,0 110,8 Навои 6 Наманган вилаят Namangan viloyati Наманган вилояти 2279,5 7,9 Наманган 9 Самарканд вилаят Samarqand viloyati Самарқанд вилояти 3270,8 16,4 Самарканд 11 Сурхандарья вилаят Surxondaryo viloyati Сурхондарё вилояти 2175,1 20,8 Термез 10 Сырдарья вилаят Sirdaryo viloyati Сирдарё вилояти 727,2 5,1 Гулистан 12 Ташкент вилаят Toshkent viloyati Тошкент вилояти 2644,4 15,3 Ташкент 4 Фергана вилаят Farg’ona viloyati Фарғона вилояти 3229,2 6,8 Фергана 13 Хорезм вилаят Xorazm viloyati Хоразм вилояти 1601,1 6,3 Ургенч === ЧӀехи шегьерар === # Ташкент (Toshkent) — 2 194 272 кас. (кьилин шегьер), 2010-й йисан # Наманган (Namangan) — 427 783 кас. # Андижан (Andijon) — 370 714 кас. # Самарканд (Samarqand) — 352 047 кас. # Нуку́с (Nukus) — 240 488 кас. # Бухара (Buxoro) — 231 793 кас. # Къарши (Qarshi) — 226 130 кас. # Къоканд (Qo‘qon) — 209 389 кас. # Фергана (Farg‘ona) — 171 064 кас. # Маргилан (Marg‘ilon) — 168 515 кас. # Навои (Navoiy) — 159 138 кас.citypopulation.de == Шикилар == File:Karimov Ufa.jpg|1-й Узбекистандин президент (1991—2016) Ислам Каримов File:Uzbek man from central Uzbekistan.jpg|Узбек кьуьзуь кас File:Bukhara, Silk & Spice festival (6231870072).jpg|Узбек руш File:Samarkand-25.JPG|Самарканд File:Chor minor from south.jpg|Бухара (Чор-Минор) File:Itchan Kala Khiva 2012.jpg|Хива File:International Business Center. Tashkent city.jpg|Ташкентдин бизнес-юкь == Баянар == == ЭлячӀунар == * Гьукуматдин официал портал * Узбекистандин информациядин агентство *

