passage
stringclasses 300
values | question
stringlengths 10
135
| answer
stringlengths 1
123
|
|---|---|---|
राष्ट्रमण्डल (अङ्ग्रेजी : कमनवेल्थ नेसन्स) (पूर्वनाम ब्रिटिस राष्ट्रमण्डल), ५४ स्वतन्त्र राज्यहरूको एक सङ्घ हो जसमा ब्रिटिस साम्राज्यको सबै राज्य (मोजाम्बिक र संयुक्त अधिराज्य बाहेक) को हिस्सा थिए। यसको मुख्यालय लन्डनमा रहेको छ। यसको मुख्य उद्देश्य लोकतन्त्र, साक्षरता, मानव अधिकार, सुशासन, स्वतन्त्र व्यापार र विश्व शान्तिलाई टेवा पुगाउनु हो। बेलायती महारानी एलिजाबेथ द्वितीयले राष्ट्रमण्डल खेल र बैठकहरू हरेक चार वर्षमा भाग लिन्छिन्। यो सन् १९३१ मा स्थापित भएको थियो, तर यसको आधुनिक रूप सन् १९४७ मा भारत र पाकिस्तानको स्वतन्त्रता पछि निर्धारित गरिएको थियो।
राष्ट्रमण्डल देशहरूको कुनै संविधान वा विधान छैन।भारत, एन्टिगुआ, अस्ट्रेलिया, बङ्गलादेश, ब्रुनाई, क्यानडा, साइप्रस, घानासहित अन्य राष्ट्रहरू यसको सदस्य हुन्।
इतिहास
निर्माण
लन्डन घोषणापत्र अन्तर्गत बेलायतकी रानी एलिजाबेथ द्वितीय राष्ट्रमण्डलकी राष्ट्र प्रमुख हुन्। राष्ट्रमण्डल सचिवालय सन् १९६५ मा स्थापित भएको थियो। यसको महासचिव मुख्य कार्यकारीको रूपमा कार्य गर्दछ। हाल प्याट्रिसिया स्कटल्यान्ड यसकी महासचिव छिन्। उनको चयन सन् २००७ नोभेम्बरमा गरिएको थियो। यसको पहिलो महासचिव क्यानडाका अर्नोल्ड स्मिथ थिए। सन् १९२६ को शाही सम्मेलनमा बालफोर घोषणापत्रमा बेलायत र अन्य राष्ट्रमण्डलका सदस्यहरू "कुनै पनि हिसाबले आफ्नो घरेलु वा बाह्य मामिलाको कुनै पनि पक्षमा अधीनस्थ छैनन्, यद्यपि रानी सामान्य निष्ठाबाट स्वतन्त्र छिन् र स्वतन्त्र रूपबाट राष्ट्रहरूको बेलायती राष्ट्रमण्डलको सदस्यहरूको रूपमा सम्बद्ध छिन् भन्ने कुरामा सहमत भएका थिए। "राष्ट्रमण्डल" शब्द आधिकारिक रूपमा समुदायको वर्णन गर्नको लागि अपनाइएको थियो।
सम्बन्धको यी पक्षहरू सन् १९३१ मा वेस्टमिन्स्टरको संविधानद्वारा औपचारिक रूप दिइएको थियो, जो अनुमोदनको आवश्यकता बिना क्यानडामा लागू भएको थियो, तर अस्ट्रेलिया, न्युजिल्यान्ड र न्यूफाउन्डल्यान्डको लागि यो कानून लागू गर्नको लागि अनुमोदन गर्नुपरेको थियो। न्युफाउन्डल्यान्डले सन् १९३४ फेब्रुअरी १६ मा आफ्नो संसदमा सहमतिमा नगरेकाले, न्युफाउन्डल्यान्डको सरकार स्वेच्छाले समाप्त भएको थियो र प्रशासन लन्डनको प्रत्यक्ष नियन्त्रणमा फर्किएको थियो। न्युफाउन्डल्यान्डपछि सन् १९४९ मा क्यानाडाको १०औँ प्रान्तको रुपमा क्यानडामा सामेल भएको थियो। अस्ट्रेलिया र न्युजिल्यान्ड क्रमशः सन् १९४२ र सन् १९४७ मा संविधानको अनुमोदन गरेका थिए।
सदस्यता
भारत सहित एन्टिगुआ, अष्ट्रेलिया, बङ्गलादेश, ब्रुनाई, क्यानडा, साइप्रस, घाना आदि यसका सदस्य हुन्। जिम्बाब्वे लाई सन् २००२ मा राष्ट्रमण्डल सदस्यताबाट हटाइएको थियो र यो प्रतिबन्ध २००३ मा अनिश्चित कालसम्म बढाइएको थियो। राष्ट्रमण्डलका सदस्य राष्ट्रहरूको कुल जनसङ्ख्या १.९ अर्ब रहेको छ, जुन विश्वको जनसङ्ख्याको एक तिहाई हो। फिजीलाई राष्ट्रमण्डल बाट २०००-०१ मा प्रतिबन्ध लगाइएको थियो, त्यसपछि पुन: उक्त देशमाथि सन् २००६ मा प्रतिबन्ध लागेको थियो। नाइजेरिया लाई १९९५ देखि १९९९ सम्म प्रतिबन्धित गरिएको थियो। पाकिस्तान माथि सन् १९९९ मा प्रतिबन्ध लगाइएको थियो।
स्वरूप
राष्ट्रमण्डलको प्रमुख
राष्ट्रमण्डलको प्रमुखको कार्यालय राष्ट्रमण्डलको एक औपचारिक राष्ट्रपति कार्यालय हो। यो पद मात्र एक सापेक्ष पद हो, जसको पदाधिकारीको यस सङ्गठन को दिन-प्रतिदिनको मामिलामा कुनै भूमिकामा रहँदैन। पदको अवधि कुनै समय सीमा छैन, र परम्परागत बेलायती सार्वभौममा निहित गरिएको छ।
बेलायती सार्वभौम पहिले सबै राष्ट्रमण्डल देशहरूको शासकको दर्जा थियो, तर भारतको स्वतन्त्रता पछि, भारतले आफैँलाई एक गणतन्त्र घोषित गरेको थियो। भारतले राष्ट्रहरूको राष्ट्रमण्डलको सदस्य हुन स्वीकार गरेको थियो। पछि, राष्ट्रमण्डलको प्रमुखको पद एक गैर राजतान्त्रिक, औपचारिक राष्ट्रपति निकायको रूपमा स्थापित भएको थियो। कथित रूपमा, राष्ट्रहरूको राष्ट्रमण्डलको प्रमुख एक "स्वतन्त्र सदस्य राज्यहरूको स्वतन्त्र सङ्घको प्रतीक" को रूपमा मानिएको छ।
राष्ट्रमण्डल सरकार प्रमुखहरूको बैठक
यस सङ्गठनको मुख्य निर्णय गर्ने बोर्ड हो, द्विवार्षिक राष्ट्रमण्डल सरकार प्रमुखहरू जहाँ प्रधानमन्त्री र राष्ट्रपति सहित राष्ट्रमण्डल सरकारका प्रमुखहरू, आपसी हितका बिषयहरूमा छलफल गर्न धेरै दिनसम्म भेला हुन्छन्। यो बैठक राष्ट्रमण्डल प्रधानमन्त्रीहरूको बैठकको उत्तराधिकारी हो र पहिले नै, इम्पिरियल सम्मेलन र औपनिवेशिक सम्मेलन, जो सन् १८८७ पछि आयोजित गरिएको थियो। यस बाहेक, त्यहाँ वित्त मन्त्री, कानून मन्त्री, स्वास्थ्य मन्त्री आदिको नियमित बैठकहरू हुन्छन्। उनीहरूका सामु विशेष सदस्यको रुपमा सदस्यहरूलाई मन्त्रीस्तरीय बैठक वा सरकारी स्तरको बैठकहरूको प्रमुखमा प्रतिनिधि पठाउन आमन्त्रित गरिएको हुँदैन।
राष्ट्रमण्डल सचिवालय
राष्ट्रमण्डल सचिवालय मुख्य अन्तरसरकारी निकाय र राष्ट्रमण्डलको केन्द्रीय कार्यकारी निकाय हो। यो सदस्य राष्ट्रहरू बीच सहयोग सुविधाको लागि जिम्मेवार छ। राष्ट्रमण्डल प्रमुखहरू सहित अन्य बैठकहरूको आयोजनामा; नीति विकासमा सहायता र सल्लाह प्रदान; राष्ट्रमण्डलको निर्णय र नीतिहरू लाई कार्यान्वयन गर्नमा सदस्य राज्यहरूलाई सहयोग गर्ने जिम्मेवारी रहेको हुन्छ।
राष्ट्रमण्डल सचिवालय संयुक्त राष्ट्र महासभामा पर्यवेक्षकको दर्जा छ। सचिवालयको मुख्य कार्यालय लन्डनमा, संयुक्त अधिराज्यमा मार्लबरो हाउसमा रहेको छ। बेलायती शासकको पूर्व शाही निवास , रानी एलिजाबेथ द्वितीयद्वारा राष्ट्रमण्डलको प्रमुख को रूपमा सचिवालयलाई दिइएको थियो।
राष्ट्रमण्डल सचिवालयको नेतृत्व राष्ट्रमण्डल महासचिवका मुख्य कार्यकारी अधिकारीले गर्ने छन्, जो राष्ट्रमण्डल राष्ट्रहरूको सबै कामहरू र सचिवालयको जिम्मेवारीको लागि जिम्मेवार छन्। महासचिव राष्ट्रमण्डल सरकारका प्रमुखहरूद्वारा निर्वाचित हुन्छन्, र अधिकतम दुई चार वर्ष को अवधि को लागि नियुक्त गरिन्छ। महासचिवको अधीनमा दुई उप-महासचिव सचिवालयको विभाग निर्देशित हुन्छ।
सदस्य समूह
मापदण्ड
राष्ट्रहरूको राष्ट्रमण्डलको सदस्यताको लागि मापदण्ड, समयसँगै, विभिन्न दस्तावेजहरूको एक श्रृङ्खला बाट विकसित भएको छ। वेस्टमिन्स्टरको विधान, १९३१ अनुसार सदस्यताको लागि एक बेलायती स्वायत्त उपनिवेश हुन आवश्यक छ। सन् १९४९ को लन्डन घोषणापत्रले यो आवश्यकतालाई हटाएको थियो र गणतन्त्र र स्वदेशी राजतन्त्रहरूलाई राष्ट्रमण्डलमा सामेल हुन अनुमति दिइएको थियो। राष्ट्रमण्डलको प्रमुखको रूपमा बेलायती सार्वभौमलाई मान्यता दिने सर्तको साथ सो कार्य गरिएको थियो। सन् १९६० को दशकमा उपनिवेश विरुद्धको लहरको सन्दर्भमा, यी आवश्यकताहरू राजनीतिक, आर्थिक र सामाजिक सिद्धान्तहरूबाट संवैधानिक सिद्धान्तहरूमा बृद्धि हुन थालेको थियो। जातीय समानता लागि समान सदस्यताको आवश्यकता पर्ने गरि पहिलोपटक सन् १९६१ मा घोषणा सहित निर्णय गरिएको थियो। सन् १९७१ को सिङ्गापुर घोषणापत्रको १४ बुँदाहरूले सबै सदस्यहरूलाई विश्वमा शान्ति, स्वतन्त्रता, मानव अधिकार, समानता र स्वतन्त्र व्यापारको सिद्धान्तहरूको लागि समर्पित गरिएको थियो। सन् १९९१ मा, हरारे घोषणापत्र जारी गरिएको थियो। उपनिवेश विरुद्ध, शीत युद्धको अन्त्य र दक्षिण अफ्रिकामा रङभेदको अन्त्यको लागि सिङ्गापुरको सिद्धान्तहरूलाई लागू गर्नको लागि समर्पित गरिएको थियो। यो नयाँ नियमको अतिरिक्त, पूर्व नियमहरू एक कागजातमा समावेश गरिएको थियो।
सदस्यहरू
राष्ट्रमण्डल ५४ देशहरू छन्, जो पृथ्वीको सबै महाद्वीपहरूमा फैलिएको छ। यी सदस्य देशहरूको संयुक्त जनसङ्ख्या २.४ अरब, वा विश्वको जनसङ्ख्याको एक तिहाई रहेको छ। यस मध्ये १.२ अरब भारतमा र २२ करोड पाकिस्तान बस्छन्। क्रमशः ९४% जनसङ्ख्या अफ्रिका र एसियामा फैलिएको छ। भारत र पाकिस्तान पछि, जनसङ्ख्या द्वारा अर्को सबैभन्दा ठूलो राष्ट्रमण्डल देशहरू नाइजेरिया (१७ करोड), बङ्गलादेश (१५.६ करोड) र संयुक्त अधिराज्य (६.५ करोड) छन्। टुभालु सबैभन्दा सानो सदस्य हो, जसमा लगभग १०,००० मानिसहरू बसोबास गर्दछन्।
राष्ट्रहरूको राष्ट्रमण्डलको क्षेत्र लगभग , अर्थात कुल भूमि क्षेत्रको लगभग २१% हो। यस अर्थमा, तीन सबैभन्दा ठूलो राष्ट्रमण्डल देश क्यानडा, अस्ट्रेलिया र भारत हुन्।
राष्ट्रमण्डलबाट निलम्बन
राष्ट्रमण्डल मन्त्रीस्तरीय कार्य समूहले राष्ट्रमण्डलको नियमको उल्लङ्घनको लागि एक सदस्यको निष्कासन गर्ने संयन्त्रको अभावमा सदस्यलाई निलम्बन गर्दछ। सन् १९९५ यो नीतिको स्थापना पछि चार देशहरू राष्ट्रमण्डल बाट निलम्बित गरी सकिएको छ जसमा फिजी, नाइजेरिया, पाकिस्तान र जिम्बाब्वे पर्दछन्। पाकिस्तानलाई दुई पटक निलम्बित गरिएको थियो भने नाइजेरिया एक पटक निलम्बित भएको छ। फिजीलाई स्थायी रूपबाट निष्कासित गरिएको छ। जिम्बाब्वेले आफ्नो सदस्यता डिसेम्बर २००३ मा फिर्ता लिएको थियो।
राष्ट्रमण्डल संस्कृति
राष्ट्रमण्डल फाउन्डेसन
राष्ट्रमण्डल फाउन्डेसन एक अन्तरसरकारी सङ्गठन हो जसको स्थापना राष्ट्रमण्डल राष्ट्र प्रमुखहरू द्वारा सन् १९६६ मा राष्ट्रमण्डल सचिवालयको एक वर्ष पछि सन् १९६६ मा स्थापना गरिएको थियो। फाउन्डेसन लन्डनमा मार्लबरो हाउसमा अवस्थित छ, जुन एक पूर्व शाही महल थियो तथाराष्ट्रमण्डलको प्रमुख, रानी एलिजाबेथ द्वितीयद्वारा राष्ट्रमण्डल संस्थाहरूको उपयोगको लागि प्रदान गरिएको थियो। एक नागरिक समाजको समन्वय निकायको रूपमा राष्ट्रमण्डल फाउन्डेसनले राष्ट्रमण्डल देशहरूमा विभिन्न कार्यक्रमहरूको सञ्चालन गर्दछ। यो ४९ सदस्य राज्यहरूद्वारा शासित र वित्त पोषित छ। फाउन्डेसन नागरिक संस्था र प्रशासनिक संस्थाहरूका बीच राम्रो संलग्नतालाई प्रोत्साहित गर्नको लागि संसाधन, अनुदान, र पहुँच प्रदान गर्दछ। राष्ट्रमण्डल फाउन्डेसनको सदस्यता स्वैच्छिक छ र राष्ट्रमण्डलको सदस्यताबाट अलग छ, त्यसैले सबै राष्ट्रमण्डल राष्ट्रमण्डल देशहरू यसको हिस्सा छैनन्।
लोकतन्त्र र सुशासन, मानव अधिकार र लैङ्गिक समानता, गरीबी उन्मूलन, जनता केन्द्रित र दिगो विकास, कला र संस्कृतिको प्रचार आदी यसका प्राथमिकताहरू हुन्। फाउन्डेसनले बृहत उद्देश्यको लागि सेवालाई जारी राखेको छ जुन यसको समझौताको ज्ञापनपत्रमा लेखिएको छ।
राष्ट्रमण्डल खेल
राष्ट्रमण्डल खेलहरू वा राष्ट्रमण्डल खेलहरू एक अन्तर्राष्ट्रिय बहु खेल प्रतियोगिता हो जसमा यसका सदस्य राष्ट्रहरूका खेलाडीहरू विभिन्न प्रतियोगितामा प्रतिस्पर्धा गर्दछन्। पहिलो संस्करणको खेल बेलायती साम्राज्य खेलको रूपमा सन् १९३० मा आयोजित गरिएको थियो, र तब देखि हरेक चार वर्षमा खेलको आयोजना हुने गरेको छ। राष्ट्रमण्डल खेल सन् १९३० देखि १९५० सम्म बेलायती साम्राज्य खेल, सन् १९५४ देखि १९६६ सम्म बेलायती साम्राज्य र राष्ट्रमण्डल खेल र सन् १९७० देखि १९७४ सम्म बेलायती राष्ट्रमण्डल खेलहरू भनेर चिनिन्थ्यो। राष्ट्रमण्डल खेलहरू पहिलो पूर्ण समावेशी अन्तर्राष्ट्रिय बहु खेल प्रतियोगिताको रूपमा मान्यता प्राप्त छ। अपाङ्गता भएका खेलाडीहरूलाई पहिलो पटक आफ्नो राष्ट्रिय टोलीको पूर्ण सदस्यको रूपमा मान्यता प्रदान गरिएको छ। यो संसारको पहिलो बहु खेल हो जसमा महिला र पुरुष पदक समान सङ्ख्यामा समावेश छ जसलाई हालै सन् २०१८ राष्ट्रमण्डल खेलहरूमा लागू गरिएको थियो।
राष्ट्रमण्डल खेलकुद हरेक चार वर्षमा आयोजना हुँदै आएको छ। द्वितीय विश्व युद्धको दौरान यसको आयोजन गरिएको थिएन। सन् १९७८ देखि यसलाई मात्र राष्ट्रमण्डल खेल भनिन्छ। मूलतः यी खेलहरू मात्र एकल प्रतिस्पर्धी खेलहरू थिए। सन् १९९८ मा क्वालालम्पुरमा आयोजित राष्ट्रमण्डल खेलहरूमा एक ठूलो परिवर्तन देखिएको थियो जब क्रिकेट, हकी र क्रिकेट जस्ता खेलहरूबाट टोलीहरूले पहिलो पटक आफ्नो उपस्थिति बनाएका थिए।
सन् २००१ मा, मानवता, समानता र भाग्यको तीन मूल्यहरू यी खेलहरू द्वारा अपनाइएको थियो, जो राष्ट्रमण्डल खेलको मुख्य मान्यताहरू हुन्। यी मान्यताहरूले हजारौँ मानिसहरूलाई प्रेरणा दिन्छ र उनीहरूलाई एक आपसमा जोड्दछ। राष्ट्रमण्डल भित्र खेलहरूलाई अपनाउनको लागि एक व्यापक जनादेश जारी गरिएको छ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
आधिकारिक वेबसाइट
महासचिवको बारेमा; राष्ट्रमण्डलको आधिकारिक वेबसाइट
बेलायती राजशाही: महारानी र राष्ट्रमण्डल
राष्ट्रमण्डल
अङ्ग्रेजी भाषी देश तथा क्षेत्रहरू
अन्तरसरकारी संस्थाहरू | राष्ट्रमण्डलको पहिलो महासचिव को थिए? | अर्नोल्ड स्मिथ |
राष्ट्रमण्डल (अङ्ग्रेजी : कमनवेल्थ नेसन्स) (पूर्वनाम ब्रिटिस राष्ट्रमण्डल), ५४ स्वतन्त्र राज्यहरूको एक सङ्घ हो जसमा ब्रिटिस साम्राज्यको सबै राज्य (मोजाम्बिक र संयुक्त अधिराज्य बाहेक) को हिस्सा थिए। यसको मुख्यालय लन्डनमा रहेको छ। यसको मुख्य उद्देश्य लोकतन्त्र, साक्षरता, मानव अधिकार, सुशासन, स्वतन्त्र व्यापार र विश्व शान्तिलाई टेवा पुगाउनु हो। बेलायती महारानी एलिजाबेथ द्वितीयले राष्ट्रमण्डल खेल र बैठकहरू हरेक चार वर्षमा भाग लिन्छिन्। यो सन् १९३१ मा स्थापित भएको थियो, तर यसको आधुनिक रूप सन् १९४७ मा भारत र पाकिस्तानको स्वतन्त्रता पछि निर्धारित गरिएको थियो।
राष्ट्रमण्डल देशहरूको कुनै संविधान वा विधान छैन।भारत, एन्टिगुआ, अस्ट्रेलिया, बङ्गलादेश, ब्रुनाई, क्यानडा, साइप्रस, घानासहित अन्य राष्ट्रहरू यसको सदस्य हुन्।
इतिहास
निर्माण
लन्डन घोषणापत्र अन्तर्गत बेलायतकी रानी एलिजाबेथ द्वितीय राष्ट्रमण्डलकी राष्ट्र प्रमुख हुन्। राष्ट्रमण्डल सचिवालय सन् १९६५ मा स्थापित भएको थियो। यसको महासचिव मुख्य कार्यकारीको रूपमा कार्य गर्दछ। हाल प्याट्रिसिया स्कटल्यान्ड यसकी महासचिव छिन्। उनको चयन सन् २००७ नोभेम्बरमा गरिएको थियो। यसको पहिलो महासचिव क्यानडाका अर्नोल्ड स्मिथ थिए। सन् १९२६ को शाही सम्मेलनमा बालफोर घोषणापत्रमा बेलायत र अन्य राष्ट्रमण्डलका सदस्यहरू "कुनै पनि हिसाबले आफ्नो घरेलु वा बाह्य मामिलाको कुनै पनि पक्षमा अधीनस्थ छैनन्, यद्यपि रानी सामान्य निष्ठाबाट स्वतन्त्र छिन् र स्वतन्त्र रूपबाट राष्ट्रहरूको बेलायती राष्ट्रमण्डलको सदस्यहरूको रूपमा सम्बद्ध छिन् भन्ने कुरामा सहमत भएका थिए। "राष्ट्रमण्डल" शब्द आधिकारिक रूपमा समुदायको वर्णन गर्नको लागि अपनाइएको थियो।
सम्बन्धको यी पक्षहरू सन् १९३१ मा वेस्टमिन्स्टरको संविधानद्वारा औपचारिक रूप दिइएको थियो, जो अनुमोदनको आवश्यकता बिना क्यानडामा लागू भएको थियो, तर अस्ट्रेलिया, न्युजिल्यान्ड र न्यूफाउन्डल्यान्डको लागि यो कानून लागू गर्नको लागि अनुमोदन गर्नुपरेको थियो। न्युफाउन्डल्यान्डले सन् १९३४ फेब्रुअरी १६ मा आफ्नो संसदमा सहमतिमा नगरेकाले, न्युफाउन्डल्यान्डको सरकार स्वेच्छाले समाप्त भएको थियो र प्रशासन लन्डनको प्रत्यक्ष नियन्त्रणमा फर्किएको थियो। न्युफाउन्डल्यान्डपछि सन् १९४९ मा क्यानाडाको १०औँ प्रान्तको रुपमा क्यानडामा सामेल भएको थियो। अस्ट्रेलिया र न्युजिल्यान्ड क्रमशः सन् १९४२ र सन् १९४७ मा संविधानको अनुमोदन गरेका थिए।
सदस्यता
भारत सहित एन्टिगुआ, अष्ट्रेलिया, बङ्गलादेश, ब्रुनाई, क्यानडा, साइप्रस, घाना आदि यसका सदस्य हुन्। जिम्बाब्वे लाई सन् २००२ मा राष्ट्रमण्डल सदस्यताबाट हटाइएको थियो र यो प्रतिबन्ध २००३ मा अनिश्चित कालसम्म बढाइएको थियो। राष्ट्रमण्डलका सदस्य राष्ट्रहरूको कुल जनसङ्ख्या १.९ अर्ब रहेको छ, जुन विश्वको जनसङ्ख्याको एक तिहाई हो। फिजीलाई राष्ट्रमण्डल बाट २०००-०१ मा प्रतिबन्ध लगाइएको थियो, त्यसपछि पुन: उक्त देशमाथि सन् २००६ मा प्रतिबन्ध लागेको थियो। नाइजेरिया लाई १९९५ देखि १९९९ सम्म प्रतिबन्धित गरिएको थियो। पाकिस्तान माथि सन् १९९९ मा प्रतिबन्ध लगाइएको थियो।
स्वरूप
राष्ट्रमण्डलको प्रमुख
राष्ट्रमण्डलको प्रमुखको कार्यालय राष्ट्रमण्डलको एक औपचारिक राष्ट्रपति कार्यालय हो। यो पद मात्र एक सापेक्ष पद हो, जसको पदाधिकारीको यस सङ्गठन को दिन-प्रतिदिनको मामिलामा कुनै भूमिकामा रहँदैन। पदको अवधि कुनै समय सीमा छैन, र परम्परागत बेलायती सार्वभौममा निहित गरिएको छ।
बेलायती सार्वभौम पहिले सबै राष्ट्रमण्डल देशहरूको शासकको दर्जा थियो, तर भारतको स्वतन्त्रता पछि, भारतले आफैँलाई एक गणतन्त्र घोषित गरेको थियो। भारतले राष्ट्रहरूको राष्ट्रमण्डलको सदस्य हुन स्वीकार गरेको थियो। पछि, राष्ट्रमण्डलको प्रमुखको पद एक गैर राजतान्त्रिक, औपचारिक राष्ट्रपति निकायको रूपमा स्थापित भएको थियो। कथित रूपमा, राष्ट्रहरूको राष्ट्रमण्डलको प्रमुख एक "स्वतन्त्र सदस्य राज्यहरूको स्वतन्त्र सङ्घको प्रतीक" को रूपमा मानिएको छ।
राष्ट्रमण्डल सरकार प्रमुखहरूको बैठक
यस सङ्गठनको मुख्य निर्णय गर्ने बोर्ड हो, द्विवार्षिक राष्ट्रमण्डल सरकार प्रमुखहरू जहाँ प्रधानमन्त्री र राष्ट्रपति सहित राष्ट्रमण्डल सरकारका प्रमुखहरू, आपसी हितका बिषयहरूमा छलफल गर्न धेरै दिनसम्म भेला हुन्छन्। यो बैठक राष्ट्रमण्डल प्रधानमन्त्रीहरूको बैठकको उत्तराधिकारी हो र पहिले नै, इम्पिरियल सम्मेलन र औपनिवेशिक सम्मेलन, जो सन् १८८७ पछि आयोजित गरिएको थियो। यस बाहेक, त्यहाँ वित्त मन्त्री, कानून मन्त्री, स्वास्थ्य मन्त्री आदिको नियमित बैठकहरू हुन्छन्। उनीहरूका सामु विशेष सदस्यको रुपमा सदस्यहरूलाई मन्त्रीस्तरीय बैठक वा सरकारी स्तरको बैठकहरूको प्रमुखमा प्रतिनिधि पठाउन आमन्त्रित गरिएको हुँदैन।
राष्ट्रमण्डल सचिवालय
राष्ट्रमण्डल सचिवालय मुख्य अन्तरसरकारी निकाय र राष्ट्रमण्डलको केन्द्रीय कार्यकारी निकाय हो। यो सदस्य राष्ट्रहरू बीच सहयोग सुविधाको लागि जिम्मेवार छ। राष्ट्रमण्डल प्रमुखहरू सहित अन्य बैठकहरूको आयोजनामा; नीति विकासमा सहायता र सल्लाह प्रदान; राष्ट्रमण्डलको निर्णय र नीतिहरू लाई कार्यान्वयन गर्नमा सदस्य राज्यहरूलाई सहयोग गर्ने जिम्मेवारी रहेको हुन्छ।
राष्ट्रमण्डल सचिवालय संयुक्त राष्ट्र महासभामा पर्यवेक्षकको दर्जा छ। सचिवालयको मुख्य कार्यालय लन्डनमा, संयुक्त अधिराज्यमा मार्लबरो हाउसमा रहेको छ। बेलायती शासकको पूर्व शाही निवास , रानी एलिजाबेथ द्वितीयद्वारा राष्ट्रमण्डलको प्रमुख को रूपमा सचिवालयलाई दिइएको थियो।
राष्ट्रमण्डल सचिवालयको नेतृत्व राष्ट्रमण्डल महासचिवका मुख्य कार्यकारी अधिकारीले गर्ने छन्, जो राष्ट्रमण्डल राष्ट्रहरूको सबै कामहरू र सचिवालयको जिम्मेवारीको लागि जिम्मेवार छन्। महासचिव राष्ट्रमण्डल सरकारका प्रमुखहरूद्वारा निर्वाचित हुन्छन्, र अधिकतम दुई चार वर्ष को अवधि को लागि नियुक्त गरिन्छ। महासचिवको अधीनमा दुई उप-महासचिव सचिवालयको विभाग निर्देशित हुन्छ।
सदस्य समूह
मापदण्ड
राष्ट्रहरूको राष्ट्रमण्डलको सदस्यताको लागि मापदण्ड, समयसँगै, विभिन्न दस्तावेजहरूको एक श्रृङ्खला बाट विकसित भएको छ। वेस्टमिन्स्टरको विधान, १९३१ अनुसार सदस्यताको लागि एक बेलायती स्वायत्त उपनिवेश हुन आवश्यक छ। सन् १९४९ को लन्डन घोषणापत्रले यो आवश्यकतालाई हटाएको थियो र गणतन्त्र र स्वदेशी राजतन्त्रहरूलाई राष्ट्रमण्डलमा सामेल हुन अनुमति दिइएको थियो। राष्ट्रमण्डलको प्रमुखको रूपमा बेलायती सार्वभौमलाई मान्यता दिने सर्तको साथ सो कार्य गरिएको थियो। सन् १९६० को दशकमा उपनिवेश विरुद्धको लहरको सन्दर्भमा, यी आवश्यकताहरू राजनीतिक, आर्थिक र सामाजिक सिद्धान्तहरूबाट संवैधानिक सिद्धान्तहरूमा बृद्धि हुन थालेको थियो। जातीय समानता लागि समान सदस्यताको आवश्यकता पर्ने गरि पहिलोपटक सन् १९६१ मा घोषणा सहित निर्णय गरिएको थियो। सन् १९७१ को सिङ्गापुर घोषणापत्रको १४ बुँदाहरूले सबै सदस्यहरूलाई विश्वमा शान्ति, स्वतन्त्रता, मानव अधिकार, समानता र स्वतन्त्र व्यापारको सिद्धान्तहरूको लागि समर्पित गरिएको थियो। सन् १९९१ मा, हरारे घोषणापत्र जारी गरिएको थियो। उपनिवेश विरुद्ध, शीत युद्धको अन्त्य र दक्षिण अफ्रिकामा रङभेदको अन्त्यको लागि सिङ्गापुरको सिद्धान्तहरूलाई लागू गर्नको लागि समर्पित गरिएको थियो। यो नयाँ नियमको अतिरिक्त, पूर्व नियमहरू एक कागजातमा समावेश गरिएको थियो।
सदस्यहरू
राष्ट्रमण्डल ५४ देशहरू छन्, जो पृथ्वीको सबै महाद्वीपहरूमा फैलिएको छ। यी सदस्य देशहरूको संयुक्त जनसङ्ख्या २.४ अरब, वा विश्वको जनसङ्ख्याको एक तिहाई रहेको छ। यस मध्ये १.२ अरब भारतमा र २२ करोड पाकिस्तान बस्छन्। क्रमशः ९४% जनसङ्ख्या अफ्रिका र एसियामा फैलिएको छ। भारत र पाकिस्तान पछि, जनसङ्ख्या द्वारा अर्को सबैभन्दा ठूलो राष्ट्रमण्डल देशहरू नाइजेरिया (१७ करोड), बङ्गलादेश (१५.६ करोड) र संयुक्त अधिराज्य (६.५ करोड) छन्। टुभालु सबैभन्दा सानो सदस्य हो, जसमा लगभग १०,००० मानिसहरू बसोबास गर्दछन्।
राष्ट्रहरूको राष्ट्रमण्डलको क्षेत्र लगभग , अर्थात कुल भूमि क्षेत्रको लगभग २१% हो। यस अर्थमा, तीन सबैभन्दा ठूलो राष्ट्रमण्डल देश क्यानडा, अस्ट्रेलिया र भारत हुन्।
राष्ट्रमण्डलबाट निलम्बन
राष्ट्रमण्डल मन्त्रीस्तरीय कार्य समूहले राष्ट्रमण्डलको नियमको उल्लङ्घनको लागि एक सदस्यको निष्कासन गर्ने संयन्त्रको अभावमा सदस्यलाई निलम्बन गर्दछ। सन् १९९५ यो नीतिको स्थापना पछि चार देशहरू राष्ट्रमण्डल बाट निलम्बित गरी सकिएको छ जसमा फिजी, नाइजेरिया, पाकिस्तान र जिम्बाब्वे पर्दछन्। पाकिस्तानलाई दुई पटक निलम्बित गरिएको थियो भने नाइजेरिया एक पटक निलम्बित भएको छ। फिजीलाई स्थायी रूपबाट निष्कासित गरिएको छ। जिम्बाब्वेले आफ्नो सदस्यता डिसेम्बर २००३ मा फिर्ता लिएको थियो।
राष्ट्रमण्डल संस्कृति
राष्ट्रमण्डल फाउन्डेसन
राष्ट्रमण्डल फाउन्डेसन एक अन्तरसरकारी सङ्गठन हो जसको स्थापना राष्ट्रमण्डल राष्ट्र प्रमुखहरू द्वारा सन् १९६६ मा राष्ट्रमण्डल सचिवालयको एक वर्ष पछि सन् १९६६ मा स्थापना गरिएको थियो। फाउन्डेसन लन्डनमा मार्लबरो हाउसमा अवस्थित छ, जुन एक पूर्व शाही महल थियो तथाराष्ट्रमण्डलको प्रमुख, रानी एलिजाबेथ द्वितीयद्वारा राष्ट्रमण्डल संस्थाहरूको उपयोगको लागि प्रदान गरिएको थियो। एक नागरिक समाजको समन्वय निकायको रूपमा राष्ट्रमण्डल फाउन्डेसनले राष्ट्रमण्डल देशहरूमा विभिन्न कार्यक्रमहरूको सञ्चालन गर्दछ। यो ४९ सदस्य राज्यहरूद्वारा शासित र वित्त पोषित छ। फाउन्डेसन नागरिक संस्था र प्रशासनिक संस्थाहरूका बीच राम्रो संलग्नतालाई प्रोत्साहित गर्नको लागि संसाधन, अनुदान, र पहुँच प्रदान गर्दछ। राष्ट्रमण्डल फाउन्डेसनको सदस्यता स्वैच्छिक छ र राष्ट्रमण्डलको सदस्यताबाट अलग छ, त्यसैले सबै राष्ट्रमण्डल राष्ट्रमण्डल देशहरू यसको हिस्सा छैनन्।
लोकतन्त्र र सुशासन, मानव अधिकार र लैङ्गिक समानता, गरीबी उन्मूलन, जनता केन्द्रित र दिगो विकास, कला र संस्कृतिको प्रचार आदी यसका प्राथमिकताहरू हुन्। फाउन्डेसनले बृहत उद्देश्यको लागि सेवालाई जारी राखेको छ जुन यसको समझौताको ज्ञापनपत्रमा लेखिएको छ।
राष्ट्रमण्डल खेल
राष्ट्रमण्डल खेलहरू वा राष्ट्रमण्डल खेलहरू एक अन्तर्राष्ट्रिय बहु खेल प्रतियोगिता हो जसमा यसका सदस्य राष्ट्रहरूका खेलाडीहरू विभिन्न प्रतियोगितामा प्रतिस्पर्धा गर्दछन्। पहिलो संस्करणको खेल बेलायती साम्राज्य खेलको रूपमा सन् १९३० मा आयोजित गरिएको थियो, र तब देखि हरेक चार वर्षमा खेलको आयोजना हुने गरेको छ। राष्ट्रमण्डल खेल सन् १९३० देखि १९५० सम्म बेलायती साम्राज्य खेल, सन् १९५४ देखि १९६६ सम्म बेलायती साम्राज्य र राष्ट्रमण्डल खेल र सन् १९७० देखि १९७४ सम्म बेलायती राष्ट्रमण्डल खेलहरू भनेर चिनिन्थ्यो। राष्ट्रमण्डल खेलहरू पहिलो पूर्ण समावेशी अन्तर्राष्ट्रिय बहु खेल प्रतियोगिताको रूपमा मान्यता प्राप्त छ। अपाङ्गता भएका खेलाडीहरूलाई पहिलो पटक आफ्नो राष्ट्रिय टोलीको पूर्ण सदस्यको रूपमा मान्यता प्रदान गरिएको छ। यो संसारको पहिलो बहु खेल हो जसमा महिला र पुरुष पदक समान सङ्ख्यामा समावेश छ जसलाई हालै सन् २०१८ राष्ट्रमण्डल खेलहरूमा लागू गरिएको थियो।
राष्ट्रमण्डल खेलकुद हरेक चार वर्षमा आयोजना हुँदै आएको छ। द्वितीय विश्व युद्धको दौरान यसको आयोजन गरिएको थिएन। सन् १९७८ देखि यसलाई मात्र राष्ट्रमण्डल खेल भनिन्छ। मूलतः यी खेलहरू मात्र एकल प्रतिस्पर्धी खेलहरू थिए। सन् १९९८ मा क्वालालम्पुरमा आयोजित राष्ट्रमण्डल खेलहरूमा एक ठूलो परिवर्तन देखिएको थियो जब क्रिकेट, हकी र क्रिकेट जस्ता खेलहरूबाट टोलीहरूले पहिलो पटक आफ्नो उपस्थिति बनाएका थिए।
सन् २००१ मा, मानवता, समानता र भाग्यको तीन मूल्यहरू यी खेलहरू द्वारा अपनाइएको थियो, जो राष्ट्रमण्डल खेलको मुख्य मान्यताहरू हुन्। यी मान्यताहरूले हजारौँ मानिसहरूलाई प्रेरणा दिन्छ र उनीहरूलाई एक आपसमा जोड्दछ। राष्ट्रमण्डल भित्र खेलहरूलाई अपनाउनको लागि एक व्यापक जनादेश जारी गरिएको छ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
आधिकारिक वेबसाइट
महासचिवको बारेमा; राष्ट्रमण्डलको आधिकारिक वेबसाइट
बेलायती राजशाही: महारानी र राष्ट्रमण्डल
राष्ट्रमण्डल
अङ्ग्रेजी भाषी देश तथा क्षेत्रहरू
अन्तरसरकारी संस्थाहरू | राष्ट्रमण्डलका सदस्य राष्ट्रहरूमा कुन देशहरू समावेश छन्? | भारत, एन्टिगुआ, अस्ट्रेलिया, बङ्गलादेश, ब्रुनाई, क्यानडा, साइप्रस, घाना |
राष्ट्रमण्डल (अङ्ग्रेजी : कमनवेल्थ नेसन्स) (पूर्वनाम ब्रिटिस राष्ट्रमण्डल), ५४ स्वतन्त्र राज्यहरूको एक सङ्घ हो जसमा ब्रिटिस साम्राज्यको सबै राज्य (मोजाम्बिक र संयुक्त अधिराज्य बाहेक) को हिस्सा थिए। यसको मुख्यालय लन्डनमा रहेको छ। यसको मुख्य उद्देश्य लोकतन्त्र, साक्षरता, मानव अधिकार, सुशासन, स्वतन्त्र व्यापार र विश्व शान्तिलाई टेवा पुगाउनु हो। बेलायती महारानी एलिजाबेथ द्वितीयले राष्ट्रमण्डल खेल र बैठकहरू हरेक चार वर्षमा भाग लिन्छिन्। यो सन् १९३१ मा स्थापित भएको थियो, तर यसको आधुनिक रूप सन् १९४७ मा भारत र पाकिस्तानको स्वतन्त्रता पछि निर्धारित गरिएको थियो।
राष्ट्रमण्डल देशहरूको कुनै संविधान वा विधान छैन।भारत, एन्टिगुआ, अस्ट्रेलिया, बङ्गलादेश, ब्रुनाई, क्यानडा, साइप्रस, घानासहित अन्य राष्ट्रहरू यसको सदस्य हुन्।
इतिहास
निर्माण
लन्डन घोषणापत्र अन्तर्गत बेलायतकी रानी एलिजाबेथ द्वितीय राष्ट्रमण्डलकी राष्ट्र प्रमुख हुन्। राष्ट्रमण्डल सचिवालय सन् १९६५ मा स्थापित भएको थियो। यसको महासचिव मुख्य कार्यकारीको रूपमा कार्य गर्दछ। हाल प्याट्रिसिया स्कटल्यान्ड यसकी महासचिव छिन्। उनको चयन सन् २००७ नोभेम्बरमा गरिएको थियो। यसको पहिलो महासचिव क्यानडाका अर्नोल्ड स्मिथ थिए। सन् १९२६ को शाही सम्मेलनमा बालफोर घोषणापत्रमा बेलायत र अन्य राष्ट्रमण्डलका सदस्यहरू "कुनै पनि हिसाबले आफ्नो घरेलु वा बाह्य मामिलाको कुनै पनि पक्षमा अधीनस्थ छैनन्, यद्यपि रानी सामान्य निष्ठाबाट स्वतन्त्र छिन् र स्वतन्त्र रूपबाट राष्ट्रहरूको बेलायती राष्ट्रमण्डलको सदस्यहरूको रूपमा सम्बद्ध छिन् भन्ने कुरामा सहमत भएका थिए। "राष्ट्रमण्डल" शब्द आधिकारिक रूपमा समुदायको वर्णन गर्नको लागि अपनाइएको थियो।
सम्बन्धको यी पक्षहरू सन् १९३१ मा वेस्टमिन्स्टरको संविधानद्वारा औपचारिक रूप दिइएको थियो, जो अनुमोदनको आवश्यकता बिना क्यानडामा लागू भएको थियो, तर अस्ट्रेलिया, न्युजिल्यान्ड र न्यूफाउन्डल्यान्डको लागि यो कानून लागू गर्नको लागि अनुमोदन गर्नुपरेको थियो। न्युफाउन्डल्यान्डले सन् १९३४ फेब्रुअरी १६ मा आफ्नो संसदमा सहमतिमा नगरेकाले, न्युफाउन्डल्यान्डको सरकार स्वेच्छाले समाप्त भएको थियो र प्रशासन लन्डनको प्रत्यक्ष नियन्त्रणमा फर्किएको थियो। न्युफाउन्डल्यान्डपछि सन् १९४९ मा क्यानाडाको १०औँ प्रान्तको रुपमा क्यानडामा सामेल भएको थियो। अस्ट्रेलिया र न्युजिल्यान्ड क्रमशः सन् १९४२ र सन् १९४७ मा संविधानको अनुमोदन गरेका थिए।
सदस्यता
भारत सहित एन्टिगुआ, अष्ट्रेलिया, बङ्गलादेश, ब्रुनाई, क्यानडा, साइप्रस, घाना आदि यसका सदस्य हुन्। जिम्बाब्वे लाई सन् २००२ मा राष्ट्रमण्डल सदस्यताबाट हटाइएको थियो र यो प्रतिबन्ध २००३ मा अनिश्चित कालसम्म बढाइएको थियो। राष्ट्रमण्डलका सदस्य राष्ट्रहरूको कुल जनसङ्ख्या १.९ अर्ब रहेको छ, जुन विश्वको जनसङ्ख्याको एक तिहाई हो। फिजीलाई राष्ट्रमण्डल बाट २०००-०१ मा प्रतिबन्ध लगाइएको थियो, त्यसपछि पुन: उक्त देशमाथि सन् २००६ मा प्रतिबन्ध लागेको थियो। नाइजेरिया लाई १९९५ देखि १९९९ सम्म प्रतिबन्धित गरिएको थियो। पाकिस्तान माथि सन् १९९९ मा प्रतिबन्ध लगाइएको थियो।
स्वरूप
राष्ट्रमण्डलको प्रमुख
राष्ट्रमण्डलको प्रमुखको कार्यालय राष्ट्रमण्डलको एक औपचारिक राष्ट्रपति कार्यालय हो। यो पद मात्र एक सापेक्ष पद हो, जसको पदाधिकारीको यस सङ्गठन को दिन-प्रतिदिनको मामिलामा कुनै भूमिकामा रहँदैन। पदको अवधि कुनै समय सीमा छैन, र परम्परागत बेलायती सार्वभौममा निहित गरिएको छ।
बेलायती सार्वभौम पहिले सबै राष्ट्रमण्डल देशहरूको शासकको दर्जा थियो, तर भारतको स्वतन्त्रता पछि, भारतले आफैँलाई एक गणतन्त्र घोषित गरेको थियो। भारतले राष्ट्रहरूको राष्ट्रमण्डलको सदस्य हुन स्वीकार गरेको थियो। पछि, राष्ट्रमण्डलको प्रमुखको पद एक गैर राजतान्त्रिक, औपचारिक राष्ट्रपति निकायको रूपमा स्थापित भएको थियो। कथित रूपमा, राष्ट्रहरूको राष्ट्रमण्डलको प्रमुख एक "स्वतन्त्र सदस्य राज्यहरूको स्वतन्त्र सङ्घको प्रतीक" को रूपमा मानिएको छ।
