Datasets:

israel

/

JGEW1z1zKopSk7m

like 0

ክሊኒካዊ ሙከራዎች ማጠቃሊያ፡- የህክምና ሙኮራ አዳዲስ ምርመራዎችን እና ህክምናዎችን የሚያጠና እና በሰው ልጅ ጤንነት ውጤቶች ላይ ያላቸውን ተፅእኖ የሚገመግም የምርምር አይነት ነው፡፡ ሰዎች መድኃኒቶችን፣ ህዋሶችን እና ሌሎች የሰው ሰራሽ መድሀኒት ምርቶችን፣ የቀዶ ጥገና ሂደቶችን፣ የልብ ህመም ምርመራ ሂደቶችን፣ መሳሪያዎችን፣ የባህሪ ህክምናዎችን እና የመከላከያ እንክብካቤን ጨምሮ የህክምና ድጋፎችን ለመፈተሽ በሕክምና ሙኮራዎቹ ላይ ለመሳተፍ ፈቃደኛ ናቸው። የህክምና ሙኮራው በጥንቃቄ የተዘጋጁ፣ ግምገማ ተደርገባቸው የተጠናቀቁ ሲሆኑ ከመጀመራቸው በፊት ይሁንታ ማግኘት አለባቸው፡፡ በሁሉም እድሜ ክልል ያሉ ሰዎች ህጻናትን ጨምሮ በሕክምና ሙኮራዎቹ ላይ መሳተፍ ይችላሉ፡፡ የባዮሜዲካል የህክምና ሙኮራ 4 ምዕራፎች አሉት፡- በምዕራፍ 1 ጥናት አብዛኛው ጊዜ ደህንነቱ የተጠበቀ የመድሀኒት አወሳሰድ መጠንን ለመገምገም እና የጎንዮሽ ጉዳቶችን ለመለየት በጥቂት ሰዎች ላይ ለመጀመሪያ ጊዜ አዳዲስ መድኃኒቶችን ይመረምራሉ፡፡፡ በምዕራፍ 2 ጥናት ላይ በምዕራፍ 1 ላይ ደህና ሆነው የተገኙትን ሕክምናዎችን የሚያጠኑ ቢሆንም ማንኛውንም የጎንዮሽ ጉዳት ለመቆጣጠር በርካታ ሰዎች ያስፈልጋቸዋል፡፡ የደረጃ III ጥናቶች በትላልቅ ሕዝብ ብዛት እና በተለያዩ ክልሎች እና ሀገሮች ውስጥ የሚካሄዱ ሲሆን ብዙውን ጊዜ አዲስ ህክምና ከመፀደቁ በፊት ትክክለኛ እርምጃ ናቸው። በምዕራፍ 4 ጥናት ላይ ከአገሪቱ ፈቃድ በኋላ የሚካሄዱ ሲሆን ረዘም ላለ ጊዜ በሰፊ ቁጥር ባለው ህዝብ ውስጥ ተጨማሪ ምርመራ ያስፈልጋል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ፡ ክሊኒካዊ ሙከራዎች ብዙውን ጊዜ ከአንድ በላይ የሕክምና ወይም የምርምር ተቋም ተሳታፊዎችን እና ብዙ ጊዜ ከአንድ ሀገር በላይ ያካትታል፡፡ እያንዳንዱ ሀገር የራሱ የሕክምና ሙኮራዎች ምርምር መስፈርቶች ስላሉት አንድ የሙኮራ ሕክምና ከአንድ በላይ መዝገብ ቤት ውስጥ ሊካተቱ የሚችሉ በመሆናቸው ከአንድ በላይ በመመዝገቢያ ዳታቤዝ ላይ ይታያሉ፡፡ ይሁን እንጂ በተለያዩ የህክምና የሙከራ መዝገቦች ላይ ያለው መረጃ ይለያያል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ዓለም አቀፍ የህክምና ሙኮራ መዝገብ ፕላትፎርም (ICTRP) በበሽተኞች፣ በቤተሰብ፣ በታካሚ ቡድኖች እና በሌሎችም የመረጃ ተደራሽነትን ለማሳደግ በማሰብ የአንድ መዳረሻ ቦታ እና ፈተናዎችን በማያሻማ ሁኔታ ለመለየት በዓለም አቀፍ ደረጃ የህክምና ሙኮራ የሚያደርጉበትን ያገናኛል። ዓለም አቀፍ የህክምና ሙኮራ መዝገብ ፕላትፎርም (ICTRP) የሰውን ልጅ የሚያካትቱ የህክምና ሙኮራ መረጃን በይፋ ለማቅረብ ያለመ አለም አቀፍ ዘመቻ ነው፡፡ እንዲሁም አላማው፡- የተመዘገበ የህክምና ሙኮራ መረጃን አጠቃላይነት፣ ሙሉነት እና ትክክለኛነት ማሻሻል፤ የህክምና ሙኮራውን የመመዝገብ አስፈላጊነትን ማሳወቅ እና ግንዛቤን ማስጨበጥ፤ የተመዘገቡ መረጃዎችን ተደራሽነት ማረጋገጥ፤ ለየህክምና ሙኮራ ምዝገባ አቅም መገንባት፤ የተመዘገቡ መረጃዎችን መጠቀምን ማበረታታት፤ እንዲሁም የዓለም አቀፍ የህክምና ሙኮራ መዝገብ ፕላትፎርም (ICTRP) ዘላቂነት ማረጋገጥ፤

Clinical trials Overview: Clinical trials are a type of research that studies new tests and treatments and evaluates their effects on human health outcomes. People volunteer to take part in clinical trials to test medical interventions including drugs, cells and other biological products, surgical procedures, radiological procedures, devices, behavioural treatments and preventive care. Clinical trials are carefully designed, reviewed and completed, and need to be approved before they can start. People of all ages can take part in clinical trials, including children. There are 4 phases of biomedical clinical trials: Phase I studies usually test new drugs for the first time in a small group of people to evaluate a safe dosage range and identify side effects. Phase II studies test treatments that have been found to be safe in phase I but now need a larger group of human subjects to monitor for any adverse effects. Phase III studies are conducted on larger populations and in different regions and countries, and are often the step right before a new treatment is approved. Phase IV studies take place after country approval and there is a need for further testing in a wide population over a longer timeframe. WHO Response: Clinical trials usually involve participants from more than one medical or research institution, and often more than one country. As each country has its own requirements for clinical trials research it is possible that single trials could be included on more than one registry, and hence appear on more than one registry database. However, data on various clinical trial registries varies. WHO’s International Clinical Trials Registry Platform (ICTRP) links clinical trials registers globally in order to ensure a single point of access and the unambiguous identification of trials with a view to enhancing access to information by patients, families, patient groups and others. The ICTRP is a global initiative that aims to make information about all clinical trials involving humans publicly available. It also aims to: improve the comprehensiveness, completeness and accuracy of registered clinical trial data; communicate and raise awareness of the need to register clinical trials; ensure the accessibility of registered data; build capacity for clinical trial registration; encourage the utilization of registered data; and ensure the sustainability of the ICTRP.

Bincike a kan magunguna. Gamsashshen bayani: Binciken cibiyar lafiya wata hanyar yin bincike ce da take nazarin sababbin gwaje-gwaje da yin magungunan da binciko tasirikan su a sakamakon lafiyar al'umma. Mutane suna sadaukar da kai wajen shiga aikin binciken cibiyar lafiya don gwada ɗaukin asibiti wanda ya haɗa da magunguna da ƙwayoyin halitta da wasu abubuwan nazarin halittar ɗan'adam da hanyoyin tiyata da hanyoyin nazarin yadda magani ke aiki da na'urorin da ɗabi'un wajen yin magani da kuma kulawar bada kariya. Binciken marasa lafiya da magunguna: ana tsara su da nazarin su da kuma kammala su ne a nitse sannan a kwai buƙatar amincewa dasu kafin fara aiki. Mutane daga kowane ɓangare na shekaru ka iya shiga tsarin binciken magani, har ma da ƙananan yara. Da a kwai matakan binciken cibiyar lafiya na amfani da magani a kan abubuwa masu rai guda 4.: Matakin l farko yawanci yana nazarin gwajin sababbin magunguna a karan farko a cikin 'yan mutane kaɗan domin gano yadda ake shan magani ta hanya mai kyau da gano illar su. Matakin ll na biyu yana nazarin gwajin yin magunguna da aka tabbatar da ba su da matsala a matakin farko sai dai a nan ana buƙatar amfani da mutane da yawa domin binciko/kula da mummunan tasiri. Mataki lll na uku na nazarin a na gudunar da shi ne a kan al'umma masu yawa sannan a gurare daban-daban da ƙasashe sannan wannan shi ne kusan mataki kafin a amince da wani sabon magani. Mataki na lV huɗu a na gudanar da nazarin ne bayan amincewar ƙasa sannan akwai buƙatar ƙara yin gwaji a cikin al'umma babba na tsawon lokaci mai yawa. Matakan Hukumar WHO: Binciken marasa lafiya da magunguna yawanci yana shigo da mutane da za su yi aiki daga hukumomin lafiya da bincike sama da ɗaya, sannan a ƙasa fiye da ɗaya. Kamar yadda kowacce ƙasa take da abubuwan da take buƙatar na kanta na binciken cibiyar lafiya abu ne mai yiyuwar bincike iri guda ɗaya a shigar da shi rijista sama da ɗaya sannan bugu da ƙari ya bayyana a rijistar ma'ajiyar ajiye bayanai sama da ɗaya. Saboda haka, bayanai a rijistar ajiye bayanan binciken asibiti ya bambamta. Dandamalin Ajiye Bayanan Binciken Marasa Lafiya da Magunguna(ICTRP) na Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) yana haɗa masu ajiye bayanan binciken marasa lafiya da magunguna na duniya da su samar da dama mai sauƙi da fito da bayanin binciken da mayar da binciken ya zama mai sauƙin samu ga marasa lafiya da iyalai da rukunin marasa lafiya da wasu ma. ICTRP wani shiri ne na duniya wanda manufarsa shi ne mayar da bayanai kan dukkan bincike daya ƙunshi mutane, ya zamana mutane zasu iya samunsa. sannan kuma wata manufar shi ne: Inganta komai da komai da cikarsa da daidaituwar bayanan binciken asibiti da a kayi wa rijista.; Sadarwa da wayar-da-kai na buƙatar yi wa binciken rijistar asibiti.; Tabbatar da damar samun bayanan da a kayi wa rijista.; Tabbatar da damar iya samun bayanan asibitin da akai wa rijista.; ƙarfafa gwiwar yin amfani da bayanan da a a kayi musu rijista: da kuma tabbatar da ɗorewar shirin ICTRP.

Jaribio la kimatibabu. Muhtasari:Majaribio ya kimatibabu ni aina ya utafiti ambao husoma majaribio na matibabu mapya na kutathmini athari zazke kwa matokeo ya afya ya binadamu. Watu hujitolea kushiriki katika majaribio ya kimatibabu ili kupima uingiliaji kati wa matibabu ikiwa ni pamoja na dawa, seli na bidhaa nyin gine za kibailojia, taratibu za upasuaji, tatibu za radiolojia, vifaa, matibabu ya kitabia na huduma za uzuiaji. Majaribio ya kimatibabu yameundwa kwa uangalifu, kukaguliawa na kukamilishwa, na yanahzitaji kuidhinishwa kabla zya kuanza. Watu wa rika zote wanaweza kushiriki katika majaribio ya kimatibabu, wakiwemo watoto. Kuna awamu 4 za majaribio ya kliniki ya matibabu: Majaribio ya awamu ya 1 kwa kawaida hujaribu dawa mpya kwa mara ya kwanza katika kikun di kidogo cha watu ili kutathmini kiwango salama cha kipimo na kubaini madhara. Majaribio ya awamu ya II ni majaribio ya matibabu ambayo yamepatikana kwa kwa usalama katika awamu ya I lakini sasa yanahitaji kundi kubwa la watu wanaohusika kufuatilia athari zozote mbaya. Majaribio ya awamu ya III yanafanywa kwa idadi kubwa ya watu na katika maeneo na nchi tofauti huria, na mara nyingi huwa ni hatua sahihi kabla ya matibabu mapya kuidhinishwa. Majaribio ya awamu ya IV hufanyika baada ya idhini ya nchi na kuna haja zya majaribio zaidi katika idadi kubwa ya watu kwa muda mrefu. Mrejesho wa WHO: Majaribio ya kimatibabu kwa kawaida huhusisha washiriki kutoka zaidi ya taasisi moja ya maztibabu, na mara nyingi zaidi ya nchi moja. Kwa vile kila nchi ina mahitaji yake ya utafiti wa majaribio ya kimatibabu inawezekana kwamba jaribio moja linaweza kujumuishwa kwenye sajili zaidi ya moja, na hivyo kuonekana kwenye sajili ya kanzidaata zaidi ya moja. Hat hivyo, data juu ya sajili mbalimbali za majaribio ya kimatibabu hutofautiana. Majukwaa ya Usajili wa Majaribio ya Kimatibabu ya KImataifa ya WHO (ICTRP) huunganisha rejista za majaribio ya kimatibabu duniani kote ili kuhakikisha sehemu moja ya upatikanaji na utambulisho wa majaribio usio wa utata kwa nia ya kuimarisha ufikiaji wa habari kwa wagonjwa, familia, makundi ya wagonjwa na wengine. ICTRP ni mpango wa kimataifa ambao unalenga kuhakikisha taarifa kuhusu majaribio yote ya kimatibabu yanayohusisha wanadamu zinapatikana kwa umma. Pia unalenga: Kuboresha umakini, ukamilifu na usahihi wa data za majaribio ya kimatibabu zilizosajiliwa; Kuhabarisha na kuongeza ufahamu wa haja ya kusajili majaribio ya kimatibabu; Kuhakikisha upatikanaji wa data zilizosajiliwa; Kujenga uwezo wa usajili wa majaribio ya kimatibabu; Kuhimiza matumizi ya data zilizosajiliwa; na Kuhakikisha uendelevu wa ICTRP.

Àwọn ìdánwò ilé-ìwòsàn Ìsọníṣókí: àwọn ìdánwò ilé-ìwòsàn jẹ́ irúfẹ́ ìwádìí tó máa ń kọ́ nípa àyẹ̀wò tuntun àti ìtọjú àti ṣíṣe ìgbéléwọ̀n ipa wọn lórí àbájáde ìlera ènìyàn. Àwọn ènìyàn máa ń farajìn láti kópa nínú àwọn ìdánwò ilé-ìwòsàn láti ṣe àyẹ̀wò lórí ìpèsè iṣẹ́ òògùn tó fi mọ́ òògùn, ìwọ̀n irinṣẹ ara tó kéré jù àti àwọn àgbékalẹ̀ tó níí ṣe pẹ̀lú ìbí mìíràn, àwọn ìlànà iṣẹ́ abẹ, àwọn ìlànà àyẹwò eegun ara, àwọn ohun èlò, ìtọjú ìhùwàsí àti ìtọjú àti dènà rẹ̀. Àwọn ìdánwò ilé-ìwòsàn máa ń gba ẹ̀sọ̀ láti gbèkalẹ̀, se àtúnyẹwò àti láti parí, pẹ̀lú ìdí láti fi òǹtẹ̀ lùú kí wọ́n tó lè bẹ̀rẹ̀. Ènìyàn ọjọ́ orí gbogbo ló lè kópa nínú àwọn ìdánwò ilé-ìwòsàn, tó fi mọ́ àwọn ọmọdé. Àwọn ìpele ìdánwò ilé-ìwòsàn aṣàyẹ̀wò òògùn ló wà: Ìpele 1 ṣábà máa ń kọ́ nípa àyẹ̀wò òògùn fún ìgbà àkọ́kọ́ ní àwọn ẹgbẹ́ ènìyàn kékeré láti ṣe àgbéyẹ̀wò ìwọn òògùn dára tó àti láti ṣe àfihàn ipa tó lòdì. Ìpele II máa ń kọ́ nípa àyẹ̀wò ìtọ́jú tí àrídájú ti wà pé ó dára ní ìpele I ṣùgbọ́n tó wá nílò ẹgbẹ́ ènìyàn tó pọ̀ láti ṣe amòjútó ipa rẹ̀ tó wàyàmì tó lè ṣe àkóbá. Ẹ̀kọ́ ìpele III máa ń ní àgbéjáde lórí ọ̀pọ̀ ènìyàn àti ní àwọn orílẹ̀-èdè àti ìgbèríko tó yà ti, tó sì ṣábà máa ń jẹ́ ìgbésẹ̀ tó kàn kí òǹtẹ̀ tó lu ìtọ́jú tuntun. Ẹ̀kọ́ ìpele IV máa ń wáyé lẹ́yìn tí orílẹ̀-èdè bá ti fí òǹtẹ̀ lú tí àyẹwò síwájú síi ṣì jẹ́ dandan nínú àpéjọ ọ̀pọ̀ ènìyàn fún àkókò pípẹ́. Èsì WHO: àwọn àyẹwò ilé-ìwòsàn máa ń níí ṣe pẹ̀lú àwọn akópa láti ẹ̀ka ẹ̀kọ́ ìṣègùn àti ìwádìí kan, àti ju orílẹ̀-èdè kan lọ ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìgbà. Gẹ́gẹ́ bí orílẹ̀-èdè kọ̀ọ̀kan ti ní àlàkalẹ̀ tiwọn fún àwọn ìwádìí ìdánwò ilé-ìwòsàn ó ṣeéṣe pé àwọn àyẹwò ẹlẹ́yọ kọọkan lè jẹ́ ohun tí ó so pe ju ìkọsílẹ̀ ẹyọkan lọ, nípa bẹ́ẹ̀ di àfihàn lóri àgbékalẹ̀ ìkọsílẹ̀ kan lọ. Síbẹ̀síbẹ̀, dátà lórí oríṣi àkọ́sílẹ̀ ìdánwò ilé-ìwòsàn máa ń yàtọ̀. International Clinical Trails Registry Platform (ICTRP) ti WHO ní àsopọ̀ pẹ̀lú ìdánwò ilé-ìwòsàn ṣe ìforúkọsílẹ káàkiri àgbáyé láti rí àrídájú ẹyọ kókó ànfààní àti ìdámọ̀ ìdánwò tí kò rújú pẹ̀lú wíwò ọ̀nà láti ṣe ìmú dára ààyè sí ìròyìn àwọn aláìsàn, ẹbí, àwọn ẹgbẹ́ aláìsàn àti àwọn ìyókù. ICTRP jẹ́ àgbékalẹ̀ àgbáyé tó ní àfojúsùn láti mú ìròyìn nípa gbogbo ìdánwò ilé-ìwòsàn tó níí ṣe pẹ̀lú àwọn ènìyàn tó wà ní àrọ́wọ́tó. Ó tún gbèrò láti: Ṣe ìmú dára ìjìnlẹ̀, pípé àti títọ́ àwọn dátà ìdánwò ilé-ìwòsàn tó ti wà ní àkọsílẹ̀; bá ni sọ̀rọ̀ àti ṣe ìgbélárugẹ ìmọ̀ lórí ìdí tí ìdánwò ilé-ìwòsàn ṣe gbọdọ̀ wà ní àkọsílẹ̀; ní àrídájú lórí ànfààní sí àwọn dátà tó ti wà ní àkọsílẹ̀; Ṣe àgbékalẹ̀ ipá fún ṣíṣe àkọsílẹ ìdánwò ilé-ìwòsàn; ṣe ìgbélárugẹ ìlò dátà tó ti wà ní àkọsílẹ̀; àti ríríi dájú pé àlòpẹ́ wà fún ICTRP.

Izingcwaningo zezempilo Uhlolojikelele: Izingcwaningo zezempilo ziwuhlobo locwaningo olufunda ngokuhlola kanye nokokwelapha okusha futhi zibheka imithelela yakho emiphumeleni yezempilo yabantu. Abantu bayavolontiya ukubamba iqhaza ezingcwaningweni zezempilo ukuze kuhlolwe ukungenelela kwezempilo okuhlanganisa imithi, amaseli kanye neminye imikhiqizo yezinto eziphilayo 9biological products), izinqubo zokuhlinzwa, izinqubo ze-radiology, amadivayisi, ukwelashwa ngokuphathelene nendlela yokuziphatha kanye nokunakekela kokuvimbela. Izinngcwaningo zezempilo zidizayinwe, zabuyekezwa futhi zaphothulwa ngokucophelela, futhi kudingeka ukuthi zigunyazwe ngaphambi kokuthi ziqale. Abantu bayo yonke iminyaka yobudala ababamba iqhaza ezingcwaningweni zezempilo, abahlanganisa nezingane. Kunezigaba ezi-4 ezingcwaningweni zezempilo zesayensi yezinto eziphilayo: Izingcwaningo zesigaba I zivamise ukuhlola imithi emisha okokuqala ngqa eqenjini elincane labantu ukuze kuhlolwe uhla lwemithamo ephephile nokuhlonza imiphumela engemihle. Izingcwaningo zesigaba II zokuhlola okokwelapha okutholakale kuphephile esigabeni I kodwa manje zidinga iqembu elikhudlwana labantu ukuze liqaphe noma yimiphi imiphumela emibi. Izingcwaningo zesigaba III zenziwa kubantu abaningi nasezifundeni kanye nasemazweni ahlukene, futhi ngokuvamile ziyisinyathelo sangaphambi nje kokuba kugunyazwe ukwelashwa okusha. Izingcwaningo zesigaba IV zenzeka ngemva kokugunyaza kwezwe futhi kunesidingo sokuhlolwa okwengeziwe kubantu abaningi esikhathini eside. Impendulo yeWHO: Izingcwaningo zezempilo zijwayele ukubandakanya ababambiqhaza abavela esikhungweni sezokwelapha noma socwaningo esingaphezu kwesisodwa, futhi ngokujwayelekile ngaphezu kwezwe elilodwa. Njengoba izwe ngalinye linezimfuneko zalo zezingcwaningo zokuhlola kwezempilo kungenzeka ukuthi ukuhlolwa okukodwa kungafakwa kumarejistri angaphezu kwelilodwa, futhi ngaleyo ndlela kuvele kuzizindalwazi ezingaphezu kwesisodwa. Nokho, iyahluka idatha kumarejistri ahlukene okuhlola kwezempilo. I-International Clinical Trials Registry Platform (ICTRP) ye-WHO ixhumanisa amarejistri okuhlola kwezempilo emhlabeni wonke ukuze kuqinisekiswe indawo eyodwa yokungena kanye nokuhlonza okungacacile kokuhlolwa ngenhloso yokuthuthukisa ukufinyelela emininingwaneni ngeziguli, imindeni, amaqembu eziguli kanye nabanye. I-ICTRP iyisinyathelo somhlaba wonke esihlose ukwenza imininingwane mayelana nazo zonke izinhlolo zokwelapha ezibandakanya abantu itholakale emphakathini. Futhi ihlose nalokhu: ukuthuthukisa kokuba nzulu, ukuphelela kanye nokunemba kwedatha yocwaningo lwezokwelapha olubhalisiwe; ukuxhumana kanye nokuqwashisa ngesidingo sokubhalisa ucwaningo lwezokwelapha; ukuqinisekisa ukufinyeleleka kudatha ebhalisiwe; ukwakha ukwazi ukwenza umsebenzi kocwaningo lwezokwelapha; ukukhuthaza ukusetshenziswa kwedatha ebhalisiwe; kanye nokuqinisekisa ukusimama kwe-ICTRP.

ንግድ በጤንነት ላይ ያለውን ወሳኝነት ማጠቃሊያ፡- ጤናን የሚወስኑ (CDoH) የግሉ ዘርፉ ተግባራት በሕዝብ ጤና ላይ በአዎንታዊም ሆነ በአሉታዊ እና በፖለቲካ ኢኮኖሚ ሥርዓቶች እንዲሁም በመመዘኛዎች ላይ ተጽዕኖ የሚያሳድሩ ናቸው። CDoH እንደ የተሳሳተ መረጃ፣ ማግባባት እና ልገሳ ያሉ የገንዘብ ትርፍ ለማግኘት በግል አካላት የሚሰጡ ሁሉንም ምርቶች እና አገልግሎቶች፣ እንዲሁም የገበያ አጠቃቀም ስልቶችን፣ የስራ ሁኔታዎችን፣ የምርት ውጫዊ ሁኔታዎችን እና የፖለቲካ እንቅስቃሴዎችን ያካትታል፡፡ አንዳንድ የግሉ ዘርፉ አካላትም ትርፉን የሚያሰጉ የህዝብ ጤና ፖሊሲዎችን ለማፍረስ የሚያግዙ መሳሪያዎችን፣ መዋቅራዊ እና ግብአት ወደ ሌላ የመቀየር ሀይልን ይጠቀማሉ፡፡ የንግድ እንቅስቃሴዎች በተለይም ድንበር ተሻጋሪ ኮርፖሬሽኖች፣ ተላላፊ ባልሆኑ በሽታዎች፣ የአባላዘር በሽታዎች እና ወረርሽኝ፣ ጉዳት እና የአየር ንብረት ለውጥ ላይ ተጽእኖ ያሳድራሉ፡፡ እነዚህ ተፅዕኖዎች በአገሮች ውስጥ እና በአገሮች መካከል ያለውን ኢፍትሃዊነት ያባብሳሉ፡፡ ጤናማ ያልሆኑ የሸቀጦች ኢንዱስትሪዎች የትርፍ ሽግግር እና የንግድ ስምምነቶችን በኃይል መጠቀማቸው በተለይ በአለም ላይ በአማደግ ላይ ላሉት ጎጂ ናቸው፡፡ በተመሳሳይም የግሉ ዘርፉ ለምሳሌ ክትባቶችን፣ መድኃኒቶችንና አጋዥ ምርቶችን በማምረት፣ ፋይናንስን በማጠናከር፣ መሠረተ ልማትን በመገንባትና የጤና አገልግሎትን ወደ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን በማድረስ ወይም የምግብ ዋስትናን በማረጋገጥ ላይ በልማት ላይ የማይናቅ ሚና ያለው አጋር ነው፡፡ አባል ሀገራት ህዝብን ከጉዳት እየጠበቁ እነዚህን እድሎችን እንዲጠቀሙ መስራት አለባቸው፡፡ ማህበረሰቦች፣ የሲቪል ማህበራት፣ በየደረጃው ያሉ መንግስታት፣ በጎ አድራጊ ተቋማት እና የግሉ ዘርፉ በጋራ በመሆን ለሁሉም ጤንቱን ማስፈን አለባቸው፡፡ ይህ ደግሞ የጥቅም ግጭት፣ የቁጥጥር፣ የሕግ፣ የኢኮኖሚ፣ የመንግስትና የጂኦ-ፖለቲካ ማሻሻያዎች እንዲካሄዱ ይጠይቃል። ለውጥ፡- የጤና ችግሮች (CDoH) የሚወስኑት ጤናን፣ ደህንነትን፣ ፍትሃዊነትን እና የጤና ስርዓትን ላይ አሉታዊ ተጽዕኖ ሊያሳድሩ ይችላሉ፡፡ ለምሳሌ፡- ከትንባሆ ተጠቃሚዎች መካከል ግማሹ ከእነዚህ ምርቶች ጋር በተያያዙ የጤና ችግሮች ምክንያት ሕይወታቸው የሚያልፍ ሲሆን በዓመት የሚሞቱት ሰዎች 8 ሚሊዮን ይደርሳል፡፡ በአልኮል፣ በፈጣን ምግብ እና በስኳር ጣፋጭ መጠጥ ኢንዱስትሪዎች ድርጊት ሌሎች ብዙዎች ጉዳት ይደርስባቸዋል፡፡ በተጨማሪም 20% የሚሆኑት ራሳቸውን የሚያጠፉት ከፀረ-ተባይ መድሃኒቶች ራስን ከመመረዝ ጋር የተያያዙ ናቸው፡፡ እነዚህ በተለይ የተቸገሩ የማህበረሰቦች እና ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ በላቸው ሀገሮች ላይ ጉዳት ያደርሳሉ፡፡ ሲዲኦኤች (CdoH) በተጨማሪም ጤናን የሚያበረታታ እና የመከላከያ ውጤቶች አሉት። እ/አ/አ በ2050 ወደ 2 ቢሊዮን የሚጠጉ ሰዎች የእርዳታ መሣሪያዎችን የሚፈልጉ ሲሆን ይህ ደህንነትን በእጅጉ ያሻሽላል፡፡ እንደ መቀመጫ ቀበቶ፣ የህጻናት መከልከል ወይም ሄልሜት ያሉ የደህንነት መሳሪያዎችን መግጠም እና መጠቀምን ማዘዝ ከባድ እና ገዳይ በሽታዎችን በእጅጉ ይቀንሳል። መድሀኒቶች እና ክትባቶች ከፍተኛ ተፅእኖ ያላቸው ሲሆን የኩፍኝ ክትባቶች ብቻ ከ2000 ጀምሮ 25.5 ሚሊዮን ህዝብን ከሞት ማዳሰን ችለዋል፡፡ ሰፋ ያለ የህልውና እና የህብረተሰብ ተፅእኖዎችም አሉ፡፡ የኢንዱስትሪ ልማቱ የአየር ንብረት ለውጥን የሚያስፋፋ ሲሆን ጠቃሚ እንዳይከናወንም ያግዳል፡፡ 66% የሚሆኑት ፀረ-ተህዋስያን መድኃኒቶች በግብርና ላይ ጥቅም ላይ የሚውሉ በመሆኑ የፀረ-ተህዋሲያን የመቋቋም አቅምን ሲያባብስ ተጨማሪ ወረርሽኝ አደጋዎችን ይፈጥራል፡፡ እ/አ/አ በ 2016 ከ 1.9 ሚሊዮን ከስራ ጋር በተገናኘ ከሞቱት 750,000 በግምት ወደ 750,000 የሚወሰደው ለረጅም የስራ ሰዓታት መጋለጣቸው ዋነኛው የሥራ ስጋት መሆኑን ሌሎች ማስረጃዎች ያሳያሉ፡፡ በመጨረሻም የግል ጉዳይ በግል መሆን፣ ነጻነት መስጠት እና ግብር ማስቀረት የህዝብ አገልግሎቶችን በማባባስ ኢፍትሃዊነትን ይጨምራል፡፡ የሚሰጠው ምላሽ፡- የዓለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት የጤና እና የጤና ፍትሃዊነትን ለማሻሻል እና ህዝብን ከጉዳት በመጠበቅ የጤና እና የጤና ፍትሃዊነትን የሚወስኑ በጤንነት ላይ ወሳኝነት ያላቸው የንግድ ስራዎች (CDoH) መፍትሄ እንዲሰጡ ያሳስባል፡፡ በማይክሮ ደረጃ ይህ ግብርን፣ የሒሳብ አመት ፖሊሲዎችን እና ጠቃሚ የመንግስት ደንቦችን ማስተዋወቅ እና ጎጂ ምርቶችን ስፖንሰር ማድረግን ያካትታል፡፡ በአለም ጤና ድርጅት በትምባሆ ቁጥጥር እና በኤምፓወር ላይ ባለው የቁጥጥር ፖሊሲዎች በሚሊዮኖች የሚቆጠሩ ህይወት ማትረፍ ተችሏል፡፡ አባል ሀገራት አገራዊ እና አለም አቀፋዊ የፖለቲካ፣ የኢኮኖሚ፣ የህግ፣ የገንዘብ እና የንግድ ስርዓቶችን ጨምሮ ጎጂ የድርጅት አሰራርን የሚያበረታቱ እና የሚያራምዱ የበጤንነት ላይ ወሳኝነት ያላቸው የንግድ ስራዎች (CDoH) መዋቅራዊ አካላትን ለመፍታት መተባበር አለባቸው፡፡ ይህ ሰፋ ያለ አጀንዳ ማለት ማህበራዊ ውጤቶችን በአማራጭ ኢኮኖሚያዊ ሞዴሎች እና ልኬቶች ከትርፍ አስቀድመህ ማስቀመጥ እና አስተዳደሩን ማሻሻል፣ ማግብባባትን፣ ልገሳን እና የጥቅም ግጭት አፈታትን ያካትታል። የግሉ ዘርፍ ጤናን እና ደህንነትን ሊያበረታታ ይችላል፡፡ በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ወቅት፣ በርካታ የመዝናኛ ኩባንያዎች የቫይረሱ ስርጭትን ለመከላከል በአጋርነት የዓለም ጤና ድርጅትን ተቀላቅለዋል፡፡ መንግስታት ጤናን እና ደህንነትን የሚያበረታቱ ወይም የሚያሻሽሉ የንግድ ምርቶች እና አገልግሎቶች ፍትሃዊ አቅርቦት እንዲኖራቸው እንዲያደርጉ ይበረታታሉ፡፡ የሲቪል ማህበረሰብ ድርጅቶች ይህንን ተግባር በመምራት ግልፅነትን፣ ተጠያቂነትን በማጎልበት እና የዜጎችን ስልጣን በመጠቀም ጠቃሚ አጀንዳዎችን ማዘጋጀት ይችላሉ። ይህ የመንግስት ቁጥጥርን እና በቀጥታ የግሉ ዘርፉን የሚጉዶ ለማስወገድ እና የእንቅስቃሴዎቻቸውን ምቹ ተፅእኖዎች ለማሳደግ ያነሳሳል፡፡

Commercial determinants of health Overview: Commercial determinants of health (CDoH) are the private sector activities impacting public health, either positively or negatively, and the enabling political economic systems and norms. CDoH includes all products and services provided by private entities to gain a financial profit, as well as market strategies, working conditions, production externalities and political activities, such as misinformation, lobbying and donations. Some parts of the private sector also use instrumental, structural and discursive power to undermine public health policies that threaten profits. Commercial activities, especially by transnational corporations, affect non-communicable disease, infectious diseases and pandemics, injuries and climate change. These impacts also worsen inequities between and within countries. Profit shifting and the aggressive use of trade agreements by the unhealthy commodity industries are particularly detrimental to the global south. Simultaneously, the private sector is an indispensable partner for development by, for example, creating vaccines, medicines and assistive products, financing, building infrastructure and delivering health services towards Universal Health Coverage, or by ensuring food security. Member States should work to leverage these opportunities while protecting populations from harm. Communities, civil society organizations, governments at all levels, philanthropists and, where aligned, the private sector, must work together to achieve health for all. This requires addressing CDoH through conflict of interest, regulative, legal, economic, whole-of-government and geopolitical reforms. Impact: The commercial determinants of health (CDoH) can negatively impact health, wellbeing, equity and health-systems. For example, half of all tobacco consumers will die from health issues related to these products, with annual deaths hitting 8 million. Many others are harmed by the actions of the alcohol, fast-food and sugar-sweetened beverage industries. Additionally, 20% of suicides are related to pesticide product self-poisoning. These especially affect disadvantaged population groups and low- and middle- income countries. CDoH also have health promoting and protective effects. Nearly 2 billion people will need assistive devices by 2050, greatly improving wellbeing. Installing and mandating the use of safety devices such as seatbelts, child restraints or helmets significantly reduces serious and fatal injuries. Pharmaceuticals and vaccines have significant effects, with the measles vaccines alone preventing 25.5 million deaths since 2000. There are also broader existential and societal impacts. Industry action drives climate change while also preventing meaningful action. Around 66% of all antimicrobials are used in agricultural practices, worsening antimicrobial resistance and creating further pandemic risks. Other evidence has shown exposure to long working hours was the key occupational risk, attributable to approximately 750 000 out of 1.9 million work-related deaths in 2016. Finally, privatization, deregulation and tax avoidance can worsen public services and increase inequities. Response: WHO urges Member States to address the commercial determinants of health (CDoH) to improve health and health equity, thereby leveraging the benefits while protecting populations from harm. On a microlevel, this includes taxation, fiscal policies and meaningful government regulations on advertising, promotion and sponsorship of harmful products. Millions of lives have been saved thanks to the control policies under the WHO Framework Convention on Tobacco Control and MPOWER. Member States should collaborate to address structural elements of CDoH, including the national and global political, economic, legal, financial and trade systems that enable and promote detrimental corporate practice. This broader agenda means repositioning social outcomes ahead of profit through alternative economic models and metrics, and reforming governance, including lobbying, donations and conflict of interest management. The private sector can promote health and well-being. During the COVID-19 pandemic, several entertainment companies joined WHO in partnerships to prevent the spread of the virus. Governments are also encouraged to ensure the equitable availability of those commercial products and services that promote or improve health and well-being. Civil society organizations can lead this action, enhancing transparency, accountability and harnessing citizen power to set progressive agendas. This can motivate government regulation and directly on the private sector to eliminate the harmful and enhance favourable impacts of their activities.

Harkokin kiwon lafiya na kasuwanci Gamsashshen bayani: Harkokin lafiya na kuɗi da aka fi sani da (CDoH) wasu ayyukan cibiyoyin lafiya ne masu zaman kansu da suke samar da tasiri ga lafiyar al'umma, a cikin kyakkyawa ko mummunan yanayi tare da kuma tsarin Shugabanci da ƙa'idoji/al'adun da za suna goya wa Waɗannan ayyukan baya. Tsarin CDoH ya ƙunshi dukkan kaya da ayyuka da cibiyoyi masu zaman kansu suka tanadar domin samun ribar kuɗi da kuma tsare-tsaren kasuwanci, yanayin aiki da tasirin kayan da aka sarrafa ga wani da ayyukan Shugabanci, irin su bada bayani ba daidai ba da tattaunawa da shugabanni da bada tallafi. Wasu daga cikin cibiyoyin masu zaman kansu suna amfani da ikonsu da tsarin su da hanyoyin sadarwar su wajen raunana tsarukan da za su iya kawo musu cikas wajen samun ribar su. Ayyukan kasuwanci, musamman kamfanoni da suke hulɗa tsakanin ƙasa da ƙasa, suna shafar cututtukan da ba sa yaɗuwa, da cututtukan da wani ke harbawa wani da kuma annoba da ciwuka da kuma canjin yanayi. Waɗannan tasirikan suna kuma tsananta rashin daidaito a tsakani da cikin ƙasashe. Hawa da sauka na riba da amfani da yarjejeniyar kasuwanci ta masana'antu musamman suke mummunan tasiri ga ƙasashe a ɓangaren kudancin duniya. Lokaci guda kuma, cibiyar mai zaman kanta abokiyar haɗin guiwar ce mai matuƙar muhimmanci domin samar da cigaba, misali ta hanyar ƙirƙiro magungunan riga-kafi da magunguna da abubuwan da suke taimakawa mara lafiya da samar da kuɗi da gina walwala da bada ayyukan kiwon lafiya ga tsarin bada lafiya na bai ɗaya, ko kuma tabbatar da tsaron abinci. Ya kamata ƙasashe mambobi su yi hoɓɓasa domin amfani da waɗannan damarmakin yayin kare al'umma daga matsala. Al'umma da ƙungiyoyin taimakon jama'a da gwamnatoci a kowanne mataki da masu taimakon jinƙai da kuma inda suka zo daidai da juna da cibiya mai zaman kanta dole su hayda kai domin samar da lafiya ga kowa da kowa. Hakan na buƙatar gyara matsalolin CDoH cibiyoyin harkar lafiya da suke kasuwanci da suke shafar lafiyar al'umma ta hanyar canje-canje a ƙa'idoji da dokoki da tsare-tsaren tattalin arziki da kuma matakan gomnati a dukkan matakai. Tasiri: cibiyoyin harkar lafiya na kasuwanci (CDoH) za su iya cutar da lafiyar al'umma da jin daɗinsu da daidaito da kuma tsare-tsaren kiwon lafiya. Misali, kusan rabin duk masu shan taba zasu mutu ta dalilin matsalolin lafiya da suke alaƙa da waɗannan kayayyakin, da mace-macen da ya kai miliyan 8 duk shekara. Wasu da yawa masana'antun sarrafa barasa da abinci da kayan sha masu zaƙi sosai na haifar musu da illa. Bugu da ƙari, kaso ashirin cikin ɗari na kashe kai suna da alaƙa da ciyar da kai guba da maganin ƙwari. Hakan na shafar musamman rukunin matalautan al'umma da kuma ƙasashen da basu da ko suke da matsakaicin arziƙi/kuɗin Shiga. Cibiyoyin lafiya masu zaman kansu suna da tasirin inganta da kare lafiya. Kusan mutane biliyan 2 zasu buƙaci na'urorin taimako a shekarar 2050d, ta inda za su inganta walwalar mutane sosai. Assasa da bada umarnin amfani da na'urorin marasa matsala irin su maɗaurin zama a gujera yayin tuƙi da makarin yaro da hular kwano suna matukar rage samun ciwuka masu hatsari da kawo asarar rayuka. Magunguna da magungunan riga-kafi suna da matuƙar tasiri, tare da maganin riga-kafin ƙyanda kaɗai da yake kare mace-macen miliyan 25.5 tun shekarar 2002. Da akwai kuma wasu ƙarin tasirika akan rayuka da al'umma. Aikin masana'anta yana janyo canjin yanayi a lokaci guda kuma yake kare ayyuka masu kyau. Kusan kaso 66% sittin na dukkan magungunan da ake amfani da su wajen kashe ƙananan ƙwayoyin cututtukan ana amfani dasu a noma wanda ke sa ƙananan ƙwayoyin cututtukan sun fi ƙarfin magungunan sannan su kawo hatsarin samun ƙarin annoba. Wata shedar ta nuna kasancewa cikin lokutan aiki mai tsayi shi ne babban hatsarin gurin aiki, wanda aka alaƙanta shi da a ƙalla mace-mace 750 000 daga cikin mace-macen da suke da alaƙa da aiki miliyan 1.9 a shekarar 2016. A ƙarshe, mallakar abubuwa na ƙashin kai da cire wa harkoki doka da kuma rashin karɓar haraji zasu iya raunana hidimomin al'umma da ƙara rashin daidaito. Amsar WHO: Hukumar Lafiya ta Duniya tana shawartar ƙasashe da su magance matsalolin cibiyoyin lafiya masu zaman kansu (CDoH) don bunƙasa lafiya da bada kiwon lafiya dai-dai ta hanyar amfani da alfanu lokaci guda kuma ana kare al'umma daga cutuwa. A ƙaramin ma'auni, hakan na nufin amfani da karɓar haraji, tsare-tsaren kuɗi na gwmnati da kuma dokoki masu kyau wajen ƙayyade tallace-tallace da talla da kuma ɗaukar nauyin kayyayyaki masu cutar wa. Ana tserar da miliyoyin rayuka ta dalilin tsare-tsaren ƙayyadewa a ƙarƙashin taron yanke shawara a kan doka na Hukumar Lafiya ta Duniya WHO a kan ƙayyade amfani da ganyen tobacco da shirin tallafawa ɗaliban duniya da bashi domin yin karatu. Ya kamata ƙasashe mambobi su haɗa kai su magance matsalolin cibiyoyin lafiya masu zaman kansu yadda suke kawo a kan yadda suke shafar lafiya, wanda ya haɗa da tsare-tsaren mulki da tattalin arziƙi da doka da kuɗi da kasuwanci a matakin ƙasa da duniya da suke taimakawa da basu damar yin abubuwa masu cutarwa. Wannan babban tsarin ya ƙunshi sanya alfanun mutane a farko kafin samun kuɗi ta hanyar amfani da hanyoyi daban-daban wajen ƙiyasta nasara da canja yadda abubuwan ke gudana kamar tattaunawa da shugabanni da magance bambamcin manufa da kuma aikin bada tallafin. Cibiyar lafiyar mai zaman kanta zata iya bunƙasa ɓangaren lafiya da walwala. Lokacin ɓarkewar annobar COVD-19, da yawan kamfanonin nishaɗi sun shigo irin tafiyar WHO a matsayin haɗin gwiwa domin kare yaɗuwar cutar. An kuma yi kira ga gwmnatoci dasu tabbatar da isashshen daidaito na waɗannan kaya da ayyukan kasuwancin da suke tallafawa da inganta lafiya da jin daɗin. Ƙungiyoyin al'umma zasu iya jagorantar wannan aikin, ta hanyar tabbatar da gaskiya da lissafi daga mutane da amfani da ikon ƴan ƙasa wajen tabbatar da kyawawan canje-canje. Hakan zai iya shafar dokokin gwmnati sannan kuma da shafar kamfanon masu zaman kansu kai-tsaye wajen kawar da mummunan tasiri da kuma inganta kyakkyawan tasirin ayyukansu.

Vikwazo vya kibiashara vya afya. Muhtasari: Viashiria vya kibishara vya afya (CDoH)ni shughuli za sekta binafsi zinazoathiri afya ya umma, iwe chanya ama hasi, na kuwezesha mifumo ya siasa ya uchumi na kanuni. CDoH inajumuisha bidhaa na huduma zote zinazotolea na mashirika ya kibinafsi ilim kupata faida ya kifedha, pamoja na mikakati ya soko, mazingira ya kazi, mambo ya nje ya uzalishaji na shughuli za kisiasa, kama vile upotoshaji, ushawishi na michango. Baadhi ya sehemu ya sekta binafsi pia hutumia nguvu, kimuundo na majadiliano kudhoofisha sera za afya ya umma ambazo zinatishia faida. Shughuli za kibiashara, haswa na mashirika ya kimataifa, huathiri magonjwa yasiyo ya kuambukiza, magonjwa ya kuambukiza na milipuko, ajali na mabadiliko ya tabianchi. Athari hizi pia huzidisha ukosefu wa usawa kati ya nchi na ndani ya nchi. Kubadilisha faida na matumizi mabaya ya mikataba ya biashara na tasnia ya baadhi zisizo za afya ni hatari sana kwa ulimwengu wa kusini. Sambamba na hio, sekta binafsi ni mshirika wa lazima kwa maendeleo, kwa mfano, kuunda chanjo, dawa na vifaa saidizi, kufadhili, kujenga miundombinu na kutoa huduma za afya kuelekea Upatikanaji wa Afya kwa Wote, au kwa kuhakikisha usalama wa chakula. Nchi Wanachama zinapaswa kufanya kazi ili kutumia fursa hizi huku zikilinda umma dhidi ya madhara. Jamii, mashirika ya kiraia, serikali katika ngazi zote, wahisani na, walioungana, sekta binafsi, lazima zishirikiane ili kufikia afya kwa wote. Hili linahitaji kushughulikia CDoH kupitia mgongano wa maslahi, udhibiti, kisheria, kiuchumi, serikali nzima na mageuzi ya kijiografia. Athari: Viashiria vya kibiashara vya afya (CDoH) vinaweza kuathiri vibaya afya, ustawi, usawa na mifumo ya afya. Kwa mfano, nusu ya watumiaji wote wa timbaku watakufa kutokana na maswala ya kiafya yanayohusiana na bidhaa hizi, na vifo vya kila mwaka vikifikia milioni 8. Wengine wengi wanadhurika na vitendo vya pombe, vyakula vya haraka na vinywaji vyenye sukari. Zaidi ya hayo, 20% ya watu wanaojiua huhusishwa na sumu ya bidhaa za dawa. Haya hasa huathiri makundi ya watu wasiojiweza nanchi zenye uchumi wa chini na wa kati. CDoH pia ina athari za kukuza afya na kinga. Takriban watu bilioni 2 watahitaji vifaa vya usaidizi ifikapo mwaka 2050, hivyo kuboresha sana ustawi. Kuweka na kuamuru matumizi ya vifaa vya usalama kama vile, mikanda ya usalama, vizuizi vya watoto au helmeti hupunguza kwa kiasi kikubwa majeraha makubwa na mabaya. Dawa na chanji zina madhara, huku chanjo ya surua pekee ikizuia vifo milioni 25.5 tangu mwaka 2000. Pia kuna athari pana zaidi zilizopo na za kijamii. Hatua za tasnia huchochea mabadiliko ya tabianchi huku pia zikizuia hatua za maana. Takriban 66% ya dawa zote za kuua viini hutumika katika shughuli za kilimo, na hivyo huzidisha upinzani dhidi ya viini na kusababisha hatari za mlipuko wa majanga zaidi. Usahidi mwingine umeonyeshwa kufichuliwa kwa muda mrefu wa kufanya kazi ulikuwa hatari kuu ya kazini, iliyotokana na takriban 750000 kati ya vifo milioni 1.9 vinavyohusiana na kazi mnamo mwaka 2016. Hatimaye, ubinafsishaji, kupunguza udhibiti na kuepuka kodi kunaweza kuzorotesha huduma za umma na kuongeza ukosefu wa usawa. Mrejesho: WHO inazitaka Nchi Wanachama kushughulikia viashiria vya kibiashara vya afya ili luboresha afya na usawa afya, na hivyo kutumia faida wakati wa kulinda umma dhidi ya madhara. Katika kiwango kidogo, hii ni pamoja na kodi, sera za fedha na kanuni muhimu za serikali kuhusu utangazaji, ukuzaji na ufadhili wa bidhaa hatari. Mamilioni ya maisha yameokolewa kutokana na sera za udhibiti chini ya WHO kuhusu Udhibiti wa Tumbaku na MPOWER. Nchi Wanachama zinapaswa kushirikiana kushughulikia vipengele vya kimuundo vya CDoH, ikiw ani pamoja na vya kitaifa na mifumo ya kimataifa ya kisiasa, kiuchumi, kisheria, kifedha na kibiashara ambayo inawezesha na kukuza utendaji mbaya wa ushirika. Ajenda hii pana ina maana ya kuweka upya matokeo ya kijamii mbele faida kupitia miundo na vipimo mbadala vya kiuchumi, na kuleta mageuzi ya utawala, ikiwa ni pamoja na ushawishi, michango na usimamizi wa mgongano wa maslahi. Sekta binafsi inaweza kukuza afya na ustawi. Kipindi cha mlipuko wa UVIKO-19, kampuni nyingi za burudani ziliungana na WHO kwa ushirika ili kuzuia kuenea kwa virusi hivyo. Serikali pia zihimize kuhakikisha upatikanaji sawa wa bidhaa na huduma hizo za kibiashara zinazokuza au kuboresha afya na ustawi. Asasi za kiraia zinaweza kuongoza hatua hii, kuongeza uwazi, uwajibikaji, na kutumia mamlaka ya raia kuweka ajenda za maendeleo. Hii inaweza kuhamasisha udhibiti wa seriakli na wa moja kwa moja kwa sekta binafsi ili kuondoa madhara na kuongeza athari nzuri kwa shughuli zao.

Àwọn okùnfà ìlera ajẹmọ̀ oko-òwò Ìsọníṣókí: Àwọn okùnfà ìlera ajẹmọ̀ oko-òwò (CDoH) ni àwọn iṣẹ́ ẹ̀ka aládáni tó ń nípa lórí ìlera gbogbo gbò, yálà lọ́nà tó dára tàbí èyí tí kò dára, àti ètò ọrọ̀ ajé ìṣèlú àti àwọn ìlànà tó gbà láàyè. CDoH ní àwọn ọjà àti iṣẹ́ tí àwọn ẹ̀ka aládáni gbé kalẹ̀ láti jèrè owó, àti pẹ̀lú àwọn ọ̀nà àgbékalẹ̀ ọjà, ipò ìṣiṣẹ́, àgbéjáde ìta gbangba àti àwọn ìṣe ìṣelú, bíi ìfitónilétí tí kò tọ́, ìlọ́wọ́sí ìpinnu àti ìtọrẹ. Díẹ̀ lára àwọn ẹ̀ka aládáni máa ń lo agbára ìṣokùnfa, ìrísí àti ìyapa láti ṣe tẹ́ńbẹ́lú àwọn òfin ètò ìlera gbogbo gbò tó ń halẹ̀ mọ́ èrè. Àwọn iṣẹ́ okòwò, pàápàá nípa àwọn àjọ ọlọ́pọ̀ orílẹ̀-èdè, máa ń nípa lórí àwọn àìsàn tí kìí ràn, àwọn àìsàn alákòràn àti àjàkálẹ̀ àrùn, ìfarapa àti àyípadà ojú ọjọ́. Àwọn ipa yìí máa ń mú àìdọ́gba burú síi láàrin àti nínú àwọn orílẹ̀-èdè. Èrè sísún àti ìlòkulò àdéhùn ìṣòwò nípa àwọn ilé iṣẹ́ tó ní ọjà tó láìlera jẹ́ ohun tó léwu ní pàtó sí gúúsù gbogbo àgbáyé. Ní ìfẹ̀gbẹ́kẹ̀gbẹ́, àwọn ẹ̀ka aládáni jẹ́ alábàáṣiṣẹ́ pọ̀ tí kò ṣeé páàrọ̀ fún ìdàgbàsókè nípa, bí àpẹẹrẹ, ṣíṣe àgbékalẹ̀ àjẹsára òògùn àti àwọn ọjà ìrannilọ́wọ́, ìlò owó, kíkọ́ ilégbèé àti ṣíṣe àgbékalẹ̀ iṣẹ́ ìlera sí ìṣàkóso ìlera gbogbo àgbáyé, tàbí ríríi dájú pé ààbò oúnjẹ wà. Àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ yẹ kó ṣiṣẹ́ láti lo àwọn àǹfààní yìí bí wọ́n ti ń dáàbò bò àwọn ènìyàn lọ́wọ́ ewu. Àwọn àwùjọ, àjọ ìjọba àwùjọ, ìjọba ní gbogbo ìpele, bọ̀rọ̀kìnní àti, níbi tó bá ti bá a mú, àwọn ẹ̀ka aládáni, gbọdọ̀ ṣiṣẹ́ pọ̀ láti ní àṣeyọrí ìlera fún gbogbo ènìyàn. Èyí nílò ìbásọ̀rọ̀ CDoH láti ìhà èdè-àìyedè lórí ìfẹ́ inú, ìṣàkóso, ìbófinmu, ọrọ̀ ajé, gbogbo ìjọba àti àtúnṣe ètò ìsèlú ẹlẹ́kajẹ̀ka. Ipa: Àwọn okùnfà ìlera ajẹmọ̀ oko-òwò lè ní ipa búburú lórí ìlera, wíwà dáradára,ìdọ́gba àti àwọn ètò ìlera. Bí àpẹẹrẹ, ààbò àwọn tó ń lo tábà ni yóò kú látàrí wàhálà ìlera tó jẹ mọ́ àwọn ọjà yìí, pẹ̀lú ikú ọdọọdún tó ń tó bíi mílíọ̀nù 8. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ mìíràn máa ń léwu nípa ìṣe ọtí líle, àwọn oúnjẹ kíákíá àti àwọn ilé iṣé ohun àdídùn oní ṣúgà mímu. Ní àfikún, 20% àwọn tó ń pa ara wọn ni ó níí ṣe pẹ̀lú ìlò apa kòkòrò fún ìfúnra ẹni ní májèlé. Àwọn èyí pàápàá máa ń ṣe àkóbá fún àwọn àkójọ àwọn ènìyàn tó jẹ́ aláìlàńfààní àti àwọn orílẹ̀-èdè tó ń pawó wọlé ní kèrémí àti níwọ̀nba. CDoH náà ní ipa ìtèsíwájú àti ìdáàbòbò ìlera. Bíi bílíọ̀nù 2 àwọn ènìyàn ni yóò nílò àwọn ohun èlò ìrànlọ́wọ́ ní 2050, tí ò ń mú wíwà dáadáa gbèrú síi lọ́pọ̀lọpọ̀. Fífi lọ́lẹ̀ àti pípọn ní dandan ìlò àwọn ohun èlò ààbò bíi ìgbànú ọkọ̀, ìdálẹ́kun ọmọdé tàbí àṣíborí máa ń mú àdínkù gidigidi bá ìpalára tó le tó sì lè fa ikú. Àwọn ilé iṣẹ́ apoògùn àti àjẹsára ní ipa ribiribi, pẹ̀lú àjẹsára fún tìta nìkan tó ń dènà iku mílíọ̀nù 25.5 láti 2000. Ipa àwùjọ àti ìwà láàyè tó fẹ̀ náà máa ń wà. Iṣẹ́ àwọn ilé iṣẹ́ máa wakọ̀ àyípadà ojú ọjọ́ nígbà tí wọ́n sì ń dènà iṣẹ́ tó ní tun mọ̀. Láàrin 66% gbogbo àwọn tó ń kọjú ìjà sí àwọn kòkòrò kéékèèké ni wọ́n ń lò ní ibi iṣẹ́ ọ̀gbìn, tó ń mú ìṣeàtakò àwọn tó ń kọjú ìjà sí àwọn kòkòrò kéékèèké pọ̀ síi tó sì ń ṣe àgbékalẹ̀ ìṣeéṣe ewu àjàkálẹ̀ àrùn síwájú síi. Àwọn ẹ̀rí ti fihàn pé ìṣiṣẹ́ fún àkókò pípẹ́ ní ewu kókó ewu iṣẹ́, tó ṣeé tọ́ka sí ní kúkúrú 750 000 nínú mílíọ̀nù 1.9 ikú tó níí ṣe pẹ̀lú iṣẹ́ ṣíṣe ní 2016. Ní ìparí, sísọ di aládani, yíyọ òfin àti yíyẹra fún owó orí lè mú kí iṣẹ́ gbogbo gbò burú síi àti ṣíṣe àfikún àìdọ́gba. Èsì: WHO rọ àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti bójú tó Àwọn okùnfà ìlera ajẹmọ̀ oko-òwò láti mú dára síi ìlera àti ìdọ́gba ìlera, nípa bẹ́ẹ̀ lílo àwọn àǹfààní nígbà tí wọ́n ń dáàbò bo àwọn ènìyàn lọ́wọ́ ewu. Lórí ìpele kékeré, èyí wà ní àfikún pẹ̀lú owó orí, òfin ìnáwó àti òfin ìjọba tó ní ìtumọ̀ lórí ìpolówó, àti ṣíṣe onígbọ̀nwọ́ fún àwọn ọjà tó lé wu. Ọ̀kẹ́ àìmoye ẹ̀mí ló ti di gbígbàlà, ọpẹ́ lọ́wọ́ àwọn òfin ìṣàmójútó lábẹ́ àpéjọ ètò WHO lóri ìṣàkóso tábà àti MPOWER. Àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ yẹ kó fọwọ́ sowo láti dojú kọ àwọn ohun ìrísí CDoH, tó fi mọ́ ìsèlú orílẹ̀-èdè àti gbogbo àgbáyé, ètò ọrọ̀ ajé, ìṣòfin, ètò owó àti ti ìṣòwò tó lè ṣe ìrànwọ́ àti ìtèsíwájú fún àkóbá iṣẹ́ ṣíṣe gbogbo gbò. Àgbékalẹ̀ ńlá yìí tún mọ̀ sí ṣíṣe àtúntò ipò àbájáde àwùjọ ṣíwájú èrè láti ara ètò àti mẹ́tíríkì ọrọ̀ ajé mìíràn, àti ṣíṣe àtúnṣe ìṣèjọba, tó fi mọ́ gbígba ọ̀nà èbùrú, ìtọrẹ àti ìṣàkóso àìjọra ìfẹ́ inú. Àwọn ẹ̀ka aládáni lè mú ìtẹ̀síwájú bá ìlera àti wíwà dáadáa. Ní ìgbà àjàkálẹ̀ àrùn COVID -19, ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ilé iṣé ìdánilárayá darapọ̀ mọ́ WHO fún ìbáṣepọ̀ láti dènà ìtànkálẹ̀ àrùn náà. Àwọn ìjọba náà gba ìmọ̀ràn láti ríi dájú pé àǹfààní tó dọ́gba wà fún àwọn ọjà olókoòwò àti iṣẹ́ tó ń mú àgbéga àti ìtèsíwájú bá ìlera àti wíwà dáadáa. Àwọn àjọ ìjọba àwùjọ lè léwájú iṣẹ́ yìí, ṣíṣe ìgbélárugẹ àkóyawọ́, ìjábọ̀ tó tó àti ṣíṣe àmúlò agbára ènìyàn àwùjọ láti ṣe àgbékalẹ̀ èròngbà ìlọsíwájú. Èyí lè jẹ́ ìwúrí fún ìlànà ìjọba àti tààrà lórí ẹ̀ka aládáni láti ṣe ìmúkúrò ewu àti láti mú ìtẹ̀síwájú bá ipa iṣẹ́ wọn.

Okunquma ukuthengiselana ngokuphathelene nezempilo Uhlolojikelele: Okunquma ukuthengiselana ngokuphathelene nezempilo (CDoH) yimisebenzi yomkhakha ozimele ethinta ezempilo zomphakathi, emihle noma emibi, kanye nezinhlelo nezinkambiso zezomnotho zezombusazwe ezinika amandla. I-CDoH ihlanganisa yonke imikhiqizo kanye nezinsiza ezihlinzekwa yizinhlangano ezizimele ukuze zithole inzuzo yezezimali, kanye namasu ezimakethe, izimo zokusebenza, ukukhiqizwa kwangaphandle kanye nemisebenzi yezombusazwe, njengokunikwa ulwazi olungelona, ukunxenxa kanye neminikelo. Ezinye izingxenye zomkhakha ozimele nazo zisebenzisa amandla ezinhloso ezithile, ahleliwe nawokucwasa ukuze zonakalise izinqubomgomo zezempilo zomphakathi ezingaphazamisa ukwenza kwazo inzuzo. Imisebenzi yokuthengiselana, ikakhulukazi yezinkampani zamazwe aphesheya, ithinta izifo ezingathathelani, izifo ezithathelanayo kanye nobhubhane, ukulimala kanye nezinguquko zesimo sezulu. Lokhu kuthinta futhi kubhebhethekisa ukungalingani phakathi kwamazwe kanye naphakathi kwawo. Ukushintshwa kwenzuzo nokusetshenziswa ngamandla kwezivumelwano zezohwebo yizimboni zezimpahla ezingenampilo kulimaza kakhulu eningizimu yomhlaba. Ngesikhathi esifanayo, umkhakha ozimele ungumlingani obalulekile wokuthuthukisa, isibonelo, ukwakha imithi yokugoma, imithi kanye nemikhiqizo esizayo, ukuxhasa ngezimali, ukwakha ingqalasizinda kanye nokuletha izinsiza zezempilo Ekufinyeleleni Kwezempilo Kumhlaba Wonke (Universal Health Coverage), noma ngokuqinisekisa ukuphepha kokudla. Amazwe angamalungu kufanele asebenzele ukusebenzisa la mathuba ngesikhathi evikela abantu ekulimaleni. Imiphakathi, izinhlangano zomphakathi, ohulumeni kuwo wonke amazinga, abantu abasiza abanye futhi, lapho behambisana khona, umkhakha ozimele, kufanele basebenze ngokubambisana ukuze kufinyelele ezempilo kubo bonke. Lokhu kudinga ukubhekana ne-CDoH ngokungoshayisana kwentshisekelo ngokuphathelene, nokulawula, ezomthetho, ezomnotho, zonke izinguquko zikahulumeni kanye nezombusazwe. Umthelela: Okunquma ukuthengiselana kwezempilo (CDoH) kungaba nomthelela omubi kwezempilo, enhlalakahleni, ekulinganeni kwabantu kanye nasezinhlelweni zezempilo. Isibonelo, isigamu sabantu bonke abathenga ugwayi sizoshona ngenxa yezinkinga zempilo ezihlobene nale mikhiqizo, futhi ukushona kwabantu kwaminyaka yonke kufinyelela ezigidini eziyi-8. Abanye abaningi balinyazwa izenzo zezimboni zotshwala, ukudla okuthengwa sekuphekiwe (fast-food) kanye neziphuzo ezinoshukela. Ngaphezu kwalokho, u-20% wabantu abazibulalayo uhlobene nokuzibulala ngomkhiqizo wezibulali-zinambuzane. Lokhu kunomthelela ikakhulukazi kumaqembu abantu abahluphekile kanye namazwe anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo. I-CDoH nayo inemithelela ngokuphathelene nokugqugquzela impilo kanye nokuvikela. Cishe abantu abayizigidigidi ezingu-2 bazodinga amadivayisi asizayo ngo-2050, nokuyinto ezokuthuthukisa kakhulu inhlalakahle. Ukufaka nokugunyaza ukusetshenziswa kwamadivayisi okuphepha anjengamabhande afaswa emotweni, okokuvimbela izingane noma izigqoko zokuvikela kunciphisa kakhulu ukulimala okubi kanye nokushona. Izinkampani ezikhiqiza imithi kanye nemigomo kunemiphumela ephawulekayo, imithi yokugoma yesimungumungwane iyodwa ivimbela ukushona kwabantu abayizigidigidi ezingu-25.5 kusukela ngo-2000. Kukhona nemithelela ebanzi yokuphila kanye neyomphakathi. Isenzo semboni siqhubezela izinguquko zesimo sezulu ngesikhathi sivimbela okungenziwa okuwusizo. Cishe u-66% wawo wonke ama-antimicrobial asetshenziswa ekusebenzeni kwezolimo, okwenza ukumelana nama-antimicrobial kube kubi kakhulu futhi kubangele ezinye izingozi ngokuphathelene nobhubhane. Obunye ubufakazi buye babonisa ukuthi ukuchayeka emahoreni okusebenza amade kwakuyingozi enkulu emsebenzini, okungabangela ukushona cishe kwabantu abangu-750 000 kokuhlobene nomsebenzi kubantu abayizigidi ezizingu-1.9 ngo-2016. Ekugcineni, ukwenziwa kungabi ngaphansi kukahulumeni, ukukhipha ngaphansi komthetho kanye nokugwenywa kwentela kungenza kube kubi izinsiza zomphakathi futhi kwandise ukungalingani kwwabantu. Impendulo: I-WHO inxusa amazwe angamalungu ukuthi abhekelele okunquma ukuthengiselana ngokuphathelene nezokuthengisela (CDoH) ukuze enze ngcono ezempilo kanye nokulingana kwabantu ngokuphathelene nezempilo, ngaleyo ndlela asebenzise izinzuzo ngenkathi evikela abantu ekulimaleni. Ezingeni elincane, lokhu kuhlanganisa ukukhokhiswa kwentela, izinqubomgomo zezimali kanye nemithethonqubo kahulumeni enenjongo ngokuphathelene nokukhangisa, ukuthengisa kanye nasekuxhaseni imikhiqizo eyingozi. Izigidi zabantu zisindisiwe ngenxa yezinqubomgomo zokulawula ngaphansi kwe-WHO Framework Convention on Tobacco Control kanye ne-MPOWER. Amazwe angamalungu kufanele abambisane ukuze abhekane nezici zohlaka lwe-CDoH, okuhlanganisa izinhlelo zezombusazwe, ezomnotho, ezomthetho, ezezimali kanye nezohwebo kuzwelonke kanye nasemhlabeni wonke ezinika amandla futhi zikhuthaze umkhuba ocekela phansi wezinkampani. Le ajenda ebanzi isho ukubeka endaweni entsha imiphumela kwezenhlalo ngaphambi kwenzuzo ngokusebenzisa ezinye izindlela zezomnotho kanye namamethrikhi, nokuguqula ukubusa, okuhlanganisa ukunxenxa, iminikelo kanye nokulawula ukungqubuzana ngokuphathelene nentshisekelo. Umkhakha ozimele ungathuthukisa impilo kanye nenhlalakahle. Ngesikhathi sobhubhane lwe-COVID-19, izinkampani eziningana zokuzijabulisa zajoyina i-WHO ekubambisaneni ukuze kuvinjelwe ukubhebhetheka kwevayirasi. Ohulumeni bayakhuthazwa futhi ukuthi baqinisekise ukutholakala okulinganayo kwaleyo mikhiqizo kanye nezinsiza zezokuthengiselana ezigqugquzela noma ezenza ngcono impilo kanye nenhlalakahle. Izinhlangano zomphakathi zingahola lesi sinyathelo, zithuthukise ukubekwa kwento yonke obala, ukuziphendulela futhi zisebenzise amandla ezakhamuzi ukuze zibeke ama-ajenda anenqubekela phambili. Lokhu kungakhuthaza umthethonqubo kahulumeni futhi ngokuqondile emkhakheni ozimele ukuthi ususe imithelela eyingozi futhi ithuthukise imiphumela emihle yemisebenzi yawo.

የተወረሱ በሽታዎች ማጠቃሊያ፡- የሚወረሱ በሽታዎች በማህፀን ውስጥ በሚኖሩበት ጊዜ የሚከሰቱ መዋቅራዊ ወይም ተግባራዊ ያልሆኑ ችግሮች ተብለው ሊገለጹ ይችላሉ፡፡ በተጨማሪም የወሊድ መዛባት፣ የተወረሱ ያልተለመዱ ወይም የተወረሱ የጤና እክሎች ተብለው ይጠራሉ፤ እነዚህ ሁኔታዎች በቅድመ ወሊድ ጊዜ የሚከሰቱ በመሆኑ ከመወለዳቸው በፊት ወይም በኋላ በህይወት ዘመናቸው ውስጥ ሊታወቁ ይችላሉ፡፡ በዓለም ዙሪያ 6% የሚሆኑ ሕፃናት በተወለዱበት ጊዜ በተፈጥሯዊ ችግር ይወለዳሉ፣ ይህም በመቶ ሺዎች የሚቈጠሩ ተጓዳኝ ሞት ያስከትላል። ይሁን እንጂ ትክክለኛው የበሽታዎች ቁጥር በጣም እየጨመረ ሊሆን ይችላል ምክንያቱም አኃዛዊ መረጃዎች ብዙውን ጊዜ የተሟላ የነፍሰጡሮን እና ፅንስን አያመለከቱም፡፡ አንዳንድ የተወለዱ ህመሞች በቀዶ ጥገና እና በቀዶ ጥገና ባልሆኑ አማራጮች ለለምሳሌ የከንፈር እና የላንቃ መሰንጠቅ፣ የእግር እብጠት እና በተከፈተ የሰወነት ክፍል ላይ የሌላ የሰውነት ክፍል የማድረግ ሕክምና ማድረግ ይችላሉ፡፡ ሌሎች የልብ ህመም፣ የነርቭ ቱቦ ህመም እና የተጨማሪ ክሮሞዘም ጨምሮ በዕድሜ ልክ ተጽእኖዎችን ሊያስከትሉ ይችላሉ፡፡ ለአለም አቀፍ የበሽታ ጫና ዋነኛ መንስኤዎች አንዱና ዋነኛው ምክንያት የተወረሰ ህመም ሲሆን ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ላይ ተመጣጣኝ ያልሆነ ጉዳት ይደርስባቸዋል። እነዚህ አካባቢዎች እንደ የእግር እብጠት ያሉ ሊመለሱ የሚችሉ ሕመሞችን ለማከም የሚያስችሉ ተቋማት የመኖራቸው ዕድላቸው አነስተኛ ነው፣ ይህም የበለጠ ግልጽ እና ዘላቂ ውጤቶችን ያስከትላል። መንስኤ፡- በግምት 50% የሚሆኑ የተወረሱ ሕመሞች ከአንድ የተለየ ምክንያት ጋር ሊገናኙ አይችሉም፡፡ ይሁን እንጂ የታወቁት መንስኤዎች ነጠላ የወሊድ ችግሮች፣ የክሮሞሶም እክሎች፣ ባለብዙ የተወረሱ የወሊድ ችግሮች፣ የአካባቢ ቴራቶጅን እና የማይክሮ ንጥረ ነገሮች እጥረት ያካትታሉ፡፡ የወሊድ ክሮሞዘም ችግሮች መንስኤ በወሊድ የተወረሱ ወይም ከቅድመ ወሊድ ሊገኙ ይችላሉ፡፡ የጋብቻ ግንኙነት፡- ወላጆች በደም ሲተሳሰሩለሰው ልጅ ያልተለመዱ ችግሮች የመጋለጥ እድልን የሚጨምር በመሆኑ በወሊድና በለጋ የልጅነት እድሜ ላይ የሚደርስ ሞት፣ የአእምሮ እክል እና ሌሎች የጤና ሁኔታዎችን በእጥፍ ይጨምራል፡፡ የእናቶች ዕድሜ ሲገፋ ላይ የሚከሰት እርግዝና የክሮሞሶም መዛባትን ጨምሮ የክሮሞሶም እክሎች አደጋን ይጨምራል፡፡ አንዳንድ በሽታዎች ዚካ ቫይረስ፣ ቂጥኝ እና የኩፍኝ በሽታን ጨምሮ በተወለዱ ሕጻናት ላይ የሚደርሱ በሽታዎችን መጨመር እንደሚያስከትሉ ይታወቃል፡፡ እንደ ሳይስቲክ ፋይብሮሲስ እና ሄሞፊሊያ ሲ ያሉ ሌሎች ያልተለመዱ ችግሮች በተወሰኑ የጎሳ ማህበረሰቦች ውስጥ በብዛት ይገኛሉ። አብዛኛዎቹ (94%) የተወረሱ ሕመሞች ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ይከሰታሉ፡፡ መንስኤ ሊሆኑ ከሚችሉት ምክንያቶች መካከል የምርመራ እና የቅድመ ወሊድ እንክብካቤ ማጣት፣ ነፍሰ ጡር ሴቶች የተመጣጠነ ምግብን በቂ አለማግኘት፣ አልኮል ወይም ትምባሆ መጠቀም ወይም መገናኘት፣ ለበሽታ ወይም ለአካባቢ ብክለት መጋለጥ መጨመር ናቸው፡፡ አንዳንድ የተወረሱ ህመሞችን በመመርመር፣ በክትባት፣ ዋና ዋና ምግቦችን እንደ ፎሊክ አሲድ እና አዮዲን ባሉ ንጥረ-ነገሮች በማጠናከር እና በቂ የቅድመ ወሊድ እንክብካቤ እና ሌሎች ዘዴዎችን መከላከል ይቻላል፡፡ ተፅዕኖ፡- በአለም ዙሪያ በየዓመቱ በግምት 295,000 የሚገመቱ አዲስ የተወለዱ ህጻናት 4 ሳምንታት ሳይሞላቸው በወሊድ መታወክ እና ተያያዥ ችግሮች ሳቢያ ይሞታሉ፡፡ የተወለዱ ያልተለመዱ ችግሮች የረጅም ጊዜ የአካል ጉዳት እና የጤና ሁኔታዎች አስተዋፅኦ ያደርጋሉ፡፡ በየዓመቱ ከ50 በመቶ በላይ የሚሆኑት በአካል ጕዳት ምክንያት የሚጠፉ የሕይወት ዓመታት( DALYs) በተወለዱ ህመሞች ምክንያት በፍጥነት በቀዶ ጥገና ወይም በሌላ ህክምና ሊከላከሉ ይችላሉ። ለምሳሌ ያህል በየዓመቱ 100,000 ሕፃናት የሚወለዱት በቀላሉ ሊስተካከል በሚችል የእግር እብጠት ችግር ነው። ይሁን እንጂ ህክምና ካልተደረገለት ይህ ሁኔታ ከባድ እና ዘላቂ የአካል ጉዳት ሊያስከትል ይችላል፡፡ ብዙ የተወረሱ በሽታዎች ወደ ኀፍረት፣ መገለል እና ሌሎች የማኅበረሰቡን መስተጋብር መቀነስን ሊያስከትል የሚችል ማኅበራዊ መገለልና መድልኦን ያስከትላሉ፡፡ እነዚህ ሁኔታዎችም ከፍተኛ ኢኮኖሚያዊ ወጪ አላቸው፤ የረጅም ጊዜ የአካል ጉዳት በግለሰቦች፣ ቤተሰቦች፣ የጤና አጠባበቅ ሥርዓቶች እና ማህበረሰቦች ላይ ከፍተኛ ተጽእኖ ይፈጥራል፡፡ እነዚህ ተፅዕኖዎች የተደራሽነት እጦት እና የድጋፍ አገልግሎት መገኘት ከአካል ጉዳተኛ ጋር መኖርን አስቸጋሪ በሚያደርግባቸው ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ተጠናክረዋል፡፡

Congenital disorders Overview: Congenital disorders can be defined as structural or functional anomalies that occur during intrauterine life. Also called birth defects, congenital anomalies or congenital malformations, these conditions develop prenatally and may be identified before or at birth, or later in life. An estimated 6% of babies worldwide are born with a congenital disorder, resulting in hundreds of thousands of associated deaths. However, the true number of cases may be much higher because statistics do not often consider terminated pregnancies and stillbirths. Some congenital disorders can be treated with surgical and non-surgical options, such as cleft lip and palate, clubfoot and hernias. Others, including heart defects, neural tube defects, and down syndrome, can cause lifelong impacts. Congenital disorders are one of the main causes of the global burden of disease, and low- and middle-income countries are disproportionately affected. These areas are also less likely to have facilities to treat reversible conditions such as clubfoot, leading to more pronounced and long-lasting effects. Causes: Approximately 50% of congenital disorders cannot be linked to a specific cause. However, known causes include single gene defects, chromosomal disorders, multifactorial inheritance, environmental teratogens and micronutrient deficiencies. Genetic causes can be traced to inherited genes or from mutations. Consanguinity – when parents are related by blood – increases the risk of congenital anomalies and nearly doubles the risk of neonatal and early childhood death, intellectual disability and other health conditions. Advanced maternal age also increases the risk of chromosomal abnormalities, including Down syndrome. Some diseases are known to cause increases in rates of congenital disorders including Zika virus, syphilis and rubella. Other anomalies, such as cystic fibrosis and haemophilia C, are more prevalent in specific ethnic communities. The vast majority (94%) of congenital disorders occur in low- and middle-income countries. Possible causes include lack of screening and prenatal care, insufficient access to nutritious foods for pregnant women, use or contact with alcohol or tobacco, and increased exposure to infection or environmental contaminants. Some congenital disorders can be prevented through screening, vaccination, fortification of staple foods with nutrients such as folic acid and iodine, and adequate antenatal care, among other methods. Impact: Around the world each year, an estimated 295 000 newborns die before reaching 4 weeks of age due to congenital disorders and associated complications. Congenital anomalies can contribute to life-long disability and health conditions. Over 50% of disability-adjusted life years (DALYs) lost each year due to congenital disorders could be prevented with prompt surgery or other treatment. For example, 100 000 babies are born each year with clubfoot, which can be easily corrected. Left untreated, however, this condition can cause severe and permanent disability. Many congenital disorders result in social stigma and discrimination, which can lead to embarrassment, isolation and other reductions in community interaction. These conditions also have a high economic cost; long-term disability creates significant impact on individuals, families, health care systems and societies. These effects are amplified in low- and middle-income countries where lack of accessibility and availability of support services may make living with an impairment more difficult.

Cututtukan da ake haifar mutum da su Gamsashshen bayani: cututtukan da ake haifar mutum dasu an bayyana su a matsayin wasu matsalolin lafiya ne ta yadda jikin mutum yake aiki da suke faruwa yayin da jariri ke girma a cikin mahaifa. Ana iya kuma kiran su da nakasar haihuwa, cututtukan da ake haifar mutum dasu ko rashin lafiyar haihuwa ga jariri, Waɗanda ciwon na faruwa ne kafin haihuwa sannan wataƙila a gano su kafin ko kuma lokacin haihuwa ko kuma can bayan wani lokaci a rayuwar mutum. Ƙiyasin jarirai kaso 6% ne a faɗin duniya da ake haifa da cututtukan haihuwa, wanda hakan ke janyo ɗaruruwan dubunnan mace-macen da suke da alaƙa da cutukan haihuwar. Saboda haka, ainihin yawan faruwar cutukan zai iya zama ya fi haka saboda jadawalin bayanan bai cika yawanci la'akari da zubar da ciki ba da waɗanda aka haifa a mace. Wasu matsalolin haihuwa za a iya maganin su ta hanyar tiyata ko kuma hanyoyin da bana tiyata ba, irin su yagewar leɓe da ganɗa da gwamewar ƙafa da kuma fitowar wani ɓangare na jiki (ƙari). Wasu daga ciki sun haɗa da matsalolin zuciya, matsalolin laka da rashin isassun ƙwayoyin halitta, za su iya haddasa tasiri na tsawon rayuwa. Cututtukan haihuwa suna ɗaya daga cikin manyan abubuwan dake haddasa yawan cututtukan na duniya, da ƙasashen da basu ko suke da matsakaicin arziƙi abun yafi shafar su sosai. Waɗannan guraren yawanci ba su da kayan aiki domin maganin yanayin da za su iya komawa yadda suke irin su gwamewar ƙafa, wanda yake janyo matsala bayyanan na kuma mai ɗaukar lokaci. Abubuwan da suke janyowa: A ƙiyasin kaso 50% na cutukan haihuwa ba za a iya alaƙanta su da wani abu ke janyo su ba. Saboda haka, daga cikin abubuwan da ke janyo cutukan haihuwa sun haɗa da matsalolin ƙwayar gado, da matsalolin sinadarin (chromosomes) da ɗabi'un da ake gada daga abubuwan da yawa da bayyana ga sinadarai masu cutarwa a muhalli da kuma rashin samun abubuwan ci masu gina jiki. Abubuwan da suke janyo wa na ƙwayoyin gado za a iya alaƙanta su da ƙwayoyin gado da aka gada ko kuma daga canjin ƙwayoyin gadon a jikin wani. "Dangantakar jini" yayin da iyaye suke da alaƙa ta jini, yana ƙara bada damar samun matsalolin haihuwa sannan ya kusan ninka hatsarin mace-macen a jarirai sababbun haihuwa da matasan yara, rashin basira da wasu matsalolin lafiya. Tsufa lokacin ciki yana ƙara janyo damar samun matsalolin (chromosomal),cutar rashin girma da basira yadda ya dace. An san wasu cututtukan suna janyo yawan ƙaruwar cututtukan haihuwa wanda ya haɗa da cutar Zika da sifilis da kuma rubela. Wasu matsalolin lafiyar kamar (sistic fibrosis) da (haemofilia C) shahararru ne a cikin wasu ƙabilun. Babban kaso mafi yawa na yawancin kaso na 94% na cututtukan haihuwa suna faruwa ne a ƙasashen masu ƙaranci ko matsakaicin arziƙi. Abubuwan da ka iya janyosu sun haɗa da rashin tantancewa da kulawa na kafin haihuwa, rashin samun isashshen abinci mai gina jiki ga mata masu ciki, amfani ko ta'ammali da giya ko taba da ƙara jefa mutum ga cututtuka ko abubuwa masu gurɓata muhalli. Wasu cututtukan haihuwa za a iya kare su ta hanyar tantancewa da yin riga-kafi da ƙara inganta abincin da aka fi ci da sinadarai masu gina jiki irin su sinadarin folik asid da aidin, da kuma isashshiyar kulawa kafin haihuwa, da wasu hanyoyin ma. Tasiri: Duk shekara a faɗin duniya, ƙiyasin jarirai sababbin haihuwa 295 000 suna mutuwa kafin isa sati 4 rayuwar su ta dalilin cututtukan da aka haife su dasu da matsalolin lafiya da suke da alaƙa da su. Matsalolin da ake haifar mutum dasu zasu iya bada gudummawa ga nakasa ta tsawon rayuwa da matsalolin lafiya. Sama da kaso 50% na masu nakasar da take taɓa shekarun rayuwa (DALYs) suna mutuwa duk shekara ta dalilin cututtukan da ake haifar mutum da su, za a iya magance su ta hanyar tiyatar gaggawa ko wasu hanyoyin yin magani. Misali, jirirai 100 000 ake haifa duk shekara da gwamammiyar ƙafa, wanda cikin sauƙi za a iya maganin matsalar. Har ila yau, idan aka bar su ba ai magani ba, wannan matsalar za ta iya janyo nakasa mai tsanani kuma ta din-din-din. Yawancin matsalolin da ake haifar mutum da su kafin haihuwa suna janyo tsana daga gun mutane da wariya, wanda hakan ke janyo jin kunya da ware mutum da kuma raguwar shiga al'amuran al'umma. Waɗannan matsalolin kuma suna da tsada sosai; daɗaɗɗiyar nakasa za ta iya janyo babban tasiri a kan ɗai-ɗaikun mutane da iyalai da harkar lafiya da kuma al'umma. Waɗannan matsalolin sun fi bayyana a ƙasashen da suke da ƙaranci da matsakaicin arziƙi inda ake samun rashin dama da isashshen ayyukan tallafi, hakan zai iya sa rayuwa da nakasa ta yi tsauri.

Magonjwa ya kuzaliwa. Muhtasari: Magonjwa ya kuzaliwa yanaweza kufafnuliwa kama hitilafu za kimuundo au za utendaji zinazotokea wakati wa maisha ya ndani ya uterasi. Pia huitwa kasoro ya kuzalia, magonjwa ya kuzaliwa au ulemavu wa kuzaliwa , hali hizi hukua kabla ya kujifungua na zinaweza kutambuliwa kabla au wakati wa kuzaliwa, au baadazye maishani. Inakadiriwa 6% ya watoto duniani kote huzaliwa na kasoro ya kuzaliwa, na kusababisha mamia ya mazelfu ya vifo vinavyhusiana. Hata hivyo, idadi halisi ya kesi inaweza kuwa kubwa zaidi kwa sababu takwimu hazizingaztii mara kwa mara mimba zilizokatishwa na uzazi. Baadhi ya kasoro za kuzaliwa zinaweza kutibiwa kwa njia ya upasuaji na ziksizo za upasuaji, kama vile midomo iliyopasuka na kaakaa, mguu uliopinda na hernia. Mengine, yakiwa ni pamoja na kasoro za moyo, kasoro za mirija ya neva na magonjwa ya chini yanaweza kusababisha athari za maisha yote. Magonjwa ya kuzaliwa nayo ni mojawapo ya sababu kuu za mzigo mkubwa duniani, na nchi zenye uchumi wa chini na wa kati huathirika kwa kiasi kikubwa. Maeneo haya pia yana uwezekano mdogo wa kuwa na vifaa vya kutibu hali zinazoweza kurekebishwa kama vile mguu uliopinda, na kupelekea athari dhahiri zaidi na za kudumu. Sababu: Takriban 50% ya magonjwa ya kuzaliwa hayawezi kuhusishwa na sababu maalumu. Walakini, sababu zinazojulikana ni pamoja na kasoro za jeni moja, shida za kromosomu, urithi wa aina nyingi, teratojeni za mazingira na upungufu wa virutubisho. Sababu za kijeni zinaweza kutibiwa kwa jeni za kurithi au kutokana na mabadiliki. Ushiriki – wakati wazazi wana uhusuiano wa damu huongeza hatari ya magonjwa ya kuzaliwa na karibu mara mbili ya hatari ya vifo vya watoto wachanga na watoto, ulemavu wa akili na hali nyingine za afya. Umri mkubwa wa uzazi pia huonngeza hatari ya matatizo ya kromosomu, ikiwa ni pamoja na Magonjwa ya chini. Baadhi ya magonjwa yanajulikana kwa kusababisha ongezeko la viwango vya magonjwa ya kuzaliwa ni pamoja na virusi vya Zika, kaswende na rubela. Magonjwa mengine, kama vile cystic fibrosis na haemophilia C, yameenea zaidi katika jamii maalum za kikabila. Idadi kubwa (94%) ya magonjwa ya kuzaliwa hutokea katika nchi zenye uchumi wa chini na wa kati. Sababu zinazowezekana ni pamoja na ukosefu wa uchunguzi na matunzo ya wazazi, ukosefu wa upatikanaji wa kutosha wa vyakula vya lishe kwa wanawake wajawazito, matumizi au kugusa pombe au tumbaku, na kuongezeka kwa mfiduo wa maambukizo au uchafu wa mazingira. Baadhi yamagonjwa ya kuzaliwa yanaweza kuzuilika kupitia uchunguzi, chanjo, urutubishaji wa vyakula vikuu vyenye virutubisho kama vile asidi ya foliki na iodini, na utunzaji wa kutosha katika ujauzito, ni miongoni mwa njia nyinginezo. Athari: Ulimwenguni kote kila mwaka, inakadiriwa watoto wachanga 295000 hufa kabla ya kufikisha umri wa wiki 4 kutokana na magonjw aya kuzaliwa na matatizo yanayohusiana nayo. Magonjwa ya kuzaliwa yanaweza kuchangia ulemavu wa maisha na hali mbalimbali za afya. Zaidi ya 50% ya maisha ya ulemavu uliorekebishwa (DALYs) hupotea kila mwaka kutokana na magonjwa ya kuzaliwa yanaweza kuzuiwa kwa upasuaji wa haraka au matibabu mengine. Kwa mfano, watoto 100000 huzaliwa kila mwaka wakiwa na mguu uliopinda, ambao unaweza kunyooshwa kwa urahisi tu. Hata hivyo , bila kutibiwa, hali hii inaweza kusababisha ulemavu mbalimbali na wa kudumu. Magonjwa mengi ya kuzaliwa husababisha unyanyapaa na ubaguzi wa kijamii, ambao unaweza kusababisha aibu, kutengwa na kupunguza mwingiliano wa jamii. Hali hizi pia zina gharama kubwa za kiuchumi;' ulemavu wa muda mrefu huleta athari kubwa kwa watu binafsi, familia, mifumo ya afya na jamii. Athari hizi huongezeka katika nchi zenye uchumi wa chini na wa kati ambapo ukosefu wa ufikiaji na upatikanaji wa huduma za usaidizi unaweza kufanya kuishi kwa ulemavu kwa ugumu zaidi.

Àìsàn láti ìgbà ìbí Ìsọníṣókí: àìsàn láti ìgbà ìbí ni ìtumọ̀ rẹ̀ le jẹ́ àìṣedéédé ìrísí tàbí ìṣe tó máa ń ṣẹlẹ̀ lásìkò ayé inú ilé ọmọ. Èyí tí á tún máa jẹ́ àìlera ìbí, àìṣedéédé tàbí ìrísí tó kù díẹ̀ káàtó láti ìgbà ìbí tàbí, àwọn ipò yìí máa ń wáyé kí ìgbà ìbímọ tó dé, ó sì lè fojú hàn kí ọmọ tó di bíbí tàbí lẹ́yìn ìbímọ, tàbí lọ́jọ́ iwájú. Iye ìfojúwò bíi 6% àwọn ọmọ tuntun káàkiri àgbáyé ni wọ́n bí pẹ̀lú àìlera láti ìgbà ìbí, èyí tó ń yọrí sí ọ̀pọ̀lọpọ̀ ikú tó rí mọ́ ọ. Síbẹ̀síbẹ̀, òkodoro iye ìṣẹ̀lẹ̀ lè ga ju nítorí ìṣirò kìí sábà ṣe àkàsí oyún ṣíṣẹ́ àti ìbímọ kú. Díẹ̀ lára àwọn àìsàn láti ìgbà ìbí ni ó ṣeé tọ́jú pẹ̀lú iṣẹ́ abẹ àti èyí tí kò la iṣẹ́ abẹ lọ, bíi ìyapa ètè ati ìyapa ètè àti imú, ẹsẹ̀ kíkákò àti wíwú ẹ̀yà ara láti ibi ikùn. Àwọn ìyókù, bíi àbàwọ́n ọkàn, àbàwọ́n ọpọlọ àti ọ̀pá ẹ̀yìn, àti àìsàn tó ń ṣàkóbá fún ìdàgbàsókè ara àti ọpọlọ, lè fa ipa ọlọ́jọ́ pípẹ́. Àìsàn láti ìgbà ìbí jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ọ̀pọ̀lọpọ̀ okùnfà wàhálà àìlera ti àgbáyé, àti àwọn orílẹ̀-èdè tó ń pawó wọlé ní kèrémí àti níwọ̀nba ni ó ṣeéṣe láti ní àkóbá àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ yìí. Àwọn agbègbè yìí náà lè má ní àwọn irinṣẹ́ láti tọ́jú àwọn ipò tó ṣeé yípadà bíi ẹsẹ̀ kíkákò, tó ń yọrí sí àwọn ipa tó fojú hàn tó sì pẹ̀ẹ́. Àwọn okùnfà: Ní kúkúrú 50% àwọn àìsàn láti ìgbà ìbí kò ṣeé so pọ̀ mọ́ okùnfà kan pàtó. Síbẹ̀síbẹ̀, àwọn okùnfà tí ó jẹ́ mímọ̀ ni àbàwọ́n ẹ̀yọ́ ìran kan, àìṣedéédé okùn ìran, àjogúnbá okùnfà tó ju ẹyọkan lọ, àwọn aṣokùnfà àìṣedéédé ọmọ inú ní àyíká àti àìtó àwọn ohun iṣaralóore tó yáàyì jù lọ. Àwọn aṣokùnfà ìran kan ṣeé tọ pa sẹ̀ sí àjogúnbá ìran kan tàbí láti ibi àkànpọ̀. Ìrísí ẹ̀jẹ̀ kan náà - nígbà tí àwọn òbí bá jẹ́ ìbátan nípa ẹ̀jẹ̀ - èyí máa ń fa àfikún sí ìṣeéṣe ewu àìsán láti ìgbà ìbí èyí sì máa ń ṣe ìlọ́po ìṣeéṣe ewu ìgbà àkọ́kọ́ ọmọ láyé àti ikú kánmọ́ kánmọ́ ọmọdé, àléébù agbára ìrònú àti àwọn ìpèníjà ìlera mìíràn. Ìlọsíwájú ọjọ́ orí ìyá náà máa ń ṣe àfikún ìṣeéṣe ewu ti àìṣedéédé okùn ìran, tó fi mọ́ àìsàn tó ń ṣàkóbá fún ìdàgbàsókè ara àti ọpọlọ. Àwọn àìlera kan ni ìmọ̀ wà nípa rẹ̀ láti jẹ́ okùnfà ní ìlọ́po fún àwọn àìsàn láti ìgbà ìbí tó fi mọ́ fáírọ́ọ̀sì síkà, sífílì àti rubella. Àwọn àìṣedéédé mìíràn, bíi cystic fibrosis àti haemophilia C, jẹ́ àwọn àìṣedéédé tó máa ń wáyé jù ní àwọn ẹ̀yà àwùjọ kan. Àwọn ọ̀pọ̀lọpọ̀ (94%) àìsàn láti ìgbà ìbí máa ń wáyé ní àwọn orílẹ̀-èdè tó ń pawó wọlé ní kèrémí àti níwọ̀nba. Àwọn okùnfà tó ṣeéṣe ni àìsí ìbojúwò àti ìtọjú aláboyún, àǹfààní àìtó sí àwọn oúnjẹ aṣaralóore fún àwọn aláboyún, ìlò tàbí ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú ọtí líle tàbí tábà, àti àfikún ìfihàn sí àkóràn tàbí àwọn ìdọ̀tí àyíká. Àwọn àìsàn láti ìgbà ìbí kan ṣeé dènà láti ara ìbojúwò, gbígba abẹ́rẹ́ àjẹsára, ṣíṣe odi sí ẹ̀ka oúnjẹ tó ní ìwọ̀n tó pọ̀ jù pẹ̀lú àwọn ohun aṣaralóore bíi fólíìkì àti iodine, àti ìtọjú oyún àti aláboyún tó péye, láàrin àwọn ọ̀nà mìíràn. Ipa: Káàkiri àgbáyé lọ́dọ́ọdún, iye àfojúwò 295 000 ọmọ tuntun lo máa ń kú kí wọ́n tó pé ọ̀sẹ̀ 4 ní ọjọ́ orí látàrí àìsàn láti ìgbà ìbí àti àwọn ìdààmú mìíràn tó fara pẹ́ e. Àìsàn láti ìgbà ìbí lè lọ́wọ́ sí àléébù ọlọ́jọ́ pípẹ́ àti ipò ìlera. Ju 50% àwọn ìgbé ayé tó ti di yíyípadà pẹ̀lú àléébù (DALYs) ló di pípàdánù lọ́dọ́ọdún látàrí àwọn àìsàn láti ìgbà ìbí ni ó ṣeé dènà pẹ̀lú iṣẹ́ abẹ kíákíá tàbí àwọn ìtọjú mìíràn. Bí àpẹẹrẹ, àwọn ọmọ tuntun bíi 100, 000 ni wọ́n bí lọ́dọ́ọdún pẹ̀lú ẹsẹ̀ kíkákò, èyí tí ó ṣeé tètè ṣàtúnṣe sí. Fífi sílẹ̀ láì tọ́jú, síbẹ̀síbẹ̀, àwọn ipò yìí lè fa àléébù tó lè tó sì jẹ́ títí ayé. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn àìsàn láti ìgbà ìbí ni ó máa ń yọrí sí àbùkù ní àwùjọ àti ìyàsọ́tọ̀, èyí tó lè yọrí sí ìdojútì, ìdáwà àti àwọn àdínkù mìíràn nínú ìbáṣepọ̀ àwùjọ. Àwọn ipò yìí náà máa ń ní ètò ọrọ̀ ajé tó ga; àléébù ọlọ́jọ́ pípẹ́ máa ń pèsè ipa tó lápẹẹrẹ lórí ẹnì kọ̀ọ̀kan, ẹbí, àwọn ètò ìtọ́jú ìlera àti àwùjọ. Àwọn ipa yìí máa ń nípa síi ní àwọn orílẹ̀-èdè tó ń pawó wọlé ní kèrémí àti níwọ̀nba níbi tí àìsí ààyè àti wíwà iṣẹ́ atìlẹyìn tó lè mú ìgbé ayé pẹ̀lú àwọn àléébù tó lè ju ti tẹ́lẹ̀ lọ.

Izifo ingane ezalwa nazo Uhlolojikelele: Izifo izingane ezizalwa nazo zingachazwa ngokuthi ukungahambi kahle nokuphathelene nokwakheka noma ukwazi ukwenza okuthile okwenzeka ngesikhathi izingane ziphila esibelethweni. Okubizwa nangokuthi ukukhubazeka ngesikhathi sokuzalwa, okungahambi kahle ngesikhathi sokuzalwa noma nokungasebenzi kahle ngesikhathi sokuzalwa, lezi zimo ziba khona ngaphambi kokuzalwa futhi zingase zihlonzwe ngaphambi noma ngesikhathi sokuzalwa, noma kamuva empilweni. Kulinganiselwa ekutheni u-6% wezingane emhlabeni wonke ozalwa unezifo, okuholela ekushoneni kwamakhulu ezinkulungwane okuhlobene nalokhu. Nokho, inani langempela leziguli lingase libe likhulu kakhulu ngoba izibalo azijwayele ukufaka nokukhishwa kwezisu kanye nezingane ezizalwa sezishonile. Ezinye izifo ezizalwa nazo zingelashwa ngezindlela zokuhlinza kanye nezingezona ezokuhlinza, njenge-cleft lip ne-palate, i-clubfoot kanye nama-hernia. Ezinye, ezihlanganisa ukukhubazeka kwenhliziyo, ukukhubazeka kwe-neural tube, kanye ne-down syndrome, kungabangela imithelela yempilo yonke. Izifo izingane ezizalwa nazo zingenye yezimbangela eziyinhloko zomthwalo wezifo emhlabeni wonke, futhi amazwe anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo athinteka ngokungenakulinganiswa. Mancane futhi amathuba okuthi lezi zindawo zingaba nezikhungo zokwelapha izimo ezingaguqulwa ezinjenge-clubfoot, okuholela emiphumeleni evelele futhi eba khona isikhathi eside. Izimbangela: Cishe u-50% wezifo izingane ezizalwa nazo awukwazi ukuhlotshaniswa nembangela ethile. Kodwa-ke, izimbangela ezaziwayo zihlanganisa ukuphazamiseka kofuzo olulodwa, ukuphazamiseka kwama-chromosome, izifo eziningi ezikhona emndenini, ama-teratogens ezemvelo kanye nokuntuleka kwezakhamzimba ezincane. Izimbangela zofuzo zingalandelwa ezakhiweni zofuzo zesifo esikhona emndenini noma ekushintsheni kwezakhi zofuzo. Ukuhlobana kwabazali (consanguinity) – lapho abazali beyizihlobo zegazi – kwandisa ingozi zezifo izingane ezizalwa nazo futhi kucishe kuphinde kabili ingozi yokushona ebunganeni, ukukhubazeka kwengqondo kanye nezinye izimo zezempilo. Ukuba neminyaka yasebekhulile kukamama nakho kukhulisa ingozi yokwenzeka ngokungajwayelekile kuma-chromosome, okuhlanganisa ne-Down syndrome. Ezinye izifo zaziwa ngokuthi zibangela ukwanda kwamazinga ezingane ezizwalwa nezifo okubandakanya igciwane le-Zika, ugcunsula kanye ne-rubella. Okunye okungavamile, okufana ne-cystic fibrosis ne-haemophilia C, kudlange kakhudlwana emiphakathini yezinhlanga ezithile. Iningi (94%) lezifo izingane ezizwalwa nazo zenzeka emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo. Izimbangela ezingaba khona zihlanganisa ukuntuleka kokuhlunga kanye nokunakekelwa kwangaphambi kokubeletha, ukungatholi ngokwanele ukudla okunomsoco kwabesifazane abakhulelwe, ukusetshenziswa noma ukuthintana notshwala noma ugwayi, kanye nokuchayeka ngokwedlulele ekungenweni yizifo noma ezintweni ezingcolisa indawo ezungezile. Ezinye izifo izingane ezizalwa nazo zingavinjelwa ngokuhlunga, ukugoma, ukuqinisa ukudla okuyinhloko okunomsoco okunjenge-folic acid kanye ne-iodine, kanye nokunakekelwa okwanele kwangaphambi kokubeletha, phakathi kwezinye izindlela. Umthelela: Emhlabeni wonke unyaka ngamunye, kulinganiselwa ekutheni yizingane ezisanda kuzalwa eziyi-295 000 ezishona ngaphambi kokuba zifinyelele emasontweni ama-4 obudala ngenxa yezifo ezizalwa nazo kanye nezinkinga ezihlobene nazo. Okungahambi kahle ingane ezalwa nakho kungaba nomthelela ekukhubazekeni okubakhona impilo yonke kanye nasezimweni zempilo. Ngaphezu kuka-50% weminyaka yokuphila elungiswe ngokuphathelene nokukhubazeka (ama-DALY) elahleka unyaka ngamunye ngenxa yezifo izingane ezizalwa nazo kungavinjelwa ngokuhlinzwa ngokushesha noma ngokunye ukwelashwa. Isibonelo, abantwana abayi-100 000 bazalwa unyaka ngamunye bene-clubfoot, engalungiseka kalula. Nokho, uma siyekiwe sangalungiswa, lesi simo singabangela ukukhubazeka okukhulu futhi kukanomphela. Izifo eziningi izingane ezizalwa nazo ziphetha ngesinembekezelo kanye nasekucwasweni emphakathini, okungaholela ekubangelweni amahloni, ekukhishweni inyumbazana kanye nokunye ukwehlisa ukuxhumana nomphakathi. Lezi zimo futhi zinezindleko ezinkulu zezomnotho; ukukhubazeka isikhathi eside kubangela umthelela omkhulu kubantu, emindenini, ezinhlelweni zokunakekelwa kwezempilo nasemphakathini. Le miphumela miningi kakhulu emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo lapho ukuntuleka kwezidingo zabakhubazekile kanye nokutholakala izinsiza zokweseka kungenza zenze ukuphila onokukhubazeka kube nzima ngokwengeziwe.

የእግዝና መከላከያ ማጠቃሊያ፡- የቤተሰብ ምጣኔ ሰዎች የሚፈልጓቸውን የልጆቻቸውን ቁጥር እንዲያሳኩ እንዲያስችላቸው አራርቀው የሚወልዱበትን ጊዜ ይወስናሉ፡፡ የወሊድ መከላከያ ዘዴዎችን እና የወሊድ መቆጣጠሪያ ህክምና በመጠቀም ይከናወናል፡፡ የእርግዝና መከላከያ መረጃ እና አገልግሎቶች ለሁሉም ሰው የጤና አገልግሎት መስጠት መሠረታዊ የሰብአዊ መብቶች ናቸው፡፡ ያልተፈለገ እርግዝናን መከላከል የእናቶችን ጤና እና ከእርግዝና ጋር የተያያዙ የሞት ቁጥርን ለመቀነስ ይረዳል፡፡ በትናንሽ ልጃገረዶች እርግዝና መዘግየት የዓለም ጤና ድርጅት ቀደም ባሉት ጊዜያት ልጅ መውለድ ለጤና ችግር የመጋለጥ እድላቸው ከፍ ያለ ሲሆን በዕድሜ የገፉ ሴቶች እርግዝናን መከላከል የዓለም ጤና ድርጅት የቤተሰብ ምጣኔ የጤናው ዘርፍ ጠቀሜታዎች ናቸው፡፡ ያልታሰበ እርግዝና መጠንን በመቀነስ የወሊድ መከላከያ ፅንስ ማስወረድ አስፈላጊነትን የሚቀንስ ሲሆን ከእናቶች ወደ አራስ ሕፃናት የሚደረገውን የኤችአይቪ ስርጭት ይቀንሳል፡፡ ይህ ደግሞ ለሴቶች ትምህርት ጠቀሜታ ያለው እና ክፍያ የሚከፈልበት የስራ እድልን መፍጠር ጨምሮ ሴቶች በህብረተሰቡ ውስጥ የተሟላ ተሳትፎ እንዲኖራቸው እድል ይፈጥራል፡፡ እ.ኤ.አ. በ 2017 በተደረጉት ግምቶች ላይ በታዳጊ አህጉራት ውስጥ 214 ሚሊዮን የወሊድ ዕድሜ ላይ ያሉ ሴቶች ያልተሟላ የወሊድ መከላከያ ፍላጎት አለ፡፡ የዚህ ምክንያቶች የሚከተሉትን ያካትታሉ፡- የወሊድ መከላከያ አቅርቦት ውስን ነው። ውስን አጠቃቀም ዘዴዎች መኖር የጎንዮሽ ጉዳቶች እንዳይኖረው የሚል ፍርሃት ወይም ተሞኮር መኖር በባህል ወይም በሃይማኖት የተከለከለ መሆን የተገኙ አገልግሎቶች ዝቅተኛ ጥራት ያላቸው መሆን በስርዓተ-ፆታ ላይ የተመሰረቱ መሰናክሎች መኖር ፍላጎትን ማርካት የዓለም ጤና ድርጅት በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ወጣቶችን ጨምሮ የግብረ ሥጋ ግንኙነት ለመፈጸም የቤተሰብ ምጣኔ በስፋት መገኘቱ እና በሰለጠኑ የጤና ባለሙያዎች በቀላሉ ተደራሽ ማድረጉ አስፈላጊ ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ዶክተሮችን እና አዋላጆችን ጨምሮ በአገር ውስጥ የሚገኙ እና በባህሉ ተቀባይነት ያለው የወሊድ መከላከያ ዘዴዎችን (ከተፈቀደላቸው) ለማቅረብ የሰለጠኑ ብዙ የጤና አጠባበቅ ሰራተኞች ካድሬዎች አሉ፡፡ ሌሎች የሰለጠኑ የጤና ባለሙያዎች ለምሳሌ የማህበረሰብ ጤና ሰራተኞች የምክር አገልግሎት እና አንዳንድ የቤተሰብ ምጣኔ ዘዴዎችን ለምሳሌ ክኒኖች እና ኮንዶም ይሰጣሉ፡፡ እንደ ማምከን ለመሳሰሉት ዘዴዎች የሚጠቀሙ ሴቶች እና ወንዶች የሐኪምን እርዳታ ማግኘት አለባቸው፡፡ እ/አ/አ በ 2030 እንዲከናወኑ የተቀመጡት የዘላቂ ልማት ግቦች የወሲብ እና የስነ-ተዋልዶ ጤና አገልግሎቶች በስፋት የሚገኙ እና ጥቅም ላይ የሚውሉ መሆናቸውን ማረጋገጥ አለባቸው። ይህ ውጤታማ የመንግስት ፖሊሲዎች ማስቀመጥ እና ከፍተኛ ጥራት ያለው አገልግሎት ለግለሰቦች በማቅረብ የወሊድ መከላከያ አገልግሎቶችን መደገፍን ያጠቃልላል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የወሊድ መከላከያ ዘዴዎችን ደህንነት እና አገልግሎት አሰጣጥ ላይ በማስረጃ የተደገፈ መመሪያ በማውጣት እና የወሊድ መከላከያ መርሃ ግብሮችን ሰብአዊ መብቶችን በማረጋገጥ የወሊድ መከላከያን ለማስተዋወቅ እየሰራ ይገኛል፡፡ በተጨማሪም የጥራት ደረጃዎችን በማዘጋጀት እና የወሊድ መከላከያ ምርቶችን የቅድመ ማጣሪያ በማቅረብ ላይ ይገኛል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እነዚህን መሳሪያዎች ለማስማማት እና የወሊድ መከላከያ ፖሊሲዎችን እና ፕሮግራሞችን በማጠናከር ላይ አገሮችን ይረዳል፡፡ በተጨማሪም የአለም ጤና ድርጅት አዳዲስ የወሊድ መከላከያ ቴክኖሎጂዎችን በማዘጋጀት ድጋፍ ያደርጋል እንዲሁም የወሊድ መከላከያ መረጃዎችን እና አገልግሎቶችን ተደራሽነትን ለማስፋፋት እና ለማጠናከር የትግበራ ምርምርን በመምራት ያካሂዳል፡፡ የእርግዝና መከላከያ አጠቃቀም ቢው አጠቃቀም ዘዴ ላይ በመመስረት የውጤታማነት መጠን የሚለያዩ ብዙ አይነት የወሊድ መከላከያ ዓይነቶች አሉ፡፡ አንዳንድ የአጠቃቀም ዘዴዎች በመደርደሪያ ላይ ሊገኙ ይችላሉ፣ ሌሎቹ ደግሞ የሕክምና ምክር ወይም የቀዶ ጥገና ድጋፍ የሚፈልጉ ሊሆኑ ይችላሉ፡፡ ሰዎች ውጤታማ እና ተቀባይነት ያለው የአጠቃቀም ዘዴ እንዲያገኙ እና እንዲጠቀሙ በመርዳት ረገድ የጤና ባለሙያዎች ትልቅ ሚና ይጫወታሉ፡፡ የአጠቃቀም ዘዴው የሚከተሉትን ያካትታሉ፡፡ የሆርሞን የወሊድ መከላከያ የአጠቃቀም ዘዴ አብዛኛውን ጊዜ በአፍ የሚወሰዱ ክኒኖች ወይም የሚተከሉ፣ የመጋረሻ መሳሪያ ወይም የሴት ብልት ላይ የሚደረጉ ቀለበቶች፡፡ እንቁላል ከመፈጠር የሚከላከል ትንሽ መጠን ያላቸው አንድ ወይም ከዚያ በላይ ሆርሞኖችን ይለቀቃሉ፡፡ በማህፀን የሚቀመጡ መሳሪያዎች (IUDs) በማህፀን ውስጥ የሚገቡ መሳሪያዎች የወንዱ የዘር ፍሬ ወደ ሴቷ እንቁላሉ እንዳይደርስ ለመከላከል የኮፐር ስሪት ወይም ትንሽ መጠን ያለው ሆርሞን (ሌቭኖርጄስትሮል) የሚለቁበት ነው፡፡ ድንገተኛ የእርግዝና መከላከያ ሳይታሰብ የግብረ ሥጋ ግንኙነት ሲደረግ በኋላ ወይም የወሊድ መከላከያው ካልሰራ በኪኒን ወይም በማህፀን የሚቀመጡ መሳሪያዎች(IUD) እርግዝናን መከላከል ይቻላል፡፡ ለዚህ የአምስት ቀን ጊዜ አለ፡፡ ኮንዶሞች ኮንዶም የወንድ ብልትን ይሸፍናል። የሴት ኮንዶም በሴት ብልት ውስጥ በቀላሉ መቀመጥ ይችላሉ፡፡ ሁለቱም የወንድ የዘር ፍሬ እና እንቁላል እንዳይገናኙ የሚያግድበትን ሁኔታ ይፈጥራሉ። ማምከን በወንዶች ውስጥ የወንድ የዘር ፍሬን እና በሴቶች ላይ እንቁላል እንዳይፈር የሚያደርግ ቋሚ ዘዴ ተደርጎ ይቆጠራል፡፡ በፈቃደኝነት እና በመረጃ ላይ የተመሰረተ ምርጫ አስፈላጊ ነው፡፡ የወር አበባ ላለማየት ጡት የማጥባት ዘዴ ለአዲስ እናቶች ጊዜያዊ የእርግዝና መከላከያ ዘዴ የዓለም ጤና ድርጅት ወርሃዊ ደም መፍሰስ አልተመለሰም፡፡ በዚህ ጊዜ ውስጥ እንቁላሎች ስለማይፈጠሩ እርግዝና ሊከሰት አይችልም፡፡

Contraception Overview: Family planning allows people to attain their desired number of children, if any, and to determine the spacing of their pregnancies. It is achieved through use of contraceptive methods and the treatment of infertility. Contraceptive information and services are fundamental to the health and human rights of all individuals. The prevention of unintended pregnancies helps to lower maternal ill-health and the number of pregnancy-related deaths. Delaying pregnancies in young girls who are at increased risk of health problems from early childbearing, and preventing pregnancies among older women who also face increased risks, are important health benefits of family planning. By reducing rates of unintended pregnancies, contraception also reduces the need for unsafe abortion and reduces HIV transmissions from mothers to newborns. This can also benefit the education of girls and create opportunities for women to participate more fully in society, including paid employment. According to 2017 estimates, 214 million women of reproductive age in developing regions have an unmet need for contraception. Reasons for this include: limited access to contraception a limited choice of methods a fear or experience of side-effects cultural or religious opposition poor quality of available services gender-based barriers. Satisfying demand It is important that family planning is widely available and easily accessible through trained health workers to anyone who is sexually active, including adolescents. There are many cadres of health care workers who are trained to provide (where authorised) locally available and culturally acceptable contraceptive methods including doctors and midwives. Other trained health workers, for example community health workers, also provide counselling and some family planning methods, for example pills and condoms. For methods such as sterilization, women and men need to be referred to a clinician. The Sustainable Development Goals set for 2030 will need to ensure that sexual and reproductive health services are widely available and used. This includes supporting contraceptive services through effective government policies and the provision of high-quality services for individuals. WHO is working to promote contraception by producing evidence-based guidelines on safety and service delivery of contraceptive methods and on ensuring human rights in contraceptive programmes. It is also developing quality standards and providing pre-qualification of contraceptive commodities. WHO assists countries to adapt and implement these tools to strengthen contraceptive policies and programmes. Additionally, WHO participates in developing new contraceptive technologies to and leads and conducts implementation research for expanding access to and strengthening delivery contraceptive information and services. Contraceptive methods There are many different types of contraception, with varying rates of effectiveness depending on correct usage. Some methods may be obtained over the counter, others may require medical advice or even surgical intervention. Health care providers play an important role in helping people find and use a method that is both effective and acceptable. Methods include: Hormonal contraceptive methods Usually oral pills or implants, patches or vaginal rings. They release small amounts of one or more hormones which prevent ovulation. Intrauterine devices (IUDs) Devices inserted into the uterus where they release either a copper component or a small amount of a hormone (Levnorgesterol) to prevent the sperm from reaching the egg. Emergency contraception It is possible to prevent pregnancy after unprotected sex or if contraception has failed, either with a pill or with an IUD. There is a five-day window for this. Condoms Male condoms sheath a penis. Female condoms fit loosely inside a vagina. Both form a barrier that prevent sperm and egg from meeting. Sterilization Considered a permanent method that blocks sperm in men and eggs in women. Voluntary and informed choice is essential. Lactational amenorrhea method A temporary method of contraception for new mothers whose monthly bleeding has not returned. During this period, eggs are not released and so pregnancy cannot occur.

Hana ɗaukar ciki Ƙarin bayani: Tazarar haihuwa tana ba wa mutane damar samun iya yawan 'ya'yan da suke da kuma ƙayyade tazara tsakanin ɗaukar cikin nasu. Ana iya cimma hakan ta hanyar amfani da hanyoyin kare ɗaukar ciki da kuma amfani da maganin hana haihuwa. Bayanai a kan da ayyukan hana ɗaukar ciki suna da matuƙar muhimmanci ga lafiya da kuma 'yncin mutane na kowa da kowa. Hana ɗaukar cikin da ba a so yana taimakawa wajen rage matsalar lafiyar uwa da kuma yawan mace-macen da suke da alaƙa da ɗaukar ciki. Jinkirin ɗaukar ciki a ƙananan 'yan mata waɗanda ke ƙara fuskantar hatsarin samun matsalolin lafiya ta dalilin haihuwar wuri, da kare ɗaukar ciki a cikin tsofaffin mata waɗanda su ma suke fuskantar ƙarin haɗarurruka, alfanun lafiya masu muhimmanci na tazarar iyali. Ta hanyar rage yawan ɗaukar cikin da ba a so ba, hanyar hana ɗaukar ciki shi ma na rage buƙatar aiwatar da zubda ciki mai haɗari da kuma rage yaɗuwar cuta mai karya garkuwar jiki HIV daga uwa zuwa sababbin jariran da aka haifa. Hakan zai iya kuma amfanar ilimin yara mata da samar da damarmakin ga mata da su shiga cikin al'umma sosai, wanda ya haɗa da ayyukan samun kuɗi. A bisa kiyasin shekarar 2017 da aka yi, mata miliyan 214 da suka kai shekarun haihuwa a yankuna masu tasowa suke da buƙatar da ba a cika musu ba ta hanyar kariyar ɗaukar ciki. Dalilan hakan ya haɗa da: Ƙarancin damar samun hanyar hana ɗaukar ciki ƙarancin zaɓin hanyoyi Tsoro ko sanin illar abu Ƙalubalantar al'ada ko addini Rashin ingancin isashshen ayyukan lafiya wariyar jinsi. Neman biyan buƙata Yana da matuƙar mahimmanci cewa wakilan horarrun jami'an lafiya su sanya hanyoyin tsarin iyali su zama a wadace kuma a sauƙaƙe ga al'umma musamman matasan da su ka kai munzili. Akwai ƙwararrarunjami'an lafiya da yawa (a inda doka ta ba da damar yin hakan) waɗanda su ke samar da hanyoyin tsarin iyali na gargajiya waɗannnan mutane sun haɗa da likitoci da ungozomomi. Wasu jami'an lafiyar misali jami'an lafiya na karkara, su na bayar da shawarwari game da hanyoyin tsarin iyali kamar shan ƙwayoyi da da anfani da kwaroro. Dangane da hanyoyin tsarin iyali na fiɗiya, mata da mazan za su je wajen likitan da ake kira clinician. Manufofin cigaba me ma'ana da aka tsara na shekara ta alif dubu biyu da talatin 2030, zai tabbatar da samar da tsare tsaren kula da lafiyar ɗa namiji a matsayinsa na namiji da kuma 'ya mace a matsayinta na mace. Wannan ya haɗa da tallafawa hanyoyin hana ɗaukar ciki da kuma samar da ingantattun tsare tsare akan hakan. WHO wato hukumar lafiya ta duniya tana ta buƙasa hanyoyin hana ɗaukar ciki ta hanyar samar da gamsassun ƙa'idoji don gudanawar me aminci da kuma aiwatar da ayyukan hana ɗaukan ciki da kuma tabbatarwa da ɗan adam damarsa ta yin anfani da hanyoyin. Kuma waɗansu ƙa'idoji ne na cigaba da kuma samar da bayanin mutum kafin fara yin anfani da magungunan hana ɗaukan ciki. WHO wato hukuman lafiya ta duniya tana taimakawa ƙasashe don aiwatar da manufofin hana ɗaukan ciki don ƙarfafa tsare tsare da shirye shiryen tsarin iyali. Bugu da ƙari,hukumar lafiya ta duniya tana ta ƙoƙarin samar da sababbun hanyoyin hana ɗaukan ciki kuma ta gabatar da bincike me zurfi don faɗaɗa da ƙarfafa samar da bayanai da ayyuka akan hanyoyin tsarin iyali. hanyoyin tsarin iyali. Akwai hanyoyin tsarin iyali da yawa kuma hakan ya ta'allaƙa ne da tasinrin hanyan dangane da yadda akayi anfani da ita. Waɗansu hanyoyin kai tsaye za a iya anfani da su wasu kuma sai suna buƙatar shawarar likita ko taimakonsa na fiɗa. Masu samar da bayanai game da harkar lafiya suna taka mahimmiyar rawa wajen taimakawa mutane dangane da yin anfani da hanyar da take da anfani kuma aka yadda da ita. Hanyoyin sun haɗa da: Hanyar yin allura ta hana ɗaukar ciki . Basi al'ada ta hanyar shan ƙwayoyi ko sanya wata 'yar ruba ko zoben mahaifa. Su na fesar da wani sinadari nau'i ɗaya kaɗan ko fiye wanda yake hana samar da ƙwai daga mace. Robobin (IUD's) Waɗansu 'yan abubuwa da ake sa su a cikin mahaifa da su ke hana maniyyin namiji haɗuwa da ƙwan mace. Hana ɗaukan ciki na gaggawa. Abu ne me yiwuwa a hana ɗaukan ciki bayan samun ma'amala marar tsafata ko kuma idan tsarin hana ɗaukan cikin da akayi anfani da shi ya gaza, ko dai a yi anfani da magani ko IUD. Akwai mafita guda biyar game da wannan. Kwaroron roba. kwaroron roba na maza yana kange mazakuta. kwaroron roba na mata ana saka shi a al'urar mace sako-sako. Duk kaninsu suna samar da katanga da za ta hana maniyyin namiji da ƙwan mace haɗuwa. Fiɗiya Ana ɗaukan fiɗiya a matsayin tabbatacciyar hanya da take tare maniyya ga maza ta kuma tare ƙwai ga mata. Ana iya yin ta basi raɗin kai ko dangane da cikakken bayani game da zaɓi. Shayarwa tana hana ɗaukan ciki. Wata hanyar wucin-gadi ta rashin ɗaukan ciki ga amare mata waɗanda al'adarsu ba zagayo ba. A wannan lokaci, ƙwayayen mace basa samuwa don haka ciki ba zai shiga ba.

Uzazi wa mpango Muhtasari: Uzazi wa mpango huruhusu watu kufikia idadi ya watoto wanayotaka, ikiwa ipo, na kuamua uachaji wa nafasi kati ya mimba zao. Inafanikishwa kwa kutumia njia za uzazi wa mpango na matibabu ya utasa. Taarifa za huduma za uzazi wa mpango ni msingi kwa afya na hali za binadamu kwa watu wote. Kuzuia mimba zisizotarajiwa husaidia kupunguza magonjwa ya uzazi na idadi ya vifo vinvyotokana na ujauzito. Kuchelewesha mimba kwa wasichana wadogo ambao wako katika hatari kubwa ya matatizo ya afya kutokana na uzazi wa mapema, na kuzuia mimba kwa akina mama ambao pia wanakabiliwa na hatari, ni faida muhimu za afya ya uzazi wa mpango. Kwa kupunguza viwango vya mimba zisizotarajiwa, uzazi wa mpango pia hupunguza hitaji la utoaji mimba usio salama na kupunguza maambukizi ya VVU kutoka kwa mma kwenda kwa watoto wachanga. Hii pia inaweza kunufaisha elimu kwa wasichana nakutengeneza fursa kwa wanawake kushiriki kikamilifu katika jamii, ikiwani pamoja na kuajiriwa kwa malipo. Kulingana na makadirio ya mwaka 2017, wanawake milioni 214 walio katika umri wa kuzaa katika mikoa ya nchi zinazoendelea wana hitaji la uzazi wa mpango ambalo halijafanikiwa. Sababu ya hili ni pamoja na: Ufikiwaji mdogo wa uzazi wa mpango. Uchaguzi mdogo wa mbinu. Hofu au uzoefu wa athari. Upnzani wa kiutamaduni au wa kidini. Ubora duni wa huduma zinazopatikana. Vikwazo vya kijinsia. Kukidhi mahitaji Ni muhimu kwamba afya ya uzazi wa mpango ipatikane kwa upana na kwa urahisi kupitia wahudumu wa afya wenye mafunzo kwa mtu yeyote aliyepevuka, wakiwemo vijana. Kuna kada nyingi za wahudumu wa afya ambao ni wenye mafunzo kwa ajili ya kutoa (pale inapoidhinishwa) njia za uzazi wa mpango za kiutamaduni zinazokubalikaikiwa ni pamoja na madaktari na wakunga. Whudumu wengine wa afya wenye mafunzo, kwa mfano wahudumu wa afya ya jamii, pia hutoa ushauri nasaha na baadhi ya njia za kupanga uzazi, kwa mfano vidonge na kondomu. Kwa njia kama vile kufunga uzazi, wanawake na wanaume wanahitaji kupelekwa kwa daktari. Malengo ya Maendele Endelevu yaliyowekwa kufikia 2030yatahitaji kuhakikisha kuwa huduma za afya ya ngono na uzazi zinapatikana kwa upana na kutumika. Hii n ipamoja na kusaidia huduma za uzazi wa mpango kupitia sera madhubuti za serikali na utoaji wa huduma za hali ya juu kwa watu binafsi. WHO inajitahidi kukuza uzazi wa mpango kwa kutoa miongozo yenye msingi wa ushahidi juu ya usalama wa utoaji wa huduma za njia za upangaji uzazi na kuhakikisha haki za binadamu katika programu za upangaji uzazi. Pia inakuza viwango vya ubora na kutoa sifa za awali za bidhaa za uzazi wa mpango. WHO inasaidi nchi kusaidia kurekebisha na kutekeleza zana hizi ili kuimarisha sera na programu za uzazi wa mpango. Zaidi ya hayo, WHO inashiriki katika kutengeneza teknolojia mpya ya uzazi wa mpango na kuongoza kufanya utafiti wa utekelezaji kwaajili ya kupanua ufikiaji na kuimarisha taarifa na huduma za uzazi wa mpango. Njia za uzazi wa mpamgo Kuna aina nyingi tofauti za uzazi wa mpango, na viwango tofauti vya ufanisi kulingana na matumizi sahihi. Baadhi ya njia zinaweza kupatikana kaunta, zingine zinaweza kuhitaji ushauri wa matibabu au hata kufanyiwa upasuaji. Waudumu wa afya wana zumuhimu mkubwa katika kuwasaidia watu kupata na kutumia njia ambayo ni nzuri na inayokubalika. Njia ni pamoja na: Njia za uzazi wa mpango wa homoni. Kawaida Vidonge vya kumeza au kijiti, mabaka au kitanzi. Zinatoa kiasi kidogo cha homoni moja au zaidi ambazo huzuia uchevushaji. Vifaa vya Intrauterine (IUDs) Vifaa vinavyioingizwa kwenye uterasi ambapo hutoa ama vitu vya shaba au kiasi kidogo cha homoni ili kuzuia manii kufikia yai. Uzazi wa mpangowa dharura. Inawezekana kuzuia mimba baada ya kujaimiiana bila kinga au ikiwa njia za uzazi wa mpango imeshindwa, ama kwa kidonge au kwa IUD. Kuna dieisha la siku tano kwaajili ya hili. Kondomu. Kondomu za kiume hufunika uume. Kondomu za kike huingizwa ndani ya uke. Zote kutoka kwa kizuizi kinachozuia manii na yai kukutana. Kufunga kizazi. Inachukuliwa kuwa njia ya kudumu ambayo huzuia manii kwa wanaume na mayai kwa wanawake. Uchaguzi wa hiari na ufahamu ni muhimu. Njia ya tatizo ya kukosa hedhi wakati wa kunyonyesha Njia ya muda ya uzazi wa mpango kwa mama aliyejifungua ambapo damu ya kila mwezi haijarudi. Katika kipindi hiki, mayai huwa hayapevuki na hivyo mimba haiwezi kutunga.

Ìdènà oyún Ìsọníṣókí: Ìfètò sọ́mọ bíbí máa ń gba àwọn ènìyàn láàyè láti ní iye ọmọ tó wù wọ́n, tó bà wà rárá àti láti lè sọ iye ààyè tó wù wọ́n láàrin oyún wọn. Wọ́n ń ríí ṣe látàrí ìlò àwọn ọ̀nà ìdènà oyún àti ìtọjú àìrọ́mọbí. Àlàyé lórí ìdènà oyún àti iṣẹ́ ṣíṣe ṣe pàtàkì sí ìlera àti ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn ti oníkálùkuù. Ìdènà oyún àìfẹ́ máa ń ṣe ìrànwọ́ láti mú àdínkù bá àìlera ìyá àti iye ikú tó rọ̀mọ́ oyún níní. Dídá oyún níní dúró láàárín àwọn ọmọbìnrin kékéèké tó ṣeéṣe fún láti ní ìṣòro àìlera látàrí títètè bímọ, àti ṣíṣe ìdènà oyún níní láàrin àwọn àgbàlagbà obìnrin tó ti fi ìgbà kan ní ìdojúkọ lọ́nà tó ga, jẹ́ àwọn ànfààní ìlera ti ìfètò sọ́mọ bíbí. Nípa mímú àdìnkù bá bá àwọn oyún àti àìfẹ́, ìdènà oyún náà máa n mú àdínkù bá ìṣẹ́yún tó léwu àti mímú àdìnkù bá ìtànkálẹ̀ àrùn kògbóógùn HIV láti ara ìyá sí ọmọ tuntun. Èyí tún lè jẹ́ àǹfààní fún ẹ̀kọ́ àwọn ọmọbìnrin àti láti pèsè àwọn àǹfààní fún obìnrin láti kópa nínú dáadáa ní àwùjọ, tó fi mọ́ iṣẹ́ òòjọ́ tó lówó nínú. Gẹ́gẹ́ bí ìṣirò 2017 ṣe ṣe àgbékalẹ̀ rẹ̀, obìnrin mílíọ̀nù 214 tó wà lọ́jọ́ orí ìbímọ ní àwọn agbègbè tó ṣẹ̀ṣẹ̀ ń dìde ni o ní àìní ohun ìdènà oyún tí wọn kò tíì bá pàdé. Àwọn ìdí fún èyí ni: Ààyè ìwọ̀nba sí àwọn ohun ìṣàmúlò fún dídènà oyún Ààyè iṣẹ ìwọ̀nba sí yíyan oríṣi ọ̀nà Ìbẹrù tàbí ìrírí àwọn ewu tó lè súyọ Ìtakò àṣà tàbí àwọn ẹ̀sìn Ìwọ̀n dídára sí àgbékalẹ̀ iṣẹ́tí kò tó nǹkan Àwọn ìdíwọ́ tó níí ṣe pẹ̀lú ìrísí akọ àti abo. Ṣíṣe ìtrẹ́lọ́rùn ìbéèrè Ó ṣe pàtàkì pé kí ìfètò sọ́mọ bíbí jẹ́ ohun tó wà ní àrọ́wọ́tó káàkiri láti ọ̀dọ̀ àwọn òṣìṣẹ́ akọṣẹ́mọṣẹ́ elétò ìlera sí ẹnikẹ́ni tó bá ti ń ní ìbálòpọ̀, àti pẹlú àwọn ọ̀dọ́. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìpele àwọn òṣìṣẹ́ ìlera tí wọ́n kọ́ láti pèsè (níbi tí kò àṣẹ ti wà) àwọn ọ̀nà ìdènà oyún ní ọ̀nà ìbílẹ̀ àti èyí tó ṣe ìtẹ́wọ́gbà nínú àṣà tó fi mọ́ àwọn dókítà àti àwọn agbeẹ̀bí. Àwọn akọṣẹ́mọṣẹ́ ètò ìlera mìíràn, bí àpẹẹrẹ àwọn akọṣẹ́mọṣẹ́ ètò ìlera ti àwùjọ, tún máa ń pèsè ìgbaninímọ̀ràn àti àwọn ọ̀nà ìfètò sọ́mọ bíbí, bí àpẹẹrẹ òògùn àti ọ̀rá ìdáàbòbò. Fún àwọn ọ̀nà bíi sísọ di òkóbó, ọkùnrin àti obìnrin nílò ìdarí láti lọ rí oníṣegùn. Àwọn àfojúsùn ìdàgbàsókè alálòpẹ́ tó wà ní àgbékalẹ̀ fún 2030 ni yóò nílò láti ríi dájú pé ètò ìlera ìbálòpọ̀ àti tọmọ bíbí ló wà ní àrọ́wọ́tó àwọn ènìyàn tí wọ́n sì ń lòó. Tó fi mọ́ ṣíṣe ìrànwọ́ fún iṣẹ́ ìfètò sọ́mọ bíbí látàrí àwọn òfin ìjọba tó múná àti ìpèsè iṣẹ́ tí ìdára wọn yáàyì fún ẹni kọ̀ọ̀kan. WHO ń ṣiṣẹ́ láti mú ìtẹ̀síwájú bá ìfètò sọ́mọ bíbí ní pa pípèsè àwọn ìlànà ajẹmẹ́rìí lórí ààbò àti iṣẹ́ ìṣàgbékalẹ̀ àwọn ọ̀nà ìfètò sọ́mọ bíbí àti láti ní àrídájú pé àwọn ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn wà nínú àgbékalẹ̀ ètò ìfètò sọ́mọ bíbí. Ó tún ṣe ìgbé dìde gbèdéke tó dára àti ṣíṣe ìpèsè ìwọ̀n tó fẹ́ẹ̀ dé gbèdéke àmúyẹ tó tọ́ ti àwọn ohun èlò ìfètò sọ́mọ bíbí. WHO máa ń ran àwọn orílẹ̀-èdè le láti lè faramọ́ àti láti ṣe ìfilọ́lẹ̀ ìṣàmúlò àwọn irinṣẹ́ yìí láti ró àwọn òfin ìfètò sọ́mọ bíbí yìí àti ètò wọn lágbára síi. Ní àfikún, WHO ń kópa nínú ṣíṣe àgbékalẹ̀ ìmọ̀ ẹrọ ti ìfètò sọ́mọ bíbí tuntun láti darí àti láti ṣe àkóso ìfilọ́lẹ̀ ìṣàmúlò ìwádìí láti ṣe ìmúgbóòrò àǹfààní sí àti láti ṣe ìrónilágbára ìfijíṣẹ́ àlàyé lórí ìfètò sọ́mọ bíbí àti iṣẹ́ rẹ̀. Àwọn ọ̀nà ìfètò sọ́mọ bíbí Ọ̀pọ̀lọpọ̀ irúfẹ́ ìfètò sọ́mọ bíbí ló wà, pẹ̀lú oríṣi ìwọ̀n ìṣiṣẹ́ èyí tó dá lórí ìlò tó tó. Àwọn ọ̀nà kan lè jẹ́ gbígbà lórí tábìlì ìta òògùn, àwọn mìíràn lè nílò ìmọ̀ràn ìlera tàbí ìdásí iṣẹ́-abẹ. Àwọn elétò ìlera ń kó ipa pàtàkì nínú ríran àwọn ènìyàn lọ́wọ́ láti wá àti láti lo ọ̀nà tí ó mú yányán tí ó sì jẹ́ ìtẹ́wọ́gbà. Àwọn Ọ̀nà ni: Àwọn ọ̀nà ìdènà ọmọ-bíbí oní-ìtarají Pàápàá jùlọ àwọn òògùn àfomilò tàbí àwọn ohun-ẹ̀lọ́, àwọn ohun-èlò olórùka fún òbò tàbí ojú-egbò. Wọ́n máa ń tú àwọn ìtarají oníye kékeré kan tàbí méjì jáde èyí tí o máa dènà ìpèsè ẹyin. Àwọn ohun-èlò ajẹmọ́ àtìbọnú-ilé-ọmọ (IUDs) Àwọn ohun èlò alátìbọ̀ ilé ọmọ níbi tí wọ́n ti máa ń ṣe ìkojáde bóyá ẹ̀yà kópà tàbí ìwọ̀nba atarají (ọ̀nà ìfètò sọ́mọ bíbí òjijì) láti ṣe ìdíwọ́ fún àtọ̀ láti dé ibi ẹyin. Ìfètò sọ́mọ bíbí òjijì Ó ṣeéṣe láti dènà oyún lẹ́yìn ìbálòpọ̀ aláìláàbò tàbí tí ìfètò sọ́mọ bíbí tó ti kùnà, bóyá pẹ̀lú òògùn oníkóró tàbí pẹ̀lú IUD. Ìwọ̀n ọjọ́ máàrún wà fún èyí. Ọ̀rá ìdáàbòbò Ọ̀rá ìdáàbòbò ọkùnrin máa ń bó okó. Ọ̀rá ìdáàbòbò ti obìnrin máa ń wà ní ìbámu tí kò fún nínú ojú ara. Méjèèjì máa ń ṣe gẹ́gẹ́ bíi ìdènà láti dí àtọ̀ àti ẹyin láti pàdé. Ìsọdi lákíríboto tàbí akúra Ṣe ìkàsí ọ̀nà títí láí tó máa ń ṣe ìdènà àtọ̀ lára ọkùnrin àti ẹyin nínú obìnrin. Iyán àtinúwá pẹ̀lú ìmọ̀ ṣe kókó. Ọ̀nà ìfọ́mọlọ́yàn àti àìṣe nǹkan oṣù Ọ̀nà Ìfètò sọ́mọ bíbí fún ìgbà díẹ̀ fún àwọn ìyá tuntun tí nǹkan oṣù wọn kò tíì dé. Ní àsìkò yìí, kìí sí oyún bí kò bá sí ìdàsílẹ̀ ẹyin.

Ukuvimbela inzalo Uhlolojikelele: Ukuhlela umndeni kuvumela abantu ukuthi bathole inani abalifunayo lezingane, uma likhona, futhi banqume isikhala phakathi nokukhulelwa kwabo. Kutholakala ngokusebenzisa izindlela zokuvimbela inzalo kanye nokwelashwa ngokuphathelene nokungabi nenzalo. Ulwazi kanye nezinsiza zokuvimbela inzalo zibalulekile empilweni nasemalungelweni abantu bonke. Ukuvimbela ukukhulelwa okungahlosiwe kusiza ekunciphiseni ukugula komama kanye nenani lokushona okuhlobene nokukhulelwa. Ukubambezela ukukhulelwa emantombazaneni asemancane asengozini enkulu yezinkinga zempilo ngenxa yokuthola abantwana ngaphambi kwesikhathi, nokuvimbela ukukhulelwa phakathi kwabesifazane asebekhulile nabo ababhekene nezingozi ezandayo, kuyizinzuzo ezibalulekile zezempilo ngokuphathelene nokuhlela umndeni. Ngokunciphisa amazinga okukhulelwa okungahlosiwe, ukuvimbela inzalo kunciphisa nesidingo sokukhishwa kwezisu okungaphephile futhi kunciphisa ukudluliselwa kwe-HIV ukusuka komama kuya ezinganeni ezisanda kuzalwa. Lokhu kungazuzisa nokufundisa amantombazane futhi kusungule namathuba okuthi abesifazane babambe iqhaza ngokugcwele emphakathini, okuhlanganisa nomsebenzi okhokhelwayo. Ngokwezilinganiso zango-2017, abesifazane abayizigidi ezingama-214 abaseminyakeni yobudala yokwazi ukuzala ezifundeni ezisathuthuka banesidingo ekungahlangabezwana naso sokuvimbela inzalo. Izizathu zalokhu zihlanganisa: ukufinyelela okulinganiselwe ekuvimbeleni inzalo izindlela ezingeziningi okungakhethwa kuzo ukwesaba noma okuhlangabezanwe nakho ngokuphathelene nemiphumela emibi ukuphikiswa kwalokhu ngokuphathele namasiko noma ezenkolo iqophelo elingelihle lezinsiza ezitholakalayo izithiyo ezisekelwe ebulilini. Ukwenelisa ukudingeka kwawo Kubalulekile ukuthi ukuhlela umndeni kutholakale kabanzi futhi kutholakale kalula ngezisebenzi zezempilo eziqeqeshiwe kunoma ubani oya ocansini, kuhlanganise nentsha. Kunezinhlaka eziningi zezisebenzi zokunakekelwa kwezempilo eziqeqeshelwe ukuhlinzeka (lapho kugunyaziwe khona) izindlela ezitholakalayo zasendaweni nezamukelekayo ngokwesiko ezihlanganisa odokotela kanye nababelethisi. Ezinye izisebenzi zezempilo eziqeqeshiwe, isibonelo izisebenzi zezempilo ezisebenza emphakathi, nazo zinikeza ukwelulekwa kanye nezindlela ezithile zokuhlela umndeni, isibonelo amaphilisi kanye namakhondomu. Ukuze uthole izindlela ezinjengokuvala inzalo, abesifazane nabesilisa kudingeka badluliselwe kudokotela. Imigomo Yentuthuko Esimeme ebekelwe u-2030 kuzodingeka iqinisekise ukuthi izinsiza zempilo ephathelene nocansi kanye nokuzala zitholakala kabanzi futhi ziyasetshenziswa. Lokhu kuhlanganisa ukusekela izinsiza zokuvimbela inzalo ngezinqubomgomo zikahulumeni ezisebenza ngendlela efanele zokuhlinzeka abantu ngezinsiza eziseqophelweni eliphezulu. I-WHO isebenzela ukukhuthaza ukuvimbela inzalo ngokukhiqiza iziqondiso ezisekelwe ebufakazini mayelana nokuphepha kanye nokunikezwa kwezinsiza kwezindlela zokuvimbela inzalo kanye nokuqinisekisa amalungelo abantu ezinhlelweni zokuvimbela inzalo. Iphinde ithuthukise izindinganiso zekhwalithi futhi inikeze ukufaneleka ngaphambi kwesikhathi kwezimpahla zokuvimbela inzalo. I-WHO isiza amazwe ukuba azivumelanise futhi asebenzise la mathuluzi ukuze aqinise izinqubomgomo kanye nezinhlelo zokuvimbela inzalo. Ngaphezu kwalokho, iWHO ibamba iqhaza ekwakheni ubuchwepheshe obusha bokuvimbela inzalo futhi ihola futhi iqhuba ucwaningo lokusebenzisa ukuze kwandiswe ukufinyelela nokuqiniswa kokulethwa kolwazi kanye nezinsiza zokuvimbela inzalo. Izindlela zokuvimbela inzalo Kunezinhlobo eziningi ezahlukahlukene zokuvimbela inzalo, ezinamanani ahlukene okusebenza ngendlela efanele okuncike ekusetshenzisweni ngendlela efanele. Ezinye izindlela zingatholakala ekhemisi, ezinye zingadinga iseluleko sezokwelapha noma ngisho nokungenelela ngokuhlinzwa. Abahlinzeki bokunakekelwa kwezempilo badlala indima ebalulekile ekusizeni abantu ukuthi bathole futhi basebenzise indlela esebenza ngendlela efanele futhi eyamukelekile. Izindlela zihlanganisa: Izindlela zokuvimbela inzalo zama-hormone Ngokujwayelekile amaphilisi noma okufakelwayo (implants), amapheshi noma amaringi esitho sangasese sowefazane. Kukhipha inani elincane lama-hormone elilodwa noma ngaphezulu okuvimbela ukuphuma kweqanda lowesifazane. Amadivayisi afakwa emlonyeni wesibeletho (ama-IUD) Amadivayisi afakwe esibelethweni lapho akhipha khona ingxenye yethusi noma inani elincane le-hormone (Levnorgesterol) ukuvimbela isidoda ukuba sifinyelele eqandeni. Ukuvimbela inzalo kwezimo eziphuthumayo Kungenzeka ukuvimbela ukukhulelwa ngemva kocansi olungaphephile noma uma ukuvimbela inzalo kwehlulekile, kungaba ngephilisi noma nge-IUD. Lokhu kungenziwa kungekadluli izinsuku ezinhlanu. Amakhondomu Amakhondomu abantu besilisa amboza isitho sangasese somuntu wesilisa. Amakhondomu abantu besifazane angena angathi khaxa esithweni sangasese somuntu wesifazane. Kokubili kwenza umgoqo ovimbela ukuthi isidoda singahlangani neqanda. Ukuvala inzalo Kuthathwa njengendlela kanomphelo yokuvimbela isidoda kwabaselisa kanye neqanda kwabesifazane. Kubalulekile ukuthi kukhethwe ngokuzikhethela futhi unolwazi. Indlela ye-Lactational amenorrhea Indlela yesikhashana yokuvimbela inzalo komama abasanda kubeletha abangakabuyeli ekuyeni esikhathini. Phakathi nale nkathi, amaqanda awakhishwa ngakho angeke kwenzeke ukukhulelwa.

የኮሮናቫይረስ በሽታ (ኮቪድ-19) ማጠቃሊያ፡- የኮሮናቫይረስ በሽታ (ኮቪድ-19) በ SARS-CoV-2 ቫይረስ የሚመጣ ተላላፊ በሽታ ነው፡፡ አብዛኛዎቹ በቫይረሱ የተያዙ ሰዎች ከቀላል እስከ መካከለኛ የመተንፈሻ አካላት ህመም ስለሚያጋጥማቸው ልዩ ህክምና ሳያስፈልጋቸው ይድናሉ፡፡ ይሁን እንጂ አንዳንዶቹ በጠና ስለሚታመሙ የሕክምና ክትትል ያስፈልጋቸዋል፡፡ በዕድሜ የገፉ ሰዎች እና እንደ የልብና የደም ቧንቧ በሽታ፣ የስኳር በሽታ፣ ሥር የሰደደ የመተንፈሻ አካላት በሽታ ወይም ካንሰር ያሉ ሥር የሰደዱ በሽታዎች ለከባድ ሕመም የመጋለጥ እድላቸው ሰፊ ነው፡፡ ማንኛውም ሰው በኮቪድ-19 ሊያዝ እና በጠና ሊታመም ወይም በማንኛውም እድሜ ሊሞት ይችላል፡፡ ስርጭትን ለመከላከል እና ለማዘግየት ምርጡ መንገድ ስለበሽታው እና ቫይረሱ እንዴት እንደሚሰራጭ በሚገባ ማወቅ ነው፡፡ እራስዎን እና ሌሎችን ከሌሎች ቢያንስ 1 ሜትር ርቀት በመራቅ፣ በትክክል የተደረገ ማስክ በማድረግ እና እጅን በመታጠብ ወይም አልኮል በመጠቀም እራስዎን እና ሌሎችን ከበሽታ ይጠብቁ፡፡ እርስዎ በሚሆኑበት ጊዜ ክትባት ይውሰዱ እና የአከባቢውን መመሪያ ይከተሉ። ቫይረሱ በበሽታው ከተያዘ ሰው አፍ ወይም አፍንጫ ውስጥ በሚያስሉ፣ በሚያስሉበት፣ በሚናገሩበት፣ በሚዘፍኑበት ወይም በሚተነፍሱበት ጊዜ በትንሽ ፈሳሽ ነጠብጣቦች ላይ ሊሰራጭ ይችላል፡፡ እነዚህ ነጠብጣች ከትላልቅ የመተንፈሻ ጠብታዎች እስከ ትናንሽ የአየር ጠብታዎች ይደርሳሉ፡፡ የአተነፋፈስ ስነ-ምግባርን መለማመድ አስፈላጊ ነው፤ ለምሳሌ ክርን ላይ መሳል እና ቤት ውስጥ መቆየት እና ህመም ከተሰማዎት እስኪያገግሙ ድረስ እራስን ማግለል፡፡ መረጃ ያግኙ:፡- ለህዝብ ምክር ይስጡ፡፡ አፈ-ታሪኮች ጥያቄ እና መልሶች የሁኔታ ዘገባዎች በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ላይ ያሉ መረጃዎች በሙሉ መከላከላኪያ፡- በሽታውን ለመከላከል እና የኮቪድ-19 ስርጭትን ለማዘግየት የሚከተሉትን ያድርጉ፡- ክትባት ሲኖር ይከተቡ፡፡ ምንም እንኳን ህመሙ ባይሰምዎትም ከሌሎች ቢያንስ 1 ሜትር ይራቁ፡፡ አካላዊ ርቀትን ማስጠበቅ በማይቻልበት ጊዜ ወይም ደካማ በሆነ የአየር ማናፈሻ ውስጥ በሚሆኑበት ጊዜ በትክክል የተገጠመ ጭምብል ይልበሱ። በተዘጉ ቦታዎች ላይ ክፍት እና በደንብ አየር ያላቸው ቦታዎችን ይምረጡ፡፡ ቤት ውስጥ ከሆኑ መስኮት ይክፈቱ፡፡ እጅዎን በሳሙና እና በውሃ አዘውትረው ይታጠቡ ወይም በአልኮል እጅ ማሸት ያፅዱ። ሲያስሉ ወይም ሲያስነጥሱ አፍዎን እና አፍንጫዎን ይሸፍኑ ህመሙ ከተሰማዎት እስኪያገግሙ ድረስ ቤት በመቆየት እራስዎን ያገለሉ። ምልክቶቹ፡- ኮቪድ-19 የተለያዩ ሰዎችን በተለያየ መንገድ ጉዳት ያደርስባቸዋል፡፡ አብዛኛዎቹ በበሽታው የተያዙ ሰዎች ከቀላል እስከ መካከለኛ ህመም ምልክቶች የሚሰማቸው ሲሆን ሆስፒታል ሳይገቡ ይድናሉ፡፡ በጣም የተለመዱ ምልክቶች፡- ትኩሳት፣ ሳል፣ የድካም ስሜት፣ ጣዕም ወይም ሽታ ማጣት፤ ብዙም ያልተለመዱ ምልክቶች፡- የጉሮሮ መቁሰል፣ ራስ ምታት እና ህመም፣ ተቅማጥ፣ የቆዳ ሽፍታ ወይም የጣቶች ወይም የእግር ጣቶች ቀለም ወይም በአይኖች ላይ የብስጭት ምልክት መታየት፡፡ ከባድ ምልክቶች፡- የመተንፈስ ችግር ወይም የትንፋሽ ማጠር፣ የንግግር ወይም የመንቀሳቀስ አቅም ማጣት ወይም ግራ መጋባት፣ የደረት ሕመም መሰማት፡፡ ከባድ ምልክቶች ከታዩ ወዲያውኑ የሕክምና እርዳታ ይፈልጉ፡፡ ሀኪምዎን ወይም የጤና ተቋምዎን ከመጎብኘትዎ በፊት ሁል ጊዜ ይደውሉ፡፡ ቀላል ምልክት ያለባቸው ሰዎች የዓለም ጤና ድርጅት ጤናማ ከሆኑ ምልክቶቻቸውን በቤት ውስጥ መቆጣጠር አለባቸው፡፡ በአማካይ አንድ ሰው በቫይረሱ ከተያዘበት ጊዜ ጀምሮ ምልክቱ እስኪታይ ድረስ ከ5-6 ቀናት የሚወስድ ቢሆንም እስከ 14 ቀናት ሊወስድ ይችላል፡፡

Coronavirus disease (COVID-19) Overview: Coronavirus disease (COVID-19) is an infectious disease caused by the SARS-CoV-2 virus. Most people infected with the virus will experience mild to moderate respiratory illness and recover without requiring special treatment. However, some will become seriously ill and require medical attention. Older people and those with underlying medical conditions like cardiovascular disease, diabetes, chronic respiratory disease, or cancer are more likely to develop serious illness. Anyone can get sick with COVID-19 and become seriously ill or die at any age. The best way to prevent and slow down transmission is to be well informed about the disease and how the virus spreads. Protect yourself and others from infection by staying at least 1 metre apart from others, wearing a properly fitted mask, and washing your hands or using an alcohol-based rub frequently. Get vaccinated when it’s your turn and follow local guidance. The virus can spread from an infected person’s mouth or nose in small liquid particles when they cough, sneeze, speak, sing or breathe. These particles range from larger respiratory droplets to smaller aerosols. It is important to practice respiratory etiquette, for example by coughing into a flexed elbow, and to stay home and self-isolate until you recover if you feel unwell. Stay informed: Advice for the public Myth busters Questions and answers Situation reports All information on the COVID-19 outbreak Prevention: To prevent infection and to slow transmission of COVID-19, do the following: Get vaccinated when a vaccine is available to you. Stay at least 1 metre apart from others, even if they don’t appear to be sick. Wear a properly fitted mask when physical distancing is not possible or when in poorly ventilated settings. Choose open, well-ventilated spaces over closed ones. Open a window if indoors. Wash your hands regularly with soap and water or clean them with alcohol-based hand rub. Cover your mouth and nose when coughing or sneezing. If you feel unwell, stay home and self-isolate until you recover. Symptoms: COVID-19 affects different people in different ways. Most infected people will develop mild to moderate illness and recover without hospitalization. Most common symptoms: fever, cough, tiredness, loss of taste or smell. Less common symptoms: sore throath, headacheaches and pains, diarrhoeaa, rash on skin, or discolouration of fingers or toesred or irritated eyes. Serious symptoms: difficulty breathing or shortness of breath, loss of speech or mobility, or confusion, chest pain. Seek immediate medical attention if you have serious symptoms. Always call before visiting your doctor or health facility. People with mild symptoms who are otherwise healthy should manage their symptoms at home. On average it takes 5–6 days from when someone is infected with the virus for symptoms to show, however it can take up to 14 days.

Ƙwayar Cutar Kwarona (COVID-19) Gamsashshen bayani: Ƙwayar Cutar Kwarona (COVID-19) cuta ce mai yaɗuwa da aka samo daga ƙwayar cutar SARS-CoV-2. Yawancin mutanen da suka kamu da cutar Kwarona su kan fiskanci matsalar numfashi kuma su kan samu lafiya ba tare da wata kulawa ta likita ba. Sai dai, wasu za su kwanta magashiyyan kuma su baƙaci kulawar likita. Tsofaffi da waɗanda su ke da wasu cututtuka masu wuyar maganai kamar cutar zuciya da ciwon siga da cutar numfashi ko kuma cutar daji su su kafi kumawa da cuta sosai. Kowa zai iya kamuwa da cutar Kwarona kuma ya kwanta magashiyyan koma ya muta ba tare da la'akari da shekarunsa ba. Hanya mafi dacewa da za a daƙile da kuma rage bazuwar Kwarona ita ce, a zamo a farke game da cutar da kuma yadda da ke yaɗuwa. Kiyaye kanka da sauran al'umma daga kamuwa da cutar Kwarona ta hanyar bada tazara akalla mita 1 tsakanin ka da mutane, ka sanya takukkumi da ya maka cif ka kuma dinga wanke hannunka da santeza. A yi maka riga-kafi in an zo kan ka, kuma ka bi dokokin kare kai. Ƙwayar cutar za ta iya yaɗuwa daga wanda ya kamu da ita ta baki ko hanci ta wasu 'yan sinadarai mitsimitsi yayin da me ita yayi tari ko atishawa ko magana ko waƙa ko numfashi. Waɗannan 'yan ƙananan abubuwa akwai ƙanana akwai manya. Yana da mahimmanci a kiyaye lafiyar numfashi, misali ta hanyar yin tari a cikin hannu da kuma zama a gida da killacewa in ka ji ba ka da lafiya. Ka zamo me samun bayanai.: Shawara ga al'umma. Sojan gona Tambayoyi da amsoshi. Rahoton yanayi Dukkan bayanai game da ɓarkewar cutar COVID-19. Riga-kafi: don hana kamuwa da kuma dakile yaɗuwar COVID-19, sai a aikata waɗannan abubuwan masu biyowa. Ka yi riga kafi yayin da akwai riga kafin. Ka ba da tazara ta aƙalla mita 1 tsakaninka da muta ne ko da kuwa ba su nuna alamar rashin lafiya. Ka sanya takunkumi daidai yayin da ba da tazara ba zai yiwu ba a gurin da ba wadatacciyar iska. Ka zaɓi zama a filin gurin da yake da wadatacciyar iska akan gurin da yake a rufe. Ka buɗe taga in kana cikin ɗaki. Wanke hannye ko da yaushe da sabulu da ruwa ko a goge su da sinadaran kashe cuta na hannu. Ka rufe bakin ka da hancinka lokacin da kake tari ko atishawa. Idan ka ji rashin lafiya, ka zauna a gida kuma ka killace kanka har sai ka samu sauƙi. Ala'momin cuta: Covid 19 tana iya kama mutanne dabandabam ta hanyoyi mabanbamta. Yawancin mutanen da suka kamu suna nuna alamun rashin lafiya kaɗan kuma su sami sauƙi ba tare da zuwa asibiti ba. Alamomin da suka fi shahara: Zazzaɓi, tari, gajiya, rashin ɗanɗano ko rashin jin ƙamshi da wari. Ƙananan alamomin su ne: ciwon maƙogwaro, ciwon kai da zafi da gudawa da ƙuraje a jiki, ko canjawar kalar yatsu ko yatsan ƙafa yayi ja ko ido ya rinƙa zafi. Alamomi masu tsanani: yin numfashi da ƙyar ko rashin numfashi da kasa yin magana ko motsi, ko ɗimuwa ko ciwon ƙirji. Ka nemi samun kulawa ta gaggawa in kana fama da alamomi masu tsanani. Ko da yaushe ka kira kafin ka je wurin likitanka ko jami'in lafiya. Mutanen da suke da ƙananan alamomi waɗanda kuma suke da lafiya, sai suyi malejin alamominsu a gida. A ƙiyasce, yana ɗaukan kwana biyar zuwa shida 5 - 6 daga lokacin da mutum ya kamu da cutar covid 19 zuwa lokacin da alamomi za su bayyana, ko da yake ya kan iya ɗaukan har kwana goma sha huɗu 14.

Ugonjwa wa virusi vya korona (UVIKO-19) Muhtasari: Ugonjwa wa virusi vya korona (UVIKO-19) ni ugonjwa wa kuambukiza unaosababishwa na virusi vya SARS-CoV-2. Watu wengi walioambukizwa virusi hivyo watapata ugonjwa wa kupumua kwa wastani hadi wastani na kupona bila kuhitaji matibabu maalumu. Walakini, wengine watakuwa wagonjwa sana na watahitaji matibabu. Wazee na wale walio na magonjwa yanndani kama vile ugonjwa wa moyo na mishipa, kisukari, ugonjwa sugu wa kupumua, au saratani wana uwezekano mkubwa wa kuugua hasa. Mtu yedyote anaweza kuugua UVIKO-19 na kuwa mgonjwa sana ama kufa katika umri wowote. Njia bora ya kuzuia na kupunguza kasi ya uambukizaji ni kufahamishwa vyema kuhusu ugonjwa huo na jinsi virusi vinavyoenea. Jilinde mwenyewe na wengine dhidi ya maambukizo kwa kukaa angalau mita 1 kutoka kwa wengine, kuvaa barakoa iliyofungwa vizuri, na kuosha mikono yako au kusugua kwa spiriti mara kwa mara. Pata chanjo ifikapo zamu yako ’na ufuate mwongozo wa nchini kwako. Virusi vinaweza kuenea kutoka kwenye mdomo au pua ya mtu aliyeambukizwa kwa chembe ndogo wakati wa kukohoa, kupiga chafya, kuzungumza, kuimba au kupumua. Chembe hizi huanzia matone makubwa ya kupumua hado erosoli ndogo. Ni muhimu kujizoesha adabu za kupumua, kwa mfano kukoholea kwenye kiko cha mkono, na kukaa nyumbani na kujitenga hadi upone ikiwa unajisikia vizuri. Endelea kufahamishwa: Ushauri kwa umma. Wasomaji wa hadithi Maswali na majibu. Taarifa za hali. Taarifa zote kuhusu mlipuko wa UVIKO-19 Kinga: Ili kuzuia maambukizo na kupunguza kasi ya maambukizo ya UVIKO-19, fanya yafuatayo: Pata chanjo wakati chanjo inapatikana kwako. Kaa mbali na wengine angalau mita 1, hata kama hawaonekani kuwa wagonjwa. Vaa barakoa iliyofumika vizuri wakati umbali wa kimwili hauwezekani au ukiwa katika mazingira yasiyo na hewa ya kutosha. Chagua nafasi zilizowazi, zenye kuingiza hewa nzuri juu ya zile zilizofungwa. Fungua dirisha kama ni ndani. Nawa mikono yako mara kwa mara kwa sabuni na majzi au isafishe kwa kutumia vitakasa mikono. Funika mdomo wako na pua unapokohoa au kupiga chafya. Ikiwa unajisikia vibaya, kaa nyumbani na ujitenge hadi upone. Dalili: UVIKO-19 huathiri watu tofauti tofauti kwa njia tofauti. Watu wengi walioambukizwa wataugua kiasi na kupona bila kulazwa hospitalini. Dalili za kawaida: homa, kikohozi, uchovu, kupoteza ladha au harufu. Dalili chache za kawaida: maumivu ya koo, maumivu ya kichwa na maumivu, kuhara, upele kwenye ngozi, au kubadilika rangi ya vidole au macho kuwashwa. Dalili kali: changamoto za kupumua au upungufu wa pumzi, kupoteza uwezo wa kuzungumza au kutembea, au kuchanganyikiwa, maumivu ya kifua. Tafuta matibabu ya haraka ikiwa una dalili za hatari. Piga simu kila wakati kabla ya kumtembelea daktari wako au kituo cha afya. Watu walio na dalili za wastani ambao wana afya njema wanapaswa kudhibiti dalili zao nyumbani. Kwa wastani huchukuawa siku 5 hadi 6 – tangu siku ambayo mtu ameambukizwa na virusi hivyo ili kuonekana kwa dalili, walakini inaweza kuchukuwa hadi siku 14.

Àrùn kòrónà (COVID-19) Ìsọníṣókí: Àrùn kòrónà (Covid-19) je àrùn àkóràn tí fáírọ́sì SARS-Cov-2 ṣe okùnfà rẹ̀. Ọ̀pọ̀ èèyàn ti ó kó àrùn náà yóò ní ìrírí àìsàn ajẹmọ́-ìmí ní ìwọ̀ǹba sí déédé, tí wọn ó sì rí ìwòsàn láìsí ìtọ́jú pàtàkì kan. Síbẹ̀ síbẹ̀ ọ̀pọ̀ àwọn èèyàn ní yóò wà ní ìdùbúlẹ̀ àìsàn gidi tí wọ́n ó sì nílò ìrànlọ́wọ́ dọ́kítà. Àwọn àgbàlagbà àti àwọn tí ó ní àwọn àìlera tí-ó-ti -wà-tẹ́lẹ̀ gẹ́gẹ́ bí i àrùn inú ọkàn, ìtọ̀-ṣúgà, akọ-àrùn-ajemọ́-ìmí, tàbí jẹjẹrẹ ni wọ́n ṣeéṣe lá ti fa àìsàn tí ó le. Ẹnikẹ́ni ni ó lè ṣàìsàn pẹ̀lú àrùn COVID-19 tí àìsàn yìí yóò di ńlá tàbí kí ẹni náà kú ní ọjọ́ orí yòówù. Ọ̀nà tí ó dára jùlọ láti dẹ́kun tàbí mú ìdíkùn bá títàn kálẹ̀ ni láti nímọ̀ tí ó péye nípa àìsàn náà àti bí fáírọ́ọ̀sì. Ṣe ìdáàbòbò ara rẹ àti àwọn ẹlòmíràn níbi àkóràn nípa dídúró ní míta 1 sí ara yín, wíwò ìbòmú tí ó ṣe rẹ́gí àti fífọ ọwọ́ tàbí lílọ rọ́ọ̀bù ọlọ́tí-líle lóòrè kóòrè. Gba àjẹsára ìdènà-àìsàn nígbà tí ó bá kàn ọ́ kí ó sì tẹ̀lẹ́ ìtọ́ni a bá-làákàyè-mú. Fáírọ́ọ̀sì náà lè tàn ká láti ẹnu ẹni tí ó lùgbàdè àrùn náà tàbí imú nípasẹ̀ ìdọ̀tí kéékèèké afara-pẹ́-omi nígbà tí wọ́n bá wùkọ́, sín, sọ̀rọ̀, kọrin tàbí mí. Àwọn ìdọ̀tí yìí bẹ̀rẹ̀ láti ikun imú ńlá sí ikun imú kéékéèké. Ó ṣe pàtàkì láti kópa nínú ìwà ìmí tí ó bójú mu , bí i àpẹẹrẹ wù wúkọ́ sí ìgunwọ́ wá, àti dídúró sílé láti yíyara ẹni sọ́tọ̀ di ìgbà tí ara rẹ yóò fi yá tí ara rẹ kò bá yá. Mọ ohun tó ń lọ: Ìmọ̀ràn fún gbogbo ènìyàn Àwọn àláhésọ ọ̀rọ̀ Ìbéèrè àti ìdáhùn ìjábọ̀ ìṣẹ̀lẹ̀ Gbogbo àlàyé lórí bíbẹ́ sílẹ̀ àrùn COVID - 19 Ìdènà: láti dènà àkóràn àti láti mú ìdíkún bá títàn kálẹ̀ rẹ̀, ṣe àwọn wọ̀nyí. Gba àjẹsára ìdènà-àrùn. Dúró ní mítà 1 sí àwọn ẹlòmíràn, kódà tí ó bá jọ bí ẹni wí pé wọn ò ṣe àárẹ̀. Wọ ìbomú tí ó ṣe rẹ́gí nígbà tí ìfun ara ẹni láàyè ò bá ṣeé ṣe tàbí nígbà tí ó bá ní ibi tí ò tí sí àyè fún afẹ́fẹ́ láti yíká. Yan àyè tí ó ṣí sílẹ̀, àyè tí afẹ́fẹ́ ń ráyè wọlé dára dára sí èyí tí ó dí. Sí fèrèsé nígbà tí ó bá bà nínú ilé. Fọ ọwọ́ rẹ lóòrè lóòrè pẹ̀lú ọṣẹ àti omi tàbí kí o fi rọ́ọ̀bù ọlọ́tí-líle. Bo ẹnu rẹ àti imú nígbà tí ó bá ń wúkọ́ tàbí sìn. Tí ara rẹ ò bá yá, dúró sílé kí o sì ya ara rẹ sọ́tọ̀. Àmì Àṣàfihàn: Àìsàn Covid - 19 máa ń ní ipa lórí oníríirú ènìyàn ní òníríirú ọ̀nà. Púpọ̀ nínú àwọn tí ó lùgbàdè rẹ̀ yóò ní àìsàn ní ìwọ̀ǹba sí déédé tí wọn ó sì rí ìwòsàn láì lọ sí ilé-ìwòsàn. Àmì tó gbajúmọ̀: ibà, ikọ́, ìrẹ̀wẹ̀sì, ìpàdánù-ìtọ́wò. Àwọn àmì tí kò gbajúmọ̀: ọ̀nà ọ̀fun dídùn, orí fífọ́ àti ìrora, ìgbé gbuuru, kúrúkùsá lórí awọ̀, tàbí bíba àwọ̀ èékánná jẹ́ tàbí èékánná ẹsẹ̀ tàbí kí ojú má ṣe é rí. Àmì tó le koko : líle láti mí tàbí ìgékúrú ìmí, ìpàdánù ọ̀rọ̀ sísọ tàbí ìrìn, tàbí kí ǹkan máa rúni lójú, àyà dídùn. Gbìyànjú láti rí dókítà tí o bá ní àwọn àmì tí ó le koko yìí. Máa pe dókítà rẹ kí o tó lọ ọ ri tàbí ilé-ìwòsàn. Àwọn èèyàn tí wọ́n ní àmì níwọ̀ǹba tí ìlera wọn ò fi bẹ́ ẹ̀ mẹ́hẹ ṣe àkóso àwọn àmì wọn nílé. Ní gbèdéke àjọpín ó má a ń lò tó ọjọ́ 5-6 nígbà tí èèyàn bá kó fáírọ́ọ̀sì kí àmì tó fara hàn, sílẹ̀ síbẹ̀ ó lè lo ọjọ́ 14.

Isifo se-Coronavirus (iCOVID-19) Uhlolojikelele: Isifo se-coronavirus (iCOVID-19) yisifo esithathelanayo esibangelwa igciwane le-SARS-CoV-2. Iningi labantu abatheleleke ngaleli gciwane lizoba nesifo somgudu wokuphefumula esincane ukuya kwesingatheni futhi lilulame ngaphandle kokudinga ukwelashwa okukhethekile. Nokho, abanye bazogula kakhulu futhi badinge usizo lwezokwelapha. Abantu asebekhulile kanye nalabo abavele benezifo ezithile ezifana nesifo semithambo yegazi kanye nenhliziyo, isifo sikashukela, isifo somgudu wokuphefumula esingamahlalakhona, noma umdlavuza basemathubeni amaningi okugula kakhulu. Noma kungabani angaguliswa yiCOVID-19 bese egula kakhulu noma ashone nganoma yimiphi iminyaka yobudala. Indlela engcono yokuvimbela lokhu kanye nokwehlisa ukutheleleka ukuthi wazi ngokwanele mayelana nesifo kanye nokuthi isabalala kanjani ivayirasi. Zivikele wena kanye nabanye ekuthelelekeni ngokuhlala uqhelelene okungenani ngemitha elilodwa nabanye, ugqoke isifonyo esifakwe kahle, futhi ugeze izandla zakho noma usebenzise njalo i-alcohol-based rub. Gonywa uma sekuyithuba lakho futhi ulandele isiqondiso sendawo. Le vayirasi ingabhebhetheka isuka emlonyeni noma ekhaleni lomuntu othelelekile ngezinhlayiya ezincane ezingamanzi lapho bekhwehlela, bethimula, bekhuluma, becula noma bephefumula. Lezi zinhlayiya zisukela kumaconsi amakhulu okuphefumula ukuya kuma-aerosol amancane. Kubalulekile ukuzijwayeza indlela yokuphefumula, isibonelo ngokukhwehlela endololwaneni egotshisiwe, kanye nokuhlala ekhaya futhi ungahlangani nabanye abantu uze ululame uma uzizwa ungaphilile. Hlala unolwazi: Iseluleko somphakathi Ukuphikisa okungelona iqiniso Imibuzo nezimpendulo Imibiko yesimo Yonke imininingwane ngokuqubuka kweCOVID-19 Ukuvimbela: Ukuze uvimbele ukutheleleka kanye nokunciphisa ukudluliselwa kweCOVID-19, yenza lokhu okulandelayo: Gonywa uma umgomo utholakala kuwe. Hlala uqhele okungenani ibanga eliyimitha eli-1 kwabanye, ngisho noma bebonakala bengaguli. Gqoka isifonyo esifakwe kahle lapho ukuqhelelana ngokomzimba kungenzeki noma lapho kusendaweni ekungangeni kuyo umoya ngokwanele. Khetha izindawo ezivulekile, ezingena kahle omoya esikhundleni sezivaliwe. Vula ifasitela uma ungaphakathi endlini. Geza izandla zakho njalo ngensipho namanzi noma uzihlanze nge-alcohol-based hand rub. Mboza umlomo kanye nekhala lapho ukhwehlela noma uthimula. Uma uzizwa ungaphilile, hlala ekhaya futhi ungahlangani nabanye uze ululame. Izimpawu: I-COVID-19 ithinta abantu abahlukene ngezindlela ezahlukene. Abantu abaningi abathelelekile bazoba nokugula okuncane ukuya kokungatheni futhi balulame ngaphandle kokulaliswa esibhedlela. Izimpawu ezijwayeleke kakhulu: imfiva, ukukhwehlela, ukukhathala, ukulahlekelwa umuzwa wokunambitheka noma wokuzwa iphunga. Izimpawu ezingajwayelekile kangako: umphimbo obuhlungu, ukuphathwa ikhanda kanye nobuhlungu, isifo sohudo, ukuqubuka esikhumbeni, noma ukushintsha kombala weminwe noma amehlo abomvu noma abuhlungu. Izimpawu ezibucayi: ubunzima bokuphefumula noma iphika, ukungakwazi ukukhuluma noma ukuhamba, noma ukudideka komqondo, ubuhlungu besifuba. Funa usizo lwezokwelapha ngokushesha uma unezimpawu ezibucayi. Shaya ucingo njalo ngaphambi kokuvakashela udokotela wakho noma isikhungo sezempilo. Abantu abanezimpawu ezingatheni futhi abaphilile kufanele bengamele izimpawu zabo ekhaya. Ngokwesilinganiso kuthatha izinsuku ezi-5 ukuya kweziyi-6 kusukela lapho othile etheleleke ngevayirazi kuze kube yilapho kubonakala khona izimpawu, nokho kungathatha izinsuku ezingafinyelela kweziyi-14.

የክራይሚያ-ኮንጎ የደም መፍሰስ ትኵሳት ማጠቃሊያ፡- ክራይሚያ-ኮንጎ የልብ ደም መፍሰስ ትኩሳት (CCHF) የቫይረስ ሄመሬጂክ ትኩሳት አብዛኛውን ጊዜ በ መዥገሮች የሚተላለፍ ነው፡፡ በተጨማሪም በቫይረሱ በተያዙ የእንስሳት ሕብረ ህዋሳት( ቫይረሱ ወደ ደም ውስጥ የገባበት የእንስሳት ሕብረ ሕዋስ) በመገናኘት በእንስሳት እርድ ወቅት እና ከዚያ በኋላ ወዲያውኑ ሊያዝ ይችላል። የ CCHF ወረርሽኞች ቫይረሱ ወደ ወረርሽኞች ሊያመራ ስለሚችል ከፍተኛ የሞት መጠን (ከ10-40%)፣ የሆስፒታል እና የጤና ተቋማት ወረርሽኞችን ሊያስከትል ስለሚችል ለመከላከል እና ለመፈወስ አስቸጋሪ ስለሆነ ለህብረተሰብ ጤና አገልግሎት አስጊ ነው፡፡ CCHF በመላው አፍሪካ፣ በባልካን፣ በመካከለኛው ምስራቅ እና በኤስያ አካባቢዎች የተስፋፋ ነው፡፡ በሽታው እ/አ/አ በ 1944 በክራይሚያ ባሕረ ገብ መሬት ውስጥ ለመጀመሪያ ጊዜ የታየ ሲሆን ክራይሚያ የልብ ደም መፍሰስ ትኩሳት የሚል ስም ተሰጥቶታል፡፡ እ.ኤ.አ. በ 1969 ክራይሚያ የልብ ደም መፍሰስ ትኩሳትን (Crimean haemorrhagic fever) የሚያመጣው በሽታ አምጪ ተህዋሲያን እ/አ/አ በ 1956 በኮንጎ ተፋሰስ ውስጥ ተለይቶ የታወቀው በሽታ መንስኤው እንደሆነ ታውቋል፡፡ የሁለቱ የቦታ ስሞች ትስስር የበሽታውን እና የቫይረሱን መጠሪያ ስም አስገኝቷል፡፡ ምልክቶቹ፡- በመዥገር ንክሻ መበከልን ተከትሎ የሚታይ ሲሆን የክራይሚያ-ኮንጎ የልብ ደም መፍሰስ ትኩሳት (CCHF) የመራቢያ ጊዜ ከ1-3 ቀናት ሲሆን ቢበዛ 9 ቀናት ይሆናል፡፡ በመዥገር ንክሻ መበከልን ተከትሎ የሚታይ ሲሆን የክራይሚያ-ኮንጎ የልብ ደም መፍሰስ ትኩሳት (CCHF) የመራቢያ ጊዜ ከ1-3 ቀናት ሲሆን ቢበዛ 9 ቀናት ይሆናል፡፡ የሕመም ምልክቶች የሚያሳየው ድንገተኛ ሲሆን ትኩሳት፣ የጡንቻ ሕመም፣ ማዞር፣ የአንገት ሕመም፣ የጀርባ ህመም፣ ራስ ምታት፣ የዓይን ሕመም እና የፎቶፊብያ (የብርሃን ስሜትን) ሊያጠቃልል ይችላል፡፡ ቀደም ብሎ ማቅለሽለሽ፣ ማስታወክ፣ ተቅማጥ፣ የሆድ ህመም እና የጉሮሮ መቁሰል ሊኖር ይችላል፣ ከዚያ በኋላ ደግሞ ከፍተኛ የስሜት መለዋወጥ እና ግራ መጋባት ሊኖር ይችላል፡፡ ከ 2-4 ቀናት በኋላ ህመሙ በድብርት እና በእንቅልፍ ማጣት ሊተካ የሚችል ሲሆን ሊታይ ከሚችል የጉበት መጨመር በተጨማሪ የሆድ ህመሙ ወደ ላይኛው ቀኝ አራተኛ ክፍል ሊገለበጥ ይችላል፡፡ ሌሎች ክሊኒካዊ ምልክቶች ታኪካርዲያ( ፈጣን የልብ ምት)፣ ሊምፋዴኖፓቲ( የሊምፍ ኖዶች መጨመር) እና የፔቴኪየል ብጕር( በቆዳው ውስጥ በሚፈሰው ደም ምክንያት የሚከሰት ብጕር) እንደ አፍ እና ጉሮሮ እና በቆዳው ውስጥ ባሉ ውስጣዊ የፈሳሽ ገጽታዎች ላይ ይገኙበታል። የሰውነት ደም መፍሰስ ህመም ለትላልቅ ሽፍቶች ኤክማሴስ እና ሌሎች የደም መፍሰስ ክስተቶች መንገድ ሊሆን ይችላል፡፡ ብዙውን ጊዜ የሄፐታይተስ ምልክቶች ያሉ ሲሆን በጠና የታመሙ ታካሚዎች ከህመም ከአምስተኛው ቀን በኋላ በፍጥነት የኩላሊት መበላሸት፣ ድንገተኛ የጉበት ስራ ማቆም ወይም የሳንባ ምች ይደርስባቸዋል፡፡ ህክምና፡- የክራይሚያ-ኮንጎ የደም መፍሰስ ትኵሳት( CCHF) በሽታ ያለባቸውን ሰዎች ለመቈጣጠር ዋናው አቀራረብ ምልክቶቹን በማከም አጠቃላይ የድጋፍ እንክብካቤ ማድረግ ነው። የፀረ-ቫይረስ መድሃኒት የየልብ ደም መፍሰስ ትኩሳት (CCHF) ህመምን ለመፈወስ ያገለግላሉ፡፡ ሁለቱም የቃል እና የደም ቧንቧ መድኃኒቶች ውጤታማ ይመስላሉ። ከየክራይሚያ-ኮንጎ የልብ ደም መፍሰስ ትኩሳት (CCHF) የሚነሳ የሞት መጠን በግምት 30% ሲሆን ሞት የሚከሰተው በህመም በሁለተኛው ሳምንት ውስጥ ነው፡፡ ከበሽታው በተፈወሱ ታካሚዎች ላይ መሻሻል የሚጀምረው በሽታው ከተከሰተ በዘጠነኛው ወይም በአሥረኛው ቀን ነው። የእንስሳ መዥገሮች ህመም ዑደት ብዙውን ጊዜ ሳይስተዋል ስለሚሄድ እና በቤት እንስሳት ላይ ያለው በሽታ ብዙውን ጊዜ የማይታይ ስለሆነ የክራይሚያ-ኮንጎ የልብ ደም መፍሰስ ትኩሳት (CCHF) ህመምን ለመከላከል ወይም ለመቆጣጠር አስቸጋሪ ያደርገዋል፡፡ በተጨማሪም የመዥገር ንክሻ በጣም ብዙ እና ሰፊ በመሆናቸው መዥገርን መቆጣጠር አካሪሳይድስ (መዥገርን ለመግደል የተመረተ ኬሚካል) በአግባቡ ለሚተዳደሩ የእንስሳት ማምረቻ ተቋማት ትክክለኛ አማራጭ ብቻ ነው፡፡ በሰዎች እና በእንስሳት ላይ ጥቅም ላይ የሚውሉ ክትባቶች በስፋት አይገኙም፡፡ ክትባት በማይኖርበት ጊዜ በሰዎች ላይ ህመምንን ለመቀነስ የሚቻለው ለቫይረሱ ተጋላጭነትን ለመቀነስ ስለሚወስዷቸው እርምጃዎች ግንዛቤን በማሳደግ እና ሰዎችን በማስተማር ነው፡፡

Crimean-Congo haemorrhagic fever Overview: Crimean-Congo haemorrhagic fever (CCHF) is a viral haemorrhagic fever usually transmitted by ticks. It can also be contracted through contact with viraemic animal tissues (animal tissue where the virus has entered the bloodstream) during and immediately post-slaughter of animals. CCHF outbreaks constitute a threat to public health services as the virus can lead to epidemics, has a high case fatality ratio (10–40%), potentially results in hospital and health facility outbreaks, and is difficult to prevent and treat. CCHF is endemic in all of Africa, the Balkans, the Middle East and in Asia. The disease was first described in the Crimean Peninsula in 1944 and given the name Crimean haemorrhagic fever. In 1969 it was recognized that the pathogen causing Crimean haemorrhagic fever was the same as that responsible for an illness identified in 1956 in the Congo Basin. The linkage of the two place names resulted in the current name for the disease and the virus. Symptoms: Following infection by a tick bite, the incubation period of Crimean-Congo haemorrhagic fever (CCHF) is usually 1–3 days, with a maximum of 9 days. Following infection by a tick bite, the incubation period of Crimean-Congo haemorrhagic fever (CCHF) is usually 1–3 days, with a maximum of 9 days. Onset of symptoms is sudden and can include fever, muscle ache, dizziness, neck pain, backache, headache, sore eyes and photophobia (sensitivity to light). There may be nausea, vomiting, diarrhoea, abdominal pain and sore throat early on, followed by sharp mood swings and confusion. After 2–4 days the agitation may be replaced by sleepiness, depression and lassitude, and the abdominal pain may localize to the upper right quadrant, with detectable hepatomegaly (liver enlargement). Other clinical signs include tachycardia (fast heart rate), lymphadenopathy (enlarged lymph nodes), and a petechial rash (a rash caused by bleeding into the skin) on internal mucosal surfaces, such as in the mouth and throat, and on the skin. The petechiae may give way to larger rashes called ecchymoses, and other haemorrhagic phenomena. There is usually evidence of hepatitis, and severely ill patients may experience rapid kidney deterioration, sudden liver failure or pulmonary failure after the fifth day of illness. Treatment: General supportive care with treatment of symptoms is the main approach to managing Crimean-Congo haemorrhagic fever (CCHF) in people. The antiviral drug ribavirin has been used to treat CCHF infection with apparent benefit. Both oral and intravenous formulations seem to be effective. The mortality rate from CCHF is approximately 30%, with death occurring in the second week of illness. In patients who recover, improvement generally begins on the ninth or tenth day after the onset of illness. It is difficult to prevent or control CCHF infection in animals and ticks as the tick-animal-tick cycle usually goes unnoticed and the infection in domestic animals is usually not apparent. Furthermore, the tick vectors are numerous and widespread, so tick control with acaricides (chemicals intended to kill ticks) is only a realistic option for well-managed livestock production facilities. There are no vaccines widely available for human or animal use. In the absence of a vaccine, the only way to reduce infection in people is by raising awareness of the risk factors and educating people about the measures they can take to reduce exposure to the virus.

Zazzaɓin Krimin-Kwango da Ƙwari da Dabbobi ke yaɗawa Gamsashshen bayani: CCHF nau'in zazzaɓi ne da ƙwarin dabbobi ke haddasa shi. Kuma akan iya kamuwa da shi ta hanyar jikin dabba( ta kafar da cutar ta shigi dabbar cikin jijiyoyin jininta lokacin yanka dabbar ko bayan an yanka ta. ɓarkewar zazzaɓin CCHF yana haifar da barazana ga ayyukan lafiyar al'umma saboda ƙwayar cutar ɗin za ta iya haddasa annoba, akwai da kaso arba'in a cikin ɗari 40% na mutuwar mutane waɗanda a ke samun rashe rashen na asibitoci da wuraren kula da ɓarkewar cuta kuma yana da wahala a a daƙile ko kawar da shi. CCHF annoba ce a Afirka duka a Yankin Balkans, da Gabas Ta Tsakiya da kuma Asiya. An gano cutar ne a farko a shekara ta 1944 a Crimean Peninsula inda aka bashi suna da " Crimean haemorrhag fever". A shekara 1969, aka gano cewa ƙwayoyin (pathogen) waɗanda suke haddasa zazzaɓin CCHF ɗaya suke da ƙwayoyin cutar da suka haddasa cutar da aka gano ta a shekara ta 1956 a Kwango Basin. Alaƙar da ke tsakanin sunayen guraren biyu ita ta haifar da sunan cutar da kuma ƙwayar cutar. Alamomi:Bayan kamuwa da cutar ta hanyar cizon da kaskar tayi, lokacin ƙyanƙyasar cutar (CCHF) baya wuce kwana uku 3 zuwa kwana biyar 5, ya ƙure kwanaki 9. Bayan kamuwa da cutar ta hanyar cizon da kaskar tayi, lokacin ƙyanƙyasar cutar (CCHF) baya wuce kwana uku 3 zuwa kwana biya 5, sannan mafi tsawo kwanaki 9. faruwar alamomin bagatatan ne kuma ya haɗa da zazzaɓi da ciwon jiki,jiri da ciwon wuya da ciwon baya da ciwon kai ko ciwon ido ko ciwon rashin son haske. Za a iya samun mura ko amai ko zawo ko ciwon ciki da kuma ciwon kai maƙogwaro wanda canjin hali da ɗimuwa suke biyo baya. Bayan kwana 2 zuwa 4 huɗu rashin bacci da damuwa da lalaci za su maye gurbin ciwon kuma ciwon ciki zai yi sama zuwa girji kuma hanta za tai girma. Waɗansu alamomin sun haɗa da saurin bagawar zuciya da kumburin jijiyoyin jini da kuma borin jini a wuraren da suke a waje kamar baki da maƙogwaro da kuma fata. Ƙurajen za su iya haifar da manyan ƙuraje a jiki da kuma wasu sauran alamomin zazzaɓin (CCHF). Haka kuma marasa lafiyar da suka jigata za su iya fiskantar gazawar aikin ƙoda ko gazawar aikin hanta ko gazawar aikin hanyoyin jini bayan kwana biyar na kamuwa da cutar. Magani: Kulawa ta bai ɗaya tare da magance alamomin cutar shi ne babban mataki na daƙile cutar CCHF. Magani me suna (antiviral) ana anfani da shi wajen magance cutar (CCHF) kuma yana bada tasiri sosai. Magunguna na sha da na allura duka suna da tasisri. Ƙiyasin macemace daga cutar (CCHF) ya kai kashi talatin a cikin ɗari 30% a inda ake mutuwa sati biyu bayan kamuwa da cutar. Ga marasa lafiyan da suka sami sauƙi, ana samun cigaba ne a rana ta tara ko ta goma da kamuwa daga cutar. Yana da matuƙar wahala a iya kare aukuwar cutar (CCHF) a dabbobi da kuma kaska, saboda dangantakar kaska da dabbobi tana zagayawa ne ba tare da an lura da hakan ba, kuma kamuwa da cutar a tsakanin dabbobi abu ne ba a fili ba. Haka kuma, ƙwarin kaska iri-iri ne kuma sun bazu, daƙile cutar ta hanyar yin amfani da maganin ƙwari mai suna (acaricide) shi ne zaɓi tabbatacce don tabbatar da kiwon dabbobi mai tsari. Babu wadatattun riga-kafi ga mutane ko dabbobi. Yayin da aka rasa riga-kafi, hanya ɗaya tilo da za a iya rage kamuwa da cuta ita ce ta wayar da kan al'umma da ilmantar da su game da matakan da ya kamata su rinƙa ɗauka don rage haɗarin kamuwa da cuta.

Homa ya damu ya crimea-Kongo. Muhtasari: Homa ya kutokwa na damu ya crimean-Kongo (CCHF) Overview: Crimean-Congo haemorrhagic fever (CCHF) ni homa ya virusi ya kuvuja damu ambayo kawaida huenezwa na kupe. Inaweza pia kuambukizwa kwa kugusana na tishu za wanyama wa virusi (tishu za wanyama ambao virusi vimeingia kwenye damu) wakati na mara baada ya kuchinjwa kwa wanyama. Mlipuko wa CCHF ni tishio kwa huduma za afya ya umma kwani virusi hivyo vinaweza kusababisha magonjwa ya mlipuko, vina uwiano mkubwa wa vifo vya wagonjwa (10–40%),vinaweza kusababisha milipuko ya hospitalini na vituo vya afya, na ni vigumu kuzuia na kutibu. CCHF imeenea Afrika mzima, Balkan, Mashariki ya Kati na Asia. Ugonjwa huo ulielezewa kwa mara ya kwanza katika Peninsula ya Crimea mnamo 1944 na ulipewa jina la Homa ya kutokwa na damu ya Crimea. Manmo mwaka 1969 iligundulika kuwa pathojeni inayosababisha homa ya kutokwa damu ya Crimea ilikuwa sawa na ile iliyosababisha ugonjwa uliotambuliwa mnamo 1956 katika Bonde la Kongo. Uhusiano wa majina hayo mawili ya mahali ulisababisha jina la sasa la ugonjwa huo wa virusi. Dalili: Kufuatia kuambukizwa kwa kuumwa na kupe, kipindi cha uibukaji wa homa ya kutokwa na damu ya Crimea-Kongo (CCHF) kawaida ni siku 1–3, na ukomo wa siku 9. Kufuatia kuambukizwa kwa kuumwa na kupe, kipindi cha uibukaji wa homa ya kutokwa na damu ya Crimea-Kongo (CCHF) kawaida ni siku 1–3, na ukomo wa siku 9. Dalili kuu ni za ghafla na zinaweza kujumuisha homa, maumivu ya misuli, kizunguzunugu, maumivu ya shingo, mgongo, maumivu ya kichwa, macho kuwa na vidonda na photophobia (unyeti wa kuona). Kunaweza kuwa na kichefuchefu, kutapika, maumivu ya kuhara, maumivu ya tumbo na koo mapema, ikifuatiwa na mabadiliko makali ya hisia na kuchanganyikiwa. Baada ya siku 2– hadi 4 msukosuko unaweza kubadilishwa na usingizi, unyongovu, na maumivu ya tumbo yanaweza kuingia kwenye roboduara ya juu ya kulia, na hapatomegalia inayotambulika (kuongezeka kwa ini). Dalili zingine za kliniki ni pamoja na tachycardia (mapigo ya moyo kuwa kasi), limfadenopathia (kuongezeaka kwa tezi za limfu) na upele wa petechial (upele unaosababishwa na kutokwa na damu kwenye ngozi) kwenye sehemu za ndani za utando wa mucous, kama vile mdomoni na kooni, na kwenye ngozi. Petechiae inaweza kutoa nafasi kwa vipele vikubwa zaidi vinavyoitwa ecchymoses, na matukio mengine ya kuvuja kwa damu. Kawaida kuna ushahidi wa hepatitis, na wale walio wagonjwa sana wanaweza kupata kuzorota kwa figo, kushindwa kwa ini ghafla au kushindwa kwa mapafu baada ya siku tano za ugonjwa. Matibabu: Utunzaji wa jumla wa kuunga mkono na matibabu ya dalili ndio njia kuu ya kudhibiti homa ya kutokwa na damu ya Crimean-Congo (CCHF) kwa watu. Dawa za kuzuia virusi za ribavirin zimedtumika kutibu maambukizo ya CCHF kwa manufaa dhahiri. Uuundaji wa midomo na mishipa unaonekana kuwa mzuri. Kiwango cha vifo kutokana na CCHF ni takriban 30%, huku kifo kikitokea kwenye wiki ya pili ya ugonjwa. Kwa wagonjwa wanaopata nafuu, ahueni kwa ujumla huanza siku ya tisa au kumi baada ya kuanza kwa ugonjwa. Ni vigumu kuzuia au kudhibiti maambukizo ya CCHF kwa wanyama na kupe kwani mzunguko wa kupe-mnyama-kupe kwa kawaida huwa hautambuliki na maambukizo kwa wanyamaz wa kufugwa huwa hayapo. Zaidi ya hayo, vidudu vya kupe ni vingi na vimeenea, kwa hivyo udhibiti wa kupe kwa kutumia acaricides (kemikali inayokusudia kuua kupe) ni chaguo la kweli kwa vifaa vya uzalishaji wa mifugo vinavyosimamaiwa vyema. Hakuna chanzjo zinazopatikana kwa wingi kwa matumizi ya binadamu na wanyama. Kwa kukosekana kwa chanjo, njia pekee ya kupunguza maambukizo kwa watu ni kwa kuongeza ufahamu wa sababu za hatari na kuwaelimisha watu kuhusu hatua wanazoweza kuchukua ili kupunguza uwezekano wa kuambukizwa na virusi.

Ibà Oníṣan-ẹ̀jẹ̀ ti Crimea-Congo Ìsọníṣokí: ibà Oníṣan-ẹ̀jẹ̀ ti Crimea-Congo (CCHF) je ibà tó wọ́pọ̀, tí éégbọn má a ń pín ká. Ó tún ṣe é ṣe láti kó o nípasẹ̀ ìfọwọ́kan iṣan ẹranko viraemic (iṣan ẹranko ni ibi tí fáírọ́ọ̀sì ti wọnú ẹ̀jẹ̀) nígbà àti lójú ẹsẹ̀ tí a bá pa àwọn ẹranko. Ìbẹ́sílẹ̀ CCHF jẹ́ ìdún kòkò mọ́ ètò ìlera àwùjọ tí ó sì lè yọrí sí àjàkálẹ̀ àrùn, ó ní odiwon ewu tí ó pọ̀ (10-40%), tí ìkápá rẹ̀ di ìbẹ́sílẹ̀ ní ilé-ìwòsàn àti àwọn irinṣẹ́ ètò ìlera. CCHF jẹ́ àjàkálẹ̀ ní gbogbo ilẹ̀ Afíríkà, Balkan, Ààrin Ìlà-Oòrùn àti ní Asia. Ní Crimean Peninsula ni wọ́n ti kọ́kọ́ ṣe àpéjúwe àrùn náà ní 1944 wọ́n sì fún un ní orúkọ nnì ibà iṣan-ẹ̀jẹ̀ Crimean. Wọ́n tọ́ka sí i ní 1969 pé kòkòrò tó ń fa ibà iṣan-ẹ̀jẹ̀ Crimean jẹ́ ọ̀kan-ùn pẹ̀lú èyí tó ń fa àìsàn kan tí wọ́n tọ́ka sí ní 1956 ní Congo Basin. Àsopọ̀ tó wà nínú orúkọ ibi méjéèjì ló yọrí sí orúkọ àrùn àti fáírọ́sì náà báyìí. Àmì Aṣàfihàn: lẹ́yìn ìkóràn látàrí ìkéjẹ tó nípọn, àsìkò ìmúbà ibà iṣan-ẹ̀jẹ̀ Crimean máa ń sábà jẹ́ ọjọ́ 1–3, pẹ̀lú ọjọ́ 9 ó pọ̀ tán. Lẹ́yìn ìkóràn látàrí ìkéjẹ tó nípọn, àsìkò ìmúbà ibà iṣan-ẹ̀jẹ̀ Crimean máa ń sábà jẹ́ ọjọ́ 1–3, pẹ̀lú ọjọ́ 9 ó pọ̀ tán. Òjijì ni ìbẹ̀rẹ̀ àwọn àmì ó sì lè ní í ṣe pẹ̀lú ibà, ìrora iṣan, òòyì, ìrora ọrùn, ẹ̀yìn dídùn, ẹ̀fọ́rí, egbò ojú àti ìbẹ̀rù iná (ìtètè mọ iná). Àyà rírìn, èébì bíbì, ìgbẹ́ gbuuru, inú rírun àti ọ̀nà-ọ̀fun dídùn lè wà tẹ́lẹ̀, èyí tí ìyípadà ìṣesí àti ìpòrúru tẹ̀lé. Lẹ́yìn ọjọ́ 2 – 4 oorun-àsùnjù, ìrẹ̀wẹ̀sì àti àìní-agbára lè dípò ìdààmú náà, àti pé inú rírun náà lè wọ́ lo sí òkè lápá ọ̀tún, pẹ̀lú ìtóbi ẹ̀dọ̀ tó ṣe é ṣàwárí. Àwọn àmì mìíràn ni tachycardia (ìsárémí-ọkàn), ymphadenopathy (ìtọ́bi aṣẹ́ omi-ara), kúkùsá ẹlẹ́jẹ̀ (kúkùsá tí ìṣẹ̀jẹ̀ awọ ara fà) lórí awọ-inú, bí i ní inú ẹnu àti ọ̀nà-ọ̀fun, àti ní orí awọ ara. kúkùsá ẹlẹ́jẹ̀ lè fa àwọn kúkùsá ńlá tí à ń pè ní ìdáranjẹ̀, àti àwọn òtútù-àyà onísan-ẹ̀jẹ̀ mìíràn. Àmì àrùn jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ máa ń sábà wà, àti pé àwọn aláìsàn tí ó le gan-an lè ní ìrírí àdínkù iṣẹ́ kíndìnrín ní kíákíá, ìkùnà ẹ̀dẹ̀ lójijì, tàbí ìkùnà ẹ̀dọ̀-fóró lẹ́yìn ọjọ́ karùn-ún àìsàn náà. Ìtọ́jú: Ìtọ́jú aṣàtìlẹyìn gbogbogbòò pẹ̀lú ìtọ́jú àwọn àmì àìsàn ni ìlànà gbògíì láti ṣàkóso ibà iṣan-ẹ̀jẹ̀ Crimean lára àwọn ènìyàn. Wọ́n ti lo òògùn àtakò-fáírọ́sì nnì, ribavirin, láti tọ́jú àkóràn CCHF pẹ̀lú àǹfààní tó hànde. Àwọn òògùn ìlò láti ẹnu àti ìtìbọ-inú-iṣan-ara dàbí ẹni tí ó múná dóko. Iye ìkú láti ara CCHF ni 30% ní kúkúrú, pẹ̀lú tí ikú ń ṣẹlẹ̀ ní ọ̀sẹ̀ kejì àìsàn náà. Nínú àwọn aláìsàn tó dárayá, ìdárayá máa ń sábà ṣẹlẹ̀ ní ọjọ́ kẹsàn-án sí ìkẹwàá lẹ́yìn ìbẹ̀rẹ̀ àìsàn. Ó le láti dènà tàbí ṣe àkóso àkóràn CCHF nínú àwọn ẹranko àti eégbọn nítorí pé wọ́n kì í sábà ṣe àkíyèsí ẹ̀wọ́n eégbọn-ẹranko-eégbọn àti pé àkóràn náà lára àwọn ẹranko ilé kì í sábà hànde. Síwájú síi, àwọn eégbọn agbárùnká pọ̀ wọ́n sì fọ́nká, nítorí náà àkóso eégbọn pẹ̀lú òògùn-a-pa-eégbọn (àwọn kẹ́míkà láti pa àwọn eégbọn) nìkan ni ohun tó ṣe é lò láti ṣe àkóso ilé àwọn ohun-ọ̀sìn dáadáa. Kò sí àjẹsára tí ó wà káàkiri fún ìlò ènìyàn tàbí ẹranko. Ní àìsí àjẹsára, ọ̀nà kan ṣoṣo láti dín àkóràn kù láàrin àwọn ènìyàn ni nípa jíjẹ́ kí wọ́n mọ̀ nípa àwọn okùnfà ewu àti nípa dídá àwọn ènìyàn lẹ́kọ̀ọ́ nípa àwọn ọ̀nà tí wọ́n lè gbà dín ìṣírasí fáírọ́sì náà kù.

I-Crimea-Congo haemorrhagic fever Uhlolojikelele: I-Crimean-Congo haemorrhagic fever (CCHF) imfiva ye-haemorrhagic egciwane evamise ukudluliswa yimikhaza. Ingangena futhi ngokuthintana nezicubu zezilwane ze-viraemic (izicubu zezilwane lapho ivayirasi ingene khona emgudwini wegazi) ngesikhathi kanye nangemva kokubulawa kwezilwane. Ukuqubuka kwe-CCHF kusongela imisebenzini yezempilo yomphakathi njengoba ivayirasi ingaholela kubhubhane, kunesilinganiso esiphakeme sabantu abashonayo (10-40%), okungase kubangele ukuqubuka esibhedlela kanye nasezikhungweni zezempilo, futhi kunzima ukukuvimbela kanye nokukwelapha. I-CCHF itholakala kulo lonke elase-Afrika, emazweni aseBalkan, eMpumalanga Ephakathi (Middle East) kanye nase-Asia. Lesi sifo saqala ukuchazwa eNhlonhlweni YaseCrimea ngo-1944 futhi saqanjwa ngokuthi yiCrimea haemorrhagic fever. Ngo-1969 kwaqashelwa ukuthi i-pathogen ebangela i-Crimea haemorrhagic fever yayifana naleyo ebangela ukugula okwatholakala ngo-1956 eCongo Basin. Ukuxhunyaniswa kwamagama ezindawo ezimbili kwaholela egameni lamanje lesifo kanye nevayirasi. Izimpawu: Ngemva kokutheleleka ngokulunywa umkhaza, inkathi yokufukamela iCrimea-Congo haemorrhagic fever (CCHF) ngokujwayelekile iba usuku olu-1 ukuya kwezi-3, ezingedlule kumkhawulo wezinsuku eziyi-9. Ngemva kokutheleleka ngokulunywa umkhaza, inkathi yokufukamela i-Crimea-Congo haemorrhagic fever (CCHF) ngokujwayelekile iba usuku olu-1 ukuya kwezi-3, ezingedlule kumkhawulo wezinsuku eziyi-9. Ukuqala kwezimpawu kungazelelwe futhi kungahlanganisa imfiva, ubuhlungu bezicubu zomzimba, isiyezi, ubuhlungu bentamo, ubuhlungu beqolo, ikhanda, amehlo abuhlungu kanye ne-photophobia (ukuzwela ukubuka ukukhanya). Kungase kube nesicanucanu, ukuphalaza, isifo sohudo, ubuhlungu besisu kanye nomphimbo obuhlungu ekuqaleni, kulandele ukushintshashintsha kwemizwelo okumandla kanye nokudideka komqondo. Ngemva kwezinsuku ezi-2 ukuya kwezi-4 endaweni yokuzizwa ungazinzile kungase kungene ukuqwasha, ukucindezeleka kanye nokungalangazeleli ukwenza lutho (lassitude), kanye nokuphathwa yisisu okungase bufike endaweni engenhla ngakwesokudla, ne-hepatomegaly (ukuvuvukala kwesibindi). Ezinye izimpawu zezempilo zihlanganisa itachycardia (ukushaya kwenhliziyo okusheshayo), ilymphadenopathy (ukuvuvukala kwama-lymph node), nokuqubuka kwe-petechial (ukuqubuka okubangelwa ukopha esikhunjeni) ngaphakathi kwezindawo ezikhiqiza amafinyila (mucosal), njengasemlonyeni nasemphinjeni, kanye nasesikhunjeni. I-petechiae ingase ibangele ukuqubuka okukhulu okubizwa ngokuthi yi-ecchymoses, nezinye izinto ezibangela ukopha. Ngokujwayelekile kunobufakazi besifo sokuvuvukala kwesibindi (hepatitis), futhi iziguli ezigula kakhulu zingase zibe nokuhluleka ukusebenza kwezinso ngokushesha, ukungasebenzi ngendlela efanele kwesibindi okungazelelwe noma ukuhluleka ukusebenza ngendlela efanele kwamaphaphu ngemva kosuku lwesihlanu lokugula. Ukwelashwa: Ukunakekelwa okujwayelekile kokusekela nokwelapha izimpawu kuyindlela eyinhloko yokulawula umkhuhlane we-Crimea-Congo haemorrhagic fever (CCHF) kubantu. Umuthi olwa nevayirasi iRibavirin ususetshenziselwe ukwelapha ukutheleleka nge-CCHF ngenzuzo ebonakalayo. Izinhlobo zombili zokuphuzwa ngmlomo kanye nokufakelwa emithanjeni kubonakala kusebenza ngendlela efanele. Izinga lokushona ngokuphathelene neCCHF licishe libe ngu-30%, kanti ukushona kwenzeka ngesonto lesibili lokugula. Ezigulini ezilulamayo, ukuba ngcono jikelele kuqala ngosuku lwesishiyagalolunye noma lweshumi ngemva kokuqala kokugula. Kunzima ukuvimbela noma ukulawula ukutheleleka ngeCCHF ezilwaneni kanye nasemikhazeni njengoba umjikelezo wezilwane kanye nemikhaza ngokujwayelekile ungabonakali futhi ukutheleleka ezilwaneni ezifuywayo ngokujwayelekile akubonakali. Ngaphezu kwalokho, miningi imikhaza ethwala izifo (tick vector) futhi isakazekile, ngakho ukulawulwa kwemikhaza ngama-acaricides (amakhemikhali okuhloswe ngawo ukubulala imikhaza) kuwukuphela kwendlela engokoqobo ezikhungweni zokukhiqiza imfuyo ezenganyelwe kahle. Ayikho imithi yokugoma etholakala ngokubanzi ukuze isetshenziswe ngabantu noma izilwane. Njengoba kungekho umgomo, indlela kuphela yokwehlisa ukutheleleka kwabantu ukuqwashisa ngezici zengozi kanye nokufundisa abantu ngezinyathelo abangazithatha ukwehlisa ukuchayeka kuvayirasi.

የመስማት ችግር እና መስማት አለመቻል ማጠቃሊያ፡- አንድ ሰው መስማት ካልቻለ የመስማት ችግር እንዳለበት ይነገራል ይህም መደበኛ የመስማት ችሎታ ካለው ሰው ማለትም 20 ዲቢቢ ወይም በሁለቱም ጆሮዎች የተሻለ የመስማት ችሎታ ያለው ማለት ነው፡፡ መለስተኛ፣ መካከለኛ፣ መካከለኛ ከባድ፣ ከባድ ወይም የጠና ህመምን የሚያስከትል ሊሆን የሚችል ሲሆን አንድ ወይም ሁለቱንም ጆሮዎች ሊጎዳ ይችላል፡፡ የመስማት ችግር ዋና መንስኤዎች የተወረሱ ወይም በልጅነት ጊዜ የተከሰቱ የመስማት ችግር፣ ሥር የሰደደ የመሃከለኛ ጆሮ ህመም፣ በድምፅ ምክንያት የሚመጣ የመስማት ችግር፣ ከእድሜ ጋር የተያያዘ የመስማት ችግር እና የውስጥ ጆሮን የሚጎዱ ኦቲቶክሲክ መድኃኒቶች ናቸው፡፡ የመስማት ችግር የሚያስከትለው ተጽእኖ ሰፊ እና ጥልቅ ሊሆን ይችላል፡፡ ወደ ማህበራዊ መገለል፣ ብቸኝነት እና ብስጭት በተለይም የመስማት ችግር ባለባቸው አረጋውያን ላይ ሊያመራ የሚችል ከሌሎች ጋር የመግባባት ችሎታ ማጣት በልጆች ላይ የዘገየ የቋንቋ ክህሎት እድገት መኖርን ያጠቃልላል፡፡ በብዙ አካባቢዎች በትምህርታቸው እና የስራ ቅጥር አማራጮችን የሚጎዳ የመስማት ችግርን ለመቅረፍ በቂ መስተንገዶ አያገኙም፡፡ በማደግ ላይ ባሉ ሀገራት የመስማት ችግር ያለባቸው እና መስማት የማይችሉ ያለባቸው ህጻናት የትምህርት አገልግሎት እምብዛም አያገኙም። የዓለም ጤና ድርጅት እንደገመተው ያልተፈታ የመስማት ችግር በጤና ዘርፉ ወጪዎች (የመስሚያ መሳሪያዎችን ወጪ ሳይጨምር) ፣ የትምህርት ድጋፍ ወጪዎች፣ የምርታማነት ማጣት እና የህብረተሰብ ወጪዎች ምክንያት የአለምን ኢኮኖሚ 980 ቢሊዮን ዶላር በዓመት ያስወጣል፡፡ ስርጭት: መስማት የተሳናቸው እና የመስማት ችግር በስፋት የተስፋፋ ሲሆን በሁሉም ክልሎች እና ሀገሮች ውስጥ ይገኛል። በአሁኑ ጊዜ ከ 1.5 ቢሊዮን በላይ ሰዎች (ከዓለም ህዝብ 20% የሚጠጉ) የመስማት ችግር አለባቸው፤ ከእነዚህ ውስጥ 430 ሚሊዮን የሚሆኑት የመስማት ችግር አለባቸው፡፡ እ.ኤ.አ. በ 2050 ከ 700 ሚሊዮን በላይ የመስማት ችግር ያለባቸው ሰዎች ሊኖሩ ይችላሉ ተብሎ ይጠበቃል፡፡ በአለም አቀፍ ደረጃ 34 ሚሊዮን ህጻናት የመስማት ችግር ወይም የመስማት እጦት ያለባቸው ሲሆን ከዚህ ውስጥ 60% ከሆኑ በሽታዎቹ መከላከል ማስቀረት በሚቻሉ ምክንያቶች የተከሰቱ ናቸው፡፡ በሌላ የህይወት ዘመን መጨረሻ ላይ ከ60 ዓመት በላይ የሆናቸው ሰዎች በግምት 30% የሚሆኑት የመስማት ችግር አለባቸው፡፡ አብዛኛዎቹ የመስማት ችግርን የሚያስከትሉት ተፅእኖዎች አስቀድሞ በማወቅ እና ድጋፍ በመስጠት መቀነስ ይችላሉ። እነዚህም ልዩ የትምህርት ፕሮግራሞችን እና ለትናንሽ ልጆች እና ቤተሰቦቻቸው የምልክት ቋንቋ ትምህርት መስጠትን ያጠቃልላል፡፡ የመስሚያ መርጃ መሳሪያዎችን፣ መስማት ለተሳናቸው ወይም ለመስማት ለተቸገሩ ሰዎች የድምፅ ስሜት ሊሰጥ የሚችል ትንሽ የኤሌክትሮኒክ መሣሪያ ተከላዎችን፣ ዝግ የፅሁፍ መግለጫን እና ሌሎች መሳሪያዎችን ጨምሮ አጋዥ ቴክኖሎጂዎች በማንኛውም እድሜ ላይ ላሉ የመስማት ችግር ያለባቸውን ሰዎች ሊረዱ ይችላሉ፡፡ ሰዎች የመነጋገሪያ ህክምና በማድረግ፣ የድምፅ ማገገሚያ ህክምና አሰጣጥ እና በሌሎች ተዛማጅ አገልግሎቶች ተጠቃሚ ሊሆኑ ይችላሉ፡፡ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ያላቸው ሀገራት የመስማት ችግርን በተመለከተ ከእቅማቸው በላይ ሁኗል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በዓለም አቀፍ ደረጃ የመስማት ችግር አጋዥ ምርት በእነዚህ አገሮች ከሚያስፈልጉት ፍላጎቶች 3 በመቶውን ብቻ እንደሚሸፍን ይገምታል፡፡ መከላኪያ፡- የዓለም ጤና ድርጅት 50% የመስማት ችግርን በማህበረሰቡ ጤና እርምጃዎች መከላከል እንደሚቻል ይገምታል፡፡ አንዳንድ የመከላከያ ስልቶች እንደ ለከፍተኛ ድምፅ እና ለሙዚቃ መጋለጥ ወይም እንደ ጆሮ መሰኪያ ያሉ የመከላከያ መሳሪያዎችን የመሳሰሉትን የግል ሰብ የአኗኗር ዘይቤ ምርጫዎችን ያነጣጠራሉ፡፡ ይህ ለግል የድምጽ ስርዓቶች እና መሳሪያዎች የድምጽ ደረጃዎችን በመተግበር ሊረዳ ይችላል፡፡ ተጨማሪ የመስማት ችግርን አጋዥ ቴክኖሎጂዎችን ወይም የቀዶ ጥገና አማራጮችን መጠቀም ጨምሮ በምርመራ እና በልጅነት ጊዜ የመጀመሪያ ድጋፍ በመስጠት ሊቀንስ ይችላል፡፡ ምርመራዎች ከፍተኛ ተጋላጭ በሆኑ በሽታዎች ላይ ጎጂ መድሃኒቶችን መጠቀምን ያግዳል፡፡ የመስማት ችግር እና መስማት የተሳናቸው እንደ ኩፍኝ፣ ማጅራት ገትር፣ በጀርመን ውስጥ ተለመደ የኩፍኝ በሽታ እና ደዌ በሽታ የመሳሰሉ ሌሎች በሽታዎች ውስብስብ ሊሆን ይችላል፡፡ እነዚህን በሽታዎች በክትባት እና በንፅህና አጠባበቅ ፕሮግራሞች አማካኝነት ለመከላከል የሚሰሩ ስራዎች የመስማት ችግር እና መስማት በተሳናቸው ላይ ጠቃሚ ሊኖረው ይችላል፡፡ በጉርምስና ዕድሜ ላይ የሚገኙ ልጃገረዶችን እና ሴቶችን ከእርግዝና በፊት የኩፍኝ በሽታ መከላኪያ እና በነፍሰ ጡር ሴቶች ላይ የሚከሰት የሳይቶሜጋሎቫይረስ ኢንፌክሽንን (cytomegalovirus infections) መከላኪያ በተፈጥሮ የመስማት ችግር ወይም መስማት የተሳናቸው ሕፃናትን አደጋ ይቀንሳል፡፡

Deafness and hearing loss Overview: A person is said to have hearing loss if they are not able to hear as well as someone with normal hearing, meaning hearing thresholds of 20 dB or better in both ears. It can be mild, moderate, moderately severe, severe or profound, and can affect one or both ears. Major causes of hearing loss include congenital or early onset childhood hearing loss, chronic middle ear infections, noise-induced hearing loss, age-related hearing loss, and ototoxic drugs that damage the inner ear. The impacts of hearing loss are broad and can be profound. They include a loss of the ability to communicate with others delayed language development in children, which can lead to social isolation, loneliness and frustration, particularly among older people with hearing loss. Many areas lack sufficient accommodations for hearing loss, which effect academic performance and options for employment. Children with hearing loss and deafness in developing countries rarely receive any schooling. WHO estimates that unaddressed hearing loss costs the global economy US$ 980 billion annually due to health sector costs (excluding the cost of hearing devices), costs of educational support, loss of productivity and societal costs. Prevalence: Deafness and hearing loss are widespread and found in every region and country. Currently more than 1.5 billion people (nearly 20% of the global population) live with hearing loss; 430 million of them have disabling hearing loss. It is expected that by 2050, there could be over 700 million people with disabling hearing loss. Globally, 34 million children have deafness or hearing loss, of which 60% of cases are due to preventable causes. At the other end of the lifespan, approximately 30% of people over 60 years of age have hearing loss. Many of the impacts of hearing loss can be mitigated through early detection and interventions. These include specialized education programs and sign language instruction for young children and their families. Assistive technologies, including hearing aids, cochlear implants, closed captioning and other devices can help people with hearing loss at any age. People may also benefit from speech therapy, aural rehabilitation and other related services.Low- and middle-income countries bear a disproportionate burden from hearing loss. WHO estimates that global hearing aid production covers just 3% of the need in these countries. Prevention: WHO estimates that 50% of hearing loss can be prevented through public health measures. Some prevention strategies target individual lifestyle choices such as exposure to loud sounds and music or wearing protective equipment such as earplugs. This can be assisted through implementing audio standards for personal audio systems and devices. Further reductions in hearing loss can be gained through screening and early interventions in childhood, including application of assistive technologies or surgical options. Screenings can also prevent the use of damaging pharmaceuticals in high-risk cases. Hearing loss and deafness can also occur as a complication of other diseases such as measles, meningitis, rubella and mumps. Work to prevent these diseases through vaccination and hygiene programs can have a beneficial impact on rates of hearing loss and deafness. Immunizing adolescent girls and women of reproductive age against rubella before pregnancy, and preventing cytomegalovirus infections in pregnant women, can reduce the risk of babies born with congenital hearing loss or deafness.

Bebantaka da rashin ji. Gamsashshen bayani: Mutum za a iya cewa ya rasa ji idan ba zai ji ba kamar yadda wani yake ji daidai, hakan yana nufin damar ji ta kashi ashirin 20 dB ko ma fiye da haka da kunnuwansa duka biyu. Kurumtakar za ta iya kasancewa 'yar kaɗan ko tsakatsaki ko tsakatsaki ainun ko me tsanani ko me tsanani sosai, kuma za ta shafar kunne ɗaya ko duk biyun. Manyan dalilan da suke haddasa kurumtaka sun haɗa da matsalar kurumtaka tun lokacin yarinta, ko cutar da ta shafi kunne ko cutar da take da nasaba da hanci da ta shafi kunne ko cuta mai nasaba da shekaru ko wasu magunguna na ƙwaya da suke haddasa hakan. Tasirin kurumtaka yana da faɗi kuma da girma. Sun haɗa da rashin ikon yin magana da mutane wanda hakan yake dakushe cigaba ga yara ko wanda yakan iya haddasa ƙyama ko wariya ko kaɗaitaka da damuwa musammanma a tsakanin tsofaffi da suke da matsalar ji. Wurare da dama sun rasa wadatattun gurabe ga masu matsalar ji wanda hakan yake da tasiri ga yin ko zaɓin aiki. Yaran da suke da matsalar ji ko kurumtaka a wasu ƙasashen masu tasowa suna samun ilimi kaɗan ko ma su rashi gabaɗaya. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta ƙiyasta cewa ana asarar dala miliyan 980 a kowacce duk shekara saboda rashin magance matsalolin ji wanda ana anfani da kuɗin ne wajen sayen na'u'rorin ƙara karfin ji, dana taimakawa harkar ilimi. Mamaya: Matsalar kurumtaka da rasa ji sun zama ruwan dare kuma ana samun su kusan a ko ina. A halin yanzu a sama da mutane biliyan 1.5 Mutane (kusan kaso 20% na al'ummar duniya) suna fama da matsalar rashin ji; miliyan ɗari huɗu da talatin 430 daga cikinsu su na da matsalar ji me raguwa. An yi ƙiyasin cewa zuwa shekara ta 2050, fiye da mutane miliyan ɗari bakwai (700 milion) za sumu naƙasu a jinsu. A duniya gaba ɗaya, ana da yara miliyan 34 suke ɗauke da cutar kurumta ko cutar rasa ji kuma kashi sittin daga cikin ɗari cutar ta same su ne sakamakon dalilai na riga-kafi. A ƙarshen rayiwa, kusan kashi talatin 30 na mutane 'yan sama da shekara sittin 60 suna rasa ji. Tasisran cutar rasa ji ko kurumtaka za a iya daƙile su ta hanyar gano cutar tun da wuri da kuma yin yunƙurin magance ta. Waɗannan sun haɗa da shirye shirye na ilmantarwa da kuma yare na gaɓoɓi ga yara da kuma danginsu. Fasahohin masu taimakawa da suka haɗa masu taimakawa wajen ji da sauransu suna taimakawa a kowane mataki na shekaru mai nasaba da rashin ji. Kuma mutane za su iya anfana da hanyar koya magana ko kuma hanyar ƙara inganta ƙarfin ji da dai sauran ayyuka masu kama da su. Ƙasashe masu rangwaman tattalin arziki su ke da kaso mafi tsoka na masu fama da matsalar ji. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta ƙiyasta cewa samar da na'u'rori masu ƙara ƙarfin ji kaso 3% kawai ake iya samarwa duniya. Riga-kafi:Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta ƙiyasta cewa kasu hamsin a cikin ɗari 50% na cutar kurumtaka za a iya magance ta ta hanyar ɗaukan matakan kariya na al'umma. Waɗansu daga cikin matakan kariya su na fiskantar zaɓin mutum ne na salon rayiwarsa kamar zama a wurin da yake da hayaniya me yawa da jin kiɗa ko sa abubuwan da suke rufe kunne kamar iyafes. Za a iya taimakawa wajen magance cutar ta hanyar yin anfani da na'u'rori masu taimakawa wajen ƙara ƙarfin gani. Waɗansu daga hanyoyin da za a iya rage matsalar kamuwa da cutar kurumta su ne katangance yara da taimaka musu tun su na yara don ganin ba su kamu da cutar ba wanda ya haɗa da fasahohin da kuma zaɓin aikin likita. Sannan kuma tantancewa za ta iya hana yin anfani da magaungunan da suke iya haddasa cutar. Sannan kuma cutar rasa ji da ta kurumta za su iya faruwa a sakamakon wasu cututtukan kamar ƙyanda da dai sauransu. Yin aiki don hana waɗannan cututtuka aukuwa ta hanyar rigakafi da kuma shirye shirye na koyar da tsafta kan iya rage tasirai na cutar rasa ji da kurumtaka. Yiwa 'yan mata da manyan mata riga-kafin cutar rubella kafin ɗaukar ciki, da kuma kare kamuwa da cutar (cytomegalovirus) ga masu ciki, zai iya rage haɗarin haihuwar yara masu ɗauke da cutar rasa ji ko kurumtaka.

Uziwi na kupoteza usikivu. Muhtasari: Mtu anyesemekana kuwa na upotezaji wa usikivu ikiwa hasikii na vilevile mtu aliye na usikivu wa kawaida, kumaanisha vizingiti vya kusikia vya 20 dB au bora katika masikio yote mawili. Inaweza kuwa nyepesi, wastani, kiasi sana, nyingi au kubwa, na inaweza kuathiri sikio moja au yote mawili. Sababu kuu za upotezaji wa usikivu ni pamoja na upotezaji wa usikivu wa kuzaliwa au wa utotoni, maambukizo sugu ya sikio la kati, upotezaji wa usikivu unaosababishwa na kelele, upotezaji wa usikivu unaohusiana na umri, na dawa za ototoxic zinazoharibu sikio la ndani. Athari za kupoteza usikivu ni nyingi na zinaweza kuongezeka. Ni pamoja na kupoteza uwezo wa kuwasiliana na wengine kuchelewa ukuaji wa lugha kwa watoto, ambao unaweza kusababisha kutengwa na jamii, upweke, na kuchanganyikiwa, haswa kwa watu wazima walio na upotezaji wa usikivu. Maeneo mengi yanakosa huduma bora kwa upotezaji wa usikivu, ambao unaweza kuathiri utendaji wa kitaaluma na chaguzi za ajira. Watoto walio na upotevu wa usikivu na uziwi katikanchi zinazoendelea hawapati elimu yoyote. WHO linakadiria kuwa upotevu wa usikivu bila kushughulikiwa unagharimu uchumi wa dunia dola za Mrekani bilioni 980 kila mwaka kutokana na gharama za sekta ya afya (bila kujumuisha gharama za vifaa vya kusikia), gharama za usaidizi wa elimu, upotevu wa tija na gharama za kijamii. Kuenea: Uziwi na upotevu wa kusikia umeenea na hupatinana katika kila mkoa na nchi. Hivi sasa zaidi ya watu bilioni 1.5 (karibu 20% ya idadi ya watu duniani) wanazishi na upotevu wa kuikivu; milioni 430 kati yao wana ulemavu wa kusikia. Inatarajiwa kwamba kufikia mwaka 2050, kunaweza kuwa na zaidi ya watu milioni 700 wenye ulemavu wa kusikia. Ulimwenguni, watoto milioni 34 wana uziwsi na upotevu wa usikivu, ambapo 60% ya kesi zinatokana na sababu zinazoweza kuzuilika. Kwa upande mwingine wa maisha, takriban 30% ya watu wenye zaidi ya miaka 60 wana upotevu wa usikivu. Athari nyingi za upotevu wa usikivu zinaweza kupunguzwa kupitia utambuzi wa mapzema na kufanyia kazi. Hizi ni pamoja na programu za elimu maalumu maelekezo ya lugha ya alama kwa wtoto wadogo na familia zao. Teknolojia za usaidizi, ikiwa ni pamoja na visaidizi vya kusikia, vipandikizi vya koklia, manukuu na vifaa vingine vinaweza kuwasaidia watu wenye upotevu wa usikivu katika umri wowote. Watu wanaweza pia kufaidika na tiba ya kuzungumza, urekebishaji wa kusikia na huduuma zingine zinazohusiana. Nchi zenye uchumi wa chini na wa kati hubeba mzigo usio na uwiano kutokana na upotevu wa usikivu. WHO inakadiria kuwa uzalishaji vifaa saidizi vya kusikia unashughulikia 3% tu ya mahitaji katika nchi hizi. Uzuiaji: WHO linakadiria kuwa 50% ya upotevu wa usikivu unaweza kuzuiliwa kupitia hatua za afya ya umma. Baadhi ya mikakati ya kuzuia unalenga uchgauzi wa mtindo wa maisha ya mtu binafsi kama vile kuwepo kwenye maeneo yenye kelele na muziki au kuvaa vifaa vya kuzuia kama vile viziba sikio. Hili linaweza kusaidiwa kwa kutekeleza viwango vya sauti kwa mifumo ya sauti ya mtu binafsi na vifaa. Upunguzaji zaidi wa upotevu wa usikivu unaweza kupatikana kupitia uchunguzi na hatua za mapema utotoni, ikiwa ni pamoja na matumizi ya teknolojia saidizi au uchaguzi wa upasuaji. Uchunguzi pia unaweza kuzuia utumiaji wa dawa zenye madhara katika hali hatarishi. Kupoteza usikivu na uziwi pia kunaweza kutokea kwa matatizo ya magonjwa mengine kama vilesurua, meningitis, rubela na mabusha. Kazi ya kuzuia magoniwa haya kupitia chanjo na programu za usafi inaweza kuwa na athari ya faida kwa viwango vya upotevu wa kusikia na uziwi. Kuwapa chanjo wasichana na wanawake wa umri wa kuzaa dhidi ya rub ela kabla ya ujauzito, na kuzuia maambukizo ya cytomegalovirus kwa wanawake wajawazito, kunaweza kupunguza hatari ya watoto wanaozaliwa na upotevu wa usikivu wa kuzaliwa.

Etí dídi àti pàdánù ìgbọràn Ìsọníṣókí: Wọ́n lè sọ wípé ènìyàn pàdánù ìgbọràn bí wọn kò bá gbọ́ àti pẹ̀lú ẹni tó ní àǹfààní ìgbọràn tó bójúmu, èyí tún mọ̀ sí pé ìwọ̀n ìgbọràn 20 dB tàbí tó dára ní etí méjèèjì. Ó lè kéré, wà ní ìwọ̀nba, kó pọ̀ díẹ̀, tàbí kò pọ̀ tàbí farahàn gan-an, ó sì lè ní ipa lórí etí kan àbí méjèèjì. Àwọn aṣokùnfà ìpàdánù ìgbọràn ní àìsàn tó rọ̀mọ́ ìbí tàbí àtètè bẹ̀rẹ̀ ìpàdánù ìgbọràn gẹ́gẹ́ bí ọmọdé, àkóràn àárín etí tó nípọn, ìpàdánù ìgbọràn látàrí ariwo, àti àwọn òògùn májèlé tó bá etí inú jẹ́. Àwọn ipa ìpàdánù ìgbọràn gbòòrò wọ́n sì le pọ̀ gan. Àwọn ni ìpàdánù àǹfààní láti bá àwọn ẹlòmíràn sọ̀rọ̀ pẹ̀lú ìdádúró ìṣàgbékalẹ̀ èdè nínú àwọn ọmọdé, èyí tó lè yọrí sí ìyàsọ́tọ̀ láàrin àwùjọ, ìdáwà àti ìpinlẹ́mìí, pàápàá jù lọ láàárín àwọn àgbàlagbà tó ní ìpàdánù ìgbọ́ràn. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ agbègbè ló ṣe aláìní ibùgbé tó tó fún pípàdánú ìgbọ́ràn, èyí tó lè ní ipa lórí ìṣesí àti àǹfààní yíyan iṣẹ́ òòjọ́. Àwọn ọmọ tó ti pàdánù gbígbọ́ràn wọn àti tí etí wọn di ní àwọn orílẹ̀-èdè tó ṣẹ̀ṣẹ̀ ń dìde bọ̀ kìí sábà ní àǹfààní sí lílọ sí ilé-ẹ̀kọ́. WHO ṣe ìfojúwò pé àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìpàdánù ìgbóràn tí kò ní ìdásí máa ń ná ẹ̀ka ètò ọrọ̀ ajé àgbáyé ní bílíọ́ọ̀nù 980 owó ilẹ̀ òkèèrè lọ́dọ́ọdún látàrí iye ẹ̀ka ìlera (yàtọ̀ sí iye àwọn irinṣẹ́ fún ìgbọràn), iye àtìlẹyìn fún ìmọ̀ ẹ̀kọ́, ìpàdánù àbájáde àti àwọn iye tó so mọ́ àwùjọ. Ìwọ́pọ̀: Etí dídi àti ìpàdánù ìgbọ́ràn jẹ́ káàkiri tó sì ṣeé bá pàdé ní gbogbo ẹkùn àti orílẹ̀-èdè. Lọ́wọ́lọ́wọ́, ju ènìyàn bílíọ́ọ̀nù 1.5 (bíi 20% iye gbogbo ènìyàn àgbáyé) ló ń gbé pẹ̀lú ìpàdánù ìgbọ́ràn; 430 nínú wọn ló ní ìpàdánù ìgbọ́ràn aláàbọ̀ ara. Ó yẹ pé ní 2050, bíi ènìyàn mílíọ̀ọ̀nù 700 ló lè wà pẹ̀lú ìpàdánù ìgbọ́ràn aláàbọ̀ ara. Ní àgbáyé, ọmọ mílíọ̀ọ̀nù 34 ló ní etí dídi àti ìpàdánù ìgbọ́ràn, nínú èyí tí 60% ìṣẹ̀lẹ̀ wáyé láti owó àwọn aṣokùnfà tó ṣeé dènà. Ní òdì kejì ìgbé ayé, bíi ènìyàn 30% tó ti lé ní ọjọ́ orí 60 ló ní ìpàdánù ìgbọ́ràn. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ipa ìpàdánù ìgbọ́ràn ló ṣeé yẹ̀ bí wọ́n bá tètè ṣe àwárí rẹ̀ àti wá ojútùú sí i. Tó fi mọ́ àwọn ètò ẹ̀kọ́ pàtàkì àti ìlànà èdè alámì fún àwọn ọmọdé àti ẹbí wọn. Àwọn ìmọ̀ ẹ̀rọ aṣèrànwọ́, tó fi mọ́ àwọn ohun ìrànlọ́wọ́ ìgbọràn, àfibọ̀ ihò etí ìṣàgbékalẹ̀ fídíò àti ohùn àti àwọn nǹkan mìíràn tó lè ran àwọn tó ní ìpàdánù ìgnọ́ràn ní ọjọ́ orí yòówù. Àwọn ènìyàn sì le jẹ àǹfààní ìtọ́jú ìsọ̀rọ̀, àtúnṣe etíìgbọ́ àti àwọn iṣẹ́ mìíràn tó fara pẹ́ẹ. Àwọn orílẹ̀-èdè tó ń pawó wọlé lọ́nà bíńtín àti ní ìwọ̀nba ló sábà máa ń ní wàhálà ìpàdánù ígbọ́ràn. WHO ṣe ìfojúwò pé ìpèsè ìrànwọ́ fún Ìgbọràn wà fún 3% péré nínú àwọn tó nílò rẹ̀ ni àwọn orílẹ̀-èdè yìí. Ìdènà: WHO ṣe ìfojúwò pé 50% ìpàdánú ìgbọràn lè ṣeé dènà látàrí àwọn ọ̀nà ìlera gbogbo àgbáyé. Àwọn ọ̀nà ìdènà kan máa ń ní àfojúsùn ìgbé ayé ẹnì kọ̀ọ̀kan bíi ìfojúhàn sí ariwo tó pọ̀ àti orin tàbí wíwọ àwọn ohun ìdáàbò bíi púlọ̀ọ̀gì etí. Ìrànwọ́ le wà fún èyí nípa ṣíṣe àgbékalẹ̀ gbèǹdéke ohun ìfetí gbọ́ fún ètò àti irinṣẹ́ ohun ìfetí gbọ́. Àdìnkù sí ìpàdánù ìgbọ́ràn lè túbọ̀ ṣeé ṣe nípa ṣẹ̀ ṣíṣe àyẹ̀wò àti àbójútó kíákíá ní ìgbà kékeré, tó fi mọ́ lílo àwọn ìmọ̀ ẹ̀rọ ara ní lọ́wọ́ tàbí yíyan iṣẹ́ abẹ. Ṣíṣe àyẹ̀wò náà lè dènà ìlò àwọn òògùn aṣàkóbà nínú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tó méwu lọ́wọ́ gidigidi. Ìpàdánù ìgbọ́ràn àti etí dídi náà lè wáyé látàrí ìkọlù láti ara àwọn àìsàn mìíràn bíi ìgbóná, yírùnyírùn, àrùn rubella àti àrùn mumps. Iṣẹ́ láti dènà àwọn àrùn yìí nípasẹ̀ ajẹsára àti àwọn ètò ìmọ̀tótó lè ní ipa tó ní àǹfààní lórí ìwọ̀n ìpàdánù ìgbọ́ràn àti etí dídi. Fífún àwọn ọmọbìnrin tó ti bàlágà àti àwọn obìnrin tó wà láàrin ọjọ́ orí ìbímọ ní abẹ́rẹ́ àjẹ́sára láti dènà rubella kí wọ́n tó lóyún, àti ṣíṣe ìdènà àkóràn cytomegalvirus nínú àwọn aláboyún, ó lè mú àdìnkù bá bíbí ọmọ tuntun pẹ̀lú ìpàdánù etí ìgbọ́ràn tàbí etí dídi gẹ́gẹ́ bí àìsàn láti ìgbà ìbí.

Ukuba yisithulu kanye nokulahlekelwa ukuzwa Uhlolojikelele: Umuntu kuthiwa ulahlekelwa ukuzwa uma engakwazi ukuzwa kanye nomuntu onokuzwa okujwayelekile, okusho ukuthi izilinganiso zokuzwa ezingu-20 dB noma ezingcono kunalokho ezindlebeni zombili. Kungaba okuncane, okungatheni, okubucayi okungatheni, okubucayi noma okujulile, futhi kungathinta indlebe eyodwa noma zombili. Izimbangela eziyinhloko zokulahlekelwa ukuzwa zihlanganisa ukulahleka kokuzwa ingane ezalwa nakho noma kwasekuqaleni kobungane, izifo ezingapheli zamaphakathi nendlebe, ukulahlekelwa ukuzwa okubangelwa umsindo, ukulahlekelwa ukuzwa okuhlobene nobudala, kanye nemithi enobuthi elimaza indawo emaphakathi nendlebe. Imithelela yokulahlekelwa ukuzwa ibanzi futhi ingaba ejulile. Ihlanganisa ukulahlekelwa ukwazi ukuxhumana nabanye abantu, ukuphuza ukuthuthukisa ulimi ezinganeni, okungaholela ekukhishweni inyumbazana ngokuphathelene nezenhlalo, isizungu kanye nokukhungatheka, ikakhulukazi phakathi kwabantu asebekhulile abalahlekelwe ukuzwa. Izindawo eziningi azinazo izindawo zokuhlala ezanele zabalahlekelwe ukuzwa, ezithinta ukusebenza ngokuphathelene nezemfundo kanye nokukhetha umsebenzi. Izingane ezilahlekelwe ukuzwa kanye nezithulu emazweni asathuthuka azivamile ukuthola imfundo. I-WHO ilinganisela ukuthi ukulahlekelwa ukuzwa okungabhekelelwe kubiza umnotho womhlaba wonke u-US$ 980 wezigidigidi minyaka yonke ngenxa yezindleko zomkhakha wezempilo (ngaphandle kwezindleko zamadivayisi okuzwa), izindleko zokwesekwa kwezemfundo, ukulahlekelwa ukwenza okuthile kanye nezindleko zomphakathi. Ukwanda: Ukuba yisithulu kanye nokulahlekelwa ukuzwa kusakazeke kabanzi futhi kutholakala kuzo zonke izifunda kanye namazwe. Njengamanje abantu abangaphezu kwezigidigidi ezingu-1.5 (cishe u-20% wabantu bomhlaba wonke) baphila nokulahlekelwa ukuzwa; izigidi ezingama-430 zabo zinokulahlekelwa ukuzwa okukhubazayo. Kulindeleke ukuthi ngo-2050, kube nabantu abangaphezu kwezigidi ezingama-700 abanokukhubazeka kokulahlekelwa ukuzwa. Emhlabeni wonke, izingane eziyizigidi ezingama-34 zinokuba yizithulu noma ukulahlekelwa ukuzwa, u-60% wezimo ubangelwa yizimbangela ezingagwemeka. Ngakolunye uhlangothi lwesikhathi sokuphila, cishe u-30% wabantu abaneminyaka engaphezu kwengama-60 yobudala banokulahlekelwa ukuzwa. Imiphumela eminingi yokulahlekelwa ukuzwa ingancishiswa ngokutholwa kanye nangokungenelela ekuqaleni. Lokhu kuhlanganisa izinhlelo zemfundo ezikhethekile kanye nemiyalelo yolimi lwezandla yezingane ezincane kanye nemindeni yazo. Ubuchwepheshe obusizayo, obuhlanganisa izinsiza-kuzwa, ukufakelwa kwe-cochlear, iclosed captioning kanye namanye amadivayisi angasiza abantu abalahlekelwe ukuzwa nganoma iyiphi iminyaka yobudala. Abantu bangase futhi bazuze ekwelashweni okuphathelene nokukhuluma (speech therapy), ekwelashweni komuzwa wokuzwa (aural) kanye nakwezinye izinsiza ezihlobene nakho. Amazwe anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo athwala umthwalo ongalingani ngenxa yokulahlekelwa ukuzwa. I-WHO ilinganisela ekutheni ukukhiqizwa kwezinsiza zokuzwa emhlabeni wonke kuhlangabezana no-3% kuphela wesidingo kula mazwe. Ukuvimbela: I-WHO ilinganisela ekutheni u-50% wokulahlekelwa ukuzwa ungavinjelwa ngezinyathelo zezempilo zomphakathi. Amanye amasu okuvimbela ahlose ukukhetha indlela yokuphila yomuntu ngamunye njengokuchayeka emsindweni kanye nasemculweni okhalela phezulu noma ukugqoka izinto zokuzivikela njengama-earplugs. Lokhu kungasizwa ngokusebenzisa izindinganiso zokulalelwayo kezinhlelweni kanye namadivayisi omsindo omuntu uqobo. Ukuncishiswa okwengeziwe kokulahlekelwa ukuzwa kungatholakala ngokuhlunga nangokungenela ekuqaleni ebunganeni, okuhlanganisa ukusebenzisa ubuchwepheshe bokusiza noma izindlela zokuhlinza. Ukuhlunga kungavimbela futhi ukusetshenziswa kwemithi elimazayo ezimweni ezinobungozi obukhulu. Ukulahlekelwa ukuzwa kanye nokuba yisithulu nakho kungavela njengenkinga yezinye izifo ezifana nesimungumungwane, i-meningitis, i-rubella kanye nozagiga. Sebenzela ukuvimbela lezi zifo ngezinhlelo zokugoma kanye nenhlanzeko kungaba nomthelela omuhle emazingeni okulahlekelwa ukuzwa kanye nokuba yisithulu. Ukugomela amantombazane asakhula kanye nabesifazane abaneminyaka yobudala yokwazi ukuzala i-rubella ngaphambi kokukhulelwa, nokuvimbela ukutheleleka nge-cytomegalovirus kwabesifazane abakhulelwe, kunganciphisa ingozi yezingane ezizalwa zinokulahlekelwa ukuzwa noma ukuba yisithulu.

የመርሳት በሽታ ማጠቃሊያ፡- የመርሳት በሽታ የአንድን ሰው የእለት ተእለት እንቅስቃሴን ለማስጠበቅ ባለው አቅም ላይ ከፍተኛ ድጋፍ የሚያደርጉ የማስታወስ ችሎታን፣ ሌሎች የግንዛቤ ችሎታዎችን እና ባህሪን ለሚጎዱ የበርካታ በሽታዎች ጃንጥላ ትርጉም ነው፡፡ ምንም እንኳን ዕድሜ ለአእምሮ ሕመም በጣም ጠንካራ የታወቀ አደጋ ቢሆንም፣ የእርጅና መደበኛ አካል አይደለም። የዓለም ጤና ድርጅት የአእምሮ ማጣት ችግር ያለባቸውን ሰዎች እና የጤና ባለሙያቻቸውን ህይወት ለማሻሻል ከአባል ሀገራት እና ከሚመለከታቸው ባለድርሻ አካላት ጋር በቅርበት እየሰራ ሲሆን የመርሳት በሽታ በማህበረሰቦች እና በአገሮች ላይ ያለውን ተጽእኖ እየቀነሰ መጥቷል፡፡ መስፋፋት፡- በአሁኑ ጊዜ በዓለም ዙሪያ ከ55 ሚሊዮን በላይ ሰዎች የአእምሮ የማስታወስ ችግር ያለባቸው ሲሆን ከ60% በላይ የሆኑ የዓለም ጤና ድርጅት ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ይኖራሉ፡፡ በየዓመቱ ወደ 10 ሚሊዮን የሚጠጉ አዳዲስ በሽታዎች ይከሰታሉ፡፡ የመርሳት በሽታ በዓለም አቀፍ ደረጃ በአረጋውያን መካከል ለአካል ጉዳተኝነት እና ለጥገኝነታቸው ከዋነኛ መንስኤዎች አንዱ ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የመርሳት ችግር ላለባቸው ሰዎች ብቻ ሳይሆን ለተንከባካቢዎቻቸው እና ለቤተሰቦቻቸውም የዓለም ጤና ድርጅት በዓለም አቀፍ ደረጃ አብዛኛውን እንክብካቤ እና ድጋፍን ይሰጣል፡፡ ብዙውን ጊዜ የአእምሮ መርሳት ችግርን ግንዛቤ እና መረዳት እጥረት ያለበመሆኑ በዚህ ምክንያት መገለልን እና የምርመራ እና እንክብካቤ እንቅፋቶችን ያስከትላል፡፡ የመርሳት በሽታ በተንከባካቢዎች፣ በቤተሰብ እና በአጠቃላይ ማህበረሰብ ላይ የሚያሳድረው ተጽዕኖ አካላዊ፣ ስነ-ልቦናዊ፣ ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ሊሆን ይችላል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እርዳታ፡- የዓለም ጤና ድርጅት የመርሳት በሽታን እንደ የህዝብ ጤና ቅድሚያ ይመለከታል፡፡ እ/አ/አ በግንቦት 2017 በተደረገው የዓለም ጤና ጉባኤ ላይ እ/አ/አ ከ2017-2025 ባለው ጊዜ ውስጥ የመርሳት በሽታን በተመለከተ በሕዝብ ጤና እርዳታ አሰጣጥ ላይ ያለውን ዓለም አቀፍ የተግባር ዕቅድን አጽድቋል፡፡ ዓለም አቀፋዊ የተግባር ዕቅደ የመርሳት ችግር ያለባቸውን ሰዎች፣ ቤተሰቦቻቸውን እና ተንከባካቢዎችን ህይወት ለማሻሻል ያለመ ሲሆን ይህም የመርሳት በሽታን በማህበረሰብ እና በአገሮች ላይ ያለውን ተጽእኖ ይቀንሳል፡፡ በሰባት ቦታዎች ላይ የድጋፍ ዕቅድ የሚሰጥበትን አጠቃላይ ቁርጠኝነቱን ያቀርባል፡- (1) የመርሳት በሽታን በህዝብ ጤናው ላይ ቅድሚያ መስጠት፤ (2) የአእምሮ መርሳት በሽታ ግንዛቤ ማስጨበጥን፣ ማካተት እና ወዳጃዊነት መጨመር፤ (3) የመርሳት አደጋን መቀነስ፤ (4) ምርመራ፣ ህክምና እና እንክብካቤ ማሻሻል፤ (5) የአእምሮ ህመምተኞችን መደገፍ፤ (6) የአእምሮ መርሳት በሽታ የጤንነት መረጃ ሥርዓቶችን ማሻሻል እንዲሁም (7) ምርምርን እና ፈጠራን ማዳበር፡፡

Dementia Overview: Dementia is an umbrella term for several diseases affecting memory, other cognitive abilities and behaviour that interfere significantly with a person’s ability to maintain their activities of daily living. Although age is the strongest known risk factor for dementia, it is not a normal part of ageing. WHO is working very closely with Member States and other relevant stakeholders to improve the lives of people with dementia and their carers, while decreasing the impact of dementia on communities and countries. Prevalence: Currently more than 55 million people have dementia worldwide, over 60% of whom live in low-and middle-income countries. Every year, there are nearly 10 million new cases.Dementia is one of the major causes of disability and dependency among older people worldwide. It can be overwhelming, not only for people who have dementia, but also for their carers and families, who globally provide the majority of care and support. There is often a lack of awareness and understanding of dementia, resulting in stigmatization and barriers to diagnosis and care. The impact of dementia on carers, family and society at large can be physical, psychological, social and economic. WHO response: WHO recognizes dementia as a public health priority. In May 2017, the World Health Assembly endorsed the Global action plan on the public health response to dementia 2017-2025. The global action plan aims to improve the lives of people with dementia, their families and carers, while decreasing the impact of dementia on communities and countries. It provides a comprehensive blueprint for action across seven areas: (1) making dementia a public health priority, (2) increasing dementia awareness, inclusion and friendliness; (3) reducing the risk of dementia; (4) improving diagnosis, treatment and care; (5) supporting dementia carers, (6) enhancing health information systems for dementia and (7) fostering research and innovation.

Cutar Mantawa Ƙarin bayani:Cutar mantuwa kalma ce me ma'ana da yawa da take nufin cututtuka da yawa da suke taɓa ƙwaƙwalwa da kuma wasu jijiyoyin ƙwaƙwalwa da ke shafar yadda ya kamata su yi rayiwarsu. Kodayake shekaru su ne dalilin da ka iya haddasa mantau, ba ko da yaushe ne ba hakan ke faruwa. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana aiki kafaɗa da kafaɗa da sauran hukumomin ƙasa da kuma masu ruwa da tsaki don inganta rayuwar mutane masu matsalar cutar ƙwaƙwalwa wato mantau tare da masu kula da su yayin da hakan ke rage tasirin cutar ƙwaƙwalwa a cikin al'umma da ƙasashen duniya. A halin da ake ciki, fiye da mutane miliyan 55 hamsin da biyar ne suke fama da cutar ƙwaƙwalwa a duniya kuma kashi sittin daga cikin ɗari 60% na mutanen su na a ƙasashe masu tasowa. Duk shekara ana samun ƙaruwar mutum miliyan 10. Cutar mantau tana cikin ɗaya daga cikin manyan dalilan da ke haddasa nakasa kuma da dogaro da wani a tsakanin tsofaffi. Abun zai iya zama na tashin hankali, ba wai kawai ga mutane waɗanda suke da mantau ba, a'a har ma ga masu kula da su da kuma danginsu waɗanda su ne su ke samar da kulawa da tallafi ga su 'yan uwan nasu. Akwai ako da yaushe rashin wayewar kai da fahimtar mecece mantau wanda hakan yake haifar da ƙyama da kuma matsalolin don yin magani da kulawa. Tasirin cutar ƙwaƙwalwa ga masu kula da me cutar ko dangi koma al'umma duka kuma zata iya zama a bayyane, ko a ƙwaƙwalwa ko a zamantakewa ko a tattalin arziki. Amsar WHO: Hukumar Lafiya ta Duniya tana ɗaukan cutar mantau a matsayin abun da za tafi kulawa da shi. A watan Mayu na 2017, Hukumar Lafiya ta Duniya ta yi taro a inda ta sahale wani shiri na duniya da za magance cutar mantau. Shirin lafiyar na duniya an yi shi ne don inganta lafiyar masu cutar mantau, da iyalansu da masu kula da su yayin da ake rage tasirin cutar mantau ga al'umma da kuma ƙasashe. Ya samar da kyakkyawan tsari don aiki a ɓangarori guda bakwai. 1. mayar da cutar mantuwa ta zama abun da za a fi mai da hankali kai. 2. ƙara wayar da kan mutane akan cutar mantau da jawo su a jiki da yin habahaba da su. 3. rage haɗarin kamuwa da cutar mantau. 4. inganta magungunanta da kulawa da masu cutar. 5. tallafawa amasu kula da waɗanda suke da cutar mantau. 6. inganta tsarin ajiye bayanai na masu cutar mantau. 7. tallafawa yin bincike da gano sababbun al'amura game da cutar.

Ugonjwa wa akili. Muhtasari: Ugonjwa wa akili ni neno jumuishi la magonjwa kadhaa yanayoathiri kumbukumbu, uwezo mwingine wa utambuzina tabia ambayo huingilia kwa kiasi kikubwa uwezo wa mtu kudumisha shughuli zao za maisha ya kila siku. Ingawa umri ndio sababu kuu ya hatari inayojulikana ya ugonjwa wa akili, sio sehemu ya kawaida ya kuzeeka. WHO inafanya kazi kwa karibu sana na Nchi Wanachama na wadau wengine husika ili kuboresha maisha ya watu wenye ugonjwa wa akili na kazi zao, huku ikipunguza athari za ugonjwa wa shida ya akzili kwa jamii na nchi. Kuenea: Hivi sasa zaidi ya watu milioni 55 wana ugonjwa wa akili duniani kote, zaidi ya 60% ya hao wanaishi katika nchi zenye uchumi wa chini na wa kati. Kila mwaka, kuna karibu kesi milioni 10 mpya. Ugonjwa wa akili ni moja ya sababu kuu za ulemavu ma utegemezi kati ya watu wazima ulimwenguni. Inaweza kuelemea, sio tu kwa watu walio na ugonjwa wa akili, lakini pia kwa walezi wao na familia, ambao hutoa huduma nyingi na msaada ulimwenguni. Mara nyingi kuna ukosefu wa ufahamu na uelewa wa ugonjwa wa akili, na kusababisha unyanyapaa na vikwazo vya utambuzi na huduma. Athari za ugonjwa wa shida ya akili wa walezi, familia na jamii kwa ujumla zinaeza kuwa za kimwili, kisaikolojia, kijamii na kiuchumi. Mwitikio wa WHO: WHO inatambua ugonjwa wa zakili kama kipaumbele cha afya ya umma. Mnamo Mei 2017, Baraza la Afya Ulimwenguni liliidhinisha mpango wa utekelezaji juu ya mwitikio wa afya ya umma kwa ugonjwa wa akili 2017-2025. Mpango wa utekelezaji wa kimataifa unalenga kuboresha maisha ya watu wenye ugonjwa wa akili, familia zao na walzi, huku ukipunguza athari za shida ya akili kwa jamii na nchi. Inatoa mwongozo wa kina wa hatua katika maeneo saba: (1) Kufanya ugonjwa wa akili kipaumbele cha afya ya umma. (2) Kuongeza uelewa wa ugonjwa wa akili, ushirikishwaji na ukaribu, (3) Kupunguza hatari za ugonjwa wa shida ya akili; (4) Kuboresha utambuzi, matibabu na huduma; (5) Kusaidia walezi wa ugonjwa wa shida ya akili, (6) Kuimarisha mifumo ya taarifa za afya kwa shida ya akili na (7) Kukuza utafiti na uvumbuzi.

Àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé Ìsọníṣókí: Àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé jẹ́ agbòòrùn ọ̀rọ̀ fún ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ àrùn tí ó ń kóba ìrántí, àwọn ipá ajẹmọ́-ìmọ̀ mìíràn àti ìṣesí tí ó máa ń dá sí agbára ènìyàn láti ṣe àkóso àwọn ìṣe wọn lójoojúmọ́. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ọjọ́-orí jẹ́ okùnfà tó nípọn jùlọ fún àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé, kì í ṣe ara ohun tí ó yẹ fún ìdàgbà. WHO ń ṣiṣẹ́ papọ̀ pẹ̀lú àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́ àti Àwọn Òṣìṣẹ́ tó tọ́ mìíràn láti mú ìgbèrú bá ìgbésíayé àwọn ènìyàn tó ní àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé àti àwọn olùtọ́jú wọn, nígbà tí wọ́n ń mú àdínkù bá ipa àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé lórí àwọn agbègbè àti orílẹ̀-èdè. Òǹkà-Àpapọ̀: Ní lọ́ọ́lọ́ọ́, ó ju mílíọ́nù 55 ènìyàn lọ tó ní àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé lágbàáyé, nínú èyí tí 60% ó lé ń gbé ní àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà kékeré àti alágbede-méjì. Ní ọdọọdún, ó fẹ́rẹ̀ tó ìṣẹ̀lẹ̀ mílíọ́nù 10. Àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn okùnfà pàtó fún jíjẹ́-àkàndá àti ìgbára-léni láàrin àwọn àgbàlagbà ní àgbáyé. Ó lè lágbara, kì í ṣe fún àwọn ènìyàn tó ní àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé nìkan, ṣùgbọ́n fún àwọn olùtọ́jú àti ẹbí wọn, àwọn ẹni tí ó máa ń pèsè púpọ̀ ìtọ́jú àti àtìlẹyìn lágbàáyé. Àìmọ̀kan àti àìní-òye àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé máa ń sábà wà, èyí tí ó máa ń yọrí sí àbùkù àti ìdènà sí àyẹ̀wò àti ìtọ́jú. Ipa àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé lórí àwọn olùtọ́jú, ẹbi àti àwùjọ lápapọ̀ lè jẹ́ nípa tara, èrò-ọkàn, ìbágbépọ̀ àwùjọ àti ọrọ̀-ajé. Èsì WHO: WHO rí àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé gẹ́gẹ́ bí olúborí ìlera àwùjọ. Ní Oṣù Karùn-ún 2017, Àgbáríjọpọ̀ Ìlera Àgbáyé fi òǹtẹ̀ lu ètò ìṣe àgbáyé lórí èsì ìlera àwùjọ sí àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé ní 2017-2015. Ètò ìṣe àgbáyé náà gbèrò láti mú tún ayé àwọn ènìyàn tó ní àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé, àwọn ẹbi àti olùtọ́jú wọn ṣe, nígbà tí ó ń mú àdínkù bá ipa àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé lórí àwọn agbègbè àti orílẹ̀-èdè. Ó ń pèsè ìwé-àmúṣiṣẹ́ ẹlẹ́kùn-ún-rẹ́rẹ́ fún ìṣe ní àwọn agbọn méje: (1) fífi àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé ṣe olúborí ìlera àwùjọ, (2) ìmúpọ̀si ìmọ̀, ìfisí àti ìbádọ́rẹ̀ẹ́ nípa àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé; (3) dídín ewu àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé kù; (4) ìmúgbèrú àyẹ̀wò, ìtọ́jú àti ìkẹ́; (5) títi àwọn olùtọ́jú àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé kù, (6) dídákún àwọn ètò ìròyìn ìlera fún àìsàn ọpọlọ ajẹmọ́-gbígbàgbé àti (7) dídákún ìwádìí àti ìsọdọ̀tun.

Ukuwohloka kwengqondo (Dementia) Uhlolojikelele: I-Dementia iyigama elihlanganisa izifo eziningi (umbrella term) lezifo eziningana ezithinta ukukhumbula, okunye ukwazi ukusebenzisa ingqondo kanye nendlela yokuziphatha ephazamisa kakhulu ukwazi komuntu ukugcina imisebenzi yakhe yokuphila kwansuku zonke. Nakuba iminyaka yobudala iyisici sengozi esaziwa kakhulu sokuwohloka komqondo, akuyona ingxenye evamile yokuguga. I-WHO isebenzisana kakhulu naMazwe angamaLungu kanye nabanye ababambiqhaza abafanele ukuze yenze ngcono izimpilo zabantu abaphethwe ukuwohloka kwengqondo kanye nabanakekeli babo, ngesikhathi inciphisa umthelela wokuwohloka kwengqondo emiphakathini kanye nasemazweni. Ukwanda: Njengamanje abantu abangaphezu kwezigidi ezingama-55 banesifo sokuwohloka kwengqondo emhlabeni wonke, abangaphezu kuka-60% babo bahlala emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo. Minyaka yonke, kuba neziguli ezintsha ezicishe zibe yizigidi eziyi-10. Ukuwohloka kwengqondo kungenye yezimbangela eziyinhloko zokukhubazeka kanye nokuthembela kwabanye abantu kubantu asebekhulile emhlabeni wonke. Kungaqeda amandla kakhulu, hhayi kuphela kubantu abanesifo sokuwohloka kwengqondo, kodwa nakwabanakekelayo kanye nemindeni yabo, abahlinzeka ukunakekelwa nokusekelwa okuningi emhlabeni wonke. Ngokuvamile kunokuntuleka kokuqwashisa kanye nokuqonda ukuwohloka komqondo, okuholela kusinembekezelo kanye nasezithiyweni ngokuphathelene okuhlola kanye nokunakekelwa. Umthelela wokuwohloka kwengqondo kubanakekeli, emndenini kanye nasemphakathini wonkana ungaba ngokomzimba, ngokwengqondo, ngokwezenhlalo kanye nangokomnotho. Impendulo yeWHO: I-WHO ithatha ukuwohloka kwengqondo njengento esemqoka empilweni yomphakathi. NgoMeyi 2017, iWorld Health Assembly yavuma uHlelo loMhlaba Wonke lesiNyathelo sokuSabela kwezeMpilo zoMphakathi ngokupathelene nokuWohloka kweNgqondo 2017-2025. Isinyathelo somhlaba wonke sihlose ukwenza ngcono izimpilo zabantu abanokuwohloka kwengqondo, imindeni kanye nabanakekeli babo, ngesikhathi kuncishiswa umthelela wokuwohloka kwengqondo emiphakathini kanye nasemazweni. Sinikeza umklamo oningiliziwe wesinyathelo ezindaweni eziyisikhombisa: (1) ukwenza ukuwohloka kwengqondo kube yinto eseqhulwini kwezempilo zomphakathi, (2) ukukhulisa ukuqwashisa ngokuwohloka kwengqondo, ukungabandlululi kanye nokuba nobungani; (3) ukunciphisa ingozi yokuwohloka kwengqondo; (4) ukwenza ngcono ukuthilakala kwesifo, ukwelashwa kanye nokunakekelwa; (5) ukusekela abanakekeli balabo abanokuwohloka kwengqondo, (6) ukuthuthukisa izinhlelo zolwazi lwezempilo zokuwohloka kwengqondo kanye (7) nokukhuthaza ucwaningo kanye nokusungula izinto ezintsha.

ዴንጊዩ እና ከባድ ዴንጊዩ (Dengue and severe dengue) ማጠቃሊያ፡- ዴንጊዩ በወባ ትንኝ የሚተላለፍ ቫይረስ ሲሆን በሞቃታማና ትሮፒካዊ የአየር ጠባይ ባላቸው አካባቢዎች በብዛት ይታያል፡፡ በሽታው የሚከሰተው ከአራቱ በቅርብ ተዛማጅነት ባላቸው የዴንጊዩ ቫይረሶች (ሴሮታይፕስ ተብሎ የሚጠራው) ሲሆን እነዚህም አንዳንዶቹም የህክምና ዕርዳታ እስከመፈለግ እና ሆስፒታል መተኛት የሚጠይቁትን ጨምሮ በጣም ቀላል (ምልክታቸው የማይታወቅ) ወደ በርካታ አይነት ምልክቶች ሊሚያመሩ ይችላሉ፡፡ በሽታው ከባድ ሲሆን ለሞት አደጋ ሊዳርግ ይችላል፡፡ ለበሽታው የተዘጋጀ ምንም ዓይነት ሕክምና የለም ነገር ግን በሽተኛው የሚያሳያቸው ምልክቶች ሊፈወሱ ይችላሉ፡፡ በዚህ ዓመት መጀመሪያ ላይ የዓለም ጤና ድርጅት ዴንጊዩን እ/አ/አ በ2019 ላይ ከአስር በሽታዎች መካከል ለህመም ሊያጋልጥ የሚችል አስጊ በሽታ ብሎ የዘረዘረው ሲሆን በአሁኑ ጊዜ በብዙ አገሮች የተከሰቱት ወረርሽኞች ይህንን ምልከታ አረጋግጠዋል፡፡ የዴንጊዩ ወረርሽኞች ወቅታዊ መልክ ይኖራቸዋል፤ ስርጭቱም ብዙ ጊዜ በዝናብ ወቅቶች እና ከዝናብ በኋላ ከፍተኛ ደረጃ ላይ ይደርሳል፡፡ ለመጨመሩም አስተዋጽኦ የሚያደርጉ በርካታ ምክንያቶች ያሉ ሲሆን ከነዚህ መካከልም ከፍተኛ የወባ ትንኝ ብዛት፣ ደም ዝውውር ስርጭቶች ተጋላጭነት፣ ተስማሚ የአየር ሙቀት፣ የዝናብ እና የእርጥበት መጠን ሲሆኑ ሁሉም የወባ ትንኞችን የመራባት እና የመመገብ ዘይቤ እንዲሁም የዴንጊዩ ቫይረስ የመራቢያ ጊዜው ላይ ተጽዕኖ ያሳድራሉ፡፡ ንቁ የቁጥጥር ስርዓት አለመኖር እና የሰራተኞች እጥረት ከሌሎች ተግዳሮቶች መካከል ጥቂቶቹ ናቸው። ምልክቶቹ፡- ዴንጊዩ ራሱን የሚገድብ የትኩሳት በሽታ ሲሆን ከማሳመም እስከ ከባድ የሆኑ ምልክቶችን ማሳያት ድረስ ይደርሳል፡፡ በተበከለች ትንኝ ከተነከሱ ከ4-10 ቀናት ገደማ የዴንጊ ምልክቶች ሊታዩ ይችላሉ። የተለመዱ ምልክቶች እንደ ኢንፍሉዌንዛ አይነት ናቸው፣ ታካሚዎች ደግሞ፡- ትኩሳት፣ የራስ ምታት፣ ከዓይኖች ጀርባ ህመም መሰማት፣ የጡንቻ እና የመገጣጠሚያ ህመም፣ ማቅለሽለሽ/ማስታወክ፣ ሽፍታ፣ የድካም ስሜት ያጋጠሟቸዋል፡፡ ሕመሙ እያደገ ሲሄድ ታካሚዎች የመተንፈስ ችግር፣ ከአፍንጫ እና ከድድ ደም መፍሰስ እና የደም ግፊት በፍጥነት መቀነስ ስለሚያጋጥም ወደ ድንጋጤ ሊያመራ ይችላል፡፡ ይህ ሕክምና በአግባቡ የማይደረግለት ከሆነ ወደ ሞት ሊመራ ይችላል፡፡ በሆስፒታሎች ውስጥ ጥሩ የዴንጊዩ በሽታን ጉዳይ አያያዝ በአብዛኛዎቹ በተጠቁ ሀገሮች በበሽታው የሚሞቱት ቁጥር ከ 1% በታች ለማድረስ ረድቷል፡፡ ዴንጊዩ ከሌሎች ተላላፊ በሽታዎች በበለጠ ፍጥነት እየጨመረ ሲሆን በ 13 ዓመታት (እ/አ/አ ከ2000-2013) 400% ጨምሯል፡፡ ዓመታዊው የዴንጊ በሽታ ስርጭት በዓመት ወደ 100 ሚሊዮን የሚጠጉ የበሽታ ምልክቶች ያሉበት ሲሆን ሌላ ~ 300 ሚሊዮን ደግሞ የበሽታ ምልክቶች የሌሉበት ነው። ቀጣዩቹ ትልቁ የበሽታው ጫና በኤስያ (75%) በላቲን አሜሪካ እና በአፍሪካ በመሆን ይከተላሉ፡፡ ሕክምና፡- የዴንጊዩ ትኩሳት ምንም አይነት ልዩ ክትባቶች ወይም ፀረ-ቫይረስ ሕክምናዎች የሉም፡፡ ትኩሳትን ለመቀነስ ፓራሲታሞልን መጠቀም ይመከራል፡፡ አስፕሪን እና ተዛማጅ ያልሆኑ ስቴሮይድ ያልሆኑ ፀረ-እብጠት መድኃኒቶች (NSAIs) እንደ አይቡፕሮፌን (ibuprofen) ያሉ መወገድ አለባቸው፡፡ የአንድ የዴንጊ ቫይረስ ኢንፌክሽን ማገገም በዚያ የተወሰነ የቫይረስ ሴሮታይፕ ላይ የዕድሜ ልክ በሽታ የመከላከል አቅም ይሰጣል። ይሁን እንጂ ይህ የበሽታ መከላከያ በሌሎቹ የሶስቱ የሴሮታይፕ ቫይረስ ተከታይ በሽታን ለመከላከል ከፊል እና ጊዜያዊ ጥበቃን ይሰጣል፡፡ ተከታዩን በሽታ ለከባድ የዴንጊዩ በሽታ የመጋለጥ እድልን እንደሚጨምር መረጃዎች ያመለክታሉ፡፡ በሽታዎች እና በልዩ የቫይረስ በሽታዎች መካከል ያለው የጊዜ ልዩነት እንዲሁ ጠቃሚ ሊሆን ይችላል፡፡ በሽታውን ለመከላከል በጣም አዋጩ መንገድ በቀን ውስጥ ትንኞች ከመንከስ መከላከል ነው፡፡ ብዙውን ጊዜ የዴንጊዩ ቫይረስን የሚያስተላልፉ ትንኞች በቤት እና በአትክልቱ ላይ ይኖራሉ፡፡ ሰዎች የሚከተሉትን ማድረግ አለባቸው፡- ሰውነትን በደንብ የሚሸፍኑ ልብሶችን (በተለይ እግሮችን እና እግሮችን) ይለብሱ፤ በሮች እና መስኮቶች ላይ የፀረ-ተባይ መከላከያዎችን በማስቀመጥ ትንኞች ከቤት እንዲወጡ ማድረግ፤ በአምራቹ የምልክት መመሪያ መሰረት ፀረ-ተባይ መድሃኒቶችን ማድረግ፤ በቀንም ቢሆን በትንሥ መከላኪያ መርበብ ውስጥ መተኛት፤ እንዲሁም የወባ ትንኝ ንክሻን በማስወገድ አንድ የቤተሰብ አባል ከተበከለ ወደሌላው እንዳይተላለፍ ለመከላከል ተጨማሪ ጥንቃቄ ያድርጉ፡፡

Dengue and severe dengue Overview: Dengue is a mosquito-borne viral infection that is common in warm, tropical climates. Infection is caused by any one of four closely related dengue viruses (called serotypes) and these can lead to a wide spectrum of symptoms, including some which are extremely mild (unnoticeable) to those that may require medical intervention and hospitalization. In severe cases, fatalities can occur. There is no treatment for the infection itself but the symptoms that a patient experiences can be managed. Earlier this year, WHO listed dengue as a potential threat among ten diseases for 2019 and current outbreaks in many countries confirm this observation. Dengue epidemics tend to have seasonal patterns, with transmission often peaking during and after rainy seasons. There are several factors contributing to this increase and they include high mosquito population levels, susceptibility to circulating serotypes, favourable air temperatures, precipitation and humidity, all of which affect the reproduction and feeding patterns of mosquito populations, as well as the dengue virus incubation period. Lack of proactive control interventions and staff are some of the other challenges. Symptoms: Dengue is a self-limiting febrile illness with symptoms ranging from asymptomatic to severe. Symptoms of dengue may be observed around 4–10 days after the bite of an infected mosquito. Common symptoms are like that of the flu, with patients experiencing: fever, headaches, pain behind the eyes, muscle and joint pain, nausea/vomiting, rash, fatigue. As the disease progresses, patients can also suffer from respiratory distress, bleeding from the nose and gums and have a rapid drop in blood pressure leading to shock. If left unmanaged, this can lead to death. Sound case management of dengue in hospitals has helped to reduce case fatality rates to less than 1% in most affected countries. Dengue is increasing at a higher rate than any other communicable disease, with 400% increase over 13 years (2000–2013). Annual dengue incidence is estimated to be in the order of 100 million symptomatic cases a year, with another ~300 million asymptomatic infections. The greatest burden is seen in Asia (75%) followed by Latin America and Africa. Treatment: There are no specific vaccines or antiviral treatments against dengue fever. Use of paracetamol to bring down the fever is indicated. Aspirin and related non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIs) such as ibuprofen should be avoided. Recovery from infection by one dengue virus provides lifelong immunity against that particular virus serotype. However, this immunity confers only partial and transient protection against subsequent infection by the other three serotypes of the virus. Evidence points to the fact that sequential infection increases the risk of developing severe dengue. The time interval between infections and the particular viral sequence of infections may also be of importance. The best way to prevent infection is to avoid being bitten by mosquitoes during daytime. Mosquitoes that commonly transmit dengue virus often live in and around the home and in the garden. People should: wear clothing that covers the body well (especially legs and feet); keep mosquitoes out of the house by placing insect screens over doors and windows; apply insect repellents according to the manufacturer’s label instructions; sleep under a net, even during the day; and take extra precaution to prevent transmission if a family member is infected by avoiding mosquito bites.

Cutar Denge marar tsanani da kuma mai tsanani. Gamsashshen bayani: Cutar Denge cuta ce da sauro ke yaɗa ta da ake samun ta a ƙasashe masu zafi. Cutar ana kamuwa ne da ita ta hanyar ɗaya daga cikin wakilan da ke yaɗa ta da ake kiran su da suna (serotypes) wannan kuma zai iya haifar da alamomi masu yawa, da suka haɗa da waɗanda suke masu sauƙi (waɗanda ba ma a iya gano su) zuwa alamomin da za zu buƙaci taimakon likita koma kwanciya a asibiti. A wasu lokutan ma har akan rasa rai. Babu magani ga wanda ya kamu da cutar amma akan iya magance alamominta. Farkon wannan shekarar, hukumar Lafiya ta Duniya ta sanya cutar Denge a matsayin barazana ga al'umma a inda ta sanya ta a jerin cututtuka guda goma na shekarar 2019 da kuma ɓarkewa a wasu ƙasashen masu yawa da hakan ya tabbatar da binciken. Annobar Denge ta kan ɗauki salon faruwa lokaci lokaci, da yaɗuwarta ta take kai intaha a lokacin damuna da bayan damuna. Akwai dalilai da suke iza wutar ƙaruwar wannan cuta waɗanda suka haɗa da yawan ƙaruwar sauro, da kamuwa da cutar ta hanyar masu yaɗa ta watau (serotypes), da yanayin iska me daɗi, da yanayin danshi waɗanda dukka ninsu suke taimakawa hayayyafar sauro da kuma lokacin ƙyanƙyashe ƙwaya ƙwayai na cutar Denge. Ƙarancin matakai na daƙile cutar da kuma ƙwararrun ma'aikata yana daga cikin wasu ƙalubalen da ake fuskanta. Alamomi : Cutar Dengue cuta ce me iya dakushe kanta da kanta da take da alamomi da su ka fara daga masu sauƙi zuwa masu tsanani. Alamomin cutar Denge za a iya gano su kwana 10 goma bayan kamuwa da cutar ta hanyar cizon sauron da ke ɗauke da ita. Alamomin da suka fi shahara irin na cutar Murar Tsuntsaye ne, wanda marar lafiya zai rinƙa fama da zazzaɓi, ciwon kai, ciwon bayan ido, ciwon gaɓobi, amai, ƙuraje da gajiya. A yayin da cutar taci gaba, marar lafiya zai iya fama da matsalar numfashi, fitar jini daga hanci da kuma fitar jini daga dasashi da kuma saukar yanayin jini na jiki wanda hakan kan iya haifar da girgiza. idan ƙyale abun sasakai, zai iya haifar da rasa rai. Kyakkyawan tsarin kulawa da matsalar cutar Denge a asibitoci ya taimaka wajen rage yawan mace mace da kaso 1 a cikin ɗari 1% a ƙasashen da suka kamu. Cutar Denge tana ƙara bazuwa fiye da suaran cututtuka masu yaɗuwa da kaso 400% a tsawon shekara sha uku watau daga 2000 zuwa 2013. Faruwar cutar Denge a shekara kai miliyan 100 da kuma wasu da suka kamu da cutar Denge da suka kai miliyan 300. An ga babban nauyi a Asiya na 75% da kuma a Latin Amurka da kuma a Afirka. Magani: Babu wata riga-kafi ko wani magani na cutar Denge (Zazzaɓin Denge). Ana iya yin amfani da faratisimal don rage wa cutar tasiri da ƙarfi. A guji yin anfani da maganin Aspirin da makamacinsa. Don magance cutar Denge. Samun sauƙi daga ɗaya daga cikin ƙwayoyin cutar Denge zai iya samar da riga-kafi a kan wani nau'i cutar na tsawon rayiwa. Kodayake, wannan garkuwar jiki rabi da rabi ce kuma 'yar kariyar kawai za ta iya bayarwa ga kamuwa da cutar na nan gaba. Alama ta nuna cewa kamuwa da cutar Denge yana iya ƙara haɗarin kamuwa da cutar me tsanani. Lokaci tsakanin kamuwa da cutar da kuma faruwa na ƙwayoyin cutar shi ma abun dubawa ne. Hanya fitacciya ta kare kai daga kamuwa da cutar ita ce kar a bari sauron dake ɗauke da cutar ya ciji mutum da rana. Surayen da ke ɗauke da cutar Dengue (Zazzabin cikin Kashi) kuma su ke yaɗa ta su na zaune ne a gida da kuma a lambu don haka mutane ya kamata su: Rinƙa sa kaya da za su rufe musu jikinsu sosai musamman ƙafarsu duka. Korar sauro daga gida ta hanyar yin anfani da raga da za ta hana sauraye shiga gida ta ƙofofi da tagogi. Yin amfani da maganin cizon ƙwari bisa yadda kamfani ya ce a yi amfani da shi. A dinga yin barci a cikin raga koda da rana ne. kuma a kula sosai don a hana yaɗuwar cutar idan aka samu wani daga mutanen gida ya kamu da ita ta hanyar kaucewa gamuwa da cijon sauro.

Dengue na Dengue kali. Muhtasari: Dengue ni maambukizo ya virusi yanayoenezwa na mbu ambayo ni ya kawaida katika hali ya hewa ya joto ya kitropiki. Maambukizo husababishwa na mojawapo ya virusi vinne vya dengi vinavyohusiana kwa karibu (vinaitwa serotypes) na vinaweza kusababisha dalili mbalimbali, ikiwa ni pamoja na baadhi ya dalili zisizo kali sana (hazionekani) kwa zile ambazo zinaweza kuhitaji ufanyikaji wa matibabu na kulazwa hospitalini. Katika kesi hatari, vifo vinaweza kutokea. Hakuna matibabu ya maambukizo yenyewe lakini dalili ambazo mgonjwa hupata zinaweza kudhibitiwa. Mapema mwaka huu, WHO iliorodhesha ugonjwa wa dengue kama tishio kubwa kati ya magonjwa kumi kwa mwaka 2019 na mlipuko wa sasa katika nchi nyingi unathibitisha uchunguzi huu. Ugonjwa wa homa ya dengue huwa na mifumo ya misimu, na maambukizo mara nyingi hushika kasi wakati na baada ya misimu ya mvua. Kuna ababu nyingi zinazochangia ongezeko hili na zinajumuisha ongezeko la wingi wa mbu, uwezekano wa sterotype, zianzozunguka hali joto nzuri ya hewa, mvua na unyevunyevu, yote haya yanaathiri mfumo wa uzazi na ulishaji wa idadi ya mbu, pamoja na zkipindi cha kupevuka kwa virusi vya dengi. Ukosefu wa udhibiti wa hali ya juu na wafanyakazi ni baadhi ya changamoto zingine. Dalili: Dengue ni ugonjwa wa homa unaojizuia na dalili zake huanzia polepole hadi kali sana. Dalili za dengue zinaweza kuonekana kwenye siku 4–hadi 10 baada ya kuumwa na mbu mwenye maambukizo. Dalili za kawaida ni kama zile za mafua, pamoja na wagonjwa kuwa na: homa, maumivu ya kichwa, maumivu nyuma ya macho, maumivu ya misuli na viungo, kichefuchefu/kutapika, upele, uchovu. Kadri ugonjwa unapoendela, wagonjwa wataugua kutokana na shida ya kumua, kutokwa na damu puani na ufizi na kushuka kwa kasi kwa shinikizo la damu na kusababisha mshtuko. Kama hautodhibitiwa, hili linaweza kupelekea kifo. Udhibiti mzuri wa ugonjwa wa dengue hospitalini umesaidia kupunguza viwango vya vifo hadi chini ya 1% katika nchi nyingi zilizoathiriwa. Dengue inaongezeka kwa kiwanfo cha juu kuliko ugonjwa mwingine wowote wa kuambukiza, na ongezeko la 400% zaidi ya miaka 13 (2000–2013). Matukio ya kila mwaka ya dengue yanakadiriwa kuwa katika mpangilio wa visa vya dalili milioni 100 kwa mwaka, na wengine milioni 300 wasio na dalili. Mzigo mkubwa unaonekana barani Asia (75%) ikifuatiwa na Amerika Kusini na Afrika. Matibabu: Hakuna chanjo maalumu au matibabu ya kuzuia virusi dhidi ya homa ya dengue. Matumizi ya parasetamo ili kupunguza homa imeonyeshwa. Aspirini na dawa zinazohusiana na zisizo za steroidal na kuzuia uchochezi (NSAIs) kama vile ibuprofen zinapaswa kuepukwa. Kupona kutokana na kuambukizwa na kirusi kimoja cha dengi hutoa kinga ya maizsha yote dhidi ya aina hiyo virusi. Walakini, kinga hii inatoa ulinzi wa sehemu na wa muda mfupi tu dhidi ya maambukizo yanayofuata na aina nyingine tatu za virusi. Ushahidi unaonyesha ukweli kwamba maambukizo yanayofuatana huongeza hatari ya kupata dengi kali. Muda kati ya maambukizo na mlolongo fulani wa maambukizo ya virusi pia unaweza kuwa muhimu. Njia bora ya kuzuia maambukizo ni kuepuka kuumwa na mbu wakati wa mchana. Mbu ambao mara nyingi husambaza virusi vya dengi mara nyingi huishi ndani na nje ya nyumba na bustanini. Watu wanapaswa: Kubaa nguo ambazo zinafunika mwili vizuri (hususani miguu na ugoko); Zuia mbu nje ya nyumba kwa kuweka skrini za wadudu juu ya milango na madirisha; Tumia dawa za kufukuza wadudu kulingana na maagizo ya lebo ya mtengenezaji; Lala ndani ya chandarua, hata wakati wa mchana; na Chukua yahadhari zaidi ili kuzuia maambukizo iwapo mwanafamilia ameambukizwa kwa kuepuka kuumwa na mbu.

Ibà oríkèé-ara àti akọ ibà oríkèé-ara Ìsọnísókí: Ibà oríkèé-ara jẹ́ fáírọ́sì àkóràn ti ẹ̀fọn tí ó wọ́pọ̀ ní àwọn agbègbè gbígbóná àti olóoru. Àkóràn máa ń wáyé nípasẹ̀ ọ̀kan nínú àwọn fáírọ́sì mẹ́rin tí wọ́n fara-pẹ́-ara tímọ́tímọ́ (tí wọ́n ń pè wí serotypes) èyí sì lè yọrí sí àwọn àmì aṣàfihàn onírúurú, láti orí àwọn kan tí wọ́n mọ níwọ̀n (àìfarahàn) sí àwọn mìíràn tí wọ́n lè nílò ìdásí ìtọ́jú-ìlèra àti ìdádúró-sílé-ìwòsàn. Ní àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tó lé, ìfarapa ńlá lè ṣẹlẹ̀. Kò sí ìtọ́jú fún àkóràn náà fúnra rẹ̀ ṣùgbọ́n àwọn àmì àìsàn tí aláìsàn ní ṣe é ṣàkóso. Ní ìbẹ̀rẹ̀ ọdún yìí, WHO pe Ibà oríkèé-ara gẹ́gẹ́ bí ìdúnkokòkò kan láàrin àwọn àrùn mẹ́wàá fún 2019 àti ìbẹ́sílẹ̀ lọ́ọ́lọ́ọ́ ní ọ̀pọ̀ orílẹ̀-èdè jẹ́rí sí àkíyèsí yìí. Àjàkálẹ̀ Ibà oríkèé-ara lè ní àwọn ìlànà onígbàdégbà, pẹ̀lú ìgbéká èyí tí í sábà dé òtéńté lásìkò àti lẹ́yìn ìgbà òjò. Onírúurú àwọn okùnfà ló wà fún ìpọ̀si yìí wọ́n sì ní í ṣe pẹ̀lú ìpọ̀ ní ẹsú àwọn ẹ̀fọn, àìlágbára àwọn serotypes tó ń lọ kiri, àwọn ìgbóna afẹ́fẹ́ tó dára fún wọn, òjò àti ọ̀rinrin, gbogbo èyí tó ń nípa lórí àwọn ìlànà ìbísíi àti ìjẹun àwọn ẹ̀fọn, àti àsìkò àba fáírọ́sì ibà oríkèé-ara. Àìní àwọn ìdásí atètè-ṣàkóso àti òṣìṣẹ́ jẹ́ àwọn ìpènijà mìíràn. Àwọn àmì aṣàfihàn: Ibà oríkèé-ara jẹ́ àìsàn tí ó lè lọ fúnra rẹ̀ pẹ̀lú àwọn àmì tí ó lè jẹ́ ìwọ̀nba tàbí akọ. A lè ṣe àkíyèsí àwọn àmì Ibà oríkèé-ara ní nǹkan bí ọjọ́ 4 –10 lẹ́yìn tí ẹ̀fọn alárùn kan ti je ni. Àwọn àmì tó wọ́pọ̀ ni bí i ọ̀fìnkìn, pẹ̀lú àwọn aláìsàn tí wọ́n ní: ibà, ẹ̀fọ́rí, ìrora lẹ́yìn ojú, iṣan, àti ìrora oríkèé-ara, àyà rínrìn/èébì, kúrúkùsá, rírẹ̀. Gẹ́gẹ́ bí àrùn náà ṣe ń tẹ̀síwájú, àwọn aláìsàn tún lè ní wàhálà ìmí, ẹ̀jẹ̀ láti inú imú àti èrìgì àti nínú àdínkù ńlá nínú ìfúnpá èyí tí ó ń yọrí sí ìjayà. Bí wọn bá fi sílẹ̀ láìtọ́jú, èyí lè yọrí sí ikú. Ìṣàkóso olóòrìn fún Ibà oríkèé-ara ní àwọn ilé-ìwòsàn tí ṣe ìrànwọ́ láti mú àdínkù bá iye ìṣẹ̀lẹ̀ alágbára sí èyí tí ó kéré sí 1% ní àwọn orílẹ̀-èdè tí ó kàn jùlọ. Ibà oríkèé-ara ń pọ̀ si ju àìsàn ìkóràn mìíràn lọ, pẹ̀lú ìpọ̀si 400% láàrin ọdún 13 (2000 – 2013). Iye ìṣẹ̀lẹ̀ ibà oríkèé-ara lọ́dún tó mílíọ̀nù 100 alámì tó hànde ní ọdún kan, pẹ̀lú àwọn àkóràn aláìlámì mílíọ́nù 300. A rí àjàgà rẹ̀ tó tóbi jù ní Asia (75%) tí Latin America àti Afíríkà sì tẹ̀le. Ìtọ́jú: jò sí àwọn àjẹsára pàtó tàbí àwọn ìtọ́jú atako-fáírọ́sì fún Ibà oríkèé-ara. Wọ́n tọ́ka sí ìlò paracetamol láti rẹ ibà náà sílẹ̀. Asipiríìnì àti àwọn òògùn apàrora (NSAIs) tó dà bíi rẹ̀ bí i ibuprofen yẹ ní yíyẹra fún. Ìmúláradá láti àkóràn nípa fáírọ́sì Ibà oríkèé-ara kan máa ń pèsè sọ́jà-ara títí-ayé láti tako fáírọ́sì serotypes yẹn ní pàtó. Ṣùgbọ́n ṣá, sọ́jà ara yìí fúnni ní ààbọ̀ ààbò fún ìgbà díẹ̀ sí ìkóràn ọjọ́-iwájú nípa àwọn fáírọ́sì serotypes mẹ́ta yòókù. Ẹ̀rí fi hàn pé ìkóràn atẹ̀léra máa ń dá kún ewu níní akọ Ibà oríkèé-ara. Àsìkò tí ó wà láàrin àwọn àkóràn àti ìtẹ̀léra fáírọ́sì pàtó fún àwọn àkóràn tún lè ṣe pàtàkì. Ọ̀nà tí ó dára jù láti dènà àkóràn ni láti yẹra fún ẹ̀fon ní ojúmọmọ. Àwọn ẹ̀fọn tí wọ́n sábà máa ń ṣe àtagbà fáírọ́sì Ibà oríkèé-ara máa ń sábà gbé ní inú àti àyíká ilé àti ní inú ọgbà. Kí àwọn ènìyàn: wọ aṣọ tó bo ara dáadáa (pàápàá jùlọ àwọn ọwọ́ àti ẹsẹ̀); lé àwọn ẹ̀fọn jìnnà sí ilé nípasẹ̀ fífi àwọn ìbòjú-a-lé-kòkòrò bo àwọn ìlẹ̀kùn àti fàrèsé wọn; lo àwọn òògùn ìlé-kòkòrò-lọ ní ìbámu pẹ̀lú àwọn ìlànà àtọ́ka olùpèsè; sùn lábẹ́ àwọ̀n, kódà ní ojúmọmọ; àti Fi kún ìṣọ́ra láti dènà ìgbéka bí ará ìdílé rẹ kan bá kó o nípasẹ̀ yíyẹra fún kí ẹ̀fọn máa jẹni.

I-Dengue kanye ne-dengue ebucayi Uhlolojikelele: I-Dengue yisifo sevayirasi ethwalwa omiyane esivamile ezindaweni ezifudumele, nezinesimo sezulu esishisayo. Ukutheleleka kubangelwa yinoma yiliphi elinye lamavayirasi amane e-dengue ahlobene kakhulu (abizwa ngokuthi ama-serotypes) futhi lokhu kungaholela ezimpawini ezinhlobonhlobo, ezihlanganisa nezinye ezingatheni (ezingabonakali) ukuya kulezo ezingadinga ukungenelela kwezokwelapha kanye nokulaliswa esibhedlela. Ezimweni ezibucayi kakhulu, kungashona abantu. Akukho okwelaspha isifo ngokwaso kodwa zingenganyelwa izimpawu isiguli esiba nazo. Ekuqaleni kwalo nyaka, iWHO ibeke i-dengue ohlwini lwezinsongo ezingaba khona phakathi kwezifo eziyishumi zango-2019 futhi ukuqubuka kwamanje emazweni amaningi kuqinisekisa lokhu kuphawula. Ubhubhane lwe-dengue luvame ukuba namaphethini enkathi yonyaka, futhi ukutheleleka kuvame ukuba phezulu phakathi nezinkathi zemvula kanye nangemva kwazo. Kunezici eziningana ezinomthelela kulokhu kwanda futhi zihlanganisa amazinga aphezulu omiyane, ukuba sengozini yama-serotypes ajikelezayo, izinga lokushisa lomoya elibavunayo, imvula kanye nomswakama, konke okuthinta ukuzalana kanye nokudla komiyane, kanye nenkathi yokufukamela igciwane le-dengue. Ukuntuleka kokungenelela kokulawula kanye nezisebenzi kungezinye zezinselele. Izimpawu: I-Dengue iyisifo esizibekela umkhawulo esisamfiva esinezimpawu ezisukela ekungakhombisini izimpawu ukuya kwezibucayi kakhulu. Izimpawu ze-dengue zingase zibonakale cishe ezinsukwini ezi-4 ukuya kweziyi-10 ngemva kokulunywa umiyane onevayirasi. Izimpawu ezivamile zifana nalezo zomkhuhlane, lapho iziguli ziba khona: nemfiva, ukuphathwa yikhanda, ubuhlungu ngemuva kwamehlo, ubuhlungu bezicubu kanye namalunga omzimba, ukucanuzela kwenhliziyo/ukuphalaza, ukuqubuka kwesikhumba, ukukhathala ngokwedlulele. Ngesikhathi lesi sifo siqhubekela phambili, iziguli zingaphathwa futhi ukucindezeleka komgudu wokuphefumula, ukopha emakhaleni kanye nasezinsinini futhi kwehle ngokushesha umfutho wegazi okuholela ekushaqekeni komzimba (shock). Uma iyekwa ingenganyelwe, lokhu kungaholela ekushoneni. Ukwenganyelwa ngobuhlakani kwe-dengue ezibhedlela sekusize ekunciphiseni amazinga okushona kweziguli abe ngaphansi kuka-1% emazweni amaningi athintekile. I-dengue yanda ngezinga eliphakeme kunanoma yisiphi esinye isifo esithathelwanayo, ngokwanda ngo-400% eminyakeni eyi-13 (2000-2013). Izigameko zonyaka ze-dengue silinganiselwa ekulandelaneni okuyizigidi eziyi-100 zezigameko ngonyaka, nezinye izifo eziyizigidi ezingu-~300 ezingakhombisi zimpawu. Umthwalo omkhulu ubonakala e-Asia (75%) kulandelea iLatin America kanye ne-Afrika. Ukwelashwa: Ayikho imithi yokugoma eqondile noma imithi elwa negciwane yokulwa nemfiva ye-dengue wodenga. Ukusebenzisa i-paracetamol ukuze wehlise imfiva kuyaboniswa. I-aspirin kanye nemithi ehlobene ne-non-steroidal anti-inflammatory drugs (amaNSAI) efana ne-ibuprofen kufanele igwenywe. Ukululama ekungenweni ivayirasi eyodwa ye-dengue kunikeza ukuvikeleka impilo yakho yonke kuleyo vayirasi ethile ye-serotype. Nokho, lokhu kuvikelwa komzimba kunikeza ukuvikeleka okuyingxenye kanye nokwesikhashana kuphela ekuthelelweni okulandelayo ngamanye ama-serotypes amathathu evayirasi. Ubufakazi bukhomba eqinisweni lokuthi ukutheleleka ngokulandelana kwandisa ingozi yokuba ne-dengue ebucayi. Isikhathi esiphakathi kokutheleleka kanye nokulandelana okukhethekile kokutheleleka ngevayirasi nakho kungase kubaluleke. Indlela engcono kakhulu yokuvimbela ukutheleleka ukugwema ukulunywa omiyane emini. Omiyane abavame ukudlulisela ivayirasi ye-dengue bavame ukuhlala endlini kanye nasengadini. Abantu kufanele: bagqoke izingubo ezimboza kahle umzimba (ikakhulukazi imilenze kanye nezinyawo); gcina omiyane bengaphandle kwendlu ngokubeka izikrini zokuvalela ngaphandle izinambuzane ngaphezu kweminyango kanye namafasitela; sebenzisa izinto ezixosha izinambuzane ngokuhambisana nemiyalelo yelebuli lomkhiqizi; ukulala ngaphansi kwenethi, ngisho nasemini; kanye nokuthatha izinyathelo ezengeziwe ukuvimbela ukutheleleka uma ilungu lomndeni litheleleke ngokugwema ukulunywa omiyane.

ጭንቀት ማጠቃሊያ፡- የጭንቀት ህመም ወይም ድብርት በማንኛውም ሰው ላይ ሊከሰት የሚችል የተለመደ የአእምሮ ጤና ችግር ነው፡፡ በዝቅተኛ ስሜት ላይ መሆን ወይም ደስታን ማጣት ወይም ለረጅም ጊዜ እንቅስቃሴዎች ፍላጎት በማጣት ይታወቃል፡፡ ይህ ከመደበኛ የስሜት ለውጦች እና ከዕለት ተዕለት ኑሮ ስሜቶች የተለየ ነው፡፡ የመንፈስ ጭንቀት ያለባቸው ክፍሎች አብዛኛውን ቀን በየቀኑ ማለት ይቻላል ቢያንስ ለሁለት ሳምንታት ይቆያሉ፡፡ ጭንቀት ያለባቸው ሰዎች ደስ የማይል እንቅልፍ የሚያሳልፉ እና የምግብ ፍላጎታቸው ሊለወጥ ይችላል፡፡ ዝቅተኛ ራስን እንደማይረባ አድርጎ ማየት፣ የመሞት ሀሳቦችን ብልጭ ማለት እና ስለወደፊቱ ተስፋ ማጣት፡፡ የድካም ስሜት እና ደካማ የትኩረት አሰጣጥ እንዲሁ የተለመደ ነው፡፡ ጭንቀት የሚከሰተው በማህበራዊ፣ ስነ-ልቦናዊ እና ባዮሎጂያዊ ምክንያቶች ውስብስብ መስተጋብር ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ጥቃት ሲደርስባቸው የኖሩ ሰዎች፣ ከባድ ኪሳራ ወይም ሌሎች አሉታዊ ክስተቶች ሲጋጠማቸው ለድብርት የመጋለጥ ዕድላቸው ከፍተኛ እንደሆነ ያመላክታል፡፡ በትምህርት ቤት እና በሥራ ላይ የሚያጋጥሙ ችግሮች ጭንቀት ሊያስከትሉ ይችላሉ፡፡ የመከላከያ ፕሮግራሞች ድብርትን የሚቀንሱ መሆኑን ታይቷል፡፡ የድብርት ውጤታማ የስነ-ልቦና ሕክምና እና መድሃኒትም አሉ፡፡ ይሁን እንጂ እነዚህ በተለይ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ተደራሽ ያልሆኑ ወይም የማይደረስባቸው ናቸው፡፡ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ውስጥ የአእምሮ መታወክ ችግር ካለባቸው ከ75% በላይ የሚሆኑት ምንም አይነት ህክምና አያገኙም ተብሎ ይገመታል፡፡ ለውጥ፡- እ/አ/አ በ2019 5% የሆኑትን ውጣቶች ጨምሮ 280 ሚሊዮን ሰዎች ጭንቀት አጋጥሟቸዋል ተብሎ ይገመታል፡፡ ድብርት ከወንዶች የበለጠ በሴቶች ላይ በብዛት ይታያል፡፡ በአለም አቀፍ ደረጃ ከ10% በላይ የሚሆኑት የአለም ጤና ድርጅት ነፍሰ ጡር የሆኑ እናቶችና ሴቶች ገና በአራስነታቸው ጭንቀት አጋጥሟቸዋል፡፡ ድብርት በትምህርት ቤት ብቃት፣ በሥራ ላይ ምርታማነት፣ ከቤተሰብ፣ ከጓደኞች እና ከማህበረሰብ ጋር ያለውን ግንኙነት ጨምሮ በሁሉም የኑሮ ደረጃ ላይ ችግሮች ሊያስከትል ይችላል፡፡፡ ተመራማሪዎች 12 ቢሊዮን የሚያመርት የስራ ቀናት በድብርት እና በጭንቀት ብቻ እንደሚባክኑ ይገምታሉ፡፡ ጭንቀት ያለባቸው ሰዎች ራስን የማጥፋት ዕድላቸው ከፍተኛ ነው። በተጨማሪም የልብና የደም ቧንቧ በሽታዎች፣ ካንሰር፣ የስኳር በሽታ እና የመተንፈሻ አካላት በሽታዎችን ጨምሮ በድብርት እና በአካላዊ ጤንነት መካከል ጠንካራ ግንኙነት መኖሩን ጥናቶች ያሳያሉ፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እርዳታ፡- የዓለም ጤና ድርጅት ጭንቀትን ጨምሮ የአእምሮ ጤና ሁኔታዎችን ሸክም ለመቀነስ ከአባል ሀገራት እና ከአጋሮች ጋር በመሆነ በጋራ ይሰራል፡፡ እ/አ/አ ከ 2013-2030 እንዲከናወን የታሰበው አጠቃላይ የአእምሮ ጤንነት የተግባር ዕቅድ የአእምሮ ጤና ችግር ላለባቸው ሰዎች ድብርትን ጨምሮ ተገቢውን ድጋፍ ለማቅረብ የሚያስፈልጉትን እርምጃዎች ያሳያል፡፡ ጭንቀት እና ራስን መጉዳት/ራስን ማጥፋት በአለም ጤና ድርጅት የአእምሮ ጤና ክፍተት የተግባር ዕቅድ (mhGAP) ከተካተቱት ቅድሚያ ከሚታዩ ሁኔታዎች መካከል ናቸው፡፡ ዕቅዱ ሀገራቱ ጭንቀት እና ሌሎች የጤና እክሎች ያለባቸውን በአንደኛ ደረጃ የጤና አገልግሎት ልዩ ባልሆኑ የጤና ባለሙያዎች በሚሰጡት እንክብካቤ አገልግሎት እንዲጨምሩ ለመርዳት ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ለድብርት አጭር የስነልቦና ጣልቃ ገብነት መመሪያዎችን አዘጋጅቷል፣ ይህም ልዩ ባለሙያተኞች ላልሆኑ ግለሰቦች እና ቡድኖች ሊሰጥ ይችላል። ለምሳሌ በድብርት እና ጤናማ አስተሳሰብ ላይ ድጋፍ የሚሰጡ እንደ ፕሮብሌም ማኔጅመንት ፕላስ፣ የቡድን ኢንተርፐርሰናል ቴራፒ (IPT) ላትን ያካትታሉ፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በግለሰቦች ሊጠቀሙባቸው የሚችሉ የራስ አገዝ መሳሪያዎችን (ለምሳሌ በኦንላይን ላይ የደረጃ በደረጃ የሚሰጥ ፕሮግራም) አዘጋጅቷል፡፡

Depression Overview: Depressive disorder, or depression, is a common mental health condition that can happen to anyone. It is characterized by a low mood or loss of pleasure or interest in activities for long periods of time. This is different from regular mood changes and feelings about everyday life. Depressive episodes last most of the day, nearly every day, for at least two weeks. People with depression may experience disturbed sleep and changes to their appetite. They may have feelings of low self-worth, thoughts about dying and hopelessness about the future. Tiredness and poor concentration are also common. Depression results from a complex interaction of social, psychological and biological factors. People who have lived through abuse, severe losses or other adverse events are more likely to develop depression. Problems at school and work can also result in depression. Prevention programmes have been shown to reduce depression. There are also effective psychological treatments and medications for depression. However, these are often absent or inaccessible, especially in low- and middle-income countries. It is estimated that more than 75% of people experiencing mental disorders in low- and middle-income countries receive no treatment. Impact: In 2019, an estimated 280 million people, including 5% of all adults, experienced depression. Depression is more common among women than men. Worldwide, more than 10% of pregnant women and women who have just given birth experience depression. Depression can cause difficulties in all aspects of life, including performance at school, productivity at work, relationships with family, friends and community. Researchers estimate that 12 billion productive work days are lost every year to depression and anxiety alone, at a cost of nearly US$ 1 trillion. People with depression are at increased risk of suicide. Research also shows strong relationships between depression and physical health, including cardiovascular disease, cancer, diabetes and respiratory diseases. WHO response: WHO works with Member States and partners to reduce the burden of mental health conditions, including depression. The Comprehensive Mental Health Action Plan 2013–2030 highlights the steps required to provide appropriate interventions for people with mental health conditions, including depression. Depression and self-harm/suicide are among the priority conditions covered by WHO’s Mental Health Gap Action Programme (mhGAP). The programme aims to help countries increase services for people with depression and other disorders through care provided by non-specialist health workers in primary health care. WHO has developed brief psychological intervention manuals for depression that may be delivered by non-specialists to individuals and groups. Examples include Problem Management Plus, Group Interpersonal Therapy (IPT) for depression, and Thinking Healthy. WHO has also developed self-help tools that can be used by individuals (for example the online Step-by-Step programme).

Damuwa Gamsashshen bayani: Damuwa ko baƙin ciki wata cuta ce ta zama gama gari wacce za ta iya faruwa ga kowa. Ta ta'allaƙa ne da rashin jin daɗi ko son yin aiki na wani lokaci me tsawo. Wannan ya sha banbam da ɗan canjin yanayin halayya na yau da kullum. Lokacin damuwa yana iya ɗaukan rana ɗaya ko kullum ko sati biyu. Mutanen da suke fama da matsalar damuwa sukan iya rasa samun bacci kuma son cin abincinsu ya canja. Za su riƙa jin ƙasƙanci a tare da su, su kuma riƙa jin mutuwa za su yi su kuma riƙa jin ba su da wani fata a rayuwarsu ta gaba. Gajiya da rashin kula su ma wasu alamu ne na damuwa. Damuwa ko baƙin ciki yana faruwa ne sakamakon wasu dalilai na zamntakewa ko na tunani ko na halittar mutum. Mutanen da suka rayi cikin zalunci, ko asarori ko wasu abubuwa marasa daɗi su su ka fi kusa da kamuwa da matsalar damuwa/baƙin ciki. Matsaloli a makaranta da kuma a gurin aiki su kan iya haifar da matsalar damuwa. Shiye shirye na hana faruwar matsalalr damuwa su kan rage wa matsalar tasiri. Akwai kuma magunguna da su ka shafi ƙwaƙwalwa da kuma wasu magaungunan da ake iya magance matsalar damuwa da su. Kodayake irin waɗannan magunguna sun ɓace ko kuma su na da wahalar samu musamman a ƙasashe masu tasowa. A ƙiyasta cewa kaso 75% na mutane da suke fama da cutar damuwa a ƙasashe masu tasowa ba sa samun magani. Tasiri: A shekara ta 2019, ƙiyasi ya nuna mutane miliyan 280 ne waɗanda suka haɗa da kashi biyar cikin ɗari 5% na manya ke fama da cutar damuwa. Cutar damuwa tafi tasiri a tsakanin mata fiye da maza. A duniya baki ɗaya, fiye da kashi 10% na mata masu ciki da kuma mata da ba su daɗe da haihuwa ba ke fama da cutar damuwa. Cutar damuwa za ta iya haddasa matsaloli a kowanne irin mataki na rayiwa kamar a makaranta, nagartar aiki a gurin aiki, dangantaka da iyali ko abokai ko ma al'umma. Masu bincike sun ƙiyasta cewa ana rasa ranakun nagartar aiki har biliyan 12 a duk shekara wanda cutar damuwa take haifar da shi wanda hakan yake iya haddasa asara ta Dlaar amurka tiriliyan 1. Mutanen da suke da cutar damuwa su na cikin ƙaruwar haɗarin kashe kansu. Bincike ya nuna dangantaka me karfi tsakanin cutar damuwa da lafiyar jiki, da suka haɗa da haifar da cutar zuciya, haifar da cutar daji, haifar da cutar sikari da kuma haifar da cututtukan da suka shafi numfashi. Abun da Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta ce: WHO tana aiki tare da shuwagabannin ƙasa da abokan haɗaka don rage tasirin cututtukan ƙwaƙwalwa da suka haɗa da cutar damuwa. Cikakken Tsarin Kula da Lafiyar ƙwaƙwalwa na shekara ta 2013 - 2030 ya bayyanar da matakan da ake da buƙatar ɗauka don samar da agajin da ya dace ga mutane da suke da matsalar ƙwaƙwalwa da suka haɗa da cutar damuwa. Cutar damuwa da cutar haifarwa da kai lahani kamar kashe kai su ne al'amuran da shirin Cike Giɓin Lafiyar ƙwaƙwalwa na hukumar lafiya ta duniya ya fi lura da kula da su. Shirin ya duƙufa wajen taimakawa ƙasashe don su ƙara ayyukan da suke don taikamwa mutane masu fama da cutar damuwa da sauran matsalolin ƙwaƙwalwa wanda matanen da ba likitoci ba za su iya gudanarwa. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta samar da shirin agaji na matsalolin ƙwaƙwalwa wanda ko waɗanda ba hukumomin lafiya ba za su iya bayar da shi ga mutane ko al'umma. Misalai sun haɗa da Problem Management Plus da Group Interpersonal Therapy (IPT) ta masu ciwon damuwa da kuma Thinking Healthy. Sannan kuma Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta samar da wasu tsare tsare na yadda mutum zai iya anfani da su don magance matsalarsa ta damuwa kamar (online step - by - step program) shirin mataki bayan mataki na na'ura..

Huzuni Muhtasar: Ugonjwa wa mfadhaiko, au unyongovu, ni hali ya kawaida ya afya ya akili ambayo inaweza kutokea kwa mtu yeyote. Inaonyeshwa na hali ya chini au kupoteza furaha au maslahi katika shughuli kwa muda mrefu. Hii ni tofauti na mabadiliko ya mara kwa mara ya hisia kuhusu maisha ya kila siku. Vioindi vya mfadhaiko hudumu zaidi ya siku, karibu kila siku kwa angalau wiki mbili. Watu walio na unyongovu wanaweza kupata usumbufu wa kulal na mabazdiliko katika hamu yao ya kula. Wanaweza kuwa na hisia za kujiona kuwa duni, wakafikiri juu ya kufa na kukosa tumaini kuhusu yajayo. Uchovu na umakini wa hali ya chini pia ni kawaida. Unyongovu unatokana na mwingiliano mgumu wa mambo ya kijamii, kisaikolojia na kibiolojia. Watu ambao wameishi kwa unyanyasaji, hasara nyingi au matukio mengine mabaya wana uwezekano mkubwa wa kupata unyongovu. Matatizo shuleni ma kazini pia yanaweza kusababisha unyongovu. Mipango ya kuzuia imeonyehwa kupunguza unyongovu. Pia kuna matibabu madhubuti ya kisaikolojia na dawa za unyongovu. Hata hivyo, hizi mara nyingi ahzipo au hazipatikani, hasa katika nchi zenye uchumi wa chini na wa kati. Inakadiriwa kuwa zaidi ya 75% ya watu wenye matatizo ya akili katika nchi za uchumi wa chini na wa kati hawapati matibabu. Matokeo: mnamo mwaka 2019, inakadiriwa kuwa watu milioni 280, wakiwemo watu wazima 5%, walipata unyongovu. Unyongovu ni kawaida sana kwa wanawake na wanaume. Ulimwenguni kote, zaidi ya 10% ya wanawake wenye ujauzito na wanawake waliokwisha jifungua wanapata unyongovu. Unyongovu unaweza kusababisha changamoto kwenye nyanja zote za maisha, ikiwemo utendaji mzuri shuleni, tija kazini, uhusiano kwa familia, marafiki na jamii. Watafiti wanakadiria kuwa siku za kazi zenye tija bilioni 12 hupotea kila mwaka kwa unyongovu na wasiwasi pekee, kwa gharama ya karibu $ trilioni 1. Watu walio na unyongovu wako katika hatari kubwa ya kujiua. Utafiti pia unaonyesha uhusiano wa karibu sana kati ya unyongovu na afya ya mwili, ikiwa ni pamoja na magonjwa ya moyo na mishipa, saratani, kisukari na magonjwa ya kupumua. Mwitikio wa WHO: WHO inafanya kazi na Nci Wanacham na washirika ili kupunguza mzigo wa hali za matatizo ya akili, ikiwemo unyongovu. Mpango Kbambe wa Utekelezaji wa Afya ya Akili wa 2013, unaangazia hatua zinazohitajika ili kutoa hatua zinazofaa kwa watu walio na hali ya afya ya akili, ikiwa ni pamoja na unyongovu. Unyongovu na kujiumiza/kujiua ni miongoni mwa hali za vipaumbele yafanywayo na Mpango wa Afya ya Akili wa WHO (mhGAP). Mpango huo unalenga kusaidia nchi kuongeza huduma kwa watu wenye unyongovu na matatizo mengine kupitia huduma zinazotolewa na wafanyakazi wa afya wasio wabobezi katika huduma za afya ya msingi. WHO imeunda miongozo mifupi ya uingiliaji kati wa kisaikolojia kwa unyongovu ambao unaweza kutolewa na watu binafsi na vikundi visivyo vya kitaalamu. Mifano ni pamoja na Usimamizi wa Mtatizo Plus, Tiba ya Kundi baina ya Watu kwa Unyongovu, na Kufikiri kwa Afya. WHO pia imetengeneza zana za kujisaidia ambazo zinaweza kutumiwa na watu binafsi (kwa mfano mpango wa mtandaoni wa Htua kwa Hatua).

Ìrẹ̀wẹ̀sì Ìsọníṣókí: àìlera ìrẹ̀wẹ̀sì, tàbí ìrẹ̀wẹ̀sì, jẹ́ àìsàn ọpọlọ tó wọ́pọ̀ èyí tí ó lè ṣẹlẹ̀ sí ẹnikẹ́ni. Ó ní àbùdá ìrẹ̀sílẹ̀ ìṣesí tàbí ìsọnù ìdúnnú tàbí ìfẹ́ sí àwọn ìṣe fún àwọn àsìkò ìgbà tó pẹ́. Èyí yàtọ̀ sí àwọn àyípadà déédéé fún ìṣesí nípa ìgbésíayé lójoojúmọ́. Àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìrẹ̀wẹ̀sì máa ń gba ọjọ́ kan tán, ó fẹ́rẹ̀ lè jẹ́ ojoojúmọ́, fún ọ̀sẹ̀ méjì ó kéré tán. Àwọn tó ní ìrẹ̀wẹ̀sì lè ní ìdààmú oorun àti àyípadà sí ìfẹ́-oúnjẹ wọn. Wọ́n lè ní ìmọ̀lára ìrẹ̀sílẹ̀ ìmọyì-ara-ẹni, àwọn èrò ikú àti àìnírètí nípa ọjọ́-iwájú. Rírẹ̀ àti àìlè-fojú-sóhun náà wọ́pọ̀. Ìrẹ̀wẹ̀sì máa n wáyé nípa àjọṣepọ̀ tó lóòrìn láàrin àwọn okùnfà ìbágbépọ̀, èrò-ọkàn àti ẹ̀dá-abiyè. Àwọn tó ti ní ìrírí ìlòkulò, ọ̀pọ̀ òfò tàbí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ burúkú mìíràn ṣe é ṣe kí wọ́n ní ìrẹ̀wẹ̀sì. Àwọn ìṣòro nílé-ẹ̀kọ́ àti níbi-iṣẹ́ náà lè yọrí sí ìrẹ̀wẹ̀sì. Wọ́n ti ṣe àfihàn àwọn ètò ìdènà láti dín ìrẹ̀wẹ̀sì kù. Àwọn òògùn àti ìtọ́jú ajẹmọ́ èrò-ọkàn tó muná dóko náà wà fún ìrẹ̀wẹ̀sì. Ṣùgbọ́n ṣá, àwọn wọ̀nyí kì í sábà sí tàbí kí wọ́n má wà ní àrọ́wọ́tó ní àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà kékeré àti alágbede-méjì. Ìwọ̀n iye 75% ó lé àwọn ènìyàn tó ní àìlera ọpọlọ ní àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà kékeré àti alágbede-méjì ni kò rí ìtọ́jú gbà. Ipa: Ní 2019, ó tó mílíọ́nù 280 ènìyàn, pẹ̀lú 5% àwọn àgbàlagbà, ni ó ní ìrírí ìrẹ̀wẹ̀sì. Ìrẹ̀wẹ̀sì wọ́pọ̀ láàrin àwọn obìnrin ju ọkùnrin lọ. Lágbàáyé, 10% ó lé àwọn obìnrin olóyún àti àwọn obìnrin tó ṣẹ̀ṣẹ̀ bímọ ní ìrírí ìrẹ̀wẹ̀sì. Ìrẹ̀wẹ̀sì lè fa àwọn ìṣòro ní gbogbo agbọn ìgbésí-ayé, pẹ̀lú ìmọ̀ọ́ṣe ní ilé-ẹ̀kọ́, iṣẹ́-ṣíṣe ní ibi-iṣẹ́, àjọṣepọ̀ pẹ̀lú ẹbí, ọ̀rẹ́ àti àwùjọ. Àwọn olùwádìí ṣí i pé ó tó bílíọ́nù 12 ọjọ́ iṣẹ́ tí à ń sọnù lọ́dún nítorí ìrẹ̀wẹ̀sì àti àníyàn nìkan, èyí tí iye owó rẹ̀ fẹ́rẹ̀ tírílíọ́nù US$1. Àwọn ènìyàn tó ní ìrẹ̀wẹ̀sì wà nínú ewu dídá ẹ̀mí ara ẹni légbodò. Ìwádìí tún ṣe àfihàn àwọn àjọṣepọ̀ tó lóòrìn láàrin ìrẹ̀wẹ̀sì àti ìlera ara, pẹ̀lú àrùn ọkàn, jẹjẹrẹ, ìtọ̀-ṣúgà àti àwọn àrùn ìmí. Èsì WHO: WHO ṣiṣẹ́ papọ̀ pẹ̀lú àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́ àti alábàáṣiṣẹ́pọ̀ láti dín àjàgà àìlera ọpọlọ, àti ìrẹ̀wẹ̀sì pẹ̀lú. Ètò ìṣe ìlera ọpọlọ aládàá-ńlá ti 2013–2030 tọ́ka sí àwọn ìgbésẹ̀ tó nílò láti pèsè àwọn ìdásí tó tọ́ fún àwọn ènìyàn tó ní àìsàn ọpọlọ, àti ìrẹ̀wẹ̀sì pẹ̀lú. Ìrẹ̀wẹ̀sì àti ìpara-ẹni-lára/ìdá-ẹ̀mí-ara-ẹni-légbodò wà lára àwọn olúborí àìsàn tí Ètò Ìṣe Ìlera Ọpọlọ ti WHO (mhGAP) ní ètò fún. Ètò náà gbèrò láti bá àwọn orílẹ̀-èdè fi kún àwọn ètò fún àwọn ènìyàn tó ní ìrẹ̀wẹ̀sì àti àwọn àìsàn mìíràn nípasẹ̀ ìtọ́jú tí àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera tí wọn kì í ṣe akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ pèsè ní ilé-ìwòsàn alábọ́dé. WHO ti ṣe àgbékalẹ̀ ìwé-ìléwọ́ ìdásí èrò-ọkàn kékeré fún ìrẹ̀wẹ̀sì tí àwọn tí kì í ṣe akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ lè fún àwọn ìsọ̀rí àti olúkúlùkù ènìyàn. Àwọn àpẹẹrẹ ni Ètò Ìṣàkóso Ìṣòro, Ìtọ́jú láàrin ara-ẹni nísọ̀rí-ìsọ̀rí fún ìrẹ̀wẹ̀sì, àti Ìrònú tó dára. WHO tún ti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn irinṣẹ́ fún ì-dá-ran-ara-ẹni-lọ́wọ́ tí olúkùlúkù lè lò (bí àpẹẹrẹ Ètò Ìgbésẹ̀-sí-Ìgbésẹ̀ lórí ayélujára).

Ingcindezi Uhlolojikelele: Isifo sokucindezeleka, noma ingcindezi, yisimo esivamile ngokuphathelene nempilo yengqondo esingenzeka kunoma ubani. Sibonakala ngokuba nomuzwa ophansi noma ukungajabuli noma ukungabi nentshisekelo ezintweni ezenziwayo isikhathi eside. Lokhu kuhlukile ekushintsheni komuzwa kanye nemizwa njalo ngesikhathi esithile ngokuphathelene nempilo yansuku zonke. Ukuba nengcindezi kuba khona isikhathi esiningi sosuku, cishe nsuku zonke, okungenani amasonto amabili. Abantu abanengcindezi bangase babe nokuphazamiseka lapho belele futhi kushintshe ukulangazelela kwabo ukudla. Bangase babe nemizwa yokungazethembi, ukucabanga ngokufa kanye nokuphelelwa yithemba ngokuphathelene nekusasa. Ukukhathala kanye nokungakwazi ukugxilisa ingqondo kokuthile nakho kuyinto evamile. Ingcindezi ibangelwa ukuxhumana okuyinkimbinkimbi kwezici zenhlalo, ezingokwengqondo kanye nezezinto eziphilayo. Abantu abaye baphila ngaphansi kokuhlukunyezwa, ukulahlekelwa okukhulu noma ezinye izehlakalo ezimbi basemathubeni amaningi okuba nengcindezi. Izinkinga esikoleni nasemsebenzini nazo zingaholela engcindezini. Izinhlelo zokuvimbela ziye zabonakala zinciphisa ingcindezi. Kukhona nokwelashwa kwezengqondo okusebenza kahle kakhulu kanye nemithi yengcindezi. Nokho, lokhu kuvame ukungabikho noma kungafinyeleleki kukho, ikakhulukazi emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo. Kulinganiselwa ekutheni abantu abangaphezu kuka-75% abanokuphazamiseka kwengqondo emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo abakutholi ukwelashwa. Umthelela: Ngo-2019, abantu abalinganiselwa ezigidini ezingama280, kuhlanganise no-5% wabo bonke abantu abadala, babhekana nengcindezi. Ingcindezi ivame kakhulu kwabesifazane kunabesilisa. Emhlabeni wonke, abangaphezu kuka-10% abesifazane abakhulelwe kanye nabesifazane abasanda kubeletha ababhekana nengcindezi. Ingcindezi ingadala izinkinga kuzo zonke izingxenye zempilo, kuhlanganise nokusebenza esikoleni, ukwenza umsebenzi emsebenzini, ubudlelwane nomndeni, abangani kanye nomphakathi. Abacwaningi balinganisela ukuthi izinsuku eziyizigidigidi ezingu-12 zokwazi ukusebenza emsebenzini ziyalahleka unyaka ngamunye ngenxa yengcindezi kanye nokukhathazeka kukodwa, ngezindleko ezicishe zibe ngu-US$ 1 trillion. Abantu abanengcindezi basengozini enkulu yokuzibulala. Ucwaningo lubonisa nobudlelwane obukhulu phakathi kwengcindezi kanye nempilo yangokomzimba, okuhlanganisa isifo senhliziyo kanye nemithambo yegazi, umdlavuza, isifo sikashukela kanye nezifo zomgudu wokuphefumula. Impendulo yeWHO: I-WHO isebenza namazwe angamalungu kanye nabalingani ukuze inciphise umthwalo wezimo zempilo yengqondo, kuhlanganisa nengcindezi. UHlelo lweziNyathelo eziPhelele zeMpilo yeNgqondo 2013–2030 lugqamisa izinyathelo ezidingekayo zokuhlinzeka ukungenelela okufanele kubantu abanezimo zempilo yengqondo, kuhlanganisa nengcindezi. Ingcindezi kanye nokuzilimaza/ukuzibulala kuphakathi kwezimo eziseqhulwini ezibhekelelwa yiHealth Gap Action Programme (mhGAP) yeWHO. Lolu hlelo luhlose ukusiza amazwe ukuthi andise izinsiza zabantu abanengcindezi kanye nokunye ukuphazamiseka ngokunakekelwa okuhlinzekwa abasebenzi bezempilo abangebona ongoti ekunakekelweni kwezempilo okuyisisekelo. I-WHO yenze amamanyuwali amafushane okungenela ngokuphathelene nengqondo aphathelene nengcindezi angahanjiswa ngabangebona ongoti kubantu ngabanye kanye nakumaqembu. Izibonelo zihlanganisa i-Trouble Management Plus, i-Group Interpersonal Therapy (IPT) for depression, kanye ne-Thinking Healthy. I-WHO iphinde yenza amathuluzi okuzisiza angasetshenziswa ngabantu ngabodwana (isibonelo uhlelo lwe-inthanethi lwe-Step-by-Step).

የስኳር በሽታ ማጠቃሊያ፡- የስኳር በሽታ ሥር የሰደደ የምግብ መፍጨት ስርዓት በሽታ ሲሆን በደም ውስጥ ያለው የግሉኮስ (ወይም የደም ስኳር) ከፍ ባለ መጠን የሚታወቅ ሲሆን ይህም ከጊዜ ወደ ጊዜ በልብ፣ በደም ሥር፣ በአይን፣ በኩላሊት እና በነርቭ ላይ ከፍተኛ ጉዳት ያስከትላል፡፡ በጣም የተለመደው ዓይነት 2 የስኳር በሽታ ነው፣ ብዙውን ጊዜ በአዋቂዎች ላይ ይከሰታል፣ ሰውነታችን ኢንሱሊንን መቋቋም ሲችል ወይም በቂ ኢንሱሊን በማይፈጥርበት ጊዜ ይከሰታል፡፡ ባለፉት 3 አስርት አመታት ውስጥ በሁሉም የገቢ ደረጃ ባላቸው ሀገራት ዓይነት 2 የስኳር በሽታ ስርጭት በከፍተኛ ሁኔታ ጨምሯል፡፡ ዓይነት 1 የስኳር በሽታ በአንድ ወቅት የወጣቶች የስኳር በሽታ ወይም የኢንሱሊን ጥገኛ የስኳር በሽታ በመባል የሚታወቀው ጣያው በራሱ ትንሽ ኢንሱሊን የሚያመርትበት ወይም ምንም ዓይነት ኢንሱሊን የማያመርትበት ሥር የሰደደ በሽታ ነው፡፡ የስኳር በሽታ ላለባቸው ሰዎች ኢንሱሊንን ጨምሮ በተመጣጣኝ ዋጋ ያለው ህክምና እንዲያገኙ ማድረግ ለህልውናቸው ወሳኝ ነው፡፡ እ.ኤ.አ. በ2025 የስኳር እና ከመጠን ያለፈ ውፍረት መጨመርን ለመግታት በዓለም አቀፍ ደረጃ ከስምምነት የተደረበት ግብ አለ፡፡ በአለም አቀፍ ደረጃ ወደ 422 ሚሊዮን የሚጠጉ ሰዎች የስኳር ህመም ያለባቸው ሲሆን አብዛኛው በዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት የሚኖሩ ሲሆን 1.5 ሚሊዮን ሰዎች ደግሞ በቀጥታ በስኳር በሽታ ሕይወታቸው ያልፋል፡፡ የታማሚው ቁጥር እና የስኳር በሽታ ስርጭት ባለፉት ጥቂት አስርት ዓመታት ውስጥ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ መጥቷል፡፡ ምልክቶቹ፡- ዓይነት 1 የስኳር በሽታ ምልክቶች ብዙ ጊዜ የመሽናት ፍላጎት፣ ጥማት፣ የማያቋርጥ ረሃብ፣ ክብደት መቀነስ፣ የእይታ ለውጥ እና ድካም ናቸው፡፡ እነዚህ ምልክቶች በድንገት ሊከሰቱ ይችላሉ፡፡ የ2ኛው ዓይነት የስኳር በሽታ ምልክቶች በአጠቃላይ ከ 1ኛው ዓይነት የስኳር በሽታ ምልክቶች ጋር ተመሳሳይ ናቸው ነገር ግን ብዙውን ጊዜ የሚያሳዩት ምልክት አነስተኛ ነው፡፡ በዚ ምክንያት በሽታው ከተከሰተ ከብዙ አመታት በኋላ ውስብስብ ችግሮች ከተከሰቱ በኋላ በሽታው ሊታወቅ ይችላል፡፡ በዚ ምክንያት የስጋት ሁኔታዎቹን ማወቅ አስፈላጊ ነው፡፡ መከላኪያ እና ሕክምና ዓይነት 1 የስኳር በሽታ በአሁኑ ጊዜ መከላከል አይቻልም፡፡ የ2ኛ የስኳር በሽታ ዓይነትን ለመከላከል እና በሁሉም ዓይነት የስኳር በሽታ ሊያስከትሉ የሚችሉ ችግሮችን እና ያለጊዜው መሞትን ለመከላከል ውጤታማ የመከላኪያ ዘዴዎች አሉ፡፡ እነዚህም በዓለም ጤና ድርጅት የህዝብ እና በተወሰኑ ቦታዎች (ትምህርት ቤት፣ መኖሪያ ቤት፣ የስራ ቦታ) የስኳር ህመም ቢኖራቸው ቢኖራቸውም ለምሳሌ አዘውትረው የአካል ብቃት እንቅስቃሴ ማድረግ፣ ጤናማ ምግብ መመገብ፣ ማጨስን ማስወገድ እና የደም ግፊት እና ቅባቶችን በመቆጣጠር ለሁሉም ሰው ጥሩ ጤንነትን የሚያበረክቱ ፖሊሲዎችን እና ልምዶችን ያጠቃልላሉ፡፡ የስኳር በሽታ ተይዘው በጥሩ ሁኔታ ለመኖር መነሻው ቀደም ብሎ ምርመራ ማድረግ ነው፡፡ አንድ ሰው ያልታወቀ እና ህክምና ያልተደረበት የስኳር በሽታ እያለበት በቆየ ቁጥር የጤና ውጤታቸው የከፋ ሊሆን ይችላል፡፡ እንደ የደም ውስጥ የግሉኮስ ምርመራ ያሉ መሰረታዊ ምርመራዎችን በቀላሉ ማግኘት በመጀመሪያ ደረጃ የጤና እንክብካቤ መስጫ ቦታዎች ላይ መኖር አለባቸው፡፡ ሕመምተኞች በሽታ ሲያጠቃቸው የልዩ ባለሙያ ምርመራ ወይም ሕክምና ያስፈልጋቸዋል፡፡ የጥኛውም ዓይነት የስኳር በሽታ ቢኖራቸውም በርካታ ወጪ ቆጣቢ የሆኑ ህክምናዎችን ማድረግ የታካሚ የበሽታ ሁኔታዎችን ሊያሻሽሉ ይችላሉ፡፡ እነዚህ ህክምናዎች በአመጋገብ፣ በአካል ብቃት እንቅስቃሴ እና አስፈላጊ ከሆነ መድሃኒት በመውሰድ፤ የደምና ደም ስር ህመም ስጋትን እና ሌሎች ችግሮችን ለመቀነስ የደም ግፊትን እና ቅባቶችን መቆጣጠር እና መደበኛ ህክምናን ለመውሰድ በአይን፣ በኩላሊት እና በእግሮች ላይ ለሚደርሰው ጉዳት መደበኛ ምርመራ በማድረግ የደም ውስጥ የግሉኮስ መቆጣጠርን ያካትታሉ፡፡

Diabetes Overview: Diabetes is a chronic, metabolic disease characterized by elevated levels of blood glucose (or blood sugar), which leads over time to serious damage to the heart, blood vessels, eyes, kidneys and nerves. The most common is type 2 diabetes, usually in adults, which occurs when the body becomes resistant to insulin or doesn't make enough insulin. In the past 3 decades the prevalence of type 2 diabetes has risen dramatically in countries of all income levels. Type 1 diabetes, once known as juvenile diabetes or insulin-dependent diabetes, is a chronic condition in which the pancreas produces little or no insulin by itself. For people living with diabetes, access to affordable treatment, including insulin, is critical to their survival. There is a globally agreed target to halt the rise in diabetes and obesity by 2025. About 422 million people worldwide have diabetes, the majority living in low-and middle-income countries, and 1.5 million deaths are directly attributed to diabetes each year. Both the number of cases and the prevalence of diabetes have been steadily increasing over the past few decades. Symptoms: Symptoms of type 1 diabetes include the need to urinate often, thirst, constant hunger, weight loss, vision changes and fatigue. These symptoms may occur suddenly. Symptoms for type 2 diabetes are generally similar to those of type 1 diabetes but are often less marked. As a result, the disease may be diagnosed several years after onset, after complications have already arisen. For this reason, it is important to be aware of risk factors. Prevention and treatment Type 1 diabetes cannot currently be prevented. Effective approaches are available to prevent type 2 diabetes and to prevent the complications and premature death that can result from all types of diabetes. These include policies and practices across whole populations and within specific settings (school, home, workplace) that contribute to good health for everyone, regardless of whether they have diabetes, such as exercising regularly, eating healthily, avoiding smoking, and controlling blood pressure and lipids. The starting point for living well with diabetes is an early diagnosis – the longer a person lives with undiagnosed and untreated diabetes, the worse their health outcomes are likely to be. Easy access to basic diagnostics, such as blood glucose testing, should therefore be available in primary health care settings. Patients will need periodic specialist assessment or treatment for complications. A series of cost-effective interventions can improve patient outcomes, regardless of what type of diabetes they may have. These interventions include blood glucose control through a combination of diet, physical activity and, if necessary, medication; control of blood pressure and lipids to reduce cardiovascular risk and other complications; and regular screening for damage to the eyes, kidneys and feet to facilitate early treatment.

Ciwon siga Gamsashshen bayani: Cutar siga cuta ce me naci da ta shafi matakin siga a jiki wacce take iya haifar da cututuka a jiki idan ta daɗe kamar ciwon zuciya, ciwon hanyoyin jini, matsalar ido, matsalar oda da kuma laka. Wacce tafi yawa ita ce nau'i na 2 (type-2 diabetes), musamman a matasa, wacce take faruwa yayin da jiki baya iya zuƙar sinadarin insulin ko baya iya samar da wadataccen sa. A kusan shekaru talatin da suka wuce, matakin cutar siga nau'i na 2 (type-2 diabetes) ya ƙaru sosai a ƙasashen da su ka cigaba wato masu ƙarfin tattalin arziki. Ita kuma nau'i na 1 (type- 1 diabetes) wacce aka fi sani da cutar ciwon siga ta yara ko matasa ko cutar ciwon siga da ta dogara da sinadarin insulin, cuta ce me naci da haɗari a inda (Pancreas) ya ke samar da insulin kaɗan ko ma ya ƙi samar da shi. Ga mutane masu fama da cutar siga, samaun magani da suka haɗa da isasshen insulin abu ne me wahala ga rayiwarsu. Akwai manufa a duniyance ta tsayar da ƙaruwar cutar siga da ta ƙiba zuwa shekarar 2025. Kusan mutane miliyan 422 a duniya ke ɗauke da cutar siga, yawancinsu su na ƙasashe ne masu raunin tattalin arziki kuma a kowacce shekara mutane miliyan 1.5 ɗaya da rabi ke mutuwa da ake danganta mutuwarsu da cutar siga. Duka adadin faruwa da yawan cutar siga sun ci gaba da ƙaruwa a shekaru goma da suka wuce. Alamomi: cutar sikari nau'i na 1 (type -1) sun haɗa da: Yin fatsari akai akai, ƙishirwa, jin yinwa kodayaushe, ramewa, raguwar ƙarfin gani da kuma jin gajiya. Waɗannan alamomi su na faruwa bagatatan. Alamomin cutar sikari nau'i na 2 (type - 2) su ma irin na (type-1) ne amma kuma sau tari sun ɗan ɓoye kaɗan. A sakamakon haka, cutar za a iya maganceta ko gano ta bayan shekaru masu yawa bayan faruwarta, kuma bayan matsaloli sun yo toroƙo. Saboda wannan dalili, yana da kyau a kula da abubuwan da za su iya haddasa haɗarin kamuwa da cutar. Rigakafi da magani. Cutar sikari nau'i na 1(type -1) ba a iya kare kai daga gare ta. Hanyoyi masu tasiri su na hannu don kare aukuwar cutar sikari nau'i na 2 (type-2) kuma a kiyaye aukuwar matsaloli da kuma mutuwar wuri waɗanda za su iya haifuwa daga dukkanin nau'in cutar sikari. Waɗannan sun haɗa da dokoki da tsare tsare a cikin al'umma da kuma wani ɓangare na zamantakewr al'umma (makaranta da gida da gurin aiki) waɗanda suke taimakwa wajen samun ingantacciyar lafiyar kowa, ba tare da la'akari da suna ɗauke da cutar suga ko a'a ba, kamar motsa jiki a-kai-a-kai da cin abin ci mai gina jiki da daina shan taba da kuma daidai yanayin jinin jiki da maiƙo ko kitse ko wajiya. Mataki na farko na cigaba da rayiwa da cutar sikari shi ne gano cutar da wuri, muddin mutum ya rayu da cutar sikarin da ba a gano ta ba kuma ba a sha mata magani, to yanayin lafiyar sa zai munana. Samun kayan gwajin kamar gwajin gulokos na jini ya kamata a samar wuraren kula da lafiya a matakin farko. Masu fama da cutar siga yakamata su sami damar ganin likita da kuma samun magani lokaci lokaci don gujewa matsaloli. Jerin gwanon tsare tsaren agaji za su iya inganta sakamakon yanayin lafiya ba tare da la'akari da wacce irin nau'in cutar suga da ke damun mutum. Waɗannan agaji sun haɗa da daidaita yanayin sigan da ke cikin jini ta cin abincin da ya dace, motsa jiki, in kuma ya zaba wajibi, shan magani, daidaita yanayin gudanar jini da kuma daidaita kitse don rage haɗarin kamuwa da cutar zuciya da kuma sauran matsaloli; da kuma gwajin lafiyar ido akai akai, ƙoda da kuma ƙafafu don sauƙaƙa yin magani akan lokaci.

Kisukari Muhtsari: Ugonjwa wa kisukari ni ugonjwa sugu wa kimetaboliki unaoonyeshwa na viwango vya juu vya sukari ya damu (au sukari ya damu), ambayo husababisha uharibifu mkubwa wa moyo, mishipa ya damu, macho, figo na mishipa baada ya muda. Kinachojulikana zaidi ni aina ya 2 ya sukari, kwa kawaida kwa watu wazima, ambayo hutokea wakati mwili unakuwa sugu kwa insulini au hautengenezi insulini ya kutosha. Katika miongo 3 iliyopita maambukizo ya kisukari cha aina 2 yameongezeka sana katika nchi zenye viwango vyote vya uchumi. Aina ya 1 ya kisukari, ambayo hapo awali ilijulikana kama kisukari cha vijana au kisukari kinachotegemea insulini, ni hali ya kudumu ambayo kongosho hutoa insulini kidogo au haitoi yenyewe. Kwa watu wanaoishi na kisukari, upatikanaji wa matibabu ya bei nafuu, ikiwa ni pamoja na insulini, ni muhimu kwa maisha yao. Kuna lengo linalokubaliwa kimataifa la kukomesha ongezeko la ugonjwa wa kisukari na unenen wa kupindikia ifikapo 2025. Takribani watu milioni 422 duniani kote wana kisukari, wengi wao wakiishi katika nchi zenye uchumi wa chini na wa kati, na vifo milioni 1.5 vinachangiwa moja kwa moja na kisukari kila mwaka. Idadi ya wagonjwa na kuenea kwa ugonjwa wa kisukari imekuwa ikiongezeaka kwa kasi katika miongo michache iliyopita. Dalili: Dalili za kisukari cha aina 1 ni pamoja na haja zya kukojoa zmara zkwa maraz, kupungua uzito, mabadiliko ya maono na uchovu. Dalili zinaweza kutokea ghafla. Dalili za kisukari cha aina 2 kwa ujumla ni sawa na zile za kisukari cha aina 1 lakini mara nyingi huwa hazitambuliki. Matokeo yake, ugonjwa huo unaweza kugundulika miaka kadhaa baada ya kuanza, baada zya matatizo kuwa tayari yameongezeka. Kwa sababu hizi, ni muhimu kufahamu sababu za hatari. Kuzuia na matibabu. Aina ya 1 ya kisukari haiwezi kuzuiwa kwa sasa. Mbinu madhubuti zinapatikana ili kuzuia ugonjwa wa kisukari cha aina ya 2 na kuzuia changamoto na kifo cha mapema ambacho kinaweza kutokana na aina zote za ugonjwa wa kisukari. Hizi ni pamoja na sera na utekelezaji katika jamii nzima na ndani ya mipangilio mahususi(shuleni, nyumbani na mahali pa kazi) ambazo huchangia afya njema kwa kila mtu, bila kujali kama ana ugonjwa wa kisukari kama vile kula mara kwa mar, kula vizuri, kuepuka kuvuta sigara, na kudhibiti shinikizo la damu na lipid. Hatua ya kuanzia ya kuishi vizuri na ugonjwa wa kisukari ni utambuzi wa mapema, kadri anavyoishi na ugonjwa wa kisukari ambao haujagunduliwa na ambao haujatibiwa, ndivyo matokeo ya kiafya yanazidi kuwa mabaya zaidi. Ufikiaji rahisi wa msingi wa uchunguzi, kama vile upimaji wa glukosi kwenye damu, unapaswa kupatikana katika mazingira ya huduma ya afya ya msingi. Watahitaji tathmini ya mara kwa mara ya mtaalamu au matibabu kwa matatizo. Msururu wa hatua za gharama nafuu zinaweza kuboresha matokeo ya mgonjwa, bila kujali ni aina gani ya kisukari wanaweza kuwa nayo. Hatua hizi ni pamoja na udhibiti wa glukosi kwenye damu kupitia mchanganyiko wa chakula, mazoezi ya mwili na, ikilazimika, daw; udhibiti wa shinikizo la damu na lipid ili kupunguza hatari ya moyo na mishipa na matatizo men gine; na uchunguzi wa mara kwa mara wa uharibifu wa macho, figo na miguu ili kuwezesha matibabu ya mapema.

Ìtọ̀-ṣúgà Ìsọnísókí: Ìtọ̀-ṣúgà jẹ́ àìsàn bẹ́mìídíje tó ń súyọ látàrí àpọ̀jù ṣúgà nínú ẹ̀jẹ̀, tí ó máa ń yọrí sí ewu ńlá fún ọkàn, òpó ẹ̀jẹ̀, ojú, kíndìrín àti iṣan-atarají. Èyí tó wọ́pọ̀ jùlọ nínú àìsàn ìtọ̀-súgà oríṣìí 2, pàápàá lára àwọn àgbàlagbà, tó máa ń ṣẹlẹ̀ nígbà tára bá kọ insulin tàbí tí kò pèsè insulin tó tó. Ní ìdì-ọdún mẹ́wàá 3 sẹ́yìn, ìtọ̀-ṣúgà oríṣìí 2 ti fi bí eré pọ̀ sì ní àwọn orílẹ̀-èdè oní-ìpele owó-ọ̀yà gbogbo. Ìtọ̀ ṣúgà oríṣìí 1, tí wọ́n ti fi ìgbà kan mọ̀ sí ìtọ̀-ṣúgà èwe tàbí ìtọ̀-ṣúgà agbáralé-insulini, jẹ́ akọ àìsàn nígbà tí pancreas ba pèsè insulin díẹ̀ tàbí kí ó má pèsè ọ̀kankan fúnrarẹ̀. Fún àwọn ènìyàn tí ó ní ìtọ̀-ṣúgà, àǹfààní sí ìtọ́jú tí kò wọ́n, pẹ̀lú insulin, ṣe kókó sí ìwàláàyè wọn. Àfojúsùn ti wà láti fi òpin sí pipe-léke ìtọ̀-ṣúgà àti sísanra lábaadì títí dí 2025. Ó tó mílíọ́nù 422 ènìyàn lágbàáyé tó ní ìtọ̀-ṣúgà, púpọ̀ wọn ń gbé ní àwọn orílẹ̀-èdè tí olówó ọyà kékeré àti alágbedeméjì, àti pé ikú mílíọ́nù 1.5 ènìyàn ni ó ní í ṣe tààrà mọ́ ìtọ̀-ṣúgà ní ọdọọdún. Iye àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ àti ìgbilẹ̀ ìtọ̀-ṣúgà ti ń pọ̀ sin í àwọn ìdì-ọdún mẹ́wàá díẹ̀ sẹ́yìn. Àwọn àmì aṣàfihàn: Àwọn àmì ìtọ̀-ṣúgà oríṣìí 1 ni ìnílò láti tọ̀ lóòrèkóòrè, ọ̀fun gbígbẹ, ebi ìgbà gbogbo, rírù, àyípadà ìríran àti rírẹ̀. Àwọn àmì wọ̀nyí lè jẹyọ lójijì. Àwọn àmì ìtọ̀-ṣúgà oríṣìí 2 náà fi ara pẹ̀ ti ìtọ̀-ṣúgà oríṣìí 2 ṣùgbọ́n wọn kì í sábà jẹyọ. Nítorí ìdí èyí, ìṣàwárí àìsàn náà lè gba ọdún pípẹ́ lẹ́yìn tó jẹyọ, lẹ́yìn ti àwọn wàhálà ìlera bá ti bẹ́ sílẹ̀. Nítorí ìdí èyí, ó ṣe pàtàkì láti mọ̀ nípa àwọn okùnfà eléwu. Ìdènà àti ìtọ́jú ìtọ̀-ṣúgà oríṣìí 1 kò ṣe é dènà lọ́wọ́lọ́wọ́. Àwọn ìlànà amúyányán wà láti dènà ìtọ̀-ṣúgà oríṣìí 2 àti láti dènà àwọn wàhálà ìlera àti ikú àìtọ́jọ́ tí gbogbo àwọn oríṣìí ìtọ̀-ṣúgà lè fà. Èyí ní í ṣe pẹ̀lú àwọn ìlànà-àmúṣiṣẹ́ àti ìṣe láàrin gbogbo ènìyàn àti ní àwọn ibùdó pàtó (ilé-ẹ̀kọ́, ilé, ibi-iṣẹ́) tí wọ́n ń dákún ìlera pípé fún gbogbo ènìyàn, láìnáání pé bóyá wọ́n ní ìtọ̀-ṣúgà, bí àpẹẹrẹ ṣíṣe eré-ìdárayá déédéé, jíjẹun aṣaralóore, yíyẹra fún fífa sìgá/igbó, àti síṣàkóso ìfúnpa àti ọ̀rá-ẹ̀dọ̀ ẹni. Ìbẹ̀rẹ̀ gbígbé ayé dáadáa pẹ̀lú àìsàn ìtọ̀-ṣúgà ni ìtètè-ṣàyẹ̀wò-wárí – bí ó bá ti pẹ́ sit í ènìyàn ń gbé pẹ̀lú ìtọ̀-ṣúgà tí a kò ṣàyẹ̀wò-wárí tí a kò sì tọ́jú, bẹ́ẹ̀ ni àwọn àyọrísí ìlera wọn yóò ti burú tó. Àǹfààní tó rọrùn sí ìṣàyẹwò-wárí, bí I àyẹ̀wò súgà inú ẹ̀jẹ̀, gbọ́dọ̀ wà ní àwọn ibùdó ìlera alábọ́dé. Àwọn aláìsàn yóò nílò àyẹ̀wò tàbí ìtọ́jú àkọ́ṣẹ́mọṣẹ́ àtìgbàdégbà fún àwọn wàhálà ìlera. Àwọn ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ ìdásí tí kò gunpá lè dákún ìmúláradá aláìsàn, ìtọ̀-ṣúgà yóòwù tí wọn ìbáà ní. Àwọn ìdásí wọ̀nyí ní í ṣe pẹ̀lú ìṣàkóso ṣúgà inú ẹ̀jẹ̀ nípasẹ̀ àpapọ̀ oúnjẹ, ìṣe afaraṣe àti, bí ó bá ṣe é ṣe, òògùn; ìṣàkóso ìfúnpá àti àwọn ọ̀rá-ẹ̀dọ̀ láti dín ewu àrùn-ọkàn kù àti àwọn wàhálà ìlera mìíràn; àti àyẹ̀wò òòrèkóòrè fún ojú, kíndìnrín àti ẹsẹ̀ láti lè dákún ìtètè-tọ́jú.

Isifo sikashukela Uhlolojikelele: Isifo sikashukela yisifo esingamahlalakhona, sohlelo lwamaseli omzimba lokushitsha ukudla kube ngamandla (metabilism) esibonakala ngamazinga aphakeme kashukela osegazini (noma ushukela egazini), okuholela ekuhambeni kwesikhathi ekulimaleni kakhulu kwenhliziyo, imithambo yegazi, amehlo, izinso kanye nezinzwa. Esivame kakhulu yisifo sikashukela sohlobo 2, sivame kubantu abadala, okwenzeka lapho umzimba umelana ne-insulin noma ungenzi i-insulin eyanele. Emashumini eminyaka emi-3 edlule ukubhebhetheka kwesifo sikashukela sohlobo 2 kukhuphuke kakhulu emazweni awo wonke amazinga amaholo. Isifo sikashukela sohlobo 1, esaziwa ngokuthi yisifo sikashukela sezingane ezincane noma isifo sikashukela esincike ku-insulin, yisifo esingamahlalakhona lapho amanyikwe ekhiqiza khona i-insulin encane noma angayikhiqizi nhlobo ngokwawo. Kubantu abaphila nesifo sikashukela, ukufinyelela ekwelashweni okungabizi, okuhlanganisa i-insulin, kubalulekile ukuze baphile. Kunomgomo okuvunyelwene ngawo emhlabeni wonke wokunqanda ukukhuphuka kwesifo sikashukela nokukhuluphala ngokweqile ngo-2025. Cishe abantu abayizigidi ezingama-422 emhlabeni wonke banesifo sikashukela, iningi labo lihlala emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo, futhi ukushona kwabantu abayizigidi eziyi-1.5 kubangelwa ngokuqondile isifo sikashukela unyaka ngamunye. Kokubili inani leziguli kanye nokwanda kwesifo sikashukela kuye kwanda ngokuqhubekayo emashumini ambalwa eminyaka edlule. Izimpawu: Izimpawu zesifo sikashukela sohlobo 1 zihlanganisa isidingo sokuchama kaningi, ukoma, ukuhlala ulambile, ukuncipha emzimbeni, ukushintsha kwendlela amehlo akho abona ngayo kanye nokukhathala ngokweqile. Lezi zimpawu zingenzeka kungazelelwe. Izimpawu zesifo sikashukela sohlobo 2 ngokuvamile ziyafana nezesifo sikashukela sohlobo 1 kodwa azivamile ukuqashelwa kangako. Ngenxa yalokho, lesi sifo singase sitholakale eminyakeni eminingana ngemva kokuqala kwaso, ngemva kokuba sekuvele kunezinkinga. Ngenxa yalesi sizathu, kubalulekile ukuqaphela izici zengozi. Ukuvimbela kanye nokwelashwa Alunakuvinjelwa okwamanje uhlobo 1 lwesifo sikashukela. Ziyatholakala Izindlela ezisebenza ngendlela efanele zokuvimbela isifo sikashukela sohlobo 2 nokuvimbela izinkinga ezinkulu kanye nokushona ngaphambi kwesikhathi okungabangelwa yizo zonke izinhlobo zesifo sikashukela. Lezi zihlanganisa izinqubomgomo kanye nokwenza okuthile kwabantu bonke kanye nasezindaweni ezithile (esikoleni, ekhaya, emsebenzini) okunomthelela empilweni enhle yawo wonke umuntu, kungakhathaliseki ukuthi unesifo sikashukela, njengokuvocavoca umzimba njalo, ukudla ukudla okunempilo, ukugwema ukubhema, nokulawula umfutho wegazi kanye namafutha. Ukuqala kokuphila kahle nesifo sikashukela ukuthi sisheshe sitholakale – uma umuntu ehlala isikhathi eside nesifo sikashukela esingazange sitholakale nesingelashwa, imiphumela yempilo yakhe ingaba mibi nakakhulu. Ngakho-ke ukutholakala kalula kokuhlonzwa kwesifo okuyisisekelo, njengokuhlolwa kukashukela osegazini, kufanele kutholakale ezindaweni zokunakekelwa kwezempilo okuyisisekelo. Iziguli zizodinga ukuhlolwa ongoti ngezikhathi ezithile noma ukwelashwa kwezinkinga ezikhona. Uchungechunge lokungenelela okungabizi lungenza ngcono imiphumela yesiguli, kungakhathaliseki ukuthi wuhlobo luni lwesifo sikashukela. Lokhu kungenelela kuhlanganisa ukulawulwa kukushukela osegazini ngenhlanganisela yokudla okudliwayo, ukuvocavoca umzimba kanye, uma kudingekile, nemithi; ukulawulwa komfutho wegazi kanye namafutha ukuze kuncishiswe ingozi yesifo senhliziyo kanye nemithambo yegazi kanye nezinye izinkinga; kanye nokuhlolwa njalo komonakalo emehlweni, kuzinso kanye nezinyawo ukuze kube lula ukusheshe kwelashwe.

ዲጂታል ጤና ማጠቃሊያ፡- በአሁን ሰዓት የዲጂታል ቴክኖሎጂዎች ከዕለት ተዕለት ኑሮ ጋር የተዋሃዱ ሲሆኑ የአለም ህዝብ ከዚህ በፊት አሁን ካለበት በበለጠ እርስ በርስ ተገናኝቶ ሆኖ አያውቅም፡፡ ፈጠራው በተለይም በዲጂታል ዙርያ ከዚህ በፊት ታይቶ በማይታወቅ ደረጃ እየተከናወነ ይገኛል፡፡ ይህም ሆኖ የህዝቡን ጤና ለማሻሻል የሚደረገው ትግበራው እስካሁን ድረስ ጥቅም ላይ ያልዋለ ሲሆን ዲጂታል የጤና መፍትሄዎችን መጠቀም ሚቻልበት ሰፊ ቦታ አለ፡፡ የአለም ጤና ድርጅት የዲጂታል ቴክኖሎጂዎችን እና የጤና ፈጠራ ሃይል በመጠቀም አለም አቀፍ የጤና እና ደህንነትን ተጠቃሚነት ለማፋጠን እየሰራ ይገኛል፡፡ ዋና ዋና ዓላማዎች የዓለም ጤና ድርጅት የዲጂታል ጤናን እና ፈጠራን በመቀበል መሻሻልን ለማምጣት ሶስት ቁልፍ ዓላማዎች አሉት፡፡ የቅርብ ጊዜ መረጃዎችን፣ ጥናቶችን እና ማስረጃዎችን ወደ ተግባር ማስገባት፡፡ ይህ ማለት በመረጃ ላይ የተመሰረተ ውሳኔ ለመስጠት አስተዋፅዖ የሚያደርጉ የተግባቦትን እና የመረጃ ልውውጥን እና የዲጂታል መፍትሄዎችን መተግበርን መደገፍ ማለት ነው፡፡ በሳይንሳዊ መንገድ የማህበረሰቦች እውቀትን ማሳደግ፡- ይህም በአዳዲስ ቴክኖሎጂዎች የተደገፈ እና በአካል ተገኝቶ ስብሰባዎችን የመካፈል ፍላጎት ወይም በሃርድ ኮፒ የአቻ ለአቻ ግምገማ መመዝገብን ያልተገደበ፣ የአለም ጤና ድርጅት በሕክምናው እና የህዝብ ጤና ጠቀሜታ ርዕሰ ጉዳዮች ዙሪያ ከፍተኛ የባለሙያዎችን ድምጽ ያሰባስባል፡፡ የሀገርን ፍላጎት ከፈጠራዎች አቅርቦት ጋር ስልታዊ በሆነ መንገድ መገምገም እና ማገናኘት፡- ብዙ ጊዜ በአለም አቀፍ ጤና ላይ ምርቶች የሚዘጋጁት “ከገነባህው ጥቅም ላይ ይውላል” በሚል አስተሳሰብ ነው፡፡ ይህ አካሄድ በተደጋጋሚ ከሽፏል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በአገር ፍላጎት ላይ የተመሠረቱ ፈጠራዎችን ለመለየት፣ ለማስፋፋት በጋራ ለማዳበር እና ለማሳደግ ስልታዊ አካሄድ ይጠቀማል፡፡ ዓለም አቀፍ ስትራቴጂ የዓለም ጤና ድርጅት በዲጂታል ጤና ላይ እ/አ/አ በ2020 የፀደቀው የዓለም ጤና ድርጅት በፈጠራ እና በዲጂታል ጤና ላይ ያሉ የቅርብ ጊዜ እድገቶችን ለማገናኘት ፍኖተ ካርታ የሚያቀርብ ሲሆን የጤና ውጤቶችን ለማሻሻል እነዚህን መሳሪያዎች ወደ ተግባር ያስገባል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት የስትራቴጂክ ራዕይ አካል ዲጂታል ጤና ፍትሃዊ እና ሁለንተናዊ ጥራት ያለው የጤና አገልግሎት ተደራሽነትን መደገፍ ነው፡፡ ዲጂታል ጤና የጤና ስርአቶችን የበለጠ ቀልጣፋ እና ዘላቂ ለማድረግ ይረዳል፣ ይህም ጥሩ ጥራት ያለው፣ ተመጣጣኝ እና ፍትሃዊ ሕክምናን እንዲያቀርቡ ያስችላቸዋል፡፡ እነዚህ ከፍተኛ ሀሳቦች በተለይም ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ላላቸው አገሮች ለመድረስ ፈታኝ ናቸው፡፡ የአለም አቀፍ ስትራቴጂ አላማ በዲጂታል ጤና ላይ ሀገራት የጤና ስርዓቶቻቸውን በዲጂታል የጤና ቴክኖሎጂዎች ድጋፍ እንዲያጠናክሩ እና ለሁሉም የጤና እይታን ማሳካት እንዲችሉ ለማድረግ ነው፡፡ ስትራቴጂው የተዘጋው የዲጂታል ቴክኖሎጂዎች፣ እቃዎች እና አገልግሎቶች ውስን መዳረሻ ያላቸውን ጨምሮ ለዓላማው ተስማሚ እና በሁሉም አባል ሀገራት ጥቅም ላይ እንዲውል ነው፡፡

Digital health Overview: Digital technologies are now integral to daily life, and the world’s population has never been more interconnected. Innovation, particularly in the digital sphere, is happening at unprecedented scale. Even so, its application to improve the health of populations remains largely untapped, and there is immense scope for use of digital health solutions. WHO is harnessing the power of digital technologies and health innovation to accelerate global attainment of health and the well-being. Key objectives WHO has three key objectives to promote the adoption and scale-up of digital health and innovation: 1 Translating latest data, research, and evidence into action: this means promoting standards for interoperability and data sharing and supporting implementation of digital solutions that contribute to informed decision making. 2 Enhancing knowledge through scientific communities of practice: enabled by new technologies and no longer limited by the need for physical meetings or hard copy peer review journals, WHO brings together top expert voices around topics of clinical and public health significance. 3 Systematically assessing and linking country needs with supply of innovations: all too often in global health, products are developed with the attitude of “if you build it, they will use it.” This approach has failed time and again. WHO takes a proactive, systematic approach to identify, promote, co-develop, and scale innovations that are based on country needs. Global Strategy The WHO Global Strategy on Digital Health, adopted in 2020 by the World Health Assembly, presents a roadmap to link the latest developments in innovation and digital health, and put these tools to action in order to improve health outcomes. Part of WHO’s strategic vision is for digital health to be supportive of equitable and universal access to quality health services. Digital health can help make health systems more efficient and sustainable, enabling them to deliver good quality, affordable and equitable care. These high ideals are challenging to attain, especially for low- and middle-income countries. The purpose of WHO’s Global Strategy on Digital Health is to support countries in strengthening their health systems through the application of digital health technologies and achieve the vision of health for all. The strategy is designed to be fit for purpose and for use by all Member States, including those with limited access to digital technologies, goods and services.

Kula da lafiya ta intanet Gamsashshen bayani:Fasahar yanar gizo a yanzu ta zama wani ɓangare me mahimmanci, kuma mutanen duniya su kan yi alaƙa da juna cikin sauƙi. Ƙirƙira , musamman a duniyar intanet tana faruwa ne ba ƙaƙƙautawa. Don haka, aikinta na inganta lafiyar al'umma ya zama abu da har yanzu ba a kai ga iya cin moriyarsa ba, kuma akwai gagarumar gudunmowa ta yin anfani da tsarin fasahar samar da harkar lafiya ta na'ura zai iya bayarwa. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana anfani da damar da harkar fasahar lafiya ta na'ura da kuma harkar lafiyar ta ƙirƙira don haɓaka samun ingantacciyar harkar lafiya ga al'umma. Mahimman manufofi. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana da mahimman manufofi guda uku don ciyar da harkar lafiya ta na'ura gaba.: 1. Fassara sabbin bayanai da bincike da kuma dalilai a aikace: wannan yana nufin ciyar da ka'idoji gaba na aiki tare da kuma rarraba bayanai da kuma tallafa wa harkar lafiya ta intanet don samar da tsarin aiki mai ma'ana. 2. Inganta ilimi ta hanyar yin amfani da gwaje-gwajen kimiyya: wanda sababbun fasahohi suka taimaka kuma ba wai kawai ya tsaya ga yin taro ba ko rarraba rubuce-rubuce na mujallu, Hukumar Lafiya ta Duniya ta tattaro ƙwararrun jami'an lafiya game da batun harkar lafiyar al'umma. 3. Kimantawa cikin tsari da kuma danganta buƙatun ƙasashen duniya don dacewa da ƙirƙirar zamani, waɗanda duk suka zama a-kai-a-kai a tsarin lafiya na duniya, inda ake samar da kayayyaki da tunanin cewa, '' idan ka samar da shi, za su yi amfani da shi''. Wannan hanya ta gaza. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta ɗau mataki - tsararren shiri don gano da haɓaka ci gaba da kuma fasahohi waɗanda suke sun ta'allaƙa da buƙatun ƙasa. Tsarin Duniya. Tsarin Duniya na Hukumar Lafiya ta Duniya WHO game da harkar lafiya ta na'ura, wanda aka karɓe shi a shekara ta 2020 wanda Majalisar Lafiya ta Duniya ta karɓa, ya bayyanar da tsari da yzai haɗa cigaban da aka samu na harkar lafiya ta duniya kuma a aikata waɗannan abubuwa a aikace don inganta harkar lafiya. Wani sashe na burin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO shi ne tsarin harkar lafiya ta na'ura ya zama me tallafawa ga harkar lafiya. Harkar lafiya ta hanyar yanar na'ura zai iya taimakawa harkar lafiya ta zama me tasiri kuma me ma'ana, da zai taimaka musu wajen gudanar da harkar lafiya me inganci. Waɗannan manufofi suna da wahaɗar samu musamman ga ƙasashe masu ƙaramin ƙarfi. Manufar Hukumar Lafiya ta Duniya WHO game da shirin Tsarin Duniya (Global Strategy) shi ne samar da tallafi ga ƙasashen duniya don ƙarfafa harkar lafiyarsu ta hanyar yin anfani da fasahohi na harkar lafiya ta yanar gizo kuma a cimma manufa na samun ingantacciyar lafiya ga kowa. Tsarin an yi shi ne don ya dace kuma mambobin ƙasashe su yi amfani, waɗanda suka haɗa waɗanda suke da ƙarancin fasaha da harkokin lafiya.

Afya ya kidijiti. Muhtasari: Teknolojia za kidijiti sasa ni muhimu kwa maisha ya kila siku, na idadi ya watu duniani haijawahi kuunganishwa zaidi. Ubunifu, haswa katika nyanja ya kidijiti, umafanyika kwa kiwango ambacho hakijawahi kushuhudiwa. Hata hivyo, matumizi yake kwa kuboresha afya ya watu bado hayajatumiwa, na kuna wigo mkubwa wa matumizi ya suluhu za afya za kidijiti. WHO inatumia uwezo wa teknolojia ya kidijiti na uvumbuzi wa afya ili kuharakisha upatikanaji wa afya na ustawi wa kimataifa. Malengo muhimu WHO ina malengo matatu muhimu ya kukuza kupitishwa na kuongeza afya ya kidijiti na uvumbuzi: 1 Kutafsiri data za hivi karibuni, utafiti na ushahidi kuwa kwenye utekelezaji: hii inamaanisha kukuza viwango vya ushirikiano na kushiriki data na kusaidia utekelezaji wa masuluhisho ya kidijiti ambayo huchangia katika kufanya maamuzi yasemwayo. 2 Kuimarisha ujuzi kupitia jumuiya za kisayansi za mazoezi: kuwezeshwa na teknolojia mpya na bila kuzuiwa tena na hitaji la mikutano ya kimwili au majarida ya ukaguzi wa rika, WHO inaleta pamoja sauti za wattalamu kuhusu mada za zumuhimu wa kiafya na azfya ya umma. 3 Kutathmini kwa utaratibu na kuunganisha mahitaji ya nchi na usambazaji wa ubunifu: mara nyingi sana katika afya ya kimataifa, bidhaa hutengenezwa kwa mtazamo wa “ikiwa utaijenga, wataitumia.” Mbinu hii imeshindwa mara kwa mara. WHO inachukua mtazamo makini na wa kimfumo kutambua, kukuza, kuendeleza, na kuongeza ubunifu unaozingatia mahitaji ya nchi. Mkakati wa kimataifa Mkakati wa Kimataifa wa WHO kuhusu Afya ya Kidijiti, uliopitishwa mwaka 2020 na Baraza la Afya Ulimwenguni, unawasilisha ramani ya kuunganisha maendeleo ya hivi punde katika uvumbuzi wa afya ya kidijiti, na kuweka zana hizi kwa vitendo ili kuboresha matokeo ya afya. Sehemu ya dira ya kimkakati ya WHO kwa afya ya kidijiti ni kusaidia huduma za afya kuwa zenye kupatikana kwa usawa kwa wote. Afya ya kidijiti inaweza kusaidia kufanya mifumo ya afya iwe bora zaidi na endelevu, na kuiwezesha kutoa huduma bora, nafuu na zinazolingana. Fikra hizi za juu ni changamoto kufikia, hasa zkwa nchi zenye kipato cha chini na cha juu. Mkakati wa Kimataifa wa WHO’ juu ya Afya ya Kidijiti ni kusaidia nchi katika kuimarisha mifumo yao ya afya kupitia matumizi ya teknolojia ya afya ya kidijiti na kufikia yale maono ya afya kwa wote. Mkakati huu umeandaliwa ili kufaa kwa madhumuni na kutumiwa na Nchi Wanachama wote, ikijumuisha zile ambazo zenye ufikiwaji finyu wa teknolojia za kidijiti, bidhaa na huduma.

Ètò-ìlera onídíjítà Ìsọníṣókí: Àwọn ẹ̀rọ oní-díjítà ti di ara ìgbésíayé ojoojúmọ́, àti pé àwọn ènìyàn ayé kò tíi fi báyìí ní àsomọ́ rí. Ìsọdọ̀tun, pàápàá ní àwọn àyè díjítà, ń ṣẹlẹ̀ ní ìwọ̀n àìròtẹ́lẹ̀. Pẹ̀lú bẹ́ẹ̀, ìlò rẹ̀ láti dákún ìlera àwọn ènìyàn kò tíì di ṣíṣe, àti pé ọ̀pọ̀ ìlànà ló wà fún ìlò àwọn ojútùú ìlera oní-díjíítà. WHO ń lo agbára ẹ̀rọ oní-díjítà àti àtúnṣe ìlera láti mú àṣeyọrí ìlera àgbáyé dàgbà si. Àwọn kókó èròǹgbà WHO ní àwọn kókó èròǹgbà mẹ́ta láti ṣe ìgbélárugẹ fún ìlò ètò-ìlera oní-díjítà àti ìsọdọ̀tun: 1. Ṣíṣe àmúlò dátà, ìwádìí, àti ẹ̀rí abágbàmu fún ìṣe: èyí tọ́mọ̀ sí mímú àwọn gbèdéke gbèrú fún ìṣisẹ́ àti ìpín-dátà-ká àti ṣíṣe àtìlẹyìn fún ìmúṣẹ àwọn ojútùú oní-díjítà tí ó ń dákún ṣíṣe ìpinnu tó dáa. 2. Mímú ìmọ̀ gbèrú sí i nípasẹ̀ ìṣe àwùjọ ìmọ̀ sáyẹ́ńsì: èyí sì ń ṣiṣẹ́ nípasẹ̀ àwọn ẹ̀rọ tuntun kò sì pè fún ìnílò ìpàdé ojúkorojú tàbí àwọn jọ́nà iṣẹ́-akadá alárìídìmú, WHO ṣe àkójọ ohùn àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ onípele-gíga lórí àwọn kókó-ọ̀rọ̀ tó ṣe pàtàkì sí ìtọ́jú àti ìlera àwùjọ. 3. ṣíṣe ìgbéléwọ̀n elétò fún àti síso àwọn àìní oríll-èdè mọ́ ìpèsè àwọn ìsọdọ̀tun: nígbogbo ìgbà ní ìléra àgbáyé, wọ́n máa ń ṣe àwọn ọjà pẹ̀lú ìwà ‘‘bí o bá ṣe é, wọ́n á lò ó.’’ Ìlànà yìí ti kùnà lásìkò. WHO lo ìlànà elétò aláṣeélẹ̀ láti ṣe ìdámọ̀, ìgbélérugẹ, ìdìjọ-dàgbàsókè, àti òdiwọ̀n fún àwọn ìsọdọ̀tun tí ó dálé àwọn àìní orílẹ̀-èdè. Ìlànà Àgbáyé Ìlànà Àgbáyé ti WHO lórí Ìlera oní-díjítà, tí Ìgbìmọ̀ Ìlera Àgbáyé múlò ní 2020, pèsè òpónà-atọ́ka láti so àwọn ìdàgbàsókè lọ́ọ́lọ́ọ́ mọ́ àtúnṣe àti iléra oní-díjítà, wọ́n sì fi àwọn irínṣẹ́ wọ̀nyí sí ìṣe látàrí àti mú ìgbèrú bá àwọn àbájáde ìlera. Lára àfojúsùn elétò WHO ni kí ètò ìlera oní-díjítà ṣe àtìlẹyìn fún nínú àǹfààní adọ́gba àti káríayé sí àwọn ètò ìlera tó dára. Ètò ìlera oní-díjítà lè ranni lọ́wọ́ láti mú kú àwọn ètò ìlera múná dóko kí wọ́n sì lálòpẹ́, bí ó ti ń ràn wọ́n lọ́wọ́ láti pèsè ìlera tó dára, tí kò gunpá àti ìtọ́jú tó dọ́gba. Àwọn gbèdéke ńlá wọ̀nyí ṣòro láti ní, pàápàá ní àwọn orílẹ̀-èdè olówó-ọ̀yà kékeré àti alágbedeméjì. Èrèdí Ìlàna Àgbàyé WHO lórí Ètò Ìlera Oní-díjítà wà fún ṣíṣe àtìlẹyìn àwọn orílẹ̀-èdè láti ró àwọn ètò ìlera wọn lágbára nípasẹ̀ ìlò àwọn ẹ̀rọ ajẹmọ́ ètò ìlera oní-díjítà àti láti jẹ́ kí àfojúsùn wọn nípa ìlera fún gbogbo ènìyàn wá sí ìmúṣẹ. Wọ́n ṣètò ìlànà náà láti bá èrèdí wọn mu àti fún ìlò àwọn Ọmọ Ẹgbẹ́, pẹ̀lú àwọn tó ní àǹfààní ìmọníba sí àwọn ẹ̀rọ oní-dígítà, àwọn ọjà àti ètò-iṣẹ́.

Impilo yezedijithali Uhlolojikelele: Ubuchwepheshe bedijithali buyisisekelo manje sempilo yansuku zonke, futhi abantu abasemhlabeni abakaze baxhumane ukudlula lokhu. Ukusungula izinto, ikakhulukazi emkhakheni wedijithali, kwenzeka ngezinga elingakaze libonwe. Noma kunjalo, ukusetshenziswa kwayo ekuthuthukiseni impilo yabantu kuhlala kungasetshenziswanga, futhi kunesilinganiso esikhulu sokusetshenziswa kwezixazululo zezempilo zedijithali. I-WHO isebenzisa amandla obuchwepheshe bedijithali nokusungula okusha kwezempilo ukuze isheshise ukufinyelela kwezempilo kanye nenhlalakahle emhlabeni wonke. Imigomo ebalulekile I-WHO inezinhloso ezintathu eziyinhloko zokukhuthaza ukwemukelwa nokukhuliswa kwezempilo kanye nokusungula okusha kwedijithali: 1 Ukuhumusha idatha yakamuva, ucwaningo, nokufakazela isenzo: lokhu kuchaza ukukhuthaza izindinganiso zokusebenzisana nokwabelana ngedatha nokusekela ukusetshenziswa kwezixazululo zedijithali ezinomthelela ekuthatheni izinqumo kunolwazi. 2 Ukuthuthukisa ulwazi ngemiphakathi yesayensi yokwenza okuthile: kuvunyelwe ubuchwepheshe obusha futhi abusagcini kuphela esidingweni semihlangano yabukhoma noma amkhophi amajenali okubuyekezwa ozakwenu, ukuhlanganisa ndawonye amazwi ongoti abahamba phambili ezihlokweni ezibalulekile kwezokwelapha kanye nezempilo yomphakathi. 3 Ukuhlola ngokuhlelekile nokuxhumanisa izidingo zezwe kanye nokunikeza izinto ezintsha: ngokuvamile kwezempilo zomhlaba wonke, imikhiqizo ithuthukiswa ngesimo sengqondo sokuthi "uma uyakha, bazoyisebenzisa." Le ndlela yehlulekile isikhathi eziningana. I-WHO isebenzisa indlela esebenzayo, ehlelekile ukuze ibone, ikhuthaze, ithuthukise ngokubambisana, futhi ilinganise izinto ezintsha ezisekelwe ezidingweni zezwe. ISu loMhlaba Wonke ISu loMhlaba Wonke ngokuphathelene nezeMpilo zeDijithali leWHO, elemukelwa ngo-2020 yiWorld Health Assembly, liinikeza ibalazwe lendlela yokuxhumanisa okusunguliwe okusha kwakamuva kanye nezempilo zedijithali, futhi lisebenzisa la mathuluzi ukuze kwenziwe ngcono imiphumela yezempilo. Ingxenye yombono wesu leWHO ukuthi impilo yedijithali isekele ukufinyelela ngokulinganayo kanye nokomhlaba wonke ezinsizeni zezempilo aseqophelweni eliphezulu. Impilo yedijithali ingasiza ekwenzeni izinhlelo zezempilo zisebenze kakhudlwana futhi zizinze, okwenza zikwazi ukuhlinzeka kunakekelwa okuseqophelweni eliphezulu, okungabizi futhi ngokulinganayo. Kunzima ukufinyelela kulezi zinhloso eziphakeme, ikakhulukazi emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo. Inhloso yeSu loMhlaba Wonke ngokuphathelene nezeMpilo zeDijithali leWHO ukusiza amazwe ekuqiniseni izinhlelo zawo zezempilo ngokusebenzisa ubuchwepheshe bempilo bedijithali kanye nokufinyelela kumbono wokufinyelela kwezempilo kubo bonke. Leli su liklanyelwe ukulungela inhloso kanye nokusetshenziswa yiwo wonke amaZwe angamaLungu, kuhlanganise nalawo anokufinyelela okunomkhawulo kubuchwepheshe bedijithali, izimpahla kanye nezinsiza.