Узбекистан

Америкадин цуцӀул () == ЭлячӀунар == * Martes americana Category:ЦуцӀулрин

Америкадин цуцӀул

Испания (, , , ), официал тӀвар — Испаниядин Королвал (, , , ) — Европадин кьиблединни рагъакӀидай пата ва са пай Африкада авай аслу тушир гьукумат я. Испанияди Пиреней зуростровдин чилерикай чӀехи пай (80 %), Канар ва Балеар островар кьунва. Вири санал гьисабайтӀа (Африкадин къерехдал алай чӀехи тушир Испаниядин суверенитет авай чилер — Сеутани Мелилья шегьерар кваз) уьлкведин майдан 504 782 км² я, и къалурзавай лишандал гьалтайла Европада Испания кьудлагьайди я (Урусатдин, Украинадинни Франциядин гуьгъуьна). Испанияди агъадихъ галай гьукуматрихъ галаз са сергьятра ава: # Португалиядихъ галаз Пиреней зуруостровдин рагъакӀидай пата; # Британиядин гъилик квай Гибралтардихъ галаз Пиреней зуруостровдин кьибле пата; # Кеферпатан Африкада Мароккодихъ галаз (зуранклавар Сеута, Мелилья ва Пеньон-де-Велес-де-ла- Гомера); # Франциядихъни и Андоррадихъ галаз кефер пата. Кефердинни- рагъакӀидай патарихъай ам Атлантик океанди кьунва, кьиблединни-рагъэкъечӀдай патарихъай — Аравилин гьуьлуь. Испаниядин чилин винел патан юкьван гьалдин кьакьанвал 650 метр гьуьлуьн дережадилай виниз я, Европада авай гьукуматрикай виридалайни сувганди (дагълух) я. Уьлкве 17 автономиядин жемятдизни 2 автономиядин шегьердиз чара ийизва. Кьилин шегьер — Мадрид. == ТӀвар == España (ва адалай аладайбурун) лугьудай тӀварцӀин этимология гьуьжет алай месэла я. Ибериядин дегь чӀаван римдин тӀвар, Hispania, мумкин Hesperia терминдикай арадал акъатна, римвийри акӀ Испаниядиз къешенгдаказ лугьузвай тир. Вич Hesperia грек Εσπερία гафуникай аладайди я, яни «рагъакӀидай патан уьлкве» (акӀ грекри Италиядиз лугьузвай тир). Римвийри и тӀвар Испаниядиз ганва, вучиз лагьайтӀа ам Италиядилайни пара рагъакӀидай патахъ ала. Маса версиядив кьурвал, «Испания» тӀвар финикиядин I-Shapan-im («даманрин къерех») гафунилай аладайди я. Римвийри ам вири Пиреней зуростров къейд авун патал паравилин кьадарда (Hispaniae) кӀвалахарзавай тир. Баскрин этимологиядив килигайвал, тӀвар Ezpanna гафунилай аладайди я (яни «къерех, сергьят», вучиз лагьайтӀа Іспания Европадин кьибледин къерех я). Гуманист Антонио де Небрихади вичин версия теклифарнава. Адан фикирдив кьурвал, тӀвар ибериядин Hispalis гафунилай аладайди (яни «рагъакӀидай патан дуьньядин шегьер»). Хесус Луис Кунчиллосдин фикирдалди, span дувул финикиядин «spy» гафунилай аладайди я («металлар гатун» лагьай чӀал я). АкӀ хьайила i-spn-ya «металлар гатазвай чил» лагьай чӀал я# ↑ Linch, John (director), Fernández Castro, María Cruz (del segundo tomo), Historia de España, El País, volumen II, La península Ibérica en época prerromana, pg. 40. Dossier. La etimología de España; ¿tierra de conejos?, ISBN 978-84-9815-764-2. == География == Испания чӀехи пай сувавилин гьукумат я. Адан гьеч пай кьазва Месета сувандуьзенди, гьуьлелай 660 метр винихъ алай. Испаниядин кефер пата ава Кантабрия суваяр. Ада хуьзва гьукуматдин къене патар гьуьлуьн гьавайрикай. Испаниядин чӀехи пай 700 метрдилай винихъ гала, и кардай ада Европада кьведлагьай чка кьазва Швейцариядилай кьулухъ. Испаниядин кьибле пата ава Андалусия дуьзен. Гьукуматдин кьулай физва адан виридалайни чӀехини яргъи вацӀ Тахо. Мадрид Европадин виридалайни кьакьан кьилин шегьер я. === Накьвар === Испаниядин кефердинни рагъакӀидай пата гьуьлуьн мукьув гвай кьулувилерал ва суваррин гар къвезавай патахъай рагъул-хъипи накьвар чкӀанва. Уьлкведин къенен чилер — ЦӀуру ва ЦӀийи Кастилия, Ибериядин сувар ва Арагон плато — шуьтруь накьваралди тафаватлу жезва; киреждин къванер бул авай мукьарра (чкайра) терра роса гьалтзава — элювиал тир накьв. Виридалайни кьурай тамар авачир мукьарра тӀимил гуж авай карбонатдин рагъулни шуьтруь накьвар чкӀанва, гьакӀни инлай-анлай рельефдин депрессийра шуьрекатар гьалтзава. Мурсиядин ариддин ландшафтра рагъул накьвар чкӀанва. Абурук гипсарни уьцӀуьвал квач, чилиз яд гайитӀа абуру емишрин ва маса магьсуларин чӀехи гъалаяр (бегьерар) гузва. Кьул хьтин дегь чӀаван аллювиал тир кьулувилеррал барросрин залан чеб квай накьвар чара жезва, дуьгуь расун патал абур лап виже къведайбур я. == Кьиспес == Чи эра эгечӀ тавунмаз къенин Испаниядин чилер Дегь Римдик квай. А гьукумат цкӀир хьайила Испанияда акъвазна вестготорин къуват. 8-лагьай вишйиса Испания кьуна арабри. А чӀавуз абуру Кордовадин эмиратдик кьил кутуна. СакӀус чӀавунилай чилин ватанэгьлийри эгечӀна Реконкиста. Италрини французри абуруз куьмекзавай. Къвез-къведайдивай Кордовадин эмиратдин чилер гъвечӀи жез хьана, ватанэгьлийри чпин чил абурувай гахкъуд ийиз. Вад паччахвал авай — Кастилия, Арагон, Леон, Португалияни Наварра. Абуру сад хьана арабриз женг гузвай чилер кьулухъ къачудайвал. ГьакӀ хьана 1492-лагьай йиса Кастилияни Арагон кӀватӀ хьана къачуна арабрин эхиримжи къеле Гранада. Арабрин къуват Пиренейра куьтягь хьана. Гьа чӀавуна испанри эгечӀна чпиз колонийрин империя эцигиз. 180px|thumb|1650-й йисан Кьиблепатан Америкада авай Испаниядин колонияр: 1 — Панама. 2 — Санта-Фе-де-Богота, 3 — Кито, 4 — Лима, 5 — Ла-Плата де Лос-Шаркас, 6 — Чили. == Экономика == Испания дуьньяда авай 9-лагьай гьукумат я экономикадай. Гьамиша ина ксари хуьруьн кӀвалахар ийизвай. Индустрия ина хказ жез хьана Дуьньядин Кьведлагьай дяве куьтягь хьайила. Франкодин режим, Гитлераз куьмек гайи, ина амукьнавайвили, гьукумат кӀеви хьана амай дуьньядикай. 1950-лагьай йисарин юкьва Испаниядин индустрияди пара пул гуз хьана хуьруьн кӀвалахрилай. 1964-лагьай йиса эгечӀна экрномикадин дегишвилер, абур кьабул авурла халкьдин уьмуьрдин гьал авайлилай пара хъсан хьана. 