राष्ट्रमण्डल सरकार प्रमुखहरूको बैठक
यस सङ्गठनको मुख्य निर्णय गर्ने बोर्ड हो, द्विवार्षिक राष्ट्रमण्डल सरकार प्रमुखहरू जहाँ प्रधानमन्त्री र राष्ट्रपति सहित राष्ट्रमण्डल सरकारका प्रमुखहरू, आपसी हितका बिषयहरूमा छलफल गर्न धेरै दिनसम्म भेला हुन्छन्। यो बैठक राष्ट्रमण्डल प्रधानमन्त्रीहरूको बैठकको उत्तराधिकारी हो र पहिले नै, इम्पिरियल सम्मेलन र औपनिवेशिक सम्मेलन, जो सन् १८८७ पछि आयोजित गरिएको थियो। यस बाहेक, त्यहाँ वित्त मन्त्री, कानून मन्त्री, स्वास्थ्य मन्त्री आदिको नियमित बैठकहरू हुन्छन्। उनीहरूका सामु विशेष सदस्यको रुपमा सदस्यहरूलाई मन्त्रीस्तरीय बैठक वा सरकारी स्तरको बैठकहरूको प्रमुखमा प्रतिनिधि पठाउन आमन्त्रित गरिएको हुँदैन।
राष्ट्रमण्डल सचिवालय
राष्ट्रमण्डल सचिवालय मुख्य अन्तरसरकारी निकाय र राष्ट्रमण्डलको केन्द्रीय कार्यकारी निकाय हो। यो सदस्य राष्ट्रहरू बीच सहयोग सुविधाको लागि जिम्मेवार छ। राष्ट्रमण्डल प्रमुखहरू सहित अन्य बैठकहरूको आयोजनामा; नीति विकासमा सहायता र सल्लाह प्रदान; राष्ट्रमण्डलको निर्णय र नीतिहरू लाई कार्यान्वयन गर्नमा सदस्य राज्यहरूलाई सहयोग गर्ने जिम्मेवारी रहेको हुन्छ।
राष्ट्रमण्डल सचिवालय संयुक्त राष्ट्र महासभामा पर्यवेक्षकको दर्जा छ। सचिवालयको मुख्य कार्यालय लन्डनमा, संयुक्त अधिराज्यमा मार्लबरो हाउसमा रहेको छ। बेलायती शासकको पूर्व शाही निवास , रानी एलिजाबेथ द्वितीयद्वारा राष्ट्रमण्डलको प्रमुख को रूपमा सचिवालयलाई दिइएको थियो।
राष्ट्रमण्डल सचिवालयको नेतृत्व राष्ट्रमण्डल महासचिवका मुख्य कार्यकारी अधिकारीले गर्ने छन्, जो राष्ट्रमण्डल राष्ट्रहरूको सबै कामहरू र सचिवालयको जिम्मेवारीको लागि जिम्मेवार छन्। महासचिव राष्ट्रमण्डल सरकारका प्रमुखहरूद्वारा निर्वाचित हुन्छन्, र अधिकतम दुई चार वर्ष को अवधि को लागि नियुक्त गरिन्छ। महासचिवको अधीनमा दुई उप-महासचिव सचिवालयको विभाग निर्देशित हुन्छ।
सदस्य समूह
मापदण्ड
राष्ट्रहरूको राष्ट्रमण्डलको सदस्यताको लागि मापदण्ड, समयसँगै, विभिन्न दस्तावेजहरूको एक श्रृङ्खला बाट विकसित भएको छ। वेस्टमिन्स्टरको विधान, १९३१ अनुसार सदस्यताको लागि एक बेलायती स्वायत्त उपनिवेश हुन आवश्यक छ। सन् १९४९ को लन्डन घोषणापत्रले यो आवश्यकतालाई हटाएको थियो र गणतन्त्र र स्वदेशी राजतन्त्रहरूलाई राष्ट्रमण्डलमा सामेल हुन अनुमति दिइएको थियो। राष्ट्रमण्डलको प्रमुखको रूपमा बेलायती सार्वभौमलाई मान्यता दिने सर्तको साथ सो कार्य गरिएको थियो। सन् १९६० को दशकमा उपनिवेश विरुद्धको लहरको सन्दर्भमा, यी आवश्यकताहरू राजनीतिक, आर्थिक र सामाजिक सिद्धान्तहरूबाट संवैधानिक सिद्धान्तहरूमा बृद्धि हुन थालेको थियो। जातीय समानता लागि समान सदस्यताको आवश्यकता पर्ने गरि पहिलोपटक सन् १९६१ मा घोषणा सहित निर्णय गरिएको थियो। सन् १९७१ को सिङ्गापुर घोषणापत्रको १४ बुँदाहरूले सबै सदस्यहरूलाई विश्वमा शान्ति, स्वतन्त्रता, मानव अधिकार, समानता र स्वतन्त्र व्यापारको सिद्धान्तहरूको लागि समर्पित गरिएको थियो। सन् १९९१ मा, हरारे घोषणापत्र जारी गरिएको थियो। उपनिवेश विरुद्ध, शीत युद्धको अन्त्य र दक्षिण अफ्रिकामा रङभेदको अन्त्यको लागि सिङ्गापुरको सिद्धान्तहरूलाई लागू गर्नको लागि समर्पित गरिएको थियो। यो नयाँ नियमको अतिरिक्त, पूर्व नियमहरू एक कागजातमा समावेश गरिएको थियो।
सदस्यहरू
राष्ट्रमण्डल ५४ देशहरू छन्, जो पृथ्वीको सबै महाद्वीपहरूमा फैलिएको छ। यी सदस्य देशहरूको संयुक्त जनसङ्ख्या २.४ अरब, वा विश्वको जनसङ्ख्याको एक तिहाई रहेको छ। यस मध्ये १.२ अरब भारतमा र २२ करोड पाकिस्तान बस्छन्। क्रमशः ९४% जनसङ्ख्या अफ्रिका र एसियामा फैलिएको छ। भारत र पाकिस्तान पछि, जनसङ्ख्या द्वारा अर्को सबैभन्दा ठूलो राष्ट्रमण्डल देशहरू नाइजेरिया (१७ करोड), बङ्गलादेश (१५.६ करोड) र संयुक्त अधिराज्य (६.५ करोड) छन्। टुभालु सबैभन्दा सानो सदस्य हो, जसमा लगभग १०,००० मानिसहरू बसोबास गर्दछन्।
राष्ट्रहरूको राष्ट्रमण्डलको क्षेत्र लगभग , अर्थात कुल भूमि क्षेत्रको लगभग २१% हो। यस अर्थमा, तीन सबैभन्दा ठूलो राष्ट्रमण्डल देश क्यानडा, अस्ट्रेलिया र भारत हुन्।
राष्ट्रमण्डलबाट निलम्बन
राष्ट्रमण्डल मन्त्रीस्तरीय कार्य समूहले राष्ट्रमण्डलको नियमको उल्लङ्घनको लागि एक सदस्यको निष्कासन गर्ने संयन्त्रको अभावमा सदस्यलाई निलम्बन गर्दछ। सन् १९९५ यो नीतिको स्थापना पछि चार देशहरू राष्ट्रमण्डल बाट निलम्बित गरी सकिएको छ जसमा फिजी, नाइजेरिया, पाकिस्तान र जिम्बाब्वे पर्दछन्। पाकिस्तानलाई दुई पटक निलम्बित गरिएको थियो भने नाइजेरिया एक पटक निलम्बित भएको छ। फिजीलाई स्थायी रूपबाट निष्कासित गरिएको छ। जिम्बाब्वेले आफ्नो सदस्यता डिसेम्बर २००३ मा फिर्ता लिएको थियो।
राष्ट्रमण्डल संस्कृति
राष्ट्रमण्डल फाउन्डेसन
राष्ट्रमण्डल फाउन्डेसन एक अन्तरसरकारी सङ्गठन हो जसको स्थापना राष्ट्रमण्डल राष्ट्र प्रमुखहरू द्वारा सन् १९६६ मा राष्ट्रमण्डल सचिवालयको एक वर्ष पछि सन् १९६६ मा स्थापना गरिएको थियो। फाउन्डेसन लन्डनमा मार्लबरो हाउसमा अवस्थित छ, जुन एक पूर्व शाही महल थियो तथाराष्ट्रमण्डलको प्रमुख, रानी एलिजाबेथ द्वितीयद्वारा राष्ट्रमण्डल संस्थाहरूको उपयोगको लागि प्रदान गरिएको थियो। एक नागरिक समाजको समन्वय निकायको रूपमा राष्ट्रमण्डल फाउन्डेसनले राष्ट्रमण्डल देशहरूमा विभिन्न कार्यक्रमहरूको सञ्चालन गर्दछ। यो ४९ सदस्य राज्यहरूद्वारा शासित र वित्त पोषित छ। फाउन्डेसन नागरिक संस्था र प्रशासनिक संस्थाहरूका बीच राम्रो संलग्नतालाई प्रोत्साहित गर्नको लागि संसाधन, अनुदान, र पहुँच प्रदान गर्दछ। राष्ट्रमण्डल फाउन्डेसनको सदस्यता स्वैच्छिक छ र राष्ट्रमण्डलको सदस्यताबाट अलग छ, त्यसैले सबै राष्ट्रमण्डल राष्ट्रमण्डल देशहरू यसको हिस्सा छैनन्।
लोकतन्त्र र सुशासन, मानव अधिकार र लैङ्गिक समानता, गरीबी उन्मूलन, जनता केन्द्रित र दिगो विकास, कला र संस्कृतिको प्रचार आदी यसका प्राथमिकताहरू हुन्। फाउन्डेसनले बृहत उद्देश्यको लागि सेवालाई जारी राखेको छ जुन यसको समझौताको ज्ञापनपत्रमा लेखिएको छ।
राष्ट्रमण्डल खेल
राष्ट्रमण्डल खेलहरू वा राष्ट्रमण्डल खेलहरू एक अन्तर्राष्ट्रिय बहु खेल प्रतियोगिता हो जसमा यसका सदस्य राष्ट्रहरूका खेलाडीहरू विभिन्न प्रतियोगितामा प्रतिस्पर्धा गर्दछन्। पहिलो संस्करणको खेल बेलायती साम्राज्य खेलको रूपमा सन् १९३० मा आयोजित गरिएको थियो, र तब देखि हरेक चार वर्षमा खेलको आयोजना हुने गरेको छ। राष्ट्रमण्डल खेल सन् १९३० देखि १९५० सम्म बेलायती साम्राज्य खेल, सन् १९५४ देखि १९६६ सम्म बेलायती साम्राज्य र राष्ट्रमण्डल खेल र सन् १९७० देखि १९७४ सम्म बेलायती राष्ट्रमण्डल खेलहरू भनेर चिनिन्थ्यो। राष्ट्रमण्डल खेलहरू पहिलो पूर्ण समावेशी अन्तर्राष्ट्रिय बहु खेल प्रतियोगिताको रूपमा मान्यता प्राप्त छ। अपाङ्गता भएका खेलाडीहरूलाई पहिलो पटक आफ्नो राष्ट्रिय टोलीको पूर्ण सदस्यको रूपमा मान्यता प्रदान गरिएको छ। यो संसारको पहिलो बहु खेल हो जसमा महिला र पुरुष पदक समान सङ्ख्यामा समावेश छ जसलाई हालै सन् २०१८ राष्ट्रमण्डल खेलहरूमा लागू गरिएको थियो।
राष्ट्रमण्डल खेलकुद हरेक चार वर्षमा आयोजना हुँदै आएको छ। द्वितीय विश्व युद्धको दौरान यसको आयोजन गरिएको थिएन। सन् १९७८ देखि यसलाई मात्र राष्ट्रमण्डल खेल भनिन्छ। मूलतः यी खेलहरू मात्र एकल प्रतिस्पर्धी खेलहरू थिए। सन् १९९८ मा क्वालालम्पुरमा आयोजित राष्ट्रमण्डल खेलहरूमा एक ठूलो परिवर्तन देखिएको थियो जब क्रिकेट, हकी र क्रिकेट जस्ता खेलहरूबाट टोलीहरूले पहिलो पटक आफ्नो उपस्थिति बनाएका थिए।
सन् २००१ मा, मानवता, समानता र भाग्यको तीन मूल्यहरू यी खेलहरू द्वारा अपनाइएको थियो, जो राष्ट्रमण्डल खेलको मुख्य मान्यताहरू हुन्। यी मान्यताहरूले हजारौँ मानिसहरूलाई प्रेरणा दिन्छ र उनीहरूलाई एक आपसमा जोड्दछ। राष्ट्रमण्डल भित्र खेलहरूलाई अपनाउनको लागि एक व्यापक जनादेश जारी गरिएको छ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
आधिकारिक वेबसाइट
महासचिवको बारेमा; राष्ट्रमण्डलको आधिकारिक वेबसाइट
बेलायती राजशाही: महारानी र राष्ट्रमण्डल
राष्ट्रमण्डल
अङ्ग्रेजी भाषी देश तथा क्षेत्रहरू
अन्तरसरकारी संस्थाहरू | रानी एलिजाबेथ द्वितीयले राष्ट्रमण्डल खेल र बैठकहरू कति वर्षमा भाग लिन्छिन्? | हरेक चार वर्षमा |
मार्को पोलो (; ; अ. १२५४ – ८ जनवरी १३२४) भेनिस गणतन्त्रका एक इसाई व्यापारी हुन।
टिप्पणी
विश्वचर्चित व्यक्तित्व
मृत मानिसहरू
जीवनी | मार्को पोलो को हुन्? | भेनिस गणतन्त्रका एक इसाई व्यापारी |
मार्को पोलो (; ; अ. १२५४ – ८ जनवरी १३२४) भेनिस गणतन्त्रका एक इसाई व्यापारी हुन।
टिप्पणी
विश्वचर्चित व्यक्तित्व
मृत मानिसहरू
जीवनी | मार्को पोलो को जन्म वर्ष के हो? | १२५४ |
मार्को पोलो (; ; अ. १२५४ – ८ जनवरी १३२४) भेनिस गणतन्त्रका एक इसाई व्यापारी हुन।
टिप्पणी
विश्वचर्चित व्यक्तित्व
मृत मानिसहरू
जीवनी | मार्को पोलो को मृत्युको मिति के हो? | ८ जनवरी १३२४ |
पेरू राष्ट्रिय फुटबल टिम अन्तर्राष्ट्रिय फुटबल प्रतियोगितामा पेरूको प्रतिनिधित्व गर्ने पुरुष फुटबल टिम हो । यो पेरू फुटबल संघको नियन्त्रणमा रहेकोे छ ।
बाह्य कडीहरू
पेरू एफए
फिफा टिम प्रोफाइल
टिम रेकर्डहरु
सन्दर्भ सामाग्री
दक्षिण अमेरिकी राष्ट्रिय फुटबल टोलीहरू | कसले पेरू राष्ट्रिय फुटबल टिमको नियन्त्रणमा छ? | पेरू फुटबल संघ |
पेरू राष्ट्रिय फुटबल टिम अन्तर्राष्ट्रिय फुटबल प्रतियोगितामा पेरूको प्रतिनिधित्व गर्ने पुरुष फुटबल टिम हो । यो पेरू फुटबल संघको नियन्त्रणमा रहेकोे छ ।
बाह्य कडीहरू
पेरू एफए
फिफा टिम प्रोफाइल
टिम रेकर्डहरु
सन्दर्भ सामाग्री
दक्षिण अमेरिकी राष्ट्रिय फुटबल टोलीहरू | पेरू राष्ट्रिय फुटबल टिम कुन प्रतियोगितामा प्रतिनिधित्व गर्छ? | अन्तर्राष्ट्रिय फुटबल प्रतियोगिता |
गोश्वारा रामेछाप जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो।
स्रोत
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
गाउँ विकास समितिहरू | गोश्वारा कहाँ अवस्थित छ? | रामेछाप जिल्लामा |
गोश्वारा रामेछाप जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो।
स्रोत
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
गाउँ विकास समितिहरू | गोश्वारा के हो? | गाउँ विकास समिति |
पन्थी नेपाल, भारत तथा अन्य स्थानहरूमा बसोबास गर्ने हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको थर हो। पूर्वज भारतको बनारसबाट आएको भनी ठानिएको पन्थी थर हिन्दू ब्राह्मणको थर हो। भारद्वाज गोत्रिय पन्थी थरीको बसोबास नेपालमा विशेष गरी गुल्मी, अर्घाखाँची, पाल्पा अनि कपिलवस्तु जिल्लामा रहेको पाइन्छ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
थरहरू
संस्कृति
भारद्वाज गोत्र | पन्थी थर कहाँ बसोबास गर्छ? | नेपाल, भारत तथा अन्य स्थानहरूमा |
पन्थी नेपाल, भारत तथा अन्य स्थानहरूमा बसोबास गर्ने हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको थर हो। पूर्वज भारतको बनारसबाट आएको भनी ठानिएको पन्थी थर हिन्दू ब्राह्मणको थर हो। भारद्वाज गोत्रिय पन्थी थरीको बसोबास नेपालमा विशेष गरी गुल्मी, अर्घाखाँची, पाल्पा अनि कपिलवस्तु जिल्लामा रहेको पाइन्छ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
थरहरू
संस्कृति
भारद्वाज गोत्र | पन्थी थरको पूर्वज कहाँबाट आएको ठानिन्छ? | भारतको बनारस |
पन्थी नेपाल, भारत तथा अन्य स्थानहरूमा बसोबास गर्ने हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको थर हो। पूर्वज भारतको बनारसबाट आएको भनी ठानिएको पन्थी थर हिन्दू ब्राह्मणको थर हो। भारद्वाज गोत्रिय पन्थी थरीको बसोबास नेपालमा विशेष गरी गुल्मी, अर्घाखाँची, पाल्पा अनि कपिलवस्तु जिल्लामा रहेको पाइन्छ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
थरहरू
संस्कृति
भारद्वाज गोत्र | पन्थी थर कुन धर्मावलम्बीहरूको हो? | हिन्दू |
पन्थी नेपाल, भारत तथा अन्य स्थानहरूमा बसोबास गर्ने हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको थर हो। पूर्वज भारतको बनारसबाट आएको भनी ठानिएको पन्थी थर हिन्दू ब्राह्मणको थर हो। भारद्वाज गोत्रिय पन्थी थरीको बसोबास नेपालमा विशेष गरी गुल्मी, अर्घाखाँची, पाल्पा अनि कपिलवस्तु जिल्लामा रहेको पाइन्छ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
थरहरू
संस्कृति
भारद्वाज गोत्र | पन्थी थरीको बसोबास नेपालमा कहाँ विशेष गरी रहेको पाइन्छ? | गुल्मी, अर्घाखाँची, पाल्पा अनि कपिलवस्तु जिल्लामा |
पन्थी नेपाल, भारत तथा अन्य स्थानहरूमा बसोबास गर्ने हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको थर हो। पूर्वज भारतको बनारसबाट आएको भनी ठानिएको पन्थी थर हिन्दू ब्राह्मणको थर हो। भारद्वाज गोत्रिय पन्थी थरीको बसोबास नेपालमा विशेष गरी गुल्मी, अर्घाखाँची, पाल्पा अनि कपिलवस्तु जिल्लामा रहेको पाइन्छ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
थरहरू
संस्कृति
भारद्वाज गोत्र | पन्थी थर कुन गोत्रको हो? | भारद्वाज गोत्रिय |
ब्रायन हटन हज्सन नेपालका लागि बेलायती रेजिडेन्सी (दूत) थिए। सन् १८२० देखि अढाइ दशकसम्म नेपालका लागि रहँदा उनले नेपालमा विभिन्न सामग्री सङ्कलन गरेका थिए।
अनुसन्धान
हज्शनले विभिन्न विधाका सामग्रीहरू सङ्कलन गरी लण्डन पुर्याएका थिए। जुन सामग्रीलाई सामग्रीहरूलाई हज्शन पाण्डुलिपि भनिएको छ। अधिक समय दार्जीलिङमा रहेर खोज गरेका हज्शनको सम्पर्कमा थुप्रै नेपाली थिए। तीमध्ये ताप्लेजुङको ढुङ्गेसाँघुका जोभानसिं वनेम पनि थिए। जोभानसिंले आफ्ना पुर्खाहरूले गोर्खालीविरुद्ध लड्दाका युद्धवर्णन पुर्खाहरूबाट सुनेका घटना लिम्बू भाषामा सिरिजंगा लिपिमा लेखेर हज्शनलाई बुझाएका थिए।
हज्शनबारे पुस्तक
साढे दुई सय वर्षअघिको विषयलाई लिएर अनुसन्धान गरिएको कृति हज्शन पाण्डुलिपिमा गोर्खा-लिम्बुवान-खम्बुवान पुस्तक वि.सं. २०७० वैशाखमा काठमाडौंमा सार्वजनिक गरियो। उक्त पुस्तक अर्जुनबाबु माबुहाङ र भरत तुङघङले लेखेका हुन्।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाहिरी लिङ्कहरू
हज्सन पाण्डुलिपि पुस्तक सार्वजनिक
जीवनी
बेलायती नागरिकहरू
विश्वका चर्चित व्यक्तित्वहरू | ब्रायन हटन हज्सन कस्ता थिए? | बेलायती रेजिडेन्सी (दूत) |
ब्रायन हटन हज्सन नेपालका लागि बेलायती रेजिडेन्सी (दूत) थिए। सन् १८२० देखि अढाइ दशकसम्म नेपालका लागि रहँदा उनले नेपालमा विभिन्न सामग्री सङ्कलन गरेका थिए।
अनुसन्धान
हज्शनले विभिन्न विधाका सामग्रीहरू सङ्कलन गरी लण्डन पुर्याएका थिए। जुन सामग्रीलाई सामग्रीहरूलाई हज्शन पाण्डुलिपि भनिएको छ। अधिक समय दार्जीलिङमा रहेर खोज गरेका हज्शनको सम्पर्कमा थुप्रै नेपाली थिए। तीमध्ये ताप्लेजुङको ढुङ्गेसाँघुका जोभानसिं वनेम पनि थिए। जोभानसिंले आफ्ना पुर्खाहरूले गोर्खालीविरुद्ध लड्दाका युद्धवर्णन पुर्खाहरूबाट सुनेका घटना लिम्बू भाषामा सिरिजंगा लिपिमा लेखेर हज्शनलाई बुझाएका थिए।
हज्शनबारे पुस्तक
साढे दुई सय वर्षअघिको विषयलाई लिएर अनुसन्धान गरिएको कृति हज्शन पाण्डुलिपिमा गोर्खा-लिम्बुवान-खम्बुवान पुस्तक वि.सं. २०७० वैशाखमा काठमाडौंमा सार्वजनिक गरियो। उक्त पुस्तक अर्जुनबाबु माबुहाङ र भरत तुङघङले लेखेका हुन्।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाहिरी लिङ्कहरू
हज्सन पाण्डुलिपि पुस्तक सार्वजनिक
जीवनी
बेलायती नागरिकहरू
विश्वका चर्चित व्यक्तित्वहरू | ब्रायन हटन हज्सनले नेपालमा के सङ्कलन गरेका थिए? | विभिन्न सामग्री |
ब्रायन हटन हज्सन नेपालका लागि बेलायती रेजिडेन्सी (दूत) थिए। सन् १८२० देखि अढाइ दशकसम्म नेपालका लागि रहँदा उनले नेपालमा विभिन्न सामग्री सङ्कलन गरेका थिए।
अनुसन्धान
हज्शनले विभिन्न विधाका सामग्रीहरू सङ्कलन गरी लण्डन पुर्याएका थिए। जुन सामग्रीलाई सामग्रीहरूलाई हज्शन पाण्डुलिपि भनिएको छ। अधिक समय दार्जीलिङमा रहेर खोज गरेका हज्शनको सम्पर्कमा थुप्रै नेपाली थिए। तीमध्ये ताप्लेजुङको ढुङ्गेसाँघुका जोभानसिं वनेम पनि थिए। जोभानसिंले आफ्ना पुर्खाहरूले गोर्खालीविरुद्ध लड्दाका युद्धवर्णन पुर्खाहरूबाट सुनेका घटना लिम्बू भाषामा सिरिजंगा लिपिमा लेखेर हज्शनलाई बुझाएका थिए।
हज्शनबारे पुस्तक
साढे दुई सय वर्षअघिको विषयलाई लिएर अनुसन्धान गरिएको कृति हज्शन पाण्डुलिपिमा गोर्खा-लिम्बुवान-खम्बुवान पुस्तक वि.सं. २०७० वैशाखमा काठमाडौंमा सार्वजनिक गरियो। उक्त पुस्तक अर्जुनबाबु माबुहाङ र भरत तुङघङले लेखेका हुन्।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाहिरी लिङ्कहरू
हज्सन पाण्डुलिपि पुस्तक सार्वजनिक
जीवनी
बेलायती नागरिकहरू
विश्वका चर्चित व्यक्तित्वहरू | हज्शनले लण्डनमा के पुर्याएका थिए? | विभिन्न विधाका सामग्रीहरू |
ब्रायन हटन हज्सन नेपालका लागि बेलायती रेजिडेन्सी (दूत) थिए। सन् १८२० देखि अढाइ दशकसम्म नेपालका लागि रहँदा उनले नेपालमा विभिन्न सामग्री सङ्कलन गरेका थिए।
अनुसन्धान
हज्शनले विभिन्न विधाका सामग्रीहरू सङ्कलन गरी लण्डन पुर्याएका थिए। जुन सामग्रीलाई सामग्रीहरूलाई हज्शन पाण्डुलिपि भनिएको छ। अधिक समय दार्जीलिङमा रहेर खोज गरेका हज्शनको सम्पर्कमा थुप्रै नेपाली थिए। तीमध्ये ताप्लेजुङको ढुङ्गेसाँघुका जोभानसिं वनेम पनि थिए। जोभानसिंले आफ्ना पुर्खाहरूले गोर्खालीविरुद्ध लड्दाका युद्धवर्णन पुर्खाहरूबाट सुनेका घटना लिम्बू भाषामा सिरिजंगा लिपिमा लेखेर हज्शनलाई बुझाएका थिए।
हज्शनबारे पुस्तक
साढे दुई सय वर्षअघिको विषयलाई लिएर अनुसन्धान गरिएको कृति हज्शन पाण्डुलिपिमा गोर्खा-लिम्बुवान-खम्बुवान पुस्तक वि.सं. २०७० वैशाखमा काठमाडौंमा सार्वजनिक गरियो। उक्त पुस्तक अर्जुनबाबु माबुहाङ र भरत तुङघङले लेखेका हुन्।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाहिरी लिङ्कहरू
हज्सन पाण्डुलिपि पुस्तक सार्वजनिक
जीवनी
बेलायती नागरिकहरू
विश्वका चर्चित व्यक्तित्वहरू | हज्शनको सम्पर्कमा कति नेपाली थिए? | थुप्रै |
ब्रायन हटन हज्सन नेपालका लागि बेलायती रेजिडेन्सी (दूत) थिए। सन् १८२० देखि अढाइ दशकसम्म नेपालका लागि रहँदा उनले नेपालमा विभिन्न सामग्री सङ्कलन गरेका थिए।
अनुसन्धान
हज्शनले विभिन्न विधाका सामग्रीहरू सङ्कलन गरी लण्डन पुर्याएका थिए। जुन सामग्रीलाई सामग्रीहरूलाई हज्शन पाण्डुलिपि भनिएको छ। अधिक समय दार्जीलिङमा रहेर खोज गरेका हज्शनको सम्पर्कमा थुप्रै नेपाली थिए। तीमध्ये ताप्लेजुङको ढुङ्गेसाँघुका जोभानसिं वनेम पनि थिए। जोभानसिंले आफ्ना पुर्खाहरूले गोर्खालीविरुद्ध लड्दाका युद्धवर्णन पुर्खाहरूबाट सुनेका घटना लिम्बू भाषामा सिरिजंगा लिपिमा लेखेर हज्शनलाई बुझाएका थिए।
हज्शनबारे पुस्तक
साढे दुई सय वर्षअघिको विषयलाई लिएर अनुसन्धान गरिएको कृति हज्शन पाण्डुलिपिमा गोर्खा-लिम्बुवान-खम्बुवान पुस्तक वि.सं. २०७० वैशाखमा काठमाडौंमा सार्वजनिक गरियो। उक्त पुस्तक अर्जुनबाबु माबुहाङ र भरत तुङघङले लेखेका हुन्।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाहिरी लिङ्कहरू
हज्सन पाण्डुलिपि पुस्तक सार्वजनिक
जीवनी
बेलायती नागरिकहरू
विश्वका चर्चित व्यक्तित्वहरू | जोभानसिंले के लेखेर हज्शनलाई बुझाएका थिए? | युद्धवर्णन |
ब्रायन हटन हज्सन नेपालका लागि बेलायती रेजिडेन्सी (दूत) थिए। सन् १८२० देखि अढाइ दशकसम्म नेपालका लागि रहँदा उनले नेपालमा विभिन्न सामग्री सङ्कलन गरेका थिए।
अनुसन्धान
हज्शनले विभिन्न विधाका सामग्रीहरू सङ्कलन गरी लण्डन पुर्याएका थिए। जुन सामग्रीलाई सामग्रीहरूलाई हज्शन पाण्डुलिपि भनिएको छ। अधिक समय दार्जीलिङमा रहेर खोज गरेका हज्शनको सम्पर्कमा थुप्रै नेपाली थिए। तीमध्ये ताप्लेजुङको ढुङ्गेसाँघुका जोभानसिं वनेम पनि थिए। जोभानसिंले आफ्ना पुर्खाहरूले गोर्खालीविरुद्ध लड्दाका युद्धवर्णन पुर्खाहरूबाट सुनेका घटना लिम्बू भाषामा सिरिजंगा लिपिमा लेखेर हज्शनलाई बुझाएका थिए।
हज्शनबारे पुस्तक
साढे दुई सय वर्षअघिको विषयलाई लिएर अनुसन्धान गरिएको कृति हज्शन पाण्डुलिपिमा गोर्खा-लिम्बुवान-खम्बुवान पुस्तक वि.सं. २०७० वैशाखमा काठमाडौंमा सार्वजनिक गरियो। उक्त पुस्तक अर्जुनबाबु माबुहाङ र भरत तुङघङले लेखेका हुन्।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाहिरी लिङ्कहरू
हज्सन पाण्डुलिपि पुस्तक सार्वजनिक
जीवनी
बेलायती नागरिकहरू
विश्वका चर्चित व्यक्तित्वहरू | हज्शन पाण्डुलिपिमा कुन पुस्तक सार्वजनिक गरियो? | गोर्खा-लिम्बुवान-खम्बुवान |
ब्रायन हटन हज्सन नेपालका लागि बेलायती रेजिडेन्सी (दूत) थिए। सन् १८२० देखि अढाइ दशकसम्म नेपालका लागि रहँदा उनले नेपालमा विभिन्न सामग्री सङ्कलन गरेका थिए।
अनुसन्धान
हज्शनले विभिन्न विधाका सामग्रीहरू सङ्कलन गरी लण्डन पुर्याएका थिए। जुन सामग्रीलाई सामग्रीहरूलाई हज्शन पाण्डुलिपि भनिएको छ। अधिक समय दार्जीलिङमा रहेर खोज गरेका हज्शनको सम्पर्कमा थुप्रै नेपाली थिए। तीमध्ये ताप्लेजुङको ढुङ्गेसाँघुका जोभानसिं वनेम पनि थिए। जोभानसिंले आफ्ना पुर्खाहरूले गोर्खालीविरुद्ध लड्दाका युद्धवर्णन पुर्खाहरूबाट सुनेका घटना लिम्बू भाषामा सिरिजंगा लिपिमा लेखेर हज्शनलाई बुझाएका थिए।
हज्शनबारे पुस्तक
साढे दुई सय वर्षअघिको विषयलाई लिएर अनुसन्धान गरिएको कृति हज्शन पाण्डुलिपिमा गोर्खा-लिम्बुवान-खम्बुवान पुस्तक वि.सं. २०७० वैशाखमा काठमाडौंमा सार्वजनिक गरियो। उक्त पुस्तक अर्जुनबाबु माबुहाङ र भरत तुङघङले लेखेका हुन्।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाहिरी लिङ्कहरू
हज्सन पाण्डुलिपि पुस्तक सार्वजनिक
जीवनी
बेलायती नागरिकहरू
विश्वका चर्चित व्यक्तित्वहरू | हज्शन पाण्डुलिपि पुस्तक कहिले सार्वजनिक गरियो? | वि.सं. २०७० वैशाखमा |
ब्रायन हटन हज्सन नेपालका लागि बेलायती रेजिडेन्सी (दूत) थिए। सन् १८२० देखि अढाइ दशकसम्म नेपालका लागि रहँदा उनले नेपालमा विभिन्न सामग्री सङ्कलन गरेका थिए।
अनुसन्धान
हज्शनले विभिन्न विधाका सामग्रीहरू सङ्कलन गरी लण्डन पुर्याएका थिए। जुन सामग्रीलाई सामग्रीहरूलाई हज्शन पाण्डुलिपि भनिएको छ। अधिक समय दार्जीलिङमा रहेर खोज गरेका हज्शनको सम्पर्कमा थुप्रै नेपाली थिए। तीमध्ये ताप्लेजुङको ढुङ्गेसाँघुका जोभानसिं वनेम पनि थिए। जोभानसिंले आफ्ना पुर्खाहरूले गोर्खालीविरुद्ध लड्दाका युद्धवर्णन पुर्खाहरूबाट सुनेका घटना लिम्बू भाषामा सिरिजंगा लिपिमा लेखेर हज्शनलाई बुझाएका थिए।
हज्शनबारे पुस्तक
साढे दुई सय वर्षअघिको विषयलाई लिएर अनुसन्धान गरिएको कृति हज्शन पाण्डुलिपिमा गोर्खा-लिम्बुवान-खम्बुवान पुस्तक वि.सं. २०७० वैशाखमा काठमाडौंमा सार्वजनिक गरियो। उक्त पुस्तक अर्जुनबाबु माबुहाङ र भरत तुङघङले लेखेका हुन्।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाहिरी लिङ्कहरू
हज्सन पाण्डुलिपि पुस्तक सार्वजनिक
जीवनी
बेलायती नागरिकहरू
विश्वका चर्चित व्यक्तित्वहरू | हज्शन पाण्डुलिपि पुस्तक कोले लेखेका हुन्? | अर्जुनबाबु माबुहाङ र भरत तुङघङ |
बरफ पानीको ठोस रुपान्तरण हो । यो सामान्यतया पारदर्शि वा सेतो रंगको हुन्छ ।
सन्दर्भ सूची
ठोस पदार्थ
पानीका रूपहरू | बरफ के हो? | पानीको ठोस रुपान्तरण |
बरफ पानीको ठोस रुपान्तरण हो । यो सामान्यतया पारदर्शि वा सेतो रंगको हुन्छ ।
सन्दर्भ सूची
ठोस पदार्थ
पानीका रूपहरू | बरफको रंग कस्तो हुन्छ? | पारदर्शि वा सेतो |
परिचय
स्तनका कोषहरू असामान्य रूपमा वृद्धि हुन थालेपछि स्तन क्यान्सरको सम्भावना हुन्छ । साधारणतया कोषहरूको वृद्धि र विभाजन शरीरको आवश्यकता अनुसार हुन्छ । तर, जब शीघ्र रूपमा र धेरै मात्रामा कोषहरू वृद्धि र विभाजन हुन्छन्, पुराना कोषहरू टाँसिएर रहन्छन्, तब गिर्खा वा ट्युमर बन्ने प्रक्रिया सुरु हुन्छ । स्तनमा भएका कोष–कोषिकामा असामान्य परिवर्तन आई तिनीहरूको अनियन्त्रित तथा अनावश्यक वृद्धिबाट बन्ने गिर्खा, गाँठागुँठी र निको नहुने घाउलाई स्तन क्यान्सर भनिन्छ । त्यो प्रक्रिया क्यान्सर नहुने वा हुने दुवै प्रकृतिको हुनसक्छ । क्यान्सर हुने प्रकृतिका ट्युमरले नजीकका तन्तु तथा अवयवहरू नष्ट गर्छन् । ती ट्युमर शरीरको अन्य भागमा फैलिन सक्छन्, शल्यक्रिया गरेर हटाए पनि फेरी उत्पन्न हुन्छन् र धेरै खतरनाक हुन्छन् । स्तन क्यान्सर प्रायः दुग्ध उत्पादन गर्ने नलीबाट सुरु हुन्छ तर कहिलेकाहीँ तन्तुहरूको झुप्पाबाट पनि सुरु हुन्छ । स्तन क्यान्सर शरीरको कुनै पनि भागमा फैलिन सक्छ । स्तन क्यान्सर फैलिएमा हड्डी, कलेजो, फोक्सो तथा मस्तिष्कमा पनि ट्युमर हुन सक्छ ।
छालाको क्यान्सरपछि अमेरिकामा महिलाको मृत्युको प्रमुख क्यान्सर कारक स्तन क्यान्सर नै हो । प्रतिवर्ष दुई लाखभन्दा धेरै अमेरिकि महिलालाई स्तन क्यान्सर हुन्छ भने प्रतिवर्ष ४० हजारले यस रोगका कारण मृत्युवरण गर्छन् । लगभग १७ लाख अमेरिकी महिलाहरू स्तन क्यान्सरले पीडित भइरहेका छन् ।
प्रत्येक आठमा एक अर्थात् १२.६ प्रतिशत महिलालाई जीवनकालमा एकपटक स्तन क्यान्सर हुन्छ । प्रत्येक १३ मिनेटमा स्तन क्यान्सरका कारण एक महिलाको मृत्यु हुन्छ । क्यान्सरबाट मर्ने १५ देखि ५४ वर्षका महिलाहरूमा सबैभन्दा धेरै लाग्ने स्तन क्यान्सर हो भने ५५-७४ वर्षका महिलाको मृत्युको दोस्रो कारण हो । समयमै रोगको निदान र उपचार गर्ने ९६ प्रतिशत महिलाहरू पाँच वर्षपछि क्यान्सररहित हुन्छन् । ८० प्रतिशतभन्दा बढी स्तनका गिर्खा क्यान्सर नहुने प्रकृतिका हुन्छन् । स्तन क्यान्सर प्रौढलाई मात्र होइन, जुनसुकै उमेरका किशोरी तथा युवतीलाई पनि हुनसक्छ ।
स्तन क्यान्सरको परीक्षण निकै प्रभावकारी छ । नियमित रूपमा आफैँले आफ्नो परीक्षण गर्ने, चिकित्सकबाट परीक्षण गराउने, स्तनको गिर्खा जाँच गर्न म्यामोग्राफी गर्ने, गिर्खाभित्र ठोस वा तरल पदार्थ के छ भन्ने पत्ता लगाउन स्तनको अल्ट्रासाउन्ड गर्ने, क्यान्सर पत्ता लगाउन बायोप्सी, सिटिस्क्यान, एमआरआई, पीईटी स्क्यान, छातीको एक्सरे, लिम्फ ग्रन्थिको बायोप्सी आदि परीक्षणहरू गरिन्छ । म्यामोग्राफीबाट नै पहिलोपटक स्तन क्यान्सरको निदान गरिन्छ ।
स्तन क्यान्सर लागेपछि यसको उपचार प्रविधि जटिल हुन्छ । क्यान्सर कोषिकाहरू मार्न, ट्युमरलाई चाउरी पार्न र अन्य उपचारले निको नभए वा शरीरको अन्य भागमा फैलिएमा केमोथेरापीद्वारा यसको उपचार गरिन्छ । क्यान्सर तन्तुहरू नष्ट गर्न विकिरण थेरापी प्रयोग गरिन्छ । क्यान्सर उत्पादनमा सहयोगी हार्मोनहरूलाई निस्तेज गर्न हार्मोन थेरापी गरिन्छ । यसबाट पनि निको नभएमा वा क्यान्सर अन्यत्र फैलिने किसिमको भएमा अप्रेसनद्वारा क्यान्सरका तन्तुहरू, गिर्खा, सम्पूर्ण स्तन वा लिम्फ ग्रन्थिलाई काटेर हटाइन्छ । बिरामीले चाहेमा प्लास्टिक सर्जरीद्वारा कृत्रिम स्तन राख्न सकिन्छ ।
स्थानीय उपचारजस्तै विकिरण र शल्यक्रियाबाट रोगग्रस्त भागको वरपिर उपचार गरिन्छ भने केमोथेरापीले सम्पूर्ण शरीरमा उपचार गर्छ । प्रायः महिलालाई मिश्रति उपचार प्रभावकारी हुन्छ । प्रथम, द्वितीय, तृतीय अवस्थाको स्तन क्यान्सरको उपचारको लक्ष्य क्यान्सर निको पार्ने र दोहोरनि नदिने हो । चौथो अवस्थाको क्यान्सर उपचारको लक्ष्य लाक्षणिक उपचार र आयु लम्बाउने खालको हुन्छ । अधिकांश बिरामीमा चौथो अवस्थाको स्तन क्यान्सर निको हुँदैन । अक्युपञ्चर, मसाज, हर्वलथेरापी, भिटामिन, ध्यान, योग आदिबाट दुखाइ र कमजोरी हटाउने तथा मनोवैज्ञानिक लाभ प्रदान गर्न सकिन्छ ।
वंशाणुगत वा जेनेटिक कारणलाई नियन्त्रण गर्न सकिँदैन तथापि सन्तुलित आहारबिहार र स्वस्थ जीवनशैलीले क्यान्सर हुने सम्भावनालाई न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ । सकभर विकिरणबाट बच्ने, नियमित व्यायाम गर्ने, चिल्लोयुक्त खाना कम खाने, धुम्रपान तथा मद्यपान नगर्ने आदिबाट रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता वृद्धि गर्न सकिन्छ । स्तन क्यान्सर रोकथामको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पक्ष भनेको स्तन क्यान्सरको विकासक्रमबारे सचेत हुने, समयमै यसको निदान तथा उपचार गर्ने हो । निम्न उमेरमा परीक्षण गरे स्तन क्यान्सरबाट बच्न सकिन्छ ।
२० वर्षसम्मको उमेरमा : परविर्तनको लक्षण थाहा पाउन महिनाको एकपटक आफैँले आफ्नो स्तन परीक्षण गर्ने ।
२०-३९ वर्षको उमेरमा : प्रत्येक तीन वर्षमा चिकित्सकद्वारा स्तन परीक्षण गराउने ।
४०-४९ वर्षको उमेरमा : प्रत्येक एक-दुई वर्षको अन्तरालमा म्यामोग्राफ गर्ने ।
५० वर्ष र तत्पश्चात् : प्रत्येक वर्ष म्यामोग्राफ गर्ने ।
पुरुषमा स्तन क्यान्सर