ዲፍቴሪያ ማጠቃሊያ፡- ዲፍቴሪያ ኮርይኔባክቲሪየም ዲፍቴሪያ በሚባሉ የባክቴሪያ ዓይነቶች የሚመጣ ከባድ በሽታ በመሆኑ መርዛም ያደርገዋል። መርዛም ፈሳሹ በሽታው ራሱን በአብዛኛው በመተንፈሻ አካላት ውስጥ ካሉ ሕብረ ሕዋሳት ጋር በማያያዝ ጤናማውን ቲሹ በመግደል በሽታን ያስከትላል፡፡ የበሽታው የተለመዱ ምልክቶች የጉሮሮ መቁሰል፣ ትኩሳት፣ የአንገት እጢዎች እብጠት እና ድክመት ያካትታሉ፡፡ በበሽታው ከተያዙ ከ2-3 ቀናት ውስጥ የሞቱ ቲሹዎች በአፍንጫ፣ በአፍ ጀርባ እና የጉሮሮ አናት ላይ የሚገኝ ክፍል እና ጉሮሮ ውስጥ ያሉ ሕብረ ሕዋሳትን ሊሸፍኑ የሚችሉ ወፍራም ግራጫ ሽፋን ይፈጥራሉ፣ ይህም ለመተንፈስ እና ለመዋጥ አስቸጋሪ ያደርገዋል። አልፎ አልፎ መርዛማው ፈሳሹን ወደ ደም በመግባት በልብ፣ በኩላሊት እና በነርቭ ላይ ጉዳት ያደርሳል፡፡ የዲፍቴሪያ ባክቴሪያው ብዙውን ጊዜ በመተንፈሻ አካላት ጠብታዎች እንደ ማሳል ወይም ማስነጠስ በመሳሰሉት ከሰው ወደ ሰው ይተላለፋል፡፡ ሰዎች የተበከለ ክፍት ቁስሎችን ወይም ሰወነት ቀዳዳዎችን በመንካት በበሽታው ሊያዙ ይችላሉ፡፡ የመታመም ዕድላቸው ከፍ ያለ የቤተሰብ ግንኙነት፣ በታካሚው የተጋለጡ እና ከበሽታው ከተያዘው ሰው ጋር አዘውትሮ እና የቅርብ ግንኙነት ያላቸው ይገኙበታል፡፡ መከላከል፡- ዲፍቴሪያ በክትባት የሚከላከል በሽታ ሲሆን በሁሉም አገሮች አስፈላጊ የክትባት መርሃ ግብር ላይ ይካተታል። የዲፍቴሪያ ክትባት በባክቴሪያ የሚመጣ መርዛም በሽታ ነው ማለትም የዓለም ጤና ድርጅት መርዝ ተዳክሟል፡፡ በአሁኑ ጊዜ የዲፍቴሪያ ክትባቶች ይህንን በሽታ ለመከላከል በጣም ውጤታማ ናቸው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ዲፍቴሪያን የያዘ ክትባት ባለ 3 የመድሀኒት መጠን የመጀመሪያ ደረጃ ክትባቱን እንዲወሰዱ በመቀጠልም 3 ተጨማሪ መድሀኒቶችን እንዲወሰዱ ይመክራል፡፡ የመጀመሪያዎቹ ተከታታይ ክትባቶች ከ 6 ሳምንታት ዕድሜ ጀምሮ መጀመር አለባቸው፣ ከዚያ በኋላ የሚቀጥሉት ክትባቶች በትንሹ በ 4 ሳምንታት ልዩነት ይሰጣሉ። የ 3 ማበረታቻ ክትባቶች በሁለተኛው የህይወት ዘመን (12-23 ወራት)፣ ከ4-7 አመት እና ከ9-15 አመት እድሜ ውስጥ መሰጠት አለባቸው፡፡ በሐሳብ ደረጃ የረዥም ጊዜ ጥበቃን ለማግኘት በማበረታቻ መድኃኒቶች መካከል ቢያንስ 4 ዓመታት መሆን አለበት፡፡ ክትባቱ ከሌሎች እንደ ቴታነስ፣ ሳምባ ነቀርሳ (pertussis)፣ የኩበት በሽታ ቢ (hepatitis B)፣ ሄሞፊለስ ኢንፍሉዌንዛ ቢ (Hemophilus influenzae b) እና ፖሊዮ ካሉ ክትባቶች ጋር በማጣመር ሊሰጥ ይችላል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የዲፍቴሪያ ክትባት የሚወስዱ ሰዎች መጠነኛ የጎንዮሽ የበሽታ ምልክቶች ሊያጋጥማቸው ይችላል። ከባድ የጎንዮሽ ህመም እምብዛም አይደሉም፡፡ ሕክምናዎች፡- የዲፍቴሪያ ሕክምናው ባክቴሪያውን ለማስወገድ የሚሰጥ አንቲባዮቲክ መውሰድን ያካትታል፡፡ ለከባድ በሽታዎች ዲፍቴሪያ ጸረ-መርዛም ህመም (antitoxin) የባክቴሪያ መርዝ በመተንፈሻ አካላት እና በሌሎች የሰውነት ክፍሎች ላይ ጉዳት ከማድረስ ለማስቆም ይጠቅማል፡፡ ማንኛውም የዓለም ጤና ድርጅት ዲፍቴሪያ ያለበት ማንኛውም ሰው የበሽታው አጣዳፊ ደረጃውን ካለፉ በኋላ ክትባቱን መወሰድ አለበት፡፡ ዲፍቴሪያ ያለበት ሰው የቅርብ ንክኪዎችም በኣንቲባዮቲክ መድሀኒት ሊፈወሱ ይችላሉ፡፡ ይህ የባክቴሪያውን ተጨማሪ ስርጭትን ይገታል፡፡ ጥቅም ላይ የሚውሉት ልዩ የአንቲባዮቲክ መድሀኒቶች በአካባቢው በሚታወቁ የአንቲባዮቲክ መከላከያ ዘዴዎች ላይ የተመረኮዙ ናቸው፡፡ በሕመሙ መጀመሪያ ላይ ተገቢው ሕክምና ከተሰጠ የችግሮች ወይም የሞት አደጋ በእጅጉ ይቀንሳል፡፡ በዚህ ምክንያት በዲፍቴሪያ መያዛቸው ጥርጣሬ ካለ በሽታውን ለማረጋገጥ ምርመራው ወዲያውኑ መደረግ በማድረግ በተቻለ ፍጥነት ሕክምና መጀመር ይኖባቸዋል፡፡

Diphtheria Overview: Diphtheria is a serious infection caused by strains of the bacteria called Corynebacterium diphtheriae which makes a toxin. The toxin attaches itself most commonly to tissues in the respiratory system and causes disease by killing healthy tissue. Typical symptoms of the infection include a sore throat, fever, swollen neck glands and weakness. Within 2–3 days from infection, the dead tissue forms a thick, grey coating that can cover tissues in the nose, tonsils and throat, making it hard to breathe and swallow. More rarely, the toxin gets into the blood stream and causes damage to the heart, kidneys and nerves. Diphtheria bacteria spread from person to person, usually through respiratory droplets, like from coughing or sneezing. People can also get sick from touching infected open sores or ulcers. Those at increased risk of getting sick include household contacts, those exposed to secretions from the patient and those with frequent and close contact with the infected person. Prevention: Diphtheria is a vaccine-preventable disease and is included in all countries' essential immunization programme. Diphtheria vaccine is a bacterial toxoid, i.e. a toxin whose toxicity has been inactivated. Currently available diphtheria vaccines are very effective in preventing this disease. WHO recommends a 3-dose primary vaccination series with diphtheria- containing vaccine, followed by 3 booster doses. The primary series should begin as early as 6 weeks of age with subsequent doses given with a minimum interval of 4 weeks between doses. The 3 booster doses should preferably be given during the second year of life (12–23 months), at 4–7 years and at 9–15 years of age. Ideally, there should be at least 4 years between booster doses to achieve long term protection. The vaccine can be given in combination with other vaccines such as tetanus, pertussis, hepatitis B, Hemophilus influenzae b and polio. People who get a diphtheria vaccine may experience mild side effects. Serious side effects are rare. Treatments: Treatment for diphtheria includes antibiotics to get rid of the bacteria. For serious illnesses, diphtheria antitoxin is used to stop the bacterial toxin from causing damage to the respiratory system and other parts of the body. Anyone who has had diphtheria should also receive the vaccine after the acute phase of the illness is over. Close contacts of a person with diphtheria may also be treated with antibiotics. This prevents further spread of the bacteria. The specific antibiotics used will depend on local known antibiotic resistance patterns. The risk of complications or death decrease considerably if appropriate treatment is provided early in the course of illness. For this reason, if diphtheria is suspected, testing to confirm the disease should be done promptly, and treatment should be started as soon as possible.

Mashaƙo Gamsashshen bayani i: Cutar mashaƙo (Diphtheria ) cuta ce da ƙwayoyin bakteriya suke haddasa ta da ake kira (Corynebacterium diphtheriae ) wanda suke haifar da guba ko dafi. Dafin ko gubar suna manne kansu da jikin naman gurin da cutar ta kama a sashen numfashi na jiki ta inda suke haddasa cuta ta hanyar kashe wasu 'yan tsokoki masu mahimmanci. Alamomin da aka fi ganewa su ne ciwon maƙogwaro, zazzaɓi, kumburin wuya da kuma raunin jiki. Cikin kwana biyu da kamuwa da cutar, mataccen naman gurin da cutar ta kama sai ya haifar da wata fata me kauri wacce za ta rufe ƙofar iska ta hanci da maƙogwaro wanda hakan zai haddasa yin numfashi da ƙyar da kuma wahalar haɗiyar abinci. Ba kasaifa ba dafin cutar yakan shiga jijiyoyin jini ya haddasa matsala ga zuciya ba, ƙoda da kuma laka. Cutar mashaƙo tana bazuwa ne daga mutum zuwa mutum ta hanyar zabar da wani abu ta hanci kamar lokacin tari ko atishawa. Sannan mutane za su iya kamuwa da cutar ta hanyar taɓa ciwon da yake a buɗe na mai cutar. Waɗanda suke cikin haɗarin kamuwa da cutar su ne mutanen gida waɗanda za su iya taɓa najasar da me dauke da cutar ya zubar da kuma masu cakuɗuwa sosai da wanda ya kamu da cutar. Riga-kafi: Cutar mashaƙo tana cikin cututtukan da akan iya magance su ta hanyar riga-kafi kuma an sata tsarin riga-kafi na dunya. Riga-kafin cutar mashaƙo ita ce bakteriyar dayozai watau guba ko dafi da aka lalata tasirin gubarsa. A halin yanzu riga-kafin cutar mashaƙo da ake da su a hannu su na da matuƙar tasiri wajen hana cutar tasiri ko bazuwa. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta zaɓi tsarin ba da riga-kafin cutar sau uku wanda kuma za a sake shan wasu riga-kafin masu ƙara ƙarfi sau uku. Riga-kafi na farko za a yi shi ne tun ana sati shida 6 da haihuwar yaro sai kuma sauran riga-kafin da za ayi sati hurhuɗu a gama ta. Sauran riga-kafin da za ayi ana son ayi shi ne a shekara ta biyu da haihuwa ko shekara 4 zuwa shekara bakwai 7 ko shekara tara 9 zuwa shekara shabiyar 15 na haihuwa. A haƙiƙanin gaskiya, yakamata a ce a kwai tazarar shekara huɗu 4 tsakanin tsarin riga-kafi na biyu na cutar mashaƙo don samun kariya me ɗorewa. Riga-kafin za a iya ba da shi tare da wasu alluran kamar allurar (tetanus) da (pertussis) da (hepatitis B) da (Hemophilus influenzae B) da kuma riga-kafin cutar shan inna. Mutanen da suka karɓi riga-kafin cutar mashaƙo za su iya gamuwa da wasu 'yan ƙananan illoli. Illoli masu tsananin ba kasafai aka cika ganinsu ba. Magani: Maganin cutar mashaƙo sun haɗa da shan magunguna masu yaƙi da cuta don magance ƙwayar bakteriya. Ana anfani da (diphtheria antitoxin) ga rashin lafiya me tsanani don tsayar da gubar bakteriya kar ta haddasa cuta ga hanyoyin numfashi da kuma wasu sassa na jiki. Duk wanda ya kamu da cutar bakteriya ya kamata ya karɓi riga-kafi bayan samun sauƙi daga cutar. Cuɗanya da akayi da me cutar za a iya magancen matsalar ta hanyar riga-kafi. Wannan zai hana yaɗuwar cutar a nan gaba. Yin anfani da magani ya ta'allaƙa ne ga maganin da ake da shi a gurin da cutar take. Ana iya rage haɗarin matsalolin cutar da kuma mutuwa idan akayi anfani da maganin da ya dace. Saboda wannan dalili, da zarar an yi zargin kamuwa da wannan cuta, to ayi gwaji don tabbatarwa sai a kuma sha magani.

Diphtheria Muhtasari: Diphtheria ni ugonjwa hatari unaosababishwa na bakteria waitwao Corynebacterium diphtheriae ambao hutengeneza sumu. Sumu hiyo hujishikamanisha kwa kawaida na tishu katika mfumo wa upumuaji na kusababisha magonjwa kwa kuua tishu zenye afya. Dalili za kawaida za maambuizo ni pamoja na vidonda kooni, homa, kuvimba kwa tezi za shingo na udhaifu. Ndani ya siku 2 hadi 3 – baada ya kuambukizwa, tishu zilizokufa hutengeneza ukungu, wa kijivu ambao unaweza kufunika tishu puani, mafindofindo na koo, na kufanya iwe vigumu kupumua na kumeza. Mara chache zaidi, sumu huingia kwenye mkondo wa damu na kusababisha uharibifu wa moyo, figo na mishipa. Bakteia wa diphtheria huenea kutoka kwa mtu mmoja hadi mwingine, kwa kawaida kupitia majimaji ya kupumua, kama vile kutokana na kukohoa au kupiga chafya. Watu wanaweza pia kuugua kwa kugusa vidonda vya wazi vyenye maambukizo. Wale walio katika hatari kubwa ya kupata ugonjwa ni pamoja na watu wa nyumbani, wale walio karibu sana na mgonjwa na wale wanaokutana mara kwa mara na ukaribu na aliyeambukizwa. Kinga: Diphtheria ni ugonjwa unaozuilika na umejumuishwa katika mpango muhimu wa chanjo wa nchi zote. Chanjo ya Diphtheria ni sumu ya bakteria, yaani, sumu ambayo sumu yake imeafifishwa. Chanjo za diphtheria zinazopatikana kwa sasa ni nzuri sana katika kuzuia ugonjwa huu. WHO linapendekeza mfululizo wa chanjo ya msingi ya dozi 3 na chanjo iliyo na diphtheria, ikifuatiwa na dozi ya nyongoza. Mfululizo wa msingi unapaswa kuanza mapema kama kwa umri wa miaka 6 na dozi zinazofuata kutolewa na muda wa chini wa wiki 4 kati ya dozi. Dozi 3 za nyongeza zinapaswa kutolewa katika mwaka wa pili wa maisha (miezi 12– mpaka 23), katika miaka 4– hadi 7 na katika miaka 9– hadi 15. Kimsingi, lazimakuwe na angalau miaka 4 kati ya dozi za nyongeza ili kufikia ulinzi wa muda mrefu. Chanjo hiyo inaweza kutolewa pamoja na chanjo zingine kama pepopunda, pertussis, hepatitis B, Hemophilus inluenzae b na polio. Watu wanaopata chanjo ya diphtheria wanaweza kupata madhara madogo. Madhara makubwa ni nadra. Matibabu: Matibabu ya diphtheria ni pamojana vizuia magonjwa ili kuondoa bakteria. Kwa wagonjwa mahututi, vipambana sumu vya diphtheria hutumiwa kuzuia sumu ya bakteria kusababisha uharibifu wa mfumo wa kupumua na sehemu nyingine za mwili. Mtu yeyote ambaye amekuwa na diphtheria anapaswa pia kupokea chanjo baada ya awamu ya papo hapo ya kumalizika kwa ugonjwa. Ukaribu zaidi na mtu mwenye diphtheria kunaweza pia kutibiwa na kizuia magonjwa. Hii inazuia kuenea zaidi kwa bakteria. Viuajisumu mahususi vinavyotumika vitategemea mifumo ya ndani inayojulikana ya kupinga viuajisumu. Hatari za matatizo au kifo hupungua sana ikiwa matibabu sahihi yatatolewa mapema katika kipindi cha ugonjwa. Kwa sababu hii, diphtheria ikiwa inashukiwa, uchunguzi wa kuthibitisha ugonjwa unapaswa kufanywa mara moja, na matibabu yanapaswa kuanza haraka iwezekanavyo.

Àrùn ọ̀fun dídùn Ìsọníṣókí: Àrùn ọ̀fun dídùn jẹ́ àìlera tó lè tí ìsopọ̀ àwọn kòkòrò batéríà máa ń fà tí wọ́n ń pè ní Corynbacterium diphteria èyí tó máa ń sọ ọ́ di májèlé. Májèlé yìí máa ń so ara rẹ̀ pọ̀ pẹ̀lú àsopọ̀ lọ́pọ̀ ìgbà máa èka ìmí àti mímú àìsàn nípa pípa àsopọ tó ní ìlera. Àwọn àmì aṣàfihàn àìsàn tó wọ́pọ̀ fún àkóràn ni ọ̀fun dídùn, ibà, ọrùn wíwú àti rírẹ̀. Láàrin ọjọ́ 2-3 látàrí àkóràn, àsopọ̀ tó ti kú yóò nípọn, ohun bíbò aláwọ̀ eérú to lè bo àsopọ̀ ní imú, tonsils àti ọ̀fun, èyí tó máa ń mú u nira láti mí àti làti gbé nǹkan mì. Ní ṣíṣọ̀wọ́n, májèlé yìí máa ń wọnú ṣíṣàn ẹ̀jẹ̀ tó sì máa ń fà ìbàjẹ́ sí ọkàn,kíndìnrín àti àwọn náàfù ara. Kòkòrò batéríà ti Àrùn ọ̀fun dídùn máa ń tàn yíká láti ẹnì kan sí elòmíràn, pàápàá láti ìkánsílẹ̀ atẹ́gùn, bíi láti ara ilu tàbí sínsín. Àwọn ènìyàn lè ṣàìsàn látara fífi ọwọ́ kan egbò tí ojú rẹ̀ ṣí sílẹ̀ tàbí ọgbẹ́ tó ti kó àrùn. Àwọn tó wà ní ìpele gíga láti ṣe àìsàn ni àwọn olùbásọ̀rọ̀ inú ilé, àwọn tí ní ìfarahàn sí ìtújáde láti ara aláìsàn àti àwọn tó ṣábà máa ń ní ìbásọ̀rọ̀ tó súnmọ́ àwọn tó ní àrùn náà lára. Ìdènà: Àrùn ọ̀fun dídùn jẹ́ àrùn tó ṣeé dènà pẹ̀lú àjẹsára tó sì wà pẹ̀lú nínú gbogbo ètò abẹ́rẹ́ àjẹsára pàtàkì àwọn orílẹ̀-èdè. Àjẹsára Diphtheria jẹ́ toxoid baktéríà, ìyẹn májèlé tí iṣẹ́ rẹ̀ ti wà ní àìṣiṣẹ́. Àjẹsára Diphtheria tó wà lọ́wọ́lọ́wọ́ máa ń ṣiṣẹ́ gidigidi láti dènà àìsàn yìí. WHO ṣe ìgbaninímọ̀ràn ìlò 3 àjẹsára àkọ́bẹ̀rẹ̀ onípele pẹ̀lú diphtheria - èyí tó ní àjẹsára, ní ìtẹ̀lé nípa ìlò ìgbélárugẹ 3. Àwọn ìpele alákọ́ọ̀bẹ̀rẹ̀ yẹ kó bèrè ní kíákíá bíi ọjọ́ orí ọ̀sẹ̀ 6 pẹ̀lú ìlò àtẹ̀lé tí wọ́n fifún ni pẹ̀lú ìwọ̀nba àlàfo ọ̀sẹ̀ 4 láàrin àwọn ìlò. Ìlò ìgbélárugẹ 3 yẹ kó di fífún ní pàápàá jùlọ láàrin ọdún kejì ìgbé ayé (oṣù 12-23), ní ọdún 4-7 àti ọjọ́ orí ọdún 9-15. Ní ìbójúmu, ó yẹ kí ó kéré tán ọdún 4 wà láàrin àwọn ìlò ìgbélárugẹ láti ṣe àṣeyọrí ọlọ́jọ́ pípẹ́ ní ìdáàbòbò. Àjẹsára náà lè jẹ́ fífún ni ní ìbámu pẹ̀lú àwọn àjẹsára mìíràn bíi tetanus, pertussis, jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀B, hemophilus influenzae b àti rọpárọsẹ̀. Àwọn ènìyàn tó ní àjẹsára diphtheria lè ní ìrírí àwọn ipa àbájáde bíńtín. Àwọn ipa àbájáde tó le ò wọ́pọ̀. Ìtọjú: Ìtọjú fún diphtheria ni egbòogi láti pa baktéríà run. Fún àwọn àìsàn tó lè, ìṣàmúlò ìdíwọ́ májèlé diphtheria máa ń wáyé láti dáwọ́ májèlé baktéríà dúró láti máa ṣokùnfà ìbàjẹ́ sí ẹ̀ka ìmí àti àwọn ẹ̀yà ara mìíràn. Ẹnikẹ́ni tó bá ní diphtheria náà yẹ kó gba àjẹsára lẹ́yìn tí ìdojúkọ àìsàn ìpele ńlá náà bá parí. Ìbánisọ̀rọ̀ tó súnmọ́ ra pẹ̀lú ẹni tó ní diphtheria náà lè rí ìtọ́jú pẹ̀lú àwọn egbòogi. Èyí máa ń túbọ̀ dènà ìtànkálẹ̀ baktéríà náà. Àwọn egbòogi pàtó tí wọ́n lò yóò dá lórí ìlànà àtakò àwọn egbòogi ìmọ̀ agbègbè. Ìṣeéṣe wàhálà ajẹmọ́ àìsàn tàbí ikú máa ń dínkù gidi gan bí ìpèsè ìtọ́jú tó péye bá wà ní kíákíá ní àkókò àìsàn náà. Nítorí ìdí èyí, bí wọ́n bá kẹ́ẹ́fín diphtheria, àyẹ̀wò láti rí àrídájú àrùn náà yẹ ní ṣíṣe ní kíákíá, àti ìtọ́jú yẹ kó bẹ̀rẹ̀ ní kánmọ́ kánmọ́.

I-Diphtheria Uhlolojikelele: iDiphtheria iyisifo esibucayi esibangelwa yizinhlobo zamabhaktheriya abizwa ngokuthi i-Corynebacterium diphtheriae enza ubuthi. Ubuthi buzinamathelisa ngokujwayelekile ezicutshini zomzimba zomgudu wokuphefumula futhi bubangele izifo ngokubulala izicubu zomzimba ezinempilo. Izimpawu ezivamile zokutheleleka zihlanganisa umphimbo obuhlungu, imfiva, izindlala zentamo ezivuvukele kanye nokuba buthakathaka. Phakathi nezinsuku ezi-2 ukuya kwezi-3 ngemva kokutheleleka, izicubu zomzimba ezifile zakha isembozo esiwugqinsi, esimpunga esingamboza izicubu zomzimba ekhaleni, kumathansela kanye nasemphinjeni, okwenza kube nzima ukuphefumula kanye nokugwinya. Okungavamile ukuthi , ubuthi bungene emgudwini wokugeleza kwegazi futhi bubangele umonakalo enhliziyweni, kuzinso kanye nezinzwa. Amabhaktheriya e-diphtheria asabalala esuka komunye umuntu eya komunye, ngokuvamile ngamaconsi okuphefumula, njengokukhwehlela noma ukuthimula. Abantu bangaguliswa futhi ukuthinta izilonda ezivulekile noma ama-ulcer. Labo abasengozini enkulu yokugula bahlanganisa ukuthintana komndeni, labo abachayeke kuketshezi oluvela esigulini nalabo abathintana njalo futhi abasondelene nomuntu othelelekile. Ukuvimbela: iDiphtheria iyisifo esivinjelwa ngomgomo futhi ifakiwe ohlelweni lwemigomo ebalulekile yawo wonke amazwe. Umgomo weDiphtheria yi-bacterial toxoid, okungukuthi ubuthi onobuthi obungasebenzi. Imithi yokugoma ye-diphtheria etholakalayo njengamanje isebenza ngendlela efanele kakhulu ekuvimbeleni lesi sifo. I-WHO incoma uchungechunge lomgomo oyisisekelo onemithamo emiu-3 lomgomo oqukethe i-diphtheria, olulandelwa yimithamo emi-3 eyengeziwe. Uchungechunge oluyinhloko kufanele luqale kusukela emasontweni ayi-6 obudala ngemithamo elandelayo enikezwe ngesikhawu esiphakathi kwamasonto ama-4 phakathi nemithamo. Imithamo emi-3 yokukhulisa kufanele inikezwe phakathi nonyaka wesibili wokuphila (izinyanga eziyi-12 ukuya kwezingama-23), eminyakeni emi-4 ukuya kweyi-7 naseminyakeni eyi-9 ukuya kweyi-15 yobudala. Uma kungenzeka, kufanele okungenani kube neminyaka emi-4 phakathi kwemithamo yokukhulisa umgomo ukuze kutholakale ukuvikeleka kwesikhathi eside. Umgomo unganikezwa kanye kanye neminye imithi yokugoma efana nowomhlathi-ngqi, ipertussis, ihepatitis B, iHemophilus influenzae b kanye nowovendle. Abantu abathola umgomo we-diphtheria bangase babe nemiphumela emibi engatheni. Ayivamile imiphumela emibi ebucayi. Okokwelapha: Ukwelashwa kwe-diphtheria kuhlanganisa imithi elwa namagciwane ukuze kuqedwe amabhaktheriya. Ngokuphathelene nezifo ezibucayi, i-diphtheria antitoxin isetshenziselwa ukumisa ubuthi bebhaktheriya ekutheni bubangele umonakalo ohlelweni lomgudu wokuphefumula kanye nakwezinye izingxenye zomzimba. Noma ubani oke waphathwa i-diphtheria kufanele athole umgomo futhi ngemva kokuba sekuphele isigaba esibucayi sesifo. Abasondelene eduze nomuntu one-diphtheria nabo bangelashwa ngemithi elwa namagciwane. Lokhu kuvimbela ukubhebhetheka okwengeziwe kwamabhaktheriya. Imithi ebulala amagciwane eqondile esetshenzisiwe izoncika kumaphethini endawo aziwayo okumelana nemithi ebulala amagciwane. Ingozi yezinkinga noma yokushona incipha kakhulu uma kushesha ukuhlinzekwa kokwelashwa okufanele ngesikhathi sokugula. Ngenxa yalesi sizathu, uma kusolwa ukuthi une-diphtheria, ukuhlola ukuqinisekisa ukuthi unayo kufanele kwenziwe ngokushesha, futhi ukwelashwa kufanele kuqalwe ngokushesha ngangokunokwenzeka.

አካል ጉዳተኝነት ማጠቃሊያ፡- አካል ጉዳተኝነት ሰው የመሆን አካል ነው፡፡ ሁሉም ሰው ማለት ይቻላል በሕይወታቸው ላይ በሆነ ወቅት ጊዚያዊ ወይም ዘላቂ የአካል ጉዳት ያጋጥማቸዋል። በግምት 1.3 ቢሊዮን ከሆኑ ሰዎች 16 በመቶው የአለም ህዝብ በአሁኑ ጊዜ ከፍተኛ የአካል ጉዳት ያጋጥማቸዋል፡፡ ይህ ቁጥር ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ የመጣው በሕዝቡ ዕድሜ መግፋት እና ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች መስፋፋት ምክንያት ነው፡፡ የአካል ጉዳት ውጤቶች እንደ የጡንቻ መቆጣጠር አለመቻል ህመም፣ ትርፍ ክሮሞዘም ማምረት እና ጭንቀት ባላቸው ግለሰቦች መካከል ባለው መስተጋብር፣ በግል እና በአካባቢያዊ ሁኔታዎች አሉታዊ አመለካከቶችን፣ ተደራሽ ያልሆኑ መጓጓዣዎችን እና የህዝብ ሕንፃዎችን እና የተገደበ ማህበራዊ ድጋፍ መኖር የመጣ ነው፡፡ የአንድ ሰው የሚኖርበት አካባቢ በአካል ጉዳተኝነት ተሞክሮ እና መጠን ላይ ትልቅ ተጽእኖ አለው፡፡ ተደራሽ ያልሆኑ አካባቢዎች ከሌሎች ጋር እኩል በሆነ መልኩ የአካል ጉዳተኞችን ሙሉ እና ውጤታማ በሆነ መልኩ በህብረተሰቡ ውስጥ የሚያደርጉትን ተሳትፎ የሚያደናቅፉ እንቅፋቶችን ይፈጥራሉ። እነዚህን መሰናክሎች በመፍታት እና አካል ጉዳተኞችን ለዕለት ተዕለት ሕይወታቸው ሁኔታዎችን በማመቻቸት ማህበራዊ ተሳትፎን በማሻሻል ላይ ለውጥ ማምጣት ይቻላል። ለበለጠ መረጃ፡- አለም አቀፍ የመስራት፣ የአካል ጉዳት እና የጤንነት ምደባን (ICF) ይመልከቱ፡፡ የጤና ኢ-ፍትሃዊነት በግምት 1.3 ቢሊዮን ሰዎች መካከል ወይም በዓለም ዙሪያ ከ6 ሰዎች ውስጥ አንዱ ከፍተኛ የአካል ጉዳት ያጋጥመዋል፡፡ አካል ጉዳተኞች ቀደም ብለው ይሞታሉ፣ ጤናቸው ዝቅተኛ ሲሆን በጤና ፍትሃዊነት ምክንያት ከሌላው ህዝብ በበለጠ በዕለት ተዕለት እንቅስቃሴ ላይ ውስንነት ያጋጥማቸዋል። እነዚህ የጤና እክሎች የሚከሰቱት የአካል ጉዳተኞችን ባልተመጣጠነ ሁኔታ ከሚጎዱ ፍትሃዊ ያልሆኑ ሁኔታዎች ማለትም መገለል፣ አድልዎ፣ ድህነት፣ ከትምህርት እና ከስራ መገለል እና በራሱ በጤና ሥርዓቱ ላይ የሚያጋጥሙ እንቅፋቶች ናቸው፡፡ የአካል ጉዳተኛ ካልሆኑ ሰዎች ጋር ሲነፃፀሩ የአካል ጉዳተኛ የሆኑ አንዳንድ ሰዎች: እስከ 20 ዓመት ቀደም ብሎ መሞት፤ እንደ ድብርት፣ አስም፣ የስኳር በሽታ፣ ስትሮክ፣ ከመጠን ያለፈ ውፍረት ወይም ደካማ የአፍ ጤና ያሉ ተጓዳኝ በሽታዎችን የመጋለጥ እድላቸው ከሁለት እጥፍ በላይ ነው፡፡ የጤና ተቋማትን ተደራሽ አለመሆን እስከ 6 እጥፍ ያህል እንቅፋት ያገኛቸዋል፤ በማይደረስበት እና ተመጣጣኝ ባልሆኑ ትራንስፖርት እስከ 15 እጥፍ ይገደባሉ። በጤናው ዘርፉ በኩል ከሌሎች ዘርፎች ጋር በመቀናጀት ያሉትን የጤና ኢፍትሃዊነትን በመቅረፍ አካል ጉዳተኞች በተፈጥሮ ከፍተኛ የሆነ የጤና አገልግሎት የማግኘት መብታቸው እንዲከበር የማደረጉ የመንግስት ግዴታ ነው። የአካል ጉዳተኝነት ማካተት ዘላቂ የልማት ግቦችን እና የአለም ጤና ቅድሚያ የሚሰጣቸውን ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን፣ የጤና ድንገተኛ አደጋዎች መከላከል እና ጤናማ ህዝቦችን ለማሳካት ወሳኝ ነው፡፡ የአካል ጉዳተኞች የጤና ፍትሃዊነትን ለማስፈን እርምጃ መውሰድ ለሁሉም ጤና እንዲያደርጉ ማድረግ ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እርዳታ፡- የዓለም ጤና ድርጅት በጤናው ዘርፍ አካል ጉዳተኝነትን ሙሉ በሙሉ ለማዋሃድ እና ለማስተዋወቅ ይሰራል። አካል ጉዳተኞችን እርግጠኞች ለማድረግ ይሰራል፡- ውጤታማ የጤና አገልግሎት ፍትሃዊ ተደራሽነት እንዲኖር ማድረግ፤ በጤና ድንገተኛ ሁኔታዎች ዝግጁነት እና እርዳታ አሰጣጥ ላይ ይካተታሉ፤ እንዲሁም ሊደረስበት የሚችለውን ከፍተኛ የጤና ደረጃ ላይ ለመድረስ ዘርፈ ብዙ የህዝብ ጤና እርዳታዎችን ማግኘት ይችላል፡፡ በአለም ምክር ቤት ውሳኔ 74.8 ላይ በተጠየቀው መሰረት የዓለም ጤና ድርጅት በሕዳር 23/2015 ዓ.ም ለአካል ጉዳተኞች የጤና ፍትሃዊነት ሪፖርትን ይፋ ያደርጋል፣ ይህም አባል ሀገራት እና የልማት አጋሮች በጤናው ዘርፍ አካል ጉዳተኝነትን ማካተት ላይ የዘመኑ መረጃዎችን፣ ትንታኔዎችን እና ምክሮችን ይሰጣል፡፡ በተጨማሪም በውሳኔው ላይ እንደተጠየቀው የዓለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት ለአካል ጉዳተኞች ሊሰጥ የሚችለውን ከፍተኛ የጤና ደረጃ እውን ለማድረግ እርምጃ እንዲወስዱ የሚረዳ የቴክኒክ መመሪያ በማዘጋጀት ላይ ይገኛል፡፡ ይህ መመሪያ በብሔራዊ የስትራቴጂያዊ ዕቅድ መሣሪያ፣ በጤናው ዘርፍ የተግባር መመሪያ አካል ጉዳተኝነት ማካተት ይሆናል፡፡ ለአካል ጉዳተኞች የጤና ፍትሃዊነትን ወደ ጤና ስርዓቶች አስተዳደር እና እቅድ በማዋሃድ አጠቃላይ እቅድ ማውጣት በሚቻልበት ላይ የተግባር መመሪያ ይሰጣል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት አካል ጉዳተኞች ከሌሎች ጋር ሙሉ በሙሉ እና በብቃት የሚሳተፉበት ምቹ ሁኔታን በመፍጠር እና አካል ጉዳተኞችን የማስፋፋት ተልእኮውን በሚያሳድግበት ጊዜ በተልእኮው ላይ “ጤና፣ ዓለምን ደህንነት ይጠብቁ እና በጣም ተጋላጭ የሆኑትን ያገለግላል” እንደተባለወ ሁሉ በሁሉም የድርጅቱ ስራዎች ውስጥ ስልታዊ በሆነ መልኩ የተዋሃደ ድርጅት ለመሆን ጥረት ያደርጋል፡፡ እ/አ/አ በታህሳስ 2020 የዓለም ጤና ድርጅት በአካል ጉዳተኝነት ላይ ፖሊሲውን እና ለተግባራዊነቱ የተግባር ዕቅድ አስቀምጧል፡፡ እነዚህ ሰነዶች የተባበሩት መንግስታት የአካል ጉዳተኝነት ማካተት ስትራቴጂን በአለም ጤና ድርጅት ውስጥ ተግባራዊ ለማድረግ እንደ አጀንዳ ሆነው ያገለግላሉ ይህም የአካል ጉዳተኝነትን ማካተት በሁሉም የአለም ጤና ድርጅት የስራ እና የፕሮግራም ስራዎች ውስጥ በቋሚነት እና በስርዓት የተዋሃደ መሆኑን ያረጋግጣል፡፡

Disability Overview: Disability is part of being human. Almost everyone will temporarily or permanently experience disability at some point in their life. An estimated 1.3 billion people – about 16% of the global population – currently experience significant disability. This number is increasing due in part to population ageing and an increase in the prevalence of noncommunicable diseases. Disability results from the interaction between individuals with a health condition, such as cerebral palsy, Down syndrome and depression, with personal and environmental factors including negative attitudes, inaccessible transportation and public buildings, and limited social support. A person’s environment has a huge effect on the experience and extent of disability. Inaccessible environments create barriers that often hinder the full and effective participation of persons with disabilities in society on an equal basis with others. Progress on improving social participation can be made by addressing these barriers and facilitating persons with disabilities in their day to day lives. For more information, see the International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF). Health inequity An estimated 1.3 billion people – or 1 in 6 people worldwide – experience significant disability. Persons with disabilities die earlier, have poorer health, and experience more limitations in everyday functioning than the rest of the population due to health inequities. These health inequities arise from unfair conditions that affect persons with disabilities disproportionally, including stigma, discrimination, poverty, exclusion from education and employment, and barriers faced in the health system itself. Compared to persons without disabilities, some persons with disabilities: die up to 20 years earlier; have more than a double risk of developing comorbid conditions such as depression, asthma, diabetes, stroke, obesity or poor oral health; find inaccessible health facilities up to 6 times more hindering; and, are up to 15 times more limited by inaccessible and unaffordable transportation. It is a state obligation, through the health sector in coordination with other sectors, to address existing health inequities so that persons with disabilities can enjoy their inherent right to the highest attainable standard of health. Disability inclusion is critical to achieving the Sustainable Development Goals and global health priorities of universal health coverage, protection in health emergencies and healthier populations. Acting to achieve health equity for persons with disabilities is acting to achieve Health for All. WHO response: WHO works to fully integrate and promote disability inclusion in the health sector. It works to ensure persons with disabilities: have equitable access to effective health services; are included in health emergencies preparedness and responses; and can access cross-sectorial public health interventions to achieve the highest attainable standard of health. As requested in the World Assembly Resolution 74.8, WHO will launch the Global Report on Health Equity for Persons with Disabilities on 2 December 2022, which provides Member States and development partners with updated evidence, analysis and recommendations on disability inclusion in the health sector. Also requested in the resolution, WHO is developing technical guidance to support Member States to take action to realize the highest attainable standard of health for persons with disabilities. This guidance will be in the form of a national strategic planning toolkit, the Disability Inclusion in the Health Sector Guide for Action. It will provide practical guidance on how to develop a comprehensive plan to advance health equity for persons with disabilities through integration into health systems governance and planning. WHO strives to be an inclusive organization, providing an enabling environment in which persons with disabilities fully and effectively participate on an equal basis with others, and that disability is systematically integrated in all work of the Organization, as it advances its mission to promote health, keep the world safe and serve the most vulnerable. In December 2020, WHO has launched its policy on disability and an action plan for its implementation. These documents serve as the agenda for implementing the United Nations Disability Inclusion Strategy across WHO, which will ensure disability inclusion is consistently and systematically integrated into all aspects of WHO’s operational and programmatic work.

Nakasa Gamsashshen bayani: Nakasa wani sashe ne na ɗan'adam taka. Kusan kowa za iya gamuwa da nakasa me wucewa ko ta dindindin a wani lokaci a rayiwarsa. An yi ƙiyasi cewa mutane biliyan ɗaya da ɗigo uku 1.3 kusan kashi 16% na mutanen duniya su ke fama da cutar nakasa. Adadin yana ƙaruwa ne sakamkon tsufa da kuma yaɗuwar cututtukan da ba' a iya ɗauka. Nakasa tana faruwa ne a tsakanin ma'amala tsakakkanin mutane waɗanda suke da matsalalar lafiya, kamar cutar cerebral palsy da kuma cutar Down Syndrome, wato da cutar damuwa, waɗanda suka auku sakamakon wani dalili na kai ko muhalli kamar munayen halaye, rashin samun damar sufuri cikin sauƙi da kuma rashin kyakkyawan gida da kuma ƙarancin taimakekeniya. Muhallin ɗan'adam yana da matuƙar tasiri akan nakasa da take samunsa. Raashin muhallin kan zama matsala da ke hana mutane masu nakasa cikakkiyar dama ta a dama da su daidai da sauran mutane. Cigaba wajen inganta cuɗanya tsakanin mutane lafiyayyu da mutane ma su nakasa ta hanyar tafiyar da matsaloli da kuma sauƙaƙawa mutane masu nakasa game da rayiwarsu ta yau da kullum. Don samun ƙarin bayani sai a duba wannan shafin na (International Classification of Funtioning, Disability and Health (ICF)), wato Cibiyar Rarraba Ayyuka da Nakasa da kuma Lafiya ta Duniya. Rashin daidaito wajen samun harkar lafiya. Kusan mutane biliyan ɗaya da ɗigo uku 1.3 ko kuma mutum ɗaya a duk cikin mutum shida 6 a duniya yana ɗauke da cutar nakasa. Mutanen da suke ɗauke da cutar nakasa suna mutuwa da wuri, su na da tsarin harkar lafiya marar kyau, kuma su na fama da wariya a ɓangarorin ayyukan yau da kullum fiye da sauran mutanen duniya sakamakon rashin daidaiton tsarin harkar lafiya. Waɗannan bambance- bambance game da harkar lafiya waɗanda suke faruwa sakamakon al'amura na rashin adalci, to hakan yana shafar matane masu nakasa kamar ƙyama da ƙabilanci da talauci da kuma wariya daga harkar ilimi da aikin yi da kuma matsalolin da suke fuskanta a harkar lafiya. Kwatanta mutane masu nakasa da waɗanda ba su da ita. mutanen da suke da nakasa: Suna mutuwa da wuri kafin shekara 20 ko a cikinta.; Suna da haɗarin kamuwa da cuta kamr damuwa da asma da ciwon siga da bugun zuciya ko rashin iya magana.; Suna rasa damar samun kula da lafiya sau shida 6 na ƙara hana su, da An kuma daƙile sau15 sakamakon rashin dama da kuɗin sufuri. Haƙƙin hukuma ne, ta hanyar haɗa guiwa da sashen lafiya da sauran ɓangarori a magance matsalar banbancin da ke tsakanin masu nakasa da waɗanda ba suba don masu nakasa su samu damar samun harkar lafiya daidai da 'yan uwansu. Ba wa masu nakasa dama na da matuƙar muhimmanci wajen samun nasarar Ci-gaba Mai ɗorewa da kuma shirin fifita na lafiya na duniya da kariya don samar lafiyar al'umma. Yin aiki don samar da daidaito game da harkar lafiya ga masu nakasa to hakan yin aiki ne don samar da lafiya ga kowa. Amsar WHO: Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana aiki tuƙuru don shigar da masu buƙata ta musamman cikin harkar lafiya. Tana aiki don ta tabbatar da masu buƙata ta musamman sun: Sami cikakkiyar damar samun ingantacciyar kulawa game da harkar lafiya kamar kowa.; Sami damar shiga shirin lafiya na kulawar gaggawa; Kuma za su iya samun tallafin shirin lafiya don cimma cikakken tsarin shirin lafiya me ma'ana. Kamar yadda aka nema a Taron Majalisar Lafiya na 74.8, cewa Hukumar Lafiya ta Duniya za ta samar da rahoto na duniya game da daidaito na harkar lafiya ga masu buƙata ta musamman ran 2 ga watan Disamba na shekara 2022, wanda zai samar wa da hukumomin ƙasa da masu san ci gaban ƙasa sabon labari, bincike da kuma shawarwari game da sanya masu buƙata ta musamman cikin harkar lafiya. Hakanan kuma abun da aka nema a taron shawarar shi ne, Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana samar da wani tsari da zai tallafawa hukumomin ƙasa don su ɗauki matakin gano matakin tsarin lafiya me ma'ana ga masu buƙata ta musamman su ke da shi. Wannan matashiya za ta kasance a matsayin wani shiri da zai shigo da masu buƙata ta musamman cikin harkar lafiya. Zai samar da jagoranci na dangane da samar da cikakken shiri don ciyar da tsarin samar da harkar lafiya ga masu baƙata ta musamman daidai da 'yan uwansu masu lafiya ta hanyar tsunduma su a cikin harkar lafiya kacokan. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana aiki don gani ta zama hukuma me shigo da kowa da kowa cikin tsari, wajen samar da kyakkyawan muhallin da zai bawa masu buƙata ta musamman cikakkiyar damar yin aiki kamr takwarorunsu masu lafiya, kuma a tabbatar da cewa 'nakasa' an sanya ta a cikin abubuwan da baza su hana damuwa a cikin ko wanne irin aiki ba a cikin kowacce irin ƙungiya ko ma'aikata. A yayin da Hukumar Lafiya ta Duniya take ciyar da manufarta gaba don haɓaka harkar lafiya, kiyaye duniya daga cututtuka da kuma kare masu rauni. A watan Disamba na shekarar 2020, Hukumar Lafiya ta Duniya ta samar da wata doka game da masu buƙata ta musamman da kuma dokar dabbatar da aiwatar da ita a aikace. Waɗannan takardu su na matsayin manufa ta aiwatar da dokar Majalisar Ɗinkin Duniya ta sanya al'amarin masu buƙata ta musamman a cikin dukkan aiyukan Hukumar Lafiya ta Duniya, wanda zai tabbatar da shigar da masu buƙata ta musamman a cikin dukkan tsare tsare na Hukumar Lafiya ta Duniya WHO.

Ulemavu Muhtasara: Disability ni sehemu ya kuwa mwanadamu. Karibu kila mtu atapata ulemavu kwa muda au wa kudumu wakati fulani katika maisha yake. Takriban watu bilioni 1.3 – karibia 16% ya watu duniani kote – kwa sasa wana ulemavu mkubwa. Idadi hii inaongezeka kutokana na baadhi ya watu kuzeeka na kuongezeka kwa magonjwa yasiyoambukiza. Disability unatokana na mwingiliano kati ya watu walio na hali ya afya, kama vile kupooza kwa ubongo, Down syndrome na unyongovu, pamoja na mambo binafsi na ya kimazingira ikiwa ni pamoja na mitazamo hasi, usafiri usiofikika na majengo ya umma, na usaidizi mdogowa kijamii. Mazingira ya mtu yana athari kubwa kwa mapitio na kiwango cha ulemavu. Mazingira yasiyoweza kufikiwa yanaleta vikwazo ambavyo mara nyingi huzuia ushiriki kamili na mzuri wa watu wenye ulemavu katika jamii kwa misingi sawa na wengine. Maendeleo ya kuboresha ushiriki wa kijamii yanaweza kupatikana kwa kushughullikia vikwazo hivi na kuwezesha watu wenye ulemavu katika maisha yao ya kila siku. Kwa maelezo zaidi, angalia Ainisho la Kimataifa la Utendaji, Ulemavu na Afya (ICF). Ukosefu wa usawa wa kiafya Inakadiriwa kuwa watu bilioni 1.3 au mtu 1 kati ya 6 duniani kote ana ulemavu mkubwa. Watu wenye ulemavu hufa mapema, wana afya duni, na wanapata upungufu katika utendaji wa kila siku kuliko watu wengine kwa sababu ya ukosefu wa usawa wa kiafya. Ukosefu huu wa uswa wa kiafya unatokana na hali zisizo za haki ziazoathiri watu wenye ulemavu kinyume na uwiano, ikiwa ni pamoja na unyanyapaa, ubaguzi, umaskini, kutengwa na elimu na ajira, na vikwazo vinavyokabiliwa na mfumo wa afya wenyewe. Ikilinganishwa na watu wasio na ulemavu, baadhi ya watu wasio na ulemavu: Kufa mapema hadi miaka 20; Kuwa na hatari zaidi ya maradufu ya kupata hali za magonjwa kama vile unyongovu, pumu, kisukari, kiharusi, fetma au afya mbaya ya kinywa:; Tafuta vituo vya afya visivyofikika hadi mara 6 zaidi ya kikwazo; na, Wamezuiliwa hadi mara 15 na usafiri usiofikika na usio wa bei nafuu. Ni wa jibu wa serikali, kupitia sekta ya afya kwa uratibu na sekta nyingine, kushughulikia usawa uliopo wa afya ili watu wenye ulemavu waweze kufurahia haki yao ya asili ya kupata viwango vya juu vya afya vinavyoweza kufikiwa. Ujumuisho wa ulemavu ni muhumi ili kufikia Malengo ya Maendeleo Endelevu na vipaumbele vya afya ya kimataifa ya chanjo ya afya kwa wote, ulinzi katika dharura za afya na idadi ya watu wenye afya. Kuchukua hatua ili kufikia usawa wa afya kwa watu wenye ulemavu ni kuchukua hatua ili kufikia Afya kwa wote. Mwitikio wa WHO: WHO linafanya kazi kuunganisha kikamilifu na kukuza ushirikishwaji wa ulemavu katika sekta ya afya. Linafanya kazi kuhakikisha watu wenye ulemavu: Kuwa na haki ya kupata huduma bora za afya; Zimejumuishwa katika maandalizi ya dharura ya afya na miitikio; na Inaaweza kufikia uingiliaji kati wa sekta mbalimbali za afya ya umma ili kufikia kiwango cha juu zaidi cha afya kinachoweza kufikiwa. Kama ilivyoombwa katika Azimio la Baraza la Umoja wa Mataifa 74.4, WHO litazindua Ripoti Kimataifa ya Usawa wa Afya kwa Watu wenye Ulemavu tarehe 2 Desemba 2022 ambayo inazipa Nchi Wanachama na washirika wa maendeleo ushahidi uliosasishwa, uchambuzi na mapendekezo kuhusu ushirikishwaji wa ulemavu katika sekta ya afya. Pia ikiombwa katika azimio hili, WHO inaandaa mwongozo wa kiufundi ili kusaidia Nchi Wanachama kuchukua hatua kufikia kiwango cha juu zaidi cha afya kwa watu wenye ulemavu. Mwongozo huu utakuwa katika mfumo wa zana ya kitaifa ya kupanga mikakati, Ushirikishwaji wa Ulemavu katika Mwongozo wa Utekelezaji wa Sekta ya Afya. Itatoa mwongozo wa vitendo wa vitendo kuhusu jinsi ya kuandaa mpango wa kina wa kuendeleza usawa wa afya kwa watu wenye ulemavu kwa kuunganishwa katika utawala na mipango ya mifumo ya afya. WHO linajitahidi kuwa shirika shirifkishi, linatoa mazingira wezeshi ambapo watu wenye ulemavu wanashiriki kikamilifu na kwa ufanisi kwa msingi sawa na wengine, na ulemavu huo unaunganishwa kwa utaratibu katika kazi zote za shirika, linapoendeleza dhamira yake ya kukuza afya, kuweka ulimwengu salama na kuwahudumia walio hatarini zazidi. Mnamo Desemba 2020, WHO lilizindua sera yake juu ya ulemavu na mpango wa utekelezaji wake. Nyaraka hizi zinatumika kama ajenda ya kutekeleza Mkakati wa Umoja wa Mataifa wa Kujumuisha Watu wenye Ulemavu unaunganishwa mara kwa mara na kwa utaratibu katika nyanja zote za kazi ya Who ya kiutendaji na ya kiprogramu.

Jíjẹ́ abarapá Ìsọníṣókí: Ara ẹ̀dá ènìyàn ni jíjẹ́ abarapá wà. Ó fẹ́ẹ̀jẹ́ gbogbo ènìyàn ni yóò ní ìrírí jíjẹ́ abarapá fún ìgbà díẹ̀ tàbí fún ọjọ́ pípẹ́ ní ìgbà kan ní ayé wọn. Ènìyàn bílíọ̀nù 1.3 ni wọ́n ti fojú wò - bíi 16% nínú iye ènìyàn ní gbogbo àgbáyé - ló ń ní ìrírí jíjẹ́ abarapá lọ́nà kan gbòógì lọ́wọ́lọ́wọ́. Iye yìí máa ń lọ́po síi látàrí iye ìdàgbà àwọn ènìyàn àti ìlọ́po ní ìwọ́pọ̀ àwọn àrùn tí kìí ràn. Jíjẹ́ abarapá máa ń jáde láti ara ìbáṣepọ̀ láàrin àwọn ènìyàn tó ní àìlera, bíi àìṣedéédé ọpọlọ, àìlera ọpọlọ àti ara àti ìrẹ̀wẹ̀sì ọkàn, pẹ̀lú àwọn àwọn okùnfà ti ara ẹni àti ti àyíká tó fi mọ́ àwọn ìwà tó lòdì, àìsí àǹfààní sí ètò ìrìnnà àti àwọn ilégbèé fún gbogbo gbò àti ìwọ̀nba ìgbárúkù ti àwùjọ. Àyíká ẹni ní ipa tó pọ̀ lóri ìrírí àti ìwọn jíjẹ́ abarapá. Àìsí àǹfààní sí àyíká máa ń ṣe ìdásílẹ̀ ìdènà tó máa n dí ìlọ́wọ́sí kíkún tó sì ní ìtumọ̀ lọ́wọ́ fún àwọn ènìyàn tó jẹ́ abarapá ní àwùjọ lórí ìpele ìdọ́gba pẹ̀lú àwọn mìíràn. Ìtèsíwájú lórí ìmúdára ìkópa ní àwùjọ lè ṣeéṣe nípa dídojúkọ àwọn ìdènà yìí àti ríran àwọn abarapá lọ́wọ́ ní ìgbé ayé wọn ojoojúmọ́. Fún ìfitónilétí síi, woo Ìpínsí iṣẹ́ ti gbogbo àgbáyé, jíjẹ́ abarapá àti ìlera (ICF). Àìdọ́gba Ilera Iye àfojúwò èèyàn bílíọ̀nù 1.3 - tàbí 1 nínú ènìyàn 6 ní gbogbo àgbáyé - ló máa ń ní ìrírí jíjẹ́ abarapá lọ́nà kan pàtàkì. Àwọn ènìyàn tó jẹ́ abarapá máa ń tètè kú, wọ́n ní ipò ìlera tí kò péye, àti ìrírí ìdènà tó pọ̀ síi ní ìṣe ojoojúmọ́ ju àwọn ènìyàn yòókù látàrí àìdọ́gba ìlera. Àwọn àìdọ́gba ìlera máa ń dìde láti ara àwọn ipò àìdára tó máa ń nípa lóri àwọn tó ń gbé pẹ̀lú jíjẹ́ abarapá lọ́nà àìṣedéédé, tó fi mọ́ àbùkù, ìyàsọ́tọ̀, ìtálákà, yíyọ nínú ìdánilékọ̀ọ́ àti iṣẹ́ ṣíṣe, àti àwọn ìdènà tí ètò ìlera fún ra rẹ̀ ń dojú kọ. Ní àfiwé pẹ̀lú àwọn tí kò jẹ́ abarapá, àwọn kan tó jẹ́ abarapá: máa ń kú bíi ọdún 20 ṣáájú; ní ju ìlọ́po ìṣeéṣe ewu láti kojú àwọn ipò comorbid bíi ìrẹ̀wẹsì ọkàn, ikọ́ sé èémí ikọ́ sé èémí , àìsàn ṣúgà, rọ lápá rọ lẹ́sẹ̀, ìsanra jù tàbí àìsí ìtọ́jú ìlera ẹnu tó tó; wá àwọn irinṣẹ́ ìlera tí kò sí àǹfààní sí títí di bíi ìgbà 6 ní ìdènà; àti, tó tó bíi ìgbà 15 ní àdínkù ànfààní sí àìsááyè àti ètò ìrìnnà tí kò ṣeé faradà. Ipò ìjẹ́ dandan ni, láti ẹ̀ka ìlera ní ìṣàmójútó ọ pẹ̀lú àwọn ẹ̀ka mìíràn, láti dojú kọ àwọn àìdọ́gba ìlera tó ti wà tẹ́lẹ̀ kí àwọn tó jẹ́ abarapá lè gbádùn ẹ̀tọ́ wọn sí ìpele ìlera tó ga jù tó sì wà ní àrọ́wọ́tó. Ìfisí abarapá jẹ́ dandan láti ṣe àṣeyọrí nínú àwọn àfojúsùn ìdàgbàsókè alálòpẹ́ àti ààyò ìlera gbogbo àgbáyé tí ìṣàkóso ìlera gbogbo àgbáyé, dídá ààbò bo nínú pàjáwìrì ìlera àti iye ènìyàn tí ìlera wọn péye. Iṣẹ́ láti ṣe àṣeyọrí ìdọ́gba ìlera fún àwọn tó jẹ́ abarapá ní ṣíṣe iṣẹ́ fún àṣeyọrí ìlera fún gbogbo ènìyàn. Èsì WHO: WHO ń ṣiṣẹ́ láti ṣe ìfilọ́lẹ̀ kíkún àti láti mú gbèrú ìfisí àwọn abarapá nínú ẹ̀ka ìlera. Ó ń ṣiṣẹ́ láti ríi dájú pé àwọn tó jẹ́ abarapá: ní àǹfààní tó dọ́gba sí ìmúnádóko iṣẹ́ ìlera; wà nínú ìmúrasílẹ̀ àti ìdáhùn ètò pàjáwìrì ìlera; àti lè ní àǹfààní ìwọnú ara ẹ̀ka ìdásí ìlera gbogbo gbò láti ṣe àṣeyọrí nínú ìpele ìlera tó ṣeé ní. Bí Ìpinnu Àpéjọpọ̀ Àgbáyé ti bèèrè 74.8, WHO yóò ṣe àgbékalẹ̀ Èsì Gbogbo Àgbáyé lórí Ìdọ́gba Ìlera fún àwọn Ènìyàn tó jẹ́ abarapá ní 2 oṣù Kejìlá 2022, èyí tó pèsè fún àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ àti akẹgbẹ́ ìdàgbàsókè pẹ̀lú ẹ̀rí tó dójú ìwọ̀n, ìṣàtúpalẹ̀ àti ìṣedúró lórí ìfisí jíjẹ́ abarapá nínú àwọn ẹ̀ka ìlera. tún béèrè nínú ìpinnu, WHO ń ṣe àgbékalẹ̀ ìtọ́sọ́nà onímọ̀ ẹ̀rọ láti ṣe atìlẹyìn fún àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti kó ipa láti rí ìpele ìlera tó ga jù tó wà ní àrọ́wọ́tó fún àwọn ènìyàn tó jẹ́ abarapá. Ìtọ́sọ́nà yìí yóò wà ní ìrísí ìlànà ètò ohun irinṣẹ́, ìfisí jíjẹ́ abarapá nínú Ìtọ́sọ́nà Ẹ̀ka Ètò Ẹ̀kọ́ fún Iṣẹ́. Yóò pèsè Ìtọ́sọ́nà tó wúlò lóri bí a ṣe lè ṣe àgbékalẹ̀ ìlànà tó gúnmọ́ láti mú ìdọ́gba ìlera tẹ̀sìwájú síi fún àwọn ènìyàn tó jẹ́ abarapá látàrí ìfisínúu ìlànà àti ìṣèjọba ètò ìlera. WHO ń sa ipá láti jẹ́ àjọ tó máa lọ́wọ́ sí ìfisí, ṣíṣe ìpèsè àyíká tó yẹ tí àwọn ènìyàn tó jẹ́ abarapá lè kópa ní kíkún àti dáradára lórí ìpele tó dọ́gba pẹ̀lú àwọn mìíràn, àti wípé jíjẹ́ abarapá máa wà ní ìfisí pẹ́lú ìfinúfídọ̀ nínú gbogbo iṣẹ́ àjọ náà, bí ó bá ṣe ń gbèrú síi lóri àfojúsùn rẹ̀ láti mú ìtẹ̀síwájú bá ìlera, pa àgbáyé mọ́ àti ṣe ìránṣẹ́ fún àwọn tó lè tètè ní ìpalára. Ní oṣù Kejìlá 2020, WHO ti ṣe àgbékalẹ̀ òfin rẹ̀ lóri jíjẹ́ abarapá àti ètò iṣẹ́ fún ìmúṣẹ rẹ̀. Àwọn àkọsílẹ yìí dúró gẹ́gẹ́ bí ètò àwòṣe fún ìmúṣẹ Ètò Ìfisí àwọn ènìyàn tó jẹ́ abarapá ní gbogbo àwọn Orílẹ̀-èdè àgbáyé káàkiri WHO, èyí tí yóò ríi dájú pé ìfisí jíjẹ́ abarapá máa ń wà pẹ̀lú àmúlò ọgbọ́n inú nínú gbogbo abala ìṣiṣẹ́ àti ètò WHO.

Ukukhubazeka Uhlolojikelele: Ukukhubazeka kuyingxenye yokuba umuntu. Cishe wonke umuntu uzoba nokukhubazeka okwesikhashana noma unomphela esikhathini esithile empilweni yakhe. Abantu abalinganiselwa kwizigidigidi ezingu-1.3 – cishe u-16% wabantu emhlabeni wonke – njengamanje banokukhubazeka okuphawulekayo. Leli nani liyanda ngokwengxenye ngenxa yokuguga kwabantu kanye nokukhuphuka kokudlanga kwezifo ezingathathelani. Ukukhubazeka kubangelwa ukuxhumana phakathi kwabantu abanesimo esithile sempilo, njenge-cerebral palsy, iDown syndrome kanye nengcindezi, kanye nezici zomuntu uqobo kanye nezemvelo ezihlanganisa izimo zengqondo ezingezinhle, ukungakwazi ukufinyelela kwezokuthutha kanye nezakhiwo zomphakathi, nokusekelwa kwezenhlalo okunomkhawulo. Indawo ezungeze umuntu inethonya elikhulu kokwenzeka empilweni kanye nobungako bokukhubazeka. Izindawo okungafinyeleleki kuzo zakha izithiyo ezivame ukuvimbela ukubamba iqhaza okugcwele nokuphumelelayo kwabantu abakhubazekile emphakathini ngokulinganayo nabanye. Inqubekela phambili ngokuphathelene nokwenza ngcono ukubamba iqhaza kwezenhlalo kungenziwa ngokusombulula lezi zithiyo kanye nokusiza abantu abaphila nokukhubazeka ekuphileni kwabo kwansuku zonke. Ukuze uthole kabanzi ngalokhu, bheka i-International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF). Ukungalingani kwezempilo Abantu abalinganiselwa ku-1,3 wezigidigidi – noma umuntu oyedwa kwabayi-6 emhlabeni wonke – banokukhubazeka okuphawulekayo. Abantu abaphila nokhubazeka bashona ngaphambi kwesikhathi, banempilo ecikizelayo, futhi bahlangabezana nezithiyo ezengeziwe emisebenzini yansuku zonke kunabantu bonke ngenxa yokungalingani kwezempilo. Lokhu kungalingani kwezempilo kuvela ezimweni ezingalungile ezithinta abantu abaphila nokukhubazeka ngokungafani, okuhlanganisa isinembekezelo, ukucwaswa, ubumpofu, ukukhishelwa ngaphandle kwezemfundo kanye nasemsebenzini, kanye nezithiyo ezibhekene nohlelo lwezempilo uqobo. Uma kuqhathaniswa nabantu abangakhubazekile, abanye abantu abaphila nokukhubazeka: bashona ngaphambi kwesikhathi ngeminyaka engama-20; banengozi engaphezu kokuphindwe kabili yokuba nezifo eziwukugula okuhambisanayo ezifana nengcindezi, isifuba somoya, isifo sikashukela, ukufa kohlangothi, ukukhuluphala ngokweqile noma isimo sempilo yomlomo esibuthakathaka; bathola izikhungo zezempilo okungafinyeleleki kuzo ziyizithiyo ngokuphindwe ishe kayi-6; futhi, bavinjelwa ngaphezulu ngokuphindwe ka-15 ngenxa yezokuthutha okungafinyeleleki kuzo futhi ezibizayo. Kuyisibophezelo sikahulumeni, ngomkhakha wezempilo ngokubambisana neminye imikhakha, ukusombulula ukungalingani kwezempilo okuvele kukhona ukuze abantu abaphila nokukhubazeka bajabulele ilungelo labo lokuthola izinga lempilo eliphakeme kakhulu elingazuzwa. Ukubandakanya abantu abaphila nokukhubazeka kubalulekile ekufinyeleleni Imigomo Yentuthuko Esimeme kanye nezinto eziseqhulwini kwezempilo zomhlaba wonke ngokuphathelene nokufinyelela kwezempilo endaweni yonke, ukuvikelwa ezimweni eziphuthumayo zezempilo kanye nabantu abanempilo. Ukusebenzela ukufinyelela ekulinganeni kwezempilo kwabantu abaphila nokukhubazeka kuwukusebenzela ukuzuza Ukutholakala kwezeMpilo Kubo Bonke. Impendulo yeWHO: I-WHO isebenzela ukuhlanganisa ngokugcwele kanye nokukhuthaza ukubandakanywa kwabantu abaphila nokukhubazeka emkhakheni wezempilo. Isebenzela ukuqinisekisa ukuthi abantu abakhubazekile: banokufinyelela ngokulingana ezinsizeni zezempilo ezisebenza ngendlela efanele; bafakiwe ekulungiseleleni ikanye nasekusabeleni ezimweni eziphuthumayo zezempilo; futhi bangakwazi ukufinyelela ekungeneleleni kwezempilo zomphakathi okuhluanganisa imikhakha eyahlukene ukuze bafinyelele ezingeni lezempilo eliphakeme kakhulu okungafinyelwa kulo. Njengoba kuceliwe kuWorld Assembly Resolution 74.8, iWHO izokwethula iGlobal Report on Health Equity for Persons with Disabilities ngomhlaka-2 kuZibandlela 2022, enikeza amaZwe angamaLungu kanye nabalingani ngokuphathelene nentuthuko ngobufakazi obubukeziwe, ukuhlaziywa kanye nezincomo ngokuphathelene nokubandakanya abantu abaphila nokukhubazeka emkhakheni wezempilo. Futhi okuceliwe kusixazululo ukuthi, iWHO isungule isiqondiso sobuchwepheshe sokusekela amaZwe angamaLungu ukuba athathe isinyathelo ukuze afinyelele ezingeni lempilo eliphakeme kakhulu elingazuzwa ngokuphathelene nabantu abaphila nokukhubazeka. Lesi siqondiso sizoba ngendlela yamathuluzi okuhlela amasu kazwelonke, Ukufakwa Kwabantu Abaphila Nokukhubazeka Kumhlahlandlela Womkhakha Wezempilo Wokuthatha Isinyathelo. Izonikeza isiqondiso esisebenzayo sendlela yokusungula uhlelo oluhlanganisa okuningi lokuthuthukisa ukulingana kwezempilo kubantu abaphila nokukhubazeka ngokuhlanganiswa ekwengameleni kanye nasekuhleleni izinhlelo zezempilo. I-WHO iphokophele ukuba yinhlangano engabandlululi, ehlinzeka ngendawo enika amandla lapho abantu abaphila nokukhubazeka behlanganyela khona ngokugcwele kanye nangendlela efanele kanye nangokulinganayo nabanye, futhi lokho kukhubazeka kuhlanganiswe ngokuhlelekile kuwo wonke umsebenzi weNhlangano, njengoba kuqhubekisela phambili umgomo wayo wokuthuthukisa impilo, ukugcina umhlaba uphephile kanye nokusiza abantu abasengcupheni kakhulu. NgoZibandlela 2020, iWHO yethula inqubomgomo yayo ephathelene nokukhubazeka kanye nesu lesinyathelo ngokuphathelene nezokuqalisa. Lawa madokhumenti asebenza njenge-ajenda yokusebenzisa i-United Nations Disability Inclusion Strategy kuyo yonke iWHO, ezoqinisekisa ukuthi ukubandakanywa kokukhubazeka kuhlanganiswa ngokungaguquguquki futhi ngokuhlelekile kuzo zonke izingxenye zokwenza umsebenzi kanye nomsebenzi wokuhlela weWHO.

ድራኩንኩለስ (የጊኒ የትል በሽታ) ማጠቃሊያ፡- የጊኒ የትል በሽታ የሚከሰተው በጥገኛ ትል ድራኩንኩለስ ሜዲኔንሲስ ወይም ጊኒ ትልቁ የፕሮቶዙዋ ፓራሳይት ነው፡፡ ይህ ትል በሰዎች ላይ ከሚደርሰው የቲሹ ጥገኛ ውስጥ ትልቁ ነው፡፡ ወደ 3 ሚሊዮን የሚጠጉ እንቁላሎን የምትሸከመው ሴት ከ600 እስከ 800 ሚሊ ሜትር ርዝማኔ እና 2 ሚሊ ሜትር ዲያሜትር ቁመት አላት፡፡ አንድ ሰው ከኩሬ ወይም ጥልቀት ከሌላቸው ክፍት ጉድጓዶች የተበከለ ውሃ ሲጠጣ ሳይክሎፕስ (cyclops) በጨጓራ አሲድ በማሟት እጮቹ በሆድ በመበራከት በአንጀት ግድግዳ በኩል ይወጣሉ፡፡ ከ100 ቀናት በኋላ ወንድና ሴት ተገናኝተው ይራባሉ፡፡ ወንዱ በጡንቻው ውስጥ ተዘግቶ ይሞታል፤ ሴቲቱ ደግሞ በጡንቻው ውስጥ ይንቀሳቀሳል። በሽታው ከተከሰተ ከአንድ ዓመት ገደማ በኋላ ሴቷ ትል ብዙውን ጊዜ ከእግር ይወጣል፤ በሺዎች የሚቆጠሩ እጮችን በመልቀቅ የህይወት ዑደቱን ይደጋገማል፡፡ ምልክቶቹ፡- የጊኒ ትል በሽታ አልፎ አልፎ ገዳይ ነው፡፡ ይሁን እንጂ አብዛኛውን ጊዜ ታካሚው ለበርካታ ወራት ይታመማል፤ ለዚህ ደግሞ ዋነኛው ምክንያት የሚከተለው ነው፦ አንዳንድ ጊዜ በርካታ የሆኑት ዎርሞች የሚፈጠሩበት አካባቢ የሚያሰቃይ እብጠት፣ ኃይለኛ የሆነ አጠቃላይ እብጠት፣ ብጕር መፈጠር እና እብጠት ይታይበታል፤ የትልቹ ፍልሰት እና ብቅ ማለት ስሜታዊ በሆኑ የሰውነት ክፍሎች ውስጥ የሚከሰት ሲሆን አንዳንድ ጊዜ ቀላል የአካል ጉዳቶቹ ወደ ዘላቂ የአካል ጉዳት ሊያመራ ይችላል፡፡ በትል መከሰት ምክንያት የሚመጡ ቁስሎች ሁል ጊዜ ሁለተኛ ደረጃ የባክቴሪያ በሽታዎች ሲያዳብራሉ እብጠትን እና ጊዜያዊ የአካል ጉዳትን የሚያስከትል ህመምን ያመጣል፡፡ እንዲሁም በቲሹ ቦታዎች ውስጥ ትል በድንገት መሰባበር ከባድ የአለርጂ ምላሾችን ሊያስከትል ይችላል፡፡ የበሽታው ወረርሽኝ መስፋፋት የሚወሰነው በአብዛኛው እንደ ኩሬዎች እና አንዳንድ ጊዜ ጥልቀት የሌላቸው ወይም የእርከን ጉድጓዶች ባሉ ክፍት የውሃ ምንጮች በመጠቀም ነው፡፡ የሰው ሰራሽ ኩሬዎች ዋናው የመተላለፊያ ምንጭ ናቸው፡፡ የጊኒ ትል በሽታ በየወቅቱ የሚከሰት በአየር ሁኔታ ላይ በመመርኮዝ በአፍሪካ ውስጥ በሚገኙ ሁለት ሰፋፊ መልክ ይከሰታል፡፡ በሳሄሊያን ዞን ስርጭቱ በአጠቃላይ በዝናብ ወቅት (ከግንቦት እስከ ነሐሴ) ይከሰታል፡፡ እርጥበት ባለው የሳቫና እና የጫካ አካባቢ፣ በከፍተኛው ሁኔታ ጸሃያማ በሆነ ወቅት (ከታህሳስ እስከ ጥር ድረስ) ይከሰታል፡፡ ሕክምና፡- ይህንን በሽታ ለመከላከል ወይም ለመፈወስ ምንም ዓይነት መድኃኒት የለም፡፡ ድራኩንኩላይስስ (Dracunculiasis) ግን ለማጥፋት በአንፃራዊነት ቀላል ነው፡፡ የጊኒ ትል በሽታ በቀላሉ ለአደጋ ሊጋለጥ የሚችል በሽታ ነው፡- ይህም ደካማ የመተላለፊያ ዑደቱን የመጠበቅ ሃላፊነት ያለባቸው ሰዎች ብቻ ናቸው፡፡ ስለዚህ የሚከተሉትን እርምጃዎች በመተግበር ስርጭቱን በቋሚነት መግታት ይቻላል፡- ውጤታማ ክትትል ሁሉንም ጒዳዮች በ 24 ሰዓታት ውስጥ ለመለየት እና ሁሉንም ጒዳዮች ለመቆጣጠር:- የንፁህ መጠጥ ውሃ አቅርቦትን ነማረጋገጥ ንፁህ ያልሆኑ የውሀ ምንጮችን ንጹህ እንዲሁኔ ማድረግ፤ የጉድጓድ አናት ዙሪያ ኮፒንግን መገንባት ወይም የእጅ ፓምፖችን በመጠቀም የጉድጓድ ቀዳዳዎችን መትከል፡፡ ይህ ድራኩንኩላይስስ (Dracunculiasis) ብቻ ሳይሆን የተቅማጥ በሽታዎችን ይከላከላል፤ ከኩሬዎች እና ጥልቀት ከሌላቸው ጉድጓዶች ወይም ከውሃው የተገኘ የመጠጥ ውሃ በየጊዜው ስልታዊ በመሆነ መንገድ አጣርቶ መጠቀም፡፡ ሳይክሎፕስን ከመጠጥ ውኃ ለማጣራት የሚያስፈልገው በጥሩ ሁኔታ የተጣበቀ ጨርቅ ወይም ደግሞ ከ0.15 ሚሊ ሜትር ናይሎን የተሠራ ማጣሪያ ብቻ ነው። ሳይክሎፕስን ለመግደል ንፁህ ያልሆኑ የውሃ ምንጮችን ቴሜፎስ (temephos) ማድረግ፤ የተጎዱ ማህበረሰቦች ጤናማ የመጠጥ ውሃ እንዲጠቀሙ ለማበረታታት የጤና ትምህርት እና ማህበራዊ መነሳሳት ዘመቻ ማከናወን፤ እነዚህ እርምጃዎች በመንደር ማህበረሰቦች ከተተገበሩ የጊኒ ትል በሽታን የማጥፋት ዓላማው የተሳካ ይሆናል፡፡

Dracunculiasis (Guinea-worm disease) Overview: Guinea-worm disease is caused by the parasitic worm Dracunculus medinensis or Guinea-worm. This worm is the largest of the tissue parasite affecting humans. The adult female, which carries about 3 million embryos, can measure 600 to 800 mm in length and 2 mm in diameter. When a person drinks contaminated water from ponds or shallow open wells, the cyclops is dissolved by the gastric acid of the stomach and the larvae are released and migrate through the intestinal wall. After 100 days, the male and female meet and mate. The male becomes encapsulated and dies in the tissues while the female moves down the muscle planes. After about one year of the infection, the female worm emerges, usually from the feet, releasing thousands of larvae and thus repeating the life cycle. Symptoms: Guinea-worm disease is rarely fatal. Frequently, however, the patient remains sick for several months, mainly because: The emergence of the worm, sometimes several, is accompanied by painful oedema, intense generalised pruritus, blistering and an ulceration of the area from which the worm emerges; The migration and emergence of the worms occur in sensitive parts of the body, sometimes the articular spaces can lead to permanent disability; Ulcers caused by the emergence of the worm invariably develop secondary bacterial infections which exacerbate inflammation and pain resulting in temporary disability; and Accidental rupture of the worm in the tissue spaces can result in serious allergic reactions. The epidemiology of the disease is determined largely by the use of open stagnant water sources such as ponds and sometimes shallow or step wells. Human-made ponds are the main source of transmission. Guinea-worm disease is seasonal, occurring with two broad patterns found in endemic areas of Africa, depending on climatic factors. In the Sahelian zone, transmission generally occurs in the rainy season (May to August). In the humid savanna and forest zone, the peak occurs in the dry season (September to January). Treatment: No drug is available to prevent or heal this parasitic disease. Dracunculiasis is, however, relatively easy to eliminate and eventually eradicate. Guinea-worm disease is a vulnerable disease: humans alone are responsible for maintaining its fragile transmission cycle. It is therefore possible to permanently curtail transmission by applying the following measures: Effective surveillance to detect all cases within 24 hours of worm emergence and containment of all cases; Ensuring access to safe drinking water and converting unsafe sources to safe ones; The construction of copings around well heads or the installation of boreholes with handpumps. This would prevent not only dracunculiasis but also diarrhoeal diseases; Regular and systematic filtering of drinking water derived from ponds and shallow unprotected wells or from surface water. Finely meshed cloth or, better still, a filter made from a 0.15 mm nylon mesh, is all that is needed to filter out the cyclops from the drinking water; Treatment of unsafe water sources with temephos to kill the cyclops; Health education and social mobilization to encourage affected communities to adopt healthy drinking water behaviour. If these measures are implemented by village communities, the goal of eradicating guinea-worm disease will be achieved.

Kurkunu Gamsashshen bayani:Ƙwayar Cutar kurkunu wato (parasitic Dracunculus medinensis ko (Guinea -worm) ke haddasa wannan cuta. Wannan cuta me siffar tsutsa ita mafi girman cuta me kama naman jikin mutum. Matashiyar mace da ka iya ɗaukar 'yan tayin cututtuka har guda miliyan uku 3, wanda tsayinsu yana kaiwa mm 600 zuwa mm 800 faɗi kuma mm 2. Yayin da mutum ya sha gurbataccen ruwa daga kududdufi ko rijiya marar zurfi, sinadarin (cyclop) sai ya narke wanda acid na ciki ke sa shi hakan, sakamakon haka sai tsutsar cuta me suna (larvea)su bayyana su kuma fito ta jikin hanji. Bayan kwana ɗari 100, ƙwayar cutar ta namaji da ta mace sai su haɗu su yi barbara. Ƙwayar cutar ta namaji sai ta yanƙwane ta mutu a cikin naman mutun, ita kuma ƙwayar cutar ta mata sai ta shiga cikin tsokar mutum. Bayn aƙalla shekara ɗaya da kamuwa da cutar, sai tamatar cutar da bayyana yawanci daga ƙafa (sawu), tana fitar da dubban ƙwayoyin cutar ta haka rayiwar cutar take cigaba da wanzuwa. Alamomi: cutar kurkunu (Guinea-worm) ba kasafai ta cika zama me kisa ba. Sau tari, kodayake, wanda ya kamu da cutar zai ɗan yi rashin lafiya na 'yan watanni saboda: Bayyanar cutar yana ɗauke da ciwo da ƙaiƙayi da ƙuraje da kumburi a wajen da tsutsar cutar da fito. Motsawar tsutsar cutar da bayyanarta suna faruwa ne a muhimman sassan jiki, wani lokaci mahaɗa a jikin mutum wanda hakan ka iya haifar da nakasa ta dindindin. Raunin da ya faru sakamakon cutar na haifar da wata wata cutar wacce za tai tsanani ta haifar da ciwo wanda ka iya haifar da nakasa ta wucin-gadi. Fashewar tsutsar cutar kan iya haifar da ciwon ƙan jiki. Yaɗuwar cutar na iya kasancewa sakamakon ruwa wanda baya tafiya da kuma rijiyoyi marasa zurfi. Kududdufin da mutane ke ginawa su na cibiyar yaɗa cutar. Cutar kurkunu (Guinea-work) tana faruwa ne lokaci-lokaci tare da manyan salonta guda biyu da akan iya samu a ƙasashen Afirka, ya danganta da sauyin yanayin da ya haifar da ita. A yankin Sahel, yaɗuwar cutar yana faruwa ne lokacin damuna daga watan Mayu zaua watan Ogusta. A kuma yankin Sabana da dazuzzuka, yaɗuwar cutar yana kaiwa matuƙa ne lokacin rani watau ( daga watan Satumba zuwa watan Janairu). Magani: Babu wani magani don hana wannan cuta faruwa ko warkar da ita. Cutar kurkunu tana da sauƙin kawarwa da kuma tafiyarwa baki ɗaya. Cutar kurkunu cuta ce da ake saurin kamuwa: mutane ma kawai su suke tabbatar yaɗuwar. Don haka zai yiwu a iya rage yaɗuwar wannan cutu ta hanyar bin waɗannan matakan. Cikakken sa ido da kulawa don gano dukkan faruwar cutar a cikin awa 24 ashirin da huɗu. Tabbatar da samun tsaftataccen ruwa da kuma tace wanda ba me tsafta ba ne.; Gina makarai a bakin da zagayen rijiyoyyi da kuma gina burtsatse mai hannun bugawa. Wannan ba wai kawai zai kare cutar kurkunu daga faruwa ba ne harma da cututtukan gudawa. Tacewa da tsaftacewa na ruwan da aka samo daga kududdufi da kuma rijiyoyi maras makari ko kuma ruwan da aka samu a aƙasa. Ƙyalle ko rariyar tace ruwa wacce aka yi ta da 0.15 mm (nylon mesh), shi ne abun da ake da buƙata don tace ruwan shan daga (cyclops). Tsaftace inda ake samo ruwa ta yin anfani da (temephos) don kashe (cyclops).; Ilmantarwa game da harkar lafiya da wayar da kai ga mutanen da suka kamu su ɗauki halayyar shan ruwa me tsafta. Idan har hukumomin al'umma na karkara sun ɗau waɗannan matakan, to za a iya share cutar kurkunu daga cikin al'umm.

Dracunculiasis (ugonjwa wa minyoo wa Guinea) Muhtsari: ugonjwa wa minyoo wa Guinea husababishwa na minyoo aina ya Dracunculus medinensis au mnyoo wa Guinea. Mnyoo huu ndiye mkubwa zaidi kati ya vim elea vya tishu vinavyoathiri wanadamu. Mwanamke mtu mzima, ambaye hubeba viinitete milioni 3, anawdza kuwa na zurefu wa mm 600 hadi 800 n akipenyo cha mm 2. Wakati mtu akinywa maji machafu kutoka kwenye madimbwi au visima vifupi vilivyo wazi, cyclops huyeyushwa na sidi ya tomboni na mabuu hutolewa na kuhama kupitia ukuta wa matumbo. Baada ya siku 100, fume na jike hukutana na kujamiiana. Mwanaume huwa amezingirwa na kufa katika tishu huku jike akitua chini ya kuta za misuli. Baada ya mwaka mmoja hivi wa kuambukizwa, jike hutoka, kwa kawaida kutoka kwa zmiguu, na kutoa maelfu ya mabuu na hivyo kurudia mzunguko wa maisha. Dalili: Ugonjwa wa minyoo wa Guinea ni nadra sana kuua. Mara nyingi, hata hivyo, mgonjwa hubakia akiugua kwa miezi kadhaa, hasa kwa sababu: Kuibuka huko kwa mnyoo, wakati nyingine mara kadhaa, hufuatana na uvimbe wenye uchungu, kuwasha sana kwa ujumla, malengelenge na cha eneo ambalo minyoo utoka; Kuhama na kuibuka kwa minyoo hutokea katika sehemu nyeti za mwili, wakati mwingine sehemu za viungo wanaweza kusababisha ulemavu wa kudumu; Vidonda vinavyosababishwa na kuibuka kwa minyoo mara kwa mara hupata maambukizo ya pili ya bakteria ambayo huongeza maambukizo na maumivu na kusababisha ulemavu wa muda; na Kupasuka kwa bahati mbaya kwa mnyoo kwenye sehemu za tishu kunaweza kusababisha athari mbaya ya mzio. Epidemiolojia ya ugonjwa huu inabainishwa na kwa kiasi kwa kiasi kikubwa na matumizi ya vyanzo vya maji vilivyotuama vilivyo wazi kama vile madimbwi na wakati mwin gine visima vifupi au vya ngazi. Mabwawa yaliyotengenezwa na binadamu ndiyo chanzo kikuu cha maambukizo. Ugonjwa wa minyoo wa Guinea ni wa msimu, unatokea mifumo miwili wa mipana inayopatikana katika maeneo yenye ugonjwa wa ndui barani Afrika, kulingana na sababu za hali ya hewa. Katika ukanda wa Sahelian, maambukizo kwa ujumla hutokea katika msimu wa mvua (Mei hadi Agosti). Kwenye ukanda wa wa savana yenye unyevunyevu na eneo la misitu,kilele hutokea katika msimu wa kiangazi (Septemaba na Januari). Matibabu: Hakuna dawa inayopatikana kuzui au kuponya ugonjwa huu wa vimelea. Dracunculiasis, hata hivyo, ni rahisi kuuondoa na hatimaye kutokomezwa. Ugonjwa wa minyoo wa Guinea ni ugonjwa hatari: binadamu pekee ndio wanaowajibika kudumisha mzunguko wake dhaifu wa maambukizo. Kwa hiyo inawezekana kupunguza kabisa maambukizo kwa kutumia hatua zifuatazo: Ufuatiliaji madhubuti wa kugundua visa vyote ndani ya saa 24 baada ya kutokea kwa mnyoo na kuzuia visa vyote; Kuhakikisha upatikanaji wa maji salama ya kunywa na kubadilisha vyanzo visivyo salama kuwa salama; Ujenzi wa uzio kuzunguka juu ya visima au ufungaji wa visima na pampu za mkono. Wangeweza kuzuia sio tu dracunculiasisi lakini pia magonjwa ya kuhara; Uchujaji wa mara kwa mara na utaratibu wa maji ya kunywa yanayotokana na madimbwi na visima vifupi visivyolindwa au kutoka kwenye maji ya juu. Kitambaa kilichosafishwa vizuri au bora zaidi, chujio lililotengenezwa kutokana na nailoni nzuri ya mm 0.15. ndiyo kitu pekee kinachohitajika ili kuchuja vijidudu kutoka kwenye maji ya kunywa; Matibabu ya vyanzo vya maji visivyo salama na temephos kuua vijidudu; Elimu ya afya na uhamasishaji wa kijamii ili kuhimiza jamii zilizoathirika kufuata tabia ya maji ya kunywa yenye afya. Ikiwa hatua hizi zitatekelezwa na jumuiya za vijiji, lengo la kutokomeza ugonjwa wa minyoo ya guinea litafanikiwa.

Dracunculiasis (Àrùn Sòbìà) Ìsọnísókí: àrùn sòbìà. Aràn yìí ló tóbi jù nínú àwon kòkòrò tó máa ń ṣe àkóbá fún ènìyàn. Àgbà obìnrin, èyí tó máa ń gbé bíi ẹyin mílíọ̀nù 3, lè ní ìwọ̀n 600-800mm ní gígùn àti 2 mm ní ìbú. Nígbà tí ènìyàn bá mu omi tí kò dára láti odò tàbí kàǹga ṣíṣí sílẹ̀, àwọn cyclops yìí yóò yòrò nípa ácíídì inú tí ọmọ ẹyin rẹ̀ yóò di títú jáde tí wọn yóò sì sún lọ láti ara ògiri ìfun. Lẹ́yìn ọjọ́ 100, ọkùnrin àti obìnrin kòkòrò yìí yóò pàdé láti ní ìbálòpọ̀. Ọkùnrin náà yóò parapọ̀ yóò sì kú sínú ibi àsopọ̀ nígbà tí obìnrin yóò sún sí ìsàlẹ̀ níbi iṣan. Lẹ́yìn bí ọdún kan àkóràn náà, aràn yìí yóò yọjú, pàápàá láti ẹsẹ̀, títú ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìdin jáde tó sì ń tún èyí ṣe léraléra. Àwọn àmì aṣàfihàn: àrùn sòbìà kò burú púpọ̀. Ní gbogbo ìgbà, síbẹ̀síbẹ̀, aláìsàn máa ń ṣe àìsàn síbẹ̀ fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ oṣù, pàápàá nítorí: Ìjáde aràn yìí, ọ̀pọ̀lọpọ̀ nígbà mìíràn, ni wíwú ara tó ń dunni máa ń tẹ̀lé, yíyún tó le tó sì pọ̀ káàkiri ara, ara bíbẹ́ àti egbò ojú ibí tí aràn náà ti jáde; Ìjáde àti ìṣíkiri aràn náà máa ń ṣẹlẹ̀ ní àwọn ẹ̀yà ara tó ṣe kókó, nígbà mìíràn àwọn ààyè yìí lè yọrí sí àìlera títí ayé; Àwọn ọgbẹ́ yìí máa ń wáyé látàrí ìjáde aràn náà èyí tó tún máa ń ṣe àfàjáde àwọn àkóràn baktéríà mìíràn èyí tó máa ń yọrí sí wíwú àti ìnira tó lè yọrí sí àìsàn ìgbà díẹ̀; àti Ìpákè àìmọ̀ọ́mọ̀ aràn náà nínú ààyè ìsopọ̀ tó lè yọrí sí ìfura ìnira tó lè. Ìlànà ìṣẹ̀lẹ̀ àrùn náà ni ìlò orísun oríṣi omi adágún máa ń sábà ṣokùnfà bíi omi ìkúdú àti nígbà mìíràn kànga tí kò jìn tàbí tó ṣeé tẹsẹ̀ bọ̀. Àwọn omi ìkúdú tí ènìyàn ṣẹ̀dàá gangan ní orísun ìtànkálẹ̀. Àrùn Sòbìà máa ń dígbà ṣẹlẹ̀ ni, ìlànà méjì gbooro ló fi máa ń ṣẹlẹ̀ ní àwọn agbègbè tí kò lè ṣaláì ní àìsàn ní Áfíríkà, èyí tó dá lórí àwọn okùnfà ojú ọjọ́. Ní ìhà Sahelian, ìtànkálẹ̀ máa n sábà ṣẹlẹ̀ lásìkò òjò (oṣù karùn-ún sí oṣù kẹjọ). Ní ìhà igbó savanna tó tutù, èyí tó ga jù ní àsìkò ọ̀gbẹlẹ̀ (oṣù kẹsàn án sí oṣù kìíní). Ìtọ́jú: Kò sí òògùn tó wà láti dènà tàbí wo àìsàn kòkòrò yìí sàn. Dracunculiasis jẹ́, síbẹ̀síbẹ̀, ohun tó rọrùn láti mú kúrò àti láti parun nígbà tó bá yá. Àrùn Sòbìà àìsàn tó máa ń ṣẹlẹ̀: àwọn ènìyàn nìkan ló lè ṣe àkóso ọ̀nà ìtànkálẹ̀ rẹ̀ tí kò lè jù. Ó ṣeéṣe nítorí náà láti pa ìtànkálẹ̀ rẹ̀ run títí láí nípa lílo àwọn ọ̀nà wọ̀nyí: Ìṣàkóso tó tọ́ láti ṣe àwárí gbogbo àwọn ìṣẹlẹ láàrin wákàtí 24 tí aràn náà bá jáde tí wọ́n sì ní gbogbo àwọn ìṣẹlẹ náà ní ìkáwọ́; Ríríi dájú pé omí mímú aláàbò àti sísọ àwọn orísun tó léwu di àwọn èyí tí kò léwu; Kíkọ́ àwọn ìdérí sórí kànga káàkiri tàbí gbígbẹ́ ẹ̀rọ omi ìgbàlódé pẹ̀lú ìfàsókè ọlọ́wọ́. Èyí yóò dènà dracunculiasis àti àwọn àìsàn ìgbẹ́ gbuuru mìíràn; Sísẹ́ omi mímu tí orísun wọn jẹ́ omi ìkúdú àti àwọn kànga tí kò jìn tí kò sì láàbò tàbí láti ara àwọn omi tó ti regún ní gbogbo ìgbà àti pẹ̀lú ìkíyèsára . Àwọn aṣọ tó ti wà ní rírẹ dáradára tàbí aṣẹ́ láti ìwọ̀n 0.15mm ọ̀rá ẹ̀rẹ, ní gbogbo ohun tí wọ́n nílò láti ṣe cyclops náà jáde kúrò nínú omi mímu; Ìtọjú àwọn omi tí orísun wọn léwu pẹ̀lú ohun èlò apa kòkòrò inú omi láti pa cyclops; Ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìlera àti kóríya àwùjọ láti gba àwọn àwùjọ tí ọ̀rọ̀ kàn ní ìyànjú láti sọ ìwà mímu omi tó lè ran ìlera lọ́wọ́ dàṣà. Bí àwọn ọ̀nà yìí bá di lilò ní àwọn àgbègbè abúlé wọ̀nyí, àfojúsùn láti ṣe ìmúkúrò àrùn sòbìà pátápátá yóò ṣeé ṣe.

I-Dracunculiasis (iGuinea-worm disease) Uhlolojikelele: iGuinea-worm disease ibangelwa isibungu sezilokazane esincela igazi labanye i-Dracunculus medinensis noma iGuinea worm. Lesi sibungu siyisilokazane esintela igazi labanye esikhulu kunazo sezicubu zomzimba esinomthelela kubantu. Esesifazane esikhulile, sithwala imibungu engaba yizigidi ezi-3, ezingakalwa ubude obungu-600 ukuya ku-800 mm kanye nobukhulu obungu-2mm. Uma umuntu ephuza amanzi anukubezekile avela emachibini noma emithonjeni evulekile engajulile, ama-cyclops ancibilikiswa yi-esidi yesisu bese izibungu ziyadedelwa futhi zidlule odongeni lwamathumbu. Ngemva kwezinsuku eziyi-100, ezesilisa kanye nezesifazane ziyahlangana bese ziyalalana. Esesilisa siyavaleka bese siyafa ezicutshini zomzimba ngenkathi esesifazane sehla ngemisipha. Cishe ngemva konyaka owodwa wokutheleleka, isibungu sesifazane siyaphuma, ngokuvamile ezinyaweni, sikhiphe izinkulungwane zezibungu futhi ngaleyo ndlela siphinde umjikelezo wokuphila. Izimpawu: I-Guinea-worm disease ayivamile ukubulala. Nokho, ngokuvamile, isiguli sihlala sigula izinyanga eziningana, ikakhulukazi ngenxa yokuthi: Ukuvela kwesibungu, kwesinye isikhathi eziningana, kuhambisana nokuvuvukala okubangelwa ukunqwabelana koketshezi esicutshini (oedema) okubuhlungu, ukuluma komzimba okuvamile, ukuba namabhamuza esikhunjeni kanye nokusikeka endaweni okuvele kuyo isibungu; Ukufuduka kanye nokuvela kwezibungu kwenzeka ezingxenyeni zomzimba ezibucayi, ngezinye izikhathi izindaweni zamalunga omzimba kungaholela ekukhubazekeni unomphela; Ukusikeka okubangelwa ukuvela kwesibungu kubangela njelo ukutheleleka ngamabhaktheriya kwesibili okuqhubekisela phambili ukuvuvukala kanye nobuhlungu obuholela ekukhubazekeni okwesikhashana; futhi Ukudabuka kwesibungu ngengozi ezindaweni zezicubu zomzimba kungaholela ekusabeleni okubucayi ngokungazwani komzimba nokuthile. Ubhubhane lwesifo lunqunywa kakhulu ukusetshenziswa kwemithombo yamanzi evulekile engagelezi njengamaxhaphozi futhi ngezinye izikhathi imithombo yamanzi engajulile noma yezitebhisi. Amaxhaphozi enziwe ngabantu angumthombo oyinhloko wokuthelelana. I-Guinea-worm disease iba khona ngenkathi ethile yonyaka, yenzeka ngezindlela ezimbili ezibanzi ezitholakala ezindaweni zase-Afrika, kuye ngezici zesimo sezulu. Endaweni yase-Sahelian, ukutheleleka ngokuvamile kwenzeka ngenkathi yezimvula (ngoNhlaba kuya kuNcwaba). Endaweni eyithafa noma ihlathi elishisayo elikumswakama, inani eliphakeme livela enkathini yonkaka eyomile (ngoMandulo kuya kuMasingana). Ukwelashwa: Awukho umuthi otholakalayo wokuvimbela noma ukwelapha lesi sifo esibangelwa okuncela igazi labanye. Nokho, i-dracunculiasis, kulula ukuyisusa futhi ekugcineni iyaphela. I-Guinea-worm disease iyisifo esisengcupheni: abantu kuphela abanomthwalo wemfanelo wokugcina umjikelezo waso wokuthelelana ontekenteke. Ngakho-ke kungenzeka ukunciphisa ukudluliselwa kwaso unomphela ngokusebenzisa izinyathelo ezilandelayo: Ukuqapha ngendlela esebenzayo ukuze kutholakale zonke izigameko kungakapheli amahora angama-24 ngemva kokuvela kwesibungu kanye nokuvinjelwa ukusabalala kwazo zonke iziguli; Ukuqinisekisa ukutholakala kwamanzi okuphuza aphephile kanye nokuguqula imithombo engaphephile ibe ngephephile; Ukwakhiwa ngamatshe (copings) azungeze inhloko yomthombo noma ukumbiwa komgodi wokudonsa amanzi onensiza yokumpompa ngesandla. Lokhu ngeke kuvimbele i-dracunculiasis kuphela kodwa futhi nezifo zesifo sohudo; Ukuhlunga njalo kanye nangokuhlelekile kwamanzi okuphuza atholakala emaxhaphozini nasemithonjeni engajulile engavikelekile noma emanzini atholakala ngaphezulu. Indwangu ecolekile enezimbobo ezincane kakhulu noma, okungcono nakakhulu, ihluzo elenziwe nge-nylon mesh engu-0.15 mm, yikona kuphela okudingekayo ukuze kuhlungwe ama-cyclops emanzini okuphuza; Ukuhlanzwa kwemithombo yamanzi engaphephile ngama-temephos ukuze kubulawe ama-cyclop; Ukufundisa ngezempilo kanye nokugqugquzela umphakathi ukuze ukhuthaze imiphakathi ethintekile ukuthi isebenzise indlela yokuziphatha yamanzi okuphuza anempilo. Uma lezi zinyathelo zisetshenziswa yimiphakathi yasemaphandleni, kuzozuzwa umgomo wokuqeda i-guiinea-worm disease.

መስመጥ ማጠቃሊያ፡- መስመጥ በፈሳሽ ውስጥ ከመግባት/መጥለቅ በተነሳ የመተንፈስ ችግር የመከሰት ሂደት ነው፡፡ የመስጠም ውጤቶቹም እንደ ሞት፣ ህመም እና ምንም አይነት ህመም የሌለው ተብለው ይከፈላሉ፡፡ ችግሩን ለማብራራት እና በመስጠም አዝማሚያዎች ላይ ውጤታማ ንፅፅር ለማድረግ ከስምምነት የተደረሰባቸው የትርጉም ቃላት አስፈላጊ መኖር ናቸው፡፡ ስለሆነም እ/አ/አ በ2002 በአለም ጉባኤ ስለ መስጠም የፀደቀው የቃሉ ትርጉም በሰፋት ጥቅም ላይ መዋል አለበት፡፡ መስጠም ከገዳዮቹ ግንባር ቀደሙ ነው፡፡ የቅርብ ጊዜው የዓለም ጤና ድርጅት ሪፖርት እንደሚያሳየው እ/አ/አ በ2019 ድረስ ወደ 236,000 የሚጠጉ ሰዎች ሰጥመው ሕይወታቸውን አጥተዋል ተብሎ ይገመታል፡፡ ከሞቱት መካከል ከ50% በላይ የሚሆኑት ከ30 ዓመት በታች በሆኑት መካከል የሚከሰቱ ሲሆን ከ5-14 አመት እድሜ ክልል ውስጥ ባሉ ህጻናት ላይ ለሞት ምክንያት ከሆኑት መካከል መስጠም ስድስተኛው ዋነኛው ነው፡፡ ከ 90% በላይ የሚሆነው ከመስጠም ጋር ተያይዞ የሚከሰት ሞት ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ነው፡፡ የመስጠም መከላከያ ድጋፉ እንደ ለልጆች እንክብካቤ ማድረግ እና የውሃ ጠርዝን መቆጣጠር ያሉ ከማህበረሰብ አቀፍ መፍትሄ በውሃ ደህንነት ዙርያ የጀልባ፣ የመርከብ ጭነት እና የውሀ ማጓጓዣች ህጎችን ማዘጋጀት እና ማስፈጸምን ጨምሮ እስከ ውጤታማ አገራዊ ፖሊሲዎች እና ህጎችን ተግበራዊ በማድረግ መከላከል ይቻላል፡፡ መስጠምን ለመከላከል ብዙ መሰራት ያለበት ሲሆን በዘላቂ ልማት ግቦች ላይ የተቀመጡትን ዝግጅቶችን በመፈጸም የውሃ ውስጥ መስጠምን መከላከል ካልተቻለ ሊሳካ አይችልም፡፡ መከላከል፡- መስጠምን የምንከላከልባቸው በርካታ ዘዴዎች አሉ፡፡ የውሃ አደጋዎችን ለመቆጣጠር አጥሮችን መትከል (ለምሳሌ ጉድጓዶችን መሸፈን፣ በር መስራት እና የህጻናት የታጠረ ሳጥኖችን መጠቀም፣ የመዋኛ ገንዳዎችን ማጠር ወዘተ) የውሃ አደጋዎችን መቆጣጠር ወይም የውሃ አደጋዎችን ማስወገድ የውሃ ተጋላጭነትን እና ስጋትን በእጅጉ ይቀንሳል፡፡ ማህበረሰብን መሰረት ያደረገ ክትትል የሚደረግበት የቅድመ ትምህርት ቤት ህጻናት የመስጠም አደጋን የመቀንስ እና ሌሎች የተረጋገጡ የጤና ጥቅሞች አሉት፡፡ ዕድሜያቸው ለትምህርት የደረሱ ህጻናት መሰረታዊ የመዋኛ፣ የውሃ ደህንነት እና ደህንነቱ የተጠበቀ ራስን የማዳን ችሎታን ማስተማር ሌላው አሰራር ነው፡፡ ሆኖም እነዚህ ጥረቶች በደህንነት ላይ አፅንዖት በመስጠትና አጠቃላይ የአደጋ መከላከልን ጨምሮ በደህንነት በፈተና የተረጋገጠ ስርአተ ትምህርት፣ ደህንነቱ የተጠበቀ የስልጠና ቦታ መምረጥ፣ የምርመራ እና የተማሪ ምርጫ እንዲሁም ለደህንነት ሲባል የተዘጋጁ የተማሪ እና አስተማሪ ብዛት ጥምርታዎችን ያካትታል፡፡ የውሃ መስጠምን ለመከላከል ውጤታማ ፖሊሲዎችና ህጎችም ጠቃሚ ናቸው፡፡ ደህንነቱ አስተማማኝ የሆነ የጀልባ፣ የመርከብ እና የውሀ ማጓጓዣ ህጎችን በማውጣት ተግባራዊ ማድረግ የውሃ ደህንነትን ለማሻሻል እና መስጠምን ለመከላከል አስፈላጊ አካል ነው፡፡ የጎርፍ መካለኪያ መገንባት እና ለጎርፍ አደጋዎች በተሻለ የአደጋ ቅድመ ዝግጅት ማድረግ፣ በጎርፍ አደጋዎች ጊዜ ግድብ መጠቀምና የቅድመ ማስጠንቀቂያ ስርዓቶች ከመስጠም ይከላከላል፡፡ በሀገር ደረጃ የውሃ ደህንነት ስትራቴጂን በመንደፍ በውሃ ዙሪያ ያለውን የደህንነት ግንዛቤን ማሳደግ፣ በመፍትሄዎች ዙሪያ መግባባት መፍጠር፣ ስልታዊ አቅጣጫ እና ዘርፈ ብዙ ስራዎችን ለመምራት፣ ጥረቶችን ለመከታተል እና ለመገምገም ያስችላል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት እርዳታ፡- በመስጠም ላይ የተዘጋጀ አለምአቀፍ ሪፖርት መንግስታት ከመስጠም የሚከላከሉበትን ውጤታማ መርሃ ግብሮችን ከእንቅስቃሲያቸው ጋር እንዲያበጁ እና እንዲተገብሩ፣ የመስጠምን መረጃ እንዲያሻሽሉ እና ብሔራዊ የውሃ ደህንነት እቅዶችን እንዲያዘጋጁ ምክሮችን ይሰጣል፡፡ ሪፖርቱ የመስጠም ዘርፈ ብዙ ባህሪ እንዳለው የሚጠቁም ሲሆን የመስጠም አደጋን ለመከላከል በተባበሩት መንግስታት ኤጀንሲዎች፣ መንግስታት፣ ቁልፍ መንግስታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች እና የትምህርት ተቋማት መካከል የበለጠ ቅንጅት እና ትብብር እንዲደረግ ይጠይቃል፡፡ እ/አ/አ በግንቦት 2017 የዓለም ጤና ድርጅት መስጠምን መከላከል የትግበራ መመሪያን አወውጥቷል፡፡ ይህ ኅትመት የተዘጋጀው በውኃ መጥለቅን አስመልክቶ በተዘጋጀው ዓለም አቀፋዊ ሪፖርት ላይ ተመስርቶ ሲሆን የውኃ መጥለቅን ለመከላከል የሚረዱ ባለሙያዎች የውኃ መጥለቅን ለመከላከል የሚረዱ እርምጃዎችን እንዴት ተግባራዊ ማድረግ እንደሚችሉ የሚጠቁም ተጨባጭ መመሪያ ይሰጣል። በአገር ደረጃ የዓለም ጤና ድርጅት የውሃ አጥርን በመጠቀም የመስጠም አደጋን ለመከላከል እና የመዋለ ሕጻናት ማቆያ ጣቢያዎችን በማቋቋም በአንዳንድ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ካላቸው ሀገራት ከጤና ሚኒስቴሮች ጋር በትብብር ሠርቷል፡፡ በተጨማሪም የዓለም ጤና ድርጅት ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ የመስጠም መከላከልን በተመለከተ ቅድሚያ የሚሰጣቸውን ጥያቄዎች ላይ የገንዘብ ድጋፍ አድርጓል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በአህጉር ደረጃ የሥልጠና ፕሮግራሞችን በማዘጋጀት አውደ ጥናቶችን በማዘጋጀት የመንግሥታት፣ መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶችና የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት ተወካዮችን በመሰብሰብ የመስጠም መከላከል ሥራዎችን ይሠራል፡፡

Drowning Overview: Drowning is the process of experiencing respiratory impairment from submersion/immersion in liquid. Drowning outcomes are classified as death, morbidity and no morbidity. Agreed terminology is essential to describe the problem and to allow effective comparisons of drowning trends. Thus, this definition of drowning adopted by the 2002 World Congress on Drowning should be widely used.Drowning is a leading killer. The latest WHO Global Health Estimates indicate that almost 236 000 people lost their lives to drowning in 2019. Just over 50% of these deaths occur among those aged under 30 years, and drowning is the sixth leading cause of death worldwide for children aged 5-14 years. Over 90% of drowning deaths occur in low- and middle-income countries. Drowning prevention interventions range from community-based solutions, such as day care for children and barriers controlling access to water, to effective national policies and legislation around water safety, including setting and enforcing boating, shipping and ferry regulations. Much more needs to be done to prevent drowning, and achieving commitments made under the Sustainable Development Goals will not be possible without addressing drowning prevention. Prevention: There are many actions to prevent drowning. Installing barriers (e.g. covering wells, using doorway barriers and playpens, fencing swimming pools etc.) to control access to water hazards, or removing water hazards entirely greatly reduces water hazard exposure and risk. Community-based, supervised child care for pre-school children can reduce drowning risk and has other proven health benefits. Teaching school-age children basic swimming, water safety and safe rescue skills is another approach. But these efforts must be undertaken with an emphasis on safety, and an overall risk management that includes a safety-tested curricula, a safe training area, screening and student selection, and student-instructor ratios established for safety. Effective policies and legislation are also important for drowning prevention. Setting and enforcing safe boating, shipping and ferry regulations is an important part of improving safety on the water and preventing drowning. Building resilience to flooding and managing flood risks through better disaster preparedness planning, land use planning, and early warning systems can prevent drowning during flood disasters. Developing a national water safety strategy can raise awareness of safety around water, build consensus around solutions, provide strategic direction and a framework to guide multisectoral action and allow for monitoring and evaluation of efforts. WHO response: The Global report on drowning provides recommendations to governments to tailor and implement effective drowning prevention programmes to their settings, improve data about drowning, and develop national water safety plans. The report also points out the multisectoral nature of drowning and calls for greater coordination and collaboration among UN agencies, governments, key NGOs and academic institutions to prevent drowning. In May 2017, WHO released Preventing drowning: an implementation guide. This publication builds on the Global report on drowning and provides concrete guidance for drowning prevention practitioners on how to implement drowning prevention interventions. At country level, WHO has worked with Ministries of Health in some low- and middle-income countries to prevent drowning through the use of barriers controlling access to water and the establishment of day care centres for pre-school children. In addition, WHO has also funded research in low-income countries exploring priority questions related to drowning prevention. At a regional level, WHO organizes training programmes and convenes workshops to draw together representatives of governments, NGOs and UN agencies working on drowning prevention.

Nutsewa a Ruwa Gamsashshen bayani: Wata hanya ce ta fuskantar matsalar numfashi sakamakon nutsewa a ruwa. Abubuwan da nutsewa ke ya haifarwa sun haɗa da mutuwa da rashin lafiya. Akwai buƙatar karɓaɓɓiyar ma'ana don samun damar bayyana matsalar nutsewa da kuma ba da damar yin bayanin nau'o'in nutsewa. Don haka, wannan ma'anar nutsewa Gangami a kan Nutsewa ne suka fara amfani da ita a shekara ta 2002, don haka matsalar nutsewa tana kisa. Ƙiyasin da Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tayi na baya bayan nan ya nuna cewa kusan mutane dubu (236000) ne su ka rasa ransu watau a shekara ta 2019 a sakamakon matsalar nutsewa. Kashi hamsin cikin ɗari ne kawai 50% na macemacen ya faru ne ga matasa 'yan ƙasa da shekara talatin 30, sannan kuma matsalar nutsewa ita ta shida a duniya wajen kashe yara 'yan shekara biyar zuwa sha huɗu 5 - 14. Fiye da macemacen nutsewa kashi casa'in 90% yana faruwa ne a ƙasashe masu ƙarancin tattalin arziki. Hanyoyin kariya daga matsalar nutsewa a ruwa sun haɗa da kula da yara da gina katangu da za su tare shiga ruwa ko kogi. da kuma samar da dokokin yin anfani da koguna. Akwai buƙata ayi aiki tuƙuru don hana matsalar nutsewa aukuwa kuma cimma burika ba zai yiwu ba har sai in an shawo matsalar nutsewa. Riga-kafi: Akwai ayyuka da yawa da za ayi a kiyaye aukuwar matsalar nutsewa. Sanya makarai ( misali rufe rijiyoyi, yin anfani da rufaffun gada da kuma sawa kududdufan ninƙaya shinge da sauran su.) don hana shiga ruwan da ke da haɗari ko kawar da haɗarin ruwan yana rage matsalar sosai. Tsarin kula da yara na gida shi ma kan taimaka wajen hana matsalar nutsewa aukuwa kuma ya ba da fa'ida me ma'ana na lafiaya. Koyar da yara dabarun wanka a kogi da dabarun kiyaye kai da na tserar da kai wata hanya ce me anfani. Amma waɗannan ɗawainiyoyi lalle a ɗauke su da mahimmanci sosai da kuma ɗaukan matakin rage aukuwar haɗari wanda ya ƙunshi tsarin manhajar koyar da hanyoyin kare kai,da kuma wurin horo me aminci, da tantance ɗalibi da kuma tsarin bawa ɗalibi umarnin kiyaye kai. Tsararrun dokoki masu inganci su na da mahimmanci don kariya daga matsalar nutsewa. Tsara dokoki da ƙa'idoji na yin anfani da jiragen ruwa ita ma hance ta samar da tsaro daga nutsewa a ruwa. Gina ganuwoyi don kare kai daga ambaliyar ruwa da samar da tsare tsaren rage haɗarin ambaliyar ruwata hanyoyin shirin ko-ta-kwana da kuma iya anfani da filin ƙasa yadda ya kamata da kuma samar da tsarin gargaɗar al'umma hakan zai hana matsalar nutsewa aukuwa lokacin ambaliya. Samar da tsarin dokar yin amfani da kogi ta ƙasa zai iya samar wa da al'umma wayewar kai game da kasancewa kusa da kogi ko ruwa, samar da matsaya game hanyoyin warware matsaloli, da kuma samar da hanya me ɓullewa da tsari da zai nunuwa mutane hanya game da irin matakin da yakamata su dauka da kuma bayar da damar kulawa da me ke gudana game da duk matakan da yakamata a ɗauka don kare kai daga nutsewa ko ambaliya. Amsar WHO: Rahoto akan matsalar nutsewa a ruwa na Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta tanadar da shawarwari ga gwamnatoci da za su aikata su kuma aiwatar da shirye shiryen kariya daga shiga matsalar nutsewa a ruwa a muhallansu, su kuma inganta bayanai game da matsalar nutsewa a ruwa su kuma samar da tsarin dokokin yin anfani da kogi ko ruwa don kare kai na ƙasa. Rahoton kuma ya yi nuni da tasiri me mamaya da matsalar nutsewa a ruwa take da shi kuma ya yi kira don yin aiki tare a tsakanin wakilan majalisar ɗinkin duniya da gwamnatoci da muhimman ƙungiyoyin masu zaman kansu da kuma makarantu don hana ga kare aukuwar matsalar nutsewa a ruwa ko kogi. A watan Mayu na shekarar 2017, Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) ta saki bayani na " hana aukuwar nutsewa" tsarin aiwatarwa. Wannan rubutu ya ginu ne akan rahoton duniya game da matsalar nutsewa a ruwa kuma ya tanadar da bayani me ƙarfi ga ƙwararru masu ilimin hana matsalar nutsewa a ruwa aukuwa na dangane da yadda za aiwatar da tsare tsaren kiyaye kai daga matsalar nutsewa a ruwa. A matakin ƙasa, Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta ƙasa tana anfani da ma'aikatar lafiya ta ƙasa a ƙasashe masu raunin tattalin arziki ta hanyar samar da makarai don hana shiga cikin kogi ko ruwa da kuma samar da cibiyar kula da yara. Bugu da ƙari, Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta kashe kuɗi don gudanar da bincike a ƙasashe masu tasowa game da matsalolin yadda za samar da hanyoyin kariya daga nutsewa a ruwa. A mataki na ɓangare, Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta samar da shirye shiryen horarwa da kuma wuraren wayar da kai don haɗa wakilan gwamnatoci da na ƙungiyoyin da ba na gwamnati bada kuma wakilan Majalisar Ɗinkin Duniya suna aiki tare don kiyaye matsalar nutsewa.

Kuzama maji Muhtasari: Kuzama ni mchakato wa kupata shida ya kupumua kutokana na kuzamishwa/kutoswa kwenye kioevu. Athari za kuzama yanaainishwa kama kifo, ulemavu na kutokuwa na ulemavu. Istilahi inayokublika ni muhimu ili kuelezea tatizo na kuruhusu ulinganisho unaofaa wa mielekeo ya kuzama. Kwa hiyo, fasili hii ya kuzama maji iliyopitishwa na Kongamano la Dunia la 2002 kuhusu kuzama inapaswa kutumika sana. Kuzama kunaongoza kwa uuaji. Makadirio ya hivi punde ya WHO ya Afya Ulimwenguni yanaonyesha kuwa karibu watu 236 000 walipoteza maisha kwa kufa maji mnamo 2019. Zaidi ya asilimia 50% ya vifo hivi hutokea miongoni mwa wale walio na umri chini ya miaka 30 na kufa maji ni chanzo cha sita cha vifo duniani kwa watoto wenye umri wa miaka 5-14. Zaidi ya 90% ya vifo vya kufa maji hutokea katika nchi zenye uchumi wa chini na wa kati. Hatua za kuzui kuzama maji zinaanzia kwenye suluhu za kijamii, kama vile malezi ya watoto na vizuizi vinavyodhibiti upatikanaji wa maji, hadi sera madhubuti za kitaifa na sheria kuhusu usalama wa maji, ikiujumuisha kuweka na kutekeleza sheria za boti, meli na feri. Mengi zaidi yanahitajika kufanywa ili kuzuia uzamaji, na kufikia ahadi zilizotolewa chini ya Malengo ya Mendeleo Endelevu haitawezekana bila kushughulikia uzuiaji wa kuzama. Kuzuia: kuna hatua nyingi za kuzuia uzamaji. Kuweka vizuizi (k.m. kufunika visima, kutumia vizuizi vya mlangoni na kalamu za kuchezea, kuweka uzio kwenye mabwawa ya kuogelea n.k) ili kudhibiti ufikiaji wa hatari za maji hupunguza kabisa mfiduo wa hatari ya maji na majanga. Msingi wa kijamii, ulezi wa watoto wa shule ya awali unaosimamiwa unaweza kupunguza hatari ya kuzama maji na kuwa na manufaa mengine ya kiafya yaliyothibitishwa. Kufundisha watoto wa umri wa shule ujuzi wa msingi wa kuogelea, usalama wa maji na uokoaji salama ni mbinu nyingine. T. Lakini juhudi hizi lazima zifanywe kwa msisitizo juu ya usalama, na usimamizi wa hatari kwa ujumla unaojumuisha mitaala iliyojaribiwa kwa usalama, eneo salama la mafunzo, uchunguzi na uteuzi wa wanafunzi, na uwiano wa mwanafunzi na mwalimu ulioanzishwa kwa usalama. Sera na sheria madhubuti pia ni muhimu kwa kuzuia kuzama. Kuweka na kutekeleza kanuni salama za boti, meli na feri ni sehemu muhimu ya kuboresha usalama kwenye maji na kuzuia kuzama. Kujenga uwezo wa kukabiliana na mafuriko na kudhibiti hatari za mafuriko kupitia upangaji bora wa kujitayarisha kwa maafa, upangaji wa matumzi ya ardhi na mifumo ya tahadhari ya mapema kunaweza kuzuia kuzama wakati wa majanga ya mafuriko. Kutengeneza mkakati wa kitaifa wa usalama wa maji kunaweza kuongeza ufahamu wa usalama wa karibu na maji, kujenga maeleqwano kuhusu suluhisho, kutoa mwelekeo wa kimkakati na mfumo wa kuongoza hatua za sekta nyingi na kuruhusu ufuatiliaji na tathmini ya juhudi. Mwitiko wa WHO: Ripoti ya Dunia kuhusu kuzama maji inatoa mapendekezo kwa serikali kurekebisha na kutekeleza mipango madhubuti ya kuzuia kuzama maji kwenye mazingira yao, kuboresha data kuhusu kuzama na kuunda mipango ya kitaifa ya usalama wa maji. Ripoti hiyo pia inaashiria hali ya kisekta mbalimbali kwa kuzama kwa maji na kutoa mwito wa kuwepo kwa uratibu na ushirikiano zaidi kati ya mashirika ya Umoja wa Mataifa, serikali, NGO muhimu na taasisi za kitaaluma ili kuzuia kuzama maji. Mnamo Mei 2017, WHO ilitoa Zuio la kuzama maji: mwongozo wa utekelezaji. Chapisho hili linatokana na ripoti ya Kimataifa juu ya kuzama maji na hutoa mwongozo thabiti kwa watendaji wa kuzuia kuzama juu ya jinsi ya kutekeleza afua za kuzuia kuzama maji. Katika ngazi ya nchi, WHO imefanya kazi na Wizara za Afya katika baadhi ya nchi za uchumi wa chini na wa kati ili kuzuia kuzama maji kwa kutumia vizuizi vinavyodhibiti upatikanaji wa maji na kuanzisha vituo vya kulelea watoto wa shule za awali. Aidha, WHO imefadhili utafiti katika nchi za uchumi wa chini na wa kati unaochunguza maswala ya vipaumbele kuhusiana na kuzuia kuzama. Katika ngazi ya kikanda, WHO huandaa programu za mafunzo na kuitisha warsha ili kuwaleta pamoja wawakilishi wa serikali, NGO na mashirika ya UN yanayoshughulikia uzuiaji wa kuzama maji.

Ìrì sómi Ìsọníṣókí: Ìrì sómi jẹ́ ìlànà rírí ìdíwọ́ atẹ́gùn láti ara ìfìsínú/ìtẹ̀rì sínú omi. Àbájáde ìrì sómi ni à ń kà sí ikú, àìsàn àti àìsí àìsàn. Gbígbà ìmọ-ìjìnlè ṣe pàtàkì láti ṣàpèjúwe ìṣòro àti láti gba àfiwé tí ó múnádóko lórí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìrì sómi. Wàyí, ìtumọ̀ tí a fún ìrì sómi jẹ́ èyí tí a gbà wọlé láti ọwọ́ àpéjọpọ̀ àgbáyé ní ọdún 2002 lórí ìrì sómi jẹ́ èyí tí a ó máa ṣàmúlo jákèjádò. Ìrì sómi jẹ́ aṣáájú nínú ìṣekúpani. Àgbéyẹ̀wò titun WHO ètò ìlera àgbáyé nípa ìfojúbù fi hàn pé ó fẹ́rẹ̀ tó 236 000 iye àwọn ènìyàn tí wọ́n pàdánù ẹ̀mí wọn ní ọdún 2019. ìwọ̀nba lórí bíi 50% àwọn ikú yìí láàrin àwọn tí ọjọ́ orí wọn wà ní abẹ́ ọmọ ọdún 30, àti wí pé ìrì sómi jẹ́ ìkẹfà ninu aṣáájú ohun tí ó ń fa ikú àwọn ọmọdé tí ọjọ́ orí wọn wà ní ọdún 5-14. Jùlọ bíi 90% àwọn ikú ìrì sómi ti máa ń wáyé jẹ́ orílẹ̀-èdè tí owó ọ̀yà tó ń wọlé jẹ́ kékeré àti èyí tó wà láàárín. Dídẹ́kun ìrì sómi àti dídásíi bẹ̀rẹ̀ láti orí ojútùú tí ó jẹ́ ti àwùjọ, bíi àwọn ọmọ jéléósinmi àti ìdènà ìdarí ìráyè sí omi, sí àwọn ètò ìmúlò orílẹ̀-èdè tí ó múnádóko àti òfin ní àyíká ààbò omi, pẹ̀lú ètò àti ìmúṣẹ ìwakọ̀ ojú omi , gbígbé àti àwọn ìlànà ọkọ̀ ojú omi. Púpọ̀ díẹ̀ síi ni ó ní láti jẹ́ ṣíṣe lati ṣe dẹ́kun ìrì sómi, àti ìyọrísí àwọn àdéhùn tí a ṣe lábẹ́ Àwọn ibi-afẹ́dé Ìdàgbàsókè Alágbèéró kì yóò ṣeé ṣe láìsí ìkojú ìdènà ìrì sómi. Ìdènà: Àwọn iṣẹ́ púpọ̀ ló wà láti ṣe fún dídẹ́kun ìrì sómi. Fífi àwọn ìdènà (fún àpẹẹrẹ, kànga bíbò, lilo àwọn ìdènà ẹnu-ọ̀nà àti àwọn ibi-ìṣeré, àwọn adágún omi àdáṣe ati bẹbẹ lọ) láti ṣàkóso ìráyè sí àwọn ewu omi, tàbí yíyọ awọn ewu omi kúrò pátápátá ń ṣe àdínkù ìfihàn eewu omi ati ewu bákan náà. Tí ó dá lórí agbègbè, àbójútó ọmọdé fún àwọn ọmọdé tí ó wà ní ipele ìṣáájú ilé-ẹ̀kọ́ le dín ewu ìrì sómi kù àti pé ó ní àwọn ànfàní ìlera mìíràn tí a fi hàn. Kíkọ́ àwọn ọmọdé tí ó wà ní ilé-ẹ̀kọ́ ní ìlànà wíwẹ odo ipilẹ, ààbò omi àti àwọn ọgbọ́n ìgbàlà ewu omi, jẹ ọna miiran. Ṣùgbọ́n àwọn akitiyan wọ̀nyí gbọ́dọ̀ ṣeé ṣe pẹ̀lú ìtẹnumọ́lori ọ̀nà àbáyọ, àti ìṣàkóso ewu gbogbogbò tí ó pẹ̀lú àwọn ìwé-ẹ̀kọ́ ìdánwò-ààbò, àgbègbè ìkẹ́kọ̀ọ́ aláìléwu, ìbojúwò àti yíyan ọmọ ilé-ẹ̀kọ, àti àwọn ìpín olùkọ́ ọmọ ilé-ẹ̀kọ ti ṣètò fún àìléwu. Àwọn ètò ìmúlò tí ó múnádóko àti òfin tún ṣe pàtàkì fún ìdènà ìrì sómi. Ṣíṣètò àti ìmúṣẹ ìwakọ̀ omi aláìléwu, gbígbé àti àwọn ìlànà ọkọ̀ ojú omi jẹ́ apá kan pàtàkì tí ìmúdárasí ààbò lórí omi àti dídẹ́kun ìrì sómi. Ṣíṣe àtúnṣe sí ẹ̀kún omi àti ìṣàkóso àwọn ewu ẹ̀kún omi nípasẹ̀ ìṣètò ìgbáradì àjálù tí ó dára jùlọ, ètò lilo ilẹ, àti àwọn ètò ìkìlọ̀ àsìkò, lè ṣe ìdẹkùn ìrì sómi nígbà àwọn àjálù ẹ̀kún omi. Ìdàgbàsókè ìlànà ààbò omi ti orilẹ-èdè lè ṣe àgbéga ìmọ̀ tí àìléwu ní àyíká omi, kọ́ ìpohùnpọ̀ si àwọn ọ̀nà àbáyọ, pèsè ìtọ́sọ̀nà ìlànà àti ìlànà láti ṣe ìtọ́sọ́nà ìgbésẹ̀ ẹlẹ́kajẹ̀ka àti ìgbà láàyè fún ìbojúwò àti ìgbéléwọ̀n awọn akitiyan. Ìdáhùn WHO: Ìjábọ̀ Àgbáyé lórí ìrì sómi ń pèsè àwọn ìṣèdúró sí àwọn ìjọba láti ṣe déédé àti ìmúṣe àwọn ètò ìdènà ìrì sómi tí ó múnádóko sí àwọn ètò wọn, mú ohun àkójọ fún àyẹ̀wò pọ̀ si nípa ìrì sómi, àti ìdàgbàsókè àwọn èrò ààbò omi orilẹ-èdè. Ìjábọ̀ náà tún tọ́ka sí ìṣẹ̀dá ẹlẹ́kajẹ̀ka ìrì omi àti ìpè fún ìsọdọ̀kan ńlá àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀ láàrin àwọn ilé-iṣẹ́ UN, àwọn ìjọba, ní pàtàkì àwọn NGO àti àwọn ilé-ẹkọ lati dẹ́kun irì somi. Ní Oṣù Kàrún ọdún 2017, WHO ṣe ìdásílẹ̀ ìdẹkùn ìrì sómi: ìtọ́sọ́nà ìmúṣẹ kan. Àtẹ̀jáde yìí dúró lórí Ìjábọ̀ Àgbáyé lórí ìrì sómi àti ìpèsè ìtọ́nisọ́nà tó dájú fún àwọn òṣìṣẹ́ ìdènà ìrì sómi lórí bí wọ́n ṣe lè ṣe ìmúṣẹ àwọn í lọ́wọ́ sí ìdènà ìrì sómi. Ní ipele orilẹ-èdè, WHO tí ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn ọ́fíìsì alákóso ètò ìlera ní díẹ̀ nínú àwọn orílè-èdè olówó ọ̀yà kékeré àti àárín láti ṣe ìdẹkùn ìrì sómi nípasẹ̀ lílo àwọn ìdènà tí ń ṣàkóso ìráyè sí omi àti ìdásílẹ̀ àwọn ilé-iṣẹ́ ìtọ́jú ọjọ́ fún àwọn ọmọdé, ṣáájú ètò ẹ̀kọ́ ilé-ẹ̀kọ́. Ní àfikún, WHO tún ti ṣe ìnáwó ìwádìí ní àwọn orilẹ-èdè tí ó ní owó ọ̀yà kékeré ti ń ṣàwárí àwọn ìbéèrè pàtàkì tí ó ní ìbátan sí ìdènà ìrì sómi. Ní ìpele àgbègbè, WHO ṣètò àwọn ètò ìkẹ́kọ̀ọ́ àti wí pé àwọn ìdánilẹ́kọ̀ọ́ láti ṣàjọpọ̀ àwọn aṣojú tí àwọn ìjọba, àwọn NGO àti àwọn ilé-iṣẹ́UN ti ń ṣiṣẹ́ lórí ìdènà ìrì sómi.

Ukugwiliza Uhlolojikelele: Ukugwiliza yinqubo yokuphazamiseka kwemigudu yokuphefumula ngenxa yokucwila/ukucwiliswa kuketshezi. Imiphumela yokugwiliza ihlukaniswa njengokushona, ukugula kanye nokungaguli. Amagama okuvunyelwene ngawo abalulekile ekuchazeni inkinga kanye nasekuvumeleni ukuqhathaniswa ngendlela efanele kwezindlela zokugwiliza. Ngakho, le ncazelo yokugwiliza eyamukelwa yi-World Congress on Drowning ka-2002 kufanele isetshenziswe kabanzi. Ukugwiliza kungumbulali ohamba phambili. Izibalo zakamuva zezeMpilo zoMhlaba Wonke zeWHO zibonisa ukuthi cishe abantu abangama-236 000 abalahlekelwe yizimpilo zabo ngenxa yokugwiliza ngo-2019. Ngaphezulu nje kuka-50% walokhu kushona kwenzeka kulabo abaneminyaka engaphansi kwengama-30 yobudala, futhi ukugwiliza kuyimbangela yesithupha ehamba phambili yokushona kwezingane ezineminyaka yobudala emi-5 ukuya kweyi-14. Ukushona kwabantu abagwilizayo okungaphezu kuka-90% kwenzeka emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo. Ukungenela kokuvimbela ukugwiliza kusukela ezixazululweni ezisekelwe emphakathini, njengezinkulisa kanye nezithiyo ezilawula ukufinyelela emanzini, izinqubomgomo zikazwelonke ezisebenza ngendlela efanele kanye nomthetho ophathelene nokuphepha kwamanzi, okuhlanganisa ukubeka kanye nokuphoqelela imithethonqubo yokuhamba ngezikebhe, yokuthumela ngemikhumbi kanye neyokuhamba ngesikebhe sokuwelisa abantu kanye nempahla. Kuningi okudingeka kwenziwe ukuze kuvinjelwe ukugwiliza, futhi ukufeza izibophezelo ezenziwe ngaphansi Kwemigomo Yentuthuko Esimeme ngeke kwenzeke ngaphandle kokusombulula kanye nokuvimbela ukugwiliza. Ukuvimbela: Kunezinyathelo eziningi zokuvimbela ukugwiliza. Ukufaka izithiyo (isb. ukumboza imithombo, ukusebenzisa izithiyo zomnyango kanye nezindawo zokudlala, ukubiyela ama-swimming pool njll.) ukulawula ukwazi ukufinyelela ezingozini zamanzi, noma ukususa izingozi zamanzi kunciphisa kakhulu ukuchayeka engozini yamanzi kanye nasengozini . Ukunakekelwa kwezingane okusekelwe emphakathini, okuqondisiwe ezinganeni ezingakangeni esikoleni kunganciphisa ingozi yokugwiliza futhi kuneminye imihlomulo yezempilo eziqinisekisiwe. Ukufundisa izingane ezisesikoleni ukubhukuda okuyisisekelo, ukuphepha emanzini kanye namakhono okutakula aphephile kungenye indlela. Kodwa le mizamo kumele yenziwe ngokugcizelela ukuphepha, kanye nokulawulwa kwengozi okuphelele okuhlanganisa izifundo ezihlolelwe ukuphepha, indawo yokuqeqesha ephephile, ukuhlunga kanye nokukhetha abafundi, kanye nezilinganiso zabafundi nabafundisi ezenzelwe ukuphepha. Izinqubomgomo kanye nomthetho osebenza ngendlela efanele nakho kubalulekile ekuvimbeleni ukugwiliza. Ukubeka kanye nokuphoqelela imithetho yokuphepha yokuhamba ngesikebhe, yokuthumela impahla ngomkhumbi kanye neyokuwelisa ngesikebhe abantu kanye nempahla kuyingxenye ebalulekile yokwenza ngcono ukuphepha emanzini kanye nokuvimbela ukugwiliza. Ukwakha ukumelana nezikhukhula nokwengamela izingozi zezikhukhula ngokuhlela kangcono ukulungela izinhlekelele, ukuhlela ukusetshenziswa komhlaba, nezinhlelo zokuxwayisa kusenesikhathi kungavimbela ukugwiliza phakathi nezinhlekelele zezikhukhula. Ukuthuthukisa isu lokuphepha emanzini likazwelonke kungaqwashisa ngokuphepha emanzini, kwakhe nokuvumelana mayelana nezixazululo, kunikeze isiqondiso samasu nohlaka lokuqondisa izinyathelo zemikhakha ehlukene futhi kuvumele imizamo yokuqapha kanye nokuhlola. Impendulo yeWHO: Umbiko weoMhlaba Wonkel mayelana nokugwiliza uhlinzeka ngezincomo kohulumeni ukuze balungelanise futhi basebenzise izinhlelo ezisebenza ngendlela efanele zokuvimbela ukugwiliza ezindaweni zabo, benze ngcono idatha ngokuphathelene nokuminza, futhi basungule izinhlelo zikazwelonke zokuphepha emanzini. Lo mbiko uphinde uveze isimo semikhakha ehlukene ngokuphathelene nokugwiliza futhi uhlaba ikhwelo lokuxhumanisa kanye nokubambisana kakhudlwana phakathi kwama-ejensi e-UN, ohulumeni, kanye neziNhlangano Ezingekho Ngaphansi kukaHulumeni ezisemqoka kanye nezikhungo zezemfundo ukuze kuvinjelwe ukugwiliza. NgoNhlaba 2017, iWHO yakhipha iPreventing drowning: isiqondiso sokuqalisa. Lolu shicilelo lwakhela embikweni woMhlaba Wonke ngokuphathelene nokugwiliza futhi lunikeza iziqondiso eziqondile zezisebenzi zokuvimbela ukugwiliza ngokuphathelene nendlela yokusebenzisa izindlela zokungenelela zokuvimbela ukugwiliza. Ezingeni lezwe, iWHO isebenze nemiNyango yezeMpilo kwamanye amazwe anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo ukuze kuvinjelwe ukugwiliza ngokusebenzisa izithiyo ezilawula ukufinyelela emanzini kanye nangokusungulwa kwezikhungo zokunakekela izingane zasenkulisa zezingane ezingakangeni esikoleni. Ngaphezu kwalokho, iWHO iphinde yaxhasa ucwaningo emazweni ananamholo aphansi kucutshungulwa imibuzo esemqoka ehlobene nokuvimbela ukugwiliza. Ezingeni lesifunda, iWHO ihlela izinhlelo zokuqeqesha futhi ihlanganise imihlangano yokucobelelana ngolwazi ukuze ihlanganise abamele ohulumeni, iziNhlangano Ezingekho Ngaphansi kukaHulumeni kanye nama-ejensi e-UN asebenza ekuvimbeleni ukugwiliza.

አደንዛዥ ዕፅ (የንቃተ-ህሊና መድሀኒት) ማጠቃሊያ፡- የንቃተ-ህሊና መድሀኒቶች ወደ አንድ ሰው ስርዓት ሲወሰዱ ወይም ሲገቡ የአዕምሮ ሂደቶችን የሚጎዱ ንጥረ ነገሮች ናቸው ለምሳሌ፡- ግንዛቤ፣ የአስተሳብ ንቃተ-ህሊና፣ አስተሳሰብ ወይም አእምሮ ሁኔታ እና ስሜቶች ናቸው፡፡ የንቃተ-ህሊና መድኃኒቶች አልኮል እና ኒኮቲንን የሚያካትቱ የንቃተ-ህሊና መድሀኒት ንጥረ ነገሮች አካል ናቸው፡፡ “የንቃተ-ህሊና መድሀኒት” የግድ ጥገኛ ሆኖ ማምረትን አያመለክትም፤ በተለመደው አነጋገር እንደ “መድሃኒት አጠቃቀም”፣ “የዕቃ አጠቃቀም” ወይም “የዕፅ አላግባብ መጠቀም” ያሉ ቃሉ ብዙውን ጊዜ ሳይገለጽ ይቀራል፡፡ ብዙ የንቃተ-ህሊና መድኃኒቶችን ማምረት፣ ማከፋፈል፣ መሸጥ ወይም ከሕክምና ውጭ መጠቀም በህግ ከተፈቀዱ ጣቢያዎ ውጭ ቁጥጥር ይደረግበታል ወይም የተከለከለ ነው። የንቃተ-ህሊና መድሐኒቶች ለጤናው እና ለህክምና ያላቸው ጠቀሜታ ባላቸው ተጋላጭነት ላይ በመመርኮዝ የተለያዩ የሚገኙባቸው ሁኔታ ገደቦች ያሏቸው ሲሆን በአገር አቀፍ እና በአለም አቀፍ ደረጃ ባለው የጊዜ ሰሌዳ ቅድመ ተከተል ይመደባሉ፡፡ በአለም አቀፍ ደረጃ የስነ-አእምሮ መድሃኒቶችን ማምረት እና ስርጭታቸውን መቆጣጠር የሚመለከቱ ዓለም አቀፍ የመድሃኒት ስምምነቶች አሉ፡-- እ/አ/አ የ 1961 ነጠላ የናርኮቲክ መድኃኒቶች ስምምነት፣ በ 1972 የተሻሻለው ፕሮቶኮል፤ የ 1971 የሳይኮትሮፒክ ንጥረ ነገሮች ስምምነት ናቸው፡፡ ተፅዕኖ፡- ያለ የሕክምና ክትትል የስነ-አእምሮ መድሐኒቶችን መጠቀም ከጤና ጋር ተያያዥነት ያለው እና የመድኃኒት አጠቃቀም በሽታን ሊያስከትል ይችላል፡፡ ከአደንዛዥ ዕፅ አጠቃቀም የተነሳ የሚከሰት በሽታ በተለይም ህክምና ካልተደረገለት በግለሰቦች ላይ የሚያደርሰው በሽታ እና የሞት አደጋዎችን ይጨምራል፣ ከፍተኛ ጉዳት የሚያደርስ ሲሆን በግል፣ በቤተሰብ፣ በማህበራዊ፣ በትምህርት፣ በሙያ ወይም በሌሎች አስፈላጊ የስራ ዘርፎች ላይ እክል ሊያስከትል ይችላል፡፡ ከአደንዛዥ ዕፅ አጠቃቀም የተነሳ የሚከሰት በሽታ በምርታማነት መቀነስ፣ ያለጊዜው መሞት፣ የጤና እንክብካቤ ወጪ መጨመር እና ከወንጀል ፍትህ፣ ከማህበራዊ ደህንነት እና ከሌሎች ማኅበራዊ መስተጋብሮች ጋር በተያያዙ ወጪዎች ምክንያት በህብረተሰቡ ላይ ከሚያሳድሩት ከፍተኛ ወጪዎች ጋር የተቆራኙ ናቸው፡፡ ወደ 270 ሚሊዮን ገደማ የሚጠጉ ሰዎች (ወይም ከ15-64 አመት እድሜ ያላቸው የአለም ህዝብ 5.5% ያህሉ) የስነ-አእምሮ መድሀኒቶችን የተጠቀሙ ሲሆን ወደ 35 ሚሊዮን የሚጠጉ ሰዎች በመድሃኒት አጠቃቀም በሽታ (ጎጂ የመድሃኒት አጠቃቀም ወይም የመድሃኒት ጥገኝነት) ይጠቃሉ ተብሎ ይገመታል፡፡ በዓመት 0.5 ሚሊዮን የሚጠጉ የሞት አደጋዎች በመድኃኒት አጠቃቀም ምክንያት 350,000 ወንድ እና 150,000 ሴት ይሞታሉ ተብሎ ይገመታል፡፡ ከማስታገሻ መድሀኒቶች ጋር የተያያዙ የሞት አደጋዎች ይህም በአብዛኛው በሰው ሠራሽ ማስታገሻ መድሀኒቶች ምክንያት የሚደርሱት ሆነው ከቅርብ ጊዜ ወዲህ በአንዳንድ ከፍተኛ ገቢ ባላቸው አገሮች የሞት አዝማሚያዎችን ለውጠዋል፡፡ ከ 42 ሚሊዮን ዓመታት በላይ የሆኑ ጤናማ ህይወታቸውን ያጡት (DALY) እ.ኤ.አ በ 2017 በአደንዛዥ ዕፅ አጠቃቀም ምክንያት የተከሰቱ ናቸው፡፡ ይህም ከዓለም አቀፉ የበሽታ ጫና 1.3 በመቶው ያህል ነው፡፡ በዓለም ዙሪያ መድኃኒቶችን በመርፌ የሚወስዱ 11 ሚሊዮን ገደማ የሚሆኑ ሰዎች እንዳሉ ይገመታል፤ ከእነዚህ ውስጥ 1 ነጥብ 4 ሚሊዮን የሚሆኑት በኤች አይ ቪ የተያዙ ሲሆኑ 5 ነጥብ 6 ሚሊዮን የሚሆኑት ደግሞ በሄፓታይተስ ሲ የተያዙ ናቸው። የዓለም ጤና ድርጅት እርዳታ፡- የዓለም ጤና ድርጅት ከተቋቋበትበት ጊዜ ጀምሮ የዓለምን የመድኃኒት ችግር ለመቅረፍ በተባበሩት መንግስታት ድርጅት ላይ ትልቅ ሚና ተጫውቷል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የዓለምን የመድኃኒት ችግር ለመቅረፍ የሚደረጉ እንቅስቃሴዎች በሚከተሉት ዋና ዋና መንገዶች ሊቀርቡ ይችላሉ፡- የአደንዛዥ ዕፅ አጠቃቀምን መከላከል እና የተጋላጭነት እና አደጋዎችን መቀነስ፤ የአደንዛዥ ዕፅ አጠቃቀም ችግር ላለባቸው ሰዎች ህክምና እና እንክብካቤ ማድረግ፤ ከአደንዛዥ ዕፅ ጋር የተያያዙ ጉዳቶችን መከላከል እና የህክምና ክትትል ማድረግ፤ ቊጥጥር የሚደረግባቸው መድኃኒቶች፤ እና ክትትል እና ግምገማ ማካሄድ፡፡ የተባበሩት መንግስታት በዘላቂ ልማት ግቡ ላይ ያስቀመጣቸው 3 አላማዎች ላይ 3.5 መንግስታት የአደንዛዥ እፅን መከላከል እና የህክምና ክትትል ማድረግን ለማጠናከር ያላቸውን ቁርጠኝነት ያስቀምጣል፡፡ ሌሎች በርካታ ኢላማዎች ከአደንዛዥ ዕፅ ፖሊሲ ጋር በተያያዙ የጤና እክል ላይ በተለይም በኢላማ 3.3 የኤድስን ወረርሽኝ ማስቆም እና የቫይረስ ሄፓታይተስን መዋጋትን በተመለከተ በኢላማ 3.4 ደግሞ ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎችን በመከላከል እና የህክምና ክትትል በማድረግ እና የአእምሮ ጤናን ማስተዋወቅ፤ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋንን ለማሳካት ዒላማ 3.8፤ እንዲሁም ኢላማው 3.ለ፣ በተመጣጣኝ ዋጋ አስፈላጊ የሆኑ መድሃኒቶችን አቅርቦትን ያመላክታል፡፡ እ.ኤ.አ ሚዚያ 2016 የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ጠቅላላ ጉባኤ (UNGASS) ሰላሳኛው ልዩ ስብሰባ የ2009 የፖለቲካ አዋጅ እና የአለም አቀፍ ትብብር በተቀናጀ እና ሚዛናዊ ስትራቴጂ በማስቀመጥ የአለምን የመድሃኒት ችግር ለመቅረፍ የተከናወኑ ተግባራትን እና ተግዳሮቹን ገምግሟል፡፡ በ ኤስ-30/1 የውሳኔ ሃሳብ ጠቅላላ ጉባኤው “የአለምን የመድሃኒት ችግር በብቃት ለመቅረፍ እና ለመመከት የጋራ ቁርጠኝነት” በሚል ርዕስ በተደረገው ልዩ ስብሰባ የውጤት ሰነድ አጽድቋል። የ UNGASS የዓለምን የአድንዛዥ ዕጽ ችግር በህዝብ ጤና እና የሰብአዊ መብቶችን ያለውን ተጽእኖ ለማብራራት እና በአቅርቦት ቅነሳ እና በሕዝብ ጤና እንክብካቤ መካከል የተሻለ የሀይል ሚዛን እንዲኖር አጠቃላይ የአደንዛዥ እጽ ፖሊሲ ውይይት አድርጓል፡፡

Drugs (psychoactive) Overview: Psychoactive drugs are substances that, when taken in or administered into one's system, affect mental processes, e.g. perception, consciousness, cognition or mood and emotions. Psychoactive drugs belong to a broader category of psychoactive substances that include also alcohol and nicotine. “Psychoactive” does not necessarily imply dependence-producing, and in common parlance, the term is often left unstated, as in “drug use”, “substance use” or “substance abuse”. Production, distribution, sale or non-medical use of many psychoactive drugs is either controlled or prohibited outside legally sanctioned channels by law. Psychoactive drugs have different degrees of restriction of availability, depending on their risks to health and therapeutic usefulness, and classified according to a hierarchy of schedules at both national and international levels. At the international level, there are international drug conventions concerned with the control of production and distribution of psychoactive drugs: the 1961 Single Convention on Narcotic Drugs, amended by a 1972 Protocol; the 1971 Convention on Psychotropic Substances; the 1988 Convention Against Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic Substances. Impact: The use of psychoactive drugs without medical supervision is associated with significant health risks and can lead to the development of drug use disorders. Drug use disorders, particularly when untreated, increase morbidity and mortality risks for individuals, can trigger substantial suffering and lead to impairment in personal, family, social, educational, occupational or other important areas of functioning. Drug use disorders are associated with significant costs to society due to lost productivity, premature mortality, increased health care expenditure, and costs related to criminal justice, social welfare, and other social consequences. About 270 million people (or about 5.5% of global population aged 15-64) had used psychoactive drugs in the previous year and about 35 million people are estimated to be affected by drug use disorders (harmful pattern of drug use or drug dependence). It is estimated that about 0.5 million death annually are attributable to drug use with about 350 000 male and 150 000 female deaths. Opioid-related deaths, largely due to synthetic opioids, have recently changed the mortality trends in some high-income countries . More than 42 million years of healthy life loss (DALY) were attributable to drug use in 2017; that is about 1.3% of the global burden of disease. It is estimated that worldwide there are almost 11 million people who inject drugs, of whom 1.4 million live with HIV and 5.6 million - with hepatitis C. WHO response: Since its creation, WHO has played an important role within the UN system in addressing the world drug problem. WHO activities to counter the world drug problem can be presented under the following main dimensions: prevention of drug use and reduction of vulnerability and risks; treatment and care of people with drug use disorders; prevention and management of the harms associated with drug use; access to controlled medicines; and monitoring and evaluation. Target 3.5 of UN Sustainable Development Goal 3 sets out a commitment by governments to strengthen the prevention and treatment of substance abuse. Several other targets are also of particular relevance to drug policy-related health issues, especially target 3.3, referring to ending the AIDS epidemic and combating viral hepatitis; target 3.4, on preventing and treating noncommunicable diseases and promoting mental health; target 3.8, on achieving universal health coverage; and target 3.b, with its reference to providing access to affordable essential medicines. In April 2016, the thirtieth Special Session of the UN General Assembly (UNGASS) reviewed the progress in the implementation of the 2009 Political Declaration and Plan of Action on International Cooperation Towards an Integrated and Balanced Strategy to Counter the World Drug Problem and assessed the achievements and challenges. In resolution S-30/1, the General Assembly adopted the outcome document of the special session on the world drug problem entitled “Our joint commitment to effectively addressing and countering the world drug problem”. The UNGASS marked a shift in the overall drug policy discourse to highlight the public health and human rights dimensions of the world drug problem and to achieve a better balance between supply reduction and public health measures.

Ƙwayoyi (an ƙwaƙwalwa) Gamsashshen bayani: (Psychoactive drugs) wasu magunguna ne waɗanda idan aka sha su zu ke shafar aikin ƙwaƙwalwa kamar fahimta, hankali ko ganewa ko ji na tunani. Waɗannan magunguna na (psychoactive drugs) su na cikin rukunin abubuwa kamar su giya da (nicotine). Waɗannan magunguna ba wai kawai suna samar da yanayin jin daidai ba ne, kuma game da abun da aka fi magana a kai shi ne, wannan magana ana barin ta ba tare da an yi bayani ba sosai kamar maganar yin amfani da sinadarai da kuma yin amfani da magani ba ta yadda yakamata ba. Samar da magunguna masu ƙara ƙarfin aikin ƙwaƙwalwa da raba su abu ne wanda wasu ƙasashen su ka hana ba tare da an bi doka ba. Magungunan ƙara ƙarfin ƙwaƙwalwa su na da dokoki daban daban na hana yawaitarsu a cikin al'umma, hakan kuma ya ta'allaƙa da haɗarinsu ga lafiya da kuma anfaninsu kuma ana rarrabasu tsakanin na ƙasa da na duniya. A mataki na duniya, akwai hukumomin magunguna na duniya da suke da alhakin samar da kuma rarraba irin waɗannan magungunan (psychoactive drugs): Dokar mai suna "The 1961 Single Convention on Narcotic Drugs", da aka yi wa kwaskwarima a 1972 da kumar dokar 1971 ta Gangami a kan 'Ƙwayoyi na ƙwaƙwalwa'. Tasiri : Yin anfani da magunguna masu daɗa kaifin ƙwaƙwalwa ba tare da kulawar likita ba, hakan yana da haɗari game da lafiya kuma zai iya haifar da matsalolin yin anfani da magani ba bisa ƙa'ida ba. Matsalolin yin anfani da magani ba bisa ƙa'ida ba, in ba a shawo kan matsalar ba ya kan iya haifar da haɗarin mutuwa ga mutane, zai iya haifar da ciwo ga mutum kuma ya haifar da nakasa ga mutum da iyali da kuma matsalolin zamantakewa da ta ilimi da ta sana'a da dai sauran matsaloli. Matsalolin yin anfani da magunguna ba bisa ƙa'ida ba ya kan haddasa asara ga al'umma sakamakon rashin ingancin aiki, da mutuwar wuri da kuma matsalar kashe maƙudan kuɗaɗe a harkar lafiya da kuma kashe kuɗi wajen tsaro da kuma shirye shiryen walwalar al'umma da ma dai wasu matsalolin da suka shafi al'umma. Kusan mutane miliyan 270 million ko kuma kusa kashi biyar da ɗigo biyar (5.5%) na al'ummar duniya ke anfani da magunguna masu ƙara ƙarfin aikin ƙwaƙwalwa a shekarar da ta gabata kuma kusan mutane miliyan 35 aka ƙiyasta su na kamuwa da cutar yin anfani da magani ba bisa ƙa'ida ba (watau illar shan magunguna barkata). An ƙiyasta cewa kusan mace mace na kaso dubu ɗari biyar miliyan 0.5 duk shekara ana alaƙanta su da yin anfani da magunguna wanda hakan ke salwantar da rayikan matasa maza guda dubu ɗari uku da hamsin 350 000 da kuma laƙume rayikan yara mata matasa guda dubu ɗari da hamsin 150 000. Mace macen da ke faruwa sakamakon shan ƙwayoyin (opioid) yawanci wanda (synthetic opioid) ke haddasawa sun canja yanayin mace mace a ƙasashe masu ƙarfin tattalin arziki. Fiye da shekaru miliyan 42 na rashin asarar rayika an alaƙanta su da yin anfani da magunguna a shekara ta 2017; watau kusan 1.3% na cututtukan da duniya ke fama da shi. An ƙiyasta cewa akwai a duniyan nan kusan mutane miliyan 11 million waɗanda ake yiwa allura , mutane miliyan 1.4 su na ɗauke da cutar HIV sannan kuma mutane miliyan 5.6 su na ɗauke da cutar hanta ta (hepatitis C). Amsar WHO: tun lokacin da aka samar da ita, Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana taka muhimmiyar rawa a Majalisar Ɗinkin Duniya wajen magance matsalar shan Magani ta duniya. A gabatar da Ayyukan Hukumar Lafiya ta Duniya WHO don kawar da matsalar shan magunguna barkatai a ƙasa.: Hana yin anfani da magunguna barkatai da kuma rage illoli da haɗarin yin anafani da magunguna ba bisa ƙai'da ba.; Bada magani da kula da mutanen da suka kamu da cututtuka sakamakon yin anfani da magani ba bisa ƙa'ida ba.; Kariya da kuma rage illolin da su ke tattare da yin anfani da magunguna.; Samar da magungunan da doka ta yarda da ayi anfani da su. Sa ido da kuma ƙididdige yadda ake anfani da magunguna. Manufar Majalisar Ɗinkin Duniya ta 3.5 ta fitar da aniyar gwamnatoci don ƙarfafa kariya da kuma magance matsalar yin amfani da abubuwa (magani) barkatai. Wasu manufofi sun jiɓinci ƙa'idojin yin anfani da magani, musamman manufa ta 3.3 tana magana ne akan yadda za a kawo ƙarshen cutar ƙanjamau (AIDs) da kuma yaƙar ƙwayoyin cutar hanta; manufa kuma ta 3.4, ta na magana ne akan cututtukan da basa yaɗuwa da kuma inganta lafiyar ƙwaƙwalwa; manufa kuma ta 3.8, tana magana ne akan yadda za a samarwa da duniya tsarin samun harka lafiya ta bai ɗaya; manufa kuma ta 3.b, tana magana ne akan yadda za a iya samar da damar samun magani a farashi me rahusa. A watan Afirilu na shekara ta 2016, a taronta karo na sha uku Majalisar Ɗinkin Duniya ta bibiyi cigaban da aka samu a fagen siyasa da kuma fagen tsarin gudanar da aiki a bisa haɗin kan duniya don samar da dabara da ƙa'ida ta tinkarar matsalar duniya ta yin anfani da magunguna kuma ta tattara nasarori da ƙalubale. A matsayar da aka cimma ta S-30/1, Majalisar Ɗinkin Duniya ta yi amfani da takadar da ka yi rubutu a kan matsalar amfani da ƙwaya ta mai taken 'Aniyarmu ta haɗaka' don magance matsalar duniya ta yin amfani da magunguna ba bisa ƙa'ida ba. Ofishin Majalisar Ɗinkin Duniya me kula da yin anfani da magunguna da kuma lefuffuka UNGASS ya bayyanar da sauyi ko canji game da dokar yin anfani da magani don bayyanar da al'amarin lafiyar al'umma da haƙƙin ɗan'adam game da matsalar duniya ta yin anfani da magani bisa ƙa'ida ba kuma a samu damar samun daidaito tsakanin rage yawan samar da magunguna da kuma matakan lafiyar al'umma.

Madawa ya kulevya (psychoactive) Muhtsari: Dawa za kulevya ni vitu ambavyo, vinapotumiwa au kuwekwa kwenye mfumo wa mtu, huathiri michakato ya akili, k.m. mtazamo, fahamu, utambuzi au hali na hisia. Dawa za kulevya ni za kundi pana la dujtu za kisaikolojia zinazojumuisha pia pombe na nikotini. “Psychoactive” haimaanishi uzalishaji tegemezi, na katika lugha ya kawaida, neno hilo mara nyingi huachwa bila kuelezwa, kama vile “ matumizi ya madawa ya kulevya”, “matumizi ya madawa ya kulevya” au “matumizi mabaya ya dawa za kulevya”. Uzalishaji, usambazaji, uuzaji au matumizi yasiyo ya kimatibabu ya dawa nyingi za kulevya ama kudhibitiwa au kupigwa marufuku nje ya njia zilizoidhinishwa kisheria na sheria. Dawa za kulevya (dawa zinazoathiri akili) zina viwango tofaujti vya vizuizi vya upatikanaji, kulingana na hatari zao kwa manufaa ya kiazfya na matibabu, na kuainishhwa kulingana na mpangilio wa ratiba katika viwango vya kitaifa na kimataifa. Katika ngazi ya kimataifa, kuna mikataba ya kimatazifa ya madawa ya kulevya na udhibiti wa uzalishaji na usambazaji wa dawa za kulevya (kisaikolojia): mkataba mmoja wa 1961 wa Madawa ya Kulevya, uliorekebishwa na itifaki ya 1972; Mkataba wa 1971 wa Dawa za zSaikolojia (za kulevya); Mkataba wa 1988 Dhidi ya Usafirishaji Haramu wa Madawa ya Kulevya na Dawa za Kisaikolojia. Athari: Utumiaji wa dawa za kisaikolojia bila uangalizi wa kimatibabu unahusishwa na hatari kubwa za kiafya na unaweza kusababisha kuendelea kwa shida ya utumiaji wa dawa za kulevya. Matatizo ya utumiaji wa Dawa a kulevya, haswa yasipotibiwa, huongeza hatari ya vifo na ulemavu kwa watu binafsi, yanaweza kusababisha kuugua sana na kusababisha mateso binafsi, ya familia, ya jamii, ya kielimu, ya kikazi au maeneo men gine muhimu ya utendaji. Matatizo ya matumizi ya dawa za kulevya yanahusishwa na gharama kubwa kwa jamzii kutokana na upotevu wa tija, vifo vya mapema, ongezeko la gharama za huduma za afya, na gharama zinazohusiana na haki ya jinazi, ustawi wa jamii na athari nyingine za kijamii. Takriban watu milioni 270 (au takriban 5.5% ya watu dunianikote wenye umri wa miaka 15-64) walikuwa wametumia dawa za kisaikolojia mwaka uliopita na takriban watu milioni 35 wanakadiriwa kuathiriwa na matatizo ya matumizi ya dawa za kulevya (tabia mbaya ya matumizi ya dawa za kulevya au utegemezi waz dawa za kulevya). Inakadiriwa kuwa takriban vifo milioni 0.5 kila mmwaka vinachangiwa na matumizi ya dawa za kulevya ambapo takriban vifo vya wanaume 350000 na wanawake 150000. Vifo vinavyohusiana na Opioid, kwa kiasi kikubwa hutokana na afyuni sintetiki, hivi karibuni vimebadilisha mwelekeo wa vifo katika baadhi ya nchi zenye uchumi wa juu. Zaidi ya miaka milioni 42 ya kupoteza maisha ya afya (DALY) ilitokana na matumizi ya madawa zya zkulevya mwaka 2017; hiyo ni takribazn 1.3% ya mzigo wa magonjwa duniani. Inakadiriwa kuwa duniani kote kuna takriban watu milioni 11 wanaojidunga dawa za kulevya, kati yao milioni 1.4 wanaishi na VVU na milioni 5.6 wenye homa ya ini. Mwitiko wa WHO: Tangu kuundwa kwake, WHO imekuwa na jukumu muhimu ndani ya mfumo wa Umoja wa Mataifa katika kushughulikia tatizo la dawa za kulevya duniani. Shughuli za WHO za kukabiliana na tatizo la dawa za kulevya duniani zinaweza kuwasilishwa chini ya vipimo vikuu vifuatavyo: Kuzuia matumizi ya madawa ya kulevya na kupunguza uwezekano wa hatari; Matibabu na huduma kwa watu walio na shida ya utumiaji wa madawa ya kulevya; Kuzuia na kudhibiti madhara yanayohusiana na matumizi ya madawa ya kulevya; Upatikanaji wa dawa zinazodhibitiwa; na Ufuatiliaji na tathmini. Lengo la 3.5 la Lengo la 3 la Maendeleo Endelevu la Umoja wa Mataifa linaweka dhamira ya serikali kuimarisha uzuiaji na matibabu ya matumizi mabaya ya dawa za kulevya. Malengo mengine kadhaa pia yana umuhimu maalum kwa masuala ya afya yanayohusiana na sera ya dawa za kulevya, haswa lengo 3.3, likirejelea kumaliza janga la UKIMWI na kupambana na homa ya ini; target 3.4, on preventing and treating noncommunicable diseases and promoting mental health; target 3.8, on achieving universal health coverage; and target 3.b, with its reference to providing access to affordable essential medicines. Mwezi April 2016, Kikao Maalum cha thelathini cha Baraza Kuu la Umoja wa Mataifa (UNGASS) kilikagua maendeleo ya utekelezaji wa Azimio la Kiksiasa na Mpango wa Utekelezaji Ushikrikiano wa Kimataifa wa 2009Kuelekea Mkakati wa Kukabiliana na Tatizo la Madawa ya Kulevya Duniani na kutathmini mafanikio yaliyopatikana na changamoto. Katika azimko la S-30/1, Baraza Kuu lilipitisha hati ya matokeo ya kikaoz maalum kuhusu tatizo la dawa za kulevya duniani yenye kichwa “ Ahadi yetu ya pamoja ya kushughulikia ipasavyo na kukabiliana na tatizo la dawa za kulevya duniani”. UNGASS iliashiria mabadiliko katika hotuba ya jumla ya sera ya madawa ya kulevya ili kuonyesha afya ya umma na vipimo vya haki za binadamu vya tatizo la dawa duniani na kufikia uwiano bora kati ya kupunguza ugavi na hatua za afya ya umma.

Oògùn (ajẹmọ́ṣẹ́ ọpọlọ) Ìsọníṣókí: Awọn oògùn yìí jẹ́ àwọn nǹkan tó jẹ́ pé, nígbà tí a mú sínú tàbí ti a fi sínú àgọ́ ara ẹni, nípa lórí àwọn ìlànà ìwòye ọpọlọ, fún àpẹẹrẹ, ìmọ ohun, imọ ara ẹni, tàbí ìṣesí àti àwọn imọ́lara. Àwọn oògùn ajẹmọ́ṣẹ́ ọpọlọ amárajípépé jẹ́ ti ẹ̀ka tí ó gbòòrò tí àwọn nǹkan ajẹmọ́ṣẹ́ ọpọlọ tí ó pẹlu ọtí-líle àti èròjà tábà. “Amárajípépé” kò ní dandan túmọ̀ sí ìṣelọ́pọ̀ ì gbẹ́kẹ̀lé, àti ní ọ̀rọ̀ sísọ tí ó wọ́pọ̀ , ọ̀rọ̀ náà nígbà gbogbo ni a fi sílẹ̀ láìnídìí, gẹgẹbi nínú “oògùn lílò”, “nkan èlò lílò ” tàbí“nkan àṣìlò”. Ìṣelọ́pọ̀, pínpín , títà tàbí lílò tí kìí ṣe ìṣòògùn tí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn oògùn amárajípépé jẹ́ bóyá ìṣàkóso tàbí èyí tí kò gbọ́dọ̀ rí ní ita, àwọn ìkànnì tí a fún ní àṣẹ lábẹ́ òfin nípasẹ̀ òfin. Àwọn oògùn amárajípépé ní àwọn ìwọn oríṣiríṣi tí ìhámọ́wíwà, dá lórí àwọn ewu wọn sí ìlera àti ìwúlò ìtọ́jú àìlera , ati títò lẹ́tọ̀ọ ní ìbámu sí àwọn ìlànà ìṣètò ní àwọn ipele orilẹ-èdè àti káríayé. Ní ipele káríayé, àwọn apejọ oogun káríayé wà tí ó níí ṣe pẹ̀lú ìṣàkóso ìṣelọ́pọ̀ àti pínpín àwọn oògùn amárajípépé: Àpéjọ Kan ṣoṣo ti1961 lórí àwọn oògùn olóró, tí a ṣe àtúnṣe nípasẹ̀ Ìlànà 1972; Àdéhùn 1971 lórí Àwọn nǹkan psychtropic; Àdéhùn 1988 Lòdì sí ìjábọ̀ arúfin ni Àwọn oògùn Olóró àti Àwọn nǹkan Psychotropic. Ipa: Lílo àwọn oògùn amárajípépé láìsí àbójútó ìṣoògun ní nǹkan ṣe pẹ̀lú àwọn ewu ìlera pàtàkì àti pé ó lè já sí ìdàgbàsókè àwọn rúdurùdu lílo oògùn. Àwọn rúdurùdu lílọ oògùn, ní pàtàkì nígbàtí a kó bá tọ́jú won, mú àlékún bá àrùn àti àwọn ewu ikú fún àwọn ẹni-kọọkan, ó lè fa ìjìyà ńlá àti jíjá sí àìlágbára ní ara ẹni, ẹbí, àwùjọ, ètò-ẹkọ, iṣẹ́ ṣíṣe tàbí àwọn agbègbè pàtàkì iṣẹ́ mìíràn. Àwọn rúdurùdu lílo oògùn ní nǹkan ṣe pẹ̀lú àwọn ìdíyelé pàtàkì sí àwùjọ nítorí ìṣelọ́pọ̀ ti sọnù, ikú ti ko tọjọ, ìnáwó ìtọ́jú ìlera tí ó pọ̀ si, àti àwọn ìdíyelé tí ó ní ìbátan sí ìdájọ́ ọ̀daràn, ìrànlọ́wọ́ àwùjọ, àti àwọn àbájáde àwùjọ mìíràn. Nípa àwọn ènìyàn mílíọ̀nù 270 (tàbí nípa 5.5% ti àwọn olùgbé àgbáyé tí ọjọ́-ori 15-64) ti lo àwọn oògùn amarajipepe ní ọdún tó kọjá àti pé ènìyàn mílíọ̀nù 35 ni ìfojúbù pé ó ní ipa nípasẹ̀ àwọn rúdurùdu lílo oògùn (àpẹẹrẹ ìpalára tí lílo oògùn tàbí ìgbẹ́kẹ́le oògùn). A ṣe ìṣirò pé nípa ikú 0.5 mílíọ̀nù lọ́dọọdún jẹ́ ìyàsọ́tọ̀ sí lílo oògùn pẹ̀lú bíi 350 000 ọkùnrin àti ikú obìnrin 150 000. Àwọn ikú tí ó jọmọ opioid, ní pàtàkì nítorí àwọn opioids sintetiki, láìpẹ̀ ti yí àwọn àṣà ikú padà nínú àwọn orilẹ-èdè tí ó ní owó ọ̀yà wíwọle gíga. Ní iye tí ó ju 42 milionu ti pàdánù ìgbésí ayé ìlera (DALY) jẹ́ iyasọtọ si lílo oògùn ní 2017; ìyẹn jẹ́ nípa 1.3% tí ẹrú àrùn àgbáyé. Wọ́n fojú bù ú pé kárí ayé ó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó 11 mílíọ̀nù èèyàn tí wọ́n fi oògùn olóró sára, tí 1.4 mílíọ̀nù ń gbé pẹ̀lú HIV àti 5.6 mílíọ̀nù pẹ̀lú àrùn jedojedo C amúẹ̀mídání. ìdáhùn WHO: Láti ìpilẹ̀ṣẹ̀ rẹ̀, WHO ti ṣe ipa pàtàkì láàrin ètò UN ni sísọ iṣoro oògùn àgbáyé. Àwọn iṣẹ́ WHO láti kojú ìṣòro oògùn àgbáyé lè ṣe àfihàn lábẹ́ àwọn iwọn kókó wọnyi: ìdènà lílo oògùn àti ìdìnkù àìlágbára àti àwọn ewu; ìtọ́jú àti àbójútó àwọn ènìyàn tí ó ní àwọn rúdurùdu lílo oògùn ; ìdènà àti ìṣàkóso àwọn ìpalára tí ó ni nkan ṣe pẹ̀lú lílo oògùn; níní àǹfààní sí àwọn oògùn ìṣàkóso; àti àbójútó àti ìgbéléwọ̀n. Àfojúsùn 3.5 ti Ibi-afẹ́dé Ìdàgbàsókè Alágbéró UN 3 ṣètò ìfa nípasẹ̀ àwọn ìjọba láti tẹramọ́ ìdènà àti ìtọ́jú ìlòkulò nkan. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn àfojúsùn miiran tún jẹ́ ìbáramu pàtàkì sí àwọn ọ̀ràn ìlera tí ó ní ìbátan sí ètò ìmúlò oògùn, pàápàá àfojúsùn 3.3, tọ́ka sí ìparí àjàkálẹ̀ àrùn AIDS àti kojú jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀; àfojúsùn 3.4, lórí idilọwọ àti ìtọ́jú àwọn àrùn tí kò ní ìbáraẹnisọ̀rọ̀ àti ìgbéga ìlera ọpọlọ; àfojúsùn 3.8, lórí ìyọrísí agbègbè ìlera gbogbo àgbáyé; àti àfojúsùn 3.b, pẹ̀lú ìtọ́kasí rẹ̀ láti pèsè ìráyè àwọn oògùn tí ó ṣe pàtàkì jù lọ. Ní Oṣù Kẹrin ọdún 2016, Àpéjọ Pàtàkì ọgbọ́n, ọgbọ́n tí Àpéjọ Gbogbogbò ti UN (UNGASS) ṣe àtúnyẹ̀wò ìlọsiwaju ninu ìmúṣẹ ti Ìkéde Òṣèlú 2009 àti Ètò Iṣẹ́ lórí Ifowosowopo Káríayé sí ọnà Iṣọkan àti Ìlànà ìwọ̀ntún-wọ̀nsì láti kojú Ìṣòro Oògùn Àgbáyé àti ṣe àyẹ̀wò àwọn àṣeyọrí àti àwọn ìtaláyà. Ní ìpinnu S-30/1, Àpéjọ Gbogbogbò gba ìwé àbájáde ti ìgbà pàtàkì lórí ìṣòro oògùn àgbáyé tí ó ní ẹ̀tọ́ ni “Ìfaramọ́ àpapọ̀ wa láti kojú dáradára àti kojú ìṣòro oògùn àgbáyé ”. UNGASS ṣàmìsí ìyípadà nínú ọ̀rọ̀ ètò ìmúlò oògùn gbogbogbò láti ṣe àfihàn ìlera gbogbogbò àti àwọn ìwọ ǹ ẹ̀tọ́ ènìyàn tí ìṣòro oògùn àgbáyé àti láti ṣàṣeyọrí iwọntún-wọnsì tó dára jù lọ láàárín ìdìnkù ìpèsè àti àwọn ìgbésẹ̀ ìlera gbogbogbò.

Izidakamizwa (ezithikameza ingqondo) Uhlolojikelele: Izidakamizwa ezithikameza ingqondo ziyizinto, ezithi lapho zingeniswa noma zifakwa ohlelweni lomzimba lomuntu, zibe nomthelela ekusebenzi kwengqondo yakhe, isb. ukubona okuthile, ukwazi okwenzekayo, ukuqonda noma imizwa kanye nemizwelo. Izidakamizwa ezithikameza ingqondo zingezesigaba esibanzi sezinto ezibulala ingqondo ezihlanganisa notshwala kanye ne-nicotine. “Ukuthikameza ingqondo” akuchazi nje ukubangela ukuncika kuzo, futhi ngolimi oluvamile, leli gama livame ukusala lingashiwongo, njengokuthi “ukusetshenziswa kwezidakamizwa”, “ukusetshenziswa kokuthikameza ingqondo” noma “ukucwila ezidakamizweni”. Ukukhiqizwa, ukusatshalaliswa, ukudayiswa noma ukusetshenziswa okungekona okwezempilo kwemithi eminingi ethikameza ingqondo kuyalawulwa noma kwenqatshelwe ngaphandle kwezitndawo ezivunyelwe ngokusemthethweni umthetho. Izidakamizwa ezithikameza ingqondo zinamazinga ahlukene okuvinjelwa kokutholakala, kuye ngezingozi zazo empilweni nasekusebenzeni kwezokwelapha, futhi zihlukaniswa ngokwesigaba samashejuli emazingeni kazwelonke kanye nawamanye omhlaba. Ezingeni lamazwe omhlaba, kunezivumelwano zamazwe omhlaba ngokuphathelene nezidakamizwa ezimayelana nokulawulwa ukukhiqizwa kanye nokusatshalaliswa kwezidakamizwa ezithikameza ingqondo: i-1961 Single Convention on Narcotic Drugs, echibiyelwe yiPhrothokholi ka-1972; i-1971 Convention on Psychotropic Substances; i-1988 Convention Against Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic Substances. Umthelela: Ukusetshenziswa kwezidakamizwa ezithikameza ingqondo ngaphandle kokuqashwa kwezokwelapha kuhlotshaniswa nezingozi ezinkulu zempilo futhi kungaholela ekubeni nezinkinga zokusebenzisa izidakamizwa. Ukuphazamiseka ngokuphathelene nokusebenzisa izidakamizwa, ikakhulukazi uma kungelashwa, kwandisa izingozi zokugula kanye nokushona kwabantu ngabodwana, kungabangela ukuhlupheka okukhulu futhi kuholela ekuthikamezekeni komuntu uqobo, emndenini, emphakathini, kwezemfundo, emsebenzini noma kwezinye izindawo ezibalulekile zokusebenza. Ukuphazamiseka ngokuphathelene nokusebenzisa izidakamizwa kuhlotshaniswa nezindleko ezinkulu emphakathini ngenxa yokulahlekelwa ukwenza umsebenzi, ukushona ngaphambi kwesikhathi, ukwanda kwezindleko zokunakekelwa kwezempilo, nezindleko ezihlobene nozebulungiswa ezibhekelele ubugebengu, inhlalakahle emphakathini, kanye neminye imiphumela yezenhlalakahle. Cishe abantu abayizigidi ezingama-270 (noma cishe u-5.5% wabantu abasemhlabeni wonke abaneminyaka yobudala eyi-15 ukuya kwengama-64) babesebenzise izidakamizwa ezithikameza ingqondo ngonyaka odlule futhi cishe abantu abayizigidi ezingama-35 okuqikelelwa ukuthi bayathinteka ngenxa yokuphazamiseka kokusetshenziswa kwezidakamizwa ezithikameza ingqondo (iphethini eyingozi yokusebenzisa izidakamizwa noma yokuncika ezidakamizweni). Kulinganiselwa ekutheni cishe ukushona kwabangaba yizigidi ezingu-0.5 minyaka yonke kubangelwa ukusetshenziswa kwezidakamizwa kanye nokushona cishe kwabesilisa abayizi-350 000 kanye nabesifazane abayizi-150 000. Ukushona okuhlobene nama-opioid, ikakhulukazi ngenxa yama-opioid okuzenzela, muva nje kushintshe izindlela zokushona kwamanye amazwe anamaholo aphezulu. Iminyaka engaphezu kwezigidi ezingama-42 yokulahlekelwa ukuphila okunempilo (i-Daly) yayibangelwa ukusetshenziswa kwezidakamizwa ngo-2017; okungaba ngu-1.3% womthwalo wezifo emhlabeni wonke. Kulinganiselwa ekutheni emhlabeni wonke kunabantu abacishe babe yizigidi eziyi-11 abazijova ngezidakamizwa, phakathi kwabo abayizigidi eziyi-1.4 baphila ne-HIV bese izigidi ezingu-5,6 - ziba ne-hepatitis C. Impendulo yeWHO: Kusukela yasungulwa, iWHO ibambe iqhaza elibalulekile ohlelweni lwe-UN ekusingatheni inkinga yomhlaba wonke yezidakamizwa. Imisebenzi yeWHO yokulwa nenkinga yomhlaba wonke yezidakamizwa ingavezwa ngaphansi kwala magxathu alandelayo: ukuvimbela ukusetshenziswa kwezidakamizwa kanye nokunciphisa ukuba sengcupheni kanye nasezingozini; ukwelashwa kanye nokunakekelwa kwabantu abanezinkinga zokusebenzisa izidakamizwa; ukuvimbela kanye nokulawula ukulimala okuhlobene nokusetshenziswa kwezidakamizwa; ukufinyelela emithini elawulwayo; kanye nokuqapha kanye nokuhlola. Okuhlosiwe 3.5 Komgomo Wentuthuko Esimeme 3 ye-UN ubeka isibophezelo sohulumeni sokuqinisa ukuvimbela kanye nokwelapha ukuncika kuzidakamizwa. Okunye okuhlosiwe okuningana nako kubaluleke ngokukhethekile ezindabeni zezempilo ezihlobene nenqubomgomo yemithi, ikakhulukazi okuhlosiwe 3.3, okubhekisela ekuqedeni ubhubhane leNngculaza kanye nokulwa nesifo se-hepatitis enevayirasi; okuhlosiwe 3.4, ekuvimbeleni nasekwelapheni izifo ezingathathelani kanye nasekugqugquzeleni impilo yengqondo; okuhlosiwe 3.8, okuphathelene nokuzuza ukufinyelela kwempilo yonke indawo; kanye nokuhlosiwe 3.b, ngokubhekisela kwawo ekuhlinzekeni ukutholakala kwemithi ebalulekile engabizi. NgoMbasa 2016, iSeshini Ekhethekile yamashumi amathathu ye-UN General Assembly (UNGASS) ibuyekeze inqubekela phambili ekusetshenzisweni kweSimemezelo Sezombusazwe sika-2009 kanye noHlelo Lwezenzo Zokubambisana Kwamazwe Omhlaba Ngendlela Ehlanganisiwe Nelinganiselayo Yokulwa Nenkinga Yezidakamizwa Yomhlaba futhi yahlola impumelelo kanye nezinselele. Ngokuvumelana iS-30/1, iGeneral Assembly yamukele idokhumenti yomphumela weseshini ekhethekile yenkinga yomhlaba wonke ngokuphathelene nezidakamizwahi enesihloko esithi “Ukuzibophezela kwethu ngokuhlanganyela ekusingatheni ngendlela efanele kanye nasekulweni nenkinga yomhlaba wonke yezidakamizwa”. I-UNGASS yaphawula ushintsho enkulumweni yenqubomgomo ephathelene nezidakamizwa jikelele ukuze kugqanyiswe ubukhulu bezempilo zomphakathi kanye namalungelo abantu mayelana nenkinga yomhlaba wonke yezidakamizwa kanye nokufinyelela ekulinganiseni okungcono phakathi kokuncishiswa kokuhlinzekwa kanye nezinyathelo zezempilo yomphakathi.

የመሬት መንቀጥቀጥ ማጠቃሊያ፡- የመሬት መንቀጥቀጥ በድንገት እና ያለ ምንም አይነት ምልክት ሊነሳ ይችላል፡፡ የመሬት መንቀጥቀጡ በመሬት ቅርፊት ላይ ባለው የተሳሳተ መስመር ላይ በቴክቶኒክ ሳህኖች መካከል በሚፈጠረው የአለመጣጣም እንቅስቃሴ በተሚነሳ የሚከሰት ኃይለኛ እና ድንገተኛ ርዕደ መሬት ነው፡፡ የመሬት መንቀጥቀጥ የርዕደ መሬት፣ የአፈር መሸርሸር፣ የመሬት መንሸራተት፣ መሰንጥቅ፣ የበረዶ ግግር፣ እሳት እና ሱናሚን ሊያስከትል ይችላል፡፡ በመሬት መንቀጥቀጥ ምክንያት የሚደርሰው ውድመት እና የጉዳት መጠን፡- የረእድ መሬቱ መጠን፣ ጥንካሬ እና የቆይታ ጊዜ፣ የአካባቢ አቀማመጥ፣ የሚከሰትበት ቀን፣ የግንባታ እና የኢንዱስትሪ ማሽን ዲዛይን እና የአደጋ መከላከያ እርምጃዎችን በማዘጋጀት ላይ ይወሰናል፡፡ እ.ኤ.አ. ከ 1998-2017 ባለው ጊዜ ውስጥ የመሬት መንቀጥቀጥ በአለም አቀፍ ደረጃ ወደ 750,000 የሚጠጉ ሰዎችን ሕይወት ቀጥፏል ይህ ደግሞ ከተፈጥሮ አደጋዎች ጋር በተያያዘ ከሚሞቱት ጠቅላላው የሰዎች ቁጥር ከግማሽ በላይ ነው፡፡ በዚህ ጊዜ ውስጥ ከ125 ሚሊዮን በላይ ሰዎች በመሬት መንቀጥቀጥ ጉዳት ደርሶባቸዋል፤ ይህ ማለት ደግሞ በድንገተኛ አደጋው ምክንያት ጉዳት ደርሶባቸዋል፣ ቤት አልባ ሆነዋል፣ የተፈናቀሉ ወይም ከቀያቸው እንዲሰደዱ አድርጋቸዋል፡፡ ተፅዕኖ፡- በመሬት መንቀጥቀጥ ምክንያት የሚደርሱ የጤና ስጋቶች እንደ የመሬት መንቀጥቀጡ መጠን፣ በአካባቢ የግንባታ ሁኔታ (እንደ ደካማ መኖሪያ ቤት ግንባታ ወይም የከተማ አቀማመጥ) እና እንደ ሱናሚ ወይም የመሬት መንሸራተት ያሉ ከመሬት መንቀጥቀጡ በኃላ የሚደርሱ አደጋዎች መጠን ሊለያይ ይችላል፡፡ የመሬት መንቀጥቀጥ በጤና ላይ ድንገተኛ እና ለረጅም ጊዜ የሚቆይ ተፅእኖዎችን ሊያስከትል ይችላል፡፡ ድንገተኛ የጤና ተፅእኖዎች የሚከተሉትን ያካትታሉ፡- በህንፃ መደርመስ ምክንያት ከደረሰ ጉዳት ጋር ተያይዞ የሚከሰቱ ሞት እና ጉዳት፤ ከመሬት መንቀጥቀጡ ተከትሎ ከሚደርሱ ጉዳቶች ለምሳሌ በሱናሚው ላይ የሚደርስ የመስጠም ወይም የእሳት አደጋ ቃጠሎ የተነሳ በአሰቃቂ ሁኔታ ምክንያት የሚደርሱ ሞት እና ጉዳቶች፤ የመካከለኛ ጊዜ የጤና ተጽእኖዎች የሚከተሉትን ያካትታሉ፡- ሕክምና ያልተደረጋበው ቁስሎች ለሌላ በሽታ መንስኤ መሆን፤ የወሊድ እና የቅድመ ወሊድ አገልግሎት መቋረጥ ምክንያት ከእርግዝና እና ከወሊድ ጋር በተያያዙ የሚፈጠሩ ችግሮች ምክንያት የበሽታ እና ጉዳት መጨመር፤ በተለይም ከመጠን በላይ መጨናነቅ ባለባቸው አካባቢዎች ላይ ተላላፊ በሽታዎች የመያዝ እድል መጨመር፤ በሕክምናው መቋረጥ ምክንያት የሚከሰቱ በበሽታ የመያዝ እድል መጨመር እና ሥር የሰደዱ በሽታዎች ጋር ለተያያዙ አደጋዎች መጋለጥ፤ የስነ-ልቦና ማህበራዊ ፍላጎቶችን መጨመር፤ የኢንዱስትሪ መሠረተ ልማት መውደምን ተከትሎ በኬሚካል/ራዲዮሎጂካል ኤጄንቶች ሊከሰት የሚችል የአካባቢ ብክለት፡፡ የርዕደ መሬት በጤና ተቋማት እና ትራንስፖርት ላይ ጉዳት ሊያስከትል ስለሚችል የአገልግሎት አሰጣጡ እና የሕክምና አቅርቦት ላይ መስተጓጉል ሊያስከትል ይችላል፡፡ የጤና ባለሙያዎች በዚያን ሰዓት አገልግሎት የሚሰጡ የጤና ተቋማትን ላያገኙ እና የህክምና አቅርቦቶች ሊወድሙ ይችላሉ፡፡ የአለም ጤና ድርጅት እርዳታ፡- የጤና ክላስተሩ በአለም አቀፍ ድንገተኛ አደጋዎች እርዳታ በመስጠት ግንባር ቀደም ሲሆን የአለም ጤና ድርጅት በአለም አቀፍ ደረጃ የመሬት መንቀጥቀጦችን ለመከላከል፣ ለመዘጋጀት እና እርዳታ ለመስጠት ከአጋሮች ጋር በትብብር ይሰራል፡፡ ይህም የጤና ድንገተኛ አደጋ አፈታት ስርዓቶችን ማጠናከር ያካትታል፡፡ የሕንፃ ቁጥጥር ማደረግን ጨምሮ የተሻለውን የመሬት አጠቃቀም ቁጥጥር በማድረግ በአካባቢው ግንባታ ጥራት በማሻሻል ለመሬት መንቀጥቀጥ የመጋለጥ አደጋን መቀነስ፤ የጤና ተቋማት አደጋዎችን መቋቋም በሚችሉበት ደረጃ መሆናቸውን በማረጋገጥ አገልግሎቱን መስጠት እንዲቀጥሉ እና እየጨመረ የመጣውን እና አዝማሚያቸውን የተለወጡ የጤና ፍላጎቶች ከመሬት መንቀጥቀጥ በኋላ እርዳታ መስጠት እንዲችሉ ማድረግ፣ ሰራተኞቻቸው በትክክል የሰለጠኑ መሆናቸውን ማረጋገጥ፤ ጊዜያዊ የጤና ካምፖችን እና የመስክ ሆስፒታሎችን እንዲሁም የአደጋ ጊዜ የሕክምና ቁሳቁሶችን ማቋቋምን ጨምሮ የሕክምና እርዳታ ሰጪ ቡድኖችን ማዋቀር፤ የአካባቢው ነዋሪ ብዙውን ጊዜ የመጀመሪያ እርዳታ ሰጪዎች ስለሆኑ ማህበረሰብ ዝግጁ እንዲሆን ለማድረግ ኢንቨስት ማድረግ፤

Earthquakes Overview: Earthquakes can strike suddenly and without warning. An earthquake is a violent and abrupt shaking of the ground, caused by movement between tectonic plates along a fault line in the earth’s crust. Earthquakes can result in the ground shaking, soil liquefaction, landslides, fissures, avalanches, fires and tsunamis. The extent of destruction and harm caused by an earthquake depends on: magnitude, intensity and duration, the local geology, the time of day that it occurs, building and industrial plant design and materials the risk-management measures put in place. Between 1998-2017, earthquakes caused nearly 750 000 deaths globally, more than half of all deaths related to natural disasters. More than 125 million people were affected by earthquakes during this time period, meaning they were injured, made homeless, displaced or evacuated during the emergency phase of the disaster. Impact: Health threats due to earthquakes can vary according the magnitude of the earthquake, the nature of the built environment (such as poor housing or urban slums), and the secondary effects of the earthquake, like tsunamis or landslides. Earthquakes can have immediate and long-term impacts on health.Immediate health impacts include: trauma-related deaths and injuries from building collapse; trauma-related deaths and injuries from the secondary effects of the earthquake, like drowning from tsunamis or burns from fires. Medium-term health impacts include: secondary infection of untreated wounds; increased morbidity and risk of complications related to pregnancy and childbirth due to interrupted obstetric and neonatal services; potential risk of communicable diseases, particularly in areas affected by overcrowding; increased morbidity and risk of complications of chronic diseases due to interruption of treatment; increased psychosocial needs; potential environmental contamination by chemical/radiological agents following destruction of industrial infrastructure. Earthquakes can also damage health facilities and transportation, which can disrupt service delivery and access to care. Health workers may not be able to reach health facilities that are still functional and medical supplies may be lost. WHO Response: As the health cluster lead for global emergencies, WHO works with partners to mitigate, prepare and respond to earthquakes worldwide. This includes: strengthening health emergency risk management systems; limiting the risk of exposure to earthquakes by improving the quality of the built environment, with better land-use control, including regulating building; ensuring that health facilities are resilient to hazards, and that they are able to remain functional and able to respond to increased and changed health needs after earthquakes, with staff trained appropriately; mobilizing medical response teams, including establishing temporary health structures and field hospitals, as well as emergency medical kits; investing in community preparedness, as local resident are often the first responders.

Girgizar kasa Gamsashshen bayani: Girgizar ƙasa tana faruwa ne kwatsam kuma ba tare da sanarwa ba. Ita dai girgizar ƙasa wani motsi ne mai ta da hankali ta ƙarƙashin ƙasa wanda ke faruwa sakamakon motsawa tsakanin tectonic plates ta fault line a cikin ƙasa. Girgizar ƙasa ta na iya haifar da motsawar ƙasa da ruftawar ƙasa da jirkicewar ƙasa da daddarewar ƙasa da tarin tsibi tsibi na ƙasa da wuta da kuma tsunami. Gwargwadon lalatawar da cutarwa da girgizar ƙasa za ta iya haifarwa ya ta'allaƙa ne akan:Nauyi da tsanani da tsawon lokaci da yanayin ƙasa da lokacin da ta faru a yini da yanayin tsarin gine gine da inji nan ma'sana'antu da kuma kayayyakin da akai anfani da su wajen taƙaita haɗarin aukuwar girgizar ƙasar. Tsakanin shekara ta 1998 zuwa shekara ta 2017, girgizar ƙasa ta haddasa mace mace kusan 750000 (dubu ɗari bakwai da hamsin) a duniya, fiye da matanen da ke mutuwa saboda annobobi daga Allah. Fiye da mutane miliyan125 girgizar ƙasa ta shafa a wannan lokacin, hakan yana nufin sun jikkata (sun ji rauni) ko sun rasa gida ko sun tarwatse ko an tserar da su lokacin bala'in. Tasiri: Barazana ga lafiya da illoli na girgizar ƙasa ya banbanta bisa ga yanayin ƙarfin girgizar ƙasar da yanayin gine gine (kamar gidajen talakawa ko 'yan bukkoki), da kuma illa ta biyu kamar tsunami ko jirkicewar ƙasa. Girgizar ƙasa za ta iya haifar da illa taƙaitacciya ko me daɗewa ga lafiya. illoli taƙaitattu sun haɗa da : Mace-mace sakamakon tashin hankali da kuma raunuka sakamakon rusowar gine-gine.; Mace mace sakamakon tashin hankali da kuma raunuka sakamakon illolin girgizar ƙasa masu daraja ta biyu kamar nutsewa a ruwa ta guguwar teku da ƙuna sakamakon wuta (gobara). Illolin matsakaita ga lafiya sun haɗa da: Kamuwa da cuta sakamakon raunin da ba a kula da shi ba wajen yi masa magani.; Tana ƙara matsalolin haɗarin kamuwa da cututtakan da suka shafi juna biyu da kuma haihuwa sakamakon rashin samun cikakkiyar kulawa ta (obstetric) da kuma (neonatal).; Haɗarin kamuwa da cututtuka masu yaɗuwa musamman a gurin da ake da cinkoson al'umma.; Tana ƙara haɗarin kamuwa da cututtuka masu kisa sakamakon tsaikon shan magani.; Ƙara buƙatun son kasancewa da al'umma.; Gurɓacewar muhalli wanda kan haddasa lalacewar kayayyakin ayyuka na masana'antu. Girgizar ƙasa za ta iya haddasa lalacewar cibiyoyin kula da lafiya da kuma hanyoyin sufuri wanda hakan yana iya katse shigar da kayayyaki da kuma samin damar zuwa cibiyoyin lafiya don samun magani. Ma'aikatan aikin lafiya ba za su iya zuwa cibiyoyin aikin lafiya ba waɗanda su ke aiki da kuma za a sami ƙarancin samar da magani. Amsar WHO: kamar yadda Hukumar (health cluster) ita ce me kula da kuma ba da agajin gaggawa a duniya, Hukumar Lafiya ta Duniya tana yin aiki da abokai don rage da kuma shiryawa girgizar ƙasa a duniya baki ɗaya. Wanna ya haɗa da yin amfani da ƙarfafa tsare tsaren na gaggawa na rage haɗarin kamuwa da cututtuka; Rage haɗarin aukawa cikin girgizar ƙasa ta hanyar inganta gine ginen muhallinmu da kuma samar da tsarin kare muhalli daga haɗari da ya haɗa da kafa dokokin gine gine, dabbatar da cewa cibiyoyin aikin lafiya sun wadata kuma za su dade su na aiki don tunkarar kalubale ko da bayan an gama girgizar kasar.; Tabatar da cewa cibiyoyin kiwon lafiya na iya jurewa matsi, da kuma iya ci gaba da aiki, za kuma su iya jure ƙaruwa da sauyin buƙatun kiwon lafiya bayan afkuwar girgizar ƙasa, tare da ma’aikata da suka samu kyakkyawan horo.; Shirya tawagar kai ɗauki, wanda ya yaɗa da kafa wuraren kula da lafiya na wuccin gadi da asibitoci na wuccin gadi, tare kuma da kayan kula da lafiya na gaggawa.; Ƙoƙarin ganin al’umma sun kasance a shirye, kasancewar mazauna wuri su ne masu fara kai ɗauki.

Tetemeko la ardhi. Muhtasarai: Tetetmeko la ardhi linaweza kutokea ghafla na bila tahadhari. Tetetmeko la ardhi ni mtikisiko mkali wa ghafla wa ardhi, unaosababishwa na mjongeo kati ya sahani sa tektoniki kwenye mstari kwenye mstari wa hitilafu katika safu ya chini ya dunia. Matatemeko ya ardhi yanaweza kusababisha kutikisika kwa ardhi, kuyeyusha udongo, maporomoko ya ardhi, nyufa, mapaoromoko ya theluji, moto na sunami. Kiwango cha uharibifu na madhara yanayosababishwa na tetemeko la ardhi hutegemea: ukubwa, wingi wa muda, jiolojia ya eneo hilo, wakati wa siku ambayo hutokea, muundo wa ujenzi na viwanda na nyenzo za hatua za udhibiti wa hatari zilizowekwa. Kati ya 1998-2017, matetemeko ya ardhi yalisababisha karibu vifo 750000 ulimwenguni kote, zaidi ya nusu ya vifo vyote vilihusiana na majanga ya asili. Zaidi ya watu milioni 125 waliathiriwa na matetemeko ya ardhi katika kipindi hiki, ikimaanisha kuwa walijeruhiwa, kukosa makazi, kuhamishwa au kuhamishwa wakati wa awamu ya dharura ya maafa. Athari: Vitishio vya kiafya kutokana na tetemeko la ardhi vinaweza kutofautiana kulingana na ukubwa wa teetmeko la ardhi, asili ya mazingira yalivyojengwa (kama vile makazi duni au makazi duni ya mjini), na athari za pili za tetemeko la ardhi, kama vile sunami au maporomoko ya ardhi. Matatemeko ya ardhi yanaweza kuwa na athari za muda mfupi na za muda mrefu kwa afya. Athari za afya za muda mfupi ni pamoja na: Vifo vinavyotokana na kiwewe na majeraha kutokana na kuporomoka kwa jengo; Vifo vinavyohusiana zna zkiwewe na mazjeraha kutokana na athazri za pili zat etetmeko la ardhi, kama vile kuzama kutokana na sunami au kuungua kutokana na moto. Athari za afya za muda wa kati ni pamoja na: Maambukizi ya upili ya majeraha yasiyotibiwa; Kuongezeka kwa magonjwa na hatari za matatizo yanayohusiana na ujauzito na kuzaa kwa sababu ya kukatizwa kwa huduma za uzazi na waztoto wachanga; Hatari ya msingi ya magonjwa yanayoambukioza, haswa katika maeneo yaliyoathiriwa na msongamano; Kuongezeka kwa ugonjwa na hatari ya matatizo ya magonjwa ya muda mrefu kutokana na usumbufu wa matibabu; Kuongezeka kwa mahitaji ya kisaikolojia; Uchafuzi unaowezekana wa mazingira na mawakala wa kemikali/mionzi kufuatia uharibifu wa miundombinu ya viwanda. Matetemeko ya ardhi pia yanaweza kuharibu vituo vya afya na usafiri, jambo ambalo linaweza kutatiza utoaji wa huduma na upatikanaji wa huduma. Wahudumu wa afya wanaweza wasiweze kufika kwendye vituo vya afya ambavyo bado vinafanya kazi na vifaa vya matzibabu vinaweza kupotea. Mwitikio wa WHO: kwa vile mfuatano wa masuala zya afya huongoza kwa dharura za kimataifa, WHO inafanya kazi na washirika ili kupunguza, kuandaa na kukabiliana na matetemeko ya ardhi duniani kote. Hii ni pamoja na: kuimarisha mifumo ya usimamizi wa hatari za dharura za kiafya; Kupunguza hatari ya kuazthiriwa na matetemeko ya ardhi kwa kuboresha ubora wa mazingira yaliyojengwa, na udhibiti bora wa matumizi ya ardhi, pamoja na kudhibti ujenzi; Kuhakikisha kwamba vituo vya afya vinastahamili majanga, na kwamba zvina zuwezo wa kubaki na uwezo wa kukabiliana na ongezeko la mabazdiliko ya mahitaji ya afya baada ya tetemeko la ardhi, na wafanyakazi wamepewa mafunzo ipasavyo; Kuhamasisha timu za kukabiliana na matibabu, ikiwa ni pamoja na kuanzisha miundo ya afya ya muda na hospitali za eneo husika, pamoja na vifaa vya matibabu ya dharura.; Kuwekeza katika utayari wa jamii, kwani wakazi wa eneo hilo mara nyingi ndio waitikiaji wa kwanza.

Ilẹ̀ ríri Ìsọnísókí: Àwọn ìwárìrì-ilẹ̀ lè ṣẹlẹ̀ lójijì àti láìsí ìkìlọ̀. Ilẹ̀ ríri jẹ́ ìwà ipá àti ìmìtìtì ilẹ̀ lójijì, tí ó ṣẹlẹ̀ nípasẹ̀ ìṣíkiri láàárín àwọn àwo tectonic lẹ́gbẹ̀ẹ́ ìlà àṣìṣe kan nínú ilẹ̀ ayé. Àwọn ilẹ̀ ríri lè já sí gbígbọ̀n ilẹ̀, ìsọlẹ̀domi, àwọn ìwólulẹ̀, iná àti sùnámì. Ìwọ̀n ìparun àti àpalára tí ó ṣẹlẹ̀ nípasẹ̀ ilẹ̀ ríri dá lóri: títóbi, kíkankíkan àti iye àkókò, ẹ̀kọ́-ayé ajẹmọ́-àyíká, àkókò tó wáyé lọ́jọ́ yẹn, àwòrán ilé àti ilé-iṣẹ́ àti àwọn ohun-èlò àwọn ìgbésẹ̀ ìṣàkóso ewu tí wọ́n gbé kalẹ̀. Láàrin 1998-2017, ilẹ̀ ríri ti fa ikú ti ó súnmọ́ 750 000 ní àgbáyé, ó sì ju ìdajì gbogbo awọn ikú lọ tí ó ní í ṣe pẹ̀lú àwọn àjálù àìtọwọ́dá. Ó ju àwọn ènìyàn mílíọ́nù 125 lọ tí ilẹ̀ ríri kó bá ní akókò yìí, tí ó túmọ̀ sí pé wọ́n farapa, wọ́n di aláìnílélórí lásìkò àjálù òjijì náà. Ipa: Ìrọ́kẹ̀kẹ̀ ìlera látàrí ilẹ̀ ríri lè yàtẹ̀ ní àbámu pẹ̀lú títóbi ìṣẹ̀lẹ̀ náà, ẹ̀dá àyíká tí a kọ́lé sí (gẹ́gẹ́ bí ilé tí kò dára tàbí àwọn agbègbè ìlú), àti àwọn ipa kejè ti ìṣẹ̀lẹ̀ ilẹ̀ ríri, bíi sùnámì tàbí àwọn ìwólulẹ̀. Àwọn ilẹ̀ ríri lè ní àwọn ipa ẹsẹ̀kẹsẹ̀ àti ti ìgbà pípẹ́ lórí ìlera. Àwọn ipa ìlera lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀ pẹ̀lú: àwọn ikú ajẹmọ́ ìbàlọ́kànjẹ́ àti àwọn ìpalára láti ara ilé wíwó; àwọn ikú ajẹmọ́ ìbàlọ́kànjẹ́ àti àwọn ìpalára láti ara àwọn ipa kejì ti ìṣẹ̀lẹ̀ ilẹ̀ ríri, bíi rírì látàrí sùnámì tàbí sísun látara iná. Àwọn ipa ìlera ìgbà alábọ́de ni: Àkóràn tí ó sẹlẹ̀ tẹ̀lé àìtọ́jú ojú-egbò; àlékún àìsàn àti ewu àwọn ìnira ajẹmọ́ oyún àti ìbímọ nítorí ìdílọ́wọ́ ajẹmọ́-ìbímọ àtiètò ìtọ́jú ọmọ tuntun; ewu àwọn àrùn àkóràn tó ṣe é ṣe, pàápàá jùlọ àwọn agbègbè olọ́pọ̀ èrò/ènìyàn; àlékún àìsàn àti ewu àwọn ìnira àwọn akọ àrùn látàrí dídá ìtọ́jú dúró; àlékùn àwọn àìní èrò-ọkàn-máwùjọ; Ìbàjẹ́ àyíká nípasẹ̀ àwọn ohun-èlò kẹ́míkà látàrí ìparun ilé-iṣẹ́ a-pèsè-ohun-amáyédẹrùn. Awọn ilẹ̀ ríri tún lè ba àwọn ohun-èlò ìpèsè ìlera àti ètò ìlera jẹ́, èyí tí ó lè da ìpèsè ìlera àti àǹfààní sí ìtọ́jú rú. Àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera lè má ní àǹfààní sí àwọn ohun-èlò ìpèsè ìlera tí ó sì ń ṣiṣẹ́ àti pé wọ́n lè pàdánù àwọn ìpèsè ohun-ìṣègùn. Èsì WHO: bí ìgbìmọ̀ ìlera ṣe ń darí àwọn ètò ìlera òjijì ní àgbáyé, WHO ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn alábàáṣiṣẹ́pọ̀ láti dẹ̀nà, múrasílẹ̀ àti láti dáhùn sí àwọn ill ríri lágbàáyé. Èyí ní í ṣe pẹ̀lú: fífi okun kún àwọn ètò ìṣàkóso ewu ìlera òjijì; ṣíṣe àdínkù ìṣíra sí ilẹ̀ ríri nípasẹ̀ dídákún dídára àyíká tí a kọ́lé sí, pẹ̀lú ìṣàkóso tó dára fún ìlò ilẹ̀, pẹ̀lú ile ìṣàkóso ilé; rírí dájú pé àwọn ohun-èlò ìpèsè ìlera lè fàjà rán ewu, àti pé wọ́n ní àǹfààní láti máa ṣiṣẹ́ lọ àti láti máa dáhùn sí àwọn àlékún àti àyípadà àìní ìlera lẹ́yìn àwọn ilẹ̀ ríri, pẹ̀lú àwọn òṣìṣẹ́ akọ́ṣẹ́mọṣẹ́; Ìṣekóríyá fún àwọn ikọ̀ adáhùn sí ìlera, pẹ̀lú ìdásílẹ̀ àwọn ilégbèé ètò ìlera fún ìgbà díẹ̀ àti ilé-ìwòsàn oko-ìṣiṣẹ́-wádìí , àti àwọn irinṣẹ́ ètò ìlera fún àsìkò pàjáwìrì; náwó sí ìmúrasílẹ̀ àwọn ènìyàn àwùjọ, gẹ́gẹ́ bí àwọn olùgbé agbègbè ṣe sábà máa ń jẹ́ olùdáhùn àkọ́kọ́.

Ukuzamazama komhlaba Uhlolojikelele: Ukuzamazama komhlaba kungagadla kungazelelwe futhi ngaphandle kwesixwayiso. Ukuzamazama komhlaba kungukuzamazama komhlaba ngamandla futhi okungazelelwe, okubangelwa ukuhamba phakathi kwamapuleti e-tectonic emgqeni wama-fault line oqweqwe lomhlaba. Ukuzamazama komhlaba kungaholela ekunyakazeni komhlaba, ukwenziwa uketshezi kwenhlabathi, ukudilika komhlaba, ukuqhekeka, amawohlololo, imililo kanye nama-tsunami. Izinga lokubhujiswa kanye nokulimala okubangelwe ukuzamazama komhlaba lincike kulokhu: ubukhulu, ukuba mandla kanye nobude besikhathi, isayensi yokwakheka komhlaba yendawo, isikhathi sosuku okwenzeka ngaso, umklamo wesakhiwo kanye nendawo yokusebenzela yemboni kanye nezinto zokwakha kanye nezinyathelo zokwengamela ingozi ezikhona. Phakathi kuka-1998 ukuya ku-2017, ukuzamazama komhlaba kwabangela cishe ukushona kwabayizi-750 000 emhlabeni wonke, ngaphezu kwengxenye yakho konke ukushona okuhlobene nezinhlekelele zemvelo. Abantu abangaphezu kwezigidi eziyi-125 bathintwa ukuzamazama komhlaba phakathi nalesi sikhathi, okusho ukuthi balimala, balahlekelwa amakhaya, basala dengwane noma basuswa phakathi nesigaba sezimo eziphuthumayo senhlekelele. Umthelela: Izinsongo zezempilo ezibangelwa ukuzamazama komhlaba zingahluka kuye ngobukhulu bokuzamazama komhlaba, isimo sendawo eyakhiwe (njengezindlu ezingakhiwanga kahle noma imijondolo yasemadolobheni), kanye nemiphumela yesibili yokuzamazama komhlaba, njengama-tsunami noma ukudilika komhlaba. Ukuzamazama komhlaba kungaba nemithelela yangaleso sikhathi kanye neyesikhathi eside kwezempilo. Imithelela yezempilo yangaleso sikhathi ihlanganisa: ukushona okuhlobene nokulimala kanye nokulimala ngenxa yokuwa kwesakhiwo; ukushona okuhlobene nokulimala kanye nokulimala okuvela emiphumeleni yesibili yokuzamazama komhlaba, njengokugwiliza ngenxa yama-tsunami noma ukusha ngenxa yemililo. Imiphumela yezempilo yesikhathi esiphakathi nendawo ihlanganisa: ukutheleleka kwesibili kwezilonda ezingelashiwe; ukwanda kwesifo kanye nengozi yezinkinga ezihlobene nokukhulelwa kanye nokubeletha ngenxa yokuphazanyiswa kwezinsiza zokubelethisa kanye nezezinsana ezizelwe; ingozi engaba khona yezifo ezithathelanayo, ikakhulukazi ezindaweni ezithintwe ukugcwala ngokwedlulele; ukwanda kwesifo kanye nengozi yezinkinga zezifo ezingamahlalakhona ngenxa yokuphazamiseka kokwelashwa; ukwanda kwezidingo zengqondo ngokuphathelene nomphakathi; ukunukubezeka kwendawo ezungezile okungase kube khona ngamakhemikhali/ama-radiological agents ngemva kokucekeleka phansi kwengqalasizinda yezimboni. Ukuzamazama komhlaba kungalimaza nezikhungo zezempilo kanye nezokuthutha, okungaphazamisa ukulethwa kwezinsiza kanye nokuthola ukunakekelwa. Izisebenzi zezempilo zingase zingakwazi ukufinyelela ezikhungweni zezempilo ezisasebenza futhi kungase kulahleke izinsiza zokwelapha ezihlinzekiwe. Impendulo yeWHO: Njengoba iqembu lezempilo lihola ezimweni eziphuthumayo zomhlaba wonke, IWHO isebenza nabalingani ukuze inciphise, ilungiselele futhi isabele ekuzamazameni komhlaba emhlabeni wonke. Lokhu kuhlanganisa: ukuqinisa izinhlelo zokwenganyelwa kwezingozi zezimo eziphuthumayo zezempilo; ukunciphisa ubungozi bokuchayeka ekuzamazameni komhlaba ngokwenza ngcono ikhwalithi yendawo eyakhiwe, ngokulawulwa kangcono ukusetshenziswa komhlaba, okuhlanganisa ukulawula ukwakha; ukuqinisekisa ukuthi izikhungo zezempilo ziyakwazi ukumelana nezingozi, kanye nokuthi ziyakwazi ukuhlala zisebenza futhi zikwazi ukusabela ezidingweni zempilo ezikhuphukile futhi ezishintshile ngemva kokuzamazama komhlaba, nezisebenzi eziqeqeshwe ngendlela efanele; ukuqoqa amaqembu okusabela kwezempilo, okuhlanganisa ukusungula izakhiwo zezempilo zesikhashana kanye nezibhedlela ezingaphandle, kanye namakhithi ezokwelapha ezimo eziphuthumayo; ukutshala imali ekulungiseleleni umphakathi, njengoba izakhamuzi zendawo ngokuvamile zisabela kuqala.

የኢቦላ ቫይረስ በሽታ ማጠቃሊያ፡- የኢቦላ ቫይረስ በሽታ ቀደም ሲል የኢቦላ የደም ፍሰት ትኩሳት በመባል የሚታወቀው፣ በሰዎች እና በሌሎች እንስሳት ላይ የሚደርስ ከባድ፣ ብዙ ጊዜ ገዳይ በሽታ ነው፡፡ ቫይረሱ ወደ ሰዎች የሚተላለፈው በዱር አራዊት (እንደ ፍራፍሬ ተመጋቢ የሆኑ የሌሊት ወፍ፣ ጃርት እና ሰው ካልሆኑ የዱር እንስሳዎች) አማካኝነት ሲሆን ከዚያም በቫይረሱ ከተያዙ ሰዎች ደም፣ ከአካል የሚወጡ ፍሳሾች፣ የአካል ክፍል ወይም ሌሎች የሰውነት ፈሳሾች ጋር በቀጥታ በመገናኘት በሰው ልጆች ውስጥ ይሰራጫል፡፡ በእነዚህ ፈሳሾች የተበከሉ ቁሳቁሶች (ለምሳሌ የአልጋ ልብስ፣ የመደበኛ ልብስ)። በኢቦላ ቫይረስ በሽታ ምክንያት የሚደርስ አማካይ የሞት መጠን 50% ገደማ ነው፡፡ ከዚህ በፊት የደረሱ ወረርሽኞች የጉዳት ሞት መጠን ከ25% ወደ 90% በሆነው መጠን ይለያያል፡፡ የመጀመሪያው የኢቦላ ቫይረስ ወረርሽኝ የተከሰተው በመካከለኛው አፍሪካ ራቅ ባሉ አካባቢዎች ውስጥ በሞቃታማ የዝናብ ደኖች አቅራቢያ ነው፡፡ እ/አ/አ በ2014-2016 በምዕራብ አፍሪካ የተከሰተው የኢቦላ ቫይረስ ወረርሽኝ በ1976 ለመጀመሪያ ጊዜ ከተገኘበት ጊዜ በኋላ ትልቁ እና ውስብስብ የሆነው የኢቦላ ወረርሽኝ ነው፡፡ የዚህ ወረርሽኝ ከሌሎቹ ሁሉ ይልቅ የተከሰቱ በሽታዎችና የሞት አደጋዎች በርካታ ነበሩ፡፡ እንዲሁም ከጊኒ ጀምሮ ከዚያም የመሬት ድንበሮችን አቋርጦ ወደ ሴራሊዮን እና ላይቤሪያ ድረስ በሃገሮች መካከል ተሰራጭቷል፡፡ የቴሮፖዲኢ ቤተሰብ የሆኑት የሌሊት ወፎች ተፈጥሯዊ የኢቦላ ቫይረስ ተጋላጮች እንደሆኑ ይታሰባል፡፡ ምልክቶች፡- የመራቢያ ጊዜ ማለትም በቫይረሱ ከተያዙበት ጊዜ አንስቶ እስከ ምልክቶቹ መተያት የጀመሩበት ድረስ ያለው የጊዜ ክፍተት ከ 2 እስከ 21 ቀናት ነው፡፡ በኢቦላ የተያዘ ሰው የበሽታውን ምልክቶች እስኪያሳይ ድረስ በሽታውን ማሰራጨት አይችልም፡፡ የኢቦላ ቫይረስ በሽታ ምልክቶች ድንገት ሊከሰቱ እና የሚከተሉትን ሊያካትቱ ይችላሉ፡- ትኩሳት፣ ድካም፣ የጡንቻ ጉዳት፣ ህመም፣ ራስ ምታት እና የጉሮሮ መቁሰል ናቸው፡፡ ከዚህ በኋላ ማስታወክ፣ ተቅማጥ፣ ሽፍታ፣ የኩላሊት እና የጉበት ተግባራት የተዳከመ ምልክቶች እና በአንዳንድ ሁኔታዎች ከውስጥ እና ከውጭ ደም መፍሰስ (ለምሳሌ ከድድ መፍሰስከ፣ የሰገራ ደም) መከሰትን ይከተላል፡፡ የላብራቶሪ ግኝቶች ዝቅተኛ ነጭ የደም ሴል እና የፕሌትሌት ብዛት እና ከፍ ያለ የጉበት ኢንዛይሞች ያካትታሉ፡፡ የኢቦላ ቫይረስ ከሌሎች ተላላፊ በሽታዎች እንደ ወባ፣ ታይፎይድ ትኩሳት እና ማጅራት ገትር በሽታ ካሉት ሲነጻጸር በሕክምናው ረገድ መለየት አስቸጋሪ ሊሆን ይችላል፡፡ የቫይረሱን መኖር ለማረጋገጥ የተለያዩ የምርመራ ሙኮራዎች ተዘጋጅተዋል፡፡ ሕክምና እና መከላከል የድጋፍ እንክብካቤ፡- የአፍ ወይም ከደም የሚነጭ ፈሳሽ እና የተወሰኑ ምልክቶች ሲታዩ ሕክምና ማድረግ የመዳን ዕድልን ያሳድጋል፡፡ በአሁኑ ጊዜ የደም ምርቶችን፣ የበሽታ መከላከል ሕክምናዎችን እና መድኃኒቶችን ጨምሮ የተለያዩ መድሀኒት ሊሆኑ የሚችሉ ሕክምናዎች ግምገማ እየተደረጋበቸው ይገኛል፡፡ እ/አ/አ በ2018-2020 በዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ የታየ የኢቦላ ወረርሽኝ በዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ የኢቦላ ታማሚዎችን ለማከም የሚውሉ መድኃኒቶችን ውጤታማነት እና ደህንነት ለመገምገም ከዘርፉ ባለሙያዎች ጋር በመመካከር በተዘጋጀ የሥነ-ምግባር ማዕቀፍ ለመጀመሪያ ጊዜ የብዙ መድኃኒቶች በዘፈቀደ ቁጥጥር ሙኮራ ተካሂደዋል፡፡ ሁለት ሞኖክሎናል ፀረ-እንግዳ አካላት (ኢንማዜብ እና ኢባንጋ) የዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ ኢቦላቫይረስ በአዋቂዎችና በህጻናት ላይ ለሚከሰት በሽታ ለማከም እንዲውሉ በአሜሪካ የምግብ እና የመድኃኒት አስተዳደር እ.ኤ.አ. በ2020 መጨረሻ ላይ ይሁንታ አግኝተዋል፡፡ የኤርቬቦ ክትባት ሰዎችን ከዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ ኢቦላ ቫይረስ ለመከላከል ውጤታማ እንደሆነ የተረጋገጠ ሲሆን የኢቦላ ወረርሽኝ እርዳታ ሰጪ መሳሪያዎች አንድ አካል ሆኖ በክትባቱ ላይ እንዲውል የስትራቴጂ አማካሪ ቡድኑ የምክረ ሀሳቡን አቅርቧል፡፡ እ.ኤ.አ. በታህሳስ 2020 ክትባቱ በአሜሪካ የምግብ እና የመድኃኒት አስተዳደር የፀደቀ እና በዛይሩ ኢቦላ ቫይረስ ከሚመጣው የኢቦላ ቫይረስ በሽታ ለመከላከል ከ18 ዓመት እና ከዚያ በላይ ለሆኑ ግለሰቦች (ከነፍሰ ጡር እና አጥቢ እናቶች በስተቀር) ጥቅም ላይ እንዲውል በአለም ጤና ድርጅት የቅድመ ብቃት ማረጋገጫ ተሰጥቷል፡፡ እ/አ/አ በግንቦት 2020 የአውሮፓ የመድኃኒት ኤጀንሲ ዛብዴኖ እና ምቫቤ የተባሉ ባለ 2-ክፍል ክትባት ለአንድ ዓመት እና ከዚያ በላይ ለሆኑ ግለሰቦች የግብይት ፍቃድ እንዲሰጥ ይመክራል፡፡ ክትባቱ በሁለት መጠን ይሰጣል: Zabdeno በመጀመሪያ ይሰጣል እና Mvabea በግምት ከ 8 ሳምንታት በኋላ እንደ ሁለተኛ መጠን ይሰጣል። ይህ የበሽታ መከላኪያ ለ 2 ጊዜ የሚሰጥ መድኃኒት አስቸኳይ መከላከያ መድኃኒት አስፈላጊ በሚሆንበት ጊዜ ለወረርሽኝ መከላኪያ የሚመከር አይደለም፡፡

Ebola virus disease Overview: Ebola virus disease (EVD), formerly known as Ebola haemorrhagic fever, is a severe, often fatal illness affecting humans and other primates. The virus is transmitted to people from wild animals (such as fruit bats, porcupines and non-human primates) and then spreads in the human population through direct contact with the blood, secretions, organs or other bodily fluids of infected people, and with surfaces and materials (e.g. bedding, clothing) contaminated with these fluids. The average EVD case fatality rate is around 50%. Case fatality rates have varied from 25% to 90% in past outbreaks. The first EVD outbreaks occurred in remote villages in Central Africa, near tropical rainforests. The 2014–2016 outbreak in West Africa was the largest and most complex Ebola outbreak since the virus was first discovered in 1976. There were more cases and deaths in this outbreak than all others combined. It also spread between countries, starting in Guinea then moving across land borders to Sierra Leone and Liberia. It is thought that fruit bats of the Pteropodidae family are natural Ebola virus hosts. Symptoms: The incubation period, that is, the time interval from infection with the virus to onset of symptoms, is from 2 to 21 days. A person infected with Ebola cannot spread the disease until they develop symptoms. Symptoms of EVD can be sudden and include: fever, fatigue, muscle, pain, headache, and sore throat. This is followed by vomiting, diarrhea, rash, symptoms of impaired kidney and liver function, and in some cases internal and external bleeding (e.g. oozing from the gums, blood in the stools). Laboratory findings include low white blood cell and platelet counts and elevated liver enzymes. It can be difficult to clinically distinguish EVD from other infectious diseases such as malaria, typhoid fever and meningitis. A range of diagnostic tests have been developed to confirm the presence of the virus. Treatment and prevention Supportive care - rehydration with oral or intravenous fluids - and treatment of specific symptoms improves survival. A range of potential treatments including blood products, immune therapies and drug therapies are currently being evaluated. In the 2018-2020 Ebola outbreak in DRC, the first-ever multi-drug randomized control trial was conducted to evaluate the effectiveness and safety of drugs used in the treatment of Ebola patients under an ethical framework developed in consultation with experts in the field and the DRC. Two monoclonal antibodies (Inmazeb and Ebanga) were approved for the treatment of Zaire ebolavirus (Ebolavirus) infection in adults and children by the US Food and Drug Administration in late 2020. The Ervebo vaccine has been shown to be effective in protecting people from the species Zaire ebolavirus, and is recommended by the Strategic Advisory Group of Experts on Immunization as part of a broader set of Ebola outbreak response tools. In December 2020, the vaccine was approved by the US Food and Drug Administration and prequalified by WHO for use in individuals 18 years of age and older (except for pregnant and breastfeeding women) for protection against Ebola virus disease caused by Zaïre Ebola virus. In May 2020, the European Medicines Agency recommended granting marketing authorization for a 2-component vaccine called Zabdeno-and-Mvabea for individuals 1 year and older. The vaccine is delivered in 2 doses: Zabdeno is administered first and Mvabea is given approximately 8 weeks later as a second dose. This prophylactic 2-dose regimen is therefore not suitable for an outbreak response where immediate protection is necessary.

ƙwayar cutar Ebola Gamsashshen bayani: Cutar Ebola (EVD), wacce a hukumance a ka sani da zazzaɓin Ebola mai zubar da jini , cuta ce mai tsanani kuma yawanci mai haddasa mutuwa da take shafar mutane da wasu birrai. Cutar tana ɗarsar mutane ne daga jikin dabbobin daji (irin su jemagu masu cin ɗanyen itace da bushiya da birrai da ba mutane ba) sannan sai su yaɗa cutar a cikin mutane ta hanyar taɓa jininsu kai tsaye, da abinda suka fitar daga jikinsu da wasu sassan jikinsu ko wani ruwan jikin mutanen da suka kamu da cutar da kuma gurare da abubuwa(misali. hawa gado da sa kaya) da suka gurɓata da waɗannan ruwayen. Galibi faruwar mace-macen cutar Ebola yana kusan kaso 50%. Yawan faruwar mace-macen cutar ya bambanta daga kaso 25% zuwa kaso 90% a ɓarkewar cutar a baya. Ɓarkewar cutar EVD a karon farko ya faru ne a wasu ƙauyuka masu nisa a ƙasar Afrika ta Tsakiya, kusa da manyan dazuka masu ruwan sama a gurare mafiya zafi. Ɓarkewar cutar da aka samu a shekarar 2014 da 2016 a kudancin Afrika ita ce mafi girma kuma ita ce ɓarkewa Ebola mafi rikitar wa tin lokacin da aka gano cutar a karan farko a shekarar 1976. An samu ƙarin faruwar cututtukan da mace-macen a yayin wannan ɓarkewar fiye da dukkan wasu faruwar ciwukan in ka haɗasu. Kuma ta dinga yaɗuwa tsakanin ƙasashe, inda ta fara a ƙasar Gini sannan ta wuce zuwa iyakar ƙasashe zuwa ƙasar Salo ne da ƙasar Liberiya. An gano cewa jemagu masu cin ɗanyen itace na dangin (pteropodidae) sune asalin masu ɗauke da cutar Ebola. Alamomi: Lokacin bayyanar cuta, wato bi ma'ana, lokacin da ke tsakanin ɗarsuwa da cutar zuwa lokacin fara bayyanar alamun cutar, daga kwana 2 ne zuwa kwanaki 21. Mutumin da ya kamu da cutar Ebola ba zai iya yaɗa cutar ba har sai ya fara nuna alamunta. Alamun bayyanar cutar Ebola EVD za su iya kasance wa sun bayyana nan da nan inda suka ƙunshi, zazzaɓi da gajiya liƙis da ciwon jiki da ciwon kai da kuma raɗaɗin maƙogaro. Sannan sai amai ya biyo baya da gudawa da ƙuraje da alamun matsalar ƙoda da matsalar hanta, sannan a wasu lokutan faruwar cutar da zubar jini a ciki da wajen jiki (misali fitar jinin daga dadashi da fitar jini a bayan gidan mutum). Abin da aka samo a ɗakin bincike ya haɗa da ƙarancin sinadarin ƙwayar halittar 'white blood' da ƙarancin ƙananan ƙwayar halittar jini da yawan sinadarin enzayim a hanta. Da wahala a likitance a iya bambamce cutar Ebola daga wasu cutukan masu yaɗuwa irin su zazzaɓin cizon sauro da zazzaɓin Taifod da kuma ƙyanda. An gudanar da wasu gwaje-gwajen bincike cutar domin tabbatar da zuwan cutar. Yin magani da kariya Tallafin ba da kulawa: sa wa mutune ruwa ta baki ko sa wa mutane ruwan magani ta jijiya da kuma yin maganin alamomin cutar na taimakawa wajen rayuwa. A yanzu haka ana gudanar da wasu ƙarin bincike a kan maganin wanda ya haɗa da abubuwan jini da maganin garkuwar jiki da yin maganin da magunguna. A ɓarkewar cutar Ebola ta a shekarar 2018 a ƙasar jamhuriyar Congo, aka gudanar da tsarin gwajin magunguna da yawa na kawar da cutar domin binciko inganci da lafiyar magungunan da ake amfani da su wajen maganin masu ɗauke da cutar Ebola a ƙarƙashin wani tsarin da aka ƙirƙiro tare da ƙwararru a fannin da kuma Jamhuriyar Dimokuraɗiyyar Kwango. Hukumar kula da ingancin abinci da amfani da magani ta ƙasar Amurka ta amince da magunguna guda biyu wato (Inmazeb da Ebanga) a ƙarshen shekarar 2020 domin yin maganin kamuwa da cutar Ebola ta ƙasar jamhuriyar Kwango ga manya da yara. An tabbatar da ingancin maganin riga-kafin na Ervebo wajen kare mutane daga dangin cutar Ebola ta ƙasar Kwango, sannan rukunin ƙwararru masu bada shawara akan maganin kariya sun bada shawarar amfani da shi a matsayin wani shirin kai a gaji ga ɓarkewar cutar Ebola. A watan Disamba shekarar 2020, Hukumar Kula da Ingancin Abinci da Amfani da Magani ta ƙasar Amurka ta amince da maganin sannan kuma Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta nuna cancantar maganin zuwa gaba don yin amfani da shi a ɗaiɗaikun mutane 'yan shekara 18 da tsofaffi (sai dai banda mata masu ciki da shayarwa) domin kariya daga cutar Ebola wacce cutar Ebola ta ƙasar Kwango ke haddasawa. A watan Mayu shekarar 2020, Hukumar Kula da Magunguna ta Nahiyar Turai ta bada shawarar bada damar shiga da wasu haɗin magunguna guda biyu da ake kira da ('Zabdeno-da-Mvabea) kasuwa domin amfani ga mutane 'yan shekara 1 da sama da haka. Maganin ana bada shi ne sau 2; Ana fara amfani da Zabdeno ne daga baya kuma sai a bada Mvabea aƙalla bayan sati 8 a matsayin bada maganin karo na biyu. Wannan ƙa'idar bada maganin sau 2 domin kariya har ila yau bata dace a matsayin bada agajin ɓarkewar cutar inda ake buƙatar kariya da gaggawa.

Ugonjwa wa virusi vya ebola. Muhtasari: Ugonjwa wa virusi vya Ebola (EVD), zamani ulijulikana kama homa ya damu, ni ugonjwa mbaya sana, ambao mara nyingi huwa mbaya unaoathiri wanadamu na nyani wengine. Virusi hivyo huenezwa kwa watu kutoka kwa wanyama wa porini (kama vile popo, nungunungu na nyani) na kisha kusambaa kwa binadamu kwa kugusana moja kwa moja na damu, majimaji, viungo au majimaji mengine ya miili ya watu walioambukizwa, na kwa nyuso na nyenzo (k.m matandiko, mavazi) zilizochafuliwa na vimiminika hivi. Kiwango cha wastani cha vifo vya wagonjwa wa EVD ni karibu 50%. Viwango vya vifo vya kesi vimetofautiana kutoka 25% hadi 90% katika milipuko iliyopita. Milipuko ya kwanza ya EVD ilitokea katika vijiji vya mbali huko Afrika ya Kati, karibu na msitu wa mvua wa kitropiki. Mlipuko wa na ‚Ä2016 huko Afrika Magharibi ulikuwa mlipuko mkubwa na tata zaidi wa Ebola tangu kugunduliwa kwa virusi kwa mara ya kwanza mnamo 1976. Kulikuwa na visa vingi na vifo katika mlipuko huu kuliko mingine yote kwa pamoja. Pia ilienea miongoni mwa nchi, kuanzia Guinea kisha kuvuka mipaka ya ardhi hadi Sierra Leone na Liberia. Inadhaniwa kuwa popo wa familia ya Pteropodidae ni mwenyeji wa virusi vya Ebola asilia. Dalili: Kipindi cha utotozi, yaani, muda kutoka kwa kuambukizwa na virusi hadi mwanzo wa dalili, ni kutoka siku 2 hadi 21. Mtu aliyeambukizwa Ebola hawezi kueneza ugonjwa huo hadi apate dalili. Dalili za EVD zinaweza kuwa za ghafla na ni pamoja na: homa, uchovu, misuli, maumivu, maumivu ya kichwa, na koo. Hii inafuatiwa na kutapika, kuhara, upele, dalili za kuharibika kwa figo na ini, na wakati mwingine kutokwa na damu ndani na nje (kwa mfano kuvimba kwa ufizi, damu kwenye kinyesi). Matokeo ya kimaabara ni pamoja na kupungua kwa seli nyeupe za damu na idadi ya platelet na vimeng'enya vilivyoinuliwa vya ini. Inaweza kuwa vigumu kutofautisha kitabibu EVD na magonjwa mengine ya kuambukiza kama vile malaria, homa ya matumbo na uti wa mgongo. Vipimo vingi vya uchunguzi vimetengenezwa ili kuthibitisha uwepo wa virusi. Matibabu na kuzuia. Usaidizi wa utunzaji-kurudisha maji mwilini kwa maji ya kinywa au ya mishipa- na matibabu ya dalili maalum huboresha maisha. Matibabu mbalimbali yanayoweza kujumuisha bidhaa za damu, matibabu ya kinga na matibabu ya madawa ya kulevya kwa sasa yanatathminiwa. Katika mlipuko wa Ebola wa 2018-2020 nchini DRC, majaribio ya kwanza kabisa ya udhibiti wa dawa mbalimbali bila mpangilio yalifanyika ili kutahmini ufanisi na usalama wa dawa zinazotumika kutibu wagonjwa wa Ebola chini ya mfumo wa kimaadili ulioandaliwa kwa kushauriana na wataalamu katika eneo hilo na DRC. Kingamwili mbili za monoclonoal (inmazeb na Ebanga) ziliidhinishwa kwa ajili ya matibabu ya maambukizo ya virusi vya Ebola vya Zaire (Virusi vya Ebola) kwa watu wazima na watoto na Utawala wa Chakula na Dawa wa US mwishoni mwa mwaka 2020. Chanjo ya Ervebo imeonyeshwa kuwa na ufanisi katika kuwalinda watu kutokana na virusi vya Ebola vya Zaire, na inapendekezwa na Kundi la Wataalamu wa Ushauri wa Kimkakati wa Chanjo kama sehemu ya seti pana ya zana za kukabiliana na mlipuko wa Ebola. Mnamo Desemba 2020, chanjo hiyo iliidhinishwa na Mamlaka ya Chakula na Dawa nchini US na kupitishwa na mapema na WHO kwa matumizi ya watu wenye umri wa miaka 18 na zaidi (isipokuwa kwa wanawake wajawazito na wanaonyonyesha) kwa knga dhidi ya ugonjwa wa Ebola unaosababishwa na virusi vya Ebola vya Za√Øre. Mnamo Mei 2020, Shirika la Madawa la Ulaya lilipendekeza uidhinishaji wa uuzaji wa chanjo ya vipengele 2 iitwayo Zabdeno-na-Mvabea kwa watu wenye umri wa mwaka 1 na zaidi. Chanjo hiyo hutolewa kwa dozi 2:Zabdeno inasimamiwa kwanza na Mvabea inatolewa takriban wiki 8 baadaye kama kipimo cha pili. Kwa hivyo regimen hiyo ya kuzuia dozi 2 haifai kwa muitikio wa mlipuko ambapo ulinzi wa haraka ni muhimu.

Kòkòrò àrùn Ẹ̀bòlà Ìsọníṣókí: Kòkòrò àrùn Ẹ̀bòlà (EVD), tí a mọ̀ tẹ́lẹ̀ bí ibà ìsun-ẹ̀jẹ̀ , ó jẹ́ àìsàn tí ó lágbára , ìdùbùlẹ̀ àìsàn lóòrèkóòrè tí ó kan ènìyàn àti àwọn àkọ́bẹ̀rẹ̀ mìíràn. Kòkòrò náà ni a tàn káàkiri sí àwọn ènìyàn láti ara àwọn ẹranko ìgbẹ́ (gẹ́gẹ́ bíi àwọn àdán eléso, àwọn ẹran ẹlẹ́dẹ̀ àti àwọn àkọ́bẹ̀rẹ̀ tí kìí ṣe ènìyàn) àti lẹ́hìn náà wọn tan káàkiri nínú olùgbé ènìyàn nípasẹ̀ olùbásọ̀rọ̀ tààrà pẹ̀lú ẹ̀jẹ̀, àwọn àṣírí, àwọn ará tàbí àwọn omi ara mìíràn ti àwọn ènìyàn tí ó ní àkóràn,pẹ̀lú àwọn ààyè, àti àwọn ohun èlò (fún àpẹẹrẹ ibùsùn, aṣọ) ti dàpọ̀ mọ́ àwọn omi wọ̀nyí. Òṣùwọ̀n ikú ọ̀ràn EVD àpapọ̀ àyíká wá ní 50%. Àwọn òṣùwọ̀n ikú ọ̀ràn ti yàtọ̀ láti 25% sí 90% ní àwọn ìbẹ́sílẹ̀ tí ó kọjá. Àwọn ìbẹ́sílẹ̀ EVD àkọ́kọ́ wáyé ní àwọn abúlé jíjìn ní Ààrin-gbùngbùn Afíríkà, nítòsí àwọn ilẹ̀ olóoru. Ìbẹ́sílẹ̀ 2014–2016 ní Ìwọ-oòrùn Áfíríkà jẹ́ ìbẹ́sílẹ̀ Ebola tí ó tóbi jùlọ àti ẹ̀ka jùlọ láti ìgbà tí a ti rí àrùn náà fún ìgbà àkọ́kọ́ ní ọdún 1976. Àwọn ọ̀ràn díẹ̀ síi àti ikú wà ní ìbẹ́sílẹ̀, àrùn yìí ju gbogbo àwọn mìíràn ní àpapọ̀. Ó tún tàn láàrin àwọn orilẹ-èdè, bẹ̀rẹ̀ ni Guinea lẹ́hìn náà gbígbé kọjá àwọn ààlà ilẹ̀ sí Sierra Leone àti Liberia. A rò pé àwọn àdán eléso ti ìdílé Pteropodidae jẹ́ àwọn olùgbé àrùn Ẹ̀bólà àdáyébá. Àwọn àmì àìsàn: Akoko abẹ́-àbò, ìyẹn ni, àárín àkókò láti ìkọlù pẹ̀lú àrùn sí ìbẹ̀rẹ̀ àwọn àmì àìsàn, jẹ́ láti ọjọ́ 2 sí 21. Ènìyàn tí ó ní Ẹ̀bólà kò lè tan àrùn náà títí tí wọn yóò fi ní àwọn àmì àìsàn. Àwọn àmì àìsàn EVD lè jẹ́ lójijì àti pẹ̀lú: ibà, rírẹ̀ láti inú, iṣan, ìrora, orífífọ́, àti ọgbẹ́ ọ̀fun. Èyí ni àtẹ̀le nípasẹ̀ èébì, ìgbẹ́ gbuuru, ara sísú , àwọn àmì àìsàn kídìrín tó ti bàjẹ́ àti iṣẹ́ ẹ̀dọ̀, nígbà mìíràn pẹ̀lú, àwọn ẹjẹ inu àti ìta (fún àpẹẹrẹ tí ń jáde láti inú gọ́ọ́mù, ẹ̀jẹ̀ nínú ìgbẹ́). Àwọn àwárí yàrá ìwádìí pẹ̀lú hóró ẹ̀jẹ̀ funfun kékeré àti àwọn ìṣirò hóró amẹ́jẹ̀dí àti àwọn ẹ́ńsàìmù ẹ̀dọ̀ tí ó ga. Ó lè nira láti ṣe ìyàtọ̀ EVD ní ilé-ìwòsàn láti ara àwọn àrùn àjàkálẹ̀-àrùn mìíràn bíi ibà, ibà jẹ̀funjẹ̀fun ati yírùnyírùn. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìdánwò ìwádìí ti ní ìdàgbàsókè láti jẹ́rì sí wíwà kòkòrò náà. Ìtọ́jú àti ìdènà Ìtọ́jú àtìlẹyìn - ìsọdọ̀tun pẹ̀lú àwọn omi ẹnu tàbí iṣan - àti ìtọ́jú àwọn àmì àìsàn kan pàtó ṣe ìlọsíwájú ìwàláàyè. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìtọ́jú tí ó pọ̀jù pẹ̀lú àwọn nǹkan ẹ̀jẹ̀, àwọn ìtọ́jú àjẹsára àti àwọn ìtọ́jú oògùn ni wọ́n ń ṣe àyẹ̀wò rẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́. Nínú ìbẹ́sílẹ̀ Ẹ̀bólà 2018-2020 ní DRC, ìdánwò ìṣàkóso àìlétò oògùn-ọ̀pọ̀lọpọ́ àkọ́kọ́-láíláí ni a ṣe láti ṣe ìṣirò ìmúnádóko àti àìléwu àwọn oògùn tí a lò nínú ìtọ́jú àwọn aláìsàn Ẹ̀bólà lábẹ́ ìlànà iṣẹ́ tí a dá sílẹ̀ ní ìjùmọ̀sọ̀rọ̀ pẹ̀lú àwọn amòye ní ààyè náà àti DRC. Àwọn Àkàndá Sójà ara méjì (Inmazeb ati Ebanga) ni a fọwọ́si fún ìtọ́jú ti ìkọlù kòkòrò Ẹ̀bólà Zaire (kòkòrò Ẹ̀bólà) nínú àwọn àgbàlagbà àti àwọn ọmọdé nípasẹ̀ Ilé-iṣẹ́ Oúnjẹ àti Oògùn Amẹ́ríkà ní ìparí ọdún 2020. Àjẹsára Ervebo ti hàn pé ó múnádokò ní ààbò àwọn ènìyàn láti ẹ̀ya kòkòrò Ẹ̀bólà Zaire, àti pé ó jẹ́ ìṣẹ́dúró nípasẹ̀ Ẹgbẹ́ Àwọn Akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ Elétò ìmọ̀ràn lórí Àjẹsára gẹ́gẹ́bí apá kan eto gbòòrò ti àwọn irinṣẹ́ ìdáhùn ìbẹ́sílẹ̀ Ẹ̀bólà. Ní Oṣù Kejì ọdún 2020, àjẹsára náà jẹ́ ìfọwọ̀sí nípasẹ̀ Ilé-iṣẹ́ Oúnjẹ àti Oògùn Amẹ́ríkà àti pé WHO ti jẹ́ òṣìṣẹ́ tẹ́lẹ̀ fún lílo nínú àwọn ẹni-kọ̀ọ́kan tí ọjọ́-orí ọdún 18 àti àgbàlagbà (àyàfi fún aboyún àti àwọn obìnrin tí ń fún ọmọ lọ́mú) fún ààbò sí kòkòrò àrùn Ẹ̀bólà tí ó ṣẹlẹ̀ nípasẹ̀ kòkòrò Ẹ̀bólà Zaïre. Ní Oṣù Kàrún ọdún 2020, Ilé-iṣẹ́ Oògùn Yúróòpù ṣèdúró fífún àṣẹ ìtajà fún àjẹsára páàti 2 kan tí a pè ní Zabdeno-àti-Mvabea fún àwọn ẹni-kọ̀ọ̀kan fún ọdun 1 àti jù bẹ́ẹ̀ lọ. Àjẹsára náà jẹ́ èyí tí wọ́n fi jíṣẹ́ ní àwọn ìwọ̀n 2: Zabdeno ni a ṣàkóso ni àkọ́kọ́ àti pé wọ́n fún Mvabea ni ìsúnmọ́ ọ̀sẹ̀ 8 lẹ́hìn náà gẹ́gẹ́ bí ìwọǹ lílo kejì. Ìlànà ìwọǹ lílo oògùn ìdènà àrùn 2 yìí kò dára fún èsì ìbẹ́sílẹ̀ níbití ààbò lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀ jẹ́ pàtàkì.

Isifo segciwane le-Ebola Uhlolojikelele: Isifo segciwane le-Ebola (EVD), esasibizwa ngokuthi yi-Ebola haemorrhagic fever, siyisifo esibucayi, ngokuvamile esibulalayo esithinta abantu kanye nezinye izilwane ezincelisayo (primates). Le vayirasi idluliselwa kubantu isuka ezilwaneni zasendle (njengamalulwane abizwa ngama-fruit bats, izingungumbane kanye ezilwane ezincelisayo) bese lisabalala ebantwini ngokuthintana ngokuqondile negazi, uketshezi oluphuma emzimbeni, izitho zomzimba noma olunye uketshezi lomzimba lwabantu abathelelekile, kanye nezindawo ezingaphezulu kanye nezinto (isib. izinto zokulala, izingubo zokugqoka) ezinukubezwe yilolu ketshezi. Isilinganiso esivamile seziguli ezishona ngenxa ye-EVD singaba ngu-50%. Izinga lokushona kwabantu liye lahluka likusuka ku-25% ukuya ku-90% ekuqubukeni kwesifo okwedlule. Ukuqubuka kokuqala kwe-EVD kwenzeka emizini ekude namadolobha Maphakathi ne-Afrika, eduze namahlathi asezindaweni ezishisayo okuna kuwo imvula. Ukuqubuka kwesifo kuka-2014 ukuya ku-2016 eNtshonalanga ne-Afrika kwakuwukuqubuka kwe-Ebola okukhulu futhi okuyinkimbinkimbi kakhulu selokhu kwatholakala le vayirasi okokuqala ngo-1976. Bekunezigameko eziningi nokushona kulokhu kuqubuka kwesifo kunako konke okunye sekuhlangene. Sabhebhethekela futhi naphakathi kwamazwe, ukuqala eGuinea sase siwela imingcele yezwe siya eSierra Leone kanye naseLiberia. Kucatshangwa ukuthi amalulwane abizwa ngokuthi ama-fruit bat omndeni we-Pteropodidae asingatha ngokwemvelo ivayirasi ye-Ebola. Izimpawu: Isikhathi sokufukamela, okungukuthi, isikhathi kusukela ekuthelelekeni ngevayirasi ukuya ekuqaleni kwezimpawu, sisukela ezinsukwini ezi-2 ukuya kwezingama-21. Umuntu otheleleke nge-Ebola akakwazi ukusabalalisa lesi sifo kuze kube yilapho eba khona nezimpawu. Izimpawu ze-EVD zingenzeka kungazelelwe futhi zihlanganisa: imfiva, ukukhathala ngokweqile, ubuhlungu bemisipha, ukuphathwa ikhanda, kanye nomphimbo obuhlungu. Lokhu kulandelwa ukuphalaza, isifo sohudo, ukuqubuka komzimba, izimpawu zokungasebenzi kahle kwezinso kanye nesibindi, futhi kwezinye izimo ukopha ngaphakathi kanye nangaphandle komzimba (isib. ukopha okuvela ezinsinini, amakaka anegazi). Okutholakele elabhorethri kuhlanganisa ukuba nenani eliphansi amangqamuzana egazi amhlophe kanye nama-platelet kanye nama-enzyme aphakeme esibindi. Kungaba nzima ukuhlukanisa i-EVD ngokwezokwelapha kwezinye izifo ezithathelanayo ezifana nomalaleveva, i-typhoid fever kanye ne-meningitis. Kusungulwe ukuhlola kokuhlonza isifo okuhlukene ukuze kuqinisekiswe ukuba khona kwevayirasi. Ukwelashwa kanye nokuvimbela Ukunakekelwa okusizayo - okuphuzwayo okubuyisa amanzi emzimbeninoma okufakwa emithanjeni yegazi - kanye nokwelashwa kwezimpawu ezithile kwenza ngcono ukusinda. Kusahlolwa okwamanje ukwelashwa okuhlukene okuhlanganisa imikhiqizo yegazi, ukwelashwa kwamasosha omzimba kanye nokwelashwa ngemithi. Ekuqubukeni kwe-Ebola ngo-2018 ukuya ku-2020 eDRC, kwenziwa ucwaningo lokuqala lokulawula imithi eminingi ngokungahleliwe ukuze kuhlolwe ukusebenza ngendlela efanele kanye nokuphepha kwemithi esetshenziswa ekwelapheni iziguli ezine-Ebola ngaphansi kohlaka lokuziphatha olwenziwe ngokubonisana nongoti emkhakheni kanye neDRC. Izivikeli mzimba ezimbili ze-monoclonal (i-Inmazeb ne-Ebanga) zagunyazelwa ukwelaphai isifo se-Zaire ebolavirus (Ebolavirus) kubantu abadala kanye nasezinganeni yi-US Food and Drug Administration ngasekupheleni kuka-2020. Umgomo we-Ervebo ukhombise ukuthi usebenza ngendlela efanele ekuvikeleni abantu ohlotsheni lwe-Zaire ebolavirus, futhi unconywa yi-Strategic Advisory Group of Experts on Immunization njengengxenye yamathuluzi okusabela ekuqubukeni kwe-Ebola. NgoZibandlela 2020, umgomo wagunyazwa yi-US Food and Drug Administration futhi wafanela ukusetshenziswa yiWHO kubantu abaneminyaka yobudala eyi-18 nangaphezulu (ngaphandle kwabesifazane abakhulelwe kanye nabancelisayo) ukuze kuvikelwe isifo sevayirasi ye-Ebola esibangelwa yi-Zaïre Ebola virus. NgoNhlaba 2020, i-European Medicines Agency yancoma ukunikeza ukugunyazwa kokuthengiswa komgomo onezingxenye ezi-2 obizwa ngokuthi iZabdeno-and-Mvabea kubantu abanonyaka wobudala o-1 kanye nangaphezulu. Umgomo unikezwa ngemithamo emi-2: iZabdeno inikezwa kuqala bese i-Mvabea inikezwa cishe emasontweni ayi-8 kamuva njengomthamo wesibili. Ngakho-ke lolu hlelo lwe-prophylactic 2-dose alulungele ukusabela ekuqubukeni kwesifo lapho kudingeka khona ukuvikeleka ngaleso sikhathi.

ኢቺኖኮኮሲስ (Echinococcus) ማጠቃሊያ፡- ኢቺኖኮኮሲስ በሰው ልጆች ውስጥ በሁለት ዋና ዋና ዓይነቶች የሚከሰት ጥገኛ በሽታ ነው፡- ሳይስቲክ ኢቺኖኮከስ (እንዲሁም ሃይዳቲዶሲስ በመባልም የሚይታወቅ) በቴፕዎርም ኢቺኖኮኮሲስ ግራኑሎሱስ አማካኝነት እና አልቪዮላር ኢቺኖኮኮስ ደግሞ በኢቺኖኮኮሲስ መልቲኦክላሪስ በሚባል ፓራሳይት ይከሰታል፡፡ ውሾች፣ ቀበሮዎች እና ሌሎች ሥጋ ተመጋቢ እንስሳት የአዋቂዎቹን ትሎች በሆዳቸው ውስጥ ይይዛሉ እንዲሁም የፓራሳይት እንቁላሎቹን በመርዛቸው ውስጥ ያስወጣሉ። እንቁላሎቹ በሰዎች ውስጥ ከገቡ በተለያዩ የአካል ክፍሎች በተለይም በጉበት እና በሳንባዎች ውስጥ ወደ እጭነት ያድጋሉ፡፡ ሳይስቲክ እና አልቪዮላር ኢቺኖኮኮሲስ ምንም አይነት ምልክት በማይታይባቸው የመራቢያ ጊዜያት ተለይተው ይታወቃሉ፤ ይህም ጥገኛ እጮች እስኪያድጉ እና ምልክቶችን እስኪያሳዩ ድረስ ለብዙ ዓመታት ሊቆዩ ይችላሉ፡፡ ሁለቱም በሽታዎች ከባድ ሕመም እና ሞት ሊያስከትሉ ይችላሉ፡፡ ምልክቶች፡- ሳይስቲክ ኢቺኖኮኮሲስ ምንም ምልክት በማይታይበት የመታቀፊያ ጊዜ ተለይቶ የሚታወቅ ሲሆን ይህም ጥገኛ ተውሳክ እስኪፈጠር እና ክሊኒካዊ ምልክቶችን እስኪያስነሳ ድረስ ለብዙ አመታት ሊቆይ ይችላል ይህም እንደ የቋጠሩ ቦታ እና መጠን እና በአካባቢው ሕብረ ሕዋሳት ላይ በሚኖረው ጫና ይወሰናል. በሳይስቲክ ኢቺኖኮኮሲስ ውስጥ የጥገኛ እጭ ደረጃዎች እንደ አንድ ወይም ከዚያ በላይ የቋጠሩ በዋነኛነት በጉበት እና ሳንባዎች ውስጥ የሚያድጉ ሲሆን በአጥንት፣ ኩላሊት፣ ጣፍያ፣ ጡንቻዎች፣ ማዕከላዊ የነርቭ ሥርዓት እና አይኖች ባሉ ደግሞ ባነሰ መልኩ የሚያድጉ ናቸው፡፡ ብዙውን ጊዜ የሳንባ ነቀርሳዎች ጉበት ውስጥ ሲገቡ እንደ የሆድ ህመም፣ ማቅለሽለሽ እና ማስታወክ ይከሰታሉ። ሳንባው በበሽታ ሲጠቃ እንደ ሥር የሰደደ ሳል፣ የደረት ሕመም እና የትንፋሽ እጥረት ያሉትን የበሽታ ምልክቶች ይታያሉ፡፡ አልቮላር ኢቺኖኮኮሲስ ከ5-15 ዓመታት ባለው ጊዜ ውስጥ ምንም አይነት ምልክት በማይታይበት የመራቢያ ጊዜ ያለው ሲሆን በጉበት ውስጥ የሚገኘውን የመጀመሪያ ደረጃ ዕጢ መሰል ጉዳትን ቀስ በቀስ በማደግ ይታወቃል፡፡ በሽታው በደም እና በህመም መከላኪያ (ሊንፋቲክ) ሲስተም ከተሰራጨ በኋላ ቁስሎች እንደ ጣፊያ፣ ሳንባ እና አንጎል ያሉ ሌሎች የአካል ክፍሎችን ሊከሰቱ ይችላሉ፡፡ የበሽታ ምልክቶች የክብደት መቀነስ፣ የሆድ ህመም መሰማት፣ አጠቃላይ የአካል ህመም እና የጉበት በሽታ ምልክቶችን ያካትታሉ። ህክምና ካልተደረገለት አልቮላር ኢቺኖኮኮከሲስ ቀስ በቀስ ለሞት የሚዳርግ በሽታ ነው፡፡ ሕክምና፡- ሁለቱም ሳይስቲክ ኢቺኖኮኮከሲስ እና አልቮላር ኢቺኖኮኮከሲስ አንዳንዴም ሰፊ ቀዶ ጥገና እና/ወይም ረጅም የመድኃኒት ሕክምና የሚያስፈልጋው ለማከሙ ውድ እና ውስብስብ ሊሆኑ ይችላሉ፡፡ የሚሰጠው ሕክምና በአልትራሳውንድ የከረጢት ምስሎች ላይ በመመርኮዝ መወሰን አለበት፡፡ ሕክምናዎች በ PAIR (መቅደድ፣ ማውጣት፣ መውጋት፣ በድጋሚ ፈሳሽ ማውጣት) ዘዴ አማካኝነት ቀዶ ጥገና፣ ፀረ-ተላላፊ መድሐኒቶዎች ወይም በቀላሉ በመመልከት እና በመጠባበቅ ላይ የጉበት በሽታውን ማከም ሊያካትቱ ይችላሉ፡፡ የሰው የቋጠረ ኢቺኖኮኮከሲስ እንደ አልትራሳውንድ ወይም የኮምፒዩተር ቲሞግራፊ በመሳሰሉ የምስል መሳሪያዎች በምርመራ የሚታወቅ ሲሆን የላብራቶሪ ማረጋገጫው በበሽታ መከላከል አቅም ምርመራዎች ላይ የተመሰረተ ነው። የአልቮላር ኢቺኖኮኮከሲስ ምርመራ በሕክምና ግኝቶች እና የወረርሽኝ መረጃዎች፣ የምስል ቴክኒክ፣ ሂስቶፓቶሎጂ እና/ወይም በኑክሊክ አሲድ መለየት እና በበሽታ መከላከል አቅም ላይ የተመሰረተ ነው፡፡ አስቀድሞ ምርመራ ማድረግ እና የእጢ መሰል ቀዶ ጥገና እና ፀረ-ተሃዋሲያን የመከላኪያ መድሀኒት መደረጉን ተከትሎ ዋና ዋና ነገሮች ሆነው ይቆያሉ፡፡ ቁስሉ የተገደበ ከሆነ የእጢ መሰል ቀዶ ጥገና ማድረግ ይፈውሳል፡፡ በሚያሳዝን ሁኔታ በብዙ ታካሚዎች ውስጥ በሽታው በከፍተኛ ደረጃ ላይ የተገኘ ሲሆን ያለ ፀረ-ተባይ ህክምና የተወሰደ ወይም ህክምናው ያልተሟላ ከሆነ የማስታገሻ ቀዶ ጥገናው እንዲያገርሽ ሊያደርገው ይችላል፡፡

Echinococcosis Overview: Echinococcosis is a parasitic disease that occurs in two main forms in humans: cystic echinococcosis (also known as hydatidosis) and alveolar echinococcosis, caused by the tapeworms Echinococcus granulosus and Echinococcus multilocularis, respectively. Dogs, foxes and other carnivores harbour the adult worms in their intestine and evacuate the parasite eggs in their faeces. If the eggs are ingested by humans, they develop into larvae in several organs, mainly the liver and lungs. Both cystic and alveolar echinococcosis are characterized by asymptomatic incubation periods that can last many years until the parasite larvae evolve and trigger clinical signs. Both diseases can cause serious morbidity and death. Symptoms: Cystic echinococcosis is characterized by an asymptomatic incubation period that can last many years until the parasite cysts evolve and trigger clinical signs, depending on the location and size of the cysts and the pressure exerted on the surrounding tissues. In cystic echinococcosis, the larval stages of the parasite develop as one or more cysts mainly in the liver and lungs, and less frequently in the bones, kidneys, spleen, muscles, central nervous system and eyes. Abdominal pain, nausea and vomiting commonly occur when cysts invade the liver. If the lung is affected, clinical signs include chronic cough, chest pain and shortness of breath. Alveolar echinococcosis is characterized by an asymptomatic incubation period of 5–15 years and the slow development of a primary tumour-like lesion which is usually located in the liver. Lesions may also involve other organs such as the spleen, lungs and brain following dissemination of the parasite via the blood and lymphatic system. Clinical signs include weight loss, abdominal pain, general malaise and signs of hepatic failure. If left untreated, alveolar echinococcosis is progressive and fatal. Treatment: Both cystic echinococcosis and alveolar echinococcosis can be expensive and complicated to treat, sometimes requiring extensive surgery and/or prolonged drug therapy. The treatment used should be decided based on results from ultrasound images of the cyst. Treatments can include percutaneous treatment of the hydatid cysts with the PAIR (Puncture, Aspiration, Injection, Re-aspiration) technique, surgery, anti-infective drug treatments or simply watching and waiting. Human cystic echinococcosis is diagnosed with imaging tools such as ultrasound or computed tomography, and its laboratory confirmation relies on serological tests. Diagnosis of alveolar echinococcosis is based on clinical findings and epidemiological data, imaging techniques, histopathology and/or nucleic acid detection, and serology. Early diagnosis and radical (tumour-like) surgery followed by anti-infective prophylaxis remain the key elements. If the lesion is confined, radical surgery offers cure. Unfortunately, in many patients the disease is diagnosed at an advanced stage, and palliative surgery, if carried out without or with incomplete anti-parasitic treatment, frequently results in relapses.

Cutar Ƙurajen hanta da huhu Ecinkosi Gamsashshen n bayani: Cutar Ecinkosi cuta ce mai rayuwa akan wani da take faruwa a siffofi guda biyu a jikin mutane: cutar Ecinkosi ta tsutsar ciki (wacce kuma a ka santa da 'hydatidosis) da cutar Ecinkosi ta tsutsar hanta da huhu, wacce tsutsotsin jikin mutum ke haddasa na dangin Ecinkosi (granulosus) da Ecinkosis (multilocularis), kamar yadda suka zo a baya. Karnuka da dila da wasu dabbobi masu cin nama suna ajiye manyan tsutsotsi a cikin hanjin cikin su sannan sai su fitar da ƙwaiƙwayen tsutsotsin ta kashin su. Idan mutane suka hadiye ƙwaiƙwayen, sai su zama 'yar ƙaramar tsutsa a cikin yawancin ɓangarorin jikin mutum, yawanci a cikin hanta da huhu. Duka biyu cutukan Ecinoksis na hanji da hanta da huhu ba su da ɗabi'ar bayyana alamun cutukan daga lokacin kamuwa, inda cutukan za su iya kawai tsawon shekaru har zuwa lokacin da 'yar tsutsar za ta girma sannan ta nuna alamu. Duka cutukan guda biyu za su iya janyo tsananin cutar da mutuwa. Alamomi: cutar Ecinkosi ta hanji tana da ɗabi'ar ƙin nuna alamar cutar daga lokacin kamuwa da cutar wanda zai kai tsawon shekaru da yawa har zuwa lokacin da tsutsotsin za su fara girma da bayyana alamu, ya danganta da guri da girman tsutsotsin da takurar da aka yi wa kewayen ƙwayoyin halittar gurin. A cutar Ecinoksis ta hanji, matakan tsutsar na girma a matsayin guda ɗaya ko fiye da haka yawanci a cikin hanta da hunhu, sannan kuma ba koyaushe ba ne ake samu a ƙasusuwa da ƙoda da wata tsoka a ciki da a tsarin jijìyoyin da ƙwaƙwalwa da kuma idanu. Ciwon ciki da tashin zuciya da kuma amai yawanci su suke faruwa yayin da tsutsotsin suka durfafi hanta. Idan huhu ya shafu da cutar, alamun yin magani irin su tari mai naci, ciwon ƙirji da kuma ƙarancin numfashi. Cutar Ecinokis ta hanta da huhu tana da ɗabi'ar ƙin nuna alamun cutar daga lokacin kamuwa da cutar zuwa shekaru 15 da kuma girma a hankali na wasu ƙwayoyin halitta da suka lalace da yawanci ta ke a hanta. Lalacewar wasu ɓangarorin jiki zai iya haɗawa da wasu ɓangarorin jiki irin su cutar tsutsar ciki da hunhu da kuma ƙwaƙwalwa bayan yaɗuwar tsutsar ta hanyar jini da kuma tsarin ruwan jini. Alamun fara ganowa don yin maganin cutar ya haɗa da rashin nauyi da ciwon ciki da jin ciwo gaba ɗaya ba tare da gano matsalar ba da kuma alamun ciwon hanta. Idan ba ai magani ba, cutar Ecinokis ta hanta ta hanyar zata ta cigaba da girma kuma ta haddasa mutuwa. Magani: Duka biyun cutukan Ecinokis na hanji ciki da na hanta da huhu suna da tsada da wahalar sha'ani a wajen yin maganin su, inda wani lokaci take buƙatar babbar tiyata ko kuma shan maganin mai tsawon lokaci. Za a yanke irin maganin da za a yi bisa la'akari da sakamakon hoton binciken da ya nuna abin da ke cikin mutum na marurun. Yin magani zai iya haɗawa da ɓulawa da tatse ƙurajen da allura da tiyata da ba da magunguna ko kuma sa ido a kan ciwon ba tare da wani magani ba. Ana iya gano cutar ƙurajen hanta da huhu a jikin mutane ta hanyar amfani da hasko hoton ciwon ko duba hoton ciwon ta na'aura mai ƙwaƙwalwa sannan ana tabbatar da ciwon ta hanyar gwajin jini. Ana gano cutar baibayewar ƙuraje a hanta da wasu ɓangarorin jiki wato (alveolar echinococcosis) masu haddasa kumburi ta hanyar nazarin alamun cutar da bayanan annoba da hasko hoton ciwon da ƙwayoyin halitta da gwajin jini. Gano cutar da wuri da tiyatar cire marurun gaba ɗaya, da kuma bada maganin kariya, suna da matuƙar muhimmanci wajen yin magani. Idan aka iyakance girman marurun, tayita za ta iya warkar da ciwon. Sai dai abin takaici, a yawancin masu ɗauke da cutar ana gano cutar ne a makare, sannan tiyatar da ake yi don rage tasirin cutar kuma bata warkarwa, idan aka ƙi yin ko aka yi maganin tsutsar sama-sama, yawanci na sa cutar ta dawo.

Echinococcosis Muhtsari: Echinokokosisi ni ugonjwa wa vimelea ambao hutokea kwa aina mbili kuu kwa wanadamu: echinokokosisi sistiki (pia inajulikana kama hydatidosis) na echinokokosisi ya tundu ya mapafu, inayosababishwa na minyoo ya Echinokokosisi sistiki granulosus na Echinococcus multilocularis, kwa mtiririko huo. Mbwa, mweha na wanyama wengine walao nyama huhifadhi minyoo waliokomaa kwenye utumbo na kutoa mayai ya vimelea kwenye kinyesi chao. Ikiwa mayai yatamezwa na wanadamu, yanakua mabuu katika viungo kadhaa, haswa ini na mapafu. Echinokokosisi sistiki na ya tundu ya mapafu zina sifa ya vipindi vya utotozi visivyo na dalili ambavyo vinaweza kudumu miaka mingi hadi mabuu ya vimelea yanabadilika na kusababisha dalili za kiafya. Magonjwa yote mawili yanaweza kusababisha magonjwa makubwa na kifo. Dalili: Echinokokosisi sistiki ina sifa ya kipindi cha utotozi kisicho na dalili ambacho kinaweza kudumu kwa miaka mingi hadi cyst ya vimelea igeuke na kusababisha dalili za kiafya, kulingana na eneo na ukubwa wa cyst na shinikizo lililowekwa kwenye tishu zinazozunguka. Katika echinokokosisi sistiki, hatua za mabuu za vimelea hukua kama uvimbe mmoja au zaidi hasa kwenye ini na mapafu, na mara chache sana kweny mifupa, figo, wengu, misuli, mfumo mkuu wa neva na macho. Maumivu yasiyo ya kawaida, kichefuchefu na kutapika mara nyingi hutokea wakati uvimbe huvamia ini. Ikiwa mapafu yataathiriwa, dalili za kiafya ni pamoja na kikohozi cha muda mrefu, maumivu ya kifua na upungufu wa kupumua. Echinokokosisi ya tundu ya mapafu ina sifa ya muda wa utotozi usio na dalili wa miaka 5–15 na maendelo ya polepole ya kidonda cha msingi kama uvimbe ambao kwa kawaida uko kwenye ini. Vidonda vinaweza pia kuhusisha viungo vingine kama vile wengu, mapafu na ubongo kufuatia kuenea kwa vimelea kupitia damu na mfumo wa limfu. Dalili za kiafya ni pamoja na kupoteza uzito, maumivu ya tumbo, malaise ya jumla na dalili za kushindwa kwa ini. Ikiwa haijatibiwa, echinokokosisi ya tundu ya mapafu inakua na inaweza kusababisha kifo. Tiba: Echinokokosisi sistiki na echinokokosisi ya tundu ya mapafu zinaweza kuwa ghali ni ngumu kutibu, wakati mwingine kuhitaji upasuaji wa kina na/au matibabu ya muda mrefu ya dawa. Tiba inayotumiwa inapaswa kuamuliwa kulingana na matokeo kutoka kweny picha za mionzi ya uvimbe. Matibabu yanaweza kujumuisha matibabu ya uvimve kwenye ngozi kwa kutumia mbinu za PAIR (Kuchomwa, Kuvuta pumzi, Kudunga, Kuvuta pumzi tena), upasuaji, matibabu ya dawa za kuzuia maambukizo au kutazama tu na kusubiri. Ugonjwa wa Echinokokosisi sistiki wa mwanadamu hugunduliwa na zana za kupiga picha kama vile picha ya mionzi au tomografia ya kompyuta, na uthibitisho wake wa kimaabara unategemea vipimo vya serelojia. Utambuzi wa echinokokosisi ya tundu la mapafu unatokana na matokeo ya kliniki na data ya epidemiolojia, mbinu za kupiga picha, histopatholojia na /au ugunduzi wa asidi ya nukleiki, na serolojia. Utambuzi wa mapema na upasuaji mkubwa (kama uvimbe) ikifuatiwa na kinga dhidi ya maambukizo hubakia kuwa vipengele muhimu. Ikiwa kidonda kimefunikwa, upasuaji mkubwa hutibu. Kwa bahati mbaya, kwa wagonjwa wengi ugonjwa huo hugunduliwa katika hatua ya juu, na upasuaji wa kupunguza, ikiwa unafanywa bila au kwa tiba isiyokamilika ya kupambana na vimelea, mara nyingi husababisha kurudi tena.

Àrùn Echinococcosis Ìsọníṣókí: Echinococcosis jẹ́ àrùn àfòmọ́ tí ó wáyé ní àwọn fọ́ọ̀mù àkọ́kọ́ méjì nínú ènìyàn: cystic echinococcosis (ti a tun mọ ni hydatidosis) ati Àpò ẹ̀dọ̀fóró echinococcosis, tí ó ṣẹlẹ̀ nipasẹ kọ̀lọ̀kọ̀lọ̀ arìn nínú ara Echinococcus granulosus àti Echinococcus multilocularis, lẹ́sẹsẹ. Àwọn ajá, kọ̀lọ̀kọ̀lọ̀ àti àwọn ẹran-ara mìíràn gbé àwọn kòkòrò àgbàlagbà sínú ìfun wọn ti wọn sì kó àwọn ẹyin àfòmọ́ kúrò nínú ìfun wọn. Ti ènìyàn bá jẹ ẹyin náà, wọn yóò di ìdin sínú oríkeríke ara, pàápàá jù lọ, ẹ̀dọ̀ àti ẹ̀dọ̀fóró. Àwọn méjèèjì, cystic àti àpò ẹ̀dọ̀fóró echinococcosis jẹ́ ìjúwe nípasẹ̀ àwọn àkókò ìdáwọ́lé àìsàn aláìlámi tí ó lè ṣiṣẹ́ ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọdún títí tí ìdin àfòmọ́ yóò dàgbàsókè àti fa àwọn àmì ìwòsàn. Àwọn àrùn méjèèjì lè fa àrùn ńlá àti ikú. Àwọn àmì àìsàn: Cystic echinococcosis jẹ́ ìjúwe nípasẹ̀ àkókò ìdáwọ́lé àìsàn aláìlámi tí ó lè ṣiṣẹ́ ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọdún títí tí àwọn àfòmọ́ cysts yóò dàgbàsókè àti pé yóò fa àwọn àmì ìwòsàn, dá lórí ipò àti ìwọǹ àwọn cysts àti títẹ̀ tí ó ṣiṣẹ́ lórí àwọn àgbègbè ìmọ́lára. Nínú rírẹ echinococcosis, àwọn ipele ìdin tí àfòmọ́ náà dàgbàsókè bí ọkan tàbí díẹ̀ sii ní pàtàkì nínú ẹdọ ati ẹ̀dọ̀fóró, àti wí pè, wọ́n a máa kéré si nígbàgbogbo nínú àwọn egungun, àwọn kídìnrín, ọlọ inú , àwọn iṣan, gbùngbùn ìṣàkóso ara àti àwọn ojú. Ìrora inú, rírù àti èébì máa ń wáyé nígbàtí àwọn cysts bá gbógun ti ẹ̀dọ̀. Tí ẹ̀dọ̀fóró bá nípa, àwọn àmì ìwòsàn pẹ̀lú ikọ́aláìdúró, ìrora àyà àti kúkúrú eemi. Àpò ẹ̀dọ̀fóró echinococcosis jẹ́ ìjúwe nípasẹ̀ àkókò ìdáwọ́lé àìsàn aláìlámì ti ọdún 5–15 àti ìdàgbàsókè tí ó lọ́ra tí ọgbẹ́ túmọ̀ àkọ́kọ́ tí ó wà nínú ẹẹ̀dọ̀ nígbà gbogbo. Àwọn ọgbẹ́ lè tún kan àwọn ara mìíràn gẹ́gẹ́bí Ọlọ inú, ẹ̀dọ̀fóró àti ọpọlọ lẹ́yìn ìtànkálẹ̀ àfòmọ́ nípasẹ̀ ẹ̀jẹ̀ àti ètò omi ara. Àwọn àmì ìwòsàn pẹ̀lú rírú, ẹ̀dùn inu, àìlera gbogbogbò àti àwọn àmì ti ìkùnà ẹ̀dọ̀. Tí a bá fiílẹ̀ láìtọ́ju, àpò ẹ̀dọ̀fóró echinococcosis yóò tẹ̀síwájú pẹ̀lú èyí tó lágbára. tọ́jú: Méjèèjì cystic echinococcosis àti àpò ẹ̀dọ̀fóró echinococcosis lè gbówólórí àti ìdíjú láti tọ́jú, nígbàmíràn yóò nílò iṣẹ́ abẹ ńlá àti /tàbí ìtọ́jú oògùn ọlọ́jọ́ pípẹ́. Ìtọ́jú tí a lò gbọ́dọ̀ jẹ ìpinnu láti ara àbájáde awọn aworan ọ̀lútíràsáńdi ti ẹ̀rẹ. Àwọn ìtọ́jú le pẹ̀lú ìtọ́jú tí ó gba ara kọjá tí awọn cysts hydatid pẹ̀lú PAIR (Puncture, Aspiration, Injection, Re-aspiration) ìlànà, iṣẹ́ abẹ, àwọn ìtọ́jú oògùn egbògi-àrùn tàbí wíwò nírọ̀rùn àti ìdádúró. Echinococcosis cystic eniyan jẹ òní àyẹ̀wò pẹ̀lú àwọn irinṣẹ́ àwòrán bíi olutirasandi tàbí èrò ayàwòrán ara tí a ṣe ìṣirò, àti ìjẹ́rìí sí yàrá ìwádìí rẹ tó dá lórí àwọn ìdánwò àyẹ̀wò ẹ̀jẹ̀. Àyẹ̀wò ti àpò ẹ̀dọ̀fóró echinococcosis dá lórí àwọn àwárí ile-iwosan àti dátà àjàkálẹ̀-àrùn, àwọn ìlànà àwòrán, ayewo ìmọ́lára àti /tàbí wíwá èròjà inú kòkòrò hóró, àti àyẹ̀wò ẹ̀jẹ̀. Ṣíṣàyẹ̀wò ní kùtùkùtù àti iṣẹ́ abẹ nípa ìpilẹ̀ṣẹ̀ (bíi túmọ̀) tí ó tẹ̀le pẹ̀lú ìdènà egbògi-àrùn jẹ́ àwọn èròjà pàtàkì. Tí ọgbẹ́ náà bá wà ńí ìhámọ́, iṣẹ́ abẹ nípa ìpilẹ̀ṣẹ̀ ń fún ni àrọ́wọ́to. Ó ṣeni láàánú, ni ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn aláìsàn á ṣe àyẹ̀wò àrùn náà ni ìpele tó ti ní ìlọsíwájú, àti iṣẹ́ abẹ elérò, tí o bá ṣe láìsí tàbí pẹ̀lú ìtọ́jú agbógunti-àfòmọ́ ti kò pé, ọ̀pọ̀ ìgbà ni ó sábà máa ń fa akùdé.

I-Echinococcosis Uhlolojikelele: I-echinococcosis yisifo sezilwane ezincela igazi labanye esenzeka ngezindlela ezimbili eziyinhloko kubantu: i-cystic echinococcosis (eyaziwa nangokuthi i-hydatidosis) ne-alveolar echinococcosis, ebangelwa izibungu i-Echinococcus granulosus ne-Echinococcus multilocularis, ngokulandelana. Izinja, izimpungushe kanye nezinye izilwane ezidla inyama zigcine izibungu ezindala emathunjini azo futhi zikhiphe amaqanda ezilwane ezincela igazi lezinye kumakaka azo. Uma amaqanda edliwa abantu, akhula abe izibungu ezithweni eziningana zomzimba, ikakhulukazi esibindini kanye nasemaphashini. Kokubili i-cystic ne-alveolar echinococcosis kubonakala ngezikhathi zokufukamela ezingenazimpawu ezingahlala iminyaka eminingi kuze kube yilapho izibungu zesilwane esincela igazi labanye ziguquka khona futhi zibangela izimpawu zezempilo. Zombili lezi zifo zingabangela ukugula okubucayi kanye nokushona. Izimpawu: I-cystic echinococcosis ibonakala ngenkathi yokufukamela engenazimpawu engahlala iminyaka eminingi kuze kube yilapho ama-cysts silwane esincela igazi labanye eguquka futhi ebangela izimpawu zezempilo, kuye ngendawo kanye nobukhulu bama-cysts kanye nengcindezi enikezwa izicubu zomzimba ezizungezile. Ku-cystic echinococcosis, izigaba zezibungu zesilwane esincela igazi labanye zikhula njenge-cyst eyodwa noma ngaphezulu ikakhulukazi esibindini kanye nasemaphashini, futhi akwenzeki kaningi emathanjeni, ezinsweni, emhlathini, emisipheni, ohlelweni olungumongo lezinzwa kanye nasemehlweni. Ukuphathwa yisisu, isicanucanu kanye nokuphalaza kuvame ukwenzeka lapho ama-cysts ehlasela isibindi. Uma kuthinteke iphaphu, izimpawu zezempilo zihlanganisa ukukhwehlela okungamahlalakhona, isifuba esibihlungu kanye nephika. I-Alveolar echinococcosis ibonakala ngenkathi yokufukamela engenazimpawu yeminyaka emi-5 ukuya kweyi-15 kanye nokukhula kancane kwesilonda esiyinhloko esifana nesimila esivame ukuba sesibindini. Izilonda zingase futhi zibandakanye ezinye izitho ezinjengobende, amaphaphu kanye nobuchopho ngemva kokusakazeka kwesilwane esincela igazi labanye ngegazi kanye nangohlelo lomzimba olubizwa nge-lymphatic system. Izimpawu zezempilo zihlanganisa ukwehla kwesisindo somzimba, isisu esibuhlungu, ukungahambi kahle okuvamile kanye nezimpawu zokungasebenzi kahle kwesibindi. Uma ingelashwa, i-alveolar echinococcosis iqhubekela phambili futhi iyabulala. Ukwelashwa: Kokubili i-cystic echinococcosis ne-alveolar echinococcosis kungabiza futhi kube yinkimbinkimbi ukukwelapha, ngezinye izikhathi kudinga ukuhlinzwa okubanzi kanye/noma ukwelashwa ngemithi isikhathi eside. Ukwelashwa okusetshenzisiwe kufanele kunqunywe ngokusekelwe emiphumeleni evela ezithombeni ze-ultrasound ze-cyst. Ukwelashwa kungahlanganisa ukwelashwa kwama-hydatid cyst ngenqubo ebizwa nge-PAIR (Puncture, Aspiration, Injection, Re-aspiration), ukuhlinzwa, imithi elwa nokutheleleka ngesifo noma ukumane ubukele futhi ulinde. I-Human cystic echinococcosis itholakala ngamathuluzi okuveza izithombe anjenge-ultrasound noma i-computed tomography, futhi ukuqinisekiswa kwayo kwaselabhorethri kuncike ekuhlolelweni amagciwane kanye nezinye izinto oketshezini lomzimba lwe-serum (serology). Ukutholakala kwesifo i-alveolar echinococcosis kusekelwe kokutholakele kwezempilo kanye nedatha yezifo eziwubhubhabe (epidemiology), izindlela zokuthatha izithombe, i-histopathology kanye/noma ukutholwe yi-nucleic acid, kanye ne-serology. Ukusheshe kutholakale isifo kanye nokuhlinzwa okukhulu (okufana nokwesimila) okulandelwa yi-prophylaxis elwa namagciwane kuhlala kuyizinto ezisemqoka. Uma isilonda sivalekile, ukuhlinzwa okumandla kuhlinzeka ukwelashwa. Ngeshwa, ezigulini eziningi lesi sifo sitholakala sisesigabeni esithuthukile, futhi ukuhlinzwa kokuphazamiseka, uma kwenziwa ngaphandle noma ngokwelashwa okungaphelele okulwa namagciwane, kuvame ukuba nomphumela wokubuyisela emuva.

የአስቸኳይ ሕክምና እርዳታ ማጠቃሊያ፡- በአለም ዙሪያ በጠና የታመሙ እና የተጎዱ ሰዎች በየቀኑ መንከባከብ ያፈልጋል፡፡ እርዳታ ሰጪዎች ህጻናትን እና ወጣጦችን በህክምና፣ በቀዶ ሕክምና እና በወሊድ ድንገተኛ አደጋዎች፣ ጉዳቶች እና በሽታዎች፣ የልብ ድካም እና ስትሮክ፣ አስም እና ከባድ የእርግዝና ችግሮች ያሉበትን ሁኔታ ይከታተላሉ፡፡ አስቀድመው የሚከላከሉበትን እውቀት በመስጠት እና እንደገና በማነቃቃት የተቀናጀ መፍትሄን ቅድሚያ መስጠት የእነዚህ ሁሉ ሁኔታዎች ተጽእኖ ይቀንሳል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የአጣዳፊ፣ አስከፊ ትውስታ ህመም እና የአጣዳፊ ህመም እንክብካቤ አሰጣጥ መርሃ ግብር ከጤና ስርዓቱ ጋር የመጀመሪያ የመገናኛ ነጥብ ሆነው የሚያገለግሉትን የድንገተኛ ሕክምና እንክብካቤ ሥርዓቶችን ለማጠናከር እና ጥራት ያለውና ዘመናዊ የአደጋ ጊዜ ሕክምና አገልግሎት ተደራሽ ለማድረግ የተዘጋጀ ነው፡፡ ተጨማሪ እወቅ የድንገተኛ ጊዜ እንክብካቤ የጤና ስርዓቱ አስፈላጊ አካል ሲሆን በዓለም ዙሪያ ላሉ በርካታ ሰዎች የመጀመሪያ የመገናኛ ቦታ ሆኖ ያገለግላል፡፡ በተለይ በጤና ጥበቃው ተደራሽነት ላይ የሎጂስቲክስ ወይም የገንዘብ ዕጥረቶች ሲኖሩ ሰዎች ሊቀርቡ የሚችሉት አጣዳፊ ሕመም ወይም ጉዳት ሲሆን ብቻ ነው፡፡ በአብዛኛዎቹ አጋጣሚዎች የታመሙ እና የተጎዱት ህጻናት እና አዋቂዎች የህክምና፣ የቀዶ ጥገና እና የማህፀን ድንገተኛ ህመም፣ ተላላፊ እና ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች እና የእርግዝና በሽታዎችን ለመንከባከብ ኃላፊነት ያለባቸው የስልክ ጥሪ ሕክምና ሰጪዎች ናቸው፡፡ የተቀናጀ የመከላከል ስርዓቱ አስቀድሞው የሚከላከሉበት መንገድ በማሳየት እና በማነቃቃት ላይ ቅድሚያ ሰጥቶ ከነዚህ ሁሉ ሁኔታዎች ጋር በተያያዙ በሽታዎችን መያዝ እና ሞትን በእጅጉ ይቀንሳል፡፡ በቅድመ ሆስፒታል እና በፋሲሊቲ ላይ የተመሰረተ የድንገተኛ ሕክምና እንክብካቤ ከፍተኛ ተፅዕኖ እና ወጪ ቆጣቢ ሁለተኛ ደረጃ መከላከያ ናቸው፡፡ በተጨማሪም የመጀመሪያ ደረጃው መከላከያ እና የወረርሽኙን መከላከል እርምጃ ለመምራት የድንገተኛ ሕክምና እንክብካቤ በሚሰጡ ተቋማት ላይ የበሽታ ክትትል ማድረግ አስፈላጊ ነው፡፡ የበሽታ መቆጣጠሪያ ቅድሚያ መስጠት ፕሮጀክቱ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ውስጥ ከሚሞቱት እና ከሶስተኛው በላይ የሚሆኑት የአካል ጉዳተኞች ውጤታማ የድንገተኛ ሕክምና እንክብካቤን በመተግበር ሊፈቱ እንደሚችሉ ግምቱን ያስቀምጣል፡፡ የአለም ጤና ጥበቃ ጉባኤ አባል ሀገራት የተቀናጀ የአደጋ ጊዜ እና የአስከፊ ጊዜ ትውስታ በሽታ የሕክምና ስርዓቶችን ለማቋቋም ቅድሚያ እንዲሰጡ ጠይቋል፡፡ የአስከፊ ጊዜ ትውስታ፣ የአካል ጉዳት እና የአጣዳፊ ሕክምና አገልግሎቶች በአለም ዙሪያ የጤና ሽፋን ማግኘት አስፈላጊ አካል ናቸው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ለሁሉም ሰዎች ሁለንተናዊ የድንገተኛ ሕክምና እንክብካቤን ለመስጠት ዝግጁ ነው፡፡

Emergency care Overview: All around the world, acutely ill and injured people seek care every day. Frontline providers manage children and adults with medical, surgical and obstetric emergencies, including injuries and infections, heart attacks and strokes, asthma and acute complications of pregnancy. Prioritising an integrated approach to early recognition and resuscitation reduces the impact of all of these conditions. WHO's Emergency, Trauma and Acute Care programme is dedicated to strengthening the emergency care systems that serve as the first point of contact with the health system for so much of the world, and to supporting the development of quality, timely emergency care accessible to all. Learn more Emergency Care is an essential part of the health system and serves as the first point of contact for many around the world. Especially when there are logistical or financial barriers to healthcare access, people may present for care only when symptomatic with acute illness or injury. In most cases, the ill and injured present to frontline providers responsible for the care of both children and adults with medical, surgical and obstetric emergencies, including injuries, communicable and noncommunicable diseases, and complications of pregnancy. Prioritizing an integrated approach to early recognition and resuscitation substantially reduces the morbidity and mortality associated with all of these conditions. Prehospital and facility-based emergency care is a high impact and cost-effective form of secondary prevention. Additionally, disease surveillance at facilities delivering emergency care is essential to guide primary prevention and outbreak response. The Disease Control Priorities project estimates that nearly half of deaths and over a third of disability in low and middle income countries could be addressed by the implementation of effective emergency care. The World Health Assembly has called on Member States to prioritise the establishment of integrated emergency and trauma care systems. Emergency, trauma and acute care services are an essential part of universal health coverage. WHO is dedicated to achieving universal access to emergency care for all persons.

Bada agajin gaggawa Gamsashshen bayani: A duk faɗin duniya, mutane masu fama da cututtuka da ciwuka masu tsanani na neman kulawa koyaushe. Manyan masu ba da kulawa suna tallafa wa yara da manya da taimakon gaggawa na asibiti da tiyata da kuma lokacin haihuwar jarirai, wanda ya haɗa ciwuka da cututtukan da shanyewar jiki da asma da kuma matsalolin daukar ciki masu tsanani. Bada muhimmanci ga wata hanyar haɗin guiwar gano da warkar da marasa lafiya cikin sauri suna rage tasirin dukkan waɗannan matsalolin lafiyar. Agajin gaggawar na Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO), shirin ba da kulawa ga masu fama da matsanancin ciwo da fita daga hayyaci domin inganta tsarin kulawa ta gaggawa wanda ya zama a matakin farko na kulawa da lafiya da tallafa wa ci gaban samar da lafiya mai nagarta da kuma damar samun agajin gaggawa a kan lokaci kuma ga kowa. Ƙara koyo Bayar da agajin gaggawa abu ne mai matuƙar muhimmanci na tsarin kiwon lafiya sannan yake a matsayin wanda mutane a faɗin duniya ke fara tuntuɓa . Musamman idan da akwai rashin hanyar zuwa samun kiwon lafiya da kuɗi, mutane suna zuwa ne kawai yayin da alamun cutar ko ciwon ya tsananta. A yawancin lokuta, marasa lafiya da masu rauni suna fara zuwa gun ma'aikatan lafiyar, waɗanda alhakinsu shi ne kula da yara da manya da suke da matsalolin lafiya da dama da tiyata da matsalolin haihuwar yara na gaggawa wanda ya haɗa raunuka da cututtuka masu yaɗuwa da waɗanda basa yaɗuwa da wasu matsalolin lafiya na juna biyu. Bawa wani tsarin haɗin guiwa muhimmanci domin saurin gano da warkar da marasa lafiya sosai yana rage tasirin cutar da yawan mace-macen da suke da alaƙa da waɗannan yanayin cututtukan. Bada kulawar gaggawa kafin isa asibiti da kuma cibiyoyin bada kulawar lafiya, hanya ce mai inganci da sauƙin domin kare ƙara faruwar wata matsalar. Bugu da ƙari, sa ido a kan cututtukan a cibiyoyin lafiya da suke bada agajin gaggawa hanya ce mai matuƙar muhimmanci wajen kare faruwar su da tunkarar ɓarkewar cututtukan. Hukumar Kare Faruwar Cututtuka ta ce ingantaccen bada kulawar gaggawa zata iya kare faruwar rabin mace-mace da sama da kaso ɗaya cikin ukun nakasa a ƙasashe marasa da matsakaicin arziki. Taron Hukumar Lafiya ta Duniya yayi kira ga ƙasashe mambobi da su bada muhimmanci wajen kafa wasu tsare-tsaren haɗin guiwa na bada kulawar gaggawa da kulawa da raunuka. Kulawar gaggawa da rauni da cuta mai tsanani abubuwa ne na dole a matsayin haƙƙin kulawa da kowa da kowa zai samu. WHO ta duƙufa wajen cimma bada damar samun kulawar gaggawa na bai ɗaya ga dukkan mutane.

Huduma ya dharura. Muhtasari: Ulimwenguni kote, watu walio wagonjwa sana na waliojeruhiwa hutafuta huduma kila siku. Watoa huduma wa mstari wa mbele husimamia watoto na watu wazima walio na dharura za matibabu, upasuaji na uzazi, ikiwa ni pamoja na majeraha na maambukizo, mshtuko wa moyo kiharusi, pumu na matatizo makubwa ya ujauzito. Kuweka kipaumbele kwa mbinu jumuishi ya utambuzi wa mapema na ufufuo hupunguza athari za hali hizi zote. Mpango wa Dharura, Kiwewe na Huduma ya Papo hapo wa WHO umejitolea kuimarisha mifumo ya huduma ya dharura ambayo hutumika kama sehemu ya kwanza ya kuwasiliana na mfumo wa afya kwa sehemdu kubwa ya dunia, na kusaidia maendeleo ya ubora, huduma ya dharura kwa wakati inayopatikana kwa wote. Jifunze zaidi. Huduma ya Dharura ni sehemu muhimu ya mfumo wa afya na hutumika kama sehemu ya kwanza ya kuwasiliana na watu wengi duniani kote. Hasa wakati kuna vizuizi vya vifaa au vya kifedha kwa ufikiaji wa huduma ya afya, watu wanaweza kuwasilisha huduma wakati tu dalili ya ugonjwa mkali au jeraha. Mara nyingii, wagonjwa na waliojeruhiwa huwa mbele ya watoa huduma walio mstari wa mbele wanaohusika na malezi ya watoto na watu wazima walio na dharura za matibabu, upasuaji na uzazi, ikiwa ni pamoja na majedraha, magonjwa ya kuambukiza na yasiyo ya kuambukiza, na changamoto za ujauzikto. Kutanguliza mkabala zjumuishi wa utambuzi wa mapema na ufufuo hupunguza kwa kiasi kikubwa ulemavu na vikfo vinavyohusiana na hali zote hizi. Huduma ya dharura ya kabla ya hospitali na kituo ni njia ya juu ya athari na ya gharama nafuu ya kinga ya pili. Zaidi ya hayo, ufuatiliaji wa magonjwa katika vituo vinavyotoa huduma ya dharura ni muhimu ili kuongoza uzuiazji wa kimsingi na mwitikio wa mlipuko. Mpango wa Vipaumbele vya Kudhibiti Magonjwa unakadiria kuwa karibu nusu ya vifo na zaidi ya theluthi moja ya ulemavu katika nchi za kipato cha chini na cha kati vinaweza kushughulikiwa na utekelezaji wa huduxma bora ya dharura. Baraza la Afya Ulimwenguni limetoa wito kwa Nchi Wanachama kuweka kipaumbele katika uanzishaji wa mifumo jumuishi ya huduma za dharura na kiwewe. Huduma za dharura, kiwewe na huduma za ghafla ni sehemu muhimu ya chanjo ya afya kwa wote. WHO imejitolea kufikia upatikanaji wa huduma za dharura kwa watu wote.

Ìtọ́jú pàjáwìrì Ìsọníṣókí: Ni gbogbo àgbáyé , àwọn ènìyàn tí ó ṣàìsàn púpọ̀ àti àwọn ti ó farapa ń wá ìtọ́jú lójoojúmọ́. Àwọn Olùpèsè iwájú ń ṣàkóso àwọn ọmọdé àti àwọn àgbàlagbà pẹ̀lú ìṣoògùn, iṣẹ́ abẹ àti àwọn ìpè pàjáwìrì tí ó níṣe pẹ̀lú aláboyún, pẹ̀lú àwọn ìpalára àti àwọn àkóràn, ìkọlù ọkàn àti àrùn rọpá rọsẹ̀, ikọ-fèé àti àwọn ìlọ́lù ńlá oyún. Pípàtàkì àwọn ọ̀nà ìsopọ̀ sí ìdánimọ̀ ní kùtùkùtù àti ìsọdọ̀tun yóò dín ipa gbogbo àwọn ipò wọ́nyí kù. Ètò Pàjáwìrì ti WHO, ìbànújẹ́ àti Ètò Ìtọ́jú Àìsàn Ògidì jẹ́ èyí tí a fi sórí sì àwọn ètò itọju pàjáwìrì tí ó ṣiṣẹ́ bí ààyè àkọ́kọ́ tí olú básọ̀rọ̀ pẹ̀lú ètò ìlera fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ ni àgbáyé, àti láti ṣe àti lẹyin ìdàgbàsókè dídára, ìtọ́jú pàjáwìrì àkókò tí ó wà fún gbogbo ènìyàn. Kẹ́kọ̀ọ́ síi Ìtọ́jú Pàjáwìrì jẹ́ apá kan pàtàkì fún ètò ìlera àti wí pé ó ń ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bí ààyè àkọ́kọ́ fún ìpàdé ọ̀pọ̀lọpọ̀ ní àgbáyé. Pàápàá jù lọ, nígbà tí àwọn ohun èlò tàbí àwọn ìdènà ìnáwó bá wà sí ìráyè sí ìlera, àwọn ènìyàn lè wá fún ìtọ́jú nìkan nígbàtí wọn bá rí àmì àìsàn ti ó jé ògidì tàbí ìfarapa. Ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìgbà , àwọn aláìsàn àti àwọn tó farapa wà tí a kó síwájú àwọn Olùpèsè tí ó wà fún ìtọ́jú àwọn ọmọdé àti àwọn àgbàlagbà pẹ̀lú ìṣoògùn, iṣẹ́ abẹ àti àwọn pàjáwìrì aláboyún, pẹ̀lú àwọn ìpalára, àwọn àrùn tí ó le rán àti èyí tí kò le ràn, àti àwọn ìlọ́lù oyún . Pípàtàkì ọnà iṣọpọ sí ìdànimọ̀ ni kùtùkùtù àti ìsọdọ̀tun ní pàtàkì jù lọ, máa ń dín àrùn àti ikú tí ó ní nǹkan ṣe pẹ̀lú gbogbo àwọn ipò wọ̀nyí kù. Ṣáájú ilé-ìwòsàn àti ìtọ́jú pàjáwìrì tí ó dá lórí ohun èlò jẹ́ èyí tí ipa rẹ̀ ga jù àti imunadoko ti ìdènà kejì . Ní àfikún , ìwọ-kakiri àrùn ni àwọn ohun èlò tí ń pèsè ìtọ́jú pàjáwìrì jẹ́ pataki láti ṣe itọsọna ìdènà àkọ́kọ́ àti ìdáhùn ìbẹ́sílẹ̀. Iṣẹ́ àgbéṣe Ìṣàkóso Àwọn iṣaju Àrùn ṣe ìṣirò pé ó fẹrẹ tó ìdajì àwọn ikú àti ju ìdámẹ́ta àìlera ni àwọn orílẹ̀-èdè tí owó ọ̀yà wọn jẹ kékeré àti èyí tó wà láàárín ni a lè kojú nipasẹ ìmúṣe ti ìtọ́jú pàjáwìrì tó múnádóko. Àpéjọ Ìlera ti Àgbáyé tí ké pe Àwọn orilẹ-ede Ọmọ ẹgbẹ́ láti pàtàkì ìdásílẹ̀ ìsopọ̀ pajawiri àti àwọn ètò ìtọ́jú ìbàlọ́kánjẹ́. Pàjáwìrì, ìbàlọ́kànjẹ́ àti àwọn iṣẹ́ ìtọ́jú ńlá jẹ́ apá kan pàtàkì ti agbègbè ìlera gbogbo àgbáyé. Àfojúsùn WHO ni ìyọrísí lórí ìráyè gbogbo àgbáyé si ìtọ́jú pàjáwìrì fún gbogbo ènìyàn.

Ukunakekelwa kwezimo eziphuthumayo Uhlolojikelele: Emhlabeni wonke, abantu abagula kakhulu kanye nabalimele bafuna ukunakekelwa nsuku zonke. Abahlinzeki abaphambili kulokhu bengamela izingane kanye nabantu abadala ngokuphathelene nezimo eziphuthumayo zezokwelapha, ukuhlinzwa kanye nokubeletha, okuhlanganisa ukulimala nokutheleleka ngezifo, ukuhlaselwa yisifo senhliziyo kanye nokufa unhlangothi, isifuba somoya kanye nezinkinga ezibucayi ngokuphathelene nokukhulelwa. Ukubeka eqhulwini indlela ehlanganisiwe yokuqashelwa kusenesikhathi kanye nokuvuselelwa kunciphisa umthelela wazo zonke lezi zimo. Uhlelo lweWHO lokuNakekela eZimweni eziPhuthumayo, ukuLimala kanye neZifo eziBucayi luzinikele ekuqiniseni ukuthi izinhlelo zokunakekelwa kwezimo eziphuthumayo zisebenza njengendawo yokuqala yokuxhumana nohlelo lwezempilo emhlabeni wonke, nasekusekeleni ukuthuthukiswa kokunakekelwa kwezimo eziphuthumayo okuyikhwalithi, kanye okufinyeleleka kukho ngesikhathi kubo bonke. Funda kabanzi UkuNakekelwa kweZimo eziPhuthumayo kuyingxenye ebalulekile yohlelo lwezempilo futhi kusebenza njengendawo yokuqala yokuxhumana kwabaningi emhlabeni jikelele. Ikakhulukazi lapho kunezithiyo ngokuphathelene nokufinyelela ezimpahleni noma ezimalini kwezokunakekelwa kwezempilo, abantu bangeza ukuze banakekelwe kuphela lapho benezimpawu zokugula okubucayi noma ukulimala. Ezimweni eziningi, abagulayo kanye nabalimele bafika kwabaphambili ekuhlinzekeni abanomthwalo wokunakekela bobabili izingane kanye nabantu abadala abanezimo eziphuthumayo zezokwelapha, ukuhlinza kanye nokubeletha, okuhlanganisa ukulimala, izifo ezithathelanayo nezingathathelani, kanye nezinkinga ngokuphathelene nokukhulelwa. Ukubeka eqhulwini indlela ehlanganisiwe yokuqashelwa kusenesikhathi nokuvuselelwa kunciphisa kakhulu ukugula kanye nokushona okuhlobene nazo zonke lezi zimo. Ukunakekelwa kwezimo eziphuthumayo okusekelwe ngaphambi kokufika esibhedlela kanye nasesikhungweni kuyindlela esebenza kahle ngokwedlulele futhi engabizi engeyesibili ngokuphathelene nokuvimbela. Ngaphezu kwalokho, ukuqapha izifo ezikhungweni eziletha ukunakekelwa kwezimo eziphuthumayo kubalulekile ukuze kuqondiswe ukuvimbela okuyinhloko kanye nokusabela ekuqubukeni kwezifo. Iphrojekthi ethi Disease Control Priorities ilinganisela ukuthi cishe ingxenye yokushona kwabantu kanye nengxenye engaphezu kwengxenye eyodwa kwezintathu yokukhubazeka emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo kungabhekelelwa ngokusetshenziswa kokunakekelwa kwezimo eziphuthumayo okusebenza ngendlela efanele. I-World Health Assembly inxuse aMazwe angamaLungu ukuthi abeke eqhulwini ukusungulwa kwezinhlelo ezihlanganisiwe zokunakekelwa kwezimo eziphuthumayo kanye nokulimala. Izimo eziphuthumayo, ukulimala kanye nezinsiza zokunakekelwa kwezimo ezibucayi kuyingxenye ebalulekile yokutholakala kwezempilo kuyo yonke indawo. I-WHO izinikele ekufezeni ukufinyelela komhlaba wonke ekunakekelweni kwezimo eziphuthumayo kwabo bonke abantu.

የአካባቢ ጤና አጠባበቅ ማጠቃሊያ፡- ጤናማ አካባቢዎች ከአለም አቀፍ የበሽታ ጫና አንጻር አንድ አራተኛውን መከላከል ይችላል፡፡ የኮቪድ-19 ወረርሽኝ በሰዎች እና በአለማችን መካከል ያለውን ጥብቅ ትስስር ተጨማሪ ማስታወሻ ነው፡፡ ንፁህ አየር፣ የተረጋጋ የአየር ንብረት፣ በቂ ውሃ፣ የንፅህና አጠባበቅ፣ ደህንነቱ የተጠበቀ የኬሚካል አጠቃቀም፣ ከጨረር መከላከል፣ ጤናማ እና ደህንነቱ የተጠበቀ የስራ ቦታ፣ ጤናማ የግብርና ተግባራት፣ ጤናን የሚደግፉ ከተሞች እና የአካባቢ ግንባታ እና የሚጠበቁ የተፈጥሮ ሀብቶ ለጤናው ተስማሚ ቅድመ ሁኔታዎች ናቸው፡፡ ተፅዕኖ፡- እአ/አ በ2016 በዓመት 13.7 ሚልዮን የተደረሰው የሞት አደጋ 24% የሚሆነው በዓለም አቀፍ ደረጃ ከተከሰተው ሞት ጋር ተያይዞ ማስወገድ በሚቻል የአካባቢ አደጋ ምክንያት የተፈጠረ ነው፡፡ ይህ ማለት በዓለም አቀፍ ደረጃ ከተከሰተው ሞት ውስጥ ከ4 ውስጥ 1 ማለት ይቻላል ከአካባቢ ሁኔታዎች ጋር የተቆራኘ ነው፡፡ የበሽታ አስተላላፊዎች እና የሚጋለጡባው መንገዶች ብዙ ሲሆኑ ጤናማ ያልሆኑ የአካባቢ ሁኔታዎች የተለመዱ በመሆናቸው አብዛኛው የበሽታ እና የአካል ጉዳት አደጋዎች እየደረሰባቸው ይገኛል፡፡ ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች፣ በደም እጥረት የሚከሰት የልብ ህመም፣ ሥር የሰደደ የመተንፈሻ አካላት እና ካንሰሮችን ጨምሮ በጣም በተደጋጋሚ የሚከሰቱ የበሽታ የዚህ ውጤቶች ናቸው፡፡ ጉዳቶች፣ የመተንፈሻ አካላት በሽታ እና ስትሮክ በቅርበት ይከተላሉ፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ድጋፍ፡- ለጤናማ ማህበረሰብ ጤናማ አካባቢዎችን እንገንባ የሚል ዓለም አቀፍ አጀንዳን ለማራመድ የምናደርገው እንቅስቃሴ የሚከተሉትን ያጠቃልላል፡- እንደ ሀይል አቅርቦት እና ትራንስፖርት ያሉ ጠቃሚ ሽግግሮችን በመምራት እና በጤና እና በአካባቢ ላይ መልካም አስተዳደርን በማነሳሳት ላይ መሪነት መውሰድ፤ በማስረጃ ላይ የተመሰረቱ ተውፊቶች እና ቀልጣፋ መፍትሄዎችን እውቀት ማመንጨት እና መሰራጩትን ማረጋገጥ፣ ጥናትን ማካሄድ እና በጤና ላይ የሚደርሱ አደጋዎችን ለውጥ መከታተል እና የመፍትሄ ሃሳቦቻቸውን ተግባራዊ ማድረግ፤ በአገሮች የሚወሰደውን እርምጃ ለማሳደግ የአቅም ግንባታ እና ዘዴዎችን መደገፍ እንዲሁም ከአካባቢ ጥበቃ ጋር በተያያዙ ሁኔታዎች ለአደጋ ጊዜ ዝግጁነት እና እርዳታ አሰጣጥ አቅምን ማጎልበት እና በአካባቢ ጤና አገልግሎቶች እና የሥራ ቦታ ጤና እና ደህንነት ላይ ተዛማጅ መመሪያዎችን መስጠት ናቸው፡፡

Environmental health Overview: Healthier environments could prevent almost one quarter of the global burden of disease. The COVID-19 pandemic is a further reminder of the delicate relationship between people and our planet. Clean air, stable climate, adequate water, sanitation and hygiene, safe use of chemicals, protection from radiation, healthy and safe workplaces, sound agricultural practices, health-supportive cities and built environments, and a preserved nature are all prerequisites for good health. Impact: 13.7 million of deaths per year in 2016, amounting to 24% of the global deaths, are due to modifiable environmental risks. This means that almost 1 in 4 of total global deaths are linked to environment conditions. Disease agents and exposure pathways are numerous and unhealthy environmental conditions are common, with the result that most disease and injury categories are being impacted. Noncommunicable diseases, including ischaemic heart disease, chronic respiratory diseases and cancers are the most frequent disease outcomes caused. Injuries, respiratory infections and stroke follow closely. WHO response: Our activities to advance the global agenda for building healthier environments for healthier populations include: a. providing leadership on guiding important transitions such as in energy and transport, and stimulating good governance in health and environment; b. ensuring knowledge generation and dissemination for evidence-based norms and efficient solutions, steering research and monitoring change in risks to health and implementation of solutions; c. supporting capacity building and mechanisms for scaling up action in countries, and d. building capacity for emergency preparedness and response in case of environment-related incidents, and provide related guidance on environmental health services and occupational health and safety.

Kula da lafiyar muhalli Gamsashshen bayani; muhallai masu lafiya zasu iya kare faruwar kusan kaso ɗaya cikin uku na matsalolin cututtukan duniya. Ɓarkewar annobar COVID-19 wani ƙarin tunasarwa ne akan dangantakar tsakanin mutane da duniyarmu. Iska mai kyau da daidaitaccen yanayi da isasshen ruwa da tsaftar muhalli da tsafta gaba ɗaya da kyakykyawan amfani da sinadarin kyamikal da kariya daga sinadarin radiyesha da amintattun guraren aiki da kyawawan ayyukan noma da birane masu kula da harkar lafiya da ginannun muhalli da kuwa wani yanayi da aka adana dukkansu abubuwa ne na wajibi domin samun ingantacciyar lafiya. Tasiri: mace-mace miliyan 13.7 da suke faruwa duk shekara a shekarar 2016, wanda ya kai kaso 24% na mace-mace a faɗin duniya, suna faruwa ne ta dalilin matsalolin muhalli da za a iya rage girmansu. Hakan na nufin cewa kusan kaso 1 cikin 4 na mace-mace a faɗin duniya suna da alaƙa da matsalolin muhalli. Abubuwan da ke janyo cututtuka da da hanyoyin da ake shafar su suna da yawa sannan akwai matsalolin muhalli masu hatsari ta ko'ina, ta sakamakon haka cututtukan da raunuka da yawa na shafar su. Irin cututtukan da basa yaɗuwa, irin su ciwon zuciya mai toshewar hanyoyin jini da cututtukan numfashi masu naci da kansa(ciwukan daji) sune cututtukan da suka fi faruwa da sakamakon ke haddasawa. Wasu raunukan da ciwukan numfashi da bugawar jini(shanyewar ɓarin jiki) sai su biyo baya. Amsar WHO: Ayyukan mu na ci gaba da tabbatar da ƙudurin duniya na samar da muhallai masu lafiya domin samun al'umma mai lafiya, sun haɗa da: a. samar da shugabanci a kan jagorantar canje-canje a ɓangarori irin su makamashi da sufiri da tabbatar da kyakykyawan shugabanci a sha'anin lafiya da muhalli.; b. tabbatar da samar da bayanai na ilimi da rarraba su don samun ingantacciyar mafita mai aiki mai tushe da jagorantar bincike da magance hatsarori ga lafiya da aiwatar da mafitar.; c. tallafawa gina ikon gudarwa da hanyoyin gudanarwa domin bunƙasa mataki a ƙasashe, da d. samar da ikon shirin bada agajin gaggawa da kai agajin koda an samu faruwar hatsarorin muhalli da bayar da jagorancin da yake da alaƙa da ayyukan lafiyar muhalli da kuma lafiya da tsaron gurin aiki/sana'a.

Afya ya mazingira. Muhtasari: Mazingira yenye afya yanaweza kuzuia karibu robo ya mzigo wa magonjwa duniani. Janga la UVIKO-19 ni ukumbusho zaidi wa uhusiano dhaifu kati ya watu na sayari yetu. Hewa safi, hali ya hewa tulivu, maji ya kutosha, usafi wa mazingira na usafi, matumizi salama ya kemikali, ulinzi dhidi ya mionzi, usalama pahala pa kazi, kanuni bora za kilimo, miji inayosaidia afya na mazingira yaliyojengwa, na utunzaji wa uasilia yote haya ni masharti ya afya njema. Athari: Vifo milioni 13.7 kwa mwaka 2016, sawa na 24% ya vifo duniani, ni kwa sababu ya hatari za mazingira zinazoweza kubadilika. Hii ina maana kwamba karibu 1 kati ya 4 ya vifo vyote vinahusishwa na hali ya mazingira. Wakala wa magonjwa na njia za kuambukizwa ni nyingik na hali mbaya za mazingira ni za kawaida, na matokeo yake kwamba aina nyingi za magonjwa na majeraha huathiriwa. Magonjwa yasiyoambikiza, pamoja na moyo wa wa ischamic, magonjwa sugu ya kupumua na saratani ndio matokeo ya mara kwa mara ya ugonjwa unaosababishwa. Majeraha, maambukizi ya kupumua na kiharusi hufuata kwa karibu. WHO response: Shughuli zetu za kuendeleza ajenda ya kimataifa ya kujenga mazingira bora kwa watu wenye afya bora ni pamoja na: a. kutoa uongozi katika zkuongoza mabadiliko muhimu kama vile kama vile nishati na usafiri, na kuchochea utawala bora katika afya na mazingira; b. kuhakikisha uzalishaji wa maarifa na usambazaji kwa kanuni za msingi wa ushahidi na suluhisho bora, kuongoza utafiti na ufuatiliaji wa mabadiliko katika hatari kwa afya na utekelezaji wa suluhisho; c. kusaidia kujenga uwezo na taratibu za kuongeza hatua katika nchi, na d. kujenga uwezo wa kujiandaa na kukabiliana na dharura iwapo kuna matukio yanayohusiana na mazingira, na kutoa mwongozo unaohusiana na huduma za afya ya mazingira na afya ya usalama kazini.

Ìlera àyíká Ìsọníṣókí: Àyíká tí ó mọ́n lè dènà ìdá kan kọ́tà àrùn tí ń bá àgbáyé jà. Àjálù àrùn COVID-19 jẹ́ kí a mọ ìbáṣepọ̀ láàárín ènìyàn àti ilé ayé. Afẹ́fẹ́ tí ó mọ́n, afẹ́fẹ́ tó dúró dédé, omi tó péye, ìmọ́tótó, lílọ kẹ́míkà ní ọ̀nà tó tọ́, dídá bò bò kúrò nínú òrùn, ibi iṣẹ́ tí ó ní àbò àti ìtọ́jú tó peye, ṣíṣe iṣẹ́ ọ̀gbìn, ìlú tí ó fọwọ́ sí ètò ìlera àti àyíká àti gbogbo ohun tí ó lè mú ìlera lọ síwájú. Ipa: 13.7 mílíọ̀nù ènìyàn ló ń kú ní ọdún ni ọdún 2016,èyí tó jẹ́ 24%àwọn tó kú ní àgbáyé èyí tí ó jẹ́ pé ewú àyíká ló fà á. Èyí túmọ̀ sí pé ó tó 1 nínú 4 àwọn tó ń kú ní àgbáyé ni ó jẹ́ nípasẹ̀ ipò àyíká. Olùrànlọ́wọ́ àrùn àti ìfihàn ipa ọ̀nà pọ̀ púpò àti àyíká tí kò dára pò púpò, pẹ̀lú èsì àwọn àrùn àti ìfarapa wà ní lílọ. Àwọn àrùn tí kìí ràn ni àrùn jẹjẹrẹ ọkàn, àrùn àìlèmí dáradára, àti jẹjẹrẹ jẹ́ àwọn àrùn tí ó ń fà. Ìpalára, àrùn àìlèmí dáradára àti ìdá kólé náà pẹ̀lú. Èsì WHO: àwọn ìṣesí tí ó lè jẹ kí a lè ní àyíká tó dára fún ìlera ará ìlú ni : a. Títọ́ àwọn olórí sọ́nà lórí àwọn ìgbésẹ̀ tó ṣe pàtàkì bíi agbára iná àti ohun ìrìnsẹ̀ àti dí darí ìlera àti àyíká tó dára; b jíjẹ́ kí àwọn ènìyàn ní ẹ̀kọ́ lórí ewu rẹ̀ lórí ìlera àti ṣíṣe ọ̀nà àbáyọ; c fífi ọwọ́ sí ìgbélárugẹ ipá àti àwọn òte-ìlànà fún àtòpò èrò ní orílẹ̀-èdè, àti d ṣíṣe ìgbélárugẹ láti gbaradì fún ìgbà pàjáwírì nítorí tí àjálù bá ṣẹlẹ̀ ní àyíká, àti láti pèsè àwọn ohun ìtọ́sọ́nà lórí ìlera àyíká àti ìlera iṣẹ́ àti àbò.

Ezempilo eziphathelene nendawo Uhlolojikelele: Izindawo ezinempilo zingavimbela cishe ingxenye eyodwa kwezine yomthwalo wesifo emhlabeni wonke. Ubhubhane lwe-COVID-19 luyisikhumbuzo esengeziwe sobuhlobo obuntengayo phakathi kwabantu kanye nomhlaba wethu. Umoya ohlanzekile, isimo sezulu esizinzile, amanzi anele, ukuthuthwa kwendle kanye nenhlanzeko, ukusetshenziswa kwamakhemikhali okuphephile, ukuvikelwa emisebeni, izindawo zokusebenza ezinempilo kanye neziphephile, imikhuba emihle yezolimo, amadolobha asekela ezempilo kanye nezindawo ezakhiwe, kanye nemvelo egciniwe konke kuyimfuneko ngqangi ukuze ube nempilo enhle. Umthelela: Ukushona kwabantu abayizigidi ezingu-13.7 unyaka ngamunye ngo-2016, okufinyelela ku-24% wokushona kwabantu emhlabeni wonke, kungenxa yezingozi zemvelo ezingashintsheka. Lokhu kusho ukuthi cishe inani eliphelele lokushona komuntu o-1 kwaba-4 emhlabeni wonke kuhlobene nezimo zemvelo. Ama-ejenti ezifo kanye nezindlela zokuchayeka ziningi futhi izimo zendawo ezingenampilo zivamile, ngenxa yalokho kunomthelela ezigabeni eziningi zezifo kanye nokulimala. Izifo ezingathathelani, ezihlanganisa isifo senhliziyo esibangela ukukhathala kwenhliziyo (isichaemic heart disease), izifo ezingamahlalakhona zomgudu wokuphefumula kanye nomdlavuza yimiphumela yesifo evame kakhulu ebangelwa yilokhu. Ukulimala, izifo zomgudu wokuphefumula kanye nokufa uhlangothi kulandela eduze. Impendulo yeWHO: Imisebenzi yethu yokuqhubekisela phambili i-ajenda yomhlaba wonke yokwakha izindawo ezinempilo abantu abaphile nakakhulu ihlanganisa: a. ukuhlinzeka ngobuholi ekuqondiseni izinguquko ezibalulekile ngokuphathelene namandla kanye nezokuthutha, nokukhuthaza ukubusa ngendlela efanele kwezempilo kanye nasemvelweni; b. ukuqinisekisa ukukhiqizwa kolwazi kanye nokusatshalaliswa kwemithetho esekelwe ebufakazini kanye nezixazululo ezisebenzayo, ukuqondisa ucwaningo kanye nokuqapha ushintsho ezingozini zezempilo nkanye okusetshenziswa kwezixazululo; c. ukusekela ukwakhiwa kwamandla nezindlela zokukhulisa isinyathelo esithathwayo emazweni, kanye d. nokwakha amandla okulungela isimo esiphuthumayo kanye nokusabela uma kwenzeka kunezigameko ezihlobene nemvelo, kanye nokuhlinzeka ngezinsiza ezihlobene nezinsiza zezempilo ngokuphathelene nemvelo kanye nezempilo kanye nokuphepha emsebenzini.

የዓይን ሕክምና፣ የእይታ በሽታ እና ዓይነ ስውርነት ማጠቃሊያ፡- የአይን ሁኔታዎች በሚያስደንቅ ሁኔታ ተመሳሳይ ናቸው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ባለባቸው አካባቢ ሲኖሩ በበቂ ሁኔታ በሕይወት ዘመናቸው ቢያንስ አንድ የዓይን ሕመም ያጋጥማቸዋል፡፡ በአለም አቀፍ ደረጃ ቢያንስ 1 ቢሊየን ሰዎች መከላከል ይቻል የነበር ወይም እስካሁን መፍትሄ ያልተገኘለት የቅርብ ወይም የርቀት የማየት ህመም አለባቸው፡፡ በጊዜው ህመሙን መለየት በማይችሉበት ጊዜ የዓይን እይታ መቀነስ ወይም መጥፋት የረዥም ጊዜ በግለ ሰቡና የኢኮኖሚ ተጽእኖ ይኖረዋል፡፡ የማየት ችግር በሁሉም እድሜ ላይ ያሉ ሰዎችን የሚጎዳ ቢሆንም አብዛኛዎቹ ከ 50 አመት በላይ የሆኑትን ያጠቃል፡፡ ቀደም ባሉት ጊዜያት ከባድ የማየት ችግር ያለባቸው ትንንሽ ልጆች ዝቅተኛ የትምህርት ውጤት ሊያጋጥማቸው የሚችላል ሲሆን በአዋቂዎች ላይ ብዙ ጊዜ ዝቅተኛ ምርታማነት፣ በሰው ኃይል ላይ የተሳትፎ በመቀነስ እና በከፍተኛ የመንፈስ ጭንቀት ምክንያት የአኗኗር ደረጃቸውን ይጎዳል፡፡ የእይታ በሽታ እና ዓይነ ስውርነት በሁሉም ቦታ ባሉት ሰዎች ሕይወት ላይ ተጽዕኖ ያሳድራል፡፡ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አካባቢዎች በጣም አስፈላጊ የሆኑትን የአይን ህክምና አገልግሎቶችን የማግኘት እድሎች ጥቂት በመሆኑ የማየት ችግር ጫናው የበለጠ ሊሆን ይችላል፡፡ የዓይን እይታ ግርዶሽ እና ያልተስተካከሉ የእይታ ስህተቶች ለማየት ችግር ዋነኛ መንስኤዎች እንደሆኑ ይገመታል፤ ይሁን እንጂ ሌሎች ማየት ችግር መንስኤዎች ችላ ሊባሉ አይችሉም፡፡ ከእድሜ ጋር ተያያዥነት ያለው የአንድን ሰው ማዕከላዊ እይታ የሚጎዳ በሽታ፣ ግላኮማ፣ ለረጅም ጊዜ የሚቆዩ የስርዓተ እይታ በሽታዎች እንደ የአይን ህመምን የሚያስከትል የስኳር በሽታ፣ የዓይን ተላላፊ በሽታዎች እና የአይን ጉዳት በሙሉ እኩል ትኩረት ሊሰጣቸው የሚገቡ የማየት ችግር ወሳኝ ምክንያቶች ናቸው፡፡ መከላከያው፡- በመከላከያ ስትራቴጂዎች ውጤታማ በሆነ መልኩ ሊነጣጠርባቸው የሚችሉ የአይን ሁኔታዎች በውርስ የተገኙ የዓይን ህመም፣ ከርቀት የማየት ችግር፣ የአይን ጉዳት፣ እና የአይን በሽታ ልክፍት እና እብጠትን ያካትታሉ፡፡ የዚህ ጥሩ ምሳሌ የሚሆነው ከቤት ውጭ የሚወስዱትን ጊዜ መጨመር እና ከስራ ቦታ የሚደረጉ እንቅስቃሴዎችን መቀነስን ጨምሮ በልጆች ላይ የአኗኗር ዘይቤ ለውጦችን በማድረግ መከላከል ነው፡፡ ይህ ከርቀት የማየት ችግር ሲከሰት ሊዘገይ እና የከርቀት የማየት ችግር እድገትን ሊያዘገይ ይችላል፣ ይህም ከፍተኛ ከርቀት የማየት ህመም የመያዝ እድልን እና በኋለኛው ህይወት ላይ ሊከሰቱ የሚችሉ እክሎችን ይቀንሳል፡፡ በሚገርም ሁኔታ እንደ የስኳር በሽታ እና የደም ግፊት የመሳሰሉ የሰውነት ስርዓት በሽታዎችን መከላከል እና ሕክምና ማድረግ የአይን በሽታዎችን አደጋ ለመቀነስ ውጤታማ መንገድ ሊሆን ይችላል፡፡ በተጨማሪም የቫይታሚን ኤ ዕጥረትን፣ ኩፍኝን እና ሽፍታን ለመከላከል የሚደረጉ ርምጃዎች ቫይታሚን ኤ በመመገብ እና በክትባት አማካኝነት ከነዚህ በሽታዎች በተጨማሪ ሊከሰቱ የሚችሉትን የፊተኛው የአይን ሽፋን የመጋረድ ስጋትን በመቀነስ ረገድ ከፍተኛ ውጤታማነት አላቸው፡፡ ሌላው ምሳሌ ከፍተኛ ስጋት በሚፈጠርባቸው እንቅስቃሴዎች እና ኢንዱስትሪዎች (ለምሳሌ አንዳንድ ስፖርቶች፣ የግብርና ስራዎች፣ የግንባታ ሰራተኞች፣ ብየዳዎች ወዘተ) የመከላከያ የአይን መሳሪያዎችን (ለምሳሌ ጭምብሎች፣ መከላከያ መነጽሮች፣ የአይን መከላኪያ ወዘተ) በመጠቀም በስራ ቦታ የአይን ጉዳቶችን መከላከል ነው፡፡ ሕክምናው፡- ሁለቱም ዋና ዋና የማየት ችግር መንስኤዎችን ማለትም የዓይን ከርቀት እና አጭር ርቀት የማት ችግሮች የዓይን እይታ ግርዶሽ ቀዶ ሕክምና ለማድረግ ውጤታማ የሆኑ ህክምናዎች ቢኖሩም ብዙ ያልተሟላ የሕክምና ፍላጎት አለ፡፡ መነፅር የዓይን ከርቀት የማየት ችግር እንዲሁም የመገናኛ ሌንሶችን እና የማጣቀሻ ቀዶ ጥገናዎችን ለመፍታት በአለም አቀፍ ደረጃ በጣም የተለመደ የህክምና ድጋፍ ነው፡፡ የዓይን መነፅር እና የዓይን ግርዶሽ ቀዶ ጥገና ሁለቱም በጣም ወጪ ቆጣቢ የሐክምና እርዳታዎች በመሆናቸው የአንድን ሰው የህይወት ጥራት በእጅጉ ያሻሽላሉ፡፡ እንደ ግላኮማ፣ ለአይን ህመምን መንስኤ የሆነው ስኳር ህመም፣ የአይን ማበጥ፣ የአንጎል ሌላኛውን አይን የሚመርጥበት ህመም፣ የአይን አቀማመጥ መዛባት ህመም እና ያለጊዜው ለአይን ህመምን መንስኤ የሆነው ስኳር ህመም ያሉ ለብዙ የአይን ሕመሞች የሚሰጡ ሕክምና እና እንክብካቤ የበሽታውን እድገት ለመቆጣጠር የረጅም ጊዜ ክትትል ያስፈልጋቸዋል፡፡ የማየት ችግር የማያመጡ ነገር ግን በሰዎች ህይወት ላይ በህመም እና ምቾት ማጣት (ደረቅ አይን፣ የአይን መቅላት እና የአይን ሸፋሽፍት ማበጥ ወዘተ) ላይ ተጽዕኖ የሚያሳድሩ አጣዳፊ የአይን ህመምን በተለምዶ ለማሳየት ህክምና ያስፈልጋል፡፡ ተጨማሪ እክሎችን ለመከላከል የእነዚህን የዓይን ህመሞች ሕክምና ማግኘጥ ብዙውን ጊዜ መንስኤውን ለመከላከል ወይም ምልክቶቹን ለማስታገስ ነው፡፡ ሊስተካከል ወይም ሊቀለበስ የማይችል የማየት እክል የመልሶ ማገገሚያ እርምጃዎችን መውስድ የሚያስፈልግ ሲሆን እነዚህ ደግሞ በአማራጭነት በርካታ ሕክምናዎችን ማግኘት ይቻላል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በዓይነ ስውርነት፣ አይነ ሰውር ማነበቢያ መሳሪያ በመጠቀም፣ በምክር እና በቤት ውስጥ ክህሎት ሥልጠና በማግኘት ለሚኖሩት ምርኩስ አስይዞ የመንቀሳቀስ ሥልጠና በመስጠት እና በዲጂታል አጋዥ ቴክኖሎጂዎች ነፃ፣ ራስን የቻለ እና ደህንነቱ የተጠበቀ እንቅስቃሴ እንዲኖር ያስችላል።

Eye care, vision impairment and blindness Overview: Eye conditions are remarkably common. Those who live long enough will experience at least one eye condition during their lifetime. Globally, at least 1 billion people have a near or distance vision impairment that could have been prevented or has yet to be addressed. In the absence of timely detection, reduced or absent eyesight can have long-term personal and economic effects. Vision impairment affects people of all ages, with the majority being over the age of 50. Young children with early onset severe vision impairment can experience lower levels of educational achievement, and in adults it often affects quality of life through lower productivity, decreased workforce participation and high rates of depression. Vision impairment and blindness impact the life of people everywhere. In low- and middle-income settings the burden of vision impairment can be even greater due to fewer opportunities to access the most essential eye care services. Cataracts and uncorrected refractive errors are estimated to be the leading causes of vision impairment; however, other causes for vision impairment cannot be ignored. Age-related macular degeneration, glaucoma, long standing systemic conditions like diabetes causing diabetic retinopathy, infectious diseases of the eye and trauma to the eye are all equally important causes for vision impairment that need to be addressed. Prevention: Eye conditions that can be targeted effectively with preventive strategies include congenital and acquired eye conditions, myopia, ocular trauma, and ocular infections and inflammations. A good example of this is the practice of preventative lifestyle changes among children, including a combination of increased time spent outdoors and decreased near-work activities. This may delay the onset and slow the progression of myopia, which reduces the risk of high myopia and its complications later in life. Importantly, the prevention and management of systemic diseases, such as diabetes and hypertension, can also be effective in reducing the risk of ocular diseases. In addition, interventions to prevent vitamin A deficiency, measles and rubella, through vitamin A supplementation and immunization, are highly effective in reducing the risk of corneal opacities that can occur secondary to these conditions. Another example is the prevention of workplace ocular injuries through promoting the use of protective eye equipment (e.g., masks, protective goggles, visors etc.) during high-risk activities and industries (e.g., certain sports, agricultural activities, construction workers, welders etc.). Treatment: Although effective interventions exist to address the two leading causes of vision impairment, namely optical correction for refractive errors and surgery for cataract, there remains a large unmet need for care. Spectacles are the most common intervention used worldwide to compensate for refractive error, as well as contact lenses and refractive surgeries. Spectacles and cataract surgery are both highly cost-effective interventions that can substantially improve a person’s quality of life. Treatment and care for many eye conditions, such as glaucoma, diabetic retinopathy, pterygium, amblyopia, strabismus and retinopathy of prematurity require long-term monitoring to control the progression of the condition. Treatment is also required for commonly presenting acute eye conditions that do not typically cause vision impairment but affect people’s lives with pain and discomfort (dry eye, conjunctivitis and blepharitis, etc.). To prevent further complications, the management of these eye conditions is often directed at treating the cause or alleviating the symptoms. Vision impairment that cannot be corrected or reversed requires rehabilitation measures, for which there are several available. For those who live with blindness, braille reading, counselling and home skills training, mobility training with white canes and digital assistive technologies can ensure free, independent and safe mobility.

Kulawa da ido da matsalar gani da kuma makanta Gamsashshen bayani: Matsalolin ido gama-gari ne sosai. Waɗanda suka yi rayuwa mai tsayi za su fuskanci a ƙalla matsalar ido guda ɗaya lokacin rayuwarsu. A faɗin duniya, a ƙalla mutane biliyan 1 suna fama da matsalar ganin kusa ko nesa wacce da za a iya kare faruwarsa ko kuma har yanzu a kasa magance shi. Idan aka samu rashin ganowa a lokacin da ya dace, ƙarancin gani ko rashin gani gaba ɗaya zai iya haddasa illolin ƙashin kai da na tattalin arziƙi. Matsalar gani na shafar mutanen dukkan shekaru, waɗanda yawancin su 'yan sama da shekaru 50 ne. Ƙananan yara da suka fara samun matsalar ido mai tsanani a farko zasu iya fuskantar ƙarancin samun nasara a fagen ilmi, sannan ga manya kuma yana shafar ingancin rayuwarsu ta hanyar ƙarancin yin abin da ya dace da ƙarancin shiga aikace-aikace da kuma yawan fama da damuwa. matsalar gani da makanta suna tasiri ga rayuwar al'umma a ko'ina. A guraren da basu da ko suke da ƙarancin arziƙi, ƙimar matsalar gani zata iya ma zama ta fi girma saboda ƙarancin damarmakin samun manyan ayyukan kulawa da ido. Matsalar hasken ido da matsalar rashin daidaiton ɓangarorin ido, anyi ƙiyasin cewa sune na gaba-gaba wajen haddasa matsalolin gani; duk da haka, da akwai kuma wasu abubuwan masu janyo matsalolin gani. Matsalolin gani da ciwuka ke haddasa wa irin su matsalar gangamin cikin ƙwayar ido da ke da alaƙa da shekaru da rasa gani da matsalar rasa gani ga masu ciwon sukari da cututtukan ido da kuma raunukan ido dukkansu manyan abubuwa ne masu janyo matsalolin gani da suke buƙatar kulawa. Riga-kafi: Matsalolin ido da za a iya tunkararsu yadda ya dace ta hanyoyin riga-kafi wanda ya haɗa da ciwon da aka haifi mutum da shi da matsalar ganin da aka samu da matsalar rashin gani tar daga nesa da raunin ido da kuma cututtukan ido da kumburin ido. Kyawawan misalin haka su ne yin canjin tsarin rayuwar riga-kafi a cikin yara wanda ya ƙunshi haɗakar da ƙara lokacin zama a ɗaki da rage kusantar ayyuka. Hakan zai iya jinkirta faruwar da cigaban matsalar rashin gani tar daga nesa, wanda hakan na rage babbar matsalar rashin gani tar daga nesa da kuma tsanantar ciwon bayan wani lokaci a rayuwar mutum. Almuhimmu, riga-kafi da magance wasu cututtukan, irin su ciwon siga da hawan jini, suma zasu taimaka wajen rage hatsarin samun matsalolin ido. Bugu da ƙari, shirye-shiryen magance matsaloli domin riga-kafin ƙarancin sinadarin bitamin A da ƙyanda da ƙyandar Rubela ta hanyar ƙara yawan cin sinadarin bitamin A da riga-kafin kamuwa da cutar, suna taimakawa sosai wajen rage hatsarin matsalar dishi-dishi fatar gilashin ido wanda zai iya faruwa bayan faruwa waɗannan matsalolin. Wani misalin shi ne riga-kafin ciwukan idon gurin aiki ta hanyar ƙarfafa amfani da makarin ido (misali makarin fuska da tabarau na kariya da makarin fuska na rigar kwano da sauransu) yayin yin ayyuka masu haɗari sosai da masana'antu (misali, wasanni da dama, ayyukan noma da ma'aikatan gini da masu walda da sauransu). Yin magani: duk da cewa da akwai shirye-shiryen kawar da matsalar masu inganci na magance manyan abubuwan da ke janyo matsalolin gani, wato amfani da tabaran ido domin inganta matsalar ganin dishi-dishi a kusa ko nesa da kuma yin tiyatar cire ainihin 'lens', wani tantani mai haske a cikin ido da sa wani da bana ainihi ba, sai dai akwai muatne da yawa da basu samu kulawar ayyukan lafiyar da suke bukata ba. Amfani da tabaru shine hanyar kawar da matsalar gani da aka fi amfani da ita a fadin duniya a matsayin magance matsalar gani dishi-dishi a kusa ko a nesa, da kuma sanya 'lens' a ido da tiyatar matsalar gani dishi-dishi. Amfani da tabarau da tiyatar canja 'lens' dukkansu hanyoyin magani ne masu inganci da tsada da zasu iya matuƙar inganta rayuwar mutum. Yin magani da kulawa da yawan matsalolin ido, irin su Gilakoma da matsalar gani ta dalilin ciwon siga da yanar ido da gani dishi-dishi da matsalar gani ga ido ɗaya da kuma cutar tantanin/naman ido wacce bata kai isa ba suna buƙatar kulawa na tsawon lokaci domin iyakance cigaban matsalar. Ana buƙatar yin maganin ƙananan matsalolin ganin da suke sa raɗaɗi da rashin nutsuwa, kamar irinsu bushewar ido da kumburin 'konjaktiva' da kuma kumburin marufin ido, ko da kuwa basa shafar ganin mutum. Domin ƙara kare tsanantar matsaloli, magance waɗannan matsalolin idon, yawanci ana magance abubuwan da ke kawo su kai-tsaye ko rage alamun matsalolin. Matsalar ganin da aka kasa magancewa na buƙatar matakan farfaɗowa, waɗanda suke da yawa. Ga waɗanda ke rayuwa da makanta da karatun makafi, ba da shawarwari ƙwararru da horaswar gida da horarwar yadda ake zirge-zirga tare da na'urar sandar makafi da na'urorin taimakawa makafi na fasaha za su iya taimakawa wajen yin zirga-zirga cikin aminci.

Huduma ya macho, matatizo ya kuona na upofu. Muhtasari: Hali za macho ni za kawaida sana. Wale wanaoishi kwa muda mrefu watapata angalau hali moja wapo ya macho wakati wa maisha yao. Duniani kote, angalau watu bilioni 1 wana shida ya kuona kwa karibu au mbali ambayo inaweza kuzuiwa au ambayo bado haijashughulikiwa. Kwa kukosekana kwa ugunduzi kwa wakati, macho yaliyopungua au kutokuona yanaweza kuwa na athari za muda mrefu za kibinafsi na kiuchumi. Shida ya kuona huathiri watu wa rika zote, huku wengi wakiwa na umri wa zaidi ya miaka 50. Watoto wachanga walio na matatizo ya kuona mapema wanaweza kupata viwango vya chini vya ufaulu wa kielimu, na kwa watu wazima mara nyingi huathiri ubora wa maisha kupitia uzalishaji mdogo, kupungua kwa ushiriki wa mahali pa kazi na viwango vya juu vya un yongovu. Matatizo ya kuona na upofu huathiri maisha ya watu kila mahali. Katika mazingira ya uchumi wa chini na wa kati mzigo wa ulemavu wa kuona unaweza kuwa mkubwa zaidi kutokana na fursa chache za kupata huduma muhimu zaidi za macho. Mtoto wa jicho na changamoto za ukungu zisizorekebishwa zinakadiriwa kuwa sababu kuu za matatizo ya kuona: hata hivyo, sababu nyingine za matatizo ya kuona haziwezi kupuuzwa. Uharibifu wa seli unaohusiana na umri, glakoma, hali za utaratibu wa muda mrefu kama vile kisukari unaosababisha retionopathy ya kisukari, magonjwa ya kuambukiza ya macho na kiwewe cha jicho ni sababu muhimu za matatizo ya kuona ambazo zinahitajika kushughulikiwa. Kinga: Hali za macho ambazo zinaweza kulengwa kwa ufanisi kwa mikakati ya kuzuia ni pamoja na hali ya kuzaliwa na kupatikana kwa hali za macho, myopia, majeraha ya jicho, na maambukizo ya jicho na kuvimba. Mfano mzuri wa hili ni mazoezi ya mabadiliko ya maisha ya kuzuia kati ya watoto, ikiwa ni pamoja na mcahanganyiko wa muda unaotumiwa nje na kupunguza kwa shughuli za karibu na kazi. Hii inaweza kuchelewesha kuanza na kupunguza kasi ya myopia, ambayo hupunguza hatari ya myopia ya juu na matatizo yake baadaye maishani. Muhimu zaidi, kuzuia zna kudhibiti magonjwa ya kimfumo, kama vile kisukari na shinikizo la damu, inaweza kuwa na ufanisi katika kupunguza hatari ya magonjwa ya macho. Kwa kuongezea, hatua za kuzuia upungufu wa vitamini A, surua na rubela, kupitia uongezaji wa vitamini A na Chanjo, ni nzujri sana katika kupunguza hatari ya upofu konea ambayo inaweza kutokea chini ya hali hizi. Mfano mwingine ni uzuiaji wa majeraha ya mazcho mahali pa kazi kupitia kuhimiza matumizi ya vifaa vya kinga ya macho (k.m. barakoa, mkiwani ya kujikinga, vioo n.n) wakati wa shughuli na tasnia hatarishi (k.m, michezp fulani, shughuli za kilimo, wafanyakazi wa ujenzi, wachomeaji, n.k). Matibabu: Ingawa kuna uingiliaji bora wa kushughulikia sababu kuu za matatizo ya kuona, ambayo ni marekebisho ya macho kwa changamoto za ukungu na upasuaji wa mtoto wa jicho, bado kuna haja kubwa ya huduma ambayo haijatimizwa. Miwani ndio uingiliaji kati wa kawaida unaotumiwa ulimwenguni kote kufidia tatizo la kuongazia, pamoja na lenzi za kukutanisha na upasuaji wa kurudisha uonaji. Miwani na upasuaji wa mtoto wa jicho zote ni hatua za gharama nafuu ambazo zinaweza kuboresha kwa kiasi kikubwa ubora wa maisha ya mtu. Matibabu na huduma za magonjwa mengi ya macho, kama vile glakoma, retinopathia ya kisukari, pterygium, amblyopia, strabismas na retino[athia zya kabla ya wakati inahitaji ufuatiliaji wa muda mrefu ili kudhibiti kuendelea kwa hali hiyo. Tiba pia inahitajika kwa hali ya kawaida ya kuwasilisha hali ya papo hapo ya macho ambayo kwa kawaida haisababishi tatizo la kuona lakini huathiri maisha ya watu kwa maumivu na usumbufu (jicho kavu, kiwambo cha sikio na blepharitis, n.k). Ili kuzuia matatizo zaidi, udhibiti wa hali hizi za macho mara nyingi huelekezwa katika kutibu sababu au kupunguza dalili. Uharibifu wa kuona ambao hauwezi kusahihishwa au kubadilishwa unahitaji hatua za marekebisho, ambazo kuna kadhaa zinazopatikana. Kwa wale wanaoishi na upofu, kusoma kwa nukta nun du, ushauri na mafunzo ya ustadi wa nyumbani, mafunzo ya kutembea kwa kutumia fimbo nyeupe na teknolojia ya usaidizi ya dijiti inaweza kuhakikisha utembeaji huru, na salama .

Ìtọ́jú ojú, àwọn tí ó lè ríran àti afọ́jú Ìsọníṣókí: ìpèníjà ojú wọ́pọ̀ gan. Àwọn tí wọ́n dàgbà dáadáa yóò rí ó kéré tán ìpèníjà ojú. Ní àgbáyé ó kéré tán ènìyàn 1 biliọnù ní kò lè rí nǹkan tí ó sún mọ́n tàbí jìnà sí wọn èyí tí ó yẹ kí á dènà rẹ̀ tàbí tí wọn ò kọbi ara sí. Nítorí àì kọbi ara sí ìpèníjà yìí, ìpèníjà ojú lè fa wàhálà sí àyè ẹ̀dá àti fún ọrọ̀ ajé. Ìpèníjà ojú lè ṣe ẹnikẹ́ni láì fi tọjọ́ orí ṣe, púpò nínú àwọn tó ti pé 50 ni ó ń bá já jù lọ. Àwọn ọmọdé tí ó tètè ní ìpèníjà ojú lé máa ní àǹfààní sí ẹ̀kọ́ tí ó dára, ó sì lè ṣàkóbá fún ìgbé ayé wọn láti rí nǹkan gidi ṣe, kìí jẹ́ kí wọ́n lè ṣiṣẹ́ dáradára èyí máa ń fa ìrònú púpò. ìpèníjà ojú àti ìfọ́jú ń kọ́ ipa nínú ayé ẹ̀dá. Ní àwọn ibi tí kò ti sí owó púpò àwọn tó ní ìpèníjà ojú lè ní ìṣòro púpò nígbà tí wọn ò kò bá ní àǹfààní sí ìtọ́jú tó péye. Àwọ̀ funfun inú ojú àti àwọn àṣìṣe tí kò ní àtúnṣe ni wọn sọ pé ó ń fa ìpèníjà ojú, bí ó tilè jẹ́ pé àwọn ohun tó kù tó ń fa ìpèníjà ojú ko sé kó dànù. Wíwá lè isan ojú nípasẹ̀ ọjọ́ orí, gìlákómà, àwọn àrùn ojú bíi àtọ̀gbẹ èyí tí ó ń fa àtọ̀gbẹ rẹtinọpátì, àrùn àkóràn ojú àti ìbàjé ojú gbogbo rẹ̀ ní ó sé pàtàkì tí ó ń fà ìpèníjà ojú tí ó ní lò láti mójú tó. Ìdènà: wọ́n lè dojúkọ àwọn àìlera ojú dáadáa pẹ̀lú àwọn ìlànà ìdènà-àrùn bí àìlera ojú láti àsìkò-ìbí tàbí lẹ́yìn ìbí, àìríná-jìnnà, ìfarapa ojú, àti àwọn kòkòrò-àkóràn níbi ìfarapa ojú àti àwọn wíwú. Àpẹẹrẹ rere ìse ìdènà-àrùn nípasẹ̀ àyípadà ìgbésíayé láàrin àwọn ọmọdé, pẹ̀lú àpapọ̀ ìpọ̀si àsìkò tí wọ́n ń lò níta àti àdínkù àwọn ìṣe afarapẹ́-iṣẹ́ . Èyí lè dènà ìbẹ̀rẹ̀ ó sì lè mú ìfàsẹ́yìn bá ìtẹ̀síwájú àìlèríran-jìnnà, èyí tí ó ń dín ewu àìlèríran-jìnnà kù àti àwọn wàhálà rẹ̀ lọ́jọ́-iwájú. Ní pàtàkì, dì dànà àti kí kápá àwọn àrùn bíi àrùn ìtọ̀ súgà, ẹ̀jẹ̀ ríru náà lè dín ewu àrùn ẹyinjú kù. Ní àfikún, àwọn ìdásí láti dènà àìtó fítámì A, ìgbóná àti àrùn rùbẹ́là, nípasẹ̀ àfikún àti àjẹsára fítámì A, múná dóko nínú mímú àdínkù bá ewu àìrína corneal èyí tí ó lè ṣẹlẹ̀ tẹ̀lé àwọn àìlera náà. Àpẹẹrẹ mìíràn ni dí dànà ìfojúpa ni ibi iṣẹ́ nípasẹ̀ wíwọ àwọn ohun èlò ìdábò bò ojú (bíi àwọ̀n, ìgò adá bò bò, àmúga ojú abbl) nígbà tí a bá ń ṣe iṣẹ́ tí ó léwu púpò lọ́wọ́ àti iṣẹ́ àwọn ilé iṣẹ́ (bíi àwọn ìṣe ìdárayá kan, ìṣe àgbè, òṣìṣẹ́ ilé kíkọ́ àti jọ́rinjọ́rin abbl.). Ìtọ́jú: Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ojútùú wá sí àwọn ìṣòro méjì tí o ń fa ìpèníjà ojú jù lọ, ṣíṣe àtúnṣe sí àṣìṣe tí ó wà nínú ojú àti ṣíṣe iṣẹ́ abé sí inú ojú, èyí jẹ́ ìtọ́jú tí àwọn ènìyàn kì í rí gbà. Lílọ ìgò ojú jẹ́ ìdáhùn sí púpò nínú ìṣòro ojú èyí tí wọn ń lọ kárí ayé láti ṣàtúnṣe sí ibi tí àṣìṣe bá wà bákan náà ni wọn ń lọ àwọn ojú tàbí ṣíṣe iṣẹ́ abẹ. Lílọ ìgò ojú àti iṣẹ́ abẹ inú ojú àwọn méjèèjì ni ó wán jù lọ tí ó lè mú ìyàtò bá ayé ẹ̀dá. Ìtọ́jú àti ìwòsàn fún púpọ̀ àwọn àìlera ojú, bíi glaucoma, retinopathy onítò-ṣúgà, pterygium, amblyopia, strabismus aàti retinopathy ti kògbó-kògbó ìṣàkóso ìgbà pípẹ́ láti dènà ìtẹ̀síwájú àìlera náà. Àwọn àìsàn ògidì ojú náà nílò ìtọ́jú èyí tí kìí fà kí ènìyàn ni ìpèníjà ojú àmọ́ yóò ní ìpalára lórí ìgbé ayé ẹ̀dá pẹ̀lú ìnira (ojú gbígbẹ, àpólò, ojú wíwú abbl.). Láti dènà ìṣòro púpò, àwọn olùṣàkóso ojú yìí máa ń darí ìtọ́jú sórí ohun tí ó fa tàbí dín àmì àìsàn kú. Ìpèníjà ojú tí kò ní àtúnṣe tàbí tí ó nílò iso di tuntun, èyí tí ó wà nílè. Fún àwọn tó ń gbé pẹlu ìfọ́jú, kíkà ikomu, ìgbani-níyànjú àti ẹ̀kọ́ ilé, ẹ̀kọ́ nípa ìrìn pẹ̀lú igi funfun àti àwọn ohun ẹ̀rọ ìgbàlódé lè jẹ́ ọ̀ fẹ́, ọ̀ fẹ́ àti nǹkan irinse tó dára.

Ukunakekelwa kwamehlo, ukungaboni kahle nobumpumputhe Uhlolojikelele: Izifo zamehlo zivame kakhulu. Labo abaphila isikhathi eside ngokwanele bazobhekana okungenani nesifo esisodwa samehlo phakathi nesikhathi sokuphila kwabo. Emhlabeni wonke, okungenani abantu abayisigidigi esisodwa banokuphazamiseka kokubona okuseduze noma okukude obekungavinjelwa noma okusadingeka kubhekelelwe. Uma kungatholakali ngesikhathi, ukubona ngendlela enciphile noma okungekho kungaba nemiphumela yesikhathi eside kumuntu uqobo kanye nangokomnotho. Ukuphazamiseka kokubona kuthinta abantu bayo yonke iminyaka yobudala, kanti iningi labo lineminyaka engaphezu kwengama-50 yobudala. Izingane ezincane ezinokuphazamiseka okukhulu ekuqaleni ngokuphathelene nokubon zingathola amazinga aphansi empumelelo kwezemfundo, futhi kubantu abadala ngokuvamile kuthinta izinga lokuphila kanye nokungasebenzi kakhulu, ukuncipha kokubamba iqhaza kwabasebenzi kanye namazinga aphezulu engcindezi. Ukuthikamezeka kokubona kanye nobumpumputhe kunomthelela ekuphileni kwabantu kuyo yonke indawo. Ezindaweni zamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo umthwalo wokuthikamezeka ungaba mkhulu nakakhulu ngenxa yamathuba ambalwa okuthola izinsiza zokunakekelwa kwamehlo ezibaluleke kakhulu. Ama-cataract kanye nezinkinga zokubona ezidala ukungaboni kahle ezingalungisiwe kulinganiselwa ekutheni yizimbangela eziyinhloko yokuthikamezeka kwamehlo; nokho, ezinye izimbangela zokuthikamezeka kwamehlo azinakushaywa indiva. Ukonakala kwe-macular okuhlobene nokuba mdala, i-glaucoma, izimo zohlelo lomzimba okunesikhathi eside zikhona ezinjengesifo sikashukela esibangela i-retinopathy yesifo sikashukela, izifo zamehlo ezithathelanayo kanye nokulimala kwamehlo konke kuyizimbangela ezibaluleke ngokufanayo ngokuphathelene nokuthikamezeka kwamehlo okudinga ukulungiswa. Ukuvimbela: Izifo zamehlo ezingabhekelelwa ngendlela efanele ngamasu okuvimbela zihlanganisa izifo zamehlo ozalwa nazo kanye nozitholile, i-myopia, i-ocular trauma, kanye nezifo zamehlo kanye nokuvuvukala kwamehlo. Isibonelo esihle salokhu umkhuba wokushintsha indlela yokuphila yokuvimbela phakathi kwezingane, okuhlanganisa inhlanganisela yesikhathi esengeziwe esichithwa ngaphandle kanye nokuncipshiswa kwemisebenzi eyenziwayo esondele ekubeni umsebenzi. Lokhu kungase kuqale futhi kubambezele kubambezele ukuqhubekela phambili kwe-myopia, okunciphisa ingozi ye-myopia ephezulu kanye nezinkinga zayo kamuva empilweni. Okubalulekile, ukuvimbela nkanye nokwengamela izifo zohlelo lomzimba, ezinjengesifo sikashukela kanye nomfutho wegazi ophakeme, nakho kungasebenza ngendlela efanele ekunciphiseni ingozi yezifo eziphathelene namehlo. Ngaphezu kwalokho, ukungenelela ekuvimbeleni ukuntuleka kukavithamini A, isimungumungwane kanye ne-rubella, ngesengezo sikavithamini A kanye nokugoma, kusebenza ngendlela efanele ekunciphiseni ingozi yokuthikamezeka kolwewesi lwehlo (corneal opacicities) okungase kwenzeke ngokwesibili kulezi zimo. Esinye isibonelo ukuvimbela ukulimala emsebenzini ngokugqugquzela ukusetshenziswa kwezinsiza zokuvikela amehlo (isb., izifonyo, izibuko zokuzivikela, ama-visor njll.) phakathi nokwenziwa kwemisebenzi eyingozi kakhulu kanye nemisebenzi yezimboni (isb., ezemidlalo ezithile, imisebenzi yezolimo, izisebenzi zezokwakha, kanye nabashiselayo njll.). Ukwelashwa: Nakuba kunezindlela zokungenelela ezisebenza ngendlela efanele zokubhekana nezimbangela ezimbili eziyinhloko zokuthikamezeka kwamehlo, okungukuthi ukulungiswa kwenkinga yokungaboni kahle emehlweni kanye nokwengulwa kwe-cataract, kusenesidingo esikhulu sokunakekelwa okungakahlangatshezwana naso. Izibuko ziyindlela evame kakhulu yokungenelela esisetshenziswa emhlabeni wonke ukunxephezela ukuthikamezeka ngokungaboni kahle emehlweni, kanye nama-contact lens futhi kanye nokuhlizwa ukuze kulungiswe ukungaboni kahle. Izibuko kanye nokwengulwa kwe-cataract kokubili kuyizindlela ezingabizi kakhulu ezingathuthukisa kakhulu izinga lokuphila komuntu. Ukwelashwa kanye nokunakekelwa kwezimo eziningi zamehlo, njenge-glaucoma, i-retinopathy yesifo sikashukela, i-pterygium, i-amblyopia, i-strabismus ne-retinopathy yokukhula ngaphambi kwesikhathi kudinga ukuqapha isikhathi eside ukuze kulawulwe ukuqhubekela phambili kwesimo. Ukwelashwa kuyadingeka futhi ngokuphathelene nezimo zamehlo ezibucayi ngokuvamile ezingabangeli ukuthikamezeka kwamehlo kodwa ezithinta ukuphila kwabantu ngobuhlungu kanye nokungaphatheki kahle (iso elomile, i-conjunctivitis ne-blepharitis, njll.). Ukuze kuvinjelwe ezinye izinkinga, ukwenganyelwa kwalezi zimo zamehlo kuvame ukuqondiswa ekwelapheni imbangela noma ekudambiseni izimpawu. Ukuthikamezeka ngokuphathelene nokubona okungenakulungiswa noma ukubuyiselwa emuva kudinga izinyathelo zokuvuselela, futhi ziningana ezitholakalayo. Kulabo abaphila nobumpumputhe, ukufunda i-braille, ukwelulekwa kanye nokuqeqeshelwa amakhono asekhaya, ukuqeqeshelwa ukuhamba uhlwaya ngezinduku ezimhlophe kanye nobuchwepheshe bokusiza bedijithali kungaqinisekisa ukuhamba ngokukhululeka, ngokuzimela kanye nangokuphephile.

የሴት ብልት ግርዛት ማጠቃሊያ፡- የሴት ልጅ ግርዛት ውጫዊ የሴት ብልትነወ ከህክምና ምክንያት ውጪ በሆነ መንገድ በከፊል ወይም ሙሉ በሙሉ ማስወገድን ወይም በሴት ብልት የአካል ክፍሎች ላይ የሚደርስ ሌላ ጉዳት የሚያሰከትል ጎጂ ባህላዊ ተግባር ነው፡፡ በአሁኑ ጊዜ ድርጊቱ በተጠናከረባቸው ሀገራት ላይ ከ200 ሚሊዮን በላይ ልጃገረዶች እና ሴቶች የሴት ልጅ ግርዛት እንደተፈጸመባቸው ይገመታል፡፡ በተጨማሪም በየዓመቱ ወደ 3 ሚሊዮን የሚገመቱ ልጃገረዶች ለሴት ልጅ ግርዛት የሚጋለጣሉ ሲሆን አብዛኛዎቹ የዓለም ጤና ድርጅት 15 ዓመት ሳይሞላቸው ብልታቸውን ይቆረጣሉ፡፡ የሴት ልጅ ግርዛት ጤናው ረገድ ጠቀሜታ የለውም፡፡ አፋጣኝ የጤና እክሎችን እንዲሁም በሴቶች አካላዊ፣ አእምሯዊ እና ጾታዊ ጤንነት እና ደህንነት ላይ የረዥም ጊዜ ችግሮች ሊያስከትል ይችላል፡፡ ድርጊቱ የልጃገረዶች እና የሴቶች ሰብአዊ መብት ጥሰት እና እንደ ከፍተኛ የስርዓተ-ፆታ መድልዎ ተደርጎ በአለም አቀፍ ደረጃ እውቅና የተሰጠው በመሆኑ በፆታዎቹ መካከል ሥር የሰደደ ልዩነትን ያሳያል፡፡ በትናንሽ ልጃገረዶች ላይ ያለፈቃዳቸው የልጆችን መብት በመጣስ ይተገበራል፡፡ የሴት ልጅ ግርዛት ደግሞ የአንድን ሰው የጤና፣ የደኅንነት እና አካላዊ ክብር፣ ከስቃይ እና ጭካኔ ነጻ የሆነ፣ ኢሰብአዊ ወይም አሳፋሪ የሆነ ድርጊት ሲሆን ግርዛቱ ሞት በሚያስከትልበት ጊዜ ደግሞ የመኖር መብትን መጣስ ይሆናል፡፡ የዘላቂ ልማት ግቦች አካል በማድረግ የዓለም አቀፍ ማህበረሰብ በፈረንጆቹ እ/አ/አ 2030 የሴት ልጅ ግርዛትን ሙሉ በሙሉ እንዲቆም ለማድረግ ግብ አስቀምጧል፡፡ የስርጭት መጠን፡- በአለም አቀፍ ደረጃ የሴት ልጅ ግርዛት የተደረገባቸው ልጃገረዶች እና የሴቶች ቁጥር በትክክል ባይታወቅም ከ200 ሚሊዮን ያላነሱ በህይወት ያሉ ልጃገረዶች እና ሴቶች ድርጊቱ ተፈጽሞባቸዋል ሲል የህዝብ ቁጥር መረጃ ካለባቸው 30 ሀገራት የተገኘው መረጃ ያሳያል፡፡ ድርጊቱ በዋናነት በአፍሪካ ምዕራብ፣ ምስራቅ እና ሰሜን እና ምስራቅ አህጉሮች እንዲሁም በአንዳንድ የመካከለኛው ምስራቅ እና ኤስያ ሀገራት ላይ ይፈጸማል፡፡ ፍልሰት እያደገ በመምጣቱ ምክንያት በአውሮፓ፣ በአውስትራሊያ እና በሰሜን አሜሪካ ያሉ ልጃገረዶች እና ሴቶች ቁጥር እየጨመረ የመጣ ሲሆን የዓለም ጤና ድርጅት የሴት ልጅ ግርዛትን አድርገዋል ወይም የዓለም ጤና ድርጅት ልጃገረዶች እና ሴቶች ለድርጊቱ ሊጋለጡ ይችላል፡፡ ስለሆነም የሴት ልጅ ግርዛት ዓለም አቀፍ ስጋት ነው፡፡ ባለፉት ሶስት አስርት ዓመታት ውስጥ በአጠቃላይ የሴት ልጅ ግርዛት እያሽቆለቆለ የመያ ቢሆንም ሁሉም ሀገራት ስለዚህ ጉዳይ አዲስ ነገር ያላሳወቁ ሲሆን የማሽቆልቆሉ ፍጥነትም በሁሉም ላይ እኩል አይደለም፡፡ እየጨመረ ከመጣው የህዝብ ቁጥር ጋር በትይዩነት ማስቀጠል አሁን ያለው ሁኔታ በቂ አይደለም፡፡ በዚሁ ሁኔታ ከቀጠለ በሚቀጥሉት 15 ዓመታት ውስጥ የሴት ልጅ ግርዛት የሚፈጸምባቸው ልጃገረዶች እና ሴቶች ቁጥር በከፍተኛ ሁኔታ ይጨምራል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እርዳታ፡- የዓለም ጤና ድርጅት የሴት ልጅ ግርዛትን የሚፈጽሙ የጤና ባለሙያዎችን አጥብቆ በመቃወም ሁሉም የጤና ባለሙያዎች “ምንም ጉዳት እንዳያደርሱ” የሕክምና የሥነ-ምግባር ደንቦችን እንዲያከብሩ አሳስቧል፡፡ የሴት ልጅ ግርዛትን ህክምናው ዘርፉ አንድ አካል እንዲሆን ማድረጉ ድርጊቱን መደበኛ ሆኖ እንዲቀጥል የሚያደርገው በመሆኑ ይህን የሴቶች እና ልጃገረዶች የሰብአዊ መብት ጥሰት ለማስቆም የሚደረገውን የረጅም ጊዜ ጥረቶችን ያደናቅፋል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የግርዛት ድርጊት የተፈጸመባቸው ልጃገረዶችን እና ሴቶችን ጤና እና ደህንነትን በመደገፍ እና በማሻሻል ረገድ የጤና ባለሙያዎች የሚጫወቱትን ወሳኝ ሚና እውቅና ይሰጣል፡፡ በተጨማሪም የዓለም ጤና ድርጅት አዋላጅ እና ነርስ ከማህበረሰቡ ጋር ካላቸው የቀረበ ግንኙነት አንጻር በታካሚዎቻቸው መካከል በሴት ልጅ ግርዛት ላይ ያለውን ተጽእኖ ሊያሳድሩ እና በመጀመሪያ ደረጃ የጤና እንክብካቤ መስጫ ቦታዎች ላይ አብዛኛውን የጤና አገልግሎታቸውን የሚሰጡት በመሆኑ አመለካከቶችን ሊቀይሩ የሚችሉትን ልዩ አቋም እውቅና ይሰጣል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የጤና እንክብካቤ ሰጪዎችን ስለ ድርጊቱ ያላቸውን እውቀት በማጎልበት እንዲረዳቸው እና በሕክምና ተቋማት ውስጥ እንዲሁም በማህበረሰባቸው እና በቤተሰቦቻቸው ውስጥ ለለውጥ ተፅእኖ ፈጣሪ ወኪሎች ሆነው እንዲሰሩ የስልጠና ዕቅድ አዘጋጅቷል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በሴት ልጅ ግርዛት ላይ ለስልጠናና ፖሊሲ በማስረጃ ላይ የተመሰረተ መመሪያ እና የስልጠና እና የፖሊሲ ግብአቶችን በማዘጋጀት፤ አገሮች እንዲለምዷቸው እና እንዲተገበሩ መደገፍ፤ የሴት ልጅ ግርዛት መንስኤዎች፣ ስለሚያስከትሉት ጉዳት መዘዞች እና የሴት ልጅ ግርዛት ወጪዎቹን እና ድርጊቱን ለማስቀረት በሚጠቅሙት ላይ ማስረጃ በማመንጨት የህብረተሰብ ጤና አቀራረብን የሚጠቀም ሲሆን ከግርዛት ጋር የሚኖሩ ልጃገረዶች እና ሴቶች ጥራት ያለው የመከላከል እና የእንክብካቤ አገልግሎት እንዲያገኙ ይሰራል፡፡

Female genital mutilation Overview: Female genital mutilation (FGM) is a traditional harmful practice that involves the partial or total removal of external female genitalia or other injury to female genital organs for non-medical reasons. It is estimated that more than 200 million girls and women alive today have undergone female genital mutilation in the countries where the practice is concentrated. In addition, every year an estimated 3 million girls are at risk of undergoing female genital mutilation, the majority of whom are cut before they turn 15 years old. FGM has no health benefits. It can lead to immediate health risks, as well as long-term complications to women’s physical, mental and sexual health and well-being. The practice is recognized internationally as a violation of human rights of girls and women and as an extreme form of gender discrimination, reflecting deep-rooted inequality between the sexes. As it is practiced on young girls without consent, it is a violation of the rights of children. FGM also violates a person's rights to health, security and physical integrity, the right to be free from torture and cruel, inhuman or degrading treatment, and the right to life when the procedure results in death. As part of the Sustainable Development Goals, the global community has set a target to abandon the practice of female genital mutilation by the year 2030. Prevalence: While the exact number of girls and women worldwide who have undergone female genital mutilation remains unknown, at least 200 million girls and women alive today have been subjected to the practice, according to data from the 30 countries where population level data exist. The practice is mainly concentrated in western, eastern, and north-eastern regions of Africa, as well as in some countries in the Middle East and Asia. With growing migration, there has been an increase in the number of girls and women in Europe, Australia and North America who have either undergone female genital mutilation or who may be at risk of being subjected to the practice. FGM is therefore a global concern. While there has been an overall decline in the prevalence of FGM over the last three decades, not all countries have made progress and the pace of decline has been uneven. Current progress is insufficient to keep up with increasing population growth. If trends continue, the number of girls and women undergoing FGM will rise significantly in the next 15 years. WHO response: WHO is strongly opposed to health professionals performing FGM and urges all health workers to uphold the medical code of ethics to “do no harm”. Medicalization of FGM normalizes and condones the practice and hinders long term efforts for abandoning this grave violation of the human rights of women and girls. WHO recognizes the important role that health care personnel play in supporting and improving the health and well-being of girls and women living with FGM. Moreover, WHO acknowledges the unique position that midwives and nurses may have to influence and change attitudes towards FGM amongst their patients because of their close contact with practicing communities and since they provide the majority of health care in primary health care settings. WHO has developed a training package to help empower health providers by strengthening their knowledge about the practice, so that they in turn can act as influential agents for change within clinical settings as well in their communities and families. WHO uses a public health approach to FGM and works to ensure that girls and women living with FGM receive quality prevention and care services, by developing evidence-based guidance and resources for training and policy; supporting countries to adapt and implement them; generating evidence on causes, consequences, and costs of FGM and on what works to end the practice; and developing advocacy tools to support efforts to prevent FGM

Kaciyar mata Gamsashshen bayani: Kaciyar mata wato (FGM) wata al'adar gargajiya ce mai cutarwa wace ta ƙunshi cire wani ɓangare ko gaba ɗaya na al'aurar mace daga waje ko kuma jin raunin al'aurar mace ba tare da wani dalilin yin magani ba. Anyi ƙiyasin cewa sama da yara da manyan mata miliyan 200 da suke a raye a yau sun taɓa fuskantar kaciyar mata a ƙasashen da aka mai da hankali kan al'adar. Bugu da ƙari, duk shekara ƙiyasin yara mata miliyan 3 suna fuskantar hatsarin fuskantar kaciyar mata, wanda yawancinsu ana musu kaciyar ne kafin su kai shekara 15 da haihuwa. fMG kaciyar mata ba ta da alfanun lafiya. Zata iya janyo matsalolin lafiya nan da nan, da kuma tsanantar ciwon na tsawon lokaci ga lafiya da jin daɗin jiki da ruhi da kuma al'aura. Ana ganin aiwatar da al'adar a faɗin duniya a matsayin tauye haƙƙin ɗan'adam na yara mata da manya sannan kuma a matsayin wata matsananciyar hanyar nuna bambancin jinsi, inda hakan ke nuna matsanancin rashin adalci tsakanin jinsin biyu. Kamar yadda ake aiwatar da al'adar a kan matasan mata ba tare da izini ba, tauye haƙƙin yara ne. Kaciyar mata (FGM) tana tauye hakkin ɗan'adam na lafiya, nutsuwar tsaro da jiki, haƙƙin kasancewa cikin aminci daga azabtarwa da zalunci, mu'amala ta rashin tausayi da ƙimantawa, da kuma haƙƙin rayuwa yayin da aka samun matsalar abun yazo da mutuwa. A wani yanki na ƙudurin Hukumar Tabbatar da Ɗorewar Ƙudurorin Çigaban Al'umma, al'ummar duniya ta ƙudiri niyyar dena al'adar kaciyar mata a shekarar 2030. Faɗin aiwatar da al'adar: Yayin da ba a san ainihin yawan yara mata da manyan da suka fuskanci kaciyar mata a faɗin duniya, a ƙalla yara mata da manya miliyan 200 da suke a raye a yau an tilasta musu fuskantar al'adar, bisa la'akari da bayanai daga ƙasashe 30 inda suke da bayanan yawan al'umma. Yawanci an fi maida hankali kan al'adar a yankunan kudu da gabas da arewa maso gabas na nahiyar Afirka, da kuma a wasu ƙasashen tsakiyar gabas da Asiya. Da ƙaruwar bulaguro, akwai ƙaruwar yara mata da manya a nahiyar Turai da Astraliya fa Arewacin Amurka waɗanda ko dai sun fuskanci kaciyar mata ko kuma suna cikin hatsarin tilasta musu su fuskanci al'adar. Saboda haka, kaciyar mata FGM sha'anin duniya ne. Yayin da gaba ɗaya aka samu raguwar yawan aiwatar da kaciyar mata (FGM) a shekaru talatin da suka wuce, ba dukkan ƙasashe bane suka samu cigaban sannan yanayin raguwar bai zama tsayayye ba. Cigaban a yanzu bai isa ya tafi dai-dai da ƙaruwar yawan al'umma ba. Idan abun da ke faruwa yanzu ya cigaba, yawan yara mata da manya da ke fuskantar kaciyar mata zai ƙaru sosai nan da shekaru 15. Amsar WHO: Hukumar Lafiya ta Duniya tayi alawadai da ƙwararrun ma'aikatan lafiya da suke aiwatar da kaciyar mata sannan kuma tayi kira ga dukkan ma'aikatan lafiya dasu ɓabbaka al'adar likitancin nan ta kada suna cutarwa. Aiwatar da kaciyar mata a asibiti ya yarda kuma ya ɗabi'antar da al'adar sannan kuma yana hana ƙoƙarin tsawon lokaci da ake yi na dena wannan al'adar tauye haƙƙin ɗan'adam na yara mata da manya. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta amince da muhimmiyar rawar da ma'aikatan kula da lafiya ke takawa wajen bada goyon baya da inganta lafiya da jin daɗin yara mata da manya da akai musu kaciya. Bugu da ƙari, Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta amince da matsayi na musamman da ungo-zoma da masu jinya ke da shi wajen kawo canji a ɗabi'un aiwatar da kaciyar mata a cikin marasa lafiyarsu saboda kyakykyawar alaƙarsu da al'ummomin da suke aiwatar da al'adar sannan tinda sune suke bada yawancin kulawar lafiya a ƙananan cibiyoyin kulawa da lafiya. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta samar da wani sha'anin horarwa don a tallafawa masu bada kulawar lafiya ta hanyar bunƙasa iliminsu a kan al'adar, saboda suma suyi ƙoƙari a matsayin masu bada gudummawa wajen kawo canji a ƙananan asibitoci da kuma a cikin al'ummarsu da iyalansu. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana amfani da wata hanyar kulawa da lafiya al'umma fa kaciyara mata sannan kuma tana ƙoƙarin tabbatar da yara mata da manyan da akai musu kaciya suna samun ingantaccen riga-kafi da kulawa, ta hanyar samar da jagoranci mai tushe da goyon baya da kayan aikin horarwa da tsari; ta hanyar tallafawa ƙasashe wajen karɓa da ɗabbaƙasu; ta hanyar bayar da shedun abubuwan dake janyosu da mummunan sakamako da kuma tsadar kaciyar mata sannan a kan me ya kamata a yi don kawar da al'adar; da kuma ta hanyar samar da kayan aikin tallafawa ƙoƙarin kare aiwatar da kaciyar mata.