1960-лагьай йисара Испаниядин экономика Япониядиндилай кьулухъ виридалайни фад къуватлу жедайди хьана. Машиностроениени металлургия 50 %дал маса гьукуматрин идарайрик гав Испанияда. Импорт 190 млрд евро я, экспорт 135 млрд евро. Пара пул къвезва гьукуматдиз туризмдивай. Месала, 2004-лагьай йиса Испаниядиз 53 млн кас атана, абуру гъана пул 35 млрд евро. Туризмдин чарадик ква 1,5 миллион кас Испанияда. Вири дуьньядиз чида ихьтин ял ядай чкаяр: Барселона, Мадрид, Валенсия, Канарар, Ибица, Балеарар. == Административ паюн == Испаниядин административ паюн Конституциядини алай чӀаван къанунри къайдада тазва. Испания — кьакьан дережадин децентрализация квай унитар гьукумат я. Дуьньяда авай уьлквейриз авай къанунрин системаяр: Энциклопедиядин справочник. Испания. Баскрин ЧилизниКОММЕРСАНТ.ру — Баски сложили оружие: ETA призвала власти Испании и Франции к переговорам Каталуниядиз ЛЕНТА.ру — Развод по расчету: Новые европейские сепаратисты хотят денег, а не национального самоопределения «гьяркьуь» автономияр ава. Испаниядин асул административни чилин тек автономиядин жемят (исп. comunidad autónoma, бязи чӀавара абуруз автономиядин вилаят (урус. автономная область) лугьузава). Алай чӀавуз административни чилин патахъай Испания 50 провинциядиз чара жезва, абур 17 автономиядин жемятдик акатзава. ГьакӀни Испаниядик Африкада авай 2 автономиядин шегьер (исп.ciudades autónomas) — Сеута, Мелилья ва Испаниядин суверенитет авай чилер акатзава. === Автономиядин вилаятарни провинцияр === № Пайдах Регион Административ юкь Агьалияр, кас (2011 йис) Майдан, км² Провинцияр 1 Андалусия () Севилья 8 424 102 87 268 Альмерия, Кадис Кордова, Гранада Уэльва, Хаэн Малага, Севилья 2 Арагон () Сарагоса 1 346 293 47 719 Сарагоса Уэска Теруэль 3 Астурия () Овьедо 1 081 487 10 604 4 Баскдин Уьлкве ( баск. Euskadi) Витория 2 184 606 7 234 Алава Бискайя Гипускоа 5 Балеар островар (, кат. Illes Balears) Пальма-де-Мальорка 1 113 114 4 992 6 Валенсия () Валенсия 5 117 190 23 255 Аликанте (Алакан) Валенсия Кастельон 7 Галисия (, галис. Galiza) Сантьяго-де-Компостела 2 795 422 29 574 Ла-Корунья Оренсе Понтеведра Луго 8 Канар островар () Лас-Пальмас-де-Гран-Канария, Санта-Крус-де-Тенерифе 7 447 2 126 769 9 Кантабрия () Сантандер 5 321 593 121 10 Кастилия — Ла-Манча () Толедо 79 463 2 115 334 Альбасете, Сьюдад-Реаль Куэнка, Толедо Гвадалахара 11 Кастилия-Леон () Вальядолид 94 223 2 558 463 Авила, Бургос Леон, Паленсия Саламанка, Сеговия Сория, Вальядолид Самора 12 Каталония ( кат. Catalunya) Барселона 32 114 7 539 618 Барселона Таррагона Льейда, Жирона 13 Мадрид () Мадрид 8 028 6 489 680 Мадрид 14 Мурсия () Мурсия 11 313 1 470 069 Мурсия 15 Наварра ( баск. Nafarroa) Памплона 10 391 642 051 Наварра 16 Риоха () Логроньо 5 045 322 955 Риоха 17 Эстремадура () Мерида 41 634 1 109 367 Бадахос Касерес === Шегьерар === Чка Шегьер Агьалияр (2005) Агьалияр (2011) Автономдин шериквал 1 Мадрид Madrid 3 155 359 ↑ 3 265 038 Мадрид 2 Барселона Barcelona 1 593 075 ↑ 1 615 448 Каталония 3 Валенсия Valencia 796 549 ↑ 798 033 Валенсия 4 Севилья Sevilla 704 154 ↓ 703 021 Андалусия 5 Сарагоса Zaragoza 647 373 ↑ 674 725 Арагон 6 Малага Málaga 558 287 ↑ 568 030 Андалусия 7 Мурсия Murcia 409 810 ↑ 442 203 Мурсия 8 Пальма-де-Майорка Palma 375 773 ↑ 405 318 Балеар островар 9 Лас-Пальмас-де-Гран-Канария Las Palmas de Gran Canaria 378 628 ↑ 383 343 Канар островар 10 Бильбао Bilbao 353 173 ↓ 352 700 Баскдин Уьлкве == Агьалияр == Шегьердин агьалияр — 76 % я. Агьалийрин къалинвал — 79,7 кас/км² я. Кастилиядин (испан) чӀал вири Испания тирвал официал чӀал я. Амма са бязи автономиядин вилаятра чпин официал чӀаларни ава, абурун статус кастилиядин чӀалаз барабар я: * Баскрин Чилени Наваррада — баск чӀал; * Валенсиядани Балеар островра — каталан чӀал(Валенсияда адаз валенсиядин чӀал лугьузава); * Галисияда — галисиядин чӀал; * Каталунияда — каталанни окситан (аран рахунин жуьреда) чӀалар. 71%-дилай пара — католикар, 25 % — атеистар, 2 % — мусурманар, 1 % — иудеяр. АкӀ ятӀани, Испаниядин вири агьалийрикай 67%-ди са жинс авай никягьар официал регистрациядикай фикирдин пад хвена. 2005-лагьай йисан чиле вацралай инихъ уьлкведа са жинс авай никягьар ашкара гьалдиз акъуддай ва са жинс авай жуьтриз аялар хвавиле кьабулдай ихтияр гудай къанун акъатна. Уьлкведин сергьятрин къеце пата 2,7 млн-дилай пара испанар яшамишзава, гьабурукай 1,7 млн кас Кеферпатан Американи Кьиблепатан Америкадин уьлквейра, РагъакӀидайпатан Европада 1 млн пара кас (асул гьисабдалди Франциядани Германияда). ЙисAnuario Estadístico de España 1 500 1000 1300 1500 1800 1900 1932 1959 1977 2009 Агьалийрин сан-гьисаб млн кас 6,5 4,5 6 11,3 6,2 11,55 18,6 24,1 29,9 36,2 45,97 Instituto Nacional de Estadística. . Испаниядин агьалийрин сан-гьисабдин динамика Colors= id:lightgrey value:rgb(0.95,0.95,0.99) id:darkgrey value:rgb(0.80,0.70,0.95) id:sfondo value:rgb(1,1,1) id:barra value:rgb(0.20,0.80,0.40) ImageSize = width:700 height:300 PlotArea = left: 60 bottom: 30 top: 20 right: 20 DateFormat = x.y Period = from:0 till:50000 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:10000 start:10000 ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:2000 start:2000 BackgroundColors = canvas:sfondo BarData= bar: 1 text: 1 bar: 2 text: 200 bar: 3 text: 500 bar: 4 text: 700 bar: 5 text: 1100 bar: 6 text: 1300 bar: 7 text: 1400 bar: 8 text: 1500 bar: 9 text: 1600 bar: 10 text: 1650 bar: 11 text: 1717 bar: 12 text: 1752 bar: 13 text: 1787 bar: 14 text: 1857 bar: 15 text: 1900 bar: 16 text: 1930 bar: 17 text: 1960 bar: 18 text: 1991 bar: 19 text: 2010 bar: 20 text: 2013 bar: 21 text: 2014 PlotData= color:barra width:20 align:center bar: 1 from:4000 till: 0 bar: 2 from:5000 till: 0 bar: 3 from:4000 till: 0 bar: 4 from:3000 till: 0 bar: 5 from:4000 till: 0 bar: 6 from:6000 till: 0 bar: 7 from:4000 till: 0 bar: 8 from:5000 till: 0 bar: 9 from:8000 till: 0 bar: 10 from:7000 till: 0 bar: 11 from:7500 till: 0 bar: 12 