पुरुषमा स्तन क्यान्सर विरलै पाइएको छ । अमेरकि क्यान्सर सोसाइटीले सन् २०००मा १ हजार ७ सय २० पुरुषमा स्तन क्यान्सर पत्ता लगाएको थियो । पुरुषले स्तन परीक्षण गर्न आवश्यक नठान्ने, लाज मान्ने वा पुरुषमा पनि स्तन क्यान्सर हुनसक्छ भन्ने जानकारी नहुनाले अन्तिम अवस्थामा यस रोगको परीक्षण गर्छन् । त्यसकारण मृत्युदर उच्च हुन्छ । ६० देखि ७० वर्षका पुरुषहरू स्तन क्यान्सरको जोखिम समूहमा पर्छन् । कारण, लक्षण, उपचार तथा रोकथाम महिलाको स्तन क्यान्सरसँग मिल्दोजुल्दो हुन्छ । अन्य क्यान्सरजस्तै स्तन क्यान्सर पनि नेपाली महिलाहरूलाई चुनौतीको विषय बनेको छ । नेपाल क्यान्सर सोसाइटीका अनुसार युवती तथा प्रौढ महिलालाई हुने क्यान्सरमध्ये ६० प्रतिशत स्तन क्यान्सर हुन्छ ।
नेपालमा स्तन क्यान्सर
नेपालका दुर्गम जिल्लाहरूमा महिलाहरूलाई स्तन क्यान्सरबारे जानकारी नै छैन । स्तनमा गिर्खाहरू आए पनि रोग लुकाउने प्रवृत्ति व्याप्त छ । लाज तथा संकोचका कारण अधिकांश नेपाली महिलाहरू स्तन परीक्षण गराउन अस्पताल जाँदैनन् र अन्तिम अवस्थामा स्वास्थ्य सेवा खोज्छन् । त्यतिबेलासम्म उपचारको विकल्प समाप्त प्रायः भइसकेको हुन्छ । नेपालमा ३० देखि ५० वर्षका महिलालाई स्तन क्यान्सर बढी मात्रामा भएको पाइएको छ । ४० वर्ष पुगेपछि विकसित देशका अधिकांश महिलाहरू प्रत्यक वर्ष म्यामोग्राफी गर्छन् भने नेपालमा एक प्रतिशतले पनि म्यामोग्राफी गर्दैनन् । यकिन तथ्यांक नभए पनि नेपालका न्यूनतम ५० हजार महिला स्तन क्यान्सरबाट पीडित भएको अनुमान गरएिको छ । स्तन क्यान्सरबारे सबै वर्ग र क्षेत्रका महिलाहरूमा जनचेतना फैलाउने, म्यामोग्राफी सेवाको विस्तार गर्ने तथा स्वास्थ सेवालाई विकेन्द्रिकित गर्ने हो भने स्तन क्यान्सरको समयमै निदान तथा उपचार हुनेछ ।
गरिबी, अशिक्षा र अज्ञानताका कारण समयमै उपचार नगर्नाले यो रोग महिलाको मृत्युको एक प्रमुख कारण भएको छ । आमा, दिदीबहिनी वा नजिकका नातेदारमा स्तन क्यान्सर भएमा, ३० वर्षपछि बच्चा जन्माउने महिलामा, बच्चा नजन्माएका महिलामा, स्तनपान नगराउने महिलामा, स्तनमा गाँठागुँठी वा पुराना समस्या भएमा स्तन क्यान्सर हुने सम्भावना बढी हुने उनले बताए । त्यसैगरी एउटा स्तनमा क्यान्सर भइसकेका महिलामा अर्को स्तनमा पनि क्यान्सर हुने सम्भावना बढी हुन्छ ।
स्तनको स्वयं परीक्षण
स्तनको विकास युवावस्थामा प्रवेश गरेको प्रमुख लक्षण हो । प्रायःजसो किशोरीहरूमा महिनावारी हुनुपूर्व स्तनको वृद्धि सुरु हुन्छ । यौवनावस्थामा प्रत्येक केटीको स्तनमा नियमित रूपमा परविर्तन हुन्छ । जब स्तन बढ्दै जान्छ, स्तनभित्र एक प्रकारको गिर्खा महसुस हुन्छ । महिनावारीको समयमा स्तन बढी संवेदनशील, सुन्निने र दुख्ने गर्छन् । यो सामान्य अवस्था हो । युवावस्थामा आफैँले आफ्नो स्तन परीक्षण गर्ने बानी बसाल्ने हो भने पछि देखिने असामान्य परविर्तन सहजै थाहा पाउन सकिन्छ । यो परीक्षण कुनै लाजको विषय वा गर्न नहुने काम पटक्कै होइन । जसरी हामीले आफ्नो कपाल, अनुहार आदिलाई स्याहार गर्छौं, त्यसरी नै स्तनलाई पनि महिनाको एकपटक केही मिनेट समय दिएमा स्तन क्यान्सरको जोखिम पत्ता लगाउन सकिन्छ ।
आफ्नो स्तन आफैँ परीक्षण गर्ने सबैभन्दा उपयुक्त समय महिनावारी भएको एक सातापछि हो, जुन समयमा स्तनहरू दुख्ने तथा ठूला हुने हुन्छन् । नुहाउने समयमा वा नुहाएर ठूलो ऐनाअगाडि उभिएर परीक्षण गर्नु सबैभन्दा उपयुक्त हुन्छ । स्वास्थ्यकर्मी वा चिकित्सकबाट परीक्षण गराउने, भिडियो एक्स–रेबाट परीक्षण गराउने र मेमोग्रामबाट परीक्षण गर्ने अन्य विधि हुन् । आफ्नो स्तनको आफैँबाट परीक्षण गर्न सके समयमै रोग पहिचान हुने र अधिकांश निको हुने चिकित्सकको भनाइ छ ।
स्तन परीक्षण गर्ने विधि
१. ठूलो ऐनाअगाडि निर्वस्त्र उभिएर तपाईँको देब्रे हात उठाउनूस् अनि दाहिने हातले देब्रे स्तनको परीक्षण गर्नुस् ।
२. तपाईँको देब्रे हातका बीचका तीनवटा औँलाहरूको संवेदनशील भागले (ल्याप्चे लगाउने भाग, टुप्पो होइन) स्तनको वरपिरी गोलाकार रूपमा विस्तारै मालिस गर्दै (औँला नउचालीकन) टुप्पोतिर लाग्नूस् ।
३. स्तनमा आैँलाले दबाएर विभिन्न किसिमका तन्तुहरू अनुभव गर्नुस् । पहिले विस्तारै दबाब दिएर छालालाई मात्र परीक्षण गर्नुस् अनि मध्यम दबाब दिएर बीचका तन्तुहरू महसुस गर्ने र अन्तमा जोडले दबाब दिएर करङसम्म औँला पुर्याई भित्री गिर्खा, दुखाइ वा असहजता खोजी गर्ने ।
४. पूरै स्तन, छाती, पाखुरामुनि, काखी, ब्युटी बोन र काँध वरपिर छाम्ने ।
५. यसप्रकार देव्रे स्तन परीक्षण गरेपछि यसै गरी दाहिने स्तनलाई देव्रे हातले परीक्षण गर्ने ।
६. स्तनलाई ठूलो ऐनामा हेर्ने । स्तनको आकार, रंग, चाउरीपना, मुन्टो आदि हेर्ने । त्यसपछि स्तनको मुन्टोलाई विस्तारै दबाएर त्यसबाट निस्कने तरल पदार्थ हेर्ने ।
स्तनको आकार, प्रकार, रंग, नयाँ गिर्खा, तरल पदार्थ आदिमा परविर्तन महसुस भएमा, बढी दुखेमा, निको नहुने घाउ भएमा, स्तनको मुन्टो स्तनतिर फर्किएमा, स्तनको छेउमा काखीमुनि गिर्खा महसुस भएमा चिकित्सकसँग परामर्श गर्ने ।
कारण तथा जोखिम तत्त्वहरू
स्तन क्यान्सरको ठोस कारण पत्ता नलागे तापनि निम्नलिखित कारणहरूलाई जोखिम तत्त्व मानिएको छ :
महिला, विशेष गरी प्रौढावस्था ।
वंशाणुगत -आमा, दिदी, बहिनी, छोरी मध्ये कुनै एकमा भएमा ।
जेनेटिक कारण ।
१२ वर्षभन्दा पहिले महिनावारी भएका र ५५ वर्षपछि रजोनिवृत्ति भएका महिला ।
नियमित मदिरा सेवन गर्ने महिला ।
गर्भ नतुहिने औषधी (डीईएस) सेवन गरेका महिला ।
लामो समयसम्म परविार नियोजनका लागि हार्मोनल पिल्स वा सुई प्रयोग गरेका महिला ।
रजोनिवृत्तिका पाश्र्वप्रभाव घटाउन हार्मोन रप्िलेसमेन्ट थेरापी लिएका महिला ।
मोटोपना -मोटो महिलामा एस्ट्रोजन हार्मोन बढी उत्पादन हुन्छ । जुन स्तन क्यान्सरको कारक तत्त्व हुनसक्छ । )
कहिल्यै गर्भवती नभएका वा ३० वर्षपछि बच्चा जन्माएका महिला ।
विकिरण : बच्चा वा युवावस्थामा छातीको क्यान्सर वा अन्य रोगका लागि विकिरण उपचार गरेका महिला ।
स्तन कोषको असामान्य वृद्धि भएमा ।
निष्त्रिय जीवनशैली तथा बढी चिल्लो खाने महिला ।
लक्षणहरू
स्तन क्यान्सरको प्रारम्भिक अवस्थामा कुनै पनि लक्षणहरू देखिँदैनन् । क्यान्सर बढ्दै गएपछि निम्नलिखित लक्षणहरू देखा पर्छन् :
स्तन वा पाखुरामुनि गिर्खा हुनु, गिर्खा कडा, अनियमित तथा नदुख्ने प्रकृतिको हुनु ।
स्तन वा स्तनको मुन्टोको आकार-प्रकार परविर्तन हुनु । जस्तै- रातोपना, चाउरएिजस्तो, सुन्तला रङको, मुन्टो स्तनतिर फर्किएको, मुन्टो वरपिरकिो छालामा कत्ला निस्केको वा सुन्निएको ।
स्तनबाट दूधबाहेकको तरल पदार्थ जस्तै- रातो, सफा वा पहेँलो, हरयिो अथवा पीपजस्तो आउनु ।
स्तनको मुन्टो दुख्नु ।
स्तनमा निको नहुने घाउ हुनु ।
गम्भीर अवस्थामा हाड दुख्नु, स्तन दुख्नु, स्तनमा घाउ आउनु, पाखुरा सुन्निनु, वजन घट्नु ।
सबै गिर्खाहरू क्यान्सर होइनन् । दसमा आठ गिर्खा क्यान्सर नहुने प्रकृतिका हुन्छन् ।
यो पनि हेर्नुहोस
क्यान्सर
पाठेघरको क्यान्सर
स्तन क्यान्सर विकास हुने प्रकारहरु
सन्दर्भ सामग्री
रोग
विज्ञान | स्तन क्यान्सरको सम्भावना कहिले हुन्छ? | स्तनका कोषहरू असामान्य रूपमा वृद्धि हुन थालेपछि |
परिचय
स्तनका कोषहरू असामान्य रूपमा वृद्धि हुन थालेपछि स्तन क्यान्सरको सम्भावना हुन्छ । साधारणतया कोषहरूको वृद्धि र विभाजन शरीरको आवश्यकता अनुसार हुन्छ । तर, जब शीघ्र रूपमा र धेरै मात्रामा कोषहरू वृद्धि र विभाजन हुन्छन्, पुराना कोषहरू टाँसिएर रहन्छन्, तब गिर्खा वा ट्युमर बन्ने प्रक्रिया सुरु हुन्छ । स्तनमा भएका कोष–कोषिकामा असामान्य परिवर्तन आई तिनीहरूको अनियन्त्रित तथा अनावश्यक वृद्धिबाट बन्ने गिर्खा, गाँठागुँठी र निको नहुने घाउलाई स्तन क्यान्सर भनिन्छ । त्यो प्रक्रिया क्यान्सर नहुने वा हुने दुवै प्रकृतिको हुनसक्छ । क्यान्सर हुने प्रकृतिका ट्युमरले नजीकका तन्तु तथा अवयवहरू नष्ट गर्छन् । ती ट्युमर शरीरको अन्य भागमा फैलिन सक्छन्, शल्यक्रिया गरेर हटाए पनि फेरी उत्पन्न हुन्छन् र धेरै खतरनाक हुन्छन् । स्तन क्यान्सर प्रायः दुग्ध उत्पादन गर्ने नलीबाट सुरु हुन्छ तर कहिलेकाहीँ तन्तुहरूको झुप्पाबाट पनि सुरु हुन्छ । स्तन क्यान्सर शरीरको कुनै पनि भागमा फैलिन सक्छ । स्तन क्यान्सर फैलिएमा हड्डी, कलेजो, फोक्सो तथा मस्तिष्कमा पनि ट्युमर हुन सक्छ ।
छालाको क्यान्सरपछि अमेरिकामा महिलाको मृत्युको प्रमुख क्यान्सर कारक स्तन क्यान्सर नै हो । प्रतिवर्ष दुई लाखभन्दा धेरै अमेरिकि महिलालाई स्तन क्यान्सर हुन्छ भने प्रतिवर्ष ४० हजारले यस रोगका कारण मृत्युवरण गर्छन् । लगभग १७ लाख अमेरिकी महिलाहरू स्तन क्यान्सरले पीडित भइरहेका छन् ।
प्रत्येक आठमा एक अर्थात् १२.६ प्रतिशत महिलालाई जीवनकालमा एकपटक स्तन क्यान्सर हुन्छ । प्रत्येक १३ मिनेटमा स्तन क्यान्सरका कारण एक महिलाको मृत्यु हुन्छ । क्यान्सरबाट मर्ने १५ देखि ५४ वर्षका महिलाहरूमा सबैभन्दा धेरै लाग्ने स्तन क्यान्सर हो भने ५५-७४ वर्षका महिलाको मृत्युको दोस्रो कारण हो । समयमै रोगको निदान र उपचार गर्ने ९६ प्रतिशत महिलाहरू पाँच वर्षपछि क्यान्सररहित हुन्छन् । ८० प्रतिशतभन्दा बढी स्तनका गिर्खा क्यान्सर नहुने प्रकृतिका हुन्छन् । स्तन क्यान्सर प्रौढलाई मात्र होइन, जुनसुकै उमेरका किशोरी तथा युवतीलाई पनि हुनसक्छ ।
स्तन क्यान्सरको परीक्षण निकै प्रभावकारी छ । नियमित रूपमा आफैँले आफ्नो परीक्षण गर्ने, चिकित्सकबाट परीक्षण गराउने, स्तनको गिर्खा जाँच गर्न म्यामोग्राफी गर्ने, गिर्खाभित्र ठोस वा तरल पदार्थ के छ भन्ने पत्ता लगाउन स्तनको अल्ट्रासाउन्ड गर्ने, क्यान्सर पत्ता लगाउन बायोप्सी, सिटिस्क्यान, एमआरआई, पीईटी स्क्यान, छातीको एक्सरे, लिम्फ ग्रन्थिको बायोप्सी आदि परीक्षणहरू गरिन्छ । म्यामोग्राफीबाट नै पहिलोपटक स्तन क्यान्सरको निदान गरिन्छ ।
स्तन क्यान्सर लागेपछि यसको उपचार प्रविधि जटिल हुन्छ । क्यान्सर कोषिकाहरू मार्न, ट्युमरलाई चाउरी पार्न र अन्य उपचारले निको नभए वा शरीरको अन्य भागमा फैलिएमा केमोथेरापीद्वारा यसको उपचार गरिन्छ । क्यान्सर तन्तुहरू नष्ट गर्न विकिरण थेरापी प्रयोग गरिन्छ । क्यान्सर उत्पादनमा सहयोगी हार्मोनहरूलाई निस्तेज गर्न हार्मोन थेरापी गरिन्छ । यसबाट पनि निको नभएमा वा क्यान्सर अन्यत्र फैलिने किसिमको भएमा अप्रेसनद्वारा क्यान्सरका तन्तुहरू, गिर्खा, सम्पूर्ण स्तन वा लिम्फ ग्रन्थिलाई काटेर हटाइन्छ । बिरामीले चाहेमा प्लास्टिक सर्जरीद्वारा कृत्रिम स्तन राख्न सकिन्छ ।
स्थानीय उपचारजस्तै विकिरण र शल्यक्रियाबाट रोगग्रस्त भागको वरपिर उपचार गरिन्छ भने केमोथेरापीले सम्पूर्ण शरीरमा उपचार गर्छ । प्रायः महिलालाई मिश्रति उपचार प्रभावकारी हुन्छ । प्रथम, द्वितीय, तृतीय अवस्थाको स्तन क्यान्सरको उपचारको लक्ष्य क्यान्सर निको पार्ने र दोहोरनि नदिने हो । चौथो अवस्थाको क्यान्सर उपचारको लक्ष्य लाक्षणिक उपचार र आयु लम्बाउने खालको हुन्छ । अधिकांश बिरामीमा चौथो अवस्थाको स्तन क्यान्सर निको हुँदैन । अक्युपञ्चर, मसाज, हर्वलथेरापी, भिटामिन, ध्यान, योग आदिबाट दुखाइ र कमजोरी हटाउने तथा मनोवैज्ञानिक लाभ प्रदान गर्न सकिन्छ ।
वंशाणुगत वा जेनेटिक कारणलाई नियन्त्रण गर्न सकिँदैन तथापि सन्तुलित आहारबिहार र स्वस्थ जीवनशैलीले क्यान्सर हुने सम्भावनालाई न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ । सकभर विकिरणबाट बच्ने, नियमित व्यायाम गर्ने, चिल्लोयुक्त खाना कम खाने, धुम्रपान तथा मद्यपान नगर्ने आदिबाट रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता वृद्धि गर्न सकिन्छ । स्तन क्यान्सर रोकथामको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पक्ष भनेको स्तन क्यान्सरको विकासक्रमबारे सचेत हुने, समयमै यसको निदान तथा उपचार गर्ने हो । निम्न उमेरमा परीक्षण गरे स्तन क्यान्सरबाट बच्न सकिन्छ ।
२० वर्षसम्मको उमेरमा : परविर्तनको लक्षण थाहा पाउन महिनाको एकपटक आफैँले आफ्नो स्तन परीक्षण गर्ने ।
२०-३९ वर्षको उमेरमा : प्रत्येक तीन वर्षमा चिकित्सकद्वारा स्तन परीक्षण गराउने ।
४०-४९ वर्षको उमेरमा : प्रत्येक एक-दुई वर्षको अन्तरालमा म्यामोग्राफ गर्ने ।
५० वर्ष र तत्पश्चात् : प्रत्येक वर्ष म्यामोग्राफ गर्ने ।
पुरुषमा स्तन क्यान्सर
पुरुषमा स्तन क्यान्सर विरलै पाइएको छ । अमेरकि क्यान्सर सोसाइटीले सन् २०००मा १ हजार ७ सय २० पुरुषमा स्तन क्यान्सर पत्ता लगाएको थियो । पुरुषले स्तन परीक्षण गर्न आवश्यक नठान्ने, लाज मान्ने वा पुरुषमा पनि स्तन क्यान्सर हुनसक्छ भन्ने जानकारी नहुनाले अन्तिम अवस्थामा यस रोगको परीक्षण गर्छन् । त्यसकारण मृत्युदर उच्च हुन्छ । ६० देखि ७० वर्षका पुरुषहरू स्तन क्यान्सरको जोखिम समूहमा पर्छन् । कारण, लक्षण, उपचार तथा रोकथाम महिलाको स्तन क्यान्सरसँग मिल्दोजुल्दो हुन्छ । अन्य क्यान्सरजस्तै स्तन क्यान्सर पनि नेपाली महिलाहरूलाई चुनौतीको विषय बनेको छ । नेपाल क्यान्सर सोसाइटीका अनुसार युवती तथा प्रौढ महिलालाई हुने क्यान्सरमध्ये ६० प्रतिशत स्तन क्यान्सर हुन्छ ।
नेपालमा स्तन क्यान्सर
नेपालका दुर्गम जिल्लाहरूमा महिलाहरूलाई स्तन क्यान्सरबारे जानकारी नै छैन । स्तनमा गिर्खाहरू आए पनि रोग लुकाउने प्रवृत्ति व्याप्त छ । लाज तथा संकोचका कारण अधिकांश नेपाली महिलाहरू स्तन परीक्षण गराउन अस्पताल जाँदैनन् र अन्तिम अवस्थामा स्वास्थ्य सेवा खोज्छन् । त्यतिबेलासम्म उपचारको विकल्प समाप्त प्रायः भइसकेको हुन्छ । नेपालमा ३० देखि ५० वर्षका महिलालाई स्तन क्यान्सर बढी मात्रामा भएको पाइएको छ । ४० वर्ष पुगेपछि विकसित देशका अधिकांश महिलाहरू प्रत्यक वर्ष म्यामोग्राफी गर्छन् भने नेपालमा एक प्रतिशतले पनि म्यामोग्राफी गर्दैनन् । यकिन तथ्यांक नभए पनि नेपालका न्यूनतम ५० हजार महिला स्तन क्यान्सरबाट पीडित भएको अनुमान गरएिको छ । स्तन क्यान्सरबारे सबै वर्ग र क्षेत्रका महिलाहरूमा जनचेतना फैलाउने, म्यामोग्राफी सेवाको विस्तार गर्ने तथा स्वास्थ सेवालाई विकेन्द्रिकित गर्ने हो भने स्तन क्यान्सरको समयमै निदान तथा उपचार हुनेछ ।
गरिबी, अशिक्षा र अज्ञानताका कारण समयमै उपचार नगर्नाले यो रोग महिलाको मृत्युको एक प्रमुख कारण भएको छ । आमा, दिदीबहिनी वा नजिकका नातेदारमा स्तन क्यान्सर भएमा, ३० वर्षपछि बच्चा जन्माउने महिलामा, बच्चा नजन्माएका महिलामा, स्तनपान नगराउने महिलामा, स्तनमा गाँठागुँठी वा पुराना समस्या भएमा स्तन क्यान्सर हुने सम्भावना बढी हुने उनले बताए । त्यसैगरी एउटा स्तनमा क्यान्सर भइसकेका महिलामा अर्को स्तनमा पनि क्यान्सर हुने सम्भावना बढी हुन्छ ।
स्तनको स्वयं परीक्षण
स्तनको विकास युवावस्थामा प्रवेश गरेको प्रमुख लक्षण हो । प्रायःजसो किशोरीहरूमा महिनावारी हुनुपूर्व स्तनको वृद्धि सुरु हुन्छ । यौवनावस्थामा प्रत्येक केटीको स्तनमा नियमित रूपमा परविर्तन हुन्छ । जब स्तन बढ्दै जान्छ, स्तनभित्र एक प्रकारको गिर्खा महसुस हुन्छ । महिनावारीको समयमा स्तन बढी संवेदनशील, सुन्निने र दुख्ने गर्छन् । यो सामान्य अवस्था हो । युवावस्थामा आफैँले आफ्नो स्तन परीक्षण गर्ने बानी बसाल्ने हो भने पछि देखिने असामान्य परविर्तन सहजै थाहा पाउन सकिन्छ । यो परीक्षण कुनै लाजको विषय वा गर्न नहुने काम पटक्कै होइन । जसरी हामीले आफ्नो कपाल, अनुहार आदिलाई स्याहार गर्छौं, त्यसरी नै स्तनलाई पनि महिनाको एकपटक केही मिनेट समय दिएमा स्तन क्यान्सरको जोखिम पत्ता लगाउन सकिन्छ ।
आफ्नो स्तन आफैँ परीक्षण गर्ने सबैभन्दा उपयुक्त समय महिनावारी भएको एक सातापछि हो, जुन समयमा स्तनहरू दुख्ने तथा ठूला हुने हुन्छन् । नुहाउने समयमा वा नुहाएर ठूलो ऐनाअगाडि उभिएर परीक्षण गर्नु सबैभन्दा उपयुक्त हुन्छ । स्वास्थ्यकर्मी वा चिकित्सकबाट परीक्षण गराउने, भिडियो एक्स–रेबाट परीक्षण गराउने र मेमोग्रामबाट परीक्षण गर्ने अन्य विधि हुन् । आफ्नो स्तनको आफैँबाट परीक्षण गर्न सके समयमै रोग पहिचान हुने र अधिकांश निको हुने चिकित्सकको भनाइ छ ।
स्तन परीक्षण गर्ने विधि
१. ठूलो ऐनाअगाडि निर्वस्त्र उभिएर तपाईँको देब्रे हात उठाउनूस् अनि दाहिने हातले देब्रे स्तनको परीक्षण गर्नुस् ।
२. तपाईँको देब्रे हातका बीचका तीनवटा औँलाहरूको संवेदनशील भागले (ल्याप्चे लगाउने भाग, टुप्पो होइन) स्तनको वरपिरी गोलाकार रूपमा विस्तारै मालिस गर्दै (औँला नउचालीकन) टुप्पोतिर लाग्नूस् ।
३. स्तनमा आैँलाले दबाएर विभिन्न किसिमका तन्तुहरू अनुभव गर्नुस् । पहिले विस्तारै दबाब दिएर छालालाई मात्र परीक्षण गर्नुस् अनि मध्यम दबाब दिएर बीचका तन्तुहरू महसुस गर्ने र अन्तमा जोडले दबाब दिएर करङसम्म औँला पुर्याई भित्री गिर्खा, दुखाइ वा असहजता खोजी गर्ने ।
४. पूरै स्तन, छाती, पाखुरामुनि, काखी, ब्युटी बोन र काँध वरपिर छाम्ने ।
५. यसप्रकार देव्रे स्तन परीक्षण गरेपछि यसै गरी दाहिने स्तनलाई देव्रे हातले परीक्षण गर्ने ।
६. स्तनलाई ठूलो ऐनामा हेर्ने । स्तनको आकार, रंग, चाउरीपना, मुन्टो आदि हेर्ने । त्यसपछि स्तनको मुन्टोलाई विस्तारै दबाएर त्यसबाट निस्कने तरल पदार्थ हेर्ने ।
स्तनको आकार, प्रकार, रंग, नयाँ गिर्खा, तरल पदार्थ आदिमा परविर्तन महसुस भएमा, बढी दुखेमा, निको नहुने घाउ भएमा, स्तनको मुन्टो स्तनतिर फर्किएमा, स्तनको छेउमा काखीमुनि गिर्खा महसुस भएमा चिकित्सकसँग परामर्श गर्ने ।
कारण तथा जोखिम तत्त्वहरू
स्तन क्यान्सरको ठोस कारण पत्ता नलागे तापनि निम्नलिखित कारणहरूलाई जोखिम तत्त्व मानिएको छ :
महिला, विशेष गरी प्रौढावस्था ।
वंशाणुगत -आमा, दिदी, बहिनी, छोरी मध्ये कुनै एकमा भएमा ।
जेनेटिक कारण ।
१२ वर्षभन्दा पहिले महिनावारी भएका र ५५ वर्षपछि रजोनिवृत्ति भएका महिला ।
नियमित मदिरा सेवन गर्ने महिला ।
गर्भ नतुहिने औषधी (डीईएस) सेवन गरेका महिला ।
लामो समयसम्म परविार नियोजनका लागि हार्मोनल पिल्स वा सुई प्रयोग गरेका महिला ।
रजोनिवृत्तिका पाश्र्वप्रभाव घटाउन हार्मोन रप्िलेसमेन्ट थेरापी लिएका महिला ।
मोटोपना -मोटो महिलामा एस्ट्रोजन हार्मोन बढी उत्पादन हुन्छ । जुन स्तन क्यान्सरको कारक तत्त्व हुनसक्छ । )
कहिल्यै गर्भवती नभएका वा ३० वर्षपछि बच्चा जन्माएका महिला ।
विकिरण : बच्चा वा युवावस्थामा छातीको क्यान्सर वा अन्य रोगका लागि विकिरण उपचार गरेका महिला ।
स्तन कोषको असामान्य वृद्धि भएमा ।
निष्त्रिय जीवनशैली तथा बढी चिल्लो खाने महिला ।
लक्षणहरू
स्तन क्यान्सरको प्रारम्भिक अवस्थामा कुनै पनि लक्षणहरू देखिँदैनन् । क्यान्सर बढ्दै गएपछि निम्नलिखित लक्षणहरू देखा पर्छन् :
स्तन वा पाखुरामुनि गिर्खा हुनु, गिर्खा कडा, अनियमित तथा नदुख्ने प्रकृतिको हुनु ।
स्तन वा स्तनको मुन्टोको आकार-प्रकार परविर्तन हुनु । जस्तै- रातोपना, चाउरएिजस्तो, सुन्तला रङको, मुन्टो स्तनतिर फर्किएको, मुन्टो वरपिरकिो छालामा कत्ला निस्केको वा सुन्निएको ।
स्तनबाट दूधबाहेकको तरल पदार्थ जस्तै- रातो, सफा वा पहेँलो, हरयिो अथवा पीपजस्तो आउनु ।
स्तनको मुन्टो दुख्नु ।
स्तनमा निको नहुने घाउ हुनु ।
गम्भीर अवस्थामा हाड दुख्नु, स्तन दुख्नु, स्तनमा घाउ आउनु, पाखुरा सुन्निनु, वजन घट्नु ।
सबै गिर्खाहरू क्यान्सर होइनन् । दसमा आठ गिर्खा क्यान्सर नहुने प्रकृतिका हुन्छन् ।
यो पनि हेर्नुहोस
क्यान्सर
पाठेघरको क्यान्सर
स्तन क्यान्सर विकास हुने प्रकारहरु
सन्दर्भ सामग्री
रोग
विज्ञान | स्तन क्यान्सरको प्रमुख क्यान्सर कारक कुन हो? | छालाको क्यान्सरपछि |
परिचय
स्तनका कोषहरू असामान्य रूपमा वृद्धि हुन थालेपछि स्तन क्यान्सरको सम्भावना हुन्छ । साधारणतया कोषहरूको वृद्धि र विभाजन शरीरको आवश्यकता अनुसार हुन्छ । तर, जब शीघ्र रूपमा र धेरै मात्रामा कोषहरू वृद्धि र विभाजन हुन्छन्, पुराना कोषहरू टाँसिएर रहन्छन्, तब गिर्खा वा ट्युमर बन्ने प्रक्रिया सुरु हुन्छ । स्तनमा भएका कोष–कोषिकामा असामान्य परिवर्तन आई तिनीहरूको अनियन्त्रित तथा अनावश्यक वृद्धिबाट बन्ने गिर्खा, गाँठागुँठी र निको नहुने घाउलाई स्तन क्यान्सर भनिन्छ । त्यो प्रक्रिया क्यान्सर नहुने वा हुने दुवै प्रकृतिको हुनसक्छ । क्यान्सर हुने प्रकृतिका ट्युमरले नजीकका तन्तु तथा अवयवहरू नष्ट गर्छन् । ती ट्युमर शरीरको अन्य भागमा फैलिन सक्छन्, शल्यक्रिया गरेर हटाए पनि फेरी उत्पन्न हुन्छन् र धेरै खतरनाक हुन्छन् । स्तन क्यान्सर प्रायः दुग्ध उत्पादन गर्ने नलीबाट सुरु हुन्छ तर कहिलेकाहीँ तन्तुहरूको झुप्पाबाट पनि सुरु हुन्छ । स्तन क्यान्सर शरीरको कुनै पनि भागमा फैलिन सक्छ । स्तन क्यान्सर फैलिएमा हड्डी, कलेजो, फोक्सो तथा मस्तिष्कमा पनि ट्युमर हुन सक्छ ।
छालाको क्यान्सरपछि अमेरिकामा महिलाको मृत्युको प्रमुख क्यान्सर कारक स्तन क्यान्सर नै हो । प्रतिवर्ष दुई लाखभन्दा धेरै अमेरिकि महिलालाई स्तन क्यान्सर हुन्छ भने प्रतिवर्ष ४० हजारले यस रोगका कारण मृत्युवरण गर्छन् । लगभग १७ लाख अमेरिकी महिलाहरू स्तन क्यान्सरले पीडित भइरहेका छन् ।
प्रत्येक आठमा एक अर्थात् १२.६ प्रतिशत महिलालाई जीवनकालमा एकपटक स्तन क्यान्सर हुन्छ । प्रत्येक १३ मिनेटमा स्तन क्यान्सरका कारण एक महिलाको मृत्यु हुन्छ । क्यान्सरबाट मर्ने १५ देखि ५४ वर्षका महिलाहरूमा सबैभन्दा धेरै लाग्ने स्तन क्यान्सर हो भने ५५-७४ वर्षका महिलाको मृत्युको दोस्रो कारण हो । समयमै रोगको निदान र उपचार गर्ने ९६ प्रतिशत महिलाहरू पाँच वर्षपछि क्यान्सररहित हुन्छन् । ८० प्रतिशतभन्दा बढी स्तनका गिर्खा क्यान्सर नहुने प्रकृतिका हुन्छन् । स्तन क्यान्सर प्रौढलाई मात्र होइन, जुनसुकै उमेरका किशोरी तथा युवतीलाई पनि हुनसक्छ ।
स्तन क्यान्सरको परीक्षण निकै प्रभावकारी छ । नियमित रूपमा आफैँले आफ्नो परीक्षण गर्ने, चिकित्सकबाट परीक्षण गराउने, स्तनको गिर्खा जाँच गर्न म्यामोग्राफी गर्ने, गिर्खाभित्र ठोस वा तरल पदार्थ के छ भन्ने पत्ता लगाउन स्तनको अल्ट्रासाउन्ड गर्ने, क्यान्सर पत्ता लगाउन बायोप्सी, सिटिस्क्यान, एमआरआई, पीईटी स्क्यान, छातीको एक्सरे, लिम्फ ग्रन्थिको बायोप्सी आदि परीक्षणहरू गरिन्छ । म्यामोग्राफीबाट नै पहिलोपटक स्तन क्यान्सरको निदान गरिन्छ ।
स्तन क्यान्सर लागेपछि यसको उपचार प्रविधि जटिल हुन्छ । क्यान्सर कोषिकाहरू मार्न, ट्युमरलाई चाउरी पार्न र अन्य उपचारले निको नभए वा शरीरको अन्य भागमा फैलिएमा केमोथेरापीद्वारा यसको उपचार गरिन्छ । क्यान्सर तन्तुहरू नष्ट गर्न विकिरण थेरापी प्रयोग गरिन्छ । क्यान्सर उत्पादनमा सहयोगी हार्मोनहरूलाई निस्तेज गर्न हार्मोन थेरापी गरिन्छ । यसबाट पनि निको नभएमा वा क्यान्सर अन्यत्र फैलिने किसिमको भएमा अप्रेसनद्वारा क्यान्सरका तन्तुहरू, गिर्खा, सम्पूर्ण स्तन वा लिम्फ ग्रन्थिलाई काटेर हटाइन्छ । बिरामीले चाहेमा प्लास्टिक सर्जरीद्वारा कृत्रिम स्तन राख्न सकिन्छ ।
स्थानीय उपचारजस्तै विकिरण र शल्यक्रियाबाट रोगग्रस्त भागको वरपिर उपचार गरिन्छ भने केमोथेरापीले सम्पूर्ण शरीरमा उपचार गर्छ । प्रायः महिलालाई मिश्रति उपचार प्रभावकारी हुन्छ । प्रथम, द्वितीय, तृतीय अवस्थाको स्तन क्यान्सरको उपचारको लक्ष्य क्यान्सर निको पार्ने र दोहोरनि नदिने हो । चौथो अवस्थाको क्यान्सर उपचारको लक्ष्य लाक्षणिक उपचार र आयु लम्बाउने खालको हुन्छ । अधिकांश बिरामीमा चौथो अवस्थाको स्तन क्यान्सर निको हुँदैन । अक्युपञ्चर, मसाज, हर्वलथेरापी, भिटामिन, ध्यान, योग आदिबाट दुखाइ र कमजोरी हटाउने तथा मनोवैज्ञानिक लाभ प्रदान गर्न सकिन्छ ।
वंशाणुगत वा जेनेटिक कारणलाई नियन्त्रण गर्न सकिँदैन तथापि सन्तुलित आहारबिहार र स्वस्थ जीवनशैलीले क्यान्सर हुने सम्भावनालाई न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ । सकभर विकिरणबाट बच्ने, नियमित व्यायाम गर्ने, चिल्लोयुक्त खाना कम खाने, धुम्रपान तथा मद्यपान नगर्ने आदिबाट रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता वृद्धि गर्न सकिन्छ । स्तन क्यान्सर रोकथामको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पक्ष भनेको स्तन क्यान्सरको विकासक्रमबारे सचेत हुने, समयमै यसको निदान तथा उपचार गर्ने हो । निम्न उमेरमा परीक्षण गरे स्तन क्यान्सरबाट बच्न सकिन्छ ।
२० वर्षसम्मको उमेरमा : परविर्तनको लक्षण थाहा पाउन महिनाको एकपटक आफैँले आफ्नो स्तन परीक्षण गर्ने ।
२०-३९ वर्षको उमेरमा : प्रत्येक तीन वर्षमा चिकित्सकद्वारा स्तन परीक्षण गराउने ।
४०-४९ वर्षको उमेरमा : प्रत्येक एक-दुई वर्षको अन्तरालमा म्यामोग्राफ गर्ने ।
५० वर्ष र तत्पश्चात् : प्रत्येक वर्ष म्यामोग्राफ गर्ने ।
पुरुषमा स्तन क्यान्सर
पुरुषमा स्तन क्यान्सर विरलै पाइएको छ । अमेरकि क्यान्सर सोसाइटीले सन् २०००मा १ हजार ७ सय २० पुरुषमा स्तन क्यान्सर पत्ता लगाएको थियो । पुरुषले स्तन परीक्षण गर्न आवश्यक नठान्ने, लाज मान्ने वा पुरुषमा पनि स्तन क्यान्सर हुनसक्छ भन्ने जानकारी नहुनाले अन्तिम अवस्थामा यस रोगको परीक्षण गर्छन् । त्यसकारण मृत्युदर उच्च हुन्छ । ६० देखि ७० वर्षका पुरुषहरू स्तन क्यान्सरको जोखिम समूहमा पर्छन् । कारण, लक्षण, उपचार तथा रोकथाम महिलाको स्तन क्यान्सरसँग मिल्दोजुल्दो हुन्छ । अन्य क्यान्सरजस्तै स्तन क्यान्सर पनि नेपाली महिलाहरूलाई चुनौतीको विषय बनेको छ । नेपाल क्यान्सर सोसाइटीका अनुसार युवती तथा प्रौढ महिलालाई हुने क्यान्सरमध्ये ६० प्रतिशत स्तन क्यान्सर हुन्छ ।
नेपालमा स्तन क्यान्सर
नेपालका दुर्गम जिल्लाहरूमा महिलाहरूलाई स्तन क्यान्सरबारे जानकारी नै छैन । स्तनमा गिर्खाहरू आए पनि रोग लुकाउने प्रवृत्ति व्याप्त छ । लाज तथा संकोचका कारण अधिकांश नेपाली महिलाहरू स्तन परीक्षण गराउन अस्पताल जाँदैनन् र अन्तिम अवस्थामा स्वास्थ्य सेवा खोज्छन् । त्यतिबेलासम्म उपचारको विकल्प समाप्त प्रायः भइसकेको हुन्छ । नेपालमा ३० देखि ५० वर्षका महिलालाई स्तन क्यान्सर बढी मात्रामा भएको पाइएको छ । ४० वर्ष पुगेपछि विकसित देशका अधिकांश महिलाहरू प्रत्यक वर्ष म्यामोग्राफी गर्छन् भने नेपालमा एक प्रतिशतले पनि म्यामोग्राफी गर्दैनन् । यकिन तथ्यांक नभए पनि नेपालका न्यूनतम ५० हजार महिला स्तन क्यान्सरबाट पीडित भएको अनुमान गरएिको छ । स्तन क्यान्सरबारे सबै वर्ग र क्षेत्रका महिलाहरूमा जनचेतना फैलाउने, म्यामोग्राफी सेवाको विस्तार गर्ने तथा स्वास्थ सेवालाई विकेन्द्रिकित गर्ने हो भने स्तन क्यान्सरको समयमै निदान तथा उपचार हुनेछ ।
गरिबी, अशिक्षा र अज्ञानताका कारण समयमै उपचार नगर्नाले यो रोग महिलाको मृत्युको एक प्रमुख कारण भएको छ । आमा, दिदीबहिनी वा नजिकका नातेदारमा स्तन क्यान्सर भएमा, ३० वर्षपछि बच्चा जन्माउने महिलामा, बच्चा नजन्माएका महिलामा, स्तनपान नगराउने महिलामा, स्तनमा गाँठागुँठी वा पुराना समस्या भएमा स्तन क्यान्सर हुने सम्भावना बढी हुने उनले बताए । त्यसैगरी एउटा स्तनमा क्यान्सर भइसकेका महिलामा अर्को स्तनमा पनि क्यान्सर हुने सम्भावना बढी हुन्छ ।
स्तनको स्वयं परीक्षण
स्तनको विकास युवावस्थामा प्रवेश गरेको प्रमुख लक्षण हो । प्रायःजसो किशोरीहरूमा महिनावारी हुनुपूर्व स्तनको वृद्धि सुरु हुन्छ । यौवनावस्थामा प्रत्येक केटीको स्तनमा नियमित रूपमा परविर्तन हुन्छ । जब स्तन बढ्दै जान्छ, स्तनभित्र एक प्रकारको गिर्खा महसुस हुन्छ । महिनावारीको समयमा स्तन बढी संवेदनशील, सुन्निने र दुख्ने गर्छन् । यो सामान्य अवस्था हो । युवावस्थामा आफैँले आफ्नो स्तन परीक्षण गर्ने बानी बसाल्ने हो भने पछि देखिने असामान्य परविर्तन सहजै थाहा पाउन सकिन्छ । यो परीक्षण कुनै लाजको विषय वा गर्न नहुने काम पटक्कै होइन । जसरी हामीले आफ्नो कपाल, अनुहार आदिलाई स्याहार गर्छौं, त्यसरी नै स्तनलाई पनि महिनाको एकपटक केही मिनेट समय दिएमा स्तन क्यान्सरको जोखिम पत्ता लगाउन सकिन्छ ।
आफ्नो स्तन आफैँ परीक्षण गर्ने सबैभन्दा उपयुक्त समय महिनावारी भएको एक सातापछि हो, जुन समयमा स्तनहरू दुख्ने तथा ठूला हुने हुन्छन् । नुहाउने समयमा वा नुहाएर ठूलो ऐनाअगाडि उभिएर परीक्षण गर्नु सबैभन्दा उपयुक्त हुन्छ । स्वास्थ्यकर्मी वा चिकित्सकबाट परीक्षण गराउने, भिडियो एक्स–रेबाट परीक्षण गराउने र मेमोग्रामबाट परीक्षण गर्ने अन्य विधि हुन् । आफ्नो स्तनको आफैँबाट परीक्षण गर्न सके समयमै रोग पहिचान हुने र अधिकांश निको हुने चिकित्सकको भनाइ छ ।
स्तन परीक्षण गर्ने विधि
१. ठूलो ऐनाअगाडि निर्वस्त्र उभिएर तपाईँको देब्रे हात उठाउनूस् अनि दाहिने हातले देब्रे स्तनको परीक्षण गर्नुस् ।
२. तपाईँको देब्रे हातका बीचका तीनवटा औँलाहरूको संवेदनशील भागले (ल्याप्चे लगाउने भाग, टुप्पो होइन) स्तनको वरपिरी गोलाकार रूपमा विस्तारै मालिस गर्दै (औँला नउचालीकन) टुप्पोतिर लाग्नूस् ।
३. स्तनमा आैँलाले दबाएर विभिन्न किसिमका तन्तुहरू अनुभव गर्नुस् । पहिले विस्तारै दबाब दिएर छालालाई मात्र परीक्षण गर्नुस् अनि मध्यम दबाब दिएर बीचका तन्तुहरू महसुस गर्ने र अन्तमा जोडले दबाब दिएर करङसम्म औँला पुर्याई भित्री गिर्खा, दुखाइ वा असहजता खोजी गर्ने ।
४. पूरै स्तन, छाती, पाखुरामुनि, काखी, ब्युटी बोन र काँध वरपिर छाम्ने ।
५. यसप्रकार देव्रे स्तन परीक्षण गरेपछि यसै गरी दाहिने स्तनलाई देव्रे हातले परीक्षण गर्ने ।
६. स्तनलाई ठूलो ऐनामा हेर्ने । स्तनको आकार, रंग, चाउरीपना, मुन्टो आदि हेर्ने । त्यसपछि स्तनको मुन्टोलाई विस्तारै दबाएर त्यसबाट निस्कने तरल पदार्थ हेर्ने ।