Ukeketaji Muhtasari; Ukeketaji (FGM) ni ni kitendo cha utamaduni na mila chenye madhara amabcho kinahusisha kuondolewa kwa sehemu au jumla ya sehemu ya nje ya siri ya mwanamke au jeraha lingine kwa viungo vya uzazi vya mwanamke kwa sababu zisizo za kiafya. Inakadiriwa kuwa zaidi ya wasichana na wanawake milioni 200 walio hai leo wamefanyiwa ukeketaji katika nchi ambazo mila hiyo imekithiri. Aidha, kila mwaka takriani wasichana milioni 3 wapo katika hatari ya kukeketwa, wengi wao hukeketwa kabla ya kutimiza miaka 15. FGM hauna faida za kiafya. Inaweza kusababisha hatari za afya za harakaz, pamoja na matatizo ya muda mrefu kwa afya ya kimwili, kiakili na kingono na ustawi wa wanawake. Kitendo hiki kinatambuliwa kimataifa kama ikiukaji wa haki za binadamu za wasichana na wanawake na kama aina ya ubaguzi wa kijinsia, unaoonyesha ukosefu wa usawa uliokita mizizi kati ya jinsia. Kama ifanyikavyo kwa wasichana wadogo bila ridhaa, ni ukiukwaji wa haki za watoto. FGM pia unakiuka haki za mtu za afya, usalama na uadilifu wa kimwili, haki ya kuwa huru kutokana na mateso na ukatili, unaynyasaji wa kibinadamu au udhalilishaji, na haki za kuishi wakati utaratibu unasababisha kifo. Kama sehemu ya Malengo ya Maendeleo Endelevu, jumuiya ya kimatifa imeweka lengo la kuachana na mila ya ukeketaji ifikapo mwaka 2030. Kuenea: Wakati idadi kamili ya wasichana na wanawake duniani kote ambao wamekeketwa bado haijajulikana, angalau wasichana na wanawake milioni 200 walio hai leo wamekabiliwa na mila hiyo, kulingana na takwimu kutoka nchi 30 ambapo takwimu za kiwango cha watu zipo. Kitendo hiki kimejikita zaidi katika maeneo ya magharibi, mashariki, na kaskazini-mashariki mwa Afrika, na pia katika baadhi ya nchi za Mashariki ya Kati na Asia. Kutokana na kuongezeka kwa uhamiaji, kumekuwa na ongezeko la idadi ya wasichana na wanawake katika Ulaya, Australia na Amerika Kaskazini ambao ama wamekeketwa au ambao wanaweza kuwa katika hatari ya kufanyiwa kitendo hicho. Kwa hivyo FGM ni suala la kimataifa. Ingawa kumekuwa na kupungua kwa jumla kwa kuenea kwa ukeketaji katika miongo mitatu iliyopita, sio nchi zote zimepiga hatua na kasi ya kupungua imekuwa tofauti. Maendeleo ya sasa hayatoshi kuendana na ongezeko la idadi ya watu. Ikiwa mienendo itaendelea, idadi ya wasichana na wanawake wanaofanyiwa ukeketaji itaongezeka sana katika miaka 15 ijayo. Muitiko wa WHO: WHO inapinga vikali wataalamu wa afya kufanya ukeketaji na inawataka wahudumu eote wa afya kuzingatia kanuni za maadili ya kimatibabu ili wasilete madhara. Matibabu ya FGM hurekebisha na kuunga mkono mila hiyo na kuzuia juhudi za muda mrefu za kuachana na hali hii ilisababisha ukiukwaji wa haki za binadamu za wanawake na wasichana. WHO linatambua jukumu muhimu ambalo wafanyakazi wa afya wanatekeleza katika kusaidia na kuboresha afya na ustawi wa wasichana na wanawake wanaoishi na FGM. Zaidi ya hayo, WHO linatambua nafasi ya pekee ambayo wakunga na waiguzi wanaweza kuwa nayo kushawishi na kubadili mtazamo kuhusu ukeketaji miongoni mwa wagonjwa wao kwa sababu ya mawasiliano yao ya karibu na jumuiya zinazoendelea na kwa vile wao hutoa huduma nyingi za afya katika mazingira ya afya ya msingi. WHO limeandaa kifurushi cha mafunzo ili kusaidia kuwawezesha watoa huduma za afya kwa kuimarisha ujuzi wao kuhusu kitendo hicho, ili nao waweze kuwa mawakala wenye ushawishi wa mabadiliko ndani ya mazingira ya matibabu na pia katika jamii na familia zao. WHO hutumia mbinu ya afya ya umma kwa FGM na linafanya kazi ili kuhakikisha kwamba wasichana na wanawake wanaoishi na FGM wanapata huduma bora za kuzuia na matunzo, kwa kuandaa mwongozo na rasilimali zinazotegemea ushahidi kwa ajili ya mafunzo na sera; kusaidia nchi kuzirekebisha na kuzitekeleza; kutoa ushahidi juu ya sababu, matokeo, na gharama za FGM na juu yakile kinachofanya kazi kukomesha mila hiyo; na kuandaa zana za utetezi ili kusaidia juhudi za kuzuia FGM.

Abẹ́ dídá fún obìnrin Ìsọníṣókí: Female genital mutilation (FGM) jẹ́ iṣẹ́ àwọn bàbá wa tí ó burú èyí tí ó ní ṣe pẹ̀lú pẹ̀lú yíyọ tàbí gígé iṣan ojú ara tàbí ṣíṣe ìpalára fún àwọn ẹ̀yà abẹ́ lọ́nà tí kò bá ìlera mu. Ó tó obìnrin tàbí ọmọbìnrin 200 miliọnù tó wà láyé ni wọ́n ti dá abé fún ní àwọn orílè-èdè tí ìṣe yìí ti wọ́pọ̀. Ní àfikún, ní ọdọọdún ó tó àwọn ọmọbìnrin mílíọ́nù 3 tí wọ́n wà ní ewu ìdábẹ́ fún obìnrin, púpọ̀ àwọn ẹni tí wọ́n dábẹ́ fún kí wọ́n tó dé ọjọ́-orí ọdún 15. Kò sí àǹfààní lórí ìlera fún FGM. Èyí lè fa ewu ńlá fún ìlera, èyí sì lè fa wàhálà fún ìrísí obìnrin, ọpọlọ àti ìlera ìbálòpọ̀ àti ìgbé ayé wọn. Ìwà yìí jẹ́ èyí tí wọ́n kà sí títẹ ẹ̀tọ́ obìnrin àti ọmọbìnrin mọ́n lè ní àgbáyé àti èyí tí ó jẹ́ àìdọ́gba láàrín lákọlábọ, èyí tí ó fi ìyàtò gedegbe hàn láàárín ọkùnrin àti obìnrin. Bí a ṣe ń dábẹ́ fún àwọn ọmọbìnrin láì gba àṣẹ lọ́wọ́ wọn jẹ́ ọ̀nà ì fi ẹ̀tọ́ wọn dùn wọ́n. FGM jẹ́ ọ̀nà tí wọ́n ń gbà fi ẹ̀tọ́ ènìyàn dùn ún lórí ìlera, àbò àti wíwà ní pípé, ẹ̀tọ́ láti bó lọ́wọ́ ìnira àti ìwà ọ̀dájú,, ìpalára ènìyàn àbí ìwà burúkú, àti ẹ̀tọ́ fún gbígbé ilé ayé nígbà tí ìgbésẹ̀ yìí bá já sí ikú. Gẹ́gẹ́ bíi àfojúsùn ìdàgbàsókè tí ó pé, àjọ àgbáyé ní àfojúsùn láti pa ìwà dídábẹ́ kí ó tó di ọdún 2030. Ìwà ìbàjé: Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé iye àwọn ọmọbìnrin àti obìnrin tí wọ́n dábẹ́ fún lágbàyé kò níye, ó kéré tán 200 miliọnù ọmọbìnrin àti obìnrin tí ó wà láyé ni wọ́n dábẹ́ fún, gẹ́gẹ́ bíi dátà láti orile-ede 30 níbi tí dátà lórí àwọn olùgbé wà. Irú ìwà yìí wọ́pọ̀ ní apá ìwọ̀ oòrùn ìlà-oòrùn, àti ní àríwá ilẹ̀ Áfíríkà, àti àwọn orílè-èdè kan ní àárín ìlà oòrùn àti Àṣíà. Pẹ̀lú bíi àwọn ènìyàn ṣe ń ṣílọ sí ìlú mìíràn, àfikún tí bá iye àwọn ọmọbìnrin àti obìnrin ní ilẹ̀ Yúróòpù, ọsirélà àti àríwá Amẹ́ríkà èyí tí ó jẹ́ pé wọ́n ti dábẹ́ fún tàbí tí ó ṣeé ṣe kí wọ́n dábẹ́ fún. FGM jẹ́ ohun àpérò fún gbogbo àgbáyé. Bí ó tilè jẹ́ pé wọ́n tí ń gbójú agayin sí FGM fún bí ọgbọ́n ọdún, kìí ṣe gbogbo orílẹ̀-èdè ni ó kógo járí tí kò sì sí àṣẹ yọrí púpò. Ìyàtò tí à ń rí nísinsìnyí kò tó láti kojú ìdàgbàsókè tí ń bá àwọn olùgbé. Bí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ bá tẹ̀síwájú, iye àwọn ọmọbìnrin àti àgbà-obìnrin tí ó ń ṣe FGM yóò gòkè sin í ọdún 15 tó ń bọ̀. WHO fèsì :Àjọ WHO kò gba ti àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera tí ó ń ṣe FGM tí wọ́n sì gba àwọn elétò ìlera kí wọ́n dẹkùn ìwà yìí láti mú ìtọ́sọ́nà àwọn àjọ ètò ìlera tí ó sọ pé “kí a má ṣe ṣe ìpalára’’. Sísọ FGM dí ìṣòro ìlera àti fifi òpin sí ìwà yìí àti láti dẹkùn ìwà burúkú tí ó ti pẹ́ èyí tí ó ń tẹ ẹ̀tọ́ àwọn obìnrin àti ọmọbìnrin mọ́n lè. Àjọ WHO mọ ìwúlò pàtàkì tí ètò ìlera ń kó nínú fífi ọwọ́ sọ wọ́pọ̀ àti mímú ìyípadà bá ìlera àti ìgbé ayé obìnrin àti ọmọbìnrin tí wọ́n ti dábẹ́ fún. Àtipé, àjọ WHO mọ ipò pàtàkì tí àwọn agbẹ̀bí àti nọ́ọ̀sì lè kó láti mú ìyípadà bá FGM láàárín àwọn òbí nítorí ọ̀nà tí wọ́n ń gbà ṣe iṣẹ́ wọn ní ìlú, nígbà tí ó jẹ́ pé púpò nínú ètò ìlera tí àwọn ilé-ìwòsàn kékeré àwọn ni wọ́n ń ṣe olùkápá rẹ̀. Àjọ WHO ti pèsè ètò tí yóò jẹ́ kí àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera ní ìmò kíkún lórí rẹ̀, èyí á jẹ́ kí àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera náà lè bá àwọn ènìyàn sọ̀rọ̀ lórí rẹ̀ ni àgbègbè àti nínú ẹbí wọn. Àjọ WHO lọ ètò ìlera ìjọba láti dojú kọ FGM láti rí pé àwọn ọmọbìnrin àti obìnrin tí wọ́n dábẹ́ fún gba ìtọ́jú àti àbò tí ó yẹ, nípasẹ̀ ṣíṣe ìlànà àti ohun èlò fún ìdánilẹ́kọ̀ọ́ àti òfin ;àwọn orílè-èdè tí ó tí ó fi owó sọ wọ́pọ̀ náà gba òfin yìí tí wọ́n sì ń lò ó, mímú ẹ̀rí wá lórí okùnfà, pẹ̀lú àwọn èsì àti ohun tí a lè ṣe láti dènà abé dídá àti láti wá ọ̀nà láti jẹ kí àwọn ènìyàn dènà abẹ́ dídá.

Ukusikwa kwezitho zangasese zabesifazane Uhlolojikelele: Ukusikwa kwesitho sangasese sowesifazane (FGM) kuwumkhuba wendabuko olimazayo ohlanganisa ukususwa kwengxenye noma yonke ingxenye engaphandle yesitho sangasese sowesifazane noma okunye ukulimala kwesitho sangasese sowesifazane ngenxa yezizathu ezingezona ezokwelapha. Kulinganiselwa ekutheni amantombazane kanye nabesifazane abangaphezu kwezigidi ezingama-200 abaphilayo namuhla baye basikwa izitho zangasese zabesifazane emazweni lapho lo mkhuba ugxile khona. Ngaphezu kwalokho, minyaka yonke amantombazane alinganiselwa ezigidini ezi-3 asengozini yokusikwa isitho sangasese sabesifazane, iningi lawo elisikwa ngaphambi kokuba lifinyelele eminyakeni yobudala eyi-15. I-FGM ayinayo imihlomulo yezempilo. Kungaholela ezingozini zezempilo ngaleso sikhathi, kanye nezinkinga zesikhathi eside empilweni yabesifazane yangokomzimba, ngokwengqondo kanye nempilo ephathelene nokuya ocansini. Lo mkhuba waziswa emazweni omhlaba njengokwephulwa kwamalungelo abantu amantombazane kanye nabesifazane kanye nohlobo olwedlulele lodlame olusekelwe ebulilini, olubonisa ukungalingani okujulile phakathi kobulili. Njengoba kwenziwa emantombazaneni amancane ngaphandle kwemvume, kuwukwephulwa kwamalungelo ezingane. I-FGM iphinde yephule amalungelo omuntu ngokuphathelene nempilo, ukuvikeleka kanye nobuqotho ngokomzimba, ilungelo lokungabi nokuhlukunyezwa kanye nokuphathwa ngonya, ngonya noma ngokwehlisa isithunzi, nelungelo lokuphila lapho inqubo iholela ekushoneni. Njengengxenye Yemigomo Yentuthuko Esimeme, umphakathi womhlaba wonke uzibekele umgomo wokushiya umkhuba wokusikwa kwezitho zangasese zabesifazane ngonyaka ka-2030. Ukwanda: Nakuba inani eliyilo lamantombazane kanye nabesifazane emhlabeni wonke abaye basikwa izitho zangasese zabesifazane lingakaziwa, okungenani amantombazane kanye nabesifazane abayizigidi ezingama-200 abaphilayo namuhla baye benziwa lo mkhuba, ngokwedathaevela emazweni angama-30 lapho kukhona khona idatha yezinga labantu. Lo mkhuba ugxile kakhulu ezifundeni ezisentshonalanga, empumalanga, kanye nasenyakatho-mpumalanga ye-Afrika, kanye nakwamanye amazwe aseMiddle East kanye nase-Asia. Ngenxa yokwanda kokufuduka, kuye kwaba nokwanda kwenani lamantombazane kanye nabesifazane eYurophu, e-Australia kanye naseMelika eseNyakatho abaye basikwa izitho zangasese zabesifazane noma abangase babe sengozini yokwenziwa lo mkhuba. Ngakho-ke iFGM iyinto ekhathaza umhlaba wonke. Nakuba sekube nokwehla kokwanda kweFGM emashumini amathathu eminyaka adlule, akuwona wonke amazwe athuthukile futhi ijubane lokwehla liye lalingalingani. Inqubekela phambili yamanje ayanele ukuhambisana nokwanda kwenani labantu. Uma le mikhuba iqhubeka, inani lamantombazane kanye nabesifazane ababhekene neFGM lizokhuphuka kakhulu eminyakeni eyi-15 ezayo. Impendulo yeWHO: I-WHO iphikisana kakhulu nongoti bezempilo abenza iFGM futhi inxusa zonke izisebenzi zezempilo ukuba zigcine ikhodi yokuziphatha yezokwelapha ethi “zingalimazi”. Ukufakwa kwezokwelashwa kweFGM kwenza umkhuba ube yinto ejwayelekile futhi kuvuna lokhu futhi kuvimbele imizamo yesikhathi eside yokushiya lokhu kwephulwa okukhulu kwamalungelo abantu besifazane kanye namantombazane. I-WHO yazisa indima ebalulekile edlalwa izisebenzi zokunakekela kwezempilo ekusekeleni kanye nasekuthuthukiseni impilo kanye nenhlalakahle yamantombazane kanye nabesifazane abaphila ne-FGM. Ngaphezu kwalokho, iWHO iyasibona isimo esiyingqayizivele ababelethisi kanye namanesi okungase kudingeke bathonye ngaso futhi bashintshe isimo sokucabanga ngokuphathelene neFGM ezigulini zabo ngenxa yokuxhumana kwabo eduze nemiphakathi abasebenza kuyo futhi njengoba behlinzeka ukunakekela kwezempilo okuningi ezindaweni zokunakekela kwezempilo okuyisisekelo. I-WHO isungule iphakheji yokuqeqesha yokusiza ngokuhlomisa abahlinzeki bezempilo ngokuqinisa ulwazi lwabo mayelana nalo mkhuba, ukuze nabo bakwazi ukusebenza njengama-ejenti anethonya lokuletha ushintsho ezindaweni zokwelapha kanye nasemiphakathini yabo kanye nasemindenini yabo. I-WHO isebenzisa indlela yempilo yomphakathi kuFGM futhi isebenelza ukuqinisekisa ukuthi amantombazane kanye nabesifazane abaphila neFGM bathola izinsiza zokuvimbela kanye nokunakekela eziseqophelweni eliphezulu, ngokusungula isiqondiso esisekelwe ebufakazini kanye nezinsiza zokuqeqeshwa kanye nenqubomgomo; ukusekela amazwe ukuthi azilungelenise futhi azisebenzise; ukukhiqiza ubufakazi ngezimbangela, imiphumela, kanye nezindleko zeFGM nokuthi yini esebenzayo ekuqedeni umkhuba; nokusungula amathuluzi okusekela imizamo yokuvimbela iFGM

የምግብ የንጥረ ነገር ይዘት መጨመር አጠቃላይ እይታ፡- የንጥረ ነገር ይዘት መጨመር ማለት አንድ ወይም ከዚያ በላይ የሆኑ ጥቃቅን ማይክሮ-ንጥረ ነገሮችን (ማለትም ቪታሚን እና ማዕድን) በምግብ ወይም ማጣፈጫዎችን በመጨመር የምግብ አቅርቦቱን የአመጋገብ ጥራት ለማሻሻል እና የህብረተሰቡን ጤና ጥቅምን በትንሹ የጤና አደጋውን ለመከላከል የማቅረብ ተግባር ነው፡፡ እንዲሁም ዋና ዋና ምግቦችን የአመጋገብ ይዘትን እና ጥቃቅን ማይክሮ-ንጥረ ነገሮችን መጨመር በማቀነባበሪያ ወቅቱ ያጣውን ጥቃቅን ማይክሮ-ንጥረ ነገሮችን ወደነበረበት ለመመለስ ይረዳል፡፡ የንጥረ ነገር ይዘት መጨመር በመረጃ የተደገፈ ድጋፍ ሲሆን ይህም የጥቃቅን ንጥረ ነገሮችን እጥረት ለመከላከል፣ ለመቀነስ እና ለመቆጣጠር አስተዋፅኦ ያደርጋል፡፡ በአጠቃላይ ህዝብ (በጅምላ ወይም መጠነ ሰፊ የንጥረ ነገር ይዘት መጨመር) ወይም በተወሰኑ የማህበረሰብ ክፍሎች (የታቀደ የንጥረ ነገር ይዘት መጨመር) እንደ ህጻናት፣ ነፍሰ-ጡር ሴቶች እና የማህበራዊ ጥበቃ መርሃ ግብሮች ተጠቃሚዎች ውስጥ የሚታየውን የጥቃቅን ማይክሮ-ንጥረ ነገሮች ዕጥረት ለማስተካከል ሊያገለግል ይችላል፡፡ በማቀነባበሪያው ወቅት ቪታሚኖች እና ማዕድኖቹ ወደ ምግብ ሳይጨመሩ በቤት ውስጥ ወይም በትምህርት ቤቶች ወይም በሕፃናት እንክብካቤ መስጫ ተቋማት ውስጥ ለምግብነት ከመዋላቸው በፊት የንጥረ ነገር ይዘት መጨመር አጠቃቀም ይባላል፡፡ ከጥቃቅን ንጥረ-ምግብ ዕጥረት በተጨማሪ የማጠናከሪያ ፖሊሲዎች እና የትግበራ መርሃ ግብሮች ከአመጋገብ ጋር የተያያዙ ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎችን ለመቀነስ ፖሊሲዎችን ማገናዘብ አለባቸ፡፡ በሶዲየም ፍጆታ ላይ የሚገነባው የጨው አዮድን መጨመር ሁኔታ እንደዚህ ነው በዚህም ምክንያት ሶዲየምን የሚቀሙበት ሁኔታ ለመቀነስ የሚያግዙ ስልቶችን ግምት ውስጥ ማስገባት አለበት፡፡ የምክረ ሀሳብ፡- የዓለም ጤና ድርጅት የአዮዲን ዕጥረት፣ የደም ማነስ እና የብረት ዕጥረት እና ሌሎችንም ጨምሮ የቪታሚንና የማዕድን ዕጥረቶችን ለመከላከል ብዙ መጠን ያለው ምግብ ማጠናከሪያን እንደ ጠንካራ በማስረጃ የተደገፈ እና ወጪ ቆጣቢ ድጋፍ እንዲ ይመክራል። በሁሉም ማቀነባበሪያዎች ላይ የሚሰጡ የምክረ ሀሳባች የሚከተሉትን ያካትታሉ፡- ሁለንተናዊ በአዮዲን የታከመ ጨው የበቆሎ ዱቄት፣ የስንዴ ዱቄት እና ሩዝን በቪታሚኖች እና ማዕድናት ማጠናከር፤ በተለያዩ ሁኔታዎች ላይ ለሚኖሩ ልጆች፡- ከ6-23 ወር እድሜ ላላቸው ህጻናት ወይም ከ2-12 አመት ለሆኑ ህጻናት ምግቦች የአይረን የያዙ ጥቃቅን ንጥረ ነገሮች ዱቄት ማጠናከር አስገዳጅ የምግብ ማጠናከሪያ የሚከሰተው መንግስታት የምግብ አምራቾችን በህጋዊ መንገድ የተወሰኑ ምግቦችን ወይም የምግብ ይዘቶችን በተወሰኑ ጥቃቅን ንጥረ ነገሮች እንዲያጠናክሩ ሲያስገድዱ ይህም አስቀድሞ የተወሰነ መጠን እንደሚይዝ በጊዜ ሂደት በከፍተኛ ሁኔታ አስተማማኝ ሲሆን ነው፡፡ በፈቃደኝነት ላይ የተመሰረተ የምግብ ማጠናከሪያ አንድ የምግብ አምራቾች የምርት እሴታቸውን ለመጨመር ሲባል በምግብ ህግ ውስጥ በተሰጠው ፍቃድ መሰረት የተወሰኑ ምግቦችን ለማጠናከሪያ በነጻነት ሲመርጡ ይከሰታል፡፡፡ በአለምአቀፍ ደረጃ አስገዳጅ ደንቦች ብዙውን ጊዜ እንደ አዮዲን፣ አይረን፣ ቫይታሚን ኤ እና ፎሊክ አሲድ ባሉ ጥቃቅን ኘጥረ ነገሮች ምግብን ለማጠናከር ይውላሉ፡፡ ከእነዚህ ውስጥ ጨው ይዘት ያለው ጨው አጠቃቀም በአለም አቀፍ ደረጃ በስፋት የሚተገበር ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እርዳታ፡- የዓለም ጤና ድርጅት ለብዙ አሥርተ ዓመታት በምግብ ማጠናከሪያ ላይ በሥርዓት እየሰራ ሲሆን በአህጉርል፣ በአገር እና በማህበረሰብ ደረጃ ከተለያዩ ኔትወርኮች ጋር በመተባበር ይሠራል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት፣ የተባበሩት መንግስታት የምግብ እና ግብርና ድርጅት እና ኮዴክስ አሊሜንታሪየስ ኮሚሽን በአባል ሀገራት መካከል ትግበራን በመደገፍ መመሪያ ለመስጠት እና ጤናን ለመጠበቅ በማሰብ አስፈላጊ ንጥረ ነገሮችን ወደ ምግቦች መጨመር የሚቻልባቸውን አጠቃላይ መርሆዎችን አዘጋጅተዋል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የመመሪያ ልማት የቡድን ስብሰባዎችን፣ ቴክኒካል ምክክር እና የስራ ቡድኖችን በማዘጋጀት እና በመጥራት አባል ሀገራት የአለም ጤና ድርጅት መመሪያዎችን እና የምግብ ማጠናከሪያ ቴክኒካል ሰነዶችን በማላመድ እና በመተግበር ከሀገር ቅርንጫፍ መሥሪያ ቤቶች እና ከውጭ አጋሮች ጋር በመተባበር የማስፈጸሚያ እና የክትትል መሳሪያዎችን ፈጥሯል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በተጨማሪም በሴቶች ላይ የሚደርስ የደም ማነስ መቀነስ እና ከ5 ዓመት በታች የሆኑ ህጻናትክብደት የመናመን መቀነስን የመሳሰሉ በርካታ የአመጋገብ ኢላማዎችን ይከታተላል፤ ሪፖርት ያደርጋል፡፡

Food fortification Overview: Fortification is the practice of deliberately increasing the content of one or more micronutrients (i.e., vitamins and minerals) in a food or condiment to improve the nutritional quality of the food supply and provide a public health benefit with minimal risk to health. As well as increasing the nutritional content of staple foods, the addition of micronutrients can help to restore the micronutrient content lost during processing. Fortification is an evidence-informed intervention that contributes to the prevention, reduction and control of micronutrient deficiencies. It can be used to correct a demonstrated micronutrient deficiency in the general population (mass or large-scale fortification) or in specific population groups (targeted fortification) such as children, pregnant women and the beneficiaries of social protection programmes. When the vitamins and minerals are not added to the foods during the processing but just before consumption at home or at schools or child‐care facilities, it is called point-of-use fortification. In addition to the micronutrient deficiencies, policies and implementation programmes for fortification need to consider an alignment with policies for the reduction of diet-related noncommunicable diseases. Such is the case of salt iodization, which builds on sodium consumption and, as result, needs to consider strategies for sodium intake reduction. Recommendations: The World Health Organization recommends large scale food fortification as a powerful evidence-informed and cost-effective intervention to fight vitamin and mineral deficiencies, including iodine deficiency disorders, anaemia and iron deficiency, among others. Recommendations in all settings include: universal salt iodization fortification of maize flour, corn meal, wheat flour and rice with vitamins and minerals. For children living in different settings: micronutrient powders containing iron for point-of-use fortification of foods for infants and young children 6–23 months old or children 2–12 years. Mandatory food fortification occurs when governments legally oblige food producers to fortify particular foods or categories of foods with specified micronutrients, providing high certainty over time that they will contain a predetermined amount. Voluntary fortification occurs when a food manufacturer freely chooses to fortify particular foods in response to permission given in food law as a means to increase their brand value. Globally, mandatory regulations are most often applied to the fortification of food with micronutrients such as iodine, iron, vitamin A and folic acid. Of these, the iodization of salt is the most widely implemented globally. WHO response: WHO has been working systematically in food fortification for decades and collaborates with different networks for fortification at regional, country and community levels. WHO, the Food and Agriculture Organization of the United Nations and the Codex Alimentarius Commission developed the general principles for the addition of essential nutrients to foods with the intention to provide guidance and protect health, while supporting implementation among Member States. WHO has organized and convened guideline development group meetings, technical consultations and working groups and has created implementation and monitoring tools in collaboration with country offices and external partners to help Member States to adapt and adopt WHO guidelines and technical documents on food fortification. WHO also monitors and reports progress of several nutrition targets that are affected by fortification such as the reduction of anaemia in women and the reduction of stunting in children under 5 years of age.

Inganta abinci da sinadaran gina jiki Gamsashshen bayani: inganta abinci ita ce al'adar ƙara ɗaya ko da yawa na sinadaran inganta abinci (irinsu sinadaran bitamin da miniral) a cikin abinci ko wani sinadari inganta abinci domin inganta lafiyar abinci da kuma samar da alfanun lafiyar al'umma tare da ƙarancin illa ga lafiya. Da kuma ƙara lafiyar abincin da ake ci yau da kullum, ƙara sinadaran inganta abinci zai taimaka wajen dawo da lafiyar abinci da aka rasa lokacin haɗa shi. Inganta abinci sanannen tsarin da ake shiga ne mai tushe wanda yake bada gudunmawa wajen kariya da rage da kuma magance ƙarancin sinadaran inganta abinci. Ana amfani da tsarin wajen magance bayyanannen ƙarancin sinadaran inganta abinci a cikin dukkanin al'umma ( tsarin inganta abinci da yawa) ko kuma wasu keɓantattun sashen al'umma (wato keɓantaccen inganta abinci) irin su yara da mata masu ciki da kuma masu cin gajiyar shirye-shiryen ba da kariya ga al'umma. Yayin da ba a ƙara sinadaran bitamin da miniral ba a cikin abinci lokacin haɗawa sai daf da lokacin da za a ci a gida ko a makaranta ko a cibiyoyin kula da yara, ana kiran wannan tsarin inganta abinci lokacin amfani. Bugu da ƙari game da ƙarancin sinadaran inganta abinci da tsare-tsare da kuma shirye-shiryen inganta abinci na buƙatar daidaitawa da tsare-tsaren rage cututtukan marasa yaɗuwa dake da alaƙa da cimaka. Irin matsalar ƙara sinadarin ayodin cikin gishiri, wanda yake ƙara sa amfani da sinadarin sodiwom na cikin gishiri, wanda a sakamakon haka, akwai buƙatar hanyoyin rage cin sinadarin sodiwom na cikin gishiri. Shawarwari: Hukumar Lafiya ta Duniya ta bada shawarar cewa ƙara sinadaran bitamin da miniral a cikin abinci a gurare da yawa hanya ce mai ƙarko kuma aka goyawa baya sosai kuma mai sauƙi wajen kare ƙarancin sinadaran, kamar irin su ƙarancin sinadarin ayodin da ƙarancin jini da kuma ƙarancin sinadarin Ayon da kuma wasu matsalolin lafiyar. Shawarwari a dukkan ɓangarori sun ƙunshi: Sa wa gishiri sinadarin ayodin na bai-ɗaya Inganta fulawar masara da abincin hatsi da fulawar alakama da kuma shinkafa da sinadaran bitamin da miniral. Domin yaran da suke rayuwa a mabambantam gurare.: Garin hodar da suke ɗauke da ƙananan sinadaran inganta abinci kamar sinadarin ayon da ake amfani da shi wajen ƙara sinadarin gina jiki a abincin jarirai da ƙananan yara 'yan wata 6 zuwa wata 23, ko yara 'yan shekara 2 zuwa shekara 12. Inganta abinci na dole na faruwa ne yayin da hukumomi suka mai da shi ƙa'ida ga masu sarrafa abinci da suna ƙara wasu keɓantattun sinadaran gina jiki a wasu abincika ko wasu rukunin abinci da wasu keɓantattun sinadaran inganta abinci, don tabbatar da cewa waɗannan abincin koyaushe na ɗauke da wani adadin sinadaran gina jiki na tsawon lokaci. Inganta abinci da bana dole ba na faruwa ne yayin da masu sarrafa abinci suka zaɓi ƙara wasu sinadaran gina jiki a karan kansu a wasu keɓantattun abinci saboda dokar kula da ingancin abinci ta basu damar yi a wata hanyar inganta darajar irin kayan kasuwancinsu. A faɗin duniya, yawanci ana amfani ƙa'idoji na dole game da inganta abinci da wasu ƙananan sinadaran gina jiki irinsu sinadarin ayodin da ayon da bitamin A da kuma sinadarin folik asid. A cikin waɗannan, ƙara wa gishiri sinadarin ayodin ita ce hanyar da aka fi bi a faɗin duniya. Amsar WHO : Hukumar Lafiya ta Duniya tana aiki cikin tsari a harkar inganta abinci da sinadaran gina ciki a shekaru masu yawa da haɗa guiwa da haɗuwa da mutane da ƙungiyoyin da kamfanoni daban-daban domin inganta abinci a matakin shiyya da ƙasa da al'ummu. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO da Ƙungiyar Kula da Ingancin Abinci da nomya ta Majilisar Ɗinkin Duniya da kuma Ƙungiyar nan ta Kula da Lafiyar Masu Cin Abinci (Codex Alimentarius Commission) sun fitar da wasu dokoki a kan ƙara wasu muhimman sinadaran gina jiki ga abinci da niyyar samar da jagoranci da kula da lafiya a lokaci guda kuma da tallafawa ƙasashe wajen aiwatar da waɗannan dokokin. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta haɗa taruka domin yin wasu ƙa'idoji da tattaunawa da masana da kuma samar da kayan aikin taimakawa ƙasashe da su yi amfani da waɗannan ƙa'idojin a kan inganta abinci da sinadaran gina jiki da haɗin guiwar ofisoshin da abokan haɗin gwiwa domin tallafawa ƙasashe wajen bin waɗannan ƙa'idojin hukumar lafiya ta duniya. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana kulawa da bada rahoton tafiyar yawancin manufofin cin abinci mai gina jiki waɗanda tsarin ƙarawa abinci sinadaran gina jiki ya shafa irin su rage matsalar ƙarancin jini ga mata da rage tsakurewar yara ƴan ƙasa da shekara 5 da haihuwa.

Urutubishaji chakula Muhtasari: Urutubishaji ni maamuzi ya kuongeza kimakusudi maudhui ya virutubisho vidogo vidogo (yaani vitamini na madini) katika chakula au kitoweo ili kuboresha lishe ya usambazaji wa chakula na kutoa manufaa ya afya ya umma bila hatari ndogo kwa afya. Pamoja na kuongeza kiwango cha lishe cha vyakula vikuu, uongezaji virutubisho vidogo unaweza kusaidia kurejesha virutubisho vilivyopotea wakati wa usindikaji. Urutubishaji ni uingiliaji ulio na ushahidi unaochangia kuzuia, kupunguza na kudhibiti upungufu wa virutubisho. Inaweza kutumika kusahihisha upungufu wa virutubisho katika jamii kwa ujumla (urutubishaji wa wingi au mkubwa) au katika vikundi maalumu vya watu (urutubishaji unaolengwa) kama vile watoto, wajawazito na walengwa wa programu za ulinzi wa kijamii. Wakati vitamini na madini havijaongezwa kwenye vyakula wakati wa kusindika lakini kabla tu ya kuliwa nyumbani au shuleni au vituo vya kulelea watoto, inaitwa urutubishaji wa sehemu ya matumizi. Mbali n aupungufu wa virutubisho, sera na programu za utekelezaji wa urutubishaji zinahitaji kuzingatia upatanishi na sera za kupunguza magonjwa yasiyoambukiza yanayohusiana na lishe. s. Kama vile kesi ya iodine ya chumvi, ambayo hujengwa juu ya matumizi ya sodiamu na, kwa sababu hiyo, inahitaji kuzingatia mikakati ya kupunguza ulaji wa sodiamu. Mapendekezo: Shirika la Afya Duniani linapendekeza urutubishaji wa chakula kwa kiwango kikubwa kama uingiliaji mkubwa wa ushahidi na wa gharama nafuu ili kupamabana na upungufu wa vitamini na madini, ikiwa ni pamoja na upungufu wa iodini, upungufu wa damu na upungufu wa madini chuma, kati ya mengine. Mapendekezo kwenye mazingira yote ni pamoja na: Uongezaji wa sawa wa iodini ya chumvi. Urutubishaji wa unga wa mahindi, mlo wa mahindi, unga wa ngano na mchele wenye vitamini na madini. Kwa watoto wanaoishi kwenye mazingira tofauti: Poda zenye madini ya chuma kwa ajili urutubishaji wa cvyakula kwa watoto wachanga na watoto wadogo wenye umri wa miezi 6 hadi 23 au watoto wa miaka 2 hadi 12. Urutubishaji wa lazima wa chakula hutokea wakati serikali zinalazimisha kisheria taratibu za chakula ili kuimarisha vyakula fulani au kategoria za vyakula vyenye virutubisho vidogo maalum, kutoa uhakika wa juu baada ya muda kwamba vitakuwa na kiasi kilichoamuliwa mapema. Urutubishaji wa hiari hutokea wakati mtengenezaji wa chakula anapochagua kwa hiari kuongeza vyakula fulani kulingana na idhini iliyotolewa katika sheria ya chakula kama njia ya kuongeza thamani ya bidhaa zao. Duniani, kanuni za lazima hutumiwa mara nyingi katika urutubishaji wa chakula na virutubisho vidogo kama iodini, chuma, vitamini A na asidi ya foliki. Kati ya hizi, uongezaji iodini ya chumvi ndio unaotekelezwa zaidi duniani. Mwitiko wa WHO: WHO response: WHO imekuwa ikifanya kazi kwa utaratibu katika urutubishaji chakula kwa miongo kadhaa na linashirikiana na mitandao mbalimbali kwa ajili ya urutubishaji katika ngazi za kikanda, nchi na jamii. WHO, Shirika la Chakula na Kilimo la Umoja wa Mataifa na Tume ya Codex Alimentarius walitengeneza kanuni za jumla za kuongeza virutubisho muhimu kwa vyakula kwa nia ya kutoa mwongozo na kulinda afya, huku wakiunga mkono utekelezaji kati ya Nchi Wanachama. WHO limeandaa na kuitisha mikutano ya vikundi vya maendeleo ya mwongozo, washauri wa kiufundi na vikundi kazi na limeunda zana za utekelezaji na ufuatiliaji kwa ushirikiano na ofisi ya nchi na washirika wa nje ili kusaidia Nchi Wanachama kufuata miongozo ya WHO na hati za kiufundi juu ya urutubishaji wa chakula. WHO pia linafuatilia na kuripoti maendeleo ya malengo kadhaa ya lishe ambayo yanaathiriwa na urutubishaji kama vile kupnguza upungufu wa damu kwa wanawake na kupungua kwa mshangao kwa watoto chini ya miaka 5.

Fífi ohun aṣaralóre kún oúnjẹ Ìsọníṣókí: Fífi ohun aṣaralóre kún oúnjẹ ní mi mọ̀ńmọ̀ fi àwọn ohun èlò aṣaralóre (bíi vítámìn àti mínírà) sínú oúnjẹ tàbí láti mú ìyàtò bá àwọn aṣaralóre inú oúnjẹ èyí tí ó ní àǹfààní gidi lórí ìlera tí àkóbá rẹ̀ kò sì pọ̀. Bí a ṣe ń mú ìyàtò bá àwọn ohun aṣaralóre inú oúnjẹ, àfikún yìí lè ran àwọn ohun aṣaralóre kékèké láti mú ìyípadà bá àwọn èròjà tó sọnù nígbà tí a ń sèé lọ́wọ́. Fífi ohun aṣaralóre kún oúnjẹ jẹ́ ẹ̀rí tí ó ń ṣe ìdènà, ìdínkù àti dí darí àwọn ohun èlò aṣaralóre tí kò kún. A lè ló láti júwe àwọn ohun èlò aṣaralóre tí kò kún ni àwùjọ, (ọ̀pọ̀ tàbí ní púpò) tàbí ní àárín àwọn olùgbé kan pàtó (àwọn tí a fi ojú sún) bíi ọmọdé, olóyún, obìnrin àti àwọn tí o jàǹfààní ètò ìdábò bò àwùjọ. Nígbà tí fítámìn àti mínírà bá wà nínú oúnjẹ nígbà tí a bá ń ṣe ṣùgbọ́n kí a tó jẹ́ ní ilé àti ní ilé ìwé àbí ni ilégbé àwọn ọmọdé, ní à ń pè ní ipò lílọ ohun aṣaralóre. Ní àfikún sí àwọn ohùn aṣaralóre kékèké tí kò kún, òfin àti àwọn ètò àmúse fún fífi ohun aṣaralóre kún oúnjẹ gbọ́dọ̀ wà ní ìbámu pẹ̀lú òfin fún dídín àwọn àrùn tó ní ṣe pẹ̀lú àì jẹ oúnjẹ aṣaralóre. Gẹ́gẹ́ bíi ọ̀rọ̀ tí Iyọ̀ jíjẹ, èyí tí wọ́n dá lórí jíjẹ sódíọ́mù àti pé a gbọ́dọ̀ ro ìlànà tí ó wà fún jíjẹ sódíọ́mù láti din kù. Àwọn Àbá: Àjọ World Health Organization so pé fífi ohun aṣaralóre kún oúnjẹ ní ẹ̀rí tí ó pò tí ó sì lágbára gan tí ó sì jẹ̀ pé láti dojú ìjà kọ fítámìn àti mínírà tí kò pò tó, àìtó ìyodínì, àìtó àìlẹ́jẹ̀tó àti ẹ̀jẹ̀, láàárín àwọn tó kù. Àwọn àbá ní gbogbo àwọn ibùdó ni: Ìrísí Iyọ̀ lágbàyé Ṣíṣe àfikún sí ìyẹ̀fun àgbàdo, oúnjẹ tí a fi àgbàdo ṣe, ìyẹ̀fun ọkà bàbà àti ìrẹsì pẹ̀lú fítámìn àti mínírà. Fún àwọn ọmọdé tí ìgbé ayé wọn yàtò: Àwọn èròjà aṣaralóre kékèké ti ìyẹ̀fun èyí tí ó ní áyọ́nù nínú èyí tí ó dúró fún àfikún nínú oúnjẹ fún àwọn ọmọdé tí ọjọ́ orí wọn wà ní àárín oṣù 6-23 àti àwọn ọmọ láàárín ọdún 2-12. Oúnjẹ àfikún tí ó pandandan wáyé nígbà tí ìjọba ṣe òfin kí a má pèsè oúnjẹ láti ṣe àfikún kan pàtó fún oúnjẹ tàbí àwọn oríṣi oúnjẹ kan pelu awon ohun aṣaralóre kan èyí tí ó fẹ́ ṣe múlè gan tí ó sì ní iye aṣaralóre tó gbọ́dọ̀ wà nínú rẹ̀. Fífi ohun aṣaralóre kú oúnjẹ látinú wá máa ń ṣẹlẹ̀ àwọn tí ó ń pèsè oúnjẹ bá yàn láti ṣe àfikún oúnjẹ ní ìdáhùn si àyè tí wón fún wọn lórí òfin oúnjẹ ní ọ̀nà láti tún gbé ojà wọn lárugẹ. Lágbàyé, ìlànà tí ó fẹ́ ṣe múlè wá lórí fífi ohun aṣaralóre kún oúnjẹ pẹ̀lú àwọn ohun èlò kékèké èyí tí ń ṣe ayodá, áyọ́nù, fítámì A àti fólíkì. Nínú gbogbo rẹ̀ ọ̀nà tí a ń gbà je Iyọ̀ ni wọn gbà wọlé jùlọ lágbàyé. Àjọ WHO fèsì: Àjọ WHO ti ń ṣiṣẹ́ lórí fífi ohun aṣaralóre kún oúnjẹ tí pẹ́ ti wọ́n sì fọwọ́ sọ wọ́pọ̀ pẹ̀lú orisirisi àjọ lórí fífi kún ohun aṣaralóre láti iléto, orílè-èdè àti ní ìlú. Àjọ WHO, àti àjọ Oúnjẹ àti Iṣẹ́-Àgbẹ̀ ti Àjọ Àgbáyé àti Àjọ Codex Alimentarius dá ìtọ́sọ́nà fún fífikun àwọn ohun aṣaralóre nínú oúnjẹ pẹ̀lú èrò láti dáàbò bo ìlànà ìlera, nígbà tí wọ́n ń ṣe àtìlẹ́yìn fún ìmúṣẹ láàrin àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́. Àjọ WHO pèsè ìlànà tí àwọn ẹgbẹ́ ìdàgbàsókè, ìwádìí láti ọ̀dọ̀ àwọn onímọ̀ ẹ̀rọ àti ẹgbẹ́ àwọn òṣìṣẹ́ tí wọ́n sí ti dá ọ̀nà tí wọ́n á gbà láti mu ṣiṣẹ́ tí wọn a sì máa sọ pelu awon òṣìṣẹ́ gẹ́gẹ́ bí àwọn tí yóò ran àwọn ẹgbẹ́ Member States láti gba àti láti lo ìlànà àwọn WHO àti àkọsílẹ̀ wọn lórí é. Àjọ WHO tún ń sàbójútó àti sísọ nígbà ìlọsíwájú àwọn aṣaralóre tí àfikún bá èyí tí ṣe ìdínkù nínú àìlẹ́jẹ̀tó ni ara àwọn obìnrin àti dídín kíkúrú kùn nínú àwọn ọmọdé tí ọjọ́ orí wọn wà ní àárín ọdún 5.

Ukunezezelwa komsoco ekudleni Uhlolojikelele: Ukunezezelwa komsoco ekudleni kuwumkhuba wokwandisa ngamabomu okuqukethwe isakhi esisodwa noma ngaphezulu (okungukuthi, amavithamini kanye namaminerali) ekudleni noma eziningweni ukuze kwenziwe ngcono ikhwalithi yokudla okunomsoco futhi kuhlinzekwe umhlomulo wezempilo zomphakathi enobungozi obuncane empilweni. Ngaphezu kokukhulisa umsoco ekudeni okuyisisekelo, ukunezezelwa kwezakhmzimba ezincane kungasiza ekubuyiseleni umsoco wokudla olahlekile ngesikhathi sokulungiselela. Ukunezezela umsoco ekudleni kungukungenela okunolwazi okunolwazi okunomthelela ekuvimbeleni, ekunciphiseni nasekulawuleni ukuntuleka kwezakhamzimba. Kungasetshenziselwa ukulungisa ukuntuleka okukhonjisiwe kwezakhamzimba emiphakathini jikelele (inqwaba yabantu noma ukunezezela umsoco ngenani elikhulu) noma emaqenjini athile abantu (ukunezezela umsoco okuhlosiwe) njengezingane, abesifazane abakhulelwe kanye nabahlomulo ezinhlelweni zokuvikelwa komphakathi. Lapho amavithamini kanye namaminerali enganezezelwanga ekudleni ngesikhathi sokulungiselela kodwa ngaphambi nje kokudliwa ekhaya noma ezikoleni noma ezikhungweni zokunakekela izingane, kubizwa ngokuthi ukunezezela umsoco kwasendaweni yokusebenzisa. Ngaphezu kokuntuleka kwezakhamzimba ezincane, izinqubomgomo nezinhlelo zokuqaliswa kanye nokunezezela umsoco kudingeka zicabangele ukuhambisana nezinqubomgomo zokunciphisa izifo ezingathathelani ezihlobene nokudla. Kunjalo nge-iodization kasawoti, eyakhela ekudliweni kwe-sodium futhi, ngenxa yalokho, idinga ukucabangela amasu okunciphisa ukudliwa kwe-sodium. Izincomo: I-World Health Organization incoma ukunezezelwa komsoco ekudleni ngezinga elikhulu njengokungenelela okunamandla okunolwazi nokubizayo ekulweni nokuntuleka kwamavithamini kanye namaminerali, okuhlanganisa izifo zokuntuleka kwe-iodine, i-anaemia kanye nesifo sokuntuleka kwe-iron, phakathi kokunye. Izincomo kuzo zonke izimo zihlanganisa: i-iodization kasawoti emhlabeni wonke ukunenezela umsoco kufulawa wommbila, impuphu yommbila, ufulawa kakolweni kanye nelayisi ngamavithamini kanye namaminerali. Ezinganeni ezihlala ezindaweni ezahlukene: okusampushana kwezakhamzimba kuqukethe i-iron ngokuphathelene nokunezezela umsoco ekudleni ngesikhathi sokusebenzisa ekudleni kwezinsana kanye nezingane ezincane ezinezinyanga eziyi-6 ukuya kwezingama-23 zobudala noma izingane ezineminyaka emi-2 ukuya kweyi-12 yobudala. Ukunezezelwa komsoco ekudleni okuphoqelekile kwenzeka lapho ohulumeni bephoqelela ngokomthetho abakhiqizi bokudla ukuthi banezezele umsoco ekudleni okuthile noma ezigaba zokudla okunezakhamzimba ezithile, okunikeza isiqiniseko esikhulu ngokuhamba kwesikhathi sokuthi kuzoqukatha inani elinqunywe ngaphambi kwesikhathi. Ukunezezela umsoco ekudleni ngokuzithandela kwenzeka lapho umkhiqizi wokudla ekhetha ngokukhululekile ukunezezela umsoco ekudla okuthile ngenxa yemvume enikezwe emthethweni ophathelene nokudla njengendlela yokwandisa inani lomkhiqizo wakhe. Emhlabeni wonke, imithetho ephoqelekile ivame ukusetshenziswa ekunezezeleni umsoco ekudleni ngezakhamzimba ezincane ezinjenge-iodine, i-iron, uvithamini A kanye ne-folic acid. Kulokhu, ukwenziwa kwe-iodization kusawoti kusetshenziswa kakhulu emhlabeni jikelele. Ukusabela kweWHO: I-WHO ibisebenza ngokuhlelekile nokuphathelene nokunezezela umsoco ekudleni emashumini eminyaka futhi ibambisana namanethiwekhi ahlukahlukene okunezezela umsoco ekudleni ezingeni lesifunda, lezwe kanye nelomphakathi. I-WHO, iFood and Agriculture Organization yeZizwe Ezihlangene kanye neCodex Alimentarius Commission basungule izimiso ezivamile zokufaka izakhamzimba ezibalulekile ekudleni ngenhloso yokunikeza isiqondiso kanye nokuvikela impilo, ngesikhathi besekela ukusetshenziswa phakathi kwaMazwe angamaLungu. I-WHO ihlele futhi yabiza imihlangano yokuthuthukisa iziqondiso, ukubonisana kwezobuchwepheshe namaqembu asebenzayo futhi isungule amathuluzi okuqalisa kanye nokuqapha ngokubambisana namahhovisi ezwe kanye nabalingani bangaphandle ukusiza amaZwe angamaLungu ukuthi alungelane futhi amukele iziqondiso zeWHO namadokhumenti ezobuchwepheshe ngokuphathelene nokuzezelwa komsoco ekudleni. I-WHO iphinde iqaphe futhi ibike inqubekela phambili yokuphokophelwe okunigana ngokuphathelene nomsoco ethinteka ekunezezelweni komsoco ekudleni njengokunciphisa i-anaemia kwabesifazane kanye nokunciphisa ukungakhuli ngendlela efanele ezinganeni ezingaphansi kweminyaka yobudala emi-5.

የምግብ ደህንነት ማጠቃሊያ፡- በቂ ደህንነቱ የተጠበቀ እና የተመጣጠነ ምግብ ማግኘት ህይወትን ለመቀጠል እና ጥሩ ጤናን ለማስፋፋት ቁልፍ ነው፡፡ አደገኛ የሆኑ ባክቴሪያዎችን፣ ቫይረሶችን፣ ጥገኛ ተውሳኮችን ወይም የኬሚካል ንጥረ ነገሮችን የያዙ ጤናማ ያልሆኑ ምግቦች ከ200 በላይ የተለያዩ በሽታዎችን ሊያስከትሉ ይችላሉ፤ ይህም ከተቅማጥ እስከ ካንሰር ይደርሳል፡፡ በዓለም ዙሪያ 600 ሚሊዮን የሚገመተው፣ ከ10 ሰዎች 1 ማለት ይቻላል፣ በየዓመቱ የተበከለ ምግብ ከተመገቡ በኋላ ይታመማሉ በዚህም ምክንያት 420,000 ሰዎች ለሞት እና ለ 33 ሚሊዮን ጤናማ የህይወት ዓመታት (DALYs) ማጣት ምክንያት ናቸው፡፡ የምግብ ደህንነት፣ አመጋገብ እና የምግብ ዋስትና በጥብቅ የተሳሰሩ ናቸው፡፡ ጤናማ ያልሆነ ምግብ የበሽታ እና የተመጣጠነ ምግብ እጦት አዙሪት ይፈጥራል በተለይም ጨቅላ ህጻናትን፣ ህጻናትን፣ አዛውንቶችን እና በሽተኞችን ይጎዳል፡፡፡ ደህንነቱ የተጠበቀ የምግብ አቅርቦት ለምግብ እና ለሥነ-ምግብ ዋስትና ከሚያበረክተው አስተዋፅኦ በተጨማሪ ብሔራዊ ኢኮኖሚን፣ ንግድንና ቱሪዝምን በመደገፍ ዘላቂ ልማትን ያበረታታል፡፡ የምግብ ንግድ ግሎባላይዜሽን፣ እየጨመረ የሚሄደው የዓለም ሕዝብ፣ የአየር ንብረት ለውጥ እና በፍጥነት የሚለዋወጡ የምግብ ሥርዓቶች በምግብ ደህንነት ላይ ተፅዕኖ አላቸው፡፡ የአለም ጤና ድርጅት በአለም አቀፍ እና በአገር ደረጃ ከደህንነት የጎደለው ምግብ ጋር ተያይዘው የሚመጡ የህዝብ ጤና ስጋቶችን የመከላከል፣ የመለየት እና ድጋፍ ለመስጠት አቅሙን ለማሳደግ ያለመ ነው፡፡ ስለ አመጋገብ እና የምግብ ደህንነት እና ኮቪድ-19 ይወቁ፡፡ ተፅዕኖ፡- የምግብ ወለድ በሽታዎች የጤና አጠባበቅ ስርአቶችን በማበላሸት እና በሃገራዊ ኢኮኖሚ፣ ቱሪዝም እና ንግድ ላይ ጉዳት በማድረስ ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ እድገትን ያደናቅፋሉ፡፡ የምግብ ወለድ በሽታዎች በሕዝብ ጤና እና በኢኮኖሚ ላይ ያለው ጫና ብዙ ጊዜ ዝቅተኛ ሪፖርት በመደረጉ እና በምግብ መበከል እና በዚህ ምክንያት ህመም ወይም ሞት መካከል ከሞት ምክንያቱ ጋር ያለውን ግንኙነቶችን ለማግኘት አስቸጋሪ በመሆኑ ብዙ ጊዜ ግምት ውስጥ ገብቷል፡፡ ከ 5 አመት በታች የሆኑ ህጻናት በየዓመቱ 125,000 ሕይወታቸው ሲያልፍ 40% የምግብ ወለድ በሽታ ድርሻውን ይይዛሉ፡፡ ደህንነቱ የተጠበቀ ምግብ መመገብ እና ማምረት ለሰዎች፣ ለአለማችን እና ለኢኮኖሚው የአጭር እና የረጅም ጊዜ ጥቅሞች ይኖሩታል፡፡ ደህንነቱ የተጠበቀ ምግብ ለሰው ልጅ ጤና እና ደህንነት አስፈላጊ ነው፤ ደህንነቱ የተጠበቀ ምግብ ብቻ ለግብይት ይቀርባል፡፡ ደህንነቱ የተጠበቀ ምግብ የተመጣጠነ ምግብን በመመገብ ለረጅም ጊዜ የሰው ልጅ እድገትን እንዲኖር ያግዛል፡፡ ምግቡ አስተማማኝ ካልሆነ የሰው ልጅ ማደግ አይችልም፣ የዘላቂ ልማት ግቦችን ማሳካት አይቻልም። እ.ኤ.አ በ 2019 የዓለም ባንክ በምግብ ወለድ በሽታዎች ኢኮኖሚያዊ ጫና ላይ ባወጣው ሪፖርት ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት 110 ቢሊዮን ዶላር በምርታማነት እና በሕክምና ወጪዎች ምክንያት በየዓመቱ ይባክናል፡፡ ደህንነቱ ያልተጠበቀ ወይም የተበከለ ምግብ በንግዱ ላይ ተቀባይን አለማግኘት፣ ኢኮኖሚያዊ ኪሳራ እና የምግብ መጥፋት እና ብክነት ያመራል፣ ደህንነቱ የተጠበቀ የምግብ ምርት የገበያ ተደራሽነትን እና ምርታማነትን በማስቻል ኢኮኖሚያዊ ዕድሎችን ያሻሽላል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት እርዳታ፡- የአለም ጤና ድርጅት ምግብን ደህንነቱ የተጠበቀ፣ ጤናማ እና ዘላቂነት ያለው ለሁሉም የአለም ህዝብ እንዲቅርብ ለማድረግ የምግብ ስርአቶችን መቀየር ያስፈልጋል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በምግብ እና ግብርና ድርጅት (FAO)/በዓለም ጤና ድርጅት ኮዴክስ አሊሜንታሪየስ በኩል ለምግብ ደህንነት ዓለም አቀፍ ደረጃዎችን ለማዘጋጀት ሳይንሳዊ ምክሮችን እና ጥናቶችን ይሰጣል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በተለያዩ ዘርፎች ኢንቨስትመንትን እና የተቀናጀ በማስረጃ ላይ የተመሰረተ ተግባር በማመቻቸት ዓለም አቀፋዊ አመራር ይሰጣል፡፡ ይህ አባል ሀገራት ሸማቾችን ጨምሮ በተለያዩ ባለድርሻ አካላት መካከል ባለው የሃላፊነት ሚዛን ጠንካራ፣ ዘላቂ እና የማይበገር ብሄራዊ የምግብ ቁጥጥር ስርዓቶችን በመገንባት ላይ ድጋፍ ያደርጋል፡፡ ይህን የሚያደርገው የዓለም ጤና ድርጅት ዓለም አቀፍ ለምግብ ደህንነት ስትራቴጂ (እ/አ/አ 2022-2030) በመተግበር ላይ ነው፡፡ የምግብ ወለድ በሽታዎችን እና ደጋፊ ሀገሮችን በሸክም ግምት ውስጥ ያለውን ዓለም አቀፍ ጫና መከታተል፤ በምግብ እና ግብርና ድርጅት/የአለም ጤና ድርጅት የምግብ ቁጥጥር ስርዓት ግምገማ መሳሪያ አማካኝነት አጠቃላይ ምዘና በማድረግ ጠንካራ ሀገራዊ የምግብ ቁጥጥር ስርዓቶችን መደገፍ፤ እንዲሁም በአለምአቀፍ የምግብ ደህንነት ባለስልጣን ኔትወርክ (INFOSAN) በኩል ለምግብ ደህንነት ድንገተኛ እርዳታ ለመስጠት በቂ መሠረተ ልማትን ተግባራዊ እንዲደረግ መርዳት። የዓለም ጤና ድርጅት በአለም የምግብ ደህንነት ቀን እና በአለም አቀፍ የምግብ ደህንነት ማህበረሰብ የተግባር ማህበረሰብ አማካኝነት ከአጋሮች እና ከህዝብ ጋር በመገናኘት በአለም አቀፍ የጤና ድርጅት አምስት ቁልፍ ደህንነታቸው የተጠበቀ ምግብ እና ቅድሚያ የሚሰጣቸውን ጉዳዮች እና ፖሊሲዎችን በመደገፍ ደህንነቱ የተጠበቀ የምግብ አቅርቦትን ያበረታታል፡፡

Food safety Overview: Access to enough safe and nutritious food is key to sustaining life and promoting good health. Unsafe food containing harmful bacteria, viruses, parasites or chemical substances can cause more than 200 different diseases, ranging from diarrhoea to cancers. Around the world, an estimated 600 million – almost 1 in 10 people – fall ill after eating contaminated food each year, resulting in 420 000 deaths and the loss of 33 million healthy life years (DALYs). Food safety, nutrition and food security are closely linked. Unsafe food creates a vicious cycle of disease and malnutrition, particularly affecting infants, young children, elderly and the sick. In addition to contributing to food and nutrition security, a safe food supply also supports national economies, trade and tourism, stimulating sustainable development. The globalization of food trade, a growing world population, climate change and rapidly changing food systems have an impact on the safety of food. WHO aims to enhance the capacity to prevent, detect and respond to public health threats associated with unsafe food at the global and country levels. Learn about Nutrition and Food Safety and COVID-19. Impact: Foodborne diseases impede socioeconomic development by straining health care systems and harming national economies, tourism and trade. The burden of foodborne diseases to public health and to economies has often been underestimated due to underreporting and difficulty to establish causal relationships between food contamination and resulting illness or death. Children under 5 years of age carry 40% of the foodborne disease burden, with 125 000 deaths every year. The consumption and production of safe food have immediate and long-term benefits for people, the planet and the economy. Safe food is essential to human health and well-being, only food that is safe can be traded. Safe food allows for the uptake of nutrients and promotes long-term human development. When food is not safe, humans cannot develop, and the Sustainable Development Goals cannot be achieved. The 2019 World Bank report on the economic burden of the foodborne diseases indicated that US$ 110 billion is lost each year in productivity and medical expenses resulting from unsafe food in low- and middle-income countries. Unsafe or contaminated food leads to trade rejections, economic losses and food loss and waste, while safe food production improves economic opportunities by enabling market access and productivity. WHO response: WHO calls for the transformation of food systems to make food safe, healthy and sustainably produced for all the world population. WHO provides scientific advice and research to help develop international standards for food safety through the Food and Agriculture Organization (FAO)/WHO Codex Alimentarius. WHO provides global leadership in facilitating investment and coordinated evidence-based action across multiple sectors. This supports Member States in building strong, sustainable and resilient national food control systems with a balance of responsibilities between the different stakeholders, including consumers. It does so through the implementation of WHO Global Strategy for Food Safety (2022–2030); monitoring the global burden of foodborne diseases and supporting countries in burden estimates; supporting stronger national food control systems by comprehensive assessments through the FAO/WHO food control system assessment tool; and helping implement adequate infrastructure to respond to food safety emergencies through the International Food Safety Authorities Network (INFOSAN). WHO promotes safe food handling through the WHO Five keys to safer food and advocates for priorities and policies that move food safety forward globally, by convening with partners and the public through World Food Safety Day and global Food Safety Community of Practice.

Lafiyar abinci Gamsashshen bayani: samun isasshen abinci mai lafiya da gina jiki babbar hanya ce ta ɗorewar rayuwa da kuma inganta rayuwa. Abinci mara kyau da ke ɗauke da ƙwayar cutar bakteriya da bairos da farasai da kuma sinadarin kyamikal mai masu hatsari zasu iya haddasa cututtuka daban-daban sama da 200, tin daga gudawa har zuwa cututtukan daji (Kansa). A faɗin duniya, ƙiyasin mutane miliyan 600 kusan duk mutum 1 a cikin 10 suna kamuwa da rashin lafiya bayan cin abincin daya gurɓata duk shekara, inda hakan ke haddasa mace-mace 420,000 da kuma asarar lafiyayyun shekaru miliyan 33 da ake kira (DALYs). Lafiyar abinci da cin abinci mai gina jiki da kuma nutsuwar cimaka suna da dangantaka ta ƙud-da-ƙud. Abinci mara kyau yana samar da mummunan yaɗuwar cututtuka da rashin ginuwar jiki, musamman wajen shafar jarirai da ƙananan yara da tsofaffi da kuma marasa cikakkiyar lafiya. Ƙari a kan bada gudunmawa ga nutsuwa da cin abinci mai gina jiki da samun lafiyayyen abinci suma suna taimakawa tattalin arzikin ƙasa da kasuwa da yawon buɗe ido, wajen tabbatar da cigaba mai ɗorewa. Yaɗuwar kasuwancin abinci a faɗin duniya da haɓakar yawan al'ummar duniya da canjin yanayi da tsare-tsaren harkokin abinci masu saurin canjawa suna da tasiri a kan nutsuwar abinci. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta ƙuduri niyyar ƙarfafa ikon kare da gano da bada agaji ga haɗurran lafiyar al'umma da suke da alaƙa da abinci mara kyau a matakan duniya da ƙasa. Koyi wani abu a kan cin abinci mai gina jiki da lafiyar abinci da COVID-19. Tasiri: cututtukan da suke yaɗuwa ta abinci na gurgunta cigaban tattalin arziƙin al'umma ta hanyar takure cigaban tsare-tsaren kiwon lafiya da raunata tattalin arziƙin al'umma da yawon buɗe ido da kuma kasuwanci. Girman sha'anin cututtuka masu yaɗuwa ta abinci ga lafiyar al'umma da tattalin arziƙi ba a cika koyaushe faɗin yadda girman sha'anin ke ba saboda rashin samun isasshen rahoto da kuma wahala wajen samar da dangantakar da ke faruwa kwatsam tsakanin gurɓatar abinci da cuta ko mutuwar da ke faruwa sakamakon hakan. Yara 'yan ƙasa da shekara 5 suna kamuwa da kaso 40% na cututtukan da ke yaɗuwa ta abinci, tare da mace-mace 125 000 duk shekara. Ci da sarrafa lafiyayyen abinci suna da alfanu na nan-da-dan da na tsawon lokaci ga al'umma da duniya da kuma tattalin arziƙi. Lafiyayyen abinci na da matuƙar muhimmanci ga lafiya da walwalar ɗan'adam sannan abinci mai lafiya kaɗai ne za a yi kasuwancinsa. Lafiyayyen abinci na bada damar shigar sinadaran gina jiki cikin jiki da kuma inganta cigaban ɗan'adam na tsawon lokaci. Yayin da aka ce abinci bashi da kyau, mutane ba zasu cigaba ba sannan kuma sannan ba za a iya cimma manufofin Hukumar Ɗorewar Cigaban Al'umma ba. Rahoton Bankin Duniya na shekarar 2019 a kan a girman tasirin cututtukan da ke yaɗuwa ta abinci ga tattalin arziƙin ƙasa ya nuna cewa ana asarar dalar Amurka biliyan 110 a kowacce shekara a sha'anin sarrafa kaya da kashe kuɗi a harkar lafiya sakamakon ta'ammali da abinci mara kyau a ƙasashe masu ƙaranci da matsakaicin arziƙi. Abinci gurɓatacce kuma mara kyau yana janyo dakatar da kasuwanci da asarorin tattalin arziƙi da kuma asara da watsar da abinci, yayin da shi kuma sarrafa lafiyayyen abinci ke haɓaka damarmakin samun arziƙi ta hanyar samar da kasuwanci da sarrafa kaya. Amsar WHO: Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta yi kira da a samu canji a tsare-tsaren harkokin abinci don samun abinci mara matsala kuma lafiyayyen da kuma da kuma ɗorewar sarrafa shi ga dukkan al'ummar duniya. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta bada shawarwarin kimiyya da bincike domin taimakawa wajen samar da tsare-tsaren duniya na lafiyar abinci ta hanyar ƙungiyar kula da lafiyar abinci da noma (GAO) da Ƙungiyar Kula da Ci da Sarrafa Lafiyayyen Abinci ta Hukumar Lafiya ta Duniya. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana samar da shugabancin duniya wajen sauƙaƙa harkar zuba jari da kuma aiki na zahiri a ɗaukacin ɓangarori da yawa. Wannan yana taimakawa ƙasashe mambobi wurin samar da ƙaƙƙarfan tsarin sarrafa abinci na ƙasa mai inganci da ɗorewa kuma da ɗaukar nauyi mai daidaito daga masu ruwa da tsaki harma da masu amfani da kayayyaki. Tana yin hakan ne ta hanyar aiwatar da shirin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO na lafiyar abinci (daga shekarar 2022 zuwa 2030). Kulawa da girman tasirin cututtuka masu yaɗuwa ta abinci a faɗin duniya da tallafawa ƙasashe wajen ƙiyasta girman nauyin cututtukan; Ta hanyar taimakawa ƙasashe da su samar da tsare-tsare masu inganci kan lafiyar abincisu ta hanyar yin nazari na bai ɗaya ta hanyar amfani da ƙungiyar kula da lafiyar abinci da noma da hanyar nazari kan shirin Kulawa da Lafiyar Abinci FAO na Hukumar Lafiya ta Duniya WHO. Taimakawa wajen kafa isassun tsare-tsaren magance yanayin buƙatar agajin gaggawa kan lafiyar abinci ta hanyar amfani da hukumar sadar da bayanai tsakanin ƙasashen kan lafiyar abinci (INFOSAN). Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana ƙarfafa guiwa wajen mu'amala da abinci a lafiyance ta hanyar wasu bayanai guda biyar domin samun lafiyayyen abinci da kiran kafa muhimman dokoki da tsare-tsare da za su taimaka inganta lafiyar abinci a faɗin duniya ta hanyar haɗa kan abokan haɗin guiwa da mutane a ranar lafiyar abinci ta duniya da hanyar al'umma masu niyyar tabbatar da lafiyar abinci a faɗin duniya.

Usalama wa chakula Muhtasari: Upatikanaji wa chakula cha kutosha kilicho salama na chenye lishe ni ufunguo wa kudumisha maisha na kukuza afya bora. Chakula kisicho salama chenye bakteria hatari, virusi , vimelea au vitu vya kemikali vinaweza kusababisha zaidi ya magomjwa 200 tofauti, kuanzia kuhara hadi saratani. Duniani kote, Äìtakriban milioni 600, karibu mtu 1 kati ya 10 ananugua baada ya kula chakula kilichochafuliwa kila mwaka, na kusababisha vifo 420000 na kupoteza kwa miaka milioni 33 ya maisha ya afya (DALYs). Usalama wa chakula, lishe na usalama wa chakula vina uhusiano wa karibu. Chakula kisicho salama hutengeneza mzunguko wa magonjw na utapiamlo, hasa kwa watoto wachanga, wazee na wagonjwa. Mabali na kuchangia usalama wa chakula na lishe, usambazaji wa chakula salama pia unasaidia uchumi wa taifa, biashara na utalii, kuchochea maendeleo endelevu. Utandawazi wa biashara ya chakula, ongezeko la watu duniani, mabadiliko ya tabiaznchi na mifumo ya chakula inayobadilika haraka ina athari kwa usalama wa chakula. WHO linalenga kuongeza uwezo wa kuzuia, kugundua na kukabiliana na vitisho vya afya ya umma vinavyohusishwa na chakula kisicho salama katika viwango vya kimataifa na nchi. Jifunze kuhusu Lishe na Usalama wa Chakula na UVIKO-19. Athari: Magonjwa yanayosababishwa na chakula huzuia mazendeleo ya kijamii na kiuchumi kwa kudhoofisha mifumo ya huduma za afya na kudhuru uchumi wa kitaifa, utalii na biashara. Mzigo wa magonjwa yanayotokana na chakula kwa afya ya umma na kwa uchumi mara nyingi umepuuzwa kwasababu ya kuripoti na ugumu wa kuanzisha uhusiano kati ya uchafuzi wa chakula na magonjwa au kifo. Watoto walio na umri chini ya miaka 5 hubeba 40% ya mzigo wa magonjwa ya chakula, na vifo 125000 kila mwaka. Utumiaji na uzalishaji wa chakula salama una manufaa ya haraka na ya muda mrefu kwa watu , sayari na uchumi. Chakula salama ni muhimu kwa afya ya binadamu na ustawi, ni chakula ambacho ni salama tu kinaweza kuuzwa. Chakula salama huruhusu uchukuaji wa virutubisho na kukuza maendeleo ya muda mrefu ya binadamu. Iwapo chakula si salama, binadamu hawezi kujiendeleza na Malengo ya Maendeleo Endelevu hayawezi kufikiwa. Ripoti ya Benki ya Dunia ya mwaka 2019 kuhusu mzigo wa kiuchumi wa magonjwa yanayotokana na chakula ilionyesha kuwa $ dola bilioni 110 hupotea kila mwaka katika uzalishaji na gharama za matibabu zinazotokana na chakula kisicho salama katika nchi zenye uchumi wa chini na wa kati. Chakula kisicho salama au kilichochafuliwa husababisha kukataliwa kwa biashara, hasara za kiuchumi na upotevu wa chakula, wakati uzalishaji wa chakula salama huboresha fursa za kiuchumi kwa kuwezesha upatikanaji wa soko na tija. Mwitiko wa WHO: WHO linatoa mwito wa mabadiliko ya mifumo ya chakula ili kufanya chakula kuwa salama, chenye afya na kinachozalishwa kwa uendelevu kwa watu wote duniani. WHO linatoa usahauri wa kisayansi na utafiti kusaidia kukuza viwango vya kimataifa vya usalama wa chakula kupitia Shirika la Chakula na Kilimo (FAO)/ Tume ya Codex Alimentarius ya WHO. WHO hutoa uongozi wa kimataifa katika kuwezesha uwekezaji na uratibu wa hatua za msingi wa ushahidi katika sekta nyingi. Hii inasaidia Nchi Wanachama katika kujenga mifumo imara, endelevu na ya kitaifa ya udhibiti wa chakula na uwiano wa majukumu kati ya wadau mbalimbali, ikiwa ni pamoja na watumiaji. Inafanya zhivyo kupitia utekelezaji wa Mkakati wa Kimatifa wa Usalama wa Chakula wa WHO (2022‚Äì2030); Kufuatilia mzigo wa kimataifa wa magonjwa yanayotokana na chakula na kusaidia nchi katika makadirio ya mizigo; Kusaidia mifumo imara ya kitaifa ya udhibiti wa chakula kwa tathmini ya mfumo wa udhibiti wa chakula wa FAO/WHO;na Kusaidia kutekeleza miundombinu ya kutosha kukabiliana na dharura za usalama wa chakula kupitia Mtandao wa Mamlaka ya Kimatifa ya Usalama wa Chakula (INFOSAN). WHO linahimiza usalama wa chakula kupitia miongozo mitano ya WHO ya chakula salama na kutetea vipaumbele na sera zinazosongesha mbele usalama wa chakula duniani kote, kwa kukusanyika na washirika na umma kupitia Siku ya Usalama wa Chakula Duniani na Jumuiya ya Masuala ya Uslama wa Chakula.

Dídá ààbò bo oúnjẹ Ìsọníṣókí: Níní àǹfààní sí ọ̀pọ̀ oúnjẹ ní ìpamọ́ tí aṣara lóore jẹ́ ọ̀nà láti gbé ayé àti láti ṣe ìgbé lárugẹ fún ìlera. Àwọn oúnjẹ tí kò sí ní ìmọ̀ tótó máa ń ní batárìà, kòkòrò, àfòmó tàbí kẹ́míkà tí ó lè fa kí àrùn oríṣi bíi 200, bẹ̀rẹ̀ láti orí ìgbé gbuuru dórí àrùn jẹjẹrẹ. Ní àgbáyé, ó lé ní 600 mílíọ̀nù – tí ó fẹ́ lè tó ní 1 nínú 10 ènìyàn – ni ó sàárẹ̀ lẹ́yìn tí wọ́n jẹ oúnjẹ tí ó ti bàjẹ́ ní ọdọọdún, èyí tí ó fa 420 000 ikú àti òfò lórí ìlera ènìyàn tó tó ní 33 mílíọ̀nù lọ́dún (DALYs). Dídá àbọ̀ bo oúnjẹ, aṣara lóore àti dídá àbò bo oúnjẹ wọnú ara wọn. Àwọn oúnjẹ tí kò mọ́ máa ń jẹ́ kí àrùn wà ní òbírípo àti àìlera, èyí tí ó jẹ́ pé àwọn ọmọ ìkókó ní o ṣe jù, ọmọ kékeré, àgbàlagbà àti àwọn aláìsàn. Ní àfikún sí dídá àbò bo oúnjẹ àti àwọn ohun aṣaralóre, oúnjẹ tí ó dára máa ń fa ìyàtò lórí ọ̀rọ̀ ajé, rírà àti ìrìn àjò afẹ́, èyí tí ó mú ìdàgbàsókè. Ìsòwò oúnjẹ ní àgbáyé, ìdàgbàsókè àwọn ará ìlú, ìyípadà ojú ọjọ́ àti ìyípadà díẹ̀ lórí oúnjẹ ní ipá lórí pípèsè oúnjẹ tó dára. Àjọ WHO ní àfojúsùn láti dènà, ṣàwárí àti bí wọn ò ṣe paná ìṣòro tí ó ń dójú kọ ìlera gbogboogbò nípa lórí àwọn oúnjẹ tí kò dára ní àgbáyé àti ní orílẹ̀-èdè. Kikọ́ nípa àwọn ohun aṣaralóre àti oúnjẹ tó dára àti àrùn COVID-19. Ipa : Àrùn inú oúnjẹ dènà ìdàgbàsókè ètò ọrọ̀ ajé nípa dídá wàhálà sí ara ètò ìlera àti pípa ọrọ̀ ajé orílè-èdè lára àti ìrìn àjò afẹ́ àti òwò ṣíṣe. Ìpalára àrùn inú oúnjẹ fún ìlera gbogboogbò àti ọrọ̀ ajé ni wọn kii kọbi ara sí nítorí a kìí sí ìwádìí tí ó yè kooro àti pé kó sí Ìbáṣepọ̀ láàárín oúnjẹ tí ó ti bàjẹ́ àti àìsàn àti ikú. Àwọn ọmọdé tí ó wà ní ọdún 5 ní 40% nínú àrùn inú oúnjẹ pẹ̀lú 125 000 àwọn ọmọdé tí ó ń kú lọ́dọọdún. Jíjẹ àti pípèsè oúnjẹ tó dára ní oore tí ó ń ṣe fún ènìyàn àgbáyé àti lórí ọrọ̀ ajé. Oúnjẹ tó dára ṣe pàtàkì sí ìlera àti ìgbé ayé ènìyàn, oúnjẹ tí ó dára ni ó yẹ ní títà. Oúnjẹ tó dára máa ń kún fún ohun aṣaralóre tí ó sì máa ń jẹ́ kí ẹ̀mí ènìyàn gùn. Nígbà tí oúnjẹ kò bá dára, ènìyàn kò lè dàgbà, àti pé Sustainable Development Goal kò ní wá sí ìmúṣẹ. Ilé ìfowópamọ́ àgbáyé tí 2019 sọ lórí wàhálà tí àrùn inú oúnjẹ ń dá sí orí ọrọ̀ ajé tí ó sà fihàn US$110 biliọnù ní à ń pàdánù lọ́dún lórí pípèsè àwọn ohùn èlò ìlera lori oúnjẹ tí kò dára ní àwọn orílè-èdè tí ọrọ̀ ajé wọn kò dára tó. Oúnjẹ tí kò dára máa ń fa àìsòwò, ìpádánù lórí ọrọ̀ ajé, fífi oúnjẹ ṣòfò àti dídá nù, nígbà tí oúnjẹ tó dára máa ń ṣe àyípadà sí ètò ọrọ̀-ajé nípa nínú àǹfààní sí ọjà àti ṣíṣe nǹkan. Àjọ WHO fèsì: WHO pè fún àyípadà lórí ètò oúnjẹ láti mú kí oúnjẹ dára, wà ní ìlera, àti pípèsè fún àwọn olùgbé ìlú. Àjọ WHO pèsè ìmọ̀ràn àwọn sìyẹ́ntífìkì àti ìwádìí láti ran ìdàgbàsókè oúnjẹ tó dára lọ́wọ́ láti ipasẹ̀ àjọ Oúnjẹ àti Iṣẹ́-Àgbẹ̀ (FAO)/Àjọ Codex Alimentarius ti WHO. Àjọ WHO pèsè alákòóso àgbáyé láti dá sí ìdókówò àti láti darí àwọn ẹ̀rí tí ó ní ṣe pẹ̀lú ìṣe ní àárín àwọn àjọ tó kù. Èyí je kí àwọn orílẹ̀-èdè tó jẹ́ ọmọ-ẹgbẹ́ láti dúró dédé, pípèsè oúnjẹ káàkiri àgbáyé pẹ̀lú ṣíṣe dédé láàárín àwọn ọ̀tọ̀ kùnlú ìlú àti àwọn olùrà. Èyí wáyé nípasẹ̀ tí tẹ́lẹ̀ ìlànà àjọ Ìlànà Àgbáyé ti WHO fún oúnjẹ tí ó dára (2022 – 2030); mímọ́ jú tó àrùn inú oúnjẹ ní àgbáyé àti ríran orílẹ̀-èdè lọ́wọ́ nínú ìṣòro; Fífọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú àjò tí ó ń mọ jú tó pípèsè oúnjẹ nípasẹ̀ ìwádìí láti àjọ FAO /WHO àwọn òhun èlò tí wọ́n fi ń darí oúnjẹ; àti Ṣíṣe ìránlọ́wọ́ tó péye fún ohun amáyédẹrùn láti dáhùn sí pàjáwírì oúnjẹ tó dára nípasẹ̀ àjọ Àgbáyé fún Ìtàkùn Aláṣẹ Ààbò Oúnjẹ (INFOSAN). Àjọ WHO ṣe ìgbéga fún bí a ṣe ń tọ̀jú oúnjẹ tó dára nípasẹ̀ ọ̀nà márùn-ún tí àjọ WHO là kalè lórí pípèsè oúnjẹ tó dára àti ìlànà tó gbé ṣíṣe ìtọ́jú oúnjẹ lágbàyé, nípa fífi ọwọ́ sọ wọ́pọ̀ pẹ̀lú alábásepọ̀ àti ará ìlú nípasẹ̀ World Food Safety Day àti global Food Safety Community of Practice.

Ukuphepha kokudla Uhlolojikelele: Ukuthola ukudla okuphephile nokunomsoco okwanele kubalulekile ekugcineni impilo kanye nasekuthuthukiseni ukuphila kahle. Ukudla okungaphephile okuqukethe amabhaktheriya ayingozi, amavayirasi, amagciwane noma izinto zamakhemikhali kungabangela izifo ezihlukene ezingaphezu kwama-200, ezisukela esifweni sohudo ukuya kumdlavuza. Emhlabeni wonke, abantu abalinganiselwa ezigidini ezingama-600 – cishe o-1 kwabayi-10 – bayagula ngemva kokudla ukudla okunukubezekile unyaka ngamunye, okuholela ekushoneni kwabantu abangama-420 000 kanye nokulahlekelwa iminyaka yokuphila unempilo eyizigidi ezingama-33 (amaDALY). Ukuphepha kokudla, umsoco kanye nokuqinisekiswa kokutholakala kokudla kuxhumene kakhulu. Ukudla okungaphephile kudala umjikelezo omubi wesifo kanye nokungondleki, ikakhulukazi okuthinta izinsana, izingane ezincane, asebekhulile kanye nabagulayo. Ngaphezu kokuba negalelo ekuqinisekiseni ukutholakala kokudla kanye nokudla okunomsoco, ukuhlinzekwa kokudla okuphephile nakho kusekela umnotho kazwelonke, ezohwebo kanye nezokuvakasha, zikhuthaza intuthuko esimeme. Ukuhwebelana kwamazwe omhlaba wonke ngokudla, inani elikhulayo labantu emhlabeni, ukushintsha wesimo sezulu kanye nezinhlelo zokudla ezishintsha ngokushesha kunomthelela ngokuphathelene nokuphepha kokudla. I-WHO ihlose ukuthuthukisa aukwazi okuvimbela, ukuthola kanye nokusabela ezinsongweni zempilo yomphakathi ezihlobene nokudla okungaphephile emazingeni omhlaba kanye nawamazwe. Funda mayelana Nokudla Okunomsoco kanye Nokuphepha Kokudla kanye neCOVID-19. Umthelela: Izifo ezidalwa ukudla zivimbela intuthuko yezenhlalo kanye nezomnotho ngokucindezela izinhlelo zokunakekela kwezempilo kanye nokulimaza umnotho kazwelonke, ezokuvakasha kanye nezohwebo. Umthwalo wezifo ezibangelwa ukudla empilweni yomphakathi kanye nakwezomnotho uvame ukunganakwa ngenxa yokungabikwa kahle kanye nobunzima bokusungula ubudlelwane phakathi kokunukubeza ukudla kanye nokugula noma ukushona okubangelwa yikho. Izingane ezingaphansi kweminyaka yobudala emi-5 zithwala u-40% womthwalo wesifo esibangelwa ukudla, njengoba kushona ezingama-125 000 minyaka yonke. Ukudliwa kanye nokukhiqizwa kokudla okuphephile kunemihlomulo yangaleso sikhathi kanye neyesikhathi eside kubantu, emhlabeni wonke kanye nakumnotho. Ukudla okuphephile kubalulekile empilweni kanye nasenhlalakahleni yabantu, ukudla okuphephile kuphela okungathengiswa. Ukudla okuphephile kuvumela ukuthathwa komsoco futhi kugqugquzela ukuthuthuka kwabantu kwesikhathi eside. Uma ukudla kungaphephile, abantu abakwazi ukuthuthukisa, futhi Imigomo Yentuthuko Esimeme ayinakuzuzwa. Umbiko weBhange Lomhlaba ka-2019 ngomthwalo wezomnotho wezifo ezibangelwa ukudla wabonisa ukuthi unyaka ngamunye kulahleka imali eyizigidigidi ezingu-US$ 110 ngokuphathelene nezindleko zokukhiqiza kanye nezokwelapha ezibangelwa ukudla okungaphephile emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo. Ukudla okungaphephile noma okunukubezekile kuholela ekulahlekelweni kwezohwebo, ukulahlekelwa kwezomnotho nokulahlekelwa kanye nokuba yimfucuza kokudla, ngesikhathi ukukhiqizwa kokudla okuphephile kuthuthukisa amathuba ezomnotho ngokuvumela ukufinyelela emakethe kanye nokukhiqiza. Ukusabela kwe-WHO: I-WHO ifuna inguquko ngokuphathelene nezinhlelo zokudla ukuze kwenziwe ukudla kuphephe, kube nempilo futhi kukhiqizwe ngaso sonke isikhathi kuwo wonke umphakathi womhlaba. I-WHO inikeza izeluleko zesayensi kanye nocwaningo ukusiza ekuthuthukiseni izindinganiso zamazwe omhlaba zokuphepha kokudla ngeFood and Agriculture Organization (FAO)/WHO Codex Alimentarius. I-WHO ihlinzeka ngobuholi bomhlaba wonke ekusebenziseni ukutshala imali kanye nezinyathelo ezihlanganisiwe ezisekelwe ebufakazini emikhakheni ehlukene. Lokhu kusekela amaZwe angamaLungu ekwakheni izinhlelo zikazwelonke zokulawula ukunezezela umsoco ekudleni okunamandla, okuhlala kukhonao futhi okumelanz nezimo ngokulinganisa imithwalo yemfanelo phakathi kwababambiqhaza abahlukahlukene, kuhlanganisa nabathengi. Kwenza kanjalo ngokusetshenziswa kweWHO Global Strategy for Food Safety (2022-2030); ukuqapha umthwalo womhlaba wonke wezifo ezibangelwa ukudla kanye namazwe asekelayo ngokuphathelene nezilinganiso zemithwalo; ukusekela izinhlelo ezinamandla zokulawula ukudla zikazwelonke ngokuhlola okuningiliziwe ngethuluzi lokuhlola uhlelo lokulawula ukudla le-FAO/WHO; kanye ukusiza ngokuqalisa ingqalasizinda eyanele yokusabela ezimweni eziphuthumayo zokuphepha kokudla nge-International Food Safety Authorities Network (INFOSAN). I-WHO igqugquzela ukuphathwa kokudla ngendlela ephephile ngeZihluthulelo ezinhlanu zokudla okuphephile zeWHO futhi ikhuthaza izinto eziza kuqala nezinqubomgomo eziqhubekisela phambili ukuphepha kokudla emhlabeni wonke, ngokuhlangana nabalingani kanye nomphakathi ngeWorld Food Safety Day kanye neGlobal Food Safety Community of Practice.

የምግብ ወለድ በሽታዎች ማጠቃሊያ፡- ከ200 በላይ በሽታዎች በባክቴሪያ፣ ቫይረሶች፣ ጥገኛ ተውሳኮች ወይም እንደ ሄቪ አይረን ያሉ የኬሚካል ንጥረ ነገሮችን በመመገብ ይከሰታሉ፡፡ ይህ እየጨመረ የመጣው የህዝብ ጤና ችግር በጤና አጠባበቅ ስርአቶች ላይ ያለው ጫና ምርታማነትን ቢያጣ እና ቱሪዝምን እና ንግዱን ቢጎዳም ማህበራዊ ኢኮኖሚያዊ ተፅእኖን ይፈጥራል፡፡ እነዚህ በሽታዎች በበሽታ መያዝና እና የሟች ቁጥርን በመጨመር የዓለም አቀፉ ማሕበረሰብ ላይ ጫና በማሳደር ከፍተኛ አስተዋጽኦ ያደርጋሉ፡፡ የምግብ ወለድ በሽታዎች በምግብ መበከል የሚከሰቱ ሲሆን በማንኛውም የምግብ ምርት፣ አቅርቦት እና የፍጆታ አቅርቦት ላይ ይከሰታሉ። በውሃ፣ በአፈር ወይም በአየር ላይ ብክለትን እንዲሁም ደህንነቱ ያልተጠበቀ የምግብ ማከማቻ እና ሒደትን ጨምሮ ከተለያዩ የአካባቢ ብክለት ሊያስከትሉ ይችላሉ። የምግብ ወለድ በሽታዎች ከተቅማጥ እስከ ካንሰር የሚያጠቃልሉ የተለያዩ በሽታዎችን ያጠቃልላል፡፡ ምንም እንኳን የነርቭ፣ የማህፀን እና የበሽታ መከላከያ አቅም ስርዓቶች ላይ ምልክቶች ሊታዩ የሚችሉ ቢሆንም አብዛኛዎቹ እንደ ጨጓራ በሽታ ሆነው ይገኛሉ፡፡ ምንም እንኳን ሸክሙ ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገሮች እና ከ 5 አመት በታች ህጻናት ላይ ከሚደርሰው ጋር ተመጣጣኝነት ባይኖረውም ተቅማጥ የሚያስከትሉ በሽታዎች በሁሉም የአለም ሀገራት ላይ ዋነኛ ችግር ናቸው፡፡ ተፅዕኖ፡- በየአመቱ በአለም ዙሪያ ከ10 ሰዎች አንዱ የተበከለ ምግብ ከበላ በኋላ ሲታተም ከ420,000 በላይ ደግሞ ሕይወታቸው ያልፋል፡፡ ህጻናት ከመጠን በላይ ተጎጂ ሲሆኑ በየዓመቱ 125,000 ከ 5 አመት በታች የሆኑ ህጻናት ይሞታሉ፡፡ አብዛኛዎቹ እነዚህ በሽታዎች ተቅማጥን በሚያስከትሉ በሽታዎች ይከሰታሉ፡፡ ሌሎች የምግብ ወለድ በሽታዎች የኩላሊት እና የጉበት በሽታ፣ የአንጎል እና የነርቭ ህመም፣ ምላሽ ሰጪ የደም ስር፣ ካንሰር እና ሞት ያሉ ከባድ በሽታዎች ይገኙበታል፡፡ በሽታዎች ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ከድህነት ጋር በቅርብ የተያያዙ ቢሆንም በዓለም ዙርያ እያደገ የመጣ የህዝብ ጤና አሳሳቢ ጉዳይ ነው፡፡ የአለም አቀፍ ንግድ እንቅስቃሴ መጨመር እና ረዘም ላለ ጊዜ የሚቆዩ፣ የተወሳሰቡ የምግብ ሰንሰለቶች የምግብ መበከልን እና የተበከሉ የምግብ ምርቶችን በህገወጥ መንገድ ድንበሮችን ጥሰው የሚጓጓዙበትን ዕድል ይጨምራሉ፡፡ በማደግ ላይ ያሉ ከተሞች፣ የአየር ንብረት ለውጥ፣ ፍልሰት እና እየጨመረ የመጣው አለማቀፍ ጉዞ እነዚህን ጉዳዮች በማወሳሰብ ሰዎችን ለአዳዲስ አደጋዎች ያጋልጡታል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እርዳታ፡- የዓለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት ከምግብ ወለድ አደጋዎችን በመከላከል፣ በመመርመር እና በመቆጣጠር አቅምን የመገንባት ሒደት ላይ እርዳታ ለመስጠት ይሰራል፡፡ የምግብ ወለድ በሽታዎች በበርካታ የዘላቂ ልማት ግብ 3 ግቦች ላይ የሚንፀባረቁ እና በድርጅቱ ስራ ላይ ቅድሚያ ይሰጣቸዋል፡፡ ተግባራቶቹ ከምግብ ጋር የተዛመዱ አደጋዎች ምርምር እና ገለልተኛ ሳይንሳዊ ግምገማዎችን፣ የምግብ ወለድ በሽታን የግንዛቤ ማስጨበጫ መርሃ ግብሮችን እና በብሄራዊ የጤና አጠባበቅ ፕሮግራሞች የምግብ ደህንነት መጠናከርን ያካትታሉ፡፡ የአለም ጤና ድርጅት አምስት ቁልፎች ለአስተማማኝ ምግብ መመሪያ የምግብ ወለድ በሽታዎችን ስርጭትን እና ተላላፊነትን ለመገደብ ምግብን እንዴት ማምረት፣ ማቀነባበር፣ መቆጣጠር እና አጠቃቀም ላይ ቀጥተኛ ምክሮችን እና መመሪያዎችን ይሰጣል፡፡ ከተባበሩት መንግስታት የምግብ እና ግብርና ድርጅት ጋር በመተባበር የአለም ጤና ድርጅት ኮዴክስ አሊሜንታሪየስ የተባለውን መንግስታዊ ያልሆነ አለም የድርጅቶች ቅንብር ኤጀንሲ ድርጅት የምግብ ደረጃዎችን፣ መመሪያዎችን እና የአሰራር ደንቦችን በመፍጠር ለአለም አቀፍ የምግብ ንግድ ደህንነት፣ ጥራት እና ፍትሃዊነት የሚያበረክተውን አቋቁመዋል፡፡ ሁለቱ ኤጀንሲዎች በምግብ ደህንነት ድንገተኛ አደጋዎች ሲደርሱ መረጃን በፍጥነት ለመለዋወጥ የአለም አቀፍ የምግብ ደህንነት ባለስልጣን ኔትወርክን (INFOSAN) አቋቁመዋል፡፡

Foodborne diseases Overview: Over 200 diseases are caused by eating food contaminated with bacteria, viruses, parasites or chemical substances such as heavy metals. This growing public health problem causes considerable socioeconomic impact though strains on health-care systems lost productivity, and harming tourism and trade. These diseases contribute significantly to the global burden of disease and mortality. Foodborne diseases are caused by contamination of food and occur at any stage of the food production, delivery and consumption chain. They can result from several forms of environmental contamination including pollution in water, soil or air, as well as unsafe food storage and processing. Foodborne diseases encompass a wide range of illnesses from diarrhoea to cancers. Most present as gastrointestinal issues, though they can also produce neurological, gynaecological and immunological symptoms. Diseases causing diarrhoea are a major problem in all countries of the world, though the burden is carried disproportionately by low- and middle-income countries and by children under 5 years of age Impact: Every year, nearly one in 10 people around the world fall ill after eating contaminated food, leading to over 420 000 deaths. Children are disproportionately affected, with 125 000 deaths every year in people under 5 years of age. The majority of these cases are caused by diarrhoeal diseases. Other serious consequences of foodborne diseases include kidney and liver failure, brain and neural disorders, reactive arthritis, cancer, and death. Diseases are closely linked to poverty in low- and middle-income countries but are a growing public health issue around the world. Increasing international trade and longer, more complex food chains increase the risk of food contamination and the transport of infected food products across national borders. Growing cities, climate change, migration and growing international travel compound these issues and expose people to new hazards. WHO Response: WHO works to assist Member States in building capacity to prevent, detect and manage foodborne risks. Foodborne diseases are reflected in several targets of Sustainable Developmental Goal 3 and are a priority area within the Organization’s work. Activities include research and independent scientific assessments of food-related hazards, foodborne disease awareness programs, and helping to promote food safety through national health-care programs. The WHO Five Keys to Safer Food manual provides straightforward tips and guidelines on how to produce, process, handle and consume food to limit spreading and contracting foodborne illnesses. In collaboration with the UN Food and Agriculture Organization, WHO created the Codex Alimentarius, a nongovernmental interagency organization tasked with creating food standards, guidelines, and codes of practice that contributes to the safety, quality, and fairness of the international food trade. The two agencies also developed the International Food Safety Authorities Network (INFOSAN) to rapidly share information during food safety emergencies.

Cututtuka masu yaɗuwa ta abinci Gamsashshen bayani: Ana kamuwa da cututtuka sama da 200 ɗari biyu sakamakon cin abincin da ya gurɓata da ƙwayar bakteriya da bairos da farasai ko kuma sinadaran kyamical irin su manyan ƙarafa. Wannan matsalar lafiyar al'ummar da ke gaba-gaba tana haddasa manyan matsalolin tattalin arziƙi da al'umma ta inda harkokin kiwon lafiya basa iya aiki da rage ayyukan da suke yi, da kuma illata harkokin yawon buɗe ido da kasuwanci. Waɗannan cututtukan suna bada babbar gudunmawa ga matsalolin lafiya da mace-mace a faɗin duniya. Cututtukan dake yaɗuwa ta abinci suna wakana ne sakamakon gurɓacewar abinci sannan suna faruwa a kowanne matakin na sarrafa abinci da aika shi wani gurin da kuma matakan sassauta shi har zuwa ci. Suna faruwa sakamakon ire-iren gurɓatar muhallin wanda ya haɗa da gurɓatar ruwa da ƙasa ko iska, da kuma ajiyar abinci da sarrafa shi ta hanya mara kyau. Cututtukan da ke yaɗuwa ta abinci sun ƙunshi jerin cututtuka tun daga gudawa har ciwukan daji (kansa). Yawancin matsalolin ciwon ciki, za su iya bayyana da alamun matsalolin ƙwaƙwalwa da ciwon mata da kuma na alamun matsalolin garkuwar jiki. Cututtukan da ke haddasa gudawa manyan matsaloli ne a dukkan ƙasashen duniya, duk da matsalolin sun fi yawa a matalautan ƙasashe sannan an fi samun su a kan yara ƴan ƙasa da shakara 5 da haihuwa. Tasiri: Duk shekara, kusan duk mutum ɗaya a cikin mutane 10 a faɗin duniya na kamu wa da cuta bayan cin gurɓataccen abinci, wanda hakan ke janyo mace-mace sama da 420 000. Yara sun fi kamuwa da cutar, da mace-mace 125 000 duk shekara a cikin mutanen da suke ƙasa da shekara 5 da haihuwa. Yawancin waɗannan cututtukan cututtukan da ke alaƙa da gudawa ne ke haddasa su. Wasu daga cikin munanan sakamakon cututtukan abinci sun haɗa matsalolin ƙoda da hanta da ƙwaƙwalwa da matsalolin jijiya da ciwon gaɓoɓi da ciwon daji da kuma asarar rai. Cututtuka na da alaƙa ta ƙud-da-ƙud da talauci a ƙasashe masu ƙaranci da matsakaicin arziƙi amma kuma manyan matsalolin lafiyar al'umma ne dake girma a faɗin duniya. Ƙaruwar kasuwancin duniya da matakan sarrafa abinci daga farko har ƙarshe yana bada gudunmawar hatsarin gurɓatar abinci da yaɗa lalataccen abinci tsakanin ƙasashe. Haɓakar birane da canjin yanayi da bulaguro da kuma haɓakar tafiye-tafiye zuwa ƙasashen duniya suna ƙara rura wutar waɗannan matsalolin da jefa mutane cikin sababbin haɗurra. Amsar: Hukumar Lafiya ta Duniya WHO na ƙoƙari wajen tallafawa ƙasashe wajen samar da ikon kare da gano da kuma magance cututtukan da ke yaɗuwa ta abinci. Cututtukan da ke yaɗuwa ta abinci sun fito a cikin da yawan manufofin ƙungiyar ɗorewar ƙudurorin cigaban al'umma na uku kuma sune babban abun dubawa a ayyukan ƙungiyar. Ayyuka sun haɗa da bincike da yin ƙimar kimiyya mai zaman kanta a kan haɗarorin dake alaƙa da abinci, da shirye-shiryen wayar da kai a akan cututtuka masu yaɗuwa ta abinci, da kuma taimakawa wajen bunƙasa lafiyar abinci ta hanyar shirye-shiryen kiwon lafiya na ƙasa. Takardar ƙudure-ƙudere muhimmai guda biyar na Hukumar Lafiya ta Duniya WHO a kan abinci mai lafiya ta samar da sauƙaƙan hanyoyi da ƙa'idoji a kan yadda ake sarrafa da haɗa da mu'amala da cin abinci domin ragewa da magance cututtukan da ake yaɗuwa ta hanyar abinci. Da haɗin guiwa da Ƙungiyar Kula da Harkar Abinci da Noma ta Majalisar Ɗinkin Duniya, Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta ƙirƙiri Ƙungiyar 'Codex Alimentarious', wata ƙungiya mai zaman kanta da take harkokin ta tsakanin hukumomi wacce take aikin ƙirƙirar tsare-tsaren abinci da hanyoyi da ƙa'idojin al'adar da take bada gudunmawa wajen lafiya da inganci da kuma adalcin harkar kasuwancin abinci ta duniya. Hukumomin guda biyu sun kuma samar da hanyar sadarwa tsakanin hukumomin kula da lafiyar abinci ta duniya wato (INFOSAN) domin saurin isar da bayanai lokacin buƙatar agajin gaggawa a kan lafiyar abinci.

Magonjwa ya chakula Muhtasari: Zaidi ya magonjwa 200 husababishwa na kula chakula kilichochafuliwa na bakteria, virusi, vimelea au vitu vya kemikali kama vile metali nzito. Tatizo hili la afya ya zumma linaloongezeka husababisha athari kubwa za kijamii na kiuchumi ingawa matatizo kwenye mifumo ya ya huduma za afya ilipoteza tija, na kudhuru utalii na biashara. Magonjwa haya yanachangi kwa kiasi kikubwa mzigo wa kimataifa wa magonjwa na vifo. Magonjwa yatokanayo na chakula husababishwa na uchafuzi wa chakula na hutokea katika hatua yoyote ya uzalishaji, utoaji na ulaji wa chakula. Yanaweza kutokea kwa sababu ya aina mbalimbali za uchafuzi wa mazingira ikiwa ni pamoja na uchafuzi wa maji, udongo au hewa, pamoja na kuhifadhi na usindikaji wa chakula usio salama. Magonjwa yatokananyo na chakula hujumuisha magonjwa mbalimbalikuanzia kuhara hadi saratani. Mengi yanajitokeza kama masuala ya utumbo, ingawa yanaweza pia kutoa dalili za kinyurolojia, ginekolojia na ya kichanjo. Magonjwa yanayosababisha kuhara ni tatizo kubwa katika nchi zote duniani, ingawa mzigo huo unabebwa kwa kiasi kikubwa na nchi za uchumi wa kati na wa chini na watoto chini ya umri wa miaka 5. Athari: Kila mwaka, karibu mtu mmoja kati ya b10 duniani kote anaugua baada ya kula chakula kilichochafuliwa, na husababisha vifo zaidi ya 420000. Watoto wmaeathiriwa kupita kiasi, na vifo 125000 kila mwaka kwa watu chini ya miaka 5. Kesi hizi nyingi husbabishwa na magonjwa ya kuhara. Matokeo mengine makubwa ya magonjwa yanayosababishwa na chakula ni pamoja na kushindwa kwa figo na ini, matatizo ya ubongo na mishipa ya fahamu, ugonjwa wa yabis-kavu, saratni na kifo. Magonjwa yanahusishwa kwa karibu na umaskini katika nchi za uchumi wa chini na wa kati lakini ni suala linalokua la afya zya zumma zkote duniani. Kuongezeka kwa biashara ya kimataifa na kwa muda mrefu, minyororo migumu zaidi ya chakula huongeza hatari ya uchafuzi wa chakula na usafirishaji wa bidhaa za chakula zilizoambukizwa kuvuka mipaka ya kitaifa. Miji inayokua, mabadiliko ya tabianchi, uhamiaji na kuongezeka kwa usafiri wa kimataifa huchanganya masuala haya na kuwaweka watu kwenye hatari mpya. Mwitiko wa WHO: WHOlinafanya kazi kusaidia Nchi Wanachama katika kujenga uwezo wa kuzuia, kugundua na kudhibiti hatari zinazotokana na chakula. Magonjwa yanayosababishwa na chakula yanaakisiwa katika malengo kadhaa ya Lengo 3 la Maendeleo Endelevu na ni eneo la kipaumbele ndani ya kazi ya Shirika. Shughuli ni pamoja na utafiti na tathmini huru za kisayansi za programu za uhamasishaji wa magonjwa yanayohusiana na hatari zinazohusiana na chakula, na kusaidia kukuza usalama wa chakula kupitia programu za kitaifa za huduma za afya. Muongozo wa WHO wa masuala matano ya Chakula Salama hutoa vidokezo na miongozo ya moja kwa moja juu ya jinsi ya kuzalisha, kushughulikia na kutumia chakula ili kuzuia kuenea na kuambukizwa zmagonjwa ya chakula. Kwa kushirikiana na Shirika la Chakul;a na Kilimo la Umoja wa Mataifa, WHO liliunda tume ya Codex Alimentarius, shirika lisilo la kiserikali la wakala lililopewa jukumu la kuunda viwango vya chakula, miongozo na kanuni za utendaji zinazochangia usalama, ubora na usawa wa biashara ya kimataifa ya chakula. Mashirika hayo mawili pia yalitengeneza Mtandao wa Mamlaka ya Kimataifa ya Usalama wa Chakula ili kushiriki habari kwa haraka wakati wa dharura za usalama wa chakula.

Àrùn inú oúnjẹ Ìsọníṣókí: Ọ́ lẹ́ ni àrùn 200 tí ó jẹ́ pé nípasẹ̀ jíjẹ oúnjẹ tó bàjẹ́ pẹ̀lú batéríà , kòkòrò, àfòmó tàbí kẹ́míkà bíi irin burúkú. Ìṣòro tí ó ń gbèrò si yí ṣe àkóbá lórí ẹ̀tọ́ ìlera èyí tí kò jẹ́ kí wọn lè ṣe dáadáa tí ó sì ń kó bá kátàkárà. Àrùn yìí tún dá kún ìṣòro àgbáyé lórí àrùn àti ìṣẹ̀lẹ̀ ikú. Oúnjẹ tí ó bá jẹ ní o n fa àrùn inú oúnjẹ tí ó sì lè wáyé nígbà tí wọn bá ń pèsè oúnjẹ láti gbé jáde àti fún àwọn tí wọn ó jẹ́. Àwọn àrùn lè wá nípasẹ̀ oríṣi ọ̀nà nípasẹ̀ agbègbè tí kò dára èyí tí omi burúkú wà ní bẹ̀, ìyèpè tàbí afẹ́fẹ́, àti ilé ìgbé oúnjẹ sí tí kò dára. Àrùn inú oúnjẹ ní òpò àìsàn bíi ìgbé gbuuru dórí àrùn jẹjẹrẹ. Ènìyàn tún lè ní àrùn ajẹmọ́ ikùn àti ìfun, tí wón sì lè fa ìdààmú nínú ọpọlọ, ọ̀pá ẹyin, dídá wàhálà sí ilé ìbímọ obìnrin àti àmì àìsàn ajẹmọ́ sọ́jà-ara. Àrùn to ń fa ìgbé gbuuru jẹ ìṣòro tí gbogbo orílẹ̀-èdè àgbáyé ń ko jú, bí ó tilè jẹ́ pé wàhálà yìí àrùn pò jù ní àwọn orílẹ̀-èdè tí wọn ò rí owó púpò pa wọlé tí ó sì jẹ̀ pé àwọn ọmọdé tí ó wà ní abé ọdún 5 ni o máa ń ṣe jù. Ipa: Ní ọdọọdún, ó fẹ́rẹ̀ lé ní ènìyàn kan nínú 10 ni àgbáyé ni á dùbúlẹ̀ àìsàn lẹ́yìn tí wọ́n bá jẹ oúnjẹ tí ó ti bàjẹ́ èyí tí ó ń fà ikú ènìyàn 420 000. Àwọn ọmọdé ni àrùn yìí ń ṣe jù lọ, èyí tí ó jẹ́ 125 000 ni ó ń kú ní ọdọọdún, tí ó sì jẹ̀ pé àwọn ọmọ tí ó wà ní ọdún 5 ni wọ́n. Púpò nínú ìṣòro yìí ni ó jẹ́ pé àrùn ìgbé gbuuru ni ó fà á. Àwọn àrùn mìíràn tí àrùn inú oúnjẹ lè fa ní àrùn kíndìnrín àti ti ọkàn, ọpọlọ àti àrùn níúrà, àrùn inú egungun, jẹjẹrẹ àti ikú. Ìṣẹ́ tún máa ń rán àrùn lọ́wọ́ ni àwọn orílẹ̀-èdè tí owó tí wọ́n ń pa wọlé bá kéré àmọ́ tí wọn si n dàgbà sì nínú iṣẹ́ ìlera gbogbogbooò. Bí oúnjẹ kíkó wọlé ṣe ń pò si bẹ́ẹ̀ náà ni àwọn oúnjẹ tó bàjẹ́ ń pọ̀si tí àrùn inú oúnjẹ sì gbilè si náà. Ìlú tó ń dàgbà sókè lọ́wọ́, ìyípadà ojú ọjọ́, lílọ sí ìlú mìíràn jẹ́ kí ọ̀pọ̀ ènìyàn wà nínú ewu à ti kó àrùn yìí. Èsì WHO: WHO ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àjò Member States láti wá ọ̀nà láti dènà, ṣàwárí àti bí a ṣe lè dẹkùn ewu àrùn inú oúnjẹ. Àrùn inú oúnjẹ farahàn nínú Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́ 3 tí ó sì jẹ̀ ohun kan gbòógì tí wọn ń ṣiṣẹ́ lé lórí nínú àjọ wọn. Àwọn ojúṣe wọn ní ṣíṣe ìwádìí àti wíwo àwọn ìṣòro tí ó jẹ́ mọ́ oúnjẹ, jíjẹ kí àwọn ènìyàn mọ àrùn inú oúnjẹ, ṣíṣe ìgbéga fún ṣíṣe oúnjẹ lọ́sọ̀ láti ará ètò ìlera àgbáyé. Kókó ọ̀rọ̀ márùn-ún WHO fún ìtọ́sọ́nà pípèsè oúnjẹ gidi àti àṣírí pípèsè oúnjẹ tó dára àti ìlànà lórí pípèsè, ṣíṣe, rírà oúnjẹ láti lè dín àrùn inú oúnjẹ kù. Ní ìfọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú àjọ Oúnjẹ àti Iṣẹ́-Àgbẹ̀ ti UN, àjọ WHO dá Codex Alimentarius, èyí tí ṣe àjọ tí kìí se tìjọba tí wọ́n ń pèsè oúnjẹ gidi, ìlànà àti ìṣesí tó lè mú àlàáfíà wá, dídára àti ìdẹ̀rùn àjò náà wá. Àwọn àjọ méjèèjì tú dá Àjọ Ìtàkùn Àgbáyé fún Ìṣààbò Oúnjẹ (INFOSAN) láti ṣe àlàyé nígbà ìmọ́ tótó oúnjẹ pàjáwírì.

Izifo ezibangelwa ukudla Uhlolojikelele: Izifo ezingaphezu kwama-200 zibangelwa ukudla ukudla okunukubezwe amabhaktheriya, amavayirasi, izilwane ezincela igazi labanye noma izinto zamakhemikhali ezinjengezinsimbi ezisindayo. Le nkinga yezempilo yomphakathi ekhulayo ibangela umthelela omkhulu kwezenhlalo nezomnotho ngezingqinamba ezinhlelweni zokunakekela kwezempilo ngenxa yokulahlekelwa ukwenza umsebenzi ngendlela elindelekile, futhi zilimaza ezokuvakasha kanye nezohwebo. Lezi zifo zinomthelela omkhulu emthwalweni womhlaba wonke ngokuphathelene nezifo kanye nokushona kwabantu. Izifo ezibangelwa ukudla zibangelwa ukunukubezeka kokudla futhi zenzeka nganoma yisiphi isigaba sokukhiqizwa, ukulethwa kanye nokudliwa kokudla. Zingaholelaa ezinhlotsheni eziningana zokunukubezwa kwendawo okuhlanganisa ukunukubezwa kwamanzi, unhlabathi noma umoya, kanye nokugcinwa kanye nokulungiselelwa kokudla okungaphephile. Izifo eziqhamuka ekudleni zihlanganisa izifo eziningi ukusukela esifweni sohudo ukuya emidlavuzeni. Okuningi okukhona okunjengezinkinga ngokuphathelene nesisu, nakuba kungakhiqiza futhi izimpawu eziphathelene nezinzwa, izifo zabesifazane kanye nokuphathelene namasosha omzimba. Izifo ezibangela isifo sohudo ziyinkinga enkulu kuwo wonke amazwe omhlaba, nakuba umthwalo uthwalwa ngokungenakulinganiswa ngamazwe anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo kanye nezingane ezingaphansi kweminyaka yobudala emi-5 Umthelela: Minyaka yonke, cishe umuntu oyedwa kwabayi-10 emhlabeni wonke uyagula ngemva kokudla ukudla okunukubezekile, okuholele ekushoneni kwabantu abangaphezu kwezi-420 000. Izingane zithinteka ngokungenakulinganiswa, ngokushona kwabayi-125 000 unyaka ngamunye kubantu abangaphansi kweminyaka yobudala emi-5. Iningi lalezi zimo libangelwa yizifo zohudo. Eminye imiphumela ebucayi yezifo ezibangelwa ukudla ihlanganisa ukungasebenzi ngendlela efanele kwezinso kanye nesibindi, ukuphazamiseka kobuchopho kanye nezinzwa, isifo sokubuhlungu bamalunga omzimba, umdlavuza, kanye nokushona. Izifo zihlobene eduze nobumpofu emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo kodwa ziyinkinga yezempilo yomphakathi ekhulayo emhlabeni wonke. Ukwanda kwezohwebo zamazwe omhlaba kanye nemikhakha yokudla eyinkimbinkimbi, kwandisa ingozi yokunukubezwa kokudla kanye nokuthuthwa kwemikhiqizo yokudla enamagciwane ngaphesheya kwemingcele kazwelonke. Amadolobha akhulayo, ukuguquka kwesimo sezulu, ukufuduka kanye nokuvakashela amazwe omhlaba okukhulayo kubangela lezi zinkinga futhi kubeke abantu ezingozini ezintsha. Impendulo yeWHO: I-WHO isebenzela ukusiza amaZwe angamaLungu ngokuwahlomisa ngokuphathelene nokuvimbela, ukuthola kanye nokwengamela izingozi ezisuka ekudleni. Izifo ezibangelwa ukudla ziboniswa kokuphokophhelwe okuningana kweMigomo Yentuthuko Esimeme 3 futhi ziyindawo eseqhulwini emsebenzini weNhlangano. Imisebenzi ihlanganisa ucwaningo nokuhlolwa kwesayensi oluzimele ngokuphathelene nezingozi ezihlobene nokudla, izinhlelo zokuqwashisa ngezifo ezisukela ukudleni, kanye nokusiza ngokugqugquzela ukuphepha kokudla ngezinhlelo zikazwelonke zokunakekela kwezempilo. Imanyuwali yeWHO Yezihluthulelo Ezinhlanu Zokudla Okuphephile ihlinzeka ngezingcebiso kanye neziqondiso eziqondile zendlela yokukhiqiza, yokulungiselela, yokusingatha kanye nokudla ukudla ukuze kuncishiswe ukusabalala nokutheleleka ngezifo ezibangelwa ukudla. Ngokubambisana ne-UN Food and Agriculture Organization, iWHO yasungula iCodex Alimentarius, inhlangano yama-interagency engekho ngaphansi kukahulumeni enomsebenzi wokusungula izindinganiso zokudla, iziqondiso, namakhodi okwenza umsebenzi anomthelela ekuphepheni, ikhwalithi, kanye nokwenza okulungile kwezohwebo lokudla komhlaba wonke. Ama-ejensi amabili aphinde asungula i-International Food Safety Authorities Network (INFOSAN) ukuze abelane ngokushesha ngolwazi phakathi nezimo eziphuthumayo eziphathelene nokuphepha kokudla.

የምግብ ወለድ ወስፋት በሽታዎች ማጠቃሊያ፡- የምግብ ወለድ ወስፋት ጥገኛ ተውሳኮችን ጉበትን የሚያጠቃ በሽታ (Clonorchis)፣ ጥሬ ስጋ በመብላት የሚከስት በሽታ (Opisthorchis)፣ የበግ ወስፋት የሚባለው (Fasciola) እና ሳንባ የሚያጠቃ በጥሬ ስጋ የሚመጣ በሽታ (Paragonimus) የሚያካትቱ የበሽታዎች ስብስብ ናቸው፡፡ እነዚህ ጥገኛ ተውሳኮች የተለያዩ አስተላለፊዎችን እና አንድ ወይም ሁለት መካከለኛ ተጠቂዎችን የሚያካትት ውስብስብ የሕይወት ዑደት አላቸው፡፡ የምግብ ወለድ ወስፋት የተበከለውን ምግብ (ጥሬ ዓሳ፣ ክራስታስያን ወይም አትክልት) በመመገብ በሰዎች ላይ በሽታን ያስከትላሉ፡፡ በሽታው ለከባድ የጉበት እና የሳንባ በሽታ ሊዳርግ የሚችል ሲሆን እነዚህ በሽታዎች በአንድ ላይ ሆነው በዓለም ዙሪያ በየዓመቱ 2 ሚሊዮን የህይወት ዘመናት ለአካል ጉዳት እና ለሞት እንደሚዳርጉ ይገመታል፡፡ ምልክቶቱ፡- በምግብ ወለድ ወስፋት ምክንያት የህዝብ ጤና ጫና በዋነኝነት የሚከሰተው ቀደም ባሉት እና በቀላል በሽታዎች ከሚሞቱት ይልቅ በህመም ምክንያት ነው፡፡ ሥር የሰደዱ በሽታዎች በአዋቂ ትሎች ውስጥ የሚገኙበትን የሰውነት አካል ከሚያንፀባርቁ ምልክቶች ጋር ከከባድ ሕመም ጋር ይያዛሉ፡፡ ጉበትን የሚያጠቃ በሽታ (Clonorchis) እና ጥሬ ስጋ በመብላት የሚከስት በሽታ (Opisthorchis) ዝርያዎች በትናንሾቹ የጉበት ቱቦዎች ውስጥ የሚገቡ የጎልማሳ ትሎች አሏቸው ይህም በአካባቢው ሕብረ ሕዋሳት ላይ እብጠት እና የትሹ መቁሰል ያስከትላል፡፡ አጣዳፊ ወይም ቀደም ብሎ ምልክቱ የሚታየው በሽታ ያልተገለጸ የጨጓራና ቧንቧ ምልክቶችን ሊታይበት ይችላል። ሥር የሰደደ በሽታ የሀሞት ቧንቧ ካንሰር የሚባል ገዳይ የሀሞት ቱቦ ካንሰርን ሊያስከትል ይችላል፡፡ ሁለቱም አሳ በል በሆኑት አጥቢ ሰውና እንስሳ የሚከሰት የሀሞት/የፍኛ ቱቦን የሚያጠቃ (C. sinensis) እና ጥሬ ወይም ያልበሰለ ዓሳ መመገብ የሚከሰት የሀሞት ቱቦ በሽታ (O. viverrini) በካርሲኖጂንስ ይመደባሉ፡፡ የበግ ወስፋት የሚባለው (Fasciola) ጎልማሳ ትሎች በትልልቅ የሀሞት ቱቦዎች እና በሐሞት ፊኛ ውስጥ ይገባሉ በዚህም ምክንያት እብጠት፣ የሳምባ ቲሹ መጥበብ፣ መዘጋት፣ የሆድ ድርቀት እና ጉዳበት በቂ ቀይ ደም ባለማመንጨቱ በቆዳ ላይ ቀይ እብጥት መታየትን ሊያስከትል ይችላል፡፡ ሥር የሰደደ በሽታ ከባድ የጉበት ጠባሳ (cirrhosis) ያስከትላል፡፡ የፓራጎኒመስ (Paragonimus) ዝርያ የመጨረሻው ቦታ በሳንባ ቲሹ ውስጥ የሚገኝ በመሆኑ ምክንያት ሥር የሰደደ ሳል፣ በደም የተሸፈነ አክታ፣ የደረት ሕመም፣ የመተንፈስ ችግር (የትንፋሽ እጥረት) እና ትኩሳት ያስከትላል፡፡ እነዚህ ምልክቶች ከሳንባ ነቀርሳ ጋር ግራ ሊመሳሰሉብን ይችላሉ፡፡ የአዋቂዎች ትሎች እንደ አንጎል ያሉ ከሳንባ ውጭ ያሉ አካል ክፍልን ሊበክሉ እና ራስ ምታት፣ የአዕምሮ ግራ መጋባት፣ መንቀጥቀጥ እና የአንጎል ደም መፍሰስ ምልክቶች ሊያስከትሉ ይችላሉ፡፡ ሕክምናው፡- የምግብ ወለድ ወስፋት ሕክምና የበሽታዎችን እድገት ለመከላከል እና ከተያያዥ በሽታዎች መያዝን ለመቀነስ አስፈላጊ ነው፡፡ ሕክምና በመከላከያ ህዋሳት ገዳይ መድሀኒት ወይም በግለሰብ ደረጃ የበሽታ መከላከያ ዘዴ በኩል ሊሰጥ ይችላል፡፡ የመከላከያ ህዋሳት ገዳይ መድሀኒት በተወሰነ ቦታ ወይም አካባቢ ያለ ማንኛውም ሰው የበሽታው ሁኔታው ምንም ይሁን ምን መድሃኒት የሚሰጥበት በሕብረሰተሰብ ላይ የተመሰረተ አወሳሰድን ያካትታል፡፡ ብዙ ቁጥር ያላቸው ሰዎች በበሽታው በተያዙባቸው አካባቢዎች ይህ ይመከራል፡፡ የቀንድ አውጣ ትኩሳት ወይም ቢልሃርዚያ (praziquantel) ጉበትን የሚያጠቃ በሽታ (Clonorchis) እና ጥሬ ስጋ በመብላት የሚከስት በሽታ (Opisthorchis) ለመፈወስ የሚመከር ሲሆን የቀንድ አውጣ ትኩሳት ወይም ቢልሃርዚያ (praziquantel) የበግ ወስፋት የሚባለው ለመከላከል ይመከራል፡፡ ሁለቱም የቀንድ አውጣ ትኩሳት ወይም ቢልሃርዚያ (praziquantel) እና በጠፍጣፋ ትሎች የሚመጡ ጉበት እና የሀሞት ቱቦዎች (triclabendazole) በሽታ ለፓራጎኒሚያስ ሕክምና ጥቅም ላይ ሊውሉ ይችላሉ፡፡ የግል በሽታ መከላከል አቅም የተረጋገጠ ወይም ተይዘዋል ተብለው የሚጠረጠሩትን ሰዎች ሕክምና ማድረግን ያካትታል፡፡ ይህ የመከላኪያ መንገድ በሽታዎቹ ብዙም ያልተሰበሰቡ እና የጤና ተቋማት በሚገኙበት ጊዜ ይበልጥ ሊወሰድ የሚገባ ነው፡፡ ሕክምናው ሥርጭትን በሚቀንሱ ድጋፍዎች እንደ ደህንነቱ በተጠበቀ የምግብ አሰራር፣ የተሻለ የንፅህና አጠባበቅ እና ህዝቡ የእንስሳት ህክምና ጤና ማድረግን እንዲችል ትምህርት መስጠትን ሊደገፍ ይገባል፡፡

Foodborne trematode infections Overview: Foodborne trematodes are a group of diseases that include the parasites Clonorchis, Opisthorchis, Fasciola and Paragonimus. These parasitic flukes have a complex life cycle involving diverse definitive hosts and one or two intermediate hosts. Foodborne trematodes cause infection in humans via the consumption of contaminated food (raw fish, crustaceans or vegetables). Infection can result in severe liver and lung disease and together these diseases are estimated to cause 2 million life years lost to disability and death worldwide every year. Symptoms: The public health burden due to foodborne trematodiases is predominantly due to morbidity rather than mortality with early and light infections often going unnoticed. Chronic infections are associated with severe morbidity with symptoms reflecting the organ in which the adult worms are located in. Clonorchis and Opisthorchis species have adult flukes that lodge in the smaller bile ducts of the liver, resulting in inflammation and fibrosis of surrounding tissues. Acute or early infection may result in non-specific gastrointestinal symptoms. Chronic infection can result in cholangiocarcinoma, a fatal bile duct cancer. Both C. sinensis and O. viverrini are classified as carcinogens. Fasciola adult worms lodge in larger bile ducts and gall bladder resulting in inflammation, fibrosis, blockage, colic pain and jaundice. Chronic infection can result in liver cirrhosis. The final location of Paragonimus species is in the lung tissue, resulting in a chronic cough, blood-stained sputum, chest pain, dyspnoea (shortness of breath) and fever. These symptoms can be confounded with tuberculosis. Adult worms may also infect extra-pulmonary locations such as the brain and can result in symptoms of headaches, mental confusion, convulsions and cerebral haemorrhage. Treatment: Treatment of foodborne trematodiases is important to prevent progression of clinical disease and reduce associated morbidity. Treatment can be offered through preventive chemotherapy or individual case management. Preventive chemotherapy involves a population-based approach where everyone in a given region or area is given medicines, irrespective of their infection status. This is recommended in areas where large numbers of people are infected. Praziquantel is recommended for treatment of clonorchiasis and opisthorchiasis while triclabendazole is recommended for fascioliasis. Both praziquantel and triclabendazole can be used for treatment of paragonimiasis. Individual case-management involves the treatment of people with confirmed or suspected infection. This approach is more appropriate where cases are less clustered and where health facilities are available. Treatment should be complemented by interventions that reduce transmission such as education on safe food practices, improved sanitation and veterinary public health measures.

Ƙwayar cutar tsutsar 'trematode' da ke yaɗuwa ta abinci Gamsashshen bayani: Ƙwayoyin cutar tsutsar 'trematode' da ke yaɗuwa ta abinci wasu rukunin cututtuka ne da suka haɗa da ƙwayar cutar farasit (ƙwayar cuta mai rayuwa kan wata halitta) 'Clonorchis' da 'Opisthorchis' da 'Fiscola' da kuma 'Paragonimus'. Waɗannan ƙwayoyin cuta na 'parasite fluke' suna da tsarin rayuwa mai wahalar sha'ani wanda ya haɗa da mabambantan wuraren da suke rayuwa da kuma inda suke rayuwa na farko-farko guda ɗaya ko biyu. Ƙwayar tsutsar 'trematode' da ke yaɗuwa ta abinci tana haifar da cuta da ke yaɗuwa a mutane ta hanyar cin abincin da ya gurɓata (ɗanyen kifi da 'krastashiyan' (halittun ruwa ne ko kuma kayan ganye). Cutar zata iya haddasa ciwon hanta da huhu mai tsanani sannan gaba ɗaya waɗannan cututtukan an ƙiyasta cewa suna janyo asarar rayuka miliyan 2 ga nakasa da mace-mace. Alamomi: Ƙwayoyin cutar tsutsar 'trematode' da ke yaɗuwa ta abinci yawanci sun fi haddasa kamuwa da cutar maimakon mutuwa, tare da kamuwa da cutar da wuri kuma da rashin tsanantar cutar, yawanci ba tare da an ankara ba. Tsanantar kamuwa da cutar yana da alaƙa da cuwukan da suke da naci tare da alamun da suke nuna sashen jiki inda babbar tsutsar da ke ɗauke da cutar take. Nau'in ƙwayoyin cutar 'Clonorchis' da 'Opisthorchis' suna da manyan tsutsotsin 'fluke' da suke rayuwa a cikin ƙananan hanyoyin ruwan maɗaciya na hanta, inda suke haddasa kumburi da tabo a naman dake kusa da gurin. Tsanani da kamuwa da cutar da wuri zai iya janyo ciwon cikin da ba a tabbatar da irinsa ba. Kamuwa da cutar mai naci zai iya haddasa cutar 'colanjiyokasinoma', wata irin kansar hanyar maɗaciya mai kisa. Duka biyu 'C. sinesis' da 'O. viverrini' an rarrabasu a matsayin ƙwayoyin cuta masu janyo kansar ('kasinogens'). Manyan tsutsotsin 'Fasciola' suna rayuwa a manyan hanyoyin maɗaciya da ma'ajiyar maɗaciya dak e jikin hanta, inda take haddasa kumburi da taruwar nama da toshewar hanyar jini da ciwon ciki da kuma shawara. Kamuwa da cutar mai naci zai iya haddasa cutar hanta mai tsani da naci. Gurin ƙarshe inda nau'oin cutar (Paragonimus) suke shi ne a naman huhu, inda suke haddasa tari mai naci da fitar majina da jini da ciwon ƙirji da 'dispnoya' (ƙarancin numfashi) da kuma zazzaɓi. Waɗannan alamoin cutar zasu iya tsananta da tarin fuka. Manyan tsutsotsin suma za su iya shafa cutar ga wasu ɓangarorin jiki badda huhu, Irinsu ƙwaƙwalwa sannan zasu iya haddasa faruwar ciwon kai da rikicewar tunani da kakkarwa da haɗuwar jini da ƙwaƙwalwa. Magani: Yin maganin ƙwayar cutar tsutsar 'trematode' da ke yaɗuwa ta abinci nada matukar muhimmaci domi kare cigaban manyan cututtuka da rage kamuwa da cutar da ke alaƙa da yanayin. Za a iya yin magani ta hanyar bada maganin domin kawar da cutar ga dandazon mutane ko kuma yin magani ɗaya-bayan-ɗaya don maganin cutar. Hanyar yin magani ga dandazon mutane ta haɗa yin maganin cutar ga dukkan jama'a kowa da kowa a wani keɓantaccen guri ko shiya da ake basu magunguna, ba tare da la'akari da matsayin kamuwar cutar tasu ba. Ana bada shawarar amfani da wannan hanyar inda mutane da yawa suka kamu da cutar. Ana sa a yi amfani da maganin 'Praziquantel' don magance cutar 'clonorchiasis' da 'opisthorchiasis' yayin da ake so a yi amfani da ake so ayi amfani da maganin 'triclabendazole' don magance cutar 'fascioliasis'. za a iya amfani da duka biyun magungunan "praziquantel" da "triclabendazole" wajen maganin cutar da ke yaɗuwa ta abinci wato 'paragonimiasis'. Ita kuma hanyar maganin cutar ta ɗaiɗaikun mutane ta ƙunshi yiwa mutanen da aka tabbatar ko ake zargin na ɗauke da cutar magani. Ita kuma hanyar maganin cutar ta ɗaiɗaikun mutane ta ƙunshi yiwa mutanen da aka tabbatar ko ake zargin na ɗauke da cutar magani. Ya kamata a cike yin maganin da hanyoyin dakatar da abu don rage yaɗuwar cutar irinsu ilimantarwa a kan al'adar ta'ammali da lafiyayyen abinci da ingantacciyar hanyar tsafta da kuma matakan kula dabbobi.

Maambukizi ya trematode ya chakula. Muhtasari: Trematodes kwa chakula ni kundi la magonjwa ambayo ni pamoja na vimelea vya Clonorchis, Opisthorchis, Fasciola na Paragonimus. Fluji hizi za vimelea zina mzunguko changamano wa maisha unaohusisha mwenyeji tofauti tofauti na mwenyeji mmoja au wawili wa kati. Homa zinazosababishwa na chakula husababisha maambukizo kwa wanadamu kupitia ulaji wa chakula kilichochafuliwa (samaki mbichi, kretasia au mboga). Maambukizo yanaweza kusababisha ugonjwa mbaya wa ini na mapafu na magonjwa haya kwa pamoja yanakadiriwa kusababisha miaka 2 milioni 2 ya maisha ya ulemavu na vifo duniani kila mwaka. Dalili; Mzigo wa afya ya umma kwa sababu ya homa za chakula husababisha kuugua zaidi badala ya vifo na maambukizo ya mapema na mepesi mara nyingi hayatambuliwi. Maambukizo sugu yanahusishwa na vifo vikali na dalili zinazoonyesha kiungo ambamo minyoo waliokomaa hupatikana. Aina za Clonorchis na Opisthorchis zina fluji za watu wazima ambazo hukaa kwenye mirija ya nyongo ya ini, na kusababisha kuvimba na adilifu ya tishu zinazozunguka. Maambukizo ya papo hapo au mapema yanaweza kusababisha dalili zisizo maalum za utumbo. Maambukizo sugu yanaweza kusababisha cholangiocarcinoma, saratani mbaya ya njia ya nyongo. C. sinensis na O. viverrini zote zimeainishwa kama kansajeni. Minyoo ya watu wazima ya Fasciola hukaa kwenye mirija mikubwa ya nyongo na kibofu cha nduru na kusababisha uvimbe, adilifu, kuziba, maumivu ya kichomi na homa ya manjano. Maambukizo sugu yanaweza kusababisha ugonjwa wa cirrhosis ya ini. Mahali pa mwisho pa spishi za Paragonimus ni kwenye tishu za mapafu, na kusababisha kikohozi cha muda mrefu, makohozi yaliyochafuliwa na damu, maumivu ya kifua, dyspnoea (kushindwa kupumua) na homa. Dalili hizi zinaweza kufananishwa na kifua kikuu. Minyoo ya watu wazima pia inaweza kuambukiza maeneo ya nje ya mapafu kama vile ubongo na inaweza kusababisha dalili za maumivu ya kichwa, kuchanganyikiwa akili, degedege na kuvuja dazmu kwenye ubongo. Matibabu; Matibabu ya homa ya chakula ni muhimu ili kuzuia kuendelea kwa ugonjwa na kupunguza hatari zinazohusiana. Matibabu yanaweza kutolewa kupitia tibakemo ya kuzuia au usimamizi wa kesi ya mtu binafsi. Tibakemo ya kuzuia inahusisha mbinu inayotegemea idadi ya watu ambapo kila mtu katika eneo fulani hupewa dawa, bila kujali hali yake ya maambukizo. Hii inapendekezwa katika maeneo ambayo idadi kubwa ya watu wameambukizwa. Praziquantel inapendekezwa kwa matibabu ya clonorchiasis na opisthorchiasis wakati triclabendazole inapendekezwa kwa fascioliasis. Praziquantel na triclabendazole zinaweza kutumika kutibu paragonimiasis. Udhibiti wa kesi za mtu binafsi unahusisha matibabu ya watu walio na maambukizo yaliyothibitishwa au yanayoshukiwa. Mbinu hii inafaa zaidi pale ambapo kesi hazijaunganishwa sana ambapo vituo vya afya vinapatikana. Matibabu yanapaswa kukamilishwa na hatua zinazopunguza maambukizo kama vile elimu juu ya mazoea salama ya chakula, uboreshaji wa usafi wa mazingira na hatua za afya ya mifugo.

Àrùn kòkòrò inú oúnjẹ Ìsọnísókí: kòkòrò oúnjẹ jẹ́ àkójọpọ̀ àrùn èyí tó ní ṣe pẹ̀lú kòkòrò inú ẹ̀dọ̀, aràn, Aràn inú ẹ̀dọ̀ àti kòkòrò inú ìfun. Àwọn kòkòrò yìí ní ìgbé ayé ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ èyí tí óníṣẹ pẹ̀lú ara ẹranko tàbí ènìyàn tí wọ́n wà àtipé wọ́n lè wà ní ọ̀kan tàbí ní agbedeméjì nínú ikùn. Kòkòrò oúnjẹ máa ń dá àìsàn sí ara ènìyàn nípa jíjẹ oúnjẹ tí kòkòrò ti wọnú rẹ̀ (ẹja tútù, àwọn ẹran inú omi àti ewébẹ̀). Kòkòrò yìí lè jẹ́ kí àrùn wà nínú ẹ̀dọ̀ àti ẹ̀dọ̀fóró tí àpapọ̀ àrùn yìí lè jẹ kí ọ̀tọ̀ ní ẹ̀mí bíi 2 milionu di abarapá tàbí dì olóògbé ní àgbáyé ní ọdọọdún. Àwọn ààmì àìsàn: Àwọn àjọ ètò ìlera ń kójú àrùn jẹjẹrẹ ikùn tí òpó ní àwùjọ tí àwọn ènìyàn ń dójú kọ eyi tí àwọn tí ó ń kú kéré nípasẹ̀ àrùn tí wọ́n ò tètè ṣàkíyèsí rẹ̀. Àwọn àrùn tí óóràn tí ó le púpò yìí pọ̀ tí ó jẹ́ pe àwọn ààmì àìsàn yìí máa ń fi ara hàn nínú àwọn ẹ̀yà ara èyí tí àwọn aràn wà. Kòkòrò inú ẹ̀dọ̀ àti aràn ní àwọn kòkòrò tí ó wà nínú àpò ẹ̀dọ̀, èyí tí yóò fa ìpalára àti kí àwọ tí ó wà ní ara ẹ̀dọ̀ kí ó yi. Àwọn kòkòrò yìí máa ń fa àkóbá nínú ikùn. Àwọn akọ àrùn alákòóràn lè fa àrùn jẹjẹrẹ nínú àpò ẹ̀dọ̀., èyí jẹ́ àrùn jẹjẹrẹ tí ó le púpò tí ó wà nínú àpò ẹ̀dọ̀. Àti kòkòrò inú ẹ̀dọ̀ àti aràn je àwọn kòkòrò tí ó ń fa àrùn jẹjẹrẹ. Aràn inú ẹ̀dọ̀ tí ó dàgbà tí ó wà nínú àpò ẹ̀dọ̀ àti ti àpò òróòro èyí tí ó lè fa ìpalára, o lè fa kí àwọ tí ó wà ní ara ẹ̀dọ̀ kí ó yi,dí, ìnira inú ìfun àti ibà ọ̀rẹ̀rẹ̀. Àwọn àrùn tí óóràn tí ó le púpò yìí lè fa kí ẹ̀dọ̀ má ṣiṣẹ́ dáradára tàbí má ṣiṣẹ́ mọ́. Inu ẹ̀dọ̀fóró ni ibi tí aràn kòkòrò yìí máa ń fi ibùgbé sí, èyí ni ó ń fa ikọ́ ife, ikọ́ elẹ́jẹ̀, ìdíwọ́ fún èémí àti ibà ọ̀rẹ̀rẹ̀. Àwọn ààmì àìsàn yìí ni a lè papò pẹ̀lú ikọ́ àwúgbẹ. Àwọn aràn tí ó ti gbọ́ lè ṣe àdánwò fún agbègbè ẹ̀dọ̀fóró bíi ọpọlọ èyí tí ó lè fa ẹ̀fọ́rí, àìlèronú dáadáa, gìrì àti kí ẹ̀jẹ̀ ta sí inú ọpọlọ. Ìtọ́jú: ìtọ́jú kòkòrò oúnjẹ ṣe pàtàkì láti dènà gbígbòòrò àrùn tí àwọn elétò ìlera tí ṣe ìdámọ̀ àti láti le dín gbígbòòrò àrùn kù. A lè gba ìtọ́jú nípasẹ̀ pípa àwọn sẹ́ẹ̀lì tí àrùn jẹjẹrẹ ti kọlù tàbí bí oníkálukú yóò ṣe máa ṣètọ́jú ti wọn. Pípa àwọn sẹ́ẹ̀lì tí àrùn jẹjẹrẹ ti kọlù jẹ́ ọ̀nà tó wọ́pọ̀ tí gbogbo ènìyàn tí ń gbé ní ìletò àti agbègbè kan yóò gba òògùn, bóyá ẹni náà ní àrùn yìí tàbí kò ní. A gbé ìlànà yìí kalè ní agbègbè tí àwọn tí ó ní àrùn yìí wọ́pọ̀ sí jù lọ. Lílọ oògùn aràn(parazikúántẹ́lì) láti fi pa àwọn aràn tí ó lè ṣe ìjàmbá fún ara ní wón gbé kalè láti kọjú kòkòrò inú ẹ̀dọ̀ àti Aràn inú nígbà tí wọ́n á lọ trislabẹndazólè láti tọ́jú aràn inú ẹ̀dọ̀. Àti parazikúántẹ́lì pẹ̀lú trislabẹndazólè ni a le fi tọ́jú kòkòrò inú ẹ̀dọ̀fóró. Títọ́jú àrùn yìí ní ẹlẹ́ni kọ̀ọ̀kan ní ṣe pẹ̀lú tí tọ́jú àwọn tí wọ́n ní àrùn yìí tàbí àwọn tí a ṣàkíyèsí pé wọ́n fẹ́ ní. Ọ̀nà yìí ni o wúlò jù lọ níbi tí àrùn yìí kò pọ̀sí tí àwọn ohun èlò ìtọ́jú náà wà ní ṣe pé. Lára ọ̀nà ìtọ́jú ni dídẹ́kun ìtánkálẹ̀ àrùn yìí nípa dídánilẹ́kọ̀ọ́ lórí ọ̀nà láti jẹ oúnjẹ tó tọ́, ìmò tótó àti ẹ̀kọ́ nípa ẹranko.

Izifo ze-trematode ezisuka ekudleni Uhlolojikelele: Ama-trematode asuka ekudleni yiqembu lezifo ezihlanganisa izilwane ezincela igazi labanye iClonorchis, i-Opisthorchis, iFasciola kanye neParagonimus. Lawa ma-flukes ezilwane ezincela igazi labanye anomjikelezo wokuphila oyinkimbinkimbi ohlanganisa abazigcina ngaphakathi abahlukahlukene abaqondile kanye nozigcina ngaphakathi oyedwa noma ababili abaphakathi nendawo. Ama-trematode asekudleni abangela ukutheleleka ngezifo kubantu ngenxa yokudla ukudla okunukubezekile (izinhlanzi, okusankalankala noma imifino engaphekiwe). Ukutheleleka kungaholela ezifweni ezibucayi zesibindi kanye namaphaphu futhi ndawonye lezi zifo kulinganiselwa ekutheni zibangela ukulahlekelwa yiminyaka yokuphila eyizigidi ezi-2 ngenxa yokukhubazeka kanye nokushona kwabantu emhlabeni wonke minyaka yonke. Izimpawu: Umthwalo wezempilo yomphakathi obangelwa ama-trematodiases asukela ekudleni ubangelwa ikakhulukazi ukugula kunokushona ngenxa ekuqaleni kokutheleleka ngesifo futhi ukutheleleka ngesifo okungatheni kuvame ukungaqashelwa. Ukutheleleka ngezifo okungamahlalakhona kuhlotshaniswa nesifo esibucayi kanye nezimpawu ezibonisa isitho somzimba lapho izimpethu ezindala zikhona. Izinhlobo zeClonorchis ne-Opisthorchis zinama-flukes amadala ahlala emigudwini emincane yenyongo yesibindi, okuholela ekuvuvukaleni kanye nokuqumba noma ukuba nesibazi (fibrosis) kwezicubu zomzimba ezizungezile. Ukutheleleka ngesifo okubucayi noma okusekuqaleni kungaholela ezimpawini ezingezona eziqondile zomgudu wokudla. Ukutheleleka ngesifo esingamahlalakhona kungaholela ku-cholangiocarcinoma, umdlavuza wenyongo obulalayo. Kokubili u-C. sinensis kanye no-O. viverrini kuhlukaniswa njengezinto ezibangela umdlavuza (carcinogens). Izibungu ezindala ze-Fasciola zihlala emigudwini emikhulu yenyongo kanye nasesikhwameni senyongo okuholela ekuvuvukaleni, ukuqumba noma ukuba nesibazi kwesitho somzimba (fibrosis), ukuvimbana, amahlaba kanye ne-jaundice. Ukutheleleka ngesifo esingamahlalakhona kungaholela ekubeni isibindi silimale noma sibe nesibazi (liver cirrhosis). Indawo yokugcina yezinhlobo ze-Paragonimus isezicutshini zamaphaphu, okuholela ekukhwehleleni okungamahlalakhona, isikhwehlela esinegazi, isifuba esibuhlungu, idyspnoea (iphika) kanye nemfiva. Lezi zimpawu zingaphambaniswa nesifo sofuba. Izibungu ezindala zingase futhi zithelele izindawo ezingaphezulu kwamaphaphuy njengobuchopho futhi zingabangela izimpawu zokuphathwa ikhanda, ukudideka kwengqondo, ukuqunjelwa kanye nokopha kobuchopho. Ukwelashwa: Ukwelashwa ngokuphathelene nama-trematodiases atholakala ekudleni kubalulekile ekuvimbeleni ukuqhubekela phambili kwesifo sezempilo kanye nokunciphisa isifo esihlobene naso. Ukwelashwa kunganikezwa ngokusebenzisa i-chemotherapy yokuvimbela noma ukwenganyelwa kwesimo somuntu ngamunye. Ukwelashwa kokuvimbela nge-chemotherapy kuhlanganisa indlela esekelwe enanini labantu lapho wonke umuntu esifundeni noma endaweni ethile enikezwa imithi, kungakhathaliseki isimo sakhe sokutheleleka. Lokhu kunconywa ezindaweni lapho inani elikhulu labantu litheleleke khona. I-Praziquantel inconyelwa ukwelapha iclonorchiasis kanye ne-opisthorchiasis bese itriclabendazole inconyelwa ifascioliasis. Kokubili ipraziquantel kanye netriclabendazole kungasetshenziselwa ukwelapha iparagonimiasis. Ukwenganyelwa kwesimo somuntu ngamunye kuhlanganisa ukwelashwa kwabantu okuqinisekisiwe noma okusolwayo ukuthi batheleleke ngesifo. Le ndlela ifanele kakhudlwana lapho izimo zingahlanganisiwe kakhulu kanye nalapho kutholakala khona izikhungo zezempilo. Ukwelashwa kufanele kuhambisane nokungenelela okunciphisa ukudluliselwa njengokufundisa ngezindlela eziphathelene nokudla okuphephile, ukwenziwa ngcono ukuthuthwa kwendle kanye nezinyathelo zempilo yomphakathi kanye neyezilwane.

ጾታ እና ጤና ማጠቃሊያ፡- ፆታ በማህበራዊ ደረጃ የተገነቡ የሴቶች፣ የወንዶች፣ የሴቶች እና የወንዶች ባህሪያት ናቸው፡፡ ይህ ሴት፣ ወንድ፣ ሴት ልጅ ወይም ወንድ ልጅ ከመሆን ጋር የተያያዙ ደንቦችን፣ ባህሪያትን እና ሚናዎችን እንዲሁም እርስበርስ ያሉት ግንኙነቶችን ያካትታል። ማህበራዊ ግንባታ እንደሆነ መጠን ጾታ ከህብረተሰብ ወደ ማህበረሰብ የሚለያይ ሲሆን በጊዜ ሂደት ሊለወጥ ይችላል። ሥርዓተ-ፆታ ከላይ ወደታች የሚሄድ ሆኖ ከሌሎች ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ እኩልነቶች ጋር የሚጋጩ እኩልነቶችን ይፈጥራል፡፡ በጾታ ላይ የተመሰረተ መድልዎ እንደ ብሄር፣ ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ሁኔታ፣ የአካል ጉዳተኝነት፣ ዕድሜ፣ የሚኖሩበት አካባቢ፣ የፆታ ማንነት እና የወሲብ ምርጫ ዝንባሌ እና ሌሎች ካሉ አድልዎ ምክንያቶች ጋር ይገናኛል፡፡ ይህ መድልዎ ይባላል፡፡ ሥርዓተ-ፆታ የሚገናኝ ጋር ቢሆንም የተለየ ነው፣ ይህም የሴቶች፣ የወንዶች እና የግብረ-ሥጋ ግንኙነት ሰዎች እንደ ክሮሞሶም፣ ሆርሞኖች እና የመራቢያ አካላት ያሉ የተለያዩ ባዮሎጂያዊ እና ፊዚዮሎጂያዊ ባህሪያትን ያመለክታል፡፡ ጾታ እና ጾታ ከፆታ ማንነት ጋር የተያያዙ ግን የተለዩ ናቸው፡፡ የሥርዓተ-ፆታ ማንነት የአንድን ሰው ጥልቅ ስሜት፣ ውስጣዊ እና ግላዊ የፆታ ተሞክሮን የሚያሳይ ሲሆን ይህም ከሰውየው ፊዚዮሎጂ ወይም በተወለደበት ጊዜ ካገኘው ጾታ ግንኙነት ጋር ሊዛመድ ይችላል ወይም ላይሆን ይችላል፡፡ ሥርዓተ-ፆታ በሰዎች የጤና አጠባበቅ ላይ ተሞክሮ ላይ ተጽእኖ አለው፡፡ የጤና አገልግሎቶች የተደራጁበት እና የሚሰጡበት መንገድ አንድ ሰው የጤና አጠባበቅ መረጃን፣ ድጋፍን እና አገልግሎቶችን እና የዚያን ግኝቶች ውጤት ሊገድብ ወይም እንዲያገኝ ሊያስችለው ይችላል። የጤና አገልግሎቶች በተመጣጣኝ ዋጋ፣ ተደራሽ እና ለሁሉም ተቀባይነት ያለው እና በጥራት፣ ፍትሃዊነት እና ክብር ሊሰጡ ይገባል፡፡ በሴቶች እና ልጃገረዶች የሚደርስባቸው የፆታ ልዩነት እና መድልዎ ጤናቸውን እና ደህንነታቸውን አደጋ ላይ ይጥላሉ። ሴቶች እና ልጃገረዶች የጤና መረጃን እና አገልግሎቶችን ለማግኘት ከወንዶች በበለጠ እንቅፋት ይሆንባቿል፡፡ እነዚህ መሰናክሎች የእንቅስቃሴ ገደቦችን ያካትታሉ፤ የውሳኔ ሰጪነት ስልጣን አለመኖር፤ ዝቅተኛ የትምህርት ደረጃ፣ የማህበረሰቦች እና የጤና እንክብካቤ አቅራቢዎች አድሏዊ አመለካከት እና በጤና እንክብካቤ አቅራቢዎች እና በጤና ስርዓቶች ላይ ስለ ልዩ የጤና ፍላጎቶች እና የሴቶች እና ልጃገረዶች ተግዳሮቶች የስልጠና እና የግንዛቤ እጥረት መኖር ናቸው፡፡ ስለሆነም ሴቶች እና ልጃገረዶች ኤችአይቪ፣ የማኅጸን በር ካንሰር፣ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት፣ የማየት ችሎታ ማነስ፣ የመተንፈሻ አካላት በሽታ፣ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት እና የአረጋውያን በደል እና ሌሎችምን ጨምሮ ላልተፈለገ እርግዝና፣ በግብረ ሥጋ ግንኙነት የሚተላለፉ በሽታዎች ይጋለጣሉ፡፡ ሴቶች እና ልጃገረዶች በፆታ ልዩነት ላይ የተመሰረተ ተቀባይነት የሌለው ከፍተኛ ጥቃት የሚያጋጥማቸው ሲሆን እንደ ሴት ልጅ ግርዛት እና በልጅነት፣ ያለ እድሜ እና አስገድዶ ጋብቻ እንዲፈጽሙ ማድረግ ባሉ ጎጂ ልማዶች ላይ ከፍተኛ ስጋት ውስጥ ናቸው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት አኃዛዊ መረጃዎች እንደሚያሳዩት በዓለም ዙሪያ ከ 3 ሴቶች መካከል 1 ያህል በሕይወታቸው ውስጥ አካላዊ እና/ወይም የፆታ ጥቃት በፍቅሮኞቻቸው ወይም ፍቅሮኞቻቸው ባልሆኑ ሰዎች ጾታዊ ጥቃቶች ደርሶባቸዋል፡፡ ጎጂ የሥርዓተ-ፆታ ደንቦች በተለይም ከጠንካራ የወንድነት አስተሳሰብ ጋር የተያያዙ እንዲሁም የወንዶች ጤና እና ደህንነት ላይ አሉታዊ ተጽዕኖ ሊያሳድሩ ይችላሉ፡፡ ለምሳሌ የወንድነት ባህሪ ያላቸው አስተሳሰቦች ወንዶች እንዲያጨሱ፣ ወሲባዊ እና ሌሎች የጤና አደጋዎችን ማጋጠም፣ አልኮልን አላግባብ መጠቀም እና እርዳታ ወይም የጤና እንክብካቤ እንዳያደርጉ ሊያበረታታ ይችላል፡፡ እንደዚህ ያሉ የሥርዓተ-ፆታ ደንቦች ወንዶች ልጆችን ለጥቃት እና በደል እንዲጋለጡ አስተዋፅኦ ያደርጋሉ፡፡ እንዲሁም በአእምሮ ጤንነታቸው ላይ ከባድ ተጽእኖ ሊያሳድርባቸው ይችላል፡፡ ጥብቅ የሥርዓተ-ፆታ ልምዶች የተለያዩ የፆታ መለያዎች ያላቸውን ሰዎች ላይ አሉታዊ ተጽእኖ ያሳድራሉ፣ የዓለም ጤና ድርጅት በጤና ጥበቃ ማዕካላትን ጨምሮ ብዙ ጊዜ ጥቃት፣ መገለል እና መድልዎ ያጋጥማቸዋል፡፡ ስለሆነም ራስን ማጥፋትን ጨምሮ ለኤችአይቪ እና ለአእምሮ ጤና ችግሮች በከፍተኛ ሁኔታ ተጋላጭ ናቸው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ሚና የአለም ጤና ድርጅት ስራ ከዘላቂ ልማት ግቦች እድገትን የሚከተል እና የሚደግፍ ነው በተለይም ዘላቂ ልማት ግብ 3፡- ጤናማ ህይወትን እና በሁሉም እድሜ ላሉ ሰዎች ደህንነትን መጠበቃቸውን ማረጋገጥ እና ዘላቂ ልማት ግብ 5፡- የፆታ እኩልነትን ማስፈን እና ሁሉንም ሴቶች እና ልጃገረዶች ማብቃት ድርጅቱ አድልዎን ለማስወገድ እና ማንንም ላለመተው ወስኗል፡፡ ጾታው ምንም ይሁን ምን እያንዳንዱ ሰው ጤናማ ህይወት እንዲኖረው ይፈልጋል፡፡ የሥርዓተ-ፆታ አለመመጣጠን የእያንዳንዱን ሰው የጤና መብት ማሟላትን ያግዳል፡፡ ሁልን አቀፍ የጤና ሽፋንን (UHC) ለመደገፍ የሚደረገው ጥረት ድሆችን፣ አካል ጉዳተኞች እና በዘር የተለዩ እና የአካባቢው ተወላጆችን ጨምሮ በሁሉም ፆታ እና ጾታዊ ማንነት የተገለሉ፣ ከማህበረሰቡ የተለዩ እና በመኖሪያ ሁኔታ የተገለሉ ሰዎችን ማግኘት ላይ ማተኮር አለበት። ሁልን አቀፍ የጤና ሽፋንን (UHC) ለማሳካት በሴቶች እና ልጃገረዶች ላይ የሚደርሰውን አድልዎ መፍታት ወሳኝ ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በሥርዓተ-ፆታ ድጋፍ ሰጪ የጤና አገልግሎት አሰጣጥ እና አቅርቦት ላይ ደንቦችን፣ ደረጃዎችን እና መመሪያዎችን በማዘጋጀት በጾታ እኩልነት፣ በሰብአዊ መብቶች እና በጤና ፍትሃዊነት ላይ በሚያተኩሩ ጉዳዮች ላይ ምርምር ያደርጋል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በጤናው ዘርፍ ሥርዓተ ፆታን መሠረት ያደረጉ ጥቃቶችን የመፍታት የሚደረግ ጥረትን ለማጠናከር፣ በጤና ኃይል ልማት ላይ የሥርዓተ-ፆታ እኩልነትን እና ከሥርዓተ-ፆታ ጋር የተያያዙ የጤና አገልግሎቶችን እንቅፋት ለመቅረፍ በሀገር ደረጃ የሚወሰደውን እርምጃ ይደግፋል፡፡ የስነ-ወሊድ የስነ-ወሊድ ዘረመል

Gender and health Overview: Gender refers to the characteristics of women, men, girls and boys that are socially constructed. This includes norms, behaviours and roles associated with being a woman, man, girl or boy, as well as relationships with each other. As a social construct, gender varies from society to society and can change over time. Gender is hierarchical and produces inequalities that intersect with other social and economic inequalities. Gender-based discrimination intersects with other factors of discrimination, such as ethnicity, socioeconomic status, disability, age, geographic location, gender identity and sexual orientation, among others. This is referred to as intersectionality. Gender interacts with but is different from sex, which refers to the different biological and physiological characteristics of females, males and intersex persons, such as chromosomes, hormones and reproductive organs. Gender and sex are related to but different from gender identity. Gender identity refers to a person’s deeply felt, internal and individual experience of gender, which may or may not correspond to the person’s physiology or designated sex at birth. Gender influences people’s experience of and access to healthcare. The way that health services are organized and provided can either limit or enable a person’s access to healthcare information, support and services, and the outcome of those encounters. Health services should be affordable, accessible and acceptable to all, and they should be provided with quality, equity and dignity. Gender inequality and discrimination faced by women and girls puts their health and well-being at risk. Women and girls often face greater barriers than men and boys to accessing health information and services. These barriers include restrictions on mobility; lack of access to decision-making power; lower literacy rates; discriminatory attitudes of communities and healthcare providers; and lack of training and awareness amongst healthcare providers and health systems of the specific health needs and challenges of women and girls. Consequently, women and girls face greater risks of unintended pregnancies, sexually transmitted infections including HIV, cervical cancer, malnutrition, lower vision, respiratory infections, malnutrition and elder abuse, amongst others. Women and girls also face unacceptably high levels of violence rooted in gender inequality and are at grave risk of harmful practices such as female genital mutilation, and child, early and forced marriage. WHO figures show that about 1 in 3 women worldwide have experienced either physical and/or sexual intimate partner violence or non-partner sexual violence in their lifetime. Harmful gender norms – especially those related to rigid notions of masculinity – can also affect boys and men’s health and wellbeing negatively. For example, specific notions of masculinity may encourage boys and men to smoke, take sexual and other health risks, misuse alcohol and not seek help or health care. Such gender norms also contribute to boys and men perpetrating violence – as well as being subjected to violence themselves. They can also have grave implications for their mental health. Rigid gender norms also negatively affect people with diverse gender identities, who often face violence, stigma and discrimination as a result, including in healthcare settings. Consequently, they are at higher risk of HIV and mental health problems, including suicide. WHO's role The work of WHO is aligned with and supports the advancement of the Sustainable Development Goals, particularly SDG 3: Ensure healthy lives and promote well-being for all at all ages, and SDG 5: Achieve gender equality and empower all women and girls. The Organization is committed to non-discrimination and to leaving no-one behind. It seeks to ensure that every person, regardless of gender or sex, can live a healthy life. Gender inequality hinders progress to fulfill everyone’s right to health. Efforts in support of Universal Health Coverage (UHC) must focus on reaching those most often left behind, such as marginalized, stigmatized and geographically isolated people of all sexes and gender identities, with a special focus on those in situations of increased vulnerability, including poor people, persons with disabilities and racialized and indigenous peoples. Addressing discrimination against women and girls is critical to achieving UHC. WHO develops norms, standards and guidelines on gender-responsive health service provision and delivery, and commissions research on issues focusing on gender equality, human rights and health equity. WHO also supports country-level action to strengthen health sector response to gender-based violence, as well as to address gender equality in health workforce development and gender-related barriers to health services.

Jinsi da lafiya Taƙaitaccen bayani: Jinsin zamantakewa na nufin ɗabi'un mata da maza da yara mata da kuma yara maza da zamantakewa ke samar da su,. Hakan ya haɗa da al'adu da ɗabi'u da kuma matakai da suke da alaƙa da kansancewa mace ko babban mutum ko yarinya ko kuma yaro, da kuma dangantakar da ke tsakanin junansu. kamar yadda yake a zamantakewa, jinsi ya bambanta daga wannan al'umar zuwa wata al'umma sannan ya canjawa daga lokaci zuwa loaci. Jinsi wani tsarin al'umma ne bisa matsayi, wanda yake haifar da rashin daidaito ta fuskar zamantakewa da ƙarfin tattalin arziƙi. Wariyar jinsi ta haɗu da wasu nau'ikan wariyar, irin su ƙabila da matsayin ƙima da arziƙin mutane da nakasa da shekaru da shiyya da bayyanar jinsi da wayewar mu'amala tsakanin namiji da mace da wasu ma. Wannan shi ake kira da haɗuwar abubuwa. Jinsi na da alaƙa da, amma kuma ya bambanta da jinsin mu'amalar namiji ko mace wanda ya ke nufin ɗabi'un halittar cikin da wajen jikin mata, maza da mata-maza, irinsu sinadaran ƙwayoyin halitta na (chromosomes) da (hormones) kuma bangarorin jiki da suke taimakawa wajen haihuwa. Jinsin zamantakewa da jinsin halittar jiki suna da alaƙa amma kuma sun bambanta daga sanin kai da jinsi. Sanin kai da jinsi na nufin abin da mutum ke ji da cikin ransa da kuma wayewar jinsi na ɗaiɗaiku, wanda ba lallai ba ne yayi daidai da tsarin halittar jikin mutum ko sanannen irin jinsin mutum lokacin haihuwa. Jinsin zamantakewa na tasiri a kan gogewar mutane da samun kulawar lafiya. Yadda ake tsarawa da bayarda ayyukan lafiya zai rage ko bawa mutum damar samun bayanan kulawar lafiya da tallafi da ayyuka, da kuma sakamakon waɗannan kalubalen. Ya kamata ayyukan lafiya su zama suna da sauƙin kuɗi da sauƙin samu sannan kowa ya amince da su, sannan kuma ya kamata ana samar da su da inganci da adalci da mutunci. Wariya da rashin daidaiton jinsi da mata manya da yara ke fuskanta yana sa lafiyarsu da walwalarsu a haɗari. Mata manya da yara yawanci suna fuskantar babban rashin samun bayanai da ayyukan lafiya fiye da maza manya da yara. Waɗannan manya-manyan shingaye sun haɗa da iyakance zirga-zirga da rashin samun damar ikon yanke hukunci da ƙarancin ilimi da ɗabi'un wariyar jinsi na al'umma da ma'aikatan lafiya da rashin horar wa da wayar da kai a cikin ma'aikatan lafiya da tsare-tsaren lafiya na irin buƙatun lafiyar da ake buƙata da kuma ƙalubalen mata manya da yara. A ƙarshe, manyan mata da yara suna fuskantar manyan haɗurran ɗaukar cikin da ba a so ba da cututtukan da ake ɗauka ta jima'i wanda ya haɗa da cuta mai karya garkuwar jiki da kansar ƙofar mahaifa da rashin samun ingantaccen abinci da ƙarancin gani da cututtukan numfashi da rashin samun abinci mai gina jiki da cin zarafin tsofaffi da wasu ma. Mata manya da yara suna fuskantar matakan mummunan cin zarafi daban-daban wanda yake a cikin rashin adalci na jinsi sannan suna cikin mummunan haɗarin fuskantar al'adu masu haɗari irinsu kaciyar mata da yara, da auren wuri da auren dole. Alƙaluman Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) sun nuna cewa, duk mace 1 cikin mata 3 a faɗin duniya sun taɓa fuskantar cin zarafin na duka ko na jima'i na ɗaya jinsin abokin mu'amala ko kuma cin zarafin jima'i wanda bana abokin mu'amala ba. Munanan ɗabi'un jinsi musamman waɗanda ke da alaƙa da fahimta mai tsauri a kan yadda ya kamata namiji ya kasance shima zai iya shafar lafiyar maza manya da yara da walwalarsu ta mummunan yanayi. Misali, wata fahimtar a kan yadda ya kamata namiji ya kasance zai iya ƙarfafa gwiwar yara da manyan maza da fara shan taba da yin jima'i da wasu haɗurran lafiya da shan giya fiye da ƙima da ƙin neman taimako ko kulawar lafiya. Irin waɗannan ɗabi'un jinsin suma na bada gudunmawa ga yara maza da manya wajen tafka cin zarafi da kuma suma da kansu a jefa su cikin azabtarwar zalunci. Zasu iya haifar da munanan illoli ga lafiyar ƙwaƙwalwarsu. Tsauraran ɗabi'un jinsi suna kuma haifar da illa ga mutanen da suke da sanin kai na jinsi daban-daban, waɗanda yawanci ke fuskantar cin zarafi da nuna musu tsana da kuma wariya ta dalilin hakan, wanda ya haɗa da kula da lafiyar mutum. Sakamakon haka, suna cikin babban haɗarin kamuwa da cuta mai karya garkuwar jiki da cuwukan ƙwaƙwalwa, wanda ya haɗa kashe kai. Rawar da WHO ke takawa. Aikin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO da yayi dai-dai da kuma ya goyi bayan Ƙungiyar da ke Kare Muradun Ƙarni, musamman muradi na 3: ya na tabbatar da samun lafiyayyiyar rayuwa da inganta walwalar kowa da kowa a dukkan shekaru, sannan muradi na 5: yana ƙoƙarin cimma daidaiton jinsi da tallafawa dukkan mata manya da yara. Ƙungiyar ta duƙufa ne wajen kawar da wariya da kuma ƙin barin kowa a baya. Tana ƙoƙarin tabbatar da cewa kowanne mutum, ba tare da la'akari da jinsin zamantakewarsu ko jinsin halittarsu ba, zai iya samun lafiyayyiyar rayuwa. Rashin daidaiton jinsi na hana kowa cigaba wajen samun 'yacin lafiya. Akwai buƙatar tabbatar da tsarin bada kulawar lafiya na bai ɗaya wato (UHC) ya isa ga kowa da kowa musamman irin mutanen da ake manta wa dasu, irinsu waɗannan ake ɗaukarsu ba kowa ba da waɗanda ake waresu daga dukkan jinsi tare da maida hankali na musamman a kan waɗanda ke fuskantar wasu ƙalubalen, kamar talakawa, da nakasassu da rukunin da ke fama da wariyar launin fata. Magance wariyar da ake wa mata manya da yara babban al'amari ne wajen cimma tsarin bada kulawar lafiya na bai ɗaya (UHC). Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) ta samar da wasu hanyoyi tsare-tsare da ƙa'idoji a kan bayarwa da kai ayyukan kulawar lafiya ga wani jinsi da kuma kwamitoci binciken al'amuran da suka mai da hankali kan daidaiton jinsi da 'yancin ɗan'adam da kuma daidaiton samun lafiya. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana taimakawa ƙasashe a kan yadda zasu bunƙasa tafiyar da sha'anin cin zarafin jima'i a ɓangaren lafiya da kuma tabbatar da daidaiton jinsi wajen bunƙasa ayyukan lafiya da kuma magance wariyar jinsi wajen a yayin samun ayyukan lafiya.

Jinsia na afya Muhtasari: Jinsia inazrejelea sifa za wanawake, wanaume, wasichana na wavulana ambazo zimejengeka kijamii. Hii inajumuisha kanuni , tabia, na majukumu yanayohusiana na kuwa mwanamke, mwanaume, msichana au mvulana, pamoja na uhusiano kati yao. Maadam ni muundo wa kijamii, jinsia inatofautiana kutoka kwa jamii moja na nyingine na inaweza kubadilika kwa wakati. Jinsia ni ya kimadaraja na inazalisha ukosefu wa usawa unaoilingana na tofauti nyingine za kijamii na kiuchumi. Ubaguzi wa kijinsia unalingana na mambo mengine ya ubaguzi, kama vile kabila, hadhi ya kijamii na kiuchumi, ulemavu, umri, eneo la kijiografia, utambulisho wa kijinsia na mwelekeo wa kijinsia kati ya mengine. Hii inajulikana kama makutano. Jinsia inaingiliana lakini ni tofaujti na njinsi, ambayo inarejelea sifa tofauti za kibaolojia na kisaikolojia za wanawake, wanaume na watu wenye jinsia tofauti, kama vile kromosomu, homoni na viungo vya uzazi. Jinsia na jinsi vinahusiana lakini tofauti na utambulisho wa jinsia. Utambulisho wa kijinsia unarejelea uzoefu wa ndani wa mtu, hisia za mtu binafsi ambao unaweza kuendana na saikolojia ya mtu huyo au jinsi maalum wakati wa kuzaliwa. Jinsia huathiri uzoefu wawatu na upatikanaji wa huduma za afya. Jinsi huduma za afya zinavyopangwa na kutolewa zinaweza kupunguza au kuwezesha ufikiaji wa mtu kwa taarifa za afya, usaidizi na huduma, na matokeo ya matukio hayo. Huduma za afya zinapaswa kuwa nafuu, zinazoweza kufikiwa na kukubalika na wote, na zitolewe kwa ubora, usawa na utu. Ukosefu wa usawa wa kijinsia na ubaguzi unaokazbiliwa na wanawake na wasichana unaweka afya na ustawi wao hatarini. Wanawake na wasicahan mara nyingi wanakabiliwa na vikwazo vikubwa zaidi kuliko wanaume na wavulana kupata taarifa na huduma za afya. Vikwazo hivi ni pamoja na vikwazo vya uhamaji; ukosefu wa uwezo wa kufanya maamuzi; viwango vya chini vya kusoma na kuandika; mitazamo ya kibaguzi ya jamii na watoa huduma za afya; na ukosefu wa mafunzo na zuelewa miongoni mwa watoa huduma za afya na mifumo ya afya ya mahitaji mahususi ya kiafya na changamoto za wanawake na wasichana. Hivyo basi, wanawake na wasichana wanakabiliwa na hatari kubwa ya kupata mimba zisizotarajiwa, magonjwa ya zinaa ikiwa ni pamoja na VVU, saratani ya shingo ya kizazi, utapiamlo, uoni hafifu, magonjwa ya kupumua, utapiamlo na unyanyasaji wa wazee miongoni mwa mambo mengine. Wanawake na wasichana pia wanakabiliwa na viwango vya juu vya ukatili vinavyotokana na ukosefu wa usawa wa kijinsia na wapo katika hatari kubwa ya mila mbaya kama vile ukeketaji, na ndoa za utotoni na za kulzimishwa. Takwimu za WHO zinaonyesha kuwa takriban mwanamke 1 kati ya 3 duniani kote amefanyiwa ukatili wa kimwili na/au wa kingono au ukatili wa kingono usio wa wenzi katika maisha yao. Kanuni hatari za kijinsia hasa zile zinazohusiana na fikra thabiti za uanaume pia zinaweza kuathiri afya ya wavulana na wanaume kwa njia hasi. Kwa mfano, dhana mahususi za uanaume zinaweza kuhimiza wavulana na wanaume kuvuta sigara, kuhatarisha ngono na hatari nyingine za kiafya, kutumia pombe vibaya na kutotafuta msaada au huduma ya afya. Kanuni hizo za kijinsia pia huchangia wavulana na wanaume kufanya ukatili pamoja na kufanyiwa ukatili wao wenyewe. Wanaweza pia kuwa na athari kubwa kwa afya yao ya akili. Kanuni za kijinsia zisizobadilika pia huathiri vibaya watu wenye utambulisho tofauti wa kijinsia, ambao mara nyingi hukabiliwa na ukatili, unyanyapaa na ubaguzi kama matokeo, ikiwa ni pamoja na katika mazingira ya huduma za afya. Kwa hiyo, wapo katika hatari kubwa ya VVU na matatizo ya akili, ikiwa ni pamoja na kujiua. Jukumu la WHO. Kazi ya WHO inawiana na kuunga mkono uendelezaji wa Malengo ya Maendeleo Endelevu, hasa SGD 3: Kuhakikisha maisha ya afya na kukuza ustawi kwa wote katika umri wote, na SGD 5: Kufikia usawa wa kijinsia na kuwawezesha wanawake na wasichana wote. Shirika limejitolea kutobagua n a kutomwacha mtu nyuma. Inatafuta kuhakikisha kuwa kila mtu, bila kujali jinsia au jinsi, anaweza kuishi maisha yenye afya. Ukosefu wa usawa wa kijinsia huzuia maendeleo ya kutimiza haki ya kila mtu ya afya. Juhudi za kuunga mkono Huduma ya Afya kwa Wote (UHC) lazima zilenge kuwafikia wale ambao mara nyingi huachwa nyuma, kama vile watu waliotengwa, walionyanyapalziwa na waliotengwa kijiografia wa jin sia zote na utambulisho wa kijin sia, kwa kuzingatia hasa wale walio katika hali ya hatari zaidi, ikiwa ni pamoja na watu maskini, watu wenye ulemavu na watu waliobaguliwa kwa rangi na wenyeji. Kushughulikia ubaguzi dhidi ya wanawake na wasichana ni muhimu katika kufikia UHC. WHO hutengeneza kanuni, viwango na miongozo kuhusu utoaji wa huduma za afya zinazozingatia jinsia, na kuaguza utafiti kuhusu masuala yanayozingatia usawa wa kijinsia, haki za binadamu na usawa wa afya. WHO pia inaunga mkono hatua za ngazi ya nchi ili kuimarisha mwitikio wa sekta ya afya zdhidi ya unyanyasaji wa kijin sia, na pia kushughulikia usawa wa kijinsia katika maendeleo ya wafanyakazi wa afya na vizuizi vinavyohusiana na jinsia kwa huduma za afya.

Ìṣe lákọlábo àti ìlera Ìsọnísókí: Ìṣe lákọlábo jẹ́ àmúyẹ obìnrin , ọkùnrin , ọmọbìnrin àti ọmọkùnrin tí àwùjọ tẹ́wọ́ gbà. Èyí ní ṣe pẹ̀lú ìṣe, ìwà àti ìṣesí tí ó rọ̀mọ́ jíjẹ obìnrin, ọkùnrin, ọmọbìnrin tàbí ọmọkùnrin àti ìṣesí wọn pẹ̀lú ara wọn. Gẹ́gẹ́ bí àwùjọ ṣe rí, ìrísí akọ àbí abo yàtò láti àgbègbè kan sí àgbègbè mìíràn tí ó sì lè yí padà nígbàkúùgbà. Ìṣe lákọlábo ní ipò àti pé ó máa ń fa áídọ́gba èyí tí máa ń wọnú ìgbé ní àwùjọ àti ètò ìgbé ẹ̀dá. Ìyásọ́tọ̀ wá nínú Ìṣe lákọlábo tí ṣe okùnfà ìyásọ́tọ̀ bíi ẹlẹ́yàmẹ̀yà, ipò àwùjọ, àìlera, ọjọ́ orí, ibùgbé, dídá akọbábo mọ̀ àti ẹ̀kọ́ nípa àbáṣepọ̀ àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Èyí ni a ǹ pè ní pínpín ènìyàn si àyè tí ó yẹ. Ìrísí Ìṣe lákọlábo ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú ṣùgbọ́n ó yàtọ̀ sí ìjẹ́-akọ jẹ́ abo èyí tó ń tóka sí oríṣiríṣi ibi àti ẹ̀kọ́ ara ọmọbìnrin, ọmọkùnrin jẹ́ ẹ̀dá ṣọkùnrin ṣobìnrin bíi kírómósómù àti hòmónù àti àwọn ẹ̀yà ìbímọ. Ìṣe lákọlábo àti ìjẹ́ - akọ jẹ́ abo fẹ́ jọ ara ṣùgbọ́n wọ́n yàtọ̀ sí ṣíṣe ìdámọ̀ ìṣe lákọlábo. Dídá ìṣe lákọlábo mọ̀ ni ọ̀nà tí ènìyàn rí ara rẹ̀ nínú àti ìrírí rè lórí akọbábo, èyí tí ó lè wà níbámu tàbí kí ó má wà níbámu pẹ̀lú ìgbé ènìyàn tàbí bí ènìyàn ṣe rí nígbà tí a bi. Ìṣe lákọlábo kó ipa nínú ìrírí ènìyàn àti àǹfààní sí ètò ìlera. Ọ̀nà ti a gbà gbé ètò ìlera kalè lè dí ènìyàn lọ́wọ́ láti ní àǹfààní sí ìmò nípa ìlera, ìfọwọ́sowọ́pọ̀ àti bí bẹni níṣẹ́ àti àbájáde àwọn àdojúkọ yìí. Ẹ̀tò ìlera gbọ́dọ̀ jẹ́ ohun tí a ni àǹfààní sí, àrówọ́tó àti èyí tí gbogbo ènìyàn tẹ́wọ́ gbà àtipé ó gbọ́dọ̀ jẹ́ èyí tí kójú òṣùwọ̀n, tí ó dọ́gba àti èyí tí ó ṣe mú yangàn. Áídọ́gba ìṣe lákọlábo àti ṣíṣe ìyàtọ̀ jẹ́ ohun tí àwọn obìnrin àti ọmọbìnrin ń dojú kọ tí ó mú ìlera àti ìgbé ayé wọn wà nínú ewu. Obìnrin àti ọmọbìnrin sábà máa ń rí àdojúkọ lórí àlàyé lórí ìlera ara ju ọkùnrin àti ọmọkùnrin. Àwọn àdojúkọ yìí ni ṣíṣe ìdènà sí lílo bíbọ̀ wọn, àìlè dá àṣẹ pa, àìní ẹ̀kọ́ tó pọ̀; ojú tí àwọn àwùjọ fi ń wò wọ́n àti àjọ ètò ìlera ;àìsí ẹ̀kọ́ tí ó peregedé láàárín àjò elétò ìlera lórí àwọn ohùn tó ṣe kọ́kọ́ lórí ìlera obìnrin àti ọmọbìnrin. Gbogbo èyí ló ń jẹ́ kí obìnrin àti ọmọbìnrin ní àdojúkọ tí ó pọ̀jù lórí oyún, àwọn àrùn ìbálòpọ̀ bíi HIV, jẹjẹrẹ ojú ara, oúnjẹ àìsara lóore, àìríran dáadáa, jgfhhg, yìnyín àgbàlagbà nù àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Obìnrin àti ọmọbìnrin tún máa ń ní àdojúkọ lórí wàhálà tí áídọ́gba ìṣe lákọlábo tí ó sì mú ìpalára bíi dídá abẹ́ fún ọmọ obìnrin pẹ̀lú fífi tipá fi ọmọ lọ́kọ. Àjọ WHO fihàn pé láàrín 1 sí 3 obìnrin lágbàyé ni wọ́n ti ní ìrírí lórí bóyá kí ẹni tí wọ́n ń fẹ́ lù wọn tàbí bá wọn sùn tàbí fi ẹni tí wọn ò fẹ́ báwọn ní àṣepọ̀ ni ayé wọn. Àwọn ìṣesí tí ó burú fún ìṣe lákọlábo– pápá jù lọ àwọn èyí tó ní ṣe pẹlu jíjẹ ọkùnrin_ èyí náà tún lè ṣe àkóbá fún ìlera àti ìgbé ayé ọmọkùnrin àti ọkùnrin lọ́nà tí kò da. Fún àpẹẹrẹ àwọn kan leròó pé ó tọ̀nà kí ọkùnrin mu sìgá, tàbí ní ìbálòpọ̀ pẹ̀lú àwọn ìwà tí ó lè ṣàkóbá fún ìlera wọn, mímú ọtí à mu para àti mi má ma béèrè fún ìránlọ́wọ́ tàbí lórí ìlera wọn. Irú àwọn ìṣesí ìṣe lákọlábo yìí tún máa ń dákún ìwà ìpáǹle ọkùnrin àti ọmọkùnrin àtipé wọn ò fẹ́ wu ìwà ìpáǹle yìí sí ara wọn. Èyí sì tún lè ṣe àkóbá fún bí wọ́n ṣe ń ronú. Àwọn ìṣesí líle yìí tún máa ń kópa burúkú nínú ayé ènìyàn, àwọn tí òní ìsòro lórí ìṣe lákọlábo wọn, tí wọn máa ń ní ìdojúkọ burúkú, àwọn tí wọ́n dójú sọ àti àwọn tí wọn yà sọ́tọ̀ ní àjò ètò ìlera. Èyí si máa ń jẹ́ kí wọ́n ní ìṣòro lórí àrùn HIV àti ọ̀nà tí wọ́n ń gbà ronú èyí tí ó lè fa kí wọ́n gbẹ̀mí ara wọn. Iṣẹ́ àjọ WHO Iṣẹ́ àjọ WHO wà ní ìbámu pelu Sustainable Development Goals èyí tí ṣe SDG 3: kí wọn ri pé wọ́n gbé ìgbé ayé ìrọ̀rùn àti ìgbé ayé àlàáfíà láì fi ti ọjọ́ orí ṣe, àti SDG 5: kí wọ́n jẹ́ kí ibí dọ́gba kí wọ́n sì rọ́ àwọn obìnrin àti ọmọbìnrin lágbára. Àjọ yìí wá láti pá dídojú sọni rẹ́ láì yọ ẹnikẹ́ni sílè. Àjọ yìí fẹ́ kí gbogbo ènìyàn ìbáà ṣe ọkùnrin tàbí obìnrin ni kí wọ́n gbé ayé ìrọ̀rùn. Àìbára dọ́gba ìṣe lákọlábo máa ń ṣàkóbá fún ìgbé ayé ìrọ̀rùn ẹ̀dá. Ìgbìyànjú láti fọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú àjọ Universal Health Coverage (UHC) gbọ́dọ̀ gbìyànjú láti ri pé wọ́n dé ọ̀dọ gbogbo ènìyàn, bíi àwọn tí a ti dójú sọ àti a patì torí àgbègbè wọn yálà obìnrin àbí ọkùnrin àti àwọn tí wọ́n tí wọ́n ṣe ìdámọ̀ ìbí wọn, pelu tí tẹpẹlẹ mọ́ àwọn tí ó wà nínú ìdojúkọ tí ó lágbára, pẹ̀lú àwọn tálákà, àwọn tí ó ní àìlera àti ẹlẹ́yàmẹ̀yà àti ọmọ ìlú. Dídẹ́kun ìwà ìdojúsọ obìnrin àti ọmọbìnrin ni àjọ UHC fẹ́ mú wá sí ìmúṣẹ. Àjọ WHO gbé àwọn ìṣesi kan sílè, ìlànà àti ọ̀nà tí a ó gbà láti mọ bí a ṣe ń ṣè tọ́jú yálà obìnrin tàbí ọkùnrin kalẹ̀, àti bí ìbádọ́gba yóò ṣe wà láàárín ọkùnrin àti obìnrin, ètò ọmọ ènìyàn àti ètò ìlera tí kò ju ra lọ. WHO fọwọ́sọpọ̀ pẹ̀lú ìlú láti mú kí ètò ìlera le danyi lórí ìwà àìdọ́gba lórí ilera, àti láti jẹ́ kí ìdọ́gba wà ní àjò ètò ìlera.

Ubulili kanye nempilo Uhlolojikelele: Ubulili bubhekisela ezicini zabesifazane, abesilisa, amantombazane kanye nabafana ezakhiwe emphakathini. Lokhu kuhlanganisa imikhuba, izindlela zokuziphatha kanye nezindima ezihlobene nokuba owesifazane, owesilisa, intombazane noma umfana, kanye nobuhlobo bomunye nomunye. Njengento eyakhiwa umphakathi, ubulili buyahlukahluka emphakathini nomphakathi futhi bungashintsha ngokuhamba kwesikhathi. Ubulili busezingeni eliphezulu futhi buveza ukungalingani okuhlangana nokunye ukungalingani kwezenhlalo kanye nezomnotho. Ubandlululo olusekelwe ebulilini luhlangana nezinye izici zobandlululo, njengokohlanga, isimo sezenhlalo kanye nezomnotho, ukukhubazeka, ubudala, indawo okuyo, ubulili kanye nobulili okhetha ukuba sebudlelwaneni nabo, phakathi kokunye. Lokhu kubizwa ngokuthi ukuhlangana. Ubulili buyaxhumana kodwa buhlukile kwezocansi, okubhekisela ezicini ezahlukene zebhayoloji nezomzimba zabesifazane, abesilisa kanye nabantu abashintshe ubulili, njengama-chromosome, ama-hormone kanye nezitho zokuzala. Ubulili kanye nocansi kuhlobene kodwa kuhlukile ngokuphathelene nokuthi uzibona ungobuphi ubulili. Ukuthi uzibona ungobuphi ubulili kubhekisela emizweni ejulile yomuntu, okungaphakathi kanye okwenzeke empilweni yomuntu ngamunye ngokuphathelene nobulili, okungase kuhambisane noma kungahambisani nomzimba womuntu noma ubulili obashiwo ngesikhathi ezalwa. Ubulili bunomthelela kulokho okwenzeke empilweni yomuntu kanye nasekufinyeleleni ekunakekelweni kwezempilo. Indlela izinsiza zezempilo ezihlelwe futhi zahlinzekwa ngayo zinganciphisa noma zivumele ukufinyelela komuntu olwazini lwezempilo, ukwesekwa kanye nasezinsizeni, kanye nomphumela walokho kuhlangana. Izinsiza zezempilo kufanele zingabizi, kufinyeleleke kalula kuzona futhi zamukeleke kubo bonke, futhi kufanele zihlinzekwe ngekhwalithi, ukulingana kanye nokunika isithunzi. Ukungalingani ngokobulili kanye nokubandlululwa kwabesifazane kanye namantombazane kubeka impilo kanye nenhlalakahle yabo engozini. Abesifazane kanye namantombazane bavame ukubhekana nezithiyo ezinkulu kunamadoda kanye nabafana ngokuphathelene nokuthola ulwazi kanye nezinsiza zezempilo. Lezi zithiyo zihlanganisa izivimbelo ngokuphathelene nokuhamba; ukungakwazi ukuthola amandla okuthatha izinqumo; amazinga aphansi okwazi ukufunda nokubhala; izimo zokuziphatha zobandlululo zemiphakathi kanye nabahlinzeki bezokunakekela kwempilo; kanye nokuntuleka kokuqeqeshwa kanye nokuqwashiswa phakathi kwabahlinzeki bezokunakekela kwempilo kanye nezinhlelo zezempilo zezidingo ezithile zezempilo kanye nezinselele zabesifazane kanye namantombazane. Ngenxa yalokho, abesifazane kanye namantombazane babhekana nezingozi ezinkulu zokukhulelwa okungahlosiwe, izifo ezithathelana ngocansi ezihlanganisa iHIV, umdlavuza wesibeletho, ukungondleki kahle, ukungaboni kahle kwamehlo, izifo zomgudu wokuphefumula, ukungondleki kahle kanye nokuhlukunyezwa kwabadala, phakathi kokunye. Abesifazane kanye namantombazane babhekana futhi namazinga aphezulu obudlova abusekelwe ekungalinganini ngokobulili futhi basengozini enkulu yemikhuba elimazayo njengokusikwa kwezitho zangasese zabesifazane, kanye nezingane, ezishadiswa futhi ziphoqwe ukushada zisencane. Izibalo zeWHO zibonisa ukuthi cishe owesifazane o-1 kwaba-3 emhlabeni wonke uye wabhekana nobudlova obungokomzimba kanye/noma ngokobulili okuvela kumlingani noma ubudlova ngokobulili obungebona obuvela kumlingani empilweni yakhe. Izimiso zobulili ezilimazayo – ikakhulukazi lezo ezihlobene nemibono eqinile yobudoda – zingathinta impilo kanye nenhlalakahle yabafana kanye nabesilisa. Isibonelo, imibono eqondile ngokuphathelene nobudoda ingase ikhuthaze abafana kanye namadoda ukuthi babheme, bazifake engozini ngokuphathelene nocansi kanye nezinye izingozi zezempilo, baphuze utshwala ngokweqile futhi bangafuni usizo noma ukunakekelwa kwezempilo. Izimiso ezinjalo zobulili nazo zinomthelela kubafana kanye nakwabesilisa abenza ubudlova – kanye nokubhekana nobudlova ngokwabo. Kungaba futhi nomthelela engemuhle ngokwempilo yabo yengqondo. Izimiso zobulili eziqinile ziphinde zibe nomthelela omubi kubantu abanobulili obuhlukahlukene, abavame ukubhekana nobudlova, ukuhlukunyezwa kanye nokubandlululwa ngenxa yalokho, kuhlanganise nasezindaweni zokunakekela kwempilo. Ngenxa yalokho, basengozini enkulu ngokuphathelene neHIV kanye nezinkinga zempilo yengqondo, kuhlanganise nokuzibulala. Indima yeWHO Umsebenzi weWHO uhambisana futhi usekela intuthuko Yemigomo Yentuthuko Esimeme, ikakhulukazi iSDG 3: Qinisekisa ukuphila okunempilo futhi ukhuthaze inhlalakahle yabo bonke abantu babo bayo yonke iminyaka yobudala, neSDG 5: Ukuzuza ukulingana ngokobulili kanye nokuhlomisa bonke abesifazane kanye namantombazane. Inhlangano izibophezele ekungabandlululi kanye nasekungashiyini muntu ngemuva. Ifuna ukuqinisekisa ukuthi wonke umuntu, kungakhathaliseki ubulili noma ubulili azibona eyibo, angaphila impilo enempilo. Ukungalingani ngokobulili kuvimbela inqubekela phambili ukuze kufezeke ilungelo lawo wonke umuntu lokuthola ezempilo. Imizamo yokusekela Ukufinyelela Yonke Indawo Kwezempilo (UHC) kumele igxile ekufinyeleleni kulabo abavame ukushiywa ngemuva, njengabantu abasengcupheni, abanembekeleziwe futhi abahlukaniswe ngokwezendawo babo bonke ubulili kanye nobulili abazibona beyibo, ngokugxila ngokukhethekile kulabo abasezimweni zokuba sengozini okwandayo, okuhlanganisa abantu abampofu, abantu abakhubazekile kanye nabantu abahlukaniswa ngokohlanga kanye nabomdabu. Ukubhekelela ukubandlululwa kwabesifazane kanye namantombazane kubalulekile ekuzuzeni i-UHC. I-WHO isungula izimiso, izindinganiso kanye neziqondisa mayelana nokuhlinzekwa kanye nokuhanjiswa kwezinsiza zezempilo okusabela ngokuphathelene nobulili, kanye nocwaningo lwamakhomishani ngokuphathelene nezinkinga ezigxile ekulinganeni ngokobulili, amalungelo abantu kanye nokulingana kwezempilo. I-WHO iphinde isekele isinyathelo sezwe sokuqinisa ukusabela komkhakha wezempilo ngokuphathelene nobudlova obusekelwe ebulilini, kanye nokubhekelela ukulingana ngokuphathelene nobulili ekuthuthukiseni abasebenzi bezempilo kanye nezithiyo ezihlobene nobulili ezinsizeni zezempilo.

ዓለም አቀፍ የጤና ሥነ-ምግባር ማጠቃሊያ፡- ከጤና፣ ከጤና ጥበቃ እና ከህዝብ ጤና ጋር የተያያዙ የስነ-ምግባር ጥያቄዎች እንደ ስነ-ምግባራዊ ጉዳዮች በመራባት ዙሪያ ያሉ የተለያዩ ጉዳዮች ላይ የጤና ጥበቃ አገልግሎቶችን የመስጠት የመንግስት ግዴታዎች እና ተላላፊ በሽታዎችን ለመቆጣጠር ተገቢ እርምጃዎችን ይሸፍናሉ፡፡ ምሁራን እና የጤና እንክብካቤ ባለሙያዎች ከመጀመሪያዎቹ የመድኃኒት ቀናት ጀምሮ ከጤና እና ጤና ጥበቃ ጋር በተያያዙ የስነ-ምግባር ጥያቄዎች ላይ ክርክር አካሂደዋል፡፡ ለጤና እና ለጤና አገልግሎት የሚውሉ ዓለም አቀፍ የሥነ-ምግባር ስታንዳርዶችን ለመግለፅ የተደረጉ የቅርብ ጊዜ ጥረቶች እ/አ/አ በ1947 በኑረምበርግ ከተደረጉት ፈተናዎች በኋላ የናዚ የሕክምና ሙኮራዎች አስፈሪነት ግልጽ ሁኗል፡፡ ከእነዚያ ሙኮራዎች የወጡት መርሆዎች የኑርምበርግ ኮድ በመባል የሚታወቁት ክሊኒካዊ ሙከራዎችን ጨምሮ ከሰዎች ተሳታፊዎች ጋር በተያያዙ የጤና ነክ ምርምር ዓይነቶች ላይ በሰፊው ተፈጻሚ ሁነዋል፡፡ እያደገ ያለው የወቅቱ የጤና ተግዳሮቶች ስፋት እና ውስብስብነት በነባር ፖሊሲዎች፣ መመሪያዎች ወይም የሥነ-ምግባር ደንቦች ላይ ብቻ በመተማመን ሁልጊዜ በበቂ ሁኔታ ሊገኙ የማይችሉ የተለያዩ አስቸጋሪ ጥያቄዎችን አስከትሏል፡፡ አዳዲስና ውድ የሆኑ የፋርማሲዩቲካል እና የህክምና ቴክኖሎጂዎች አቅርቦት እንዲሁም በአገሮች ውስጥም ሆነ በመካከላቸው ስላለው አጠቃላይ የጤና ልዩነቶች ግንዛቤን ማሳደግ የጤና ፖሊሲና አሠራር ሥነ-ምግባርን አስፈላጊነት ላይ ትኩረት አድርጓል፡፡ ምርምር፡- የምርምር ስነ-ምግባሩ የሳይንስ ተመራማሪዎች የስነ-ምግባር ስታንዳርዶችን ያስተዳድራል፡፡ የጥናት ተሳታፊዎችን ክብር፣ መብት እና ደህንነት ለመጠበቅ የስ-ነምግባር መርሆዎችን ማክበር አስፈላጊ ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ማንዋል (ክፍል XV.2) ከሰው ጉዳዮች ጋር የሚደረገውን ምርምር “ማንኛውም የማህበራዊ ሳይንስ፣ ባዮሜዲካል፣ ስነ-ምግባር፣ ወይም የወረርሽኝ ጥናት እንቅስቃሴ አዲስ እውቀትን ለማፍለቅ በማሰብ መረጃን ስልታዊ በሆነ መንገድ መሰብሰብ ወይም መተንተንን የሚጠይቅ እንደሆነ ይገልፃል፡- በቀጥታም ሆነ ሁኔታቸውን በመለወጥ ከመርማሪዎች ጋር ለመታለል፣ ለድጋፍ፣ ለክትትል ወይም ለሌላ መስተጋብር የተጋለጡ ሲሆኑ ወይም ተመራማሪው ባዮሎጂያዊ ቁሳቁሶችን ወይም የህክምና ወይም ሌሎች መዝገቦችን በመሰብሰብ፣ በማዘጋጀት ወይም በመጠቀም በግለሰብ ደረጃ ተለይተው ሊታወቁ ይችላሉ። ተላላፊ በሽታዎች ክትባት ተመራማሪዎች፣ መንግስታት፣ የገንዘብ ሰጪዎች፣ የፋርማሲዩቲካል ኩባንያዎች እና ማህበረሰቦች ሊያጋጥሟቸው የሚገቡ በርካታ ፈታኝ የስነ-ምግባር ጥያቄዎችን ያስነሳል፡፡ ቲቢ፡- ከሥነ-ምግባራዊ ጉዳዮች መካከል ስለ ፍትሃዊ የሀብት ክፍፍል፣ ተጋላጭ ቡድኖችን መጠበቅ፣ የታካሚ ምርጫን ማክበር እና በወረርሽኙ ወቅት በማህበረሰቦች መካከል ያለውን ትብብር በተመለከተ ጥያቄዎችን ያጠቃልላል፡፡ ዚካ በተለይ እርግዝናን በሚመለከት ብዙ ልዩ የስነ-ምግባር ጉዳዮችን አንስቷል፡፡ በተመሳሳይ ሁኔታ በደም የሚጠጡ ነፍሳት የሚተላለፉ በሽታዎች ላይ የሚነሱ የስነ,ምግባር ጉዳዮችን አጉልቶ ያሳያል፡፡ የኤችአይቪ ወረርሽኙ ከጥቃቅን ደረጃ ፖሊሲ እስከ ጥቃቅን ክሊኒካዊ ውሳኔዎች ድረስ ለሕዝብ ጤና ባለሥልጣናት፣ ተመራማሪዎች እና ክሊኒኮች ብዙ የሥነ-ምግባር ፈተናዎችን አስነስቷል፡፡

Global health ethics Overview: Ethical questions related to health, health care, and public health cover topics as diverse as moral issues around reproduction, state obligations in the provision of health care services, and appropriate measures to control infectious disease. Scholars and health care professionals have debated ethical questions related to health and health care since the earliest days of medicine. Recent formal efforts to articulate international standards of ethics applicable to health and health care can be traced to the Nuremberg trials of 1947, during which the horrors of Nazi medical experiments came to light. The principles that emerged from those trials, known as the Nuremberg Code, are broadly applicable to many types of health-related research involving human participants, including clinical trials. The growing breadth and complexity of contemporary health challenges have produced a range of difficult questions that cannot always be adequately addressed by relying exclusively on existing policies, guidelines or codes of conduct. Debates over access to new and expensive pharmaceuticals and medical technologies, as well as increasing awareness of the gross health disparities that exist both within and between countries, have called attention to the need for an ethics of health policy and practice. Research: Research ethics govern the standards of conduct for scientific researchers. It is important to adhere to ethical principles in order to protect the dignity, rights and welfare of research participants. The WHO Manual (Section XV.2) defines research with human subjects as 'any social science, biomedical, behavioural, or epidemiological activity that entails systematic collection or analysis of data with the intent to generate new knowledge, in which human beings: are exposed to manipulation, intervention, observation, or other interaction with investigators either directly or through alteration of their environment; or become individually identifiable through investigator's collection, preparation, or use of biological material or medical or other records. Infectious diseases Immunization raises a host of challenging ethical questions that researchers, governments, funders, pharmaceutical companies, and communities must confront. TB: Ethical issues include questions about the equitable distribution of resources, protection of vulnerable groups, respect for patient choice of treatment options and solidarity between communities during outbreaks. Zika has raised many specific ethical issues, in particular regarding pregnancy. At the same time, it has highlighted ethical issues that arise in vector-borne diseases more generally. The HIV epidemic has raised many ethical challenges for public health officials, researchers and clinicians, reaching from macro-level policy to micro-level clinical decisions.

ƙa'idojin lafiya na duniya Gamsashshen bayani: Abubuwan da suka dace a harkar lafiya, cibiyoyin kula da lafiya da kulawa da lafiyar al'umma sun ƙunshi al'amuran daban-daban tun daga sha'anin haihuwa zuwa haƙƙoƙin gomnati wajen bada kulawar lafiya da matakan da suka dace wajen magance cututtuka masu yaɗuwa. Manyan masana da ƙwararru a harkar lafiya sun tattauna a kan kyawawan ɗabi'un da ke da alaƙa da lafiya da bada kulawar lafiya tun daga farko-farkon lokacin nazarin magunguna. A ƙoƙarin kwanannan na bayyana tsare-tsaren duniya a kan ɗabi'un da suka dace a harkar lafiya da kulawa da lafiya, za a gano sune bayan (Nuremberg trias) na shekarar 1947, wanda ya tona asirin gwaje-gwajen 'yan ƙasar Jamus ((Nazis) masu haɗari a harkar lafiya. Ƙa'idojin da suka bayyana daga waɗannan gwaje-gwajen da binciken da ake kira da (Nuremberg Code) suna da alaƙa sosai da yawancin binciken harkar lafiya wanda ya ƙunshi mutane, irinsu nazari da gwaje-gwajen sababbin magunguna. Ƙaruwar girma da sha'anin ƙalubalen harkar lafiya a yau ya samar da wasu jerin matsalolin da baza su gyaru gaba ɗaya ba ta hanyar dogara kawai a kan tsare-tsaren da ƙa'idoji da kyawawan ɗabi'un da suke a yanzu. Tattaunawa a kan samun magunguna sababbi kuma masu tsada da kayan fasahar lafiya, da kuma ƙara wayar da kai game da rashin daidaito sosai a harkar lafiya da ke ciki da tsakanin ƙasashe, ta janyo hankali game da buƙatar kyawawan ɗabi'u a harkokin lafiya. Bincike: kyawawan ɗabi'un yin bincike suna tabbatar da tsare-tsare na ɗabi'u domin amfanin masu binciken kimiyya. Yana da muhimmanci a dinga bin kyawawan ɗabi'u domin kare mutunci da 'yanci da jin daɗin masu bincike. Takardar hukumar lafiya ta duniya (sashe na XV.2) ta bayyana yin bincike da ɗan'adam a matsayin wani nazari a kimiyyar zamantakewar ɗan'adam da nazarin magunguna da halaye ko kuma nazarin yaɗuwar annoba da yake tattarawa da nazarin bayanai domin samar da wani sabon ilimi, inda 'yan'adam suke: mutane na shiga abubuwan irin su canja ra'ayoyin mutum da shiga tsakani da sa ido ko kuma tattaunawa tare da masu bincike, kai tsaye ko kuma ta hanyar canje-canjen muhallinsu, ko ana iya sanin waye su ɗaya bayan ɗaya ta hanyar tattara bayanai da shirin masu bincike, ko kuma amfani da abubuwan halittu ko ajiyayyun bayanai na lafiya ko wasu. Cututtuka masu yaɗuwa Yin riga-kafi ya taso da al'amuran maida hankali kan ɗabi'u da suka dace waɗanda masu bincike da gwamnatoci, da masu zuba kuɗi da kamfanonin maganin, da kuma al'umma dole su fuskance su. TB: Al'amuran ɗabi'un da suka dace sun haɗa da al'amura a kan rabon kayayyaki daidai da bada kariya ga rukunin mutane masu rauni da girmama zaɓin mara lafiya na hanyar magani da taimakekeniya tsakanin al'ummai lokacin ɓarkewar cuta. Cutar Zika ta zo da matsalolin ɗa'a, musamman abin da ya shafi ɗaukar ciki. A lokaci guda, ya nuna muhimmancin akwai ɗabi'un da suka dace a sha'anin cututtukan da ƙwari ko wasu halittun ke yaɗasu. Annobar cuta mai karya garkuwar jiki HIV ta taso da al'amura da yawa na ɗabi'un da suka dace ga jami'an lafiya da masu bincike da likitoci, tin daga manyan tsare-tsare har zuwa ɗaiɗaikun zaɓin kulawar mara lafiya.

Maadili ya afya duniani. Muhtasari: Maswala ya kimaadili yanayohusiana na afya, huduma za afya ya umma hushughulikia mada mbalimbali kama vile masuala ya kimaadili kuhusu uzazi, wajibu wa serikali katika utoaji wa huduma za afya na hatua zinazofaa za kudhibiti magonjwa ya kuambukiza. Wasomi na wataalamu wa afya wamejadili masuala ya kimaadili kuhusiana na afya zna huduma ya afya tangu siku za kwanza za dawa. Juhudi rasmi za hivi karibuni za kueleza viwango vya kimataifa vya maadili vinavyotumika kwa afya na huduma za afya zinaweza kufuatiliwa hadi majaribio ya Nuremberg ya 1947, ambapo maovu ya majaribio ya kitiba ya Nazi yalifichuliwa. Kanuni zilizoibuka kutokana na majaribio hayo, zinazojulikana kama kanuni za Nuremberg, zinatumika kwa upana kwa aina nyingi za utafiti unaohusiana na afya unaohusisha washiriki wa kibinadamu, ikiwa ni pamoja na majaribio ya kimatibabu. Kuongezeka kwa upana na utata wa changamoto za kiafya za kisasa zimetoa masuala mengi magumu ambayo hayawezi kushughulikiwa vya kutosha kila wakati kwa kutegemea sera, miongozo au kanuni za maadili zilizopo. Mijadala juu ya upatikanaji wa dawa na teknolojia mpya za gharama kubwa za dawa, pamoja na kuongeza uelewa wa tofauti kubwa za kiafya zilizopo ndani na kati ya nchi, zimetoa tahadhari kwenye hitaji la maadili ya sera ya afya na utendaji. Utafiti: Maadili ya utafiti hutawala viwango vya maadili kwa watafiti wa kisayansi. Ni muhimu kuzingatia kanuni za maadili ili kulinda utu, hali n ausatawi wa washiriki wa utafiti. Mwongozo wa WHO (sehemu ya XV.2) unafafnua utafiti na kwa masomo ya binadamu kuwa ni shughuli zozote za sayansi ya kijamii, matibabu, kitabia au epidemiolojia ambayo inajumuisha ukusanyaji au uchanganuzi wa dta kwa nia ya kutoa maarifa mapya, ambapo wanadamu;: wanakabiliwa na udanganyifu, uiingiliaji kati, uchunguzi, au mwingiliano mwingine na wachunguzi ama moja kwa moja au kupitia mabadiliko ya mazingira yao; au Itatambulika binafsi kupiti ukusanyaji, maandalizi, au matumizi ya nyenzo za kibaolojia au rekodi za matibabu au rekodi nyinginezo. Magonjwa ya kuambukiza Utoaji wa chanjo huibua maswali mengi yenye changamoto ya kimaadili ambayo watafiti, serikali, wafadhili, kampuni za dawa na jamii lazima wayakabili. TB: Maswala ya kimaadili ni pamoja na maswala kuhusu mgawanyo sawa wa rasilimali, ulinzi wa makundi hatarishi, heshima kwa uchaguzi wa matibabu kwa monjwa na mshikamano kati ya jamii wakati wa milipuko. Zika imeibua masuala mengi maalumu ya kimaadili, hasa kuhusu ujauzito. Wakati huo huo, imeangazia masuala ya kimaadili ambayo hutokea katika magonjwa yanayoenezwa na vekta kwa ujumla zaidi. Janga la VVU limeibua changamoto nyingi za kimaadili kwa maafisa wa afya ya umma, watafiti na matabibu, kufikia kutoka sera ya ngazi ya juu hadi maamuzi ya ngazi ndogo.

Ètò ìlera àgbáyé Ìsọnísókí: Àwọn ìbéèrè ajẹmọ́ ìlànà àmúsisẹ́ tó ní ṣe pẹ̀lú ìlera, ètò ìlera, àti àwọn àjọ ètò ìlera sọ̀rọ̀ lórí kọ́kọ́ ọ̀rọ̀ tó ní ṣe pẹ̀lú ìbísí, ṣíṣe àgbékalè ètò ìlera, pẹ̀lú dídènà àtánkálẹ̀ àrùn. Àwọn onímọ̀ àti àwọn ọ̀jọ̀gbọ́n nípa ìlera tí ṣe atótónu lórí ìbéèrè ajẹmọ́ òfin àmúsisẹ́ tí ó jọ mọ́ ìlera àti ètò ìlera ní ìgbà tí oògùn lílò bẹ́rẹ̀. Ní kòpẹ́kòpẹ́ yìí wọ́n gbìyànjú láti gbey ìlera àti ètò ìlera lórí ìpele tí ó ga jù lọ èyí tí a lè tọ ipasè rẹ lọ sí ìdánwò Nuremberg tí ọdún 1947, nígbà tí Nazi bẹ̀rẹ̀ àgbéyẹ́wò ńlá lórí iṣẹ́ òògùn. Òfin tí wọ́n gbékalẹ̀ lórí ìdánwò yìí ni a mọ̀ sí Nuremberg Code, èyí tí wọ́n ń lò fún oríṣiríṣi ìwádìí lórí ìlera tó ní ṣe pẹ̀lú ènìyàn èyí tí wọn á wo bí ìlànà tuntun ṣe le ran ìlara ènìyàn lọ́wọ́ náà wà níbẹ̀. Ìṣòro tí ó ń dójú ko ìlera pò tí ó jé pé kò sí ìdáhùn kan ní pàtó fún àwọn béèrè kan tí o sì jẹ pé ìlànà, ìtọ́sọ́na wà nílè fún wọn tẹ́lẹ̀ ṣùgbọ́n tí kò ṣé tẹ́lẹ̀. Àríyànjiyàn wà lórí àwọn ẹ̀rọ tuntun èyí tí ó wọ́n tí ó wà, àti láti jẹ́ kí àwọn ènìyàn mọ̀ lápapò àwọn ohun ìlera nílé àti ní ẹ̀yìn odi, tí wọ́n sì pe àkíyèsí sí ètò ìmúlò ìlera òfin àmúsisẹ́ àti ìṣesí. Ìwádìí: ìwádìí ìlànà àmúsisẹ́ jẹ́ àkàsọ̀ fún àwọn olùwádí onímò sáyẹ́ntífíkì. Ó ṣe kọ́kọ́ láti tẹ́lẹ̀ òfin ìlànà àmúsisẹ láti dáàbò bo iyì, ẹ̀tọ́ àti ẹ̀yẹ àwọn olùwádìí. Àwọn àjọ WHO àfọwọ́ṣe (Abala XV. 2) sọ pé ìwádì èyí tí ó ní ṣe pẹ̀lú ènìyàn lè jẹ́ ìṣe ọ̀rọ̀ àwùjọ, nípa ìṣẹ́gun, ìwùwàsí tàbí epidemoo èyí tó ní ṣe pẹ̀lú fífi ara balẹ̀ gba àwọn dátà wa pẹ̀lú èrò láti wá ìmọ̀ tuntun èyí tí ó jẹ́ kí ènìyàn: Fi àyè sílè fún ìfọwọ́yí, ìlọ́wọ́sí, àkíyèsí tàbí ní ìbásepọ̀ pẹ̀lú àwọn olùwádìí yálà ní ojúkojú tàbí ní agbègbè tí wọ́n wà; tàbí Nítorí ìdámọ̀ oníkálukú nípasẹ̀ èsì ìwádìí tí a kó jọ, ìgbáradì, tàbí lílo àwọn ẹ̀rọ billogy tàbí nípa ṣe ìgbásílẹ̀ ìwé ìwòsàn wọn. Àwọn àrùn àkóràn Àwọn olùwádìí, ìjọba, agbátẹrù, ilé iṣẹ́ ológun àti àwọn ará ìlú ní dójú kọ lórí abẹ́rẹ́ àjẹsára èyí tí ń fa àwọn ìbéèrè ajẹmọ́ òfin àmúsisẹ́. TB: Àwọn ìṣòro tí ó jẹ mọ́ òfin àmúsisẹ́ ní ìbéèrè bíi ìpín dọ́gba ohun èlò, dídábò bo àwọn ọ̀wọ́ tí ó ṣe pàtàkì gbígbọ́ aláìsàn lénu lórí ọ̀nà à ti tojú wọn àti ìfọwọ́sọwọ́pọ̀ ni àárín ìlú nígbà tí àjálù bá bẹ́ sílè. Zika ti sọ̀rọ̀ lórí oríṣiríṣi àwọn ìṣòro tí ó jẹ mọ́ òfin àmúsisẹ́, ní pàtàkì jù lọ oyún níní. Bá kan náà, ó ti dárúkọ àwọn ìṣòro tí óníṣe pẹ̀lú òfin àmúsisẹ́ tí ó sú yọ nínú àwọn àrùn àkóràn. Àrùn HIV ti jẹ́ kí ìṣòro gbèrò nínú òfin àmúsisẹ́ fún àwọn elétò ìlera, olùwádíì àti olùwòsàn, reaching.

Izimiso zokuziphatha zezempilo zomhlaba wonke Uhlolojikelele: Imibuzo yokuziphatha ehlobene nempilo, ukunakekela kwempilo, kanye nempilo yomphakathi ihlanganisa izihloko ezihlukahlukene njengezinkinga zokuziphatha eziphathelene nokuzala, izibopho zombuso ngokuphathelene nokuhlinzeka izinsiza zokunakekelwa kwezempilo, kanye nezinyathelo ezifanele zokulawula izifo ezithathelanayo. Izazi kanye nochwepheshe bezokunakekelwa kwezempilo baye baphikisana ngemibuzo ephathelene nokuziphatha ehlobene nezempilo kanye nokunakekela kwezempilo kusukela ezinsukwini zokuqala zemithi. Imizamo yakamuva esemthethweni yokuchaza izindinganiso zamazwe omhlaba zezimiso zokuziphatha ezisebenzayo kwezempilo kanye nokunakekela kwezempilo ingalandelwa ekuhlolweni kwase-Nuremberg kwango-1947, lapho okwavela khona izinto ezishaqisayo zokuhlolwa kwezokwelapha zamaNazi. Izimiso ezavela kulokho kuhlola, ezaziwa ngokuthi iNuremberg Code, zisebenza ngokubanzi ezinhlotsheni eziningi zocwaningo oluhlobene nempilo olubandakanya ababambiqhaza abangabantu, kuhlanganise nezingcwaningo zezempilo. Ububanzi obukhulayo kanye nobunzima bezinselele zempilo zanamuhla kuye kwaveza imibuzo eminingi enzima engeke isonjululwe ngokwanele ngaso sonke isikhathi ngokuthembela kuphela kuzinqubomgomo, eziqondisweni noma emithethweni yokuziphatha ekhona. Izinkulumo-mpikiswano mayelana nokuthola imithi emisha futhi ebizayo kanye nobuchwepheshe bezokwelapha, kanye nokuqwashisa ngokungafani okukhulu kwezempilo okukhona kokubili ngaphakathi kanye naphakathi kwamazwe, ziye zenza kwanakwa isidingo sokuziphatha ngokwenqubomgomo yezempilo kanye nokwenza umsebenzi. Ucwaningo: Ukuziphatha ocwaningweni kulawula izindinganiso zokuziphatha kubacwaningi bezesayensi. Kubalulekile ukunamathela ezimisweni zokuziphatha ukuze kuvikelwe isithunzi, amalungelo kanye nenhlalakahle yababambiqhaza bocwaningo. Imanyuwali yeWHO (Isigaba XV.2) ichaza ucwaningo lweziguli ezingabantu ngokuthi 'noma yimuphi umsebenzi wezenhlalo, wokwelapha izinto eziphilayo (biomedical), wokuziphatha, noma wokubhubhisa ohlanganisa ukuqoqwa noma ukuhlaziywa kwedatha okuhleliwe ngenhloso yokukhiqiza ulwazi olusha, lapho abantu: bachayeke ekusetshenzisweni ngendlela engafanele, ukungenelela, ukuphawula, noma okunye ukuxhumana nabaphenyi ngokuqondile noma ngokushintsha indawo yabo; noma bakwazi ukuhlonzwa ngabodwana ngalokho okuqoqwe umcwaningi, ukulungiswa, noma ukusetshenziswa kwezinto eziphilayo noma amarekhodi ezokwelapha noma amanye. Izifo ezithathelanayo Ukugoma kuphakamisa inqwaba yemibuzo eyinselele ngokuphathelene nokuziphatha kwabacwaningi, ohulumeni, abaxhasa ngezimali, izinkampani zemithi, kanye nemiphakathi okumele kubhekwane nako. Isifo sofuba: Izinkinga zokuziphatha zihlanganisa imibuzo mayelana nokusatshalaliswa ngokulinganayo kwezinsiza, ukuvikelwa kwamaqembu asengozini, inhlonipho ngokukhetha kweziguli izindlela zokwelapha kanye nobumbano phakathi kwemiphakathi ngesikhathi sokuqubuka kwezifo. I-Zika iphakamise izinkinga eziningi eziqondile ngokuphathelene nokuziphatha, ikakhulukazi mayelana nokukhulelwa. Ngesikhathi esifanayo, iye yagqamisa izinkinga ngokuphathelene nokuziphatha ezisukela ezifweni ezithwalwa ngokujwayelekile yinambuzane ezincela igazi. Ubhubhane lweHIV luye lwaphakamisa izinselele eziningi ngokuphathelene nokuziphatha ezikhulwini zezempilo yomphakathi, abacwaningi kanye nodokotela, kusukela kunqubomgomo yezinga elikhulu ukuya ezinqumweni zezokwelapha zezinga elincane.

የጤና በጀት ማጠቃሊያ፡- የሀገር ውስጥ ለአለም አቀፍ የጤና ሽፋን እንዲውል ከማህበረሰቡ ላይ ገንዘብ መሰብሰብ (UHC) አስፈላጊ ነው፡፡ በሕዝብ ገቢዎች ላይ ጥገኛነትን ሳይጨምር በዩኤችሲ( UHC) ላይ ጉልህ እድገት ያደረገ ሀገር የለም። ስለዚህ የሀገሪቱን የገንዘብ ምህዳር መስፋፋቱን ለመደገፍ አስፈላጊ የሆኑት የሀገር ውስጥ የግብር ስርዓቶች ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን አጀንዳ ማዕከላዊ ነጥቦች ናቸው፡፡ የገቢዎች ደረጃ አስፈላጊ ቢሆንም የእነዚህ ገቢዎች ድልድል እና አጠቃቀም ወደ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን ውጤታማ እድገትን ለመደገፍ ሁለት ወሳኝ ነገሮች ናቸው፡፡ የህዝብ ገንዘብ አስተዳደር ስርዓቶች የመንግስት ወጪዎችን በአግባቡ ለመደልደል፣ ለማስፈጸም እና በሂሳብ አያያዝ ለመደገፍ ቁልፍ ነገሮች ናቸው። አገሮች በጤናው ላይ በሁሉም የህዝብ ገንዘብ አስተዳደር ዑደት ደረጃዎች ላይ ፈተናዎች ያጋጥሟቸዋል፡፡ ቁልፍ ጥያቄዎች የሚከተሉትን ያካትታሉ፡- የበጀት ድልድልን ከዘርፍ ፍላጎቶች ጋር እንዴት ማቀናጀት ይቻላል? ውጤታማ ክፍያ እንዴት መፈጸሙን ማረጋገጥ ይቻላል? የበጀት ሥርዓቱን የበለጠ ተጠያቂነት ያለውና ግልጽ ማድረግ የሚቻለው እንዴት ነው? እንደ ሜንትሬክስ የትብብር አጀንዳ የፊስካል ስፔስ፣ የህዝብ ገንዘብ አስተዳደር እና የጤና የገንዘብ ድጋፉ አካል፣ የአለም ጤና ድርጅት በጤና እና ፋይናንስ ባለስልጣናት መካከል ውይይት እንዲደረግ ሀገራትን እና አጋሮችን በመደገፍ የሀገር ውስጥ የህዝብ ገንዘብ አስተዳደር ስርዓቶችን ለማጠናከር እና የበጀት ድልድል ልምዶችን ሁለንተናዊ የጤና ሽፋንን ውጤታማ ለማድረግ ነው፡፡ መልካም ልምዶች በአጠቃላይ በጥሩ ሁኔታ የሚሰራ የበጀት ስርዓት ቁልፍ ባህሪያት በተለምዶ የሚከተሉትን ያካትታሉ፡- የብዙ አመት እቅድ እና በጀት ማውጣት በፖሊሲ ወይም በውጤት ላይ የተመሰረተ ምደባ ተጨባጭ እና ተዓማኒ የወጪ ግምቶች ግልጽ የምክክር ሂደቶች በጤናው ረገድ የጤና ጥበቃ ሚኒስቴር በበጀት አመዳደብ ሂደት ላይ በንቃት መሳተፍ የበጀት ድልድልን ከዘርፉ ቅድሚያ ከሚሰጣቸው ጉዳዮች ጋር ለማጣጣም ያስችላል፡፡ የበርካታ ዓመት ዕቅድ እና በጀቶች መዘርጋት በዘርፉ ግብአቶች ላይ የሚደረጉ ትንበያዎችን ሊያሻሽሉ ይችላሉ፡፡ የጤና በጀቱ በዘርፉ የተቀመጡትን ግቦች ወይም ውጤትን መሰረት በማድረግ ከተቀረፀ እና የአፈፃፀም ደንቦቹ ከዚህ አመክንዮ ጋር ከተጣጣሙ በጀቶች በግብአት ላይ የተመሰረተ አሰራርን ከመከተል ይልቅ በጀቱ ለዘርፉ ጥቀም የበለጠ ያግዛል፡፡ ጥራት ያለው የበጀት አፈፃፀም ማዕቀፍ በጤና ላይ የፋይናንስ እና የአሠራር ተጠያቂነትን ያመቻቻል፡፡

Health budget Overview: Raising domestic public funds is essential for universal health coverage (UHC). No country has made significant progress toward UHC without increasing reliance on public revenues. Therefore, domestic tax systems that are essential to support country’s fiscal space expansion are central to the UHC agenda. While the level of revenues matter, the allocation and use of these revenues are two crucial elements in supporting effective progress toward UHC. Public Financial Management (PFM) systems are key enabling factors to support appropriate formulation, execution and accounting of government expenditure. In health, countries face challenges at all stages of the PFM cycle. Key questions include: How to align budget allocations with sector needs? How to ensure effective disbursement? How to make the budget system more accountable and transparent? As part of the Montreux Collaborative Agenda on Fiscal Space, PFM and Health Financing, WHO is supporting countries and partners in fostering dialogue between health and finance authorities, with the aim to strengthen domestic PFM systems and make budget practices more effective toward UHC. Good practices Generally, the key features of a well-functioning budgeting system typically include: Multi-year planning and budgeting Policy or output-oriented allocation Realistic and credible estimates of costs Open and transparent consultation processes. In health, proactive engagement of health ministries in the budgeting process can facilitate alignment of budget allocations with sector priorities, as laid out in national health strategies and plans. The development of multi-year plans and budgets is likely to improve predictability in the sector’s resources. If the health budget is formulated according to sector goals or outputs and the execution rules align with this logic, it will make budgets more responsive to sector needs than if the formulation follows an input-based approach. A quality performance framework of budgets will also facilitate financial and operational accountability in health.

Kasafin kuɗi a harkar lafiya Gamsashshen bayani: Tara kuɗin al'umma a gida nada matuƙar muhimmanci domin shirin bayar da kulawar lafiya na bai ɗaya, wato (UHC). Ba wata ƙasa da ta samu cigaban azo-a gani a sha'anin shirin bada lafiya na bai ɗaya ba tare da ƙara dogara a kan kuɗin shiga na al'umma ba. Saboda haka, tsare-tsaren tattara haraji na gida da suke da matuƙar muhimmanci wajen tallafawa gwamnati faɗaɗa hanyar samun haraji sune manufofin tsarin bada lafiya na bai ɗaya mafi muhimmanci. Yayin da matakin samun kuɗin shigar ya zama abin lura, rarraba wa da amfani da waɗannan kuɗin shigar abubuwa ne guda biyu masu muhimmanci sosai wajen tallafawa cigaban shirin bada lafiya na bai ɗaya. Tsare-tsaren kula da kuɗin al'umma, wato (PFM) hanyoyi ne masu kyau wajen taimakawa samar da tsarin da ya dace da aiwatar da da bin diddigin kashe-kashen kuɗin gwamnati. A sha'anin lafiya, ƙasashe na fuskantar ƙalubale daban-daban a dukkan matakai na sashen kulawa da dukiyar al'umma, PFM. Tambayoyi masu muhimmanci sun haɗa da: Ta ya za a daidaita rabon kasafin kuɗi dai-dai da buƙatun ɓangarori? Ta ya za a tabbatar da rabon kuɗin ta hanyar da ya dace? Ta ya za a maida tsarin kasafin kuɗin ya zama mai bada bayanan abin da ke faruwa da bayyana gaskiya .? Daga cikin manufofin shirin (Montreux Collaborative), wanda ya maida hankali kan sha'anin haraji da kulawa da dukiyar al'umma (PFM), da bawa harkar lafiya kuɗi, WHO na ta ƙoƙarin tallafawa ƙasashe da abokan haɗin guiwa wajen inganta tattauna wa tsakanin hukumomin lafiya da na kuɗi, da niyyar inganta kulawa da kuɗin al'umma da kyautata tsarin kasafin kuɗi domin tallafawa tsarin bada lafiya na bai ɗaya. kyawawan al'adu Gabaɗaya dai, manyan siffofin ingantaccen tsarin kasafin kuɗi yawanci sun haɗa da: Tsari da kasafin kuɗi na shekaru da yawa Rabon kaya ta tsare-tsaren da ake so ko sakamakon da ake tsammani Ƙiyasin kashe-kashen kuɗi amintacce. fayyatattu kuma buɗaɗɗun hanyoyin neman shawarar masu bayyana gaskiya. A harkar lafiya, shigar hukumomin lafiya cikin tsara kasafin kuɗi, zai iya taimakawa wajen tabbatar daidaiton rabo da kashe kuɗi a ɓangarorin da suka fi muhimmanci, kamar yadda yake a ƙa'idar tsare-tsaren harkar lafiya ta ƙasa. Samar da tsari da kasafin kuɗi na shekaru da yawa ka iya inganta hasashen sakamakon kayan ɓangaren. Idan aka tsara kashe kuɗi a harkar lafiya gwargwadon manufofi da sakamako daga bangaren, sannan kuma dokokin kashe kuɗi suka yi daidai da wannan tsarin, zai sa kasafin kuɗin yayi daidai da buƙatun ɓangaren fiye da idan tsarin ya kasance gwargwadon kayayyakin da aka raba. Ingantacciyar hanyar tsara kasafin kuɗi zata kuma taimaka wajen bada bayanan abubuwan da ke faruwa na kuɗi da ayyuka a harkar lafiya.

Bajeti ya Afya Muhtasari: Kuchangisha pesa za ndani za umma ni muhimu kwa huduma za afya kwa wote (UHC). Hakuna nchi iliyopiga hatua kubwa kuelekea UHC bila ya kuongeza utegemezi wa mapato ya umma. Hivyo, mifumo ya kodi ya ndani ambayo ni muhimu kusaidia upanuzi wa nafasi ya kifedha ya nchi ni msingi wa ajenda ya UHC. Wakati kiwango cha mapato ni muhimu, ugawaji wa matumizi ya mapato haya ni vipengele viwili muhimu katika kusaidia maendeleo yenye ufanisi kuelekea UHC. Mifumo ya usimamizi wa fedha za umma (PFM) ni mambo muhimu yanayowezesha kusaidia uundaji, utekelezaji na uhasibu wa matumizi ya serikali. Katika afya, nchi zinakabiliwa na changamoto katika hatua zote za mzunguko wa USM. Maswali muhimu ni pamoja na: Jinsi gani ya kuoanisha mgao wa Bajeti na mahitaji ya sekta? Jinsi gani ya kuhakikisha utoaji mzuri? Jinsi ya kufanya mfumo wa Bajeti kuwajibika zaidi na uwazi? Kama sehemu ya ajenda ya ushirikiano ya Montreux kuhusu nafasi ya kifedha, ufadhili wa usimamizi wa fedha na ufadhili wa fedha, WHO inaunga mkono nchi na washirika katika kukuza mazungumzo kati ya mamlaka ya afya na fedha, kwa lengo la kuimarisha mifumo ya ndani ya USM na kufanya mazoea ya Bajeti kuwa na ufanisi zaidi kuelekea UHC. Mazoea mazuri Kwa ujumla, vipengele muhimu vya mfumo wa upangaji Bajeti unaofanya kazi vizuri kwa kawaida ni pamoja na: Mipango na Bajeti ya miaka mingi Sera na mgao unaolenga pato Makadirio ya kweli na ya kuaminika ya gharama Michakato ya mashauriano ya wazi na ya uwazi. Katika afya, ushirikishwaji makini wa wizara za afya katika mchakato wa kuandaa Bajeti unaweza kuwezesha upatanishi wa mgao wa Bajeti na vipaumbele vya sekta, kama ilivyo ainisha katika mikakati na mipanga ya kitaifa ya afya. Uundaji wa mipango na Bajeti za miaka mingi huenda ukaboresha utabiri katika rasilimali za sekta. Ikiwa Bajeti ya afya itaundwa kulingana na malengo au matokeao ya kisekta na kanuni za utekelezaji ziendane na mantiki hii, itafanya Bajeti kukidhi mahitaji ya sekta kuliko kama uundaji unafuata mbinu ya pembejeo. Mfumo bora wa utendaji wa Bajeti pia utarahisisha uwajibikaji wa kifedha na kiutendaji katika afya.

Ètò owónàá fún ètò ìlera Ìsọnísókí: Ó ṣe pàtàkì láti ṣe àwárí owó fún Universal Health Coverage (UHC ). Kò sí orílẹ̀-èdè tí ó ti ní ìtẹ̀síwájú tí ó nípa lórí UHC láìjẹ́ wí pé ìgbẹkàlé wọn lórí owó tí ó ń wọ̀lú peléke sí i. Nítorí náà ,ètò owó orí abélé tí ó ṣe kókó fún àtìlẹyìn gbígbòòrò owó orílẹ̀-èdè jẹ́ ohun tí ó ṣe pàtàkì fún ètò UHC. Bí ó ti jẹ́ pé ìpele àwọn owó náà ṣe pàtàkì ,pípín àti ìlò àwọn owó náà jẹ́ ohun méjì tí ó ṣe pàtàkì nínú àtìlẹyìn fún ìtẹ̀síwájú tí ó múnádóko fún UHC. Public Financial Management (PFM ) ni ètò rẹ̀ jẹ́ ohun kan gbòógì láti ṣe àtìlẹyìn fún ágbékalẹ̀,àgbéjáde àti ìṣirò owó tí ìjọba ná. Nínú ètò ìlera ,orílẹ̀-èdè a máa dojúkọ ìpènijà ní gbogbo àwọn ìpele PFM. Àwọn ìbéèrè tí ó jẹ́ kókó ni: Báwo ni a ṣe ṣètò owónàá tí yóò wà ní ìbámu pẹ̀lú ìní ẹ̀ka kọ̀ọ̀kan? Báwo ni a óò ṣe ri dájú wí pé a san owó lọ́nà tí ó múnádóko? Báwo ni a óò ṣe mú ètò owónàá di èyí tí ò ní kọ́nu-kọ́họ? Lára ohun ètò Montreux Collaborative lórí bí ìjọba ṣe ń náwó, PFM,àti níná owó fún ètò ìlera, WHO ń ṣe àtìlẹyìn fún àwon orílẹ̀ -èdè àti àwọn olùbánidókòwò láti lè máa fọ̀rọ̀ jomi toro ọ̀rọ̀ láàárín àwọn ètò ìlera àti àwọn aláṣẹ ètò ìsúná,pẹ̀lú àfojúsùn láti ró ètò abélé PFM lágbára àti mú ìṣe owónàá di èyí tí ó múnádóko fún UHC. Àfikọ́ra tí ó jíire Ní gbogbogboò, ohun tí ó ṣe kókó lára ètò ètò owónáà tí ó kẹ́sejárí ni: Ìfètòsí ọlọ́pọ̀ ọdún àti ètò owónàá Ètò ìmúlò tàbí pípín fún ohun èlò Ìwọ̀n iye tí ó mọ́yán lórí ,tí ó sì ṣe é fọkàn tẹ̀ Ètò ìjùmọ̀sọ̀rọ̀ tí ò ní kọ́nu-kọ́họ . Nínú ètò ìlera , ìbáṣepọ̀ àwọn ẹ̀ka ètò ìlera nínú ètò owónàá lè fa ìbámu pípín owónàá fún ẹ̀ka tó yẹ di ohun ìjẹlógún,gẹgẹ bí àlàkalẹ̀rẹ̀ nínú ète àti ìfètòsí ètò ìlera ìjọba àpapọ̀ . Ìdàgbàsókè ìfètòsí ọdọọdún àti owónàá lè mú ìmúgbòrò dé bá àsọtẹ́lẹ̀ nínú ohun ìní ẹ̀ka náà . Tí a bá ṣe àgbékalẹ̀ètò owónàá ètò ìlera ní ìbámu pẹ̀lú ìlépa ẹ̀ka tàbí èlò àti òfin àgbéjáde pẹ̀lú ète yìí, yóò mú kí ètò owónàá ṣe é lò fún ìní ẹ̀ka ju tí àgbékalẹ̀bá tẹ̀lé ètò tí kò dá lórí ìlànà èlò . Ìlànà iṣẹ́ tí ó jẹ́ ojúlówó fún owónàá yóò tún fa ìṣiṣẹ́ àti ètò ìsúná tí ó ṣe é jíyìn fún nínú ètò ìlera .

Isabelomali sezempilo Uhlolojikelele: Ukukhulisa izimali zomphakathi zezwe kubalulekile ekwazini ukufinyelela kwezempilo kuyo yonke indawo (UHC). Alikho izwe elenze intuthuko enkulu ku-UHC ngaphandle kokuncika kakhulu emalini engenayo yomphakathi. Ngakho-ke, izinhlelo zezentela zezwe zibalulekile ekusekeleni ukwandiswa kwendawo yezimali yezwe engumongo ku-ajenda ye-UHC. Nakuba izinga lemali engenayo libalulekile, ukwabiwa kanye nokusetshenziswa kwalezi zimali kuyizinto ezimbili ezibalulekile ekusekeleni inqhubekela phambili esebenza ngendlela efanele eya ku-UHC. IziNhlelo zokuPhathwa kwezeZimali zoMphakathi (PFM) ziyizici eziyinhloko ezivumela ukusekela ukwakheka, ukusebenza kanye nokubalwa kokusetshenziswa kwezimali (accounting) ngokuphathelene nezindleko zikahulumeni. Kwezempilo, amazwe abhekana nezinselele kuzo zonke izigaba zomjikelezo wePFM. Imibuzo ebalulekile ihlanganisa nokuthi: Zingalungelaniswa kanjani izabelo zesabelomali nezidingo zomkhakha? Kungaqinisekiswa kanjani ukukhokhelwa ngendlela efanele? Indlela yokwenza uhlelo lwesabelomali lube nomthwalo wemfanelo kakhudlwana futhi lubeke konke obala? Njengengxenye yeMontreux Collaborative Agenda on Fiscal Space, iPFM kanye neHealth Financing, iWHO isekela amazwe kanye nabalingani ngokuphathelene nokukhuthaza ingxoxo phakathi kweziphathimandla zezempilo kanye nezezimali, ngenhloso yokuqinisa izinhlelo zePFM zezwe kanye nokwenza ukuthi ukwenziwa kwesabelomali kusebenze kahle nakakhudlwana ku-UHC. Ukusebenza ngendlela efanele Ngokuvamile, izici eziyinhloko zezinhlelo zebhajethi ezisebenza kahle ngokuvamile zihlanganisa: Ukuhlela kanye nokwenza isabelomali seminyaka eminingi Ukwabiwa kwenqubomgomo noma okubhekiswe kokuphokophelwe ukuzuzwa Ukuqagelwa kwezindleko ezingokoqobo futhi okungathenjelwa kuzo Izinqubo zokuxoxisana ezivulelekile futhi ezibeka konke obala. Kwezempilo, ukuzibandakanya okuqhubekayo kweminyango yezempilo enqubweni yokuhlela isabelomali kungasiza ukuvumelanisa ukwabiwa kwesabelomali kanye nezinto eziseqhulwini emkhakheni, njengoba kuchazwe kumasu kanye nezinhlelo zezempilo zikazwelonke. Ukwakhiwa kwezinhlelo kanye nezabelomali zeminyaka eminingi kungenzeka kuthuthukise ukubikezela ngokuphathelene nezinsiza zomkhakha. Uma isabelomali sezempilo sakhiwa ngokwemigomo noma okukhishwa emkhakheni futhi imithetho yokusebenza ihambisana nalokhu kuqonda, kuzokwenza izabelomali zisabele kakhudlwana ezidingweni zomkhakha kunalapho ukwakhiwa kulandela indlela esekelwe kokwenziwayo. Uhlaka lwekhwalithi yokusebenza kwezabelomali nalo luzokwenza kube lula ukuziphendulela ngokwezezimali kanye nokusebenza kwezempilo.

የጤና ኢኮኖሚ መጠቃሊያ፡- በአለም ጤና ድርጅት ውስጥ ያለው የስራ ዘርፍ ወጪ እና የበጀት ተፅእኖ፣ የአለም አቀፍ የዋጋ አካውንቶች እና የኢንቨስትመንት ጉዳዮች፣ የወጪ ቆጣቢነት ትንተና እና የጤና ቴክኖሎጂ ግምገማ፣ የጥቅም ፓኬጅ ዲዛይን እና የቅድሚያ አቀማመጥ እና የሃብት ክፍፍል ያሉ ሁለቱንም የቴክኒክ እና የሚፈለገው ቅልጥፍናን ይሸፍናል፡፡ የሚከተሉት መሳሪያዎች ከላይ የተገለጹትን ስራዎች ያመቻቻሉ፡- የዓለም ጤና ድርጅት ምርጫ እና አንድ የጤና መሣሪያ ለወጪ እና ወጪ ቆጣቢነት ትንተና፣ ለጂኦግራፊያዊ ሞዴል ደግሞ የጤና እንክብካቤ ጂኦግራፊያዊ ተደራሽነት እና የበሽታ እና የአካል ጉዳት ኢኮኖሚያዊ ውጤቶችን ለመገመት የስብሰባ ግቦች እና የወረርሽኝ ቁጥጥርን መጠበቅ ያስፈልጋል፡፡ የእኛ ስራ የሥራችን ዋና ዋና መስኮች የሚከተሉት ናቸው፡- የጤና ቴክኖሎጂ ግምገማ እና የጥቅማጥቅም ንድፍ ፖሊሲ አውጪዎች ቁልፍ ከሆኑ ዓላማዎች አንዱ ከሆነውን እና ተጨማሪ ግብአቶችን በአግባቡ መጠቀም ነው፡፡ ይህ በድጋፎች መካከል እና በድርጊቶች መካከል ቅድሚያ እንዲሰጥ ይጠይቃል። ከጤና ቴክኖሎጂ ምዘና (HTA) እና ከጤና ጥቅማ ጥቅሞች ፓኬጅ ዲዛይን ጋር የተያያዙ በርካታ ድጋፎች አሉ፡- እነዚህም፡- በጤና ቴክኖሎጂ ምዘና እና በጤና ጥቅማጥቅሞች ላይ የተደረገ ጥናት። ከአጠቃላይ ወጪ ቆጣቢነት ትንተና ዘዴ አንጻር የዓለም ጤና ድርጅት ምርጫ (ወጪ ቆጣቢ የሆኑ ድጋፎችን መምረጥ) ፕሮጀክት፤ የሁለንተናዊ የጤና ሽፋን ማጠቃሊያ አንድ የጠየና ቁሳቁስ፣ ሀገራት የስትራቴጂክ እቅዶቻቸውን ወጪ እና አዋጭነት እንዲመረምሩ እንዲሁም የእቅዱን ተፅእኖ ለመገምገም የሚረዳ ነው፡፡ ወጪ እና የቴክኒክ ቅልጥፍናው በወጪ እና በቴክኒክ ቅልጥፍናው ላይ ያለው ሥራ በጤናው ዘርፍ የግብዓት አጠቃቀምን በተመለከተ ጥያቄዎችን ይዳስሳል። አዋጭ፣ ቀልጣፋ፣ ተመጣጣኝ እና ዘላቂነት ያለው መሆኑን ለማረጋገጥ ጤናን የማሻሻል እና የጤና አገልግሎት ተደራሽነትን የማስፋት ስልቶችን ከንብረት አንፃር መመርመር ያስፈልጋል፡፡ ጤና እና ኢኮኖሚ፡- የበሽታ መያዝና እና የሟችነት መለኪያዎች በሕዝቦች ውስጥ ያለውን የበሽታ ጫና ለመገመት ቁልፍ ሲሆኑ የጤና መታወክ በሰው ልጅ ደህንነት ላይ ስላለው አሉታዊ ተጽእኖ ያልተሟላ ምስል ይሰጣሉ፡፡ በተለይም የጤና እክል በኢኮኖሚው ላይ ያለውን ጫና ከፍተኛ ሊሆን ይችላል፡፡ የበሽታ ወይም የአካል ጉዳት ጫናውን የሚመለከቱ በርካታ የፖሊሲ ጥያቄዎችን የጤና መታወክ ኢኮኖሚያዊ ተፅእኖን ይመለከታል፡፡ ከእነዚህ ጥያቄዎች መካከል አንዳንዶቹ ከማይክሮ ኢኮኖሚ ደረጃ ቤተሰብ፣ ድርጅቶች ወይም መንግስት ጋር ይዛመዳሉ ለምሳሌ በሽታ በአጠቃላይ በሀገሪቱ ወቅታዊ እና የወደፊት አጠቃላይ የሀገር ውስጥ ምርት(GDP) የሚያሳድረውን ጨና ጨምሮእንደ ጤና መታመም በቤተሰብ ገቢ ወይም በድርጅቱ ትርፍ ላይ የሚያሳድረው ተጽዕኖ እንዲሁም ሌሎች ደግሞ ከማክሮ ኢኮኖሚ ደረጃ ጋር ይዛመዳሉ፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የበሽታዎችን እና ጉዳቶችን ኢኮኖሚያዊ ተፅእኖ የሚገመገምበትን ማስገባት እና በትክክል ሊገመት የሚችልበትን ፅንሰ-ሀሳብ ማዕቀፍ የውሳኔ ሀሳቡን ያቀርባል፡፡ የሚጠቀሙት መሳሪያ የጤና እንክብካቤ ጂኦግራፊያዊ ተደራሽነት፡- አገሮች የጤና ስርዓታቸውን ጂኦግራፊያዊ ገፅታዎች እንዲመረምሩ ለመርዳት በአለም ጤና ድርጅት የተዘጋጀ መሳሪያ ነው፡፡ በተለይም የጤና አገልግሎት ሽፋንን ለመገምገም በታናሃሺ (እ/ኤ/አ 1978) የተዘጋጀውን እውቅ ማዕቀፍ የመጀመሪያዎቹን ሶስት እርከኖችን (የተወሰኑት ሶስት እርከኖች፡ የታለመው የህዝብ ብዛት፣ ያለው ተገኝነት ሽፋን እና ተደራሽነት ሽፋን) ያብራራል፡፡ የስብሰባ ዒላማ እና የወረርሽኝ ቁጥጥሩ ጤናው በሁለት ዋና ዋና የምርት ምክንያቶች ላይ ባለው የሰው ኃይል እና በአካላዊ ካፒታል ላይ በሚኖረው ቀጥተኛ እና ቀጥተኛ ያልሆነ ተጽእኖ በጤና እክል (ወይም በተቃራኒው ጤናን ለማሻሻል ያለውን አስተዋፅኦ) በኢኮኖሚ አፈፃፀም ላይ ያለውን ጫና ለመገመት ሞዴል ሆኖ ያገለግላል፡፡ የስብሰባ ዒላማ እና የወረርሽኝ ቁጥጥሩ በጤና ሁኔታ ላይ የሚደረጉ ለውጦች በውጤታማ የሰው ሃይል መጠን እና በአካላዊ ካፒታል እና በመጨረሻ በብሔራዊ ገቢ ላይ እንዴት እንደሚጎዱ ይገምታል። የስብሰባ ዒላማ እና የወረርሽኝ ቁጥጥሩ በጤና ላይ የኢንቨስትመንት ጉዳይን ለማካሄድ ሊያገለግል ይችላል። አድን የጤና ቁስ፡- ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ብሄራዊ ስልታዊ የጤና እቅድን ለማሳወቅ የተዘጋጀ የሶፍትዌር መሳሪያ ነው። ብዙ ወጪ የሚጠይቁ መሣሪያዎች ጠባብ በሽታ ተኮር አካሄድ ሲወስዱ፣ የአድን የጤና ቁስ ስልታዊ ዓላማዎችን እና የበሽታ ቁጥጥር እና የመከላከል ፕሮግራሞችን በጤና ሥርዓቶች ውስጥ ከሚያስፈልጉ ኢንቨስትመንቶች ጋር ለማገናኘት ይሞክራል፡፡ መሳሪያው ለትዕይንቱ ትንተና፣ ወጪ፣ የጤና ተፅእኖ ትንተና፣ በጀት ማውጣት እና ለሁሉም ዋና ዋና በሽታዎች እና የጤና ስርዓት ክፍል ስልቶችን የገንዘብ ድጋፍ ለማድረግ እቅድ አውጪዎችን አንድ ማዕቀፍ ያቀርባል። ስለዚህም በዋናነት በዘርፉ ሰፊ ሀገራዊ ስትራቴጂካዊ የጤና ዕቅዶችንና ፖሊሲዎችን ለማሳወቅ ታስቧል፡፡ የሁለንተናዊ የጤና ሽፋን ማጠቃሊያ፡- የሁለንተናዊ የጤና ሽፋን ማጠቃሊያው አገሮች ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን እድገት እንዲያመጡ ለመርዳት የጤና አገልግሎቶች ዳታቤዝ እና የዘርፈ ብዙ ድጋፍ የተዘጋጀ ነው፡፡ መረጃን ለማደራጀት እና ለማቅረብ ስልታዊ መንገድ የሚሰጥ ሲሆን ስለ ጤና አገልግሎቶች እና የጤና ድጋፎች ለማሰብ ማዕቀፍ ይሰጣል፡፡ የማጠቃሊያ የመረጃ ቋት አጠቃላይ የማስተዋወቅ፣ የመከላከያ፣ የማነቃቃት፣ የመሀድኒት፣ የማገገሚያ እና የማስታገሻ አገልግሎቶችን እንዲሁም ሙሉ የዘርፎችን ድጋፎችን ያጠቃልላል፡፡ የድጋፍ ማጠቃሊያው ደጋፊ ማስረጃዎችን፣ ተያያዥ የሰው እና የቁሳቁስ ግብአቶችን እና ድጋፎችን በሚመረጡበት ጊዜ በወጪ ተጽእኖ ላይ ፈጣን የሆነ የአንድ ማዕክል መዳረሻ ይሰጣል፡፡

Health economics Overview: This area of work in WHO covers both technical and allocative efficiency: Costing and budget impact, global price tags and investment cases, cost-effectiveness analysis and health technology assessment, benefit package design and priority setting and resource allocation. The following tools facilitate the above mentioned work: WHO-CHOICE and the One Health Tool for costing and cost-effectiveness analysis, Accesmod for geographic modelling and EPIC for estimating economic consequences of disease and injury. Our work The following are the key areas of our work: Health technology assessment and Benefit Package Design - One of the key objectives for policymakers is to use existing and additional resources efficiently. This calls for prioritizing between and amongst interventions. There are several initiatives related to health technology assessment (HTA) and health benefit package design. These are: 1. A survey on HTA and health benefit packages. 2. The WHO-CHOICE (Choosing interventions that are Cost-Effective) project, with the Generalized Cost-Effectiveness Analysis methodology. 3. The UHC Compendium. 4. The OneHealth Tool, used to help countries to examine the costs and feasibility of their strategic plans, as well as to evaluate the plan’s impact. Costing and Technical Efficiency - The work on costing and technical efficiency explores questions around resource use in the health sector. Strategies for improving health and expanding access to health care services need to be examined from a resource perspective in order to ensure that they are feasible, efficient, affordable and sustainable. Health and the economy – While measurements of morbidity and mortality are key considerations for estimating the burden of disease in populations, they provide an incomplete picture of the adverse impact of ill health on human welfare. In particular, the economic consequences of poor health can be substantial. Analysis of the economic impact of ill-health addresses a number of policy questions concerning the consequences of disease or injury. Some of these questions relate to the microeconomic level of households, firms or government – such as the impact of ill-health on a household’s income or a firm’s profits – while others relate to the macroeconomic level, including the aggregate impact of a disease on a country’s current and future gross domestic product (GDP). WHO proposes a defined conceptual framework within which the economic impact of diseases and injuries can be considered and appropriately estimated. Tools used AccessMod – This is a toolbox that has been developed by WHO in order to assist countries to examine the geographic aspects of their health system. It specifically addresses the first three layers of a well-known framework developed by Tanahashi (1978) to evaluate health service coverage (the specific three layers being: the target population, availability coverage and accessibility coverage). EPIC – It is a model to estimate the burden of ill-health (or, conversely the contribution of improving health) on economic performance, through the direct and indirect impacts that health has on two key production factors: the labour force and physical capital. EPIC estimates how changes in health status affect the size of the effective labour force and the accumulation of physical capital and ultimately national income. EPIC may be used to conduct investment case in health. One Health Tool - The OneHealth Tool is a software tool designed to inform national strategic health planning in low- and middle-income countries. While many costing tools take a narrow disease-specific approach, the OneHealth Tool attempts to link strategic objectives and targets of disease control and prevention programmes to the required investments in health systems. The tool provides planners with a single framework for scenario analysis, costing, health impact analysis, budgeting, and financing of strategies for all major diseases and health system components. It is thus primarily intended to inform sector wide national strategic health plans and policies. UHC Compendium - The UHC Compendium is a database of health services and intersectoral interventions designed to assist countries in making progress towards Universal Health Coverage (UHC). It provides a strategic way to organize and present information and creates a framework to think about health services and health interventions. The database for the Compendium spans the full spectrum of promotive, preventive, resuscitative, curative, rehabilitative, and palliative services, as well as a full complement of intersectoral interventions. The Compendium will provide rapid one-stop access to supporting evidence, associated human and material resource inputs, and feedback on cost impact as interventions are selected.

Nazarin tattalin arziƙi a harkar lafiya Gamsashshen bayani: wannan ɓangaren aikin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ya maida hankali kan nemo hanyoyin amfani da kayayyakin harkar kula da lafiya ta hanyar da ya dace, ya ƙunshi kamar gano nawa yin magani ke ci, da zaɓar inda ya kamata mutum yake neman lafiya da nazari a kan waɗanne hanyoyin yin magani ne masu inganci da duba ga sababbin kayan aikin lafiya na fasaha da samar da abubuwan amfani da maganin bunƙasa lafiya, da kuma bada muhimmanci ga guraren da yafi dacewa a basu kayan aikin lafiya. Waɗannan shirye-shiryen masu zuwa sun taimaka a aikin da muka ambata yanzu a sama: shirye-shiryen "WHO-CHOICE" da na "One Health Tool" a sha'anin kashe kuɗi da nazari kan alfanun kashe kuɗin da shirin "Accesmod" ya taimaka wajen tsara guraren da ya dace a kai kaya, da kuma shirin "EPIC" wanda ya taimaka wajen ƙiyasta tasirin tattalin arziƙin yayin samun cuta da rauni. Aikinmu Waɗannan sune manyan bangarorin aikinmu: Kimanta sha'anin fasahar lafiya da samar da abubuwan amfani da maganin bunƙasa lafiya - ɗaya daga cikin manyan manufofin masu yin dokoki ita ce yin amfani da kayan da suke hannu da kuma ƙari ta hanyar da ya dace. Hakan na kira ga a ba da muhimmanci a tsakani tallafin da ake samu. Akwai sababbin shirye-shirye da yawa da suke da alaƙa da shirin tantance fasahar lafiya (HTA) da samar da abubuwan amfani da magunguna na kulawa da lafiya, sune: 1. Duba a kan shirin tantance fasahar lafiya (HTA) da abubuwan amfanin harkar lafiya. 2. Aikin shirin WHO-CHOICE (Zaɓar shirye-shiryen kawo gyara masu amfani in aka kashe musu kuɗi), tare da hanyar yin nazari ta bai ɗaya a kan alfanun da ake samu a kashe wa abu kuɗi. 3. Taƙaitattun bayanan inganci da kyawun ayyukan shirin kula da lafiya na bai ɗaya. 4. Shirin nan na "OneHealth Tool" yana taimakawa ƙasashe wajen duba nawa tsare-tsaren su zai iya kashewa da kuma yiwuwar su, da kuma duba tasirin tsare-tsaren. tsada da ingancin aiki - Tsada da ingancin aiki yana duba ga al'amura da suka shafi amfani da kaya a ɓangaren lafiya. Akwai buƙatar a duba hanyoyin inganta lafiya da kuma faɗaɗa ayyukan samun kulawar lafiya ta mahangar wadatar kayayyakin harkar domin tabbatar da cewa suna aiki da inganci, da sauƙin kuɗi da kuma ɗorewa. Lafiya da tattalin arziƙi: yayin da ma'aunan kamuwa da cututtuka da mace-mace sune ne manyan ababan duba wajen ƙiyasta illar cuta a cikin al'ummai, suna bada abin dubawa da ba cikakke ba na musamman tasirin rashin lafiya a walwalar ɗan'adam. Musamman, illolin tattalin arziƙi a kan rashin ingantacciyar lafiya zasu iya zama manya sosai. Nazarin tasirin tattalin arziƙin rashin lafiya yana magance al'amuran tsare-tsare da yawa a kan illolin cuta da rauni. Wasu daga cikin waɗannan al'amuran sun shafi ƙananan harkokin kuɗi ta yadda matsalolin lafiya ke shafar ɗaiɗaikkun gidaje, kamfanunu wa, ko kuma gwamnati, yayin da wasu suna alaƙa da matakin tattalin arziƙi babba, wanda ya haɗa da yadda cututtuka ke haifar da illa ga tattalin arziƙin ƙasa gaba ɗaya, a yanzu da nan gaba. Hukumar Lafiya ta Duniya y ta kawo wani tsari da akai tunani ta inda za a dinga duba tasirin tattalin arziƙi na cututtuka da raunuka sannan kuma a yi ƙiyasi daidai da daidai. abubuwan da ake amfani da su Shirin "AccesMod' - Wannan wata hanya ce da Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta samar da ita domin duba al'amuran tsarin lafiyarsu na gurare. Shirin musamman ya maida hankali ne game da sanannun rukunan tsare-tsaren nan da shirin Tanahashi (shirin da ke auna isar ayyukan lafiya na bai ɗaya da faruwar tsaikon rabon kayayyaki) na shekarar 1978, domin duba ayyukan bada lafiya na bai ɗaya ( keɓantattun rukunin tsare-tsaren sune: al'ummar da aka nufata da wadatar kayayyakin na kowa da kowa da kuma samun kayayyaki ga kowa da kowa). Dandalin EPIC wata hanya ce ta ƙiyasta illar cuta ( ko saɓanin haka da gudummawar inganta lafiya) a kan tattalin arziƙi, ta hanyar tasirin da lafiya ke da shi kai tsaye ko ba kai tsaye ba a kan manyan al'amuran sarrafa kaya: yawan ma'aikatan kamfani da jari na zahiri. Dandalin EPIC yana ƙiyasta yadda canje-canje a harkar lafiya ke shafar yawan ingantattun ma'aikata da gaba ɗayan jari na zahiri da kuma kuɗin shiga na ƙasa. Za a iya amfani da tsarin dandalin EPIC wajen zuba jari a harkar lafiya. (One Health Tool - OneHealth Tool) wata manhaja ce da aka ƙirƙire ta domin bada bayanai a kan tsare-tsaren harkar lafiya na ƙasa a ƙasashen da suke da ƙaranci da matsakaicin arziƙi. Yayin da wasu dandalan suka maida hankali kan yadda wasu keɓantattun cututtuka ke lashe kuɗi, dandalin OneHealth Tool yana ƙoƙarin haɗa dangantaka tsakanin manufofin shirye-shiryen kawar da cututtuka da zuba jarin da ake buƙata a harkokin lafiya. Dandalin na taimaka masu tsare-tsare wajen yin nazarin al'amuran da ka iya faruwa da ƙiyasta kashe-kashen kuɗi da ƙimanta tasirin lafiya da kasafin kuɗi, da tsare-tsaren kuɗi domin tunkarar manya-manyan cututtuka da kuma ɓangarorin harkar lafiya, duk waɗannan a cikin tsari/dandali ɗaya. Saboda haka babbar manufarta ita ce sanar da ɓangare faɗin tsare-tsaren da dokokin lafiya na ƙasa. Taƙaitattun bayanan inganci da kyawun ayyukan shirin kula lafiya na bai ɗaya- wata matattarar ajiye bayanan ayyukan lafiya ce da shirye-shiryen sa baki tsakanin ɓangarori da aka ƙirƙira domin taimakawa ƙasashe kawo cigaba a tsarin bada kulawar lafiya ta bai ɗaya (UHC). Yana bada wata hanya mai tsari don shirya da gabatar da bayanai da ƙirƙirar wata dabarar maida hankali a kan ayyukan lafiya da shirye-shiryen sa baki a harkar lafiya,. Tsarin ajiye bayanan ayyukan ya ƙunshi dukkan ire-iren ayyukan lafiya, wanda ya haɗa da ayyukan inganta lafiya da na kare cututtuka da na bada kulawar agajin gaggawa da na magance cututtuka da na taimakawa wajen warkarwa da bada tallafin marasa lafiya, da kuma shirye-shiryen sa baki da suka ƙunshi sashe da yawa. Tsarin tattara bayanan ayyuka yana ba da damar saurin samun shaidu da kayayyaki da ake buƙata da kuma bayanai a kan sakamakon kashe-kashen kuɗi kasancewar ana zaɓar tallafin.

Uchumi wa Afya Muhtasari: Eneo hili la kazi katika WHO linahusu ufanisi wa kiufundi wa ugawaji: Athari za gharama na Bajeti, lebo za bei za kimataifa na kesi za uwekezaji, uchanganuzi wa ufaafu wa gharama na tathmini ya teknolojia ya afya, muundo wa kifurushi cha manufaa na mpangilio wa kipaumbele na ugawaji wa rasilimali. Zana zifuatazo hurahisisha kazi iliyotajwa hapo juu: WHO-CHAGUO na zana moja ya afya kwa uchananuzi wa gharama na ufanisi, Accesmod kwa uundaji wa kijografia na EPIC kwa kukadiria matokeo ya kiuchumi ya magonjwa na majeraha. Kazi yetu Yafuatayo ni maeneo muhimu ya kazi yetu: Tathmini ya teknolojia ya afya na muundo wa kifurushi cha faida-moja ya malengo muhimu ya watunga sera ni kutumia rasilimali zilizopo na za ziada kwa ufanisi. Hii inahitaji kutanguliza kipaumbele kati na miongoni mwa Afua. Kuna mipango kadhaa inayohusiana na tathmini ya teknolojia ya Afya (HAT) na muundo wa kifurushi cha manufaa ya Afya. Hii ni: 1. utafiti kuhusu HAT na vifurushi vya manufaa ya afya. 2. Mradi wa WHO-CHAGUO (Kuchagua afua ambazo ni za gharama nafuu), na mbinu ya uchambuzi wa ufanisi wa gharama za jumla. 3. Muunganisho wa UHC. 4. Zana ya afya moja, inayotumiwa kusaidia nchi kuchunguza gharama na uwezekanao wa mipango yao ya kimkakati, vilevile kutathmini athari za mpango. Gharama na ufanisi wa kiufundi- kazi ya gharama na ufanisi wa kiufundi inachunguza maswali kuhusu matumizi ya rasilimali katika sekta ya Afya. Mikakati ya kuboresha Afya na kupanua upatikanaji wa huduma za afya inatakiwa kuchunguzwa kwa mtazamo wa rasilimali ili kuhakikisha kuwa ni yakinifu, yenye ufanisi, nafuu na endelevu. Afya na uchumi ingawa vipimo vya maradhi na vifo ni mambo muhimu ya kuzingatia katika kukadiria mzigo wa magonjwa katika makundi ya watu, vinatoa picha isiyokamili ya athari mbaya ya afya mbaya kwa ustawi kwa Binadamu. Hususani, matokeo ya kiuchumi ya Afya duni yanaweza kuwa makubwa. Uchambuzi wa Athari za kiuchumi za Afya mbaya hushughulikia maswali kadhaa ya sera kuhusu matokeo ya ugonjwa au majeraha. Baadhi ya maswali haya yanahusiana na kiwango cha uchumi mdogo wa kaya, makampuni au serikali kama vile Athari za afya kwa mapato ya kaya au faida ya kampuni wakati mazingira yanahusiana na kiwango cha uchumi mkubwa, ikijumuisha jumla ya athari za ugonjwa kwenye pato la taifa la sasa na la baadae (GDP). WHO inapendekeza mfumo wa dhana uliobainishwa ambao athari za kiuchumi za magonjwa na majeraha zinaweza kuzingatiwa na kukadiriwa ipasavyo. Zana zilizotumika AccesMod hiki ni kisanduku cha zana ambacho kimetengenezwa na WHO ili kusaidia nchi kuchunguza vipengele vya kijografia vya mfumo wao wa Afya. Inaangazia mahususi tabaka tatu za kwanza za mfumo unaojulikana sana uliotayarishwa na Tanahashi (1978) ili kutathmini huduma ya afya (tabaka tatu mahususi zikiwa: walengwa, upatikanaji na ufikiaji). EPIC ni kielelezo cha kukadiria mzigo wa afya mbaya (au, kintume chake mchango wa kuboresha Afya) kwenye utendaji wa kuchumi, kupitia athari za moja kwa moja na mtambuka ambazo afya inazo katika mambo mawili muhimu ya uzalishaji: Nguvu kazi na mtaji halisi. EPIC inakadiria jinsi mabadiliko katika hali ya afya yanavyoathiri ukubwa wa nguvu kazi ifaayo na mkusanyiko wa mtaji halisi ma hatimae mapato ya Taifa. EPIC inaweza kutumika kutekeleza kesi ya uwekezaji katika Afya. Zana moja ya Afya- zana ya Afya moja ni zana ya programu iliyoundwa kufahmisha upangaji mkakati wa kitaifa wa afya katika nchi zenye kipato cha chini na cha kati. Huku zana nyingi za kugharamia zikichukua mbinu finyu ya ugonjwa mahususi, zana ya Afya Moja inajaribu kuunganisha malengo ya kimkakati na shabaha za programu za kudhibiti na kuzuia magonjwa na uwekezaji unaohitajika katika mifumo ya Afya. Chombo hiki kinawapa wapangaji mfumo mmoja wa uchanganuzi wa hali, gharama, uchanganuzi wa athari za kiafya, upangaji bajeti; na ufadhili wa mikakati ya magonjwa yote kuu na vipengele vya mfumo wa Afya. Hivyo kimsingi inakusudiwa kufahamisha mipango na sera za afya za kimkakati za kitaifa. Muunganisho wa UHC- Muhtasari wa UHC ni Hifadhidata ya huduma za afya na uingiliaji kati wa sekta mbalimbali iliyoundwa kusaidia nchi katika kupiga hatua kuelekea huduma ya afya kwa wote (UHC). Inatoa njia ya kimataifa ya kupanga na kuwasilisha taarifa na kuunda mfumo wa kufikiria kuhusu huduma za Afya na afua za afya. Hifadhidata ya muswada huo inahusu wigo kamili wa huduma za ukuzaji, kinga, ufufuo, tiba, urekebishaji, Tiba vilevile ukamilishaji kamili wa uingiliaji kati wa sekta. Muhtasari utatoa ufikiaji wa haraka wa hatua moja kwa ushahidi wa kuunga mkono, pembejeo zinazohusiana na rasilimali watu na nyenzo, na maoni juu ya athari ya gharama, kadri hatua zinavyochaguliwa.

Ètò ọ̀rọ̀ ajé ètò ìlera . Ìsọnísókí: Apá iṣẹ́ yìí ní WHO jẹ́ èyí tí ó kápá iṣẹ́ àròjinlẹ̀ àti pípín tí ó kún ojú òṣùwọ̀n :Iye àti ipa ètò owónàá,iye tàgbáyé àti ọ̀rọ̀ ìdókòwò,ìtúpalẹ̀iye tí ó kún ojú òṣùwọ̀n àti ìgbéléwọ̀nètò ìlera onímọ̀ ẹ̀rọ ,ìṣe lọ́ṣọ̀ọ́ ànfààní àti ètò ìjẹnilógún àti pípín ohun èlò . Àwọn ohun èlò wọ̀nyí máa ń mú àwọn nǹkan òkè wọ̀nyí ṣiṣẹ́ kánkán: WHO-CHOICE àti irinṣẹ́ ohun ètò ìlera kan fún níná àti àtúpalẹ̀ iye tí ó kún ojú òṣùwọ̀n ,Accesmod fún àwòṣe agbègbè àti EPIC fún ṣíṣe ìṣirò àbájáde àìsàn àti egbò fún ètò ọrọ̀ ajé . Iṣẹ́ wa Àwọn ìhà yìí ni kókó iṣẹ́ wa: Ìgbéléwọ̀n ètò ìlera onímọ̀ ẹ̀rọ àti Ìṣe lọ́ṣọ̀ọ́ ànfààní -Ọ̀kan lára kókó nínú èròngbà fún àwọn alálàkalẹ̀ni láti lo àwọn ohun èlò tí ó ti wà àti àwọn ohun èlò aláfikún lọ́ná tí ó tọ̀nà. Èyí jẹ́ ìpè fún wíwá ohun ìjẹnilógún láàárín ìlọ́wọ́sí. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìdásílẹ̀ni ó ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú Health Technology Assessment (HTA) àti ìṣe lọ́ṣọ̀ọ́ ànfààní .Àwọn ni: 1. Ìwé àtòjọ ìbéèrè fún ìwádìí lórí HTA àti ànfààní àwọn ohun tí a ṣètò fún ètò ìlera . 2. Iṣẹ́ àkànṣe WHO-CHOICE (Yíyan ìlọ́wọ́sí tí ó ní iye tí ó múná dóko),pẹ̀lú ìtúpalẹ̀ ọ̀nà tí à ń gbà ṣe iye gbogbogboò ohun tí ó mọ́yán lórí . 3. Àtòjọ UHC. 4. OneHealth Tool, ni à ń ṣàmúlò láti ran àwọn orílẹ̀-èdè lọ́wọ́ láti ṣe àyẹ̀wò iye àti bí ète wọn ṣe lè ṣiṣẹ́ sí ,àti láti ṣe ìgbéléwọ̀n ipa ìfètòsí. Iye ati iṣẹ́ ohun tí ó gbọgbọ́n:Iṣẹ́ náà jẹ́ àpapọ̀ ṣíṣe iṣẹ́ lórí iye àti ohun tí ó gbọgbọ́n láti lè ṣe òfintótó àwọn ìbéèrè lórí bí a ṣe ń ṣàmúlò ohun èlò ní ẹ̀ka ètò ìlera . Ète láti mú kí ètò ìlera máa ní ìyípadà ọ̀tun àti fífẹ̀lójú kíkàn sí ètò ìlera fún ìtọ́jú jẹ́ èyí tí ó nílò àyẹ̀wò láti ìhà ohun èlò láti rí i dájú pé ,wọ́n jẹ́ ohun tí ó ṣe é ṣé ,jẹ́ iṣẹ́ tí ó yẹ ,kò ju agbára lọ àti ṣe é lò fún ìgbà pípẹ́. Ètò ìlera àti ètò ọrọ̀ ajé - Nígbà tí òṣùwọ̀n àìsàn àti àwọn tó ń kú jẹ́ kókó ohun tí a gbọ́dọ̀ kọbi ara sí fún ṣíṣe ìṣirò ìwọni lọ́rùniye àìsàn nínú àwọn olùgbé , wọ́n pèsè ohun tí kò kúnjú òṣùwọ̀n nípá iná àjórẹ̀yìn tí àìlera lórí ètò ìlera ẹ̀dá . Ní pàtàkì jù lọ,ràbọ̀ràbọ̀ ètò ọrọ̀ ajé lórí ìlera tí ó péye jẹ́ ohun tí ó lè ṣẹlẹ̀ . Àtúpalẹ̀ ipa ètò ọrọ̀ ajé lórí àìlera dójukọ́ iye ìbéèrè àlàkalẹ̀ tí ó dojúkọ ràbọ̀ràbọ̀ ti àìsàn tàbí ìfarapa. Púpọ̀ nínú àwọn ìbéèrè yìí ni ó somọ́ ipele ètò ọ̀rọ̀ ajé àwọn ohun kéékèèké nínú ilé ,ilé -iṣẹ́ tàbí ìṣèjọba- bí àpẹẹrẹ ipa àìlera lórí iye owó tí ó ń wọlé fún ìdílé tàbí èrè ilé -iṣẹ́ -nígbà tí àwọn yòókù somọ́ ètò ọ̀rọ̀ ajé onípele gíga,láìṣe àyọsílẹ̀ ipa ńlá ti àìsàn lórí owó tí ó ń wọlé lórí ojà tí à ń tà nílùú lórí ipò tí orílẹ̀-èdè wà báyìí àti lọjọ́iwájú. WHO dábàá kókó ọ̀rọ̀ láàárín èyí tí ipa àìsàn ní lórí ètò ọrọ̀ ajé àti ìfarapa tí a lè wòye àti ṣe ìṣirò tí ó tọ́. Àwọn irinṣẹ́ tí à ń ṣàmúlò AccessMod- Èyí jẹ́ ohun èlò tí àwọn WHO ṣe láti lè ran orílẹ̀ -èdè láti ṣe àgbéyẹ̀wò ẹ̀ka agbègbè ètò ìlera . Ó ṣòro bá ipele mẹ́ta àkọ́kọ́ gangan tí àwòṣe tí Tanahashi (1978) ṣe láti ṣe ìgbéléwọ̀n ohun gbogbo tí ń ṣe ètò ètò ìlera (Àwọn ipele mẹ́ta náà ni:àwọn ènìyàn tí a fojúsùn, àbò tí ó wà ní sẹpẹ́,àbò tí ó wà ní àrọ́wótó ). EPIC- Ó jẹ́ àwòṣe láti lè ṣe ìṣirò ìwọ̀ni lọ́rùn àìlera (tàbí ,ìlọ́wọ̀sí ìtẹ̀síwájú ètò ìlera)lórí ìṣe ètò ọ̀rọ ajé látàrí ipa tí ó lọ tààrà àti èyí tí kò lọ tààrà tí ètò ìlera ní lórí kókó àwọn ohun tí a fi ń pèsè :àwọn tó ń ṣiṣẹ́ àti owó ìdókòwò. EPIC ṣe ìṣirò bí ìyípadà nínú ipò ètò ìlera ṣe lè ṣe ọṣẹ́ fún ìṣiṣẹ́ déédé àwọn òṣìṣẹ́ àti àtọ̀pọ̀ owó ìdókòwò àti ní pàtàkì owó tí ó ń wọlé fún ìjọba lápapọ̀. EPIC jẹ́ ohun tí a lè lò láti ṣe àgbéjáde ọ̀rọ̀ ìbánidókòwò lórí ètò ìlera. Irinṣẹ́ One Health – Irinṣẹ́ One Health ni ohun èlò onímọ̀ ẹ̀rọ tí a ṣe lọ́ṣọ̀ọ́ láti lè fi tó ètò ìlera ní ìjọba àpapọ̀ ète ìfètọ̀sí ní àwọn orílẹ̀ tí owó tí ó kéré tàbí táṣẹ́rẹ́ ti ń wọlé. Nígbà tí ọ̀pọ̀ ohun èlò oníye máa ń gba àmúlò ọ̀nà àìsàn tóóró, One Health Tool gbìyànjú láti so pọ̀ ète èròngbà àti àfojúsùn àti dènà àti ṣe ìkóníjanu ètò fún ìdókòwò ètò ìlera tó yẹ. Irinṣẹ́ náà pèsè fún àwọn elétò pẹ̀lú àwòṣẹ̀ fún ṣíṣe àtúpalẹ̀ ìran náà, iye,ìtúpalẹ̀ ipa ètò ìlera ,ètò ètò owónàá,àti nínáwó fún ète pàtàkì fún gbogbo àìsàn tó ṣe fojú hàn àti àwọn ohun tí ètò ìlera kó sínú. Èyí ló mú èrò láti fi tó gbogbo àwọn ẹ̀ka létí jákèjádò ète ètò ìlera àti àgbékalẹ̀ ti ìjọba àpapọ̀. Àtọ̀jọ UHC- Àtòjọ UHC jẹ́ àká fún ètò ètò ìlera àti ìlọ́wọ́sí àwọn ẹ̀ka jẹ̀ka tí a yàn láti ran orílẹ̀ -èdè lọ́wọ́ láti tẹ̀síwájú nínú Universal Health Coverage (UHC ). Ó pèsè ète láti ṣètò àti ṣe àfihàn ìfitónilétí àti ṣẹ̀dà àwòṣe fún èrò nípa ètò ìlera àti ìlọ́wọ́sí ètò ìlera. Àká fún àtọ̀jọ là àárín ìgbéga, ìdènà, ìtají,ìwòsàn, àtúnṣe àti ètò ìpèsè àmáyédẹrùn, àti àwọn ohun tí yóò rán ìlọ́wọ́sí ẹlẹ́ka jẹ̀ka lọ́wọ́. Àtọ̀jọ náà yóò pèsè ìwọlé tó yára pẹ̀lú ẹ̀rí tó ní àtìlẹyìn, ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú ènìyàn àti àwọn ohun èlò àti èsì lórí iye ipa bí a ṣe yàn ìlọ́wọ́sí.

Ezomnotho zezempilo Uhlolojikelele: Le ndawo yomsebenzi ku-WHO ihlanganisa kokubili ukusebenza kahle kanye nokwaniwa ngendlela efanele kwezobuchwepheshe: Izindleko kanye nomthelela wesabelomali, amathegi amanani omhlaba wonke kanye nezimo zokutshala imali, ukuhlaziywa kokusebenza kwezindleko kanye nokuhlolwa kobuchwepheshe bezempilo, ukwakheka kwephakeji yemihlomulo kanye nokuhlelwa kwezinto eziseqhulwini kanye nokwabiwa kwezinsiza. Amathuluzi alandelayo alungiselela umsebenzi oshiwo ngenhla: I-WHO-CHOICE kanye ne-One Health Tool yokukhomba izindleko kanye nokuhlaziya izindleko ngendlela engabizi, i-Accesmod yokukhombisa ezendawo kanye ne-EPIC yokuqagela imiphumela yezomnotho yezifo kanye nokulimala. Umsebenzi wethu Lokhu okulandelayo kuyizindawo ezisemqoka zomsebenzi wethu: Ukuhlolwa kobuchwepheshe bezempilo kanye nokuKlanywa kwePhakeji yoMhlomulo - Enye yezinhloso eziyinhloko kwabenza izinqubomgomo ukusebenzisa ngempumelelo izinsiza ezikhona kanye nezengeziwe. Lokhu kudinga ukubeka eqhulwini phakathi kokungenelela kanye naphakathi nokungenelela. Kunezinyathelo eziningana ezihlobene nokuhlolwa kobuchwepheshe bezempilo (HTA) kanye nokuklanywa kwephakheji yemihlomulo yezempilo. Lezi yilezi: 1. Inhlolovo ngeHTA kanye namaphakeji emihlomulo yezempilo. 2. Iphrojekthi yeWHO-CHOICE (Ukukhetha ukungenelela Okungabizi), enendlela yokuHlaziya iziNdleko eziVamile. 3. I-UHC Compendium. 4. Ithuluzi le-OneHealth, elisetshenziselwa ukusiza amazwe ukuthi ahlole izindleko kanye nokwenzeka kwezinhlelo zawo zamasu, kanye nokuhlola umthelela wohlelo. IziNdleko nokuSebenza ngeNdlela Efanele kobuChwepheshe - Umsebenzi wokubala izindleko kanye nokusebenza kahle kwezobuchwepheshe ucubungula imibuzo mayelana nokusetshenziswa kwezinsiza emkhakheni wezempilo. Amasu okwenza ngcono impilo kanye nokwandisa ukufinyelela ezinsizeni zokunakekela kwezempilo kudingeka ahlolwe ngombono wezinsiza ukuze kuqinisekiswe ukuthi ayenzeka, asebenza kahle, akabizi futhi asimeme. Ezempilo kanye nezomnotho – Nakuba ukukalwa kokugula kanye nokushona kuyizinto ezibalulekile zokulinganisa umthwalo wezifo emiphakathini, zinikeza isithombe esingaphelele somthelela omubi wempilo engeyinhle ngokuphathelene nenhlalakahle yabantu. Ikakhulukazi, imiphumela yezomnotho ngokuphathelene nempilo engeyinhle ingaba mikhulu kakhulu. Ukuhlaziywa komthelela wezomnotho ngokuphathelene nokugula kubhekelela ngemibuzo eminingi yenqubomgomo ephathelene nemiphumela yesifo noma yokulimala. Eminye yale mibuzo ihlobene nezinga lezomnotho elincane lamakhaya, izinkampani noma uhulumeni – njengomthelela wempilo engeyinhle emalini eyenziwa ikhaya noma enzuzweni yenkampani – ngenkathi eminye ihlobene nezinga lezomnotho omkhulu, kuhlanganise nomthelela wesifo emkhiqizweni wezwe wamanje kanye nowesikhathi esizayo (GDP). I-WHO iphakamisa uhlaka lomqondo oluchaziwe lapho umthelela wezomnotho wezifo kanye nokulimala ungacatshangelwa khona futhi kuqagelwe ngokufanele. Amathuluzi asetshenzisiwe I-AccessMod – Leli yibhokisi lamathuluzi elakhiwe yiWHO ukuze kusizwe amazwe ukuthi ahlole izici zendawo zohlelo lwawo lwezempilo. Ibhekelela ngokuqondile izingqimba ezintathu zokuqala zohlaka olwaziwayo olwenziwe yiTanahashi (1978) ukuhlola ukufinyelela kwezinsiza zezempilo yonke indawo (izingqimba ezintathu eziqondile yilezi: inani labantu elihlosiwe, ukusabalala kokutholakala kanye nokusabalala kokufinyelela). I-EPIC – Yimodeli yokuqagela umthwalo wempilo engeyinhle (noma, ngokuphambene negalelo lokwenza ngcono impilo) ekusebenzeni kwezomnotho, ngemithelela eqondile kanye nengaqondile impilo enayo ezicini ezimbili eziyinhloko zokwenza umsebenzi: abasebenzi kanye nokokuqhuba umsebenzi okukhona. I-EPIC iqagela ukuthi ushintsho esimweni sempilo luthinta kanjani ubuningi bezisebenzi ezisebenzayo kanye nokuqongelelwa kokokuqhuba umsebenzi okungokoqobo bese ekugcineni amaholo kazwelonke. I-EPIC ingasetshenziselwa ukuqhuba isimo sokutshala imali kwezempilo. I-One Health Tool - I-OneHealth Tool isoftware eklanyelwe ukwazisa ngokuhlelwa kwempilo kuzwelonke emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo. Nakuba amathuluzi amaningi okusho izindleko ethatha indlela encane eqondene nezifo, i-OneHealth Tool izama ukuxhumanisa imigomo kanye nalokho okuphokophelwe kwezinhlelo zokulawula kanye nokuvimbela izifo kanye nokutshalwa kwezimali okudingekayo ezinhlelweni zezempilo. Ithuluzi lihlinzeka abahleli uhlaka olulodwa lokuhlaziywa kwesimo, izindleko, ukuhlaziywa komthelela empilweni, isabelomali, kanye nokuxhaswa ngezimali kwamasu azo zonke izifo ezinkulu kanye nezingxenye zohlelo lwezempilo. Ngakho-ke kuhloswe kakhulu ukwazisa umkhakha ngezinhlelo kanye nezinqubomgomo zezempilo ezibanzi zikazwelonke. I-UHC Compendium - I-UHC Compendium iyisizindalwazi sezinsiza zezempilo kanye nokungenelela okuhlangene okwenzelwe ukusiza amazwe ukuthi enze inqubekela phambili ebheke ekufiNyeleleni kwezeMpilo Yonke iNdawo (UHC). Inikeza indlela enamasu yokuhlela kanye nokwethula ulwazi futhi yakhe uhlaka lokucabanga ngezinsiza zezempilo kanye nokungenelela kwezempilo. Isizindalwazi se-Compendium sisebenza ngokugcwele ngokuphathelene ngokwazisa, ukuvimbela, ukuvuselela, ukwelapha, ukubuyisela esimweni, kanye nezinsiza zokwelapha, kanye nokungenelela okuphelele kwemikhakha eyahlukene. I-Compendium izohlinzeka ngokufinyelela okusheshayo endaweni eyodwa ngokuphathelene nobufakazi obusekelayo, obufakiwe okuhlobene nabantu kanye nezinto ezibonakalayo, kanye nombiko ngomthelela wezindleko njengoba kukhethwa ukungenelela.

የጤና ተፅእኖ ግምገማ ማጠቃሊያ፡- የጤና ተጽዕኖ ግምገማ ፖሊሲ፣ ፕሮግራም ወይም ፕሮጀክት በሕዝብ ላይ በተለይም ለአደጋ በተጋለጡ ወይም በተቸገሩ የህበረተሰብ ክፍሎች ላይ ሊያመጣ የሚችለውን የጤና ጉዳት ለመፍታት የሚያገለግል ተግባራዊ አካሄድ ነው፡፡ የውሳኔ ሃሳቡን አወንታዊ የጤና ውጤቶቹን ከፍ ለማድረግ እና አሉታዊ የጤና ጉዳቶቹን ለመቀነስ ያላማ ያላቸው ጥቆማዎችን ለውሳኔ የህክምና እርዳታ ሰጪዎች እና ባለድርሻ አካላት ቀርበዋል፡፡ አሰራሩ በተለያዩ የኢኮኖሚ ዘርፎች ላይ ሊተገበር የሚችል ሲሆን ቁጥር፣ ጥራት ያለው እና አሳታፊ ቴክኒኮችን ይጠቀማል፡፡ የጤና ተጽዕኖ ግምገማው በአንድ የተወሰነ ፕሮፖዛል ከተጎዱት የህብረተሰብ ክፍሎች ጋር ስለሚገናኝበት መንገድ ያቀርባል፡፡ እንዲሁም በሽታን ወይም ጉዳትን ለመከላከል እና ጤናውን በንቃት ለማሳደግ ውሳኔ ሰጪዎች ስላሉ አማራጮች እና ማሻሻያዎች በምርጫቸው ላይ ይረዳቸዋል፡፡፡ በአራቱ የተሳሰሩ የዲሞክራሲ እሴቶች (የባለድርሻ አካላትን ተሳትፎ ማሳደግ)፣ ፍትሃዊነት (በዓለም ጤና ድርጅት ህዝብ ላይ የሚያሳድረውን ተጽእኖ ግምት ውስጥ በማስገባት)፣ በዘላቂ ልማት እና በሥነ-ምግባር ማስረጃዎች ላይ የተመሰረተ ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት በጤና ተፅእኖ ግምገማ ላይ በየዘርፎች ጤናን እና ደህንነትን በተለዋዋጭ ሁኔታ ለማሻሻል በመሳሪያዎች እና በተነሳሽነት ደረጃ ይደግፋል፡፡ በበለጠ ግን በጤና ለውጥ ግምገማ መሳሪያዎች እና ዘዴዎች ላይ ይሆናል፡፡ ተፅዕኖ፡- እንደ ትራንስፖርት፣ ግብርና እና መኖሪያ ቤት ያሉ የኢኮኖሚ ዘርፎች በጤና ላይ ከፍተኛ ተጽእኖ አላቸው፡፡ ለምሳሌ፡- ትራንስፖርት በትራፊክ ላይ ለሚደርስ ጉዳት፣ ለአየር ብክለት እና ከፍተኛ ድምጽ ዋና ምክንያት ሲሆን ጤናማ የትራንስፖርት ፖሊሲዎች ማስቀመጥ እነዚህን አደጋዎች ለመቀነስ በመርዳት በእግር እና ብስክሌት ጉዞ እንዲያደርጉ ያበረታታሉ፡፡ በግብርናው ላይ ማዳበሪያ እና ፀረ-ተባይ መድሃኒቶች የሰብል ምርትን ሊያሳድጉ ይችላሉ ነገር ግን በብልሀት መጠቀም የግብር ሰራተኞችን እና ሸማቾችን ከመጠን በላይ ከፈጠር የኬሚካል መጋለጥን መጠበቅ አስፈላጊ ነው፡፡ የጤና ተፅእኖ ግምገማ ፖሊሲውን ለማዘጋጀት እና ውሳኔ ሰጪዎችን በእነዚህ እና በሌሎች ሁኔታዎች ለመርዳት ጠቃሚ መሳሪያ ሊሆን ይችላል፡፡ የጤና ተጽዕኖ ግምገማው በልዩው ፕሮፖዛል ከተጎዱት የህብረተሰብ ክፍሎች ጋር የሚገናኝበትን መንገድ ስለሚሰጥ አንድ ድርጅት ወይም አጋር ማህበረሰቡን ማሳተፍ እንደሚፈልግ እና ለስጋቶቻቸው ገንቢ ምላሽ ለመስጠት ፈቃደኛ መሆኑን ያሳያል፡፡ እነዚህ የህዝቡ አስተያየት ከባለሙ አስተያየት እና ሳይንሳዊ መረጃ ሊነጻጸር የሚችል ሲሆን እያንዳንዱ የመረጃ ምንጭ በጤና ተጽዕኖ ግምገማ ላይ እኩል ዋጋ አለው፡፡ የሚወጡት ውሳኔዎች ግልጽነት እና ንቁ ተሳትፎ ላይ የተመሰረቱ በመሆናቸው በሁሉም ባለድርሻ አካላት በቀላሉ ተቀባይነት ይኖራቸዋል፡፡ ምንጮች፡- የጤና ተጽኖ ግምገማ የሚጀምሩት የሚመለከታቸውን ባለድርሻ አካላት በመለየት ነው፡፡ ይህ አብዛኛውን ጊዜ ብዙ ቁጥር ያላቸው የሚመለከታቸው ሰዎችን እና ድርጅቶችን ያፈራል፡፡ ጤና ተጽዕኖ ግምገማው ባለድርሻ አካላትን ወሳኝ በሆነው መንገድ ለማሳተፍ እና መልእክቶቻቸው እንዲሰሙ የሚያደርግ ማዕቀፍ ነው፡፡ ሂደቱ በፕሮግራሙ ወይም በፕሮጄክቱ በቀጥታ የሚጎዱ አልሚዎች እና እቅድ አውጪዎች፣ ቀጣሪዎች እና ማህበራት፣ የአካባቢ እና የሀገር ውስጥ የጤና ሰራተኞች እና በህብረተሰቡ ውስጥ የሚኖሩ በተለይም በጣም ተጋላጭ የሆኑ የማህበረሰቡ አባላት እና እነዚያን ጨምሮ ውሳኔ አሰጣጡን ለመምራት በፕሮጀክቱ እና በሰፊው ማህበረሰብ ውስጥ ያሉትን ሁሉንም ግብአቶችን ይስባል፡፡ የጤና ተጽዕኖ ግምገማ ሂደት የሚጀምረው የፖሊሲውን፣ የፕሮግራሙን ወይም የፕሮጀክቱን የጤና አግባብነት በፍጥነት ለማረጋገጥ በሚደረጉ የምርመራ እንቅስቃሴዎች ነው፡፡ ከዚያም ዋና ዋና ጉዳዮችን እና የህዝብ ጥያቄዎችን በመርመር ድንበሮችን እና ተስፋ የሚደርግበትን ውጤት ያመጣል፡፡ በግምገማ ምዕራፍ ላይ በጣም በተጎዱት ላይ በፕሮጀክቱ የጤና ተጽኖዎች ላይ ፈጣን ወይም ጥልቅ ግምገማ ተካሂዷል፡፡ የውሳኔ አሰጣጥን ለመምራት የሚረዱ መደምደሚያዎች እና የምክረ ሀሳቦች በአዎንታዊ እና አሉታዊ ገጽታዎች ላይ ይዘጋጃሉ፡፡ ፕሮጀክቱ ሲጠናቀቅ ወይም ፖሊሲው ሲጀመር ውጤቱም ተመዝግቦ እና ተንትኖ ያለውን የማስረጃ መሰረት ለማጎልበት እና በኋላ የሚመጡትን እድገቶች በተሻለ ለማሳወቅ የጤና ተጽኖ ግምገማ የክትትል ደረጃውን ያስጀምራል፡፡ የጤና ተጽዕኖ ግምገማ መሳሪያዎች በእግር እና በብስክሌት መራመድን መጨመር የጤና እና ኢኮኖሚያዊ ተፅእኖዎችን ለመገመት የሚያገለግል ድህረ-ገጽ ተኮር መሳሪያን ለመጠቀም እና ብስክሌት መንዳትን ያካትታሉ፡፡

Health impact assessment Overview: Health Impact Assessment (HIA) is a practical approach used to judge the potential health effects of a policy, programme or project on a population, particularly on vulnerable or disadvantaged groups. Recommendations are produced for decision-makers and stakeholders, with the aim of maximising the proposal's positive health effects and minimising its negative health effects. The approach can be applied in diverse economic sectors and uses quantitative, qualitative and participatory techniques. HIA provides a way to engage with members of the public affected by a particular proposal. It also helps decision-makers make choices about alternatives and improvements to prevent disease or injury and to actively promote health. It is based on the four interlinked values of democracy (promoting stakeholder participation), equity (considering the impact on the whole population), sustainable development and the ethical use of evidence. WHO supports tools and initiatives in health impact assessment to dynamically improve health and well-being across sectors. More on Health impact assessment (HIA) tools and methods Impact: Economic sectors such as transport, agriculture and housing have profound impacts on health. For instance, transport is a major factor in traffic injuries, air pollution and noise, and healthy transport policies can help reduce these risks, as well as promoting walking and cycling. In agriculture, fertilizers and pesticides may boost crop yields, but wise use is important to protect farm workers and consumers from excessive chemical exposure. Health impact assessment can be a valuable tool for helping to develop policy and assisting decision-makers in these and other areas. Because HIA provides a way to engage with members of the public affected by a particular proposal, it can show that an organization or partnership wants to involve a community and is willing to respond constructively to their concerns. The views of the public can be considered alongside expert opinion and scientific data, with each source of information being valued equally within the HIA. The resulting decisions are often more easily accepted by all stakeholders because they are based on the ideals of transparency and active participation. Resources: Health impact assessments begin by identifying the relevant stakeholders. This usually produces a large number of relevant people and organizations. HIA is a framework to implicate stakeholders in a meaningful way, allowing their messages to be heard. The process draws on all resources in the project and wider community to help guide decision making, including developers and planners, employers and unions, local and national health workers, and those living in the community—particularly the most vulnerable members of the community and those directly impacted by the programme or project. The HIA process begins with screening activities meant to quickly establish the health relevance of the policy, programme or project. It then investigates the key issues and public concerns and creates boundaries and expectations. In the appraisal phase, a rapid or in-depth assessment is completed on the health impacts of the project with a focus on those most affected. Conclusions and recommendations are then prepared on the positive and negative aspects to help guide decision making. When the project is complete or the policy is initiated, HIA begins the monitoring phase, in which the impacts are recorded and analysed to enhance the existing evidence base and better inform later developments. Tools for HIA include HEAT for walking and cycling a web-based tool used to estimate the health and economic impacts of increased walking and cycling.

Ƙiyasin tasirin harkar lafiya Gamsashshen bayani; Shirin ƙiyasta tasirin harkar lafiya, wato (HIA) wata hanya ce ta ainihin da ake amfani da ita wajen ƙimanta tasiri/illolin lafiya na wani tsari ko shiri ko wani aikin al'umma a gaba, musamman a kan raunana da matalautan rukunin mutane. An bayar da shawarwari ga masu yanke doka da masu faɗa a ji, da manufar ninninka kyawawan tasirin abin da ake son cimma wa a harkar lafiyar da kuma rage munanan tasirinsa. Za a iya amfani da hanyar a ɓangarorin tattalin arziƙi daban-daban da kuma amfani da dabarau adadi da inganci. Tsarin ƙiyasin tasirin lafiya HIA yana buɗe hanyar da ake shigowa da mutane gari waɗanda wani al'amari na musamman ya shafesu. Yana kuma taimaka masu yin doka wajen yin zaɓi da kawo cigaba wajen kare faruwar cuta ko ciwo da kuma taimakawa wajen bunƙasa lafiya. An tsara shirin ne a kan siffofi guda huɗu masu alaƙa da juna: Ƴancin faɗar albarkacin bakin (barin duk wanda abin ya shafa ya shigo ya faɗi albarkacin bakinsu) da adalci (duba da yadda tasirinsa ke shafar al'umma gaba ɗaya) da cigaba mai ɗorewa da kuma amfani da shedu ta hanyar da ya dace. Hukumar lafiya ta duniya tana tallafawa hanyoyi da shirye-shirye a ƙiyasin tasirin lafiya domin inganta lafiya ta fannoni da dama da kuma walwala mutane a wasu ɓangarori. Ƙarin bayani a kan hanyoyi da tsare-tsaren shirin ƙiyasin tasirin lafiya (HIA) Tasiri: ɓangarorin tattalin arziƙi kamar su sufiri da noma da muhalli suna da babban tasiri a kan lafiya. Misali, sufiri wani babban al'amari ne wajen samun ciwuka yayin tafiye-tafiye da gurɓatar iska da ƙara, sannan kuma kyawawan tsare-tsaren sufuri zasu iya taimaka wa wajen rage waɗannan haɗarorin, da kuma ƙarfafa tafiya a ƙafa da keke. A harkar noma, takin zamani da magungunan ƙwari zasu iya bunƙasa amfanin gona, sai dai amfani dasu na da muhimmanci domin kare ma'aikatan gona da masu amfani da kayan gona daga faɗawa haɗarin sinadarin kyamical sosai. Yin ƙiyasin tasirin lafiya zai iya zama wata hanya ce mai amfani wajen taimakawa samar da tsari da taimakawa masu yin doka a waɗannan fannonin da wasu ma. Saboda shirin ƙiyasin tasirin lafiya HIA na buɗe hanyar shigo da jama'ar garin da wani al'amarin da za a gudanar ya shafa, yana nuna cewa wata ƙungiyar ko wani haɗin gwiwa na son shigo da al'umma sannan a shirye yake wajen amsa koke-koken su don kawo gyara. Za a iya karɓar ra'ayoyin mutane tare da ra'ayoyin ƙwararru da bayanan kimiyya, tare da bawa kowacce hanyar samun bayanan muhimmanci cikin daidaito a tsarin ƙiyasin tasirin harkar lafiya. Waɗanda abin ya shafa na saurin yadda da sakamakon abubuwan da aka yanke saboda an yanke su bisa abin da ya dace da suke a fili ba ɓoye-ɓoye da kuma shigo da jama'a sosai. Abubuwan da shirin ya ƙunsa: shirye-shiryen ƙiyasin tasirin harkar lafiya sun fara nemo masu faɗa a ji a da suke da alaƙa da shirin. Hakan nasa ana samun mutane da ƙungiyoyin da abin ya shafa da yawa. Shirin ƙiyasin tasirin harkar lafiya HIA wani tsari ne na nuna matsalolin waɗanda abin ya shafa ta hanyar da ya dace, inda yake sawa ana jin saƙonninsu. Shirin ya ƙunshi duk wanda yake cikin aikin da kuma al'umma domin taimaka wa wajen yake shawarwari, wanda ya haɗa da masu ƙirƙira da masu tsayawa da kamfanoni/masu ɗaukar aiki da ƙungiyoyi, ma'aikatan lafiya na gida da na ƙasa da al'ummar gari, musamman waɗanda shirin ko aikin ya shafa kai tsaye. Tsarin ƙiyasin tasirin harkar lafiya HIA yana farawa ne da tantance ayyukan da aka samar don sauri wajen tabbatar da dangantakar harkar lafiya da tsarin da shirin ko kuma aikin. Yana kuma binciko manyan matsaloli da damuwar al'umma da kuma samar da iyaka da tsammani. Lokacin yin alƙalancin aikin, tasirin harkar lafiya na aikin ana ƙimanta su da sauri kuma gaba ɗaya, tare da maida hankali ga waɗanda abin yafi shafa. Ana shirya kammala da shawarwari da aka bayar bisa abubuwa masu kyau da marasa kyau don taimakawa wajen yanke hukunci. Lokacin da aikin ya zama kammalalle ko aka fara tsarin, shirin ƙiyasin tasirin harkar lafiya sai ya fara aikin sa ido, wanda ake nannaɗa da nazarin tasirin domin ƙarfafa shedar da ake da ita sannan kuma daga bisa sai a sanar da cigaban da aka samu. Hanyoyin shirin ƙiyasin tasirin harkar lafiya HIA sun haɗa da shirin 'HEAT' na ƙarfafa yin tafiya a ƙafa da keke; wata manhajar yanar gizo ce da ake amfani da ita wajen ƙiyasta tasirin lafiya da tattalin arziƙi na ƙaruwar yin tafiya a ƙafa da keke.

Tathmini ya athari za kiafya Muhtasari: Tathmini ya athari kwa Afya (HIA) ni mbinu ya vitendo inayotumiwa kutathmini athari za kiafya zinazoweza kusababishwa na sera, Programu au mradi kwa idadi ya watu, hususani kwa makundi yaliyo hatarini au visivyo na uwezo. Mapendekezo yanatolewa kwa watoa maamuzi na washikadau, kwa lengo la kuongeza athari chanya za afya ya pendekezo hilo ana kupunguza athari zake mbaya kiafya. Mbinu hiyo inaweza kutumika katika sekta mbalimbali za kiuchumi na kutumia mbinu za upimaji, ubora na shirikishi. HIA hutoa njia ya kushirikisha wanajamii walioathiriwa na pendekezo fulani. Pia husaidia watoa maamuzi kufanya uchunguzi kuhusu njia mbadala na uboreshaji ili kuzuia magonjwa na majeraha na kukuza Afya kikamilifu. Inatokana na maadili manne yaliyounganishwa ya kidemokrasia (kukuza ushiriki wa washikadau), usawa (kwa kuzingatia athari kwa watu wote), maendeleo endelevu na matumizi ya kimadili ya ushahidi. WHO inasaidia zana na mipango katika tathmini ya athari za afya ili kuboresha afya na ustawi katika sekta zote. Zaidi juu ya zana na mbinu za tathmini ya athari za afya (HIA) Athari: Sekta za kiuchumi kama vile usafiri, kilimo na makazi zina athari kubwa kwa Afya. Kwa mfano, usafiri ni sababu kuu katika majeraha ya kitrafiki, uchafuzi wa hewa na kelele, na sera za usafiri wa afya zinaweza kusaidia kupunguza hatarihizi, vilevile kukuza kutembea na kuendesha baiskeli. Katika kilimo, mbolea na viuatilifu vinaweza kuongeza mavuno ya mazao, lakini matumizi ya busara ni muhimu ili kuwalinda wafanyakazi wa mashambani na walaji dhidi ya kuathiriwa na kemikali kupita kiasi. Tathmini ya athari za Afya inaweza kuwa zana muhimu ya kusaidia kuunda sera na kusaidia watoa maamuzi katika maeneo haya na mengine. Kwa sababu HIA hutoa njia ya kuwasiliana na wanajamii walioathiriwa na pendekezo fulani, inaweza kuonyesha kwamba shirika au ushirikiano unataka kuhusisha jamii na uko tayari kujibu masuala yao kwa njia inayojenga. Maoni ya umma yanaweza kuzingatiwa pamoja na maoni ya kitalaamu na Data ya kisayansi, na kila chanzo cha habari kikithaminiwa kwa usawa ndani ya HIA. Maamuzi yanayotokana mara nyingi hukubaliwa kwa urahisi zaidi na washikadau wote kwa sababu yanatokana na maadili ya uwazi na ushirikishwaji hai. Rasilimali: Tathmini ya athari za kiafya huanza kwa kubaini washikadau husika. Hii kwa kawaida hutoa idadi kubwa ya watu na mashirika husika. HIA ni mfumo wa kuwahusisha wadau kwa njia kamilifu, kuruhusu ujumbe wao kusikilizwa. Mchakato unatumia rasilimali zote katika mradi na jumuia kubwa zaidi ili kusaidia kutoa maamuzi, ikiwa ni pamoja na watengenezaji na waangaji, waajiri na vyama vya wafanyakazi, wahudumu wa afya wa ndani na kitaifa, na wale wanaoishi katika jamii hasa wanachama waliohatarini zaidi katika jamii na wale walioathiriwa moja kwa moja na programu au mradi. Mchakato wa HIA huanza na shughuli za uchunguzi zinazokusudiwa kubainisha kwa haraka umuhimu wa afya wa sera, programu au mradi. Kisha inachunguza masuala muhimu na matatizo ya umma na kuunda mipaka na matarajio. Katika awamu ya tathmini, tathmini ya haraka au ya kina inakamilishwa juuya athari za kiafya za mradi kwa kuzingatia wale walioathiriwa zaidi. Mahitimisho na mapendekezo hutayarishwa juu ya vipengele chanya na hasi ili kusaidia kuongoza kufanya maamuzi. Mradi unapokamilika au sera inapoanzishwa, HIA huanza awamu ya ufuatiliaji ambapo athari hurekodiwa na kuchambuliwa ili kuimarisha msingi wa ushahidi uliopo na kufahamisha vyea maendeleo ya baadae. Zana za HIA ni pamoja na HEAT kwa kutembea na kuendesha baiskeli zana inayotegemea wavuti inayotumika kukadiria athari za kiafya na kiuchumi za kuongezeka kwa matembezi na kuendesha baiskeli.

Ìgbéléwọ̀n ipa ìlera Ìsọnísókí: Ìgbéléwọ̀n ipa ìlera (HIA) jẹ́ ìlànà ìfisójú ìṣe tí a máa ń lò láti ṣe ìdájọ́ ohun ipa ti àlàkalẹ̀ ìlera, ètò tàbí iṣẹ́ àkànṣe lórí ènìyàn, ní pàápàá jù lọ ìsọ̀rí tí ò lágbára tàbí ní àìlera. Ìyànjú jẹ́ ohun tí a pèsè fún àwọn tí ó ń ṣe ìpinnu àti àwọn aláṣẹ, pẹ̀lú ìlépa láti ṣàmúlò àwọn àbá tí ó dára fún ipa ìlera àti ṣíṣe àdínkù ipa ìlera rẹ̀ tí kò da. A lè ṣe àmúlò ìlànà náà ní oríṣìí ọ̀nà ẹ̀ka ètò ọrọ̀ ajé àti lílo ìwé ìbéèrè, ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò, àti àwọn ète ìkópa. HIA pèsè ọ̀nà láti kópa pẹ̀lú àwọn ọmọ ẹgbẹ́ ti gbogbogboò tí abá kan kán àn. Ó tún ń ṣe ìrànwọ́ fún àwọn a-ṣe - ìpinnu láti yàn nípa ohun mìíràn àti ìtẹ̀síwájú sí í láti lè dènà àìsàn tàbí ọgbẹ́ àti láti lè ṣe àgbéga tí ó mọ́yan lórí fún ìlera. Ó dá lórí ohun mẹ́rin tí ó wọnú ohun tí ìjọba àwarawa dúró fún (ìgbégba ìkópa àwọn aláṣẹ), ọgbọọgba (ìwòye ipa lórí gbogbo ènìyàn), ohun ìdàgbàsókè ìrólágbára àti àwọn ohun tí ó jẹ mọ́ ẹ̀tọ́ ìlò ẹ̀rí. Àwọn ohun èlò àti ìdàgbàsókè tuntun tí WHO nínú ipa ìgbéléwọ̀n ìlera láti mú ìtẹ̀síwájú bá ìlera lárà ọ̀tọ̀ àti ìgbé ayé ènìyàn jákèjádò ẹ̀ka. Ìtẹ̀síwájú lórí irinṣẹ́ àti ọ̀nà ìgbà ṣe iṣẹ́ Ìgbéléwọ̀n ipa ìlera (HIA) Ipa:Ẹ̀ka ètò ọrọ̀ ajé bí i tí ohun ìrìnnà, iṣẹ́ ọ̀gbìn, àti ilégbèé ní ipa málegbàgbé lórí ìlera. Bí àpẹẹrẹ, ohun ìrìnnà jẹ́ kókó ohun nínú egbò súnkẹrẹ-fàkẹrẹ, àdàlù ariwo àti afẹ́fẹ́, àti àlàkalẹ̀ ohun ìrìnà tí ó dángájíá lè ṣe ìrànwọ́ láti ṣe àdínkù àwọn ewu wọ̀nyí, bákan náà ṣíṣe àgbéga fífi ẹsẹ̀ rìn àti wíwá kẹ̀kẹ́. Nínú ètò ọ̀gbìn, ajílẹ̀ àti ogún a-pá-kòkòrò máa ń mú kí irẹ ọkọ jáde dáadáa, ṣùgbọ́n ìlò ọlọ́gbọ́n ṣe pàtàkì láti dáàbò bo àwọn òṣìṣẹ́ inú oko àti àwọn tó ń jẹ oúnjẹ tí ó ní kẹ́míkà tí ó pọ̀jù. Ìgbéléwọ̀n ipa ìlera lè jẹ́ irinṣẹ́ tí ó pegedé láti ṣe ìrànwọ́ fún ìdàgbàsókè àlàkalẹ̀ àti ìrànwọ́ fún àwọn aṣèpinnu nínú èyí àti àwọn agbègbè mìíràn. Nítorí HIA máa ń pèsè ọ̀nà láti mú àwọn ọmọ ẹgbẹ́ gbogbogboò tí àbá kan bá kàn kópa, ó lè ṣe àfihàn pé ilé - iṣẹ́ tàbí abánidókòwò fẹ́ jẹ́ kí agbègbè kan kópa, ó sì ṣe tán láti dá sí ẹ̀dùn ọkàn wọn lọ́nà tí ó lóye. Èrò àwọn gbogbogboò jẹ́ èyí tí a lè rí pẹ̀lú tí èrò àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ àti dátà ìmọ̀ sáyẹ̀nsì, pẹ̀lú orísun ìròyìn tó jẹ́ èyí tí ó kọjú pẹ̀lú láàárín tí HIA. Àbájáde ìpinnu sáábà máa ń rọrùn láti gbà fún àwọn aláṣẹ, nítorí wọ́n máa ń gùnlé èrò tí ó mọ́ gaara àti ìkópa tí kò lẹ́gbẹ́. Ohun èlò àlùmọ́nì :Health Impact Assessment bẹ̀rẹ̀ nípa ṣíṣe àfihàn àwọn aláṣẹ tí ó ṣe pàtàkì. Èyí sáábà máa ń pèsè ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ ènìyàn tí ó ṣe pàtàkì àti ilé - iṣẹ́. HIA jẹ́àwòṣe láti mú àwọn aláṣẹ ní ọ̀nà tí ó ní ìtumọ̀, gbígba ohun tí Wọ́n sọ di èyí tí à ń gbọ́. Ètò náà fà gbogbo ohun èlò iṣẹ́ àkànṣe àti agbègbè tí ó gbòòrò láti ṣe ìrànwọ́ fún ìpinnu ṣíṣe láì yọ àwọn onídàgbàsókè àti elétò, àwọn òṣìṣẹ́ àti àjọ òṣìṣẹ́, ní abélé àti àwọn òṣìṣẹ́ ètò ìlera ti ìjọba àpapọ̀, àti àwọn tí ó ń gbé ní àwùjọ náà - pàápàá jù lọ àwọn aláìlágbára tí ń bẹ lágbègbè àti àwọn tí ètò tàbí iṣẹ́ àkànṣe nípa tààrà lórí wọn. Iṣẹ́ àkànṣe HIA bẹ̀ẹ́rẹ̀ pẹ̀lú ìyẹ́wò àwọn iṣẹ́ tí ó yẹ ní ṣíṣe kánkán fún ìfẹsémúlẹ̀ ètò ìlera tí ó wà ní ìbáramu pẹ̀lú ètò ìmúlò, ètò iṣẹ́ àti iṣẹ́ àkànṣe. Ó tún ń ṣe ìwádìí ohun tí ó jẹ́ kókó àti tí ó jẹ́ ẹ̀dùn ọkàn àwọn ará ìlú àti ìdásílẹ̀ ààlà àti ìrètí. Ní abala ìgbóríyìn, ìgbéléwọ̀n tí ó ìjìnlẹ̀ jẹ́ èyí tí a parí lórí ipa ìlera fún iṣẹ́ àkànṣe pẹ̀lú àfojúsùn lórí àwọn tí ó kàn. Ìkádìí àti ìyànjú jẹ́ èyí tí a pèsè ní ipa tí ó dára àti èyí tí kò dára láti ṣe ìrànwọ́ nínú ìpinnu ṣíṣe. Nígbà tí iṣẹ́ àkànṣe bá parí tàbí ètò ìmúlò di àwárí, HIA bẹ̀ẹ̀rẹ̀ ìpele ìtọpinpin, èyí tí ipa rẹ̀ jẹ́ kíkọ sílẹ̀ àti títúpalẹ̀ láti ṣe ìrànwọ́ àwọn ẹ̀rí tí ó ti wà tẹ́lẹ̀ àti ṣe ìfitónilétí tí yóò dáa tó bá yá fún ìdàgbàsókè. Àwọn irinṣẹ́ fún HIA ni HEAT fún fífi ẹsẹ̀ rìn àti kẹ̀kẹ́ wíwà ohun èlò orí ẹ̀rọ ayélujára tí a máa ń lò láti ṣe òdiwọ̀n ìlera àti ipa ètò ọrọ̀ ajé lórí ìrìn pípọ̀si àti fífi kẹ̀kẹ́ rìn.

Ukuhlolwa komthelela wezempilo Uhlolojikelele: UkuHlolwa koMthelela wezeMpilo (HIA) kuyindlela esebenzayo esetshenziselwa ukwahlulela imiphumela yezempilo engase ibe khona yenqubomgomo, uhlelo noma iphrojekthi enanini labantu, ikakhulukazi emaqenjini asengozini noma aswele amathuba. Izincomo zikhiqizelwa abathathi bezinqumo kanye nababambiqhaza, ngenhloso yokwandisa imiphumela emihle yezempilo yesiphakamiso kanye nokunciphisa imiphumela yayo emibi yezempilo. Le ndlela ingasetshenziswa emikhakheni yezomnotho ehlukahlukene futhi isebenzisa amasu enani, izinga kanye nokubamba iqhaza. I-HIA inikeza indlela yokuxhumana namalungu omphakathi athintwe isiphakamiso esithile. Futhi kusiza abathatha izinqumo ukuthi bakhethe ezinye izindlela kanye nokwenza kangcono ukuze bavikele izifo noma ukulimala futhi bagqugquzele impilo ngenkuthalo. Kusekelwe ebugugwini obune obuxhumene bentando yeningi (ukukhuthaza ukubamba iqhaza kwababambiqhaza), ukulingana (uma kucatshangelwa umthelela emphakathini wonke), ukuthuthukiswa okusimeme kanye nokusetshenziswa kobufakazi ngokwezimiso zokuziphatha. I-WHO isekela amathuluzi kanye nezinhlelo ekuhlolweni komthelela lwezempilo ukuze kwenziwe ngcono impilo kanye nenhlalakahle ngokushintshashintshayo kuyo yonke imikhakha. Okwengeziwe ngamathuluzi kanye nezindlela zokuHlola uMthelela kwezeMpilo (HIA) Umthelela: Imikhakha yezomnotho enjengezokuthutha, ezolimo kanye nezindlu inomthelela omkhulu empilweni. Isibonelo, ezokuthutha ziyisici esiyinhloko ngokuphathelene nokulimala emgwaqweni, ukunukubezwa komoya kanye nomsindo, futhi izinqubomgomo zezokuthutha ezinempilo zingasiza ekunciphiseni lezi zingozi, kanye nasekukhuthazeni ukuhamba ngezinyawo kanye nokuhamba ngamabhayisikili. Ezolimo, umanyolo kanye nezibulali-zinambuzane kungathuthukisa isivuno sezitshalo, kodwa ukusetshenziswa ngokuhlakanipha kubalulekile ekuvikeleni izisebenzi zasemapulazini kanye nabathengi ekuchayekeni ngokweqile kumakhemikhali. Ukuhlolwa komthelela empilweni kungaba yithuluzi eliwusizo lokusiza ekuthuthukiseni inqubomgomo kanye nokusiza abathatha izinqumo kulezi zindawo kanye nakwezinye izindawo. Ngenxa yokuthi iHIA ihlinzeka ngendlela yokuxhumana namalungu omphakathi athintwe isiphakamiso esithile, ingabonisa ukuthi inhlangano noma inhlangano esebenza ngokubambisana ifuna ukubandakanya umphakathi futhi izimisele ukusabela kahle kulokho okuwukhathazayo. Imibono yomphakathi ingacatshangelwa kanye nombono wongoti kanye nedatha yesayensi, futhi umthombo ngamunye wolwazi waziswa ngokulinganayo ngaphakathi kweHIA. Izinqumo eziwumphumela zivame ukwemukelwa kalula yibo bonke ababambiqhaza ngoba zisekelwe emibonweni yokubeka konke obala kanye nokubamba iqhaza. Izinsizakusebenza: Ukuhlolwa komthelela empilweni kuqala ngokuhlonza ababambiqhaza abafanele. Lokhu kuvame ukukhiqiza inani elikhulu labantu kanye nezinhlangano ezifanele. I-HIA iwuhlaka lokuthinta ababambiqhaza ngendlela enenjongo, okuvumela ukuthi imilayezo yabo izwakale. Inqubo isebenzisa zonke izinsiza kuphrojekthi kanye nomphakathi ngokubanzi ukusiza ukuqondisa ukuthatha izinqumo, okuhlanganisa onjiniyela kanye nabahleli, abaqashi kanye nezinyunyana, izisebenzi zezempilo zasendaweni kanye nezikazwelonke, kanye nalabo abahlala emphakathini — ikakhulukazi amalungu omphakathi asengcupheni kakhulu kanye nalabo abathintwe ngokuqondile uhlelo noma iphrojekthi. Inqubo ye-HIA iqala ngemisebenzi yokuhlunga ehloselwe ukusungula ngokushesha ukubaluleka kwezempilo kwenqubomgomo, uhlelo noma iphrojekthi. Ibe seliphenya izinkinga eziyinhloko kanye nokukhathazeka komphakathi futhi yenze imingcele kanye nokulindelekile. Esigabeni sesincomo, ukuhlolwa okusheshayo noma okujulile kuyaphothulwa ngokuphathelene nemiphumela yezempilo yephrojekthi kugxilwe kulabo abathinteke kakhulu. Iziphetho kanye nezincomo zibe sezilungiswa ngokuphathelene nezici ezinhle kanye nezimbi ukuze kusize ngokuphathelene nokuqondisa ukuthatha izinqumo. Lapho iphrojekthi isiphothuliwe noma kuqaliswa inqubomgomo, iHIA iqala isigaba sokuqapha, lapho imithelela ibhalwa futhi ihlaziywa khona ukuze kuthuthukiswe ubufakazi obuvele bukhona futhi kwaziswe kangcono okwenzeke kamuva. Amathuluzi e-HIA ahlanganisa i-HEAT ephathelene nokuhamba ngezinyawo kanye nokuhamba ngamabhayisikili okuyithuluzi elisekelwe kuwebhu elisetshenziselwa ukuqagela imiphumela yezempilo kanye nezomnotho yokukhuphuka kokuhamba ngezinyawo kanye nokuhamba ngamabhayisikili.

ጤናን የሚደግፉ ትምህርት ቤቶች ማጠቃሊያ፡- ጤናን የሚያስፋፋ ትምህርት ቤት እንደ ጤናማ ኑሮ፣ የመማር እና የመስራት አቅሙን የሚያጠናክር ነው፡፡ ጤናን የሚያበረታታ ትምህርት ቤት፡- በሁሉም ምዕራፎች ላይ ጤናን እና ትምህርትን ያዳብራል፡፡ ትምህርት ቤቱን ጤናማ ቦታ ለማድረግ በሚደረገው ጥረት ላይ የጤና እና ትምህርት ባለስልጣናትን፣ መምህራንን፣ የመምህራን ማህበራትን፣ ተማሪዎችን፣ ወላጆችን፣ የጤና ሕክምና አቅራቢዎችን እና የማህበረሰብ መሪዎችን ያሳትፋል፡፡ ጤናማ አካባቢን፣ የትምህርት ቤት ጤና መኖሩ ትምህርትን እና የትምህርት የጤና አገልግሎቶችን ከትምህርት ቤት/ማህበረሰብ ፕሮጀክቶች እና ማዳረስ፣ የጤና ማስፋፊያ ፕሮግራሞችን ለሰራተኞች፣ የአመጋገብ እና የምግብ ደህንነት ፕሮግራሞችን፣ የአካላዊ ትምህርት እና የመዝናኛ እድሎችን እና የምክር ፕሮግራሞችን፣ ማህበራዊ ድጋፍን እና እና የአእምሮ ጤና ለማስተዋወቅ ጥረት ያደርጋል፡፡ የግለሰቡን ደህንነት እና ክብርን የሚያከብሩ፣ በርካታ የስኬት እድሎችን የሚያመጡ ፖሊሲዎችን እና ልምዶችን መተግበር መልካም ጥረቶችን እና አላማዎችን በማስቀመጥ ለግላዊ ስኬቶችን እውቅና ይሰጣል፡፡ የትምህርት ቤቱን ሰራተኞች፣ ቤተሰብ እና የማህበረሰብ አባላት እንዲሁም የተማሪዎችን ጤና ለማሻሻል ጥረት በማድረግ ማህበረሰቡ ለጤና እና ለትምህርት ስላለው አብርክቶ ወይም ጉዳቱን እንደሚያዳክም እንዲረዱ ከማህበረሰቡ መሪዎች ጋር በቅርበት ይሰራል፡፡ ትኩረት፡- ጤናን የሚያስፋፉ ትምህርት ቤቶች ትኩረት የሚሰጡት በ፡- ራስን እና ሌሎችን መንከባከብ፡፡ ጤናማ ውሳኔዎችን በማሳለፍ እና የአኗኗር ዘይቤዎችን መቆጣጠር፡፡ ለጤና ተስማሚ ሁኔታዎችን መፍጠር (በመመሪያዎች፣ አገልግሎቶች፣ አካላዊ/ማህበራዊ ሁኔታዎች)። ለሰላም፣ መኖሪያ፣ ትምህርት፣ ምግብ፣ ገቢ፣ የተረጋጋ ስነ-ምህዳር፣ ፍትሃዊነት፣ ማህበራዊ ፍትህ፣ ዘላቂ ልማት የማጎልበት አቅም መገንባት፡፡ ለሞት፣ ለበሽታ እና ለአካል ጉዳት መድረስ ዋና ዋና መንስኤ የሚሆኑችን መከላከል፡- ሄልሚንዝ(helminthes)፣ ትንባሆ መጠቀም፣ ኤችአይቪ/ኤድስ/በግብረ ሥጋ ግንኙነት የሚተላለፉ በሽታዎች፣ እንቅስቃሴ የሌለው የአኗኗር ዘይቤ፣ ዕፅ እና አልኮል መጠቀም፣ ጥቃት እና ጉዳት፣ ጤናማ ያልሆነ አመጋገብ መከተል፡፡ ከጤና ጋር በተያያዙ ባህሪያት ላይ ተጽእኖ ማሳደር፡- እውቀት፣ እምነት፣ ችሎታ፣ አመለካከት፣ እሴቶች፣ ድጋፍ፡፡ ውጤታማ የትምህርት ቤት የጤና መርሃ ግብር መዝርጋት ትምህርት እና ጤናን በአንድ ጊዜ ለማሻሻል አንድ ሀገር ከምትጠቀምባቸው በጣም ወጪ ቆጣቢ ኢንቨስትመንቶች አንዱ ሊሆን ይችላል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት የትምህርት ቤት የጤና ፕሮግራሞችን እንደ ስትራቴጂካዊ ዘዴ በወጣቶች ላይ የሚደርሱ ወሳኝ የጤና አደጋዎችን ለመከላከል እና የትምህርት፣ ማህበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ሁኔታዎችን አደጋ ላይ የሚጥሉ ችግሮችን ለመለወጥ በሚደረገው ጥረት የትምህርት ዘርፉን ለመደገፍ የሚደረገውን ጥረት ያበረታታል፡፡ ዳራ፡- የዓለም ጤና ድርጅት እ/አ/አ በ1995 የጀመረው የአለም ጤና ድርጅት የጤና የማስተዋወቅ እና የትምህርት እንቅስቃሴዎችን በአካባቢው፣ በሀገር አቀፍ፣ በክልል እና በአለም አቀፍ ደረጃ ለማንቀሳቀስ እና ማጠናከር ይፈልጋል፡፡ መደቡ የተማሪዎችን፣ የትምህርት ቤት ሰራተኞችን፣ ቤተሰቦችን እና ሌሎች የማህበረሰቡን አባላትን ጤና በትምህርት ቤቶች ለማሻሻል የተዘጋጀ ነው፡፡ የአለም ጤና ድርጅት የአለም አቀፍ ትምህርት ቤት ጤና ተነሳሽነት ግብ “የጤና አበረታች ትምህርት ቤቶች” ተብለው የሚጠሩትን ትምህርት ቤቶች ቁጥር ለማሳደግ ነው፡፡ ምንም እንኳን እንደአስፈላጊነቱ እና እንደሁኔታው ትርጉሞች ቢለያዩም ጤናን የሚያበረታታ ትምህርት ቤት እንደ አንድ ትምህርት ቤት ጤናማ የኑሮ፣ የመማር እና የመስራት አቅሙን በማጠናከር ሊታወቅ ይችላል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት አጠቃላይ መመሪያውን የሚመራው በኦታዋ ቻርተር ለጤና ማስተዋወቅ (እ/ኤ/አ 1986) ነው፤ የጃካርታ መግለጫ የአራተኛው ዓለም አቀፍ የጤና ማስፋፊያ ኮንፈረንስ (እ/ኤ/አ 1997) እንዲሁም ስለ አጠቃላይ ትምህርት ቤት ጤና ትምህርት እና ማስፋፊያ (እ/ኤ/አ 1995) የተሰጠ የአለም ጤና ድርጅት የባለሙያዎች ኮሚቴ አስተያየት፡፡

Health promoting schools Overview: A health promoting school is one that constantly strengthens its capacity as a healthy setting for living, learning and working. A health promoting school: Fosters health and learning with all the measures at its disposal. Engages health and education officials, teachers, teachers' unions, students, parents, health providers and community leaders in efforts to make the school a healthy place. Strives to provide a healthy environment, school health education, and school health services along with school/community projects and outreach, health promotion programmes for staff, nutrition and food safety programmes, opportunities for physical education and recreation, and programmes for counselling, social support and mental health promotion. Implements policies and practices that respect an individual's wellbeing and dignity, provide multiple opportunities for success, and acknowledge good efforts and intentions as well as personal achievements. Strives to improve the health of school personnel, families and community members as well as pupils; and works with community leaders to help them understand how the community contributes to, or undermines, health and education. Focus: Health promoting schools focus on: Caring for oneself and others. Making healthy decisions and taking control over life's circumstances. Creating conditions that are conducive to health (through policies, services, physical/social conditions). Building capacities for peace, shelter, education, food, income, a stable ecosystem, equity, social justice, sustainable development. Preventing leading causes of death, disease and disability: helminths, tobacco use, HIV/AIDS/STDs, sedentary lifestyle, drugs and alcohol, violence and injuries, unhealthy nutrition. Influencing health-related behaviours: knowledge, beliefs, skills, attitudes, values, support. An effective school health programme can be one of the most cost effective investments a nation can make to simultaneously improve education and health. WHO promotes school health programmes as a strategic means to prevent important health risks among youth and to engage the education sector in efforts to change the educational, social, economic and political conditions that affect risk. Background: WHO's Global School Health Initiative, launched in 1995, seeks to mobilize and strengthen health promotion and education activities at the local, national, regional and global levels. The Initiative is designed to improve the health of students, school personnel, families and other members of the community through schools. The goal of WHO's Global School Health Initiative is to increase the number of schools that can truly be called "Health-Promoting Schools". Although definitions will vary, depending on need and circumstance, a Health-Promoting School can be characterized as a school constantly strengthening its capacity as a healthy setting for living, learning and working. The general direction of WHO's Global School Health Initiative is guided by the Ottawa Charter for Health Promotion (1986); the Jakarta Declaration of the Fourth International Conference on Health Promotion (1997); and the WHO's Expert Committee Recommendation on Comprehensive School Health Education and Promotion (1995).

Makarantun inganta lafiya Gamsashshen bayani: Makarantar da ke inganta lafiya itace wacce koyaushe ke ƙarfafa kasancewarta lafiyayyen gurin rayuwa da koyo da aiki. Makarantar dake inganta lafiya: Tana bunƙasa lafiya da koyo ta hanyar amfani da dukkanin hanyoyin da take da su. Tana shigo da jami'an lafiya da ilimi da malamai da ƙungiyoyin malamai da ɗalibai da iyaye da masu bada kulawar lafiya da shugabannin al'umma a wani ƙoƙarin maida makaranta lafiyayyen guri. Tana ƙoƙarin samar da lafiyayyen muhalli da ilimin kiwon lafiya na makaranta, da kuma ayyukan kiwon lafiya na makaranta tare da ayyukan makaranta/al'umma da shirin zagayen tallafawa mutane da shirye-shiryen inganta lafiyar ma'aikata da shirye-shirye a kan cin abinci mai gina jiki da lafiyar abinci da damarmakin kula da lafiyar jiki da ayyukan nishaɗi, da shirye-shiryen bada shawarwari da na tallafawa mutane da kuma na inganta lafiyar ƙwaƙwalwa. Tana aiwatar da tsare-tsare da ayyukan da suke kula da walwalar mutum da mutuncinsu da samar da damarmaki da yawa na samun nasara, da yabawa da kyakykyawan ƙoƙari da manufofi da kuma cimma nasarar ƙashin kai. Tana ƙoƙarin inganta lafiyar ma'aikatan makarantar da iyalansu da al'ummar gari da kuma ɗalibai; da kuma yin aiki tare da shugabanin al'umma domin taimaka musu su fahimci yadda al'umma ke bada gudunmawa ga, ko haifar da matsala ga lafiya da ilimi. Inda ta maida hankali: Makarantun inganta lafiya sun maida hankali a kan: Kulawa da kai da kuma wasu. Yin hukunci/yanke shawara masu kyau da kuma tafiyar da sha'anin matsalolin rayuwa. Samar da wasu yanayuyyuka da suka dace da lafiya ( misali ta hanyar tsare-tsare da ayyuka da kuma yanayin kula da jiki da zamantakewa). Samar da damarmaki don zaman lafiya da mazauni da ilimi da abinci da kuɗin shiga da kyakykyawan tsarin rayuwar mutane da muhallinsu da daidaito da adalci tsakanin mutane da cigaba mai ɗorewa. Da kare manyan abubuwan da ke haddasa mutuwa da cuta da kuma nakasa: Tsutsa da amfani da sinadarin taba da cututtukan da ake ɗauka ta hanyar jima'i da rayuwar zama a guri ɗaya da ƙwaya da giya da rigingimu da ciwuka da da kuma cin abin mara gina jiki. Tasirantuwa da ɗabi'un dake da alaƙa da lafiya: ilimi da imani da fasaha da halaye da al'adu da kuma tallafi. ingantaccen Shirin inganta lafiyar makaranta zai iya zama ɗaya daga cikin hanyoyin zuba jari mai inganci da ƙasa zata iya yi don inganta lafiya da ilimi a lokaci ɗaya. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana ƙarfafa shirye-shiryen inganta lafiyar makaranta a matsayin wata hanyar kare manya-manyan haɗarorin lafiya a cikin matasa da shigo da ɓangaren ilimi a wani ƙoƙarin canja yanayin ilimi da zamantakewa da tattalin arziƙi da shugabanci da suke shafar illoli. Tushe: Shirin hukumar lafiya ta duniya na inganta lafiya a makaranta na duniya, da aka ƙaddamar a shekarar 1995, yana ƙoƙarin haɗa da ƙarfafa inganta lafiya da ayyukan ilimi a matakan cikin gida da ƙasa da yanki da kuma duniya. An ƙirƙiri shirin ne domin inganta lafiyar ɗalibai da ma'aikatan makaranta da iyalai da kuma wasu jama'ar ta hanyar makarantu. Ƙudurin shirin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO na inganta lafiya ta makaranta na duniya shi ne ƙara yawan makarantun da tabbas za a iya kiransu da "makarantun inganta lafiya". Duk da yin bayani zai iya bambanta, ya danganta da buƙatu da yanayi, an bayyana makarantar inganta lafiya ne a matsayin wata makaranta da koyaushe ke inganta damarta/ƙarfinta a matsayin lafiyayyen yanayi don rayuwa da koyo da aiki. Gabaɗaya dai shirin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO na inganta lafiya a makaranta na duniya na bin ƙa'idojin da aka bayyana a ƙundin dokokin ƙasar Canada (Ottawa) shekarar (1986) na bunƙasa lafiya da Taron duniya na huɗu na ƙasar Indonesiya a kan inganta lafiya na shekarar (1997), da kuma kwamitin hukumar lafiya ta duniya na sauraron shawarwarin ƙwararru a kan makarantun ilimin harkar lafiya da bunƙasata shekarar (1995).

Shule zinazokuza Afya Muhtasari: Shule inayokuza Afya ni ile inayoimarisha uwezo wake kila wakati kama mazingira mazuri ya kuishi, kujifunza na kufanya kazi shule ya kukuza Afya: Hukuza Afya na kujifunza pamoja na hatua zote zinazotolewa. Inashirikisha maafisa wa afya na elimu, walimu, vyama vya walimu, wanafunzi, wazazi, watoa huduma za afya na viongozi wa jamii katika juhudi za kufanya shule kuwa mahali pa Afya. Inahitaji kutoa mazingira mazuri, elimu ya afya ya shule na huduma za afya shuleni pamoja na miradi ya shule/ jamii na uhamishaji, programu za kukuza afya kwa wafanyakazi, lishe na programu za usalama wa chakula, fursa za elimu ya viungo na burudani, na programu za ushauri nasaha, usaidizi wa kijamii na kukuza afya ya akili. Hutekeleza sera na desturi zinaoheshimu ustawi na utu wa mtu, kutoa fursa nyingi za mafanikio, na kutambua juhudi na nia njema vilevile mafanikio ya kibinafsi. Inahitaji kuboresha afya ya wafanyakazi wa shule, familia na wanajamii pamoja na wanafunzi; na hufanya kazi na viongozi wa jamii kuwasaidia kuelewa jinsi jamii inavyochangia, au kudhoofisha, Afya na elimu. Zingatio: Shule zinazokuza Afya zinazingatia: Kujiajili mwenyewe na wengine. Kufanya maamuzi yenye afya na kudhibiti hali za maisha. Kuunsa hali zinazofaa kwa Afya (kupitia sera, huduma, hali ya kimwili/ kjamii). Kujenga uwezo wa amani, makazi, elimu, usawa, hali ya kijamii, maendeleo endelevu. Kuzuia sababu kuu za vifo, magonjwa na Ulemavu: Helminths, matumizi ya tumbaku, maisha ya kukaa chini, dawa za kulevya na pombe, vurugu na majeraha, lishe isiyofaa. Kuathiri tabia zinazohusiano na Afya: Maarifa, imani, ujuzi, mitazamo, maadili, msaada. Mpango mzuri wa afya shleni unaweza kuwa moja ya uwekezaji wa gharama nafuu ambao Taifa linaweza kufanya ili kuboresha elimu na Afya kwa wakati mmoja. WHO inakuza programu za afya shuleni kama nia ya kimkakati ya kuzuia hatari muhimu za kiafya miongoni mwa vijana na kushirikisha sekta ya elimu katika juhudi za kubadilisha hali ya elimu, kijamii, kiuchumi na kisiasa ambayo huathiri hatari. Usuli: Mpango wa Afya wa shule ya kimataifa wa WHO, uliozinduliwa mwaka 1995, unalenga kuimarisha shughuli za kukuza Afya na elimu katika ngazi za mitaa, kitaifa, kikanda na kimataifa. Mpango huu umeundwa ili kuboresha Afya ya wanafunzi, wafanyakazi wa shule, familia na wanajamii wengine kupitia shule. Lengo la mpango wa afya wa shule ya kimataifa wa WHO ni kuongeza idadi ya shule ambazo zinaweza kuitwa "Shule za kukuza Afya". Ingawa fasili zinatofautiana, kulingana na hitaji na hali, shule ya kukuza Afya inaweza kutambuliwa kama shule inayoimarisha kila mara uwezo wake kama mazingira mazuri ya kuishi, kujifunza na kufanya kazi. Muelekeo wa jumla wa mpango wa Afya wa shule ya kimataifa wa WHO unaoongozwa na mkataba wa Ottawa wa ukuzaji Afya (1986); na pendekezo la kamati la wataalamu ya WHO kuhusu elimu ya ukuzaji wa Afya ya shule kabambe (1995).

Àwọn ilé-ẹ̀kọ́ tó ń ṣe àgbéga ètò ìlera Ìsọníṣóki: Ilé-ẹ̀kọ́ tí ó ń ṣe àgbéga ètò ìlera jẹ́ ọ̀kan tó máa ń ṣe ìrólágbára ipá rẹ̀ déédéé fún ètò ìgbé tí ó wà ní ìlera, kí kọ́ àti ṣíṣe iṣẹ́. Ilé-ẹ̀kọ́ tí ó ń ṣe àgbéga ìlera: Ó máa ń ṣe ìtọ́jú ìlera àti ẹ̀kọ́ pẹ̀lú ohun gbogbo tí ó wà ní ìkáwọ́ wọn. Ó máa ń jẹ́ kí àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera àti ètò ẹ̀kọ́ kópa, àwọn olùkọ́, ẹgbẹ́ àwọn olùkọ́ akẹ́kọ̀ọ́, òbí, àwọn Olùpèsè ètò ìlera àti ìgbìyanjú àwọn adarí agbègbè láti mú ilé- ẹ̀kọ́ di ibi tí ìlera wà láti gbé. Ṣakitiyan láti pèsè àyíká tí ó ní ìlera, ètò ẹ̀kọ́ ìlera ní ilé-ẹ̀kọ́, àti ètò ìlera ní ilé-ẹ̀kọ́ pẹ̀lú tí ilé-ẹ̀kọ́ àti ètò àkànṣe agbègbè àti àwọn ọwọ́jà, ìgbélárugbẹ ètò ìlera fún àwọn òṣìṣẹ́, oúnjẹ tí ó ṣáráloore àti ètò ìtọ́jú oúnjẹ, ànfààní fún ẹ̀kọ́ wíwà ní ìlera àti eré ìdárayá, àti ètò fún ìgbani níyànjú àtìlẹyìn ìbágbépọ̀ àwùjọ àti ìgbéga ìlera ọpọlọ. Ètò ìmúlò tí ó ti di ṣíṣe àti ìfikọ́ra tí ó bọ̀wọ̀ fún ìgbé ayé oníkálùkù àti iyì, ìpèsè ànfààní tí ó pọ̀ fún àṣeyọrí, àti ìmọrírì akitiyan tí ó dáa àti èrò, pẹ̀lú àṣeyọrí tara ẹni. Ṣakitiyan láti mú àtúnṣe tún bá ìlera àwọn òṣìṣẹ́ ilé-ẹ̀kọ́, ẹbí àti àwọn tí Wọ́n jọ wà ní agbègbè pẹ̀lú àwọn akẹ́kọ̀ọ́; àti ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn adari agbègbè láti lè ràn Wọ́n lọ́wọ́ láti ní òye bí agbègbè ṣe ń dá sí í tàbí àìṣetó, ìlera àti ètò ẹ̀kọ́. Àfojúsùn: Ilé-ẹ̀kọ́ tí ó ń ṣe àgbéga ètò ìlera fojúsun: Títọ́jú Ara ẹni àti àwọn yòókù. Ṣíṣe ìpinnu tí ó dára àti gbígba àkóso lórí ipò tí ayé lè fini sí. Ipò ìjẹun tí ó dára fún ìlera (nípasẹ̀ ètò ìmúlò, iṣẹ́, ipò titara/àwùjọ). Mímọ́ agbára fún àlááfíà, ilégbèé, ètò ẹ̀kọ́, oúnjẹ, owó ọ̀yà, àyíká tí ó dúró déédé, ìṣe ọgbọọgba, ìdájọ́ òdodo láwùjọ, ìdàgbàsókè tí ó ní ìṣèmíró. Ìdílọ́wọ́ ìgbé ayé tó ń ṣe okùnfà ikú, àìsàn àti àìlera: kòkòrò aràn, ìlò tábà, àrùn HIV/AIDS/STDs, ìgbé ayé tí ènìyàn kò kópa nínú ṣíṣe eré ìdárayá, oògùn àti ọtí, ìwà ipá àti ìpalára, jíjẹ oúnjẹ tí kò ṣe ara lóore. Lílo ipá tí yóò wúlò fún àwọn ìwà tí ó jẹ mọ́ ìlera :ìmọ̀, ìgbàgbọ́, iṣẹ́ ọwọ́, ìṣe sí, ohun tí ènìyàn dìmú ṣinṣin àti àtìlẹyìn. Ètò ìlera ilé-ẹ̀kọ́ tí ó dántọ́ lè jẹ́ ọ̀kan àwọn ìdókòwò tí ó dántọ́ tí orílẹ̀-èdè lè lò ní ṣíṣẹ̀-ǹ-tẹ̀lé láti mú ìṣàtúnṣe bá ètò ẹ̀kọ́ àti ètò ìlera. WHO ṣe ìgbé lárugẹ àwọn ètò ìlera ilé-ẹ̀kọ́ gẹ́gẹ́ bí ète pàtàkì láti dènà àwọn àìlera tó ṣe pàtàkì láàárín àwọn ọ̀dọ́ àti láti mú wọn kópa nínú ẹ̀ka ìmọ̀ ẹ̀kọ́ pẹ̀lú akitiyan láti ṣe àtúnṣe sí ètò ẹ̀kọ́, àwùjọ, ètò ọrọ̀ ajé, àti ipò òṣèlú tí ó máa ń nípa lórí ewu. Ìpìlẹ̀: Ilé-ẹ̀kọ́ ìdásílẹ̀ ìlera àgbáyé tí WHO, tí a ṣe ìfilọ́lẹ̀ rẹ̀ ní ọdún 1995, ń ṣe àwárí láti pèsè àti ìró ni lágbára ìgbélárugẹ ètò ìlera àti ìṣe ẹ̀kọ́ ní ti agbègbè, orílẹ̀-èdè, ẹkùn àti ní gbogbo ìpele ní àgbáyé. Ìdásílẹ̀ náà jẹ́ èyí tí a ṣe láti ṣe àtúnṣe síwájú sí ìlera àwọn akẹ́kọ̀ọ́, àwọn òṣìṣẹ́ ilé - ẹ̀kọ́ àti àwọn ará agbègbè látara àwọn ilé - ẹ̀kọ́. Ìlepa Ìdásílẹ̀ ilé - ẹ̀kọ́ WHO ní àgbáyé ni láti ṣe àfikún iye àwọn ilé - ẹ̀kọ́ tí wọ́n lè máa pè ní " ilé - ẹ̀kọ́ ìgbélárugẹ ìlera". Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ìtumọ̀ yàtọ̀, ó dá lórí èrèdí àti ohun tí ó bá ṣẹlẹ̀, ilé - ẹ̀kọ́ ìgbé lárugẹ ètò ìlera jẹ́ èyí tí ó ní àbùdá gẹ́gẹ́ bí ilé - ẹ̀kọ́ tí ó ń fìgbà gbogbo ṣe ìró ni lágbára ipá rẹ̀ gẹ́gẹ́ bí ètò ìgbé ayé àlàáfíà, kíkọ́ àti ìṣẹ́ ṣíṣe. Ìdarí gbogbogboò tí ìdásílẹ̀ ilé - ẹ̀kọ́ ìlera àgbáyé tí WHO jẹ́ èyí tí Ottawa Charter ń tọ́ sọ́nà fún ìgbéga ìlera (1986); ti ìkéde ẹlẹ́kẹrin ti àpérò àgbáyé tí Jakarta lórí ìgbéga ìlera (1997); àti ìyànjú ìgbìmọ̀ akọ́mọ́ṣemọsẹ́ tí WHO lórí àsọyé ilé - ẹ̀kọ́ ti ètò ẹ̀kọ́ tí ìlera àti ìgbéga 1995).

Izikole ezikhuthaza impilo Uhlolojikelele: Isikole sesikhuthaza impilo yileso esihlala siqinisa esikwazi ukukwenza njengendawo yokuphila enempilo, eyokufunda kanye nokusebenza. Isikole ezikhuthaza impilo: Sigqugquzela impilo kanye nokufunda ngazo zonke izindlela esinazo. Sibandakanya izikhulu zezempilo kanye nezemfundo, othisha, izinyunyana zothisha, abafundi, abazali, abahlinzeki bezempilo kanye nabaholi bomphakathi emizamweni yokwenza isikole sibe yindawo enempilo. Siphokophelela ukuhlinzeka ngendawo enempilo, imfundo yezempilo yesikole, kanye nezinsiza zezempilo esikoleni kanye namaphrojekthi esikole/omphakathi kanye nokufinyelela kwabanye, izinhlelo zokuthuthukisa ezempilo zezisebenzi, izinhlelo zokudla okunomsoco kanye nokuphepha kokudla, amathuba esifundo zokuzivocavoca kanye nokokuzithokozisa, kanye nezinhlelo zokwelulekwa, ukusekelwa kwezenhlalo kanye nokuthuthukiswa kwempilo yengqondo. Sisebenzisa izinqubomgomo kanye nemikhuba ehlonipha inhlalakahle kanye nesithunzi somuntu, enikeza amathuba amaningi okuphumelela, futhi ivume imizamo kanye nezinhloso ezinhle kanye nempumelelo yomuntu uqobo. Siphokophela ukwenza ngcono impilo yezisebenzi zesikole, imindeni kanye namalungu omphakathi kanye nabafundi; futhi sisebenzisana nabaholi bomphakathi ukubasiza baqonde ukuthi umphakathi unegalelo kanjani, noma ubukela phansi kanjani, ezempilo kanye nezemfundo. Okugxilwe kukho: Izikole ezikhuthaza impilo zigxila kulokhu: Ukuzinakekela kanye nokunakekela abanye. Ukuthatha izinqumo eziphilile kanye nokulawula izimo zempilo. Ukwakha izimo ezihambisana nempilo (ngezinqubomgomo, izinsiza, izimo zangokomzimba/zenhlalo). Ukwakha amakhono okuthula, indawo yokukhosela, imfundo, ukudla, imali engenayo, isimiso semvelo esizinzile, ukulingana, ubulungiswa bezenhlalo, intuthuko esimeme. Ukuvimbela izimbangela eziyinhloko zokushona, izifo kanye nokukhubazeka: ama-helminths, ukubhenywa kukagwayi, iHIV/AIDS/IZIFO EZITHATHELANA NGOCANSI, indlela yokuphila yokuhlala ungenzi lutho, izidakamizwa kanye notshwala, ubudlova kanye nokulimala, ukudla ukudla okungenamsoco. Ukuthonya ukuziphatha okuhlobene nempilo: ulwazi, izinkolelo, amakhono, izimo zengqondo, izindinganiso, kanye nokwesekwa. Uhlelo lwezempilo lwesikole olusebenza ngendlela efanele kungaba ukuhlwanyela okungabizi okungenziwa izwe elingakwenza ukuze ngesikhathi esifanayo lenze ngcono imfundo kanye nempilo. I-WHO ikhuthaza izinhlelo zezempilo zesikole njengendlela yamasu yokuvimbela izingozi ezibalulekile zezempilo phakathi kwentsha kanye nokubandakanya umkhakha wezemfundo emizamweni yokushintsha izimo zemfundo, ezenhlalo, ezomnotho kanye nezombusazwe ezinomthelela engozini. Ngemuva: I-Global School Health Initiative yeWHO, eyasungulwa ngo-1995, ifuna ukugqugquzela kanye nokuqinisa imisebenzi yokukhuthaza impilo kanye nemfundo emazingeni endawo, kazwelonke, esifundeni kanye nasemhlabeni wonke. Umkhankaso wenzelwe ukwenza ngcono impilo yabafundi, izisebenzi zesikole, imindeni kanye namanye amalungu omphakathi ngezikole. Umgomo woMkhankaso woMhlaba Wonke weziKole ezineMpilo weWHO ukwandisa inani lezikole ezingabizwa ngempela ngokuthi "Izikole Ezikhuthaza Impilo". Nakuba izincazelo zizohluka, kuye ngesidingo kanye nesimo, isiKole esiKhuthaza iMpilo singabonakala njengesikole esiqinisa njalo ukwazi kwaso ukuba yindawo yokuphila enempilo, yokufunda kanye nokusebenza. Isiqondiso esivamile seGlobal School Health Initiative yeWHO siqondiswa yi-Ottawa Charter for Health Promotion (1986); iJakarta Declaration of the Fourth International Conference on Health Promotion (1997); kanye neWHO' s Expert Committee Recommendation on Comprehensive School Health Education and Promotion (1995).

የጤና ማስፋፊያ ማጠቃሊያ፡- “የጤና ማስፋፊያው ሰዎች ራሳቸውን የሚቆጣጠሩበት መንገድን እንዲጨምሩ እና ጤናቸውን እንዲያሻሽሉ የማስቻል ሂደት ነው።” በጤና ማስፋፊያ መዝገበ ቃላት እ/አ/አ 1998፤ የጤና መስፋፋት አጭር ታሪክ እአ/አ በ1986 ኦታዋ ላይ የመጀመሪያው ዓለም አቀፍ የጤና ማስፋፊያ ኮንፈረንስ ተካሂዶ የነበረ ሲሆን በዋነኛነት እያደገ ላለው አዲስ የህዝብ ጤና እንቅስቃሴ በዓለም ዙሪያ ላይ ተጠባቂ ለሆኑት ውሳኔዎች ምላሽ የሰጠ ነበር፡፡ እ/አ/አ በ2000 እና ከዛ በኃላ “ጤና ለሁሉም” የሚለውን ግብ ለማሳካት በአለም አቀፍ ድርጅቶች፣ በሀገር መንግስታት እና በአካባቢው ማህበረሰቦች መካከል በርካታ እርምጃዎችን መውሰድ ጀምሯል፡፡ በኦታዋ ቻርተር ላይ የተገለጹት የጤና ማስፋፊያ መሰረታዊ ስልቶች፡- መደገፍ (ጤናን የሚያበረታቱትን ነገሮች ለማሳደግ)፣ ማነቃቃት (ሁሉም ሰዎች የጤና ሕክምናን በፍትሃዊ በሆነ መልኩ እንዲያገኙ መፍቀድ) እና ማግባባት (በሁሉም ዘርፎች በትብብር) የሚሉ ነበሩ፡፡ ከዚያን ጊዜ ጀምሮ የዓለም ጤና ድርጅት ዓለም አቀፍ የጤና ማስፋፋት ኮንፈረንስ ለጤና መስፋፋት ዓለም አቀፍ መርሆችን እና የድርጊት መስኮችን አቋቁሞ ተግበራዊ አድርጓል፡፡ በጣም በቅርብ ጊዜ ደግሞ የ 9 ኛው ዓለም አቀፍ ኮንፈረንስ (ሻንጋይ 2016) ላይ “ጤናን በዘላቂ ልማት ግቦች ውስጥ ማስተዋወቅ: ጤና ለሁሉም እና ለሁሉም ጤና” በሚል ርዕስ ላይ ጤናን በማስፋፋት እና እ/አ/አ በ 2030 የዘላቂ ልማት አጀንዳ መካከል ያለውን ወሳኝ ግንኙነት አጉልቶ አሳይቷል፡፡ በዘላቂ ልማት ላይ የሀገሪቱን እርምጃ ለማፋጠን ደፋር በፖለቲካው ረገድ ድጋፍ እንዲደረግ ጥሪ ቢያቀርብም በሻንጋይ በተደረገው ላይ የተሰጠ መግለጫ መንግስታት የጤና ማስፋፋትን የለውጥ እምቅ አቅም መጠቀም የሚችሉበትን ማዕቀፍ ያቀርባል፡፡ ስትራቴጂ፡- ጤናማ ህዝብን ማሳደግ የዘላቂ ልማት ግቦች (SDGs) የወደፊቱ የተለየ እና ታላቅ አጀንዳ ይሰጣል። የዓለም ጤና ድርጅት በሁሉም ግቦች ላይ ጤናን በማበረታታት ዓለማችን ከዘላቂ ልማት ግቦች ጋር እንድትገናኝ ለማድረግ ዝግጁ ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ተልእኮው ጤናን ማሳደግ፣ የዓለምን ደኅንነት ከማስጠበቅ እና አቅመ ደካሞችን ከማገልገል ጎን ለጎን ይሚሄድ ነው፡፡ በሽታን ከመዋጋት ባለፈ ጤናማ ህይወትን ለማረጋገጥ እና ማንንም ሳይቀር በሁሉም እድሜ ላሉ ሁሉ ደህንነትን ለመደገፍ እንሰራለን። ግባችን እ/አ/አ በ2023 1 ቢሊዮን ተጨማሪ ሰዎች በተሻለ ጤና እና ደህንነት ኑሯቸው እንዲደሰቱ ለማድረግ ነው፡፡ ትኩረት፡- መልካም አስተዳደር ጤናማ ሕይወትን ለሁሉም ተደራሽ እና ተመጣጣኝ ለማድረግ አስተዳደርን እና ፖሊሲዎችን ማጠናከር እና የአለም ጤና ድርጅት የማህበረሰብ ትብብርን እውን የሚያደርጉ ዘላቂ ስርዓቶችን መዘርጋት፡፡ ይህ አካሄድ ጤናን የሚወሰነው በጤናው ዘርፉ ቀጥተኛ ቁጥጥር ውጭ በሆኑ በርካታ ሁኔታዎች (ለምሳሌ ትምህርት፣ ገቢ እና የግለሰቦች የኑሮ ሁኔታ) እና በሌሎች ዘርፎች የሚደረጉ ውሳኔዎች የግለሰቦችን ጤና ሊጎዱ እንደሚችሉ እና የበሽታ ስርጭት እና ሞት ያሉ የግለሰቦችን ሁኔታን ሊጎዱ ይችላሉ በሚባሉ ምክንያቶች ላይ የተመሠረተ ነው። የጤና አስተምህሮ የህዝቦች የጤና እውቀትን ማሻሻል ዜጐች የራሳቸውን ጤና ለማሻሻል ንቁ ሚና እንዲጫወቱ፣ ለጤና ከማህበረሰብ ተግባራት ጋር በተሳካ ሁኔታ እንዲሳተፉ እና መንግስታት የጤና እና የጤና ፍትሃዊነትን በማስፋፋት ረገድ ኃላፊነታቸውን እንዲወጡ ለማድረግ ወሳኝ ነው፡፡ ጤናማ አካባቢዎች የቅንጅቶች አሰራሩ በአለም ጤና ድርጅት ጤና ለሁሉም የሚል ስትራቴጂ እና በተለይም በኦታዋ ቻርተር የጤና ማስፋፋት ላይ የተመሰረተ ነው፡፡ የጤና ስርዓቱ ቁልፍ መርሆዎች የማህበረሰብ ተሳትፎን፣ አጋርነትን፣ ማጎልበት እና ፍትሃዊነትን ያካትታሉ፡፡ የጤነኛ ከተማዎች መደብ በጣም የታወቀው የተሳካ የጤና ስርዓት ፕሮግራም ምሳሌ ነው፡፡ ማህበራዊ ንቅናቄ ሁሉንም ማህበረሰብ እና በግል ደረጃ ተጽእኖዎች በአንድ ላይ በመሆን ተጽዕኖ በማሳደር የጤና አጠባበቅ ግንዛቤን እና ፍላጎትን ለማሳደግ፣ በግብአት እና አገልግሎቶች አቅርቦት ላይ ለርዳትና ዘላቂ የግለሰብ እና የማህበረሰብ ተሳትፎን ለማዳበር፡፡

Health promotion Overview: “Health promotion is the process of enabling people to increase control over, and to improve their health.” Health Promotion Glossary, 1998 A brief history of Health Promotion The first International Conference on Health Promotion was held in Ottawa in 1986, and was primarily a response to growing expectations for a new public health movement around the world. It launched a series of actions among international organizations, national governments and local communities to achieve the goal of "Health For All" by the year 2000 and beyond. The basic strategies for health promotion identified in the Ottawa Charter were: advocate (to boost the factors which encourage health), enable (allowing all people to achieve health equity) and mediate (through collaboration across all sectors). Since then, the WHO Global Health Promotion Conferences have established and developed the global principles and action areas for health promotion. Most recently, the 9th global conference (Shanghai 2016), titled ‘Promoting health in the Sustainable Development Goals: Health for all and all for health’, highlighted the critical links between promoting health and the 2030 Agenda for Sustainable Development. Whilst calling for bold political interventions to accelerate country action on the SDGs, the Shanghai Declaration provides a framework through which governments can utilize the transformational potential of health promotion. Strategy: Promoting Healthier Populations The Sustainable Development Goals (SDGs) provides a bold and ambitious agenda for the future. WHO is committed to helping the world meet the SDGs by championing health across all the goals. WHO’s core mission is to promote health, alongside keeping the world safe and serving the vulnerable. Beyond fighting disease, we will work to ensure healthy lives and promote well-being for all at all ages, leaving no-one behind. Our target is 1 billion more people enjoying better health and well-being by 2023. Focus: Good Governance Strengthen governance and policies to make healthy choices accessible and affordable to all, and create sustainable systems that make whole-of-society collaboration real. This approach is based on the rationale that health is determined by multiple factors outside the direct control of the health sector (e.g. education, income, and individual living conditions) and that decisions made in other sectors can affect the health of individuals and shape patterns of disease distribution and mortality. Health Literacy Improving health literacy in populations provides the foundation on which citizens are enabled to play an active role in improving their own health, engage successfully with community action for health, and push governments to meet their responsibilities in addressing health and health equity. Healthy Settings The settings approach has roots in the WHO Health for All strategy and, more specifically, the Ottawa Charter for Health Promotion. Healthy Settings key principles include community participation, partnership, empowerment and equity. The Healthy Cities programme is the best-known example of a successful Healthy Settings programme. Social mobilization Bringing together all societal and personal influences to raise awareness of and demand for health care, assist in the delivery of resources and services, and cultivate sustainable individual and community involvement.

Bunƙasar lafiya Gamsashshen bayani: Bunƙasa lafiya wata hanya ce ta bawa mutane dama domin kara kula, da kuma inganta lafiyarsu. Jerin kalmomin bunƙasa lafiya, shekarar 1998. Takaitaccen tarihin bunƙasa lafiya An yi taron duniya na farko a kan bunƙasa lafiya a Kanada a shekarar 1986, kuma ya kasance agaji ne ga ƙaruwar tsammanin mutane na samar da wani shirin inganta lafiyar mutane a faɗin duniya. An ƙaddamar da wasu jerin aikace-aikace dake cikin kunygiyoyin duniya da gwamnatocin ƙasashe da al'ummun gida domin cimma ƙudurin nan na "Lafiya ta kowa da kowa ce" a shekarar 2000 da sama da haka. Manyan hanyoyin bunƙasa lafiya da aka zayyana a kundin dokokin Ottawa sune: goyon baya (wato inganta hanyoyin da suke bunƙasa lafiya), bada dama (bawa mutane damar cimma daidaiton samun lafiya) da kuma shiga tsakani don tattauna matsala (ta hanyar haɗin gwiwa tsakanin dukkanin ɓangarori). Tun a baya can, tarukan Hukumar Lafiya ta Duniya WHO na bunƙasa lafiya sun kafa da samar da wasu ƙa'idoji da hanyoyi na duniya na bunƙasa lafiya. A kwanan nan, taron duniya na tara (a Shanghai shekarar 2016), da aka yiwa laƙabi da "Inganta lafiya a ƙungiyar kare muradin karni: Lafiya ta kowa da kowa ce kuma kowa don lafiya ya ke, ya bayyana babbar dangantaka tsakanin bunƙasa lafiya da kuma manufar shekarar 2030 na shirin cigaban al'umma mai ɗorewar. Yayin kira ga manyan shirye-shiryen siyasa domin saurin tabbatar da matakin ƙasa a kan ƙungiyar kare muradin ƙarni, taron Shanghai ya samar da wani tsari ta hanyar da gomnatoci za su iya amfani da abubuwan kawo gyaran bunƙasar lafiya. Tsari: Samar da lafiyayyun al'umma: ƙungiyar kare muradin ƙarni (SDGs) ta bada wata babbar manufar da ake burin cimma wa nan gaba. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta duƙufa wajen taimakawa duniya cimma ƙuduran ƙungiyar kare muradin ƙarni ta hanyar bunƙasa lafiya a dukkanin abubuwan da suka shafi ƙuduran. Babbar manufar hukumar lafiya ta duniya shi ne bunkasa lfiya, da tabbatar da duniya cikin lafiya da tallafawa raunana. Fiye da magance cuta, za mu yi aiki domin tabbatar lafiyayyun mutane da inganta walwalar kowa da kowa na kowanne shekaru, ba tare da barin kowa a baya ba. Abin da muke son cimma wa shine ƙarin mutane biliyan ɗaya da suke samun ingantacciyar lafiya da walwala a shekarar 2023. Maida hankali: Kyakykyawan shugabanci Inganta shugabanci da dokoki ta yadda kowa zai samun zaɓi masu kyau da sauƙin kuɗi, da kuma ƙirƙiro da tsare-tsare masu ɗorewa da suke ƙarfafa haɗin guiwa a tsakanin dukkan bangarorin al'umma. Wannan hanyar tana kan tsarin ƙimanta lafiya ta wasu hanyoyi da dama da suke can daban ba waɗanda ke kai tsaye a ɓangaren lafiya ba (misali, ilimi da kuɗin shiga da kuma yanayin rayuwar mutum) sannan hukucin da aka yanke a wasu ɓangarorin zasu iya shafar ɗaiɗaikun mutane da kuma gyara yanayin yaɗuwar cututtuka da mace-mace. Ilimin lafiya Bunƙasa ilimin lafiya a cikin al'uma yana samar da wata hanya da 'yan ƙasa ke samun damar taka rawa wajen inganta lafiyarsu, da shigo da hoɓɓasar al'umma domin inganta lafiya, da sa gowamnatoci dasu sauke nauye-nauyensu na magance lafiya da daidaito a harkar lafiya. Lafiyayyun yanayi Dabarar maida hankali a kan guraren na daban inda mutane ke rayuwa da aiki da wasanni ya samo asali ne daga tsarin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO domin bunƙasa lafiya ga kowa da kowa da kuma shirin (Ottawa Charter) na bunƙasa lafiya. Guraren masu lafiya gurare ne da kowa zai iya shiga a dama dasu, yin aiki tare kuma su ji an tallafa musu, da kuma samun daidaito a samun lafiya mai kyau. Shirin nan na tabbatar da lafiyayyun birane sanannen misalin shirin da yayi nasara ne da ya maida hankali kan samar da lafiyayyun muhallai a birane. Shirin Tattara Jama'a ya ƙunshi shigo da kowa da kowa cikin tsarin wayar da kai da kira domin kulawa da lafiya da taimakawa wajen samar da kayayyaki da ayyuka da ƙarfafa ci gaba da shigar da al'umma na tsawon lokaci.

Ukuzaji wa Afya Muhtasari: Ukuzaji wa afya ni mchakato wa kuwezesha watu kuongeza udhibiti, kuboresha afya zao. Faharasa ya ukuzaji wa afya, 1998 Historia fupi ya ukuzaji wa Afya Mkutano wa kwanza wa kimataifa wa kwanza wa ukuzaji wa Afya ulifanyika Ottawa mnamo 1986, na kimsingi ulikuwa jibu la matarajio yanayokua ya harakatimpya ya Afya ya umma kote ulimwenguni. Ilizindua mfululizo wa hatua kati ya mashirika ya kimataifa, serikali za kitaifa na jumuia ndogondogo kufikia lengo la "Afya kwa Wote" ifikapo mwaka 2000 na kuendelea. Mikakati ya kimsingi ya kukuza Afya iliyoainishwa katika mkataba wa Ottawa ilikuwa: kutetea (kukuza mambo yanayohimiza afya), kuwezesha (kuruhusu watu watu waote kufikia usawa wa Afya) na upatanishi (kupitia ushirikiano katika sekta zote). Tangu wakati huo, mikutano ya kukuza Afya ulimwenguni ya WHO imeanzisha na kuendeleza kanuni za kimataifa na maeneo ya utekelezaji kwa ajili ya kukuza Afya. Hivi karibuni zaidi, kongamano la 9 la kimataifa (Shanghai 2016), lenye anuani kukuza Afya katika malengo ya maendeleo endelevu: Afya kwa wote na wote kwa Afya, lliangazia uhusiano muhimu kati ya kukuza afya na ajenda ya 2030 ya maendeleo endelevu. Huku ikitoa wito wa uingiliaji kati wa kijasiri wa kisiasa ili kuharakisha hatua za nchi kwenye SDGs, Azimio la Shanghai linatoa mfumo ambao serikali zinaweza kutumia uwezo wa kuleta mabadiliko ya kukuza Afya. Mkakati: Kukuza idadi ya watu wenye afya bora melengo ya maendeleo endelevu (SDGs) hutoa ajenda ya ujasiri na kabambe kwa siku zijazo. WHO imejitolea kusaidia Ulimwengu kufikia SDGs kwa kutetea afya kwa malengo yoye. Dhamira kuu ya WHO ni kukuza afya, sambamba na kuweka Ulimwengu salama na kuwahudumia walio hatarini. Zaidi ya kupambana na magonjwa, tutafanya kazi ili kuhakikisha maisha yenye afya na kukuza ustawi kwa wote katika umri wote, bila kuacha mtu nyuma. Lengo letu ni watu Bilioni 1 zaidi kufurahia afya bora na ustawi ifikapo 2023. Zingatio: Usimamizi Bora Kuimarisha utawala na sera ili kufanya machaguo bora kufikiwa na kumudu kwa wote, na kuunda mifumo endelevu inayofanya ushirikiano wa jamii nzima kuwa halisi. Mbinu hii inatokana na mantiki kwamba afya huamuliwa na mambo mengi nje ya udhibiti wa moja kwa moja wa sekta ya afya (m.f elimu, kipato, na hali ya maisha ya mtu binafsi) na kwamba maamuzi yanayofanywa katika sekta nyingine yanaweza kuathiri afya ya watu binafsi na kuunda mifumo ya usambazaji wa magonjwa na vifo. Elimu ya Afya Uboreshaji wa elimu ya afya katika idadi ya watu hutoa msingi, ambao raia wanawezeshwa kuchukua jukumu kubwa katika kuboresha afya zao wenyewe, kushiriki kwa mafanikio na hatua za jamii kwa afya, na kusukuma serikali kutimiza majukumu yao katika kushughulikia usawa wa afya na afya. Mipangilio ya Afya Mbinu ya mipangilio ina mizizi katika mkakti wa WHO wa Afya kwa wote na, hasa zaidi, mkataba wa Ottawa wa ukuzaji wa Afya. Mipangilio ya Afya kanuni muhimu ni pamoja na ushiriki wa jumuia, ushirikiano, uwezeshaji na usawa. Mpango wa miji yenye Afya ndio mfano unaojulikana zaidi wa programu ya mipangilio ya afya iliyofanikiwa. Uhamasishaji wa kijamii huleta pamoja athari zote za kijamii na kibinafsi ili kuongeza ufahamu na mahitaji ya huduma ya Afya, kusaidia katika utoaji wa rasilimali na huduma, na kukuza ushiriki endelevu wa watu binafsi na jamii.

Ìgbéga ètò ìlera Ìsọnísókí: "Ìgbéga ètò ìlera jẹ́ ọ̀nà àti mú àwọn ènìyàn pọ̀ lórí ìṣàkóso, àti láti lè tẹ̀síwájú lórí àtúnṣe ìlera wọn." Kókó ọ̀rọ̀ pẹ̀lú ìtumọ̀ wọn nínú ìgbéga ètò ìlera, 1998 Ìtan ráńpẹ́ lórí ìgbéga ètò ìlera Àpérò àgbáyé àkọ́kọ́ lórí ìgbéga ètò ìlera jẹ́ èyí tí Wọ́n ṣe ní Ottawa ní 1986,àti pé òhun gan-an ni ìdáhùn sí ìrètí tó ń gbòrò fún ìjáde ìlera àwọn ará ìlú tuntun káàkiri àgbáyé. Ó ṣe ìfilọ́lé àwọn ìṣe oríṣìí láàárín àwọn ilé-iṣẹ́ àgbáyé, ìjọba orílẹ̀-èdè àti ìjọba agbègbè láti lè ṣe àrígbámú ìlépa tí "Ìlera fún gbogbo ènìyàn" tí ó bá máa fi di ọdún 2000 àti jù bẹ́ẹ̀ lọ. Ète tí ó jẹ́ kókó fún ìgbéga ètò ìlera tí a dámọ̀ ní ẹ̀ka Ottawa ni:Ṣíṣe àgbàwí (láti lè ṣe ìrànwọ́ àwọn ohun tí ó máa ń ṣe ìkóríyá fún ìlera), ṣe ìrànwọ́ (mímú gbogbo ènìyàn láti lè rí ètò ìlera gbà lọ́gbọ́ọgba) àti ìlàjà(nípa ìforikorí káàkiri ẹ̀kà). Láti ìgbà naw, Àpérò ìgbéga Ètò Ìlera Àgbáyé tí WHO tí di ìfilọ́lé àti ti àlàkalẹ̀ ti àgbáyé tó ti dàgbàsókè àti ẹ̀kà ìṣe fún ìgbéga ètò ìlera. Ní kò pẹ́ kò pẹ́ yìí, Àpérò àgbáyé kẹsàn-án (Shanghai 2016), tí àkọlé rẹ̀ jẹ́ 'Ìgbéga ètò ìlera nínú àwọn ohun tí ó lè mú ìlépa fún ìdàgbàsókè jẹ́ ohun tí ó máa ṣe ń ṣe: Ìlera fún gbogbo ènìyàn àti gbogbo ènìyàn fún ìlera', ó tọ́ka sí àsopọ̀ tí ó ṣe pàtàkì láàárín ìgbéga ètò ìlera àti ètò 2030 fún ìdàgbàsókè tí yóò wà fún ìgbà pípẹ́. Nígbà tí wọ́n ń pè fún ìlọ́wọ́sí ìṣèlú tí ó gbóyà láti lè mú ìṣe orílẹ̀-èdè yá kánkán lórí ìlépa ìdàgbàsókè tí yóò wà fún ìgbà pípẹ́ (SDG), ìkéde Shanghai pèsè àwòṣe nípa èyí tí ìjọba láti ṣàmúlò ohun ti ìgbéga ètò ìlera fún àyípadà. Ète: Ìgbéga àwọn ènìyàn tí ó wà ní ìlera pípé. Ìlépa ìdàgbàsókè tí yóò wà fún ọjọ́ pípẹ́ pèsè ètò tí ó gbóyà tí ó ṣàfihàn ohun tí ènìyàn fẹ́ fún ọjọ́ iwájú. WHO farajìn fún ṣíṣe ìrànlọ́wọ́ fún àgbáyé láti lè ṣe alábàápàdé àwọn ìlépa ìdàgbàsókè tí yóò wà fún ìgbà pípẹ́ nípa bíborí ètò ìlera jákèjádò gbogbo ìlépa. Iṣẹ́ tí ó jẹ WHO lógún jù láti jẹ́ ní ṣíṣe àgbéga ètò ìlera, pẹ̀lú ríridájú pé àgbáyé wà lábẹ́ àbò àti sísin àwọn aláìlágbára. Ju bíbá àìsàn jà, a tún máa ń ṣiṣẹ́ láti rí í dájú pé ẹ̀mí wà ní ìlera àti ìgbélárugẹ ìgbé ayé ènìyàn fún gbogbo ọjọ́ orí láì yọ ẹnikan sílẹ̀. Àfojúsùn wá jẹ́ ènìyàn tí ó ju bílíọ́nù kan lọ láti máa gbádùn ìlera wọn àti ìgbé ayé tí ó bá máa fi di ọdún 2023. Àfojúsùn: Ìṣejọba tí ó dáa Ìrólágbára ìṣèjọba àti ètò ìmúlò láti yan ọ̀nà tí ó dára àti máa rọrùn fún gbogbo ènìyàn, àti ìṣẹ̀dá ètò tí yóò wà fún ọjọ́ pípẹ́ tí yóò mú ìbáṣepọ̀ gbogbo àwùjọ jẹ́ ojúlówó. Ìlànà yìí jẹ́ èyí tí ó dá lé àlàyé pé ìlera jẹ́ ó tí ọ̀pọ̀lọpọ̀ ohun máa ń ṣokùnfà níta ìdarí ẹ̀ka ètò ìlera (bí àpẹẹrẹ ètò ẹ̀kọ́, owó ọ̀yà, àti ipò ìgbé ayé oníkálukú) àti ìpinnu tí a ṣe ní àwọn ẹ̀ka yòókù tí ó ń nípa lórí ètò ìlera oníkálukú àti tí ó ń yà àtẹ ìpín àìsàn àti àwọn tí ó ń kú. Ètò ẹ̀kọ́ ìlera Ìmúdárasi ètò ẹ̀kọ́ ìlera láàárín àwọn ènìyàn pèsè ìpìlẹ̀ lórí èyí tí àwọn ará ìlú máa ráyè ṣe kópa tí ó jojú nínú Ìmúdárasi ìlera ara wọn, kópa nínú àṣeyọrí agbègbè fún ìlera àti ti ìjọba láti lè ṣe ojúṣe nínú ìdojúkọ ìlera àti ọgbọọgba ètò ìlera. Ìṣètò fún ìlera Ìlànà ìṣètò ní ìpìlẹ̀ rẹ̀ nínú ète ìlera fún gbogbo ènìyàn tí WHO àti, ní pàápàá jù lọ, tí ẹ̀ka Ottawa fún ìgbé lárugẹ ètò ìlera. Àwọn ètò tí ó ṣe kókó fún ìṣètò ìlera ni ìkópa agbègbè, ìdókòwò, iìrónílagbára àti ọgbọọgba. Ètò àwọn ìlú tí ó wà ní àlàáfíà jẹ́ àpẹẹrẹ èyí tí ó gbajúmọ̀ fún ìṣètò ètò ìlera. Ìkójọ àwùjọ, kíkó papọ̀ àwọn ènìyàn orísìí láwùjọ àti àwọn ipa tara ẹni láti ṣe àgbéga dídi mímọ̀ àti ìbéèrè fún ìtọ́jú ìlera, ìrànwọ́ nínú pípín ohun àlùmọ̣́nì àti ètò, kí ó lè ṣe ohun tí yóò wà fún ọjọ́ pípẹ́ fún àwọn ènìyàn àti ìkópa àwọn àgbègbè.