from:9400 till: 0 bar: 13 from:10300 till: 0 bar: 14 from:15500 till: 0 bar: 15 from:18600 till: 0 bar: 16 from:23700 till: 0 bar: 17 from:30600 till: 0 bar: 18 from:39400 till: 0 bar: 19 from:47100 till: 0 bar: 20 from:46700 till: 0 bar: 21 from:46500 till: 0 PlotData= bar: 1 at: 4000 fontsize:S text: 4 shift:(0,5) bar: 2 at: 5000 fontsize:S text: 5 shift:(0,5) bar: 3 at: 4000 fontsize:S text: 4 shift:(0,5) bar: 4 at: 3000 fontsize:S text: 3 shift:(0,5) bar: 5 at: 4000 fontsize:S text: 4 shift:(0,5) bar: 6 at: 6000 fontsize:S text: 6 shift:(0,5) bar: 7 at: 4000 fontsize:S text: 4 shift:(0,5) bar: 8 at: 5000 fontsize:S text: 5 shift:(0,5) bar: 9 at: 8000 fontsize:S text: 8 shift:(0,5) bar: 10 at: 7000 fontsize:S text: 7 shift:(0,5) bar: 11 at: 7500 fontsize:S text: 7,5 shift:(0,5) bar: 12 at: 9400 fontsize:S text: 9,4 shift:(0,5) bar: 13 at: 10300 fontsize:S text: 10,3 shift:(0,5) bar: 14 at: 15500 fontsize:S text: 15,5 shift:(0,5) bar: 15 at: 18600 fontsize:S text: 18,6 shift:(0,5) bar: 16 at: 23700 fontsize:S text: 23,7 shift:(0,5) bar: 17 at: 30600 fontsize:S text: 30,6 shift:(0,5) bar: 18 at: 39400 fontsize:S text: 39,4 shift:(0,5) bar: 19 at: 47100 fontsize:S text: 47,0 shift:(0,5) bar: 20 at: 46700 fontsize:S text: 46,7 shift:(0,5) bar: 21 at: 46500 fontsize:S text: 46,5 shift:(0,5) Вертикал тир гиг — агьалийрин сан-гьисаб (агъзур кас) къалурзава, горизонтал тир гиг — йисар (Иса пайгъамбар хайидалай кьулухъ). ЦӀарцӀин винелай агьалийрин сан- гьисаб (миллион кас) къалурзавай цифра ала. ЦӀийи чӀавал кьван вири Иберия зуростровдин агьалияр гьисабдик кутазава, 1500 йисалай инихъ — Португалиядин агьалияр квачиз. Виликан цифраяр (цӀийи чӀавал кьван) тахминан тирбур, абуру анжах агьалийрин сан-гьисаб чӀехи хьун ва гъвечӀи хьун къалурзава. XVI ва XVII виш йисарин къалурзавай лишанар — тарихдин документра къалурзавай малуматрин (кутугай макъаладиз килиг ая) юкьван гьалдинбур я. XVIII виш йисан къалурзавай лишанар — vecindario de Campoflorido (садлагьай Испаниядин агьалияр сиягьдиз къачун) малуматрал диб кьазава. 1857 йисалай инихъ ганвай къалурзавай лишанар — Миллетдин статистикадин университетди ганвай малуматар. == Фауна == Испаниядин гьайванрин дуьньяди гьяркьуь жуьреба-жуьревал къалурзава. Уьлкве алай мукьан (чкадин) гъиляй (Пиреней зуростровди Атлантик океандинни Аравилин гьуьлуьн ва Африкадинни Европадин арада мукь кьунва) ина яшамишдай мукьарин, биотоприн, климатдин чӀехи жуьреба-жуьревал ава. Испаниядин фауна юкьван- европадинни африкадин жуьрейрикай ибарат я. Гибралтардин рагал тек сад тир Европада гьакӀ тӀебиидаказ яшамишзавай маймун ава — магот тахьайтӀа магърибдин макак. Саламанкани Севилья шегьеррин патав авай фермайра корридадин патал яцар хуьзава. Ина агъадихъ ганвай гьайванрин жуьреяр гьалтзава: цуцӀулар, север, бацӀар, генеттаяр, египетдин мангустар, къуьрер, кротар, тамун кацер, сикӀер, миргер, машахар. ГьакӀни Испанияда ихьтин некхъвадайбур яшамизава: пиренейрин кьунарни миргер анжах суварра гьалтзава; яру миргел спортунин патахъай гъуьрч ийизава; тамун вакӀар (пара чкайра гьалтзава); косуля; маралар (Эстремадурада (чуьллер) ва Толерода (сувар) яшамишзава); сернаяр (Кантабриядин суварра гьалтзава, Испаниядин рагъэкъечӀдай пата). Йиртижияр: сев; бацӀ; машах; сикӀ; египетдин мангуст; вивверадин кац; куница; генетта; муьньгъ; ласка, выдра ва мсб. Саралай ийизвайбур: къуьр; вагьши кроликар; цуцӀул; соня; кьифер; полевкаяр; кӀужур (дикообраз) ва мсб. Гьашаратар недайбур: кротар; гьакӀан кьуьгъуьр, алжирдин кьуьгъуьр; выхухольдин чкадин жуьре; землеройкадин са шумуд жуьре ва мсб. Кьаркьулуврин 20-далай пара жуьре яшамищзава. Рептилийрикай ина агъадихъ галай жуьрер ава: гъуьлягъар (аравилин гьуьлуьн ва испаниядин гадюкаяр); хъалхъас хъиперхамелеонар; пара чурчулар ва мсб.. Гьашаратар: Африкадиз адет тир пепеяр, чӀижер ва мсб. Испаниядин кьиблединни рагъэкъечӀдай пата авай зуркъумганра атӀраганарни тарантулар гьалтзава. Испанияда агъадихъ галай нуькӀерин жуьреяр яшамишзаза: лекь, талгу (чалагъан); къузгъун; лацу гьажилеглег; цавун ранг авай керекул; къаз; кьукь (Европада авай виридайлайни чӀехи нуькӀерикай сад я, Эстремадурадинни Месетедин чуьллера гьалтзава); расу-яру кеклик; чуьлдин верчер, султӀандин верч; патӀ; фламинго; цапля ва мсб.. ГьакӀни Испанияда Торрехон тӀвар алай ядхуьнуьхгандин къерехрал дуьньядин виридалайни чӀехи чӀулав чинеругрин колония ава. Аравилин гьуьлуьн къерехдив гвай ятара анчоусар, лангустар, лососяр, пахлаханар, тунецар яшамишзава. ВацӀарни вирер линь, усач, форель ва маса гъетерив бул я. www.donquijote.org — Native Spanish Animalslistofcountriesoftheworld.com — Animals in Spainspaghettitraveller.com — Animals in Spainallnations.ru — ФАУНА ИСПАНИИ (ЖИВОТНЫЕ) vseprostrany.ru — Животный мир Испании Испанияда мажбури тир гьавайдан юкьван маарифдин (6-16 йиса авай агьалияр патал) системади кӀвалахзава. Вири кӀелизавайбурукай гьукуматдин мектебра 70 %, гьукуматдин университетра — 96,5 % чирвилер къачузава. Уьлкведин виридалайни чӀехи университетар: Мадриддин автономиядин университет, Комплутенсе (Мадридда), Барселонадин юкьванни автономиядин, Сантьяго-де-компостелла, Валенсияда авай Политехникадин университет. == Шикилар == Файл:Aljafería2.JPG|Сарагоса Файл:Catedral_Burgos_Lateral.JPG|Бургос Файл:Plaza de Cibeles - Palacio de Communicaciones Madrid 2002.jpg|Мадрид Файл:Toledo_Skyline_Panorama,_Spain_- _Dec_2006.jpg|Толедо Файл:Merida_Roman_Theatre1.jpg|Дегь Риман чӀаварин театр. Мерида, Эстрамадура Файл:Capileira_2000.jpg|Андалусияда авай Капильейра хуьр Файл:Rañadoiro.jpg|Халкьдин парк Раньядойро == Баянар == == ЭлячӀунар == * * Jefatura del Estado * Congreso de los Diputatos * Web oficial del turismo en España * Статистика * Категория:Аравилин гьуьлуьн патав авай гьукуматар