स्तनको आकार, प्रकार, रंग, नयाँ गिर्खा, तरल पदार्थ आदिमा परविर्तन महसुस भएमा, बढी दुखेमा, निको नहुने घाउ भएमा, स्तनको मुन्टो स्तनतिर फर्किएमा, स्तनको छेउमा काखीमुनि गिर्खा महसुस भएमा चिकित्सकसँग परामर्श गर्ने ।
कारण तथा जोखिम तत्त्वहरू
स्तन क्यान्सरको ठोस कारण पत्ता नलागे तापनि निम्नलिखित कारणहरूलाई जोखिम तत्त्व मानिएको छ :
महिला, विशेष गरी प्रौढावस्था ।
वंशाणुगत -आमा, दिदी, बहिनी, छोरी मध्ये कुनै एकमा भएमा ।
जेनेटिक कारण ।
१२ वर्षभन्दा पहिले महिनावारी भएका र ५५ वर्षपछि रजोनिवृत्ति भएका महिला ।
नियमित मदिरा सेवन गर्ने महिला ।
गर्भ नतुहिने औषधी (डीईएस) सेवन गरेका महिला ।
लामो समयसम्म परविार नियोजनका लागि हार्मोनल पिल्स वा सुई प्रयोग गरेका महिला ।
रजोनिवृत्तिका पाश्र्वप्रभाव घटाउन हार्मोन रप्िलेसमेन्ट थेरापी लिएका महिला ।
मोटोपना -मोटो महिलामा एस्ट्रोजन हार्मोन बढी उत्पादन हुन्छ । जुन स्तन क्यान्सरको कारक तत्त्व हुनसक्छ । )
कहिल्यै गर्भवती नभएका वा ३० वर्षपछि बच्चा जन्माएका महिला ।
विकिरण : बच्चा वा युवावस्थामा छातीको क्यान्सर वा अन्य रोगका लागि विकिरण उपचार गरेका महिला ।
स्तन कोषको असामान्य वृद्धि भएमा ।
निष्त्रिय जीवनशैली तथा बढी चिल्लो खाने महिला ।
लक्षणहरू
स्तन क्यान्सरको प्रारम्भिक अवस्थामा कुनै पनि लक्षणहरू देखिँदैनन् । क्यान्सर बढ्दै गएपछि निम्नलिखित लक्षणहरू देखा पर्छन् :
स्तन वा पाखुरामुनि गिर्खा हुनु, गिर्खा कडा, अनियमित तथा नदुख्ने प्रकृतिको हुनु ।
स्तन वा स्तनको मुन्टोको आकार-प्रकार परविर्तन हुनु । जस्तै- रातोपना, चाउरएिजस्तो, सुन्तला रङको, मुन्टो स्तनतिर फर्किएको, मुन्टो वरपिरकिो छालामा कत्ला निस्केको वा सुन्निएको ।
स्तनबाट दूधबाहेकको तरल पदार्थ जस्तै- रातो, सफा वा पहेँलो, हरयिो अथवा पीपजस्तो आउनु ।
स्तनको मुन्टो दुख्नु ।
स्तनमा निको नहुने घाउ हुनु ।
गम्भीर अवस्थामा हाड दुख्नु, स्तन दुख्नु, स्तनमा घाउ आउनु, पाखुरा सुन्निनु, वजन घट्नु ।
सबै गिर्खाहरू क्यान्सर होइनन् । दसमा आठ गिर्खा क्यान्सर नहुने प्रकृतिका हुन्छन् ।
यो पनि हेर्नुहोस
क्यान्सर
पाठेघरको क्यान्सर
स्तन क्यान्सर विकास हुने प्रकारहरु
सन्दर्भ सामग्री
रोग
विज्ञान | प्रत्येक आठमा कति महिलालाई जीवनकालमा एकपटक स्तन क्यान्सर हुन्छ? | एक |
परिचय
स्तनका कोषहरू असामान्य रूपमा वृद्धि हुन थालेपछि स्तन क्यान्सरको सम्भावना हुन्छ । साधारणतया कोषहरूको वृद्धि र विभाजन शरीरको आवश्यकता अनुसार हुन्छ । तर, जब शीघ्र रूपमा र धेरै मात्रामा कोषहरू वृद्धि र विभाजन हुन्छन्, पुराना कोषहरू टाँसिएर रहन्छन्, तब गिर्खा वा ट्युमर बन्ने प्रक्रिया सुरु हुन्छ । स्तनमा भएका कोष–कोषिकामा असामान्य परिवर्तन आई तिनीहरूको अनियन्त्रित तथा अनावश्यक वृद्धिबाट बन्ने गिर्खा, गाँठागुँठी र निको नहुने घाउलाई स्तन क्यान्सर भनिन्छ । त्यो प्रक्रिया क्यान्सर नहुने वा हुने दुवै प्रकृतिको हुनसक्छ । क्यान्सर हुने प्रकृतिका ट्युमरले नजीकका तन्तु तथा अवयवहरू नष्ट गर्छन् । ती ट्युमर शरीरको अन्य भागमा फैलिन सक्छन्, शल्यक्रिया गरेर हटाए पनि फेरी उत्पन्न हुन्छन् र धेरै खतरनाक हुन्छन् । स्तन क्यान्सर प्रायः दुग्ध उत्पादन गर्ने नलीबाट सुरु हुन्छ तर कहिलेकाहीँ तन्तुहरूको झुप्पाबाट पनि सुरु हुन्छ । स्तन क्यान्सर शरीरको कुनै पनि भागमा फैलिन सक्छ । स्तन क्यान्सर फैलिएमा हड्डी, कलेजो, फोक्सो तथा मस्तिष्कमा पनि ट्युमर हुन सक्छ ।
छालाको क्यान्सरपछि अमेरिकामा महिलाको मृत्युको प्रमुख क्यान्सर कारक स्तन क्यान्सर नै हो । प्रतिवर्ष दुई लाखभन्दा धेरै अमेरिकि महिलालाई स्तन क्यान्सर हुन्छ भने प्रतिवर्ष ४० हजारले यस रोगका कारण मृत्युवरण गर्छन् । लगभग १७ लाख अमेरिकी महिलाहरू स्तन क्यान्सरले पीडित भइरहेका छन् ।
प्रत्येक आठमा एक अर्थात् १२.६ प्रतिशत महिलालाई जीवनकालमा एकपटक स्तन क्यान्सर हुन्छ । प्रत्येक १३ मिनेटमा स्तन क्यान्सरका कारण एक महिलाको मृत्यु हुन्छ । क्यान्सरबाट मर्ने १५ देखि ५४ वर्षका महिलाहरूमा सबैभन्दा धेरै लाग्ने स्तन क्यान्सर हो भने ५५-७४ वर्षका महिलाको मृत्युको दोस्रो कारण हो । समयमै रोगको निदान र उपचार गर्ने ९६ प्रतिशत महिलाहरू पाँच वर्षपछि क्यान्सररहित हुन्छन् । ८० प्रतिशतभन्दा बढी स्तनका गिर्खा क्यान्सर नहुने प्रकृतिका हुन्छन् । स्तन क्यान्सर प्रौढलाई मात्र होइन, जुनसुकै उमेरका किशोरी तथा युवतीलाई पनि हुनसक्छ ।
स्तन क्यान्सरको परीक्षण निकै प्रभावकारी छ । नियमित रूपमा आफैँले आफ्नो परीक्षण गर्ने, चिकित्सकबाट परीक्षण गराउने, स्तनको गिर्खा जाँच गर्न म्यामोग्राफी गर्ने, गिर्खाभित्र ठोस वा तरल पदार्थ के छ भन्ने पत्ता लगाउन स्तनको अल्ट्रासाउन्ड गर्ने, क्यान्सर पत्ता लगाउन बायोप्सी, सिटिस्क्यान, एमआरआई, पीईटी स्क्यान, छातीको एक्सरे, लिम्फ ग्रन्थिको बायोप्सी आदि परीक्षणहरू गरिन्छ । म्यामोग्राफीबाट नै पहिलोपटक स्तन क्यान्सरको निदान गरिन्छ ।
स्तन क्यान्सर लागेपछि यसको उपचार प्रविधि जटिल हुन्छ । क्यान्सर कोषिकाहरू मार्न, ट्युमरलाई चाउरी पार्न र अन्य उपचारले निको नभए वा शरीरको अन्य भागमा फैलिएमा केमोथेरापीद्वारा यसको उपचार गरिन्छ । क्यान्सर तन्तुहरू नष्ट गर्न विकिरण थेरापी प्रयोग गरिन्छ । क्यान्सर उत्पादनमा सहयोगी हार्मोनहरूलाई निस्तेज गर्न हार्मोन थेरापी गरिन्छ । यसबाट पनि निको नभएमा वा क्यान्सर अन्यत्र फैलिने किसिमको भएमा अप्रेसनद्वारा क्यान्सरका तन्तुहरू, गिर्खा, सम्पूर्ण स्तन वा लिम्फ ग्रन्थिलाई काटेर हटाइन्छ । बिरामीले चाहेमा प्लास्टिक सर्जरीद्वारा कृत्रिम स्तन राख्न सकिन्छ ।
स्थानीय उपचारजस्तै विकिरण र शल्यक्रियाबाट रोगग्रस्त भागको वरपिर उपचार गरिन्छ भने केमोथेरापीले सम्पूर्ण शरीरमा उपचार गर्छ । प्रायः महिलालाई मिश्रति उपचार प्रभावकारी हुन्छ । प्रथम, द्वितीय, तृतीय अवस्थाको स्तन क्यान्सरको उपचारको लक्ष्य क्यान्सर निको पार्ने र दोहोरनि नदिने हो । चौथो अवस्थाको क्यान्सर उपचारको लक्ष्य लाक्षणिक उपचार र आयु लम्बाउने खालको हुन्छ । अधिकांश बिरामीमा चौथो अवस्थाको स्तन क्यान्सर निको हुँदैन । अक्युपञ्चर, मसाज, हर्वलथेरापी, भिटामिन, ध्यान, योग आदिबाट दुखाइ र कमजोरी हटाउने तथा मनोवैज्ञानिक लाभ प्रदान गर्न सकिन्छ ।
वंशाणुगत वा जेनेटिक कारणलाई नियन्त्रण गर्न सकिँदैन तथापि सन्तुलित आहारबिहार र स्वस्थ जीवनशैलीले क्यान्सर हुने सम्भावनालाई न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ । सकभर विकिरणबाट बच्ने, नियमित व्यायाम गर्ने, चिल्लोयुक्त खाना कम खाने, धुम्रपान तथा मद्यपान नगर्ने आदिबाट रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता वृद्धि गर्न सकिन्छ । स्तन क्यान्सर रोकथामको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पक्ष भनेको स्तन क्यान्सरको विकासक्रमबारे सचेत हुने, समयमै यसको निदान तथा उपचार गर्ने हो । निम्न उमेरमा परीक्षण गरे स्तन क्यान्सरबाट बच्न सकिन्छ ।
२० वर्षसम्मको उमेरमा : परविर्तनको लक्षण थाहा पाउन महिनाको एकपटक आफैँले आफ्नो स्तन परीक्षण गर्ने ।
२०-३९ वर्षको उमेरमा : प्रत्येक तीन वर्षमा चिकित्सकद्वारा स्तन परीक्षण गराउने ।
४०-४९ वर्षको उमेरमा : प्रत्येक एक-दुई वर्षको अन्तरालमा म्यामोग्राफ गर्ने ।
५० वर्ष र तत्पश्चात् : प्रत्येक वर्ष म्यामोग्राफ गर्ने ।
पुरुषमा स्तन क्यान्सर
पुरुषमा स्तन क्यान्सर विरलै पाइएको छ । अमेरकि क्यान्सर सोसाइटीले सन् २०००मा १ हजार ७ सय २० पुरुषमा स्तन क्यान्सर पत्ता लगाएको थियो । पुरुषले स्तन परीक्षण गर्न आवश्यक नठान्ने, लाज मान्ने वा पुरुषमा पनि स्तन क्यान्सर हुनसक्छ भन्ने जानकारी नहुनाले अन्तिम अवस्थामा यस रोगको परीक्षण गर्छन् । त्यसकारण मृत्युदर उच्च हुन्छ । ६० देखि ७० वर्षका पुरुषहरू स्तन क्यान्सरको जोखिम समूहमा पर्छन् । कारण, लक्षण, उपचार तथा रोकथाम महिलाको स्तन क्यान्सरसँग मिल्दोजुल्दो हुन्छ । अन्य क्यान्सरजस्तै स्तन क्यान्सर पनि नेपाली महिलाहरूलाई चुनौतीको विषय बनेको छ । नेपाल क्यान्सर सोसाइटीका अनुसार युवती तथा प्रौढ महिलालाई हुने क्यान्सरमध्ये ६० प्रतिशत स्तन क्यान्सर हुन्छ ।
नेपालमा स्तन क्यान्सर
नेपालका दुर्गम जिल्लाहरूमा महिलाहरूलाई स्तन क्यान्सरबारे जानकारी नै छैन । स्तनमा गिर्खाहरू आए पनि रोग लुकाउने प्रवृत्ति व्याप्त छ । लाज तथा संकोचका कारण अधिकांश नेपाली महिलाहरू स्तन परीक्षण गराउन अस्पताल जाँदैनन् र अन्तिम अवस्थामा स्वास्थ्य सेवा खोज्छन् । त्यतिबेलासम्म उपचारको विकल्प समाप्त प्रायः भइसकेको हुन्छ । नेपालमा ३० देखि ५० वर्षका महिलालाई स्तन क्यान्सर बढी मात्रामा भएको पाइएको छ । ४० वर्ष पुगेपछि विकसित देशका अधिकांश महिलाहरू प्रत्यक वर्ष म्यामोग्राफी गर्छन् भने नेपालमा एक प्रतिशतले पनि म्यामोग्राफी गर्दैनन् । यकिन तथ्यांक नभए पनि नेपालका न्यूनतम ५० हजार महिला स्तन क्यान्सरबाट पीडित भएको अनुमान गरएिको छ । स्तन क्यान्सरबारे सबै वर्ग र क्षेत्रका महिलाहरूमा जनचेतना फैलाउने, म्यामोग्राफी सेवाको विस्तार गर्ने तथा स्वास्थ सेवालाई विकेन्द्रिकित गर्ने हो भने स्तन क्यान्सरको समयमै निदान तथा उपचार हुनेछ ।
गरिबी, अशिक्षा र अज्ञानताका कारण समयमै उपचार नगर्नाले यो रोग महिलाको मृत्युको एक प्रमुख कारण भएको छ । आमा, दिदीबहिनी वा नजिकका नातेदारमा स्तन क्यान्सर भएमा, ३० वर्षपछि बच्चा जन्माउने महिलामा, बच्चा नजन्माएका महिलामा, स्तनपान नगराउने महिलामा, स्तनमा गाँठागुँठी वा पुराना समस्या भएमा स्तन क्यान्सर हुने सम्भावना बढी हुने उनले बताए । त्यसैगरी एउटा स्तनमा क्यान्सर भइसकेका महिलामा अर्को स्तनमा पनि क्यान्सर हुने सम्भावना बढी हुन्छ ।
स्तनको स्वयं परीक्षण
स्तनको विकास युवावस्थामा प्रवेश गरेको प्रमुख लक्षण हो । प्रायःजसो किशोरीहरूमा महिनावारी हुनुपूर्व स्तनको वृद्धि सुरु हुन्छ । यौवनावस्थामा प्रत्येक केटीको स्तनमा नियमित रूपमा परविर्तन हुन्छ । जब स्तन बढ्दै जान्छ, स्तनभित्र एक प्रकारको गिर्खा महसुस हुन्छ । महिनावारीको समयमा स्तन बढी संवेदनशील, सुन्निने र दुख्ने गर्छन् । यो सामान्य अवस्था हो । युवावस्थामा आफैँले आफ्नो स्तन परीक्षण गर्ने बानी बसाल्ने हो भने पछि देखिने असामान्य परविर्तन सहजै थाहा पाउन सकिन्छ । यो परीक्षण कुनै लाजको विषय वा गर्न नहुने काम पटक्कै होइन । जसरी हामीले आफ्नो कपाल, अनुहार आदिलाई स्याहार गर्छौं, त्यसरी नै स्तनलाई पनि महिनाको एकपटक केही मिनेट समय दिएमा स्तन क्यान्सरको जोखिम पत्ता लगाउन सकिन्छ ।
आफ्नो स्तन आफैँ परीक्षण गर्ने सबैभन्दा उपयुक्त समय महिनावारी भएको एक सातापछि हो, जुन समयमा स्तनहरू दुख्ने तथा ठूला हुने हुन्छन् । नुहाउने समयमा वा नुहाएर ठूलो ऐनाअगाडि उभिएर परीक्षण गर्नु सबैभन्दा उपयुक्त हुन्छ । स्वास्थ्यकर्मी वा चिकित्सकबाट परीक्षण गराउने, भिडियो एक्स–रेबाट परीक्षण गराउने र मेमोग्रामबाट परीक्षण गर्ने अन्य विधि हुन् । आफ्नो स्तनको आफैँबाट परीक्षण गर्न सके समयमै रोग पहिचान हुने र अधिकांश निको हुने चिकित्सकको भनाइ छ ।
स्तन परीक्षण गर्ने विधि
१. ठूलो ऐनाअगाडि निर्वस्त्र उभिएर तपाईँको देब्रे हात उठाउनूस् अनि दाहिने हातले देब्रे स्तनको परीक्षण गर्नुस् ।
२. तपाईँको देब्रे हातका बीचका तीनवटा औँलाहरूको संवेदनशील भागले (ल्याप्चे लगाउने भाग, टुप्पो होइन) स्तनको वरपिरी गोलाकार रूपमा विस्तारै मालिस गर्दै (औँला नउचालीकन) टुप्पोतिर लाग्नूस् ।
३. स्तनमा आैँलाले दबाएर विभिन्न किसिमका तन्तुहरू अनुभव गर्नुस् । पहिले विस्तारै दबाब दिएर छालालाई मात्र परीक्षण गर्नुस् अनि मध्यम दबाब दिएर बीचका तन्तुहरू महसुस गर्ने र अन्तमा जोडले दबाब दिएर करङसम्म औँला पुर्याई भित्री गिर्खा, दुखाइ वा असहजता खोजी गर्ने ।
४. पूरै स्तन, छाती, पाखुरामुनि, काखी, ब्युटी बोन र काँध वरपिर छाम्ने ।
५. यसप्रकार देव्रे स्तन परीक्षण गरेपछि यसै गरी दाहिने स्तनलाई देव्रे हातले परीक्षण गर्ने ।
६. स्तनलाई ठूलो ऐनामा हेर्ने । स्तनको आकार, रंग, चाउरीपना, मुन्टो आदि हेर्ने । त्यसपछि स्तनको मुन्टोलाई विस्तारै दबाएर त्यसबाट निस्कने तरल पदार्थ हेर्ने ।
स्तनको आकार, प्रकार, रंग, नयाँ गिर्खा, तरल पदार्थ आदिमा परविर्तन महसुस भएमा, बढी दुखेमा, निको नहुने घाउ भएमा, स्तनको मुन्टो स्तनतिर फर्किएमा, स्तनको छेउमा काखीमुनि गिर्खा महसुस भएमा चिकित्सकसँग परामर्श गर्ने ।
कारण तथा जोखिम तत्त्वहरू
स्तन क्यान्सरको ठोस कारण पत्ता नलागे तापनि निम्नलिखित कारणहरूलाई जोखिम तत्त्व मानिएको छ :
महिला, विशेष गरी प्रौढावस्था ।
वंशाणुगत -आमा, दिदी, बहिनी, छोरी मध्ये कुनै एकमा भएमा ।
जेनेटिक कारण ।
१२ वर्षभन्दा पहिले महिनावारी भएका र ५५ वर्षपछि रजोनिवृत्ति भएका महिला ।
नियमित मदिरा सेवन गर्ने महिला ।
गर्भ नतुहिने औषधी (डीईएस) सेवन गरेका महिला ।
लामो समयसम्म परविार नियोजनका लागि हार्मोनल पिल्स वा सुई प्रयोग गरेका महिला ।
रजोनिवृत्तिका पाश्र्वप्रभाव घटाउन हार्मोन रप्िलेसमेन्ट थेरापी लिएका महिला ।
मोटोपना -मोटो महिलामा एस्ट्रोजन हार्मोन बढी उत्पादन हुन्छ । जुन स्तन क्यान्सरको कारक तत्त्व हुनसक्छ । )
कहिल्यै गर्भवती नभएका वा ३० वर्षपछि बच्चा जन्माएका महिला ।
विकिरण : बच्चा वा युवावस्थामा छातीको क्यान्सर वा अन्य रोगका लागि विकिरण उपचार गरेका महिला ।
स्तन कोषको असामान्य वृद्धि भएमा ।
निष्त्रिय जीवनशैली तथा बढी चिल्लो खाने महिला ।
लक्षणहरू
स्तन क्यान्सरको प्रारम्भिक अवस्थामा कुनै पनि लक्षणहरू देखिँदैनन् । क्यान्सर बढ्दै गएपछि निम्नलिखित लक्षणहरू देखा पर्छन् :
स्तन वा पाखुरामुनि गिर्खा हुनु, गिर्खा कडा, अनियमित तथा नदुख्ने प्रकृतिको हुनु ।
स्तन वा स्तनको मुन्टोको आकार-प्रकार परविर्तन हुनु । जस्तै- रातोपना, चाउरएिजस्तो, सुन्तला रङको, मुन्टो स्तनतिर फर्किएको, मुन्टो वरपिरकिो छालामा कत्ला निस्केको वा सुन्निएको ।
स्तनबाट दूधबाहेकको तरल पदार्थ जस्तै- रातो, सफा वा पहेँलो, हरयिो अथवा पीपजस्तो आउनु ।
स्तनको मुन्टो दुख्नु ।
स्तनमा निको नहुने घाउ हुनु ।
गम्भीर अवस्थामा हाड दुख्नु, स्तन दुख्नु, स्तनमा घाउ आउनु, पाखुरा सुन्निनु, वजन घट्नु ।
सबै गिर्खाहरू क्यान्सर होइनन् । दसमा आठ गिर्खा क्यान्सर नहुने प्रकृतिका हुन्छन् ।
यो पनि हेर्नुहोस
क्यान्सर
पाठेघरको क्यान्सर
स्तन क्यान्सर विकास हुने प्रकारहरु
सन्दर्भ सामग्री
रोग
विज्ञान | प्रत्येक १३ मिनेटमा कति महिलाको मृत्यु हुन्छ? | एक |
परिचय
स्तनका कोषहरू असामान्य रूपमा वृद्धि हुन थालेपछि स्तन क्यान्सरको सम्भावना हुन्छ । साधारणतया कोषहरूको वृद्धि र विभाजन शरीरको आवश्यकता अनुसार हुन्छ । तर, जब शीघ्र रूपमा र धेरै मात्रामा कोषहरू वृद्धि र विभाजन हुन्छन्, पुराना कोषहरू टाँसिएर रहन्छन्, तब गिर्खा वा ट्युमर बन्ने प्रक्रिया सुरु हुन्छ । स्तनमा भएका कोष–कोषिकामा असामान्य परिवर्तन आई तिनीहरूको अनियन्त्रित तथा अनावश्यक वृद्धिबाट बन्ने गिर्खा, गाँठागुँठी र निको नहुने घाउलाई स्तन क्यान्सर भनिन्छ । त्यो प्रक्रिया क्यान्सर नहुने वा हुने दुवै प्रकृतिको हुनसक्छ । क्यान्सर हुने प्रकृतिका ट्युमरले नजीकका तन्तु तथा अवयवहरू नष्ट गर्छन् । ती ट्युमर शरीरको अन्य भागमा फैलिन सक्छन्, शल्यक्रिया गरेर हटाए पनि फेरी उत्पन्न हुन्छन् र धेरै खतरनाक हुन्छन् । स्तन क्यान्सर प्रायः दुग्ध उत्पादन गर्ने नलीबाट सुरु हुन्छ तर कहिलेकाहीँ तन्तुहरूको झुप्पाबाट पनि सुरु हुन्छ । स्तन क्यान्सर शरीरको कुनै पनि भागमा फैलिन सक्छ । स्तन क्यान्सर फैलिएमा हड्डी, कलेजो, फोक्सो तथा मस्तिष्कमा पनि ट्युमर हुन सक्छ ।
छालाको क्यान्सरपछि अमेरिकामा महिलाको मृत्युको प्रमुख क्यान्सर कारक स्तन क्यान्सर नै हो । प्रतिवर्ष दुई लाखभन्दा धेरै अमेरिकि महिलालाई स्तन क्यान्सर हुन्छ भने प्रतिवर्ष ४० हजारले यस रोगका कारण मृत्युवरण गर्छन् । लगभग १७ लाख अमेरिकी महिलाहरू स्तन क्यान्सरले पीडित भइरहेका छन् ।
प्रत्येक आठमा एक अर्थात् १२.६ प्रतिशत महिलालाई जीवनकालमा एकपटक स्तन क्यान्सर हुन्छ । प्रत्येक १३ मिनेटमा स्तन क्यान्सरका कारण एक महिलाको मृत्यु हुन्छ । क्यान्सरबाट मर्ने १५ देखि ५४ वर्षका महिलाहरूमा सबैभन्दा धेरै लाग्ने स्तन क्यान्सर हो भने ५५-७४ वर्षका महिलाको मृत्युको दोस्रो कारण हो । समयमै रोगको निदान र उपचार गर्ने ९६ प्रतिशत महिलाहरू पाँच वर्षपछि क्यान्सररहित हुन्छन् । ८० प्रतिशतभन्दा बढी स्तनका गिर्खा क्यान्सर नहुने प्रकृतिका हुन्छन् । स्तन क्यान्सर प्रौढलाई मात्र होइन, जुनसुकै उमेरका किशोरी तथा युवतीलाई पनि हुनसक्छ ।
स्तन क्यान्सरको परीक्षण निकै प्रभावकारी छ । नियमित रूपमा आफैँले आफ्नो परीक्षण गर्ने, चिकित्सकबाट परीक्षण गराउने, स्तनको गिर्खा जाँच गर्न म्यामोग्राफी गर्ने, गिर्खाभित्र ठोस वा तरल पदार्थ के छ भन्ने पत्ता लगाउन स्तनको अल्ट्रासाउन्ड गर्ने, क्यान्सर पत्ता लगाउन बायोप्सी, सिटिस्क्यान, एमआरआई, पीईटी स्क्यान, छातीको एक्सरे, लिम्फ ग्रन्थिको बायोप्सी आदि परीक्षणहरू गरिन्छ । म्यामोग्राफीबाट नै पहिलोपटक स्तन क्यान्सरको निदान गरिन्छ ।
स्तन क्यान्सर लागेपछि यसको उपचार प्रविधि जटिल हुन्छ । क्यान्सर कोषिकाहरू मार्न, ट्युमरलाई चाउरी पार्न र अन्य उपचारले निको नभए वा शरीरको अन्य भागमा फैलिएमा केमोथेरापीद्वारा यसको उपचार गरिन्छ । क्यान्सर तन्तुहरू नष्ट गर्न विकिरण थेरापी प्रयोग गरिन्छ । क्यान्सर उत्पादनमा सहयोगी हार्मोनहरूलाई निस्तेज गर्न हार्मोन थेरापी गरिन्छ । यसबाट पनि निको नभएमा वा क्यान्सर अन्यत्र फैलिने किसिमको भएमा अप्रेसनद्वारा क्यान्सरका तन्तुहरू, गिर्खा, सम्पूर्ण स्तन वा लिम्फ ग्रन्थिलाई काटेर हटाइन्छ । बिरामीले चाहेमा प्लास्टिक सर्जरीद्वारा कृत्रिम स्तन राख्न सकिन्छ ।
स्थानीय उपचारजस्तै विकिरण र शल्यक्रियाबाट रोगग्रस्त भागको वरपिर उपचार गरिन्छ भने केमोथेरापीले सम्पूर्ण शरीरमा उपचार गर्छ । प्रायः महिलालाई मिश्रति उपचार प्रभावकारी हुन्छ । प्रथम, द्वितीय, तृतीय अवस्थाको स्तन क्यान्सरको उपचारको लक्ष्य क्यान्सर निको पार्ने र दोहोरनि नदिने हो । चौथो अवस्थाको क्यान्सर उपचारको लक्ष्य लाक्षणिक उपचार र आयु लम्बाउने खालको हुन्छ । अधिकांश बिरामीमा चौथो अवस्थाको स्तन क्यान्सर निको हुँदैन । अक्युपञ्चर, मसाज, हर्वलथेरापी, भिटामिन, ध्यान, योग आदिबाट दुखाइ र कमजोरी हटाउने तथा मनोवैज्ञानिक लाभ प्रदान गर्न सकिन्छ ।
वंशाणुगत वा जेनेटिक कारणलाई नियन्त्रण गर्न सकिँदैन तथापि सन्तुलित आहारबिहार र स्वस्थ जीवनशैलीले क्यान्सर हुने सम्भावनालाई न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ । सकभर विकिरणबाट बच्ने, नियमित व्यायाम गर्ने, चिल्लोयुक्त खाना कम खाने, धुम्रपान तथा मद्यपान नगर्ने आदिबाट रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता वृद्धि गर्न सकिन्छ । स्तन क्यान्सर रोकथामको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पक्ष भनेको स्तन क्यान्सरको विकासक्रमबारे सचेत हुने, समयमै यसको निदान तथा उपचार गर्ने हो । निम्न उमेरमा परीक्षण गरे स्तन क्यान्सरबाट बच्न सकिन्छ ।
२० वर्षसम्मको उमेरमा : परविर्तनको लक्षण थाहा पाउन महिनाको एकपटक आफैँले आफ्नो स्तन परीक्षण गर्ने ।
२०-३९ वर्षको उमेरमा : प्रत्येक तीन वर्षमा चिकित्सकद्वारा स्तन परीक्षण गराउने ।
४०-४९ वर्षको उमेरमा : प्रत्येक एक-दुई वर्षको अन्तरालमा म्यामोग्राफ गर्ने ।
५० वर्ष र तत्पश्चात् : प्रत्येक वर्ष म्यामोग्राफ गर्ने ।
पुरुषमा स्तन क्यान्सर
पुरुषमा स्तन क्यान्सर विरलै पाइएको छ । अमेरकि क्यान्सर सोसाइटीले सन् २०००मा १ हजार ७ सय २० पुरुषमा स्तन क्यान्सर पत्ता लगाएको थियो । पुरुषले स्तन परीक्षण गर्न आवश्यक नठान्ने, लाज मान्ने वा पुरुषमा पनि स्तन क्यान्सर हुनसक्छ भन्ने जानकारी नहुनाले अन्तिम अवस्थामा यस रोगको परीक्षण गर्छन् । त्यसकारण मृत्युदर उच्च हुन्छ । ६० देखि ७० वर्षका पुरुषहरू स्तन क्यान्सरको जोखिम समूहमा पर्छन् । कारण, लक्षण, उपचार तथा रोकथाम महिलाको स्तन क्यान्सरसँग मिल्दोजुल्दो हुन्छ । अन्य क्यान्सरजस्तै स्तन क्यान्सर पनि नेपाली महिलाहरूलाई चुनौतीको विषय बनेको छ । नेपाल क्यान्सर सोसाइटीका अनुसार युवती तथा प्रौढ महिलालाई हुने क्यान्सरमध्ये ६० प्रतिशत स्तन क्यान्सर हुन्छ ।
नेपालमा स्तन क्यान्सर
नेपालका दुर्गम जिल्लाहरूमा महिलाहरूलाई स्तन क्यान्सरबारे जानकारी नै छैन । स्तनमा गिर्खाहरू आए पनि रोग लुकाउने प्रवृत्ति व्याप्त छ । लाज तथा संकोचका कारण अधिकांश नेपाली महिलाहरू स्तन परीक्षण गराउन अस्पताल जाँदैनन् र अन्तिम अवस्थामा स्वास्थ्य सेवा खोज्छन् । त्यतिबेलासम्म उपचारको विकल्प समाप्त प्रायः भइसकेको हुन्छ । नेपालमा ३० देखि ५० वर्षका महिलालाई स्तन क्यान्सर बढी मात्रामा भएको पाइएको छ । ४० वर्ष पुगेपछि विकसित देशका अधिकांश महिलाहरू प्रत्यक वर्ष म्यामोग्राफी गर्छन् भने नेपालमा एक प्रतिशतले पनि म्यामोग्राफी गर्दैनन् । यकिन तथ्यांक नभए पनि नेपालका न्यूनतम ५० हजार महिला स्तन क्यान्सरबाट पीडित भएको अनुमान गरएिको छ । स्तन क्यान्सरबारे सबै वर्ग र क्षेत्रका महिलाहरूमा जनचेतना फैलाउने, म्यामोग्राफी सेवाको विस्तार गर्ने तथा स्वास्थ सेवालाई विकेन्द्रिकित गर्ने हो भने स्तन क्यान्सरको समयमै निदान तथा उपचार हुनेछ ।
गरिबी, अशिक्षा र अज्ञानताका कारण समयमै उपचार नगर्नाले यो रोग महिलाको मृत्युको एक प्रमुख कारण भएको छ । आमा, दिदीबहिनी वा नजिकका नातेदारमा स्तन क्यान्सर भएमा, ३० वर्षपछि बच्चा जन्माउने महिलामा, बच्चा नजन्माएका महिलामा, स्तनपान नगराउने महिलामा, स्तनमा गाँठागुँठी वा पुराना समस्या भएमा स्तन क्यान्सर हुने सम्भावना बढी हुने उनले बताए । त्यसैगरी एउटा स्तनमा क्यान्सर भइसकेका महिलामा अर्को स्तनमा पनि क्यान्सर हुने सम्भावना बढी हुन्छ ।
स्तनको स्वयं परीक्षण
स्तनको विकास युवावस्थामा प्रवेश गरेको प्रमुख लक्षण हो । प्रायःजसो किशोरीहरूमा महिनावारी हुनुपूर्व स्तनको वृद्धि सुरु हुन्छ । यौवनावस्थामा प्रत्येक केटीको स्तनमा नियमित रूपमा परविर्तन हुन्छ । जब स्तन बढ्दै जान्छ, स्तनभित्र एक प्रकारको गिर्खा महसुस हुन्छ । महिनावारीको समयमा स्तन बढी संवेदनशील, सुन्निने र दुख्ने गर्छन् । यो सामान्य अवस्था हो । युवावस्थामा आफैँले आफ्नो स्तन परीक्षण गर्ने बानी बसाल्ने हो भने पछि देखिने असामान्य परविर्तन सहजै थाहा पाउन सकिन्छ । यो परीक्षण कुनै लाजको विषय वा गर्न नहुने काम पटक्कै होइन । जसरी हामीले आफ्नो कपाल, अनुहार आदिलाई स्याहार गर्छौं, त्यसरी नै स्तनलाई पनि महिनाको एकपटक केही मिनेट समय दिएमा स्तन क्यान्सरको जोखिम पत्ता लगाउन सकिन्छ ।
आफ्नो स्तन आफैँ परीक्षण गर्ने सबैभन्दा उपयुक्त समय महिनावारी भएको एक सातापछि हो, जुन समयमा स्तनहरू दुख्ने तथा ठूला हुने हुन्छन् । नुहाउने समयमा वा नुहाएर ठूलो ऐनाअगाडि उभिएर परीक्षण गर्नु सबैभन्दा उपयुक्त हुन्छ । स्वास्थ्यकर्मी वा चिकित्सकबाट परीक्षण गराउने, भिडियो एक्स–रेबाट परीक्षण गराउने र मेमोग्रामबाट परीक्षण गर्ने अन्य विधि हुन् । आफ्नो स्तनको आफैँबाट परीक्षण गर्न सके समयमै रोग पहिचान हुने र अधिकांश निको हुने चिकित्सकको भनाइ छ ।
स्तन परीक्षण गर्ने विधि
१. ठूलो ऐनाअगाडि निर्वस्त्र उभिएर तपाईँको देब्रे हात उठाउनूस् अनि दाहिने हातले देब्रे स्तनको परीक्षण गर्नुस् ।
२. तपाईँको देब्रे हातका बीचका तीनवटा औँलाहरूको संवेदनशील भागले (ल्याप्चे लगाउने भाग, टुप्पो होइन) स्तनको वरपिरी गोलाकार रूपमा विस्तारै मालिस गर्दै (औँला नउचालीकन) टुप्पोतिर लाग्नूस् ।
३. स्तनमा आैँलाले दबाएर विभिन्न किसिमका तन्तुहरू अनुभव गर्नुस् । पहिले विस्तारै दबाब दिएर छालालाई मात्र परीक्षण गर्नुस् अनि मध्यम दबाब दिएर बीचका तन्तुहरू महसुस गर्ने र अन्तमा जोडले दबाब दिएर करङसम्म औँला पुर्याई भित्री गिर्खा, दुखाइ वा असहजता खोजी गर्ने ।
४. पूरै स्तन, छाती, पाखुरामुनि, काखी, ब्युटी बोन र काँध वरपिर छाम्ने ।
५. यसप्रकार देव्रे स्तन परीक्षण गरेपछि यसै गरी दाहिने स्तनलाई देव्रे हातले परीक्षण गर्ने ।
६. स्तनलाई ठूलो ऐनामा हेर्ने । स्तनको आकार, रंग, चाउरीपना, मुन्टो आदि हेर्ने । त्यसपछि स्तनको मुन्टोलाई विस्तारै दबाएर त्यसबाट निस्कने तरल पदार्थ हेर्ने ।
स्तनको आकार, प्रकार, रंग, नयाँ गिर्खा, तरल पदार्थ आदिमा परविर्तन महसुस भएमा, बढी दुखेमा, निको नहुने घाउ भएमा, स्तनको मुन्टो स्तनतिर फर्किएमा, स्तनको छेउमा काखीमुनि गिर्खा महसुस भएमा चिकित्सकसँग परामर्श गर्ने ।
कारण तथा जोखिम तत्त्वहरू
स्तन क्यान्सरको ठोस कारण पत्ता नलागे तापनि निम्नलिखित कारणहरूलाई जोखिम तत्त्व मानिएको छ :
महिला, विशेष गरी प्रौढावस्था ।
वंशाणुगत -आमा, दिदी, बहिनी, छोरी मध्ये कुनै एकमा भएमा ।
जेनेटिक कारण ।
१२ वर्षभन्दा पहिले महिनावारी भएका र ५५ वर्षपछि रजोनिवृत्ति भएका महिला ।
नियमित मदिरा सेवन गर्ने महिला ।
गर्भ नतुहिने औषधी (डीईएस) सेवन गरेका महिला ।
लामो समयसम्म परविार नियोजनका लागि हार्मोनल पिल्स वा सुई प्रयोग गरेका महिला ।
रजोनिवृत्तिका पाश्र्वप्रभाव घटाउन हार्मोन रप्िलेसमेन्ट थेरापी लिएका महिला ।
मोटोपना -मोटो महिलामा एस्ट्रोजन हार्मोन बढी उत्पादन हुन्छ । जुन स्तन क्यान्सरको कारक तत्त्व हुनसक्छ । )
कहिल्यै गर्भवती नभएका वा ३० वर्षपछि बच्चा जन्माएका महिला ।
विकिरण : बच्चा वा युवावस्थामा छातीको क्यान्सर वा अन्य रोगका लागि विकिरण उपचार गरेका महिला ।
स्तन कोषको असामान्य वृद्धि भएमा ।
निष्त्रिय जीवनशैली तथा बढी चिल्लो खाने महिला ।
लक्षणहरू
स्तन क्यान्सरको प्रारम्भिक अवस्थामा कुनै पनि लक्षणहरू देखिँदैनन् । क्यान्सर बढ्दै गएपछि निम्नलिखित लक्षणहरू देखा पर्छन् :
स्तन वा पाखुरामुनि गिर्खा हुनु, गिर्खा कडा, अनियमित तथा नदुख्ने प्रकृतिको हुनु ।
स्तन वा स्तनको मुन्टोको आकार-प्रकार परविर्तन हुनु । जस्तै- रातोपना, चाउरएिजस्तो, सुन्तला रङको, मुन्टो स्तनतिर फर्किएको, मुन्टो वरपिरकिो छालामा कत्ला निस्केको वा सुन्निएको ।
स्तनबाट दूधबाहेकको तरल पदार्थ जस्तै- रातो, सफा वा पहेँलो, हरयिो अथवा पीपजस्तो आउनु ।
स्तनको मुन्टो दुख्नु ।
स्तनमा निको नहुने घाउ हुनु ।
गम्भीर अवस्थामा हाड दुख्नु, स्तन दुख्नु, स्तनमा घाउ आउनु, पाखुरा सुन्निनु, वजन घट्नु ।
सबै गिर्खाहरू क्यान्सर होइनन् । दसमा आठ गिर्खा क्यान्सर नहुने प्रकृतिका हुन्छन् ।
यो पनि हेर्नुहोस
क्यान्सर
पाठेघरको क्यान्सर
स्तन क्यान्सर विकास हुने प्रकारहरु
सन्दर्भ सामग्री
रोग
विज्ञान | स्तन क्यान्सरको कारण कति अमेरिकी महिलाहरू मृत्युवरण गर्छन्? | ४० हजार |
जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपाल नेपालको एक राजनीतिक दल हो। यो पार्टीका वर्तमान अध्यक्ष विष्णुबहादुर क्षेत्री हुन्। जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालको केन्द्रीय कार्यालय काठमाडौंको पेप्सीकोलामा छ। यसले संविधान सभा निर्वाचन २०७० मा भाग लिएको थियो। उक्त निर्वाचनमा यो दलको चुनाव चिन्ह कापी-कलम थियो। जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालले संविधान सभा निर्वाचन २०७० मा प्रत्यक्ष तर्फ कुल २,१२५ मत प्राप्त गरेको थियो भने समानुपातिक तर्फ ४,०६६ मत प्राप्त गरेको थियो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपालका राजनीतिक दलहरू
राजनीति | जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालका वर्तमान अध्यक्ष को हुन्? | विष्णुबहादुर क्षेत्री |
जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपाल नेपालको एक राजनीतिक दल हो। यो पार्टीका वर्तमान अध्यक्ष विष्णुबहादुर क्षेत्री हुन्। जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालको केन्द्रीय कार्यालय काठमाडौंको पेप्सीकोलामा छ। यसले संविधान सभा निर्वाचन २०७० मा भाग लिएको थियो। उक्त निर्वाचनमा यो दलको चुनाव चिन्ह कापी-कलम थियो। जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालले संविधान सभा निर्वाचन २०७० मा प्रत्यक्ष तर्फ कुल २,१२५ मत प्राप्त गरेको थियो भने समानुपातिक तर्फ ४,०६६ मत प्राप्त गरेको थियो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपालका राजनीतिक दलहरू
राजनीति | जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालको केन्द्रीय कार्यालय कहाँ छ? | काठमाडौंको पेप्सीकोलामा |
जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपाल नेपालको एक राजनीतिक दल हो। यो पार्टीका वर्तमान अध्यक्ष विष्णुबहादुर क्षेत्री हुन्। जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालको केन्द्रीय कार्यालय काठमाडौंको पेप्सीकोलामा छ। यसले संविधान सभा निर्वाचन २०७० मा भाग लिएको थियो। उक्त निर्वाचनमा यो दलको चुनाव चिन्ह कापी-कलम थियो। जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालले संविधान सभा निर्वाचन २०७० मा प्रत्यक्ष तर्फ कुल २,१२५ मत प्राप्त गरेको थियो भने समानुपातिक तर्फ ४,०६६ मत प्राप्त गरेको थियो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपालका राजनीतिक दलहरू
राजनीति | जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालले कुन निर्वाचनमा भाग लिएको थियो? | संविधान सभा निर्वाचन २०७० |
जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपाल नेपालको एक राजनीतिक दल हो। यो पार्टीका वर्तमान अध्यक्ष विष्णुबहादुर क्षेत्री हुन्। जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालको केन्द्रीय कार्यालय काठमाडौंको पेप्सीकोलामा छ। यसले संविधान सभा निर्वाचन २०७० मा भाग लिएको थियो। उक्त निर्वाचनमा यो दलको चुनाव चिन्ह कापी-कलम थियो। जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालले संविधान सभा निर्वाचन २०७० मा प्रत्यक्ष तर्फ कुल २,१२५ मत प्राप्त गरेको थियो भने समानुपातिक तर्फ ४,०६६ मत प्राप्त गरेको थियो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपालका राजनीतिक दलहरू
राजनीति | जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालको चुनाव चिन्ह के थियो? | कापी-कलम |
जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपाल नेपालको एक राजनीतिक दल हो। यो पार्टीका वर्तमान अध्यक्ष विष्णुबहादुर क्षेत्री हुन्। जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालको केन्द्रीय कार्यालय काठमाडौंको पेप्सीकोलामा छ। यसले संविधान सभा निर्वाचन २०७० मा भाग लिएको थियो। उक्त निर्वाचनमा यो दलको चुनाव चिन्ह कापी-कलम थियो। जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालले संविधान सभा निर्वाचन २०७० मा प्रत्यक्ष तर्फ कुल २,१२५ मत प्राप्त गरेको थियो भने समानुपातिक तर्फ ४,०६६ मत प्राप्त गरेको थियो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपालका राजनीतिक दलहरू
राजनीति | संविधान सभा निर्वाचन २०७० मा जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालले प्रत्यक्ष तर्फ कति मत प्राप्त गरेको थियो? | २,१२५ |
जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपाल नेपालको एक राजनीतिक दल हो। यो पार्टीका वर्तमान अध्यक्ष विष्णुबहादुर क्षेत्री हुन्। जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालको केन्द्रीय कार्यालय काठमाडौंको पेप्सीकोलामा छ। यसले संविधान सभा निर्वाचन २०७० मा भाग लिएको थियो। उक्त निर्वाचनमा यो दलको चुनाव चिन्ह कापी-कलम थियो। जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालले संविधान सभा निर्वाचन २०७० मा प्रत्यक्ष तर्फ कुल २,१२५ मत प्राप्त गरेको थियो भने समानुपातिक तर्फ ४,०६६ मत प्राप्त गरेको थियो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपालका राजनीतिक दलहरू
राजनीति | संविधान सभा निर्वाचन २०७० मा जनयुनिटी को–अपरेटिभ पार्टी नेपालले समानुपातिक तर्फ कति मत प्राप्त गरेको थियो? | ४,०६६ |
दमक गोल्डकप २०७३ फुटबल प्रतियोगिता झापाको दमकमा २०७५ वैशाख १९ गते बुधबार देखि २८ गते शुक्रबार सम्म सञ्चालन भएको थियो।यो दमक गोल्डकपको पहिलो संस्करण हो। प्रतियोगीताको उद्घाटन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले गर्ने गरेका थिए।
नगरपालिका अन्तर्गतको दमक नगर खेलकुद विकास समितिको आयोजनामा दमक गोल्डकप भएको हो ।
यस पहिलो दमक गोल्डकप फुटबल प्रतियोगिताको उपाधि नेपाल पुलिस क्लबले जितेको थियो ।पुलिसले मनाङ मर्स्याङ्दी क्लबलाई वैशाख २८ गते सम्पन्न भएको फाइनलमा १–० गोलले पराजित गर्दै उपाधि हात पारेको हो।यस्तै नेपाल पुलिस क्लबले वर्षको दोस्रो प्रतियोगिता खेल्दै पहिलो उपाधि जित्न सफल भएको थियोे।ता मनाङ भने लगातार वर्षको दोस्रो फुटबल प्रतियोगिताको फाइनलमा पुगि पराजय बेहोर्न बाध्य भएको थियो।यस अधि माईभ्याली गोल्डकप २०७४ को फाइनलमा थ्री स्टार क्लब सँग पराजित भएको थियो।
दमक गोल्डकपले दमकको राष्ट्रिय पहिचान स्थापित गर्न पनि सघाउ पुर्याउने अपेक्षा गरिएको खेलकुद विकास समितिका अध्यक्ष केन्द्र प्रसाईंले बताउनु भएको थियो ।
सहभागी टिमहरू
यस दमक गोल्डकपका सहभागी १० टिमहरू
झापा ११
मनाङ मर्स्याङ्दी क्लब
नेपाल आर्मी क्लब
एपीएफ क्लब
नेपाल पुलिस क्लब
थ्री स्टार क्लब
सरस्वती क्लब
रूपन्देही ११
मदन भण्डारी स्पोर्टस एकेडेमी
दमक ११(आयोज)
खेलहरू
प्ले अफ
बार्केट
क्वाटरफाइनल
सेमिफाइनल
फाइनल
वैशाख २८ गते शुक्रबार भएको फाइनल खेलमा नेपाल पुलिस क्लबका रेजिन सुब्बाले निर्णायक गोल गरेका थिए । उनले खेलेको ८८ औँ मिनेटमा हेडमार्फत गोल गर्दै पुलिसको जीत सुनिश्चित गरेका थिए ।
खेलमा पुलिसका अभिषेक रिजाल म्यान अफ द म्याच घोषित भएका थिए।
गोलकर्ताहरू
३ गोल
हरि कार्की
नवयुग श्रेष्ठ
म्याक्स मापवेल
२ गोल
सुजल श्रेष्ठ
१ गोल
प्रकाश बुढाथोकी
आवेल
विकेश लिम्बू
सुभाष गुरुङ
नितेश थापा
म्यापवेल इलोन
नीर कुमार राई
दिपक राई
भरत खवास
विनोद पाण्डे
जर्ज प्रिन्स कार्की
अभिषेक रिजाल
विमल बस्नेत
तीर्थ बस्नेत
टंक बस्नेत
रेजिन सुब्बा
खेल तथ्यहरू
ह्याटि्रकहरू
पहिलो दमक गोल्डकपमा भएका ह्याट्रिकहरू
रातो कार्ड
म्यान अफ दि म्याच
पुरस्कार विवरण
पुरस्कार
प्रतियोगितामा प्रदेश–१ कै सर्वाधिक पुरस्कार राशी राखिएको आयोजकको दाबी छ ।प्रतियोगिताको उपाधि विजेता नेपाल पुलिस क्लबले १३ लाख ११ हजार रुपैयाँ प्राप्त गरेको थियो भने उपविजेता मनाङले ६ लाख ११ हजार रूपैयाँ प्राप्त गरेको थियो।साथै प्रतियोगिता सम्पन्न गर्न एक करोड ३६ लाख रुपैयाँ लाग्ने अनुमान गरिएको आयोजक प्रचार समिति संयोजक चन्द्र दाहालले जानकारी दिनुभएको थियो।
सन्दर्भ सामाग्रीहरू
श्रेणी :दमक गोल्डकप
श्रेणी :२०७५ नेपालमा फुटबल | दमक गोल्डकपको पहिलो संस्करणको उपाधि कस्को हातमा परेको थियो? | नेपाल पुलिस क्लबले |
दमक गोल्डकप २०७३ फुटबल प्रतियोगिता झापाको दमकमा २०७५ वैशाख १९ गते बुधबार देखि २८ गते शुक्रबार सम्म सञ्चालन भएको थियो।यो दमक गोल्डकपको पहिलो संस्करण हो। प्रतियोगीताको उद्घाटन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले गर्ने गरेका थिए।
नगरपालिका अन्तर्गतको दमक नगर खेलकुद विकास समितिको आयोजनामा दमक गोल्डकप भएको हो ।
यस पहिलो दमक गोल्डकप फुटबल प्रतियोगिताको उपाधि नेपाल पुलिस क्लबले जितेको थियो ।पुलिसले मनाङ मर्स्याङ्दी क्लबलाई वैशाख २८ गते सम्पन्न भएको फाइनलमा १–० गोलले पराजित गर्दै उपाधि हात पारेको हो।यस्तै नेपाल पुलिस क्लबले वर्षको दोस्रो प्रतियोगिता खेल्दै पहिलो उपाधि जित्न सफल भएको थियोे।ता मनाङ भने लगातार वर्षको दोस्रो फुटबल प्रतियोगिताको फाइनलमा पुगि पराजय बेहोर्न बाध्य भएको थियो।यस अधि माईभ्याली गोल्डकप २०७४ को फाइनलमा थ्री स्टार क्लब सँग पराजित भएको थियो।
दमक गोल्डकपले दमकको राष्ट्रिय पहिचान स्थापित गर्न पनि सघाउ पुर्याउने अपेक्षा गरिएको खेलकुद विकास समितिका अध्यक्ष केन्द्र प्रसाईंले बताउनु भएको थियो ।
सहभागी टिमहरू
यस दमक गोल्डकपका सहभागी १० टिमहरू
झापा ११
मनाङ मर्स्याङ्दी क्लब
नेपाल आर्मी क्लब
एपीएफ क्लब
नेपाल पुलिस क्लब
थ्री स्टार क्लब
सरस्वती क्लब
रूपन्देही ११
मदन भण्डारी स्पोर्टस एकेडेमी
दमक ११(आयोज)
खेलहरू
प्ले अफ
बार्केट
क्वाटरफाइनल
सेमिफाइनल
फाइनल
वैशाख २८ गते शुक्रबार भएको फाइनल खेलमा नेपाल पुलिस क्लबका रेजिन सुब्बाले निर्णायक गोल गरेका थिए । उनले खेलेको ८८ औँ मिनेटमा हेडमार्फत गोल गर्दै पुलिसको जीत सुनिश्चित गरेका थिए ।
खेलमा पुलिसका अभिषेक रिजाल म्यान अफ द म्याच घोषित भएका थिए।
गोलकर्ताहरू
३ गोल
हरि कार्की
नवयुग श्रेष्ठ
म्याक्स मापवेल
२ गोल
सुजल श्रेष्ठ
१ गोल
प्रकाश बुढाथोकी
आवेल
विकेश लिम्बू
सुभाष गुरुङ
नितेश थापा
म्यापवेल इलोन
नीर कुमार राई
दिपक राई
भरत खवास
विनोद पाण्डे
जर्ज प्रिन्स कार्की
अभिषेक रिजाल
विमल बस्नेत
तीर्थ बस्नेत
टंक बस्नेत
रेजिन सुब्बा
खेल तथ्यहरू
ह्याटि्रकहरू
पहिलो दमक गोल्डकपमा भएका ह्याट्रिकहरू
रातो कार्ड
म्यान अफ दि म्याच
पुरस्कार विवरण
पुरस्कार
प्रतियोगितामा प्रदेश–१ कै सर्वाधिक पुरस्कार राशी राखिएको आयोजकको दाबी छ ।प्रतियोगिताको उपाधि विजेता नेपाल पुलिस क्लबले १३ लाख ११ हजार रुपैयाँ प्राप्त गरेको थियो भने उपविजेता मनाङले ६ लाख ११ हजार रूपैयाँ प्राप्त गरेको थियो।साथै प्रतियोगिता सम्पन्न गर्न एक करोड ३६ लाख रुपैयाँ लाग्ने अनुमान गरिएको आयोजक प्रचार समिति संयोजक चन्द्र दाहालले जानकारी दिनुभएको थियो।
सन्दर्भ सामाग्रीहरू
श्रेणी :दमक गोल्डकप
श्रेणी :२०७५ नेपालमा फुटबल | दमक गोल्डकपको उद्घाटन कस्को द्वारा गरिएको थियो? | प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले |
दमक गोल्डकप २०७३ फुटबल प्रतियोगिता झापाको दमकमा २०७५ वैशाख १९ गते बुधबार देखि २८ गते शुक्रबार सम्म सञ्चालन भएको थियो।यो दमक गोल्डकपको पहिलो संस्करण हो। प्रतियोगीताको उद्घाटन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले गर्ने गरेका थिए।
नगरपालिका अन्तर्गतको दमक नगर खेलकुद विकास समितिको आयोजनामा दमक गोल्डकप भएको हो ।
यस पहिलो दमक गोल्डकप फुटबल प्रतियोगिताको उपाधि नेपाल पुलिस क्लबले जितेको थियो ।पुलिसले मनाङ मर्स्याङ्दी क्लबलाई वैशाख २८ गते सम्पन्न भएको फाइनलमा १–० गोलले पराजित गर्दै उपाधि हात पारेको हो।यस्तै नेपाल पुलिस क्लबले वर्षको दोस्रो प्रतियोगिता खेल्दै पहिलो उपाधि जित्न सफल भएको थियोे।ता मनाङ भने लगातार वर्षको दोस्रो फुटबल प्रतियोगिताको फाइनलमा पुगि पराजय बेहोर्न बाध्य भएको थियो।यस अधि माईभ्याली गोल्डकप २०७४ को फाइनलमा थ्री स्टार क्लब सँग पराजित भएको थियो।
दमक गोल्डकपले दमकको राष्ट्रिय पहिचान स्थापित गर्न पनि सघाउ पुर्याउने अपेक्षा गरिएको खेलकुद विकास समितिका अध्यक्ष केन्द्र प्रसाईंले बताउनु भएको थियो ।
सहभागी टिमहरू
यस दमक गोल्डकपका सहभागी १० टिमहरू
झापा ११
मनाङ मर्स्याङ्दी क्लब
नेपाल आर्मी क्लब
एपीएफ क्लब
नेपाल पुलिस क्लब
थ्री स्टार क्लब
सरस्वती क्लब
रूपन्देही ११
मदन भण्डारी स्पोर्टस एकेडेमी
दमक ११(आयोज)
खेलहरू
प्ले अफ
बार्केट
क्वाटरफाइनल
सेमिफाइनल
फाइनल
वैशाख २८ गते शुक्रबार भएको फाइनल खेलमा नेपाल पुलिस क्लबका रेजिन सुब्बाले निर्णायक गोल गरेका थिए । उनले खेलेको ८८ औँ मिनेटमा हेडमार्फत गोल गर्दै पुलिसको जीत सुनिश्चित गरेका थिए ।
खेलमा पुलिसका अभिषेक रिजाल म्यान अफ द म्याच घोषित भएका थिए।
गोलकर्ताहरू
३ गोल
हरि कार्की
नवयुग श्रेष्ठ
म्याक्स मापवेल
२ गोल
सुजल श्रेष्ठ
१ गोल
प्रकाश बुढाथोकी
आवेल
विकेश लिम्बू
सुभाष गुरुङ
नितेश थापा
म्यापवेल इलोन
नीर कुमार राई
दिपक राई
भरत खवास
विनोद पाण्डे
जर्ज प्रिन्स कार्की
अभिषेक रिजाल
विमल बस्नेत
तीर्थ बस्नेत
टंक बस्नेत
रेजिन सुब्बा
खेल तथ्यहरू
ह्याटि्रकहरू
पहिलो दमक गोल्डकपमा भएका ह्याट्रिकहरू
रातो कार्ड
म्यान अफ दि म्याच
पुरस्कार विवरण
पुरस्कार
प्रतियोगितामा प्रदेश–१ कै सर्वाधिक पुरस्कार राशी राखिएको आयोजकको दाबी छ ।प्रतियोगिताको उपाधि विजेता नेपाल पुलिस क्लबले १३ लाख ११ हजार रुपैयाँ प्राप्त गरेको थियो भने उपविजेता मनाङले ६ लाख ११ हजार रूपैयाँ प्राप्त गरेको थियो।साथै प्रतियोगिता सम्पन्न गर्न एक करोड ३६ लाख रुपैयाँ लाग्ने अनुमान गरिएको आयोजक प्रचार समिति संयोजक चन्द्र दाहालले जानकारी दिनुभएको थियो।
सन्दर्भ सामाग्रीहरू
श्रेणी :दमक गोल्डकप
श्रेणी :२०७५ नेपालमा फुटबल | दमक गोल्डकपको फाइनल खेल कहिले सम्पन्न भएको थियो? | वैशाख २८ गते |
दमक गोल्डकप २०७३ फुटबल प्रतियोगिता झापाको दमकमा २०७५ वैशाख १९ गते बुधबार देखि २८ गते शुक्रबार सम्म सञ्चालन भएको थियो।यो दमक गोल्डकपको पहिलो संस्करण हो। प्रतियोगीताको उद्घाटन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले गर्ने गरेका थिए।
नगरपालिका अन्तर्गतको दमक नगर खेलकुद विकास समितिको आयोजनामा दमक गोल्डकप भएको हो ।
यस पहिलो दमक गोल्डकप फुटबल प्रतियोगिताको उपाधि नेपाल पुलिस क्लबले जितेको थियो ।पुलिसले मनाङ मर्स्याङ्दी क्लबलाई वैशाख २८ गते सम्पन्न भएको फाइनलमा १–० गोलले पराजित गर्दै उपाधि हात पारेको हो।यस्तै नेपाल पुलिस क्लबले वर्षको दोस्रो प्रतियोगिता खेल्दै पहिलो उपाधि जित्न सफल भएको थियोे।ता मनाङ भने लगातार वर्षको दोस्रो फुटबल प्रतियोगिताको फाइनलमा पुगि पराजय बेहोर्न बाध्य भएको थियो।यस अधि माईभ्याली गोल्डकप २०७४ को फाइनलमा थ्री स्टार क्लब सँग पराजित भएको थियो।
दमक गोल्डकपले दमकको राष्ट्रिय पहिचान स्थापित गर्न पनि सघाउ पुर्याउने अपेक्षा गरिएको खेलकुद विकास समितिका अध्यक्ष केन्द्र प्रसाईंले बताउनु भएको थियो ।
सहभागी टिमहरू
यस दमक गोल्डकपका सहभागी १० टिमहरू
झापा ११
मनाङ मर्स्याङ्दी क्लब
नेपाल आर्मी क्लब
एपीएफ क्लब
नेपाल पुलिस क्लब
थ्री स्टार क्लब
सरस्वती क्लब
रूपन्देही ११
मदन भण्डारी स्पोर्टस एकेडेमी
दमक ११(आयोज)
खेलहरू
प्ले अफ
बार्केट
क्वाटरफाइनल
सेमिफाइनल
फाइनल
वैशाख २८ गते शुक्रबार भएको फाइनल खेलमा नेपाल पुलिस क्लबका रेजिन सुब्बाले निर्णायक गोल गरेका थिए । उनले खेलेको ८८ औँ मिनेटमा हेडमार्फत गोल गर्दै पुलिसको जीत सुनिश्चित गरेका थिए ।
खेलमा पुलिसका अभिषेक रिजाल म्यान अफ द म्याच घोषित भएका थिए।
गोलकर्ताहरू
३ गोल
हरि कार्की
नवयुग श्रेष्ठ
म्याक्स मापवेल
२ गोल
सुजल श्रेष्ठ
१ गोल
प्रकाश बुढाथोकी
आवेल
विकेश लिम्बू
सुभाष गुरुङ
नितेश थापा
म्यापवेल इलोन
नीर कुमार राई
दिपक राई
भरत खवास
विनोद पाण्डे
जर्ज प्रिन्स कार्की
अभिषेक रिजाल
विमल बस्नेत
तीर्थ बस्नेत
टंक बस्नेत
रेजिन सुब्बा
खेल तथ्यहरू
ह्याटि्रकहरू
पहिलो दमक गोल्डकपमा भएका ह्याट्रिकहरू
रातो कार्ड
म्यान अफ दि म्याच
पुरस्कार विवरण
पुरस्कार
प्रतियोगितामा प्रदेश–१ कै सर्वाधिक पुरस्कार राशी राखिएको आयोजकको दाबी छ ।प्रतियोगिताको उपाधि विजेता नेपाल पुलिस क्लबले १३ लाख ११ हजार रुपैयाँ प्राप्त गरेको थियो भने उपविजेता मनाङले ६ लाख ११ हजार रूपैयाँ प्राप्त गरेको थियो।साथै प्रतियोगिता सम्पन्न गर्न एक करोड ३६ लाख रुपैयाँ लाग्ने अनुमान गरिएको आयोजक प्रचार समिति संयोजक चन्द्र दाहालले जानकारी दिनुभएको थियो।
सन्दर्भ सामाग्रीहरू
श्रेणी :दमक गोल्डकप
श्रेणी :२०७५ नेपालमा फुटबल | फाइनलमा नेपाल पुलिस क्लबले कस्को विरुद्ध खेल्यो? | मनाङ मर्स्याङ्दी क्लबलाई |
दमक गोल्डकप २०७३ फुटबल प्रतियोगिता झापाको दमकमा २०७५ वैशाख १९ गते बुधबार देखि २८ गते शुक्रबार सम्म सञ्चालन भएको थियो।यो दमक गोल्डकपको पहिलो संस्करण हो। प्रतियोगीताको उद्घाटन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले गर्ने गरेका थिए।
नगरपालिका अन्तर्गतको दमक नगर खेलकुद विकास समितिको आयोजनामा दमक गोल्डकप भएको हो ।
यस पहिलो दमक गोल्डकप फुटबल प्रतियोगिताको उपाधि नेपाल पुलिस क्लबले जितेको थियो ।पुलिसले मनाङ मर्स्याङ्दी क्लबलाई वैशाख २८ गते सम्पन्न भएको फाइनलमा १–० गोलले पराजित गर्दै उपाधि हात पारेको हो।यस्तै नेपाल पुलिस क्लबले वर्षको दोस्रो प्रतियोगिता खेल्दै पहिलो उपाधि जित्न सफल भएको थियोे।ता मनाङ भने लगातार वर्षको दोस्रो फुटबल प्रतियोगिताको फाइनलमा पुगि पराजय बेहोर्न बाध्य भएको थियो।यस अधि माईभ्याली गोल्डकप २०७४ को फाइनलमा थ्री स्टार क्लब सँग पराजित भएको थियो।
दमक गोल्डकपले दमकको राष्ट्रिय पहिचान स्थापित गर्न पनि सघाउ पुर्याउने अपेक्षा गरिएको खेलकुद विकास समितिका अध्यक्ष केन्द्र प्रसाईंले बताउनु भएको थियो ।
सहभागी टिमहरू
यस दमक गोल्डकपका सहभागी १० टिमहरू
झापा ११
मनाङ मर्स्याङ्दी क्लब
नेपाल आर्मी क्लब
एपीएफ क्लब
नेपाल पुलिस क्लब
थ्री स्टार क्लब
सरस्वती क्लब
रूपन्देही ११
मदन भण्डारी स्पोर्टस एकेडेमी
दमक ११(आयोज)
खेलहरू
प्ले अफ
बार्केट
क्वाटरफाइनल
सेमिफाइनल
फाइनल
वैशाख २८ गते शुक्रबार भएको फाइनल खेलमा नेपाल पुलिस क्लबका रेजिन सुब्बाले निर्णायक गोल गरेका थिए । उनले खेलेको ८८ औँ मिनेटमा हेडमार्फत गोल गर्दै पुलिसको जीत सुनिश्चित गरेका थिए ।
खेलमा पुलिसका अभिषेक रिजाल म्यान अफ द म्याच घोषित भएका थिए।
गोलकर्ताहरू
३ गोल
हरि कार्की
नवयुग श्रेष्ठ
म्याक्स मापवेल
२ गोल
सुजल श्रेष्ठ
१ गोल
प्रकाश बुढाथोकी
आवेल
विकेश लिम्बू
सुभाष गुरुङ
नितेश थापा
म्यापवेल इलोन
नीर कुमार राई
दिपक राई
भरत खवास
विनोद पाण्डे
जर्ज प्रिन्स कार्की
अभिषेक रिजाल
विमल बस्नेत
तीर्थ बस्नेत
टंक बस्नेत
रेजिन सुब्बा
खेल तथ्यहरू
ह्याटि्रकहरू
पहिलो दमक गोल्डकपमा भएका ह्याट्रिकहरू
रातो कार्ड
म्यान अफ दि म्याच
पुरस्कार विवरण
पुरस्कार
प्रतियोगितामा प्रदेश–१ कै सर्वाधिक पुरस्कार राशी राखिएको आयोजकको दाबी छ ।प्रतियोगिताको उपाधि विजेता नेपाल पुलिस क्लबले १३ लाख ११ हजार रुपैयाँ प्राप्त गरेको थियो भने उपविजेता मनाङले ६ लाख ११ हजार रूपैयाँ प्राप्त गरेको थियो।साथै प्रतियोगिता सम्पन्न गर्न एक करोड ३६ लाख रुपैयाँ लाग्ने अनुमान गरिएको आयोजक प्रचार समिति संयोजक चन्द्र दाहालले जानकारी दिनुभएको थियो।
सन्दर्भ सामाग्रीहरू
श्रेणी :दमक गोल्डकप
श्रेणी :२०७५ नेपालमा फुटबल | दमक गोल्डकपको आयोजक को हो? | दमक नगर खेलकुद विकास समिति |
दमक गोल्डकप २०७३ फुटबल प्रतियोगिता झापाको दमकमा २०७५ वैशाख १९ गते बुधबार देखि २८ गते शुक्रबार सम्म सञ्चालन भएको थियो।यो दमक गोल्डकपको पहिलो संस्करण हो। प्रतियोगीताको उद्घाटन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले गर्ने गरेका थिए।
नगरपालिका अन्तर्गतको दमक नगर खेलकुद विकास समितिको आयोजनामा दमक गोल्डकप भएको हो ।
यस पहिलो दमक गोल्डकप फुटबल प्रतियोगिताको उपाधि नेपाल पुलिस क्लबले जितेको थियो ।पुलिसले मनाङ मर्स्याङ्दी क्लबलाई वैशाख २८ गते सम्पन्न भएको फाइनलमा १–० गोलले पराजित गर्दै उपाधि हात पारेको हो।यस्तै नेपाल पुलिस क्लबले वर्षको दोस्रो प्रतियोगिता खेल्दै पहिलो उपाधि जित्न सफल भएको थियोे।ता मनाङ भने लगातार वर्षको दोस्रो फुटबल प्रतियोगिताको फाइनलमा पुगि पराजय बेहोर्न बाध्य भएको थियो।यस अधि माईभ्याली गोल्डकप २०७४ को फाइनलमा थ्री स्टार क्लब सँग पराजित भएको थियो।
दमक गोल्डकपले दमकको राष्ट्रिय पहिचान स्थापित गर्न पनि सघाउ पुर्याउने अपेक्षा गरिएको खेलकुद विकास समितिका अध्यक्ष केन्द्र प्रसाईंले बताउनु भएको थियो ।
सहभागी टिमहरू
यस दमक गोल्डकपका सहभागी १० टिमहरू
झापा ११
मनाङ मर्स्याङ्दी क्लब
नेपाल आर्मी क्लब
एपीएफ क्लब
नेपाल पुलिस क्लब
थ्री स्टार क्लब
सरस्वती क्लब
रूपन्देही ११
मदन भण्डारी स्पोर्टस एकेडेमी
दमक ११(आयोज)
खेलहरू
प्ले अफ
बार्केट
क्वाटरफाइनल
सेमिफाइनल
फाइनल
वैशाख २८ गते शुक्रबार भएको फाइनल खेलमा नेपाल पुलिस क्लबका रेजिन सुब्बाले निर्णायक गोल गरेका थिए । उनले खेलेको ८८ औँ मिनेटमा हेडमार्फत गोल गर्दै पुलिसको जीत सुनिश्चित गरेका थिए ।
खेलमा पुलिसका अभिषेक रिजाल म्यान अफ द म्याच घोषित भएका थिए।
गोलकर्ताहरू
३ गोल
हरि कार्की
नवयुग श्रेष्ठ
म्याक्स मापवेल
२ गोल
सुजल श्रेष्ठ
१ गोल
प्रकाश बुढाथोकी
आवेल
विकेश लिम्बू
सुभाष गुरुङ
नितेश थापा
म्यापवेल इलोन
नीर कुमार राई
दिपक राई
भरत खवास
विनोद पाण्डे
जर्ज प्रिन्स कार्की
अभिषेक रिजाल
विमल बस्नेत
तीर्थ बस्नेत
टंक बस्नेत
रेजिन सुब्बा
खेल तथ्यहरू
ह्याटि्रकहरू
पहिलो दमक गोल्डकपमा भएका ह्याट्रिकहरू
रातो कार्ड
म्यान अफ दि म्याच
पुरस्कार विवरण
पुरस्कार
प्रतियोगितामा प्रदेश–१ कै सर्वाधिक पुरस्कार राशी राखिएको आयोजकको दाबी छ ।प्रतियोगिताको उपाधि विजेता नेपाल पुलिस क्लबले १३ लाख ११ हजार रुपैयाँ प्राप्त गरेको थियो भने उपविजेता मनाङले ६ लाख ११ हजार रूपैयाँ प्राप्त गरेको थियो।साथै प्रतियोगिता सम्पन्न गर्न एक करोड ३६ लाख रुपैयाँ लाग्ने अनुमान गरिएको आयोजक प्रचार समिति संयोजक चन्द्र दाहालले जानकारी दिनुभएको थियो।
सन्दर्भ सामाग्रीहरू
श्रेणी :दमक गोल्डकप
श्रेणी :२०७५ नेपालमा फुटबल | फाइनल खेलमा निर्णायक गोल कोले गरे? | रेजिन सुब्बाले |
दमक गोल्डकप २०७३ फुटबल प्रतियोगिता झापाको दमकमा २०७५ वैशाख १९ गते बुधबार देखि २८ गते शुक्रबार सम्म सञ्चालन भएको थियो।यो दमक गोल्डकपको पहिलो संस्करण हो। प्रतियोगीताको उद्घाटन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले गर्ने गरेका थिए।
नगरपालिका अन्तर्गतको दमक नगर खेलकुद विकास समितिको आयोजनामा दमक गोल्डकप भएको हो ।
यस पहिलो दमक गोल्डकप फुटबल प्रतियोगिताको उपाधि नेपाल पुलिस क्लबले जितेको थियो ।पुलिसले मनाङ मर्स्याङ्दी क्लबलाई वैशाख २८ गते सम्पन्न भएको फाइनलमा १–० गोलले पराजित गर्दै उपाधि हात पारेको हो।यस्तै नेपाल पुलिस क्लबले वर्षको दोस्रो प्रतियोगिता खेल्दै पहिलो उपाधि जित्न सफल भएको थियोे।ता मनाङ भने लगातार वर्षको दोस्रो फुटबल प्रतियोगिताको फाइनलमा पुगि पराजय बेहोर्न बाध्य भएको थियो।यस अधि माईभ्याली गोल्डकप २०७४ को फाइनलमा थ्री स्टार क्लब सँग पराजित भएको थियो।
दमक गोल्डकपले दमकको राष्ट्रिय पहिचान स्थापित गर्न पनि सघाउ पुर्याउने अपेक्षा गरिएको खेलकुद विकास समितिका अध्यक्ष केन्द्र प्रसाईंले बताउनु भएको थियो ।
सहभागी टिमहरू
यस दमक गोल्डकपका सहभागी १० टिमहरू
झापा ११
मनाङ मर्स्याङ्दी क्लब
नेपाल आर्मी क्लब
एपीएफ क्लब
नेपाल पुलिस क्लब
थ्री स्टार क्लब
सरस्वती क्लब
रूपन्देही ११
मदन भण्डारी स्पोर्टस एकेडेमी
दमक ११(आयोज)
खेलहरू
प्ले अफ
बार्केट
क्वाटरफाइनल
सेमिफाइनल
फाइनल
वैशाख २८ गते शुक्रबार भएको फाइनल खेलमा नेपाल पुलिस क्लबका रेजिन सुब्बाले निर्णायक गोल गरेका थिए । उनले खेलेको ८८ औँ मिनेटमा हेडमार्फत गोल गर्दै पुलिसको जीत सुनिश्चित गरेका थिए ।
खेलमा पुलिसका अभिषेक रिजाल म्यान अफ द म्याच घोषित भएका थिए।
गोलकर्ताहरू
३ गोल
हरि कार्की
नवयुग श्रेष्ठ
म्याक्स मापवेल
२ गोल
सुजल श्रेष्ठ
१ गोल
प्रकाश बुढाथोकी
आवेल
विकेश लिम्बू
सुभाष गुरुङ
नितेश थापा
म्यापवेल इलोन
नीर कुमार राई
दिपक राई
भरत खवास
विनोद पाण्डे
जर्ज प्रिन्स कार्की
अभिषेक रिजाल
विमल बस्नेत
तीर्थ बस्नेत
टंक बस्नेत
रेजिन सुब्बा
खेल तथ्यहरू
ह्याटि्रकहरू
पहिलो दमक गोल्डकपमा भएका ह्याट्रिकहरू
रातो कार्ड
म्यान अफ दि म्याच
पुरस्कार विवरण
पुरस्कार
प्रतियोगितामा प्रदेश–१ कै सर्वाधिक पुरस्कार राशी राखिएको आयोजकको दाबी छ ।प्रतियोगिताको उपाधि विजेता नेपाल पुलिस क्लबले १३ लाख ११ हजार रुपैयाँ प्राप्त गरेको थियो भने उपविजेता मनाङले ६ लाख ११ हजार रूपैयाँ प्राप्त गरेको थियो।साथै प्रतियोगिता सम्पन्न गर्न एक करोड ३६ लाख रुपैयाँ लाग्ने अनुमान गरिएको आयोजक प्रचार समिति संयोजक चन्द्र दाहालले जानकारी दिनुभएको थियो।
सन्दर्भ सामाग्रीहरू
श्रेणी :दमक गोल्डकप
श्रेणी :२०७५ नेपालमा फुटबल | नेपाल पुलिस क्लबले यस प्रतियोगितामा कति गोल गरेका थिए? | ३ गोल |
दमक गोल्डकप २०७३ फुटबल प्रतियोगिता झापाको दमकमा २०७५ वैशाख १९ गते बुधबार देखि २८ गते शुक्रबार सम्म सञ्चालन भएको थियो।यो दमक गोल्डकपको पहिलो संस्करण हो। प्रतियोगीताको उद्घाटन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले गर्ने गरेका थिए।
नगरपालिका अन्तर्गतको दमक नगर खेलकुद विकास समितिको आयोजनामा दमक गोल्डकप भएको हो ।
यस पहिलो दमक गोल्डकप फुटबल प्रतियोगिताको उपाधि नेपाल पुलिस क्लबले जितेको थियो ।पुलिसले मनाङ मर्स्याङ्दी क्लबलाई वैशाख २८ गते सम्पन्न भएको फाइनलमा १–० गोलले पराजित गर्दै उपाधि हात पारेको हो।यस्तै नेपाल पुलिस क्लबले वर्षको दोस्रो प्रतियोगिता खेल्दै पहिलो उपाधि जित्न सफल भएको थियोे।ता मनाङ भने लगातार वर्षको दोस्रो फुटबल प्रतियोगिताको फाइनलमा पुगि पराजय बेहोर्न बाध्य भएको थियो।यस अधि माईभ्याली गोल्डकप २०७४ को फाइनलमा थ्री स्टार क्लब सँग पराजित भएको थियो।
दमक गोल्डकपले दमकको राष्ट्रिय पहिचान स्थापित गर्न पनि सघाउ पुर्याउने अपेक्षा गरिएको खेलकुद विकास समितिका अध्यक्ष केन्द्र प्रसाईंले बताउनु भएको थियो ।
सहभागी टिमहरू
यस दमक गोल्डकपका सहभागी १० टिमहरू
झापा ११
मनाङ मर्स्याङ्दी क्लब
नेपाल आर्मी क्लब
एपीएफ क्लब
नेपाल पुलिस क्लब
थ्री स्टार क्लब
सरस्वती क्लब
रूपन्देही ११
मदन भण्डारी स्पोर्टस एकेडेमी
दमक ११(आयोज)
खेलहरू
प्ले अफ
बार्केट
क्वाटरफाइनल
सेमिफाइनल
फाइनल
वैशाख २८ गते शुक्रबार भएको फाइनल खेलमा नेपाल पुलिस क्लबका रेजिन सुब्बाले निर्णायक गोल गरेका थिए । उनले खेलेको ८८ औँ मिनेटमा हेडमार्फत गोल गर्दै पुलिसको जीत सुनिश्चित गरेका थिए ।
खेलमा पुलिसका अभिषेक रिजाल म्यान अफ द म्याच घोषित भएका थिए।
गोलकर्ताहरू
३ गोल
हरि कार्की
नवयुग श्रेष्ठ
म्याक्स मापवेल
२ गोल
सुजल श्रेष्ठ
१ गोल
प्रकाश बुढाथोकी
आवेल
विकेश लिम्बू
सुभाष गुरुङ
नितेश थापा
म्यापवेल इलोन
नीर कुमार राई
दिपक राई
भरत खवास
विनोद पाण्डे
जर्ज प्रिन्स कार्की
अभिषेक रिजाल
विमल बस्नेत
तीर्थ बस्नेत
टंक बस्नेत
रेजिन सुब्बा
खेल तथ्यहरू
ह्याटि्रकहरू
पहिलो दमक गोल्डकपमा भएका ह्याट्रिकहरू
रातो कार्ड
म्यान अफ दि म्याच
पुरस्कार विवरण
पुरस्कार
प्रतियोगितामा प्रदेश–१ कै सर्वाधिक पुरस्कार राशी राखिएको आयोजकको दाबी छ ।प्रतियोगिताको उपाधि विजेता नेपाल पुलिस क्लबले १३ लाख ११ हजार रुपैयाँ प्राप्त गरेको थियो भने उपविजेता मनाङले ६ लाख ११ हजार रूपैयाँ प्राप्त गरेको थियो।साथै प्रतियोगिता सम्पन्न गर्न एक करोड ३६ लाख रुपैयाँ लाग्ने अनुमान गरिएको आयोजक प्रचार समिति संयोजक चन्द्र दाहालले जानकारी दिनुभएको थियो।
सन्दर्भ सामाग्रीहरू
श्रेणी :दमक गोल्डकप
श्रेणी :२०७५ नेपालमा फुटबल | मनाङ मर्स्याङ्दी क्लबले कति वर्षको दोस्रो प्रतियोगिता खेल्दै पराजय बेहोरेको थियो? | दोस्रो |
अनिल साह एक नेपाली क्रिकेट खेलाडी हुन् ।
यो पनि हेर्नुहोस्
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपाली क्रिकेट खेलाडीहरू
जीवित नेपालीहरू
जीवनी
सन् १९९८ मा जन्म
जीवित मानिसहरू | अनिल साह को हुन्? | नेपाली क्रिकेट खेलाडी |
अनिल साह एक नेपाली क्रिकेट खेलाडी हुन् ।
यो पनि हेर्नुहोस्
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपाली क्रिकेट खेलाडीहरू
जीवित नेपालीहरू
जीवनी
सन् १९९८ मा जन्म
जीवित मानिसहरू | अनिल साह कहिले जन्मिएका थिए? | सन् १९९८ |
कालीबंगा राजस्थानका हनुमानगढ जिल्लाहरूको एक प्राचीन एवं ऐतिहासिक स्थान छ। यहाँ हडप्पा सभ्यताका धेरै चासो र महत्त्वपूर्ण अवशेष मिलेका छन्। कालो बंगा एक सानो नगर थियो। यहाँ एक दुर्ग मिल्यो छ।
राजस्थानका गङ्गानगर जिल्लाहरूमा स्थित कालीबंगा स्थानमा उखन्न द्वारा (१९६१ ई.का मध्य गरियो) २६ फिट ऊँची पश्चिमी थिएडी (टिला)देखि प्राप्त अवशेषहरूदेखि विदित हुन्छ कि लगभग ४५०० वर्ष पूर्व यहाँ सरस्वती नदीका किनार हडप्पा कालीन सभ्यता फल-फूलिरहेको थियो। कालीबंगा गङ्गानगर जिल्लामा सूरतगढका निकट स्थित छ। यो स्थान प्राचीन कालको नदी सरस्वती (जो कालोंतरमा सूख गर्न लुप्त भएको थियो)का तटमा स्थित थियो। यो नदी अब घग्घर नदीका रूपमा छ। सतलज उत्तरी राजस्थानमा समाहित हुन्थ्यो। सूरतगढका निकट नहर-भादरा क्षेत्रमा सरस्वती अनि हृषद्वतीको संगम स्थल थियो। स्वंय सिंधु नदी आफ्नो विशालताका कारण वर्षा ॠतुमा समुद्र जस्तो रूप धारण गर्थियो जुन त्यसको नामकरणदेखि स्पष्ट छ। हाम्रो देश भारतमा "र्तृधर सभ्यता"को मूलत: उद्भव विकास एवं प्रसार "सप्तसिन्धव" प्रदेशमा भयो तथा सरस्वती उपत्यकाको त्यसमा विशिष्ट योगदान छ। सरस्वती उपत्यका (घाटी) सरस्वती एवं हृषद्वतीका मध्य स्थित "ब्रह्मवर्त"को पवित्र प्रदेश थियो जुन मनुका अनुसार "देवनिर्मित" थियो। धनधान्यदेखि परिपूर्ण यस क्षेत्रमा वैदिक ॠचाहरूको उद्बोधन पनि भयो। सरस्वती (वर्तमानमा घग्घर) नदीहरूमा उत्तम थियो तथा गिरिदेखि समुद्रमा प्रवेश गर्दथ्यो। ॠग्वेद (सप्तम मण्डल, २/९५)मा भनिएको छ-"एकाचतत् सरस्वती नदी नाम शुचिर्यतौ। गिरभ्य: आसमुद्रात।।" सतलज उत्तरी राजस्थानमा सरस्वतीमा समाहित हुन्थ्यो।
सी.एप. ओल्डन ( C.F. OLDEN )ले ऐतिहासिक र भौगोलिक तथ्यहरूका आधारमा बताएका छन् घग्घर हकरा नदीका घाटमा ॠग्वेदमा बग्ने नदी सरस्वती 'हृषद्वती' थियो। तब सतलज अनि यमुना नदीहरू आफ्नो वर्तमान पाटहरूमा प्रवाहित न भएर घग्घर अनि हसराका पाटहरूमा बहती थियों।
महाभारत कालसम्म सरस्वती लुप्त हो चुकी थियो र १३ौं शतीसम्म सतलज, व्यासमा मिल गई थियो। पानीको मात्र कम भनले सरस्वती रेतीले भागमा सूख गई थियो। ओल्डन महोदयका अनुसार सतलज र यमुनाका बीच धेरै साना-ठूलो नदीहरू निस्कन्छन्। यिनमा चौतंग, मारकंडा, सरस्वती आदि थियो। यी नदीहरू आज पनि वर्षा ॠतुमा प्रवाहित हुन्छन्। राजस्थानका निकट यी नदीहरू निकल गर्न एक ठूलो नदी घग्घरको रूपले लिन्छन्। आगो गएर यो नदी पाकिस्तानमा हकरा, वाहिद, नारा नामहरूदेखि जानी जान्छ। यी नदीहरू आज सूखी भएका हुन् - किन्तु यिनको मार्ग राजस्थानदेखि लिएर गरांची र पूर्व कच्छको खाडीसम्म हेर्न सकिन्छ।