Ukugqugquzelwa kwezempilo Uhlolojikelele: “Ukugqugquzelwa kwempilo kuyinqubo yokuvumela abantu ukuba bandise ukulawula, futhi benze ngcono impilo yabo.” Uhlu lweNcazelo yamaGama ngokuphathelene nokuGqugquzelwa kwezeMpilo, 1998 Umlando omfushane wokuGqugquzelwa kwezeMpilo INgqungquthela yoMhlaba Wonke yokuGqugquzela Impilo yokuqala yabanjelwa e-Ottawa ngo-1986, futhi empeleni yaba ukusabela kokulindelwe okukhulayo kwenhlangano entsha yezempilo yomphakathi emhlabeni wonke. Yethula uchungechunge lwezinyathelo phakathi kwezinhlangano zamazwe omhlaba, ohulumeni bakazwelonke kanye nemiphakathi yendawo ukuze kuzuzwe umgomo "wezeMpilo zaBantu Bonke" ngonyaka ka-2000 ukuqhubekela phambili. Amasu ayisisekelo okugqugquzelwa kwezempilo ahlonzwe ku-Ottawa Charter yilawa: ukumela (advocate) (ukukhulisa izici ezikhuthaza impilo), ukuvumela (ukuvumela bonke abantu ukuba bafinyelele ngokulingana kwezempilo) nokulamula (ngokubambisana kuyo yonke imikhakha). Kusukela ngaleso sikhathi, I-WHO Global Health Promotion Conference isungule futhi yathuthukisa izimiso zomhlaba wonke kanye nezindawo zokuthatha izinyathelo zokugqugquzela impilo. Muva nje, ingqungquthela yomhlaba wonke yesi-9 (Shanghai 2016), enesihloko esithi ‘Ukugqugquzela impilo Emigomweni Yentuthuko Esimeme: Impilo kubo bonke kanye nempilo yabo bonke’, kwagqamisa izixhumanisi ezibucayi phakathi kokuthuthukisa impilo kanye ne-Ajenda ka-2030 Yentuthuko Esimeme. Nakuba icela ukungenelela okunesibindi kwezepolitiki ukuze kusheshiswe isinyathelo sezwe kuma-SDG, iSimemezelo sase-Shanghai sinikeza uhlaka ngendlela ohulumeni abangasebenzisa ngalo amandla okuguqula okukhuthaza impilo. Isu: Ukukhuthaza Abantu Abanempilo Kakhulu Imigomo Yentuthuko Esimeme (amaSDG) inikeza i-ajenda enesibindi kanye nenesifiso ngokuphathelene nesikhathi esizayo. I-WHO izibophezele ekusizeni umhlaba ukuthi uhlangabezane namaSDG ngokugqugquzela impilo kuyo yonke imigomo. Umgomo oyinhloko we-WHO ukukhuthaza impilo, kanye nokugcina umhlaba uphephile kanye nokusebenzela abantu abasengcupheni. Ngaphezu kokulwa nezifo, sizosebenzela ukuqinisekisa ukuphila okunempilo kanye nokugqugquzela inhlalakahle yabo bonke abantu babo yonke iminyaka yobudala, singashiyi muntu ngemuva. Umgomo wethu ukuthi abantu abangaphezulu kwesigidigidi bajabulela impilo engcono kanye nenhlalakahle ngo-2023. Okugxilwe kukho: Ukubusa Ngendlela Efanele Ukuqinisa ukubusa kanye nezinqubomgomo ukuze kwenziwe ukukhetha okunempilo kufinyeleleke futhi kufinyeleleke kubo bonke, kanye nokwakha izinhlelo ezisimeme ezenza ukubambisana komphakathi wonke kube yinto ekhona. Le ndlela isekelwe emcabangweni wokuthi impilo inqunywa yizici eziningi ngaphandle kokulawulwa ngokuqondile komkhakha wezempilo (isb. imfundo, imali eyenziwa umuntu, kanye nezimo zokuphila zomuntu ngamunye) nokuthi izinqumo ezithathwe kweminye imikhakha zingathinta impilo yabantu ngabanye futhi zenze amaphethini okusatshalaliswa kwezifo kkanye nokushona. UkuFunda ngezeMpilo Ukuthuthukisa ulwazi lwezempilo emiphakathini kuhlinzeka isisekelo lapho izakhamuzi zinikwe amandla khona ukuthi zibambe iqhaza elibonakalayo ekwenzeni ngcono impilo yazo, zihlanganyele ngempumelelo kanye nezinyathelo zomphakathi zezempilo, futhi zinyakazise ohulumeni ukuthi bahlangabezane nezibopho zabo ekubhekeleleni impilo kanye nokulingana kwezempilo. IziNdawo ezineMpilo Indlela yezindawo inezimpande zesu leWHO Health for All futhi, ikakhulukazi, i-Ottawa Charter for Health Promotion. Izimiso eziyinhloko zeziNdawo ezineMpilo zihlanganisa ukubamba iqhaza komphakathi, ukubambisana, ukuhlomisa kanye nokulingana. UHlelo lwamaDolobha aneMpilo luyisibonelo esaziwa kakhulu sohlelo oluphumelelayo lweZindawo ezineMpilo. Ukuthuthukiswa komphakathi Ukuhlanganisa wonke amathonya omphakathi kanye nawomuntu uqobo ukuze kuqashelwe futhi kufunwe ukunakekela kwezempilo, kusize ekulethweni kwezinsizakusebenza kanye nezinsiza, futhi kuhlakulele ukuzibandakanya okusimeme komuntu ngamunye kanye nomphakathi.

የጤና ደህንነት ማተቃሊያ፡- የአለም አቀፍ የህዝብ ጤና ደህንነት በጂኦግራፊያዊ ክልሎች እና በአለም አቀፍ ድንበሮች ውስጥ ያሉ የሰዎችን ጤና አደጋ ላይ የሚጥሉ የህብረተሰብ ጤና ክስተቶችን አደጋ እና ተፅእኖ ለመቀነስ በሚያስፈልጉ ተግባራት ማለትም ንቁ እና ምላሽ ሰጪዎች ይገለጻል፡፡ የህዝብ ቁጥር መጨመር፣ የከተሞች መስፋፋት፣ የአካባቢ ግብአት መራቆት እና ፀረ-ተህዋሲያንን አላግባብ መጠቀም የታሃዋሲያን አለምን ሚዛኑን እያናጋ ይገኛል፡፡ እንደ ኮቪድ-19 ያሉ አዳዲስ በሽታዎች የሰዎችን ጤና የሚያውኩ እና ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ተፅእኖዎችን በማሳደር ታይቶ በማይታወቅ ፍጥነት እየመጡ ነው፡፡ በየዓመቱ በቢሊዮን የሚቆጠሩ መንገደኞች በአውሮፕላኖች ይጓዛሉ፣ ይህም ፈጣን ዓለም አቀፍ የበሽታ አስተላላፊዎች እና ተላላፊዎቻቸው ስርጭት ዕድሎችን ይጨምራል። እንደ የአየር ንብረት ለውጥ እና የአየር ብክለትን የመሳሰሉ በጤና እና በአካባቢ ላይ ሊኖሩ ስለሚችሉ አደጋዎች ግንዛቤ በኬሚካሎች ላይ ያለው ጥገኝነት ጨምሯል፡፡ የምግብ ምርት ግሎባላይዜሽን እየጨመረ በሄደ ቁጥር የተበከሉ ንጥረ ነገሮች እና ለምግብ ወለድ በሽታዎች ተጋላጭነት ይጨምራል፡፡ የአለም ህዝብ የበለጠ ከአንዱ ወደሌላው ተንቀሳቃሽ እና ኢኮኖሚያዊ ትስስሩ እየጨመረ በሄደ መጠን እነዚህ የአለም ጤና ስጋቶች የሚጨምሩ ሲሆን በብሔራዊ ድንበር ላይ ያሉ ባህላዊ መከላከያዎች ከበሽታ ወይም ከወረርሽኝ በሽታ የነፍሳት ንክሻ ሊከላከሉልን አይችሉም፡፡ ወረርሽኞች፣ የጤና አጣዳፊ አደጋዎች እና ደካማ የጤና ስርአቶች የህይወት ዋጋን ብቻ ሳይሆን ዛሬ በተጋረጠው የአለም ኢኮኖሚ እና ደህንነት ላይ አንዳንድ ከፍተኛ አደጋዎችን ያስከትላሉ፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ድጋፍ፡- የዓለም ጤና ድርጅት ተልዕኮ ሁሉም ሀገራት ለዜጎቻቸው በተለይም ለድሆች እና በጣም ተጋላጭ ለሆኑት የደህንነት ዋስትና መስጠት እና የመንከባከብ ግዴታቸውን እንዲወጡ መርዳት ነው፡፡ ይህ የአለም አቀፍ የህዝብ ጤና ደህንነት ግብ ነው፡- የጋራ አለም አቀፍ የህዝብ ጤና እርምጃዎች ለሰው ልጅ አስተማማኝ የወደፊት የኑሮ ሁኔታን ስለሚገነቡበት መንገድ ለማሳየት። የዓለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት ተላላፊ በሽታዎች፣ ግጭቶች፣ የተፈጥሮ አደጋዎች፣ የኬሚካል ወይም የሬዲዮ ኑክሌር ፍሳሾች እና የምግብ መበከልን ጨምሮ ከሁሉም አደጋዎች የሚመጡ የጤና እክሎች ያላቸው አጣዳፊ አደጋዎች እየጨመሩ ይሄዳሉ፡፡ ብዙ ድንገተኛ አደጋዎች ውስብስብ እና ከአንድ በላይ የመነሻ ምክንያቶች ያሉት ሊሆኑ እና ከፍተኛ የህዝብ ጤና፣ ማህበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ ተጽእኖዎች ሊኖራቸው ይችላል። የዓለም ጤና ድርጅት በዓለም አቀፍ የጤና ደንብ( IHR)( 2005) እና በዓለም አቀፍ የሰብዓዊ ሥርዓት ውስጥ እንደ ኤጀንሲዎች ቋሚ ኰሚቴ( IASC) ዓለም አቀፍ የጤና ክላስተር መሪ ኤጀንሲ ለድንገተኛ ጊዜ ሥራዎች ልዩ ኃላፊነቶች እና ተጠያቂነቶች አሉት። የዓለም ጤና ድርጅት የጤና ደኅንነት ኤጀንሲዎች ጥምር ከዓለም አቀፍ ድርጅቶች፣ ከሲቪል መከላከያ፣ ከውትድርና ሀኪሞች፣ ከሕግ አስከባሪዎች እና ከታጣቂ ኃይሎች ጋር ይሰራል። መ/በቤቱ የህብረተሰብ ጤናን በፀጥታ ዘርፍ ለሚጫወተው ሚና፣ የአለም ጤና ድርጅትን ዝግጁነት እና ሆን ተብሎ ለሚደረጉ ዝግጅቶች እርዳታን ያሳድጋል እንዲሁም በአለም አቀፍ ደረጃ ስለጤና ደህንነት ግንዛቤ ይሰጣል፡፡

Health security Overview: Global public health security is defined as the activities required, both proactive and reactive, to minimize the danger and impact of acute public health events that endanger people’s health across geographical regions and international boundaries. Population growth, rapid urbanization, environmental degradation, and the misuse of antimicrobials are disrupting the equilibrium of the microbial world. New diseases, like COVID-19, are emerging at unprecedented rates disrupting people’s health and causing social and economic impacts. Billions of passengers travel on airplanes each year, increasing the opportunities for the rapid international spread of infectious agents and their vectors. Dependence on chemicals has increased, as has awareness of the potential hazards for health and the environment, like climate change and air pollution. As the globalization of food production increases, so does the risk of tainted ingredients and risk of foodborne diseases. As the world’s population becomes more mobile and increases its economic interdependence, these global health threat increase and traditional defences at national borders cannot protect against the invasion of a disease or vector. Pandemics, health emergencies and weak health systems not only cost lives but pose some of the greatest risks to the global economy and security faced today. WHO response: WHO’s mission is to help all countries fulfil their duty of safety and care to their citizens, especially to the poorest and most vulnerable. This is the goal of global public health security: to demonstrate how collective international public health action can build a safer future for humanity. WHO Member States face increasing numbers of emergencies with health consequences from all hazards, including infectious disease outbreaks, conflicts, natural disasters, chemical or radio-nuclear spills and food contamination. Many emergencies can be complex, with more than one cause, and can have significant public health, social, economic and political impacts. WHO has specific responsibilities and accountabilities for emergency operations under the International Health Regulations (IHR) (2005) and within the global humanitarian system as the Interagency Standing Committee (IASC) Global Health Cluster Lead Agency. WHO's health security interface works with involving international organizations, civil defense, military doctors, law enforcement and armed forces. The Secretariat advocates for the role of public health in the security sector, increase WHO preparedness and response to deliberate events and provides awareness about health security internationally.

Kariyar lafiya Gamsashshen bayani: tsarin kariyar lafiyar jama'a na duniya an bayyana shi a matsayin ayyukan da ake buƙata, cikin shiri kafin faruwar wani abu da kuma bayan faruwar wani abu, domin rage haɗari da illar faruwar matsalolin lafiyar al'umma masu tsanani da suke jefa lafiyar mutane cikin haɗari a yankuna da kuma iyakokin ƙasashen duniya. Ƙaruwar yawan mutane da ƙaruwar mutane a birane da lalata muhalli da yawan amfanin da magungunan ƙananan cututtuka na kawo tsaiko wajen samun daidaituwar ƙwayar bakteriya da wasu ƙananun halittun a duniya. Sababbun cututtuka, irin su COVID-19, suna shigowa sosai irin yadda basu taɓa faruwa a baya ba inda suke kawo tsaiko ga lafiyar mutane da haddasa illoli ga zamatakewa da tattalin arziƙi. Biliyoyin mahaya abun hawa suna tafiye-tafiye a jirage duk shekara, wanda hakan ke ƙara damar yaɗuwar abubuwan da ke janyo cututtuka da ƙwari masu yaɗa cututukan a faɗin duniya. Dogara a kan sinadaran kyamikal ya ƙaru, kamar yadda buƙatuwar wayar da kai ta ƙaru na haɗarorin da ka iya faruwa ga lafiya da muhalli, kamar dai canjin yanayi da gurɓatar iska. Kamar yadda ake samun ƙaruwar sarrafa abinci a faɗin duniya, haka zalika ana samun ƙaruwar haɗarin lalacewar ingancin kayan haɗa abinci da haɗarin cututtuka masu yaɗuwa ta abinci. Kamar yadda al'ummar duniya ke karuwa da yawace-yawace da ƙaruwar ƙasashe wajen dogara da juna ta fuskar tattalin arziƙi, waɗannan haɗurran lafiyar na duniya da kuma dogaron ƙasashe da juna ta fuskar al'ada na ba zasu iya kare bazuwar cuta ba ko ƙwarin da ke yaɗa cutar. Annoba da agajin gaggawa na lafiya da raunanan tsare-tsaren lafiya ba kaɗai suna janyo asarar rayuka bane, hatta suna haifar da manyan haɗurra ga tattalin arziƙin duniya da tsaron da ake fuskanta a yau. Amsar WHO : manufar Hukumar Lafiya ta Duniya ita ce taimakawa ƙasashe sauke ayyukansu na bada kariya da kulawa ga ƴan ƙasarsu, musamman ga matalauta da mafi rauni. Wannan shi ne manufar tsarin tsaron lafiyar al'umma na duniya: domin nuna yadda matakin haɗin kan kulawa da lafiyar al'umma na duniya zai iya ginawa al'umma rayuwa mai aminci. Ƙasashen da Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ke lura dasu na fuskantar ƙaruwar agajin gaggawa tare da munanan tasirin lafiya daga dukkanin haɗarori, wanda ya haɗa ɓarkewar cututtuka masu yaɗuwa da rikici da masifu daga Allah da zubewar sinadarin kyamical da makamin ƙare dangi da kuma gurɓatar abinci. Da yawan bada agajin gaggawa zasu iya zama ta fuskoki da yawa, tare da abubuwan da ke janyosu fiye da ɗaya, sannan kuma zasu iya haifar da illolin lafiyar jama'a da na zamantakewa da na tattalin arziƙi da na shugabanci sosai. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO na da nauye-nauye da bayanin abin da ke faruwa na musamman na ayyukan bada agajin gaggawa a ƙarƙashin shirin ƙa'idojin kulawa da lafiya na duniya, wato (IHR) (shekarar 2005) da kuma ta cikin shirin agazawa al'umma na duniya a matsayin tabbataccen komitin tsakanin hukumomi (IASC) da kuma Hukumomin da ke haɗa kai wajen kai wa al'umma agaji. Ɓangaren tsaron lafiya na huykumar Lafiya ta Duniya WHO yana aiki tare da shigo da ƙungiyoyin duniya da hukumar tsaro ta (civil defense) da likitocin sojoji da jami'an tabbatar da doka da jami'an tsaro. Sakatariyar ta goyi bayan matsayin kulawar da lafiyar al'umma a ɓangaren tsaro da ƙara shiri da kai agajin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO don duba da abubuwan da suka faru da wayar da kai a kan tsaron lafiya a faɗin duniya.

Usalama wa Afya Muhtasari: Usalama wa afya ya umma Duniani unafafanuliwa kama shughuli zinazohitajika, makini na tendaji, ili kupunguza hatari na athari za matukio makubwa ya afya ya umma ambayo yanahatarisha afya ya watu katika maeneo ya kijografia na mipaka ya kimataifa. Ongezeko la watu, ukuaji wa haraka wa miji , uharibifu wa mazingira, na matumizi mabaya ya Dawa za kuua viini vinatatiza usawa wa Ulimwengu wa vijidudu. Magonjwa mapya, kama vile UVIKO-19, yanajitokeza kwa viwango visivyo na kifani vinavyotatiza afya ya watu na kusababisha athari za kijamii na kiuchumi. Mabilioni ya Abiria husafiri kwa ndege kila mwaka, na hivyo kuongeza fursa za kuenea kwa haraka kimataifa kwa mawakala wa kuambukiza na Vekta wao. Vitegemezi wa kimkakati umeongezeka, kama vile ufahamu wa hatari zinazoweza kutokea kwa afya na mazingira, kamavile mabadiliko ya Tabianchi na uchafuzi wa hewa. Kadri utandawazi wa uzalishaji wa chakula unavyoongezeka, ndivyo hatari ya viambato vilivyochafuliwa na hatari ya magonjwa yanayosababishwa na chakula inavyyongezeka. Kadri idadi ya watu Duniani inavyozidi kusonga mbele na ulinzi wa jadi katika mipaka ya kitaifa hauwei kulinda dhidi ya uvamizi wa ugonjwa au vekta. Magonjwa ya mlipuko, dharura za kiafya na mfumo dhaifu ya afya sio tu kwamba inagharimu maisha lakini pia hatari kubwa zaidi kwa uchumi wa Dunia na usalama unaokabiliwa leo. Muitikio wa WHO: Dhamira ya WHO ni kusaidia nchi zote kutimiza wajibu wao wa usalama na matunzo kwa raia wao, hususani kwa maskini zaidi na walio hatarini zaidi. Hilindilo lengo la usalama wa afyaya umma Duniani: Kuonyesha jinsi hatua ya kimataifa ya afya ya umma inaweza kujenga mustakabali salama kwa Binadamu. Nchi wanachama wa WHO zinakabiliwa na ongezeko la idadi ya dharura na matokeo ya afya kutokana na hatari zote, ikiwa ni pamoja na milipuko ya magonjwa ya kuambukiza, migogoro, majanga ya asili, kumwagika kwa kemikali au mionzi ya nyuklia na uchafuzi wa chakula. Dharura nyingi znaweza kuwa ngumu, zenye sababu zaidi ya moja, na zinaweza kuwa na athari kubwa za afya ya umma, kijamii, kiuchumi na kisiasa. WHO ina jukumu na uwajibikaji mahususi kwa shughuli za dharura chini ya kanuni za kimataifa za afya (IHR) (2005) a ndaniya mfumo wa kibinadamu wa kimataifa kama wakala wa kudumu wa mashirika ya kimataifa (IASC) uongozi wa nguzo ya kimataifa ya afya. Kiolesura chausalama wa afya cha WHO kinafanya kazi na kuhusisha mashirika ya kimataifa, ulinzi wa raia, madaktari wa kijeshi, watekelezaji sheria na vikosi vya jeshi. Sekretarieti inatetea jukumu la afya ya umma katika sekta ya usalama, kuongeza utayari na muitikio wa WHO kwa miitikio ya makusudi na kutoa ufahamu juu ya usalama wa afya.

Ààbò ìlera Ìsọnísókí: Ààbò ìlera fún gbogbo àgbáyé jẹ́ èyí tí ó túmọ̀ sí àwọn iṣẹ́ ṣíṣe tí ó yẹ, ìyẹn tí ń ṣiṣẹ́ lọ́wọ́ àti ìfàṣéyìn, láti ṣe àdínkù ewu àti ipa ayẹyẹ ètò ìlera tí ó ń fi ìlera àwọn ènìyàn wéwu káàkiri ẹkùn agbègbè àti ààlà àgbáyé. Ìdàgbà níye, yíyára ìsọdìgboro, ìbàjẹ́ àyíká, àti ìlòkulò àwọn ohun tí ń pá kòkòrò àrùn jẹ́ ohun tí ń dabarú ibi ìpàdé ayé ohun tí ó jẹ mọ́ ohun tí ń fà kòkòrò àrùn. Kòkòrò àrùn tuntun, bí í Kòrónà, ń jáde ní iye tí a kò lérò tí ó ń dabarú ètò ìlera ènìyàn àti fífa ipa ti àwùjọ àti okòwò. Àwọn èrò bílíọ̀nù ni ó ń wọ ọkọ̀ òfúrufú lọ́dọ́ọdún, èyí tí ó mú ìlékùn bá àǹfààní fún yíyára tàn àwọn ohun kòkòrò tí ń tàn káàkiri àgbáyé. Ìgbẹ́kẹ̀lé kẹ́míkà ti pọ̀ sí, ó ti nípa lórí ewu fún ìlera àti àyíká, bí í ìyípadà ojú ọjọ́ àti àdàlù afẹ́fẹ́. Bí ìpèsè oúnjẹ lágbàáyé ti ń pọ̀ sí, bẹ́ẹ̀ náà ni ewu èròjà tí kò mọ́ àti ewu àwọn àìsàn tí a máa ń kó látara oúnjẹ. Bí iye ènìyàn ṣe ń pọ̀ sí lágbàáyé tí Wọ́n wà káàkiri àti Ìgbẹ́kẹ̀lé lórí ètò ọrọ̀ ajé ń pọ̀ sí, ìdúmọ̀ruru ìlera àgbáyé ń pọ̀ sí àti àbò ìbílẹ̀ ní ààlà orílẹ̀-èdè kò lè dáàbò lòdì sí ìgbòde kan kòkòrò àrùn. Àjàkálẹ̀ àrùn, ìpè òjijì ìlera àti ètò ìlera tí kò mú ṣáṣá kìí gba ẹ̀mí nìkan ó tún máa ń fà ewu tí ó ga jù fún ètò ọ̀rọ̀ ajé àgbáyé àti ti ààbò tí à ń dojú kọ lónìí. Èsì WHO: iṣẹ́ WHO ni láti ṣe ìrànwọ́ fún gbogbo orílẹ̀-èdè láti ṣe ojúṣe wọn pẹ̀lú ààbò àti tọ́jú àwọn ará ìlú, ní pàápàá jù lọ àwọn tí ó tálákà jù àti tí wọn kò lágbára. Ó jẹ́ ìlépa tí aláàbò ti ìlera àgbáyé :láti ṣàfihàn bí àgbájọ ètò ìlera àgbáyé ṣe lè kọ́ ọjọ́ iwájú tí ó ní ààbò fún ènìyàn. Àwọn orílẹ̀-èdè tí ó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ WHO ń dojú kọ ọ̀pọ̀ iye pàjáwìrì pẹ̀lú ràbọ̀rábọ̀ ìlera láti ọ̀dọ̀ àwọn ewu láì yọ àtànkálẹ̀ kòkòrò àrùn, rògbòdìyàn , àjálù àdáyébá, kẹ́míkà tàbí ìtasílẹ́ àwọn kẹ́míkà tí kò ṣe ń nù dáadáa àti ohun tí ó bá oúnjẹ jẹ́. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìpè pàjáwìrì a máa kẹnú, ó máa ń ní ju okùnfà kan lọ, ó sì lè ní ipa lórí ìlera àwùjọ ẹ̀dá, ipa lórí àwùjọ, ọrọ̀ ajé àti ìṣèlú. WHO ní ojúṣe àti àwọn ìṣirò fún ìmú ṣiṣẹ́ pàjáwàrì lábẹ́ International Health Regulations (IHR) (2005) àti láàárín ètò ọmọnìyàn lágbàáyé gẹ́gẹ́ bí Interagency Standing Committee (IASC) Global Health Cluster Lead Agency. Àwọn òṣìṣẹ́ àbò ìlera ti WHO ń ṣe iṣẹ́ wíwò pẹ̀lú ìkópa ilé - iṣẹ́ òkèèrè, Civil defense dókítà àwọn ológun, àwọn agbófinró àti àwọn adìámọ́ran ogun. Ilé-iṣẹ́ akọ̀wé ṣe alágbàwí fún ipò ìlera gbogbogboò ní ẹ̀ka àbò, ÀFIKÚN ìgbáradì àti èsì WHO sí àwọn ayẹyẹ tí Wọ́n mọ̀-ọ́n mọ̀ - ṣe àti ìpèsè ìtanijí nípa àbò ètò ìlera òkèèrè.

Ukuphepha kwezempilo Uhlolojikelele: Ukuphepha kwezempilo yomphakathi emhlabeni wonke kuchazwa njengemisebenzi edingekayo, ekwenza kokubili ukusebenza kanye nokusabelayo, ukuze kuncishiswe ingozi kanye nomthelela wezehlakalo zempilo yomphakathi ezibucayi ezibeka impilo yabantu engcupheni ezifundeni zezwe kanye nasemingceleni yamazwe omhlaba. Ukwanda kwenani labantu, ukhula ngokushesha kwamadolobha, ukuwohloka kwendawo, kanye nokusetshenziswa kabi kwama-antimicrobial kuphazamisa ukulingana komhlaba onamagciwane. Izifo ezintsha, njenge-COVID-19, zivela ngamanani angakaze abonwe phambilini aphazamisa impilo yabantu futhi abangele imithelela kwezenhlalo kanye nakwezomnotho. Izigidigidi zabagibeli bahamba ngezindiza unyaka ngamunye, okwandisa amathuba okubhebhethekela ngokusheshayo kwamanye amazwe kwama-ejenti athelelanayo nezinambuzane zawo ezincela igazi labanye. Ukuncika kumakhemikhali kuye kwanda, njengoba kuye kwaba nokuqwashisa ngezingozi ezingaba khona empilweni nasemvelweni, njengokushintsha kwesimo sezulu kaye nokunukubezeka komoya. Njengoba ukukhiqizwa kokudla komhlaba yonke kukhula, kanjalo nengozi yezithako ezingcolile kanye nengozi yezifo ezibangelwa ukudla. Njengoba inani labantu emhlabeni lihamba kakhudlwana futhi likhulisa ukuncika kwalo kwezomnotho, lokhu kwanda kosongo lwezempilo emhlabeni wonke kanye nokuvikelwa kwendabuko emingceleni kazwelonke akukwazi ukuvikela ekuhlaselweni yisifo noma yisinambuzane ezincela igazi labanye. Izifo eziwubhubhane, izimo eziphuthumayo zezempilo kanue nezinhlelo zezempilo ezibuthakathaka azibizi nje kuphela izimpilo kodwa zibeka ezinye zezingozi ezinkulu emnothweni womhlaba wonke kanye nasekuvikelekeni okubhekwene nakho namuhla. Impendulo yeWHO: Inhloso yeWHO ukusiza wonke amazwe ukuthi afeze umsebenzi wawo wokuphepha kanye nokunakekela izakhamuzi zawo, ikakhulukazi abampofu kanye nabasengcupheni kakhulu. Lona umgomo wokuvikeleka kwempilo yomphakathi emhlabeni wonke: ukubonisa indlela isinyathelo sempilo yomphakathi samazwe omhlaba esihlangene futhi esingakha ngayo ikusasa eliphephile labantu. AmaZwe angamaLungu eWHO abhekene nenani elandayo lezimo eziphuthumayo ezinemiphumela yezempilo evela kuzo zonke izingozi, okuhlanganisa ukuqubuka kwezifo ezithathelanayo, izingxabano, izinhlekelele zemvelo, ukuchitheka kwamakhemikhali noma ama-radio-nuclear kanye nokunukunukubezeka kokudla. Izimo eziphuthumayo eziningi zingaba yinkimbinkimbi, zibe nezimbangela ezingaphezu kweyodwa, futhi zingaba nemithelela emikhulu empilweni yomphakathi, kwezenhlalo, kwezomnotho kanye nakwezombangazwe. I-WHO inezibopho ezithile kanye nokuziphendulela kokusebenza kwezimo eziphuthumayo ngaphansi kwe-International Health Regulations (IHR) (2005) futhi ngaphakathi ohlelweni lomhlaba wonke lokusiza abantu njenge-Interagency Standing Committee (IASC) iGlobal Health Cluster Lead Agency. Indawo yokuhlangana kwezinhlangano ezimbili ngokuphathelene nokuphepha kwezempilo yeWHO isebenza ngokubandakanya izinhlangano zamazwe omhlaba, abavikeli bomphakathi, odokotela bezempi, abaqinisekisa umthetho kanye namabutho ahlomile. UNobhala usekela indima yezempilo yomphakathi emkhakheni wezokuphepha, ukwandisa ukulungela kanye nokusabela kweWHO ezigamekweni zangamabomu kanye nokuhlinzeka ngokuqwashisa mayelana nokuphepha kwezempilo emhlabeni wonke.

የጤና ቴክኖሎጂ ግምገማ ማጠቃሊያ፡- አዳዲስ ስልጠናዎች እና ቴክኖሎጂዎች በየጊዜው እየተሻሻሉ የመጡ ቢሆንም በጤና ላይ የሚያሳድሩት ተጽዕኖ እና በጤና ስርዓቶች ላይ ያለው አንድምታ ሁልጊዜ ግልጽም ቢሆን አይደለም፡፡ የጤና ቴክኖሎጂ ምዘና (HTA) በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ ውጤቶቻቸውን የሚሸፍኑ የጤና ቴክኖሎጂዎች ባህሪያት እና ስልጠናዎች ስልታዊ እና ሁለገብ ግምገማ ነው፡፡ የጤና ቴክኖሎጂን ዋጋ ለመወሰን እና እነዚህ ቴክኖሎጂዎች በአለም አቀፍ የጤና ስርዓቶች ጥቅም ላይ ስለሚውሉበት መመሪያን ለመለየት ያለመ ሁለገብ ሂደት ነው፡፡ የጤና ቴክኖሎጂ ምዘናው ውሳኔ ሰጪዎች እና ሌሎች ባለድርሻ አካላት በጤና አጠባበቅ ላይ ያለውን የውሳኔ አሰጣጥ ሂደት በፖሊሲ ደረጃ በመደገፍ ስለ ተሰጡ ቴክኖሎጂዎች ማስረጃዎችን በማቅረብ ሊጠቀሙበት የሚችሉ ግልጽ እና ተጠያቂነት ያለው አሰራር ነው፡፡ የምርምር አለምን ከፖሊሲ አወጣጡ ጋር የሚያገናኝ ድልድይ ሆኖ ተገልጿል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት ድጋፍ፡- የጤና ቴክኖሎጂ ግምገማ በሁሉም የጤና ስርዓት ደረጃዎች ላይ የሚተገበር ሁለገብ አካሄድ እንደመሆኑ መጠን የዓለም ጤና ድርጅት የጤና ቴክኖሎጂ ምዘና አጠቃቀም ሰፊ እና ከበርካታ ፕሮግራሞችን ያቀፈ ነው፡፡ ለምሳሌ፡- የጤና ቴክኖሎጂ ምዘና ቡድን በአለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት የጤና ቴክኖሎጂ ምዘና አሰራሮችን አለምአቀፍ ጥናት በማካሄድ በጤና ስርዓቶች ላይ የሚተገበረውን መመሪያ ያዘጋጃል፡፡ የጤና ቴክኖሎጂ ምዘና በተጨማሪም ሰፋ ባለው ማስረጃ ላይ በመረጃ የተደገፈ ከጤና ጋር በተያያዙ ውሳኔዎች እና በጤና ምርቶች ግዥ ላይ በፍትሃዊ የዋጋ አወጣጥ መመሪያዎች ላይም ጥቅም ላይ ይውላል፡፡ ይህ ሥራ በሁለቱም የዓለም ጤና ድርጅት ዓለም አቀፍ አጋሮች እና ፕሮግራሞች እና በአለም ጤና ድርጅት አህጉራዊ ቢሮዎች በኩል ይካሄዳል፡፡ የአህጉር ጽሕፈት ቤቶች የጤና ቴክኖሎጂ ምዘና አቅምን በአባል ሃገሮቻቸው እንዲጎለብቱ የሚደግፉ ቢሆንም የጤና ቴክኖሎጂ ምዘናው በፖሊሲ ልማት፣ ምርጥ ተሞክሮ መመሪያ፣ በአባል አገሮች እና በተቋቋሙ አጋሮች መካከል ያለውን ቅንጅት እና ትብብር ግንዛቤን ማሳደግ፡፡ ተፅዕኖ፡- የዓለም ጤና ድርጅት የኤችቲኤ አጠቃቀምን ለማስፋት ባደረገው ጥረት ተጨማሪ መሳሪያዎች እና ግብዓቶች በጤና ተጽዕኖ ግምገማ ዘዴዎች በአለምአቀፍ ደረጃ እንዲገኙ አድርጓል። ለምሳሌ የዓለም ጤና ድርጅት ምርጫ መሳሪያዎች በተለያዩ የአለም ክልሎች ግዥዎችን ቅልጥፍና ለማሳየት ጥቅም ላይ የዋሉ ሲሆን ከሰሃራ በታች ባሉ የአፍሪካ እና የደቡብ ምስራቅ ኤስያ የመንገድ ትራፊክ አደጋዎችን ለመቀነስ ወጪ ቆጣቢ እርምጃዎችን ለማግኘት የጤና ተጽዕኖ ግምገማ ዘዴዎች ተግባራዊ ሆነዋል፡፡ በአገር ደረጃ የዓለም ጤና ድርጅት ምርጫ መረጃ የዓለማቀፉን የጤና ሽፋን አቅምና የገንዘብ ድጋፍ ውጤታማነት ለመወሰን በኢትዮጵያ ጥቅም ላይ ውሏል። በአለም አቀፍ የጤና ሽፋን ድጋፍ የጤና ተጽዕኖ ግምገማው ያለውን ጠቀሜታ በመረዳት የዓለም ጤና ጉባኤ67.23 ውሳኔ በ67ኛው የአለም ጤና ጉባኤ ፀድቋል፡፡ የውሳኔ ሃሳቡ በጤና ስርዓቶች ውስጥ በማስረጃ ላይ የተመሰረተ የፖሊሲ ልማት እና ውሳኔ አሰጣጥ አስፈላጊነት እና ኤችቲኤ በዘላቂ እና ውጤታማ የጤና ስርዓቶች ውስጥ ያለውን ሚና ይገነዘባል። በተጨማሪም የጤና ተጽዕኖ ግምገማው በአገር አቀፍ ማዕቀፎች ማለትም በጤና ሥርዓት ጥናትና ምርምር፣ በጤና ሙያዊ ትምህርት እና ሁለንተናዊ የጤና ሽፋንን ማቋቋምን የመሳሰሉ ጉዳዮችን ማስተዋወቅ ያስፈልጋል፡፡

Health technology assessment Overview: New interventions and technologies are constantly being developed and refined but their impacts on health, and implications for health systems, are not always clear. Health technology assessment (HTA) is a systematic and multidisciplinary evaluation of the properties of health technologies and interventions covering both their direct and indirect consequences. It is a multidisciplinary process that aims to determine the value of a health technology and to inform guidance on how these technologies can be used in health systems around the world. HTA is a transparent and accountable process that can be used by decision makers and other stakeholders to support the decision-making process in health care at the policy level by providing evidence about given technologies It has been described as a bridge that connects the world of research to that of policy making. WHO Response: As health technology assessment is a multidisciplinary approach that is applicable to all levels of a health system, WHO’s use of HTA is broad and integrated into several programs. For example, the HTA team conducts a global survey of HTA processes in WHO Member States and prepares guidance for its implementation in health systems. HTA is also used in broader evidence-informed health-related decision making, and in fair pricing guidelines for the procurement of health products. This work is conducted through both WHO’s global partnerships and programmes and through the WHO regional offices. The regional offices support the development of HTA capacity in their Member States though advocacy and raising awareness of the use of HTA in policy development, guidance for best practices and the coordination and collaboration between Member States and established partners. Impact: WHO’s efforts to broaden the use of HTA has resulted in more tools and resources being available for HTA globally. For example, the WHO-CHOICE tools have been used to show efficiencies in procurement in different regions of the world, and HTA methods have been applied to find cost-effective interventions to reduce road-traffic accidents in sub-Saharan Africa and South-East Asia. At the country level, WHO-CHOICE information was used in Ethiopia to determine the affordability and financial efficacy of universal health coverage. Understanding the importance of HTA in support of universal health coverage, resolution WHA67.23 was approved during the 67th World Health Assembly. The resolution recognizes the importance of evidence-based policy development and decision-making in health systems, and HTA’s role in sustainable and effective health systems. It also calls for the promotion of HTA within national frameworks, such as those for health system research, health professional education and the establishment of universal health coverage.

Nazarin fasahar harkar lafiya Gamsashshen bayani: Kullum ana ƙirƙira da bunƙasa sababbin hanyoyin yin magani da kayan fasaha amma tasirinsu a kan lafiya, da illolinsu ga tsarin lafiya, har yanzu bai fito fili ba. Nazarin fasahar lafiya (HTA) wata hanya ce mai tsari kuma cikakkiya ta ƙimanta kayayyakin fasahar kiwon lafiya da hanyoyin yin magani wanda ya haɗa da gaba daya illolinsu kai tsaye da ba kai tsaye ba. Hanya ce da ta ƙunshi ɓangarori da yawa wajen manafur shi ne ƙimanta fasahar lafiya da ilimtarwa a kan yadda waɗannan fasahohin harkar lafiya za ai amfani dasu a tsare-tsaren harkar lafiya a faɗin duniya. Nazarin fasahar lafiya hanya ce ta gaskiya da bayyana komai da komai da masu zartar da doka zasu iya amfani da ita da waɗansu masu faɗa a ji wajen tallafawa hanyar zartar da doka yayin kiwon lafiya a matakin yin tsarin ta hanyar bada shaidu a kan wasu kayayyakin fasaha. An bayyana ta a matsayin wata gada ce da take haɗa duniyar bincike da ta zartar da doka. Matakin hukumar lafiya: kamar yadda nazarin fasahar lafiya ta zama wata cikakkiyar hanya da zata iya dacewa da dukkan matakan tsarin lafiya, amfani da hanyar nazarin fasahar lafiya na hukumar lafiya ta duniya yana da faɗi da kuma an tattara shi zuwa wasu shirye-shirye masu yawa. Misali, Gungun ma'aikatan nazarin fasahar lafiya suna yin wani binciken duniya na hanyoyin nazarin fasahar lafiya a ƙasashen da Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ke kula da su da kuma tsara nusarwa a kan aiwatar da ita a tsare-tsaren harkar lafiya. Ana kuma amfani da tsarin nazarin fasahar lafiya ta wata hanyar da aka yi binciken kimiyya mai faɗi na zartar da dokar harkar lafiya, da kuma ƙa'idodin farashi na adalci domin siyan kayayyakin kiwon lafiya. Ana aiwatar da wannan aikin ta hanyar duka haɗin guiwar ƙasashen duniya na Hukumar Lafiya ta Duniya WHO da shirye-shirye da kuma ta hanyar ofisoshin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO na shiyya-shiyya. Ofisoshin shiyya-shiyya suna tallafawa cigaban ƙarfin nazarin fasahar lafiya (HTA) a ƙasashensu duk da goyon baya da wayar da kai a kan amfanin tsarin nazarin fasahar lafiya yayin samar da doka da nusarwa domin ayyuka mafiya dace wa da kuma haɗin guiwar yin aiki tare tsakanin ƙasashe da tabbatattun abokan haɗin guiwa. Tasiri: ƙoƙarin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO na faɗaɗa amfani da tsarin nazarin fasahar lafiya ya janyo samun ƙarin hanyoyi da kayan aiki da suka wadata don nazari fasahar lafiya a duniya. Misali, an daɗe ana amfani da shirye-shiryen Hukumar Lafiya na "WHO-CHOICE" (shirin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO da yake taimakawa ƙasashe aiwatar da abubuwa masu matuƙar muhimmanci) don nuna inganci wajen mallakar abubuwa a ɓangarori daban-daban na duniya, sannan kuma ana amfani da hanyar nazarin fasahar lafiya wajen nemo hanyoyin magance matsaloli masu kyau domin rage haɗurran ababan hawa a yankin nahiyar Afirka mai sahara da yankin kudu maso gabas na nahiyar Asiya. A matakin ƙasa, anyi amfani da bayanan shirin WHO-CHOICE" (shirin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO da yake taimakawa ƙasashe aiwatar abubuwa masu matuƙar muhimmanci) a ƙasar Etopia domin ƙimanta sauƙin kuɗi da ingancin kuɗin da yaci na tsarin bada kiwon lafiya na bai ɗaya. Fahimtar muhimmancin tsarin nazarin fasahar lafiya (HTA) na bai-ɗaya ta wajen kulawa da lafiya, an amince da hukunci abin da ya dace mai lamba WHA67.23 yayin taron Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) na 67. Hukuncin ya nuna muhimmancin samar da tsari mai tushen binciken kimiyya da zartar da hukunci a tsare-tsaren harkar lafiya, da kuma rawar da tsarin nazarin fasahar lafiya ke takawa a tsare-tsaren lafiya masu kyau da ɗorewa. Yana kuma neman bunƙasa tsarin nazarin fasahar lafiya a cikin shirye-shiryen ƙasa, irinsu na tsarin binciken harkar lafiya da ƙwarewar ilimin harkar lafiya da kuma kafa tsarin bada kulawar lafiya na bai ɗaya.

Tathmini ya teknolojia ya afya Muhtasari: Afua mpya na teknolojia zinaendelezwa na kuboreshwa kila mara lakini athari zake kwa afya, na athari kwa mifumo ya Afya, sio wazi kila wakati. Tathmini ya teknolojia ya afya (HTA) ni tathmini ya utaratibu na kijadi ya sifa za teknolojia za faya na afua zinazojumuisha matokeo yao ya moja kwa moja na mtambuka. Ni mchakato wa fani nyingi unaolenga kubainisha thamani ya teknolojia ya afya na kutoa muongozo wa jinsi teknolojia hizi zinaweza kutumika katika mifumo ya afya Duniani kote. HTA ni mchakato wa uzazi na uwajibikaji unaoweza kutumiwa na watoa maamuzi na wadau wengine kusaidia mchakato wa kufanya maamuzi katika huduma ya afya katika ngazi ya sera kwa kutoa ushahidi kuhusu teknolojia iliyotolewa imeelezwa kuwa ni daraja linalounganisha ulimwengu wa utafiti na ule wa watunga sera. Muitiko wa WHO: kwa vile tathmini ya teknolojia ya afya ni mbinu ya fani nyingi ambayo inatumika kwa viwango vyote vya mfumo wa afya, matumizi ya WHO ya HTA ni mapana na kuunganishwa na programu kadhaa. Kwa mfano, timu ya HTA hufanya uchunguzi wa kimataifa wa michakato ya HTA katika nchi wanachama wa WHO na kuandaa muongozo wa utekelzaji wake katika mifumo ya afya. HTA pia inatumika katika kufanya maamuzi mapana zaidi yanayohusiana na afya yenye uthibitisho, na katika miongozo ya bei ya haki kwa uwamuzi wa bidhaa za afya. Kazi hii inafanywa kupitia ushirikiano na mipango ya kimataifa ya WHO na kupitia ofisi za kanda za WHO. Ofisi za kanda zinaunga mkono ukuzaji wa uwezo wa HTA katika nchi wanachama wao ingawa utetezi na kuongeza ufahamu wa matumizi ya HTA katika uundaji wa sera, muongozo wa mbinu bora na uratibu na ushirikiano kati ya nchi wanachama na washirika walioanzishwa. Athari: Juhudi za WHO za kupanua matumizi ya HTA zimesababisha zana na rasilimali zaidi kupatikana kwa HTA Duniani kote. Kwa mfano, zana za WHO-CHAGUO zimetumika kuonyesha ufanisi katika manunuzi katika kanda mbalimbali Duniani, na mbunu za HTA zimetumika kutafuta afua za gharama nafuu ili kupunguza ajali za barabarani Barani Afrika- kusini mwa jangwa la sahara na kusini mashariki mwa Asia. Katika ngazi ya nchi, maelezo ya WHO-CHAGUO yalitumiwa ncini Ethiopia ili kubaini uwezo na ufanisi wa kifedha wa huduma ya afyakwa wote. Kuelewa umuhimu wa HTA katika kuunga mkono huduma ya afya kwa wote, Azimio la WHA 67.23 liliidhinishwa wakati wa mkutano wa 67 wa Afya Duniani. Azimio hilo linatambua umuhimu wa uundaji wa sera kulingan ana ushahidi na kufanya manunuzi katika mafunzo ya afya, na jukumu la HTA katika mifumo endelevu na bora ya Afya. pia inataka uendelezaji wa HTA ndani ya mifumo ya kitaifa, kama vile utafiti wa mfumo wa afya, elimu ya kitaaluma ya afya na uanzishwaji wa huduma za afya kwa wote.

Ìgbélèwọ̀n ètò ìlera lílo ẹ̀rọ ayélujára Ìsọnísókí: Àwọn ohun èlò ẹ̀rọ ayélujára tuntun jẹ́ ohun tí wọ́n ń ṣe àtúnṣe sí ṣùgbọ́n ipa wọn lórí ètò ìlera, àti ipa fún ètò ìlera, jẹ́ ohun tí ó máa ń rújú. Ìgbélèwọ̀n ètò ìlera lílo ẹ̀rọ ayélujára (HTA) jẹ́ ọ̀nà àti ìgbélèwọ̀n iṣẹ́ tí ó wọnú ara àwọn àbùdá ètò ìlera lílo ẹ̀rọ ayélujára àti ìdásí tí ó dáàbò bo ràbọ̀rábọ̀ tí ó wà tààrà àti èyí tí kó lọ tààrà. Ó jẹ́ ètò ìṣe iṣẹ́ tí ó wọnú ara wọn tí ó ní àfojúsùn láti mọ ìwúlò ìlò ẹ̀rọ ayélujára fún ètò ìlera láti ṣe ìfitónilétí ìtọ́nisọ́nà lórí bí àwọn ohun èlò orí ẹ̀rọ ayélujára ṣe lè di mímúlò nínú ètò ìlera jákèjádò àgbáyé. HTA jẹ́ ohun tí a lè ṣe ìṣirò fún tí àwọn aṣẹ̀pinnu máa ń lò àti àwọn aláṣẹ láti ṣe àtìlẹyìn ètò ìpinnu ṣíṣe nínú ètò ìmúlò ìlera nípa pípèsè ẹ̀rí lórí àwọn ẹ̀rọ ayélujára tí a sọ pé ó dàbí afárá tí ó so ayé iṣẹ́ ìwádìí mọ ètò ìmúlò. Ìdáhùn WHO: Bí ìgbélèwọ̀n lílo ẹ̀rọ ayélujára fún ètò ìlera ń ṣe àmúlò ìlànà iṣẹ́ tí ó wọnú ara wọn tí ó ṣe ń lò fún gbogbo ipele ètò ìlera, Ìlò WHO fún HTA fẹ́ ẹ̀ àti ìlò sínú ètò oríṣìíríṣìí. Bí àpẹẹrẹ, ikọ̀ HTA ṣe iṣẹ́ ìwádìí àgbáyé ti ètò HTA nínú àwọn orílẹ̀-èdè tí ó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ WHO àti ìgbáradì ìtọ́ni fún ṣíṣe àmúlò nínú ètò ìlera. HTA náà jẹ́ èyí tí a máa ń lò fún ẹ̀rí tí ó gbilẹ̀ nínú ohun tí ó jẹ mọ́ ìpinnu ṣíṣe àti nínú àlàkalẹ̀ owó tí kò ganilára fún ìpèsè ohun èlò ètò ìlera. Iṣẹ́ yìí jẹ́ èyí tí a gbé jáde látara àti ìdókòwò WHO lágbàáyé àti ètò àti nípasẹ̀ ẹkùn ọ́fíìsì WHO. Àwọn ọ́fíìsì ẹkùn ṣe àtìlẹyìn fún ìdàgbàsókè ti ipa HTA nínú àwọn ọmọ ẹgbẹ́ orílẹ̀-èdè nípasẹ̀ ṣíṣe alágbàwí àti ìtanijí lórí ìlò HTA nínú ètò ìmúlò ìdàgbàsókè, ìtọ́nisọ́nà fún iṣẹ́ ṣíṣe pàtàkì àti ìdarí àti ìbáṣepọ̀ láàárín àwọn orílẹ̀-èdè tí ó ní ọmọ ẹgbẹ́ àti àwọn abánidókòwò tí ó fẹsẹ̀ múlẹ̀. Ipa: Akitiyan WHO láti ṣe ìmúgbòrò ìlò HTA tí yọrí sí ohun èlò púpọ̀ àti ohun àlùmọ̣́nì tí ó wà fún HTA lágbàáyé. Bí àpẹẹrẹ, irinṣẹ́ WHO-CHOICE jẹ́ èyí tí a ti lò láti ṣàihàn ìmúná dóko nínú ìpèsè nínú oríṣìí ẹkùn lágbàáyé, àti ètò HTA ti di lílò láti wá àdínkù ìdásí iye ìmúná dóko ti ìjàǹbá súnkẹrẹ fàkẹrẹ ojú pópó ní Sàhárà Afíríkà àti Gúsù-Ìla-Oòrùn Asia. Ní ipele orílẹ̀-èdè yìí, ìròyìn WHO-CHOICE jẹ́ èyí tí a lò ní Ethiopia láti mímúná dóko owó àti àtilè san ti owó ètò ìlera àgbáyé. Mímọ pàtàkì ti HTA nínú àtìlẹyìn ti owó ètò ìlera àgbáyé, ìyanjú WHA67. 23 di gbígbà wọlé ní àsìkò ìkójọpọ̀ ìlera àgbáyé ti 67th. Ìyanjú náà rí ipa pàtàkì ìdàgbàsókè àti ìpinnu ṣíṣe ẹ̀rí ètò ìmúlò nínú ètò ìlera àti ojúṣe HTA nínú alágbèéró àti mímúná dóko ètò ìlera. Ó tún pè fún ìgbéga ti HTA láàárin àwòṣe ti orílẹ̀-èdè, bí i èyí tí ó wà fún iṣẹ́ ìwádìí ètò ìlera, àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ ètò ẹ̀kọ́ fún ìlera àti ìfilọ́lẹ̀ ti owó ètò ìlera àgbáyé.

Ukuhlolwa kobuchwepheshe bezempilo Uhlolojikelele: Ukungenelela okusha kanye nobuchwepheshe kusungulwa futhi kucwengisiswe njalo kodwa imiphumela yako empilweni, kanye nemithelela ezinhlelweni zezempilo, akucaci ngaso sonke isikhathi. Ukuhlolwa kobuchwepheshe bezempilo (HTA) ukuhlolwa okuhlelekile nokwemikhakha ehlukahlukene kwezici zobuchwepheshe bezempilo kanye nokungenelela okuhlanganisa kokubili imiphumela yako eqondile kanye nengaqondile. Kuyinqubo yemikhakha eminingi ehlose ukunquma ukubaluleka kobuchwepheshe bezempilo kanye nokwazisa isiqondiso sendlela lobu buchwepheshe obungasetshenziswa ngayo ezinhlelweni zezempilo emhlabeni wonke. I-HTA iyinqubo esobala nephendulayo engasetshenziswa abenzi bezinqumo nabanye ababambiqhaza ukusekela inqubo yokuthatha izinqumo ekunakekeleni kwezempilo ezingeni lenqubomgomo ngokuhlinzeka ubufakazi ngobuchwepheshe obunikeziwe. Kuye kwachazwa njengebhuloho elixhumanisa umhlaba wocwaningo kanye nalowo wokwenza inqubomgomo. Impendulo yeWHO: Njengoba ukuhlolwa kobuchwepheshe bezempilo kuyindlela ehlukahlukene esebenza kuwo wonke amazinga ohlelo lwezempilo, ukusetshenziswa kweHTA kweWHO kubanzi futhi kuhlanganiswe ezinhlelweni eziningana. Isibonelo, iqembu leHTA lenza ucwaningo lomhlaba wonke lwezinqubo zeHTA emaZweni angamaLungu eWHO futhi lilungiselela isiqondiso sokusetshenziswa kwalo ezinhlelweni zezempilo. I-HTA iphinde isetshenziswe ekuthathweni kwezinqumo okuhlobene nempilo kanye nobufakazi okunolwazi olubanzi, naseziqondisweni zamanani afanele zokuthengwa kwemikhiqizo yezempilo. Lo msebenzi uqhutshwa ngakho kokubili ngokubambisana kweWHO emhlabeni wonke kanye nangezinhlelo kanye nangamahhovisi esifunda eWHO. Amahhovisi esifunda asekela ukuthuthukiswa kokwazi ukwenza umsebenzi kweHTA emaZweni awo angamaLungu nakuba ekhuthaza futhi eqwashisa ngokusetshenziswa kweHTA ekwakhiweni kwenqubomgomo, iziqondiso zezindlela ezingcono kakhulu kanye nokuxhumanisa kanye nokubambisana phakathi kwaMazwe angamaLungu kanye nabalingani abasunguliwe. Umthelela: Imizamo yeWHO yokwandisa ukusetshenziswa kweHTA iholele ekutheni kutholakale amathuluzi kanye nezinsiza ezengeziwe zeHTA emhlabeni wonke. Isibonelo, amathuluzi eWHO-CHOICE asetshenziselwe ukukhombisa ukusebenza kahle kokuthengwa kwempahla ezifundeni ezihlukahlukene zomhlaba, futhi izindlela ze-HTA zisetshenziselwe ukuthola izindlela ezingabizi zokunciphisa izingozi zomgwaqo e-Afrika eseningizimu yeSahara naseNingizimu-Mpumalanga ye-Asia. Ezingeni lezwe, imininingwane yeWHO-CHOICE yasetshenziswa e-Ethiopia ukuze kunqunywe ukungabizi kanye nokusebenza kahle ngokuphathelene nezimali kokufinyelela kokunakekelwa kwezempilo endaweni yonke. Ukuqonda ukubaluleka kweHTA ekusekeleni ukufinyelela kwezempilo kuyo yonke indawo, isivumelwano seWHA67.23 sagunyazwa phakathi noMhlangano wezeMpilo woMhlaba Wonke wama-67. Lesi sivumelwano sazisa ngokubaluleka kokusungulwa kwenqubomgomo okusekelwe ebufakazini kanye nokuthathwa kwezinqumo ezinhlelweni lwezempilo, kanye neqhaza leHTA ezinhlelweni zezempilo eziqhubekayo kanye nezisebenza ngempumelelo. Iphinde ifune ukugqugquzelwa kweHTA ngaphakathi kwezinhlaka zikazwelonke, njengalezo zocwaningo lohlelo lwezempilo, imfundo yezisebenzi zezempilo eziqeqeshiwe kanye nokusungulwa kokufinyelela kwezempilo kuyo yonke indawo.

የጤና ዘርፉ ሰራተኛ ማጠቃሊያ፡- የጤና ሥርዓቶች በጤና ሰራተኞች ድጋፍ ብቻ ነው ሊሠሩ የሚችሉት፡፡ የጤና አገልግሎት ሽፋንን ማሻሻል እና ከፍተኛውን ሊደረስበት የሚችል የጤና ደረጃ ደርሶ የመደሰት መብትን እውን ማድረግ በአቅርቦት፣ በተደራሽነት፣ ተቀባይነት እና በጥራት ላይ የተመሰረተ ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እ/ኤ/አ በ 2030 በተለይም ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች 10 ሚሊዮን የጤና ባለሙያዎች ዕጥረት እንደሚኖር ይገመታል፡፡ ይሁን እንጂ በሁሉም የማህበራዊና የኢኮኖሚ ልማት ደረጃዎች ላይ ያሉ አገሮች በትምህርት፣ በሥራ ቅጥር፣ ሥምሪት፣ በሥራ ቦታ መቆየትና የሰራተኛ ኃይላቸው ሥራ አፈጻጸም ላይ በተለያዩ ደረጃዎች ላይ ችግሮች ይገጥሟቸዋል፡፡ በአንዳንድ አገሮች የጤና ባለሙያዎች የትምህርትና ሥልጠና ሥር የሰደደ የኢንቬትመንት ዕጥረት ከጤና ሥርዓትና ከሕዝብ ፍላጎት ጋር በተያያዘ የትምህርትና የሥራ ሥልቶች አለመመጣጠን ያለማቋረጥ የሚያጋጥም ዕጥረት አስተዋጽኦ እያደረጉ ነው፡፡ የጤና ባለሙያዎችን ወደ ገጠር፣ ራቅ ባሉ እና አገልግሎቱ ወደሌላባቸው አካባቢዎች በማሰማራት ላይ ያሉ ችግሮች እየተባባሱ መጥተዋል፡፡ ከዚህም በላይ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ የመጣው የዓለም አቀፍ የጤና ባለሙያዎች ፍልሰት በተለይ ዝቅተኛና በዝቅተኛው መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች የጤና ሠራተኛ እጥረትን ሊያባብስ ይችላል። በጤና መረጃ ስርዓት ላይ የሰው ሃይል ከማህበሰረቡ ዘርፍ የተመረጡ የጤና ባለሙያዎችን ለመገምገም ብዙ ጊዜ ደካማ ነው፡፡ በአንዳንድ አገሮች የጤና ባለሙያዎችን ተደራሽነት ሁሉን አቀፍ ተግዳሮቶች የፐብሊክ ዘርፉ በበጀት እጥረት ምክንያት የጤና ባለሙያዎችን አቅርቦት ለመቅሰም የሚያስችል አቅም ባለመኖሩም ሊከሰቱ ይችላሉ፡፡ በዚህም ምክንያት አንዳንድ አገሮች የጤና ባለሙያዎች ሥራ አጥነት ከማይሟሉ የጤና ፍላጐቶች ጋር አብሮ የመኖር ችግር ገጥሟቸዋል። የከፍተኛ ደረጃ የጤና ሥራ ቅጥር እና የኢኮኖሚ ዕድገት ኮሚሽን በጤና እና በማህበራዊ የሰው ኃይል ላይ የሚደረጉ ኢንቨስትመንቶች ሁሉን አቀፍ የኢኮኖሚ እድገትን የሚያበረታቱባቸው ስድስት መንገዶችን ለይቶ አስቀምጧል። የተፈጥሮ ወይም ሰው ሰራሽ አደጋዎች እንዲሁም ተያያዥ የአካባቢ፣ የቴክኖሎጂ እና የባዮሎጂ አደጋዎች እና ስጋቶችን እርዳታ ለመስጠት የህብረተሰቡን እና የጤና ስርአቶችን የመቋቋም አቅም በመገንባት የጤና ሰራተኛው ወሳኝ ሚና አለው፡፡ ስልሳ ሰባት በመቶው (67%) የጤና እና ማህበራዊ ሰራተኞች ሴቶች ሲሆኑ በጤናው ዘርፍ ኢንቨስት ማድረግ በተለይ ለሴቶችና ለወጣቶች ምቹ የስራ እድል ለመፍጠር እድል ነው። በአገር ደረጃ ላይ ያለው ተጽእኖ የአለም አቀፍ በጤና ላይ ስላለው የሰው ሃብት ስትራቴጂ፡- የሰው ሃይል 2030 ከዚህ በታች የቀረቡትን መሰረታዊ መርሆች እና አላማዎች ያሉት ቁልፍ መመሪያ ሰነድ ነው፡- የመመሪያ መርሆዎች ሊደረስበት የሚችል ከፍተኛውን የጤና ደረጃ የመደሰት መብትን ማሳደግ፤ ከመገለል እና ከአድልዎ የጸዳ የሰዎችን ቅንጅት ያማከለ የጤና አገልግሎት መስጠት፤ አቅም ያላቸው እና ተስማሚ የሆኑ ማህበረሰቦችን ማሳደግ፡፡ የስነ-ምግባር እና ትህትና ያለው የስራ ሁኔታን እና ከማንኛውም አይነት መድልዎ፣ ግዴታ እና ብጥብጥ ነጻ መሆንን ጨምሮ የሁሉንም የጤና ሰራተኞች የግል፣ የስራ እና ሙያዊ መብቶችን መጠበቅ፡፡ በፆታ ላይ የተመሰረተ ጥቃትን፣ አድልዎ እና ትንኮሳን ማስወገድ፤ ከሀገራዊ ቅድሚያ ከሚሰጣቸው ጉዳዮች ጋር በማጣጣም ዓለም አቀፍ ትብብርን እና አንድነትን ማሳደግ፤ ከዓለም ጤና ድርጅት የዓለም አቀፍ የጤና ሠራተኞች ምልመላ ዓለም አቀፍ የአሠራር ደንብ ድንጋጌዎች ጋር በተጣጣመ መልኩ ሥነ-ምግባራዊ ምልመላ ልማዶችን ማረጋገጥ፤ የፖለቲካ እና የፋይናንስ ድጋፍን ማሰባሰብ እና ማስቀጠል እና በዘርፎች እና የምርጫ ክልሎች ውስጥ ሁሉን አቀፍነትን እና ትብብርን ማጎልበት፤ ፈጠራን እና ማስረጃን አጠቃቀምን ማሳደግ፤ አጋርነት: ለጤና ፕሮግራም መሥራት የጤና ፕሮግራም ስራው በአለም ጤና ድርጅት፣ በአለም አቀፍ የስራ ድርጅት እና በኢኮኖሚ ትብብር እና ልማት ድርጅት (OECD) መካከል በጋራ በመሆን የጤና እና ማህበራዊ ሰራተኛ ሀይልን ሁሉን አቀፍ የኢኮኖሚ ዕድገት እና የዘላቂ ልማት ግቦችን ማሳካት እንዲቻል መቀየር እና ማስፋፋት፤ በጤናው የሚሰራው ሥራ ለዓለም አቀፍ የጤና ሽፋን እና ዘላቂ የልማት ግቦች 3፣ 4፣ 5 እና 8 (ጤና፣ ትምህርት፣ የሥርዓተ ፆታ እኩልነት፣ መልካም ሥራ እና ኢኮኖሚያዊ ዕድገት) በጤና ሥራው እና ሁሉን አቀፍ የኢኮኖሚ ዕድገት እ/አ/አ 2017-2021 የአምስት ዓመት ዕቅድ መርሃ ግብር በኩል አስተዋፅኦ ያደርጋል፡፡ እ/አ/አ በ 2020 በጤናው የሚሰራው ሥራ ሠላሳ ሁለት አገሮችን እና ሁለት አህጉራዊ ኢኮኖሚያዊ መስኮችን ማለትም የደቡብ አፍሪካ ልማት ማህበር እና የምዕራብ አፍሪካ ኢኮኖሚ እና የገንዘብ ህብረትን ድጋፉን ሰጥቷል፡፡ የጤና ሰራተኛ ተንቀሳቃሽነት ፕላትፎርሙ በጤና ሰራተኛ ተንቀሳቃሽነት እና በኤጀንሲዎች ውስጥ የመረጃ ልውውጥ (IADEx) በኩል የጤና ሰራተኛ መረጃን በአለም አቀፍ ደረጃ ማጠናከርን ይደግፋል፡፡ የአለም ጤና ሰራተኛ አውታረመረብ የአለም ጤና ድርጅት የሚመራው/የተቀናጀ አውታረ መረብ አለም አቀም ጤና ሃይል አውታረመረብ እ/አ//አ በ2016 በአባል ሀገራት ጥያቄ መሰረት እና የአለም ጤና ሰራተኞች ህብረት ቦርድ ባቀረበው ሀሳብ መሰረት ተቋቁማል፡፡ አውታረመረቡ በአለም አቀፍ ጤና ድርጅት ውስጥ የሚሰራው የባለድርሻ አካላት ምክክር፣ ውይይት እና ሁለንተናዊ እና የጤና ሰራተኛ ፖሊሲዎች ላይ ማስተባበር የአለም አቀፍ የሰው ሃብት ጤና ስትራቴጂ አፈፃፀሜን እና የኮሚሽኑን የምክረ ሀሳቦችን ለመደገፍ ነው፡፡ ቁልፍ የሀገር እና የአካባቢ አጋሮች የጤና፣ የትምህርት፣ የሠራተኛ፣ የገንዘብ፣ የሀገራዊ ፕላን ሚኒስቴር፣ ፆታ፣ ወጣቶች ሚኒስቴር የባለሙያዎች እና የሰራተኞች ማህበር የቁጥጥር ባለስልጣናት የግል አቅራቢዎች የሲቪል ማህበረሰብ ቁልፍ ዓለም አቀፍ አጋሮች ዓለም አቀፍ የሥራ ድርጅት፣ የኢኮኖሚ ትብብርና ልማት ድርጅት፣ የዓለም ባንክ፣ የተባበሩት መንግሥታት የሕፃናት ተራድኦ ድርጅት፣ የአውሮፓ ኅብረት፣ ዓለም አቀፍ መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች፤

Health workforce Overview: Health systems can only function with health workers; improving health service coverage and realizing the right to the enjoyment of the highest attainable standard of health is dependent on their availability, accessibility, acceptability and quality. WHO estimates a projected shortfall of 10 million health workers by 2030, mostly in low- and lower-middle income countries. However, countries at all levels of socioeconomic development face, to varying degrees, difficulties in the education, employment, deployment, retention, and performance of their workforce. The chronic under-investment in education and training of health workers in some countries and the mismatch between education and employment strategies in relation to health systems and population needs are contributing to continuous shortages. These are compounded by difficulties in deploying health workers to rural, remote and underserved areas. Moreover, the increasing international migration of health workers may exacerbate health workforce shortfalls, particularly in low- and lower-middle income countries. Human resources for health information systems are often weak to take stock of selected health workers from the public sector. In some countries, challenges in universal access to health workers may also result from the lack of capacity by the public sector to absorb the supply of health workers due to budgetary constraints. As a result, some countries face the paradox of health worker unemployment co-existing with major unmet health needs. The High-Level Commission on Health Employment and Economic Growth identified six pathways by which investments in the health and social workforce can spur inclusive economic growth. The health workforce has a vital role in building the resilience of communities and health systems to respond to disasters caused by natural or artificial hazards, as well as related environmental, technological and biological hazards and risks. Sixty-seven per cent (67%) of the health and social workforce are women and investing in the health workforce is an opportunity to create decent employment opportunities, in particular for women and youth. Impact at country level The Global Strategy on Human Resources for Health: Workforce 2030 is the key guiding document with principles and objectives presented below: Guiding principles Promote the right to the enjoyment of the highest attainable standard of health. Provide integrated, people-centred health services devoid of stigma and discrimination. Foster empowered and engaged communities. Uphold the personal, employment and professional rights of all health workers, including safe and decent working environments and freedom from all kinds of discrimination, coercion and violence. Eliminate gender-based violence, discrimination and harassment. Promote international collaboration and solidarity in alignment with national priorities. Ensure ethical recruitment practices in conformity with the provisions of the WHO Global Code of Practice on the International Recruitment of Health Personnel. Mobilize and sustain political and financial commitment and foster inclusiveness and collaboration across sectors and constituencies. Promote innovation and the use of evidence. Partnerships: Working for Health Programme The Working for Health Programme is a joint partnership between the World Health Organization (WHO), International Labour Organization (ILO) and the Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) to expand and transform the health and social workforce to drive inclusive economic growth and achieve the Sustainable Development Goals (SDGs). Working for Health contributes to universal health coverage and to SDG 3, 4, 5 and 8 (health, education, gender equality, decent work and economic growth) through the Five-Year Action Plan on Health Employment and Inclusive Economic Growth 2017-2021. In 2020, Working for Health supported thirty-two countries and two regional economic areas namely, the Southern African Development Community and the West African Economic and Monetary Union. The Working for Health Programme supports strengthening health workforce data globally through the International Platform on Health Worker Mobility Platform on Health Worker Mobility and Inter-Agency Data Exchange (IADEx). The Global Health Workforce Network The WHO led/coordinated network Global Health Workforce Network was established in 2016, following a request by Member States and building on a proposal by the Board of the Global Health Workforce Alliance. The Network operates within WHO as a global mechanism for stakeholder consultation, dialogue and coordination on comprehensive and coherent health workforce policies in support of the implementation of the Global Strategy on Human Resources for Health and the recommendations of the Commission. Key national and local partners ministries of health, education, labour, finance, national planning, gender, youth professional associations and trade unions regulatory authorities private providers civil society. Key international partners International Labour Organization (ILO), The Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), The World Bank, The United Nations Children's Fund (UNICEF), The European Union (EU), International NGOs.

Ma'aikatan lafiya Gamsashshen bayani: tsare-tsaren harkar lafiya zasu iya aiki ne kaɗai da ma'aikatan lafiya; bunƙasa tsarin ayyukan lafiya na bai ɗaya da fahimtar haƙƙin jin daɗin samun tsarin lafiya mafi kyawu ya dogara ne a kan wadatarsu da sauƙin samunsu da amincewa dasu da kuma ingancisu. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta yi ƙiyasin wani shiryayyen raguwar ma'aikatan lafiya miliyan 10 zuwa shekarar 2030 yawanci a ƙasashe masu ƙaranci da matsakaicin arziƙi. Har ila yau, ƙasashe a kowane matakin cigaban tattalin arziƙi da zamantakewa na fuskantar, a matakin daban-daban, wahala a harkar ilimi da aikin yi da tura ma'aikata guraren aiki da riƙe ma'aikata da kuma ƙoƙarin ma'aikatan lafiya. Rashin zuba isasshen kuɗi a ɓangaren ilimi da horas da ma'aikatan lafiya da ya daɗe yana cin tuwo a ƙwarya a wasu ƙasashen da rashin daidaita al'amuran ilimi da aikin yi wanda yake da alaƙa da tsare-tsaren harkar lafiya da kuma buƙatun al'umma suna bada gudummawa a ƙarancin ma'aikatan lafiya da ke faruwa yau da kullum. Waɗannan al'amuran sun tsananta ne ta dalilin wahalhalu wajen tura ma'aikatan lafiya ƙauyuka da gurare masu nisa da kuma guraren da basu da gata. Bugu da ƙari, ƙaruwar bulaguron ma'aikatan lafiya zuwa ƙasashen duniya zai iya ƙara tsananta raguwar ma'aikatan lafiya, musamman a ƙasashe masu ƙaranci da matsakaicin arziƙi. Al'amarin ma'aikatan harkar kiwon lafiya bashi da tsarin ajiye bayanan tsare-tsaren harkar lafiya domin bibiyar ma'aikatan lafiya a ɓangaren al'umma. A wasu ƙasashen, ƙalubalen samun ma'aikatan lafiya ga kowa da kowa zai iya haddasa rashin ikon ɓangaren al'umma wajen jin son kawo ma'aikatan lafiya saboda rashin wadataccen kasafin kuɗi. Sakamakon haka, wasu ƙasashen na fuskantar matsalar rashin ɗaukar ma'aikatan lafiya wanda ke faruwa tare da manya-manyan buƙatun lafiyar da aka kasa biyansu. Babbar hukumar nan mai lura da ɗaukar ma'aikatan lafiya da cigaba tattalin arziƙi ta bayyana hanyoyi guda shida na cewa zuba kuɗi a ma'aikatan harkar kiwon lafiya da zamantakewa zai taimaka wajen bunƙasa tattalin arziƙin kowa da kowa. Ma'aikatan lafiya nada muhimmiyar rawar takawa wajen gina iya juriyar al'ummai da harkokin lafiya domin kai agaji ga faruwar musifa wanda Allah ke jarabta ko haɗarin da ɗan adam ke haddasa wa, da kuma haɗurran da ke da alaƙa da muhalli da fasaha da tsarin halitta abu mai rai. Kaso sittin da bakwai (67%) na ma'aikatan lafiya da tsarin zamantakewa mata ne sannan zuba kuɗi a ɓangaren ma'aikatan lafiya wata dama ce ta ƙirƙirar damarmakin samun aiki mai tsafta, musamman ga mata da matasa. Tasiri a matakin ƙasa Shirin duniyar nan a kan ma'aikatan lafiya: ma'aikata shekarar 2030 ita babbar takardar ilimtarwa wacce ke ɗauke da ƙa'idoji da ƙudurai da aka gabatar a ƙasa: Ƙa'idojin nusarwa Inganta 'yancin jin daɗin tsarin lafiya mafi kyawu. Bayar da ayyukan da aka tattara kuma don mutane kaɗai ba tare da nuna tsana da nuna bambanci ba. Kula da al'ummar da aka tallafawa da shigo da su cikin al'amura. Kare 'yanci na ƙashin kai da na aiki dana ƙwarewa na dukkan ma'aikatan lafiya, wanda ya haɗa da muhallan aiki masu aminci da tsafta da 'yantuwa daga dukkan ire-iren nuna bambanci da tsoratarwa da kuma cin zarafi. Kawar da cin zarafin jinsi da nuna bambanci da zalunci. Bunƙasa haɗin kai da kariyar duniya wanda yayi dai-dai da tsare-tsaren al'umma masu muhimmanci sosai. Tabbatar da aikace-aikacen ɗaukar aiki bisa ƙa'ida wanda yayi dai-dai da ƙa'idojin kyawawan ɗabi'un Hukumar Lafiya ta Duniya WHO a kan tsarin duniya na ɗaukar ma'aikatan lafiya. Tattarawa da tabbatar da ɗorewar ƙoƙarin shugabanni da kuɗi da ingata shigo da kowa da haɗin kai tsakanin ɓangarori da mazaɓu. Bunƙasa ƙirƙira da amfani da shaidu. Haɗin guiwa: Aikin Shirin Lafiya. Aikin shirin harkar lafiya wani shirin haɗin kan haɗin guiwa ne tsakanin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO da Ƙungiyar Ƙwadago ta Duniya (ILO) da kuma Ƙungiyar Haɗin kan Al'umma da Cigaban Tattalin Arziƙi (OECD) domin faɗaɗawa da kawo gyara ga ma'aikatan lafiya da zamantakewa domin shigo da bunƙasar tattalin arziƙi da cimma muradun ƙarni masu ɗorewa (SDGs). Aikin harkar lafiya na bada gudunmawa ga tsarin bada kiwon lafiya na bai ɗaya da kuma muradun ƙarni masu ɗorewa na 3 da 4 da 5 da kuma 8 (lafiya da ilimi da daidaiton jinsi da aiki mai tsafta da kuma bunƙasa tattalin arziƙi) ta hanyar shirin shekara biyar ɗin nan a kan ɗaukar ma'aikatan lafiya da shigo da cigaban tattalin arziƙin daga shekarar 2017 zuwa 2021. A shekarar 2020, aikin harkar lafiya ya tallafawa ƙasashe talatin da biyu da kuma ƙungiyoyin tattalin arziƙin shiyyoyi gida biyu, wato; cigaban al'ummar shiyyar Afrika ta Kudu da Ƙungiyar Kula da Tattalin Arziƙi da Kuɗi ta Nahiyar Yammacin Afirka. Shirin aikin harkar lafiya yana tallafawa wajen inganta bayanan ma'aikatan lafiya a faɗin duniya ta hanyar dandalin ƙasashe duniya a kan dandalin tafiye-tafiyen ma'aikacin lafiya da tsarin musayar bayanai tsakanin hukumomi (IADEx). Mahaɗar ma'aikatan lafiya ta duniya. Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta jagoranci mahaɗar ma'aikatan lafiya ta duniya wacce aka kafa a shekarar 2016 bayan wani roƙon da ƙasashe su kayi da a gina a kan neman hukumar ƙulla abota da ma'aikata. Mahaɗar wani sashe ne na Hukumar Lafiya ta Duniya WHO da yake taimakawa wajen haɗa kan ƙungiyoyi daban-daban don tattaunawa a kan da kuma aiki a kan tsare-tsaren da ya danganci ma'aikatan lafiya ta hanyar maida hankali kan tabbatar da aiwatar da shirin duniya a kan ma'aikatan lafiya da kuma aiwatar da shawararwarin hukumar. Manyan abokan haɗin guiwa na ƙasa da na cikin gida. Ma'aikatun lafiya da ilimi da ƙwadago da kuɗi da tsarin ƙasa da jinsi da kuma matasa ƙungiyoyin ƙwararrun da na kasuwanci. Hukumomin sa-ido Kamfanunuwa masu zaman kansu. ƙungiyoyin jama'a. Manyan abokan haɗin guiwa na duniya Kungiyar Ƙwadago ta duniya (ILO) da kuma Ƙungiyar Haɗin Kan Al'umma da Cigaban Tattalin Arziƙi (OECD) da Bankin Duniya da da Asusun Tallafin Yara na Majalisar Dinkin Duniya (UNICEF) da Ƙungiyar Ƙasashen Turai (EU) da kuma ƙungiyoyi masu zaman kansu na duniya.

Wahudumu wa Afya Muhtasari: Mifumo ya afya inaweza tu kufanya kazi na wafanyakazi wa Afya; kuboresha huduma za afya na kutambua haki ya kufurahia kiwango cha juu cha afya kinachoweza kufikiwa kutegemea upatikanaji, ufikiaji, kukubalika na ubora wao. WHO inakadiriwa upungufu wa makadirio ya wahudumu wa Afya milioni 10 ifikapo mwaka 2030, wengi wao wakiwa katika nchi za kipato cha chini na cha kati. Hata hivyo, nchi katika viwango vyote vya maendeleo ya kijamii na kiuchumi zinakabiliwa, kwa viwango tofauti, ugumu katika elimu, ajira, uwekaji kazi, uhifadhi, na utendaji wa wafanyakazi wao. Uwekezaji mdogo wa kudumu katika elimu na mafunzo ya wahudumu wa afya katika baadhi ya nchi na kutolingana kati ya mikakati ya elimu na ajira kuhusiana na mifumo ya afya na mahitaji ya idadi ya watu wanaochangia uhaba wa unaoendelea. Haya yanachangiwa na ugumu wa kupeleka wahudumu wa Afya vijijini, maeneo ya mbali na maeneo ambao hayana na huduma ya kutosha. Zaidi ya hayo, kuongezeka kwa uhamiaji wa kimataifa wa wahudumu wa Afya kunaweza kuongeza upungufu wa wahudumu wa afya, hususani katika nchi za kipato cha chini na cha kati. Rasilimali watu kwa mifumo ya taarifa za Afya mara nyingi huwa dhaifu kutathmini wahudumu wa afya waliochaguliwa kutoka sekta ya umma. Katika baadhi ya nchi, changamoto katika upatikanaji wa wahudumu wa afya kwa wote zinaweza pia kutokana na kukosekana kwa uwezo wa sekta ya umma kuchukua usambazaji wa wahudumu wa Afya kutokana na ufinyu wa bajeti. Kwa sababu hiyo, baadhi ya nchi zinakabiliwa na kitendawili cha ukosefu wa ajira wa wahudumu wa Afya uliopo pamoja na mahitaji makubwa ya kiafya ambayo hayajafikiwa. Tume ya ngazi ya juu ya afya ya ajira na ukuzaji wa uchumi ilibainisha njia sita ambazo uwekezaji katika wahudumu wa afya na kijamii unaweza kuchochea ukuaji wa uchumi jumuishi. Nguvu kazi ya afya ina jukumu muhimu katika kujenga ustahimulivu wa jamii na mifumo ya afya ili kukabiliana na majanga yanayosabbishwa na hatari za asili au za kibinadamu, vilevile hatari na hatari zinazohusiana na mazingira, teknolojia na kibayolojia. Asilimia sitini na saba (67%0 ya nguvu kazi ya afya na kijamii ni wanawake na kuwekeza katika nguvu kazi ya afya ni fursa ya kutengeneza fursa za ajira zenye staha, hususani kwa wanawake na vijana. Athari katika ngazi ya nchi Mkakati wa kimataifa wa rasilimali watu kwa Afya: Nguvu kazi 2030 ndio hati muhimu elekezi yenye kanuni na malengo yaliyowasilishwa hapa chini: Kanuni za mwongozo Kukuza haki ya kufurahia kiwango cha juu cha afya kinachoweza kufikiwa. Kutoa huduma za afya zilizounganishwa, zinazozingatia watu bila unyanyapaa na ubaguzi. Kukuza jamii zilizoweshwa na zinazohusika. Kudumisha haki za kibinafsi, za ajira na kitaalauma za wahudumu wote wa afya, ikiwa ni pamoja na mazingira salama na yenye heshima ya kazi na uhuru kutoka kwa kila aina ya ubaguzi, kulazimishwa na vurugu. Kuondoa ukatili wa kijinsia, ubaguzi na unyanyasaji. Kukuza ushirikiano wa kimataifa na mshikamano kwa kuzingatia vipaumbele vya kitaifa. Kuhakikisha desturi za kimaadili za kuajiri kwa kuzingatia mashsrti ya kanuni ya utendaji ya ulimwengu ya WHO kuhusu uajiri wa kimataifa wa wahudumu wa afya. Kuhamasisha na kudumisha dhamira ya kisiasa na kifedha na kukuza ushirikishwaji na ushirikiano katika sekta na majimbo ya uchaguzi. Kukuza uvumbuzi na matumizi ya ushahidi. Ushirikiano: Mpango wa kufanya kazi kwa afya. Mpango wa kufanya kazi kwa afya ni ushirikiano wa pamoja kati ya shirika la Afya Duniani (WHO), shirika la kazi duniani (ILO) na shirika la ushirikiano wa kiuchumi na maendeleo (OECD) ili kupanua na kubadilisha nguvu kazi ya Afya na kijamii ili kukuza ukuaji wa uchumi jumuishi na kufikia malengo ya maendeleo endelevu (SDGs). kufanya kazi kwa ajili ya afya kunachangia huduma ya afya kwa wote na kwa SDG 3,4,5 na 8 (afya, elimu, usawa wa kijinsia, kazi zenye staha na ukuaji wa uchumi) kupitia mpango kazi wa miaka mitano kuhusu ajira za Afya na ukuaji wa uchumi shirikishi wa 2017- 2021. Mwaka 2020, kufanya kazi kwa ajili ya afya ilisaidia nchi Thelathini na mbili na maeneo mawili ya kiuchumi ya kanda ambayo ni, jumuiya ya maendeleo ya kusini mwa afrika na umoja wa kiuchumi na fedha wa Afrika Magharibi. Mpango wa kufanya kazi kwa Afya unasaisdia kuimarisha data ya wahudumu wa afya Duniani kote kupitia jukwaa la kimataifa la uhamiaji wa mhudumu wa Afya na vibadilishanaji Data wa mashirika ya kimataifa (IADEx). Mtandao wa nguvu kazi ya Afya Duniani Mtandao unaoongozwa/ kuratibiwa wa WHO mtandao wa wahudumu wa Afya Duniani ulianzishwa mwaka 2016, kufuatilia ombi la nchi wanachama na kuendeleza pendekezo la Bodi ya umoja wa wafanyakazi wa Afya Duniani. Mtandao huu unafanya kazi ndani ya WHO kama utaratibu wa kimataifa wa mashauriano ya washikadau, mazungumzo na uratibu wa sera za kina na thabiti za wahudumu wa Afya ili kuunga mkono utekelezaji wa mkakati wa rasilimali watu kwa Afya na mapendekezo ya Tume. Washirika wakuu wa kitaifa na wa ndani Wizara ya Afya, elimu, kazi, fedha, mipango ya Taifa, jinsia, vijana Vyama vya kitaaluma na vyama vya wafanyakazi Mamlaka za udhibiti Watoa huduma binafsi Asasi za kiraia. Washirika wakuu wa kimataifa Shirika la kazi la kimataifa (ILO), shirika la ushirikiano wa kiuchumi na maendeleo (OECD), benki ya Dunia, shirika la umoja wa mataifa la kuhudumia watoto (UNICEF), umoja wa Ulaya (EU), NGO, za kimataifa.

Àwọn òṣìṣẹ́ ètò ìlera Ìsọnísókí: Ètò ìlera lè ṣiṣẹ́ nìkan pẹ̀lú àwọn òṣìṣẹ́ ètò ìlera ;ṣíṣe àtúnṣe sí i sí àbò ètò ìlera àti mímọ àkokò tí ó tọ́ fún ipele tí ó ga tí ó dára jù ti ètò ìlera gnọ́kànlẹ̀ wíwà ní ṣepẹ́, rírí ilò, jíjẹ ìtẹ́wọ́gbà àti dídára rẹ̀. WHO ṣe òdiwọ̀n iṣẹ́ àkànṣe tí ó já lọlẹ̀ ti òṣìṣẹ́ mílíọ̀nù mẹ́wàá tí ó bá máa fi di 2030, pàápàá jù lọ nínú àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ń pawó táṣẹ́rẹ́. Síbẹ̀ síbẹ̀, àwọn orílẹ̀-èdè ti ìdàgbàsókè eto ọrọ̀ ajé sí ipele tí kò dúró lójú kan, ìnira nínú ètò ẹ̀kọ́, ìgbani ṣíṣẹ́, gbígbéni lọ sí ibi iṣẹ́ mìíràn, fífini sílẹ̀ nídìí iṣẹ́ àti ètò iṣẹ́ àwọn òṣìṣẹ́ wọn. Ìdókòwò tí kò kúnjú òṣùwọ̀n nínú ètò ẹ̀kọ́ àti ìkọ́ni àwọn ènìyàn ètò ìlera ní àwọn orílẹ̀-èdè kọ̀ọ̀kan àti àìbáramu láàárín ètò ẹ̀kọ́ àti ète ìgbani ṣíṣẹ́ ní ìbámu ètò ìlera àti ìní àwọn ènìyàn tí ó ń ṣe àfikún sí àìtó tí ó ń lọ. Èyí ni àwọn àfikún nípa ìnira nínú fífi ṣíṣe àwọn elétò ìlera ní àdúgbò tí kò lajú, kéré àti kò yẹ. Èyí síbẹ̀, pípọ̀ si i lílọ sí òkèèrè àwọn elétò ìlera lè fa ìjákulẹ̀ àwọn elétò ìlera sí i, ní pàtàkì jù lọ ní àwọn orílẹ̀-èdè tí owó tí n wọlẹ́ kò tó nǹkan. Àlùmọ́nì ènìyàn ìròyìn ètò ìlera jẹ́ èyí tí kò lókun láti gba àwọn ọjà àwọn elétò ìlera tí a yàn láàárín àwùjọ. Ní àwọn ìlú kan, ìpènijà nínú kí àwọn elétò ìlera rí àyè tí ó tún yorí látàrí ipa tí kò sí láti ẹ̀ka gbogbogboò láti gba ìpèsè àwọn elétò ìlera látàrí ìdábùú owónàá. Nítorí ìdí èyí, ọ̀pọ̀lọpọ̀ orílẹ̀-èdè ń dojúkọ àìríṣẹ́ àwọn elétò ìlera ń ṣẹlẹ̀ pẹ̀lú ìní àwùjọ tí ó pabanbarì tí a kò rí. Owó ńlá tí ó wà lórí ìgbani ṣíṣe àwọn elétò ìlera àti ìdàgbàsókè ètò ọrọ̀ ajé ṣàwárí ipa ọ̀nà mẹ́ta èyí tí Ìdókòwò nínú ètò ìlera àti àwọn òṣìṣẹ́ àwùjọ fi lè mú ìmúgbòrò bá ìdàgbàsókè ètò ọrọ̀ ajé. Àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera ní ipa pàtàkì láti kó nínú kíkọ́ àwọn agbègbè tí kò rẹ̀wẹ̀sì àti ìdáhùn àwọn elétò ìlera sí jàǹbá tí ó ṣẹlẹ̀ fúnra rẹ̀ tàbí tí jàǹbá àtọwọ́dá, àti àwọn mìíràn tí ó jọ mọ ti àyíká, ẹ̀rọ ayélujára àti ìjàǹbá tí ó jẹ yọ lára ohun tí kì í ṣe kẹ́míkà tí à ń lò fún ohun ọ̀gbìn. ìdá mẹ́tàdínlọ́gọ́rin (67%) ti ètò ìlera àti àwọn òṣìṣẹ́ àwùjọ jẹ́ obìnrin àti dídòkòwò nínú iṣẹ́ ètò ìlera jẹ́ àǹfààní láti dá àǹfààní ìgbani ṣíṣe tí ó dáa, ní pàápàá jù lọ fún obìnrin àti ọ̀dọ. Ipa lórí ipele orílẹ̀-èdè. Ète àgbáyé lórí àlùmọ́nì ènìyàn fún ìlera: Àwọn òṣìṣẹ́ 2030 jẹ́ kọ́kọ́rọ́ tí ń sọ ìwé ẹ̀rí pẹ̀lú àlàkalẹ̀ àti èròngbà tí ó wà ní ìsàlẹ̀ yìí: Àlàkalẹ̀ tí ń tọ́nisọ́nà Ìgbélárugẹ ẹ́tọ́ láti gbádùn ipele tí ó dára jù fún ìlera. Pèsè wíwọnú, àìsí ìpègàn ènìyàn ní àwọn ibi ìtẹ̀dó ètò ìlera. Ó ń ṣe ìtẹ̀síwájú àwọn agbègbè tí ó ń kópa tí a sì ti ró ní agbára. Ṣiṣẹ́ àgbéró ẹ̀tọ́ ara ẹni, iṣẹ́ ṣíṣe àti ìkọ́ṣẹ́mọṣẹ́ fún gbogbo òṣìṣẹ́ ìlera, láì yọ ààbò àti ṣíṣe iṣẹ́ ní àyíká tí ó dára àti òmìnira kúrò lọ́wọ́ nǹkan bí i yíya ẹnìkan sọ́tọ̀ àti lílo ipá. Yíyọ ipá tí ó níṣe pẹ̀lú jẹ́ńdà, ìya ẹnìkan sọ́tọ̀ àti dídàmú ẹni. Àgbéga ìforíkorí òkèèrè àti ìṣọ̀kan àdéhùn ní ìbámu pẹ̀lú ohun tí ó jẹ orílẹ̀-èdè lógún. Rírí i dájú pé iṣẹ́ ṣíṣe ìgbàni ṣíṣẹ́ wà ní ìbámu pẹ̀lú ìpèsè ti nọ́ńbà iṣẹ́ ṣíṣe àgbáyé ti WHO lórí ìgbàni ṣíṣẹ́ àwọn ènìyàn elétò ìlera òkèèrè. Ó máa ń ṣe ìkójọ àti àgbéró ìṣèlú àti ìfarajìn owó níná, ó sì máa ń ṣe àtìlẹyìn ìwàlára àti ìforíkorí jákèjádò ẹ̀ka àti ibi tí àwọn tí a yàn ń ṣojú. Ṣe ìgbéláruge ohun tuntun àti ìlò ẹ̀rí. Ìdókòwò: Ṣíṣe iṣẹ́ fún ètò ìlera Ṣíṣe iṣẹ́ fún ètò ìlera jẹ́ ìdókòwò aláfọwọ́sowọ́pọ̀ láàárín Àjọ Ètò Ìlera Àgbáyé (WHO), Àjọ Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ Àgbáyé (ILO) àti ilé-iṣẹ́ fún Ìfọwọ́sowọ́pọ̀ Ọrọ̀-ajé àti Ìdàgbàsókè (OECD) láti ṣe ìmúgbòrò àti àyípadà ìlera àti òṣìṣẹ́ àwùjọ láti wa wíwà ní ìdàgbàsókè ètò orọ̀ ajé àti ṣe àṣeyọrí ti lílépa Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́. Ṣíṣe fún ètò ìlera ń ṣe àfikún sí Universal Health Coverage àti sí ìlépa ìdàgbàsókè alágbèéró kẹta, kẹrin, ìkarùn -ùn àti ìkẹjọ(ìlera, ètò ẹ̀kọ́, ìdọ́gba jẹ́ńdà, iṣẹ́ tí ó dáa àti ìdàgbàsókè ètò ọrọ̀ ajé) nípasẹ̀ Ètò ìgbani ṣíṣẹ́ ètò ìlera ọlọ́dún márùn-ún àti ti gbígba ìdàgbàsókè ètò ọrọ̀-ajé 2017-2021. Ní ọdún 2020, ṣíṣe iṣẹ́ fún ètò ìlera ṣe àtìlẹyìn fún orílẹ̀-èdè méjìlélọ́ọ̀dúnrún àti agbègbè ètò ọrọ̀ ajé ẹkùn méjì, tí wọ́n jẹ́, Agbègbè Ìdàgbàsókè Ẹkùn Gúsù Afíríkà àti Àjọ Owó àti Ọ̀rọ̀-Ajé Ẹkùn Ìwọ̀-oòrùn Afíríkà. Ṣíṣe iṣẹ́ fún ètò ìlera ń ṣe àtìlẹyìn fún ìrónilágbára dátà àgbáyé òṣìṣẹ́ ètò ìlera nípasẹ̀ Ìkànnì Àgbáyé lórí Ìṣíkiri Òṣìṣẹ́ Ìlera àti Ìjìrọ̀ Dátà Oníkọ̀jikọ (IADEx). Nẹ́tíwọ̀kì ́ àgbáyé fún òṣìṣẹ́ elétò ìlera Nẹ́tíwọ̀kì àgbáyé fún òṣìṣẹ́ elétò ìlera tí WHO ṣe atọ́nà rẹ̀ jẹ́ èyí tí a filọ́lẹ̀ ní ọdún 2016,títẹ̀lé ẹ̀bẹ̀ ti àwọn ọmọ ẹgbẹ́ orílẹ̀-èdè àti fífi àbá Àjọ Àká-Òṣìṣẹ́ Ètò Ìlera Àgbáyé ṣe àtẹ̀gùn. Nẹ́tíwọ̀kì náà ń ṣiṣẹ́ láàárin WHO gẹ́gẹ́ bí ohun èlò àgbáyé fún àwọn ìgbani níyànjú àwọn aláṣẹ, ìfọ̀rọ̀wérọ̀ àti ìdarí lórí ohun tí ó yéni àti ètò ìmúlò elétò ìlera tí ó báramu pẹ̀lú àtìlẹyìn ti ṣíṣe ète àgbáyé lórí ohun àlùmọ́nì ènìyàn fún ìlera àti ọ̀rọ̀ ìyànjú fún àjọ náà. Orílẹ̀-èdè tí ó ṣe pàtàkì àti àwọn olùdókòwò abélé Ẹ̀ka ti ìjọba ní ipele àbójútó tí mínísítà ṣe ìdarí rẹ̀ ti ètò ìlera, ètò ẹ̀kọ́, iṣẹ́, ètò ìsúná àti ètò orílẹ̀-èdè, jẹ́ńdà, ọ̀dọ́ àwọn ẹgbẹ́ akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ àti ẹgbẹ́ okòwò àwọn aláṣẹ tó níṣe pẹ̀lú ìtẹ̀lé òfin àwọn Olùpèsè aládàáni àwọn ẹgbẹ́ tí ó níṣe pẹ̀lú ènìyàn àti ọ́fíìsì ìjọba. àwọn alábàáṣiṣẹ́pọ̀ pàtàkì lágbàáyé Àjọ Òṣìṣẹ́ Àgbáyé (ILO), àti Àjọ Ìdàgbàsókè àti Ìfọwọ́sowọ́pọ̀ Ọrọ̀-Ajé (OECD), Ilé ìfowópamọ́ àgbáyé, Owó Èwe ti Àjọ Àgbáyé (UNICEF), Àjọ àwọn Orílẹ̀-èdè Europe (EU), NGOs Àgbàyé.

Abasebenzi bezempilo Uhlolojikelele: Izinhlelo zezempilo zingasebenza kuphela nezisebenzi zezempilo; ukuthuthukisa ukufinyelela yonke indawo kwezinsiza zezempilo kanye nokuqaphela ilungelo lokujabulela izinga lempilo eliphakeme kakhulu elitholakalayo kuncike ekutholakaleni, ukufinyeleleka, ukwamukeleka nekhwalithi yazo. I-WHO ilinganisela ukuntuleka okulindelekile kwabasebenzi bezempilo abayizigidi eziyi-10 ngo-2030, ikakhulukazi emazweni anamaholo aphansi kanye naphansi nakakhulu. Nokho, amazwe kuwo wonke amazinga entuthuko yezenhlalo kanye nezomnotho abhekana, ngokwamazinga ahlukahlukene, nobunzima emfundweni, emsebenzini, ekuthumeleni, ekugcineni, kanye nasekusebenzeni kwabasebenzi bawo. Ukutshalwa kwezimali encane okungamahlalakhona emfundweni kanye nasekuqeqesheni izisebenzi zezempilo kwamanye amazwe kanye nokungahambisani phakathi kwamasu emfundo kanye nomsebenzi maqondana nezinhlelo zezempilo kanye nezidingo zabantu kunomthelela ekungabini khona kwezisebenzi ezanele okuqhubekayo. Lokhu kunezelwa ubunzima bokuthumela izisebenzi zezempilo ezindaweni zasemakhaya, ezikude kanye nezindawo ezingahanjiselwa izinsiza ngokwanele. Ngaphezu kwalokho, ukuthutheleka okwandayo emazweni aphesheya kwezisebenzi zezempilo kungase kubhebhethekise ukuntuleka kwazisebenzi zezempilo, ikakhulukazi emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo. Izinsiza zabasebenzi zezinhlelo zolwazi lwezempilo zivame ukungenzi kahle ngokuphathelene nokubheka izisebenzi zezempilo ezikhethiwe emkhakheni womphakathi. Kwamanye amazwe, izinselele zokufinyelela izisebenzi zezempilo emhlabeni wonke nazo zingabangelwa ukuntuleka kwamandla emkhakheni kahulumeni ngokuphathelene nokuthola izisebenzi zezempilo ngenxa yezithiyo zesabelomali. Ngenxa yalokho, amanye amazwe abhekene nendida yokungasebenzi kwezisebenzi zezempilo okukhona kanye nezidingo ezinkulu zezempilo ezingafezekile. I-High Level Commission on Health Employment and Economic Growth ikhombe izindlela eziyisithupha lapho ukutshalwa kwezimali emisebenzini yezempilo kanye neyezenhlalakahle kungakhuthaza ukukhula komnotho okungabandlululi. Abasebenzi bezempilo banendima ebalulekile ekwakheni ukuqina kwemiphakathi nezinhlelo zezempilo ukuze basabele ezinhlekeleleni ezibangelwa izingozi zemvelo noma zokwenziwa, kanye nezingozi ezihlobene nemvelo, ezobuchwepheshe nezezinto eziphilayo kanye nezingozi. Amaphesenti angamashumi ayisithupha nesikhombisa (67%) ezisebenzi zezempilo kanye nezenhlalakahle ngabesifazane futhi ukutshala imali kwezisebenzi zezempilo kuyithuba lokusungula amathuba omsebenzi afanele, ikakhulukazi kwabesifazane kanye nentsha. Umthelela ezingeni lezwe ISu loMhlaba Wonke leziNsiza zeziSebenzi zezeMpilo: I-Workforce 2030 yidokhumenti ebalulekile enemigomo kanye nezimiso ezivezwe ngezansi: Izimiso eziqondisayo Ukukhuthaza ilungelo lokujabulela izinga lempilo eliphakeme kakhulu. Ukuhlinzeka ngezinsiza zezempilo ezihlanganisiwe, ezigxile kubantu ezingenaso isibembekezelo kanye nokubandlululwa. Ukukhuthaza imiphakathi enikwe amandla futhi ebandakanyekayo. Ukulwela amalungelo omuntu uqobo, okuqashwa kanye nabaqeqeshiwe azo zonke izisebenzi zezempilo, okuhlanganisa izindawo zokusebenzela eziphephile kanye nezihloniphekile kanye nenkululeko kuzo zonke izinhlobo zobandlululo, ukuphoqelelwa kanye nobudlova. Ukuqeda ubudlova obusekelwe ebulilini, ubandlululo kanye nokuhlukunyezwa. Ukukhuthaza ukubambisana komhlaba wonke kanye nobumbano ngokuvumelana nezinto eziza kuqala kuzwelonke. Ukuqinisekisa izindlela zokuziphatha zokuqashwa ngokuhambisana nokuhlinzekelwe yiWHO Global Code of Practice on the International Recruitment of Health Personnel. Ukugqugquzela kanye nokugcina ukuzibophezela kwezepolitiki kanye nezezimali kanye nokukhuthaza ukungabandlululi kanye nokubambisana emikhakheni kanye nasezifundeni. Ukukhuthaza ukusungula kanye nokusetshenziswa kobufakazi. Ubambiswano: Ukusebenzela uHlelo lwezeMpilo Uhlelo lwe-Working for Health luwukubambisana ngokuhlanganyela phakathi kweWorld Health Organization (WHO), i-International Labour Organisation (ILO) kanye ne-Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD) ukuze kwandiswe futhi kuguqulwe amandla ezempilo kanye nezisebenzi zezenhlalo ukuze kuqhutshwe ukukhula komnotho okungabandlululi futhi kufinyelelwe kuMigomo Yentuthuko Esimeme (SDGs). Ukusebenzela Ezempilo kunomthelela ekufinyeleleni kwezempilo kuyo yonke indawo kanye naku-SDG 3, 4, 5 no-8 (ezempilo, ezemfundo, ukulingana ngokobulili, umsebenzi ohloniphekile kanye nokukhula komnotho) ngoHlelo Lwezenzo Lweminyaka Emihlanu Lwemisebenzi Yezempilo Nokukhula Komnotho Okubandakanyayo 2017-2021. Ngo-2020, Ukusebenzela Ezempilo kwasekela amazwe angamashumi amathathu nambili nezindawo ezimbili zezomnotho zesifunda, okuyi-Southern African Development Community ne-West African Economic and Monetary Union. Uhlelo lwe-Working for Health lusekela ukuqinisa idatha yazisebenzi zezempilo emhlabeni jikelele nge-International Platform on Health Worker Mobility Platform on Health Worker Mobility and Inter-Agency Data Exchange (IADEx). I-Global Health Workforce Network Inethiwekhi ye-WHO eholayo/ehlanganisiwe yeGlobal Health Workforce Network yasungulwa ngo-2016, kulandela isicelo saMazwe angamaLungu futhi kwenziwa isiphakamiso yiBhodi yeGlobal Health Workforce Alliance. I-Network isebenza ngaphakathi kweWHO njengendlela yomhlaba wonke yokubonisana kwababambiqhaza, ukuxoxisana kanye nokuxhumanisa ngezinqubomgomo zabasebenzi bezempilo ezibanzi nezivumelanayo ekusekeleni ukuqaliswa kweQhinga Lomhlaba Wonke Lemisebenzi Yezempilo kanye nezincomo zeKhomishana. Abalingani abasemqoka bakazwelonke kanye nabendawo iminyango yezempilo, ezemfundo, ezabasebenzi, ezezimali, ukuhlela kuzwelonke, ubulili, intsha izinhlangano zabaqeqeshiwe kanye nezinyunyana zabasebenzi iziphathimandla ezilawulayo abahlinzeki abazimele umphakathi. Abalingani abasemqoka bamazwe omhlaba I-International Labour Organization (ILO), i-Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD), i-World Bank, i-United Nations Children 's Fund (UNICEF), i-European Union (EU), iziNhlangano zamaZwe Omhlaba Ezingekho Ngaphansi kukaHulumeni (NGOs) Zamazwe Omhlaba.

የጉበት እብጠት(Hepatitis) ማጠቃሊያ፡- የጉበት እብጠት በተለያዩ ተላላፊ ቫይረሶች እና ተላላፊ ባልሆኑ ኤጄንት የሚመጣ የጉበት እብጠት ሲሆን ይህም ለተለያዩ የጤና ችግሮች የሚዳርግ ሲሆን አንዳንዶቹም ለሞት ሊዳርጉ ይችላሉ፡፡ አምስት ዋና ዋና የጉበት እብጠት ቫይረስ ዓይነቶች ኤ፣ ቢ፣ ሲ፣ ዲ እና ኢ ይባላሉ፡፡ ሁሉም የጉበት በሽታ የሚያስከትሉ ሲሆን የሚተላለፉባቸው መንገዶችን፣ የሕመሙን ክብደት፣ የሚሰራጩበት ቦታ እና የመከላከያ ዘዴዎችን ጨምሮ በአስፈላጊ ሁኔታዎቻቸው ይለያያሉ፡፡ በተለይም ቢ እና ሲ አይነት በመቶ ሚሊዮኖች ለሚቆጠሩ ሰዎች ስር የሰደደ በሽታን የሚያስከትሉ ሲሆን በአንድ ላይ ሆነው ሲጠቁ ደግሞ ለጉበት መቁሰል፣ የጉበት ካንሰር እና በቫይረስ የሚነሱ የጉበት በሽታዎች ተዛማጅ የሞት አደጋ መንስኤዎች ናቸው፡፡ በዓለም ዙሪያ 354 ሚሊዮን ሰዎች በጉበት ዕብጠት ቢ ወይም ሲ ይኖራሉ ተብሎ የሚገመት ሲሆን በአብዛኛዎቹ ምርመራ እና ህክምና ሊደረስበት የማይችል ነው፡፡ አንዳንድ የጉበት በሽታ ዓይነቶች በክትባት መከላከል ይችላል፡፡ እ/አ/አ በ2030 ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት 4.5 ሚሊዮን የሚገመቱ ያለጊዜው የሚሞቱትን በክትባት፣ በምርመራ፣ በመድሃኒት እና በአስተምህሮ ዘመቻ መከላከል እንደሚቻል የአለም ጤና ድርጅት ጥናት አረጋግጧል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት በሁሉም የአለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት የተደገፈ የአለም አቀፍ የጉበት በሽታ ስትራቴጂ እ/አ/አ በ2016 እና 2030 መካከል አዳዲስ የጉበት በሽታዎችን በ90 በመቶ እና ሞትን በ65 በመቶ ለመቀነስ ያለመ ነው፡፡ ምልክቶቹ፡- የጉበት በሽታ ኤ፣ ቢ፣ ሲ፣ ዲ ወይም ኢ ያለባቸው በርካታ ሰዎች መለስተኛ ምልክቶች ብቻ ወይም ምንም ምልክት አይታይባቸውም፡፡ እያንዳንዱ የቫይረስ ዓይነት ግን የበለጠ ከባድ የሆኑ ምልክቶችን ሊያስከትል ይችላል፡፡ የጉበት በሽታ ኤ፣ ቢ እና ሲ ምልክቶች ትኩሳት፣ ማሽቆልቆል፣ የምግብ ፍላጎት ማጣት፣ ተቅማጥ፣ ማቅለሽለሽ፣ የሆድ ቁርጠት፣ ጥቁር ቀለም ያለው ሽንት እና አገርጥቶትና (የቆዳው ቢጫ እና የአይን ነጭ) ሊሆኑ ይችላሉ። በአንዳንድ ሁኔታዎች ቫይረሱ ሥር የሰደደ የጉበት በሽታን ሊያመጣ ይችላል፤ በኋላ ላይ ደግሞ ወደ የጉበት ቁስል (cirrhosis) ወይም የጉበት ካንሰር ሊያመራ ይችላል፡፡ እነዚህ ታካሚዎች የሞት አደጋ የተጋረጠባቸው ናቸው፡፡ የጉበት በሽታ ዲ (HDV) ቀድሞውኑ በጉበት በሽታ (HBV) በተያዙ ሰዎች ላይ ብቻ ይገኛል፤ ይሁን እንጂ የጉበት በሽታ ቢ (HBV) እና የጉበት በሽታ ዲ ጥምር በሽታ በፍጥነት ወደ የጉበት ቁስል ማምራቱን ጨምሮ ይበልጥ ከባድ የሆነ በሽታ እና የጤና እክልን ሊያስከትል ይችላል፡፡ ሥር የሰደደ የጉበት በሽታ ዲ እድገት በጣም አልፎ አልፎ ይታያል፡፡ የጉበት በሽታ ኢ (HEV) ለጥቂት ቀናት በትንሽ ትኩሳት፣ የምግብ ፍላጎት መቀነስ፣ ማቅለሽለሽ እና በማስታወክ ይጀምራል፡፡ አንዳንድ ሰዎች የሆድ ህመም፣ ማሳከክ (የቆዳ ጉዳት ሳይኖርባቸው)፣ የቆዳ ሽፍታ ወይም የመገጣጠሚያ ህመም ሊሰማቸው ይችላል፡፡ በተጨማሪም ቢጫ ቀለም፣ ከጥቁር ሽንት እና ደረቅ ሰገራ እና በትንሹ ያደገ፣ ስላሳ ጉበት (የጉበት ከተለመደው በላይማደግ) ወይም አልፎ አልፎ አጣዳፊ የጉበት አለመስራት ምልክቶችን ሊያሳዩ ይችላሉ። ሕክምናው፡- የጉበት በሽታ ቢ ቫይረስን (HBV) ለመከላከል አስተማማኝ እና ውጤታማ የሆኑ ክትባቶች አሉ፡፡ ይህ ክትባት የጉበት በሽታ ዲ ቫይረስን (HDV) እድገትን የሚከላከል ሲሆን ሲወለድ የሚሰጠው ክትባት ከእናት ወደ ልጅ የመተላለፍ እድልን በእጅጉ ይቀንሳል፡፡ ሥር የሰደደ የጉበት በሽታ ቢ ህመም በፀረ-ቫይረስ መድሀኒቶችን በመጠቀም ሊፈወስ ይችላል፡፡ ሕክምናው የጉበት ቁስልን እድገት ሊያዘገይ ይችላል፣ የጉበት ካንሰርን ይቀንሳል እንዲሁም የረጅም ጊዜ ህይወትን ያሻሽላል፡፡ ሥር የሰደደ የጉበት በሽታ ቢ ያለባቸው ሰዎች ብቻ ሕክምና ያስፈልጋቸዋል፡፡ በአሁኑ ጊዜ በስፋት ባይገኝም የጉበት በሽታ ኢ (HEV) የመከላከያ ክትባትም አለው፡፡ የጉበት በሽታ ቢ (HBV) እና የጉበት በሽታ ቢ (HEV) የተለዩ ሕክምናዎች የሌላቸው ሲሆን ሆስፒታል መተኛት ብዙ ጊዜ አያስፈልግም፡፡ በእነዚህ በሽታዎች ምክንያት በጉበት ሥራ ላይ በሚያስከትለው አሉታዊ ተጽእኖ ምክንያት አላስፈላጊ መድሃኒቶችን መወገድ እንዳለበት ይመከራል፡፡ የጉበት በሽታ ሲ (HCV) ሁለቱንም አጣዳፊ እና ሥር የሰደደ በሽታዎችን ሊያመጣ ይችላል፡፡ አንዳንድ ሰዎች በራሳቸው ይድናሉ፣ ሌሎች ደግሞ ለሕይወት አስጊ የሆነ በሽታ ወይም ተጨማሪ ችግሮች፣ የጉበት በሽታ ቁስል ወይም ካንሰርን ያስከትልባቸዋል፡፡ የጉበት በሽታ ሲ ክትባት የለም፡፡ የፀረ-ቫይረስ መድሃኒቶች ከ 95% በላይ የጉበት በሽታ ሲ በሽታን ይፈውሳሉ በዚህም በጉበት ቁስል እና በጉበት ካንሰር የመሞት እድልን የሚቀንስ ቢሆንም የምርመራ እና ህክምና ተደራሽነቱ ዝቅተኛ ነው፡፡ የየጉበት በሽታ ኤ ቫይረስ (HAV) ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ያላቸው ሀገራት ንጹህ እና አስተማማኝ የውሃ ምንጮችን በማያገኙትና የተበከለ ምግብ የመጋለጥ እድላቸው ከፍ ባላቸው በጣም የተለመደው ነው፡፡ የጉበት በሽታ ኤን ለመከላከል አስተማማኝ እና ውጤታማ የሆነ ክትባት አለው፡፡ አብዛኛዎቹ የጉበት በሽታ ኤ በሽታዎች ቀላል፣ አብዛኛዎቹ ሰዎች ሙሉ በሙሉ በማገገም እና በበለጠ በሽታን የመከላከል አቅምን የሚያዳብሩ ናቸው፡፡ ይሁን እንጂ እነዚህ በሽታዎች በጉበት መዳከም ምክንያት አልፎ አልፎ ከባድ እና ለሕይወት አስጊ ሊሆኑ ይችላሉ፡፡

Hepatitis Overview: Hepatitis is an inflammation of the liver that is caused by a variety of infectious viruses and noninfectious agents leading to a range of health problems, some of which can be fatal. There are five main strains of the hepatitis virus, referred to as types A, B, C, D and E. While they all cause liver disease, they differ in important ways including modes of transmission, severity of the illness, geographical distribution and prevention methods. In particular, types B and C lead to chronic disease in hundreds of millions of people and together are the most common cause of liver cirrhosis, liver cancer and viral hepatitis-related deaths. An estimated 354 million people worldwide live with hepatitis B or C, and for most, testing and treatment remain beyond reach.Some types of hepatitis are preventable through vaccination. A WHO study found that an estimated 4.5 million premature deaths could be prevented in low- and middle-income countries by 2030 through vaccination, diagnostic tests, medicines and education campaigns. WHO’s global hepatitis strategy, endorsed by all WHO Member States, aims to reduce new hepatitis infections by 90% and deaths by 65% between 2016 and 2030. Symptoms: Many people with hepatitis A, B, C, D or E exhibit only mild symptoms or no symptoms at all. Each form of the virus, however, can cause more severe symptoms. Symptoms of hepatitis A, B and C may include fever, malaise, loss of appetite, diarrhoea, nausea, abdominal discomfort, dark-coloured urine and jaundice (a yellowing of the skin and whites of the eyes). In some cases, the virus can also cause a chronic liver infection that can later develop into cirrhosis (a scarring of the liver) or liver cancer. These patients are at risk of death. Hepatitis D (HDV) is only found in people already infected with hepatitis B (HBV); however, the dual infection of HBV and HDV can cause a more serious infection and poorer health outcomes, including accelerated progression to cirrhosis. Development of chronic hepatitis D is rare. Hepatitis E (HEV) begins with mild fever, reduced appetite, nausea and vomiting lasting for a few days. Some persons may also have abdominal pain, itching (without skin lesions), skin rash or joint pain. They may also exhibit jaundice, with dark urine and pale stools, and a slightly enlarged, tender liver (hepatomegaly), or occasionally acute liver failure. Treatment: Safe and effective vaccines are available to prevent hepatitis B virus (HBV). This vaccine also prevents the development of hepatitis D virus (HDV) and given at birth strongly reduces transmission risk from mother to child. Chronic hepatitis B infection can be treated with antiviral agents. Treatment can slow the progression of cirrhosis, reduce incidence of liver cancer and improve long term survival. Only a proportion of people with chronic hepatitis B infection will require treatment. A vaccine also exists to prevent infections of hepatitis E (HEV), although it is not currently widely available. There are no specific treatments for HBV and HEV and hospitalization is not usually required. It is advised to avoid unnecessary medications due to the negative effect on liver function caused by these infections. Hepatitis C (HCV) can cause both acute and chronic infection. Some people recover on their own, while others develop a life-threatening infection or further complications, including cirrhosis or cancer. There is no vaccine for hepatitis C. Antiviral medicines can cure more than 95% of persons with hepatitis C infection, thereby reducing the risk of death from cirrhosis and liver cancer, but access to diagnosis and treatment remains low. Hepatitis A virus (HAV) is most common is low- and middle-income countries due to reduced access to clean and reliable water sources and the increased risk of contaminated food. A safe and effective vaccine is available to prevent hepatitis A. Most HAV infections are mild, with the majority of people recovering fully and developing immunity to further infection. However, these infections can also rarely be severe and life threatening due to the risk of liver failure.

Ciwon Hanta Gamsashshen bayani: Ciwon hanta shi ne kumburin hanta wanda ire-iren ƙwayoyin cututtuka ke haddasawa da abubuwan da ke janyo cututtuka mara yaɗuwa wanda yake janyo manyan matsalolin lafiya, wanda wasu zasu iya janyo asarar rayuka. Akwai manya matakan ƙwayoyin cutar hanta guda biyar, wanda aka sani da ire-ire A, B, C, D da E. Yayin da dukkan su ke haddasa ciwon hanta, sun bambanta ta hanyoyi masu muhimmanci wanda ya haɗa hanyar yaɗuwasu da tsananin cutar da guraren yaɗuwar cutar da kuma hanyoyin kariyar cutar. Musamman, irin cutar B da C suna janyo ciwo mai naci a ɗaruruwan miliyoyin mutane sannan a gaba ɗayansu sune mafiya janyo ciwon hanta ta dalilin shaye-shayen giya da kansar hanta da ƙwayar cutar kansa - da ke da alaƙa da mace-mace. ƙiyasin mutane miliyan 354 a faɗin duniya suna rayuwa ne da irin ciwon hanta na matakin B ko C, sannan ga yawancin, gwaje-gwaje da yin magani har yanzu ba ai nasarar samu ba. wasu ire-iren cuwukan hanta za a iya kare faruwar su ta hanyar riga-kafi. Wani nazarin Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ya gano cewa ƙiyasin mace-macen da lokacinsu bai yiba guda miliyan 4.5 za a iya kare faruwar su a ƙasashe masu ƙaranci da matsakaicin arziƙi zuwa shekarar 2030 ta hanyar riga-kafi da gwaje-gwajen gano cuta da magunguna da kuma yawon rangadin ilimtarwa. Shirin ciwon hanta na duniya, wanda dukkan ƙasashen Hukumar Lafiya ta Duniya WHO suka goyi baya, wanda ya ƙudiri niyyar rage faruwar sababbun cututtukan hanta da kaso 90% da rage mace-mace da kaso 65% tsakanin shekarar 2016 da 2030. Alamomin cuta: da yawan mutanen da suke da ciwon hanta na mataki A, B, C, D ko E suna nuna alamun cuta mara tsanani ko kuma basa nuna alamun ciwon gaba ɗaya. Duk da haka, kowacce irin siffar ƙwayar cutar, zata iya haddasa alamun ciwon masu tsanani. Alamun ciwon hanta na matakin A, B and C zai iya haɗawa da zazzaɓi da rashin lafiya da rashin son cin abinci da guduwa da tashin zuciya da ciwon ciki da baƙin fitsari da cutar shawara ( canjin launin fata zuwa yalo da idanu zuwa fari fat). A wasu lokutan faruwar ciwon, ƙwayar cutar zata iya janyo ciwon hanta mai naci wanda daga baya zai iya girma har ya kai matakin ciwon hanta na (cirrhosis) (lalacewar hanta) ko kuma kansar hanta. Waɗannan masu fama da ciwon suna cikin haɗarin mutuwa. Ciwon hanta na D (HDB) ana samunsa ne a kaɗai mutanen da tintini suna da ciwon hanta na B (HBV); duk da haka, ciwon hantar guda biyu HBV da HDB zai iya janyo ciwon mai tsanani da sakamakon ƙarin rashi lafiya, wanda ya haɗa da saurin cigaban ciwon hanta mai lalata hanta (cirrhosis). Kamuwa da ciwon hanta na mataki D mai naci ba kasafai yake faruwa ba. Ciwon hanta E (HEV) yana farawa ne da zazzaɓi mara tsanani da raguwar sha'awar cin abinci da tashin zuciya da amai dake ɗaukar 'yan kwanaki. wasu mutanen zasu iya fama da ciwon ciki da ƙaiƙayi (ba tare da raunin fata ba) da ƙurajen fata ko kuma ciwon gaɓɓai. Za su iya bayyana cutar shawara da fitsari mai duhu da bayan gida fari da kuma ɗan kumburi da raunin hanta (ciwon kumburin hanta), ko kuma tsayawar aikin hanta mai tsanani lokaci zuwa lokaci. Yin magani: akwai wadatar ingantattu kuma amintattun magungunan riga-kafi don riga-kafin ƙwayar ciwon hanta B (HBV). Wannan maganin riga-kafin yana kuma kare faruwar ƙwayar cutar hanta D (HDB) sannan bada shi lokacin haihuwa yana rage sosai haɗarin yaɗuwar ƙwayar cutar daga uwa zuwa yaro. Za a iya magance ciwon hanta B da maganin abubuwan dake janyo ƙwayar cutar. Yin magani zai rage cigaban ciwon lalacewar hanta da rage yiwuwar faruwar kansar hanta da inganta tsawon rayuwa. Kaɗan daga cikin mutane ne kawai da suke da ciwon hanta B zasu buƙaci yin magani. Da akwai kuma maganin riga-kafi don kariyar cutar hanta E (HEV), duk da a yanzu bai wadata ba. Babu wasu keɓantattun hanyoyin yin magunguna na HBV da HEV sannan ba a cika buƙatar kwantarwa a asibiti ba. Ana bada shawara da ana gujewa shan maganin da ba dole ba saboda illolinsu ga aikin hantar wanda cututtukan nan ke janyowa. Ciwon hanta C (HCV) za iya janyo ciwo duk mai tsanani kuma mai naci. Wasu mutanen da kansu suke warkewa, yayin da wasu suke kamuwa da ciwo mai haɗari ga rayuwa ko kuma ƙaruwar rikicewar ciwon, wanda ya haɗa da ciwon hanta mai lalata hanta ko kansa (ciwon daji). Babu wani maganin riga-kafin ciwon hanta C. Magungunan ƙwayar cutar zasu iya warkar da sama da kaso 95% na mutane dake ɗauke da ciwon hanta C, saboda haka suna rage haɗari mutuwa ta dalilin ciwon hanta mai lalata hanta da kansar hanta, sai dai samun binciken ciwon da yin magani yayi ƙaranci. Ƙwayar cutar hanta A (HAV) tafi zama gama-gari a ƙasashe masu ƙaranci da matsakaicin arziƙi saboda raguwar damar samun hanyoyin samun ruwa tsaftataccen kuma abin dogaro a kai da kuma ƙaruwar haɗarin cin gurɓataccen abinci. Da akwai wadatuwar ingantacce kuma amintaccen maganin riga-kafin ciwon hanta na matakin A. Yawanci ciwon hanta (HAV) bashi da tsanani, inda yawancin mutane ke warkewa gaba ɗaya da kuma ƙara samun garkuwar jiki don maganin wani ciwon. Duk da haka, waɗannan cututtukan wani lokacin zasu iya tsananta da zama haɗari ga rayuwa saboda haɗarin tsayawar aikin hanta.

Homa ya Ini Muhtasari: Homa ya Ini ni kuvimba kwa ini ambayo husababishwa na aina mbalimabli za virusi vya kuambukiza na mawakala wasioambukiza na kusababisha matatizo mbalimbali ya kiafya, ambayo baadhi yake yanaweza kusababisha kifo. Kuna aina tano kuu za virusi vya Homa ya Ini, inayojulikana kama aina A,B,C, D, na E. Ilhali zote husababisha ugonjwa wa Ini, zinatofautiana katika njia muhimu zikiwemo njia za uambukizaji, ukali wa ugonjwa, usambazaji wa kijografia na njia za kuzuia. Hasa, aina B na C husababishwa ugonjwa sugu kama mamia ya mamilioni ya watu na kwa pamoja ndio sababu ya kawaida ya ugonjwa wa Cirrhosisi ya Ini, saratani ya Ini na vifo vinavyohusiana na Homa ya Ini. Wastani wa watu milioni 354 Duniani kote wanaishi na hepatitis B au C, na kwa wengi, upimaji na matibabu hubakia nje na kufikiwa. Baadhi ya aina za Homa ya ini inaweza kuzuilika kupitia chanjo. Utafiti wa WHO ulibaini kuwa taktibani vifo milioni 4.5 vya mapema vinaweza kuzuilika katika nchi za kipato cha chini na cha kati ifikapo mwaka 2030 kupitia chanjo, vipimo vya uchunguzi, Dawa na kampeni za elimu. Mkakati wa kimataifa wa Homa ya Ini wa WHO, ulioidhinishwa na nchi wanachama wa WHO, unalenga kupunguza maambukizi mapya ya Homa ya Ini kwa 90% na vifo kwa 65% kati ya 2016 na 2030. Dalili: Watu wengi walio na aahepatitis A,B,C,D au E huonyesha dalili kidogo tu au hawna dalili kabisa. Kila aina ya virusi, hata hivyo, inaweza kusababisha dalili kali zaidi. Dalili za hepatitis A,B, na C zinaweza kujumuisha Homa, Malaise, kukosa hamu ya kula, kuhara, kichefuchefu, usumbufu wa tumbo, mkojo wa rangi nyeusi ha homa ya manjano (ngozi kuwa ya njano na weupe wa macho). Katika baadhi ya matukio, virusi vinaweza pia kusababisha maambukizi ya muda mrefu ya Ini ambayo yanaweza baadae kuendeleza kuwa Cirrhosis (kovu kwenye Ini) aua saratani ya Ini. Wagonjwa hawa wako katika hatari ya kifo. Hepatitis D(HDV) hupatikana tu kwa watu ambao tayari wameambukizwa na hepatitis B(HBV); hata hivyo, maambukizi mawili ya HBV na HDV yanaweza kusababisha maambukizi makubwa zaidi na matokeo duni ya afya, ikiwa ni pamoja na kuendelea kwa kasi kwa Cirrhosis. Maendeleo ya hepatitis D ya muda mrefu ni nadra. Hepatitis E (HEV) huanza na Homa kidogo, kupungua kwa hamu ya kula, kichefuchefu na kutapika damu kwa siku chake. Baadhi ya watu wanaweza pia kuwa na maumivu ya tumbo, kuwasha (bila ya vidonda vya ngozi), upele wa ngozi au maumivu ya viungo. Pia wanaweza kuonyesha Homa ya manjano, mkojo mweusi na kinyesi kilichopauka, na Ini iliyopanuliwa kidogo (hapatomeigali), au kushindwa kwa Ini kwa mara kwa mara. Matibabu: Chanjo salama na zainazofaa zinapatikana ili kuzuia virusi vya hepatitis B(HBV). Chanjo hii pia huzuia ukuaji wa virusi vya Homa ya ini (HDV) na inayotolewa wakati wa kuzaliwa hupunguza sana hatari ya maambukizi kutoka kwa mama kwenda kwa matoto. Maambukizi ya muda mrefu ya hepatitis B yanaweza kutibiwa na mawakala wa kuzuia virusi. Matibabu yanaweza kupunguza kasi ya ugonjwa wa Cirrhosis, kupunguza matukio ya saratani ua Ini na kuboresha maisha ya muda mrefu. Ni sehemu tu ya watu walio na maambukizi ya muda mrefu ya hepatitis B watahitaji matibabu. Chanjo pia ipo ili kuzuia maambukizi ya hepatitis E (HEV), ingawa kwa sasa haipatikani sana. Hakuna matibabu maalumu kwa HBV na HEV na kulazwa hospitalini kwa kawaida haihitajiki. Inashauriwa kuepuka dawa zisizo za lazima kutokana na athari mbaya juu ya utendaaji wa ini unaosababishwa na maambukizi haya. Hepatitis C (HCV) inaweza kusababisha maambukizi ya papo hapo na sugu. Baadhi ya watu hupona wao wenyewe, huku wengine wakipata maambukizi ya kutishia maisha au matatizo zaidi, ikiwa ni pamoja na ugonjwa wa Cirrhosis au Saratani. Hakuna chanjo nya Hepatitis C dawa za kuzuia virusi zinaweza kuponya zaidi ya 95% ya watu walio na maambukizi ya hepatitis C, na hiyo kupunguza hatari ya kifo kutokana na ugonjwa wa Cirrhosis na Saratani ya Ini, lakini upatikanaji wa uchunguzi na matibabu bado ni mdogo. Virusi vya homa ya Ini A(HAV) inayojulikana zaidi ni nchi za kipato cha chini na cha kati kutokana na kupunguza kwa upatikanaji wa vyanzo vya maji safi na vya kuaminika na kuaongezeka kwa hatari ya chakula kilichochafuliwa. Chanjo salama na yenye ufanisi inapatikana ili kuzuia Homa ya Ini. Maambukizi mengi ya HAV ni mdogo, huku watu wengi wanapona kikamilifu na kuendeleza kinga ya kuambukizwa zaidi. Hata hivyo, maambukizi haya pia mara chache yanaweza kuwa makali na ya kutishia maisha kutokana na hatari ya ini kushindwa kufanya kazi.

Àìsàn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ Ìsọnísókí: Àìsàn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ ni dídá pọ́n ẹ̀dọ̀ tí oríṣìí àrùn tí máa ń ràn mọ́ni àti àwọn èyí tí ó máa ń fa èyí tí kì í ràn mọ́ni tí yóò fa oríṣìí àìsàn, ọ̀pọ̀ èyí tí ó lè la ẹ̀mí lọ. Oríṣìí márùn-ún àìsàn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ yìí ló wà, tí à ń pè ní irúfẹ́ A, B, C, D, àti E. Nígbà tí wọ́n máa ń fa àìsàn ẹ̀dọ̀, wọ́n yàtọ̀ ní àwọn ọ̀nà tí ó ṣe pàtàkì láì ṣe àyọsílẹ̀ bí wọn ṣe máa ń tàn ká, àìlera tí ó pọ̀, ìpín tagbègbè àti ọ̀nà ìdènà. Ní pàtàkì jù lọ, irúfẹ́ B àti C máa ń fa ikú ọgọ́rùn-ún nínú ènìyàn mílíọ̀nù àti ní àpapọ̀ jẹ́ okùnfà àwọn liver Cirrhosis, àìsàn jẹjẹrẹ ẹ̀dọ̀ àti àwọn ikú tí ó jẹ yọ láti àrùn Hepatitis. Òdiwọn ènìyàn mílíọ̀nù 354 lágbàáyé ń gbé pẹ̀lú Hepatitis B tàbí C, àti fún ọ̀pọ̀ àyẹ̀wò àti ìtọ́jú di ohun tí ó kọjá àrọ́wọ́tó wọn. Irúfẹ́ Hepatitis mìíràn ṣe é dènà nípasẹ̀ àjẹsára. Iṣẹ́ ìwádìí WHO ṣàwárí pé òdiwọ̀n ikú àìtọ́jọ́ mílíọ̀nù 4.5 jẹ́ èyí tí a lè dènà ní àwọn orílẹ̀-èdè tí owó táṣẹ́rẹ́ ń wọlé fún wọn tí ó bá máa fi di ọdún 2030 látàrí àjẹsára, àyẹ̀wò, oògùn àti ìpolongo ètò ẹ̀kọ́. Ètè àgbáyé fún àìsàn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ áti ọ̀dọ̀ WHO, tí gbogbo orílẹ̀-èdè ọmọ ẹgbẹ́ WHO fi òǹtẹ̀ lù, ní àfojúsùn láti ṣe àdínkù àrùn Hepatitis titun nípa 90% àti ikú 65% láàárín ọdún 2016 àti 2030. Àwọn ohun tí ó máa ń farahàn: Ọ̀pọ̀ ènìyàn pẹ̀lú àìsàn jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ A, B, C, D, tàbí E máa ń ní àwọn ohun tí ó máa ń fihàn díẹ̀ tábí kí wọ́n máa rí i rárá. Gbogbo àfihàn àrùn náà, síbẹ̀ síbẹ̀, lè fa ohun tí ó máa ń ṣàfihàn tí ó máa ń pọ̀ gan-an. Ohun àfihàn àìsàn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ A, B, àti C a máa jẹ́ ibà,kí ara máa balẹ̀, àìlè jẹun, ìgbẹ́ yíyà, èébì, ìtọ̀ tí ó dúdú àti ibà pọ́jú pọ́ntọ̀(kí ara ènìyàn di àwọ̀ ewé tí ó wọ̀ sílẹ̀ àti ojú tí ó funfun). Ní ti àwọn mìíràn, àrùn náà lè fa àìsàn ẹ̀dọ̀ ọlọ́jọ́ pípẹ́ tí ó lè padà di Cirrhosis (kí ẹ̀dọ̀ ní àpá) tàbí àìsàn jẹjẹrẹ ẹ̀dọ̀. Àwọn aláìsàn wọ̀nyí wá lábẹ́ ewu ikú. A máa ń rí àìsàn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ D lára àwọn ènìyàn tí wọ́n ti kó Hepatitis B (HBV); síbẹ̀, kíkó àrùn méjèèjì ti HBV àti HDV lè fa àrùn tí ó lè àti àbájáde ìlera tí kò dára, láì yọ yíyára ìtẹ̀síwájú níní cirrhosis. Ìdàgbàsókè àìsàn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ D tí ó jẹ́ ọlọ́jọ́ pípẹ́ ṣọ̀wọ́n. Àìsàn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ E máa ń bẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú ibà, àìlè jẹun, àti èébì tí ó máa ń lo ọjọ́ péréte. Àwọn ènìyàn kan tún máa ń ní inú rírun, ara yíyún(láìjẹ́ pé awọ ṣí), kí ara ènìyàn dápọ́n àti dídún ni ní oríkèé ríkèé ara. Wọ́n tún lè ṣàfihàn ibà pọ́njú pọ́ntọ̀, pẹ̀lú ìtọ̀ tí ó dúdú àti ìgbẹ́ olómi ṣooro, àti ẹ̀dọ̀ tí ó rọra tóbi sí i (hepatomegaly), tàbí ní ẹ̀kọ̀ọkan ìkùnà ẹ̀dọ̀. ìtọ́jú: Àjẹsára tí ó láàbò, tí ó sì múná dóko wà láti dènà àrùn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ B. a. Abẹ́rẹ́ Àjẹsára tún máa ń dènà ìdàgbàsókè ti àrùn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ D àti ìbí ewu kí ọmọ kó o láti ara ìyá. Àrùn Hepatitis B tí ó jẹ́ ọlọ́jọ́ pípẹ́, a lè ṣe ìtọ́jú rẹ̀ pẹ̀lú àwọn oògùn tí ó máa ń ṣiṣẹ́ lòdì sí àrùn. Ìtọ́jú lè ṣe àdínkù ìtẹ̀síwájú cirrhosis, àdínkù ohun tí ó ṣẹlẹ̀ sí àìsàn jẹjẹrẹ ẹ̀dọ̀ àti ìṣàtúṣe sí i sí yíyè fún ìgbà pípẹ́. Iye àwọn ènìyàn tí ó ní Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ B tí ó jẹ́ ọlọ́jọ́ pípẹ́ gan-an ni yóò nílò ìtọ́jú. Àjẹsára tún máa ń wáyé láti dènà àrùn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ E, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé kò sí ní ibi tí ó pọ̀ báyìí. Kò sí ìtọ́jú kan gbòógì fún àrùn àrùn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ B àti àrùn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ E, dídáni gúnlẹ̀ sí ilé - ìwọ̀sàn kì í ṣe ohun tí wọ́n sáábà máa ń béèrè fún. A máa ń gbani níyànjú láti yẹra fún àwọn oògùn tí kò pọn dandan látàrí ipa tí kò dá lórí iṣẹ́ ṣíṣe ẹ̀dọ̀ tí àwọn kòkòrò yìí máa ń fà. Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ C lè fa àìsàn ọlọ́jọ́ pípẹ́ àti èyí tí kò pẹ́. Ara àwọn mìíràn máa ń yá láyè ara wọn, nígbà tí àwọn mìíràn máa ń ní àìsàn tí yóò máa halẹ́ mọ̀ ẹ̀mí wọn tàbí kí àwọn ohun mìíràn yọjú, àpẹẹrẹ bí i Cirrhosis àti àìsàn àrùn jẹjẹrẹ. Kò sí abẹ́rẹ́ àjẹsára fún Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ C. Àwọn oògùn tí ń dènà àrùn máa ń ṣe ìwòsàn tí ó ju ìdá árùndínlọ́gọ̀rún tí ó ní ní àrùn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ C èyí tí ó ṣe àdínkù ewu ikú láti ara jẹjẹrẹ ẹ̀dọ̀ àti àìsàn jẹjẹrẹ ọkàn, ṣùgbọ́n àti ríbi ṣe àyẹ̀wò àti ìtọ́jú kò tó nǹkan. Àrùn Jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ A jẹ́ èyí tí ó gbajúmọ̀ ní àwọn orílẹ̀-èdè tí owó péréte ti ń wọlé láti àìrí ayé sí omi tí ó mọ àti orísun omi tí ó ṣe é fi ọkàn tẹ̀ àti pípọ̀si ewu oúnjẹ tí ó ti ní àbàwọ́n. Abẹ́rẹ́ àjẹsára tí ó ní àbò tí ó sì múná dóko wà láti dènà jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ A. Ọ̀pọ̀ àrùn jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀kò le púpọ̀, pẹ̀lú ọ̀poọ̀ ènìyàn tí ara wọn máa ń yá dáadáa àti ti àwọn ohun tí ó lè dènà àrùn mìíràn. Síbẹ̀ síbẹ̀, àwọn àrùn náà wọn kì í le ní gbogbo ìgbà àti halẹ̀ mọ́ ẹ̀mí nítorí ewu ìkùnà ẹ̀dọ̀.

I-Hepatitis Uhlolojikelele: I-Hepatitis ingukuvuvukala kwesibindi okubangelwa amavayirasi amaningi athelelana ngezifo kanye namanye ama-ejenti angathelelani ngezifo aholela ezinhlobeni eziningi zezinkinga zezempilo, ezinye zazo ezidlula nemiphefumulo. Kukhona izinhlobo ezinhlanu eziyinhloko zamavayirasi e-hepatiti, abizwa ngezinhlobo A, B, C, D kanye no-E. Nanoma zonke zibangela ukungasebenzi ngendlela efanele kwesibindi, ziyehluka ngezindlela ezibalulekile ezihlanganisa indlela engene ngayo, ukuba bucayi kwesifo ukusabalala ngokuphathelene nezendawo kanye nezindlela zokuvimbela. Ikakhulukazi, izinhlobo B kanye no-C ziholela ezifweni ezingamahlalakhona ebantwini abangamakhulu ezigidi futhi ndawonye zibangela okuvamile okuyisibazi esibindini (liver cirrhosis), umdlavuza wesibindi kanye nokushona kwabantu okuhlobene nevayirasi he-herpatitis. Kulinganiselwa ekutheni abantu abayizigidi ezingama-354 emhlabeni wonke abaphila ne-hepatitis B kanye no-C, futhi kwabaningi, ukuhlola kanye nokwelashwa kuhlala kuyinto okungafinyeleleki kuyo. Ezinye izinhlobo ze-hepatitis zingavimbeleka ngomgomo. Ucwaning lweWHO luthole ukuthi kulinganiselwa ezigidini ezingu-4.5 ukushona kwabantu ngaphambi kwesikhathi obekungavinjelwa emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo ngo-2030 ngemigomo, ukuhlola ukuze kutholakale isifo, imithi kanye nemikhankaso yokufundisa. Isu lomhlaba wonke ngokuphathelene ne-hepatitis leWHO, elivunywe yiwo wonke amaZwe angamaLungu eWHO, luhlose ukwehlisa ukutheleleka okusha nge-hepatitis ngo-90% kanye nokushona kwabatntu ngo-65% phakathi kuka-2016 kanye no-2030. Izimpawu: Abantu abaningi abane-hepatitis A, B, C, D noma E bakhombisa izimpawu ezingatheni kuphela noma bangakhombisi zimpawu nhlobo. Uhlobo ngalunye lwevayirasi, nokho, lungabangela izimpawu ezibucayi. Izimpawu ze-hepatitis A, B kanye no-C zinhgahlanganisa, imfiva, ukwenqena komzimba (malaise), ukungalangazeleli ukudla, isifo sohudo, isicanucanu, ukungaphatheki kahle esiswini, umchamo onombala onzima kanye ne-jaundice (ukuba phuzi kwesikhumba kanye nendawo emhlophe yamehlo). Kwezinye izimo, ivayirasi ingabangela nesifo sokungasebenzi kahle kwesibindi esingamahlalakhona esingaba isibazi sesibindi (liver cirrhosis) ekuhambeni kwesikhathi noma umdlavuza wesibindi. Lezi ziguli zisengozini yokushona. I-Hepatitis D (HDV) itholakala kuphela kubantu asebevele betheleleke ngevayirasi ye-hepatitis B (HBV); kodwa-ke, ukutheleleka ngako kokubili iHBV kanye neHDV kungabangela ukutheleleka ngesifo okubucayi kakhulu kanye nemiphumela yezempilo engemihle, ehlanganisa ukuqhubekela phambili kwesibazi sesibindi. Akuvamile ukuvela kwe-hepatitis D. I-Hepatitis E (HEV) iqala ngemfiva engatheni, ukwehla kokulangazelela ukudla, isicanucanu kanye nokuphalaza okuthatha izinsuku ezimbalwa. Abanye abantu kungenzeka futhi baphathwe isisu, ukuluma kwesikhumba (ngaphandle kokusikeka), ukuqubuka kwesikhumba noma ubuhlungu bamalunga omzimba. Abaningi futhi baba ne-jaundice, nomchamo onombala onzima kanye namakaka anombala ophaphathekile, kanye nesibindi esithe ukuba sikhulu, esivuvukele (hepatomegaly), noma ukuhluleka ukusebenza ngendlela efanele kwesibindi njalo emva kwesikhathi esithile. Ukwelashwa: Imigomo ephephile futhi esebenza ngendlela efanele iyatholakala ukuze kuvinjelwe ivayirasi ye-hepatitis B (HBV). Lo mgomo uvimbela futhi ukuvela kwevayirasi ye-hepatitis D (HDV) futhi onikezwa ngesikhathi ingane izalwa wehlisa ngamandla ingozi yokudlulela kwayo enganeni isuka kumama. Isifo esingamahlalakhona i-hepatitis B singelashwa ngama-ejenti alwa namavayirasi. Ukwelashwa kungehlisa ukuqhubekela phambili kwesibazi sesibindi, kwehlise nokuba khona komdlavuza wesibindi futhi kuthuthukise ukusinda isikhathi eside. Ingxenye kuphela yabantu abane-hepatitis B engamahlalakhona abazodinga ukwelashwa. Ukhona futhi umgomo wokuvimbela ukutheleleka nge-hepatitis E (HEV), noma ungatholakali ezindaweni eziningi okwamanje. Akukho ukwelashwa okuqondene neHBV kanye neHEV futhi akuvamisile ukuthi kudingeke ukulaliswa esibhedlela. Kuyelulekwa futhi ukuthi kugwenywe imithi engenasidingo ngenxa yemithelela yayo emibi ekusebenzeni ngendlela efanele kwesibindi okubangelwa ukutheleleka ngezifo. I-Hepatitis C (HCV) ingabangela kokubili ukutheleleka ngesifo esimandla kanye nesingamahlalakhona. Abanye abantu bayalulama ngokwabo, ngesikhathi abanye beba nokutheleleka ngezifo okusongela impilo noma okunye okuhambi kahle, okuhlanganisa ukuba nesibanzi kwesibindi noma umdlavuza. Awukho umgomo we-hepatitis C. Imithi elwa namavayirasi ingelapha ngaphezu kuka-95% wabantu abaphila nesifo se-hepatitis C, ngalokho ehlisa ingozi yokushona okubangelwa isibazi esibindini kanye nomdlavuza wesibindi, kodwa ukufinyelela ekutholakaleni kwesifo kanye nokwelashwa kuhleli kuphansi. Ivayirasi ye-hepatitis A (HAV) ivame kakhulu emazweni anamaholo amancane kane naphakathi nendawo lapho kukuncane ukufinyelela emithonjeni yamanzi ahlanzekile futhi ahlale ekhona kanye nengozi ekhulayo yokunukubezeka kokudla. Uyatholakala umgomo ophephile futhi osebenza ngendlela efanele ukuze kuvinjelwe i-hepatitis A. Ukutheleleka nge-HAV okuningi kuba okungatheni, futhi abantu abaningi balulama ngokuphelele kuko futhi amasosha abo omzimba akwazi ukubavikela ekuphindeni batheleleke ngesifo. Kodwa-ke, lokhu kutheleleka ngezifo akuvamile ukuba bucayi futhi kusongela impilo ngenxa yengozi yokungasebenzi kahle kwesibindi.

ኤችአይቪ ማጠቃሊያ፡- የሰው ልጅ የቫይረስ በሽታ መከላከያ (ኤችአይቪ) የሰውነትን በሽታ የመከላከል ስርዓትን በተለይም ሲዲ4 ህዋሳት የሚባሉ ነጭ የደም ህዋሳትን የሚያጠቃ በሽታ ነው፡፡ ኤች አይ ቪ እነዚህን የሲዲ4 ህዋሶች ያጠፋል፣ እንደ ሳንባ ነቀርሳ፣ ፈንገስ፣ ከባድ የባክቴሪያ በሽታዎች እና አንዳንድ የካንሰር አይነቶች የአንድን ሰው የመከላከል አቅም ያዳክማል፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እያንዳንዱ ሰው ለኤች አይ ቪ ተጋላጭ ሊሆን እንደሚችል ይመክራል፡፡ በኤች አይ ቪ የመያዝ ዕድላቸው ከፍ ያለ ሰዎች ሁሉን አቀፍ እና ውጤታማ የኤችአይቪ መከላከያ፣ ምርመራ እና የህክምና አገልግሎት ማግኘት አለባቸው፡፡ የኤችአይቪ በሽታ ቀላል እና በተመጣጣኝ ዋጋ ፈጣን ምርመራዎችን እንዲሁም ራስን በመመር ሊታወቅ ይችላል፡፡ የኤችአይቪ ምርመራ አገልግሎቶች፡- ፍቃድ፣ ሚስጥራዊነት፣ የምክር አገልግሎት፣ ትክክለኛ ውጤት እና ከህክምና እና ሌሎች አገልግሎቶች ጋር ግንኙነት ያለው የሚሉ 5ቱ ቃላትን መከተላቸው አስፈላጊ ነው፡፡ በኤች አይ ቪ የተያዙ ሰዎች በተቻለ ፍጥነት ከፀረ-ኤችአይቪ መድሀኒት (ART) የሚሰጡና ጋር መያያዝ ያለባቸው ሲሆን ምርመራውን ካደረጉ በኋላ የደም ውስጥ ቫይረስን ለመለካት (የቫይረስ ሸክም) ምርመራን ጨምሮ በየጊዜው የክሊኒክ እና የላቦራቶሪ መለኪያዎችን በመጠቀም በየጊዜው በመከታተል በቀላሉ መሰጠት አለበት፡፡ ፀረ-ኤችአይቪ መድሀኒት (ART) በተከታታይ ከተወሰደ ይህ ህክምና ኤችአይቪ ወደሌሎች እንዳይተላለፍም ይከላከላል፡፡ በምርመራው ወቅት ወይም ፀረ-ኤችአይቪ መድሀኒት (ART) ከጀመሩ ብዙም ሳይቆይ የአንድን ሰው የበሽታ መቋቋም ሁኔታ ለመገምገም የሲዲ4 ህዋስ ብዛት መመርመር አለበት። የሲዲ4 ሴል ቆጠራ የኤችአይቪ በሽታ መሻሻልን ለመገምገም የሚያገለግል የደም ምርመራ ሲሆን ይህም በአጋጣሚ በበሽታ የመያዝ ስጋትን እና የመከላከያ ህክምናን አጠቃቀምን ጨምሮ መመሪያ ይሰጣል፡፡ መደበኛው የሲዲ4 ብዛት ከ500 እስከ 1500 ህዋሶች/ሚ/ሜ3 ደም ሲሆን ከጊዜ ወደ ጊዜ እየቀነሰ የሚሄደው የዓለም ጤና ድርጅት ሰዎች የፀረ-ኤችአይቪ መድሀኒት (ART) ጥሩ ምልክት በማያሳዩ ወይም በማይቀበሉ ሰዎች ላይ ነው፡፡ የግለሰቡ የሲዲ4 ሕዋስ ብዛት ከ200 በታች ከወረደ የመከላከል አቅማቸው በእጅጉ የተጎዳ ሲሆን ይህም ለበሽታ እና ለሞት አደጋ ይጋለጣሉ፡፡ የሲዲ4 ብዛት ከ200 በታች የሆነ ሰው የላቀ የኤችአይቪ በሽታ እንዳለበት ይገለጻል (ኤችአይቪ) የቫይረስ ሸክሙ በደም ውስጥ ያለውን የቫይረስ መጠን ይለካል፡፡ ኤችአይቪ ቫይረስ በደም ውስጥ ያለውን የቫይረስ መጠን ይለካል፡፡ ይህ ምርመራ የፀረ-ኤችአይቪ ሕክምናን የቫይረስ መባዛት እና ውጤታማነትን ደረጃ ለመቆጣጠር ይረዳል፡፡ የሕክምና አላማው በደም ውስጥ ያለውን የቫይረስ ብዛት ወደማይታወቅ ደረጃ (ከ 50 ቅጂዎች/ ሚ/ሊ) መቀነስ እና በፀረ-ኤችአይቪ ሕክምና ላይ ከኤችአይቪ ጋር በሚኖሩ ሰዎች ላይ ሊታወቅ የሚችል የቫይረስ ብዛት (ከ 1000 ቅጂ/ሚ.ሊ) መኖሩ ያለማቋረጥ መገኘቱ በቂ ያልሆነ የሕክምና እርዳታ እና የሕክምናውን ስርዓት መቀየር ወይም ማስተካከል አስፈላጊነት አመላካች ነው፡፡ የዓለም ጤና ድርጅት እ/አ/አ የ2022-2030 ዓለም አቀፍ የጤና ዘርፉ ስትራቴጂ በኤችአይቪ ላይ እ/አ/አ በ2020 ከ1.5 ሚሊዮን ወደ 335,000 እ/አ/አ በ2030 እና በ2020 ከ680,000 ወደ 240,000 እ/አ/አ በ2030 የኤችአይቪ በሽታን ለመቀነስ ያለመ ነው፡፡ ምልክቶቹ፡- ብዙ ሰዎች በበሽታው ከተያዙ በኋላ ባሉት ጥቂት ወራት ውስጥ የኤችአይቪ ምልክቶች የማይሰማማቸው ሲሆን መያዛቸውን ላያውቁ ይችላሉ፡፡ ሌሎች ደግሞ ትኩሳት፣ ራስ ምታት፣ ሽፍታ እና የጉሮሮ መቁሰልን ጨምሮ የኢንፍሉዌንዛ አይነት ምልክቶች ሊታዩ ይችላሉ፡፡ ይሁን እንጂ እነዚህ የመጀመሪያዎቹ ወራት ቫይረሱ በጣም ተላላፊ የሚሆንባቸው ጊዚያት ናቸው፡፡ በሽታው እየገፋ ሲሄድ ምልክቶቹ እየተስፋፉ በመሄድ ይበልጥ ግልጽ ይሆናሉ፡፡ እነዚህም የሊምፍ እብጠት ጫፎች፣ ክብደት መቀነስ፣ ትኩሳት፣ ተቅማጥ እና ሳል ሊያካትቱ ይችላሉ፡፡ ኤች/አይ/ቪ የሰውነታችንን ሌሎች በሽታዎች የመከላከል አቅምን የሚያዳክም ሲሆን ህክምና ካልተደረገላቸው ሰዎች ለሌሎች ከባድ ህመሞች እንደ ሳንባ ነቀርሳ፣ ክሪፕቶኮካል ማጅራት ገትር፣ የባክቴሪያ በሽታዎች እና አንዳንድ ካንሰሮች ሊምፎማ እና ካፖሲ ሳርኮማ ይገኙበታል፡፡ የኤችአይቪ ምርመራው በተመሳሳይ ቀን ውጤት የሚሰጡ ፈጣን ምርመራዎችን የሚጠቀም ሲሆን ምንም እንኳን በሽታውን ለማረጋገጥ የላብራቶሪ ምርመራ ማድረግ የሚያስፈልግ ቢሆንም በቤት ውስጥ ሊደረግ ይችላል፡፡ ይህ ቀደም ብሎ ማወቁ የሕክምና አማራጮችን በእጅጉ የሚያሻሽል ሲሆን የወሲብ ወይም የመድኃኒት መጋራትንን ጨምሮ ወደ ሌሎች ሰዎች የመተላለፍ አደጋን ይቀንሳል፡፡ ሕክምናው፡- ኤች አይ ቪ ሙሉ በሙሉ መከላከል ይቻላል፡፡ ውጤታማ የፀረ-ኤችአይቪ መድሀኒት በእርግዝና፣ በወሊድ እና ጡት በማጥባት ከእናት ወደ ልጅ እንዳይተላለፍ ይከላከላል። አንድ ሰው የዓለም ጤና ድርጅት በፀረ-ኤችአይቪ ሕክምና ላይ ነው እና በቫይረስ የታፈነ ኤችአይቪን ለወሲብ አጋሮቻቸው አያልፍም። ኮንዶም ኤችአይቪን እና ሌሎች በግብረ ሥጋ ግንኙነት የሚተላለፉ ኢንፌክሽኖችን ይከላከላል፣ እና ፕሮፊላክሲስ ኤች አይ ቪን ለመከላከል የፀረ ኤችአይቪ መድሃኒቶችን ይጠቀማሉ። የወንድ ግርዛት በምስራቅ እና በደቡብ አፍሪካ ላይ ከፍተኛ ብዛት በሚኖርባቸው አገሮች ውስጥ ይመከራል፡፡ ጉዳትን መቀነስ (የመርፌ አሰጣጥ ፕሮግራሞች እና የማስታገሻ ሕክምና) ኤችአይቪን እና ሌሎች ደም ነክ በሽታዎችን ለሰዎች የዓለም ጤና ድርጅት መርፌን ይከላከላል። ኤችአይቪ በፀረ-ኤችአይቪ ሕክምና አንድ ወይም ከዚያ በላይ መድኃኒቶችን ያቀፈ ነው። የፀረ ኤችአይቪ መድሃኒቶችን ኤችአይቪን አይፈውስም ነገር ግን በደም ውስጥ ያለውን መባዛት በመቀነስ የቫይረሱን ብዛት ወደማይታወቅበት ደረጃ ድረስ ይቀንሳል፡፡ አርት ከኤችአይቪ ጋር የሚኖሩ ሰዎች ጤናማና ውጤታማ ሕይወት እንዲመሩ ያስችላቸዋል። በተጨማሪም እንደ ውጤታማ መከላከያ ይሠራል ወደ ፊት የመተላለፍ አደጋን በ 96% ይቀንሳል፡፡ የቫይረስ በሽታ መከላከያ በሰውዬው ዕድሜ ሁሉ ጊዜ በየቀኑ መወሰድ አለበት፡፡ ሰዎች ህክምናቸውን ከተከተሉ ደህንነቱ የተጠበቀ እና ውጤታማ የቫይረስ በሽታ መከላከያ መቀጠል ይችላሉ። የቫይረስ በሽታ መከላከያ ውጤታማ በማይሆንበት ጊዜ የቫይረስ በሽታ መከላከያ መድሃኒት መቋቋም ከጤና እንክብካቤ አቅራቢዎች ጋር የሚደረገውን ግንኙነት በማይኖርበት እና መድኃኒት እጦት ባሉ ምክንያቶች ሰዎች ጤንነታቸውን ለመጠበቅ ወደ ሌሎች መድሃኒቶች በምትክ መጠቀም ይኖርባቸዋል፡፡

HIV Overview: Human immunodeficiency virus (HIV) is an infection that attacks the body’s immune system, specifically the white blood cells called CD4 cells. HIV destroys these CD4 cells, weakening a person’s immunity against opportunistic infections, such as tuberculosis and fungal infections, severe bacterial infections and some cancers. WHO recommends that every person who may be at risk of HIV should access testing. People at increased risk of acquiring HIV should seek comprehensive and effective HIV prevention, testing and treatment services. HIV infection can be diagnosed using simple and affordable rapid diagnostic tests, as well as self-tests. It is important that HIV testing services follow the 5Cs: consent, confidentiality, counselling, correct results and connection with treatment and other services. People diagnosed with HIV should be offered and linked to antiretroviral treatment (ART) as soon as possible following diagnosis and periodically monitored using clinical and laboratory parameters, including the test to measure virus in the blood (viral load). If ART is taken consistently, this treatment also prevents HIV transmission to others. At diagnosis or soon after starting ART, a CD4 cell count should be checked to assess a person’s immune status. The CD4 cell count is a blood test used to assess progression of HIV disease, including risk for developing opportunistic infections and guides the use of preventive treatment. The normal range of CD4 count is from 500 to 1500 cells/mm3 of blood, and it progressively decreases over time in persons who are not receiving or not responding well to ART. If the person’s CD4 cell count falls below 200, their immunity is severely compromised, leaving them susceptible to infections and death. Someone with a CD4 count below 200 is described as having an advanced HIV disease (AHD).HIV viral load measures the amount of virus in the blood. HIV viral load measures the amount of virus in the blood. This test is used to monitor the level of viral replication and effectiveness of ART. The treatment goal is to reduce the viral load in the blood to undetectable levels (less than 50 copies/ml), and the persistent presence of detectable viral load (greater than 1000 copies/ml) in people living with HIV on ART is an indicator of inadequate treatment response and the need to change or adjust the treatment regimen. WHO’s 2022–2030 global health sector strategy on HIV aims to reduce HIV infections from 1.5 million in 2020 to 335 000 by 2030, and deaths from 680 000 in 2020 to under 240 000 in 2030. Symptoms: Many people do not feel symptoms of HIV in the first few months after infection and may not know that they are infected. Others may experience influenza-like symptoms, including fever, headache, rash and sore throat. However, these first few months are when the virus is most infectious. As the disease progresses, symptoms will be expanded and more pronounced. These can include swollen lymph nodes, weight loss, fever, diarrhoea and cough. HIV weakens the body’s ability to fight other infections, and without treatment people will become more susceptible to other severe illnesses such as tuberculosis, cryptococcal meningitis, bacterial infections and some cancers including lymphomas and Kaposi’s sarcoma. Diagnosis of HIV uses rapid tests that provide same-day results and can be done at home, although a laboratory test is required to confirm the infection. This early identification greatly improves treatment options and reduces the risk of transmission to other people including sexual or drug-sharing partners. Treatment: HIV is fully preventable. Effective antiretroviral treatment (ART) prevents HIV transmission from mother to child during pregnancy, delivery and breastfeeding. Someone who is on antiretroviral therapy and virally suppressed will not pass HIV to their sexual partners. Condoms prevent HIV and other sexually transmitted infections, and prophylaxis use antiretroviral medicines to prevent HIV. Male circumcision is recommended in high-burden countries in eastern and southern Africa. Harm reduction (needle syringe programmes and opioid substitution therapy) prevents HIV and other blood-borne infections for people who inject drugs. HIV is treated with antiretroviral therapy consisting of one or more medicines. ART does not cure HIV but reduces its replication in the blood, thereby reducing the viral load to an undetectable level. ART enables people living with HIV to lead healthy, productive lives. It also works as an effective prevention, reducing the risk of onward transmission by 96%. ART should be taken every day throughout the person’s life. People can continue with safe and effective ART if they adhere to their treatment. In cases when ART becomes ineffective - HIV drug resistance - due to reasons such as lost contact with health care providers and drug stockouts, people will need to switch to other medicines to protect their health.

Cuta mai karya garkuwar jiki Gamsashshen bayani: Cuta mai karya garkuwar jiki HIV cuta ce da take kaiwa tsarin kariyar jiki hari, musamman ga sinadarin farin jini da ake kira da (CF4 cell,). Cutar mai karya garkuwar jiki HIV tana lalata wannan farin jinin, da raunana tsarin kariyar jikin mutum daga cututtukan da zasu iya bayyana, irinsu tarin fuka/kumburin huhu da cututtukan funfuna da ƙwayoyin cutar bakteriya mai tsanani da wasu ciwukan daji (kansa). Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta bada shawarar cewa duk mutumin da yake cikin haɗarin kamuwa da cuta mai karya garkuwar jiki HIV yana da kyau suna yin gwaji. Mutanen da suke cikin haɗarin kamuwa da cuta mai karya garkuwar jiki HIV yakamata su nemi cikakken riga-kafi mai inganci na cuta mai karya garkuwar jiki HIV da gwaji da kuma hanyoyin yin maganin ta. Za a iya binciken cuta mai karya garkuwar jiki HIV ta amfani da hanyar gwajin binciken cutar mai sauƙi da sauƙin kuɗi, da kuma gwajin kai-da-kai. Yana da muhimmanci cewa yin gwajin cuta mai karya garkuwar jiki HIV ya bi tsarin 5Cs: wato, neman izini da sirrantawa da neman shawara da sakamako na daidai da samun alaƙa da yin magani da wasu ayyukan. Mutanen da aka bincika aka tabbatar da suna da cuta mai karya garkuwar jiki HIV yakamata a basu da haɗasu da tsarin maganin cuta mai karya garkuwar jiki HIV daga likita, wato (ART) da wurwuri bayan binciken cutar da kula lokaci zuwa lokaci ta hanyar amfani da hanyoyin asibiti/magani da kayan gwaje-gwaje, wanda ya haɗa da gwajin auna ƙwayar cutar a cikin jini (yawan ƙwayar cuta). Idan ana amfani da hanyar yin maganin cuta mai karya garkuwar jiki HIV kamar yadda likita ya umarta koyaushe, wannan hanyar yin maganin yana kare yaɗuwar cutar zuwa wasu. Lokacin binciken cutar ko ana fara shan maganin, yakamata a duba yawan farin jinin mutum don a tabbatar da matsayin kariyar jikin mutum. Auna yawan ƙwayoyin farin jinin mutum wata hanyar gwajin jini ce da ake amfani da ita wajen tabbatar da haɓakar cuta mai karya garkuwar jiki HIV, wanda ya haɗa da haɗarin kamuwa da wasu cututtukan da ilimtarwa akan amfani da hanyar yin maganin riga-kafi. Matakin yawan ƙwayoyin farin jinin CD4 na farawa ne daga ƙwayoyi 500 zuwa 1500/ ma'aunin milimita 3 na ƙwayoyin halitta na jini, sannan yana cigaba da raguwa daga lokaci zuwa lokaci a mutane da basa karɓa ko jini maganin cuta mai karya garkuwar jiki HIV sosai. Idan yawan ƙwayoyin halittar farin jinin mutum ya sauka ƙasa da 200, tsarin kariyar jikinsu zai raunana matuƙa, da barin su a yanayin yiwuwar kamuwa da cututtuka da mutuwa. Wanda yake da yawan ƙwayoyin halittar farin jinin CD4 da yayi ƙasa da 200 ana bayyana shi a matsayin wanda ya kamu da babban matakin cuta mai karya garkuwar jiki, wato (AHD), yawan ƙwayar cuta mai karya garkuwar jiki HIV yake nuna yawan ƙwayar cutar a cikin jini. Yawan ƙwayar cuta mai karya garkuwar jiki yake nuna yawan ƙwayar cutar a cikin jini. Ana amfani da wannan gwajin ne don lura da matakin maimaituwar ƙwayar cutar da ingancin maganin cutar mai karya garkuwar jiki. Manufar yin maganin shi ne don rage yawan ƙwayar cutar a cikin jini zuwa matakin da baza a iya ganowa ba (ƙasa da maimaici 50), da kuma kasancewar yawan ƙwayar cutar da za a iya ganowa (sama da maimaici 1000) mutane da ke ɗauke da cuta mai karya garkuwar jiki HIV da suke kan shan maganin cutar manuni ne na rashin samun wadatuwar jin magani da buƙatar canja ko gyara ƙa'idojin yin maganin. Shirin ɓangaren lafiya na hukumar Lafiya ta Duniya WHO na shekarar 2022 zuwa 2030 a kan cuta mai karya garkuwar jiki manufarsa shi ne rage cututtuka masu karya garkuwar jiki daga miliyan 1.5 a shekarar 2022 zuwa 335 000 a shekarar 2030, da mace-mace daga 680 000 a shekarar 2020 zuwa ƙasa da 240 000 a shekarar 2030. Alamomin : da yawan mutane basa jin alamun cutar mai karya garkuwar jiki HIV a 'yan watannin farko bayan kamuwa da cutar kuma ba zasu san sun kamu da cutar ba. Wasu za su iya fuskantar alamun kamar cutar mura mai tsanani, wanda ya haɗa da zazzaɓi da ciwon kai da ƙuraje da kuma zafin maƙwogaro. Bugu da ƙari, waɗannan 'yan watannin farkon shi ne yayin da ƙwayar cutar ba zata iya yaɗuwa ba. Yayin da cutar ke gaba-gaba, alamun cutar zasu na ƙara yawaita da ƙara bayyana. Hakan ya haɗa da kumburin wani bangaren jiki da ke fitar da ruwan jini da zazzaɓi da gudawa da tari. Cuta mai karya garkuwar jiki HIV tana raunana ƙarfin jikin wajen fatattakar wasu cututtukan, sannan ba tare da yin magani ba mutane zasu kasance cikin yiwuwar kamuwa da wasu cututtukan masu tsanani irinsu tarin fuka da sanƙarau da ƙwayoyin cutar bakteriya da wasu ciwukan daji, wanda ya haɗa da kumburin ɓangaren da ke fidda ruwan jini da kuma cutar (Kaposi's sarcoma) (kumburi a cikin jikin mutum). A binciken cutar cuta mai karya garkuwar jiki HIV, ana amfani da wata hanya mai sauri da take samar da sakamako a ranar binciken kuma za a iya yi a gida, duk da ana buƙatar yin binciken a ɗakin gwaje-gwaje don tabbatar da kamuwa da cutar. Tabbatar da cutar da wuri yana bunƙasa hanyoyin yin magani sosai da kuma rage haɗarin yaɗa ta ga wasu mutanen wanda ya haɗa da ta hanyar abokin yin jima'i da shan magani. Yin magani: Ana iya riga-kafi cuta mai karya garkuwar jiki HIV gaba ɗaya. Ingantaccen yin maganin cuta mai karya garkuwar jiki, wato (ART) yana kare yaɗuwar cutar mai karya garkuwar jiki daga uwa zuwa ɗa lokacin ɗaukar ciki da lokacin haihuwa da lokacin shayarwa. Wanda yake kan amfani da maganin cuta mai karya garkuwar jiki HIV da kuma kasancewa an dakatar da ƙwayar cutar ba zai yaɗa cutar ba zuwa abokin tarayyarsu. Kwaroron roba yana kare ɗaukar cuta mai karya garkuwar jiki HIV da wasu cututtukan da ake ɗauka ta hanyar jima'i, sannan kuma amfani da magungunan cutar na kariyar don kare kamuwa da cutar mai karya garkuwar jiki. Ana shawarartar yiwa maza kaciya a ƙasashen da suke da matsalar sosai a yankunan gabashi da kudancin Afrika. Rage haɗari (shirye-shiryen amfani da allurar sirinji da maye gurbin yin magani da sinadari mai rage raɗaɗi) yana kare kamuwa da cuta mai karya garkuwar jiki da wasu cututtukan masu yaɗuwa ta jini ga mutane da suke allurar magani. Ana maganin cuta mai karya garkuwar jiki HIV da yin maganin cutar da likita ya bada umarni wanda ya ƙunshi magani ɗaya ko fiye da ɗaya. Hanyar maganin cuta mai karya garkuwar jiki HIV ta ART bata warkar da cuta mai karya garkuwar jiki HIV illa rage maimaituwarta a cikin jini, ta hanyar rage yawan ƙwayar cutar zuwa matakin da baza a iya ganowa ba. Hanyar yin magani ta ART tana bawa mutane masu ɗauke da cuta mai karya garkuwar jiki damar yin lafiyayyiyar rayuwa kuma mai amfanarwa. Tana kuma aiki a matsayin riga-kafi mai inganci ta hanyar rage haɗarin cigaba da yaɗuwar cutar da kaso 96%. Yakamata ana shan maganin ART na cutar kowacce rana a gaba ɗaya rayuwar mutum. Mutane zasu iya cigaba da amfani da hanyar yin maganin ART mai aminci da inganci idan zasu bi ƙa'idar yin maganin. A lokutan da hanyar yin magani ta ART ta zama bata da inganci - ƙin jin maganin cuta mai karya garkuwar jiki HIV- saboda dalilan irinsu rashin saduwa da ma'aikatan kula da lafiya da kuma ƙarewar magani, mutane na buƙatar komawa wasu magungunan domin kare lafiyarsu.

VVU Muhtasari: Virusi vya upungufu wa kinga ya mwili (VVU) ni maambukizi ambayo hushambulia mfumo wa kinga ya mwili, hasa chembembe nyeupe za damu ziitwazo seli za CD4. VVU huaaribu seli hizi za CD4, kudhoofisha kinga ya mtu dhidi ya magonjwa nyemelezi, kama vile kifua kikuu na maambukizi ya fangasi, maambukizi makali ya Bakteria na baadhi ya saratani. WHO inapendekeza kwamba kila mtu amabae anaweza kuwa katika hatari ya VVU apate kupima. Watu walio katika hatari kubwa ya kupata VVU wanapaswa kutafuta huduma za kina na zinazofaa za kuzuia VVU, upimaji na matibabu. Maambukizi ya VVU yanaweza kutambuliwa kwa kutumia vipimo rahisi na vya bai nafuu vya uchunguzi wa haraka, vilevile vipimo vya kibinafsi. Ni muhimu kwamba huduma za kupima VVU zifuate 5Cs: Ridhaa, usiri, ushauriano, matokeo sahihi na uhusiano na matibabu na huduma nyingine. Watu waliogunduliwa na VVU wanapaswa kutolewa na kuunganishwa na matibabu ya kurefusha maisha (ART) haraka iwezekanavyo kufuatia utambuzi na kufuatiliwa mara kwa marakwa kutumia vigezo vya kiafya vya kimaabara, ikijumuisha kipimo cha kupima virusi kwenye damu (mzigo wa virusi). Ikiwa ART inatumiwa mara kwa mara, matibabu haya pia huzuia maambukizi ya VVU kwa wengine. Katika uchunguzi au punde tu baada ya kuanza ART, hesabu ya seli za CD4 inapaswa kuangaliwa ili kutathmini hali ya kinga ya mtu. Hesabu ya seli za CD4 ni kipimo cha Damu kinachotumika kutathmini kuendelea kwa ugonjwa wa Vvu, ikijumuisha hatari ya kupata magonjwa nyemelezi na kuelekeza matumizi ya matibabu ya kinga. Kiwango cha kawaida cha hesabu ya CD4 ni kutoka seli 500 hadi 1500/ mm3 za Damu, na kupunguza polepole kadiri nmuda unavyopita kwa watu ambao hawapati au hawaitikii vyema ART. Ikiwa idadi ya seli za CD4 ya mtu huyo itashuka chini ya 200, kinga yao inakuwa hatarini, hivyo kuwaacha wakiwa katika hatari ya kuambukizwa na kifo. Mtu aliye na kiwango cha CD4 chini ya 200 anaelewa kuwa na ugonjwa wa VVU uliokithiri (AHD). Wingi wa virusi vya UKIMWI hupima kiwango cha virusi kwenye Damu. Virusi vya UKIMWI hupima kiwango cha virusi kwenye Damu. Kipimo hiki kinatumika kufuatilia kiwango cha kujirudia kwa virusi na ufanisi wa ART. Lengo la matibabu ni kupunguza wingi wa virusikwenye Damu hadi viwango visivyoweza kutambulika (chini ya nakala 50/ml), na uwepo wa kuendelea kwa wingi wa virusi unaoweza kutambulika (zaidi ya nakala 1000/ml) kwa watu wanaoishi na VVU kwenye ART ni kiashirio cha muitikio usiofaa wa matibabu na haja ya kubadilisha au kurekebisha utaratibu wa matibabu. Mkakati wa kimataifa wa WHO 2022-2030 wa sekta ya Afya kuhusu VVU unalenga kupunguza maambukizi ya VVU kutoka milioni 1.5 mwaka 2020 hadi 335,000 ifikapo 2030, na vifo kutoka 680,000 mwaka 2020 hadi chini ya 240,000 mwaka 2030. Dalili: Watu wengi hawajisikii dalili za VVU katika miezi michache ya kwanza baada ya kuambukizwa na huenda hawajui kwamba wameambukizwa. Wengine wanaweza kupata dalili kama za mafua, ikiwa ni pamoja na homa, maumivu ya kichwa, upele na vidonda vya koo. Hata hivyo , miezi hiimmichache ya kwanza ndio wakati virusi vinaambukiza zaidi. Ugonjwa unapoendelea, dalili zitapanuliwa na kujulikana zaidi. Haya yanaweza kujumuisha Nodi za limfu zilizovimba, kupungua uzito, homa , kuhara na kikohozi. VVU hudhoofisha uwezo wa mwili wa kupambana na maambukizo mengine, na bila matibabu watu wataathiriwa zaidi na magonjwa mengine makali, kama vile kifua kikuu, uti wa mgongo wa Cryptococcal, maambukizi ya bakteria na baadhi ya saratani ikiwa ni pamoja Limfoma na Sarkoma ya kaposi. Utambuzi wa VVU hutumia vipimo vya haraka vinavyotoa matokeo ya siku hiyo hiyo na vinaweza kufanywa nyumbani, ingawa uchunguzi wa kimaabara unahitajika ili kuthibitisha maambukizi. Utambuzi huu wa mapema huboresha sana chaguzi za matibabu na kunguza hatari ya kuambukizwa kwa watu wengine ikiwa ni pamoja na washirika wa ngono au kushiriki madawa ya kulevya. Matibabu: VVU vinaweza kuzuilika kikamilifu. Matibabu madhubuti ya kurefusha maisha (ART) huzuia maambukizi ya VVU kutoka kwa mama kwenda kwenda kwa mtoto wakati wa ujauzito, kujifungua na kunyonyesha. Mtu ambae anatumia Dawa za kurefusha maisha na amekandamizwa na virusi hataambukiza VVU kwa wenzi wake wa ngono. Kondomu huzuia VVU na magonjwa mengine ya zinaa, na Proflaksis hutumia Dawa za kurefusha maisha kuzuia Vvu. Tohara ya wanaume inapendekezwa katika nchi zenye mzigo mkubwa huko mashariki na kusini mwa Afrika. Kupunguza madhara (mipango ya sindano ya sindano na tiba mbadala ya Opioid) huzuia VVU na maambukizo mengine ya Damu kwa watu wanaojidunga madawa. VVU hutibiwa kwa Tiba ya kurefusha maisha inayojumuisha Dawa moja au zaidi. ART haiponyi VVU lakini inapunguza urudufu wake katika damu, na hivyo kupunguza kiwango cha virusi hadi kiwango kisichoweza kutambulika. ART huwawezesha watu wanaoishi na VVU kuishi maisha yenye afya na yenye Tija. Pia hufanya kazi kama kinga Bora, kupunguza hatari ya kuendelea kwa 96%. ART inapaswa kutumiwa kila siku katika maisha ya mtu. Watu wanaweza kuendelea na ART salama na yenye ufanisi ikiwa watazingatia matibabu yao. katika hali ambapo ART haifanyi kazi - ukinzani wa dawa za VVU- Kutokana na sababu kamavile kupoteza mawasiliano na watoa huduma za Afya na kumalizika kwa Dawa, watu watahitaji kubasdili dawa nyingine ili kulinda Afya zao.

Kòkòrò Apa Sọ́jà Ara Ìsọnísókí: Kòkòrò ApaSójà Ara jẹ́ àrùn tí ó máa ń dojú ìjà ko àwọn ètò tí ó máa ń bá ohun tí ó lè fa àìsàn ní àgọ́ ara, ní pàápàá jù lọ sẹ́ẹ̀lì ẹ̀jẹ̀ funfun tí a máa ń pè ní sẹ́ẹ̀lì CD4. Kòkòrò Apa Sójà Ara máa ń bá hóró alámì CD4 yìí jẹ́, tí yóò mú àwọn ohun tí ó máa ń dènà àìsàn lára di èyí tí kó lágbára, bí i ikọ́ ife, àti Osunwuuru ìkóràn àti àwọn jẹjẹrẹ kọ̀ọ̀kan. WHO ṣe ìgbani níyànjú pé ẹnikẹ́ni tí ó bá wà lábẹ́ ewu kíkọ́ àrùn Kòkòrò Apa Sọ́jà ara kó wá ọ̀nà àti ṣe àyẹ̀wò. Àwọn ènìyàn tí wọ́n wà lábẹ́ ewu ju láti kó KòkòròApaSójà ara gbọdọ̀ wá oògùn tí yóò dènà kòkòrò apa sójà ara tí ó múná dóko, àyẹ̀wò àti ètò ìtọ́jú. Ìkóràn kòkòrò apa sójà ara a lè ṣe àyẹ̀wò rẹ̀ nípa lílo ọ̀nà àyẹ̀wò tí ó rọrùn, àti èyí àyẹ̀wò tí ó jẹ́ tara ẹni. Ó ṣe pàtàkì pé àyẹ̀wò kòkòrò apá sójà ara máa ń tẹ̀lẹ́ àwọn 5Cs: gbígbà, sísọ ọ̀rọ̀ àṣírí, ìgbaninímọ̀ràn, èsì tí ó jẹ́ òdodo àti àsopọ̀ pẹ̀lú ìtọ́jú àti àwọn ètò mìíràn. Àwọ̀n ènìyàn tí àyẹ̀wò fihàn pé wọ́n ní kòkòrò Apa Sójà Ara (HIV), a gbọdọ̀ fi ìlọ̀ àti àsopọ̀ oògùn tí ń dènà oògùn fún ìdènà àrùn bí ó bá tilè yá sí ní àtẹ̀lé àyẹ̀wò àti ìtọpinpin gbogbo igba nípa lílo àwọn ohun ti ibi àyẹ̀wò àti ilé-ìwòsàn, pẹ̀lú àyẹ̀wò òṣùwọ̀n àrùn nínú ẹ̀jẹ̀ (Oǹkà kòkòrò). Tí a bá ń ṣe ìlò oògùn tí ó fún ìtọ́jú tó ń dènà àrùn (ART) lóòrèkóòrè, ìtọ́jú yìí tún ń dènà ìtànkiri kòkòrò Apa Sójà Ara sí àwọn ènìyàn yòókù. Àyẹ̀wò náà tàbí ní kété tí a bá ti bẹ̀rẹ̀ ìlò oògùn fún ìtọ́jú tí ó ń dènà àrùn,òṣùwọ̀n Hóró alámì CD4 gbọdọ̀ máa wà ní yíyẹ̀wò láti lè ṣe ìgbélẹ̀wọ̀n ipò àjẹsára ènìyàn. Hóró òṣùwọ̀n CD4 jẹ́ àyẹ̀wò ẹ̀jẹ̀ láti lè mọ ìgbéléwọ̀n ìtẹ̀síwájú Kòkòrò Apa Sójà Ara àti ewu dídàgbà ìkóràn ajìfà àti ìtọ́ni ìlò oògùn fún ìtọ́jú ìdènà. Ipele tí ó dara fún òṣùwọ̀n Hóró CD4 jẹ́ láti hóró/mm3 ẹ̀jẹ̀ 500 sí 1500, àti ti ìtẹ̀síwájú àdínkù bí ó ti ń lọ nínú ènìyàn tí wọn kò gba tàbí dáhùn dáadáa sí ìlò oògùn ìtọ́jú ìdènà àrùn. Hóró CD4 òṣùwọ̀n ènìyàn máa ń já wálẹ̀ sí 200,àjẹsára wọn ti ní ìdàlù tí ó pọ̀, èyí tí ó mú wọn jẹ́ ìjẹ fún ìkóràn àti ikú. Ẹni tí ó ní Hóró òṣùwọ̀n CD4 tí ó kéré sí 200 bí a ti ṣàlàyé bí a ti rí i nínú kòkòrò Apa Sójà Ara tí ó peléke. Ẹrù àrùn Kòkòrò Apa Sójà Ara máa ń ṣe òṣùwọ̀n iye àrùn tí ń bẹ nínú ẹ̀jẹ̀. Oǹkà kòkòrò Kòkòrò Apa Sójà Ara máa ń ṣe òṣùwọ̀n iye àrùn tí ń bẹ nínú ẹ̀jẹ̀. Àyẹ̀wò máa ń wà fún ìtọpinpin ipele ìṣẹ̀dá àrùn àti ìmúná dóko ìlò oògùn fún ìtọ́jú ìdènà àrùn. Ìlépa ìtọ́jú ni láti ṣe àdínkù Oǹkà kòkòrò nínú ẹ̀jẹ̀ sí ipele tí kò ṣe ń mú kúrò (ó kéré sí irú mìíràn 50 /ml), ìwà ní àirẹ̀wẹ̀sì Oǹkà kòkòrò (tí ó ju irú mìíràn 1000/ml lọ) nínú ènìyàn tí ó ń gbé pẹ̀lú Kòkòrò Apa Sójà Ara lórí ìlò oògùn fún ìtọ́jú ìdènà àrùn jẹ́ aṣàfihàn ìdáhùn sí ìtọ́jú àti ìdí fún àyípadà tàbí àtúnṣe sí ìdáàbú sí oúnjẹ tí ènìyàn ń jẹ́ fún ìlera. Àjọ WHO ní 2022-2030 ète lórí Kòkòrò Apa Sójà Ara ti ẹ̀ka ìlera àgbáyé ní àfojúsùn láti ṣe àdínkù ìkóràn láti mílíọ̀nù 1 5 ní ọdún 2020 sí 335 000 tó bá máa fi di 2030,àti ikú láti 680,000 lọ́dún 2020 sí ohun tí kò tó 240,000 ní ọdún 2030. Àpapọ onírúurú àmì àìsàn, Ọ̀pọ̀ ènìyàn ni ì í mọ àlá àmì àìsàn ti Kòkòrò Apa Sójà Ara nínú àwọn oṣù péréte lẹ́yìn ìkóràn àti wọ́n lè máa mọ̀ pé ó ti ran àwọn. Àwọn mìíràn lè ní ìrírí afàáfẹ-bí i àmì àìsàn, tí kò ṣe àyọsílẹ̀ ibà, orí fífọ́, ara sísú àti ọgbẹ́ ọ̀fun. Síbẹ̀ síbẹ̀, àwọn oṣù àkọ́kọ́ díẹ̀ wọ̀nyí jẹ́ ìgbà tí àrùn máa ń ràn jù. Bí ààrùn ti ń tẹ̀síwájú, àmì àìsàn máa máa fẹ̀ si a sì máa hàn si. Èyí kò ṣe àyọsílẹ́ àwọn Ẹ̀wọ́n omi-ara tí ó wú, jíjò, ibà, ìgbẹ́ gbuuru àti ikọ́. Kòkòrò Apa Sójà Ara máa ń mú ara rẹ̀wẹ̀sì láti ní agbára láti jà àwọn ìkóràn, àti láì ṣe ìtọ́jú ènìyàn yóò di ìjẹ fún ọ̀pọ̀ àìsàn bí i ikọ́ ifẹ, Àìsàn ọpọlọ yírùnyírùn, ààrùn ríràn àti àwọn àrùn jẹjẹrẹ tí kò ṣe àyọsílẹ̀, jẹjẹrẹ omi ara ati Ẹ̀yà jẹjẹrẹ. Àyẹ̀wò fún Kòkòrò Apa Sójà Ara máa ń lo àyẹ̀wo kánkán tí ó máa ń pèsè èsì ní ọjọ́ kan náà a sì lè ṣe é nílé, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àyẹ̀wo ilé-ìwòsàn jẹ́ ohun tí a nílò láti lè rí àrídájú ìkóràn. Títètè mọ̀ máa ń ṣàtúnṣe sí i sí ọ̀nà oríṣìí láti gba ìtọ́jú àti àdínkù ewu ìtànká sí àwọn ènìyàn yòókù láì ṣe àyọsílẹ̀ ìbálòpọ̀ tàbí pípín oògùn láàárin olólùfẹ́. Ìtọ́jú: Kòkòrò Apa Sójà Ara (KASA) jẹ́ ohun tí a lè dènà rẹ̀ pátápátá. Oògùn ìtọ́jú Kòkòrò Apa Sójà Ara(KASA) tí ó múná dóko máa ń dènà ìtànká kòkòrò Apa Sójà Ara láti ara ìyá sí ọmọ lásìkò oyún, ìgbẹ̀bí àti fífún ọmọ lọ́yàn. Ẹni tí ó wà ní abẹ́ ìtọ́jú kòkòrò KASA àti àrùn tí ó ti di àtẹ̀pa kò lè fi ṣe àkóràn KASA fún ẹni tí wọ́n jọ ń ṣe ìbálòpọ̀. Rọ́bà ìdáàbòbò máa ń dènà KASA àti àwọn ìkóràn mìíràn láti ara ìbálòpọ̀, àti ìdènà ìlò oògùn ìtọ́jú kòkòrò KASA láti dènà KASA. Ìdábẹ́ fún ọmọkùnrin jẹ́ ohun tí a máa ń gbàníyànjú ní àwọn orílẹ̀-èdè tí ó lẹ́rù lọ́rùn ní apá ìlà-oòrùn àti Gúsù Áfíríkà. Àdínkù ìjàǹbá(ètò ìlò abẹrẹ́ àti irúfẹ́ ìlò ìtọ́jú fún ohun tí ó jẹ jáde látara ìròra) máa ń dènà KASA àti àwọn àkóràn inú ẹ̀jẹ̀ fún àwọn ènìyàn tí ó máa ń gba abẹrẹ́ oògùn. KASA jẹ́ èyí tí a máa ń tọ́jú nípa lílo ìtọ́jú oògùn tí ń dènà KASA tí ó ní àkóónú oogun kan àti òmíràn. ART kì í ṣe àwòtán KASA ṣùgbọ́n ó máa ń ṣe àdínkù ìṣẹ̀dá nínú ẹ̀jẹ̀, èyí máa ń fa oǹkà kòkòrò sí ipele tí kò ṣe ń rí. ART máa ń jẹ́ kí àwọn ènìyàn tó ń gbé pẹ̀lú KASA gbé ayé ìlera àti ayé eléso. Ó tún máa ń ṣíṣe ìmúná dóko fún ìdènà, ṣíṣe àdínkù ewu ìtànkalẹ nípa 96%. A gbọdọ̀ máa lò ART ní gbogbo ọjọ́ ayé ènìyàn. Ènìyàn lè tẹ̀síwájú pẹ̀lú ìgbé ayé àbò àti ìmúná dóko ìlò oògùn ART tí wọ́n bá ń tẹ̀lé ìtọ́jú wọn. Ní tàwọn mìíràn tí ART kò bá ṣiṣẹ́- oògùn tí kì í jẹ́ kí KASA lágbára - látàrí èrèdí bí i pípàdánù ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn olùpèsè ìlera àti àìsí oògùn, àwọn ènìyàn yóò ní láti lọ ra oògùn mìíràn láti tọ́jú ìlera wọn.

Igciwane Lesandulela Ngculazi (HIV) Uhlolojikelele: I-Human immunodeficiency virus (HIV) yisifo esihlasela amasosha omzimba omuntu, ikakhulukazi amangqamuzana amhlophe egazi abizwa ngokuthi amaCD4 cells. I-HIV ibhubhisa la maseli e-CD4, yenze buthakathaka amasosha omzimba omuntu ngokuwuvikela ezifweni ezingosomathuba, njengesifo sofuba kanye nezifo zesikhunta, izifo ezibucayi ezibangelwa amavayirasi kanye neminye imidlavuza. I-WHO incoma ukuthi wonke umuntu ongase abe sengozini ye-HIV kufanele afinyelele ekuhlolweni. Abantu abasengozini enkulu yokuthola i-HIV kufanele bafune izinsizakalo zokuvimbela iHIV eziphelele futhi ezisebenza ngempumelelo, ukuhlola kanye nokwelapha. Ukutheleleka ngeHIV kungatholakala kusetshenziswa ukuhlola okulula nokungabizi kokuhlola okusheshayo (rapid diagnostic tests), kanye nokuzihlola ngokwakho. Kubalulekile ukuthi izinsiza zokuhlola iHIV zilandele o-C aba-5: imvume (consent), imfihlo (confidentiality), ukwelulekwa (counselling), imiphumela efanele kanye nokuxhumana (correct results and connection) nokwelashwa nezinye izinsiza. Abantu abatholakale beneHIV kufanele banikezwe futhi baxhunywe ekwelashweni ngemishanguzo (ART) ngokushesha ngangokunokwenzeka kulandela ukutholakala kwesifo futhi kuqashelwe ngezikhathi ezithile kusetshenziswa izinsiza zezokwelapha kanye nezaselabhorethri, kuhlanganise nokuhlolwa kokukala inani levayirasi egazini (inani levayirasi). Uma i-ART iphuzwa ngokungaguquguquki, lokhu kwelashwa kuvimbela nokudluliselwa kweHIV kwabanye. Ekutholakaleni kwesifo noma ngokushesha ngemva kokuqala i-ART, kufanele kuhlolwe isibalo samaseli eCD4 ukuze kuhlolwe isimo somuntu samasosha omzimba. Isibalo samaseli eCD4 ukuhlolwa kwegazi okusetshenziselwa ukuhlola ukuthi sesihambe kangakanani isifo seHIV, okuhlanganisa ingozi yokuthola izifo ezingosomathuba kanye nokuqondisa ukusetshenziswa kokokwelapha kokuvimbela. Isibalo esivamile seCD4 sisuka kumaseli angama-500 kuya kwyi-1500/mm3 egazi, futhi sincipha kancane kancane ngokuhamba kwesikhathi kubantu abangatholi noma abangasabeli kahle ku-ART. Uma isibalo samaseli eCD4 somuntu siwela ngaphansi kwama-200, amasosha akhe omzimba ayaphazamiseka kakhulu, abashiye besengozini yokutheleleka ngezifo kanye nokushona. Othile onesibalo seCD4 esingaphansi kwama-200 uchazwa njengonesifo se-HIV esithuthukile (AHD). Isilinganiso segciwane le-HIV sikala inani legciwane egazini. Inani legciwane le-HIV likala inani legciwane egazini. Lokhu kuhlola kusetshenziselwa ukuqapha izinga lokuziphindaphinda kwegciwane kanye nokusebenza ngempumelelo kwe-ART. Okuphokophelwe ngokuphathelene nokwelashwa ukunciphisa inani legciwane egazini libe amazinga angabonakali (ngaphansi kwamakhophi angu-50/ml), kanye nokuba khona okuqhubekayo kwenani legciwane elitholakalayo (ngaphezu kwamakhophi angu-1000/ml) kubantu abaphila ne-HIV abaku-ART kuyinkomba yokusabela okunganele kokwelashwa kanye nesidingo sokushintsha noma ukulungisa uhlobo lokwelashwa. Isu leWHO lomkhakha wezempilo womhlaba wonke lika-2022-2030 ngokuphathelene ne-HIV lihlose ukunciphisa ukutheleleka ngeHIV kusuelka ezigulini eziyizigidi ezingu-1.5 ngo-2020 ukuya kwezingu-335 000 ngo-2030, kanye nokushona kwabantu ukusuka ezi-680 000 ngo-2020 ukuya ngaphansi kwezi-240 000 ngo-2030. Izimpawu: Abantu abaningi abazizwa izimpawu zeHIV ezinyangeni ezimbalwa zokuqala ngemva kokutheleleka futhi kungenzeka bangazi ukuthi banegciwane. Abanye bangase babe nezimpawu ezifana nemfuluwenza, ezihlanganisa imfiva, ukuphathwa ikhanda, ukuqubuka komzimba kanye nomphimbo obuhlungu. Nokho, lezi zinyanga ezimbalwa zokuqala yilapho igciwane lithelelana kakhulu. Njengoba lesi sifo siqhubeka, izimpawu zizokwandiswa futhi zibonakale kakhudlwana. Lokhu kungahlanganisa ukuvuvukala kwama-lymph node, ukuncipha emzimbeni, imfiva, isifo sohudo kanye nokukhwehlela. I-HIV yenza buthakathaka ukwazi komzimba ukulwa nezinye izifo, futhi ngaphandle kokwelashwa abantu bazoba sengozini kakhudlwana ngokuphathene nezinye izifo ezibucayi njengesifo sofuba, icryptococcal meningitis, izifo ezibangelwa amagciwane kanye nezinye izifo zomdlavuza ezihlanganisa ama-lymphomas ne-Kaposi's sarcoma. Ukutholakala kwe-HIV kusetshenziswa ukuhlolwa okusheshayo okunikeza imiphumela ngosuku olufanayo futhi kungenziwa ekhaya, nakuba ukuhlolwa kwaselabhorethri kudingekile ukuze kuqinisekiswe ukutheleleka. Lokhu kusheshe kuhlonzwe isifo kwenza ngcono kakhulu izindlela zokwelapha futhi kunciphisa ingozi yokudlulisela kwabanye abantu kuhlanganise nabalingani bezocansi noma ababelana ngezidakamizwa. Ukwelashwa: iHIV ingavinjelwa ngokuphelele. Ukwelashwa okusebenzayo ngemishanguzo (ART) kuvimbela ukudluliselwa kwe-HIV isuka kumama iya enganeni ngesikhathi sokukhulelwa, sokuzalwa kanye nokuncelisa ibele. Umuntu osebenzisa ukwelashwa ngemishanguzo futhi onegciwane elicindezelwe ngeke adlulisele i-HIV kubalingani bakhe bezocansi. Amakhondomu avimbela iHIV kanye nezinye izifo ezithathelana ngocansi, futhi iprophylaxis isebenzisa imithi elwa namagciwane ukuze ivimbele iHIV. Ukusoka kwabesilisa kunconywa emazweni anomthwalo omkhulu asempumalanga kanye naseningizimu ye-Afrika. Ukunciphisa ukulimala (izinhlelo eziphathelene nesirinji yenaliti kanye nokwelashwa kokushintshwa kwe-opioid) kuvimbela iHIV kanye nezinye izifo ezithathelana ngegazi kubantu abazijova ngezidakamizwa. I-HIV yelashwa ngokwelashwa ngemishanguzo okunomuthi owodwa noma ngaphezulu. I-ART ayiyelaphi iHIV kodwa inciphisa ukuziphindaphinda kwayo egazini, ngaleyo ndlela inciphise inani legciwane libe sezingeni elingabonakali. I-ART yenza abantu abaphila neHIV baphile impilo enempilo, futhi bekwazi ukusebenza kahle. Iphinde isebenze njengokuvimbela ngempumelelo, ukunciphisa ubungozi bokuthelelana ngokuqhubekayo ngo-96%. I-ART kufanele ithathwe nsuku zonke impilo yomuntu yonke. Abantu bangaqhubeka ne-ART ephephile nesebenza ngempumelelo uma bengayeki ukwelashwa kwabo. Ezimweni lapho i-ART ingasebenzi - ukumelana nemithi yeHIV - ngenxa yezizathu ezifana nokulahlekelwa ukuthintana nabahlinzeki bezokunakekela kwempilo kanye nokukhishwa kwemithi, kuzodingeka ukuthi abantu bashintshele kweminye imithi ukuze bavikele impilo yabo.

ሆስፒታሎች ማጠቃሊያ፡- ሆስፒታሎች ለድንገተኛ እና ውስብስብ ሁኔታዎች ቀጣይነት ያለው አገልግሎትን በመስጠት የበርካታ የጤና ስርዓቱን ክፍል ውጤታማነት የሚያሟሉና የሚያጎሉ ናቸው፡፡ ለሕዝቡ ጤና ፍላጎቶች በብቃት ድጋፍ ለመስጠት በደንብ በታቀደላቸው የሪፈራል ኔትወርኮች ውስጥ ባሉ የግብአት እጥረት ላይ ያተኩራሉ፡፡ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን (UHC) አስፈላጊ አካል ሲሆኑ የዘላቂ ልማት ግቦችን (SDG) ለማሟላት ወሳኝ ይሆናሉ። ሆስፒታሎችም የጤና ስርዓት ልማት አስፈላጊ አካል ናቸው፡፡ በአሁኑ ጊዜ የውጭ ጫናዎች፣ የጤና ስርዓት ጉድለቶች እና የሆስፒታል ዘርፉ ድክመቶች በብዙ የዓለማችን ክፍሎች ላሉ ሆስፒታሎች አዲስ ራዕይ እያመጡ ይገኛሉ፡፡ በዚህ ራዕይ ውስጥ ሌሎች የጤና እንክብካቤ አቅራቢዎችን ለመደገፍ እና ለማህበረሰብ ተደራሽነት እና በቤት ውስጥ የሚሰጡ አገልግሎቶች ቁልፍ ሚና ያላቸው ሲሆን በደንብ በሚከናወንበት የሪፈራል አውታረመረብ ውስጥ አስፈላጊ ናቸው፡፡ ሆስፒታሎች ለሰዎች አስፈላጊ ናቸው እና ብዙውን ጊዜ በሕይወታቸው ውስጥ ማዕከላዊ ነጥቦችን ያመለክታሉ፡፡ ለእንክብካቤ ማስተባበር እና ውህደት መሳሪያ በመሆን ለጤና ስርዓቶችም አስፈላጊ ናቸው፡፡ ብዙ ጊዜ ለሀኪሞች፣ ለነርስ እና ለሌሎች የጤና እንክብካቤ ባለሙያዎች ትምህርት መጠለያ ይሰጣሉ፣ በክሊኒክ ምርምራው ወሳኝ መሠረት ናቸው፡፡ ተጽእኖ፡- ሆስፒታሎች በአካባቢያቸው እና በዚሪያቸው ያሉ ማህበረሰቦችን ፍላጎቶች እና እሴቶችን የሚያንፀባርቁ መሆን አለባቸው እንዲሁም ጠንካራ እና በአጣዳፊ ሁኔታዎች ውስጥ አገልግሎቶችን ማስቀጠልና ማሳደግ ይችላሉ፡፡ ውጤታማ ሆስፒታሎች እንደ ህጻናት እና አዛውንቶች ያሉ ልዩ የህብረሰተብ ክፍሎች ፍላጎቶች ላይ ትኩረት በማድረግ ለተጠቃሚዎቻቸው የተዘጋጁ ናቸው፡፡ በጥሩ ሁኔታ የተነደፈ የሆስፒታል ዙሪያ የክሊኒክ እንክብካቤ አሰጣጥን ውጤታማነት ከፍ የሚያደርገው ሲሆን የታካሚዎችን እና የሆስፒታል ሰራተኞችን ደህንነት ያሻሽላል፡፡ በቂ እና አስተማማኝ መሠረተ ልማቶች፣ ቴክኖሎጂዎች እና አቅርቦቶች የሆስፒታሉን የጀርባ አጥንት ተደርገው ይወሰዳሉ፡፡ ቁልፍ መሠረተ ልማቶች (በሚገባ የታቀዱ ቦታዎች፣ ውሃ እና ኢነርጂ፣ ቴሌኮሙኒኬሽን ያሉ) የዕለት ተዕለት ሥራን መደገፍ እና በአደጋ ወይም በችግር ጊዜም ቢሆን ደህንነቱ የተጠበቀ እና ውጤታማነቱን ለማረጋገጥ ዕረፍት ያላቸው ተደርገው የተዘጋጁ መሆን አለባቸው። ተገቢ እና ጥሩ ጥራት ያለው የህክምና እና የአይሲቲ ቴክኖሎጂዎች እና አቅርቦቶች የህዝብን ፍላጎት ለማሟላት ልዩ የጤና ሰራተኞች መኖር አለባቸው፡፡ የሆስፒታል ተግባራት እና አደረጃጀቶች እንደ ጤና አጠባበቅ ሰጪ ድርጅቶች እና እያንዳንዱ ሆስፒታል በስርዓቱ ውስጥ ባለው ልዩ ቦታ ይለያያሉ፡፡ መልካም የአስተዳደር መዋቅሮች ከፍተኛ ጥራት ያለው እንክብካቤን ለማቅረብ በሠራተኞች፣ በአገልግሎቶች፣ በመሠረተ ልማት እና በአቅርቦት ሰንሰለት መካከል ያለውን ቅንጅት ያረጋግጣሉ፡፡ የሕክምና መዝገቦች እና የተዋቀሩ የዳታ ኦዲቶች ለመሻሻሉ ከፍተኛ ምርት የሚሰጡ ቦታዎችን በፍጥነት ለመለየት ያመቻቻሉ፡፡ ክፍተቶችን ለመቅረፍ ባነጣጠረው ስልጠና የአገልግሎት ጥራትን በየጊዜው መከታተል ቀጣይነት ያለውን መሻሻል ያስገኛል፡፡ ግብአት፡- ሆስፒታሎች የወሳኝ ግብአቶች እና የእውቀት ማጠራቀሚያዎች ናቸው፡፡ እነሱ በሚሰጡት ድጋፍ፣ በጤና ስርዓቱ ውስጥ በሚጫወቱት ሚና እና በአካባቢያቸው እና በዙርያያቸው ላሉ ማህበረሰቦች በሚሰጡት የጤና እና የትምህርት አገልግሎቶች ሊመደቡ ይችላሉ፡፡ ብዙውን ጊዜ በአንድ ማህበረሰብ ውስጥ ለጤና አጠባበቅ ትኩረት የሚሰጡ እና ለዘላቂ ልማት፣ የጤና ስርዓት መጠናከር እና ጤናማ ማህበረሰቦችን በመገንባት ምሳሌ ይሆናሉ፡፡ ውጤታማ ሆስፒታሎች ሰዎች በቤታቸው ቅርብ በሆነው ቦታ ላይ እንክብካቤ ለመስጠት በአካባቢያቸው እና በተመጣጣኝ ወጪ እንዲንከባከቡ ለማድረግ ከግድግዳቸው ውጭ እንክብካቤን ለመደገፍ አዳዲስ መንገዶችን ይፈልጋሉ፡፡ በአገር አቀፍ እና በክፍለ ሀገር ያሉ ውሳኔ ሰጪዎች ሆስፒታሎች ምን እንደሚሰሩ እና እንዴት እንደሚሰሩ የአሰራሩ ለውጥን ለማስቀጠል፣ ለማንቃት እና ለማስቀጠል ሁኔታዎችን ይፈጥራሉ፡፡ የሥርዓቱ አርክቴክቶች እንደመሆናቸው መጠን ሁሉንም የጤና እና የጤና ስርዓት ማሻሻያዎችን መቆጣጠር እና ፖሊሲዎች እና ማበረታቻዎች ወጥነት ያላቸው እና የተጣጣሙ መሆናቸውን ማረጋገጥ አለባቸው፡፡ ከጤና ዘርፉ ውጭ ያሉ ዋና ዋና መዋቅራዊ ማሻሻያዎች ማለትም ያልተማከለ አስተዳደር፣ ሲቪል ሰርቪስ፣ ግላዊነት እና ንግድ በሆስፒታሉ ዘርፍ ላይ ከፍተኛ ተጽእኖ የሚያሳድሩ በመሆናቸው የሆስፒታል ዘርፉ ለውጥ አማራጮችን ሲገመገም በማይክሮ ደረጃ ግምት ውስጥ መግባት ይኖርበታል፡፡

Hospitals Overview: Hospitals complement and amplify the effectiveness of many other parts of the health system, providing continuous availability of services for acute and complex conditions. They concentrate scarce resources within well-planned referral networks to respond efficiently to population health needs. They are an essential element of Universal Health Coverage (UHC) and will be critical to meeting the Sustainable Development Goals (SDG). Hospitals are also an essential part of health system development. Currently, external pressures, health systems shortcomings and hospital sector deficiencies are driving a new vision for hospitals in many parts of the world. In this vision, they have a key role to play to support other healthcare providers and for community outreach and home-based services and are essential in a well-functioning referral network. Hospitals matter to people and often mark central points in their lives. They also matter to health systems by being instrumental for care coordination and integration. They often provide a setting for education of doctors, nurses and other health-care professionals and are a critical base for clinical research. Impact: Hospitals should reflect the needs and values of the communities in and around them, while also being resilient and able to maintain and scale up services in emergency situations. Effective hospitals are designed for their users, with attention to the needs of special populations, such as children and the elderly. A well-designed hospital environment maximizes the effectiveness of clinical care delivery and enhances the well-being of patients and hospital staff. Adequate and reliable infrastructure, technologies and supplies form the backbone of the hospital. Key infrastructure (such as well-planned spaces, water and energy, telecommunications) must support daily functioning, and be designed with redundancy to ensure continued safe and effective operation, even during a disaster or crisis. Appropriate and good quality medical and ICT technologies and supplies should be available for specialized health workforce to meet the population needs. Hospital functions and organization vary according to health-care delivery organizations and each hospital’s unique position in the system. Good management structures ensure coordination among staff, services, infrastructure and supply chains to deliver high-quality care. Clinical registries and structured data audits facilitate rapid identification of high-yield areas for improvement. Regular monitoring of service quality with targeted intervention to address gaps drives ongoing improvement. Resources: Hospitals are reservoirs of critical resources and knowledge. They can be classified according to the interventions they provide, the roles they play in the health system and the health and educational services they offer to the communities in and around them. They are often the focal point for health care in a community and lead by example for sustainable development, the strengthening of health systems and in building healthy communities. Effective hospitals seek new ways to support care outside their walls to ensure people can be cared for closer to their home, within their community and at a sustainable cost. Decision-makers at the national and sub-national level create conditions to drive, enable and sustain the paradigm shift in what hospitals do and how they perform. As system architects, they need to maintain oversight of all ongoing health and health system reforms and ensure policies and incentives are coherent and aligned. Major structural reforms outside the health sector, such as decentralization, civil service, privatization and trade, greatly impact the hospital sector and need to be taken into consideration at the macro level when assessing possibilities for hospital sector transformations.

Asibitoci Gamsashshen bayani: Asibitoci suna cika da ƙara inganta yawancin wasu ɓangarorin tsarin lafiya, ta hanyar samar da cigaba da wadatuwar ayyukan kula da cututtuka masu tsanani da rikitarwa. Suna mai da hankali a kan ƙarancin kayan aiki a cikin mahaɗu masu tsari domin magance buƙatun lafiyar al'umma sosai. Sun kasance wani al'amari mai matuƙar muhimmanci a tsarin bada kulawar lafiya na bai ɗaya (UHC) sannan suna kasancewa masu muhimmanci sosai wajen cika muradun ƙarni masu ɗorewa (SDG). Asibitoci sun kuma kasance wani ɓangare mai muhimmanci na cigaban tsarin harkar lafiya. A yanzu, takurawa daga waje da matsalolin tsare-tsaren lafiya da ƙarancin kayan aikin ɓangaren lafiya suna janyo wani sabon fegi ga asibitoci a ɓangarori da yawa na faɗin duniya. A wannan tsarin, suna da babbar rawar takawa don tallafa wa wasu ma'aikatan ba da kulawar lafiya sannan kuma shirin duba al'umma har gida na da muhimmanci sosai a mahaɗa da take aiki sosai. Asibiti na da muhimmanci ga mutane sannan suna kasancewa wani babban jigo a rayuwarsu. Sannan kuma suna da muhimmanci ga tsare-tsaren harkar lafiya ta hanyar zama masu muhimmanci wajen tsarawa da tattara harkar bada kulawar lafiya. Yawanci suna samar da wani yanayin yin nazari ga likitoci, malaman raino da wasu kwararrun harkar lafiya sannan kuma gurare ne masu muhimmanci wajen yin binciken magunguna da cututtuka. Tasiri: Ya kamata asibitoci suna bayyana buƙatu da darajar al'ummar dake ci da kewayensu, a lokaci guda kuma suke iya jurewa da iya karewa da ƙara yawan ayyukan lafiya a yanayin buƙatar agajin gaggawa. Ingantattun asibitoci ana samar da sune domin masu anfani dasu, tare da mai hankali kan buƙatun rukunin al'umma na musamman, kamar irinsu yara da kuma tsofaffi. Muhallin asibitin da aka tsara shi sosai yana ƙara inganta kulawar bada lafiya da bunƙasa walwalar marasa lafiya da ma'aikatan asibiti. Isassu kuma ingantattun kayan aiki da kayayyakin fasaha da kuma kawo kayayyakin aiki su ne ƙashin bayan asibiti. Manyan kayan more rayuwa, irinsu (tsararren guraren da ba komai da ruwa da makamashi da hanyoyin sadarwa) dole su tallafawa aikin yau da kullum, sannan kuma a samar dasu da yawa koda ba a buƙata don tabbatar da cigaban aiki mai aminci da inganci, hatta lokacin ɓarkewar musifa ko rikici. Samar da ingantaccen kayan aikin asibiti ta yadda ya dace da kayan fasahar sadarwa da kawo kayan aiki yakamata ya wadatu ga ƙwararrun ma'aikatan harkar lafiya domin biyan buƙatun mutane. Ayyukan asibiti da ƙungiyoyi sun bambanta gwargwadon irin bada kulawar lafiyar ƙungiyoyin da kuma matsayin kowanne asibiti na musamman a tsarin harkar lafiya. Kyakykyawan yanayin shugabanci na tabbatar da tsari a cikin ma'aikata da ayyuka da kayan more rayuwa da tsarin kawo kaya domin bada kulawar lafiya mai inganci. Tsarin ajiye bayanan ayyukan asibiti da bincikar bayanai cikin tsari yana taimakawa cikin sauri wajen nemo guraren da suke buƙatar inganta tsarin harkar lafiyarsu. Sa ido koyaushe a kan ingancin aiki tare da shirin kawo gyara don magance giɓi yana janyo cigaba da bunƙasa. Kayan aiki/buƙata: Asibitoci wasu matattarar kayayyakin aiki masu muhimmanci ne sosai da ilimi. Za a iya rarrabe su gwargwadon irin tsarin ɗaukin matsalolin da suke samarwa da rawar da suke takawa a harkar lafiya da lafiyar da ayyukan ilimtarwa da suke samarwa ga al'umma da suke ci da kewayensu. Sun kasance wata babbar mahanga ga harkar lafiya a cikin wata al'umma sannan sun zama abin koyi ga cigaban al'umma mai ɗorewa da bunƙasa harkar lafiya da kuma gina lafiyayyiyar al'umma. Ingantattun asibitoci suna neman sababbin hanyoyin tallafawa kiwon lafiya a wasu guraren daban don tabbatar da za a iya kulawa da mutane kusa-kusa da gidajensu da cikin al'ummarsu sannan kuma a kan farashi mai ɗorewa. Masu yin doka a matakin ƙasa da jiha ƙasa na samar da yanayin da zai kawo da ba da dama da ɗorewar canjin al'amura a kan abin da asibitoci ke yi da yadda suke yi. A matsayin tsara tsarin, akwa buƙatar su ci gaba da sai-ido a kan abin da yake wakana a harkokin lafiya da sauyin harkar lafiya da dokoki sun tafi daidai. Manyan canje-canje wanda ba a ɓangare lafiya ba irinsu gyara yanayin gwamnati da ma'aikata da cefanar da dukiyar gwamnati da kuma kasuwanci suna da babban tasiri a kan asibitoci sannan yana da muhimmanci ai la'akari da su canje-canjen ta mahanga mai faɗi yayin kallon yadda asibitoci zasu iya canjawa da bunƙasa.

Hospitali Muhtasari: Hospitali zinakamilisha na kukuza ufanisi wa sehemu nyingine nyingi za mfumo wa Afya, zikitoa upatikanaji endelevu wa huduma kwa hali papo hapo na ngumu. Wanazingatia rasilimali chache ndani ya mitandao ya rufaa iliyopangwa vizuri ili kujibu kwa ufanisi mahitaji ya Afya ya idadi ya watu. Ni kipengele muhimu cha huduma ya Afya kwa wote (UHC) na itakuwa muhimu kufikia malengo ya maendeleo endelevu (SDG). Pia hospitali ni sehemu muhimu ya maendeleo ya mfumo wa Afya. Kwa sasa, shinikizo kutoka nje, mapungufu wa sekta ya Hospitali ni kuendesha maono mapya kwa Hospitali katika sehemu nyingi za Dunia. Katika maono haya, zina jukumu la kutekeleza kusaidia watoa huduma wengine wa Afya na kwa ufikiaji wa jamii na huduma za nyumbani na ni muhimu katika mtandao wa rufaa unavyoafanya kazi vizuri. Hospitali ni muhimu kwa watu na mara nyingi kuweka alama kuu katika maisha yao. Pia ni muhimu kwa mifumo ya afya kwa kuwa muhimu kwa uratibu wa huduma na ushirikiano. Mara nyingi hutoa mpangilio wa elimu ya madaktari, wauguzi na wataalamu wengine wa afya na ni msingi muhimu wa utafiti wa kimatibabu. Athari: Hospitali zinapaswa kuonyesha mahitaji na maadili ya jamii ndani na karibu nazo, huku pia zikiwa na uthabiti na uwezo wa kudumisha na kuongeza huduma katika hali za dharura. Hospitali zinazofaa zimeundwa kwa ajili ya watumiaji wake, kwa kuzingatia mahitaji ya watu maalumu, kama vile watoto na wazee. Mazingira ya Hospitali yaliyoundwa vizuri huongeza ufanisi wa utoaji wa huduma za kliniki na kuimarisha ustawi wa wagonjwa na wafanyakazi wa Hospitali. Miundombinu ya kutosha na ya uhakika, teknolojia, na vifaa vinaunda uti wa mgongo wa hospitali. Mbiundombinu muhimu (kama vile nafasi zilizopangwa vizuri, maji na nishati, mawasiliano ya simu) lazima zisaidie utendaji kazi wa kila siku, na zibuniwe kwa kutohitajika ili kuhakikiasha utendaji kazi unaoendelea kwa usalama na ufanisi hata wakati wa maafa au shida. Teknolojia ya vifaa vinavyofaa na bora vya matibabu na ICT vinapaswa kupatikana kwa ajili ya wafanyakazi maalumu wa afya ili kukidhi mahitaji ya watu. Shughuli za Hospitali na shirika hutofautiana kulingana na mashirika ya utoaji wa huduma za Afya na nafasi ya kipekee ya kila Hospitali katika mfumo. Miundo bora ya usimamizi inahakikisha utaratibu kati ya wafanyakazi, huduma, miundombinu na minyororo ya ugavi ili kutoa huduma ya hali ya juu. Sajili za kimatibabu na ukaguzi wa Data uliopangwa hurahisha utambuzi wa haraka maeneo yenye mavuno mengi kwa kuboreshwa. Ufuatiliaji wa mara kwa mara wa ubora wa huduma kwa uingiliaji kati unaolengwa ili kushughulikia mapengo huchochea uboreshaji unaoendelea. Rasilimali:Hospitali ni hifadhi ya rasilimali muhimu na maarifa. Zinaweza kuanzishwa kulingana na Afua zinazotoa, majukumu wanayotekeleza katika mfumo wa Afya na huduma za Afya na elimu wanazotoakwa jamii zilizomo na zinazowazunguka. Mara nyingi ni kitovu cha huduma ya Afya katika jamii na kuongoza kwa mfano kwa maendeleo endelevu, uimarishaji wa mifumo ya Afya na katika kujenga jamii zenye Afya. Hospitali zinazofaa hutafuta njia mpya za kusaidia huduma nje ya kuta zao ili kuhakikisha watu wanaweza kutumwa karibu na nyumba zao, ndani ya jumuia yao na kwa gharama endelevu. Watoa maamuzi katika ngazi ya kitaifa huunda hali ya kuendesha, kuwezesha na kudumisha mabadiliko ya dhana katika kile Hospitsali hufanya na jinsi zinazofanya kazi . Kama wasanifu wa mfumo, wanahitaji kudumisha uangalizi wa mageuzi yote yanayoendelea ya Afya na mifumo ya afya na kuharakisha sera na motisha zinalingana na kulinganishwa. Mageuzi makubwa ya kimuundo nje ya sekta ya afya, kama vile ugatuaji wa madaraka, utumishi wa umaa, ubinafsishaji na biashara, huathiri sana sekta ya Hospitali na yanahitaji kuzingatiwa katika ngazi ya jumla wakati wa kutathmini uwezekano wa mabadiliko ya sekta ya hospitali.

Àwọn Ilé-ìwòsàn Ìsọnísókí: Àwọn ohun tí ń ṣe àfinkú Ilé-ìwòsàn àti sọ ìmúná dóko di ìrọ̀rùn tí àwọn apa ètò ìlera ọ̀pọ̀lọpọ̀, pípèsè àwọn ètò tí yóò máa wà nígbà gbogbo fún ògidì àti ipò tí ó kẹnu. Wọ́n máa ń tẹramọ́ àwọn ohun ìní tí kò sí ní àrọ́wọ́tó láàárín àwọn nẹ́tíwọ̀kì tí ó ń ṣiṣẹ́ déédé sí ìní ìlera àwọn ènìyàn. Wọ́n ṣe pàtàkì fún àwọn nǹkan Universal Health Coverage (UHC) àti pé yóò ṣe kókó láti pàdé ìlépa ìdàgbàsókè alágbééró. Ilé-ìwòsàn tún jẹ́ ohun tí ó ṣe pàtàkì fún ìdàgbàsókè ètò ìlera. Lọ́wọ́lọ́wọ́, ìfiara nini láti ìta, ohun tí ó kù díè káàtó fún nínú ètò ìlèra àti àìnìtó ní ẹ̀ka ilé-ìwòsàn ń ti iran tuntun ilé - ìwòsàn ní ọ̀pọ̀ ẹ̀ka ibi ní àgbáyé. Nínú ìran yìí, wọ́n ní ojúṣe pàtàkì láti ṣe àtìlẹyìn fún àwọn Olùpèsè elétò ìlera àti fún agbègbè ọmọnìyàn àti àwọn ètò ilé mìíràn tí ó ṣe pàtàkì nínú nẹ́tìwọ̀kì tí ó ń ṣiṣẹ́ déédé. Ilé-ìwòsàn ṣe pàtàkì sí àwọn ènìyàn, ó sì máa ń ẹ́ àkókò tí ó nípa nínú ayé wọn. Wọ́n tún ṣe pàtàkì sí ètò ìlera nípa jíjẹ́ irinṣẹ́ fún ìṣàkóso ìtọ́jú àti wíwọnú. Wọ́n máa ń pèsè àgbékalẹ̀ fún ètò ẹ̀kọ́ fún àwọn oníṣègùn òyìnbó àti àwọn Olùpèsè ètò ìlera akọṣẹ́mọṣẹ́ àti ipele tí ó ṣe pàtàkì fún iṣẹ́ ìwádìí ilé - ìwòsàn. Ipa: Ilé-ìwòsàn gbọdọ̀ ronú lórí ìní àti ohun tí agbègbè dúró fún ní inú àti àyíká wọn, àti àìníìrẹ̀wẹ̀sì àti líle tọ́jú àti mú ìdàgbàsókè bá ètò ní àkókò pàjáwàrì. Ìmúná dóko ilé-ìwòsàn jẹ́ èyí tí a ṣe lọ́ṣọ̀ọ́ fún àwọn tí ó ń lò ó, pẹ̀lú àkíyèsí sí ìní àwọn ènìyàn tí ó ṣe pàtàkì, bí ọmọdé àti àwọn àgbàlagbà. Àyíká ilé-ìwòsàn tí a ṣe lọ́ṣọ̀ọ́ máa ń ṣàmúlò bí ó ti yẹ ìpèsè ìtọ́jú ilé-ìwòsàn àti mímú kí ìgbé ayé aláìsàn dára àti àwọn òṣìṣẹ́ ilé-ìwòsàn. Àwọn ohun èlò amáyédẹrùn, ẹ̀rọ ayélujára àti ìpèsè jẹ́ igi lẹ́yìn ọgbà ilé-ìwòsàn. Ohun èlò amáyédẹrùn tí ó ṣe kókó (bi àyè tí ó létò dáadáa, omi àti agbára, ìbánisọ̀rọ̀) gbọdọ̀ ṣe àtìlẹ́yìn iṣẹ́ ṣíṣe ojoojúmọ́ àti ṣíṣe lóṣọ̀ọ́ fún àìlò fún àrídájú pé ààbò ń wà àti ètò ìṣiṣẹ́ tí ó múná dóko, kódà láàárín ìjàǹbá tàbí aáwọ̀. Ìtọ́jú tí ó yẹ, tí ó péye àti ìlò ìmọ́-ẹ̀rọ ICT àti ìpèsè gbọdọ̀ wà fún àwọn òṣìṣẹ́ ìlera tí wọ́n ní ohun tí wọ́n gbájúmọ́ jù láti ṣe alábàápàdé ìní àwọn ènìyàn. Ojúṣé ilé-ìwòsàn àti ilé-iṣẹ́ yàtọ̀ sí irúfẹ́ ìtọ́jú ìlera ilé-iṣẹ́ àti ilé-ìwòsàn kọ̀ọ̀kan tí ó ní ipò tí otyà á sọ́tọ̀ nínú ètò náà. Ètò àbójútó tí ó dára láti rí àrídájú ìdarí láàárín àwọn òṣìṣẹ́, ètò, ohun amáyédẹrùn àti ohun ìpèsè fún ìtọ́jú tí ó gbámúṣé. Ìfiorúkọsílẹ̀ ní ilé-ìwòsàn àti àyẹ̀wò dátà tí ó létò máa ń fa ìdámọ̀ tí ó yára fún agbègbè tí ó nílò ìṣàtúnṣe sí i. Ìtọpinpin òrèkóòrè ti iṣẹ́ tí ó gbámúṣé pẹ̀lú ìlépa ìdásí láti dojúkọ ọ̀nà púpọ̀ fún ìṣàtúnṣe sí i. Ohun èlò: Ilé-ìwòsàn jẹ́ ibi ìpamọ́ àwọn ohun èlò tí ó ṣe pàtàkì àti ìmọ̀. A lè pín wọn sí ìsọ̀rí ní ìbámu pẹ̀lú ìdásí tí wọ́n pèsè, ojúṣe tí wọ́n ń kó nínú ètò ìlera àti ìlera náà àti ètò ẹ̀kọ́ tí wọ́n ń pèsè fún agbègbè nínú àti ní àyíká wọn. Wọ́n máa ń sáábà wà ní ipele ìtọ́jú ìlera ní agbègbè àti ìdarí pẹ̀lú àpẹẹrẹ fún ìdàgbàsókè àgbéró, okun fún ètò ilera àti kíkọ́ agbègbè tí ó wà ní ìlera. Ilé-ìwòsàn tí ó múná dóko ń wá ọ̀nà tuntun láti ṣe àtìlẹyìn ìtọ́jú níta agbègbè wọn láti rí àrídájú pé a lè ṣe ìtọ́jú ènìyàn nígbà tí wọ́n súnmọ́ ilé wọn, láàárín agbègbè àti níye tí ó ní àgbéró. Àwọn tí ń ṣe ìpinnu ní ipele orílẹ̀-èdè àti èyí tí ó wà ní abẹ́ orílẹ̀-èdè máa ń ṣẹ̀dá ipò láti wà, lè ṣe àti àgbẹ̀ró ohun tí ó yípadà nínú ohun tí ilé-ìwòsàn máa ń ṣe àti bí wọ́n ṣe máa ń ṣe é. Àwọ̀n ètò ìṣẹ̀dá máa ń nílò ìtọ́jú gbogbo ohun tí ń lọ lórí ètò ìlera àti àtúnṣe sí ètò ìlera àti láti rí àrídájú ètò ìmúlò àti ìmóríyán tí ó wà ṣe déédé àti wà ní ìbámu. Àtúnṣe níta ẹ̀ka ètò ìlera tí ó jẹ́ gbòógì, bí i ìpín agbára, ètò ẹgbẹ́ òṣìṣẹ́ ìjọba, ìsọdi ti aladàáni àti òwò, ní ipa tí ó ga lórí ẹ̀ka ilé-ìwòsàn àti ìní láti gba èrò ní ipele tí ó ga nígbà tí a bá ń ṣe ìgbéléwọ̀n yíyọrí fún ẹ̀ka àtúnṣe ilé-ìwòsàn.

Izibhedlela Uhlolojikelele: Izibhedlela ziphelelisa futhi zikhulise ukusebenza kwezinye izingxenye eziningi zohlelo lwezempilo, zinikeze ukutholakala okuqhubekayo kwezinsiza ezimweni ezibucayi kanye neziyinkimbinkimbi. Zigxilisa izinsiza ezincane kumanethiwekhi okudluliselwa ahlelwe kahle ukuze kusatshelwe ngempumelelo ezidingweni zabantu zezempilo. Ziyisici esibalulekile ekuFinyeleleni koMhlaba Wonke kwezeMpilo (UHC) futhi zizobaluleka kakhulu ekuhlangabezaneni neMigomo Yentuthuko Esimeme (SDG). Izibhedlela nazo ziyingxenye ebalulekile yokuthuthukiswa kohlelo lwezempilo. Njengamanje, izingcindezi zangaphandle, okungahambi kahle ezinhlelweni zezempilo kanye nasemkhakheni wezibhedlela kuqhuba umbono omusha ngokuphathelene nezibhedlela ezingxenyeni eziningi zomhlaba. Kulo mbono, banendima ebalulekile okufanele bayidlale ekusizeni abanye abahlinzeki bezokunakekela kwempilo kanye nasekufinyeleleni kumphakathi kanye nezinsiza zasekhaya futhi zibalulekile kunethiwekhi yokudlulisela kwabanye esebenza kahle. Izibhedlela zibalulekile kubantu futhi zivame ukuphawula izinto eziyinhloko ezimpilweni zabo. Futhi zibalulekile ezinhlelweni zezempilo ngokuba usizo ekuqondiseni kanye nasekuhlanganiseni ukunakekela. Zivame ukuhlinzeka ngendawo yokufunda yodokotela, onesi kanye nabanye ongoti bezokunakekelwa kwempilo futhi ziyisisekelo esibalulekile socwaningo lokwelapha. Umthelela: Izibhedlela kufanele zibonise izidingo nezindinganiso zemiphakathi ezisezindaweni ezizizungezile, ngesikhathi futhi ziphikelela futhi zikwazi ukugcina kanye nokwandisa izinsiza ezimweni eziphuthumayo. Izibhedlela ezisebenza ngempumelelo zenzelwe abasebenzisi bazo, zinakekela izidingo zabantu abakhethekile, njengezingane kanye nabantu asebekhulile. Indawo yesibhedlela eklanywe kahle ikhulisa ukusebenza kahle kokunikezwa kokunakekelwa kwezokwelapha futhi ithuthukise inhlalakahle yeziguli nezisebenzi zesibhedlela. Ingqalasizinda eyanele nekungathenjelwa kuyo, ubuchwepheshe kanye nezinto ezidingekayo kwakha umgogodla wesibhedlela. Ingqalasizinda esemqoka (njengezindawo ezihlelwe kahle, amanzi kanye namandla, ukuxhumana ngocingo) kumele isekele ukusebenza kwansuku zonke, futhi iklanywe ngokuphathelene nomsebenzi ukuze kuqinisekiswe ukusebenza okuqhubekayo okuphephile kanye nangempumelelo, ngisho nangesikhathi sezinhlekelele noma isimo esibucayi. Ubuchwepheshe nezimpahla ezifanele nezisezingeni eliphakeme zezokwelapha ne-ICT kufanele zitholakale kubasebenzi bezempilo abangongoti kokuthile ukuze kuhlangatshezwane nezidingo zabantu. Imisebenzi yasesibhedlela nkanye neyenhlangano iyahlukahluka kuye ngezinhlangano zokulethwa kokunakekela kwezempilo kanye nesikhundla sesibhedlela ngasinye esihlukile ohlelweni. Izakhiwo ezinhle zokwengamela ziqinisekisa ukuxhumana phakathi kwezisebenzi, izinsiza, ingqalasizinda kanye nohlelo lokuhlinzeka ukuze kunikezwe ukunakekela okuseqophelweni eliphezulu. Ukubhaliswa kwezokwelapha nokuhlolwa kwedatha okuhleliwe kusiza ukuhlonza okusheshayo kwezindawo ezinenzuzo ephezulu ukuze kwenziwe ngcono. Ukuqapha njalo ikhwalithi yezinsiza ngokungenelela okuhlosiwe ukuze kubhekwane nezikhala kubangela ukwenza ngcono okuqhubekayo. Izinsizakusebenza: Izibhedlela ziyinqolobane yezinsiza kanye nolwazi olubalulekile. Zingahlukaniswa ngokwezindlela zokungenelela ezizinikezayo, izindima ezizifezayo ohlelweni lwezempilo kanye nezinsiza zezempilo kanye nezemfundo eziwanikezayo emiphakathini ezikuyo nasezindaweni ezizizungezile. Zivame ukugxila ekunakekelweni kwezempilo emphakathini futhi zihola ngesibonelo ekuthuthukiseni okusimeme, ekuqiniseni izinhlelo zezempilo nasekwakheni imiphakathi ephilile. Izibhedlela ezisebenza ngempumelelo zifuna izindlela ezintsha zokusekela ukunakekelwa ngaphandle kwezindonga zazo ukuze kuqinisekiswe ukuthi abantu banganakekelwa eduze nasekhaya labo, emphakathini wabo futhi ngezindleko ezingaguquki. Abathatha izinqumo ezingeni likazwelonke nelingaphansi kukazwelonke bakha izimo zokuqhuba, ukuvumela kanye nokusimamisa ngokuphathelene nokushintsha kwesimo kulokho okwenziwa yizibhedlela kanye nendlela ezisebenza ngauo. Njengabaklami bohlelo, kudingeka bagcine ukwengamela konke ukulungiswa okuqhubekayo kwezinhlelo zempilo kanye nezempilo futhi baqinisekise ukuthi izinqubomgomo nezikhuthazo ziyahambisana futhi ziqondanisiwe. Izinguquko ezinkulu zesakhiwo ezingaphandle komkhakha wezempilo, njengokuhlukaniswa komkhakha, umsebenzi kahulumeni, ukwenziwa zibe ezizimele kanye nokuhwebelana, kuthinta kakhulu umkhakha wezibhedlela futhi kudingeka kucatshangelwe ezingeni elikhulu lapho kuhlolwa amathuba okuguqulwa komkhakha wezibhedlela.

እንቅልፍ የሚያመጣ በሽታ (Human African trypanosomiasis) ማጠቃሊያ፡- እንቅልፍ የሚያመጣ በሽታ (HAT) ወይም የእንቅልፍ በሽታ የሚከሰተው በዝንቦች በሚተላለፉ ትራይፓኖዞም (trypanosome) የተባሉ ጥገኛ ተውሳኮች ነው፡፡ የእንቅልፍ በሽታ ከሰሃራ በታች ባሉ የአፍሪካ አገሮች ብቻ ይገኛል፡፡ የህዋሳት ውጭ የሆነ እና በደም ፕላዝማ እና በሰውነት ፈሳሾች የሚኖር (Trypanosoma brucei)፡- ቲ.ቢ ጋምቢያንሴ የተባለ በምዕራብ እና መካከለኛው አፍሪካ የሚገኝ እና ቲ.ቢ. ሮሆዴንሴ (rhodesiense) የተባለ በምስራቅ አፍሪካ የሚገኙትን ሁለት ንዑስ ዝርያዎች በሽታን ያስከትላሉ፡- ይህ ለሕይወት አስጊ የሆነ በሽታ በአብዛኛው ደካማ የገጠር ነዋሪዎች ላይ ከፍተኛ ጉዳት ያደርሳል፡፡ ወደ ተለያዩ አካባቢዎች የሚጓዙ ተጓዦችም በበሽታው የመያዝ ዕድል ሊያጋጥማቸው ይችላል፡፡ እንቅልፍ የሚያመጣ በሽታ ስርጭት የሰዎችን፣ ዝንቦችን እና የጥገኛው ታሃዋሲያን የውሃ ማጠራቀሚያዎችን (ሰዎችን፣ የቤትና የዱር እንስሳትን) መስተጋብር መኖርን ይጠይቃል፡፡ የእንስሳት ማጠራቀሚያው በቲ.ቢ ሮሆዴንሴ ላይ ከፍተኛ ሲሆን በ በቲ.ቢ ጋምቢያንሴ ደግሞ ምንም እንኳን የቁጥጥር ስራዎች ቢደረጉም በአንዳንድ ፋሲሊቲዎች ውስጥ ያለውን የረጅም ጊዜ ዘላቂነት ሊያብራራ ቢችልም አስፈላጊነቱ አናሳ ነው፡፡ በበሽታ የተጠቁ ሰዎችን እና/ወይም የቤት እንስሳትን በመለየት እና በማከም እንዲሁም የዝንብ ብዛቱን እና የሰው እና ዝንብ ግንኙነትን በመቀነስ የጥገኛ የውሃ ማጠራቀሚያዎችን በማሟጠጥ ስርጭቱ ሊቋረጥ ይችላል፡፡ እ.ኤ.አ በ 1995 ወደ 25,000 የሚጠጉ የበሽታው ታማሚሽዎች የተገኙ ሲሆን 300,000 ደግሞ ያልወቁ በሽታዎች የተገኙ እና 60 ሚሊዮን ሰዎች ለእንቅልፍ በሽታ ተጋላጭ ይሆናሉ ተብሎ ይገመታል፡፡ እ.ኤ.አ በ 2001 የዓለም ጤና ድርጅት ቁጥጥርን እና ክትትሉን ለማጠናከር ዘመቻ የጀመረ ሲሆን የእንቅልፍ በሽይው በሚቀጥሉት ዓመታት በከፍተኛ ሁኔታ ቀንሷል፡፡ እ/አ/አ በ2019 ከ1000 ያነሱ የበሽታው ታማሚሽዎች ተገኝተዋል፡፡ የቁጥሩ ማሽቆልቆል በአጠቃላይ ንቁ እና አልፎ አልፎ በሚደረጉ ምርመራዎች በተመሳሳይ ደረጃ (በዓመት 2.5 ሚሊዮን የሚጠጉ ሰዎች ምርመራ ይደረግባቸዋል) ስለተደረገው የቁጥጥር ጥረቶችን አያመለክትም፡፡ ምልክቶች፡- ከበሽታው በኋላ ትራይፓኖሶም በደም እና በሊምፍ (በመጀመሪያ ምዕራፍ ላይ የደም ስር ህመም) እና ከተለያዩ የመራቢያ ጊዜ በኋላ (ከቀናት እስከ ወር) ልዩ ያልሆኑ ምልክቶች እንደ ራስ ምታት፣ ትኩሳት፣ ድክመት፣ የመገጣጠሚያ ህመም እና የበሽታ መከላከከያ የደም ስር በሽታ ያሉ ምልክቶች ይታያሉ፡፡ ከጊዜ በኋላ ጥገኛ ተህዋሲያን ማዕከላዊውን የነርቭ ሥርዓት ለመውረር የደም አንጎል ድንበርን ይሻገራሉ (ሁለተኛ ምዕራፍ ማኒንጎኢንሴፋሊቲክ (meningoencephalitic))፣ የእንቅልፍ መዛባትን (ከልክ በላይ የሆነ እንቅልፍ ማጣት፣ የሌሊት እንቅልፍ ማጣት)፣ ጥልቅ የስሜት መቃወስ፣ ያልተለመደ እንቅስቃሴ፣ መንቀጥቀጥ፣ መንቀጥቀጥ፣ የጡንቻ መቆጣጠር ማጣት፣ የመራመድ ችግር፣ የንግግር ችግር፣ የአእምሮ ሕመሞች፣ መናድ፣ ኮማ እና በመጨረሻም ለሞት ይዳርጋል፡፡ አብዛኛዎቹ ምልክቶች በሁለቱም ምዕራፎች ላይ የተለመዱ ሲሆኑ በተለይ የእንቅልፍ መዛባት በመጀመሪያ ምዕራፍ ላይ ሊታዩ ይችላሉ፡፡ እንቅልፍ የሚያመጣው በሽታ ብዙውን ጊዜ አጣዳፊ ሆኖ በጥቂት ሳምንታት ውስጥ ወደ ሁለተኛ ምዕራፍ አድጎ በ6 ወር ውስጥ ይሞታል። የጋምቤንሴ የእንቅልፍ በሽታው በ 3 ዓመታት ገደማ በዝግታ (በጣም ተለዋዋጭ) ያድጋል፡፡ የመራቢያ ቋት (ከ 3-4 ሴ/ሜ የሆነ የቆዳ የዝንብ ንክሻ) ከ 2-3 ቀናት በኋላ በእንቅልፍ ህመም ከበሽታው እስከ 25% ከሚሆኑ ብዙውን ጊዜ ተላላፊ ካልሆኑ ቦታዎች በአካባቢው ታካሚዎች ላይ ሊታይ ይችላል፡፡ በጋምቢያንሴ ጥገኛ ታሃዋሲያን የሚነሳ የእንቅልፍ ህመም አልፎ አልፎ የሚታይ ነው፡፡ የእንቅልፍ በሽታ በበርካታ ደረጃዎች ይገለጻል፡- መኖሩ ከታወቀ በኋላ የሴሮሎጂ ምርመራዎች (ካርድ ማንጠልጠያ የትርያኖሶሚያሲስ ምርመራ ወይም የእንቅልፍ በሽታ የመመርመሪያ ሙከራዎች) ጥርጣሬውን ሊያጠናክሩት የሚችሉ ሲሆን በፓራሲቶሎጂካል ግኝቶች (በቋት ማስቀመጫ፣ ሊምፋቲክ ጭማቂ፣ የደም እና የህዋሳት ፈሳሽ) መረጋገጥ አለበት፡፡ እንደ አለመታደል ሆኖ የተለመደው የህዋሳት ምርመራ የቲ.ቢ ጋምቤስን ብቻ የሚመለከቱ ናቸው፡፡ ደረጃው የሚወሰነው በነጭ የደም ህዋሳት ብዛት እና በህዋሳት ፈሳሽ ምርመራ ውስጥ የትርያኖሶሜስ መኖር ነው። ሕክምናው፡- ሁሉም የተረጋገጡ የእንቅልፍ በሽታ ህክምና ያስፈልጋቸዋል፡፡ ህክምናው አብዛኛዎቹን ታካሚዎች በመፈወስ ሙሉ በሙሉ ትራይፓኖሶም ከሰውነት ማስወገድ ይችላል፡፡ በደም ህዋሳት የሚደረግ ምርመራ ብዙውን ጊዜ ከፍ ያለ የጥርጣሬ መረጃ ጠቋሚን የሚገልጹ ልዩ ሁኔታዎችን የሚያስቀምጥ የተጠረጠሩ በሽታዎችን ማከም በብሔራዊ ፕሮቶኮሎች በተቀመጡት ልዩ ሁኔታዎች ላይ የተመሰረተ ነው፡፡ አሁን ያሉት የሕክምና አማራጮች ስድስት መድሃኒቶችን የሚያካትት ሲሆን ሁሉም በአምራቾች የተሰጡ ናቸው፤ የዓለም ጤና ድርጅት ዓለም አቀፍ በነጻ መሰረጫታቸውን ያረጋግጣል፡፡ የሕክምና ምርጫዎቹ በትራይፓኖሶም ክብደት እና በበሽታው የደረሰበት ደረጃ ላይ የተመሰረቱ ናቸው፡፡ ለሁለተኛ ደረጃ ሕክምና የሚሰጡ መድኃኒቶች የአንጎል ደም ገደብን መሻገር ያለባቸው ሲሆን ከመጀመሪያ ደረጃ መድኃኒቶች የበለጠ መርዛማ እና ውስብስብ ናቸው፡፡ እ/ኤ/አ በ2019 የዓለም ጤና ድርጅት የጋምቤንስ የእንቅልፍ በሽታን ለማከም ጊዜያዊ መመሪያዎችን አውጥቷል፡፡ በሬሆንዴንሴ የእንቅልፍ በሽታ ሕክምና ላይ የቀደሙት መመሪያዎች አግባብነት ያላቸው እንደሆኑ ይቀጥላሉ፡፡ የጋምቤንሴ የእንቅልፍ ህመም በመጀመሪያ ደረጃ እና እንዲሁም ከባድ ባልሆነ ሁለተኛ ደረጃ ላይ በኦላር ፌክሲኒዳዞል የሚባል መድሀኒት ሊድን ይችላል፣ አንዳንድ የእድሜ እና የሰውነት ክብደት ውስንነት እና አስፈላጊ የተወሰኑ ህጎችን በመከተል ውጤታማነቱን ያረጋግጣል። በመጀመሪያው ደረጃ ላይ ኢንትራማስኩላር ፔንታሚዴይን በተጨማሪ ጥቅም ላይ ሊውል የሚችል ሲሆን በሁለተኛው ደረጃ ላይ ደግሞ ንፈርቲሞክስ ኢፍሎረናታይን ጥምር ሕክምና (NECT) ይፈወሳል፡፡ ሮሄዶንሴ የእንቅልፍ በሽታ ወደ በርካታ የአካል ክፍሎች አለመስራት እና በጥቂት ሳምንታት ውስጥ ወደ ሁለተኛ ደረጃ ስለሚያመራ ሳይዘገይ መታከም ያስፈልጋል፡፡ በመጀመርያው ደረጃ ላይ ህክምናው በፔንታሚዲን ምትክ ሱራሚንን በአማራጭነት መጠቀም ያስፈልጋል፡፡ በሁለተኛው ደረጃ ብቸኛው ሕክምና በደም ውስጥ ያለው ሜላርሶፕሮል ነው፡፡

Human African trypanosomiasis (sleeping sickness) Overview: Human African trypanosomiasis (HAT), or sleeping sickness, is caused by trypanosome parasites that are transmitted by tsetse flies. HAT is found only in sub-Saharan Africa. Two subspecies of Trypanosoma brucei cause disease: T. b. gambiense in West and Central Africa, and T. b. rhodesiense in East Africa. This life-threatening disease mostly affects poor rural populations, causing significant harm. Travellers to endemic regions may also be at risk of infection. HAT transmission requires the interaction of humans, tsetse flies and parasite reservoirs (humans, and domestic and wild animals). The animal reservoir is very important in T. b. rhodesiense and less so in T. b. gambiense, although it could explain the long-term endemicity in some foci despite control interventions. Transmission can be interrupted by depleting the parasite reservoirs through detection and treatment of infected people and/or domestic animals and by reducing the tsetse fly population and human–tsetse contact. In 1995, about 25 000 cases were detected, 300 000 undetected cases were estimated and 60 million people were estimated to be at risk of HAT infection. In 2001, WHO launched an initiative to reinforce control and surveillance, and HAT decreased markedly in the ensuing years. In 2019, fewer than 1000 cases were found. This reduction does not reflect a lack of control efforts as in general active and passive screening has been maintained at similar levels (around 2.5 million people screened per year). Symptoms: After infection, trypanosomes multiply in the blood and lymph (first-stage, haemolymphatic) and, following a variable incubation period (from days to months), unspecific symptoms and signs such as headache, fever, weakness, joint pain, and lymphadenopathy appear. Over time, the parasites cross the blood–brain barrier to invade the central nervous system (second-stage, meningoencephalitic), causing various neurological disturbances including sleep disorders (excessive daytime sleepiness, nocturnal insomnia), deep sensory disturbances, abnormal movements, tremor, ataxia, walking difficulties, speech difficulties, psychiatric disorders, seizures, coma and ultimately death. Most signs and symptoms are common to both stages, and sleep disorders in particular can appear already during the first stage. Rhodesiense HAT is typically acute, progressing to second-stage within a few weeks, and to death within 6 months. Gambiense HAT progresses slowly over around 3 years (highly variable). An inoculation chancre (dermal reaction of 3–4 cm at the tsetse bite site) may appear 2–3 days after infection with rhodesiense HAT in up to 25% of local patients, but more frequently in patients from non-endemic regions. It is rare with gambiense HAT. Sleeping sickness is diagnosed in several steps: after a clinical suspicion, serological tests (card agglutination trypanosomiasis test or HAT rapid diagnostic tests) can reinforce the suspicion, which should be confirmed by parasitological findings (in chancre exudate, lymphatic juice, blood and cerebrospinal fluid). Unfortunately, the usual serological tests are only applicable to T. b. gambiense. Stage is determined by the number of white blood cells and the presence of trypanosomes in cerebrospinal fluid examination. Treatment: All confirmed HAT cases require treatment. Available treatment can cure most patients, completely eliminating trypanosomes from the body. Treatment of cases suspected by serology depends on specific conditions set by national protocols, which usually set specific conditions defining a higher suspicion index. The current treatment options include six medicines, all of which are donated by the manufacturers; WHO ensures their worldwide distribution free of charge. Treatment choices are based on the causative trypanosome and the disease stage. The medicines for treatment of second-stage must cross the blood–brain barrier and tend to be more toxic and complex to administer than first-stage medicines. In 2019, WHO issued interim guidelines for treatment of gambiense HAT. For treatment of rhodesiense HAT, the former guidelines remain valid. Gambiense HAT can be treated with oral fexinidazole in first-stage and also non-severe second-stage, with some limitations of age and body weight and following some important specific rules to ensure efficacy. In first-stage, intramuscular pentamidine can be also used, and in second stage nifurtimox–eflornithine combination therapy (NECT). Rhodesiense HAT must be treated without delay, because it can provoke multi-organ failure and progress to second stage within a few weeks. In first-stage, the treatment is intravenous suramin, with pentamidine as an alternative. In second-stage, the only treatment is intravenous melarsoprol.

Cutar mutanen yankin Afrika ta 'trypanosomiyasis' ( cutar bacci) Ƙarin bayani: Cutar mutanen yankin Afirka ta cutar bacci ƙwayar na faruwa ne sakamakon ƙ wayar cutar da ƙudan tsando ke yaɗawa. Ana iya samun cutar HAT kawai a yankin Gefen Sahara na Afrika . Ƙananan jinsin halittar(Trypanosoma brucei) suke haddasa cutar: wato (T. b. gambiense) a yammaci da tsakiyar Afrika, da kuma cutar (T. b. rhodesiens) a yankin gabashin Afrika. Wannan cutar mai haɗari ga rayuwa yawanci tana shafar talakawan al'ummar karkara ne, inda take janyo mummunan haɗari. Matafiya zuwa yankunan da cutar ta shafa zasu iya kasancewa cikin haɗarin kamuwa da cutar. Yaɗuwar cutar bacci na buƙatar cuɗanyar mutane, ƙudajen tsando da matattarar halittar parasait (mutane da kuma dabbobin gida da na dawa). Matattarar dabbobi na da muhimmanci a cutar T. b. rhodesiense sannan ba abin lura ba ne sosai a . b. gambiense, duk da za ta bayyana tsawon lokacin yawaitarta a "foci" duk da shirin magance ta. Za a iya dakatar da yaɗuwar cutar ta hanyar kakkaɓe matattarar halittar (parasait) din ta hanyar lalubowa da yiwa mutanen da/ko dabbobin gidan da suka kamu da cutar maganin da kuma ta hanyar rage yawan ƙudan tsando da cuɗanyar mutane da ƙudan tsando. A shekarar 1995, an lalubo kusan kamuwar cutar dubu 25 000 sannan an ƙiyasta 300 000 waɗan da ba a gano ba da kuma ƙiyasta mutane miliyan 60 suna cikin haɗarin kamuwa da cutar bacci ta (HAT). A shekarar 2001 hukumar lafiya ta duniya ta ƙaddamar da wani shirin magance da sa ido, sannan cutar baccin ta ragu a zahiri bayan shekaru sakamakon shirin. A shekarar 2019, An samu faruwar cutar sama da 1000. Wannan raguwar ba wai yana nuna rashin ƙoƙarin magance cutar bane kamar yadda yake an tabbatar da ƙoƙarin tantancewar ta yanayin mutane basu nuna alamun cutar ba ko ta yanayin da suka nuna alamun cutar.( ana tantance kusan mutane miliyan 2.5 duk shekara ). Alamun cutar: bayan kamuwa da cutar, halittun (parasait) na 'trypanosomes' suna yawaita a cikin jini da wani bangaren jiki da ke fitar da ruwa (matakin farko, fitar da wani ruwa mai kama da jini) da kuma, bayan bayyanar alamun farko na cutar (daga ranaku zuwa watanni) mutane zasu fara jin rashin lafiya da wasu alamun na daban kamar irinsu ciwon kai da zazzaɓi da kasala da ciwon gaɓɓai da kuma kumburin wajen da ke fitar da ruwan jini. Zuwa wani lokaci, halittun (parasait) ɗin zasu matsa zuwa cikin ƙwaƙwalwa, inda zasu dinga haifar da matsala ga tsarin ƙwaƙwalwa da ke (mataki na biyu, 'meningoencephalitic), da haddasa matsalolin ƙwaƙwalwa irinsu matsalolin bacci da takurar jin abu a jiki da wahalar yin tafiya da magana, da matsalolin ƙwaƙwalwa da fita daga hayyaci da kuma a ƙarshe a mutu. Yawancin alamun gama-gari ne ga duka matakan biyu, da kuma matsalolin bacci wanda zasu iya bayyana musamman tun a matakin farko. Cutar bacci ta (Rhodesiense) yawanci tana da tsanani, da cigaba zuwa mataki na biyu a cikin 'yan satittika, sannan kuma sai mutuwa a cikin wata shida. Cutar bacci ta (Gambiense) tana haɓaka a hankula tsawon fiye da shekara 3 (sai dai za ta iya bambanta daga mutum zuwa mutum). Bayan ƙudan tsando ya ciji mutum, wasu mutanen suna samun wani jan ƙurji a kan fatarsu, da ake kira da 'inoculation chancre', a cikin 'yan kwanaki 2 zuwa 3 da cutar bacci ta 'Rhodesiense' a sama da kaso 25% na marasa lafiyar gida, amma hakan ya fi faruwa a mutane da suke yankin da cutar ba ta zama gama-gari ba. Hakan bai cika faruwa ba da cutar bacci ta 'Gambiense'. Ana binciken gano cutar bacci ta hanyar bin wasu 'yan matakai: Yayin da likita yayi zargin akwai cutar, suna iya amfani da gwajin jini don duba wasu alamun cutar, sai likita ya tabbatar da zarginsa ta hanyar samun halittar (parasait) ɗin a cikin irin ciwon ko ɓangaren da ke fidda farin ruwan jini ko jini ko kuma ruwan da ke fita daga laka. Sai dai rashin sa'a, yawanci irin gwajin jini na cutar ba a cika amfani da shi ba ga cutar bacci ta 'T. b. Gambiense' ba. Ana ƙimanta mataki ne da yawan ƙwayoyin halittar cikin farar ƙwayar halitta ta jini da kasancewar halittun (parasait) bayan gwajin ruwan laka. Yin magani: Dukkanin cututtukan cutar baccin da aka tabbatar na buƙatar magani. Wadatattun hanyoyin yin magani zasu iya warkar da yawancin masu fama da cutar, ta hanyar kawar da halittun (parasait) ɗin gaba ɗaya daga jikin mutum. Yin maganin cutar da a ka zarga ta hanyar gwajin jini ya ta'allaƙa ne a kan ƙa'idoji na musamman da hukumomin lafiya na kowacce ƙasa suka tsara, waɗanda da yawanci suke ƙunshe da wasu keɓantattun sharaɗai waɗanda ke taimakawa wajen tabbatar da irin kamanin cutar. Hanyoyin yin magani a yanzu sun ƙunshi magunguna guda shida, waɗannan gaba ɗayan su masu sarrafasu ke bada tallafin su: Hukumar Lafiya ta Duniya WHO tana tabbatar da ana rabasu a faɗin duniya kyauta. Hanyoyin yin maganin sun dogara ne da abubuwan da suka haddasa halittar (parasait) ɗin da kuma matakin cutar. Magungunan yin maganin mataki na biyu na cutar dole ya shiga cikin jinin ƙwaƙwalwa sannan sai iya bugar da mutum sannan yana da ɗan rikitarwa wajen sa shi fiye da maganin mataki na farko. A shekarar 2019, Hukumar Lafiya ta Duniya WHO ta fitar da ƙa'idoji na wucin gadi na yin maganin cutar bacci ta (Gambiense). Don yin maganin cutar bacci ta 'Rhodesiense' kuwa, ƙa'idojin farko ma za su yi amfani. Za a iya yin maganin cutar bacci ta (Gambiense) da maganin (Fexinidazole) na sha a matakin farko na cutar da mara tsanani a mataki na biyu, tare da wasu iyaka ga shekaru da nauyin jiki da kuma bin wasu keɓantattun ƙa'idoji masu muhimmanci don tabbatar da igancin maganin. A matakin farko, za a iya kuma amfani da maganin (pentamidine) da ake sa shi a cikin tsokar mutum, sannan a matakin na biyu a yi amfani da tsarin haɗakar yin magani ta hanya biyu wato, maganin (nifurtimox) da (eflornthine) (NECT). Dole a yi maganin cutar bacci ta (Rhodesiense) ba tare da jinkiri ba, saboda zata iya janyo rashin aikin ɓangarorin jiki da yawa sannan ta haɓaka zuwa mataki na biyu a cikin 'yan satittika. A matakin farko, maganin ana sa shi ne ta cikin jijiya, tare da maganin (pentamidine) a matsayin hanya ta biyu. A mataki na biyu, ana amfani da maganin (melarsoprol) ta cikin jijiya ne kaɗai.

Trypanosomiasis ya kibinadamu ya kiafrika (ugonjwa wa kulala) Muhtasari: Trypanosomiasis ya Binadamu ya kiafrika (HAT), au ugonjwa wa kulala, husababishwa na vimelea vya Trypanosome ambavyo huenezwa na nzi tsetse. HAT inapatikana Barani Afrika kusini mwa Jangwa la Sahara pekee. Spishi ndogo mbili za Trypanosoma Brucei husababisha ugonjwa: T.b. gambience huko afrika Magharibi na kati, na T.b. Rhodesiense huko Afrika mashariki. Ugonjwa huu unatishia maisha huathiri zaidi watu maskini wa vijijini, na kusababisha madhara makubwa. Wasafiri wanaokwenda katika maeneo yenye ugonjwa huo wanaweza pia kuwa katika hatari ya kuambukizwa. Usambazaji wa HAT unahitaji muingiliano wa wanadamu, nzi wa tsetse na hifadhi za vimelea (Binadamu, na wanyama wa nyumbani na wa Porini). Hifadhi ya wanyama ni muhimu sana katika T.b. gambinse, ingawa inaweza kuelezea hali ya muda mrefu katika baadhi ya mambo licha ya uingiliaji kati wa udhibiti. Maambukizi yanaweza kuingiliwa kuharibu hifadhi za vimelea kwa kutambua na kutibu watu walioambukizwa na/au wanyama wa kufugwa na kwa kupunguza idadi ya nzi wa tsetse na mguso wa Binadamu. Mwaka 1995, takribani kesi 25,000 zligunduliwa, kesi 300,000 ambazo hazijagunduliwa zilikadiliwa na watu milioni 60 walikadiriwa kuwa katika hatari ya kuambukizwa HAT. Mwaka 2001, WHO ilizindua mpango wa kuimarisha udhibiti na ufuatiliaji, na HAT ilipungua kwa kiasi kikubwa katika miaka iliyofuata. Mnamo 2019, chini ya kesi 1000 zilipatikana. Upunguzaji huu huakisi ukosefu wa juhudi na udhibiti kwani kwa jumla uchunguzi amilifu na tulivu umedumishwa katika viwango sawa (takribani watu milioni 2.5 walichunguzwa kwa mwaka). Dalili: Baada ya kuambukizwa, Trypanosome huongezeka katika Damu na Limfu (hatua ya kwanza, haemolimfatiki) na, kufuatia kipindi cha incubation cha kutofautina (kutoka siku hadi mwezi), dalili na ishara zisizo maalumu kama vile maumivu ya kichwa, Homa, udhaifu, maumivu ya viungo, na Limphadenopathi huonekana. Baada ya muda, vimelea huvuka kizuizi cha ubongo wa Damu ili kuvamia mafumo mkuu wa Neva (hatua ya pili, meningoencephalitic), na kusababisha usumbufu mbalimbali wa Neva ikiwa ni pamoja na matatizo ya usingizi (usingizi wa mchana kupita kiasi, usingizi wa hisia), usumbufu mkubwa wa hisia, harakati zisizo za kawaida, tetemeko, ataksia, matatizo ya kutembea, matatizo ya kuzungumza, matatizo ya akili, kifafa, kukosa fahamu na hatimae kifo. Ishara na dalili nyingi ni za kawaida kwa hatua zote mbili, na matatizo ya usingizi hasa yanaweza kuonekana tayari wakati wa hatua ya kwanza. Rhodesiense HAT kwa kawaida ni ya papo hapo, inaendelea hadi hatua ya pili ndani ya wiki chache, na kifo ndani ya miezi 6. HAT ya Gambinse huendelea polepole kwa takriban miaka 3 (inabadilika sana). Chancre ya chanjo (mtikio wa ngozi wa sentimita 34 kwenye tovuti ya kuumwa na tsetse) inaweza kutokea siku 23 baada ya kuambukizwa na Rgodesiense HAT hadi 25% ya wagonjwa wa ndani, lakini mara nyingi zaidi kwa wagonjwa kutoka maeneo yasiyo ya kawaida. Ni nadra kwa HAT ya gambinse. Ugonjwa wa kulala hugunduliwa katika hatua kadhaa: Baada ya shuku za kliniki, vipimo vya serolojia (kadi ya agglutination trypanosomiasis mtihani au vipimo vya haraka vya uchunguzi wa HAT) vinaweza kuimarisha tuhuma, ambayo inapaswa kuthibitishwa na matokeo ya vimelea (katika Chancre exudate, jinsi ya limfatiki, damu na ugiligili wa uboho). Kwa bahati mbaya, vipimo vya kawaida vya serolojia vinatumika tu kwa T.b. gambinse. Hatua imedhamiriwa na idadi ya seli nyeupe za damu na uwepo wa trypanosomes katika uchunguzi wa ugiligili wa ubongo. Matibabu: Kesi zote za HAT zilizo thibitishwa zinahitaji matibabu. Matibabu yanayopatikana yanaweza kuponya wagonjwa wengi na kuondoa kabisa Tryponosomes kutoka mwilini. Matibabu ya kesi zinazoshukiwa na serolojia hutegemea hali maalumu zilizowekwa na itifaki za kitaifa, ambazo kwa kawaida huweka masharti maalumu yanayofafanua fahirisi ya juu ya tuhuma. Chaguzi za sasa za matibabu ni pamoja na dawa sita, amabazo zote hutolewa na watengenezaji; WHO inahakikisha usambazaji wao ulimwenguni kote bila malipo. Uchaguzi wa matibabu unategemea kinachosababisha Trypanosome na hatua ya ugonjwa. Dawa za matibabu ya hatua ya pili lazima zivuke kizuizi cha ubongo wa damu na huwa na sumu zaidi na ngumu kutoa kuliko dawa za hatua ya kwanza. Mnamo 2019, WHO ilitoa muongozo ya muda ya matibabu ya HAT gambinse. Kwa matibabu ya Rhodesiense HAT, miongozo ya zamani inabaki kuwa halali. Gambiense HAT inaweza kutibiwa kwa kutumia feksinidayole ya mdomo katika hatua ya kwanza na pia isiyokali ya hatua ya pili, ikiwana vikwazo fulani vya umri na uzito wa mwili na kufuata sheria fulani muhimu ili kuhakikisha ufanisi. Katika hatua ya kwanza, pentamidinine ya ndani ya misuli inaweza pia kutumika, na katika hatua ya pili ya tiba mchanganyiko, na nifurtimax eflornithine (NECT). Rhodesiense HAT lazima itibiwe bila kuchelewa, kwa sababu inaweza kusababisha kushindwa kwa viungo vingi na kuendelea hadi hatua ya pili ndani ya wiki chache. Katika hatua ya kwanza, matibabu ni suramini ya mishipa, na pentamidine kama mbadala. Katika hatua ya pili, matibabu pekee ni melorsoprol ya mishipa.

Trypanosomiasis Ènìyàn Afíríkà (àìsàn olórun) Ìsọnísókí: Trypanosomiasis Ènìyàn Afíríkà (HAT) tàbí àìsàn olórun, máa ń jẹ́ èyí tí kòkòrò trypanosome máa ń fà tí ó máa ń tànkálẹ̀ nípa irúfẹ́ eṣinṣin tsetse. A máa ń rí HAT ní ihà Sàhárà Afíríkà nìkan. Oríṣìí méjì ohun tí ó máa ń fa ààrùn yìí ni Trypanosoma brucei:T. b gambiense ní ìwọ̀ àti àárín gbùngbùn Áfíríkà, àti T. b rhodesiense ní ìlà oòrùn Áfíríkà. Ààrùn tó ń gbógunti ẹ̀mí yìí máa ń sáábà ran àwọn aláìní ní ibi tí kò lajú, èyí máa ń ga ìjànbà tí ó lágbára. Àwọ̀n tí wọn rin ìrìn àjò lọ sí ẹkùn tí ó ní ìtànkálẹ̀ yìí náà wà lábẹ́ ewu ìkóràn. Ìtànkálẹ̀ HAT máa ń fẹ́ ìbáṣeoọ̀ àwọn ènìyàn, kòkòrò tsetse àti kòkòrò inú ibi tí a tọ́jú nǹkan pamọ́ sí (àwọn ènìyàn, ẹranko ilé àti tinú igbó). Ibi tí a tọ́jú ẹran pamọ́ sí ṣe pàtàkì fún T. b rhodesiense àti èyí kò fi bẹ́ẹ̀ rí bẹ̀ fún T. b gambiense, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ó lè ṣàlàyé ohun tí ó níṣẹ́ pẹ̀lú agbègbè kan ní àwọn àfojúsùn kan pẹ̀lú gbogbo ìdarí ìdásí. Ìtànkálẹ̀ lè dàrú látàrí bíbá ibi tí àwọn kòkòrò náà fara sinko sí nípasẹ̀ mímọ ibẹ̀ àti ìtọ́jú àwọn tí ó ti ràn tàbí ẹranko ilé àti nípa ṣíṣe àdínkù ìpọ̀sì kòkòrò tsetse àti ìfarakínra - ènìyàn pẹ̀lú kòkòrò tsetse. Ní ọdún 1995,bí ohun tí ó tó 25,000 ni wọ́n ṣàwárí, 300,000 ni àwọn èyí tí wọn kò ṣàwárí àti bí i ọgọ́ta mílíọ̀nù ni òṣùwọ̀n àwọn tí wọ́n rí pé wọ́n wà lábẹ́ ewu ìkóràn HAT. Ní ọdún 2001,àjọ WHO ṣe ìfilọ́lẹ̀ àjọ̀ láti ṣe ìdarí àti ìtọpinpin, àti ní àwọn ọdún tí ó tẹ̀le náà àdínkù débá HAT. Ní ọdún 2019, àwọn tí kò tó 1000 ni wọ́n rí. Àdínkù yìí kò yọ lára àìsí ìdarí lórí akitiyan bí ó ti wà nínú títa kébé gbogbogboo àti ìyèwò láìgbé ìgbésẹ̀ ti di títọ́jú ní àwọn ipele tí ó jọra (bí i ènìyàn mílíọ̀nù 2.5 ṣe ìyèwò lọ́ọ́dọdún). Àmì àìsàn: Lẹ́yìn ìkóràn, trypanosomes máa ń rẹ̀ si nínú ẹ̀jẹ̀ àti omi ara(ipele kìn-ín-ní, ẹ̀dọ̀ wíwú) àti ìtẹ̀lé oríṣíì àkókò ìdíbọ́n (láti ọjọ́ sí oṣù), àmì àìsàn tí kì í ṣe pàtó àti àmì bí i orí fífọ́, ibà, rírẹ̀, kí oríkèé ríkèé ara máa dunni, Àìsàn pẹ́tẹ́lẹ́. Láàárín ìgbà yìí wá :kòkòrò máa ń kọjá láti inú ẹ̀jẹ̀-ibi ìdíwọ́ ọpọlọ láti bo gbùngbùn ìṣàkóso ara (ipele kejì, yírùnyírùn ààrùn ọpọlọ), tí ó ga oríṣíì nǹkan tí ń dààmú ọpọlọ lára rẹ̀ ni àìrí oorun sùn(sísùn jù lọ́ọ̀sán, àìlèsùn lálẹ́) ìdààmú nǹkan tí ènìyàn fi ń gbòóórùn, rírìn lọ́nà tí kò tọ́, gbígbọ̀n ara látàrí àìsàn ẹ̀jẹ̀ bó ti tọ́ lára, àìlèkóra ẹni ní ìjánu nígbà tí ènìyàn bá ń ṣiṣẹ́, ìṣòro pẹ̀lú ìrìn rírìn, àìlèsọ̀rọ̀ dáadáa, níní àrùn ọpọlọ, gìrì, ipò tí ènìyàn kò mọ ibi tí òun wá à, àti ikú àìtọ́jọ́. Ọ̀pọ̀ àmì àti àmì àìsàn jẹ́ ohùn tí ó máa ń ṣẹlẹ̀ ní ipele méjéèjì, àìlè sùn dáadáa ní pàtó jẹ́ ohun tí ó máa ń ṣẹlẹ̀ ní ipele àkọ́kọ́. Rhodesiense HAT jẹ́ àìsàn ògidì, tí ó tẹ̀sìwájú sí ipele kejì láàárín ọ̀sẹ̀ díẹ̀, àti sí ikú láàárín oṣù 6. Gambiense HAT máa ń tẹ̀sìwájú díẹ̀ diẹ̀ láàárín ọdún 3 (ó máa ń yàtọ̀ dáadáa). Ìkówọnú ara àrùn àkórànaṣ(àfihàn ara 3-4 ibi tí tsetse ti máa ń jẹ́ni) ó lè farahàn láàárín ọjọ́ 2-3 lẹ́yìn ìkóràn pẹ̀lú Rhodesiense HAT tí ó tó 25% ti àwọn aláìsàn ti ìjọba ìbílẹ̀, ṣùgbọ́n ní púpọ̀ ìgbà nínú àwọn aláìsàn ní ẹ̀ka tí ó níṣẹ pẹ̀lú agbègbè kan. Kò pọ̀ púpọ̀ pẹ̀lú Gambiense HAT. A lè ṣe ìdámọ̀ àìsàn ààrùn oorun nípasẹ̀ àwọn ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìgbésẹ̀ wọ̀nyí: lẹ́yìn ìfùnrasí nílé ìwòsàn, àyẹ̀wò ẹ̀jẹ̀ (káàdì ìṣùpọ̀ hóró ẹ̀jẹ̀ pupa àyẹ̀wò trypanosomiasis tàbí àwọn àyẹ̀wò kánkán HAT) lè ṣe ìrónilágbára ìfunra ti ìwádìí tí ó jẹ mọ́ kòkòrò (nínú ara tí ó ní àkóràn, omi ara ẹ̀jẹ̀ àti oje inú ọpọlọ). Ó ṣeni láàánú, àyẹ̀wò ẹ̀jẹ̀ tí a mọ̀ ṣe é lò fún T. b. gambiense nìkan. Ipele jẹ́ ohun ti iye hóró ẹ̀jẹ̀ funfun àti wíwà trypanosomes nínú ìdánwò oje inú ọpọlọ. Ìtọ́jú :Gbogbo àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ HAT tí ó ní ẹ̀rí àrìgbámú ló jẹ́ wí pé wọ́n nílò ìtọ́jú. Àwọn ìtọ́jú tí ó wà lè wo ọ̀pọ̀ aláìsàn san, tí yóò sì mú trypanosomes kúrò lára. Ìtọ́jú okùnfà àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tí a fúnra sí nípa àyẹ̀wò ẹ̀jẹ̀ ní pàtàkì dá lórí ipò tí àwọn ikọ̀ orílẹ̀-èdè gbékalẹ̀, èyí tí ó máa ń sáábà ṣe àgbékalẹ̀ kókó ipò tí ó ń ṣàlàyé ipò tí ó gba ìfùnra gan-an. Àwọn oríṣìí ọ̀nà ìtọ́jú tí ó wà lọ́wọ́lọ́wọ́ kò ṣe àyọsílẹ̀ oògùn mẹ́fà, èyí tí àwọn tí ó ṣẹ̀dá rẹ̀ fi tọrẹ́;àjọ WHO rí i dájú pé a pín wọn kárí àgbáyé lọ́fẹ̀ẹ́ láìsan owó kankan. Àyò ìtọ́jú dá lórí ohun tí ó ṣokùnfà trypanosome àti ipele ààrùn náà. Oògùn fún ìtọ́jú ipele kejì gbọ́dọ̀ sọdá ẹ̀jẹ̀ - ìdábùú ọpọlọ àti pé ó máa ń ní oró àti nira láti lo oògùn fún bí i ti oògùn fún ipele kìn-ín-ní. Ní ọdún 2019,WHO yan ìlànà adelé fún ìtọ́jú gambiense HAT. Fún ìtọ́jú ti rhodesiense HAT, ìlànà tẹ́lẹ̀ sì jẹ́ èyí tí ó ń ṣiṣẹ́. A lè ṣe ìtọ́jú Gambiense HAT pẹ̀lú lílo fexinidazole sí ẹnu ní ipele kìn-ín-ní àti èyí tí kò peléke ní ipele kejì, pẹ̀lú àwọn ìdábùú ti ọjọ́ orí, àti ìwọ̀n ara àti títẹ̀lé àwọn òfin ní pàtàkì jù lọ tí ó ṣe kókó láti lè rí àrídájú ìmúná dóko. Ní ipele àkọ́kọ́, ohun tí ó wà nínú isan, Òògùn pẹntamìdínì jẹ́ èyí tí a tún lè lò, àti ní ipele kejì àpapọ̀ ìtọ́jú ajẹmọ́ nifurtimox–eflornithine (NECT). A gbọ́dọ̀ ṣe ìtọ́jú Rhodesiense HAT láìjáfara, nítorí ó lè mú kí ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹ̀yà ara dẹnu kọlẹ̀ àti kí ó tẹ̀sìwájú sí ipele kejì láàárín ọ̀sẹ̀ díẹ̀. Ní ipele kìn-ín-ní, ìtọ́jú náà jẹ́ tinú ẹ̀jẹ̀, pẹ̀lú pẹntamìdínì bí ohun mìíràn tí a lè lò. Ní ipele kejì, ìtọ́jú kan tí ó wà ni tinú ẹ̀jẹ̀ melarsoprol.

I-Human African trypanosomiasis (isifo sokulala) Uhlolojikelele: I-Human African trypanosomiasis (HAT), noma isifo sokulala, sibangelwa ama-trypanosome parasites adluliselwa ama-tsetse fly. I-HAT itholakala kuphela e-Afrika eseningizimu yeSahara. Yizinhlobo ezimbili ezingaphansi kweyinhloko ze-Trypanosoma brucei ezibangela isifo: iT. b. gambiense eNtshonalanga kanye nase-Afrika Ephakathi, kanye neT. b. rhodesiense eMpumalanga ye-Afrika. Lesi sifo esisongela impilo sihlasela kakhulu abantu abampofu basemaphandleni, sibangele ukulimala okukhulu. Izivakashi eziya ezifundeni esivame kuzo nazo zingase zibe sengozini yokutheleleka. Ukudluliselwa kwe-HAT kudinga ukuxhumana kwabantu, ama-tsetse fly kanye nezindawo zokugcina izilwane ezincela igazi labanye (abantu, nezilwane ezifuywayo kanye nezasendle). Indawo yokugcina igciwane eyizilwane ibaluleke kakhulu ku-T. b. rhodesiense kanye nakancane kuT. b. gambiense, nakuba lingachaza ubhubhane lwesikhathi eside kwezinye izilwane naphezu kokungenelela kokulawula. Ukuthelelana kungaphazanyiswa ngokunciphisa izindawo zokugcina izilwane ezincela igazi labanye ngokuthola kanye nokwelapha abantu abanegciwane kanye/noma izilwane ezifuywayo nangokunciphisa inani lama-tsetse fly kanye nokuxhumana kwabantu nama-tsetse fly. Ngo-1995, kwatholakala iziguli ezingaba yizi-25 000, kwalinganiselwa ekutheni kuneziguli ezingakatholakalanga eziyi-300 000 futhi kulinganiselwa ekutheni abantu abayizigidi ezingama-60 abasengozini yokutheleleka ngeHAT. Ngo-2001, iWHO yethula isinyathelo sokuqinisa ukulawula kanye nokuqapha, futhi iHAT yehla ngokuphawulekayo eminyakeni eyalandela. Ngo-2019, kwatholakala iziguli ezingaphansi kwe-1000. Lokhu kuncishiswa akubonisi ukungabikho kwemizamo yokulawula njengoba ukuhlunga okuvamile okusebenzayo nokungenzi lutho kuye kwagcinwa emazingeni afanayo (ngabantu abangaba yizigidi ezingu-2,5 abahlungwa ngonyaka). Izimpawu: Ngemva kokutheleleka, ama-trypanosome aphindaphindeka egazini naku-lymph (isigaba sokuqala, ihaemolymphatic) futhi, ngokulandela inkathi yokufukamela eguquguqukayo (kusukela ezinsukwini ukuya ezinyangeni), kuvela izimpawu ezingacacile kanye nezimpawu ezinjengokuphathwa ikhanda, imfiva, ubuthakathaka, ubuhlungu bamalungu omzimba, kanye ne-lymphadenopathy. Ngokuhamba kwesikhathi, amagciwane adlula isithiyo sobuchopho begazi ukuze ahlasele uhlelo lwezinzwa olungumongo (isigaba sesibili, i-meningoencephalitic), ebangela ukuphazamiseka okuhlukahlukene kwezinzwa okuhlanganisa ukuphazamiseka kokulala (ukulala ngokwedlulele emini, ukuqwasha ebusuku), ukuphazamiseka okujulile kwezinzwa, ukunyakaza ngendlela engajwayelekile, ukuba nedumbe, i-ataxia, izinkinga zokuhamba ngezinyawo, izinkinga zokukhuluma, ukuphazamiseka kwengqondo, ukudlikiza, i-coma bese ekugcineni kuba ukudlula emhlabeni. Izinkomba kanye nezimpawu eziningi zivamile kuzo zombili izigaba, futhi ukuphazamiseka kokulala ikakhulukazi kungavela phakathi nesigaba sokuqala. I-Rhodesiense HAT ngokuvamile ibucayi, ithuthukela esigabeni sesibili phakathi namasonto ambalwa, bese idlulela ekushoneni phakathi kwezinyanga eziyi-6. I-Gambiense HAT ithuthuka kancane kancane eminyakeni engaba emi-3 (ishintshashintsha kakhulu). I-inoculation chancre (ukusabela kwesikhumba kumasentimitha ama-3 ukuya kwama-4 ukusuka endaweni elunywa yi-tsetse fly) ingavela ezinsukwini ezi-2 ukuya kwezi-3 ngemva kokutheleleka nge-rhodesiense HAT ezigulini ezingaba ngu-25% zasendaweni, kodwa kaningi ezigulini ezivela ezifundeni ezingenalo ubhubhane. Akuvamile nge-gambiense HAT. Isifo sokulala sitholakala ngezinyathelo eziningana: ngemva kokusola kwezempilo, ukuhlolwa kwe-serology (i-card agglutination trypanosomiasis test noma ukuhlolwa kokuxilongwa okusheshayo kwe-HAT) kungaqinisa ukusolwa KWAYO, okufanele kuqinisekiswe ngokutholakele kwe-parasitology (ku-chancre exudate, ijusi le-lymphatic, igazi kanye noketshezi lwe-cerebrospinal). Ngeshwa, ukuhlolwa okuvamile kwe-serology kusebenza kuphela kuT. b. gambiense. Isigaba sinqunywa inani lamaseli amhlophe egazi nokuba khona kwama-trypanosome ekuhlolweni koketshezi lwe-cerebrospinal. Ukwelashwa: Zonke izimo ze-HAT eziqinisekisiwe zidinga ukwelashwa. Ukwelashwa okutholakalayo kungelapha izimo eziningi, kususe ngokuphelele ama-trypanosome emzimbeni. Ukwelashwa kwezimo ezisolwa yi-serology kuncike ezimweni ezithile ezibekwe izivumelwano zikazwelonke, ngokuvamile ezibeka izimo ezithile ezichaza inkomba ephakeme yezinsolo. Izindlela zokwelapha zamanje zihlanganisa imithi eyisithupha, yonke enikelwa ngabakhiqizi; iWHO iqinisekisa ukusatshalaliswa kwayo mahhala emhlabeni wonke. Ukukhethwa kokwelashwa kusekelwe ku-trypanosome eyimbangela kanye nesigaba sesifo. Imithi yokwelapha yesigaba sesibili kufanele yeqe isithiyo segazi kanye nobuchopho futhi ivame ukuba nobuthi ngokwengeziwe futhi ibe yinkimbinkimbi ukuyinikeza kunemithi yesigaba sokuqala. Ngo-2019, iWHO yakhipha iziqondiso zesikhashana zokwelapha igambiense HAT. Ukuze kwelashwe irhodesiense HAT, iziqondiso kuhlala kusebenza iziqondiso zaphambilini. I-Gambiense HAT ingelashwa nge-fexinidazole ephuzwayo esigabeni sokuqala kanye nasesigabeni sesibili esingekho bucayi, nemikhawulo ethile yeminyaka yobudala kanye nesisindo somzimba kanye nokulandela imithetho ethile ebalulekile ukuze kuqinisekiswe ukusebenza ngendlela efanele. Esigabeni sokuqala, i-pentamidine ejovwa emsipheni nayo ingasetshenziswa, bese esigabeni sesibili i-nifurtimox-eflornithine combination therapy (NECT). I-Rhodesiense HAT kumele ilashwe ngaphandle kokuchitha isikhathi, ngoba ingabangela ukwehluleka ukusebenza ngendlela efanele kwezitho zomzimba eziningi futhi ithuthukele esigabeni sesibili phakathi namasonto ambalwa. Isigaba sokuqala, nge-suramine ejovwa emithanjeni yegazi, kungasetshenziswa futhi ne-pentamidine. Esigabeni sesibili, ukuphela kokwelashwa yi-melarsoprol ejovwa emithanjeni yegazi.

የደም ግፊት ማጠቃሊያ፡- የደም ግፊት የደም መጨመር ወይም የደም ግፊት ከፍ ማለት በመባልም የሚታወቀው የደም ሥሮች ያለማቋረጥ ግፊት የሚጨምሩበት ሁኔታ ነው፡፡ ደም ከልብ ወደ ሁሉም የሰውነት ክፍሎች በደም ቧንቧ ውስጥ ይሰራጫል፡፡ በእያንዳንዱ ጊዜ ልብ በሚመታበት ጊዜ ደም ወደ ደም ቧንቧ ያስገባል፡፡ የደም ግፊት የሚፈጠረው በልብ በሚታፈሰው የደም ቧንቧ ግድግዳዎች( ደም ስሮች) ላይ በሚገፋው የደም ግፊት ነው። ግፊቱ ከፍ ባለ መጠን ልብ መግፋቱን እያጠነከረ ይሄዳል፡፡ የደም ግፊት ከባድ የጤና ችግር ሲሆን የልብ፣ የአንጎል፣ የኩላሊት እና ሌሎች በሽታዎችን የመጋለጥ እድልን ይጨምራል፡፡ በአለም አቀፍ ደረጃ ያለጊዜው የሞት አደጋ ዋነኛ መንስኤ ሲሆን ከ 1 በላይ የሚሆኑት ከ 4 ወንዶች እና 1 ከ 5 ሴቶች ከአንድ ቢሊዮን በላይ ሰዎች በሽታው አለባቸው፡፡ የደም ግፊት ጫናው ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ሁለት ሦስተኛው በሸታው የተገኘባቸው በተመጣጣኝ ሁኔታ የሚታይ ሲሆን ይህም በአብዛኛው ከቅርብ አሥርተ ዓመታት ወዲህ በእነዚያ ህዝቦች ውስጥ በተከሰቱት የአደጋ መንስኤዎች ምክንያት ነው፡፡ ምልክቶቹ፡- ብዙ የደም ግፊት ያለባቸው ሰዎች ምልክቶችን የማያስተውሉ ሲሆን ችግር እንዳለ ላያውቁ ይችላሉ፡፡ ምልክቶቹ የማለዳ ራስ ምታት፣ የአፍንጫ ደም መፍሰስ፣ የልብ ምት መዛባት፣ የእይታ ለውጥ እና የጆሮ ያልተለመደ ድምጽ ማሰማትን ሊያካትቱ ይችላሉ፡፡ በጣም ከባድ የሆኑ መልክ ድካም፣ ማቅለሽለሽ፣ ማስታወክ፣ ግራ መጋባት፣ ጭንቀት፣ የደረት ሕመም እና የጡንቻ መንቀጥቀጥ ሊያሳዩ ይችላሉ፡፡ ሕክምና ካልተደረገለት የደም ግፊት የማያቋርጥ የደረት ሕመም (የደረት ህመም ተብሎም ይጠራል)፣ የልብ ድካም እና የልብ ምት መዛባት ያስከትላል፣ ይህም በድንገተኛ ለመሞት ይዳርጋል፡፡ በተጨማሪም የደም ግፊት የአእምሮ ደም እና ኦክሲጅን የሚያቀርቡ የደም ቧንቧዎችን በመዝጋት ወይም በማፈንዳት ለስትሮክ ይዳርጋል እንዲሁም የኩላሊት መጎዳት ለኩላሊት ስራ ይዳርጋል፡፡ ከፍተኛ የደም ግፊት የደም ማመላለሻ ቧንቧዎችን በማጠንከር እና የልብ እና የደም ኦክሲጅን ፍሰቱን በመቀነስ በልብ ላይ ጉዳት ያደርሳል፡፡ የደም ግፊትን ማወቅ የሚቻለው በፈጣን እና ሕመም በሌለው የደም ግፊት ምርመራ ነው። ይህ በቤት ውስጥ ሊከናወን የሚችል ቢሆንም የጤና ባለሙያ ማንኛውንም አደጋዎች ወይም ተያያዥ ሁኔታዎችን በመገምገም ላይ ሊረዳ ይችላል፡፡ ሕክምና፡- ማስቀረት የሚቻሉትን የአደጋ መንስኤዎች መቀነስ የደም ግፊትን እና ተያያዥ የልብ፣ የአንጎል፣ የኩላሊት እና ሌሎች የአካል ክፍሎችን ለመከላከል ምርጡ መንገድ ነው፡፡ እነዚህ ሁኔታዎች ጤናማ ያልሆነ አመጋገብ (ከመጠን በላይ የጨው ፍጆታ፣ ከፍተኛ ቅባት እና የተቀመሙ ምግቦት የበዛበት አመጋገብ፣ አነስተኛ መጠን ያለው አትክልትና ፍራፍሬ አመጋገብ)፣ የአካል ብቃት እንቅስቃሴ አለማድረግ፣ ትምባሆ መጠቀምና አልኮል መጠጣት እንዲሁም ከመጠን ያለፈ ውፍረት ናቸው፡፡ እንዲሁም የቤተሰብ የደም ግፊት ታሪክ፣ ከ65 ዓመት በላይ ዕድሜ እና እንደ የስኳር በሽታ ወይም የኩላሊት በሽታ ያሉ አብሮው የሚመጡ በሽታዎችን ጨምሮ የማይሻሻሉ የአደጋ መንስኤዎች አሉ፡፡ ሊሻሻሉ የማይችሉ ወይም በዘር የሚተላለፍ የአደጋ መንስኤዎች ላለባቸው የአመጋገብ እና የባህርይ አስጊ ሁኔታዎችን ማስወገድ ከሁሉም በላይ አስፈላጊ ነው፡፡ የደም ግፊትን መቆጣጠር የሚቻለው የአእምሮ ጭንቀትን በመቀነስ እና በመቆጣጠር፣ የደም ግፊትን በየጊዜው በመፈተሽ እና ከጤና ባለሙያዎች ጋር በመመካከር፣ የደም ግፊትን በማከም እና ሌሎች የጤና ችግሮችን በመቆጣጠር ነው፡፡ የትምባሆ መጠቀምን ማቆም እና አልኮልን መጠጣት እንዲሁም የአመጋገብ እና የአካል ብቃት እንቅስቃሴ መሻሻል ምልክቶችን እና የደም ግፊትን የሚያጋልጡ ሁኔታዎችን ለመቀነስ ይረዳል፡፡

Hypertension Overview: Hypertension, also known as high or raised blood pressure, is a condition in which the blood vessels have persistently raised pressure. Blood is carried from the heart to all parts of the body in the vessels. Each time the heart beats, it pumps blood into the vessels. Blood pressure is created by the force of blood pushing against the walls of blood vessels (arteries) as it is pumped by the heart. The higher the pressure, the harder the heart has to pump. Hypertension is a serious medical condition and can increase the risk of heart, brain, kidney and other diseases. It is a major cause of premature death worldwide, with upwards of 1 in 4 men and 1 in 5 women – over a billion people ­– having the condition. The burden of hypertension is felt disproportionately in low- and middle-income countries, where two thirds of cases are found, largely due to increased risk factors in those populations in recent decades. Symptoms: Many people with hypertension do not notice symptoms and may be unaware there is a problem. Symptoms can include early morning headaches, nosebleeds, irregular heart rhythms, vision changes, and buzzing in the ears. More severe forms may exhibit fatigue, nausea, vomiting, confusion, anxiety, chest pain, and muscle tremors. If left untreated, hypertension can cause persistent chest pain (also called angina), heart attacks, heart failure, and an irregular heartbeat, which can lead to a sudden death. Hypertension can also cause strokes by blocking or bursting arteries that supply blood and oxygen to the brain, as well as kidney damage, which can lead to kidney failure. High blood pressure causes damage to the heart by hardening arteries and decreasing the flood of blood and oxygen to the heart. Detecting hypertension is done with a quick and painless test of blood pressure. This can be done at home, but a health professional can help assess any risks or associated conditions. Treatment: Reducing modifiable risk factors is the best way to prevent hypertension and associated diseases of the heart, brain, kidney and other organs. These factors include unhealthy diets (excessive salt consumption, a diet high in saturated fat and trans fats, low intake of fruits and vegetables), physical inactivity, consumption of tobacco and alcohol, and being overweight or obese. There are also non-modifiable risk factors, including a family history of hypertension, age over 65 years and co-existing diseases such as diabetes or kidney disease. Avoiding dietary and behavioural risk factors is doubly important for those with unmodifiable or hereditary risk factors. Hypertension can be managed by reducing and managing mental stress, regularly checking blood pressure and consulting with health professionals, treating high blood pressure and managing other medical conditions. Cessation of tobacco use and the harmful use of alcohol, as well as improvements in diet and exercise, can help reduce symptoms and risk factors from hypertension.

Hawan jini Gamsashshen bayani: cutar hawan jini, da aka kuma sanin ta da tashi ko ɗagawar jini, cuta ce inda hanyoyin jini suke yawan tashi na tsawon lokaci. Jini na yawo daga zuriya zuwa wasu ɓangarorin jiki a cikin hanyoyin. Duk lokacin da zuciya ta buga, tana ingiza jini zuwa cikin hanyoyin. Ingizar jini ya daki jikin bangwayen hanyoyin jini da ake kira 'arteries' shi yake haddasa hawan jini kamar yadda zuciya ke angizo shi. Iya girman takurar jinin, iya wahalar da zuciya zata samu wajen angizo da jini. Hawan jini cuta ce mai matuƙar haɗari kuma zata iya ƙara haɗarin ciwon zuciya da ƙwaƙwalwa da ƙoda da wasu cututtukan. Ita babbar cutar da ke haddasa mutuwa ba akan lokaci ba a faɗin duniya, tare da sama da 1 cikin 4 na maza manya da kuma 1 cikin 5 na mata manya a cikin sama da mutane biliyan 1 dake ɗauke da cutar. Anfi samun matsalar cutar hawan jini a ƙasashen masu ƙaranci da matsakaicin arziƙi, inda ake samun kaso biyu cikin uku na cutar, musamman ƙaruwar abubuwan haɗarin a cikin waɗannan al'ummomi a shekaru ashirin zuwa talatin da suka wuce. Alamun cutar: Yawancin mutanen dake da hawan jini basa kula da alamun cutar sannan ba lallai su san cewa da akwai matsala ba. Alamun zasu iya ƙunsar fama da ciwon kai da sassafe da haɓo da yawan bugun zuciya da canjin yanayin gani, da kuma jin baƙon sauti a kunne. Alamun cutar masu tsanani zai iya bayyana gajiya liƙis da tashin zuciya da amai da rikicewar tunani da damuwa, ciwon ƙirji da kuma karkarwar tsoka (jiki). Idan aka ƙyale ta ba ai magani ba, hawan jini zai iya janyo ciwon ƙirji na tsawon lokaci (wanda ake kuma kira da 'angina') da ciwon zuciya da tsayawar aikin zuciya, da kuma bugun zuciya mara ƙa'ida, wanda zai iya haddasa mutuwa nan take. Hawan jini zai iya kuma haddasa bugun hanyoyin jini ta hanyar toshe ko fasa hanyoyin jini da suke kawo jini da iskar 'oxygen' zuwa cikin ƙwaƙwalwa da kuma lalacewar ƙoda, wanda zai iya janyo dena aikin ƙoda. Hawan hawan jini sosai yana lalata zuciya ta hanyar takure hanyoyin jini da rage kai da komowar na jini da iskar 'oxygen' zuwa zuciya. Gano cutar hawan jini ana yin tane ta wata hanyar gwajin hawan jini mai sauri da rashin raɗaɗi. Za a iya wannan gwajin a gida, sai dai ƙwararren likiti zai iya taimakawa wajen ƙiyasta kowanne irin haɗari ko ciwukan dake da alaƙa da cutar. Yin magani: Rage haɗurran da za a iya magancewa itace hanya mafi kyau ta kare kamuwa da cutar hawan jini da cututtukan da ke da alaƙa da zuciya da ƙwaƙwalwa da ƙoda da wasu bangarorin jiki. Waɗannan haɗurran sun haɗa da cin abinci mara lafiya ( cin gishiri fiye da ƙima, cin kitse da maiko da ƙarancin cin kayan marmari da na ganye ), rashin motsa jiki da cin sinadarin tabako da shan giya da kuma tara nauyi sosai ko ƙibar da ta wuce ƙa'ida. Da akwai kuma haɗurran da suke da wuyar magancewa, sun haɗa da Tarihin cutar hawan jini a dangi da shekarun da suka wuce 65 da cututtukan da suke tare da hawan jinin, irinsu ciwon siga da ciwon ƙoda. Gujewa haɗurran cin abinci da na ɗabi'u yana da muhimmanci sosai waɗannan da ke fama da haɗurran da ba za a iya magancewa ba ko kuma kuma haɗurran da ake gado. Za a iya magance hawan jini ta hanyar rage da kulawa da damuwa da duba hawa da saukar jini a-kai-a-kai da tintiɓar ƙwararrun likitoci da magance hawan jinin da kuma magance wasu cututtukan. Dena amfani da sinadarin tabako da irin mummunan shan giya da kuma inganta yanayin cin abinci da motsa jiki, za su iya taimakawa wajen rage faruwar cutar da haɗurran kamuwa da ciwon hawan jini.

Shinikizo la Damu Muhtasari: Shinikizo la Damu, pia hujulikana kama shinikizo la Damu la juu au lililopanda, ni hali ambayo mishipa ya damu imekuwa ikiongeza shinikizo mara kwa mara. Damu huchukuliwa kutoka moyoni hadi sehemu zote za mwili kwenye mishipa. Kila wakati moyo unapiga, husukua Damu kwenye mishipa. Shinikizo la Damu hutengenezwa na nguvu ya damu kusukuma kuta za mishipa ya damu (Ateri) inaposukumwa na Moyo. Shinikizo la juu, ndivyo Moyo unavyozidi kuwa mgumu kusukuma. Shinikizo la Damu ni hali mbaya ya kiafya na inaweza kuongeza hatari ya Moyo, ubongo, figo, na magonjwa mengine. Ni sababu kuu ya vifo vya mapema Duniani kote, huku zaidi ya 1 katika ya wanaume 4 na 1 katika ya wanawake 5 zaidi ya watu Bilioni wana hali hiyo. Mzigo wa shinikizo la Damu unaonekana kwa njia isiyo sawa katika nchi za kioato cha chini na cha kati, ambapo theluthi mbili ya kesi hupatikana, hasa kutokana na kuongezeka kwa hatari katika idadi ya watu katika miongo ya hivi karibuni. Dalili: Watu wengi wenye shinikizo la Damu hawaoni dalili mna wanaweza kuwa hawajui kuna tatizo. Dalili zinaweza kujumuisha maumivu ya kichwa mapema asubuhi, kutokwa na damu puani, mapigo ya moyo yasiyo ya kawaida, mabadiliko ya uoni, na kupiga kelele masikioni. Aina kali zaidi zinaweza kuonyesha uchovu, kichefuchefu, maumivu ya kifua,na kutetemeka kwa misuli. Kama haitatibiwa, Shinikizo la damu linaweza kusababisha maumivu ya kifua yanayoendelea (pia huitwa Angina), mshtuko wa Moyo, kushindwa kwa Moyo, na mapigo ya moyo yasiyo ya kawaida, ambayo yanaweza kusababisha kifo cha ghafla. Shinikizo la Damu pia linaweza kusababisha kiharusi kwa kuzua au kupasuka kwa mishipa ambayokutoa Damu na Oksijeni kwenye ubongo, vilevile uharibifu wa figo, ambayo inaweza kusababisha kushindwa kwa figo. Shinikizo la Damu husababisha uharibifu wa Moyo kwa ugumu wa mishipa na kupunguza mafuriko ya Damu na Oksijeni katika Moyo. Kugundua shinikizo la Damu hufanyika kwa mtihani wa haraka na usio na uchungu wa shinikizo la Damu. Hili linaweza kufanywa nyumbani, lakini mtaalamu wa afya anaweza kusaidia kutathmini hatari zozote au hali zinazohusiana. Matibabu: Kupunguza hatari zinazoweza kubadilishwa ni njia bora ya kuzuia shinikizo la damu na magonjwa yanayohusiana ya Moyo, ubongo, figo na viungo vingine. Mambo hayo ni pamoja na ulaji usiofaa (utumiaji wa chumvi kupit kiasi, ulaji mwingi wa mafuta yaliyojaa na mafuta ya trans, ulaji mdogo wa matunda na mboga mboga) kutofanya mazoezi ya mwili, unywaji wa pombe na Tumbaku, na uzito kupita kiasi au unene kupita kiasi. Pia kuna mambo ya hatari yasiyoweza kurekebishwa, ikiwa ni pamoja na historia ya familia ya shinikizo la Damu, umri zaidi ya miaka 65 na magonjwa yanayoambatana kama vile kisukari au ugonjwa wa figo. Kuepuka sababu za lishe na tiba ni muhimu maradufu kwa wale walio na sababu za hatari zisizoweza kurekebishwa au za kurithi. Shibikizo la damu linaweza kudhibitiwa kwa kupunguza na kudhibiti msongo wa mawazo, kupima shinikizo la Damu mara kwa mara na kushauriana na wataalamu wa Afya, kutibu shinikizo la damu na kudhibiti hali nyingine za kiafya. Kukomesha matuizi wa Tumbaku na matumizi mabaya ya pombe, vilevile uboreshaji wa lishe na mazoezi, kunaweza kusaidia kupunguza dalili na hatari za Shinikizo la Damu.

Ẹ̀jẹ̀ ríru Ìsọnísókí: Ẹ̀jẹ̀ rírú, tí a tún mọ̀ sí gíga tàbí lílọ sókè ìfúnpa, jẹ́ irúfẹ́ àìlera tí ọ̀pá ẹ̀jẹ̀ bá ní ìfúnpá tí ó ń lọ sókè lẹmọ́lemọ́. Ẹ̀jẹ̀ máa ń lọ láti inú ọkàn lọ sí gbogbo ẹ̀yà ara nínú ọ̀pá. Nígbàkigbà tí ọkàn bá lù pìpì, ó máa ń ga ẹ̀jẹ̀ lọ sínú ọ̀pá. A dá ìfúnpá pẹ̀lú ipá titi ẹ̀jẹ̀ jáde lòdì sí ògiri ọ̀pá ẹ̀jẹ̀ (Òpó ìpínjẹ̀ kékeré) bí ẹ̀jẹ̀ ti ń lọ sínú ọkàn. Bí ipá náà bá ti pọ̀ tó, bẹ́ẹ̀ náà ni yóò ṣe le fún ọkàn láti máa pọ́m̀pù. Ẹ̀jẹ́ rírú jẹ́ ipò àìsàn kan tí ó le, àti pé ó lè fa pípọ̀si ewu ọkàn, ọpọlọ, kíndìnrín, àti àwọn àìsàn mìíràn. Ó jẹ́ okùnfà kan gbòógì tí ó máa ń fa ikú àìtọ̀jọ́ lágbàáyé pẹ̀lú lílọ sókè ẹnìkan nínú ọkùnrin mẹ́rin àti ẹnìkan nínú obìnrin márùn-ún - ó lé ní ènìyàn bílíọ̀nù- tí ó wà ní ipò náà. Ẹrù ẹ̀jẹ̀ rírú jẹ́ ohun tiykò ní ìwọ̀n tí ó tọ́ nínú àwọn orílẹ̀-èdè tí owó táṣẹ́rẹ́ ń wọlé fún, níbi ti ìdá méjì sí mẹ́ta ìṣẹ̀lẹ̀ jẹ́ èyí tí a rí, tí ó pọ̀ látàrí pípọ̀si ewu aṣokùnfà nínú iye wọn ní àwọn ọdún lọ́ọ́ọ́ yìí. Àmì àìsàn: Ọ̀pọ̀ ènìyàn tí ó ní àìsàn ẹ̀jẹ̀ ríru kìí ṣàkíyèsí àmì àìsàn, wọ́n sì lè máa mọ̀ wí pé ìṣòro wá à. Àmì àìsàn lè jẹ́ orí fífọ́ òwúrọ̀, kí imú máa ṣẹ̀jẹ̀, kí ọkàn máa lù pìpìpì, ìyípadà bí ojú ṣe ń ríran, àti híhó etí. Àwọ̀n ọ̀nà tí ó le ni rírẹni, inú ríru, èébì, ìpòruru, àìnífọ̀kàǹbalẹ̀, àyà dídùn, àti gbígbọ̀n iṣan. Tí a kò bá tọ́jú rẹ̀, ẹ̀jẹ̀ ríru lè fa kí àyà máa dunni lẹmọ́lẹmọ́(tí a tún ń pè ní níní ìmọ̀ bí i ẹni pé wọ́n ń fúnyàn lọ́rùn), ìkọlù ọkàn, àrùn ọkàn, àti kí ọkàn máa lù ní ọ̀nà tí kò báramu, èyí tí ó lè fa ikú òjìji. Ẹ̀jẹ̀ rírú tún lè fa àisan rọlápá rọlẹ́sẹ̀ nípa dídí àti fífọ́òpó ìpínjẹ̀ kékeré tí ó máa ń pèsè ẹ̀jẹ̀ àti afẹ́fẹ́ tí à ń fẹ́ símú sínú ọpọlọ, àti bíbá kíndìnrín jẹ́, èyí tí ó lè fa àìsàn kíndìnrín. Ìfúnpá tí ga máa ń fa kí ọkàn báàjẹ́ nípa jíjẹ́ kí òpó ìpínjẹ̀ kékeré máa le àti àdínkù ṣíṣàn ẹ̀jẹ̀ àti afẹ́fẹ́ tí à ń gbà sínú lọ sí ọkàn. Ririi pé ẹ̀jẹ̀ ríru ń di ohun tí à ń ṣe ní kánkán àti láìsí ìnira àyẹ̀wò ẹ̀jẹ̀ ríru. Èyí lè di ohun tí a óò ṣe nílé, ṣùgbọ́n akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ ètò ìlera lè ṣe irànwọ́ láti ṣe ìgbéléwọ̀n ewu tàbí ipò tí ó rọ̀mọ. Ìtọ́jú: Ṣíṣe àdínkù àwọn okùnfà ewu tí ó ṣe é ṣe àtúnṣe sí jelẹ́ ọ̀nà tí ó dáa jù láti dènà ẹ̀jẹ̀ ríru àti àwọn àìsàn tó sọ mọ́ ọkàn, ọpọlọ, kíndìnrín àti àwọn ẹ̀yà ara mìíràn. Àwọn aṣokùnfà yìí kò ṣe àyọsílẹ̀ oúnjẹ tí kò fún ni ní ìlera pípé (àpọ̀jù iyọ̀ jíjẹ, oúnjẹ tí oypọ̀ ní ọ̀rá, àìjẹ èsò àti ẹ̀fọ́ púpọ̀,), àìṣe eré ìdárayá, mímu igbó àti ọtí, sísanra jù. Àwọn aṣokùnfà ewu kan náà wà tí a kò lè ṣe àtúnṣe sí, kò ṣe àyọsílẹ̀ ìtan ìdílé nípa ẹ̀jẹ̀ ríru, ọjọ́ orí tí ó ti kọjá 65 tí ó sì ń bá àwọn àìsàn kam wọ̀yá ìjà bí i ìtọ̀ ṣúgà àti àìsàn kíndìnrín. Yíyẹra fún àwọn oúnjẹ àti àwọn ìwà tí ó jẹ́ aṣokùnfà ewu tó jẹ́ kókó ohun tí a kò gbọ́dọ̀ ṣiyèméjì lé fún àwọn pẹ̀lú àwọn ohun tí a kò lè ṣe àtúnṣe sí tàbí ewu aṣokùnfà tí ó ṣe é jogún. A lè máa tọ́jú ẹ̀jẹ̀ ríru nípa ṣíṣe àdínkù àti mímọ bí a óò ṣe máa tọ́jú rírẹni, lílọ fún àyẹ̀wò Ìfúnpá ẹni déédé àti bíbá àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ elétò ìlera sọ̀rọ̀, títọ́jú Ìfúnpá gíga àti ṣíṣe àmójútó àwọn ipò àìsàn mìíràn. Fífi òpin sí ìlò igbó mímu àti ìlò ọtí, bákan náà ṣíṣe àtúnṣe sí i sí oúnjẹ tí à ń jẹ, ṣíṣe eré ìdárayá,àwọn wọ̀nyí lè ṣe àdínkù àmì àìsàn àti ewu aṣokùnfà ẹ̀jẹ̀ ríru.

Isifo sokuphakama komfutho wegazi Uhlolojikelele: Ukuphakama komfutho wegazi, owaziwa nangokuthi umfutho wegazi ophakeme noma okhuphukile, uyisifo lapho imithambo yegazi iye yaqhubeka nokuphakamisa umfutho. Igazi lithathwa lisuka enhliziyweni liye kuzo zonke izingxenye zomzimba emithanjeni. Njalo lapho inhliziyo ishaya, ipompa igazi emithanjeni. Umfutho wegazi udalwa amandla egazi asunduza ezindongeni zemithambo yegazi (imithambo yegazi) njengoba limpontshwa inhliziyo. Lapho umfutho uphakama, inhliziyo kufanele limpompe igazi nakakhulu. Umfutho wegazi ophakeme uyisimo esibucayi sezempilo futhi ungandisa ingozi enhliziyweni, ubuchopho, izinso kanye nezinye izifo. Kuyimbangela enkulu yokushona ngaphambi kwesikhathi emhlabeni wonke, njengoba owesilisa o-1 kwaba-4 kanye nowesifazane o-1 kwaba-5 – kubantu abangaphezu kwesigidigidi– abanalesi simo. Umthwalo womfutho wegazi ophakeme uzwakala ngokungenakulinganiswa emazweni anamaholo aphansi kanye naphakathi nendawo, lapho kutholakala khona izingxenye ezimbili kwezintathu zezimo, ikakhulukazi ngenxa yokwanda kwezici zobungozi kulabo bantu emashumini eminyaka yakamuva nje. Izimpawu: Abantu abaningi abanomfutho wegazi ophakeme abaziqapheli izimpawu futhi kungenzeka ukuthi abazi ukuthi kunenkinga. Izimpawu zingahlanganisa ukuphathwa ikhanda ekuseni kakhulu, umongozima, isigqi senhliziyo esingavamile, ukushintsha kwendlela amehlo abona ngayo, nomsindo wokububula osezindlebeni. Izinhlobo ezimbili ezibucayi kakhulu zingabonisa ukukhathala ngokwedlulele, isicanucanu, ukuphalaza, ukudideka komqondo, ukukhathazeka, ukuba buhlungu kwesifuba, nokuthuthumela kwemisipha. Uma ungelashwa, umfutho wegazi ophakeme ungabangela ukuba buhlungu kwesifuba obuphikelelayo (obubizwa nangokuthi i-angina), isifo senhliziyo, ukungasebenzi kahle kwenhliziyo, kanye nokushaya kwenhliziyo ngendlela engajwayelekile, okungaholela ekushoneni. Umfutho wegazi ophakeme futhi ungabangela ukufa kohlangothi kanye ngokucinana noma ukuqhuma kwemithambo yegazi enikeza igazi kanye nomoya-mpilo ebuchosheni, kanye nokulimala kwezinso, okungaholela ekuhlulekeni ukusebenza ngendlela efanele kwezinso. Umfutho wegazi ophakeme ubangela umonakalo enhliziyweni ngenxa yokuqina kwemithambo yegazi kanye nokunciphisa kokugeleza kwegazi kanye nomoya-mpilo enhliziyweni. Ukuthola umfutho wegazi ophakeme kwenziwa ngokuhlolwa okusheshayo futhi okungebuhlungu komfutho wegazi. Lokhu kungenziwa ekhaya, kodwa ungoti wezempilo angasiza ekuhloleni noma yiziphi izingozi noma izimo ezihlobene nazo. Ukwelashwa: Ukunciphisa izici zobungozi ezishintshekayo kuyindlela engcono kakhulu yokuvimbela umfutho wegazi ophakeme kanye nezifo ezihlobene nenhliziyo, ubuchopho, izinso kanye nezinye izitho zomzimba. Lezi zici zihlanganisa ukudla okungenampilo (ukusebenzisa usawoti ngokweqile, ukudla okunamafutha amaningi kanye nama-trans fat, ukudla kancane izithelo kanye nemifino), ukungavocavoci umzimba, ukubhema ugwayi kanye nokuphuza utshwala, kanye nokukhuluphala noma ukukhuluphala ngokweqile. Kunezici zobungozi ezingenakuguqulwa, ezihlanganisa umlando womndeni womfutho wegazi ophakeme, iminyaka yobudala engaphezu kwama-65 kanye nezifo ezikhona njengesifo sikashukela noma isifo sezinso. Ukugwema izici zobungozi bokudla kanye nendlela yokuziphatha kubaluleke ngokuphindwe kabili kulabo abanezici zobungozi ezingenakuguqulwa noma eziwufuzo. Umfutho wegazi ophakeme ungalawulwa ngokunciphisa nokulawula ukucindezeleka kwengqondo, ukuhlola njalo umfutho wegazi kanye nokubonisana nongoti bezempilo, ukwelapha umfutho wegazi ophakeme nokulawula ezinye izimo zezempilo. Ukuyeka ukubhema ugwayi kanye nophuzwa kotshwala ngendlela elimazayo, kanye nokwenza kangcono ngokuphathelene nokudla okudliwayo kanye nokuvocavocwa komzimba, kungasiza ekunciphiseni izimpawu kanye nezici zobungozi ngenxa yomfutho wegazi ophakeme.

መሃንነት ማጠቃሊያ፡- መሀንነት በአለም አቀፍ ደረጃ በሚሊዮን የሚቆጠሩ የሰዎች የመውለጃ እድሚያቸውን የሚያጠቃበት አለም አቀፍ የጤና ጉዳይ ነው፡፡ አሁን ያለው መረጃ በአለም አቀፍ ደረጃ ከስድስት ሰዎች አንዱ በህይወት ዘመናቸው መሀንነት እንደሚያጋጥማቸው ያመላክታል፡፡ መሀንነት የወንድ ወይም የሴት የመራቢያ ሥርዓት በበሽታ ሰጠቃ ከ12 ወራት ወይም ከዚያ በላይ ጥንቃቄ የጎደለው የግብረ ሥጋ ግንኙነት ከተፈጸመ በኋላ መጸነስ ባለመቻላቸው የሚከሰት በሽታ ነው፡፡ የመጀመሪያ ደረጃ መሃንነት እርግዝና የመያዝ አለመቻል ሲሆን ሁለተኛ ደረጃ መሃንነት ደግሞ ቀደም ሲል በተሳካ ሁኔታ ከተፀነሰ በኋላ እርግዝና የመያዝ አለመቻል ነው። የአለም ጤና ድርጅት አለም አቀፍ የበሽታዎች ምደባ በሴቶች እና በወንዶች ውስጥ ባሉ በርካታ የመጀመሪያ እና ሁለተኛ ደረጃ የመሀንነት ምክንያቶች ላይ የበለጠ መረጃ ይሰጣል፡፡ መሃንነት በወንድ ምክንያቶች፣ በሴት ምክንያቶች፣ በወንድ እና በሴት ምክንያቶች ጥምረት ምክንያት ሊከሰት ይችላል ወይም ሊብራራ የማይችል ሊሆን ይችላል። በሴቶችም ሆነ ወንዶች ግን እንደ ማጨስ፣ ከመጠን ያለፈ አልኮል መጠጣት እና ከመጠን ያለፈ ውፍረት የመሳሰሉ የአኗኗር ዘይቤዎች የመሀንነት እድላቸው ከፍ ያደርገዋል፡፡ ተፅዕኖ፡- ማንኛውም ሰው ሊደረስበት ከሚችለው ከፍተኛ የአካል እና የአዕምሮ ጤና ደረጃ የማግኘት መብት አለው፡፡ ግለሰቦች እና ጥንዶች የልጆቻቸውን ቁጥር፣ የሚወለዱበት ጊዜ እና ቦታ የመወሰን መብት አላቸው፡፡ ስለዚህ መሃንነት መፍታት የግለሰቦች እና ጥንዶች ቤተሰብ የመፈለግ መብትን የመረዳት ወሳኝ አካል ነው፡፡ በአለም አቀፍ ደረጃ ብዙ አይነት ሰዎች የመሃንነት አስተዳደር እና የወሊድ እንክብካቤ አገልግሎት ሊያስፈልጉ ይችላሉ፡፡ በወሊድ እንክብካቤ አገልግሎት ላይ ያለው ልዩነት ድሆችን፣ ያላገቡ፣ ያልተማሩ፣ ስራ አጥ እና ሌሎች አገልግሎት የሌላቸው እና የተገለሉ ህዝቦች ላይ አሉታዊ ተጽዕኖ ያሳድራል፡፡ መሀንነት መካን ባልሆኑ ጥንዶች ሕይወት ላይ ከፍተኛ አሉታዊ ተጽእኖ አለው። በተለይ ሴቶች ለጥቃት፣ ፍቺ፣ ማህበራዊ መገለል፣ የስሜት ውጥረት፣ ድብርት፣ ጭንቀት እና ዝቅተኛ በራስ የመተማመን የመኖር ዕድላቸው የሰፋ ነው። በአንዳንድ ሁኔታዎች የመሀንነት ፍራቻ ሴቶች እና ወንዶች በለጋ እድሜያቸው መውለድ መቻላቸውን እንዲያረጋግጡ በማህበራዊ ጫና ከተሰማቸው የወሊድ መከላከያ እንዳይጠቀሙ ሊያግዳቸው ይችላል፡፡ በተጨማሪም መሃንነት ቤተሰቦች ህክምና ለማግኘት ከፍተኛ ወጪ ሲከፍሉ አሉታዊ ኢኮኖሚያዊ ተጽዕኖ ሊያሳድር ይችላል። የዓለም ጤና ድርጅት ድጋፍ፡- መሀንነትን ለመቅረፍ የሕክምና አቅርቦት፣ ተደራሽነት እና ጥራት በአብዛኛዎቹ አገሮች ፈታኝ ሆኖ ቆይቷል፡፡ የመሀንነት መከላከል፣ ምርመራ እና ህክምና በአገር አቀፍ ፖሊሲዎች ላይ ብዙ ጊዜ ቅድሚያ የማይሰጣቸውና በሕዝብ የጤና ፋይናንስ ብዙም ሽፋን የላቸውም፡፡ አስፈላጊ መሣሪያዎች እና የሰለጠነ ባለሙያ እጥረት፣ ከሕክምናው ከፍተኛ ወጪ ጋር ተዳምሮ ዓለም አቀፍ የወሊድ እንክብካቤ እንዳይዳረስ የሚከለክሉ ተጨማሪ እንቅፋቶች ናቸው፡፡ በቴክኖሎጂ የታገዘ ወሊድ (ART) ከሦስት አስርት ዓመታት በላይ የነበረ ሲሆን አሁንም በብዙ የዓለም ክፍሎች በዋጋ ሊተመን የማይችል ሚና ነው፡፡ የዓለም የጤና ድርጅት መሃንነትን ለመቅረፍ ቁርጠኛ ነው እናም በአሁኑ ወቅት በመሃንነት ምርምር እና በወላድነት እንክብካቤ ፕሮግራም ላይ እየሰራ ነው. በተጨማሪም እንደ ዓለም አቀፍ ደንብ እና መመሪያ አካል የወንዶችና የሴት መሃንነትን መከላከል፣ መመርመርና ማከምን በተመለከተ መመሪያዎችን በማዘጋጀት ላይ ይገኛል። የዓለም ጤና ድርጅት ከሀገራት ጋር በመተባበር የሕግ እና የፖሊሲ አከባቢን በማመቻቸት መሃንነትን ለመድረስ እና ስለ መሃንነት ጫና መረጃን ለማመንጨት ድጋፍ እያደረገ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት ትምህርት ማዕከላት፣ ጤና ሚኒስቴሮች፣ የተባበሩት መንግሥታት ድርጅቶች፣የ መንግሥት ያልሆኑ አካላት እና ሌሎች አጋሮችን ጨምሮ ከሚመለከታቸው ባለድርሻ አካላት ጋር በመስራት የፖለቲካ ቁርጠኝነትን ለማጠናከር እና ከወላድነት እንክብካቤ ጋር በተያያዘ የጤና ሥርዓት አቅም ለማጠናከር እየሰራ ነው።

Infertility Overview: Infertility is a global health issue affecting millions of people of reproductive age worldwide. Available data suggests that globally one in six people experience infertility in their lifetime. Infertility is a disease of the male or female reproductive system defined by the failure to achieve a pregnancy after 12 months or more of regular unprotected sexual intercourse. Primary infertility is the inability to have any pregnancy, while secondary infertility is the inability to have a pregnancy after previously successful conception. WHO’s International Classification of Diseases provides more information on the many primary and secondary causes of infertility in both women and men. Infertility may occur due to male factors, female factors, a combination of male and female factors or may be unexplained. For both women and men, however, lifestyle factors such as smoking, excessive alcohol intake and obesity have been associated with higher chances of infertility. Impact: Every human being has a right to the enjoyment of the highest attainable standard of physical and mental health. Individuals and couples have the right to decide the number, timing and spacing of their children. Addressing infertility is therefore an important part of realizing the right of individuals and couples to found a family. A wide variety of people globally may require infertility management and fertility care services. Disparities in access to fertility care services adversely affect the poor, unmarried, uneducated, unemployed and other underserved and marginalised populations. Infertility has significant negative impacts on the lives of infertile couples. Women in particular are at greater risk of violence, divorce, social stigma, emotional stress, depression, anxiety and low self-esteem. In some settings, fear of infertility can deter women and men from using contraception if they feel socially pressured to prove their fertility at an early age because of a high social value of childbearing. Infertility can also have negative economic impact when households incur catastrophic out-of-pocket expenditure to access treatment. WHO response: Availability, access, and quality of interventions to address infertility remain a challenge in most countries. Prevention, diagnosis and treatment of infertility are often not prioritized in national policies and are rarely covered through public health financing. A lack of necessary equipment and trained personnel, together with the high costs of treatment, are additional barriers preventing universal access to fertility care. While assisted reproduction technology (ART) has been available for over three decades, it is still largely unaffordable in many parts of the world. The World Health Organization is committed to addressing infertility and is currently working on a programme on infertility research and fertility care. It is also developing guidelines on the prevention, diagnosis and treatment of male and female infertility, as part of global norms and standards. WHO is engaging with countries to address infertility within an enabling legal and policy environment and to support the generation of data on the burden of infertility. WHO is working with relevant stakeholders including academic centres, ministries of health, UN organizations, non-state actors and other partners to strengthen political commitment, and health system capacity related to fertility care.

Rashin haihuwa Gamsashshen bayani: Rashin haihuwa wata matsalar lafiya ce ta duniya dake shafar miliyoyin mutanen da suka kai shekarun iya haihuwa a faɗin duniya. Bayanan da ake dashi ya nuna cewa a duniya gaba ɗaya mutum ɗaya 1 a cikin mutane shida 6 na fuskantar matsalar rashin haihuwa a lokacin rayuwarsu. Rashin haihuwa ciwo ne na tsarin haihuwar maza da mata wanda yake nufin kasa ɗaukar ciki bayan watanni 12 ko fiye da haka ta sanadin yin jima'in da ba a kare ba. Rashin iya haihuwa na matakin farko shi ne kasa ɗaukar kowane irin ciki, yayin da rashin iya haihuwa na mataki na biyu yake nufin kasa iya cigaba da daukar ciki bayan a baya anyi nasarar shigar cikin. Rabe-raben hukumar Lafiya ta Duniya WHO na cututtuka a faɗin duniya yana samar da ƙarin bayani a kan abubuwa da yawa dake janyo rashin haihuwa na matakin farko da na biyu a cikin duka mata da maza. Rashin haihuwa zai iya faruwa saboda dalili daga namiji da dalili daga mace ko haɗuwar dalilai daga mace da namijin ko kuma a kasa bayanin dalilin. Ga duka mata da mazan, bugu da ƙari, dalilan tsarin rayuwa irinsu shan taba da yawan shan giya da ƙibar da ta wuce ƙa'ida an alaƙan tasu da manyan dalilan dake haddasa rashi haihuwa. Tasiri: Kowanne ɗan'adam na da haƙkin samun cikakkiyar lafiyar jiki da ta ƙwaƙwalwa. Ɗaiɗaikun mutane da ma'aurata suna da 'yancin ƙayyade yawa da lokaci da kuma tazarar 'ya'yansu da zasu haifa. Saboda haka, magance rashin haihuwa wani ɓangare ne mai muhimmanci na fahimtar haƙƙin ɗaiɗaikun mutane da ma'aurata don samar da iyali. Mutane daban-daban a faɗin duniya za su iya buƙatar magance rashin haihuwa da kiwon kula da iya haihuwa. Bambanci wajen damar samun ayyukan kulawa da iya haihuwa yana shafar talakawa da marasa aure da marasa ilimi da marasa aikin yi da wasu marasa galihu da kuma mutanen da ake nuna musu ƙyama. Rashin haihuwa nada mummunan tasiri a kan rayuwar ma'auratan da basa haihuwa. Mata musamman sun fi shiga haɗarin fuskantar cin zarafi da saki da tsana daga al'umma da damuwa da ciwon damuwa da kuma raina kai. A wasu guraren, tsoron fuskantar rashin haihuwa ka iya hana mata da maza daga amfani da hanyar taƙaita haihuwa idan mutane suka takura musu dasu tabbatar da suna iya haihuwa a ƙananan shekaru saboda yadda aka ɗauki haihuwar yara da muhimmanci a al'adance. Rashin haihuwa zai iya kuma haifar da mummunan tasirin tattalin arziƙi yayin da iyali suka fuskanci mafitar fidda kuɗin da basu da shi don yin magani. Amsar WHO: wadatuwa da damar samu da ingancin shirye-shiryen maganin matsala don magance rashin haihuwa, ya zama wani ƙalubale a yawancin ƙasashe. Riga-kafi da binciken gano cuta da yin maganin rashin haihuwa yawanci ba a cika basu muhimmanci ba a tsare-tsaren ƙasa kuma ba kasafai aka cika shigar dasu ba ta hanyar zuba kuɗi a harkar lafiyar al'umma. Rashin kayan aiki masu muhimmanci da ƙwararrun ma'aikata, tare da tsadar yin magani, wani ƙarin tsaiko ne dake hana kowa da kowa damar samun kulawa da ikon haihuwarsu. Yayin da hanyar fasahar taimaka wa wajen haihuwa, (ART) ta wadatu sama da shekaru talatin, har yanzu bata da sauƙin kuɗi a ɓangarorin duniya da yawa. Hukumar lafiya ta duniya ta himmatu wajen tunkarar mataslar rashin haihuwa, inda a halin yanzu take aiki a kan wani shirin binciken rashin haihuwa da kuma kula da samun haihuwa. Bugu da ƙari tana aiki wajen tsara wasu dokoki don yin riga-kafi da bincike da magance matsalar rashin haihuwar maza da mata a wani mataki na tsarin dokokin duniya. Hukumar Lafiya ta Duniya tana aiki da ƙasashe domin tunkarar matsalar rashin haihuwa bisa doka da manufofin muhalli sannan kuma ta tallafa wajen tattara bayanai a kan ƙalubalen rashin haihuwa. Hukumar Lafiya ta Duniya tana aiki da masu ruwa da tsaki waɗanda suka haɗa da cibiyoyin ilimi da ma'aikatun lafiya da Majalisar Ɗinkin Duniya da ƙugiyoyi masu zaman kansu da sauran abokan hulɗa domin ƙarfafa gudummawar shugabanni da tsarin lafiya mai alaƙa da kula da samun haihuwa.

Ugumba Muhtasari: Ugumba ni suala la Afya Duniani linaloathiri mamilioni ya watu walio katika umri wa uzazi Duniani kote. Data inayopatikana inapendekeza kwamba ulimwenguni mtu mmoja kati ya sita hupata utasa katika maisha yao. Ugumba ni ugonjwa wa mfumo wa uzazi wa mwanaume au mwanamke unaofafanuliwa na kushindwa kupata ujauzito baada ya miezi 12 au zaidi ya kujamiana bila kinga mara kwa mara. Ugumba wa msingi ni kutokuwa na uwezo wa kupata mimba yoyote, wakati wa utasa wa pili ni kutokuwa na uwezo wa kupata mimba baada ya mimba iliyofanikiwa hapo awali. Uanishaji wa kimataifa wa magonjwa ya WHO hutoa maelezo zaidi kuhusu sababu nyingi za msingi na za pili za utasa kwa wanawake na wanaume. Utasa unaweza kutokea kwa sababu za kiume, sababu za kike, mchanganyiko wa sababu za kiume na za kike au zinaweza kufafanuliwa. Kwawanawake na wanaume, hata hivyo, mambo ya mtindo wa maisha kama vile kuvuta sigara, unywaji wa pombe kupita kiasi na kunenepa kunipa kiasi vimehusishwa na uwezekano mkubwa wa utasa. Athari: Kila Binadamu ana haki ya kufurahia kiwango cha juu zaidi kinachoweza kufikiwa cha Afya ya kimwili na kiakili. Watu binafsi na wanandoa wanahaki ya kuamua idadi, muda na nafasi ya watoto wao. Kushughulikia utasa kwa hiyo ni sehemu muhimu ya kutambua haki ya watu binafsi na wanandoa kuanzisha familia. Watu mbalimbali Duniani wanaweza kuhitaji usimamizi wa utasa na huduma za utunzaji wa uwezo wa kushika mimba. Tofauti katika upatikanaji wa huduma za matunzo ya uzazi huathiri vibaya watu maskini, wasiolewa, wasio na elimu, wasio na ajira na watu wengine ambao hawajahudumiwa na waliotengwa. Ugumba una athari mbaya kwa maisha ya wanandoa wasio na uwezo. Wanawake hasa wako katika hatari kubwa ya unyanyasaji, talaka, unyanyapaa wa kijamii, msongo wa kihisia, huzuni, wasiwasi na kutojihusisha. Katika baadhi ya mazingira, hofu ya utasa inaweza kuwazuia wanawake na wanaume kutumia uzazi wa mpango ikiwa wanahisi shinikizo la kijamii kuthibitisha uwezo wao wa kuzaa katika umri mdogo kwa sababu ya thamani ya juu ya kijamii ya kuzaa. Ugumba unaweza pia kuwa na athari hasi za kiuchumi wakati kaya zinapata matumizi mabaya ya pesa ili kupata matibabu. Jibu la WHO: Upatikanaji, ufikiaji, na ubora wa afua za kushughulikia utasa bado ni changamoto katika nchi nyingi. Uzuiaji, utambuzi na matibabu ya utasa mara nyingi haupewi kipaumbele katika sera za kitaifa na ni nadra kushughulikiwa kupitia ufadhili wa Afya ya umma. Ukosefu wa vifaa muhimu na wafanyakazi waliofunzwa, pamoja na gharama kubwa za matibabu, ni vikwazo vya ziada vinavyozuia upatikanaji wa huduma ya uzazi kwa wote. Wakati teknolojia ya usaidizi wa uzazi (ART) imekuwa inapatikana kwa zaidi ya miongo mitatu, bado haiwezi kununuliwa katika sehemu nyingi za Dunia. Shirika la Afya Ulimwenguni limejitolea kushughulikia utasa na kwa sasa linafanyia kazi mpango wa utafiti wa utasa na utunzaji wa uwezo wa kuzaa. Pia inatengeneza miongozo juu ya kuzuia, utambuzi na matibabu ya utasa wa kiume na wa kike, kama sehemu ya kanuni na viwango vya kimataifa. WHO inashirikiana na nchi kushughulikia utasa ndani ya mazingira wezeshi ya kisheria na kisera na kusaidia uzalishaji wa data kuhusu mzigo wa utasa. WHO inafanya kazi na washikadau husika ikiwa ni pamoja na vituo vya kitaaluma, wizara za afya, mashirika ya Umoja wa Mataifa, watendaji wasio wa serikali na washirika wengine ili kuimarisha dhamira ya kisiasa, na uwezo wa mfumo wa afya kuhusiana na huduma ya uzazi.

Àìrọ́mọbí Ìsọnísókí: Àìrọ́mọbí jẹ́ awuyewuye tí ó jẹ mọ́ ètò ìlera mílíọ̀nù ènìyàn lórí ọjọ́ orí bíbí ọmọ wọn ní àgbáyé. Dátà tó wà dábàá pé ní àgbáyé ẹnìkan nínú ènìyàn mẹ́fà ní ìrírí àìrọ́mọbí ní ìgbésí ayé wọn. Àìrọ́mọbí jẹ́ àìsàn ẹ̀yà ara fún bíbímọ akọ àti abo tí a túmọ̀ sí ìkùnà láti ṣàṣeyọrí nínú lílóyún fún oṣù méjìlá tàbí ọ̀pọ̀ ìbálọ̀pọ̀ tí kò ní ìdáàbò ní gbogbo ìgbà. Àìrọ́mọbí onípele kékeré jẹ́ àìlè lóyún nígbà tí àìrọ́mọbí ipele tí ó ga jẹ́ àìlè ní oyún lẹ́yìn ìgbà tí ó ti lóyún rí. Ìpín sí ìsọ̀rí àìsàn lágbàáyé ti WHO pèsè ìfitónilétí tí ó pọ̀ lórí ọ̀pọ̀ ìdí onípele kékeré àti àgbà àìrọ́mọbí nínú obìnrin àti ọkùnrin. Àìrọ́mọbí lè ṣẹlẹ̀ látàrí okùnfà tọkùnrin, okùnfà tobìnrin, apàpọ̀ okùnfà tọkùnrin tobìnrin, tàbí kí ó máa sí àlàyé. Fún àtobìnrin àti àtọkùnrin, síbẹ̀, àwọn okùnfà nípa ìgbésí ayé bí i sìgá mímu, mímu ọtí àmujù, àti sísanra jù jẹ́ àwọn ohun tí ó máa ń ṣokùnfà ohun tí o peléke tí ó máa ń fa àìrọ́mọbí. Ipa: Gbogbo ènìyàn ní ẹ̀tọ́ láti gbádùn ipele tí ó ga jù fún ìlera ara àti ọpọlọ wọn. Ẹnikọọ̀kan àti ọkọ pẹ̀lú ìyàwó ní ẹtọ́ láti pinnu iye, àkókò àti àlàfo tí àwọn ọmọ wọn. Dídojúkọ àìrọ́mọbí nítorí náà jẹ́ ara ohun tí ó ṣe kókó láti mọ ẹtọ́ ẹnìkan tàbí tọkọtaya láti rí ìdílé wọn. Oríṣìí àwọn ènìyàn lágbàáyé lè fẹ́ ọ̀nà àti bójútó àìrọ́mọbí àti ètò ìtọ́jú rírí ọmọ bí. Àìdọ́gba nínú rírí ààyè fún ètò ìtọ́jú rírí ọmọ bí ní ipa tí ó burú jáì fún àwọn aláìní, àwọn tí kò tí ì ṣe ìgbéyàwó, tí kò kàwé níṣẹ́ lọ́wọ́ tàbí àwọn tí kò tọ́sí àti ìkópọ̀ àwọn ènìyàn. Àìrọ́mọbí ní ipa tí ó burú lórí ìgbésí ayé àwọn tọkọtaya tí wọn kò rọ́mọ bí. Pàápàá jù lọ àwọn obìnrin wà lábẹ́ ewu ipá, ìkọ̀sílẹ̀, ìdẹ́yẹsí àwùjọ, rírẹ̀ ti ìmọ̀sílára, ìrònú, àti àìnígbàgbọ́ nínú ara ẹni. Nínú àwọn ibòmíràn, ẹ̀rù Àìrọ́mọbí máa ń kó àárẹ̀ bá àwọn obìnrin àti ọkùnrin láti máa lo òògùn ìfètòsọ́mọbíbí tí wọ́n bá nímọ̀ ohun ipá tàwùjọ láti fihàn pé àwọn lè bímọ ní ìgbà tí wọ́n kò tí ì dàgbà nítorí ipò ńlá tí ọmọ bíbí wà. Àìrọ́mọbí tún jẹ́ ohun tí ó ni ipa búburú lórí ètò ọrọ̀ ajé nígbà tí ìdílé ń dojúkọ àwọn àjálù níná owó tí kò sí lápò láti lè rí ààyè fún ìtọ́jú. Ìdáhùn Àjọ WHO:Wíwà ní àrọ́wótó, rírí àyè sí i, àti dídára idásí láti dojúkọ Àìrọ́mọbí tí ó di ìpènijà ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ orílẹ̀-èdè. Ìdẹ́ku, àyẹ̀wò àti ìtọ́jú Àìrọ́mọbí jẹ́ ohun tí kì í sáábà jelẹ́ ohun ìjẹlógún nínú ètò ìmúlò orílẹ̀-èdè, woọn kò dẹ̀ fi bẹ́ẹ̀ náwó sí i ní ẹ̀ka ìlera gbogbogboò. Àìní àwọn irinṣẹ́ àti akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ tó tọ́, pẹ̀lú wíwọ́n owó ìtọ́jú, tún jẹ́ àwọn adínàgboòkú sí ìtọ́jú ìrọ́mọbí lágbàáyé. Nígbà tí ó jẹ́ wí pé àwọn ohun tí ń ran ìṣẹ̀dá ìmọ̀ ẹ̀rọ lọ́wọ́ jẹ́ ohun tí ó wà fún bí i ọgbọ́n ọdún, tí ó sì tún jẹ́ ohun tí ó kója agbára ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ibi ní àgbáyé. Àjọ Ìlera Àgbáyé (WHO) farajìn láti yanjú àìrọ́mọbí wọ́n sì ń ṣiṣẹ́ lórí ètò kan lọ́wọ́ lórí ìwádìí àìrọ́mọbí àti àmójútó ìbísí. Wọ́n tún ń ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìlànà lórí ìdènà, ìwádìí àti ìtọ́jú àìrọ́mọbí ọkùnrin àti obìnrin, gẹ́gẹ́ bí ara àṣà àti gbèdéke àgbáyé. WHO ń ṣe àjọṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀ èdè láti yanjú àìrọ́mọbí nínú àyíká tí ó fààyè gba òfin àti ìlànà àti láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ṣíṣẹ̀dá àwọn ìwífun-àlàyé lórí àjàgà àìrọ́mọbí. Àjọ Ìlera Àgbáyé ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn gbajúmọ̀ tí ó yẹ tí ó fi mọ́ àwọn ibùdó iṣẹ́ akadá, ẹ̀ka ìjọba lórí ìlera, àwọn àjọ UN, àwọn akópa tí wọn kì í ṣe ṣe ìjọba àti àwọn olùbádòwòpọ̀ mìíràn láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìfarajìn ìṣèlú, àti ipa ètò ìlera tí ó ní í ṣe pẹ̀lú àmójútó àìrọ́mọbí.

Ukungabatholi abantwana Uhlolojikelele: Ukungabatholi abantwa kuyinkinga yezempilo yomhlaba wonke ethinta izigidi zabantu abaseminyakeni yokuthola abantwana emhlabeni jikelele. Idatha etholakalayo ikhomba ukuthi emhlabeni wonke umuntu oyedwa kwabayisithupha uhlangabezana nokungabatholi abantwana empilweni yakhe. Ukungabatholi abantwana yisifo sohlelo lokuzala lwabesilisa noma lwabesifazane esichazwa njengokwehluleka ukukhulelwa ngemva kwezinyanga eziyi-12 noma ngaphezulu zokwenza ucansi oluvamile olungavikelekile. Ukungatholi abantwana okuyinhloko ukungakwazi ukukhulelwa, ngenkathi okwesibili kuwukungakwazi ukukhulelwa ngemva kokukhulelwa ngempumelelo phambilini. I-WHO 's International Classification of Diseases inikeza imininingwane eyengeziwe ngezimbangela eziningi eziyinhloko nezesibili zokungatholi abantwana kwabesifazane kanye nabesilisa. Ukungatholi abantwana kungenzeka ngenxa yezici zabesilisa, izici zabesifazane, inhlanganisela yezici zabesilisa kanye nabesifazane noma kungase kungachazeki. Nokho, kubo bobabili abesifazane kanye nabesilisa, izici zendlela yokuphila njengokubhema, ukuphuza ngokweqile utshwala kanye nokukhuluphala ngokweqile kuye kwahlotshaniswa namathuba aphezulu okungabatholi abantwana. Umthelela: Wonke umuntu unelungelo lokujabulela izinga eliphakeme kakhulu lempilo yangokomzimba kanye nengqondo. Abantu ngabanye kanye nezithandani banelungelo lokunquma inani, isikhathi kanye nezikhala eziphakathi kwezingane zabo. Ngakho-ke ukusombulula ukungatholi abantwana kuyingxenye ebalulekile yokuqaphela ilungelo labantu ngabanye kanye nezithandani lokusungula imindeni. Abantu abayizinhlobo eziningi emhlabeni wonke bangadinga izinsiza zokwengamela ukuthola abantwana kanye nezokunakekelwa ngokuphathelene nokuthola abantwana. Ukungafanani ngokuphathelene nokufinyelela ezinsizeni zokunakekelwa ngokuphathelene nokuthola abantwana kunomthelela omubi kwabampofu, abangashadile, abangafundile, abangasebenzi kanye nabanye abantu abangahlinzekwa ngezinsiza ngokwanele kanye nababekwa eceleni. Ukungabatholi abantwana kunemithelela emibi kakhulu ezimpilweni zezithandani ezingabatholi abantwana. Abesifazane ikakhulukazi basengozini enkulu yobudlova, isehlukaniso somshado, isinembekezelo emphakathini, ukucindezeleka ngokomzwelo, ingcindezi, ukukhathazeka kanye nokungazethembi. Kwezinye izimo, ukwesaba ukungabatholi abantwana kungavimbela abesifazane kanye nabesilisa ekusebenziseni indlela yokuvimbela inzalo uma bezizwa benengcindezzi evela emphakathini ukuba bakhombise ukuthi bayabathola abantwana besebancane ngenxa yenani eliphakeme lobugugu bokuthola abantwana lezenhlalo. Ukungabatholi abantwana nakho kungaba nomthelela omubi kwezomnotho lapho amakhaya ebhekana nezindleko eziyinhlekelele zokukhokha imali ephuma emaphaketheni awo ukuze ithole ukwelashwa. Impendulo yeWHO: Ukutholakala, ukufinyelela, nekhwalithi yokungenelela ukuze kusonjululwe ukungatholi abantwana kuseyinselele emazweni amaningi. Ukuvimbela, ukuxilonga kanye nokwelashwa ngokuphathelene nokungabatholi abantwana ngokuvamile akubekwa eqhulwini yizinqubomgomo zikazwelonke futhi akuvamile ukuvikelwa ekuxhaseni ngezimali kwezempilo zomphakathi. Ukuntuleka kwemishini edingekayo kanye nezisebenzi eziqeqeshiwe, kanye nezindleko eziphakeme zokwelashwa, kuyizithiyo ezengeziwe ezivimbela ukufinyelela yonke indawo ekunakekelweni ngokuphathelene nokuthola abantwana. Nakuba ubuchwepheshe bokuzala obusizayo (ART) sebutholakale iminyaka engaphezu kwamashumi amathathu, busabiza kakhulu ezingxenyeni eziningi zomhlaba. IWorld Health Organization izibophezele ekubhekaneni nokungabi nabantwana futhi okwamanje isohlelweni lokucwaninga ngobunyumba nokunakekela inzalo. Iphinde ithuthukise imihlahlandlela mayelana nokuvinjelwa, ukuxilongwa kanye nokwelashwa kokungatholi abantwana kwabesilisa nabesifazane, njengengxenye yemikhuba namazinga omhlaba. I-WHO ixoxisana namazwe ukuze kubhekanwe nokungazali ngaphakathi kwendawo evumela umthetho nenqubomgomo kanye nokweseka ukukhiqizwa kwedatha ngomthwalo wokungazali. I-WHO isebenzisana nababambiqhaza abafanelekile okuhlanganisa izikhungo zemfundo, iminyango yezempilo, izinhlangano ze-UN, abalingisi okungezona ezombuso kanye nabanye ababambisene nabo ukuze kuqiniswe ukuzibophezela kwezombusazwe, namandla esistimu yezempilo ahlobene nokunakekela inzalo.

የኢንፍሉዌንዛ( የወፍ እና ሌሎች የእንስሳት በሽታዎች) አጠቃላይ እይታ: የእንስሳት ኢንፍሉዌንዛ ቫይረሶች ከሰዎች ወቅታዊ የኢንፍሉዌንዛ ቫይረሶች የተለዩ ናቸው እናም በሰዎች መካከል በቀላሉ አይተላለፉም። ይሁን እንጂ የእንስሳት ኢንፍሉዌንዛ ቫይረሶች- አንዳንድ ጊዜ በቀጥታ ወይም በተዘዋዋሪ ግንኙነት ሰዎችን ሊያጠቁ የሚችሉ የእንስሳት ኢንፍሉዌንዛ ቫይረሶች- በሰዎች ላይ ከቀላል በሽታ እስከ ሞት ድረስ በሽታ ሊያስከትሉ ይችላሉ። ወፎች የወፍ ኢንፍሉዌንዛ ቫይረሶች ተፈጥሯዊ አስተናጋጆች ናቸው። እ.ኤ.አ. በ1997 ዓ.ም. በዶሮ እርባታ ሆንግ ኮንግ ልዩ አስተዳደራዊ ክልል፥ ቻይና ውስጥ ኤ(ኤች5ኤን1) ቫይረስ ከተከሰተ በኋላ ከ 2003 ጀምሮ ይህ የወፍ ና ሌሎች የኢንፍሉዌንዛ ቫይረሶች ከእስያ ወደ አውሮፓና አፍሪካ ተዛምተዋል. በ 2013 በ ኤ( (ኤች7ኤን9) ኢንፍሉዌንዛ ቫይረስ የሰዎች መያዝ በቻይና ሪፖርት ተደርገዋል። አብዛኛዎቹ የአሳማ ኢንፍሉዌንዛ ቫይረሶች በሰዎች ላይ በሽታ አያስከትሉም፣ ነገር ግን በአንዳንድ አገሮች በአንዳንድ የአሳማ ኢንፍሉዌንዛ ቫይረሶች የሰዎች መበከል ሪፖርት ተደርጓል። በበሽታው የተያዙ ዐሣማዎች በቅርበት መጠጋጋት ወይም ዐሣማዎች በሚታዩባቸው ቦታዎች መጐብኘት ለአብዛኛዎቹ የሰዎች ጒዳዮች ሪፖርት ተደርጓል፣ ግን አንዳንድ ውስን ከሰው ወደ ሰው ስርጭት ተከስቷል። እንደ አዕዋፍእና እሪያ ዎች ሁሉ እንደ ፈረሶችና ውሾች ያሉ ሌሎች እንስሳትም በራሳቸው የኢንፍሉዌንዛ ቫይረስ (የክራንቻ ኢንፍሉዌንዛ ቫይረስ, የፈረስ ኢንፍሉዌንዛ ቫይረስ, ወዘተ) ሊለከፉ ይችላሉ። ምልክቶች: የአዕዋፍ፣ የአሳማ እና ሌሎች የእንስሳት ተላላፊ ኢንፍሉዌንዛ ኢንፌክሽኖች በሰው ልጆች ላይ ከቀላል የላይኛው የመተንፈሻ አካላት ኢንፌክሽን( ሙቀት እና ሳል) እስከ ፈጣን እድገት እስከ ከባድ የሳንባ ምች፣ አጣዳፊ የመተንፈሻ አካላት ድምረ-ህመም፣ መንቀጥቀጥ እና አልፎ ተርፎም ሞት ሊያስከትሉ ይችላሉ። እንደ ማቅለሽለሽ፣ ማስታወከወ እና ተቅማጥ ያሉ የጨጓራ-አንጀት ምልክቶች በ ኤ( (ኤች5ኤን1) ኢንፌክሽን በተደጋጋሚ ሪፖርት ተደርገዋል። በተጨማሪም የዓይን ማዠት ሕመም በኢንፍሉዌንዛ ኤ (ኤች7) ውስጥ እንዳለ ተዘግቧል። የበሽታው ባህሪያት እንደ ማገገሚያ ጊዜ፣ የበሽታ ምልክቶች ከባድነት እና ክሊኒካዊ ውጤት የበሽታው ምክንያት እነደሆነው ቫይረሱ ቢለያይም ነገር ግን በዋነኝነት የሚገለጠው በመተንፈሻ አካላት ምልክቶች ነው። ህክምና: ማስረጃዎች እንደሚያመለክቱት አንዳንድ ፀረ-ቫይረስ መድኃኒቶች፣ በተለይም የኒዩራሚኒዴዝ ተከላካይ( ኦሴልታሚቪር፣ ዛናሚቪር) የቫይረስ ማባዛት ጊዜን ሊቀንስ እና የህልውና ተስፋን ሊያሻሽል ይችላል፣ ሆኖም ግን ቀጣይ ክሊኒካዊ ጥናቶች ያስፈልጋሉ። የኦሴልታሚቪር መቋቋም መከሰቱ ሪፖርት ተደርጓል።

Influenza (avian and other zoonotic) Overview: Animal influenza viruses are distinct from human seasonal influenza viruses and do not easily transmit between humans. However, zoonotic influenza viruses - animal influenza viruses that may occasionally infect humans through direct or indirect contact - can cause disease in humans ranging from a mild illness to death. Birds are the natural hosts for avian influenza viruses. After an outbreak of A(H5N1) virus in 1997 in poultry in Hong Kong SAR, China, since 2003, this avian and other influenza viruses have spread from Asia to Europe and Africa. In 2013, human infections with the influenza A(H7N9) virus were reported in China. Most swine influenza viruses do not cause disease in humans, but some countries have reported cases of human infection from certain swine influenza viruses. Close proximity to infected pigs or visiting locations where pigs are exhibited has been reported for most human cases, but some limited human-to-human transmission has occurred. Just like birds and pigs, other animals such as horses and dogs, can be infected with their own influenza viruses (canine influenza viruses, equine influenza viruses, etc.). Symptoms: Avian, swine and other zoonotic influenza infections in humans may cause disease ranging from mild upper respiratory infection (fever and cough) to rapid progression to severe pneumonia, acute respiratory distress syndrome, shock and even death. Gastrointestinal symptoms such as nausea, vomiting and diarrhea has been reported more frequently in A(H5N1) infection. Conjunctivitis has also been reported in influenza A(H7). Disease features such as the incubation period, severity of symptoms and clinical outcome varies by the virus causing infection but mainly manifests with respiratory symptoms. Treatment: Evidence suggests that some antiviral drugs, notably neuraminidase inhibitor (oseltamivir, zanamivir), can reduce the duration of viral replication and improve prospects of survival, however ongoing clinical studies are needed. Emergence of oseltamivir resistance has been reported.

Masassara (ta tsuntsaye da sauran cututtukan da kan yaɗu tsakanin mutune da dabbobi) Taƙaitawa: ƙwayar cutar masassarar dabbobi tana da bambanci da irin murar ɗan'adam ta lokaci zuwa lokaci wadda ba ta da saurin yaɗuwa tsakanin bil'adama. Duk da haka, ƙwayar cutar mura mai yaɗuwa tsakanin dabbobi zuwa mutane wadda wani lokacin takan iya shafar bil'adama kai-tsaye ko akasin hakan kan iya haifar da cuta ga bil'adama tun daga ɗan rashin lafiya har ta kai ga mutuwa. Tsuntsaye su ne masu ɗaukan cutar masassarar tsuntsaye na farko. Bayan ɓullar cutar da ake kira A(H5N1) a shekarar 1997 a wata gonar kiwon kaji da ke Hon Kong lardin SAR, da ke birnin Sin, tun shekarar 2003, wannan Cutar tsuntsayen da wasu cututtuka na masassara sun watsu daga Asiya zuwa da Afirka. A shekarar 2013, an ba da rahotan kamuwar cutar masassarar A(H7N9) ga bil'adam a ƙasar Sin. Yawancin ƙwayoyin cutar murar alade ba sa haifar da cuta a cikin mutane, amma wasu ƙasashe sun ba da rahoton kamuwa da cutar ga ɗan'adam daga wasu ƙwayoyin cuta na murar alade. An samu rahoton kamuwar tsuntsaye cutar masassarar sakamakon zama kusa da aladu da sauran dabbobi kamar su dawaki da karnuka. Tsuntsaye da aladu da wasu dabbobi kamar dawakai da karnuka kan iya kamuwa da cutar tsuntasaye irin tasu (cutar masassarar karnuka, alfadarai d.s.). Alamonin Cutar: tsuntsaye da aladu da sauran cututtukan da kan iyan yaɗuwa tsakanin mutane da dabbobi na iya farawa daga rashin iya numfashi (Zazzaɓi da tari) wanda kan iya ci gaba zuwa ciwon sanyi mai tsanani da rashin numfashi da fargaba har zuwa ga mutuwa. An samun rahoton alamomin cututtukan da suka shafi hanji sun haɗa da tashin zuciya da amai da gudawa a cutar A (H5N1). An rawaito alamomin cututtukan da ke da alaƙa da narkewar abinci kamar ciwon ciki da amai da zawo a A (H7). Alamomin cuta kamar lokacin kamuwar cuta da lokacin da alamominta suka tsananta da sakamakon binciken likita yana bambanta da irin ƙwayar bairas ɗin da ke haifar da cutar, amma ta fi bayyana ta wajen alamomin cutar numfashi. Kulawa: Akwai hujjojin da suke nuna cewa magungunan da ke yaƙi da cututtuka, kamar su neuranminidase inhibitor (oseltamivir da zanamivir) suna rage tsawo da lokacin haihuwar bairas ɗin su kuma inganta yiwuwar ci gaba da rayuwa, amma duk da haka ana buƙatar nazarce-nazarcen lafiya da ake ci gaba da yi. An samu rahotan bijirewar ƙwayar cutar oseltamivir.

Mafua ya (ndege na zoonotic nyingine) Muhtasari: Virusi vya mafua ya wanyama ni tofauti na virusi vya mafua ya msimu wa binadamu na haziambukizi kwa urahisi kati ya wanadamu. Hata hivyo, virusi vya mafua ya zoonotic - virusi vya mafua ya wanyama ambayo mara kwa mara yanaweza kumwambukiza binadamu kwa njia ya moja kwa moja au isiyo ya moja kwa moja - inaweza kusababisha ugonjwa kwa wanadamu kuanzia ugonjwa mdogo hadi kifo. Ndege ni mwenyeji wa asili wa virusi vya mafua ya ndege. Baada ya mlipuko wa virusi vya A(H5N1) mnamo 1997 katika kuku huko Hong Kong SAR, China, tangu 2003, virusi vya ndege na mafua mengine yameenea kutoka Asia hadi Ulaya na Afrika. Mnamo mwaka wa 2013, maambukizi ya wanadamu na virusi vya mafua ya A(H7N9) yaliripotiwa nchini Uchina. Virusi vingi vya mafua ya nguruwe hazisababishi magonjwa kwa wanadamu, lakini baadhi ya nchi zimeripoti kesi za maambukizi ya binadamu kutoka kwa virusi fulani vya mafua ya nguruwe. Kukaa karibu na nguruwe walioambukizwa au maeneo ya kutembelea ambapo nguruwe huonyeshwa imeripotiwa kwa matukio mengi ya binadamu, lakini baadhi ya maambukizi machache kutoka kwa binadamu hadi kwa binadamu yametokea. Kama vile ndege na nguruwe, wanyama wengine kama vile farasi na mbwa, wanaweza kuambukizwa na virusi vyao vya mafua (virusi vya mafua ya canine, virusi vya mafua ya equine, nk). Dalili: Maambukizi ya mafua ya ndege, nguruwe na mafua mengine ya zoonotic kwa binadamu yanaweza kusababisha ugonjwa kuanzia maambukizo ya njia ya juu ya upumuaji (homa na kikohozi) hadi kuongezeka kwa kasi hadi nimonia kali, ugonjwa wa mshtuko wa papo hapo, mshtuko na hata kifo. Dalili za utumbo kama vile kichefuchefu, kutapika na kuhara zimeripotiwa mara nyingi zaidi katika maambukizi ya A(H5N1). Conjunctivitis pia imeripotiwa katika mafua A (H7). Vipengele vya ugonjwa kama vile kipindi cha incubation, ukali wa dalili na matokeo ya kliniki hutofautiana kulingana na virusi vinavyosababisha maambukizi lakini hujidhihirisha zaidi na dalili za kupumua. Matibabu: Ushahidi unapendekeza kwamba baadhi ya dawa za kuzuia virusi, hasa kiviza cha neuraminidase (oseltamivir, zanamivir), zinaweza kupunguza muda wa kurudia kwa virusi na kuboresha matarajio ya kuishi, hata hivyo tafiti zinazoendelea za kimatibabu zinahitajika. Kuibuka kwa upinzani wa oseltamivir kumeripotiwa.

Ọ̀fìnkìn-olóde (àrùn ẹyẹ àti aṣerankoṣènìyàn) Ìsọnísókí: Àwọn kòkòrò àrùn fáírọ́ọ̀sì ti ẹranko yàtọ̀ sí àwọn kòkòrò fáírọ́ọ̀sì ọ̀fìnkìn-olóde alásìkò ajẹmọ́nìyàn bẹ́ẹ̀ ni wọn kì í déédéé ràn láàrin ènìyàn kan sí ènìyàn mìíràn. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé, àwọn kòkòrò fáírọ́ọ̀sì ọ̀fìnkìn-olóde ajẹmọ́nìyàn - àwọn kòkòrò fáírọ́ọ̀sì ọ̀fìnkìn-olóde ajẹmẹ́ranko tí wọ́n lè máa ran àwọn ènìyàn lóorekóòrè nípasẹ̀ ìfarakanra tààrà tàbí ẹ̀bùrú - lè fa àìsàn fún àwọn ènìyàn látorí àìsàn kékeré dórí ikú. Àwọn ẹyẹ ni afaragbá fún àwọn fáírọ́ọ̀sì ọ̀fìnkìn-olóde fún àwọn ẹyẹ. Lẹ́yìn ìbújáde fáírọ́ọ̀sì A(H5N1) ní 1997 ní ilé ọ̀sìn adìrẹ kan ní Hong Kong SAR, China, láti 2003, kòkòrò fáírọ́ọ̀sì ẹyẹ yìí àti àwọn mìíràn ti tàn láti Asia lọ sí Europe àti Afíríkà. Ní 2013, àìsàn ènìyàn pẹ̀lú ọ̀fìnkìn-olóde A(H7N9) ni wọ́n rí ní China. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn kòkòrò fáírọ́ọ̀sì ọ̀fìnkìn-olóde ẹlẹ́dẹ̀ kì í fa àìsàn fún àwọn ènìyàn, ṣùgbọ́n àwọn orílẹ̀ èdè kan ti ròyìn àwọn ọ̀ràn àìsàn ènìyàn láti ara àwọn kòkòrò fáírọ́ọ̀sì ọ̀fìnkìn-olóde ẹlẹ́dẹ̀ kan. Ìsúnmọ́ra pẹ́kípẹ́kí pẹ̀lú àwọn ẹlẹ́dẹ̀ tí wọ́n ní àrùn tàbí ṣíṣe àbẹ̀wò sí àwọn àgbègbè tí wọ́n ti pàtẹ àwọn ẹlẹ́dẹ̀ ni wọ́n ti jábọ̀ fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀ràn àwọn ènìyàn, ṣùgbọ́n àwọn ìkóràn ènìyàn-sí-ènìyàn díẹ̀ tí ó ní gbèdéke ti farahàn. Gẹ́gẹ́ bí àwọn ẹyẹ àti ẹlẹ́dẹ̀, àwọn ẹranko mìíràn bí àwọn ẹṣin àti ajá, lè ní àìsàn pẹ̀lú àwọn kòkòrò fáírọ́ọ̀sì ọ̀fìnkìn-olóde tiwọn (àwọn kòkòrò fáírọ́ọ̀sì ọ̀fìnkìn-olóde ajá, àwọn. Kòkòrò fáírọ́ọ̀sì ọ̀fìnkìn-olóde ẹṣin, abbl.). Àwọn àmì àìsàn: Àwọn àrùn àìsàn ọ̀fìnkìn-olóde ti ẹyẹ, ẹlẹ́dẹ̀, àti ti ènìyàn yòókù nínú ènìyàn lè fa àwọn àìsàn láti orí àìsàn òpónà ìmí níwọ̀n (ibà àti ikọ́) dórí ìtẹ̀síwájú ńlá sí ọyún ẹ̀dọ̀ fóóró, egbò ẹ̀dọ̀ fóóró, ìjayà àti pàápàá ikú. Àwọn àmì àìsàn ajẹmọ́fun bí àyà rínrìn, èébì àti ìgbẹ́ gbuuru ni wọ́n ti ròyìn lóorekóòrè nínú àrùn A(H5N1). Wọ́n tún ròyìn àrùn ojú pípọ́n mọ́ ọ̀fìnkìn-olóde A(H7). Àwọn àbùdá àrùn bí àsìkò ìsàba, bí àwọn àmì àìsàn ṣe pọ̀ tó àti àbájáde àrùn yàtọ̀ nítorí fáírọ́ọ̀sì tí ó ń ṣokùnfà àrùn ṣùgbọ́n ìfarahàn wọn máa ń ní àwọn àmì àìsàn òpónà ìmí. Ìtọ́jú: Ẹ̀rí fi hàn pé àwọn òògùn agbógunti-fáírọ́ọ́sì kan, ní pàtàkì jùlọ òògùn adènà ìbísí fáírọ́ọ̀sì (oseltamivir, zanamivir), lè ṣe àdínkù àsìkò ìbísí fáírọ́ọ̀sì kí ó sì mú ìtẹ̀síwájú bá àwọn ìrètí yíyè, àmó sá ó nílò àwọn ìwádìí tí ó ń lọ lọ́wọ́. Wọ́n ti jábọ̀ ìfarahàn àtakò oseltamivir.

Umkhuhlane (i-avain kanye nezoonotic) Uhlolojikelele: Amagciwane omkhuhlane ezilwane ahlukile kumagciwane omkhuhlane womuntu wesizini futhi awadluliseli kalula phakathi kwabantu. Kodwa-ke, amagciwane omkhuhlane we-zoonotic amagciwane omkhuhlane wezilwane angase ahlasele abantu ngezikhathi ezithile ngokuthintana ngokuqondile noma ngokungaqondile angabangela izifo kubantu kusukela ekuguleni okuncane kuya ekufeni. Izinyoni zingabakhaya bemvelo bamagciwane omkhuhlane wezinyoni. Ngemuva kokugqashuka kwegciwane i-A(H5N1) ngo1997 ezinkukhwini eHong Kong SAR, eChina, kusukela ngo-2003, leli gciwane i-avain kanye namanye amagciwane asabalele esuka e-Asia aya e-Europe nase-Afrika. Ngo-2013, ukutheleleka kwabantu ngomkhuhlane i-A(H7N9) kwabikwa eChina. Amagciwane amaningi omkhuhlane wezingulube awabangeli izifo kubantu, kodwa amanye amazwe abike izehlakalo zokutheleleka kwabantu okuvela kumagciwane athile omkhuhlane wezingulube. Ukuba seduze nezingulube ezithelelekile noma izindawo zokuvakashela lapho izingulube ziboniswa khona kuye kwabikwa ezimweni eziningi zabantu, kodwa ukutheleleka okulinganiselwe okusuka kumuntu kuya kumuntu kwenzekile. Njengezinyoni nezingulube, ezinye izilwane ezinjengamahhashi nezinja, zingangenwa amagciwane azo omkhuhlane (amagciwane omkhuhlane icanine, amagciwane omkhuhlane i-equine, njll.). Izimpawu: Izifo i-avain, iswine kanye nezinye izifo zomkhuhlane izoonotic kubantu zingase zibangele izifo kusukela ekuthelelekeni okuncane kokuphefumula okuphezulu (imfiva nokukhwehlela) ukuya ekuqhubekeleni phambili kwenyumoniya enzima, isifo sokuphefumula esinamandla, ukushaqeka ngisho nokufa. Izimpawu zokuba nenhliziyo encane, ukuhlanza kanye nesifo sohudo zibikwe kaningi ekuthelelekeni kwe-A(H5N1). Uphenyane nalo lubikiwe kumkhuhlane i-A(H7). Izici zesifo njengesikhathi sokufukamela, ubulukhuni bezimpawu kanye nomphumela womtholampilo kuyahlukahluka ngegciwane elidala ukutheleleka kodwa ikakhulukazi libonakala ngezimpawu zokuphefumula. Ukwelashwa: Ubufakazi buphakamisa ukuthi eminye imithi elwa namagciwane, ikakhulukazi i-neuraminidase inhibitor (oseltamivir, zanamivir), inganciphisa ubude besikhathi sokuphindaphindeka kwegciwane futhi ithuthukise amathuba okusinda, nokho izifundo zomtholampilo eziqhubekayo ziyadingeka. Ukuvela kokumelana ne-oseltamivir kubikiwe.

ኢንፍሉዌንዛ ወቅታዊ አጠቃላይ እይታ፦ ወቅታዊው ኢንፍሉዌንዛ በሁሉም የዓለም ክፍሎች በሚሰራጩ የኢንፍሉዌንዛ ቫይረሶች ምክንያት የሚመጣ አጣዳፊ የመተንፈሻ አካላት ኢንፌክሽን ነው። ይህም ዓመቱን ሙሉ የሚዘልቅ የበሽታ ሸክም ነው። በከባድነት የሚለያዩ በሽታዎችን ያስከትላል እና አንዳንድ ጊዜ ወደ ሆስፒታል መተኛት እና ሞት ያስከትላል። አብዛኛዎቹ ሰዎች የህክምና እርዳታ ሳያስፈልጋቸው በሳምንት ውስጥ ከጉንፋን እና ከሌሎች ምልክቶች ያገግማሉ። ይሁን እንጂ ኢንፍሉዌንዛ በተለይ በጣም ወጣቶችን፣ አረጋውያንን፣ ነፍሰ ጡር ሴቶችን፣ የጤና ሠራተኞችን እና ከባድ የህክምና ችግር ያለባቸውን ጨምሮ ከፍተኛ አደጋ ባላቸው ቡድኖች ውስጥ ከባድ ሕመም ወይም ሞት ሊያስከትል ይችላል። በተረጋጋ የአየር ንብረት ውስጥ ወቅታዊ ወረርሽኞች በዋናነት በክረምት ወቅት ይከሰታሉ፣ በሞቃታማ አካባቢዎች ደግሞ ኢንፍሉዌንዛ ዓመቱን በሙሉ ሊከሰት ይችላል፣ ይህም ወረርሽኝን የበለጠ ባልተለመደ ሁኔታ ያስከትላል. ምልክቶች: ወቅታዊ ኢንፍሉዌንዛ በድንገት የሚከሰት ትኵሳት፣ ሳል( በተለምዶ ደረቅ)፣ ራስ ምታት፣ የጡንቻ እና የመገጣጠሚያ ሕመም፣ ከባድ ሕመም( ጥሩ ያልሆነ ስሜት)፣ የጉሮሮ ሕመም እና የአፍንጫ ፍሳሽ ሊያስከትል ይችላል። ሳሉ ከባድ ሊሆንና ሁለት ወይም ከዚያ በላይ ሳምንታት ሊቆይ ይችላል ። ህክምና: ከፍተኛ ተጋላጭነት ለሌቸው ሕመምተኞች ህክምናው ትኩሳትን የመሳሰሉ የኢንፍሉዌንዛ ምልክቶችን በማስታገስ ላይ ያተኰረ ነው። ለከባድ ወይም ለተወሳሰበ በሽታ ለማሳደግ ከፍተኛ ተጋላጭነት ያላቸው ታካሚዎች የህክምና እርዳታ መፈለግ እና በተቻለ ፍጥነት በፀረ-ቫይረስ መድኃኒት መታከም አለባቸው።

Influenza seasonal Overview: Seasonal influenza is an acute respiratory infection caused by influenza viruses which circulate in all parts of the world. It represents a year-round disease burden. It causes illnesses that range in severity and sometimes lead to hospitalization and death. Most people recover from fever and other symptoms within a week without requiring medical attention. However, influenza can cause severe illness or death, particularly among high risk groups including the very young, the elderly, pregnant women, health workers and those with serious medical conditions. In temperate climates, seasonal epidemics occur mainly during winter, while in tropical regions, influenza may occur throughout the year, causing outbreaks more irregularly. Symptoms: Seasonal influenza is characterized by a sudden onset of fever, cough (usually dry), headache, muscle and joint pain, severe malaise (feeling unwell), sore throat and a runny nose. The cough can be severe and can last two or more weeks. Treatment: For patients that are not in a high risk group, treatment focuses on relieving symptoms of influenza such as fever. Patients that are known to be in a group at high risk for developing severe or complicated illness should seek medical attention and should be treated with antiviral drug as soon as possible.