Испания

3 январь — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 3-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 362 югъ ама (яргъи йисуз 363 югъ). Юлийдин чӀаваргандин 21 декабрьдихъ галаз сад къвезва. == Вакъиаяр == * 1911 йисуз — Туркестанда хьайи зурзалагди Верный шегьер михьиз чукӀурзава. * 1959 йисуз — Аляска АСШ-рин 49-й штат хьанай. * 1961 йисуз — Америкадин Садхьанвай Штатри Кубадихъ галаз дипломатиядин алакъаяр атӀанай. * 1962 йисуз — Папа римскийди Фидель Кастро христианрин диндикай хкуднай. * 1977 йисуз — Apple фирмади садлагьай компьютер туькӀуьрнай. * 1994 йисуз — УФ-дин Иркутск шегьердин мукьвал Ту-154 самолётдин къаза хьанай. Экипаждин вири 116 кас телеф хьанай. == Суварар == === Умуми дуьньядин суварар === == Дидедиз хьана == === Дуьньяда === ;XIX виш йисалди * 765 йис чи э. в. — Цицерон — римдин оратор, философни политикадин кар ийизвайди. * 1591 йис — Валантен де Булонь — Франциядин шикилар. ;XIX виш йис * 1829 йис — Конрад Дуден, Германиядин филолог. * 1876 йис — Вилгьелм Пик, Германиядин коммунист, садлагьай ГДР-дин президент (1949—1960). * 1883 йис — Клемент Эттли, Британиядин политик, премьер-министр (1945—1951). * 1892 йис — Джон Роналд Руэл Толкин, Инглис кхьираг, лингвист, филолог. * 1897 йис — Пола Негри, АСШ-дин актриса. ;XX виш йис * 1906 йис — Алексей Григорьевич Стаханов, Советрин шахтёр, Социализмдин Зегьметдин Игит (1970). * 1912 йис — Тибор Берцей, Венгриядин фехтованиедин устӀар, пудра Олимпиядин къугъунрин чемпион. * 1921 йис — Гуннар Эрикссон, Швециядин лыжайраллаз къекъведай, 1948-й йисан Олимпиядин къугъунрин чемпион. * 1929 йис — Сержо Леоне, Италиядин режиссёр, сценарист, продюсер. * 1929 йис — Гордон Мур, АСШ-дин инженер, бизнесмен, миллиардер; Intel корпорациядин бине эцигай кас. * 1956 йис — Мел Гибсон, АСШ- дин ва Австралиядин актёр, сценарист, продюсерни режиссёр. * 1959 йис — Фёдор Николаевич Юрчихин, Урусатдин космонавт, Урусатдин Федерациядин Игит (2008). * 1969 йис — Михаэль Шумахер, Германиядин автогонщик, Формула-1 иридра дуьньядин чемпион. * 1976 йис — Ангелос Басинас, Грекрин футболист, 2004-й йисан Европадин чемпион. * 1989 йис — Кохэй Утимура, Япониядин гимнаст, пудра Олимпиядин къугъунрин чемпион. == Кьена == ;XIX виш йисалди * 1501 йис — Алишер Навои (Низамаддин Мир) — туьркдин/узбекдин шаир, гьукуматдин кӀвалах. * 1795 йис — Джозайя Уэджвуд — Британиядин хъенчӀин къапар ийидай устӀар, предприниматель. ;XIX виш йис * 1871 йис — Константин Дмитриевич Ушинский, Урусатдин педагог, кхьирагни алим. * 1875 йис — Пьер Ларусс, Франциядин филологни энциклопедист. ;XX виш йис * 1923 йис — Ярослав Гьашек, Чехиядин кхьираг, драматургни журналист. * 1978 йис — Рубен Моран, Уругвайдин футболист, 1950-й йисан дуьньядин чемпион. * 1979 йис — Конрад Гьилтон, АСШ- дин предприниматель, Hilton Hotels & Resorts бине эцигай кас. ;XXI виш йис * 2008 йис — Александр Гавриилович Абдулов, Советринни Урусатдин актёр. * 2017 йис — Игорь Петрович Волк, Советрин космонавт, Советрин ГалкӀдин Игит (1984). * 2020 йис — Касем Сулеймани, Ирандин дяведин кӀвалах, генерал-лейтенант. * 2022 йис — Виктор Данилович Санеев, Советрин атлет, пудра артух хкадрундин устӀар, пудра Олимпиядин къугъунрин чемпион. Категория:Январь

3 январь

Сегьшелдин тӀегъерхъан‎ () == Бедендикай == Сейшелдин тӀегъерхъан‎ — виридалай гъвечӀи кард я. Seychelles Kestrel Бедендин яргъивал — 20 см кьван. == Тистикьар == Категория:Вагьши нуькӀвер Категория:Картар

Сейшелдин тӀегъерхъан

Фиджида 5 шегьер ава. == Яшамиш жезвай чкайрин сиягь == Фиджидин инсанар яшамиш жедай чкаяр Нумра ТӀвар Агьалияр Округ 1986 й. 1986 й. 2005 й. 1\. Сува 141 273 167 975 199 455 Юкьван 2\. Нанди 15 220 30 884 53 783 РагъакӀидай патан 3\. Лаутока 39 057 43 274 49 331 РагъакӀидай патан 4\. Ламбаса 16 537 24 095 33 397 Кефердин 5\. Наусори 13 982 21 617 32 786 Юкьван 6\. Лами 16 707 18 928 21 666 Юкьван 7\. Мба 10 260 14 716 20 071 РагъакӀидай патан 8\. Сингатока 4 730 7 862 12 191 РагъакӀидай патан 9\. Ватукоула 4 789 7 079 10 151 РагъакӀидай патан 10\. Савусаву 2 872 4 970 7 922 Кефердин 11\. Ракираки 3 361 4 836 6 489 РагъакӀидай патан 12\. Навуа 2 775 4 183 5 929 Юкьван 13\. Левука 2 895 3 746 4 670 РагъэкъечӀдай патан 14\. Тавуа 2 227 2 419 2 650 РагъакӀидай патан 15\. Деумба малуматар авач 1607 1846 Юкьван 16\. Ахау малуматар авач малуматар авач 1592 Ротума 17\. Мотуса малуматар авач малуматар авач 851 Ротума 18\. Навоувалу малуматар авач 592 648 Кефердин 19\. Тумбоу малуматар авач малуматар авач 578 РагъэкъечӀдай патан 20\. Короканде малуматар авач малуматар авач 504 Кефердин 21\. Сеакака малуматар авач 394 432 Кефердин 22\. Намоси малуматар авач малуматар авач 350 Юкьван 23\. Коровоу 340 318 309 Юкьван 24\. Вунисеа малуматар авач малуматар авач 253 РагъэкъечӀдай патан 25\. Малхаха малуматар авач малуматар авач 235 РагъэкъечӀдай патан == ЧӀехи авунвай инсанар яшамиш жезвай чкаяр == Фиджида агьалийрин къалинвал акьван чӀехиди туш, гьавиляй урбанизацияламиш хьанвай вилаятар муниципал районриз сад авуна. Абуруз шегьеррин шурайри регьбервал ийизва. Гьа гьисабдик квай инсанар яшамишдай чкаяр ибур я: Ба, Лабаса, Лами, Левука, Нади, Насину, Насуори, Савусаву, Сигатока, Тавуа, Ванниа. == ЧӀехи тавунвай инсанар яшамиш жезвай чкаяр == Агъадихъ галай урбанизацияламиш хьанвай шегьеррихъ муниципал тешкилат гвач: Дрекети, Ломаваи, Королеву, Навуа, Натумбуа, Ракираки, Ватукоула. Категория:Фиджидин шегьерар Категория:Океаниядин шегьерар