वाकणकर महाशयका अनुसार सरस्वती नदीका तटमा २०० भन्दा अधिक नगर बसे थिए, जुन हडप्पाकालीन छन्। यस कारण यसलाई 'सिंधुघासुइहरू सभ्यता'का स्थानमा 'सरस्वती नदीको सभ्यता' भन्न चाहिन्छ। मूलत: घग्घर-हकरा नैं प्राचीन सरस्वती नदी थियो जुन सतलज र यमुनाका संयुक्त गुजरात तरु बहती थियो जसको पाट (चौडाई) ब्रह्मपुत्र नदीदेखि बढएर ८ कि.मी. थियो। वाकणकरका अनुसार सरस्वती नदी २ लाख ५० हजार वर्ष पूर्व नागौर, लूनासर, आसीहरू, डीडवाना हुँदै लूणीदेखि मिलती थियो जहाँदेखि त्यो पूर्वमा कच्छको रण नानूरण जल सरोवर भएर लोथलका निकट संभातको काढीमा गिरती थियो, तर ४०,००० वर्ष पूर्व पहिला भूचाल आयो जसका कारण सरस्वती नदी मार्ग परिवर्तन गर्न घग्घर नदीका मार्गदेखि हुँदै हनुमानगढ र सूरतगढका बहावलपुर क्षेत्रमा सिंधु नदीका समानान्तर बहती भएको कच्छका मैदानमा समुद्रदेखि मिल जाती थियो। महाभारत कालमा कौरव-पाण्डव युद्ध यसैका तटमा लडिएको छ। यसै कालमा सरस्वतीका विलुप्त भएमा यमुना गङ्गामा मिलन लगी।
कालीबंगादेखि प्राप्त प्रागैतिहासिक हडप्पा (सिंधु घाटी) सभ्यताका स्रोतका रूपमा अवशेष
१९२२ ई.मा राखलदास बैनजी एवं दयाराम साहनीका नेतृत्वमा मोहनजोदडो एवं हडप्पा (अब पाकिस्तानमा लरकाना जिल्लाहरूमा स्थित)का उत्पन्न द्वारा हडप्पा वा सिंधु घाटी सभ्यताका अवशेष मिले थिए जिनसे ४५०० वर्ष पूर्वको प्राचीन सभ्यताको थाहा लाग्यो थियो। पछि यस सभ्यताका लगभग १०० केन्द्रहरूको थाहा लाग्यो जसमा राजस्थानको कालीबंगा क्षेत्र अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। मोहनजोदडो अनि हडप्पाका पछि हडप्पा संस्कृतिको कालीबंगा तेस्रो ठूलो नगर सिद्ध भएको छ। जसका एक टिलाका उत्खनन द्वारा निम्नांकित अवशेष स्रोतका रूपमा मिले छन् जसको विशेषताहरू भारतीय सभ्यताका विकासमा तिनको योगदान स्पष्ट गर्दछ -
ताँबोका औजार अनि मूर्तिहरू
कालीबंगामा उत्खन्नदेखि प्राप्त अवशेषहरूमा ताँबो (धातु)देखि निर्मित औजार, हथियार अनि मूर्तिहरू मिलेका हुन्, जुन यो प्रकट गर्दछ कि मानव प्रस्तर युगदेखि ताम्रयुगमा प्रवेश गर्न चुका थियो।
अंकित मुहरहरू
कालीबंगादेखि सिंधु घाटी (हडप्पा) सभ्यताको माटोमा बनी मुहरहरू मिलेका हुन्, जसमा वृषभ अनि अन्य पशुहरूका चित्र अनि र्तृधव लिपिमा अंकित लेख छ जसलाई अहिलेसम्म पढयो छैन जा सका छ। त्यो लिपि दाहरूदेखि बाहिरु लिखी जाती थियो।
ताँबो वा माटोको बनी मूर्तिहरू, पशु-पक्षी अनि मानव कृतिहरू
मिलेका हुन् जुन मोहनजोदडो अनि हडप्पाका समान छन्। पशुहरूमा गोरु, बंदर अनि पक्षिहरूको मूर्तिहरू मिलेका हुन् जुन पशु-पालन, अनि कृषिमा गोरुको उपयोग गर्नु प्रकट गर्दछ।
तोलका बाट
पत्थरदेखि बनेका तोलनेका बाटको उपयोग गर्नु मानव सिक्यो थियो।
भाँडाकुँडा
माटोका विभिन्न प्रकारका साना-ठूला भाँडाकुँडा पनि प्राप्त भए छन् जसमा चित्रांकन पनि गरे भएको छ। यो प्रकट गर्दछ कि भाँडाकुँडा बनाउने हेतु 'चारु'को प्रयोग भन लागेको थियो तथा चित्रांकनदेखि कलात्मक प्रवृत्ति व्यक्त गर्दछ।
आभूषण
अनेक प्रकारका स्री अनि पुरुषहरू द्वारा प्रयुक्त भन काँच, सीप, शंख, घोंघहरू आदिदेखि निर्मित आभूषण पनि मिलहरू छन् जस्तै कंगन, चूडीहरू आदि।
नगर नियोजन
मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति कालीबंगामा पनि सूर्यदेखि तपी भएको ईटहरूदेखि बनेका घर, दरवाजे, चौडी सडकहरू, कुहरू, नालीहरू आदि पूर्व योजनाका अनुसार निर्मित छन् जुन तत्कालीन मानवको नगर-नियोजन, सफाई-व्यवस्था, पेयजल व्यवस्था आदिमा प्रकाश हाल्नुहुन्छ।
कृषि-कार्य सम्बन्धी अवशेष
कालीबंगादेखि प्राप्त हलदेखि अंकित रेखाहरू पनि प्राप्त भएका हुन् जुन यो सिद्ध गर्दछ कि यहाँको मानव कृषि कार्य पनि गर्थ्यो। यसको पुष्टि गोरु अनि अन्य पालतू पशुहरूको मूर्तिहरूदेखि पनि हुन्छन्। गोरु अनि बारहसिंघको अस्थिहरू पनि प्राप्त भएका हुन्। गोरुगाडीका खिलौने पनि मिले छन्।
खिलौने
धातु अनि माटोका खिलौने पनि मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति यहाँदेखि प्राप्त भए छन् जुन बच्चाहरूका मनोरंजनका प्रति आकर्षण प्रकट गर्दछन्।
धर्म सम्बन्धी अवशेष
मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति कालीबंगादेखि मातृदेवीको मूर्ति छैन मिली छ। यसका स्थानमा आयाताकार वर्तुलाकार अनि अंडाकार अग्निवेदीहरू तथा गोरु, बारसिंघेको हड्डीहरू यो प्रकट गर्दछ कि यहाँको मानव यज्ञमा पशु-बलि पनि देन्थ्यो।
दुर्ग (किला)
सिंधु घाटी सभ्यताका अन्य केन्द्रो भन्दा भिन्न कालीबंगामा एक विशाल दुर्गका अवशेष पनि मिले छन् जुन यहाँका मानव द्वारा अपनाए गए सुरक्षात्मक उपाहरूको प्रमाण छ।
उपर्युक्त अवशेषहरूका स्रोतहरूका रूपमा कालीबंगा अनि सिंधु-घाटी सभ्यतामा आफ्नो विशिष्ट स्थान छ। केही पुरातत्वेत्ता त सरस्वती तटमा बसे हुनको कारण कालीबंगा सभ्यतालाई 'सरस्वती घाटी सभ्यता' भन्न अधिक उपयुक्त बुझ्दछन् किनभनें यहाँको मानव प्रागैतिहासिक कालमा हडप्पा सभ्यतादेखि पनि धेरै दृष्टिले उन्नत थियो। खेती गर्ने ज्ञान हुनु, दुर्ग बनाएको गर्न सुरक्षा गर्नु, यज्ञ गर्नु आदि यसै उन्नत दशाका सूचक छन्। वस्तुत: कालीबंगाको प्रागैतिहासिक सभ्यता एवं संस्कृतिका विकासमा यथेष्ट योगदान रहेकोछ।
== कालीबंगा हनुमानगढ जिल्लाहरू मॆ स्थित छ।
धेरै पल्ट किताबहरूमा कालीबंगाको जग्गा कालीबंगन लेखिन्छन् जुन कि गलत छन्। वास्तवमा एसी कुनै जग्गा राजस्थानमा छ नैं नही।
प्राचीन सभ्यताहरू
सिन्धु घाटीको सभ्यता
राजस्थानका सहर | कालीबंगा प्राचीन कालमा कस्तो नगर थियो? | सानो |
कालीबंगा राजस्थानका हनुमानगढ जिल्लाहरूको एक प्राचीन एवं ऐतिहासिक स्थान छ। यहाँ हडप्पा सभ्यताका धेरै चासो र महत्त्वपूर्ण अवशेष मिलेका छन्। कालो बंगा एक सानो नगर थियो। यहाँ एक दुर्ग मिल्यो छ।
राजस्थानका गङ्गानगर जिल्लाहरूमा स्थित कालीबंगा स्थानमा उखन्न द्वारा (१९६१ ई.का मध्य गरियो) २६ फिट ऊँची पश्चिमी थिएडी (टिला)देखि प्राप्त अवशेषहरूदेखि विदित हुन्छ कि लगभग ४५०० वर्ष पूर्व यहाँ सरस्वती नदीका किनार हडप्पा कालीन सभ्यता फल-फूलिरहेको थियो। कालीबंगा गङ्गानगर जिल्लामा सूरतगढका निकट स्थित छ। यो स्थान प्राचीन कालको नदी सरस्वती (जो कालोंतरमा सूख गर्न लुप्त भएको थियो)का तटमा स्थित थियो। यो नदी अब घग्घर नदीका रूपमा छ। सतलज उत्तरी राजस्थानमा समाहित हुन्थ्यो। सूरतगढका निकट नहर-भादरा क्षेत्रमा सरस्वती अनि हृषद्वतीको संगम स्थल थियो। स्वंय सिंधु नदी आफ्नो विशालताका कारण वर्षा ॠतुमा समुद्र जस्तो रूप धारण गर्थियो जुन त्यसको नामकरणदेखि स्पष्ट छ। हाम्रो देश भारतमा "र्तृधर सभ्यता"को मूलत: उद्भव विकास एवं प्रसार "सप्तसिन्धव" प्रदेशमा भयो तथा सरस्वती उपत्यकाको त्यसमा विशिष्ट योगदान छ। सरस्वती उपत्यका (घाटी) सरस्वती एवं हृषद्वतीका मध्य स्थित "ब्रह्मवर्त"को पवित्र प्रदेश थियो जुन मनुका अनुसार "देवनिर्मित" थियो। धनधान्यदेखि परिपूर्ण यस क्षेत्रमा वैदिक ॠचाहरूको उद्बोधन पनि भयो। सरस्वती (वर्तमानमा घग्घर) नदीहरूमा उत्तम थियो तथा गिरिदेखि समुद्रमा प्रवेश गर्दथ्यो। ॠग्वेद (सप्तम मण्डल, २/९५)मा भनिएको छ-"एकाचतत् सरस्वती नदी नाम शुचिर्यतौ। गिरभ्य: आसमुद्रात।।" सतलज उत्तरी राजस्थानमा सरस्वतीमा समाहित हुन्थ्यो।
सी.एप. ओल्डन ( C.F. OLDEN )ले ऐतिहासिक र भौगोलिक तथ्यहरूका आधारमा बताएका छन् घग्घर हकरा नदीका घाटमा ॠग्वेदमा बग्ने नदी सरस्वती 'हृषद्वती' थियो। तब सतलज अनि यमुना नदीहरू आफ्नो वर्तमान पाटहरूमा प्रवाहित न भएर घग्घर अनि हसराका पाटहरूमा बहती थियों।
महाभारत कालसम्म सरस्वती लुप्त हो चुकी थियो र १३ौं शतीसम्म सतलज, व्यासमा मिल गई थियो। पानीको मात्र कम भनले सरस्वती रेतीले भागमा सूख गई थियो। ओल्डन महोदयका अनुसार सतलज र यमुनाका बीच धेरै साना-ठूलो नदीहरू निस्कन्छन्। यिनमा चौतंग, मारकंडा, सरस्वती आदि थियो। यी नदीहरू आज पनि वर्षा ॠतुमा प्रवाहित हुन्छन्। राजस्थानका निकट यी नदीहरू निकल गर्न एक ठूलो नदी घग्घरको रूपले लिन्छन्। आगो गएर यो नदी पाकिस्तानमा हकरा, वाहिद, नारा नामहरूदेखि जानी जान्छ। यी नदीहरू आज सूखी भएका हुन् - किन्तु यिनको मार्ग राजस्थानदेखि लिएर गरांची र पूर्व कच्छको खाडीसम्म हेर्न सकिन्छ।
वाकणकर महाशयका अनुसार सरस्वती नदीका तटमा २०० भन्दा अधिक नगर बसे थिए, जुन हडप्पाकालीन छन्। यस कारण यसलाई 'सिंधुघासुइहरू सभ्यता'का स्थानमा 'सरस्वती नदीको सभ्यता' भन्न चाहिन्छ। मूलत: घग्घर-हकरा नैं प्राचीन सरस्वती नदी थियो जुन सतलज र यमुनाका संयुक्त गुजरात तरु बहती थियो जसको पाट (चौडाई) ब्रह्मपुत्र नदीदेखि बढएर ८ कि.मी. थियो। वाकणकरका अनुसार सरस्वती नदी २ लाख ५० हजार वर्ष पूर्व नागौर, लूनासर, आसीहरू, डीडवाना हुँदै लूणीदेखि मिलती थियो जहाँदेखि त्यो पूर्वमा कच्छको रण नानूरण जल सरोवर भएर लोथलका निकट संभातको काढीमा गिरती थियो, तर ४०,००० वर्ष पूर्व पहिला भूचाल आयो जसका कारण सरस्वती नदी मार्ग परिवर्तन गर्न घग्घर नदीका मार्गदेखि हुँदै हनुमानगढ र सूरतगढका बहावलपुर क्षेत्रमा सिंधु नदीका समानान्तर बहती भएको कच्छका मैदानमा समुद्रदेखि मिल जाती थियो। महाभारत कालमा कौरव-पाण्डव युद्ध यसैका तटमा लडिएको छ। यसै कालमा सरस्वतीका विलुप्त भएमा यमुना गङ्गामा मिलन लगी।
कालीबंगादेखि प्राप्त प्रागैतिहासिक हडप्पा (सिंधु घाटी) सभ्यताका स्रोतका रूपमा अवशेष
१९२२ ई.मा राखलदास बैनजी एवं दयाराम साहनीका नेतृत्वमा मोहनजोदडो एवं हडप्पा (अब पाकिस्तानमा लरकाना जिल्लाहरूमा स्थित)का उत्पन्न द्वारा हडप्पा वा सिंधु घाटी सभ्यताका अवशेष मिले थिए जिनसे ४५०० वर्ष पूर्वको प्राचीन सभ्यताको थाहा लाग्यो थियो। पछि यस सभ्यताका लगभग १०० केन्द्रहरूको थाहा लाग्यो जसमा राजस्थानको कालीबंगा क्षेत्र अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। मोहनजोदडो अनि हडप्पाका पछि हडप्पा संस्कृतिको कालीबंगा तेस्रो ठूलो नगर सिद्ध भएको छ। जसका एक टिलाका उत्खनन द्वारा निम्नांकित अवशेष स्रोतका रूपमा मिले छन् जसको विशेषताहरू भारतीय सभ्यताका विकासमा तिनको योगदान स्पष्ट गर्दछ -
ताँबोका औजार अनि मूर्तिहरू
कालीबंगामा उत्खन्नदेखि प्राप्त अवशेषहरूमा ताँबो (धातु)देखि निर्मित औजार, हथियार अनि मूर्तिहरू मिलेका हुन्, जुन यो प्रकट गर्दछ कि मानव प्रस्तर युगदेखि ताम्रयुगमा प्रवेश गर्न चुका थियो।
अंकित मुहरहरू
कालीबंगादेखि सिंधु घाटी (हडप्पा) सभ्यताको माटोमा बनी मुहरहरू मिलेका हुन्, जसमा वृषभ अनि अन्य पशुहरूका चित्र अनि र्तृधव लिपिमा अंकित लेख छ जसलाई अहिलेसम्म पढयो छैन जा सका छ। त्यो लिपि दाहरूदेखि बाहिरु लिखी जाती थियो।
ताँबो वा माटोको बनी मूर्तिहरू, पशु-पक्षी अनि मानव कृतिहरू
मिलेका हुन् जुन मोहनजोदडो अनि हडप्पाका समान छन्। पशुहरूमा गोरु, बंदर अनि पक्षिहरूको मूर्तिहरू मिलेका हुन् जुन पशु-पालन, अनि कृषिमा गोरुको उपयोग गर्नु प्रकट गर्दछ।
तोलका बाट
पत्थरदेखि बनेका तोलनेका बाटको उपयोग गर्नु मानव सिक्यो थियो।
भाँडाकुँडा
माटोका विभिन्न प्रकारका साना-ठूला भाँडाकुँडा पनि प्राप्त भए छन् जसमा चित्रांकन पनि गरे भएको छ। यो प्रकट गर्दछ कि भाँडाकुँडा बनाउने हेतु 'चारु'को प्रयोग भन लागेको थियो तथा चित्रांकनदेखि कलात्मक प्रवृत्ति व्यक्त गर्दछ।
आभूषण
अनेक प्रकारका स्री अनि पुरुषहरू द्वारा प्रयुक्त भन काँच, सीप, शंख, घोंघहरू आदिदेखि निर्मित आभूषण पनि मिलहरू छन् जस्तै कंगन, चूडीहरू आदि।
नगर नियोजन
मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति कालीबंगामा पनि सूर्यदेखि तपी भएको ईटहरूदेखि बनेका घर, दरवाजे, चौडी सडकहरू, कुहरू, नालीहरू आदि पूर्व योजनाका अनुसार निर्मित छन् जुन तत्कालीन मानवको नगर-नियोजन, सफाई-व्यवस्था, पेयजल व्यवस्था आदिमा प्रकाश हाल्नुहुन्छ।
कृषि-कार्य सम्बन्धी अवशेष
कालीबंगादेखि प्राप्त हलदेखि अंकित रेखाहरू पनि प्राप्त भएका हुन् जुन यो सिद्ध गर्दछ कि यहाँको मानव कृषि कार्य पनि गर्थ्यो। यसको पुष्टि गोरु अनि अन्य पालतू पशुहरूको मूर्तिहरूदेखि पनि हुन्छन्। गोरु अनि बारहसिंघको अस्थिहरू पनि प्राप्त भएका हुन्। गोरुगाडीका खिलौने पनि मिले छन्।
खिलौने
धातु अनि माटोका खिलौने पनि मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति यहाँदेखि प्राप्त भए छन् जुन बच्चाहरूका मनोरंजनका प्रति आकर्षण प्रकट गर्दछन्।
धर्म सम्बन्धी अवशेष
मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति कालीबंगादेखि मातृदेवीको मूर्ति छैन मिली छ। यसका स्थानमा आयाताकार वर्तुलाकार अनि अंडाकार अग्निवेदीहरू तथा गोरु, बारसिंघेको हड्डीहरू यो प्रकट गर्दछ कि यहाँको मानव यज्ञमा पशु-बलि पनि देन्थ्यो।
दुर्ग (किला)
सिंधु घाटी सभ्यताका अन्य केन्द्रो भन्दा भिन्न कालीबंगामा एक विशाल दुर्गका अवशेष पनि मिले छन् जुन यहाँका मानव द्वारा अपनाए गए सुरक्षात्मक उपाहरूको प्रमाण छ।
उपर्युक्त अवशेषहरूका स्रोतहरूका रूपमा कालीबंगा अनि सिंधु-घाटी सभ्यतामा आफ्नो विशिष्ट स्थान छ। केही पुरातत्वेत्ता त सरस्वती तटमा बसे हुनको कारण कालीबंगा सभ्यतालाई 'सरस्वती घाटी सभ्यता' भन्न अधिक उपयुक्त बुझ्दछन् किनभनें यहाँको मानव प्रागैतिहासिक कालमा हडप्पा सभ्यतादेखि पनि धेरै दृष्टिले उन्नत थियो। खेती गर्ने ज्ञान हुनु, दुर्ग बनाएको गर्न सुरक्षा गर्नु, यज्ञ गर्नु आदि यसै उन्नत दशाका सूचक छन्। वस्तुत: कालीबंगाको प्रागैतिहासिक सभ्यता एवं संस्कृतिका विकासमा यथेष्ट योगदान रहेकोछ।
== कालीबंगा हनुमानगढ जिल्लाहरू मॆ स्थित छ।
धेरै पल्ट किताबहरूमा कालीबंगाको जग्गा कालीबंगन लेखिन्छन् जुन कि गलत छन्। वास्तवमा एसी कुनै जग्गा राजस्थानमा छ नैं नही।
प्राचीन सभ्यताहरू
सिन्धु घाटीको सभ्यता
राजस्थानका सहर | कालीबंगा स्थानमा कुन सभ्यताको अवशेष मिलेका छन्? | हडप्पा सभ्यता |
कालीबंगा राजस्थानका हनुमानगढ जिल्लाहरूको एक प्राचीन एवं ऐतिहासिक स्थान छ। यहाँ हडप्पा सभ्यताका धेरै चासो र महत्त्वपूर्ण अवशेष मिलेका छन्। कालो बंगा एक सानो नगर थियो। यहाँ एक दुर्ग मिल्यो छ।
राजस्थानका गङ्गानगर जिल्लाहरूमा स्थित कालीबंगा स्थानमा उखन्न द्वारा (१९६१ ई.का मध्य गरियो) २६ फिट ऊँची पश्चिमी थिएडी (टिला)देखि प्राप्त अवशेषहरूदेखि विदित हुन्छ कि लगभग ४५०० वर्ष पूर्व यहाँ सरस्वती नदीका किनार हडप्पा कालीन सभ्यता फल-फूलिरहेको थियो। कालीबंगा गङ्गानगर जिल्लामा सूरतगढका निकट स्थित छ। यो स्थान प्राचीन कालको नदी सरस्वती (जो कालोंतरमा सूख गर्न लुप्त भएको थियो)का तटमा स्थित थियो। यो नदी अब घग्घर नदीका रूपमा छ। सतलज उत्तरी राजस्थानमा समाहित हुन्थ्यो। सूरतगढका निकट नहर-भादरा क्षेत्रमा सरस्वती अनि हृषद्वतीको संगम स्थल थियो। स्वंय सिंधु नदी आफ्नो विशालताका कारण वर्षा ॠतुमा समुद्र जस्तो रूप धारण गर्थियो जुन त्यसको नामकरणदेखि स्पष्ट छ। हाम्रो देश भारतमा "र्तृधर सभ्यता"को मूलत: उद्भव विकास एवं प्रसार "सप्तसिन्धव" प्रदेशमा भयो तथा सरस्वती उपत्यकाको त्यसमा विशिष्ट योगदान छ। सरस्वती उपत्यका (घाटी) सरस्वती एवं हृषद्वतीका मध्य स्थित "ब्रह्मवर्त"को पवित्र प्रदेश थियो जुन मनुका अनुसार "देवनिर्मित" थियो। धनधान्यदेखि परिपूर्ण यस क्षेत्रमा वैदिक ॠचाहरूको उद्बोधन पनि भयो। सरस्वती (वर्तमानमा घग्घर) नदीहरूमा उत्तम थियो तथा गिरिदेखि समुद्रमा प्रवेश गर्दथ्यो। ॠग्वेद (सप्तम मण्डल, २/९५)मा भनिएको छ-"एकाचतत् सरस्वती नदी नाम शुचिर्यतौ। गिरभ्य: आसमुद्रात।।" सतलज उत्तरी राजस्थानमा सरस्वतीमा समाहित हुन्थ्यो।
सी.एप. ओल्डन ( C.F. OLDEN )ले ऐतिहासिक र भौगोलिक तथ्यहरूका आधारमा बताएका छन् घग्घर हकरा नदीका घाटमा ॠग्वेदमा बग्ने नदी सरस्वती 'हृषद्वती' थियो। तब सतलज अनि यमुना नदीहरू आफ्नो वर्तमान पाटहरूमा प्रवाहित न भएर घग्घर अनि हसराका पाटहरूमा बहती थियों।
महाभारत कालसम्म सरस्वती लुप्त हो चुकी थियो र १३ौं शतीसम्म सतलज, व्यासमा मिल गई थियो। पानीको मात्र कम भनले सरस्वती रेतीले भागमा सूख गई थियो। ओल्डन महोदयका अनुसार सतलज र यमुनाका बीच धेरै साना-ठूलो नदीहरू निस्कन्छन्। यिनमा चौतंग, मारकंडा, सरस्वती आदि थियो। यी नदीहरू आज पनि वर्षा ॠतुमा प्रवाहित हुन्छन्। राजस्थानका निकट यी नदीहरू निकल गर्न एक ठूलो नदी घग्घरको रूपले लिन्छन्। आगो गएर यो नदी पाकिस्तानमा हकरा, वाहिद, नारा नामहरूदेखि जानी जान्छ। यी नदीहरू आज सूखी भएका हुन् - किन्तु यिनको मार्ग राजस्थानदेखि लिएर गरांची र पूर्व कच्छको खाडीसम्म हेर्न सकिन्छ।
वाकणकर महाशयका अनुसार सरस्वती नदीका तटमा २०० भन्दा अधिक नगर बसे थिए, जुन हडप्पाकालीन छन्। यस कारण यसलाई 'सिंधुघासुइहरू सभ्यता'का स्थानमा 'सरस्वती नदीको सभ्यता' भन्न चाहिन्छ। मूलत: घग्घर-हकरा नैं प्राचीन सरस्वती नदी थियो जुन सतलज र यमुनाका संयुक्त गुजरात तरु बहती थियो जसको पाट (चौडाई) ब्रह्मपुत्र नदीदेखि बढएर ८ कि.मी. थियो। वाकणकरका अनुसार सरस्वती नदी २ लाख ५० हजार वर्ष पूर्व नागौर, लूनासर, आसीहरू, डीडवाना हुँदै लूणीदेखि मिलती थियो जहाँदेखि त्यो पूर्वमा कच्छको रण नानूरण जल सरोवर भएर लोथलका निकट संभातको काढीमा गिरती थियो, तर ४०,००० वर्ष पूर्व पहिला भूचाल आयो जसका कारण सरस्वती नदी मार्ग परिवर्तन गर्न घग्घर नदीका मार्गदेखि हुँदै हनुमानगढ र सूरतगढका बहावलपुर क्षेत्रमा सिंधु नदीका समानान्तर बहती भएको कच्छका मैदानमा समुद्रदेखि मिल जाती थियो। महाभारत कालमा कौरव-पाण्डव युद्ध यसैका तटमा लडिएको छ। यसै कालमा सरस्वतीका विलुप्त भएमा यमुना गङ्गामा मिलन लगी।
कालीबंगादेखि प्राप्त प्रागैतिहासिक हडप्पा (सिंधु घाटी) सभ्यताका स्रोतका रूपमा अवशेष
१९२२ ई.मा राखलदास बैनजी एवं दयाराम साहनीका नेतृत्वमा मोहनजोदडो एवं हडप्पा (अब पाकिस्तानमा लरकाना जिल्लाहरूमा स्थित)का उत्पन्न द्वारा हडप्पा वा सिंधु घाटी सभ्यताका अवशेष मिले थिए जिनसे ४५०० वर्ष पूर्वको प्राचीन सभ्यताको थाहा लाग्यो थियो। पछि यस सभ्यताका लगभग १०० केन्द्रहरूको थाहा लाग्यो जसमा राजस्थानको कालीबंगा क्षेत्र अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। मोहनजोदडो अनि हडप्पाका पछि हडप्पा संस्कृतिको कालीबंगा तेस्रो ठूलो नगर सिद्ध भएको छ। जसका एक टिलाका उत्खनन द्वारा निम्नांकित अवशेष स्रोतका रूपमा मिले छन् जसको विशेषताहरू भारतीय सभ्यताका विकासमा तिनको योगदान स्पष्ट गर्दछ -
ताँबोका औजार अनि मूर्तिहरू
कालीबंगामा उत्खन्नदेखि प्राप्त अवशेषहरूमा ताँबो (धातु)देखि निर्मित औजार, हथियार अनि मूर्तिहरू मिलेका हुन्, जुन यो प्रकट गर्दछ कि मानव प्रस्तर युगदेखि ताम्रयुगमा प्रवेश गर्न चुका थियो।
अंकित मुहरहरू
कालीबंगादेखि सिंधु घाटी (हडप्पा) सभ्यताको माटोमा बनी मुहरहरू मिलेका हुन्, जसमा वृषभ अनि अन्य पशुहरूका चित्र अनि र्तृधव लिपिमा अंकित लेख छ जसलाई अहिलेसम्म पढयो छैन जा सका छ। त्यो लिपि दाहरूदेखि बाहिरु लिखी जाती थियो।
ताँबो वा माटोको बनी मूर्तिहरू, पशु-पक्षी अनि मानव कृतिहरू
मिलेका हुन् जुन मोहनजोदडो अनि हडप्पाका समान छन्। पशुहरूमा गोरु, बंदर अनि पक्षिहरूको मूर्तिहरू मिलेका हुन् जुन पशु-पालन, अनि कृषिमा गोरुको उपयोग गर्नु प्रकट गर्दछ।
तोलका बाट
पत्थरदेखि बनेका तोलनेका बाटको उपयोग गर्नु मानव सिक्यो थियो।
भाँडाकुँडा
माटोका विभिन्न प्रकारका साना-ठूला भाँडाकुँडा पनि प्राप्त भए छन् जसमा चित्रांकन पनि गरे भएको छ। यो प्रकट गर्दछ कि भाँडाकुँडा बनाउने हेतु 'चारु'को प्रयोग भन लागेको थियो तथा चित्रांकनदेखि कलात्मक प्रवृत्ति व्यक्त गर्दछ।
आभूषण
अनेक प्रकारका स्री अनि पुरुषहरू द्वारा प्रयुक्त भन काँच, सीप, शंख, घोंघहरू आदिदेखि निर्मित आभूषण पनि मिलहरू छन् जस्तै कंगन, चूडीहरू आदि।
नगर नियोजन
मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति कालीबंगामा पनि सूर्यदेखि तपी भएको ईटहरूदेखि बनेका घर, दरवाजे, चौडी सडकहरू, कुहरू, नालीहरू आदि पूर्व योजनाका अनुसार निर्मित छन् जुन तत्कालीन मानवको नगर-नियोजन, सफाई-व्यवस्था, पेयजल व्यवस्था आदिमा प्रकाश हाल्नुहुन्छ।
कृषि-कार्य सम्बन्धी अवशेष
कालीबंगादेखि प्राप्त हलदेखि अंकित रेखाहरू पनि प्राप्त भएका हुन् जुन यो सिद्ध गर्दछ कि यहाँको मानव कृषि कार्य पनि गर्थ्यो। यसको पुष्टि गोरु अनि अन्य पालतू पशुहरूको मूर्तिहरूदेखि पनि हुन्छन्। गोरु अनि बारहसिंघको अस्थिहरू पनि प्राप्त भएका हुन्। गोरुगाडीका खिलौने पनि मिले छन्।
खिलौने
धातु अनि माटोका खिलौने पनि मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति यहाँदेखि प्राप्त भए छन् जुन बच्चाहरूका मनोरंजनका प्रति आकर्षण प्रकट गर्दछन्।
धर्म सम्बन्धी अवशेष
मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति कालीबंगादेखि मातृदेवीको मूर्ति छैन मिली छ। यसका स्थानमा आयाताकार वर्तुलाकार अनि अंडाकार अग्निवेदीहरू तथा गोरु, बारसिंघेको हड्डीहरू यो प्रकट गर्दछ कि यहाँको मानव यज्ञमा पशु-बलि पनि देन्थ्यो।
दुर्ग (किला)
सिंधु घाटी सभ्यताका अन्य केन्द्रो भन्दा भिन्न कालीबंगामा एक विशाल दुर्गका अवशेष पनि मिले छन् जुन यहाँका मानव द्वारा अपनाए गए सुरक्षात्मक उपाहरूको प्रमाण छ।
उपर्युक्त अवशेषहरूका स्रोतहरूका रूपमा कालीबंगा अनि सिंधु-घाटी सभ्यतामा आफ्नो विशिष्ट स्थान छ। केही पुरातत्वेत्ता त सरस्वती तटमा बसे हुनको कारण कालीबंगा सभ्यतालाई 'सरस्वती घाटी सभ्यता' भन्न अधिक उपयुक्त बुझ्दछन् किनभनें यहाँको मानव प्रागैतिहासिक कालमा हडप्पा सभ्यतादेखि पनि धेरै दृष्टिले उन्नत थियो। खेती गर्ने ज्ञान हुनु, दुर्ग बनाएको गर्न सुरक्षा गर्नु, यज्ञ गर्नु आदि यसै उन्नत दशाका सूचक छन्। वस्तुत: कालीबंगाको प्रागैतिहासिक सभ्यता एवं संस्कृतिका विकासमा यथेष्ट योगदान रहेकोछ।
== कालीबंगा हनुमानगढ जिल्लाहरू मॆ स्थित छ।
धेरै पल्ट किताबहरूमा कालीबंगाको जग्गा कालीबंगन लेखिन्छन् जुन कि गलत छन्। वास्तवमा एसी कुनै जग्गा राजस्थानमा छ नैं नही।
प्राचीन सभ्यताहरू
सिन्धु घाटीको सभ्यता
राजस्थानका सहर | कालीबंगा स्थानमा उखन्न कहिले गरियो? | १९६१ ई.का मध्य |
कालीबंगा राजस्थानका हनुमानगढ जिल्लाहरूको एक प्राचीन एवं ऐतिहासिक स्थान छ। यहाँ हडप्पा सभ्यताका धेरै चासो र महत्त्वपूर्ण अवशेष मिलेका छन्। कालो बंगा एक सानो नगर थियो। यहाँ एक दुर्ग मिल्यो छ।
राजस्थानका गङ्गानगर जिल्लाहरूमा स्थित कालीबंगा स्थानमा उखन्न द्वारा (१९६१ ई.का मध्य गरियो) २६ फिट ऊँची पश्चिमी थिएडी (टिला)देखि प्राप्त अवशेषहरूदेखि विदित हुन्छ कि लगभग ४५०० वर्ष पूर्व यहाँ सरस्वती नदीका किनार हडप्पा कालीन सभ्यता फल-फूलिरहेको थियो। कालीबंगा गङ्गानगर जिल्लामा सूरतगढका निकट स्थित छ। यो स्थान प्राचीन कालको नदी सरस्वती (जो कालोंतरमा सूख गर्न लुप्त भएको थियो)का तटमा स्थित थियो। यो नदी अब घग्घर नदीका रूपमा छ। सतलज उत्तरी राजस्थानमा समाहित हुन्थ्यो। सूरतगढका निकट नहर-भादरा क्षेत्रमा सरस्वती अनि हृषद्वतीको संगम स्थल थियो। स्वंय सिंधु नदी आफ्नो विशालताका कारण वर्षा ॠतुमा समुद्र जस्तो रूप धारण गर्थियो जुन त्यसको नामकरणदेखि स्पष्ट छ। हाम्रो देश भारतमा "र्तृधर सभ्यता"को मूलत: उद्भव विकास एवं प्रसार "सप्तसिन्धव" प्रदेशमा भयो तथा सरस्वती उपत्यकाको त्यसमा विशिष्ट योगदान छ। सरस्वती उपत्यका (घाटी) सरस्वती एवं हृषद्वतीका मध्य स्थित "ब्रह्मवर्त"को पवित्र प्रदेश थियो जुन मनुका अनुसार "देवनिर्मित" थियो। धनधान्यदेखि परिपूर्ण यस क्षेत्रमा वैदिक ॠचाहरूको उद्बोधन पनि भयो। सरस्वती (वर्तमानमा घग्घर) नदीहरूमा उत्तम थियो तथा गिरिदेखि समुद्रमा प्रवेश गर्दथ्यो। ॠग्वेद (सप्तम मण्डल, २/९५)मा भनिएको छ-"एकाचतत् सरस्वती नदी नाम शुचिर्यतौ। गिरभ्य: आसमुद्रात।।" सतलज उत्तरी राजस्थानमा सरस्वतीमा समाहित हुन्थ्यो।
सी.एप. ओल्डन ( C.F. OLDEN )ले ऐतिहासिक र भौगोलिक तथ्यहरूका आधारमा बताएका छन् घग्घर हकरा नदीका घाटमा ॠग्वेदमा बग्ने नदी सरस्वती 'हृषद्वती' थियो। तब सतलज अनि यमुना नदीहरू आफ्नो वर्तमान पाटहरूमा प्रवाहित न भएर घग्घर अनि हसराका पाटहरूमा बहती थियों।
महाभारत कालसम्म सरस्वती लुप्त हो चुकी थियो र १३ौं शतीसम्म सतलज, व्यासमा मिल गई थियो। पानीको मात्र कम भनले सरस्वती रेतीले भागमा सूख गई थियो। ओल्डन महोदयका अनुसार सतलज र यमुनाका बीच धेरै साना-ठूलो नदीहरू निस्कन्छन्। यिनमा चौतंग, मारकंडा, सरस्वती आदि थियो। यी नदीहरू आज पनि वर्षा ॠतुमा प्रवाहित हुन्छन्। राजस्थानका निकट यी नदीहरू निकल गर्न एक ठूलो नदी घग्घरको रूपले लिन्छन्। आगो गएर यो नदी पाकिस्तानमा हकरा, वाहिद, नारा नामहरूदेखि जानी जान्छ। यी नदीहरू आज सूखी भएका हुन् - किन्तु यिनको मार्ग राजस्थानदेखि लिएर गरांची र पूर्व कच्छको खाडीसम्म हेर्न सकिन्छ।
वाकणकर महाशयका अनुसार सरस्वती नदीका तटमा २०० भन्दा अधिक नगर बसे थिए, जुन हडप्पाकालीन छन्। यस कारण यसलाई 'सिंधुघासुइहरू सभ्यता'का स्थानमा 'सरस्वती नदीको सभ्यता' भन्न चाहिन्छ। मूलत: घग्घर-हकरा नैं प्राचीन सरस्वती नदी थियो जुन सतलज र यमुनाका संयुक्त गुजरात तरु बहती थियो जसको पाट (चौडाई) ब्रह्मपुत्र नदीदेखि बढएर ८ कि.मी. थियो। वाकणकरका अनुसार सरस्वती नदी २ लाख ५० हजार वर्ष पूर्व नागौर, लूनासर, आसीहरू, डीडवाना हुँदै लूणीदेखि मिलती थियो जहाँदेखि त्यो पूर्वमा कच्छको रण नानूरण जल सरोवर भएर लोथलका निकट संभातको काढीमा गिरती थियो, तर ४०,००० वर्ष पूर्व पहिला भूचाल आयो जसका कारण सरस्वती नदी मार्ग परिवर्तन गर्न घग्घर नदीका मार्गदेखि हुँदै हनुमानगढ र सूरतगढका बहावलपुर क्षेत्रमा सिंधु नदीका समानान्तर बहती भएको कच्छका मैदानमा समुद्रदेखि मिल जाती थियो। महाभारत कालमा कौरव-पाण्डव युद्ध यसैका तटमा लडिएको छ। यसै कालमा सरस्वतीका विलुप्त भएमा यमुना गङ्गामा मिलन लगी।
कालीबंगादेखि प्राप्त प्रागैतिहासिक हडप्पा (सिंधु घाटी) सभ्यताका स्रोतका रूपमा अवशेष
१९२२ ई.मा राखलदास बैनजी एवं दयाराम साहनीका नेतृत्वमा मोहनजोदडो एवं हडप्पा (अब पाकिस्तानमा लरकाना जिल्लाहरूमा स्थित)का उत्पन्न द्वारा हडप्पा वा सिंधु घाटी सभ्यताका अवशेष मिले थिए जिनसे ४५०० वर्ष पूर्वको प्राचीन सभ्यताको थाहा लाग्यो थियो। पछि यस सभ्यताका लगभग १०० केन्द्रहरूको थाहा लाग्यो जसमा राजस्थानको कालीबंगा क्षेत्र अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। मोहनजोदडो अनि हडप्पाका पछि हडप्पा संस्कृतिको कालीबंगा तेस्रो ठूलो नगर सिद्ध भएको छ। जसका एक टिलाका उत्खनन द्वारा निम्नांकित अवशेष स्रोतका रूपमा मिले छन् जसको विशेषताहरू भारतीय सभ्यताका विकासमा तिनको योगदान स्पष्ट गर्दछ -
ताँबोका औजार अनि मूर्तिहरू
कालीबंगामा उत्खन्नदेखि प्राप्त अवशेषहरूमा ताँबो (धातु)देखि निर्मित औजार, हथियार अनि मूर्तिहरू मिलेका हुन्, जुन यो प्रकट गर्दछ कि मानव प्रस्तर युगदेखि ताम्रयुगमा प्रवेश गर्न चुका थियो।
अंकित मुहरहरू
कालीबंगादेखि सिंधु घाटी (हडप्पा) सभ्यताको माटोमा बनी मुहरहरू मिलेका हुन्, जसमा वृषभ अनि अन्य पशुहरूका चित्र अनि र्तृधव लिपिमा अंकित लेख छ जसलाई अहिलेसम्म पढयो छैन जा सका छ। त्यो लिपि दाहरूदेखि बाहिरु लिखी जाती थियो।
ताँबो वा माटोको बनी मूर्तिहरू, पशु-पक्षी अनि मानव कृतिहरू
मिलेका हुन् जुन मोहनजोदडो अनि हडप्पाका समान छन्। पशुहरूमा गोरु, बंदर अनि पक्षिहरूको मूर्तिहरू मिलेका हुन् जुन पशु-पालन, अनि कृषिमा गोरुको उपयोग गर्नु प्रकट गर्दछ।
तोलका बाट
पत्थरदेखि बनेका तोलनेका बाटको उपयोग गर्नु मानव सिक्यो थियो।
भाँडाकुँडा
माटोका विभिन्न प्रकारका साना-ठूला भाँडाकुँडा पनि प्राप्त भए छन् जसमा चित्रांकन पनि गरे भएको छ। यो प्रकट गर्दछ कि भाँडाकुँडा बनाउने हेतु 'चारु'को प्रयोग भन लागेको थियो तथा चित्रांकनदेखि कलात्मक प्रवृत्ति व्यक्त गर्दछ।
आभूषण
अनेक प्रकारका स्री अनि पुरुषहरू द्वारा प्रयुक्त भन काँच, सीप, शंख, घोंघहरू आदिदेखि निर्मित आभूषण पनि मिलहरू छन् जस्तै कंगन, चूडीहरू आदि।
नगर नियोजन
मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति कालीबंगामा पनि सूर्यदेखि तपी भएको ईटहरूदेखि बनेका घर, दरवाजे, चौडी सडकहरू, कुहरू, नालीहरू आदि पूर्व योजनाका अनुसार निर्मित छन् जुन तत्कालीन मानवको नगर-नियोजन, सफाई-व्यवस्था, पेयजल व्यवस्था आदिमा प्रकाश हाल्नुहुन्छ।
कृषि-कार्य सम्बन्धी अवशेष
कालीबंगादेखि प्राप्त हलदेखि अंकित रेखाहरू पनि प्राप्त भएका हुन् जुन यो सिद्ध गर्दछ कि यहाँको मानव कृषि कार्य पनि गर्थ्यो। यसको पुष्टि गोरु अनि अन्य पालतू पशुहरूको मूर्तिहरूदेखि पनि हुन्छन्। गोरु अनि बारहसिंघको अस्थिहरू पनि प्राप्त भएका हुन्। गोरुगाडीका खिलौने पनि मिले छन्।
खिलौने
धातु अनि माटोका खिलौने पनि मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति यहाँदेखि प्राप्त भए छन् जुन बच्चाहरूका मनोरंजनका प्रति आकर्षण प्रकट गर्दछन्।