Masassarar yanayi Taƙaitawa: Masassarar da ke da alaƙa da yanayi ita ce mai matukar shafar nifashi a sakamakon ƙwayar cutar masassarar, wadda ke yaɗuwa a dukkan sassan duniya. Cutar na bayyana tsawon shekara. Tana haifar da rashin lafiya da ke tsananta har ta kai zuwa jinya zuwa mutawa. Yawancin mutane kan iyan farfadowa daga masassara da wasu alamun cututta a cikin sati ba tare da ganin likita ba. Sai dai ,masarsarar kan sabbaba rashin lafiya mai tsanani ko mutuwa musamman ma a tsakanin mutanen da ke fuskantar barazanar kamuwa da ita kamar yara ƙanana da tsofaffi da masu juna biyu da ma'aikatan lafiya da kuma masu fama da matsananciyar rashin lafiya. A yankunan da ke da tsananin zafin rana, annobar da ta fi aukuwa a lokacin sanyi amma a sassan da ake samun ruwan sama sosai masassarar kan auku a duk tsawon shekara,wadda ke haifar da ɓarkewar cutar ta inda ba a iya tsammani. Alamomin cuta: musassarar yanayi na da alamonin kamar saurin shigar zazabi da tari (Bushashan tari) da ciwon kai da ciwon gaɓɓai da tsananin ciwo jiki (rashin jin dadi) da bushewar maƙogoro da zubar majina. Murar tana iya zama mai tsanani wadda ke iya kaiwa tsawon mako biyu ko fiye da hakan. Kulawa: Ga marasa lafiyar da ba su cikin masu fuskantar barazanar cutar, kulawa da cutar kan fara da gusar da alamonin cutar massrsarar kamar zazzaɓi. Marasa lafiyar da ke fuskantar barazanar kamuwa kan fuskanci matsananciyar cutar, inda za su nemi kulawar likita sannan su nemi maganin da ke yaƙar ƙwayar cutar da zarar sun samu dama.

msimu wa mafua Muhtasari: Mafua ya msimu ni maambukizo ya kupumua kwa papo hapo yanayosababishwa na virusi vya mafua ambayo huzunguka sehemu zote za ulimwengu. Inawakilisha mzigo wa ugonjwa wa mwaka mzima. Husababisha magonjwa ambayo huwa makali na wakati mwingine husababisha kulazwa hospitalini na kifo. Watu wengi hupona homa na dalili nyinginezo ndani ya wiki moja bila kuhitaji matibabu. Hata hivyo, homa ya mafua inaweza kusababisha ugonjwa mbaya au kifo, hasa miongoni mwa makundi hatarishi ikiwa ni pamoja na vijana sana, wazee, wanawake wajawazito, wafanyakazi wa afya na wale walio na hali mbaya ya matibabu. Katika hali ya hewa ya baridi, magonjwa ya milipuko ya msimu hutokea hasa wakati wa majira ya baridi, wakati katika mikoa ya tropiki, mafua yanaweza kutokea mwaka mzima, na kusababisha milipuko zaidi ya kawaida. Dalili: Homa ya msimu ina sifa ya kuanza kwa ghafla kwa homa, kikohozi (kawaida kavu), maumivu ya kichwa, maumivu ya misuli na viungo, malaise kali (kujisikia vibaya), koo na pua. Kikohozi kinaweza kuwa kali na kinaweza kudumu wiki mbili au zaidi. Matibabu: Kwa wagonjwa ambao hawako katika kundi la hatari zaidi, matibabu hulenga katika kuondoa dalili za mafua kama vile homa. Wagonjwa ambao wanajulikana kuwa katika kikundi kilicho katika hatari kubwa ya kupata ugonjwa mbaya au ngumu wanapaswa kutafuta matibabu na wanapaswa kutibiwa kwa dawa za kuzuia virusi haraka iwezekanavyo.

Ọ̀fìnkìn-olóde alásìkò Ìsọnísókí: Ọ̀fìnkìn-olóde alásìkò jẹ́ àrùn òpónà ìmí líle tí àwọn kòkòrò fáírọ́ọ̀sì ọ̀fìnkìn-olóde fà tí wọ́n tàn káàkiri ibi gbogbo lágbàáyé. Ó dúró fún àjàgà àrùn tí ó wà yípo ọdún. Ó ń fà àwọn àìsàn tí wọ́n yàtọ̀ ní líle bẹ́ẹ̀ sì ni ó sáábà máa ń yọrí sí ìgbàsílé-ìwòsàn-tọ́jú àti ikú. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ènìyàn máa ń rí ìwòsàn lọ́wọ́ ibà àti àwọn àmì àìsàn mìíràn láàrin ọ̀sẹ̀ kan láì nílò ìtọ́jú oníṣègùn. Àmọ́ sá, ọ̀fìnkìn-olóde lè fa àìsàn líle tàbí ikú, pàápàá jùlọ láàárín àwọn ọ̀wọ́ tí ewu wà lórí wọn tí ó fi mọ́ àwọn ọmọdé, àgbàlagbà, aláboyún, àwọn òṣìṣẹ́ ìlera àti àwọn tí wọ́n ní àìlera ńlá. Ní àwọn ojú ọjọ́ olótùútù, àwọn àjàkálẹ̀ àrùn alásìkò máa ń wáyé lásìkò òtútù, nígbà tí ó jẹ́ pé ní àwọn àgbègbè olóoru, ọ̀fìnkìn-olóde lè wáyé yípo ọdún, tí ó sì máa fà ìbújáde lóorekóòrè. Àwọn Àmì àìsàn: Àbùdá ọ̀fìnkìn-olóde alásìkò ni ibà òjìji níbẹ̀rẹ̀, ikọ́ (gbígbẹ lọ́pọ̀ọ̀gbà), orí fífọ́, oríkèé àti isan ríro, ìnira ńlá (níní àìlera), ọgbẹ́ ọ̀nà ọ̀fùn àti ìyọkunnímú. Ikọ̀ náà lè jẹ́ líle ó sì lè lò tó ọ̀sẹ̀ méjì tàbí jù bẹ́ẹ̀ lọ. Ìtọ́jú: Fún àwọn aláìsàn tí wọn kò sí ní ọ̀wọ́ àwọn tí ó léwu fún jù, ìtọ́jú máa ń fojú sun mímú ìtura bá àwọn àmì àrùn ọ̀fìnkìn-olóde bí ibà. Àwọn aláìsàn tí wọ́n wà lọ́wọ̀ọ́ tí ó léwu láti ní àìsàn ńlá tàbí àìsàn líle nílò láti lọ fún ìtọ́jú wọ́n sì gbọ́dọ̀ fi òògùn agbógunti-fáírọ́ọ́sì tọ́jú wọn láìpẹ́ rárá.

Umkhuhlane wesizini Uhlolojikelele: Umkhuhlane wesizini yisifo esiyingozi sokuphefumula esibangelwa amagciwane omkhuhlane azungeza kuwo wonke amazwe omhlaba. Kumela umthwalo wezifo unyaka wonke. Idala izifo eziba nzima futhi kwesinye isikhathi ziholela ekulalisweni esibhedlela noma ukufa. Iningi labantu liyalulama emkhuhlaneni nakwezinye izimpawu lingakapheli isonto ngaphandle kokudinga usizo lwezempilo. Kodwa, umkhuhlane ungadala ukugula okukhulu noma ukufa, ikakhulukazi phakathi kulamaqembu asengozini enkulu ekuhlanganise abancane kakhulu, asebekhulile, abesifazane abakhulelwe, abasebenzi bezempilo kanye nalabo abanezimo ezinzima zempilo. Ezindaweni ezipholile, izifo eziwumshayabhuqe zangezinkathi ezithile zonyaka zenzeka ikakhulukazi ebusika, kuyilapho ezifundeni ezishisayo, umkhuhlane ungase ube unyaka wonke, ubangele ukuqubuka ngokungavamile. Izimpawu: Umkhuhlane wangesikhathi esithile ubonakala ngokungenwa yimfiva, ukukhwehlela (okuvame ukomile), ikhanda elibuhlungu, ubuhlungu bemisipha namalunga, ukungezwani okunamandla (ukuzizwa ungaphilile), umphimbo obuhlungu kanye nekhala eligelezayo. Ukukhwehlela kungaba nzima futhi kungathatha amasonto amabili noma ngaphezulu. Ukwelashwa: Iziguli ezingekho eqenjini elisengozini enkulu, ukwelashwa kugxile ekudambiseni izimpawu zomkhuhlane njengemfiva. Iziguli ezaziwayo ukuthi ziseqenjini elisengozini enkulu yokuthola ukugula okunzima noma okuyinkimbinkimbi kufanele zifune usizo lwezokwelapha futhi kufanele zelashwe ngemithi elwa namagciwane ngokushesha ngangokunokwenzeka.

ኢንፎዴሚክ አጠቃላይ እይታ: ኢንፎዴሚክ በሽታው ወረርሽኝ በሚከሰትበት ጊዜ በዲጂታል እና አካላዊ አካባቢዎች ውስጥ የሐሰት ወይም አሳሳች መረጃን ጨምሮ ከመጠን በላይ መረጃ ነው። በጤና ላይ ጕዳት ሊያደርሱ የሚችሉ ግራ መጋባት እና አደጋዎችን የመውሰድ ባህሪያትን ያስከትላል። በተጨማሪም በጤና ባለሥልጣናት ላይ አለመተማመንን ያስከትላል እንዲሁም የሕዝብ ጤና ምላሹን ያዳክማል። ሰዎች ጤንነታቸውን እና በዙሪያቸው ያሉትን ሰዎች ጤንነት ለመጠበቅ ምን ማድረግ እንዳለባቸው እርግጠኛ በማይሆኑበት ጊዜ ኢንፎዴሚክ ወረርሽኝን ሊያጠናክር ወይም ሊያራዝም ይችላል። ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ የመጣው ዲጂታይዜሽን â€" የማኅበራዊ አውታር መስፋፋት እና የኢንተርኔት አጠቃቀም â€" መረጃዎች በፍጥነት ሊሰራጩ ይችላሉ። ይህ የመረጃ ክፍተቶችን በፍጥነት ለመሙላት ይረዳል ነገር ግን ጐጂ መልዕክቶችን ማጉላትም ይችላል። የኢንፎዴሚክ አያያዝ በጤና ድንገተኛ ሁኔታዎች ወቅት ኢንፎዴሚክን ለመቈጣጠር እና በጤና ባህሪዎች ላይ የሚያሳድረውን ተጽዕኖ ለመቀነስ በአደጋ እና በማስረጃ ላይ የተመሰረተ ትንተና እና አቀራረቦችን ስልታዊ አጠቃቀም ነው። የኢንፎዴሚክ አመራር ዓላማ ጥሩ የጤና ትግበራዎችን በ 4 ዓይነት እንቅስቃሴዎች በኩል ለማንቃት ነው። የማህበረሰቡን ስጋቶች እና ጥያቄዎች ማዳመጥ ስለ አደጋ እና የጤና ባለሙያዎች ምክር ግንዛቤን ማስፋፋት የተሳሳተ መረጃ የመቋቋም ችሎታ መገንባት ማህበረሰቦች አዎንታዊ እርምጃ እንዲወስዱ ማሳተፍ እና ማብቃት ከቡድኑ በየሁለት ሳምንቱ የሚመጡ የቅርብ ጊዜ ዜናዎችን ለመቀበል ለኢንፎዴሚክ አመራር ዜና ፍላሽ ይመዝገቡ። አመራር፡- አባል አገራት የፀረ-ወረርሽኝ ምላሽ ጠቃሚነትና እና አስፈላጊነት በቅርብ ጊዜ ውሳኔዎች አማካኝነት በመተባበር እና ለድርጊት ጥሪ ምላሽ በመስጠት እውቅና ሰጥተዋል። ስለሆነም የዓለም ጤና ድርጅት ለኮቪድ-19 ኢንፎዴሚክ ምላሽ ለመስጠት በሁሉም ማህበረሰቦች ውስጥ ሽርክናዎችን እየገነባ ሲሆን አሁን እና ለወደፊቱ ኢንፎዴሚክስ ጥቅም ላይ ሊውሉ የሚችሉ የኢንፎዴሚክ አያያዝን በተመለከተ የአገር ውስጥ መሣሪያዎችን እያዘጋጀ ነው. በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ወቅት የዓለም ጤና ድርጅት ከተባበሩት መንግስታት ድርጅት ቤተሰብ፣ ከቴክኖሎጂ ዘርፍ፣ ከመገናኛ ብዙኃን፣ ከሲቪል ማህበረሰብ እና ከሌሎች የማጉላት ማህበረሰቦች ጋር በመሆን ስጋቶችን ለመረዳት፣ መልዕክቶችን በጋራ ለማዳበር፣ የጤና መረጃዎችን ተደራሽነት ለማስፋት እና የማህበረሰቦችን የመረጃ ፍላጐቶች ለማሟላት ሰርቷል። የዓለም ጤና ድርጅት ለኢንፎዴሚክ አያያዝ የሕዝብ ጤና ምርምር አጀንዳ ለማዘጋጀት ከአካዳሚክ ማህበረሰብ ጋር እንዲሁም በኢንፎዴሚክ አያያዝ የችሎታ ማዕቀፍ እና ስልጠናዎችን ለማዘጋጀት ከተለያዩ የባለሙያዎች ቡድን ጋር ሰርቷል። የዓለም ጤና ድርጅት በዓለም አቀፍ ደረጃ አስተማማኝ የሆኑ የጤና መረጃዎችን ማግኘት ና በዓለም ዙሪያ ለሚገኙ ሰዎች የተሳሳተ መረጃ የመቋቋም ችሎታ እንዲዳብር እያደረገ ነው። በተመሳሳይ ጊዜ ለአገሮች አዲስ መሣሪያዎችን ለማዘጋጀት፣ የኢንፎዴሚክ ወረርሽኙን መጠን እና እሱን ለማስተዳደር ጥቅም ላይ የዋሉ ስልቶችን ተጽዕኖ በተሻለ ለመረዳት ተጨማሪ ጥረቶች ያስፈልጋሉ ። እንደ አፍሪካ ኢንፎዴሚክ ምላሽ አሊያንስ ባሉ ክልላዊ አውታረ መረቦች አማካኝነት የዓለም ጤና ድርጅት እየተሻሻለ ለሚመጣው የጤና ድንገተኛ ኢንፎዴሚክ ምላሽ ተለዋዋጭ ፍላጐቶችን ለማሟላት አዳዲስ አቀራረቦችን እያበረታታ ነው። ይህ ለቀጣይ ትብብሮች እንዲሁም ለጤና ስጋቶች ዝግጁነት እና ቀደም ብሎ ማወቁን ለማሻሻል መሠረትን እየሰጠ ነው። ምርምር & ግኝት የ ኢንፎዲሚዮሎጂ ን ሳይንሳዊ ስርአትን ለማጠናከር በመላው ህብረተሰብ ውስጥ ከሚገኙ አጋሮች ጋር በመተባበር ላይ ይገኛል። ዓላማው የጤና ባለሥልጣናት እና ማህበረሰቦች በኢንፎዴሚክስ የተከሰቱትን ጐጂ ውጤቶች ለመከላከል እና ለማሸነፍ ሊጠቀሙባቸው የሚችሉ ዘላቂ መሣሪያዎችን መገንባት እና ማቅረብ ነው። በአጋርነት አማካኝነት የዓለም ጤና ድርጅት ዲጂታል አቅሞችን ለማጐልበት እና ከፍተኛ ዲጂታል እና የጤና መሰረተ-ትምህረቶችን ለማጐልበት፣ የተሳሳተ መረጃን የመቋቋም አቅም ለመገንባት እና ማህበረሰቦችን በአስተማማኝ የጤና መረጃ ለመድረስ ማህበራዊ የክተባ መመሪያዎችን ለማቅረብ ይሠራል። ከእነዚህ ግኝቶች መካከል ጥቂቶቹ የሚከተሉት ናቸው፦ የኢንፎዴሚክስን በተሻለ ለመረዳት፣ ለመለካት እና ምላሽ ለመስጠት በምርምር ውስጥ የት መዋዕለ ንዋይ ማፍሰስ እንደሚቻል መመሪያ የሚሰጥ የሕዝብ ጤና ምርምር አጀንዳ ማዘጋጀት ሰዎች ጥሩ የጤና ምርጫዎችን ለማድረግ የሚያስፈልጋቸውን መረጃ እንዳያገኙ የሚያግዱ እየጨመሩ ያሉ ትረካዎችን እና" የመረጃ ክፍተቶችን" በፍጥነት ለመለየት የጤና ባለሥልጣናትን ለመርዳት በ ሰውሰራሽ ልህቀት (ኤአይ) የተደገፈ የቅድመ ምላሽ እና ማህበራዊ የማዳመጥ መሣሪያ ጆሮዎች( EARS)ን ማቋቋም። ከኢንፎዴሚክ ጋር የተያያዙ የመስመር ላይ የውይይት ዘይቤዎችን ለመለየት እና ለመረዳት በየሳምንቱ በይፋ የሚገኙ ማህበራዊ እና የዜና ሚዲያዎችን፣ የድር ትንታኔዎችን እና የመስመር ላይ የፍለጋ መረጃዎችን ማጠናቀር የተሳሳተ መረጃ ሊያድግ የሚችልበትን ሥነ-ምህዳር በተሻለ ለመረዳት የዕይታ አውታረ መረብ ትንታኔዎችን ማካሄድከ 200 በላይ ንቁ የኮቪድ-19 እውነታ-ማረጋገጫ ቡድኖችን በማከማቸት ከ40 በላይ በሆኑ ቋንቋዎች ከኮቪድ-19 ጋር የተያያዙ ጥያቄዎችን ማረጋገጥ የተሳሳተ መረጃ እና የተሳሳተ መረጃ ስርጭትን ወቅታዊ ሁኔታ ለመገምገም ኤአይ ላይ የተመሰረተ የመረጃ ወረርሽኝ መመልከቻን ማጣራት። የኢንፎዴሚዮሎጂን እድገት ለማራመድ የዓለም ጤና ድርጅት ዓለም አቀፉን ማህበረሰብ በየጊዜው ለጉባኤዎች በመሰብሰብ በኢንፎዴሚክ አያያዝ ርዕሰ ጒዳዮች ላይ ወደፊት የሚሄዱ መንገዶችን ለመወያየት እና ለማቀድ ይፈልጋል.

Infodemic Overview: An infodemic is too much information including false or misleading information in digital and physical environments during a disease outbreak. It causes confusion and risk-taking behaviours that can harm health. It also leads to mistrust in health authorities and undermines the public health response. An infodemic can intensify or lengthen outbreaks when people are unsure about what they need to do to protect their health and the health of people around them. With growing digitization – an expansion of social media and internet use – information can spread more rapidly. This can help to more quickly fill information voids but can also amplify harmful messages. Infodemic management is the systematic use of risk- and evidence-based analysis and approaches to manage the infodemic and reduce its impact on health behaviours during health emergencies. Infodemic management aims to enable good health practices through 4 types of activities: Listening to community concerns and questions Promoting understanding of risk and health expert advice Building resilience to misinformation Engaging and empowering communities to take positive action Subscribe to the Infodemic Management News Flash to receive latest biweekly updates from the team. Leadership: Member States have recognized the importance and need of an infodemic response through recent resolutions, coming together in solidarity and responding to calls for actions. Therefore, WHO is building partnerships across all societies to respond to the COVID-19 infodemic and is developing country tools for infodemic management that can be used now and for future infodemics. During the COVID-19 pandemic, WHO has worked with the UN family, tech sector, media, civil society and other amplifying communities to understand concerns, co-develop messages, extend the reach of health information, and to respond to the information needs of communities. WHO has also worked with academia to develop a public health research agenda for infodemic management, and with a diverse group of experts to develop a competency framework and trainings in infodemic management. WHO is championing universal access to credible health information, and building resilience to misinformation for people worldwide. At the same time, more efforts are needed to better understand the scale of the infodemic, and impact of strategies used to manage it, in order to develop new toolkits for countries. Through regional networks, such as the Africa Infodemic Response Alliance, WHO is fostering new approaches to meet changing needs for an evolving health emergency infodemic response. This is providing a foundation for further collaborations to also improve preparedness and early detection of emerging and resurgent health threats. Research & innovation WHO is working with partners across society to strengthen the scientific discipline of infodemiology. The purpose is to build and deliver sustainable tools that health authorities and communities can use to prevent and overcome the harmful impacts caused by infodemics. Through partnerships, WHO works to bolster digital capabilities and leverage social inoculation principles to foster higher digital and health literacy, build resilience to misinformation, and deliver innovative ways to reach communities with reliable health information. Here are a few of those innovations: Developing a public health research agenda that provides guidance for where to invest in research to better understand, measure and respond to infodemics Establishing EARS, an early AI-supported response and social listening tool to help health authorities quickly identify rising narratives and “information voids” that interfere with people getting the information they need to make good health choices Running a weekly aggregate of publicly available social and news media, web analytics and online search data to identify and understand online infodemic-related conversation patterns Conducting visual network analyses to better understand the ecosystems where misinformation is able to thriveEstablishing a repository of ~200 active COVID-19 fact-checking groups that verify COVID-19 related claims in more than 40 languages Refining an AI-based infodemic observatory to assess the current status of misinformation and disinformation diffusion To advance progress on infodemiology, WHO regularly convenes the global community for conferences to discuss and chart ways forward on infodemic management topics.

Ɓullar annobar Taƙaitawa: Ɓullar annobar na zuwa da labaran ƙarya ta hanyar kafafen sadarwa na zamani ko kuma ta zahiri. Tana kawo ruɗani da kuma ɗabi'un da ka iya cutar da lafiya. Takan iya kuma haifar da rashin yarda a tsakanin shugabannin hukumomin lafiya, wanda ka iya kassara tunkarar cutar. Labarin ɓullar annobar kan iya kururuta ko tsawaita annobar idan mutane ba su da tabbas a kan abun da yakama su yi su kare lafiyarsu da lafiyarr mutanan da ke zagaye da su. A sakamakon bunƙasar kafar intanet da ƙaruwar amfani da dandalin sada zumunta da kuma kafofin yaɗa labarai, labarai kan yaɗu. Wannan ka iya sauƙaƙa yaɗuwar labarai, amma kuma iya kururuta labarai masu iya cutarwa. Kulawa da annobar shi ne bin salon amfani da kasada, bisa hujja da bincike don alkinta bayanan ɓullar annoba da rage tasirinta a kan kiwon lafiya a lokutan aikin kula da lafiya na gaggwa. Kulawa da annobar na da manufofin samar da kyawawan hanyoyin kula da lafiya iri 4: Sauraron tambayoyn da ƙorafin al'umma. Inganta fahimtar barazana da bin shawarar masana, Gina katangar ƙarfe daga labaran ƙarya. Haɗa kai da ƙarfafar alu'mma su ɗauki matakan da suka dace. Kulawa da labaran uillar annoba ta hanyar samun labara da ɗumi-ɗuminsu duk bayan sati biyu daga tim mai kula da annobar. Shugabanci: Mambobin jihohin sun fahimci amfani da buƙatuwar samun labaran ɓullar annobar ta hanyar ɗaukar matakai bisa shawarwarin da aka yanke baya-bayan nan, ta hanyar haɗin kan juna da kuma amsa kiran ɗaukar mataki. Saboda haka, Hukumar Lafiya ta Duniya na ƙoƙarin haɗa kan kafatanin al'ummomi da su faɗaka game da labarin ɓullar annobar cutar COVID-19 da kuma samar da kayayyakin kulawa da annobar, waɗanda za a iya amfani da su a yanzu da kuma nan gaba a yayin wata annobar. A lokacin ɓullar annobar COVID-19,Hukumar Lafiya ta Duniya ta yi aiki kafaɗa da kafaɗa da hukumomin Majalisar Ɗinkin Duniya da bangaron masu ilimin kimiyya da 'yan jaridu da kungiyoyin fararan hula da sauran al'umma domin su fahimci halin da ake ciki da nufin haɗin gwiwa wajen samar da saƙonni game da lafiya da kuma ɗaukar matakai game da buƙatun al'umma. Hukumar Lafiya ta Duniya ta yi aiki da malaman manyan makarantu domin samar da binciken lafiya da nufin samar da hanyoyin kulawa da annaobar da kuma ƙwararru domin bayar da horo wajen kulawa da annobar. Hukumar Lafiya ta Duniya ta ɗauki gaɓaran samar da ingantattun labarai game da lafiya da samar da hanyoyin tin karar gurɓatattan labarai ga mutanen duniya. Bayan wannan lokacin ana buƙatar aiki tuƙuru don inganta fahimtar girman bayyana ɓullar annaba da irin tasirin da salon da aka yi amfani da shi wajen alkinta bayanan don samar da sababbun kayan aiki domin sauran ƙasashe. Ta hanyar haɗin gwiwar sassan duniya kamar Afirka bayanan ɓullar annaba da hanyar fiskan tar ta a dunƙule, Hukumar Lafiya ta Duniya ta ɗauki ragamar kawo wani tsari don cimma muradun kawo ɗaukin gaggawa ga bayanan annobar. Wannan zai ƙara ƙarfafa haɗin gwiwa da inganta shirin da kuma saurin gano sake ɓullar barazanar lafiya. Bincike da ƙirkira Hukumar Lafiya ta Duniya tana aiki tareda sauran ƙungiyoyi na dukkan al'ummai don ƙarfafa ilimin kimiyyar yaɗa bayanan barkewar annoba. Manufar ita ce samar da tsari mai ɗorewa, wanda shugabanni kiwon lafiya da al'umma za su iya amfani da shi domin kariwa da fin ƙarfin mummunan tasirin da bayanan ɓullar annoba kan iya haifarwa. Ta hanyar haɗin gwiwaHukumar Lafiya ta Duniya na aiki don haɓaka hanyoyin sadarwa na zamani ta hanyar inganta ilimin kiwon lafiya ta kwamfuta da gina hanyar daƙ ile labarun ƙarya da samar da hanyoyi isar da saƙ o zuwa ga al'umma da bayanai masu inganci. Ga kaɗan daga cikin waɗannan hanyoyin: Samar da manufofin bincike a kan kiwon lafiyar al'umma wanda zai samar da jagorancin da za a saka yi bincike don kyautata fahimta da auna yadda mutane ke ɗaukar labaran ɓullar annoba. Samar da hanyar hanyar sadar da bayanan lafiya da nufin taimaka wa hukumomin lafiya game da bayanan ƙarya da ke shinge mutane daga samun bayanan da suke buƙata domin zaɓin ingantacciyar lafiya. Duk mako za a samar da jimillar bayanan da ke yawo ka kafafen sada zumunta da na yaɗa labarai da sauransu don fayyacewa da fahimtar bayanan da ke da alaƙa da salon tattauna bayanan ɓullar annoba. Tsettsefe bayanan hotuna da nufin ƙara fahimtar yanayin zamantakewa, inda yaɗa labaran ƙarya ka iya yaɗuwa. da tanadar wani rumbu 200 na cutar COIVD-19 wanda za su iya tantance iƙirarin kamuwa da cutar COVID-19 a fiye da harsuna guda dari 400. Sake salon amfani da hikimar kwamfuta wajen kimanta matasayin bayanan ƙaryar da ake da su a yanzu da kuma yadda ake yaɗa su. Domin haɓaka ci gaban salon yaɗa labaran ɓullar cutar, Hukumar Lafiya ta Duniya na haɗ a taron ƙasashen duniya don tattaunawa a kan maudu'an da suka danganci bayanan ɓullar annoba.

Infodemiki Muhtasari: Taarifa ya habari ni taarifa nyingi sana ikijumuisha taarifa za uongo au za kupotosha katika mazingira ya kidijitali na ya kimwili wakati wa mlipuko wa ugonjwa. Husababisha kuchanganyikiwa na tabia za kuchukua hatari ambazo zinaweza kudhuru afya. Pia husababisha kutoaminiana kwa mamlaka za afya na kudhoofisha mwitikio wa afya ya umma. Infodemiki inaweza kuzidisha au kurefusha milipuko wakati watu hawana uhakika juu ya kile wanachohitaji kufanya ili kulinda afya zao na afya za watu wanaowazunguka. Kwa kukua kwa uwekaji dijitali - upanuzi wa mitandao ya kijamii na matumizi ya intaneti - habari inaweza kuenea kwa haraka zaidi. Hii inaweza kusaidia kujaza maelezo sehemu za wazi kwa haraka zaidi lakini inaweza pia kukuza ujumbe mbaya. Usimamizi wa habari ni matumizi ya kimfumo ya uchanganuzi na mbinu zinazotegemea hatari na ushahidi ili kudhibiti habari na kupunguza athari zake kwa tabia za kiafya wakati wa dharura za kiafya. Usimamizi wa habari unalenga kuwezesha utendaji bora wa afya kupitia aina 4 za shughuli: Kusikiliza kero na maswali ya jamii Kukuza uelewa wa ushauri wa wataalam wa hatari na afya Kujenga uwezo wa kukabiliana na taarifa potofu Kushirikisha na kuwezesha jamii kuchukua hatua chanya Jiandikishe kwa Infodemic Management News Flash ili kupokea sasisho za hivi punde za kila wiki mbili kutoka kwa timu. Uongozi: Nchi Wanachama zimetambua umuhimu na haja ya jibu la infodemic kupitia maazimio ya hivi majuzi, kuja pamoja kwa mshikamano na kuitikia wito wa kuchukua hatua. Kwa hivyo, WHO inajenga ushirikiano katika jamii zote ili kukabiliana na janga la UVIKO-19 na inatengeneza zana za nchi za udhibiti wa habari zinazoweza kutumika sasa na kwa taarifa za baadaye. Wakati wa janga la UVIKO-19, WHO imefanya kazi na familia ya Umoja wa Mataifa, sekta ya teknolojia, vyombo vya habari, mashirika ya kiraia na jumuiya nyingine zinazokuza ili kuelewa matatizo, kutayarisha ujumbe, kupanua ufikiaji wa taarifa za afya, na kujibu mahitaji ya habari. WHO pia imefanya kazi na wasomi kuunda ajenda ya utafiti wa afya ya umma kwa usimamizi wa infodemiki, na pamoja na kikundi tofauti cha wataalam ili kuunda mfumo wa umahiri na mafunzo katika usimamizi wa habari. WHO inatetea ufikiaji wa wote kwa taarifa za afya zinazoaminika, na kujenga uwezo wa kukabiliana na taarifa potofu kwa watu duniani kote. Wakati huo huo, juhudi zaidi zinahitajika ili kuelewa vyema ukubwa wa infodemiki, na athari za mikakati inayotumiwa kuidhibiti, ili kutengeneza zana mpya za nchi. Kupitia mitandao ya kikanda, kama vile Muungano wa Africa Infodemic Response Alliance, WHO inakuza mbinu mpya ili kukidhi mahitaji yanayobadilika ya majibu ya dharura ya dharura ya afya. Hili linatoa msingi wa ushirikiano zaidi ili kuboresha utayarishaji na ugunduzi wa mapema wa matishio ya kiafya yanayojitokeza na yanayojitokeza tena. Utafiti na uvumbuzi WHO inafanya kazi na washirika katika jamii ili kuimarisha taaluma ya kisayansi ya infodemiolojia. Madhumuni ni kujenga na kutoa zana endelevu ambazo mamlaka za afya na jumuiya zinaweza kutumia ili kuzuia na kuondokana na athari mbaya zinazosababishwa na infodemiki. Kupitia ushirikiano, WHO inafanya kazi ili kuimarisha uwezo wa kidijitali na kutumia kanuni za chanjo ya kijamii ili kukuza ujuzi wa juu zaidi wa kidijitali na afya, kujenga uwezo wa kukabiliana na taarifa potofu, na kutoa njia bunifu za kufikia jamii na taarifa za kuaminika za afya. Hapa ni baadhi ya ubunifu huo: Kutengeneza ajenda ya utafiti wa afya ya umma ambayo hutoa mwongozo wa mahali pa kuwekeza katika utafiti ili kuelewa vyema, kupima na kujibu infodemiki Kuanzisha EARS, jibu la mapema linaloungwa mkono na AI na zana ya kusikiliza kijamii ili kusaidia mamlaka za afya kutambua haraka masimulizi yanayoongezeka na "mabaki ya habari" ambayo yanaingilia watu kupata taarifa wanayohitaji ili kufanya uchaguzi mzuri wa afya. Kuendesha mkusanyiko wa kila wiki wa vyombo vya habari vya kijamii na habari vinavyopatikana hadharani, uchanganuzi wa wavuti na data ya utafutaji mtandaoni ili kutambua na kuelewa mifumo ya mazungumzo ya mtandaoni inayohusiana na infodemiki. Kufanya uchanganuzi wa mtandao unaoonekana ili kuelewa vyema mifumo ikolojia ambapo taarifa potofu zinaweza kustawiKuanzisha hazina ya vikundi 200 vinavyofanya ukaguzi wa ukweli wa UVIKO-19 ambavyo vinathibitisha madai yanayohusiana na UVIKO-19 katika zaidi ya lugha 40. Kuboresha uchunguzi wa infodemiki unaotegemea AI ili kutathmini hali ya sasa ya habari potofu na uenezaji wa habari potofu. Ili kuendeleza maendeleo kuhusu infodemiolojia, WHO huita mara kwa mara jumuiya ya kimataifa kwa ajili ya mikutano ili kujadili na kupanga njia za kuendeleza mada za usimamizi wa infodemiki.

Ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn Ìsọnísókí: Ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn ni àpọ̀jù ìròyìn tí ó fi mọ́ ìròyìn èké tàbí asinilọ́nà ni àwọn àwùjọ orí ayélujára àti ojú ayé lásìkò ìbújáde àrùn kan. Ó máa ń fa ìrújú àti àwọn ìwà tí ó léwu tí ó lè ṣe àkóbá fún ìlera. Ó tún máa ń yọrí sí àìfọkàntán àwọn àjọ ìlera àti fífi ojú kéré èsì ìlera àwùjọ. Ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn lè mú ìgbèrú tàbí pípẹ́ bá àwọn ìbújáde nígbà tí àwọn ènìyàn kò bá ní ìdánilójú nípa ohun tí wọ́n nílò láti ṣe láti dáàbò bo ìlera wọn àti ìlera àwọn ènìyàn tí wọ́n yí wọn ká. Pẹ̀lú ìdàgbàsókè ẹ̀rọ - ìmúgbòòrò ìkànnì ìbánidọ́rẹ̀ẹ́ àti ẹ̀rọ-ayélujára - ìròyìn lè yára tán sì dáadáa. Èyí lè ṣe ìrànlọ́wọ́ láti tètè dí àwọn àlàfo ìròyìn bákan náà sì ni ó lè ṣe àgbéga fún àwọn ìròyìn tí wọ́n léwu. Àkóso ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn jẹ́ fífi ọgbọ́n ṣàmúlò ewu - àti ìyànnàná àti àwọn ìlànà aṣàmúlò-ẹ̀rí láti ṣàkóso ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn àti láti mú àdínkù bá ipa rẹ̀ lórí àwọn ìwà ìlera lásìkò pàjáwìrì ìlera. Àkóso ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn ní èrò láti fààyè gba àwọn àṣà ìlera tí ó dára nípasẹ̀ oríṣìí àwọn iṣẹ́ 4: Fífi etí sí àwọn ìṣòro àti ìbéèrè àwùjọ Ìpolongo níní òye ewu àti ìmọ̀ràn alámọ̀já ìlera. Níní agbára lórí ìròyìn Níní àjọṣepọ̀ àti pípèsè àtìlẹ́yìn fún àwọn àwùjọ láti gbé ìgbésẹ̀ dídára. Ṣé alábàápín Infodemic Management Newst Flash láti máa gba àwọn ìmúdójú-ìwọ̀n ẹ̀ẹ̀mejì lọ́sẹ̀ láti ọwọ́ ikọ̀ náà. Ìdarí: Àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ ti ṣe ìdámọ̀ àǹfààní àti pàtàkì èsì ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn nípa àwọn ọ̀nà àbáyọ bágbàmu, ìdarapọ̀ ní ìṣọ̀kan àti fífèsì sí ìpè fún àwọn ìgbésẹ̀. Nítorí náà, WHO ń ṣẹ̀dá ìbáṣepọ̀ káàkiri àwọn àwùjọ láti fèsì sí ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn lórí COVID-19 bẹ́ẹ̀ sì ni wọn ń ṣe àgbékalẹ̀ àwọn irinṣẹ́ orílẹ̀ èdè fún ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn tí ó ṣe é ṣàmúlò nísinsìnyí àti fún ọjọ́ iwájú ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn. Lásìkò àjàkálẹ̀ COVID-19, Àjọ Ìlera Àgbáyé ti ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn ẹbí UN, ẹ̀ka ìmọ̀ ẹ̀rọ, ilé-iṣẹ́ ìròyìn, àjọ àwùjọ àti àwọn àwùjọ mìíràn tí wọ́n lẹ́nu láti lóye àwọn ìṣòro, kí wọn sí jùmọ̀ ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìfiráńṣẹ́, ṣe ìmúgbòòrò níní àǹfààní sí ìròyìn ìlera, àti ìfèsì sí àlàyé tí àwọn àwùjọ nílò. Àjọ Ìlera Àgbáyé tún ti ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn oníṣẹ́ akadá láti ṣe àgbékalẹ̀ ètò ìwádìí ìlera àwùjọ fún àkóso ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn, àti pẹ̀lú oríṣiríṣi àwọn ẹgbẹ́ alámọ̀já láti ṣe àgbékalẹ̀ ìhun ìlóye àti àwọn ìdanilẹ́kọ̀ọ́ lórí àkóso ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn. Àjọ Ìlera Àgbáyé ń ṣe agbátẹrù níní àǹfààní káríayé sí ìròyìn ìlera tí ó ṣe é gbáralé, àti níní agbára lórí ìròyìn asinilọ́nà fún àwọn ènìyàn káàkiri àgbáyé. Ní àsìkò kan náà, ó nílò akitiyan sí i láti lóye nípa ìwọ̀n ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn dáadáa, àti ipa àwọn ọgbọ́n tí wọ́n ń lò láti ṣàkóso rẹ̀, láti ṣẹ̀dá àwọn irinṣẹ́ tuntun fún àwọn orílẹ̀ èdè. Nípasẹ̀ àwọn ìsàsopọ̀ ẹlẹ́kùnjẹkùn, gẹ́gẹ́ bí Africa Infodemic Response Alliance, WHO ń polongo àwọn ìlànà tuntun láti yanjú àwọn ìṣòro tí ó ń yọjú fún èsì ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn ìlera pàjáwìrì tí ó ń yí padà. Èyí ń pèsè ìpìlẹ̀ fún àjọṣepọ̀ síwájú sí i láti mú ìdàgbàsókè bá ìgbáradì àti ìtètè ṣe ìdámọ̀ àwọn ewu ìlera tí wọ́n ń yọjú tàbí farahàn lóorekóòrè. Ìwádìí & àrà ọ̀tun WHO n ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn alábàáṣiṣẹ́pọ̀ káàkiri àwùjọ láti ṣe ìrónilágbára fún iṣẹ́ ìmọ̀ sáyẹ́ńsì ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn. Èròǹgbà náà ni láti ṣẹ̀dá àti láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn irinṣẹ́ kánrinkése tí àwọn aláṣẹ ìlera àti àwùjọ lè ṣàmúlò láti dènà àti láti borí àwọn ipa tí ó léwu tí ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn ń fà. Nípasẹ̀ àwọn ìbáṣepọ̀, WHO ń ṣiṣẹ́ láti mú ìgbéga bá akitiyan orí ẹ̀rọ arit láti ṣàmúlò àwọn ọgbọ́n àjẹsára awjkot láti mú ìgbéga bá ìmọ̀ ìmọ̀-ẹ̀rọ àti ìlera, àgbékalẹ̀ agbára lórí ìròyìn asinilọ́nà, àti ṣíṣe àgbékalẹ̀ àwọn ọ̀nà àrà ọ̀tun láti kàn sí àwọn àwùjọ pẹ̀lú ìròyìn ìlera aṣeégbáralé. Díẹ̀ lára àwọn àrà ọ̀tun wọ̀nyẹn nìyí: Ṣíṣe àgbékalẹ̀ ètò ìwádìí ìlera àwùjọ tí ó pèsè ìtọ́ni fún ibi tí ó yẹ láti dókòwò nínú ìwádìí láti túbọ̀ lóye, díwọ̀n àti fèsì sí ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn. Ṣíṣe àgbékalẹ̀ EARS, èsì aṣàmúlò-Ìmọ̀ ẹ̀rọ Àtọọ́dá ìsáájú kan àti irinṣẹ́ ìfetísí-àwùjọ láti ṣe ìrànlọ́wọ́ fún àwọn aláṣẹ ètò ìlera láti tètè ṣe ìdámọ̀ àwọn ìròyìn tí ó ń jáde àti "àlàfo ìròyìn" tí ó ń kojú kí àwọn ènìyàn gba ìròyìn tí wọ́n nílò láti ṣe àwọn ìpinnu ìlera tí ó dára. Ṣíṣe àgbéjáde àwọn ìròyìn àwùjọ àti ilé iṣẹ́ ìròyìn tí wọ́n wà láwùjọ lọ́sọ̀ọ̀ṣẹ̀, ìyànnàná ọjọ́ òpó ìtakùn àti èsì ìwífun-àlàyé orí ẹ̀rọ láti se ìdámọ̀ àti ìlóye àwọn ìhun ìjíròrò ajẹmọ́ ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn orí ẹ̀rọ. Ṣíṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìyànnàná ìsàsopọ̀ aṣeérí láti tjbot lóye àwọn ètò àwùjọ níbi tí ìròyìn asinilọ́nà ti lè gbilẹ̀Ṣíṣe àgbékalẹ̀ ibi ìpamọ́ ~àwọn ẹgbẹ́ aṣèwádìí òtítọ́ ìròyìn COVID-19 200 tí wọ́n ń ṣiṣẹ́ tí wọ́n ń wádìí òtítọ́ àwọn àhesọ tí wọ́n jẹmọ́ COVID-19 ní ó lé ní àwọn èdè 40. Ṣíṣe ìsọdọ̀tun ìwòye ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn aṣàmúlò-Ìmọ̀-Àtọọ́dá láti ṣàyẹ̀wò ipò ìròyìn asinilọ́nà àti ìtànkálẹ̀ ìròyìn àmọ̀ọ́mọ̀ gbé kalẹ̀ láti sini lọ́nà. Láti mú ìtẹ̀síwájú bá ìgbéga lórí ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn, WHO ń ṣe àkójọ àwùjọ àgbáyé fún àwọn àpérò lóorekóòrè láti jíròrò àti láti yàwòrán àwọn kmat àbáyọ lórí àwọn àkòrí àkóso ìtànká ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìròyìn.

I-infodemic Uhlolojikelele: I-infodemic iwulwazi oluningi kakhulu oluhlanganisa ulwazi olwamanga noma oludukisayo endaweni yedijithali neziphathekayo ngesikhathi sokuqubuka kwesifo. Idala ukudideka nokuziphatha okubeka engcupheni okungalimaza impilo. Kuphinde kuholele ekungathembani iziphathimandla zezempilo futhi kubukela phansi impendulo yezempilo yomphakathi. I-infodemic ingaqinisa noma yandise ukuqubuka lapho abantu bengenaso isiqiniseko sokuthi yini okufanele bayenze ukuvikela impilo yabo kanye nempilo yabantu ababazungezile. Ngokukhula kwedijithali - ukunwetshwa kwenkundla yezokuxhumana kanye nokusetshenziswa kwe-inthanethi - ulwazi lungasabalala ngokushesha okukhulu. Lokhu kungasiza ukugcwalisa ngokushesha izikhala zolwazi kodwa kungase futhi kukhulise imilayezo eyingozi. Ukuphathwa kwe-infodemic ukusetshenziswa okuhlelekile kokuhlaziya okusekelwe engozini kanye nezindlela zokulawula i-infodemic nokunciphisa umthelela wayo ekuziphatheni kwezempilo ngesikhathi sezimo eziphuthumayo zezempilo. Ukuphathwa kwe-Infodemic kuhlose ukunika amandla imikhuba emihle yezempilo ngokusebenzisa izinhlobo ezi4 zemisebenzi: Ukulalela izinkathazo nemibuzo yomphakathi Ukuthuthukisa ukuqonda ngezeluleko zengcuphe nezezempilo Ukwakha ukuqina olwazini olungamanga Ukubandakanya kanye nokunika imiphakathi amandla ukuze ithathe izinyathelo eziqondile Bhalisela i-Infodemic Management News Flash ukuze uthole izibuyekezo zakamuva zamaviki amabili ezivela eqenjini. Ubuholi: Amazwe Angamalungu abone ukubaluleka nesidingo sempendulo ye-infodemic ngezinqumo zakamuva, ngokuhlangana ndawonye futhi aphendule izicelo zezenzo. Ngakho-ke, iWHO yakha ubudlelwano kuyo yonke imiphakathi ukuze iphendule kulwazi lweCOVID-19 futhi ithuthukisa amathuluzi ezwe okulawulwa kwe-infodemic angasetshenziswa manje nasezindaweni ezizayo ze-infodemics. Ngesikhathi sobhubhane lweCOVID-19, iWHO isebenze nabe-UN, umkhakha wezobuchwepheshe, abezindaba, izinhlangano zomphakathi kanye neminye imiphakathi ekhulisayo ukuqonda okukhathazayo, ukuhlanganisa imiyalezo, ukwelula ukufinyelela kolwazi lwezempilo, kanye nokusabela ezidingweni zolwazi imiphakathi. IWHO iphinde yasebenza nezifundiswa ukuthuthukisa i-ajenda yocwaningo lwezempilo yomphakathi yokuphathwa kwe-infodemic, kanye neqembu elihlukahlukene lochwepheshe ukuthuthukisa uhlaka lwamakhono nokuqeqeshwa ekuphathweni kwe-infodemic. IWHO ilwela ukufinyelela emhlabeni wonke olwazini lwezempilo oluthembekile, futhi yakhela ukuqina ekwazisweni okuyiphutha kwabantu emhlabeni wonke. Ngesikhathi esifanayo, imizamo eyengeziwe iyadingeka ukuze kuqondwe kangcono izinga le-infodemic, kanye nomthelela wamasu asetshenziswayo ukulilawula, ukuze kwakhiwe amathuluzi amasha emazweni. Ngokusebenzisa amanethiwekhi esifunda, afana ne-Africa Infodemic Response Alliance, iWHO ikhuthaza izindlela ezintsha zokuhlangabezana nezidingo eziguqukayo zempendulo yolwazi oluphuthumayo lwezempilo oluvelayo. Lokhu kunikeza isisekelo sokusebenzisana okwengeziwe ukuze kuphinde kuthuthukiswe ukulungela nokutholwa kusenesikhathi kwezinsongo zezempilo ezivelayo neziphinde zivuke. Ucwaningo nokusungula IWHO isebenza nozakwethu kuwo wonke umphakathi ukuqinisa isiyalo sesayensi se-infodemiology. Inhloso ukwakha nokuletha amathuluzi asimeme iziphathimandla zezempilo kanye nemiphakathi engawasebenzisa ukuze kuvinjelwe futhi kunqobe imithelela eyingozi ebangelwa i-infodemics. Ngobambiswano, iWHO isebenzela ukuqinisa amakhono edijithali futhi isebenzise izimiso zokugonywa komphakathi ukuze kukhuthazwe ulwazi oluphakeme lwedijithali nezempilo, ukwakha ukukhuthazela olwazini olunganembile, nokuletha izindlela ezintsha zokufinyelela imiphakathi ngolwazi oluthembekile lwezempilo. Nazi ezimbalwa zalezo zinto ezintsha: Ukuthuthukisa i-ajenda yocwaningo lwezempilo emphakathini ehlinzeka ngesiqondiso sokuthi ungatshala kuphi ocwaningweni ukuze uqonde kangcono, ulinganise futhi uphendule ku-infodemics Ukusungula i-EARS, impendulo yokuqala esekelwa yi-AI kanye nethuluzi lokulalela lomphakathi ukusiza iziphathimandla zezempilo zihlonze ngokushesha ukulandisa okukhulayo kanye "nolwazi olungenalwazi" oluphazamisa abantu ukuba bathole ulwazi oludingekayo ukuze benze izinqumo ezinhle zezempilo. Ukusebenzisa inhlanganisela yamasonto onke yemithombo yezokuxhumana etholakala esidlangalaleni nezindaba, izibalo zewebhu kanye nedatha yosesho lwe-inthanethi ukuze uhlonze futhi uqonde amaphethini ezingxoxo eziphathelene nolwazi lwe-inthanethi Ukuhlaziya okubonwayo kwenethiwekhi ukuze kuqondwe kangcono ama-ecosystems lapho ulwazi olunganembile lukwazi khona ukuchuma kusungulwa inqolobane yamaqembu angu-200 asebenzayo ahlola okuyiqiniso ngeCOVID-19 aqinisekisa izimangalo ezihlobene n-COVID-19 ngezilimi ezingaphezu kuka-40. Ukucwenga i-AI-based infodemic observatory ukuze kuhlolwe isimo samanje solwazi olungelona iqiniso kanye nokusatshalaliswa kwalo Ukuthuthukisa inqubekelaphambili ku-infodemiology, iWHO ivame ukubiza umphakathi womhlaba wonke ukuze kube nezingqungquthela ukuze kuxoxwe futhi kuhlelwe izindlela zokuya phambili ngezihloko zokuphathwa kwe-infodemic.

ዓለም አቀፍ የጤና ደንቦች አጠቃላይ እይታ - የበሽታ ወረርሽኞችና ሌሎች ከባድ የሕዝብ ጤና አደጋዎች ብዙውን ጊዜ ያልተጠበቁና የተለያዩ ምላሾችን የሚጠይቁ ቢሆኑም የዓለም አቀፉ የጤና ደንብ (2005) (አይኤችአር) አገሮች ድንበሮችን የመሻገር አቅም ያላቸውን የሕዝብ ጤና ሁኔታዎችና ድንገተኛ አደጋዎች በመፍታት ረገድ ያላቸውን መብትና ግዴታ የሚገልጽ ዋና ዋና የሕግ ማዕቀፍ ያቀርባል። አይኤችአር 194 የዓለም ጤና ድርጅት አባላትን ጨምሮ በ196 አገሮች ላይ በሕግ አስገዳጅ የሆነ የዓለም አቀፍ ሕግ መሣሪያ ነው። አይኤችአር ያደገው በአንድ ወቅት አውሮፓን ተቆጣጥሮ ለነበረበት አደገኛ ወረርሽኝ ምላሽ በሰጠበት ወቅት ነው። የሕዝብ ጤና ክስተቶችን ሪፖርት የማድረግ ግዴታን ጨምሮ ለአገሮች መብቶችን እና ግዴታዎችን ይፈጥራሉ። ደንቦቹ አንድ የተወሰነ ክስተት" የሕዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ አለም አቀፋዊ ትኩረት" መሆኑን ወይም አለመሆኑን ለመወሰን የሚያስችሉ መስፈርቶችን ያቀርባሉ። በተመሳሳይ ጊዜ በተሰየሙ የመግቢያ ነጥቦች ላይ ጨምሮ ለክትትልና ምላሽ ለመስጠት ዋና አቅሞችን ለማቋቋም እና ለማቆየት አይኤችአር አገራት ከዓለም ጤና ድርጅት ጋር ለመግባባት ብሔራዊ አይኤችአር የትኩረት ነጥብ እንዲቀርፁ ይጠይቃል። ተጨማሪ ድንጋጌዎች እንደ የዓለም አቀፍ ትራፊክ የሚያስፈልጉ የጤና ሰነዶች ያሉ ዓለም አቀፍ የጉዞ እና የትራንስፖርት ዘርፎችን ይመለከታሉ። በመጨረሻም አይኤችአር ከግል መረጃ አያያዝ ጋር በተያያዘ የተጓዦች እና የሌሎች ሰዎች መብቶችን ለመጠበቅ አስፈላጊ የጥንቃቄ እርምጃዎችን ያስተዋውቃል፣ በመመሪያው መሠረት የጤና እርምጃዎችን በሚተገበሩበት ጊዜ በመረጃ ላይ የተመሰረተ ስምምነት እና አድልዎ አለማድረግ። አፈጻጸም: አይኤችአር የማስፈጸም ኃላፊነት ደንቦቹ በሚያስገድዷቸው በሁሉም የፓርቲዎች ግዛቶች እና በ አለም ጤና ድርጅት ላይ ነው። ሁሉም ዘርፎቻቸው፣ ሚኒስቴሮቻቸው፣ ደረጃዎቻቸው፣ ባለስልጣናቶቻቸው እና ሠራተኞቻቸው ጨምሮ በአገር አቀፍ ደረጃ የአይ ኤች ዐር ተግባራዊ ለማድረግ መንግሥታት ኃላፊነት አለባቸው። የዓለም ጤና ድርጅት በአይኤችአር አፈጻጸም ውስጥ የማስተባበር ሚና ይጫወታል እንዲሁም ከአጋሮቹ ጋር በመሆን አገራት አቅም እንዲገነቡ ይረዳል። አይኤችአር ሁሉም ሃገራት የሚከተሉትን የማድረግ አቅም እንዲኖራቸው ይጠይቃል: ማወቅ: የክትትል ሥርዓቶች አጣዳፊ የሕዝብ ጤና ክስተቶችን በወቅቱ ማወቅ መቻላቸውን ማረጋገጥ። ይገምግሙ እና ሪፖርት ያድርጉ: የሕዝብ ጤና ክስተትን ለመገምገም እና በዓለም አቀፍ ደረጃ አሳሳቢ የሆነ የሕዝብ ጤና ድንገተኛ ሁኔታን ሊፈጥሩ የሚችሉትን በብሔራዊ የአይኤችአር የትኩረት ነጥብ በኩል ለ አለም ጤና ድርጅት ሪፖርት ለማድረግ የ አይኤችአር ቅጥያ 2 ውስጥ ያለውን የውሳኔ መሣሪያ ይጠቀሙ። ምላሽ፦ ለሕዝብ ጤና አደጋና ለድንገተኛ አደጋዎች ምላሽ ስጥ የሀገር ውስጥ አተገባበር ግብ የጤና አደጋዎችን ወደ ጐረቤት ሀገሮች መስፋፋት መገደብ እና አላስፈላጊ የጉዞ እና የንግድ ገደቦችን መከላከል ነው። ዝግጁነት:- የዓለም ጤና ድርጅት የሕዝብ ጤና አደጋዎችን በፍጥነት ለመለየት፣ ለማጣራት እና ምላሽ ለመስጠት አቅም ያላቸውን አገራት በማጠናከር እና በማቆየት ለመደገፍ መሣሪያዎችን፣ መመሪያዎችን እና ስልጠናዎችን ያዘጋጃል እንዲሁም ያቀርባል። የዓለም ጤና ድርጅት የሚሰጠው ድጋፍ እያንዳንዱ አገር የአይኤችአር ግዴታውን እንዲወጣ ለመርዳት በዓለም ጤና ድርጅት የክልል እና የአገር ቢሮዎች በተለዩት ቅድሚያ በሚሰጣቸው ፍላጐቶች ላይ ያተኩራል። ይህም የሚያካትተው - በዋናው መስሪያ ቤት ወይም በክልል ደረጃ የ ዓለም ጤና ድርጅት አይኤችአር የግንኙነት ነጥቦችን መሾም፤ ዓለም አቀፍ የሕዝብ ጤና ክትትል ማካሄድ እና አስፈላጊ የሕዝብ ጤና ክስተቶችን መገምገም፤ የሕዝብ ጤና መረጃን ወደ አባል ሃገራት ማሰራጨት፤ ለአባል ሀገራት የቴክኒክ እርዳታ መስጠት፤ የተሰየሙ የመግቢያ ነጥቦችን ጨምሮ አሁን ያሉትን ብሔራዊ የሕዝብ ጤና መዋቅሮች እና የክትትል እና ምላሽ የመስጠት አቅምን ለመገምገም በሚያደርጉት ጥረት አባል ሃገራትን መደገፍ፤ የአይኤችአር( 2005) አፈጻጸም ክትትል እና መመሪያዎችን ማዘመን፣ እና አስፈላጊ ከሆነ አንድ የተወሰነ ክስተት ዓለም አቀፍ አሳሳቢ የሕዝብ ጤና ድንገተኛ ሁኔታ( ፒኤችእኢአይሲ) መሆኑን ወይም አለመሆኑን ከውጭ ባለሙያዎች ምክር ጋር በመመካከር መወሰን። ፒኤችአይሲ ከታወጀ የዓለም ጤና ድርጅት በእንደዚህ ዓይነት ድንገተኛ ሁኔታ ወቅት በአባል አገራት ተግባራዊ የሚሆኑ ወሳኝ የጤና እርምጃዎችን ያዘጋጃል እንዲሁም ይመክራል።

International Health Regulations Overview: While disease outbreaks and other acute public health risks are often unpredictable and require a range of responses, the International Health Regulations (2005) (IHR) provide an overarching legal framework that defines countries’ rights and obligations in handling public health events and emergencies that have the potential to cross borders. The IHR are an instrument of international law that is legally-binding on 196 countries, including the 194 WHO Member States. The IHR grew out of the response to deadly epidemics that once overran Europe. They create rights and obligations for countries, including the requirement to report public health events. The Regulations also outline the criteria to determine whether or not a particular event constitutes a “public health emergency of international concern”. At the same time, the IHR require countries to designate a National IHR Focal Point for communications with WHO, to establish and maintain core capacities for surveillance and response, including at designated points of entry. Additional provisions address the areas of international travel and transport such as the health documents required for international traffic. Finally, the IHR introduce important safeguards to protect the rights of travellers and other persons in relation to the treatment of personal data, informed consent and non-discrimination in the application of health measures under the Regulations. Implementation: The responsibility for implementing the IHR rests upon all States Parties that are bound by the Regulations and on WHO. Governments are responsible, including all of their sectors, ministries, levels, officials and personnel for implementing IHR at the national level. WHO plays the coordinating role in IHR implementation and, together with its partners, helps countries to build capacities. The IHR require that all countries have the ability to do the following: Detect: Make sure surveillance systems can detect acute public health events in timely matter Assess and report: Use the decision instrument in Annex 2 of the IHR to assess public health event and report to WHO through their National IHR Focal Point those that may constitute a public health emergency of international concern Respond: Respond to public health risks and emergencies The goal of country implementation is to limit the spread of health risks to neighbouring countries and to prevent unwarranted travel and trade restrictions. Preparedness: To support countries in strengthening and maintaining their capacities for ensuring rapid detection, verification and response to public health risks, WHO develops and provides tools, guidance and training. WHO’s support focuses on the priority needs identified by the WHO Regional and Country Offices, in order to help each country meet its IHR commitment. This includes: designating WHO IHR Contact Points at the headquarters or the regional level; conducting global public health surveillance and assessment of significant public health events; disseminating public health information to Member States; offering technical assistance to Member States; supporting Member States in their efforts to assess their existing national public health structures and capacities for surveillance and response, including at designated points of entry; monitoring the implementation of IHR (2005) and updating guidelines; and if required, determining whether or not a particular event constitutes a public health emergency of international concern (PHEIC), with advice from external experts. If a PHEIC is declared, WHO develops and recommends the critical health measures for implementation by Member States during such an emergency.

Dokokin Kula da Lafiya na Duniya Taƙaitawa: A yayin da yaɗuwar cututtuka da sauran haɗuran da kan fuskanci lafiyar al'umma waɗanda ba a iya harsashen su kuma suke buƙatar ɗauki, Dokokin Kula da Lafiya na Duniya sun samar da ƙa'idoji da suka fayyace 'yanci da haƙƙin ƙasashe wajen kula da lafiyar al'umma na gaggawa da za a iya ƙetare iyakar ƙasashe. Dokokin Kula da Lafiya na Duniya dokoki ne suka hau kan ƙasashe 196, waɗanda suka haɗa da mambobin ƙasashe da cikin Hhukumar Lafiya ta Duniya. Dokokin Kula da Lafiya na Duniya sun samu ne sakamakon babbar annibar da ta taɓa aukuwa a Turai. Sun samar da 'yanci da haƙƙi ga ƙasashe wanda ya haɗa da buƙatar samar da rahoton kiwon lafiyar al'umma. Haka kuma dokokin sun zayyana hanyoyin tantancewa ko wani abu na haɗari ga ɗaukacin lafiyar al'umma mutanen duniya. Haka kuma, Dokokin Kula da Lafiya na Duniya za su wakilta cibiyar tuntuɓa ta ƙasa don tattaunawa da Hukumar Lafiya ta Duniya da nufin kafawa da tabbatar da damar da suke da ita na iya yin tsinkaye da kawo ɗauki da ba da rahoto da ma da samar da haryar shiga. Ana kuma buƙatar a ƙara tunkarar ɓangarorin sufuri na duniya kamar takardun lafiyar da ake buƙata don tafiye tafiye na ƙasa da ƙasa. Daga ƙarshe, Dokokin Kula da Lafiya sun samar da muhimman abubuwa da za su kare 'yancin masu tafiye-tafiye da sauran mutane da ke da nasaba duba bayanan mutum da amincewa a ɗauki bayanan da rashin nuna wariya wajen amfani da matakan kare lafiya ƙarƙashin dokakin. Aiwatarwa: Alhakin zartar da Dokokin Kula da Lafiya na Duniya na wuyan dukkan ƙasashen da ke ƙarkashinta da kuma Hukumar Lafiya ta Duniya. Zartar da Dokokin Kula da Lafiya a matakin ƙasa haƙƙin gwamnati ce da duk ɓangarori da suka haɗa da ma'aikatu da ma'aikata. Hukumar Lafiya ta Duniya na taka rawar gani wajen aiwatar da Dokokin Kula da Lafiya na Duniya tare da muƙarrabanta na taimaka wa ƙasashe wajen ƙara masu karsashi. Dokokin Kula da Lafiya na Duniya na buƙatar gaba ɗayan ƙasashe su iya yin waɗanan abubuwa: Bincikowa: Tabbatar da cewa tsarin sa-ido na iya binciko mummunar barazanar kula da lafiya a kan lokaci Kimantawa da bayar da rahoto: Amfani da matakan yanke shawara da ke rataye na 2 na Dokokin Kula da Lafiya na Duniya wajen kimanta kiwon lafiyar al'umma da kuma ba da rahoto zuwa ga Hhukumar Lafiya ta Duniya ta hanyar ginshiƙan dokar waɗanda suke ƙunshi aikin gaggawa a kan lafiyar al'ummar duniya. Ɗaukar mataki: Ɗaukar matakin gaggawa a kan barazanar lafiyar al'umma. Manufar aiwatarwa a ƙasashe ita ce taƙaita yaɗuwar barazanar da ke tunkarar lafiya ga maƙwabtan ƙasase da kuma cire duk wani takunkumi a kan tafiye-tafiye da kasuwanci. shirin ko ta kwana: don taimakawa kasa she wajen karfafa wa da tabbatar da damar su don samun gaggawar tsinkayar,tantacewa da ansa bukatun kare hadurran da shafi lafiyar alumma,ƙungiyar lafiya ta duniya ta tanadi kayan aiki, dokoki da horawa. Tallafin da ƙungiyar lafiya ke bayar wa ya maida hankali akan ababen da ke da matukar mahimmanci wanda identofied ƙungiyar lafiya ta duniya da sauran offishoshin da ke kasashe don taimakawa kowacce kasa ta zartar da kudirinta na IHR. Wannan ya kunshi: tsara mahadar ihr a shal kwatar ƙungiyar lafiya ta duniya da sauran matakan offishhoshin yan kuna; kafa tsarin lura da tantance duk wasu harkokin kula da kiwon lafiya masu mahimmnaci a duniya; yada labaran kula da lafiyar alumma na kasashen da ke alaka da ita; hanyar samar da kaimako na kwarewa ga kasashen da ke da alaka da ita; kar fa kasa she da ke da alaka da ita wajen zinmar su ta tattara tsarin kula da lafiyar alumma akan kudirin su na tantace salo da karfin da suke da su lura da response harda inda ake fara shiga tsaren kula da lafiya alumma; kula da salon gudanar da IHR a(2005) da sabunta dokoki da tabbatar da cewa wani nau'in abu na cuta ya isa ya kai matsayin da ya shafi lafiyar alumma kowanda ya shafi kasa shen waje (PHEIC) ta hanyar bin shawar warin kwararrun lfiya a'a in ana bukatar yin hakan. idan an zartar da PHEIC,ƙungiyar lafiya ta duniya ta shirya da bada shawara akan dabarun kula da lafiya masu mahimmanci don kasashen da ke da alaka da ita su zaratar da ita.

Kanuni za Afya za Kimataifa Muhtasari: Ingawa milipuko ya magonjwa na hatari nyingine kubwa za afya ya umma mara nyingi hazitabiriki na zinahitaji majibu mbalimbali, Kanuni za Afya za Kimataifa (2005) (IHR) hutoa mfumo mkuu wa kisheria unaofafanua haki na wajibu wa nchi katika kushughulikia matukio ya afya ya umma na dharura ambazo zina uwezo wa kuvuka mipaka. IHR ni chombo cha sheria za kimataifa ambacho kinalazimisha kisheria nchi 196, zikiwemo Nchi 194 Wanachama wa WHO. IHR ilikua kutokana na mwitikio wa magonjwa hatari ya mlipuko ambayo hapo awali yalitawala Ulaya. Huunda haki na wajibu kwa nchi, ikijumuisha hitaji la kuripoti matukio ya afya ya umma. Kanuni hizo pia zinabainisha vigezo vya kuamua kama tukio fulani linajumuisha "dharura ya afya ya umma inayohusika kimataifa". Wakati huo huo, IHR inazitaka nchi kuteua Mahali pa Kitaifa ya IHR kwa ajili ya mawasiliano na WHO, ili kuanzisha na kudumisha uwezo wa kimsingi wa ufuatiliaji na majibu, ikijumuisha katika maeneo yaliyoainishwa ya kuingia. Masharti ya ziada yanashughulikia maeneo ya usafiri na usafiri wa kimataifa kama vile hati za afya zinazohitajika kwa trafiki ya kimataifa. Hatimaye, IHR inatanguliza ulinzi muhimu ili kulinda haki za wasafiri na watu wengine kuhusiana na data ya matibabu ya kibinafsi, ridhaa iliyoarifiwa na kutobagua katika utumiaji wa hatua za afya chini ya sheria. Utekelezaji: Jukumu la kutekeleza IHR ni la Nchi Wanachama zote ambazo zinafungwa na Kanuni na WHO. Serikali zinawajibika, ikijumuisha sekta zao zote, wizara, ngazi, maafisa na wafanyakazi katika kutekeleza IHR katika ngazi ya kitaifa. WHO ina jukumu la kuratibu katika utekelezaji wa IHR na, pamoja na washirika wake, husaidia nchi kujenga uwezo. IHR inahitaji kwamba nchi zote ziwe na uwezo wa kufanya yafuatayo: Gundua: Hakikisha kuwa mifumo ya uchunguzi inaweza kugundua matukio ya dharura ya afya ya umma kwa wakati unaofaa Tathmini na uripoti: Tumia chombo cha uamuzi katika Kiambatisho 2 cha IHR kutathmini tukio la afya ya umma na kuripoti kwa WHO kupitia Kituo chao cha Kitaifa cha IHR yale ambayo yanaweza kujumuisha dharura ya afya ya umma ya wasiwasi wa kimataifa. Jibu: Jibu hatari na dharura za afya ya umma Lengo la utekelezaji wa nchi ni kupunguza kuenea kwa hatari za afya kwa nchi jirani na kuzuia vikwazo vya usafiri na biashara visivyohitajika. Kujitayarisha: Ili kusaidia nchi katika kuimarisha na kudumisha uwezo wao kwa ajili ya kuhakikisha ugunduzi wa haraka, uthibitishaji na kukabiliana na hatari za afya ya umma, WHO hutengeneza na kutoa zana, mwongozo na mafunzo. Usaidizi wa WHO unazingatia mahitaji ya kipaumbele yaliyoainishwa na Ofisi za Kanda na Nchi za WHO, ili kusaidia kila nchi kutimiza ahadi yake ya IHR. Hii ni pamoja na: kuteua Vituo vya Mawasiliano vya WHO IHR katika makao makuu au ngazi ya mkoa; kufanya ufuatiliaji wa afya ya umma duniani na tathmini ya matukio muhimu ya afya ya umma; kusambaza taarifa za afya ya umma kwa Nchi Wanachama; kutoa msaada wa kiufundi kwa Nchi Wanachama; kusaidia Nchi Wanachama katika juhudi zao za kutathmini miundo na uwezo wao wa kitaifa wa afya ya umma kwa ajili ya ufuatiliaji na majibu, ikijumuisha katika maeneo yaliyoainishwa ya kuingia; ufuatiliaji wa utekelezaji wa IHR (2005) na kuhuisha miongozo; na ikihitajika, kubainisha kama tukio fulani linajumuisha dharura ya afya ya umma ya kimataifa (PHEIC), kwa ushauri kutoka kwa wataalamu kutoka nje. Iwapo PHEIC itatangazwa, WHO hutengeneza na kupendekeza hatua muhimu za kiafya za kutekelezwa na Nchi Wanachama wakati wa dharura kama hiyo.

Ìlànà Ìlera Àgbáyé Ìsọnísókí: Nígbà tí àwọn ìbújáde àìsàn àti àwọn ewu ìlera ńlá àwùjọ mìíràn kì í ṣe sọ tẹ́lẹ̀ tí wọ́n sì pè fún àwọn onírúurú èsì, Ìlànà Ìlera Àgbáyé (2005) (IHR) pèsè ìhun òfin alásopọ̀ tí ó sọ ẹ̀tọ́ àti ojúṣe àwọn orílẹ̀ èdè lórí àmójútó àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìlera àti pàjáwìrì tí wọ́n lè kọjá láti orílẹ̀ èdè sí orílẹ̀ èdè. IHR jẹ́ irinṣẹ́ òfin àgbáyé tí ó ń so orílẹ̀ èdè 196 papọ̀, tí ó fi mọ́ àwọn orílẹ̀ èdè 194 tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ WHO. IHR dìdelẹ̀ láti ara èsì àwọn àjàkálẹ̀ àrùn tí wọ́n fìgbà kan ràn káàkiri Europe. Wọ́n ń ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ẹ̀tọ́ àti ojúṣe fún àwọn orílẹ̀ èdè, tí ó fi òté láti ròyìn àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìlera àwùjọ. Àwọn Ìlànà náà ṣe àgbékalẹ̀ òté láti pinnu bóyá ìṣẹ̀lẹ̀ kan jẹ́ "pàjáwìrì ìlera àwùjọ tí ó kàn gbogbo àgbáyé" tàbí bẹ́ẹ̀ kọ̀. Ní ìgbà kan náà, IHR pè fún àwọn orílẹ̀ èdè láti ṣe àgbékalẹ̀ Ibi Àfojúsùn Orílẹ̀ èdè fún ìbáraẹnisọ̀rọ̀ pẹ̀lú WHO, láti ṣe àgbékalẹ̀ àti àkóso àwọn ipá pàtàkì fún àwọn ìwádìí àti èsì, tí ó fi mọ́ ní àwọn àṣàyàn ẹnu odi. Àwọn àfikún ìpèsè kojú àwọn àgbègbè ìrìnrìnàjò àti ìgbòkègbodò ọkọ̀ lágbàáyé gẹ́gẹ́ bí àwọn ìwé ìlera tí ó yẹ fún àyẹ̀wò lẹ́nu odi káàkiri àgbáyé. Ní ìkádìí, IHR ṣe ìfilọ́lẹ̀ àwọn ìdáàbòbò pàtàkì láti dáàbò bo àwọn ẹ̀tọ́ àwọn arìnrìn-àjò àti àwọn ènìyàn mìíràn ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú ìtọ́jú ìwífun-àlàyé ara ẹni, gbígba àṣẹ ìwífún àti àìdẹ́yẹsíni nínú ṣíṣe àmúlò àwọn òté ìlera lábẹ́ àwọn Ìlànà náà. Àmúṣiṣẹ́: Ojúṣe fún ṣíṣe àmúlò IHR dá lórí gbogbo àwọn Ẹgbẹ́ Orílẹ̀ èdè tí àwọn Ìlànà náà dè ó sì dá lórí Àjọ Ìlera Àgbáyé. Àwọn ìjọba yóò kópa, tí ó fi mọ́ àwọn ẹ̀ka, àwọn ìpele ìjọba, àwọn òṣìṣẹ́ ìjọba àti ènìyàn fún ṣíṣe àmúlò IHR ní ìpele orílẹ̀ èdè. WHO ń kópa ìdarí nínú àmúṣiṣẹ́ IHR àti pé, ní àṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn alábàáṣiṣẹ́pọ̀ rẹ̀, ó ń ṣe ìrànlọ́wọ́ fún àwọn orílẹ̀ èdè láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ipá. IHR pè fún kí gbogbo àwọn orílẹ̀ èdè ní agbára láti ṣe ìwọ̀nyí: Ìdámọ̀: Rí i dájú pé àwọn ètò àyẹ̀wò lè ṣe ìdámọ̀ àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìlera líle àwùjọ ní àsìkò Àyẹ̀wò àti àbọ̀: Ṣe àmúlò irinṣẹ́ ìpinnu inú Annex 2 ti IHR láti ṣàyẹ̀wò ìṣẹ̀lẹ̀ ìlera àwùjọ kí wọ́n sì jábọ̀ fún Àjọ Ìlera Àgbáyé nípasẹ̀ Ibùdó Àfojúsùn IHR orílẹ̀ èdè tí ó lè fa pàjáwìrì ìlera àwùjọ fún gbogbo àgbáyé. Ìfèsì: Fèsì sí àwọn ewu ìlera àwùjọ àti àwọn pàjáwìrì. Àfojúsùn ìmúṣiṣẹ́ orílẹ̀ èdè náà ni láti fi gbèdéke sí ìtànká ewu ìlera sí àwọn orílẹ̀ èdè àyíká àti láti láti dènà ìrìn-àjò tí kò nílò àti àwọn gbèdéke òwò. Ìgbáradì: Láti ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn orílẹ̀ èdè nínú ìrólágbára àti àkóso àwọn ipá wọn láti rí dájú pé ìdámọ̀ kankan, ìdánilójú àti èsì sí àwọn ewu ìlera àwùjọ wà, Àjọ Ìlera Àgbáyé ṣe àgbékalẹ̀ àti ìpèsè àwọn irinṣẹ́, ìtọ́ni àti ìdanilẹ́kọ̀ọ́. Àtìlẹ́yìn WHO fojúsun àwọn ohun pàtàkì láti ọwọ́ àwọn Ilé-iṣẹ́ WHO Àgbègbè àti orílẹ̀ èdè, láti ṣe ìrànlọ́wọ́ fún orílẹ̀ èdè kọ̀ọ̀kan láti mú ìpinnu IHR rẹ̀ sẹ. Èyí pẹ̀lú: ṣíṣe àgbékalẹ̀ àwọn Ibùdó Ìkànsí WHO ní olú ilé-iṣẹ́ tàbí ní ìpele Agbègbè; ṣíṣe àyẹ̀wò ìlera àwùjọ káríayé àti àgbéyẹ̀wò àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìlera àwùjọ pàtàkì; àgbéjáde ìròyìn ìlera àwùjọ fún àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́.; ìpèsè àtìlẹ́yìn ìlànà fún àwọn Orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́.; ṣíṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn Orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti ṣàyẹ̀wò àwọn ìhun ìlera àwùjọ orílẹ̀ èdè àti ipá wọn fún àyẹ̀wò àti ìfèsìsí, tí ó fi mọ́ àwọn ẹnu odi àyàsọ́tọ̀.; àmójútó ìmúṣiṣẹ́ IHR (2005) àti ìmúdójú-ìwọ̀n àwọn ìlànà; àti bí ó bá nílò, mímọ̀ bóyá ìṣẹ̀lẹ̀ kan jẹ́ ìlera àwùjọ pàjáwìrì fún àpérò àgbáyé (PHEIC) tàbí bẹ́ẹ̀ kọ́, pẹ̀lú ìmọ̀ràn láti ọwọ́ àwọn alámọ̀já òde. Bí wọ́n bá kéde ìlera àwùjọ pàjáwìrì àgbáyé (PHEIC) kan, WHO ṣètò bẹ́ẹ̀ wọ́n dábàá àwọn òté ìlera pàtàkì fún àmúlò àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ lásìkò pàjáwìrì bẹ́ẹ̀.

Imithetho Yezempilo Yamazwe Ngamazwe Uhlolojikelele: Nakuba ukuqubuka kwezifo kanye nezingozi ezinkulu zezempilo zomphakathi ngokuvamile azibikezeli futhi zidinga uhla lwezimpendulo, i-International Health Regulations (2005) (IHR) ihlinzeka ngohlaka lomthetho oluhlanganisa umphakathi wonke oluchaza amalungelo nezibopho zamazwe ekusingatheni imicimbi yezempilo yomphakathi nezimo eziphuthumayo abanamandla okuwela imingcele. I-IHR iyithuluzi lomthetho wamazwe ngamazwe elibophezela ngokusemthethweni emazweni angu196, kuhlanganisa namazwe angamalungu eWHO ayi194. I-IHR iqale ngokuba yimpendulo kwizifo eziwumshayabhuqe ezake zadlula i-Europe. Bakha amalungelo nezibopho zamazwe, okuhlanganisa nemfuneko yokubika imicimbi yezempilo yomphakathi. Imithethonqubo iphinde yaveza indlela yokunquma ukuthi umcimbi othile uhlanganisa “isimo esiphuthumayo sezempilo yomphakathi esikhathaza amazwe ngamazwe”. Ngesikhathi esifanayo, i-IHR idinga amazwe ukuthi aqoke Indawo ye-IHR Kazwelonke Yezokuxhumana neWHO, ukuze kusungulwe futhi kugcinwe amakhono abalulekile okubhekwa nokusabela, okuhlanganisa nezindawo zokungena ezimisiwe. Izinhlinzeko ezengeziwe zikhuluma ngezindawo zohambo lwamazwe ngamazwe nezokuthutha ezifana nemibhalo yezempilo edingekayo kuthrafikhi yamazwe ngamazwe. Okokugcina, i-IHR yethula izivikelo ezibalulekile zokuvikela amalungelo izihambeli nabanye abantu maqondana nokuphathwa kwedatha yomuntu siqu, imvume enolwazi kanye nokungabandlululi ekusetshenzisweni kwezinyathelo zezempilo ngaphansi kweMithetho. Ukuqaliswa: Isibopho sokuqalisa i-IHR siphezu kwawo wonke Amazwe Ahlangene aboshwe yiMithethonqubo kanye nakuWHO. Ohulumeni banomthwalo wemfanelo, okuhlanganisa yonke imikhakha yabo, iminyango, amazinga, izikhulu nabasebenzi ekusebenziseni i-IHR ezingeni likazwelonke. IWHO idlala indima yokuxhumanisa ekusetshenzisweni kwe-IHR futhi, ngokubambisana nabalingani bayo, isiza amazwe ukuthi akhe amakhono. I-IHR idinga ukuthi wonke amazwe abe nekhono lokwenza lokhu okulandelayo: Thola: Qiniseka ukuthi amasistimu okuqapha angathola izehlakalo zezempilo zomphakathi ezibucayi ngesikhathi esifanele Hlola bese ubika: Sebenzisa ithuluzi lesinqumo eliku-Annex 2 ye-IHR ukuhlola umcimbi wezempilo yomphakathi futhi ubike kuWHO ngeNational IHR Focal Point yabo lezo ezingase zenze isimo esiphuthumayo sezempilo yomphakathi esikhathaza amazwe ngamazwe. Phendula: Phendula ezingozini zezempilo zomphakathi nezimo eziphuthumayo Umgomo wokuqaliswa kwezwe uwukunciphisa ukusabalala kwezingozi zezempilo emazweni angomakhelwane kanye nokuvimbela imingcele yohambo nokuhwebelana engadingekile. Ukulungiselela: Ukweseka amazwe ekuqiniseni nasekugcineni amandla awo okuqinisekisa ukutholwa, ukuqinisekiswa kanye nokusabela ngokushesha ezingozini zezempilo zomphakathi, iWHO ithuthukisa futhi inikeze amathuluzi, isiqondiso nokuqeqeshwa. Ukwesekwa kweWHO kugxile ezidingweni eziseqhulwini ezihlonzwe amaHhovisi Esifunda Nasezwe weWHO, ukuze kusizwe izwe ngalinye lihlangabezane nokuzibophezela kwalo kwe-IHR. Lokhu kuhlanganisa: ukuqoka Izindawo Zokuthintana zeWHO IHR endlunkulu noma ezingeni lesifunda; ukwenza ukubhekwa kwezempilo yomphakathi emhlabeni jikelele kanye nokuhlolwa kwemicimbi ebalulekile yezempilo yomphakathi; ukusabalalisa ulwazi lwezempilo yomphakathi kumaZwe angamaLungu; ukunikeza usizo lwezobuchwepheshe Kumazwe Angamalungu; ukweseka Amazwe Angamalungu emizamweni yawo yokuhlola izinhlaka kazwelonke zezempilo yomphakathi ezikhona kanye namandla azo okubhekwa nokusabela, okuhlanganisa nezindawo ezimisiwe zokungena; ukuqapha ukuqaliswa kwe-IHR (2005) kanye nemihlahlandlela yokuvuselela; futhi uma kudingekile, inquma ukuthi umcimbi othile uhlanganisa noma cha yini isimo esiphuthumayo sezempilo yomphakathi esikhathaza amazwe ngamazwe (PHEIC), ngezeluleko ezivela kochwepheshe bangaphandle. Uma kumenyezelwa iPHEIC, iWHO ithuthukisa futhi ituse izinyathelo zezempilo ezibalulekile ukuze zisetshenziswe Amazwe Angamalungu phakathi nalesi simo esiphuthumayo.

የላሳ ትኩሳት አጠቃላይ እይታ: የላሳ ትኵሳት በላሳ ቫይረስ ምክንያት የሚከሰት አጣዳፊ የቫይረስ የደም መፍሰስ በሽታ ነው፣ ይህም የአረናቫይረስ አባል የሆነ የቫይረስ ቤተሰብ ነው። ሰዎች በአብዛኛው በላሳ ቫይረስ የሚበከሉት ተጠቂ በሆኑ ማስቶሚስ አይጦች ሽንት ወይም ሰገራ በተበከሉ ምግቦች ወይም የቤት ውስጥ ዕቃዎች በመጋለጥ ነው።በሽታው በምዕራብ አፍሪካ ክፍሎች በሚገኙ አጥቢ እንስሳት ውስጥ የተለመደ ነው። በሽታው በምዕራብ አፍሪካ ክፍሎች በሚገኙ አጥቢ እንስሳት ውስጥ የተለመደ ነው። የላሳ ትኵሳት በቤኒን፣ በጋና፣ በጊኒ፣ በሊቤሪያ፣ በማሊ፣ በሴራሊዮን፣ በቶጎ እና በናይጄሪያ የተለመደ እንደሆነ ይታወቃል፣ ነገር ግን ምናልባትም በሌሎች የምዕራብ አፍሪካ አገሮችም ይገኝ ይሆናለ። ከሰው ወደ ሰው የሚተላለፉ ኢንፌክሽኖች እና የላብራቶሪ ስርጭቶችም ሊከሰቱ ይችላሉ፣ በተለይም በቂ የኢንፌክሽን መከላከያ እና የቁጥጥር እርምጃዎች በሌሉበት በጤና እንክብካቤ ተቋማት ውስጥ። ምርመራና ፈጣን ህክምና አስፈላጊ ነው። አጠቃላይ የሟችነት መጠን 1% ነው። በላሳ ትኵሳት በባድ ክሊኒካዊ መገለጫ ሆስፒታል ከሚገቡ ታካሚዎች መካከል የጉዳይ-ሞት መጠን ወደ 15% ገደማ ይገመታል። የፈሳሽ መተካት እና ምልክታዊ ህክምና ያለው የድጋፍ እንክብካቤ በሂወት መቆየትን ያሻሽላል። በላሳ ቫይረስ ከተያዙ ሰዎች መካከል 80% የሚሆኑት ምንም ዓይነት ምልክት አያሳዩም። ከ 5 ኢንፌክሽኖች ውስጥ 1 ከባድ በሽታን ያስከትላል፣ ቫይረሱ እንደ ጉበት፣ ድድ እና ኵላሊት ያሉ በርካታ የአካል ክፍሎችን ይነካል። ምልክቶች: የላሳ ትኵሳት የመራቢያ ጊዜ ከ 2 - 21 ቀናት ነው። የበሽታው ምልክት ሲታይ አብዛኛውን ጊዜ ቀስ በቀስ የሚከሰት ሲሆን ከትኵሳት፣ አጠቃላይ ድክመት እና የመረበሽ ስሜት ይጀምራል። ከጥቂት ቀናት በኋላ ራስ ምታት፣ የጉሮሮ ሕመም፣ የጡንቻ ሕመም፣ የደረት ሕመም፣ የማቅለሽለሽ ስሜት፣ ማስታወክ፣ ተቅማጥ፣ ሳል እና የሆድ ሕመም ሊከሰቱ ይችላሉ። በከባድ ሁኔታ የፊት እብጠት፣ በሳንባ ክፍተት ውስጥ ፈሳሽ፣ ከአፍ፣ ከአፍንጫ፥ከመራቢያ አካላት ወይም ከጨጓራ-አንጀትውስጥ ደም መፍሰስና እና ዝቅተኛ የደም ግፊት ሊከሰት ይችላል። ፕሮቲን በሽንት ውስጥ ሊታይ ይችላል። በኋለኞቹ ደረጃዎች ላይ ድንጋጤ፣ የመረበሽ ስሜት፣ የመንቀጥቀጥ ስሜት፣ የሃሳብ መዛባት እና ኮማ ሊታዩ ይችላሉ። ደንቆሮነት በ 25% የሚሆኑት ታካሚዎች ላይ ይከሰታል። ከነዚህ ውስጥ ግማሽ የሚሆኑት የመስማት ችሎታ በከፊል ከ 1 ⁇ 3 ወር በኋላ ይመለሳል. በማገገሚያ ወቅት ጊዜያዊ የፀጉር መርገፍ እና የእግር ጕዞ መዛባት ሊከሰት ይችላል። ከሞት ጉዳዮች ውስጥ ሞት በአብዛኛው የሚከሰተው በ14 ቀናት ውስጥ ነው። በሽታው በእርግዝናው ላይ ከባድ ጉዳት አለው፥ በሶስተኛው ሶስት ወራቶች ላይ ከ80% በላይ በእናቶች ሞት እና/ወይም በፅንስ መጥፋት ምክንያት ነው። የላሳ ትኵሳት ምልክቶች በጣም የተለያዩ እና ልዩ ያልሆኑ በመሆናቸው በተለይም በበሽታው ሂደት መጀመሪያ ላይ ክሊኒካዊ ምርመራ ብዙውን ጊዜ ከባድ ነው። የላሳ ትኵሳት እንደ ኢቦላ ቫይረስ በሽታ፣ ወባ፣ ሺጌሎሲስ፣ ታይፎይድ ትኵሳት እና ቢጫ ትኵሳት ካሉ ሌሎች የቫይረስ የደም መፍሰስ ትኵሳት ለመለየት አስቸጋሪ ነው. ህክምና: በአሁኑ ወቅት ለላሳ ትኵሳት ፈቃድ ያለው ክትባት የለም፣ ግን በርካታ አቅም ያላቸው ክትባቶች በመገንባት ላይ ናቸው. ምንም እንኳን ለላሳ ትኵሳት ህክምና ፈቃድ ባይሰጥም የፀረ-ቫይረስ መድኃኒት ሪባቪሪን በበርካታ ሀገሮች ውስጥ እንደ ህክምና አካል ጥቅም ላይ ውሏል። ይሁን እንጂ ደህንነቱ የተጠበቀ እና ውጤታማነቱ የተረጋገጠ ህክምና አሁንም ያስፈልጋል፣ እናም በአሁኑ ጊዜ የበሽታ መከላከያ ህክምናዎችን እና የመድኃኒት ህክምናዎችን ጨምሮ በርካታ ሊሆኑ የሚችሉ ህክምናዎች እየተገመገሙ ናቸው። ሪባቪሪን ለላሳ ትኵሳት ህክምና የሚሰጥ መሆኑን የሚያረጋግጥ ማስረጃ የለም። የላሳ ትኵሳት መከላከል ጥሩ" የማህበረሰብ ንፅህናን" በማስተዋወቅ ላይ የተመሰረተ ሲሆን ይህም አይጦች ወደ ቤት እንዳይገቡ ይከላከላል። ውጤታማ የሆኑ እርምጃዎች ምግብ አይጦች በማያስገባ ዕቃ ውስጥ ማስቀመጥን፣ቆሻሻዎችን ማስወገጃዎችን ከቤት አርቀው ማስቀመጥ፣ የቤተሰብ ንጽህናን መጠበቅና ድመቶችን መያዝን ይጨምራሉ። ማስቶሚስ አይጦች በተጠቁ አካባቢዎች በብዛት ስለሚገኙ ከአካባቢው ማስወገድ የማይቻል ነው። የታመሙ ሰዎችን በሚንከባከቡበት ጊዜ የቤተሰብ አባላት ሁልጊዜ ከደም እና ከሰውነት ፈሳሾች ጋር ንክኪ እንዳይኖራቸው መጠንቀቅ አለባቸው። የላሳ ትኩሳት በጣም የተስፋፋ መሆኑ ይታወቃል። በላሳ ትኵሳት የተጠረጠረ ህመምተኛን የሚመለከቱ የጤና እንክብካቤ ሠራተኞች ምክር ለማግኘት እና የላቦራቶሪ ምርመራ ለማድረግ የአካባቢውን እና ብሔራዊ ባለሙያዎችን ወዲያውኑ ማነጋገር አለባቸው። የጤና እንክብካቤ ሠራተኞች መደበኛ የኢንፌክሽን መከላከያ እና መቆጣጠሪያ ጥንቃቄዎችን ተግባራዊ ማድረግ አለባቸው።

Lassa fever Overview: Lassa fever is an acute viral haemorrhagic illness caused by Lassa virus, a member of the arenavirus family of viruses. Humans usually become infected with Lassa virus through exposure to food or household items contaminated with urine or faeces of infected Mastomys rats. The disease is endemic in the rodent population in parts of West Africa. Lassa fever is known to be endemic in Benin, Ghana, Guinea, Liberia, Mali, Sierra Leone, Togo and Nigeria, but probably exists in other West African countries as well. Person-to-person infections and laboratory transmission can also occur, particularly in health care settings in the absence of adequate infection prevention and control measures. Diagnosis and prompt treatment are essential. The overall case-fatality rate is 1%. Among patients who are hospitalized with severe clinical presentation of Lassa fever, case-fatality is estimated at around 15%. Early supportive care with rehydration and symptomatic treatment improves survival. About 80% of people who become infected with Lassa virus have no symptoms. 1 in 5 infections result in severe disease, where the virus affects several organs such as the liver, spleen and kidneys. Symptoms: The incubation period of Lassa fever ranges from 2–21 days. The onset, when it is symptomatic, is usually gradual, starting with fever, general weakness and malaise. After a few days, headache, sore throat, muscle pain, chest pain, nausea, vomiting, diarrhoea, cough, and abdominal pain may follow. In severe cases facial swelling, fluid in the lung cavity, bleeding from the mouth, nose, vagina or gastrointestinal tract and low blood pressure may develop. Protein may be noted in the urine. Shock, seizures, tremor, disorientation and coma may be seen in the later stages. Deafness occurs in 25% of recovered patients. In half of these cases, hearing returns partially after 1–3 months. Transient hair loss and gait disturbance may occur during recovery. Death usually occurs within 14 days in fatal cases. The disease is severe late in pregnancy, with maternal death and/or foetal loss in more than 80% of cases during the third trimester. Because the symptoms of Lassa fever are so varied and non-specific, clinical diagnosis is often difficult, especially early in the course of the disease. Lassa fever is difficult to distinguish from other viral haemorrhagic fevers such as Ebola virus disease, malaria, shigellosis, typhoid fever and yellow fever. Treatment: There is currently no licensed vaccine for Lassa fever, but several potential vaccines are in development. Despite not being licensed as a treatment for Lassa fever the antiviral drug ribavirin has been used in several countries as a therapeutic agent. However, there is still a need for a safe treatment with proven efficacy, and a range of potential treatments including immune therapies and drug therapies are currently being evaluated. No evidence supports the role of ribavirin as a treatment for Lassa fever. Prevention of Lassa fever relies on promoting good “community hygiene” to discourage rodents from entering homes. Effective measures include storing foodstuffs in rodent-proof containers, disposing of garbage far from the home, maintaining clean households and keeping cats. Because Mastomys rats are so abundant in endemic areas, it is not possible to eliminate them from the environment. Family members should always be careful to avoid contact with blood and body fluids while caring for sick persons. Lassa fever is known to be endemic. Health-care workers seeing a patient suspected to have Lassa fever should immediately contact local and national experts for advice and to arrange for laboratory testing. Health care staff should apply standard infection prevention and control precautions.

zazzabin lasa A :cutar zazabin lasa cita ta ƙwayar cutar jini wadda cutar zazzabin Lasa ke haifar wa wanda daya ce daga cikin dangin cututtukan arenavirus. mutane musaman suna kamuwa da cutar lasa ta hanyan cin abinci ko kayay yakin gida je da ya kamu da fitsari ko bayan gidan da ɓerayen mastomys ya shafa. cutar annoba ce a tsakanin kanan dabbobi a wasu yan kuna na yammacin kasa afirka. Zazabin lasa an san ci da cewa annoba ce a kasar birnin,Gana,Guinea, Liberia, Mali, Saliyo,Togo da Najeriya, amma wata kila akan same shi a wasu yan kunan kasashen afrika. kamuwar cutur tsakanin mutum da mutum da kuma yaɗuwar cutar a da kunan bincike kan iya faruwa musmman ma wajen tsarin kula da lafiya tsakanin a inda aka rasa wadachan chan hanyoyin kare kamuwa da tare yaɗuwar cutar. Binciken da yin magani nan take na da matukar mahimmanci. Ga ba daya kason mace mace ya kai kaso daya. a tsakanin mara su lafiyar da aka kwantar a asibiti wanda ke fama da matsanancin ciwon masarsarar Lasa mace macen kan kai kaso 15. samun kula da wuri da samar da isshen ruwa da magance alamomin cutar kan bayar da damar tsallake cutar. kusan kaso 80 na mutane waɗanda suka kamu da cutar Lasa basu da alamomin cutar. 1 a cikin 5 na sakamakon kamuwar cutar mai tsanani, a inda cutar da shafi bangarorin jiki kamar su hanta, da saifa. Alamomi: Matakin farko na kenkyasar cutar zazzabin lasa kan fara a kwana ki 21. tun da farko idon abin ya nuna alama,to yakan fara ne kadan kadan, zai fara da zazzabi,raunin jiki da malaise. bayan kwana biyu, sai ciwon kai, bushewar makwagoro,ciwon gabai,zafin kirji,jiri,hajijiya,harawa,zawo,tari,sanan nan ciwon ciki kan iya biwo baya. in da ciwon yayi tsanani, akan sami kunburin fuska,fitar ruwa ta hanci, zubar jini daga baki,hanci, farji har yakan iya kai wa zuwa low blood oressure. akan iya samun sinaɗarin protein a cikin fitsari. idan cutar ta yi nisa akan ana iya samun daukewar ninfashi, damuwa, rikicewa da suma. kashi 25 na waɗanda suka warke kan iya kamuwa da kurumta. rabin wadannan rashin lafiyar kan iya ko mawa jin magana bayan kimanin watanni 3. rashin gashi na dan lockaci tare da gait kan iya faruwa lokacin farfadowa. ga jinya mai tsanani mutuwa kan auku a tsakani kwanaki 14. gama masu tshohon ciki ya kan kai da mutuwa a inda cikin ya kai kashi 80 yakan kai mutumhar lahira. do min alamonin ciwon zazzabin lasa na da ban bance ban ce ba kuma nau'I daya bane,bin cike don gano cutar kan yi wahala musamman ma a farkon kamun cutar. Cutar zazzabin lasa na da wuyar ban ban ce wa daga sauran kwayun cututtuka ………. Kamar su ƙwayar cutar Ebola,cutar cizon sauro, shigellosis, taiford, shawara…. Magani: A halin yanzu babu taka mamman rigakafin cutar lasa wadda ke d lasisi amma ko karin samar da magungunan rigakafin cutar. didda cewa magungunan ba a basu lasisi ba maganin nan mai suna ribavirin wanda ke yaki da cutar ana an fani da shi a kasashe da yawa a matsayin magani. an tantance duk da haka, akwai bukatuwar samun magani wanda ke aiki sa'an nan bai da wata illa ga lafiya da yiwuyar warkar da cuta harma da rigakafi being evaluated. babu wata hujja wadda ta nuna cewa ribavirin kan iya magance zazzabin Lasa. kare cutar zazzabin Lasa ya do gare na akan habbaka tsabtar alumma a hana ɓeraye shiga cikin gidaje. Mata ken kare cutar ya kunshi adana kayan abinci a mazubai inda baraye ba za iya shigaba, zubar da bola nesa da gidaje tabbatar da tsabtacecen mahalli da daina aje maguna. don kuwa mastomys rats na da yawa a wuraronda aka samu annoba bazai yiwo a kawar da su daga wajajen ba. dauka cin iyalai dole su yi matukar kula don kaucewa haduwa da jinin ko ruwa e a lokacin da suke kula da masu jinya. Zazabin lasa annobace. ma'aikatan kula da lafiya da zaran sunga mara lafiya wanda ke nuna alamun zazzabin lasa su gaggauta sanar da kwarararu na gida dana kasa don bada shawara shirya gwaji. ma'aikatan lafiya dole ne yi anfani da dokoki da aka tsara wajn kariya da takaita yaɗuwar cututtuka.

Homa ya Lassa Muhtasari: Homa ya Lassa ni ugonjwa mkali wa kutokwa na damu unaosababishwa na virusi vya Lassa, mwanachama wa familia ya virusi vya arenavirus. Kwa kawaida binadamu huambukizwa virusi vya Lassa kupitia chakula au vitu vya nyumbani vilivyochafuliwa na mkojo au kinyesi cha panya wa Mastomys walioambukizwa. Ugonjwa huu umeenea kwa idadi pana katika sehemu za Afrika Magharibi. Homa ya Lassa inajulikana kuwa imeenea nchini Benin, Ghana, Guinea, Liberia, Mali, Sierra Leone, Togo na Nigeria, lakini pengine ipo katika nchi nyingine za Afrika Magharibi pia. Maambukizi kutoka kwa mtu hadi kwa mtu na maambukizi ya maabara yanaweza pia kutokea, haswa katika mazingira ya huduma za afya kwa kukosekana kwa hatua za kutosha za kuzuia na kudhibiti. Utambuzi na matibabu ya haraka ni muhimu. Kiwango cha jumla cha vifo vya kesi ni 1%. Miongoni mwa wagonjwa ambao wamelazwa hospitalini na uwasilishaji mkali wa kliniki wa homa ya Lassa, vifo vya kesi inakadiriwa kuwa karibu 15%. Utunzaji wa mapema wa usaidizi wa kurejesha maji mwilini na matibabu ya dalili huboresha maisha. Takriban 80% ya watu wanaoambukizwa virusi vya Lassa hawana dalili. Maambukizi 1 kati ya 5 husababisha ugonjwa mbaya, ambapo virusi huathiri viungo kadhaa kama vile ini, wengu na figo. Dalili: Kipindi cha incubation cha homa ya Lassa ni kati ya siku 2-21. Mwanzo, wakati ni dalili, kwa kawaida ni hatua kwa hatua, kuanzia na homa, udhaifu mkuu na malaise. Baada ya siku chache, maumivu ya kichwa, koo, maumivu ya misuli, maumivu ya kifua, kichefuchefu, kutapika, kuhara, kikohozi, na maumivu ya tumbo yanaweza kufuata. Katika hali mbaya uvimbe wa uso, maji katika cavity ya mapafu, kutokwa na damu kutoka kinywa, pua, uke au njia ya utumbo na shinikizo la chini la damu inaweza kuendeleza. Protini inaweza kuzingatiwa kwenye mkojo. Mshtuko, kifafa, tetemeko, kuchanganyikiwa na kukosa fahamu vinaweza kuonekana katika hatua za baadaye. Uziwi hutokea kwa 25% ya wagonjwa waliopona. Katika nusu ya kesi hizi, kusikia hurudi kwa sehemu baada ya miezi 1-3. Kupoteza nywele kwa muda mfupi na usumbufu wa kutembea kunaweza kutokea wakati wa kupata nafuu. Kifo kawaida hutokea ndani ya siku 14 katika kesi mbaya. Ugonjwa huu ni mbaya sana mwishoni mwa ujauzito, na kifo cha uzazi na/au kupoteza fetasi katika zaidi ya 80% ya matukio katika trimester ya tatu. Kwa sababu dalili za homa ya Lassa ni tofauti sana na sio maalum, uchunguzi wa kliniki mara nyingi ni vigumu, hasa mapema katika kipindi cha ugonjwa huo. Homa ya Lassa ni vigumu kutofautisha na homa nyingine za virusi vya kuvuja damu kama vile ugonjwa wa virusi vya Ebola, malaria, shigellosis, homa ya matumbo na homa ya manjano. Matibabu: Kwa sasa hakuna chanjo iliyoidhinishwa ya homa ya Lassa, lakini chanjo kadhaa zinazowezekana zinaendelea kutengenezwa. Licha ya kutokuwa na leseni ya matibabu ya homa ya Lassa dawa ya kuzuia virusi ya ribavirin imetumika katika nchi kadhaa kama wakala wa matibabu. Hata hivyo, bado kuna haja ya matibabu salama yenye ufanisi uliothibitishwa, na anuwai ya matibabu yanayoweza kujumuisha matibabu ya kinga na matibabu ya dawa kwa sasa yanatathminiwa. Hakuna ushahidi unaounga mkono jukumu la ribavirin kama matibabu ya homa ya Lassa. Kuzuia homa ya Lassa kunategemea kukuza "usafi wa jamii" mzuri ili kuwazuia panya kuingia majumbani. Hatua zinazofaa ni pamoja na kuhifadhi vyakula kwenye vyombo visivyoweza kuathiriwa na panya, kutupa takataka mbali na nyumbani, kutunza kaya safi na kufuga paka. Kwa sababu panya za Mastomys ni wengi sana katika maeneo ya ugonjwa, haiwezekani kuwaondoa kutoka kwa mazingira. Wanafamilia wanapaswa kuwa waangalifu kila wakati ili kuzuia kugusa damu na maji ya mwili wakati wa kuwahudumia wagonjwa. Homa ya Lassa inajulikana kuwa endemic. Wafanyakazi wa afya wanaona mgonjwa anayeshukiwa kuwa na homa ya Lassa wanapaswa kuwasiliana mara moja na wataalam wa ndani na wa kitaifa kwa ushauri na kupanga uchunguzi wa maabara. Wahudumu wa afya wanapaswa kutumia hatua za kawaida za kuzuia na kudhibiti maambukizi.

Ibà lásà Ìsọnísókí: Ibà lásà ni àrùn fáírọ́ọ̀sì ìsun-ẹ̀jẹ̀ líle tí fáírọ́ọ̀sì lásà, ọ̀kan lára àwọn ọmọọlé ẹbí àwọn fáírọ́ọ̀sì ajẹméku. Àwọn ènìyàn sáábà máa ń kó fáírọ́ọ̀sì lásà láti ara oúnjẹ tàbí àwọn ohun èlò inú ilé tí ìtọ̀ tàbí ìgbẹ́ àwọn eku Masitómì ti sọ di àìmọ́. Àjàkálẹ̀ ni àrùn náà láàrin agbo àwọn eku ní Ìwọ oòrùn Áfríkà. Ibà lásà jẹ́ àjàkálẹ̀ àrùn ní Benin, Ghana, Guinea, Liberia, Mali, Sierra Leone z Togo àti Nigeria, ṣùgbọ́n ó wà ní àwọn orílẹ̀ èdè Ìwọ Oòrùn Afíríkà mìíràn pẹ̀lú. Àwọn ìkóràn ènìyàn-sí-ènìyàn àti ìtànká ilé ìdánnkanwò náà lè ṣẹlẹ̀, pàápàá jùlọ ní àwọn ibùdó ìtọ́jú níbi tí kò bá ti sí ìdáàbòbò lórí àwọn àrùn àti àwọn òté àkóso tí ó tó. Àyẹ̀wò-àrùn àti ìtọ́jú kíákíá ṣe pàtàkì. Gbogbo iye ènìyàn tí wọ́n kú ní ìwọ̀n 1%. Láàrin àwọn aláìsàn tí wọ́n wà ní ilé ìwòsàn pẹ̀lú àfihàn àìlera ibà Lásà líle, iye àwọn ènìyàn tí wọ́n kú lẹ́yìn àyẹ̀wò ibà Lásà tó 15%. Àtìlẹ́yìn ìtọ́jú kíákíá pẹ̀lú ìtọ́jú igbamisára àti àmì àìsàn máa ń mú ìlọsíwájú bá yíyè. Ó tó 80% àwọn ènìyàn tí wọ́n kó fáírọ́ọ̀sì Lásà tí kò ní àmì àìsàn. 1 nínú àrùn 5 yọrí sí àìsàn líle, níbi tí fáírọ́ọ̀sì náà ti ń nípa lórí àwọn onírúurú ẹ̀yà ara bí ẹ̀dọ̀, ọlọ àti àwọn kíndìnrín. Àwọn àmì àrùn: Àsìkò ìsàba ibà Lásà tó láàrin àwọn ọjọ́ 2-21. Ìbẹ̀rẹ̀, nígbà tí ó ní àmì àrùn, ó máa ń bẹ̀rẹ̀ wẹ́rẹ́wẹ́rẹ́, yóò bẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú ibà, rírẹ̀ gbogbo ara àti ìnira. Lẹ́yìn ọjọ́ díẹ̀, orí fífọ́, ọ̀nà ọ̀fùn dídùn, isan ríro, àyà ríro, àyà rínrìn, èébì, ìgbẹ́ gbuuru, ikọ́, àti inú rírun lè tẹ̀lé. Nínú àwọn ọ̀ràn tí ó lè ojú wíwú, omi nínú ẹ̀dọ̀ fóóró, ẹ̀jẹ̀ láti ẹnu, imú, òbò tàbí òpónà oúnjẹ àti pé àìsànká ẹ̀jẹ̀ déédéé lè wáyé. Èròjà amáradàgbà lè wà nínú ìtọ̀. Ìpayà, gìrì, ìgbọ̀nrìrì, ìrújú àti ìdákú lè di rírí ní àwọn ìpele iwájú. Ìdití wáyé nínú 25% àwọn aláàárẹ̀ tí wọ́n wòsàn. Nínú ìlàjì àwọn ọ̀ràn wọ̀nyí, ìgbọ́ràn padà díẹ̀ lẹ́yìn oṣù 1-3. Àdánù irun fún ìgbà díẹ̀ àti àìlèrìn lè wáyé lásìkò ìwòsàn. Ikú máa ń sáábà wáyé láàrin ojoy 14 nínú àwọn ọ̀ràn líle. Àìsàn náà máa ń le nínú ìgbẹ̀yìn ọyún, pẹ̀lú ikú ìyá àti àdánù olẹ̀ nínú ó ju 80% lọ ní oṣù mẹ́ta ìgbẹ̀yìn. Nítorí pé àwọn àmì àrùn iba Lásà yàtọ̀ síra wọn kò sì ní pàtó, àyẹ̀wò ajẹmọ́ àmì àrùn ṣòro, pàápàá jùlọ níbẹ̀rẹ̀ arunt náà. Ibà Lásà ṣòro láti yà sọ́tọ̀ kúrò lára àwọn ibà fáírọ́ọ̀sì onísùn-ẹ̀jẹ̀ miirsnt bí àrùn fáírọ́ọ̀sì Ebola, ibà maléríà, ṣigélósì, ibà jẹ̀funjẹ̀fun, àti ibà pọ́njú. Ìtọ́jú/ Kò sí abẹ́rẹ́ àjẹsára tí wọ́n fọwọ́ sí fún ibà Lásà báyìí, ṣùgbọ́n onírúurú àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára tí ó lè wúlò ni wọ́n ń ṣe lọ́wọ́. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé wọn kò fọwọ́ sí gẹ́gẹ́ bí ìtọ́jú fún ibà Lásà òògùn agbógunti-fáírọ́ọ́sì ribafirín ni wọ́n ti lò ní àwọn onírúurú orílẹ̀ èdè gẹ́gẹ́ bí irinṣẹ́ ìwòsàn. Àmọ́ sá, ó sì yẹ kí ìtọ́jú aláàbò tí ó pé, àti àwọn onírúurú ìtọ́jú tí ó fi mọ́ àwọn ìtọ́jú ajẹmọ́-àjẹsára ara àti àwọn ìtọ́jú ajẹmọ́-òògùn ni wọ́n ń ṣe ìdánwò lọ́wọ́. Kò sí ẹ̀rí kankan tí ó ṣe àtìlẹ́yìn ipa ribarifín gẹ́gẹ́ bí ìtọ́jú ibà Lásà. Ìdáàbòbò lọ́wọ́ ibà Lásà gbára lé ìpolongo "ìmọ́tótó àwùjọ" láti dènà kí àwọn èkúté máa wọ inú àwọn ilé. Àwọn òté tí ó kájúẹ̀ ni ìpamọ́ àwọn oúnjẹ nínú àwọn koto tí eku kò lè dé, dídá àwọn ẹ̀gbin jìnnà réré sí ilé, ṣíṣe àkóso ilé tí ó mọ́ àti sínsin àwọn ológbò. Nítorí pé àwọn eku Masitómì pọ̀ ní àwọn àgbègbè àrùn, kò ṣe é ṣe láti mú wọn kúrò ní àyíká náà. Àwọn mọ̀lẹ́bí gbọ́dọ̀ náà sọ́ra láti má ṣe fọwọ́ kan ẹ̀jẹ̀ tàbí ojera nígbà tí wọ́n bá ń tọ́jú àwọn aláàárẹ̀. Ibà Lásà jẹ́ àjàkálẹ̀ àrùn agbègbè. Àwọn òṣìṣẹ́ ìlera tí wọ́n ń tọ́jú aláàárẹ̀ tí wọ́n fura sí pé ó ní ibà Lásà ní láti kàn sí àwọn alámọ̀já abẹ́lé àti orílẹ̀ èdè fún ìmọ̀ràn àti láti ṣètò fún àyẹ̀wò láàbù. Àwọn òṣìṣẹ́ ìlera ní láti ṣàmúlò òṣùwọ̀n ìdáàbòbò àrùn àti àwọn odi àkóso.

ILassa fever Uhlolojikelele: ILassa fever yisifo esiyingozi kakhulu sehaemorrhagic esibangwa igciwane leLassa, okuhlobene nomndeni we-arenavirus wamagciwane. Ngokuvamile abantu bangenwa igciwane leLassa ngokuchayeka ekudleni noma ezintweni zasendlini ezingcoliswe umchamo noma indle yamagundane eMastomys. Lesi sifo sigcwele amagundane ezingxenyeni zaseNtshonalanga Afrika. ILassa fever yaziwa ukuthi idlangile eBenin, eGhana, eGuinea, eLiberia, eMali, eSierra Leone, eTogo naseNigeria, kodwa kungenzeka ukuthi ikhona nakwamanye amazwe aseNtshonalanga Afrika. Ukutheleleka komuntu kuya kumuntu kanye nokudluliselwa kwaselabhorethri nakho kungenzeka, ikakhulukazi ezilungiselelweni zokunakekelwa kwezempilo lapho kungekho zinyathelo ezanele zokuvimbela nokulawula ukutheleleka. Ukuxilongwa nokwelashwa ngokushesha kubalulekile. Isilinganiso sokufa kwabantu abaningi singu1%. Phakathi kweziguli ezilaliswe esibhedlela ezinesethulo esinzima somtholampilo se-Lassa fever, ukufa kwamacala kulinganiselwa ku15%. Ukunakekelwa kusenesikhathi ngokubuyisela amanzi emzimbeni kanye nokwelashwa okunezimpawu kuthuthukisa ukusinda. Cishe u80% wabantu abatheleleka ngeLassa virus abanazo izimpawu. Ukutheleleka oku1 kweziyi5 kubangela isifo esinzima, lapho igciwane lithinta izitho eziningana ezifana nesibindi, ubende nezinso. Izimpawu: Isikhathi sokufukamela seLassa fever sisukela ezinsukwini ezi2 kuya ku21. Ukuqala, uma kuyizimpawu, ngokuvamile kwenzeka kancane kancane, kuqala ngomkhuhlane, ubuthakathaka obujwayelekile kanye nokugula. Ngemva kwezinsuku ezimbalwa, kungase kulandele ubuhlungu bekhanda, umphimbo obuhlungu, ubuhlungu bemisipha, isifuba, isicanucanu, ukuhlanza, isifo sohudo, ukukhwehlela nobuhlungu besisu. Ezimweni ezimbi kakhulu ukuvuvukala kobuso, uketshezi emgodini wamaphaphu, ukopha emlonyeni, ekhaleni, esithweni sangasese noma emathunjini kanye nomfutho wegazi ophansi. Amaprotheni angase abonakale emchameni. Ukushaqeka, ukudlikiza, ukuthuthumela, ukudideka kanye necoma kungase kubonakale ezigabeni zakamuva. Ukungezwa kwenzeka ku25% weziguli eseziluleme. Engxenyeni yala macala, ukulalelwa kubuya kancane ngemva kwezinyanga ezingu1 kuya ku3. Ukulahlekelwa izinwele zesikhashana kanye nokuphazamiseka kokuhamba kungase kwenzeke ngesikhathi sokululama. Ukufa kuvame ukuvela phakathi nezinsuku eziyi14 ezimweni ezibulalayo. Lesi sifo sinzima kakhulu sekwephuzile ekukhulelweni, nokufa komama kanye/noma ukulahlekelwa kwengane ezimweni ezingaphezu kuka80% phakathi nekota yesithathu. Ngenxa yokuthi izimpawu zeLassa fever zihlukahlukene kakhulu futhi aziqondile, ukuxilongwa komtholampilo kuvame ukuba nzima, ikakhulukazi ekuqaleni kwalesi sifo. ILassa fever kunzima ukuyihlukanisa kweminye imikhuhlane yeviral haemorrhagic efana nesifo se-Ebola virus, umalaleveva, ishigellosis, ityphoid fever kanye neyellow fever. Ukwelashwa: Okwamanje awukho umuthi wokugomela iLassa fever onelayisensi, kodwa imithi eminingi yokugoma engaba khona iyathuthukiswa. Naphezu kokungabi nelayisensi yokwelapha iLassa fever i-antiviral drug ribavirin isetshenziswe emazweni amaningana njenge-ejenti yokwelapha. Kodwa, sisekhona isidingo sokwelashwa okuphephile okunomphumela ofakazelwe, futhi uhla lwezindlela zokwelapha ezingase zibe khona ezihlanganisa ukwelapha amasosha omzimba kanye nokwelashwa kwezidakamizwa okwamanje kuyahlolwa. Abukho ubufakazi obusekela indima ye-ribavirin njengokwelashwa kweLassa fever. Ukuvimbela iLassa fever kuncike ekukhuthazeni “ukuhlanzeka komphakathi” okuhle ukuze kuvinjwe amagundane ukuthi angangeni ezindlini. Izinyathelo ezisebenzayo zihlanganisa ukugcina ukudla ezitsheni ezingangeni amagundane, ukulahla udoti kude nasekhaya, ukunakekela amakhaya ahlanzekile nokugcina amakati. Ngenxa yokuthi amagundane eMastomys maningi kakhulu ezindaweni ezihlala njalo, akunakwenzeka ukuwaqeda endaweni ezungezile. Amalungu omndeni kufanele aqaphele ngaso sonke isikhathi ukuthi angathintani negazi noketshezi lomzimba kuyilapho enakekela abantu abagulayo. ILassa fever iyaziwa njengesifo esivamile. Abasebenzi bezempilo ababona isiguli okusolwa ukuthi sineLassa fever kufanele bathinte ngokushesha ochwepheshe bendawo nabakazwelonke ukuze bathole iseluleko futhi bahlele ukuhlolwa kwaselabhorethri. Abasebenzi bezokunakekelwa kwempilo kufanele basebenzise izindlela ezijwayelekile zokuvimbela ukutheleleka nokulawula.

የእርሳስ መመረዝ አጠቃላይ እይታ:እርሳስ በተፈጥሮ የሚገኝ መርዛማ ብረት ሲሆን በምድር ቅርፊት ውስጥ ይገኛል. መጠነ ሰፊ አጠቃቀሙ በብዙ የዓለም ክፍሎች ሰፊ የአካባቢ ብክለት፣ የሰው ልጅ መጋለጥ እና ከፍተኛ የሕዝብ ጤና ችግሮች አስከትሏል። የአካባቢ ብክለት ዋነኛ ምንጮች ማዕድን ማውጣት፣ ማቅለጥ፣ ማምረትና መልሶ ጥቅም ላይ ማዋል እንዲሁም በአንዳንድ አገሮች ቀጣይነት ያለው የእርሳስ ቀለምና የአቪዬሽን ነዳጅ አጠቃቀም ናቸው። ከሦስት አራተኛ በላይ የሚሆነው ዓለም አቀፍ የእርሳስ ፍጆታ ለሞተር ተሽከርካሪዎች የእርሳስ-አሲድ ባትሪዎችን ለማምረት ነው። ይሁን እንጂ እርሳስ በሌሎች ብዙ ምርቶች ውስጥም ጥቅም ላይ ይውላል፣ ለምሳሌ ማቅለሚያዎች፣ ቀለሞች፣ ብየዳዎች፣ ቀለም ያላቸው ብርጭቆዎች፣ የእርሳስ ክሪስታል ብርጭቆዎች፣ ጠመንጃዎች፣ የሴራሚክ ብርጭቆዎች፣ ጌጣጌጦች፣ አሻንኩሊቶች እና አንዳንድ መዋቢያዎች እና ባህላዊ መድኃኒቶች። በእርሳስ ቧንቧዎች ወይም በእርሳስ ብየዳ በተገናኙ ቧንቧዎች በኩል የሚቀርብ የመጠጥ ውኃ እርሳስ ሊኖረው ይችላል። በአሁኑ ጊዜ በዓለም አቀፍ የንግድ ልውውጥ ውስጥ ያለው አብዛኛው እርሳስ የሚገኘው ከዳግም ጥቅም ላይ በማዋል ሂደት ነው። ትናንሽ ልጆች በተለይ ለሊድ መርዛማ ውጤቶች ተጋላጭ ናቸው እናም በተለይም በአንጎል እና በነርቭ ሥርዓት እድገት ላይ ጥልቅ እና ዘላቂ አሉታዊ የጤና ተጽዕኖዎች ሊደርስባቸው ይችላል። እርሳስ በአዋቂዎች ላይም ከፍተኛ የደም ግፊት እና የኩላሊት ጕዳት የመጋለጥ አደጋን ጨምሮ የረጅም ጊዜ ጕዳት ያስከትላል። ነፍሰ ጡር ሴቶች ከፍተኛ መጠን ላለው እርሳስ መጋለጣቸው ፅንስ ማስወረድ፣ ሞቶ መውለድ፣ ያለጊዜው መውለድ እና ዝቅተኛ የወሊድ ክብደት ሊያስከትል ይችላል። ምልክቶች: እርሳስ በሰፊው የሚታወቅ መርዛማ ንጥረ ነገር ሲሆን የነርቭ፣ የልብና የደም ቧንቧ፣ የጨጓራ እና የደም ሥር ሥርዓት ላይ ተጽዕኖ ያሳድራል። ትናንሽ ልጆች በተለይ ለአደጋ የተጋለጡ ናቸው ምክንያቱም ከአዋቂዎች የበለጠ የተጋለጡ በመሆናቸው እና እርሳስ በማደግ ላይ ያለውን አንጎል ስለሚጎዳ የአዕምሮ ችሎታ መቀነስ ያስከትላል። እርሳስ በሰውነት ውስጥ ወደ አንጎል፣ ጉበት፣ ኵላሊት እና አጥንቶች ይሰራጫል። በአጥንትና በጥርስ ውስጥ የሚከማች ሲሆን ከጊዜ በኋላም ይሰበስባል። በአጥንት ውስጥ ያለው እርሳስ በእርግዝና ወቅት ወደ ደም ይለቀቃል እናም በማደግ ላይ ላለው ፅንስ የመጋለጥ ምንጭ ይሆናል። አብዛኛውን ጊዜ የሰው ልጆች መጋለጥ የሚለካው በደም ውስጥ ያለውን የእርሳስ መጠን በመለካት ነው። ደህንነቱ የተጠበቀ የደም የእርሳስ መጠን የታወቀ ነገር የለም፤ ሌላው ቀርቶ ከ5 μg/dL ያነሰ የደም እርሳስ መጠን በልጆች ላይ ከሚደርሰው የማሰብ ችሎታ መቀነስ፣ የባሕርይ ችግርና የመማር ችግር ጋር የተያያዘ ሊሆን ይችላል። የእርሳስ ተጋላጭነት እየጨመረ ሲሄድ የበሽታው ምልክቶችና ውጤቶችም እየጨመሩ ይሄዳሉ። በሚያበረታታ መልኩ በአብዛኛዎቹ አገሮች እርሳስ ያለበትን ቤንዚን ደረጃ በደረጃ በማስወገድና ሌሎች የቁጥጥር እርምጃዎችን በመውሰድ በሕዝብ-ደረጃ የደም እርሳስ መጠን ክምችትን በእጅጉ እንዲቀንስ ማድረጉ አበረታች ነው። ከሐምሌ 2021 ጀምሮ ለመኪናዎች እና ለከባድ መኪናዎች እርሳስ ያለው ነዳጅ በዓለም ላይ በየትኛውም ቦታ አይሸጥም። ይሁን እንጂ የእርሳስ ቀለም ቀስ በቀስ እንዲወገድ የበለጠ መደረግ አለበት-እስካሁን ድረስ 43% የሚሆኑት አገራት ብቻ በእርሳስ ቀለም ላይ ሕጋዊ አስገዳጅ ቁጥጥርን አስተዋውቀዋል። ህክምና: የእርሳስ መመረዝ ምርመራ እና ህክምና ውሳኔዎች በህክምና ታሪክ፣ በክሊኒካዊ ምርመራ እና እነደ የደም እርሳስ ክምችት፣ ሙሉ የደም ቆጠራ ያሉ ተጽዕኖ ባዮማርከሮች እና አስፈላጊ ከሆነም የህክምና ምስል የምርመራ ውጤቶች ላይ የተመሰረቱ ናቸው። ታካሚው ክሊኒካዊ ሁኔታው ጥሩ ከሆነ በቀዶ ጥገና ማስወገድ አስፈላጊ አይደለም፣ ነገር ግን የደም እርሳስ መጠን በመደበኛነት በመለካት የእርሳስ መሳብን መመርመር አለበት። በሽተኛው የበሽታ ምልክቶች ካሉት ወይም የደም እርሳስ መጠን መጨመር ከጀመረ የህክምና አማራጮች መገምገም አለባቸው። ማስረጃዎችን በተከታታይ በመገምገም ለሊድ ተጋላጭነት የህክምና ጣልቃ ገብነቶች ውጤታማነት ጥቂት ጥራት ያላቸው ጥናቶች የተገኙ ሲሆን ተጨማሪ ማስረጃዎች የውሳኔ ሃሳቦችን እርግጠኛነት ይጨምራሉ። ለእርሳስ መጋለጥ መረጋገጡን ተከትሎ ያንን መጋለጥ ማቆም አለበት፣ ምክንያቱም ያለዚህ እርምጃ እርሳስ መርዛማ ውጤቱን ማድረጉን ይቀጥላል። በደም ውስጥ ያለው የእርሳስ መጠን ከፍተኛ በሚሆንበት ጊዜ እና ታካሚው የእርሳስ መርዛማነት ጉልህ ባህሪያት ሲኖሩት የእርሳስ ማስወገጃን ለማመቻቸት የ ቼሌሽን ህክምና የጤና ውጤቶችን ሊያሻሽል ይችላል። የጨጓራ-አንጀት ቆሻሻን ማስወገድ እና የአመጋገብ ማሟያ በተጨማሪ በተወሰኑ ሁኔታዎች ውስጥ በህክምና ውስጥ ሚና ሊጫወቱ ይችላሉ።

Lead poisoning Overview: Lead is a naturally occurring toxic metal found in the Earth’s crust. Its widespread use has resulted in extensive environmental contamination, human exposure and significant public health problems in many parts of the world. Important sources of environmental contamination include mining, smelting, manufacturing and recycling activities, and, in some countries, the continued use of leaded paint and leaded aviation fuel. More than three quarters of global lead consumption is for the manufacture of lead-acid batteries for motor vehicles. Lead is, however, also used in many other products, for example pigments, paints, solder, stained glass, lead crystal glassware, ammunition, ceramic glazes, jewellery, toys and some cosmetics and traditional medicines. Drinking water delivered through lead pipes or pipes joined with lead solder may contain lead. Much of the lead in global commerce is now obtained from recycling. Young children are particularly vulnerable to the toxic effects of lead and can suffer profound and permanent adverse health impacts, particularly on the development of the brain and nervous system. Lead also causes long-term harm in adults, including increased risk of high blood pressure and kidney damage. Exposure of pregnant women to high levels of lead can cause miscarriage, stillbirth, premature birth and low birth weight. Symptoms: Lead is a well-recognized toxicant that has wide-ranging health impacts, affecting the neurological, cardiovascular, gastrointestinal and haematological systems. Young children are particularly vulnerable because they have higher exposures than adults and because lead affects the developing brain, potentially resulting in reduced intellectual ability. Lead in the body is distributed to the brain, liver, kidney and bones. It is stored in the teeth and bones, where it accumulates over time. Lead in bone is released into blood during pregnancy and becomes a source of exposure to the developing fetus. Human exposure is usually assessed through the measurement of lead in blood. There is no known safe blood lead concentration; even blood lead concentrations as low as 5 µg/dL may be associated with decreased intelligence in children, behavioural difficulties and learning problems. As lead exposure increases, the range and severity of symptoms and effects also increase. Encouragingly, the successful phasing out of leaded gasoline in most countries, together with other lead control measures, has resulted in a significant decline in population-level blood lead concentrations. As of July 2021, leaded fuel for cars and lorries is no longer sold anywhere in the world. However, more needs to be done to phase out of lead paint: so far, only 43% of countries have introduced legally binding controls on lead paint. Treatment: Diagnosis of lead poisoning and treatment decisions are based on medical history, clinical examination and the results of investigations, including the blood lead concentration, biomarkers of effect such as a full blood count and, if relevant, medical imaging. If the patient is clinically well, surgical removal is not necessary, but the blood lead concentration should be measured periodically to check for lead absorption. Treatment options should be reviewed if the patient becomes symptomatic or if the blood lead concentration starts rising. The systematic reviews of evidence identified few good-quality studies of the effectiveness of the treatment interventions for lead exposure, and more evidence would increase the certainty of the recommendations. Confirmation of exposure to lead should be followed by termination of that exposure, as without this measure lead will continue to exert its toxic effects. When blood-lead levels are high and the patient has significant features of lead toxicity, chelation therapy to facilitate lead excretion may improve health outcomes. Gastrointestinal decontamination and nutritional supplementation may also play a role in treatment in specific circumstances.

Gobar Dalma Tsakure: gubar dalama mai gurbataccen kafre abu ne dake faruwa da kansa a karkashin kasa. yaɗurwa kan haifar da mumunan gurbacewar mahalli wanda ke haifar mutane,da samar da matsalolin lafiya a bagarori da dama na duniya. mafi mahimmacin wuraran da ake samun gurbatan muhalli ya kunshi,wajajen ake hakar ma'adane,aiyukan masana'antu da recycle, a wasu kasa she har da anfani da pentin dalma da na maka mashin jirgin sama. fiye da daya bisa uku na anfanin da ake yi da dalma anayi ne wajen yin batira masu acid don motoci. Ana kuma anfani da dalma wasu kayyaki da dama ga misali pigments,penti,sodar,glassan da gubar lead,makamai,makamai,kayan aras,butun butumai.tare da kayyakin kwalliya da magungunan gargajiya. ruwan shan dake gudana ta bututun aka yi da dalma ko aka yi walda da dalma kan iya gurbata da gubar dalma. yawancin dalma ake cinikin ta a duniya ana samun tane ta hanyar sake sarrafawa. kana nan yara mussamman naɗa hadarin yiwowan kamuwa da gubar dalam san nan zasu iya fama da man ya manyan matsalolin lafiya, musamman ma wajen cigaban kwakwalwalsu da tsarin. haka kuma gubar dalma kan iya haifar da cutar mai tsawo ga magidanta wanda ya kunshi yuwowar kamuwa da hawan jini, da lalacewar koda, mai juna biyu data kusan ci inda akwai gubar dalma kan iya bari,rashin haihuwa, haifar dan tayi, da kuma haifar yara marasu nauyi. Yawan kaiwar mata masu juna biyu ga gubar dalma mai yawa ka iyan haifar da ɓari da mutuwar ɗan tayi da kuma haifar yara marasa nauyi. Alamomi: Gubar dalma an riga anf ahimci mabanbantan illolinsa ga lafiya,waɗanda ke shafar girman ƙwaƙwalwa da zuciya da tsarin narkwar d abinci da gudanar jini,. ƙananan yara sun fi saurin kamuwa saboda sun fi manya kaiwa ga gubar sannan kuma ta fi shafar girman ƙwaƙwalwalsu, wanda kan iya shafar kaifin ƙwaƙwalwal tasu. Gubar dalmar kan yaɗu zuwa ƙwaƙwalwa da hanta ƙoda da ƙasusuwa. Gubar na zama a haƙora da ƙasusuwa, inda take taruwa tsawon lokaci. Gubar dalma na shiga jini ne lokacin juna biyu sannan ta zama hanyar da ɗan tayi ka iya kamuwa da cutar daga uwa. Ana gane kamuwar cutar ne da hanyan auwa yawan ƙwayar cutar ne acikin jini. Babu wani sanannen lafiyayyen jini wanda yake da cutar dalma ko da kuwa ya yi ƙasa da 5/dl zai iya rage kaifin ƙwaƙwalwal yara da wahalhalu wajen mu'amala da kuma wahala wajen koyon karatu. Alamun kamuwa da gubar dalma na ƙaruwa haka tasirinta na ƙaruwa. Bisa kwarin gwiwa ana cewa, an samu nasarar kawar da gubar dalma wadda ke tattare da iskar gas a yawancin ƙasashe tare da wasu hanyoyin kare gubar wanda hakan ya haifar da raguwar ƙaruwar jini da yake ɗauke da gubar dalma a cikin al'umma. Har zuwa watan Yuli na shekarar 2021, ba a sayar da ƙanana da manyan motoci masu amfani da man da ke ɗauke da gubar dalma. Duk da haka ana bukatar yin aiki tukuru wajen ganin an kawar da penti mai dauki da gubar . Zuwa yanzu kashi 43 ne cikin dasri na kasashe ke da doko ki kan penti main dauki da gubar dalma. Magani: shawarwari a kan bincike da magance gubar dalma ta hanyar amfani da tarihin lafiya da lura da mara lafiya da kuma sakamakon bincike wanda ya haɗa gwada jini. Idan likita ya duba mara lafiya babu wata matsala, ba dole ba ne sai an yi masa aiki ba, amma za a gwada yawan gubar dalma a cikin jininsa lokaci bayan lokaci don ganin yadda gubar ke ƙonewa. Dole a sake duba hanyoyin kulawa da cutar idan mai jinya ya ci gaba da nuna alamonin cutar ko kuma idan jinin da ya gurbata da gubar dalma ya ci gaba da haɓaka. Dabarun sake duba dalilai ya binciko sahihan hanyoyi magance kamuwa da cutar gubar dalma haka kuma ƙarin samun hujja zai ƙara tabbatar da shawarwarin da aka bayar. Da zarar an tabbatar da kamuwa da cutar gubar dalma sai a kiyaye hanyoyin kamuwar don idan ba a ɗauki matakin hakan ba za a ci gaba da fuskantar barazanar illar cutar. Idan kason cutar gubar a cikin jini ta ƙaru kuma majinyacin yana da alamonin gubar, ta yin maganin da zai iya taimakawa wajen gusar da gubar ya kuma ƙara lafiya. Bayar da abincin mai ƙara ƙarfin garkuwar jikin mutun da kawar da cutar ta hanyan wankin ciki zai iya taka rawa wajen warkar da irin wannan cutar.

Lead poisoning Muhtasari: Lead ni metali yenye sumu ya asili inayopatikana kwenye ukoko wa Dunia. Utumizi wake mkubwa umesababisha uchafuzi mkubwa wa mazingira, kufichuliwa kwa binadamu na matatizo makubwa ya afya ya umma katika sehemu nyingi za dunia. Vyanzo muhimu vya uchafuzi wa mazingira ni pamoja na shughuli za uchimbaji madini, kuyeyusha, utengenezaji na kuchakata tena, na, katika baadhi ya nchi, kuendelea kwa matumizi ya rangi ya risasi na mafuta ya anga. Zaidi ya robo tatu ya matumizi ya risasi duniani ni kwa ajili ya utengenezaji wa betri za asidi ya risasi kwa magari. Hata hivyo, lead hutumiwa pia katika bidhaa nyingine nyingi, kwa mfano rangi, rangi, solder, kioo cha rangi, kioo cha risasi, risasi, glaze za kauri, vito, vidole na baadhi ya vipodozi na dawa za jadi. Maji ya kunywa yanayotolewa kupitia mabomba ya lead au mabomba yaliyounganishwa na solder ya lead yanaweza kuwa na lead. Sehemu kubwa ya lead katika biashara ya kimataifa kwa sasa inapatikana kutokana na kuchakata tena. Watoto wadogo huathirika zaidi na athari za sumu ya risasi na wanaweza kupata athari mbaya za kiafya za kudumu, haswa katika ukuaji wa ubongo na mfumo wa neva. Risasi pia husababisha madhara ya muda mrefu kwa watu wazima, ikiwa ni pamoja na kuongezeka kwa hatari ya shinikizo la damu na uharibifu wa figo. Kujidhihirisha kwa wajawazito kwa viwango vya juu vya madini ya risasi kunaweza kusababisha kuharibika kwa mimba, kuzaliwa mfu, kuzaliwa kabla ya wakati na kuzaliwa kwa uzito mdogo. Dalili: Risasi ni sumu inayotambulika vyema ambayo ina athari mbalimbali za kiafya, inayoathiri mfumo wa neva, moyo na mishipa, utumbo na damu. Watoto wadogo huathirika zaidi kwa sababu wana mfiduo wa juu zaidi kuliko watu wazima na kwa sababu risasi huathiri ubongo unaokua, na hivyo kusababisha kupungua kwa uwezo wa kiakili. Lead katika mwilini husambazwa kwenye ubongo, ini, figo na mifupa. Imehifadhiwa kwenye meno na mifupa, ambapo hujilimbikiza kwa muda. Lead katika mfupa hutolewa ndani ya damu wakati wa ujauzito na kuwa chanzo cha mfiduo kwa kijusi kinachoendelea. Mfiduo wa binadamu kwa kawaida hupimwa kupitia kipimo cha risasi katika damu. Hakuna mkusanyiko unaojulikana wa risasi ya damu salama; hata viwango vya risasi katika damu vilivyo chini ya 5 µg/dL vinaweza kuhusishwa na kupungua kwa akili kwa watoto, matatizo ya kitabia na matatizo ya kujifunza. Mfiduo wa risasi unapoongezeka, anuwai na ukali wa dalili na athari pia huongezeka. Jambo la kutia moyo ni kwamba mafanikio ya kuondolewa kwa petroli yenye risasi katika nchi nyingi, pamoja na hatua nyingine za kudhibiti risasi, kumetokeza kupungua kwa viwango vya risasi katika damu. Kufikia Julai 2021, mafuta ya kuongoza kwa magari na lori hayauzwi tena popote duniani. Hata hivyo, mengi zaidi yanahitajika kufanywa ili kuondoa rangi ya risasi: hadi sasa, ni 43% tu ya nchi ambazo zimeanzisha udhibiti wa kisheria kwenye rangi ya risasi. Matibabu: Utambuzi wa sumu ya risasi na maamuzi ya matibabu hutegemea historia ya matibabu, uchunguzi wa kimatibabu na matokeo ya uchunguzi, ikiwa ni pamoja na mkusanyiko wa risasi katika damu, alama za athari kama vile hesabu kamili ya damu na, ikiwa inafaa, picha ya matibabu. Ikiwa mgonjwa yuko vizuri kiafya, kuondolewa kwa upasuaji sio lazima, lakini ukolezi wa risasi katika damu unapaswa kupimwa mara kwa mara ili kuangalia kunyonya kwa risasi. Chaguzi za matibabu zinapaswa kukaguliwa ikiwa mgonjwa atakuwa na dalili au ikiwa mkusanyiko wa risasi katika damu huanza kuongezeka. Mapitio ya utaratibu ya ushahidi yalibainisha tafiti chache za ubora wa ufanisi wa hatua za matibabu kwa mfiduo wa risasi, na ushahidi zaidi ungeongeza uhakika wa mapendekezo. Uthibitishaji wa mfiduo wa risasi unapaswa kufuatiwa na kukomesha mfiduo huo, kwani bila kipimo hiki uongozi utaendelea kutoa athari zake za sumu. Viwango vya risasi katika damu vinapokuwa juu na mgonjwa ana sifa muhimu za sumu ya risasi, tiba ya chelation ili kuwezesha utolewaji wa risasi inaweza kuboresha matokeo ya afya. Uchafuzi wa utumbo na uongezaji wa lishe unaweza pia kuwa na jukumu katika matibabu katika hali maalum.

Májèlé òjé Ìsọnísókí: Òjé jẹ́ ẹ̀ta olóró tí ó wà ní àìtọọ́dá èyí tí ó máa ń wà nínú ilẹ̀. Ìlò rẹ̀ káàkiri tí fa ìmúgbòòrò agbègbè tí kò mọ́, ìfaragbá ènìyàn àti àwọn ìṣòro ìlera àwùjọ ńlá ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ agbègbè lágbàáyé. Àwọn orísun àìmọ́ agbègbè pàtàkì ni ìwakùsà, sísun irin, àwọn iṣẹ́ ìpèsè àti àtúnṣe, àti, ní àwọn orílẹ̀ èdè kan, ìtẹ̀síwájú nínú lílo ọ̀dà olójèé àti epo ọkọ̀ òfurufú olójèé. Ó lé ní àwọn idà mẹ́ta nínú mẹ́rin ìlò òjé lágbàáyé wá láti ara ìpèsè àwọn bátìrì olójèé fún àwọn ọkọ̀.ìrìnnà. Àmọ́ sá, òjé jẹ́, ohun tí wọ́n máa ń ṣàmúlò nínú àwọn ọjà mìíràn, fún àpẹẹrẹ àwọn sẹbudọ̀dà, ọ̀dà, ìjóǹkan, àwọn gíláàsì aláràbarà, àwọn ife òjé dídán, ohun ìjà olóró, ọ̀sọ́ ilé abọ́fọ́, ọ̀sọ́ ara, ìṣeré àti àwọn ìkunra àti àwọn òògùn ìbílẹ̀. Mímu omi tí àwọn ọ̀pá àfòjése gbé tàbí ọ̀pá tí wọ́n jó pọ̀ pẹ̀lú ìjóǹkan òjé lè ní òjé. Púpọ̀ àwọn òjé tí ó wà nínú okòwò àgbáyé ni a lè rí nínú ìṣàtúnlò. Àwọn ọmọdé wà nínú ewu àwọn ipa burúkú òjé wọ́n sì lè ní faragbá àwọn ipa tí ó léwu gan-an tàbí títí ayé, pàápàá jùlọ lórí ìdàgbàsókè ọpọlọ àti ètò ìfàmìránńṣẹ́ ara sí ọpọlọ. Òjé tún lè fa ewu ọlọ́jọ́ pípẹ́ fún àwọn àgbàlagbà, tí ó fi mọ́ ewu níní ẹ̀jẹ̀ rírú àti kíndìnrín bíbàjẹ́. Ìfaragbá àwọn aláboyún pẹ̀lú ìpele òjé ńlá lè fa ọyún bíbàjẹ́, ìbímọkú, bíbí ọmọ tí kò gbó àti ìwọ̀n ọmọ tuntun tí ó fúyẹ́ lásìkò ìbí. Àmì àìsàn: Òjé jẹ́ èròjà olóró tí ó gbajúmọ̀ dáadáa tí ó ní onírúurú àwọn ipa, tí ó ń nípa lórí àwọn ètò ìfàmìránńṣẹ́ nínú ara, ọkàn, òpónà oúnjẹ àti ẹ̀jẹ̀. Àwọn ọmọdé wà nínú ewu jùlọ nítorí pé wọ́n ní àwọn ewu ìkọlù ju àwọn àgbàlagbà àti nítorí pé òjé máa ń nioat lórí ọpọlọ tí ó ń dàgbà, tí yóò sì ṣe àdínkù ipa ìròrí. Òjé nínú ara máa ń pín ká ọpọlọ, ẹ̀dọ̀, kíndìnrín àti egungun. Ó máa ń wà nípamọ nínú àwọn eyín àti egungun, níbi tí yóò máa rogún sí fún ìgbà pípẹ́. Òjé tí ó wà nínú egungun yóò wọ inú ẹ̀jẹ̀ lásìkò ìlóyún tí yóò sì di ewu fún ọlẹ̀ tí ó ń dàgbà. Ìfaragbá ènìyàn ní wọ́n máa ń ṣàyẹ̀wò nípa ìdíwọ̀n òjé inú ẹ̀jẹ̀. Kò sí ìdàpọ̀ òjé pẹ̀lú ẹ̀jẹ̀ kankan tí kò léwu; kódà ìdàpọ̀ òjé pẹ̀lú ẹ̀jẹ̀ tí kò ju 5 lọ lè àjọṣepọ̀ pẹ̀lú àdínkù ọgbọ́n orí nínú àwọn ọmọdé, àwọn ìṣòro ìhùwàsí àti àwọn wàhálà ìkẹ́kọ̀ọ́. Bí ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú òjé ṣe ń pọ̀ sí, ìwọ̀n àti líle àwọn àmì àìsàn àti ipa náà yóò máa pọ̀ sí i. Ní ìyànjú, àṣeyọrí fífi òpin sí àwọn èpò olójèé ní púpọ̀ àwọn orílẹ̀ èdè, pẹ̀lú àwọn òté lórí òjé mìíràn, ti yọrí sí àdínkù pàtàkì nínú ìpele iye òjé tí ó wà nínú ẹ̀jẹ̀ àwọn ènìyàn. Ní Oṣù keje 2021, wọn kò ta epo olójèé fún ọkọ̀ ayọ́kẹ́lẹ́ àti ọkọ̀ èrò níbikíbi mọ́ lágbàáyé. Àmọ́ sá, ohun púpọ̀ sì yẹ láti ṣe láti dáwọ́ ọ̀dà olójèé dúró: títí di àsìkò yìí, 43% orílẹ̀ èdè péré ni wọ́n ti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn òfin àkóso lórí ọ̀dà olójèé. Ìtọ́jú: Àyẹ̀wò májèlé òjé àti àwọn ìpinnu ìtọ́jú máa ń dá lé ìtàn ìlera àtẹ̀yìnwá, àyẹ̀wò àmì àìsàn àti àbájáde àwọn ìwádìí, tí ó fi mọ́ iye òjé tí ó wà nínú ẹ̀jẹ̀, àwọn ipa kòkòrò àìsàn bí àlàyé gbogbo ẹ̀jẹ̀ àti, bí ó bá ní í ṣe, àwòrán ẹ̀yà ara. Bí aláìsàn náà kò bá ní àmì àìsàn, iṣẹ́ abẹ fún yíyọ kò nílò, ṣùgbọ́n ìkóràjọ òjé nínú ẹ̀jẹ̀ gbọ́dọ̀ di ṣíṣe àyẹ̀wò lóorekóòrè láti ṣe àyẹ̀wò ìgbàwọlé òjé. Ṣíṣe àgbéyẹ̀wò àwọn àṣàyàn ìtọ́jú bí aláàárẹ̀ bá ní àmì àìsàn tàbí bí ìkóràjọ òjé nínú ẹ̀jẹ̀ bá bẹ̀rẹ̀ sí ní gòkè sí i. Àwọn àgbéyẹ̀wò ìhun ẹ̀rí ṣe ìdámọ̀ àwọn ẹ̀kọ́ tí iyì wọ́n dára nípa ìkojúwọ̀n àwọn ìdásí ìtọ́jú fún ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú òjé, bẹ́ẹ̀ sì ni ẹ̀rí sí i yóò mú àgbéga bá ìdánilójú àwọn ọ̀nà àbáyọ. Ìmúkúrò ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú òjé gbọ́dọ̀ tẹ̀lé ìjẹ́rìí ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú òjé, bí ó ṣe jẹ́ pé láìsí òté yìí òjé yóò sì tẹ̀síwájú láti tọ àwọn ipa oró rẹ̀. Nígbà tí ìpele òjé nínú ẹ̀jẹ̀ bá ga tí àwọn aláàárẹ̀ sì ní àwọn àbùdá oró òjé tí ó hànde, ìtọ́jú ìfọrin láti yọrí sí títọ òjé jáde lè mú ìlọsíwájú bá àwọn àbájáde ìlera. Fífọ òpónà oúnjẹ àti jíjẹ àwọn oúnjẹ aṣaralóore lè kó ipa pàtàkì nínú ìtọ́jú ní àwọn ipò kan.

Ubuthi bomthofu Uhlolojikelele: Umthofu uyinsimbi eyenzeka ngokwemvelo enobuthi etholakala oqweqweni loMhlaba. Ukusetshenziswa kwayo kabanzi kubangele ukungcoliswa kwemvelo okukhulu, ukuchayeka kwabantu kanye nezinkinga ezibalulekile zempilo yomphakathi ezingxenyeni eziningi zomhlaba. Imithombo ebalulekile yokungcoliswa kwemvelo ihlanganisa imisebenzi yezimayini, yokuncibilikisa, yokukhiqiza kanye nokugaywa kabusha, futhi, kwamanye amazwe, ukuqhubeka nokusetshenziswa kopende onomthofu namafutha endiza anomthofu. Ngaphezu kwezingxenye ezintathu kwezine zokusetshenziswa komthofu emhlabeni wonke okokwakhiwa kwamabhethri aneasidi yomthofu ezimotweni. Umthofu, nokho, ubuye usetshenziswe kweminye imikhiqizo eminingi, isibonelo izibala zombala, opende, isolder, ingilazi engcolile, i-lead crystal glassware, izinhlamvu, ama-ceramic glaze, ubucwebe, amathoyizi nezinye izimonyo nemithi yesintu. Amanzi okuphuza alethwa ngamapayipi omthofu noma amapayipi ahlanganiswe nesoda yomthofu angase abe nomthofu. Okuningi okuhamba phambili kwezohwebo emhlabeni wonke manje kutholakala ngokugaywa kabusha. Izingane ezincane zisengozini ikakhulukazi emiphumeleni ewubuthi yomthofu futhi zingaba nemithelela emibi kakhulu yezempilo engapheli, ikakhulukazi ekukhuleni kobuchopho nesimiso sezinzwa. Umthofu futhi udala ukulimala kwesikhathi eside kubantu abadala, okuhlanganisa ukwanda kwengozi yomfutho wegazi ophakeme kanye nokulimala kwezinso. Ukuchayeka kwabesifazane abakhulelwe emazingeni aphezulu omthofu kungabangela ukuphuphuma kwesisu, ukubeletha, ukuzalwa ngaphambi kwesikhathi kanye nesisindo sokuzalwa esiphansi. Izimpawu: Umthofu uwushevu owaziwa kahle onemithelela ehlukahlukene yezempilo, ethinta imizwa, inhliziyo nemithambo yegazi, amasistimu amathumbu kanye ne-hematological. Izingane ezincane zisengozini kakhulu ngenxa yokuthi zinokuchayeka okuphezulu kunabantu abadala futhi ngenxa yokuthi umthofu uthinta ubuchopho obukhulayo, okungase kubangele ekwehleni kwekhono lobuhlakani. Umthofu emzimbeni usabalaliswa ebuchosheni, esibindini, ezinso nasemathanjeni. Igcinwa emazinyweni nasemathanjeni, lapho inqwabelana khona ngokuhamba kwesikhathi. Umthofu osethanjeni udedelwa egazini ngesikhathi sokukhulelwa futhi uba umthombo wokuchayeka kumbungu osakhulayo. Ukuchayeka komuntu ngokuvamile kuhlolwa ngesilinganiso somthofu egazini. Akukho ukugcwala komthofu wegazi ophephile okwaziwayo; ngisho nokugxiliswa komthofu wegazi okungaphansi kuka-5 µg/dL kungase kuhlotshaniswe nokuncipha kokuhlakanipha ezinganeni, ubunzima bokuziphatha kanye nezinkinga zokufunda. Njengoba ukuchayeka komthofu kwanda, ububanzi nobukhulu bezimpawu nemiphumela nakho kuyakhula. Ngokukhuthazayo, ukuqedwa ngempumelelo kukaphethiloli onomthofu emazweni amaningi, kuhlanganise nezinye izindlela zokulawula umthofu, kuye kwaphumela ekwehleni okukhulu kwezinga lenani labantu. Kusukela ngoNtulikazi ka2021, uphethiloli ophambili wezimoto namaloli awusathengiswa noma kuphi emhlabeni. Nokho, kusekuningi okudingeka kwenziwe ukuze kuqedwe upende womthofu: kuze kube manje, amazwe angama-43% kuphela asethule izilawuli ezibopha ngokusemthethweni kupende womthofu. Ukwelashwa: Ukuxilongwa koshevu womthofu nezinqumo zokwelashwa kusekelwe emlandweni wezokwelapha, ukuhlolwa komtholampilo kanye nemiphumela yophenyo, okuhlanganisa ukugcwala komthofu wegazi, izimpawu zebiomarker zomphumela njengenani eligcwele legazi kanye, uma kufanele, izithombe zezokwelapha. Uma isiguli siphilile ngokomtholampilo, ukususwa ngokuhlinzwa akudingekile, kodwa ukugcwala komthofu wegazi kufanele kukalwe ngezikhathi ezithile ukuze kuhlolwe ukumuncwa komthofu. Izinketho zokwelapha kufanele zibuyekezwe uma isiguli siba nezimpawu noma uma ukuhlushwa komthofu wegazi kuqala ukwenyuka. Ukubuyekezwa okuhlelekile kobufakazi kukhombe izifundo ezimbalwa zekhwalithi enhle zokuphumelela kokungenelela kokwelashwa kokuchayeka komthofu, nobufakazi obengeziwe buzokhuphula isiqiniseko sezincomo. Ukuqinisekiswa kokuchayeka kumthofu kufanele kulandelwe ukunqanyulwa kwalokho kuchayeka, njengoba ngaphandle kwalesi silinganiso umthofu uzoqhubeka nokuba nemiphumela yawo enobuthi. Lapho amazinga okuhola egazini ephakeme futhi isiguli sinezici ezibalulekile zobuthi bomthofu, ukwelashwa kwechelation ukuze kube lula ukuxoshwa komthofu kungase kuthuthukise imiphumela yezempilo. Ukukhipha ukungcola kwamathumbu kanye nokwengeza okunomsoco kungase kube nendima ekwelashweni ezimweni ezithile.

ሊሽማኒያሲስ አጠቃላይ እይታ: የሊሽማኒየስ በሽታዎች ከ 20 በላይ የሊሽማኒያ ዝርያዎች በፕሮቶዞን ጥገኛዎች የሚከሰቱ በሽታዎች ቡድን ናቸው. እነዚህ ጥገኛ ተህዋስያን ወደ ሰው የሚተላለፉት በበሽታው በተያዘች ሴት ፍሌቦቶሚን ሳንድፍላይ፣ - 2- 3 ሚሜ ርዝመት ባላት ቀጭን ነፍሳት ቬክተር በመነከስ ነው።. የበሽታው ዋና ዋና ዓይነቶች ሦስት ናቸው፤ እነርሱም ኩታነስ ሊሽማኒያሲስ (ሲ ኤል)፣ ቪስሴራል ሊሽማኒያሲስ (ቪ ኤል)፣ በተጨማሪም ካላ-አዛር በመባል ይታወቃሉ፤ እንዲሁም ሙኮካታነስ ሊሽማኒያሲስ (ኤም ሲ ኤል) ናቸው። ሲ ኤል በጣም የተለመደ ዓይነት መልክ ሲሆን ቪ ኤል በጣም ከባድ መልኩ ነው ኤም ሲ ኤል ደግሞ በጣም የአካል ጉዳት የሚያስከትል የበሽታው መልክ ነው። አብዛኛዎቹ በጥገኛ ተውሳኩ የተጠቁ ሰዎች በሕይወት ዘመናቸው ምንም ዓይነት ምልክት አያሳዩም። ስለዚህ ሌሽማኒያሲስ የሚለው ቃል የሚያመለክተው በሊሽማኒያ ኢንፌክሽን ምክንያት መታመምን እንጂ በበጥገኛ ተውሳኩ መያዝን አይደለም። በ 2018 ውስጥ 92 እና 83 ሀገሮች ወይም ግዛቶች በቅደም ተከተል ሲኤል እና ቪኤል በስፋት ያለባቸው አከባቢዎች ተደርገው ይቈጠራሉ ወይም ቀደም ሲል የ ሲኤል እና ቪኤል ጒዳዮች ሪፖርት ተደርጎባቸዋል። ዛሬ ከ 1 ቢሊዮን በላይ ሰዎች ለሊሽማኒያሲስ በተጠቂ አካባቢዎች የሚኖሩ ሲሆን ለበሽታው ተጋላጭ ናቸው። በየዓመቱ 30 000 አዳዲስ የቪኤል እና ከ 1 ሚሊዮን በላይ አዳዲስ የሲኤል ጒዳዮች እንደሚከሰቱ ይገመታል። ምልክቶች፦ ሲኤል በአብዛኛው የሚከሰተው እንደ ፊት፣ እጆችና እግሮች ባሉ የተጋለጡ የሰውነት ክፍሎች ላይ ነው። ከባድ የአካል ጕዳት ሊያስከትሉ የሚችሉ ብዙ ጉዳቶች -አንዳንድ ጊዜ እስከ 200 - ሊኖሩ ይችላሉ። ቁስሉ በሚፈወስበት ጊዜ ሁሌም ቋሚ ጠባሳዎችን ይተዉታል፤ ይህም በተለይ ለሴቶችና ለሴት ልጆች መገለልን ያስከትላል። ቪኤል ያልተለመደ ትኵሳት፣ ከፍተኛ የክብደት መቀነስ፣ የጨጓራ እና የጉበት እብጠት እና ከባድ የደም ማነስ ነው። በሽታው ካልታከመ በሁለት ዓመት ጊዜ ውስጥ የሟችነት መጠኑ 100% ሊደርስ ይችላል። ኤምሲኤል የአፍንጫ፣ የአፍ እና የጉሮሮ ክፍተቶች ጋር ያለውን የፈሳሽ መመጠኛ ሽፋን እና በአከባቢው ያሉትን ሕብረ ህዋሳት በከፊል ወይም ሙሉ በሙሉ ሊያጠፋ የሚችል ቁስለት ያስከትላል። ይህ የአካል ጉዳተኛነት መልክ ወደ ማህበራዊ መገለል ሊያመራ ይችላል። የ ፒኬዲኤል(ድህረ-ካላ-አዛር የቆዳ ላሽማኒያሲስ)፣ የቪኤል ውስብስብነት፣ በዋናነት በምሥራቅ አፍሪካ እና በደቡብ ምሥራቅ እስያ ይታያል። በአብዛኛው ከቪኤል ያገገሙ ሕመምተኞች ላይ ቀለም የተለወጠ( hypopigmented) ጠፍጣፋ የቆዳ( macular) ብጕር፣ ከትንሽ ከፍ ያለ( maculopapular) ወይም ከፍ ያለ( nodular) ብጕር ጋር ተዳምሮ ይታያል። ፒኬዲኤል በተለምዶ ከ 6 ወር እስከ 1 ዓመት ወይም ከዚያ በላይ ከ ቪኤል መፈወስ በኋላ ይታያል፣ ነገር ግን ቀደም ብሎ ወይም ከ ቪኤል ጋርም በተመሳሳይ ጊዜ ሊከሰት ይችላል፣ በተለይም በሱዳን። ፒኬዲኤል በአፍሪካ ውስጥ በአብዛኛዎቹ ጉዳዮች በራሱ ይድናል ነገር ግን በሕንድ ውስጥ ባሉ ሕመምተኞች ውስጥ እምብዛም አይደለም። ህክምና: ፀረ-ሊሽማኒያ ህክምና የሚወሰነው በሽታውን ከሚያስከትለው ዝርያ እና ከታካሚው ሁኔታ( ለምሳሌ እርግዝና፣ የበሽታ መከላከያ) ላይ ነው። መንስኤው የሊሽማኒያ ዝርያ ምንም ይሁን ምን፣ የፀረ-ሊሽማኒያ ህክምና መከላከያ የፀዳ ፈውስ ማቅረብ አይችልም፣ እናም ተህዋሲው በሰው አካል ውስጥ ይቈያል እና በሽታ የመከላከል አቅም ሲያንስ እንደገና ሊከሰት ይችላል። ህክምናው የተወሳሰበ ሲሆን በከፍተኛ ልምድ ባላቸው የጤና ባለሙያዎች ሊሰጥ ይገባል። አብዛኛዎቹ የፀረ-ሊሽማኒያ መድኃኒቶች በመርፌ የሚወሰዱ ናቸው።

Leishmaniasis Overview: The leishmaniases are a group of diseases caused by protozoan parasites from more than 20 Leishmania species. These parasites are transmitted to humans by the bite of an infected female phlebotomine sandfly, a tiny – 2–3 mm long – insect vector. There are three main forms of the disease: cutaneous leishmaniasis (CL), visceral leishmaniasis (VL), also known as kala-azar, and mucocutaneous leishmaniasis (MCL). CL is the most common form, VL is the most severe form and MCL is the most disabling form of the disease. Most people who become infected with the parasite do not develop any symptoms during their lifetime. Therefore, the term leishmaniasis refers to the condition of becoming sick due to a Leishmania infection, not to being infected with the parasite. In 2018, 92 and 83 countries or territories were considered endemic for, or had previously reported cases of, CL and VL, respectively. Today, more than 1 billion people live in areas endemic for leishmaniasis and are at risk of infection. An estimated 30 000 new cases of VL and more than 1 million new cases of CL occur annually. Symptoms: CL usually produces ulcers on the exposed parts of the body, such as the face, arms and legs. There may be many lesions – sometimes up to 200 – which can cause serious disability. When the ulcers heal, they invariably leave permanent scars, which can lead to stigmatization, especially for women and girls. VL is characterized by irregular bouts of fever, substantial weight loss, swelling of the spleen and liver and serious anaemia. If the disease is not treated, the fatality rate can be as high as 100% within 2 years. MCL produces lesions that can partially or totally destroy the mucous membranes of the nose, mouth and throat cavities and surrounding tissues. This disabling form can also lead to social exclusion. PKDL (post-kala-azar dermal leishmaniasis), a complication of VL, is mainly seen in East Africa and South-East Asia. It is characterized by a discoloured (hypopigmented) flat skin (macular) rash, combined with some slightly elevated (maculopapular) or elevated (nodular) rash, usually in patients who have recovered from VL. PKDL usually appears 6 months to 1 or more years after apparent cure of VL, but it may occur earlier or even concurrently with VL, especially in Sudan. PKDL heals spontaneously in most cases in Africa but rarely in patients in India. Treatment: Antileishmanial treatment depends on the causative species and the condition of the patient (e.g. pregnancy, immunosuppression). Regardless of the causative Leishmania species, antileishmanial treatment cannot provide a sterile cure, and the parasite remains in the human body and can cause a relapse when there is immunosuppression. Treatment is complex and should be administered by highly experienced health personnel. Most antileishmanial medicines are injectable.

Cutar Leishmaniasis wasu tarin cututtuka ne da da. Wadanan kwayoyin cutar na yaɗuwa zuwa ga mutane ta hanyar cizon macen kwaron da ke dauke da cutar 'yar karamar cutace mai tsawon milimita 2. Akwai matakai uku na kyauta da kananan jin dadin: cutaneous leishmaniasis (CL), visceral leishmaniasis (VL), wanda kuma aka sani da kala-azar, da kuma mucocutaneous leishmaniasis (MCL). CL shine yafi shahara , VL shine yafi tsanani , inda MCL shine cutar tafi gurguntarwa. Mafi yawa na mutanan da suka kamu da ƙwayar cutar basa nuna alamar kamuwa a locakin da suke raye. Sabo da haka , karmar leishmanniasis na nufin yana yin rashin lafiya a dalilin kamuwa da leismania ,ba don su kamu da ƙwayar cutar ba. A shekarar 2018 , kasashe 92 da 83 kor iyakokin su ana la'akari da cewa suna ciken annoba sobada da an bada rahotan kamuwar cutar ta Cl da VL. A yau, fiye da mutum biliyan daya na rayiwa a guraran da annobar leishmaniasis take sannan suna fuskantar hadarin kamuwa. An kiyasta kusan30,000 sabbin rahotan kamuwa da cutar VL yayin da fiye da miliyan daya na sabbin rahotan kamuwa da cutar CL Shekara. Alamomi: Cutar CL a yawancin lokaci na haifar da gymbo cikin mutum kamar fuska, hannaye da kafafuwa. Akwai cututtukan fata da yawa da kan iya haifar tawaya har 200. Idan gyabbon ya warke, yakan bar tabo na har abada wanda kan iya sa aibanta mutum musamman mata yara da kanana. Alamomi: Cutar VL ya kunshi zazzabi, yashin nauyi, kunburin riɓewa da kuda da rashin jini. idan ba'a yi maganin cutar ba yakan iya haifar da rasa rai har zuwa kashi dari a cikin shekaru biyu. MCL hana haifar da kwatance wanda kan iya lalatawa ko sharaf karan hanci, baki, makogoro da makamantan wurare. Wannan nau'I na nakasa na iya kaiwa zuwa ga ware mutum a cikin alumma. Nauin ƙwayar cutar PKDL wanda yake tsananin cuta ce ta Vl ana samun ta ne a yakin gabacin afirka da kudu maso gabacin Asiya. Cutar na da alamomi kamar haka chanza kalar fata,kurarraji, tare da dagawar fata musamman ma ga wanda ke farfadowa daga cutar VL. Cutar PKDL yawanci na fara nuna wane a watanni shida zuwa shekara daya ko fye da haka bayan anyi maganin VL amma zata iya farawa kafin nan ko kuma a lokaci daya da VL musamman ma a Kasar Sudan. Mai cutar hanta kan warke ka ron kasa a wawancin akasashe a afirka amma da kayar da kasar india. Magani; Ana dogare ne waje maganin da ke yaƙar kunburin kwayoyin halitta akan irin nau'in cutar da abin daya haddasa cutar (Misali juna biyu ko kare garkuwar jiki). Batare da la'akari da nau'in leishmania da ya sabbaba rashin lafiyarba ,ba zai yiwu a magance cutar ba so sai ba alamun cutar zai wanzu a jikin mutum ya kan iya sanadiyar dawowar cutar idan aka rasha garkuwar jiki. Yin magani na da sarkakiya yin magani na bukatar kwarrarun ma'aikata. Yawancin magungunan yaƙar cutar aleishmania na karbar allura.

Ugonjwa wa Leishmaniasis Muhtasari: Leishmaniases ni kundi la magonjwa yanayosababishwa na vimelea vya protozoa kutoka zaidi ya spishi 20 za Leishmania. Vimelea hivi hupitishwa kwa wanadamu kwa kuumwa na phlebotomine mchanga wa kike aliyeambukizwa, vekta ndogo - 2-3 mm kwa urefu - wadudu. Kuna aina tatu kuu za ugonjwa: leishmaniasis ya ngozi (CL), leishmaniasis ya visceral (VL), pia inajulikana kama kala-azar, na leishmaniasis ya mucocutaneous (MCL). CL ndiyo aina ya kawaida zaidi, VL ndiyo aina kali zaidi na MCL ndiyo aina inayolemaza zaidi ugonjwa huo. Watu wengi wanaoambukizwa na vimelea hawapati dalili zozote wakati wa maisha yao. Kwa hiyo, neno leishmaniasis linamaanisha hali ya kuwa mgonjwa kutokana na maambukizi ya Leishmania, sio kuambukizwa na vimelea. Mnamo 2018, nchi au maeneo 92 na 83 yalizingatiwa kuwa ya kawaida kwa, au yalikuwa yameripoti kesi za, CL na VL, ipasavyo. Leo, zaidi ya watu bilioni 1 wanaishi katika maeneo ambayo yana ugonjwa wa leishmaniasis na wako katika hatari ya kuambukizwa. Inakadiriwa kuwa kesi mpya 30,000 za VL na zaidi ya visa vipya milioni 1 vya CL hutokea kila mwaka. Dalili: CL kawaida hutoa vidonda kwenye sehemu zisizo wazi za mwili, kama vile uso, mikono na miguu. Kunaweza kuwa na vidonda vingi - wakati mwingine hadi 200 - ambayo inaweza kusababisha ulemavu mkubwa. Vidonda vinapopona, mara kwa mara huacha makovu ya kudumu, ambayo yanaweza kusababisha unyanyapaa, haswa kwa wanawake na wasichana. VL ina sifa ya homa isiyo ya kawaida, kupoteza uzito kwa kiasi kikubwa, uvimbe wa wengu na ini na anemia kubwa. Ikiwa ugonjwa haujatibiwa, kiwango cha vifo kinaweza kufikia 100% ndani ya miaka 2. MCL hutoa vidonda ambavyo vinaweza kuharibu kwa sehemu au kabisa utando wa pua, mdomo na koo na tishu zinazozunguka. Fomu hii ya kulemaza inaweza pia kusababisha kutengwa kwa jamii. PKDL (post-kala-azar dermal leishmaniasis), tatizo la VL, inaonekana hasa katika Afrika Mashariki na Kusini-Mashariki mwa Asia. Inaonyeshwa na upele uliobadilika rangi (usio na rangi) kwenye ngozi (macular), pamoja na upele ulioinuliwa kidogo (maculopapular) au ulioinuliwa (nodular), kwa kawaida kwa wagonjwa ambao wamepona kutoka kwa VL. PKDL kawaida huonekana kati ya miezi 6 hadi mwaka 1 au zaidi baada ya tiba dhahiri ya VL, lakini inaweza kutokea mapema au hata kwa wakati mmoja na VL, haswa nchini Sudani. PKDL huponya yenyewe katika hali nyingi barani Afrika lakini mara chache sana kwa wagonjwa nchini India. Matibabu: Matibabu ya antileishmanial inategemea aina ya causative na hali ya mgonjwa (k.m. mimba, ukandamizaji wa kinga). Bila kujali aina ya Leishmania inayosababisha, matibabu ya antileishmanial hayawezi kutoa tiba ya kuzaa, na vimelea hubakia katika mwili wa binadamu na inaweza kusababisha kurudi tena wakati kuna ukandamizaji wa kinga. Matibabu ni ngumu na inapaswa kusimamiwa na wafanyikazi wa afya wenye uzoefu. Dawa nyingi za antileishmanial zinadungwa.

Àrùn leishmaniasis Ìsọnísókí: Àwọn àrùn leishmaniasis ni ọ̀wọ́ àwọn àrùn tí àwọn kòkòrò ajọ̀fẹ́ pùròtósúà láti ara àwọn ẹ̀yà Leishmania tí ó lé ní 20. Àwọn kòkòrò ajọ̀fẹ́ wọ̀nyí máa ń dé ara àwọn ènìyàn nípasẹ̀ ẹnu kòkòrò iyanrìn mùjẹ̀mùjẹ̀ abo, kòkòrò atàrùnká bíńtín tí gígùn rẹ̀ kò ju - 2-3 mm. Oríṣìí àrùn yìí mẹ́ta ló wà: leishmaniasis awọ (CL), leishmaniasis awúdọ̀ (VL),tí a tún mọ̀ sí kala-azar, àti leishmaniasis òpónà ikun (MCL). Leishmaniasis awọ ni oríṣìí tí ó wọ́pọ̀ jùlọ, leishmaniasis awúdọ̀ ni ó léwu jùlọ bẹ́ẹ̀ sì ni leishmaniasis òpónà ikun ni oríṣìí leishmaniasis adánigúnlẹ̀ jùlọ. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ènìyàn tí wọ́n kó kòkòrò àrùn náà kì í ní àmì àrùn kankan nígbà ayé wọn. Nítorí náà, èdè ìperí leishmaniasis ń tọ́ka sí ipò ṣíṣe àìsàn nítorí kòkòrò àrùn Leishmania, kì í ṣe kíkó kòkòrò àrùn náà. Ní ọdún 2018, àwọn orílẹ̀ èdè tàbí ilẹ̀ 92 àti 83 ni wọ́n gbà gẹ́gẹ́ bí èyí tí ó ní àjàkálẹ̀ àrùn agbègbè, tàbí tí wọ́n ti ròyìn àwọn ọ̀ràn, CL àti VL, ní ṣíṣẹ̀ n tẹ̀lé. Lónìí, ó lé ní bílíọ́nù 1 ènìyàn ni wọ́n ń gbé ní àwọn agbègbè tí ó ní àjàkálẹ̀ àrùn leishmaniasis tí wọ́n sì wà nínú ewu àrùn náà. Ó tó ọ̀ràn VL 30 000 tuntun àti ó lé ní mílíọ̀nù 1 àwọn ọ̀ràn CL ni ó ń ṣẹlẹ̀ lọ́dọọdún. Àwọn àmì àrùn: CL máa ń yọrí sí ọgbẹ́ ní àwọn ẹ̀yà ara tí ó sí sílẹ̀, bí ojú, apá àti ẹsẹ̀. Àwọn ọgbẹ́ púpọ̀ lè wà - nígbà mìíràn ó lè tó 200 - èyí tí ó lè fà ìdágúnlẹ̀. Nígbà tí àwọn ọgbẹ́ náà bá san, wọ́n náà ń fi awomt àpá ayérayé sílẹ̀, èyí tí ó lè fa ìdẹ́yẹsí, pàápàá jùlọ fún àwọn obìnrin àti ọmọbìnrin. VL ní àbùdá ibà tí kò ṣe déédéé, rírù, wíwú ọlọ inú àti ẹ̀dọ̀ àti anémíà líle. Bí àrùn náà kò bá rí ìtọ́jú, ìwọ̀n ikú lè ga tó 100% láàrin ọdún 2. MCL máa ń fa ọgbẹ́ tí ó lè ba díẹ̀ tàbí gbogbo àwọn awọ imú, ẹnu àti àwọn ihò ọ̀nà ọ̀fùn àti àwọn awọ tí ó yìí ká jẹ́. Oríṣìí àìdápé yìí lè yọrí sí ìdẹ́yẹsí láwùjọ. PKDL (àrùn awọ ẹ̀yìn-kala-azar leishmaniasis), isorot VL, wà ní Ìlà-oòrùn Áfríkà àti Gúúsù-Ìwọ-oòrùn Asia. Ó ní àbùdá kúrúnà awọ pẹlẹbẹ̀ (macular) aláwọ̀ kaláńkìnní (oríṣìíríṣìí àwọ̀), pẹ̀lú àwọn kúrúnà oníkókó (róbótó) tí ó wú díẹ̀ (pẹlẹbẹ), lọ́pọ̀ ìgbà àwọn aláàárẹ̀ tí wọ́n ti gbádùn nínú VL. PKDL sáábà máa ń hàn ní oṣù 6 sí ọdún 1 lẹ́yìn ìwòsàn VL, ṣùgbọ́n ó lè ṣẹlẹ̀ ṣáájú tàbí nígbà kan náà pẹ̀lú VL, pàápàá jùlọ ní Sudan. PKDL máa ń sàn fúnra rẹ̀ ninjt ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọ̀ràn ní Áfríkà ṣùgbọ́n ó sọ̀wọ́n nínú àwọn aláàárẹ̀ India. Ìtọ́jú: Ìtọ́jú agbógunti-leishmania dá lórí àwọn ẹ̀yà kòkòrò afàrùn atit ipò aláàárẹ̀ náà (b.a. oyún, sójà ara tí kò lágbára). Èyíkéyìí tí ó wù kí kòkòrò afàrùn Leishmania jẹ́, ìtọ́jú agbógunti-leishmania kò lè pèsè ìwòsàn mímọ́, beet ni kòkòrò ajọ̀fẹ́ náà sì wà nínú ara ènìyàn bẹ́ẹ̀ sì ni ó lè fa ìfàsẹ́yìn nígbà tí sọ́jà ara kò bá lágbára. Ìtọ́jú lọ́jú atit pé àwọn òṣìṣẹ́ ikerat tí wọ́n ní ìrírí púpọ̀ ló yẹ kí wọ́n ṣe é. Púpọ̀ àwọn òògùn agbógunti-leishmania ṣe é gún bí abẹ́rẹ́.

ILeishmaniasis Uhlolojikelele: Ileishmaniases iyiqembu lezifo ezibangelwa izimuncagazi zeprotozoan ezivela ezinhlobonhlobo zeLeishmania ezingaphezu kuka20. Lawa ma-parasite adluliselwa kubantu ngokulunywa yi-phlebotomine sandfly yesifazane enaleli gciwane, ivector yezinambuzane ezincane - 2-3mm ubude. Kunezinhlobo ezintathu eziyinhloko zalesi sifo: icutaneous leishmaniasis (CL), ivisceral leishmaniasis (VL), eyaziwa nangokuthi ikala-azar, nemucocutaneous leishmaniasis (MCL). ICL iwuhlobo oluvame kakhulu, iVL iwuhlobo olunzima kakhulu kanti iMCL iwuhlobo olukhubaza kakhulu lwesifo. Abantu abaningi abatheleleka nge-parasite abanazo izimpawu ngesikhathi sokuphila kwabo. Ngakho ke, igama elithi leishmaniasis libhekisela esimweni sokugula ngenxa yokutheleleka kweLeishmania, hhayi ukungenwa yiparasite. Ngo-2018, amazwe noma izindawo ezingama92 nezingu83 zazibhekwa njengezivamile, noma zazike zabika izigameko zeCL neVL ngaphambilini, ngokulandelana. Namuhla, abantu abangaphezu kwebhiliyoni elilodwa bahlala ezindaweni ezigcwele ileishmaniasis futhi basengozini yokutheleleka. Ilinganiselwa ku-30 000 izigameko ezintsha zeVL kanye nezigameko ezintsha ezingaphezu kwesigidi zeCL ezenzeka minyaka yonke. Izimpawu: ICL ivame ukukhiqiza izilonda ezingxenyeni eziveziwe zomzimba, njengobuso, izingalo nemilenze. Kungase kube nezilonda eziningi - ngezinye izikhathi kuze kufike ku-200 - okungadala ukukhubazeka okukhulu. Uma izilonda sezipholile, zihlale zishiya izibazi ezihlala njalo, ezingaholela ekucwasweni, ikakhulukazi kwabesifazane namantombazane. IVL ibonakala ngokuqubuka kwemfiva okungavamile, ukuncipha okukhulu kwesisindo, ukuvuvukala kobende nesibindi kanye ne-anemia eyingozi. Uma lesi sifo singelashwa, izinga lokufa lingaba phezulu ku-100% phakathi neminyaka ewu-2. IMCL ikhiqiza izilonda ezingacekela phansi kancane noma ngokuphelele ulwelwesi lwamafinyila ekhaleni, emigodini yomlomo neyomphimbo kanye nezicubu ezizungezile. Leli fomu elikhubazayo lingaholela nasekukhishweni komphakathi. IPKDL (i-post-kala-azar dermal leishmaniasis), ukuxaka kweVL, ibonakala kakhulu eMpumalanga Afrika naseNingizimu Mpumalanga ye-Asia. Kubonakala ngokuqubuka kwesikhumba esiyisicaba esishintshile (ihypopigmented) (imacular), kuhlanganiswe nokuqubuka okuthile okuphakeme kancane (imaculopapular) noma okuphakeme (okunamaqhuqhuva), ngokuvamile ezigulini eziluleme kuVL. IPKDL ivamise ukuvela ezinyangeni eziyisi6 kuye ku1 noma ngaphezulu weninyaka ngemuva kokwelashwa kweVL, kodwa kungenzeka ngaphambi kwesikhathi noma kanye kanye neVL, ikakhulukazi eSudan. IPKDL yelapheka ngokuzenzakalelayo ezimeni eziningi e-Afrika kodwa akuvamile ezigulini e-India. Ukwelashwa: Ukwelashwa kwe-antileishmanial kuncike ohlotsheni lwe-causative kanye nesimo sesiguli (isb. ukukhulelwa, ukuvinjelwa kokuzivikela komzimba). Kungakhathaliseki uhlobo lweLeishmania eyimbangela, ukwelashwa kwe-antileishmanial akukwazi ukunikeza ikhambi eliyinyumba, futhi i-parasite isala emzimbeni womuntu futhi ingabangela ukuphindeka lapho kune-immunosuppression. Ukwelashwa kuyinkimbinkimbi futhi kufanele kunikezwe abasebenzi bezempilo abanolwazi olunzulu. Imithi eminingi ye-antileishmanial iyajovwa.

የሥጋ ደዌ (የሃንሰን በሽታ) አጠቃላይ እይታ፦ የሃንሰን በሽታ በመባልም የሚታወቀው የሥጋ ደዌ በሚኮባክተሪየም ሌፕራ ምክንያት የሚከሰት ሥር የሰደደ ተላላፊ በሽታ ነው። በሽታው በቆዳ፣ ዳር ላይ ያሉ ነርቮችን፣ የላይኛው የመተንፈሻ አካላት ላዩን እና ዓይኖችን ይነካል. የሥጋ ደዌ በሽታ ከልጅነት እስከ እርጅና ድረስ በሁሉም የዕድሜ ክልል ውስጥ እንደሚከሰት ይታወቃል። የሥጋ ደዌ በሽታ ሊድን የሚችል ሲሆን በቅድሚያ የሚደረግ ህክምና የአካል ጕዳትን ሊከላከል ይችላል። የሥጋ ደዌ በሽታ የሚተላለፈው በአፍንጫና በአፍ በሚተላለፉ ጠብታዎች አማካኝነት ህክምና ካልተደረገላቸው ሰዎች ጋር በቅርብ እና በተደጋጋሚ በሚገናኙበት ጊዜ ነው። ምልክቶች: ምልክቶች በአንድ ዓመት ውስጥ ሊከሰቱ ይችላሉ ነገር ግን ለመከሰት እስከ 20 ዓመት ወይም ከዚያ በላይ ሊወስድ ይችላል። በሽታው በአብዛኛው የሚገለጸው በቆዳ መጐዳት እና በላይኛው ነርቭ ተሳትፎ ነው። የሥጋ ደዌ በሽታ ቢያንስ ከሚከተሉት ዋና ዋና ምልክቶች አንዱን በማግኘት ይመረመራል: (1) በቆዳው ላይ ግራጫ( hypopigmented) ወይም ቀይ ቀለም ያለው የቆዳ ንጣፍ ላይ የስሜት ማጣት; (2) የላይኛው ነርቭ መወፈር ወይም በስፋት ከስሜትን ማጣት ጋር፥ እና/ወይም በዚህ ነርቭ የሚተዳደሩ ጡንቻዎች ድክመት፤ (3) አሲድ-ፈጣን ባሲሊ በቆዳ ስሚር ውስጥ መገኘት። የቆዳ ቍስል በአብዛኛው በአካባቢው ካለው ጤናማ ቆዳ የተለየ ቀለም አለው( ያነሰ ቀለም ያለው፣ ቀይ ወይም የመዳብ ቀለም ያለው) እና የተለያዩ ገጽታዎች( ጠፍጣፋ፣ ከፍ ያለ ወይም ኖዱሎች) ሊኖሩት ይችላል። በቆዳ ላይ የሚደርሰው ጕዳት ነጠላ ወይም ብዙ ሊሆን ይችላል፤ ከተወሰነ ስሜቱ ከመጥፋቱ ጋር። የሥጋ ደዌ በጣም ተለዋዋጭ በሽታ ሲሆን በሽታ የመከላከል አቅማቸውን መሠረት በማድረግ የተለያዩ ሰዎችን በተለያየ መንገድ ይጎዳል። በከፍተኛ ደረጃ በሽታ የመከላከል አቅም ያላቸው በአንድ በኩል ላይ ያሉ ሰዎች አነስተኛ ቍጥር ያላቸው ባሲሊዎችን ይይዛሉ እናም የፒቢ ለምጽ ሕመምተኞች ተብለው ይጠራሉ። በሰውነት ውስጥ ብዙ ባሲሊዎች ያሉባቸው ሰዎች ኤምቢ ለምጽ ያለባቸው ታካሚዎች ተብለው ይጠራሉ። ፓውሲባሲላሪ( ፒቢ) ጒዳይ: በቆዳ ፈሳሽ ውስጥ የባሲል መኖር ሳይታይ ከ 1 እስከ 5 የቆዳ ቍስለት ያለው የሥጋ ደዌ ጒዳይ ነው። ባለብዙባሲላሪ( ኤምቢ) ጉዳይ: ከአምስት በላይ የቆዳ ቍስል ያለበት የሥጋ ደዌ በሽታ፤ ወይም የነርቭ እክል ያለበት( ንጹህ የነርቭ በሽታ ወይም ማንኛውም የቆዳ ቍስል እና የነርቭ በሽታ)፤ ወይም የቆዳ ቁስሉ ብዛት ምንም ይሁን ምን በቆዳ ቁርጥራጭ ላይ ባሲል መገኘቱ የተረጋገጠ ነው። ህክምና፦ የሥጋ ደዌን በሽታ የመቀነስ ቍልፍ ስትራቴጂዎች ቀደም ብሎ ምርመራ ማድረግ እና በብዙ-መድኃኒቶች ህክምና( ኤምዲቲ) ሙሉ ህክምና ማድረግ ነው። በ2018 በአለም ጤና ድርጅት የታተመው የሥጋ ደዌ ምርመራ፣ ህክምና እና መከላከያ መመሪያ ለሁሉም የሥጋ ደዌ በሽተኞች ከሪፋምፒሲን፣ ከዳፕሶኒ እና ክሎፋዚሚን ጋር ተመሳሳይ የሆነ የ 3 መድሀኒት ስርዓት ይመክራል። ለፒቢ ለምጽ 6 ወር እና ለኤምቢ ለምጽ ለ12 ወራት የሚቆይ ነው። የሚመከሩ የህክምና ሥርዓቶች

Leprosy (Hansen disease) Overview: Leprosy, also known as Hansen’s disease, is a chronic infectious disease caused by Mycobacterium leprae. The disease affects the skin, the peripheral nerves, mucosal surfaces of the upper respiratory tract and the eyes. Leprosy is known to occur at all ages ranging from early childhood to old age. Leprosy is curable and treatment during early stages can prevent disability. Leprosy is transmitted via droplets, from the nose and mouth, during close and frequent contact with untreated cases. Symptoms: Symptoms may occur within one year but can also take as long as 20 years or even more to occur. The disease manifests commonly through skin lesion and peripheral nerve involvement. Leprosy is diagnosed by finding at least one of the following cardinal signs: (1) definite loss of sensation in a pale (hypopigmented) or reddish skin patch; (2) thickened or enlarged peripheral nerve, with loss of sensation and/or weakness of the muscles supplied by that nerve; (3) presence of acid-fast bacilli in a slit-skin smear. Skin lesion has usually a different pigmentation than the surrounding normal skin (less pigmented, reddish or copper-coloured) and may have various aspects (flat, raised or nodules). Skin lesion can be single or multiple with a definite loss of sensation. Leprosy is a highly variable disease, affecting different people in different ways, according to their immune response. Those at one end of the spectrum, with a high level of immunity, harbour a low number of bacilli and are referred to as patients with PB leprosy. Those with many bacilli in the body are referred to as patients with MB leprosy. Paucibacillary (PB) case: a case of leprosy with 1 to 5 skin lesions, without demonstrated presence of bacilli in a skin smear. Multibacillary (MB) case: a case of leprosy with more than five skin lesions; or with nerve involvement (pure neuritis, or any number of skin lesions and neuritis); or with the demonstrated presence of bacilli in a slit-skin smear, irrespective of the number of skin lesions. Treatment: Early diagnosis and complete treatment with multidrug therapy (MDT) remain the key strategies for reducing the disease burden of leprosy. The 2018 Guidelines for the diagnosis, treatment and prevention of leprosy published by WHO, recommends the same 3-drug regimen with rifampicin, dapsone and clofazimine for all leprosy patients, with a duration of treatment of 6 months for PB leprosy and of 12 months for MB leprosy. Recommended Treatment Regimens

cutar Kuturta(Cutukkan fata) Tsakure: Kuturta ko ciwan fata,cuta ce matsa nan ciya wadda ke iya yaɗuwa wadda ƙwayar cutar Mycobacterium leprai ke haifarwa. Cutar na shafan fatan ne da jijiya,saman ido, gefen hanci, da ido. Ana samun kuturta a dukkan matakan rayiwa tun daga yarita har zuwa tsufa. Cutar kuturta cuta ce wadda akan iya warkewa wadda in an samu yin magani tun farko kan iya kare tawaya. Kuturta na yaɗuwa ta hanyar dugon ruwa daga hanci ko bakin mai fama da cutar lokacin kusanta ku shafar wanda bai yi magani ba. Alamominta :Alamomin cutar na iya baiyyana a shekarar farko sannan zai iya daukar shekaru mai tsawo har 20 ko feye da hakan. Cutar na bayyana ne yawanci ta fata saman fuska. Ana tantance cutar ne ta hanyar samun daya daga cikin wannan alamominn: Na daya: Rasa jin ko kuma fata taryi jajawur; Na biyu:Kumburi ko dagawar hanci tare da rasa gudanar jini,da kuma raunin gabbai na jijiya Na uku: Samun sinaɗarin acid bacilli a jikin fatar mutum. yawancin illolin fata na chanj ka wadda ta sabawa asalin kalar fatar mutum (yakan iya yin ja kadan ko launin fata) yana iya banbanta a kwanci ko ta daga sama. Cutukkan fata kan iya zama nau'I daya ko mabanbanta amma dukkan su naɗa alaomin mutun yaji fatarsa ta yi dundurundun kamar ba jini. Kuturta na yaɗuwa ta hanyar dugon ruwa daga hanci ko bakin mai fama da cutar lokacin kusanta ku shafar wanda bai yi magani ba. waɗanda ke karshen gefin fuska, waɗanda ke da garkuwar ciki ba girma naɗa karancin ƙwayar cutar Bacili ana kiran su da marasa lafiya masu alamun kuturta. Amma waɗanda ke da ƙwayar cutar bacilli da yawa a jika ana kiran su da masu cutar kuturta mai MB. Masu Kutartar da take hana tafiya (PB) na fama da kuturta mai matsalar fata 1 zuwa 5 ba tare da tare da nuna alamun cutar a jikin fatarsu ba. Nau'in kuturta mai ta jini, shi ne wani nau'I na kuturta wanda ke da alamomin fiye da biyar a fata (kunburin fata kawai,ko kuma illorin fata daban da kunburinta) ko kuma tabbacin samun ƙwayar cutar bacilli a jika ba tare da alamunta a jikin fatarba. Magani: Bincike da yin magani da wuri da anfani da nau'in magunguna mabanbanta shi ne tsarin da aka tabbatar da cewa zai iya rage wahalhalun cutar ta kuturta. Tsarin yanda za'a bincike, magance da kare cutar kuturta ta 2018 wanda ƙungiyar lafiya da duniya ta wallafa ta bada shawarwari magunguna 3 rigmen da rifampicin, dapsone da clofaxzimine ga dukkan masu fama da cutar kuturta da yi magani na wata 6 ga mai fma da kuturtar PB haka zalika wata 12 gamai fama da kuturtar MB. Tsarin magunguna da aka bada shawara ayi anfani da su

Ukoma (ugonjwa wa Hansen) Muhtasari: Ukoma, pia unajulikana kama ugonjwa wa Hansen, ni ugonjwa sugu wa kuambukiza unaosababishwa na Mycobacterium leprae. Ugonjwa huathiri ngozi, mishipa ya pembeni, nyuso za mucosal ya njia ya juu ya kupumua na macho. Ukoma unajulikana kutokea katika umri wote kuanzia utotoni hadi uzee. Ukoma unatibika na matibabu katika hatua za awali yanaweza kuzuia ulemavu. Ukoma huambukizwa kupitia matone, kutoka pua na mdomo, wakati wa kuwasiliana karibu na mara kwa mara na kesi zisizotibiwa. Dalili: Dalili zinaweza kutokea ndani ya mwaka mmoja lakini pia zinaweza kuchukua muda wa miaka 20 au hata zaidi kutokea. Ugonjwa hujidhihirisha kwa kawaida kupitia vidonda vya ngozi na ushiriki wa neva wa pembeni. Ukoma hugunduliwa kwa kupata angalau moja ya ishara kuu zifuatazo: (1) upotevu wa uhakika wa hisia katika kiraka cha rangi (hypopigmented) au nyekundu; (2) neva ya pembeni iliyonenepa au iliyopanuka, na kupoteza hisia na/au udhaifu wa misuli inayotolewa na neva hiyo; (3) uwepo wa bacilli yenye kasi ya asidi kwenye smear ya ngozi. Kidonda cha ngozi kwa kawaida huwa na rangi tofauti kuliko ngozi ya kawaida inayoizunguka (isiyo na rangi kidogo, nyekundu au rangi ya shaba) na inaweza kuwa na vipengele mbalimbali (bapa, vilivyoinuliwa au vinundu). Vidonda vya ngozi vinaweza kuwa moja au nyingi na uhakika wa kupoteza hisia. Ukoma ni ugonjwa unaobadilika sana, unaoathiri watu tofauti kwa njia tofauti, kulingana na majibu yao ya kinga. Wale walio kwenye ncha moja ya wigo, walio na kiwango cha juu cha kinga, huhifadhi idadi ndogo ya bacilli na hurejelewa kuwa wagonjwa wenye ukoma wa PB. Wale walio na bacilli nyingi mwilini hurejelewa kuwa wagonjwa wenye ukoma wa MB. Kisa cha Paucibacillary (PB): ugonjwa wa ukoma wenye vidonda 1 hadi 5 vya ngozi, bila kuonyeshwa uwepo wa bacilli kwenye smear ya ngozi. Multibacillary (MB) kesi: kesi ya ukoma na vidonda vya ngozi zaidi ya tano; au kwa ushiriki wa ujasiri (neuritis safi, au idadi yoyote ya vidonda vya ngozi na neuritis); au kwa uwepo ulioonyeshwa wa bacilli katika smear ya ngozi iliyopigwa, bila kujali idadi ya vidonda vya ngozi. Matibabu: Utambuzi wa mapema na matibabu kamili kwa tiba ya dawa nyingi (MDT) inasalia kuwa mikakati muhimu ya kupunguza mzigo wa ugonjwa wa ukoma. Mwongozo wa 2018 wa utambuzi, matibabu na kuzuia ukoma uliochapishwa na WHO, unapendekeza regimen sawa ya dawa 3 na rifampicin, dapsone na clofazimine kwa wagonjwa wote wa ukoma, na muda wa matibabu ya miezi 6 kwa ukoma wa PB na wa miezi 12 kwa wagonjwa wote wa ukoma. Taratibu ya Matibabu Iliyopendekezwa

Ẹ̀tẹ̀ (Àrùn Hansen) Ìsọnísókí: Àrùn ẹ̀tẹ̀, tí ó tún ń jẹ́ àrùn Hansen, jẹ́ àrùn kan tí ó le tí ó máa ń ràn ká tí kòkòrò àìfojúrí Mycobacterium leprae ń fà. Àrùn náà máa ń gbógun ti awọ, àwọn okùn ọpọlọ, àwọn ẹ̀yà ara apèsè ikun tí ó wà ní òpónà oúnjẹ àti àwọn ojú. Ẹ̀tẹ̀ máa ń ṣẹlẹ̀ sí gbogbo ọjọ́ orí láti orí ọmọdé dórí arúgbó. Ẹ̀tẹ̀ ṣe é wò bẹ́ẹ̀ sì ni ìtọ́jú rẹ̀ nígbà tí ó bá seset bẹ̀rẹ̀ lè dènà ààbọ̀ ara. Ẹ̀tẹ̀ máa ń ràn nípa omira, láti imú àti ẹnu, lásìkò ìfọwọ́kàn pẹ́kípẹ́kí tàbí lemọ́lemọ́ pẹ̀lú àwọn ọ̀ràn tí wọn kò tọ́jú. Àmì àrùn: Amit àrùn lè farahàn láàrin odunt kan ṣùgbọ́n ó lè gbà tó bí àwọn ọdún 20 tàbí jù bẹ́ẹ̀ lọ kí ó tó wáyé. Àrùn náà máa ń sáábà farahàn nípasẹ̀ egbò ara àti ìkópa àwọn okùn ọpọlọ. Wọ́n máa ń ṣàyẹ̀wò ẹ̀tẹ̀ nípa ṣíṣe ìwádìí ọ̀kan nínú àwọn àmì àyẹ̀wò wọ̀nyí: (1) àìní ìmọ̀lára níbi awọ ara fẹ́lẹ́fẹ́lẹ́ (aláràbarà) tàbí pípọ́ kan.; (2) okun ọpọlọ tí ó ti fẹ̀ tàbí nípọn, pẹ̀lú aimkt ìmọ̀lára àti/tàbí àìlera àwọn isan tí okun ara yẹn gbé. (3) wíwà kòkòrò àìfojúrí básílì nínú omira inú awọ. Ọgbẹ́ awọ máa ń ní àwọ̀ tí ó yàtọ̀ sí àwọn awọ tí ó yí i ká (wọn kì í ní àwọ̀ kaláńkìnní, pupa tàbí àwọ̀ bàbà) bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n lè ní àwọn onírúurú ẹ̀yà (pẹlẹbẹ, ganku tàbí róbótó). Ọgbẹ́ awọ lè jẹ́ ẹyọ tàbí ọ̀pọ̀ pẹ̀lú àìsí ìmọ̀lára ìfọwọ́kàn. Ẹ̀tẹ̀ jẹ́ onírúurú àrùn, tí ó mt kọlu àwọn onírúurú ènìyàn ní onírúurú ọ̀nà, geget bí sọ́jà ars wọ́n bá ṣe fèsì. Àwọn yẹn tí wọ́n wà lẹ́yìn pátápátá, pẹ̀lú sọ́jà ara tí ìpele rẹ̀ ga, ní iye kòkòrò básílì kékeré bẹ́ẹ̀ sì ni a ń pè wọ́n ní àwọn aláàárẹ̀ pẹ̀lú ẹ̀tẹ̀ PB. Àwọn yẹn tí wọ́n ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ básílì ní ara wọn ni a ń pè ní aláàárẹ̀ pẹ̀lú ẹ̀tẹ̀ MB. Ọ̀ràn ẹ̀tẹ̀ elégbò ìwọ̀nba (PB): ọ̀ràn ẹ̀tẹ̀ pẹ̀lú àwọn egbò ara 1 sí 5, láìsí kòkòrò básílì nínú ègé awọ. Ọ̀ràn ẹ̀tẹ̀ ọlọ́pọ̀ egbò (MB): ọ̀ràn ẹ̀tẹ̀ pẹ̀lú àwọn egbò tí wọ́n ju márùn-ún lọ; tàbí tí ó ní í ṣe pẹ̀lú okùn ara (àìsàn okùn ara lásán, tàbí iyekíye àwọn ọgbẹ́ awọ ara àti àìsàn okùn ara); tàbí pẹ̀lú ìfihàn kòkòrò básílì nínú ègé awọ ara, láì fi iye àwọn ọgbẹ́ ara ṣe. Ìtọ́jú: Àyẹ̀wò tí wọ́n tètè ṣe àti ìtọ́jú odidi pẹ̀lú ìtọ́jú ọlọ́pọ̀ òògùn (MDT) sì jẹ́ àwọn ìlànà pàtàkì láti ṣe àdínkù àjàgà àrùn ẹ̀tẹ̀. Àwọn ìtọ́nisọ́nà 2018 fún àyẹ̀wò, ìtọ́jú àti ìdènà ẹ̀tẹ̀ tí WHO tẹ̀ jáde, dábàá pé ètò ìtọ́jú olóògùn-3 pẹ̀lú rifampicin, dapsone àti clofazimine fún gbogbo àwọn aláìsàn ẹ̀tẹ̀, pẹ̀lú asikot ìtọ́jú oṣù 6 fún ẹ̀tẹ̀ PB àti oṣù 12 fun ẹ̀tẹ̀ MB. Àwọn Ètò Ìtọ́jú tí wọ́n dábàá

Uchoko (Hansen disease) Uhlolojikelele: Uchoko, owaziwa nangokuthi isifo sikaHansen, isifo esithathelwanayo esingamahlalakhona esibangelwa iMycobacterium leprae. Lesi sifo sithinta isikhumba, izinzwa zeperipheral, imucosal evele yendlela yokuphefumula ephezulu kanye namehlo. Uchoko kwaziwa ukuthi senzeka kuyo yonke iminyaka kusukela ebuntwaneni kuya ebudaleni. Uchoko buyelapheka futhi ukwelashwa ngesikhathi sokuqala kungavimbela ukukhubazeka. Uchoko lusakazwa ngamaconsi, emakhaleni nasemlonyeni, lapho uthintana eduze futhi njalo nezimo ezingelashiwe. Izimpawu: Izimpawu zingase zenzeke phakathi nonyaka owodwa kodwa futhi zingathatha iminyaka engu20 noma ngaphezulu ukuthi zivele. Lesi sifo sibonakala ngokujwayelekile ngokulimala kwesikhumba kanye nokubandakanyeka kwe-peripheral nerve. Uchoko lutholakala ngokuthola okungenani uphawu olulodwa lwalezi ezilandelayo: (1) ukulahlekelwa okuqondile kokuzwa endaweni ephaphathekile (hypopigmented) noma ibala elibomvu lesikhumba; (2) ukuqina noma ukukhuliswa kwenzwa yeperipheral, ngokulahlekelwa ukuzwa kanye/noma ubuthakathaka bemisipha ehlinzekwa yileyo nzwa; (3) ukuba khona kwe-bacilli ene-asidi ku-smear yesikhumba esinqunyiwe. Ukulimala kwesikhumba kuvame ukuba nombala ohlukile kunesikhumba esizungezile esijwayelekile (esinombala omncane obomvu, obomvana noma okhopha) futhi singaba nezici ezihlukahlukene (eziyisicaba, eziphakanyisiwe noma ezinamaqhuqhuva). Ukulimala kwesikhumba kungaba okukodwa noma okuningi ngokulahlekelwa okuqondile kokuzwa. Uchoko yisifo esishintshashintsha kakhulu, esithinta abantu abahlukene ngezindlela ezahlukene, ngokuya ngempendulo yabo yamasosha omzimba. Lezo ezisekupheleni kwe-spectrum, ezinezinga eliphezulu lokuzivikela komzimba, zinenani eliphansi lama-bacilli futhi zibizwa ngokuthi iziguli ezinochoko lwe-PB. Labo abanama-bacilli amaningi emzimbeni kubhekiselwa kubo njengeziguli ezinochoko lwe-MB. Ikesi lePaucibacillary (PB): ikesi lochoko elinezilonda esikhumbeni ezi-1 ukuya kwezi-5, ngaphandle kokubonakala kwebacilli kusmear yesikhumba. IMultibacillary (MB) case: isifo sochoko esinezilonda zesikhumba ezingaphezu kwezinhlanu; noma ngokubandakanyeka kwezinzwa (ineuritis ehlanzekile, noma iyiphi inombolo yezilonda zesikhumba kanye neneuritis); noma ngokuba khona okubonisiwe kwebacilli kusmear yesikhumba esinqunyiwe, kungakhathaliseki inani lezilonda zesikhumba. Ukwelashwa: Ukuxilongwa kusenesikhathi kanye nokwelashwa okuphelele ngokwelashwa kwezidakamizwa eziningi (MDT) kuseyizindlela eziyinhloko zokunciphisa umthwalo wesifo sochoko. Imihlahlandlela ka-2018 yokuhlonza, ukwelashwa kanye nokuvinjelwa kochoko eshicilelwe yiWHO, incoma uhlobo olufanayo lwezidakamizwa ezi-3 ezine-rifampicin, idapsone neclofazimine kuzo zonke iziguli ezinochoko, kanye nesikhathi sokwelashwa okuyizinyanga eziyi-6 kochoko lwe-PB kanye nezinyanga eziyi-12 MB uchoko. Izindlela Zokwelapha Ezinconyiwe

ሊምፋቲክ ፊላሪያሲስ( ኤሊፋንቲያሲስ) አጠቃላይ እይታ: ሊምፋቲክ ፊላሪያሲስ በተለምዶ ኤሊፋንቲያሲስ በመባል የሚታወቀው የሚያሰቃይ እና በጥልቀት የሚያስመስል በሽታ ነው።. ይህ በሽታ የሚከሰተው በበሽታው በተለከፉ ትንኞች አማካኝነት በሚተላለፉት የፊላሪዮዲዲያ ቤተሰብ ውስጥ ኒማቶድ (ድቡልቡል ትሎች) ተብለው በተመደቡ ጥገኛ ተውሳኮች ምክንያት ነው ። በትንኝ የሚተላለፉ ላርቫዎች ወደ ሰውነት መግባት በሚችሉበት በቆዳ ላይ ይከማቻሉ። ከዚያም ላርቫዎቹ ወደ ሊምፋቲክ ስሮች ይሰደዳሉ፣ እዚያም ወደ ጎልማሳ ትሎች ያድጋሉ፣ ስለሆነም የመተላለፍ ዑደትን ይቀጥላሉ። ፊላሪያሲስ በሚተላለፍባቸው ማህበረሰቦች ውስጥ ሁሉም ዕድሜዎች ተጎድተዋል። ኢንፌክሽኑ በልጅነት ወቅት ሊከሰት ቢችልም እንደ እግር እብጠት ያሉ የሚታዩ መገለጫዎች በኋላ ላይ በሕይወት ውስጥ ሊከሰቱ ይችላሉ፣ ይህም ጊዜያዊ ወይም ዘላቂ የአካል ጕዳት ያስከትላል። ተጠቂ በሆኑ አገሮች ውስጥ ሊምፍ ፊላሪያሲስ ትልቅ ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ተጽዕኖ አለው። የሊምፋ ፊላሪያሲስ በሽታ በእስያ፣ በአፍሪካ፣ በምዕራብ ፓስፊክ እንዲሁም በካሪቢያን እና በደቡብ አሜሪካ በሚገኙት ሞቃታማና ንዑስ ሞቃታማ አካባቢዎች በሚገኙ 72 አገሮች ውስጥ ከ120 ሚሊዮን በላይ ሰዎችን ጎድቷል። የበሽታው ምልክቶች:- በአንድ ወቅት በሽታው ጎልማሳዎችን ብቻ ይነካል ተብሎ ይታሰብ የነበረ ቢሆንም በአሁኑ ጊዜ አብዛኞቹ ኢንፌክሽኖች የሚከሰቱት በልጅነት ዕድሜ ላይ ነው። የመጀመሪያውን ኢንፌክሽን ተከትሎ ረዘም ያለ የቅድመ-ክሊኒካዊ በሽታዎች ይከሰሳሉ፤ ይህ በሽታ በኋለኛው የሕይወት ዘመኑ በክሊኒካል ወደሚገለጥ በሽታ ያድጋል። ሊምፋቲክ ፊላሪያሲስ የተለያዩ ክሊኒካዊ መገለጫዎችን ሊያስከትል ይችላል፣ እነሱም በሦስት ምድቦች ሊመደቡ ይችላሉ-አጣዳፊ ጥቃቶች፣ ሊምፎእብጠት/ ኤሌፋንቲያሲስ እና ሃይድሮኮሌ። የጎልማሳው የፊላሪያ ትሎች በሊምፋቲክ የደም ቧንቧዎች ላይ ጕዳት በማስከተል የሊምፋቲክ ሥርዓት እብጠትን ያስከትላሉ ፥ምልክቶች በሌሉባቸው ሰዎችም እንኳ፣ እና የሊምፋቲክ አለመስራት፣ በተለይም የታችኛው ጫፍ በተለይ ለተደጋጋሚ የባክቴሪያ ኢንፌክሽን ተጋላጭ ያደርጋል። እነዚህ የሁለተኛ ደረጃ ኢንፌክሽኖች የሊምፋቲክ ፊላሪያሲስ በጣም የተለመዱ ምልክቶች የሆኑ እና በሊምፍእብጠት እድገት ውስጥ ትልቅ ሚና የሚጫወቱ" አጣዳፊ ጥቃቶች" ያስከትላሉ። አጣዳፊ ጥቃት በአብዛኛው ከአካባቢያዊ ሕመም እና እብጠት እንዲሁም ከትኩሳትና ብርድ ብርድ ማለት ጋር የተያያዘ ነው። ሊምፎይድማ እና በጣም የተራቀቀ መልክ የሆነው ኤሊፋንቲያሲስ በዋነኝነት የሚከሰቱት በታችኛው እግር ላይ ሲሆን በሴቶች ላይ በጣም የተለመዱ ናቸው። በጣም በበለጠ መልኩ ኤሊፋንቲያሲስ ሰዎች የተለመዱ የዕለት ተዕለት እንቅስቃሴዎቻቸውን እንዳያከናውኑ ሊያግዳቸው ይችላል። በተጨማሪም ሊምፋቲክ ፊላሪያሲስ ወደ ብልት በሽታ (ሃይድሮኮኤሌ) ሊሸጋገረው ይችላል ይህም በማህደረ-ቆለጥ እና በወንድ ብልት እብጠት ይታወቃል። አብዛኛዎቹ በበሽታው የተያዙ ሰዎች ምልክቶች የላቸውም፣ ግን ሁሉም ማለት ይቻላል በሊምፋቲክ ሥርዓት እና በኩላሊት ላይ ጕዳት እና በተለወጠ የሰውነት በሽታ የመከላከል ሥርዓት ይሰቃያሉ።. ህክምና፡- በፊላሪያሲስ የተጠቁ ሰዎች ማይክሮፊላሪያሚያ ወይም አንቲጂን ምርመራ አዎንታዊ ውጤት ካላቸው ማይክሮፊላሪያዎችን ለማስወገድ የፀረ-ፊላሪያ መድኃኒት ህክምና ማግኘት አለባቸው። እንደ አለመታደል ሆኖ የሚገኙት መድኃኒቶች በአዋቂ ትሎች ላይ ያላቸው ተጽዕኖ ውስን ነው። ህክምናው እንዲሁ አጣዳፊ ጥቃቶችን እና ወደ ኤሌፋንቲያሲስ የሊምፎይድማ እድገትን ለመከላከል እንደ መሰረታዊ የቆዳ እንክብካቤ እና የአካል ብቃት እንቅስቃሴ ያሉ ቀላል የንፅህና እርምጃዎችን የሚያካትት የበሽተኝነት እና የአካል ጕዳትን መከላከልን( ኤምኤምዲፒ) ያካትታል። ሃይድሮኮሌን ለመቈጣጠር ቀዶ ጥገና ተገቢ ሊሆን ይችላል። ኤምኤምዲፒ በተጨማሪም የአካል ጉዳተኛ የሆኑ ሰዎች የጤና፣ የትምህርት እና የገቢ እኩልነት እንዲኖራቸው ለማረጋገጥ የሥነ ልቦና እና ማህበራዊ-ኢኮኖሚያዊ ድጋፍን ያካትታል። ከህክምና ክትትልና ማገገሚያ ባሻገር የሚከናወኑ እንቅስቃሴዎች ለአካል ጉዳተኞች አዎንታዊ አመለካከትን ማራመድ፣ የአካል ጉዳት መንስኤዎችን መከላከል፣ ትምህርትና ስልጠና መስጠት፣ የአካባቢውን ተነሳሽነት መደገፍ፣ እንዲሁም የጥቃቅንና የማክሮ ገቢ ማስገኛ ዘዴዎችን መደገፍ ይገኙበታል። በትንኞች የሚተላለፈውን ኢንፌክሽን ለማቋረጥ በማይክሮፊላሪያ የተያዙ ግለሰቦችን ደም ለማስወገድ በማህበረሰብ ደረጃ የመከላከያ ኬሞቴራፒ ጥቅም ላይ ይውላል።

Lymphatic filariasis (Elephantiasis) Overview: Lymphatic filariasis, commonly known as elephantiasis, is a painful and profoundly disfiguring disease. It is caused by infection with parasites classified as nematodes (roundworms) of the family Filariodidea that are transmitted through the bites of infected mosquitos. Mosquito-transmitted larvae are deposited on the skin from where they can enter the body. The larvae then migrate to the lymphatic vessels where they develop into adult worms, thus continuing a cycle of transmission. In communities where filariasis is transmitted, all ages are affected. While the infection may be acquired during childhood its visible manifestations such as limbs oedema may occur later in life, causing temporary or permanent disability. In endemic countries, lymphatic filariasis has a major social and economic impact. Lymphatic filariasis affects over 120 million people in 72 countries throughout the tropics and sub-tropics of Asia, Africa, the Western Pacific, and parts of the Caribbean and South America. Symptoms: Whereas the disease was once thought to affect only adults, it now appears that most infections are acquired in childhood. Initial infection is followed by a long period of subclinical disease, which progresses in later life to clinically manifest disease. Lymphatic filariasis can cause of variety of clinical manifestations, that can be grouped in three categories: acute attacks, lymphoedema/elephantiasis and hydrocoele. The adult filarial worms cause inflammation of the lymphatic system leading to lymphatic vessel damage, even in asymptomatic people, and lymphatic dysfunction, which predispose the lower limbs in particular to recurrent bacterial infection. These secondary infections provoke “acute attacks”, which are the commonest symptom of lymphatic filariasis and play an important role in the progression of lymphoedema. Acute attack is usually associated with local pain and swelling and with fever and chills. Lymphoedema and its more advanced form, elephantiasis, occur primarily in the lower limbs and are commoner in women. In its most advanced form, elephantiasis may prevent people from carrying out their normal daily activities. Lymphatic filariasis may also evolve towards a genital disease (hydrocoele) that is characterized by a swelling of the scrotum and penis. The vast majority of infected people are asymptomatic, but virtually all of them suffer from damages to the lymphatic system and the kidneys, and from an altered body's immune system. Treatment: People infected with filariasis who have microfilaraemia or a positive antigen test should receive antifilarial drug treatment to eliminate microfilariae. Unfortunately, the medicines available have limited effect on adult worms. Treatment also involves the management of morbidity and disability prevention (MMDP) that includes simple hygiene measures, such as basic skin care and exercise, to prevent acute attacks and progression of lymphoedema to elephantiasis. For management of hydrocoele, surgery may be appropriate. MMDP includes also psychological and socioeconomic support for people with disabling conditions to ensure that they have equal access to rehabilitation services and opportunities for health, education and income. Activities beyond medical care and rehabilitation include promoting positive attitudes towards people with disabilities, preventing the causes of disabilities, providing education and training, supporting local initiatives, and supporting micro- and macro-income-generating schemes. Preventive chemotherapy is used at the community level to eliminate microfilariae from the blood of infected individuals in order to interrupt transmission of infection by mosquitoes.

Ciwon lafiyar idanu Ciwon idanu wanda ake kira da elephantiasis ciwo ne mai zafi wanda ke munanta fuskar mutum. ƙwayar cutar da ke haifar da ciwon idon sunanta na daga cikin nauin nemtodes na dangin filariodidea wanda ke yaɗuwa ta hanyar cizon sauro wanda ya kamu. ƙwayar cutar da sauro ke yadawa a zaune ne a jikin fata inda daga na take shiga cikin jiki. daga nan ƙwayar cutar ke tafiya ta hanyar jini in take girma zuwa babbar cuta, haka kuma take ta zagayawa. A cikin alummar da cutar idon ke yaɗuwa dukkan mutane kan iya kamuwa da ita. akan iya kamuwa da cutar tun ana kana na alamomin ta na bayyana kamr ….. Wanda kan iya haifar da tawaha tsawon rayuwa. A kasashe da wannan annobar take, ciwan idon na da matukar tasiri ga zamantakewa da tattalin arzikin mazauna wajen. Wannan Nau;I na ciwon ido ya shafi fiye da mutum miyan 120 a kasa she 72 cikin kasa shen da akwai zafin rana, da yankin asiya, africa , yanmancin facific da kuma wani yanki na karebiya. Alamominta: Da ana zaton cutar na shafar magidanta ne kawai,ya bayyana cewa ana iya kamuwa da cutar tun ana kanana. Kamu war ctar na farko na da alamomi kamar cutar bata likita baci a tsawon lokaci daga bi sani ta cigaba har a gano cewa cutar ta likita ce. Cutr idanu ta filariasis sa sabbab nau'ika daban da ban na alamun cuttutuka waɗanda za'a iya kasa su kashi uku: Bugun jiki mai tsanani, matsanan cin ciwan ido, da kunburiin laka,. balagaggiyar ƙwayar cutar filarial na sanya kunburin kafafuwa wanda kan ka zuwa lalatajijiyoyi har ma ga wanda cutar bata nunawa ajikinsu da rashin aikin kafafuwa wanda kan iya sanya kasan kafa musamman ya kamu da bacteria. Kamu wa da cutar a mataki na biyu na zaburar da karuwar cutar,wanda shi ne yafi yawa ga masu ciwan idon filariasis wanda ke taka rawa wajen karuwar makanta. Kamuwa da cutar bai rasa alaka da jin zafi,kunburi, zazzabi da kuma sanyi. Kunburin bangaren jiki wanda idan ya girma yakan kai zuwa ga cutar dundumi yana faruwa a kafa kuma yafi yawa ga mata. Wanan shi ne mataki na karshe , dundumi kan iya hana mutane gudanarda ayyukan su na yau da kullum. Wanan cuta da Lymphatic Filariasis can iya girmama har kai ga cutar wajen saduwa wanda ke da alamun kunburin marayna da gaba. Ga yawa daga cikin waɗanda suka kamu da cutar basu da alamunta amma da yawa daga cikin su suna fama da illoli a sassan jikinsu na ƙwayar halitta da na koda da kuma samun chanje chan je a garkuwar jikinsu. Magani: Mutana da suka kamu da cutar filariasis waɗanda ke da microfilaraema ko kuma alamun kamuwa da ita to dole ai masu magani da maganin da ke yaki da filaria don kawar da microfilarie. Anyi rashin sa'a cewa magungunan da ake samu na da karancin tasiri akan ƙwayar cutar data riga ta girma. Maganin cutar ya kunshi, kere mutum daga tawaya ko kasa wanda ya kunshi hanyoyin tsafta masu sauki, kamar kula da fata, motsa jiki, don kare kamuwa da habbakar cutar zuwa kumburi wadda ke iya zama dundumi,. Don kula da cutar hydrocoele, yin tiyata kan iya zama abin da ya dace ayi. kula,kariya da hanyoyin hana tawaya ya kunshi bada shawarware,tallafawa tattalin arziki ga mutanen da ke da nakasa don tabbatar da cewa suma suna samun kula da damarmakin ta ban garen lafiya, ilimi da hanyar kudin shiga. Ayyukan da ake yi bayan na likita ya kunshi, habbaka tunani mai kyau game da mutanen da ke da naksa,kare hanyoyin samun tawaya, samar da ilimi, horo,karfafa tunani na na kasa, tallafawa kananan hanyoyin samun kudin shiga. Ana anfani da hanyar magani ta chemotheraphy a matakin alumma da kawar da ƙwayar cutar microfilariae a jinin mutumin da ya kamu don a tsayar da yaɗuwar cutar da sauro ke haifarwa.

Limfu filariasis (Elephantiasis) Muhtasari: Filariasis ya limfu, inayojulikana kama elephantiasis, ni ugonjwa unaoumiza na unaoharibu sana sura. Husababishwa na kuambukizwa na vimelea walioainishwa kama minyoo (nematodes) wa familia ya Filariodidea ambao huambukizwa kwa kuumwa na mbu walioambukizwa. Mabuu ya kuambukizwa na mbu huwekwa kwenye ngozi kutoka mahali ambapo wanaweza kuingia ndani ya mwili. Kisha mabuu huhamia kwenye mishipa ya lymphatic ambapo hukua na kuwa minyoo ya watu wazima, na hivyo kuendelea na mzunguko wa maambukizi. Katika jamii ambapo filariasis inaambukizwa, umri wote huathiriwa. Ingawa maambukizo yanaweza kupatikana wakati wa utoto maonyesho yake yanayoonekana kama vile uvimbe wa miguu yanaweza kutokea baadaye maishani, na kusababisha ulemavu wa muda au wa kudumu. Katika nchi zilizoenea, filariasis ya limfu ina athari kubwa ya kijamii na kiuchumi. Lymphatic filariasis huathiri zaidi ya watu milioni 120 katika nchi 72 kote katika tropiki na tropiki ndogo za Asia, Afrika, Pasifiki ya Magharibi, na sehemu za Karibea na Amerika Kusini. Dalili: Ingawa ugonjwa huo ulifikiriwa kuwaathiri watu wazima pekee, sasa inaonekana kwamba maambukizo mengi hupatikana katika utoto. Maambukizi ya awali hufuatwa na muda mrefu wa ugonjwa mdogo, ambao huendelea katika maisha ya baadaye hadi ugonjwa wa kliniki. Filariasis ya limfu inaweza kusababisha udhihirisho mbalimbali wa kimatibabu, ambao unaweza kugawanywa katika makundi matatu: mashambulizi ya papo hapo, lymphoedema/elephantiasis na hydrocoele. Minyoo ya filari kwa watu wazima husababisha kuvimba kwa mfumo wa limfu na kusababisha uharibifu wa chombo cha limfu, hata kwa watu wasio na dalili, na kutofanya kazi vizuri kwa limfu, ambayo huweka viungo vya chini hasa kwa maambukizi ya kawaida ya bakteria. Maambukizi haya ya sekondari husababisha "mashambulizi ya papo hapo", ambayo ni dalili ya kawaida ya filariasis ya lymphatic na ina jukumu muhimu katika maendeleo ya lymphoedema. Mashambulizi ya papo hapo kawaida huhusishwa na maumivu ya ndani na uvimbe na homa na baridi. Lymphoedema na fomu yake ya juu zaidi, elephantiasis, hutokea hasa katika miguu ya chini na ni ya kawaida kwa wanawake. Katika hali yake ya juu zaidi, elephantiasis huweza kuzuia watu kufanya shughuli zao za kawaida za kila siku. Limfati filariasis inaweza pia kubadilika kuelekea ugonjwa wa sehemu ya siri (hydrocoele) ambayo ina sifa ya uvimbe wa korodani na uume. Idadi kubwa ya watu walioambukizwa hawana dalili, lakini karibu wote wanakabiliwa na uharibifu wa mfumo wa limfu na figo, na kutoka kwa mfumo wa kinga wa mwili uliobadilika. Matibabu: Watu walioambukizwa na filariasis ambao wana microfilaraemia au kipimo chanya cha antijeni wanapaswa kupokea matibabu ya dawa ya kuzuia filaria ili kuondoa microfilariae. Kwa bahati mbaya, dawa zinazopatikana zina athari ndogo kwa minyoo ya watu wazima. Matibabu pia yanahusisha udhibiti wa magonjwa na kuzuia ulemavu (MMDP) unaojumuisha hatua rahisi za usafi, kama vile utunzaji wa kimsingi wa ngozi na mazoezi, ili kuzuia mashambulizi ya papo hapo na kuendelea kwa lymphoedema hadi elephantiasis. Kwa matumizi ya hydrocoele, upasuaji unaweza kuwa sahihi. MMDP inajumuisha pia msaada wa kisaikolojia na kijamii na kiuchumi kwa watu wenye hali ya ulemavu ili kuhakikisha kuwa wanapata huduma sawa za urekebishaji na fursa za afya, elimu na mapato. Shughuli zaidi ya matibabu na ukarabati ni pamoja na kukuza mitazamo chanya kwa watu wenye ulemavu, kuzuia visababishi vya ulemavu, kutoa elimu na mafunzo, kusaidia mipango ya ndani, na kuunga mkono miradi midogo midogo na ya jumla ya kuzalisha mapato. Kinga ya chemotherapy hutumiwa katika ngazi ya jamii ili kuondoa microfilariae kutoka kwa damu ya watu walioambukizwa ili kukatiza maambukizi ya mbu.

Lìǹfàtíìkì filaríásíìsì (Jàkùtẹ̀) Ìsọnísókí: Lìǹfàtíìkì filaríásíìsì, tí a tún mọ̀ sí Jàkùtẹ̀, jẹ́ àìsàn ìnira àti ayírìísípo gbáà. Ó máa ń wáyé láti ara àrùn pẹ̀lú àwọn kòkòrò ajọ̀fẹ́ tí a mọ̀ sí nẹ́mátóòdù (kánànyàn) ti àwọn ẹbí Filariodidea tí wọ́n máa ràn nípa ẹnu àwọn ẹ̀fọn. Àwọn ìdin tí ẹ̀fọn ń tàn yóò wà lórí awọ ara níbi tí wọ́n ti lè wọ inú ara. Àwọn ìdin náà yóò kọjá sí inú àwọn isan agbómi níbi tí wọn yóò ti dàgbà di kánànyàn àgbà, nígbà náà wọn yóò tẹ̀síwájú pẹ̀lú ìgbésẹ̀ ìtànká. Nínú àwọn àwùjọ níbi tí filaríásíìsì tí ń tàn ká, gnignot ọjọ́ orí ni ó máa ń faragbá. Nígbà tí àrùn náà lè ti wà lára láti ìgbà ọmọdé àwọn ìfarahàn tí ó ṣe é rí bí ẹsẹ̀ wíwú lè wáyé nígbà tí, èyí tí ó lè fà ààbọ̀ ara fún ìgbà díẹ̀ tàbí títí ayé. Ní àwọn orílẹ̀ èdè àjàkálẹ̀ àrùn, lìǹfàtíìkì filaríásíìsì ní ipa ńlá lórí àwùjọ àti ètò ọrọ̀ ajé. Lìǹfàtíìkì filaríásíìsì kọlu àwọn ènìyàn tí ó lé ní mílíọ̀nù 120 ní àwọn orílẹ̀ èdè 72 káàkiri àwọn àgbègbè olóoru àti agbègbè tí ó yí wọn ká ní Asia, Afíríkà, àti Ìwọ-oòrùn Pàsífíìkì, àti àwọn apá Kàríbíọ̀nù àti Gúúsù Amẹ́ríkà. Àmì àìsàn: Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé wọ́n gbà nígbà rí pé àìsàn ń kọlu àwọn àgbàlagbà nìkan, ó ti hànde báyìí pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn àrùn ni o ó jẹ́ pé láti ọmọdé ni wọ́n ti ń kó o. Àìsàn aláìlámì ni yóò tẹ̀lé àrùn ìbẹ̀rẹ̀ náà, èyí tí yóò tẹ̀síwájú ní ọjọ́ iwájú sí àìsàn alámì. Lìǹfàtíìkì filaríásíìsì lè ṣokùnfà àwọn onírúurú àwọn ìfarahàn àmì àìsàn, èyí tí a lè pín sí àwọn ọ̀wọ́ mẹ́ta: ìkọlù ńlá, lóbùútú/wúsẹ̀wúsẹ̀ àti ìpá. Àwọn àgbà kánànyàn ń fà wíwú ìhun gbómi èyí tí yóò yọrí sí bíbá isan agbómi jẹ́, kódà láàrin àwọn ènìyàn tí wọn kò ní àmì àìsàn, àti isan omira aláìkọsẹ́ẹ́lẹ̀, èyí tí ó síjú ẹsẹ̀ pàápàá sí àrùn kòkòrò bakitéríà olóòrèkóòrè. Àwọn èlé àrùn wọ̀nyí ń bí "ìkọlù ńlá", èyí tí ó jẹ́ àmì àìsàn lìǹfàtíìkì filaríásíìsì tó wọ́pọ̀ jùlọ tí yóò sì kó ipa pàtàkì nínú ìtẹ̀síwájú ẹsẹ̀ wíwú. Ìkọlù ńlá máa ń sáábà ní nǹkan ṣe pẹ̀lú ìrora abẹ́lé àti wíwú àti pẹ̀lú ibà àti òtútù. Ẹsẹ̀ wíwú àti ẹ̀yà rẹ̀ tí ó dàgbà jù, jàkùtẹ̀, máa ń wáyé ní ìsàlẹ̀ àwọn ẹsẹ̀, ó sì wọ́pọ̀ láàrin àwọn obìnrin. Ní ọ̀pọ̀ àwọn ẹ̀yà tí ó ti dàgbà, jàkùtẹ̀ lè dí àwọn ènìyàn lọ́wọ́ láti ṣe àwọn iṣẹ́ òòjọ́ wọn. Lìǹfàtíìkì filaríásíìsì lè yípo di àìsàn nǹkan ọmọkùnrin (ìpá) èyí tí àbùdá rẹ̀ jẹ́ kórópọ̀n àti okó wíwú. Púpọ̀ àwọn ènìyàn tí àìsàn náà mú kì í ní àmì àìsàn, ṣùgbọ́n ó fẹ́rẹ̀ẹ́ jẹ́ gbogbo wọn ni wọ́n ń jiayt latit ara ìbàjẹ́ ètò ìgbómi àti àwọn kíndìnrín, àti láti arst ètò sọ́jà ara tí ó yí padà. Ìtọ́jú: Àwọn ènìyàn tí wọ́n ní àrùn filaríásíìsì tit wọ́n ní maikirofilarémíà tàbí òdì àyẹ̀wò áńtíjínìnnì ní láti gba ìtọ́jú òògùn agbógunti-filéríà láti borí maikirofilarémíà. Ó ṣeni láàánú, ìwọ̀n ni ipa tí àwọn òògùn tó wà ní lórí àwọn àgbà kánànyàn. Ìtọ́jú tún ní í ṣe pẹ̀lú ṣíṣe àkóso àrùn àti ìdènà ààbọ̀ ara (MMDP) tí ó fi mọ́ àwọn òté ìmọ́tótó kékeré, bí ìtọ́jú awọ ara àti idaraya, láti dènà àwọn ìkọlù ńlá àti ìdàgbàsókè ẹsẹ̀ wíwú di lóbùútú. Fún àkóso ìpá, iṣẹ́ abẹ lè jẹ ọ̀nà tí ó yẹ. Ara MMDP ni àtìlẹ́yìn ọkàn àti ọrọ̀ ajé àwùjọ fún àwọn ènìyàn tí wọ́n ní ààbọ̀ ara láti rí i dájú pé wọ́n ní anfaanit kan náà sí àwọn iṣẹ́ ìwòsàn atit àǹfààní fún ìlera, ẹ̀kọ́ àti ère. Àwọn iṣẹ́ tí ó tayọ ìtọ́jú ìlera àti ìwòsàn ni ṣíṣe àgbéga ìwà rere sí àwọn ènìyàn tit wọ́n ní ààbọ̀ ara, ìdènà àwọn okùnfà ààbọ̀ ara, ìpèsè ẹ̀kọ́ àti ìdanilẹ́kọ̀ọ́, àtìlẹ́yìn àwọn okòwò abẹ́lé, àti ṣíṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn okòwò kéékèèké àti alábọ́dé. Lílo ìdáàbòbò kemotẹ́ráfì ní ìpele àwùjọ láti mú maikirofilarémíà kúrò nínú ẹ̀jẹ̀ àwọn ènìyàn tí wọ́n ti lùgbàdì àrùn náà láti ṣe ìdíwọ́ fún ìtànká àrùn láti ọwọ́ àwọn ẹ̀fọn.

ILymphatic filariasis (i-Elephantiasis) Uhlolojikelele: Ilymphatic filariasis, evame ukubizwa ngokuthi i-elephantiasis, yisifo esibuhlungu futhi esilimaza kakhulu. Kubangelwa ukungenwa yizilokazane ezibizwa ngokuthi ama-nematodes (izikelemu eziyindilinga) zomndeni weFilariodidea ezisakazwa ngokulunywa omiyane abanaleli gciwane. Izibungu ezidluliselwa ngomiyane zibekwe esikhumbeni lapho zingangena khona emzimbeni. Izibungu zibe sezifudukela emithanjeni ye-lymphatic lapho zikhula zibe izikelemu ezindala, ngaleyo ndlela ziqhubeke nomjikelezo wokudlulisela. Emiphakathini lapho i-filariasis idluliselwa khona, yonke iminyaka iyathinteka. Nakuba ukutheleleka kungase kutholakale ebuntwaneni ukubonakaliswa kwayo okubonakalayo okufana ne-edema yemilenze kungase kwenzeke kamuva ekuphileni, okubangela ukukhubazeka kwesikhashana noma unomphela. Emazweni avamile, i-lymphatic filariasis inomthelela omkhulu kwezenhlalo nezomnotho. ILymphatic filariasis ithinta abantu abangaphezu kwezigidi ezingu-120 emazweni angu-72 ezindaweni ezishisayo nasezindaweni ezishisayo zase-Asia, e-Afrika, eNtshonalanga Pacific, kanye nezingxenye zeCaribbean naseNingizimu Melika. Izimpawu: Nakuba kwakucatshangwa ukuthi lesi sifo sithinta abantu abadala kuphela, manje kubonakala sengathi izifo eziningi zitholwa ebuntwaneni. Ukutheleleka kokuqala kulandelwa isikhathi eside se-subclinical isifo, esiqhubekela phambili empilweni yakamuva sibe yisifo esibonakala emtholampilo. I-Lymphatic filariasis ingabangela ukuhlukahluka kokubonakaliswa komtholampilo, okungahlukaniswa ngezigaba ezintathu: ukuhlasela okunamandla, i-lymphoedema/elephantiasis kanye ne-hydrocoele. Izikelemu ze-filarial ezindala zidala ukuvuvukala kwesistimu ye-lymphatic okuholela ekulimaleni kwemikhumbi ye-lymphatic, ngisho nakubantu abangenazimpawu, kanye nokungasebenzi kahle kwe-lymphatic, okwenza izitho ezingezansi ikakhulukazi zitheleleke ngegciwane eliphindelelayo. Lezi zifo zesibili zivusa "ukuhlaselwa okunamandla", okuwuphawu oluvame kakhulu lwe-lymphatic filariasis futhi ludlala indima ebalulekile ekuqhubekeleni phambili kwe-lymphoedema. Ukuhlasela okunamandla kuvame ukuhlotshaniswa nobuhlungu bendawo nokuvuvukala kanye nomkhuhlane nokugodola. ILymphoedema kanye nesimo sayo esithuthuke kakhulu, i-elephantiasis, yenzeka ngokuyinhloko emilenzeni engezansi futhi ivamile kwabesifazane. Ngendlela yayo ethuthuke kakhulu, i-elephantiasis ingase ivimbele abantu ekwenzeni imisebenzi yabo evamile yansuku zonke. ILymphatic filariasis ingase iguqukele esifweni sezitho zangasese (ihydrocoele) esibonakala ngokuvuvukala kumasende nasepipini. Iningi labantu abanaleli gciwane alibonakali kahle, kodwa cishe bonke bahlushwa ukulimala ohlelweni lwe-lymphatic nezinso, kanye namasosha omzimba ashintshile. Ukwelashwa: Abantu abangenwe yifilariasis abanemicrofilaraemia noma ukuhlolwa kwe-antigen eqondile kufanele bathole ukwelashwa kwezidakamizwa zokuqeda imicrofilariae. Ngeshwa, imithi etholakalayo inomphumela olinganiselwe ezikelelweni zabantu abadala. Ukwelashwa kuhlanganisa nokuphathwa kokuvimbela ukugula nokukhubazeka (MMDP) okubandakanya izinyathelo ezilula zokuhlanzeka, njengokunakekelwa kwesikhumba okuyisisekelo nokuzivocavoca, ukuvimbela ukuhlaselwa okunamandla kanye nokuqhubekela phambili kwe-lymphoedema ku-elephantiasis. Ukuze kuphathwe i-hydrocoele, ukuhlinzwa kungase kufaneleke. IMMDP ihlanganisa nokwesekwa kwengqondo nenhlalakahle yabantu abanokukhubazeka ukuze kuqinisekiswe ukuthi bathola ukufinyelela okulinganayo ezinsizeni zokuhlunyeleliswa kanye namathuba ezempilo, imfundo kanye nemali engenayo. Imisebenzi engaphezu kokunakekelwa kwezempilo kanye nokuvuselela ihlanganisa ukugqugquzela izimo zengqondo ezinhle ngabantu abakhubazekile, ukuvimbela izimbangela zokukhubazeka, ukuhlinzeka ngemfundo nokuqeqeshwa, ukusekela imizamo yasendaweni, kanye nokweseka izinhlelo ezincane nezingenisa imali enkulu. Ukwelashwa ngamakhemikhali okuvimbela kusetshenziswa ezingeni lomphakathi ukuze kuqedwe ama-microfilariae egazini labantu abanaleli gciwane ukuze kuphazamise ukudluliselwa komiyane ukutheleleka.

ወባ አጠቃላይ እይታ፦ ወባ በቫይረሱ በተያዙ ሴት አኖፌለስ ትንኞች ንክሻ አማካኝነት በሰዎች ላይ የሚተላለፍ በፓራሳይቶች የሚከሰት ለሕይወት አስጊ የሆነ በሽታ ነው። መከላከል የሚቻል እና ሊድን የሚችል ነው። በሰው ልጆች ላይ የወባ በሽታን የሚያስከትሉ 5 የጥገኛ ተውሳክ ዝርያዎች አሉ፣ ከእነዚህ ውስጥ 2 ቱ ዝርያዎች - ፕላስሞዲየም ፋልሲፓሩም እና ፕላስሞዲየም ቪቫክስ - ትልቁን ስጋት ያስከትላሉ. በ2022 የዓለም ሕዝብ ግማሽ ያህሉ በወባ የመያዝ አደጋ ተጋርጦበት ነበር። ከሰሃራ በታች የሚገኘው አፍሪካ በዓለም አቀፍ የወባ ሸክም ውስጥ ከፍተኛ ድርሻ ቢኖረውም የዓለም ጤና ድርጅት በደቡብ ምሥራቅ እስያ፣ በምሥራቅ ሜዲትራኒያን፣ በምዕራብ ፓስፊክ እና በአሜሪካ ያሉ ክልሎችም ከፍተኛ ቍጥር ያላቸው ጒዳዮች እና ሞት ሪፖርት ያደርጋሉ። በ2022 ወደ 249 ሚሊዮን የሚጠጉ የወባ በሽታ ተጠቂዎች እንደነበሩ እና በወባ በሽታ የሞቱ ሰዎች ቍጥር ወደ 608 000 እንደሚደርስ ይገመታል። በ 2022 የአፍሪካ ክልል በቅደም ተከተል 94% እና 95% የሚሆኑ የወባ በሽታዎችን እና የሟቾች መኖሪያ ነበር። ዕድሜያቸው ከ 5 ዓመት በታች የሆኑ ሕፃናት በወባ የተጐዱ በጣም ተጋላጭ ቡድን ናቸው፤ በ 2022 በ አለም ጤና ድርጅት የአፍሪካ ክልል ውስጥ ከሚሞቱት የወባ በሽታዎች ሁሉ ወደ 80% የሚጠጉ እነሱ ናቸው። ምልክቶች፦ ወባ አጣዳፊ የሆነ ትኵሳት ያለበት በሽታ ነው። በሽታውን የመከላከል አቅም በሌላቸው ግለሰቦች ላይ የበሽታው ምልክቶች በአብዛኛው የሚከሰቱት በትንኝ ከተነከሱ ከ10 እስከ 15 ቀናት በኋላ ነው። የመጀመሪያዎቹ ምልክቶች - ትኵሳት፣ ራስ ምታት እና ጉንፋን - ቀላል ሊሆኑና የወባ በሽታ መሆናቸውን ለመለየት አስቸጋሪ ሊሆኑ ይችላሉ። በ 24 ሰዓታት ውስጥ ካልታከመ ፕላስሞዲየም ፋልሲፓሩም የወባ በሽታ ወደ ከባድ በሽታ ሊያድግ እና ወደ ሞት ሊያመራ ይችላል. ከባድ የወባ በሽታ ያለባቸው ልጆች ብዙውን ጊዜ ከሚከተሉት ምልክቶች ውስጥ አንዱን ወይም ከዚያ በላይ ምልክቶችን ያሳያሉ- ከባድ የደም ማነስ፣ ከሜታቦሊክ አሲዶሲስ ጋር በተያያዘ የመተንፈሻ አካላት ችግር ወይም የአንጎል ወባ።. በአዋቂዎች ላይ የበርካታ የአካል ክፍሎች ስራ ማቆም እንዲሁ የተለመደ ነው። ወባ በተስፋፋባቸው አካባቢዎች ሰዎች በከፊል የበሽታ መከላከያ ሊያዳብሩ ይችላሉ፣ ይህም ያለ ምልክቶች ኢንፌክሽኖች እንዲከሰቱ ያስችላቸዋል። አንዳንድ የሕዝብ ቡድኖች ከሌሎቹ ይልቅ የወባ በሽታ የመያዝ እና ከባድ በሽታ የመከሰት እድላቸው ከፍተኛ ነው። እነዚህም ሕፃናት፣ ዕድሜያቸው ከ5 ዓመት በታች የሆኑ ሕፃናት፣ ነፍሰ ጡር ሴቶች እና ኤች አይ ቪ/ኤድስ ያለባቸው ሕመምተኞች፣ እንዲሁም በሽታ የመከላከል አቅም የሌላቸው ስደተኞች፣ ተንቀሳቃሽ ህዝቦች እና ተጓዦች ናቸው። ብሔራዊ የወባ በሽታ መቆጣጠሪያ ፕሮግራሞች የእነዚህን የሕዝብ ቡድኖች ልዩ ሁኔታዎችን ከግምት ውስጥ በማስገባት ከወባ በሽታ ኢንፌክሽን ለመከላከል ልዩ እርምጃዎችን መውሰድ አለባቸው። ህክምና፦ ወባ መከላከልና ማከም የሚቻል በሽታ ነው። የወባ በሽታን ቀደም ብሎ መመርመርና ማከም በሽታውን ይቀንሳል እንዲሁም ሞትን ይከላከላል፣ እና ስርጭትን ለመቀነስ አስተዋጽኦ ያደርጋል። የወባ በሽታ የተሻለው ህክምና በተለይም ለፕላስሞዲየም ፋልሲፓሩም በአርቴሚሲኒን ላይ የተመሰረተ ጥምር ህክምና( ACT) ነው። የወባ በሽታን ለመከላከል ፀረ ወባ መድኃኒቶችም ጥቅም ላይ ሊውሉ ይችላሉ። ለተጓዦች የወባ በሽታን ኬሞፕሮፊላክሲስ ሊከላከል ይችላል፣ ይህም የወባ በሽታዎችን በደም ደረጃ የሚገታ ሲሆን በዚህም የወባ በሽታን ይከላከላል። ሰዎች ወባ ወዳለባቸው አገሮች ወይም ክልሎች ከመጓዛቸው በፊት መወሰድ ያለባቸውን የመከላከያ እርምጃዎች በተመለከተ መረጃ ለማግኘት ብሔራዊ የበሽታ መቆጣጠሪያ ማዕከሎቻቸውን ወይም የጉዞ ምክር የሚሰጡ ሌሎች ተቋማትን ማማከር አለባቸው። በተጨማሪም የዓለም ጤና ድርጅት ዓለም አቀፍ ጉዞ እና ጤና ይመልከቱ የዓለም ጤና ድርጅት የወባ በሽታ ተጋላጭ ለሆኑ ሰዎች ሁሉ ውጤታማ የወባ በሽታ ተላላፊ ቊጥጥር እንዲደረግላቸው ይመክራል።

Malaria Overview: Malaria is a life-threatening disease caused by parasites that are transmitted to people through the bites of infected female Anopheles mosquitoes. It is preventable and curable. There are 5 parasite species that cause malaria in humans, and 2 of these species – Plasmodium falciparum and Plasmodium vivax – pose the greatest threat. In 2022, nearly half of the world's population was at risk of malaria. While sub-Saharan Africa carries a disproportionately high share of the global malaria burden, the WHO regions of South-East Asia, Eastern Mediterranean, Western Pacific, and the Americas also report significant numbers of cases and deaths. There were an estimated 249 million cases of malaria in 2022, and the estimated number of malaria deaths stood at 608 000. In 2022, the African Region was home to 94% and 95% of malaria cases and deaths, respectively. Children under 5 years of age are the most vulnerable group affected by malaria; in 2022, they accounted for nearly 80% of all malaria deaths in the WHO African Region. Symptoms: Malaria is an acute febrile illness. In a non-immune individual, symptoms usually appear 10–15 days after the infective mosquito bite. The first symptoms – fever, headache, and chills – may be mild and difficult to recognize as malaria. If not treated within 24 hours, Plasmodium falciparum malaria can progress to severe illness, and lead to death. Children with severe malaria frequently develop one or more of the following symptoms: severe anaemia, respiratory distress in relation to metabolic acidosis, or cerebral malaria. In adults, multi-organ failure is also frequent. In malaria endemic areas, people may develop partial immunity, allowing asymptomatic infections to occur. Some population groups are at considerably higher risk of contracting malaria, and developing severe disease, than others. These include infants, children under 5 years of age, pregnant women and patients with HIV/AIDS, as well as non-immune migrants, mobile populations and travellers. National malaria control programmes need to take special measures to protect these population groups from malaria infection, taking into consideration their specific circumstances. Treatment: Malaria is a preventable and treatable disease. Early diagnosis and treatment of malaria reduces disease and prevents deaths, and also contributes to reducing transmission. The best available treatment, particularly for Plasmodium falciparum malaria, is artemisinin-based combination therapy (ACT). Antimalarial medicines can also be used to prevent malaria. For travellers, malaria can be prevented through chemoprophylaxis, which suppresses the blood stage of malaria infections, thereby preventing malaria disease. Prior to their travel to malaria-endemic countries or regions, individuals should consult their national disease control centres, or other institutions offering travel advice, for information regarding the preventive measures that should be taken. See also the WHO International travel and health WHO recommends protection for all people at risk of malaria with effective malaria vector control.

Zazzaɓin cizon sauro Bayani:Zazzaɓin cizon sauro cuta ce mai hatsarin gaske,wanda ƙwayoyin cuta suka haifar, ta hanyar cizon macen sauro mai ɗauke da cutar. yana da kariya kuma ana iya warkewa. Akwai nau'o'in ƙwayoyin cuta guda 5 da ke haifar da zazzabin cizon sauro a cikin mutane, kuma 2 daga cikin waɗannan nau'ikan akwai "ƙwayar plasmodium falciparum"(PF) da "ƙwayar plasmodium vivax"(PV) ne suka fi fuskantar barazana. A cikin shekara 2022, kusan rabin mutanen duniya na cikin barazanar kamuwa da zazzaɓin cizon sauro. Yayin da yankin kudancin hamadar sahara ke ɗauke da kaso mafi yawa na nauyin zazzaɓin cizon sauro a duniya, yankuna na WHO na Kudu maso Gabashin Asiya, Gabashin Bahar Rum, Yammacin fasifik, da Amurka sun bayar da rahoton adadin mai yawa na kamuwa da cuta da mace-mace. An ƙiyasta cewa akwai mutane miliyan 249 da suka kamu da cutar zazzaɓin cizon sauro a shekarar 2022, kuma an ƙiyasta adadin waɗanda suka mutu daga cutar zazzaɓin cizon sauro ya kai 608,000. A cikin shekara 2022, yakin Afirka ya kasance gida na kaso 94 zuwa 95 na masu kamuwa da zazzaɓin cizon sauro da mace-mace,bi da bi. Yara 'yan ƙasa da shekaru 5 sune rukunin da cutar zazzaɓin cizon sauro ya fi shafa; a shekarar 2022, sun kai kusan kashi 80% na duk mace-macen zazzaɓin cizon sauro a yankin Afirka na WHO. Alamomi: Zazzaɓin cizon sauro cuta ce mai sa tsananin zafin jiki. A cikin mutum wanda ba shi da rigakafi, alamun cutar sukan bayyana kwanaki 10 zuwa 15 bayan cizon sauro mai ɗauke da ƙwayar cutar. Alamomin farko "zazzaɓi, ciwon kai, da tsananin sanyi" na iya zama mai sauƙi kuma mai wuyar ganewa a matsayin zazzaɓin cizon sauro. Idan ba a yi maganin ba a cikin sa'o'i 24, zazzaɓin cizon sauro na "ƙwayar Plasmodium falciparum"(PF) na iya ci gaba da zama rashin lafiya mai tsanani, har ya kai ga mutuwa. Yaran da ke fama da mai tsanancin zazzaɓin cizon sauro akai-akai suna tasowa ɗaya ko fiye daga cikin alamomi kamar: matsanancin rashin jini,wahalar numfashi dangane da abin da ya shafi ƙarancin jini a jiki, ko zazzaɓin cizon sauron ya taɓa ƙwaƙwalwa. A jikin manya, gaɓoɓin jiki da yawa suna gazawa akai-akai. A yankunan da ake fama da zazzaɓin cizon sauro, mutane na iya mutane na iya samar dawani ɓangare na rigakafi, wanda ke bada damar rage alamomin cutar. Wasu rukunin jama'a suna da haɗarin kamuwa da zazzaɓin cizon sauro, da kuma kamuwa da matsananciyar cuta , fiye da wasu. Waɗannan sun haɗa da jarirai, yara 'yan ƙasa da shekara 5, mata masu juna biyu da marasa lafiya da ke fama da cutar ƙanjamau da da baƙin da basu da rigakafi,da jama’a masu yawa da matafiya. Shirye-shiryen yaƙi da zazzabin cizon sauro na kasa suna bukatar daukar matakan musamman don kare wadannan kungiyoyin jama'a daga kamuwa da zazzabin cizon sauro, tare da yin la'akari da takamaiman yanayin su. Magani: Zazzaɓin cizon sauro cuta ce da ake iya kare kai daga ita kuma ana magance ta. Idan aka gano musabbabin zazzaɓin cizon sauro da wuri kuma aka magance shi zai rage cutar kuma ya hana mace-macen , sannan kuma yana taimakawa wajen rage yaɗuwar cutar. Mafi kyawun magani, musamman ga , shine maganin haɗin gwiwa na tushen artemisinin (ACT). Hakanan za'a iya amfani da magungunan rigakafin zazzaɓin cizon sauro don hana zazzaɓin cizon sauro. Ga matafiya, za a iya hana zazzaɓin cizon sauro ta hanyar maganin hana yaɗuwar cutar, wanda ke danne matakin jini na kamuwa da cutar zazzaɓin cizon sauro, ta yadda zai hana cutar zazzaɓin cizon sauro. Kafin tafiyarsu zuwa kasashe ko yankuna da cutar zazzaɓin cizon sauro ke yaduwa, ya kamata mutane su tuntubi cibiyoyin kula da cututtuka na kasa, ko wasu cibiyoyin da ke ba da shawarwarin tafiye-tafiye, don samun bayanai game da matakan rigakafin da ya kamata a dauka. kuma ku duba "Hukumar lafiya ta duniya"(WHO) na tafiya ƙasa da ƙasa don inganta lafiya "Hukumar lafiya ta duniya"(WHO) ta ba da shawarar kariya ga duk mutanen da ke cikin haɗarin kamuwa da cutar zazzaɓin cizon sauro tare da ingantaccen maganin zazzaɓin cizon sauron.

Malaria, Muhtasari: Malaria ni ugonjwa unaotishia maisha unaosababishwa na vimelea ambavyo hupitishwa kwa watu kwa kuumwa na mbu jike aina ya Anopheles. Inazuilika na inatibika. Kuna spishi 5 za vimelea vinavyosababisha malaria kwa binadamu, na 2 kati ya spishi hizi - Plasmodium falciparum na Plasmodium vivax - ni tishio kubwa zaidi. Mnamo 2022, karibu nusu ya idadi ya watu ulimwenguni walikuwa katika hatari ya ugonjwa wa malaria. Wakati Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara inabeba sehemu kubwa ya mzigo wa malaria duniani, kanda za WHO za Kusini-Mashariki mwa Asia, Mashariki ya Mediterania, Pasifiki ya Magharibi, na Amerika pia zinaripoti idadi kubwa ya kesi na vifo. Kulikuwa na visa milioni 249 vya malaria mwaka 2022, na makadirio ya vifo vya malaria vilifikia 608,000. Mnamo 2022, Kanda ya Afrika ilikuwa nyumbani kwa 94% na 95% ya kesi na vifo vya malaria, mtawalia. Watoto walio chini ya umri wa miaka 5 ndio kundi lililo hatarini zaidi kuathiriwa na malaria; katika 2022, walichangia karibu 80% ya vifo vyote vya malaria katika Kanda ya Afrika ya WHO. Dalili: Malaria ni ugonjwa wa homa kali. Kwa mtu asiye na kinga, dalili kawaida huonekana siku 10-15 baada ya kuumwa na mbu. Dalili za kwanza - homa, maumivu ya kichwa, na baridi - inaweza kuwa ndogo na vigumu kutambua kama malaria. Ikiwa haitatibiwa ndani ya saa 24, malaria ya Plasmodium falciparum inaweza kuendelea na kuwa ugonjwa mbaya, na kusababisha kifo. Watoto walio na malaria kali mara nyingi hupata dalili moja au zaidi kati ya zifuatazo: anemia kali, shida ya kupumua inayohusiana na asidi ya kimetaboliki, au malaria ya ubongo. Kwa watu wazima, kushindwa kwa viungo vingi pia ni mara kwa mara. Katika maeneo yenye malaria, watu wanaweza kupata kinga ya sehemu, na hivyo kuruhusu maambukizo yasiyo na dalili kutokea. Baadhi ya makundi ya watu yapo katika hatari kubwa zaidi ya kuambukizwa malaria, na kupata magonjwa makali kuliko mengine. Hawa ni pamoja na watoto wachanga, watoto chini ya umri wa miaka 5, wanawake wajawazito na wagonjwa wenye VVU/UKIMWI, pamoja na wahamiaji wasio na kinga, watu wanaotembea na wasafiri. Mipango ya kitaifa ya kudhibiti malaria inahitaji kuchukua hatua maalum ili kulinda makundi haya ya watu dhidi ya maambukizi ya malaria, kwa kuzingatia hali zao maalum. Matibabu: Malaria ni ugonjwa unaozuilika na unaotibika. Uchunguzi wa mapema na matibabu ya malaria hupunguza magonjwa na kuzuia vifo, na pia huchangia kupunguza maambukizi. Tiba bora inayopatikana, haswa kwa Malaria ya Plasmodium falciparum, ni tiba mchanganyiko inayotegemea artemisinin (ACT). Dawa za malaria pia zinaweza kutumika kuzuia malaria. Kwa wasafiri, malaria inaweza kuzuiwa kupitia chemoprophylaxis, ambayo hukandamiza hatua ya damu ya maambukizi ya malaria, na hivyo kuzuia ugonjwa wa malaria. Kabla ya kusafiri kwenda nchi au maeneo yenye malaria, watu binafsi wanapaswa kushauriana na vituo vyao vya kitaifa vya kudhibiti magonjwa, au taasisi nyingine zinazotoa ushauri wa usafiri, kwa taarifa kuhusu hatua za kuzuia zinazopaswa kuchukuliwa. waone pia Shirika la Kimataifa la Usafiri na Afya la WHO WHO inapendekeza ulinzi kwa watu wote walio katika hatari ya ugonjwa wa malaria kwa udhibiti mzuri wa wadudu wa malaria.

Maléríà Ìsọnísókí: Maléríà jẹ́ àìsàn tí ó léwu fún ẹ̀mí tí àwọn ajọ̀fẹ́ tí wọ́n máa ń ràn mọ àwọn ènìyàn ń tàn ká nípasẹ̀ àwọn ìgéjẹ àwọn abo ẹ̀fọn Ànófílì. Ó ṣe é dènà bẹ́ẹ̀ ni ó ṣe é wò. A ní àwọn ẹ̀yà ajọ̀fẹ́ 5 tí wọ́n ń fa maléríà fún àwọn ènìyàn, bẹ́ẹ̀ sì ni 2 nínú àwọn ẹ̀yà wọ̀nyí - Pulasimódíọ́mù falisiparúùmù àti Pulasimódíọ́mù fifaàsì - ni wọ́n ní ewu púpọ̀ jùlọ. Ní 2022, ó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó ìlàjì iye gbogbo ènìyàn lágbàáyé ni wọ́n wà nínú ewu maléríà. Nígbà tí agbègbè gúúsù Sahara Africa kó ìpín tí ó pọ̀ jùlọ nínú àjàgà maléríà lágbàáyé, àjọ WHO Gúúsù-Ìlà-oòrùn Ésíà, Ìlà-oòrùn Mẹditéríànù, Ìwọ-oòrùn Pàsífíìkì, àti agbègbè Amẹ́ríkà náà ròyìn iye àwọn ọ̀ràn àti ikú tí ó ní àpẹẹrẹ. Mílíọ̀nù 249 ni àpapọ̀ iye àwọn ọ̀ràn maléríà ní 2022, tí àpapọ̀ iye àwọn tí ó kú nítorí àìsàn ibà sì dúró sí 608 000. Ní 2022, Ẹkùn Africa Afíríkà ni ilé fún ìdá 94% àti 95% àwọn ọ̀ràn àti ikú maléríà, ní ṣíṣẹ̀ n tẹ̀lé. Àwọn ọmọdé tí wọ́n wà lábẹ́ ọdún márùn-ún ni wọ́n wà nínú ọ̀wọ́ tí ó léwu jùlọ láti kó maléríà; àwọn ni wọ́n jẹ́ ìdá 80% àwọn tí maléríà pa ní Ẹkùn WHO Afíríkà. Àmì àìsàn: Àìsàn maléríà jẹ́ àìsàn ibà tí ó lè. Fún ẹni tí kò bá ní àjẹsára, àwọn àmì àìsàn sáábà máa ń farahàn láàárín àwọn ọjọ́ 10-15 lẹ́yìn tí ẹ̀fọn afàrùn bá jẹni. Àwọn àmì àìsàn kìíní - ibà, orí fífọ́, àti òtútù - ó lè mọ níwọ̀n tí yóò sì ṣòro láti dá mọ̀ gẹ́gẹ́ bí maléríà. Bí kò bá jẹ́ títọ́jú láàrin àwọn wákàtí 24, Pulasimódíọ́mù falisiparúùmù maléríà lè tẹ̀síwájú di àìsàn ńlá, kí ó sì yọrí sí ikú. Àwọn ọmọdé tí wọ́n ní maléríà líle sáábà máa ń ní ọ̀kan tàbí púpọ̀ àwọn àmì àìsàn wọ̀nyí: àìsàn àìlẹ́jẹ̀tó líle, ìṣòro òpónà ìmí tí ó ní í ṣe pẹ̀lú àpọ̀jù oje kíkan nínú ara, tàbí ìdènà isan ọpọlọ. Láàrin àwọn àgbàlagbà, ìdaṣẹ́ẹ́lẹ̀ ọ̀pọ̀ ẹ̀yà ara náà máa ń wáyé. Ní àwọn àgbègbè tí maléríà pọ̀ sí, àwọn ènìyàn lè ní sọ́jà ará fúngbà díẹ̀, tí yóò fi ààyè sílẹ̀ fún àwọn àìsàn tí kò ní àmì àìsàn láti wáyé. Ọ̀wọ́ àwọn iye ènìyàn kan wà tí wọ́n ní ewu kíkó maléríà, kí wọ́n sì ní àìsàn líle, ju àwọn mìíràn lọ. Àwọn wọ̀nyí ni ọmọ tuntun, ọmọdé lábẹ́ ọdún márùn-ún, àwọn aláboyún àti aláàárẹ̀ pẹ̀lú àrùn HIV/AIDs, àti àwọn arìnrìn-àjò tí kò ní àjẹsára, àwọn ènìyàn tí wọ́n ń sí ka àti arìnrìn-àjò. Awomt ètò àkóso maléríà orílẹ̀ èdè nílò láti lo àwọn òté tó yàtọ̀ latit dáàbò bo ọ̀wọ́ àwọn ènìyàn wọ̀nyí lọ́wọ́ àrùn maléríà, nípa ṣíṣe àmúlò àwọn ipò wọn tí ó yàtọ̀. Ìwòsàn: Maleriat jẹ́ àrùn tí ó ṣe é dènà tí ó sì sé e wòsàn. Ìtètèṣàyẹ̀wò àti ìtọ́jú maléríà ń ṣe àdínkù àìsàn ó sì ń ṣe àdínkù ikú, bẹ́ẹ̀ ni ó ń sa ipá láti ṣe àdínkù ìkóràn. Ìtọ́jú tí ó dára tí ó wà, pàápàá jùlọ fún maléríà Pulasimódíọ́mù falisiparúùmù, ni ìtọ́jú àsapòpọ̀ atẹmisínínnì (ACT). Àwọn òògùn agbógunti-maléríà tun ṣe é lò láti dènà maléríà. Fún àwọn arìnrìn-àjò, wọ́n lè dènà maléríà nípasẹ̀ ìlòògùndènà-àrùn, èyí tí ó ń ṣe àdínkù ìpele ẹ̀jẹ̀ àwọn àrùn maléríà, tí yóò sì dènà àìsàn maléríà nígbà náà. Síwájú kí wọ́n tó rin ìrìn àjò lọ sí àwọn orílẹ̀ èdè tàbí agbègbè tí maléríà ti wọ́pọ̀, àwọn ènìyàn gbọ́dọ̀ kàn sí àwọn ibùdó ìṣàkóso àrùn orílẹ̀ èdè wọn, tàbí àwọn ibùdó mìíràn tí wọ́n ń pèsè ìmọ̀ràn ìrìn-àjò, fún àlàyé lórí àwọn òté ìdènà tí ènìyàn ní láti gbé. Ẹ tún wo ìrìnàjò àti ìlera àgbáyé WHO WHO dábàá ààbò fún gbogbo àwọn ènìyàn tí wọ́n wà nínú ewu maléríà pẹ̀lú àkóso tí ot kojúwọ̀n fún ajọ̀fẹ́ maléríà.

Umalaleveva Uhlolojikelele: Umalaleveva isifo esisongela ukuphila esibangelwa amagciwane asakazwa kubantu ngokulunywa omiyane besifazane abanalesi sifo. Kuyagwemeka futhi kuyelapheka. Kunezinhlobo ezi-5 zezimuncagazi ezibanga umalaleveva kubantu, futhi ezi-2 zalezi zinhlobo iPlasmodium falciparum nePlasmodium vivax ziyingozi enkulu kakhulu. Ngo-2022, cishe ingxenye yabantu emhlabeni yayisengozini yokungenwa umalaleveva. Nakuba i-Afrika eseningizimu ye-Sahara ithwala ingxenye ephezulu ngokungenakulinganiswa yomthwalo we-malaria emhlabeni wonke, izifunda ze-WHO zaseNingizimu-mpumalanga ye-Asia, eMpumalanga yeMedithera, eNtshonalanga yePacific, naseMelika nazo zibika amanani amakhulu abantu abashonile nokufa. Balinganiselwa ezigidini ezingama-249 abantu ababulawa umalaleveva ngo-2022, kanti isibalo sabantu ababulawa umalaleveva simi ku-608 000. Ngo-2022, iSifunda Sase-Afrika sasiyikhaya lama-94% kanye nama-95% ezigameko nokufa kwabantu umalaleveva, ngokulandelana. Izingane ezingaphansi kweminyaka engu-5 ubudala ziyiqembu elisengozini kakhulu elihlaselwa umalaleveva; ngo-2022, babalelwa cishe ku-80% wabo bonke abafa umalaleveva eSifundeni sase-Afrika seWHO. Izimpawu: Umalaleveva ukugula okunamandla. Kumuntu ongamasosha omzimba, izimpawu zivame ukuvela ezinsukwini eziyi-10-15 ngemuva kokulunywa umiyane. Izimpawu zokuqala - imfiva, ikhanda elibuhlungu, nokubanda - kungase kube mnene futhi kube nzima ukuqaphela njengomalaleveva. Uma ingelashwa kungakapheli amahora angama-24, umalaleveva wePlasmodium falciparum ungadlulela ekuguleni okunzima, futhi uholele ekufeni. Izingane ezinomalaleveva onzima zivame ukuba nophawu olulodwa noma ngaphezulu kwezilandelayo: i-anemia enzima, ukucindezeleka kokuphefumula okuhlobene ne-metabolic acidosis, noma i-cerebral malaria. Kubantu abadala, ukwehluleka kwezitho eziningi nakho kuvame. Ezindaweni ezigcwele umalaleveva, abantu bangase bahlakulele ukuzivikela komzimba okuyingxenye, okuvumela izifo ezingenazimpawu zenzeke. Amanye amaqembu abantu asengozini enkulu kakhulu yokuthola umalaleveva, kanye nokuba nesifo esibi kakhulu kunabanye. Lokhu kuhlanganisa izinsana, izingane ezingaphansi kweminyaka engu-5 ubudala, abesifazane abakhulelwe neziguli ezineHIV/AIDS, kanye nabafuduki abangenawo amasosha omzimba, abantu abahambahambayo nabahambi. Izinhlelo zikazwelonke zokulawula umalaleveva zidinga ukuthatha izinyathelo ezikhethekile zokuvikela lamaqembu abantu ekungenweni yisifo sikamalaleveva, kucatshangelwa izimo zabo ezithile. Ukwelashwa: Umalaleveva yisifo esingagwemeka futhi eselaphekayo. Ukuxilongwa kusenesikhathi kanye nokwelashwa umalaleveva kunciphisa izifo futhi kuvimbele ukufa, futhi kunomthelela ekwehliseni ukusulelana. Ukwelashwa okungcono kakhulu okutholakalayo, ikakhulukazi umalaleveva wePlasmodium falciparum, ukwelashwa okuhlangene okusekelwe ku-artemisinin (ACT). Imithi elwa nomalaleveva ingasetshenziswa futhi ukuvimbela umalaleveva. Kubahambi, umalaleveva ungavinjelwa nge-chemoprophylaxis, ecindezela isigaba segazi sezifo zikamalaleveva, ngaleyo ndlela kuvinjwe isifo sikamalaleveva. Ngaphambi kokuya emazweni noma ezifundeni ezinomalaleveva, abantu kufanele bathintane nezikhungo zabo zikazwelonke zokulawula izifo, noma ezinye izikhungo ezinikeza iseluleko sokuvakasha, ukuze uthole ulwazi olumayelana nezinyathelo zokuvimbela okufanele zithathwe. Bheka futhi iWHO International travel and health IWHO incoma ukuvikelwa kwabo bonke abantu abasengozini yokungenwa umalaleveva ngokulawulwa okusebenzayo kwe-malaria.

የማርበርግ ቫይረስ በሽታ አጠቃላይ እይታ: የማርበርግ ቫይረስ በሽታ የደም መፍሰስ ትኩሳትን የሚያስከትል በጣም አደገኛ በሽታ ሲሆን እስከ 88% የሚደርስ የሟችነት መጠን አለው። ቫይረሱ የኢቦላ ቫይረስ በሽታን ከሚያስከትለው ቫይረስ ጋር ተመሳሳይ ነው። በ1967 በጀርመን ማርበርግ እና ፍራንክፈርት እንዲሁም በሰርቢያ ቤልግሬድ በአንድ ጊዜ በተከሰቱ ሁለት ዋና ዋና ወረርሽኞች በሽታው ለመጀመሪያ ጊዜ እንዲታወቅ አድርገዋል። ወረርሽኙ የተከሰተው ከኡጋንዳ በሚመጡ የአፍሪካ አረንጓዴ ዝንጀሮዎች( Cercopithecus aethiops) ላይ በተደረገ የላቦራቶሪ ሥራ ነው። በመቀጠልም በአንጎላ፣ በዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጐ፣ በኬንያ፣ በደቡብ አፍሪካ( በቅርብ ጊዜ ወደ ዚምባብዌ የጉዞ ታሪክ ያለው ሰው) እና በኡጋንዳ ወረርሽኝ እና አልፎ አልፎ የሚከሰቱ ጒዳዮች ሪፖርት ተደርገዋል። በ 2008 በኡጋንዳ ውስጥ የሮሴተስ የሌሊት ወፍ ቅኝ ግዛት በሚኖርበት ዋሻ ውስጥ የተጎበኙ ተጓዦች ሁለት ገለልተኛ ጒዳዮች ሪፖርት ተደርገዋል። በማርበርግ ቫይረስ በሽታ በሰው ላይ የሚደርሰው ኢንፌክሽን በመጀመሪያ የተከሰተው በሮሴተስ የሌሊት ወፍ ቅኝ ግዛቶች በሚኖሩ የማዕድን ማውጫዎች ወይም ዋሻዎች ውስጥ ለረጅም ጊዜ በመጋለጥ ነው። አንድ ግለሰብ በቫይረሱ ከተለከፈ በኋላ ማርበርግ በቀጥታ በመገናኘት (በተከፈተ ቆዳ ወይም በሙከስ ሽፋን አማካኝነት) በበሽታው የተለከፉ ሰዎችን ደም፣ ፈሳሽ፣ የሰውነት ክፍሎች ወይም ሌሎች አካላዊ ፈሳሾች አማካኝነት እንዲሁም በእነዚህ ፈሳሾች በተበከሉ ነገሮችና ቁሳቁሶች (ለምሳሌ አልጋ፣ ልብስ) አማካኝነት ሊሰራጭ ይችላል። የበሽታው ምልክቶች፦ በማርበርግ ቫይረስ ምክንያት የሚመጣው በሽታ ከከፍተኛ ትኵሳት፣ ከባድ ራስ ምታትና ከባድ የጤና እክል ጋር በድንገት ይጀምራል። የጡንቻ ሕመም እና ሕመም የተለመደ ባህሪ ነው። ከባድ ፈሳሽ ተቅማጥ፣ የሆድ ሕመም እና እብጠት፣ ማቅለሽለሽ እና ማስታወክ በሦስተኛው ቀን ሊጀምር ይችላል። ተቅማጥ ለአንድ ሳምንት ሊቆይ ይችላል። በዚህ ደረጃ ላይ የሚገኙ ታካሚዎች የሚታዩበት ሁኔታዎች "እንደ መንፈስ" የሚሳቡ ገጽታዎች፣ ጥልቅ ዓይኖች፣ መግለጫ የሌላቸው ፊቶችና በጣም መልፈስፈስ ተብሎ ተገልጿል። የበሽታው ምልክቶች ከታዩ ከ 2 እስከ 7 ቀናት በኋላ የሚነድ ያልሆነ ብጕር ታይቷል። ብዙ ታካሚዎች በ 7 ቀናት ውስጥ ከባድ የደም መፍሰስ መገለጫዎችን ያዳብራሉ፣ እና ብዙውን ጊዜ ከብዙ አካባቢዎች የሚመጡ ለሞት የሚዳረጉ ጒዳዮች የደም መፍሰስ አላቸው። ትኩስ ደም ማስታወክ አና ከሰገራ እንዲሁም ብዙውን ጊዜ ከአፍንጫ፣ ከድድና ከብልት ውስጥ ደም ይፈሳል። በቫኔፓንክቸር ቦታዎች( ፈሳሾችን ለመስጠት ወይም የደም ናሙናዎችን ለመውሰድ የደም ቧንቧ መዳረሻ በሚገኝበት ቦታ) በራሱ የሚከሰት የደም መፍሰስ በተለይ ችግር ሊሆን ይችላል። በሽታው በከባድ ደረጃ ላይ በሚገኝበት ወቅት ታካሚዎች ከፍተኛ ትኵሳት ያጋጥማቸዋል። የማዕከላዊው የነርቭ ሥርዓት ተሳትፎ ግራ መጋባት፣ ብስጭት እና ጥቃት ሊያስከትል ይችላል። ኦርኪቲስ( የወንድ ብልት እብጠት) አልፎ አልፎ በኋለኛው ደረጃ( 15 ቀናት) ሪፖርት ተደርጓል። በአብዛኛው ሞት የሚከሰተው በሽታው ከተከሰተ ከ 8 እስከ 9 ቀናት በኋላ ሲሆን ብዙውን ጊዜ ከባድ የደም ማጣት እና ድንጋጤን ይከተላል። ህክምና: የድጋፍ እንክብካቤ - በአፍ ወይም በደም ቧንቧ ፈሳሾች ማድረግ- እና ለተወሰኑ ምልክቶች ህክምና የመኖር እድልን ያሻሽላል። ለማርበርግ ቫይረስ በሽታ እስካሁን የተረጋገጠ ህክምና የለም። ሆኖም የደም ምርቶችን፣ የበሽታ መከላከያ ህክምናዎችን እና የመድኃኒት ህክምናዎችን ጨምሮ በርካታ ሊሆኑ የሚችሉ ህክምናዎች በአሁኑ ጊዜ እየተገመገሙ ናቸው። ምርመራ የማርበርግ ቫይረስ በሽታን( ኤምቪዲ) እንደ ወባ፣ ታይፎይድ ትኵሳት፣ ሺጌሎሲስ፣ ሜኒንጊቲስ እና እንደ ሌሎች የቫይረስ የደም መፍሰስ ትኵሳት ካሉ ተላላፊ በሽታዎች ለመለየት ክሊኒካሊ አስቸጋሪ ሊሆን ይችላል። ምልክቶቹ በማርበርግ ቫይረስ ኢንፌክሽን የተከሰቱ መሆናቸውን ማረጋገጥ የሚቻለው በሚከተሉት የምርመራ ዘዴዎች ነው: ከፀረ-ሰውነት ኢንዛይም ጋር የተገናኘ የበሽታ መከላከያ ምርመራ( ELISA)፤ የፀረ-ተባይ መለየት ምርመራዎች; የሴረም ገለልተኛነት ምርመራዎች; በተገላቢጦሽ ትራንስክሪፕቴዝ ፖሊሜራዝ ሰንሰለት ምላሽ( RT-PCR) ምርመራ፤ እና በሴል ባህል የቫይረስ ማግለል። ከታካሚዎች የተሰበሰቡ ናሙናዎች እጅግ ከፍተኛ የሆነ የባዮሎጂያዊ አደጋ ተጋላጭ ናቸው እናም ባልተነኩ ናሙናዎች ላይ የላቦራቶሪ ምርመራዎች በተቻለ መጠን ባዮሎጂያዊ መከላከያ ሁኔታዎች ውስጥ መከናወን አለባቸው። ሁሉም ባዮሎጂያዊ ናሙናዎች በአገር ውስጥ እና በዓለም አቀፍ ደረጃ በሚጓጓዙበት ጊዜ በሦስት እሽግ ማሸጊያ ሥርዓት መጠቀም አለባቸው።

Marburg virus disease Overview: Marburg virus disease is a highly virulent disease that causes haemorrhagic fever, with a fatality ratio of up to 88%. It is in the same family as the virus that causes Ebola virus disease. Two large outbreaks that occurred simultaneously in Marburg and Frankfurt in Germany, and in Belgrade, Serbia, in 1967, led to the initial recognition of the disease. The outbreak was associated with laboratory work using African green monkeys (Cercopithecus aethiops) imported from Uganda. Subsequently, outbreaks and sporadic cases have been reported in Angola, Democratic Republic of the Congo, Kenya, South Africa (in a person with recent travel history to Zimbabwe) and Uganda. In 2008, two independent cases were reported in travellers who visited a cave inhabited by Rousettus bat colonies in Uganda. Human infection with Marburg virus disease initially results from prolonged exposure to mines or caves inhabited by Rousettus bat colonies. Once an individual is infected with the virus, Marburg can spread through human-to-human transmission via direct contact (through broken skin or mucous membranes) with the blood, secretions, organs or other bodily fluids of infected people, and with surfaces and materials (e.g. bedding, clothing) contaminated with these fluids. Symptoms: Illness caused by Marburg virus begins abruptly, with high fever, severe headache and severe malaise. Muscle aches and pains are a common feature. Severe watery diarrhoea, abdominal pain and cramping, nausea and vomiting can begin on the third day. Diarrhoea can persist for a week. The appearance of patients at this phase has been described as showing “ghost-like” drawn features, deep-set eyes, expressionless faces and extreme lethargy. A non-itchy rash has been noted between 2 and 7 days after the onset of symptoms. Many patients develop severe haemorrhagic manifestations within 7 days, and fatal cases usually have bleeding, often from multiple areas. Fresh blood in vomitus and faeces is often accompanied by bleeding from the nose, gums and vagina. Spontaneous bleeding at venepuncture sites (where intravenous access is obtained to give fluids or obtain blood samples) can be particularly troublesome. During the severe phase of illness, patients have sustained high fevers. Involvement of the central nervous system can result in confusion, irritability and aggression. Orchitis (inflammation of the testicles) has been reported occasionally in the late phase (15 days). In fatal cases, death usually occurs between 8 and 9 days after onset, usually preceded by severe blood loss and shock. Treatment: Supportive care – rehydration with oral or intravenous fluids – and treatment of specific symptoms improves survival. There is as yet no proven treatment available for Marburg virus disease. However, a range of potential treatments including blood products, immune therapies and drug therapies are currently being evaluated. Diagnosis It can be difficult to clinically distinguish Marburg virus disease (MVD) from other infectious diseases such as malaria, typhoid fever, shigellosis, meningitis and other viral haemorrhagic fevers. Confirmation that symptoms are caused by Marburg virus infection are made using the following diagnostic methods: antibody enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA); antigen detection tests; serum neutralization tests; reverse-transcriptase polymerase chain reaction (RT-PCR) assay; and virus isolation by cell culture. Samples collected from patients are an extreme biohazard risk and laboratory testing on non-inactivated samples need to be conducted under maximum biological containment conditions. All biological specimens must be packaged using the triple packaging system when transported nationally and internationally.

"ƙwayar cutar Marburg"(MVD) Bayani: "ƙwayar cutar Marburg "(MVD) cuta ce mai matukar hatsari dake haifar da zazzabin jini, tare da yawan mace-mace har zuwa kaso 88%. Yana cikin iyali guda da ƙwayar cutar da ke haifar da "ƙwayar cutar Ebola"(EVD). An sami yawan ɓarkewar cutar guda biyu a lokaci guda a Marburg da Frankfurt da ke ƙasar Jamus, da kuma Belgrade, Serbia, a cikin 1967, sun kai ga gano farkon cutar. An danganta barkewar cutar da aikin ɗakin gwaje-gwaje ta hanyar amfani da birai kore na Afirka (tsofafin barai masu dogon farin gashi a gefen fuskarsu) da aka shigo da su daga ƙasar Uganda. Daga baya, an bayar da rahoton barkewar cutar da kuma faruwar kamuwa da cutar a Angola, Jamhuriyar Demokradiyyar Kongo, Kenya, Afirka ta Kudu (a cikin mutumin da ke da tarihin tafiya kwanan nan zuwa Zimbabwe) da Uganda. A cikin shekara 2008, an ba da rahoton cewa wasu matafiya waɗanda suka ziyarci wani kogo da ke yankunan bat na Rousettus da ke uganda. Mutumin daya kamu da "ƙwayar cutar Marburg"(MVD) da fari ya samu sakamakon yawan shiga wajen ma'adanai ko kogona na yankunan bat na Rousettus. Da zarar mutum ya kamu da "ƙwayar cutar Marburg"(MVD) na iya yaɗuwa ta mutum da mutum da su kayi hulɗa ta kai tsaye (ta hanyar fashewar fata ko ƙwayoyin cuta ) tare da jini, ruwan da jki ke fitarwa, gaɓoɓi iki ko sauran ruwan jiki na mutanen da ke fama da cutar, da kuma tare da farfajiyoyi da kayan aiki (misali gado, tufafi) gurbata da waɗannan ruwan. Alamomi: Rashin lafiyar da "ƙwayar cutar Marburg"(MVD) ke haifarwa na farawa kwatsam, tare da zazzaɓi mai zafi, matsanancin ciwon kai da matsanancin rikicewa . Ciwon tsokar jiki da raɗaɗi abu ne sananne. Zawo mai tsanani, raɗaɗin kayan ciki, ƙagewar gaɓar jiki, tashin zuciya, amai na iya farawa a rana ta uku. Zawo na iya ci gaba har tsawon mako guda. Bayyanar marasa lafiya a wannan lokaci da nuna alamun fatalwa-kamar , idanu masu zurfi, fuskoki marasa muraɗi da matsananciyar kasala. Za'a ga ƙurji mara ƙaiƙayi tsakanin kwanaki 2 zuwa 7 bayan bayyanar alamomin cutar. Da yawa marasa lafiya suna samun bayyanar cututtuka masu tsanani a cikin kwanaki 7, kuma yanayin mutuwa su yawanci suna zubar da jini, yawanci daga wurare da yawa. Sabon jini a cikin amai da bahaya yakan kasance tare da zubar jini daga hanci, dansashi da farji. Zubar da jini na kwatsam a wuraren "venepuncture" (inda ake samun shiga ta hanyar jijiya don ba da ruwa ko samun samfuran jini) na iya zama mai tattare da matsala musamman. A lokacin rashin lafiyar mai tsanani, marasa lafiya sun ci gaba da zazzaɓi mai tsanani. Jiɓantar tsarin kulawa na tsakiya zai iya haifar da rikicewa, rashin tausayi da tashin hankali. "Orchitis" (kumburin 'ya'yan maraina) an ba da rahoto a wasu lokutan makararren mawuyacin lokaci (kwanaki 15). A mummunan hali,yawanci mutuwa tana faruwa ne tsakanin kwanaki 8 zuwa 9 bayan aukuwar cutar, yawanci yana farawa da asarar jini mai tsanani da kaɗuwa. Jinya: Tallafawa da kulawa da ruwa tare da ruwan sha na baki ko na jini da kuma kula da takamaiman bayyanar cututtuka yana inganta rayuwa. Har yanzu babu wani tabbataccen magani da ake samu na "ƙwayar cutar Marburg"(MVD). Duk da haka, iya yawan yuyuwar yin nasarar jinyar cutar sun haɗa da kayan jini, magungunan rigakafi da magungunan ƙwayoyi a halin yanzu. Gano musabbabin faruwan cuta yana iya zama abin wahala a asibiti bambance cutar" Marburg virus disease" (MVD) da sauran cututtuka masu yawa kamar zazzaɓin cizon sauro, zazzaɓin gudawa, cutar atini, sankarau da sauran zazzaɓin zubar da jini. Tabbatar da cewa sanadin cutar Marburg ne ke haifar da alamomi ta hanyar amfani da hanyoyin bincike masu zuwa: "Enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA)" hanyar fasahar ɗakin gwaje-gwaje da ake amfani da ita don gano ƙwayoyin rigakafi; Gwaje-gwajen gano sinadarin da zai bawa jiki kariya; Gwaje-gwajen da zasu yaki cutar ta hanyar hanata tasiri.; gwajin (RT-PCR) da aka yi amfani da shi don gano ƙwayoyin cuta; Da kuma ware ƙwayar cutar ta hanyar killace ƙwayoyin halitta. Samfuran da aka tattara daga marasa lafiya sunada tsananin lahani kuma gwajin samfuran marasa ƙwayar cutar ya kamata a gudanar ƙarƙashin iyakar yanayin ƙwayoyin halitta. Duk ainihin misalan ƙwayoyin halitta dole ne a tattara su ta amfani da tsare-tsare guda uku wajen lokacin da za a yi jigilarsu a cikin ƙasa dawasu ƙasashen.

Ugonjwa wa virusi vya Marburg Muhtasari: Ugonjwa wa virusi vya Marburg ni ugonjwa hatari sana unaosababisha homa ya kuvuja damu, na uwiano wa vifo vya hadi 88%. Ni katika familia moja na virusi vinavyosababisha ugonjwa wa virusi vya Ebola. Milipuko miwili mikubwa iliyotokea kwa wakati mmoja huko Marburg na Frankfurt huko Ujerumani, na huko Belgrade, Serbia, mnamo 1967, ilisababisha utambuzi wa kwanza wa ugonjwa huo. Mlipuko huo ulihusishwa na kazi ya maabara kwa kutumia nyani wa Kiafrika (Cercopithecus aethiops) walioagizwa kutoka Uganda. Baadaye, milipuko na visa vya hapa na pale vimeripotiwa nchini Angola, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, Kenya, Afrika Kusini (kwa mtu aliye na historia ya hivi majuzi ya kusafiri kwenda Zimbabwe) na Uganda. Mnamo 2008, kesi mbili za kujitegemea ziliripotiwa kwa wasafiri waliotembelea pango linalokaliwa na makoloni ya popo wa Rousettus nchini Uganda. Maambukizi ya binadamu na ugonjwa wa virusi vya Marburg mwanzoni hutokana na mfiduo wa muda mrefu kwenye migodi au mapango yanayokaliwa na makoloni ya popo wa Rousettus. Mara tu mtu anapoambukizwa virusi, Marburg inaweza kuenea kwa njia ya maambukizi kutoka kwa binadamu hadi kwa binadamu kupitia mguso wa moja kwa moja (kupitia ngozi iliyovunjika au utando wa mucous) na damu, usiri, viungo au maji mengine ya mwili ya watu walioambukizwa, na kwa nyuso na nyenzo (k.m. matandiko, nguo) iliyochafuliwa na vimiminika hivi. Dalili: Ugonjwa unaosababishwa na virusi vya Marburg huanza ghafla, na homa kali, maumivu ya kichwa kali na malaise kali. Maumivu ya misuli na maumivu ni sifa ya kawaida. Kuhara kali kwa maji, maumivu ya tumbo na tumbo, kichefuchefu na kutapika kunaweza kuanza siku ya tatu. Kuhara kunaweza kudumu kwa wiki. Mwonekano wa wagonjwa katika awamu hii umefafanuliwa kuwa unaonyesha sifa zinazovutia za "mzimu", macho ya ndani, nyuso zisizo na hisia na uchovu mwingi. Upele usio na mwasho umebainika kati ya siku 2 na 7 baada ya kuanza kwa dalili. Wagonjwa wengi hupata udhihirisho mkubwa wa kutokwa na damu ndani ya siku 7, na kesi mbaya kawaida huvuja damu, mara nyingi kutoka kwa maeneo mengi. Damu safi katika matapishi na kinyesi mara nyingi huambatana na kutokwa na damu kutoka pua, ufizi na uke. Kutokwa na damu kwa hiari kwenye sehemu za venepuncture (ambapo ufikiaji wa mishipa unapatikana ili kutoa viowevu au kupata sampuli za damu) kunaweza kutatiza sana. Katika hatua kali ya ugonjwa, wagonjwa wana homa kubwa. Ushirikishwaji wa mfumo mkuu wa neva unaweza kusababisha kuchanganyikiwa, kuwashwa na uchokozi. Orchitis (kuvimba kwa korodani) imeripotiwa mara kwa mara katika awamu ya zamani (siku 15). Katika visa vya vifo, kifo kawaida hutokea kati ya siku 8 na 9 baada ya kuanza, kwa kawaida hutanguliwa na upotezaji mkubwa wa damu na mshtuko. Matibabu: Utunzaji wa usaidizi - hurejesha maji mwilini kwa vimiminika vya kumeza au kwa mishipa - na matibabu ya dalili mahususi huimarisha maisha. Bado hakuna matibabu yaliyothibitishwa ya ugonjwa wa virusi vya Marburg. Walakini, anuwai ya matibabu yanayoweza kujumuisha bidhaa za damu, matibabu ya kinga na matibabu ya dawa kwa sasa yanatathminiwa. Utambuzi Inaweza kuwa vigumu kitabibu kutofautisha ugonjwa wa virusi vya Marburg (MVD) na magonjwa mengine ya kuambukiza kama vile malaria, homa ya matumbo, shigellosis, meningitis na homa nyingine za virusi za kuvuja damu. Uthibitisho kwamba dalili husababishwa na maambukizi ya virusi vya Marburg hufanywa kwa kutumia njia zifuatazo za utambuzi: uchunguzi wa immunosorbent unaohusishwa na enzyme (ELISA); vipimo vya kugundua antijeni; vipimo vya serum neutralization; jaribio la reverse-transcriptase polymerase mnyororo (RT-PCR); na utengwaji kwa virusi kwa utamaduni wa seli. Sampuli zilizokusanywa kutoka kwa wagonjwa ni hatari kubwa ya kibiolojia na upimaji wa kimaabara kwenye sampuli ambazo hazijaamilishwa unahitaji kufanywa chini ya hali ya juu zaidi ya kizuizi cha kibaolojia. Sampuli zote za kibayolojia lazima zifungwe kwa kutumia mfumo wa upakiaji mara tatu zinaposafirishwa kitaifa na kimataifa.

Kòkòrò àrùn Marburg Ìsọnísókí: Kòkòrò Marburg jẹ́ àrùn tí ó burú gan-an tí ó máa ń fa ibà inú ẹ̀jẹ̀, pẹ̀lú ìwọ̀n ikú tí ó tó 88%. Ó wà nínú ẹbí kan náà pẹ̀lú fáírọ́ọ̀sì tí ó ń fa àrùn kòkòrò Ebola. Àwọn ìbújáde ńlá méjì tí wọ́n wáyé léraléra ní Marburg àti Frankfurt ní Germany, àti ní Belgrade, Serbia, ní 1967, ní ó fà ìdámọ̀ ìbẹ̀rẹ̀ àìsàn náà. Ìbújáde náà ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú iṣẹ́ yàrá àyẹ̀wò tí ń lo àwọn ọ̀bọ aláwọ̀ ewé Afíríkà (Cercopithecus aethiops) tí wọ́n kò wọlé láti Uganda. Lẹ́yìn náà, wọ́n ti ròyìn àwọn ìbújáde àti òòrèkóòrè ọ̀ràn ní Angola, Democratic Republic of the Congo, Kenya, South Africa (ni ara ẹnìkan tí ó ṣẹ̀ṣẹ̀ ṣe àbẹ̀wò sí Zimbabwe) àti Uganda. Ní 2008, àwọn ọ̀ràn méjì ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ ni wọ́n ròyìn lára àwọn arìnrìn-àjò kan tí wọ́n ṣe àbẹ̀wò sí ihò àpáta kan tí agbo àwọn àdán Rousettus ní Uganda. Àrùn ara ènìyàn pẹ̀lú kòkòrò àrùn Marburg níbẹ̀rẹ̀ wá láti ara àbẹ̀wò sí isà tàbí ihò àpáta tí àwùjọ àwọn àdán Rousettus ń gbé. Lọ́gán tí ènìyàn bá ti kó kòkòrò yìí, Marburg lè tàn nípasẹ̀ ìkóràn ènìyàn-sí-ènìyàn nípasẹ̀ ìfarakanra tààrà (nípasẹ̀ egbò ara tàbí àwọn awọfẹ́lẹ́ oníkun) pẹ̀lú àwọn ìsun ẹ̀jẹ̀, àwọn ẹ̀yà ara tàbí omira àwọn aláàárẹ̀, àti pẹ̀lú àwọn nǹkan àti èròjà (b.a. aṣọ ibùsùn, aṣọ) tí wọ́n ti di àìmọ́ nípasẹ̀ àwọn omira yìí. Àmì àrùn: Àìsàn tí kòkòrò Marburg bẹ̀rẹ̀ lójijì, pẹ̀lú ibà líle, orí fífọ́ àti àìlera líle. Àwọn ìrora àti ìnira isan jẹ́ àbùdá tí ó gbajúmọ̀. Ìgbẹ́ gbuuru líle, inú rírun àti pajápajá, àyà rínrìn àti èébì lè bẹ̀rẹ̀ ní ọjọ́ kẹta. Ìgbẹ́ gbuuru lè gba ọ̀sẹ̀ kan. Ìrísí àwọn aláàárẹ̀ ní ìpele yìí ni wọ́n ti ṣàpèjúwe gẹ́gẹ́ bí èyí tí ó ń ṣàfihàn àbùdá "ajẹmọ́-òkú", àwọn ojú jínjìn, ìwò hàn-ùn àti àìnímìímú. Kúrúnà aláìhúnni ni wọ́n ti ṣàkíyèsí láàrin àwọn ọjọ́ 2 àti 7 lẹ́yìn ìbẹ̀rẹ̀ àwọn àmì àrùn náà. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn aláàárẹ̀ ní àwọn ìfarahàn ibà ẹ̀jẹ̀ líle láàárín ọjọ́ méje, àwọn ọ̀ràn líle sáábà máa ń ní ìsun ẹ̀jẹ̀, ní onírúurú ẹ̀yà ara ní ọ̀pọ̀ àgbà. Ẹ̀jẹ̀ tútù nínú èébì àti ìgbẹ́ sáábà máa ń tẹ̀lé sísun ẹ̀jẹ̀ láti imú, èrìgì àti ojú ara. Ìsun ẹ̀jẹ̀ lójijì ní àwọn ibi ìfabẹ́rẹ́gúnra (níbi tí wọ́n tí fi abẹ́rẹ́ lànà láti fi omi tàbí gba àwọn àyẹ̀wò ẹ̀jẹ̀) lè fa wàhálà. Lásìkò ìpele àìsàn líle, àwọn aláàárẹ̀ ti ní àwọn ibà líle. Ìkópa ètò ìfàmìránńṣẹ́ inú ara àárín gbùngbùn lè fa ìrújú, ìbínú àti ìkanra. Ìpá (ẹpọ̀n wíwú) ni wọ́n ti ròyìn lọ́pọ̀ ìgbà ní ìpele ìgbẹ̀yìn (ọjọ́ 15). Nit àwọn ọ̀ràn líle, ikú sáábà máa ń ṣẹlẹ̀ láàrin àwọn ọjọ́ 8 àti 9 lẹ́yìn ìbẹ̀rẹ̀, èyí tí àdánù ẹ̀jẹ̀ púpọ̀ àti ìpayà máa ń sáájú. Ìtọ́jú: Àtìlẹ́yìn ìtọ́jú - ìfamisára pẹ̀lú omi ẹnu tàbí omi àfisangbà - àti ìtọ́jú àwọn àmì àrùn gbòógì máa ń dá kún yíyè. Kò tíì sí ìtọ́jú tí wọ́n fìdí rẹ̀ múlẹ̀ tí ó wà fún kòkòrò àrùn Marburg. Àmọ́ sá, àwọn onírúurú ìtọ́jú tí ó fi mọ́ èròjà ẹ̀jẹ̀, ìtọ́jú àjẹsára àti àwọn ìtọ́jú òògùn ní wọ́n ń ṣe ìgbéléwọ̀n lọ́wọ́. Àyẹ̀wò Ó lè sòro láti mọ ìyàtọ̀ láàárín àmì àrùn kòkòrò àrùn Marburg (MVD) sí àwọn àrùn àkóràn bí maléríà, ibà jẹ̀funjẹ̀fun, àrùn ṣigelósì, yínrùnyínrùn àti àwọn ibà kòkòrò ẹ̀jẹ̀ mìíràn. Ìjẹ́rìí pé kòkòrò àrùn Marburg ló ṣokùnfà àwọn àmì àrùn ni a lè ṣe nípa àwọn ìlànà àyẹ̀wò wọ̀nyí: àyẹ̀wò sọ́jà inú ẹ̀jẹ̀ (ELISA); àwọn àyẹ̀wò àwárí sọ́jà àjèjì; àwọn àyẹ̀wò ìsọdomi omi ẹ̀jẹ̀; àyẹ̀wò àtẹ̀yìnwá RNA di ẹ́ńsáímù DNA (RT-PCR); àti ìyàsọ́tọ̀ kòkòrò nípasẹ̀ ọgbọ́n ìdàgbàsókè hóró ara. Àwọn ohun àyẹ̀wò péréte láti ara aláàárẹ̀ jẹ́ ewu àwùjọ bẹ́ẹ̀ sì ni àyẹ̀wò láàbù lórí àwọn ohun àyẹ̀wò péréte tí ewu ara wọn kò tíì di yíyọ nílò láti dí ṣíṣe lábẹ́ àwọn ipò àkóso ajẹmẹ́dàá tí ó lágbára. Gbogbo àwọn ohun àyẹ̀wò péréte gbọ́dọ̀ di ìṣàkójọpọ̀ nípa ṣíṣe àmúlò àwọn ètò àkójọpọ̀ onípele mẹ́ta nígbà tí wọ́n bá ń gbé wọn rin ìrìnàjò ká orílẹ̀ èdè tàbí àgbáyé.

Isifo seMarburg virus Uhlolojikelele: Isifo segciwane iMarburg yisifo esiyingozi kakhulu esibanga imfiva yokopha, nesilinganiso sokufa esifika ku-88%. Kusemndenini owodwa negciwane elidala isifo segciwane le-Ebola. Ukuqubuka kwezifo ezimbili ezinkulu ezenzeka ngesikhathi esisodwa eMarburg naseFrankfurt eJalimane, naseBelgrade, eSerbia, ngo-1967, kwaholela ekubonweni kokuqala kwalesi sifo. Ukuqubuka kwalesi sifo kuhlotshaniswa nomsebenzi waselabhorethri kusetshenziswa izinkawu eziluhlaza zase-Afrika (Cercopithecus aethiops) ezingeniswe zisuka e-Uganda. Kamuva, ukubheduka kwezifo kanye namacala angavamile kuye kwabikwa e-Angola, Democratic Republic of the Congo, Kenya, South Africa (kumuntu onomlando wokuvakasha wakamuva wokuya eZimbabwe) nase-Uganda. Ngo-2008, kwabikwa amacala amabili azimele kubahambi abavakashela umhume owakhiwe amakoloni elulwane eRousettus e-Uganda. Ukutheleleka kwabantu ngeMarburg virus disease ekuqaleni kubangelwa ukuchayeka isikhathi eside ezimayini noma emihumeni ehlala amalulwane eRousettus. Uma umuntu esengenwe yileli gciwane, iMarburg ingasakazeka ngokudluliselwa komuntu kuya kumuntu ngokuthintana ngqo (ngesikhumba esiphukile noma ulwelwesi lwamafinyila) ngegazi, uketshezi, izitho noma olunye uketshezi lomzimba lwabantu abanaleli gciwane, kanye nezindawo nezinto ezisetshenziswayo. (isb. okokulala, okokugqoka) okungcoliswe yilolu ketshezi. Izimpawu: Ukugula okubangelwa igciwane leMarburg kuqala kungazelelwe, nomkhuhlane ophakeme, ikhanda elibuhlungu elibuhlungu kanye nokugula okukhulu. Ubuhlungu bemisipha nezinhlungu ziyisici esivamile. Uhudo olunamandla olunamanzi, ubuhlungu besisu nokuluma, isicanucanu nokuhlanza kungase kuqale ngosuku lwesithathu. Uhudo lungaqhubeka isonto lonke. Ukubonakala kweziguli kulesi sigaba kuchazwe njengokubonisa izici ezidwetshiwe “ezifana nesipoki,” amehlo ajulile, ubuso obungabonisi nokukhathala ngokweqile. Ukuqubuka okungalumayo kuye kwaphawulwa phakathi kwezinsuku ezi-2 neziyi-7 ngemva kokuqala kwezimpawu. Iziguli eziningi ziba nokuvela ukopha okukhulu phakathi kwezinsuku eziyi-7, futhi izimo ezibulalayo zivame ukopha, ngokuvamile okuvela ezindaweni eziningi. Igazi elisha emhlanzweni nasendle livame ukuhambisana nokopha emakhaleni, ezinsinini nasesithweni sangasese. Ukopha okuzenzakalelayo ezindaweni zokuphunza (lapho kutholakala khona ukungena emthanjeni ukuze kunikezwe uketshezi noma ukuthola amasampula egazi) kungaba nzima kakhulu. Phakathi nesigaba esinzima sokugula, iziguli ziye zaba nomkhuhlane omkhulu. Ukubandakanyeka kwesimiso sezinzwa esimaphakathi kungase kubangele ukudideka, ukucasuka kanye nolaka. I-Orchitis (ukuvuvukala kwamasende) kuye kwabikwa ngezikhathi ezithile esigabeni sekwephuzile (izinsuku eziyi-15). Ezimweni ezibulalayo, ngokuvamile ukufa kwenzeka phakathi kwezinsuku eziyisi-8 neziyi-9 ngemva kokuqala, ngokuvamile okwandulelwa ukulahlekelwa igazi elibi kanye nokushaqeka. Ukwelashwa: Ukunakekela okusekelayo - ukubuyisela amanzi emzimbeni ngoketshezi lomlomo noma olufakwa emthanjeni - nokwelashwa kwezimpawu ezithile kuthuthukisa ukuphila. Okwamanje awukho ukwelashwa okuqinisekisiwe okutholakalayo kwesifo se-Marburg virus. Kodwa-ke, uhla lwezindlela zokwelapha ezingase zibe khona ezihlanganisa imikhiqizo yegazi, amakhambi amasosha omzimba kanye nokwelashwa kwezidakamizwa okwamanje ziyahlolwa. Ukuxilongwa Kungaba nzima ngokomtholampilo ukuhlukanisa isifo se-Marburg virus (MVD) kwezinye izifo ezithathelwanayo ezifana nomalaleveva, i-typhoid fever, i-shigellosis, i-meningitis kanye neminye imfiva ye-viral haemorrhagic. Ukuqinisekisa ukuthi izimpawu zibangelwa ukutheleleka ngegciwane le-Marburg kwenziwa kusetshenziswa izindlela zokuxilonga ezilandelayo: i-antibody enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA); ukuhlolwa kokutholwa kwe-antigen; ukuhlolwa kweserum neutralization; ukuhlolwa kwereverse-transcriptase polymerase chain reaction (RT-PCR); kanye nokuhlukaniswa kwegciwane ngesiko lamaseli. Amasampula aqoqwe ezigulini ayingozi enkulu kakhulu ye-biohazard futhi ukuhlolwa kwaselabhorethri kumasampuli angacushiwe kudingeka kwenziwe ngaphansi kwezimo eziphezulu zokuqukatha izinto eziphilayo. Zonke izibonelo zebhayoloji kufanele zipakishwe kusetshenziswa uhlelo lokupakisha oluphindwe kathathu lapho zithuthwa ezweni lonke nasemhlabeni jikelele.

የእናቶች ጤና አጠቃላይ እይታ: የእናቶች ጤና የሚያመለክተው በእርግዝና፣ በወሊድ እና በድህረ ወሊድ ወቅት የሴቶች ጤናን ነው። እያንዳንዱ ደረጃ አዎንታዊ ተሞክሮ መሆን አለበት፣ ሴቶች እና ሕፃናቶቻቸው ለጤንነት እና ደኅንነት ሙሉ አቅማቸውን እንዲያሳድጉ ማረጋገጥ። ምንም እንኳን ባለፉት ሁለት አስርት ዓመታት ጉልህ እድገት የተገኘ ቢሆንም በ 2020 በግምት 287 000 ሴቶች በእርግዝና እና በወሊድ ወቅት እና ከዚያ በኋላ ሞተዋል። ይህ ቍጥር ተቀባይነት የሌለው ከፍተኛ ነው። በጣም የተለመዱት የእናቶች ጕዳት እና ሞት ቀጥተኛ መንስኤዎች ከመጠን በላይ የደም ማጣት፣ ኢንፌክሽን፣ ከፍተኛ የደም ግፊት፣ ደህንነቱ ያልተጠበቀ ፅንስ ማስወረድ እና የተከለከለ የወሊድ ሥራ እንዲሁም እንደ ደም ማነስ፣ ወባ እና የልብ በሽታ ያሉ ቀጥተኛ ያልሆኑ ምክንያቶች ናቸው. በአብዛኛው የእናቶች ሞት ሊከላከል የሚችለው በወቅቱ ብቃት ባለው የጤና ባለሙያ አማካኝነት በተገቢው ሁኔታ በመታከም ነው። መከላከል የሚችለውን የእናቶች ሞት ማስቆም በዓለም አቀፍ አጀንዳ አናት ላይ መቈየት አለበት። በተመሳሳይ ጊዜ በእርግዝና እና በወሊድ ወቅት በሕይወት መትረፍ ብቻ የተሳካ የእናቶች የጤና እንክብካቤ ምልክት ሊሆን አይችልም። የጤና እና ደኅንነትን ለማሳደግ የእናቶችን ጕዳት እና የአካል ጕዳት ለመቀነስ ጥረቶችን ማስፋት ወሳኝ ነው። እያንዳንዱ እርግዝናና ልደት ልዩ ነው። በጤና ውጤቶች ላይ ተጽዕኖ የሚያሳድሩ ልዩነቶችን በተለይም የወሲብ እና የመራባት ጤናን እና መብቶችን እና ጾታን መፍታት ሁሉም ሴቶች አክብሮት እና ከፍተኛ ጥራት ያለው የወሊድ እንክብካቤ እንዲያገኙ ለማረጋገጥ መሰረታዊ ነው. ተጽዕኖ: በየዓመቱ ወደ 140 ሚሊዮን የሚጠጉ ልደቶች የሚከሰቱ ሲሆን የጤና ባለሙያዎች የሚሳተፉበት መጠን ከ 58% በ 1990 ወደ 81% በ 2019 ጨምሯል። ይህ በዋናነት የሚከሰተው በጤና ተቋም ውስጥ የሚከሰቱ ከፍተኛ ቍጥር ያላቸው ልደቶች በመኖራቸው ነው። በእርግዝና፣ በወሊድ እና በድህረ ወሊድ ወቅት በሚከሰቱ ችግሮች ምክንያት የሚሞቱ ሰዎች ቍጥር ባለፉት ሁለት አስርት ዓመታት ውስጥ በ38 በመቶ ቀንሷል፤ ሆኖም ግን በአማካይ በዓመት ከ3 በመቶ በታች በመቀነስ ዕድገቱ በጣም ቀርፋፋ ነው። በተጨማሪም በአገሮች ውስጥም ሆነ በመካከላቸው ከፍተኛ የሆነ ልዩነት አለ። ከግማሽ በላይ የሚሆኑት የእናቶች ሞት የሚከሰተው በአስቸጋሪ እና በሰብዓዊ ሁኔታዎች ውስጥ ነው። ከሰሃራ በታች ያሉ የአፍሪካ እና የደቡብ እስያ ሃገራት በ 2017 በዓለም አቀፍ ደረጃ ከነበረው የሞት መጠን 86% በመሆን ከፍተኛውን የእናቶች ሞት ሸክም ይጋራሉ። የዘላቂ ልማት ግቦች( ኤስዲጂ) ዓለም አቀፉ ማህበረሰብ በጋራ ለመሥራት እና እድገትን ለማፋጠን እድል ይሰጣል የእናቶች ጤናን ለማሻሻል ለሁሉም ሴቶች፣ በሁሉም ሀገሮች፣ በማንኛውም ሁኔታ። የ ዘላቂ የእድገት ግቦች አላማዎች ስለእናቶች ጤና ከሚያካትቱት 3̏.1, በ2030 በአማካይ በዓለምአቀፍ ደረጃ ከ100 ሺህ ልደቶች ውስጥ ከ70 በታች ሞት እንዲኖር ማድረግ እና 3.8, ደግሞ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን እንዲኖር ጥሪ ማቅረብን አስታውቀዋል። እነዚህም ሁሉን አቀፍ የመራባት፣ የእናቶች፣ አዲስ የተወለዱ እና የሕፃናት ጤና ሽፋን ሳይኖር ሊገኙ አይችሉም። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ: የእናቶችን ጤና ማሻሻል ከዓለም ጤና ድርጅት ቍልፍ ቅድሚያ ከሚሰጣቸው ጒዳዮች መካከል አንዱ ሲሆን በሰብዓዊ መብቶች አቀራረብ ላይ የተመሰረተ እና ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን ላይ ከሚደረጉ ጥረቶች ጋር የተቆራኘ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት የሴቶች እሴቶች እና ምርጫዎች በራሳቸው እንክብካቤ ማዕከል የሚሆኑበት የጤና እቅድ እንዲኖር ይደግፋል። ለጥራት ማሻሻያ ተነሳሽነት ሴቶች፣ ቤተሰቦች፣ ማህበረሰቦች እና አቅራቢዎች ትርጕም ያለው ተሳትፎ እና ኃይል ማጐልበት አስፈላጊ ነው። በእርግዝና፣ በወሊድ እና ከወሊድ በኋላ እንክብካቤ በመላው የጤና ቀጣይነት ላይ ጤናን ማጐልበት በጣም አስፈላጊ ነው። ይህ ደግሞ ጥሩ አመጋገብ፣ በሽታዎችን መመርመር እና መከላከል፣ የፆታ እና የመራባት ጤናን ማረጋገጥ እና የባልደረባ ጥቃት እየደረሰባቸው ያሉ ሴቶችን መደገፍን ያካትታል። የዓለም ጤና ድርጅት የእናቶችን ሞት ለመቀነስ የሚደረገውን ግስጋሴ የመከታተል ኃላፊነት አለበት( ኤስዲጂ ግብ 3.1). የዓለም ጤና ድርጅት ሊወገድ የሚችለውን የእናቶች ሞት( EPMM) ለማስቆም እና የእናቶችን ጤና እና ደኅንነት ለማሻሻል ዓለም አቀፍ ግቦችን እና በማስረጃ ላይ የተመሰረቱ ስልቶችን ለማሳካት መረጃዎችን፣ ምርምርን፣ ክሊኒካዊ መመሪያዎችን እና የፕሮግራም መሣሪያዎችን ያመነጫል። የዓለም ጤና ድርጅት ሁሉም ሰው ጥራት ያለው የጤና አገልግሎት እንዲያገኝ የሚያግዙ እቅዶችን በሚተገብሩበት ጊዜ አባል ሃገራትን ይደግፋል። ጠንካራ አጋርነት ወሳኝ ነው፣ ለምሳሌ በአለም ጤና ድርጅት እና በዩኒሴፍ የተጀመረው የእናቶች፣ አዲስ የተወለዱ እና የሕፃናት ጤና እንክብካቤን የማሻሻል አውታረ መረብ።

Maternal health Overview: Maternal health refers to the health of women during pregnancy, childbirth and the postnatal period. Each stage should be a positive experience, ensuring women and their babies reach their full potential for health and well-being. Although important progress has been made in the last two decades, about 287 000 women died during and following pregnancy and childbirth in 2020. This number is unacceptably high. The most common direct causes of maternal injury and death are excessive blood loss, infection, high blood pressure, unsafe abortion, and obstructed labour, as well as indirect causes such as anemia, malaria, and heart disease. Most maternal deaths are preventable with timely management by a skilled health professional working in a supportive environment. Ending preventable maternal death must remain at the top of the global agenda. At the same time, simply surviving pregnancy and childbirth can never be the marker of successful maternal health care. It is critical to expand efforts reducing maternal injury and disability to promote health and well-being. Every pregnancy and birth is unique. Addressing inequalities that affect health outcomes, especially sexual and reproductive health and rights and gender, is fundamental to ensuring all women have access to respectful and high-quality maternity care. Impact: About 140 million births take place every year and the proportion attended by skilled health personnel has increased: from 58% in 1990 to 81% in 2019. This is mostly due to larger numbers of births taking place at a health facility. Deaths from complications during pregnancy, childbirth, and the postnatal period have declined by 38% in the last two decades, but at an average reduction of just under 3% per year, this pace of progress is far too slow. It also hides vast inequalities within and across countries. More than half of maternal deaths occur in fragile and humanitarian settings. Sub-Saharan Africa and Southern Asia share the greatest burden of maternal deaths, 86% of the global total in 2017. The Sustainable Development Goals (SDGs) offers an opportunity for the international community to work together and accelerate progress to improve maternal health for all women, in all countries, under all circumstances. SDG targets for maternal health include 3.1, aiming for an average global ratio of less than 70 deaths per 100 000 births by 2030, and 3.8, calling for the achievement of universal health coverage. These cannot be achieved without reproductive, maternal, newborn and child health coverage for all. WHO Response: Improving maternal health is one of WHO’s key priorities, grounded in a human rights approach and linked to efforts on universal health coverage. WHO advocates for health planning where women’s values and preferences are at the centre of their own care. Meaningful engagement and empowerment of women, families, communities, and providers is essential for quality improvement initiatives. Promoting health along the whole continuum of pregnancy, childbirth and postnatal care is also crucial This includes good nutrition, detecting and preventing diseases, ensuring access to sexual and reproductive health and supporting women who may be experiencing intimate partner violence. It is WHO’s responsibility to monitor progress towards the global goal for reducing maternal death (SDG target 3.1). WHO generates data, research, clinical guidelines and programmatic tools to support achievement of global targets and evidence-based strategies for ending preventable maternal mortality (EPMM) and improving maternal health and well-being. WHO supports Member States as they implement plans to promote access to quality health services for all. Strong partnerships are crucial, such as The Network for Improving Quality of Care for Maternal, Newborn and Child Health, launched by WHO and UNICEF.

Lafiyar mai jego Bayani: Lafiyar mai jego tana nufin lafiyar mata a lokacin daukar ciki, haihuwa da lokacin haihuwa. Kowane mataki ya kamata ya zama kyakkyawan ƙwarewa, don tabbatar da mata da jariransu sun samu cikakken damar su don lafiya da walwala. Duk da cewa an sami ci gaba mai mahimmanci a cikin shekaru ashirin da suka gabata, kimanin mata 287 000 sun mutu yayin da suke ciki da kuma bayan haihuwa a shekarar 2020. Wannan babban adadi ne wanda ba za'a yarda da shi ba. Mafi yawan abubuwan da ke haifar da raunin mahaifa da mutuwa sune asarar jini mai yawa, kamuwa da cuta, hawan jini, zubar da ciki mara lafiya,daƙile naƙuda, da kuma abubuwan da ke haifar wa kai tsaye kamar ƙarancin jini, zazzaɓin cizon sauro, da cututtukan zuciya. Ana iya hana yawan mace-macen mata masu juna biyu ta hanyar gudanar da tsari tare da ƙwararrun ma'akatan kiwon lafiya da goyan bayan muhalli. Kawo ƙarshen mutuwar mata masu juna biyu dole ne ya ci gaba da kasancewa na sama a abubuwan da za'a aiwatar a duniya. A lokaci guda, tsira daga ciki da haihuwa bazai taɓa zama alamar nasarar kula da lafiyar mace mai juna biyu. Yana da mahimmanci dan faɗaɗa ƙoƙarin rage raunin mata da yara don inganta lafiya da jin daɗi. Kowa ne ciki da haihuwa na musamman ne. Magance rashin daidaito da ke shafar sakamakon kiwon lafiya, musamman jima'i da lafiyar haihuwa, da hakki, da jinsi, yana da mahimmanci don tabbatar da cewa duk mata sun sami damar samun kulawar haihuwa mai mutuntawa da inganci. Tasiri: Kimanin haihuwa miliyan 140 ke faruwa a kowace shekara kuma adadin da ƙwararrun ma'aikatan kiwon lafiya da ke halarta ya ƙaru: daga 58% a cikin 1990 zuwa 81% a cikin 2019. Wannan ya faru ne saboda yawan adadin haihuwa da ke faruwa a cibiyar kiwon lafiya. Mace-macen daga matsaloli lokacin daukar ciki, haihuwa, da kuma lokacin bayan haihuwa sun ragu da kashi 38% a cikin shekaru ashirin da suka gabata, amma a matsakaicin raguwa na kusan kashi 3% a kowace shekara, wannan saurin ci gaba ya yi jinkiri sosai. Hakanan yana ɓoye babban rashin daidaito a ciki da kuma kowane yankin ƙasashe. Fiye da rabin mace-macen mata masu juna biyu suna faruwa ne a wurare na masu rauni da rashin mai taimakawa tsarin. Kasashen kudu da hamadar Sahara da Kudancin Asiya suna da mafi girman nauyin mace-macen mata masu juna biyu, kashi 86% na adadin duniya a shekarar 2017. Buƙasa ci gaba mai dorewa (SDGs) suna ba da dama ga al'ummomin duniya don yin aiki tare da hanzarta ci gaba don inganta lafiyar mata masu juna biyu, a duk ƙasashe, a kowane yanayi. Manufofin SDG don kula da lafiyar mai jego sun haɗa 3.1, da nufin samar da matsakaitan rabon duniya na kasa da 70 da ke mutuwa a cikin 100 000 da aka haifa nan da shekarar 2030, da kuma 3.8, tare da yin kira da a cimma nasarar samar da kiwon lafiya a duniya. Baza'a iya cimma waɗannan ba tare da hayayyafa, na uwa, jariri da ba da dukkan tallafi ga lafiyar yara. Martani na "Hukumar lafiya ta duniya" WHO: Inganta lafiyar mata masu juna biyu na ɗaya daga cikin manyan abubuwan da hukumar WHO ta sa a gaba, an kafa ta a tsarin kare haƙƙin ɗan adam kuma yana da alaƙa da ƙoƙarin da ake yi kan batun kiwon lafiyar duniya. "Hukumar lafiya ta duniya"(WHO) ta bada goyan baya ga tsarin kiwon lafiya mata, sanin darajar su da abubuwan da aka fiya so suna a Cibiyar kula da kansu. Haɗin kai mai ma'ana da ƙarfafawa na mata, iyalai, al'ummomi, da masu samar da abu mai mahimmanci don samun mafarin hanyar daza'a bi don inganta ci gaba. Inganta kiwon lafiya a duk tsawon lokacin daukar ciki, haihuwa da kuma kulawar bayan haihuwa yana da mahimmanci. Wannan ya haɗa da ingantaccen abinci mai gina jiki, ganowa da hana cututtuka, tabbatar da samun damar yin jima'i da lafiyar haihuwa da tallafawa mata waɗanda ƙila suna fuskantar tashin hankalin abokan zaman auren su. Hakkin ne na "Hukumar lafiya ta duniya"(WHO) ta sa ido kan ci gaban da aka burin cimma wa a duniya na rage mace-macen mata masu juna biyu (SDG manufa 3.1). "Hukumar lafiya ta duniya"(WHO) ta yi bincike,ta samar da bayani, kan jagororin asibiti da kayan aikin shirye-shirye don tallafawa cimma burin duniya da dabarun tushen shaida don kawo ƙarshen mace-macen mata masu juna biyu (EPMM) da inganta lafiyar mata da walwala. "Hukumar lafiya ta duniya"(WHO) tana tallafawa ƙungiyoyin ƙasashe yayin da suke aiwatar da tsare-tsare don inganta samun kayayyakin aikace-aikace masu inganci na kiwon lafiya ga kowa. Haɗin gwiwa mai ƙarfi yana da mahimmanci, kamar Cibiyar Sadarwar don Inganta Ingancin Kula da Lafiyar Mata, Jarirai da Yara, wanda Hukumar WHO da ƙungiyar UNICEF suka ƙaddamar.

Afya ya uzazi Muhtasari: Afya ya uzazi inarejelea afya ya wanawake wakati wa ujauzito, kuzaa na kipindi cha baada ya kuzaa. Kila hatua inapaswa kuwa uzoefu mzuri, kuhakikisha wanawake na watoto wao wanafikia uwezo wao kamili wa afya na ustawi. Ingawa maendeleo muhimu yamepatikana katika miongo miwili iliyopita, takriban wanawake 287,000 walikufa wakati na baada ya ujauzito na kuzaa mnamo 2020. Namba hii ni ya juu isiyokubalika. Sababu za moja kwa moja za kuumia na kifo cha mama ni kupoteza damu nyingi, maambukizi, shinikizo la damu, utoaji mimba usio salama, na uzazi pingamizi, pamoja na sababu zisizo za moja kwa moja kama vile upungufu wa damu, malaria, na ugonjwa wa moyo. Vifo vingi vya uzazi vinaweza kuzuilika kwa usimamizi wa wakati unaofanywa na mtaalamu wa afya mwenye ujuzi anayefanya kazi katika mazingira yanayosaidia. Kukomesha vifo vya wajawazito vinavyoweza kuzuilika lazima kubaki katika kilele cha ajenda ya kimataifa. Wakati huo huo, kunusurika kwa ujauzito na kuzaa hakuwezi kamwe kuwa alama ya mafanikio ya utunzaji wa afya ya uzazi. Ni muhimu kupanua juhudi za kupunguza majeraha ya uzazi na ulemavu ili kukuza afya na ustawi. Kila mimba na kuzaliwa ni ya kipekee. Kushughulikia ukosefu wa usawa unaoathiri matokeo ya afya, hasa afya ya ngono na uzazi na haki na jinsia, ni msingi wa kuhakikisha wanawake wote wanapata huduma ya uzazi yenye heshima na ya juu. Athari: Karibu watoto milioni 140 wanaozaliwa kila mwaka na idadi inayohudhuriwa na wafanyikazi wa afya wenye ujuzi imeongezeka: kutoka 58% mnamo 1990 hadi 81% mnamo 2019. Hii inatokana zaidi na idadi kubwa ya watoto wanaojifungua katika kituo cha afya. Vifo kutokana na matatizo wakati wa ujauzito, kujifungua, na kipindi cha baada ya kuzaa vimepungua kwa 38% katika miongo miwili iliyopita, lakini kwa wastani wa kupungua kwa chini ya 3% tu kwa mwaka, kasi hii ya maendeleo ni ndogo sana. Pia huficha ukosefu mkubwa wa usawa ndani na katika nchi zote. Zaidi ya nusu ya vifo vya uzazi hutokea katika mazingira tete na ya kibinadamu. Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara na Kusini mwa Asia zinashiriki mzigo mkubwa zaidi wa vifo vya uzazi, 86% ya jumla ya vifo vya kimataifa katika 2017. Malengo ya Maendeleo Endelevu (SDGs) yanatoa fursa kwa jumuiya ya kimataifa kufanya kazi pamoja na kuharakisha maendeleo ili kuboresha afya ya uzazi kwa wanawake wote, katika nchi zote, chini ya hali zote. Malengo ya SDG kwa afya ya uzazi ni pamoja na 3.1, ikilenga uwiano wa kimataifa wa vifo chini ya 70 kwa kila watoto 100,000 wanaozaliwa ifikapo mwaka 2030, na 3.8, ikitoa wito wa kufikiwa kwa huduma ya afya kwa wote. Haya hayawezi kufikiwa bila bima ya afya ya uzazi, mama, mtoto mchanga na mtoto kwa wote. Majibu ya WHO: Kuboresha afya ya uzazi ni mojawapo ya vipaumbele muhimu vya WHO, vinavyoegemezwa katika mkabala wa haki za binadamu na kuhusishwa na juhudi za utoaji wa huduma za afya kwa wote. WHO inatetea upangaji wa afya ambapo maadili na mapendeleo ya wanawake ndio msingi wa utunzaji wao. Ushirikishwaji wenye maana na uwezeshaji wa wanawake, familia, jamii, na watoa huduma ni muhimu kwa mipango ya kuboresha ubora. Kukuza afya katika kipindi chote cha ujauzito, kuzaa na utunzaji baada ya kuzaa pia ni muhimu Hii ni pamoja na lishe bora, kugundua na kuzuia magonjwa, kuhakikisha upatikanaji wa afya ya ngono na uzazi na kusaidia wanawake ambao wanaweza kuwa na unyanyasaji wa karibu wa washirika. Ni wajibu wa WHO kufuatilia maendeleo kuelekea lengo la kimataifa la kupunguza vifo vya wajawazito (lengo la 3.1 la SDG). WHO hutengeneza data, utafiti, miongozo ya kimatibabu na zana za kiprogramu ili kusaidia kufikiwa kwa malengo ya kimataifa na mikakati inayotegemea ushahidi ili kukomesha vifo vya uzazi vinavyoweza kuzuilika (EPMM) na kuboresha afya na ustawi wa uzazi. WHO inaunga mkono Mataifa Wanachama wanapotekeleza mipango ya kukuza upatikanaji wa huduma bora za afya kwa wote. Ushirikiano thabiti ni muhimu, kama vile Mtandao wa Kuboresha Ubora wa Huduma kwa Mama, Watoto Wachanga na Afya ya Mtoto, uliozinduliwa na WHO na UNICEF.

Ìlera ìyá Ìsọnísókí: Ìlera ìyá ni ìlera àwọn obìnrin lásìkò oyún, ìbímọ àti ẹ̀yìn ìbímọ. Ìpele kọ̀ọ̀kan gbọ́dọ̀ jẹ́ ìrírí tí ó dára, láti rí dájú pé àwọn obìnrin àti àwọn ọmọ wọn larit dàgbà bó ṣe yẹ ní ti ìlera àti àlàáfíà. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àṣeyọrí tí wà ní àwọn ogún ọdún sẹ́yìn, ó tó àwọn obìnrin 287 000 tí wọ́n kú lásìkò àti lẹ́yìn oyún àti ìbímọ ni 2020. Iye náà ti pọ̀ jù. Okùnfà tààrà ìfarapa àti ikú ìyá tí ó wọ́pọ̀ jùlọ ni àdánù ẹ̀jẹ̀ púpọ̀, àìsàn, ẹ̀jẹ̀ ríru, oyún ṣíṣẹ́ lọ́nà àìtọ́, àti ìrọbí onídènà, àti àwọn okùnfà mìíràn bí àìlẹ́jẹ̀tó, maléríà, àti àìsàn ọkàn. Púpọ̀ ikú àwọn ìyá ṣe é dènà pẹ̀lú àkóso ayákánkán láti ọwọ́ àwọn alámọ̀já ìlera onímọ̀-ọ́nṣe tí wọ́n ń ṣiṣẹ́ ní agbègbè tí àtìlẹ́yìn wà. Fífi òpin sí ikú àwọn ìyá gbọ́dọ̀ dúró sí òkè téńté ètò àgbáyé. Bákan náà, yíye oyún àti ìbímọ nìkan kò lè láéláé jẹ́ àmì àṣeyọrí ìtọ́jú ìlera ìyá. Ó ṣe pàtàkì láti gbòòrò àwọn ipa mímú àdínkù bá ìfarapa àti ìsọdaláàbọ̀-ara àwọn ìyálọ́mọ láti mú ìtẹ̀síwájú bá ìlera àti àlàáfíà. Oyún àti ìbímọ kọ̀ọ̀kan jẹ́ àrà ọ̀tọ̀. Wíwá ojútùú sí àìṣedéédé tí ó ń gbógun ti àbájáde ìlera, pàápàá jùlọ ìlera ìbálòpọ̀ àti ìbísí àti àwọn ẹ̀tọ́ àti ìjákọ̀jábo, ṣe pàtàkì láti rí i dájú pé gbogbo aowm) àwọn obìnrin ní àǹfààní sí ìtọ́jú ìyálọ́mọ tí ó lọ́wọ̀ tí ó sì péye. Ipa: Ó tó bí àwọn. ìbímọ mílíọ̀nù 140 tí ó ń wáyé lọ́dọọdún bẹ́ẹ̀ sì ni ìwọ̀n àwọn tí àwọn alámọ̀já òṣìṣẹ́ ìlera ń mójútó ti gòkè: láti 58% ní 1990 sí 81% ní 2019. Èyí ni nitori iye àwọn ìbímọ tí ó ń wáyé ní ibùdó ìlera. Àwọn ikú láti ara àwọn ìṣòro lásìkò oyún, ìbímọ, àti àsìkò ẹ̀yìn ìbímọ tí dínkù ní ìwọ̀n 38% láti bí ogún ọdún sẹ́yìn, ṣùgbọ́n àpapọ̀ ìwọ̀n àdínkù 3% ni ọdún kọ̀ọ̀kan, ìyára àṣeyọrí yìí lọ́ra púpọ̀ gbáà. Ó tún ṣe àkóónú àwọn àìṣedéédé láàrin àti káàkiri àwọn orílẹ̀ èdè. Kọjá ìlàjì àwọn ikú ìyálọ́mọ ni ó ń wáyé ní àwọn ibùdó ẹlẹgẹ́ àti ọmọnìyàn. Àwọn agbègbè àyíká Sahara Afíríkà àti Gúúsù Ésíà ni wọ́n pín àjàgà àwọn ikú ìyálọ́mọ tí ó pọ̀ jùlọ, ìwọ̀n 86% àpapọ̀ gbogbo àgbáyé ní 2017. Àwọn Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Kánrinkése (SDGs) pèsè àǹfààní kan fún àwùjọ àgbáyé láti ṣiṣẹ́ papọ̀ kí wọ́n sì ní ìtẹ̀síwájú ayákánkán láti mú ìdàgbàsókè bá ìlera ìyálọ́mọ fún gbogbo obìnrin, ní gbogbo orílẹ̀ èdè, lábẹ́ bí ó ti wù kó rí. Àfojúsùn SDG fún ìlera ìyálọ́mọ ni 3.1, fífi ojú sun ìwọ̀n àpapọ̀ tí kò tó àwọn ikú 70 nínú àwọn ìbímọ 100 000 kọ̀ọ̀kan ní 2030, pípè fún àṣeyọrí ìpèsè ìlera àgbáyé. Àwọn wọ̀nyí kò ṣe é ṣe láìsí ìpèsè ìlera fún ìbísí, ìyálọ́mọ, ìkókó àti ọmọdé fún gbogbogbò. Èsì WHO: Mímú ìtẹ̀síwájú bá ìlera ìyálọ́mọ jẹ́ ọ̀kan pàtàkì nínú àwọn àfojúsùn WHO, èyí ní àsopọ̀ pẹ̀lú ìlànà àwọn ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn bẹ́ẹ̀ sì ni ó ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú akitiyan lórí ìpèsè ìlera àgbáyé. WHO polongo fún ìṣètò ìlera níbi tí iyì àti ìfẹ́ ọkàn àwọn obìnrin ti wà ní àárín gbùngbùn ìtọ́jú wọn. Ìfọwọ́sowọ́pọ̀ àti àtìlẹ́yìn tí ó ní ìtumọ̀ fún àwọn obìnrin, ẹbí, àwùjọ, àti àwọn olùpèsè jẹ́ pàtàkì fún ìtẹ̀síwájú àwọn akitiyan pípéye. Ìpolongo ìlera pẹ̀lú gbogbo ìtẹ̀síwájú oyún níní, ìbímọ àti ìtọ́jú ẹ̀yìn ìbímọ náà ṣe pàtàkì. Lára èyí ni a ti rí ìṣaralóore oúnjẹ, ìdámọ̀ àti ìdènà àìsàn, ríri pé àǹfààní wà sí ìlera ìbálòpọ̀ àti ìbísí àti ṣíṣe àtìlẹ́yìn àwọn obìnrin tí wọ́n lè máa ní ìrírí ìwà ipá alábàárìn tímọ́tímọ́. Ojúṣe WHO ni láti mójútó ìlọsíwájú nípasẹ̀ àfojúsùn àgbáyé fún mímú àdínkù bá ikú ìyálọ́mọ (Àfojúsùn 3.1 SDG). WHO ṣẹ̀dá ìwífun-àlàyé, ìwádìí, àwọn ìtọ́nisọ́nà àmì àìsàn àti àwọn irinṣẹ́ ìṣètò láti ṣe àtìlẹ́yìn fún àṣeyọrí àfojúsùn àgbáyé àti àwọn ìlànà adálórí-ẹ̀rí fún fífi òpin sí ikú àwọn ìyálọ́mọ (EPMM) àti ìlọsíwájú ìlera àti àlàáfíà ìyálọ́mọ. WHO ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ bí wọ́n ṣe ń ṣàmúlò ètò láti mú ìgbéga bá níní àǹfààní sí ètò ilerat tó péye fún gbogbogbò. Àwọn ìbádòwòpọ̀ tí ó lágbára ṣe pàtàkì, gẹ́gẹ́ bí Ìsàsopọ̀ láti mú Ìlọsíwájú bá Iyì Ìtọ́jú fún Ìlera Ìyálọ́mọ, Ìkókó àti Ìlera Ọmọ, ìfilọ́lẹ̀ láti ọwọ́ WHO àti UNICEF.

Impilo kamama Uhlolojikelele: Impilo kamama isho impilo yomama ngesikhathi bekhulelwe, bebeletha nangemva kokubeletha. Isigaba ngasinye kufanele sibe isipiliyoni esihle, siqinisekise ukuthi abesifazane nezingane zabo bafinyelela amandla abo aphelele empilweni nempilo enhle. Yize sekwenziwe inqubekelaphambili ebalulekile kule minyaka engamashumi amabili edlule, babalelwa ku-287 000 abesifazane abashona ngesikhathi sokukhulelwa nangemva kokubeletha ngo-2020. Le nombolo iphezulu ngendlela engamukelekile. Izimbangela eziqondile ezivame kakhulu zokulimala nokufa komama ukulahlekelwa igazi eliningi, ukutheleleka ngezifo, umfutho wegazi ophakeme, ukukhishwa kwezisu okungaphephile, nokuzala okuphazamisekile, kanye nezimbangela ezingaqondile ezifana ne-anemia, umalaleveva nesifo senhliziyo. Iningi lokushona komama liyagwemeka ngokuphathwa ngesikhathi nguchwepheshe wezempilo onekhono osebenza endaweni eyesekayo. Ukuqeda ukufa komama okungavinjelwa kufanele kuhlale kuphezulu ku-ajenda yomhlaba wonke. Ngesikhathi esifanayo, ukusinda nje ekukhulelweni nasekubelethweni akusoze kwaba uphawu lokunakekelwa kwezempilo komama okuphumelelayo. Kubalulekile ukwandisa imizamo yokunciphisa ukulimala komama nokukhubazeka ukuze kuthuthukiswe impilo nokuphila kahle. Konke ukukhulelwa nokuzalwa kuhlukile. Ukubhekana nokungalingani okuthinta imiphumela yezempilo, ikakhulukazi impilo yocansi kanye nokuzala kanye namalungelo kanye nobulili, kubalulekile ekuqinisekiseni ukuthi bonke abesifazane banokufinyelela ekunakekelweni kokubeletha okuhloniphekile nokusezingeni eliphezulu. Umthelela: Cishe ukuzalwa kwezigidi eziyi-140 kwenzeka minyaka yonke futhi inani elihanjelwa abasebenzi bezempilo abanamakhono linyukile: lisuka ku-58% ngo-1990 laya ku-81% ngo-2019. Lokhu kubangelwa kakhulu izinombolo eziningi zokubeletha ezenzeka esikhungweni sezempilo. Ukushona okubangelwa izinkinga ngesikhathi sokukhulelwa, ukubeletha, nesikhathi sangemva kokubeletha kwehle ngo-38% emashumini amabili eminyaka edlule, kodwa ngokwesilinganiso sokunciphisa ngaphansi nje kuka-3% ngonyaka, leli jubane lenqubekelaphambili lihamba kancane kakhulu. Iphinde ifihle ukungalingani okukhulu ngaphakathi nakwamanye amazwe. Ngaphezu kwesigamu sokufa komama kwenzeka ezindaweni ezintekenteke nezisiza abantu. ISub-Saharan Africa kanye ne-Southern Asia ihlanganyela umthwalo omkhulu wokufa komama, ama-86% yenani eliphelele lomhlaba wonke ngo-2017. ISustainable Development Goals (SDGs) inikeza ithuba lokuba umphakathi wamazwe ngamazwe usebenzisane futhi usheshise inqubekelaphambili yokuthuthukisa impilo kamama kubo bonke abesifazane, kuwo wonke amazwe, ngaphansi kwazo zonke izimo. Okuhlosiwe kweSDG kwezempilo komama kubandakanya u-3.1, okuhloswe ukuthi kube nesilinganiso somhlaba jikelele sokushona okungaphansi kwama-70 kubantwana abayizi-100 000 abazalwayo ngo-2030, kanye no-3.8, okudinga ukuzuza ukuhlinzekwa kwezempilo emhlabeni wonke. Lokhu angeke kufezwe ngaphandle kokuhlinzekwa kwezempilo ngokuzala, komama, abasanda kuzalwa kanye nengane yabo bonke. Impendulo yeWHO: Ukwenza ngcono impilo kamama kungenye yezinto ezibalulekile zeWHO, ezisekelwe endleleni yamalungelo abantu futhi exhunywe nemizamo yokuhlinzekwa kwezempilo emhlabeni wonke. IWHO ikhuthaza ukuhlelwa kwezempilo lapho okubalulekile nokuthandwayo kwabesifazane kuyisizinda sokunakekelwa kwabo. Ukuzibandakanya okunenjongo kanye nokufukulwa kwabesifazane, imindeni, imiphakathi, nabahlinzeki kubalulekile ezinhlelweni zokuthuthukisa ikhwalithi. Ukuthuthukisa impilo ngesikhathi sokukhulelwa, ukubeletha kanye nokunakekelwa kwangemva kokubeletha nakho kubalulekile Lokhu kubandakanya ukudla okunomsoco, ukuthola nokuvimbela izifo, ukuqinisekisa ukufinyelela empilweni yocansi nokuzala kanye nokweseka abesifazane okungenzeka babhekene nodlame olusondelene nabalingani. Kuyisibopho seWHO ukuqapha inqubekelaphambili emgomweni womhlaba wonke wokunciphisa ukufa komama (i-SDG target 3.1). IWHO ikhiqiza idatha, ucwaningo, imihlahlandlela yomtholampilo kanye namathuluzi anezinhlelo zokusekela ukufezwa kwezinhloso zomhlaba wonke kanye namasu asekelwe ebufakazini bokuqeda ukufa okungavinjelwa komama (EPMM) nokwenza ngcono impilo kamama kanye nokuphila kahle. IWHO isekela Amazwe Angamalungu njengoba enza izinhlelo zokukhuthaza ukufinyelela ezinsizeni zezempilo ezisezingeni lawo wonke umuntu. Ubambiswano oluqinile lubalulekile, njenge-Network for Iproving Quality of Care for Maternal, Newborn and Child Health, eyethulwe yiWHO kanye ne-UNICEF.

የኩፍኝ በሽታ አጠቃላይ እይታ፦ ኩፍኝ በጣም ተላላፊ የቫይረስ በሽታ ነው። ምንም እንኳን ደህንነቱ የተጠበቀ እና ውጤታማ ክትባት ቢኖርም በዓለም አቀፍ ደረጃ በትናንሽ ሕፃናት መካከል የሞት ዋና መንስኤ ሆኖ ቀጥሏል። ክትባት በዓለም አቀፍ ደረጃ የኩፍኝ ሞት በከፍተኛ ሁኔታ እንዲቀንስ ቢያደርግም -ከ2000 እስከ 2018 ባለው ጊዜ ውስጥ በዓለም ዙሪያ 73% ቀንሷል - ኩፍኝ አሁንም በብዙ ታዳጊ ሀገሮች በተለይም በአፍሪካ እና በእስያ ክፍሎች የተለመደ ነው። በ 2018 ከ 140,000 በላይ ሰዎች በኩፍኝ ሞተዋል። በአብዛኛው( ከ95 በመቶ በላይ) የኩፍኝ ሞት የሚከሰተው በነፍስ ወከፍ ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው እና ደካማ የጤና መሠረተ ልማት ባላቸው አገሮች ውስጥ ነው። በሁሉም የዓለም የጤና ድርጅት ክልሎች ውስጥ ያሉ አባል አገራት የኩፍኝ ማስወገጃ ግቦችን ወስደዋል። የዓለም ጤና ድርጅት እነዚህን ግቦች ለማሳካት ሁሉንም አገራት የሚደግፍ የክትባት እና የክትትል እንቅስቃሴዎችን የማስተባበር ኃላፊነት ያለው መሪ የቴክኒክ ኤጀንሲ ነው። ምልክቶች፦ የኩፍኝ በሽታ የሚተላለፈው በበሽታው ከተያዙ ሰዎች አፍንጫ፣ አፍ ወይም ጉሮሮ በሚወጡ ጠብታዎች ነው። አብዛኛውን ጊዜ ከበሽታው ከተያዙ ከ10 እስከ 12 ቀናት በኋላ የሚታዩ የመጀመሪያ ምልክቶች ከፍተኛ ትኵሳት፣ አፍንጫ ማፍሰስ፣ ደም የገባባቸው ዓይኖች እና በአፍ ውስጠኛ ክፍል ላይ ያሉ ጥቃቅን ነጭ ነጥቦችን ያካትታሉ። ከበርካታ ቀናት በኋላ በፊቱ እና በአንገቱ ላይ የሚጀምር እና ቀስ በቀስ ወደ ታች የሚስፋፋ ብጕር ይከሰታል። ከባድ የኩፍኝ በሽታ በተመጣጠነ ምግብ ባልተመገቡ ሕፃናት በተለይም በቂ ቫይታሚን ኤ በሌላቸው ወይም በኤች አይ ቪ/ኤድስ ወይም በሌሎች በሽታዎች በሽታ የመከላከል አቅማቸው በተዳከመባቸው ሕፃናት ላይ የመከሰት ዕድሉ ከፍተኛ ነው። በጣም ከባድ ውስብስብ ችግሮቹ ዓይነ ስውርነትን፣ ኢንሴፋላይተስን( የአንጎል እብጠት የሚያስከትል ኢንፌክሽን)፣ ከባድ ተቅማጥ እና ተያያዥነት ያለው የውኃ እጥረት እና እንደ የሳንባ ምች ያሉ ከባድ የመተንፈሻ አካላት ኢንፌክሽኖችን ያካትታሉ። ህክምና: ለሕፃናት መደበኛ የሆነ የኩፍኝ በሽታ መከላከያ ክትባት መስጠትና በመደበኛ የክትባት ሽፋን ዝቅተኛ በሆኑ አገሮች ውስጥ የሚካሄዱ የጅምላ ክትባት ዘመቻዎች ዓለም አቀፍ የኩፍኝ በሽታ ሞት ለመቀነስ ቍልፍ የሕዝብ ጤና ስትራቴጂዎች ናቸው። የኩፍኝ ክትባት ከ1960ዎቹ ጀምሮ ጥቅም ላይ ውሏል። ደህንነቱ የተጠበቀ፣ ውጤታማና ርካሽ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት የኩፍኝ ክትባት ተጨማሪ ነገር የማይሆባላቸው ለበሽታው የተጋለጡ ህጻናትና አዋቂዎች በሙሉ ክትባት እንዲወስዱ ይመክራል። ለሁሉም ሕፃናት 2 መጠን ያለው የኩፍኝ ክትባት፣ ለብቻው ወይም ከኩፍኝ -ሩቤላ( MR)፣ ከኩፍኝ -ማምፕስ-ሩቤላ( MMR) ወይም ከኩፍኝ-ማምፕስ-ሩቤላ-ቫሪኬላ( MMRV) ጥምረት ጋር፣ ለሁሉም ብሔራዊ የክትባት ፕሮግራሞች መስፈርት መሆን አለበት።

Measles Overview: Measles is a highly contagious viral disease. It remains an important cause of death among young children globally, despite the availability of a safe and effective vaccine. While vaccination has drastically reduced global measles deaths — a 73% drop between 2000-2018 worldwide — measles is still common in many developing countries, particularly in parts of Africa and Asia. More than 140,000 people died from measles in 2018. The overwhelming majority (more than 95%) of measles deaths occur in countries with low per capita incomes and weak health infrastructures. Member States in all WHO Regions have adopted measles elimination goals. WHO is the lead technical agency responsible for coordination of immunization and surveillance activities supporting all countries to achieve these goals. Symptoms: Measles is transmitted via droplets from the nose, mouth or throat of infected persons. Initial symptoms, which usually appear 10–12 days after infection, include high fever, a runny nose, bloodshot eyes, and tiny white spots on the inside of the mouth. Several days later, a rash develops, starting on the face and upper neck and gradually spreading downwards. Severe measles is more likely among poorly nourished young children, especially those with insufficient vitamin A, or whose immune systems have been weakened by HIV/AIDS or other diseases. The most serious complications include blindness, encephalitis (an infection that causes brain swelling), severe diarrhoea and related dehydration, and severe respiratory infections such as pneumonia. Treatment: Routine measles vaccination for children, combined with mass immunization campaigns in countries with low routine coverage, are key public health strategies to reduce global measles deaths. The measles vaccine has been in use since the 1960s. It is safe, effective and inexpensive. WHO recommends immunization for all susceptible children and adults for whom measles vaccination is not contraindicated. Reaching all children with 2 doses of measles vaccine, either alone, or in a measles-rubella (MR), measles-mumps-rubella (MMR), or measles-mumps-rubella-varicella (MMRV) combination, should be the standard for all national immunization programmes.

ƙyanda Bayani: ƙyanda cuta ne mai saurin yaɗuwa. Ya kasance muhimmin sanadin mace-mace tsakanin yara ƙanana a duniya, duk da samun rigakafi mai inganci. A yayin da allurar rigakafin cutar ƙyanda ta rage mace-macen a duniya da kashi 73% tsakanin 2000-2018, a duk duniya cuta ƙyanda na cigaba da zama ruwan dare kasashe masu tasowa da dama, musamman a sassan Afirka da Asiya. iye da mutane 140,000 ne suka mutu daga cutar ƙyanda a cikin shekarar 2018. Mafi yawa (fiye da kashi 95%) na mace-macen cutar ƙyanda na faruwa a cikin ƙasashe masu ƙarancin kuɗin shiga na mutum ɗaya da kuma rashin ingantattun kayayyakin kiwon lafiya. ƙungiyoyi na duka yankunan "Hukumar lafiya ta duniya"(WHO) sun amince da burin kawar da cutar ƙyanda. "Hukumar lafiya ta duniya"(WHO) ita ce babbar hukumar fasaha da ke da alhakin daidaita ayyukan rigakafi da sa ido da ke tallafawa duk ƙasashe don cimma waɗannan manufofin. Alamomi: Ana kamuwa da cutar kyanda ta ɗigon ruwa daga hanci, baki ko makogwaro na masu cutar. Alamomin farko, waɗanda yawanci suna bayyana kwanaki 10 zuwa 12 bayan kamuwa da cuta, sun haɗa da zazzabi mai zafi, hanci mai magina, jini cikin ido, da ƙananan kuraje a cikin baki. Bayan 'yan kwanaki, sai ƙuraje su soma fitowa a fuska da wuyansa, kuma a hankali sai ya yaɗu zuwa dukan jiki. Cutar ƙyanda ta fi ƙamari ga yara ƙanana waɗanda isasshen abinci, musamman ma waɗanda Isasshen sinadarin da ake samu a ganyayyaki ko 'ya'yan itatuwa ko kuma garkuwar jikinsu ta raunana ta hanyar cuta mai karya garkuwar jiki ko wasu cututtuka. Matsalolin da suka fi tsanani sun haɗa da makanta, ciwon hauka (cututtukan da ke haifar da kumburin ƙwaƙwalwa), zawo mai tsanani da alaƙar rashin ruwa a jiki, da cututtuka masu tsanani na numfashi kamar ciwon huhu. Jinya:Allura rigakafin cutar ƙyanda na yau da kullun ga yara, haɗe da rigakafin kamuwa da cutar a dandazon ƙasashen da ke da ƙarancin ɗaukar nauyi, sune mahimman dabarun kiwon lafiyar jama'a don rage mutuwar masu ciwon ƙyanda a duniya. An fara amfani da maganin rigakafin cutar ƙyanda tun daga shekarun 1960. Yana da aminci, yana da tasiri kuma ba shi da tsada. "Hukumar lafiya ta duniya"(WHO) ta ba da shawarar yin rigakafi ga duk yara da manya masu rauni waɗanda ba a hana su rigakafin cutar kyanda ba. Isar da allurai 2 na rigakafin cutar ƙyanda ga duk yara, ko su kaɗai ko a cikin yaran da ke da nau'in" ƙyandar rubella"(MR), ko "ƙyandar mumps rubella"(MMR) ko "ƙyandar mumps rubella varicella" (MMRV) a haɗe, ya kamata ya zama ma'auni akan duk shirye-shiryen rigakafi na kasa.

Surua Muhtasari: Surua ni ugonjwa unaoambukiza sana. Inasalia kuwa sababu muhimu ya vifo miongoni mwa watoto wadogo duniani kote, licha ya kuwepo kwa chanjo salama na yenye ufanisi. Ingawa chanjo imepunguza kwa kiasi kikubwa vifo vya surua duniani - kupungua kwa 73% kati ya 2000-2018 kote ulimwenguni - surua bado ni kawaida katika nchi nyingi zinazoendelea, haswa katika sehemu za Afrika na Asia. Zaidi ya watu 140,000 walikufa kutokana na surua mnamo 2018. Idadi kubwa (zaidi ya 95%) ya vifo vya surua hutokea katika nchi zenye kipato cha chini kwa kila mtu na miundombinu dhaifu ya afya. Nchi Wanachama katika Mikoa yote ya WHO zimepitisha malengo ya kutokomeza surua. WHO ni wakala mkuu wa kiufundi unaohusika na uratibu wa shughuli za chanjo na ufuatiliaji kusaidia nchi zote kufikia malengo haya. Dalili: Surua huambukizwa kupitia matone kutoka pua, mdomo au koo la watu walioambukizwa. Dalili za awali, ambazo kwa kawaida huonekana siku 10-12 baada ya kuambukizwa, ni pamoja na homa kali, mafua ya pua, macho yenye damu, na madoa meupe madogo ndani ya mdomo. Siku kadhaa baadaye, upele hutokea, kuanzia kwenye uso na shingo ya juu na hatua kwa hatua kuenea chini. Surua kali ina uwezekano mkubwa wa kuwapata watoto wadogo wenye lishe duni, hasa wale walio na upungufu wa vitamini A, au ambao kinga zao zimedhoofika kutokana na VVU/UKIMWI au magonjwa mengine. Matatizo makubwa zaidi ni pamoja na upofu, encephalitis (maambukizi ambayo husababisha uvimbe wa ubongo), kuhara kali na upungufu wa maji mwilini unaohusiana, na maambukizi makali ya kupumua kama vile nimonia. Matibabu: Chanjo ya mara kwa mara ya surua kwa watoto, pamoja na kampeni za chanjo nyingi katika nchi ambazo hazipatikani mara kwa mara, ni mikakati muhimu ya afya ya umma ili kupunguza vifo vya surua duniani. Chanjo ya surua imekuwa ikitumika tangu miaka ya 1960. Ni salama, yenye ufanisi na ya gharama nafuu. WHO inapendekeza chanjo kwa watoto na watu wazima wote wanaohusika na chanjo ya surua ambayo haijakatazwa. Kuwafikia watoto wote kwa dozi 2 za chanjo ya surua, ama peke yake, au kwa surua-rubela (MR), surua-matumbwitumbwi-rubella (MMR), au mchanganyiko wa surua-rubella-varisela (MMRV), inapaswa kuwa kiwango sawa ya programu zote za kimataifa za chanjo.

Àrùn olóde Ìsọnísókí: Àrùn olóde jẹ́ kòkòrò àrùn tí ó máa ń yára ràn púpọ̀. Òhun sì ni okùnfà ikú ńlá láàrin àwọn ọmọdé káàkiri àgbáyé, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé abẹ́rẹ́ àjẹsára tí ó ní ààbò tí ó sì péye wà. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé abẹ́rẹ́ àjẹsára ti mú àdínkù ńlá bá àwọn ikú àrùn olóde – àdínkù 73% láàrin 2000-2018 káàkiri àgbáyé – àrùn olóde sì wọ́pọ̀ láàárín àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n ń gòkè àgbà, pàápàá jùlọ ní àwọn apá Áfríkà àti Ésíà. Ó lé ní 140, 000 ènìyàn ni wọ́n kú láti ara àrùn olóde ní 2018. Púpọ̀ àwọn ikú àrùn olóde (ju ìwọ̀n 95%) ṣẹlẹ̀ ní àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n ní owó àmúrelé ẹ̀dá kọ̀ọ̀kan tí ó kéré àti àwọn ohun amáyédẹrùn tí kò lágbára. Àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ ní gbogbo Ẹkùn WHO ti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn àfojúsùn mímú òpin bá àrùn olóde. WHO ni àjọ onímọ̀ ìdarí tí ó ń ṣe ojúṣe fún àkóso gbígba abẹ́rẹ́ àjẹsára àti àwọn iṣẹ́ àmójútó àtìlẹ́yìn gbogbo orílẹ̀ èdè láti ṣe àṣeyọrí lórí àwọn àfojúsùn wọ̀nyí. Àwọn àmì àìsàn: Àrùn olóde máa ń ràn nípasẹ̀ ẹ̀kán omi láti imú, ẹnu tàbí ọ̀nà ọ̀fùn ẹni tí wọ́n ní àrùn náà. Àwọn àmì àrùn ìbẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀, èyí tí wọ́n máa ń farahàn láàárín ọjọ́ 10-12 lẹ́yìn àrùn, tí ó fi mọ́ ibà líle, imú ikun, àwọn ojú pípọ́n, àti àbàwọ́n funfun nínú ẹnu. Lẹ́yìn ọjọ́ díẹ̀, kúrúnà yóò bẹ̀rẹ̀, yóò bẹ̀rẹ̀ ní ojú àti òkè ọrùn yóò sì máa tàn lọ sí ìsàlẹ̀. Àrùn olóde tí ó lágbára ṣe é ṣe kí ó mú àwọn ọmọdé tí wọ́n kò jẹunrekánú, pàápàá jùlọ àwọn tí wọn kò ní ànító fitami A, tàbí àwọn tí ètò àjẹsára wọn ti HIV/AID tàbí àwọn àìsàn mìíràn ti sọ di ọ̀lẹ. Àwọn ìṣòro tí ó lágbára jùlọ ni ìfọ́jú, àrùn ọpọlọ amọ́pọlọwú (jẹ́ àrùn tí máa ń mú ọpọlọ wú), ìgbẹ́ gbuuru alágbára àti omira gbígbẹ tí ó jẹ mọ́ ọn, àti àwọn àrùn òpónà-ìmí bí òtútù àyà. Ìtọ́jú: Ìlànà abẹ́rẹ́ àjẹsára fún àwọn ọmọdé, pẹ̀lú àwọn ìpolongo gbígbòòrò fún abẹ́rẹ́ àjẹsára ní àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n ní ìlànà ìpèsè péréte, jẹ́ àwọn ìlànà ìlera àwùjọ pàtàkì láti mú àdínkù bá àwọn ikú àrùn olóde lágbàáyé. Abẹ́rẹ́ àjẹsára olóde ti wà ní lílò láti àwọn ọdún 1960. Ó ní ààbò, ó kojúwọ̀n kò sì wọ́n. WHO fọwọ́sí abẹ́rẹ́ àjẹsára fún gbogbo àwọn ọmọdé àti àgbàlagbà tí wọ́n lè ní àrùn náà ti abẹ́rẹ́ àjẹsára àrùn olóde kì í ṣe èèwọ̀ fún. Kíkan sí gbogbo àwọn ọmọdé pẹ̀lú ìlò 2 àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára àrùn olóde, yálà òhun nìkan, tàbí nínú àpapọ̀ olóde-rùbẹ́là (MR), olóde-segede-rùbẹ́là (MMR), tàbí olóde-segede-rùbẹ́là-farisẹ́là (MMRV), gbọ́dọ̀ jẹ́ gbèdéke fún gbogbo àwọn ètò abẹ́rẹ́ àjẹsára orílẹ̀ èdè.

Isimungumungwane Uhlolojikelele: Isimungumungwane yisifo esithathelwana ngegciwane. Kuhlala kuyimbangela ebalulekile yokufa kwezingane ezincane emhlabeni wonke, naphezu kokuba khona komgomo ophephile nosebenzayo. Yize ukugoma kunciphise kakhulu ukufa kwesimungumungwane emhlabeni wonke - ukwehla okungama-73% phakathi kuka-2000-2018 emhlabeni jikelele - imvukuzane isavamile emazweni amaningi asathuthuka, ikakhulukazi ezingxenyeni ezithile ze-Afrika ne-Asia. Bangaphezu kuka-140,000 abantu ababulawa yisimungumungwane ngo-2018. Inani elikhulu kakhulu (ngaphezu kwama-95%) lokufa kwesimungumungwane kwenzeka emazweni anemali engenayo ephansi ngomuntu ngamunye kanye nengqalasizinda yezempilo ebuthaka. Amazwe Angamalungu kuzo zonke izifunda zeWHO asemukele imigomo yokuqeda imvukuzane. IWHO iyinhlangano yezobuchwepheshe ehamba phambili enesibopho sokuxhumanisa ukugoma kanye nemisebenzi yokugada esekela wonke amazwe ukuze afeze lezi zinhloso. Izimpawu: Isimungumungwana sisakazwa ngamaconsi aphuma emakhaleni, emlonyeni noma emphinjeni womuntu onaleli gciwane. Izimpawu zokuqala, ezivame ukuvela ezinsukwini ezingu-10-12 ngemva kokutheleleka, zihlanganisa ukushisa okukhulu, ikhala eligijima, amehlo anobomvu, namachashaza amancane amhlophe ngaphakathi emlonyeni. Ezinsukwini ezimbalwa kamuva, kuvela ukuqubuka, kuqala ebusweni nangaphezulu kwentamo futhi kancane kancane kusakazeka phansi. Isimungumungwana esibi sivame ukuba phakathi kwezingane ezincane ezingondlekile kahle, ikakhulukazi lezo ezinovithamini A owanele, noma amasosha azo omzimba enziwe buthaka ngenxa ye-HIV/AIDS noma ezinye izifo. Izinkinga ezimbi kakhulu zihlanganisa ubumpumputhe, i-encephalitis (isifo esidala ukuvuvuka kobuchopho), isifo sohudo esinzima kanye nokuphelelwa amanzi emzimbeni okuhlobene, kanye nezifo ezinzima zokuphefumula njengenyumoniya. Ukwelashwa: Ukugonywa kwesimungumungwane okujwayelekile kwezingane, kuhlanganiswe nemikhankaso eminingi yokugoma emazweni anezinga eliphansi lokuvikeleka, kungamasu abalulekile ezempilo omphakathi okunciphisa ukufa kwesimungumungwane emhlabeni jikelele. Umuthi wokugomela isimungumungwane ubulokhu usetshenziswa kusukela ngeminyaka yawo-1960. Iphephile, iyasebenza futhi ayibizi. IWHO incoma ukugonywa kwazo zonke izingane ezisengozini kanye nabantu abadala abangavinjelwanga ukugonyelwa imvukuzane. Ukufinyelela kuzo zonke izingane ngemithamo emi-2 yomgomo wesimungumungwane, kungaba iyodwa, noma imeasles-rubella (MR), isimungumungwane-mumps-rubella (MMR), noma inhlanganisela yesimungumungwane-rubella-varicella (MMRV), kufanele kube indinganiso zonke izinhlelo zikazwelonke zokugoma.

የህክምና መሣሪያዎች አጠቃላይ እይታ: ጥሩ ጥራት ያላቸውን፣ ተመጣጣኝ እና ተገቢ የሆኑ የጤና ምርቶችን ማግኘት ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን ለማሻሻል፣ የጤና ድንገተኛ ሁኔታዎችን ለመቅረፍ እና ጤናማ የሆኑ ህዝቦችን ለማስተዋወቅ የግድ አስፈላጊ ነው። የህክምና መሣሪያዎች ከሌሉ የተለመዱ የህክምና ሂደቶች -ወለም ያለ ቁርጭምጭሚት ከማሰር እስከ ኤች አይ ቪ/ ኤድስ ምርመራ፣ ሰው ሠራሽ ጕልበት መትከል ወይም ማንኛውም የቀዶ ጥገና ጣልቃ ገብነት - አይቻልም. የህክምና መሳሪያዎቹ በበርካታ የተለያዩ አካባቢዎች ለምሳሌ በቤት ውስጥ ባሉ ሰዎች፣ በፓራሜዲካል ሠራተኞች እና በሩቅ ክሊኒኮች ውስጥ ባሉ የክሊኒክ ሰራተኞች፣ በአይን እና በጥርስ ሐኪሞች እንዲሁም በተራቀቁ የሕክምና ተቋማት ውስጥ ባሉ በጤና እንክብካቤ ባለሙያዎች፣ ለመከላከል እና ለመመርመር እና በማስታገሻ እንክብካቤ ውስጥ ጥቅም ላይ ይውላሉ. እንደነዚህ ያሉት የጤና ቴክኖሎጂዎች በሽታን ለመመርመር፣ ህክምናዎችን ለመከታተል፣ የአካል ጉዳተኞችን ለመርዳት እና አጣዳፊም ሆነ ሥር የሰደደ በሽታዎችን ጣልቃ ለመግባት እና ለማከም ያገለግላሉ። በዛሬው ጊዜ በዓለም ገበያ ላይ ከ2 ሚሊዮን የሚበልጡ የተለያዩ የህክምና መሣሪያዎች አሉ፤ እነዚህም ከ7 ሺህ በላይ በሆኑ አጠቃላይ የመሳሪያዎች ቡድኖች ይመደባሉ። አንድ የህክምና መሣሪያ ማንኛውም መሣሪያ፣ ቅንብረ-መሣሪያ፣ መተግበሪያ፣ ማሽን፣ መገልገያ፣ መትከል፣ በሰውነት ላይ ለሚደረግ ምርመራ ጥቅም ላይ የሚውል ንጥረ ነገር፣ ሶፍትዌር፣ ቁሳቁስ ወይም ሌላ ተመሳሳይ ወይም ተዛማጅ ዕቃ ሊሆን ይችላል፣ ይህም በአምራቹ ለብቻው ወይም ለህክምና ዓላማ ጥቅም ላይ እንዲውል የታሰበ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ: ፖሊሲዎች፣ ስትራቴጂዎች እና የድርጊት እቅዶች ለጤና ቴክኖሎጂዎች በተለይም ለህክምና መሣሪያዎች በማንኛውም ብሔራዊ የጤና እቅድ ውስጥ ያስፈልጋሉ። በጠንካራ የጤና ሥርዓት ዐውድ ውስጥ በሽታዎችን እና ጉዳቶችን ለመከላከል፣ ለመመርመር እና ለማከም እንዲሁም ሕመምተኞችን መልሶ ለማቋቋም የሚረዱ ደህንነታቸው የተጠበቀ፣ ውጤታማ እና ከፍተኛ ጥራት ያላቸውን የህክምና መሣሪያዎች ተደራሽነትን ያረጋግጣሉ። የዓለም የጤና ድርጅት "በሰውነት ላይ ለሚደረግ ምርመራ የምርመራ መሳሪያዎች ውስጥ ጨምሮ የህክምና መሳሪያዎች ዓለም አቀፍ ሞዴል የቁጥጥር መርሃ ግብር" አባል ሀገራት በአገሮቻቸው የሚገኙትን የህክምና መሳሪያዎች ጥራት, ደህንነት እና ውጤታማነት ለማረጋገጥ ለጥሩ ምርት የደንብ መቆጣጠሪያዎችን እና የአካባቢ መመሪያዎችን እንዲያዘጋጁ እና ተግባራዊ እንዲያደርጉ ይደግፋል። በተጨማሪም ድርጅቱ የህክምና መሣሪያዎችን የሚመለከቱ ደንቦችን እና መስፈርቶችን ጨምሮ መመሪያዎችን እና መሣሪያዎችን ለማዘጋጀት ከአባል አገራት እና ተባባሪ ማዕከላት ጋር ይሠራል። በተጨማሪም የዓለም ጤና ድርጅት የጤና ቴክኖሎጂዎችን በተለይም የህክምና መሣሪያዎችን በብሔራዊ ፍላጐቶች ላይ ለመገምገም እና በተለይም በዝቅተኛ ሀብቶች አካባቢዎች መገኘታቸውን እና አጠቃቀማቸውን ለማረጋገጥ የአባል አገራት አሰራሮችን በመዘርጋት ይደግፋል። በድር ላይ የተመሰረተ የጤና ቴክኖሎጂዎች ዳታቤዝ እንደ ማጣሪያ ክፍል ሆኖ የሚያገለግል ሲሆን በአገሪቱ ወይም በክልሉ ልዩ ፍላጐቶች መሠረት እንደ እንክብካቤ፣ እንደ አደረጃጀቱ፣ እንደ አከባቢ እና የታሰበ የጤና ጣልቃ ገብነት ተገቢ የህክምና መሣሪያዎችን በተመለከተ መመሪያ ይሰጣል።

Medical devices Overview: Access to good quality, affordable, and appropriate health products is indispensable to advance universal health coverage, address health emergencies, and promote healthier populations. Without medical devices, common medical procedures – from bandaging a sprained ankle, to diagnosing HIV/AIDS, implanting an artificial hip or any surgical intervention – would not be possible. Medical devices are used in many diverse settings, for example, by laypersons at home, by paramedical staff and clinicians in remote clinics, by opticians and dentists and by health-care professionals in advanced medical facilities, for prevention and screening and in palliative care. Such health technologies are used to diagnose illness, to monitor treatments, to assist disabled people and to intervene and treat illnesses, both acute and chronic. Today, there are an estimated 2 million different kinds of medical devices on the world market, categorized into more than 7000 generic devices groups. A medical device can be any instrument, apparatus, implement, machine, appliance, implant, reagent for in vitro use, software, material or other similar or related article, intended by the manufacturer to be used, alone or in combination for a medical purpose. WHO Response: Policies, strategies, and action plans for health technologies, specifically for medical devices, are required in any national health plan. Within the context of a robust health system they ensure access to safe, effective, and high-quality medical devices that prevent, diagnose, and treat disease and injury, and assist patients in their rehabilitation. WHO’s “Global Model Regulatory Framework for Medical Devices including in vitro diagnostic medical devices” supports Member States to develop and implement regulatory controls and regional guidelines for good manufacturing to ensure the quality, safety and efficacy of medical devices available in their countries. The Organization also works with Member States and collaborating centres to develop guidelines and tools, including norms and standards on medical devices. Additionally, WHO supports Member States in establishing mechanisms to assess national needs for health technologies in particular medical devices and to assure their availability and use, particularly in low-resource settings. A web-based health technologies database serves as a clearing house and provides countries guidance on appropriate medical devices according to levels of care, setting, environment, and intended health intervention, tailored to the specific needs of country or region.

kayan aikin likitanci Karin bayyani: Samun ingantattu kuma wadatattun kayan kiwon lafiya, yana da matuƙar mahimmanci don ciyar da tsarin kiwon lafiyar duniya gaba, magance matsalolin gaggawa na lafiya, da kuma haɓaka tare da inganta lafiyar al'umma. Ba tare da na'urorin kiwon lafiya ba, da kuma hanyoyin likitanci na yau da kullum, ba za a samu gano cutar qanjamau, da saka maxaurin ɗin wucin gadi ba, ko duk wani aikin tiyata ba zai yi wu ba. Na'urorin likitanci ana amfani da su a wurare daban-daban, misali, waxanda wasu suke a gida, da ma'aikatan jinya da likitoci a asibitocin da suke a wasu wuraren, ta likitoci masu kula da lafiyar idanu, da likitocin haqora, da ƙwararru a fannin kula da lafiya a cibiyoyin kiwon lafiya, da na ci gaba, don riga-kafi da tabbatarwa tare da kulawar jinya. Waɗannan fasahohin kiwon lafiya ana amfani da irin su ne, don gano wata cuta, domin kula da ita wajen taimakawa masu bukata ta musamman, tare da kawar da barazanar da take da ita a dukkanin matakai. A yau, aqalla akwai kimanin nau'ikan na'urori miliyan biyu mabanbanta a kasuwannin duniya, waɗanda aka karkasa zuwa sama da rukuni dubu bakwai. Na’urar kiwon lafiya ka iya zama dukkanin wani abu na amfani wajen aiwatarwa, ta fuskar samar da injina, da za a yi amfani da su ta wata manhaja da zata taimaka wajen yin amfani da ita, ta fuskar gamayya ko dalilai na fannin lafiya. Martanin hukumar lafiya ta duniya WHO: Manufofi, dabaru, da tsare-tsaren kiwon lafiya don fasahahohi, musamman na na'urorin kiwon lafiya, ana buƙatar su a cikin kowane shirin kiwon lafiya na ƙasa. A tsarin kiwon lafiya suna tabbatar da samun kariya, inganci, da na'urorin kiwon lafiya masu bada kariya a inganci, waɗanda ke tantancewa, da magance cututtuka da rauni, da kuma taimaka wa marasa lafiya a wajen samun kulawa. Tsarin hukumar lafiya ta duniya WHO wanda ya haɗa da na'urorin dake lura da kwayoyin halitta, na goyan bayan ƙasashe mambobin ta da su xabbaqa da aiwatar da tsarin samarwa a yankunan su, don samar da ingantattun su, don tabbatar da ingancin na'urorin dake kasashe. Haka kuma hukumar kum tana aiki tare da ƙasashe mambobin ta, da cibiyoyin haɗin gwiwa don qara wayar da kai, bisa ƙa'idoji da kuma yada kayan aiki, tare da na'urorin kiwon lafiya. Qari a kan haka, hukumar lafiya WHO tana tallafawa ƙasashe mambobin ta don samar da hanyoyin tantance buƙatun ƙasa don fasahar kiwon lafiya, musamman na'urorin likitanci da tabbatar da samun su da kuma yin amfani da su, a cikin wurare daban-daban. Fasahar kiwon lafiya ta yanar gizo yana aiki a matsayin wanda ke nusarshe da ƙasashe a kan na'urorin likitanci, bisa ga matsayin da suke kai, daidai matakan kulawa da muhalli, da lafiya da aka yi qoqarin samarwa wanda ya dace da bukatun ƙasa ko yanki.

Vifaa vya matibabu Muhtasari: Upatikanaji wa bidhaa bora za afya, nafuu na zinazofaa ni muhimu ili kuendeleza huduma ya afya kwa wote, kushughulikia dharura za afya, na kukuza idadi ya watu wenye afya bora. Bila vifaa vya matibabu, taratibu za kawaida za matibabu - kutoka kwa kufungwa kwa kifundo cha mguu, hadi kutambua VVU/UKIMWI, kupandikiza nyonga ya bandia au uingiliaji wowote wa upasuaji - haungewezekana. Vifaa vya kimatibabu vinatumiwa katika mazingira mengi tofauti, kwa mfano, na watu wa kawaida nyumbani, na wahudumu wa afya na matabibu katika zahanati za mbali, na madaktari wa macho na madaktari wa meno na wataalamu wa huduma za afya katika vituo vya juu vya matibabu, kwa ajili ya kuzuia na kuchunguzwa na katika huduma nyororo. Teknolojia hizo za afya hutumiwa kutambua magonjwa, kufuatilia matibabu, kusaidia watu wenye ulemavu na kuingilia kati na kutibu magonjwa, ya papo hapo na sugu. Leo, kuna takriban aina milioni 2 tofauti za vifaa vya matibabu kwenye soko la dunia, vilivyowekwa katika vikundi zaidi ya 7000 vya vifaa vya kawaida. Kifaa cha matibabu kinaweza kuwa chombo chochote, vifaa, zana, mashine, kifaa, kipandikizi, kitendanishi kwa matumizi ya ndani, programu, nyenzo au makala nyingine sawa au inayohusiana, inayokusudiwa na mtengenezaji kutumika, peke yake au pamoja kwa madhumuni ya matibabu. Majibu ya WHO: Sera, mikakati, na mipango ya utekelezaji ya teknolojia ya afya, haswa kwa vifaa vya matibabu, inahitajika katika mpango wowote wa afya wa kitaifa. Katika muktadha wa mfumo dhabiti wa afya wanahakikisha ufikiaji wa vifaa vya matibabu vilivyo salama, bora na vya ubora wa juu vinavyozuia, kutambua na kutibu magonjwa na majeraha, na kusaidia wagonjwa katika urekebishaji wao. “Mfumo wa Udhibiti wa Mfumo wa Kimataifa wa Mifumo ya Vifaa vya Matibabu ya WHO ikijumuisha vifaa vya matibabu vya uchunguzi wa ndani” unasaidia Nchi Wanachama kuendeleza na kutekeleza udhibiti wa udhibiti na miongozo ya kikanda ya utengenezaji bora ili kuhakikisha ubora, usalama na utendakazi wa vifaa vya matibabu vinavyopatikana katika nchi zao. Shirika pia hufanya kazi na Nchi Wanachama na vituo vinavyoshirikiana ili kuunda miongozo na zana, ikijumuisha kanuni na viwango vya vifaa vya matibabu. Zaidi ya hayo, WHO inaunga mkono Nchi Wanachama katika kuanzisha mbinu za kutathmini mahitaji ya kitaifa ya teknolojia ya afya hasa vifaa vya matibabu na kuhakikisha upatikanaji na matumizi yake, hasa katika mazingira ya chini ya rasilimali. Hifadhidata ya teknolojia ya afya inayotokana na wavuti hutumika kama nyumba ya kusafisha na hutoa mwongozo wa nchi kuhusu vifaa vya matibabu vinavyofaa kulingana na viwango vya utunzaji, mazingira, na uingiliaji kati wa afya unaokusudiwa, unaolengwa kulingana na mahitaji mahususi ya nchi au eneo.