Фиджидин инсанар яшамиш жезвай чкаяр

АхцегьвацӀ (ахц. нугъ. АхцагьвацӀ; ) — Дагъустанда авай вацӀ, Самур вацӀун эрчӀи патан авахьзавайди я. Ахцегьни Рутул районрин чилерилай физвайди я. == Чилинмикит == АхцегьвацӀ эгечӀзвайди я Рутул районда авай Кавказан ЧӀехи сувайрин вине. АхцегьвацӀу вичин кьил Гельмец-Ахцегь цӀиргъин рагъэкъечӀдай- кефер патаy булахдилай къачузава. Авахь Самур вацӀуз ийизава, эрчӀи патахъай, Самурдин сивелай 101 км яргъак. АхцегьвацӀ Самурдин виридалайни пара яд авай авахьзавайди я. ВацӀун яргъивал 63 км я, аватун 2300 м, яд кӀватӀзавай чилин гьяркьуьвал 963 км², кьулан кьакьанвал 2590 м. ВацӀун яд кӀватӀзавай чилерин чӀехи пай (84 %) 2000 м дережадилай винихъ гала. ВацӀун къуртар пара кьакьанбур туш, чӀехи пай — 0,5-1 м. ВацӀун агъа кьатӀ, эхиримжи 26 км галайвал кьуртар кьакьан жезва. ГатумвацӀ авахьзавай чкадилай АхцегьвацӀ дерин каматӀуз физава. Кьакьанвал 2 метрдилай 15дал къвезва, деринвал 10 см до 1,2 м. ВацӀун йигинвал 1-2 м/с, чкайралди 4-5 м/с. == Гидрология == ВацӀ туькӀуьрзавай ятарик марфарни ква, чилин ятарни. Йисан къене яд къвезавай кьван дегиш жезвайди я. Виридалайни пара яд жедай чӀав майдилай августдал я, йисан 60 % яд къвезвай кьван. Мукьвал-мукьвал вацӀ алахьиз жеда, виридалайни пара зиян 1988, 1997 йисара хьайиди я. == Авахьдай вацӀар == * КябяквацӀ, Галагатхет, КаравансарайвацӀ, ДаливацӀ, Къизил-дере, КъудумвацӀ, Фия, МацарвацӀ, КаминвацӀ, МуглахвацӀ. == Ксар == ВацӀун вине пата авазва рутулрин кьве хуьр Борч ва Хин. Амай къадар чилера вацӀ фидайвал авайбур лезги хуьрер я: Смугъул, Мичегь, Къурукал, Ахцегь. == ЭлячӀунар == * Река Ахтычай Категория:Дагъустандин вацӀар Категория:Лезгистандин вацӀар

Ахцегь вацӀ

ЦӀехуьлуба — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. И хуьр Ялама муниципалитетдик акатзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

ЦӀехуьлуба (Хъачмаз район)

1239 йис (са агъзурни кьве вишни къанни цӀекӀуьд лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла кишдиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1239-лагьай йис я. XIII виш йисан 39-лагьай йис. == Вакъиаяр == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:XIII виш ийс Категория:1239 йис

1239 йис

1725 йис (са агъзурни иридвишни къаннивадлагьай йис) — чи эрадин 1725-лагьай йис. XVIII виш йисан 25-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1725 йис

1725 йис

Клагенфурт () — Австрияда авай шегьер, Каринтия бундесланддин кьилин шегьер я. 92 827 агьали аваз им Каринтиядин виридалайни чӀехи шегьерни Австриядин 6-лагьай шегьер жезва. Шегьер алай чка Клагенфуртдин михьидал алаз 120 км² чил кьазва. Клагенфуртдин тӀвар сифте сефер 1192/99 йиса кьунвай. == Тарих == Каринтиядин герцогри Гьермана (1181 йисуз кьена), Бернгьардни Шпангьайма (1256 йисуз кьена) Клагенфурт эцигна. А чкадин 1192 йисан июндинни 1192 йисан мартдин арада сифте сефер тӀвар кьазва, Пак тир Павелдин монастирдилай "in foro Chlagenuurt" лагьана. ЦӀийиз эцигнавай шегьер вацӀун кьерел эцигна гьамиша циг ацӀузвай. Гьавиляй 1246 йисуз Бернгьард фон Шпангьайма шегьер цӀийи кьиляй йицикай хвенвай чкадал эцигна. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Австриядин_шегьерар

Клагенфурт

10 март — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 70-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 296 югъ ама (яргъи йисуз 297 югъ). ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Март

10 март

Эликар (элик. Илагар, Лагар) — бинедилай Азербайжандин Къуба райондин кьакьан сувун Элик хуьряй тир дегь Алпандин бицӀи халкьарикай сад. Нах-дагъустандин халкьарин группадин лезги халкьарин хзандиз талукь я. Милли жигьетдай эликриз виридалайни мукьва халкь къирицӀар я. ==Малуматар== 2004 йисуз французви кавказовед Жиль Отьеди Париждин Университетда вичин «КъирицӀ чалан элик нугъат» тӀвар алай диссертация хвенай Authier G. Grammaire kryz (Langue caucasique d’Azerbaïdjan, dialecte d’Alik). Paris: Peeters, 2009. 431 p. ISBN 978-90-429-2315-7. Элик хуьруьн эгьлиди азербайжандин журналистрихъ галаз авур эхтилатда икӀ лагьанай: «...элик чӀал анжах Элик хуьруьн 300-ев агакьана агьалидиз чизва. И чӀалал хуьре анжах кьуьзуьбур рахазва, жегьилар азербайжан чӀалал элячӀнава. Чпиз илагар ва я лагар лугьудай эликвияр дегь Алпандин тайифайрин дуьз несилар я. Чи хуьре цин къуюяр эгъведайла пуд-кьуд къатарин дегь чӀаван сурар дуьздал акъатнай. Чи хуьр гзаф дегь хуьр я, хуьруьн тарих ва ам мус ва ни кутунвайдиятӀа малум туш. Совет береда Хъачмаз ва Къуба райондин арандиз куьч хьана цӀийи хуьрер кутур эликар фадлай чкадин агьалидихъ галаз акахьна азербайжанариз элкъвенва. Мукьвавилиз килигна чаз гьакӀни къирицӀарни лугьузва. Элик чӀалаз гьапут чӀал гзаф мукьва, ингье за гьапут чӀал михьиз гъавурда акьазва. Зи чӀехи мурад я чи хуьре элик чӀалан мектеб ахъаюн, гьа мектебда зун жув муаллимвиле кӀвалахдай...» Аквадай гьалайрай, эликар терг жезвай миллет я. Гьукуматди абуруз чӀал хведай къулай шартӀар тешкил тавуртӀа, кьве несилдилай и бицӀи ва дегь лезги халкь дуьньядин винелай гел амачиз квахьда. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Чи чӀалал 50 кӀвале рахазвайди я Категория:Азербайжандин халкьар Категория:Лезги халкьар Категория:Нах- дагъустандин халкьар Категория:Эликар