धर्म सम्बन्धी अवशेष
मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति कालीबंगादेखि मातृदेवीको मूर्ति छैन मिली छ। यसका स्थानमा आयाताकार वर्तुलाकार अनि अंडाकार अग्निवेदीहरू तथा गोरु, बारसिंघेको हड्डीहरू यो प्रकट गर्दछ कि यहाँको मानव यज्ञमा पशु-बलि पनि देन्थ्यो।
दुर्ग (किला)
सिंधु घाटी सभ्यताका अन्य केन्द्रो भन्दा भिन्न कालीबंगामा एक विशाल दुर्गका अवशेष पनि मिले छन् जुन यहाँका मानव द्वारा अपनाए गए सुरक्षात्मक उपाहरूको प्रमाण छ।
उपर्युक्त अवशेषहरूका स्रोतहरूका रूपमा कालीबंगा अनि सिंधु-घाटी सभ्यतामा आफ्नो विशिष्ट स्थान छ। केही पुरातत्वेत्ता त सरस्वती तटमा बसे हुनको कारण कालीबंगा सभ्यतालाई 'सरस्वती घाटी सभ्यता' भन्न अधिक उपयुक्त बुझ्दछन् किनभनें यहाँको मानव प्रागैतिहासिक कालमा हडप्पा सभ्यतादेखि पनि धेरै दृष्टिले उन्नत थियो। खेती गर्ने ज्ञान हुनु, दुर्ग बनाएको गर्न सुरक्षा गर्नु, यज्ञ गर्नु आदि यसै उन्नत दशाका सूचक छन्। वस्तुत: कालीबंगाको प्रागैतिहासिक सभ्यता एवं संस्कृतिका विकासमा यथेष्ट योगदान रहेकोछ।
== कालीबंगा हनुमानगढ जिल्लाहरू मॆ स्थित छ।
धेरै पल्ट किताबहरूमा कालीबंगाको जग्गा कालीबंगन लेखिन्छन् जुन कि गलत छन्। वास्तवमा एसी कुनै जग्गा राजस्थानमा छ नैं नही।
प्राचीन सभ्यताहरू
सिन्धु घाटीको सभ्यता
राजस्थानका सहर | कालीबंगा स्थानमा कति वर्ष पूर्व हडप्पा कालीन सभ्यता फल-फूलिरहेको थियो? | ४५०० वर्ष |
कालीबंगा राजस्थानका हनुमानगढ जिल्लाहरूको एक प्राचीन एवं ऐतिहासिक स्थान छ। यहाँ हडप्पा सभ्यताका धेरै चासो र महत्त्वपूर्ण अवशेष मिलेका छन्। कालो बंगा एक सानो नगर थियो। यहाँ एक दुर्ग मिल्यो छ।
राजस्थानका गङ्गानगर जिल्लाहरूमा स्थित कालीबंगा स्थानमा उखन्न द्वारा (१९६१ ई.का मध्य गरियो) २६ फिट ऊँची पश्चिमी थिएडी (टिला)देखि प्राप्त अवशेषहरूदेखि विदित हुन्छ कि लगभग ४५०० वर्ष पूर्व यहाँ सरस्वती नदीका किनार हडप्पा कालीन सभ्यता फल-फूलिरहेको थियो। कालीबंगा गङ्गानगर जिल्लामा सूरतगढका निकट स्थित छ। यो स्थान प्राचीन कालको नदी सरस्वती (जो कालोंतरमा सूख गर्न लुप्त भएको थियो)का तटमा स्थित थियो। यो नदी अब घग्घर नदीका रूपमा छ। सतलज उत्तरी राजस्थानमा समाहित हुन्थ्यो। सूरतगढका निकट नहर-भादरा क्षेत्रमा सरस्वती अनि हृषद्वतीको संगम स्थल थियो। स्वंय सिंधु नदी आफ्नो विशालताका कारण वर्षा ॠतुमा समुद्र जस्तो रूप धारण गर्थियो जुन त्यसको नामकरणदेखि स्पष्ट छ। हाम्रो देश भारतमा "र्तृधर सभ्यता"को मूलत: उद्भव विकास एवं प्रसार "सप्तसिन्धव" प्रदेशमा भयो तथा सरस्वती उपत्यकाको त्यसमा विशिष्ट योगदान छ। सरस्वती उपत्यका (घाटी) सरस्वती एवं हृषद्वतीका मध्य स्थित "ब्रह्मवर्त"को पवित्र प्रदेश थियो जुन मनुका अनुसार "देवनिर्मित" थियो। धनधान्यदेखि परिपूर्ण यस क्षेत्रमा वैदिक ॠचाहरूको उद्बोधन पनि भयो। सरस्वती (वर्तमानमा घग्घर) नदीहरूमा उत्तम थियो तथा गिरिदेखि समुद्रमा प्रवेश गर्दथ्यो। ॠग्वेद (सप्तम मण्डल, २/९५)मा भनिएको छ-"एकाचतत् सरस्वती नदी नाम शुचिर्यतौ। गिरभ्य: आसमुद्रात।।" सतलज उत्तरी राजस्थानमा सरस्वतीमा समाहित हुन्थ्यो।
सी.एप. ओल्डन ( C.F. OLDEN )ले ऐतिहासिक र भौगोलिक तथ्यहरूका आधारमा बताएका छन् घग्घर हकरा नदीका घाटमा ॠग्वेदमा बग्ने नदी सरस्वती 'हृषद्वती' थियो। तब सतलज अनि यमुना नदीहरू आफ्नो वर्तमान पाटहरूमा प्रवाहित न भएर घग्घर अनि हसराका पाटहरूमा बहती थियों।
महाभारत कालसम्म सरस्वती लुप्त हो चुकी थियो र १३ौं शतीसम्म सतलज, व्यासमा मिल गई थियो। पानीको मात्र कम भनले सरस्वती रेतीले भागमा सूख गई थियो। ओल्डन महोदयका अनुसार सतलज र यमुनाका बीच धेरै साना-ठूलो नदीहरू निस्कन्छन्। यिनमा चौतंग, मारकंडा, सरस्वती आदि थियो। यी नदीहरू आज पनि वर्षा ॠतुमा प्रवाहित हुन्छन्। राजस्थानका निकट यी नदीहरू निकल गर्न एक ठूलो नदी घग्घरको रूपले लिन्छन्। आगो गएर यो नदी पाकिस्तानमा हकरा, वाहिद, नारा नामहरूदेखि जानी जान्छ। यी नदीहरू आज सूखी भएका हुन् - किन्तु यिनको मार्ग राजस्थानदेखि लिएर गरांची र पूर्व कच्छको खाडीसम्म हेर्न सकिन्छ।
वाकणकर महाशयका अनुसार सरस्वती नदीका तटमा २०० भन्दा अधिक नगर बसे थिए, जुन हडप्पाकालीन छन्। यस कारण यसलाई 'सिंधुघासुइहरू सभ्यता'का स्थानमा 'सरस्वती नदीको सभ्यता' भन्न चाहिन्छ। मूलत: घग्घर-हकरा नैं प्राचीन सरस्वती नदी थियो जुन सतलज र यमुनाका संयुक्त गुजरात तरु बहती थियो जसको पाट (चौडाई) ब्रह्मपुत्र नदीदेखि बढएर ८ कि.मी. थियो। वाकणकरका अनुसार सरस्वती नदी २ लाख ५० हजार वर्ष पूर्व नागौर, लूनासर, आसीहरू, डीडवाना हुँदै लूणीदेखि मिलती थियो जहाँदेखि त्यो पूर्वमा कच्छको रण नानूरण जल सरोवर भएर लोथलका निकट संभातको काढीमा गिरती थियो, तर ४०,००० वर्ष पूर्व पहिला भूचाल आयो जसका कारण सरस्वती नदी मार्ग परिवर्तन गर्न घग्घर नदीका मार्गदेखि हुँदै हनुमानगढ र सूरतगढका बहावलपुर क्षेत्रमा सिंधु नदीका समानान्तर बहती भएको कच्छका मैदानमा समुद्रदेखि मिल जाती थियो। महाभारत कालमा कौरव-पाण्डव युद्ध यसैका तटमा लडिएको छ। यसै कालमा सरस्वतीका विलुप्त भएमा यमुना गङ्गामा मिलन लगी।
कालीबंगादेखि प्राप्त प्रागैतिहासिक हडप्पा (सिंधु घाटी) सभ्यताका स्रोतका रूपमा अवशेष
१९२२ ई.मा राखलदास बैनजी एवं दयाराम साहनीका नेतृत्वमा मोहनजोदडो एवं हडप्पा (अब पाकिस्तानमा लरकाना जिल्लाहरूमा स्थित)का उत्पन्न द्वारा हडप्पा वा सिंधु घाटी सभ्यताका अवशेष मिले थिए जिनसे ४५०० वर्ष पूर्वको प्राचीन सभ्यताको थाहा लाग्यो थियो। पछि यस सभ्यताका लगभग १०० केन्द्रहरूको थाहा लाग्यो जसमा राजस्थानको कालीबंगा क्षेत्र अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। मोहनजोदडो अनि हडप्पाका पछि हडप्पा संस्कृतिको कालीबंगा तेस्रो ठूलो नगर सिद्ध भएको छ। जसका एक टिलाका उत्खनन द्वारा निम्नांकित अवशेष स्रोतका रूपमा मिले छन् जसको विशेषताहरू भारतीय सभ्यताका विकासमा तिनको योगदान स्पष्ट गर्दछ -
ताँबोका औजार अनि मूर्तिहरू
कालीबंगामा उत्खन्नदेखि प्राप्त अवशेषहरूमा ताँबो (धातु)देखि निर्मित औजार, हथियार अनि मूर्तिहरू मिलेका हुन्, जुन यो प्रकट गर्दछ कि मानव प्रस्तर युगदेखि ताम्रयुगमा प्रवेश गर्न चुका थियो।
अंकित मुहरहरू
कालीबंगादेखि सिंधु घाटी (हडप्पा) सभ्यताको माटोमा बनी मुहरहरू मिलेका हुन्, जसमा वृषभ अनि अन्य पशुहरूका चित्र अनि र्तृधव लिपिमा अंकित लेख छ जसलाई अहिलेसम्म पढयो छैन जा सका छ। त्यो लिपि दाहरूदेखि बाहिरु लिखी जाती थियो।
ताँबो वा माटोको बनी मूर्तिहरू, पशु-पक्षी अनि मानव कृतिहरू
मिलेका हुन् जुन मोहनजोदडो अनि हडप्पाका समान छन्। पशुहरूमा गोरु, बंदर अनि पक्षिहरूको मूर्तिहरू मिलेका हुन् जुन पशु-पालन, अनि कृषिमा गोरुको उपयोग गर्नु प्रकट गर्दछ।
तोलका बाट
पत्थरदेखि बनेका तोलनेका बाटको उपयोग गर्नु मानव सिक्यो थियो।
भाँडाकुँडा
माटोका विभिन्न प्रकारका साना-ठूला भाँडाकुँडा पनि प्राप्त भए छन् जसमा चित्रांकन पनि गरे भएको छ। यो प्रकट गर्दछ कि भाँडाकुँडा बनाउने हेतु 'चारु'को प्रयोग भन लागेको थियो तथा चित्रांकनदेखि कलात्मक प्रवृत्ति व्यक्त गर्दछ।
आभूषण
अनेक प्रकारका स्री अनि पुरुषहरू द्वारा प्रयुक्त भन काँच, सीप, शंख, घोंघहरू आदिदेखि निर्मित आभूषण पनि मिलहरू छन् जस्तै कंगन, चूडीहरू आदि।
नगर नियोजन
मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति कालीबंगामा पनि सूर्यदेखि तपी भएको ईटहरूदेखि बनेका घर, दरवाजे, चौडी सडकहरू, कुहरू, नालीहरू आदि पूर्व योजनाका अनुसार निर्मित छन् जुन तत्कालीन मानवको नगर-नियोजन, सफाई-व्यवस्था, पेयजल व्यवस्था आदिमा प्रकाश हाल्नुहुन्छ।
कृषि-कार्य सम्बन्धी अवशेष
कालीबंगादेखि प्राप्त हलदेखि अंकित रेखाहरू पनि प्राप्त भएका हुन् जुन यो सिद्ध गर्दछ कि यहाँको मानव कृषि कार्य पनि गर्थ्यो। यसको पुष्टि गोरु अनि अन्य पालतू पशुहरूको मूर्तिहरूदेखि पनि हुन्छन्। गोरु अनि बारहसिंघको अस्थिहरू पनि प्राप्त भएका हुन्। गोरुगाडीका खिलौने पनि मिले छन्।
खिलौने
धातु अनि माटोका खिलौने पनि मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति यहाँदेखि प्राप्त भए छन् जुन बच्चाहरूका मनोरंजनका प्रति आकर्षण प्रकट गर्दछन्।
धर्म सम्बन्धी अवशेष
मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति कालीबंगादेखि मातृदेवीको मूर्ति छैन मिली छ। यसका स्थानमा आयाताकार वर्तुलाकार अनि अंडाकार अग्निवेदीहरू तथा गोरु, बारसिंघेको हड्डीहरू यो प्रकट गर्दछ कि यहाँको मानव यज्ञमा पशु-बलि पनि देन्थ्यो।
दुर्ग (किला)
सिंधु घाटी सभ्यताका अन्य केन्द्रो भन्दा भिन्न कालीबंगामा एक विशाल दुर्गका अवशेष पनि मिले छन् जुन यहाँका मानव द्वारा अपनाए गए सुरक्षात्मक उपाहरूको प्रमाण छ।
उपर्युक्त अवशेषहरूका स्रोतहरूका रूपमा कालीबंगा अनि सिंधु-घाटी सभ्यतामा आफ्नो विशिष्ट स्थान छ। केही पुरातत्वेत्ता त सरस्वती तटमा बसे हुनको कारण कालीबंगा सभ्यतालाई 'सरस्वती घाटी सभ्यता' भन्न अधिक उपयुक्त बुझ्दछन् किनभनें यहाँको मानव प्रागैतिहासिक कालमा हडप्पा सभ्यतादेखि पनि धेरै दृष्टिले उन्नत थियो। खेती गर्ने ज्ञान हुनु, दुर्ग बनाएको गर्न सुरक्षा गर्नु, यज्ञ गर्नु आदि यसै उन्नत दशाका सूचक छन्। वस्तुत: कालीबंगाको प्रागैतिहासिक सभ्यता एवं संस्कृतिका विकासमा यथेष्ट योगदान रहेकोछ।
== कालीबंगा हनुमानगढ जिल्लाहरू मॆ स्थित छ।
धेरै पल्ट किताबहरूमा कालीबंगाको जग्गा कालीबंगन लेखिन्छन् जुन कि गलत छन्। वास्तवमा एसी कुनै जग्गा राजस्थानमा छ नैं नही।
प्राचीन सभ्यताहरू
सिन्धु घाटीको सभ्यता
राजस्थानका सहर | सरस्वती नदीको वर्तमान नाम के हो? | घग्घर नदी |
कालीबंगा राजस्थानका हनुमानगढ जिल्लाहरूको एक प्राचीन एवं ऐतिहासिक स्थान छ। यहाँ हडप्पा सभ्यताका धेरै चासो र महत्त्वपूर्ण अवशेष मिलेका छन्। कालो बंगा एक सानो नगर थियो। यहाँ एक दुर्ग मिल्यो छ।
राजस्थानका गङ्गानगर जिल्लाहरूमा स्थित कालीबंगा स्थानमा उखन्न द्वारा (१९६१ ई.का मध्य गरियो) २६ फिट ऊँची पश्चिमी थिएडी (टिला)देखि प्राप्त अवशेषहरूदेखि विदित हुन्छ कि लगभग ४५०० वर्ष पूर्व यहाँ सरस्वती नदीका किनार हडप्पा कालीन सभ्यता फल-फूलिरहेको थियो। कालीबंगा गङ्गानगर जिल्लामा सूरतगढका निकट स्थित छ। यो स्थान प्राचीन कालको नदी सरस्वती (जो कालोंतरमा सूख गर्न लुप्त भएको थियो)का तटमा स्थित थियो। यो नदी अब घग्घर नदीका रूपमा छ। सतलज उत्तरी राजस्थानमा समाहित हुन्थ्यो। सूरतगढका निकट नहर-भादरा क्षेत्रमा सरस्वती अनि हृषद्वतीको संगम स्थल थियो। स्वंय सिंधु नदी आफ्नो विशालताका कारण वर्षा ॠतुमा समुद्र जस्तो रूप धारण गर्थियो जुन त्यसको नामकरणदेखि स्पष्ट छ। हाम्रो देश भारतमा "र्तृधर सभ्यता"को मूलत: उद्भव विकास एवं प्रसार "सप्तसिन्धव" प्रदेशमा भयो तथा सरस्वती उपत्यकाको त्यसमा विशिष्ट योगदान छ। सरस्वती उपत्यका (घाटी) सरस्वती एवं हृषद्वतीका मध्य स्थित "ब्रह्मवर्त"को पवित्र प्रदेश थियो जुन मनुका अनुसार "देवनिर्मित" थियो। धनधान्यदेखि परिपूर्ण यस क्षेत्रमा वैदिक ॠचाहरूको उद्बोधन पनि भयो। सरस्वती (वर्तमानमा घग्घर) नदीहरूमा उत्तम थियो तथा गिरिदेखि समुद्रमा प्रवेश गर्दथ्यो। ॠग्वेद (सप्तम मण्डल, २/९५)मा भनिएको छ-"एकाचतत् सरस्वती नदी नाम शुचिर्यतौ। गिरभ्य: आसमुद्रात।।" सतलज उत्तरी राजस्थानमा सरस्वतीमा समाहित हुन्थ्यो।
सी.एप. ओल्डन ( C.F. OLDEN )ले ऐतिहासिक र भौगोलिक तथ्यहरूका आधारमा बताएका छन् घग्घर हकरा नदीका घाटमा ॠग्वेदमा बग्ने नदी सरस्वती 'हृषद्वती' थियो। तब सतलज अनि यमुना नदीहरू आफ्नो वर्तमान पाटहरूमा प्रवाहित न भएर घग्घर अनि हसराका पाटहरूमा बहती थियों।
महाभारत कालसम्म सरस्वती लुप्त हो चुकी थियो र १३ौं शतीसम्म सतलज, व्यासमा मिल गई थियो। पानीको मात्र कम भनले सरस्वती रेतीले भागमा सूख गई थियो। ओल्डन महोदयका अनुसार सतलज र यमुनाका बीच धेरै साना-ठूलो नदीहरू निस्कन्छन्। यिनमा चौतंग, मारकंडा, सरस्वती आदि थियो। यी नदीहरू आज पनि वर्षा ॠतुमा प्रवाहित हुन्छन्। राजस्थानका निकट यी नदीहरू निकल गर्न एक ठूलो नदी घग्घरको रूपले लिन्छन्। आगो गएर यो नदी पाकिस्तानमा हकरा, वाहिद, नारा नामहरूदेखि जानी जान्छ। यी नदीहरू आज सूखी भएका हुन् - किन्तु यिनको मार्ग राजस्थानदेखि लिएर गरांची र पूर्व कच्छको खाडीसम्म हेर्न सकिन्छ।
वाकणकर महाशयका अनुसार सरस्वती नदीका तटमा २०० भन्दा अधिक नगर बसे थिए, जुन हडप्पाकालीन छन्। यस कारण यसलाई 'सिंधुघासुइहरू सभ्यता'का स्थानमा 'सरस्वती नदीको सभ्यता' भन्न चाहिन्छ। मूलत: घग्घर-हकरा नैं प्राचीन सरस्वती नदी थियो जुन सतलज र यमुनाका संयुक्त गुजरात तरु बहती थियो जसको पाट (चौडाई) ब्रह्मपुत्र नदीदेखि बढएर ८ कि.मी. थियो। वाकणकरका अनुसार सरस्वती नदी २ लाख ५० हजार वर्ष पूर्व नागौर, लूनासर, आसीहरू, डीडवाना हुँदै लूणीदेखि मिलती थियो जहाँदेखि त्यो पूर्वमा कच्छको रण नानूरण जल सरोवर भएर लोथलका निकट संभातको काढीमा गिरती थियो, तर ४०,००० वर्ष पूर्व पहिला भूचाल आयो जसका कारण सरस्वती नदी मार्ग परिवर्तन गर्न घग्घर नदीका मार्गदेखि हुँदै हनुमानगढ र सूरतगढका बहावलपुर क्षेत्रमा सिंधु नदीका समानान्तर बहती भएको कच्छका मैदानमा समुद्रदेखि मिल जाती थियो। महाभारत कालमा कौरव-पाण्डव युद्ध यसैका तटमा लडिएको छ। यसै कालमा सरस्वतीका विलुप्त भएमा यमुना गङ्गामा मिलन लगी।
कालीबंगादेखि प्राप्त प्रागैतिहासिक हडप्पा (सिंधु घाटी) सभ्यताका स्रोतका रूपमा अवशेष
१९२२ ई.मा राखलदास बैनजी एवं दयाराम साहनीका नेतृत्वमा मोहनजोदडो एवं हडप्पा (अब पाकिस्तानमा लरकाना जिल्लाहरूमा स्थित)का उत्पन्न द्वारा हडप्पा वा सिंधु घाटी सभ्यताका अवशेष मिले थिए जिनसे ४५०० वर्ष पूर्वको प्राचीन सभ्यताको थाहा लाग्यो थियो। पछि यस सभ्यताका लगभग १०० केन्द्रहरूको थाहा लाग्यो जसमा राजस्थानको कालीबंगा क्षेत्र अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। मोहनजोदडो अनि हडप्पाका पछि हडप्पा संस्कृतिको कालीबंगा तेस्रो ठूलो नगर सिद्ध भएको छ। जसका एक टिलाका उत्खनन द्वारा निम्नांकित अवशेष स्रोतका रूपमा मिले छन् जसको विशेषताहरू भारतीय सभ्यताका विकासमा तिनको योगदान स्पष्ट गर्दछ -
ताँबोका औजार अनि मूर्तिहरू
कालीबंगामा उत्खन्नदेखि प्राप्त अवशेषहरूमा ताँबो (धातु)देखि निर्मित औजार, हथियार अनि मूर्तिहरू मिलेका हुन्, जुन यो प्रकट गर्दछ कि मानव प्रस्तर युगदेखि ताम्रयुगमा प्रवेश गर्न चुका थियो।
अंकित मुहरहरू
कालीबंगादेखि सिंधु घाटी (हडप्पा) सभ्यताको माटोमा बनी मुहरहरू मिलेका हुन्, जसमा वृषभ अनि अन्य पशुहरूका चित्र अनि र्तृधव लिपिमा अंकित लेख छ जसलाई अहिलेसम्म पढयो छैन जा सका छ। त्यो लिपि दाहरूदेखि बाहिरु लिखी जाती थियो।
ताँबो वा माटोको बनी मूर्तिहरू, पशु-पक्षी अनि मानव कृतिहरू
मिलेका हुन् जुन मोहनजोदडो अनि हडप्पाका समान छन्। पशुहरूमा गोरु, बंदर अनि पक्षिहरूको मूर्तिहरू मिलेका हुन् जुन पशु-पालन, अनि कृषिमा गोरुको उपयोग गर्नु प्रकट गर्दछ।
तोलका बाट
पत्थरदेखि बनेका तोलनेका बाटको उपयोग गर्नु मानव सिक्यो थियो।
भाँडाकुँडा
माटोका विभिन्न प्रकारका साना-ठूला भाँडाकुँडा पनि प्राप्त भए छन् जसमा चित्रांकन पनि गरे भएको छ। यो प्रकट गर्दछ कि भाँडाकुँडा बनाउने हेतु 'चारु'को प्रयोग भन लागेको थियो तथा चित्रांकनदेखि कलात्मक प्रवृत्ति व्यक्त गर्दछ।
आभूषण
अनेक प्रकारका स्री अनि पुरुषहरू द्वारा प्रयुक्त भन काँच, सीप, शंख, घोंघहरू आदिदेखि निर्मित आभूषण पनि मिलहरू छन् जस्तै कंगन, चूडीहरू आदि।
नगर नियोजन
मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति कालीबंगामा पनि सूर्यदेखि तपी भएको ईटहरूदेखि बनेका घर, दरवाजे, चौडी सडकहरू, कुहरू, नालीहरू आदि पूर्व योजनाका अनुसार निर्मित छन् जुन तत्कालीन मानवको नगर-नियोजन, सफाई-व्यवस्था, पेयजल व्यवस्था आदिमा प्रकाश हाल्नुहुन्छ।
कृषि-कार्य सम्बन्धी अवशेष
कालीबंगादेखि प्राप्त हलदेखि अंकित रेखाहरू पनि प्राप्त भएका हुन् जुन यो सिद्ध गर्दछ कि यहाँको मानव कृषि कार्य पनि गर्थ्यो। यसको पुष्टि गोरु अनि अन्य पालतू पशुहरूको मूर्तिहरूदेखि पनि हुन्छन्। गोरु अनि बारहसिंघको अस्थिहरू पनि प्राप्त भएका हुन्। गोरुगाडीका खिलौने पनि मिले छन्।
खिलौने
धातु अनि माटोका खिलौने पनि मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति यहाँदेखि प्राप्त भए छन् जुन बच्चाहरूका मनोरंजनका प्रति आकर्षण प्रकट गर्दछन्।
धर्म सम्बन्धी अवशेष
मोहनजोदडो अनि हडप्पाको भाँति कालीबंगादेखि मातृदेवीको मूर्ति छैन मिली छ। यसका स्थानमा आयाताकार वर्तुलाकार अनि अंडाकार अग्निवेदीहरू तथा गोरु, बारसिंघेको हड्डीहरू यो प्रकट गर्दछ कि यहाँको मानव यज्ञमा पशु-बलि पनि देन्थ्यो।
दुर्ग (किला)
सिंधु घाटी सभ्यताका अन्य केन्द्रो भन्दा भिन्न कालीबंगामा एक विशाल दुर्गका अवशेष पनि मिले छन् जुन यहाँका मानव द्वारा अपनाए गए सुरक्षात्मक उपाहरूको प्रमाण छ।
उपर्युक्त अवशेषहरूका स्रोतहरूका रूपमा कालीबंगा अनि सिंधु-घाटी सभ्यतामा आफ्नो विशिष्ट स्थान छ। केही पुरातत्वेत्ता त सरस्वती तटमा बसे हुनको कारण कालीबंगा सभ्यतालाई 'सरस्वती घाटी सभ्यता' भन्न अधिक उपयुक्त बुझ्दछन् किनभनें यहाँको मानव प्रागैतिहासिक कालमा हडप्पा सभ्यतादेखि पनि धेरै दृष्टिले उन्नत थियो। खेती गर्ने ज्ञान हुनु, दुर्ग बनाएको गर्न सुरक्षा गर्नु, यज्ञ गर्नु आदि यसै उन्नत दशाका सूचक छन्। वस्तुत: कालीबंगाको प्रागैतिहासिक सभ्यता एवं संस्कृतिका विकासमा यथेष्ट योगदान रहेकोछ।
== कालीबंगा हनुमानगढ जिल्लाहरू मॆ स्थित छ।
धेरै पल्ट किताबहरूमा कालीबंगाको जग्गा कालीबंगन लेखिन्छन् जुन कि गलत छन्। वास्तवमा एसी कुनै जग्गा राजस्थानमा छ नैं नही।
प्राचीन सभ्यताहरू
सिन्धु घाटीको सभ्यता
राजस्थानका सहर | सी.एप. ओल्डनले के बताएका छन्? | ऐतिहासिक र भौगोलिक तथ्यहरूका आधारमा |
रौलेश्वर नेपालको सुदूरपश्चिमाञ्चल विकास क्षेत्रको महाकाली अञ्चल, बैतडी जिल्लामा अवस्थित गाउँ विकास समिति हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
बैतडी जिल्लाका गाविसहरू
गाउँ विकास समितिहरू | रौलेश्वर कहाँ अवस्थित छ? | बैतडी जिल्लामा |
रौलेश्वर नेपालको सुदूरपश्चिमाञ्चल विकास क्षेत्रको महाकाली अञ्चल, बैतडी जिल्लामा अवस्थित गाउँ विकास समिति हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
बैतडी जिल्लाका गाविसहरू
गाउँ विकास समितिहरू | रौलेश्वर कुन विकास क्षेत्रको हिस्सा हो? | सुदूरपश्चिमाञ्चल विकास क्षेत्रको |
रौलेश्वर नेपालको सुदूरपश्चिमाञ्चल विकास क्षेत्रको महाकाली अञ्चल, बैतडी जिल्लामा अवस्थित गाउँ विकास समिति हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
बैतडी जिल्लाका गाविसहरू
गाउँ विकास समितिहरू | रौलेश्वर कुन अञ्चलमा छ? | महाकाली अञ्चल |
तालामाराङ नेपालको मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्र, बागमती अञ्चलको सिन्धुपाल्चोक जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो।
सन्दर्भ सूची
बाह्य कडीहरूः तामाङ भाषाको 'तया' र 'मर्याङ' दुइ शब्द मिलेर 'तयामर्याङ' शब्द बनेको पाइन्छ। तामाङ भाषामा तयाको अर्थ पिँडालु र मर्याङको अर्थ खोरीया हुन्छ । पुरानो तालामाराङ गा वि स को वडा नं १ स्थित ढुङ्गानागाउँमा पिँडालु धेरै फल्ने भएकोले यहाँस्थित खोरीयालाई पिँडालु खोरीया भनिएको हो । तामाङ भाषाबाट आएको तयामर्याङ अपभ्रंश भएर तालामाराङ हुन आएको हो। ओख्रेनीचौर उत्तर पश्चिम देखी शुरू भएर ग्याल्थुमलाई छुट्याउने खोला यही गाउँको सिमाना खोला भएकोले यस खोलाको नाम पनि तालामाराङ भनिएको हो । यही गाउँको नामबाट 'तालामाराङ बजारकी कान्छी, माया प्रिति लगाउँछु' भन्थी भन्ने लोक गीत पनि प्रशिद्ध छ । | तालामाराङ कहाँ अवस्थित छ? | सिन्धुपाल्चोक जिल्लामा |
तालामाराङ नेपालको मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्र, बागमती अञ्चलको सिन्धुपाल्चोक जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो।
सन्दर्भ सूची
बाह्य कडीहरूः तामाङ भाषाको 'तया' र 'मर्याङ' दुइ शब्द मिलेर 'तयामर्याङ' शब्द बनेको पाइन्छ। तामाङ भाषामा तयाको अर्थ पिँडालु र मर्याङको अर्थ खोरीया हुन्छ । पुरानो तालामाराङ गा वि स को वडा नं १ स्थित ढुङ्गानागाउँमा पिँडालु धेरै फल्ने भएकोले यहाँस्थित खोरीयालाई पिँडालु खोरीया भनिएको हो । तामाङ भाषाबाट आएको तयामर्याङ अपभ्रंश भएर तालामाराङ हुन आएको हो। ओख्रेनीचौर उत्तर पश्चिम देखी शुरू भएर ग्याल्थुमलाई छुट्याउने खोला यही गाउँको सिमाना खोला भएकोले यस खोलाको नाम पनि तालामाराङ भनिएको हो । यही गाउँको नामबाट 'तालामाराङ बजारकी कान्छी, माया प्रिति लगाउँछु' भन्थी भन्ने लोक गीत पनि प्रशिद्ध छ । | तालामाराङको अर्थ के हो? | पिँडालु खोरीया |
तालामाराङ नेपालको मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्र, बागमती अञ्चलको सिन्धुपाल्चोक जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो।
सन्दर्भ सूची
बाह्य कडीहरूः तामाङ भाषाको 'तया' र 'मर्याङ' दुइ शब्द मिलेर 'तयामर्याङ' शब्द बनेको पाइन्छ। तामाङ भाषामा तयाको अर्थ पिँडालु र मर्याङको अर्थ खोरीया हुन्छ । पुरानो तालामाराङ गा वि स को वडा नं १ स्थित ढुङ्गानागाउँमा पिँडालु धेरै फल्ने भएकोले यहाँस्थित खोरीयालाई पिँडालु खोरीया भनिएको हो । तामाङ भाषाबाट आएको तयामर्याङ अपभ्रंश भएर तालामाराङ हुन आएको हो। ओख्रेनीचौर उत्तर पश्चिम देखी शुरू भएर ग्याल्थुमलाई छुट्याउने खोला यही गाउँको सिमाना खोला भएकोले यस खोलाको नाम पनि तालामाराङ भनिएको हो । यही गाउँको नामबाट 'तालामाराङ बजारकी कान्छी, माया प्रिति लगाउँछु' भन्थी भन्ने लोक गीत पनि प्रशिद्ध छ । | तालामाराङको नाम कसरी आएको हो? | तामाङ भाषाबाट आएको |
तालामाराङ नेपालको मध्यमाञ्चल विकास क्षेत्र, बागमती अञ्चलको सिन्धुपाल्चोक जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो।
सन्दर्भ सूची
बाह्य कडीहरूः तामाङ भाषाको 'तया' र 'मर्याङ' दुइ शब्द मिलेर 'तयामर्याङ' शब्द बनेको पाइन्छ। तामाङ भाषामा तयाको अर्थ पिँडालु र मर्याङको अर्थ खोरीया हुन्छ । पुरानो तालामाराङ गा वि स को वडा नं १ स्थित ढुङ्गानागाउँमा पिँडालु धेरै फल्ने भएकोले यहाँस्थित खोरीयालाई पिँडालु खोरीया भनिएको हो । तामाङ भाषाबाट आएको तयामर्याङ अपभ्रंश भएर तालामाराङ हुन आएको हो। ओख्रेनीचौर उत्तर पश्चिम देखी शुरू भएर ग्याल्थुमलाई छुट्याउने खोला यही गाउँको सिमाना खोला भएकोले यस खोलाको नाम पनि तालामाराङ भनिएको हो । यही गाउँको नामबाट 'तालामाराङ बजारकी कान्छी, माया प्रिति लगाउँछु' भन्थी भन्ने लोक गीत पनि प्रशिद्ध छ । | तालामाराङमा कुन लोक गीत प्रसिद्ध छ? | 'तालामाराङ बजारकी कान्छी, माया प्रिति लगाउँछु' |
नारायणपुर सर्लाही जिल्लामा अवस्थित एक गाविस हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
गाउँ विकास समितिहरू
गाउँहरू
विकिथन-४ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू | नारायणपुर कहाँ अवस्थित छ? | सर्लाही जिल्लामा |
नारायणपुर सर्लाही जिल्लामा अवस्थित एक गाविस हो।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
गाउँ विकास समितिहरू
गाउँहरू
विकिथन-४ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू | नारायणपुर के हो? | एक गाविस |
देवराज घिमिरे नेपालको प्रतिनिधि सभाको सभामुख हुन्
उनी ताप्लेजुङ जिल्ला सिरिजङ्गा गाउँपालिका वडा नं ३मा वि सं २०१३ जेठ १३ गते बुबा पदमप्रसाद घिमिरे र आमा भीमकुमारी घिमिरेको कोखबाट जन्म भएको थियो। नेपाली राजनीमा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एमाले)को केन्द्रीय सदस्य र २०५६ मा राष्ट्रियसभा सदस्यमा निर्वाचित साथै प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९मा झापा क्षेत्र नो ३ बाट निबाचित हुनु भएको थियो । २०७९ माघ ५ गते भएको प्रतिनिधिसभाको सभामुखको निर्मावाचनमा नेपाली कांग्रेसकी उम्मेदवार ईश्वरीदेवी न्यौपानेलाई पराजित गर्दै निर्वाचित भएका छन्।
देव राज घिमिरे नेपालको दोस्रो संघीय संसदका सदस्य हुन्। प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९ नेपालको आम निर्वाचनमा उनले झापा २ (निर्वाचन क्षेत्र) बाट निर्वाचित भएका थिए । उनी नेकपा (एमाले) का स्थायी कमिटी सदस्य पनि हुन् ।
यो पनि हेर्नुहोस्
प्रतिनिधि सभा (नेपाल)
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपालका सांसदहरू २०७९–
नेपालको प्रतिनिधि सभाका सभामुखहरू | देवराज घिमिरेको जन्म मिति के हो? | वि सं २०१३ जेठ १३ गते |
देवराज घिमिरे नेपालको प्रतिनिधि सभाको सभामुख हुन्
उनी ताप्लेजुङ जिल्ला सिरिजङ्गा गाउँपालिका वडा नं ३मा वि सं २०१३ जेठ १३ गते बुबा पदमप्रसाद घिमिरे र आमा भीमकुमारी घिमिरेको कोखबाट जन्म भएको थियो। नेपाली राजनीमा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एमाले)को केन्द्रीय सदस्य र २०५६ मा राष्ट्रियसभा सदस्यमा निर्वाचित साथै प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९मा झापा क्षेत्र नो ३ बाट निबाचित हुनु भएको थियो । २०७९ माघ ५ गते भएको प्रतिनिधिसभाको सभामुखको निर्मावाचनमा नेपाली कांग्रेसकी उम्मेदवार ईश्वरीदेवी न्यौपानेलाई पराजित गर्दै निर्वाचित भएका छन्।
देव राज घिमिरे नेपालको दोस्रो संघीय संसदका सदस्य हुन्। प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९ नेपालको आम निर्वाचनमा उनले झापा २ (निर्वाचन क्षेत्र) बाट निर्वाचित भएका थिए । उनी नेकपा (एमाले) का स्थायी कमिटी सदस्य पनि हुन् ।
यो पनि हेर्नुहोस्
प्रतिनिधि सभा (नेपाल)
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपालका सांसदहरू २०७९–
नेपालको प्रतिनिधि सभाका सभामुखहरू | देवराज घिमिरेका बुबाको नाम के हो? | पदमप्रसाद घिमिरे |
देवराज घिमिरे नेपालको प्रतिनिधि सभाको सभामुख हुन्
उनी ताप्लेजुङ जिल्ला सिरिजङ्गा गाउँपालिका वडा नं ३मा वि सं २०१३ जेठ १३ गते बुबा पदमप्रसाद घिमिरे र आमा भीमकुमारी घिमिरेको कोखबाट जन्म भएको थियो। नेपाली राजनीमा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एमाले)को केन्द्रीय सदस्य र २०५६ मा राष्ट्रियसभा सदस्यमा निर्वाचित साथै प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९मा झापा क्षेत्र नो ३ बाट निबाचित हुनु भएको थियो । २०७९ माघ ५ गते भएको प्रतिनिधिसभाको सभामुखको निर्मावाचनमा नेपाली कांग्रेसकी उम्मेदवार ईश्वरीदेवी न्यौपानेलाई पराजित गर्दै निर्वाचित भएका छन्।
देव राज घिमिरे नेपालको दोस्रो संघीय संसदका सदस्य हुन्। प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९ नेपालको आम निर्वाचनमा उनले झापा २ (निर्वाचन क्षेत्र) बाट निर्वाचित भएका थिए । उनी नेकपा (एमाले) का स्थायी कमिटी सदस्य पनि हुन् ।
यो पनि हेर्नुहोस्
प्रतिनिधि सभा (नेपाल)
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपालका सांसदहरू २०७९–
नेपालको प्रतिनिधि सभाका सभामुखहरू | देवराज घिमिरे कुन पार्टीका केन्द्रीय सदस्य हुन्? | नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एमाले) |
देवराज घिमिरे नेपालको प्रतिनिधि सभाको सभामुख हुन्
उनी ताप्लेजुङ जिल्ला सिरिजङ्गा गाउँपालिका वडा नं ३मा वि सं २०१३ जेठ १३ गते बुबा पदमप्रसाद घिमिरे र आमा भीमकुमारी घिमिरेको कोखबाट जन्म भएको थियो। नेपाली राजनीमा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एमाले)को केन्द्रीय सदस्य र २०५६ मा राष्ट्रियसभा सदस्यमा निर्वाचित साथै प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९मा झापा क्षेत्र नो ३ बाट निबाचित हुनु भएको थियो । २०७९ माघ ५ गते भएको प्रतिनिधिसभाको सभामुखको निर्मावाचनमा नेपाली कांग्रेसकी उम्मेदवार ईश्वरीदेवी न्यौपानेलाई पराजित गर्दै निर्वाचित भएका छन्।
देव राज घिमिरे नेपालको दोस्रो संघीय संसदका सदस्य हुन्। प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९ नेपालको आम निर्वाचनमा उनले झापा २ (निर्वाचन क्षेत्र) बाट निर्वाचित भएका थिए । उनी नेकपा (एमाले) का स्थायी कमिटी सदस्य पनि हुन् ।
यो पनि हेर्नुहोस्
प्रतिनिधि सभा (नेपाल)
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपालका सांसदहरू २०७९–
नेपालको प्रतिनिधि सभाका सभामुखहरू | देवराज घिमिरे कुन निर्वाचन क्षेत्रबाट निर्वाचित भएका छन्? | झापा क्षेत्र नो ३ |
देवराज घिमिरे नेपालको प्रतिनिधि सभाको सभामुख हुन्
उनी ताप्लेजुङ जिल्ला सिरिजङ्गा गाउँपालिका वडा नं ३मा वि सं २०१३ जेठ १३ गते बुबा पदमप्रसाद घिमिरे र आमा भीमकुमारी घिमिरेको कोखबाट जन्म भएको थियो। नेपाली राजनीमा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एमाले)को केन्द्रीय सदस्य र २०५६ मा राष्ट्रियसभा सदस्यमा निर्वाचित साथै प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९मा झापा क्षेत्र नो ३ बाट निबाचित हुनु भएको थियो । २०७९ माघ ५ गते भएको प्रतिनिधिसभाको सभामुखको निर्मावाचनमा नेपाली कांग्रेसकी उम्मेदवार ईश्वरीदेवी न्यौपानेलाई पराजित गर्दै निर्वाचित भएका छन्।