Àwọn ohun èlò ìṣègùn Ìsọnísókí: Níní àǹfààní sí àwọn ohun èlò ìlera tí ó péye, tí kò wọ́n, tí ó sì bojúmu jẹ́ kòṣeémànìí fún ìtẹ̀síwájú ìpèsè ìlera káàkiri àgbáyé, ọ̀nà àbáyọ àwọn pàjáwìrì ìlera, àti ìgbéga àjọ ènìyàn tí ara wọ́n le. Láìsí àwọn èròjà ìṣègùn, àwọn ìgbésẹ̀ ìṣègùn tí ó wọ́pọ̀ - láti orí fífi báńdéèjì de ọrùn ẹsẹ̀ rírọ́, dórí ṣíṣe àyẹ̀wò HIV/AIDS, iṣẹ́ abẹ àtọọ́dá itan tàbí iṣẹ́ abẹ ìdásí mìíràn - kò ní ṣe é ṣe. Àwọn iṣẹ́ ìṣègùn máa ń jẹ́ àmúlò ní onírúurú ibùdó, fún àpẹẹrẹ, láti ọwọ́ àwọn ènìyàn nílé, láti ọwọ́ àwọn òṣìṣẹ́ alátìlẹ́yìn òṣìṣẹ́ ìlera àti òṣìṣẹ́ ìlera ní àwọn ilé ìwòsàn ọ̀nà jínjìn, láti ọwọ́ àwọn oníṣègùn ojú àti oníṣègùn eyín àti láti ọwọ́ àwọn alámọ̀já ìtọ́jú ìlera ní àwọn ibùdó ìṣègùn gbígbòòrò, fún ààbò àti àfihàn àti ìtọ́jú ìrànwọ́. Irúfẹ́ àwọn ìmọ̀ ẹ̀rọ ìlera wọ̀nyí ni wọ́n máa ń lò láti ṣàyẹ̀wò àìsàn, láti mójútó ìtọ́jú, láti ṣe ìrànlọ́wọ́ fún àwọn àkàndá ẹ̀dá àti láti dá sí àti ṣe ìtọ́jú àwọn àìsàn, àti líle àti ọlọ́jọ́ pípẹ́. Lónìí, ó tó àpapọ̀ mílíọ̀nù 2 onírúurú ohun èlò ìṣègùn tí wọ́n wà ní ọjà àgbáyé, tí wọ́n pín sí àwọn ọ̀wọ́ ohun èlò tí wọ́n lé ní 7000. Àwọn ohun èlò ìṣègùn lè jẹ́ irinṣẹ́ èyíkéyìí, irinṣẹ́, àmúṣiṣẹ́, ẹ̀rọ, ohun àmúlò, àfibọ̀, àpòpọ̀ kẹ́míkà fún ìlò àyẹ̀wò, ohun èlò ẹ̀rọ, èlò tàbí àwọn nǹkan tí ó ní í ṣe, tí olùpèsè pinnu láti jẹ́ lílo, nìkan tàbí àpapọ̀ fún iṣẹ́ ìṣègùn. Èsì WHO: Àwọn ìlànà, ọgbọ́n, àti èrò iṣẹ́ fún ìmọ̀ ẹ̀rọ ìlera, pàápàá jùlọ àwọn irinṣẹ́ ìṣègùn, set pàtàkì fún èyíkéyìí ètò ìlera àgbáyé m. Nínú ọ̀gangan ìṣẹ̀lẹ̀ ètò ìlera ńlá wọ́n máa ń rí i dájú pé àǹfààní wà fún àwọn ohun èlò ìṣègùn tí ó ní ààbò, tí ó péye ààbò, tí ó sì níye lórí púpọ̀ èyí tí wọ́n ń dènà, ṣàyẹ̀wò, àti set ìtọ́jú àìsàn àti ìfarapa, kí wọ́n sì ṣe ìrànlọ́wọ́ fún àwọn aláàárẹ̀ nínú ìtọ́jú wọn. "Ẹ̀hun Ìlànà Àwòṣe Àgbáyé fún àwọn Ohun èlò Ìṣègùn tí ó fi mọ́ àwọn ohun èlò àyẹ̀wò ìṣègùn kẹ́míkà" ti WHO ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ ari àwọn àkóso ìlànà ìṣàmúlò àti àwọn ìlànà ẹkùn fún ìpèsè dáradára láti rí i pé àwọn ohun èlò ìṣègùn tí wọ́n níye lórí, ní ààbò àti kojúwọ̀n wà ní orílẹ̀ èdè wọn. Àjọ náà tún ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ wọ́n sì pawọ́pọ̀ pẹ̀lú àwọn ibùdó láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìlànà àti irinṣẹ́, tí ó fi mọ́ ìṣe àti ìlànà lórí àwọn ohun èlò ìṣègùn. Ní àfikún, WHO ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti ṣe ìdásílẹ̀ àwọn ọgbọ́n láti ṣàyẹ̀wò àwọn àwọn ohun tí orílẹ̀ èdè nílò fún ìmọ̀ ẹ̀rọ ìlera pàápàá jùlọ àwọn ohun èlò ìṣègùn àti láti rí i pé wọ́n wà wọ́n sì jẹ́ lílò, pàápàá jùlọ ní àwọn ibùdó tiy kò ní owó tí ó tó. Àwọn ibùdó ìwífún-àlàyé ẹ̀rọ ìlera ajẹmópòó-ìtakùn ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bí ilé ìkọ́jàsí tí wọ́n sì ń pèsè àwọn ìtọ́nisọ́nà lórí àwọn ohun èlò ìṣègùn tí ó tọ́ fún àwọn orílẹ̀ èdè gẹ́gẹ́ bí àwọn ìpele ìtọ́jú, ibùdó, àyíká, àti àfojúsùn ìdásí ìlera, tí wọ́n gbé kalẹ̀ fún àìní pàtàkì orílẹ̀ èdè tàbí agbègbè.

Imishini yezokwelapha Uhlolojikelele: Ukufinyelela emikhiqizweni yezempilo yekhwalithi enhle, ethengekayo, nefanelekile kubalulekile ukuze kuthuthukiswe ukuhlinzekwa kwezempilo kwendawo yonke, ukubhekana nezimo eziphuthumayo zezempilo, kanye nokukhuthaza abantu abanempilo enempilo. Ngaphandle kwemishini yezokwelapha, izinqubo zokwelapha ezivamile - kusukela ekubopheni iqakala eligobile, ekuxilongeni iHIV/AIDS, ukufaka inqulu yokwenziwa noma noma yikuphi ukungenelela kokuhlinzwa - bekungeke kwenzeke. Imishini yezokwelapha isetshenziswa ezindaweni eziningi ezihlukene, ngokwesibonelo, ngabantu abavamile ekhaya, abasebenzi bezosizo lokuqala nabahlengikazi emitholampilo ekude, odokotela bamehlo nodokotela bamazinyo kanye nochwepheshe bezempilo ezikhungweni zezokwelapha ezithuthukisiwe, ukuze kuvinjwe futhi kuhlolwe futhi kube nokunakekelwa kwe-palliative. Ubuchwepheshe obunjalo bezempilo busetshenziselwa ukuxilonga ukugula, ukuqapha ukwelashwa, ukusiza abantu abakhubazekile kanye nokungenelela nokwelapha izifo, kokubili ezinzima nezingamahlalakhona. Namuhla, kunezinhlobo ezahlukene zemishini yezokwelapha ezilinganiselwa ezigidini ezi-2 emakethe yomhlaba, ezihlukaniswe ngamaqembu amajenerikhi angaphezu kuka-7000. Idivayisi yezokwelapha ingaba yinoma yiliphi ithuluzi, izinto ezisetshenziswayo, okokusebenza, umshini, into esetshenziswayo, into esetshenziswayo, into efakwayo, i-reagent ukuze isetshenziswe ku-in vitro, isofthiwe, impahla noma enye i-athikili efanayo noma ehlobene, ehloselwe umenzi ukuthi isetshenziswe, yedwa noma inhlanganisela ngenjongo yezokwelapha. . Impendulo yeWHO: Izinqubomgomo, amasu, kanye nezinhlelo zokusebenza zobuchwepheshe bezempilo, ikakhulukazi imishini yezokwelapha, kuyadingeka kunoma yiluphi uhlelo lwezempilo lukazwelonke. Ngaphakathi komongo wesistimu yezempilo eqinile baqinisekisa ukufinyelela ezinsizakalweni zezokwelapha eziphephile, ezisebenzayo, nezisezingeni eliphezulu ezivimbela, ezixilonga, futhi zelaphe izifo nokulimala, futhi zisize iziguli ekululameni kwazo. “IGlobal Model Regulatory Framework for Medical Devices yeWHO isekela Amazwe Angamalungu ukuthuthukisa nokusebenzisa izilawuli zokulawula nemihlahlandlela yesifunda yokukhiqiza okuhle ukuze kuqinisekiswe ikhwalithi, ukuphepha nokusebenza kahle kwemishini yezokwelapha etholakala emazweni awo. Inhlangano iphinde isebenze Namazwe Angamalungu kanye nezikhungo ezisebenzisanayo ukuze kuthuthukiswe imihlahlandlela namathuluzi, okuhlanganisa nezinkambiso nezindinganiso kumishini yezokwelapha. Ukwengeza, iWHO isekela Amazwe Angamalungu ekusunguleni izindlela zokuhlola izidingo zikazwelonke zobuchwepheshe bezempilo emishinini ethile yezokwelapha kanye nokuqinisekisa ukutholakala nokusetshenziswa kwazo, ikakhulukazi ezilungiselelweni ezinezinsiza eziphansi. Isizindalwazi sobuchwepheshe bezempilo obusekelwe kuwebhu sisebenza njengendlu yokuhlanza futhi sinikeza amazwe isiqondiso mayelana nemishini yezokwelapha efanele ngokuya ngamazinga okunakekelwa, ukulungiselelwa, indawo ezungezile, kanye nokungenelela kwezempilo okuhlosiwe, okuklanyelwe izidingo ezithile zezwe noma isifunda.

መድሃኒቶች አጠቃላይ እይታ፡ የመጀመሪያው ሰው ሠራሽ መድኃኒት አስፕሪን በ1897 ታወቀ። ከዚያን ጊዜ ጀምሮ በሽታዎችን፣ የአዕምሮ ጤናን እና ሌሎች ሁኔታዎችን ጨምሮ ሰፋ ያሉ የጤና ጒዳዮችን በሚመለከቱ መድኃኒቶች ላይ የማይታመን እድገት ታይቷል። በዛሬው ጊዜ በሺዎች የሚቈጠሩ መድኃኒቶች በገበያ ላይ የሚገኙ ሲሆን ከጥቂት ትውልዶች በፊት ለሞት የሚዳርጉ በሽታዎችን መከላከል፣ ማከም እና መዘዙን መቀነስ የሚችሉ ናቸው። በተመሳሳይ ጊዜ የፀረ-ተህዋሲያን መድኃኒቶችን መቋቋም በዛሬው ጊዜ በዓለም አቀፍ ደረጃ በጣም አሳሳቢ ከሆኑት የጤና ስጋቶች አንዱ በሆነው በብዙ የተለመዱ መድኃኒቶች ውጤታማነት ላይ ተግዳሮት እየፈጠረ ነው። ተገቢውን መድኃኒት ማግኘት በማህበረሰቡ ጤና እና በተዛማጅ ኢኮኖሚያዊ አመልካቾች ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ እንዳለው ተረጋግጧል። ጥራት ያለው፣ ደህንነቱ የተጠበቀ እና ውጤታማ መድኃኒቶች፣ ክትባቶች እና የህክምና መሣሪያዎች የጤና ሥርዓትን ስራ ላይ ለማዋል መሰረታዊ ናቸው። ይሁን እንጂ ዓለም አቀፋዊ የንግድ ልውውጥ ደንቦችን ሊያዳክም ይችላል፣ እና በተለይም ሀብቶች ውስን በሆኑ አካባቢዎች፣ ጥራት የሌላቸው ወይም የተጭበረበሩ መድኃኒቶች ቍጥር እየጨመረ ነው። የሀሰተኛ ምርቶችን ስርጭት በመገደብ አስፈላጊ የመድኃኒት ምርቶችን ተደራሽነት ለማሳደግ መሥራት የዓለም ጤና ድርጅት በዓለም አቀፍ የመድኃኒት ስትራቴጂ ማዕከል ነው። ተጽዕኖ: እኩል የመድኃኒት አቅርቦት እና አስተማማኝ የመድኃኒት አቅርቦት የዓለም ጤና ድርጅት እና ዓለም አቀፍ የጤና አቅርቦት ሥርዓቶች ቀጣይነት ያለው ግብ ነው፣ ይህም በበርካታ ምክንያቶች የተደናቀፈ ነው። የመጀመሪያው የቁጥጥር ጒዳዮች ናቸው፣ ይህም መድኃኒቶች ወደ ገበያ እንዴት እንደሚገዙ ላይ ተጽዕኖ ሊያሳርፍ፣ የጊዜ መዘግየትን ሊፈጥር እና በሌሎች ቦታዎች ከተገኘ በኋላ በአንዳንድ የዓለም አካባቢዎች የመድኃኒት አቅርቦት ረዘም ላለ ጊዜ ሊዘገይ ይችላል። ከፍተኛ ዋጋ፣ የመድኃኒት አላግባብ መጠቀም እና ደካማ ወይም አስተማማኝ ያልሆነ የመድኃኒት ጥራት ለዚህ ጒዳይ አስተዋጽኦ ያደርጋሉ። ድሀ በሆኑ አገሮች ውስጥ ዋጋ ለረጅም ጊዜ ዕንቅፋት ሆኖ ቆይቷል፣ ግን ከቅርብ ዓመታት ወዲህ በከፍተኛ ሁኔታ በመጨመሩ ይህ ጒዳይ ወደ አንዳንድ ሀብታም ሀገሮችም እየተስፋፋ ነው። የመድሃኒቶች ዋጋ አሁንም ትልቁ የመዳረሻ ዕንቅፋት ሲሆን የመድሃኒት መደብሮች ኢኮኖሚያዊ ተጽዕኖ ከፍተኛ ነው። በብዙ ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ከግል ወጪዎች በኋላ የጤና ወጪ ትልቁ የሕዝብ ወጪ ሲሆን ወጪው ለቤተሰብ ድህነት እና ዕዳ ዋነኛ መንስኤ ነው። የሕዝብ ወጪዎች በሃገራት መካከል በስፋት ይለያያሉ፣ ከፍተኛ ገቢ ባላቸው ሀገሮች ከጠቅላላው የጤና እንክብካቤ ወጪዎች ከ 20% በታች እስከ ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው ሀገሮች እስከ 66% ድረስ። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ- ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን ሊገኝ የሚችለው ደህንነታቸው የተጠበቀ፣ ውጤታማ እና ጥራት ያላቸው መድኃኒቶች እና የጤና ምርቶች በተመጣጣኝ ዋጋ ሲገኙ ብቻ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት ከገበያ በኋላ ክትትልን ጨምሮ ደንቦችን ለማጠናከር እና ጥራት የሌላቸውን እና የተጭበረበሩ መድኃኒቶችን ለማስወገድ ከአጋሮች እና ከአባል አገራት ጋር ይሠራል። በተጨማሪም በዓለም ዙሪያ ያሉ አገራት የጤና ምርቶችን እና ቴክኖሎጂዎችን በተከታታይ እንዲቆጣጠሩ ዓለም አቀፍ ደንቦችን እና ደረጃዎችን ያዘጋጃል። ጎን ለጎን የዓለም ጤና ድርጅት መድኃኒቶችን፣ ክትባቶችን እና የህክምና መሣሪያዎችን ቅድሚያ ለሚሰጣቸው በሽታዎች በመገምገም ጥራት ያለው፣ ደህንነቱ የተጠበቀ እና ውጤታማ የጤና ምርቶች ተደራሽነትን ያመቻቻል እንዲሁም እየጨመረ የመጣውን የፀረ-ባክቴሪያ መቋቋም ችግር ለመዋጋት እየሰራ ነው። ከ 1977 ጀምሮ የዓለም ጤና ድርጅት በዓለም ዙሪያ የጤና እኩልነትን ለማስተዋወቅ እንደ አስፈላጊ መድኃኒቶች ዝርዝር ጠብቋል። ይህ ዝርዝር የተጀመረው በ 208 በታወቁ መድኃኒቶች ሲሆን 460 የተለያዩ መድኃኒቶችን በማካተት አድጓል። ምንም እንኳን እንደ ዓለም አቀፋዊ መስፈርት ባይሆንም በአሁኑ ጊዜ በአገር አቀፍ እና በአከባቢ ደረጃ የመድኃኒት ግዥ እና አቅርቦት መመሪያ ሆኖ ያገለግላል።

Medicines Overview: The first synthetic pharmaceutical, Aspirin, was introduced in 1897. Since then there have been incredible advances in drugs for a wide range of health concerns including disease, mental health and other conditions. Today there are thousands of drugs on the market able to prevent, treat and lessen the impact of ailments that would have been fatal just a few generations ago. At the same time, antimicrobial resistance is challenging the effectiveness of many commonly used medicines in one of the most concerning threats to global health today. Access to appropriate medications is shown to have substantial impacts on community health and the related economic indicators. Quality-assured, safe and effective medicines, vaccines and medical devices are fundamental to a functioning health system. However, globalized trade can undermine regulation, and in resource-limited settings especially, incidence of substandard or falsified medicines is growing. Working to increase access to essential pharmaceuticals while limiting the spread of falsified products is at the heart of WHO’s global strategy on medicines. Impact: Equal access and the reliable supply of medicines is an ongoing goal of WHO and global health delivery systems, the achievement of which is hampered by several factors. The first is regulatory issues, which can affect how medicines are bought to market, create lag times and cause the supply of medicines in some areas of the globe to be delayed long after they are available elsewhere. High prices, misuse of drugs and poor or unreliable drug quality contribute to this issue. Price has long been a barrier in poor countries, but because of sharp increases in recent years, this issue is spreading to some wealthy countries as well. The price of medicine remains the largest impediment to access and the economic impact of pharmaceuticals is substantial. They are the largest public expenditure on health after personal costs in many low-income countries, and the expense is a major cause of household impoverishment and debt. Public expenditure ranges widely between nations, from under 20% of total healthcare costs in high-income countries to up to 66% in low-income countries. WHO response: Universal health coverage can only be achieved when there is affordable access to safe, effective and quality medicines and health products. WHO works with partners and Member States to strengthen regulation, including post-marketing surveillance, and to eliminate substandard and falsified medicines. It also develops international norms and standards so that countries worldwide can regulate health products and technologies consistently. In parallel, WHO facilitates access to quality-assured, safe and effective health products by assessing medicines, vaccines and medical devices for priority diseases, while working to fight the growing issue of antibacterial resistance. Since 1977, WHO has maintained a list of essential medicines as a means to promote health equity around the world. This list began with 208 identified medicines and has grown to include 460 different pharmaceuticals. Although it was not designed as a global standard, the list now acts as a guide for the procurement and supply of medicines at the national and local level.

Magunguna Qarin bayyani: Magani na farko na jabun kwayoyi, an ƙaddamar da shi ne a cikin shekarar 1897. Tun daga wannan lokacin an sami ci gaba a fannin mahunguna, waxanda ake nu na damuwa a kai, da suka haxa da cutukan tavin hankali da sauran wasu yanayin da ake samu. A yau akwai dubban magunguna a kasuwani, waɗanda ake iya yin rigakafi, da kuma bada kariya don rage cutuka da aka samu a shekarun da suka gabata. A daidai lokacin da, qarfin ƙwayoyin cuta ke bujirewa tasiri na yawancin magungunan da aka saba amfani da su, hakan ka iya zama damuwa da barazana ga lafiyar a duniya yau. Samun magungunan da suka dace suna da tasiri ga lafiyar al'umma, hakan kuma yana da alaqa da wadatar da suke da ita. Ingantattun magunguna kuma ahihai, da alluran riga-kafi da na'urorin likitanci suna da mahimmanci ga tsarin kiwon lafiya. Haka kuma, cinikayyar duniya na iya la’anta dokoki da aka iyakance, musamman yadda magunguna marasa inganci dana jabu suke ƙaruwa. Yin aiki tuquru don haɓaka hanyoyin samun magunguna ingantattu tare da rage yaxuwar na jabu, shi ne tushen yunquri hukumar lafiya ta duniya WHO. Tasirin hakan: Daidaita damar samun ingantattun magunguna shi ne burin hukumar lafiya ta duniya WHO, da kuma tsarin samar da lafiya na duniya, wanda wasu dalilai ke kawo naqasu ga yunqurin. Abu na farko shi ne al’amurran da suka shafi ka’idoji wadanda za su iya shafar yadda ake siyan magunguna a kasuwa, da kuma kawo jinkirin samar da magunguna a wasu yankunan na duniya, bayan samun su cikin sauqi a wasu wurare. Tsefewar farashi, rashin amfani da ƙwayoyin magani yadda ya kamata, da kuma rashin ingancin magungunan suna ba da gudummawa ga wannan matsala. Farashin ya jima yana zama cikin mawuyacin hali a qasashe masu raunin tattalin arziki, amma saboda qaruwar da aka samu a shekarun baya-bayan nan, lamarin yana ta’azzara zuwa wasu qasashen masu karfin tattalin arziki. Farashin magani ya zama babban qalu-bale ga samun sa, da kuma matsi da tasirin tattalin arziki na magungunan. Magunguna su ne kan gaba na yawan kuxaxen da jama'a ke kashewa kan kiwon lafiya, a yawancin ƙasashe masu raunin karfi, kuma hakan shi ne babban dalilin yaxuwar talauci da bashi ga magianta. Kuxaxen al’umma yana yaxuwa tsakanin qasashe, daga kasa da kashi Ashirin cikin xari 20%, na jimlar farashin kiwon lafiya a cikin qasashe masu tasowa zuwa kashi sittin da shida 66%, a cikin qasashe masu qaramin qarfi. Martanin hukumar lafiya ta duniya WHO: Za a iya cimma ɗaukar nauyin lafiyar duniya ne kawai lokacin da aka sami sauqin samun magunguna masu rahusa da kuma nagarta. Hukumar lafiya ta duniya WHO tana aiki tare da ƙasashe mambobinta, don ƙarfafa ƙa'idoji da da sa ido, bayan yaxa manufofi, da kuma kawar da magungunan jabu. Haka kuma tana bunqasa ƙa'idojin ta na ƙasa da ƙasa ta yadda ƙasashen duniya za su iya daidaita magunguna, da fasahohi lokaci bayan lokaci. A kan haka kuma, hukumar lafiya ta duniya WHO, tana sauƙaƙe samun nagartattun magunguna masu aminci da inganci ta hanyar tantance su, da alluran riga-kafi da na'urorin likitanci saboda cututtukan da aka fi bawa fifiko, yayin da suke yaƙi da bunqasar wasu ƙwayoyin cutukan. Tun a shekarar 1977, hukumar lafiya ta duniya WHO ta adana jerin wasu mahimman magunguna a matsayin hanyar inganta lafiya a duniya. Wannan jaddawali ya fara da gano magunguna xari biyu da takwas ne 208, inda ya qaru zuwa xari huxu da sittin 460. Duk da cewa a wani ma’auni a duniya ba, jaddawalin yanzu yana matakin wata hanya ne, na samar da magunguna a wasu qasashe da kuma cikin gida.

Dawa Muhtasari: Dawa ya kwanza ya syntetisk, Aspirini, ilianzishwa mnamo 1897. Tangu wakati huo kumekuwa na maendeleo ya ajabu katika madawa ya kulevya kwa masuala mbalimbali ya afya ikiwa ni pamoja na magonjwa, afya ya akili na hali nyingine. Leo kuna maelfu ya dawa kwenye soko zinazoweza kuzuia, kutibu na kupunguza athari za maradhi ambayo yangeua vizazi vichache tu vilivyopita. Wakati huo huo, ukinzani wa viuavijidudu unatia changamoto ufanisi wa dawa nyingi zinazotumika katika mojawapo ya matishio yanayohusu afya ya kimataifa leo. Upatikanaji wa dawa zinazofaa unaonyeshwa kuwa na athari kubwa kwa afya ya jamii na viashiria husika vya kiuchumi. Dawa zilizohakikishwa ubora, salama na zinazofaa, chanjo na vifaa vya matibabu ni muhimu kwa mfumo wa afya unaofanya kazi. Hata hivyo, biashara ya utandawazi inaweza kudhoofisha udhibiti, na katika mazingira yenye ukomo wa rasilimali hasa, matukio ya madawa duni au yaliyoghushiwa yanaongezeka. Kufanya kazi ili kuongeza upatikanaji wa dawa muhimu huku tukizuia kuenea kwa bidhaa potofu ni kiini cha mkakati wa kimataifa wa WHO kuhusu dawa. Athari: Upatikanaji sawa na usambazaji wa dawa unaotegemewa ni lengo linaloendelea la WHO na mifumo ya utoaji wa afya duniani, ambayo mafanikio yake yanatatizwa na mambo kadhaa. La kwanza ni masuala ya udhibiti, ambayo yanaweza kuathiri jinsi dawa zinavyonunuliwa sokoni, kusababisha ucheleweshaji wa muda na kusababisha usambazaji wa dawa katika baadhi ya maeneo ya dunia kucheleweshwa kwa muda mrefu baada ya kupatikana kwingine. Bei ya juu, matumizi mabaya ya dawa na ubora duni au usioaminika wa dawa huchangia suala hili. Bei imekuwa kikwazo kwa muda mrefu katika nchi maskini, lakini kwa sababu ya ongezeko kubwa katika miaka ya hivi karibuni, suala hili linaenea kwa baadhi ya nchi tajiri pia. Bei ya dawa inasalia kuwa kizuizi kikubwa zaidi cha upatikanaji na athari za kiuchumi za dawa ni kubwa. Ndio matumizi makubwa zaidi ya umma kwa afya baada ya gharama za kibinafsi katika nchi nyingi za mapato ya chini, na gharama ni sababu kuu ya umaskini wa kaya na deni. Matumizi ya umma hutofautiana sana kati ya mataifa, kutoka chini ya 20% ya jumla ya gharama za huduma ya afya katika nchi zenye mapato ya juu hadi hadi 66% katika nchi zenye mapato ya chini. Jibu la WHO: Huduma ya afya kwa wote inaweza kupatikana tu wakati kuna upatikanaji wa bei nafuu wa dawa na bidhaa za afya zilizo salama, na bora. WHO inafanya kazi na washirika na Nchi Wanachama kuimarisha udhibiti, ikiwa ni pamoja na ufuatiliaji wa baada ya uuzaji, na kuondokana na madawa ya chini na ya uongo. Pia hutengeneza kanuni na viwango vya kimataifa ili nchi duniani kote ziweze kudhibiti bidhaa na teknolojia za afya mara kwa mara. Sambamba na hilo, WHO inawezesha upatikanaji wa bidhaa za afya zilizohakikishwa ubora, salama na zinazofaa kwa kutathmini dawa, chanjo na vifaa vya matibabu kwa magonjwa yaliyopewa kipaumbele, huku ikifanya kazi ya kupambana na suala linaloongezeka la ukinzani wa antibacterial. Tangu 1977, WHO imedumisha orodha ya dawa muhimu kama njia ya kukuza usawa wa afya duniani kote. Orodha hii ilianza na dawa 208 zilizotambuliwa na imekua ikijumuisha dawa 460 tofauti. Ingawa haikuundwa kama kiwango cha kimataifa, orodha hiyo sasa inafanya kazi kama mwongozo wa ununuzi na usambazaji wa dawa katika ngazi ya kitaifa na ya ndani.

Òògùn Ìsọnísókí: Òògùn oníkẹ́míkà àkọ́kọ́, Asipiríìn, ní wọ́n ṣe ní 1897. Láti ìgbà yẹn àwọn ìdàgbàsókè ńlá ti wà nínú òògùn fún onírúurú ìṣòro ìlera tí ó fi mọ́ àìsàn, ìlera ọpọlọ àti àwọn ipò mìíràn. Àwọn ẹ̀gbẹẹgbẹ̀rún òògùn wà lórí igbá lónìí láti ṣe ìdènà, ìwòsàn àti àdínkù ipa àìlera tí ì bá jẹ́ ewu ńlá ní àwọn ìran díẹ̀ sẹ́yìn. Ní ìgbà kan náà, ìtakò àwọn òògùn agbógunti-kòkòrò àìfojúrí ń fa ìṣòro fún ìmúnádóko àwọn òògùn tí àwọn èèyàn ń lò nínú ọ̀kan nínú àwọn ewu tí wọ́n ní í ṣe pẹ̀lú ìlera àgbáyé lónìí. Níní àǹfààní sí àwọn òògùn tí ó tọ́ ni ipa ńlá lórí ìlera àwùjọ àti ìtọ́ka ètò ọrọ̀ ajé tí ó jẹmọ́ ọn. Àwọn òògùn, abẹ́rẹ́ àjẹsára àti àwọn ohun èlò ìṣègùn tí wọ́n péye níṣe, ní ààbò tí wọ́n sì kojúwọ̀n jẹ́ òpómúléró fún àmúṣiṣẹ́ ètò ìlera. Àmọ́ sá, àwọn okòwò àgbáyé lè pinnu ìlànà, àti àwọn ibùdó orísun tí ó ní gbèdéke pàápàá jùlọ, ìṣẹ̀lẹ̀ àwọn òògùn gbarọgùdù tàbí ayédèrú ń gbilẹ̀ sí i. Ṣíṣe iṣẹ́ láti mú ìtẹ̀síwájú bá níní àǹfààní sí àwọn ohun èlò ìṣègùn pàtàkì nígbà tí ó ń mú ìdènà bá ìtànká àwọn ọjà ayédèrú ni ó wà ní oókan àyà ìlànà WHO káàkiri àgbáyé lórí òògùn. Ipa: Àǹfààní dídọ́gba àti ìgbáralé ìpèsè àwọn òògùn ni àfojúsùn WHO tí ó ń lọ lọ́wọ́ àti àwọn ètò àgbékalẹ̀ ìlera káàkiri àgbáyé, àṣeyọrí èyí tí onírúurú àwọn ìdí ń dènà. Àkọ́kọ́ ni àwọn ọ̀ràn ìlànà, èyí tí ó lè nípa lórí bí wọ́n ṣe ń ra àwọn òògùn sí ọjà, ṣẹ̀dá àwọn àsìkò àlàfo tí ó sì mú ìpèsè òògùn ní àwọn àgbègbè ayé kan láti ní ìdádúró gígùn nígbà tí wọ́n ti wà ní ibòmíràn. Àwọn iyeó òògùn wíwọ́n, àsìlò òògùn àti òsì tàbí ìṣeégbáralé iyì òògùn nípa lórí ọ̀ràn yìí. Iyeó ti jẹ́ ìdènà ní àwọn orílẹ̀ èdè tí kò lówó, ṣùgbọ́n nítorí ọ̀wọ́ngógó ńlá ní àwọn ọdún àìpẹ́, ọ̀ràn yìí ń tàn ká wọ àwọn orílẹ̀ èdè kan pẹ̀lú. Iyeó òògùn sì jẹ́ ìdènà ńlá jùlọ láti ní àǹfààní sí òògùn bẹ́ẹ̀ sì ni ipa àwọn ohun èlò ìṣègùn ṣe pàtàkì. Àwọn ni ìnáwó àwùjọ tí ó tóbi jùlọ lórí ìlera lẹ́yìn ìnáwó ara ẹni ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín, bẹ́ẹ̀ sì ni ìnáwó náà jẹ́ okùnfà gbòógì fún òsì àti gbèsè abẹ́lé. Ìnáwó àwùjọ yàtọ̀ púpọ̀ láàrin àwọn orílẹ̀ èdè, láti abẹ́ 20% àpapọ̀ iyeó ìtọ́jú ìlera ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè gọbọi sí 66% ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín. Èsì WHO:Ìpèsè ìlera àgbáyé lè ní àṣeyọrí nígbà àǹfààní tí kò ga jara lọ bá wà fún àwọn òògùn àti ọjà ìlera tí wọ́n ní ààbò, tí wọ́n kojúwọ̀n tí wọ́n sì péye. WHO ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn alábàáṣiṣẹ́pọ̀ àti àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti mú agbára bá ìlànà, tí ó fi mọ́ ẹ̀yìn ìpolongo àbójútó, àti láti fòpin sí àwọn gbarọgùdù àti ayédèrú òògùn. Ó tún bẹ̀rẹ̀ àwọn ìlànà àti gbèdéke káríayé kí àwọn orílẹ̀ èdè káàkiri àgbáyé lè fòfin de àwọn ọjà ìlera àti ìmọ̀ ẹ̀rọ léraléra. Ní ìgbà kan náà, WHO ṣe àgbékalẹ̀ níní àǹfààní sí àwọn èròjà ìlera tí dídára wọn ṣe é gbáralé, tí ó ní ààbò tí ó sì péye nípa níní àǹfààní sí àwọn òògùn, abẹ́rẹ́ àjẹsára àti àwọn ohun èlò ìṣègùn fún àwọn àìsàn pàtàkì, nígbà tí ó ń ṣiṣẹ́ láti kojú ọ̀ràn ìdàgbàsókè ìtakò àwọn kòkòrò àìfojúrí sí òògùn kòkòrò. Láti 1977, WHO ti ṣe àkóso àkójọ àwọn òògùn pàtàkì gẹ́gẹ́ bí ọ̀nà láti ṣe ìgbéga fún ìlera tí ó ṣe déédéé káàkiri àgbáyé. Àkójọ yìí bẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú àwọn òògùn 208 tí wọ́n ṣe ìdámọ̀ bẹ́ẹ̀ sì ni ó ti dàgbà láti ní oríṣiríṣi òògùn 460. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé wọn kò ṣẹ̀dá rẹ̀ bí òṣùwọ̀n àgbáyé, àkójọ náà ń ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bí ìtọ́nisọ́nà fún ìrànwọ́ àti ìpèsè àwọn òògùn ní ìpele orílẹ̀ èdè àti abẹ́lé.

Imithi Uhlolojikelele: Imithi yokuqala yokwenziwa, i-Aspirin, yethulwa ngo-1897. Kusukela lapho kube nokuthuthuka okumangalisayo emithini yokukhathazeka okubanzi kwezempilo okuhlanganisa izifo, impilo yengqondo nezinye izimo. Namuhla kunezinkulungwane zemithi emakethe ekwazi ukuvimbela, ukwelapha kanye nokunciphisa umthelela wezifo ebezingabulala ezizukulwaneni ezimbalwa ezedlule. Ngesikhathi esifanayo, ukumelana nama-antimicrobial kuyinselele ekusebenzeni kwemithi eminingi evame ukusetshenziswa kwenye yezinsongo ezithinta kakhulu impilo yomhlaba namuhla. Ukufinyelela emithini efanele kuboniswa ukuthi kunomthelela omkhulu empilweni yomphakathi kanye nezinkomba zezomnotho ezihlobene. Imithi eqinisekisa ikhwalithi, ephephile futhi esebenzayo, imigomo nemishini yezokwelapha ibalulekile ohlelweni lwezempilo olusebenzayo. Kodwa ke, ukuhwebelana komhlaba wonke kungabukela phansi izimiso, futhi ezimeni ezinomkhawulo wezinsiza ikakhulukazi, izigameko zemithi esezingeni eliphansi noma engamanga ziyakhula. Ukusebenzela ukwandisa ukufinyelela emithini yemithi ebalulekile kuyilapho ukhawulela ukusatshalaliswa kwemikhiqizo engamanga kuwumgogodla wesu lomhlaba jikelele leWHO lemithi. Umthelela: Ukufinyelela okulinganayo kanye nokuhlinzekwa okuthembekile kwemithi kuwumgomo oqhubekayo weWHO kanye nezinhlelo zokulethwa kwezempilo emhlabeni wonke, ukuphumelela kwakho okuphazanyiswa izici ezimbalwa. Esokuqala yizindaba zokulawula, ezingaba nomthelela endleleni imithi ethengwa ngayo ukuze imakethe, idale izikhathi zokunethezeka futhi ibangele ukuhlinzekwa kwemithi kwezinye izindawo zomhlaba ukubambezeleka isikhathi eside ngemva kokuba ikhona kwenye indawo. Amanani aphezulu, ukusetshenziswa kabi kwezidakamizwa kanye nekhwalithi yezidakamizwa ephansi noma engathembeki kunomthelela kule nkinga. Sekuyisikhathi eside amanani eyisithiyo emazweni ampofu, kodwa ngenxa yokwanda okukhulu eminyakeni yamuva nje, le ndaba isakazekela nasemazweni acebile. Intengo yomuthi isalokhu iyisithiyo esikhulu ekufinyeleleni futhi umthelela wezomnotho wemithi mukhulu. Ziyizindleko zomphakathi ezinkulu kakhulu kwezempilo ngemva kwezindleko zomuntu emazweni amaningi anemali ephansi, futhi izindleko ziyimbangela enkulu yokuswelakala kwekhaya nezikweletu. Izindleko zomphakathi zihluka kakhulu phakathi kwezizwe, kusukela ngaphansi kuka-20% wezindleko zokunakekelwa kwezempilo ziphelele emazweni anemali engenayo ephezulu ukuya ku-66% emazweni anemali engenayo ephansi. Impendulo yeWHO: Ukuhlinzekwa kwezempilo kwendawo yonke kungafinyelelwa kuphela uma kukhona ukufinyelela okufinyelelekayo emithini yezempilo ephephile, esebenzayo nesezingeni eliphezulu kanye nemikhiqizo yezempilo. IWHO isebenza nozakwethu kanye Namazwe Angamalungu ukuze kuqiniswe umthethonqubo, okuhlanganisa ukugadwa kwangemva kokumaketha, nokuqeda imithi esezingeni eliphansi nengamanga. Iphinde ithuthukise imikhuba namazinga omhlaba ukuze amazwe emhlabeni wonke akwazi ukulawula imikhiqizo yezempilo kanye nobuchwepheshe ngokungaguquki. Ngokuhambisanayo, iWHO yenza kube lula ukufinyelela emikhiqizweni yezempilo eqinisekisiwe ngekhwalithi, ephephile futhi ephumelelayo ngokuhlola imithi, imigomo kanye nemishini yezokwelapha yezifo eziza kuqala, kuyilapho isebenza ukulwa nenkinga ekhulayo yokumelana ne-antibacterial. Kusukela ngo-1977, iWHO igcine uhlu lwemithi ebalulekile njengendlela yokukhuthaza ukulingana kwezempilo emhlabeni jikelele. Lolu hlu luqale ngemithi ehlonziwe engama-208 futhi selukhule lwahlanganisa nemithi ehlukene engama-460. Nakuba belingaklanyelwe njengezinga lomhlaba jikelele, lolu hlu manje selusebenza njengomhlahlandlela wokuthengwa nokuhlinzekwa kwemithi ezingeni likazwelonke nelendawo.

ጥቃቅን ንጥረ ነገሮች አጠቃላይ እይታ: ጥቃቅን ንጥረ ነገሮች በሰውነት ውስጥ በጣም አነስተኛ መጠን ያላቸው ቫይታሚኖች እና ማዕድናት ናቸው። ይሁን እንጂ በሰውነት ጤንነት ላይ የሚያሳድሩት ተጽዕኖ ወሳኝ ከመሆኑም በላይ የእነዚህ የትኛውም ንጥረ ነገሮች እጥረት ከባድ አልፎ ተርፎም ለሕይወት አስጊ የሆኑ ሁኔታዎችን ሊያስከትል ይችላል። እነዚህ ንጥረ ነገሮች ሰውነታችን ኤንዛይሞችን፣ ሆርሞኖችንና ለተለመደው እድገትና ልማት የሚያስፈልጉ ሌሎች ንጥረ ነገሮችን እንዲያመነጭ ማድረግን ጨምሮ የተለያዩ ተግባራትን ያከናውናሉ። የብረት፣ ቫይታሚን ኤ እና አዮዲን እጥረት በዓለም ዙሪያ በተለይም በልጆች እና እርጉዝ ሴቶች ላይ በጣም የተለመደ ነው። ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ያላቸው ግዛቶች ሚዛናዊ ያልሆነ የጥቃቅን ንጥረ ነገሮች እጥረት ጫና ይሸከማሉ። ጥቃቅን ንጥረ ነገሮች እጥረት በግልጽ የሚታዩ እና አደገኛ የጤና ሁኔታዎችን ሊያስከትል ይችላል፣ ነገር ግን በሃይል ደረጃ፣ በአእምሮ ግልጽነት እና በአጠቃላይ አቅም ላይ ክሊኒካዊ ጉልህ የሆነ መቀነስ ሊያስከትሉ ይችላሉ። ይህ ወደ ዝቅተኛ የትምህርት ውጤቶች፣ ወደ ዝቅተኛ የሥራ ምርታማነት እና ወደ ሌሎች በሽታዎች እና የጤና ሁኔታዎች አደጋ ሊመራ ይችላል። ከእነዚህ ጕድለቶች መካከል ብዙዎቹ በአመጋገብ ስርአት ትምህርት እና የተለያዩ ምግቦችን የያዘ ጤናማ አመጋገብ በመመገብ እንዲሁም አስፈላጊ በሚሆንበት ጊዜ የምግብ ማጠናከሪያ እና ማሟያ በመጠቀም መከላከል ይችላሉ። እነዚህ መርሃ-ግብሮች በቅርብ አስርተ ዓመታት ውስጥ ጥቃቅን ንጥረ ነገሮችን እጥረት ለመቀነስ ከፍተኛ እድገት አድርገዋል ነገር ግን ተጨማሪ ጥረቶች ያስፈልጋሉ። ተጽዕኖ: ጥቃቅን ንጥረ ነገሮች እጥረት በርካታ ከባድ የጤና ችግሮችን ሊያስከትል ይችላል። የብረት፣ ፎሌት እና ቫይታሚን ቢ12 እና ኤ እጥረት ወደ ደም ማነስ ሊያመራ ይችላል። የደም ማነስ ማለት የቀይ የደም ሴሎች ብዛት ወይም የሂሞግሎቢን መጠን መቀነስ ሲሆን ይህም አቅም ማነስ፣ ድክመት፣ የትንፋሽ እጥረት እና የጭንቀት ስሜት ያስከትላል። ይህ ደግሞ በሥራ፣ በትምህርትና በማህበረሰብ ተሳትፎ ላይ ችግር ሊያስከትል ይችላል። በዓለም ዙሪያ ከአምስት ዓመት በታች ከሆኑ ሕፃናት ውስጥ 42% የሚሆኑት እና 40% የሚሆኑት ነፍሰ ጡር ሴቶች የደም ማነስ አለባቸው። ከባድ የአዮዲን እጥረት ወደ አንጎል ጕዳት ሊያመራ ይችላል እናም በእርግዝና ወቅት የሞተ ልጅ መውለድ፣ ድንገተኛ ፅንስ ማስወረድ እና የወሊድ ጉድለቶችን ጨምሮ በርካታ ጒዳዮችን ያስከትላል። በጣም ከባድ ያልሆነ የአዮዲን እጥረት አሁንም የአዕምሮ ጉድለትን ሊያስከትል ይችላል ይህም የአዕምሮ ችሎታን ይቀንሰዋል። የአዮዲን እጥረት ለመቈጣጠር ተመራጩ ስትራቴጂ ሁለንተናዊ ጨውን አዮዲን እንዲኒረው ማድረግ ሆኖ ይቈያል፣ ይህም በቤት ውስጥ እና በምግብ ማቀነባበሪያ ውስጥ ጥቅም ላይ የሚውለው የምግብ-ደረጃ ጨው ሁሉ በአዮዲን እንዲጠነክር ይጠይቃል። ዩኒሴፍ በዓለም ዙሪያ 66% የሚሆኑ ቤተሰቦች አዮዲን ያለው ጨው ማግኘት እንደሚችሉ ይገምታል። የቫይታሚን ኤ እጥረት በልጆች ላይ ሊከላከል የሚችል ዓይነ ስውርነት ዋነኛ መንስኤ ሲሆን እንደ ተቅማጥ በሽታ እና ኩፍኝ ባሉ ከባድ ኢንፌክሽኖች ምክንያት የበሽታ እና የሞት አደጋን ይጨምራል። የቫይታሚን ኤ እጥረት በከፍተኛ አደጋ አካባቢዎች በሚገኙ ሴቶች ውስጥ በእርግዝና የመጨረሻው ሦስት ወር ውስጥ ሊከሰት ይችላል። ጡት ማጥባት ሕፃናትን ከቫይታሚን ኤ እጥረት ለመጠበቅ ከሁሉ የተሻለው መንገድ ሲሆን የቫይታሚን ኤ እጥረት የሕዝብ ጤና ችግር በሆነባቸው አካባቢዎች ከ6-59 ወር ዕድሜ ላላቸው ሕፃናት የቫይታሚን ኤ ማሟያ እንዲሰጣቸው ይመከራል። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ: የዓለም ጤና ድርጅት ከአባል አገራት እና አጋሮች ጋር በመተባበር በበርካታ ፕሮግራሞች አማካኝነት እና የዓለም ጤና ድርጅት የ2016-2025 የአመጋገብ ስትራቴጂን ተከትሎ ጥቃቅን ንጥረ ነገሮችን እጥረት ለመከላከል ይሠራል። እነዚህ መርሃግብሮች የብረት እና ፎሊክ አሲድ ማሟያ፣ ከፍተኛ መጠን ያለው ቫይታሚን ኤ ማሟያ፣ ጡት ማጥባት ማበረታቻ፣ ምግብን በማይክሮ ንጥረ ነገሮች ማጐልበት እና በተፈጥሮ ቫይታሚን እና ማዕድናት የበለጸጉ ምግቦችን የያዙ ጤናማ እና የተለያዩ ምግቦችን ያካትታሉ። ለምሳሌ የጨው አዮዲንግ በዓለም ዙሪያ የአዮዲን እጥረት መጠንን ለመቀነስ የረዳ ሲሆን የስንዴ ዱቄት በብረት እና በፎሊክ አሲድ መጠናከር የደም ማነስ እና የነርቭ ቱቦ ጕድለቶች መጠንን ለመቀነስ ረድቷል። የዓለም ጤና ድርጅት ከዩኤን አጋሮች ጋር በመተባበር ስለ ጥቃቅን ንጥረ ነገሮች ሁኔታ እና ውጤታማ የጥቃቅን ንጥረ ነገሮች ጣልቃ ገብነት ግምገማ ዓለም አቀፍ መመሪያዎችን ለማሰራጨት ይሠራል። እነዚህ መመሪያዎች የዓለም ጤና ድርጅት እና ሌሎች ኤጀንሲዎች በከባድ የምግብ ዋስትና እጦት ምክንያት የጥቃቅን ንጥረ ነገሮች እጥረት ይበልጥ የተለመደ በሚሆንበት ጊዜ በአስቸኳይ ሁኔታ ለተጐዱ ህዝቦች የተሻለ ምላሽ እንዲሰጡ ያስችላቸዋል።

Micronutrients Overview: Micronutrients are vitamins and minerals needed by the body in very small amounts. However, their impact on a body’s health are critical, and deficiency in any of them can cause severe and even life-threatening conditions. They perform a range of functions, including enabling the body to produce enzymes, hormones and other substances needed for normal growth and development. Deficiencies in iron, vitamin A and iodine are the most common around the world, particularly in children and pregnant women. Low- and middle-income counties bear the disproportionate burden of micronutrient deficiencies. Micronutrient deficiencies can cause visible and dangerous health conditions, but they can also lead to less clinically notable reductions in energy level, mental clarity and overall capacity. This can lead to reduced educational outcomes, reduced work productivity and increased risk from other diseases and health conditions. Many of these deficiencies are preventable through nutrition education and consumption of a healthy diet containing diverse foods, as well as food fortification and supplementation, where needed. These programmes have made great strides in reducing micronutrient deficiencies in recent decades but more efforts are needed Impact: Micronutrient deficiencies can cause several serious health issues. A lack of iron, folate and vitamins B12 and A can lead to anaemia. Anaemia is a condition in which there is a reduced number of red blood cells or haemoglobin concentration, causing fatigue, weakness, shortage of breath and dizziness. This can further lead to difficulties in functioning in work, education and community engagement. An estimated 42% of children under 5 years of age and 40% of pregnant women worldwide are anaemic. Severe iodine deficiency can lead to brain damage and during pregnancy can cause a number of issues including stillbirth, spontaneous abortion and congenital anomalies. Less severe iodine deficiency may still cause mental impairment that reduces intellectual capacity. The preferred strategy for the control of iodine deficiency remains universal salt iodization, which requires that all food-grade salt used in household and food processing be fortified with iodine. UNICEF estimates that 66% of households globally have access to iodized salt. Vitamin A deficiency is the leading cause of preventable blindness in children and increases the risk of disease and death from severe infections such as diarrhoeal disease and measles. Vitamin A deficiency may also occur in women during the last trimester of pregnancy in high-risk areas. Breastfeeding is the best way to protect babies from vitamin A deficiency and, in areas where vitamin A deficiency is a public health problem, vitamin A supplementation is recommended in infants and children 6-59 months of age. WHO response: WHO works with Member States and partners to prevent micronutrient deficiencies though a number of programmes and following the WHO 2016–2025 nutrition strategy. These programmes include iron and folic acid supplementation, high dose vitamin A supplementation, the promotion of breastfeeding, fortification of foods with micronutrients, and healthy, diverse diets containing foods naturally rich in vitamin and minerals. For example, salt iodization has helped reduce the rate of iodine deficiency around the world, while the fortification of wheat flour with iron and folic acid has helped reduce rates of anaemia and neural tube defects. WHO collaborates with UN partners to disseminate global guidance on the assessment of micronutrient status and effective micronutrient interventions. These guidelines allow WHO and other agencies to better respond to populations affected by emergencies when micronutrient deficiencies are more common due to chronic and severe food insecurity.

Abinci mai gina jiki Qarin bayani: sinadaran gina jiki na Micronutrients da bitamin da kuma da jiki ke buƙatar su a cikin adadi kaɗan. Duk da haka, tasirinsu a lafiyar jiki yana da mahimmanci, kuma rashin ɗaya daga cikin su na iya haifar da yanayi har mada qyau, tare da barazana ga rayuwa. Suna yin qoqari da yawa, ciki har da taimakawa da bada dama ga jiki don samar da sinadaran enzymes da hormones da sauran abubuwan da ake buƙata na girma. Rashin sinadarin ‘iron’ da bitamin A da ‘iodine’ sun fi yawa a faxin duniya, musamman ga yara da mata masu juna biyu. Qasashe masu qaramin qarfi da kuma matsaigata, na fuskantar ƙarancin abinci mai gina jiki. Qarancin abinci mai gina jiki yana iya haifar da barazana ga lafiya a bayyane, sai dai kuma yana iya haifar da ƙarancin a matakin qwaqwalwa da tunani baki xaya. Wannan ka iya haifar da raguwar sakamakon bayanai na ilimi, a rage yawan aiki da ƙarin haɗari daga wasu cutuka daga yanayin kiwon lafiya. Da yawa daga cikin waɗannan ana iya kawar da su ne ta hanyar ilimin abinci mai gina jiki da cin abinci mai kyau wanda ke ɗauke da sinadaran kariya iri-iri, da kuma abinda ake buqata. Waɗannan shirye-shiryen sun sami babban ci gaba wajen rage ƙarancin abinci mai gina jiki a cikin 'yan shekarun nan amma ana buƙatar qara azama a kan wannan yunquri. Tasirin hakan: qarancin abinci mai gina jiki na iya haifar da matsalolin lafiya da yawa. Rashin sinadarin ‘iron’ da ‘folate’ da kuma bitamin B12 da A na iya haifar da cutar anemia. Cutar Anemia wani yanayi ne wanda ake samun raguwar adadin ƙwayoyin jini ko ‘haemoglobin’, yana haifar da gajiya da kasala, ƙarancin fitar numfashi da kuma ximuwa. Wannan na iya ƙara haifar da wahalhalu a cikin gudanar da ayyuka da ilimi, da kuma bada gudun-mowa a ayyukan al'umma. Kimanin kashi 42% na yara 'yan qasa da shekaru 5 da kashi 40% na mata masu juna biyu a duniya suna fama da qarancin jini. Qarancin sinadarin ‘iodine’ ka iya haifar da rikicewar qwaqwalwa, kuma yayin xaukar ciki na iya haifar da matsaloli da dama, waxanda suka haxa da haihuwa, zubar da ciki da sauri da kuma rashin haihuwa. Karancin dinadarin ‘iodin’ na iya haifar da naqasar qwaqwalwa wanda ke rage qarfin hankali da tunani. Dabarun da aka fi so a yi don kula da rashi sinadarin iodine, shine rage sinadarin na gishiri da ake amfani da shi a duniya, wanda ke buƙatar duk gishiri mai nau'in abinci da ake amfani da shi a cikin gida da sarrafa abinci tare da sinadarin na iodine. Asusun tallafawa yara na majalisar dinkun duniya UNICEF, ya yi qiyasin cewa kashi 66% na gidaje a duniya suna da damar samun gishirin ‘iodized’. Qarancin bitamin A shi ne babban dalilin da ke haifar da makanta ga yara, kuma yana qara haɗarin cutuka da mutuwa daga cutuka masu tsanani kamar cutar gudawa da qyanda. Rashin bitamin A na faruwa ne ga mata a cikin ba’ari na uku na ƙarshe na ciki a wuraren da ke da haɗari. Shayar da mama ita ce hanya mafi qyau don kare jarirai daga rashin bitamin A, kuma, a wuraren da qarancin bitamin A ke da matsala ga lafiyar jama'a, ana ba da shawarar ƙara bitamin A ga jarirai da yara masu watanni shida 6 zuwa 59. Matakin hukumar lafiya ta duniya WHO: WHO tana aiki tare da qasashe Mambobin ta da kuma haxin gwaiwa don bada kariya ga ƙarancin abinci mai gina jiki, ta qarqashin shirye-shiryen ta da dabarun samar da abincin na WHO, da aka shirya a shekarar 2016 zuwa 2025. Waɗannan shirye-shirye sun haɗa samad da qarin sinadarin ‘iron’ da folic acid, da ƙarin adadin bitamin A mai yawa, tare da qara qaimi wajen shayar da mama, ƙarfafa abinci tare da inganta lafiya, da nau'ikan abincika daban-daban waɗanda ke ɗauke da sinadaran bitamin da sauran su. Misali, sinadarin gishiri yana taimaka wajen rage ƙarancin sinadarin ‘Iodine’ a duniya, yayin da garin alkama da sinadarin iron da folic acid ke taimakawa wajen rage yawan matsalar qarancin jini da naqasar jijiyoyi. Hukumar lafiya ta duniya WHO ta haxa hannu da Majalisar Dinkin Duniya don yaxa manufar ta a duniya, bisa qarancin abinci mai gina jiki da ingantattun hanyoyin samar da abincin. Waɗannan manufofi suna ba wa hukumar lafiya ta duniya WHO da sauran hukumomi damar da za su iya sanin waxanda matsalar qarancin abinci mai gina jiki take shafa, lokacin da ƙarancin abinci mai gina jiki ya zama ruwan dare saboda rashin wadataccen abinci na yau da kullun.

Virutubisho vidogo Muhtasari: Virutubisho vidogo ni vitamini na madini yanayohitajika na mwili kwa kiasi kidogo sana. Walakini, athari zao kwa afya ya mwili ni muhimu, na upungufu wa yoyote kati yao unaweza kusababisha hali mbaya na hata ya kutishia maisha. Wanafanya kazi mbalimbali, ikiwa ni pamoja na kuwezesha mwili kuzalisha vimeng'enya, homoni na vitu vingine vinavyohitajika kwa ukuaji na maendeleo ya kawaida. Upungufu wa madini ya chuma, vitamini A na iodini ndio unaoonekana zaidi duniani kote, hasa kwa watoto na wanawake wajawazito. Kaunti za mapato ya chini na ya kati hubeba mzigo usio na uwiano wa upungufu wa virutubishi vidogo. Upungufu wa virutubishi vidogo unaweza kusababisha hali ya afya inayoonekana na hatari, lakini pia inaweza kusababisha kupunguzwa kwa kiwango cha nishati, uwazi wa kiakili na uwezo wa jumla. Hii inaweza kusababisha kupunguzwa kwa matokeo ya elimu, kupunguza tija ya kazi na kuongezeka kwa hatari kutoka kwa magonjwa na hali zingine za kiafya. Mengi ya mapungufu haya yanaweza kuzuilika kupitia elimu ya lishe na ulaji wa lishe bora iliyo na vyakula anuwai, pamoja na urutubishaji wa chakula na kuongeza, inapohitajika. Programu hizi zimepiga hatua kubwa katika kupunguza upungufu wa virutubishi katika miongo ya hivi karibuni lakini juhudi zaidi zinahitajika. Athari: Upungufu wa virutubishi unaweza kusababisha maswala kadhaa makubwa ya kiafya. Ukosefu wa chuma, folate na vitamini B12 na A inaweza kusababisha anemia. Anemia ni hali ambayo kuna kupungua kwa idadi ya seli nyekundu za damu au mkusanyiko wa hemoglobin, na kusababisha uchovu, udhaifu, upungufu wa pumzi na kizunguzungu. Hii inaweza kusababisha ugumu zaidi katika kufanya kazi katika kazi, elimu na ushiriki wa jamii. Inakadiriwa 42% ya watoto chini ya umri wa miaka 5 na 40% ya wanawake wajawazito duniani kote wana upungufu wa damu. Upungufu mkubwa wa iodini unaweza kusababisha uharibifu wa ubongo na wakati wa ujauzito unaweza kusababisha masuala kadhaa ikiwa ni pamoja na kuzaliwa mfu, utoaji mimba wa pekee na matatizo ya kuzaliwa. Upungufu mkubwa wa iodini bado unaweza kusababisha kuharibika kwa akili ambayo inapunguza uwezo wa kiakili. Mkakati unaopendekezwa wa kudhibiti upungufu wa iodini unasalia kuwa iodini ya chumvi kwa wote, ambayo inahitaji kwamba chumvi yote ya kiwango cha chakula inayotumiwa katika usindikaji wa kaya na chakula iongezewe iodini. UNICEF inakadiria kuwa 66% ya kaya duniani kote zinapata chumvi yenye iodized. Upungufu wa vitamini A ndio chanzo kikuu cha upofu unaoweza kuzuilika kwa watoto na huongeza hatari ya magonjwa na kifo kutokana na maambukizo makali kama vile ugonjwa wa kuhara na surua. Upungufu wa vitamini A unaweza pia kutokea kwa wanawake katika trimester ya mwisho ya ujauzito katika maeneo hatarishi. Kunyonyesha ndiyo njia bora zaidi ya kuwalinda watoto dhidi ya upungufu wa vitamini A na, katika maeneo ambayo upungufu wa vitamini A ni tatizo la afya ya umma, uongezaji wa vitamini A unapendekezwa kwa watoto wachanga na watoto wenye umri wa miezi 6-59. Majibu ya WHO: WHO inafanya kazi na Nchi Wanachama na washirika kuzuia upungufu wa virutubishi vidogo vidogo ingawa kuna programu kadhaa na kufuata mkakati wa lishe wa WHO 2016-2025. Programu hizi ni pamoja na uongezaji wa madini ya chuma na asidi ya foliki, uongezaji wa dozi kubwa ya vitamini A, uhamasishaji wa unyonyeshaji, urutubishaji wa vyakula vyenye viinilishe vidogo, na lishe bora na tofauti zenye vyakula asilia vyenye vitamini na madini. Kwa mfano, iodization ya chumvi imesaidia kupunguza kiwango cha upungufu wa iodini duniani kote, wakati urutubishaji wa unga wa ngano kwa chuma na asidi ya folic umesaidia kupunguza viwango vya upungufu wa damu na kasoro za neural tube. WHO inashirikiana na washirika wa Umoja wa Mataifa kusambaza mwongozo wa kimataifa kuhusu tathmini ya hali ya virutubishi vidogo na uingiliaji kati wa virutubishi vidogo. Mwongozo huu huruhusu WHO na mashirika mengine kujibu vyema zaidi idadi ya watu walioathiriwa na dharura wakati upungufu wa virutubishi vidogo ni kawaida kutokana na uhaba wa chakula sugu na mkubwa.

Àwọn èròjà oúnjẹ aṣaralóore pínnísín Ìsọnísókí: Àwọn èròjà oúnjẹ aṣaralóore pínnísín ni àwọn ajira àti èròjà àìtọọ́dá tí ara nílò ní àwọn iye kékeré gan-an. Àmọ́ sá, ipa wọn ní ìlera ara ṣe pàtàkì, bẹ́ẹ̀ sì ni àìtó nínú èyíkéyìí wọn lè fa àwọn àìsàn tí ó léwu fún ẹ̀mí. Wọ́n ń ṣe onírúurú àwọn ojúṣe, tí ó fi mọ́ gbígba ara láyé láti pèsè àwọn ẹ́ńsáímù, hòmóònù àti àwọn èròjà mìíràn tí ara nílò fún ìgbèrú àti ìdàgbàsókè tí ó yẹ. Àwọn àìtó áyọ́ọ̀nù, fitami A àti ayodáìnì ni wont wọ́pọ̀ jùlọ káàkiri àgbáyé, pàápàá jùlọ láàrin àwọn ọmọdé àti aláboyún. Àwọn agbègbè elérè pínnísín àti alábọ́dé ni wọ́n ru ọ̀pọ̀lọpọ̀ àjàgà àìtó èròjà oúnjẹ aṣaralóore pínnísín. Àwọn àìtó èròjà oúnjẹ aṣaralóore pínnísín lè fa àwọn àìlera ríri tí ó léwu, ṣùgbọ́n wọ́n tún lè yọrí sí àdínkù ìpele agbára, ìròrí tí já geere àti akitiyan gbogbogbò tí kò ṣe é fojú rí bí àmì àìlera. Èyí lè yọrí sí àdínkù àbájáde ìkẹ́kọ̀ọ́, àdínkù ìpèsè iṣẹ́ àti ewu ńlá láti ara àwọn àìsàn àti àìlera mìíràn. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn àìtó wọ̀nyí ṣe é dènà nípasẹ̀ ẹ̀kọ́ oúnjẹ aṣaralóore àti jíjẹ oúnjẹ aṣaralóore tí wọ́n ní oríṣiríṣi oúnjẹ, àti fífi oúnjẹ mọdisára àti òògùn àfikún aṣaralóore, níbi tí ó ti nílò. Àwọn ètò wọ̀nyí ti mú tí mú ìtẹ̀síwájú ńlá bá mímú àdínkù bá àìtó àwọn èròjà aṣaralóore pínnísín ní àwọn ọdún tí ó kọjá ṣùgbọ́n ó sì nílò akitiyan púpọ̀ sí i. Ipa: Àwọn èròjà oúnjẹ aṣaralóore pínnísín lè fa onírúurú àwọn àìlera líle. Àìsí áyọ́ọ̀nù, fóléètì àti fitami B12 àti A lè yọrí sí àìlẹ́jẹ̀tó. Àìlẹ́jẹ̀tó jẹ́ àìsàn èyí tí àdínkù àwọn hóró ẹ̀jẹ̀ pupa tàbí ìṣùpọ̀ ẹ̀mógílóbìn ti wà, tí ó ń fa ọ̀rẹ̀rẹ̀, àìlera, àìlèmí dáadáa àti òòyì ojú. Èyí lè túbọ̀ yọrí sí àwọn ìṣòro nínú ṣíṣe ojúṣe lẹ́nu iṣẹ́, ẹ̀kọ́ àti ìbáṣepọ̀ àwùjọ. Àpapọ̀ ìdà 42% awokt ọmọdé lábẹ́ ọjọ́ orí ọdún 5 àti 40% àwọn aláboyún káàkiri àgbáyé ni àìlẹ́jẹ̀tó. Àìtó ayodáìnì líle lè yọrí sí ìbàjẹ́ ọpọlọ bẹ́ẹ̀ sì ni lásìkò oyún ó lè onírúurú ọ̀ràn tí ó fi mọ́ ìbímọkú, oyún bíbàjẹ́ àti bíbí ọmọ aláàbọ̀ ara. Àìtó ayodáìnì tí kò fi bẹ́ẹ̀ lè lè fa akùdé ọpọlọ tí yóò ṣe àdínkù agbára ìròrí. Ọgbọ́n tí wọ́n fẹ́ jùlọ fún ìṣàkóso àìtó ayodáìnì sì ni fífi ayodáìnì síyọ̀ lágbàáyé, èyí tí ó pè fún pé kí gbogbo iyọ̀ oúnjẹ tí wọ́n ń lò nínú ilé àti ìpèsè oúnjẹ ní àkóónú èròjà ayodáìnì. UNICEF fojú da pé ìdá 66% àwọn ilé lágbàáyé ní àǹfààní sí iyọ̀ aláyodáìnì. Àìtó fitami A ni ó ń síwájú okùnfà àwọn ìfọ́jú tí ó ṣe é dènà láàrin àwọn ọmọdé bẹ́ẹ̀ sì ni ó ń mú ìdàgbàsókè bá ewu àìsàn àti ikú láti ọwọ́ aissnt líle bí ìgbẹ́ gbuuru àti olóde. Àìtó fitami A tún lè wáyé nínú àwọn obìnrin lásìkò oṣù mẹ́ta ìgbẹ̀yìn oyún ní àwọn agbègbè tí wọ́n léwu. Ìfọ́mọlọ́yàn ni ọ̀nà tí ó dára jùlọ láti dáàbò bo àwọn ìkókó láti ọwọ́ àìtó fitami A bẹ́ẹ̀ sì ni, ní àwọn agbègbè tí àìtó fitami A ti jẹ́ ìṣòro ìlera àwùjọ, òògùn aṣàfikún fitami A ni wọ́n dábàá fún àwọn ìkókó àti ọmọdé ní ọjọ́ orí oṣù 6-59. Èsì WHO: WHO ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ láti dènà àìtó àwọn èròjà aṣaralóore pínnísín nípasẹ̀ àwọn onírúurú ètò àti títẹ̀lé ìlànà èròjà oúnjẹ aṣaralóore WHO 2016-2025. Àwọn ètò wọ̀nyí ni òògùn aṣàfikún áyọ́ọ̀nù àti oje fóléètì, òògùn aṣàfikún ọ̀pọ̀ fitami A, ìpolongo ìfọ́mọlọ́yàn, àwọn oúnjẹ eléròjà aṣaralóore pẹ̀lú èròjà aṣaralóore pínnísín, àti àwọn àkójọ oúnjẹ onílera oríṣiríṣi tí wọ́n ni àwọn oúnjẹ tí wọ́n kún fún ajira àti èròjà àtọọ́dá amáradàgbà. Funt àpẹẹrẹ, fífi ayodáìnì síyọ̀ ti ṣe ìrànlọ́wọ́ láti mú àdínkù bá ìwọ̀n àìtó ayodáìnì káàkiri àgbáyé, nígbà tí fífi áyọ́ọ̀nù àti oje fóléètì sí ìyẹ̀fun ọkà ti ṣe ìrànlọ́wọ́ láti mú àdínkù bá ìwọ̀n àìlẹ́jẹ̀tó àti àwọn àléébù òpó-ọpọlọmẹ́yìn. WHO dòwòpọ̀ pẹ̀lú àwọn alábàáṣiṣẹ́pọ̀ UN láti ṣe àpínká ìtọ́nisọ́nà àgbáyé lórí ìgbéléwọ̀n àwọn èròjà oúnjẹ aṣaralóore pínnísín àti àwọn ètò àwọn èròjà oúnjẹ aṣaralóore tí wọ́n múnádóko. Àwọn ìtọ́nisọ́nà wọ̀nyí fit ààyè gba WHO àti àwọn àjọ mìíràn láti ṣe ìtọ́jú dáadáa fún àwọn ènìyàn tí wọ́n ní pàjáwìrì nígbà tí àwọn àìtó èròjà oúnjẹ aṣaralóore pínnísín wọ́pọ̀ púpọ̀ nítorí àìsí ààbò oúnjẹ líle tàbí ọlọ́jọ́ pípẹ́.

AmaMicronutrients Uhlolojikelele: Izakhamzimba ezincane amavithamini namaminerali adingwa umzimba ngamanani amancane kakhulu. Kodwa ke, umthelela wazo empilweni yomzimba ubucayi, futhi ukuntula kunoma iyiphi yazo kungabangela izimo ezinzima futhi ezisongela ukuphila. Benza uchungechunge lwemisebenzi, kuhlanganise nokwenza umzimba ukwazi ukukhiqiza ama-enzyme, amahomoni nezinye izinto ezidingekayo ekukhuleni okujwayelekile nokuthuthuka. Ukushoda kwe-iron, uvithamini A kanye ne-iodine kuvamile emhlabeni wonke, ikakhulukazi ezinganeni nakwabesifazane abakhulelwe. Izifunda ezineholo eliphansi neliphakathi zinomthwalo ongenakulinganiswa wokushoda kwe-micronutrient. Ukushoda kwezakhi zomzimba ezincane kungabangela izimo zempilo ezibonakalayo neziyingozi, kodwa kungase futhi kuholele ekwehliseni okuphawulekayo ngokomtholampilo kwezinga lamandla, ukucaca kwengqondo namandla ayo wonke. Lokhu kungaholela ekunciphiseni kwemiphumela yemfundo, ukunciphisa ukukhiqizwa komsebenzi kanye nokwanda kwengozi evela kwezinye izifo nezimo zezempilo. Okuningi kwalokhu kusilela kungagwemeka ngokufundiswa kokudla okunomsoco kanye nokudla okunempilo okuqukethe ukudla okuhlukahlukene, kanye nokuqinisa ukudla nokwengeza, lapho kudingeka khona. Lezi zinhlelo zenze igxathu elikhulu ekwehliseni ukushoda kwe-micronutrient emashumini eminyaka amuva nje kodwa kudingeka imizamo eyengeziwe. Umthelela: Ukushoda kwe-micronutrient kungabangela izinkinga ezimbalwa zezempilo ezinzima. Ukuntuleka kwe-iron, ifolate kanye namavithamini B12 no-A kungaholela ekulahlekelweni kwegazi. I-anemia yisimo lapho kunenani elincishisiwe lamangqamuzana abomvu egazi noma ukugxila kwe-hemoglobin, okubangela ukukhathala, ubuthakathaka, ukuphelelwa umoya kanye nesiyezi. Lokhu kungaholela futhi ebunzimeni ekusebenzeni emsebenzini, emfundweni nasekubandakanyekeni komphakathi. Ilinganiselwa ku-42% izingane ezineminyaka engaphansi kwemi-5 ubudala kanye no-40% wabesifazane abakhulelwe emhlabeni wonke abane-anemia. Ukuntuleka okukhulu kwe-iodine kungaholela ekulimaleni kobuchopho futhi ngesikhathi sokukhulelwa kungabangela izinkinga eziningi ezihlanganisa ukubeletha, ukukhipha isisu okuzenzakalelayo kanye nezinkinga zokuzalwa. Ukushoda kwe-iodine okuncane kakhulu kusengadala ukukhubazeka kwengqondo okwehlisa amandla obuhlakani. Isu elikhethwayo lokulawula ukushoda kwe-iodine lihlala liyi-iodization kasawoti yendawo yonke, edinga ukuthi wonke usawoti osezingeni lokudla osetshenziswa ekhaya nasekugayweni kokudla uqiniswe nge-iodine. I-UNICEF ilinganisela ukuthi amakhaya angama-66% emhlabeni wonke ayakwazi ukuthola usawoti one-iodine. Ukuntuleka kukavithamini A kuyimbangela ehamba phambili yobumpumputhe okungavinjelwa ezinganeni futhi kwandisa ingozi yezifo nokufa ngenxa yezifo ezinzima ezifana nesifo sohudo nesimungumungwane. Ukushoda kweVitamin A kungenzeka futhi kwabesifazane phakathi netrimester yokugcina yokukhulelwa ezindaweni ezisengozini enkulu. Ukuncelisa ibele kuyindlela engcono kakhulu yokuvikela izingane ekuntulekeni kukavithamini A futhi, ezindaweni lapho ukushoda kwevithamini A kuyinkinga yezempilo yomphakathi, ukwengezwa kukavithamini A kunconywa ezinsaneni nasezinganeni ezinezinyanga ezingu-6-59 ubudala. Impendulo yeWHO: IWHO isebenza Namazwe Angamalungu kanye nozakwethu ukuvimbela ukushoda kwe-micronutrient nakuba kunezinhlelo eziningi nokulandela isu leWHO 2016-2025 lokudla okunempilo. Lezi zinhlelo zihlanganisa ukufakwa kwe-ayoni nefolic acid, ukufakwa kwethamo eliphezulu likavithamini A, ukugqugquzelwa kokuncelisa, ukuqinisa ukudla okunama-micronutrients, nokudla okunempilo, okuhlukahlukene okuqukethe ukudla okucebile ngamavithamini namaminerali ngokwemvelo. Isibonelo, i-iodization kasawoti iye yasiza ekunciphiseni izinga lokuntuleka kwe-iodine emhlabeni wonke, kuyilapho ukuqiniswa kukafulawa kakolweni nge-iron ne-folic acid kuye kwasiza ekunciphiseni izinga le-anemia kanye ne-neural tube defects. IWHO isebenzisana nozakwethu be-UN ukusabalalisa isiqondiso somhlaba wonke mayelana nokuhlolwa kwesimo se-micronutrient kanye nokungenelela okusebenzayo kwemicronutrient. Le mihlahlandlela ivumela iWHO namanye ama-ejensi ukuthi aphendule kangcono kubantu abathintwe izimo eziphuthumayo lapho ukushoda kwama-micronutrient kuvame kakhulu ngenxa yokungavikeleki kokudla okungapheli nokubi.

የመካከለኛው ምሥራቅ የመተንፈሻ አካላት ድምረ-ህመም ኮሮናቫይረስ( ኤምኢአርኤስ-ሲኦቪ) አጠቃላይ እይታ: የመካከለኛው ምሥራቅ የመተንፈሻ አካላት ድምረ-ህመም ኮሮናቫይረስ( ኤምኢአርኤስ-ሲኦቪ) በበሽታው ከተያዙ ግመሎች ወደ ሰዎች የሚተላለፍ ቫይረስ ነው። ይህ ዞኖቲክ ቫይረስ ሲሆን ይህም ማለት በእንስሳት እና በሰዎች መካከል የሚተላለፍ ሲሆን በበሽታው ከተያዙ እንስሳት ጋር በቀጥታ ወይም በተዘዋዋሪ ግንኙነት አማካይነት ሊተላለፍ ይችላል። ኤምኢአርኤስ-ሲኦቪ በመካከለኛው ምሥራቅ፣ በአፍሪካ እና በደቡብ እስያ በበርካታ አገሮች ውስጥ በሚገኙ ድሮሜድሪዎች (አንድ-ግመሎች) ውስጥ ተለይቷል።. በጠቅላላው 27 አገሮች ከ 2012 ጀምሮ ጒዳዮችን ሪፖርት አድርገዋል፣ ይህም በበሽታው እና በተዛማጅ ችግሮች ምክንያት 858 የታወቀ ሞት አስከትሏል። የቫይረሱ አመጣጥ ሙሉ በሙሉ አልተረዳም ነገር ግን በተለያዩ የቫይረሱ ጂኖሞች ትንታኔ መሠረት በሌሊት ወፍ ውስጥ የተፈጠረ እና በኋላ በረጅም ጊዜ ውስጥ ወደ ግመሎች የተላለፈ ሊሆን ይችላል ተብሎ ይታመናል። ከሰው ወደ ሰው መተላለፍ ይቻላል፣ ነገር ግን በአንድ ቤተሰብ ውስጥ በሚኖሩ የቤተሰብ አባላት መካከል እንደዚህ አይነት መተላለፍ የተገኙት ጥቂት ብቻ ናቸው። ይሁን እንጂ በጤና እንክብካቤ ተቋማት ውስጥ ከሰው ወደ ሰው መተላለፍ ይበልጥ የተለመደ ይመስላል። ምልክቶች: የ ኤምኢአርኤስ-ሲኦቪ ኢንፌክሽኖች ምንም ምልክት ከማሳየት( ምልክት አልባ) ወይም ቀላል የመተንፈሻ አካላት ምልክቶች እስከ ከባድ አጣዳፊ የመተንፈሻ አካላት በሽታ እና ሞት ድረስ ሊደርስ ይችላል። የ ኤምኢአርኤስ-ሲኦቪ በሽታ ዓይነተኛ መገለጫ ትኵሳት፣ ሳል እና የትንፋሽ እጥረት ነው። የሳንባ ምች የተለመደ ግኝት ነው፣ ግን ሁልጊዜ አይገኝም። ተቅማጥን ጨምሮ የጨጓራ ነቀርሳ ምልክቶችም ሪፖርት ተደርገዋል። ከባድ በሽታ የአተነፋፈስ ማቆም ሊያስከትል ይችላል ይህም መካኒካል የአየር መተንፈሻ እና በከፍተኛ እንክብካቤ ክፍል ውስጥ ድጋፍ ይጠይቃል። ቫይረሱ በዕድሜ በገፉ ሰዎች፣ በሽታ የመከላከል አቅማቸው በተዳከመ ሰዎች እና እንደ ኵላሊት በሽታ፣ ካንሰር፣ ሥር የሰደደ የሳንባ በሽታ እና የስኳር በሽታ ባሉ ሥር የሰደዱ በሽታዎች ላይ የበለጠ ከባድ በሽታ የሚያስከትል ይመስላል። ከ ኤምኢአርኤስ-ሲኦቪ ጋር በተያያዙ ታካሚዎች ውስጥ በግምት 35% የሚሆኑት ሞተዋል፣ ግን ይህ አሁን ባለው የክትትል ሥርዓቶች ቀላል የ ኤምኢአርኤስ ጒዳዮች ሊታለፉ ስለሚችሉ ይህ ከእውነተኛው የሞት መጠን በላይ ግምት ሊሆን ይችላል. የሟቾች መጠን በአሁኑ ጊዜ በላቦራቶሪ ከተረጋገጡ ጒዳዮች መካከል ብቻ ተቈጥረዋል። ስለኤምኢአርኤስ-ሲኦቪ የበለጠ መረዳት እስኪኖር ድረስ የስኳር በሽታ፣ የኩላሊት እክል፣ ሥር የሰደደ የሳንባ በሽታ እና የበሽታ መከላከያ ችግር ያለባቸው ሰዎች በ ኤምኢአርኤስ-ሲኦቪ ኢንፌክሽን ምክንያት ለከባድ በሽታ ከፍተኛ ተጋላጭነት እንዳላቸው ይቈጠራሉ።. እነዚህ ሰዎች ከግመሎች ጋር ንክኪ እንዳይኖራቸው፣ ጥሬ የግመል ወተት ወይም የግመል ሽንት እንዳይጠጡ ወይም በደንብ ያልበሰለ ሥጋ እንዳይበሉ መደረግ አለባቸው። ህክምና: ምንም እንኳን በርካታ የ ኤምኢአርኤስ-ሲኦቪ ልዩ ክትባቶች እና ህክምናዎች በመገንባት ላይ ቢሆኑም፥ምንም ዓይነት ክትባት ወይም ልዩ ህክምና በአሁኑ ጊዜ አልተገኘም። ህክምናው ድጋፍ ሰጭ እና በታካሚው ክሊኒካዊ ሁኔታ ላይ የተመሰረተ ነው። እንደ አጠቃላይ ጥንቃቄ፣ ድሮሜድሪ ግመሎች እና ሌሎች እንስሳት የሚገኙባቸውን እርሻዎች፣ ገበያዎች፣ ጎተራዎች ወይም ሌሎች ቦታዎችን የሚጎበኝ ማንኛውም ሰው እንስሳትን ከመነካቱ በፊት እና በኋላ መደበኛ የእጅ መታጠብን እና ከታመሙ እንስሳት ጋር ንክኪን ማስወገድን ጨምሮ አጠቃላይ የንፅህና እርምጃዎችን መከተል አለበት። ወተት እና ሥጋን ጨምሮ ጥሬ ወይም በደንብ ያልበሰለ የእንስሳት ምርቶችን መመገብ በሰዎች ላይ በሽታን ሊያስከትል የሚችል ከፍተኛ የኢንፌክሽን አደጋን ያስከትላል። በተገቢው መንገድ በማብሰያ ወይም በፓስተራይዜሽን የተሠሩ የእንስሳት ምርቶች ለምግብነት ደህንነታቸው የተጠበቀ ናቸው ነገር ግን ካልበሰሉ ምግቦች በአቋራጭ ብክለትን ለማስወገድ በጥንቃቄ መያዝ አለባቸው። የግመል ሥጋ እና የግመል ወተት ፓስቴራይዜሽን፣ ምግብ ማብሰል ወይም ሌሎች የሙቀት ህክምናዎች ከተደረገላቸው በኋላ ሊመገቡ የሚችሉ ገንቢ ንጥረ ነገሮች ናቸው። የቫይረሱ ስርጭት በበርካታ አገሮች ውስጥ በጤና እንክብካቤ ተቋማት ውስጥ ተከስቷል፣ ይህም ከታካሚዎች ወደ ጤና እንክብካቤ አቅራቢዎች ስርጭት እና ኤምኢአርኤስ-ሲኦቪ ምርመራ ከመደረጉ በፊት በታካሚዎች መካከል ስርጭትን ያካትታል። ምልክቶች እና ሌሎች ክሊኒካዊ ባህሪዎች ልዩነት የሌላቸው ሊሆኑ ስለሚችሉኤምኢአርኤስ-ሲኦቪ ያለባቸውን ታካሚዎች ቀደም ብሎ ወይም ያለ ምርመራ መለየት ሁልጊዜ አይቻልም።

Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-CoV) Overview: Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-CoV) is a virus transferred to humans from infected dromedary camels. It is a zoonotic virus, meaning it is transmitted between animals and people, and it is contractable through direct or indirect contact with infected animals. MERS-CoV has been identified in dromedaries in several countries in the Middle East, Africa and South Asia. In total, 27 countries have reported cases since 2012, leading to 858 known deaths due to the infection and related complications. The origins of the virus are not fully understood but according to the analysis of different virus genomes it is believed that it may have originated in bats and later transmitted to camels at some point in the distant past. Human-to-human transmission is possible, but only a few such transmissions have been found among family members living in the same household. In health care settings, however, human-to-human transmission appears to be more frequent. Symptoms: MERS-CoV infections range from showing no symptoms (asymptomatic) or mild respiratory symptoms to severe acute respiratory disease and death. A typical presentation of MERS-CoV disease is fever, cough and shortness of breath. Pneumonia is a common finding, but not always present. Gastrointestinal symptoms, including diarrhoea, have also been reported. Severe illness can cause respiratory failure that requires mechanical ventilation and support in an intensive care unit. The virus appears to cause more severe disease in older people, people with weakened immune systems and those with chronic diseases such as renal disease, cancer, chronic lung disease, and diabetes. Approximately 35% of patients with MERS-CoV have died, but this may be an overestimate of the true mortality rate, as mild cases of MERS may be missed by existing surveillance systems. The case fatality rates are currently counted only amongst the laboratory-confirmed cases. Until more is understood about MERS-CoV, people with diabetes, renal failure, chronic lung disease and immunocompromised persons are considered at high risk of severe disease from MERS-CoV infection. These people should avoid contact with camels, drinking raw camel milk or camel urine, or eating meat that has not been properly cooked. Treatment: No vaccine or specific treatment is currently available, although several MERS-CoV specific vaccines and treatments are in development. Treatment is supportive and based on the patient’s clinical condition. As a general precaution, anyone visiting farms, markets, barns, or other places where dromedary camels and other animals are present should practice general hygiene measures, including regular hand washing before and after touching animals and avoiding contact with sick animals. The consumption of raw or undercooked animal products, including milk and meat, carries a high risk of infection that can cause disease in humans. Animal products that are processed appropriately through cooking or pasteurization are safe for consumption but should also be handled with care to avoid cross contamination with uncooked foods. Camel meat and camel milk are nutritious products that can continue to be consumed after pasteurization, cooking or other heat treatments. Transmission of the virus has occurred in health care facilities in several countries, including transmission from patients to health care providers and transmission between patients before MERS-CoV was diagnosed. It is not always possible to identify patients with MERS‐CoV early or without testing because symptoms and other clinical features may be non‐specific.

Cutar toshewar numfashi ta kwaronabairos ta Gabas ta Tsakiya (MERS-CoV) Bayani: Cutar toshewar numfashi ta kwaronabairos ta Gabas ta Tsakiya (MERS-CoV) ƙwayar cutar bairos ce da ta komawa zuwa ɗan'adam daga raƙumin da yake ɗauke da cutar. Ita cutar bairos da dabbobi ke yaɗa ta, ma'ana tana yaɗuwa ne tsakanin dabbobi da kuma mutane, kuma ita cuta wanda ake samu ta hanyar mu'amulla kai tsaye da ko ba kai-tsaye da dabbobin da suka kamu da curar. Cutar sarƙewar numfashi ta kwaronabairos ta Gabas ta Tsakiya (MERS-CoV) an gane ta a jikin raƙuma a ƙasashe daban-daban a Gabas ta Tsakiya, Afirka da da kuma Kudancin Asiya. Gaba ɗaya, ƙasashe aka samu rahoton cutar tun 2012, da ya haifar da mutuwar mutane 858 da aka sani sakamakon kamuwa da kuma abubuwa masu rikitarwa da ke da alaƙa. Asalin ƙwayar cutar bairos ɗin ba a fahimce sosai ba amma game binciken daban-daban na cuttukan bairos an imanin cewa za ta iya kasancewa asalin a jikin jemage take daga baya ta yaɗuwa zuwa raƙuma a wani lokaci can baya. Yaɗuwar cutar daga ɗan'adam zuwa ɗan'adam abu ne mai yiwuwa, amma kaɗan kawai aka yaɗuwar tsakanin iyalai da suke zaune gida guda. A tsarin kula da lafiya, duk da cewa, yaɗuear cutar daga mutum zuwa mutum na bayyana a-kai-a-kai. Alamomin cuta: Cututtuka masu sarƙe numfashi kwaronabairos na Gabas ta tsakiya (MERS-CoV) cutar daga farko ba ya nuna alama (babu alamar cuta) ko alamun yin numfashi kaɗan zuwa cutar yin numfashi mai tsanani da kuma mutuwa. Abin da za iya nunawa na Cutar sarƙewar numfashi ta kwaronabairos ta Gabas ta Tsakiya (MERS-CoV) shi ne zazzaɓi, tari ragowar numfashi. Nimoniya ana yawan samunta, amma ba koyaushe ba. Alamun cutar da shafi ciki da hanji, ya haɗa da gudawa, su ne aka bayyana. Matsananciyar ciwo na iya haddasa tangarɗar numfashi dake buƙatar injin iskar numfashi da taimako a ɓangaren kulawa na musamman. Cutar bairos tana bayyana ta haddasa cuttuka daban-daban ga tsofaffin mutane, mutane da raunin tsarin riga-kafi da waɗanda suke da cututtuka masu wahalar magani kamar irinsu cutar ƙoda, daji, cutar hunhu da kuma ciwon sukari. kimanin kaso 35% na marasa lafiya da suke da cutar sarƙe numfashi ta kwarona bairos ta Gabas ta Tsakiya (MERS-CoV) sun mutu, amma wannan na iya zama ƙiyasin na gaskiyar adadin mace-macen, kamar yadda samun bayanin sassaucin cutar (MERS) ka iya bacewa ta hannun masu lura abin da ke faruwa. Adadin mace-macen na yanzu an ƙirga ne kawai daga cikin ɗakunan gwajin da aka tabbatar da cutar. Ƙari don sake fahimata game da cutar mai sarƙe numfashi ta kwaronabairos ta Gabas ta Ta Tsakiya (MERS-CoV), mutane dake da ciwon sukari, matsalar cutar ƙoda, ciwon hunhu mai tsanani da kuma mutanen da jikinsu ba shi da kariya daga cuta su ne ake ganin suka fi haɗarin kamuwa da tsanani cuta daga cutar MERS-VoV. Waɗannan mutane za su bar mu'amulla da raƙuama, shan madara raƙumi ɗanya, ko fitsarin raƙumi, ko cin naman da ba a dafa ya dafu ba. magani: Babu gari-kafi ko taƙaimaiman magani a yanzu da ake da ita, duk da cewa riga-kafi da hanyar magance (MERS-CoV) na ci gaba. Magani na taimakawa dangane da yayin mara lafiya. A matsayin gargaɗi na jan kunne, kowaye yake ziyartar gona, kasuwanni, mashaya, ko sauran wuraren da raƙuma suke da sauran dabbobi suke ya ɗauki matakin tsaftace jiki da muhalli, da suka haɗa da wanke hannu akai-akai kafin da kuma bayan taba dabbobin kuma a guje mu'amulla da dabbobi marasa lafiya. Amfani da ɗanyan abu ko wani abu ɗanye-ɗanye da ake samu na dabbba da ya haɗa da nono ko nama, na ɗauke da kwayar cuta da ka iya haifar da cututtuka ga mutane. abubuwan da samu daga dabba a sarrafa yadda ya dace ta hanyar dafawa ko ɗuɗumawa ya fi kyau wajen amfani amma ya kasance yi an sarrafa da lura don gudun faɗawar wani abu gurɓatacce tare da abincin da ba a dafa. naman raƙumi da nonon raƙumi abinci ne da jiki yake buƙata da za a iya ci gaba da amfani da shi bayan an ɗumamawa, dafawa ko sauran hanyoyin amfani da zafi don dafa abu. Yaɗuwar cutar bairos ya auku a cibiyoyin kula da lafiya a ƙasashe daban-daban, da ya haɗa da yaɗa cutar daga mara lafiya zuwa jami'in lafiya da kuma yaɗuwa tsakanin marasa kafin gwajin cutar sarƙewar numfashi ta (MERS-CoV). Ba ya yiwuwa koyaushe a gane mara lafiya da ke ɗauke da MERS-CoV da wuri ko ba tare da gwaji ba saboda alamomin da kuma sauran kamanmin rashin lafiya da ba za iya tantancewa.

Ugonjwa wa Kupumua Mashariki ya Kati (MERS-CoV) Muhtasari: Ugonjwa wa kupumua wa Mashariki ya Kati coronavirus (MERS-CoV) ni virusi vinavyohamishwa kwa wanadamu kutoka kwa ngamia walioambukizwa. Ni virusi vya zoonotic, kumaanisha kwamba hupitishwa kati ya wanyama na watu, na huambukizwa kupitia mawasiliano ya moja kwa moja au isiyo ya moja kwa moja na wanyama walioambukizwa. MERS-CoV imetambuliwa katika viwanja vya ndege katika nchi kadhaa za Mashariki ya Kati, Afrika na Asia Kusini. Kwa jumla, nchi 27 zimeripoti kesi tangu 2012, na kusababisha vifo 858 vinavyojulikana kutokana na maambukizo na shida zinazohusiana. Asili ya virusi haijaeleweka kikamilifu lakini kulingana na uchambuzi wa genomes tofauti za virusi inaaminika kuwa huenda vilitoka kwa popo na baadaye kuambukizwa kwa ngamia wakati fulani huko nyuma. Maambukizi kutoka kwa mwanadamu hadi kwa mwanadamu yanawezekana, lakini ni maambukizi machache tu ambayo yamepatikana kati ya wanafamilia wanaoishi katika kaya moja. Katika mazingira ya huduma za afya, hata hivyo, maambukizi kutoka kwa binadamu hadi kwa binadamu yanaonekana kuwa ya mara kwa mara. Dalili: Maambukizi ya MERS-CoV ni kati ya kutoonyesha dalili yoyote (yasiokuwa na dalili) au dalili za kupumua kidogo hadi ugonjwa mkali wa kupumua kwa papo hapo na kifo. Uwasilishaji wa kawaida wa ugonjwa wa MERS-CoV ni homa, kikohozi na upungufu wa kupumua. Nimonia ni ugunduzi wa kawaida, lakini sio kila wakati. Dalili za utumbo, pamoja na kuhara, pia zimeripotiwa. Ugonjwa mkali unaweza kusababisha kushindwa kupumua ambayo inahitaji uingizaji hewa wa mitambo na usaidizi katika kitengo cha wagonjwa mahututi. Virusi hivyo vinaonekana kusababisha ugonjwa mbaya zaidi kwa wazee, watu walio na kinga dhaifu na wale walio na magonjwa sugu kama vile ugonjwa wa figo, saratani, ugonjwa sugu wa mapafu na kisukari. Takriban 35% ya wagonjwa walio na MERS-CoV wamekufa, lakini hii inaweza kuwa makadirio ya kupita kiasi ya kiwango cha kweli cha vifo, kwani kesi ndogo za MERS zinaweza kukosekana na mifumo iliyopo ya uchunguzi. Viwango vya vifo vya kesi kwa sasa vinahesabiwa tu kati ya kesi zilizothibitishwa na maabara. Hadi maelezo zaidi kuhusu MERS-CoV yanaeleweka, watu walio na ugonjwa wa kisukari, kushindwa kwa figo, ugonjwa sugu wa mapafu na watu walio na kinga dhaifu wanazingatiwa katika hatari kubwa ya ugonjwa mbaya kutokana na maambukizi ya MERS-CoV. Watu hawa wanapaswa kuepuka kugusana na ngamia, kunywa maziwa mabichi ya ngamia au mkojo wa ngamia, au kula nyama ambayo haijaiva vizuri. Matibabu: Hakuna chanjo au matibabu mahususi yanayopatikana kwa sasa, ingawa chanjo na matibabu kadhaa mahususi ya MERS-CoV yanaendelea. Matibabu ni ya kuunga mkono na inategemea hali ya kliniki ya mgonjwa. Kama tahadhari ya jumla, mtu yeyote anayetembelea mashamba, sokoni, ghalani, au sehemu nyinginezo ambako ngamia na wanyama wengine wanapatikana anapaswa kufanya usafi wa jumla, kutia ndani kunawa mikono mara kwa mara kabla na baada ya kugusa wanyama na kuepuka kuwasiliana na wanyama wagonjwa. Ulaji wa bidhaa za wanyama mbichi au ambazo hazijaiva, ikiwa ni pamoja na maziwa na nyama, hubeba hatari kubwa ya maambukizi ambayo yanaweza kusababisha magonjwa kwa wanadamu. Bidhaa za wanyama ambazo huchakatwa ipasavyo kwa njia ya kupikwa au ufugaji wa wanyama ni salama kwa matumizi lakini pia zinapaswa kushughulikiwa kwa uangalifu ili kuepuka kuchafuliwa na vyakula ambavyo havijapikwa. Nyama ya ngamia na maziwa ya ngamia ni bidhaa zenye lishe ambazo zinaweza kuendelea kuliwa baada ya pasteurization, kupikia au matibabu mengine ya joto. Uambukizaji wa virusi hivyo umetokea katika vituo vya huduma za afya katika nchi kadhaa, ikiwa ni pamoja na maambukizi kutoka kwa wagonjwa hadi kwa watoa huduma za afya na maambukizi kati ya wagonjwa kabla ya MERS-CoV kugunduliwa. Si mara zote inawezekana kutambua wagonjwa walio na MERS-CoV mapema au bila kupimwa kwa sababu dalili na vipengele vingine vya kliniki vinaweza kuwa si mahususi.

Àrùn Coronavirus ajẹmópòónà ìmí ti Àárín Gbùngbùn Ìlà-oòrùn (MERS-CoV) Ìsọnísókí: Àrùn Coronavirus ajẹmópòónà ìmí ti Àárín Gbùngbùn Ìlà-oòrùn (MERS-CoV) ni fáírọ́ọ̀sì ti ènìyàn máa ń kó láti ara àwọn ràkúnmí oníkékan tí wọ́n ní àrùn yìí. Ó jẹ́ fáírọ́ọ̀sì aṣerankoṣènìyàn, èyí tí ó túmọ̀ sí pé ó máa ń ràn láàrin àwọn ẹranko àti ènìyàn, ó sì lè di kíkó nípa ìfọwọ́kàn tààrà tàbí àlùmọ̀kọ́rọ́yí pẹ̀lú àwọn ẹranko tí wọ́n ní àrùn náà. MERS-CoV ti di ìdámọ̀ nínú àwọn ràkúnmí oníkékan ní onírúurú àwọn orílẹ̀ èdè ní Àárín Gbùngbùn Ìlà-oòrùn, Afíríkà àti Gúúsù Ésíà. Lápapọ̀, orílẹ̀ èdè 27 ti jábọ̀ àwọn ọ̀ràn láti 2012, èyí tí ó yọrí sí àwọn ikú 858 mímọ̀ nítorí àrùn yìí àti àwọn ìṣòro tí wọ́n jẹ mọ́ ọn. Àwọn orírun fáírọ́ọ̀sì yìí ni wọ́n kò mọ̀ tán ṣùgbọ́n gẹ́gẹ́ bí àtúpalẹ̀ onírúurú àwọn àbùdá DNA fáírọ́ọ̀sì náà ìgbàgbọ́ wà pé ó lè wá láti ara àwọn àdán tí ó sì ran àwọn ràkúnmí nígbà kan ní ìgbà díẹ̀ sẹ́yìn. Ìkóràn ènìyàn-sí-ènìyàn ṣe é ṣe, ṣùgbọ́n díẹ̀ nínú àwọn ìkóràn náà ni wọ́n ti rí nínú àwọn mọ̀lẹ́bí tí wọ́n ń gbé ilé kan náà. Àmọ́ sá, ní àwọn ibùdó ìtọ́jú, ìkóràn ènìyàn-sí-ènìyàn dàbí ẹni pé ó wọ́pọ̀. Àmì àrùn: Àrùn MERS-CoV wa látorí àìfi àwọn àmì àìsàn hàn (aláìlámì-àìsàn) tàbí alábọ́dé àmì àìsàn ajẹmópòónà ìmí dórí àrùn ajẹmópòónà ìmí líle àti ikú. Àgbékalẹ̀ àrùn MERS-CoV ni ibà, ikọ́ àti àìlèmí dáadáa. Òtútù àyà náà wọ́pọ̀ nínú ìwádìí, ṣùgbọ́n kì í sáábà ṣẹlẹ̀. Àwọn àmì àrùn ajẹmópòónà oúnjẹ, tí ó fi mọ́ ìgbẹ́ gbuuru, pẹ̀lú ti di ìdámọ̀. Àìsàn líle lè fa ìdènà òpónà ìmí èyí tí ó pè fún afẹ́fẹ́ àtọọ́dá àti àtìlẹ́yìn ní ibùdó ìtọ́jú àwọn àìsàn tí wọ́n léwu. Àwọn fáírọ́ọ̀sì náà dàbí ẹni pé wọ́n máa ń fa àìsàn tí ó léwu lára àwọn àgbàlagbà, àwọn ènìyàn tí àwọn ètò àjẹsára ara wọn lẹ àti àwọn tí wọ́n ní àwọn àìsàn líle bí àìsàn kíndìnrín, jẹjẹrẹ, àìsàn ẹ̀dọ̀ fóóró, àti àtọ̀gbẹ. Àpapọ̀ 35% àwọn aláàárẹ̀ pẹ̀lú MERS-CoV ti kú, ṣùgbọ́n ó ṣe é ṣe kí àpọ́npo wà nínú òtítọ́ ìwọ̀n àwọn tí wọ́n kú wọ̀nyí, nítorí àwọn ètò àmójútó lè tí fojú fò àwọn alábọ́dé ọ̀ràn MERS-CoV. Àwọn ìwọ̀n ọ̀ràn ikú ní wọ́n ń kà lára àwọn ọ̀ràn tí wọ́n ṣàyẹ̀wò ní láàbù. Títí ti òye yóò fi wà sí i nípa MERS-CoV, àwọn ènìyàn tí wọ́n ní àtọ̀gbẹ, àìsàn kíndìnrín, àìsàn ẹ̀dọ̀ fóóró líle àti àwọn ènìyàn tí wọ́n ní akùdé àjẹsára ni wọ́n lè wà nínú ewu àìsàn líle láti ara àrùn MERS-CoV. Àwọn ènìyàn wọ̀nyí gbọ́dọ̀ yàgò fún ìfọwọ́kàn àwọn ràkúnmí, mímú omi ọyàn tàbí ìtọ̀ ràkúnmí tààrà, tàbí jíjẹ ẹran tí wọ́n kò ṣe dáadáa. Ìtọ́jú: Kò sí abẹ́rẹ́ àjẹsára tàbí ìtọ́jú pàtàkì kankan tí ó wà báyìí, àmọ́ sá onírúurú àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára pàtàkì àti ìtọ́jú ni wọ́n ń ṣe lọ́wọ́. Àtìlẹ́yìn ni ìtọ́jú ó sì dá lórí àwọn àmì àrùn aláàárẹ̀. Gẹ́gẹ́ bí ìsọ́ra gbogbogbò, ẹnikẹ́ni tí ó bá ń ṣàbẹ̀wò sí olo, ọjà, àká, tàbí àwọn ibòmíràn níbi tí àwọn ràkúnmí oníkékan àti àwọn ẹranko mìíràn wà gbọ́dọ̀ ṣe àmúlò àwọn òté ìmọ́tótó gbogbogbò, tí ó fi mọ́ ọwọ́ fífọ̀ nígbà gbogbo síwájú àti lẹ́yìn tí wọ́n bá fọwọ́ kan àwọn ẹranko àti yíyàgò fún fífi ọwọ́ kan àwọn ẹranko tí wọ́n ń ṣàìsàn. Jíjẹ àwọn ẹran tútù tàbí ara ẹran tí kò jinná, tí ó fi mọ́ wàrà tàbí ẹran, wọ́n ní ewu àrùn púpọ̀ tí ó lè fa àìsàn fún àwọn ènìyàn. Àwọn èròjà tí wọ́n ń ṣe dáadáa nípasẹ̀ sísè tàbí ìpèsè mílíìkì ní ààbò fún mímu ṣùgbọ́n wọ́n gbọ́dọ̀ sọ́ra ṣe é láti yàgò fún ìsọdàìmọ́ pẹ̀lú àwọn oúnjẹ tí wọ́n kò sè. Ẹran ràkúnmí àti wàrà ràkúnmí jẹ́ èròjà aṣaralóore tí èèyàn lè tẹ̀síwájú láti jẹ/mu lẹ́yìn ìpèsè mílíìkì, sísè tàbí àwọn ìtọ́jú iná mìíràn. Ìtànká fáírọ́ọ̀sì yìí ti ṣẹlẹ̀ ní àwọn àwọn ibùdó ìtọ́jú ní àwọn onírúurú orílẹ̀ èdè, tí ó fi mọ́ ìkóràn láti ara àwọn aláàárẹ̀ sí àwọn olùtọ́jú ìlera àti ìkóràn láàrin àwọn aláàárẹ̀ síwájú kí wọ́n tó ṣàyẹ̀wò MERS-CoV. Kò ṣe é ṣe lọ́pọ̀ ìgbà láti tètè ṣe ìdámọ̀ àwọn aláàárẹ̀ pẹ̀lú MERS-CoV tàbí láìsí àyẹ̀wò nítorí pé àwọn àmì àrùn àti àwọn àmì ajẹmáìsàn lè má se pàtó.

I-Middle East Respiratory Syndrome coronavirus (MERS-CoV) Uhlolojikelele: I-Middle East Respiratory Syndrome coronavirus (MERS-CoV) igciwane elidluliselwa kubantu livela kumakamela aphethwe yi-dromedary. Igciwane le-zoonotic, okusho ukuthi lidluliselwa phakathi kwezilwane nabantu, futhi lingenwa ngokuthintana ngokuqondile noma ngokungaqondile nezilwane ezithelelekile. I-MERS-CoV ikhonjwe kuma-dromedaries emazweni amaningana eMpumalanga Ephakathi, e-Afrika naseNingizimu Asia. Sekukonke, amazwe angama-27 abike amacala kusukela ngo-2012, okuholele ekufeni kwabantu abangama-858 ngenxa yaleli gciwane kanye nezinkinga ezihlobene nalo. Imvelaphi yaleli gciwane ayiqondwa ngokugcwele kodwa ngokusho kokuhlaziywa kwezinhlobo ezahlukene zegciwane kukholakala ukuthi kungenzeka ukuthi lavela kumalulwane futhi kamuva ladluliselwa emakameleni esikhathini esikude esidlule. Ukudluliselwa komuntu kumuntu kuyenzeka, kodwa ambalwa kuphela amagciwane anjalo atholakele phakathi kwamalungu omndeni ahlala endlini eyodwa. Ezilungiselelweni zokunakekelwa kwezempilo, nokho, ukusulelana komuntu kuya kumuntu kubonakala kuvame kakhulu. Izimpawu: Izifo zeMERS-CoV zisukela ekuboniseni kungabikho zimpawu (asymptomatic) noma izimpawu zokuphefumula ezithambile kuye ezifweni ezinzima kakhulu zokuphefumula nokufa. Isethulo esijwayelekile sesifo seMERS-CoV umkhuhlane, ukukhwehlela kanye nokuphelelwa umoya. Inyumoniya iwumphumela ovamile, kodwa awuhlali ukhona. Izimpawu zamathumbu, okuhlanganisa nesifo sohudo, nazo zibikiwe. Ukugula kakhulu kungabangela ukwehluleka ukuphefumula okudinga ukushaywa umoya nokusekelwa egunjini labagula kakhulu. Leli gciwane libonakala libangela izifo ezinzima kakhulu kubantu asebekhulile, abantu abanamasosha omzimba abuthakathaka nalabo abanezifo ezingelapheki njengesifo sezinso, umdlavuza, isifo samaphaphu esingamahlalakhona nesifo sikashukela. Cishe u-35% weziguli ezineMERS-CoV ziye zashona, kodwa lokhu kungase kube ukucabangela ngokweqile kwezinga lokufa langempela, njengoba izimo ezithambile zeMERS zingase ziphuthelwe izinhlelo zokugada ezikhona. Amazinga okufa kwamacala okwamanje abalwa kuphela phakathi kwamacala aqinisekiswe ilabhorethri. Kuze kube yilapho kuqondwa okwengeziwe ngeMERS-CoV, abantu abanesifo sikashukela, ukwehluleka kwezinso, isifo samaphaphu esingamahlalakhona kanye nabantu abakhubazekile babhekwa njengengozi enkulu yezifo ezinzima ezivela ekuthelelekeni kweMERS-CoV. Laba bantu kufanele bagweme ukuthintana namakamela, baphuze ubisi bekamela oluluhlaza noma umchamo bekamela, noma badle inyama engakaphekwa kahle. Ukwelashwa: Awukho umuthi wokugoma noma ukwelashwa okuqondile okutholakalayo njengamanje, nakuba imigomo embalwa yeMERS-CoV ethile kanye nokwelashwa kusathuthukiswa. Ukwelashwa kuyasekela futhi kusekelwe esimweni somtholampilo wesiguli. Njengesixwayiso esivamile, noma ubani ovakashela amapulazi, izimakethe, izinqolobane, noma ezinye izindawo lapho amakamela ezilwane ezifuywayo etholakala khona kufanele enze izindlela zokuhlanzeka ezivamile, ezihlanganisa ukugeza izandla njalo ngaphambi nangemva kokuthinta izilwane nokugwema ukuthintana nezilwane ezigulayo. Ukusetshenziswa kwemikhiqizo yezilwane eluhlaza noma engaphekiwe kahle, okuhlanganisa ubisi nenyama, kunengozi enkulu yokutheleleka okungadala izifo kubantu. Imikhiqizo yezilwane ecutshungulwa ngendlela efanele ngokuphekwa noma ngokufakwa kwe-pasteurization iphephile ukuthi ingadliwa kodwa kufanele futhi iphathwe ngokucophelela ukugwema ukungcoliswa ukudla okungaphekiwe. Inyama yekamela kanye nobisi bekamela yimikhiqizo enomsoco engaqhubeka idliwe ngemva kwe-pasteurization, ukupheka noma ezinye izindlela zokwelapha ukushisa. Ukudluliswa kwaleli gciwane kwenzeke ezikhungweni zokunakekelwa kwempilo emazweni amaningana, okuhlanganisa ukudluliselwa kusuka ezigulini kuya kubahlinzeki bezempilo kanye nokudluliselwa phakathi kweziguli ngaphambi kokuba kutholwe iMERS-CoV. Akwenzeki ngaso sonke isikhathi ukuhlonza iziguli ezineMERS-CoV kusenesikhathi noma ngaphandle kokuhlolwa ngoba izimpawu nezinye izici zomtholampilo zingase zingaqondile.

ኤምፖክስ( የዝንጀሮ ቸነፈር) አጠቃላይ እይታ: የዝንጀሮ ቸነፈር ቫይረስ ኤምፖክስ( የዝንጀሮ ቸነፈር) የሚያስከትል ኦርቶፖክስ ቫይረስ ነው፣ የበሽታው ምልክቶች ምንም እንኳን በጣም ከባድ ባይሆኑም ከጉንፋን ጋር ተመሳሳይ ናቸው። በ1980 የፈንጣጠጣ በሽታ ሙሉ በሙሉ ከተወገደ በኋላ በማዕከላዊና በምዕራብ አፍሪካ አገሮች የኤምፖክስ በሽታ መከሰቱን ቀጥሏል። ከግንቦት 2022 ጀምሮ ከአፍሪካ ክልል ውጭ ቀደም ሲል የተመዘገበ የኤምፖክስ ስርጭት ከሌለባቸው ሀገሮችም ጒዳዮች ሪፖርት ተደርገዋል። ሁለት የተለዩ የ ዝንጀሮ ቸነፈር ቫይረሶች ተለይተዋል። ክላድ I( ቀደም ሲል የኮንጐ ተፋሰስ( ማዕከላዊ አፍሪካ) ክላድ እና. ክላድ II( የቀድሞው የምዕራብ አፍሪካ ክላድ)። ኤምፖክስ የእንስሳት በሽታ ሲሆን ከእንስሳት ወደ ሰው የሚተላለፍ በሽታ ሆኖ ብዙውን ጊዜ ቫይረሱ የተሸከሙ እንስሳት ባሉባቸው በሐሩር ክልል የሚገኙ ጥቅጥቅ ያሉ ደኖች አቅራቢያ የሚገኝ በሽታ ነው። ሽኮኮችን ፣ ጋምቢያን ያሸበረቁ አይጦችን ፣ አይጠመጎጦችን ፣ የተለያዩ የጦጣ ዝርያዎችንና ሌሎች እንስሳትን ጨምሮ የዝንጀሮ-በሽታ ቫይረስ መኖሩን የሚያሳይ ማስረጃ ተገኝቷል ። በሽታው ከሰው ወደ ሰውም ሊተላለፍ ይችላል። ከሰውነት ፈሳሾች፣ በቆዳ ላይ ወይም እንደ አፍ ወይም በጕሮሮ፣ በአተነፋፈስ ጠብታዎች እና በተበከሉ ዕቃዎች ውስጥ ባሉ ውስጣዊ የ ሙከስ ንጣፎች ላይ በመነካካት ሊተላለፍ ይችላል። የቫይረስ ዲ ኤን ኤ በፖሊሜራዝ ሰንሰለት ምላሽ( ፒሲአር) ምርመራ ለኤምፖክስ ተመራጭ የላቦራቶሪ ምርመራ ነው። ምርጡ የምርመራ ናሙና በቀጥታ ከቆዳ፣ ከፈሳሽ ወይም ከቅርፊት ወይም ከተቻለ ቁራጭ ስጋ ይወሰዳሉ። እንግዳ-አካል እና ፀረ-ሰውነት የመለየት ዘዴዎች ኦርቶፖክስ ቫይረሶችን ስለማይለዩ ጠቃሚ ላይሆኑ ይችላሉ። ምልክቶች: ኤምፖክስ( የዝንጀሮ ቸነፈር) ትኵሳት፣ ሰፋ ያለ የባህሪ መቀየር እና አብዛኛውን ጊዜ የሊምፍ ኖዶች እብጠት ያሳያል።. ኤምፖክስን ከሌሎች በሽታዎች መለየት አስፈላጊ ነው፣ ለምሳሌ የዶሮ በሽታ፣ ከኩፍኝ፣ የባክቴሪያ የቆዳ ኢንፌክሽኖች፣ ከጉበት፣ ቂጥኝ እና ከመድኃኒት ጋር የተዛመዱ አለርጂዎች። የኤምፖክስ የመራቢያ ጊዜ ከ 5 እስከ 21 ቀናት ሊሆን ይችላል። የበሽታው የንዳድ ደረጃ ብዙውን ጊዜ ከ 1 እስከ 3 ቀናት የሚቆይ ሲሆን ምልክቶቹ ትኵሳት፣ ከባድ ራስ ምታት፣ ሊምፋዴኖፓቲ( የሊምፍ ኖዶች እብጠት)፣ የጀርባ ሕመም፣ ማያልጂያ( የጡንቻ ሕመም) እና ከባድ አስቴኒያ( የኃይል እጥረት) ይገኙበታል። የንዳድ ደረጃ ከ 2 እስከ 4 ሳምንታት ከሚቆይ የቆዳ እከክ ደረጃ ይከተላል። ቁስሉ ከሜኩለስ (ጠፍጣፋ መሠረት ያለው ቁስል) ወደ ፓፑሊ (ጠንካራ ሕመም የሚያስከትል ቁስል) ከዛ ወደ ቬስክል (በንጹህ ፈሳሽ የተሞላ) ከዛ ወደ ቡስ (በቆርቆሮ የተሞላ) ይለወጣል፣ ከዚያ በኋላ መላጥ ወይም ቅርፊት ይከተላሉ። በህመምተኞች ላይ የሚደርሰው የሞት መጠን በተዘረዘሩት ጒዳዮች ከ 0 እስከ 11% የሚደርስ ሲሆን በትናንሽ ልጆች ላይ ደግሞ ከፍ ያለ ነው። ህክምና፡- የኤምፖክስ( የዝንጀሮ ቸነፈር) ሕመምተኞች ህክምና በምልክቶቹ ላይ በመመርኮዝ የሚሰጥ ደጋፊ ህክምና ነው። በኤምፖክስ ላይ ውጤታማ ሊሆኑ የሚችሉ የተለያዩ ህክምናዎች እየተዘጋጁ እና እየተሞከሩ ናቸው። የፖምፖክስ በሽታን መከላከልና መቈጣጠር በማኅበረሰቦች ውስጥ ግንዛቤን በማሳደግ፥ ኢንፌክሽኑን ለመከላከል እና ስርጭቱን ለማስቆም የጤና ባለሙያዎችን በማስተማር ላይ የተመሰረተ ነው። በበሽታው ከተያዙ ሰዎች ወይም ከተበከሉ ቁሳቁሶች ጋር የቅርብ ግንኙነት መደረግ የለበትም። በጤና ተቋም ውስጥም ይሁን በቤት ውስጥ የታመሙትን በሚንከባከቡበት ጊዜ ጓንቶች እና ሌሎች የግል መከላከያ ልብሶች እና መሣሪያዎች መልበስ አለባቸው። ሲጀምር ከእንስሳት ወደ ሰው በመተላለፍ ለሚከሰተው ለኤምፖክስ ኢንፌክሽኖች፥ ከታመሙ ወይም ከሞቱ እንስሳት ጋር ንክኪ መደረግ የለበትም፣ እና የእንስሳትን ሥጋ ወይም ክፍሎች የያዙ ሁሉም ምግቦች ከመብላትዎ በፊት በትክክል መብሰል አለባቸው።. ቀደም ባሉት ጊዜያት የፈንጣጣ ክትባት በመቋረጡ ምክንያት የህብረተሰቡ ለኤምፖክስ ይበልጥ ተጋላጭ ሆኗል። በመጀመሪያ ትውልድ ቫይረስ-መከተብ ላይ የተመሰረተ ፈንጣጣ ክትባት ጋር የፈንጣጣ መከላከያ ክትባት ባለፉት ጊዜያት ኤምፖክስ በመከላከል ረገድ 85% ውጤታማ እንደሆነ ታይቷል። በቤተሰብ እና በማህበረሰብ አባላት፣ በጤና ሠራተኞች እና በላቦራቶሪ ሠራተኞች ላይ በልጅነት ጊዜ በፈንጣጣ ቫይረስ የተከተቡ በኤምፖክስ ላይ የተወሰነ የመከላከል አቅም ሊኖራቸው ይችላል። ለበርካታ ዓመታት የተደረጉ ጥናቶች አዲስ እና ደህንነቱ የተጠበቀ የፈንጣጣ ክትባቶች እንዲዘጋጁ አድርገዋል፣ ይህም ለኤምፖክስ ጠቃሚ ሊሆን ይችላል። በኤምፖክስ ላይ 3 ክትባቶች አሉ፣ ምንም እንኳን በተወሰነ መጠን የሚገኝ ቢሆንም፣ አንዳንድ ሀገሮች ለአደጋ ተጋላጭ ለሆኑ ሰዎች ክትባት እንዲሰጡ ይመክራሉ።

Mpox (monkeypox) Overview: The monkeypox virus is an orthopoxvirus that causes mpox (monkeypox), a disease with symptoms similar to smallpox, although less severe. While smallpox was eradicated in 1980, mpox continues to occur in countries of central and west Africa. Since May 2022, cases have also been reported from countries without previously documented mpox transmission outside the African region. Two distinct clades of the monkeypox virus have been identified: Clade I (previously known as the Congo Basin (central African) clade and Clade II (the former west African clade). Mpox is a zoonosis, a disease that is transmitted from animals to humans, with cases often found close to tropical rainforests where there are animals that carry the virus. Evidence of monkeypox virus infection has been found in animals including squirrels, Gambian pouched rats, dormice, different species of monkeys and others. The disease can also spread from humans to humans. It can be transmitted through contact with bodily fluids, lesions on the skin or on internal mucosal surfaces, such as in the mouth or throat, respiratory droplets and contaminated objects. Detection of viral DNA by polymerase chain reaction (PCR) is the preferred laboratory test for mpox. The best diagnostic specimens are taken directly from the rash – skin, fluid or crusts, or biopsy where feasible. Antigen and antibody detection methods may not be useful as they do not distinguish between orthopoxviruses. Symptoms: Mpox (monkeypox) presents with fever, an extensive characteristic rash and usually swollen lymph nodes. It is important to distinguish mpox from other illnesses such as chickenpox, measles, bacterial skin infections, scabies, syphilis and medication-associated allergies. The incubation period of mpox can range from 5 to 21 days. The febrile stage of illness usually lasts 1 to 3 days with symptoms including fever, intense headache, lymphadenopathy (swelling of the lymph nodes), back pain, myalgia (muscle ache), and an intense asthenia (lack of energy). The febrile stage is followed by the skin eruption stage, lasting for 2 to 4 weeks. Lesions evolve from macules (lesions with a flat base) to papules (raised firm painful lesions) to vesicles (filled with clear fluid) to pustules (filled with pus), followed by scabs or crusts. The proportion of patients who die has varied between 0 and 11% in documented cases and has been higher among young children. Treatment: Treatment of mpox (monkeypox) patients is supportive dependent on the symptoms. Various therapeutics that may be effective against mpox are being developed and tested. Prevention and control of mpox rely on raising awareness in communities and educating health workers to prevent infection and stop transmission. Close contact with infected people or contaminated materials should be avoided. Gloves and other personal protective clothing and equipment should be worn while taking care of the sick, whether in a health facility or in the home. For mpox infections resulting from a primary animal-to-human transmission, contact with sick or dead animals should be avoided, and all foods containing animal meat or parts need to be properly cooked before eating. Populations have become more susceptible to mpox as a result of the termination of routine smallpox vaccination, which offered some cross-protection in the past. Vaccination against smallpox with first generation vaccinia virus-based smallpox vaccine was shown to be 85% effective in preventing mpox in the past. Family and community members, health workers and laboratory personnel who were vaccinated against smallpox in childhood may have some remaining protection against mpox. Many years of research have led to development of newer and safer vaccines for smallpox, which may also be useful for mpox. There are 3 vaccines against mpox, although available in limited quantities, that some countries are recommending for vaccination of persons at risk.

Ƙwayar Cutar bairos (Mpox) Bayani: Ƙwaryar cutar birus ta ƙyandar biri ita dangin cutar birus da take haifar da ƙwayar cutar (mpox) (cutar (monkipos), cuta ce da ke alamomin masu kama da ƙurajen mai ruwa, sai dai ba ta da tsanani sosai. lokacin da aka kau da cutar mai ruwa a 1980, ƙyandar biri tana ci gaba da faruwa a ƙasashen tsakiya da kuma yammacin Afirka. Tun Mayun 2022, aka samu rahoton kamuwa da cutar daga ƙasashe ba tare da wani kundi bayani na baya ƙyandar birin ta yaɗuwa a wajen yankin Afirka ba. Abubuwa biyu masu rai wa to oganizim (Clades) mabambanta waɗanda suke haɗa kaka na cutar bairos (mpox) an gano su.: kilad I (clade I) ( a baya-baya an santa da Congon Basin(tsakiyar Afirka) da kilad Kilad II (tsohon kilad na yammacin Afirka. Ƙwayar cutar (mpox). cuta ta dabbobi, cuta ce da take yaɗuwa daga dabbobi zuwa mutane, tare da cewa matsalolin an fi samu kusa da wurin akwai dabbobin da ke ɗauke da bairos ɗin. Hujjar ƙwayar bairus ta monkipos (mpox) an same ta a jikin dabbobi da suka haɗa Bera sikwirel, beran Gambiya, beran domis, nau'o'in birai daban-daban da kuma sauransu. cutar za ta iya kuma watsu daga mutane zuwa wasu mutane. Tana iya yaɗuwa ta hanyar haɗuwa tare da jikin da ke ruwan ciwo, rauni a kan fata ko kan cikin farfajiyar baki kamar baki ko maƙogwaro, kakafi da kuma abubuwan da ke ɗauke da cututtuka. Gano abin da cutar bairos yake sanadi ta gwajin halitta (bairal DNA) ta na'urar gwajin (PCR) shi ne ya fi dacewa da gwaji na ƙwayar cutar (mpox). Samfirin binciken gano cututtuka mafi kyau na faru kaitsaye daga jan ɗigon da ke bayyana a fata, ruwan dake malala, ko ɓawo, ko. Hanyoyin gano sinadarin antijen (antigen) da sinadaran antibodi jiki ke samarwa a cikin jini masu yaƙar cututtuka ko kariya ba zai yi amfani saboda sa bambance ƙwayoyin cutar bairus. Alamun cuta: Cutar bairus ta (Mpox) (farankamar biri) na faruwa tare da zazzaɓi, alamar jan ɗige-ɗige masu girma da kuma kumburin halittun da ke taimakawa jikin wajen hana cuta ta kama jiki. Yana da muhimmanci a bambance ƙwayar cutar (mpox) da sauran cututtuka irinsu farankamar kaji, ƙyanda, , kyasbi,baktiriya mai kama fata, kirci, ciwon sanyi, da kuma maganin da ke kawo borin jini. Lokacin da ƙwayar cutar (mpox)kan ɗauka ta bayyana alamominta zai iya ɗauka daga kwanaki 5 zuwa kawanaki 21. Yawanc lokacin da alamun cutar da kai kwana 1 zuwa 3 tare da alamomin da suka haɗa da zazzaɓi, ciwon kai mai tsanani, kumburin hanyoyin jini ko ruwa (kumburin hanyoyin da ruwan halittun da ke taimakawa jiki samun kariya da cututtuka) ciwon baya, raɗaɗi (ciwon tsoka jiki), da kuma tsakanin kasala ( rashin ƙarfin jiki). Fata na dabbare- dabbare da jan jigo bayan alamun zazzaɓin, na tsawon sati 2 zuwa sati 4. Ciwuka na bunƙasa daga tsoka (ciwuka dake da faɗi) zuwa ƙuraje ƙanana (ƙuraje dake girma ma su zafi) zuwa ƙuraje masu ruwa (suke cike da ruwa ciwo mai gaske) zuwa ƙuraje masu yalon ruwa (suke cike da ruwa), daga baya ya yi ɓawo ko tabo. Yawan marasa lafiya waɗanda suka mutu ya bambanta tsakanin 0 da kuama 11% a kundin hukuma na matsalolin cutar kuma ya fi yawa daga cikin ƙananan yara. Maginani: maganin Ƙwayar cutar (mpox) (cutar monkipos) mara lafiya ya dogara a kan alamu cutar. Hanyoyi iri-iri na warkar da cututtuka da za su iya tasiri a kan ƙawayar cutar (mpox) sun kasance an gwada su da kuma sun yi. Kariya da dakatar da ƙwayar cutar (mpox) ya dogara a kan tafi a wayar da kan al'umma da kuma ilimantar da ma'aikatan lafiya wajen kare kamuwa da kuma tsaida yaɗuwar cutar. Kusantar mutanen da suka kamu ko gurɓatattun kayayyaki ya zama an guje su. Safunan hannu da sauran tufafin kariya na musamman da kayan aiki ya zama an sa su yayin kula da mara lafiya, ko da a cibiyar lafiya ko a cikin gida. Kamuwa daƘwayar Cutar (mpox) yana faruwa daga farko dabba zuwa ɗan'adam ya yaɗa, hulɗa tare da mara lafiya ko matattun dabbobi ya kasance an guda, da kuma duk wani abinci da ya ƙunshi naman dabba ko wani sashe akwai buƙatar ya zama an dafa sosai kafin a ci. Yawan al'umma sun zama masu saurin shafar cutar (mpox) sakamakon daƙile hanyar da aka saba bin wajen gudanar da riga-kafin cutar farankama Mai Ruwa, wadda ta ba da wasu hanyoyin kariya a baya. Rigakafin a kan cutar ƙurajen farankama mai ruwa da aka yi riga-kafin cutar mai ruwa a zamanin farkon ta nuna 85% na tasiri wajen kare daga cutar (mpox) a baya. Iyali da al'ummomi, ma'aikatan lafiya da mai'aikatan ɗakin gwaje-gwaje waɗanda aka yi wa riga-kafi cutar mai ruwa tun suna yara za su iya samun ragowar kariya daga ƙwayar cutar (mpox). Shekaru da dama na bincike sun haifar da sabon cigaba da kuma riga-kafin kariya na cutar Mai Ruwa, wanda ka iya zama kuma mai amfani ga ƙwayar cutar (mpox). Akwai rigakafi 3 da ke yaƙar ƙwayar cutar (mpox) duk da cewa adadin da ake da su kaɗan ne, wasu ƙasashe na nuna da yin riga-kafin ga mutane akwai hatsari.

Ndui (Ndui ya Nyani) Muhtasari: Virusi vya nyani ni virusi vya orthopox vinavyosababisha ndui ya nyani, ugonjwa wenye dalili zinazofanana na ndui, ingawa ni mbaya sana. Wakati ugonjwa wa ndui ulitokomezwa mwaka wa 1980, ndui inaendelea kutokea katika nchi za Afrika ya kati na magharibi. Tangu Mei 2022, kesi pia zimeripotiwa kutoka nchi zisizo na kumbukumbu za maambukizi ya ndui nje ya kanda ya Afrika. Vikundi viwili tofauti vya virusi vya ndui ya nyani vimetambuliwa: Clade I (hapo awali ilijulikana kama Bonde la Kongo (Afrika ya kati) clade na Clade II (kikundi cha zamani cha Afrika Magharibi). Ndui ni zoonosis, ugonjwa ambao hupitishwa kutoka kwa wanyama hadi kwa wanadamu, na kesi mara nyingi hupatikana karibu na misitu ya mvua ya kitropiki ambapo kuna wanyama wanaobeba virusi. Ushahidi wa maambukizi ya virusi vya ndui ya nyani umepatikana kwa wanyama ikiwa ni pamoja na squirrels, panya wa Gambia, dormice, aina tofauti za nyani na wengine. Ugonjwa huo pia unaweza kuenea kutoka kwa wanadamu hadi kwa wanadamu. Inaweza kuambukizwa kwa kugusana na maji maji ya mwili, vidonda kwenye ngozi au kwenye sehemu za ndani za utando wa mucous, kama vile mdomoni au kooni, matone ya kupumua na vitu vilivyoambukizwa. Utambuzi wa DNA ya virusi kwa mmenyuko wa mnyororo wa polymerase (PCR) ndicho kipimo cha kimaabara kinachopendekezwa kwa ndui. Vielelezo bora vya uchunguzi huchukuliwa moja kwa moja kutoka kwa upele - ngozi, majimaji au ganda, au biopsy inapowezekana. Mbinu za kugundua kingamwili na kingamwili zinaweza zisiwe na manufaa kwani hazitofautishi kati ya virusi vya orthopox. Dalili: Ndui ya nyani hujidhihirisha na homa, upele wa tabia nyingi na kwa kawaida nodi za limfu zilizovimba. Ni muhimu kutofautisha ndui na magonjwa mengine kama vile tetekuwanga, surua, maambukizo ya ngozi ya bakteria, kipele, kaswende na mzio unaotokana na dawa. Kipindi cha incubation cha ndui kinaweza kuanzia siku 5 hadi 21. Hatua ya homa ya ugonjwa kawaida huchukua siku 1 hadi 3 na dalili kama vile homa, maumivu ya kichwa makali, lymphadenopathy (uvimbe wa nodi za limfu), maumivu ya mgongo, myalgia (kuuma kwa misuli), na asthenia kali (ukosefu wa nishati). Hatua ya homa inafuatiwa na hatua ya mlipuko wa ngozi, hudumu kwa wiki 2 hadi 4. Vidonda hubadilika kutoka kwa macules (vidonda vilivyo na msingi wa gorofa) hadi papules (vidonda vilivyoinuliwa vilivyo na uchungu) hadi vesicles (iliyojaa maji ya wazi) hadi pustules (iliyojaa pus), ikifuatiwa na makovu au ganda. Idadi ya wagonjwa wanaokufa imetofautiana kati ya 0 na 11% katika kesi zilizorekodiwa na imekuwa kubwa zaidi kati ya watoto wadogo. Matibabu: Matibabu ya wagonjwa wa ndui ya nyani ni ya msaada kulingana na dalili. Tiba mbalimbali ambazo zinaweza kuwa na ufanisi dhidi ya ndui zinatengenezwa na kufanyiwa majaribio. Kinga na udhibiti wa mpoksi hutegemea kuongeza uelewa katika jamii na kuelimisha wahudumu wa afya ili kuzuia maambukizi na kukomesha maambukizi. Kuwasiliana kwa karibu na watu walioambukizwa au nyenzo zilizoambukizwa zinapaswa kuepukwa. Glovu na nguo na vifaa vingine vya kujikinga vinapaswa kuvaliwa wakati wa kuwahudumia wagonjwa, iwe katika kituo cha afya au nyumbani. Kwa maambukizi ya ndui yanayotokana na maambukizi ya kimsingi kutoka kwa mnyama kwenda kwa binadamu, kugusana na wanyama wagonjwa au waliokufa kunapaswa kuepukwa, na vyakula vyote vyenye nyama ya mnyama au sehemu zinahitaji kupikwa vizuri kabla ya kula. Idadi ya watu wameathiriwa zaidi na ndui kama matokeo ya kukomesha chanjo ya kawaida ya ndui, ambayo ilitoa kinga kadhaa hapo awali. Chanjo dhidi ya ndui iliyo na chanjo ya kizazi cha kwanza ya chanjo ya ndui ilionyeshwa kuwa na ufanisi wa 85% katika kuzuia nduu hapo awali. Wanafamilia na wanajamii, wahudumu wa afya na wafanya kazi wa maabara ambao walichanjwa dhidi ya ndui utotoni wanaweza kuwa na kinga iliyobaki dhidi ya mpoksi. Miaka mingi ya utafiti imesababisha kutengenezwa kwa chanjo mpya na salama zaidi ya ndui, ambayo inaweza pia kuwa muhimu kwa mpoksi. Kuna chanjo 3 dhidi ya mpoksi, ingawa zinapatikana kwa idadi ndogo, ambazo baadhi ya nchi zinapendekeza kwa chanjo ya watu walio katika hatari.

Àrùn olóde ẹdun Ìsọnísókí: Àrùn olóde ẹdun jẹ́ fáírọ́ọ̀sì-aṣerankoṣènìyàn tí wọ́n ń fa àrùn olóde ẹdun, àrùn tí ó ní àwọn àmì àrùn tí ó jọ olóde, ṣùgbọ́n kò lè tó o. Bí wọ́n tilẹ̀ rẹyìn olóde ní 1980, àrùn olóde ẹdun ń tẹ̀síwájú láti farahàn ní àwọn orílẹ̀ èdè àárín gbùngbùn àti ìwọ oòrùn Áfríkà. Láti Oṣù karùn-ún 2022, wọ́n ti ròyìn àwọn ọ̀ràn láti àwọn orílẹ̀ èdè tí kò ní ìtànká olóde ẹdun tẹ́lẹ̀ níta ẹkùn Áfríkà. Àwọn oríṣìí ẹ̀yà olóde ẹdun méjì ni wọ́n ti ṣe ìdámọ̀: Ẹ̀yà I (tí a mọ̀ sí ẹ̀yà Congo Basin (àárín gbùngbùn Afíríkà) àti Ẹ̀yà II (ẹ̀yà ìwọ oòrùn Áfríkà tẹ́lẹ̀). Olóde ẹdun jẹ́ àrùn aṣerankoṣènìyàn, àrùn kan tí ó máa ń ràn láti ara àwọn ẹranko mọ́ ènìyàn, pẹ̀lú àwọn ọ̀ràn àrùn tí wọ́n sáábà máa ń rí sún mọ́ agbègbè igbó òjò níbi tí àwọn ẹranko tí wọ́n ń gbé fáírọ́ọ̀sì yìí wà. Ẹ̀rí kòkòrò àrùn olóde ẹdun ni wọ́n ti rí lára àwọn ẹranko tí ó fi mọ́ ọ̀kẹ́rẹ́, òkété, eku olóorun, onírúurú àwọn ẹ̀yà ọ̀bọ àti àwọn mìíràn. Àrùn yìí tún lè tàn láti ara ènìyàn-sí-ènìyàn. Ó lè ràn láti ipasẹ̀ ìfọwọ́kàn pẹ̀lú omi ara, àwọn ògòdò ara tàbí lórí àwọn òpónà ikun, bí ẹnu tàbí ọ̀nà ọ̀fun, omi òpónà ìmí àti àwọn ohun èlò àìmọ́. Ìdámọ̀ DNA akálékáko nípasẹ̀ ìwádìí ẹ̀wọ́n polímíréèsì (PCR) ni àyẹ̀wò láàbù tí ó tọ̀nà jùlọ fún olóde ẹdun. Àwọn ẹ̀yà àyẹ̀wò tí ó dára jùlọ ni wọ́n máa ń gbà láti ara kúrúnà - ara, omi ara tàbí ojera gbígbẹ, tàbí ojera níbi tí ó bá ti fojú hàn. Àwọn ìlànà àyẹ̀wò ajẹmọ́ áńtíjínìnnì àti sọ́jà ara lè má wúlò nítorí pé wọn kì í ṣe ìyàtọ̀ láàrin àwọn fáírọ́ọ̀sì aṣerankoṣènìyàn. Àwọn àmì àrùn: Olóde ẹdun (Àrùn olóde ẹdun) máa ń fa ibà, àbùdá gbígbòòrò ajẹmọ́ kúrúnà àti àwọn àpò omira wíwú lọ́pọ̀ ìgbà. Ó ṣe pàtàkì láti ṣe ìyàtọ̀ láàrin olóde ẹdun yàtọ̀ sí àwọn àrùn mìíràn bí ìta, olóde, àwọn àrùn kòkòrò ara bakitéríà, kúrúnà, sífílíìsì àti àwọn àìsàn ajẹmọ́ èèwọ̀ oúnjẹ. Àsìkò ìsàba olóde ẹdun lè wà láàrin ọjọ́ 5 sí 21. Ìpele ibà àrùn náà máa ń lo ọjọ́ 1 sí 3 pẹ̀lú àwọn àmì àrùn bí ibà, ẹ̀fọ́rí líle, àpòomirá wíwú (wíwú àwọn àpò omira), ẹ̀yìn ríro, isan ríro (ìrora isan), àti ọ̀rẹ̀rẹ̀ (àìlágbára). Ìpele ibà ni ìpele ìbúgbàmù ara máa ń tẹ̀lé, ó máa ń gba ọ̀sẹ̀ 2 sí 4. Àwọn ògòdò máa ń yípadà láti aléfọ́ (ògòdò alábẹ́ pẹlẹbẹ) di rorẹ́ (àwọn ògòdò onírora) di àpò omi (tí ó kún fún omi tí ó hàn) di àpò ọyún (tí ó kún fún ọyún), lẹ́yìn náà ni egbò tàbí oyún gbígbẹ. Ìwọ̀n àwọn aláàárẹ̀ tí wọ́n ń kú wà láàrin 0 àti 11% àwọn ọ̀ràn àkọsílẹ̀ bẹ́ẹ̀ sì ni ó pọ̀ láàrin àwọn ọmọdé. Ìtọ́jú: Ìtọ́jú àwọn alárùn olóde ẹdun (àrùn olóde ẹdun) ní àtìlẹ́yìn èyí tó dá lórí àwọn àmì àrùn. Àwọn onírúurú ìwòsàn tí wọ́n lè wo olóde ẹdun ni wọ́n ti ṣe tí wọ́n sì ti ṣàyẹ̀wò. Ìdáàbòbò àti àkóso olóde ẹdun gbáralé ìpolongo nínú àwọn àwùjọ àti ìdanilẹ́kọ̀ọ́ àwọn òṣìṣẹ́ láti dènà àti dáwọ́ ìkóràn dúró. Ẹ gbọ́dọ̀ yàgò fún ìfarakanra pẹ̀lú àwọn tí wọ́n ní àrùn náà tàbí àwọn nǹkan tí kò mọ́. Ìbọwọ́ àti àwọn aṣọ ìdáàbòbò ara ẹni àti àwọn irinṣẹ́ mìíràn gbọ́dọ̀ jẹ́ wíwọ̀ nígbà tí ẹ bá ń tọ́jú aláàárẹ̀, yálà ní ibùdó ìlera tàbí ilé. Fún àwọn àrùn olóde ẹdun tí wọ́n jẹ́ àbájáde ìkóràn ènìyàn-sí-ènìyàn, ìfọwọ́kàn àwọn ẹranko aláàárẹ̀ tàbí òkú gbọ́dọ̀ di yíyàgò fún, bẹ́ẹ̀ sì ni gbogbo oúnjẹ tí ó ní ẹran tàbí ara ẹran gbọ́dọ̀ jẹ́ sísè dáadáa kí a tó jẹ ẹ. Àwọn ènìyàn ti wà nínú ewu olóde ẹdun nítorí ìfòpinsí àgbékalẹ̀ abẹ́rẹ́ àjẹsára olóde ẹdun, èyí tí ó pèsè àwọn ààbò kan ní àtẹ̀yìnwá. Gbígba abẹ́rẹ́ àjẹsára dènà àrùn ìta pẹ̀lú abẹ́rẹ́ àjẹsára aṣàmúlò àwọn fáírọ́ọ̀sì ìran kìíní ni ó ṣàfihàn pé ó múnádóko 80% nínú ìdènà olóde ẹdun tẹ́lẹ̀. Àwọn mọ̀lẹ́bí àti ènìyàn àwùjọ, òṣìṣẹ́ ìlera àti àwọn òṣìṣẹ́ láàbù tí wọ́n gba abẹ́rẹ́ àjẹsára àrùn ìta nígbà èwe sì lè ní àwọn ààbò tako olóde ẹdun. Ọ̀pọ̀ ọdún ìwádìí ti yọrí sí àgbékalẹ̀ àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára tuntun tí wọ́n sì ní ààbò fún àrùn ìta, èyí tí ó lè wúlò fún olóde ẹdun. Àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára 3 wà fún olóde ẹdun, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé wọ́n wà ní iye kékeré, tí àwọn orílẹ̀ èdè kan ń dábàá fún àjẹsára àwọn ènìyàn tí wọ́n wà nínú ewu.

IMpox (isifo senkawu) Uhlolojikelele: Igciwane lemonkeypox yi-orthopoxvirus elidala impox, isifo esinezimpawu ezifana nengxibongo, nakuba zingenzima kangako. Ngenkathi ingxibongo yaqedwa ngo-1980, impox iyaqhubeka ukwenzeka emazweni asenkabeni nasentshonalanga ye-Afrika. Kusukela ngoMeyi 2022, amacala nawo abikiwe evela emazweni angenalo ukudluliselwa kwempox okubhalwe ngaphambilini ngaphandle kwesifunda sase-Afrika. Izigaba ezimbili ezihlukene zemonkeypox virus zihlonziwe: Clade I (eyayaziwa ngaphambilini ngokuthi iCongo Basin (central African) clade and UClade II (indawo yangaphambili yasentshonalanga ye-Afrika). IMpox i-zoonosis, isifo esithathelwana sisuka ezilwaneni siya kubantu, ngokuvamile sitholakala eduze namahlathi emvula lapho kunezilwane ezithwala leli gciwane. Ubufakazi bokutheleleka ngegciwane lemonkeypox butholakale ezilwaneni ezihlanganisa izingwejeje, amagundane afakwe esikhwameni saseGambia, idormice, izinhlobo ezahlukene zezinkawu nezinye. Lesi sifo singasakazeka futhi sisuka kubantu siye kubantu. Ingasakazwa ngokuthintana noketshezi lomzimba, izilonda esikhumbeni noma ezindaweni ezingaphakathi kwamafinyila, njengasemlonyeni noma emphinjeni, amaconsi okuphefumula kanye nezinto ezingcolile. Ukutholwa kweviral DNA nge-polymerase chain reaction (PCR) ukuhlolwa kwelabhorethri okuthandwayo kwempox. Izibonelo ezingcono kakhulu zokuxilonga zithathwa ngokuqondile esikhunjeni - esikhumbeni, uketshezi noma uqweqwe, noma ibiopsy lapho kungenzeka khona. Izindlela zokuthola ama-antigen kanye ne-antibody zingase zingabi wusizo njengoba zingahlukanisi phakathi kwama-orthopoxvirus. Izimpawu: IMpox iveza imfiva, ukuqubuka kwesici esiningi kanye namalymph nodes avuvukele. Kubalulekile ukuhlukanisa impox kwezinye izifo ezifana ne-chickenpox, isimungumungwane, izifo zesikhumba ezibangelwa amagciwane, utwayi, ugcunsula kanye nokungezwani nemithi. Isikhathi sokufukamela se-mpox singasukela ezinsukwini ezi-5 kuye kwezingama-21. Isigaba sefebrile sokugula sivame ukuthatha izinsuku ezi-1 kuya kwezi-3 ezinezimpawu ezihlanganisa ukushisa, ikhanda elibuhlungu, ilymphadenopathy (ukuvuvukala kwamalymph nodes), ubuhlungu beqolo, imyalgia (ubuhlungu bemisipha), kanye ne-asthenia enamandla (ukuntuleka kwamandla). Isigaba sefebrile silandelwa yisigaba sokuqhuma kwesikhumba, esihlala amasonto amabili kuya kwangu-4. Izilonda zishintsha kusuka kumamacules (izilonda ezinesisekelo esiyisicaba) kuya kumapapules (izilonda ezibuhlungu eziphakanyisiwe eziqinile) kuya kumavesicles (agcwele uketshezi olucacile) kuya kuma-pustules (agcwele ubomvu), alandelwe utwayi noma uqweqwe. Inani leziguli ezishonayo liye lahluka phakathi kuka-0 no-11% ezimweni ezibhaliwe futhi liye laba phezulu ezinganeni ezincane. Ukwelashwa: Ukwelashwa kweziguli zempox kuyeseka kuye ngezimpawu. Izindlela zokwelapha ezihlukahlukene ezingase zisebenze ngokumelene ne-mpox ziyathuthukiswa futhi ziyahlolwa. Ukuvimbela nokulawula impox kuncike ekuqwashiseni imiphakathi kanye nokufundisa abasebenzi bezempilo ukuvimbela ukutheleleka nokuyeka ukusulelana. Ukusondelana nabantu abanaleli gciwane noma izinto ezingcolile kufanele kugwenywe. Amagilavu nezinye izingubo zokuzivikela kanye nemishini kufanele kugqokwe lapho unakekela abagulayo, kungaba sesikhungweni sezempilo noma ekhaya. Ukutheleleka ngempox okubangelwa ukutheleleka kwesilwane kuya kumuntu, ukuthintana nezilwane ezigulayo noma ezifile kufanele kugwenywe, futhi konke ukudla okuqukethe inyama yezilwane noma izingxenye kufanele kuphekwe kahle ngaphambi kokudliwa. Abantu sebengenwa kalula yimpox ngenxa yokunqanyulwa kokugoma ingxibongo, okwakunikeza ukuvikelwa okuthile esikhathini esedlule. Ukugonyelwa ingxibongo ngomuthi wokugomela ingxibongo wesizukulwane sokuqala wokugomela igciwane kuboniswe ukuthi uyasebenza ngama-85% ekuvimbeleni impox esikhathini esidlule. Amalungu omndeni nomphakathi, abasebenzi bezempilo kanye nabasebenzi baselabhorethri ababegonyelwe ingxibongo ebuntwaneni bangase babe nesivikelo esisele kumpox. Iminyaka eminingi yocwaningo iholele ekwakhiweni kwemijovo emisha nephephile yengxibongo, engase futhi ibe usizo kumpox. Kunemithi emi-3 yokugomela impox, nakuba itholakala ngenani elilinganiselwe, amanye amazwe ayincomayo ekugomeni abantu abasengozini.

ማይሴቶማ, ክሮሞብላስቶሚኮሲስ እና ሌሎች ጥልቅ ሚኮሲስ አጠቃላይ እይታ: ማይሴቶማ ሥር የሰደደ፣ ቀቀስ በቀስ አጥፊ የሆነ የቁስለት በሽታ ነው፤ ብዙውን ጊዜ በእግር ላይ ግን ማንኛውም የሰውነት ክፍል ሊጐዳ ይችላል። ኢንፌክሽኑ በአንዳንድ ፈንገሶች ወይም ባክቴሪያዎች በቆዳ ሥር ባለው ሕብረ ሕዋስ ውስጥ በአሰቃቂ ሁኔታ በመከተብ የተገኘ ነው። ማይሴቶማ በዘመናዊ ሥነ ጽሑፍ ላይ የተገለጸው በ1694 ዓ.ም. ቢሆንም ለመጀመሪያ ጊዜ የተዘገበው በ19ኛው መቶ ዘመን አጋማሽ ላይ በሕንድ ከተማ በማዱራ ነበር። በመሆኑም መጀመሪያ ላይ ማዱራ እግር ተብሎ ይጠራ ነበር። ማይሴቶማ በአብዛኛው በታዳጊ አገሮች የሚኖሩ ወጣቶችን በተለይም ከ20 እስከ 40 ዓመት ባለው የዕድሜ ክልል ውስጥ የሚገኙ ወንዶችን ያጠቃል። ከሁሉ የከፋ ጉዳት የደረሰባቸው ዝቅተኛ የኑሮ ደረጃ ያላቸውና እንደ ግብርና ባለሙያዎች፣ የጉልበት ሠራተኞችና እረኞች ያሉ የእጅ ሠራተኞች ናቸው። ማይሴቶማ በህመምተኞች፣ በማኅበረሰቦች እና በጤና ባለሥልጣናት ላይ በርካታ አሉታዊ የህክምና፣ የጤና እና ማህበራዊ-ኢኮኖሚያዊ ተጽዕኖዎች አሉት። ማይሴቶማ በጣም ችላ የተባለ በሽታ በመሆኑ ስለመከሠቱ እና ስርጭቱ ትክክለኛ መረጃ አይገኝም። ምልክቶች: ማይሴቶማ ሕመም የሌለበት ከቆዳ በታች የሆነ ስብስብ፣ ብዙ ሲነሶች እና እህል የያዘ ፈሳሽ በሦስቱ ተለይቶ ይታወቃል። ብዙውን ጊዜ ወደ ቆዳ፣ ጥልቅ መዋቅሮች እና አጥንት የሚዛመት ሲሆን ይህም ወደ ቅርጽ መጥፋት፣ በመላሸት እና ስራን ማቆም ያስከትላል፣ ይህም ለሞት ሊዳርግ ይችላል። ማይሴቶማ በተለምዶ ከወደ ላይ ያሉ ነገሮችን, ጀርባን እና የ ዳሌን ክልልን ያካትታል። ቀስ ብሎ የሚከሰት፣ ሕመም የማያሰማ፣ በጤና ትምህርት ላይ ከፍተኛ የሆነ እጥረት እና በተስፋፋባቸው አካባቢዎች የህክምና እና የጤና ተቋማት እጥረት በመኖሩ፣ ብዙ ታካሚዎች ዘግይተው በከፍተኛ ደረጃ ኢንፌክሽን ይቀርባሉ፣ በዚህ ጊዜ ብቸኛው ህክምና የአጥንት መቈረጥ ሊሆን ይችላል። የሁለተኛ ደረጃ የባክቴሪያ ኢንፌክሽን የተለመደ ሲሆን ቁስሎቹ ሕመም እና የአካል ጕዳት እና ለሞት የሚዳርግ ሴፕቲሴሚያ( የሰው ልጅን አጠቃላይ ሥርዓት የሚያካትቱ ከባድ ኢንፌክሽኖች) ሊያስከትሉ ይችላሉ። ኢንፌክሽኑ ከሰው ወደ ሰው አይተላለፍም። ህክምና: ህክምናው የሚወሰነው በባክቴሪያ ምክንያት ባሉ በሽታ አምጪ ተህዋስያን ላይ ነው፣ ይህም የረጅም ጊዜ አንቲባዮቲክ ጥምረት ሲሆን ለፈንገስ ዓይነት ደግሞ ህክምናው የተዋሃዱ ፀረ-ፈንገስ መድኃኒቶችን እና ቀዶ ጥገናን ይጠይቃል። ህክምናው አጥጋቢ አይደለም፣ ብዙ የጐንዮሽ ጉዳቶች አሉት፣ ውድ ነው እና በአብዛኛዎቹ በተጠቁ አካባቢዎች አይገኝም። ማይሴቶማ ሪፖርት የሚደረግ በሽታ አይደለም( በህግ ሪፖርት መደረግ ያለበት በሽታ) እና የክትትል ሥርዓቶች የሉም። ለ ማይሴቶማ መከላከያ ወይም መቆጣጠሪያ ፕሮግራሞች ገና የሉም። ኢንፌክሽኑን መከላከል ከባድ ነው፣ ነገር ግን ኢንፌክሽኑ በተስፋፋባቸው አካባቢዎች የሚኖሩ ወይም ወደዚያ የሚጓዙ ሰዎች ባዶ እግራቸውን እንዳይራመዱ ሊመከሩ ይገባል።

Mycetoma, chromoblastomycosis and other deep mycoses Overview: Mycetoma is a chronic, progressively destructive morbid inflammatory disease usually of the foot but any part of the body can be affected. Infection is most probably acquired by traumatic inoculation of certain fungi or ‎bacteria into the subcutaneous tissue. Mycetoma was described in the modern literature in 1694 but was first reported in the mid-19th century in the Indian town of Madura, and hence was initially called Madura foot. Mycetoma commonly affects young adults, particularly males aged between 20 and 40 years, mostly in developing countries. People of low socioeconomic status and manual workers such as agriculturalists, labourers and herdsmen are the worst affected. Mycetoma has numerous adverse medical, health and socioeconomic impacts on patients, communities and health authorities. As mycetoma is a badly neglected disease, accurate data on its incidence and prevalence are not available. Symptoms: Mycetoma is characterized by a triad of painless ‎subcutaneous mass, multiple sinuses and discharge ‎containing grains. It usually ‎spreads to involve the skin, deep structures and bone resulting in ‎destruction, ‎deformity and loss of function, which may be fatal. ‎Mycetoma commonly ‎involves the extremities, back and gluteal region.‎ Given its slow progression, painless nature, massive lack of health education and scarcity of medical and health facilities in endemic areas, many patients present late with advanced infection where amputation may be the only available treatment. Secondary bacterial infection is common, and lesions may cause increased pain and disability and fatal septicaemia (severe infections involving the entire human system) if untreated. Infection is not transmitted from human to human. Treatment: The treatment depends on the causative organisms for the bacterial causes; it is a long term antibiotics combination whereas for the fungal type, treatment requires combined antifungals drugs and surgery. The treatment is unsatisfactory, has many side effects, is expensive and not available in most endemic areas. Mycetoma is not a notifiable disease (a disease required by law to be reported) and no surveillance systems exist. There is no preventable or control programmes for mycetoma yet. Preventing infection is difficult, but people living in or travelling to endemic areas should be advised not to walk barefooted.

Cutar maisetoma, cutar kuromobilastomaikozis da kuma da sauran cututtukan cikin fata. Bayani: cutar maisetoma cuta ce mai tsanani, cuta mai cigaba da mummunan lahani da kumburi akasari a ƙafa sai dai kowane ɓangare na jiki za iya shafa. Kamawa da cutar mai yiwuwa ya fi faruwa ta hanyar kogewa wasu ƙwayoyin cutar fungai da baktiriya su shiga cikin tsakanin fata da nama. An bayyana cutar fata ta maisetoma (mycetoma) a cikin adadin zamani a 1694 amma an fara samun ratohonta a tsakiyar ƙarni na 19 a birnin Madura na Indiya, saboda haka aka kira ta da Madara Fut. Cutar maisetoma ta fi shafar matasa, musamman ma maza masu shekaru tsakanin 20 da kuma shekara 40, yawanci a ƙasashe masu tasowa. Mutane dake da ƙaramin zamantakewar tattalin arziƙi da masu sana'ar hannu kamar manoma, laburori da kuma makiyaya su ne kamuwa mai muni. Cutar maisetoma (mycetoma) tana kawo cikas da yawa wajen magani, lafiya da kuma yin tasiri ga zamantakewar attalin arziƙin marasa lafiya da ma hukumomin lafiya. Cutar fata ta maisetoma (mycetoma) mummunar cuta ce, bayyana a kan lamarin aukuwar cutar da kuma yawitar cutar babu a hannu. Alamu: Cutar fata ta maisetoma (mycetoma) an siffanta ta hanyoyi uku rashin raɗaɗi, mafitai da yawa da fitar wani ruwa ƙunshi da ƙwayoyi. Ita yawanci watsu ta shafa fata, cikin jiki da kuma ƙashi da yake kawo lahani, canjawar halittarsa da raguwar aiki wanda ka iya zama mai muni. Cutar fata ta maisetoma (mycetoma) ta fi shafar iyakar ƴanyatsu da ƴan yatsun ƙafa, baya da mazauna. Ƙaracin cigabanta, yanayin rashin raɗaɗi, gagarimin rashin ilimin lafiya, da ƙarancin magani da kuma kayan aikin lafiya a wuraren da cutar ta ɓarke, zuwan marasa lafiya a makare tare da cutar cigaba sasai idan yanke ƙarfar shi ne kawai magani. Mataki na biyu ƙwayar cutar bakteriya gama-gari ce, kuma raunuka na iya ƙara zafi da naƙasa kashi da ciwo mai kama jinin jiki mai kisa (tsananin ciwo da ke ƙunsar aikin da jiki yake gaba ɗaya) idan ba ayi magani ba. Ƙwayar cutar ba yaɗuwa daga mutum zuwa mutum. Hanyar magani: maganin cutar ya dogara ga halittu masu rai ƙanana da suke haifar da ƙwayar bakteriya; haɗe-haɗen magani ne na tsawon lokaci na yaƙar ƙwayar cutar bacteriya inda nau'in cutar fungai, yake buƙatar hɗe-haɗen ƙwayoyin maganin yaƙar cutar fungai (antifugals) da kuma yin tiyata. Maganin ba ya gamsarwa, yana da matsalolin idan an sha wanda ba a yi tsammani, ya yi tsada kuma bai wadata a yawanci wuraren da cutar ɓarke. Cutar fata ta maisetoma (mycetoma) cututtuka ne da waɗanda kamata a sanar da mahukunta ba (cuta da ke buƙatar da za doka za sanar) kuma babu wata na'urar sa ido da ke sa ido. Babu yunƙurin hana ko shirin shawo kan myd har yanzu. Hana kamuwa da cuta yana da wahala, amma mutanen dake rayuwa a ciki ko tafiya zuwa wuraren da cutar take ana za a ba su shawara kada su yi tafiya ba takalmi.

Mycetoma, chromoblastomycosis na mycoses nyingine za kina Muhtasari: Mycetoma ni ugonjwa sugu, unaosababisha uharibifu unaoendelea kwa kawaida wa mguu lakini sehemu yoyote ya mwili inaweza kuathirika. Maambukizi pengine hupatikana kwa kuchanjwa kiwewe kwa kuvu fulani au bakteria kwenye tishu ndogo ya ngozi. Mycetoma ilielezewa katika fasihi ya kisasa mnamo 1694 lakini iliripotiwa kwa mara ya kwanza katikati ya karne ya 19 katika mji wa India wa Madura, na kwa hivyo hapo awali iliitwa mguu wa Madura. Mycetoma mara nyingi huathiri vijana, hasa wanaume wenye umri wa kati ya miaka 20 na 40, zaidi katika nchi zinazoendelea. Watu wa hali ya chini ya kiuchumi na kijamii na wafanyakazi wa mikono kama vile wakulima, vibarua na wafugaji ndio walioathirika zaidi. Mycetoma ina athari nyingi mbaya za kiafya, kiafya na kijamii na kiuchumi kwa wagonjwa, jamii na mamlaka za afya. Kwa kuwa mycetoma ni ugonjwa uliopuuzwa vibaya, data sahihi juu ya matukio na kuenea kwake hazipatikani. Dalili: Mycetoma ina sifa ya utatu wa wingi wa chini ya ngozi usio na uchungu, sinuses nyingi na uchafu wenye nafaka. Kawaida huenea na kuhusisha ngozi, miundo ya kina na mfupa na kusababisha uharibifu, ulemavu na kupoteza utendaji, ambayo inaweza kusababisha kifo. Mycetoma mara nyingi huhusisha sehemu za mwisho, nyuma na gluteal. Kwa kuzingatia maendeleo yake ya polepole, hali isiyo na uchungu, ukosefu mkubwa wa elimu ya afya na uhaba wa vituo vya matibabu na afya katika maeneo yaliyokithiri, wagonjwa wengi huhudhuria wakiwa wamechelewa wakiwa na maambukizi ya hali ya juu ambapo kukatwa mguu kunaweza kuwa matibabu pekee yanayopatikana. Maambukizi ya pili ya bakteria ni ya kawaida, na vidonda vinaweza kusababisha kuongezeka kwa maumivu na ulemavu na septicemia mbaya (maambukizi makali yanayohusisha mfumo mzima wa binadamu) ikiwa hayatatibiwa. Maambukizi hayaambukizwi kutoka kwa mwanadamu kwenda kwa mwanadamu. Matibabu: Matibabu inategemea viumbe vinavyosababisha sababu za bakteria; ni mchanganyiko wa antibiotiki vya muda mrefu ambapo kwa aina ya fangasi, matibabu yanahitaji dawa za pamoja za antifungal na upasuaji. Matibabu hayaridhishi, ina madhara mengi, ni ya gharama kubwa na haipatikani katika maeneo mengi ya ugonjwa huo. Mycetoma si ugonjwa unaoweza kuarifiwa (ugonjwa unaohitajika kisheria kuripotiwa) na hakuna mifumo ya ufuatiliaji iliyopo. Mycetoma si ugonjwa unaoweza kuarifiwa (ugonjwa unaohitajika kisheria kuripotiwa) na hakuna mifumo ya ufuatiliaji iliyopo. Kuzuia maambukizo ni ngumu, lakini watu wanaoishi au wanaosafiri katika maeneo yenye ugonjwa huo wanapaswa kushauriwa kutotembea bila viatu.

Maisutómà, kuromobulaisitómaikósíìsì àti àwọn àrùn maikósíìsì líle mìíràn. Ìsọnísókí: Àrùn maisutómà lè, àìsàn amárawú apanirun tí ó sáábà máa ń mú ẹsẹ̀ ṣùgbọ́n ó lè mú ẹ̀yà ara mìíràn. Àìsàn náà máa ń mú ènìyàn nípa kòkòrò fọ́ńgáì tàbí bakitéríà tí ó wọ inú awọ ara. Wọ́n ṣàpèjúwe maisitómà nínú lítírésọ̀ ìgbàlódé ní 1674 ṣùgbọ́n wọ́n kọ́kọ́ ròyìn rẹ̀ ní àárín ọ̀rùndún 19 ní abúlé àwọn India ti Madura kan, nítorí náà wọ́n máa ń pè é ní ẹsẹ̀ Madura. Maisutómà máa ń sáábà mú àwọn ọ̀dọ́, pàápàá jùlọ àwọn ọkùnrin láàrin ọjọ́ orí 20 àti 40, pàápàá jùlọ láàárín àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n ń gòkè àgbà. Àwọn ènìyàn tí wọn kò fi bẹ́ẹ̀ lówó láwùjọ àti àwọn òṣìṣẹ́ afọwọ̀ṣiṣẹ́ bí àgbẹ̀, òṣìṣẹ́ àti àwọn darandaran ní ó máa ń mú jùlọ. Maisutómà ní àwọn onírúurú ipa ńlá lórí ìṣègùn, ìlera àti ọrọ̀ ajé àwùjọ lórí àwọn aláàárẹ̀, àwùjọ àti àjọ ìlera. Bí maisutómà ṣe jẹ́ àìsàn tí wọ́n ti kọ̀ tì, kò sí àwọn ìwífún-àlàyé pípé lórí ìṣẹ̀lẹ̀ àti ìtànkálẹ̀. Àmì àìsàn: Maisutómà ní àbùdá àgbájọ awọra ọlọ́ràá tí kò ní ìrora, ọ̀pọ̀ oyún àti ìṣomi tí ó ní àwọn wóró. Ó sáábà máa ń tàn láti ní í ṣe pẹ̀lú awọ, àwọn ìhun ìjìnlẹ̀ àti egungun èyí tí ó yọrí sí ìbàjẹ́, àléébù àti àìṣiṣẹ́, èyí tí ó lè léwu. Maisutómà sáábà máa ń ní í ṣe ìtànká, ẹ̀yìn àti isan ìdí. Nítorí ìlọ́ra ìtànká rẹ̀, àìní ìrora, àìsí ẹ̀kọ́ ìlera púpọ̀ àti ọ̀wọ́ngógó èròjà ìṣègùn àti ìlera ní àwọn àgbègbè tí àìsàn náà pọ̀ sí, ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn aláàárẹ̀ máa ń ṣe àfihàn arun pípẹ́ àti gbígbòòrò níbi tí gígé ẹ̀yà ara ti lè jẹ́ ìtọ́jú kan ṣoṣo tí ó wà. Àwọn àtẹ̀lé àrùn bakitéríà wọ́pọ̀, bẹ́ẹ̀ sì ni àwọn ògòdò lè fa ìrora àti àìdápé àti sẹpisémíà (onírúurú àwọn àìsàn tí ó ní í ṣe pẹ̀lú àgọ́ ara) bí wọn kò bá wò ó. Àìsàn náà kì í ràn láti ara ènìyàn-sí-ènìyàn. Ìtọ́jú: Ìtọ́jú máa ń da lórí àwọn ajọ̀fẹ́ tí wọ́n fa àwọn bakitéríà náà; lílo àkànpọ̀ àwọn òògùn agbógunti-kòkòrò ọlọ́jọ́ pípẹ́ àmọ́ sá fún àwọn ẹ̀yà fọ́ńgáì, ìtọ́jú pè fún àpapọ̀ àwọn òògùn agbógunti-kòkòrò fọ́ńgáì àti iṣẹ́ abẹ. Ìtọ́jú náà kò tẹ́rùn, ó ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àléébù bẹ́ẹ̀ sì ni kò sí ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn àgbègbè tí àìsàn náà pọ̀ sí. Maisutómà kì í ṣe àìsàn tí ó gbajúmọ̀ (àìsàn tí òfin ní kí wọ́n fi sùn) àti pé àwọn ètò àmójútó kò sí. Kò sí àwọn ètò ìdènà tàbí ìṣàkóso fún maisutómà síbẹ̀. Ìdènà àìsàn le, ṣùgbọ́n àwọn ènìyàn tí wọ́n ń gbé tàbí rìnrìnàjò lọ sí àwọn àgbègbè tí àìsàn náà pọ̀ sí gbọ́dọ̀ gba ìmọ̀ràn pé wọ́n kò gbọ́dọ̀ fi ẹsẹ̀ lásán rìn.

IMycetoma, ichromoblastomycosis namanye amamycoses ajulile Uhlolojikelele: IMycetoma yisifo esingapheli, esilimaza kancane kancane sonyawo kodwa noma iyiphi ingxenye yomzimba ingathinteka. Ukutheleleka cishe kutholwa ngokujova okulimazayo kwesikhunta esithile noma amagciwane esicutshini esingaphansi kwesikhumba. IMycetoma yachazwa ezincwadini zesimanje ngo-1694 kodwa yabikwa okokuqala maphakathi nekhulu le-19 edolobheni laseNdiya iMadura, yingakho yaqalwa ngokuthi iMadura foot. IMycetoma ivamise ukuphatha abantu abasha, ikakhulukazi abesilisa abaneminyaka ephakathi kuka-20 no-40, ikakhulukazi emazweni asathuthuka. Abantu abasezingeni eliphansi lenhlalomnotho kanye nabasebenzi abasebenza ngezandla njengabalimi, izisebenzi nabelusi yibona abathinteka kakhulu. IMycetoma inemithelela eminingi emibi yezokwelapha, yezempilo kanye nenhlalo-mnotho ezigulini, emiphakathini nasezikhulwini zezempilo. Njengoba imycetoma iyisifo esinganakwa kabi, idatha enembile mayelana nezigameko zayo nokusabalala kwayo ayitholakali. Izimpawu: IMycetoma ibonakala ngonxantathu wesisindo esingaphansi kwesikhumba esingenabuhlungu, ukona okuningi nokuphuma okusanhlamvu okuqukethe okusanhlamvu. Ivamise ukusabalala ukuze ifake isikhumba, izakhiwo ezijulile kanye nethambo okuholela ekulimaleni, ukukhubazeka nokulahlekelwa ukusebenza, okungase kubulale. IMycetoma ivame ukubandakanya imikhawulo, kwiback negluteal region. Uma kubhekwa ukuqhubeka kwayo kancane, ubunjalo obungenabuhlungu, ukuntuleka kwemfundo yezempilo kanye nokushoda kwezikhungo zezokwelapha kanye nezempilo ezindaweni ezihlala njalo, iziguli eziningi ziba khona sekwephuzile nokutheleleka okuthuthukile lapho ukunqunywa isitho kungase kube ukuphela kokwelashwa okutholakalayo. Ukutheleleka kwebhaktheriya yesibili kuvamile, futhi izilonda zingabangela ubuhlungu nokukhubazeka okwandayo kanye ne-septicemia ebulalayo (izifo ezinzima ezihilela lonke uhlelo lomuntu) uma zingelashwa. Ukutheleleka akudluliswa kusuka kumuntu kuya kumuntu. Ukwelashwa: Ukwelashwa kuncike ezintweni eziyimbangela yembangela yamagciwane; iyinhlanganisela yemithi elwa namagciwane yesikhathi eside kanti ohlotsheni lwesikhunta, ukwelashwa kudinga izidakamizwa ezihlanganisiwe ze-antifungal kanye nokuhlinzwa. Ukwelashwa akugculisi, kunemiphumela eminingi engemihle, kuyabiza futhi akutholakali ezindaweni eziningi ezinesifo. IMycetoma ayisona isifo esingaziswa (isifo esidingwa umthetho ukuba sibikwe) futhi azikho izinhlelo zokugada ezikhona. Azikho izinhlelo ezingavinjelwa noma zokulawula zemycetoma okwamanje. Ukuvimbela ukutheleleka kunzima, kodwa abantu abahlala noma abavakashela ezindaweni ezihlala njalo kufanele belulekwe ukuthi bangahambi bengagqokanga zicathulo.

አዲስ የተወለደ ልጅ ጤና አጠቃላይ እይታ፦ እያንዳንዱ ሕፃን በሕይወት መትረፉንና እድገቱን ሙሉ በሙሉ እንዲያሳካ ለማረጋገጥ፣ በተወለደበት ጊዜና በሕይወት የመጀመሪያ ሳምንት አካባቢ እንክብካቤን በማሻሻል ላይ ማተኮር አለብን። ሊወገዱ የሚችሉ የሞት መጠኖች እና አዲስ የተወለዱ እና ዕድሜያቸው ከአምስት ዓመት በታች የሆኑ ሕፃናት ጤና እና ደኅንነት አለመኖር የሕይወት አድን ጣልቃ ገብነቶች ያልተመጣጠነ ሽፋን እና በአጠቃላይ በቂ ያልሆነ ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ልማት አመላካች ናቸው። ድህነት፣ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት እና ለንጹህ ውኃ እና ለንፅህና አጠባበቅ በቂ ያልሆነ ተደራሽነት ሁሉም ጐጂ ምክንያቶች ናቸው፣ እንደ አዲስ የተወለዱ ሕፃናት አስፈላጊ እንክብካቤን የመሳሰሉ ጥራት ያላቸው የጤና አገልግሎቶች በቂ ያልሆነ ተደራሽነት ናቸው። ልጆች እንዲበለጽጉ እና በሕይወት እንዲኖሩ የጤና ማበረታቻ፣ የበሽታ መከላከያ አገልግሎቶች( እንደ ክትባት ያሉ) እና የተለመዱ የሕፃናት በሽታዎች ህክምና አስፈላጊ ናቸው። ተጽዕኖ፦ በዓለም አቀፍ ደረጃ ከ5 ዓመት በታች ከሆኑ ሕፃናት ከሚሞቱት መካከል 47% የሚሆኑት በአራስ ሕፃናት ምክንያት የሚከሰቱ ሲሆን በዚህም ምክንያት በየዓመቱ 2 ነጥብ 4 ሚሊዮን ሕፃናት ይሞታሉ። አንድ ሦስተኛ የሚሆነው አዲስ የተወለዱ ሕፃናት ሞት የሚከሰተው በተወለዱበት ቀን ሲሆን ሦስት አራተኛ የሚሆነው ደግሞ በሕይወታቸው የመጀመሪያ ሳምንት ውስጥ የሚከሰት ነው። በተጨማሪም ወደ 2 ሚሊዮን የሚጠጉ ሕፃናት በ 28 ሳምንት ወይም ከዚያ በላይ እርግዝና የሕይወት ምልክት ሳይኖራቸው ይወለዳሉ( የሞተ ልደት) እና 295 000 የእናቶች ሞት በየዓመቱ ይከሰታል። በተወለዱ በመጀመሪያዎቹ 28 ቀናት ውስጥ የሚሞቱ ሕፃናት በተወለዱበት ወቅት ጥራት ያለው እንክብካቤ ወይም ከተወለዱ በኋላ እና በመጀመሪያዎቹ የሕይወት ቀናት ውስጥ ብቃት ያለው እንክብካቤ እና ህክምና ባለመኖሩ ምክንያት የሚከሰቱ ሁኔታዎች እና በሽታዎች ይሰቃያሉ። አብዛኛዎቹ የሕፃናት ሞት የሚከሰተው ዝቅተኛና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ፦ በ2014 በ67ኛው የዓለም ጤና ጉባኤ ላይ የተገኙ 194 አባል አገራት የድርጊት መርሃ ግብርን( መፍትሄ WHA67.10) አጽድቀዋል። በዩኒሴፍ እና በዓለም ጤና ድርጅት በመመራት እያንዳንዱ አዲስ ተወላጅ የድርጊት መርሃ ግብር( ኢኤንኤፒ) በባለሙያዎች እና በአጋሮች ምክር እንዲሁም በብዙ ባለድርሻ አካላት ምክክር እና ከ 300 በላይ ባለድርሻ አካላት አስተያየቶችን የያዘ በድር ላይ የተመሰረተ ምክክር ተመርቷል። የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዓለም አቀፋዊውን ግብ እና ግቦችን ለማሳካት የሚደረገውን እድገት እንዲከታተል የተጠየቀ ሲሆን እስከ 2030 ድረስ በየጊዜው ለዓለም ጤና ጉባኤ ሪፖርት እንዲያደርግ ተጠይቋል። ሀያ ስምንት የትኩረት አገራት በሂደት መከታተያ መሣሪያ በመጠቀም መረጃ ለመሰብሰብ ዒላማ ተደርገዋል። የዕድገቱ ስልታዊ ክትትል የ ኢኤንኤፒ ስትራቴጂዎችን አፈጻጸም ሁኔታ ለመገምገም፣ የቴክኒካዊ ድጋፍ ፍላጐቶችን ካርታ ለማውጣት እና ከ ኢኤንኤፒ ወሳኝ ነጥቦች እና ምክሮች ጋር የሚስማሙ የአፈጻጸም መሰናክሎችን ለመለየት ያስችላል። ሌላው የሥራ መስክ የጥራት እንክብካቤ አውታረ መረብ ነው። የአውታረ መረቡ ዋና ዓላማ ትኩረቱን ከእንክብካቤ ተደራሽነት በማስፋት ለእናቶች፣ ለአራስ ሕፃናት እና ለሕፃናት ጤና የጥራት እንክብካቤን ለማካተት፣ ሊከላከሉ የሚችሉ የእናቶች እና የአራስ ሕፃናት በሽታዎችን እና ሞት ለመቀነስ እና የእያንዳንዱን እናት የእንክብካቤ ልምድን ለማሻሻል ነው።

Newborn health Overview: To ensure every child survives and thrives to reach their full potential, we must focus on improving care around the time of birth and the first week of life. The high rates of preventable death and poor health and well-being of newborns and children under the age of five are indicators of the uneven coverage of life-saving interventions and, more broadly, of inadequate social and economic development. Poverty, poor nutrition and insufficient access to clean water and sanitation are all harmful factors, as is insufficient access to quality health services such as essential care for newborns. Health promotion, disease prevention services (such as vaccinations) and treatment of common childhood illnesses are essential if children are to thrive as well as survive. Impact: Newborn deaths account for 47% of deaths among children under the age of 5 globally, resulting in 2.4 million lives lost each year. About one third of newborn deaths occur on the day of birth and close to three quarters occur within the first week of life. In addition, almost 2 million babies born with no signs of life at 28 weeks of pregnancy or more (stillbirths) and 295 000 maternal deaths occur each year. Children who die within the first 28 days of birth suffer from conditions and diseases associated with lack of quality care at birth or skilled care and treatment immediately after birth and in the first days of life. The vast majority of newborn deaths take place in low and middle-income countries. WHO response: In 2014, 194 Member States of the Sixty-seventh World Health Assembly endorsed the action plan (Resolution WHA67.10). Led by UNICEF and the World Health Organization, Every Newborn Action Plan (ENAP) was guided by the advice of experts and partners and by multistakeholder consultations and a web-based consultation with over 300 comments from stakeholders. The WHO Director-General has been requested to monitor progress towards the achievement of the global goal and targets, reporting periodically to the World Health Assembly until 2030. Twenty-eight focus countries were targeted for data collection through the use of a progress tracking tool. This systematic tracking of progress enables the assessment of the status of implementation of ENAP strategies, maps technical assistance needs and identifies barriers to implementation in line with the ENAP milestones and recommendations. Another area of work is the Quality of Care Network. The main objective of the network is broadening the focus from access to care to include quality of care for maternal, newborn and child health to cut preventable maternal and newborn illness and deaths, and to improve every mother’s experience of care.

Lafiyar jarirai sabuwar haihuwa Bayani: Don tabbatar kowane yaro ya rayu da kuma wajen sun kai ga girmansu dole mu mai da kai wajen tabbatar da kulawa lokacin haihuwa da kuma makon farko na rayu. Yawan kare mace-mace da ƙarancin lafiya da walwalar jarirai sababbin haihuwa da ya d suke ƙasa da shekaru biyar su ne abubuwan da suka ba a yi ceto rayukan jarirai kuma, daɗin daɗawa rashin wadataccen muhalli da cigaban attalin arƙizi. Talauci, rashin abincmai gina jiki rashin samun wadataccen ruwa mai tsafta da tsaftar muhalli duk abubuwa masu cutarwa, kamar rashin samun ingatacciyar lafiya kamar muhimman kula da jariri sabuwar haihuwa. Bunƙasa kiwon lafiya, aikin yin riga-kafin cuta (allurar riga-kafi) da maganin cututtuka yarinta gama-gari su ne wajibi idan yaran za su girma da kuma su rayu. Tasiri: mutuwar jirirai ya kai adadin 47% na mace-macen tsakanin yara ƴan ƙasa da shekaru biyar na duniya sakamakon ya nuna ana rasa rayuka miliyan 2.4 a kowace shekara. Kusan ɗaya bisa uku mace-macen jariran na faruwa ne ranar haihuwa kuma uku na kwatar mace-macen na faruwa cikin makon farko na rayuwa. Baya ga haka, kusan jarirai miliyan 2 akan haifa ba ta tare da almun rai a makwanni 28 na samun ciki ko fiye da makwannin (haifar jariri babu rai) da kuma faruwar mutuwar mata 295 000 a kowace shekara. Yara waɗanda suke mutuwa cikin kwanaki 28 da haihuwa suna illta ne daga wasu yanaye-yanaye ko cututtuka da suke da aƙala da rashin kula yayin haihuwa ko rashin ƙwarewa wajen kula da kuma magani nan da nan bayan haihuwa da ma a cikin farkon ranakun rayuwa. mafi rinjayen mace-macen jariran na faruwa ne a ƙasashe masu ƙaranci da matsakaicin samun kuɗi. Martanin Ƙungiyar Lafiya ta Duniya (WHO): A 2014, Wakilan ƙasashe 194 a Taron Lafiya na Duniya karu na sittin da bakwai suka amince da wani shirin aiki. (Ƙudurin WHA67.10). Wanda asusun tallafawa ilimin yara na Majalsar Ɗinkin Duniya wato UNICEF da Ƙungitar Lafiya ta Duniya, Shirin Kula Da Lafiyar Jarirai da Mata (ENAP) zai jagoranta ta hanyar samun shawarwari daga ƙwararru da abokan hulɗa da kuma ta tattaunawa da masu ruwa da tsaki da da kuma kafar sadarwa (web-bez) tare da samun sama da martani 300 daga masu ruwa da tsaki. Babban Daraktan Ƙungiyar Lafiya ta Duniya (WHO) ya yi roƙon da a sa ido ayyukan cigaban domin cimma abin da ake so da kuma muradan duniya, kawo rahoto lokaci-lokaci zuwa ga Taron Lafiya na duniya har zuwa 2030. Ƙasashe ashirin da takwas ake son tattara bayyana ta hanyar amfani da kayan cigaba da isa ido. Wannan tsari sanya ido na cigaban ayyuka za su taimakwa wajen ƙiyasta yanayin aiwatar dabarun ENAP, ana buƙatar taimakon bayyanan taswira da kuma bayyana abubuwan da suke shamaki wajen gudanarwa da nasarorin ENAP da ba da shawarwari. wani ɓangaren aikin shi ne ba da kulawa ingatacciya ga mata da jarirai da kuma lafiyar ƙananan yara. Manyan manufofin ƙungiyar tuntuɓar shi ne daɗa mai da hankali daga samun damar kulawa da za ƙunshi kuawa ingatacciya ga mata, jarirai da lafiyar yara ya kare hana mata haihuwa da cutar jariri da mutu, kuma ya inganta kowace uwa gogewa ta kula da jariri.

Afya ya mtoto mchanga Muhtasari: Ili kuhakikisha kila mtoto anaishi na kustawi ili kufikia uwezo wake kamili, ni lazima tuzingatie kuboresha malezi wakati wa kuzaliwa na wiki ya kwanza ya maisha. Viwango vya juu vya vifo vinavyoweza kuzuilika na afya duni na ustawi wa watoto wachanga na watoto walio chini ya umri wa miaka mitano ni viashiria vya ufunikaji usio sawa wa afua za kuokoa maisha na, kwa upana zaidi, maendeleo duni ya kijamii na kiuchumi. Umaskini, lishe duni na uhaba wa maji safi na usafi wa mazingira ni mambo hatarishi, kama vile ukosefu wa huduma bora za afya kama vile huduma muhimu kwa watoto wanaozaliwa. Ukuzaji wa afya, huduma za kuzuia magonjwa (kama vile chanjo) na matibabu ya magonjwa ya kawaida ya utotoni ni muhimu ikiwa watoto watastawi na kuishi. Athari: Vifo vya watoto wachanga vinachangia 47% ya vifo kati ya watoto chini ya umri wa miaka 5 ulimwenguni, na kusababisha vifo vya watu milioni 2.4 kila mwaka. Karibu theluthi moja ya vifo vya watoto wachanga hutokea siku ya kuzaliwa na karibu robo tatu hutokea ndani ya wiki ya kwanza ya maisha. Zaidi ya hayo, karibu watoto milioni 2 wanaozaliwa bila dalili za kuishi katika wiki 28 za ujauzito au zaidi (wakati wa kujifungua) na vifo vya uzazi 295,000 hutokea kila mwaka. Watoto wanaokufa ndani ya siku 28 za kwanza za kuzaliwa wanakabiliwa na hali na magonjwa yanayohusiana na ukosefu wa huduma bora wakati wa kuzaliwa au huduma ya ujuzi na matibabu mara baada ya kuzaliwa na katika siku za kwanza za maisha. Idadi kubwa ya vifo vya watoto wachanga hutokea katika nchi za kipato cha chini na cha kati. Jibu la WHO: Katika 2014, Nchi Wanachama 194 wa Mkutano wa Sitini na Saba wa Afya Duniani ziliidhinisha mpango wa utekelezaji (Azimio WHA67.10). Ikiongozwa na UNICEF na Shirika la Afya Ulimwenguni, Mpango Kazi wa Kila Mtoto Aliyezaliwa (ENAP) uliongozwa na ushauri wa wataalamu na washirika na mashauriano ya wadau mbalimbali na mashauriano ya mtandaoni yenye maoni zaidi ya 300 kutoka kwa washikadau. Mkurugenzi Mkuu wa WHO ameombwa kufuatilia maendeleo kuelekea kufikiwa kwa lengo na shabaha za kimataifa, akitoa ripoti mara kwa mara kwa Bunge la Afya Ulimwenguni hadi 2030. Nchi ishirini na nane lengwa zililengwa kwa ukusanyaji wa data kwa kutumia zana ya kufuatilia maendeleo. Ufuatiliaji huu wa taratibu wa maendeleo huwezesha tathmini ya hali ya utekelezaji wa mikakati ya ENAP, ramani ya mahitaji ya usaidizi wa kiufundi na kubainisha vikwazo vya utekelezaji kulingana na malengo na mapendekezo ya ENAP. Sehemu nyingine ya kazi ni Ubora wa Mtandao wa Huduma. Lengo kuu la mtandao huo ni kupanua mtazamo kutoka kwa upatikanaji wa matunzo ili kujumuisha ubora wa huduma kwa mama, watoto wachanga na afya ya mtoto ili kupunguza magonjwa na vifo vinavyoweza kuzuilika vya uzazi na watoto wachanga, na kuboresha uzoefu wa kila mama wa matunzo.

Ìlera ọmọ tuntun Ìsọnísókí: Láti rí i dájú pé ọmọ kọ̀ọ̀kan yè wọ́n sì gbèrú láti ṣe àṣeyọrí pípé, a ní láti fojúsun mímú ìdàgbàsókè bá ìtọ́jú àsìkò ìbí àti ọ̀sẹ̀ kìíní ìwáyé. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìwọ̀n iye ikú àti àìlera àti àìlálàáfíà tí ó ṣe é dènà láàrin àwọn ọmọ tuntun àti ọmọdé lábẹ́ ọjọ́ orí ọdún márùn-ún jẹ́ àwọn ìtọ́ka àìṣedéédé ìpèsè àwọn ìdásí agbẹ̀mílà àti, ní gbígbòòrò, àìtó ìdàgbàsókè àwùjọ àti ọrọ̀ ajé. Òsì, àìjẹunrekánú àti àìní àǹfààní sí omi mímọ́ àti ìmọ́tótó gbogbo ni wọ́n léwu, bẹ́ẹ̀ sì ni àìtó àǹfààní sí àwọn ìpèsè ìlera dídára bí ìtọ́jú pàtàkì fún àwọn ọmọ tuntun. Ìpolongo ìlera, iṣẹ́ ìdènà àìsàn (bí abẹ́rẹ́ àjẹsára) àti ìtọ́jú àwọn àìsàn ọmọdé tí ó wọ́pọ̀ ṣe pàtàkì bí àwọn ọmọdé yóò bá gbèrú àti bí wọ́n yóò yè. Ipa: Ikú àwọn ọmọ tuntun ni 47% àwọn ikú ọmọdé lábẹ́ ọjọ́ orí 5 káàkiri àgbáyé, èyí tí ó jẹ́ àdánù mílíọ̀nù 2.4 ẹ̀mí lọ́dọọdún. Bí ìdá kan nínú mẹ́ta ikú àwọn ọmọ tuntun ni ó máa ń wáyé lọ́jọ́ ìkúnlẹ̀ bẹ́ẹ̀ sì ni ó tó ìdá mẹ́ta nínú mẹ́rin tí ó máa ń wáyé láàrin ọ̀sẹ̀ kìíní ìwàláàyè. Ní a fikùn, ó tó mílíọ̀nù 2 àwọn ìkókó ni wọ́n bí láìsí àwọn àmì ẹ̀mí ni ọ̀sẹ̀ 28 ìlóyún tàbí jù bẹ́ẹ̀ lọ (àwọn àbíkú) bẹ́ẹ̀ sì ni àwọn ikú ìyálọ́mọ 295, 000 ń wáyé lọ́dọọdún. Àwọn ọmọdé tí wọ́n kú láàrin ọjọ́ 28 lẹ́yìn ìbí ní àwọn àìlera àti àìsàn tí wọ́n ní í ṣe pẹ̀lú àìsí ìtọ́jú tí ó péye lásìkò ìbí tàbí ìtọ́jú ìmọ̀-ọ́nṣe ní kété lẹ́yìn ìbímọ àti láàrin àwọn ọjọ́ ìwàláàyè lẹ́yìn ìbí. Púpọ̀ àwọn ikú ọmọ tuntun wáyé ní àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè. Èsì WHO: Ní 2014, àwọn orílẹ̀ èdè 194 tí wọ́n jẹ́ Àpéjọ Ìlera Àgbáyé Kẹtàdínláàádọ́rim fọwọ́sí ètò iṣẹ́ náà (Ojútùú WHA67. 10). Àgbékalẹ̀ láti owow UNICEF àti Àjọ Ìlera Àgbáyé (WHO), Ètò Ìpèsè Ìbímọ Ọmọ tuntun Kọ̀ọ̀kan (ENAP) ìmọ̀ràn àwọn alámọ̀já àti alábàáṣiṣẹ́pọ̀ àti àwọn igbaninímọ̀ràn àwọn onírúurú ọ̀tọ̀kùlú àti igbaninímọ̀ràn adálórí-ẹ̀rọ-ayélujára pẹ̀lú ó lé ní àwọn ọ̀rọ̀ ìwòye 300 láti ọwọ́ àwọn onímọ̀. Olùdarí Àgbà WHO ni wọ́n ti sọ fún kí ó mójútó ìlọsíwájú lórí àṣeyọrí àwọn èròǹgbà àti àfojúsùn káríayé, kí ó sì máa jábọ̀ fún Àpéjọ Ìlera Àgbáyé (WHA) títí 2030. Àwọn orílẹ̀ èdè méjìdínlọ́gbọ̀n ni wọ́n fojúsùn fún gbígba àwọn ìwífún àlàyé nípasẹ̀ àmúlò irinṣẹ́ ìtọpa ìlọsíwájú. Ètò nìtọpa ìlọsíwájú yìí fààyè sílẹ̀ fún ìgbéléwọ̀n ipò ìṣàmúlò àwọn ọgbọ́n ENAP, ṣe àmì ọgbọ́n ìrànlọ́wọ́ tí wọ́n nílò àti ìṣèdámọ̀ àwọn ìdènà fún ìṣàmúlò tí ó ní í ṣe pẹ̀lú àwọn àṣeyọrí àti àbá ENAP. Agbegbe iṣẹ́ mìíràn ni Dídára Ìsàsopọ̀ Ìtọ́jú. Èròǹgbà gbòógì ìsàsopọ̀ náà ni ìmúgbòòrò àfojúsùn láti orí àǹfààní sí ìtọ́jú láti ní ìtọ́jú ìyálọ́mọ, ìlera ọmọ tuntun àti ọmọdé tí ó dára, láti ṣe àdínkù àwọn àìsàn àti ikú ìyálọ́mọ àti ọmọ tuntun, àti láti mú ìtẹ̀síwájú bá ìrírí ìtọ́jú ìyálọ́mọ gbogbo.

Impilo esanda kuzalwa Uhlolojikelele: Ukuze siqinisekise ukuthi yonke ingane iyasinda futhi ichuma ukuze ifinyelele amandla ayo aphelele, kufanele sigxile ekuthuthukiseni ukunakekelwa phakathi nesikhathi sokuzalwa nesonto lokuqala lokuphila. Amazinga aphezulu okufa okungavinjelwa kanye nempilo engeyinhle kanye nokuphila kahle kwezingane ezisanda kuzalwa kanye nezingane ezineminyaka engaphansi kwemihlanu ziyizinkomba zokungatholakali kokulinganisa kokungenelela okusindisa ukuphila kanye, ngokubanzi, nentuthuko enganele yezenhlalakahle nezomnotho. Ubumpofu, ukudla okungenamsoco kanye nokungafinyeleli kahle kwamanzi ahlanzekile nokukhucululwa kwendle konke kuyizici eziyingozi, kanye nokungatholakali okwanele ezinsizeni zezempilo ezisezingeni eliphezulu njengokunakekelwa okubalulekile kwezingane ezisanda kuzalwa. Ukukhuthazwa kwezempilo, izinsiza zokuvikela izifo (ezifana nokugoma) kanye nokwelashwa kwezifo ezivamile zezingane kubalulekile ukuze izingane ziphumelele futhi ziphile. Umthelela: Ukushona kwabantu abasanda kuzalwa kubalelwa ku-47% wokufa kwezingane ezineminyaka engaphansi kwemi-5 emhlabeni jikelele, okuholela ekufeni kwabantu abayizigidi ezingu-2.4 unyaka ngamunye. Cishe ingxenye eyodwa kwezintathu yokufa okusanda kuzalwa kwenzeka ngosuku lokuzalwa futhi cishe izingxenye ezintathu kwezine kwenzeka phakathi nesonto lokuqala lokuphila. Ngaphezu kwalokho, cishe izingane eziyizigidi ezi-2 ezizalwa zingenazo izimpawu zokuphila emasontweni angama-28 zikhulelwe noma ngaphezulu (ukubeletha) kanye nezi-295 000 zokufa komama kwenzeka njalo ngonyaka. Izingane ezishona ezinsukwini zokuqala ezingu-28 zokuzalwa zihlushwa izimo nezifo ezihlobene nokuntula ukunakekelwa kwekhwalithi lapho zizalwa noma ukunakekelwa okunekhono nokwelashwa ngokushesha ngemva kokuzalwa nasezinsukwini zokuqala zokuphila. Iningi lokufa kwabantu abasanda kuzalwa kwenzeka emazweni anemali engenayo ephansi naphakathi. Impendulo yeWHO: Ku-2014, Amazwe Angamalungu e-194 oMhlangano Wezempilo Womhlaba Wamashumi Ayisithupha Nesikhombisa agunyaze uhlelo lokusebenza (Isinqumo WHA67.10). Iholwa yi-UNICEF kanye neWorld Health Organization, i-All Newborn Action Plan (ENAP) yayiqondiswa izeluleko zochwepheshe nozakwethu kanye nokubonisana nezinhlaka eziningi kanye nokubonisana okusekelwe kuwebhu okunamazwana angaphezu kuka-300 avela kubabambiqhaza. UMqondisi-Jikelele weWHO uceliwe ukuba aqaphe inqubekelaphambili ekufinyeleleni umgomo womhlaba wonke kanye nemigomo, ebika ngezikhathi ezithile eMhlanganweni Wezempilo Womhlaba kuze kube ngu-2030. Amazwe angamashumi amabili nesishiyagalombili okugxilwe kuwo abeqondiswe ekuqoqweni kwedatha kusetshenziswa ithuluzi lokulandelela ukuqhubeka. Lokhu kulandelelwa kwenqubekelaphambili ngendlela ehlelekile kuvumela ukuhlolwa kwesimo sokusetshenziswa kwamasu eENAP, kumephu izidingo zosizo lobuchwepheshe futhi kuhlonzwe izithiyo ekusetshenzisweni ngokuhambisana nezinyathelo ezibalulekile nezincomo zeENAP. Enye indawo yomsebenzi Ikhwalithi Yenethiwekhi Yokunakekela. Inhloso enkulu yalolu xhumano ukwandisa ukugxila ekufinyeleleni ekunakekelweni ukuze kubandakanye izinga lokunakekelwa komama, abasanda kuzalwa kanye nempilo yengane ukuze kunqandwe ukugula nokufa komama nabasanda kuzalwa okungavinjelwa, kanye nokwenza ngcono ulwazi lwabo bonke omama lokunakekelwa.

የኒፓ ቫይረስ ኢንፌክሽን አጠቃላይ እይታ: የኒፓ ቫይረስ ኢንፌክሽን ከእንስሳት ወደ ሰዎች የሚተላለፍ የእንስሳት በሽታ ነው፣ እንዲሁም በተበከለ ምግብ ወይም በቀጥታ ከሰው ወደ ሰው ሊተላለፍ ይችላል። በበሽታው በተያዙ ሰዎች ላይ ምልክቶች የማያሳዩ( ከክሊኒካዊ እይታ በታች) ኢንፌክሽኖች እስከ አጣዳፊ የመተንፈሻ አካላት በሽታ እና አስከፊ የአንጎል በሽታ ድረስ የተለያዩ በሽታዎችን ያስከትላል። ቫይረሱ እንደ ዐሣማዎች ባሉ እንስሳት ላይ ከባድ በሽታ ሊያስከትል ይችላል፣ ይህም ለገበሬዎች ከፍተኛ ኢኮኖሚያዊ ኪሳራ ያስከትላል። ምንም እንኳን የኒፓ ቫይረስ በእስያ ጥቂት የታወቁ ወረርሽኝዎችን ብቻ ቢያስከትልም ሰፋ ያሉ እንስሳትን ያጠቃ ሲሆን በሰዎች ላይ ከባድ በሽታ እና ሞት ያስከትላል። በሲንጋፖር ላይም ተጽዕኖ ባሳደረው በማሌዥያ የመጀመሪያ እውቅና በተሰጠው ወረርሽኝ ወቅት አብዛኛዎቹ የሰው ኢንፌክሽኖች ከታመሙ ዐሣማዎች ወይም ከተበከሉ ሕብረ ሕዋሶቻቸው ጋር በቀጥታ በመገናኘት የተከሰቱ ናቸው። ስርጭቱ የተከሰተው ከአሳማዎች በሚወጣ ፈሳሽ ባልተጠበቀ ሁኔታ በመጋለጥ ወይም ከታመመ እንስሳ ሕብረ ሕዋስ ጋር ደህንነቱን ባልጠበቀ ግንኙነት ነው ተብሎ ይታሰባል። በባንግላዴሽ እና በሕንድ በተከሰቱ ወረርሽኞች በበሽታው ከተያዙ የፍራፍሬ የሌሊት ወፎች ሽንት ወይም ላብ የተበከሉ ፍራፍሬዎችን ወይም የፍራፍሬ ምርቶችን( እንደ ጥሬ የዘንባባ ጭማቂ ያሉ) መብላት ለበሽታው መንስኤ ሊሆን ይችላል። ከሰው ወደ ሰው የሚተላለፈው የኒፋ ቫይረስ በቫይረሱ በተያዙ ሕመምተኞች ቤተሰቦች እና ተንከባካቢዎች መካከልም ሪፖርት ተደርጓል። ምልክቶች: በሰው ላይ የሚከሰቱ ኢንፌክሽኖች ምልክቶች ከማይታዩበት ኢንፌክሽን እስከ አጣዳፊ የመተንፈሻ አካላት ኢንፌክሽን፣ የሆድ ድርቀት እና አስከፊ የአንጎል በሽታ ይደርሳሉ። በበሽታው የተያዙ ሰዎች መጀመሪያ ላይ ትኵሳት፣ ራስ ምታት፣ የጡንቻ ህመም፣ ማቅለሽለሽ እና የጉሮሮ ሕመም ያሉ ምልክቶችን ያሳያሉ። ይህን ተከትሎ መፍዘዝ፣ እንቅልፋምነት፣ የንቃተ ሕሊና ማጣት እና አጣዳፊ የአንጎል በሽታን የሚያመለክቱ የነርቭ ምልክቶች ሊታዩ ይችላሉ። አንዳንድ ሰዎች ደግሞ ያልተለመደ የሳንባ ምች እና አጣዳፊ የመተንፈሻ አካላት ችግርን ጨምሮ ከባድ የመተንፈሻ አካላት ችግር ሊያጋጥማቸው ይችላል። የአንጎል ብግነት እና የመርሳት በሽታ በከባድ ሁኔታ የሚከሰቱ ሲሆን በ 24 እስከ 48 ሰዓታት ውስጥ ወደ ኮማ ያድጋሉ። የመራቢያ ጊዜው ከ 4 እስከ 14 ቀናት ነው ነገር ግን እስከ 45 ቀናት ድረስ የመራቢያ ጊዜ ሪፖርት ተደርጓል። አብዛኛዎቹ ሰዎች ሙሉ በሙሉ ያገግማሉ፣ ምንም እንኳን አንዳንዶች ከአጣዳፊ የአንጎል በሽታ በኋላ ቀሪ የነርቭ ህመሞች ቢኖሩም። አንዳንድ የማገርሸት ጉዳዮች ሪፖርት ተደርገዋል። የኒፓ ቫይረስ ኢንፌክሽን የሟችነት መጠን በ 40 - 75% ይገመታል ነገር ግን በበሽታው በተጠቁ አካባቢዎች ቊጥጥር እና ክሊኒካዊ አያያዝ ላይ በመመርኮዝ በወረርሽኝ ሊለያይ ይችላል። ህክምና: በአሁኑ ጊዜ የኒፓ ቫይረስ ኢንፌክሽንን ዒላማ የሚያደርጉ መድኃኒቶች ወይም ክትባቶች የሉም። የዓለም ጤና ድርጅት የኒፓ በሽታን ለዓለም ጤና ድርጅት የምርምርና ልማት መርሃ ግብር ቅድሚያ የሚሰጠው በሽታ አድርጓል። ከባድ የመተንፈሻ አካላት እና የነርቭ ውስብስቦችን ለማከም ከፍተኛ የድጋፍ እንክብካቤ ይመከራል።

Nipah virus infection Overview: Nipah virus infection is a zoonotic illness that is transmitted to people from animals, and can also be transmitted through contaminated food or directly from person-to-person. In infected people, it causes a range of illnesses from asymptomatic (subclinical) infection to acute respiratory illness and fatal encephalitis. The virus can also cause severe disease in animals such as pigs, resulting in significant economic losses for farmers. Although Nipah virus has caused only a few known outbreaks in Asia, it infects a wide range of animals and causes severe disease and death in people. During the first recognized outbreak in Malaysia, which also affected Singapore, most human infections resulted from direct contact with sick pigs or their contaminated tissues. Transmission is thought to have occurred via unprotected exposure to secretions from the pigs, or unprotected contact with the tissue of a sick animal. In subsequent outbreaks in Bangladesh and India, consumption of fruits or fruit products (such as raw date palm juice) contaminated with urine or saliva from infected fruit bats was the most likely source of infection. Human-to-human transmission of Nipah virus has also been reported among family and care givers of infected patients. Symptoms: Human infections range from asymptomatic infection to acute respiratory infection, seizures and fatal encephalitis. Infected people initially develop symptoms that include fever, headaches, myalgia, vomiting and sore throat. This can be followed by dizziness, drowsiness, altered consciousness, and neurological signs that indicate acute encephalitis. Some people can also experience atypical pneumonia and severe respiratory problems, including acute respiratory distress. Encephalitis and seizures occur in severe cases, progressing to coma within 24 to 48 hours. The incubation period is from 4 to 14 days but an incubation period as long as 45 days has been reported. Most people make a full recovery, although some are left with residual neurological conditions after acute encephalitis. Some cases of relapse have been reported. The case fatality rate of Nipah virus infection is estimated at 40–75% but can vary by outbreak depending on surveillance and clinical management in affected areas. Treatment: There are currently no drugs or vaccines that specifically target Nipah virus infection. WHO has identified Nipah as a priority disease for the WHO Research and Development Blueprint. Intensive supportive care is recommended to treat severe respiratory and neurologic complications.

Ƙwayar cutar bairos ta Nipa Bayani: Nipa bairos infektion ita ce cuta wadda take yaɗawa zuwa mutane daga dabbobi, kuma za iya yaɗuwa ta hanyar gurɓataccen abinci ko kai-tsaye daga mutum zuwa mutum. Jikin mutanen da suka kamu, tana haifar da cututtuka daban-daban daga marasa nuna alamu () zuwa cutar numfashi mai tsanani da. Ƙwayar cutar ta bairus na haddasa cuta mai tsanani ga dabbobi kamar aladai, da yake kawo gagarumar asarar tattalin arƙizi ga manoma. Duk da cewa cutar birus ta Nipa ta faru ne kaɗan kawai an san ɓarke a Asiya, ta kama dabbabi daban-daban masu yawa da kuma haddasa cuta mai tsanani da mutu a cikn mutane. Lokacin farko na gano ɓarkewar cutar a Maleshiya, wanda kuma ya shafi Singafo, yawacin kamuwar mutane da cutar ya faruwa daga yin hulɗa aladai mara lafiya ko guɓatattun sassansu. Yaɗuwar cutar tana faruwa ta hanyar ruwan dake fitowa mara kariya daga aladai, ko cuɗanta mara kariya da sassan dabba mara lafiya. A baya nan an samu ɓarkewar cutar a Bagaladash da Indiya, amfanida kayan marmari ko kayan marmari da aka sarrafa (kamar dabino da lemon kwakwa) sun gurɓata da fitsarin ko yawu daga jemagun da suka kamu da cutar ya ci kayan marmari shi ne ake ganin musabbabin kamuwa. Yaɗuwar ƙwayar cutar bairos Nipa daga mutum zuwa mutum an samu rahoton ta tsakanin iyalai da masu kula da marasa lafiyan da suka kamu. Alamun cuta: Kamuwar mutum tana matsawa daga rashin nauna alamun kamuwa da cuta zuwa matsanancin ciwon numfashi, ɗuakewar numfashi da mummunin ciwon kumburar ƙwaƙwalwa. Mutanen da suka kamu suna fara nuna alamun da suka haɗa da zazzaɓi, ciwon kai, raɗaɗi a gaɓoɓi, amai da zugi a maƙogwaro. Wannan zai iya biyo ta hanyar jiri, gyangyaɗi, canzar tunani, da alamun da suke nuna kumaburar ƙwaƙwalwa sakamakon kamuwa da cuta. wasu mutanen kuma za su iya cin karo da ciwon hunhu da matsalolin numfashi mai tsanani, da ya ƙunshi numfashi mai wayu. Cutar kumburar ƙwaƙwalwa da ɗaukewar numfashi na faruwa a cikin yanayi mai tsanani, dake ciki zuwa dogon suma cikin awanni 24 zuwa 48. Lokacin da cutar take ta nuna alamunta yana farawa daga kwana 4 zuwa 14 amma an samu rahoton tana dauƙar tsawon kwanaki 45 sannan ta nuna alamun kamuwa. Yawanci mutane na warkewa sarai duk kuwa da cewa wasu suna samun ragowar yanayin aikace-aikacen ƙwaƙwalwa bayan kamuwa da cutar kumburar ƙwalƙwalwa. An samu rahoton sake dawowar wasu cututtukan. Adadin mummunar illar da ƙwayar cutar bairos ta Nipa ya aki ƙiyasin 40 zuwa 75% but zai iya bambanta da ɓarkewar cuta in an dogara ga masu sa ido da hukumomin asibitin da ke wuraren da abin ya shafa. Maganin cuta: Yanzu dai babu ƙwayar magani ko allurar riga-kafi wanda aka yi musamman don cutar Nipa. Ƙungiyar Lafiya ta duniya WHO ta bayyana cutar Nipa a matsayin cuta mai muhimmanci na Bincike da Cigaban Tsarin Ƙungiya Lafiya ta Duniya wato (WHO). Ba da taimakon kulawa sosai shawara wajen maganin matsanancin numfashi da tsananin ciwon da ya shafi ƙwaƙwalwa.

Maambukizi ya virusi vya Nipah Muhtasari: Maambukizi ya virusi vya Nipah ni ugonjwa wa zoonotic ambao hupitishwa kwa watu kutoka kwa wanyama, na pia unaweza kuambukizwa kupitia chakula kilichochafuliwa au moja kwa moja kutoka kwa mtu hadi kwa mtu. Kwa watu walioambukizwa, husababisha magonjwa mbalimbali kutoka kwa maambukizo yasiyo ya dalili (subclinical) hadi ugonjwa wa kupumua kwa papo hapo na encephalitis mbaya. Virusi pia vinaweza kusababisha ugonjwa mbaya kwa wanyama kama nguruwe, na kusababisha hasara kubwa ya kiuchumi kwa wafugaji. Ingawa virusi vya Nipah vimesababisha milipuko michache tu inayojulikana barani Asia, huambukiza wanyama anuwai na kusababisha ugonjwa mbaya na vifo kwa watu. Wakati wa mlipuko wa kwanza uliotambuliwa nchini Malaysia, ambao pia uliathiri Singapore, maambukizo mengi ya wanadamu yalitokana na kugusana moja kwa moja na nguruwe wagonjwa au tishu zao zilizoambukizwa. Maambukizi yanafikiriwa kutokea kupitia mfiduo usiozuiliwa kwa siri kutoka kwa nguruwe, au kugusa bila kinga na tishu za mnyama mgonjwa. Katika milipuko iliyofuata nchini Bangladesh na India, ulaji wa matunda au bidhaa za matunda (kama vile maji ya mitende mbichi) yaliyochafuliwa na mkojo au mate kutoka kwa popo walioambukizwa ndicho kilikuwa chanzo cha uwezekano mkubwa wa maambukizi. Maambukizi ya virusi vya Nipah kutoka kwa binadamu hadi kwa binadamu pia yameripotiwa miongoni mwa familia na watoa huduma wa wagonjwa walioambukizwa. Dalili: Maambukizi ya binadamu huanzia maambukizi yasiyo na dalili hadi maambukizo ya kupumua kwa papo hapo, kifafa na encephalitis mbaya. Watu walioambukizwa mwanzoni hupata dalili zinazojumuisha homa, maumivu ya kichwa, myalgia, kutapika na koo. Hii inaweza kufuatiwa na kizunguzungu, usingizi, fahamu iliyobadilika, na ishara za neva zinazoonyesha encephalitis ya papo hapo. Watu wengine wanaweza pia kupata nimonia isiyo ya kawaida na matatizo makubwa ya kupumua, ikiwa ni pamoja na shida ya kupumua kwa papo hapo. Encephalitis na mshtuko wa moyo hutokea katika hali mbaya, na kuendelea hadi kukosa fahamu ndani ya masaa 24 hadi 48. Kipindi cha incubation ni kutoka siku 4 hadi 14 lakini muda wa incubation hadi siku 45 zimeripotiwa. Watu wengi hupata ahueni kamili, ingawa wengine huachwa na hali ya mabaki ya neva baada ya encephalitis kali. Baadhi ya kesi za kurudi tena zimeripotiwa. Kiwango cha vifo vya maambukizi ya virusi vya Nipah kinakadiriwa kuwa 40-75% lakini kinaweza kutofautiana kulingana na uchunguzi na usimamizi wa kimatibabu katika maeneo yaliyoathiriwa. Matibabu: Kwa sasa hakuna dawa au chanjo zinazolenga maambukizo ya virusi vya Nipah. WHO imetambua Nipah kama ugonjwa unaopewa kipaumbele kwa Mpango wa Utafiti na Maendeleo wa WHO. Utunzaji mkubwa wa usaidizi unapendekezwa kutibu matatizo makubwa ya kupumua na ya neva.

Kòkòrò àrùn Nipah Ìsọnísókí: Kòkòrò àrùn Nipah jẹ́ àrùn aṣerankoṣènìyàn tí ó máa ń ran àwọn ènìyàn láti ara àwọn ẹranko, bẹ́ẹ̀ sì ni ó lè ràn ká nípa àwọn oúnjẹ tí kò mọ́ tàbí láti ara ènìyàn-sí-ènìyàn tààrà. Láàárín àwọn ènìyàn tí wọ́n ń ṣàìsàn, ó ń fa àwọn onírúurú àìsàn láti orí àrùn aláìlámì (àìfàmì-àìsàn-hàn) dórí àìsàn òpónà ìmí líle àti ẹnsẹfalítíìsì apanirun. Kòkòrò fáírọ́ọ̀sì náà tún lè fa àìsàn líle láàrin àwọn ẹranko bí ẹlẹ́dẹ̀, èyí tí ó máa ń fa àdánù ọrọ̀ ajé fún àwọn àgbẹ̀. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé kòkòrò Nipah ti fa àwọn ìbújáde péréte tí a mọ̀ ní Ésíà, ó mú onírúurú àwọn ẹranko bẹ́ẹ̀ sì ni ó ń fa àìsàn líle àti ikú láàrin àwọn ènìyàn. Lásìkò ìbújáde kìíní tí wọ́n dá mọ̀ ní Malaysia, èyí tí ó nípa lórí Singapore, púpọ̀ àwọn àrùn ènìyàn wá láti ara ìfọwọ́kàn àwọn ẹlẹ́dẹ̀ tí wọ́n ń ṣàìsàn tàbí àwọn ohun àìmọ́. Ìkóràn ni wọ́n rò pé ó máa ń wáyé nípasẹ̀ ìsíjúsí aláìláàbò sí àwọn ẹ̀gbin láti ara ẹlẹ́dẹ̀, tàbí ìfọwọ́kàn aláìláàbò pẹ̀lú ara ẹranko aláàárẹ̀. Nínú àwọn ìbújáde àtẹ̀lé ní Bangladesh àti India, jíjẹ àwọn èso tàbí àwọn èròjà èso (bí ẹmu dàbídùn aláìlábùlà) tí ìtọ̀ tàbí itọ́ láti ara àdán ajẹ̀so sọ di àìmọ́ ni ó ṣe é ṣe kí ó jẹ́ orísun àrùn. Ìkóràn ènìyàn-sí-ènìyàn kòkòrò àrùn Nipah náà ni wọ́n ti ròyìn láàárín àwọn ẹbí àti olùtọ́jú àwọn aláàárẹ̀ tí àrùn náà mú. Àmì àrùn: Àrùn ẹ̀dá ní àwọn àìsàn aláìlámì-àìsàn dórí àrùn òpónà ìmí, gìrì àti ẹnsẹfalítíìsì líle. Àwọn aláàárẹ̀ máa ń ní àwọn àmì àìsàn bí ibà, ẹ̀fọ́rí, ara wíwó, èébì àti ọ̀nà ọ̀fun dídùn. Òòyì ojú, ìmọ̀lára oorun, àìlèrónú geere, àti àwọn àmì ajẹmọ́-ọpọlọ èyí tí ó ń tọ́ka sí ẹnsẹfalítíìsì líle. Àwọn ènìyàn kan lè ní ìrírí òtútù àyà àti ìṣòro òpónà ìmí tí ó fi mọ́ ìṣòro òpónà ìmí líle. Ẹnsẹfalítíìsì àti gìrì máa ń ṣẹlẹ̀ nínú àwọn ọ̀ràn líle, yọrí sí ìsẹ́mìí láàrin wákàtí 20 sí 48. Àsìkò ìsàba wà láàárín ọjọ́ 4 sí 14 ṣùgbọ́n àsìkò ìsàba tí ó gùn tó ọjọ́ 45 ni wọ́n ti ròyìn. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ènìyàn máa ń wòsàn ní kíkún, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn díẹ̀ máa ń ní àwọn ọ̀ràn ajẹmọ́pọlọ tí ó ṣẹ́kù lẹ́yìn ẹnsẹfalítíìsì líle. Wọ́n ti ròyìn àwọn ọ̀ràn ìmísẹ́yìn kan. Ìwọ̀n ọ̀ràn ikú kòkòrò àrùn Nipah ni àpapọ̀ 40-75% ṣùgbọ́n ó lè yàtọ̀ lórí ìbújáde èyí tí ó dá lórí àmójútó àti ìṣàkóso ìwòsàn ní àwọn àgbègbè tí wọ́n faragbá. Ìtọ́jú: Kò sí òògùn tàbí abẹ́rẹ́ àjẹsára kankan báyìí tí ó dìídì dojú kọ kòkòrò àrùn Nipah. WHO ti ṣe ìdámọ̀ Nipah gẹ́gẹ́ àìsàn pàtàkì fún Ìwádìí àti Ìdàgbàsókè àjọ WHO. Ìtọ́jú àtìlẹ́yìn tí ó jinlẹ̀ ni wọ́n dábàá láti tọ́jú àwọn ìṣòro òpónà ìmí àti ìṣòro ajẹmórí.

Ukutheleleka ngegciwane leNipah Uhlolojikelele: Ukutheleleka ngegciwane leNipah yisifo se-zoonotic esidluliselwa kubantu sisuka ezilwaneni, futhi singasakazwa nangokudla okungcolile noma ngokuqondile kusuka kumuntu kuya komuntu. Kubantu abangenwe yileli gciwane, kubangela izifo eziningi kusukela ekuthelelekeni nge-asymptomatic (subclinical) kuye ekuguleni okunamandla kokuphefumula kanye ne-encephalitis ebulalayo. Igciwane lingase futhi libangele izifo ezinzima ezilwaneni ezifana nezingulube, okuholela ekulahlekelweni okukhulu kwezomnotho kubalimi. Nakuba igciwane iNipah liye labangela ukuqubuka okumbalwa okwaziwayo e-Asia, lithelela izinhlobonhlobo zezilwane futhi libangela izifo ezinzima nokufa kubantu. Ngesikhathi sokuqubuka kokuqala okwaziwayo eMalaysia, okuphinde kwathinta iSingapore, izifo eziningi zabantu zazibangelwa ukuthintana ngqo nezingulube ezigulayo noma izicubu zazo ezingcolile. Ukutheleleka kucatshangwa ukuthi kwenzeke ngokuchayeka okungavikelekile ezingulubeni, noma ukuthintana okungavikelekile nezicubu zesilwane esigulayo. Ekuqubukeni okwalandela eBangladesh nase-India, ukusetshenziswa kwezithelo noma imikhiqizo yezithelo (njengejusi yesundu eluhlaza) engcoliswe umchamo noma amathe avela kumalulwane ezithelo anegciwane kwakuyiwona mthombo okungenzeka kakhulu wokutheleleka. Ukudluliselwa komuntu kumuntu kwegciwane i-ipah nakho kubikwe phakathi komndeni nabanakekeli beziguli ezinegciwane. Izimpawu: Ukutheleleka kwabantu kusuka ekuthelelekeni okungabonakali kuya ekuthelelekeni okunamandla kokuphefumula, ukuquleka kanye ne-encephalitis ebulalayo. Abantu abanaleli gciwane baqala babe nezimpawu ezihlanganisa imfiva, ubuhlungu bekhanda, imyalgia, ukuhlanza kanye nomphimbo obuhlungu. Lokhu kungalandelwa isiyezi, ukozela, ukuphaphatheka okushintshile, nezimpawu zemizwa ezibonisa ukuqaqamba kwe-encephalitis. Abanye abantu bangathola nenyumoniya ye-atypical kanye nezinkinga ezinzima zokuphefumula, okuhlanganisa ukucindezeleka kokuphefumula okukhulu. I-Encephalitis kanye nokuquleka kwenzeka ezimweni ezimbi kakhulu, kuqhubekela phambili ku-coma kungakapheli amahora angama-24 kuye kwangama-48. Isikhathi sokufukamela sisukela ezinsukwini ezi-4 kuya kweziyi-14 kodwa isikhathi sokufukamela uma nje izinsuku ezingama-45 zibikiwe. Iningi labantu lilulama ngokugcwele, nakuba abanye basala benezimo zemizwa ezisele ngemva kwe-encephalitis eyingozi. Ezinye izigameko zokubuyela emuva zibikiwe. Izinga lokufa kwecala lokutheleleka ngegciwane le-Nipah lilinganiselwa ku-40-75% kodwa lingahluka ngokuqubuka kuye ngokubhekwa nokuphathwa komtholampilo ezindaweni ezithintekile. Ukwelashwa: Okwamanje awekho amaphilisi noma imithi yokugoma eqondise ngqo ukutheleleka ngegciwane leNipah. IWHO ikhombe i-Nipah njengesifo esiseqhulwini kuWHO Research and Development Blueprint. Ukunakekelwa okujulile okusekelayo kunconywa ukuphatha izinkinga ezinzima zokuphefumula kanye ne-neurologic.

ከመጠን በላይ ውፍረት አጠቃላይ እይታ፦ ከልክ ያለፈ ክብደት እና ከመጠን በላይ ውፍረት ለጤና አደገኛ የሆነ ያልተለመደ ወይም ከመጠን በላይ የስብ ክምችት ተብሎ ይገለጻል። የሰውነት ክብደት ኢንዴክስ( ቢኤምአይ) ከ25 በላይ ከሆነ ከመጠን በላይ ክብደት እንዳለውና ከ30 በላይ ከሆነ ደግሞ ከመጠን በላይ ውፍረት እንዳለው ይቈጠራል። ጉዳዩ ወደ ወረርሽኝ ደረጃ አድጓል፣ በዓለም አቀፍ የበሽታ ጫና መሠረት ከ 4 ሚሊዮን በላይ ሰዎች በየዓመቱ በ 2017 ከመጠን በላይ ክብደት ወይም ከመጠን በላይ ውፍረት ምክንያት ይሞታሉ። በአዋቂዎችና በልጆች ላይ ከመጠን በላይ ውፍረትና ከልክ በላይ ውፍረት ያለባቸው ሰዎች ቍጥር እየጨመረ ነው። ከ1975 እስከ 2016 ባለው ጊዜ ውስጥ ከመጠን በላይ ክብደት ወይም ከመጠን በላይ ውፍረት ያላቸው ሕፃናት እና ዕድሜያቸው ከ5-19 ዓመት ያሉ ታዳጊዎች ከ4 ከመቶ ወደ 18 በመቶ በማደግ በዓለም አቀፍ ደረጃ ከአራት እጥፍ በላይ ጨምሯል። ከመጠን በላይ ውፍረት የተመጣጠነ የአመጋገብ ስርአት ችግር ከሚያስከትለው ድርብ ሸክም አንዱ ገጽታ ሲሆን በአሁኑ ጊዜ ከሰሃራ በታች ባሉ የአፍሪካ እና የእስያ ክልሎች በስተቀር በሁሉም ክልሎች ውስጥ ከመጠን በላይ ውፍረት ያላቸው ሰዎች ከመጠን በላይ ክብደት ካላቸው ሰዎች በላይ ናቸው። በአንድ ወቅት ከፍተኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ብቻ ችግር ተደርጐ ይታይ የነበረ ከመጠን በላይ ክብደት እና ውፍረት በአሁኑ ጊዜ በዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገሮች በተለይም በከተሞች ውስጥ በከፍተኛ ሁኔታ እየጨመረ ነው። ከመጠን በላይ ክብደት ያላቸው ወይም ከመጠን በላይ ውፍረት ያላቸው ልጆች አብዛኞቹ የሚኖሩት በታዳጊ አገሮች ውስጥ ሲሆን የዕድገቱ መጠን ከበለጸጉት አገሮች ጋር ሲነጻጸር ከ 30% በላይ ከፍ ያለ ነው። ውስብስቦች፦ ከመጠን በላይ ክብደት እና ከመጠን በላይ ውፍረት ለበርካታ ሥር የሰደዱ በሽታዎች ዋነኛ ተጋላጭ ናቸው፤ ከእነዚህም መካከል በዓለም ዙሪያ ለሞት ዋነኛ መንስኤ የሆኑት እንደ የልብ በሽታዎች እና ስትሮክ ያሉ የልብና የደም ቧንቧ በሽታዎች ይገኙበታል። ከመጠን በላይ ውፍረት ደግሞ ወደ የስኳር በሽታ እና ከእሱ ጋር ተያያዥነት ያላቸውን ሁኔታዎች ሊያስከትል ይችላል፣ ይህም ዓይነ ስውርነት፣ የአካል ክፍሎች መቈረጥ እና የኩላሊት እጥበት አስፈላጊነትን ያጠቃልላል። ከ1980 ወዲህ በዓለም ዙሪያ የስኳር በሽታ ቍጥር በአራት እጥፍ ጨምሯል። ከመጠን በላይ ክብደት መሸከም ኦስቲዮአርትራይተስን ጨምሮ ወደ ጡንቻና አጥንት መዛባት ሊያመራ ይችላል። በተጨማሪም ከመጠን በላይ ውፍረት ከአንዳንድ የካንሰር ዓይነቶች ጋር ይያያዛል፣ ይህም የውስጠ-ማህፀን፣ የጡት፣ የእንቁላል እጢ፣ የፕሮስቴት፣ የጉበት፣ የሐሞት ፊኛ፣ የኩላሊት እና የአንጀት ካንሰርን ያጠቃልላል። እነዚህ ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች አንድ ሰው ትንሽ ከመጠን በላይ ክብደት ቢኖረው እንኳን አደጋው ይጨምራል እናም የሰውነት ብዛት ማውጫ( ቢኤምአይ) ሲወጣ የበለጠ ከባድ ይሆናል። በልጅነት ጊዜ የሚከሰት ከመጠን በላይ ውፍረት ከበርካታ ከባድ የጤና ችግሮች ጋር የተቆራኘ ሲሆን ከዚህ ጋር ተያያዥነት ያላቸውን በሽታዎች ያለጊዜው የመያዝ ዕድልን ይጨምራል። ጥናቶች እንደሚያመለክቱት ያለ ጣልቃ ገብነት ከመጠን በላይ ውፍረት ያላቸው ልጆችና ታዳጊዎች ካደጉ በሗላም ከመጠን በላይ ውፍረት ሊኖራቸው ይችላል። መከላከያ እና ቊጥጥር ከመጠን በላይ ክብደት እና ከመጠን በላይ ውፍረት የሚከሰቱባቸው ብዙ ምክንያቶች መከላከል እና መመለስ የሚቻሉ ናቸው። ይሁን እንጂ እስካሁን ድረስ አንድም አገር የዚህን ወረርሽኝ እድገት ማስቀረት አልቻለም። ምንም እንኳ ሌሎች ምክንያቶች ቢኖሩም ከመጠን በላይ ውፍረት የሚያስከትለው ዋነኛው መንስኤ የሚመገቡት ካሎሪዎችና የሚጠቀሙት ካሎሪዎች ሚዛናዊ አለመሆናቸው ነው። ከቅርብ አስርተ ዓመታት ወዲህ ዓለም አቀፍ የአመጋገብ ሥርዓቶች እየተለወጡ በመሆናቸው ከፍተኛ የስብ እና ነጻ የስኳር ይዘት ያላቸው የኃይል ጥግግት ያላቸው ምግቦች ፍጆታ እየጨመረ መጥቷል። በተጨማሪም በበርካታ የሥራ ዓይነቶች ተለዋዋጭ ተፈጥሮ፣ በትራንስፖርት የበለጠ ተደራሽነት እና በከተሞች መስፋፋት ምክንያት የአካል ብቃት እንቅስቃሴ መቀነስ ታይቷል። ከመጠን በላይ የመክበድንና ከመጠን በላይ የመወፈርን አጋጣሚ መቀነስ ከቅባትና ከስኳር የሚወጣውን የካሎሪ መጠን መቀነስ፣ በየቀኑ ፍራፍሬ፣ አትክልት፣ ጥራጥሬ፣ ሙሉ እህሎችና ለውዝ መመገብ እንዲሁም አዘውትሮ አካላዊ እንቅስቃሴ ማድረግ (ለልጆች በቀን 60 ደቂቃ፣ ለአዋቂዎች ደግሞ 150 ደቂቃ) ይጨምራል። በህጻናት ላይ ከወሊድ ጀምሮ እስከ 6 ወር ድረስ ጡት ብቻ ማጥባት ህጻናት ከመጠን በላይ ክብደት ወይም ከመጠን በላይ የመወፈር እድልን እንደሚቀንስ ጥናቶች አመላክተዋል።

Obesity Overview: Overweight and obesity are defined as abnormal or excessive fat accumulation that presents a risk to health. A body mass index (BMI) over 25 is considered overweight, and over 30 is obese. The issue has grown to epidemic proportions, with over 4 million people dying each year as a result of being overweight or obese in 2017 according to the global burden of disease. Rates of overweight and obesity continue to grow in adults and children. From 1975 to 2016, the prevalence of overweight or obese children and adolescents aged 5–19 years increased more than four-fold from 4% to 18% globally. Obesity is one side of the double burden of malnutrition, and today more people are obese than underweight in every region except sub-Saharan Africa and Asia. Once considered a problem only in high-income countries, overweight and obesity are now dramatically on the rise in low- and middle-income countries, particularly in urban settings. The vast majority of overweight or obese children live in developing countries, where the rate of increase has been more than 30% higher than that of developed countries Complications: Overweight and obesity are major risk factors for a number of chronic diseases, including cardiovascular diseases such as heart disease and stroke, which are the leading causes of death worldwide. Being overweight can also lead to diabetes and its associated conditions, including blindness, limb amputations, and the need for dialysis. Rates of diabetes have quadrupled since around the world since 1980. Carrying excess weight can lead to musculoskeletal disorders including osteoarthritis. Obesity is also associated with some cancers, including endometrial, breast, ovarian, prostate, liver, gallbladder, kidney and colon. The risk of these noncommunicable diseases increases even when a person is only slightly overweight and grows more serious as the body mass index (BMI) climbs. Obesity in childhood is associated with a wide range of serious health complications and an increased risk of premature onset of related illnesses. Studies have found that without intervention, children and adolescents with obesity will likely continue to be obese into adulthood. Prevention and Control Many of the causes of overweight and obesity are preventable and reversable. However, no country has yet to reverse the growth of this epidemic. Although other factors are involved, the fundamental cause of obesity is an imbalance of calories consumed and calories expended. As global diets have changed in recent decades, there has been an increase in the consumption of energy-dense foods high in fat and free sugars. There has also been a decrease in physical activity due to the changing nature of many types of work, more access to transportation and increased urbanization. Lowering the risk of overweight and obesity includes reducing the number of calories consumed from fats and sugars, increasing the portion of daily intake of fruit, vegetables, legumes, whole grains and nuts, and engaging in regular physical activity (60 minutes per day for children and 150 minutes per week for adults). In babies, studies have shown that exclusive breastfeeding from birth to 6 months of age reduces the risk of infants becoming overweight or obese.

Kiba Bayani: An bayyana jiki da kiba a matsayin rashin lafiya ko tarin kitse wanda ya wuce kima a jikin mutum wanda haifar da haɗari ga lafiya. Ma'aunin Jiki na (BMI) sama da kashi 25 ana ɗaukar sa a matsayin jiki maras ka'da, sama da kashi 30 kuma a matsayin kiba. Al’amarin ya girma har ya zama annoba, inda sama da mutane miliyan 4 ke mutuwa a duk shekara sakamakon jiki ko kiba a shekarar 2017 a rohoton daukan nauyin cututtuka na duniya. adadin masu jiki da kiba na ci gaba da girma a cikin manya da yara. Daga 1975 zuwa 2016, Adadin masu jiki ko kiba acikin yara da matasa daga shekaru 5 zuwa 19 ya karu fiye da ninki hudu daga 4% zuwa 18% a duniya. Kiba wani bangare ne na nau'in rashin abinci mai gina jiki,a yau kuma mutane da yawa sun fi kiba fiye da zama marassa jiki a kowani yanki in ban da Saharar Afirka da Asiya. Amma fi ɗaukan hakan a matsayin matsala a cikin kasashe masu masu arziƙi sosai,masu jiki da kiba suna karuwa sosai a kasashe masu karamin ƙaarfi da matsakaicin ƙarfi, musamman a cikin birane. Galibin yara masu jiki ko masu kiba suna rayuwa ne a kasashe masu ci gaba, inda adadin karuwar su ya haura kashi 30% fiye da na ƙasashen da suka ci gaba. Sarƙaƙiya: jiki da kiba sune abubuwan mafi haɗari da ke haifar da cututtuka masu tsanani, ciki har da cututtukan zuciya da jijiyoyin jini kamar cututtukan zuciya da hawan jini, sune kan gaba wajen kawo mutuwa a duniya. Yin jiki maras ƙa'ida yana iya haifar da ciwon sukari da kuma makamantan su, ciki har da makanta, shanyewan gaɓoɓi, da kuma buƙatar dialysis. Adadin ciwon sukari ya ninku zuwa gida huɗu a duniya tun 1980. Ɗaukar nauyin da ya wuce kima zai iya haifar da gurɗewan ɓargon jiki ciki har da osteoarthritis. Hakanan ana danganta ƙiba da wasu cututtukan daji, waɗanda suka haɗa da endometrial, nono, ovarian, prostate, hanta, gallbladder, koda da colon. Haɗarin waɗannan cututtuka marasa yaɗuwa yana ƙaruwa ko mutum ya ƙara jiki ɗan kaɗan hakan yana sa sinadarin nuyin jiki na (BMI) ya kara yawa. Kiba a cikin yara ƙuruciya yana da alaƙa da ƙara sarƙaƙiyan kiwon lafiya da yawa sannan kuma yana ƙara haɗarin kamuwa da cuta da wuri. Bincike ya gano cewa in ba tare da shiga tsakani ba, yara da matasa masu ƙiba za su ci gaba da yin ƙiba har su girma. Riga kafi da Sarrafawa ke Yawancin abubuwan da ke haifar da kiba da kiba ana iya yin rigakafin su kuma suna iya dawowa. da kiba da kiba ana iya yin rigakafin su kuma suna iya dawowa. Duk da haka, har yanzu babu wata ƙasa da ta taka burki ma ci gaban wannan annoba. Duk da yake wasu dalilai suna da hannu, ainihin dalilin da ya ƙiba shine rashin daidaituwa na adadin kuzari da ake ci da adadin kuzari da ake cirewa. Kamar yadda tsarin abinci na duniya ya canza a cikin 'yan shekarun nan, an sami karuwar yin amfani da abinci mai yawan kuzari da mai da rashin sukari. Haka kuma an sami raguwar ayyukan motsa jiki saboda sauyin yanayin ayyuka da yawa, da samun damar zirga-zirga da karuwar birane. Rage haɗarin jiba da ƙiba ya haɗa da rage adadin kuzari da ake ci daga mai da sukari, ƙara yawan cin abincin 'ya'yan itace a kullum, kayan lambu, rogo, hatsi da goro, da yawa sa kai a ayyukan motsa jiki na yau da kullum (minti 60 kowace rana ga yara). da minti 150 a kowane mako ga manya). A cikin jarirai, bincike ya nuna cewa shayar da jarirai da ruwan nono zalla bayan haihuwa har watanni 6 na rage hadarin yin jiki ko kiba.

Unene kupita kiasi Muhtasari: Uzito kupita kiasi na unene kupita kiasi hufafanuliwa kuwa mrundikano usio wa kawaida au kupita kiasi wa mafuta unaoleta hatari kwa afya. Fahirisi ya uzito wa mwili (BMI) zaidi ya 25 inahesabiwa kuwa uzito kupita kiasi, na zaidi ya 30 ni unene kupita kiasi. Suala hilo limekua kwa idadi ya janga, huku zaidi ya watu milioni 4 wakifa kila mwaka kutokana na uzito kupita kiasi au unene uliokithiri mnamo 2017 kulingana na mzigo wa magonjwa ulimwenguni. Viwango vya uzito kupita kiasi na fetma vinaendelea kukua kwa watu wazima na watoto. Kuanzia mwaka wa 1975 hadi 2016, maambukizi ya watoto na vijana walio na uzito mkubwa au wanene kupita kiasi na vijana wenye umri wa miaka 5-19 yaliongezeka zaidi ya mara nne kutoka 4% hadi 18% duniani kote. Kunenepa kupita kiasi ni upande mmoja wa mzigo maradufu wa utapiamlo, na leo watu wengi zaidi wana uzito wa kupindukia katika kila eneo isipokuwa Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara na Asia. Mara moja ikizingatiwa kuwa tatizo katika nchi zenye kipato cha juu pekee, uzito wa kupindukia na unene wa kupindukia sasa unaongezeka kwa kasi katika nchi zenye kipato cha chini na cha kati, hasa katika mazingira ya mijini. Idadi kubwa ya watoto wanene au wanene wanaishi katika nchi zinazoendelea, ambapo kiwango cha ongezeko kimekuwa zaidi ya 30% kuliko kile cha nchi zilizoendelea. Matatizo: Uzito kupita kiasi na unene kupita kiasi ni sababu kuu za hatari kwa magonjwa kadhaa sugu, pamoja na magonjwa ya moyo na mishipa kama vile ugonjwa wa moyo na kiharusi, ambayo ndio sababu kuu za vifo ulimwenguni. Uzito mkubwa unaweza pia kusababisha ugonjwa wa kisukari na hali zinazohusiana nayo, ikiwa ni pamoja na upofu, kukatwa kwa viungo, na haja ya dialysis. Viwango vya ugonjwa wa kisukari vimeongezeka mara nne tangu duniani kote tangu 1980. Kubeba uzito kupita kiasi kunaweza kusababisha matatizo ya musculoskeletal ikiwa ni pamoja na osteoarthritis. Unene wa kupindukia pia unahusishwa na baadhi ya saratani, ikiwa ni pamoja na endometrial, matiti, ovari, prostate, ini, gallbladder, figo na koloni. Hatari ya magonjwa haya yasiyoambukiza huongezeka hata wakati mtu ana uzito kidogo tu na hukua mbaya zaidi kadiri index ya molekuli ya mwili (BMI) inavyopanda. Unene uliokithiri utotoni unahusishwa na matatizo mbalimbali makubwa ya kiafya na ongezeko la hatari ya magonjwa yanayohusiana na hayo mapema. Uchunguzi umegundua kuwa bila kuingilia kati, watoto na vijana walio na unene wa kupindukia wataendelea kuwa wanene hadi wanapokuwa watu wazima. Kuzuia na Kudhibiti Sababu nyingi za uzito kupita kiasi na fetma zinaweza kuzuilika na zinaweza kubadilishwa. Walakini, hakuna nchi ambayo bado haijaweza kurudisha nyuma ukuaji wa janga hili. Ijapokuwa mambo mengine yanahusika, sababu kuu ya kunenepa kupita kiasi ni usawa wa kalori zinazotumiwa na kalori zinazotumika. Jinsi lishe ya kimataifa imebadilika katika miongo ya hivi karibuni, kumekuwa na ongezeko la utumiaji wa vyakula vyenye nishati nyingi na sukari isiyo na mafuta. Pia kumekuwa na kupungua kwa shughuli za kimwili kutokana na mabadiliko ya hali ya aina nyingi za kazi, upatikanaji zaidi wa usafiri na kuongezeka kwa miji. Kupunguza hatari ya kupata uzito kupita kiasi na kunenepa kupita kiasi ni pamoja na kupunguza idadi ya kalori zinazotumiwa kutoka kwa mafuta na sukari, kuongeza ulaji wa kila siku wa matunda, mboga mboga, kunde, nafaka nzima na karanga, na kufanya mazoezi ya kawaida ya mwili (dakika 60 kwa siku kwa watoto na dakika 150 kwa wiki kwa watu wazima). Kwa watoto, tafiti zimeonyesha kuwa kunyonyesha maziwa ya mama pekee tangu kuzaliwa hadi umri wa miezi 6 kunapunguza hatari ya watoto wachanga kuwa na uzito kupita kiasi au feta.

Ìsanrajù Ìsọnísókí: Ìwúwojù àti ìsanrajù ni wọ́n dá mọ̀ gẹ́gẹ́ bí òdì tàbí àpọ̀jù àkójọpọ̀ ọ̀rá èyí tí ó ní ewu fún ìlera. Atọ́ka àpapọ̀ ara (BMI) tí ó ju 25 jẹ́ ìwúwo, bẹ́ẹ̀ sì ni 30 jẹ́ ìsanrajù. Ọ̀ràn náà ti dàgbà di àwọn ìwọ̀n àjàkálẹ̀ àrùn, pẹ̀lú ó ju ènìyàn mílíọ̀nù 4 tí wọ́n ń kú lọ́dọọdún nítorí ìwúwojù tàbí ìsanrajù ní 2017 gẹ́gẹ́ bí àjàgà káríayé fún àìsàn. Àwọn ìwọ̀n ìwúwojù àti ìsanrajù ń pọ̀ sí i nínú àwọn àgbàlagbà àti ọmọdé. Láti 1975 sí 2016, ìfarahàn àwọn ọmọdé àti ọ̀dọ́ tí wọ́n ní ìwúwojù tàbí ìsanrajù láti ọjọ́ orí 5 - 19 pọ̀ sí i ju ìlọ́po mẹ́rin lọ láti 4% dé 18% káàkiri àgbáyé. Ìsanrajù jẹ́ apá kan àjàgà oníbejì àìjẹunrekánú, bẹ́ẹ̀ sì ni lónìí àwọn ènìyàn ní ìwúwojù ju àrùìbágígadọ́gba ní gbogbo ẹkùn àyàfi ní ẹ̀ka Sahara Áfríkà àti Ésíà. Ohun tí wọ́n gbà bí ìṣòro ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè gọbọi tẹ́lẹ̀, ìwúwojù àti ìsanrajù ti ń pọ̀ sí i ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè, pàápàá jùlọ ní àwọn ìgboro ìlú. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọmọdé tí wọ́n ní ìwúwojù tàbí ìsanrajù ní àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n ń gòkè àgbà, níbi tí ìwọ̀n púpọ̀ sí i ti ní ju 30% ti àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n ti gòkè àgbà lọ Àwọn ìṣòro: Ìwúwojù àti ìsanrajù jẹ́ okùnfà ńlá fún àwọn àìsàn líle, tí ó fi mọ́ àwọn àìsàn ajẹmọ́ ẹ̀jẹ̀ bí àìsàn ọkàn àti àìsàn ẹ̀gbà, tí wọ́n ń síwájú àwọn okùnfà ikú lágbàáyé. Ìwúwojù tún lè fa àtọ̀gbẹ àti àwọn àìsàn tí wọ́n jẹ mọ́ ọn, tí ó fi mọ́ ìfọ́jú, gígé ọwọ́ àti ẹsẹ̀, àti ìnílò fífọ ẹ̀jẹ̀. Ìwọ̀n àwọn àtọ̀gbẹ tí pọ̀ sí i ní ìlọ́po mẹ́rin láti 1980 káàkiri àgbáyé. Gbígbé àpọ̀jù ìwúwo ká lè fa àléébù isanméegun tí ó fi mọ́ arunmọléegun oríkèé ara. Ìsanrajù tún ní í ṣe pẹ̀lú àwọn jẹjẹrẹ kan, tí ó fi mọ́ jẹjẹrẹ àpò ilé ọmọ,ọyàn, ilé ọmọ, ìṣétọ̀, ẹ̀dọ̀, òróòro, kíndìnrín àti aṣẹ́ ìfun. Ewu àwọn àìsàn tí kì í ràn wọ̀nyí máa ń pọ̀ sí i kódà nígbà tí ènìyàn bá ní ìwúwojù díẹ̀ tí wọ́n sì dàgbà sí i bí atọ́ka àpapọ̀ ara (BMI) ṣe ń pọ̀ sí i. Ìsanrajù láàrin àwọn ọmọdé ní í ṣe pẹ̀lú àwọn àwọn onírúurú àwọn ìṣòro ìlera líle àti mímú àgbéga bá ewu àwọn àìsàn tí wọ́n ní í ṣe. Àwọn ìwádìí ti fi hàn pé láìsí iṣẹ́ ìdásí, àwọn ọmọdé àti ọ̀dọ́mọdé tí wọ́n ní ìsanrajù ṣe é ṣe kí wọ́n tẹ̀síwájú láti ní ìwúwojù títí di àgbà. Ìdènà àti àkóso Púpọ̀ nínú àwọn okùnfà ìwúwojù àti ìsanrajù ṣe é dènà bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n ṣe é yí padà. Àmọ́ sá, kò sí orílẹ̀ èdè tí ó tíì mú àyípadà bá ìdàgbàsókè àjàkálẹ̀ àrùn yìí. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn ìdí mìíràn ní í ṣe, okùnfà ìsanrajù gbòógì ni àìṣedéédé àwọn kálórí tí ènìyàn ń jẹ àti àwọn kálórí tí ènìyàn ń lò. Gẹ́gẹ́ bí àwọn oúnjẹ àgbáyé ti yípadà ní àwọn ọdún díẹ̀ sẹ́yìn, ìgbèrú ti pọ̀ nínú jíjẹ àwọn oúnjẹ afárálókun tí wọ́n ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀rá àti àpọ̀jù ṣúgà àpọ̀jù. Àdínkù tún ti wà nínú àwọn iṣẹ́ agbára nítorí àyípadà àbùdá ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ẹ̀yà iṣẹ́, àǹfààní púpọ̀ sí ìgbòkègbodò ọkọ̀ àti ìdàgbàsókè ìsọ̀gbẹ́dìgboro. Mímú àdínkù bá ewu ìwúwojù àti ìsanrajù ni mímú àdínkù bá àwọn kálórí tí ènìyàn ń jẹ láti ara ọ̀rá àti ṣúgà, mímú àgbéga jíjẹ àwọn èso, ewébẹ̀, erèé, odidi ọkà àti ẹ̀pà lójoojúmọ́, àti ṣíṣe eré ìdárayá lójoojúmọ́ (60 ìṣẹ́jú lójúmọ́ fún àwọn ọmọdé àti ìṣẹ́jú 150 lọ́sẹ̀ fún àwọn àgbàlagbà). Láàárín àwọn ọmọdé, àwọn ìwádìí ti fi hàn pé fífún ọmọ lọ́yàn láti àsìkò ìbí di ọjọ́ orí oṣù 6 ń ṣe àdínkù ewu ìwúwojù àti ìsanrajù láàrin àwọn ìkókó.

Ukukhuluphala ngokweqile Uhlolojikelele: Ukukhuluphala ngokweqile nokukhuluphala kuchazwa njengokungajwayelekile noma ukunqwabelana kwamafutha okweqile okuveza ubungozi empilweni. Ibody mass index (BMI) engaphezu kuka-25 ibhekwa njengokukhuluphala ngokweqile, kanti abangaphezu kuka-30 bakhuluphele. Lolu daba selukhule lwaba ngubhubhane, njengoba kufa abantu abangaphezu kwezigidi ezi-4 unyaka ngamunye ngenxa yokukhuluphala ngokweqile noma ukukhuluphala ngokweqile ngo-2017 ngokusho komthwalo wezifo emhlabeni jikelele. Amazinga okukhuluphala ngokweqile nokukhuluphala ayaqhubeka nokukhula kubantu abadala nasezinganeni. Kusukela ngo-1975 kuya ku-2016, ukwanda kwezingane ezikhuluphele ngokweqile noma ezikhuluphele nentsha eneminyaka engu-5-19 kukhuphuke ngaphezu kokuphindwe kane kusuka ku-4% kuya ku-18% emhlabeni jikelele. Ukukhuluphala ngokweqile kuyingxenye yomthwalo ophindwe kabili wokungondleki, futhi namuhla abantu abaningi abakhuluphele kunesisindo esingaphansi kwesisindo somzimba esingaphansi kuzo zonke izifunda ngaphandle kweSub-Saharan Africa ne-Asia. Kwake kwabhekwa njengenkinga emazweni anemali engenayo ephezulu kuphela, ukukhuluphala ngokweqile nokukhuluphala ngokweqile manje sekwenyuka kakhulu emazweni anemali engenayo ephansi naphakathi, ikakhulukazi ezindaweni zasemadolobheni. Iningi lezingane ezikhuluphele ngokweqile noma ezikhuluphele ziphila emazweni asathuthuka, lapho izinga lokukhula libe ngaphezu kwama-30% ngaphezu kwamazwe athuthukile. Izinkinga: Ukukhuluphala ngokweqile nokukhuluphala kuyizici ezinkulu ezibeka engcupheni yezifo eziningi ezingalapheki, okuhlanganisa izifo zenhliziyo nemithambo yegazi njengesifo senhliziyo nesifo sohlangothi, okuyizimbangela ezihamba phambili zokufa emhlabeni wonke. Ukukhuluphala ngokweqile kungaholela ekubeni nesifo sikashukela kanye nezimo ezihambisana naso, okuhlanganisa ukungaboni, ukunqunywa kwezitho, nesidingo se-dialysis. Amazinga esifo sikashukela aphindeke kane kusukela emhlabeni wonke kusukela ngo-1980. Ukuthwala isisindo eseqile kungaholela ezinkingeni ze-musculoskeletal kuhlanganise ne-osteoarthritis. Ukukhuluphala ngokweqile kuhlotshaniswa neminye imidlavuza, okuhlanganisa i-endometrial, ibele, i-ovarian, i-prostate, isibindi, i-gallbladder, izinso kanye nekholoni. Ingozi yalezi zifo ezingathathelaniyo iyanda ngisho nalapho umuntu ekhuluphele kancane futhi ekhula ebucayi njengoba i-body mass index (BMI) ikhuphuka. Ukukhuluphala ngokweqile ebuntwaneni kuhlotshaniswa nezinkinga eziningi zempilo ezimbi kakhulu kanye nengozi eyengeziwe yokuqalwa kwezifo ezihlobene ngaphambi kwesikhathi. Ucwaningo luthole ukuthi ngaphandle kokungenelela, izingane kanye nentsha ekhuluphele cishe izoqhubeka nokukhuluphala kuze kube abantu abadala. Ukuvimbela Nokulawula Izimbangela eziningi zokukhuluphala ngokweqile nokukhuluphala ngokweqile ziyagwemeka futhi ziyalungiseka. Nokho, alikho izwe elisazohlehlisa ukukhula kwalolu bhubhane. Nakuba kuhileleke ezinye izici, imbangela eyinhloko yokukhuluphala ukungalingani kwama-kilojoule adliwayo kanye nama-calories asetshenzisiwe. Njengoba ukudla komhlaba wonke kushintshile emashumini eminyaka amuva nje, kuye kwaba nokwanda kokusetshenziswa kokudla okunamandla okunamafutha amaningi kanye noshukela wamahhala. Kuphinde kwaba nokuncipha kokuzivocavoca umzimba ngenxa yokushintsha kwezinhlobo eziningi zomsebenzi, ukufinyelela okwengeziwe kwezokuthutha nokwanda kokufudukela emadolobheni. Ukwehlisa ingozi yokukhuluphala ngokweqile nokukhuluphala ngokweqile kuhlanganisa ukunciphisa inani lama-kilojoule adliwa emafutheni noshukela, ukwandisa ingxenye yokudla kwansuku zonke kwezithelo, imifino, imidumba, okusanhlamvu okuphelele namantongomane, nokuzibandakanya nokuzivocavoca umzimba njalo (imizuzu engama-60 ngosuku ezinganeni. kanye nemizuzu eyi-150 ngesonto kubantu abadala). Kubantwana, ucwaningo luye lwabonisa ukuthi ukuncelisa ibele kuphela kusukela ekuzalweni kuya ezinyangeni eziyisi-6 zobudala kunciphisa ingcuphe yokuthi izinsana zikhuluphele ngokweqile noma zikhuluphele.

የሙያ ጤና አጠቃላይ እይታ: የሙያ ጤና በሁሉም ሙያዎች ውስጥ የሰራተኞችን ከፍተኛ የአካል፣ የአዕምሮ እና ማህበራዊ ደኅንነት ለማስተዋወቅ እና ለማቆየት በሕዝብ ጤና ውስጥ የሥራ መስክ ነው። ግቦቹ የሚከተሉት ናቸው: 1. የሰራተኞችን ጤና እና የሥራ አቅም መጠበቅ እና ማጐልበት፣ 2. የሥራ ሁኔታዎችን ማሻሻል እና የሥራ አካባቢው ለደኅንነት እና ለጤና ተስማሚ እንዲሆን ማድረግ፤ 3. የሥራ አደረጃጀትና የሥራ ባህል ማዳበር የሚቻለው በሥራ ላይ ደኅንነትና ጤናን ለማሻሻል በድርጅቱ ውስጥ ተቀባይነት ያላቸውን መሰረታዊ የዋጋ ሥርዓቶች በማንጸባረቅ ውጤታማ የአመራር ሥርዓቶችን፣ የሠራተኞች ፖሊሲን፣ የተሳትፎ መርሆዎችን፣ በጐ ፈቃደኝነትን እና ከጥራት ጋር የተያያዙ የአመራር ልምዶች ያካተተ ነው። የሙያ ጤና ሳይንስ እና ልምምድ እንደ የህክምና ሥራ፣ ነርሲንግ፣ ስነ-ምቾት፣ ስነ-አእምሮ፣ ንጽሕና፣ ደኅንነት እና ሌሎችም ያሉ በርካታ ትምህርቶችን ያጠቃልላል። የዓለም የጤና ጉባኤ አገራት ብሔራዊ ፖሊሲዎችን እና የድርጊት መርሃግብሮችን እንዲያዘጋጁ እና በሥራ ላይ ጤናን በተመለከተ ተቋማዊ አቅም እንዲገነቡ ያሳስባል፤ የሙያ እና ከሥራ ጋር የተዛመዱ በሽታዎችን እና ጉዳቶችን ለመከላከል እና ለመቈጣጠር አስፈላጊ ጣልቃ-ገብነቶች እና የሙያ ጤና አገልግሎቶች ሽፋን እንዲጨምር ማድረግ፤ እንደ ተላላፊ እና ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎችን፣ የአካል ጕዳት መከላከልን፣ የጤና ማበረታቻን፣ የአዕምሮ ጤናን፣ የአካባቢ ጤናን እና የጤና ሥርዓቶችን ልማት ከሚመለከቱ ሌሎች ተዛማጅ ብሔራዊ የጤና ፕሮግራሞች ጋር በመተባበር ያረጋግጣሉ።

Occupational health Overview: Occupational health is an area of work in public health to promote and maintain highest degree of physical, mental and social well-being of workers in all occupations. Its objectives are: 1. the maintenance and promotion of workers' health and working capacity; 2. the improvement of working conditions and the working environment to become conducive to safety and health; 3. the development of work organization and working cultures that should reflect essential value systems adopted by the undertaking concerned, and include effective managerial systems, personnel policy, principles for participation, and voluntary quality-related management practices to improve occupational safety and health. The science and practice of occupational health involves several disciplines, such as occupational medicine, nursing, ergonomics, psychology, hygiene, safety and other. The World Health Assembly urges countries to develop national policies and action plans and to build institutional capacities on occupational health; scale up the coverage with essential interventions for prevention and control of occupational and work-related diseases and injuries and occupational health services; ensure in collaboration with other relevant national health programmes such as those dealing with communicable and non-communicable diseases, prevention of injuries, health promotion, mental health, environmental health, and health systems development.

Aikin Lafiya Bayani: Aikin kiwon lafiya wani yanki ne na aiki a cikin lafiyar jama'a don haɓakawa da kiyaye mafi girman jin daɗin jiki, da samun kwanciyan hankali da zamantakewan ma'aikata a dukkan sana'o'i. Manufofinta su ne: 1. kiyayewa da haɓaka lafiyar ma'aikata da kuma ƙarfin aiki; 2.samar da inganta yanayi da wajen aiki don zama cikin gamsuwa da aminci da lafiya; 3. haɓaka ƙungiyar aiki da al'adun wanda yakamata su nuna mahimman tsarin kima ga waɗanda abin ya shafa, kuma sun haɗa ingantaccen tsarin gudanarwa, manufofin ma'aikata, ka'idojin shiga, da ayyukan gudanarwa na sa kai don inganta amincin aikin lafiya. Kimiyya da kuma aikin kiwon lafiya sun ƙunshi fannoni da yawa, kamar aikin likitanci, aikin jinya, ergonomics, ilimin halin ɗan adam, tsafta, aminci da sauran su. Majalisar kula da lafiya ta duniya ta bukaci kasashe da su bunkasa manufofi da tsare-tsare na kasa domin samar da ayyukan ci gaba a fannin aikin kiwon lafiyar.; Tsarin muhimmin aiki na shiga tsakani don rigakafi da sarrafa cututtuka da su ke da alaƙa da raunuka da kuma hidimtawa aikin kiwon lafiya.; wanda aka tabbatar da haɗin gwiwa tare da sauran shirye-shiryen kiwon lafiya na ƙasa masu dacewa kamar waɗanda ke magance cututtuka masu yaɗuwa da marassa yaɗuwa, rigakafin raunuka, inganta kiwon lafiya, lafiyar kwakwalwa, lafiyar muhalli, da kawo ci gaban tsarin kiwon lafiya.

Afya ya kazini Muhtasari: Afya ya kazini ni eneo la kazi katika afya ya umma ili kukuza na kudumisha kiwango cha juu zaidi cha ustawi wa mwili, kiakili na kijamii kwa wafanyakazi katika kazi zote. Malengo yake ni: 1. kudumisha na kukuza afya ya wafanyakazi na uwezo wao wa kufanya kazi; 2. uboreshaji wa mazingira ya kazi na mazingira ya kazi ili yawe mazuri kwa usalama na afya; 3. uundaji wa shirika la kazi na tamaduni za kufanya kazi ambazo zinapaswa kuonyesha mifumo muhimu ya thamani iliyopitishwa na shughuli inayohusika, na kujumuisha mifumo madhubuti ya usimamizi, sera ya wafanyikazi, kanuni za ushiriki, na mazoea ya hiari ya usimamizi yanayohusiana na ubora ili kuboresha usalama na afya kazini. Sayansi na mazoezi ya afya ya kazini inajumuisha taaluma kadhaa, kama vile dawa ya kazini, uuguzi, uchumi, saikolojia, usafi, usalama na zingine. Baraza la Afya Ulimwenguni linahimiza nchi kuunda sera za kitaifa na mipango ya utekelezaji na kujenga uwezo wa kitaasisi juu ya afya ya kazini; kuongeza chanjo kwa afua muhimu za kuzuia na kudhibiti magonjwa na majeraha na huduma za afya kazini na zinazohusiana na kazi; kuhakikisha kwa kushirikiana na programu nyinginezo za afya za kitaifa kama vile zinazoshughulikia magonjwa ya kuambukiza na yasiyoambukiza, kuzuia majeraha, ukuzaji wa afya, afya ya akili, afya ya mazingira na maendeleo ya mifumo ya afya.

Ìlera iṣẹ́ Ìsọnísókí: Ìlera iṣẹ́ jẹ́ ẹ̀ka iṣẹ́ nínú ìlera àwùjọ láti ṣe àgbéga àti àkóso ìlera ara, ìròrí àti àlàáfíà tí ó ga jùlọ fún àwọn òṣìṣẹ́ ní gbogbo àgbègbè iṣẹ́. Àwọn èròǹgbà rẹ̀ ni: 1. àkóso àti ìgbéga ìlera àwọn òṣìṣẹ́ àti agbára iṣẹ́ ṣíṣe; 2. mímú ìdàgbàsókè bá àwọn ipò iṣẹ́ àti àyíká iṣẹ́ láti rọrùn fún ààbò àti ìlera.; 3. mímú ìdàgbàsókè bá àjọ iṣẹ́ àti àwọn àṣà iṣẹ́ tí wọ́n gbọ́dọ̀ ṣàfihàn àwọn ètò pàtàkì tó níye tí wọ́n ṣàmúlò nípa àdáwọ́lé tí a ṣàníyàn, àti àwọn ètò àkóso tí wọ́n péye pẹ̀lú, ìlànà àrà ẹni, àwọn òfin ìkópa, àti àwọn iṣẹ́ ìṣàkóso ìwọ̀fún adálórí-iyì láti mú ìtẹ̀síwájú bá ààbò àti ìlera iṣẹ́. Sáyẹ́ńsì àti iṣẹ́ ìlera iṣẹ́ ní í ṣe pẹ̀lú àwọn onírúurú iṣẹ́, gẹ́gẹ́ bí iṣẹ́ ìṣègùn, nọ́ọ̀sì, àgbékalẹ̀ iṣẹ́, ẹ̀kọ́ orí, ìmọ́tótó, ààbò àti àwọn mìíràn. Àpéjọ Ìlera Àgbáyé rọ àwọn orílẹ̀ èdè láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìlànà à á tẹ̀lé orílẹ̀ èdè àti àwọn ètò iṣẹ́ àti láti ṣe àgbékalẹ̀ àwọn agbára ibùdó lórí ìlera iṣẹ́.; Mú ìdàgbàsókè bá ìpèsè pẹ̀lú àwọn ìsapá pàtàkì fún ìdènà àti ìṣàkóso iṣẹ́ àti àwọn àìsàn àti ìfarapa ajẹmọ́-iṣẹ́ àti àwọn iṣẹ́ ìlera iṣẹ́.; rí i dájú pé àjọṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn ètò ìlera orílẹ̀ èdè tí wọ́n ní í ṣe bí àwọn tí wọ́n mójútó àìsàn àti àrùn, ìdènà àwọn ìfarapa, ìgbéga ìlera, ìlera orí, ìlera àyíká, àti ìdàgbàsókè àwọn ètò ìlera.

Impilo emsebenzini Uhlolojikelele: Impilo yasemsebenzini iyindawo yomsebenzi kwezempilo yomphakathi ukukhuthaza nokugcina izinga eliphezulu lenhlalakahle yomzimba, yengqondo nenhlalonhle yabasebenzi kuyo yonke imisebenzi. Izinjongo zayo yilezi: 1. ukugcinwa nokukhuthaza impilo yabasebenzi namandla abo okusebenza; 2. ukwenziwa ngcono kwezimo zokusebenza kanye nendawo yokusebenza ukuze ibe sesimweni sokuphepha nempilo; 3. ukuthuthukiswa kwenhlangano yomsebenzi namasiko okusebenza okufanele abonise izinhlelo zenani elibalulekile ezamukelwe umsebenzi othintekayo, futhi kubandakanye nezinhlelo zokuphatha ezisebenzayo, inqubomgomo yabasebenzi, izimiso zokubamba iqhaza, kanye nezinqubo zokuzithandela zokuphatha ezihlobene nekhwalithi ukuze kuthuthukiswe ukuphepha nempilo emsebenzini. Isayensi nokusebenza kwezempilo emsebenzini kuhilela iziyalo eziningana, njengemithi yomsebenzi, ubuhlengikazi, i-ergonomics, i-psychology, inhlanzeko, ukuphepha nokunye. I-World Health Assembly ikhuthaza amazwe ukuthi athuthukise izinqubomgomo zikazwelonke kanye nezinhlelo zokusebenza kanye nokwakha amakhono esikhungo kwezempilo emsebenzini; ukukhuphula ukusabalala ngokungenelela okubalulekile ekuvimbeleni nasekulawuleni izifo nokulimala okuphathelene nomsebenzi neziphathelene nomsebenzi kanye nezinsizakalo zezempilo zasemsebenzini; ukuqinisekisa ngokubambisana nezinye izinhlelo zezempilo zikazwelonke ezifanele njengalezo ezibhekene nezifo ezithathelanayo nezingathelelani, ukuvinjelwa kokulimala, ukugqugquzelwa kwezempilo, impilo yengqondo, impilo yemvelo, kanye nokuthuthukiswa kwezinhlelo zezempilo.

ኦንኮሴርሲያሲስ (የወንዝ ዓይነ ስውርነት) አጠቃላይ እይታ: ኦንኮሴርሲያሲስ - ወይም - የወንዝ ዓይነ ስውርነት - በተበከሉ ጥቁር ዝንቦች( ሲሙሊየም ኤስፒፒ.) በተደጋጋሚ በመነከስ በሚተላለፈው በፊላሪያል ትል ኦንኮሴካራ ቮልቭሉስ ምክንያት የሚከሰት ተሕዋሲ በሽታ ነው። እነዚህ ጥቁር ዝንቦች በፍጥነት በሚፈስሱ ወንዞች እና ጅረቶች ላይ የሚራቡ ሲሆን ሰዎች በግብርና በሚሆኑበት ለም መሬት አቅራቢያ በሚገኙ ሩቅ መንደሮች አቅራቢያ ይገኛሉ። በሰው አካል ውስጥ የጎልማሳ ትሎች ወደ ቆዳ፣ ዓይን እና ሌሎች የአካል ክፍሎች የሚሰደዱ የጽንስ ላርቫዎችን( ማይክሮፊላሪያ) ያመርታሉ። አንዲት እንስት ጥቁር-ዝንብ ደም በምትመገብበት ጊዜ በበሽታው የተለከፈውን ሰው በምትነክስበት ጊዜ በጥቁር-ዝንብ ውስጥ ይበልጥ የሚያድጉትን ማይክሮፊላሪያዎች ትመገባለች ፤ ከዚያም ቀጣዩን ሰው ስትነድፍ ታስተላልፈዋለች ። ምልክቶች፡ ኦንኮሴርሲያሲስ የዓይን እና የቆዳ በሽታ ነው። የበሽታው ምልክቶች የሚከሰቱት ከሰውነት በታች ባለው ሕብረ ሕዋስ ውስጥ በሰው አካል ዙሪያ በሚንቀሳቀሰውና በሚሞቱበት ጊዜ ከፍተኛ የማቃጠል ስሜት በሚፈጥሩት ማይክሮፊላሪያ ነው። በበሽታው የተያዙ ሰዎች እንደ ከባድ ማሳከክ እና የተለያዩ የቆዳ ለውጦች ያሉ ምልክቶችን ሊያሳዩ ይችላሉ። አንዳንድ በበሽታው የተያዙ ሰዎች የዓይን ጉዳቶችን ያዳብራሉ ይህም ወደ የዓይን እክል እና ዘላቂ ዕውርነት ሊያመራ ይችላል። በአብዛኛዎቹ አጋጣሚዎች በአዋቂዎቹ ትሎች ዙሪያ ከቆዳው በታች ኖዱሎች ይፈጠራሉ። ኦንኮሴርሲያሲስ በዋነኝነት የሚከሰተው በሞቃታማ አካባቢዎች ነው። ከ99% በላይ የሚሆኑት በበሽታው የተጠቁ ሰዎች የሚኖሩት ከሰሃራ በታች ባሉ የአፍሪካ ሀገሮች ውስጥ በሚገኙ 31 ሀገሮች ውስጥ ነው፤ አንጎላ፣ ቤኒን፣ ቡርኪና ፋሶ፣ ቡሩንዲ፣ ካሜሩን፣ የመካከለኛው አፍሪካ ሪፐብሊክ፣ ቻድ፣ የኮንጐ ሪፐብሊክ፣ አይቮሪ ኮስት፣ የኮንጐ ዴሞክራቲክ ሪፐብሊክ፣ ኢኳቶሪያል ጊኒ፣ ኢትዮጵያ፣ ጋቦን፣ ጋና፣ ጊኒ፣ ጊኒ-ቢሳው፣ ኬንያ፣ ሊቤሪያ፣ ማላዊ፣ ማሊ፣ ሞዛምቢክ፣ ኒጀር፣ ናይጄሪያ፣ ሩዋንዳ፣ ሴኔጋል፣ ሴራሊዮን፣ ደቡብ ሱዳን፣ ሱዳን፣ ቶጎ፣ ኡጋንዳ፣ የታንዛኒያ የተባበሩት ሪፐብሊክ. በብራዚል፣ ቬንዙዌላ( ቦሊቫሪያ ሪፐብሊክ) እና የመን ውስጥም ኦንኮሴርሲያሲስ ይተላለፋል። ህክምና፦ የዓለም የጤና ድርጅት ኦንኮሴርሲያሲስ በሽታ ቢያንስ በዓመት አንድ ጊዜ ከ10 እስከ 15 ዓመት በአይቨርሜክቲን እንዲታከም ይመክራል። ኦ. ቮልቩለስ ከሎአ ሎአ ጋር አብሮ በሚኖርበት ጊዜ የህክምና ስልቶች ማስተካከል አለባቸው። ሎአ ሎአ በካሜሩን፣ በማዕከላዊ አፍሪካ ሪፐብሊክ፣ በኮንጐ፣ በዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጐ፣ በናይጄሪያ እና በደቡብ ሱዳን የሚገኝ ጥገኛ ፊላሪያል ትል ነው። በደም ውስጥ ከፍተኛ መጠን ያለው የኤል ሎአ ህክምና አንዳንድ ጊዜ ከባድ የጐንዮሽ ጉዳቶችን ያስከትላል። በተጎዱ ሀገሮች ውስጥ ከባድ የጐንዮሽ ጉዳቶችን ለማስተዳደር የሜስቲዛን ባለሙያ ኰሚቴ( MEC)/ APOC ምክሮችን መከተል ይመከራል።

Onchocerciasis (river blindness) Overview: Onchocerciasis – or “river blindness” – is a parasitic disease caused by the filarial worm Onchocerca volvulus transmitted by repeated bites of infected blackflies (Simulium spp.). These blackflies breed along fast-flowing rivers and streams, close to remote villages located near fertile land where people rely on agriculture. In the human body, the adult worms produce embryonic larvae (microfilariae) that migrate to the skin, eyes and other organs. When a female blackfly bites an infected person during a blood meal, it also ingests microfilariae which develop further in the blackfly and are then transmitted to the next human host during subsequent bites. Symptoms: Onchocerciasis is an eye and skin disease. Symptoms are caused by the microfilariae, which move around the human body in the subcutaneous tissue and induce intense inflammatory responses when they die. Infected people may show symptoms such as severe itching and various skin changes. Some infected people develop eye lesions which can lead to visual impairment and permanent blindness. In most cases, nodules under the skin form around the adult worms. Onchocerciasis occurs mainly in tropical areas. More than 99% of infected people live in 31 countries in sub-Saharan Africa: Angola, Benin, Burkina Faso, Burundi, Cameroon, Central African Republic, Chad, Republic of Congo, Côte d’Ivoire, Democratic Republic of the Congo, Equatorial Guinea, Ethiopia, Gabon, Ghana, Guinea, Guinea-Bissau, Kenya, Liberia, Malawi, Mali, Mozambique, Niger, Nigeria, Rwanda, Senegal, Sierra Leone, South Sudan, Sudan, Togo, Uganda, United Republic of Tanzania. Onchocerciasis is also transmitted in Brazil, Venezuela (Bolivarian Republic of) and Yemen. Treatment: WHO recommends treating onchocerciasis with ivermectin at least once yearly for 10 to 15 years. Where O. volvulus co-exists with Loa loa, treatment strategies have to be adjusted. Loa loa is a parasitic filarial worm that is endemic in Cameroon, the Central African Republic, Congo, the Democratic Republic of the Congo, Nigeria and South Sudan. Treatment of individuals with high levels of L. loa in the blood can sometimes result in severe adverse events. In affected countries, it is recommended to follow the Mectizan Expert Committee (MEC)/APOC recommendations for the management of severe adverse events.

Onchocerciasis (makantan hazo) Bayani: Onchocerciasis ko makantan hazo cuta ce wanda take yaduwa ta hanyan tsutsotsin filarial Onchocerca volvulus da ke yaduwa ta sanadiyan cizon ƙudaje masu ɗauke da cutar (Simulium spp.). Wadannan ƙudan zuma suna hayayyafa ne a yankin koguna da rafi masu gudu, kusa da ƙauyuka masu nisa wanda kasan wajen ke dauke da albarkan taki inda mutanen wajen sun dogara ga aikin noma ne. A cikin jikin mutum, tsutsotsi masu girma sune suke samar da tsutsotsi na amfrayo (microfilariae) waɗanda ke ƙaura zuwa fata, idanu da sauran gabobin. Lokacin da macen ƙudan ta ciji wanda ya kamu da cutar yayin shan jininsa, tana kuma shigar da microfilariae wanda ke haɓak a jikin kuɗan sannan kuma sai ta ƙara watsa shi zuwa ga wani daban yayin cizon sa. Alamomi: cutar Onchocerciasis cuta ce dake kama idanuwa da fata. Alamomin da suke haifar da microfilariae, wanda ke motsawa a jikin ɗan adam a cikin nama na subcutaneous kuma yana haifar da yanayi mai zafi lokacin da suka mutu. Mutanen da suka kamu da cutar na iya nuna alamu kamar ƙaiƙayi mai tsanani da canjin fata iri-iri. Wasu wanda kamuwa da cutar suna samun ciwon ido wanda zai iya haifar da nakasar gani da kuma makanta na dindindin. A mafi yawan lokuta, nodules da ke ƙarƙashin fata suna tasowa a kusa da tsutsotsin jikin manya. Onchocerciasis yana faruwa musamman a wurare mai zafi. Fiye da kashi 99 cikin 100 na wanda suke dauke da cutar suna rayuwa ne a kasashe 31 a yankin kudu da hamadar Saharar Afirka: Angola, Benin, Burkina Faso, Burundi, Kamaru, Jamhuriyar Afirka ta Tsakiya, Chadi, Jamhuriyar Kongo, CâtedeIvoire, Jamhuriyar Demokradiyyar Kongo. Congo, Equatorial Guinea, Habasha, Gabon, Ghana, Guinea, Guinea-Bissau, Kenya, Laberiya, Malawi, Mali, Mozambique, Niger, Nigeria, Rwanda, Senegal, Saliyo, Sudan ta Kudu, Sudan, Togo, Uganda, United Republic of Tanzaniya. Hakanan cutar Onchocerciasis ta yaɗu a Brazil, Venezuela (Jamhuriyar Bolivarian) da Yemen. Jinya: WHO ta ba da shawarar yin maganin onchocerciasis tare da ivermectin aƙalla sau ɗaya a shekara har tsawon shekaru 10 zuwa 15. Inda O. volvulus yana tare ne da Loa loa, dole ne a canza yadda ake dabarun jiyya. Loa loa wata tsutsa ce ta filaye da ke fama da cutar a kasashen Kamaru, Jamhuriyar Afirka ta Tsakiya, Kongo, Jamhuriyar Demokradiyyar Kongo, Najeriya da Sudan ta Kudu. Yin jinya ga mutanen da ke dauke da L. loa a cikin jinin su na iya haifar da mummunan abu wasu lokutan. A cikin ƙasashen da abin ya shafa, ana ba da shawarar bin Kwamitin Kwararru na Mectizan (MEC)/APOC shawarwari don hana gudanar mummunan al'amura.

Onchocerciasis (upofu wa mto) Muhtasari: Onchocerciasis - au "upofu wa mto" - ni ugonjwa wa vimelea unaosababishwa na mnyoo wa filaria Onchocerca volvulus unaosambazwa kwa kuumwa mara kwa mara na inzi weusi walioambukizwa (Simulium spp.). Nzi hao weusi huzaliana kando ya mito na vijito vinavyotiririka kwa kasi, karibu na vijiji vya mbali vilivyo karibu na ardhi yenye rutuba ambapo watu hutegemea kilimo. Katika mwili wa binadamu, minyoo ya watu wazima hutoa mabuu ya embryonic (microfilariae) ambayo huhamia kwenye ngozi, macho na viungo vingine. Nzi weusi jike anapomuuma mtu aliyeambukizwa wakati wa mlo wa damu, pia humeza mikrofilaria ambayo hukua zaidi kwenye inzi mweusi na kisha kuambukizwa kwa binadamu anayefuata wakati wa kuumwa. Dalili: Onchocerciasis ni ugonjwa wa macho na ngozi. Dalili zinasababishwa na microfilariae, ambayo huzunguka mwili wa binadamu katika tishu ndogo ya ngozi na kusababisha majibu makali ya uchochezi wanapokufa. Watu walioambukizwa wanaweza kuonyesha dalili kama vile kuwasha kali na mabadiliko mbalimbali ya ngozi. Baadhi ya watu walioambukizwa hupata vidonda vya macho ambavyo vinaweza kusababisha ulemavu wa kuona na upofu wa kudumu. Katika kesi nyingi, vinundu chini ya ngozi huunda karibu na minyoo wakubwa. Onchocerciasis hutokea hasa katika maeneo ya kitropiki. Zaidi ya 99% ya watu walioambukizwa wanaishi katika nchi 31 za Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara: Angola, Benin, Burkina Faso, Burundi, Kamerun, Jamhuri ya Afrika ya Kati, Chad, Jamhuri ya Kongo, Ikweta ya Guinea , Ethiopia, Gabon, Ghana, Guinea, Guinea-Bissau, Kenya, Liberia, Malawi, Mali, Msumbiji, Niger, Nigeria, Rwanda, Senegal, Sierra Leone, Sudan Kusini, Sudan, Togo, Uganda, Jamhuri ya Muungano wa Tanzania. Ugonjwa wa onchocerciasis pia huambukizwa nchini Brazil, Venezuela (Jamhuri ya Bolivari ya) na Yemen. Matibabu: WHO inapendekeza kutibu onchocerciasis na ivermectin angalau mara moja kwa mwaka kwa miaka 10 hadi 15. Ambapo O. volvulus anashirikiana na Loa loa, mikakati ya matibabu inapaswa kurekebishwa. Loa loa ni minyoo ya vimelea ambayo hupatikana katika nchi za Kamerun, Jamhuri ya Afrika ya Kati, Kongo, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, Nigeria na Sudan Kusini. Matibabu ya watu wenye viwango vya juu vya L. loa katika damu wakati mwingine inaweza kusababisha matukio mabaya mabaya. Katika nchi zilizoathiriwa, inashauriwa kufuata mapendekezo ya Kamati ya Wataalamu ya Mectizan (MEC)/APOC kwa ajili ya kudhibiti matukio mabaya sana.

Onkokasíásí (ìfọ́jú kòkòrò odò) Ìsọnísókí: Onkokasíásí - tàbí "ìfọ́jú kòkòrò odò" - jẹ́ àìsàn ajọ̀fẹ́ tí aràn fìláríà Onchocerca volvulus tí ó máa ń ràn nípasẹ̀ ẹnu àwọn kòkòrò odò tí wọ́n ti di àìmọ́ (Simulium spp.). Àwọn kòkòrò odò wọ̀nyí máa ń bí sí i sún mọ́ àwọn odò àti omi tí ó ń sàn, sún mọ́ àwọn abúlé tí wọ́n jìnnà tí ó ní ẹgbẹ́ ilẹ̀ ọlọ́ràá níbi tí àwọn ènìyàn ti gbáralé iṣẹ́ àgbẹ̀. Nínú àgọ́ ara ènìyàn, àwọn àgbàlagbà aràn máa ń bí àwọn ọmọ aràn (fìláríà pínnísín) tí ó wọ inú awọ ara, ojú àti àwọn ẹ̀yà ara mìíràn. Nígbà tí abo kòkòrò odò bá gé aláàárẹ̀ jẹ lásìkò tí ó ń mùjẹ̀, yóò tún fa àwọn fìláríà pínnísín sára èyí tí yóò túbọ̀ dàgbà nínú kòkòrò odò náà bẹ́ẹ̀ sì ni yóò kó o ran ẹlòmíràn lásìkò tí ó bá ń mùjẹ̀. Àmì àrùn: Onkokasíásí jẹ́ àrùn ojú àti awọ ara. Fìláríà pínnísín ni ó máa ń fa àwọn àmì àrùn, èyí tí ó máa ń lọ káàkiri inú ara ènìyàn nínú awọfẹ́lẹ́ inú tí wọ́n sì máa ń fa àwọn àbájáde ìrora nígbà tí wọ́n bá kú. Àwọn ènìyàn tí wọ́n bá ní kòkòrò yìí lè ṣàfihàn àwọn àmì àrùn bí yúnyún tí ó le àti àwọn àyípadà awọ ara. Díẹ̀ nínú àwọn ènìyàn tí wọ́n ti kó kòkòrò yìí lè ní àwọn ọgbẹ́ ojú tí ó lè yọrí sí àìsàn ojú àti ìfọ́jú pátápátá. Nínú àwọn ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀ràn, kókó abẹ́ awọ a máa wú yípo àwọn àgbà aràn. Onkokasíásí máa ń wáyé ní àwọn àgbègbè igbó kìjikìji. Ó ju 99% àwọn ènìyàn tí wọ́n ti kó kòkòrò yìí ni wọ́n ń gbé ní àwọn orílẹ̀ èdè 31 ní àyíká Sahara Afíríkà: Angola, Benin, Burkina Faso, Burundi, Cameroon Central African Republic, Chad, Republic of Congo, Côte d’Ivoire, Democratic Republic of the Congo, Equatorial Guinea, Ethiopia, Gabon, Ghana, Guinea, Guinea-Bissau, Kenya, Liberia, Malawi, Mali, Mozambique, Niger, Nigeria, Rwanda, Senegal, Sierra Leone, South Sudan, Sudan, Togo, Uganda, United Republic of Tanzania. Onkokasíásí tún máa ń ràn ní Brazil, Venezuela (Bolivarian Republic of) àti Yemen. Ìtọ́jú: WHO dábàá ìtọ́jú onkokasíásí pẹ̀lú ifamẹkitín ó kéré jù ẹ̀ẹ̀kàn lọ́dún fún ọdún 10 sí 15. Níbi tí O. volvulus ti ń jẹyọ pẹ̀lú Loa loa, àwọn ọgbọ́n ìtọ́jú ní láti yípadà. Loaloa ni aràn ajọ̀fẹ́ fìláríà kan tí ó wọ́pọ̀ ní Cameroon, the Central African Republic, Congo, the Democratic Republic of the Congo, Nigeria àti South Sudan. Ìtọ́jú àwọn ènìyàn pẹ̀lú àwọn ìpele gíga L. loa nínú ẹ̀jẹ̀ lè yọrí sí àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ líle nígbà mìíràn. Ní àwọn orílẹ̀ èdè tí àrùn náà pọ̀ sí, ó dára láti tẹ̀lé àwọn àbá Mectizan Expert Committee (MEC)/APOC fún ìṣàkóso àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ńlá líle.

I-Onchocerciasis (ubumpumputhe bomfula) Uhlolojikelele: I-Onchocerciasis - noma "iriver blindness" - isifo esiyisinambuzane esibangelwa izikelemu ifilarial i-Onchocerca volvulus esisakazwa ngokulunywa ngokuphindaphindiwe izimpukane ezimnyama (Simulium spp.). Lezi zimpukane zizalela eduze kwemifula nemifudlana egeleza ngokushesha, eduze namadolobhana akude aseduze nomhlaba ovundile lapho abantu bethembele khona kwezolimo. Emzimbeni womuntu, izibungu ezindala zikhiqiza izibungu ze-embryonic (microfilariae) ezifudukela esikhumbeni, amehlo nezinye izitho. Uma iblackfly yesifazane iluma umuntu onaleli gciwane ngesikhathi sokudla kwegazi, iphinde idle amamicrofilaria akhula kakhulu kublackfly bese edluliselwa komunye umuntu olandelayo ngesikhathi sokulunywa okulandelayo. Izimpawu: I-Onchocerciasis yisifo samehlo nesikhumba. Izimpawu zibangelwa ama-microfilariae, ahambahamba emzimbeni womuntu esicutshini esingaphansi kwesikhumba futhi abangele ukusabela okunamandla okuvuvukala lapho efa. Abantu abanaleli gciwane bangase babonise izimpawu ezinjengokulunywa kakhulu kanye nezinguquko ezihlukahlukene zesikhumba. Abanye abantu abangenwe yileli gciwane baba nezilonda zamehlo ezingaholela ekulimaleni nasekungabonini unomphela. Ezimweni eziningi, amaqhuqhuva ngaphansi kwesikhumba akha azungeze izikelemu zabantu abadala. I-Onchocerciasis yenzeka ikakhulukazi ezindaweni ezishisayo. Bangaphezu kuka-99% abantu abanaleli gciwane bahlala emazweni angama-31 eSub-Saharan Africa: Angola, Benin, Burkina Faso, Burundi, Cameroon, Central African Republic, Chad, Republic of Congo, Côte d'Ivoire, Democratic Republic of the Congo, Equatorial Guinea, Ethiopia, Gabon, Ghana, Guinea, Guinea-Bissau, Kenya, Liberia, Malawi, Mali, Mozambique, Niger, Nigeria, Rwanda, Senegal, Sierra Leone, South Sudan, Sudan, Togo, Uganda, United Republic of Tanzania. I-Onchocerciasis isakazwa naseBrazil, Venezuela (Bolivarian Republic of) naseYemen. Ukwelashwa: IWHO incoma ukwelapha i-onchocerciasis nge-ivermectin okungenani kanye ngonyaka iminyaka eyi-10 kuya kweyi-15. Lapho i-O. volvulus ikhona kanye ne-Loa loa, amasu okwelapha kufanele alungiswe. ILoa loa iyi-parasitic filarial worm etholakala eCameroon, Central African Republic, Congo, Democratic Republic of the Congo, Nigeria naseNingizimu Sudan. Ukwelashwa kwabantu abanezinga eliphezulu le-Loa loa egazini ngezinye izikhathi kungase kubangele izehlakalo ezimbi kakhulu. Emazweni athintekile, kunconywa ukuthi kulandelwe izincomo zeMectizan Expert Committee (MEC)/APOC zokuphatha izehlakalo ezimbi kakhulu.

የአፍ ጤና አጠቃላይ እይታ፦ የአፍ ጤንነትግለሰቦች እንደ መብላት፣ መተንፈስና መናገር ያሉ አስፈላጊ ተግባራትን እንዲያከናውኑ የሚያስችላቸው የአፍ፣ የጥርስና የኦሮፋሲያል መዋቅሮች ሁኔታ ሲሆን በራስ መተማመንን፣ ደህንነትን እና ያለ ህመም፣ በምቾት ና ያለማሸማቀቅ ማህበራዊ ና ስራ የመሰራት ችሎታን የመሳሰሉ የስነ-ልቦና ማህበራዊ ስፋቶችን ያጠቃልላል። የአፍ ጤና ከመጀመሪያው የሕይወት ዘመን ጀምሮ እስከ እርጅና ዕድሜ ድረስ ይለያያል፣ ለአጠቃላይ ጤና ወሳኝ ነው እናም ግለሰቦች በህብረተሰቡ ውስጥ እንዲሳተፉ እና አቅማቸውን እንዲያሳኩ ይደግፋል። የአፍ በሽታዎች የጥርስ መበስበስን፣ የጥርስ ቧንቧን( የድድ) በሽታን፣ የጥርስ ማጣትር፣ የአፍ ካንሰር፣ የአፍ-የጥርስ ሕመም፣ ኖማ እና የወሊድ ጕድለቶች እንደ የከንፈር እና የሆድ ክፍተት ያሉ የተለያዩ በሽታዎችን እና ሁኔታዎችን ያጠቃልላል። በአፍ ውስጥ የሚከሰቱ በሽታዎች በዓለም ዙሪያ በጣም የተለመዱ ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች ናቸው፣ ይህም ወደ 3,5 ቢሊዮን የሚጠጉ ሰዎችን ይነካል። በዓለምአቀፍ ደረጃ በተለይም በዝቅተኛና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሃገራት የአፍ ጤና ችግሮች እየጨመሩ ቢሄዱም በሕዝብ እድገትና እርጅና ምክንያት በአጠቃላይ የአፍ ጤና ችግሮች በአገልግሎቶች ላይ እየጨመሩ የመሄድ ዕድላቸው ሰፊ ነው። የአፍ በሽታዎች በጣም ተጋላጭ እና የተጐዱትን ሕዝብ በብዛት ይነካል። ዝቅተኛ ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ደረጃ ያላቸው ሰዎች ከፍተኛ የአፍ በሽታ ጫናን ይይዛሉ እናም ይህ ግንኙነት ከቀድሞ የልጅነት ጊዜ ጀምሮ እስከ እርጅና ዕድሜ ድረስ እና የአገሪቱ አጠቃላይ የገቢ ደረጃ ምንም ይሁን ምን በሕይወት ዘመናቸው ሁሉ ይቀጥላል። መንስኤዎችና ምልክቶች አብዛኛዎቹ የአፍ በሽታዎች እና ሁኔታዎች ከዋናዎቹ ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች( ስኳር በሽታ፣ የልብና የደም ቧንቧ በሽታዎች፣ ካንሰር፣ ሥር የሰደደ የመተንፈሻ አካላት በሽታዎች እና የአዕምሮ መዛባት) ጋር ሊለወጡ የሚችሉ የአደጋ ምክንያቶችን ይጋራሉ። እነዚህ የአደጋ መንስኤዎች ሲጋራ ማጨስ፣ አልኮል መጠጣት እና ከስኳር ነጻ ጤናማ ያልሆነ አመጋገብ ከፍተኛ ይይዛሉ፣ እነዚህ ሁሉ በዓለም አቀፍ ደረጃ እየጨመሩ ናቸው። በአፍ እና በአጠቃላይ ጤና መካከል የተረጋገጠ ግንኙነት አለ። ለምሳሌ የስኳር በሽታ ከፓሪዶንቲትስ እድገት እና ለውጥ ጋር የተቆራኘ እንደሆነ ሪፖርት ተደርጓል። ከዚህም በላይ ከፍተኛ የስኳር ፍጆታ እና የስኳር በሽታ፣ ከመጠን በላይ ውፍረት እና የጥርስ መበስበስ መካከል ምክንያታዊ ግንኙነት አለ። የአፍ ጤንነት በበሽታ ወይም በጉዳት ሲነካ አጠቃላይ ጤንነትም ይነካል። ከአፍ በሽታ ጋር ተያይዞ የሚመጣ ህመምና ምቾት ማጣት ትኩረትን መሰብሰብን አስቸጋሪ ያደርገዋል፣ ሰዎች ትምህርታቸው ወይም ሥራቸው እንዳያመልጣቸው ያደርጋቸዋል እንዲሁም ወደ ማህበራዊ መገለል ሊያመራ ይችላል። የአፍ በሽታዎች በግለሰቦች እና በቤተሰቦች ላይ ከባድ ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ተጽዕኖ ያሳድራሉ የቤት ውስጥ ወጪዎችን በመጨመር እና የሰዎችን የኑሮ ጥራት እና ደኅንነት በከፍተኛ ሁኔታ ይነካል። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ: የዓለም ጤና ድርጅት የአፍ ጤና ፕሮግራም ከአባል አገራት እና ከሌሎች ቍልፍ ባለድርሻ አካላት ጋር በቅርበት በመተባበር ዓለም አቀፍ የአፍ ጤና ፖሊሲ አጀንዳ ለማዘጋጀት ሥራውን ይመራል። ከቅርብ ጊዜ ወዲህ እየታየ ያለው እንቅስቃሴ አገራት እስከ 2030 ድረስ ለአፍ ጤና አጠቃላይ የጤና ሽፋን እንዲጓዙ ለመደገፍ ቍልፍ የፖሊሲ ሰነዶች እንዲዘጋጁ አድርጓል። እነዚህም የአፍ ጤና ዓለም አቀፋዊ ስትራቴጂ፣ የአፍ ጤና ዓለም አቀፋዊ የድርጊት መርሃ ግብር እና የአፍ ጤና ዓለም አቀፋዊ ሁኔታ ሪፖርት ናቸው። የዚህን ከፍተኛ የፖሊሲ አጀንዳ አፈጻጸም ለመደገፍ የዓለም ጤና ድርጅት የአፍ ጤና ፕሮግራም የሚከተሉትን በማድረግ አገሮችን ይደግፋል፡ በአፍ ጤና ፖሊሲ ዲዛይን እና አፈጻጸም ላይ ለአገሮች አመራር እና ቴክኒካዊ ድጋፍ መስጠት፤ የበሽታ ሸክም፣ የአደጋ ምክንያቶች፣ የጤና አገልግሎት አጠቃቀም እና ከአፍ ጤና ጋር የተዛመዱ ሌሎች የጤና አዝማሚያዎችን መከታተል፣ እና ደንቦችን እና መስፈርቶችን ለማቋቋም ለመደገፍ የአፍ ጤና ጣልቃ ገብነት ወጪ ቆጣቢ ትንታኔዎችን ጨምሮ ወቅታዊ እና አዳዲስ ማስረጃዎችን መገምገም። የዓለም ጤና ድርጅት የአፍ ጤና ፕሮግራም በሌሎች ቅድሚያ የሚሰጣቸው ተግባራት ላይ አስተዋጽኦ ያደርጋል። በሜርኩሪ ላይ በሚኒማታ ኮንቬንሽን ዐውድ ውስጥ የጥርስ ሙሌት አጠቃቀምን ደረጃ በደረጃ በመቀነስ መደገፍ፤ በአንደኛ ደረጃ የጤና እንክብካቤ እና በዩኤችሲ ጥቅማ ጥቅሞች ጥቅል ውስጥ አስፈላጊ የአፍ ጤና እንክብካቤን በማካተት የአፍ ጤና እንክብካቤ ሥርዓትን ማጠናከር። በዲጂታል ቴክኖሎጂዎች ላይ የተመሰረቱ የሕዝብ ጤና ጣልቃ ገብነቶች እንዲተገበሩ መደገፍ፤ እንዲሁም የተባበሩት መንግሥታት ጤናማ እርጅና አስርት ዓመታትን ጨምሮ የአፍ ጤና ጥበቃን በሕይወት ዘመን ፕሮግራሞች ውስጥ ማካተትና ማጠናከር።

Oral health Overview: Oral health is the state of the mouth, teeth and orofacial structures that enables individuals to perform essential functions such as eating, breathing and speaking, and encompasses psychosocial dimensions such as self-confidence, well-being and the ability to socialize and work without pain, discomfort and embarrassment. Oral health varies over the life course from early life to old age, is integral to general health and supports individuals in participating in society and achieving their potential. Oral diseases encompass a range of diseases and conditions that include dental caries, periodontal (gum) disease, tooth loss, oral cancer, oro-dental trauma, noma and birth defects such as cleft lip and palate. Oral diseases are among the most common noncommunicable diseases worldwide, affecting an estimated 3.5 billion people. While the global burden of oral health conditions is growing, particularly in low- and middle-income countries, the overall burden of oral health conditions on services is likely to keep increasing because of population growth and ageing. Oral diseases disproportionately affect the most vulnerable and disadvantaged populations. People of low socioeconomic status carry a higher burden of oral diseases and this association remains across the life course, from early childhood to older age, and regardless of the country's overall income level. Causes and symptoms Most oral diseases and conditions share modifiable risk factors with the leading noncommunicable diseases (diabetes, cardiovascular diseases, cancer, chronic respiratory diseases and mental disorders). These risk factors include tobacco use, alcohol consumption and unhealthy diets high in free sugars, all of which are increasing at the global level. There is a proven relationship between oral and general health. It is reported, for example, that diabetes is linked with the development and progression of periodontitis. Moreover, there is a causal link between high consumption of sugars and diabetes, obesity and dental caries. When oral health is compromised by disease or injury, general health is also affected. The pain and discomfort associated with oral diseases make concentrating difficult, cause people to miss school or work, and can lead to social isolation. Oral diseases have a severe social and economic impact on individuals and families by increasing household expenditures and seriously affecting people’s quality of life and well-being. WHO response: The WHO Oral Health Programme leads the work on setting the global oral health policy agenda in close collaboration with member states and other key stakeholders. Recent momentum has led to the development of key policy documents to support countries in moving towards universal health coverage for oral health by 2030. These include the Global strategy on oral health, the Global oral health action plan and the Global oral health status report. To support implementation of this ambitious policy agenda, the WHO Oral Health Programme supports countries by: providing leadership and technical support to countries on oral health policy design and implementation; monitoring disease burden, risk factors, health service use and other health trends related to oral health; and reviewing current and emerging evidence including cost-effective analyses of oral health interventions to support the establishment of norms and standards. The WHO Oral Health Programme contributes to other priority activities in countries such as: supporting the phase down in the use of dental amalgam in the context of the Minamata Convention on mercury; strengthening the oral health care system with a focus on integrating essential oral health care into primary health care and UHC benefit package; supporting the implementation of public health interventions based on digital technologies; andreinforcing integration of oral health into life-course programmes including the UN Decade of Healthy Ageing.

Lafiyar baki Bayani: Lafiyar baka shi ne yanayin baki, haƙora da tsarin kyautata fuska wanda ke ba wa mutane damar yin ayyuka masu mahimmanci kamar cin abinci, da numfashi, da magana, sannan kuma ya ƙunshi nau'ukan zamantakewar al'umma kamar yarda da kai, jin daɗin rayuwa da ikon zamantakewa da aiki ba tare da ciwo, rashin jin daɗi ko kunya ba. Kula da lafiyar baki ta bambanta a tsawon rayuwar mutum tun daga farkon rayuwa har zuwa tsufa, yana da muhimmanci ga lafiyar jiki gaba ɗaya, kuma yana tallafa wa ɗaiɗaikun mutane wajen shiga cikin al'umma da cimma burinsu. Cututtukan baka sun ƙunshi nau'o'in cututtuka da yanayi waɗanda suka haɗa da kanɓorin hakori, cututtukan lokaci-lokaci (gum), asarar haƙori, ciwon daji na baki, ciwon haƙori, ko warin baki na haihuwa da ke addabar gaɓoɓin furuci irin su leɓe da dasori. Cututtukan baka suna cikin gama-garin cututtukan da ba a taɓa kamuwa da su ta hanyar numfashi, amma ya shafi duk duniya, kuma kimanin mutane biliyan 3.5 ke fama da shi. Yayin da nauyin yanayin lafiyar baki ke ƙaruwa a duniya, musamman a ƙasashe masu ƙaramin karfi da matsakaita, nauyin yanayin kiwon lafiyar baki kan ayyuka na iya ci gaba da ƙaruwa saboda ƙaruwar yawan jama'a da kuma tsufa. Cututtukan baka sun fi shafar mutane masu rauni da kuma marasa galihu. Mutane masu fama da matsin tattalin arziƙin a cikin al'umma ke ɗaukar kaso mafi girma na cututtukan baka, kuma hakan kan kasance lalura a duk tsawon rayuwarsu, tun daga ƙuruciya har zuwa tsufa, ba tare da la'akari da ƙarfin tattalin arzikin ƙasar da suka fito ba. Dalilai da alamomi Yawancin cututtukan baka da kuma yanayin da kan jefa mutane kan zama haɗari da ke shigar bultu tare da manyan cututtuka marasa yaɗuwa kamar su ciwon suga, da cututtukan zuciya, da ciwon daji, da cututtukan numfashi na yau da kullum da rikicewar tunani. Waɗannan abubuwan haɗari sun haɗa da shan taba, da shan barasa da cin abinci mara kyau, kamar masu yawan suga, wanda ke ƙaruwa a matakin duniya. Akwai tabbataccen dangantaka tsakanin lafiyar baki da na lafiyar jiki gaba ɗaya. Alal misali, an ba da rahoton cewa ciwon suga na da alaƙa da haɓakuwa da ci gaba na cutar tsatsar haƙora. Bugu da ƙari, akwai alaƙa tsakanin yawan shan suga da ciwon suga, da ƙiba da kuma cutar haƙori. Lokacin da lafiyan baki ya lalace ta hanyar cuta ko rauni, lafiyar gaba ɗayan jiki ma kan samu tasgaro. Raɗaɗi da rashin jin daɗi da ke tattare da cututtukan baka na sanya mai da lafiyayyen hankali cikin wahala, ya kuma sa mutane su daina zuwa makaranta ko aiki, kuma yana iya haifar da fuskantar wariya daga jama'a. Cututtukan baka na da mummunar tasiri a zamantakewa da tattalin arziƙi ga ɗaiɗaikun mutane da ma iyalai ta hanyar ƙara kashe kuɗi na gida da kuma cutar da ingancin rayuwa da jin daɗin zama da mutane. Martanin WHO: Shirin Lafiyar Baki na hukumar lafiya ta WHO ya jagoranci aikin kafa tsarin manufofin kiwon lafiyar baki na duniya tare da haɗin guiwa da ƙasashe (membobin), da sauran masu ruwa da tsaki. Yunƙurin da aka yi na kwanan nan ya haifar da tsarin samar da muhimman takardu da ke da manufofin tallafa wa ƙasashe don ci gaba da haɓaka tsarin kiwon lafiyar duniya don inganta lafiyar baki nan da shekarar 2030. Waɗannan sun haɗa da dabarun duniya game da lafiyar baka, shirin aikin lafiyar baka na duniya da rahoton halin lafiyar baka na duniya. Don tallafa wa aiwatar da wannan ajanda mai matukar muhimmanci, shirin lafiyar baki na WHO na da manufar tallafa wa ƙasashe ta: samar da jagoranci da goyon bayan fasaha ga ƙasashe a kan ƙirƙira da aiwatar da manufofin kiwon lafiya na baka; lura da nauyin cututtuka, haɗarin da ka jawo, da amfani da sabis na kiwon lafiya da sauran yanayin kiwon lafiya da suka shafi lafiyar baki, da kuma; bitar gaggawa kan shaidun da ke fitowa ciki har da ƙididdigar tasirin ayyukan kiwon lafiyar baki don tallafa wa kafa ƙa'idoji na dindindin. Shirin Lafiyar Baki na WHO na ba da gudummawa ga sauran ayyukan fifiko a ƙasashe kamar: goyan bayan matakin ƙasa a cikin amfani da tsabtar haƙora a ɓangaren Yarjejeniyar Minamata.; ƙarfafa tsarin kula da lafiyar baki tare da mai da hankali kan haɗa muhimmancin kula da lafiyar baki a cikin kulawar kiwon lafiya a matakin farko da cin moriyar samun wata kyauta.; tallafa wa aiwatar da ayyukan kiwon lafiyar jama'a dangane da amfani da fasahar zamani.; da ƙarfafa ba da muhimmanci kan lafiyar baki cikin shirye-shiryen inganta rayuwa; ciki har da Shekara Goma na Lafiya da Majalisar Dinkin Duniya ta ware.

Afya ya kinywa Muhtasari: Afya ya kinywa ni hali ya kinywa, meno na sehemu za usoni ambayo humwezesha mtu kufanya kazi muhimu kama vile kula, kupumua na kuzungumza, na inajumuisha vipimo vya kisaikolojia kama vile kujiamini, ustawi na uwezo wa kushirikiana na kufanya kazi without pain, bila maumivu, usumbufu na aibu. Afya ya kinywa hutofautiana katika kipindi cha maisha kutoka maisha ya mapema hadi uzee, ni muhimu kwa afya ya jumla na inasaidia watu binafsi katika kushiriki katika jamii na kufikia uwezo wao. Magonjwa ya kinywa hujumuisha magonjwa na hali mbalimbali ambazo ni pamoja na caries, ugonjwa wa periodontal (fizi), kukatika kwa meno, saratani ya mdomo, majeraha ya meno, noma na kasoro za kuzaliwa kama vile midomo na kaakaa. Magonjwa ya kinywa ni miongoni mwa magonjwa yasiyo ya kuambukiza yanayoenea sana duniani kote, yakiathiri takriban watu bilioni 3.5. Wakati mzigo wa kimataifa wa hali ya afya ya kinywa unakua, hasa katika nchi za kipato cha chini na cha kati, mzigo wa jumla wa hali ya afya ya kinywa kwenye huduma unaweza kuendelea kuongezeka kwa sababu ya ongezeko la watu na kuzeeka. Magonjwa ya kinywa huathiri vibaya watu walio hatarini zaidi na wasiojiweza. Watu wa hali ya chini ya kiuchumi na kijamii hubeba mzigo mkubwa wa magonjwa ya kinywa na uhusiano huu unabaki katika kipindi chote cha maisha, kutoka utoto wa mapema hadi uzee, na bila kujali kiwango cha jumla cha mapato ya nchi. Sababu na dalili Magonjwa na hali nyingi za kinywa hushiriki sababu za hatari zinazoweza kubadilishwa na magonjwa yanayoongoza yasiyo ya kuambukiza (kisukari, magonjwa ya moyo na mishipa, saratani, magonjwa sugu ya kupumua na shida ya akili). Sababu hizi za hatari ni pamoja na utumiaji wa tumbaku, unywaji pombe na ulaji usiofaa wa sukari ya bure, ambayo yote yanaongezeka katika kiwango cha kimataifa. Kuna uhusiano uliothibitishwa kati ya afya ya mdomo na ya jumla. Inaripotiwa, kwa mfano, kwamba ugonjwa wa kisukari unahusishwa na maendeleo na maendeleo ya periodontitis. Zaidi ya hayo, kuna uhusiano wa sababu kati ya matumizi makubwa ya sukari na kisukari, fetma na caries ya meno. Afya ya kinywa inapoathiriwa na ugonjwa au jeraha, afya ya jumla pia huathiriwa. Maumivu na usumbufu unaohusishwa na magonjwa ya kinywa hufanya kuwa vigumu kuzingatia, kusababisha watu kukosa shule au kazi, na inaweza kusababisha kutengwa na kijamii. Magonjwa ya kinywa yana athari kubwa ya kijamii na kiuchumi kwa watu binafsi na familia kwa kuongeza matumizi ya kaya na kuathiri pakubwa ubora wa maisha na ustawi wa watu. Jibu la WHO: Mpango wa Afya ya Kinywa wa WHO unaongoza kazi ya kuweka ajenda ya kimataifa ya sera ya afya ya kinywa kwa ushirikiano wa karibu na nchi wanachama na wadau wengine muhimu. Kasi ya hivi majuzi imesababisha kuandaliwa kwa hati muhimu za sera kusaidia nchi katika kuelekea kwenye chanjo ya afya ya kinywa kwa wote ifikapo 2030. Hizi ni pamoja na mkakati wa Kimataifa wa afya ya kinywa, mpango wa utekelezaji wa afya ya kinywa na ripoti ya kimataifa ya hali ya afya ya kinywa. Ili kusaidia utekelezaji wa ajenda hii kabambe ya sera, Mpango wa Afya ya Kinywa wa WHO unasaidia nchi kwa: kutoa uongozi na usaidizi wa kiufundi kwa nchi kuhusu muundo na utekelezaji wa sera ya afya ya kinywa; kufuatilia mzigo wa magonjwa, hatari, matumizi ya huduma za afya na mwelekeo mwingine wa afya kuhusiana na afya ya kinywa; na kupitia upya ushahidi wa sasa na unaojitokeza ikiwa ni pamoja na uchanganuzi wa gharama nafuu wa afua za afya ya kinywa ili kusaidia uanzishwaji wa kanuni na viwango. Mpango wa Afya ya Kinywa wa WHO huchangia shughuli nyingine za kipaumbele katika nchi kama vile: kusaidia awamu ya chini katika matumizi ya mchanganyiko wa meno katika muktadha wa Mkataba wa Minamata juu ya zebaki; kuimarisha mfumo wa huduma ya afya ya kinywa kwa kuzingatia kuunganisha huduma muhimu ya afya ya kinywa katika huduma ya afya ya msingi na mfuko wa faida wa UHC; kusaidia utekelezaji wa afua za afya ya umma kulingana na teknolojia za kidijitali; na kuimarisha ujumuishaji wa afya ya kinywa katika programu za kozi ya maisha ikijumuisha Muongo wa Umoja wa Mataifa wa Kuzeeka Kiafya.

Ìlera ẹnu Ìsọnísókí: Ìlera ẹnu ni bí ẹnu, eyín àti àwọn ìhun ẹnu-òun-ojú ṣe rí èyí tí ó gba ènìyàn láyè láti ṣe àwọn ojúṣe pàtàkì bí oúnjẹ jíjẹ, mímí àti ọ̀rọ̀ sísọ, bẹ́ẹ̀ sì ni ó ní àwọn onírúurú àbùdá ènìyàn-àwùjọ bí ìgboyà, àlàáfíà àti agbára láti ṣe ọ̀rẹ́ àti ṣiṣẹ́ láìsí ìrora, ìnira àti ìdójútì. Ìlera ẹnu yàtọ̀ nínú ìrìnàjò ayé láti ìbẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀ ayé títí di ọjọ́ ogbó, ó jẹ́ pàtàkì nínú ìlera gbogbogbò bẹ́ẹ̀ sì ni ó ń ṣe àtìlẹ́yìn àwọn ènìyàn láti kópa nínú àwùjọ àti ṣíṣe àṣeyọrí lórí àfojúsùn wọn. Àìsàn ẹnu ni onírúurú àìsàn àti ìṣòro bí eyín rírà, àìsàn àyíká eyín (èrìgì), eyín yíyọ, jẹjẹrẹ ẹnu, ìpalára eyín, nómà àti àwọn àléébù ìbí bí ètè yíya àti àjà ẹnu yíya. Àwọn àìsàn ẹnu wà lára àwọn àìsàn tí kì í ràn tí wọ́n gbajúmọ̀ jùlọ káàkiri àgbáyé, tí wọ́n ń kojú bí ènìyàn bílíọ́nù 3.5. Nígbà tí àjàgà àgbáyé àwọn ọ̀ràn ìlera ẹnu ń pọ̀ sí i, pàápàá jùlọ ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè, àjàgà gbogbogbò àwọn ọ̀ràn ìlera ẹnu lórí àwọn iṣẹ́ ṣe é ṣe kí wọ́n máa pọ̀ sí i nítorí ìdàgbàsókè iye eniyan àti ọjọ́ orí. Àwọn àìsàn ẹnu máa ń sáábà mú àwọn ènìyàn tí wọ́n wà nínú ewu àti àwọn ènìyàn tí kò ní àǹfààní jùlọ. Àwọn ènìyàn tí wọ́n jẹ́ onípò ọrọ̀ ajé àwùjọ kékeré gbé àjàgà ńlá àwọn àìsàn ẹnu bẹ́ẹ̀ sì ni àgbékalẹ̀ yìí wà bẹ́ẹ̀ títí ayé, láti ìbẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀ ìgbà èwe títí di ọjọ́ ogbó, àti láìfi ìpele èrè orílẹ̀ èdè náà ṣe. Àwọn okùnfà àti àmì àìsàn Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn àìsàn ẹnu àti ìṣòro pín ewu tí ó ṣe é yí pẹ̀lú àwọn àìsàn tí kì í ràn (àtọ̀gbẹ, àìsàn ẹ̀jẹ̀-ọkàn, jẹjẹrẹ, àwọn àìsàn òpónà ìmí líle àti àìsàn orí). Àwọn ewu wọ̀nyí ni ìlò tábà, mímú ọtí líle àti oúnjẹ tí kò dára tí ó kún fún adùn, gbogbo àwọn èyí tí wọ́n ń pọ̀ sí i ní ìpele àgbáyé. Àjọṣepọ̀ tí ó ní ẹ̀rí wà láàrin ìlera ẹnu àti ìlera gbogbogbò. Wọ́n jábọ̀ rẹ̀, fún àpẹẹrẹ, pé àwọn àìsàn àtọ̀gbẹ ní í ṣe pẹ̀lú ìdàgbàsókè àti ìtẹ̀síwájú àìsàn eyín. Síwájú sí i, àjọṣepọ̀ wà láàrin jíjẹ ọ̀pọ̀lọpọ̀ ṣúgà àti àwọn àìsàn àtọ̀gbẹ, ìsanrajù àti eyín rírà. Nígbà tí akùdé bá bá ìlera ẹnu nípasẹ̀ àìsàn tàbí ìpalára, ìlera gbogbogbò ni nǹkan ṣe pẹ̀lú. Ìrora àti ìnira tí ó ní í ṣe pẹ̀lú àwọn àìsàn ẹnu mú kí ó ṣòro láti ní ìfọkànsí, mú kí àwọn ènìyàn sá ní ilé ẹ̀kọ́ tàbí iṣẹ́, bẹ́ẹ̀ sì ni ó lè fa ìdẹ́yẹsí àwùjọ. Àìsàn ẹnu ni ipa ajẹmọ́ àwùjọ àti ọrọ̀ ajé lórí àwọn ènìyàn àti ẹbí nípa mímú ìdàgbàsókè bá ìnáwó àti níní ipa lórí ìgbé ayé àti àlàáfíà àwọn ènìyàn. Èsì WHO: Ètò Ìlera Ẹnu WHO síwájú nínú iṣẹ́ lórí ṣíṣe ètò ìlànà Ìlera ẹnu káríayé ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ àti àwọn adarí pàtàkì. Àyípadà àìpẹ́ ti yọrí sí ìdàgbàsókè àwọn àkọsílẹ̀ ìlànà pàtàkì láti ṣe àtìlẹ́yìn àwọn orílẹ̀ èdè láti tẹ̀síwájú nínú ìpèsè ìlera àgbáyé fún ìlera ẹnu ní 2030. Lára àwọn wọ̀nyí ni ọgbọ́n Káríayé lórí ìlera ẹnu, ètò iṣẹ́ ìlera ẹnu káríayé àti àbọ̀ ipò ìlera ẹnu káríayé. Láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìṣàmúlò àlàkalẹ̀ ìlànà àfojúsùn yìí, Ètò Ìlera Ẹnu WHO ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn orílẹ̀ èdè nípa: pípèsè ìdarí àti àtìlẹ́yìn ìmọ̀ fún àwọn orílẹ̀ èdè lórí àgbékalẹ̀ ìlànà ìlera àti ìṣàmúlò; àmójútó àjàgà àìsàn, àwọn ewu, ìlò iṣẹ́ ìlera àti àwọn gbajúmọ̀ ìlera mìíràn tí wọ́n ní í ṣe pẹ̀lú ìlera ẹnu; àti àyẹ̀wò àwọn ẹ̀rí lọ́ọ́lọ́ọ́ àti àṣẹ̀ṣẹ̀dé tí ó fi mọ́ àlàyé adálórí-ẹ̀rí iyeó àti ìmúnádóko àwọn ìpèsè ìlera ẹnu láti ṣe àtìlẹ́yìn fún àgbékalẹ̀ àwọn ìlànà àti òṣùwọ̀n. Ètò Ìlera Ẹnu WHO nípa àwọn iṣẹ́ pàtàkì mìíràn ní àwọn orílẹ̀ èdè tí bí: ṣíṣe àtìlẹ́yìn àdínkù nínú lílo àfikún eyín nínú ọ̀gangan Òfin Minamata lórí mẹ́kíúrì; fífi agbára fún ètò ìtọ́jú ìlera ẹnu pẹ̀lú àfojúsùn lórí ìṣàmúlò ìtọ́jú ìlera ẹnu pàtàkì sínú ìtọ́jú ìlera abẹ́lé àti àgbékalẹ̀ àǹfààní UHC; àtìlẹ́yìn ìṣàmúlò àwọn ìpèsè ìlera àwùjọ dá lórí àwọn ìmọ̀ ẹ̀rọ-ayélujára; àti àtìlẹ́yìn ìṣàmúlò ìlera ẹnu sínú àwọn ètò ìgbésí ayé tí ó fi mọ́ àjọ UN Ẹ̀wádún Ìdàgbà Ìlera.

Impilo yomlomo Uhlolojikelele: Impilo yomlomo isimo somlomo, amazinyo kanye nezakhiwo ze-orofacial ezenza abantu bakwazi ukwenza imisebenzi ebalulekile njengokudla, ukuphefumula nokukhuluma, futhi ihlanganisa izilinganiso zengqondo yezenhlalo njengokuzethemba, inhlalakahle kanye nekhono lokuhlangana nabantu kanye nokusebenza. ngaphandle kobuhlungu, ukungakhululeki kanye namahloni. Impilo yomlomo iyahlukahluka phakathi nenkambo yokuphila kusukela esemncane kuye ebudaleni, ibalulekile empilweni evamile futhi isekela abantu ngabanye ekubambeni iqhaza emphakathini nasekufinyeleleni amandla abo. Izifo zomlomo zihlanganisa uchungechunge lwezifo nezimo ezihlanganisa ukubola kwamazinyo, isifo seperiodontal (gum), ukuphuma kwamazinyo, umdlavuza womlomo, ukuhlukumezeka kwe-oro-dental, inoma kanye nokukhubazeka kokuzalwa okufana nokuqhekeka kwezindebe nolwanga. Izifo zomlomo ziphakathi kwezifo ezingathathelwana ezivame kakhulu emhlabeni wonke, ezihlasela abantu abalinganiselwa ezigidini eziyizinkulungwane ezingu-3,5. Nakuba umthwalo womhlaba wonke wezimo zempilo yomlomo ukhula, ikakhulukazi emazweni anemali engenayo ephansi naphakathi, umthwalo ophelele wezimo zempilo yomlomo ezinsizeni kungenzeka ulokhu ukhula ngenxa yokukhula kwabantu nokuguga. Izifo ezidluliselwa ngomlomo zithinta ngokulinganayo abantu abasengozini kakhulu nabancishwe amathuba. Abantu abanesimo esiphansi senhlalakahle yezomnotho bathwala umthwalo omkhulu wezifo zomlomo futhi le nhlangano ihlala kuyo yonke impilo, kusukela ebuntwaneni kuya ebudaleni obudala, futhi kungakhathaliseki izinga lezwe lonke lokuhola. Izimbangela nezimpawu Iningi lezifo zomlomo nezimo zihlanganyela izinto eziyingozi ezishintshayo kanye nezifo ezingathathelani ezihamba phambili (isifo sikashukela, izifo zenhliziyo nemithambo yegazi, umdlavuza, izifo ezingelapheki zokuphefumula kanye nokuphazamiseka kwengqondo). Lezi zici eziyingozi zihlanganisa ukusetshenziswa kukagwayi, ukuphuza utshwala nokudla okungenampilo okunoshukela wamahhala, konke okwandayo emhlabeni jikelele. Kunobudlelwano obufakazelwe phakathi kwempilo yomlomo kanye neyejwayelekile. Kubikwa, isibonelo, ukuthi isifo sikashukela sihlotshaniswa nokuthuthukiswa nokuqhubekela phambili kwe-periodontitis. Ngaphezu kwalokho, kukhona ukuxhumana okuyimbangela phakathi kokusetshenziswa kakhulu kukashukela nesifo sikashukela, ukukhuluphala kanye nokucasuka kwamazinyo. Uma impilo yomlomo isengozini ngenxa yesifo noma ukulimala, impilo evamile nayo iyathinteka. Ubuhlungu nokungaphatheki kahle okuhambisana nezifo zomlomo kwenza ukugxilisa ingqondo kube nzima, kubangele ukuthi abantu baphuthe esikoleni noma emsebenzini, futhi kungaholela ekuzihlukaniseni nomphakathi. Izifo ezidluliselwa ngomlomo zinomthelela omubi kwezenhlalo nezomnotho kubantu ngabanye nasemindenini ngokwandisa izindleko zasekhaya futhi zibe nomthelela omubi eqophelweni lempilo nenhlalakahle yabantu. Impendulo yeWHO: Uhlelo lweWHO Oral Health Programme luhola umsebenzi wokusetha i-ajenda yenqubomgomo yezempilo yomlomo emhlabeni wonke ngokubambisana eduze namazwe angamalungu kanye nabanye ababambiqhaza ababalulekile. Umfutho wakamuva uholele ekuthuthukisweni kwemibhalo yenqubomgomo ebalulekile yokweseka amazwe ekuqhubekeleni phambili ekuhlinzekeni impilo yonke yezempilo yomlomo ngo-2030. Lokhu kubandakanya isu Lomhlaba wonke lezempilo yomlomo, uhlelo lwesenzo sezempilo yomlomo yomhlaba wonke kanye nombiko wesimo sempilo yomlomo weGlobal. Ukweseka ukuqaliswa kwe-ajenda yenqubomgomo enentshisekelo, iWHO Oral Health Programme isekela amazwe ngoku: ukuhlinzeka ngobuholi nokwesekwa kwezobuchwepheshe emazweni ekwakhiweni nasekusetshenzisweni kwenqubomgomo yezempilo yomlomo; ukuqapha umthwalo wezifo, izici eziyingozi, ukusetshenziswa kwenkonzo yezempilo kanye nezinye izitayela zezempilo ezihlobene nempilo yomlomo; futhi ukubukeza ubufakazi bamanje nobusafufusa okuhlanganisa nokuhlaziya okubiza izindleko zokungenelela kwezempilo yomlomo ukuze kusekelwe ukusungulwa kwezinkambiso nezindinganiso. Uhlelo lweWHO Oral Health Programme lufaka isandla kweminye imisebenzi ebalulekile emazweni afana nalawa: ukusekela isigaba sokwehla ekusetshenzisweni kwe-amalgam yamazinyo kumongo weNgqungquthela yaseMinamata ye-mercury; ukuqinisa uhlelo lokunakekelwa kwempilo yomlomo ngokugxila ekuhlanganiseni ukunakekelwa kwezempilo komlomo okubalulekile ekunakekelweni kwezempilo okuyisisekelo kanye nephakheji lenzuzo ye-UHC; ukusekela ukuqaliswa kokungenelela kwezempilo yomphakathi okusekelwe kubuchwepheshe bedijithali; kanye nokuqinisa ukudidiyelwa kwempilo yomlomo ezinhlelweni zezifundo zempilo ezihlanganisa i-UN Decade of Healthy Ageing.

ኦክስጅን አጠቃላይ እይታ: ኦክስጅን ለሕይወት አስፈላጊ የሆነ መድኃኒት ሲሆን ምትክ የለውም። የጤና ባለሙያዎች እንደ ኮቪድ-19 እና የሳንባ ምች ያሉ የመተንፈሻ አካላት በሽታዎችን ለማከም ኦክስጅንን ይጠቀማሉ። ኦክስጅንም ለቀዶ ጥገና እና ለጉዳት አስፈላጊ ነው። እንደ አረጋውያን፣ ነፍሰ ጡር ሴቶች፣ ታዳጊ ሕፃናት እና አዲስ የተወለዱ ሕፃናት ያሉ ተጋላጭ ቡድኖች በየጊዜው የኦክስጅን ህክምና ያስፈልጋቸዋል። ኦክስጅን አስፈላጊ መድኃኒት ቢሆንም ውስብስብ የሆነ ምርት ነው። የመድኃኒት ኦክስጅን ጥሩ የማኑፋክቸሪንግ ልምዶችን( ጂኤምፒ) በመተግበር በኢንዱስትሪ ሂደት ውስጥ ይመረታል ወይም በቦታው ላይ የኦክስጂን ማጎሪያዎችን በመጠቀም ይመረታል፣ ይህም በብዙ ህጎች ውስጥ እንደ ህክምና መሣሪያዎች ቊጥጥር ይደረግባቸዋል። በተጨማሪም ኦክስጅን ወደ ሕመምተኞች በደኅና ለመድረስ ሙሉ ሥርዓት ይጠይቃል። የህክምና ኦክስጅን ተደራሽነት ውስብስብ ከመሆኑ አንጻር ተደራሽነት፣ ጥራት፣ ተመጣጣኝ ዋጋ፣ አስተዳደር፣ አቅርቦት፣ የሰው ኃይል አቅም እና ደኅንነት ላይ ብዙ ተግዳሮቶችን ይይዛል። እነዚህን ተግዳሮቶች በመጋፈጥ የዓለም ጤና ድርጅት እነዚህን ተግዳሮቶች ለመቋቋም የሚያስችሉ ሀብቶችን እና መሣሪያዎችን ያለማቋረጥ ያዳብራል። ተጽዕኖ: ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው አገራት( LMICs) የተደረጉ ጥናቶች እንደሚያመለክቱት ከሁሉም የጤና ተቋማት ውስጥ ከግማሽ ያነሡት የኦክስጅን የማያቋርጥ ተደራሽነት አላቸው። አስተማማኝ የኦክስጅን አቅርቦት አለመኖር በተለይ በዝቅተኛና አነስተኛ ገቢ ባላቸው አገሮች ውስጥ ሊወገዱ የሚችሉ ሞቶች እንዲከሰቱ አስተዋጽኦ እንደሚያበረክት ሪፖርት ተደርጓል። ለምሳሌ የኦክስጅን አቅርቦትን በማጠናከር በየዓመቱ እስከ 122 000 ከሚደርሱ ልጆች የሳንባ ምች ሞት መከላከል እንደሚቻል ተገምቷል። በርካታ ጥናቶች እንደሚያሳዩት የኦክስጅን አቅርቦት ዓለም አቀፍ ችግር ነው። ለምሳሌ አንድ የቅርብ ጊዜ ጥናት እንዳመለከተው ከሰሃራ በታች ባሉ የአፍሪካ አገሮች የመተንፈሻ አካላት ኢንፌክሽኖችን ከሚያክሙ ተቋማት መካከል በሞሪታኒያ ከአምስት አንዱ እና በኒጀር ከአሥር አንዱ ብቻ ኦክስጅን ነበረው። በዩናይትድ ስቴትስ ዓለም አቀፍ ልማት ኤጀንሲ የተደረጉ ጥናቶች በደቡብ አሜሪካና በደቡብ እስያ ለሚገኙ አገሮች ተመሳሳይ ሁኔታ እንዳላቸው አሳይተዋል። ከየትኛውም ጊዜ ከባድ ስጋት፣ ዓለም አቀፍ የህክምና ኦክስጅን ችግር በ ኮቪድ-19 ወረርሽኝ ተባብሷል።. አስፈላጊ መድኃኒት ቢሆንም ለታካሚዎች ደህንነቱ የተጠበቀ ኦክስጅንን ማምረት የተወሳሰበ ሂደት ነው ምክንያቱም ለታካሚዎች ኦክስጅንን ለማድረስ የሚያስፈልጉ መሣሪያዎች እና ሥርዓቶች ማለትም ከፓልስ ኦክሲሜትር አንስቶ እስከ አየር መተንፈሻ መሣሪያዎች እና እንደዚህ ያሉ መሣሪያዎችን በብቃት እንዲጠቀሙ የሰለጠኑ የጤና ሠራተኞች ያስፈልጋሉ። የኦክስጅን አቅርቦት ፍላጐትን ለማሟላት የሚያስፈልገው የጊዜና የሀብት ኢንቨስትመንት ግን ዋጋ አለው። የህክምና ኦክስጅንን በአስቸኳይ ለማስፋት የሚደረገው ድጋፍ በኮቪድ-19፣ በከባድ የሳንባ ምች እና ሌሎች የኦክስጅን ህክምና ለሚያስፈልጋቸው ሰዎች እንክብካቤን በማሻሻል ሕይወትን ያድናል። የዓለም ጤና ድርጅት ምላሽ: የዓለም ጤና ድርጅት በተለያዩ በሽታዎች እና የጤና ሁኔታዎች ላይ የኦክስጅንን ክሊኒካዊ አጠቃቀም በተመለከተ መመሪያዎችን ያለማቋረጥ እያዘመነ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት ጥረቶች የቴክኒክ መስፈርቶችን ማዘጋጀት፣ የሃይፖክሲሚያ እና የህክምና ኦክሲጅን አጠቃቀም ግምገማ ላይ መመሪያዎችን ማዳበር እና ማሰራጨት፣ የህክምና ኦክስጅን ሥርዓቶች መሠረቶችን ማዘጋጀት እና ለአባል አገራት የቴክኒክ እና የአሰራር ድጋፍ መስጠትን ያካትታሉ። የቴክኒክ መስፈርቶች ዓላማ ጥራት ያላቸውን ምርቶች ተደራሽነት ማስፋት ነው። በተጨማሪም አነስተኛ ሀብት ባላቸው አካባቢዎች የኦክስጂን አቅርቦትን ማረጋገጥ ነው። እነዚህ ጥረቶች የሚከተሉትን በማድረግ የአባል አገራት የጤና ሚኒስቴሮችን ለመደገፍ ያለመ ነው፤ 1. የኦክስጅን አቅርቦት በቀላሉ የሚገኝ መሆኑን ማረጋገጥ፤ እና 2. የህክምና መሣሪያዎችን በአግባቡ የመምረጥ፣ የመግዛት፣ የመጠገን እና የመጠቀም አስፈላጊነት ጎላ አድርጎ ማሳየት። በ 2020 የ ኮቪድ-19 ወረርሽኝ ሲከሰት የኮቪድ-19 መሣሪያዎች መዳስ( ኤሲቲ) ማፋጠኛ በሁለት ዓላማዎች ተፈጥሯል-የክትባት፣ የምርመራ እና የህክምና ፈጣን ልማት እና ለእነዚህ መሣሪያዎች ፍትሃዊ ተደራሽነት። በ ኤሲቲ አፋጣኝ ሥር፣ የኦክስጂን ድንገተኛ ግብረ ኃይል በዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገሮች( ኤልኤምአይሲ) ውስጥ የኦክስጂን ፍላጐቶችን ለመገምገም፣ ከኦክስጂን ጋር የተዛመዱ የገንዘብ ጥያቄዎችን ለመደገፍ፣ የኦክስጂን ምርቶችን ለማግኘት እና በ ኤልኤምአይሲ ውስጥ የኦክስጂን ተደራሽነትን ለማሳደግ ከ አለም ጤና ድረጅት ጋር በመተባበር ተጀምሯል።

Oxygen Overview: Oxygen is a life-saving essential medicine with no substitution. Healthcare professionals use oxygen to treat respiratory illnesses like COVID-19 and pneumonia. Oxygen is also essential for surgery and trauma. Vulnerable groups like older people, pregnant women, young infants and newborns need oxygen therapy regularly. Despite being an essential medicine, oxygen is a complex product. Medicinal oxygen is produced in an industrial process applying good manufacturing practices (GMP) or is generated on-site using oxygen concentrators, which are in many legislations regulated as medical devices. Oxygen also requires a whole system to safely reach patients. Due to their complexity, access to medical oxygen meets many challenges on availability, quality, affordability, management, supply, human resources capacity and safety. In face of these challenges, WHO continuously develops resources and tools to overcome them. Impact: Surveys in low- and middle-income countries (LMICs) have found that fewer than half of all health facilities have uninterrupted access to oxygen. It has been reported that the lack of access to reliable oxygen supplies contributes to preventable deaths, particularly in LMICs. For example, it has been estimated that up to 122 000 deaths from childhood pneumonia could be prevented annually with the strengthening of oxygen supplies. Numerous studies show that oxygen access is a global problem. For example, a recent study found that among facilities treating respiratory infections in sub-Saharan Africa, only 1 in 5 had oxygen in Mauritania and 1 in 10 in Niger. Surveys by the United States Agency for International Development found similar situations for countries in South America and South Asia. A serious concern at any time, the global medical oxygen problem has been exacerbated by the COVID-19 pandemic. Despite being an essential medicine, producing oxygen that is safe for patient use is a complex process since it requires the devices and systems needed to deliver oxygen to patients, ranging from pulse oximeters to ventilators, and health workers that are trained to use such devices effectively. However daunting, the investment of time and resources required to meet oxygen supply demand is worth it. The support for the urgent scale-up of medicinal oxygen will save lives by improving care for people with COVID-19, severe pneumonia and other conditions needing oxygen therapy. WHO Response: WHO is continuously updating guidance on the clinical use of oxygen for different diseases and health conditions. WHO’s efforts include the development of technical specifications, the development and dissemination of guidelines on the assessment of hypoxaemia and medical oxygen use, the development of the foundations of medical oxygen systems and the provision of technical and operational support to Member States. The purpose of technical specifications is to increase access to quality products. It also aims to ensure the supply of oxygen in low-resource settings. These efforts aim to support Member States’ ministries of health by: 1. ensuring oxygen supply is readily available; and 2. highlighting the importance of appropriate selection, procurement, maintenance, and use of medical devices. When the COVID-19 pandemic erupted in 2020, the Access to COVID-19 Tools (ACT) Accelerator was created with two objectives: the rapid development of vaccines, diagnostics and therapeutics; and equitable access to these tools. Under the ACT Accelerator, the Oxygen Emergency Taskforce was launched, in partnership with WHO, to assess oxygen needs in low- and middle-income countries (LMICs), support oxygen-related funding requests, procure oxygen products, and increase access to oxygen in LMICs.

Na'urar taimaka wa numfashi (oxygen) Bayani: Oxygen muhimmin magani ne na ceton rai ba tare da wata jayayya ba. Kwararrun kiwon lafiya kan yi amfani da na'urar oxygen don magance cututtukan numfashi kamar COVID-19 da ciwon huhu. Ana amfani da na'urar oxygen don tiyata da jinyar mummunan rauni. Ƙungiyoyin raunana da marasa galihu kamar na tsofaffi, da na mata masu ciki, da na masu goyo, da na yara, da na matasa da na jarirai kan buƙaci maganin oxygen akai-akai. Duk da kasancewarsa magani ne mai mahimmanci, hanyar amfani da oxygen samfuri ne mai rikitarwa. Ana samar da oxygen na magani a cikin tsarin masana'antu ta amfani da ayyukan masana'antu masu kyau da ake kira (GMP) ko kuma ta samar da su akan site ta amfani da abubuwan tattara iskar oxygen, waɗanda ke cikin dokokin aikin, waɗanda galibi aka tsara a matsayin na'urorin aikin likitanci. Oxygen na buƙatar dukkan tsarin don isa ga marasa lafiya. Saboda rikicewar al'amuran, samun damar amfani da oxygen a likitance, ya gamu da ƙalubale masu yawa, na abin da ya shafi; inganci, da arha, da gudanarwa, da wadata, da ƙarfin albarkatun ɗan Adam da kuma uwa uba aminci. Domin fuskantar waɗannan ƙalubale, WHO ta ci gaba da bunƙasa albarkatu da samar da kayan aiki don shawo kan su. Tasiri: Binciken da aka gudanar a kan ƙasashe masu ƙaranci da matsakaicin hanyoyin shigar kuɗi (LMICs), sun gano cewa ƙasa da rabin duk wuraren kiwon lafiya suna samun iskar oxygen ba tare da katsewa ba. An ba da rahoton cewa rashin samun isasshiyar iskar oxygen na taimaka wa mace-mace da za a iya yin rigakafi, musamman a cikin ƙasashen LMICs. Alal misali, an kiyasta cewa kimanin mace-mace 122,000, da aka samu sakamakon ciwon huhu na yara, za a iya taka masa burki a kowace shekara tare da ƙarfafa samar da wadataccen iskar oxygen. Mafi yawan bincike sun nuna cewa samun iskar oxygen matsala ce ta duniya gaba ɗaya. Misali, wani bincike na baya-bayan nan ya nuna cewa, a cikin cibiyoyin kula da cututtukan numfashi a yankin kudu da hamadar Sahara, kashi 1 cikin 5 ne kawai ke da isasshen iskar oxygen a ƙasar Mauritania da kuma 1 cikin 10 a Nijar. Binciken da Hukumar Raya Ƙasa ta Amurka ta yi ya gano irin wannan yanayi ga ƙasashen Kudancin Amurka da Kudancin Asiya ke ciki. Babban abin damuwa a kowane lokaci, ita ce matsalar iskar oxygen a duniya ta tsananta cutuwa da cutar COVID-19. Duk da kasancewarsa magani mai mahimmanci, samar da iskar oxygen da ke da aminci ga masu haƙuri, kan zama wani tsari ne mai rikitarwa tunda yana buƙatar na'urori da tsarin da ake buƙata don isar da iskar oxygen ga marasa lafiya, kama daga na'urorin bugun jini zuwa na'urorin iska, da ma'aikatan kiwon lafiya waɗanda aka horar da su don amfani da irin waɗannan na'urori yadda ya kamata. . Duk da haka yana da ban tsoro, domin kuwa sai an ɓarnatar lokaci da sauran albarkatu da ake buƙata don cim ma buƙatun isar da iskar oxygen me daraja ta musamman da ake buƙata. Ba da tallafin gaggawa don haɓaka iskar oxygen na magani zai ceci rayuka ta hanyar inganta kulawa ga mutanen da ke da cutar COVID-19, da matsanancin ciwon huhu da sauran yanayin da ke buƙatar maganin oxygen. Martanin WHO: WHO tana ci gaba da sabunta jagora kan amfani da iskar oxygen na asibiti don cututtuka daban-daban da yanayin lafiya. Ƙoƙarin WHO ya haɗa da haɓaka ƙayyadaddun fasaha, haɓakawa da yaɗa jagororin kan kimanta aikin da amfani da iskar oxygen a likitance, da haɓaka tushen tsarin iskar oxygen na likitanci, da samar da tallafi na ayyukan fasaha da aiki ga ƙasashen da ke cikin shirin. Manufar ƙayyadaddun fasaha ita ce ƙara samun dama ga samfurai masu inganci. Hakan na nufin tabbatar da isar da iskar oxygen zuwa ga ƙasashen da ke da karancin samun kuɗin shiga . Waɗannan ƙoƙarin na nufin tallafa wa ma'aikatun lafiya na ƙasashe ta: 1. tabbatar da cewa samar da iskar oxygen yana samuwa; da kuma 2. nuna mahimmancin zaɓin da ya dace, da sayayya, da kulawa, da amfani da na'urorin likitanci. Lokacin da annobar COVID-19 ta ɓarke a shekarar 2020, an ƙirƙiri Kayan Aikin COVID-19 (ACT) tare da muradai biyu: saurin haɓakar alluran rigakafi, da bincike da warkewa; da kuma daidaitattun damar yin amfani da waɗannan kayan aikin a hukumance. A karkashin dokar Accelerator, an ƙaddamar da wani kwamiti me suna, Kwamitin Gaggawa kan Oxygen, tare da haɗin guiwar WHO, don tantance buƙatun iskar oxygen a cikin ƙasashe masu ƙaranci da matsakaicin hanyoyin shigar kuɗi (LMICs), da tallafa wa buƙatun kuɗaɗe masu alaƙa da iskar oxygen, da sayan samfuran oxygen, da haɓaka samun iskar oxygen a cikin waɗannan ƙasashe na LMICs.

Oksijeni Muhtasari: Oksijeni ni dawa muhimu ya kuokoa maisha isiyo na kibadala. Wataalamu wa afya hutumia oksijeni kutibu magonjwa ya kupumua kama vile UVIKO-19 na nimonia. Oksijeni pia ni muhimu kwa upasuaji na majeraha. Vikundi vilivyo katika mazingira magumu kama vile wazee, wanawake wajawazito, watoto wachanga na watoto wachanga wanahitaji matibabu ya oksijeni mara kwa mara. Licha ya kuwa dawa muhimu, oksijeni ni bidhaa ngumu. Oksijeni ya dawa huzalishwa katika mchakato wa kiviwanda kwa kutumia mbinu bora za utengenezaji (GMP) au huzalishwa kwenye tovuti kwa kutumia viambatanisho vya oksijeni, ambavyo viko katika sheria nyingi zinazodhibitiwa kama vifaa vya matibabu. Oksijeni pia inahitaji mfumo mzima ili kuwafikia wagonjwa kwa usalama. Kutokana na ugumu wao, upatikanaji wa oksijeni ya matibabu hukutana na changamoto nyingi kuhusu upatikanaji, ubora, uwezo wa kumudu, usimamizi, usambazaji, uwezo wa rasilimali watu na usalama. Katika kukabiliana na changamoto hizi, WHO inaendelea kutengeneza rasilimali na zana za kukabiliana nazo.. Athari: Tafiti katika nchi za kipato cha chini na kati (LMICs) zimegundua kuwa chini ya nusu ya vituo vyote vya afya vinapata oksijeni bila kukatizwa. Imeripotiwa kuwa ukosefu wa upatikanaji wa vifaa vya kutegemewa vya oksijeni huchangia vifo vinavyoweza kuzuilika, hasa katika LMICs. Kwa mfano, imekadiriwa kuwa hadi vifo 122,000 vinavyotokana na nimonia ya utotoni vinaweza kuzuiwa kila mwaka kwa kuimarishwa kwa usambazaji wa oksijeni. Tafiti nyingi zinaonyesha kuwa upatikanaji wa oksijeni ni tatizo la kimataifa. Kwa mfano, utafiti wa hivi majuzi uligundua kuwa kati ya vituo vya kutibu magonjwa ya kupumua katika Afŕika Kusini mwa Jangwa la Sahaŕa, ni 1 tu kati ya 5 ilikuwa na oksijeni nchini Mauritania na 1 kati ya 10 nchini Nigeŕ. Tafiti za Shirika la Umoja wa Mataifa la Maendeleo ya Kimataifa ziligundua hali kama hizo kwa nchi za Amerika Kusini na Asia Kusini. Wasiwasi mkubwa wakati wowote, tatizo la kimataifa la oksijeni ya kimatibabu limezidishwa na janga la UVIKO-19. Licha ya kuwa dawa muhimu, kutoa oksijeni ambayo ni salama kwa matumizi ya mgonjwa ni mchakato mgumu kwani inahitaji vifaa na mifumo inayohitajika kupeleka oksijeni kwa wagonjwa, kuanzia kipigo cha moyo hadi vipumuaji, na wafanyikazi wa afya ambao wamefunzwa kutumia vifaa hivyo kwa ufanisi. Hata hivyo inatisha, uwekezaji wa muda na rasilimali zinazohitajika ili kukidhi mahitaji ya usambazaji wa oksijeni unastahili. Usaidizi wa uongezaji wa haraka wa oksijeni ya dawa utaokoa maisha kwa kuboresha huduma kwa watu walio na UVIKO-19, nimonia kali na hali zingine zinazohitaji matibabu ya oksijeni. Majibu ya WHO: WHO inaendelea kusasisha mwongozo kuhusu matumizi ya kimatibabu ya oksijeni kwa magonjwa na hali tofauti za kiafya. Juhudi za WHO zinajumuisha uundaji wa vipimo vya kiufundi, uundaji na usambazaji wa miongozo ya tathmini ya hypoxaemia na matumizi ya oksijeni ya matibabu, ukuzaji wa misingi ya mifumo ya oksijeni ya matibabu na utoaji wa msaada wa kiufundi na kiutendaji kwa Nchi Wanachama. Madhumuni ya vipimo vya kiufundi ni kuongeza upatikanaji wa bidhaa bora. Pia inalenga kuhakikisha usambazaji wa oksijeni katika mazingira ya chini ya rasilimali. Juhudi hizi zinalenga kusaidia wizara za afya za Nchi Wanachama kwa: 1. kuhakikisha ugavi wa oksijeni unapatikana kwa urahisi; na 2. kuangazia umuhimu wa uteuzi unaofaa, ununuzi, matengenezo na matumizi ya vifaa vya matibabu. Janga la UVIKO-19 lilipozuka mwaka wa 2020, Kiharakisha cha Ufikiaji wa Zana za UVIKO-19 (ACT) kiliundwa kwa malengo mawili: maendeleo ya haraka ya chanjo, uchunguzi na matibabu; na ufikiaji sawa wa zana hizi. Chini ya ACT Kiongeza kasi, Kikosi Kazi cha Dharura ya Oksijeni kilizinduliwa, kwa ushirikiano na WHO, kutathmini mahitaji ya oksijeni katika nchi za kipato cha chini na cha kati (LMICs), kusaidia maombi ya ufadhili yanayohusiana na oksijeni, kununua bidhaa za oksijeni, na kuongeza ufikiaji wa oksijeni katika.

Atẹ́gùn Ìsọnísókí: Atẹ́gùn jẹ́ òògùn pàtàkì agbẹ̀mílà tí kò ní arọ́pò. Àwọn alámọ̀já ìtọ́jú ìlera ń ṣàmúlò atẹ́gùn láti ṣe ìtọ́jú àwọn àìsàn ajẹmópòónà ìmí bí COVID-19 àti òtútù àyà. Atẹ́gùn tún ṣe pàtàkì fún iṣẹ́ abẹ àti ìpalára. Àwọn ọ̀wọ́ tí wọ́n léwu bí àgbàlagbà, aláboyún, ọmọ kékeré àti ìkókó nílò ìwòsàn atẹ́gùn lóorekóòrè. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ó jẹ́ òògùn pàtàkì, atẹ́gùn jẹ́ èròjà tí ó kẹnú. Atẹ́gùn òògùn ni wọ́n máa ń ṣe ní ètò ilé iṣẹ́ pẹ̀lú àmúlò àwọn iṣẹ́ ìpèsè ọjà (GMP) tàbí wọ́n máa ń ṣẹ̀dá rẹ̀ lójú ẹsẹ̀ nípa lílo àwọn apèèlò atẹ́gùn, èyí tí wọ́n wà nínú àwọn òfin àwọn ìgbìmọ̀ aṣòfin gẹ́gẹ́ bí àwọn irinṣẹ́ ìṣègùn. Atẹ́gùn tún nílò odidi ètò láti dé ọ̀dọ̀ àwọn aláàárẹ̀ nínú ààbò. Nítorí ìdíjú wọn, àǹfààní sí atẹ́gùn ìṣègùn yanjú ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìṣòro lórí wíwà, iyì, ìrọjú, àkóso, ìpèsè, agbára àti ààbò orísun ẹ̀dá. Nínú gbogbo àwọn ìṣòro wọ̀nyí, WHO ń tẹ̀síwájú láti máa ṣe àgbékalẹ̀ àwọn èròjà àti irinṣẹ́ láti borí wọn. Ipa: Àyẹ̀wò ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè (LMICs) ti fi hàn pé ó dín ní ìlàjì gbogbo àwọn ibùdó ìlera ni wọ́n ní ìdíwọ́ láti ní àǹfààní sí atẹ́gùn. Wọ́n ti ròyìn rẹ̀ pé àìsí àǹfààní sí àwọn ìpèsè atẹ́gùn tí wọ́n ṣe é gbáralé nípa lórí ìdènà àwọn ikú, pàápàá jùlọ ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè (LMICs). Fún àpẹẹrẹ, wọ́n díwọ̀n rẹ̀ pé ó tó àwọn ikú 122 000 láti orí òtútù àyà ìgbà èwe ṣe é dènà lọ́dọọdún pẹ̀lú ìrónilágbára ìpèsè àwọn ọjà atẹ́gùn. Onírúurú àwọn ìwádìí fi hàn pé níní àǹfààní sí atẹ́gùn jẹ́ ìṣòro káríayé. Fún àpẹẹrẹ, ìwádìí àìpẹ́ kan fi hàn pé láàrin àwọn ibùdó ìtọ́jú tí wọ́n ń wo àwọn àìsàn òpónà ìmí ní agbègbè Sahara Áfríkà, 1 nínú 5 ní atẹ́gùn ní Mauritania àti 1 nínú 10 ní Niger. Àwọn ìwádìí láti ọwọ́ Àjọ fún Ìdàgbàsókè Káríayé ti United States rí àwọn ọ̀ràn tí wọ́n jọra fún àwọn orílẹ̀ èdè ní Guusu Amẹ́ríkà àti Gúúsù Ésíà. Ìṣòro tí ó pé fún ìrònú ní èyíkéyìí ìgbà, ìṣòro atẹ́gùn ìṣègùn káríayé ti burú sí i nítorí àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ó jẹ́ òògùn pàtàkì, ṣíṣe atẹ́gùn tí ó ní ààbò fún ìlò àwọn aláàárẹ̀ jẹ́ iṣẹ́ tí ó ṣòro nítorí pé ó pè fún àwọn irinṣẹ́ àti ètò tí ó jẹ́ kòṣeémànìí láti fún àwọn aláàárẹ̀ ní atẹ́gùn, láti orí ẹ̀rọ aṣàyẹ̀wò afẹ́fẹ́ inú ẹ̀jẹ̀ dórí àwọn ẹ̀rọ atẹ́gùn àti àwọn òṣìṣẹ́ ìlera tí wọ́n gba ìdanilẹ́kọ̀ọ́ láti ṣàmúlò àwọn irinṣẹ́ bẹ́ẹ̀ ní ọ̀nà tó tọ́. Bí ó ti wù kó ṣòro tó, ìdókòwò àsìkò àti àwọn ọrọ̀ tí ó pè fún láti lè pèsè àwọn atẹ́gùn tí wọ́n nílò tó bẹ́ẹ̀. Àtìlẹ́yìn fún ìmúgbòòrò pàjáwìrì atẹ́gùn ìṣègùn yóò gba ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹ̀mí là nípa mímú ìlọsíwájú bá ìtọ́jú fún àwọn ènìyàn pẹ̀lú COVID-19, òtútù àyà líle àti àwọn àìsàn mìíràn tí wọ́n nílò ìwòsàn atẹ́gùn. Èsì WHO: WHO ń tẹ̀síwájú láti máa ṣe ìmúdójú-ìwọ̀n ìtọ́nisọ́nà lórí ìwúlò ìṣègùn atẹ́gùn fún onírúurú àwọn àìsàn àti àwọn àìlera. Àwọn akitiyan WHO ni ìdàgbàsókè àwọn ìmọ̀ pàtàkì, ìṣẹ̀dá àti ìpínká àwọn ìlànà lórí àyẹ̀wò àìlàfẹ́fẹ́tó nínú ẹ̀jẹ̀ àti ìlò atẹ́gùn ìṣègùn, ìṣẹ̀dá àwọn ìpìlẹ̀ ètò atẹ́gùn ìṣègùn àti ìpèsè ìmọ̀ àti àtìlẹ́yìn iṣẹ́ fún àwọn orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́. Ojúṣe àwọn ìmọ̀ pàtó ni láti gbòòrò àǹfààní sí àwọn ọjà dáradára. Ó tún fojúsun rírii dájú pé ìpèsè atẹ́gùn wà ní àwọn ibùdó ológun-èlò kékeré. Àwọn akitiyan wọ̀nyí fojúsun ṣíṣe àtìlẹ́yìn àwọn àjọ ìlera orílẹ̀ èdè tí wọ́n jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́.: 1. rírii dájú pé ìpèsè atẹ́gùn wà nílẹ̀ sẹpẹ́; àti 2. dídárúkọ pàtàkì àṣàyàn, títà-rírà, àkóso, àti ìlò àwọn irinṣẹ́ ìṣègùn tí wọ́n yẹ. Nígbà tí àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 ṣẹlẹ̀ ní 2020, wọ́n ṣe ìdásílẹ̀ Ayákánkán Access to COVID-19 Tools (ACT) pẹ̀lú àwọn èròǹgbà méjì: ìyára tètè pèsè àwọn abẹ́rẹ́ àjẹsára, ètò àyẹ̀wò àti ìwòsàn; àti àǹfààní adọ́gba sí àwọn irinṣẹ́ wọ̀nyí. Lábẹ́ Ayákánkán ACT, wọ́n ṣe ìfilọ́lẹ̀ Oxygen Emergency Taskforce, ní àjọṣepọ̀ pẹ̀lú WHO, láti ní àǹfààní sí atẹ́gùn ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè (LMICs), ṣe àtìlẹ́yìn àwọn ìbéèrè ìrànwọ́ owó adálórí-atẹ́gùn, gba àwọn ọjà atẹ́gùn, kí wọ́n sì mú ìlọsíwájú bá àǹfààní sí atẹ́gùn ní àwọn orílẹ̀ èdè elérè pínnísín àti alábọ́dé èrè (LMICs).

Umoyampilo Uhlolojikelele: Umoyampilo uwumuthi obalulekile osindisa impilo ongenawo esikhundleni. Ochwepheshe bezempilo basebenzisa umoyampilo ukwelapha izifo zokuphefumula njengeCOVID-19 kanye nenyumoniya. Umoyampilo nawo ubalulekile ekuhlinzweni nasekuhlukumezekeni. Amaqembu asengozini njengabantu abadala, abesifazane abakhulelwe, izinsana nezinsana ezisanda kuzalwa zidinga ukwelashwa komoyampilo njalo. Naphezu kokuba umuthi obalulekile, umoyampilo uwumkhiqizo oyinkimbinkimbi. umoyampilo yokwelapha ukhiqizwa ngenqubo yezimboni isebenzisa imikhuba emihle yokukhiqiza (GMP) noma ikhiqizwa endaweni kusetshenziswa amaconcerntrators omoyampilo abekelwe imithetho eminingi elawulwa njengemishini yezokwelapha. Umoyampilo nawo udinga uhlelo lonke ukuze ufinyelele iziguli ngokuphephile. Ngenxa yobunkimbinkimbi bazo, ukufinyelela ku-oksijini yezokwelapha kuhlangabezana nezinselele eziningi mayelana nokutholakala, ikhwalithi, ukukwazi ukukhokhela, ukuphatha, ukuhlinzeka, amandla okusebenza kwabantu kanye nokuphepha. Lapho ibhekene nalezi zinselelo, iWHO iqhubeka nokuthuthukisa izinsiza namathuluzi okuzinqoba. Umthelela: Ukuhlola emazweni anemali engenayo ephansi naphakathi (amaLMIC) zithole ukuthi ngaphansi kwengxenye yazo zonke izikhungo zezempilo ezikwazi ukufinyelela umoyampilo ngaphandle kokuphazamiseka. Kubikwe ukuthi ukuntuleka kokutholakala kwezinto ezinokwethenjelwa komoyampilo kunomthelela ekufeni okungavinjelwa, ikakhulukazi kumaLMIC. Isibonelo, kulinganiselwa ukuthi abantu abangaba ngu-122 000 ababulawa yinyumoniya yezingane bangavinjelwa minyaka yonke ngokuqiniswa kwezinsiza zokwenza umoyampilo. Ucwaningo oluningi lukhombisa ukuthi ukufinyelela komoyampilo kuyinkinga yomhlaba wonke. Isibonelo, ucwaningo lwakamuva luthole ukuthi phakathi kwezikhungo zokwelapha izifo zokuphefumula e-Afrika eseningizimu yeSahara, sinye kuphela kwezi-5 ezinomoyampilo eMauritania kanye nesi-1 kweziyi-10 eNiger. Ucwaningo olwenziwa yi-United States Agency for International Development luthole izimo ezifanayo emazweni aseNingizimu Melika naseNingizimu Asia. Ukukhathazeka okukhulu nganoma yisiphi isikhathi, inkinga yomoyampilo kwezokwelapha emhlabeni wonke iye yandiswa ubhubhane lweCOVID-19. Naphezu kokuba umuthi obalulekile, ukukhiqiza umoyampilo ophephile ukuze usetshenziswe isiguli kuyinqubo eyinkimbinkimbi njengoba kudinga amathuluzi nezinhlelo ezidingekayo ukuze kuhanjiswe umoyampilo ezigulini, kusukela kumapulse oximeters kuya kumaventilators, kanye nabasebenzi bezempilo abaqeqeshelwe ukusebenzisa imishini enjalo ngempumelelo. Kodwa ke kunzima, ukutshalwa kwezimali kwesikhathi nezinsiza ezidingekayo ukuze kuhlangatshezwane nesidingo sokuhlinzekwa komoyampilo kuyakufanele. Ukusekelwa kokukhuphuka okuphuthumayo komoyampilo wezokwelapha kuzosindisa izimpilo ngokuthuthukisa ukunakekelwa kwabantu abaneCOVID-19, inyumoniya enzima nezinye izimo ezidinga ukwelashwa komoyampilo. Impendulo yeWHO: IWHO iqhubeka nokubuyekeza isiqondiso mayelana nokusetshenziswa komtholampilo komoyampilo ezifweni nezimo zezempilo ezahlukene. Imizamo yeWHO ihlanganisa ukuthuthukiswa kwemininingwane yezobuchwepheshe, ukuthuthukiswa nokusabalalisa iziqondiso ekuhloleni ihypoxaemia kanye nokusetshenziswa komoyampilo wezokwelapha, ukuthuthukiswa kwezisekelo zezinhlelo zikamoyampilo zokwelapha kanye nokuhlinzekwa kokusekelwa kwezobuchwepheshe nokusebenza kuMazwe Angamalungu. Inhloso yokucaciswa kwezobuchwepheshe ukukhulisa ukufinyelela emikhiqizweni yekhwalithi. Iphinde ihlose ukuqinisekisa ukuhlinzekwa komoyampilo ezindaweni ezinezinsiza eziphansi. Le mizamo ihlose ukweseka izinkonzo zezempilo zaMazwe Angamalungu ngokuthi: 1. ukuqinisekisa ukuthi umoyampilo utholakala kalula; futhi 2. ukugqamisa ukubaluleka kokukhetha okufanele, ukuthengwa, ukunakekelwa, kanye nokusetshenziswa kwemishini yezokwelapha. Lapho ubhubhane lweCOVID-19 luqubuka ngo-2020, i-Accelerator Access to COVID-19 Tools (ACT) Accelerator yasungulwa ngezinjongo ezimbili: ukuthuthukiswa okusheshayo kwemithi yokugoma, ukuxilonga kanye nokwelapha; kanye nokufinyelela okulinganayo kulawa mathuluzi. Ngaphansi kwe-ACT Accelerator, kwethulwa i-Oxygen Emergency Taskforce, ngokubambisana neWHO, ukuhlola izidingo zele-oksijini emazweni anemali engenayo ephansi naphakathi (LMICs), ukusekela izicelo zezimali ezihlobene komoyampilo, ukuthengwa kwemikhiqizo yomoyampilo, kanye nokwandisa ukufinyelela kumoyampilo AmaLMIC.

የማስታገስ እንክብካቤ አጠቃላይ እይታ: ማስታገሻ እንክብካቤ የተዋሃዱ፣ በሰው ላይ ያተኮሩ የጤና አገልግሎቶች ወሳኝ አካል ነው። ከጤና ጋር ተያያዥነት ያላቸውን አካላዊ፣ ሥነ ልቦናዊ፣ ማህበራዊ ወይም መንፈሳዊ ሥቃይ ማስታገስ ዓለም አቀፋዊ የሥነ ምግባር ኃላፊነት ነው። በመሆኑም የሥቃይ መንስኤው የልብና የደም ዝውውር በሽታ፣ ካንሰር፣ ከባድ የአካል ጉዳት፣ መድኃኒት የመቋቋም ችሎታ ያለው ሳንባ ነቀርሳ፣ ከባድ የእሳት ቃጠሎ፣ የመጨረሻ ደረጃ ሥር የሰደደ ሕመም፣ ከባድ የስሜት ቀውስ፣ ከወሊድ በፊት የመውለድ ወይም በእርጅና ምክንያት የሚከሰት ከባድ ድካም፣ ማስታገሻ እንክብካቤ ሊያስፈልግ ይችላል እናም በሁሉም የእንክብካቤ ደረጃዎች ሊገኝ ይገባል። በዓለም አቀፍ ደረጃ ማስታገሻ እንክብካቤ ከሚያስፈልጋቸው ታካሚዎች ውስጥ 14% የሚሆኑት ብቻ እንደሚያገኙ ይገመታል፤ ዘላቂ የልማት ግብ 3 ለማሳካት፣ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን ላይ በመስራት አገራት የማስታገሻ እንክብካቤ አገልግሎቶችን ማጠናከር አለባቸው። የዓለም ጤና ድርጅት ከሀገራት ጋር በመተባበር የጤና እንክብካቤን የጤና ሥርዓታቸው ቍልፍ አካል አድርጎ ለማካተት ይሠራል። ለሕመም ማስታገሻ እንክብካቤ አገልግሎቶች ፍትሃዊ ተደራሽነትን ለማሻሻል በዋናው የጤና እንክብካቤ አቀራረብ ላይ ትኩረት ተሰጥቷል። የተገኘውን እድገት ለመለካት የግምገማ መሣሪያዎች ተዘጋጅተዋል። የቴክኒክ መመሪያዎችን ለማዘጋጀት እና ለመተግበር፣ አቅም ለማጠናከር እና መረጃን ለማሰራጨት ጠንካራ አጋርነት አለ።

Palliative care Overview: Palliative care is a crucial part of integrated, people-centred health services. Relieving serious health-related suffering, be it physical, psychological, social, or spiritual, is a global ethical responsibility. Thus, whether the cause of suffering is cardiovascular disease, cancer, major organ failure, drug-resistant tuberculosis, severe burns, end-stage chronic illness, acute trauma, extreme birth prematurity or extreme frailty of old age, palliative care may be needed and has to be available at all levels of care. It is estimated that globally only 14% of patients who need palliative care receive it; to achieve Sustainable Development Goal 3, working towards universal health coverage, countries have to strengthen palliative care services. WHO works with countries to include palliative care as a key part of their health systems. To improve equitable access to palliative care services, emphasis is given to a Primary Health Care approach. Assessment tools have been developed to measure progress made. Strong partnerships are in place to develop and implement technical guidance, to strengthen capacity and to disseminate information.

Ba da tallafi da kulawa Bayyani: Ba da tallafi da kulawa wani muhimmin sashe ne da ke samar da haɗin kai, da kuma samar da cibiyoyin kula da lafiyar mutane. Hana sake faɗawa cikin wahala mai tsanani da ke da alaƙa da lafiya na zahiri, da na tunani, da zamantakewa, ko na ruhaniya, nauyi ne na duniya da ya rataya kan kowa. Ke nan, ko da a ce dalilin shan wahala shi ne cututtukan zuciya da jijiyoyin jini, ko ciwon daji, ko gazawar gaɓoɓin jiki, ko tarin fuka mai jure wa miyagun ƙwayoyi, ko ƙuna mai tsanani, ko rashin lafiya na ƙarshen zamani, ko mummunan rauni, ko matsananciyar rashin haihuwa, ko kuma matsanancin rauni na tsufa, ana iya buƙatar kulawa da tallafi; don haka dole ne ya kasance a duk matakan kulawa. An ƙiyasta cewa a duk duniya, kashi 14 cikin 100 na marasa lafiya da ke buƙatar kulawa ta jiki ne suke samun shi; don cimma burin ci gaba mai ɗorewa na 3, da yin aiki don samar da tsarin kiwon lafiya na duniya, dole ne ƙasashe su karfafa ayyukan kula da lafiya. WHO tana aiki tare da ƙasashe don tallafawa da kula da lafiya a matsayin wani muhimmin ɓangare na tsare-tsaren lafiyarsu. Don inganta daidaiton samun damar yin amfani da wannan tallafi da kulawa, an ba da fifiko ga tsarin Kula da Lafiya a matakin Farko. An samar da kayan aikin tantancewa don auna ci gaban da aka samu. Ƙarfafa haɗin guiwa na samuwa domin bunƙasa tare da aiwatar da jagoranci na fasaha, don ƙarfafa ƙwazon mutane da kuma yaɗa bayanai.

Utunzaji wa palliative Muhtasari: Huduma shufaa ni sehemu muhimu ya huduma za afya zilizounganishwa, zinazozingatia watu. Kuondoa mateso makubwa yanayohusiana na afya, yawe ya kimwili, kisaikolojia, kijamii, au kiroho, ni wajibu wa kimaadili wa kimataifa. Kwa hivyo, iwe sababu ya mateso ni ugonjwa wa moyo na mishipa, saratani, kushindwa kwa viungo kuu, kifua kikuu sugu, kifua kikuu sugu, majeraha ya moto, ugonjwa sugu wa mwisho, kiwewe cha papo hapo, kuzaliwa kabla ya wakati au udhaifu mkubwa wa uzee, utunzaji wa matibabu unaweza kuhitajika. Inakadiriwa kuwa duniani ni 14% tu ya wagonjwa wanaohitaji huduma shufaa ndiyo wanaoipokea, ili kufikia Lengo la 3 la Maendeleo Endelevu, likishughulika kufikia chanjo ya afya kwa wote, nchi zinapaswa kuimarisha huduma za matibabu, nchi zinapaswa kuimarisha huduma za tiba shufaa. WHO inafanya kazi na nchi kujumuisha huduma shufaa kama sehemu muhimu ya mifumo yao ya afya. Ili kuboresha upatikanaji sawa wa huduma shufaa, msisitizo unatolewa kwenye mbinu ya Huduma ya Afya ya Msingi. Zana za tathmini zimetengenezwa ili kupima maendeleo yaliyopatikana. Ushirikiano thabiti umewekwa ili kukuza na kutekeleza mwongozo wa kiufundi, kuimarisha uwezo na kusambaza habari.

Ìtọ́jú aṣèrànwọ́ Ìsọnísókí: Ìtọ́jú aṣèrànwọ́ jẹ́ ara àwọn iṣẹ́ ìlera àkópọ̀ àti adálórí-èèyàn. Mímú ìrọ̀rùn bá ìnira ajẹmọ́-ìlera, yálà ti ara, ìròrí, àwùjọ, tàbí inú ẹ̀mí, jẹ́ ojúṣe ìlànà káríayé. Nítorí náà, yálà okùnfà ìnira jẹ́ àìsàn ajẹmẹ́jẹ́-òun-ọkàn, jẹjẹrẹ, ìdaṣẹ́ẹ́lẹ̀ ẹ̀yà ara ńlá, ikọ́ ifée tí kò gbóògùn, àpá iná, àìsàn líle onípele ìgbẹ̀yìn, ìpalára ńlá, ọmọ bíbí tí kò gbó tàbí àìlera ọjọ́ ogbó, ìtọ́jú aṣèrànwọ́ lè wúlò bẹ́ẹ̀ sì ni ó gbọ́dọ̀ wà ní gbogbo àwọn ìpele ìtọ́jú. Wọ́n ní pé àpapọ̀ 14% àwọn aláàárẹ̀ péré tí wọ́n nílò ìtọ́jú aṣèrànwọ́ ni wọ́n gbàná; láti ṣe àṣeyọrí lórí Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Kánrinkése 3, ṣíṣe iṣẹ́ fún ìpèsè ìlera káríayé, àwọn orílẹ̀ èdè ní láti ṣe ìrólágbára fún àwọn iṣẹ́ ìtọ́jú aṣèrànwọ́. WHO ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀ èdè láti mú ìtọ́jú aṣèrànwọ́ gẹ́gẹ́ bí ara àwọn ètò ìlera wọn. Láti mú ìlọsíwájú bá àǹfààní tí ó dọ́gba sí àwọn iṣẹ́ ìtọ́jú aṣèrànwọ́, àtẹnumọ́ wà fún Ìlànà Ìtọ́jú Ìlera Abẹ́lé. Àwọn irinṣẹ́ ìgbéléwọ̀n ni wọ́n ti ṣe àgbékalẹ̀ láti díwọ̀n àṣeyọrí tí wọ́n ṣe. Àwọn àjọṣepọ̀ ńlá wà nílẹ̀ láti ṣe àgbékalẹ̀ àti àmúlò ìtọ́ni ìmọ̀, láti ṣe ìrólágbára ipa àti láti ṣe àpínká ìròyìn.

Ukunakekelwa kwePalliative Uhlolojikelele: Ukunakekelwa kwePalliative kuyingxenye ebalulekile yezinsizakalo zezempilo ezididiyelwe, ezigxile kubantu. Ukuqeda ukuhlupheka okukhulu okuhlobene nempilo, kungaba ngokomzimba, ngokwengqondo, kwezenhlalo, noma ngokomoya, kuwumthwalo wemfanelo womhlaba wonke. Ngakho ke, kungakhathaliseki ukuthi imbangela yokuhlupheka isifo senhliziyo nemithambo yegazi, umdlavuza, ukwehluleka kwezitho ezinkulu, isifo sofuba esingazweli emishanguzweni, ukusha kanzima, ukugula okungapheli, ukuhlukumezeka okukhulu, ukuzalwa ngaphambi kwesikhathi ngokweqile noma ubuthakathaka obudlulele bokuguga, kungase kudingeke ukunakekelwa kwe-palliative futhi kufanele itholakale kuwo wonke amazinga okunakekelwa. Kulinganiselwa ukuthi emhlabeni jikelele zingama-14% kuphela eziguli ezidinga ukunakekelwa kwesiguli ezikutholayo; ukuze kuzuzwe umgomo wesi-3 wokuThuthukiswa Okusimeme, usebenzela ukubhekelela ukuhlinzekwa kwezempilo emhlabeni wonke, amazwe kufanele aqinise izinsizakalo zokunakekelwa kwepalliative. IWHO isebenza namazwe ukufaka ukunakekelwa kwepalliative njengengxenye ebalulekile yezinhlelo zabo zezempilo. Ukwenza ngcono ukufinyeleleka okulinganayo ezinsizeni zokunakekelwa kwepalliative, kugcizelelwa indlela Yokunakekelwa Kwezempilo Okuyisisekelo. Amathuluzi okuhlola asethuthukisiwe ukukala inqubekelaphambili eseyenziwe. Ubambiswano oluqinile selukhona ukuthuthukisa nokusebenzisa isiqondiso sezobuchwepheshe, ukuqinisa amandla kanye nokusabalalisa ulwazi.