Эликар

Гьа́мбург ( [ˈhambʊɐ̯k], чкадин [ˈhambʊɪç], агъа-герм. Hamborg [ˈhambɔːx]; — Германиядин кефердин пата авай шегьер я. Гьамбург Азад ва Ганзадин шегьер — Германия Федератив Республикадин 16 чилерикай сад я, адан ибаратдик квай шегьер-гьукумат я. ЧӀехивилел гьалтайла им уьлкведин кьведлагьай (Берлиндилай гуьгъуьниз), Европадин ГалкӀдин иридлагьай, Европадин галкӀдин виридалайни чӀехи меркез тушир шегьер я. 2014-лагьай йисан малуматралди агьалийрин кьадар 1 803 752 кас тир. == Климат == == Административ чара авунар == Гьамбург — Германияда авай федерал чил я. Гьамбург 7 райондикай ибарат я, ам 105 мягьледиз чара ийизва. 2014-лагьай йисан малуматралди: Район Агьалияр (кас) Майдан (км²) Къалинвал (кас/км²) Гьамбург-Юкь 292 659 107,1 2733 Альтона 262 129 78,3 3348 Аймсбюттель 255 018 50,1 5090 Гьамбург-Кефер пад 294 479 57,8 5095 Вандсбек 419 610 147,5 2845 Бергедорф 123 288 154,8 796 Харбург 156 569 161,0 972 Районрин векилвилин органар — районрин межлисар (bezirksversammlung), абур агьалийрин хкязва. Тамамардай органар — районрин идараяр (bezirksamt), абур районрин межлисри хкязва. == Дин == Дин гвайбурукай чӀехи пай — луьтеранар, виридалайни чӀехи луьтеран деноминация — Кефердин Германияда авай Инжилдинни Луьтеран клиса я (Evangelisch-Lutherische Kirche in Norddeutschland). == Стхавилин шегьерар (Partnerstädte — «партнер тир шегьерар») == * Дрезден, Саксония * Леон, Никарагуа * Марсел, Франция * Осака, Япония * Прагьа, Чехия * Санкт-Петербург, Урусат * Чикаго, АСШ (1994) * Шанхай, Китай == Баянар == == ЭлячӀунар == * Шегьердин официал сайт Категория:Германиядин шегьерар

Гьамбург

Гьажикъулиев Буба Саидагьмедан хва — лезги кхьираг ва журналист. 1932 йисуз Кьурагь райондин КьепӀир хуьре дидедиз хьана. Ада хайи хуьруьн мектеб ва Дагъустандин пединститут куьтягьна. Гзаф йисара Лезги радиодин, газетдин ва «Литературадин Дагъустан» журналдин редакцийра кӀвалахна. «Дагъустандин медениятдин лайихлу кардар» тӀвар къачуна. Буба Гьажикъулиев цӀудралди очеркрин, гьикаярин ва повестрин, абурукай ибарат кӀватӀалрин ("Вили вилер", "Къаридин руш", "Дустунин рикӀ", "Заз эвера", "Хайи чилел" ва "Дегьнедал") автор я. Адан «Лекьрен къая» ва «Самурдин мани» повестар Москвада ва Магьачкъалада урус чӀалал акъатнава. Зари 1987 йисуз Магьачкъалада рагьметдиз фена. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар

Гьажикъулиев Буба Саидагьмедан хва

Карша — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Акуша хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Акуша райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьруьн дуьз къвалав гала. ==Тарих== ==Агьалияр== 2007 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 1206 касди уьмуьр ийизвай Схема территориального планирования Акушинского района. Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Карша (Дагъустан)

«Жемикент хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Дербент райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Администрациядин юкь ва сад тир хуьр — Жемикент хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин кьибле пата, Дербент райондин кефер пата, Дербент шегьердилай 33 км кефердинни - рагъакӀидай пата, Уллучай вацӀал, Къаякент райондихъ галаз сергьятдал чка кьунвайди я. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 2337 касди уьмуьр гьалзавай Дербентский район. 2010 йисан малуматриз килигна, агьалияр 2555 кас тир. Агьалийрин вири азербайжанарин этник группа тир терекемеяр я, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагестанская АССР: Административно-территориальное деление. — Махачкала: Дагестанское кн. изд-во, 1980. * сельское поселение Село Джемикент Категория:Дербент райондин хуьруьнсоветар

Жемикент хуьруьнсовет

Ибрагьимова Угълангерек — лезги шаир. 1964 йисуз Мегьарамдхуьруьн райондин Билибилхуьре дидедиз хьана. Юкьван мектеб ва Дербентдин педколледж куьтягьна, ада Билиждин 3-нумрадин мектебда дидедин чӀаланни эдебиятдин тарсар ганва. Угълангерек Ибрагьимова фадлай шиирар теснифунал машгъул я. Адан эсерар лезги газетрин ва журналрин чинриз акъатзава. "Ашукь я зун", "Лезги чӀал" ва маса шииррай хайи ватандал ашукь, дидедин чӀал кӀанзавай зари аквазва. Адан са гзаф чӀалар ("Эсли", "Гьажи Давуд", "Чан ширин", "Пеле мег авай суна" ва мсб.) композиторри музыкадал эцигнава ва сегьнедилай манидарри лугьузва. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар Категория:Лезги дишегьли шаирар

Ибрагьимова Угълангерек

Ахцегь нугъат — гзафни - гзаф Дагъустандин Ахцегь районда ва Азербайжандин Кьвепеле районда авай лезгийри рахазвай лезги чӀалан асул нугъатрикай сад. == ЭлячӀунар == * Ахцегь нугъат Категория:Лезги чӀалан нугъатар

Ахцегь нугъат

Элчин Сафарли (, ; 12 лагьай март 1984 лагьай йис, Баку, Азербайджандин ССР) — алай чӀаван Азербайжандин писатель, новелист ва журналист язва. Ада урус чӀалал кхьизва. == Уьмуьрдин рехъ == Эльчин Сафарли 1984 йисан 12-лагьай мартдиз Баку шегьерда дидедиз хьана. Эльчинан буба 40 йис стаж авай летчик я, адан стха — дизайнер. Адан бубадин патай тир чӀехи диде — урус тир. Адан чӀехи диде ам урус чӀалални урус литературадал ашукьарна. Вич 12 йиса авай вахтундилай башламишна маса тӀвар къачуна ада жегьилрин газетриз кхьиз хьана. Тарсара ацукьнавай вахтунда ада гъвечӀи кьисаяр туькӀуьрзавай тир. Вич 16 йиса авай вахтундилай эгечӀна адан эсерар чапдай акъатна. Школа кӀелна куьтягьайдалай кьулухъ Эльчин Азербайджандин халкьарин арада авай UNESCO-дин университетдин журналистар гьазурзавай факультетдик кӀелиз экечӀна. Эхиримжи йисара тележурналиствиле кӀвалахна. Са арада Туьркиядин телеканалрихъ галаз санал кӀвалахна. Сафарли вичин пешедай журналист яз, са шумуд жегьилрин литературадин конкурсарин лауреат хьана. Истамбулда Кадыкей районда яшамиш жезва. Сифтегьан кьве романдин крар Турцияда физва. Эльчин Сафарлиди вичин эсерра ана авай уьмуьр, абурун медениятни адетар къалурзава, кӀелдайбур Туьркиядихъни вири Мукьвал тир РагъэкъечӀдай патан Азиядихъ галаз танишарзава. Кьенин йикъалди Э.Сафарован эсерар украински, болгаррин ва азербайджанрин чӀаларал таржума авуна. 2011-лагьай йисуз Сафарлидикай метр куьруь «Виридахъ галаз хелветда» туькӀуьрна (режиссёр — Сергей Сараханов). 2013-лагьай йисуз ада Яна Шакуновадихъ санал «Зун вун авачирла». Сафарован ктабрин тираж саналди 500 000 экземпляр жеда. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Баку дидедиз хьанвайбур Категория:Азербайжандин кхьирагар Категория:Урусатдин кхьирагар