देव राज घिमिरे नेपालको दोस्रो संघीय संसदका सदस्य हुन्। प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९ नेपालको आम निर्वाचनमा उनले झापा २ (निर्वाचन क्षेत्र) बाट निर्वाचित भएका थिए । उनी नेकपा (एमाले) का स्थायी कमिटी सदस्य पनि हुन् ।
यो पनि हेर्नुहोस्
प्रतिनिधि सभा (नेपाल)
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपालका सांसदहरू २०७९–
नेपालको प्रतिनिधि सभाका सभामुखहरू | देवराज घिमिरेको निर्वाचन मिति के हो? | २०७९ माघ ५ गते |
देवराज घिमिरे नेपालको प्रतिनिधि सभाको सभामुख हुन्
उनी ताप्लेजुङ जिल्ला सिरिजङ्गा गाउँपालिका वडा नं ३मा वि सं २०१३ जेठ १३ गते बुबा पदमप्रसाद घिमिरे र आमा भीमकुमारी घिमिरेको कोखबाट जन्म भएको थियो। नेपाली राजनीमा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एमाले)को केन्द्रीय सदस्य र २०५६ मा राष्ट्रियसभा सदस्यमा निर्वाचित साथै प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९मा झापा क्षेत्र नो ३ बाट निबाचित हुनु भएको थियो । २०७९ माघ ५ गते भएको प्रतिनिधिसभाको सभामुखको निर्मावाचनमा नेपाली कांग्रेसकी उम्मेदवार ईश्वरीदेवी न्यौपानेलाई पराजित गर्दै निर्वाचित भएका छन्।
देव राज घिमिरे नेपालको दोस्रो संघीय संसदका सदस्य हुन्। प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९ नेपालको आम निर्वाचनमा उनले झापा २ (निर्वाचन क्षेत्र) बाट निर्वाचित भएका थिए । उनी नेकपा (एमाले) का स्थायी कमिटी सदस्य पनि हुन् ।
यो पनि हेर्नुहोस्
प्रतिनिधि सभा (नेपाल)
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपालका सांसदहरू २०७९–
नेपालको प्रतिनिधि सभाका सभामुखहरू | कसलाई पराजित गर्दै देवराज घिमिरे सभामुख बने? | ईश्वरीदेवी न्यौपानेलाई |
देवराज घिमिरे नेपालको प्रतिनिधि सभाको सभामुख हुन्
उनी ताप्लेजुङ जिल्ला सिरिजङ्गा गाउँपालिका वडा नं ३मा वि सं २०१३ जेठ १३ गते बुबा पदमप्रसाद घिमिरे र आमा भीमकुमारी घिमिरेको कोखबाट जन्म भएको थियो। नेपाली राजनीमा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एमाले)को केन्द्रीय सदस्य र २०५६ मा राष्ट्रियसभा सदस्यमा निर्वाचित साथै प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९मा झापा क्षेत्र नो ३ बाट निबाचित हुनु भएको थियो । २०७९ माघ ५ गते भएको प्रतिनिधिसभाको सभामुखको निर्मावाचनमा नेपाली कांग्रेसकी उम्मेदवार ईश्वरीदेवी न्यौपानेलाई पराजित गर्दै निर्वाचित भएका छन्।
देव राज घिमिरे नेपालको दोस्रो संघीय संसदका सदस्य हुन्। प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९ नेपालको आम निर्वाचनमा उनले झापा २ (निर्वाचन क्षेत्र) बाट निर्वाचित भएका थिए । उनी नेकपा (एमाले) का स्थायी कमिटी सदस्य पनि हुन् ।
यो पनि हेर्नुहोस्
प्रतिनिधि सभा (नेपाल)
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपालका सांसदहरू २०७९–
नेपालको प्रतिनिधि सभाका सभामुखहरू | देवराज घिमिरे कुन संघीय संसदका सदस्य हुन्? | नेपालको दोस्रो संघीय संसदका सदस्य |
देवराज घिमिरे नेपालको प्रतिनिधि सभाको सभामुख हुन्
उनी ताप्लेजुङ जिल्ला सिरिजङ्गा गाउँपालिका वडा नं ३मा वि सं २०१३ जेठ १३ गते बुबा पदमप्रसाद घिमिरे र आमा भीमकुमारी घिमिरेको कोखबाट जन्म भएको थियो। नेपाली राजनीमा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एमाले)को केन्द्रीय सदस्य र २०५६ मा राष्ट्रियसभा सदस्यमा निर्वाचित साथै प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९मा झापा क्षेत्र नो ३ बाट निबाचित हुनु भएको थियो । २०७९ माघ ५ गते भएको प्रतिनिधिसभाको सभामुखको निर्मावाचनमा नेपाली कांग्रेसकी उम्मेदवार ईश्वरीदेवी न्यौपानेलाई पराजित गर्दै निर्वाचित भएका छन्।
देव राज घिमिरे नेपालको दोस्रो संघीय संसदका सदस्य हुन्। प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९ नेपालको आम निर्वाचनमा उनले झापा २ (निर्वाचन क्षेत्र) बाट निर्वाचित भएका थिए । उनी नेकपा (एमाले) का स्थायी कमिटी सदस्य पनि हुन् ।
यो पनि हेर्नुहोस्
प्रतिनिधि सभा (नेपाल)
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपालका सांसदहरू २०७९–
नेपालको प्रतिनिधि सभाका सभामुखहरू | देवराज घिमिरे कुन निर्वाचनमा झापा २ बाट निर्वाचित भएका थिए? | नेपालको आम निर्वाचन |
द स्केलेटन इन द क्लक अमेरिकन उपन्यासकार जोन डिक्सन कारद्वारा लिखित उपन्यास हो ।
सन्दर्भ सूची
पुस्तकहरू
जोन डिक्सन कारका उपन्यासहरू | यो उपन्यासको लेखक को हो? | जोन डिक्सन कार |
द स्केलेटन इन द क्लक अमेरिकन उपन्यासकार जोन डिक्सन कारद्वारा लिखित उपन्यास हो ।
सन्दर्भ सूची
पुस्तकहरू
जोन डिक्सन कारका उपन्यासहरू | यो उपन्यासको शीर्षक के हो? | द स्केलेटन इन द क्लक |
'रकेट महोत्सव' (बूनबङफाई) (थाई: ประเพณีบุญบั้งไฟ लाओ: ບຸນ ບັ້ງ ໄຟ ) बूनबङफाई परम्परा थाईको इसन क्षेत्र र लाओका बसिन्दाहरूले युगौ युग देखी मनाउदै आएको परम्परा हो यो महतोसब मा युबतीहरूको नाचगन, पुरुषहरु बाजागजा बजाउदै धुमधामका साथ-साथै अन्तिममा रकेट उडाउने कार्य गरी खुशीयली मनाउने (परम्परा) चलनलाई बूनबङफाई वा रकेट महोत्सव भनिन्छ वा मनाइन्छ । सामान्यतया प्रारम्भिक संगीत र नृत्य प्रदर्शन समावेश गरिछ ।
यसोथोन महोत्सव | रकेट महोत्सव कुन क्षेत्रका बसिन्दाहरूले मनाइन्छ? | थाईको इसन क्षेत्र र लाओका |
'रकेट महोत्सव' (बूनबङफाई) (थाई: ประเพณีบุญบั้งไฟ लाओ: ບຸນ ບັ້ງ ໄຟ ) बूनबङफाई परम्परा थाईको इसन क्षेत्र र लाओका बसिन्दाहरूले युगौ युग देखी मनाउदै आएको परम्परा हो यो महतोसब मा युबतीहरूको नाचगन, पुरुषहरु बाजागजा बजाउदै धुमधामका साथ-साथै अन्तिममा रकेट उडाउने कार्य गरी खुशीयली मनाउने (परम्परा) चलनलाई बूनबङफाई वा रकेट महोत्सव भनिन्छ वा मनाइन्छ । सामान्यतया प्रारम्भिक संगीत र नृत्य प्रदर्शन समावेश गरिछ ।
यसोथोन महोत्सव | रकेट महोत्सवमा के गरिन्छ? | रकेट उडाउने कार्य |
'रकेट महोत्सव' (बूनबङफाई) (थाई: ประเพณีบุญบั้งไฟ लाओ: ບຸນ ບັ້ງ ໄຟ ) बूनबङफाई परम्परा थाईको इसन क्षेत्र र लाओका बसिन्दाहरूले युगौ युग देखी मनाउदै आएको परम्परा हो यो महतोसब मा युबतीहरूको नाचगन, पुरुषहरु बाजागजा बजाउदै धुमधामका साथ-साथै अन्तिममा रकेट उडाउने कार्य गरी खुशीयली मनाउने (परम्परा) चलनलाई बूनबङफाई वा रकेट महोत्सव भनिन्छ वा मनाइन्छ । सामान्यतया प्रारम्भिक संगीत र नृत्य प्रदर्शन समावेश गरिछ ।
यसोथोन महोत्सव | रकेट महोत्सवमा के समावेश गरिन्छ? | प्रारम्भिक संगीत र नृत्य प्रदर्शन |
'रकेट महोत्सव' (बूनबङफाई) (थाई: ประเพณีบุญบั้งไฟ लाओ: ບຸນ ບັ້ງ ໄຟ ) बूनबङफाई परम्परा थाईको इसन क्षेत्र र लाओका बसिन्दाहरूले युगौ युग देखी मनाउदै आएको परम्परा हो यो महतोसब मा युबतीहरूको नाचगन, पुरुषहरु बाजागजा बजाउदै धुमधामका साथ-साथै अन्तिममा रकेट उडाउने कार्य गरी खुशीयली मनाउने (परम्परा) चलनलाई बूनबङफाई वा रकेट महोत्सव भनिन्छ वा मनाइन्छ । सामान्यतया प्रारम्भिक संगीत र नृत्य प्रदर्शन समावेश गरिछ ।
यसोथोन महोत्सव | रकेट महोत्सवको अर्को नाम के हो? | बूनबङफाई |
'रकेट महोत्सव' (बूनबङफाई) (थाई: ประเพณีบุญบั้งไฟ लाओ: ບຸນ ບັ້ງ ໄຟ ) बूनबङफाई परम्परा थाईको इसन क्षेत्र र लाओका बसिन्दाहरूले युगौ युग देखी मनाउदै आएको परम्परा हो यो महतोसब मा युबतीहरूको नाचगन, पुरुषहरु बाजागजा बजाउदै धुमधामका साथ-साथै अन्तिममा रकेट उडाउने कार्य गरी खुशीयली मनाउने (परम्परा) चलनलाई बूनबङफाई वा रकेट महोत्सव भनिन्छ वा मनाइन्छ । सामान्यतया प्रारम्भिक संगीत र नृत्य प्रदर्शन समावेश गरिछ ।
यसोथोन महोत्सव | रकेट महोत्सव कहिले मनाइन्छ? | युगौ युग देखी |
लेखगाउ सुर्खेत जिल्लामा अवस्थित एउटा गाउँ विकास समिति हो।
स्रोत
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू | लेखगाउ कहाँ अवस्थित छ? | सुर्खेत जिल्लामा |
लेखगाउ सुर्खेत जिल्लामा अवस्थित एउटा गाउँ विकास समिति हो।
स्रोत
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू | लेखगाउ के हो? | गाउँ विकास समिति |
रेमि लाक्रोइक्स (जन्म २६ जुन १९८८) एक अमेरिकन अश्लील चलचित्र अभिनेत्री तथा मोडेल हुन ।
सन्दर्भ सूची
जीवित मानिसहरू
अमेरिकी अश्लील चलचित्र अभिनेत्रीहरू
सन् १९८८ मा जन्म | रेमि लाक्रोइक्सको जन्म मिति के हो? | २६ जुन १९८८ |
रेमि लाक्रोइक्स (जन्म २६ जुन १९८८) एक अमेरिकन अश्लील चलचित्र अभिनेत्री तथा मोडेल हुन ।
सन्दर्भ सूची
जीवित मानिसहरू
अमेरिकी अश्लील चलचित्र अभिनेत्रीहरू
सन् १९८८ मा जन्म | रेमि लाक्रोइक्स के हुन्? | एक अमेरिकन अश्लील चलचित्र अभिनेत्री तथा मोडेल |
ऐन बहादुर शाही ठकुरी नेपाली काँग्रेसका नेपाली राजनीतिज्ञ हुन्। उनी प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९ मा मुगु १ बाट प्रतिनिधि सभामा निर्वाचित भएका थिए।उनले सो निर्वाचनमा १४७०६ मत हासिल गरेका थिए।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपाली राजनीतिज्ञहरू
जीवित मानिसहरू | ऐन बहादुर शाही को हुन्? | नेपाली राजनीतिज्ञ |
ऐन बहादुर शाही ठकुरी नेपाली काँग्रेसका नेपाली राजनीतिज्ञ हुन्। उनी प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९ मा मुगु १ बाट प्रतिनिधि सभामा निर्वाचित भएका थिए।उनले सो निर्वाचनमा १४७०६ मत हासिल गरेका थिए।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपाली राजनीतिज्ञहरू
जीवित मानिसहरू | उनी कुन निर्वाचनमा निर्वाचित भएका थिए? | प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९ |
ऐन बहादुर शाही ठकुरी नेपाली काँग्रेसका नेपाली राजनीतिज्ञ हुन्। उनी प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९ मा मुगु १ बाट प्रतिनिधि सभामा निर्वाचित भएका थिए।उनले सो निर्वाचनमा १४७०६ मत हासिल गरेका थिए।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपाली राजनीतिज्ञहरू
जीवित मानिसहरू | उनी कहाँबाट प्रतिनिधि सभामा निर्वाचित भएका थिए? | मुगु १ |
ऐन बहादुर शाही ठकुरी नेपाली काँग्रेसका नेपाली राजनीतिज्ञ हुन्। उनी प्रतिनिधि सभा निर्वाचन, २०७९ मा मुगु १ बाट प्रतिनिधि सभामा निर्वाचित भएका थिए।उनले सो निर्वाचनमा १४७०६ मत हासिल गरेका थिए।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
नेपाली राजनीतिज्ञहरू
जीवित मानिसहरू | उनीले सो निर्वाचनमा कति मत हासिल गरेका थिए? | १४७०६ |
लिङ्तेप नेपालको मेची अञ्चलको ताप्लेजुङ जिल्लाको एक गाँउ विकास समिति हो।
जनसङ्ख्या
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
यो पनि हेर्नुहोस्
ताप्लेजुङ जिल्लाका गाविसहरू | लिङ्तेप कुन अञ्चलको भाग हो? | मेची अञ्चलको |
लिङ्तेप नेपालको मेची अञ्चलको ताप्लेजुङ जिल्लाको एक गाँउ विकास समिति हो।
जनसङ्ख्या
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
यो पनि हेर्नुहोस्
ताप्लेजुङ जिल्लाका गाविसहरू | लिङ्तेप के हो? | गाँउ विकास समिति |
रूपाकोट गुल्मी जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो।
स्रोत
सन्दर्भ सामग्रीहरू
श्रेणी : विकिथन-४ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू
गुल्मी जिल्लाका गाविसहरू | रूपाकोट कहाँ अवस्थित छ? | गुल्मी जिल्लामा |
रूपाकोट गुल्मी जिल्लामा अवस्थित एक गाउँ विकास समिति हो।
स्रोत
सन्दर्भ सामग्रीहरू
श्रेणी : विकिथन-४ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू
गुल्मी जिल्लाका गाविसहरू | रूपाकोट के हो? | गाउँ विकास समिति |
महादेवी वर्मा (२६ मार्च १९०७ – ११ सेप्टेम्बर १९८७ ) हिन्दी भाषाको अत्यधिक प्रतिभावान कवयित्रीहरूमा पर्छन्/पर्छिन्। उनी हिन्दी साहित्यको छायावादी युगका चार स्तम्भहरूमध्येका एक मानिन्छन्/मानिन्छिन्। आधुनिक हिन्दीको सबैभन्दा सशक्त कवयित्रीहरू मध्य एक भएकीले उनी आधुनिक मीरा नामले पनि चिनिन्छन्/चिनिन्छिन्। कवि निरालाले उनलाई ‘‘हिन्दीको विशाल मन्दिरको सरस्वती‘‘ पनि भनेका छन्/भनेकी छिन्। महादेवीले स्वतन्त्रता अगाडिको भारत पनि हेरेका छन्/हेरेकी छिन् र त्यस पछाडिको पनि। उनी यस्ता कविहरूमध्ये पर्छन्/पर्छिन् जसले व्यापक समाजमा काम गर्दै भारतभित्र विद्यमान हाहाकार, रोदनलाई हेरे/हेरिन्, जाँचे/जाँचिन् र करुणाले ओतप्रोत भएर अन्धकार हटाउने दृष्टि दिने कोसिस गरे/गरिन्। उनको काव्य मात्रै नभएर उनको समाज सुधारका कार्य र महिलाप्रतिको चेतना पनि यसै दृष्टिकोणले प्रभावित रहे। उनले मनको पीडालाई यस्तो स्नेह र सृङ्गारले सजाए/सजाइन् कि दीपशिखामा त्यो जनताको पीडाको रूपमा स्थापित भयो र त्यसले केवल पाठकलाई मात्र नभएर समालोचकहरूलाई पनि राम्ररी नै प्रभावित पार्यो।
उनले खडी बोली नामक हिन्दी कवितामा त्यस कोमल शब्दावलीको विकास गरे/गरिन् जुन त्यसबेलासम्म बृजभाषामा मात्रै सम्भव थियो। यसका लागि उनले समयअनुकूल संस्कृत र बङगाली का कोमल शब्दहरू छानेर तिनलाई हिन्दीमा ढाल्नुभयो। उनी सङ्गीतको जानिफकार भएकाले उनका गीतहरूमा, नाद-सौन्दर्य र तीखा उक्तिहरूको व्यञ्जना शैली अत्यन्त दुर्लभ छ। उनले कामको सुरुवात अध्यापनबाट गरे/गरिन् र अन्तिम समयसम्म उनी प्रयाग महिला विद्यापीठ की प्रधानाचार्या रही रहे/रहिन्। उनको बाल-विवाह भए पनि उनले अविवाहितले झैँ जीवन यापन गरे/गरिन्। प्रतिभावान कवियित्री र गद्य लेखिका महादेवी वर्मा साहित्य र सङ्गीतमा निपुण हुनका साथै कुशल चित्रकार र सृजनात्मक अनुवादक पनि थिए/थिइन्। उनले हिन्दी साहित्यका सबै महत्त्वपूर्ण पुरस्कारहरू प्राप्त गरेका छन्/गरेकी छिन्। भारतीय साहित्य-आकाशमा महादेवी वर्माको नाम ध्रुव तारा सरह प्रकाशमान छ। गएको शताब्दी की सर्वाधिक लोकप्रिय महिला साहित्यकार का रूपमा उनी जीवनभरी पूजनीय बनिरहे/रहिन्। सन् २००७लाई उनको जन्म शताब्दीका रूपमा मनाईँदै छ।
हिन्दी साहित्यकार
जीवनी
महिला व्यक्तित्वहरू | महादेवी वर्माको जन्म मिति के हो? | २६ मार्च १९०७ |
महादेवी वर्मा (२६ मार्च १९०७ – ११ सेप्टेम्बर १९८७ ) हिन्दी भाषाको अत्यधिक प्रतिभावान कवयित्रीहरूमा पर्छन्/पर्छिन्। उनी हिन्दी साहित्यको छायावादी युगका चार स्तम्भहरूमध्येका एक मानिन्छन्/मानिन्छिन्। आधुनिक हिन्दीको सबैभन्दा सशक्त कवयित्रीहरू मध्य एक भएकीले उनी आधुनिक मीरा नामले पनि चिनिन्छन्/चिनिन्छिन्। कवि निरालाले उनलाई ‘‘हिन्दीको विशाल मन्दिरको सरस्वती‘‘ पनि भनेका छन्/भनेकी छिन्। महादेवीले स्वतन्त्रता अगाडिको भारत पनि हेरेका छन्/हेरेकी छिन् र त्यस पछाडिको पनि। उनी यस्ता कविहरूमध्ये पर्छन्/पर्छिन् जसले व्यापक समाजमा काम गर्दै भारतभित्र विद्यमान हाहाकार, रोदनलाई हेरे/हेरिन्, जाँचे/जाँचिन् र करुणाले ओतप्रोत भएर अन्धकार हटाउने दृष्टि दिने कोसिस गरे/गरिन्। उनको काव्य मात्रै नभएर उनको समाज सुधारका कार्य र महिलाप्रतिको चेतना पनि यसै दृष्टिकोणले प्रभावित रहे। उनले मनको पीडालाई यस्तो स्नेह र सृङ्गारले सजाए/सजाइन् कि दीपशिखामा त्यो जनताको पीडाको रूपमा स्थापित भयो र त्यसले केवल पाठकलाई मात्र नभएर समालोचकहरूलाई पनि राम्ररी नै प्रभावित पार्यो।
उनले खडी बोली नामक हिन्दी कवितामा त्यस कोमल शब्दावलीको विकास गरे/गरिन् जुन त्यसबेलासम्म बृजभाषामा मात्रै सम्भव थियो। यसका लागि उनले समयअनुकूल संस्कृत र बङगाली का कोमल शब्दहरू छानेर तिनलाई हिन्दीमा ढाल्नुभयो। उनी सङ्गीतको जानिफकार भएकाले उनका गीतहरूमा, नाद-सौन्दर्य र तीखा उक्तिहरूको व्यञ्जना शैली अत्यन्त दुर्लभ छ। उनले कामको सुरुवात अध्यापनबाट गरे/गरिन् र अन्तिम समयसम्म उनी प्रयाग महिला विद्यापीठ की प्रधानाचार्या रही रहे/रहिन्। उनको बाल-विवाह भए पनि उनले अविवाहितले झैँ जीवन यापन गरे/गरिन्। प्रतिभावान कवियित्री र गद्य लेखिका महादेवी वर्मा साहित्य र सङ्गीतमा निपुण हुनका साथै कुशल चित्रकार र सृजनात्मक अनुवादक पनि थिए/थिइन्। उनले हिन्दी साहित्यका सबै महत्त्वपूर्ण पुरस्कारहरू प्राप्त गरेका छन्/गरेकी छिन्। भारतीय साहित्य-आकाशमा महादेवी वर्माको नाम ध्रुव तारा सरह प्रकाशमान छ। गएको शताब्दी की सर्वाधिक लोकप्रिय महिला साहित्यकार का रूपमा उनी जीवनभरी पूजनीय बनिरहे/रहिन्। सन् २००७लाई उनको जन्म शताब्दीका रूपमा मनाईँदै छ।
हिन्दी साहित्यकार
जीवनी
महिला व्यक्तित्वहरू | महादेवी वर्मा कस्को रूपमा चिनिन्छिन्? | आधुनिक मीरा |
महादेवी वर्मा (२६ मार्च १९०७ – ११ सेप्टेम्बर १९८७ ) हिन्दी भाषाको अत्यधिक प्रतिभावान कवयित्रीहरूमा पर्छन्/पर्छिन्। उनी हिन्दी साहित्यको छायावादी युगका चार स्तम्भहरूमध्येका एक मानिन्छन्/मानिन्छिन्। आधुनिक हिन्दीको सबैभन्दा सशक्त कवयित्रीहरू मध्य एक भएकीले उनी आधुनिक मीरा नामले पनि चिनिन्छन्/चिनिन्छिन्। कवि निरालाले उनलाई ‘‘हिन्दीको विशाल मन्दिरको सरस्वती‘‘ पनि भनेका छन्/भनेकी छिन्। महादेवीले स्वतन्त्रता अगाडिको भारत पनि हेरेका छन्/हेरेकी छिन् र त्यस पछाडिको पनि। उनी यस्ता कविहरूमध्ये पर्छन्/पर्छिन् जसले व्यापक समाजमा काम गर्दै भारतभित्र विद्यमान हाहाकार, रोदनलाई हेरे/हेरिन्, जाँचे/जाँचिन् र करुणाले ओतप्रोत भएर अन्धकार हटाउने दृष्टि दिने कोसिस गरे/गरिन्। उनको काव्य मात्रै नभएर उनको समाज सुधारका कार्य र महिलाप्रतिको चेतना पनि यसै दृष्टिकोणले प्रभावित रहे। उनले मनको पीडालाई यस्तो स्नेह र सृङ्गारले सजाए/सजाइन् कि दीपशिखामा त्यो जनताको पीडाको रूपमा स्थापित भयो र त्यसले केवल पाठकलाई मात्र नभएर समालोचकहरूलाई पनि राम्ररी नै प्रभावित पार्यो।
उनले खडी बोली नामक हिन्दी कवितामा त्यस कोमल शब्दावलीको विकास गरे/गरिन् जुन त्यसबेलासम्म बृजभाषामा मात्रै सम्भव थियो। यसका लागि उनले समयअनुकूल संस्कृत र बङगाली का कोमल शब्दहरू छानेर तिनलाई हिन्दीमा ढाल्नुभयो। उनी सङ्गीतको जानिफकार भएकाले उनका गीतहरूमा, नाद-सौन्दर्य र तीखा उक्तिहरूको व्यञ्जना शैली अत्यन्त दुर्लभ छ। उनले कामको सुरुवात अध्यापनबाट गरे/गरिन् र अन्तिम समयसम्म उनी प्रयाग महिला विद्यापीठ की प्रधानाचार्या रही रहे/रहिन्। उनको बाल-विवाह भए पनि उनले अविवाहितले झैँ जीवन यापन गरे/गरिन्। प्रतिभावान कवियित्री र गद्य लेखिका महादेवी वर्मा साहित्य र सङ्गीतमा निपुण हुनका साथै कुशल चित्रकार र सृजनात्मक अनुवादक पनि थिए/थिइन्। उनले हिन्दी साहित्यका सबै महत्त्वपूर्ण पुरस्कारहरू प्राप्त गरेका छन्/गरेकी छिन्। भारतीय साहित्य-आकाशमा महादेवी वर्माको नाम ध्रुव तारा सरह प्रकाशमान छ। गएको शताब्दी की सर्वाधिक लोकप्रिय महिला साहित्यकार का रूपमा उनी जीवनभरी पूजनीय बनिरहे/रहिन्। सन् २००७लाई उनको जन्म शताब्दीका रूपमा मनाईँदै छ।
हिन्दी साहित्यकार
जीवनी
महिला व्यक्तित्वहरू | महादेवी वर्माले कुन कवितामा खडी बोलीको विकास गरे? | खडी बोली |
महादेवी वर्मा (२६ मार्च १९०७ – ११ सेप्टेम्बर १९८७ ) हिन्दी भाषाको अत्यधिक प्रतिभावान कवयित्रीहरूमा पर्छन्/पर्छिन्। उनी हिन्दी साहित्यको छायावादी युगका चार स्तम्भहरूमध्येका एक मानिन्छन्/मानिन्छिन्। आधुनिक हिन्दीको सबैभन्दा सशक्त कवयित्रीहरू मध्य एक भएकीले उनी आधुनिक मीरा नामले पनि चिनिन्छन्/चिनिन्छिन्। कवि निरालाले उनलाई ‘‘हिन्दीको विशाल मन्दिरको सरस्वती‘‘ पनि भनेका छन्/भनेकी छिन्। महादेवीले स्वतन्त्रता अगाडिको भारत पनि हेरेका छन्/हेरेकी छिन् र त्यस पछाडिको पनि। उनी यस्ता कविहरूमध्ये पर्छन्/पर्छिन् जसले व्यापक समाजमा काम गर्दै भारतभित्र विद्यमान हाहाकार, रोदनलाई हेरे/हेरिन्, जाँचे/जाँचिन् र करुणाले ओतप्रोत भएर अन्धकार हटाउने दृष्टि दिने कोसिस गरे/गरिन्। उनको काव्य मात्रै नभएर उनको समाज सुधारका कार्य र महिलाप्रतिको चेतना पनि यसै दृष्टिकोणले प्रभावित रहे। उनले मनको पीडालाई यस्तो स्नेह र सृङ्गारले सजाए/सजाइन् कि दीपशिखामा त्यो जनताको पीडाको रूपमा स्थापित भयो र त्यसले केवल पाठकलाई मात्र नभएर समालोचकहरूलाई पनि राम्ररी नै प्रभावित पार्यो।
उनले खडी बोली नामक हिन्दी कवितामा त्यस कोमल शब्दावलीको विकास गरे/गरिन् जुन त्यसबेलासम्म बृजभाषामा मात्रै सम्भव थियो। यसका लागि उनले समयअनुकूल संस्कृत र बङगाली का कोमल शब्दहरू छानेर तिनलाई हिन्दीमा ढाल्नुभयो। उनी सङ्गीतको जानिफकार भएकाले उनका गीतहरूमा, नाद-सौन्दर्य र तीखा उक्तिहरूको व्यञ्जना शैली अत्यन्त दुर्लभ छ। उनले कामको सुरुवात अध्यापनबाट गरे/गरिन् र अन्तिम समयसम्म उनी प्रयाग महिला विद्यापीठ की प्रधानाचार्या रही रहे/रहिन्। उनको बाल-विवाह भए पनि उनले अविवाहितले झैँ जीवन यापन गरे/गरिन्। प्रतिभावान कवियित्री र गद्य लेखिका महादेवी वर्मा साहित्य र सङ्गीतमा निपुण हुनका साथै कुशल चित्रकार र सृजनात्मक अनुवादक पनि थिए/थिइन्। उनले हिन्दी साहित्यका सबै महत्त्वपूर्ण पुरस्कारहरू प्राप्त गरेका छन्/गरेकी छिन्। भारतीय साहित्य-आकाशमा महादेवी वर्माको नाम ध्रुव तारा सरह प्रकाशमान छ। गएको शताब्दी की सर्वाधिक लोकप्रिय महिला साहित्यकार का रूपमा उनी जीवनभरी पूजनीय बनिरहे/रहिन्। सन् २००७लाई उनको जन्म शताब्दीका रूपमा मनाईँदै छ।
हिन्दी साहित्यकार
जीवनी
महिला व्यक्तित्वहरू | महादेवी वर्मा कुन विद्यापीठकी प्रधानाचार्या थिइन्? | प्रयाग महिला विद्यापीठ |
महादेवी वर्मा (२६ मार्च १९०७ – ११ सेप्टेम्बर १९८७ ) हिन्दी भाषाको अत्यधिक प्रतिभावान कवयित्रीहरूमा पर्छन्/पर्छिन्। उनी हिन्दी साहित्यको छायावादी युगका चार स्तम्भहरूमध्येका एक मानिन्छन्/मानिन्छिन्। आधुनिक हिन्दीको सबैभन्दा सशक्त कवयित्रीहरू मध्य एक भएकीले उनी आधुनिक मीरा नामले पनि चिनिन्छन्/चिनिन्छिन्। कवि निरालाले उनलाई ‘‘हिन्दीको विशाल मन्दिरको सरस्वती‘‘ पनि भनेका छन्/भनेकी छिन्। महादेवीले स्वतन्त्रता अगाडिको भारत पनि हेरेका छन्/हेरेकी छिन् र त्यस पछाडिको पनि। उनी यस्ता कविहरूमध्ये पर्छन्/पर्छिन् जसले व्यापक समाजमा काम गर्दै भारतभित्र विद्यमान हाहाकार, रोदनलाई हेरे/हेरिन्, जाँचे/जाँचिन् र करुणाले ओतप्रोत भएर अन्धकार हटाउने दृष्टि दिने कोसिस गरे/गरिन्। उनको काव्य मात्रै नभएर उनको समाज सुधारका कार्य र महिलाप्रतिको चेतना पनि यसै दृष्टिकोणले प्रभावित रहे। उनले मनको पीडालाई यस्तो स्नेह र सृङ्गारले सजाए/सजाइन् कि दीपशिखामा त्यो जनताको पीडाको रूपमा स्थापित भयो र त्यसले केवल पाठकलाई मात्र नभएर समालोचकहरूलाई पनि राम्ररी नै प्रभावित पार्यो।
उनले खडी बोली नामक हिन्दी कवितामा त्यस कोमल शब्दावलीको विकास गरे/गरिन् जुन त्यसबेलासम्म बृजभाषामा मात्रै सम्भव थियो। यसका लागि उनले समयअनुकूल संस्कृत र बङगाली का कोमल शब्दहरू छानेर तिनलाई हिन्दीमा ढाल्नुभयो। उनी सङ्गीतको जानिफकार भएकाले उनका गीतहरूमा, नाद-सौन्दर्य र तीखा उक्तिहरूको व्यञ्जना शैली अत्यन्त दुर्लभ छ। उनले कामको सुरुवात अध्यापनबाट गरे/गरिन् र अन्तिम समयसम्म उनी प्रयाग महिला विद्यापीठ की प्रधानाचार्या रही रहे/रहिन्। उनको बाल-विवाह भए पनि उनले अविवाहितले झैँ जीवन यापन गरे/गरिन्। प्रतिभावान कवियित्री र गद्य लेखिका महादेवी वर्मा साहित्य र सङ्गीतमा निपुण हुनका साथै कुशल चित्रकार र सृजनात्मक अनुवादक पनि थिए/थिइन्। उनले हिन्दी साहित्यका सबै महत्त्वपूर्ण पुरस्कारहरू प्राप्त गरेका छन्/गरेकी छिन्। भारतीय साहित्य-आकाशमा महादेवी वर्माको नाम ध्रुव तारा सरह प्रकाशमान छ। गएको शताब्दी की सर्वाधिक लोकप्रिय महिला साहित्यकार का रूपमा उनी जीवनभरी पूजनीय बनिरहे/रहिन्। सन् २००७लाई उनको जन्म शताब्दीका रूपमा मनाईँदै छ।
हिन्दी साहित्यकार
जीवनी
महिला व्यक्तित्वहरू | महादेवी वर्माले जीवन यापन कसरी गरे? | अविवाहितले झैँ |
महादेवी वर्मा (२६ मार्च १९०७ – ११ सेप्टेम्बर १९८७ ) हिन्दी भाषाको अत्यधिक प्रतिभावान कवयित्रीहरूमा पर्छन्/पर्छिन्। उनी हिन्दी साहित्यको छायावादी युगका चार स्तम्भहरूमध्येका एक मानिन्छन्/मानिन्छिन्। आधुनिक हिन्दीको सबैभन्दा सशक्त कवयित्रीहरू मध्य एक भएकीले उनी आधुनिक मीरा नामले पनि चिनिन्छन्/चिनिन्छिन्। कवि निरालाले उनलाई ‘‘हिन्दीको विशाल मन्दिरको सरस्वती‘‘ पनि भनेका छन्/भनेकी छिन्। महादेवीले स्वतन्त्रता अगाडिको भारत पनि हेरेका छन्/हेरेकी छिन् र त्यस पछाडिको पनि। उनी यस्ता कविहरूमध्ये पर्छन्/पर्छिन् जसले व्यापक समाजमा काम गर्दै भारतभित्र विद्यमान हाहाकार, रोदनलाई हेरे/हेरिन्, जाँचे/जाँचिन् र करुणाले ओतप्रोत भएर अन्धकार हटाउने दृष्टि दिने कोसिस गरे/गरिन्। उनको काव्य मात्रै नभएर उनको समाज सुधारका कार्य र महिलाप्रतिको चेतना पनि यसै दृष्टिकोणले प्रभावित रहे। उनले मनको पीडालाई यस्तो स्नेह र सृङ्गारले सजाए/सजाइन् कि दीपशिखामा त्यो जनताको पीडाको रूपमा स्थापित भयो र त्यसले केवल पाठकलाई मात्र नभएर समालोचकहरूलाई पनि राम्ररी नै प्रभावित पार्यो।
उनले खडी बोली नामक हिन्दी कवितामा त्यस कोमल शब्दावलीको विकास गरे/गरिन् जुन त्यसबेलासम्म बृजभाषामा मात्रै सम्भव थियो। यसका लागि उनले समयअनुकूल संस्कृत र बङगाली का कोमल शब्दहरू छानेर तिनलाई हिन्दीमा ढाल्नुभयो। उनी सङ्गीतको जानिफकार भएकाले उनका गीतहरूमा, नाद-सौन्दर्य र तीखा उक्तिहरूको व्यञ्जना शैली अत्यन्त दुर्लभ छ। उनले कामको सुरुवात अध्यापनबाट गरे/गरिन् र अन्तिम समयसम्म उनी प्रयाग महिला विद्यापीठ की प्रधानाचार्या रही रहे/रहिन्। उनको बाल-विवाह भए पनि उनले अविवाहितले झैँ जीवन यापन गरे/गरिन्। प्रतिभावान कवियित्री र गद्य लेखिका महादेवी वर्मा साहित्य र सङ्गीतमा निपुण हुनका साथै कुशल चित्रकार र सृजनात्मक अनुवादक पनि थिए/थिइन्। उनले हिन्दी साहित्यका सबै महत्त्वपूर्ण पुरस्कारहरू प्राप्त गरेका छन्/गरेकी छिन्। भारतीय साहित्य-आकाशमा महादेवी वर्माको नाम ध्रुव तारा सरह प्रकाशमान छ। गएको शताब्दी की सर्वाधिक लोकप्रिय महिला साहित्यकार का रूपमा उनी जीवनभरी पूजनीय बनिरहे/रहिन्। सन् २००७लाई उनको जन्म शताब्दीका रूपमा मनाईँदै छ।
हिन्दी साहित्यकार
जीवनी
महिला व्यक्तित्वहरू | महादेवी वर्माले समाज सुधारका कार्यमा के गरे? | काम गर्दै भारतभित्र विद्यमान हाहाकार, रोदनलाई हेरे |
फसिल घेब्बी इथियोपिया को विश्व सम्पदा क्षेत्र हो । यो क्षेत्रलाई युनेस्कोले सन १९७९ मा विश्व सम्पदा क्षेत्र घोषणा गरेको थियो ।
यो पनि हेर्नुहोस्
विश्व सम्पदा क्षेत्र
विश्व सम्पदा क्षेत्रहरूको सूची,
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्यलिङ्कहरू
युनेस्को
विकिपिडिया नेपाल परियोजनामा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू
इथियोपिया
इथियोपियाका विश्व सम्पदा क्षेत्रहरू
विश्व सम्पदा क्षेत्रहरू
विश्वसम्पदाथन २०१५ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू | फसिल घेब्बी कहाँको विश्व सम्पदा क्षेत्र हो? | इथियोपिया |
फसिल घेब्बी इथियोपिया को विश्व सम्पदा क्षेत्र हो । यो क्षेत्रलाई युनेस्कोले सन १९७९ मा विश्व सम्पदा क्षेत्र घोषणा गरेको थियो ।
यो पनि हेर्नुहोस्
विश्व सम्पदा क्षेत्र
विश्व सम्पदा क्षेत्रहरूको सूची,
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्यलिङ्कहरू
युनेस्को
विकिपिडिया नेपाल परियोजनामा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू
इथियोपिया
इथियोपियाका विश्व सम्पदा क्षेत्रहरू
विश्व सम्पदा क्षेत्रहरू
विश्वसम्पदाथन २०१५ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू | फसिल घेब्बी विश्व सम्पदा क्षेत्रलाई कहिले घोषणा गरिएको थियो? | सन १९७९ |
सेल्स पिच अमेरिकन उपन्यासकार तथा लेखक फिलिप किन्ड्रेक डिकद्वारा लिखित लघुकथा हो ।
सन्दर्भ सूची
लघुकथाहरू
पुस्तकहरू
फिलिप किन्ड्रेक डिक लघुकथाहरू | सेल्स पिच को द्वारा लिखित हो? | फिलिप किन्ड्रेक डिक |
सेल्स पिच अमेरिकन उपन्यासकार तथा लेखक फिलिप किन्ड्रेक डिकद्वारा लिखित लघुकथा हो ।
सन्दर्भ सूची
लघुकथाहरू
पुस्तकहरू
फिलिप किन्ड्रेक डिक लघुकथाहरू | सेल्स पिच के हो? | लघुकथा |
सेल्स पिच अमेरिकन उपन्यासकार तथा लेखक फिलिप किन्ड्रेक डिकद्वारा लिखित लघुकथा हो ।
सन्दर्भ सूची
लघुकथाहरू
पुस्तकहरू
फिलिप किन्ड्रेक डिक लघुकथाहरू | फिलिप किन्ड्रेक डिक के हुन्? | अमेरिकन उपन्यासकार तथा लेखक |
स्नूप डग एक अमेरिकी गायक, र्यापर, गीतकार तथा अभिनेता हुन् । उनको जन्म स.न् १९७१ को अक्टोबर २० मा अमेरिकाको क्यालिफोर्निया सहरमा भएको थियो ।
बाल्यकाल
चलचित्र शुरुवात
अभिनेताको रूपमा
गीतकारको रूपमा
गायकको रूपमा
व्यक्तिगत जीवन
विवहा
प्रसिद्धि
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाहिरी लिङ्कहरू
Snoopdog TV on Youtube
यी पनि हेर्नुहोस्
अमेरिकी गायकहरू
अमेरिकी चलचित्र अभिनेताहरू
लस एन्जलसका अभिनेताहरू | स्नूप डगको जन्म कहां भएको थियो? | अमेरिकाको क्यालिफोर्निया सहरमा |