ትክትክ አጠቃላይ እይታ፡ ፐርቱሲስ፣ እንዲሁም ትክትክ ሳል በመባልም የሚታወቀው፣ በባክቴሪያ ቦርዴቴላ ፐርቱሲስ የሚመጣ ሀይለኛ ተላላፊ የመተንፈሻ አካላት ኢንፌክሽን ነው። እ.ኤ.አ. በ 2018 በዓለም አቀፍ ደረጃ ከ 151,000 በላይ የትክትክ ጉዳዮች ነበሩ ። የትክትክ በሽታ ከሰው ወደ ሰው በቀላሉ የሚተላለፍ ሲሆን በዋናነት በሳል ወይም በማስነጠስ በሚለቀቁ ጠብታዎች ነው። በሽታው በጨቅላ ሕፃናት ላይ በጣም አደገኛ ሲሆን በዚህ የዕድሜ ምድብ ውስጥ ላሉት የበሽታ እና ሞት ዋነኛ መንስኤ ነው። የመጀመሪያዎቹ ምልክቶች በአጠቃላይ በበሽታው ከተያዙ ከ 7 እስከ 10 ቀናት ውስጥ ይታያሉ። እነዚህም ቀለል ያለ ትኵሳት፣ ከአፍንጫ መፍሰስ እና ሳል ይገኙበታል፤ ይህም በተለመደው ሁኔታ ቀስ በቀስ ወደ ጉንፋን የሚቀያየር ሲሆን ከዛም ከባድ ሳል ይከተላል( የከባድ ሳል ጉንፋን የተለመደው ስም ከዚህ የተገኘ ነው)። የሳንባ ምች በአንጻራዊነት የተለመደ ችግር ነው፣ እና የመርሳት እና የአንጎል በሽታ እምብዛም አይከሰትም። ትክትክ ያለባቸው ሰዎች ሳል ከጀመረ ከ3 ሳምንታት በኋላ በጣም ተላላፊ ናቸው፣ እና በበሽታው የተያዙ ብዙ ልጆች ከ 4 እስከ 8 ሳምንታት የሚቆይ የማሳል ምልክቶች አሏቸው። አንቲባዮቲክ ኢንፌክሽኑን ለማከም ይጠቀማል። መከላከያ፡- ትክትክ በሽታን ለመከላከል ከሁሉ የተሻለው መንገድ ክትባት ነው። የሦስት መጠን የመጀመሪያ ተከታታይ ዲፍቴሪያ- ቴታነስ-ትክትክ(ዲቲፒ3) ( የያዘ) ክትባቶች በጨቅላነት ጊዜ ለከባድ ትክትክ የመጋለጥ እድልን ይቀንሳሉ። እ.ኤ.አ. በ2018፣ ከዓለም አቀፉ የታለመው ህዝብ 86 በመቶው የሚመከሩትን ዲፍቴሪያ- ቴታነስ-ትክትክ የያዘ ክትባት በጨቅላነታቸው ሶስት ጊዜ ወስደዋል። የዓለም ጤና ድርጅት የመጀመሪያውን መጠን ከ6 ሳምንት ዕድሜ ጀምሮ እንዲሰጥ ይመክራል፤ ቀጣዩ መጠን ደግሞ ከ4-8 ሳምንት ልዩነት ጋር፣ ከ10-14 ሳምንት ዕድሜ እና ከ14-18 ሳምንት ዕድሜ ላይ እንዲሰጥ ይመክራል። በተቻለ መጠን በሁለተኛው የሕይወት ዓመት ውስጥ የማጠናከሪያ መጠን ይመከራል። በአከባቢው ወረርሽኝ ላይ በመመስረት ተጨማሪ የማጠናከሪያ መጠን በኋላ ላይ በሕይወት ውስጥ አስፈላጊ ሊሆን ይችላል። ነፍሰ ጡር ሴቶችን መከተብ ለክትባት ያልበቁ ሕፃናትን በሽታ በመከላከል ረገድ ውጤታማ ነው። ብሄራዊ መርሃ ግብሮች ለነፍሰ ጡር እናቶች ትክትክ የያዙ ክትባቶችን እንደ ስልት ተጨማሪ መደበኛ የመጀመሪያ ደረጃ የጨቅላ ህጻናት ትክትክ ክትባት በአገሮች ከፍ ያለ ወይም እየጨመረ የሚሄደው የህፃናት ህመም/የሞት አደጋ የትክትክ በሽታ እንዳለ ሊወስዱት ይችላሉ።

Pertussis Overview: Pertussis, also known as whooping cough, is a highly contagious respiratory infection caused by the bacterium Bordetella pertussis. In 2018, there were more than 151 000 cases of pertussis globally. Pertussis spreads easily from person to person mainly through droplets produced by coughing or sneezing. The disease is most dangerous in infants, and is a significant cause of disease and death in this age group. The first symptoms generally appear 7 to 10 days after infection. They include a mild fever, runny nose and cough, which in typical cases gradually develops into a hacking cough followed by whooping (hence the common name of whooping cough). Pneumonia is a relatively common complication, and seizures and brain disease occur rarely. People with pertussis are most contagious up to about 3 weeks after the cough begins, and many children who contract the infection have coughing spells that last 4 to 8 weeks. Antibiotics are used to treat the infection. Prevention: The best way to prevent pertussis is through immunization. The three-dose primary series diphtheria-tetanus-pertussis (DTP3) (- containing) vaccines decrease the risk of severe pertussis in infancy. In 2018, 86% of the global target population had received the recommended three doses of DTP-containing vaccine during infancy. WHO recommends the first dose be administered as early as 6 weeks of age; with subsequent doses given 4-8 weeks apart, at age 10-14 weeks and 14-18 weeks. A booster dose is recommended, preferably during the second year of life. Based on local epidemiology, further booster doses may be warranted later in life. Vaccination of pregnant women is effective in preventing disease in infants too young to be vaccinated. National programmes may consider vaccination of pregnant women with pertussis-containing vaccine as a strategy additional to routine primary infant pertussis vaccination in countries or settings with high or increasing infant morbidity/mortality from pertussis.

Tarin yara Bayani: Tarin yara, wanda kuma aka sani da tari me zafi, cuta ce mai saurin yaɗuwa ta numfashi ta hanyar ƙwayar bakteriya. A shekarar 2018, an samu irin wannan lalura fiye da 151,000 a duniya. Cutar tarin yara na yaɗuwa cikin sauƙi daga mutum zuwa mutum musamman ta hanyar ɗigar ruwan da ke fita yayin tari ko atishawa. Cutar ita ce mafi hatsari ga jarirai, kuma ita ce babbar sanadin kamuwa da cututtuka da mace-macen yara a wancan shekaru. Alamomin farko na kamuwa da cutar na bayyana ne tun a kwanaki 7 zuwa 10 bayan kamuwa da cutar. Sun haɗa da zazzaɓi mai laushi, toshewar hanci da tari, wanda a cikin yanayi na yau da kullun kan tashi zuwa tari mai kutse (hacking tari) wanda ke biyo baya (saboda haka ake masa laƙabi da suna da tari mai tsanani). Cutar huhu cuta ce mai kama da wannan lalura, haka nan, na kama da cututtukan shaƙewa da na ƙwaƙwalwa a wasu lokuta. Mutanen da ke fama da wannan nau'i na tari kan iya yaɗa ta har kusan makonni 3 bayan tari ya fara, kuma yawancin yaran da suka kamu da cutar na fama da tari wanda ke ɗaukar makonni 4 zuwa 8. Ana amfani da maganin kashe ƙwayoyin cuta wajen warkar da cutar. Matakan kariya: Hanya mafi kyau na rigakafin wannan tari shi ne ta hanyar karɓar allura/ƙwayar riga-kafi. Jeranta shan ƙwayar riga-kafi sau uku na irin waɗannan cututtuka, kan taimaka wajen rage haɗarin kamuwa da cutar ga jarirai. A shekarar 2018, an yi ƙiyasin kashi 86 cikin ɗari na yawan mutanen da aka yi ƙididdiga a duniya sun sami damar karɓar allurai uku na riga-kafin DTP a lokacin ƙuruciyarsu. WHO ta ba da shawarar yin amfani da kashi na farko tun lokacin da yaro ya kai makonni 6 da haihuwa; sannan a jeranta allurai na gaba da aka ba da tazarar makonni 4-8, da kuma in ya kai makonni 10-14 da kuma makonni 14-18. An ba da shawarar ƙarfafa yin riga-kafi, zai fi dacewa a cikin shekarar yaro ta biyu da haihuwa. Dangane da cututtukan irin na gida kuwa, ana iya ɗorawa kan na baya domin inganta rayuwa. Allurar riga-kafi ga mata masu juna biyu na da tasiri wajen hana cututtuka ga jarirai da ba su kai a yi musu allurar ba. Shirye-shiryen ƙasa na iya yin la'akari da allurar riga-kafi na mata masu juna biyu tare da allurar riga-kafin cutar tari mai tsanani a matsayin dabarun ƙarin riga-kafin cutar tarin yara na yau da kullum a cikin ƙasashe ko wuraren da ke da yaran da suka fi fuskantar barazanar kamuwa ko yaɗa cututtukan ko mace-macen da kan faru sakamakon cutar tarin yaran.

Kifaduro Muhtasari: Kifaduro, pia hujulikana kama kifaduro, ni maambukizi ya njia ya upumuaji yanayoambukiza sana yanayosababishwa na bakteria Bordetella pertussis. Mnamo mwaka wa 2018, kulikuwa na visa zaidi ya 151,000 vya kifaduro ulimwenguni. Kifaduro huenea kwa urahisi kutoka kwa mtu hadi mtu hasa kupitia matone yanayotokana na kukohoa au kupiga chafya. Ugonjwa huo ni hatari zaidi kwa watoto wachanga, na ni sababu kubwa ya ugonjwa na kifo katika kikundi hiki cha umri. Dalili za kwanza kwa ujumla huonekana siku 7 hadi 10 baada ya kuambukizwa. Ni pamoja na homa kidogo, mafua ya pua na kikohozi, ambayo katika hali ya kawaida polepole hukua hadi kikohozi cha kukatwakatwa na kufuatiwa na kifaduro (hivyo jina la kawaida la kikohozi cha mvua). Nimonia ni tatizo la kawaida, na kifafa na ugonjwa wa ubongo hutokea mara chache. Watu walio na kifaduro huambukiza zaidi hadi wiki 3 baada ya kikohozi kuanza, na watoto wengi wanaopata maambukizi huwa na vipindi vya kukohoa ambavyo huchukua wiki 4 hadi 8. Antibiotiki hutumiwa kutibu maambukizi. Kinga: Njia bora ya kuzuia kifaduro ni chanjo. Chanjo za mfululizo wa dozi tatu za msingi za diphtheria-tetanasi-pertussis (DTP3) (- zenye) hupunguza hatari ya kifaduro kali katika utoto. Mnamo 2018, 86% ya watu wanaolengwa ulimwenguni walikuwa wamepokea dozi tatu zilizopendekezwa za chanjo iliyo na DTP wakati wa utoto. WHO inapendekeza dozi ya kwanza itolewe mapema katika umri wa wiki 6; na dozi zinazofuata zikitolewa kwa wiki 4-8, katika umri wa wiki 10-14 na wiki 14-18. Dozi ya nyongeza inapendekezwa, ikiwezekana katika mwaka wa pili wa maisha. Kulingana na epidemiolojia ya ndani, dozi zaidi za nyongeza zinaweza kuthibitishwa baadaye maishani. Chanjo ya wanawake wajawazito ni nzuri katika kuzuia magonjwa kwa watoto wachanga ambao hawajachanjwa. Programu za kitaifa zinaweza kuzingatia chanjo ya wanawake wajawazito kwa chanjo iliyo na kifaduro kama mkakati wa ziada kwa chanjo ya kawaida ya kifaduro kwa watoto wachanga katika nchi au mazingira yenye kuongezeka au kuongezeka kwa magonjwa ya watoto wachanga/vifo kutokana na kifaduro.

Ikọ́ Pertussis Ìsọnísókí: Pertussis, tí a tún mọ̀ sí ikọ́ àwúle, jẹ́ àrùn òpónà ìmí tí ó máa ń ràn gan-an tí kòkòrò bakitéríà Bordetella pertussis ń ṣokùnfà. Ní 2018, ó lé ní àwọn ọ̀ràn 151 000 pertussis ló wà káàkiri àgbáyé. Pertussis máa ń ràn pẹ̀lú ìrọ̀rùn láti ara ènìyàn-sí-ènìyàn nípasẹ̀ omi láti ara ikọ́ tàbí sínsín. Àrùn náà jẹ́ èyí tí ó léwu jùlọ láàrin àwọn ìkókó, àti pé ó jẹ́ okùnfà ńlá àìsàn àti ikú nínú ọ̀wọ́ ọjọ́ orí yìí. Àwọn àmì àrùn kìíní máa ń sáábà farahàn ní ọjọ́ 7 sí 10 lẹ́yìn àrùn. Lára wọn ni ibà níwọ̀n, ọ̀fìnkìn àti ikọ́, nínú àwọn ọ̀ràn wọn máa ń di ikọ́ àwúgbẹ tí àwúle yóò tẹ̀lé (nítorí náà ni orúkọ rẹ ikọ́ àwúle tí ó gbajúmọ̀ l). Òtútù àyà jẹ́ isoro tí ó wọ́pọ̀, àti gìrì àti àìsàn ọpọlọ náà ń ṣẹlẹ̀ nígbà mìíràn. Àwọn ènìyàn tí wọ́n ní ikọ́ pertussis lè kó o ran ẹlòmíràn láàrin ọ̀sẹ̀ 3 lẹ́yìn tí ikọ́ náà bá bẹ̀rẹ̀, bẹ́ẹ̀ sì ni ọ̀pọ̀ àwọn ọmọdé tí wọ́n kó àrùn náà máa ń ní ìṣòro ikọ́ tí yóò pẹ́ tó ọ̀sẹ̀ 4 sí 8. Òògùn agbógunti-kòkòrò ni wọ́n máa ń lò láti wo àrùn náà. Ìdènà: Ọ̀nà tí ó dára jùlọ láti dènà pertussis ni nípasẹ̀ abẹ́rẹ́ àjẹsára. Ìwọ̀n lílo àwọn abala ìsáájú diphtheria-tetanus-pertussis (DPT) (-tí ó ní àjẹsára) ṣe àdínkù ewu pertussis líle ní ìkókó. Ní 2018, 86% iye àfojúsùn àwọn ènìyàn lágbàáyé ti gba ìwọ̀n lílo abẹ́rẹ́ àjẹsára DTP mẹ́ta - tí wọ́n ní abẹ́rẹ́ àjẹsára nígbà ìkókó. WHO dábàá ìwọ̀n lílo kìíní láti jẹ́ lílò ní bí ọ̀sẹ̀ 6 ọjọ́ orí; pẹ̀lú àwọn ìwọ̀n lílò àtẹ̀lé tí yóò gbà ní ọ̀sẹ̀ 4-8 síra, ní ọjọ́ orí ọ̀sẹ̀ 10-14 àti ọ̀sẹ̀ 14-18. Ìwọ̀n lílo àfikún ṣe pàtàkì, ní pàtàkì jùlọ ní ọdún kejì ìgbésí ayé. Gẹ́gẹ́ bí ẹ̀kọ́ àti ìwòsàn àrùn, àwọn àfikún ìwọ̀n lílò lè ṣe pàtàkì ní ọjọ́ iwájú ìgbésí ayé. Fífún àwọn aláboyún ní abẹ́rẹ́ àjẹsára kójúwọ̀n láti dènà àrùn yìí láàrin àwọn ìkókó tí wọ́n kéré jù láti gba abẹ́rẹ́ àjẹsára. Àwọn ètò orílẹ̀ èdè lè ṣàmúlò àjẹsára fún àwọn aláboyún pẹ̀lú abẹ́rẹ́ àjẹsára-pertussis gẹ́gẹ́ bí ọgbọ́n àfikún láti ṣètò àjẹsára pertussis fún ìkókó lábẹ́lé ní àwọn orílẹ̀ èdè tàbí ibùdó pẹ̀lú ọ̀pọ̀ ìpalára/ikú àwọn ìkókó láti ara pertussis.

IPertussis Uhlolojikelele: IPertussis, eyaziwa nangokuthi iwhooping, isifo esithathelwanayo sokuphefumula esibangelwa ibhaktheriya i-Bordetella pertussis. Ngo-2018, bekunamacala angaphezu kwe-151 000 epertussis emhlabeni jikelele. IPertussis isakazeka kalula isuka kumuntu iye komunye ikakhulukazi ngamaconsi akhiqizwa ukukhwehlela noma ukuthimula. Lesi sifo siyingozi kakhulu ezinsaneni, futhi siyimbangela ephawulekayo yezifo nokufa kuleli qembu lobudala. Izimpawu zokuqala zivame ukuvela ezinsukwini eziyi-7 kuye kweziyi-10 ngemuva kokutheleleka. Kubandakanya imfiva emaphakathi, ikhala eligelezayo kanye nokukhwehlela, okuthi ezimeni ezijwayelekile kancane kancane kukhule kube ukukhwehlela okulandelwa yi-whooping (yingakho igama elijwayelekile lokukhwehlela). Inyumoniya iyinkimbinkimbi evamile, futhi ukuquleka nesifo sobuchopho kwenzeka kuyaqabukela. Abantu abane-pertussis bathathelwana kakhulu kuze kube emasontweni amathathu ngemva kokuqala kokukhwehlela, futhi izingane eziningi ezithola leli gciwane zinezikhathi zokukhwehlela ezihlala amasonto ama-4 kuya kwangu-8. Ama-antibiotic asetshenziselwa ukwelapha ukutheleleka. Ukuvimbela: Indlela engcono kakhulu yokuvimbela ipertussis ngokugoma. Imithi yokugoma enemithamo emithathu eyinhloko yochungechunge lwediphtheria-tetanus-pertussis (DTP3) (- equkethe) yehlisa ingcuphe yepertussis enamandla ebuntwaneni. Ngo-2018, u-86% wabantu okuhlosiwe emhlabeni jikelele bathole imithamo emithathu enconyiwe yomuthi wokugoma oqukethe iDTP ngesikhathi sobusana. IWHO incoma ukuthi umthamo wokuqala unikezwe ekuqaleni kwamasonto ayi-6 ubudala; ngemithamo elandelayo enikezwa amaviki angama-4-8 ngokuhlukana, eneminyaka eyi-10-14 amasonto kanye namaviki ayi-14-18. Kunconywa umthamo we-booster, okungcono phakathi nonyaka wesibili wokuphila. Ngokusekelwe ku-epidemiology yendawo, imithamo eyengeziwe yebooster ingase iqinisekiswe kamuva ekuphileni. Ukugonywa kwabesifazane abakhulelwe kuphumelela ekuvimbeleni izifo ezinganeni ezincane kakhulu ukuba zingagonywa. Izinhlelo zikazwelonke zingase zicabangele ukugoma kwabesifazane abakhulelwe ngomuthi wokugoma oqukethe i-pertussis njengesu elengeziwe ekugomeni okujwayelekile kwezingane ezisanda kuzalwa ezisanda kuzalwa emazweni noma izilungiselelo ezinokugula okuphakeme noma okwandayo kwezinsana/ukufa kwe-pertussis.

የሳንባ ምች አጠቃላይ እይታ: የሳንባ ምች በአብዛኛው በቫይረሶች ወይም ባክቴሪያዎች ምክንያት የሚከሰት አጣዳፊ የመተንፈሻ አካላት ኢንፌክሽን ነው። በየትኛውም የዕድሜ ክልል ውስጥ ላሉ ሰዎች ቀላል ወይም ለሕይወት አስጊ የሆነ በሽታ ሊያስከትል ይችላል፣ ቢሆንም በዓለም ዙሪያ በልጆች ላይ ብቸኟው ትልቁ ተላላፊ የሞት መንስኤ ነው. የሳንባ ምች እ.ኤ.አ. በ 2017 ዕድሜያቸው ከ 5 ዓመት በታች የሆኑ ከ808 000 በላይ ሕፃናትን ገድሏል፣ ይህም በጠቅላላው ከ 5 ዓመት በታች ለሆኑ ሕፃናት ሞት 15% ነው። ለሳንባ ምች ተጋላጭ የሆኑ ሰዎች በተጨማሪ ዕድሜያቸው ከ 65 ዓመት በላይ የሆኑ አዋቂዎችን እና ቀደም ሲል የነበሩ የጤና ችግሮች ያሉባቸውን ሰዎች ያካትታሉ። ሳንባዎች ጤናማ ሰው በሚተነፍስበት ጊዜ አየርን የሚሞሉ አልቪዮሊ በሚባሉ ትናንሽ ከረጢቶች የተሠሩ ናቸው። አንድ ግለሰብ የሳንባ ምች ሲይዘው, አልቪዮሊዎች መግልእና በፈሳሽ ይሞላሉ, ይህም አተነፋፈስን ያሠቃያል እና የኦክስጂንን መጠን ይገድባል. በአጠቃላይ እነዚህ ኢንፌክሽኖች የሚተላለፉት በበሽታው ከተያዙ ሰዎች ጋር በቀጥታ በመገናኘት ነው። ክትባቶች የሳንባ ምች በሽታን ለመከላከል ይረዳሉ። ምልክቶች፡ እንደ የሳንባ ምች ክብደት መጠን መገለጫ እና ምልክቶች የሚከተሉትን ሊያካትቱ ይችላሉ፡- ሳል፣ የትንፋሽ ማጠር፣ ትኩሳት፣ ላብ እና መንቀጥቀጥ፣ ድካም፣ የደረት ህመም፣ ማቅለሽለሽ፣ ማስታወክ ወይም ተቅማጥ፣ ግራ መጋባት በተለይም በአዋቂዎች ላይ ህክምና፦ የሳንባ ምች ባክቴሪያዊ ከሆነ በአንቲባዮቲክ ሊታከም ይችላል። የሚመረጠው አንቲባዮቲክ አሞክሲሲሊን ሊበተኑ የሚችሉ ኪኒኖች ነው። አብዛኛዎቹ የሳንባ ምች በሽታዎች በአፍ የሚወሰድ አንቲባዮቲክ ያስፈልጋቸዋል፣ እነዚህም ብዙውን ጊዜ በጤና ማዕከል የሚታዘዙ ናቸው። እነዚህ ጉዳዮች በሰለጠኑ የማህበረሰብ ጤና ባለሙያዎች በማህበረሰብ ደረጃ ውድ ባልሆኑ የአፍ ውስጥ አንቲባዮቲኮች ሊታወቁ እና ሊታከሙ ይችላሉ። ሆስፒታል ውስጥ መተኛት የሚመከረው ለከባድ የሳንባ ምች በሽታዎች ብቻ ነው። እረፍት እና በቂ ውሃ መጠጣት ሰዎች በፍጥነት እንዲያገግሙ ሊረዳቸው ይችላል። በሁሉም የዕድሜ ክልል ውስጥ ያሉ ሰዎች የሚከተሉትን በማድረግ የሳንባ ምች የመያዝ ዕድላቸውን መቀነስ ይችላሉ ክትባት ይውሰዱ: የሳንባ ምች በሽታን ለመከላከል በጣም ውጤታማው መንገድ በ Hib፣ በ ሳንባ ምች፣ በ ኩፍኝ፣ በ ኢንፍሉዌንዛ እና በ ከባድ ሳል ጉንፋን( ፐርቱሲስ) ላይ የሚደረግ ክትባት ነው። እጅን ይታጠቡ፡ ንፅህናን ይጠብቁ እና እጅን አዘውትረው መታጠብ በተለይም ሌሎች የታመሙ ሰዎችን በሚንከባከቡበት ጊዜ ወይም አፍንጫዎን ከተናፈጡ በኋላ ጀርሞች እንዳይስፋፉ ያደርጋል። የአካባቢ ተጽዕኖዎችን ማስወገድ: በተመጣጣኝ ዋጋ ንጹሕ የቤት ውስጥ ምድጃዎችን በማቅረብ እና ማጨስን በማቆም የቤት ውስጥ የአየር ብክለትን ይቀንሱ። ጤናማ የአኗኗር ዘይቤን ይያዙ፡ ጤናማ አመጋገብ ይመገቡ፣ እረፍት ያድርጉ እና ጤናማ ሆነው እንዲቆዩ መደበኛ የአካል ብቃት እንቅስቃሴ ያድርጉ። በቂ አመጋገብ የተፈጥሮ መከላከያዎችን ለማሻሻል ቁልፍ ነው።በመጀመሪያዎቹ 6 ወራቶች ጡት በማጥባት ይጀምራል።

Pneumonia Overview: Pneumonia is a form of acute respiratory infection that is most commonly caused by viruses or bacteria. It can cause mild to life-threatening illness in people of all ages, however it is the single largest infectious cause of death in children worldwide. Pneumonia killed more than 808 000 children under the age of 5 in 2017, accounting for 15% of all deaths of children under 5 years. People at-risk for pneumonia also include adults over the age of 65 and people with preexisting health problems. The lungs are made up of small sacs called alveoli, which fill with air when a healthy person breathes. When an individual has pneumonia, the alveoli are filled with pus and fluid, which makes breathing painful and limits oxygen intake. These infections are generally spread by direct contact with infected people.Vaccines can help prevent pneumonia. Symptoms: Depending on the severity of the pneumonia, signs and symptoms may include: Cough, Shortness of breath, Fever, sweating and shaking chills, Fatigue, Chest pain, Nausea, vomiting or diarrhea, Confusion, especially in older adults Treatment: Pneumonia may be treated with antibiotics, if it is bacterial. The antibiotic of choice is amoxicillin dispersible tablets. Most cases of pneumonia require oral antibiotics, which are often prescribed at a health centre. These cases can also be diagnosed and treated with inexpensive oral antibiotics at the community level by trained community health workers. Hospitalization is recommended only for severe cases of pneumonia. Rest and plenty of hydration can also help people recover quicker. People of all ages can reduce their risk of pneumonia by: Get vaccinated: Immunization against Hib, pneumococcus, measles, influenza and whooping cough (pertussis) is the most effective way to prevent pneumonia. Wash your hands: Maintain good hygiene and washing your hands frequently, especially when caring for others who are sick or after blowing your nose, will keep germs from spreading. Address environmental factors: Reduce indoor air pollution by providing affordable clean indoor stoves and stop smoking. Maintain healthy lifestyle: Eat a healthy diet, rest and get regular exercise to help you stay well. Adequate nutrition is key to improving natural defences, starting with exclusive breastfeeding for the first 6 months of life.

Ciwon huhu Ciwon huhu wani nau'in cuta ne dake da alaƙa da ma gudanar iska, wanda wasu nau'o'in ƙwayoyin masu hatsari ke haifar da shi. Yana iya haifar da matsakaici zuwa matsanancin ciwo ga mutane na kowanne irin rukunun shekaru, duk da haka, itace mafi girman ciwo guda dake sanadin mutuwar yara a duniya. Ciwon huhu ya kashe yara sama da dubu ɗari taƙwas da dubu taƙwas 808 000 da ba su kai shekaru biyar 5 a shekarar dubu biyu da goma sha bakwai 2017 ba, wanda ya kai kashi goma sha biyar 15% na duk mutuwar yara ‘yan kasa da shekaru biyar 5. Mutanen da suke iya kamuwa da ciwon huhu ya ƙunshi manya masu sama da shekara sittin da biyar 65 da kuma mutane marasa ciƙeƙƙen lafiya tun asali. Huhu sun ƙunshi ƙananan jaƙa da ake kira da "alveoli", wa'inda ke cike da iska yayin da lafiyayyen mutum ya shaƙa. Lokacin da mutum ya kamu da ciwon huhu, alveoli yana cike da ƙwayar cuta da ruwa, wanda ke sa numfashi mai raɗaɗi kuma yana iyakance yawan iskar oxygen. Waɗannan cututtukan gabaɗaya suna yaduwa ta hanyar mu'amala da masu cutar kai tsaye. Alurar rigaƙafi na iya taimakawa wajen hana kamuwa da ciwon huhu. Alamomi: Ya danganci irin tsananin da ciwon huhu yayi ga mutum,alamun bayyanar cututtuka na iya haɗawa da: tari, ƙarancin numfashi, zazzabi, gumi da girgizan sanyi, gajiya, ciwon ƙirji, tashin zuciya, amai ko gudawa, ruɗani, musamman a cikin tsofaffi. Jinya: Ana iya magance ciwon huhu da maganin rigakafi, idan yana da kwayan cuta. Maganin ƙwayoyin cuta na zaɓi shine qwayar amoxicillin. Yawancin lokuta ciwon huhu na buƙatar maganin rigakafi na baka, waɗanda galibi ana rubuta su a cibiyar lafiya. Hakanan za'a iya gano waɗannan lamuran kuma a bi da su da maganin rigakafi na baka mara tsada a matakin al'umma ta hanyar horar da ma'aikatan kiwon lafiya na al'umma. Ana riqe mai fama da cutar ne a asibiti kawai a lokacin da cutar tayi tsanani. Hutu da yawan shan ruwa na taimaka wa wajen mutane su dawo ciki hayyacinsu da sauri. Mutane na kowane rukunin shekaru na iya rage haɗarin ciwon huhu ta: Yin rigakafin: rigakafi daga "HiB", "Pneumococcus", kyanda, mura da tari (pertussis) ita ce hanya mafi inganci don hana ciwon huhu. Wanke hannuwanku: Kula da tsafta da wanke hannu akai-akai, musamman lokacin kula da wasu marasa lafiya ko bayan busa hanci, zai hana ƙwayoyin cuta yaduwa. Magance abubuwan muhalli: Rage gurɓataccen iska na cikin gida ta hanyar samar da murhu mai tsabta na cikin gida mai araha kuma a daina shan taba. Kula da salon rayuwa mai kyau: ku ci abinci mai kyau, ku huta kuma ku sami motsa jiki na yau da kullun don taimaka muku zama lafiya. Isasshen abinci mai gina jiki shine mabuɗin don haɓaka kariyar halitta, farawa da keɓantaccen shayarwa na tsawon watanni 6 na farkon rayuwa.

Nimonia Muhtasari: Nimonia ni aina ya maambukizo ya kupumua kwa papo hapo ambayo mara nyingi husababishwa na virusi au bakteria. Inaweza kusababisha ugonjwa mdogo hadi wa kutishia maisha kwa watu wa rika zote, hata hivyo ndio sababu kuu ya kuambukiza ya vifo kwa watoto ulimwenguni kote. Nimonia iliua zaidi ya watoto 808,000 walio chini ya umri wa miaka 5 mwaka 2017, ikiwa ni asilimia 15 ya vifo vyote vya watoto chini ya miaka 5. Watu walio katika hatari ya kupata nimonia pia ni pamoja na watu wazima walio na umri wa zaidi ya miaka 65 na watu walio na matatizo ya kiafya yaliyokuwepo. Mapafu yanajumuisha mifuko midogo inayoitwa alveoli, ambayo hujaa hewa wakati mtu mwenye afya anapumua. Wakati mtu ana nimonia, alveoli hujazwa na usaha na maji, ambayo hufanya kupumua kuwa chungu na kuzuia ulaji wa oksijeni. Maambukizi haya kwa ujumla huenezwa kwa kugusana moja kwa moja na watu walioambukizwa.Chanjo zinaweza kusaidia kuzuia nimonia. Dalili: Kulingana na ukali wa nimonia, dalili na dalili zinaweza kujumuisha: Kikohozi, Kushindwa kupumua, Homa, kutokwa na jasho na kutetemeka kwa baridi, uchovu, maumivu ya kifua, Kichefuchefu, kutapika au kuhara, Kuchanganyikiwa, hasa kwa watu wazima. Matibabu: Nimonia inaweza kutibiwa kwa viuavijasumu, ikiwa ni ya bakteria. Antibiotiki ya chaguo ni vidonge vya amoxicillin vinavyoweza kutawanywa. Kesi nyingi za nimonia huhitaji antibiotiki ya kumeza, ambayo mara nyingi huwekwa kwenye kituo cha afya. Kesi hizi pia zinaweza kutambuliwa na kutibiwa kwa antibiotiki vya kumeza vya bei ghali katika ngazi ya jamii na wahudumu wa afya wa jamii waliofunzwa. Kulazwa hospitalini kunapendekezwa tu kwa kesi kali za pneumonia. Kupumzika na maji mengi pia kunaweza kusaidia watu kupona haraka. Watu wa umri yeyote wanaweza kupunguza hatari yao ya pneumonia kwa: Pata chanjo: Chanjo dhidi ya Hib, pneumococcus, surua, mafua na kifaduro (pertussis) ndiyo njia bora zaidi ya kuzuia nimonia. Osha mikono yako: Dumisha usafi na kunawa mikono mara kwa mara, hasa unapohudumia wengine ambao ni wagonjwa au baada ya kupuliza pua yako, kutafanya vijidudu visienee. Shughulikia mambo ya mazingira: Punguza uchafuzi wa hewa ndani ya nyumba kwa kutoa majiko safi ya ndani ya bei nafuu na acha kuvuta sigara. Dumisha maisha yenye afya: Kula lishe bora, pumzika na fanya mazoezi ya kawaida ili kukusaidia kukaa vizuri. Lishe ya kutosha ni muhimu katika kuboresha ulinzi wa asili, kuanzia kunyonyesha maziwa ya mama pekee kwa miezi 6 ya kwanza ya maisha.

Àìsàn òtútù àyà Ìsọnísókí: Àìsàn òtútù àyà ni ẹ̀yà àrùn òpónà ìmí líle tí àwọn kòkòrò fáírọ́ọ̀sì tàbí bakitéríà máa ń sáábà fà. Ó lè fa àwọn àìsàn alábọ́dé tí ó léwu fún ẹ̀mí láàrin àwọn ènìyàn ní gbogbo ọjọ́ orí, bí ó tilẹ̀ jẹ́ òhun ni àrùn kan ṣoṣo tí ó ń fa ikú láàrin àwọn ọmọdé lágbàáyé. Àìsàn òtútù àyà pa ó lé ní àwọn ọmọdé 808 000 lábẹ́ ọjọ́ orí 5 ní 2017, èyí tí ó jẹ́ 15% gbogbo ikú àwọn ọmọdé lábẹ́ ọdún 5. Àwọn ènìyàn tí wọ́n tún lè ní òtútù àyà ni àwọn àgbàlagbà tí ọjọ́ orí wọn ti ju 65 lọ àti àwọn ènìyàn tí wọ́n ní ìṣòro ìlera tẹ́lẹ̀. Àwọn ẹ̀dọ̀ fóóró dàbí àwọn àpò kékeré tí à ń pè ní àpò ẹ̀dọ̀ fóóró, èyí tí ó máa ń kún fún afẹ́fẹ́ nígbà tí ènìyàn tí ara rẹ̀ le ba ń mí. Nígbà tí ènìyàn bá ní òtútù àyà, àpò ẹ̀dọ̀ fóóró náà yóò kún fún ọyún àti omi, èyí tí ó má ń jẹ́ kí mímí nira tí yóò sì dènà fífa atẹ́gùn sínú. Àwọn àrùn wọ̀nyí ni ó máa ń tàn ká nípasẹ̀ ìfọwọ́kàn tààrà pẹ̀lú àwọn aláìsàn. Abẹ́rẹ́ àjẹsára lè ṣe ìrànlọ́wọ́ láti dènà àìsàn òtútù àyà. Àwọn àmì àrùn: Dá lórí bí òtútù àyà náà bá ṣe lè tó, àwọn àmì àti àpẹẹrẹ àìsàn lè jẹ́: Ikọ́, Àìlèmí dáadáa, Ibà, lílàágùn àti òtútù amúnigbọ̀n, Ọ̀rẹ̀rẹ̀, Àyà ríro, Àyà rínrìn, èébì tàbí ìgbẹ́ gbuuru, Ìrújú, pàápàá jùlọ láàrin àwọn àgbàlagbà. Ìtọ́jú: A lè tọ́jú àìsàn òtútù àyà pẹ̀lú òògùn agbógunti-kòkòrò, bí ó bá jẹ́ bakitéríà. Òògùn agbógunti-kòkòrò àṣàyàn ni àwọn tábúlẹ́ẹ̀tì amosilíìn ayòròlómi. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọ̀ràn àìsàn òtútù àyà nílo òògùn agbógunti-kòkòrò, èyí tí wọ́n sáábà máa ń yàn ní ibùdó ìlera. Àwọn ọ̀ràn wọ̀nyí ni wọ́n lè ṣàyẹ̀wò kí wọ́n sì tọ́jú pẹ̀lú àwọn òògùn agbógunti-kòkòrò tí kò wọ́n ní ìpele àwùjọ láti ọwọ́ àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ òṣìṣẹ́ ìlera àwùjọ. Ìtọ́jú ní ilé ìwòsàn yẹ fún àwọn ọ̀ràn àìsàn òtútù àyà líle nìkan. Ìsinmi àti ọ̀pọ̀lọpọ̀ omi mímu náà lè ṣe ìrànlọ́wọ́ láti tètè wo ènìyàn sàn. Àwọn ènìyàn ní gbogbo ọjọ́ orí lè ṣe àdínkù ewu òtútù àyà wọn báyìí: Gba Abẹ́rẹ́ àjẹsára: Àjẹsára tako Hib, òtútù àyà, olóde, ọ̀fìnkìn-olóde àti ikọ́ awúgbẹ (pertussis) ni ọ̀nà tí ó ṣiṣẹ́ jùlọ láti dènà òtútù àyà. Fọ ọwọ́ rẹ: Ṣe ìmọ́tótó daradara àti fífọ ọwọ́ rẹ lóorekóòrè, pàápàá jùlọ nígbà tí o bá ń tọ́jú àwọn ẹlòmíràn tí wọ́n ń ṣàìsàn tàbí lẹ́yìn tí ó bá ṣẹ̀ṣẹ̀ fọn imú rẹ tán, yóò dènà ìtànká àwọn kòkòrò ajọ̀fẹ́. Yanjú àwọn ìṣòro àyíká: Ṣe àdínkù ìbafẹ́fẹ́jẹ́ nínú ilé nípa pípèsè àwọn àdògán inú ilé mímọ́ tí kò wọ́n kí ó sì dáwọ́ fífa nǹkan. Ṣe ìgbésí ayé ìlera: Jẹun oúnjẹ ìlera, sinmi kí ó sì sé eré ìdárayá lóorekóòrè láti mú kí o wà ní àlàáfíà. Oúnjẹ aṣaralóore tí ó tó jẹ́ pàtàkì láti mú ìlọsíwájú bá àwọn odi, bẹ̀rẹ̀ láti orí ìfọ́mọlọ́yàn gidi fún oṣù 6 àkọ́kọ́ ìgbésí ayé.

Inyumoniya Uhlolojikelele: Inyumoniya iwuhlobo lwesifo esinamandla sokuphefumula esivame ukubangelwa amagciwane noma amagciwane. Kungabangela ukugula okuncane okusongela ukuphila kubantu bayo yonke iminyaka, nokho kuyimbangela eyodwa enkulu yokufa kwezingane emhlabeni jikelele. Inyumoniya yabulala izingane ezingaphezu kwezi-808 000 ezineminyaka engaphansi kwemi-5 ngo-2017, okubalelwa ku-15% wakho konke ukufa kwezingane ezingaphansi kweminyaka emihlanu. Abantu abasengozini yokuthola inyumoniya bahlanganisa nabantu abadala abaneminyaka engaphezu kwengama-65 kanye nabantu abanezinkinga zempilo ezivele zikhona. Amaphaphu akhiwe ngamasaka amancane abizwa ngokuthi i-alveoli, agcwala umoya lapho umuntu ophile kahle ephefumula. Lapho umuntu ephethwe inyumoniya, i-alveoli igcwala ubomvu noketshezi, okwenza ukuphefumula kube buhlungu futhi kukhawulele ukungena komoyampilo. Lezi zifo ngokuvamile zisakazwa ngokuthintana ngqo nabantu abanaleli gciwane.Imithi yokugoma ingasiza ekuvimbeleni inyumoniya. Izimpawu: Kuye ngobukhulu benyumoniya, izimpawu nezimpawu zingase zihlanganise: Ukukhwehlela, Ukuphelelwa umoya, Imfiva, ukujuluka nokuqhaqhazela amakhaza, Ukukhathala, ubuhlungu besifuba, Isicanucanu, ukuhlanza noma isifo sohudo, Ukudideka, ikakhulukazi kubantu abadala. Ukwelashwa: Inyumoniya ingase yelashwe ngama-antibiotics, uma ibangelwa amagciwane. I-antibiotic ekhethiwe i-amoxicillin amaphilisi ahlakazekayo. Izimo eziningi zenyumoniya zidinga ama-antibiotic omlomo, avame ukunikezwa esikhungweni sezempilo. Lezi zimo zingaxilonga futhi zelashwe ngama-antibiotic omlomo angabizi ezingeni lomphakathi ngabasebenzi bezempilo bomphakathi abaqeqeshiwe. Ukulaliswa esibhedlela kunconywa kuphela ezimweni ezimbi kakhulu zenyumoniya. Ukuphumula kanye nokuthola amanzi amaningi nakho kungasiza abantu ukuthi balulame ngokushesha. Abantu bayo yonke iminyaka yobudala banganciphisa ingozi yenyumoniya ngoku: Goma: Ukugonyelwa iHib, ipneumococcus, isimungumungwane, umkhuhlane kanye nokukhwehlela (pertussis) kuyindlela ephumelela kakhulu yokuvimbela inyumoniya. Geza izandla: Gcina ukuhlanzeka nokugeza izandla njalo, ikakhulukazi lapho unakekela abagulayo noma ngemva kokukufuthela amakhala, kuyovimbela amagciwane ukuba angasakazeki. Bhekana nezinto ezithinta imvelo: Yehlisa ukungcoliswa komoya endlini ngokunikeza izitofu ezihlanzekile zasendlini ezithengekayo futhi uyeke ukubhema. Gcina indlela yokuphila enempilo: Yidla ukudla okunempilo, uphumule futhi uzivocavoce njalo ukuze ukusize uhlale uphilile. Ukudla okwanele kuyisihluthulelo sokuthuthukisa ukuzivikela kwemvelo, kuqala ngokuncelisa ibele kuphela ezinyangeni eziyisi-6 zokuqala zokuphila.

ፖሊዮማይላይትስ (ፖሊዮ) አጠቃላይ እይታ፡ፖሊዮማይላይትስ (ፖሊዮ) በከፍተኛ ደረጃ የሚተላለፍ የቫይረስ በሽታ ሲሆን በአብዛኛው ዕድሜያቸው ከ 5 ዓመት በታች የሆኑ ሕፃናትን ያጠቃል። ቫይረሱ ከሰው ወደ ሰው የሚተላለፈው በዋናነት በሰገራ-የአፍ መንገድ ወይም ብዙም ሳይቆይ በጋራ ተሽከርካሪ ( ለምሳሌ በተበከለ ውኃ ወይም ምግብ) ሲሆን በአንጀት ውስጥ ይባዛል፣ ከዚያ የስሜት ህዋሳት ሥርዓቱን ወረርሽኝ እና ሽባነትን ያስከትላል። እ.ኤ.አ. በ 1988 የዓለም ጤና ምክር ቤት የፖሊዮ በሽታን በዓለም አቀፍ ደረጃ ለማጥፋት የውሳኔ ሃሳብ አጽድቋል ፣ ይህም በብሔራዊ መንግስታት ፣ የዓለም ጤና ድርጅት ፣ ሮታሪ ኢንተርናሽናል ፣ የአሜሪካ የበሽታ መቆጣጠሪያ እና መከላከያ ማእከል (ሲዲሲ) ፣ ዩኒሴፍ የሚመራው ዓለም አቀፍ ፖሊዮ ማጥፋት ተነሳሽነት መጀመሩን ያመለክታል። ፣ እና በኋላ በቢል እና ሜሊንዳ ጌትስ ፋውንዴሽን እና ጋቪ፣ የክትባት አሊያንስ ተቀላቅለዋል። እ.ኤ.አ. ከ1988 ጀምሮ የዱር ፖሊዮ ቫይረስ ተጠቂዎች ከ99 በመቶ በላይ ቀንሰዋል፣ ከ125 በላይ በሆኑ አገሮች ውስጥ በግምት 350,000 ጉዳዮች በ2021 ወደ 6 ዘገባ የተደረጉ ጉዳዮች ላይ ይገመታል ። ከ3ቱ የዱር ፖሊዮ ቫይረስ ዓይነቶች (ዓይነት 1፣ ዓይነት 2 እና 3) የዱር ፖሊዮቫይረስ ዓይነት 2 እ.ኤ.አ.በ1999 ተደምስሷል እና የዱር ፖሊዮ ቫይረስ ዓይነት 3 እ.ኤ.አ. በ2020 ተደምስሷል። እ.ኤ.አ. በ 2022 ፣ ሥር የሰደዱ የዱር ፖሊዮ ቫይረስ ዓይነት አንድ በሁለት አገሮች ውስጥ ይቀራል-ፓኪስታን እና አፍጋኒስታን። ምልክቶች: የፖሊዮ ቫይረስ በጣም ተላላፊ ነው። የመባዣ ጊዜው አብዛኛውን ጊዜ ከ 7 እስከ 10 ቀናት ውስ ነው ነገር ግን አንዳንዴ ከ 4 እስከ 35 ቀናት ሊደርስ ይችላል። ቫይረሱ በአፍ በኩል ወደ ሰውነታችን ይገባል እና በአንጀት ውስጥ ይባዛል። ከዚያም የነርቭ ሥርዓትን ያጠቃል። በበሽታው ከተያዙት 90% የሚሆኑት ውስጥ ቀላል ወይም ምንም ምልክቶች አይታዩባቸውም እናም በሽታው ብዙውን ጊዜ ሳይታወቅ ይቀራል። በሌሎች ውስጥ የመጀመሪያ ምልክቶች ትኩሳት, ድካም, ራስ ምታት, ማስታወክ, የአንገት ጥንካሬ እና የእጅ እግር ህመም ናቸው። እነዚህ ምልክቶች በተለምዶ ከ2-10 ቀናት ጊዜ ውስጥ የሚቆዩ ሲሆን በአብዛኛውን ጊዜ ሙሉ በሙሉ ማገገም ይቻላል። ይሁን እንጂ በቀሪዎቹ የቫይረሱ ተጠቂዎች ላይ ቫይረሱ በእግሮች ላይ ሽባነትን ያስከትላል፣ ይህም አብዛኛውን ጊዜ ዘላቂ ነው።, ሽባነት በበሽታው ከተያዙ በኋላ በጥቂት ሰዓታት ውስጥ በፍጥነት ሊከሰት ይችላል። ሽባ ከሆኑት መካከል ከ5-10% የሚሆኑት የሚሞቱት የመተንፈሻ ጡንቻዎቻቸው ሳይንቀሳቀሱ ሲቀሩ ነው። ቫይረሱ በበሽታው በተያዙ ሰዎች (በተለምዶ ህጻናት) በፈሳስሽ ሰገራ አማካኝነት በተለይም የጽዳት እና የንፅህና አጠባበቅ ችግር ባለባቸው አካባቢዎች በፍጥነት ሊሰራጭ ይችላል። ህክምና:- የፖሊዮ በሽታ መድኃኒት የለውም፤ መከላከል የሚቻለው በክትባት ብቻ ነው። የፖሊዮ ክትባት ብዙ ጊዜ ሲሰጥ አንድን ልጅ ዕድሜ ልክ ሊጠብቀው ይችላል። ከዓለም አቀፉ የፖሊዮ ማጥፋት ተነሳሽነት ከተጀመረበት እ.ኤ.አ. ከ1988 ጀምሮ ሽባ ሊሆኑ የሚችሉ ከ20 ሚሊየን በላይ የሚሆኑ ሰዎች ዛሬ መሄድ ችለዋል። በፖሊዮ የክትባት ተግባራት ስልታዊ በሆነ የቫይታሚን ኤ አስተዳደር በግምት 1 ነጥብ 5 ሚሊዮን የሚገመቱ የህጻናት ሞት መከላከል ተችሏል። የፖሊዮ ሕክምና ምልክቶችን በመገደብ እና በማቃለል ላይ ያተኩራል። ሙቀት እና አካላዊ ህክምና ጡንቻዎችን ለማነቃቃት ጥቅም ላይ ሊውሉ ይችላሉ እና አንቲስፓስሞዲክ መድኃኒቶች የተጐዱትን ጡንቻዎች ለማዝናናት ያገለግላሉ። ይህ ተንቀሳቃሽነትን ሊያሻሽል ይችላል ነገር ግን ዘላቂ የፖሊዮ ሽባነትን አይመልስም። ከፖሊዮ ጋር በሚደረገው ትግል ውስጥ ክትባት ወሳኝ ነው። ስልታዊ አካሄዶችን አለመተግበር ለቫይረሱ ቀጣይነት ያለው ስርጭት ያስከትላል። በአፍጋኒስታን እና በፓኪስታን አዋሳኝ አካባቢዎች የዱር ፖሊዮ ቫይረስ ስርጭት እንደቀጠለ ነው። በእነዚህ የመጨረሻ ቀሪ አካባቢዎች የፖሊዮ በሽታን ማስቆም ካልተቻለ በዓለም ዙሪያ በ 10 ዓመታት ውስጥ በየዓመቱ እስከ 200 000 የሚደርሱ አዳዲስ ጒዳዮችን ያስከትላል። ለዚህም ነው ፖሊዮ ለአንዴና ለመጨረሻ ጊዜ ሙሉ በሙሉ መጥፋቱን ማረጋገጥ አስፈላጊ የሆነው።

Poliomyelitis (polio) Overview: Poliomyelitis (polio) is a highly infectious viral disease that largely affects children under 5 years of age. The virus is transmitted by person-to-person spread mainly through the faecal-oral route or, less frequently, by a common vehicle (e.g. contaminated water or food) and multiplies in the intestine, from where it can invade the nervous system and cause paralysis. In 1988, the World Health Assembly adopted a resolution for the worldwide eradication of polio, marking the launch of the Global Polio Eradication Initiative, spearheaded by national governments, WHO, Rotary International, the US Centers for Disease Control and Prevention (CDC), UNICEF, and later joined by the Bill & Melinda Gates Foundation and Gavi, the Vaccine Alliance. Wild poliovirus cases have decreased by over 99% since 1988, from an estimated 350 000 cases in more than 125 endemic countries to 6 reported cases in 2021. Of the 3 strains of wild poliovirus (type 1, type 2 and type 3), wild poliovirus type 2 was eradicated in 1999 and wild poliovirus type 3 was eradicated in 2020. As at 2022, endemic wild poliovirus type 1 remains in two countries: Pakistan and Afghanistan. Symptoms: Poliovirus is highly infectious. The incubation period is usually 7–10 days but can range from 4–35 days. The virus enters the body through the mouth and multiplies in the intestine. It then invades the nervous system. Up to 90% of those infected experience no or mild symptoms and the disease usually goes unrecognized. In others, initial symptoms include fever, fatigue, headache, vomiting, stiffness in the neck, and pain in the limbs. These symptoms usually last for 2–10 days and most recovery is complete in almost all cases. However, in the remaining proportion of cases the virus causes paralysis, usually of the legs, which is most often permanent. Paralysis can occur as rapidly as within a few hours of infection. Of those paralysed, 5-10% die when their breathing muscles become immobilized. The virus is shed by infected people (usually children) through faeces, where it can spread quickly, especially in areas with poor hygiene and sanitation systems. Treatment: There is no cure for polio; it can only be prevented by immunization. The polio vaccine, given multiple times, can protect a child for life. More than 20 million people are able to walk today who would otherwise have been paralysed, since 1988, when the Global Polio Eradication Initiative was launched. An estimated 1.5 million childhood deaths have been prevented through the systematic administration of vitamin A during polio immunization activities. Treatments for polio focus on limiting and alleviating symptoms. Heat and physical therapy can be used to stimulate the muscles and antispasmodic drugs are used to relax the effected muscles. This can improve mobility but does not reverse permanent polio paralysis. Vaccination is crucial in the fight against polio. Failure to implement strategic approaches leads to ongoing transmission of the virus. Endemic transmission of wild poliovirus is continuing to cause cases in border areas of Afghanistan and Pakistan. Failure to stop polio in these last remaining areas could result in as many as 200 000 new cases every year within 10 years, all over the world. That is why it is critical to ensure polio is eradicated completely, once and for all.

Shan inna Bayani: Shan inna (Polio) cuta ce mai saurin kamuwa wacce ke shafar yara 'yan kasa da shekaru 5. Ana kamuwa da kwayar cutar ta hanyar mu'amalar mutum-da-mutum wanda ke yaduwa ta hanyar najasan-baki ko kuma, ta hanyar abin hawa na gama gari: hakan bai cika faruwa (misali gurɓataccen ruwa ko abinci) kuma yana ƙaruwa a cikin hanji, daga inda zai iya mamaye tsarin juyayi kuma ya haifar da gurgunjewar b'arin jiki. A cikin alif dubu ɗaya da ɗari tara da tamanin da takwas 1988, Majalisar Kiwon Lafiya ta Duniya ta amince da wani kuduri na kawar da cutar shan inna a duk duniya, wanda ke nuna alamar kaddamar da shirin kawar da cutar shan inna ta duniya, wanda gwamnatocin kasa, WHO, Rotary International, Cibiyar Kula da Cututtuka ta Amurka (CDC), UNICEF, da Amurka ke jagoranta. Daga baya Bill & Melinda Gates Foundation da Gavi, Ƙungiyar Alurar rigakafi ta haɗu. Yawan samun matsolin cutar shan inna sun ragu da sama da kashi casa'in da tara 99% tun daga alif dubu ɗaya da ɗari tara da tamanin da takwas 1988, daga kimanin mutane dubu ɗari uku da hamsin 350 000 a cikin fiye da ƙasashe ɗari da ashirin da biyar 125 da ke fama da cutar zuwa shida 6 da aka ruwaito a cikin dubu biyu da ashirin da ɗaya 2021. Daga cikin nau'ikan nau'ikan uku 3 na poliovirus na daji (nau'in 1, nau'in 2 da nau'in 3), an kawar da nau'in cutar shan inna 2 a cikin 1999 kuma an kawar da nau'in cutar shan inna 3 a cikin 2020. Kamar yadda yake a 2022, nau'in cutar shan inna na daji na 1 ya kasance a cikin ƙasashe biyu: Pakistan da Afghanistan. Alamomi: cutar shan inna tana da saurin yaɗuwa. Lokacin kenkesar cutar kwanaki 7-10 ne amma yana iya zuwa daga kwanaki 4-35. Kwayar cutar tana shiga jiki ta baki kuma tana ninkawa a cikin hanji. Sannan ya mamaye tsarin juyayi. Har zuwa kashi casa'in 90 cikin ɗari 100 na waɗanda suka kamu da cutar babu ko ƙananan alamun cutar kuma yawanci ba a gane cutar ba. A wasu, alamun farko sun haɗa da zazzabi, gajiya, ciwon kai, amai, taurin wuya, da zafi a cikin gaɓoɓi. Waɗannan alamun yawanci suna ɗaukar kwanaki 2 - 10 kuma yawancin farfadowa sun cika a kusan duk lokuta. Duk da haka, a cikin ragowar adadin ƙwayoyin cuta suna haifar da gurgunta, yawanci na ƙafafu, wanda ya fi zama na dindindin. Paralysis na iya faruwa da sauri kamar a cikin 'yan sa'o'i na kamuwa da cuta. An ba da rahoton cewa kusan 1 cikin 10 marasa lafiya na asibiti sun sami lahani, tare da aƙalla 50% ana iya maganin su. Masu kamuwa da cutar suna zubar da kwayar cutar (yawanci yara) ta hanyar najasa, inda za ta iya yaduwa cikin sauri, musamman a wuraren da ke da rashin tsafta. Jinya: Babu maganin cutar shan inna; Ana iya hana shi ta hanyar rigakafi kawai. Allurar rigakafin cutar shan inna, da aka ba sau da yawa, na iya kare yaro har abada. Fiye da mutane miliyan ashirin 20 ne za su iya tafiya a yau waɗanda in ba haka ba za su gurgunta, tun alif dubu ɗaya da ɗari tara da tamanin da takwas 1988, lokacin da aka ƙaddamar da shirin kawar da cutar shan inna ta duniya. Kimanin mutuwar yara miliyan ɗaya da dubu ɗari biyar 1.5 an hana su ta hanyar tsarin kula da bitamin A yayin ayyukan rigakafin cutar shan inna. Jinyar cutar shan inna sun mai da hankali ne kan iyakancewa da rage alamun bayyanar cututtuka. Za a iya amfani da zafi da jiyya na jiki don tada tsokoki kuma ana amfani da magungunan antispasmodic don shakatawa tsokoki da aka yi. Wannan na iya inganta motsi amma baya juyar da cutar shan inna ta dindindin. Alurar riga kafi na da matukar muhimmanci a yaki da cutar shan inna. Rashin aiwatar da dabarbar yana haifar da ci gaba da yad'uwar kwayar cutar. Ci gaba da yaduwar cutar shan inna na daji na ci gaba da haifar da kararraki a yankunan kan iyaka na Afghanistan da Pakistan. Rashin dakatar da cutar shan inna a wadannan wuraren da suka rage na karshe na iya haifar da sabbin maganganu 200 000 a kowace shekara a cikin shekaru 10, a duk fadin duniya. Shi ya sa yana da mahimmanci a tabbatar da kawar da cutar shan inna gaba daya, sau daya kuma gaba daya.

Polio (polio) Muhtasari: Poliomyelitis (polio) ni ugonjwa wa virusi unaoambukiza sana ambao huathiri sana watoto chini ya miaka 5. Virusi huenezwa na mtu mmoja hadi mwingine hasa kupitia njia ya kinyesi-mdomo au, mara chache zaidi, na gari la kawaida (k.m. maji yaliyochafuliwa au chakula) na huongezeka ndani ya utumbo, kutoka ambapo inaweza kuvamia mfumo wa neva na kusababisha. Mnamo 1988, Bunge la Afya Ulimwenguni lilipitisha azimio la kutokomeza ugonjwa wa polio ulimwenguni, kuashiria uzinduzi wa Mpango wa Kutokomeza Polio Duniani, ulioongozwa na serikali za kitaifa, WHO, Rotary International, Vituo vya Amerika vya Kudhibiti na Kuzuia Magonjwa (CDC) UNICEF, na baadaye ilijiunga na Wakfu wa Bill & Melinda Gates na Gavi, Muungano wa Chanjo. Kesi za virusi vya polio mwitu zimepungua kwa zaidi ya 99% tangu 1988, kutoka kwa wastani wa kesi 350,000 katika nchi zaidi ya 125 zilizoenea hadi kesi 6 zilizoripotiwa mnamo 2021. Kati ya aina 3 za virusi vya polio mwitu (aina ya 1, aina ya 2 na aina ya 3), virusi vya polio aina ya 2 vilitokomezwa mwaka 1999 na virusi vya polio pori aina ya 3 vilitokomezwa mwaka 2020. Kufikia mwaka wa 2022, virusi vya polio vya aina ya 1 vilivyoenea vimesalia katika nchi mbili: Pakistan na Afghanistan. Dalili: Virusi vya polio huambukiza sana. Kipindi cha incubation kawaida ni siku 7-10 lakini kinaweza kuanzia siku 4-35. Virusi huingia mwilini kupitia mdomo na kujizidisha kwenye utumbo. Kisha huvamia mfumo wa neva. Hadi 90% ya wale walioambukizwa hawana dalili au dalili kidogo na ugonjwa kawaida hautambuliki. Katika hali nyingine, dalili za awali ni homa, uchovu, maumivu ya kichwa, kutapika, ugumu wa shingo, na maumivu ya viungo. Dalili hizi kwa kawaida hudumu kwa siku 2-10 na ahueni nyingi hukamilika katika takriban matukio yote. Walakini, katika sehemu iliyobaki ya kesi virusi husababisha kupooza, kwa kawaida kwa miguu, ambayo mara nyingi ni ya kudumu. Kupooza kunaweza kutokea kwa haraka kama vile ndani ya saa chache baada ya kuambukizwa. Kati ya waliopooza, 5-10% hufa wakati misuli yao ya kupumua inapozimika. Virusi hivyo humwagwa na watu walioambukizwa (kawaida watoto) kwa njia ya kinyesi, ambapo vinaweza kuenea haraka, hasa katika maeneo yenye mifumo duni ya usafi na usafi wa mazingira. Matibabu: Polio haina tiba; inaweza tu kuzuiwa kwa chanjo. Chanjo ya polio, iliyotolewa mara kadhaa, inaweza kumlinda mtoto maisha yake yote. Zaidi ya watu milioni 20 wanaweza kutembea leo ambao wangekuwa wamepooza, tangu 1988, wakati Mpango wa Kutokomeza Polio Ulimwenguni ulipozinduliwa. Inakadiriwa kuwa vifo vya watoto milioni 1.5 vimezuiliwa kupitia usimamizi wa vitamini A wakati wa shughuli za chanjo ya polio. Matibabu ya polio huzingatia kupunguza na kupunguza dalili. Joto na tiba ya kimwili inaweza kutumika kuchochea misuli na dawa za antispasmodic hutumiwa kupumzika misuli iliyoathiriwa. Hii inaweza kuboresha uhamaji lakini haibadilishi kupooza kwa kudumu kwa polio. Chanjo ni muhimu katika mapambano dhidi ya polio. Kushindwa kutekeleza mbinu za kimkakati kunasababisha uambukizo unaoendelea wa virusi. Usambazaji wa virusi vya polio mwitu unaendelea kusababisha visa katika maeneo ya mpaka ya Afghanistan na Pakistan. Kushindwa kukomesha polio katika maeneo haya yaliyosalia kunaweza kusababisha visa vipya 200,000 kila mwaka ndani ya miaka 10, kote ulimwenguni. Ndiyo maana ni muhimu kuhakikisha polio inatokomezwa kabisa, mara moja na kwa wote.

Àrùn rọpárọsẹ̀ (pólíò) Ìsọnísókí: Àrùn rọpárọsẹ̀ (pólíò) ni àrùn kòkòrò fáírọ́ọ̀sì tí ó máa ń ràn gan-an èyí tí ó sáábà máa ń mú àwọn ọmọdé lábẹ́ ọjọ́ orí ọdún 5. Kòkòrò fáírọ́ọ̀sì náà máa ń tàn láti ara ènìyàn-sí-ènìyàn ó ń tàn ká nípasẹ̀ òpónà ìgbọ̀nsẹ̀rẹnu tàbí, nígbà mìíràn, nípasẹ̀ ọkọ̀ kan náà (b.a. omi tàbí oúnjẹ tí kò mọ́) bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n máa ń pọ̀ sí i nínú ìfun, láti ibi tí ó ti lè wọ ètò ara kí ó sì fa rọpárọsẹ̀. Ní 1988, Àpéjọ Ìlera Àgbáyé gba ọ̀nà àbáyọ kan fún mímú òpin bá rọpárọsẹ̀ káríayé, tí ó ṣàmì ìfilọ́lẹ̀ Ètò Ìfòpinsí Pólíò Káríayé, èyí tí àwọn ìjọba orílẹ̀ èdè, WHO, Rotary International, the US Centers for Disease Control and Prevention (CDC), UNICEF síwájú, tí Bill & Melinda Gates Foundation àti Gavi, àti Vaccine Alliance sì padà darapọ̀ mọ́. Àwọn ọ̀ràn pólíò ti dín kù pẹ̀lú ó lé ní 99% láti 1988, láti ó tó bí ọ̀ràn 350 000 ní ó lé ní àwọn orílẹ̀ èdè tí àrùn náà pọ̀ sí 125 di ọ̀ràn 6 tí wọ́n ròyìn ní 2021. Nínú àwọn ẹ̀yà 3 àrùn rọpárọsẹ̀ (ẹ̀yà 1, ẹ̀yà 2 àti ẹ̀yà 3), rọpárọsẹ̀ ẹ̀yà 2 dópin ní 1999 nígbà tí rọpárọsẹ̀ ẹ̀yà 3 dópin ní 2020. Ní 2022, àrùn rọpárọsẹ̀ ẹ̀yà 1 sì wà ní àwọn orílẹ̀ èdè méjì: Pakistan àti Afghanistan. Àmì àrùn: Àrùn rọpárọsẹ̀ máa ń ràn gan-an. Àsìkò ìsàba sáábà máa ń jẹ́ ọjọ́ 7-10 ṣùgbọ́n ó lè tó ọjọ́ 4-35. Kòkòrò fáírọ́ọ̀sì náà máa ń gba ẹnu wọ ara ó sì máa ń bí sí i nínú ìfun. Lẹ́yìn náà yóò gbógun ti ètò ara. Ó tó 90% àwọn tí àrùn náà mú ni kò ní ìrírí àmì àrùn kankan tàbí àwọn àmì díẹ̀ bẹ́ẹ̀ sì ni àrùn náà yóò lọ láìsí ìdámọ̀. Nínú àwọn mìíràn, àwọn àmì àrùn ni ibà, ọ̀rẹ̀rẹ̀, ẹ̀fọ́rí, èébì, ọrùn gígan, àti ìrora nínú ọwọ́. Àwọn àmì àrùn wọ̀nyí sáábà máa ń gba tó ọjọ́ 2-10 bẹ́ẹ̀ sì ni àsìkò ìwòsàn pípé máa ń wáyé púpọ̀ nínú ó fẹ́rẹ̀ẹ́ jẹ́ gbogbo àwọn ọ̀ràn. Àmọ́ sá, nínú àwọn ìpín ọ̀ràn tí ó kù kòkòrò fáírọ́ọ̀sì náà máa ń fa rọpárọsẹ̀, pàápàá jùlọ ti ẹsẹ̀, èyí tí ó sáábà máa ń jẹ́ títí ayé. Rọpárọsẹ̀ lè wáyé ní kánkán láàrin àwọn wákàtí díẹ̀ àrùn náà. Nínú àwọn tí wọ́n rọpárọsẹ̀, 5-10% wọn kú nígbà tí isan ìmí wọn kò ṣe yí mọ́. Àwọn tí wọ́n ní àrùn náà (pàápàá àwọn ọmọdé) máa ń su fáírọ́ọ̀sì náà nípa ìgbọ̀nsẹ̀, níbi tí ó ti lè tètè tàn, pàápàá jùlọ ní àwọn àgbègbè aláìní ètò ìmọ́tótó ara ẹni àti ìmọ́tótó àwùjọ tí wọ́n dára. Ìtọ́jú: Kò sí ìwòsàn fún rọpárọsẹ̀; a lè dènà rẹ̀ nípa abẹ́rẹ́ àjẹsára nìkan. Abẹ́rẹ́ àjẹsára rọpárọsẹ̀, tí a fúnni ní ọ̀pọ̀ ìgbà, lè dáàbò bo ọmọ títí ayé. Ó lé ní ènìyàn mílíọ̀nù 20 ni wọ́n lè rìn lónìí tí wọn kò bá ti di arọ, láti 1988, nígbà tí wọ́n ṣe ìfilọ́lẹ̀ Ètò Ìfòpinsí Rọpárọsẹ̀ Lágbàáyé. Ìṣirò àwọn ikú ọmọdé mílíọ̀nù 1.5 ni wọ́n ti dènà nípasẹ̀ ọgbọ́n fífúnni ní fitami A lásìkò àwọn iṣẹ́ abẹ́rẹ́ àjẹsára rọpárọsẹ̀. Àwọn ìtọ́jú rọpárọsẹ̀ fojúsun fífi gbèdéke àti àdínkù bá àwọn àmì àrùn. Ìwòsàn ooru àti ìfaraṣiṣẹ́ lè jẹ́ lílò láti wọ́ isan bẹ́ẹ̀ sì ni àwọn òògùn awosansàn yóò jẹ́ lílò láti wọ́ àwọn isan tí ìjàm̀bá ṣe. Èyí lè mú ìlọsíwájú bá ìyanká ṣùgbọ́n kò ní mú àyípadà bá rọpárọsẹ̀ pólíò tí ó jẹ́ títí ayé. Abẹ́rẹ́ àjẹsára ṣe pàtàkì nínú ìjà láti gbógun ti rọpárọsẹ̀. Ìkùnà láti ṣàmúlò àwọn ìlànà ọgbọ́n yọrí sí ìtànká fáírọ́ọ̀sì tí ó ń lọ. Ìtànká kòkòrò àrùn pólíò ń tẹ̀síwájú láti fa àwọn ọ̀ràn ní àwọn àgbègbè ààlà Afghanistan àti Pakistan. Ìkùnà láti dènà rọpárọsẹ̀ ní àwọn àgbègbè tí wọ́n kù wọ̀nyí lè yọrí sí àwọn ọ̀ràn 200 000 tuntun lọ́dọọdún láàrin ọdún 10, káàkiri àgbáyé. Ìdí nìyí tí ó fi ṣe pàtàkì láti rí i dájú pé òpin dé bá rọpárọsẹ̀ pátápátá, lẹ́ẹ̀kan náà.

Uvendle (Poliomyelitis) Uhlolojikelele: Uvendle isifo esithathelanayo esibangelwa amagciwane esihlasela kakhulu izingane ezingaphansi kweminyaka engu-5 ubudala. Igciwane lisakazwa ngokusakazwa komuntu kuya komuntu ikakhulukazi ngomzila wendle ngomlomo noma, kancane kancane, ngemoto evamile (isb. amanzi angcolile noma ukudla) futhi liphindaphindeke emathunjini, ukusuka lapho lingahlasela isimiso sezinzwa futhi libangele ukukhubazeka. Ngo-1988, i-World Health Assembly yamukela isinqumo sokuqedwa kovendle emhlabeni wonke, okuphawula ukwethulwa kwe-Global Polio Eradication Initiative, eholwa ohulumeni bezwe, iWHO, iRotary International, i-US Centers for Disease Control and Prevention (CDC), i-UNICEF futhi kamuva wajoyina i-Bill & Melinda Gates Foundation kanye neGavi, iVaccine Alliance. Izibalo ze-poliovirus zasendle zehle ngamaphesenti angaphezu kwama-99 kusukela ngo-1988, zisuka ezilinganisweni ezilinganiselwa ku-350 000 emazweni angaphezu kuka-125 eziwumqedazwe ziye kwabayisi-6 ngo-2021. Ezinhlotsheni ezi-3 ze-poliovirus yasendle (uhlobo 1, uhlobo 2 kanye nohlobo 3), uhlobo lwe-poliovirus yasendle 2 lwaqedwa ngo-1999 futhi uhlobo lwesi-3 lwegciwane lengculazi lwaqedwa ngo-2020. Kusukela ngo-2022, uhlobo lokuqala lwe-poliovirus yasendle luhlala emazweni amabili: iPakistan ne-Afghanistan. Izimpawu: IPoliovirus itheleleka kakhulu. Isikhathi se-incubation ngokuvamile siyizinsuku ezingu-7-10 kodwa singasukela ezinsukwini ezi-4-35. Igciwane lingena emzimbeni ngomlomo futhi liphindaphindeke emathunjini. Ibe isihlasela isimiso sezinzwa. Kufika ku-90% walabo abangenwe yileli gciwane abanazimpawu noma izimpawu ezithambile futhi isifo ngokuvamile asibonwa. Kwezinye, izimpawu zokuqala zihlanganisa imfiva, ukukhathala, ikhanda elibuhlungu, ukuhlanza, ukuqina kwentamo nobuhlungu ezithweni. Lezi zimpawu zivame ukuhlala izinsuku ezingu-2-10 futhi ukululama okuningi kuphelele cishe kuzo zonke izimo. Kodwa ke, engxenyeni esele yamacala igciwane libangela ukukhubazeka, ngokuvamile kwemilenze, okuvame ukuhlala unomphela. Ukukhubazeka kungenzeka ngokushesha nje phakathi kwamahora ambalwa okutheleleka. Kulabo abakhubazekile, ama-5-10% ayafa lapho imisipha yabo yokuphefumula inganyakazi. Igciwane lilahlwa abantu abanaleli gciwane (imvamisa izingane) ngendle, lapho lingasakazeka khona ngokushesha, ikakhulukazi ezindaweni ezinenhlanzeko nezinhlelo zokukhucululwa kwendle. Ukwelashwa: Alikho ikhambi lovendle; kungavinjelwa kuphela ngokugoma. Umuthi wokugomela uvendle, onikezwe izikhathi eziningi, ungavikela ingane impilo yakhe yonke. Bangaphezu kwezigidi ezingu-20 abantu abakwaziyo ukuhamba namuhla abebengakhubazeka, kusukela ngo-1988, ngesikhathi kwethulwa iGlobal Polio Eradication Initiative. Ilinganiselwa ezigidini eziyi-1.5 ukufa kwezingane kuvinjwe ngokuphathwa ngendlela ehlelekile kukavithamini A ngesikhathi sokugoma uvendle. Ukwelapha uvendle kugxile ekukhawuleni nasekunciphiseni izimpawu. Ukushisa nokwelashwa ngokomzimba kungasetshenziswa ukuvuselela imisipha kanye nezidakamizwa ze-antispasmodic zisetshenziselwa ukukhulula imisipha esebenzayo. Lokhu kungathuthukisa ukuhamba kodwa akubuyiseli ukukhubazeka unomphela uvendle. Ukugoma kubalulekile ekulweni uvendle. Ukwehluleka ukusebenzisa izindlela zamasu kuholela ekusakazekeni okuqhubekayo kwegciwane. Ukusatshalaliswa kwe-poliovirus yasendle kuyaqhubeka nokubanga amacala ezindaweni ezisemngceleni wase-Afghanistan nasePakistan. Ukwehluleka ukunqanda uvendle kulezi zindawo zokugcina ezisele kungase kubangele abantu abasha abangaba ngu-200 000 njalo ngonyaka phakathi neminyaka eyi-10, emhlabeni wonke. Yingakho kubalulekile ukuqinisekisa ukuthi uvendle uqedwa ngokuphelele, unomphela.

የዓለም ጤና ድርጅት ከባድ ህሙማንን ለተቀሩት ህሙማን ደኅንነት ስጋት ከናስር ሜዲካል ኮምፕሌክስ ወደ ሌላ ቦታ አዘዋወረ የዓለም ጤና ድርጅት ሁለት የሕይወት አድን ተልዕኮዎችን በመምራት ሁለት ሕፃናትን ጨምሮ 32 ከባድ ሕመምተኞችን የካቲት 18 እና 19 በደቡብ ጋዛ ከሚገኘው ናስር ሜዲካል ኮምፕሌክስ በማዛዋወር ቀጣይነት ያለው ፣ጠብ እና የመዳረሻ ገደቦች መካከል ነበር። ከፍተኛ ተጋላጭነት ያላቸው ተልዕኮዎች የተከናወኑት ከፍልስጤም ቀይ ጨረቃ ማኅበር( ፒአርሲኤስ) እና ከተባበሩት መንግሥታት የሰብዓዊ ጒዳዮች ማስተባበሪያ ቢሮ( ኦቼ) ጋር በመተባበር ነው። ቡድኑ የተወሰኑ ወሳኝ መድኃኒቶችን እና ምግቦችን ለቀሩት ሕመምተኞች እና ለሰራተኞች አቅርቦል ካልሆነ ከእርዳታ ተወግደዋል። በሆስፒታሉ ዳይሬክተር አስተባባሪነት የህክምና ግምገማ እና ምርመራ የተደረገባቸው አራት የፒአርሲኤስ አምቡላንሶች የታካሚዎችን ደኅንነት አረጋግጠዋል። ታካሚዎች ወደ ካን ዩኒስ ወደሚገኘው የአውሮፓ ጋዛ ሆስፒታል፣ ወደ ጋዛ ማዕከላዊ አካባቢ ወደሚገኘው አል-አክሳ ሆስፒታል እንዲሁም ወደ ራፋህ ወደሚገኙት ዓለም አቀፍ የህክምና ኮርፖሬሽን፣ የተባበሩት ዓረብ ኤምሬቶች እና የኢንዶኔዥያ የመስክ ሆስፒታሎች ተወስደዋል። የሆስፒታሉ ሠራተኞች የታካሚዎችን ዝውውር የጠየቁት በየካቲት 14 በወታደራዊ ወረራ ተከትሎ ተቋሙ ሥራውን ካቋረጠ ከሳምንት በኋላ ነው። ደካማ እና አቅም ለሌላቸው ሕመምተኞች ተላልፈዋል በእርዳታ ኮንቮይ አቅራቢያ በሚታይ ግጭት መካከል ። የመንገድ ሁኔታ የአምቡላንስን ፈጣን እንቅስቃሴ በማደናቀፍ ፣የታካሚዎችን ጤና የበለጠ አደጋ ላይ ይጥላል። በተልእኮው ወቅት የተዛወሩት ታካሚዎች ሦስት ሽባዎችን ያካተቱ ናቸው- ከእነዚህ ውስጥ ሁለቱ ትራኪኦቶሚ- እና ሌሎች በርካታ ሰዎች ለከባድ የአጥንት ቁስሎች ውጫዊ መጠገኛ ቋሚዎች አሏቸው። ሁለት ሽባ ሕመምተኞች የማያቋርጥ የእጅ አየር ማናፈሻ ያስፈልጋቸዋል ፣ተንቀሳቃሽ የአየር ማናፈሻ መሣሪያዎች ባለመኖሩ ምክንያት በጉዞው ወቅት ። ቀደም ሲል በሰሜን ጋዛ ወደ አል-አህሊ ሆስፒታል በተደረገ ጉብኝት ወቅት የዓለም ጤና ድርጅት ለናስር የተላከው የአከርካሪ አጥንት ቁስለት ያለበት ህመምተኛ ፣ያለበት ሁኔታ ቢኖርም እንደገና እንዲተላለፍ ተደረገ። የናስር ሆስፒታል የኤሌክትሪክ ወይም የቧንቧ ውኃ የለውም፣ እና የህክምና ቆሻሻ እና ቆሻሻ ለበሽታ መራቢያ መሬት እየፈጠሩ ነው። በሆስፒታሉ ዙሪያ የደረሰው ውድመት ‘በቃል ሊገለጽ የማይችል ነው’ ሲሉ ተናግረዋል የዓለም ጤና ድርጅት ሰራተኞች ። አካባቢው በተቃጠሉ እና በፈረሱ ህንፃዎች የተከበበ፣ ከባድ የቆሻሻ ፍርስራሾች እና ያልተዘረጋ መንገድ ያልተዘረጋ ነው። በሆስፒታሉ ውስጥ 130 የታመሙና የቆሰሉ ህሙማን እንዲሁም ቢያንስ 15 ዶክተሮችና ነርሶች እንዳሉ ይገመታል። አይሲዩ ስራ ባለመቻሉ፣የአለም ጤና ድርጅት ሰራተኞች የቀረውን ብቸኛ የ አይሲዩ ታካሚን ሌሎች ታካሚዎች መሰረታዊ እንክብካቤ ወደሚያገኙበት ውስብስብ ክፍል አስተላልፈዋል። የዓለም ጤና ድርጅት በሆስፒታሉ ውስጥ የሚቆዩትን ለታካሚዎችና ለጤና ባለሙያዎች ደህንነት እና ምቾት በመፍራት ተጨማሪ የህይወት አድን አገልግሎት መቋረጥ ለበለጠ ሞት እንደሚዳርግ አስጠንቅቋል። በመካሄድ ላይ ባሉ ግጭቶች መካከል ተጨማሪ የታካሚ ጥቆማዎችን ለማመቻቸት የሚደረገው ጥረት በሂደት ላይ ነው። ከተልዕኮዎቹ በፊት፣ የዓለም ጤና ድርጅት ለህክምና ምርመራ ሁለት ጊዜ ተከልክሏል፣ ይህም አስቸኳይ ታካሚ ማስተላለፍን እንዲዘገይ አድርጓል። ማንኛውም ተልእኮ ወይም ማዛወር ከመጀመሩ በፊት ቢያንስ አምስት ታማሚዎች በከፍተኛ እንክብካቤ ክፍል ውስጥ መሞታቸው ተዘግቧል። በፌብሩዋሪ 17፣ ዩኤንአርደብሊውኤ የሚመራ ተልእኮ ፣ ከሆስፒታሉ 50 ሜትሮች ርቆ የሚገኘው ጥልቅ፣ ጭቃማ፣ የማይታለፍ ቦይ ጨምሮ ይቅር በማይለው የመንገድ ሁኔታ ምክንያት በየካቲት 16 መድረስ ካልቻልን በኋላ፣ የአለም ጤና ድርጅት ሰራተኞችን ጨምሮ 24 000 ሊትር ነዳጅ እና የተገደበ የምግብ እና የውሃ አቅርቦቶችን ለሆስፒታሉ አቅርበዋል። በእለቱ፣ ምንም እንኳን አደጋው ቢፈጠርም፣ የአለም ጤና ድርጅት ሰራተኞች፣ በኢንጂነር ታጅበው፣ ናስር ሜዲካል ኮምፕሌክስ በእግራቸው መድረስ ችለዋል። ይሁን እንጂ ፣ ነዳጅ ካለቀ በኋላ ሥራውን ያቆመውን ጄነሬተር ብቻ እንዲመረምሩ ተፈቅዶላቸዋል:: በሁለቱም ተልእኮዎች ወቅት ፣ የዓለም ጤና ድርጅት ከፍተኛ ሰራተኞች ወደ ሆስፒታሉ ቅጥር ግቢ ሲገቡ እራሳቸውን በግልፅ ለይተው አውቀው በሽተኞችን ለመገምገም እና የሆስፒታሉን ተግባር ለመገምገም ፍቃድ ጠይቀዋል። እነዚህ ጥያቄዎች ውድቅ ተደርገዋል። ጥቃቱ ሲቀጥል ፣ በናስር ሜዲካል ኮምፕሌክስ ላይ የሚደርሰው ማንኛውም ተጨማሪ ጉዳት ተግባርን ወደነበረበት ለመመለስ የበለጠ መዘግየቶችን ያሳያል። የሆስፒታሉ ትልቅ የህክምና መጋዘን ከአለም ጤና ድርጅት እና አጋሮች የቀረቡ አቅርቦቶች ጋር ተቃጥሏል ፣ እና የእለት ከእለት የህክምና ቁሳቁስ መጋዘኑ በከፊል ተጎድቷል። በዓለም ጤና ድርጅት የሚደገፈው በሆስፒታሉ ውስጥ የሚገኘው ፣ የእጅና እግር ማገገሚያ ማዕከል ፣ አገልግሎት መስጠት አቁሟል። እነዚህ አሳዛኝ ክስተቶች ፍላጐቶች እየጨመሩ በሚሄዱበት ሁኔታ ውስጥ የጤና እንክብካቤን ተደራሽነት የበለጠ የሚገድቡ ናቸው። የናስር ሜዲካል ኮምፕሌክስ መፍረስ እና ማሽቆልቆል በጋዛ የጤና ስርዓት ላይ ከፍተኛ ጉዳት ነው። በደቡብ ያሉ ተቋማት ከከፍተኛው አቅም በላይ በጥሩ ሁኔታ እየሰሩ ናቸው እና ብዙ ታካሚዎችን ለመቀበል አይችሉም። የዓለም ጤና ድርጅት ለታካሚዎች፣ የጤና ባለሙያዎች፣ የጤና መሰረተ ልማቶች እና ሲቪሎች ጥበቃ እንዲደረግ ጥሪውን ይደግማል። ሆስፒታሎች ወታደር መሆን፣ አላግባብ ጥቅም ላይ መዋል ወይም ማጥቃት የለባቸውም። የዓለም ጤና ድርጅት ሁሉም ወገኖች ዓለም አቀፍ የሰብአዊ ህግጋትን እና የጥንቃቄ፣ የልዩነት እና የተመጣጠነ መርሆዎችን እንዲያከብሩ እና ሆስፒታሎች የህይወት አድን አገልግሎት መስጠታቸውን እንዲቀጥሉ ቀጣይነት ያለው አገልግሎት እንዲሰጡ ጥሪውን በድጋሚ ያቀርባል። ተዛማጅ የአለም ጤና ድርጅት ፎቶዎች በምዝገባ ወቅት በኢኤምአርኦ ፎቶ ቤተ-መጽሐፍት በኩል ለመገናኛ ብዙሃን ይገኛሉ።

WHO transfers critical patients out of Nasser Medical Complex, fears for safety of remaining patients WHO led two life-saving missions to transfer 32 critical patients, including two children, from Nasser Medical Complex in southern Gaza on 18 and 19 February, amid ongoing hostilities and access restrictions. The high-risk missions were conducted in close partnership with the Palestine Red Crescent Society (PRCS) and the United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA). The team also provided limited supplies of essential medicines and food for the remaining patients and staff who are otherwise cut off from aid. Four PRCS ambulances ensured the safe transportation of the patients, who underwent medical assessment and triage under the coordination of the hospital director. Patients were moved to the European Gaza Hospital in Khan Younis, Al-Aqsa hospital in Gaza’s middle area, and the International Medical Corps, UAE and Indonesia field hospitals in Rafah. The transfer of patients was requested by the hospital staff after the facility became non-functional following a military raid on 14 February, after a week-long siege. Weak and frail patients were transferred amidst active conflict near the aid convoy. Road conditions hindered the swift movement of ambulances, placing the health of patients at further risk. Patients transferred during the missions included three suffering from paralysis - two of them with tracheostomy - and several others with external fixators for severe orthopedic injuries. Two of the paralyzed patients required continuous manual ventilation throughout the journey, due to the lack of portable ventilators. A patient with a spinal fracture, previously referred to Nasser by WHO during a mission to Al-Ahli Hospital in northern Gaza, had to be transferred again despite his condition. Nasser Hospital has no electricity or running water, and medical waste and garbage are creating a breeding ground for disease. WHO staff said the destruction around the hospital was ‘indescribable.’ The area was surrounded by burnt and destroyed buildings, heavy layers of debris, with no stretch of intact road. An estimated 130 sick and injured patients and at least 15 doctors and nurses remain inside the hospital. As the ICU was no longer functioning, WHO staff transferred the only remaining ICU patient to a different part of the complex where other patients are receiving basic care. WHO fears for the safety and well-being of the patients and health workers remaining in the hospital and warns that further disruption to lifesaving care for the sick and injured would lead to more deaths. Efforts to facilitate further patient referrals amidst the ongoing hostilities are in process. Prior to the missions, WHO received two consecutive denials to access the hospital for medical assessment, causing delays in urgently needed patient referral. Reportedly, at least five patients died in the Intensive Care Unit before any missions or transfers were possible. On 17 February, an UNRWA-led mission, which included WHO staff, delivered 24 000 liters of fuel and limited food and water supplies to the hospital, after not being able to reach it on 16 February due to unforgiving road conditions, including a deep, muddy, impassable ditch 50 meters from the hospital. That day, despite the risks, WHO staff, accompanied by an engineer, managed to reach Nasser Medical Complex on foot. However, they were only permitted to examine the generator, which had ceased functioning after running out of fuel. During both missions, senior WHO staff clearly identified themselves upon entering the hospital compound and requested approval to assess patients and evaluate hospital functionality. These requests were denied. As the raid continues, any further damage to Nasser Medical Complex will mean even more delays in restoring functionality. The hospital’s large medical warehouse, along with supplies provided by WHO and partners, has burnt down, and the warehouse for day-to-day medical supplies is partly damaged. The WHO-supported limb reconstruction center, housed within the hospital, is no longer operational. These are tragic developments that will further limit access to health care in a context where needs continue to soar. The dismantling and degradation of the Nasser Medical Complex is a massive blow to Gaza’s health system. Facilities in the south are already operating well beyond maximum capacity and are barely able to receive more patients. WHO repeats its calls for the protection of patients, health workers, health infrastructure, and civilians. Hospitals must not be militarized, misused, or attacked. WHO reiterates its calls for all parties to uphold international humanitarian law and the principles of precaution, distinction, and proportionality, and to ensure sustained access so hospitals can continue providing lifesaving care. Related WHO photos are available for media via the EMRO photo library upon registration.

WHO sun xauke marasa lafiya da ke mawuyacin hali daga Nasser Medical Complex, saboda tsoron tsaron sauran marasa lafiyan WHO ta jagoranci manufofin ceton rai guda biyu domin xauke marasa lafiya mai tsanani guda 32, wanda ya haxa da yara biyu, daga Nasser Medical Complex a kudancin Gaza a 18 da 19 ga watan Fabarairu, a tsakiyar rikicin da ke faruwa da kuma hana samun dama. An samar da manufar mai cike da haɗari ne tare da hadin guiwar Ƙungiyar Palestinian Red Crescent Society (PRCS) da kuma United Nations Office for the coordination of Humanitarian Affairs (OCHA). Ƙungiyar kuma tana samar da magunguna masu mahimmanci da abinci ga sauran marasa lafiyar da ma’aikata wanda aka cire su daga tallafi. Motocin ɗaukar marasa lafiya na PRCS guda huɗu sun tabbatar da sufurin marasa lafiya cikin aminci, wanda aka duba su kuma suka samu kulawar da ta dace ƙarƙashin tsarin mai kula da asibitin. An mayar da marasa lafiyan zuwa ga European Gaza Hospital da ke Khan Younis, Al-Aqsa Hospital da ke tsakiyar Gaza, da kuma International Medical Corps, UAE da Indonesia field Hospital da ke Fafah. Ma’aikatan asibitin ne suka buƙaci da a ɗauke marasa lafiyar bayan da asibitin ya zama ba ya aiki yadda ya kamata biyo bayan sumamen da sojoji suka kai a ranar 14 ga Fabrairu, bayan tsayin mako guda ana faɗa. Marasa lafiya masu rauni da marasa ƙwari an ɗauke su a tsakiyar faɗan da ake yi kusa da motocin agaji. Yanayin titinan ya bada matsala wajen hana saurin tafiyar motocin marasa lafiyar, wanda hakan ya sanya lafiyar majinyatan a ƙarin haɗari. Marasa lafiyar da aka ɗauke a lokacin sun haɗa da masu larurar mutuwar ɓarin jiki guda uku - biyu daga cikincu suna da robar numfashi ta maƙogwaro-sannan wasu da dama suna da ƙarafunan kashi na ciki domin ciwukan da suka shafi ƙashi da jijiya. Biyu daga cikin masu ciwon mutuwar ɓarin jikin suna buƙatar iska ta sannu akai-akai a yayin tafiyar, saboda rashin injin bada iska da za a iya tafiya da shi. Wani mara lafiya mai karaya a ƙashin baya, wanda aka dawo da shi a nan kusa zuwa Nasser daga WHO yayin wani aiki ga Al-Ahli Hospital a arewacin Gaza, sai da aka sake ɗauke shi duk da yanayin da yake ciki. Nasser Hospital ba su da ruwa da kuma wuta, kuma dattin asibitin da ƙazanta suna samar da mahallin don cutuka. Ma’aikacin WHO ya ce ɓarnar da ke kewayen asibitin ba za ta misaltu ba. Wajen a kewaye yake da ƙonannu da kuma lalatattun gine-gine, tarin ɓurɓushi, kuma babu wani titi da yake a gyare. Ƙiyasin marasa lafiya masu raunuka 130 da kuma aƙalla likitoci 15 da nas-nas suka rage a asibitin. Tun da ɓangaren ICU ba ya aiki, ma’aikacin WHO ya mayar da ragowar mara lafiyar da ya rage kaɗai a ICU zuwa wani ɓangare na daban da ke ginin inda ake kula da wasu marasa lafiya. WHO ta ji tsoron tsaro da kulawar marasa lafiyar da kuma ma’aikatan lafiyar da suka rage a asibitin sannan sun yi jan kunne cewar cigaba da lalata kula da ceton ran marasa lafiyar zai janyo rasa rayuka fiye da haka. Ana ci gaba da samar da hanyar ɗauke marasa lafiyar a yayin tashin hankalin. Kafin wannan manufar, WHO sun samu rashin amincewa sau biyu ga samun damar shiga asibitin domin duba marasa lafiya, wanda hakan ya janyo tsaiko ga marasa lafiyar da ke buƙatar a ɗauke su cikin gaggawa. An yi rohoto cewa, aƙalla marasa lafiya biyar ne suka rasa rayukansu a ɓangaren kula da marasa lafiya na gaggawa kafin samar da kasancewar wata manufa ko ɗauke marasa lafiya. A 17 ga watan Fabrairu, wata tawaga da UNRWA ke jagoranta, wadda ta haɗa da ma’aikatan WHO, ta samar da litar man fetur 24 000 da kuma ruwan sha da abinci na wani lokaci ga asibitin, bayan rashin samun damar isa gare su a 16 ga watan Fabrairu saboda rashin kyan yanayin titin, wanda ya haɗa da titi mara kyau, mai zurfi, mai taɓo, mita 50 daga asibitin. A wannan rana, duk da haɗarin, ma’aikacin WHO tare da rakiyar injiniya, sun samu sun isa harabar asibitin Nasser a ƙafa. Duk da haka, an ba su damar duba janareta ne kawai, wanda ya daina aiki tun sanda mai ya ƙare. A yayin dukkan tafiyar tawagar, manyan ma’aikatan WHO sun bayyana kansu soasi yayin shiga harabar asibitin kuma sun nemi izinin duba marasa lafiya da kuma duba yanayin aikin asibitin. An ƙi ba su wannan izinin. Yayin da sumamen ya ci gaba, ko yaya aka ci gaba da lalata ginin asibitin Nasser hakan zai haifar da yawan tsaiko wajen dawo da ci gaba da aikin. An ƙona babban ɗakin ajiyar kaya na asibitin, tare da sauran kayayyaki wanda WHO da abokan hulɗarta suka samar, sannan an lalata wani sashi na ɗakin ajiyar kayan magani na yau da kullum. Cibiyar ƙera ƙafa ta WHO, wadda take a cikin asibitin ta daina aiki gaba ɗaya. Waɗannan abubuwa ne na tashin hankali wanda za su cigaba da taƙaita samun damar a kiwon lafiya a mahallin da buƙatar hakan take ci gaba da tasowa. Lalatawa da tarwatsa ginin asibitin Nasser wani babban hari ne ga harkar lafiya a Gaza. Cibiyoyi a kudanci tuni suna ta aiki yadda ya kamata fiye da abin da za su iya ɗauka kuma da ƙyar suke iya karɓar marasa lafiya. WHO ta sake yin kiranta na kare marasa lafiya, ma’aikatan asibiti, da gine-ginen kiwon lafiya da na fararen hula. Ka da a kai hari asibiti, ko a mayar da shi wajen amfanin sojoji , ko a yi amfani da shi yadda bai kamata ba. WHO ta jaddada kiranta ga dukkan wanda abun ya shafa da su yi riƙo da dokar ‘ yancin ɗan’adam ta duniya da kuma tsarin kiyayewa, rarrabewa, da kuma rarrabawa, da kuma tabbatar da isasshiyar dama domin asibitoci su iya ci gaba da samar da kulawa da ceton rai. Hotunan da suka danganci WHO suna nan a kafar sadarwa da hanyar ɗakin ajiyar hoto na EMRO yayin yin rijista.

WHO yawahamisha wagonjwa mahututi kutoka Nasser Medical Complex, hofu ya usalama wa wagonjwa waliyosalia WHO iliendesha mikakati miwili ya kuokoa maisha kwa kuhamisha wagonjwa 32 mahututi, wakiwemo watoto wawili kutoka Nasser Medical Complex kusini mwa Gaza tarehe 18 na 19 Februari, huku kukiwa na migogoro inayoendelea na vikwazo vya upatikanaji. Harakati hizo zenye hatari kubwa zilifanywa kwa ushirikiano wa karibu na Jumuiya ya Hilali nyekundu ya Palestina (PRCS) na ofisi ya Umoja wa Mataifa ya kuratibu masuala ya kibinadamu (OCHA). pia, timu hiyo ilitoa vifaa vichache vya dawa muhimu na chakula kwa wagonjwa na wafanyakazi waliyobaki ambao wamekatishiwa misaada. Magari manne ya wagonjwa ya PRCS yaliyohakikisha usafiri salama wa wagonjwa, ambao walipata tathimini ya matibabu na upangaji chini ya uratibu wa mkurugenzi wa hospitali. Wagonjwa walihamishiwa katika hospitali ya Khan Younis huko Gaza ya Ulaya, Hospitali ya Al-Aqsa katika eneo la katikati la Gaza na hospitali za International Medical Camps huko UAE na Rafah huko Indonesia. Uhamisho wa wagonjwa uliombwa na wafanyakazi wa hospitali hiyo baada ya kituo hicho kutofanya kazi kufuatia uvamizi wa kijeshi mnamo 14 Februari, baada ya kuzingirwa kwa juma zima. Wagonjwa dhaifu kabisa walihamishwa katikati ya migogoro inayoendelea karibu na msafara wa misaada. Hali za barabarani zilizuia harakati za haraka za magari ya wagonjwa, na hivyo kuweka afya za wagonjwa katika hatari zaidi. Wagonjwa waliyohamishwa wakati wa harakati hizo ni pamoja na watatu wanaougua kupooza-wawili kati yao wakiwa na tracheostomy - na wengine kadhaa na viboreshaji vya nje kwa majeraha makubwa ya mifupa. Wawili kati ya wagonjwa waliyopooza walihitaji kupepewa kila mara katika safari yote, kwa sababu ya ukosefu wa vifaa vya kusaidia kupumua vinavyobebeka. Mgonjwa wa uti wa mgongo aliyehamishiwa hospitali ya Nasser hapo awali na WHO wakati wa harakati, ilibidi ahamishwe tena katika hospitali ya Al-Ahil kasikazini mwa Gaza licha ya hali yake. Hospitali ya Nasser haina mifumo ya umeme, maji na taka za matibabu na takataka zinazounda msingi wa magonjwa. Wafanyakazi wa WHO walisema uharibifu wa hospitali hiyo "hauelezeki." Eneo hilo lilizingirwa na magofu yaliyotetea na kuharibiwa, mrundikano mkubwa wa uchafu uliyoziba barabara zote. Takribani wagonjwa 130, majeruhi, madaktari na wauguzi wanaokadiriwa 15 walibaki katika hospitali hiyo. Kwa kuwa ICU ilikuwa haifanyi kazi tena, wafanyakazi wa WHO walimhamisha mgonjwa wa ICU aliyebakia hadi sehemu ambapo wagonjwa wengine wanapata huduma za msingi hapo hospitalini. WHO inahofia usalama na ustawi wa wagonjwa na wahudumu wa afya waliyobakia hospitalini, na walitahadharisha kuwa, wanatatizwa zaidi na huduma za kuokoa maisha kwa wagonjwa na majeruhi kunaweza kusababisha vifo zaidi. Juhudi za kuwezesha rufaa za wagonjwa wengine katika migogoro inayoendelea zinashughulikiwa. Kabla ya hizo harakati, WHO ilipokea mara mbili mfululizo taarifa za kukataliwa kutumia hospitali hiyo katika uchunguzi wa matibabu, na kusababisha ucheleweshaji wa rufaa za wagonjwa zinazohitajika haraka. walitoa taarifa kuwa, wagonjwa wasiyopungua watano walikufa katika chumba cha wagonjwa mahututi kabla ya harakati au uhamisho wowote kufanyika. Tarehe 17 Februari, tume inayoongozwa na UNRWA, ambayo inajumuisha wafanyakazi wa WHO, iliwasilisha lita 24,000 za mafuta, chakula kiasi na maji katika hospitali hiyo, baada ya kushindwa kufika tarehe 16 Februari kutokana na hali mbaya ya barabara, ikiwa ni pamoja na kina kirefu, shimo la matope lisilopitika ambalo lipo mita 50 kutoka hospitalini. Licha ya hatari, siku hiyo wafanyakazi wa WHO wakiandamana na mhandisi walifanikiwa kufika Nasser Medical Complex kwa miguu. Hata hivyo, waliruhusiwa kuchunguza jenereta pekee, ambayo ilikuwa haifanyi kazi baada ya kukosa mafuta. wakati wa harakati zote mbili, wafanyakazi wakuu wa WHO walijitambulisha walipoingia katika eneo la hospitali na kuomba idhini ya kutathimini wagonjwa na utendakazi wa hospitali. Maombi hayo yalikataliwa. Kadiri uvamizi unavyoendelea, uharibifu mkubwa wa Nasser Medical Complex utasababisha ucheleweshaji zaidi katika kurejesha utendakazi. Ghala kubwa la matibabu la hospitali hiyo, pamoja na vifaa vilivyotolewa na WHO na washirika wengine vimeteketea, na ghala la vifaa vya matibabu vya kila siku limeharibiwa kwa kiasi. Kituo cha vifaa vya kuunganisha mbavu kilichojengwa na WHO kwenye hospitali hiyo hakifanyi kazi temba. Haya ni maendeleo ya kutisha yatakayopunguza uhitaji wa huduma za afya katika hali ambayo mahitaji yanaendelea kuongezeka. Kuvunjwa na kuharibiwa kwa Nasser Medical Complex ni pigo kubwa la kwa mfumo wa afya wa Gaza. Vituo vya kusini tayari vinafanya kazi vizuri zaidi ya uwezo wa juu na havina uwezo wa kupokea wagonjwa zaidi. WHO ilirudia wito wake wa ulinzi wa wagonjwa, wafanyakazi wa afya, miundombinu ya afya na raia. Hospitali lazima zisiwe chini ya jeshi, zisitumiwe vibaya au kushambuliwa. WHO ilisisitiza wito wake kwa pande zote, kuzingatia sheria za kimataifa za kibinadamu na kanuni za tahadhari, tofauti na uwiano na kuhakikisha upatikanaji endelevu ili hospitali ziweze kuendelea kutoa huduma ya kuokoa maisha. Picha zinazohusiana za WHO zinapatikana kwa vyombo vya habari kupitia maktaba ya picha ya EMRO baada ya kusajiliwa.

WHO ti gbé àwọn aláìsàn tí wọ́n wà ní ipò ẹlẹgẹ́ jáde kúrò ní Nasser Medical Complex, tí ìbẹ̀rùbojo sì wà lórí ààbò àwọn aláìsàn tí ó kù WHO darí àwọn iṣẹ́ adìjàdẹ̀mí méjì kan láti gbé àwọn aláìsàn 32 tí wọ́n wà ní ipò ewu, tí àwọn ọmọdé méjì wà nínú wọn, kúrò ní Nasser Medical Complex ní gúúsù ilẹ̀ Gaza ní ọjọ́ 18 àti 19 oṣù Kejì, nínú rògbòdìyàn ní ìgboro àti ìdènà ìráàyèsí tí ó ń lọ lọ́wọ́. Wọ́n ṣe iṣẹ́ eléwu ńlá náà ní ìbáṣepọ̀ tímọ́tímọ́ pẹ̀lú Palestine Red Crescent Society (PRCS) àti Ọ́fíìsì fún Ìṣàkóso àwọn Iṣẹ́ Ìfọmọnìyànṣe ti United Nations (OCHA). Ìgbìmọ̀ náà tún pèsè ìwọ̀nba èlò oúnjẹ àti àwọn òògùn pàtàkì fún àwọn aláìsàn àti àwọn òṣìṣẹ́ tí wọ́n ṣẹ́kù tí wọ́n kò rí àǹfààní sí ètò ìrànwọ́. Àwọn ọkọ̀ agbálàìsàn PRSC mẹ́rin ní wọ́n ṣe àrídájú gbígbé àwọn aláìsàn náà láìsí ewu, tí wọ́n tún ṣe àyẹ̀wò fún ìtọ́jú àti ìṣèwọ̀n ìtọ́jú kíákíá lábẹ́ ìṣàkóso olùdarí ilé-ìwòsàn náà. Wọ́n gbé àwọn aláìsàn náà lọ sí Ilé-ìwòsàn ilẹ̀ Europe ní Gaza ní Khan Younis, ìyẹn ilé-ìwòsàn Al-Aqsa ní agbègbè gbùngbùn Gaza, àti International Medical Corps, UAE pẹ̀lú àwọn ilé-ìwòsàn orí pápá Indonesia ní Rafah. Àwọn òṣìṣẹ́ ilé-ìwòsàn náà ni wọ́n bẹ̀bẹ̀ pé kí wọ́n wá gbé àwọn aláìsàn náà kúrò pẹ̀lú bí ilé-ìwòsàn náà kò ti ṣiṣẹ́ mọ́ lẹ́yìn ìkọlù àwọn ikọ̀ ológun ní ọjọ́ 14, oṣù Kejì lẹ́yìn ìdótì ọlọ́sẹ̀-kan. Láàárín rògbòdìyàn ńlá náà ni wọ́n ti gbé àwọn aláìsàn tí wọ́n ò lágbára kúrò ní ẹ̀gbẹ́ olùtọ̀nà ìrànwọ́ náà. Gbàgàgbàgà ojú ọ̀nà tún dí ìrìn àwọn ọkọ̀ agbálàìsàn náà lọ́wọ́, èyí tí ó túbọ̀ ń kó ìlera àwọn aláìsàn náà sí ewu. Mẹ́ta nínú àwọn aláìsàn tí wọ́n gbé kúrò nínú iṣẹ́-àyànṣe náà ní àrùn ẹ̀gbà - méjì ń fi ètò ìlakòmóòkunféèémí mí - tí ọ̀pọ̀ àwọn mìíràn sì ní àwọn amáraró ìta fún àwọn ìfarapa ajẹméegun àti iṣan. Méjì nínú àwọn aláìsàn àrùn ẹ̀gbà náà ni wọ́n nílò afẹ́fẹ́ àtọwọ́dá títí gbogbo ìrìn-àjò náà, látààrí àìsí ẹ̀rọ èémí aṣeégbéka. Aláìsàn kan tí ó dá ní egungun ẹ̀yìn, tí WHO ti kọ́kọ́ taari sí ọ̀dọ̀ Nasser ní àkókò iṣẹ́ ìgbékúrò lọ sí Ilé-ìwòsàn Al-Ahli ní àríwá ilẹ̀ Gaza, ni wọ́n tún ní láti tún dá padà pẹ̀lú ipò tí ó wà. Ilé-ìwòsàn Nasser kò ní iná àbí omi, tí àwọn ìdọ̀tì òògùn àti àkójọ ilẹ̀ sì ti ń di àyè ìbísí fún àìsàn. Òṣìṣẹ́ WHO sọ pé ìjẹrun tí ó yí ilé-ìwòsàn náà ká 'kọjá àfẹnuròyìn.' Àwọn ilé tí wọ́n ti jóná tí wọ́n ti bàjẹ́, òbítíbitì pàǹtí, pẹ̀lú ọ̀nà tí ó ti bàjẹ́ ni ó yí agbègbè náà ká. Ìṣirò àwọn aláìsàn àti olùfarapa 130 pẹ̀lú àwọn dókítà àti nọ́ọ̀sì 15 ó kéré tán ní wọ́n sì wà nínú ilé-ìwòsàn náà. Bí AIA (Ààyè Ìtọ́jú Aládàńlá) ò ti ṣe ṣiṣẹ́ mọ́, òṣìṣẹ́ WHO gbé aláìsàn kan ṣoṣo tí ó wà ní AIA lọ sí apá mìíràn nínú gbọ̀ngán náà níbi tí àwọn aláìsàn yòókù ti ń gba ìtọ́jú ìpìlẹ̀. WHO ń bẹ̀rù fún ààbò àti àlàáfíà àwọn aláìsàn àti àwọn òṣìṣẹ́ ètò ìlera tí wọ́n ṣẹ́kù ní ilé-ìwòsàn náà tí wọ́n sì ń ṣe ìkìlọ̀ pé ọ̀pọ̀ ẹ̀mí ni yóò sùn bí ìdíwọ́ bá tún túbọ̀ ń wà fún ètò ìdóòlàdẹ̀mí àwọn aláìsàn àti olùfarapa. Àwọn ìgbìyànjú láti túbọ̀ máa gbé àwọn aláìsàn kiri láàárín rògbòdìyàn náà sì ń lọ lọ́wọ́. Ṣáájú àwọn iṣẹ́ àyànṣe náà, ẹ̀ẹ̀mejì léraléra ni wọn ti kọ̀ láti fún WHO ní àyè láti wọ ilé-ìwòsàn fún àyẹ̀wò ajẹmọ́ṣègùn, èyí tí ó ń fa ìdádúró fún àwọn aláìsàn tí wọ́n nílò ìgbékúrò ní kíákíá. Wọ́n wí pé, ó kéré tán àwọn aláìsàn márùn-ún ni wọ́n kù sínú Ààyè Ìtọ́jú Aládàńlá kí àwọn iṣẹ́ tàbí ìgbéká kankan tó bẹ̀rẹ̀ sí ní di ṣíṣe. Ní ọjọ́ 17 oṣù Kejì, iṣẹ́ àkànṣe tí UNRWA darí kan, tí òṣìṣẹ́ WHO wà nínú wọn, ni wọ́n fi lítà epo 24 000 pẹ̀lú èlò oúnjẹ àti omi ìwọ̀nba jíṣẹ́ sí ilé-ìwòsàn náà, lẹ́yìn tí wọn kò ti rí àyè dé ibẹ̀ ní ọjọ́ 16 oṣù Kejì látààrí ọ̀nà tí kò dára, pẹ̀lú kòtò gìrìwò alámọ̀ aláìṣeéfó tí ó wà ní mítà 50 sí ilé-ìwòsàn náà. Ní ọjọ́ náà, pẹ̀lú bí ewu náà ti wà tó, òṣìṣẹ́ WHO pẹ̀lú onímọ̀-ẹ̀rọ kan ni wọ́n jọ tiraka ti wọ́n sì fi ẹsẹ̀ rìn dé Nasser Medical Complex. Ṣùgbọ́n, ẹ̀rọ amúnáwọlé nìkan ni wọ́n gbà wọ́n láàyè láti yẹ̀wò, ẹ̀rọ náà ti kọṣẹ́ sílẹ̀ nígbà tí epo ti tán nínú rẹ̀. Ní àsìkò iṣẹ́ àkànṣe méjèèjì, òṣìṣẹ́ àgbà WHO fi ara wọn hàn gédégédé bí wọ́n ti ṣe wọ inú ọgbà ilé-ìwòsàn náà tí wọ́n sì gba àṣẹ láti yẹ àwọn aláìsàn wo àti láti wo ètò iṣẹ́ ilé-ìwòsàn náà. Wọn ò fi àyè gba àwọn ìbéèrè wọ̀nyìí. Bí ìkọlù náà bá ṣe ń tẹ̀síwájú, irú ọṣẹ́ mìíràn tí ó bá tún ṣẹlẹ̀ sí Nasser Medical Complex yóò túbọ̀ fa ìdíwọ́ fún ìṣàtúnṣe ètò iṣẹ́ ni. Ilé ìkẹ́rù-òògùn-sí ńlá ilé-ìwòsàn náà, pẹ̀lú àwọn èlò tí WHO àti àwọn alábàáṣe pèsè, ni wọ́n ti jóná kanlẹ̀, tí ilé ìkẹ̀rúsí fún àwọn èlò òògùn ojoojúmọ́ náà sì ti bàjẹ́ ní abala kan. Gbọ̀ngán ìtoogun tí WHO ṣèrànwọ́ ẹ̀, tí ó wà nínú ilé-ìwòsàn náà, kò tilẹ̀ ṣiṣẹ́ mọ́ rárá. Ìwọ̀nyìí ni àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ olóró tí yóò túbọ̀ máa dínà ìráàyèsí ìtọ́jú ìlera ní ìlú tí ọ̀pọ̀ ti ń nílò rẹ̀. Irú ìbàjẹ́ àti ìjẹrun Nasser Medical Complex yìí jẹ́ ìwọ̀sí ńlá sí ètò ìlera ìlú Gaza. Àwọn gbọ̀ngán tí wọ́n wà ní apá gúúsù ti ń ṣiṣẹ́ tí ó ju ipa wọn lọ ti wọn ò sì fẹ́rẹ̀ lè gba àwọn aláìsàn mìíràn mọ́. WHO ń ṣe àtúnpè fún ààbò àwọn aláìsàn, àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera, gbọ̀ngán ètò ìlera, àti àwọn ará ìlú. Ikọ̀ ológun ò gbọdọ̀ kọlu àwọn ilé-ìwòsàn, wọn ò gbọdọ̀ ṣì ilé-ìwòsàn lò, àbí kí wọ́n gbógun tì í. WHO tún ń ṣe àtúnpè sí gbogbo àwọn tí ọ̀rọ̀ kàn láti fi ẹsẹ̀ òfin ìfẹ̀tọ́ọmọnìyànṣe ní àgbáyé rinlẹ̀ pẹ̀lú àwọn ìlànà àkíyèsí, ìṣèyàtọ̀, àti ìwọ̀ntunwọ̀nsí, àti láti ṣe àrídájú pé àwọn èèyàn ń rí àyè sí ètò ìlera kí àwọn ilé-ìwòsàn túbọ̀ máa lè pèsè ìtọ́jú adóòlà ẹ̀mí. Àwọn àwòrán tí ó jẹmọ́ WHO wà fún ìgbéròyìnjáde lórí àyè ìkáwòránpamọ́ EMRO lẹ́yìn ìforúkọsílẹ̀.

I-WHO idlulisela iziguli ezibucayi ngaphandle kwesibhedlela i-Nasser Medical Complex, isabela ukuphepha kweziguli ezisele I-WHO ihole imisebenzi emibili esindisa impilo ngokuba badlulise iziguli ezibucayi ezingama-32, okuhlanganisa nezingane ezimbili, ezivela esibhedlela i-Nasser Medical Complex eningizimu yeGaza ngomhla ziyi-18 no-19 kuNhlolanja, phakathi kwezingxabano eziqhubekayo kanye nemingcele enemikhawulo. Imisebenzi eyingozi kakhulu yenziwa ngokubambisana eduze ne-Palestine Red Crescent Society (PRCS) kanye ne-United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA). Ithimba liphinde lahlinzeka iziguli ezisasele kanye nabasebenzi abangasalutholi usizo ngempahla elinganiselwe yemithi ebalulekile kanye nokudla. Ama-ambulensi amane e-PRCS aqinisekise ukuthuthwa okuphephile kweziguli, ezaziyohlolwa ngokwezempilo ngaphansi kukamqondisi wesibhedlela. Iziguli zithuthelwe esibhedlela i-European Gaza Hospital e-Khan Younis, isibhedlela i-Al-Aqsa endaweni emaphakathi ne-Gaza, kanye nezibhedlela zase-International Medical Corps, e-UAE nase-Indonesia eRafah. Ukudluliselwa kweziguli kucelwe ngabasebenzi basesibhedlela ngemuva kokuthi lesi sikhungo singasasebenzi kulandela ukuhlasela kwamasosha ngomhla ziyi-14 kuNhlolanja, ngemuva kokuvinjezelwa isonto lonke. Iziguli ezibuthaka zidluliselwe nakuba bekunokungqubuzana eduze kwezimoto zosizo ebezilandelana. Izimo zomgwaqo zaphazamisa ukuhamba ngokushesha kwama-ambulensi, kwabeka impilo yeziguli engcupheni eyengeziwe. Iziguli ezidluliselwe ngesikhathi salomsebenzi zihlanganisa ezintathu ezikhubazekile - ezimbili zazo ezine-tracheostomy - nezinye ezimbalwa ezinokulimala kakhulu kwamathambo. Iziguli ezimbili ezikhubazekile zazidinga ukunikezwa umoya ngokusebenzisa izandla endleleni, ngenxa yokuntuleka kwama-ventilators aphathwayo. Isiguli esiphuke umgogodla, esake sadluliselwa ku-Nasser yi-WHO ngesikhathi salomsebenzi wokudluliselwa esibhedlela i-Al-Ahli esenyakatho yeGaza, kwadingeka ukuba siphinde sidluliselwe ngaphezu kwesimo saso. Isibhedlela sase-Nasser asinawo ugesi namanzi, futhi imfucuza yezokwelapha kanye nodoti kwakha indawo ebanga izifo. Izisebenzi ze-WHO zathi ukucekelwa phansi kwesibhedlela ‘akuchazeki.’ Le ndawo ibizungezwe izakhiwo ezishile nezicekeleke phansi, izingqimba ezisindayo zemfucumfucu, nemigwaqo engemihle. Zibalelwa ku-130 iziguli ezigulayo nezilimele kanye nodokotela nabahlengikazi okungenani abayi-15 ngaphakathi esibhedlela. Njengoba i-ICU yayingasasebenzi, abasebenzi be-WHO badlulisela isiguli sase-ICU okuwukuphela kwayo esasisele engxenyeni ehlukile yendawo lapho ezinye iziguli zithola khona ukunakekelwa okuyisisekelo. I-WHO yesaba ukuphepha nenhlalakahle yeziguli nabasebenzi bezempilo abasele esibhedlela futhi ixwayisa ngokuthi ukuphazamiseka okwengeziwe ekunakekelweni okusindisa impilo kwabagulayo nabalimele kuzoholela ekufeni kwabantu abaningi. Imizamo yokusiza ukudluliselwa kweziguli phakathi kwezingxabano eziqhubekayo iyaqhubeka. Ngaphambi kwalemisebenzi yokudluliselwa, i-WHO yanqatshelwa kabili ngokulandelanayo ukufinyelela esibhedlela ukuze kuhlolwe isimo sezempilo, okubangele ukubambezeleka kokudluliselwa kweziguli okudingeka ngokushesha. Kubikwa ukuthi okungenani iziguli ezinhlanu zashona ePhikweni Lokunakekelwa Kwabagula Kakhulu ngaphambi kokuba kube khona noma yikuphi ukuthunyelwa noma ukudluliselwa. Mhla ziyi-17 kuNhlolanja, umkhankaso owawuholwa yi-UNRWA, owawuhlanganisa nabasebenzi be-WHO, ulethe amalitha angu-24 000 kaphethiloli kanye nokudla okulinganiselwe kanye namanzi esibhedlela, ngemva kokungakwazi ukufinyelela kuwo ngomhla ziyi-16 kuNhlolanja ngenxa yezimo zomgwaqo ezingezinhle, kuhlanganise nokushona phansi , umsele onodaka, ongahambeki kuwo amamitha angu-50 ukusuka esibhedlela. Ngalolo suku, naphezu kwezingozi, izisebenzi ze-WHO, ziphelezelwa unjiniyela, zakwazi ukufika esibhedlela i-Nasser Medical Complex ngezinyawo. Kodwa-ke, bavunyelwe kuphela ukuhlola ijeneretha, eyayingasasebenzi ngemva kokuphelelwa uphethiloli. Kuyo yomibili le misebenzi, abasebenzi abaphezulu be-WHO baziveze ngokucacile lapho bengena endaweni yesibhedlela futhi bacela imvume yokuhlola iziguli kanye nokuhlola ukusebenza kwesibhedlela. Lezi zicelo zenqatshiwe. Njengoba ukuhlasela kuqhubeka, noma yimuphi omunye umonakalo esibhedlela i-Nasser Medical Complex uzosho ukubambezeleka okwengeziwe ekubuyiseleni ukusebenza. Indawo enkulu yokugcina impahla yesibhedlela, kanye nezinto ezihlinzekwa yi-WHO kanye nozakwethu, zishile, kanti nendawo yokugcina izinto zokwelashwa zansuku zonke zinengxenye eyonakele. Isikhungo se-WHO sokwakha kabusha izitho, esihlala ngaphakathi esibhedlela, asisasebenzi. Lezi yizenzakalo ezidabukisayo ezizophinde zinciphise ukufinyelela ekunakekelweni kwezempilo esimweni lapho izidingo ziqhubeka nokwanda khona. Ukubhidlizwa kanye nokucekelwa phansi kwesibhedlela i-Nasser Medical Complex kuyigalelo elikhulu ohlelweni lwezempilo lwase-Gaza. Izikhungo eziseningizimu sezivele zisebenza ngaphezu komthamo omkhulu futhi azikwazi ukwamukela iziguli ezengeziwe. I-WHO iphinda izicelo zayo zokuvikelwa kweziguli, abasebenzi bezempilo, ingqalasizinda yezempilo kanye nezakhamuzi. Izibhedlela akumele zibe nempi, zisetshenziswe kabi, noma zihlaselwe. I-WHO iphinda izicelo zayo zokuthi zonke izinhlangothi zihloniphe umthetho wezobuntu wamazwe ngamazwe kanye nemigomo yokuqapha, ukuhlukanisa, nokulingana, kanye nokuqinisekisa ukufinyelela okusimeme ukuze izibhedlela zikwazi ukuqhubeka nokuhlinzeka ngokunakekelwa okusindisa impilo. Izithombe ezihlobene ne-WHO ziyatholakala kwabezindaba ngomtapo wezithombe ze-EMRO uma ubhalisa.

አባል ሀገራት በአለም አቀፍ የጤና ደንቦች ላይ የቀረቡ ማሻሻያዎችን በፍትሃዊነት ላይ ከሚደረጉ ውይይቶች ጋር ለመቀጠል ያስባሉ:: የአለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት የአለም አቀፍ የጤና ደንቦችን (አይኤችአር ፣ 2005) ለማሻሻል በቀረቡት ሃሳቦች ላይ ውይይቶችን ቀጥለዋል፣ በዚህ ጊዜ ውስጥ ስራቸው ለወደፊት አለም አቀፍ ደህንነት ያለው ጠቀሜታ ጎልቶ ይታያል:: በአይአርኤች (ደብሊውጂአይኤችአር) ማሻሻያ ላይ ያለው የሰራተኛ ቡድን ስብሰባ በየካቲት 5-9 2024 የተካሄደ ሲሆን ውይይቱ በመጋቢት 8 ቀን በመቀጠል ይህንን ሰባተኛው ዙር ያበቃል። "ይህ የስራ ቡድን ከጤና ድንገተኛ አደጋዎች እና በተለይም ከፍተኛ ወረርሽኞችን በተመለከተ የቀጣዮቹን 10 ዓመታት የአለም አቀፍ ክትትል እና የጋራ ደህንነትን ይገልፃል ፣" ሲሉ የዓለም ጤና ድርጅት የድንገተኛ አደጋ ፕሮግራም ዋና ዳይሬክተር ፣ዶክተር ማይክል ራያን ፣ ተናግረዋል። በቅርቡ በተደረጉት ውይይቶች፣ መንግስታት በላቀ የድርድር ደረጃ ላይ ባሉ መጣጥፎች እና አባሪ ማሻሻያዎች ላይ አተኩረው ነበር። በሕዝብ ጤና ማስጠንቀቂያ - ዓለም አቀፍ አሳሳቢ የሕዝብ ጤና ድንገተኛ አደጋ (ፒኤችኢአይሲ) - ወረርሽኝ ቀጣይነት ላይ ተጨባጭ ውይይት አድርገዋል። በመጨረሻው ህዝባዊ ስብሰባ ላይ፣ ተባባሪ ሊቀመንበር ዶ/ር አሽሊ ብሉፊልድ ደብሊውጂአይኤችአር በአባል መንግስት የሚመራ ሂደት እንደሆነ እና የመጨረሻው የማሻሻያ ፓኬጅ በስምምነት እንደሚስማማ ደጋግመው ተናግረዋል። በመንግስታቱ ድርጅት ተደራዳሪ አካል (አይኤንቢ) እየተመለከቱ ያሉ ተጨማሪ ጉዳዮች፣ፍትሃዊነትን፣ ትብብርን፣ የአቅም ግንባታ እና የገንዘብ አያያዝን የሚመለከቱ፣ሰባተኛው የደብሊውጂአይኤችአር ስብሰባ በሚቀጥልበት በመጋቢት 8 2024 በአባል ሀገራት ይብራራል። ከአስተዳደር ጋር በተያያዙ ድንጋጌዎች ላይ የቀረቡት ማሻሻያዎች እና የመተዳደሪያ ደንቦቹ መሰረታዊ አንቀጾች ደብሊውጂአይኤችአር በግንቦት 2024 በሰባ ሰባተኛው የዓለም ጤና ጉባኤ የሚታሰበውን የማሻሻያ ጥቅል ሲያጠናቅቅ በሚያዝያ 2024 ለስምንተኛ ጊዜ ሲገናኝ መፍትሄ ያገኛል።

Member States consider proposed amendments to the International Health Regulations with discussions on equity to continue WHO Member States have continued discussions on proposals to amend the International Health Regulations (IHR, 2005), during which the importance of their work to future global security was highlighted. The seventh meeting of the Working Group on Amendments to the IHR (WGIHR) was held on 5-9 February 2024, and discussion will resume on 8 March to end this seventh round. “This Working Group will define the next 10 years of global surveillance and of collective security when it comes to health emergencies and particularly high-impact epidemics,” said Dr Michael Ryan, Executive Director, WHO Health Emergencies Programme. During the latest discussions, governments focused on refining amendments to articles and annexes that were at an advanced stage of negotiation. They also held substantive dialogue on the public health alert – public health emergency of international concern (PHEIC) – pandemic continuum. In the final public session, Co-Chair Dr Ashley Bloomfield reiterated that the WGIHR is a Member State-driven process and the final package of amendments would be agreed by consensus. Additional issues that are also being considered by the Intergovernmental Negotiating Body (INB), which deal with equity, collaboration, capacity building and financing, will be addressed by Member States on 8 March 2024, when the seventh meeting of the WGIHR will resume. Proposed amendments to provisions related to governance, and foundational articles of the Regulations, will be addressed when the WGIHR meets for the eighth time in April 2024 to finalize the package of amendments for consideration by the Seventy-seventh World Health Assembly in May 2024.

Mambobin Ƙasashe sun nemi da a gabatar da canje-canje game da Dokokin Kiwon Lafiya na Duniya tare da tattaunawa game da yadda daidaito zai ci gaba. Mambobin Ƙasashe na WHO sun ci gaba da tattaunawa game da neman a gyara Dokokin Kiwon Lafiya na Duniya (IHR, 2005), a lokacin da aka bayyana mahimmancin aikinsu ga ci gaban tsaro na duniya baki ɗaya. An gudanar da taron Ƙungiyar Masu Aiki Game da Canje-Canjen Game da IHR (WGIHR) karo na bakwai a 5-9 ga Febrairu 2024, sannan kuma tattaunawar za ta ci gaba a 8 ga Mayu domin ƙarashe wannan zagayen. Wannan Ƙungiyar Masu Aiki za su fayyace sa-ido na duniya na shekaru 10 masu zuwa da kuma gamayyar tsaro ga abin da ya danganaci kiwon lafiya na gaggawa, musamman kuma annoba da take da illa ƙwarai, Dr Michael Ryan ya faɗa, Babban Darakta, na Shirin Kiwon Lafiya na Gaggawa na WHO. A tattaunawar kwanannan, gwamnatoci sun mayar da hankali game da tsaftace gyararraki zuwa ga maƙalu da kuma ɓangarori da suke a mataki babba na yarjejeniya. Sun gudanar da tattaunawa mai yawa game da sanar da kiwon lafiyar al’umma da kuma kiwon lafiyar al’umma na gaggawa wanda ya shafi duniya (PHEIC) da ci gaba da samun annoba. A ɓangaren tattaunawar ƙarshe, Abokin gabatarwa Dr Ashley Bloomfield ya bayyana cewa WGIHR mataki ne na Mambobin Ƙasashe kuma ƙunshin canje-canjen na ƙarshe zai samu karɓuwa bi sa yarjejeniya. Ƙarin wasu matsalolin da aka duba su daga Intragovernmental Negotiation Body (INB), wanda suke haɗa da daidaito, haɗin guiwa, gina ƙwarewa da kuma samar da kuɗi, suna daga abubuwan da Mambobin Ƙasashen za su tattauna a kai a 8 ga watan Mayu 2024, yayin da taron WGIGHR karo na bakwai zai ci gaba. Abubuwan da ake so a gyara domin samarwa da suka danganci shugabanci, da kuma tushen rubutun dokokin, za a tattauna su idan WGIHR suka gudanar da taron a karo na takwas a Afrilu 2024 domin su kawo ƙarshen ƙunshin canje-canjen domin dubawa a Taron Kiwon Lafiya na Duniya karo na na saba’in da bakwai a Mayu 2024.

Nchi wanachama zitazingatia mapendekezo ya marekebisho ya kanuni za afya za kimataifa na majadiliano yanayoendelea yanayohusu usawa Mataifa wanachama wa WHO yanaendelea na majadiliano kuhusu mapendekezo ya kurekebisha kanuni za afya za kimataifa (IHR, 2005), ambapo waliangazia umuhimu wa kazi yao ya usalama wa mataifa wa siku zijazo. "Mkutano wa saba wa kikundi kinachofanya kazi ya marekebisho ya IHR(WGIHR) ulifanyika tarehe 5 - 9 Februari 2024, na majadiliano yataendelea Machi 8 ili kuhitimisha hawamu hii ya saba. Kikundi kazi hiki kitafafanua miaka 10 ijayo ya ufuatiliaji wa kimataifa na usalama wa pamoja linapotokea suala la dharura za kiafya na hasa magonjwa ya mlipuko yenye athari kubwa." alisema Dk. Michael Ryan, Mkurugenzi Mtendaji, Mpango wa Dharura wa Afya wa WHO. Wakati wa majadiliano ya hivi karibuni, serikali zililenga kuboresha marekebisho ya vifungu na viambatisho ambavyo vilikuwa katika hatua ya ya juu ya mazungumzo. Pia, walizungumzia tahadhari muhimu ya afya ya umma," wasiwasi wa dharura ya afya ya umma kimataifa (PHEIC) wakati mlipuko unapoendelea. Katika kikao cha mwisho cha hadhara, Mwenyekiti mwenza Dk. Ashley Bloomfield alinukuu kuwa, WGIHR ni mchakato unaoendeshwa na nchi wanachama na kifurushi cha mwisho cha marekebisho kitapitishwa kwa makubaliano. Masuala ya ziada ambayo pia yalizingatiwa na Baraza la majadiliano kati ya serikali (NB), ambayo yanahusu usawa, ushirikiano, kujenga uwezo na ufadhili, yatashughulikiwa na Nchi Wanachama tarehe 8 Machi 2024, wakati mkutano wa saba wa WGIHR utakapoendelea. Marekebisho yaliyopendekezwa ya vifungu vinavyohusiana na utawala, na vifungu vya msingi vya kanuni, yatashughulikiwa wakati WGIHR itakapokutana kwa mara ya nane mwezi Aprili 2024 ili kukamilisha mpango wa mwisho wa marekebisho ili kuzingatiwa na mkutano wa sabini na saba wa Afya Duniani mwezi Mei 2024.

Àwọn Orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ Ọmọ-ẹgbẹ́ ń gbèrò àwọn àtúnṣe sí àwọn Òfin Ètò-ìlera ní Òkèèrè pẹ̀lú ìbẹ̀rẹ̀ ìtàkúrọ̀sọ lórí ìṣedéédé Àwọn Orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ Ọmọ-ẹgbẹ́ WHO ti bẹ̀rẹ̀ ìtàkúrọ̀sọ lórí àwọn àbá láti ṣe àtúnṣe àwọn Òfin Ètò-ìlera ní Òkèèrè (IHR, 2005), níbi tí wọ́n ti tọ́ka pàtàkì iṣẹ́ wọn sí ààbò àgbáyé ní ọjọ́ iwájú. Ìpàdé keje tí Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ lórí Àtúnṣe sí IHR (WGIHR) wáyé ní ọjọ́ 5-9 oṣù Kejì ọdún 2024, tí ìfọ̀rọ̀wérọ̀ yóò sì bẹ̀rẹ̀ ní ọjọ́ 8 oṣù Kẹta láti parí ìyípo keje yìí. "Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ yìí ni yóò ṣe àgbékalẹ̀ bí ọdún 10 tí ó ń bọ̀ lórí ìṣọ́ àgbáyé àti bí ètò ààbò alájọṣe yóò ṣe rí nígbà tí ó bá di orí ọ̀rọ̀ nípa àwọn pàjáwìrì ní ètò ìlera àti àwọn àjàkálẹ̀ àrùn amúpaláradání," Dr. Micheal Ryan, Alákòóso Àgbà fún Ètò Pàjáwìrì ti Ìlera fún WHO dáhùn. Nínú àwọn ìtàkúrọ̀sọ láìpẹ́, àwọn ìjọba gbájú mọ́ ìsọdọ̀tun àwọn àtúnṣe sí àwọn átíkù àti àwọn àkọlé tí wọ́n ti wà ní ìpele gíga nínú ìfọ̀rọ̀wérọ̀ náà. Wọ́n tún sọ ọ̀rọ̀ tí ó pọ̀ lórí ìkéde ìlera gbogboogbò – ìfiyèsí orílẹ̀-sí-orílẹ̀ lórí pàjáwìrì ní ìlera gbogboogbò (PHIEC) – ìtànká àjàkálẹ̀ àrùn. Níbi òpin ìjókòó gbogboogbò, Alájọjálága Dr Ashley Bloomfield ṣe ìtẹnumọ́ pé WGIHR jẹ́ ètò tí ó fi ti Ìlú-Ẹgbẹ́ ṣe tí ó sì jẹ́ pé ẹnu yóò kò lórí àgbékalẹ̀ ìkẹyìn àwọn àtúnṣe náà. Àwọn Orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ Ọmọ-ẹgbẹ́ yóò sọ̀rọ̀ lórí àwọn ọ̀ràn àfikún tí Àjọ Aṣèdúnàádúrà láàárín Ìjọba (INB) ń dà rò, èyí tí ó jẹmọ́ ìṣedéédé, ìfọwọ́sowọ́pọ̀, ìṣèṣúná àti àgbédìde agbára-iṣẹ́, ní ọjọ́ 8 oṣù Kẹta ọdún 2024, nígbà tí ìpàdé keje WGIHR yóò bá bẹ̀rẹ̀. Wọ́n yóò tún sọ̀rọ̀ lórí àwọn àbá àtúnṣe sí àwọn òfin tí ó jẹmọ́ ìṣèjọba, àti àwọn átíkù ìpìlẹ̀ Òfin náà, nígbà tí WGIHR bá pàdé fún ìgbà kẹjọ nínú oṣù Kẹrin ọdún 2024 láti parí ààtò àwọn àtúnṣe fún ìdàrò títí ìgbà Ìpàdé Kẹtàdínlọ́gọ́rin Àkójọ Elétò-ìlera ní Àgbáyé ní oṣù Karùn-ún ọdún 2024.

Amazwe Angamalungu acubungula izichibiyelo ezihlongozwayo zeMithethonqubo Yezempilo Yamazwe Ngamazwe kanye nezingxoxo ngokulingana ukuze ziqhubeke Amazwe Angamalungu e-WHO aqhubekile nezingxoxo ngeziphakamiso zokuchibiyela Imithetho Yezempilo Yamazwe Ngamazwe ngesingisi i-International Health Regulations (IHR, 2005), lapho kwagqanyiswa khona ukubaluleka komsebenzi wabo ekuvikelekeni komhlaba eminyakeni ezayo. Umhlangano wesikhombisa we-Working Group on Amendments to the IHR (WGIHR) wawungomhla zi-5-9 kuNhlolanja wezi-2024, futhi ingxoxo izophinde iqhubeke mhla ziyisi-8 kuNdasa ukuze kuphele lo mzuliswano wesikhombisa. "Leli Qembu Lokusebenza lizochaza iminyaka eyi-10 ezayo yokubhekwa komhlaba wonke kanye nokuphepha okuhlangene uma kuziwa ezimweni eziphuthumayo zezempilo ikakhulukazi izifo eziwumshayabhuqe ezinomthelela omkhulu," kusho uDkt Michael Ryan, uMqondisi Omkhulu, we-WHO Health Emergency Programme. Phakathi nezingxoxo zakamuva, ohulumeni bagxile ekulungiseni izichibiyelo ezihlokweni nezithasiselo ebeziseqophelweni eliphezulu lokuxoxisana. Baphinde babamba inkhulumomphendvulwano enkulu mayelana nesexwayiso sezempilo yomphakathi i-public health emergency of international concern (PHEIC) - ukuqhubeka kobhubhane. Esigabeni sokugcina somphakathi, u-Co-Chair uDkt Ashley Bloomfield uphinde wagcizelela ukuthi i-WGIHR iwuhlelo oluqhutshwa yilungu loMbuso futhi iphakethe lokugcina lezichibiyelo lizovunywa ngokuvumelana. Izinkinga ezengeziwe ezicutshungulwa I-Intergovernmental Negotiating Body (INB), ebhekelele ukulingana, ukusebenzisana, ukwakhiwa kwamakhono kanye nokuxhaswa ngezimali, zizodingidwa Amazwe Angamalungu mhla ziyisi-8 kuNdasa wezi-2024, lapho umhlangano wesikhombisa we-WGIHR uzoqala kabusha. Izichibiyelo ezihlongozwayo ezinhlinzekweni ezihlobene nokubusa, kanye nezindatshana eziyisisekelo zeMithethonqubo, zizobhekwa lapho i-WGIHR ihlangana okwesishiyagalombili kuMbasa wezi-2024 ukuze kuphothulwe iphakethe lezichibiyelo ezizocutshungulwa UMhlangano Wezempilo Womhlaba Wamashumi Ayisikhombisa Nesikhombisa kuNhlaba wezi-2024.

የሴት ልጅ ግርዛትን ለማስቆም በአለም አቀፍ እንቅስቃሴ የተረፉትን ግንባር ቀደም ማድረግ የዩኤንኤፍፒኤ ስራ አስፈፃሚ ዶ/ር ናታሊያ ካነም ፣የዩኒሴፍ ስራ አስፈፃሚ ካትሪን ራስል ፣የኦኤችሲአር ከፍተኛ ኮሚሽነር ቮልከር ቱርክ ፣የተባበሩት መንግስታት የሴቶች ዋና ዳይሬክተር ሲማ ባሃውስ እና የአለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ የጋራ መግለጫ ዛሬ ፣ በአለም አቀፍ የሴት ልጅ ግርዛትን ዜሮ መቻቻል ቀን ፣ ይህን ከባድ የሰብአዊ መብት ጥሰት ለተፈፀመባቸው ልጃገረዶች እና ሴቶች ያለንን ቁርጠኝነት እናረጋግጣለን። የሁሉም የተረፉት ድምጽ የድርጊት ጥሪ ነው፣ እና ህይወታቸውን ለማደስ የሚያደርጉት ምርጫ ሁሉ ይህንን ጎጂ ተግባር ለማስቀረት ለአለም አቀፍ እንቅስቃሴ አስተዋፅዖ ያደርጋል። በዛሬው እለት ከ200 ሚሊዮን በላይ ልጃገረዶች እና ሴቶች የሴት ልጅ ግርዛትን ፈፅመዋል። በዚህ ዓመት ፣ ወደ 4.4 ሚሊዮን የሚጠጉ ልጃገረዶች ለአደጋ ይጋለጣሉ:: ይህ በየቀኑ ከ 12 000 በላይ ጉዳዮች ጋር እኩል ነው:: በቤጂንግ መግለጫ እና የተግባር መድረክ ላይ የተዘረዘሩትን ቁርጠኝነት በመጠበቅ፣ በ25ኛው የአለም አቀፍ የህዝብ እና ልማት ኮንፈረንስ (አይሲፒዲ25)፣ የትውልድ እኩልነት እና ሌሎች መደበኛ ማዕቀፎች የተስማሙት፡- በሴቶች ላይ የሚደረጉ ሁሉንም አይነት አድሎአዊ ድርጊቶችን የማስወገድ ኮንቬንሽን (ሲኢዲኤደብሊው) እና የህጻናት መብቶች ኮንቬንሽን (ሲአርሲ) እና አጠቃላይ ምክሮቻቸው እንዲሁም የዘላቂ ልማት ግቦች (ዒላማ 5.3) ለመከላከል እና ለሴት ልጅ ግርዛት ምላሽ ያለንን ቁርጠኝነት ደግመን እንገልጻለን። የሴት ልጅ ግርዛት የሴቶችን እና የሴቶችን መብት መጣስ ሲሆን ፣ ይህም አካላዊ እና አእምሮአዊ ጤንነታቸውን አደጋ ላይ የሚጥል እና ጤናማ እና አርኪ ህይወት የመምራት አቅማቸውን የሚገድብ ነው። ለከባድ ህመም፣ ለደም መፍሰስ እና ለኢንፌክሽን የመጋለጥ እድላቸውን ይጨምራል እናም በህይወታቸው ውስጥ ሌሎች የጤና ችግሮች የመጋለጥ እድላቸውን ይጨምራል፣ በወሊድ ወቅት የሚደርሱ ስጋቶችን ጨምሮ፣ ይህም አዲስ የተወለዱ ህጻናትን ህይወት አደጋ ላይ ይጥላል። ለዚያም ነው፣ ከአድልዎ የፀዳ አለምን እና ልጃገረዶችን እና ሴቶችን የሚጎዱ ተግባራትን ለማሳደድ፣ ትኩረታችንን ወደ ወሳኝ ድምጾች - የተረፉ ሰዎች ድምጽ ላይ ማዞር አስፈላጊ የሆነው። ግንዛቤን ለማሳደግ እና የጋራ ተግባራትን ለማነሳሳት፣ እና በመከላከል እና ምላሽ ጣልቃገብነት ውስጥ ንቁ ሚና እንዲኖራቸው በማድረግ ስልጣናቸውን እና የራስ ገዝነታቸውን በማስተዋወቅየተረፉ ሰዎችን ድምጽ ማጉላት አለብን:: የተረፉ ሰዎች ስለ ተግዳሮቶች እና ልምምዱን ለማስወገድ የሚያስፈልጉትን መሳሪያዎች የመጀመሪያ ደረጃ እውቀት አላቸው። ጥረታቸውን ወደ ላቀ ደረጃ ለማድረስ የሚረዱ ግብአቶችን በመመደብ በተለይም በታችኛው ደረጃ ላይ በተረፉት-የሚመሩ እንቅስቃሴዎች ላይ ኢንቨስት ማድረግ ወሳኝ ነው። እንዲሁም ሁሉን አቀፍ እና ለባህል ስሜታዊነት ያላቸው አገልግሎቶች የሚገኙ እና ተደራሽ መሆናቸውን ማረጋገጥ አለብን። ይህም የተረፉትን ለመደገፍ የጤና እንክብካቤ እና ማህበራዊ እና የህግ አገልግሎቶች አቅርቦትን ማጠናከርን ይጨምራል። ዩኤንኤፍፒኤ እና ዩኒሴፍ፣ የሴት ልጅ ግርዛትን ለማስወገድ የአለም አቀፍ የጋራ መርሃ ግብር መሪ ኤጀንሲዎች እንደመሆናቸው፣ ኦኤችሲአር፣ የተባበሩት መንግስታት ሴቶች፣ WHO እና ሌሎች የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ከተረፉት ሰዎች ጋር እንደ ማህበረሰቡ ሻምፒዮና እና መሪዎች በመሆን በጽናት ይቆያሉ፣ ድምፃቸውን እና አመለካከቶቻቸውን ግርዛትን ለመከላከል እና ምላሽ ለመስጠት ፕሮግራሞችን ያሳውቃል። በእርግጥም የልጃገረዶች እና የሴቶች ውክልናን በንቅናቄ ግንባታ እና በማስተዋወቅ ላይ ኢንቨስት ማድረግ የተባበሩት መንግስታት ድርጅት የሴት ልጅ ግርዛትን ለማስወገድ የጋራ መርሃ ግብር መሰረት ነው። የተገኘውን እድገት እናከብራለን- የሴት ልጅ ግርዛት ባለፉት ሶስት አስርት አመታት ውስጥ እየቀነሰ መጥቷል፣ እና በ31 ሀገራዊ ወካይ ስርጭቶች መረጃ ባገኙ ሀገራት ከ15 እስከ 19 አመት እድሜ ክልል ውስጥ ከሚገኙት 3 ልጃገረዶች መካከል 1 ያህሉ በ1990ዎቹ ከ1 ከ2 ጋር ሲነጻጸር ድርጊቱን ፈፅመዋል። ካለፈው አመት ጀምሮ፣ የጋራ መርሃ ግብሩ ከ11 000 በላይ ድርጅቶችን ፣ ይደግፋል ከነዚህም ውስጥ 83 በመቶው ከህብረት እና ተረፉ-የሚመሩ እንቅስቃሴዎች ጋር በመተባበር በፖሊሲዎች እና ህጎች ላይ ለውጦችን የሚደግፉ፣ እና በማህበራዊ እና የስርዓተ-ፆታ ደንቦች ላይ ለውጦችን የሚደግፉ መሰረታዊ ድርጅቶች ናቸው። ሆኖም በ2030 የሴት ልጅ ግርዛትን ለማስቆም የጋራ ግባችንን ከግብ ለማድረስ ከፈለግን የበለጠ የታለመ፣ የተቀናጀ እና ቀጣይነት ያለው ርብርብ ያስፈልጋል። በአንድነት፣ በተረፉት እየተመራን፣ ይህንን ጎጂ ተግባር ለአንዴና ለመጨረሻ ጊዜ ለታሪክ ልንሰጥ እንችላለን።

Putting survivors at the forefront of the global movement to end female genital mutilation Joint Statement by UNFPA Executive Director Dr Natalia Kanem, UNICEF Executive Director Catherine Russell, OHCHR High Commissioner Volker Türk, UN Women Executive Director Sima Bahous, WHO Director-General Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus on the International Day of Zero Tolerance for Female Genital Mutilation Today, on the International Day of Zero Tolerance for Female Genital Mutilation, we reaffirm our dedication to the girls and women who have been subjected to this grave violation of human rights. Every survivor's voice is a call to action, and every choice they make in reclaiming their lives contributes to the global movement to end this harmful practice. More than 200 million girls and women alive today have undergone female genital mutilation. This year, nearly 4.4 million girls will be at risk of it. This equates to more than 12 000 cases every day. In keeping with the commitments outlined in the Beijing Declaration and platform for action, those agreed during the 25th Anniversary of the International Conference on Population and Development (ICPD25), Generation Equality, and other normative frameworks including: The Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (CEDAW) and the Convention on the Rights of the Child (CRC) and their general recommendations, as well as the Sustainable Development Goals (target 5.3), we reiterate our commitment to prevent and respond to female genital mutilation. Female genital mutilation is a violation of women’s and girls’ rights, one that endangers their physical and mental health and limits their potential to lead healthy and fulfilling lives. It increases their risk of serious pain, bleeding and infections and the likelihood of other health complications later in life, including risks during childbirth, which can imperil the lives of their newborns. That is why, in our pursuit of a world free of discrimination and practices that harm girls and women, it is imperative that we turn our attention to the voices that matter most – the voices of survivors. We must amplify the voices of survivors to raise awareness and inspire collective action, and promote their power and autonomy by ensuring they have an active role in prevention and response interventions. Survivors have first-hand knowledge of the challenges and the tools needed to eliminate the practice. It is crucial that we invest in survivor-led movements, especially at the grassroots level, by dedicating resources that will advance their efforts. We also must ensure that comprehensive and culturally sensitive services are available and accessible. This includes strengthening the provision of health care and social and legal services to support survivors. UNFPA and UNICEF, as the lead agencies of the Global Joint Progamme on Eliminating FGM, OHCHR, UN Women, WHO, and other United Nations entities remain steadfast in partnering with survivors as community champions and leaders, while ensuring their voices and perspectives inform programmes to prevent and respond to FGM. Indeed, investing in movement-building and promoting girls’ and women’s agency is at the core of the UN Joint Programme on Eliminating FGM. We celebrate progress that has been achieved: The practice of FGM has been declining over the last three decades, and in the 31 countries with nationally representative prevalence data, around 1 in 3 girls aged 15 to 19 today have undergone the practice versus 1 in 2 in the 1990s. As of last year, the Joint Programme supported more than 11 000 organizations, of which 83 per cent were grassroots organizations partnering with coalitions and survivor-led movements, advocating for changes in policies and laws, and championing changes to social and gender norms. Yet there is an urgent need for even more targeted, coordinated and sustained efforts if we are to achieve our common goal of ending female genital mutilation by 2030. Together, led by survivors, we can consign this harmful practice to history, once and for all.

Sanya waɗanda suka tsira a sahun farko na gangamin duniya domin kawo ƙarshen kaciyar mata. Bayanan Hadin Guiwa na Babban Darakta UNFPA Dr Natalia Kanem, Babban Darakta UNICEF Catherine Russel, Babban Kwamashina OHCHR Volker Turk, Babbar Daraktar Mata ta UN Sima Baous, Darakta Janar na WHO Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus na Ranar Ƙin Amincewa da Kaciyar Mata ta Duniya. A yau, a Ranar Ƙin Amincewa da Kaciyar Mata ta Duniya, muna tabbatar da goyon bayanmu ga yara da manya mata waɗannan suka haɗu da wannan keta haƙƙin ɗan’adam. Duk muryar wani wanda ya tsira to kira ne ga ɗaukar mataki, kuma duk wani zaɓi da suka ɗauka wajen zeratar da rayuwarsu zai taimaka wajen gangamin kawo ƙarshen yin kaciyar mata a duniya. Fiye da yara da manya mata miliyan 200 da suke raye a yau an yi musu kaciyar mata. A wannan shekarar, kusan yara mata miliyan 4.4 za su kasance cikin haɗarin kaciyar. Wannan ya yi daidai da faruwar hakan fiye da sau 12 000 a kowacce rana. Domin ci gaba da riƙo da sadaukarwar da aka tsara a Beijing Declaration and Platform for action, waɗanda aka yarda da su a taron zagayowar International Conference on Population and Development (ICPD25) kashi na 25, daidaiton al’umma, da kuma sauran tsare-tsaren al’ada wanda ya haɗa da: Isar da Saƙo Domin Kawar da kowanne irin Banbance-Banbance game da Mata (CEDAW) da kuma Isar da Saƙo Game da Haƙƙoƙin Yara (CRC) da kuma shawarwarinsu na bai ɗaya, har ma da sustainable Development Goals (target 5.3), muna ƙara bayyana goyon bayanmu wajen daƙile da kuma ɗaukan mataki game da kaciyar mata. Kaciyar mata cin zarafi ne na mata yara da manya, wanda yake sanya lafiyar jikinsu da tunaninsu a haɗari kuma yake taƙaita ƙwazonsu wajen yin rayuwa mai kyau da lafiya. Yana ƙara musu haɗarin kasancewa cikin tsananin ciwo, zubar jini da ƙwayoyin cuta da kuma wasu cututtukan makamanta haka masu tsanani nan gaba a rayuwa, wanda ya haɗa da haɗari yayin haihuwa, wanda zai iya shafar rayuwar jaririnsu. Saboda haka, a ƙoƙarinmu na ganin an samu duniya wadda take ta kuɓuta daga dukkan nuna wariya da kuma al’adu da suke cutar da mata yara da manya, yana da kyau mu mayar da hankalinmu kan muryoyin da suka fi mahimmanci sosai da kuma muryoyin wanda suka kuɓuta. Dole ne mu ƙarfafa muryoyin waɗanda suka tsira domin faɗakarwa da kuma samar da mataki na bai ɗaya, da haɓaka ikonsu da cin gashin kansu ta hanyar tabbatar da cewa suna da rawar da za ta taka wajen yin rigakafi da matakin shiga tsakiya. Wanda suka tsira suna da ilimi na farko game da ƙalubale da kuma abubuwan da ake buƙata wajen kawar da wannan ɗabi’ar. Yana da matuƙar mahimmanci mu bada himma a wannan gangamin da wanda suka kuɓuta ke jagoranci, musamman daga matakin farko, ta hanyar sadukar da kayan amfani wanda zai kawo ci gaba ga ƙoƙarinsu. Sannan dole ne mu tabbatar cewa an samar da ayyuka da suke da tasirin al’ada mai faɗi kuma suna da sauƙin samuwa. Wannan ya ƙunshi ƙarfafa samar da kiwon lafiya da ayyukan jin daɗin al’umma da na shari’a domin tallafawa waɗanda suka kuɓuta. UNEPA da UNICEF, a matsayinsu na hukumomi masu jagoranci na Shirin Haɗin Guiwa na Duniya Domin Kawar da FGM, OHCHR, UN Women, WHO, tare da sauran hukumomin Majalisar Ɗinkin Duniya sun dage wajen haɗin guiwa da waɗanda suka tsira a matsayin taurarin al’umma kuma jagorori, yayin da ake tabbatar da muryoyinsu da kuma tunaninsu a matsayin shiri domin ba da kariya da kuma ɗaukar mataki game da FGM. Tabbas, sanya hannun jari wajen gina gangami da kuma bunƙasa hukumar mata yara da manya shi ne a kan gaba cikin Shirin UN Dangane da Kawar da FGM. Muna murnar cigaban da aka samu: Aikata FGM yana ta raguwa a shekaru talatin da suka gabata, kuma cikin ƙasashe 31 da suke da bayanan da aka gabatar a duniya, 1 a cikin yara mata 3 da ke da shekaru 15 zuwa 19 a yau an yi musu wannan aikin idan aka kwatanta da 1 a cikin 2 a shekarun 1990. A shekarar da ta gabata, Shirin Hadin Guiwar ya tallafawa fiye da ƙungiyoyi 11000, wanda kaso 83 daga cikinsu ƙungiyoyi ne na tushe wanda suke tare da haɗin gwiwa da gangamin da wanda suka kuɓuta suke jagora, da suke neman sauye-sauye a matakai da dokoki, da kuma wakiltar canje-canje ga al’umma da al’adar jinsi. Amma da akwai buƙatar gaggauwa domin fuskanta, tsarawa da kuma tabbatar da ƙoƙarin idan muna son mu cim ma manufarmu ta kawo ƙarshen yin kaciyar mata zuwa 2023. A tare, da jagorancin wanda suka kuɓuta, za mu iya sanya wannan aikin ya zamto tarihi kwata-kwata.

Kuwaweka manusura katika mstari wa mbele katika harakati za kimataifa za kukomesha ukeketaji wa wanawake Taarifa ya pamoja ya Mkurugenzi Mtendaji wa UNFPA Dk. Natali Kanem, Mkurugenzi Mtendaji wa UNICEF Catherine Russell, Kamishina Mkuu wa OHCHR Volker TA⅟4rk, Mkurugenzi Mtendaji wa UN Women Sima Bahous, Mkurugenzi Mkuu wa WHO Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus katika siku ya kimataifa ya kutovumilia ukeketaji Leo, katika siku ya kimataifa ya kutovumilia ukeketaji, tunathibitisha kujitolea kwetu kwa wasichana na wanawake ambao wanakabiliwa na ukiukwaji huu mkubwa wa haki za binadamu. Sauti ya kila mtu aliyenusurika ni mwito wa kuchukua hatua, na kila chaguo wanalolifanya katika kurejesha maisha yao linachangia katika harakati za kimataifa za kukomesha tabia hii mbaya. Zaidi ya wasichana na wanawake milioni 200 waliyo hai, wamekeketwa. Mwaka huu, wasichana takribani milioni 4.4 watakuwa katika hatari ya kukeketwa. Hii ni sawa na kesi zaidi ya 12,000 kila siku. Kwa kuzingatia ahadi zilizoainishwa kwenye Azimio la Beijing na jukwaa la ukeketaji, zile zilizokubaliwa wakati wa maazimisho ya miaka 25 ya mkutano wa kimataifa wa idadi ya watu na maendeleo (ICPD25), usawa wa kizazi, na mifumo mingine ya kikanuni ikijumuisha: Mkataba wa kutokomeza aina zote za ubaguzi dhidi ya wanawake (CEDAW) na mapendekezo yao ya jumla, pamoja na malengo ya maendeleo endelevu (lengo la 5.3), tunasisitiza dhamira yetu ya kuzuia na kukabiliana na ukeketaji. Ukeketaji ni ukiukwaji wa haki za wanawake na wasichana, jambo ambalo linahatarisha afya yao ya kimwili na kiakili na kupunguza uwezo wao wa kuishi maisha yenye afya na kuridhisha. Huongeza hatari yao ya kupata maumivu makali, kutokwa damu na maambukizo mengine ya kiafya baadaye katika maisha yao, kuleta hatari wakati wa kujifungua, ambayo inaweza kuhatarisha maisha ya watoto wao wachanga. Ndiyo maana, katika harakati zetu za kutengeneza dunia isiyo nya unyanyasaji, na mazoea ambayo yanadhuru wasichana na wanawake, ni muhimu kutekeleza mawazo yetu kwa sauti muhimu zaidi za waliyonusurika. Ni lazima tukuze sauti za waliyonusurika ili kuongeza ufahamu na kuhamasisha hatua za pamoja, na kukuza uwezo na uhuru wao kwa kuhakikisha wanashiriki kikamilifu katika uingiliaji wa kuzuia na kukabiliana. Waliyonusurika wanazifahamu vizuri changamoto na zana zinazohitajika ili kukomesha ukeketaji. Ni muhimu kuwekeza katika harakati zinazoongozwa na waliyonusurika, hasa katika ngazi ya chini, kwa kurasmisha rasilimali ambazo zitaendeleza juhudi zao. Pia, lazima tuhakikishe kuwa, huduma za kina na nyeti za kitamaduni zinapatikana na kufikiwa. Hii ni pamoja na kuimarisha utoaji wa huduma za afya, kijamii na kisheria ili kusaidia waathirika. UNFPA na UNICEF ni mashirirka yanayoongoza mpango wa pamoja wa kimataifa wa kutokomeza ukeketaji, OHCHR, UN Women, WHO na mashirika mengine ya umoja wa mataifa yanaendelea kuimarisha ushirikiano na waliyonusurika kama mabingwa na viongozi wa jamii, huku wakihakikisha sauti na mitazamo yao inaarifu progwamu ya kuzuia na kupambana na ukeketaji. Hakika, kuwekeza katika kujenga harakati na kukuza mawakala wa wasichana na wanawake ni msingi wa mpango wa pamoja wa Umoja wa Mataifa wa kutokomeza ukeketaji. Tunasherehekea maendeleo ambayo tumeyafikia: Mila ya ukeketaji imepungua kwa kisai kikubwa katika miongo mitatu iliyopita, na katika nchi 31 zenye takwimu za wawakilishi kitaifa, takribani msichana 1 kati ya watatu wenye umri wa miaka 15 hadi 19, wamepitia changamoto hiyo, dhidi ya 1 kati ya 2 katika miaka ya 1990. Kufikia mwaka jana, Mpango wa pamoja ulisaidia zaidi ya mashirika 11,000, ambayo 83% yalikuwa mashirika ya msingi yanayoshirikiana na miungano na vuguvugu zinazoongozwa na waliyonusurika, zinazotetea mabadiliko ya sera na sheria, na kutetea mabadiliko ya kanuni za kijamii na kijinsia. Hata hivyo, kuna hitaji la dharura la juhudi zinazolengwa zaidi, zilizoratibiwa na endelevu ikiwa tunataka kufikia lengo letu la pamoja la kukomesha ukeketaji ifikapo 2030. Kwa pamoja, tukiongozwa na waliyonusurika, tunaweza kuweka desturi hii hatari katika historia, mara moja na kwa wote.

Mímú àwọn olùyewubọ́ ṣáájú àwọn ìwọ́de àgbáyé láti fi òpin sí abẹ́ dídá fún ọmọbìnrin Ọ̀rọ̀ Àjọfiléde tí Alákòóso Àgbà ní UNFPA Dr Natalia Kanem, Alákòóso Àgbà fún UNICEF Catherine Russell, Kọmísánà Àgbà OHCHR Volker Türk, Alákòóso Àgbà fún UN Women Sima Bahous, Olùdarí Àgbà fún WHO Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus fi síta ní Àyájọ́ Àìfàyègba Abẹ́ Dídá fún Ọmọbìnrin ní Àgbáyé Lónìí, ní Àyájọ́ Àìfàyègba Abẹ́ Dídá fún Ọmọbìnrin, a tún ń ṣe ẹ̀rí ìfarajìn wa fún àwọn ọmọbìnrin àti àwọn obìnrin tí wọ́n ti fi ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn wọn dùn wọ́n. Ohùn gbogbo àwọn olùyewubọ́ jẹ́ ìpè fún ìgbéṣẹ̀, tí gbogbo àṣàyàn tí wọ́n bá ń ṣe láti gba ara wọn padà sì ń dá kún ìwọ́de àgbáyé láti mú àṣà améwudání yìí wá sí òpin. Àwọn ọmọbìnrin àti obìnrin tí wọ́n lé ní mílíọ̀nù 200 ní wọ́n ti dá abẹ́ fún. Ní ọdún yìí, ó fẹ́rẹ̀ tó àwọn ọmọbìnrin mílíọ̀nù 4.4 ni wọ́n máa wà nínú ewu rẹ̀. Èyí túmọ̀ sí pé ọ̀ràn tí ó ju 12,000 lọ ni yóò máa wà lórí rẹ̀ lójoojúmọ́. Ní ìbámu pẹ̀lú àwọn ìfarajìn tí wọ́n yànnàná nínú Beijing Declaration àti ìkànnì fún ìgbésẹ̀, àwọn tí wọ́n fẹnukò lórí ní Àjọ̀dún ìkẹẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n ti Ìpàdé lórí Iye-ènìyàn àti Ìdàgbàsókè ní Àgbáyé (ICPD25), Ìdọ́gba Ìran, àti àwọn ìlànà tí wọ́n jẹmọ́ àṣà bí i: Ìpàdé lórí Ìyọkúrò Gbogbo Ìṣe Ìyàsọ́tọ̀ àwọn Obìnrin (CEDAW) àti Ìpàdé lórí àwọn Ẹ̀tọ́ Ọmọdé (CRC) àti àwọn ìyànjú gbogboogbò tí wọ́n ṣe, pẹ̀lú àwọn Ìlépa fún Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́ (àfojúsùn 5, 3), a ṣe ìtẹnumọ́ ìfarajìn wa fún ìbẹ́gidínà àti láti fèsí sí abẹ́ dídá fún ọmọbìnrin. Abẹ́ dídá fún ọmọbìnrin ń mú ìpalára bá ẹ̀tọ́ àwọn obìnrin àti àwọn ọmọbìnrin, èyí tí ó ń mú ewu bá ìlera ara àti ọkàn wọn tí ó sì ń mú ìdíwọ́ bá ìgbé ayé onípa àti ayé àlàáfíà tí wọ́n lè ní. Ó ń ṣe àlékún ewu ìjẹ̀rora, ẹ̀jẹ̀ dídà àti àwọn ìkóràn àti àwọn ìkọlù ajẹmọ́lera mìíràn ní ọjọ́ iwájú, pẹ̀lú àwọn ewu ní àsìkò ìbímọ, èyí tí ó lè ṣe jàm̀bá fún ẹ̀mí àwọn ìkókó wọn. Ìdí sì nìyẹn, nínú ìlépa wà fún ayé tí kò sì ìyàsọ́tọ̀ àti àwọn ìṣe tí ó ń mú ìpalára bá àwọn ọmọbìnrin àti àwọn obìnrin, ó ṣe pàtàkì fún wa láti dojú àkíyèsí wa kọ àwọn ohùn tí wọ́n ṣe pàtàkì jùlọ – àwọn ohùn àwọn olùyewubọ́. A gbọdọ̀ gbé ohùn àwọn olùyewubọ́ sókè láti gbé ìpolongo sókè àti láti ṣe kóríyá fún ìgbésẹ̀ gbígbé lápapọ̀, àti láti ṣe ìgbélárugẹ agbára àti ìdáwà nípa ṣíṣe àrídájú pé wọ́n ní ipa pàtàkì láti nínú ìdènà àti ìdásí ìdáhùn. Àwọn olùyewubọ́ ní ìmọ̀ ẹni-àkọ́kọ́ nípa àwọn ìpènijà àti àwọn irinṣẹ́ tí wọ́n máa nílò láti paná ìṣe náà. Ó ṣe pàtàkì pé kí á fi ara jìn fún àwọn ìwọ́de tí àwọn olùyewubọ́ darí, pàápàá jùlọ ní àwọn agbègbè ìbílẹ̀, nípa fífi àwọn ohun ìṣàmúlò tí yóò ṣe ìrànwọ́ fún ìgbìyànjú wọn lọ́wọ́. A tún gbọdọ̀ rí i dájú pé àwọn ètò iṣẹ́ tí ó yéni yéké tí ó sì bá àṣà ìbílẹ̀ mú wà nílẹ̀ ṣẹpẹ́ tí wọ́n yóò sì ní àǹfààní sí wọn. Nínú èyí ni ṣíṣe àlékún ìpèsè ètò ìlera àti ètò òfin àti àwùjọ láti ran àwọn olùyewubọ́ lọ́wọ́. UNFPA àti UNICEF, gẹ́gẹ́ bíi àwọn àjọ tí wọ́n ń darí Ètò Àjọṣe ní Àgbáyé lórí Ìfòpinsí FGM (Abẹ́ Dídá fún Ọmọbìnrin), OHCHR, UN Women, WHO àti àwọn àjọ United Natuons mìíràn ni wọ́n dúró digbí láti ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn olùyewubọ́ gẹ́gẹ́ bíi olúborí àti olórí àwùjọ, nígbà tí wọ́n tún ń ṣe àrídájú pé àwọn ohùn àti ìwòye wọn ń pèsè ìwífún fún àwọn ètò láti lè bẹ́gi dínà àti láti dáhùn sí FGM. Lóòótọ́, ìfarajìn fún àjọ tí ó ń ṣiṣẹ́ tọ ìgbélárugẹ àti ìdàgbàsókè ọmọbìnrin àti obìnrin jẹ́ kókó Ètò Àjọṣe lórí Ìfòpinsí FGM. A ṣe àjọyọ̀ àwọn ìlọsíwájú tí wọ́n ti ṣe: Ìṣe FGM ti ń dínkù láti bí ọgbọ̀n ọdún sẹ́yìn, àti pé ní àwọn orílẹ̀-èdè 31 pẹ̀lú ìwífún tí ó kárí orílẹ̀, bí i 1 nínú àwọn ọmọbìnrin 3 tí ọjọ́ orí wọn jẹ́ 15 sí 19 lónìí ni wọ́n ti dábẹ́ fún yàtọ̀ sí 1 nínú 2 ní àwọn ọdún 1990. Ní ọdún tí ó kọjá, Ètò Àjọṣe náà ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn ilé-iṣẹ́ tí wọ́n lé ní 11 000, tí ìdá 83 nínú ọgọ́ọ̀rún wọn sì jẹ́ àwọn ilé-iṣẹ́ ìbílẹ̀ tí wọ́n ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn ẹgbẹ́ oníṣọ̀kan àti àwọn ètò tí àwọn olùyewubọ́ darí wọn, tí wọ́n ń ṣe ìpolongo àtìlẹ́yìn fún àyípadà nínú àwọn òfin àti ìlànà, tí wọ́n sì ń ṣe agbátẹrù mímú ìyípadà bá àwọn àṣà tí wọ́n jẹmọ́ àwùjọ àti ìjákọ-n-bábo. Síbẹ̀ ìnílò ní kíákíá wà fún ìgbìyànjú tí ó ní àfojúsùn gan, tí ó ní ètò tí ó sì jẹ́ alálòpẹ́ bí a bá fẹ́ ṣe àṣeyọrí lórí fífi òpin sí abẹ́ dídá fún ọmọbìnrin títí ọdún 2030. Ní àpapọ̀, pẹ̀lú ìdarí àwọn olùyewubọ́, a máa lè sọ ìṣe onípalára yìí di ìtàn, pátápátá.

Ukubeka abasindile phambili enhlanganweni womhlaba wonke ukuze kuqedwe ukucuywa kwezitho zangasese zabesifazane Isitatimende Esihlanganyelwe sikaMqondisi Ophethe we-UNFPA uDkt Natalia Kanem, uMqondisi Omkhulu we-UNICEF u-Catherine Russell, uKhomishana Omkhulu we-OHCHR uVolker Türk, uMqondisi Ophethe we-UN Women Sima Bahous, uMqondisi-Jikelele we-WHO uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus ngoSuku Lwe-International Day of Zero Tolerance for Female Genital Mutilation Namuhla, kuSuku lwe- International Day of Zero Tolerance for Female Genital Mutilatio, siqinisekisa ukuzinikela kwethu emantombazaneni kanye nabesifazane ababhekene nalokhu kuphulwa okubi kwamalungelo abantu. Izwi lalowo nalowo osindile liyisenxuso sokuba kuthathwe izinyathelo, futhi konke abakwenzayo ekubuyiseni izimpilo zabo kuneqhaza emzabalazweni womhlaba wonke wokuqeda lo mkhuba oyingozi. Amantombazane nabesifazane abangaphezu kwezigidi ezingu-200 abaphilayo namuhla bacuywe izitho zangasese zabesifazane. Kulo nyaka, alinganiselwa kuzigidi izuwu-4.4 amantombazane azoba sengcupheni yawo. Lokhu kulingana namacala angaphezu kuka-12 000 nsuku zonke. Ngokuhambisana nezibopho ezivezwe kusiMemezelo sase-Beijing kanye nenkundla yokusebenza, lezo okuvunyelenwe ngazo ngesikhathi soMgubho weminyaka engama-25 we-International Conference on Population and Development (ICPD25), UkuLingana Kwezizukulwane, kanye nezinye izinhlaka ezijwayelekile ezihlanganisa: I-Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (CEDAW) kanye Ne- Convention on the Rights of the Child (CRC) kanye nezincomo zabo ezijwayelekile, kanye Nezinjongo Zokuthuthukiswa Okusimeme (okuhloswe ngazo u-5.3), sigcizelela ukuzibophezela kwethu ukuvimbela kanye nokusabela ekucuyweni kwabesifazane. Ukucuywa kwezitho zangasese zabesifazane kuwukwephulwa kwamalungelo abesifazane namantombazane, lokho okubeka engozini impilo yabo ngokomzimba nangengqondo futhi kwenza bangakwazi ukuphila impilo enempilo negculisayo. Kwandisa ingozi yobuhlungu obukhulu, ukopha nokungenwa izifo kanye namathuba okuba nezinye izinkinga zempilo ezikhathini ezizayo, okuhlanganisa izingozi uma bebeletha, ezingafaka ukuphila kwezingane zabo ezisanda kuzalwa engozini. Kungakho, kubalulekile ukuba ekuphikeleleni kwethu ekubeni nezwe elingenalo ukucwasa kanye nemikhuba elimaza amantombazane nabesifazane, ukuthi sinake amazwi abaluleke kakhulu - amazwi abasindile. Kufanele sinyuse amazwi abasindile ukuze siqwashise futhi sigqugquzele ukuba kubekhona okwenziwayo, futhi sikhuthaze amandla abo nokuzimela ngokuqinisekisa ukuthi baneqhaza elibonakalayo ekunqandeni nasekuphenduleni. Abasindile banolwazi lokuqala ngezinselele kanye namathuluzi adingekayo ukuze kuqedwe umkhuba. Kusemqoka ukuthi sitshale imali emikhankasweni eholwa abasindile, ikakhulukazi emazingeni aphansi, ngokunikela ngezinsiza ezizoqhubeza imizamo yabo. Kufanele futhi siqinisekise ukuthi izinsiza ezibanzi nezizwelayo ngokwamasiko ziyatholakala futhi kuyafinyeleleka kuzo. Lokhu kubandakanya ukuqinisa ukuhlinzekwa kokunakekelwa kwezempilo kanye nezinsizakalo zezenhlalakahle nezomthetho ukuze kusekelwe abasindile. I-UNFPA kanye ne-UNICEF, njengezinhlaka eziholayo zeGlobal Joint Progamme on Eliminating FGM, i-OHCHR, i-UN Women, iWHO, nezinye izinhlaka zeNhlangano Yezizwe zihlala ziqinile ekusebenzisaneni nabasindile njengezishoshovu nabaholi bomphakathi, kuyilapho beqinisekisa ukuthi amazwi abo kanye nemibono yabo yazisa izinhlelo ezivimbela futhi ziphendule kuFGM. Ngempela, ukutshala izimali ekwakheni ukunyakaza kanye nokukhuthaza isikhungo samantombazane nabesifazane kuyisisekelo se-UN Joint Programme on Eliminating FGM. Sibungaza inqubekelaphambili eseyizuziwe: Umkhuba weFGM uye wehla kule minyaka engamashumi amathathu edlule, futhi emazweni angu-31 anemininingo emele izwe lonke, cishe i-1 ku-3 yamantombazane aneminyaka eyi-15 kuya ku-19 namuhla enze lo mkhuba kuqhathaniswa no-1 ku-2 ngeminyaka yawo-1990. Kusukela ngonyaka odlule, Uhlelo Oluhlanganyelwe lusekele izinhlangano ezingaphezu kweziyi-11 000, ezingamaphesenti angama-83 kuzo bekuyizinhlangano ezisemazingeni aphansi ezisebenzisana namadlelandawonye kanye nezinhlangano eziholwa abasindile, ezimele izinguquko kuzinqubomgomo nemithetho, futhi ezilwela izinguquko ezinkambisweni zenhlalo yomphakathi nezobulili. Nokho kunesidingo esiphuthumayo semizamo eqondiswe nakakhulu, edidiyelwe futhi esimeme uma sifuna ukufeza umgomo wethu ofanayo wokuqeda ukucwiywa kwabesifazane ngo-2030. Ngokubambisana, siholwa abasindile, singenza lo mkhuba oyingozi ube umlando, unomphela.

የአገልግሎት ፍላጎት እየጨመረ ባለበት ወቅት፣ ዓለም አቀፍ የካንሰር ሸክም እያደገ ነው። ከዓለም የካንሰር ቀን በፊት፣ የዓለም ጤና ድርጅት (ደብሊውኤችኦ) የካንሰር ኤጀንሲ፣ ዓለም አቀፍ የካንሰር ምርምር ኤጀንሲ (አይኤአርሲ)፣ ስለ ካንሰር ዓለም አቀፍ ሸክም የቅርብ ጊዜ ግምቶችን አውጥቷል:: የዓለም ጤና ድርጅት ከ115 ሀገራት የተውጣጡ የዳሰሳ ጥናቶችን ይፋ አድርጓል፣ ይህም አብዛኛዎቹ ሀገራት የቅድሚያ ካንሰር እና ማስታገሻ አገልግሎቶችን በበቂ ሁኔታ የገንዘብ ድጋፍ እንደማይሰጡ አሳይቷል፣ እንደ የአለም አቀፍ የጤና ሽፋን (UHC)። የአይኤአርሲ ግምት፣ በ2022 በአገሮች ውስጥ ከሚገኙት ምርጥ የመረጃ ምንጮች ላይ በመመርኮዝ፣ እየጨመረ የመጣውን የካንሰር ሸክም፣ በቂ ጥበቃ በሌላቸው ህዝቦች ላይ ያለው ተመጣጣኝ ያልሆነ ተፅዕኖ፣ እና የካንሰር ኢፍትሃዊነትን በአለም አቀፍ ደረጃ መፍታት አስፈላጊ መሆኑን ያሳያል። በ 2022 በግምት 20 ሚሊዮን አዲስ የካንሰር ጉዳዮች እና 9.7 ሚሊዮን ሰዎች ሞተዋል። የካንሰር ምርመራ ከተደረገ በኋላ በ 5 ዓመታት ውስጥ በህይወት የኖሩ ሰዎች ቁጥር 53.5 ሚሊዮን ይገመታል ። በህይወት ዘመናቸው ከ 5 ሰዎች 1 ያህሉ ካንሰር ያጋጥማቸዋል፡ ከ9 ወንዶች 1 ያህሉ እና ከ12 ሴቶች 1 በበሽታው ይሞታሉ። የዓለም ጤና ድርጅት በዩኤችሲ እና በካንሰር ላይ ያካሄደው ጥናት እንደሚያሳየው 39 በመቶ የሚሆኑት ተሳታፊ ሀገራት ብቻ የካንሰር አያያዝ መሰረታዊ ጉዳዮችን ለሁሉም ዜጎች በገንዘብ የሚደገፉ ዋና የጤና አገልግሎቶቻቸውን ‘የጤና ጥቅማጥቅሞች’ (ኤችቢፒ) ሽፋን አድርገው ነበር። በ 2022 ሶስት ዋና ዋና የካንሰር ዓይነቶች፡ ሳንባ፣ ጡት እና ኮሎሬክታል ካንሰሮች በአይኤአርሲ ግሎባል ካንሰር ኦብዘርቫቶሪ ላይ ያለው አዲሱ ግምት እንደሚያሳየው 10 የካንሰር አይነቶች በአጠቃላይ በአለም አቀፍ ደረጃ በ2022 ከሞቱት አዳዲስ ጉዳዮች እና ሞት ሁለት ሶስተኛውን ያቀፉ ናቸው:: በአጠቃላይ የህመም ማስታገሻን ጨምሮ፣ እና ከካንሰር ጋር የተገናኘ ሳይሆን የማስታገሻ ህክምና ለሚሹ ሰዎች 28 በመቶው ብቻ ከተሳታፊ ሀገራት በተጨማሪነት ይሸፍኑ ነበር። መረጃው 185 አገሮችን እና 36 የካንሰር በሽታዎችን ያጠቃልላል። የሳንባ ካንሰር በአለም አቀፍ ደረጃ በብዛት የሚከሰት ካንሰር ሲሆን 2.5 ሚሊዮን አዳዲስ ጉዳዮች ከአጠቃላይ አዳዲስ ጉዳዮች 12.4 በመቶውን ይይዛሉ። የሴት የጡት ካንሰር ሁለተኛ ደረጃ (2.3 ሚሊዮን ጉዳዮች፣ 11.6%)፣ የኮሎሬክታል ካንሰር (1.9 ሚሊዮን ጉዳዮች፣ 9.6%)፣ የፕሮስቴት ካንሰር (1.5 ሚሊዮን ጉዳዮች፣ 7.3%) እና የሆድ ካንሰር (970 000 ጉዳዮች፣ 4.9%):: የሳንባ ካንሰር ለካንሰር ሞት ቀዳሚ ምክንያት ነበር (1.8 ሚሊዮን ሞት ፣ ከጠቅላላው የካንሰር ሞት 18.7%) በመቀጠል የኮሎሬክታል ካንሰር (900 000 ሞት ፣ 9.3%) ፣ የጉበት ካንሰር (760 000 ሞት ፣ 7.8%) ፣ የጡት ካንሰር (670) 000 ሞት፣ 6.9%) እና የሆድ ካንሰር (660 000 ሞት፣ 6.8%)። በጣም የተለመደው ካንሰር የሳንባ ካንሰር እንደገና መታየቱ በእስያ ውስጥ ከትንባሆ አጠቃቀም ጋር የተያያዘ ሊሆን ይችላል። በሁለቱም ፆታዎች ከዓለም አቀፉ አጠቃላይ ድምር በጾታ በድንገት እና በሟችነት ላይ አንዳንድ ልዩነቶች ነበሩ። ለሴቶች፣ በብዛት የሚታወቀው ካንሰር እና የካንሰር ሞት ዋነኛ መንስኤ የጡት ካንሰር ሲሆን ፣ ለወንዶች ግን የሳንባ ካንሰር ነው። የጡት ካንሰር በአብዛኛዎቹ አገሮች በሴቶች ላይ በጣም የተለመደ ካንሰር ነው (157 ከ 185)። ለወንዶች፣ የፕሮስቴት እና የኮሎሬክታል ካንሰሮች ሁለተኛውና ሦስተኛው በብዛት የሚከሰቱ ካንሰሮች ሲሆኑ ፣ የጉበት እና የአንጀት ካንሰር ደግሞ ሁለተኛውና ሦስተኛው የካንሰር ሞት መንስኤዎች ናቸው። ለሴቶች ፣ የሳንባ እና የኮሎሬክታል ካንሰር ለሁለቱም ለአዳዲስ ጉዳዮች እና ለሟቾች ቁጥር ሁለተኛ እና ሶስተኛ ነበሩ። የማህፀን በር ካንሰር በአለም አቀፍ ደረጃ ስምንተኛው በብዛት እየተከሰተ ያለው ካንሰር ሲሆን ዘጠነኛው የካንሰር ሞት መንስኤ ሲሆን ፣ 661 044 አዳዲስ ጉዳዮች እና 348 186 ሰዎች ሞተዋል። በ 25 አገሮች ውስጥ በሴቶች ላይ በጣም የተለመደ ነቀርሳ ነው፣ አብዛኛዎቹ ከሰሃራ በታች ባሉ አፍሪካ ውስጥ ይገኛሉ:: የተለያዩ የአደጋ ደረጃዎችን እያወቅን ቢሆንም የማህፀን በር ካንሰር እንደ የህዝብ ጤና ችግር የዓለም ጤና ድርጅት የማኅጸን ነቀርሳ ማስወገጃ ተነሳሽነት በማስፋት ሊወገድ ይችላል:: በሰው ልጅ ልማት ኢንዴክስ (ኤችዲአይ) የካንሰር ኢፍትሃዊነት የአለም አቀፍ ግምቶች በሰው ልጅ እድገት መሰረት በካንሰር ሸክም ውስጥ አስገራሚ ኢፍትሃዊነት ያሳያሉ። ይህ በተለይ ለጡት ካንሰር እውነት ነው። በጣም ከፍተኛ ኤችዲአይ ባለባቸው አገሮች ፣ ከ12 ሴቶች 1 ሰው በህይወት ዘመናቸው የጡት ካንሰር እንዳለባቸው እና ከ71 ሴቶች 1ዷ በዚህ በሽታ ትሞታለች። በተቃራኒው ዝቅተኛ ኤችዲአይ ባለባቸው አገሮች፣ በህይወት ዘመናቸው ከ27 ሴቶች መካከል አንዷ ብቻ የጡት ካንሰር እንዳለባት ስትታወቅ ፣ ከ48ቱ ሴቶች አንዷ በዚህ በሽታ ትሞታለች። "በታች ኤችዲአይ አገሮች ውስጥ ያሉ ሴቶች በከፍተኛ ኤችዲአይ አገሮች ውስጥ ካሉ ሴቶች በጡት ካንሰር የመጠቃት ዕድላቸው በ50% ያነሰ ቢሆንም ፣ ዘግይተው በምርመራው እና በቂ ሕክምና ባለማግኘት ለበሽታው የመሞት ዕድላቸው ከፍተኛ ነው፣" ሲል ያስረዳል ዶ/ር ኢዛቤል ሶርጆማታራም፣ በአይኤአርሲ የካንሰር ክትትል ቅርንጫፍ ምክትል ኃላፊ። የዓለም ጤና ድርጅት በኤችቢፒስ ላይ ባደረገው ጥናት በካንሰር አገልግሎቶች ላይ ጉልህ የሆነ አለማቀፋዊ ኢፍትሃዊነትን አሳይቷል። ከሳንባ ካንሰር ጋር የተገናኙ አገልግሎቶች ዝቅተኛ ገቢ ካላቸው ሀገር ይልቅ በኤችቢፒ ውስጥ የመካተት ዕድላቸው ከ4-7 እጥፍ ከፍ ያለ እንደነበር ተዘግቧል። በአማካይ፣ ዝቅተኛ ገቢ ካላቸው ሀገር ይልቅ ከፍተኛ ገቢ ባለው ኤችቢፒ ውስጥ የጨረር አገልግሎቶች በአራት እጥፍ የሚበልጥ የመሸፈን ዕድላቸው ነበር። ለማንኛውም አገልግሎት በጣም ሰፊው ልዩነት የስቴም-ሴል መተካት ሲሆን ፣ ይህም ዝቅተኛ ገቢ ካለው ሀገር ይልቅ ከፍተኛ ገቢ ባለው ኤችቢፒ ውስጥ የመካተት ዕድሉ በ12 እጥፍ ነበር። “የደብሊውኤችኦ አዲስ ዓለም አቀፍ ጥናት በዓለም ዙሪያ ላሉ ካንሰር ዋና ዋና እኩልነቶች እና የገንዘብ ጥበቃ እጦት ብርሃን ፈንጥቋል፣ ህዝብ በተለይም ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት የካንሰር ህክምና መሰረታዊ ነገሮችን ማግኘት አይችሉም” ሲሉ የዓለም ጤና ድርጅት ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች ዲፓርትመንት ዳይሬክተር ዶክተር በንቴ ሚከልሰን ተናግረዋል። “ደብሊውኤችኦ፣ የካንሰርን ተነሳሽነት ጨምሮ፣ ለሁሉም የካንሰር እንክብካቤን ለማስፋፋት ፖሊሲዎችን ለማዘጋጀት፣ የገንዘብ ድጋፍ ለማድረግ እና ተግባራዊ ለማድረግ ከ75 በላይ መንግስታት ጋር በትኩረት እየሰራ ነው። ይህንን ሥራ ለማስፋፋት ፣ በካንሰር ውጤቶች ላይ ያለውን አለማቀፋዊ ኢፍትሃዊነትን ለመፍታት ዋና ዋና ኢንቨስትመንቶች ያስፈልጋሉ። በ2050 የታሰበው የካንሰር ጫና ይጨምራል በ 2050 ከ 35 ሚሊዮን በላይ አዲስ የካንሰር ጉዳዮች ተተነበየ ፣ በ 2022 ከተገመተው 20 ሚሊዮን ጉዳዮች ጋር 77% ጭማሪ። በፍጥነት እያደገ ያለው ዓለም አቀፍ የካንሰር ሸክም የሕዝብን እርጅና እና እድገትን፣ እንዲሁም በሰዎች ለአደጋ መንስኤዎች ተጋላጭነት ላይ የተደረጉ ለውጦችን የሚያንፀባርቅ ሲሆን፣ ከእነዚህም ውስጥ ብዙዎቹ ከማህበራዊ ኢኮኖሚያዊ እድገት ጋር የተያያዙ ናቸው። ትምባሆ፣ አልኮሆል እና ከመጠን ያለፈ ውፍረት ለካንሰር መከሰት ቁልፍ ምክንያቶች ሲሆኑ ፣ ከአየር ብክለት ጋር አሁንም የአካባቢያዊ አደጋዎች ቁልፍ ነጂ ነው። ከፍፁም ሸክም አንፃር፣ ከፍተኛ የኤችዲአይአይ ሀገራት ከፍተኛ ፍፁም የሆነ የመከሰቱ አጋጣሚ እንደሚኖራቸው ይጠበቃል፣ በ2050 ተጨማሪ 4.8 ሚሊዮን አዳዲስ ጉዳዮች ከ2022 ግምቶች ጋር ተንብየዋል። ሆኖም የተመጣጣኝ ክስተት በዝቅተኛ ኤችዲአይ አገሮች (142 በመቶ ጭማሪ) እና መካከለኛ ኤችዲአይ አገሮች (99%) መጨመር በጣም አስገራሚ ነው:: እንደዚሁም፣ በእነዚህ አገሮች የካንሰር ሞት በ2050 በእጥፍ ሊጨምር ይችላል ተብሎ ይጠበቃል። “የዚህ ጭማሪ ተጽእኖ በተለያዩ የኤችዲአይ ደረጃዎች ውስጥ ባሉ አገሮች ላይ እኩል አይሰማም። የካንሰር ሸክማቸውን ለመቆጣጠር በጣም አነስተኛ አቅም ያላቸው ሁሉ የአለምን የካንሰር ሸክም ይሸከማሉ ፣ " ሲሉ በአይኤአርሲ የካንሰር ክትትል ቅርንጫፍ ሃላፊ የሆኑት ፣ ዶክተር ፍሬዲ ብሬ ተናግረዋል። ምንም እንኳን ካንሰርን አስቀድሞ በመለየት እና በካንሰር ታማሚዎች ህክምና እና እንክብካቤ ላይ የተደረገው መሻሻል ቢኖርም - በካንሰር ህክምና ውጤቶች ላይ ከፍተኛ ልዩነት ከፍተኛ እና ዝቅተኛ ገቢ ባላቸው የአለም ክልሎች መካከል ብቻ ሳይሆን ፣ በአገሮች ውስጥም አለ። አንድ ሰው የሚኖርበት ቦታ መኖር አለመኖሩን መወሰን የለበትም:: መንግስታት ለካንሰር ህክምና ቅድሚያ እንዲሰጡ ለማስቻል፣ እና ሁሉም ሰው በተመጣጣኝ ዋጋ ጥራት ያለው አገልግሎት እንዲያገኝ ለማስቻል፣ መሳሪያዎች አሉ። ይህ የሀብት ጉዳይ ብቻ ሳይሆን የፖለቲካ ፍላጎት ጉዳይ ነው፣” ሲሉ የዩአይሲሲ - ዩኒየን ለአለም አቀፍ የካንሰር መቆጣጠሪያ ሃላፊ የሆኑት ዶ/ር ካሪ አዳምስ ፣ይናገራሉ። ማስታወሻ ለአርታዒያን፣ አለም አቀፍ የካንሰር ምርምር ውክልና (አይኤአርሲ) የአለም ጤና ድርጅት የካንሰር ውክልና ነው። ተጨማሪ መረጃ፣ የአይኤአርሲ ዓለም አቀፍ የካንሰር ታዛቢ።

Global cancer burden growing, amidst mounting need for services Ahead of World Cancer Day, the World Health Organization (WHO)’s cancer agency, the International Agency for Research on Cancer (IARC), released the latest estimates of the global burden of cancer. WHO also published survey results from 115 countries, showing a majority of countries do not adequately finance priority cancer and palliative care services, as part of universal health coverage (UHC). The IARC estimates, based on the best sources of data available in countries in 2022, highlight the growing burden of cancer, the disproportionate impact on underserved populations, and the urgent need to address cancer inequities worldwide. In 2022, there were an estimated 20 million new cancer cases and 9.7 million deaths. The estimated number of people who were alive within 5 years following a cancer diagnosis was 53.5 million. About 1 in 5 people develop cancer in their lifetime, approximately 1 in 9 men and 1 in 12 women die from the disease. The global WHO survey on UHC and cancer shows that only 39% of participating countries covered the basics of cancer management as part of their financed core health services for all citizens, ‘health benefit packages’ (HBP). Three major cancer types in 2022: lung, breast and colorectal cancers The new estimates available on IARC’s Global Cancer Observatory show that 10 types of cancer collectively comprised around two-thirds of new cases and deaths globally in 2022. Only 28% of participating countries additionally covered care for people who require palliative care, including pain relief in general, and not just linked to cancer. Data covers 185 countries and 36 cancers. Lung cancer was the most commonly occurring cancer worldwide with 2.5 million new cases accounting for 12.4% of the total new cases. Female breast cancer ranked second (2.3 million cases, 11.6%), followed by colorectal cancer (1.9 million cases, 9.6%), prostate cancer (1.5 million cases, 7.3%), and stomach cancer (970 000 cases, 4.9%). Lung cancer was the leading cause of cancer death (1.8 million deaths, 18.7% of the total cancer deaths) followed by colorectal cancer (900 000 deaths, 9.3%), liver cancer (760 000 deaths, 7.8%), breast cancer (670 000 deaths, 6.9%) and stomach cancer (660 000 deaths, 6.8%). Lung cancer’s re-emergence as the most common cancer is likely related to persistent tobacco use in Asia. There were some differences by sex in incidence and mortality from the global total for both sexes. For women, the most commonly diagnosed cancer and leading cause of cancer death was breast cancer, whereas it was lung cancer for men. Breast cancer was the most common cancer in women in the vast majority of countries (157 of 185). For men, prostate and colorectal cancers were the second and third most commonly occurring cancers, while liver and colorectal cancers were the second and third most common causes of cancer death. For women, lung and colorectal cancer were second and third for both the number of new cases and of deaths. Cervical cancer was the eighth most commonly occurring cancer globally and the ninth leading cause of cancer death, accounting for 661 044 new cases and 348 186 deaths. It is the most common cancer in women in 25 countries, many of which are in sub-Saharan Africa. Even while recognizing varying incidence levels, cervical cancer can be eliminated as a public health problem, through the scale-up of the WHO Cervical Cancer Elimination Initiative. Striking cancer inequity by Human Development Index (HDI)Global estimates reveal striking inequities in the cancer burden according to human development. This is particularly true for breast cancer. In countries with a very high HDI, 1 in 12 women will be diagnosed with breast cancer in their lifetime and 1 in 71 women die of it. By contrast, in countries with a low HDI; while only one in 27 women is diagnosed with breast cancer in their lifetime, one in 48 women will die from it. “Women in lower HDI countries are 50% less likely to be diagnosed with breast cancer than women in high HDI countries, yet they are at a much higher risk of dying of the disease due to late diagnosis and inadequate access to quality treatment,” explains Dr Isabelle Soerjomataram, Deputy Head of the Cancer Surveillance Branch at IARC. WHO’s global survey of HBPs also revealed significant global inequities in cancer services. Lung cancer-related services were reportedly 4–7 times more likely to be included in a HBP in a high-income than a lower-income country. On average, there was a four-fold greater likelihood of radiation services being covered in a HBP of a high-income than a lower-income country. The widest disparity for any service was stem-cell transplantation, which was 12 times more likely to be included in a HBP of a high-income than a lower-income country. “WHO’s new global survey sheds light on major inequalities and lack of financial protection for cancer around the world, with populations, especially in lower income countries, unable to access the basics of cancer care,” said Dr Bente Mikkelsen, Director of the Department of Noncommunicable Diseases at WHO. “WHO, including through its cancer initiatives, is working intensively with more than 75 governments to develop, finance and implement policies to promote cancer care for all. To expand on this work, major investments are urgently needed to address global inequities in cancer outcomes.” Projected cancer burden increase in 2050 Over 35 million new cancer cases are predicted in 2050, a 77% increase from the estimated 20 million cases in 2022. The rapidly growing global cancer burden reflects both population ageing and growth, as well as changes to people’s exposure to risk factors, several of which are associated with socioeconomic development. Tobacco, alcohol and obesity are key factors behind the increasing incidence of cancer, with air pollution still a key driver of environmental risk factors. In terms of the absolute burden, high HDI countries are expected to experience the greatest absolute increase in incidence, with an additional 4.8 million new cases predicted in 2050 compared with 2022 estimates. Yet the proportional increase in incidence is most striking in low HDI countries (142% increase) and in medium HDI countries (99%). Likewise, cancer mortality in these countries is projected to almost double in 2050. “The impact of this increase will not be felt evenly across countries of different HDI levels. Those who have the fewest resources to manage their cancer burdens will bear the brunt of the global cancer burden,” says Dr Freddie Bray, Head of the Cancer Surveillance Branch at IARC. “Despite the progress that has been made in the early detection of cancers and the treatment and care of cancer patients–significant disparities in cancer treatment outcomes exist not only between high and low-income regions of the world, but also within countries. Where someone lives should not determine whether they live. Tools exist to enable governments to prioritise cancer care, and to ensure that everyone has access to affordable, quality services. This is not just a resource issue but a matter of political will,” says Dr Cary Adams, head of UICC - Union for International Cancer Control. Note to editors: The International Agency for Research on Cancer (IARC) is the cancer agency of the World Health Organization. More information: IARC’s Global Cancer Observatory.

Nauyin cutar kansa yana ƙaruwa a duniya, yayin da ake tsaka da buƙatar ayuuka. Kafin zuwan Ranar Cutar Kansa ta Duniya, ɓangaren kula da cutar kansa na Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO), International Agency on Cancer (IARC), sun fitar da sabon jimmilar nauyin cutar kansa na duniya. WHO kuma sun wallafa sakamakon bincike daga ƙasashe 115, wanda yake nuna da yawa ba sa fitar da kuɗi yadda ya kamata domin kansa da kayan tallafi na kulawa, a wani ɓangare na abin da ya shafi kiyon lafiya na duniya (UHC). Ƙiyasin IARC, daga bayanan da aka samu mafi inganci da ake da su a ƙasashe a 2022, abin da rashin daidaiton ya haifar ga mutanen da ba sa samun kulawa sosai, da kuma buƙatar gaggawa na ɗaukar mataki na rashin daidaito game da kansa a duniya baki ɗaya. A shekarar 2022, da akwai sabon rahoton samun cutar kansa jimillar miliyan 20 da kuma mace-mace miliyan 9.7. Yawan mutanen da aka yi ƙiyasi wanda suke raye a tsakanin shekaru 5 da aka gano suna ɗauke da cutar kansa sun kasance miliyan 53.5. 1 daga cikin 5 na mutane suna samun cutar kansa a rayuwarsu, kusan mutum ɗaya a cikin 9 maza da mutum 1 a cikin 12 mata suna rasa ransu sakamakon cutar. Binciken WHO a kan UHC da kansa ya nuna cewa kashi 39% na ƙasashen da ake damawa da su ne kasai suke abubuwan da ake da buƙatar su don kulawa da kansa a wani ɓangaren fitar da kuɗi don ayyukan kiwon lafiya ga dukkan ‘yan kasa, da kayan amfani na kiwon lafiya (HBP). Manyan ire-iren kansa a shekarar 2022 su ne: kansar hunhu da nono, da kuma colorectal Sabon jimillar da yake a IARCA Global Cancer Observatory ya nuna cewar ire-iren kansa guda 10 su ne suka haɗa biyu bisa uku na sababbin ɓullar ciwon da kuma mace-mace a duniya baki ɗaya a 2022. Kashi 28% na ƙasashen da da ake damawa da su ne suka ba da cikakkaiyar kulawa ga mutanen da suke buƙatar tallafin, wanda ya haɗa da sauƙin ciwo na bai ɗaya, ba wanda yake da alaƙa da kansa kawai ba. Bayanan ya kunshi ƙasashe 185 da kuma kansa guda 36. Kansar hunhu ita ce kansar da tafi afkuwa a duniya baki ɗaya da rahoton kamuwar ya kai miliyan 2.5 na kashi 12.4% na gaba ɗayan cutar. Kansar nono ta mata ce ta kasance ta biyu (rahoto miliyan 2.3, kaso 11.6%), wanda kansar colorectal take biye da ita (rahoto miliyan 1.9, kaso 9.6%) kansar mafitsara (rahoto 1.5, kaso 7.3%), kansar ciki (rahoto 970 000, kaso 4.9%). Kansar hunhu ita ce kansa dake kan gaba wajen mace-mace(rahoto miliyan 1.8, kaso 18.7% na gaba ɗayan mace-macen cutar kansa) kansar colorectal ta biyo bayan sa (rahoton mace-mace 900 000, 9.3%), kansar hanta (mace-mace 760 000,7.8%) kansar nono (mace-mace 670 000, 6.9%) da kuma kansar ciki (mace-mace 660 000, 6.8%). Kansar hunhu ta zamo mafi yawan faruwa kuma da alamu yana da alaƙa da amfani da taba a yankin Asiya. Da akwai banbanci na jinsi wajen faruwar hakan da kuma mace-mace daga jimmalar da ta faru a duniya baki ɗaya ga dukkan jinsin. Ga mata, cutar kansar da aka fi samu da kuma abin da ya fi janyo mutuwa dalilin cutar kansa itac e kansar nono, yayin da ya kasance kansar hunhu ga maza. Kansar nono ita ce kansa mafi shahara ga mata a mafi yawancin ƙasashe (157 daga cikin 185). Ga maza, kansar mafitsara da colorectal su ne cutar kansa na biyu da na uku da suka fi shahara, yayin da kansar hanta da colorectal suka kasance na biyu da na uku wajen yawan haifar da mace-mace. Ga mata, kansar hunhu da ta colorectal su ne na biyu da na uku a sabon rahoton kamuwa da cutar da kuma mace-mace. Kansar mahaifa ita ce ta uku wajen yawan faruwa a duniya sannan ta tara a cuatar kansar da ke janyo mace-mace , inda mutune 661 044 suka kamu a sabon rahoto kuma 348 186 suka rasu. Ita ce kansar da ta fi shahara a tsakann mata a ƙasashe 25, wanda da yawansu suna Afirka Kudu da Sahara. Duk da fahimtar mabanbantan abubuwan da suke haifar da ita, za a iya kawar da cutar kansar mahaifa a matsayin matsalar kiwon lafiyar al’umma, ta hanayr scale-up na WHO Cervical Cancer Elimination Initiative. Sanin rashin daidaiton cutar kansa daga Human Development Index(HDI) ƙiyasin duniya ya bayyana rashin daidaito a wahalhalun kansa kamar yadda ci gaban mutane ya bayyana. Hakan gaskiya ne musamman ga kansar nono. A ƙasashen da suke da yawan HDI, 1 a cikin mata 12 za a same shi da cutar kansar nono a rayuwarsu kuma 1 a cikin mata 71 suna mutuwa sakamakon ta. Sannan, a ƙasashe da suke da ƙarancin HDI; yayin da ɗaya a cikin mata 27 suke kamuwa da cutar kansa a rayuwarsu, ɗaya daga mata 48 ne suke mutuwa sakamakonta . Matan da suke ƙasashen da ke da ƙarancin HDI suna da ƙasa da kaso 50% na rashin damar kamuwa da cutar a rayuwarsu fiye da matan da ke ƙasashen da ke da yawan HDI, kuma suna cikin babban haɗarin kamuwa da cutar saboda rashin gano cutar da wuri da rashin samun wadatar magani, Dr Isabelle Soarjomataram ta yi bayani, Mataimakiyar Shugaban Ɓangaren Kula da Kansa a IARC. Binciken WHO na HBPs na duniya kuma ya nuna ayyukan kula da cutar kansa wanda ba su da daidaito ƙwarai. Ayyukan da suka danganci cutar kansar hunhu na bayyana sau 4 ko 7 a HBP a ƙasashen da suke da kuɗi fiye da ƙasashen da suke da ƙarancin kuɗi. A taƙaice, da akwai rayuwa da kayan sanya zafi fiye da ninki huɗu da ake gabatarwa a HBP na ƙasar da take da kuɗi fiye da ƙasar da take da ƙarancin kuɗi. Banbanci mafi girma na kowanne aiki shine dashen stem cell, wanda zai iya kasancewa sau 12 a HBP na ƙasar da take da kuɗi fiye da ƙasar da take da ƙarancin kuɗi. Sabon binciken WHO ya yi ƙsrin haske game da rashin daidaito da kuma rashin kariya ga kuɗaɗen masu cutar kansa a faɗin duniya, tare da yawan mutane, musamman a ƙasashe da suke da ƙarancin kuɗi, wanda ba sa samun wadatar kulawa ta cutar kansa, Dr Bente Mikkelsen ya faɗa, Daraktan Sashen Cutukan da Ba’a Ɗauka na WHO. WHO, tana sanyawa a cikin shirinta na kansa, suna aiki sosai da gwamnatoci fiye da 75 domin bunƙasa, tallafawa da kuma aiwatar da dokoki domin ci gaba da ba da kulawar a kan kansa ga kowa. Domin faɗaɗa wannan aikin, ana buƙatar manyan hannun jari da gaggawa domin magance rashin daidaito game da sakamakon kansa. Wahalhalun kansa za su ƙaru a shekarar 2050 Ana saka ran fiye da miliyan 35 na sababbin rahotannin cutar a shekarar 2050, ƙari na kaso 77% daga wanda ake da shi na ƙiyasin miliyan 20 a shekarar 2022. Wahalhalun cutar kansa da yake saurin yana shafar tsufan mutane da kuma bunƙasarsu, sannan kuma da sauyi ga haɗarin da mutane ke shiga, wanda yawancinsu suna da alaƙa ne da cigaban tattalin arzikin al’umma. Taba, giya da ƙiba su ne manyan dalilan da suke ƙara yawan kamuwa da cutar kansa, da kuma gurɓatacciyar iska a matsayin babban dalili da ya shafi mahalli. A lokacin da ake da wahalhalun, ƙasashe masu yawan HDI su ne ake saka ran za su fuskanci yawan faruwar lamarin, tare da ƙarin rahoton miliyan 4.8 sababbin faruwar cutar da ake saka rai a shekarar 2050 idan aka kwatanta da ƙiyasin shekarar 2022. Amma ƙaruwar yawan faruwar ciwon ya fi yawa a ƙasashe da suke da ƙarancin HDI (ƙarin 142%) da kuma ƙasashe masu matsakaicin HDI (99%). Haka kuma, mace-mace dalilin cutar kansa a waɗannan ƙasashe an yi hasashen zai iya ƙaruwa sau biyu a 2050. Tasirin wannan ƙarin ba za a ji shi bai ɗaya ba a ƙasashen da suke da matakai mabambanta na HDI ba. Su waɗanda suke da kuɗi kaɗan domin ɗaukar nauyin cutar kansa su ne za su fi shan wahalar wahalhalun kansar a duniya baki ɗaya, in ji Dr Freddie Bray, Shugaban Kula da Sashen Binciken Kansa a IARC. Duk da ci gaban da aka samu a saurin gano cutar kansa da kuma magani da kula da marasa lafiya, bambancebambance da dama suna kasancewa ba wai a tsakanin yankin da suke da yawa da ƙarancin kuɗi ba a duniya, har ma tsakanin ƙasashe. Inda mutum yake rayuwa ba shi ne yake nuna cewa zai rayu ba. Da akwai kayan aiki da suke ba wa gwamnati damar fifita kula da cutar kansa, da tabbatar da cewa kowa ya samu damar samun aiki wanda zai iya biya kuma mai inganci. Wannan ba wai maganar kayan amfani ba ne kawai sai dai magana ce ta ra’ayin siyasa, in ji Dr Carry Adams, Shugaban UICC- Kungiyar Sarrafa Cutar Kansa ta Duniya. Bayani ga editoci: Hukumar Duniya ta Binciken Cutar Kansa (IARC) ita ce hukumar kansa ta Hukumar Lafiya ta Duniya . Ƙarin bayani: IARCA hukuma ce da take Lura da Kansa a Duniya Baki Ɗaya.

Hatari kubwa ya saratani inaongezeka duniani, huku kukiwa na hitaji kubwa la huduma Kabla ya siku ya saratani duniani, taasisi ya saratani ya shirika la afya duniani (WHO), shirika la kimataifa la utafiti wa saratani (IARC), lilitoa makadirio ya hivi karibuni ya hatari ya saratani duniani. Pia, WHO ilichapisha matokea ya uchunguzi kutoka nchi 115, yakionyesha kuwa nchi nyingi hazifadhili vipaumbele vya saratani, huduma za matibabu na chanjo ya afya kwa wote (UHC) ipasavyo. Makadirio ya IARC, kulingana na vyanzo bora vya takwimu vilivyopo katika nchi nyingi mnamo mwaka 2022, yanaangazia hatari kubwa ya saratani inayokua kwa kasi duniani, athari ambazo haziendani na idadi ya watu ambao hawajalindwa, na hitaji la dharura la kushughulikia ukosefu wa usawa wa saratani ulimwenguni. Mnamo 2022, kulikuwa na visa vipya vya saratani milioni 20 na vifo milioni 9.7. idadi inayokadiriwa ya watu ambao walikuwa hai katika kipindi cha miaka 5 kufuatia utambuzi wa saratani ilikuwa milioni 53.5. Takribani mtu 1 kati ya 5 wanapata saratani katika maisha yao, inakadiriwa kuwa mwanaume 1 kati ya 9 na mwanamke 1 kati ya 12 wanakufa kutokana na ugonjwa huo. Utafiti wa kimataifa wa WHO kuhusu UHC na saratani unaonyesha kuwa ni 39% pekee ya nchi zilizoshiriki katika kushughulikia misingi ya udhibiti wa saratani kama sehemu ya huduma zao kuu za afya zinazofadhiliwa kwa raia wote, faida za manufaa ya afya (HBP). Aina tatu kuu za saratani kwa mwaka 2022: saratani ya mapafu, matiti na saratani ya utumbo mpana Makadirio mapya yaliyopatikana kwenye uchunguzi wa saratani ulimwenguni, uliyofanywa na IARC unaonyesha kuwa aina 10 za saratani zilijumuisha takribani theluthi mbili ya visa vipya na vifo ulimwenguni mnamo 2022. Ni 28% pekee ya nchi zinazoshiriki katika kushughulikia huduma kwa watu wanaohitaji huduma bora, ikiwa ni pamoja na kutuliza maumivu kwa ujumla, na siyo kwa wanaohusishwa na saratani pekee. Takwimu zinahusu nchi 185 na saratani 36. Saratani ya mapafu ndiyo saratani iliyotokea kwa wingi duniani kote, ikisababisha visa vipya milioni 2.5 sawa na 12.4% ya jumla ya visa vipya. Saratani ya matiti ya kike ilishika nafasi ya pili (kesi milioni 2.3, 11.6%), saratani ya tezi dume (kesi milioni 1.5, 7.3%) na saratani ya tumbo (kesi 970,000, 4.9%). Saratani ya mapafu ndiyo iliyoongoza kwa kusababisho vifo vya saratani (vifo milioni 1.8, 18.7% ya vifo vyote vya saratani) ikifuatiwa na saratani ya utumbo mpana (vifo 900,000, 9.3%), saratani ya matiti (vifo 670,000, 6.9%) na saratani ya tumbo (vifo 660,000, 6,8%). Kuibuka kwa saratani ya mapafu kama saratani inayotisha zaidi, kunasababishwa na matumizi ya tumbaku yaliyoshika kasi huko Asia. Kulikuwa na baadhi ya tofauti za jinsia katika matukio na vifo kutoka jumla ya kimataifa kwa jinsia zote. Kwa wanawake saratani iliyogunduliwa kuleta hatari zaidi na kusababisha vifo vya saratani, ilikuwa saratani ya matiti, wakati saratani ya mapafu ilikuwa kwa wanaume. Saratani ya matiti ilikuwa saratani ya kawaida kwa wanawake katika idadi kubwa ya nchi (157 kati ya 185). Kwa wanaume, saratani ya tezi dume na utumbo mpana ilikuwa saratani ya pili na ya tatu ambayo ilikuwa tishio, wakati saratani ya ini na utumbo mpana ilikuwa ya pili na ya tatu kwa kusababisha vifo vya saratani. Kwa wanaume saratani ya mapafu na utumbo mpana ilikuwa ya pili na ya tatu kwa idadi ya visa vipya na vifo. Saratani ya shingo ya kizazi ilikuwa saratani ya nane kwa wingi duniani na ya tisa kwa kusababisha vifo vya saratani, ikiwa na vifa vipya 661044 na vifo 348186. Ndiyo saratani inayowapata wanawake wengi zaidi katika nchi 25, nyingi zikiwa za kusini mwa jangwa la sahara barani Afrika. Hata wakati wa kutambua viwango tofauti vya matukio, saratani ya shingo ya kizazi inaweza kuondolewa kama tatizo la afya ya umma, kupitia upanuzi wa mpango wa kuondoa saratani ya shingo ya kizazi ya WHO. Ukosefu wa usawa wa kudhibiti saratani kulingana na kielelezo cha maendeleo ya binadamu (HDI), makadirio ya kimataifa yanaonyesha ukosefu wa usawa katika kushughulikia hatari ya saratani kulingana na maendeleo ya binadamu. Hii ni kweli hasa kwa saratani ya matiti. Katika nchi zilizo na HDI ya juu sana, mwanamke 1 kati ya 12 atapata saratani ya matiti maishani mwake na anakufa mwanamke 1 kati ya 71. Kwa kulinganisha na nchi zilizo na HDI ya chini; mwanamke 1 pekee kati ya 27 atapatikana na saratani ya matiti katika maisha yake, na mwanamke 1 kati ya 48 atakufa kutokana na ugonjwa huo. Wanawake wanaoishi katika nchi zenye HDI ya chini wana uwezekano mdogo wa kugundulika kuwa na saratani ya matiti kwa 50% kuliko wanawake wanaoishi kwenye nchi zenye HDI ya juu, lakini wako kwenye hatari kubwa ya kufa kutokana na ugonjwa huo kuchelewa kugunduliwa na kusababisha kuchelewa kupata matibabu bora, alieleza Dk Isabelle Soerjomataram, Naibu Mkuu wa Tawi la Uchunguzi wa Saratani ya IARC. Utafiti wa kimataifa wa WHO wa HBP ulifichua ukosefu mkubwa wa usawa wa kimataifa katika huduma za saratani. Huduma zinazohusiana na saratani ya mapafu ziliripotiwa kuwa zinaweza kujumuishwa mara 4 katika HBP kwa nchi zenye kipato cha juu kuliko nchi zenye kipato cha chini. Kwa wastani, kulikuwa na uwezekano mara nne zaidi wa kutumia huduma za mionzi kufunikwa katika HBP ya mapato ya juu kuliko nchi ya kipato cha chini. Tofauti kubwa zaidi kwa huduma yoyote ilikuwa ni upandikizaji wa shina la seli, ambao ulikuwa na uwezekano wa kutumiwa zaidi ya mara 12 kwenye nchi zenye kipato cha juu kuliko nchi za kipato cha chini. "Utafiti mpya wa kimataifa wa WHO ulitoa mwanga juu ya kukosekana kwa usawa mkubwa na ukosefu wa ulinzi wa kifedha kwa saratani kote duniani, huku watu, hasa katika nchi zenye kipato cha chini, wakishindwa kupata huduma za msingi za saratani," alisema Dk. Bente Milkelsen, Mkurugenzi wa idara ya magonjwa yasiyo ya kuambukiza katika WHO. WHO, ikiwa ni pamoja na mipango yake ya saratani, inafanya kazi kwa dhati na zaidi ya serikali 75 kuondoa, kufadhili na kutekeleza sera za kukuza huduma ya saratani kwa wote. ili kupanua kazi hii, uwekezaji mkubwa wa haraka unahitaji kwa haraka ili kushughulikia ukosefu wa usawa wa kimataifa katika matokeo ya saratani hatari ya saratani inatarajia kuongezeka ifikapo mwaka 2050 Visa vipya zaidi ya milioni 35 vya saratani vinatabiriwa kutokea ifikapo 2050, ambapo ni ongezeko la 77% kutoka kwa wastani wa kesi milioni 20 mnamo 2022. Hatari ya saratani inayoongezeka kwa kasi duniani inaonyesha kuzeeka na kukua kwa idadi ya watu, pamoja na mabadiliko ya kukabiliwa na mambo hatarishi, ambayo kadhaa yanahusishwa na maendeleo ya kijamii na kiuchumi. Tumbaku, pombe na kunenepa kupita kiasi ni sababu kuu zinazochangia kuongezeka kwa matukio ya saratani, na uchafuzi wa hewa bado ni kichocheo kikuu cha hatari za mazingira. Kwa upande wa hatari kubwa, nchi zenye HDI ya juu zinatarajia kupata ongezeko kubwa kabisa la matukio, na kesi mpya milioni 4.6 zilizotabiriwa mwaka 2050 ikilinganishwa na makadirio ya 2022. Bado ongezeko sawia la matukio ni la kushangaza, hususani katika nchi zenye HDI ya chini (ongezeko la 142%) na katika nchi za HDI za wastani (99%). Vile vile, vifo vya saratani katika nchi hizi vinakadiriwa kuwa karibu mara mbili mwaka 2050. Athari za ongezeko hili hazitaonekana kwa usawa katika nchi za viwango tofauti vya HDI. Wale ambao wana rasilimali chache zaidi za kudhibiti hatari ya saratani watabeba mzigo mkubwa wa hatari ya saratani duniani, alisema Dk. Freddie Bray, Mkuu wa Tawi la Uchunguzi wa saratani wa IARC. Pamoja na mafanikio yaliyopatikana katika utambuzi wa mapema wa saratani, matibabu na matunzo ya wagonjwa wa saratani, tofauti kubwa katika matokeo ya matibabu ya saratani haipo katika kanda zenye kipato cha juu na cha chini peke yake, lakini pia, ndani ya nchi. Ambapo mtu anaishi haipaswi kuamua kama anaishi. Zana zipo ili kuwezesha serikali kuweka kipaumbele katika uangalizi wa saratani na kuhakikisha kuwa kila mtu anapata huduma zinazokidhi ubora. Hili siyo suala la rasilimali pekee, bali suala la utashi wa kisiasa, alisema Dk Cary Adams, mkuu wa UICC - Muungano wa kudhibiti saratani ya kimataifa. Wahariri kumbukeni: taasisi ya kimataifa ya uchunguzi wa saratani (IARC) ni mpango wa shirika la Afya Duniani. Kwa taarifa zaidi: angalia utafi wa saratani wa IARC.

ìṣẹ̀lẹ̀ jẹjẹrẹ ń gbilẹ̀ síi ní àgbáyé, bí ìnílò fún iṣẹ́ ṣíṣe ṣe ń peléke síi Ṣáájú Ọjọ́ Jẹjẹrẹ ní Àgbáyé, àjọ tí ó ń rí sí jẹjẹrẹ lábẹ́ Àjọ Elétò-ìlera ní Àgbáyé (WHO), Àjọ Òkèèrè Aṣèwádìí Jẹjẹrẹ (IARC), fi ìdíyelé wàhálà jẹjẹrẹ tuntun ní àgbáyé síta. WHO tún ṣe àtẹ̀jáde àwọn èsì ìwádìí láti àwọn orílẹ̀-èdè 115, tí ó ń ṣàfihàn pé ọ̀pọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè kò fi owó tí ó tó sílẹ̀ fún ìtọ́jú jẹjẹrẹ àti ètò amútọ̀ọ́júrọrùn, gẹ́gẹ́ bí i ara ìkópọ̀ ètò ìlera ní àgbáyé (UHC). Àwọn ìṣirò IARC, tí àwọn orísun ìwífún tí ó dára jùlọ ní àwọn orílẹ̀-èdè ní ọdún 2022 gbé jáde, ṣàfihàn ìṣẹ̀lẹ̀ jẹjẹrẹ tí ó ń gbilẹ̀ síi, bí ó tí ṣe ní ipa àìdọ́gba lórí àwọn èèyàn tí kò tọ́ sí, àti ìnílò láti yanjú àìṣedéédé jẹjẹrẹ ní àgbáyé ní kíákíá. Ní ọdún 2022, wọ́n ṣe ìṣirò àwọn ọ̀ràn jẹjẹrẹ tuntun mílíọ̀nù 20 àti àwọn ìkú mílíọ̀nù 9.7. Ìṣirò iye àwọn èèyàn tí wọ́n sì wà láyé láàárín ọdún 5 tí ìwádìí ṣàfihàn pé wọ́n ní jẹjẹrẹ jẹ́ mílíọ̀nù 53.5. Èèyàn 1 nínú àwọn 5 ní wọ́n ní jẹjẹrẹ nígbà ayé wọn, ó súnmọ́ ọkùnrin 1 nínú àwọn 9 àti obìnrin 1 nínú àwọn 12 ni àrùn náà ti pa. Ìwádìí àgbáyé tí WHO ṣe lórí UHC àti jẹjẹrẹ ṣàfihàn pé ìdá 39% àwọn orílẹ̀-èdè olùkópa péré ni wọ́n kápá ìtọ́jú ìpìlẹ̀ fún jẹjẹrẹ gẹ́gẹ́ bíi ara àwọn ètò ìlera pàtàkì tí wọ́n ṣe ìgbọ̀wọ́ rẹ̀ fún gbogbo àwọn ará ìlú, 'àwọn àǹfààní ètò ìlera' (HBP). Oríṣi jẹjẹrẹ mẹ́ta gbóògì ní ọdún 2022: jẹjẹrẹ ẹ̀dọ̀ fóóró, jẹjẹrẹ ọyàn àti jẹjẹrẹ ajẹmọ́funmábọ́dìí Ìṣirò tuntun ti ó wà lórí Aṣàkíyèsí Jẹjẹrẹ ní Àgbáyé IARC ṣàfihàn pé irú jẹjẹrẹ 10 ni wọ́n dìjọ dá kún ìdá méjì nínú mẹ́ta àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ jẹjẹrẹ àti ikú tuntun ní àgbáyé ní ọdún 2022. Ìdá 28% àwọn orílẹ̀-èdè olùkópa péré ni wọ́n tún pèsè àfikún ìtọ́jú fún àwọn tí wọ́n nílò ìtọ́jú amáratuni, bíi adínrorakù, tí kò sì jẹmọ́ jẹjẹrẹ nìkan rárá. Dátà náà gbé àwọn orílẹ̀-èdè 185 àti àwọn jẹjẹrẹ 36. Jẹjẹrẹ ẹ̀dọ̀fóró ni ó wọ́pọ̀ ní àgbáyé pẹ̀lú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ mílíọ̀nù 2.5 tuntun, èyí tí ó jẹ́ ìdá 12.4% àpapọ̀ àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tuntun náà. Jẹjẹrẹ ọyàn obìnrin ni ó ṣe ìkejì (àwọn ọ̀ràn mílíọ̀nù 2.3, 11.6%), tí jẹjẹrẹ ajẹmọ́funmábọ́dìí (àwọn ọ̀ràn mílíọ̀nù 1.9, 9.6%), jẹjẹrẹ ẹ̀ṣẹ́ àtọ̀ (àwọn ọ̀ràn mílíọ̀nù 1.5, 7.3%), àti jẹjẹrẹ inú (àwọn ọ̀ràn 970,000, 4.9%). Jẹjẹrẹ ẹ̀dọ̀fóró ni olórí okùnfà àwọn ìkú jẹjẹrẹ (àwọn ikú mílíọ̀nù 1.8, 18.7% àpapọ̀ àwọn ikú jẹjẹrẹ), tí jẹjẹrẹ ajẹmọ́funmábọ́dìí sì tẹ̀lé e (àwọn ikú 900,000, 9.3%), jẹjẹrẹ ẹ̀dọ̀ (àwọn ikú 760,000, 7.8%), jẹjẹrẹ ọyàn (àwọn ikú 670,000, 6.9%) àti jẹjẹrẹ inú (àwọn ikú 660,000, 6.8%). Àtúnṣẹ́yọ jẹjẹrẹ ẹ̀dọ̀fóró gẹ́gẹ́ bí i jẹjẹrẹ tí ó wọ́pọ̀ jùlọ lè jẹmọ́ ìlò tábà ní lemọ́lemọ́ ní orílẹ̀ Asia. Àwọn ìyàtọ̀ kan wà nínú ìjákọ-n-bábo àwọn ọ̀ràn ìṣẹlẹ̀ àti ikù ní àpapọ̀ fún lákọlábo ní àgbáyé. Fún àwọn obìnrin, jẹjẹrẹ tí wọ́n ṣe ìdámọ̀ rẹ júlọ tí ó sì jẹ́ olórí okùnfà ikú jẹjẹrẹ ní jẹjẹrẹ ọyàn, nígbà tí ó jẹ́ jẹjẹrẹ ẹ̀dọ̀fóró fún àwọn ọkùnrin. Jẹjẹrẹ ọyàn ni jẹjẹrẹ tí ó wọ́pọ̀ jùlọ láàárín àwọn obìnrin ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè (157 nínú 185). Fún àwọn ọkùnrin, jẹjẹrẹ ẹ̀ṣẹ́ àtọ̀ àti jẹjẹrẹ ajẹmọ́funmábọ́dìí ni ó jẹ́ irú jẹjẹrẹ tí ó ṣe ìkejì àti ìkẹta tí wọ́n wọ́pọ̀,nígbà tí jẹjẹrẹ ẹ̀dọ̀ àti jẹjẹrẹ ajẹmọ́funmábọ́dìí sì jẹ́ àwọn òkùnfà ikú jẹjẹrẹ tí ó wọ́pọ̀ jùlọ. Fún àwọn obìnrin, jẹjẹrẹ ẹ̀dọ̀fóró àti jẹjẹrẹ ajẹmọ́funmábọ́dìí ni wọ́n jẹ́ òkùnfà kejì àti ìkẹta fún iye àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tuntun àti àwọn ikú jẹjẹrẹ. Jẹjẹrẹ àbáwọlé ilé-ọmọ ni jẹjẹrẹ kẹjọ tí ó wọ́pọ̀ jùlọ ní àgbáyé tí ó sì jẹ́ olórí òkùnfà kẹsàn-án fún ikú jẹjẹrẹ, tí ó dúró fún àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tuntun 661 044 àti àwọn ikú 348 186. Ó jẹ́ irú jẹjẹrẹ tí ó wọ́pọ̀ jùlọ láàárín àwọn obìnrin ní àwọn orílẹ̀-èdè 25, tí ọ̀pọ̀ wọn wà ní gúúsù Sahara ilẹ̀ Africa. Kódà nígbà tí wọ́n ń ṣe ìdámọ̀ ìwọ̀n onírúurú ìṣẹ̀lẹ̀, wọ́n lè pa iná jẹjẹrẹ àbáwọlé ilé-ọmọ gẹ́gẹ́ bíi ìṣòro ìlera gbogboogbò, nípa ìmúgbòòrò Ètò Ìparun Jẹjẹrẹ Àbáwọlé ilé-ọmọ ti WHO. Ṣíṣe àyẹ̀wò àìṣedéédé jẹjẹrẹ nípasẹ̀ Ìwọ̀n Ìdàgbàsókè nínú Èèyàn (HDI), ìdíyelé ní Àgbáyé ṣe àfihàn àìdọ́gba irú ọ̀ràn tí ó ní lórí ìdàgbàsókè èèyàn gédégédé. Èyí tilẹ̀ jẹ́ òtítọ́ fún jẹjẹrẹ ọyàn ní pàtó. Ní àwọn orílẹ̀-èdè tí HDI wọn lọ sókè gidi gan, 1 nínú àwọn obìnrin 12 ni wọ́n máa ṣe ìdámọ̀ jẹjẹrẹ ọyàn lára wọn ní ìgbésí ayé wọn tí 1 nínú àwọn obìnrin 71 yóò sì kú ikú rẹ̀. Ní ìdàkejì, ní àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ni HDI tí kò ga; nígbà tí ẹyọ̀kan péré nínú àwọn obìnrin 27 ni wọ́n ṣe ìdámọ̀ jẹjẹrẹ ní ayé wọn, ẹyọ̀kan nínú àwọn obìnrin 48 ni yóò kú ikú rẹ̀. "Àwọn obìnrin tí wọ́n wà ní orílẹ̀-èdè tí HDI wọn kò ga ní ìwọ̀n ìdámọ̀ jẹjẹrẹ ọyàn tí kò tó ìdá 50% yàtọ̀ fún àwọn obìnrin ni àwọn orílẹ̀-èdè tí HDI wọn ga, síbẹ̀ wọ́n ní ewu àti tètè kú ikú àrùn náà látààrí àìtètè ṣe ìdámọ̀ àti àìráyè tí ó tó sí ìtọ́jú tí ó péye," Dé Isabelle Soerjomataram, Igbákejì Olórí Ẹ̀ka Aṣàkíyèsí Jẹjẹrẹ ní IARC ṣàlàyé. Ìwádìí àgbáyé lórí HBP tí WHO ṣe náà tún ṣàfihàn àìdọ́gba ní ètò iṣẹ́ jẹjẹrẹ tí ó hàn gedegbe ní àgbáyé. Ètò iṣẹ́ ajẹmọ́-jẹjẹrẹ ẹ̀dọ̀fóóró ni wọ́n wí pé ó ṣeéṣe kí wọ́n wà nínú HBP orílẹ̀-èdè tí owó àmúwọlé rẹ̀ pọ̀ jù èyí tí owó àmúwọlé rẹ̀ kéré ní ìgbà 4–7. Ní àpapọ̀, ìlọ́po-mẹ́rin ètò ìtọ́jú alòtànsán ni yóò máa jẹ́ lílò nínú HBP orílẹ̀-èdè tí owó àmúwọlé rẹ̀ pọ̀ yàtọ̀ sí èyí tí owó àmúwọlé rẹ̀ kò pọ̀. Ìyàtọ̀ ńlá tí ó wà nínú èyíkéyìí iṣẹ́ ni ìfidípò hóró ọ̀pá, èyí tí ó ṣeéṣe láti wà nínú HBP orílẹ̀-èdè tí owó àmúwọlé rẹ̀ pọ̀ ní ìgbà 12 ju orílẹ̀-èdè tí owó àmúwọlé rẹ̀ kò pọ̀. "Ìwádìí WHO tuntun ní àgbáyé tan ìmọ́lẹ̀ sí àwọn àìṣedéédé pàtàkì àti àìláàbò ìṣúná fún jẹjẹrẹ káàkiri àgbáyé, pẹ̀lú iye àwọn èèyàn, pàápàá ní àwọn orílẹ̀-èdè tí owó àmúwọlé wọn kò pọ̀, tí wọn ò rí àǹfààní sí ìtọ́jú ìpìlẹ̀ fún jẹjẹrẹ," Dr Bente Mikkelsen, Olùṣàkóso Ẹ̀ka tí ó ń rí sí Àrùn Àìkóràn ní WHO dáhùn. "WHO, pẹ̀lú àwọn ètò alátinúdà tí wọ́n ń rí sí jẹjẹrẹ tí ó ní, ń ṣiṣẹ́ ní kíkankíkan pẹ̀lú àwọn ìjọba tí wọ́n ju 75 lọ láti ṣẹ̀dá, láti ṣètò ìṣúná kí wọ́n sì tún mú àwọn ìlànà òfin tí yóò ṣe ìgbélárugẹ ìtọ́jú jẹjẹrẹ fún gbogbo ènìyàn ṣiṣẹ́. Láti ṣe ìfẹ̀lójú iṣẹ́ yìí, ìnílò kíákíá wà fún àwọn ìdókòwò pàtàkì láti lè yanjú àwọn àìṣedéédé nínú àbájáde jẹjẹrẹ ní àgbáyé. Wàhálà jẹjẹrẹ ní àfojúsùn láti lé sí i ní ọdún 2050 Ó lé ní mílíọ̀nù 35 ọ̀ràn jẹjẹrẹ tuntun ni ni wọ́n sọ àsọtẹ́lẹ̀ pé yóò wáyé ní ọdún 2050, àfikún tí ó jẹ́ ìdá 77% sí ìdíyelé àwọn ọ̀ràn mílíọ̀nù 20 ti ọdún 2022. Ọ̀ràn jẹjẹrẹ tí ó ń gbòòrò kíákíá náà ń ṣàfihàn bí àwọn èèyàn ṣe ti ń gbó tí wọ́n sì ń dàgbà síi, àti àwọn ìyàtọ̀ tí ó bá àwọn aṣokùnfà ewu, èyí tí ọ̀pọ̀ nínú wọn so mọ́ ètò ìdàgbàsókè ajẹmọ́rọ̀-ajé àti àwùjọ. Tábà, ọtí àti ìsanrajù jẹ àwọn okùnfà pàtàkì tí wọ́n ń mú kí ìṣẹ̀lẹ̀ jẹjẹrẹ pọ̀ sí i, tí ìbafẹ́fẹ́jẹ́ náà sì tún ń jẹ́ aṣokùnfà ńlá tí ó ń mú àyíká wà nínú ewu. Ní ti ọ̀ràn ńlá náà, àwọn orílẹ̀-èdè tí HDI wọn ga ni ìrètí wà fún wọn láti ní àfikún ìṣẹ̀lẹ̀ ọ̀ràn náà tí ó pọ̀ jùlọ, pẹ̀lú bí àsọtẹ́lẹ̀ àfikún àwọn ọ̀ràn tuntun mílíọ̀nù 4.8 ṣe ti wà fún ọdún 2050 yàtọ̀ sí ìṣirò tí ọdún 2022. Síbẹ̀, bí ìṣẹ̀lẹ̀ náà ti ṣe ń lékún ní sísẹ̀ntẹ̀lé wọ́pọ̀ jùlọ ní àwọn orílẹ̀-èdè tí HDI wọn kò lọ sókè (àfikún 142%) àti ní àwọn orílẹ̀-èdè tí HDI wọn wà ní agbede (99%). Bákan náà, àfojúsùn wà pé ikú jẹjẹrẹ ní àwọn orílẹ̀-èdè wọ̀nyìí yóò fẹ́rẹ̀ di ìlọ́po méjì ní ọdún 2050. "Ipa àlékún yìí kò ní rí bákan náà káàkiri àwọn orílẹ̀-èdè tí ìpele HDI wọn yàtọ̀. Àwọn tí wọ́n ní àwọn ohun ìṣàmúlò tí ó kéré jùlọ láti ṣàkóso àwọn ọ̀ràn jẹjẹrẹ ni yóò fi orí fá ọ̀ràn jẹjẹrẹ ní àgbáyé," Dr Freddie Bray, Olórí Ẹ̀ka Aṣàkíyèsí Jẹjẹrẹ ní IARC fèsì. "Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ìtẹ̀síwájú ti wà lórí ìtètèṣèdámọ̀ àwọn jẹjẹrẹ àti ìtọ́jú pẹ̀lú ìwòsàn àwọn aláìsàn jẹjẹrẹ- kì í ṣe àwọn àbájáde ìwòsàn jẹjẹrẹ ní àwọn ẹkùn tí owó àmúwọlé wọn ga àti àwọn ti owó àmúwọlé wọn kò pọ̀ nìkan ni ìyàtọ̀ pàtàkì ti wà, ṣùgbọ́n ó tún wà nínú àwọn orílẹ̀-èdè náà. Kò yẹ kí ibi tí èèyàn máa ṣòdíwọ̀n bóyá wọ́n máa yè. Àwọn irinṣẹ́ wà láti mú kí àwọn ìjọba ó mú ìtọ́jú jẹjẹrẹ ní ọ̀kúnkúndùn, àti láti ṣe àrídájú pé gbogbo èèyàn ní àyè sí àwọn ètò iṣẹ́ tí ó dára, tíowó rẹ̀ kò fa àpò ya. Èyí kìí ṣe ọ̀rọ̀ ohun ìṣàmúlò nìkan ṣùgbọ́n ọ̀rọ̀ ìyọ̀nda òṣèlú," Dr Cary Adams, olórí ní UCC - Ẹgbẹ́ Olùṣàkóso Jẹjẹrẹ ní Orílẹ̀-sí-orílẹ̀ fèsì. Àkíyèsí sí àwọn olóòtú: Àjọ Aṣèwádìí Jẹjẹrẹ ní Orílẹ̀-sí-orílẹ̀ (IARC) ni àjọ jẹjẹrẹ ní Àjọ Elétò-ìlera ní Àgbáyé. Ìwífún síi: Aṣàkíyèsí Jẹjẹrẹ ní Àgbáyé ti IARC.

Umthwalo womdlavuza emhlabeni wonke uyakhula, siyakhula isidingo sezinsizakalo Ngaphambi koSuku Lomhlaba Lomdlavuza, iWorld Health Organization (WHO) inhlangano yomdlavuza, i-International Agency for Research on Cancer (IARC), ikhiphe izilinganiso zakamuva zomthwalo womhlaba wonke womdlavuza. I-WHO iphinde yashicilela imiphumela yenhlolovo evela emazweni ayi-115, ekhombisa ukuthi iningi lamazwe aliwuxhasi ngokwanele umdlavuza obekwe eqhulwini kanye nezinsizakalo zokunakekelwa kwe-palliative, njengengxenye ye-universal health coverage (UHC). Izilinganiso ze-IARC, ezisekelwe imithombo ethembekile yemininingo etholakala emazweni ngowezi-2022, zigqamisa ukukhula komthwalo womdlavuza, umthelela ongenakulinganiswa kubantu abanganakiwe, kanye nesidingo esiphuthumayo sokubhekana nokungalingani komdlavuza emhlabeni wonke. Ngowezi-2022, kwaba nezibalo ezintsha zomdlavuza ezilinganiselwa ezigidini ezingama-20 nokufa kwabantu abayizigidi eziyi-9.7. Isibalo esilinganisiwe sabantu ababephila phakathi neminyaka emi-5 kulandela ukutholakala komdlavuza sasiyizigidi ezingama-53.5. Cishe umuntu oyedwa kwabayi-5 uba nomdlavuza ekuphileni kwakhe, cishe oyedwa kwabesilisa abayisi-9 nowesifazane oyedwa kwabayi-12 babulawa yilesi sifo. Inhlolovo yeWHO yomhlaba wonke nge-UHC kanye nomdlavuza ikhombisa ukuthi angama-39% kuphela amazwe abambe iqhaza ahlanganisa izisekelo zokulawulwa komdlavuza njengengxenye yezinsizakalo zabo zezempilo ezixhaswe yizo zonke izakhamizi, 'amaphakheji enzuzo yezempilo' (HBP). Izinhlobo ezintathu zomdlavuza ezinkulu ngowezi-2022: umdlavuza wamaphaphu, webele kanye nomdlavuza we-colorectal Izilinganiso ezintsha ezitholakala ku-IARC's Global Cancer Observatory zibonisa ukuthi izinhlobo eziyi-10 zomdlavuza sezihlangene zihlanganisa cishe izingxenye ezimbili kwezintathu zamacala amasha nokufa kwabantu emhlabeni wonke ngowezi-2022. Amaphesenti angama-28 kuphela amazwe abambe iqhaza aphinde amboza ukunakekelwa kwabantu abadinga ukunakekelwa kwe-palliative, okuhlanganisa ukudambisa izinhlungu ngokuvamile, hhayi nje abaxhumene nomdlavuza. Imininingo ihlanganisa amazwe ayi-185 kanye nomdlavuza we-36. Umdlavuza wamaphaphu kwakuwumdlavuza ovamile emhlabeni wonke njengoba abantu abasha abayizigidi ezingu-2.5 benza u-12.4% wabo bonke abantu abasha. Umdlavuza webele wabesifazane ukleliswe endaweni yesibili (iziguli eziyizigidi ezingu-2.3, u-11.6%), ulandelwa umdlavuza we-colorectal (izigameko eziyizigidi ezingu-1.9, u-9.6%), umdlavuza wendlala yesinye (izigameko eziyizigidi ezingu-1.5, u-7.3%), nomdlavuza wesisu (izigameko ezingu-970 000, u-4.9%). Umdlavuza wamaphaphu wawuyimbangela ehamba phambili yokufa ngenxa yomdlavuza (izigidi ezingu-1.8 zokufa, u-18.7% wabo bonke ababulawa umdlavuza) kulandelwa umdlavuza we-colorectal (abashonile abangu-900 000, 9.3%), umdlavuza wesibindi (abashonile abangu-760 000, 7.8%), umdlavuza webele (670 000, 6.9%) kanye nomdlavuza wesisu (660 000 ukufa, 6.8%). Ukuvela kabusha komdlavuza wamaphaphu njengomdlavuza ovame kakhulu kungenzeka kuhlobene nokubhenywa kukagwayi okungapheli e-Asia. Kube khona umehluko othile ngokobulili ngokwezehlakalo nokushona kwabantu emhlabeni wonke kubo bobabili ubulili. Kwabesifazane, umdlavuza ovame ukutholakala futhi imbangela ehamba phambili ngokufa ngenxa yomdlavuza kwakuwumdlavuza webele, kanti kwabesilisa kwakungumdlavuza wamaphaphu. Umdlavuza webele kwakuwumdlavuza ovame kakhulu kwabesifazane emazweni amaningi (157 kwangu-185). Kwabesilisa, umdlavuza wendlala yesinye nowe-colorectal wawungowesibili nowesithathu ovame ukwenzeka, kuyilapho umdlavuza wesibindi kanye nomdlavuza wawuyimbangela yesibili neyesithathu yokufa ngenxa yomdlavuza. Kwabesifazane, umdlavuza wamaphaphu nowesisu bekungokwesibili nokwesithathu kukho kokubili inani lamacala amasha kanye nokufa. Umdlavuza womlomo wesibeletho ubungowesishiyagalombili umdlavuza ovame ukwenzeka emhlabeni jikelele futhi uyimbangela yesishiyagalolunye ehamba phambili yokufa komdlavuza, ubalwa kubantu abasha abangu-661 044 nokufa kwabangu-348 186. Iwumdlavuza ovame kakhulu kwabesifazane emazweni angama-25, iningi lawo ase-sub-Saharan Africa. Ngisho noma kuqashelwa amazinga ezigameko ahlukahlukene, umdlavuza womlomo wesibeletho ungaqedwa njengenkinga yezempilo yomphakathi, ngokukhuliswa kwe-WHO Cervical Cancer Elimination Initiative. Ukungalingani okuhlaba umxhwele komdlavuza nge-Human Development Index (HDI)Izilinganiso zomhlaba wonke zembula ukungalingani okuphawulekayo emthwalweni womdlavuza ngokuya ngokukhula komuntu. Lokhu kuyiqiniso ikakhulukazi kumdlavuza webele. Emazweni aneHDI ephakeme kakhulu, owesifazane oyedwa kwabayi-12 uzotholakala enomdlavuza webele ekuphileni kwakhe futhi owesifazane oyedwa kwabangu-71 uzobulawa wuwo. Ngokuphambene, emazweni aneHDI ephansi; kuyilapho oyedwa kuphela kwabesifazane abangama-27 kwatholakala ukuthi unomdlavuza webele ekuphileni kwabo, oyedwa kwabesifazane abangama-48 uzobulawa yiwo. “Abesifazane abasemazweni angaphansi kweHDI banamathuba angu-50% okuthola umdlavuza webele kunabesifazane abasemazweni aphezulu eHDI, nokho basengozini enkulu yokubulawa yilesi sifo ngenxa yokutholwa sekwephuzile nokungakwazi ukuthola ukwelashwa okusezingeni,” kuchaza. UDkt Isabelle Soerjomataram, iPhini leNhloko Yegatsha Lokubhekwa Komdlavuza e-IARC. Inhlolovo yomhlaba wonke yeWHO yeHBPs iphinde yembula ukungalingani okubalulekile emhlabeni wonke kuzinsiza zomdlavuza. Izinsiza ezihlobene nomdlavuza wamaphaphu kubikwa ukuthi zazinethuba eliphindwe ka-4-7 lokufakwa kuHBP emalini engenayo ephezulu kunezwe elinemali engenayo esezingeni eliphansi. Ngokujwayelekile, bekunethuba eliphindwe kane lezinsiza zemisebe ezifakwa kuHBP yeholo eliphezulu kunezwe elinemali engenayo esezingeni eliphansi. Umehluko omkhulu kunayo yonke yanoma iyiphi imisebenzi kwakungu-stem-cell transplantation, okwakunethuba eliphindwe izikhathi ezingu-12 lokufakwa kuHBP yomholo ophezulu kunezwe elinemali engenayo esezingeni eliphansi. "Inhlolovo entsha yeWHO yomhlaba wonke icacisa ukungalingani okukhulu kanye nokuntuleka kokuvikelwa kwezimali komdlavuza emhlabeni jikelele, njengoba abantu, ikakhulukazi emazweni ahola kancane, bengakwazi ukuthola izisekelo zokunakekelwa komdlavuza," kusho uDkt Bente Mikkelsen, uMqondisi woMnyango we-Noncommunicable Diseases kuWHO. “I-WHO, okuhlanganisa nezinhlelo zayo zomdlavuza, isebenzisana kakhulu nohulumeni abangaphezu kwama-75 ukuthuthukisa, ukuxhasa ngezimali nokusebenzisa imigomo yokugqugquzela ukunakekelwa komdlavuza kubo bonke. Ukunwebeka kulo msebenzi, ukutshalwa kwezimali okukhulu kuyadingeka ngokushesha ukubhekana nokungalingani emhlabeni wonke emiphumeleni yomdlavuza.” Kucatshangelwa ukuba umdlavuza uzokhuphuka ngowezi-2050 Zingaphezu kwezigidi ezingama-35 izehlakalo ezintsha zomdlavuza ezibikezelwe ngowezi-2050, okuwukunyuka okungama-77% kusuka ezigamekweni ezilinganiselwa ezigidini ezingama-20 ngowezi-2022. Izinkinga ezikhula ngokushesha zomdlavuza womhlaba wonke ukhombisa kokubili ukuguga nokukhula kwabantu, kanye nezinguquko ekuchayekeni kwabantu ezicini eziyingozi, eziningi zazo ezihlotshaniswa nentuthuko yenhlalomnotho. Ugwayi, utshwala nokukhuluphala yizici ezibalulekile ezibangela ukwanda kwezigameko zomdlavuza, njengoba ukungcoliswa komoya kuseyimbangela enkulu yezinkinga zemvelo. Okuphathelene nomthwalo osinda kakhulu, kulindeleke ukuthi zande kakhulu izigameko kumazwe eHDI aphezulu, kanti amanye amacala amasha ayizigidi ezi-4.8 abikezelwa ngama-2050 uma kuqhathaniswa nezilinganiso zangowezi-2022. Nokho ukwanda okulinganayo kwezehlakalo kumangalisa kakhulu emazweni aphansi eHDI (ukwanda okungamaphesenti angama-142) nasemazweni aphakathi kwe-HDI (99%). Ngokunjalo, ukufa komdlavuza kulawa mazwe kulindeleke ukuthi kucishe kuphindeke kabili ngowezi-2050. “Umthelela walokhu kunyuka ngeke uzwakale ngokulinganayo kuwo wonke amazwe anamazinga ahlukene eHDI. Labo abanezinsiza ezimbalwa kakhulu zokulawula umdlavuza wabo bazothwala izinkinga zomhlaba wonke zomdlavuza,” kusho uDkt Freddie Bray, iNhloko Yegatsha Lokubhekwa Komdlavuza e-IARC. “Naphezu kwenqubekelaphambili eseyenziwe ekutholakaleni kusenesikhathi komdlavuza kanye nokwelashwa nokunakekelwa kweziguli ezinomdlavuza-umehluko omkhulu emiphumeleni yokwelashwa komdlavuza akukhona nje phakathi kwezifunda zomhlaba ezihola kancane nezihola kancane, kodwa nangaphakathi emazweni. akufanele kuncike ekutheni umuntu uhlala kuphi ukuze aphile. Izinsiza zikhona ezenza ohulumeni bakwazi ukubeka phambili ukunakekelwa komdlavuza, nokuqinisekisa ukuthi wonke umuntu uyafinyelela ezinsizeni ezithengekayo, ezisezingeni eliphezulu. Lokhu akulona nje udaba lwezinsiza kodwa udaba lwentando yepolitiki,” kusho uDkt Cary Adams, inhloko ye-UICC - Union for International Cancer Control. Inothi kubahleli: I-International Agency for Research on Cancer (IARC) iyisikhungo somdlavuza se-World Health Organization. Ulwazi olwengeziwe: I-IARC's Global Cancer Observatory.

የዓለም ጤና ድርጅት የጤና ቴክኖሎጂ ተደራሽነት ፖል አስተዋወቀ የዓለም ጤና ድርጅት (ደብሊውኤችኦ) የጤና ቴክኖሎጂ ተደራሽነት ፖል (ኤችቲኤፒ) የኮቪድ-19 የቴክኖሎጂ ተደራሽነት ፖል (ሲ-ቲአፒ) ተተኪ መሆኑን አስታውቋል። ሲ-ቲአፒ በሁሉም ሀገራት ላሉ ሰዎች የኮቪድ-19 የጤና ምርቶችን ፍትሃዊ እና ተመጣጣኝ ተደራሽነትን ለማመቻቸት በአለም ጤና ድርጅት፣ በኮስታሪካ መንግስት እና በሌሎች አጋሮች በግንቦት 2020 ተጀመረ። መድረኩ የቴክኖሎጂ ፈጠራን ለማፋጠን እና የኮቪድ-19 መሳሪያዎችን ተደራሽነት ለማስፋት የቴክኖሎጂ አጋሮች የአእምሮአዊ ንብረትን፣ እውቀትን ፣ እና መረጃን በፈቃደኝነት እንዲያካፍሉ በጣም የሚፈለግ መድረክን ሰጥቷል። ምንም እንኳን በሀብቶች ውስንነት ምክንያት ፣በተከሰቱት ወረርሽኙ ወቅት አዲስ ዘዴን ለመመስረት ያጋጠሙት ፈተናዎች ቢኖሩም ሲ-ቲአፒ አንድ ከግል አምራች የተገኘን ጨምሮ 15 ቴክኖሎጂዎችን የሚያካትቱ፣ ግልፅ እና ልዩ ያልሆኑ 6 ፈቃዶችን አግኝቷል። ኤችቲኤፒ የተለያዩ ቅድሚያ የሚሰጣቸውን ቴክኖሎጂዎችን ለመሳብ እና ለመደገፍ የሚያስችሉትን መዋቅራዊ፣ ሂደት እና ሌሎች ለውጦችን በማካተት በሲ-ቲአፒ በተዘረጋው መሰረት ላይ ይገነባል። “አስፈላጊ የጤና ምርቶችን ፍትሃዊ ተደራሽነት ለአለም አቀፍ የጤና ሽፋን እና ለአለም አቀፍ የጤና ደህንነት አስፈላጊ አካል ነው፣"የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር፣ ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ ተናግረዋል። "ከሲ-ቲአፒ በተማርነው መሰረት የጤና ቴክኖሎጂ ተደራሽነት ፖል የአእምሮአዊ ንብረት፣ እውቀት እና ሳይንሳዊ ፈጠራን በማካፈል ሰፊ የጤና ምርቶችን ይበልጥ ፍትሃዊ ተደራሽ ለማድረግ ወሳኝ እርምጃ ነው።" ኤችቲኤፒ ለሕዝብ ጤና ቅድሚያ የሚሰጣቸውን የጤና ምርቶችን ተደራሽነት ያበረታታል፣ወረርሽኙን ዝግጁነት እና ከጤና ድንገተኛ አደጋዎች እና ከጤና ውጭ ባሉ ጉዳዮች ላይ ጨምሮ። ይህ አካሄድ የኤችቲኤፒ ኢንቨስትመንቶችን የህዝብ ጤና ጠቀሜታ እንዲሁም ፍቃድ የተሰጣቸውን ቴክኖሎጂዎች ለተቀባይ አምራቾች ያለውን ማራኪነት የበለጠ የገበያ እድሎችን እና የፋይናንስ ዘላቂነትን በማጎልበት ያጎላል። ፈጣን የምርመራ ሙከራ መድረክ ቴክኖሎጂ ፈቃድ የመስጠት ማስታወቂያ ለእንደዚህ አይነት አቀራረብ ምሳሌ ሆኖ ያገለግላል። በኋላ በ2024 የመጀመሪያ ሩብ ዓመት የዓለም ጤና ድርጅት ኤችቲኤፕ እንዴት እንደሚሰራ እና ኢላማ ስለሚያደርጋቸው ቴክኖሎጂዎች ተጨማሪ ዝርዝሮችን ያትማል። የኤችቲኤፒ ይፋዊ ጅምር ለ2024 ሁለተኛ ሩብ ታቅዷል። በጊዜያዊነት፣ የዓለም ጤና ድርጅት የጤና ቴክኖሎጅዎችን ለማስጠበቅ እና ክልላዊ ወይም አለም አቀፋዊ የማምረት አቅምን ለማስፋት እድሎችን በመገምገም ከላይ የተገለጹትን መርሆች እና አካሄድ ይከተላል።

WHO introduces the Health Technology Access Pool The World Health Organization (WHO) announces the Health Technology Access Pool (HTAP) as the successor to the COVID-19 Technology Access Pool (C-TAP). C-TAP was launched in May 2020 by WHO, the Government of Costa Rica and other partners to facilitate equitable and affordable access to COVID-19 health products for people in all countries. The platform provided a much-needed forum for technology partners to voluntarily share intellectual property, knowledge, and data in order to accelerate technological innovation and expand access to COVID-19 tools. Despite the challenges faced in establishing a novel mechanism during a pandemic with limited resources, C-TAP secured 6 transparent, non-exclusive global licenses involving 15 technologies that span R&D tools, diagnostics, and vaccines – including the first from a private manufacturer. HTAP builds on the foundation laid by C-TAP while incorporating structural, process and other changes that will enable it to attract and support a diverse range of priority technologies more effectively. “Equitable access to essential health products is an essential part of universal health coverage, and of global health security,” said Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO Director-General. “Building on what we have learned from C-TAP, the Health Technology Access Pool is an important step towards more equitable access to a broad range of health products through the sharing of intellectual property, knowledge and scientific innovation.” HTAP will promote access to health products that respond to public health priorities including pandemic preparedness and with relevance during and outside health emergencies. This approach will amplify the public health value of HTAP investments as well as the attractiveness of licensed technologies to recipient manufacturers by realizing greater market opportunities and financial sustainability. The announcement on the licensing of a rapid diagnostic test platform technology serves as an example of such an approach. Later in the first quarter of 2024, WHO will publish further details on how HTAP will operate and the technologies it will target. The official launch of HTAP is planned for the second quarter of 2024. In the interim, WHO will adopt the principles and approach described above in evaluating opportunities to secure health technologies and expand regional or global production capacity.

WHO ta gabatar da Wajen Samun Kimiyyar Kiwon Lafiya. Hukumar Kula da Lafiya ta Duniya (WHO) ta bayyana Wajen Samun Kimiyyar Kiwon Lafiya (HTAP) a matsayin wanda ya gaji wajen Samun Kimiyyar Kiwon Lafiya na COVID-19 (C-TAP). An ƙaddamar da C-TAP a Mayu na 2020 daga Hukumar WHO, Gwamnatin Costa Rica da sauran abokan hulɗa za su samar da hanyar samun kayan amfani da masu sauƙin mallaka na kayan kiwon lafiyar COVID-19 ga mutane a ƙasashe baki ɗaya. Manhajar ta samar da dandali mafi buƙata ga abokan hulda na fasaha don raba kayan amfani,i limi, da kuma bayanai domin ci gaban ƙirƙirar fasaha da kuma faɗaɗa samun damar kayan amfani na COVID-19. Duk da irin ƙalubalen da aka samu wajen tabbatar da kyakkyawar hanya yayin annobar da ƙarancin kuɗi, C-TAP sun samar da lasisi guda shida masu inganci wanda ba a shigar da su a duniya ba da ya haɗa da fasaha guda 15 da ya haɗa da kayan amfanin R&D, binciken lafiya da alluaran riga-kafi - wanda ya haɗa da na farkon daga mai ƙerawa na masu zaman kansu. HTAP ta yi gini ne a kan tushen da C-TAP ta sanya yayin da take haɗa tsari, matakai da sauran canje-canje da za su ba su damar janyo hankali tare da tallafawa masu fasaha iri daban-daban sosai. Daidaito wajen samun kayan amfani na kiwon lafiya ɓangare ne mai mahimmanci na bayar da kiwon lafiya da kuma tsaron kiwon lafiya a duniya baki daya, in ji Dr Tredros Adhnom Ghebreyesus, Darakta Janar na WHO. Ci gaba da gini a kan abin da muka koya daga C-TAP, wajen samun fasahar kiwon lafiya mataki ne mai matuƙar mahimmanci wajen samun daidaito na kayan amfani na kiwon lafiya ta hanyar samar da tunani mai ma’ana, ilimi da kuma ƙirƙirar kimiyya. HTAP za su bunƙasa samun kayan kiwon lafiya da suke da mafi mahimmanci ga kiwon lafiyar al’umma wanda ya haɗa da shiryawa annoba da mahimmanci a lokacin da kuma bayan agajin gaggawa na kiwon lafiya. Wannan matakin zai ƙara ingancin kiwon lafiyar al’umma na hannun jarin HTAP tare da janyo hankalin masu fasaha da ke da lasisi zuwa masu ƙerawa da suke karɓa ta hanyar gane manyan damarmaki na kasuwa da kuma tabbatar da samuwar kuɗi. Sanarwar ba da lasisin ga manhajar fasaha ta yawan gwajin cutuka ita ce take nuna misalin irin wannan matakin. Bayan kwatar farko ta 2024, WHO za ta wallafa ƙarin bayanai game da yadda HTAP za su dinga yin aiki da kuma yadda masu fasahar za su dinga fuskanta. Ana shirya kaddamar da HTAP na musamman a kwata ta biyu na 2024. Kafin lokacin, WHO za ta ɗauki tsari da kuma matakin da aka bayyana a sama wajen duba damarmaki domin samun fasahar lafiya da kuma faɗaɗa ƙarfin aikin yanki ko duniya .

WHO, walianzisha jukwaa la ufikiaji wa teknolojia ya afya Shirika la Aya Duniani (WHO) linatangaza the Health Technology Access Pool (HTAP) kuwa mrithi wa the COVID-19 Technology Access Pool (C-TAP). C-TAP ilianzishwa Mei 2020 na WHO, serikali ya Costa Rica na washiriki wengine katika kuchangia vifaa na kurahisisha upatikanaji wa bidhaa za afya za COVID-19 kwa watu wa nchi zote. Jukwaa lilitoa teknolojia ya kongamano lililokuwa linahitajika kwa washirika kujitolea kwa hiari kuchangia rasilimali za kitaalam, maarifa na takwimu katika kuwezesha uvumbuzi wa teknolojia na kuongeza upatikanaji wa vifaa vya COVID-19. Licha ya changamoto walizokumbana nazo wakati wa kuanzisha utaratibu mpya, wa janga lililo na rasilimali chache, C-TAP ilipata leseni 6 za wazi na zisizo za kipeke za kimataifa zinazohusisha teknolojia 15 zinazotumia vifaa vya R7D, uchunguzi na chanjo, ikiwa ni pamoja na chanjo ya kwanza kutoka kwa mzalishaji binafsi. HTAP inajengwa juu ya msingi uliyowekwa na C-TAP huku ikijumuisha mabadiliko ya kimuundo, mchakato na mengine yatakayoiwezesha kuvutia na kukubaliwa na aina mbalimbali za teknolojia za kipaumbele kwa ufanisi zaidi. Upatikanaji wa bidhaa muhimu za afya ni sehemu muhimu ya chanjo ya afya kwa wote, na ya usalama wa afya duniani, alisema DK. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Mkurugenzi mkuu wa WHO. Kwa kuzingatia kile tulichojifunza kutoka kwa C-TAP, jukwaa la teknolojia ya ufikiaji wa afya ni hatua muhimu kuelekea upatikanaji wa usawa kwa kiwango kikubwa cha bidhaa za afya kupitia kuchangia rasilimali za kitaalam, maarifa na uvumbuzi wa teknolojia HTAP itakuza ufikiaji wa bidhaa za afya zinazojibu vipaumbele vya afya ya umma ikiwa ni pamoja na kujiandaa kwa janga na umuhimu wakati wa dharura za afya na wakati ambao hakuna dharura ya afya. Mbinu hii itakuza thamani ya afya ya umma ya uwekezaji wa HTAP pamoja na mvuto wa teknolojia zilizoidhinishwa kwa wazalishaji wanaopokea bidhaa kwa kutambua fursa kubwa zaidi za soko na uimara wa kifedha. Tangazo la utoaji wa leseni ya teknolojia ya jukwaa la uchunguzi wa haraka hutumika kama mfano wa mbinu kama hiyo. Baadaye katika robo ya kwanza ya mwaka 2024, WHO itachapisha maelezo zaidi kuhusu jinsi HTAP itakavyofanya kazi na teknolojia ambayo italenga. Uzinduzi rasmi wa HTAP umepangwa katika robo ya pili ya mwaka 2024. Kwa muda mfupi, WHO itapitisha kanuni na mbinu iliyoelezwa hapo juu katika kutathimini fursa za kupata teknolojia za afya na kupanua uwezo wa uzalishaji wa kikanda au kimataifa.

WHO ṣàgbékalẹ̀ Àgbájọ Ìráàyèsí Ètò-ìlera Onímọ̀-ẹ̀rọ Àjọ Elétò-ìlera ní Àgbáyé (WHO) kéde Àgbájọ Ìráàyèsí Ètò-ìlera Onímọ̀-ẹ̀rọ (HTAP) gẹ́gẹ́ bí i arọ́pò sí Àgbájọ Ìráàyèsí Ìmọ̀-ẹ̀rọ Àrùn COVID-19 (CTAP). WHO, Ìjọba ilẹ̀ Costa Rica àti àwọn alábàáṣe mìíràn ni wọ́n ṣe ìfilọ́lẹ̀ C-TAP ní oṣù Karùn-ún ọdún 2020 láti lè mú ìráàyèsí àwọn ohùn èlò ìlera fún àwọn èèyàn ní gbogbo orílẹ̀-èdè ṣe déédé kí owó rẹ̀ sì má fa àpò ya. Ìkànnì náà pèsè irú àyè tí àwọn alábàáṣe onímọ̀-ẹ̀rọ nílò gan láti lè fi dúkìá ọgbọ́n, ìmọ̀, àti ìwífún ṣọwọ́ síra látinúwá kí wọ́n lè mú ìmọ̀-ẹ̀rọ àtinúdá wáyé ní kíákíá àti láti lè ṣe ìfẹ̀lójú ìráàyèsí àwọn irinṣẹ́ COVID-19. Bí wọ́n ti ṣe kojú àwọn ìpènijà lórí ìdásílẹ̀ ọ̀nà iṣẹ́ tuntun ní àsìkò àjàkálẹ̀ àrùn pẹ̀lú ìwọ̀nba àwọn ohun ìṣàmúlò, C-TAP rí ìwé àṣẹ gbogboogbò, afààyègbani ní àgbáyé 6 gbà pẹ̀lú àwọn ti onímọ̀-ẹ̀rọ 15 tí wọ́n ń lo àwọn irinṣẹ́, ètò ìṣèdámọ̀, àti àwọn àjẹsára R&D – pẹ̀lú àkọ́ṣe láti ọwọ́ aṣèlọ́po aládàáni kan. HTAP ń ṣiṣẹ́ lórí ìpìlẹ̀ C-TAP nígbà tí ó ń ṣe ìmúbọnú àwọn ìyàtọ̀ ajẹmọ́ àtòjọ, ètò àti àwọn àyípadà mìíràn tí yóò jẹ́ kí ó túbọ̀ ṣe ìfàmọ́ra kí ó sì fi àyè gba onírúurú àwọn ìmọ̀-ẹ̀rọ pàtàkì dáadáa. "Ìráàyè onídéédé sí àwọn ohun èlò ìlera pàtàkì jẹ́ ọ̀kan pàtàkì nínú àkóónú ètò ìlera ní àgbáyé, àti ààbò ìlera ní àgbáyé," Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Olùṣàkóso Àgbà ní WHO fèsì. "Ṣíṣe iṣẹ́ lórí ohun tí a ti kọ́ lára C-TAP, Àgbájọ Ìráàyèsí Ìmọ̀-ẹ̀rọ Ètò-ìlera náà jẹ́ ìgbésẹ̀ pàtàkì fún ìráàyèsí onídéédé sí ọ̀pọ̀ àwọn ohun èlò ìlera látààrí ìfiṣọwọ́ dúkìá ọgbọ́n, ìmọ̀ àti ìmọ̀ tuntun." HTAP yóò ṣe ìgbélárugẹ ìráàyèsí àwọn ohun èlò ìlera tí yóò wà ní ìbámu pẹ̀lú àwọn ìnílò pàtàkì ìlera gbogboogbò pẹ̀lú ìgbáradì fún àjàkálẹ̀ àti àwọn ohun tí ó ṣe pàtàkì ní àsìkò pàjáwìrì ajẹmọ́lera tàbí ìgbà mìíràn. Ìlànà yìí yóò túbọ̀ pòkìkí iyì àwọn ìdókòwò HTAP sí ìlera gbogboogbò pẹ̀lú àwọn ìfàmọ́ra tí àwọn aṣèlọ́po tí wọ́n gba àwọn ìmọ̀-ẹ̀rọ oníwèé-àṣẹ ní nípa rírí àǹfààní ìtajà tí ó pọ̀ àti ìṣúná alálòpẹ́. Ìkéde lórí fífi ìwé-àṣẹ sórí ìkànnì onímọ̀-ẹ̀rọ aṣèdámọ̀ àyẹ̀wò kíákíá yóò jẹ́ àpẹẹrẹ irú ìlànà bẹ́ẹ̀. Bí ìdá kẹrin àkọ́kọ́ ní ọdún 2024 yóò bá fi fẹ́ tán, WHO yóò kéde àwọn àlàyé síwájú síi lórí bí HTAP yóò ṣe ṣiṣẹ́ àti àwọn ìmọ̀ ẹ̀rọ tí yóò fojú sùn. Wọ́n ti ṣètò ìfilọ́lẹ̀ aláṣẹ HTAP fún ìdá kẹrin keji ní ọdún 2024. Kí ó tó di ìgbà náà, WHO yóò ṣàmúlò àwọn ìlànà ìṣe àti ìgbésẹ̀ tí wọ́n ṣàlàyé sókè láti lè ṣàyẹ̀wò àwọn àǹfààní tí yóò pèsè àwọn ìmọ̀-ẹ̀rọ elétò-ìlera tí yóò sì ṣe ìfẹ̀lójú agbára ìṣẹlọ́po ní ẹkùn tàbí ní àgbáyé.

I-WHO yethula i-Health Technology Access Pool Inhlangano Yezempilo Yomhlaba (WHO) imemezela i-Health Technology Access Pool (HTAP) njengezongena esikhundleni seCOVID-19 Technology Access Pool (C-TAP). I-C-TAP yethulwa ngoNhlaba wezi-2020 yiWHO, uHulumeni waseCosta Rica nabanye ozakwethu ukuze kube lula ukufinyelela okulinganayo nokuthengekayo emikhiqizweni yezempilo ye-COVID-19 kubantu kuwo wonke amazwe. le bekuyingosi edingeka kakhulu kozakwethu bezobuchwepheshe ukuze bahlanganyele ngokuzithandela bacobelelane ngobuhlakani, ulwazi, kanye nemininingo ukuze kusheshiswe ukuqanjwa kabusha kwezobuchwepheshe nokwandisa ukufinyelela kumathuluzi eCOVID-19. Naphezu kwezinselelo ezibhekene nokusungula indlela entsha phakathi nobhubhane olunezinsizakusebenza ezilinganiselwe, iC-TAP yathola amalayisense ayi-6 asobala, angakhethekile abandakanya ubuchwepheshe obuyi-15 obusebenzisa amathuluzi eR&D, ukuxilonga, kanye nemigomo - okuhlanganisa neyokuqala evela kumkhiqizi ozimele. I-HTAP yakhela phezu kwesisekelo esibekwe yiC-TAP ngenkathi ihlanganisa izakhiwo, inqubo nezinye izinguquko ezizoyenza ihehe futhi isekele uhla oluhlukahlukene lobuchwepheshe obubalulekile ngempumelelo kakhudlwana. "Ukufinyelela ngokulinganayo emikhiqizweni yezempilo ebalulekile kuyingxenye ebalulekile yezempilo emhlabeni wonke, kanye nokuphepha kwezempilo emhlabeni wonke," kusho uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus, uMqondisi-Jikelele weWHO. “Ukwakhela phezu kwalokho esikufunde ku-C-TAP, iHealth Technology Access Pool iyisinyathelo esibalulekile sokufinyelela ngokulinganayo uhla olubanzi lwemikhiqizo yezempilo ngokwabelana ngempahla yengqondo, ulwazi kanye nokusungula izinto zesayensi.” I-HTAP izothuthukisa ukufinyelela emikhiqizweni yezempilo ephendula ezintweni eziza kuqala empilweni yomphakathi okuhlanganisa ukulungela ubhubhane kanye nokufaneleka ngesikhathi nangaphandle kwezimo eziphuthumayo zezempilo. Le ndlela izokhulisa inani lezempilo lomphakathi lokutshalwa kwezimali kweHTAP kanye nokukhanga kobuchwepheshe obunelayisensi kubakhi abamukelayo ngokuqaphela amathuba amakhulu ezimakethe nokuzinza kwezezimali. Isimemezelo sokunikezwa kwelayisensi yobuchwepheshe benkundla yokuhlola ukuxilonga ngokushesha sisebenza njengesibonelo sendlela enjalo. Kamuva kwikota yokuqala ka-2024, iWHO izoshicilela imininingwane eyengeziwe yokuthi iHTAP izosebenza kanjani kanye nobuchwepheshe ezobuqondisa. Ukwethulwa ngokusemthethweni kweHTAP kuhlelelwe ikota yesibili ka-2024. Okwamanje, i-WHO izosebenzisa imigomo nendlela echazwe ngenhla ekuhloleni amathuba okuvikela ubuchwepheshe bezempilo kanye nokwandisa umthamo wokukhiqiza wesifunda noma womhlaba wonke.

በኢንተር-ኤጀንሲ ቋሚ ኮሚቴ ኃላፊዎች የተሰጠ መግለጫ፡ የጋዛን ህዝብ መተው አንችልም ጥቅምት 7 በእስራኤል ላይ በደረሰው አሰቃቂ ጥቃት የበርካታ ዩኤንአርደብሊውኤ ሰራተኞች የተሳትፎ ክሶች በጣም አስፈሪ ነው። ዋና ጸሃፊው እንዳሉት ፣ ማንኛውም የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ሰራተኛ በሽብር ተግባር ውስጥ የተሳተፈ ተጠያቂ ይሆናል። ሆኖም ፣ አንድ ሙሉ ድርጅት ተስፋ የቆረጡ ሰዎችን እንዲያገለግል የተጣለበትን ኃላፊነት ከመወጣት መከልከል የለብንም። ከጥቅምት7 ጀምሮ በጋዛ ውስጥ በረዶ ሲናጥ የነበረው አስጨናቂ ክስተቶች በመቶ ሺዎች የሚቆጠሩ ሰዎችን ቤት አልባ አድርገው በረሃብ አፋፍ ላይ አድርሰዋል። ዩኤንአርደብሊውኤ በጋዛ ውስጥ ትልቁ የሰብአዊ እርዳታ ድርጅት ምግብ፣ መጠለያ እና ጥበቃ ሲያደርግ ቆይቷል፣ ምንም እንኳን የራሱ ሰራተኞች እየተፈናቀሉ እና እየተገደሉ ነበር። ከዩኤንአርደብሊውኤ የሚገኘውን ገንዘብ ለአፍታ ለማቆም የተለያዩ አባል ሀገራት የሚወስኑት ውሳኔ በጋዛ ህዝብ ላይ አስከፊ መዘዝ ያስከትላል። በጋዛ ውስጥ 2.2 ሚሊዮን ሰዎች በአስቸኳይ የሚያስፈልጋቸውን የእርዳታ መጠን እና ስፋት ለማቅረብ አቅም ያለው ሌላ አካል የለም። እነዚህ ውሳኔዎች እንደገና እንዲታዩ ይግባኝ እንላለን። ዩኤንአርደብሊውኤ የድርጅቱን ሙሉ፣ ገለልተኛ ግምገማ አስታውቋል፣ እና የተባበሩት መንግስታት የውስጥ ቁጥጥር አገልግሎት ቢሮ ነቅቷል። ከ ዩኤንአርደብሊውኤ ገንዘብ ማውጣት አደገኛ ነው እና በጋዛ የሰብአዊነት ስርዓት ውድቀትን ያስከትላል ፣ በተያዘው የፍልስጤም ግዛት እና በአከባቢው ሰፊ የሰብአዊ እና የሰብአዊ መብት መዘዞች ያስከትላል። አለም የጋዛን ህዝብ ሊተው አይችልም።

Statement by Principals of the Inter-Agency Standing Committee: We cannot abandon the people of Gaza The allegations of involvement of several UNRWA staff in the heinous attacks on Israel on 7 October are horrifying. As the Secretary-General has said, any UN employee involved in acts of terror will be held accountable. However, we must not prevent an entire organization from delivering on its mandate to serve people in desperate need. The harrowing events that have been snowballing in Gaza since 7 October have left hundreds of thousands of people homeless and on the brink of famine. UNRWA, as the largest humanitarian organization in Gaza, has been providing food, shelter and protection, even as its own staff members were being displaced and killed. Decisions by various Member States to pause funds from UNRWA will have catastrophic consequences for the people of Gaza. No other entity has the capacity to deliver the scale and breadth of assistance that 2.2 million people in Gaza urgently need. We appeal for these decisions to be reconsidered. UNRWA has announced a full, independent review of the organization, and the UN’s Office of Internal Oversight Services has been activated. Withdrawing funds from UNRWA is perilous and would result in the collapse of the humanitarian system in Gaza, with far-reaching humanitarian and human rights consequences in the occupied Palestinian territory and across the region. The world cannot abandon the people of Gaza.

Bayanai daga tsarin Inter-Agency Standing Committee: Ba za mu iya rabuwa da mutanen Gaza ba Zargin sanya da yawa daga ma’aikatan UNRWA a harin da aka kai Isra’ila a 7 ga watan Oktoba ya tashi hankali. Kamar yadda Babban Sakatare ya faɗa, duk wani ma’aikacin Majalisar Ɗinkin Duniya da aka samu da hannu a ta’addanci za a hukunta shi. Duk da haka, ba za mu hana gaba ɗayan hukuma daga kuɗirinta na yi wa al’umma da suke tsananin buƙata aiki ba. Munanan ayyukan da ake ta yi a Gaza tun 7 ga Oktoba ya sanya dubunnan ɗaruruwan mutane sun rasa mahallinsu sannan suna gab da shiga fari. UNRWA, a matsayin babbar kungiyar agaji a Gaza, ta daɗe tana kai abinci, wajen zama da kuma kariya, duk da har nata ma’aikatan an kashe kuma an wargaza su. Yanke hukunci daga Mambobin Ƙasashe da daman a cewar a tsayar da tallafin UNRWA zai iya kasancewa sakamako mai muni ga mutanen Gaza. Babu wata ƙungiya da take da ƙarfin kai babban tallafin da mutane miliyan 2.2 suke buƙata cikin gaggawa a Gaza. Muna neman da a sake duba wannan hukuncin. UNRWA sun bayyana cikakken, bincike mai zaman kansa na ƙungiyar, kuma an sake tabbatar da ofishin lura da ayyuka na cikin gida na Majalisar Ɗinkin Duniya. Janye tallafi daga UNRWA abu ne mai haɗari kuma zai janyo rugujewar hanyar agaji a Gaza, tare da kuma janyo mummunan sakamako ga harkar agaji da ‘yancin ɗan’adam a cikin yankin Falasɗinu da kuma yankin baki ɗaya. Duniya ba za ta iya rabuwa da mutanen Gaza ba.

Taarifa ya wakuu wa kamati ya kudumu ya mashirika ya kimataifa: hatuwezi kuwaacha watu wa Gaza Madai ya kuhusika kwa wafanyakazi kadhaa wa UNRWA katika mashambulizi ya kikatili dhidi ya Israel tarehe 7 Okutoba ni ya kusikitisha. Kama katibu mkuu amesema, mfanyakazi yeyote wa Umoja wa mataifa anayehusika na vitendo vya kigaidi atawajibishwa. Hata hivyo, hatupaswi kuzuia shirika zima kutekeleza wajibu wake wa kuwahudumia watu waliyo na uhitaji mkubwa. Matukio ya ktisha ambayo yamekuwa yakinyesha theluji huko Gaza tangu tarehe 7 Oktoba yameacha mamia na maelfu ya watu bila makazi na kwenye ukingo wa njaa. UNRWA, kama shirika kubwa zaidi la kibinadamu huko Gaza, limekuwa likitoa chakula, malazi na ulinzi, hata kama wafanyakazi wake walipokuwa wakifukuzwa na kuuawa. Maamuzi ya nchi wanachama mbalimbali ya kusitisha ufadhili kutoka UNRWA yatakuwa na matokeo mabaya kwa watu wa Gaza. Hakina chombo kingine kinachoweza kutoa msaada wa kiwango na upana kama huo, ambao watu milioni 2.2 wa Gaza wanauhitaji kwa dharura. Tunaomba maamuzi haya yaangaliwe upya. UNRWA imetangaza ukaguzi wa kina na huru wa shirika hilo, na Ofisi ya Umoja wa Mataifa ya huduma za uangalizi wa ndani imefunguliwa. Kuchota fedha kutoka UNRWA ni hatari na kunaweza kusababisha kuporomoka kwa mfumowa kibinadamu huko Gaza, matokeo pamoja na kuwafikia watu wanaopigania haki za binadamukatika ardhi ya Palestina inayokaliwa kwa mabavu na katika eneo zima. Dunia haiwezi kuwaacha watu wa Gaza.

Ọ̀rọ̀ lẹ́nu àwọn Òpómúléró inú Ìgbìmọ̀ Onídùúró ti Alájọ-si-Àjọ: A ò lè fi àwọn èèyàn ìlú Gaza sílẹ̀ Àwọn ẹ̀sùn ìlọ́wọ́sí ọ̀pọ̀ àwọn òṣìṣẹ́ UNRWA nínú àwọn ìkọlù búburú sí Isreal ní ọjọ́ 7 oṣù Kẹwàá bani lẹ́rù gidi gan. Gẹ́gẹ́ bí Akọ̀wé-Àgbà ṣe ti sọ, òṣìṣẹ́kòṣìṣẹ́ UN tí ó bá lọ́wọ́ nínú àwọn ìwà búburú náà yóò dáhùn fún wọn. Ṣùgbọ́n, a ò gbọdọ̀ di odidi àjọ kan lọ́wọ́ láti jẹ́ iṣẹ́ rẹ̀ láti sin àwọn èèyàn ní ìgbà ìnílò ní kíkankíkan. Àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ abaninínújẹ́ náà ti wọ́n ti ń gbilẹ̀ kíákíá ní Gaza láti ọjọ́ 7 oṣù Kẹwàá ni wọ́n ti sọ ẹgbẹẹgbẹ̀rún èèyan di aláìnílé tí ìyàn sì tún ti fẹ́ mú wọn. UNRWA, gẹ́gẹ́ bí i àjọ afọmọnìyàṣe tí ó tóbi jùlọ ní Gaza, ti ń pèsè oúnjẹ, ilégbèé àti ààbò, kódà àwọn òṣìṣẹ́ rẹ̀ kọ̀ọ̀kan ti ṣípò padà tí àwọn kan ti kú. Àwọn ìpinnu tí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn Orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ Ọmọ-ẹgbẹ́ ti ṣe láti dáwọ́ owó ìrànwọ́ dúró láti UNRWA ni yóò ní àbájáde búburú fún àwọn èèyàn ilẹ̀ Gaza. Kò sí àjọ mìíràn tí ó ní agbára láti ṣètò irú ìrànlọ́wọ́ ní iye tí mílíọ̀nù 2.2 àwọn èèyàn ilẹ̀ Gaza nílò ní kíákíá. A bẹ̀bẹ̀ pé kí wọ́n tún àwọn ìpinnu wọ̀nyìí gbé yẹ̀wò. UNRWA ti kéde àyẹ̀wò kíkún, aládàáṣe fún ilé-iṣẹ́ náà, tí Ọ́fíìsì Aṣàmójútó àwọn Iṣẹ́ Abẹ́lẹ́ ti UN sì ti bẹ̀rẹ̀ iṣẹ́. Yíyọwọ́ owó ìrànwọ́ láti ọwọ́ UNRWA ní ewu tí yóò sì mú ìparun bá ètò ìfọmọnìyànṣe ní Gaza, tí àwọn àbájáde rẹ̀ lórí ìfọmọnìyànṣe àti ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn yóò sì ju bí wọ́n ti lérò lọ ní àwọn ilẹ̀ Palestine tí wọ́n ń lò sí àti káàkiri ẹkùn náà. Aráyé ò lè kọ àwọn èèyàn Gaza sílẹ̀.

Isitatimende Sabaphathi BeKomidi Elimisiwe Le-Inter-Agency: Asikwazi ukushiya abantu baseGaza Izinsolo zokubandakanyeka kwabasebenzi abambalwa be-UNRWA ekuhlaselweni okunyantisayo kwa-Israyeli ziyi-7 kuMfumfu ziyethusa. Njengoba uNobhala-Jikelele eshilo, noma yimuphi umsebenzi we-UN obandakanyeka ezenzweni zokusabisa uzobhekana necala. Nokho, akufanele sivimbele inhlangano yonke ekwenzeni umsebenzi wayo wokusiza abantu abaswele. Izigigaba ezihlasimulisa umzimba ebezilokhu zikhithika eGaza kusukela mhla ziyisi-7 kuMfumfu zishiye amakhulu ezinkulungwane zabantu bengenamakhaya futhi besonqenqemeni lwendlala. I-UNRWA, njengenhlangano enkulu yosizo lwabantu eGaza, ibihlinzeka ngokudla, indawo yokuhlala nokuvikela, njengoba nje abasebenzi bayo bexoshwa futhi bebulawa. Izinqumo zamazwe ahlukene angamaLungu zokumisa isikhashana izimali ezivela ku-UNRWA zizoba nemiphumela eyinhlekelele kubantu baseGaza. Alukho olunye uhlaka olunamandla okuletha isikali nobubanzi bosizo abantu abayizigidi ezi-2.2 baseGaza abaludinga ngokuphuthumayo. Siyanxusa ukuthi lezi zinqumo zicutshungulwe kabusha. I-UNRWA imemezele ukubuyekezwa okugcwele, okuzimele kwenhlangano, futhi Ihhovisi le-UN le-Internal Oversight Services selivuliwe. Ukuhoxiswa kwezimali ku-UNRWA kuyingozi futhi kungaholela ekuweni kwesimiso sokusiza abantu eGaza, okunemiphumela efinyelela kude ekusizeni abantu kanye namalungelo abantu endaweni ehlala abantu basePalestine nakuso sonke isifunda. Umhlaba awukwazi ukulahla abantu baseGaza.

የዓለም ጤና ድርጅት ለመጀመሪያ ጊዜ በኢንዱስትሪ የሚመረተውን ትራንስ ፋትን በማስወገድ ረገድ ሀገራትን ሸልሟል የዓለም ጤና ድርጅት ለመጀመሪያ ጊዜ በኢንዱስትሪ የሚመረተውን ትራንስ ፋቲ-አሲዶችን በማስወገድ ረገድ ያለውን እድገት የሚያረጋግጥ የምስክር ወረቀት ለአምስት ሀገራት ሰጠ። ዴንማርክ፣ ሊቱዌኒያ፣ ፖላንድ፣ ሳዑዲ አረቢያ እና ታይላንድ እያንዳንዳቸው በኢንዱስትሪ የሚመረተው ትራንስ-ፋቲ አሲድ (አይቲኤፍኤ) በበቂ ክትትል እና የማስፈጸሚያ ስርዓቶች የተደገፈ የተሻለ ልምድ ፖሊሲ እንዳላቸው አሳይተዋል። የዓለም ጤና ድርጅት አይቲኤፍኤ ን ለማስወገድ ባደረገው የመተካት ተነሳሽነት የመጀመሪያዎቹ አምስት ዓመታት ውጤቶችን አውጥቷል። የዓለም ጤና ድርጅት እ.ኤ.አ. በ2018—አይቲኤፍኤን ከዓለም አቀፍ የምግብ አቅርቦት በ2023 መገባደጃ ላይ ሙሉ በሙሉ ለማጥፋት የተቀመጠው ታላቅ ግብ ባይሳካም፣ በሁሉም የአለም ክልሎች ለዚህ ግብ ተደርገዋል የሚል አስደናቂ መሻሻል አለ። በ 2023 ብቻ፣ አዳዲስ ምርጥ ተሞክሮ ፖሊሲዎች በ7 አገሮች (ግብፅ፣ ሜክሲኮ፣ ሞልዶቫ፣ ናይጄሪያ፣ ሰሜን መቄዶኒያ፣ ፊሊፒንስ እና ዩክሬን) ውጤታማ ሆነዋል። ትራንስ-ፋቲ አሲዶች (ቲኤፍኤ) ከፊል-ሶልድ እስከ ጠንካራ ቅባቶች ናቸው በሁለት መልኩ የሚከሰቱ፡ በኢንዱስትሪ የተመረተ እና በተፈጥሮ የተገኘ። የቲኤፍኤ አጠቃቀም የልብ ድካም እና የልብ ህመም ሞት የመጋለጥ እድልን ይጨምራል። ቲኤፍኤ የታወቀ የጤና ጥቅማጥቅሞች የሉትም፣ እና በአይቲኤፍኤ የበለፀጉ ምግቦች (ለምሳሌ የተጠበሱ ምግቦች፣ ኬኮች እና የተዘጋጁ ምግቦች) ብዙውን ጊዜ በስኳር፣ በስብ እና በጨው የበለፀጉ ናቸው። በድምሩ 53 አገሮች ከ5 ዓመታት በፊት ከ6 በመቶው ጋር ሲነፃፀር ለ 3.7 ቢሊዮን ሰዎች ወይም 46 በመቶው የዓለም ሕዝብ የምግብ አካባቢን በእጅጉ በማሻሻል አይቲኤፍኤ በምግብ ላይ ለመዋጋት፣ በአሁኑ ጊዜ የተሻለ የተግባር ፖሊሲ አላቸው። እነዚህ ፖሊሲዎች በዓመት ወደ 183 000 የሚጠጉ ህይወትን ይታደጋሉ ተብሎ ይጠበቃል። "ትራንስ ስብ ምንም የታወቀ የጤና ጥቅም የለውም ነገር ግን ትልቅ የጤና ጠንቅ ነው" ሲሉ የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ፣ ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ ተናግረዋል። “ብዙ አገሮች በምግብ ውስጥ ትራንስ ስብን የሚከለክሉ ወይም የሚገድቡ ፖሊሲዎችን በማውጣታቸው በጣም ደስ ብሎናል። ነገር ግን ፖሊሲን ማስተዋወቅ አንድ ነገር ነው፣ እሱን መተግበር ሌላ ነው። አለምን በክትትል እና ትራንስ ስብ ፖሊሲዎቻቸውን በማስፈፀም ግንባር ቀደም የሆኑትን ዴንማርክን፣ ሊቱዌኒያን፣ ፖላንድን፣ ሳዑዲ አረቢያን እና ታይላንድን እንኳን ደስ አላችሁ እላለሁ። ሌሎች አገሮችም የነሱን መመሪያ እንዲከተሉ እናሳስባለን። ከፍተኛ ፍላጎት ባለባቸው 8 አገሮች ውስጥ የተሻለ ተግባራዊ ፖሊሲዎችን ለማሳካት ጥረቶችን ማፋጠን 90% የሚሆነውን የዓለም አቀፍ የአይቲኤፍኤ ሸክም ያስወግዳል። የአለም ጤና ድርጅት የአይቲኤፍኤ ማጥፋት ፕሮግራም ጥብቅ የክትትልና የማስፈጸሚያ ስርዓቶችን በማረጋገጥ የተሻለ ልምድ ያላቸውን ፖሊሲዎች ከማስተዋወቅ ባለፈ ለእነዚያ ሀገራት እውቅና ይሰጣል። የአይቲኤፍኤ መጥፋትን የጤና ጥቅማጥቅሞችን ከፍ ለማድረግ እና ለማስቀጠል ፖሊሲዎችን መከተል እና መተግበር ወሳኝ ነው።በ አይቲኤፍኤ መጥፋት ፖሊሲዎች ውስጥ ያሉ ምርጥ ልምዶች የዓለም ጤና ድርጅት መስፈርቶችን ይከተላሉ እና የአይቲኤፍኤ አጠቃቀምን በሁሉም መቼቶች ይገድባሉ። ሁለት ምርጥ ተግባራዊ ፖሊሲ አማራጮች አሉ፡- 1) በሁሉም ምግቦች ውስጥ 2 ግራም አይቲኤፍኤ በ 100 ግራም አጠቃላይ ስብ ውስጥ አስገዳጅ ብሄራዊ ገደብ፣ እና 2) በሁሉም ምግቦች ውስጥ በከፊል ሃይድሮጂን የተደረገባቸው ዘይቶች (ዋና ዋና የስብ ምንጭ) ማምረት ወይም መጠቀም ላይ አስገዳጅ ብሄራዊ እገዳ። ለአንዳንድ አገሮች፣ በትራንስ ስብ ምንጮች ምክንያት ፣ አንድ ጥሩ ፕሮግራም ሁለቱንም ፖሊሲዎች ተግባራዊ ያደርጋል።“ ትራንስ ፋትን ማስወገድ በኢኮኖሚ፣ በፖለቲካዊ እና በቴክኒካል አዋጭ እና ለመንግስት ወይም ለተጠቃሚዎች ምንም ዋጋ ሳይሰጥ ህይወትን ያድናል። ይህ ጎጂ ውህድ አላስፈላጊ ነው፣ እና ሲጠፋ ማንም አያመልጠውም ”ሲሉ ዶ/ር ቶም ፍሬደን፣ህይወትን ለማዳን የውሳኔ ፕሬዝደንት እና ዋና ስራ ተናግረዋል። "ከመጠን በላይ ስብ ጋር በምናደርገው ውጊያ እያሸነፍን ነው፣ ነገር ግን መመሪያ የሌላቸው አገሮች ለቲኤፍኤ ምርቶች የቆሻሻ ስፍራ የመሆን አደጋ ላይ ናቸው። መንግስታት እና የምግብ ኢንዱስትሪ ይህ እንዳይሆን የማረጋገጥ ሃላፊነት አለባቸው። "ደብሊውኤችኦ በተጨማሪም የምግብ አምራቾች - የጥሬ ዕቃ አምራቾች እና የመጨረሻ የምግብ ምርቶች -አይቲኤፍኤ ከምርታቸው እንዲያጠፉ ያበረታታል። ህዳር 2023 የዓለም ጤና ድርጅት ሪፖርት ላይ እንደቀረበው፣ የምግብ ኢንዱስትሪው እስካሁን ጥሩ እድገት አድርጓል። በአለም አቀፍ ደረጃ ኢትኤፍአን ከምግብ በማጥፋት ረገድ በቅርብ ጊዜ የተሳካ ቢሆንም፣ ከግማሽ በላይ የሚሆነው የአለም ህዝብ ከጎጂ ተጽኖው ያልተጠበቀ ሆኖ በመቆየቱ የልብ ህመምን የመጨመር አደጋ ላይ ይጥለዋል። ከአለም አቀፍ የለማስወገድ ጥሪ በኋላ ባሉት 5 ዓመታት ውስጥ የተገኘውን ውጤት መሰረት በማድረግ ሀገራት አይቲኤፍኤ ሙሉ በሙሉ ለማጥፋት ጥረታቸውን መቀጠል ሲገባቸው፣ የአለም ጤና ድርጅት በ2025 በአለም አቀፍ ደረጃ አይኤፍኤፍኤ በምናባዊ መጥፋት ላይ የተሻሻለ አዲስ ኢላማ አቅርቧል። ዒላማው የሚያጠቃልለው፡- ከጠቅላላው የአለም አቀፍ የአይቲኤፍኤ ሸክም ቢያንስ 90 በመቶውን በሚሸፍኑ አገሮች ውስጥ ምርጥ-ተግባር የማስወገድ ፖሊሲዎች ይተላለፋሉ። በክልሎች ውስጥ ካለው አጠቃላይ ሸክም ቢያንስ 70% በሚሸፍኑ አገሮች ውስጥ የምርጥ ልምድ ፖሊሲዎች ይተላለፋሉ። አይቲኤፍኤን ማስወገድ የልብ ሕመምን ለመከላከል እና ለግለሰቦች እና ለኤኮኖሚዎች ለህክምና እና ለጠፋ ምርታማነት የሚያመጣውን ከፍተኛ ወጪ ለመከላከል የሚያስችል ኃይለኛ መንገድ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት ሀገራትን ጥረታቸውን ለመደገፍ እና ስኬቶቻቸውን ለማክበር ቁርጠኛ ነው። ቀጣዩ የአይቲኤፍኤ ማስወገጃ ማረጋገጫ ፕሮግራም የማመልከቻ ዑደት በመጋቢት 2024 ይከፈታል እና ማመልከቻዎች በቀጣይነት ይቀበላሉ። ለአርታዒዎች፣ የዓለም ጤና ድርጅት ከ ሪሶልቭ ቱ ሴፍ ላይፍ፣ ለትርፍ ያልተቋቋመ ድርጅት ጋር በመተባበር የ ሪፕለስ የድርጊት ፓኬጅ ልማት እና ትግበራን ለመደገፍ አጋርቷል። በ 2018 የጀመረው ፣የ ደብሊውኤችኦ ሪፕለስ የድርጊት ፓኬጅ በኢንዱስትሪ የሚመረተውን ትራንስ ፋትን ከብሔራዊ የምግብ አቅርቦቶች ለማስወገድ ስትራቴጂያዊ አቀራረብ ይሰጣል። ከ2017 ጀምሮ፣ ብሉምበርግ ፊላንትሮፒዎች ህይወትን ለማዳን ዓለም አቀፍ ጥረቶች ህይወቶችን ከልብ እና የደም ቧንቧ ጤና በሽታዎች ለማዳን መፍትሄን ደግፈዋል።

WHO awards countries for progress in eliminating industrially produced trans fats for first time WHO has awarded its first-ever certificates validating progress in eliminating industrially produced trans fatty-acids to five countries. Denmark, Lithuania, Poland, Saudi Arabia, and Thailand have each demonstrated they have a best practice policy for industrially produced trans-fatty acids (iTFA) elimination in effect, supported by adequate monitoring and enforcement systems. WHO also released results from the first five years of its REPLACE initiative to eliminate iTFA. While the ambitious target set by WHO in 2018—to fully eliminate iTFA from the global food supply by the end of 2023—was not met, there has been remarkable progress made towards this goal in every region of the world. In 2023 alone, new best-practice policies became effective in 7 countries (Egypt, Mexico, Moldova, Nigeria, North Macedonia, Philippines, and Ukraine). Trans-fatty acids (TFA) are semisolid to solid fats that occur in two forms: industrially produced and naturally occurring. Intake of TFA is associated with increased risk of heart attacks and death from heart disease. TFA have no known health benefits, and foods high in iTFA (e.g. fried foods, cakes and ready meals) are often high in sugar, fat and salt. A total of 53 countries have now best practice policies in effect for tackling iTFA in food, vastly improving the food environment for 3.7 billion people, or 46% of the world’s population, as compared to 6% just 5 years ago. These policies are expected to save approximately 183 000 lives a year. “Trans fat has no known health benefit, but huge health risks,” said Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO Director-General. “We are very pleased that so many countries have introduced policies banning or limiting trans fat in food. But introducing a policy is one thing; implementing it is another. I congratulate Denmark, Lithuania, Poland, Saudi Arabia and Thailand, who are leading the world in monitoring and enforcing their trans fat policies. We urge other countries to follow their lead. ”Accelerating efforts to achieving best-practice policies in just 8 countries with the highest needs would eliminate 90% of the global iTFA burden, representing a unique opportunity to see in our lifetime a world free from deaths attributable to iTFA. The WHO validation programme for iTFA elimination recognizes those countries which went beyond introducing best practice policies by ensuring rigorous monitoring and enforcement systems in place. Monitoring and enforcing compliance with policies is critical to maximizing and sustaining the health benefits of iTFA elimination.Best practices in iTFA elimination policies follow WHO criteria and limit iTFA use in all settings. There are two best-practice policy options: 1) mandatory national limit of 2 grams of iTFA per 100 grams of total fat in all foods; and 2) mandatory national ban on the production or use of partially hydrogenated oils (a major source of trans fat) as an ingredient in all foods. For some countries, an optimal programme would implement both policies, due to the sources of trans fat.“ Trans fat elimination is economically, politically, and technically feasible and saves lives at virtually no cost to governments or consumers. This harmful compound is unnecessary, and no one misses it when it’s gone,” said Dr Tom Frieden, President and CEO of Resolve to Save Lives. "We are winning the battle against trans fat, but countries without regulations are at risk of becoming dumping grounds for TFA products. Governments and the food industry have a responsibility to ensure that doesn’t happen. "WHO also encourages food manufacturers—the producers of raw materials and final food products—to eliminate iTFA from their products. The food industry has made good progress so far, as presented in a November 2023 WHO report. Despite recent successes in eliminating iTFA from food globally, over half of the world's population remain unprotected from its harmful impacts, thus putting them at a potential risk of increasing heart disease. While countries should continue to strive for total elimination of iTFA, based on what has been achieved in the 5 years since the global call for elimination, WHO proposes a revised new target for virtual elimination of iTFA globally by 2025. The target includes: best-practice elimination policies are passed in countries that account for at least 90% of the total global iTFA burden. Best practice policies are passed in countries that account for at least 70% of the total burden within regions. Eliminating iTFA is a powerful way to prevent heart disease and the high costs to individuals and economies in medical treatment and lost productivity. WHO remains committed to supporting countries in their efforts and celebrating their achievements. The next application cycle for the iTFA elimination validation programme will open in March 2024 and applications will be received on a continued basis. For editors, The World Health Organization has partnered with Resolve to Save Lives, a not-for-profit organization, to support the development and implementation of the REPLACE action package. Launched in 2018, the WHO’s REPLACE action package provides a strategic approach to eliminating industrially produced trans fat from national food supplies. Since 2017, Bloomberg Philanthropies has supported Resolve to Save Lives’ global efforts to save lives from cardiovascular health disease.

WHO ta ba da shaidar girmamawa ga ƙasashe saboda samun ci gaba wajen kawar da kitsen da masana’antu suke samarwa a karo na farko WHO ta bayar da takardar shaidar girmamawar ta farko da take sahale cigaba wajen kawar fatty-acids da masana’antu suke samarwa a ƙasashe biyar. Denmark, Lithuania, Poland, Saudi Arabia, da Thailand duk sun nuna cewa suna da tsari mafi kyau ga trans-fatty acids da masana’antu suke samarwa (ITFA) cigaba da kawarwa, tare da lura dakyau da tabbatar da hanyoyi. WHO kuma ta fitar da sakamako daga shekaru biyar na farko na himmarta ta REPLACE domin kawar da ITAF. Yayin da ba a samu damar cim ma ƙiyasin da WhO take son cim ma wa a 2018 ba domin kawar da ITFA gaba ɗaya daga samar da abinci ga duniya a ƙarshen 2023, an samu matuƙar ci gaba a wannan manufar a kowanne ɓangare na duniya. A 2023 kaɗai, sababbun tsare-tsare sun fara aiki sosai a ƙasashe 7 (Egypt, Mexico, Moldova, Nijeriya, North Macedonia, Philippines, da kuma Ukraine). Trans-fatty acids (TFA) kitse ne wanda yake dunƙulalle da wanda bai gama dunƙulewa ba da yake zuwa a yanayi biyu: wanda ake samar da shi a masana’antu da kuma wanda yake samuwa a halitta. Cin TFA da yana da alaƙa da yawaitar haɗarin kamuwa da ciwon zuciya da kuma mutuwa daga ciwon zuciyar. TFA ba su da wani amfani sananne ga lafiya, sannan a bincika da suke ɗauke da ITFA mai yawa (misali soyayyaen abinci, cake da abincin da ake yinsa kai tsaye) yawanci suna da sukari, kitse da gishiri da yawa. Gamayyar ƙasashe guda 53 a yanzu suna da tsare-tsare mafi kyau wajen magance ITFA a cikin abinci, wanda hakan ya taimaka wajen ci gaban mahallin mutane biliyan 3.7, ko kuma kaso 46% na yawan mutanen da suke duniya, kamar yadda aka haɗa da kaso 6% na shekaru 5 da suka gabata. Ana zaton waɗannan tsare-tsaren za su kuɓutar da rayuka kusan 183 000 a shekara . Trans-fat ba shi da wani sanannen amfani ga lafiya, sai dai babban haɗari ga kiwon lafiya, in ji Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Darakta Janar na WHO. Muna farin ciki da ya kasance ƙasashe da dama sun gabatar da tsare-tsare da suke hanawa ko kawar da trans fat a abinci. Amma gabatar da tsare-tsare wani abu ne guda; yayinda aiwatar da shi kuma wani abu ne daban. Ina taya kasar Denmark, Lithuania, Poland, Saudi Arabia, da Thailand murna, wanda suke jagorantar duniya wajen kulawa da kuma tabbatar da tsare-tsarensu na trans fat. Muna shawartar wasu ƙasashen da su biyo bayansu. Ci gaba da himmar tabbatar da aiki mafi kyawu ga tsare-tsaren a ƙasashe 8 kawai da suka fi buƙata zai kawar da kaso 90% na nauyin ITFA na duniya, wanda yake wakiltar dama ta musamman da za mu gani a rayuwarmu na duniyar ta kuɓuta daga mace-mace da suke da alaƙa da ITFA. Shirin sahalewa na WHO na kawar da ITFA ya gane waɗannan ƙasashen wanda suka shallake matsayin gabatar da tsare-tsare mafi kyawu domin tabbatar da kulawa da aiwatar da tsarin yadda ya dace. Kulawa da aiwatar da bin ƙa’idar tsare-tsaren yana da wahala wajen ƙarawa da tabbatar da amfanin kiwon lafiya na kawar da ITFA. Aiwatar da tsare-tsaren aikin kawar da ITFA suna bin ƙa’idar WHO ne kuma suna takaita amfani da ITFA a kowanne yanayi. Da akwai zaɓi guda biyu mafi kyau na aiwatar da tsare-tsaren: 1) taƙaitawa dole izuwa giram 2 a mataki na ƙasa na ITFA a kowanne giram 100 na dukkan fat da ke cikin abinci; kuma 2)hanawar dole a matakin ƙasa na samarwa ko amfani da partially hydrogenated oils (wanda shi ne wajen samar da trans fat mafi yawa) a matsayin kayan haɗi a kowanne abinci. A wasu ƙasashen, shirye-shirye mafi kyau suna aiwatar da dukkan tsare-tsaren, saboda wajen da ke samar da trans fat din. Kawar da trans fat yana da matuƙar amfani ga tattalin arziki, siyasa, da kuma fasaha sannan yana kare rayukan al’umma ba tare da gwamnati ko abokan kasuwanci sun kashe kuɗi ba. Wannan sinadari mai haɗari ba shi da amfani sam, kuma babu wanda zai yi kewar sa idan babu shi, in ji Dr Tom Frieden, Shugaba kuma Mamallakin Resolve to Save Lives. “Muna samun nasarar yaƙi a kan trans fat, amma ƙasashen da ba su da tsari suna cikin haɗarin zama bolar da za a dinga jibge kayan TFA. Gwamnatoci da masana’antu ne suke da alhakin tabbatar da cewa hakan ba ta faru ba. “WHO tana ƙarfafawa masu masana’antu guiwa” masu samar da kayan haɗi da kuma masu samar da kayan abinci a mataki na ƙarshe” domin kawar da ITFA daga kayayyakinsu. Masana’antar abinci dai ta samu ci gaba sosai izuwa yanzu, kamar yadda aka gabatar a rahoton WHO na watan Nuwamba 2023. Duk da ci gaban da aka samu na kwanannan wajen kawar da ITFA daga abinci a duniya baki ɗaya, fiye da rabin mutanen duniya ba su da kariya daga illarsa, wanda hakan ya sanya su cikin haɗarin kamuwa da ciwon zuciya. Yayin da ya kamata ƙasashe su cigaba da ƙoƙarin kawar da ITFA gaba dɗaya, dangane da nasarar da aka samu daga shekara 5 da aka fara kira ga duniya don kawarwa, WHO ta samu wani sabon hange domin kawar da ITFA gaba ɗaya daga duniya a 2025. Hangen ya haɗa da: za’a sanya tsare-tsaren ayyuka mafi kyau na kawarwa a ƙasashe da suke da aƙalla kaso 90% na jimillar nauyin ITFA a duniya baki ɗaya. Za a sanya tsare-tsaren ayyuka mafi kyau a ƙasashen da suke da aƙalla kaso 70% na jimillar nauyin a cikin yankin. Kawar da ITFA hanya ce mai karfi ta hana cututtukan zuciya da kuma kashe kuɗi mai yawa ga ɗaiɗaikun mutane da masu tattalin arziki a harkar kula da lafiya da kuma asarar samarwa. WHO ta ci gaba da himma wajen tallafawa ƙasashe dangane da ƙoƙarinsu da kuma murnar samun masarorinsu. Zagaye mai zuwa na yin rijistar tantancewa na shirin ITFA zai fara ne a Mayu 2024 kuma za a cigaba da karɓar rijistar shiga akai-akai. Dangane da editoci, Hukumar Kula da Lafiya ta Duniya ta yi haɗin gwuiwa da Resolve to Save Lives, wacce take mai zaman kanta, domin tallafawa ci gaba da aiwatar da ƙunshin mataki na REPLACE. Wanda aka ƙaddamar da shi a 2018, ƙunshin mataki na WHO ya samar da dabarun mataki domin kawar da trans fat da ake samarwa a masana’antu daga abincin da ake samarwa a duniya. Tun 2017, masu bayar da tallafi na Bloomberg sun tallafawa Resolve to Save Lives wajen ƙoƙarinsu a duniya a kan ceton rayuka daga cututtukan da suka shafi zuciya.

Kwa mara ya kwanza, WHO ilizitunuku baadhi ya nchi kwa maendeleo ya kukataza matumizi ya mafuta yanayozalishwa viwandani WHO imetoa vyeti vyake vya kwanza kabisa vya kuthibitisha maendeleo katika kuondoa asidi ya mafuta yanayozalishwa viwandani kwa nchi tano. Denmark , Lithuania, Poland, Saud Arabia na Thailand, kila moja imeonyesha kuwa ina sera bora ya uondoaji wa asidi ya mafuta inayozalishwa viwandani (Itfa) inayotumika, iliyokubaliwa na mifumo mingi ya ufuatiliaji na utekelezaji. Pia, WHO ilitoa matokeo ya miaka mitano ya kwanza ya mpango wake wa REPLACE wa kutokomeza iTFA. Ingawa lengo kuu lililowekwa na WHO mwaka 2018, lilikuwa ni kutokomeza kabisa iTFA kutoka katika usambazaji wa chakula duniani kufikia mwishoni mwa mwaka 2023 halijafikiwa, kumekuwa na maendeleo thabiti yaliyofikiwa katika lengo hili katika kila eneo la dunia. Kwa mwaka 2023 pekee, sera mpya za utendaji bora zilianza kutumika katika nchi 7 (Misiri, Mexico, Moldova, Nigeria, Makedonia Kasikazini, Ufilipino na Ukrainia). Asidi ya mafuta ya trans-fati (iTFA) ni semisolidi kwa mafuta magumu ambayo hutokea katika aina mbili: zinazozalishwa viwandani na zinazotokea kiasili. Ulaji wa TFA unahusishwa na ongezeko la hatari ya mashambulizi ya moyo na kifo kutokana na ugonjwa wa moyo. TFA haina faida za kiafya zinazojulikana, na vyakula vyenye iTFA nyingi (k.m vyakula vya kukaanga, keki na vyakula vya makopo) mara nyingi huwa na sukari, mafuta na chumvi nyingi. Jumla ya nchi 53 sasa zina sera za utendaji bora zinazotumika kukabiliana na iTFA katika chakula, kuboresha kwa kiasi kikubwa mazingira ya chakula kwa watu bilioni 3.7, au 46% ya idadi ya watu duniani, ikilinganishwa na 6% miaka 5 iliyopita. Sera hizi zinatarajia kuokoa maisha ya watu takribani 183 000 kwa mwaka. "Mafuta ya trans hayana manufaa yoyote ya kiafya, lakini yana hatari kubwa kiafya", alisema Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Mkurugenzi Mkuu wa WHO. Tunafurahi sana kuona nchi nyingi zimeanzisha sera za kukataza na kupunguza mafuta ya trans kwenye chakula. Lakini, kuanzisha sera ni jambo moja, kutekeleza ni jambo limgine. Ninazipongeza Denmark, Lithuania, Poland, Saud Arabia na Thailand, ambazo zinaongoza duniani katika kufuatilia na kutekeleza sera za mafuta ya trans. Tunazihimiza nchi zingine kufuata mkondo wao. Katika kuharakisha juhudi za kufikia sera za utendaji bora katika nchi 8 pekee zenye mahitaji ya juu zaidi kungeondoa 90% ya hatari ya iTFA kimataifa, ikiwakilisha fursa ya kipekee ya kuona dunia isiyo na vifo vinavyotokana na Itfa katika maisha yetu. Mpango wa uthibitishaji wa WHO wa kutokomeza iTFA unatambua nchi ambazo zilijituma zaidi kwa kuanzisha sera za utendaji bora kwa kuhakikisha mifumo thabiti ya ufuatiliaji na utekelezaji. Kufuatilia na kutekeleza utiifu wa sera ni muhimu ili kuongeza na kudumisha manufaa ya kiafya ya uondoaji wa iTFA. Mbinu bora katika sera za kuondoa iTFA hufuata vigezo vya WHO na kupunguza matumizi ya Itfa katika mipangilio yote. Kuna chaguzi mbili za sera za utendaji bora: 1) kikomo cha lazima cha kitaifa cha gramu 2 za iTFA kwa gramu 100 za jumla ya mafuta katika vyakula vyote na 2) Marufuku ya lazima ya kitaifa ya utengenezaji au matumizi ya mafuta yenye haidrojeni (chanzo kikuu cha mafuta ya trans) kama kiungo kwenye vyakula vyote. Kwa baadhi ya nchi, programu bora ingetekeleza sera zote mbili, kutokana na vyanzo vya mafuta ya trans. Uondoaji wa mafuta ya trans unawezekana kiuchumi, kisiasa na kitaalumana kuokoa maisha bila gharama yoyote kwa serikali au watumiaji. Huu mchanganyiko hatari, haihitajiki na hakuna anayeutamani ukiondolewa, alisema Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Mkurugenzi Mtendaji wa tatua ili kuokoa maisha (Resolve to Save Lives). "Tunashinda vita dhidi ya mafuta ya trans, lakini nchi ambazo hazina kanuni ziko katika hatari ya kuwa maeneo ya kutupa bidhaa za TFA. Serikali na sekta ya chakula wana wajibu wa kuhakikisha hilo halitokei. "WHO pia inawahimiza wazalishaji wa chakula, malighafi na bidhaa za chakula kutokomeza iTFA katika bidhaa zao. Hata hivyo sekta ya chakula imepata maendeleo mazuri sana, kama ilivyoelezwa katika taarifa ya WHO ya Novemba 2023. Licha ya mafanikio ya hivi karibuni katika kutokomeza iTFA kutotumika katika vyakula kote duniani, zaidi ya nusu ya idadi ya watu duniani bado hawajalindwa dhidi ya athari zake hatari, hivyo kuwaweka katika hatari ya kuongezeka kwa ugonjwa wa moyo. Wakati nchi zinapaswa kuongeza jitihadaza kutokomeza kabisa iTFA, kulingana na kile ambacho kimefikiwa katika miaka 5 tangu wito wa kimataifa wa kutokomeza, WHO inapendekeza shabaha mpya iliyorekebishwa ya kutokomeza kabisa iTFA ulimwenguni ifikapo 2025. Lengo ni pamoja na: sera za uondoaji wa utendaji bora zaidi hupitishwa katika nchi ambazo zinachukua angalau 90% ya jumla ya hatari ya kimataifa ya iTFA. Sera za utendaji bora hupitishwa katika nchi ambazo zinachukua angalau 70% ya jukumu lote ndani ya kanda. Kuondoa iTFA ni njia yenye nguvu ya kuzuia ugonjwa wa moyo na gharama kubwa kwa watu binafsi na uchumi katika matibabu na kupoteza tija. WHO inaendelea kujitolea kusaidia nchi katika juhudi zao na kusherehekea mafanikio yao. Mzunguko unaofuata wa maombi ya mpango wa udhibiti wa kuondoa iTFA utafunguliwa Machi 2024 na maombi yatapokelewa kwa kuendea. Kwa wahariri, Shirika la afya duniani limeshirikiana na shirika lisilo la faida la Resolve to Save Lives ili kusaidia uundaji na utekelezaji wa kifurushi cha REPLACE. ilizinduliwa mwaka 2018, mpango wa utendaji wa REPLACE wa WHO, unatoa mbinu ya kimkakati ya kutokomeza mafuta yanayozalishwa na viwanda kutoka kwenye vyakula vya kitaifa. Tangu mwaka 2017, Bloomberg Philanthropies imepongeza juhudi za kimataifa za Resolve to Save Lives ili kuokoa maisha kutokana na magonjwa ya moyo na mishipa.

WHO fún àwọn orílẹ̀-èdè ní àmì ẹ̀yẹ fún ìtẹ̀síwájú lórí dídẹ́kun ìṣèlọ́po òróró dídì ilé-iṣẹ́ fún ìgbà àkọ́kọ́ WHO ti fi àwọn ìwé-ẹ̀rí àkọ́ṣe rẹ̀ tí ó ń jẹ́rìí ìtẹ̀síwájú lórí dídẹ́kun ìṣèlọ́po òróró dídì ilé-iṣẹ́ sí àwọn orílẹ̀-èdè márùn-ún lọ́lá. Ọ̀kọ̀ọ̀kan Denmark, Lithuania, Poland, Saudi Arabia, àti Thailand ni ó ti ṣàfihàn pé àwọn ní ìlànà ìṣe àmúlò tí ó dára jùlọ fún dídẹ́kun ìṣèlọ́po òróró dídì ilé-iṣẹ́ (iTFA), tí àwọn ètò àmójútó àti ìmófinró tí ó péye ń ṣe àtìlẹ́yìn fún. WHO tún fi àwọn àbájáde láti ọdún márùn-ún àkọ́kọ́ tí ètò àtinúdá rẹ̀ REPLACE ti wà láti lè dẹ́kun iTFA síta. Níwọ̀n ìgba tí àfojúsùn alágbára tí WHO là kalẹ̀ ní ọdún 2018—láti yọ iTFA kúrò ní ìtakùn oúnjẹ ní àgbáyé pátápátá títí ìparí ọdún 2023—kò ti bọ́ sí i, ìtẹ̀síwájú tí ó lápẹrẹ ti wà lórí àfojúsùn yìí ni gbogbo ẹkùn ní àgbáyé. Ní ọdún 2023 nìkan, àwọn ìlànà ìṣe tuntun tí wọ́n dára jùlọ ti bẹ̀rẹ̀ sí ní di lílò ní àwọn orílẹ̀-èdè 7 (Egypt, Mexico, Moldova, Nigeria, North Macedonia, Philippines, àti Ukraine). Òróró dídì (TFA) jẹ́ ọ̀rá tí ó wà ní ipò kòlekòṣàn sí ipò líle tí wọ́n jẹ́ oríṣi méjì: èyí tí ilé-iṣẹ́ ṣèlọ́po àti èyí tí ó jẹ́ àìṣẹ̀dá. Ìlòsínú TFA ní ohun ṣe pẹ̀lú bí ewu ìkọluṣẹ́ ọkàn ṣe ti ń pọ̀ síi àti ikú àrùn ọkàn. TFA kò ní ìwúlò ìlera mímọ̀ kankan, àti pé àwọn oúnjẹ tí iTFA pọ̀ nínú wọn (b.a. àwọn oúnjẹ dídín, àkàrà òyìnbó àti àwọn oúnjẹ àsèsílẹ̀) sábà máa ń ní ṣúgà, ọ̀rá àti iyọ̀ tí ó pọ̀ gan. Àpapọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè 53 ni wọ́n ti ń ṣàmúlò ìlànà ìṣe tí ó dára jùlọ láti kojú iTFA nínú oúnjẹ báyìí, tí wọ́n sì ń mú àtúnṣe bá agbègbè oúnjẹ fún àwọn èèyàn bílíọ̀nù 3.7, àbí ká ní ìdá 46% àwọn èèyàn ní àgbáyé, yàtọ̀ sí ìdá 6% péré ní ọdún márùn-ún sẹ́yìn. Wọ́n ní ìrètí pé àwọn ìlànà wọ̀nyìí yóò gba ìṣirò ẹ̀mí àwọn èèyàn 183,000 là ní ojúmọ́. "Òróró dídì kò ní àǹfààní ìlera kankan tí a mọ̀, ṣùgbọ́n ó léwu fún ìlera púpọ̀," Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Olùṣàkóso Àgbà ní WHO fèsì. "Inú wa sì dùn pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè ni wọ́n ti ń ṣaáyan ètò láti fi òfin dè tàbí dín òróró dídì kù nínú oúnjẹ. Ṣùgbọ́n ohun kan ni kí a piyamọ ètò òfin kan; àmúṣe rẹ̀ jẹ́ ohun mìíràn. Mo kí Denmark, Lithuania, Poland, Saudi Arabia àti Thailand kú oríire, àwọn ni wọ́n jẹ́ aṣáájú nínú ìṣàmójútó àti fífi òfin kín ètò ìse wọn lẹ́yìn lórí ọrọ òróró dídì. A sì ń rọ àwọn orílẹ̀-èdè mìíràn láti ṣe bí wọ́n ti ṣe. "Mímú àwọn ìgbìyànjú láti ṣe àṣeyọrí àwọn ètò òfin onílànà ìṣe tí ó dára jùlọ yá ní àwọn orílẹ̀-èdè 8 pẹ̀lú ìnílò tí ó pọ̀ jùlọ yóò ṣe ìgékúrú ọ̀ràn iTFA ní àgbáyé pẹ̀lú ìdá 90%, èyí tí yóò yọjú àǹfààní fún wa láti rí ayé tí kò sì ikú tí iTFA ṣokùnfà. Ètò ìjẹ́rìí ìyọkúrò iTFA tí WHO gbé kalẹ̀ ṣe ìdámọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ṣe tayọ kọjá àmúlò àwọn ìlànà ìṣe tí wọ́n dára jùlọ nípa ṣíṣe àrídájú pé ètò àmójútó àti ìmófinró wà digbí. Àmójútó àti ìmófinró ní ìbámu pẹ̀lú àwọn ìlànà ṣe pàtàkì fún ìmúlọsíwájú àti ìlàlòpẹ́ àwọn àǹfààní ìlera ìmúkúrò iTFA. Àwọn ìṣe tí wọ́n dára jùlọ nínú àwọn ìlànà láti paná iTFA ni àwọn tí wọ́n ń tẹ̀lé òṣùwọ̀n WHO tí wọ́n sì ń dín ìlò iTFA kù ní ọ̀nàkọnà. Àwọn àṣàyàn ìlànà àwọn ìṣe tí wọ́n dára jùlọ méjì ló wà: 1) gbèdéke gíràmù 2 iTFA nínú gíràmù 100 àpapọ̀ ọ̀rá inú gbogbo oúnjẹ tí orílẹ̀-èdè ṣe kànńpá rẹ̀; àti 2) ìfòfindè ṣíṣe ìlọ́po àbí ṣíṣe àmúlò òróró tí wọ́n dá áídíròjìnì pọ̀ mọ́ (ọ̀nà pàtàkì tí a ti ń rí òróró dídì) gẹ́gẹ́ bí i èlò nínú gbogbo oúnjẹ tí orílẹ̀-èdè ṣe kànńpá rẹ̀. Fún àwọn orílẹ̀-èdè kan, ètò tí ó dára jùlọ ní láti ṣe àmúlò àwọn ìlànà méjéèjì, látààrí àwọn orísun òróró dídì." Ìyọkúrò òróró dídì ṣeéṣe nípa ti owónàá, tí òṣèlú, àti ọ̀nà ìṣe tí yóò sì tún dóòlà ẹ̀mí láì ná ìjọba tàbí aṣàmúlò lówó kankan. Àdàlú onípalára yìí kìí ṣe dandan, àti pé kò sí ẹni tí ó ń ṣe àfẹ́rí rẹ̀ nígbà tí kò bá sí," Dr Tom Frieden, Ààrẹ àti Aláṣẹ àti Olùdarí Resolve to Save Lives fèsì. "Àwa ni a máa borí ogun pẹ̀lú òróró dídì, ṣùgbọ́n àwọn orílẹ̀-èdè tí kò sì òfin ìṣàmúlò wà nínú ewu pé kí wọ́n jẹ́ ààtàn fún àwọn ohun èlò tí wọ́n ní TFA. Àwọn ìjọba àti ẹ̀ka iṣẹ́ oúnjẹ ní ojúṣe láti rí i dájú pé ìyẹn kò wáyé. "WHO tún ń rọ àwọn aṣèlọ́po oúnjẹ—àwọn olùpèsè èlò àìsè àti àwọn èlò oúnjẹ ìkẹhìn—láti yọ iTFA kúrò nínú àwọn ohun èlò wọn. Ẹ̀ka iṣẹ́ oúnjẹ ti rí ìlọsíwájú dáadáa báyìí, gẹ́gẹ́ bí àbọ̀ WHO ní oṣù Kọkànlá ọdún 2023 ṣe fihàn. Bí àwọn àṣeyọrí tuntun ṣe ti wà ní àgbáyé láti lè yọ iTFA kúrò nínú oúnjẹ, ó fẹ́rẹ̀ ju àbọ̀ àwọn èèyàn ní àgbáyé ni wọ́n sì wà nínú ewu ìpalára rẹ̀, tí ó sì ń fi wọ́n sí ewu àrùn ọkàn. Nígbà tí àwọn orílẹ̀-èdè gbọdọ̀ túbọ̀ máa tiraka láti yọ iTFA kúrò pátápátá, bí ìlọsíwájú ṣe ti ń wà láti ọdún 5 márùn-ún sẹ́yìn tí wọ́n ti ṣe ìpè fún ìyọkúrò rẹ̀ ní àgbáyé, WHO gbèrò àtúnṣe àfojúsùn tuntun fún ìyọkúrò iTFA ní àgbáyé títí ọdún 2025. Lára àfojúsùn náà ni: kí àwọn ìlànà ìṣàyọkúrò tí wọ́n dára jùlọ ó jẹ́ lílò ní àwọn orílẹ̀-èdè tí wàhálà iTFA tí ó wà lọ́rùn wọn fẹ́rẹ̀ ju ìdá 90% ti àpapọ̀ ní àgbáyé lọ. Àwọn ìlànà ìṣe tí wọ́n dára jùlọ yóò jẹ́ lílò ní àwọn orílẹ̀-èdè tí wàhálà ìdá 70% àpapọ̀ ní àwọn ẹkùn náà wọ̀ lọ́rùn. Ìyọkúrò iTFA jẹ́ ọ̀nà ńlá pàtàkì láti dínà àrùn ọkàn àti owó ńlá tí àwọn èèyàn àti ìṣúná ìlú ń ná lórí ìwòsàn àti àìlèṣiṣẹ́. WHO sì ní ìfarajìn láti ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn orílẹ̀-èdè nínú akitiyan wọn àti ṣíṣe àjọyọ̀ àwọn ìlọsíwájú wọn. Ìyípo ìforúkọsílẹ̀ fún ìjẹ́rìí ìyọkúrò iTFA mìíràn yóò ṣí sílẹ̀ ní oṣù Kẹta ọdún 2024 tí wọ́n yóò sì máa gba àwọn ìforúkọsílẹ̀ náà léraléra. Fún àwọn olóòtú, Àjọ Elétò-ìlera ní Àgbáyé ti ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú Resolve to Save Lives, àjọ aláìwérè kan, láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìdàgbàsókè àti ìṣàmúlò ètò alágbára REPLACE. Ètò alágbára REPLACE ti WHO ni wọ́n ṣe ìfilọ́lẹ̀ rẹ̀ ní ọdún 2018, ó ń pèsè ọ̀nà pàtàkì láti lè yọ ọ̀rá dídì tí ilé-iṣẹ́ ṣèlọ́po ẹ̀ kúrò nínú àwọn ìṣàn oúnjẹ ní orílẹ̀ ni. Láti ọdún 2017, Bloomberg Philanthropies ti ń ṣe àtìlẹ́yìn fún akitiyan Resolve to Save Lives ní àgbáyé láti lè dóòlà ẹ̀mí kúrò lọ́wọ́ àrùn ajẹmétòòṣànká inú ọkàn.

I-WHO iklomelisa amazwe ngenqubekelaphambili ekuqedeni amafutha akhiqizwa ezimbonini okokuqala ngqa I-WHO iklomelise ngezitifiketi zayo zokuqala ngqa eziqinisekisa inqubekelaphambili ekuqedeni ama-trans fatty-acids akhiqizwa ezimbonini emazweni amahlanu. I-Denmark, iLithuania, iPoland, iSaudi Arabia, neThailand ngayinye ibonise ukuthi inenqubomgomo yokusebenza engcono kakhulu yokuqedwa kwe-trans-fatty acid (iTFA) ekhiqizwa ezimbonini, esekelwa izinhlelo zokuqapha nokuqinisa okwanele. I-WHO iphinde yakhipha imiphumela yeminyaka emihlanu yokuqala yohlelo lwayo lweREPLACE lokuqeda i-iTFA. Nakuba umgomo wokuvelela owabekwa yiWHO ngowezi-2018—wokuqeda ngokuphelele i-iTFA ekuhlinzekweni kokudla emhlabeni wonke ekupheleni kowezi-2023—ungazange ufinyelelwe, kube nenqubekelaphambili emangalisayo eyenziwe maqondana nalo mgomo kuzo zonke izifunda zomhlaba. Ngo-2023 kuphela, izinqubomgomo ezintsha zokwenza kahle kakhulu zaqala ukusebenza emazweni angu-7 (Egypt, Mexico, Moldova, Nigeria, North Macedonia, Philippines, nase-Ukraine). Ama-Trans-fatty acids (TFA) angama-semisolid emafutheni aqinile avela ngezindlela ezimbili: akhiqizwa yizimboni futhi enzeka ngokwemvelo. Ukuthatha iTFA kuhlotshaniswa nengozi eyengeziwe yokuhlaselwa yinhliziyo nokufa kwesifo senhliziyo. I-TFA ayinazo izinzuzo zezempilo ezaziwayo, futhi ukudla okuphezulu ku-iTFA (isb. ukudla okuthosiwe, amakhekhe nokudla osekulungele) kuvame ukuba noshukela omningi, amafutha kanye nosawoti. Amazwe angama-53 manje anezinqubomgomo ezingcono kakhulu zokubhekana ne-iTFA ekudleni, okwenza ngcono kakhulu indawo yokudla kubantu abayizigidi eziyizinkulungwane ezingu-3.7, noma u-46% wabantu bomhlaba, uma kuqhathaniswa ne-6% eminyakeni emihlanu edlule. Lezi zinqubomgomo kulindeleke ukuthi zisindise cishe izimpilo eziyi-183 000 ngonyaka. "Amafutha e-Trans awanayo inzuzo yezempilo eyaziwayo, kodwa izingozi ezinkulu zezempilo," kusho uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus, uMqondisi-Jikelele we-WHO. “Sijabule kakhulu ukuthi amazwe amaningi ethule izinqubomgomo ezivimbela noma ezinciphisa amafutha e-trans ekudleni. Kodwa ukwethula inqubomgomo yinto eyodwa; ukuwenza kungenye into. Ngihalalisela iDenmark, iLithuania, iPoland, iSaudi Arabia neThailand, ezihamba phambili emhlabeni ekuqapheni nasekusebenziseni izinqubomgomo zazo zamafutha e-trans fat. Sinxusa amanye amazwe ukuthi alandele ukuhola kwawo. ”Ukusheshisa imizamo yokufinyelela kuzinqubomgomo ezenza kahle kakhulu emazweni ayi-8 anezidingo eziphezulu kuzoqeda u-90% womthwalo we-iTFA womhlaba wonke, okubonisa ithuba eliyingqayizivele lokubona ekuphileni kwethu izwe elingenakho ukufa okubangelwa i-iTFA. Uhlelo lokuqinisekisa lwe-WHO lokuqedwa kwe-iTFA lubona lawo mazwe adlulele ngalé kokwethula izinqubomgomo zokusebenza ezingcono kakhulu ngokuqinisekisa ukuqapha okuqinile kanye nezinhlelo zokuphoqelela. Ukuqapha nokuphoqelela ukuthotshelwa kwezinqubomgomo kubalulekile ekwandiseni nasekusimamiseni izinzuzo zezempilo zokuqedwa kwe-iTFA.Izindlela ezihamba phambili ezinqubweni zokuqeda ze-iTFA zilandela indlela ye-WHO futhi zikhawulele ukusetshenziswa kwe-iTFA kuzo zonke izilungiselelo. zimbili izindlela zenqubomgomo yokwenza okuhle kakhulu: 1) umkhawulo kazwelonke oyisibopho wamagremu angu-2 we-iTFA ngamagremu ayi-100 wamafutha aphelele kukho konke ukudla; futhi 2) ukuvinjelwa kukazwelonke okuphoqelekile ekukhiqizweni noma ukusetshenziswa kwamafutha e-hydrogenated ngokwengxenye (umthombo omkhulu wamafutha e-trans) njengesithako kukho konke ukudla. Kwamanye amazwe, uhlelo oluhle kakhulu lungasebenzisa izinqubomgomo zombili, ngenxa yemithombo yamafutha ahambayo. " Ukuqedwa kwamafutha e-Trans kuyenzeka kwezomnotho, kwezombusazwe, nangokobuchwepheshe futhi kusindisa izimpilo ngaphandle kwezindleko kuhulumeni noma kubathengi. Le nhlanganisela eyingozi ayidingeki, futhi akekho oyiphuthayo uma isingasekho,” kusho uDkt Tom Frieden, uMongameli kanye neCEO yeResolve to Save Lives. “Siyayinqoba impi yokulwa nama-trans fat, kodwa amazwe angenayo imithetho asengozini yokuba yizindawo zokulahla imikhiqizo yeTFA. Ohulumeni kanye nemboni yezokudla banesibopho sokuqinisekisa ukuthi lokho akwenzeki. "I-WHO iphinde ikhuthaze abakhiqizi bokudla - abakhiqizi bezinto ezingavuthiwe nemikhiqizo yokudla yokugcina - ukuthi baqede i-iTFA emikhiqizweni yabo. Imboni yezokudla yenze inqubekelaphambili enhle kuze kube manje, njengoba kwethulwe embikweni we-WHO kaLwezi wezi-2023. Naphezu kwempumelelo yakamuva ekuqedeni i-iTFA ekudleni emhlabeni jikelele, ngaphezu kwengxenye yabantu emhlabeni basalokhu bengavikelekile emithelela yayo eyingozi, ngaleyo ndlela ibabeka engcupheni yokwanda kwesifo senhliziyo. Nakuba amazwe kufanele aqhubeke nokulwela ukuqedwa ngokuphelele kwe-iTFA, ngokusekelwe kulokho okuzuzwe eminyakeni emi-5 kusukela kusicelo sokuqedwa komhlaba wonke, iWHO iphakamisa umgomo omusha obuyekeziwe wokuqedwa kwe-iTFA emhlabeni wonke ngowezi-2025. Okuhlosiwe kuhlanganisa: izinqubomgomo zokwenza okuhle ziyaphasiswa emazweni anenani okungenani elingu-90% wawo wonke umthwalo we-iTFA womhlaba. Izinqubomgomo zokusebenza ezingcono kakhulu ziphasiswa emazweni athatha okungenani u-70% wawo wonke umthwalo ngaphakathi kwezifunda. Ukuqeda i-iTFA kuyindlela enamandla yokuvimbela isifo senhliziyo kanye nezindleko eziphezulu kubantu ngabanye nakwezomnotho ekwelashweni kwezokwelapha kanye nokulahlekelwa umkhiqizo. I-WHO isazibophezele ekusekeleni amazwe emizamweni yawo kanye nokugubha impumelelo yawo. Umjikelezo wezicelo olandelayo wohlelo lokuqinisekisa ukuqedwa kwe-iTFA uzovulwa kuNdasa wezi-2024 futhi izicelo zizotholwa ngokuqhubekayo. Kubahleli, iWorld Health Organization ibambisene neResolve to Save Lives, inhlangano engenzi nzuzo, ukuze isekele ukuthuthukiswa nokusebenzisa iphakheji yesenzo yeREPLACE. Iphasela lesenzo ye-WHO's REPLACE, eyethulwa ngowezi-2018, linikeza indlela yamasu yokuqeda amafutha akhiqizwa ezimbonini ezivela ekuphakeleni kokudla kuzwelonke. Kusukela ngowezi-2017, iBloomberg Philanthropies iye yasekela imizamo yomhlaba wonke yeResolve to Save Lives yokusindisa izimpilo ezifweni zenhliziyo nemithambo yegazi.

ለ2024 የዓለም የሥጋ ደዌ ቀን የጋራ መልእክት የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር፣ ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ እና ሚስተር ዮሄይ ሳሳካዋ፣ የዓለም ጤና ድርጅት የሥጋ ደዌን ማስወገድ የበጎ ፈቃድ አምባሳደር የጋራ መልእክት የሥጋ ደዌ በሽታ በዓለም ላይ ካሉት ጥንታዊ እና የተሳሳተ ግንዛቤ ከሚሰጣቸው በሽታዎች አንዱ ነው። ምንም እንኳን አሁን ከ 30 ዓመታት በላይ ሊታከም ቢችልም፣ አሁንም የማጥላላት ኃይል አለው:: የሥጋ ደዌ ወይም የሃንሰን በሽታ በዋናነት በቆዳ፣ በዙሪያ ነርቮች፣ በሸረሪት ሽፋኖች እና በዓይን ላይ ተጽዕኖ የሚያሳድር ተላላፊ በሽታ ሲሆን ባለብዙ መድኃኒት ህክምና( ኤምዲቲ) ተብሎ በሚጠራው የመድኃኒት ጥምረት ሊድን ይችላል። ህክምና ካልተደረገለት አካል ጉዳተኝነትን ሊያስከትል ይችላል። ከሥጋ ደዌ እና የሚያስከትሏቸው ችግሮች ነፃ የሆነ ዓለምን ለማግኘት ፣ ግን የሕክምና እርምጃዎች በቂ አይደሉም። ወደ ሥርጭት መቆራረጥ እና የሥጋ ደዌን ማስወገድ ስንሄድ፣ የበሽታውን ማኅበራዊና ሥነ ልቦናዊ ገጽታዎችም ልንመለከተው ይገባል። ከሥጋ ደዌ ጋር ተያይዘው የሚመጡትን መገለሎች ለማስወገድ እና በበሽታው የተጠቁትን ክብር ለማስጠበቅ፣ በጋራ የበለጠ መሥራት አለብን። መገለል ህክምናን ለመፈለግ ወደ ማመንታት አስተዋፅዖ ያደርጋል፣ሰዎችን ለአካል ጉዳተኝነት ተጋላጭ ያደርጋል እና ለቀጣይ ስርጭት አስተዋፅኦ ያደርጋል። ስለዚህ የሥጋ ደዌ በሽታን ለማስወገድ አዲስ የፖለቲካ ቁርጠኝነት እና ሕክምናውን ማግኘት ብቻ ሳይሆን ፣ መገለልን ለመቀነስ እና በሥጋ ደዌ የተጠቁትን ማህበራዊ ተሳትፎ ለማሳደግ የግንዛቤ ማስጨበጫ ስራን ይጠይቃል። የአለም አቀፍ የሥጋ ደዌ ስትራቴጂ 2021-2030 "ወደ ዜሮ የሥጋ ደዌ (የሃንሰን በሽታ)" መገለልን እና የሰብአዊ መብቶችን ማክበር ከአራቱ ዋና ምሰሶዎች ውስጥ አንዱ ያደርገዋል። ይህ በ2006 በሳሳካዋ ሌፕሮሲ (የሃንሰን በሽታ) ተነሳሽነት ፣ በሥጋ ደዌ በተጠቁ ሰዎች ላይ የሚደረገውን መገለል ና መድልዎ ለማስወገድ የተጀመረው ዓመታዊው ዓለም አቀፍ ይግባኝ ዓላማ ነው። በዚህ አመት፣ አለምአቀፋዊ ይግባኝ 2024 በአለም ጤና ድርጅት እና በሳሳካዋ ሥጋ ደዌ ተነሳሽነት በጋራ እየተጀመረ ነው። የዘንድሮውን ዓለም አቀፍ ይግባኝ በመደገፍ፣ የዓለም ጤና ድርጅት በሥጋ ደዌ የተጠቃ ሰው ሁሉ በክብር የሚኖርበት እና ሁሉንም መሠረታዊ ሰብዓዊ መብቶቻቸው የሚያገኙበት ዓለም እንዲሰፍን የይግባኝ ጥሪውን ያደረጉ የግለሰቦችን እና ድርጅቶችን ዝርዝር ይቀላቀላል። የዓለም ጤና ድርጅት እና የሳሳካዋ የሥጋ ደዌ ተነሳሽነት እያንዳንዱ የማህበረሰብ አባል ሚና የሚጫወትበት እና የሚከተሉትን እርምጃዎች በመውሰድ ከሥጋ ደዌ ነጻ የሆነ ዓለም እንዲኖር አስተዋጽኦ የሚያበረክትበት በደንብ የታወቀ፣ ሁሉን ያካተተ ኅብረተሰብ እንዲኖር ጥሪ አቅርበዋል። እራስዎን ያስተምሩ፡ ስለ ደዌ በሽታ፣ ስለበሽታው መዳን እና ስለ ቅድመ ህክምና አስፈላጊነት እና ስለ መከላከል እውነታዎች ይወቁ። ህክምና መፈለግን ያበረታቱ፡ የተጠረጠረ የስጋ ደዌ ጉዳይ ካጋጠመዎት፣ አፋጣኝ ህክምና በጣም አስፈላጊ ነው። ሕክምናው በሁሉም የተጎዱ አገሮች ውስጥ በነፃ ይገኛል። ሰዎች እርዳታ እንዲፈልጉ ያበረታቱ። መድልዎ መቃወም፡ የጤና ሁኔታቸው ምንም ይሁን ምን፣ ሁሉንም ሰው በርህራሄ እና በአክብሮት ያዙ። ግንዛቤን ያሰራጩ፡ ስለ ደዌ በሽታ ትክክለኛ መረጃን ያካፍሉ እና በማህበረሰብዎ ውስጥ ያሉ አመለካከቶችን ይቃወሙ። በሥጋ ደዌ በተጠቁ ሰዎች ላይ የሚደርሰውን መገለልና መድልዎ ለማስወገድ ዓለም አቀፋዊ የይግባኝ ማመልከቻ ከቀረበ ሦስተኛ ዓመቱ ነው፣ "የለምጽ/የሃንሰን በሽታን አትርሳ" ዘመቻ አካል ሆኖ የተካሄደ፣ እና የዓለም ጤና ድርጅት ሶስተኛ ዓመትን የተዘነጋ የትሮፒካል በሽታዎች ቀንን አክብሯል፣ ጥር 30 ላይ የሚውል ፣ ፣ በዋነኛነት በዓለም ላይ በጣም ድሃ የሆኑትን ሰዎች የሚያጠቃው የሥጋ ደዌ በሽታን ጨምሮ 21 በሽታዎችን ወደሚገኝ ቡድን ትኩረት ይሰጣል። እነዚህ ሁሉ ተነሳሽነቶች፡ የዓለም የኤንቲዲ ቀን፣ የዓለም የሥጋ ደዌ ቀን፣ ዓለም አቀፍ የይግባኝ አቤቱታ እና የሥጋ ደዌን አትርሳ ዘመቻ፣ እኛን ሊያሰባስብንና ከሥጋ ደዌ ነፃ ወደ ሆነ ዓለም መሻሻልን ሊያፋጥን ይችላል። በአለም የሥጋ ደዌ ቀን፣ ላልደረሰው ለመድረስ፣ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋንን ለማስፈን እና ለሁሉም ጤናን ለማግኘት የምናደርገውን የጋራ ጉዞ አካል አድርጎ መገለልን፣ መድሎውን፣ ሥነ ልቦናዊ እና ማህበራዊ ደህንነትን የሚፈታ ሰውን ያማከለ አካሄድ እንዲኖረን ጥሪያችንን እናድሳለን። በዚህ ቀን እና ዓመቱን በሙሉ አንድ እንሁን፣ እርምጃ እንውሰድ፣ የሥጋ ደዌን እናስወግድ::

Joint Message for World Leprosy Day 2024 Joint Message by Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Director-General of the World Health Organization and Mr Yohei Sasakawa, WHO Goodwill Ambassador for Leprosy Elimination Leprosy is one of the oldest and most misunderstood diseases in the world. Although it has now been curable for more than 30 years, it still has the power to stigmatize. Leprosy, or Hansen’s disease, is an infectious disease which mainly affects the skin, peripheral nerves, mucous membranes and the eyes, and can be cured using a combination of drugs called multidrug therapy (MDT); if left untreated, it can cause disability. To achieve a world free of leprosy and the problems it causes, however, medical interventions are not enough. As we move towards interruption of transmission and elimination of leprosy, we must also address the social and psychological aspects of the disease. Together, we must do more to eliminate the stigma associated with leprosy and promote the dignity of those affected by the disease. Stigma contributes to hesitancy to seek treatment, putting people at risk of disabilities and contributing to ongoing transmission. Eliminating leprosy therefore requires not only renewed political commitment and access to services to treat it, but also awareness raising to mitigate stigma and increase social participation for those affected by leprosy. WHO’s Global Leprosy Strategy 2021-2030 “Towards zero leprosy (Hansen’s disease)” makes combating stigma and respect for human rights one of its four main pillars. This is also the goal of the annual Global Appeal to End Stigma and Discrimination against Persons Affected by Leprosy, an initiative launched by the Sasakawa Leprosy (Hansen’s Disease) Initiative in 2006. This year, Global Appeal 2024 is being launched jointly by WHO and the Sasakawa Leprosy Initiative. By supporting this year’s Global Appeal, WHO joins a long list of individuals and organizations committed to the Appeal’s call for a world in which every person affected by leprosy can live in dignity and enjoy all their basic human rights. WHO and the Sasakawa Leprosy Initiative call for a well-informed, inclusive society, where every member of the community has a role to play and can contribute towards a leprosy-free world through the following steps: Educate yourself: learn the facts about leprosy, its curability, and the importance of early treatment and possible prevention. Encourage treatment seeking: if you come across a suspected case of leprosy, prompt treatment is vital. Treatment is available free of charge in all affected countries. Encourage people to seek help. Reject discrimination: treat everyone with compassion and respect, regardless of their health status. Spread awareness: share accurate information about leprosy and challenge stereotypes within your community. This is now the third year of the Global Appeal to End Stigma and Discrimination against Persons Affected by Leprosy, which has been conducted as part of the "Don’t Forget Leprosy/ Hansen’s disease" campaign, and the third year WHO has marked World Neglected Tropical Diseases Day, which falls on the 30th of January, drawing attention to a group of 21 diseases, including leprosy, that primarily affect the world’s poorest people. All these initiatives: World NTD Day, World Leprosy Day, the Global Appeal and the Don’t Forget Leprosy campaign, can bring us together and accelerate progress towards a leprosy-free world. On World Leprosy Day, we renew our call for a person-centered approach that addresses stigma, discrimination, and psychological and social wellbeing, as part of our shared journey to reach the unreached, achieve universal health coverage, and attain health for all. On this day and throughout the year: Unite, Act, Eliminate leprosy.

Saƙon Haɗin Guiwa dangane da Ranar Cutar Kuturta ta Duniya 2024 Saƙon hadin guiwa daga Dr Adhanom Ghebreysus, Babban Darakta na Hukumar Kula da Lafiya ta Duniya da Mr Yohei Sasakawa, Jakadan Fatan Alheri na dan ane da Kawar da Cutar Kuturta na WHO. Cutar kuturta na ɗaya daga cikin cututtuka mafi daɗewa kuma wadda aka kasa fahimtarta a duniya. Duk da cewar a yanzu an yi maganinta fiye da shekaru 30, har yanzu tana da ƙarfin sanya ƙyama. Cutar kuturta ko Hansenae, ƙwayoyin cuta ne wanda suke shafar fata, hanyoyin kai saƙo ƙwaƙwalwa, wajen fitar da majina da kuma idanu, kuma za a iya magance ta ta hanyar amfani da ƙwayoyin magani da ake kira multidrug theraphy (MDT); idan aka bar ta ba tare da magani ba, za ta iya janyo nakasa. Domin cim ma nasarar samun duniyar da babu cutar kuturta da matsalolin da take haifarwa, samun kulawar magani bai wadata ba. A yayin da muke cigaba da shiga tsakani don hana yaɗuwa da kuma kawar da cutar kuturta, dole ne kuma mu ɗauki mataki game da ɓangaren cutar da ya shafi zamantakewar al’umma da tunani. A tare, dole ne mu ƙara ƙaimi domin kawar da ƙyamar da ke da alaƙa da cutar kuturta kuma mu girmama martabar waɗanda cutar ta shafa. Ƙyama na sanya a ji tsoron neman magani, wanda hakan zai sanya mutane cikin haɗarin samun nakasa wanda zai taimaka wajen yaɗuwar cutar. Kawar da cutar kuturta ba yana buƙatar sabuwar himmar siyasa da kuma samun damar ayyukan warkar da ita kawai ba ne, amma kuma har da jan hankali domin rage ƙyama da kuma yawan shigar al’umma a dama da su ga wanda cutar kuturta ta shafa. Dabarun WHO na Duniya na 2021-2030 Wajen Kawo Ƙarshen Cutar Kuturta Baki Ɗaya (cutar Hansenae) ya sanya kawar da ƙyama da kuma girmamawa ga ‘yancin ɗan’adam ya zama huɗu daga cikin manyan ginshiƙansa. Kuma wannan yana cikin muradun Yaƙin Neman Kawo Ƙarshen Ƙyama da Nuna Bambance-Bambance a duniya game da masu cutar kuturta, Tsarin Kuturta ta Sasakawa ta ƙaddamar (Cutar Hansenae) 2006. A wannan shekarar, Yaƙin Neman Kawo Ƙarshen na 2024 an ƙaddamar da shi ne bisa haɗin guiwa daga WHO da Tsarin Kuturta na Sasakawa. Ta hanyar tallafawa Yaƙin Neman Kawarwar na wannan shekarar, WHO ta shiga cikin dogon jerin mutane da kuma ƙungiyoyin da suke ba da himma ga yaƙin neman wajen kiran duniya a inda kowanne mutum da cutar kuturta ta shafa zai iya rayuwa cikin mutunci ya kuma ji daɗin dukkan hakkokinsa na ‘yancin ɗan’adam. WHO tare da Tsarin Kuturta na Sasakawa sun yi kira ga al’umma da su kasance cikin sani kuma a dama da su, inda kowanne mamba na cikin al’umma zai taka rawa ya kuma ba da gudunmawa wajen samar da duniya da babu cutar kuturta ta hanyar bin waɗannan matakan: Ilimantar da kanka: ka san manyan abubuwa dangane da cutar kuturta, abin da zai warkar da ita, da kuma mahimmancin yin magani da wuri da kuma matakan kariya. A ƙarfafa guiwar neman magani: idan ka ga wata alama ta cutar kuturta, magani nan take yana da amfani ƙwarai. Magani yana nan kyauta a dukkan ƙasashen da abun ya shafa. A ƙarfafawa mutane guiwa su nemi taimako. A yi watsi da nuna bambance-bambance: a mu’amalanci mutane da tausayi da girmamawa, ba tare da la’akkari da matsayin lafiyarsu ba. A watsa sanarwa: a bayyana bayanan gaskiya dangane da cutar kuturta da kuma ƙalubalen yadda ake mu’amalantarsu a cikin al’umma. Wannan itac e shekara ta uku na Yaƙin Kawo Ƙarshen Wariya da Ƙyama ga Mutanen da cutar Kuturta ta Shafa, wanda aka gudanar a ɓangare na yaƙin “Donate Forget Leprosy/cutar Hasenae”, kuma shekara ta uku da WHO suka yi na World Neglected Tropical Diseases Day, wanda ya kasance a 30 ga Janairu, wanda aka janyo hankali dangane da wasu tarin cutuka guda 21, wanda ya haɗa da Kuturta, wadda ta fi shafar mutane mafi talauci a duniya. Dukkan waɗannan himmar: Ranar NTD ta Duniya, Ranar Kuturta ta Duniya, the Global Appeal and the Donate Forget Leprosy campaign, za su iya haɗa hanmu su kawo ci gaba wajen samar da duniya da babu cutar kuturta a cikinta. A Ranar Cutar Kuturta ta Duniya, mun sabunta kiranmu ga tunkarar mutum kai tsaye don wayar da kai a kan ƙyama, wariya, da kuma zaman lafiyar ƙwaƙwalwa da al’umma, a matsayin tafiyarmu ta bai ɗaya don mu cim ma wanda ba mu samu ba, domin samar da kiwon lafiya a duniya, sanna a isar da kiwon lafiya ga kowa. A wannan ranar da kuma shekarar baki ɗaya: A Haɗa Kai, A yi aiki, a Kawar da Cutar Kuturta.

Ujumbe wa pamoja kwa siku ya ukoma duniani mwaka 2024 Ujumbe wa pamoja wa Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Mkurugenzi Mkuu wa shirika la afya duniani na Bw. Yohei Sasakawa, Balozi Mwema wa WHO wa kutokomeza Ukoma Ukoma ni miongoni mwa majanga ya kale na yasiyoeleweka zaidi duniani. Ingawa sasa imekuwa ikitibika kwa zaidi ya miaka 30, bado ina uwezo wa kuwanyanyapaa. Ukoma au ugonjwa wa Hansen, ni ugonjwa wa kuambukiza ambao unaathiri zaidi ngozi, mishipa ya fahamu ya pembeni, utando wa myukasi (mucous) na macho, unaweza kuponywa kwa kutumia mchanganyiko wa dawa zinazoitwa tiba ya dawa nyingi (MDT); ikiwa haitatibiwa , inaweza kusababisha ulemavu. ili kufikia ulimwengu usiyo na ukoma na matatizo ambayo husababisha, hata hivyo, hatua za matibabu hazitoshi. Tunapoelekea katika kukatiza maambukizi na kutokomeza ukoma, lazima pia tushughulikie vipengele vya kijamii na kisaikolojia vya ugonjwa huo. Kwa pamoja, lazima tupambane zaidi ili kutokomeza unyanyapaa unaosababishwa na ukoma na kukuza utu wa wale waliyoathiriwa na ugonjwa huo. Unyanyapaa huchangia kusitasita kwenye matibabu, hivyo, kuwaweka watu kwenye hatari ya kuwa walemavu na kuchangia maambukizi endelevu. Kwa hiyo, kutokomeza ukoma hakuhitaji dhamira ya kisiasa na upatikanaji wa huduma za matibabu pekee, lakini pia, kuongeza uelewa ili kupunguza unyanyapaa na kuongeza ushiriki wa kijamii kwa wale waliyoathirika na ukoma. Mkakati wa kimataifa wa ukoma wa WHO 2021-2030 wenye kauli mbiu ya tokomeza ukoma (ugonjwa wa Hansen) unafanya kazi ya kupambana na unyanyapaa na kuheshimu haki za binadamu kuwa moja wapo ya nguzo zake kuu nne. Hili pia ndilo lengo la Rufaa ya Kila mwaka ya Kukomesha Unyanyapaa na Ubaguzi dhidi ya Watu Waliyoathiriwa na Ukoma, mpango uliyoanzishwa na Mpango wa sasakawa wa Ukoma (ugonjwa wa Hansen) mwaka 2006. Mwaka huu, Rufaa ya Kimataifa ya 2024 inazinduliwa kwa pamoja na WHO na Sasakawa Leprosy Initiative. Katika kusaidia Rufaa ya kimataifa ya mwaka huu, WHO inajiunga na orodha ndefu ya watu binafsi na mashirika yaliyojitolea kwa wito wa Rufaa wa kimataifa, ambao kila mtu aliyeathiriwa na ukoma anaweza kuishi kwa heshima na kufurahia haki zao zote za kimsingi za kibinadamu. WHO na mpango wa ukoma wa sasakawa wanatoa wito wa kujenga jamii yenye ufahamu na ushirikishwaji, ambapo kila mwanajamii ana jukumu la kutekeleza na anaweza kuchangia kujenga dunia isiyo na ukoma kupitia hatua zifuatazo: Jifunze mwenyewe: jifunze ukweli kuhusu ukoma, tiba yake, na umuhimu wa matibabu ya mapema na kuzuia iwezekanavyo. Himiza kutafuta matibabu: ukikutana na kesi inayoshukiwa ya ukoma, matibabu ya haraka ni muhimu. Matibabu yanapatikana bila malipo katika nchi zote zilizoathirika. Wahimize watu kutafuta msaada. Kataa ubaguzi: mtendee kila mtu kwa huruma na heshima, bila kujali hali yake ya afya. Eneza uhamasishaji: shiriki taarifa sahihi kuhusu ukoma na changamoto ya fikra potofu ndani ya jamii yako. Huu sasa ni mwaka wa tatu wa Rufaa ya Kimataifa ya Kukomesha Unyanyapaa na Ubaguzi dhidi ya Watu Waliyoathiriwa na Ukoma, ambayo imefanywa kama sehemu ya kampeni ya "Usisahau Ukoma/Ugonjwa wa Hansen"' na mwaka wa tatu WHO. Imeadhimisha Siku ya Magonjwa ya Kitropiki Duniani, ambayo inaadhimishwa tarehe 30 Januari, ikitoa tahadhari kwa kundi la magonjwa 21, ikiwa ni pamoja na ukoma, ambayo kimsingi huathiri watu masikini zaidi duniani. Juhudi hizi zote: Siku ya NTD duniani, Siku ya Ukoma duniani, Rufaa ya Ulimwengu na kampeni ya usisahau ukoma, zinaweza kutuleta pamoja na kuharakisha maendeleo kuelekea ulimwengu usiyo na ukoma Katika siku ya ukoma duniani, tutasasisha wito wetu wa mtazamo unaomlenga mtu zaidi, unaoshughulikia unyanyapaa, ubaguzi na ustawi wa kisaikolojia na kijamii, kama sehemu ya safari yetu ya pamoja ya kuwafikia wale ambao hawajafikiwa, kufikia bima ya afya kwa wote, na kupata afya kwa wote Katika siku hii na kwa mwaka mzima: Ungana, Tenda, Tokomeza Ukoma.

Ìkéde Àjọṣe fún Ọjọ́ àrùn Ẹ̀tẹ̀ ní Àgbáyé ti ọdún 2024 Ìkéde Àjọṣe tí Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Olùṣàkóso Àgbà ní Àjọ Elétò-ìlera ní Àgbáyé àti Mr Yohei Sasakawa, Aṣojú-ìjọba Oníhìnrere WHO fún Ìpaná àrùn Ẹ̀tẹ̀ fi léde àrùn ẹ̀tẹ̀ jẹ́ ọ̀kan lára àwọn àrùn àtijọ́ tí àwọn èèyàn ṣe àṣìgbọ́ rẹ̀ jùlọ ní àgbáyé. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ó ti ní ìwòsàn láti ọdún 30 kọjá báyìí, ó sì tún ní ipá láti mú ìdẹ́yẹsí báni. àrùn ẹ̀tẹ̀, àbí àrùn Hansen, jẹ́ àrùn àkóràn tí ó máa ń pa àwọ̀, àwọn iṣan ìmọ̀lára, àwọn awọ inú àti àwọn ojú lára, tí ó sì ṣe é wòsàn nípa lílo àwọn oògùn tí wọ́n ń jẹ́ ìtọ́jú ọlọ́pọ̀-òògùn (MDT); bí wọ́n bá sì fi sílẹ̀ láìwòsàn, ó lè di àléébù. Àmọ́ ṣá, láti jẹ́ kí ayé tí kò sì àrùn ẹ̀tẹ̀ àti àwọn wàhálà tí ó ń dá sílẹ̀ wà, ìdásí òògùn nìkan kò tó. Bí a ṣe ń yí tọ ìdílọ́wọ́ ìtànkálẹ̀ àti ìpaná àrùn ẹ̀tẹ̀, a tún gbọdọ̀ sọ nípa ipa tí àrùn náà ní ní àwùjọ àti lórí ìròrí. Ní àpapọ̀, a gbọdọ̀ ṣe jù báyìí lọ láti paná ìdẹ́yẹsí tí àrùn ẹ̀tẹ̀ fi ń kan àwọn tí wọ́n ní i kí á sì ṣe ìgbélárugẹ fún iyì àwọn tí àrùn náà kọlù. ìdẹ́yẹsí ń dákún ìlọ́ra láti wá ìtọ́jú, èyí tí ó ń mú àwọn èèyàn wà nínú ewu àìdápé tí yóò sì dákún ìtànkálẹ̀ tí ó ń lọ lọ́wọ́. Nítorí náà, pípaná àrùn ẹ̀tẹ̀ kò nílò ìfarajìn olóṣèlú àti ìráàyèsí àwọn ètò iṣẹ́ ìwòsàn rẹ̀ nìkan, ṣùgbọ́n ó tún nílò ètò ìpolongo ìmọ̀ nípa rẹ̀ láti lè dín ìdẹ́yẹsí rẹ̀ kù kí àwọn tí ó ti pa lára sì le kópa ní àwùjọ. Ìlànà-ètò lórí Ẹ̀tẹ̀ ní Àgbáyé ti WHO 2021-2030 "Láti paná ẹ̀tẹ̀ (àrùn Hansen)" yóò jẹ́ kí kíkojú ìdẹ́yẹsí ẹ̀tẹ̀ àti ìbọ̀wọ̀ fún ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn jẹ́ ọ̀kan nínú àwọn òpó pàtàkì mẹ́rin rẹ̀. Èyí náà tún jẹ́ àfojúsùn ètò Ẹ̀bẹ̀ ní Àgbáyé láti Fòpin sí Ìdẹ́yẹsí àti Ìyàsọ́tọ̀ àwọn Èèyàn tí wọ́n ní Ẹ̀tẹ̀ ọlọ́dọọdún, ètò tí Sasakawa Leprosy Initiative (àrùn Hansen) ṣe ìfilọ́lẹ̀ rẹ̀ ní 2006. Ní ọdún yìí, àsopọ̀ WHO àti Sasakawa Leprosy Initiative ni wọn ń ṣe ìfilọ́lẹ̀ Ẹ̀bẹ̀ ní Àgbáyé 2024. Nípa ṣíṣe àtìlẹ́yìn fún Ẹ̀bẹ̀ ní Àgbáyé lọ́dún yìí, WHO dára pọ̀ mọ́ ààtò gígùn àwọn èèyàn àti àwọn ilé-iṣẹ́ tí wọ́n ní ìfarajìn sí ìpè Ẹ̀bẹ̀ náà fún ayé tí gbogbo àwọn tí wọ́n ní àrùn ẹ̀tẹ̀ yóò lè gbé pẹ̀lú iyì tí wọ́n yóò sì gbádùn gbogbo àwọn ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn wọn pátápátá. WHO àti Sasakawa Leprosy Initiative pé fún àwùjọ onímọ̀ tí ó yè kooro tí ó sì kónìyàn mọ́ra, níbi tí gbogbo ọmọ ẹgbẹ́ àwùjọ ní ipa láti kó tí wọn yóò sì le dá sí ayé tí kò sì ẹ̀tẹ̀, nípa àwọn ìgbésẹ̀ wọ̀nyìí: Kọ́ ara rẹ nímọ̀: kọ́ òótọ́ nípa ẹ̀tẹ̀, bí ó ṣe ṣe é wòsàn, àti pàtàkì ìwòsàn ní kùtùkùtù àti bí ó ṣe le ṣe é dènà. Ṣe ìyànjú wíwá ìwòsàn: bí o bá ṣe alábàápàdé ohun tí o kẹ́fín pé ó lè jẹ́ ọ̀ràn ẹ̀tẹ̀, ìwòsàn ní kíákíá ṣe pàtàkì gan. Ọ̀fẹ́ ni ìwòsàn ní gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè tí ó pa lára. Ẹ rọ àwọn èèyàn láti wá ìrànlọ́wọ́. Kọ ìyàsọ́tọ̀: bá gbogbo àwọn èèyàn ṣe pẹ̀lú àánú àti ọ̀wọ̀, láì fi ti ipò ìlera wọn ṣe. Pariwo ìmọ̀ nipa rẹ̀: fi ìwífún tí ó tọ́ nípa ẹ̀tẹ̀ síta kí o sì kojú àwọn èrò ìdójúlé ní àwùjọ rẹ. Èyí ní ọdún kẹta Ẹ̀bẹ̀ ní Àgbáyé láti Fòpin sí Ìdẹ́yẹsí àti Ìyàsọ́tọ̀ àwọn Èèyàn tí wọ́n ní Ẹ̀tẹ̀ báyìí, èyí tí wọ́n ti ṣe gẹ́gẹ́ bí ara ètò ìpolongo "Má Gbàgbé àrùn Ẹ̀tẹ̀/àrùn Hansen", àti ọdún kẹta tí WHO ti ṣe ayẹyẹ World Neglected Tropical Diseases Day, èyí tí ó bọ́ sí ọjọ́ ọgbọ̀n oṣù Kínní, tí ó sì pe àkíyèsí sí àkójọ àwọn àrùn 21, tí àrùn ẹ̀tẹ̀ náà wà nínú wọn, èyí tí ó sábà máa ń pa àwọn èèyàn tí wọ́n tálákà jùlọ ní àgbáyé lára,. Gbogbo àwọn ìdásílẹ̀ wọ̀nyìí: Ọjọ́ NTD ní Àgbáyé, Ọjọ́ àrùn Ẹ̀tẹ̀ ní Àgbáyé, Ẹ̀bẹ̀ ní Àgbáyé àti ìpolongo Má Gbàgbé àrùn Ẹ̀tẹ̀, lè so wá papọ̀ tí yóò sì mú kí ìtẹ̀síwájú wá fún ayé tí kò sì àrùn ẹ̀tẹ̀ rárá. Ní Ọjọ́ àrùn Ẹ̀tẹ̀ ní Àgbáyé, à ń ṣe àtúnpè fún ìgbésẹ̀ olóríjorí tí yóò yanjú ìdẹ́yẹsí, ìyàsọ́tọ̀, àti ìrọ̀rùn ní àwùjọ àti àlàáfíà ọkàn, gẹ́gẹ́ bíi àjò àjọrìn wa láti dé ibi tí ọwọ́jà kò dé tẹ́lẹ̀, jẹ́ kí ètò ìlera ó tán kiri ní àgbáyé, kí á sì ṣètò ìlera fún gbogbo èèyàn. Ní òní àti tití òpin ọdún: Ẹ pawọ́pọ̀, Ẹ ta gírí, Ẹ pa iná ẹ̀tẹ̀.

Umlayezo Ohlanganyelwe weWorld Leprosy Day lwango-2024 Umlayezo Ohlanganyelwe kaDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus, uMqondisi-Jikelele weNhlangano Yezempilo Yomhlaba kanye noMnu. Yohei Sasakawa, weWHO Goodwill Ambassador yeLeprosy Elimination Uchoko ngesinye sezifo ezindala kakhulu nezingaqondakali emhlabeni wonke. Nakuba manje seselapheka iminyaka engaphezu kwama-30, isenamandla okucwasa. Uchoko, noma iHansen’s disease, isifo esithathelwanayo esihlasela kakhulu isikhumba, imizwa eseceleni, ulwelwesi lwamafinyila kanye namehlo, futhi singelapheka kusetshenziswa inhlanganisela yemithi ebizwa ngokuthi i-multidrug therapy (MDT); uma ingelashwa, ingabangela ukukhubazeka. Nokho, ukuze kube nezwe elingenalo uchoko kanye nezinkinga ezilubangelayo, ukungenelela kwezokwelapha akwanele. Njengoba sibheke ekuphazamisekeni kokudluliselwa kanye nokuqedwa kochoko, kufanele futhi sibhekane nezici zezenhlalo nezengqondo zalesi sifo. Ngokubambisana, kufanele senze okwengeziwe ukuqeda ukucwasana okuhambisana nesifo sochoko futhi sibuyise isithunzi salabo abahlaselwe yilesi sifo. Ukukhishwa inyumbazana kunomthelela ekungabazeni ukufuna ukwelashwa, okubeka abantu engcupheni yokukhubazeka futhi kube nomthelela ekuthelelekeni okuqhubekayo. Ngakho-ke, ukuqeda uchoko akudingi nje kuphela ukuzibophezela okuvuselelwe kwezombusazwe kanye nokufinyelela ezinsizeni zokuwelapha, kodwa futhi nokuqwashisa abantu ukuze kuncishiswe ukucwaswa kanye nokwandisa ukubamba iqhaza komphakathi kulabo abaphethwe uchoko. I-Global Leprosy Strategy ye-WHO ye-Global Leprosy Strategy 2021-2030 “Towards zero leprosy (Hansen’s disease)” yenza ukulwa nokucwaswa nokuhlonipha amalungelo abantu kube ngenye yezinsika zayo ezine eziyinhloko. Lona futhi umgomo we-Global Appeal Wokuqeda Ukucwaswa Nokucwaswa Kwabantu Abathinteke Ngochoko, okuwuhlelo olwaqalwa iSasakawa Leprosy (Hansen’s Disease) Initiative ngowezi-2006. Kulo nyaka, iGlobal Appeal 2024 yethulwa ngokuhlanganyela yiWHO kanye neSasakawa Leprosy Initiative. Ngokusekela iGlobal Appeal yalo nyaka, i-WHO ijoyina uhlu olude lwabantu nezinhlangano ezizibophezele obizweni LweSikhalazo somhlaba lapho wonke umuntu ohlaselwe uchoko angaphila ngokuhloniphekile futhi ajabulele wonke amalungelo abo abantu ayisisekelo. I-WHO kanye neSasakawa Leprosy Initiative bafuna umphakathi onolwazi, obandakanya wonke umuntu, lapho wonke amalungu omphakathi enendima okufanele ayidlale futhi angaba neqhaza emhlabeni ongenabo uchoko ngokusebenzisa lezi zinyathelo ezilandelayo: Zifundise: funda amaqiniso mayelana nesifo sochoko, ukwelapheka, kanye nokubaluleka kokwelashwa kusenesikhathi kanye nokuvimbela okungenzeka. Khuthaza ukufuna ukwelashwa: uma uhlangana nomuntu okusolakala ukuthi unochoko, ukwelashwa ngokushesha kubalulekile. Ukwelashwa kutholakala mahhala kuwo wonke amazwe athintekile. Khuthaza abantu ukuthi bafune usizo. Yenqaba ukucwasa: phatha wonke umuntu ngozwelo nangenhlonipho, kungakhathaliseki ukuthi isimo sakhe sempilo sinjani. Sabalalisa ukuqwashisa: yabelana ngolwazi olunembile mayelana nesifo sochoko futhi uphonsele inselelo imibono engaqondile emphakathini wakho. Lona manje sekungunyaka wesithathu weSikhalo Somhlaba Wonke Sokuqeda Ukucwaswa Nokucwaswa Kwabantu Abahlukunyezwe Uchoko, esenziwe njengengxenye yomkhankaso othi “Ungakhohlwa Uchoko/ Isifo sikaHansen”, kanti unyaka wesithathu iWHO imake Izwe Lokunganakwa. Usuku Lwezifo Ezishisayo, olungomhla zingama-30 kuJanuwari, ludonsela ukunaka eqenjini lezifo ezingama-21, okuhlanganisa nochoko, ezithinta kakhulu abantu abampofu kakhulu emhlabeni. Zonke lezi zinhlelo: Usuku Lomhlaba LweNTD, Usuku Lomhlaba Lochoko, iGlobal Appeal kanye nomkhankaso othi Ungakhohlwa Uchoko, zingasihlanganisa futhi zisheshise inqubekelaphambili emhlabeni ongenabo uchoko. NgoSuku Lomhlaba Lochoko, sivuselela ikhwelo lethu lendlela egxile kumuntu ebhekana nokucwaswa, ukucwaswa, kanye nokuphila kahle ngokwengqondo nenhlalo, njengengxenye yohambo lwethu olwabiwe lokufinyelela abangakafinyelelwa, sizuze ukuhlinzekwa kwezempilo emhlabeni wonke, futhi sithole impilo yabo bonke. Ngalolu suku nangonyaka wonke: Hlanganisa, Yenza, Qeda uchoko.