Элчин Сафарли

1819 йис (са агъзурни муьжуьдвишни цӀекӀуьдлагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла жуьмядиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1819-лагьай йис я. XIX виш йисан 19-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1819 йис

1819 йис

1972 йис (са агъзурни кӀуьд вишни пудкъанницӀикьвед лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла кишдиз эгечӀзавай яргъи йис. Им чи эрадин 1972-лагьай йис я. XX виш йисан 72-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1972 йис

1972 йис

Гуьдейли () — Азербайжан республикадин Исмаиллы районда авай хуьр. «Гьажигьатемли» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Хуьр Исмаиллы райондин рагъакӀидай пата ала. ==Тарих== Хуьруьн бине Къуба райондин Гьапут хуьряй атанвай гьапутри кутунай. ==Агьалияр== Агьалидин вири гьапутар, суни- мусурманар я. ==ЭлячӀунар== Категория:Исмаиллы райондин хуьрер Категория:Гьапут хуьрер

Гидейли

Кертагъ Давдакь — дегь Алпан уьлкведа уьмуьр авур мазан, шаир ва философ я. == Уьмуьрдикай == Ада Къавкъаздин Албаниядин Гирдиман вилаятда уьмуьр авурди я ва Жаванширдин пачагьдин рикӀ алай арифдар тир. Давдакьан эсеррикай чав «ЧӀехи шарвал Жаваншир кьейила авур ишел» тӀвар алай ясдин чӀал агакьнава. Ам 140 цӀарцӀикай ибарат тир чӀехи шиир я. Шиирда шарвал Жаванширан къамат ганва ва зариди адахъ яс чӀугвазва. И эсердай аквазвайвал, ам теснифнавайди дегьне чирвилер авай, вичин гьиссер къалуриз алакьдай чӀалан устад, кар алакьдай зари я. Давдакьакай сифте малуматар алпанрин зари ва тарихдин илимдал кӀвалахзавай алим Дасхуьруьнви Моисеян «Албанрин тарих» улубда ганва. Давдакь эхиримжи йисаралди эрменийри чпин, азербажанри чпин зари яз гьисабзавай. «ЧӀехи шарвал Жаваншир кьейила авур ишел» чав грабар (дегь эрмени) чӀалал кхьенваз агакьнава. «Эрменийрин Григорьянан килисадин векилри Алпан эдебиятдин имаратар тергзавай ва чпин чӀалаз элкъуьрзавай» — тестикьарзава Азербайжандин академик 3. Буниятова. Азербайжандин алим, профессор М. Жаферзадеди кхьизва: «Азербажандин туьркери Мидияда ва Албанияда ацӀай халкь ва тайифа хьиз уьмуьр авурди туш». Жаваншир кьейила, теснифнавай ясдин чӀал эрмениди кхьин тавунвай хьиз, туьркдини кхьенвач". Алимри тестикьарзава: Кертагъ Давдакь алпан зари я. Давдакьан «ЧӀехи шарвал Жаваншир кьейила авур ишел» лезги чӀалаз зари Азиз Мирзебегова элкъуьрна ва басмадиз акъудна. == Чешмеяр == * Каганкатваци М. История агван. — СПБ, 1861. * Буниятов 3. Азербажан в VII—IX вв. Баку, 1965. * «Садвал», 1991-йисан 6-7 нумраяр. * «РикӀин гаф», 1992-йисан 3-4 нумраяр. == ЭлячӀунар == Категория:Алпандин шаирар Категория:Лезги шаирар

Кертагъ Давдакь

Абу Тагьир Нихави — IX-X виш йисара уьмуьр авур лезги зари. Агъзур йис идалай вилик уьмуьр авур лезги заридин ватан Ниха (Нига) шегьер тир. Вичин шиирар ада Азербайжандин Низами Генжеви, Фуьзули хьтин шаирриз махсус жуьреда, фарс ва лезги чӀалар акадарна кхьизвай. Адан гьакъинда сифте малумат гайиди чи халкьдин тӀвар-ван авай хва З. Ризванов хьана. И чна гузвай материал адан хва Р. Ризванован "Кьиблепатан лезгийрин литература" улубдай къачунвайди я. Лугьунрай, Абу Тагьир Нихави машгьур шаир хьиз Шамахи шегьердиз атана, шарваншагь II-й Гьайсаман сарайдиз аватзава. Чи гъиле гьатнавай шиир авторди вич зинданда авайла кхьенвайди я. Зиндикьнаме¹ Димагъи-пир гъурур² ава серда³ зу, Гъурурдив къадин туш дилхуни девран⁴. Мал-девлетни хьаниш къисметда диргъа5, Уьмуьрдин никини бар гъаниш элъан6. Бахтин тар кьецӀил я, авахьна пешер, Деврани-кеж рефтар7 хьан(а)ва дуван. Рузу бул я чилел,амма заз-муьшкуьл, Эййуь гьеле хъвани8 чигъизваш унван. Зун эйшу-ишретдин эхи9 туш, валлагь, Рикикагъ аллагьриз жез(а)ва аян. Зунни михьи кас тий, Аллагь киз10, гъуц киз, Гила алемни кваз хьан(а)ва душман. Алем авач рикӀа, зун жув я алем, Вушиз дар я къе, бес, заз чӀехи жагьан? Ниха-шагьдин хуьр я, них11 тӀуьрай вичи, Заз кӀахун12 фу бес я, садни и(н) зиндан. Зиндикь туштӀани гьич, Тагьир Нихави Хьанва гьамишалух Гьайсамаз такӀан. Къейдар: 1-диндилай элкъвейди; 2-дамахдиз лайих; 3-кьил ; 4-хажалатди кьунвай; 5-гьайиф; 6-гьатта; 7-гьахъ авачир девир; 8-Я стхаяр; 9-стха; 10-хьиз; 11-нехв; 12-нахутӀ ==ЭлячӀунар== * Алам журнал №2 (2013 апрель) Категория:IX виш йисан лезги шаирар Категория:Лезги шаирар

Абу Тагьир Нихави

Тувалу () — гьукумат юкьван Океанияда. == Баянар == == ЭлячӀунар == * * Permanent Mission of Tuvalu to the United Nations * Статистика Категория:Австралияни Океаниядин гьукуматар

Тувалу

Бейхъишлах — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. И хуьр Жанахир муниципалитетдик акатзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Лезги топономика М. Меликмегьеммедов Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Бейхъишлах