በጋዛ የሚገኙ ቀሪ ሆስፒታሎች እየጨመረ የሚሄድ ስጋት ስላጋጠማቸው፣ የዓለም ጤና ድርጅት እና አጋሮቹ ነዳጅ ወደ አል-ሺፋ ያመጣሉ የዓለም ጤና ድርጅት እና አጋሮቹ በሰሜናዊ ጋዛ የሚገኘው አል-ሺፋ ሆስፒታል ፣ በመቶ ሺዎች የሚቆጠሩ ሰዎች ከእርዳታ ተቋርጠው ወደሚገኝበት ሌላ ከፍተኛ ስጋት ያለው ተልእኮ ሰኞ እለት አጠናቀዋል። በመላው የጋዛ ቀጠና፣ ጥቂት የቀሩት ሆስፒታሎች ራሳቸውን ይበልጥ አስከፊ በሆነ ሁኔታ ውስጥ እያገኙ ነው፣ ጠብ በተደጋጋሚ ለታካሚዎች እና አቅርቦቶች መዳረሻን ይከለክላል፣ እና የጤና ሠራተኞች በትንሽ ዕረፍት እና አቅርቦቶች እጥረት ይተዳደራሉ። ተልእኮው የተካሄደው ከሰብአዊ ጉዳዮች ማስተባበሪያ ጽ/ቤት፣ ከተባበሩት መንግስታት የምቾት እና ደህንነት መምሪያ እና ድንበር የለሽ የህክምና ባለሙያዎች ጋር ነው። ወደ ሰሜናዊ ጋዛ የመጨረሻው የሰብአዊ ተልእኮ የተካሄደው በጥር 12 ነው። 19 000 ሊትር ነዳጅ ወደ አል-ሺፋ ሆስፒታል ያደረሰው የትናንቱ ተልዕኮ ፣ በፍተሻ ጣቢያው ላይ መዘግየቶች ገጥሟቸዋል። ወደ ሆስፒታሉ የሚወስዱት መንገዶች ከፍተኛ ጉዳት ደርሶባቸዋል፣በሰሜን ጋዛ ያለው ተስፋ መቁረጥም ታይቷል፣በሺዎች የሚቆጠሩ ሰላማዊ ሰዎች ምግብ እና ውሃ ለማግኘት ሲሉ የተባበሩት መንግስታት ተሽከርካሪዎችን እና የነዳጅ መኪናዎችን ከበቡ፣ተልዕኮውንም አዘግይተዋል። በአልሺፋ ሆስፒታል፣ ከአስር ቀናት በፊት ካለፈው ጉብኝት ጀምሮ ተግባራዊነቱ መሻሻሉን ተልእኮው ተመልክቷል። የተፈናቀሉ ሰዎች ቁጥር በከፍተኛ ሁኔታ መቀነስ ተስተውሏል፣ከ 40 000 ወደ 10 000:: 120 የጤና እና እንክብካቤ ሰራተኞች ፣ እና 300 ታካሚዎች አሉ። ሆስፒታሉ በየቀኑ 5-10 ቀዶ ጥገናዎችን ያካሂዳል ፣ በዋናነት በአሰቃቂ ሁኔታ ፈጣን እንክብካቤ የሚያስፈልጋቸው:: እንደ መሰረታዊ ላቦራቶሪ እና የራዲዮሎጂ ተቋማት ያሉ መሰረታዊ አገልግሎቶች ከአስቸኳይ እንክብካቤ ጋር ፣ ከሦስት ቀዶ ጥገና ክፍሎች ጋር የቀዶ ጥገና ክፍል፣ ከቀዶ ጥገና በኋላ እንክብካቤ እና ዳያሊሲስ ክፍል ጋር አብረው ይሠራሉ:: በሚቀጥሉት ቀናት ባለ 9 አልጋ አይሲዩ ለመክፈት እቅድ አለ። የእናቶች እና የህፃናት አገልግሎቶች የሉም፣እና ልዩ ዶክተሮች፣ መድሃኒቶች ፣ እና እንደ ኦርቶፔዲክ መሳሪያዎች ያሉ የሕክምና ቁሳቁሶች እጥረት:: እነዚህ ክፍሎች እንደገና ወደ ሥራ ሊገቡ ይችላሉ፣ ነገር ግን የማያቋርጥ የነዳጅ፣ የኦክስጂን፣ የሕክምና አቅርቦቶች እና ሌሎች እርዳታ ያስፈልጋቸዋል። የሆስፒታሉ የመጀመሪያ ደረጃ የኦክስጂን ፋብሪካ ወድሟል:: በትንሽ ፋብሪካ ላይ ተመርኩዘዋል። በሰሜናዊ ጋዛ ከ 24 ሆስፒታሎች ውስጥ ሰባቱ ክፍት ናቸው ። እነዚህ የጉዳቱን መጠንና ብዛት ለመቆጣጠር የሚያስችል በቂ ልዩ የሕክምና ሠራተኞች እንዲሁም በቂ መድኃኒቶችና የሕክምና ቁሳቁሶች፣ ነዳጅ፣ ንጹሕ ውኃ ወይም ለታካሚዎች ወይም ለሠራተኞች የሚሆን ምግብ ሳይኖራቸው በከፊል ብቻ የሚከናወኑ ናቸው። በተጨማሪም፣ በሰሜናዊ ጋዛ የሚገኙ ሁለት የጤና ጥበቃ ሚኒስቴር የመጀመሪያ ደረጃ የጤና እንክብካቤ ማዕከላት በከፊል የሚሰሩ ናቸው ነገር ግን ለመደበኛ ክትባት የሚያስፈልጉ መርፌዎችን እና ክትባቶችን ጨምሮ አስፈላጊ አቅርቦቶች የላቸውም። በደቡባዊ ጋዛ ያለው የተጠናከረ ወታደራዊ መገኘት እና ጠብ ህሙማንን እና የጤና ሰራተኞችን ለአደጋ እያጋለጠ ሲሆን ፣ የጤና አጠባበቅ ተደራሽነትን እያሳጣ ነው። የጤና ባለሙያዎችን፣ አምቡላንሶችን እና የጤና አጋሮችን ሆስፒታሎች የማቅረብ አቅማቸውን በእጅጉ እያደናቀፉ፣ ተግባራቸውንም እየሸረሸሩ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት ሰራተኞች በካን ዩንስ የሆስፒታሎች ሁኔታ “አሰቃቂ እና በቃላት ሊገለጽ የማይችል” ነው ብለዋል። በደቡባዊ ጋዛ 12 ሆስፒታሎች ይኖሩት የነበረው፣ 7 ብቻ በከፊል የሚሰሩ ናቸው። ሌሎች ሁለት ሆስፒታሎች አል-ከይር ሆስፒታል እና ናስር ሜዲካል ኮምፕሌክስ በአነስተኛ ደረጃ ብቻ የሚሠሩ እና አሁን ተደራሽ ያልሆኑ ናቸው። የዓለም ጤና ድርጅት በአል-ኬር ሆስፒታል፣ 30 አልጋዎች አካባቢ ያለው መንግስታዊ ያልሆነው ትንሽ ሆስፒታል፣ ወታደራዊ ወረራ እየገጠመው እና በርካታ የጤና ባለሙያዎች መታሰራቸውን ዘገባዎች በእጅጉ አሳስቦታል። ከሆስፒታሉ ጋር መገናኘት አይቻልም:: በናስር ሜዲካል ኮምፕሌክስ ዙሪያ ባሉ ሰፈሮች የመልቀቂያ ትእዛዝ በመሰጠቱ በደቡብ ትልቁ ሆስፒታል - እና በሆስፒታሉ አከባቢ በተነሳው ተከታታይ ግጭት፣ ከፍተኛ ቁጥር ያላቸው የቆሰሉ ሰዎች በሆስፒታሉ ቅጥር ግቢ ውስጥ እንደሚገኙ የጤና ጥበቃ ሚኒስቴር ዘግቧል። በናስር የተሰማራው አለም አቀፍ የድንገተኛ ህክምና ቡድን በአጠገቡ እየተካሄደ ባለው የቦምብ ጥቃት ማንም ሰው ወደ ተቋሙ መግባትም ሆነ መውጣት አይችልም ብሏል። የጤና ሠራተኞች በሆስፒታሉ ግቢ ውስጥ መቃብሮችን እየቆፈሩ እንደሆነ ተዘግቧል፣ ይህም የሚጠበቀው የሟቾች ብዛት እና የሟቾችን አስከሬን መቆጣጠር ስላለበት ነው። ይህ አሰቃቂ ሁኔታ በማንኛውም ሆስፒታል ውስጥ ፈጽሞ መከናወን የለበትም:: በዓል-አማል ሆስፒታል ዙሪያ እየተከሰቱ ያሉ ግጭቶች ሆስፒታሉ ሥራውን ሊያቆም ይችላል የሚል ስጋት ይፈጥራሉ፤ ምክንያቱም አምቡላንሶች እና የተጐዱ ህሙማን ወደ ሆስፒታሉ መግባት አይችሉም። የዓለም ጤና ድርጅት በድጋሚ በጋዛ ውስጥ አፋጣኝ የተኩስ አቁም፣ የሲቪል ዜጐችን እና የጤና እንክብካቤን በንቃት እንዲከላከል እና ወሳኝ እርዳታ በመላ ጣቢያው ለማድረስ ቀጣይነት ያለው መዳረሻ እንዲኖር ጥሪ አቅርቧል። ማስታወሻ: የአጋር ማጣቀሻ በእነሱ ጥያቄ ተወግዷል::

WHO and partners bring fuel to Al-Shifa, as remaining hospitals in Gaza face growing threats WHO and partners completed another high-risk mission on Monday to resupply fuel to the Al-Shifa Hospital in northern Gaza, where hundreds of thousands of people remain cut off from aid. Across the Gaza Strip, the few remaining hospitals find themselves in ever more dire circumstances, with hostilities often preventing access for patients and supplies, and health workers managing on little rest and scarce supplies. The mission was carried out along with the Office for the Coordination of Humanitarian Affairs, the United Nations Department of Safety and Security, and Médecins Sans Frontières. The last humanitarian mission to northern Gaza took place on 12 January. Yesterday‘s mission, which delivered 19 000 liters of fuel to Al-Shifa Hospital, faced delays at the checkpoint. The roads leading to the hospital were severely damaged, and the desperation in northern Gaza was apparent, as thousands of civilians surrounded the UN vehicles and fuel truck in the hopes of finding food and water, also delaying the mission. In Al-Shifa Hospital, the mission saw that the functionality has improved since the last visit ten days ago. A significant decrease in the number of displaced people, from 40 000 to 10 000 was observed. There are 120 health and care workers, and 300 patients. The hospital conducts 5-10 surgeries daily, mainly trauma cases that require immediate care. Essential services such as basic laboratory and radiological facilities remain operational, along with emergency care, a surgical unit with three operation theaters, post-operative care, and a dialysis unit. There are plans to reopen a 9-bed ICU over the coming days. There are no maternity or pediatric services, and shortages of specialized doctors, medicines, and medical supplies such as orthopedic equipment. These units could become operational again, but will require a consistent supply of fuel, oxygen, medical supplies, and other aid. The hospital’s primary oxygen plant has been destroyed. They are relying on a smaller plant. Seven out of 24 hospitals remain open in northern Gaza. These are only partially functioning, without enough specialized medical staff to manage the volume and range of injuries, nor sufficient medicines and medical supplies, fuel, clean water, or food for patients or staff. Additionally, two Ministry of Health primary healthcare centers in northern Gaza are partially functional but lack essential supplies, including syringes and vaccines needed for routine immunization. Intensified military presence and hostilities in southern Gaza are also placing patients and health workers at risk, and compromising access to health care. They are severely obstructing the movement of health workers, ambulances, and health partners' ability to resupply hospitals, eroding their functionality. WHO staff say the situation for hospitals in Khan Yunis is “catastrophic and indescribable.” In southern Gaza, which used to have 12 hospitals, only 7 remain partially functional. A further two, Al-Kheir Hospital and Nasser Medical Complex, are only minimally functional and now inaccessible. WHO is extremely concerned about reports of Al-Kheir Hospital, a small NGO-run hospital with around 30 beds, facing military incursions and several health workers being detained. Communication with the hospital is no longer possible. Due to evacuation orders in neighborhoods surrounding Nasser Medical Complex--the largest hospital in the south--and continuous hostilities in the vicinity of the hospital, the Ministry of Health reports that large numbers of wounded people are on the hospital grounds. An international emergency medical team deployed at Nasser says that no one can enter or exit the facility due to ongoing bombardment close by. Health staff are reported to be digging graves on hospital grounds due to the large numbers of deaths anticipated and the need to manage dead bodies. This horrifying situation should never take place in any hospital. Hostilities around Al-Amal Hospital are risking the facility becoming non-functional, as ambulances and injured patients reportedly cannot access the facility. WHO again calls for an immediate ceasefire in Gaza, active protection of civilians and health care, and sustained access for the delivery of critical aid across the Strip. Note: Reference to a partner was removed at their request.

WHO da abokan hulɗarsu sun kai man fetur ga Al-Shifa, saboda sauran asibitoci a Gaza suna ci gaba da fuskantar hare-hare WHO da abokan hulɗa sun kammala wani ƙudiri mai haɗari ranar Litinin domin samar da man fetur ga Asibitin Al-Shifa da ke arewacin Gaza, inda aka hana dubunnan ɗaruruwan mutane daga samun tallafi. A gaba ɗaya Zirin Gaza, sauran asibitoci kaɗan ɗin da suka rage sun kasance cikin mawuyacin hali, da tashin hankali da yake yawan hana marasa lafiya samun kayan amfani, da kuma ma’aikatan lafiya da suke aiki da ƙarancin kaya da rashin hutu. An gabatar da ƙudirin tare da Ofishin Kula da Harkokin Agaji, Sashen Tsaro da Kariya na Majalisar Ɗinkin Duniya, da Macdecins Sans FrontiA res. Aikin agaji na ƙarshe da aka kai arewacin Gaza ya kasance ne a 12 ga Janairu. Aikin jiya, wanda ya kai man fetur lita 19000 zuwa ga Asibitin Al-Shifa, ya samu tsaiko a wajen bincike. Titinan da za su kai ka ga asibitin sun yi matuƙar lalacewa, sannan tsanain buƙatar da ke arewacin Gaza a bayyane yake, yayin da dubunnan mutane farar hula suka zagaye motocin UN da motocin man fetur da tunanin samun abinci ko ruwan sha, wanda hakan ya kawo tsaiko ga aikin. A Asibitin Al-Shifa, masu aikin sun ga canji game da aikin asibitin fiye da sanda suka kawo ziyara kwanaki goma da suka wuce. An samu ragi sosai a adaɗin mutanen da suka rasa matsuguni, daga 40 000 zuwa 10 000. Da akwai ma’aikatan lafiya guda 120, da kuma marasa lafiya 300. Asibitin suna yin tiyata 5-10 a rana, yawanci abin da ya shafi tashin hankali wanda yake buƙatar kulawar gaggawa. Ayyukan da ake buƙata kamar na ɗakin gwajin da hoto suna ci gaba da aiki, tare da ayyukan agajin gaggawa, ɓangaren tiyata dakin tiyata guda uku, da ɗakin hutu bayan tiyata, da kuma ɓangaren wankin ƙoda. Akwai shirin sake buɗe ɗakin agaji na musamman mai gado 9 a kwanaki masu zuwa. Babu ayyukan haihuwa ko na yara, da kuma ƙarancin ƙwararrun likitoci, magunguna, da kuma kayan aikin asibiti kamar kayan amfanin aikin ƙashi da jijiya. Waɗannan ɓangarorin sun ci gaba da yin aiki, amma suna buƙatar man fetur akai-akai, da iskar oxygen, kayan maganin asibiti, da sauran kayan agaji. Na’urar bayar da iskar oxygen ƙwalli ɗaya da asibitin suke da ita an lalata ta. Sun dogara ne ga wata ƙaramar na’ura. Bakwai daga cikin asibitoci 24 da ke arewacin Gaza sun ci gaba da aiki. Waɗannan suna aiki ne kaɗan, ba tare da isassun ƙwararrun ma’aikatan lafiya ba wanda za su kula da yawan raunuka kala-kala, babu isassun kayan magani da kayan aiki, man fetur, tsaftataccen ruwan sha, ko abinci ga marasa lafiya ko ma’aikata. Ƙari a kan haka, cibiyoyin Hukumomi biyu na Kiwon Lafiyar cikin gida dake arewacin Gaza suna aiki amma ba sosai ba saboda rashin isassun kayan aiki, wanda ya haɗa da sirinjai da allurar riga-kafi da ake buƙata don zagayen riga-kafi. Yawan tashin hankali da zuwan sojoji arewacin Gaza suna kuma sanya marasa lafiya a cikin haɗari, kuma suna kawo naƙasu wajen samun kiwon lafiya. Suna kawo cikas ga zirga-zirgar ma’aikatan kiwon lafiya, motocin ɗaukar marasa lafiya, da kuma ƙoƙarin abokan hulɗar kiwon lafiya wajen kai kayan amfani asibiti, wanda yake tauye amfaninsu. Ma’aikacin WHO ya bayyana cewa yanayin asibitin Khan Yunis abu ne na tsahin hankali da ba za a iya kwatantawa ba. A kudancin Gaza, wanda a da suke da asibitoci 12, guda bakwai ne kawai suke aiki kaɗan. Ƙarin wasu guda biyu, Al-Kheir da Nasser Medical Comlex, su ne kawai suke yin aiki kaɗan kuma yanzu ma ba za a iya isa gare su ba. WHO ta damu matuƙa game da rahoton Asibitin Al-Khair, wani ƙaramin asibiti da NGO suke gudanarwa dak e ɗauke da gadaje kusan 30, wanda ya fuskanci harin sojoji sannan da yawa daga ma’aikatan an tsare su. Sadarwa ta zamto abu mai wuya ga asibitin. A dalilin dokar ficewa a kewayen maƙotan Nasser Medical Complex--asibiti mafi girma a kudancin-da kuma ci gaba da tashin hankalin a kewayen asibitin, Hukumar Lafiya ta bayyana cewa da yawa daga mutanen da suka samu raunuka suna farfajiyar asibitin. Wata ƙungiyar ma’ikatan agajin gaggawa na duniya da aka aika Al-Nasser sun bayyana cewa babu wanda zai iya shiga ko fita daga asibitin saboda saukar bamabamai a kusa da su. Rahoto ya bayyana cewa ma’aikatan lafiya suna haƙa kabari a harabar asibitin saboda yawan mutanen da suke mutuwa da kuma buƙatar kulawa da gawa. Wannan mummunan yanayin bai kamata a ce ya faru a kowanne asibiti ba. Tashin hankali a kusa da Asibitin Al-Amal yana sanya asibitin a cikin haɗarin daina aiki, kamar yadda aka rawaito cewar motocin daukar marasa lafiya tare da marasa lafiya da suka samu raunuka ba za su iya isa ga asibitin ba. WHO ta sake neman a tsagaita wuta nan take a Gaza, kare farar hula yadda ya kamata da kuma bayar da kulawar lafiya, da tabbatar da samun damar kai kayan tallafin gaggawa a gaba ɗayan Zirin. Bayani: An cire bayanan abokan hulɗa a bisa buƙatarsu.

WHO na washirika wake wanaleta mafuta kwa Al-Shifa, huku hospitali zilizosaidia Gaza zikikabiliwa na vitisho vinavyoongezeka WHO na washirika walikamilisha kazi nyingine iliyo hatarini siku ya jumatatu ya kusambaza tena mafuta katika hospitali ya Al-shifa kaskazini mwa Gaza, ambako mamia kwa maelfu ya watu waliyobakia walisitishiwa misaada. Katika Ukanda wa Gaza, hospitali chache zilizosalia, hujikuta katika hali mbaya zaidi, na uhasama mara nyingi huzuia ufikiaji wa wagonjwa na vifaa, na wafanyakazi wa afya wanaweza kupumzika kidogo na vifaa vichache. Ujumbe huo ulitekelezwa pamoja na Ofisi ya Uratibu wa Masuala ya Kibinadamu, Idara ya Usalama na Ulinzi ya Umoja wa Mataifa, na MᾹ©decins Sans frontiᾹres. Ujumbe wa mwisho wa kibinadamu kasikazini mwa Gaza ulifanyika tarehe 12 Januari. Harakati za jana, ambazo zilipeleka lita 19,000 za mafuta katika hospitali ya Al-Shifa, zilikabiliwa na ucheleweshaji katika kituo cha ukaguzi. Barabara zinazoelekea katika hospitali hiyo ziliharibiwa vibaya, na hali ya kukata tamaa kasikazini mwa Gaza, ilionekana wazi kuwa maelfu ya raia walizingira magari ya Umoja wa Mataifa na lori la mafuta kwa matumaini ya kupata chakula na maji, pia kuchelewesha misheni. Katika hospitali ya Al-Shifa, misheni iliona kuwa utendaji umeboreka tangu ziara ya mwisho siku kumi zilizopita. Kupungua kwa kiasi kikubwa kwa idadi ya watu waliyohamishwa kutoka 40, 000 hadi 10, 000 ilionekana. Kuna wafanyakazi 120 wa afya na huduma na wagonjwa 300. Hospitali hufanya upasuaji mara 5-10 kwa siku, hasa kesi za majeraha ambazo zinahitaji matibabu ya haraka. Huduma muhimu kama vile vifaa vya maabara na radiolojia husalia kufanya kazi, pamoja na huduma ya dharura, vyumba vitatu vya upasuaji na kitengo cha dialysis. Kuna mipango ya kufungua tena ICU ya vitanda 9 katika siku zijazo. Hakuna huduma za uzazi au watoto, na uhaba wa madaktari maalum, madawa na vifaa vya matibabu kama vile vifaa vya mifupa. Vitengo hivi vinaweza kufanya kazi tena, lakini vitahitaji usambazaji thabiti wa mafuta, oksijeni, vifaa vya matibabu na misaada mingine. Kiwanda cha msingi cha oksijeni cha hospitali kimeharibiwa. Wanategemea mmea mdogo. Hospitali 7 kati ya 24 zimebaki wazi kaskazini mwa Gaza. Hizi zinafanya kazi kwa kiasi, bila wahudumu wa afya waliyobobea wa kutosha kudhibiti kiasi na kiwango cha majeraha, wala dawa na vifaa vya matibabu vya kutosha mafuta, maji safi au chakula kwa wagonjwa au wafanyakazi. Zaidi ya hayo, vituo viwili vya huduma ya afya ya msingi vya wizara ya Afya kaskazini mwa Gaza vinafanya kazi kwa kiasi, vinakosa vifaa muhimu, ikiwa ni pamoja na sindano na chanjo zinazohitajika kwa chanjo ya kila siku. Kuongezeka kwa majeshi na uhasama kusini mwa Gaza pia kunaweka wagonjwa na wafanyakazi wa afya katika hatari, na kuhatarisha upatikana wa huduma za afya. wanazuia sana mwelekeo wa wahudumu wa afya, magari ya wagonjwa na uwezo wa washirika wa afya kusambaza tena vifa kwenye hospitali na kudhoofisha utendaji kazi wao. wafanyakazi wa WHO wanasema hali za hospitali ya Khan Yunis ni majanga na hazielezeki Kusini mwa Gaza, ambako kulikuwa na hospitali 12, ni hospitali 7 pekee ambazo zimebaki zikifanya kazi kwa sehemu. zZingine mbili, hospitali ya Al-Kheir na Nasser Medical Complex , zinafanya kazi kwa kiwango cha chini kabisa na sasa hazifikiki. WHO ina wasiwasi mkubwa juu ya taarifa ya hospitali ya Al-Kheir, hospitali ndogo inayosimamiwa na NGO, hospitali hiyo ina vitanda karibu 30, inakabiliwa na uvamizi wa kijeshi na wafanyakazi kadhaa wa afya wamezuiliwa. Mawasiliano na hospitali haiwezekani tena. Kwa sababu ya maagizo ya kuhama katika vitongoji vinavyozunguka Nasser Medical Complex - hospitali kubwa zaidi kusini - na uhasama na hospitali hiyo, wizara ya afya inatoa taarifa kuwa idadi kubwa ya watu waliyojeruhiwa wako kwenye uwanja wa serikali. Timu ya matibabu ya dharura iliyotumwa huko Nasser inasema, hakuna mtu anayeweza kuingia au kutoka kenye kituo hicho, kutokana na mashambulizi ya mabamo yanayoendelea karibu na hospitali hiyo. Inasemekana kuwa wahudumu wa afya walianza kuchimba makaburi kwenye viwanja vya hospitali kutokana na idadi kubwa ya vifo vinavyotarajiwa na hitaji la kusimamia mahiti. Hali hii ya kutisha haipaswi kamwe kutokea katika hospitali nyingine zaidi. Mapigano karibu na hospitali ya Al-Amal yanahatarisha kituo hicho kufanya kazi, kwa sababu magari ya wagonjwa na majeruhi hawawezi kutosheleza kufikia kituo hicho. WHO inatoa wito tena wa kusitisha mapigano mara moja huko Gaza, ulinzi dhabiti wa raia na huduma za afya, na upatikanaji endelevu wa utoaji wa misaada muhimu katika ukanda wote. Kumbuka: Marejeleo ya mshirika yaliondolewa kwa ombi lake.

WHO àti àwọn alábàáṣe gbé epo wá sí Al-Shifa, bí àwọn ilé-ìwòsàn yòókù ní Gaza ṣe ń kojú ìdúnkokò tí ó ń peléke sí i WHO àti àwọn alábàáṣe tún parí àkànṣe iṣẹ́ améwu-ńládání ní ọjọ́ Ajé láti ṣe àfikún sí epo fún Ilé-ìwòsàn Al-Shifa tí ó wà ní ìwọ̀ oòrùn Gaza, níbi tí ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ àwọn èniyàn kò ti rí ìwòsàn rárá. Káàkiri Gaza Strip, ìwọ̀nba àwọn ilé-ìwòsàn yòókù ń kojú ìnílò tí ó lágbára gidi gan, tí àwọn ikọ̀ alátakò sì tún ń sábà dènà ìráàyèsí fún àwọn aláìsàn àti àwọn èlò ìṣàmúlò, tí àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera sì ń fi àkókò ránpẹ́ sinmi tí èlò ìṣàmúlò kò sí wọ́pọ̀. Ọ́fíìsì fún Ìṣàkóso àwọn Iṣẹ́ Ìfọmọnìyànṣe , Ẹ̀ka Ààbò àti Àìṣéwu ti United Nations, àti Médecins Sans Frontières ni wọ́n jọ ṣe iṣẹ́ àyànṣe náà. Iṣẹ́ àyànṣe ìfọmọnìyànṣe kẹyìn lọ sí àríwá Gaza ni ó wáyé ní ọjọ́ 12 oṣù Kínní. Iṣẹ́ àyànṣe àná, tí ó gbé epo lítà 19 000 lọ sí Ilé-ìwòsàn Al-Shifa, kojú àwọn ìdíwọ́ ní ibi àyẹ̀wò. Àwọn ọ̀nà tí wọ́n jáde sí ilé-ìwòsàn náà ti bàjẹ́ kọjá àlà, tí ó sì fojú hànde pé àìnírètí wà ní àríwá Gaza, bí ẹgbẹẹgbẹ̀rún àwọn ará ìlú ṣe ṣùrù bo àwọn ọkọ̀ UN àti ọkọ̀ epo pẹ̀lú ìrètí pé àwọn yóò rí oúnjẹ àti omi, èyí tí òun náà tún fa ìdíwọ́ fún iṣẹ́ náà. Ní ilé-ìwòsàn Al-Shifa, ètò iṣẹ́ àkànṣe náà rí i pé iṣẹ́ ṣíṣe ti dára síi yàtọ̀ láti ọjọ́ mẹ́wàá sẹ́yìn tí wọ́n wá. Wọ́n ṣe àkíyèsí ìdínkù ńlá tí ó bá iye àwọn èèyàn tí wọn ò nílé, láti 40 000 sí 10 000. Àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera àti ìtọ́jú 120 ni wọ́n wà, àti àwọn aláìsàn 300. Ilé-ìwòsàn náà ń ṣe iṣẹ́ abẹ 5-10 lójúmọ́, pàápàá júlọ àwọn ọ̀ràn egbò tí ó nílò ìtọ́jú kíákíá. Àwọn iṣẹ́ pàtàkì bíi àwọn ohun èlò yàrá ìṣèwádìí pẹ́ẹ́pẹ́ẹ̀pẹ́ àti ìlòtànsánṣèwòsàn sì ń ṣiṣẹ́, pẹ̀lú ìtọ́jú pàjáwìrì, ẹ̀ka iṣẹ́ abẹ tí ó ní yàrá iṣẹ́ abẹ mẹ́ta, àyè ìtọ́jú lẹ́yìn iṣẹ́ abẹ, àti ẹ̀ka asẹ̀jẹ̀dọ̀tun kan. Àwọn ètò wà láti tún ICU oníbùsùn-9 padà láìpẹ́. Kò sí àwọn iṣẹ́ ìtọ́jú abiyamọ àbí ọmọdé, tí àwọn dókítà oníṣẹ́ àkànṣe, àwọn òògùn, àti àwọn àfikún èlò òògùn bíi irinṣẹ́ ìtoogun kò sì wọ́pọ̀. Àwọn ẹ̀ka wọ̀nyìí tún lè bẹ̀rẹ̀ iṣẹ́ padà, ṣùgbọ́n wọ́n máa nílò ìpèsè epo, afẹ́fẹ́ èémí, àwọn èlò òògùn, àti àwọn ìrànwọ́ mìíràn lóòrèkóòrè. Ẹ̀rọ afẹ́fẹ́ èémí ilé-ìwòsàn náà ti bàjẹ́. Àwọn ẹ̀rọ kéékéèké ni wọ́n ń gbára lé. Méje nínú àwọn ilé-ìwòsàn 24 ni wọ́n sì wà ní ṣíṣí ní àríwá Gaza. Ìwọ̀nyìí ń ṣiṣẹ́ àbọ̀ ni, láì sí àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera alákànṣe láti máa ṣe àmójútó ìwọ̀n àti ààlà àwọn ìfarapa, àbí òògùn àti àwọn èlò ìṣègùn, epo, omi mímọ́, àbí oúnjẹ tí ó tó fún àwọn aláìsàn àbí òṣìṣẹ́. Ní àfikún, àwọn gbọ̀ngán ìtọ́jú-ìlera kékeré ti Ilé-iṣẹ́ ìjọba fún Ìlera méjì ní àríwá Gaza ni wọ́n ń ṣiṣẹ́ ní ìwọ̀nba ṣùgbọ́n wọn ò ní àwọn èlò pàtàkì, bíi àwọn abẹ́rẹ́ àti àjẹsára tí wọ́n nílò fún ìfúnnilájẹsára elétò. Bí ìkọ àwọn ológun àti àwọn ìkọlù ṣe ti ń pọ̀ sí i ní gúúsù Gaza ni ó ń kó àwọn aláìsàn àti àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera sínú ewu, tí ó sì ń dínà ìráàyèsí ìtọ́jú ìlera. Wọ́n ń dínà ìrìn àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera, ọkọ̀ agbálàìsàn àti ipa àwọn alábàáṣe elétò ìlera láti máa ṣe àtúnpèsè fún àwọn ilé-ìwòsàn gidi gan, èyí tí ó ń ba iṣẹ́ wọn jẹ́. Òṣìṣẹ́ WHO sọ pé ipò àwọn ilé-ìwòsàn ní Khan Yunis "kọjá àfẹnuròyìn tí wọ́n sì ti parun gidi gan". Ní gúúsù Gaza, tí ó ní àwọn ilé-ìwòsàn 12 tẹ́lẹ̀, 7 nìkan ni wọ́n ń ṣiṣẹ́ ní ìwọ̀nba. Méjì mìíràn, Ilé-ìwòsàn Al-Kheir àti Nasser Medical Complex, nìkan ni wọ́n ń ṣiṣẹ́ déédéé ní ìwọ̀nba tí wọ́n sì ṣe é ráyè sí báyìí. Ohun ẹ̀dùn ńlá ni ìròyìn nípa ilé-ìwòsàn Al-Kheir jẹ́ fún WHO, ilé-ìwòsàn kékeré tí kìí ṣe ti ìjọba tí ó ní àwọn ibùsùn bíi 30, ń kojú ìkọlù àwọn ológun tí wọ́n sì ti dá ọ̀pọ̀ àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera dúró níbẹ̀. Ìbánisọ̀rọ̀ nínú àyíká ilé-ìwòsàn náà kò ṣeéṣe mọ́. Látààrí àṣẹ ìṣípò ní àwọn agbègbè tí wọ́n yíká Nasser Medical Complex - ilé-ìwòsàn tí ó tóbi jùlọ ní gúúsù náà- àti ìkọlù léraléra ní agbègbè ilé-ìwòsàn náà, Ilé-iṣẹ́ ìjọba fún Ìlera jábọ̀ pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn olùfarapa ní wọ́n wà ní ilẹ̀ ilé-ìwòsàn náà. Ìgbìmọ̀ elétò ìlera pàjáwìrì òkèèrè kan tí wọ́n yàn lọ sí Nasser wí pé ẹnikẹ́ni kò lè wọlé tàbí jáde kúrò ní ilé-ìwòsàn náà látààrí àwọn ìkọlù tí wọ́n ń lọ lọ́wọ́ ní ìtòsí. Wọ́n wí pé àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera ń gbẹ́ sàáré nínú àyíká ilé-ìwòsàn látààrí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn tí wọ́n ń retí kí wọ́n kú àti ìnílò láti ṣàkóso àwọn òkú tó wà nílẹ̀. Kò yẹ kí irú ìṣẹ̀lẹ̀ burúkú yìí ṣẹlẹ̀ ní ilé-ìwòsàn kankan. Àwọn ìkọlù ní agbègbè Ilé-ìwòsàn Al-Amal ń fi ilé-ìwòsàn náà sínú ewu àìlèṣiṣẹ́mọ́, bí wọ́n ti sọ pé àwọn ọkọ̀ agbálàìsàn àti àwọn aláìsàn tí wọ́n farapa kò ráyè sí ilé-ìwòsàn náà. WHO tún ń ṣe ìpè fún ìdáwọ́-ogun-dúró ní Gaza, ààbò àwọn ará ìlú àti ètò ìlera tí ó ń ṣiṣẹ́, àti ìráàyèsí onígbà pípẹ́ fún ìgbéwọlé èlò ìrànwọ́ pàtàkì káàkiri Strip náà. Àkíyèsí: A yọ ìtọ́ka sí alábàáṣe kan gẹ́gẹ́ bí wọ́n ṣe bèèrè fún.

I-WHO kanye nabalingani balethe uphethiloli e-Al-Shifa, njengoba izibhedlela ezisele eGaza zibhekene nenkinga yokusongelwa okukhula ngamandla I-WHO kanye nozakwethu baphothule omunye umsebenzi oyingozi kakhulu ngoMsombuluko wokunikeza kabusha uphethiloli esibhedlela i-Al-Shifa enyakatho yeGaza, lapho amakhulu ezinkulungwane zabantu bengalutholi usizo. Ngaphesheya kweGaza Strip, izibhedlela ezimbalwa ezisele zizithola zisezimeni ezimbi kakhulu, izingxabano zivame ukuvimbela ukufinyelela kweziguli nezinto ezidingekayo, kanti nabasebenzi bezempilo baphatha ukuphumula okuncane nezinto eziyivelakancane. Lo msebenzi wenziwa kanye neHhovisi leCoordination of Humanitarian Affairs, i-United Nations Department of Safety and Security, kanye neMédecins Sans Frontières. Umsebenzi wokugcina wokusiza abantu enyakatho yeGaza wenzeka ngomhlaziyi-12 kuMasingana. Umsebenzi wayizolo, ohambise amalitha angu-19 000 kaphethiloli esibhedlela i-Al-Shifa, ubhekane nokubambezeleka endaweni yokuhlola. Imigwaqo ebheke esibhedlela ilimele kakhulu, kanti ukudangala kwabonakala enyakatho yeGaza, njengoba izinkulungwane zezakhamizi zizungeza izimoto ze-UN kanye namaloli kaphethiloli ngethemba lokuthola ukudla namanzi, nakho kwabambezela umsebenzi. Esibhedlela i-Al-Shifa, i-mission ibone ukuthi ukusebenza sekuthuthukile kusukela ekuvakasheni kokugcina ezinsukwini eziyishumi ezedlule. Ukwehla okuphawulekayo kwenani labantu abaxoshwa, kusukela ku-40 000 kuya ku-10 000. Kunabasebenzi abangu-120 bezempilo nabanakekelayo, kanye neziguli ezingama-300. Isibhedlela sihlinza izikhathi ezi-5-10 nsuku zonke, ikakhulukazi izimo zokuhlukumezeka ezidinga ukunakekelwa ngokushesha. Izinsizakalo ezibalulekile ezifana nelabhorethri eyisisekelo kanye nezikhungo ze-radiological zihlala zisebenza, kanye nokunakekelwa kwezimo eziphuthumayo, iyunithi yokuhlinza enamathiyetha amathathu okuhlinzwa, ukunakekelwa kwangemva kokuhlinzwa, kanye neyunithi yokuhlanza igazi. Kunezinhlelo zokuvula kabusha i-ICU enemibhede engu-9 ezinsukwini ezizayo. Azikho izinsiza zokubeletha noma zezingane, nokushoda kodokotela abakhethekile, imithi, kanye nezinsiza zokwelapha ezifana nemishini yamathambo. Lawa mayunithi angase aphinde asebenze, kodwa azodinga ukunikezwa okungaguquki kukaphethiloli, umoya-mpilo, izinsiza zokwelapha, nolunye usizo. Isizinda se-oxygen esiyinhloko esibhedlela sicekeleke phansi. Bathembele kusitshalo esincane. Izibhedlela eziyisikhombisa kwezingama-24 zisavuliwe enyakatho yeGaza. Lezi zisebenza kancane, azinazo izisebenzi zezokwelapha ezikhethekile ezanele zokulawula umthamo nohlu lokulimala, noma imithi eyanele nezinsiza zokwelapha, uphethiloli, amanzi ahlanzekile, noma ukudla kweziguli noma abasebenzi. Ukwengeza, izikhungo ezimbili zokunakekelwa kwezempilo okuyisisekelo zoMnyango Wezempilo enyakatho yeGaza zisebenza ngokwengxenye kodwa azinazo izinto ezibalulekile, okuhlanganisa imijovo nemijovo yokugoma edingekayo ekugomeni okuvamile. Ukuqina kwamasosha kanye nobutha eningizimu yeGaza nakho kubeka iziguli nabasebenzi bezempilo engcupheni, futhi kubeka engcupheni ukufinyelela ekunakekelweni kwezempilo. Zithikameza kakhulu ukuhamba kwabasebenzi bezempilo, ama-ambulensi, kanye nekhono lozakwethu bezempilo lokunikeza kabusha izibhedlela, kulimaze ukusebenza kwazo. Izisebenzi ze-WHO zithi isimo ezibhedlela zaseKhan Yunis “siyinhlekelele futhi asichazeki.” Eningizimu yeGaza, ebivame ukuba nezibhedlela eziyi-12, ziyisi-7 kuphela ezisasebenza kancane. Ezinye ezimbili, i-Al-Kheir Hospital kanye ne-Nasser Medical Complex, zisebenza kancane futhi manje azifinyeleleki. I-WHO ikhathazeke kakhulu ngemibiko yeSibhedlela i-Al-Kheir, isibhedlela esincane esiphethwe yi-NGO esinemibhede ecishe ibe ngama-30, sibhekene nokungena kwamasosha kanye nabasebenzi bezempilo abambalwa ababoshiwe. Ukuxhumaneki nesibhedlela. Ngenxa yemiyalelo yokuphuma ezindaweni eziseduze ne-Nasser Medical Complex--isibhedlela esikhulu kunazo zonke eningizimu--nobutha obuqhubekayo eduze nesibhedlela, uMnyango Wezempilo ubika ukuthi inqwaba yabantu abalimele isemagcekeni esibhedlela. Ithimba lezokwelapha okuphuthumayo emhlabeni wonke elijutshwe e-Nasser lithi akekho umuntu ongangena noma aphume kulesi sikhungo ngenxa yokuqhuma kwamabhomu okuqhubekayo eduze. Abezempilakahle babikwa begebha amathuna emagcekeni ezibhedlela ngenxa yenani elikhulu labantu abakhangelelwe ukubhubha kanye lokudinga ukuqondisa izidumbu. Lesi simo esihlasimulisa umzimba akufanele neze senzeke kunoma yisiphi isibhedlela. Izinxushunxushu ezizungeze isibhedlela i-Al-Amal zibeka engcupheni lesi sikhungo ukuthi singasasebenzi, njengoba ama-ambulensi neziguli ezilimele kubikwa ukuthi azikwazi ukufinyelela kulesi sikhungo. I-WHO iphinde icele ukuthi kumiswe ukulwa ngokushesha eGaza, ukuvikelwa okusebenzayo kwezakhamizi nokunakekelwa kwezempilo, kanye nokufinyelela okuqhubekayo kokulethwa kosizo olubalulekile kulo lonke elase-Strip. Qaphela: Ukubhekisela kuzakwethu kususiwe ngesicelo sabo.

የዓለም ጤና ድርጅት ሥራ አስፈጻሚ ቦርድ በምሥራቅ ሜዲትራኒያን፣ በደቡብ ምሥራቅ እስያ እና በምዕራብ ፓስፊክ ክልሎች የክልል ዳይሬክተሮችን ይሾማል የዓለም ጤና ድርጅት ሥራ አስፈጻሚ ቦርድ በምሥራቅ ሜዲትራኒያን፣ በደቡብ ምሥራቅ እስያ እና በምዕራብ ፓስፊክ ክልሎች ድርጅቱን የሚመሩ ሦስት አዳዲስ የክልል ዳይሬክተሮችን ዛሬ ሾሟል። የክልል ዳይሬክተሮች የሚሾሙት በክልል ኮሚቴዎች ሲሆን የሚሾሙት ደግሞ በሥራ አስፈጻሚው ቦርድ ነው። ዶ/ር ሐናን ሀሰን ባልኪ የምሥራቅ ሜዲትራኒያን የክልል ዳይሬክተር ሆነው ያገለግላሉ፣ ወይዘሮ ሳይማ ዋዜድ የደቡብ ምሥራቅ እስያ የክልል ዳይሬክተር ሆነው ያገለግላሉ፣ ዶ/ር ሳያ ማሱ ፒዩካላ ደግሞ የምዕራብ ፓስፊክ የክልል ዳይሬክተር ሆነው ያገለግላሉ፣ ሁሉም ከየካቲት 1 ቀን 2024 ጀምሮ። እያንዳንዱ የክልል ዳይሬክተር ለአምስት ዓመታት ያገለግላል። "ሶስቱ አዲሶቹ የክልል ዳይሬክተሮች በተሾሙበት ምክንያት እንኳን ደስ አላችሁ እላለሁ። የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ እንደተናገሩት" በአዲሱ ሚናዎቻቸው መልካም እድል እመኛቸዋለሁ እንዲሁም የሁሉንም ሰው ጤና ለማሳካት ተልዕኳችንን ለማሳደግ ከእነሱ ጋር ለመሥራት በጉጉት እጠብቃለሁ" ብለዋል። ዶ/ር ሐናን ባልካይ በግብፅ፤ ካይሮ፤ ከሚገኘው የምሥራቅ ሜዲትራኒያን ክልላዊ ጽሕፈት ቤት በመነሳት 745 ሚሊዮን ሕዝብ በሚኖርባቸው 22 አገራት እና ግዛቶች ውስጥ ዓለም አቀፍ የጤና ሥራን ይመራሉ። በጄዳ ከሚገኘው የኪንግ አብዱላዚዝ ዩኒቨርሲቲ የተመረቀችው ዶ/ር ባልኪ በቦስተን ዩኤስኤ በሚገኘው የማሳቹሴትስ አጠቃላይ ሆስፒታል የህፃናት ነዋሪነት ስልጠናዋን ያጠናቀቀች ሲሆን ከክሊቭላንድ ክሊኒክ ፋውንዴሽን እና ኬዝ ዌስተርን ሪዘርቭ ዩኒቨርሲቲ ጋር የህፃናት ተላላፊ በሽታዎችን ህብረት አጠናቃለች። ከ 2019 ጀምሮ በዓለም ጤና ድርጅት ዋና መስሪያ ቤት የፀረ-ተህዋሲያን መቋቋም ምክትል ዋና ዳይሬክተር ሆነው አገልግለዋል። በ20 ዓመት የሙያ ዘመኗ፤ በሀገሯ በሳውዲ አረቢያ ፤ብዙ የሕዝብ ጤና ተነሳሽነቶችን መርታለች። ቀደም ሲል፤ በሳውዲ አረቢያ ብሔራዊ ጥበቃ ሚኒስቴር የኢንፌክሽን መከላከያ እና ቊጥጥር ሥራ አስፈጻሚ ዳይሬክተር ነበረች። የባህረ ሰላጤው የትብብር ምክር ቤት የኢንፌክሽን መቆጣጠሪያ ማዕከል እና የዓለም ጤና ድርጅት የኢንፌክሽን መከላከያ እና ቊጥጥር እና ፀረ-ተህዋሲያን የመቋቋም ትብብር ማዕከልን ትመራ ነበር:: ወይዘሮ ሳይማ ዋዜድ በሕንድ፤ ኒው ዴልሂ፤ ከሚገኘው የደቡብ ምሥራቅ እስያ ክልላዊ ጽሕፈት ቤት በመነሳት ከሁለት ቢሊዮን በላይ ሕዝብ ባላቸው 11 አገሮች ውስጥ ዓለም አቀፍ የጤና ሥራን ይመራሉ። በአሜሪካ ፍሎሪዳ፤ ውስጥ ባሪ ዩኒቨርስቲ ፤በክሊኒካል ሳይኮሎጂ የመጀመሪያ ዲግሪ እና ማስተርስ ዲግሪ ያገኘች ሲሆን በድርጅታዊ አመራር በዶክትሬት ዲግሪ ዕጩ ናት። የአዕምሮ ጤና እና ኦቲዝም ላይ የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር አማካሪ ሆና አገልግላለች:: ቀደም ሲል ፤ለባንግላዴሽ መንግሥት፤ ብሔራዊ የአዕምሮ ጤና ስትራቴጂክ እቅድ ዋና አማካሪ እና የኦቲዝም እና የነርቭ ልማት መዛባት ብሔራዊ አማካሪ ኰሚቴ ሊቀመንበር ነበሩ. በተጨማሪም በቻታም ሀውስ ፤ የዓለም አቀፍ የጤና ፕሮግራም ተባባሪ ባልደረባ እና በባንግላዴሽ ውስጥ የሹቾና ፋውንዴሽን ሊቀመንበር ነበሩ:: በፊሊፒንስ ፤ማኒላ፤ ከሚገኘው የምዕራብ ፓስፊክ ክልላዊ ጽሕፈት ቤት ዶ/ር ሳያ ማሱ ፒዩካላ በ37 አገራት እና አካባቢዎች ወደ 1 ነጥብ 9 ቢሊዮን የሚጠጉ ሰዎች በሚኖሩበት ዓለም አቀፍ የጤና ሥራ ይመራሉ። ፖለቲከኛ፣ የህብረተሰብ ጤና መሪ እና የቀዶ ጥገና ሃኪም የ30 አመት ልምድ ያካበቱት ዶ/ር ፒዩካላ የቶንጋ ጤና ጥበቃ ሚኒስትር ሆነው አገልግለዋል። በፊጂ የህክምና ትምህርት ቤት በህክምና እና በቀዶ ጥገና የተማረ ሲሆን በቶንጋ ዋና ሪፈራል ሆስፒታል የህክምና ተቆጣጣሪ ነበር:: በተጨማሪም በቶንጋ የሕግ አውጭ ምክር ቤት ውስጥ ያገለገሉ ሲሆን ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎችን፣ ደህንነቱ የተጠበቀ ቀዶ ጥገናን፣ የአየር ንብረት ለውጥን እና ጤናን እንዲሁም የአደጋ ዝግጁነትን እና ምላሽን በተመለከተ ተነሳሽነቶችን ይደግፋሉ። በዓለም ጤና ድርጅት ሥራ አስፈጻሚ ቦርድ የቶንጋ አባል ሆኖ አገልግሏል።

WHO Executive Board appoints Regional Directors for Eastern Mediterranean, South-East Asia, and Western Pacific regions Three new Regional Directors were appointed today by WHO’s Executive Board to lead the Organization in the Eastern Mediterranean, South-East Asia, and Western Pacific Regions. Regional Directors are nominated by Regional Committees and appointed by the Executive Board. Dr Hanan Hassan Balkhy will serve as Regional Director for the Eastern Mediterranean, Ms Saima Wazed will serve as Regional Director for South-East Asia, and Dr Saia Ma’u Piukala will serve as Regional Director for the Western Pacific, all starting on 1 February 2024. Each Regional Director serves for a five-year term. "I congratulate our three new Regional Directors on their appointment. I wish them much luck in their new roles and look forward to working with them to advance our mission to achieve Health for All.” WHO Director-General Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus said. From the Eastern Mediterranean Regional Office in Cairo, Egypt, Dr Hanan Balkhy will direct international health work in 22 countries and territories with 745 million people. A graduate of King Abdulaziz University in Jeddah, Dr Balkhy completed her paediatric residency training at Massachusetts General Hospital in Boston, USA, and completed a paediatric infectious diseases fellowship with the Cleveland Clinic Foundation and Case Western Reserve University, also in the USA. She has served as Assistant Director-General for Antimicrobial Resistance at WHO headquarters since 2019. Over 20 years of her career, she has led many public health initiatives in her country, the Kingdom of Saudi Arabia. Previously, she was Executive Director for Infection Prevention and Control at the Saudi Arabian Ministry of National Guard. She led the Gulf Cooperation Council Centre for Infection Control and the WHO Collaborating Centre on Infection Prevention and Control and Antimicrobial Resistance. From the South-East Asia Regional Office in New Delhi, India, Ms Saima Wazed will direct international health work in 11 countries with over 2 billion people. She holds a bachelor degree and a master’s degree in clinical psychology from Barry University in Florida, USA, and is a candidate for a doctorate in organizational leadership from Barry University. She has served as Advisor to the Director-General of WHO on Mental Health and Autism. Previously, she was Chief Advisor on the National Mental Health Strategic Plan for the Government of Bangladesh, and Chairperson of the National Advisory Committee on Autism and Neurodevelopmental Disorders. She was also Associate Fellow in the Global Health Programme at Chatham House, and Chairperson of the Shuchona Foundation in Bangladesh. From the Western Pacific Regional Office in Manila, Philippines, Dr Saia Ma’u Piukala will direct international health work across 37 countries and areas with almost 1.9 billion people. A politician, public health leader and surgeon with nearly 30 years of experience, Dr Piukala served as Minister of Health of Tonga. He trained in medicine and surgery at the Fiji School of Medicine and was Medical Superintendent at Tonga’s main referral hospital. He also served in the Legislative Assembly of Tonga, and championed initiatives on noncommunicable diseases, safe surgery, climate change and health, and disaster preparedness and response. He served as a designated member of Tonga on the WHO’s Executive Board.

Babban Ɓangaren WHO ya naɗa Daraktocin Yankunan East Mediterranean, South-East Asia, da Western Pacific. Sababbin Daraktoci uku ne Babban Ɓangaren WHO ya naɗa a yau domin su jagorancin Hukumar a Yankunan East Mediterranean, South-East Asia, da Western Pacific. Kwamitin Yanki ne suka zaɓi Daraktocin Yankin sannan Babban Ɓangaren ya naɗa su. Dr Hanan Hassan Ballky ne za ta kasance Daraktan East Mediterranean, Ms Saima Wazed za ta kasance Daraktan Yankin South-East Asia, sannan Dr Saia Maa Piukala ya kasance Daraktan Yankin Western Pacific, duk za su fara aiki daga 1 ga Fabrairu 2024. Kowanne Daraktan Yankin zai yi aiki ne na tsawon zangon shekaru biyar. “Ina taya sababbin Daraktocin Yankinmu guda uku murnar naɗin su. Ina yi musu fatan alheiri a sabon matsayinsu kuma ina fatan yin aiki tare da su domin cim ma nasarar lafiya ga kowa, Darakta Janar na WHO Dr Tedros Adhnom Ghebreyesus ya bayyana. Dangane da Ofishin Yankin East Mediterrarnean da ke Cairo, Egypt, Dr Hanan Balkhy za ta jagoranci aikin lafiya na duniya a ƙasashe 22 da kewaye tare da mutane miliyan 745. Wacce ta kammala karatunta a Jami’ar King AbdulaAziz da ke Jidda, Dr Hanan Balky ta kammala karatunta ne a ɓangaren likitancin yara da gwaji a babban asibitin Massachusetts da ke Boston, USA, sannan ta kammala karatun ƙwayoyin cutuka masu kama yara a Cleveland Clinic Foundation da kuma jami’ar Case Westrn Reserve, duk a USA. Ta riƙe muƙamin Mataimakiyar Babban Darakta na Antimicrobial Resistance a hedikwatar WHO tun 2019. Fiye da shekaru 20 na aikinta, ta jagoranci ƙoƙarin kiwon lafiyar al’umma da dama a ƙasarta, masarautar Saudi Arebiya. A baya, ita ce Babbar Darakta ta rikakafin cututtuka da kulawa a Ministry of National Guard ta Saudi Arebiya. Ita ce ta jagoranci Gulf Cooperation Council Centre for infection control da WHO Collaborating Centre on Infection Prevention anda Control and Antimicrobial Resistance. Daga Ofishin Yankin South-East Asia da ke New Delhi, India, Ms Saima Wazed za ta wakilci aikin lafiya na duniya da ƙasashe 11 tare da mutane fiye da biliyan 2. Tana da digiri na ɗaya da na biyu a clinical psychology daga Jami’ar Barry da ke Florida, USA, kuma tana da digiri na uku a Organizational leadership daga Jami’ar Barry. Ta riƙe mukamin mai ba da shawara ga Babban Daraktan WHO a kan lafiyar ƙwaƙwalwa da Autism. A baya, ita ce Babbar mai Ba da Shawara a kan Mental Health Strategic Plan ga gwamnatin Bangledesh, kuma Shugabar National Advisory Committee on Autism and Neurodevelopmental Disorders. Kuma ta kasance Associate Fellow a Global Programme at Chatham House, kuma Shugabar Shuchona Foundation a Bangledesh. Daga Ofishin Western Pacific da ke Manila, Philippines, Dr Saia Maa Piukala zai jagoranci aikin lafiya na duniya a ƙasashe 37 da guri dake da mutane kusan biliyan 1.9. Ɗan siyasa, shugaban kiwon lafiyar al’umma kuma liktan tiyata wanda yake da ƙwarewa ta kusan shekaru 30, Dr Piukala ya riƙe mukamin Ministan Lafiya a Tonga. Ya samu horo a likitanci da tiyata a makaranta Fiji School of Medicine kuma ya kasance medical superitendant Tonga main referral Hospital. Ya kuma yi aiki a Majalisar Wakilai ta Tonga, kuma ya jagoranci ayyuka a kan cututtukan da ba a ɗauka, tiyata mai nasara, canjin yanayi da lafiya, da shiryawa annoba da ɗaukan mataki. Ya riƙe muƙamin mamba na Tonga a Babban Ɓangaren Zartarwa na WHO.

Bodi ya utendaji ya WHO huteua wakurugenzi wa kanda kwa maeneo ya mashariki ya mediterania, kusini-mashariki mwa Asia, na maeneo ya Pasifiki Magharibi Wakurugenzi wapya watatu wa kanda wameteuliwa leo na bodi ya utendaji wa WHO kuongoza shirika lililopo mashariki mwa mediterania, ambapo ni kusini-mashariki mwa Asia, na ukanda wa pasifiki mashariki. Wakurugenzi wa kanda wanapendekezwa na kamati ya kanda na kuteuliwa na halmashauri kuu. Dk. Hanan Hassan Balkyatahudumu kama mkurugenzi wa kanda ya mediterania mashariki, Bi. Saima Wazed atahudumu kama mkurugenzi wa kanda ya kusini-mashariki mwa Asia, na Dk. Saia Maa Piukala atakuwa mkurugenzi wa kanda ya pasifiki ya magharibi, wote kuanzia tarehe 1 Februari 2024. Kila mkurugenzi wa kanda atahudumu kwa muda wa miaka mitano. Nawapongeza wakurugenzi wetu wapya watatu wa kanda kwa kuteuliwa. "Ninawatakia mafanikio mema katika majukumu yao mapya na ninatazamia kufanya nao kazi ili kuendeleza dhamira yetu ya kufanikisha Afya kwa wote", Mkurugenzi Mkuu wa WHO DK. Tedros Adhanom Ghebreyesus alisema. Kutoka Ofisi ya kanda ya mashariki mwa mediterania huko Cairo Misiri, Dk. Hanan Balky ataelekeza kazi ya kimataifa ya afya katika nchi na wilaya 22 zenye watu milioni 745. Mhitimu wa chuo kikuu cha King Abdulaziz huko Jeddah, Dk. Balky alikamilisha mafunzo yake ya ukaaji wa watoto katika hospitali kuu ya Massacheusets huko Boston, Marekani, na kukamilisha ushirika wa magonjwa ya kuambukiza kwa watoto na Cleveland Clinic Foundation na Case Western Reserve University, pia nchini marekani. Amehudumu kama Mkurugenzi mkuu msaidizi wa upinzani wa Antimicrobial katika makao makuu ya WHO tangu 2019. Zaidi ya miaka 20 ya kazi yake, ameongoza mipango mingi ya afya ya umma kwenye nchi yake katika Ufalme wa Saudi Arabia. Hapo awali, alikuwa mkurugenzi mtendaji wa kuzuia na kudhibiti maambukizi katika wizara ya walinzi wa kitaifa Saudi Arabia. Aliongoza Kituo cha Baraza la Ushirikiano la Ghuba kwa Udhibiti wa Maambukizi na Kituo cha Kushirikiana cha WHO juu ya Kuzuia na Kudhibiti Maambukizi na Upinzani wa Antimicrobial. Kutoka Ofisi ya kanda ya kusini-mashariki mwa Asia huko New Delhi, India, Bi Saima Wazed ataelekeza kazi ya afya ya kimataifa katika nchi 11 zenye watu zaidi ya bilioni 2. Ana shahada ya kwanza na shahada ya uzamili katika saikolojia ya matibabu, kutoka chuo kikuu cha Barry huko Frolida, Marekani, na ni mgombea wa uongozi wa shirika la udaktari katika chuo kikuu cha Barry. Amewahi kuwa mshauri wa mkurugenzi mkuu wa WHO kuhusu afya ya akili na Autism. Hapo awali, alikuwa mshauri mkuu wa mpango mkakati wa kitaifa wa afya ya akili kwa serikali ya Bangladesh, na mwenyekiti wa kamati ya ushauri wa kitaifa kuhusu Autism na matatizo ya maendeleo ya seli ya kitaifa. Pia, alikuwa mshirika katika mpango wa afya duniani uliyofanyika Chatham House, na mwenyekiti wa Shuchono nchini Bngladesh. Kutoka katika Ofisi ya kanda ya pasifiki ya magharibi huko Manila, Ufilipino, Dk. Saia Maa Piukala ataelekeza kazi za kitaifa za afya katika nchi 37 na maeneo yenye watu takribani bilioni 1.9. Mwanasiasa kiongozi wa afya ya umma na daktari wa upasuaji mwenye uzoefu wa takribani miaka 30, Dk. Piukala aliwahi kuwa waziri wa afya wa Tonga. Alipata mafunzo ya udaktari na upasuaji katika shule ya tiba ya Fiji na alikuwa msimamizi wa matibabu katika hospitali kuu ya rufaa ya Tonga. Pia, alihudumu katika Bunge la Tonga, na aliongoza mipango ya magonjwa yasiyoambukiza, upasuaji salama, mabadiliko ya hali ya hewa na afya, na kujiandaa na kukabiliana na maarifa. Alihudumu kama mjumbe mteule wa Tonga katika bodi ya utendaji wa WHO.

Ìgbìmọ̀ Aláṣẹ WHO yan àwọn Olùdarí Ẹkùn fún àwọn ẹkùn ní Eastern Mediterranean, South-East Asia, àti Western Pacific Àwọn Olùdarí Ẹkùn mẹ́ta tuntun ni Ìgbìmọ̀ Aláṣẹ WHO yan lónìí láti darí Àjọ náà ní àwọn Ẹkùn Eastern Mediterranean, South-East Asia, àti Western Pacific. Àwọn ìgbìmọ̀ ẹlẹ́kùnjẹkùn ni wọ́n fa àwọn Olùdarí Ẹkùn náà sílẹ̀ tí Ìgbìmọ̀ Aláṣẹ sì yàn wọ́n sí ipò. Dr Hanan Hassan Balkhy yóò ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bíi Olùdarí Ẹkùn fún Eastern Mediterranean, Ms Saima Wazed yóò ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bíi Olùdarí Ẹkùn fún South-East Asia, tí Dr Saia Ma'u Piukala yóò sì ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bíi Olùdarí Ẹkùn fún Western Pacific, tí gbogbo wọn yóò sì bẹ̀rẹ̀ iṣẹ́ ní ọjọ́ 1 oṣù Kejì ọdún 2024. Olùdarí Ẹkùn kọ̀ọ̀kan yóò ṣiṣẹ́ fún táàmù ọlọ́dún márùn-ún kan. "Mo kí àwọn Olùdarí Ẹkùn mẹ́ta wa tuntun kú oríire fún ìyànsípò wọn. Mo ṣe é ní àdúà fún wọn pé wọ́n á ṣe àṣeyọrí nínú ipò tuntun wọn tí mo sì ń fojú sọ́nà fún ìbáṣepọ̀ wa láti mú ìtẹ̀síwájú bá iṣẹ́ àyànṣe wa láti ṣe àṣeyọrí Ìlera fún Gbogbo wa," Olùdarí Àgbà fún WHO Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus ṣe bẹ́ẹ̀ sọ̀rọ̀. Láti Ọ́fíìsì Ẹkùn Eastern Mediterranean ní Cairo, Egypt, Dr Hanan Balkhy yóò dárí iṣẹ́ ìlera orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ní àwọn orílẹ̀-èdè àti agbègbè 22 tí wọ́n ní àwọn èèyàn mílíọ̀nù 745. Dr Balkhy tí ó jẹ́ akẹ́kọ̀ọ́gbòye ní Yunifásítì King Abdulaziz parí ẹ̀kọ́ onígbèélé fún ìtọ́jú àwọn ọmọdé ní Massachusetts General Hospital ní Boston, USA, tí ó sì parí ẹ̀kọ́ onídàpọ̀ fún àwọn àìsàn àkóràn ajẹmọ́mọdé pẹ̀lú Cleveland Clinic Foundation àti Yunifásítì Case Western Reserve, ní USA bákan náà. Ó ti ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bíi Igbákejì Olùdarí Àgbà fún Àìlágbáratako Batéríà-onípalára ní olú ilé-iṣẹ́ WHO láti ọdún 2019. Láti ọdún 20 kọjá tí ó ti ń bá iṣẹ́ rẹ̀ bọ̀, ó ti darí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ètò ìlera gbogboogbò ní orílẹ̀-èdè rẹ̀, Kingdom of Saudi Arabia. Tẹ́lẹ̀, ó jẹ́ Olùdarí Aláṣẹ fún Ìṣàkóso àti Ìdènà Ìkóràn ní Saudi Arabian Ministry of National Guard. Ó darí Gulf Cooperation Council Centre for Infection Control àti Gbọ̀ngán Alájọṣiṣẹ́ WHO lórí Ìṣàkóso àti Ìdènà Ìkóràn àti Àìlágbáratako Batéríà-onípalára. Láti Ọ́fíìsì Ẹkùn South-East Asia ní New Delhi, India, Ms Saima Wazed yóò dárí iṣẹ́ ìlera orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ní àwọn orílẹ̀-èdè 11 tí wọ́n ní àwọn èèyàn tí wọ́n lè ní bílíọ̀nù méjì. Ó ní ẹ̀rí ìkẹ́kọ̀ọ́gbòye àkọ́kọ́ àti ti másítà ní ẹ̀kọ́ nípa ìtọ́jú ìlera ajẹmọ́ròrí láti Yunifásítì Barry ní Florida, USA, tí ó sì ń kẹ́kọ̀ọ́ láti gba òye ìjìnlẹ̀ ní ètò ìdarí ní ilé-iṣẹ́ láti Yunifásítì Barry. Ó ti ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bíi Olùdámọ̀ràn fún Olùdarí Àgbà fún WHO lórí Ìlera Ọkàn àti Àìsàn apọmọlọ́bọlọ̀. Tẹ́lẹ̀, ó ti ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bíi Olùdámọ̀ràn Àgbà lórí Ètò Ìgbésẹ̀ lórí Ìlera Ọkàn ní Orílẹ̀ fún Ìjọba Bangladesh, àti Alága Ìgbìmọ̀ Afúnnilámọ̀ràn lórí Àìsàn apọmọlọ́bọlọ̀ àti àwọn Ìṣòro Ajẹmọ́dàgbàsókè ọpọlọ ní Orílẹ̀-èdè. Ó tún jẹ́ Alábàáṣe Onídàpọ̀ ní Global Health Programme ní Chatham House, àti Alága Shuchona Foundation ní Bangladesh. Láti Ọ́fíìsì Ẹkùn Western Pacific ní Manila, Philippines, Dr Saia Ma'u Piukala yóò dárí iṣẹ́ ìlera orílẹ̀-sí-orílẹ̀ jákèjádò àwọn orílẹ̀-èdè àti àwọn agbègbè 37 tí wọ́n ní àwọn èèyàn tí ó fẹ́rẹ̀ tó bílíọ̀nù 1.9. Dr Piukala tí ó jẹ́ olóṣèlú, olórí ètò ìlera gbogboogbò àti dókítà oníṣẹ́ abẹ pẹ̀lú ìrírí tí ó fẹ́rẹ̀ tó ọdún 30 ti ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bíi Mínísítà fún ètò Ìlera ní Tonga. Ó kọ́ ẹ̀kọ́ nípa ìṣègùn àti iṣẹ́ abẹ ní Fiji School of Medicine tí ó sì jẹ́ Olùdarí Ilé-ìwòsan ní ilé-ìwòsàn aṣètọ́ka gbòógì ní Tonga. Ó tún ṣiṣẹ́ ní Ilé Ìgbìmọ̀ Aṣòfin Tonga, tí ó sì darí àwọn ètò alátinúdà lórí àwọn àìsàn aláìṣàkóràn, iṣẹ́ abẹ aláìléwu, àyípadà ojú ọjọ́ àti ìlera, àti ìdásí àti ìgbáradì fún àjàkálẹ̀. Ó ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bíi ọmọ ẹgbẹ́ àṣàyàn láti Tonga sí Ìgbìmọ̀ Aláṣẹ WHO.

I-WHO Executive Board iqoka Abaqondisi Besifunda bezifunda zaseMpumalanga Mediterranean, South-East Asia, kanye neWestern Pacific Abaqondisi Bezifunda abathathu abasha baqokwe namuhla yiBhodi Eliphethe le-WHO ukuthi bahole iNhlangano eMpumalanga Mediterranean, eSouth-East Asia, naseWestern Pacific Region. Abaqondisi Bezifunda baqokwa Amakomidi Ezifunda futhi baqokwe Ibhodi Eliphethe. UDkt Hanan Hassan Balky uzosebenza njengoMqondisi Wesifunda eMpumalanga yeMedithera, uNksz Saima Wazed asebenze njengoMqondisi Wesifunda eNingizimu-Mpumalanga ye-Asia, kanti uDkt Saia Ma'u Piukala uzosebenza njengoMqondisi Wesifunda eNtshonalanga Pacific, zonke ziqala mhla lu-1 kuNhlolanja. 2024. Umqondisi Wesifunda ngamunye usebenza iminyaka emihlanu. “Ngihalalisela abaqondisi bethu bezifunda abasha abathathu ngokuqokwa kwabo. Ngibafisela inhlanhla endimeni yabo entsha futhi ngibheke ngabomvu ukusebenzisana nabo ukuze siqhubekisele phambili umgomo wethu wokufeza iMpilo Yabo Bonke.” UMqondisi-Jikelele we-WHO uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus uthe. Ovela eHhovisi Lesifunda SaseMedithera eseMpumalanga eCairo, e-Egypt, uDkt Hanan Balky uzoqondisa umsebenzi wezempilo wamazwe ngamazwe emazweni angama-22 nasezifundeni ezinabantu abayizigidi ezingama-745. Owaphothula eNyuvesi i-King Abdulaziz e-Jeddah, uDkt Balky waphothula ukuqeqeshwa kwakhe kwezingane e-Massachusetts General Hospital e-Boston, e-USA, futhi waphothula ubudlelwano bezifo ezithathelwanayo zezingane ne-Cleveland Clinic Foundation kanye ne-Case Western Reserve University, nayo yase-USA. Usebenze njengoMqondisi-Jikelele Womsizi We-Antimicrobial Resistance endlunkulu ye-WHO kusukela ngowezi-2019. Eminyakeni engaphezu kwengu-20 yomsebenzi wakhe, uye wahola imizamo eminingi yezempilo yomphakathi ezweni lakubo, uMbuso waseSaudi Arabia. Phambilini, ubenguMqondisi Omkhulu Wokuvikela Nokulawula Ukutheleleka eMnyangweni Wezokuvikela Kazwelonke waseSaudi Arabia. Uhole iGulf Cooperation Council Centre for Infection Control kanye ne-WHO Collaborating Centre on Infection Prevention and Control and Antimicrobial Resistance. Ovela eHhovisi Lesifunda LaseNingizimu-mpumalanga ye-Asia eNew Delhi, e-India, uNksz Saima Wazed uzoqondisa umsebenzi wezempilo wamazwe ngamazwe emazweni ayi-11 anabantu abangaphezu kwezigidi eziyizinkulungwane ezimbili. Uneziqu ze-bachelor kanye neziqu ze-master in psychology psychology azithola eBarry University eFlorida, e-USA, futhi ungenele iziqu zobudokotela ebuholini benhlangano eBarry University. Uke wasebenza njengoMeluleki kuMqondisi-Jikelele weWHO ngezempilo yengqondo kanye ne-Autism. Ngaphambilini, ubenguMeluleki Omkhulu Ohlelweni Lukazwelonke Lwezempilo Yengqondo Kahulumeni wase-Bangladesh, futhi enguSihlalo Wekomidi Likazwelonke Lokweluleka Nge-Autism kanye Ne-Neurodevelopmental Disorders. Ubuye waba yi-Associate Fellow kuGlobal Health Programme eChatham House, kanye noSihlalo weShuchona Foundation eBangladesh. Ovela eHhovisi Lesifunda LaseNtshonalanga Pacific eManila, ePhilippines, uDkt Saia Ma’u Piukala uzoqondisa umsebenzi wezempilo wamazwe ngamazwe emazweni angama-37 nasezindaweni ezinabantu abacishe babe yizigidi eziyizinkulungwane eziyi-1.9. Usopolitiki, umholi wezempilo yomphakathi kanye nodokotela ohlinzayo oneminyaka ecela ku-30, uDkt Piukala usebenze njengoNgqongqoshe Wezempilo waseTonga. Uqeqeshelwe ubudokotela nokuhlinza eFiji School of Medicine futhi wayenguNsumpa Wezempilo esibhedlela esikhulu sokudlulisela saseTonga. Uphinde wasebenza eMkhandlwini Wezomthetho waseTonga, futhi walwela izinhlelo ezithinta izifo ezingathathelani, ukuhlinzwa okuphephile, ukuguquka kwesimo sezulu kanye nempilo, nokulungela izinhlekelele kanye nezimpendulo. Usebenze njengelungu eliqokiwe laseTonga kuBhodi Eliphethe leWHO.

የዓለም ጤና ድርጅት ለትላልቅ ባለብዙ ሞዴል ሞዴሎች የ ኤአይ ሥነ-ምግባር እና የአስተዳደር መመሪያን ያወጣል የዓለም ጤና ድርጅት (ደብሊውኤችኦ) በትላልቅ መልቲ-ሞዳል ሞዴሎች (ኤልኤምኤምስ) ስነ-ምግባር እና አስተዳደር ላይ አዲስ መመሪያ እያወጣ ነው - በፍጥነት በማደግ ላይ ያለ የሰው ሰራሽ የማሰብ ችሎታ አመንጪ (ኤአይ) ቴክኖሎጂ በጤና አጠባበቅ ዙሪያ ያሉ መተግበሪያዎች። መመሪያው የህዝብን ጤና ለማሳደግ እና ለመጠበቅ ኤልኤምኤምን በአግባቡ መጠቀምን ለማረጋገጥ በመንግስታት፣ የቴክኖሎጂ ኩባንያዎች እና የጤና እንክብካቤ አቅራቢዎች ከ40 በላይ ምክሮችን ይዘረዝራል። ኤልኤምኤም እንደ ጽሑፍ፣ ቪዲዮዎች እና ምስሎች ያሉ አንድ ወይም ብዙ አይነት የውሂብ ግብአቶችን መቀበል እና በገባው የውሂብ አይነት ላይ ብቻ ያልተገደበ የተለያዩ ውጤቶችን ማመንጨት ይችላሉ። ኤልኤምኤምዎች የሰውን ግንኙነት በመኮረጅ እና በግልፅ እንዲፈፅሙ ያልታቀዱ ተግባራትን የመፈጸም ችሎታ ልዩ ናቸው። ኤልኤምኤምዎች በታሪክ ውስጥ ከየትኛውም የሸማች መተግበሪያ በበለጠ ፍጥነት ተወስደዋል፣ ብዙ መድረኮች እንደ ቻትጂፒቲ፣ ባርድ እና በርት - በ2023 ወደ ህዝባዊ ንቃተ ህሊና ሲገቡ። የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ሳይንቲስት የሆኑት፣ ዶክተር ጄረሚ ፋራር "የኤአይ አመንጪ ቴክኖሎጂዎች የጤና እንክብካቤን ለማሻሻል አቅም አላቸው ነገር ግን እነዚህን ቴክኖሎጂዎች የሚያዳብሩ፣ የሚቆጣጠሩ፣ እና እነዚህን ቴክኖሎጂዎች የሚጠቀሙት፣ ተጓዳኝ አደጋዎችን ለይተው ካወቁ ፣እና ሙሉ ለሙሉ ተጠያቂ ከሆኑ ብቻ ነው" ብለዋል:: "የተሻለ የጤና ውጤቶችን ለማግኘት እና ቀጣይነት ያለው የጤና ኢፍትሃዊነትን ለማሸነፍ የኤልኤምኤም ዲዛይን፣ ልማት እና አጠቃቀምን ለመቆጣጠር ግልፅ መረጃ እና ፖሊሲ እንፈልጋለን።" ሊኖሩ የሚችሉ ጥቅሞችና አደጋዎች አዲሱ የዓለም ጤና ድርጅት መመሪያ አምስት ሰፊ የኤልኤምኤም መተግበሪያዎችን ለጤና ይዘረዝራል፤ ምርመራ እና ክሊኒካዊ እንክብካቤ፣ ለምሳሌ ለታካሚዎች የጽሑፍ ጥያቄዎች ምላሽ መስጠት፤ የሕመም ምልክቶችን እና ህክምናን ለመመርመር፣ በትዕግስት- የሚመራ አጠቃቀም፤ በኤሌክትሮኒክ የጤና መዝገቦች ውስጥ፣ የታካሚ ጉብኝቶችን ማስመዝገብ እና ማጠቃለል የመሳሰሉ የጽህፈት እና አስተዳደራዊ ተግባራት፤ የህክምና እና የነርሶች ትምህርት፣ ሰልጣኞች ከታካሚዎች ጋር የተመሰሉ ግንኙነቶችን ማቅረብን ጨምሮ፣ እና፤ ሳይንሳዊ ምርምር እና የመድኃኒት ልማት ፣አዳዲስ ውህዶችን መለየትን ጨምሮ:: ኤልኤምኤምዎች ለተወሰኑ ከጤና ጋር ለተያያዙ ዓላማዎች ጥቅም ላይ መዋል ሲጀምሩ፣ የሐሰት፣ ትክክለኛ ያልሆኑ፣ የተዛቡ ወይም ያልተሟሉ መግለጫዎችን የማምረት አደጋዎችም አሉ፣ ይህም እንዲህ ዓይነቱን መረጃ በጤና ውሳኔዎች ላይ በመጠቀም ሰዎችን ሊጐዳ ይችላል. በተጨማሪም ፣ ኤልኤምኤምዎች በዘር፣ በጎሳ፣ በዘመድ፣ በጾታ፣ በፆታ ማንነት ወይም በእድሜ ጥራት የሌላቸው ወይም አድሏዊ በሆኑ መረጃዎች ላይ ሊሰለጥኑ ይችላሉ። መመሪያው እንደ ተደራሽነት እና የተሻለ አፈጻጸም ያላቸውን ኤልኤምኤምዎች ባሉ የጤና ስርዓቶች ላይ ሰፋ ያሉ ስጋቶችንም ይዘረዝራል። ኤልኤምኤም በጤና እንክብካቤ ባለሙያዎች እና ታማሚዎች ''ራስ-ሰር አድልዎ'ን ሊያበረታታ ይችላል፣ በዚህም ስህተቶች ሊታወቁ ይችሉ ነበር ወይም አስቸጋሪ ምርጫዎች አላግባብ ለኤልኤምኤም ተላልፈዋል። ኤልኤምኤምዎች፣ ልክ እንደሌሎች ኤአይ ዓይነቶች፣ እንዲሁም የታካሚ መረጃን ወይም የእነዚህን ስልተ ቀመሮች ታማኝነት እና የጤና እንክብካቤ አቅርቦትን አደጋ ላይ ሊጥሉ ለሚችሉ የሳይበር ደህንነት አደጋዎች ተጋላጭ ናቸው። ደህንነቱ የተጠበቀ እና ውጤታማ ኤልኤምኤም ለመፍጠር፣ ደብሊውኤችኦ የተለያዩ ባለድርሻ አካላትን ማለትም መንግስታትን፣ የቴክኖሎጂ ኩባንያዎችን፣ የጤና አጠባበቅ አቅራቢዎችን፣ ታካሚዎችን እና ማህበረሰብን በሁሉም የእድገት ደረጃዎች እና ቴክኖሎጂዎች የማሰማራት ክትትል እና ቁጥጥርን ጨምሮ ተሳትፎ እንደሚያስፈልግ አስምሮበታል። በሳይንስ ክፍል የዓለም ጤና ድርጅት የዲጂታል ጤና እና ፈጠራ ዳይሬክተር የሆኑት ዶክተር አላይን ላብሪክ "የሁሉም ሀገራት መንግስታት እንደ ኤልኤምኤም ያሉ የኤአይአይ ቴክኖሎጂዎችን ልማት እና አጠቃቀምን ውጤታማ በሆነ መንገድ ለመቆጣጠር ጥረቶችን መምራት አለባቸው" ብለዋል ። ዋና ምክሮች አዲሱ የዓለም ጤና ድርጅት መመሪያ ለኤልኤምኤም ልማት፣ እና ማሰማራት ደረጃዎችን የማውጣት ቀዳሚ ኃላፊነት ላላቸው መንግስታት ፣እና ውህደት እና ለሕዝብ ጤና እና ለህክምና አገልግሎት የሚውሉ ምክሮችን ያካትታል። ለምሳሌ፣ መንግስታት የሚከተሉትን ማድረግ አለባቸው፡- ለትርፍ ያተቋቋመ ወይም የሕዝብ መሠረተ ልማት ኢንቨስት ያድርጉ ወይም ያቅርቡ፣ የኮምፒዩተር ኃይልን እና የሕዝብ የውሂብ ስብስቦችን ጨምሮ፣ በአደባባይ፣ በግል እና ለትርፍ ያልተቋቋሙ ዘርፎች ላሉት ገንቢዎች ተደራሽ ነው፣ ይህም ተጠቃሚዎች ለመድረስ በምላሹ የሥነ ምግባር መርሆዎችን እና እሴቶችን እንዲያከብሩ ይጠይቃል:: በጤና እንክብካቤ እና በህክምና ውስጥ ጥቅም ላይ የሚውሉ ኤልኤምኤምዎች እና መተግበሪያዎች ከ ኤአይ ቴክኖሎጂ ጋር የተዛመዱ አደጋዎች ወይም ጥቅሞች ምንም ቢሆኑም ለምሳሌ የሰውን ክብር፣ የራስ ገዝ አስተዳደር ወይም ግላዊነት የሚነኩ የሥነምግባር ግዴታዎችን እና የሰብዓዊ መብቶች መስፈርቶችን ማሟላታቸውን ለማረጋገጥ ህጎችን፣ ፖሊሲዎችን እና ደንቦችን ይጠቀሙ። ኤልኤምኤምዎችን እና በጤና እንክብካቤ ወይም በመድኃኒት ውስጥ ጥቅም ላይ እንዲውሉ የታቀዱ ማመልከቻዎችን ለመገምገም እና ለማጽደቅ ነባር ወይም አዲስ የቁጥጥር ኤጀንሲን መድብ -እንደ ሀብቶች ፈቃድ ። ኤልኤምኤም በስፋት ሲሰራጭ በገለልተኛ ሶስተኛ ወገኖች ለመረጃ ጥበቃ እና ሰብአዊ መብቶችን ጨምሮ አስገዳጅ የድህረ ልቀት ኦዲት እና የተፅዕኖ ግምገማዎችን ማስተዋወቅ። የኦዲት እና የተፅዕኖ ምዘናዎች መታተም አለባቸው እና በተጠቃሚው አይነት የተከፋፈሉ ውጤቶችን እና ተጽእኖዎችን ለምሳሌ በእድሜ፣ በዘር ወይም በአካል ጉዳት ማካተት አለባቸው። መመሪያው ለኤልኤምኤም ገንቢዎች የሚከተሉትን ቍልፍ ምክሮች ያካትታል፣ እነዚህም የሚከተሉትን ማረጋገጥ አለባቸው: ኤልኤምኤምዎች የተነደፉት በሳይንቲስቶች እና መሐንዲሶች ብቻ አይደለም። ሊሆኑ የሚችሉ ተጠቃሚዎች እና ሁሉም ቀጥተኛ እና ቀጥተኛ ያልሆኑ ባለድርሻ አካላት፣ የህክምና አቅራቢዎችን፣ ሳይንሳዊ ተመራማሪዎችን፣ የጤና አጠባበቅ ባለሙያዎችን እና ታካሚዎችን ጨምሮ ከመጀመሪያዎቹ የኤአይ እድገት ደረጃዎች በመዋቅራዊ፣ አካታች፣ ግልፅ ዲዛይን እና የስነምግባር ጉዳዮችን ፣ አሳሳቢ ጉዳዮችን እና ጉዳዮችን ለማንሳት እድሎች መሰጠት አለባቸው ፣ ከግምት ውስጥ ላለው ኤአይ መተግበሪያ ግብዓት ያቅርቡ። ኤልኤምኤምዎች የጤና ስርዓቶችን አቅም ለማሻሻል እና የታካሚ ፍላጎቶችን ለማራመድ በአስፈላጊው ትክክለኛነት እና አስተማማኝነት በደንብ የተገለጹ ተግባራትን ለማከናወን የተነደፉ ናቸው። ገንቢዎችም እንዲሁ ሊሆኑ የሚችሉ ሁለተኛ ውጤቶችን መተንበይ እና መረዳት መቻል አለባቸው። ሊሆኑ የሚችሉ ተጠቃሚዎች እና ሁሉም ቀጥተኛ እና ቀጥተኛ ያልሆኑ ባለድርሻ አካላት፣ የህክምና አቅራቢዎችን፣ ሳይንሳዊ ተመራማሪዎችን፣ የጤና አጠባበቅ ባለሙያዎችን እና ታካሚዎችን ጨምሮ ከመጀመሪያዎቹ የኤአይ እድገት ደረጃዎች በመዋቅራዊ፣ አካታች፣ ግልፅ ዲዛይን እና የስነምግባር ጉዳዮችን ፣ አሳሳቢ ጉዳዮችን እና ጉዳዮችን ለማንሳት እድሎች መሰጠት አለባቸው ፣ ከግምት ውስጥ ላለው ኤአይ መተግበሪያ ግብዓት ያቅርቡ። ኤልኤምኤምዎች የጤና ስርዓቶችን አቅም ለማሻሻል እና የታካሚ ፍላጎቶችን ለማራመድ በአስፈላጊው ትክክለኛነት እና አስተማማኝነት በደንብ የተገለጹ ተግባራትን ለማከናወን የተነደፉ ናቸው። ገንቢዎች እንዲሁም ሊሆኑ የሚችሉ ሁለተኛ ደረጃ ውጤቶችን መተንበይ እና መረዳት መቻል አለባቸው። የአርታዒ ማስታወሻ አዲሱ የኤ.አይ.ኤ ስነምግባር እና አስተዳደር ለጤና መመሪያ የሚሰጠው ሰነድ በሰኔ 2021 በታተመው የዓለም ጤና ድርጅት መመሪያ ላይ የተመሰረተ ነው። ህትመቱን እዚህ ያግኙ

WHO releases AI ethics and governance guidance for large multi-modal models The World Health Organization (WHO) is releasing new guidance on the ethics and governance of large multi-modal models (LMMs) – a type of fast growing generative artificial intelligence (AI) technology with applications across health care. The guidance outlines over 40 recommendations for consideration by governments, technology companies, and health care providers to ensure the appropriate use of LMMs to promote and protect the health of populations. LMMs can accept one or more type of data inputs, such as text, videos, and images, and generate diverse outputs not limited to the type of data inputted. LMMs are unique in their mimicry of human communication and ability to carry out tasks they were not explicitly programmed to perform. LMMs have been adopted faster than any consumer application in history, with several platforms – such as ChatGPT, Bard and Bert – entering the public consciousness in 2023. “Generative AI technologies have the potential to improve health care but only if those who develop, regulate, and use these technologies identify and fully account for the associated risks,” said Dr Jeremy Farrar, WHO Chief Scientist. “We need transparent information and policies to manage the design, development, and use of LMMs to achieve better health outcomes and overcome persisting health inequities.” Potential benefits and risks The new WHO guidance outlines five broad applications of LMMs for health: Diagnosis and clinical care, such as responding to patients’ written queries; Patient-guided use, such as for investigating symptoms and treatment; Clerical and administrative tasks, such as documenting and summarizing patient visits within electronic health records; Medical and nursing education, including providing trainees with simulated patient encounters, and; Scientific research and drug development, including to identify new compounds. While LMMs are starting to be used for specific health-related purposes, there are also documented risks of producing false, inaccurate, biased, or incomplete statements, which could harm people using such information in making health decisions. Furthermore, LMMs may be trained on data that are of poor quality or biased, whether by race, ethnicity, ancestry, sex, gender identity, or age. The guidance also details broader risks to health systems, such as accessibility and affordability of the best-performing LMMs. LMMS can also encourage ‘automation bias’ by health care professionals and patients, whereby errors are overlooked that would otherwise have been identified or difficult choices are improperly delegated to a LMM. LMMs, like other forms of AI, are also vulnerable to cybersecurity risks that could endanger patient information or the trustworthiness of these algorithms and the provision of health care more broadly. To create safe and effective LMMs, WHO underlines the need for engagement of various stakeholders: governments, technology companies, healthcare providers, patients, and civil society, in all stages of development and deployment of such technologies, including their oversight and regulation. “Governments from all countries must cooperatively lead efforts to effectively regulate the development and use of AI technologies, such as LMMs,” said Dr Alain Labrique, WHO Director for Digital Health and Innovation in the Science Division. Key recommendations The new WHO guidance includes recommendations for governments, who have the primary responsibility to set standards for the development and deployment of LMMs, and their integration and use for public health and medical purposes. For example, governments should: Invest in or provide not-for-profit or public infrastructure, including computing power and public data sets, accessible to developers in the public, private and not-for-profit sectors, that requires users to adhere to ethical principles and values in exchange for access. Use laws, policies and regulations to ensure that LMMs and applications used in health care and medicine, irrespective of the risk or benefit associated with the AI technology, meet ethical obligations and human rights standards that affect, for example, a person’s dignity, autonomy or privacy. Assign an existing or new regulatory agency to assess and approve LMMs and applications intended for use in health care or medicine – as resources permit. Introduce mandatory post-release auditing and impact assessments, including for data protection and human rights, by independent third parties when an LMM is deployed on a large scale. The auditing and impact assessments should be published and should include outcomes and impacts disaggregated by the type of user, including for example by age, race or disability. The guidance also includes the following key recommendations for developers of LMMs, who should ensure that: LMMs are designed not only by scientists and engineers. Potential users and all direct and indirect stakeholders, including medical providers, scientific researchers, health care professionals and patients, should be engaged from the early stages of AI development in structured, inclusive, transparent design and given opportunities to raise ethical issues, voice concerns and provide input for the AI application under consideration. LMMs are designed to perform well-defined tasks with the necessary accuracy and reliability to improve the capacity of health systems and advance patient interests. Developers should also be able to predict and understand potential secondary outcomes. Potential users and all direct and indirect stakeholders, including medical providers, scientific researchers, health care professionals and patients, should be engaged from the early stages of AI development in structured, inclusive, transparent design and given opportunities to raise ethical issues, voice concerns and provide input for the AI application under consideration. LMMs are designed to perform well-defined tasks with the necessary accuracy and reliability to improve the capacity of health systems and advance patient interests. Developers should also be able to predict and understand potential secondary outcomes. Editor’s noteThe new document on Ethics and governance of AI for health Guidance on large multi-modal models is based on WHO’s guidance published in June 2021. Access the publication here

WHO ta fitar da dokokin Al da jagoranci da shiryarwa ga manyan multi-modal models Hukumar Kula da Lafiya ta Duniya (WHO) za ta fitar da sabuwar shawara a kan dokoki da jagorancin manyan multi-modal models (LMMs) wani irin Ƙirƙirarren Fasaha (Al) da ke saurin bunƙasa da manhajar fasaha a kiwon lafiya. Jagorancin ya fitar da shawarwari fiye da 40 domin amincewar gwamnati, kamfanonin fasaha, da masu bada tallafin lafiya don a tabbatar da amfani mai kyau da LMMs don ci gaba da kuma kare lafiyar mutane. LMMs za su iya karɓar ɗaya ko fiye na bayanan da ake da su, kamar saƙonni, bidiyoyi, da hotuna, su samar da sakamako mabambanta wanda ba zai taƙaita da bayanan da aka sanya ba. LMMs na daban ne wajen kwaikwayon sadarwar ɗan’adam da kuma iya aiwatar da aikin da ba don shi kaɗai aka ƙera su su yi ba. LMMs ya samu karɓuwa cikin sauri fiye da dukkan wata manhaja ta abokan ciniki a tarihi, tare da dandali da dama kamar ChatGPT, Bard and Bert da suka shiga saitin kasuwanci a 2023. Wanda suka ƙirƙiro fasahar Al suna da amfanin bunƙasa kiwon lafiya amma sai wanda suka haɓaka, daidaita, da kuma amfani da wannan fasahar sun gano tare da ɗaukar nauyin haɗarin da yake da alaƙa da shi, in ji Dr Jeremy Farrar, Babban Shugaban Kimiyya na WHO. Muna da buƙatar bayanan gaskiya da kuma tsare-tsare don kula da tsarin, ci gaba, da kuma amfani da LMMs don samun kyakkyawan sakamakon lafiya da kuma kawo ƙarshen yawan rashin daidaito a kiwon lafiya. Manyan illioli da amfani. Sabuwar shawarar WHO ta fitar da rijistar shiga mai tsayi guda biyar na LMMs domin kiwon lafiya: Bincike da kulawar asibiti, kamar kulawa da marasa lafiya da rubuta tuhuma; Amfani da patient-guided, kamar don binciken alamomi da kuma yin magani.; Aikin ofis da ma’aikatan da ban a jinya ba, kamar shigar wa da taƙaita bayanan ziyarar marasa lafiya a cikin na’urar ajiye bayanan lafiya; Ilimin likitanci da malaman jinya, wanda ya haɗa da samar da masu bada horo da suke da sani game da marasa lafiya, da kuma; Binciken kimiyya da ci gaban magani, ba da himma wajen gano sababbin abubuwa. A yayin da aka fara amfani da Al domin abin da ya shafi kiwon lafiya na musamman, da akwai kuma wasu bayanai da suka nuna illar samar da bayanai na ƙarya, ba daidai ba, nuna bambanci, ko wanda ba su cika ba, wanda zai iya cutar da mutane da suke amfani da wannan bayanan yayin yanke hukuncin lafiya. Bayan haka, LMMs za su iya samun horo a kan bayanan da ba su da inganci ko masu nuna bambanci, kamar a ƙabila, harshe, tushe, jinsi, bayanan jinsi, ko shekaru. Shawarwarin sun ƙara bayyana manyan illoli ga hanyoyin lafiya, kamar samun da kuma iya mallakar mafi kyawun aiki a LMMs. LMMs zai iya ƙarfafa guiwar automation bias daga ma’aikatan lafiya da marasa lafiya, inda za a share kuskure wanda za a iya gano shi kuma sana wakilta zaɓi mai wahala ga LMM. LMMs, kamar dai sauran Al, suma suna cikin haɗarin rashin tsaron yanar gizo wanda bayanan marasa lafiya zai iya samun matsala ko gaskiyar waɗannan lambobin da kuma yawan samar da kula da lafiya. Domin samar da LMMs mai tsaro kuma mai amfani, WHO ta fitar da tsarin shigar da waɗanda abun ya shafa daban-daban: gwamnatoci, kamfanunuwan fasaha, masu bayar da kiwon lafiya, marasa lafiya, ƙungiyoyin al’umma, a dukkan matakan ci gaba da kuma aikawa kamar fasaha, wanda ya haɗa da tunaninsu da dokokinsu. Gwamnatoci daga dukkan ƙasashe dole ne su ba da haɗin kai da himmar jagoranci domin daidaita bunƙasa da kuma amfani da fasaha, kamar LMMs, in ji Dr Alain Labrique, Daraktan WHO na Fasahar Lafiya da Ƙirƙira na ɓangaren kimiyya. Mahimman shawarwari Sababbin dokokin WHO sun haɗa da shawarwari ga gwamnatoci, wanda suke da alhakin sanya tsari a matakin farko domin ci gaba da kuma aiki da LMMs, da kuma haɗa su tare da amfani da su a kiwon lafiyar al’umma da kuma sauran kayan amfanin magani. Misali, ya kamata gwamnatoci su: Sanya jari ko samar da kayan more rayuwa wanda ba na riba ba ko domin al’umma, wanda ya haɗa da ƙarfin lissafi da kuma tsarin bayanan al’umma, ɓangarori na al’umma ba na riba ba, wanda yake buƙatar masu amfani da su bi tsarin dokoki da al’adu yayin musayar . A yi amfani da shari’a, tsare-tsare da dokoki domin tabbatar da LMMs da manhaja da aka yi amfani da su a kiwon lafiya da magani, ba tare da duba haɗari ko amfanin da yake tattare da fasahar Al ba, ya cika tsarin doka da ‘yancin ɗan’adam da ya shafa, misali, martabar kai, cin gashin kai ko sirri. Sanya wata hukuma ko sabuwar hukuma don tantancewa da amincewa da LMMs da aikace-aikacen da aka yi niyyar amfani da su a cikin kiwon lafiya ko magani - kamar yadda kayan amfani suka samar. Gabatar da binciken dole kafin fitarwa da kuma tabbatar da dubawa, wanda ya haɗa da na kare bayanai da ‘yancin ɗan’adam, daga mutane na uku masu cin gashin kansu yayin da aka aika LMMs da yawa. Binciken da kuma dubawar dole za a wallafa shi kuma zai ƙunshi sakamako da abin da hakan ya haifar daga mai amfanin, wanda ya haɗa a misali daga shekaru, harshe ko nakasa. Jagorancin kuma ya ƙunshi waɗannan mahimman shawarwarin ga masu bunƙasa LMMs, wanda za su tabbatar da: Ba masana kimiyya da fasaha kaɗai ba ne suka zana LMMs . Masu amfani da shi da kuma dukkan wanda abun ya shafa kai tsaye da kuma ba kai tsaye ba, wanda suka haɗa da masu bayar da kiwon lafiya, masu binciken kimiyya, ƙwararrun masu kiwon lafiya da marasa lafiya, ya kamata a dama da su daga matakin farko na bunƙasa Al a ƙerarren zane, wanda aka sanya kuma bayananne kuma a ba su damar bayyana matsalolin doka, su faɗi abin da ya dame su kuma samar da kayan amfanin manhajar Al domin dubawa. An kera LMMs ne domin su yi ayyuka masu kyau da cikar da ta kamata da kuma dogaro wajen bunƙasa ƙarfin hanyoyin kiwon lafiya da kuma ƙarfafa ra’ayin marasa lafiya. Masu bunƙasawar ya zamana za su iya hasashe da kuma gane sakamako mai kyau a mataki na biyu. Masu amfani da shi da kuma wanda abun ya shafa kai tsaye da ba kai tsaye ba, wanda ya haɗa da masu bayar da magani, masu binciken kimiyya, ƙwararrun kiwon lafiya da marasa lafiya, a dama da su daga matakin farko na bunƙasa Al a zane da aka ƙera, wanda aka haɗa da shi kuma bayananne sannan a ba su dama domin bayyana matsalar doka, faɗar abin da yake damunsu da kuma samar da kayan amfani domin manhajar Al domin dubawa. An ƙera LMMs ne domin su yi ayyuka masu kyau da cikar da ta kamata da kuma dogaro wajen bunƙasa karfin hanyoyin kiwon lafiya da kuma ƙarfafa ra’ayin marasa lafiya. Masu bunƙasawar ya zamana za su iya hasashe da kuma gane sakamako mai kyau a mataki na biyu. Editoci sun bayyana cewar sabuwar takarda game da dokoki da jagorancin Al a tsarin kiwon lafiya a manyan multi-modal models ta kasance daidai da dokokin da WHO suka wallafa a Yuli 2021. Ka samu wallafar a nan

WHO inatoa muongozo wa maadili na utawala wa AI kwa miundo mikubwa ya aina nyingi Shirika la Afya dunia (WHO) linatoa mwongozo mpya kuhusu maadili na utawala wa miundo mikubwa ya aina nyingi (LMMS), aina ya teknolojia inayokuwa kwa kasi ya akili bandia (AI) inayotumika duniani kote katika huduma za afya. Mwongozo unaonyesha mapendekezo zaidi ya 40 yanayopaswa kuzingatiwa na serikali, makampuni ya teknolojia na watoa huduma za afya ili kuhakikisha matumizi yanayofaa ya LMM katika kukuza na kulinda afya za watu. LMM inaweza kukubalia aina moja au zaidi ya ingizo la takwimu, kama vile maandishi, video na picha, na kutoa matokeo mbalimbali bila kikomo kwa aina ya takwimu iliyoingizwa. LMM ni za kipekee katika uigaji wao wa mawasiliano ya kibinadamu na uwezo wa kutekeleza majukumu ambayo hawakuratibu kwa uwazi wa kutekeleza. LMM zimekubaliwa kwa kasi sana kuliko programu zozote za watumiaji katika historia, huku mifumo kadhaa kama vile ChatGPT, Bard na Bert ikitambulika kwa umma mwaka 2023. Teknolojia za uzalishaji za akili bandia (AI) zina uwezo wa kuboresha huduma za afya, lakini baada ya wanaotengeneza kudhibiti na kutumia teknolojia hizi watatambua na kuwajibikakikamilifu kwa hatari zinazohusiana", alisema Dk. Jeremy Farrar, mwanasayansi mkuu wa WHO. Tunahitaji taarifa na sera za uwazi ili kudhibiti muundo na matumizi ya LMM ili kufikia malengo bora ya kiafya na kuondokana na ukosefu wa usawa katika afya Faida na hatari zinazowezekana Mwongozo mpya wa WHO unaonyesha matumizi makubwa matano ya LMM katika afya: Utambuzi na uangalizi wa kimatibabu kama vile kutatua matatizo ya wagonjwa yaliyowasilishwa; Matumizi ya mwongozo wa wagonjwa kama vile kuchunguza dalili na matibabu; Kazi za kiofisi na utawala, kama vile kuweka kumbukumbu na kufupisha ziara za wagonjwa katika takwimu za afya za kielektroniki; Elimu ya matibabu na uuguzi, ikiwa ni pamoja na kuwapa wanafunzi mwingiliano wa mara kwa mara wa wagonjwa na; Utafiti wa kisayansi na maendeleo ya dawa, ikijumuisha kutambua miungano mipya. Ingawa LMM zimeanza kutumika kwa matumizi mbalimbali kwa madhumuni mahususi yanayohusiana na afya, pia kuna kuna hatari zilizoandikwa za kutoa taarifa za uwongo, zisizo sahihi, zenye upendeleo au zisizo kamili, ambazo zinaweza kuwadhuru watu wanaotumia taarifa kama hizo katika kufanya maamuzi ya afya. Zaidi ya hayo, LMM zinaweza kufundishwa kuhusu takwimu ambazo hazina ubora au zenye upendeleo, iwe kwa rangi, kabila, asili, jinsia na utambulisho wa kijinsia au umri. Mwongozo huo pia unaangazia hatari kubwa zaidi ya mifumo ya afya, kama vile upatikanaji na uwezo wa kumudu LMM zinazofanya kazi vizuri zaidi. LMMS pia inaweza kuhimiza upendeleo wa kiotomatiki na wataalamu wa afya na wagonjwa, ambao makosa yao ambayo yangetambuliwa vinginevyo au chaguzi ngumu kukabiliwa kwa LMM isivyofaa. LMM, kama aina zingine za teknolojia ya akili bandia (AI), pia ni nzuri kwenye ulinzi wa udukuzi wa mtandaoni, ambao unaweza kuhatarisha taarifa za wagonjwa au uaminifu wa kutatua matatizo hatua kwa hatua na utoaji wa huduma za afya kimataifa. Ili kuunda LMM zilizosalama na zinazofaa, WHO inasisitiza haja ya kushirikisha wadau mbalimbali. Serikali, makampuni ya teknolojia, watoa huduma za afya, na mashirika ya kiraia, katika hatua zote za maendeleo na usambazaji wa teknolojia hizo ikiwa ni pamoja na usimamizi na udhibiti wao. Serikali kutoka nchi zote lazima ziangazie juhudi kwa ushirikiano ili kudhibiti ipasavyo, maendeleo na matumizi ya teknolojia ya AI, kama vile LMMs, alisema Dk. Alain Labrique, Mkurugenzi wa WHO wa afya ya kidijitali na ubunifu katika kitengo cha sayansi. Mapendekezo muhimu Mwongozo mpya wa WHO unajumuisha mapendekezo kwa serikali, ambazo zina jukumu la msingi la kuweka viwango vya uundaji na usambazaji na matumizi yao kwa madhumuni ya afya umma na matibabu. Kwa mfano, serikali inatakiwa: Wekeza au utoe miundombinu isiyo ya faida au ya umma, ikijumuisha nguvu za kompyuta na seti za takwimu za umma, zinazoweza kufikiwa na wasanidi wa programu katika sekta za umma, binafsi, na zisizo za faida, ambavyo inahitaji watumiaji kuzingatia kanuni za maadili badala ya ufikiaji. Tumia sheria, sera na kanuni ili kuhakikisha kwamba LMM na maombi yanayotumiwa katika huduma za afya na dawa, bila kujali hatari au manufaa yanayohusiana na teknolojia ya AI, yanakidhi wajibu wa kimaadili na viwango vya haki za binadamu vinavyoathiri, kwa mfano, utu wa mtu, uhuru au faragha. Teua wakala aliyekuwepo au mpya wa udhibiti kutathimini na kuidhinisha LMM na maombi yanayokusudiwakutumika katika huduma za afya au dawa kama rasilimali inavyoruhusu. Tambulisha ukaguzi wa lazima baada ya toleo na tathimini za athari, ikijumuisha ulinzi wa takwimu na haki za binadamu, na wahusika wengine huru wakati LMM inatumiwa kwa kiwango kikubwa Ukaguzi na tathimini za athari zinapaswa kujumuisha matokeo na athari zilizogawanywa na aina ya mtumiaji kwa mfano kwa kuangalia umri, rangi au ulemavu. Mwongozo pia unajumuisha mapendekezo muhimu yanayofuata mahitaji ya watengenezaji wa LMM, ambao wanatakiwa kuhakikisha kuwa: LMM hazikuundwa na wanasayansi peke yao, wahandisi pia walitumika. Watumiaji wanaowezekana na washikadau wote wa moja kwa moja na wasiyo wa moja kwa moja, wakiwemo watoa huduma za matibabu, watafiti wa kisayansi, wataalamu wa afya na wagonjwa, wanapaswa kushirikishwa kuanzia hatua za awali za ukuaji wa AI katika muundo uliyopangwa, unaojumuisha, uwazi na kupewa fursa za kuibua masuala ya kimaadili, wasiwasi wa sauti na kutoa pembejeo kwa programu ya AI inayozingatiwa. LMM zimeundwa ili kufanya kazi zilizobainishwa vyema kwa usahihi na kutegemewa ili kuboresha uwezo wa mifumo ya afya na kuendeleza maslahi ya mgonjwa. Wasanidi wa programu wanapaswa kuwa na uwezo wa kutabiri na kuelewa matokeo ya pili yanayoweza kutokea. watumiaji muhimu na washikadau wote wa moja kwa moja na wasiyo wa moja kwa moja, wakiwemo watoa huduma za matibabu, watafiti wa kisayansi, wataalamu wa afya na wagonjwa, wanapaswa kushirikishwa kuanzia hatua za awali za ukuzaji wa AI katika muundo uliyopangwa, unaojumuisha uwazi na kupewa fursa za kuibua masuala ya kimaadili, wasiwasi wa sauti na na kutoa takwimu kwenye programu ya AI inayozingatiwa. LMM zimeundwa ili kufanya kazi zinazobainisha vyema na kwa usahihi na kutegemewa ili kuboresha uwezo wa mifumo ya afya na kuendeleza maslahi ya wagonjwa. Wasanidi wa programu wanapaswa kuwa na uwezo wa kutabiri na kuelewa matokeo ya pili yanayoweza kutokea. Dokeza la Mhariri Waraka mpya kuhusu Maadili na utawala wa AI kwa ajili ya afya; Mwongozo wa miundi mikubwa ya aina nyingi, unategemea mwongozo wa WHO uliyochapishwa Juni 2021. Fikia Uchapishaji hapa

WHO fi àwọn òfin ìlò Ìmọ̀ Àtọwọ́dá àti ìlànà ìdarí síta fún àwọn àwòṣe ọlọ́pọ̀-ẹ̀yà ńlá Àjọ Elétò Ìlera ní Àgbáyé (WHO) fẹ́ fi ìlànà àtẹ̀lé tuntun lórí òfin ìlò àti ìdarí àwọn àwòṣe ọlọ́pọ̀-ẹ̀yà ńlá (LLMs) síta - ẹ̀yà ìmọ̀ ẹ̀rọ onímọ̀ àtọwọ́dá (AI) aṣẹ̀dá àkóónú tuntun tí ó ń yára gbilẹ̀ tí ìlò rẹ̀ sì ti wà káàkiri fún ìtọ́jú ìlera. Ìlànà àtẹ̀lé náà ṣe àfihàn àwọn iyànjú tí wọ́n lé ní 40 fún èrò fún ìjọba, àwọn ilé-iṣẹ́ alòmọ̀-ẹ̀rọ, àti àwọn olùpèsè ìtọ́jú ìlera láti ṣe àrídájú ìlò àwọn LLM ní ọ̀nà tí ó tọ́ fún ìgbélárugẹ àti ààbò ìlera àwọn èèyàn. Àwọn LLM lè gba ẹ̀yà dátà àmúwọlé kan tàbí jù bẹ́ẹ̀ lọ, bíi àkọsílẹ̀, àwọn fídíò, àti àwọn àwòrán, tí ó tún ń ṣẹ̀dá onírúurú àgbéjáde tí kò mọ ní irú ẹ̀yà àwọn dátà tí ó gbé wọlé. Àwọn LLM dá yàtọ̀ pẹ̀lú bí wọ́n ṣe lè sín ìbánisọ̀rọ̀ àwọn èèyàn jẹ àti ipá wọn láti ṣe àwọn iṣẹ́ tí wọ́n ò ṣètò wọn ní ìpìlẹ̀ láti ṣe. Nínú ìtàn, wọ́n ń yára ṣe àmúlò àwọn LLM ju èlò ìmúṣẹ́ṣe fún aṣàmúlò mìíràn lọ, pẹ̀lú ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ìkànnì – bíi ChatGPT, Bard àti Bert – tí wọ́n ń bọ́ sí gbàgede ní 2023. "Àwọn ìmọ̀ ẹ̀rọ onímọ̀ àtọwọ́dá aṣẹ̀dá àkóónú tuntun ní àǹfààní láti mú àtúnṣe bá ìtọ́jú ìlera sùgbọ́n yóò rí bẹ́ẹ̀ bí àwọn tí wọ́n ṣẹ̀dá, tí wọ́n ń ṣe àkóso, tí wọ́n sì ń lo àwọn ìmọ̀ ẹ̀rọ wọ̀nyìí ṣe àfihàn kí wọ́n sì ṣe ẹ̀kúnrẹ́rẹ́ àlàyé nípa àwọn ewu tí ó rọ̀ mọ́ ìlò rẹ̀," Dr Jeremy Farrar, Onímọ̀ sáyẹ́nsì Àgbà fún WHO ni ó fèsì bẹ́ẹ̀. "A nílò àwọn òfin àti ìwífún aláìfìkanbọ́kan láti ṣe àkóso ìṣẹ̀yà, ìṣẹ̀dá, àti ìlò àwọn LLM láti rí àṣeyọrí àbájáde ìlera tí ó dára síi àti láti borí àwọn àìṣedéédé nínú ètò ìlera tí wọ́n ń ṣẹlẹ̀ lemọ́lemọ́. Àwọn ìléujà àti àǹfààní tí ó lè mú wá Ìlànà àtẹ̀lé WHO tuntun náà ṣe àfihàn àwọn ọ̀nà ìlò àwọn LLM márùn-ún gbòógì fún ìlera: Ìṣèdámọ̀ àti ìtọ́jú àìsàn, bíi ṣíṣe ìdáhùn sí àwọn àkọsílẹ̀ ìbéèrè aláìsàn; Ìlò onítọ̀nà-aláìsàn, bíi síṣe ìwádìí àwọn àmì àìsàn àti ìwòsàn; Àwọn iṣẹ́ ajẹmọ́kọ̀wé àti ìṣàkóso, bíi ṣíṣe àkọsílẹ àti ìkọníṣókí àwọn ìbẹ̀wò aláìsàn nínú àwọn àkọsílẹ̀ ìlera orí ẹ̀rọ; Ẹ̀kọ́ ìṣègùn àti ìṣètọ́jú, pẹ̀lú ṣíṣe ìpèsè àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ aṣeébápàdé pẹ̀lú àwọn aláìsàn fún àwọn akẹ́kọ̀ọ́ akẹ́kọ̀ọ́, àti; Ìwádìí ìmọ̀ sáyẹ́nsì àti ìṣẹ̀dá òògùn, pẹ̀lú ọ̀nà ìṣèdámọ̀ àwọn onísopọ̀ tuntun. Nígbà tí wọ́n bá bẹ̀rẹ̀ sí ní lo àwọn LLM fún àwọn àǹfààní ajẹmọ́lera, àkọsílẹ̀ wà pé ó ní àwọn ewu láti ṣẹ̀dá àwọn gbólóhùn tí kìí ṣe òótọ́, tí kò péye, tí ó ní ìṣojúsáájú, tàbí tí kò pé, èyí tí ó lè mú ìpalára bá àwọn èèyàn tí wọ́n ń lo irú ìwífún bẹ́ẹ̀ nínú ìṣèpinnu ajẹmọ́lara. Àti pé, wọ́n lè fi àwọn dátà tí kò kún ojú òṣùwọ̀n tàbí tí wọ́n ní ìṣojúsáájú, yálà nípa ti ẹ̀yà, ìran, ajẹmọ́bìí, ìjákọ-n-bábo, ìdámọ̀ ìṣakọ-n-bábo tàbí ọjọ́-orí kọ́ àwọn LLM. Ìtọ̀nà náà tún ń ṣe àlàyé àwọn ewu ńlá tí ó rọ̀ mọ́ àwọn ètò ìlera, bíi ìráàyèsí àti ìlágbára ìnáwó àwọn LLM tí wọ́n ṣiṣẹ́ dáadáa jùlọ. Àwọn LLM tún lè dákún 'ìṣojúṣàájú ìmúdáṣiṣẹ́' nípasẹ̀ àwọn onímọ̀ọ́ṣe elétò ìlera àti àwọn aláìsàn, níbi tí wọ́n ti lè fojú fo àwọn àṣìṣe tí kò bá ti ṣe é dámọ̀ tàbí tí wọ́n ti gbé iṣẹ́ àwọn àṣàyàn tí ó nira fún LLM. Àwọn LLM, bí àwọn ẹ̀yà ìmọ̀ àtọwọ́dá mìíràn, tún ní ìléujà sí àwọn ewu ààbò orí ayélujára tí ó lè mú ewu bá ìwífún aláìsàn tàbí ìlèfọkàntán àwọn ìlòṣiròtánṣòro ẹ̀rọ àti ìpèsè ètò ìlera ní àkótán. Láti ṣẹ̀dá àwọn LLM tí wọ́n ní ààbò tí wọn yóò sì ṣiṣẹ́ dáadáa, WHO ṣe àfihàn ìnílò fún ìkópa onírúurú àwọn òpómúléró: àwọn ìjọba, àwọn ilé-iṣẹ́ alòmọ̀-ẹ̀rọ, àwọn olùpèsè ètò ìlera, àwọn aláìsàn, àti àwọn èèyàn ní àwùjọ, ní gbogbo ìpele ìṣẹ̀dá àti ìṣàmúlò irú àwọn ìmọ̀ ẹ̀rọ bẹ́ẹ̀, pẹ̀lú àmójútó àti ìṣàkóso wọn. "Àwọn ìjọba láti gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè gbọdọ̀ fọwọ́sowọ́pọ̀ láti darí àwọn akitiyan láti ṣe àkóso ìṣẹ̀dá àti ìlò àwọn ìmọ̀ ẹ̀rọ ìmọ̀ àtọwọ́dá dáadáa, bíi àwọn LLM,"Dr Alain Labrique, Olùdarí Ìlera àti Ìmọ̀ Àtinúdá orí Ẹ̀rọ ní Ẹ̀ka Sáyẹ́ǹsì. Àwọn ìyànjú pàtàkì Ìtọ̀nà WHO tuntun náà kó àwọn iyànjú fún àwọn ìjọba, tí wọ́n ní ojúṣe ìpìlẹ̀ láti ṣètò àwọn gbèdéke fún ìṣẹ̀dá àti ìṣàmúlò àwọn LLM, àti ìmúbọnú àti ìlò wọn fún àwọn ìlò ìlera àti ìṣègùn gbogboogbò sínú. Fún àpẹẹrẹ, àwọn ìjọba gbọdọ̀: Kówó lé tàbí pèsè àwọn èlò aláìwérè tàbí gbogboogbò, pẹ̀lú àwọn ètò dátà gbogboogbò àti agbára ìṣiṣẹ́ kọ̀mpútà, tí àwọn olùṣẹ̀dá ní ẹ̀ka iṣẹ́ ìjọba, aládàáni àti aláìwérè yóò ráàyè sí, tí yóò nílò kí àwọn aṣàmúlò ó tẹ̀lé àwọn ìlànà ìṣe àti ìṣiṣẹ́ abófinmu ní ìpààrọ̀ sí ìráàyèsí náà. Ló àwọn òfin, ìlànà àti ètò ìṣàkóso láti ṣe àrídájú pé àwọn LLM àti àwọn èlò ìmúṣẹ́ṣe tí wọ́n ń lò nínú ètò ìlera àti ìṣègùn, láì fi ewu tàbí àǹfààní tí ó so mọ́ ìmọ̀ ẹ̀rọ ìmọ̀ àtọwọ́dá ṣe, bá ẹ̀tọ́ ìlànà ìṣe àti gbèdéke àwọn ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn mu, èyí tí yóò ní ipa lórí iyì, ìdáwà àti ibi ìkọ̀kọ̀ ọmọnìyan, fún àpẹẹrẹ. Yan àjọ olùṣàkóso tuntun tàbí èyí tí ó ti wà tẹ́lẹ̀ láti ṣe àgbéyẹ̀wò kí wọ́n sì buwọ́ lu àwọn LLM àti èlò ìmúṣẹ́ṣe tí wọ́n ń gbèrò fún ìlò nínú ètò ìlera àbí ìṣègùn - bí àwọn èlò iṣẹ́ bá ṣe ti gbà. Ṣé ìmúbọnú àyẹ̀wò ẹ̀yìn-ìfiléde àti àgbéyẹ̀wò onípa, pẹ̀lú ààbò dátà àti àwọn ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn, nípasẹ̀ àwọn ẹni kẹta adáṣiṣẹ́ nígbà tí LLM Kan bá ti ń jẹ́ mímúlò ní ìwọ̀n ńlá. Àwọn àyẹ̀wò àti àgbéyẹ̀wò onípa náà gbọdọ̀ jẹ́ títẹ̀ jáde kí wọ́n sì ní àkóónú àwọn àbájáde àti àwọn ipa tí ẹ̀yà àwọn aṣàmúlò, bíi ọjọ́ orí, ẹ̀yà tàbí àìlèṣe fún àpẹẹrẹ ti fi yà sọ́tọ̀. Ìtọ̀nà náà tún kó àwọn iyànjú pàtàkì wọ̀nyìí fún àwọn olùṣẹ̀dá àwọn LLM sínú, tí wọ́n gbọdọ̀ ríi dájú pé: Kìí ṣe àwọn onímọ̀ sáyẹ́nsì àti àwọn onímọ̀ ẹ̀rọ nìkan ni wọ́n ṣẹ̀dá àwọn LLM. Àwọn tí ó ṣeéṣe kí wọ́n jẹ́ aṣàmúlò àti gbogbo àwọn òpómúléró tààrà àti àwọn aláìṣetààrà, pẹ̀lú àwọn olùpèsè ìṣègùn, àwọn aṣèwádìí ìmọ̀ ìjìnlẹ̀, àwọn onímọ̀ọ́ṣe elétò ìlera àti àwọn aláìsàn, gbọdọ̀ kópa nínú ìpele ìbẹ̀rẹ̀ ìṣẹ̀dá ìmọ̀ àtọwọ́dá ní ẹ̀yà tí ó létò, tí ó ní àkóbọnú, tí ó sì ní àkóyawọ́ tí ó sì ń fi àwọn àǹfààní láti mú àwọn ọ̀ràn ajẹmọ́lànà ìṣe jáde, polongo ẹ̀hónú kí wọ́n sì pèsè èlò amúṣẹ́wọlé fún èlò ìmúṣẹ́ṣe onímọ̀ àtọwọ́dá tí wọ́n ń sọ̀rọ̀ rẹ̀. Wọ́n ṣẹ̀dá àwọn LLM lọ́ná tí wọn yóò fi ṣe àwọn iṣẹ́ tí àlàyé wọn kúnná pẹ̀lú àmúpé àti ìfọkàntán láti mú àtúnṣe bá ìkápá àwọn ètò ìlera àti láti mú ìtẹ̀síwájú bá ìfẹ́ àwọn aláìsàn. Àwọn olùṣẹ̀dá èlò tún gbọdọ̀ lè sọ àsọtẹ́lẹ̀ kí wọ́n sì ní òye àwọn àbájáde onípele kejì tí ó lè wáyé. Àwọn tí ó ṣeéṣe kí wọ́n jẹ́ aṣàmúlò àti gbogbo àwọn òpómúléró tààrà àti àwọn aláìṣetààrà, pẹ̀lú àwọn olùpèsè ìṣègùn, àwọn aṣèwádìí ìmọ̀ ìjìnlẹ̀, àwọn onímọ̀ọ́ṣe elétò ìlera àti àwọn aláìsàn, gbọdọ̀ kópa nínú ìpele ìbẹ̀rẹ̀ ìṣẹ̀dá ìmọ̀ àtọwọ́dá ní ẹ̀yà tí ó létò, tí ó ní àkóbọnú, tí ó sì ní àkóyawọ́ tí ó sì ń fi àwọn àǹfààní láti mú àwọn ọ̀ràn ajẹmọ́lànà ìṣe jáde, polongo ẹ̀hónú kí wọ́n sì pèsè èlò amúṣẹ́wọlé fún èlò ìmúṣẹ́ṣe onímọ̀ àtọwọ́dá tí wọ́n ń sọ̀rọ̀ rẹ̀. Wọ́n ṣẹ̀dá àwọn LLM lọ́ná tí wọn yóò fi ṣe àwọn iṣẹ́ tí àlàyé wọn kúnná pẹ̀lú àmúpé àti ìfọkàntán láti mú àtúnṣe bá ìkápá àwọn ètò ìlera àti láti mú ìtẹ̀síwájú bá ìfẹ́ àwọn aláìsàn. Àwọn olùṣẹ̀dá èlò tún gbọdọ̀ lè sọ àsọtẹ́lẹ̀ kí wọ́n sì ní òye àwọn àbájáde onípele kejì tí ó lè wáyé. Àkíyèsí olóòtú ìwé ìpamọ́ tuntun lórí Ìlànà ìṣe àti ìṣàkóso AI fún ìlera Ìlànà lórí àwọn àwòṣe ọlọ́pọ̀-ẹ̀yà ńlá dá lé ìtọ̀nà tí WHO tẹ̀ jáde ní oṣù Kẹfà ọdún 2021. Rí àyè sí àtẹ̀jáde náà níbí yìí

I-WHO ikhipha izimiso zokuziphatha ze-AI nokubusa kwamamodeli amakhulu anezinhlobo eziningi I-World Health Organization (WHO) ikhipha umhlahlandlela omusha mayelana nezimiso zokuziphatha kanye nokubusa kwamamodeli amakhulu anezimo eziningi (amaLMM) - uhlobo lobuchwepheshe olukhula ngokushesha olukhiqizayo lwe-artificial intelligence (AI) olusetshenziswa kulo lonke ukunakekelwa kwezempilo. Umhlahlandlela uveza izincomo ezingaphezu kwama-40 okufanele zicatshangelwe ohulumeni, izinkampani zobuchwepheshe, nabahlinzeki bezempilo ukuze kuqinisekiswe ukusetshenziswa okufanele kwama-LMM ukukhuthaza nokuvikela impilo yabantu. Ama-LMM angamukela uhlobo olulodwa noma ngaphezulu lokokufaka kwedatha, njengombhalo, amavidiyo, nezithombe, futhi akhiqize okukhiphayo okuhlukahlukene okungakhawulelwe kuhlobo lwemininingo efakiwe. Ama-LMM ahlukile ekulingiseni kwawo ukuxhumana nabantu kanye nekhono lokwenza imisebenzi abengahlelelwe ukuthi ayenze. Ama-LMM amukelwe ngokushesha kunanoma isiphi isicelo somthengi emlandweni, anezinkundla ezimbalwa - njengeChatGPT, iBard kanye neBert - engena ekwazisweni komphakathi ngowezi-2023. "Ubuchwepheshe beGenerative AI bunamandla okuthuthukisa ukunakekelwa kwezempilo kodwa kuphela uma labo abathuthukayo, abalawulayo, futhi abasebenzisa lobu buchwepheshe bekhomba futhi balandise ngokugcwele ubungozi obuhlobene," kusho uDkt Jeremy Farrar, Usosayensi Omkhulu weWHO. "Sidinga ulwazi olusobala nezinqubomgomo zokuphatha ukuklama, ukuthuthukiswa, kanye nokusetshenziswa kwamaLMM ukuze sizuze imiphumela engcono yezempilo futhi sinqobe ukungalingani kwezempilo okuqhubekayo." Izinzuzo ezingaba khona kanye nezingozi Umhlahlandlela omusha we-WHO ubeka izinhlelo ezinhlanu ezibanzi zeLMM kwezempilo: Ukuxilongwa nokunakekelwa komtholampilo, njengokuphendula imibuzo ebhaliwe yeziguli; Ukusetshenziswa okuqondiswa yisiguli, njengokuphenya izimpawu nokwelashwa; Imisebenzi yomabhalane neyokuphatha, efana nokubhala kanye nokunciphisa ukuvakashelwa kwesiguli ngaphakathi kwamarekhodi ezobuchwepheshe ezempilo ; Imfundo yezokwelapha nezobuhlengikazi, okuhlanganisa nokuhlinzeka abaqeqeshwayo ngokuhlangana kwesiguli okulingiswayo, kanye; Ucwaningo lwesayensi nokuthuthukiswa kwezidakamizwa, okuhlanganisa ukuhlonza izinhlanganisela ezintsha. Nakuba amaLMM eqala ukusetshenziselwa izinjongo ezithile ezihlobene nempilo, kukhona futhi izingozi ezibhaliwe zokukhiqiza izitatimende ezingamanga, ezinganembile, ezichemile, noma ezingaphelele, ezingase zilimaze abantu abasebenzisa lolo lwazi ekwenzeni izinqumo zezempilo. Ngaphezu kwalokho, amaLMM angase aqeqeshwe kumininingo yekhwalithi engeyinhle noma echemayo, kungaba ngokohlanga, ubuzwe, amadlozi, ubulili, ubunikazi bobulili, noma ubudala. Umhlahlandlela uphinde unikeze imininingwane ngezingozi ezibanzi ezinhlelweni zezempilo, njengokufinyeleleka nokufinyeleleka kwamaLMM asebenza kahle kakhulu. I-LMMS ingase futhi ikhuthaze ‘ukuchema okuzenzakalelayo’ ngochwepheshe bezempilo neziguli, lapho amaphutha enganakwa abengabonakala noma ukukhetha okunzima kudluliselwe ngokungafanele ku-LMM. Ama-LMM, njengezinye izinhlobo ze-AI, nawo asengozini ze-cybersecurity ezingafaka engozini ulwazi lwesiguli noma ukwethembeka kwalawa ma-algorithms kanye nokuhlinzekwa kokunakekelwa kwezempilo ngokubanzi. Ukuze kwakhiwe amaLMM aphephile futhi asebenza ngempumelelo, iWHO igcizelela isidingo sokubandakanya ababambiqhaza abahlukahlukene: ohulumeni, izinkampani zobuchwepheshe, abahlinzeki bezempilo, iziguli, kanye nomphakathi, kuzo zonke izigaba zokuthuthuka nokusatshalaliswa kobuchwepheshe obunjalo, okuhlanganisa ukwengamela kanye nokulawulwa kwabo. "Ohulumeni abavela kuwo wonke amazwe kumele bahole ngokubambisana imizamo yokulawula ngempumelelo ukuthuthukiswa nokusetshenziswa kobuchwepheshe be-AI, obufana namaLMM," kusho uDkt Alain Labrique, uMqondisi weWHO weDigital Health and Innovation oPhikweni Lwezesayensi. Izincomo ezibalulekile Isiqondiso esisha seWHO sihlanganisa izincomo zohulumeni, abanomthwalo wemfanelo oyinhloko wokusetha izindinganiso zokuthuthukiswa nokusatshalaliswa kwamaLMM, kanye nokuhlanganiswa kwawo nokusetshenziswa kwawo ezinjongo zezempilo zomphakathi nezokwelashwa. Umzekelo, uhlulumeni kufanele: atshale imali noma anikeze ingqalasizinda engenzi nzuzo noma yomphakathi, okuhlanganisa amandla ekhompuyutha namasethi edatha yomphakathi, efinyeleleka konjiniyela abasemikhakheni yomphakathi, ezimele nengenzi-nzuzo, edinga abasebenzisi ukuthi bathobele izimiso zokuziphatha namagugu ukuze bashintshele. ukufinyelela. asebenzise imithetho, izinqubomgomo neziqondiso ukuze uqinisekise ukuthi amaLMM nezicelo ezisetshenziswa ekunakekelweni kwezempilo nemithi, kungakhathaliseki ingozi noma inzuzo ehlotshaniswa nobuchwepheshe be-AI, ziyahlangabezana nezibopho zezimiso zokuziphatha kanye nezindinganiso zamalungelo abantu ezithinta, isibonelo, isithunzi somuntu, ukuzimela noma ubumfihlo. Yabela inhlangano elawulayo ekhona noma entsha ukuthi ihlole futhi ivumele amaLMM kanye nezicelo ezihloselwe ukusetshenziswa ekunakekelweni kwezempilo noma kwezokwelapha - njengoba izinsiza zivuma. Yethula ukucwaninga kwangemuva kokukhishwa okuphoqelekile nokuhlola komthelela, okuhlanganisa ukuvikelwa kwemininingo namalungelo abantu, yizinkampani zangaphandle ezizimele lapho i-LMM isetshenziswa ngezinga elikhulu. Ucwaningomabhuku kanye nokuhlola umthelela kufanele kushicilelwe futhi kufanele kufake imiphumela nemithelela ehlukaniswe uhlobo lomsebenzisi, okuhlanganisa isibonelo ngeminyaka, uhlanga noma ukukhubazeka. Isiqondiso sihlanganisa nezincomo ezilandelayo ezibalulekile zonjiniyela bamaLMM, okufanele baqinisekise ukuthi: AmaLMM awaklanywanga ososayensi nonjiniyela kuphela. Abasebenzisi okungenzeka kanye nabo bonke ababambiqhaza abaqondile nabangaqondile, okuhlanganisa abahlinzeki bezokwelapha, abacwaningi besayensi, ochwepheshe bezokunakekelwa kwezempilo neziguli, kufanele bazibandakanye kusukela ezigabeni zokuqala zokuthuthukiswa kwe-AI edizayini ehlelekile, ebandakanyayo, esobala kanye nokunikezwa kwamathuba okuphakamisa izinkinga zokuziphatha, ukukhathazeka ngezwi kanye nikeza okokufaka kwesicelo se-AI esicutshungulwayo. AmaLMM aklanyelwe ukwenza imisebenzi echazwe kahle ngokunemba okudingekayo nokwethembeka ukuze kuthuthukiswe amandla ezinhlelo zezempilo futhi kuthuthukiswe izithakazelo zesiguli. Onjiniyela kufanele futhi bakwazi ukubikezela nokuqonda imiphumela yesibili engaba khona. Abasebenzisi okungenzeka kanye nabo bonke ababambiqhaza abaqondile nabangaqondile, okuhlanganisa abahlinzeki bezokwelapha, abacwaningi besayensi, ochwepheshe bezokunakekelwa kwezempilo neziguli, kufanele bazibandakanye kusukela ezigabeni zokuqala zokuthuthukiswa kwe-AI edizayini ehlelekile, ebandakanyayo, esobala kanye nokunikezwa kwamathuba okuphakamisa izinkinga zokuziphatha, ukukhathazeka ngezwi kanye nikeza okokufaka kwesicelo se-AI esicutshungulwayo. AmaLMM aklanyelwe ukwenza imisebenzi echazwe kahle ngokunemba okudingekayo nokwethembeka ukuze kuthuthukiswe amandla ezinhlelo zezempilo futhi kuthuthukiswe izithakazelo zesiguli. Onjiniyela kufanele futhi bakwazi ukubikezela nokuqonda imiphumela yesibili engaba khona. Okubhalwe umhleli Umbhalo omusha Wezimiso Zokuziphatha kanye nokubusa kwe-AI Yesiqondiso sezempilo kumamodeli amakhulu anezimo ezihlukahlukene usekelwe kusiqondiso se-WHO esashicilelwa ngoNhlangunana wezi- 2021. Finyelela okushicilelwe lapha

የትንባሆ ኢንዱስትሪ እድገትን ለማደናቀፍ የሚያደርገውን ጥረት ሳያቋርጥ የትንባሆ አጠቃቀም እየቀነሰ ነው በአለም አቀፍ ደረጃ 1.25 ቢሊየን የጎልማሶች የትምባሆ ተጠቃሚዎች እንዳሉ፣ የአለም ጤና ድርጅት (ደብሊውኤችኦ) የቅርብ ጊዜ ግምት ዛሬ ይፋ አድርጓል። በ 2022 ያሉ አዝማሚያዎች በዓለም አቀፍ ደረጃ የትምባሆ አጠቃቀም መጠን መቀነሱን ያሳያሉ። በዓለም ዙሪያ ከ5 አዋቂዎች መካከል አንዱ ሲጋራ የሚያጨስ ሲሆን በ2000 ከሦስት አዋቂዎች መካከል አንዱ ያጨስ ነበር። ሪፖርቱ እንደሚያሳየው 150 ሀገራት የትምባሆ አጠቃቀምን በተሳካ ሁኔታ እየቀነሱ ነው። ብራዚል እና ኔዘርላንድስ የ ኤምፒኦደብሊውኢአር የትምባሆ ቊጥጥር እርምጃዎችን ተግባራዊ ካደረጉ በኋላ ስኬታማ እየሆኑ ነው፣ ብራዚል ከ 2010 ጀምሮ አንጻራዊ ቅነሳን በ 35% በማድረጉ እና ኔዘርላንድስ የ 30% ግብ ላይ ለመድረስ ተቃርቧል:: “ከቅርብ ዓመታት ወዲህ ትንባሆ በመቆጣጠር ረገድ ጥሩ መሻሻል ታይቷል፣ነገር ግን ለቸልተኝነት ጊዜ የለም። የትምባሆ ኢንዱስትሪ ስፍር ቁጥር የሌላቸውን ህይወት በማጥፋት ትርፉን ለማግኘት በሚሄድበት ጥልቀት በጣም አስገርሞኛል። "አንድ መንግስት ከትንባሆ ጋር በተደረገው ትግል አሸንፈናል ብሎ በሚያስብበት ደቂቃ ላይ የትምባሆ ኢንዱስትሪው የጤና ፖሊሲዎችን በመቆጣጠር እና ገዳይ ምርቶቻቸውን ለመሸጥ እድሉን እንደሚጠቀም አይተናል።"ሲሉ የዓለም ጤና ድርጅት የጤና ማስተዋወቅ ዲፓርትመንት ዳይሬክተር ዶ/ር ሩዲገር ክሬች ተናግረዋል። የዓለም ጤና ድርጅት ሀገራት የትምባሆ ቁጥጥር ፖሊሲዎችን ማውጣታቸውን እንዲቀጥሉ እና የትምባሆ ኢንዱስትሪ ጣልቃገብነትን እንዲቀጥሉ አሳስቧል። በአሁኑ ጊዜ የዓለም ጤና ድርጅት ደቡብ-ምስራቅ እስያ ክልል ትንባሆ የሚጠቀመው ከፍተኛው መቶኛ በ26.5 በመቶ ሲሆን የአውሮፓ ክልል ደግሞ 25.3 በመቶ ወደ ኋላ የማይመለስ ነው። ሪፖርቱ እንደሚያሳየው በ 2030 የዓለም ጤና ድርጅት የአውሮፓ ክልል በአለም አቀፍ ደረጃ ከፍተኛውን ደረጃ ይይዛል ተብሎ ሲገመት ከ 23 በመቶ በላይ ብቻ ነው:: የዓለም ጤና ድርጅት የአውሮፓ ክልል ሴቶች የትንባሆ አጠቃቀም መጠን ከዓለም አቀፍ አማካይ እጥፍ በላይ ሲሆን ከሌሎቹ ክልሎች ሁሉ በበለጠ በዝግታ እየቀነሰ ነው። ባለፉት ዓመታት ቁጥሩ ከጊዜ ወደ ጊዜ እየቀነሰ ቢቆይም በ2025 ዓለም የትንባሆ አጠቃቀምን በአንጻራዊ ሁኔታ 25 በመቶ ይቀንሳል፤ ይሁን እንጂ በፈቃደኝነት ከ2010 መሠረታዊ ሥርዓት 30 በመቶ ለመቀነስ ያወጣው ዓለም አቀፋዊ ግብ ጠፍቷል። በ 2021 ከተመዘገበው የመጨረሻ ሪፖርት ወዲህ በአራት አገሮች ዝቅ ብለው፣ በዓለም ላይ 56 አገሮች ብቻ ይህንን ግብ ይደርሳሉ። ከ2010 ወዲህ በአንዳንድ አገሮች ውስጥ የትንባሆ አጠቃቀም መጠኑ ብዙም አልተለወጠም፤ ስድስት አገሮች ግን አሁንም የትንባሆ አጠቃቀም እየጨመረ ነው፡- ኮንጐ፣ ግብጽ፣ ኢንዶኔዥያ፣ ዮርዳኖስ፣ ኦማን እና ሞልዶቫ ሪፐብሊክ። የዓለም ጤና ድርጅት አሁንም ብዙ የሚሠራ ሥራ ስላለ የትምባሆ ቊጥጥር ጥረቶችን እንዲያፋጥኑ አገሮችን ያሳስባል። በስቶፕ እና በአለም አቀፍ የትምባሆ ቁጥጥር የመልካም አስተዳደር ማዕከል የታተመው "አለም አቀፍ የትምባሆ ኢንዱስትሪ ጣልቃገብነት መረጃ ጠቋሚ 2023" የጤና ፖሊሲን ከትምባሆ ኢንዱስትሪ ጣልቃገብነት የመጠበቅ ጥረቶች በአለም ዙሪያ እየተበላሹ መምጣቱን ያሳያሉ። በአብዛኛዎቹ ሀገራት ከ13-15 አመት እድሜ ያላቸው ህጻናት የትምባሆ እና የኒኮቲን ምርቶችን እንደሚጠቀሙ የሀገሪቷ ጥናቶች በተከታታይ ያሳያሉ። የወደፊቱን ትውልዶች ለመጠበቅ እና የትንባሆ አጠቃቀም መቀነሱን እንዲቀጥል ለማረጋገጥ ፣ የዓለም ጤና ድርጅት የዘንድሮውን የዓለም የትንባሆ አልባ ቀን ልጆችን ከትንባሆ ኢንዱስትሪ ጣልቃ ገብነት ለመጠበቅ ያቀርባል። በሚቀጥለው ወር አገሮች በፓናማ ለ10ኛው የዓለም የጤና ድርጅት የትምባሆ መቆጣጠሪያ ድንጋጌ (ኤፍ ሲ ቲ ሲ) ኮንፈረንስ ይሰበሰባሉ። የትምባሆ ኢንዱስትሪ የገንዘብእና የአይነት ማበረታቻዎችን በማቅረብ፣ አገሮች የሕዝባቸውን ጤንነት ለመጠበቅ ባላቸው መብት ላይ እንቅፋት በመፍጠር በዓለም አቀፍ የጤና ፖሊሲዎች ላይ ተጽዕኖ ለማሳደር ይሞክራል። የአለም ጤና ድርጅት ኤፍሲቲሲን ማጠናከር በዘላቂ ልማት ግቦች ውስጥ የተገለፀው የአለም ጤና ቅድሚያ የሚሰጠው ጉዳይ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት በኢንዱስትሪው ላይ የሚደርሰውን ጣልቃ ገብነት በማስረጃ የተደገፈ የትምባሆ ቁጥጥር እርምጃዎችን ለመከላከል ሀገራትን ለመደገፍ ዝግጁ ነው።

Tobacco use declines despite tobacco industry efforts to jeopardize progress Globally there are 1.25 billion adult tobacco users, according to the latest estimates in the World Health Organization (WHO) tobacco trends report out today. Trends in 2022 show a continued decline in tobacco use rates globally. With about 1 in 5 adults worldwide consuming tobacco compared to 1 in 3 in 2000. The report shows that 150 countries are successfully reducing tobacco use. Brazil and the Netherlands are seeing success after they implemented MPOWER tobacco control measures, with Brazil making a relative reduction of 35% since 2010 and the Netherlands on the verge of reaching the 30% target. “Good progress has been made in tobacco control in recent years, but there is no time for complacency. I’m astounded at the depths the tobacco industry will go to pursue profits at the expense of countless lives. We see that the minute a government thinks they have won the fight against tobacco the tobacco industry seizes the opportunity to manipulate health policies and sell their deadly products," says Dr Ruediger Krech, Director of WHO Department of Health Promotion. WHO urges countries to continue putting in place tobacco control policies and continue to fight against tobacco industry interference. Currently the WHO South-East Asian Region has the highest percentage of population using tobacco at 26.5% with the European Region not far behind at 25.3%. The report shows that by 2030 the WHO European Region is projected to have the highest rates globally with a prevalence of just over 23%. Tobacco use rates among women in WHO’s European region are more than double the global average and are reducing much slower than in all other regions. While the numbers have steadily decreased over the years the world will make it to a 25% relative reduction in tobacco use by 2025, missing the voluntary global goal of 30% reduction from the 2010 baseline. Only 56 countries globally will reach this goal, down four countries since the last report in 2021. The prevalence of tobacco use has changed little since 2010 in some countries, while six countries are still seeing tobacco use rising: Congo, Egypt, Indonesia, Jordan, Oman, and Republic of Moldova. WHO urges countries to accelerate efforts for tobacco control as there is still much work to be done. “The Global Tobacco Industry Interference Index 2023”, published by STOP and the Global Center for Good Governance in Tobacco Control, show that efforts to protect health policy from increased tobacco industry interference have deteriorated around the world. Country surveys consistently show that children aged 13–15 years in most countries are using tobacco and nicotine products. To protect the future generations and ensure that tobacco use continues to decline, WHO will dedicate this year’s World No Tobacco Day to Protecting children from tobacco industry interference. Next month countries are set to meet in Panama for the 10th Session of WHO Framework Convention on Tobacco Control (FCTC) Conference of Parties where the tobacco industry will try to influence global health policies by offering financial and in-kind incentives, interfering with countries rights to protect the health of their populations. Strengthening the WHO FCTC is a global health priority outlined in the Sustainable Development Goals. WHO stands ready to support countries in defending evidenced based tobacco control measures in the face of industry interference.

Amfani da taba ya ragu duk da yadda masana’antar taba take so ta lalata ci gaban. Akwai masu amfani da taba manya guda biliyan 1.25 a duniya baki ɗaya, kamar yadda ƙiyasin Hukumar Kula da Lafiya ta Duniya (WHO) na nan kusa ya bayyana na tobacco trends da ya fito a yau. Trends a 2022 ta nuna yadda amfani da taba ya ragu a duniya gaba ɗaya. Tare da kusan mutun 1 a cikin 5 da suke shan taba a duniya idan aka haɗa da 1 a cikin 3 a shekarar 2000. Rahoton ya bayyana cewa ƙasashe 150 sun samu nasarar rage amfani da taba. Brazil da Netherlands sun ga nasara bayan sun aiwatar da matakin lura da shan taba na MPOWER, inda Brazil ta samu ragi na 35% tun 2010 inda Netherlands ta kusa kai wa 30%. An samu nasara sosai wajen kula da shan taba a shekarun da suka gabata, amma babu lokacin dainawa. Ina mamakin iya matakin da kamfanunuwan taba za su kai wajen samun riba da rayuwar mutane. Muna ganin duk sa’ar da gwamnati ta yi zaton ta samun nasara a kan wannan yaƙin na taba sai masana’antun taba su yaudari dokokin lafiya kuma su siyar da mugayen kayansu,” in ji Dr Ruediger Krech, Daraktan WHO na Sashen Ci Gaban Lafiya. WHO ta shawarci ƙasashe da su cigaba da sanya dokokin luta da taba su kuma ci gaba da yaƙi da kutsen masana’antun taba. A nan kusa yankin South-East Asia na WHO yana da mafi yawan kaso na mutanen da suke amfani da taba na 25.5% tare da Yankin Turai da ke gab da su da 25.3%. Rahoton ya nuna cewa zuwa 2030 Yankin Turai na WHO zai zamto da mafi yawan kaso a duniya tare da kawai da yawaitar kaso 23% . Amfani da taba a tsakanin mata a Yankin Turai na WHO ya fi ninki biyu na matsakaici a duniya kuma suna raguwa da kaɗan-kaɗan fiye da sauran yankunan. Yayin da lambobin suka ragu a hankali a shekarun da suka gabata duniya za ta samun ragin amfani da taba na kaso 25% zuwa nan da 2025, inda za a rasa burin duniya na kaso 30% na raguwar daga matakin farko na 2010. Ƙasashe 56 ne kaɗai za su isa ga wannan burin , kasan ƙasashe hudu tun rahoton ƙarshe na 2021. Yawan amfani da taba ya ragu kaɗan tun 2010 a wasu ƙasashen, yayin da ƙasashe shida suka samu ƙarin amfani da taba: Congo, Egypt, Indonesia, Oman, Jordan, da kuma Republic of Moldova. WHO ta shawarci ƙasashe da su ƙara dagewa wajen lura da taba saboda da akwai sauran aiki sosai. Bayanan Kutsen masana’antar taba a duniya na 2023, wanda STOP da Cibiyar Kula da Kyakkyawan Gudanarwa ta Duniya a Kula da Tabar suka buga, sun nuna cewa ƙoƙarin kare manufofin kiwon lafiya daga ƙaruwar kutsowar masana'antar taba ya taɓarɓare a duniya. Binciken ƙasashe yana yawan nuna cewar yara da suke tsakanin shekaru 13 da 15 a yawancin ƙasashe suna amfani da kayan taba da nicotine. Domin kare al’umma masu tasowa da kuma tabbatar da raguwar amfani da taba, WHO za ta sadaukar da ranar yau ta zamo Ranar Ƙin Taba ta shekarar nan domin kare yara daga tasirin masana’antun sarrafa taba. Wata mai zuwa ƙasashe za su haɗu a Panama domin taro karo na goma na WHO Framework Convention on Tobacco Control (FCTC) na ƙungiyoyi inda masana’antar taba take ƙoƙarin yin tasiri game da tsarin lafiya ta hanyar tallafi na kuɗi da kayan amfani, wanda hakan zai kawo shige cikin ƙa’idojin ƙasashe na kare lafiyar mutanensu. Ƙarfafa FCTC na WHO abu ne mai muhimmanci a kiwon lafiya a duniya da aka sanya shi a manufar tabbatar da kiwon lafiya. WHO tana cikin shirin taimakawa ƙasashe wajen kare matakai da suke da alaƙa da kula da amfani da taba a fuskar kutsen masana’antu.

Matumizi ya tumbaku yamepungua licha ya juhudi za sekta ya tumbaku kuhatarisha maendeleo Watumiaji wa tumbaku duniani kote ni bilioni 1.25, kulingana na makadirio ya hivi karibuni ya shirika la afya duniani (WHO) katika taarifa ya leo ya mwelekeo wa tumbaku. taarifa zilizosambaa mwaka 2022, zinaonyesha kuwa viwango vya matumizi ya tumbaku vinaendelea kupungua kote duniani. Huku takwimu zinaonyesha mtu mzima 1 kati ya 5 duniani kote anatumia tumbaku, ikilinganishwa na mtu 1 kati ya 3 mwaka 2000. Taarifa hiyo inaonyesha kuwa nchi 150 zimefanikiwa kupunguza matumizi ya tumbaku. Brazil na Uholazi zinaona mafanikio baada ya kutekeleza hatua za udhibiti wa tumbaku za MPOWER, huku Brazil ikipunguza kiasi cha 35% tangu 2019 na Uholanzi ipo katika hatihati ya kufikia lengo la 30%. Mafanikio mazuri yalipatikana katika udhibiti wa tumbaku katika miaka ya hivi karibuni, lakini hakuna wakati wa kuridhika. Ninashangazwa na undani wa tasinia ya tumbaku kutengeneza faida kwa kugharimu maisha ya watu. Tunaona kuwa dakika ambayo serikali inafikiria kuwa imeshinda vita dhidi ya tumbaku, sekta ya tumbaku inachukua fursa ya kubadilisha sera za afya na kuuza bidhaa zao hatari ", alisema Dk. Ruediger Krech, Mkurugenzi wa idara ya WHO. WHO inazitaka nchi kuendelea kuweka sera za kudhibiti tumbaku na kuendelea kupambana na kuingiliwa kwa tasnia ya tumbaku. Hivi sasa, WHO kanda ya kusini-mashariki mwa Asia ina asilimia kubwa ya watu wanaotumia tumbaku kwa 26.5% huku kanda ya ulaya haiko nyuma sana kwa kuwa na 25.3%. Taarifa hiyo inaonyesha kuwa ifikapo mwaka 2030 WHO kanda ya ulaya inakadiriwa kuwa na viwango vya juu zaidi duniani ikiwa na maambukizi ya zaidi ya 25%. Viwango vya matumizi ya tumbaku miongoni mwa wanawake katika eneo la WHO la Ulaya, ni zaidi ya mara mbili ya wastani wa kimataifa na vinapungua polepole zaidi kuliko katika maeneo mengine yote. Ingawa kwa miaka mingi idadi imepungua, dunia itapunguza matumizi ya tumbaku kwa 25% ifikapo 2025, na kukosa lengo la hiari la kimataifa la kupunguza 30% kutoka kwenye misingi ya 2010. Ni nchi 56 pekee duniani zitakazofikia lengo hili, chini ya nchi nne tangu taarifa ya mwisho ya mwaka 2021. Kiwango cha matumizi ya tumbaku kimebadilika kidogo tangu 2010 katika baadhi ya nchi, wakati nchi sita bado zinashuhudia matumizi ya tumbaku yakiongezeka: Kongo, Misiri, Indonesia, Jordan, Oman na Jamhuri ya Moldovia. WHO inazitaka nchi kuharakisha juhudi za kudhibiti tumbaku kwa sababu bado kuna kazi kubwa ya kufanya. Muingiliano wa taarifa za sekta ya tumbaku duniani wa mwaka 2023, iliyochapisha na STOP pamoja na kituo cha kimataifa cha utawala bora katika udhibiti wa tumbaku, inaonyesha juhudi za kulinda sera ya afya kutokana na kuingiliwa kwa sekta ya tumbaku zimedorora kote duniani. Uchunguzi wa nchi wa mara kwa mara unaonyesha kuwa watoto wenye umri wa miaka 13 hadi 15 katika nchi nyingi wanatumia tumbaku na bidhaa za nikotini. ili kulinda vizazi vijavyo na kuhakikisha kuwa matumizi ya tumbaku yanaendelea kupungua, WHO itahararisha siku ya dunia ya kutotumia tumbaku mwaka huu kwa kuwalinda watoto dhidi ya kuingiliwa na sekta ya tumbaku. Nchi zinatarajia kukutana kwa pamoja nchini Panama kwa ajiri ya kikao cha 10 cha mkataba wa WHO wa kudhibiti tumbaku (FCTC) ambapo sekta ya tumbaku itajaribu kushawishi sera za afya za kimataifa kwa kutoa zawadi za fedha na aina nyingine na kuingilia haki za nchi katika kulinda afya za watu wao. Katika kuimarisha WHO, FCTC ni kipaumbele cha afya duniani kilichoainishwa katika malengo ya maendeleo endelevu. WHO iko tayari kusaidia nchi katika kutetea hatua zilizothibitishwa za udhibiti wa tumbaku licha ya kuingiliwa kwa sekta hiyo.

Ìlò tábà ń dínkù bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ẹ̀ka iṣẹ́ tábà ń sa akitiyan láti fa ọwọ́ aago ìtẹ̀síwájú yìí sẹ́yìn Àwọn àgbàlagbà tí wọ́n jẹ́ aṣàmúlò tábà bílíọ̀nù 1.25 ni wọ́n wà ní àgbáyé, gẹ́gẹ́ bí ìṣirò tuntun tí àjọ elétò ìlera ní àgbáyé (WHO) ṣe ti fi léde lórí àbọ̀ àṣà ìṣàmúlò tábà lónìí. Ní ọdún 2022, àṣà náà ṣe àfihàn àdínkù nínú ìwọ̀n ìlò tábà ní àgbáyé. Pẹ̀lú bí 1 nínú àwọn àgbàlagbà 5 ní àgbáyé ṣe ti ń lo tábà yàtọ̀ sí 1 nínú 3 ní ọdún 2000. Àbọ̀ náà ṣàfihàn pé àwọn orílẹ̀-èdè 150 ti ṣe àṣeyọrí nínú mímú àdìnkù bá ìlò tábà. Brazil àti Netherlands náà ti ń ṣe àṣeyọrí lẹ́yìn ìgbà tí wọ́n mú àwọn ìgbésẹ̀ ìṣàkóso tábà MPOWER, tí Brazil rí àdínkù bíi ìdá 35% láti ọdún 2010 tí Netherlands sì ti fẹ́rẹ̀ dé àfojúsùn ìdá 30%. "Ìtẹ̀síwájú dáadáa ti bá ètò ìṣàkóso tábà láti bí ọdún mélòó sẹ́yìn, sùgbọ́n kò sí àsìkò fún ayọ̀ àyọ̀para rárá. Ìwọ̀n ibi tí àwọn ilé-iṣẹ́ tábà yóò lọ láti wá èrè láì bìkítà fún ẹ̀mí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn èèyàn sì ń yà mí lẹ́nu. A rí i pé lọ́gán tí ìjọba ti lérò pé àwọn ti borí ìjà tako tábà ni ẹ̀ka iṣẹ́ tábà ti fi àsìkò náà ṣe mọ̀dárú àwọn òfin ìlera tí wọ́n sì ta àwọn èlò aṣekúpani wọn," Dr Ruedigier Krech, Olùdarí Ẹ̀ka Aṣèpolongo Ìlera ní WHO fèsì. WHO ń rọ àwọn orílẹ̀-èdè láti túbọ̀ máa ṣètò àwọn òfin ìṣàkóso tábà àti láti túbọ̀ máa gbógun ti ìdásí ẹ̀ka iṣẹ́ tábà. Lọ́wọ́lọ́wọ́ Ẹkùn WHO ní South-East Asia ni ó ní ìdá àwọn èèyàn tí wọ́n ń lo tábà tí ó ga jùlọ ní ìdá 26.5% tí Ẹkùn ilẹ̀ Europe náà sì tẹ̀lé e ní kòpẹ́ pẹ̀lú ìdá 25.3%. Àbọ̀ ṣàfihàn pé títí ọdún 2030, Ẹkùn WHO ní ilẹ̀ Europe yóò ti ní ìwọ̀n tí ó ga jùlọ ní àgbáyé tí yóò sì ré kọjá ìdá 23%. Ìwọ̀n ìlò tábà láàárín àwọn obìnrin ní ẹkùn WHO ní ilẹ̀ Europe ju ìlọ́po méjì gbèdéke ìlò ní àgbáyé tí ó sì ń dínkù díẹ̀díẹ̀ ju àwọn ẹkùn yòókù lọ. Nígbà tí àwọn náà ti ń dínkù léraléra láti ọ̀pọ̀ ọdún sẹ́yìn àdínkù tí ó fẹ́rẹ̀ tó ìdá 25% yóò bá ìlò tábà ní àgbáyé títí ọdún 2025, tí kò ní bá àfojúsùn alátinúwá ní àgbáyé tí ó jẹ́ ìdá 30% láti ìpilẹ̀ṣẹ̀ ní ọdún 2010. Àwọn orílẹ̀-èdè 56 péré ní àgbáyé ni wọn yóò ri àfojúsùn lé bá, yàtọ̀ sí àwọn orílẹ̀-èdè mẹ́rin láti àbọ̀ tí ó gbẹ̀yìn ní ọdún 2021. Láti ọdún 2010, àyípadà kékeré ni ó ti bá ìlò tábà tí ó gbalẹ̀ kan ní àwọn orílẹ̀-èdè kan, nígbà tí ìlò tábà sì tún ń lọ sókè ní àwọn orílẹ̀-èdè mẹ́fà: Congo, Egypt, Indonesia, Jordan, Oman, àti Republic of Moldova. WHO ń rọ àwọn orílẹ̀-èdè láti mú àwọn akitiyan láti ṣàkóso tábà yá dáadáa nítorí iṣẹ́ sì pọ̀ láti ṣe. "Ìfihàn Ìdásí Ẹ̀ka iṣẹ́ Tábà ní Àgbáyé 2023", tí STOP àti Àjọ fún Ìṣèjọba Dáadáa lórí Ìṣàkóso Tábà ní Àgbáyé ṣe àtẹ̀jáde rẹ̀, ṣe àfihàn pé àwọn akitiyan láti dáàbò bo òfin ìlera látààrí ìdásí ẹ̀ka iṣẹ́ tábà tí ó ń lékún sí i ti dínkù káàkiri àgbáyé. Àwọn ìwádìí orílẹ̀-èdè ṣe àfihàn léraléra pé àwọn ọmọdé tí ọjọ́ orí wọn wà láàárín ọdùn 13-15 ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè ń lo àwọn èlò tábà àti naikotíìnì. Láti dáàbò bo àwọn ìran ọjọ́ iwájú àti láti ṣe àrídájú pé ìlò tábà túbọ̀ ń lọ sílẹ̀, WHO yóò fi àyájọ́ Ọjọ́ Kò sí Tábà ní Àgbáyé ti ọdún yìí jin ṣíṣe ààbò fún àwọn ọmọdé kúrò lọ́wọ́ ìdásí èèmọ̀ ẹ̀ka iṣẹ́ tábà. Ní oṣù tí ó ń bọ̀, àwọn orílẹ̀-èdè tí gbáradì láti pàdé ní Panama fún Àpèjọ Wẹ̀jẹwẹ̀mu fún Ìjokòó Kẹwàá ti Ìlànà Àjọṣe WHO lórí Ìṣàkóso Tábà (FCTC) níbi tí ẹ̀ka iṣẹ́ tábà yóò ti gbìyànjú láti ní ipa lórí àwọn òfin ìlera ní àgbáyé nípa ṣíṣe ìfilọ̀ ìrànwọ́ owó àti àwọn móríyá afaraṣe, tí yóò máa dí àwọn ẹ̀tọ́ àwọn orílẹ̀-èdè lọ́wọ́ láti dáàbò bo ìlera àwọn èèyàn wọn. Ṣíṣe ìrólágbára fún FCTC ti WHO jẹ́ àmúṣe pàtàkì fún ètò ìlera ní àgbáyé bí ó ti ṣe wà nínú àwọn Àfojúsùn Ìdàgbàsókè Alálòpẹ́. WHO ti dúró digbí láti ṣe ìrànwọ́ fún àwọn orílẹ̀-èdè láti ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn ìgbésẹ̀ ẹlẹ́rìí láti ṣàkóso tábà ní gbùngbùn ìdásí ẹ̀ka iṣẹ́.

Ukusetshenziswa kukagwayi kuyehla nakuba imboni kagwayi izama ukubeka umsebenzi osuwenziwe engozini Emhlabeni jikelele kunabasebenzisi bakagwayi abadala abayizigidi eziyizinkulungwane ezingu-1.25, ngokwezilinganiso zakamuva zeWorld Health Organization (WHO) zokuhamba phambili kukagwayi ezibikwa namuhla. Okuhamba phambili ngowezi-2022 kubonisa ukwehla okuqhubekayo kwamazinga okusetshenziswa kukagwayi emhlabeni jikelele. Cishe umuntu omdala oyedwa kwabahlanu emhlabeni wonke ubhema ugwayi uma kuqhathaniswa noyedwa kwabathathu ngowezi-2000. Lo mbiko ubonisa ukuthi amazwe angama-150 anciphisa ngempumelelo ukusetshenziswa kukagwayi. I-Brazil ne-Netherlands zibona impumelelo ngemva kokusebenzisa izindlela zokulawula ugwayi ze-MPOWER, lapho i-Brazil yehlise ngokulinganiselwe ngama-35% kusukela ngowezi-2010 kanye ne-Netherlands eseduze nokufinyelela kumgomo wama-30%. “Kuye kwaba nentuthuko enhle ekulawuleni ugwayi eminyakeni yamuva, kodwa asikho isikhathi sokuzithela ngabandayo. Kuyangimangaza ukujula kwemboni kagwayi ezokwenza inzuzo kube kubekwa impilo yabaningi engcupheni. Siyabona ukuthi ngesikhathi uhulumeni ecabanga ukuthi uyinqobile impi yokulwa nogwayi imboni kagwayi ithola ithuba lokusebenzisa imigomo yezempilo futhi idayise imikhiqizo yayo ebulalayo, "kusho uDkt Ruediger Krech, uMqondisi woMnyango Wokukhuthazwa Kwezempilo weWHO. I-WHO inxusa amazwe ukuba aqhubeke nokubeka imigomo yokulawula ugwayi futhi aqhubeke nokulwa nokugxambukela kwemboni kagwayi. Njengamanje iWHO South-East Asian Region inenani eliphakeme kakhulu labantu abasebenzisa ugwayi ku-26.5% kanti i-European Region ayikude kakhulu ngemuva kuma-25.3%. Lo mbiko ukhombisa ukuthi ngo-2030 iWHO European Region kulindeleke ukuthi ibe namazinga aphezulu kakhulu emhlabeni jikelele ngokuvama okungaphezudlwana kuka-23%. Izinga lokusebenzisa ugwayi phakathi kwabesifazane esifundeni se-WHO saseYurophu lingaphezu kokuphindwe kabili kunesilinganiso somhlaba wonke futhi liyancipha kakhulu kunakuzo zonke ezinye izifunda. Nakuba izinombolo ziye zehla kancane ngokuhamba kweminyaka, umhlaba wonke uzogcina ufinyelela ekwehleni okulinganiselwa kuma-25% kokusetshenziswa kukagwayi ngowezi-2025, iphuthe inhloso yomhlaba wonke yokunciphisa ngama-30% kusukela ekuqaleni kowezi-2010. Amazwe angama-56 kuphela emhlabeni wonke azofinyelela kulo mgomo, phansi kwamazwe amane kusukela kumbiko wokugcina wangozezi-2021. Ukwanda kokusetshenziswa kukagwayi kuye kwashintsha kancane kusukela ngo-2010 kwamanye amazwe, kuyilapho amazwe ayisithupha esabona ukwanda kokusetshenziswa kukagwayi: iCongo, i-Egypt, i-Indonesia, iJordani, i-Oman neRepublic of Moldova. I-WHO inxusa amazwe ukuthi asheshise imizamo yokulawula ugwayi njengoba usemkhulu umsebenzi okufanele wenziwe. I-“Global Tobacco Industry Interference Index 2023”, enyatheliswa yiSTOP kanye ne-Global Centre for Good Governance in Tobacco Control, ibonisa ukuthi imizamo yokuvikela inqubomgomo yezempilo ekuphazamisekeni okwandisiwe kwemboni kagwayi iye yawohloka emhlabeni wonke. Inhlolovo yezwe ihlala ibonisa ukuthi izingane ezineminyaka eyi-13-15 emazweni amaningi zisebenzisa ugwayi nemikhiqizo ye-nicotine. Ukuze kuvikelwe izizukulwane ezizayo nokuqinisekisa ukuthi ukusetshenziswa kukagwayi kuyaqhubeka nokuncipha, iWHO izonikezela nge-World No Tobacco Day walonyaka Ekuvikeleni izingane ekebuphazanyisweni yimboni kagwayi. Ngenyanga ezayo amazwe ahlelelwe ukuhlangana ePanama eNgqungqutheleni Yezinhlangano Ezihlangene ze-WHO Framework Convention on Tobacco Control (FCTC) ePanama lapho imboni kagwayi izozama ukuthonya izinqubomgomo zezempilo zomhlaba wonke ngokunikeza izikhuthazo zezimali kanye nezenzo ezinhle, ziphazamisana namalungelo amazwe. ukuvikela impilo yabantu bakubo. Ukuqinisa iWHO FCTC yinto ehamba phambili yezempilo emhlabeni wonke ebalulwe eziNhlosweni Zokuthuthukiswa Okusimeme. I-WHO isimi ngomumo ukusekela amazwe ekuvikeleni izindlela zokulawula ugwayi ezinobufakazi obusekelwe phezu kokuphazamiseka kwezimboni.

የዓለም ጤና ድርጅት እ.ኤ.አ. ጀምሮዋል በ2024 ለቁልፍ ድንገተኛ አደጋዎች 1.5 ቢሊዮን ዶላር ይግባኝ ብሏል የዓለም ጤና ድርጅት (ደብሊውኤችኦ) በዛሬው ጊዜ በ2024 በዓለም ዙሪያ በ41 ድንገተኛ አደጋዎች ውስጥ ለአደጋ የተጋለጡ ሰዎችን ጤንነት ለመጠበቅ 1.5 ቢልዮን የአሜሪካ ዶላር እንዲሰጥ ጥሪ አቀረበ። ይግባኙ ከ 87 ሚሊዮን በላይ ሰዎችን ለመድረስ በማቀድ ፣ ከ ደብሊውኤችኦ ከፍተኛውን ምላሽ የሚሹ ድንገተኛ ሁኔታዎችን ይሸፍናል። እየተሰጠ ያለው የግጭት ቀውሶች፣ የአየር ንብረት ለውጥ እና የኢኮኖሚ አለመረጋጋት፣ መፈናቀልን፣ ረሃብን እና የእኩልነት መጓደልን እያባባሱ ባሉ ውስብስብ ድንገተኛ ሁኔታዎች ውስጥ ነው። “ድንገተኛ አደጋ ለሚገጥማቸው፣ አስፈላጊ የሆኑ የጤና አገልግሎቶችን ማቋረጦች በህይወት እና በሞት መካከል ያለውን ልዩነት ያመለክታሉ። በግጭት ወቅት ከሚወልዱ እናቶች፣ በድርቅ ለተጠቁ አካባቢዎች ለትንንሽ ልጆች እርዳታ፣ የካንሰር ህክምና ወይም እጥበት እስከተደረገላቸው ፣ የጤና እንክብካቤ ህይወትን ያድናል። የጤና አጠባበቅ አገልግሎቶች ማህበረሰቦችን በአደገኛ ሁኔታ ውስጥ የሚተውን ዑደት ለመስበር እና አሁንም ተጨማሪ የድንገተኛ ጊዜ ዕርዳታ ላይ ለመደገፍ ወሳኝ ናቸው፣" ብለዋል የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶክተር ቴድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ። በ2024 የሚደረገው ድጋፍ ሕይወት አድን የሆነ የጤና እንክብካቤ፣ ወሳኝ የሆኑ የጤና ቁሳቁሶችንና መሣሪያዎችን ማሰራጨት፣ እንዲሁም የማያቋርጥ እንክብካቤ ለማድረግ አስፈላጊ የሆኑ የጤና አገልግሎቶችን መጠገን ያስችላል። የገንዘብ ድጋፉ ለመድረስ አስቸጋሪ በሆኑ አካባቢዎች ለሚኖሩ ማኅበረሰቦች በቀጥታ የጤና እንክብካቤ ማግኘት፣ ከአካባቢው ድርጅቶች ጋር ባላቸው ትብብር እንዲሁም መረጃዎችንና ሰነዶችን በማካፈል እንዲሁም በጤና ሠራተኞች ላይ ለሚሰነዘረው ጥቃት ውጤታማ ምላሽ በመስጠት ላይ ነው። ሌሎቹ አስፈላጊ እርምጃዎች ደግሞ አሁን ያሉትን የጤና አጠባበቅ ሥርዓቶች መጠገንና ወደፊት የሚያጋጥሙንን አደጋዎች መቋቋም ናቸው። ይግባኙ የሰብአዊ ፍላጎት ያላቸውን ሰዎች ለመደገፍ የገንዘብ ድጋፍ ያለውን አወንታዊ ጠቀሜታ ያሳያል። እያንዳንዱ የዩስ 1$ በደብሊውኤችኦ ውስጥ የዋለው ቢያንስ 35 የአሜሪካ ዶላር መዋዕለ ንዋይ ተመላሽ ያደርጋል። የገንዘብ ድጋፉ 334 ሚሊዮን የዩስ $ ይዞ ወደ አፍሪካ ክልል ይሄዳል፤ የምስራቅ ሜዲትራኒያን ክልል፣ 705 ሚሊዮን የዩስ $፤ የአውሮጳ ክልል፣ በ183 ሚሊዮን የዩስ $፤ በምዕራብ ፓሲፊክ ክልል 15.2 ሚሊዮን የዩስ $፤ የደቡብ-ምስራቅ እስያ ክልል 49 ሚሊዮን የዩስ $፤ እና በአሜሪካ ክልል 131 ሚሊዮን የዩስ $። በለጋሾች ድጋፍ ህይወትን እናድናለን፣በጣም ተጋላጭ ለሆኑት ወሳኝ የጤና ፍላጎቶችን እናሟላለን፣እና ማህበረሰቦች ከቀውሶች እንዲወጡ እናግዛለን ወደፊት የጤና ስጋቶችን ለመቅረፍ የበለጠ አቅም አላቸው። ደብሊውኤችኦ በ2023 ለሚደረገው ድጋፍ ሁሉ ያደንቃል፣ ይህም በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎችን እንድንረዳ አስችሎናል። ወደ 2024 ስንገባ ፣ የዓለም አቀፉ ማህበረሰብ ትብብር እና ድጋፍ ከምንጊዜውም በላይ ያስፈልጋል፣ ብለዋል ዶ/ር ቴድሮስ። የማስጀመሪያ ዝግጅት፡ ደብሊውኤችኦ የድንገተኛ አደጋ ይግባኝ 2024 ማስጀመር

WHO launches appeal for US$ 1.5 billion for key emergencies in 2024 The World Health Organization (WHO) today launched an appeal for US$ 1.5 billion to protect the health of the most vulnerable populations in 41 emergencies around the globe in 2024. The appeal covers the emergencies that demand the highest level of response from WHO, with the aim to reach over 87 million people. It is being issued in a context of complex emergencies cutting across crises of conflict, climate change and economic instability, which continue to fuel displacement, hunger, and inequality. “For those facing emergencies, disruptions to essential health services often mean the difference between life and death. From mothers giving birth during conflict, to aid to young children in drought-affected regions, to those receiving cancer treatment or dialysis, health care saves lives. Health-care services are also critical for breaking the cycle that too often leaves communities in a perilous state and reliant on yet more emergency assistance,” said WHO Director-General Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus. Support in 2024 will enable life-saving health care, distribution of critical health supplies and equipment, along with maintenance of essential health services to ensure continuous care. The funding supports direct access to health care for communities in hard-to-reach areas, in partnerships with local organizations, and effective response to monitor, share information and document outbreaks and attacks on health workers. Other important actions are maintenance of existing health-care systems and building resilience against future threats. The appeal notes the positive value of funding to supporting people with humanitarian needs. Every US$ 1 invested in WHO delivers a return on investment of at least US$ 35. The funding would go to the African Region, with US$ 334 million; the Eastern Mediterranean Region, with US$ 705 million; the European region, with US$ 183 million; the Western Pacific Region, with US$ 15.2 million; the South-East Asia Region, with US$ 49 million; and the Americas Region, with US$ 131 million. “With the support of donors, we will save lives, meet critical health needs for the most vulnerable, and help communities emerge from crises with a greater ability to tackle future health threats. WHO appreciates all support received in 2023, which allowed us to assist millions of people. As we enter 2024, the solidarity and support of the international community is needed more than ever,” said Dr Tedros. Launch event: Launch of the WHO Health Emergency Appeal 2024

WHO ta ƙaddamar da neman biliyan $1.5 ga mahimman ƙungiyoyi a 2024. Hukumar Kula da Lafiya ta Duniya (WHO) a yau ta ƙaddamar da neman biliyan $1.5 domin kare lafiyar mutanen da yawanci ba su da kariya a agajin gaggawa 41 a duniya baki ɗaya a 2024. Neman ya shafi agajin gaggawa wanda yake buƙatar kulawa mafi girma daga WHO, da niyyar isa ga mutane fiye da milyan 87. An bayyana shi a bayanan larurar gaggawa mai wahala wanda yake a zagayen yaƙe-yaƙe, sauyin yanayi da rashin daidaiton tattalin arziki, wanda yake sanya mutane barin gidajensu, da yunwa, da kuma rashin daidaito. Ga waɗanda suke fama da matsalar gaggawa, lalacewar wuraren masu mahimmanci na kiwon lafiya yawanci yana nufin bambanci tsakanin rayuwa da mutuwa. Kama daga iyayen da suke haihuwa yayin da ake yaƙi, da kuma tallafi ga ƙananan yara da suke yankunan da fari ya shafa, da waɗanda suke karɓar maganin kansa ko wankin ƙoda, kiwon lafiya yana ceton rai. Kiwon lafiya kuma abu ne mai wahala wajen kawo ƙarshen matsalar da ke sanya al’umma yawanci a bigire mai muni wanda hakan zai saka su sake buƙatuwa ga wani tallafin gaggawa, in ji Darakta Janar na WHO Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus. Tallafi a 2024 zai taimakawa kare rai na kiwon lafiya, lalata wuraren bada kiwon lafiya masu mahimmanci, kai kayan agajin kiwon lafiya da kayan aiki, tare da gyaran abubuwa masu mahimmanci na kiwon lafiya domin ci gaba da ba da kulawa. Tallafin yana taimakawa al’ummar da suke da wahalar a isa gare su da samun kiwon lafiya, tare da haɗin guiwar ƙungiyoyin cikin gida, da kuma matakai masu inganci domin lura, bayyana bayanai da takardun ɓarkewar cuta da hare-hare ga ma’aikatan lafiya. Wani matakin mai mahimmanci shi ne gyaran hanyoyin ba da kiwon lafiya da ake da su da gina kariya daga wata barazanar da kan iya zuwa. Neman ya bayyana mahimmancin bayar da tallafi domin taimakawa mutane da buƙatun agaji. Duk wata US$ 1 da ka sanya a WHO tana kawo ribar a mafi ƙaranci US$ 35. Tallafin yana isa ga Yankin Afrika, tare da US$ miliyan 334; Yankin Eastern Mediterranean, da US$ miliyan 705; Yankin Turai, da US$ miliyan 183; Yankin Western Pacific, da US$ miliyan 15.2; Yankin South East Asia, da US$ miliyan 49; da Yankin Amurka, da US$ miliyan 131. Tare da tallafin masu ba da gudunmawa, za mu kare rayuka, mu fuskanci manyan buƙatun kiwon lafiya ga waɗanda suka fi buƙata, mu taimkawa al’umma su fita daga matsala da kuma babban mataki don kariya ga barazanar da ka iya zuwa. WHO ta yaba da dukkan tallafin da ta samu a 2023, wanda ya taimaka mana wajen tallafawa miliyoyin mutane. A yayin da muka shiga 2024, ana buƙatar goyon baya da tallafin ƙungiyoyin duniya fiye da yadda yake a baya, in ji Dr Tedros. Lokacin ƙaddamarwa: WHO ta ƙaddamar da neman agajin gaggawa a 2024

WHO ilizindua rufaa ya US$ bilioni 15 kwa dharura muhimu ya mwaka 2024 Shirika la afya duniani (WHO) leo limezindua rufaa ya US$ bilioni 1.5 ili kulinda afya ya watu waliyo hatarini zaidi katika dharura 41 duniani kote mnamo mwaka 2024. Rufaa hiyo inahusu dharura zinazodai kiwango cha juu zaidi cha mwitikio kutoka kwa WHO, kwa lengo la kufikia zaidi ya watu milioni 87. Kwa wale wanaokabiliwa na dharura, kukatizwa kwa huduma muhimu za afya mara nyingi kunamaanisha tofauti kati ya maisha na kifo. kuanzia akina mama wanaojifungua wakati wa migogoro, misaada kwa watoto wadogo katika kanda iliyoathiriwa na ukame, kwa wale wanaopata matibabu ya saratani au dialysis na huduma za afya zinazookoa maisha. Huduma za afya pia ni muhimu kwa kuvunja mzunguko ambao mara nyingi huacha jamii katika hali ya hatari na kutegemea usaidizi zaidi wa dharura, Mkurugenzi mkuu wa WHO Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus alisema. Huduma za afya pia ni muhimu kwa kuvunja mzunguko ambao mara nyingi huacha jamii katika hali ya hatari na kutegemea usaidizi zaidi wa dharura, Mkurugenzi mkuu wa WHO Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus alisema. Msaada wa mwaka 2024, utawezesha huuma ya afya ya kuokoa maisha, usambazaji wa vifaa muhimu vya afya pamoja na matengenezo ya huduma muhimu za afya ili kuhakikisha uangalizi endelevu. Ufadhili huo unasaidia upatikanaji wa moja kwa moja wa huduma za afya kwa jamii katika maeneo ambayo ni magumu kufikiwa, kwa ushirikiano na mashirika ya ndani, na mwitikio madhubuti wa kufatilia, kushiriki habari na kutunza kumbukumbu za milipuko na mashambulizi kwa wafanyakazi wa afya. Vitendo vingine muhimu ni kudumisha mifumo iliyopo ya utunzaji wa afya na kujenga ustahimilivu dhidi ya vitisho vya siku zijazo. Rufaa hiyo inabainisha thamani chanya ya ufadhili katika kusaidia watu wenye mahitaji ya kibinadamu. Kila US$ 1 iliyowekwa kwenye WHO inatoa faida kwa uwekezaji wa angalau $35. Ufadhili huo ungeenda kwenye kanda ya Afrika, pamoja na USS$ milioni334 ; kanda ya Mediterania ya mashariki yenye US$ milioni 705, kanda ya Ulaya yenye US$ milioni 183, kanda ya Pasifiki ya magharibi yenye US$ milioni 15.2, kanda ya kusini-mashariki mwa Asia yenye US$ milioni 49, na kanda ya Amerika yenye US$ milioni 131. Kwa usaidizi wa wafadhili, tutaokoa maisha, kukidhi mahitaji muhimu ya kiafya kwa walio hatarini zaidi, na kusaidia jamii kuibuka kutoka kwenye majanga na uwezo mkubwa wa kukabiliana na matishio ya afya ya siku sijazo. WHO inaamini kuwa usaidizi wote ulipokelewa mwaka 2023, ambao ulituruhusu kusaidia mamilioni ya watu. "Tunapoingia 2024, mshikamano na uungwaji mkono wa jumuiya ya kimataifa unahitajika zaidi kuliko hapo awali", alisema Dk. Tedros. Tukio la uzinduzi: Uzinduzi wa rufaa ya dharura ya afya ya WHO 2024

WHO ṣe ìfilọ́lẹ̀ ẹ̀bẹ̀ fún bílíọ̀nù 1.5 owó ilẹ̀ Amẹ́ríkà fún àwọn pàjáwìrì pàtàkì ní ọdún 2024 Àjọ Elétò Ìlera ní Àgbáyé (WHO) ti ṣe ìfilọ́lẹ̀ ẹ̀bẹ̀ fún bílíọ̀nù 1.5 owó ilẹ̀ Amẹ́ríkà lónìí láti dáàbò bo ìlera àwọn èèyàn tí wọ́n wà nínú ewu àwọn pàjáwìrì 41 káàkiri àgbáyé ní ọdún 2024. Ẹ̀bẹ́ náà kó àwọn pàjáwìrì tí ó nílò ìdásí onípele gíga láti ọ̀dọ̀ WHO sínú, pẹ̀lú àfojúsùn láti kàn sí àwọn èèyàn tí wọ́n lé ní mílíọ̀nù 87. Ó ń jáde nínú ọ̀rọ̀ àwọn pàjáwìrì tí ó le jùlọ tí wọ́n jẹmọ́ ìjà, àyípadà ojú ọjọ́ àti àìmọ́wọ́dúró ètò ọrọ̀ ajé, tí yóò sì túbọ̀ máa koná mọ́ ìṣípòpadà, ebi, àti àìdọ́gba. "Fún àwọn tí wọ́n ń kojú àwọn pàjáwìrì, ìdíwọ́ lórí àwọn ètò ìlera pàtàkì sábà máa ń dà bíi ìyàtọ̀ láàárín ìyè àti ikú ni. Láti orí àwọn ìyá tí wọ́n ń bímọ ní àkókò ìjà, sí ríran àwọn ọmọdé tí wọ́n wà ní àwọn ẹkùn tí iyàn ti ń mú lọ́wọ́, sí àwọn tí wọ́n ń gba ìtọ́jú jẹjẹrẹ àbí ìṣẹ̀jẹ̀dọ̀tun, ìtọ́jú ìlera máa ń dóòlà ẹ̀mí. Àwọn ètò ìtọ́jú ìlera tún ṣe pàtàkì fún mímú òpin bá ìgbì tí ó sábà máa ń pa àwọn àwùjọ run tí wọn yóò tún wá máa gbára lé ọ̀pọ̀ ìrànwọ́ pàjáwìrì síi," Olùdarí Àgbà fún WHO Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus dáhùn. Àtìlẹ́yìn ní ọdún 2024 yóò mú ìtọ́jú ìlera adóòlà ẹ̀mí, ìpínká àwọn èlò àti irinṣẹ́ ìtọ́jú ìlera pàtàkì, pẹ̀lú ìtọ́jú àwọn ètò ìlera pàtàkì láti ṣe àrídájú ìtọ́jú alátẹ̀léra. Ìrànwọ́ owó náà yóò ṣe àtìlẹ́yìn fún ìráàyè tààrà sí ìtọ́jú ìlera fún àwọn àwùjọ ní àwọn agbègbè tí ó ṣòro láti dé, ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn àjọ ìbílẹ̀, àti ìdásí tí ó múná dóko láti ṣe àmójútó, pín ìwífún àti láti ṣe àkọsílẹ̀ àwọn àjàkálẹ̀ àti àwọn ìkọlù lórí àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera. Àwọn iṣẹ́ pàtàkì mìíràn ni ìtọ́jú àwọn ètò ìtọ́jú ìlera tí wọ́n ti wà tẹ́lẹ̀ àti ṣíṣẹ̀dá ipa láti kojú àwọn ìdúnkokò ọjọ́ iwájú. Ẹ̀bẹ̀ náà ṣe àkíyèsí ìwúlò ìrànwọ́ owó láti ran àwọn èèyàn lọ́wọ́ pẹ̀lú àwọn ìnílò ìfọmọnìyànṣe. Gbogbo owó dọ́là ilẹ̀ Amẹ́ríkà kọ̀ọ̀kan tí ẹ bá fi jìn sí WHO yóò mú èrè ìdókòwò owó dọ́là ilẹ̀ Amẹ́rikà 35 wá padà, ó kéré tán. Ìrànwọ́ owó náà yóò lọ sí Ẹkùn ilẹ̀ Africa, pẹ̀lú mílíọ̀nù owó ilẹ̀ Amẹ́ríkà $334; Ẹkùn Eastern Mediterranean, pẹ̀lú mílíọ̀nù owó ilẹ̀ Amẹ́ríkà $705; Ẹkùn ilẹ̀ Europe, pẹ̀lú mílíọ̀nù owó ilẹ̀ Amẹ́ríkà $183; Ẹkùn Western Pacific, pẹ̀lú mílíọ̀nù owó ilẹ̀ Amẹ́ríkà $15.2; Ẹkùn South-East Asia, pẹ̀lú mílíọ̀nù owó ilẹ̀ Amẹ́ríkà $49; àti Ẹkùn ilẹ̀ àwọn America, pẹ̀lú mílíọ̀nù owó ilẹ̀ Amẹ́ríkà $131. "Pẹ̀lú àtìlẹ́yìn àwọn olùtọrẹ, a máa dóòlà àwọn ẹ̀mí, bá àwọn ìnílò ajẹmọ́lera pàtàkì fún ọ̀pọ̀ àwọn èèyàn tí wọ́n wà nínú ewu, tí a yóò sì ran àwọn àwùjọ lọ́wọ́ láti gẹrí nínú àwọn rògbòdìyàn tí wọ́n ní ipa ńlá láti kojú àwọn ìdúnkokò ìlera ní ọjọ́ iwájú. WHO mọ rírì gbogbo àtìlẹ́yìn tí ó rí ní ọdún 2023, èyí tí ó fún wa ní àyè láti ṣe ìrànwọ́ fún ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ àwọn èèyàn. Bí a ṣe ń wọ inú ọdún 2024, a nílò ìṣọ̀kan àti àtìlẹ́yìn fún àwùjọ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ju àtẹ̀yìnwá lọ", Dr Tedros fèsì. Ayẹyẹ ìfilọ́lẹ̀: Ìfilọ́lẹ̀ Ẹ̀bẹ̀ fún Pàjáwìrì Ìlera ti WHO ọdún 2024.

I-WHO yethula isicelo sezigidigidi zase-US ezingu-$ 1.5 ngezimo eziphuthumayo ezibalulekile ngowezi-2024 I-World Health Organisation (WHO) namuhla yethule isicelo sezigidigidi zase-US ezingu- US$ 1.5 ukuvikela impilo yabantu abasengozini kakhulu ezimeni eziphuthumayo ezingama-41 emhlabeni wonke ngowezi-2024. Lesi sikhalazo sihlanganisa izimo eziphuthumayo ezidinga izinga eliphezulu lokuphendula kuWHO, ngenhloso yokufinyelela kubantu abangaphezu kwezigidi ezingama-87. Ikhishwa ngaphansi kwezimo eziphuthumayo eziyinkimbinkimbi ezinqamula izinkinga zezingxabano, ukuguquka kwesimo sezulu kanye nokuntengantenga komnotho, okuqhubeka nokubhebhezela ukufuduka kwabantu, indlala nokungalingani. “Kulabo ababhekene nezimo eziphuthumayo, ukuphazamiseka kwezinsizakalo zezempilo ezibalulekile kuvame ukusho umehluko phakathi kokuphila nokufa. Kusukela komama ababeletha ngesikhathi sokungqubuzana, ukusiza izingane ezincane ezifundeni ezikhahlamezwe yisomiso, kulabo abathola ukwelashwa komdlavuza noma i-dialysis, ukunakekelwa kwezempilo kusindisa izimpilo. Izinsizakalo zezempilo nazo zibalulekile ekwephuleni umjikelezo ovame ukushiya imiphakathi isesimeni esiyingozi futhi ithembele osizweni oluphuthumayo, "kusho uMqondisi-Jikelele we-WHO uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus. Ukusekelwa ngowezi-2024 kuzokwenza ukunakekelwa kwezempilo okusindisa impilo, ukusatshalaliswa kwezinsiza zezempilo ezibalulekile kanye nemishini, kanye nokugcinwa kwezinsizakalo zezempilo ezibalulekile ukuze kuqinisekiswe ukunakekelwa okuqhubekayo. Uxhaso lusekela ukufinyelela okuqondile ekunakekelweni kwezempilo emiphakathini esezindaweni okunzima ukufinyelela kuzo, ngokubambisana nezinhlangano zendawo, kanye nokusabela okuphumelelayo kokuqapha, ukwabelana ngolwazi kanye nokubhala phansi ukuqubuka nokuhlaselwa kwabasebenzi bezempilo. Ezinye izenzo ezibalulekile ukugcinwa kwezinhlelo zokunakekelwa kwezempilo ezikhona kanye nokwakha amandla okumelana nezingozi ezingabakhona. Isikhalazo siphawula ukubaluleka okuhle kokuxhaswa ngezimali ekusekeleni abantu abanezidingo zobuntu. Yonke i-US$ 1 etshalwe kuWHO iletha imbuyiselo ekutshalweni kwezimali okungenani kwama-US$ 35. Uxhaso olungamadola aseMelika ayizigidi ezingama-334 luzoya kusiFunda sase-Afrika, ; izigidi zama- US$ 705 eMpumalanga Mediterranean Region; isifunda saseYurophu, sithole amadola ayizigidi eziyi-183; Isifunda esiseNtshonalanga yePacific, ngamadola ayizigidi eziyi-15.2 ; Isifunda sase-South-East Asia, esinezigidi ezingama-US$49; kanye ne-Americas Region, ngezidigi ezi-US$ 131. “Ngokwesekwa abaxhasi, sizosindisa izimpilo, sihlangabezane nezidingo ezibalulekile zezempilo kwabasengozini enkulu, futhi sisize imiphakathi iphume ezinkingeni inekhono elikhulu lokubhekana nezinsongo zezempilo ezizayo. I-WHO ibonga ngakho konke ukwesekwa okutholwe ngowezi-2023, okwasivumela ukuthi sisize izigidi zabantu. Njengoba singena ku-2024, ubumbano nokwesekwa komphakathi wamazwe ngamazwe kuyadingeka kakhulu kunangaphambili,” kusho uDkt Tedros. Umcimbi wokwethulwa: Ukwethulwa kwe-Health Emergency Appeal 2024 yeWHO

የደብሊውኤችኦ ቡድኖች በሰሜናዊ እና በደቡብ ጋዛ ለሚገኙ ሆስፒታሎች አቅርቦቶችን ያደርሳሉ ጦርነትን የሚሸሹ ፍልስጤማውያን አዲስ የጅምላ መፈናቀል፣ የጤና ተቋማት መጠጊያ፣ ምግብ በሚፈልጉ ሰዎች ተጨናንቀዋል ደብሊውኤችኦ ቡድኖች ከአጋሮች ጋር አቅርቦቶችን ለማቅረብ ከፍተኛ ስጋት ያላቸውን ተልእኮዎች ወስደዋል፣ በሰሜን እና በደቡባዊ ጋዛ ለሚገኙ ሆስፒታሎች በአካባቢያቸው ከፍተኛ የሆነ ግጭት፣ ከፍተኛ የታካሚ ሸክሞች እና በግጭቱ መሸሸጊያ ፈላጊዎች በተፈናቀሉ ሰዎች ምክንያት የሚፈጠር መጨናነቅ ተመልክተዋል። "ዛሬ በጋዛ ህዝብ ላይ የሚደርሰውን ከባድ አደጋ ለመቅረፍ እና የሰብአዊ እርዳታ ሰራተኞች በአስከፊ ጉዳት፣ ረሃብ እና ለከባድ በሽታ የተጋለጡ ሰዎችን ለመርዳት ያላቸውን አቅም አደጋ ላይ የሚጥል እርምጃ እንዲወስድ ለአለም አቀፉ ማህበረሰብ ጥሪዬን እደግማለሁ።" የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር፣ ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ:: በመጨረሻው የደብሊውኤችኦ ከፍተኛ ተጋላጭነት ተልእኮ፣ ቡድኖች ማክሰኞ ታህሳስ 26 ቀን ሁለት ሆስፒታሎችን ጎብኝተዋል - በሰሜን አል-ሺፋ እና አል-አማል ፍልስጤም ቀይ ጨረቃ ማህበር በደቡብ - አቅርቦቶችን ለማድረስ እና በመሬት ላይ ያለውን ፍላጎት ለመገምገም። ሁለቱም ሆስፒታሎች አንጻራዊ ደህንነትን ለሚሹ ለተፈናቀሉ ሰዎች መጠለያ ሆነው ያገለግላሉ። በአል-ሺፋ ሆስፒታል፣ 50,000 ሰዎች እየተጠለሉ ሲሆን፣ በአል-አማል 14,000 አሉ። በአል-ሺፋ ደብሊውኤችኦ አስፈላጊ የጤና አገልግሎቶችን ለማስቀጠል ነዳጅ አቀረበ። ከዩኒሴፍ ጋር፣ ደብሊውኤችኦ ለሆስፒታሉ የህክምና ቁሳቁሶችንም አቅርቧል። እና ኤንጂኦ አጋር የሆነውን የአለም ማዕከላዊ ኩሽና፣በአል-ሺፋ ኩሽና ለመደገፍ ቁሳቁሶችን አቅርቧል። የህክምና አቅርቦቶችም ለጋዛ ማዕከላዊ መድሀኒት መደብር አቅርቧል፣ይህም ለሌሎች ሆስፒታሎች ለማድረስ እንደ የህክምና አቅርቦት ማዕከል ሆኖ የሚያገለግለው እና በአለም ጤና ድርጅት እና በአጋሮቹ ይደገፋል። በአል-አማል፣ ባልደረቦች የሆስፒታሉን የሬድዮ ማማ ያሰናከሉ እና የማእከላዊ አምቡላንስ መላኪያ ስርዓትን ለጠቅላላው ካን ዮኒስ አካባቢ ከ 1.5 ሚሊዮን በላይ ሰዎችን የሚጎዱትን የቅርብ ጊዜ አድማዎች መዘዝ አይተዋል። ሆስፒታሉ በአንድ ወቅት ከነበሩት 9 አምቡላንሶች ውስጥ ፣ 5ቱ ብቻ እየሰሩ ይገኛሉ። ደብሊውኤችኦ ሰራተኞች ታማሚዎችን እና መጠጊያ የሚፈልጉትን ሳይረግጡ ወደ ሆስፒታሉ ውስጥ መሄድ እንደማይችሉ ተናግረዋል ። በሆስፒታሉ ውስጥ እና በአቅራቢያው ያሉ የማህበረሰብ ህንፃዎች እና የፒራሲኤስ ማሰልጠኛ ማዕከላት እዚያ ለሚጠለሉ ሰዎች፣ ለሰራተኞች እና ለሆስፒታል ህመምተኞች የሚሰሩ መጸዳጃ ቤቶች ጥቂቶች ብቻ ናቸው ። በጋዛ ዙሪያ ሲዘዋወሩ፣ በአስር ሺዎች የሚቆጠሩ ሰዎችን በካን ዮኒስ እና መካከለኛው አካባቢ፣ በእግራቸው፣ በአህያ ላይ ተቀምጠው ወይም በመኪና ሲጓዙ የደብሊውኤችኦ ሰራተኞች አይተዋል። በመንገዱ ዳር የፈረቃ መጠለያዎች እየተገነቡ ነበር። "ደብሊውኤችኦ ይህ አዲስ የሰዎች መፈናቀል ቀድሞውኑ የሕዝቡን ከፍተኛ ፍላጐት ለማሟላት እየታገሉ ያሉትን በደቡብ የሚገኙ የጤና ተቋማት ላይ ተጨማሪ ጫና እንደሚያስከትል በጣም ያሳስበዋል፣" ሲሉ የዓለም ጤና ድርጅት በምእራብ ባንክ እና በጋዛ ቢሮ ተወካይ የሆኑት ፣ ዶክተር ሪክ ፒፐርኮርን ተናግረዋል። “ይህ የግዳጅ የሰዎች እንቅስቃሴ ለበለጠ መጨናነቅ፣ ለተላላፊ በሽታዎች የመጋለጥ እድልን ይጨምራል፣ እና ሰብዓዊ ዕርዳታ ለማድረስ አስቸጋሪ ያደርገዋል። በመጨረሻው የደብሊውኤችኦ ግምገማ መሰረት፣ ጋዛ 13 ከፊል የሚሰሩ ሆስፒታሎች፣ 2 አነስተኛ ስራ ያላቸው እና 21 ሙሉ በሙሉ የማይሰሩ ሆስፒታሎች አሏት። ከነዚህም መካከል ናስር ሜዲካል ኮምፕሌክስ፣በደቡባዊ ጋዛ ውስጥ በጣም አስፈላጊው ሪፈራል ሆስፒታል ነው፣እና በከፊል እየሰራ ነው። በሆስፒታሉ ዙሪያ የመኖሪያ አካባቢዎች ለቀው እንዲወጡ ታዝዘዋል የሚሉ በቅርብ ጊዜ የወጡ ዘገባዎች እጅግ አሳሳቢ ናቸው። "ወታደራዊ እንቅስቃሴዎች በሆስፒታሉ አቅራቢያ ሲጠናከሩ አምቡላንሶች፣ ሕመምተኞች፣ ሠራተኞች እንዲሁም የዓለም ጤና ድርጅት እና አጋሮቹ ወደ ግቢው መድረስ አይችሉም፣ እናም ይህ ቍልፍ ሆስፒታል በፍጥነት ሊሠራ የማይችል ይሆናል" ብለዋል ዶክተር ፒፐርኮርን። “ይህ ሁኔታ በሰሜን ውስጥ ብዙ ጊዜ ታይቷል። ጋዛ ተጨማሪ ሆስፒታሎችን ማጣት አትችልም። በአሁኑ ጊዜ በችግር ላይ ያለውን የጤና ሥርዓት ለማጠናከርና ለማስፋፋት ጥረት እያደረገ ነው።" የደብሊውኤችኦ ሰራተኞች ማክሰኞ እንዳስታወቁት በመላው የጋዛ ሰርጥ የምግብ ፍላጎት አሳሳቢ እየሆነ መጥቷል። የተራቡ ሰዎች ምግብ ለማግኘት በማሰብ ዛሬ ኮንቮዎቻችንን አቆሙ። ደብሊውኤችኦ መድሃኒቶችን፣ የህክምና ቁሳቁሶችን ፣እና ነዳጅን ለሆስፒታሎች የማቅረብ አቅም እየጨመረ በደረስንባቸው ሆስፒታሎች ፣እና ውስጥ ባሉ ሰዎች ፣ረሃብ እና ተስፋ መቁረጥ እየተገደበ ነው። ዶ/ር ቴድሮስ እንዲህ ብለዋል:" የሰራተኞቻችን ደኅንነት እና የስራዎቻችን ቀጣይነት የሚወሰነው ተጨማሪ ምግብ ወደ ጋዛ በሙሉ በአስቸኳይ መድረሱ ላይ ነው።" የራሴ ባልደረቦቼም በግጭቱ በቀጥታ እና በግላቸው ተጎድተዋል ፣ ልክ በጋዛ ውስጥ እንዳሉ ሁሉም ሰዎች። የጋዛ ሰራተኞቻችንን ቤተሰብ አባላት ስለመጥፋት ልብ የሚሰብር ዜና ማግኘቴን ቀጥያለሁ ዶ/ር ቴድሮስ አክለውም “በቅርቡ የተባበሩት መንግስታት የፀጥታው ምክር ቤት ውሳኔ በጋዛ ውስጥ ያለው የሰብአዊ ርዳታ ስርጭት መሻሻል ተስፋ የሚሰጥ ይመስላል። “ነገር ግን፣ የዓለም ጤና ድርጅት የአይን እማኞች በመሬት ላይ ባሉት ዘገባዎች ላይ በመመስረት፣ ውሳኔው በሚያሳዝን ሁኔታ እስካሁን ተጽዕኖ አላሳደረም። በአስቸኳይ የሚያስፈልገን ፣ ልክ አሁን፣ ሰላማዊ ዜጎችን ከተጨማሪ ጥቃት ለመዳን እና ወደ መልሶ ግንባታ እና ሰላም የሚወስደውን ረጅም መንገድ ለመጀመር የተኩስ አቁም ነው።

WHO teams deliver supplies to hospitals in Northern and Southern Gaza New mass displacement of Palestinians fleeing fighting, health facilities crammed with people seeking refuge, food World Health Organization teams have undertaken high-risk missions to deliver supplies, with partners, to hospitals in Northern and Southern Gaza witnessing intense hostilities in their vicinity, high patient loads and overcrowding caused by people displaced by the conflict seeking refuge. “Today I repeat my call on the international community to take urgent steps to alleviate the grave peril facing the population of Gaza and jeopardizing the ability of humanitarian workers to help people with terrible injuries, acute hunger, and at severe risk of disease,” said Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO Director-General. In WHO’s latest high-risk mission, teams visited on Tuesday 26 December two hospitals - Al-Shifa in the north and Al-Amal Palestine Red Crescent Society in the south – to deliver supplies and assess needs on the ground. Both hospitals also serve as shelters for displaced people seeking relative safety. At Al-Shifa Hospital, a reported 50 000 people are sheltering, while in Al-Amal there are 14 000. At Al-Shifa, WHO delivered fuel to keep essential health services running. With UNICEF, WHO also delivered medical supplies for the hospital. And in support of NGO partner, the World Central Kitchen, delivered materials to support a kitchen at Al-Shifa. Medical supplies were also delivered to the Gaza Central Drug Store, which will act as a medical supply hub to deliver to other hospitals, and will be supported by WHO and partners. At Al-Amal, colleagues saw the aftermath of recent strikes that disabled the hospital’s radio tower and impacted the central ambulance dispatch system for the entire Khan Younis area affecting more than 1.5 million people. Of the 9 ambulances the hospital once had, only 5 remain functioning. WHO staff reported finding it impossible to walk inside the hospital without stepping over patients and those seeking refuge. There are only few functioning toilets available in the hospital and adjacent community buildings and PRCS training centres for the people taking refuge there, staff and hospital patients. While transiting across Gaza, WHO staff witnessed tens of thousands of people fleeing heavy strikes in the Khan Younis and Middle Area, on foot, riding on donkeys, or in cars. Make-shift shelters were being built along the road. “WHO is extremely concerned this fresh displacement of people will further strain health facilities in the south, which are already struggling to meet the population’s immense needs,” said Dr Rik Peeperkorn, WHO Representative in WHO's office for the West Bank and Gaza. “This forced mass movement of people will also lead to more overcrowding, increased risk of infectious diseases, and make it even harder to deliver humanitarian aid.” According to the latest WHO assessments, Gaza has 13 partially functioning hospitals, 2 minimally functioning ones, and 21 that are not functioning at all. Among these is Nasser Medical Complex, which is the most important referral hospital in Southern Gaza, and is partially functioning. Recent reports of residential areas being ordered to evacuate around the hospital are extremely concerning. “When military activities intensify near the hospital, ambulances, patients, staff, and WHO and partners will be unable to reach the complex, and this key hospital will quickly become barely functional,” said Dr Peeperkorn. “This scenario was witnessed all too often in the North. Gaza can not afford to lose any more hospitals. WHO is working to strengthen and expand the existing struggling health system.” WHO staff also reported Tuesday that the need for food continues to be acute across the Gaza Strip. Hungry people again stopped our convoys today in the hope of finding food. WHO’s ability to supply medicines, medical supplies, and fuel to hospitals is being increasingly constrained by the hunger and desperation of people en route to, and within, hospitals we reach. Dr Tedros said: “The safety of our staff and continuity of operations depends on more food arriving in all of Gaza, immediately. My own colleagues are also being directly and personally affected by the conflict, just like virtually everyone in Gaza. I continue to receive heartbreaking news of the loss of our Gaza staffers’ family members.” “The recent United Nations Security Council resolution appeared to provide hope of an improvement in humanitarian aid distribution within Gaza,” Dr Tedros added. “However, based on WHO eyewitness accounts on the ground, the resolution is tragically yet to have an impact. What we urgently need, right now, is a ceasefire to spare civilians from further violence and begin the long road towards reconstruction and peace.”

Ƙungiyar WHO sun kai kayan amfani zuwa asibitocin dake Arewaci da Kudancin Gaza Sabon watsuwar Falasɗinawa da dama dake gudun yaƙi, kayan aikin kiwon lafiya sun haɗe da mutanen da suke neman mafaka, abinci Hukumar Kula da Lafiya ta Duniya ta yi ayyuka na haɗari wajen kai kayan amfani, tare da abokan hulɗa, izuwa ga asibitocin dake Arewaci da Kudancin Gaza wanda suke fuskantar tashin hankali mai yawa a wajensu, yawan kayan marasa lafiya da kuma cunkoso da mutanen da suka rasa mahallansu saboda yaƙin kuma suke neman mafaka suka haddasa. A yau na sake maimaita kirana ga al’ummar duniya da su ɗauki matakin gaggawa don kawar da babbar masifar dake fuskantar mutanen Gaza kuma yake kawo cikas ga ayyukan masu kai tallafi na taimakon mutane da suke da raunuka masu muni, tsananin yunwa, kuma suke cikin haɗarin kamuwa da cuta, in ji Dr Tedros Adhanom Gebreyesus, Babban Daraktan WHO. A aikin WHO mai cike da haɗari na kwanannan, ƙungiyar ta kai ziyara ranar Talata 26 ga Disamba zuwa ga asibitocin Al-Shifa a arewaci da kuma Al-Amal Plestine Red cross society a kudancin domin kai kayan amfani da kuma samun buƙatun dake akwai. Dukkan asibitocin kuma sun kasance wajen zama ga mutanen dake neman mafaka. A asibitin Al-Shifa, mutane kusan 50000 ne ke fakewa, yayin da a Al-Amal ya kasance mutane 14000. A asibitin Al-Shifa WHO takai man fetur domin tabbatar da cigaba da ayyukan lafiya. WHO tare da UNICEF sun kai kayan magunguna asibitin. Kuma tare da hadin guiwar NGO, the world central kitchen , sun kai kayayyaƙi domin tallafawa wajen dafa abinci a Al-Shifa. Kuma ankai magunguna Central Drug Store dake Gaza, wanda zai kasance wajen ajiyar magani domin kaiwa wasu asibitocin, kuma zai sami tallafin WHO da abokan hulɗa. A Al-Amal abokan aiki sunga abin da harin makamin sama ya haifar wanda ya lalata hasumiyar rediyo kuma ya zanyo matsala ga tsakiyar hanyar fitar motocin ɗaukar marasa lafiya a gaba ɗayan yankin Khan Younis wanda ya shafi fiye da mutane miliyan 1.5. A cikin motocin ɗaukar marasa lafiya guda 9 da asibitin suke da shi, guda 5 ne kadai suka cigaba da aiki. Ma’aikacin WHO ya bayyana cewa da wahala kayi tafiya a cikin asibitin ba tare da ka taka marasa lafiya da wanda suke neman mafaka ba. Bandakuna masu amfani kadan ne suka rage kuma a gefen gine ginen mutane da kuma guraren bada horror na PRCS ga mutanen da suke neman mafaka a wajen, ma’aikatan asibitin da marasa lafiya. Yayin da suke yada zango a kewayen Gaza, ma’aikatan WHO sunga dubunnan mutane suna tafiya domin gujewa harin sama a wajen Khan younis da Middle Area, a kafa, da kuma jakuna, ko motoci. An gina rumfunan zama a kan titin. WHO ta damu cewar sabon rashin matsuguni ga mutane zai kara lalata wuraren kiwon lafiya a Kudancin, wanda tuni suna fama rashin isa ga manyan buƙatun mutanen, in ji Dr Rik Peerperkorn, wakilin WHO na ofishin WHO dake West Bank da Gaza. Wannan tilasta tafiyar mutanen zai janyo Karin cunkoso, Karin haɗarin cutuka masu yaɗuwa, sannan zai janyo wahala waje kai kayan agaji. Kamar yadda binciken WHO na nan kusa ya bayyana, Gaza nada asibitoci guda 30 da suke aiki kadan, guda biyu da suke aiki ba sosai can ba, da kuma guda 21 da basa aiki gaba ɗaya. A cikin waɗannan akwai Nasser Medical Complex, wanda shine babban asibiti mafi mahimmanci da ake kai mutane a kudancin Gaza, kuma yana aiki kadan. Rahotannin nan kusa da suke bayyana umarni ga mazauna wajen da subar kusa da asibitin abun damuwa ne kwarai. Yayin da hare haren sukayi yawa a kusa da asibitin, motocin ɗaukar marasa lafia, marasa lafiya, ma’aikata, sannan kuma WHO da abokan hulɗa ba za su iya isa ga asibitin ba, sannan wannan mahimmin asibitin zai kasance yana aiki kadan, in ji Dr Peerperkorn. "Wannan tsarin ya faru da yawa a Arewacin. Gaza bazata iya bari ta rasa wasu asibitocin. WHO na ta aiki domin ƙarfafawa da faɗaɗa hanyar kiwon lafiya da ake da su. WHO ta bayyana ranar Talata cewar buƙatar abinci na cigaba da ta’azzara a Zirin Gaza. Mutane masu jin yunwa a yau sun kuma tare motocinmu da fatan za su samu abinci. Himmar WHO wajen samar da magungun, kayan amfanin asibiti, da man fetur ga asibitoci yana cigaba da samun tsaiko daga yunwa da kuma damuwar mutane a hanyar, da kuma cikin asibitocin da muke zuwa. Dr Tredors yace: tsaron ma’aikatanmu da kuma cigaba da yin aiki ya dogara ne ga yawan abincin da za’a kawo Gaza, nan take. Abokan aikina ma yaƙin ya shafesu kai tsaye a karan kansu, kamar dai kowa da yake Gaza. Ina cigaba da samun rahoton bakin ciki na rasuwar ma’aikatanmu a Gaza da ‘yan'uwa. United Nation Security Council resolution na kwanannan ya sanya fata game da samun cigaba a wajen kai kayan agaji cikin Gaza, Dr Tredors ya kara fada. Duk da haka, dangane da yadda mai gani da ido na WHO ya bayyana, har yanzu sulhun bai yi wani tasiri ba. Abin da muke da buƙata cikin gaggawa, a halin yanzu, shi ne tsagaita wuta domin kubutar da fararen hula daga tashin hankali sannan a fara samar da hanyar sake gine-gine da zaman lafiya.

Timu za WHO zinapeleka vifaa katika hospitali za kasikazini na kusini mwa Gaza Uhamisho mpya wa Wapalestina wanaokimbia mapigano, umepelekea vituo vya afya kujaa watu wanaotafuta hifadhi na chakula Timu za shirika la afya duniani pamoja na washirika wengine wamefanya harakati yenye hatari kubwa ya kupeleka vifaa katika hospitali za kasikazini na kusini mwa Gaza, kutokana na mgogoro mkubwa katika maeneo hayo, hatari kubwa ya wagonjwa na msongamano unaosababishwa na mzozo wa watu wanaotafuta hifadhi. "Leo narudia wito wangu kwa jumuiya ya kimataifa kuchukua hatua za haraka ili kupunguza hatari kubwa inayowakabili wakazi wa Gaza na kuhatarisha uwezo wa wafanyakazi wa misaada ya kibinadamu kuwasaidia watu waliyo katika hatari kubwa ya magonjwa". Alisema Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Mkurugenzi mkuu wa WHO. Katika harakati ya hatari ya hivi karibuni ya WHO, Jumanne 26 Desemba, timu zilitembelea hospitali mbili - Al-Shifa kasikazini na Jumuiya ya Hilalia Nyekundu ya Al-Amal ya Palestina - kuwasilisha vifaa na kutathimini mahitaji mashinani. Pia, hospitali zote mbili hutumika kama makazi ya watu waliyohamishwa, ambao wanatafuta usalama wa ndugu zao. Katika hospitali ya Al-Shifa, inatoa taarifa kuwa watu 50,000 wamehifadhiwa, wakati huko Al-Amal kuna 14,000. Huko Al-Shifa WHO ilitoa mafuta ili kudumisha huduma muhimu za afya zikiendelea. Pamoja na UNICEF, WHO pia iliwasilisha vifaa vya matibabu kwa hospiatli hiyo. Na katika kukubaliana na mshirika wa NGO, jiko kuu la ulimwengu liliwasilisha vifaa vya kusaidia mapishi huko Al-Shifa. Vifaa vya matibabu pia viliwasilishwa kwa Duka kuu la Dawa la Gaza, ambalo litafanya kama kitovu cha usambazaji wa matibabu kwa hospitali zingine, litakalokubaliwa na WHO na washiriki. Huko Al-Amol, wafanyakazi wenzake waliona matokeo ya ya migomo ya karibuni ambayo ililemaza mnara wa redio ya hospitali hiyo na kuathiri mfumo mkuu wa kupeleka magari ya wagonjwa kwenye eneo lote la Khan Yunis iliyoathiri zaidi ya watu milioni 1.5. Kati ya magari ya wagonjwa 9 hospitalini hapo awali, ni hospitali 5 zilizobaki zikifanya kazi. Wafanyakazi wa WHO walitoa taarifa kuwa huwezi kutembea hospitalini hapo bila kukutana wagongwa na wale wanaotafuta hifadhi. Kuna matundu machache ya vyoo vinavyofanyakazi vinavyopatikana katika hospitali na majengo ya jamii yaliyo karibu na vituo vya mafunzo vya PRCS kwa watu wanaokimbilia huko, wafanyakazi na wagonjwa wa hospitali. Walipokuwa wakipitia Gaza, wafanyakazi wa WHO walishuhudia makumi ya maelfu ya watu wakikimbia migomo mikubwa katika Khan Younis na eneo la kati, kwa miguu, wakipanda punda au kwa magari. Mabanda ya kujitengenezea yalikuwa yakijengwa kando ya barabara. WHO inasikitishwa sana na uhamisho huu mpya wa watu utazidisha matatizo katika vituo vya afya vya kusini, ambavyo tayari haviwezi kukidhi mahitaji makubwa ya watu, alisema Dk. Rik Peeperkorn, Mwakilishi wa WHO katika ofisi ya WHO katika nchi za Magharibi. Benki na Gaza. Huku kuhamishwa kwa kulazimisha watu pia, itasababisha msongamano zaidi, kuongezeka kwa hatari ya magonjwa ya kuambukiza, na kuifanya kuwa vigumu zaidi kutoa misaada ya kibinadamu Kulingana na tathimini za hivi karibuni za WHO, Gaza ina hospitali 13 zinazofanya kazi kwa sehemu, 2 zinafanya kazi kwa kiwango cha chini, na 21 ambazo hazifanyi kazi hata kidogo. Miongoni mwa hizi ni Nasser Medical Complex, ambayo ni hospitali muhimu zaidi ya rufaa kusini mwa Gaza, na inafanya kazi kwa kiasi. Taarifa za hivi karibuni za maeneo ya makazi yanayoamriwa kuhama karibu na hospitali zinatia wasiwasi sana. Shughuli za kijeshi zinapozidi kuwa mbaya karibu na hospitali, magari ya wagonjwa, wagonjwa, wafanyakazi, na WHO na washirika hawataweza kufika kwenye jengo hilo, na hospitali hii muhimu haifanyi kazi haraka, alisema Dk. Peeperkorn. Hii hali ilishuhudiwa mara nyingi sana huko kasikazini. Gaza haiwezi kumudu kupoteza hospitali zaidi. WHO inajitahidi kuimarisha na kupanua mfumo uliyopo wa afya unaotatiza Wafanyakazi wa WHO pia, walitoa taarifa siku ya Jumanne kuwa hitaji la chakula linaendelea kuongezeka katika ukanda wa Gaza. Watu wenye njaa wamesimamisha misafara yetu leo wakiwa na matumaini ya kupata chakula. Uwezo wa WHO wa kusambaza dawa, vifaa vya matibabu na mafuta kwenye hospitali unazidi kuzuiwa na watu wenye njaa na waliyokata tamaa, wanaoelekea kwenye hospitali tunazofikia na waliyopo ndani ya hospitali hizo. Dk. Tedros alisema; usalama wa wafanyakazi wetu na mwendelezo wa shughuli unategemea chakula kingi kipelekwe Gaza nzima kwa haraka. Wenzangu pia wanaathiriwa moja kwa moja na mizozo binafsi kama ilivyo kwa kila mtu huko Gaza. nimeanza kupokea habari za kusikitisha za wafanyakazi wetu wa Gaza kupoteza ndugu zao "Azimio la hivi karibuni la baraza la usalama la Umoja wa Mataifa lilionekana kutoa matumaini ya kuboreshwa kwa usambazaji wa misaada ya kibinadamu huko Gaza", alisema Tedros. Hata hivyo, kulingana na akaunti za mitandao ya kijamii za mashahidi wa WHO waliyopo hapo nchini, azimio hilo bado halialeta matokeo chanya. Tunachohitaji kifanyike kwa haraka ni kusitishwa kwa mapigano ili kuwaepusha raia katika ghasia na kujenga njia ya kuelekea kwenye amani

Ìgbìmọ̀ WHO fi àwọn èlò jíṣẹ́ sí àwọn ilé-ìwòsàn ní Àríwá àti Gúúsù ilẹ̀ Gaza Ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ ìṣípò àwọn èèyàn Palestine tuntun tí wọ́n ń sá àsálà kúrò níbi ìjà, àwọn gbọ̀ngàn ìtọ́jú ìlera tí wọ́n kún fọ́fọ́ fún àwọn èèyàn tí wọ́n ń wá ibi àsádi, oúnjẹ Àwọn ìgbìmọ Àjọ Elétò Ìlera ní Àgbáyé ti mú àwọn iṣẹ́ eléwu-ńlá kan ṣe láti fi àwọn èlò jíṣẹ́, pẹ̀lú àwọn alábàáṣe, lọ sí àwọn ilé-ìwòsàn ní Àríwá àti Gúúsù Gaza tí wọ́n sì kojú ìkanra ní agbègbè wọn, ẹrù àwọn aláìsàn tí ó pọ̀ àti ìfúnpọ̀ tí àwọn èèyàn tí wọ́n kúrò ní ibùgbé wọn fún ìsádi látààrí ìjà náà dá sílẹ̀. "Lónìí mo tún ń tún ìpè mi ṣe lórí àwùjọ orílẹ̀-sí-orílẹ̀ láti gbé àwọn ìgbésẹ̀ láti mú àdínkù bá ìparun ńlá tí àwọn èèyàn ilẹ̀ Gaza ń kojú ní kíákíá tí ó ń ṣe ìdínà fún àwọn òṣìṣẹ́ afọmọnìyànṣe láti ṣe ìrànwọ́ fún àwọn èèyàn tí wọ́n ní ìpalára tí ó burú, tí ebi ọ̀kàkà ti pa, tí wọ́n sì wà nínú ewu àìsán búburú," Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Olùṣàkóso Àgbà fún WHO fèsì. Nínú iṣẹ́ àyànṣe eléwu-ńlá tuntun tí WHO ṣe, àwọn ìgbìmọ̀ lọ sí àwọn ilé-ìwòsàn méjì - Al-Shifa ní àríwá àti Al-Amal Palestine Red Cresent Society ní gúúsù - ní ọjọ́ Ìṣẹ́gun 26 oṣù Kejìlá láti fi àwọn èlò jíṣẹ́ àti láti gbọ́ ti àwọn ìnílò tí wọ́n wà nílẹ̀. Àwọn ilé-ìwòsàn méjéèjì tún ń jẹ́ gẹ́gẹ́ bíi ilégbèé fún àwọn èèyàn tí wọ́n ṣípò kúrò nílé tí wọ́n sì ń wá ààbò. Ní ilé-ìwòsàn Al-Shifa, wọ́n wí pé àwọn èèyàn 50 000 ń gbé ibẹ̀, nígbà tí àwọn èèyàn 14 000 wà ní Al-Amal. Ní Al-Shifa, WHO fi epo jíṣẹ́ láti mú kí àwọn ètò ìlera pàtàkì máa ṣiṣẹ́ lọ. Pẹ̀lú UNICEF, WHO tún fi àwọn èlò ìṣègùn jíṣẹ́ fún ilé-ìwòsàn náà. Àti pẹ̀lú ìrànwọ́ alábàáṣe NGO, World Central Kitchen, fi àwọn èlò jíṣẹ́ láti ṣe ìrànwọ́ fún ilé ìdáná kan ní Al-Shifa. Wọ́n tún fi àwọn èlò ìṣègùn jíṣẹ́ sí Gaza Central Drug Store, èyí tí yóò dúró gẹ́gẹ́ bíi ibùdó ìpèsè èlò ìṣègùn láti máa fi ránṣẹ́ sí àwọn ilé-ìwòsàn mìíràn, tí WHO àti àwọn alábàáṣe yóò sì ṣe onígbọ̀wọ́ fún un. Ní Al-Amal, àwọn akẹgbẹ́ rí àdẹ̀hìnbọ̀ àwọn ìkọlù tuntun tí ó já okùn lẹ́nu ilé gogoro rédíò ilé-ìwòsàn náà tí ó sì ṣe àkóbá fún gbùngbùn ètò ìfọkọ̀-agbálàìsàn-ránṣẹ́ fún gbogbo agbègbè Khan Younis tí ó sì ń pa àwọn èèyàn tí wọ́n lé ní mílíọ̀nù 1.5 lára. Nínú àwọn ọkọ̀ agbálàìsàn 9 tí ilé-ìwòsàn náà ti ní rí, 5 péré nìkan ni wọ́n ń ṣiṣẹ́. Òṣìṣẹ́ WHO jábọ̀ pé ó nira láti rìn nínú ilé-ìwòsàn náà láì máa tẹ àwọn aláìsàn àti àwọn asásàálà mọ́lẹ̀. Ìwọ̀nba àwọn ilé-ìgbọ̀nsẹ̀ díẹ̀ ni wọ́n ń ṣiṣẹ́ ní ilé-ìwòsàn náà àti àwọn àgbájọ ilé tí wọ́n wà ní àdojúkọ ilé-ìwòsàn náà àti àwọn gbọ̀ngàn ìkẹ́kọ̀ọ́ PRCS fún àwọn èèyàn tí wọ́n sá àsálà sí ibẹ̀, àwọn òṣìṣẹ́ àti àwọn aláìsàn ilé-ìwòsàn. Nígbà tí wọ́n ń rin inú Gaza kọjá, àwọn òṣìṣẹ́ WHO rí ẹgbẹẹgbàwá àwọn èèyàn tí wọ́n ń sá fún àwọn ìkọlù ńláńlá ní Khan Younis àti Agbègbè Ààrin gbùngbùn, pẹ̀lú ẹsẹ̀, lórí àwọn kẹ́tẹ́kẹ́tẹ́, àbí nínú ọkọ̀. Wọ́n ti ń kọ́ àwọn ibi ìforípamọ́ fìdíẹẹ́ ní àwọn ojú ọ̀nà. "Irú ìsípò tuntun tí àwọn èèyàn ń ṣe yìí jẹ́ ohun ẹ̀dùn gidi fún WHO, èyí tí yóò túbọ̀ máa fi ara ni àwọn gbọ̀ngàn ìtọ́jú ìlera ní gúúsù, ní àwọn tí wọ́n tilẹ̀ ń tiraka láti ṣe àmúpé ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ ìnílò àwọn èèyàn," Dr Rik Peeperkom , Aṣojú WHO ní ọ́fíìsì WHO fún West Bank àti Gaza fèsì. "Ìṣíká ọ̀pọ̀ àwọn èèyàn ní tipátipá yìí yóò tún yọrí sí ìfúnpọ̀ àwọn èèyàn, àlékún ewu ìkóràn àisàn, tí yóò sì tún jẹ́ kí ó túbọ̀ nira gidi gan láti fi àwọn èlò ìrànwọ́ ìfọmọnìyànṣe jíṣẹ́." Bí àwọn àgbéyẹ̀wò WHO tuntun ṣe wí, Gaza ní àwọn ilé-ìwòsàn 13 tí wọ́n ń ṣiṣẹ́ ní apákan, àwọn ilé-ìwòsàn 2 tí wọ́n ń ṣiṣẹ́ díẹ̀díẹ̀, àti àwọn 21 tí wọn ò tilẹ̀ ṣiṣẹ́ mọ́ rárá. Nínú ìwọ̀nyìí ni Nasser Medical Complex, tí ó jẹ́ ilé-ìwòsàn ìtọ́kasí pàtàkì ní Gúúsù ilẹ̀ Gaza wà, tí ó sì ń ṣiṣẹ́ ní apákan. Àwọn àbọ̀ tuntun nípa àwọn agbègbè ilégbèé tí wọ́n ń pàṣẹ fún láti kó kúrò ní agbègbè ilé-ìwòsàn náà tún ń kọni lóminú gidi gan. "Nígbà tí àwọn iṣẹ́ ikọ̀ ológun ń pọ̀ sí i ní ìtòsí ilé-ìwòsàn náà, àwọn ọkọ̀ agbálàìsàn, àwọn aláìsàn, àwọn òṣìṣẹ́, àti WHO àti àwọn alábàáṣe kò ní lè ráyè wọ inú gbọ̀ngán náà, tí ilé-ìwòsàn pàtàkì yìí yóò sì yára di èyí tí kò sábà ṣiṣẹ́ mọ́," Dr Peeperkom dáhùn. "Ìṣẹ̀lẹ̀ yìí sábà máa ń ṣẹlẹ̀ ní Àríwá. Gaza kò tún lè pàdánù àwọn ilé-ìwòsàn kankan mọ́. WHO ń ṣiṣẹ́ láti ṣe ìrólágbára àti ìfẹ̀lójù ètò ìlera tí ó wà tí ó ń rá bàbà." Òṣìṣẹ́ WHO tún jábọ̀ ní ọjọ́ Ìṣẹ́gun pé ìníló fún oúnjẹ túbọ̀ ń nípọn síi káàkiri Gaza Strip. Àwọn èèyàn tí ebi ń pa tún dá àwọn olùtọ̀nà lónìí pẹ̀lú ìrètí pé àwọn yóò rí oúnjẹ. Ebi ọ̀kàkà àti àìnírètí tí ó ti mú àwọn èèyàn túbọ̀ ń mú ìdíwọ́ bá ìkápá WHO láti pèsè àwọn èlò òògùn, àwọn èlò ìṣègùn, àti epo fún àwọn ilé-ìwòsàn ní ọ̀nà lọ sí, àti nínú, àwọn ilé-ìwòsàn tí a dé. Dr Tedros wí pé: "Ààbò àwọn òṣìṣẹ́ wa àti ìtẹ̀síwájú àwọn iṣẹ́ rọ̀ mọ́ kí ọ̀pọ̀ oúnjẹ dé sí gbogbo Gaza, ní kíákíá. Ìjà náà ń ṣe ìpalára tààrà gan fún àwọn akẹgbẹ́ témi gan , gẹ́gẹ́ bíi ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn èèyàn ní Gaza. Mo túbọ̀ ń tẹ̀síwájú láti máa gba àwọn ìròyìn ìbánikẹ́dùn lórí ìpàdánù àwọn mọ̀lẹ́bí àwọn òṣìṣẹ́ wa ní Gaza." "Ó jọ pé ìpinnu tuntun tí Àjọ Aláàbò United Nations ṣe ń pèsè ìrètí àtúnṣe sí ìrànwọ́ ìfọmọnìyànṣe àti ìpínká káàkiri Gaza," Dr Tedros ṣe àfikún. "Sùgbọ́n, bí àwọn ajábọ̀ alámòójúbà WHO tí wọ́n wà níkàlẹ̀ ṣe ti sọ, ó jẹ́ ohun ìbànújẹ pé ìpinnu náà kò tíì ní ipa. Ohun tí a nílò ní kíákíá, báyìí, ni ìdáwọ́ ìkọlù dúró láti dá ẹ̀mí àwọn ará ìlú sí kúrò lọ́wọ́ ipa síwájú síi àti láti bẹ̀rẹ̀ ìrìn-àjò ọlọ́jọ́ gbọọrọ sí ìṣàtúnkọ́ àti àlàáfíà."

Amaqembu eWHO aletha izinsiza ezibhedlela eziseNyakatho neSouthern Gaza Ukufuduka okusha kwabantu basePalestine ababalekela ukulwa, izikhungo zezempilo zigcwele abantu abafuna isiphephelo, ukudla Amaqembu eNhlangano Yezempilo Yomhlaba wonke enze imisebenzi ebeka engcupheni enkulu yokuletha izinsiza, kanye nozakwethu, ezibhedlela eziseNyakatho neseNingizimu yeGaza bebona ubutha obushubile ezindaweni zabo, amanani aphezulu eziguli kanye nokuminyana okubangelwa abantu abasuswa yizingxabano abafuna isiphephelo. "Namuhla ngiyasiphinda futhi isicelo sami sokuthi umphakathi wamazwe omhlaba uthathe izinyathelo eziphuthumayo zokudambisa ubungozi obubhekene nabantu baseGaza futhi ngibeke engcupheni ikhono labasebenzi abasiza abantu abalimele kakhulu, indlala enzima, futhi abasengozini enkulu yezifo," kusho. UDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus, uMqondisi-Jikelele weWHO. Emkhankasweni wakamuva we-WHO onobungozi obukhulu, amathimba avakashele ngoLwesibili zingama-26 kuZibandlela izibhedlela ezimbili - i-Al-Shifa enyakatho ne-Al-Amal Palestine Red Crescent Society eningizimu - ukuletha izinsiza kanye nokuhlola izidingo endaweni. Zombili lezi zibhedlela zisebenza njengendawo yokukhosela yabantu abasuswa ezindaweni zabo abafuna indawo ephephile. Esibhedlela i-Al-Shifa, kubikwe ukuthi bangama-50 000 abantu abakhoselile, kanti e-Al-Amal bangama-14 000. E-Al-Shifa, iWHO ilethe uphethiloli ukuze igcine izinsiza zezempilo ezibalulekile zisebenza. Nge-UNICEF, iWHO iphinde yaletha izinsiza zokwelapha esibhedlela. Futhi ekweseka iNGO enguzakwabo, iWorld Central Kitchen, yaletha izinto zokusekela ikhishi e-Al-Shifa. Izimpahla zokwelapha nazo zahanjiswa eKhemesi iCentral Drug Store yaseGaza, esizosebenza njengesizinda sokuhlinzekwa kwezokwelapha ukuze silethwe kwezinye izibhedlela, futhi sizosekelwa yi-WHO kanye nabalingani. E-Al-Amal, ozakwabo babone umphumela weziteleka zakamuva ezikhubaze umbhoshongo womsakazo wesibhedlela futhi zaba nomthelela ohlelweni oluphakathi lokuthunyelwa kwe-ambulensi kuyo yonke indawo yaseKhan Younis ethinta abantu abangaphezu kwezigidi eziyi-1.5. Kuma-ambulensi ayi-9 isibhedlela esake saba nawo, ayi-5 kuphela asasebenza. Abasebenzi beWHO babike ukuthi bakuthola kungangeneki ngaphakathi esibhedlela ngaphandle kokunyathela iziguli nalabo abafuna isiphephelo. Zimbalwa kuphela izindlu zangasese ezisebenzayo ezitholakala esibhedlela kanye nezakhiwo zomphakathi eziseduze kanye nezikhungo zokuqeqesha zePRCS zabantu abakhosele lapho, abasebenzi kanye neziguli zasesibhedlela. Ngenkathi bedlula eGaza, abasebenzi beWHO babone amashumi ezinkulungwane zabantu bebalekela iziteleka ezinzima eKhan Younis nase-Middle Area, behamba ngezinyawo, begibele izimbongolo, noma ngezimoto. Kwakwakhiwa izindawo zokukhosela eduze komgwaqo. "I-WHO ikhathazeke kakhulu ngokufuduka kwabantu okusha kuzothuthukisa izikhungo zezempilo eningizimu, esezivele zithwele kanzima ukuhlangabezana nezidingo zabantu," kusho uDkt Rik Peeperkorn, Omele I-WHO ehhovisi leWHO eWest Bank naseGaza. "Lokhu kuhamba kwabantu abaningi okuphoqelekile kuzoholela ekuminyaneni kwabantu, ukwanda kwengozi yezifo ezithathelwanayo, futhi kwenze kube nzima kakhulu ukuletha usizo kubantu." Ngokocwaningo lwakamuva lwe-WHO, iGaza inezibhedlela ezisebenza kancane eziyi-13, ezi-2 ezisasebenza kancane, nezingama-21 ezingasebenzi nhlobo. Phakathi kwalezi kukhona iNasser Medical Complex, okuyisibhedlela sokudlulisela abantu esibaluleke kakhulu e-Southern Gaza, futhi esisebenza kancane. Imibiko yakamuva yezindawo zokuhlala eziyalelwa ukuthi ziphume eduze nesibhedlela ikhathaza kakhulu. "Lapho izimpi zishuba eduze kwesibhedlela, ama-ambulensi, iziguli, abasebenzi kanye neWHO nabalingani bayo angeke bakwazi ukufinyelela esibhedlela, futhi lesi sibhedlela esibalulekile ngeke sisebenze ngokushesha," kusho uDkt Peeperkorn. “Lesi simo sibonakala kaningi eNyakatho. IGaza ngeke isakwazi ukulahlekelwa ezinye izibhedlela. I-WHO isebenzela ukuqinisa nokwandisa uhlelo lwezempilo oludonsa kanzima. ” Abasebenzi beWHO baphinde babika ngoLwesibili ukuthi sisekhona isidingo sokudla nokuthi sikhulu kulo lonke elaseGaza Strip. Abantu abalambile baphinde bamisa izimoto zethu ebezilandelana namuhla ngethemba lokuthola ukudla. Ikhono le-WHO lokuhlinzeka ngemithi, izinto zokwelapha, kanye nophethiloli ezibhedlela liya ngokuya licindezelwa indlala nokuphelelwa yithemba kwabantu abasendleleni eya, nangaphakathi, ezibhedlela esifinyelela kuzo. UDkt Tedros uthe: “Ukuphepha kwabasebenzi bethu nokuqhubeka nokusebenza kuncike ekudleni okwengeziwe okufika kulo lonke elaseGaza, ngokushesha. Ozakwethu nabo bathinteka ngqo ​​kule ngxabano, njengawo wonke umuntu eGaza. Ngisaqhubeka nokuthola izindaba ezibuhlungu zokulahlekelwa amalungu omndeni wabasebenzi baseGaza.” "Isinqumo sakamuva soMkhandlu Wezokuphepha WeNhlangano Yezizwe sibonakale sinikeza ithemba lokuthi kuzoba ngcono ukusatshalaliswa kosizo lwezabantu eGaza," kwengeza uDkt Tedros. “Kodwa-ke, ngokusekelwe wofakazi be-WHO abasendaweni, isinqumo sisazoba nomthelela. Esikudinga ngokuphuthumayo, njengamanje, ukumiswa kwempi ukuze kugwemeke izakhamizi kudlame olukhona futhi siqale umgwaqo omude obheke ekwakhiweni kabusha nokuthula. "

በጋዛ ለበለጠ ሞት የሚዳርግ ረሃብ እና በሽታ ገዳይ ጥምረት ረሃብ ጋዛን እያጠቃች ነው፣ እና ይህ በስትሪፕ ውስጥ በሽታን እንደሚጨምር ይጠበቃል፣ በተለይም በልጆች፣ ነፍሰ ጡር እና ጡት በሚያጠቡ ሴቶች እና በእድሜ የገፉ ሰዎች። ደብልዩኤችዖን ጨምሮ የተቀናጀ የምግብ ዋስትና ደረጃ ምደባ (አይፒሲ) ዓለም አቀፋዊ ሽርክና ዛሬ በወጡ አዳዲስ ግምቶች ጋዛ “የምግብ እጦት አስከፊ ደረጃ ላይ ትገኛለች” በማለት የረሃብ ስጋት “በየቀኑ እየጨመረ” ነው ብሏል። በጋዛ ውስጥ ታይቶ የማያውቅ 93% የሚሆነው ህዝብ በቂ የምግብ እጥረት እና ከፍተኛ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ባለበት የረሃብ ደረጃ ላይ ነው ያለው። ከ 4 አባወራዎች መካከል አንዱ ቢያንስ “አስከፊ ሁኔታዎች” እያጋጠማቸው ነው፡- ከፍተኛ የምግብ እጥረት እና ረሃብ እያጋጠማቸው እና ንብረታቸውን ለመሸጥ እና ቀለል ያለ ምግብ ለመግዛት ሌሎች እርምጃዎችን በመውሰድ ላይ ናቸው። መራብ፣ እጦት እና ሞት በግልጽ ይታያል። በቅርብ ጊዜ ወደ ሰሜን ጋዛ በተደረጉ ተልዕኮዎች፣ የ ደብልዩኤችዖ ሰራተኞች በጋዛ ያናገራቸው እያንዳንዱ ሰው ተርቧል ብለዋል። ሆስፒታሎችን እንዲሁም የድንገተኛ ጊዜ ክፍሎችን ጨምሮ በሄዱበት ቦታ ሁሉ ሰዎች ምግብ እንዲሰጣቸው ጠየቋቸው። “የሕክምና ቁሳቁሶችን በማድረስ በጋዛ ዙሪያ እንንቀሳቀሳለን እና ሰዎች ምግብ ነው ብለው ወደ መኪናችን በፍጥነት ይሮጣሉ” ሲሉ “የተስፋ መቁረጥ አመላካች” ብለው ጠርተውታል። ተላላፊ በሽታዎች እያደጉ ናቸው ጋዛ ቀድሞውንም በከፍተኛ ደረጃ ተላላፊ በሽታዎች እያጋጠማት ነው። ከጥቅምት አጋማሽ ጀምሮ ከ100,000 በላይ የተቅማጥ በሽታዎች ተመዝግበዋል። ከእነዚህ ውስጥ ግማሾቹ ከ 5 ዓመት በታች የሆኑ ትናንሽ ልጆች ፣ የጉዳይ ቁጥሮች ከግጭቱ በፊት ከተዘገበው 25 እጥፍ ይበልጣል። ከ150,000 በላይ የሚሆኑ የላይኛው የመተንፈሻ አካላት ኢንፌክሽን፣ እና በርካታ የማጅራት ገትር፣ የቆዳ ሽፍቶች፣ እከክ፣ ቅማል እና የዶሮ በሽታ ጉዳዮች ሪፖርት ተደርጓል። ብዙ ሰዎች የጃንዲስ ምልክቶች ስላላቸው ሄፓታይተስ ተጠርጥሯል። ጤናማ አካል እነዚህን በሽታዎች በቀላሉ መቋቋም ቢችልም የተበላሸ እና የተዳከመ ሰውነት ይታገላል። ረሃብ የሰውነት መከላከያዎችን ያዳክማል እና ለበሽታ በር ይከፍታል። የተመጣጠነ ምግብ እጥረት ህጻናት እንደ ተቅማጥ፣ የሳምባ ምች እና ኩፍኝ ባሉ በሽታዎች የመሞት እድላቸውን ይጨምራል፣ በተለይም ህይወት አድን የጤና አገልግሎት በማያገኙበት ሁኔታ። ህጻኑ በህይወት ቢተርፍም፣ ማባከን እድገትን ስለሚቀንስ እና የእውቀት (ኮግኒቲቭ) እድገትን ስለሚጎዳ ህይወት-ረጅም ተፅእኖ ሊኖረው ይችላል። የሚያጠቡ እናቶችም ለተመጣጠነ ምግብ እጥረት የተጋለጡ ናቸው። ከ0-6 ወር እድሜው የእናቶች ወተት ህጻን ሊያገኝ የሚችለው ምርጥ እና አስተማማኝ ምግብ ነው። ይህም ህፃኑን ከአመጋገብ እጥረት እና እንደ ተቅማጥ ካሉ ገዳይ በሽታዎች ይከላከላል በተለይም የንፁህ መጠጥ ውሃ አቅርቦት በጣም ውስን በሚሆንበት ጊዜ። የአዕምሮ ጤና ጉዳዮች፣ በጋዛ ውስጥ ባለው የህዝብ ቁጥር መጨመር፣ሴቶችንም ጨምሮ፣የጡት ማጥባት መጠንን የበለጠ ሊጎዳ ይችላል። የንጽህና እና የንጽህና እጦት, እና እየፈራረሰ ያለው የጤና ስርዓት, ወደ መርዛማው ድብልቅ ይጨምራሉ ከ1.9 ሚሊዮን በላይ ሰዎች ከቤት ንብረታቸው ተፈናቅለዋል፣ ከእነዚህም ውስጥ ከ1.4 ሚሊዮን በላይ የሚሆኑት በተጨናነቀ መጠለያ ውስጥ ይገኛሉ። እነዚህ ሁኔታዎች ለተላላፊ በሽታዎች መጨመር የበሰሉ ናቸው። ዛሬ በጋዛ ፣በአማካይ ለ4500 ሰዎች አንድ ሻወር ብቻ እና ለ220 ሰዎች አንድ ሽንት ቤት አለ። የንጹሕ ውኃ አቅርቦት አሁንም እጥረት ያለበት ሲሆን ከቤት ውጭ የሚደረግ የፍሳሽ ማስወገጃም እየጨመረ መጥቷል። እነዚህ ሁኔታዎች ተላላፊ በሽታዎችን መስፋፋት የማይቀር ያደርጉታል። ጦርነቱ የጤና ስርዓቱን እያሽቆለቆለ በመምጣቱ በሚያሳዝን ሁኔታ በጋዛ በኩል የጤና አገልግሎት ተደራሽነት ቀንሷል። የጤና ስርዓቱ ተንበርክኮ እያለ ገዳይ የሆነውን ረሃብ እና በሽታ የሚጋፈጡ ሰዎች ጥቂት አማራጮች ይተዋሉ። በቂ ስቃይ የደረሰባቸው የጋዛ ህዝብ አሁን በረሃብ እና በጤና ስርዓት በቀላሉ ሊታከሙ በሚችሉ በሽታዎች ይሞታሉ። ይህ መቆም አለበት። ምግብ እና ሌሎች ዕርዳታዎች በከፍተኛ መጠን መፍሰስ አለባቸው። ደብልዩኤችዖ አፋጣኝ ሰብአዊ የተኩስ ማቆም ጥሪውን በድጋሚ አቀረበ።

Lethal combination of hunger and disease to lead to more deaths in Gaza Hunger is ravaging Gaza, and this is expected to increase illness across the Strip, most acutely among children, pregnant and breastfeeding women, and older people. In new estimates released today, the Integrated Food Security Phase Classification (IPC) global partnership, which includes WHO, said Gaza is facing “catastrophic levels of food insecurity,” with the risk of famine “increasing each day.” An unprecedented 93% of the population in Gaza is facing crisis levels of hunger, with insufficient food and high levels of malnutrition. At least 1 in 4 households are facing “catastrophic conditions”: experiencing an extreme lack of food and starvation and having resorted to selling off their possessions and other extreme measures to afford a simple meal. Starvation, destitution and death are evident. On recent missions to north Gaza, WHO staff say that every single person they spoke to in Gaza is hungry. Wherever they went, including hospitals and emergency wards, people asked them for food. “We move around Gaza delivering medical supplies and people rush to our trucks hoping it’s food,” they said, calling it “an indicator of the desperation.” Infectious diseases are thriving Gaza is already experiencing soaring rates of infectious diseases. Over 100 000 cases of diarrhoea have been reported since mid-October. Half of these are among young children under the age of 5 years, case numbers that are 25 times what was reported before the conflict. Over 150 000 cases of upper respiratory infection, and numerous cases of meningitis, skin rashes, scabies, lice and chickenpox have been reported. Hepatitis is also suspected as many people present with the tell-tale signs of jaundice. While a healthy body can more easily fight off these diseases, a wasted and weakened body will struggle. Hunger weakens the body’s defences and opens the door to disease. Malnutrition increases the risk of children dying from illnesses like diarrhoea, pneumonia and measles, especially in a setting where they lack access to life-saving health services. Even if the child survives, wasting can have life-long impacts as it stunts growth and impairs cognitive development. Breastfeeding mothers are also at high risk of malnutrition. From 0-6 months of age, a mother’s milk is the best and safest food a baby can get. This protects the child from nutritional deficiencies and catching deadly diseases such as diarrhoea, especially when access to safe drinking water is extremely limited. Mental health issues, on the rise across the population in Gaza, including among women, could further impact breastfeeding rates. Lack of sanitation and hygiene, and a collapsing health system, add to the toxic mix Over 1.9 million people have been displaced from their homes, of whom over 1.4 million are staying in overcrowded shelters. These conditions are ripe for a continued rise in infectious diseases. In Gaza today, on average, there is only one shower for every 4500 people and one toilet for every 220. Clean water remains scarce and there are rising levels of outdoor defecation. These conditions make the spread of infectious diseases inevitable. Tragically, access to health services across Gaza has plummeted as the war continues to degrade the health system. With the health system on its knees, those facing the deadly combination of hunger and disease are left with few options. The people of Gaza, who have already suffered enough, now face death from starvation and diseases that could be easily treated with a functioning health system. This must stop. Food and other aid must flow in far greater amounts. WHO reiterates its call for an immediate humanitarian ceasefire.

Mummunan haɗi na yunwa da kuma cuta zai haifar da ƙarin mace-mace a Gaza Yunwa tana ƙara ta’azzara a Gaza, kuma ana zaton hakan zai ƙara yawan cutuka a zirin, yawanci ga kananan yara, mata masu ciki da shayarwa, da kuma tsofaffi. A sabon ƙiyasin da aka bayyana a yau, jimillar yanayin rarrabewar tsaron abinci (IPC) hadin guiwa na duniya, wanda ya haɗa da WHO, sun bayyana cewa Gaza tana funkantar mummunan matakin tsaron abinci, tare da haɗarin fari da yake ƙaruwa a kowacce rana. Yawan mutane 97% da ba’a saba gani ba a Gaza suna fuskantar matsananciyar yunwa, tare da ƙarancin abinci da mataki mai yawa na rashin koshi. Aƙalla mutum 1 cikin 4 a kowanne gida na fuskantar mummunan yanayi: fuskantar matsanancin rashin abinci da yunwa sannan sai sun siyar da kayan da suka mallaka da bin wasu matakai masu tsanani don su sami abinci mai sauki. Yunwa , tsananin talauci da mutuwa abune da yake a bayyane. A aikinmu na nan kusa a Gaza, ma’aikacin WHO ya bayyana cewa duk wani mutum da sukai magana da shi a Gaza yana jin yunwa. Duk inda suka je, har cikin asibitoci da ɓangaren agajin gaggawa, mutane suna tambayar su abinci. "Muna yawo a cikin Gaza muna kai kayan amfanin asibiti kuma mutane suna gudu suzo motocinmu a zatonsu abinci ne", "suka bayyana, "wanda yake bayyana tsananin buƙatar su". Cutuka masu yaɗuwa suna ƙara yawa Gaza tana cikin fuskantar yawaitar cutuka masu yaɗuwa. An sami rahoton samun cutar gudawa fiye da 100,000 tun a tsakiyar Aktoba. Rabin wannan tsakanin kananan yara ne kasa da shekaru 5, yawan da ya kasance sau 25 akan rahoton da aka bayar kafin a fara yaƙin. An sami rahoton ciwon numfashi fiye da 150,000 , da kuma ciwon sanƙarau da yawa, kurajen fata, karzuwa, kwarkwata da farankama. Ana zargin ciwon hanta saboda ana rade radin mutane da dama suna nuna alamar ciwon hantar. A yayin da jiki mai lafiya zai iya yaƙi da waɗannan cutukan, jiki mai rauni wanda aka banzatar zai yi gwagwarmaya. Yunwa tana raunana garkuwar jiki sannan ta bude kofar shigar cutuka. Rashin koshi yana sanya yara cikin haɗarin mutuwa daga cutuka kamar gudawa, limoniya da kyadda, musamman a yanayin da suka rasha samun ayyukan kiwon lafiya. Ko da yaron ya rayu, banzatarwar zata iya yin tasiri mai tsayi a rayuwa saboda zata hana shi girma da kuma matsalar ƙwaƙwalwa. Iayaye mata masu shayarwa ma suna cikin haɗarin rashin koshi mai yawa. Daga watanni 0-6 na rayuwa, ruwan nonon uwa shi ne abinci mafi aminci mafi dacewa da jariri zai iya samu. Wannan zai kare yaron daga rashin abubuwan gina jiki da kuma kamuwa da mugayen cutuka kamar gudawa, musamman idan babu ruwan sha mai aminci. Cutakan da suka shafi ƙwaƙwalwa, suna ƙara yawa ga mutanen da suke Gaza, wanda ya haɗa da mata, zai iya ƙara yin tasira ga yawan shayarwa. Rashin gyara da tsafta, da rugujewar hanyar kiwon lafiya, yana ƙaruwa a cikin tarin matsalar Fiye da mutane miliyan 1.9 sun rasa gidajensu, wanda fiye da miliyan 1.4 daga cikinsu suke zaune a cunkushasshen mahalli. Wannan yanayin hanya ce da zata ƙara yawan cutuka masu yaɗuwa. A Gaza a yau, a madaidaicin misali, abun wanka guda ɗaya ne ga mutane 4500 da kuma bandaki ɗaya ga mutane fiye da 220. Ruwa mai tsafta yayi ƙaranci sannan kuma ga yawaitar yin bahaya a ciki. Waɗannan yanayin dole ne a samu cutuka masu yaɗuwa. Cikin tashin hankali, samun ayyukan kiwon lafiya a kewayen Gaza ya yi kasa sosai a yayin da yaƙin yake ci gaba da lalata hanyoyin kiwon lafiya. Yayin da hanyoyin kiwon lafiyar suka durkushe, waɗanda suke fuskantar yunwa da cutuka a lokaci guda ba su da zabi mai yawa. Mutanen Gaza, wanda sun riga da sun sha wahala kwarai, a yanzu suna fuskantar mutuwa daga yunwa da cutukan da za’a iya magance su cikin sauki idan akwai hanyar kiwon lafiyar da take aiki. Dole ne a dakatar da wannan. Dolene a samu abinci da sauran kayan agaji da yawa. WHO ta sake maimaita kiranta na agaji da a dakatar da kai hari.

Mchanganyiko wa hatari wa njaa na magonjwa unasababisha vifo vingi huko Gaza Njaa imeivamia Gaza, na inatarajiwa kuongezeka kwa magonjwa katika ukanda huo, hasa miongoni mwa watoto, wanawake wajawazito na wanaonyonyesha pamoja na wazee. Katika makadirio mapya yaliyotolewa leo, ushirikiano wa kimataifa wa awamu ya uainishaji wa usalama wa chakula (IPC) unaojumuisha WHO, ulisema Gaza inakabiliwa na viwango vya janga la uhaba wa chakula ambapo hatari ya njaa inaongezeka kila siku 93% ya wakazi wa Gaza wanakabiliwa na hali mbaya ya njaa, na ukosefu wa chakula na viwango vya juu vya utapiamlo. Angalau kaya 1 kati ya 4 inakabiliwa na hali mbaya ya ukosefu mkubwa wa chakula na kuamua kuuza mali zao na hatua nyingine zisizositahili hili kupata chakula kwa urahisi. Njaa , umasikini na kifo ni dhahiri. Katika harakati za hivi karibuni za kasikazini mwa Gaza, wafanyakazi wa WHO wanasema kuwa kila mtu ambaye walizungumza naye huko Gaza ana njaa. Popote walipoenda, zikiwemo hospitali na wodi za dharura, watu waliwaomba chakula. Tunazunguka Gaza tukipeleka vifaa vya matibabu na watu wanakimbilia kwenye malori yetu wakidhani ni chakula, walisema wakiita kitendo hicho kiashiria cha kukata tamaa Magonjwa ya kuambukiza yanaongezeka Gaza tayari inakabiliwa na viwango vya juu vya magonjwa ya kuambukiza. Zaidi ya kesi 100,000 za kuhara ziliwasilishwa tangu katikati ya oktoba. Nusu ya hawa ni miongoni mwa watoto wadogo waliyo chini ya umri wa miaka 5, idadi ya kesi ambazo ni mara 25 kuliko ilivyowasilishwa kabla ya mzozo. Zaidi ya visa 150,000 vya maambukizi ya mfumo wa upumuaji, na visa vingine vya homa ya uti wa mgongo, vipele vya ngozi, kipele, chawa na tetekuwanga viliwasilishwa. Ugonjwa wa homa ya ini pia unashukiwa kwa sababu watu wengi wanaeleza kuwa wana dalili za homa ya manjano. Wakati mwili wenye afya unaweza kupigana kwa urahisi na magonjwa haya, mwili uliyopotea na dhaifa utajitahidi. Njaa hudhoofisha kinga ya mwili na kufungua mlango wa magonjwa. Utapiamlo huongeza hatari ya watoto kufa kutokana na magonjwa kama vile kuhara, nimonia na surua, hasa katika mazingira ambayo wanakosa huduma za afya za kuokoa maisha. Hata kama mtoto anaendelea kuishi, uchafuzi wa mazingira unaweza kuwa na athari za maisha yote kwa sababu huzuia ukuaji na kudhoofisha ukuaji wa utambuzi. Akina mama wanaonyonyesha pia wako katika hatari kubwa ya kupata utapiamlo. Kuanzia umri wa miezi 0-6, maziwa ya mama ndicho chakula bora na salama ambacho mtoto anaweza kupata. Hii inamlinda mtoto dhidi ya upungufu wa lishe na kupata magonjwa hatari kama vile kuhara, hasa wakati upatikanaji wa maji safi ya kunywa ni mdogo sana. Masuala ya afya ya akili, kuongezeka kwa idadi kubwa ya watu huko Gaza, ikiwa ni pamoja na miongoni mwa wanawake, inaweza kuathiri zaidi viwango vya unyonyeshaji. Ukosefu wa usafi wa mazingira, usafi wa mwili na kushuka kwa mfumo wa afya, kunaongeza mchanganyiko wa sumu Zaidi ya watu milioni 1.9 wamelazimika kuyahama makazi yao, kati yao zaidi ya milioni 1.4 wanakaa katika makazi yenye watu wengi. Hali hizi zinafaa kwa kuongezeka kwa magonjwa ya kuambukiza. Katika Gaza leo, kwa wasitani, kuna bafu moja pekee kwa kila watu 4500 na choo kimoja kwa watu 220. Maji safi yanaendelea kupungua na kuna ongezeko la viwango vya kinyesi cha binadamu nje. Hali hizi zinasababisha kuenea kwa magonjwa ya kuambukiza kutoepukika. Cha kusikitisha zaidi ni kuwa upatikanaji wa huduma za afya umeshuka kote Gaza, huku vita vikiendelea kudhoofisha mfumo wa afya. Wakati mfumo wa afya ukidhoofishwa kwa kasi, wale wanaokabiliwa na mchanganyika hatari wa njaa na magonjwa wamebakiza chaguzi chache. Watu wa Gaza, ambao tayari wameteseka vya kutosha, sasa wanakabiliwa na kifo kutokana na njaa na magonjwa ambayo yanaweza kutibiwa kwa urahisi na mfumo wa afya unaofanya kazi. Hii lazima isitishwe. Chakula na misaada mingine lazima itiririke kwa kiasi kikubwa zaidi. WHO inasisitiza wito wake wa kusitisha mapigano mara moja.

Àpapọ̀ tíí ṣekú pani ti ebi àti àrùn yóò yọrí sí ikú ní Gaza Ẹbí ń bá Gaza fínra, ìrètí sì ni wípé èyí yóò lékún àìsàn káàkiri àwọn agbègbè náà, èyí tí yóò burúkú jùlọ ní àárín àwọn ọmọdé, aboyún àti àwọn obìnrin tí wọ́n ń fún ọmọ lọ́yàn, àti àwọn arúgbó. Nínú àwọn ìṣirò titun tí wọ́n fi léde lónìí, alábàáṣepọ̀ àgbáyé Ìpín Orígun Ìpèsè Ààbò Oúnjẹ (IPC), èyí tí ó ní àkóónú WHO, sọ pé Gaza ''ń dojú kọ àìláàbò oúnjẹ tí ó burú jàì ", pẹ̀lú ewu ìyàn '' tí ó ń lékún lójoojúmọ́." 93% àwọn olùgbé Gaza ń dojú kọ àwọn ìpele wàhálà ebi ní èyí tí kò ṣẹlẹ̀ rí, pẹ̀lú àìtó oúnjẹ àti ìpele àìjẹunkánú tí ó ga. Ókéré tán 1 nínú agboolé 4 ni wọ́n ń dojú kọ ''ipò àjálù'': tí wọn ń ní ìrírí ìpẹ̀kun àìní oúnjẹ àti ebi pípa tí wọ́n sì ní láti ta àwọn ohun ìní wọn àti àwọn ìpẹ̀kun tí ó ní agbára mìíràn láti rí oúnjẹ díẹ̀ je. Ebi, àìní àti ikú jẹyọ. Ní àwọn ìrìn-àjò oníbá sí àríwá Gaza láìpẹ́ yìí, àwọn òṣìṣẹ́ WHO sọ pé gbogbo àwọn tí àwọn bá sọ̀rọ̀ ní Gaza ní ebi ń pa. Níbikíbi tí wọ́n bá lọ, àti ní àwọn ilé ìwòsàn pẹ̀lú àwọn ilé aláìsàn pàjáwìrì, àwọn èèyàn ń béèrè oúnjẹ ní ọwọ́ wọn ni. "A rìn káàkiri Gaza láti fi àwọn èròjà ìlera jíṣẹ́ àwọn ènìyàn sì rọ́ wá sí àwọn ibi àwọn ọkọ̀ àjàgbé wa pẹ̀lú èrò pé oúnjẹ ni", wọ́n sọ bẹ́ẹ̀, wọ́n sì ń pè é ní "ìtọ́kasí àìnírètí". Àwọn àrùn ìkórànraẹni ń gbèrú Gaza ti ń ní ìrírí ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn àrùn àkóràn. Ó lé ní 100 000 ọ̀ràn ìgbẹ́ gbuuru ni wọ́n tí kéde láti ìdáméjì oṣù Kẹwàá. Ìlàjì nínú àwọn wọ̀nyí wà nínú àwọn ọmọdé tí ọjọ́ orí wọn kò tó ọdún 5, iye àwọn ọ̀ràn tí wọ́n jẹ́ ìlọ́po 25 sí ìyè tí wọ́n fi léde ṣáájú aáwọ̀. Ó lé ní 150 000 ọ̀ràn ìkọlù òkè ìmísínúmísóde, àti ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọ̀ràn yírùnyírùn, àwọn ara ṣíṣú, àrùn dìgbòlugi, iná orí àti ìgbóná ni wọ́n ti ṣe ìjábọ̀ wọn. Wọ́n tún fura si àrùn jẹ̀dọ̀jẹ̀dọ̀ nítorí pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn èèyàn fi àwọn àmì àrùn pọ́njúpọ́tọ̀ hàn. Nígbà tí ó sì jẹ́ pé ara ti o ní ìlera leè bá àwọn àìsàn yìí jà, ará tí ó ti rẹ̀ tí ó sì lẹ kò ní lè ṣe bẹ́ẹ̀. Ẹbí máa ń jẹ́ kí àwọn olùgbèjà ara ó lẹ ni yóò sì ṣílẹ̀kùn fún àrùn. Àìjẹunkánú máa ń lékún ikú àwọn ọmọdé láti ara àìsàn bíi ìgbẹ́ gbuuru, òtútù àyà àti àìsàn ilẹ̀ gbígbẹ, pàápàá ní àwọn ibi tí wọ́n kò ti ní àǹfààní sí àwọn ètò ohun ìlera adóòlà ẹ̀mí. Kódà tí ọmọ náà bá yè, ìṣúnkì ẹ̀yà ara máa ń ní ipa ní ọjọ́ iwájú nítorípé yóò lọ́ra dídàgbà yóò sì ṣe ìfàsẹ́yìn fún ìdàgbàsókè ọpọlọ. Àwọn ìyá tí wọ́n fún ọmọ lọ́yàn náà wà nínú èwù àìjẹunkánú tí ó ga. Láti ọmọ oṣù 0-6, wàrà ìyá ọmọ ni oúnjẹ tí ó dára tí ó sì ní ààbò jùlọ tí ọmọ-ọwọ́ le rí. Èyí ń dáàbò bo ọmọ kúrò lọ́wọ́ kùdìẹ̀kudiẹ inú oúnjẹ àti kíkó àìsàn tí ó le se iku pani bíi ìgbẹ́ gbuuru, pàápàá nígbà tí kò bá sí àǹfààní láti rí omi tí kò léwu láti mu. Àwọn ọ̀ràn ajẹmọ́ ìlera ọpọlọ, ń pọ̀ síi láàárín àwọn olùgbé ní Gaza, láì yọ àwọn obìnrin sílẹ̀, ó seése kí o padà nípa lórí ìyè ìfúnọ̀mọlọ́yàn. Àìní ìmọ́tótó àti ìtọ́júaraẹni, àti ètò ìlera tí ó ń ṣubú lọ, dákún àwọn burúkú tí ó ń ṣẹlẹ̀. Ó lé ní 1.9 mílíọ̀nù àwọn ènìyàn ni wọ́n ti ṣí nípò padà kúrò ní ilé wọn, tí àwọn tí ó lé ní 1.4 mílíọ̀nù sì ń gbé ní àwọn ibùgbé tí ó kéré sí iye àwọn olùgbé. Àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ti fi ààyè sílẹ̀ fún àìsàn àkóràn láti máa pọ̀ si. Ní Gaza lónìí, ní agbede, ilé ìwẹ̀ kan ni ó wà fún àwọn 4500 ènìyàn pẹ̀lú ilé ìgbọ̀nsẹ̀ kan fún èèyàn 220. Omi mímọ́ túbọ̀ ń wọ́n sí i ti ìgbọ̀nsẹ̀ ìta gbangba sì ń pọ̀ si. Àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ wọ̀nyìí ń jẹ́ kí ó sòro láti má nìí àrùn àkóràn. Pẹ̀lú ìbànújẹ́, níní ìráàyè sí ètò ìlera káàkiri Gaza ti já lọ sílẹ̀ bí ogun náà ṣe ń túbọ̀ bá ètò ìlera jẹ́. Pẹ̀lú ètò ìlera tí ó wà lórí orúkún rẹ̀, àwọn tí wọ́n ń dojú kọ àkójọpọ̀ tí ó le se ikú pani ti ebi àti àìsàn kò ní ọ̀pọ̀ ọ̀nà àbáyọ mọ́. Àwọn èèyàn Gaza, tí wọ́n ti jìyà tó, wá ń kojú ebi àti àwọn àrùn báyìí ní èyí tí wọ́n le tọ́jú tí ó bá ṣe pé ètò ìlera tí ó ń ṣisẹ́ wà ni. Èyí gbọ́dọ̀ dópin. Oúnjẹ àti àwọn ohun ìrànlọ́wọ́ yókù gbọ́dọ̀ wà lọ́pọ̀ yanturu. WHO tẹnumọ́ àwọn ìpè rẹ̀ fún ìdáwọ́ogundúró ní ti ìjẹ́mọnìyàn ní kíákíá.

Indlala nezifo ngokuhlangene ziholela ekufeni kwabantu abaningi eGaza Indlala ibhuqabhuqa iGaza, futhi lokhu kulindeleke ukuthi kwandise ukugula kulo lonke elase-Strip, ikakhulukazi ezinganeni, abesifazane abakhulelwe nabancelisa ibele, kanye nabantu abadala. Izilinganiso ezintsha ezikhishwe namuhla, ukubambisana komhlaba wonke kwe-Integrated Food Security Phase Classification (IPC), oluhlanganisa iWHO, luthe iGaza ibhekene "namazinga aphezulu enhlekelele yokudla," nengozi yendlala "ikhula usuku nosuku." Abantu abangama-93% eGaza babhekene nezimo ezinzima zendlala, nokudla okwanele kanye namazinga aphezulu okungondleki. Okungenani ikhaya elilodwa kumakhaya amane abhekene “nezimo eziyinhlekelele”: ukuntuleka kokudla ngokweqile nendlala futhi osekubenze bathengisa impahla zabo futhi bathatha nezinye izinyathelo eziyingozi kakhulu ukuze bathole ukudla kalula. Indlala, ukuswela nokufa kuyabonakala. Ohambweni lwakamuva oluya enyakatho yeGaza, abasebenzi beWHO bathi wonke umuntu abakhulume naye eGaza ulambile. Zonke izindawo ababeya kuzo, okuhlanganisa izibhedlela namawodi ezimo eziphuthumayo, abantu babebacela ukudla. "Sihambahamba eGaza sihambisa izinto zokwelapha bese abantu bagijimela emalolini ethu benethemba lokuthi bazothola ukudla," besho, bekubiza ngokuthi "kuyinkomba yokuphelelwa yithemba." Izifo ezithathelwanayo ziyachuma IGaza isivele ibhekene namazinga akhuphukayo ezifo ezithathelwanayo. Zingaphezu kuka-100 000 izigameko zohudo ezibikiwe kusukela maphakathi noMfumfu. Ingxenye yalaba izingane ezincane ezineminyaka engaphansi kwemi-5 ubudala, izinombolo zamacala eziphindwe izikhathi ezingama-25 kunalezo ezabikwa ngaphambi kwengxabano. Zingaphezu kuka-150 000 izehlakalo zokutheleleka ngezifo ezithinta ukuphefumula okuphezulu, kanye nezigameko eziningi ze-meningitis, ukuqubuka kwesikhumba, utwayi, izintwala kanye ne-chickenpox. I-Hepatitis nayo isolwa njengoba abantu abaningi benezimpawu ze-jaundice. Nakuba umzimba onempilo ungakwazi ukulwa kalula nalezi zifo, umzimba omoshekile nobuthakathaka uzothwala kanzima. Indlala yenza bube buthaka izivikelamzimba futhi ibanga nezifo. Ukungondleki kwandisa amathuba okuba izingane zibulawe izifo ezifana nesifo sohudo, inyumoniya kanye nesimungumungwane, ikakhulukazi endaweni lapho zingakwazi khona ukuthola usizo lwezempilo olusindisa impilo. Ngisho noma ingane ingasinda, ukumosha kungase kube nomthelela wesikhathi eside njengoba kukhinyabeza ukukhula futhi kukhinyabeze nokukhula kwengqondo. Omama abancelisa ibele nabo basengozini enkulu yokungondleki. Kusukela ezinyangeni ezi-0-6 ubudala, ubisi lukamama luwukudla okungcono kakhulu nokuphephile ingane engakuthola. Lokhu kuvikela ingane ekusweleni ukudla okunomsoco kanye nokungenwa izifo ezibulalayo ezifana nesifo sohudo, ikakhulukazi lapho ukuthola amanzi ahlanzekile okuphuza kukuncane kakhulu. Izinkinga zezempilo yengqondo, ziyanyuka kubantu baseGaza, okuhlanganisa nabesifazane, zingase zibe nomthelela omkhulu emazingeni okuncelisa. Ukuntuleka kokukhucululwa kwendle kanye nenhlanzeko, kanye nendlelakusebenza yezempilo ewayo, kwengeza kule ngxube enobuthi Bangaphezu kwezigidi eziyi-1.9 abantu asebekhishiwe ezindlini zabo, okungaphezu kwezigidi eziyi-1.4 kubo abahlala ezindaweni zokukhosela eziminyene. Lezi zimo zandisa izifo ezithathelwanayo. Uma silinganisa, eGaza kuneshawa eyodwa kuphela yabantu abangu-4500 kanye nendlu yangasese eyodwa kwabangu-220. Amanzi ahlanzekile ahlala eyimvelakancane futhi kunamazinga akhuphukayo okuzikhulula ngaphandle. Lezi zimo zenza kubekhona ukubhebhetheka kwezifo ezithathelwanayo. Ngokudabukisayo, ukufinyelela ezinsizeni zezempilo kulo lonke elaseGaza kwehlile njengoba impi iqhubeka nokululaza uhlelo lwezempilo. Njengoba uhlelo lwezempilo lungenzi kahle, labo ababhekene nenhlanganisela ebulalayo yendlala nezifo basala benezinto ezimbalwa abangakhetha kuzo. Abantu baseGaza, asebehlupheke ngokwanele, manje babhekene nokufa ngenxa yendlala nezifo ezingalapheki kalula ngohlelo lwezempilo olusebenzayo. Lokhu kumele kuphele. Ukudla nolunye usizo kufanele kungene ngamanani amakhulu kakhulu. I-WHO iphinda isimemo sayo sokuthi kuphele ukudubulana ngokushesha.

ደብሊውኤችኦ ለሁለተኛ ጊዜ የወባ መከላከያ ክትባትን አስቀድሞ ወስኗል፣ ይህም በሽታውን ለመከላከል ትልቅ ምዕራፍ ነው ደብሊውኤችኦ አር21/ማትሪክስ-ኤም የወባ ክትባትን ቅድመ ብቃት ካላቸው ክትባቶች ዝርዝር ውስጥ ጨምሯል። በጥቅምት 2023 ፣ ደብሊውኤችኦ በክትባት እና በወባ ፖሊሲ አማካሪ ቡድን ላይ የ ደብሊውኤችኦ ስልታዊ አማካሪ የባለሙያዎች ቡድን( ኤስኤጂኢ) ምክርን ተከትሎ፣ በሕፃናት ላይ የወባ በሽታን ለመከላከል እንዲጠቀም ይመክራል። ቅድመ ብቃቱ ማለት በልጆች ላይ የወባ በሽታን ለመከላከል እንደ ቁልፍ መሳሪያ ትልቅ የክትባት ተደራሽነት ማለት ሲሆን ይህም በዩኒሴፍ የክትባት ግዥ ቅድመ ሁኔታ እና በጋቪ ፣ የክትባት አሊያንስ ለማሰማራት የገንዘብ ድጋፍ ነው። አር21 ክትባቱ በጁላይ 2022 የቅድመ ብቃት ደረጃ ያገኘውን አርቲኤስ፣ኤስ/ኤኤስኦ1 ክትባት ተከትሎ ደብሊውኤችኦ የተመረጠ ሁለተኛው የወባ ክትባት ነው። ሁለቱም ክትባቶች በክሊኒካዊ ሙከራዎች ውስጥ፣ በልጆች ላይ የወባ በሽታን ለመከላከል ደህንነታቸው የተጠበቀ እና ውጤታማ ናቸው። በሰፊው ሲተገበሩ፣ ከሌሎች የሚመከሩ የወባ ቁጥጥር ጣልቃገብነቶች ጋር፣ ከፍተኛ የህዝብ ጤና ተጽእኖ ይኖራቸዋል ተብሎ ይጠበቃል። በትንኝ የሚተላለፍ የወባ በሽታ በተለይ በአፍሪካ ክልል በሚገኙ ሕፃናት ላይ ከፍተኛ ጫና ይፈጥራል፤ በየዓመቱ ወደ ግማሽ ሚሊዮን የሚጠጉ ሕፃናት በዚህ በሽታ ይሞታሉ። በዓለም አቀፍ ደረጃ ፣ በ2022 በ85 አገራት 249 ሚሊዮን የወባ በሽታ ተጠቂዎች እና 608 ሺህ የወባ በሽታ ሞቶች እንደነበሩ ይገመታል። በኦክስፎርድ ዩኒቨርሲቲ የተዘጋጀው እና በሴረም ኢንስቲትዩት ኦፍ ህንድ ፣ የተመረተው የዓለም ሁለተኛው የወባ ክትባት ቅድመ ብቁነት በክትባት አማካይነት የወባ በሽታን ለመከላከል ተደራሽነትን ለማስፋት ዝግጁ ነው። የወባ ክትባቶች ፍላጎት ከፍተኛ ቢሆንም አቅርቦቱ እስካሁን ውስን ነው። የዓለም ጤና ድርጅት የሚመክረው እና ቅድመ ብቃት ያላቸው ሁለት የወባ ክትባቶች መገኘታቸው ከአፍሪካ አገራት የሚመጣውን ከፍተኛ ፍላጐት ለማሟላት አቅርቦቱን ይጨምራል ተብሎ ይጠበቃል እንዲሁም የወባ በሽታ ከፍተኛ የሕዝብ ጤና አደጋ በሚፈጥርባቸው አካባቢዎች ለሚኖሩ ሁሉም ልጆች በቂ የክትባት መጠን ያስገኛል ተብሎ ይጠበቃል። ደብሊውኤችኦ የቁጥጥር እና ቅድመ ብቃት ትምህርት ክፍል ዳይሬክተር ዶ/ር ሮጌሪዮ ጋስፓር፣ “የደብሊውኤችኦ ክትባት ቅድመ ብቃትን ማግኘቱ በአለም አቀፍ የክትባት መርሃ ግብሮች ውስጥ ጥቅም ላይ የሚውሉ ክትባቶች በታለመላቸው የጤና ስርዓቶች ውስጥ ጥቅም ላይ በሚውሉበት ሁኔታ ደህንነቱ የተጠበቀ እና ውጤታማ መሆናቸውን ያረጋግጣል። የዓለም ጤና ድርጅት በየዓመቱ ለቅድመ-ብቃት ብዙ ምርቶችን ይገመግማል እና የዚህ ሥራ ዋና ነገር ደህንነቱ የተጠበቀ ፣ ውጤታማ እና ጥራት ያላቸውን የጤና ምርቶች ተደራሽነት ማረጋገጥ ነው። ደብሊውኤችኦ የክትባት፣ የክትባት እና የባዮሎጂካል ምርቶች መምሪያ ዳይሬክተር የሆኑት ዶ/ር ኬት ኦብሪየን እንዲህ ብለዋል፡-" በዛሬው ዕለት በዓለም አቀፍ የጤና ዘርፍ ትልቅ ስኬት የተገኘ ሲሆን፣ በወባ ተላላፊ አካባቢዎች ለሚገኙ ሕፃናት የሚመከረው ሁለተኛው የወባ ክትባት አር21/ማትሪክስ-ኤም ቅድመ ብቃት ማግኘቱን በደስታ እንቀበላለን። ይህ ስኬት በልጆች ላይ ስቃይ እና ሞት የሚያስከትል አስፈሪ ጠላት የሆነውን ወባን ለማጥፋት ያላሰለሰ ቁርጠኝነትን ያሳያል። ይህ ወባ በልጆቻቸው ላይ ምን ሊያመጣ ይችላል ብለው በመፍራት ለረጅም ጊዜ የኖሩ ጤናማ ፣እና ጠንካራ የወደፊት የወደፊት ሕይወትን ለማረጋገጥ ሌላ እርምጃ ነው። ከአጋሮቻችን ጋር አንድ ሆነን ከወባ ነፃ የሆነ የወደፊት፣ ህይወትን በመፈለግ ሁሉም ህይወት ከዚህ በሽታ ስጋት የተጠበቀ ነው። "የቅድመ-ብቃት ሂደት አንድ አካል ሆኖ፣ የዓለም ጤና ድርጅት ክትባቶች ደህንነታቸው የተጠበቀ፣ ውጤታማ እና ከዓለም አቀፍ ደረጃዎች የተመረቱ መሆናቸውን በጥልቀት ለመገምገም እና ለመወሰን ዓለም አቀፍ ደረጃዎችን ይተገበራል። ደብሊውኤችኦ አስቀድሞ ብቃት ያላቸውን ክትባቶች ቀጣይ ደህንነት እና ውጤታማነት ያረጋግጣል፣ለምሳሌ በመደበኛ ድጋሚ ግምገማ፣የቦታ ቁጥጥር እና ዒላማ የተደረገ ሙከራ። ቅድመ ብቃት የብሔራዊ የክትባት ፕሮግራሞችን ልዩ ፍላጎቶችን ይደግፋል እንደ አቅም፣ ቴርሞስታቲክ፣ አቀራረብ፣ መለያ እና የመርከብ ሁኔታዎች ያሉ የክትባት ባህሪያትን በተመለከተ።

WHO prequalifies a second malaria vaccine, a significant milestone in prevention of the disease WHO has added the R21/Matrix-M malaria vaccine to its list of prequalified vaccines. In October 2023, WHO recommended its use for the prevention of malaria in children following the advice of the WHO Strategic Advisory Group of Experts (SAGE) on Immunization and the Malaria Policy Advisory Group. The prequalification means larger access to vaccines as a key tool to prevent malaria in children with it being a prerequisite for vaccine procurement by UNICEF and funding support for deployment by Gavi, the Vaccine Alliance. The R21 vaccine is the second malaria vaccine prequalified by WHO, following the RTS,S/AS01 vaccine which obtained prequalification status in July 2022. Both vaccines are shown to be safe and effective in clinical trials, for preventing malaria in children. When implemented broadly, along with other recommended malaria control interventions, they are expected to have a high public health impact. Malaria, a mosquito-borne disease, places a particularly high burden on children in the African Region, where nearly half a million children die from the disease each year. Globally, in 2022, there were an estimated 249 million malaria cases and 608 000 malaria deaths across 85 countries. The prequalification of the world’s second malaria vaccine, developed by Oxford University and manufactured by Serum Institute of India, is poised to expand access to malaria prevention through vaccination. Demand for malaria vaccines is high but the supply has thus far been limited. The availability of two WHO recommended and prequalified malaria vaccines is expected to increase supply to meet the high demand from African countries and result in sufficient vaccine doses to benefit all children living in areas where malaria is a significant public health risk. Dr Rogério Gaspar, Director of the Department of Regulation and Prequalification at WHO said: "Achieving WHO vaccine prequalification ensures that vaccines used in global immunization programmes are safe and effective within their conditions of use in the targeted health systems. WHO evaluates multiple products for prequalification each year and core to this work is ensuring greater access to safe, effective and quality health products". Dr Kate O’Brien, Director of WHO's Department of Immunization, Vaccines and Biologicals, said: "Today marks a huge stride in global health as we welcome the prequalification of R21/Matrix-M, the second malaria vaccine recommended for children in malaria endemic areas. This achievement underscores our relentless commitment to wiping out malaria which remains a formidable foe causing child suffering and death. This is another step toward ensuring a healthier, more resilient future for those who have lived for too long in fear of what malaria could do to their children. Together with our partners we are united in the pursuit of a malaria-free future, where every life is shielded from the threat of this disease. ”As part of the prequalification process, WHO applies international standards to comprehensively evaluate and determine whether vaccines are safe, effective and manufactured to international standards. WHO also ensures the continued safety and efficacy of prequalified vaccines through, for example, regular re-evaluation, site inspection and targeted testing. Prequalification supports the specific needs of national immunization programmes with regards to vaccine characteristics such as potency, thermostability, presentation, labelling and shipping conditions.

WHO fara cancantar da riga kafin malaria na biyu, wani mataki mai mahimmanci wajen riga kafin cutar WHO ta ƙara maganin riga kafin R21/Matrix-M a jerin magungunan riga kafin da suka cancanta. A aktuba 2023, WHO ta bada shawarar ayi amfani da shi domin kariya daga cutar cizon sauro a tsakanin yara biyo bayan shwawarwarin ƙungiyar bada shawara ta kwararru na WHO(SAGE) game da riga kafi da kuma masu bada shawara game da dokokin cutar cizon sauro. Kafin cancantar yana nufin samun magungunan riga kafi da yawa a matsayin ginshiki wajen kariya daga cutar cizon sauro a yara tare da kasancewarta abin da ake buƙata wajen siyan maganin riga kafi daga UNICEF da kuma bada tallafin kuɗi wajen aikawa daga Gavi, hadin guiwar riga kafi. Maganin riga kafi na R21 shi ne maganin riga kafi na biyu da WHO ta tantance, biyo bayan maganin riga kafin RTS,S/AS01 wadda ta sami shaidar tantancewa a Yuli 2022. Dukkan magungunan riga kafin sun zamto masu aiki da aminci a gwajin da akayi a asibiti, domin hana cutar cizon saura ga yara. Idan aka aiwatar sosai, tare da sauran matakan lura da cutar cizon sauro, ana zaton za su samar da tasiri mai yawa a kiwon lafiya . Cutar cizon sauro, wanda sauro yake haifarwa, yana sanya nauyi mai yawa akan yara a yankin Afrika, inda yara kusan rabin miliyan suke rasa rayukansu a kowacce sheƙara sanadin cutar. A duniya baki ɗaya, a 2022, anyi ƙiyasin cutar cizon sauro sau kusan miliyan 249 da kumamace-mace sanadin cutar cizon sauro guda 608000 a ƙasashe 85. Kafin tantancewa na maganin rigakafi kashi na biyu a duniya, wanda jami’ar Oxford ta samar sannan serum institute ta Indiya ta kera, ya kasance ne don faɗaɗa samun rigakafin cutar cizon sauro ta hanyar magungunan rigakafi. Buƙatar maganin riga kafin cutar cizon sauro yana ƙara yawa amma samarwa ta takaita sosai. Ana saka ran cewa samuwar magungunan riga kafin cutar cizon sauro da suka samu tantancewa da shawarwari za su ƙara samar da isar magungunan riga kafin zuwa ga mabuƙata daga ƙasashen Afrika da kuma sakamakon isassun magungunan riga kafi da zai amfani dukkan yaran da suke wuraren da ke da haɗarin cutar cizon sauro. Dr Roga Gspar, Babban Darakta dake sashen tantancewa da dokoki na WHO yace: “Cimma burin kafin tantancewa na maganin riga kafi yana tabbatar da cewa magungunan riga kafi da akayi amfani da su a shirin riga kafi na duniya sun kasance masu aminci kuma masu amfani a cikin yanayin da ake amfani da su a yanayin kiwon lafiyar da ake fuskanta. WHO tana duba dukkan kayan amfani domin tantancewa a kowacce sheƙara kuma abu mafi mahimmanci a wannan aikin shi ne tabbatar da kayan kiwon lafiya masu amfani, amici da inganci. Dr Kate Brien, Babbar Darakta a Sashen Riga Kafi, Magungunan Riga Kafi da Biologicals na WHO, tace: “ Ranar yau ta nuna babban mataki a kiwon lafiya na duniya yayin da muke maraba da kafin tantancewar R21/Matrix-M, maganin cutar cizon sauro na biyu ta yarjewa yara dake wuraren da ake fama da annobar cutar cizon sauro. Wannan nasarar ta ƙara mana dagewa wajen ayyukanmu don kawar da cutar cizon sauro wanda ya kasance barazana dake janyo cutarwa da rasa rayuka ga yara. Wannan ma wani mataki ne wajen tabbatar da gaba mai cike da lafiya da tabbatuwa ga waɗanda suka dade suna rayuwa da fargabar abinda cutar cizon sauro zata haifarwa ga yaransu. Mu tare da abokan hulɗarmu kanmu hade yake wajen samar da gaba wadda babu cutar cizon sauro a cikinta, inda kowacce rai zata samu garkuwa daga wannan cutar. A ɓangaren tsarin tantancewar, WHO tana amfani da tsarin duniya domin tantancewa mai yawa da kuma tabbatar da cewa magungunan riga kafi nada aminci, amfani kuma an kera su a matakin duniya. WHO kuma tana ci gaba da tabbatar da aminci da ingancin magungunan riga kafin da aka tantance ta hanyar, a misali, tantancewa akai-akai, duba ɓangaren da kuma gwajin abin da aka nufata. Kafin tantancewar yana taimakawa buƙatu na musamman na shirin rigakafi na duniya tare da lura da yanayin maganin rig kafin kamar ƙarfi, rashin lalacewa, gabatarwa, alama da kuma yanayin aika saƙon.

WHO inatanguliza chanjo ya pili ya malaria, ikiwa ni hatua muhimu katika kuzuia ugonjwa huo WHO imeongeza chanjo ya malaria ya R21/Matrix-M kwenye orodha yake ya chanjo zilizohitimu. Mwezi Oktoba 2023, WHO ilipendekeza itumike katika kuzuia malaria kwa watoto kutokana na ushauri wa kikundi cha wataalamu wa ushauri wa kimkakati wa WHO kuhusu chanjo na kikundi cha ushauri cha sera ya malaria. Masharti ya awali yanamaanisha kuwa upatikanaji mkubwa wa chanjo ni hatua muhimu ya kuzuia malaria kwa watoto huku ikiwa ni sharti la UNICEF la ununuzi wa chanjo na usaidizi wa ufadhili unaotolewa na Gavi, muungano wa chanjo. Chanjo ya R21 ni chanjo ya pili ya malaria iliyothibitishwa na WHO kutokana na chanjo ya RTS,S/ASOM kupata hadhi ya kuhitimu Julai 2022. Chanjo zote mbili zipo salama na zinafaa katika majaribio ya kimatibabu, kwa ajiri ya kuzuia malaria kwa watoto. Inapotekelezwa kwa upana, pamoja na hatua zingine zinazopendekezwa za kudhibiti malaria zinatarajia kuwa na athari kubwa kwa afya ya umma. Malaria, ugonjwa unaoenezwa na mbu, unasababisha hatari kubwa kwa watoto katika ukanda wa Afrika, ambapo takribani watoto nusu ya milioni huwa wanakufa kila mwaka kutokana na ugonjwa huo. Mwaka 2022 kulikuwa na wastani wa wa visa milioni 249 vya malaria na vifo 608, 000 katika nchi 85 dunia. Uhitimu wa chanjo ya pili ya malaria duniani, iliyotengenezwa na Chuo Kikuu cha Oxford pamoja na Taasisi ya Serum ya India, iko tayari kuongeza ufikiaji wa kuzuia malaria kupitia chanjo. Mahitaji ya chanjo ya malaria ni makubwa lakini usambazaji hadi sasa ni mdogo. Uwepo wa chanjo mbili za malaria zilizopendekezwa na WHO zinatarajiwa kuongeza usambazaji ili kukidhi mahitaji makubwa kutoka kwenye nchi za Afrika na kusababisha dozi za kutosha za chanjo kuwanufaisha watoto wote wanaoishi katika maeneo ambayo malaria ni hatari kubwa kwa afya ya umma. Dk. Rongario Gaspar, Mkurugenzi wa idara ya udhibiti na Masharti ya awali ya WHO alisema; "Kufikia uhitimu wa chanjo ya WHO kunahakikisha kuwa chanjo zinazotumiwa katika mipango ya kimataifa ya chanjo ni salama na yenye ufanisi ndani ya hali zao za matumizi katika mifumo ya afya inayolengwa. WHO huwa inatathimini bidhaa nyingi kwa ajili ya kuhitimu kila mwaka na msingi wa kazi hii ni kuhakikisha upatikanaji zaidi wa bidhaa za afya salama, bora na yenye ufanisi. Dk. Kate Brien, Mkurugenzi wa idara ya chanjo, chanjo na baiolojia ya WHO, alisema; "Leo, ni alama ya hatua kubwa katika afya ya kimataifa tunapokaribisha uhitimu wa R21/Matrix-M chanjo ya pili ya malaria iliyopendekezwa kwa watoto waliyo katika maeneo yenye maambukizi ya ugonjwa wa malaria. Mafanikio haya yanasisitiza dhamira yetu ya kutokomeza malaria ambayo bado ni adui mkubwa anayesababisha mateso ya vifo vya watoto. Hii ni hatua nyingine ya kuhakikisha maisha yajayo yenye afya na ustahimilivu zaidi kwa wale ambao wameishi kwa muda mrefu kwa hofu ya kile ambacho malaria inaweza kufanya kwa watoto wao. Pamoja na washirika wetu tumeungana katika kutafuta mstakabali wa maisha ya baadae yasiyo na malaria, ambapo kila maisha yatakingwa na tishio la ugonjwa huo. Kama sehemu ya mchakato wa uhitimu, WHO hutumia viwango vya kimataifa ili kutathimini kwa kina na kubaini kama chanjo ni salama, zinafaa na zinatengenezwa kwa viwango vya kimataifa. WHO pia inahakikisha usalama unaoendelea na ufanisi wa chanjo zilizohitimu kupitia, kwa mfano, tathimini ya mara kwa mara, ukaguzi wa vituo na upimaji unaolengwa. Uhitimu husaidia mahitaji mahususi ya programu za kitaifa za chanjo kutokana na sifa za chanjo kama vile uwezo, hali ya joto, uwasilishaji, kuweka lebo na masharti ya usafirishaji.

WHO fún àjẹsára ibà ẹlẹ́ẹ̀kejì ní ìkún ojú òṣùwọ̀n, èyí tí í ṣe ìrìnàjò pàtàkì nínú ìrìnàjò ìfòpinsí àrùn náà. WHO ti ṣe àfikún àjẹsára ibà R21/Matrix-M sí ara àtòjọ àwọn àjẹsára rẹ̀ tó kún ojú òṣùwọ̀n. Ní oṣù Kẹwàá ọdún 2022,WHO gbà wọ́n níyànjú ìlò rẹ̀ fún ìdènà àìsàn ibà láàárín àwọn ọmọdé nípa títẹ̀lé ìmọ̀ràn Àkójọ àwọn Akọ́sẹ́mọsẹ́ Elétò Agbani-nímọ̀ràn WHO (SAGE) lórí ìfúnnilájẹsára àti Òfin Àìsàn Ibà Ẹgbẹ́ àwọn Agbani-nímọ̀ràn. Ìkún ojú òṣùwọ̀n náà túmọ̀ sí ìní àǹfààní tí ó tóbi síi sí àwọn àjẹsára gẹ́gẹ́ bíi ohun èlò pàtàkì láti dènà ibà láàárín àwọn ọmọdé ní èyí tí í ṣe ohun ìṣáájú pàtàkì fún ìpèsè àjẹsára nípasẹ̀ UNICEF àti ìrànlọ́wọ́ owó nípasẹ̀ Gavi, tí í ṣe Ìbátan Àjẹsára. Àjẹsára R21 jẹ́ àjẹsára ibà ẹlẹ́ẹ̀kejì tí WHO fún ní ìkún ojú òṣùwọ̀n, ní títẹ̀lé àjẹsára RTS, S/AS01 tí ó gba ìṣe-déédéé ni oṣù Keje ọdún 2022. Àwọn àjẹsára méjèèjì ní wọ́n ṣe àfihàn wọn pé wọn kò ní ewu tí wọ́n sì múnádóko níbi ìdánwò ìṣe-òògùn, láti dènà àìsàn ibà láàárín àwọn ọmọdé. Nígbà tí wọ́n ṣe àmúlò rẹ̀ lọ́nà tí ó pọ̀, pẹ̀lú àwọn ètò ìfòpinsí ibà yókù tí wọ́n gbà níyànjú, ìrètí wà pé wọ́n ní láti ní ipa tí ó ní àpẹẹrẹ lára ìlera gbogbogbò. Àìsàn ibà, àìsàn tí èèyàn máa ń kó láti ara ẹ̀fọn, gbé ẹ̀dùn ọkàn tí ó lágbára lórí àwọn ọmọdé ní Agbègbè Africa, níbi tí ó súnmọ́ ìdajì mílíọ̀nù àwọn ọmọdé tí ń kú láti ara àìsàn náà ní ọdọọdún. Káríayé, ní ọdún 2022, ó tó àfojúdá 249 mílíọ̀nù àwọn ọ̀ràn ibà ni ó wà àti 608 000 ikú ibà káàkiri àwọn orílẹ̀-èdè 85. Ìkún ojú òṣùwọ̀n àjẹsára ibà ẹlẹ́ẹ̀kejì ti àgbáyé, tí Oxford University ṣẹ̀dá rẹ̀ tí Serum Institute of India sì ṣe ìṣelọ́pọ̀, tí ṣe tán láti lékún àǹfààní láti dènà ibà nípasẹ̀ àjẹsára. Ìbèèrè fún àjẹsára ibà pọ̀ ṣùgbọ́n àdínkù ti bá ìpèsè rẹ̀. Bíbẹ àwọn àjẹsára ibà WHO méjì tí wọ́n fi síta nípa fífún ní ìkún ojú òṣùwọ̀n wọn ni ìrètí wà pé wọn yóò lékún ìpèsè tí yóò bá ìbèèrè fún un láti àwọn orílẹ̀-èdè Africa tí yóò sì yọrí sí àwọn ìlò àjẹsára tí yóò tó láti jẹ́ àǹfààní fún àwọn ọmọdé tí wọ́n ń gbé ní àwọn agbègbè tí ibà jẹ́ èwù ńlá fún ìlera gbogboogbò. Dr. Rogerio Gasper, Olùdarí Ẹ̀ka Ìlànà àti ìjẹ́rìsíí ìṣáájú ní WHO sọ pé; "Yíyege ètò ìjẹ́rìsíí ìṣáájú fún àjẹsára WHO yóò ṣe àrídájú pé àwọn àjẹsára tí wọ́n ń lò fún àwọn ètò ìfúnnilájẹsára ní àgbáyé kò léwu tí ó sì múnádóko nípa àwọn ọ̀nà ìlò wọn nínú àwọn ètò ìlera àfojúsùn. WHO máa ń ṣàgbéyẹ̀wò àwọn òògùn fún ìjẹ́rìsíí ìṣáájú ní ọdọọdún tí ọ̀gangan èròńgbà iṣẹ́ yìí sì jẹ́ rírí pé ààyè ńlá wà fún òògùn tí kò léwu tí ó sì múnádóko dáadáa fún ìlera". Dr. Kate O'Brien, Olùdarí Ẹ̀ka tí ó ń rí sí ìfúnnilájẹsára ti WHO, àwọn Àjẹsára àti àwọn Ajẹmọ́ Ìbí, sọ wípé: "Òní ń sàmì ìlọsíwájú tí ó tóbi nínú ìlera àgbáyé bí a tí ń kí ikùn ojú òṣùwọ̀n R21/Matrix - M káàbọ̀, àjẹsára ibà ẹlẹ́ẹ̀kejì tí a fi síta fún àwọn ọmọdé ní àwọn agbègbè tí ibà ń bá fínra. Àṣeyọrí yìí ń ṣe àfihàn ìfaradà wa láti fòpin sí àìsàn ibà èyí tí ó ń túbọ̀ jẹ́ ọ̀tá ńlá tí ó ń mú ọmọdé jìyà tàbí pa ọmọdé. Èyí jẹ́ ìgbésẹ̀ mìíràn lọ́nà àti ríi dájú pé ìlera wà si, àti ọjọ́ iwájú tí ó ṣé faradà fún àwọn tí wọ́n bá pẹ́ láyé látààrí ìbẹ̀rù ohun tí ibà kò bá ṣe fún àwọn ọmọ wọn. Ní àpapọ̀ pẹ̀lú àwọn alájọṣe wa a wà ní ìṣọ̀kan nínú ìlépa ọjọ́ iwájú tí kò ní ibà, níbi tí ààbò tí wà fún gbogbo ìgbé ayé kúrò lọ́wọ́ ìdúnkokò àìsàn yìí. "Gẹ́gẹ́ bíi ara ìlànà ìkún ojú òṣùwọ̀n, WHO ṣe àmúlò àwọn gbèdéke orílẹ̀-sí-orílẹ̀ láti ṣàyẹ̀wò yékéyéké àti láti pinnu bóyá àwọn àjẹsára náà kò ní ewu, bóyá wọ́n múnádóko tí wọ́n sì ṣe iṣẹ́ lọ́pọ̀ wọn ní ìpéwọ̀n orílẹ̀-sí-orílẹ̀. WHO tún ríi pé ààbò àti ìmúnádóko ìjẹ́rìsíí ìṣáájú àwọn àjẹsára sì ń tẹ̀síwájú, fún àpẹẹrẹ, ìṣàyẹ̀wò lóòrèkóòrè, àyẹ̀wò ibùdó àti àwọn àyẹ̀wò òní àfojúsùn. Ètò ìkún ojú òṣùwọ̀n ń ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn ìnílò pàtó ti àwọn ètò ìfúnnilájẹsára ní orílẹ̀ ní ìbámu pẹ̀lú àwọn àbùdá àjẹsára bíi ìlágbára, ìmóorudúro, ìgbéjáde, ìsàmìsí àti àwọn ìlànà ìfiọkọ̀gbéká.

I-WHO iphasisa umgomo wesibili kamalaleveva, ingqophamlando ebalulekile ekuvimbeleni lesi sifo I-WHO yengeze umuthi wokugomela umalaleveva iR21/Matrix-M ohlwini lwayo lwemithi yokugoma efanelekile. NgoMfumfu wezi-2023, i-WHO yancoma ukusetshenziswa kwayo ekuvimbeleni umalaleveva ezinganeni kulandela iseluleko seQembu Lochwepheshe Be-WHO iStrategic Advisory Group of Experts (SAGE) mayelana Nokugonywa kanye Neqembu Lokweluleka Ngenqubomgomo Yomalaleveva. Ukufaneleka kusho ukunyukwa kwamathuba ofinyelela emithini yokugoma okuyithuluzi elibalulekile lokuvimbela umalaleveva ezinganeni njengoba kuyisidingo sokuqala sokuthengwa komgomo yi-UNICEF kanye nokuxhaswa ngezimali ukuze kusetshenziswe iGavi, iVaccine Alliance. Umgomo weR21 umgomo wesibili kamalaleveva ogunyazwa ngaphambilini yi-WHO, kulandela umgomo weRTS,S/AS01 othole isimo sokufaneleka ngoNtulikazi wezi-2022. Yomibili imithi yokugoma ibonakaliswa iphephile futhi isebenza ngempumelelo ezinhlolweni zomtholampilo, zokuvikela umalaleveva ezinganeni. Lapho zisetshenziswa kabanzi, kanye nezinye izindlela zokungenelela ezinconyiwe zokulawula umalaleveva, kulindeleke ukuthi zibe nomthelela omkhulu kwezempilo yomphakathi. Umalaleveva, isifo esithwalwa omiyane, ubeka umthwalo omkhulu ikakhulukazi ezinganeni eSifundazweni Sase-Afrika, lapho izingane ezicishe zibe ingxenye yesigidi zibulawa yilesi sifo unyaka ngamunye. Emhlabeni jikelele, ngowezi-2022, kwaba nezibalo ezilinganiselwa ezigidini ezingama-249 ze-malaria kanye nezi-608 000 zokufa umalaleveva emazweni angama-85. Ukufaneleka komgomo wesibili womhlaba wokugomela umalaleveva, othuthukiswe yi-Oxford University futhi owenziwe yi-Serum Institute of India, ukulungele ukwandisa ukufinyelela ekuvimbeleni umalaleveva ngokugoma. Isidingo semithi yokugomela umalaleveva siphezulu kodwa ukuhlinzekwa kulinganiselwe kuze kube manje. Ukutholakala kwemithi yokugoma kamalaleveva emibili enconyiwe futhi efanelekile ye-WHO kulindeleke ukuthi kukhuphule ukunikezwa ukuze kuhlangatshezwane nesidingo esikhulu esivela emazweni ase-Afrika futhi kubangele imithamo eyanele yokugoma ukuze kuzuze zonke izingane ezihlala ezindaweni lapho umalaleveva uyingozi enkulu yezempilo yomphakathi. UDkt Rogério Gaspar, uMqondisi weDepartment of Regulation and Prequalification kuWHO uthe: “Ukuthola ukufaneleka kokugoma kweWHO kuqinisekisa ukuthi imigomo esetshenziswa ezinhlelweni zokugoma zomhlaba wonke iphephile futhi iyasebenza ngaphansi kwezimo zayo zokusebenzisa ezinhlelweni zezempilo ezihlosiwe. I-WHO ihlola imikhiqizo eminingi ukuthi ifaneleke kuqala unyaka nonyaka futhi okubalulekile kulo msebenzi ukuqinisekisa ukufinyeleleka okukhulu emikhiqizweni yezempilo ephephile, ephumelelayo nesezingeni. ". UDkt Kate O'Brien, onguMqondisi woMnyango Wezokugoma, I-Vaccines and Biologicals weWHO, uthe: “Namuhla sithatha igxathu elikhulu kwezempilo emhlabeni wonke njengoba samukela ukufaneleka kwe-R21/Matrix-M, okuwumgomo wesibili wokugomela umalaleveva onconyelwe izingane ezisesigabeni sikamalaleveva. izindawo. Le mpumelelo igcizelela ukuzibophezela kwethu okungapheli ekuqedeni umalaleveva osalokhu uyisitha esikhulu esibangela ukuhlupheka nokufa kwezingane. Lesi esinye isinyathelo sokuqinisekisa ikusasa elinempilo neliqine kakhudlwana lalabo asebephile isikhathi eside kakhulu ngokwesaba lokho umalaleveva ongakwenzela izingane zabo. Ngokubambisana nabalingani bethu simunye ekwekheni ikusasa elingenamalaleveva, lapho yonke impilo ivikelekile ezingozini zalesi sifo. ”Njengengxenye yenqubo yokufaneleka, iWHO isebenzisa izindinganiso zamazwe ngamazwe ukuze ihlole ngokugcwele futhi inqume ukuthi ingabe imithi yokugoma iphephile, iyasebenza futhi yenziwa ngokwezindinganiso zamazwe ngamazwe. I-WHO iphinde iqinisekise ukuphepha okuqhubekayo nokusebenza ngempumelelo kwemithi yokugoma efanelekayo ngokusebenzisa, isibonelo, ukuhlola kabusha okuvamile, ukuhlolwa kwendawo kanye nokuhlola okuhlosiwe. Ukufaneleka kuqala kusukela kuzidingo ezithile zezinhlelo zikazwelonke zokugoma ngokuphathelene nezici zokugoma ezifana namandla, ukufudumala, ukwethulwa, ukulebula nezimo zokuthumela.

ደብልዩኤችዖ የጤና አቅርቦቶችን ለአል-ሺፋ ሆስፒታል ያቀርባል፣ በሰሜን ጋዛ አፋጣኝ ፍላጎቶችን ለመፍታት ቀጣይነት ያለው ተደራሽነት ይግባኝ ብሏል የጤና አቅርቦቶችን ለማድረስ እና በተቋሙ ውስጥ ያለውን ሁኔታ ለመገምገም የደብልዩኤችዖ ሰራተኞች በታህሳስ 16 ቀን በሰሜን ጋዛ ወደሚገኘው አል-ሺፋ ሆስፒታል በተባበሩት መንግስታት የጋራ ተልዕኮ ተሳትፈዋል። የዛሬው ተልዕኮ አጋሮች ዖሲኤችኤ፣ ዩኤንዲኤስኤስ እና ዩኤንኤምኤኤስ ያካትታሉ። ቡድኑ መድሀኒቶችን እና የቀዶ ህክምና ቁሳቁሶችን፣ የአጥንት ህክምና መሳሪያዎችን እና ማደንዘዣ ቁሳቁሶችን እና መድሃኒቶችን ለሆስፒታሉ አስረክቧል። በአሁኑ ጊዜ አነስተኛ አገልግሎት ያለው የአል-ሺፋ ሆስፒታል ቢያንስ ቢያንስ መሰረታዊ ስራዎችን በአስቸኳይ በመጀመር የህይወት አድን የጤና አገልግሎት የሚፈልጉትን በሺዎች የሚቆጠሩ ሰዎችን ማገልገሉን መቀጠል አለበት። በአንድ ወቅት በጋዛ ውስጥ በጣም አስፈላጊ እና ትልቁ ሪፈራል ሆስፒታል አል-ሺፋ በአሁኑ ጊዜ በጣት የሚቆጠሩ ዶክተሮችን እና ጥቂት ነርሶችን ብቻ ከ70 በጎ ፈቃደኞች ጋር በመሆን የደብልዩኤችዖ ሰራተኞች “በማይታመን ሁኔታ ፈታኝ ሁኔታዎች” ብለው በገለጹት እና “መነቃቃት የሚያስፈልገው ሆስፒታል” ብለውታል ።” በነዳጅ፣ በኦክስጂን፣ በልዩ ባለሙያተኞች እና በአቅርቦት እጥረት ምክንያት የቀዶ ጥገና ቲያትር ቤቶች እና ሌሎች ዋና ዋና አገልግሎቶች አሁንም አገልግሎት እየሰጡ አይደሉም። ሆስፒታሉ መሰረታዊ የአሰቃቂ ሁኔታን ማረጋጋት ብቻ ነው የሚቻለው፣ ደም የሚወስድበት ደም የለውም፣ እና ለታካሚዎች የማያቋርጥ ፍሰት የሚንከባከበው ምንም አይነት ሰራተኛ የለም። በቀን ወደ 30 ለሚጠጉ ህሙማን እጥበት እየሰጠ ሲሆን የእጥበት ማሽኖቹ በቀን 24 ሰአት በሳምንት ለሰባት ቀናት በትንሽ ጀነሬተር እየተጠቀሙ ይገኛሉ። ቡድኑ የድንገተኛ ክፍልን እንደ “ደም መታጠብ”፣ በመቶዎች የሚቆጠሩ የተጎዱ ታማሚዎች ውስጥ እንዳሉ እና አዲስ ታካሚዎች በየደቂቃው እንደሚመጡ ገልጿል። በአሰቃቂ ሁኔታ ጉዳት የደረሰባቸው ታካሚዎች ወለሉ ላይ ተተክለው ነበር እና ምንም አይነት የህመም ማስታገሻ ብቻ በሆስፒታሉ ውስጥ የለም። የደብልዩኤችዖ ሰራተኞች የድንገተኛ ክፍል በጣም ሞልቶ በመገኘቱ ታማሚዎችን መሬት ላይ እንዳይረግጡ ጥንቃቄ መደረግ አለበት ብለዋል። ወሳኝ ህሙማን ለቀዶ ጥገና ወደ አል አህሊ አረብ ሆስፒታል እየተወሰዱ ነው። በአስር ሺዎች የሚቆጠሩ ተፈናቃዮች የሆስፒታሉን ህንፃ እና ግቢ ለመጠለያ እየተጠቀሙ ነው። ምግብ፣ ውሃ እና መጠለያ ለማቅረብ ሁለገብ ሰብአዊ ምላሽ ያስፈልጋል። ብዙዎቹ ስቃያቸው በቅርቡ እንደሚቀልል በማሰብ እየሆነ ያለውን ነገር ለአለም እንዲናገር ቡድናችንን ጠይቀዋል። የአል-ሺፋ ሆስፒታል ለጤና ባለሙያዎች፣ ለታካሚዎች እና ለተፈናቀሉ ሰዎች ከፍተኛ የምግብ እና የንጹህ ውሃ እጥረት እያጋጠመው ቀጥሏል። ይህ በጋዛ ሰርጥ ላይ የማያቋርጥ ረሃብ እና የተመጣጠነ ምግብ እጥረት በሰዎች ጤና ላይ የሚያስከትለውን መዘዝ እና ለተላላፊ በሽታዎች ተጋላጭነት አሳሳቢ እና እያደገ ያለ ስጋቶችን ያሳያል። ደብልዩኤችዖ አል-ሺፋ ሆስፒታል ቢያንስ መሰረታዊ ተግባራትን እንዲጀምር እና በዚህ አሳሳቢ ወቅት አስፈላጊውን የህይወት አድን አገልግሎት መስጠቱን እንዲቀጥል በሚቀጥሉት ሳምንታት ለማጠናከር ቁርጠኛ ነው። በሆስፒታሉ ውስጥ እስከ 20 የሚደርሱ የቀዶ ህክምና ቲያትሮች እንዲሁም ከቀዶ ጥገና በኋላ ያሉ የእንክብካቤ አገልግሎቶች የነዳጅ፣ የኦክስጂን፣ የመድሃኒት፣ የምግብ እና የውሃ አቅርቦቶች ከተሟሉ ሊነቁ ይችላሉ። የድንገተኛ ሕክምና ቡድኖችን ጨምሮ ከፍተኛ ተጨማሪ ልዩ የሕክምና፣ የነርሲንግ እና የድጋፍ ሠራተኞችም በአስቸኳይ ያስፈልጋሉ። በአሁኑ ጊዜ አል-አህሊ አረብ ሆስፒታል በሰሜን ጋዛ ብቸኛው ከፊል የሚሰራ ሆስፒታል ሲሆን ከግጭቱ በፊት ከ 24 ዝቅ ብሏል ። የዓለም ጤና ድርጅት በካማል አድዋን ሆስፒታል እየተከሰተ ያለው ሁኔታ በጣም ያሳሰበው ሲሆን አስቸኳይ መረጃ እየሰበሰበ ነው። በጋዛ ሰርጥ ላይ ያሉ ግጭቶች ሲቀጥሉ እና የጤና ፍላጎቶች እየጨመሩ ሲሄዱ፣ የጋዛ የጤና ስርዓት የማዕዘን ድንጋይ የሆነው አል-ሺፋ ሆስፒታል በሞት፣ ውድመት፣ ረሃብ እና በሽታ አዙሪት ውስጥ የታሰሩ ሰዎችን እንዲያገለግል በአስቸኳይ መታደስ አለበት።

WHO delivers health supplies to Al-Shifa Hospital, appeals for continued access to address urgent needs in north Gaza WHO staff participated in a joint UN mission to Al-Shifa Hospital in north Gaza on 16 December to deliver health supplies and assess the situation in the facility. Partners on today’s mission included OCHA, UNDSS, and UNMAS. The team delivered medicines and surgical supplies, orthopedic surgery equipment, and anesthesia materials and drugs to the hospital. Al-Shifa Hospital, currently minimally functional, needs to urgently resume at least basic operations to continue serving the thousands in need of lifesaving health care. Once the most important and largest referral hospital in Gaza, Al-Shifa now houses only a handful of doctors and a few nurses, together with 70 volunteers, working under what WHO staff described as “unbelievably challenging circumstances,” and calling it a “hospital in need of resuscitation.” The operating theatres and other major services remain nonfunctional due to lack of fuel, oxygen, specialized medical staff, and supplies. The hospital is only able to provide basic trauma stabilization, has no blood for transfusion, and hardly any staff to care for the constant flow of patients. Dialysis is being provided to approximately 30 patients a day, with the dialysis machines operating 24 hours a day, seven days a week, using a small generator. The team described the emergency department as a “bloodbath”, with hundreds of injured patients inside, and new patients arriving every minute. Patients with trauma injuries were being sutured on the floor, and limited to no pain management is available at the hospital. WHO staff said that the emergency department is so full that care must be exercised to not step on patients on the floor. Critical patients are being transferred to Al-Ahli Arab Hospital for surgeries. Tens of thousands of displaced people are using the hospital building and grounds for shelter. A multi-pronged humanitarian response is needed to provide them with food, water and shelter. Many of them asked our team to tell the world what is happening in the hope that their suffering might soon be eased. Al-Shifa Hospital continues to experience a severe shortage of food and safe water for health workers, patients, and displaced people. This reflects grave and growing concerns around persistent hunger across the Gaza Strip, and the consequences of malnutrition on people’s health and susceptibility to infectious diseases. WHO is committed to strengthening Al-Shifa Hospital in the coming weeks, so that it can resume at least basic functionality and continue to provide the lifesaving services that are needed at this critical time. Up to 20 operating theatres in the hospital, as well as post-operative care services, can be activated if provided with regular supplies of fuel, oxygen, medicines, food, and water. Substantial additional specialized medical, nursing and support staff, including emergency medical teams are also urgently needed. Currently, Al-Ahli Arab Hospital remains the only partially functional hospital in north Gaza along with three minimally functional hospitals – Al-Shifa, Al Awda and Al Sahaba Medical Complex - down from 24 before the conflict. WHO is also gravely concerned at the unfolding situation at Kamal Adwan Hospital and is gathering information urgently. As hostilities continue and health needs across the Gaza Strip increase, Al-Shifa Hospital, a cornerstone of Gaza’s health system, must be urgently restored so that it can serve a besieged people trapped in a cycle of death, destruction, hunger, and disease.

WHO ta aika da kayan magani zuwa Asibitin Al-Shifa, sun bayyana neman a ci gaba da samar da kayan buƙatu a arewacin Gaza. Ma’aikatan WHO sun shiga shirin UN zuwa ga Asibitin Al-Shifa a arewacin Gaza a 16 ga Disamba domin kai kayan magunguna da kuma duba yanayin asibitin. Abokan hulɗa a shirin yau sun haɗa da OCHA, UNDSS, DA UNMAS. Ƙungiyar suna aikawa da kayan magunguna da kayan tiyata, kayan tiyatar ƙashi, da kayan allurar bacci da kuma magunguna zuwa asibitin. Asibitin Al-Shifa wanda a halin yanzu ba ya aiki sosai, suna da buƙatar ci gaba da yin aƙalla ayyuka da ake yawan buƙata cikin gaggawa don dubban rayukan dake buƙatar kiwon lafiya. Wanda a da shi ne asibiti mafi mahimmanci da aka fi kai mutane a Gaza, Al-shifa ayanzu yana iya ajiye likitoci da ma’aikatan jinya kaɗan, tare da ‘yan sa kai 70, da suke aiki ƙarƙashin abin da WHO ta bayyana a yanayi mai ƙalubale abin mamaki, suke kiransa asibiti da yake buƙatar a sake gyara shi. Ɗakunan tiyatar da sauran manyan ayyukan ba sa aiki saboda rashin man fetur, iskar oxygen, ƙwararrun ma’aikatan kiwon lafiya, da kayan aiki. Asibitin yana iya samar da ayyukan da suka shafi damuwa, babu jinin ƙarawa, kuma da ƙyar a sami wani ma’aikaci da zai kula da shige da ficen marasa lafiya. Ana yin wankin ƙoda ga marasa lafiya kusan guda 30 a rana, da injin wankin ƙodar da yake aikin awanni 24 a rana, kwana bakwai a rana, tare da amfani da ƙaramin janareta. Ƙungiyar ta bayyana sashin a matsayin wajen wankan jini, tare da ɗaruruwan marasa lafiya a ciki, da sababbin marasa lafiya da ke shigowa a duk minti. Marasa lafiya masu ciwukan damuwa ana ajiye su a ƙasa, kuma babu kayan lura da raɗaɗi a wadace a asibitin. Ma’aikacin WHO ya ce sashin bada agajin gaggawa ya cika sosai yadda sai an kula sosai don kada a taka marasa lafiya da ke kwance a ƙasa. Ana aika marasa lafiya zuwa Asibitin Al-Ahli Arab domin aikin tiyata. Dubunnan mutane da suka rasa mahallansu ne suke amfani da ginin asibitin da filin asibitin don kwanciya. Ana da buƙatar babban matakin agaji don samar musu da abinci, ruwan sha da wajen kwana. Da yawa daga cikinsu sun sanar da ƙungiyarmu cewar mu sanar da duniya abin da yake faruwa da fatan cewa wahalar su zata za ta ƙare nan kusa. Asibitin Al-Shifa na ci gaba da samun ƙarancin abinci da ruwan sha mai kyau ga ma’aikatan lafiya, marasa lafiya, da mutanen da suka mahallansu. Wannan yana ƙara damuwar yawan yunwa a kewayen Zirin Gaza , da kuma abin da rashin isasshen abinci yake haifarwa ga lafiyar mutane da kuma yaɗuwar ƙwayoyin cutuka. WHO ta dage wajen ƙarfafa Asibitin Al-Shifa a makonni masu zuwa, saboda aƙalla su dawo da ayyukan da suke da mahimmanci kuma su ci gaba da yin ayyukan ceton rai da ake buƙata a wannan yanayin mai tsauri. Ɗakunan tiyata har guda 20 a asibitin, har da ɗakunan hutu bayan tiyata, za su iya ci gaba da aiki idan aka samar musu da man fetur, iskar oxygen, magunguna, abinci, da ruwan sha akai-akai. Kuma ana da buƙatar gaggawa na ƙwararrun ma’aikatan lafiya, ma’aikatan jinya da ma’aikatan agaji, har da ƙungiyoyin bayar da agajin gaggawa. A halin yanzu, Asibitin Al-Ahli Arab shi ne kaɗai asibitin da ya rage mai yin aiki kaɗan a arewacin Gaza tare da wasu guda uku da suke aiki da suke yin ɗan aiki, Al-Shifa, Al Awda da Alsahaba Medical Complex ƙasa da 24 kafin a fara yaƙin. WHO ta damu ƙwarai game da yanayin da ke faruwa a Asibitin Kamal Adwan kuma suna haɗa bayanai cikin gaggawa. Yayin da tashin hankalin yake ciga da kuma ƙarin bukatun kiyon lafiya a kewayen Zirin Gaza, Asibitin Al-Shifa, babbar hanyar lafiya na Gaza, yana buƙatar a gyara shi cikin gaggawa saboda ya amfani mutanen da suke neman agaji wanda suka makale a kewayen mutuwa, lalata mahalli, yunwa, da cututtuka.

WHO ilipeleka vifaa vya afya katika hospitali ya Al-Shifa, huku ikiomba kuendelea kupata huduma za dharura katika eneo la kusini mwa Gaza Wafanyakazi wa WHO walishiriki katika ujumbe wa pamoja wa umoja wa mataifa katika hospitali ya Al-Shifa kaskazini mwa Gaza tarehe 16 Desemba kupeleka vifaa vya afya na kutathimini hali katika kituo hicho. Washiriki katika dharura ya leo ni pamoja na OCHA, UNDSS, na UNMAS. Timu ilipeleka dawa na vifaa vya upasuaji wa mifupa, vifaa vya ganzi na dawa hospitalini. Hospitali ya Al-Shifa, ambayo kwa sasa inafanya kazi kidogo, inatakiwa kuanza kwa haraka angalau shughuli za kimsingi ili kuendelea kuwahudumia maelfu wanaohitaji huduma ya afya ya kuokoa maisha. Iliyokuwa hospitali muhimu na kubwa ya rufaa huko Gaza, Al-Shifa kwa sasa ina madaktari wachache na wauguzi wachache, pamoja na wafanyakazi 70 wa kujitolea, wanaofanya kazi chini ya kile ambacho wafanyakazi wa WHO walikieleza kama hali yenye changamoto nyingi sana na kuziita, hospitali inayohitaji ufufuo Majumba ya upasuaji na huduma zingine kuu, bado hazifanyi kazi kwa sababu ya uzoefu wa mafuta, oksijeni, wafanyakazi wa matibabu maalum na vifaa. Hospitali ina uwezo wa kutibu majeraha ya msingi, haina damu ya kuongezea wagonjwa, na hakuna mfanyakazi yeyote anayeweza kutunza msululu wa wagonjwa kila wakati. Dialysis inatolewa kwa takribani wagonjwa 30 kwa siku, huku mashine za kusafisha damu zikifanya kazi kwa masaa 24 kwa siku, siku saba kwa juma, kwa kutumia jenereta ndogo. Timu hiyo ilielezea idara ya dharura kama umwagaji wa damu, huku mamia ya wagonjwa waliyojeruhiwa wakiwa ndani, na wagonjwa wapya wakiwasili kila dakika. Wagonjwa waliyo na majeraha ya mwili walikuwa wakishonwa sakafuni, na hakuna udhibiti wa maumivu unaopatikana hospitalini. Wafanyakazi wa WHO walisema kuwa idara ya dharura imejaa sana kiasi kwamba utunzaji lazima ufanyike ili kutokanyaga wagonjwa kwenye sakafu. Wagonjwa wa mahututi wanahamishiwa katika hospitali ya Al-Ahil Arab kwa ajili ya upasuaji. Makumi ya maelfu ya watu waliyokimbia makazi yao wanatumia jengo la hospitali na uwanja kwa ajili ya makazi. Mwitikio wa kibinadamu wa sehemu mbalimbali unahitajika ili kuwapatia chakula, maji na makazi. Wengi wao waliiomba timu yetu kuielezea dunia kile kinachoendelea kwa matumaini kuwa mateso yao yanaweza kupungua hivi karibuni. Hospitali ya AL-Shifa bado ina uhaba mkubwa wa chakula na maji salama kwa wahuduma wa afya, wagonjwa na watu waliyokimbia makazi yao. Hii inaonyesha kuongezeka kwa wasiwasi mkubwa wa njaa inayoendelea katika ukanda wote wa Gaza, na matokeo ya utapiamlo kwa afya ya watu na uwezekano wa magonjwa ya kuambukiza. WHO imejitolea kuimarisha Hospitali ya Al-Shifa katika majuma yajayo, ili iweze kuanza angalau utendaji wa kimsingi na kuendelea kutoa huduma za kuokoa maisha zinazohitajika wakati huu muhimu. Hadi vyumba 20 vya upasuaji katika hospitali, pamoja na huduma za utunzaji baada ya upasuaji, zinaweza kuanzishwa ikiwa zitatolewa kwa usambazaji wa kawaida wa mafuta, oksijeni, dawa, chakula na maji. wafanyakazi wa ziada wa matibabu, uuguzi na usaidizi, ikiwa ni pamoja na timu za matibabu ya dharura pia zinahitajika haraka. Kwa sasa, hospitali ya Al-Ahil Arab inaendelea kuwa hospitali pekee inayofanya kazi kwa sehemu kasikazini mwa Gaza, pamoja na hospitali tatu ambazo zinafanya kazi kwa kiwango cha kawaida, Al-Shifa, Al-Awda na Al-Sahaba Medical Complex -chini kutoka 24 kabla ya vita. WHO ina wasiwasi mkubwa kuhusu hali inayoendelea katika hospitali ya Kamal Awda na inakusanya taarifa kwa haraka. Wakati uhasama ulipokuwa ukiendelea na mahitaji ya kiafya katika ukanda wa Gaza yanaendelea kuongezeka, hospitali ya Al-Shifa, msingi wa mfumo wa afya wa Gaza, lazima irejeshwe haraka ili iweze kuwahudumia watu waliyozingirwa na kunaswa katika mzunguko wa vifo, uharibifu, njaa na magonjwa.

WHO ṣe ìpèsè àwọn ìpèsè ìlera sí Ilé Ìwòsàn Al-Shifa, wọ́n sì bẹ̀bẹ̀ pé kí ìláǹfàànísí túbọ̀ máa tẹ̀síwájú si láti mójútó àwọn ìnílò kíákíá ní àríwá Gaza. Àwọn òṣìṣẹ́ WHO kópa níbi isẹ́ àpínfúnni alájọṣepọ̀ ti UN sí Ilé Ìwòsàn Al-Shifa ní àríwá Gaza ní ọjọ́ 16 oṣù Kejìlá láti ṣe ìpèsè àwọn ìpèsè ìlera àti láti yanjú ohun tí ó ń ṣẹlẹ̀ níbẹ̀. Ara àwọn alájọṣepọ̀ tòní níbi isẹ́ àpínfúnni ni OCHA, UNDSS, àti UNMAS. Àwọn ẹgbẹ́ náà ṣe ìpèsè àwọn òògùn àti àwọn ohun èlò isẹ́-abẹ, àwọn ohun èlò isẹ́-abẹ ajẹmọ́-iṣan-àti-eegun, àti àwọn ohun èlò ẹ̀là àìfúnniníyè àti àwọn òògùn sí ilé ìwòsàn náà. Ilé Ìwòsàn Al-Shifa, tí kò fi taratara ṣisẹ́ lọ́wọ́lọ́wọ́, ní láti bẹ̀rẹ̀ sí níí ṣe àwọn ìwòsàn tí kò lágbára padà láti túbọ̀ máa ṣe ìtọ́jú fún ẹgbẹ́lẹ́gbẹ̀ àwọn ènìyàn tí wọ́n bùkátà sí ètò ìlera tí yóò dóòlà ẹ̀mí wọn. Èyí tí ó ti fi ìgbà kan rí jẹ́ ilé ìwòsàn tí ó ṣe pàtàkì jùlọ tí ó sì tóbi jùlọ ní Gaza, àwọn dókítà àti àwọn nọ́ọ̀sì péréte ni wọ́n wà ní Al-Shifa báyìí, pẹ̀lú àwọn 70 tí wọ́n yọ̀ǹda ara wọn, tí wọ́n ń ṣisẹ́ lábẹ́ ohun tí àwọn òṣìṣẹ́ WHO júwe gẹ́gẹ́ bíi "àwọn àyídáyidà ìdojúkọ tí ó ṣòro gbàgbọ́," tí wọ́n sì ń pè é ní "ilé ìwòsàn tí ó nílò àgbéǹde". Àwọn yàrá iṣẹ́-abẹ àti àwọn iṣẹ́ pàtàkì mìíràn sì wà ní ìdádúró látààrí àìsí epo, atẹ́gùn àmísínú, àwọn akọ́ṣẹ́mọsẹ́ elétò ìlera, àti àwọn ohun èlò ìlera. Ohun tí ilé ìwòsàn náà lee ṣe ni ìdádúró àwọn ese tí kò lágbára, wọn kò ní ẹ̀jẹ̀ láti fún ẹnikẹ́ni, tipátipá sì ni wọ́n fi ní àwọn òṣìṣẹ́ tí yóò tọ́jú ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ àwọn aláìsàn tí ó ń wọlé. Wọ́n ń pèsè ìsẹ̀jẹ̀dọ̀tun fún àwọn bíi aláìsàn 30 ní ojúmọ́, níbi tí àwọn ẹ̀rọ ìsẹ̀jẹ̀dọ̀tun tí ń ṣisẹ́ fún wákàtí 24 lójúmọ́, ẹ̀ẹ̀meje lọ́sẹ̀, tí wọ́n sì ń lo amúnáwá kékeré kan. Àwọn ẹgbẹ́ náà ṣàpèjúwe ẹ̀ka pàjáwìrì gẹ́gẹ́ bíi "ìfẹ̀jẹ̀wẹ̀", níbi tí ọgọọgọ́rùn-ún àwọn aláìsàn tí wọ́n ṣèṣe wà nínú rẹ̀, tí àwọn aláìsàn titun sì ń wọlé ní ìṣẹ́jú-ìṣẹ́jú. Wọ́n ń rán egbò àwọn aláìsàn tí wọ́n ní egbò kékeré ní ilẹ̀, kò sì sí ètò ìṣàkóso ìrora ní ilé ìwòsàn náà. Àwọn òṣìṣẹ́ WHO sọ wípé ẹ̀ka pàjáwìrì kún débi wípé ènìyàn ní láti sọ́ra kí ó má baà tẹ àwọn aláìsàn mọ́lẹ̀ ni ilẹ̀. Wọ́n ń darí awọn aláìsàn tí àìsàn wọn léwu sí Ilé Ìwòsàn Al-Ahli Arab fún àwọn isẹ́-abẹ. Ẹgbaagbàwá àwọn aláìnílélórí ni wọ́n ń lo ilé ìwòsàn náà gẹ́gẹ́ bíi ibùgbé. Wọ́n nílò ìdáhùnsí ìjẹ́mọnìyàn ẹlẹ́kaàka láti pèsè oúnjẹ, omi àti ibùgbé fún wọn. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ wọn sọ fún àwọn ikọ̀ wa láti sọ ohun tí ó ń ṣẹlẹ̀ fún gbogbo ayé ní ìrètí pé ìrora wọn máa tó rọlẹ̀. Ilé Ìwòsàn Al-Shifa túbọ̀ ń rí àìtó oúnjẹ àti omi tó dára fún àwọn òṣìṣẹ́ ìlera, àwọn aláìsàn, àti àwọn tí wọ́n kò nílé lórí. Èyí ń tọ́ka sí ìbànújẹ́ tí ó burú tí ó sì ń dàgbà si lórí ebi gbogbo ìgbà ní Agbègbè Gaza, àti àwọn èsì àìjẹunkánú lára ìlera àwọn èèyàn àti àìlágbára sí àwọn àìsàn àkóranraẹni. WHO ń ṣe ìfarajìn nípa ríró Ilé Ìwòsàn Al-Shifa lágbára ní àwọn ọ̀sẹ̀ tí ó ń bọ̀, èyí tí yóò fi lè padà sípò ìtọ́jú àwọn àìsàn tí kò léwu àti láti túbọ̀ máa ṣètò àwọn iṣẹ́ adóòlàẹ̀mí tí wọ́n nílò ní àkókò ewu yìí. Ó tó àwọn yàrá iṣẹ́-abẹ 20 ní ilé ìwòsàn náà, àti àwọn iṣẹ́ ìtọ́jú ẹ̀yìn iṣẹ́-abẹ, ní wọ́n le se ti wọ́n bá n rí ìpèsè epo, àtẹ̀gùn àmísínú, àwọn òògùn, oúnjẹ, àti omi lóòrèkóòrè. Ṣíṣe àfikún tí ó lápẹẹrẹ sí awọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ ètò ìlera, àwọn nọ́ọ̀sì àti àwọn olùrànlọ́wọ́ wọn, lára àwọn tí wọ́n tún nílò ní kíákíá tún ní àwọn ikọ̀ ètò ìlera pàjáwìrì. Ní báyìí, Ilé Ìwòsàn Al-Ahli Arab nìkan ni ilé ìwòsàn tí ó ń ṣisẹ́ díẹ̀ ní àríwá Gaza pẹ̀lú àwọn ilé ìwòsàn mẹ́ta tí iṣẹ́ wọn kò tó nǹkan rárá - Al-Shifa, Al Awda àti Al Sahaba Medical Complex - nínú àwọn 24 ṣáájú kí rògbòdìyàn náà tó bẹ́sílẹ̀. Ominú ń kọ WHO bákan náà nípa àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó ṣẹlẹ̀ ní Ilé Ìwòsàn Kamal Adwan wọ́n sì ń sàtòjọ àwọn àlàyé ní kíákíá. Gẹ́gẹ́ bí ìkórìíra ṣe ń túbọ̀ tẹ̀síwájú si tí ìnílò ìlera ní Agbègbè Gaza sì ń pọ̀ si, Ilé Ìwòsàn Al-Shifa, ògbóǹtarìgì kan nínú ètò ìlera Gaza, nílò ìdápadà ní kíákíá tí yóò fi lè ran àwọn tí wọ́n há sínú ìpòǹkà-ikú, ìparun, ebi, àti àìsàn lọ́wọ́.

I-WHO iletha izinsiza zezempilo eSibhedlela i-Al-Shifa, inxusa ukuthi iqhubeke nokubhekana nezidingo eziphuthumayo enyakatho yeGaza Abasebenzi beWHO babambe iqhaza ohambweni oluhlanganyelwe lwe-UN lokuya esibhedlela i-Al-Shifa enyakatho yeGaza ngomhla ziyi-16 kuZibandlela ukuletha izinsiza zezempilo kanye nokuhlola isimo esikhungweni. Ozakwethu kulo mkhankaso wanamuhla bahlanganisa i-OCHA, UNDSS, ne-UNMAS. Ithimba laletha imithi kanye nezinto zokuhlinza, okokuhlinza amathambo, nezinto zokulalisa izinzwa kanye nezidakamizwa esibhedlela. Isibhedlela i-Al-Shifa, esisebenza kancane njengamanje, sidinga ukuqala kabusha ngokuphuthumayo okungenani ukuze siqhubeke nokuhlinzeka izinkulungwane zabantu abadinga ukunakekelwa kwezempilo okusindisa ukuphila. Yake yaba isibhedlela sokudlulisela esibaluleke kakhulu nesikhulu kunazo zonke eGaza, i-Al-Shifa manje isinodokotela abambalwa kuphela nabahlengikazi abambalwa, kanye namavolontiya angama-70, asebenza ngaphansi kwalokho abasebenzi beWHO abakuchaza ngokuthi “izimo eziyinselele ngendlela engakholeki,” futhi bekubiza ngokuthi “isibhedlela esidinga ukuvuselelwa.” Amatiyetha okuhlinza nezinye izinsizakalo ezinkulu zihlala zingasebenzi ngenxa yokuntuleka kukaphethiloli, umoyampilo, abasebenzi bezokwelapha abakhethekile, nezinto ezidingekayo. Isibhedlela siyakwazi kuphela ukuhlinzeka ngokusimama okuyisisekelo kokuhlukumezeka, asinalo igazi lokumpontshelwa, futhi azikho izisebenzi ezikwazi ukunakekela iziguli ezifika njalo. I-Dialysis inikezwa cishe iziguli ezingama-30 ngosuku, nemishini yokuhlanza igazi isebenza amahora angama-24 ngosuku, izinsuku eziyisikhombisa ngesonto, isebenzisa ijeneretha encane. Ithimba lichaze umnyango wezimo eziphuthumayo ngokuthi "ukugeza igazi", lapho kunamakhulu abantu abalimele ngaphakathi, kanye neziguli ezintsha ezifika njalo ngomzuzu. Iziguli ezilimale ngenxa yokuhlukumezeka bezihushulwa phansi, futhi akukho okudambisa izinhlungu okutholakala esibhedlela. Abasebenzi be-WHO bathi umnyango wezimo eziphuthumayo ugcwele kakhulu kangangokuba kumele kuqikelelwe ukuthi unganyatheli iziguli eziphansi. Iziguli ezibucayi zidluliselwa esibhedlela i-Al-Ahli Arab ukuze zihlinzwe. Amashumi ezinkulungwane zabantu abangenamakhaya asebenzisa ibhilidi lesibhedlela nezindawo zokukhosela. Kudingeka impendulo yosizo olunezinhlangothi eziningi ukuze babanikeze ukudla, amanzi kanye nendawo yokuhlala. Abaningi babo bacele iqembu lethu ukuthi litshele umhlaba ukuthi kwenzekani ngethemba lokuthi ukuhlupheka kwabo kungase kudambe maduze. Isibhedlela i-Al-Shifa sisashoda kakhulu ngokudla namanzi aphephile kwabasebenzi bezempilo, iziguli kanye nabantu abangenamakhaya. Lokhu kukhombisa ukukhathazeka okukhulu nokukhulayo mayelana nendlala eqhubekayo kulo lonke elaseGaza Strip, kanye nemiphumela yokungondleki empilweni yabantu kanye nokuba sengozini kwezifo ezithathelwanayo. I-WHO izibophezele ekuqiniseni isibhedlela i-Al-Shifa emasontweni azayo, ukuze siqale kabusha okungenani ukusebenza okuyisisekelo futhi siqhubeke nokuhlinzeka ngezinsizakalo ezisindisa impilo ezidingekayo ngalesi sikhathi esibucayi. Kuze kufike kumahholo okuhlinza angama-20 esibhedlela, kanye nezinsizakalo zokunakekelwa kwangemva kokuhlinzwa, kungenziwa kusebenze uma kunikezwa izinto ezivamile zikaphethiloli, umoya-mpilo, imithi, ukudla, namanzi. Izisebenzi ezengeziwe ezikhethekile zezokwelapha, abahlengikazi nabasekelayo, kuhlanganise namathimba ezokwelapha eziphuthumayo nazo ziyadingeka ngokushesha. Njengamanje, isibhedlela i-Al-Ahli Arab siseyisona sodwa isibhedlela esisebenza kancane enyakatho yeGaza kanye nezibhedlela ezintathu ezisebenza kancane - i-Al-Shifa, i-Al Awda kanye ne-Al Sahaba Medical Complex - phansi kusukela kwezingama-24 ngaphambi kwengxabano. I-WHO nayo ikhathazeke kakhulu ngalesi simo esenzeka esibhedlela iKamal Adwan futhi iqoqa imininingwane ngokushesha. Njengoba izingxabano ziqhubeka kanye nezidingo zezempilo kulo lonke elaseGaza Strip, iSibhedlela i-Al-Shifa, isisekelo sohlelo lwezempilo lwaseGaza, kumele sibuyiselwe ngokushesha ukuze sikwazi ukusiza abantu abavinjezelwe abavaleleke emjikelezweni wokufa, ukucekelwa phansi, indlala nezifo.

የዓለም ጤና ድርጅት ኖማን ችላ የተባለ የሐሩር ክልል በሽታ እንደሆነ በይፋ አውቆል የዓለም ጤና ድርጅት (ደብሉውኤችኦ) በዓለም ላይ በጣም እውቅና ካልተሰጣቸው የጤና ተግዳሮቶች አንዱን ለመፍታት በተደረገው ወሳኝ እርምጃ ኖማ (ካንኩረም ኦሪስ ወይም ጋንግሪኦስ እስቶማትቲስስ) ቸል በተባሉ የትሮፒካል በሽታዎች (ኤንቲዲ) ዝርዝር ውስጥ መካተቱን ዛሬ አስታውቋል። በ17ኛው የተዘነጉ የትሮፒካል በሽታዎች ስትራቴጂክ እና ቴክኒካል አማካሪ ቡድን (ኤስቲኤጂ - ኤኔቲዲ) ስብሰባ የተጠቆመው ይህ ውሳኔ፣ የጤና አገልግሎትን ለአለም በጣም ተጋላጭ ለሆኑ ህዝቦች ለማስፋፋት ያለውን ቁርጠኝነት የሚያጎላ ነው። ኖማ፣ በአፍ እና ፊት ላይ የሚከሰት ከባድ የጋንግሪን በሽታ በዋነኝነት የሚያጠቃው በከፋ ድህነት ውስጥ በሚገኙ ትንንሽ ልጆች (ከ 2 እስከ 6 አመት እድሜ መካከል) ነው፡፡ እንደ ድድ ብግነት ይጀምራል፣ ይህ ደግሞ ቶሎ ካልታከመ የፊት ቆዳን እና አጥንትን ለማጥፋት በፍጥነት ይሰራጫል። እሱ ብዙውን ጊዜ ወደ ሞት ይመራል ፣ በሕይወት የተረፉ ሰዎች ከባድ የአካል ጉዳት ይደርስባቸዋል። የበሽታው ፈጣን እድገት እና ተያያዥነት ያለው መገለል በመኖሩ የኖማ ጉዳዮችን ቁጥር በትክክል መገምገም ፈታኝ ነው, ይህም ብዙ ጉዳዮችን ሳይታወቅ ለመተው አስተዋፅኦ ያደርጋል. የኖማ ጉዳዮች በአብዛኛው ከሰሃራ በታች ባሉ አፍሪካ ውስጥ ይገኛሉ፣ ምንም እንኳን ጉዳዮች በአሜሪካ እና እስያም ሪፖርት ተደርጓል። መረጃዎች እንደሚያመለክቱት ኖማ በአፍ ውስጥ በሚገኙ ባክቴሪያዎች ምክንያት ነው፡፡ ከዚህ በሽታ ጋር ተያይዘው የሚመጡ በርካታ የአደጋ መንስኤዎች አሉ፡ የአፍ ንፅህና ጉድለት፣ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት፣ የበሽታ መከላከል ስርአታችን መዳከም፣ ኢንፌክሽኖች እና ከፍተኛ ድህነት ይገኙበታል። ኖማ ተላላፊ አይደለም ነገር ግን የሰውነት መከላከያ ሲቀንስ የመምታት አዝማሚያ አለው። አጣዳፊ ኒክሮቲዚንግ ጊንጊቪትስ በመባል የሚታወቀው የድድ እብጠት በሚያስከትልበት ጊዜ ሕክምና በመጀመሪያዎቹ የበሽታ ደረጃዎች ላይ በጣም ውጤታማ ስለሆነ ቀደም ብሎ ማወቅ በጣም አስፈላጊ ነው። ሕክምናው አንቲባዮቲክን፣ ምክርን እና የአፍ ንጽህናን በፀረ ተባይ ማጥፊያ (የጨው ውሃ ወይም ክሎረሄክሲዲን መጠቀም ይቻላል) እና የአመጋገብ ማሟያዎችን ለማሻሻል የሚረዱ ልምዶችን ያካትታል። በበሽታው የመጀመሪያ ደረጃ ላይ ከታወቀ፣ ህክምናው የረጅም ጊዜ መዘዝ ሳይኖር ወደ ትክክለኛው ቁስል መዳን ሊያመራ ይችላል፡፡ ከባድ በሆኑ ጉዳዮች ላይ ቀዶ ጥገና ሊያስፈልግ ይችላል፡፡ ከበሽታው የጋንግሪን ደረጃ የተረፉ ህጻናት በፊታቸው ላይ ከፍተኛ ጉዳት ሊደርስባቸው ይችላል፣ መብላትና መናገር ይቸገራሉ፣ ማህበራዊ መገለል እና መገለል ይደርስባቸዋል፣ እናም የመልሶ ግንባታ ቀዶ ጥገና ያስፈልጋቸዋል። የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ እንዳሉት "ኖማ ከበሽታም በላይ የከፋ ድህነት እና የተመጣጠነ ምግብ እጦት ማህበረሰባዊ ምልክት ነው፣ ይህም በጣም ተጋላጭ የሆኑትን ህዝቦች ይጎዳል። “ኖማን ችላ የተባለ የሐሩር ክልል በሽታ ብለን በመመደብ፣ ለዘመናት የተገለሉ ማህበረሰቦችን ሲያሰቃይ በነበረው ሁኔታ ላይ ብርሃን እያበራን ነው። የጎሳ አሽከርካሪዎችን ለመቅረፍ እና የሚደርሰውን ስቃይ ለመቅረፍ ከተጎዱ ሀገራት እና ማህበረሰቦች ጋር ለመስራት ቁርጠኛ ነን። ኖማ እንደ ኤኔቲዲ) እውቅና መስጠት ዓላማው ዓለም አቀፋዊ ግንዛቤን ለማጉላት፣ ምርምርን ለማስፋፋት፣ የገንዘብ ድጋፍን ለማበረታታት እና በሽታውን በባለብዙ ዘርፍ እና ባለብዙ አቅጣጫዊ አቀራረቦች ለመቆጣጠር ጥረቶችን ለማሳደግ ነው። የዚህ አስከፊ በሽታን ሸክም ለመፍታት የሚደረገው ጣልቃገብነት በተለይ ለአገልግሎት ያልበቁትን የህብረተሰብ ክፍሎች ኪስ ላይ ያነጣጠረ በመሆኑ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋንን ለማስፈን አስተዋፅኦ ይኖረዋል። ኖማ ብዙ ጊዜ በአፍ ጤና ፕሮግራሞች የሚተዳደር ሲሆን ከኤንቲዲ ፕሮግራሞች ጋር በአሰራር ደረጃ ትብብሩን ማጠናከር ይቻላል፣ በተለይም ኖማን ከቆዳ ጋር የተያያዙ ችላ የተባሉ የትሮፒካል በሽታዎችን (የቆዳ ኤንቲዲዎችን) በመለየት እና በመቆጣጠር በሚደረጉ ተግባራት ውስጥ ኖማን በማቀናጀት ሊጠናከር ይችላል። የናይጄሪያ መንግስት ዘላን በኤንቲዲዎች ዝርዝር ውስጥ እንዲካተት እርምጃ ወስዷል። በጥር 2023፣ 32 አባል ሀገራትን በመወከል ለደብሉውኤችኦ ይፋዊ ጥያቄ ቀረበ። ጥያቄው የኖማን ሸክም እና ስርጭትን በማሳየት እና በአለም ጤና ድርጅት የተቀመጠውን መስፈርት መሟላቱን የሚያሳይ ማስረጃ በማቅረብ ዝርዝር ዶሴ ተደግፏል። በርካታ አጋር ተቋማት መረጃን በመለዋወጥ እና የጥብቅና ስራ በመስራት አስተዋፅዖ አድርገዋል። አዲስ ሁኔታዎችን ወደ ኤኔቲዲ) ዝርዝር የማከል መደበኛ ሂደት በኤስቲኤጂ - ኤኔቲዲ በ2016 ተመስርቷል። ከዚያን ጊዜ ጀምሮ፣ የሚከተሉት በሽታዎች ተጨምረዋል-ማይሲቶማ (2016)፣ ክሮሞብላስቶሚኮሲስ እና ሌሎች ጥልቅ ማይሲቶማ (2017፣ ማይሲቶማ ጋር በአንድ ቡድን ውስጥ ተቀላቅለዋል)፣ እከክ (2017)፣ የእባብ ንክሻ (2017)፣ እና ኖማ (2023)። በአሁኑ ጊዜ፣ ከኖማ ጋር፣ የ(ደብሉውኤችኦ) ኤኔቲዲ) ዝርዝር 21 በሽታዎችን ወይም የበሽታ ቡድኖችን ያጠቃልላል።

WHO officially recognizes noma as a neglected tropical disease In a pivotal move towards addressing one of the world’s most underrecognized health challenges, the World Health Organization (WHO) today announced the inclusion of noma (cancrum oris or gangrenous stomatitis) in its official list of neglected tropical diseases (NTDs). This decision, which was recommended by the 17th meeting of the Strategic and Technical Advisory Group for Neglected Tropical Diseases (STAG-NTD), underscores WHO’s commitment to expanding health services to the world's most vulnerable populations. Noma, a severe gangrenous disease of the mouth and face, primarily affects malnourished young children (between the ages of 2 and 6 years) in regions of extreme poverty. It starts as an inflammation of the gums, which, if not treated early, spreads quickly to destroy facial tissues and bones. It frequently leads to death, with survivors suffering severe disfigurement. Accurate estimation of the number of noma cases is challenging due to the rapid progression of the disease and the associated stigma, which contributes to leaving many cases undiagnosed. Cases of noma are mostly found in sub-Saharan Africa, although cases have also been reported in the Americas and Asia. Evidence indicates that noma is caused by bacteria found in the mouth. There are multiple risk factors associated with this disease, including poor oral hygiene, malnutrition, weakened immune systems, infections, and extreme poverty. Noma isn't contagious but tends to strike when the body's defenses are down. Early detection is essential, as therapy is most effective at the early stages of disease when it causes severe swollen gums, known as acute necrotizing gingivitis. Treatment involves antibiotics, advice and support on practices to improve oral hygiene with disinfectant mouthwash (salt water or chlorhexidine could be used) and nutritional supplements. If diagnosed during the early stages of the disease, treatment can lead to proper wound healing without long-term consequences. In severe cases though, surgery may be necessary. Children who survive the gangrenous stage of the disease are likely to suffer severe facial disfigurement, have difficulty eating and speaking, face social stigma and isolation, and need reconstructive surgery. “Noma is more than a disease, it is a social marker of extreme poverty and malnutrition, affecting the most vulnerable populations,” said Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO Director-General. “By classifying noma as a neglected tropical disease, we are shining a light on a condition that has afflicted marginalized communities for centuries. We are committed to working with affected countries and communities to address the drivers of noma, and alleviate the suffering it causes.” The recognition of noma as an NTD aims to amplify global awareness, catalyse research, stimulate funding, and boost efforts to control the disease through multisectoral and multi-pronged approaches. Interventions addressing the burden of this devastating disease will contribute to achieving universal health coverage, as they will specifically target pockets of underserved populations. Noma is often managed by oral health programmes in endemic areas and collaboration with NTD programmes at operational level can be strengthened, notably by integrating noma within the activities aimed at detecting and managing skin-related neglected tropical diseases (skin NTDs). The Government of Nigeria spearheaded action to have noma included in the list of NTDs. In January 2023, an official request was submitted to WHO on behalf of 32 Member States. The request was supported by a detailed dossier highlighting the burden and distribution of noma and providing evidence to demonstrate fulfilment of the criteria set by WHO. Several partner institutions contributed by sharing information and conducting advocacy. The formal process for adding new conditions to the NTD list was established by the STAG-NTD in 2016. Since then, the following diseases have been added: mycetoma (2016); chromoblastomycosis and other deep mycoses (2017; merged in a single group with mycetoma); scabies (2017); snakebite envenoming (2017); and noma (2023). Currently, with noma, WHO’s NTD list includes 21 diseases or groups of diseases.

WHO sun bayyana noma a matsayen cutar da aka wofantar A yunƙurin lura da ɗaukar mataki a kan ƙalubalen kiwon lafiya wanda aka fi ƙin ba wa mahimmanci a duniya, Hukumar Kula da Lafiya a Duniya (WHO) a yau sun sanar da sanya noma (cancrum oris or gangrenous stomatitis) a cikin shafinsu na musamman na cututtukan da aka yi watsi da su (NTDs). Wannan hukuncin, wanda aka bayar da shawararsa yayin ganawa ta 17 ta Strategic and Technical Advisory Group for Neglected Diseases(STAG-NTD), ya bayyana himmar WHO wajen faɗada ayyukan kiwon lafiya zuwa ga mutanen duniya da suke da rauni. Noma, babbar cuta mai tsanani ta baki da fuska, wadda take shafar yara masu yunwa (tsakanin shekaru 2 da 6) a yankunan da suke da tsananin talauci. Yana farawa ne da ciwon dasashi, wanda, idan ba a yi maganinta da wuri ba, take yaɗuwa da sauri ta lalata tissues din fuska da kasha. Yana kaiwa ga mutuwa yawanci, wanda suka tsira kuma suna samun nakasa sosai. Madaidaicin yawan cutar noma abune mai cike da ƙalubale saboda saurin yaɗuwar cutar da kuma damuwar take tattare da shi, wanda yake sanyawa yawanci cutar a kasa gano ta. Cutar noma yawanci ana samunta a sub-saharan Afrika, duk da cewa an samu rahoton cutar a Amurka da Asiya. An samu shaidar cewa noma tana faruwa ne saboda bakteriya da ake samu a baki. Da akwai dalilai na haɗari dake tattare da cutukan, wanda suka hada da rashin kula da lafiyar baki, rashin isasshen abinci, ƙarancin garkuwar jiki, ƙwayoyin cuta, da tsananin talauci. Ba’a ɗaukar cutar noma amma jikin yana kamawa da zarar garkuwar jiki tayi ƙasa. Yanada kyau a gano cutar da wuri, saboda maganin yafi amfani a matakin farko na cutar idan ya haifar da kumburin dasashi, wanda aka sani da acute necrotizing gingivitis. Maganin ya hada da antibiotics, shawara datallafi wajen aiki don inganta kula da lafiyar baki da maganin wanke baki(za’a iya amfani da ruwan gishiri ko chlorhexidine) da kuma ƙwayoyin magani na ƙara inganta jiki. Idan aka gano cutar a matakin farko na cutar, maganin zai iya sanya cutar ta warke sosai ba tare da sakamako mai dadewa ba. A cutar mai tsanani kuma, za a iya buƙatar yin tiyata. Yaran da suka warke daga mataki mai tsanani na cutar zasu iya samun nakasa sosai a fuska, suna samun matsala wajen cin abinci da yin magana, suna samun kyama da wariya, kuma suna buƙatar tiyatar gyaran fuska. Noma tafi karfin cuta kawai, manuni ne cikin al’umma tsananin talauci da rashin abinci, da yake shafar mutanen da suke da rauni sosai, inji Babban Daraktan WHO, Tedros Adhanom Ghebreyesus. ta bayyana noma a matsayin cutukan da aka watsar, muna nuna haske a yanayin da ya shafi gamayyar al’umma shekaru da dama. Mun shirya don aiki da ƙasashe da al’umma don maganin masu yada noma, da magance wahalhalun da suke haifarwa. Gano noma a matsayin NTD ya taimakawa wayar da kai , bincike mai yawa, samar da tallafin kudi, da kuma bunƙasa himmar lura da cutar ta hanyar fuskantar shi da yankuna masu yawa da kuma sanya hannu da yawa. Ɗaukar mataki akan wahalhalun wannan muguwar cutar zai taimaka wajen cimma nasarar isa ga duniya gabaɗaya, saboda zai fuskanci mutanen da ba’a yi musu aiki. Ana lura da cutar Noma yawanci da shirin kula da lafiyar baki a wuraren da akeyin annoba kuma hadin gwuiwa da shirin NTD a matakin aiki zai iya yin karfi, ta hanyar hada cutar noma cikin ayyukan da suke ganowa tare da lura da cutukan fata da akayi watsi dasu(skin NTDs). Gwamnatin Nijeriya sun ɗauki matakin don a sanya cutar noma a jerin NTDs. A Janairu 2023, an aika buƙata ta musamman a madadin jahohi 32 zuwa ga WHO. An hada buƙatar da takardu masu yawa wanda suke nuna nauyi da yada cutar noma tare da bayyana shaida don nuna cimma nasarar tsarin da WHO ta samar. Ma’aikatun hulda da dama sun bayar da gudunmawa ta bayyana bayanai da bayarda goyon baya. STAG-NTD ne suka samar da hanya mafi dacewa wajen sanya sababbin sharadai a jerin NTD a 2016. Tun wannan lokacin, aka ƙara wadannan cutukan: mycetoma (2016); chromoblastomycosis da sauran manyan mycoses (2017; da aka hada a ƙungiya mai sauki da mycetoma); scarbies (2017); snakebite envenoming (2017); da kuma noma (2023). A yanzu, tare da noma, jerin WHO na NTD ya ƙunshi cutuka 21 ko ƙungiyoyin cututtuka.

WHO inatambua rasmi ugonjwa wa Noma kama ugonjwa wa kitropiki uliyopuuzwa Katika hatua muhimu ya kukabiliana na moja wapo ya changamoto za kiafya ambazo hazitambuliki duniani, shirika la afya duniani (WHO) leo limetangaza kujumuisha ugonjwa wa Noma (Cancrum oris au Gangrenous stomatitis) katika orodha yake ya magonjwa ya kitropiki yaliyosahaulika (NTDs). Uamuzi huu, ambao ulipendekezwa na mkutano wa 17 wa Kundi la Ushauri wa kimakakati na kiufundi kwa magonjwa ya kitropiki yaliyopuuzwa (STAG-NTD), unasisitiza dhamira ya WHO ya kupanua huduma za afya kwa watu waliyo katika hatari kubwa duniani. Noma, ugonjwa mbaya wa mdomo na uso, huathiri watoto wadogo wenye utapiamlo (kati ya umri wa miaka 2 hadi 6) katika maeneo yenye umasikini uliyokithiri. Huanza kama kuvimba kwa ufizi, ambapo kama haitatibiwa mapema, huenea haraka na kuharibu tishu na mifupa ya uso. Mara nyingi hupelekea kifo, huku waathirika wakipata ulemavu wa kudumu. Ukadiriaji sahihi wa idadi ya visa vya Noma ni changamoto kutokana na kuendelea kwa kasi kwa ugonjwa huo na unyanyapaa unaohusishwa, ambao huchangia kuacha kesi nyingi bila kutambuliwa. Kesi za Noma zinapatika zaidi kusini mwa jangwa la sahara barani Afrika, ingawa kesi pia zimeripotiwa Amerika na Asia. Ushahidi unaonyesha kuwa Noma husababishwa na bakteria wanaopatikana mdomoni. Kuna sababu nyingi za hatari zinazohusiana na ugonjwa huu, ikiwa ni pamoja na usafi duni wa kinywa, utapiamlo, mfumo dhaifu wa kinga, maambukizi na umasikini uliyokithiri. Noma haiambukizi, lakini inampata mtu wakati ambapo kinga ya mwili inashuka au kudhoofika kwa mwili. Ugunduzi wa mapema ni muhimu, kwa sababu matibabu katika hatua za awali ni bora zaidi, wakati unasababisha kuvimba kwa fizi, unaojulikana kama gingivitis kali ya necrotizing. Matibabu yanahusisha viuaji vya sumu, ushauri na msaada wa mazoezi, kuboresha usafi wa kinywa (maji ya chumvi au klorhexidine yanaweza kutumika) na virutubisho vya lishe. Ikiwa ugonjwa huo utagunduliwa wakati wa hatua za mwanzo, matibabu ya mapema yanaweza kusababisha uponyaji sahihi wa jeraha bila matokeo ya muda mrefu. Upasuaji unaweza kuhitajika kwa wagonjwa wenye hali mbaya. Watoto wanaonusurika katika hatari ya ugonjwa wa gangreno wanaweza kupata ulemavu mkubwa wa uso, kupata shida wakati wa kula na kuzungumza, kukabiliana na unyanyapaa katika jamii na kutengwa na kuhitaji upasuaji wa kurekebisha. Noma ni zaidi ya ugonjwa, ni alama ya umasikini uliyokithiri na utapiamlo unaoathiri watu waliyo katika hatari kubwa zaidi" alisema Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Mkurugenzi Mkuu wa WHO. Kwa kuiainisha Noma kama ugonjwa wa kitropiki uliyopuuzwa, tunaangazia hali ambayo imekuwa ikisumbua jamii zilizotengwa kwa karne nyingi. Tumejitolea kufanya kazi na nchi pamoja na jamii zilizoathiriwa ili kushughulikia vichochezi vya Noma, na kupunguza mateso yanayosababishwa na ugonjwa huo Utambuzi wa Noma kama NTD unalenga kukuza ufahamu wa kimataifa, kuchochea utafiti, kuchochea ufadhili, na kuongeza juhudi za kudhibiti ugonjwa huo kupitia mbinu za sekta nyingi na zenye nyanja nyingi. Hatua za kushughulikia hatari ya ugonjwa huu mbaya zitachangia kupata bima ya afya kwa wote, kwa sababu zitalenga zaidi mifuko ya watu ambao hawajapata huduma. Noma mara nyingi husimamiwa na programu za afya ya kinywa katika maeneo ambayo ni janga na ushirikiano na programu za NTD katika ngazi ya uendeshaji unaoweza kuimarishwa, hasa kwa kuunganisha noma ndani ya shughuli zinazolenga kugundua na kudhibiti magonjwa ya kitropiki yaliyosahaulika yanayohusiana na ngozi (NTDs za ngozi). serikali ya Nigeria ilitangaza hatua ya kuwa noma kujumuishwa katika magonjwa ya NTDs. Mwezi Januari 2023, ombi rasmi liliwasilishwa WHO kwa niaba ya Nchi 32 Wanachama. Ombi hilo lilikubaliwa na taarifa ya kina inayoangazia hatari na usambazaji wa noma na kutoa ushahidi katika kuonesha utimilifu wa vigezo vilivyowekwa na WHO. Taasisi kadhaa za washirika zilichangia kwa kubadilishana habari na kufanya utetezi. Mchakato rasmi wa kuongeza masharti mapya kwenye orodha ya NTD ulianzishwa na STAG-NTD mwaka 2016. Tangu wakati huo, magonjwa yafuatayo yameongezwa: mycetoma (2016): chromoblastomycosis na myceses nyingine ya kina (2017; imeunganishwa katika kundi moja na mycetoma); kuumwa na nyoka evenoming (2017) na noma (2023). Hivi sasa, pamoja na noma, orodha ya NTD ya WHO inajumuisha magonjw 21 au vikundi vya magonjwa.

WHO ṣe ìdámọ̀ noma gẹ́gẹ́ bíi àìsàn tí wọ́n ti gbéjùsílẹ̀ ní àwọn ibí tí ooru tí ń mú. Níbi ṣíṣe akitiyan pàtàkì láti mójútó ọ̀kan lára àwọn ìpèníjà ìlera tí àwọn èèyàn ń fi ojú ń tẹ́ńbẹ́lú, Àjọ Elétò Ìlera Lágbàáyé kéde fífi noma (cancrum oris tàbí gangrenous stomatitis) sí ara àtòjọ aláfọwọ́sí ti àwọn àrùn tí wọ́n ti gbéjùsílẹ̀ ní àwọn ibí tí ooru tí ń mú (NTDs) lónìí. Ìpinnu yìí, èyí tí wọ́n gbà wọ́n ní ìmọ̀ràn rẹ̀ ní ìpàdé 17th ti Àwọn Ẹgbẹ́ Òǹgbaninímọ̀ràn Ìlànà àti Ajẹmọ́ Iṣẹ́ Ọnà fún Àwọn Àrùn tí wọ́n ti Gbéjùsílẹ̀ ní Àwọn Ibí tí Ooru tí ń Mú (STAG-NTD), jẹ́ ẹ̀rí-máajẹ́miǹsó fún ìfarajìn WHO láti ṣe ìtànkálẹ̀ iṣẹ́ ètò ìlera fún àwọn ibi tí àwọn olùgbé wọ́n lẹ jùlọ lágbàáyé. Noma, àìsàn alágídí ti ẹnu àti ojú, kọ́kọ́ máa ń mú àwọn ọmọdé tí wọn kò jẹun kánú (láti ọmọ ọdún 2 sí 6)ní àwọn agbègbè tí wọ́n kúṣẹ̀ẹ́ gan-an. O bẹ̀rẹ̀ bíi ìgbínìkun àwọn èrìgì, èyí, tí ó ṣe wípé tí wọn kò bá tọ́jú rẹ̀ lásìkò, yóò tànká ní kíákíá láti ba iṣan àti eegun ojú jẹ́. Ní ọ̀pọ̀ ìgbà ni ó máa ń yọrí sí ikú, tí ara àwọn tí wọ́n bá sì yèé máa ń bà jẹ́. Ìpèníjà wà ní mímọ pàtó àpapọ̀ iye òǹkà àwọn ọ̀ràn noma látààrí lílọ sókè àìsàn náà àti àwọn ìyẹrafúnni tí ó dìrọ̀ mọ, èyí tí ó ń fi àyè sílẹ̀ fún ọ̀pọ̀ ọ̀ràn àìsàyẹ̀wò ìwádìí àìsàn náà. Wọ́n sábà ń rí àwọn ọ̀ràn noma ní gúúsù Ibi Asálẹ̀ Africa, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé wọ́n ròyìn àwọn ọ̀ràn kan ni Ilẹ̀ America àti ní Ilẹ̀ Asia. Ẹ̀rí tọ́ka síi pé àwọn kòkòrò àìfojúrí tí wọ́n máa ń wà ní ẹnu ni wọ́n máa ń ṣe okùnfà rẹ̀. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn nǹkan ló máa ń ṣe okùnfà àrùn yìí, lára wọn ni àìníìmọ́tótó ẹnu, àìjẹunkánú, mímẹ́hẹ ètò àwọn sójà ara, àwọn ìkóranraẹni, àti òsì tí ó lágbára. Noma kò ṣé kó ránraẹni ṣùgbọ́n ó máa ń jà ní ìgbà àwọn ohun tí ó ń dáàbòbo ara bá daṣẹ́ sílẹ̀. Ìṣàwárí lásìkò ṣe pàtàkì, nítorí pé ìtọ́jú àìlera rẹ̀ máa ń ṣíṣe dáadáa tí ó bá ṣẹ̀ṣẹ̀ dé ara nígbàtí ó bá mú kí àwọn èrìgì ó wú, èyí tí wọ́n ń pè ní àkokoro. Ara àwọn ìtọ́jú rẹ̀ ni òògùn aporó, ìmọ̀ràn àti àtìlẹ́yìn lórí àwọn ìṣe tí ó ń mú ìlera bá ẹnu pẹ̀lú àwọn ìfọnu apakòkòrò ( a le lo omi iyọ̀ tàbí òògùn apakòkòrò chlorhexidine) àti àwọn òògùn àfikún oúnjẹ. Tí wọ́n bá tètè ṣe ìṣàwárí àrùn náà, ìtọ́jú rẹ̀ le yọrí sí sísan egbò láìsí esi ọjọ́ iwájú. Ní ti àwọn ọ̀ràn tí ó lágbára, wọ́n le nílò láti ṣe iṣẹ́-abẹ. Ó seése kí ojú àwọn ọmọdé tí wọ́n bá móríbọ́ níbi àkókò tí àrùn yìí lágbára bàjẹ́, wọ́n le ni ìṣòro láti jẹun tàbí sọ̀rọ̀, wọ́n le dojúkọ ìyàsọ́tọ̀ láwùjọ àti ìdẹ́yẹsí, kí wọn ó sì tún bùkátà sí isẹ́-abẹ alátúnṣe. "Noma ju àrùn lásán lọ, ó jẹ́ ìsàmì òsì tí ó lágbára àti àìjẹunkánú láwùjọ, èyí tí ó ń ṣe ọ̀pọ̀ àwọn olùgbé tí wọ́n lẹ" Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus ló sọ bẹ́ẹ̀, ẹni tí í ṣe Olùdarí Gbogbogbò ti WHO. "Nípa pínpín noma gẹ́gẹ́ bíi àrùn tí wọ́n kò kọ ibi ara sí ní àwọn ibi tí ooru ti ń mú, à ń tan ìmọ́lẹ̀ sí ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó ti ń bá àwọn agbègbè àìbìkítàsí fínra láti ọ̀pọ̀ ọgọ́rùn-ún ọdún sẹ́yìn. A ní ìfarajìn nípa síṣisẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ti lùgbàdì àti àwọn agbègbè láti mójútó àwọn ohun tí ó ń ṣokùnfà noma, kí á sì dáwọ́ àwọn ìfòòró tí ó ń dá sílẹ̀ dúró. Àfojúsùn dídá noma mọ̀ gẹ́gẹ́ bíi NTD ni láti ṣe àgbéga ìtanijí fún gbogbogbò, ṣe ìdásílẹ̀ ìwádìí, ṣe ohun ìrànwọ́ owó, àti láti ṣe ìgbélárugẹ àwọn akitiyan láti dáwọ́ àrùn náà dúró nípa àwọn ọ̀nà ẹlẹ́kaàka. Àwọn ìdásí tí ó ń bojútó àwọn wàhálà àrùn tí ó ń panirun yìí yóò ṣe ojúṣe níbi ìbójútó ìlera gbogbo àgbáyé, nítorí pé wọn yóò fojúsun àpò àwọn olùgbé tí wọ́n kò rí ìpèsè tó. Àwọn ètò ìlera ẹnu ní àwọn agbègbè àjàkálẹ̀ àrùn ni wọ́n sábà máa ń mójútó Noma àti pé ìfọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú àwọn ètò NTD ní àwọn ìpele iṣẹ́ ṣíṣe le ṣe ìrànwọ́, ní pàápàá jùlọ nípa fífi noma sí ara àwọn iṣẹ́ tí ó ń fojúsun ìṣàwárí àti àmójútó àwọn àrùn ajẹmọ́ awọ ara tí wọ́n kò kọ ibi ara sí ní àwọn ibi tí ooru ti ń mú (skin NTDs). Ìjọba orílẹ̀-èdè Nigeria ṣáájú nínú iṣẹ́ láti fi noma sí ara àwọn àrùn NTDs. Ní oṣù Kínní ọdún 2023, wọ́n fi ìbéèrè elétò ráńṣẹ́ sí WHO láti ọwọ́ àwọn Orílẹ̀-èdè 32 tí wọ́n jẹ́ Ọmọ-ẹgbẹ́. Àwọn àjúfù tí ó ní àlàyé lẹ́kùnrẹ́rẹ́ ṣe àtìlẹ́yìn fún ibéèrè elétò náà lèyí tí ó ń ṣàlàyé àwọn wàhálà àti ìpínká noma tí wọ́n sì ń pèsè ẹ̀rí láti fi ìmúṣẹ àwọn àbùdá tí WHO fi lélẹ̀ hàn. Ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ àwọn àjọ alájọṣe ni wọ́n ṣe ojúṣe wọn nípa gbígbé ìròyìn ká àti nípa ṣíṣe alágbàwí. STAG-NTD ni ó ṣe ìṣẹ̀dá ìlànà elétò láti ṣe àfikún àwọn àbùdá titun sí ara àtòjọ NTD ní ọdún 2016. Láti ìgbà náà, wọ́n ti fi àwọn àrùn wọ̀nyí kún-un: àrùn aba awọ, iṣan àti egungun ara jẹ́ (2016); egbò inú awọ ara àti àrùn àwọn àrùn búburú ìyókù tí wọ́n jẹ́ a ba awọ ara, iṣan àti egungun ara jẹ (2017; tí wọ́n so pọ̀ pẹ̀lú àrùn a ba awọ ara, iṣan àti egungun ara jẹ́); àrùn ara yíyún (2017); oró ejò (2017); àti noma (2023). Ní báyìí, pẹ̀lú noma, NTD WHO jẹ́ àtòjọ àwọn àrùn 21 tàbí àkójọpọ̀ àwọn àrùn.

I-WHO iqaphela ngokusemthethweni i-noma njengesifo esinganakwa sasezindaweni ezishisayo Emzamweni obalulekile wokubhekana nenye yezinselelo zezempilo ezingaziwa emhlabeni, i-World Health Organization (WHO) namuhla imemezele ukufakwa kwe-noma (cancrum oris noma i-gangrenous stomatitis) ohlwini lwayo olusemthethweni lwezifo ezinganakiwe (amaNTD). Lesi sinqumo, esinconywe umhlangano we-17 we-Strategic and Technical Advisory Group for Neglected Tropical Diseases(STAG-NTD), sigcizelela ukuzibophezela kwe-WHO ekwandiseni izinsizakalo zezempilo kubantu abasengozini kakhulu emhlabeni. I-Noma, isifo esibi somlomo nobuso, sihlasela kakhulu izingane ezincane ezingondlekile (phakathi kweminyaka emi-2 neyisi-6) ezifundeni ezinobumpofu obudlulele. Kuqala njengokuvuvukala kwezinsini, okuthi uma kungelashwa kusenesikhathi, kusakazeke ngokushesha kubhubhise izicubu zobuso namathambo. Ngokuvamile kuholela ekufeni, lapho abasindile bahlukumezeka kakhulu. Ukulinganisa okunembile kwenani lamacala e-noma kuyinselele ngenxa yokukhula ngokushesha kwalesi sifo kanye nokucwaswa okuhambisana nakho, okunomthelela ekushiyeni izimo eziningi zingatholakali. Amacala e-noma atholakala kakhulu e-sub-Saharan Africa, nakuba amacala aye abikwa emazweni aseMelika nase-Asia. Ubufakazi bukhomba ukuthi i-noma ibangelwa amagciwane atholakala emlonyeni. Kunezici eziningi eziyingozi ezihambisana nalesi sifo, okuhlanganisa ukungahlanzeki komlomo, ukungondleki, ukuncipha kwamasosha omzimba, izifo kanye nobumpofu obukhulu. I-noma ayikatheleleki kodwa ijwayele ukuhlasela uma izivikelimzimba ziphansi. Ukutholwa kusenesikhathi kubalulekile, njengoba ukwelapha kuphumelela kakhulu ezigabeni zokuqala zesifo lapho kubangela ukuvuvuka kwezinsini, okwaziwa nge-acute necrotizing gingivitis. Ukwelashwa kufaka ama-antibiotics, ukwelulekwa kanye nokwesekwa kwezinqubo zokuthuthukisa inhlanzeko yomlomo ngokuwasha umlomo ngesibulalamagciwane (kungase kusetshenziswe amanzi anosawoti noma i-chlorhexidine) kanye nezithako zokudla okunomsoco. Uma kutholakala ngesikhathi sisaqala lesi sifo, ukwelashwa kungaholela ekuphulukisweni kwesilonda esifanele ngaphandle kwemiphumela yesikhathi eside. Ezimweni ezimbi kakhulu, kungase kudingeke ukuhlinzwa. Izingane ezisinda esigabeni sokubola kwesifo kungenzeka zibe nokukhubazeka okubi kakhulu ebusweni, zibe nobunzima bokudla nokukhuluma, zibhekane nokucwaswa emphakathini nokuhlukaniswa, futhi zidinga ukuhlinzwa okwakha kabusha. "I-noma ingaphezu kokuba yisifo, iwuphawu lwenhlalo yobumpofu obudlulele kanye nokungondleki, okuthinta abantu abasengozini enkulu," kusho uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus, uMqondisi-Jikelele we-WHO. “Ngokubeka i-noma njengesifo esinganakiwe sasezindaweni ezishisayo, sikhanyisa isimo osekungamakhulu eminyaka sihlupha imiphakathi enganakiwe. Sizibophezele ekusebenzisaneni namazwe athintekile kanye nemiphakathi ukubhekana nababhekelele i-noma, futhi sinciphise ukuhlupheka okukubangelayo.” Ukuthatha i-noma njengeNTD kuhloswe ukukhulisa ukuqwashisa emhlabeni wonke, ukugqugquzela ucwaningo, ukugqugquzela uxhaso lwezimali, kanye nokuqinisa imizamo yokulawula lesi sifo ngokusebenzisa imikhakha eminingi kanye nezindlela ezixubile. Ukungenelela okubhekana nomthwalo walesi sifo esibhubhisayo kuzoba nomthelela ekufinyeleleni ukuhlinzekwa kwezempilo emhlabeni wonke, njengoba kuzogxila ikakhulukazi emaphaketheni abantu abanganakiwe. I-Noma ivamise ukulawulwa izinhlelo zempilo yomlomo ezindaweni ezihlala njalo kugulwa futhi ukusebenzisana nezinhlelo ze-NTD ezingeni lokusebenza kungaqiniswa, ikakhulukazi ngokuhlanganisa ama-noma phakathi kwemisebenzi ehloselwe ukuhlonza kanye nokuphatha izifo ezinganakiwe ezihlobene nesikhumba (ama-NTD esikhumba). Uhulumeni waseNigeria uye wahola umsebenzi wokufakwa ama-noma ohlwini lwamaNTD. KuMasingana wezi-2023, isicelo esisemthethweni sathunyelwa kuWHO egameni Lamazwe Angamalungu angama-32. Isicelo sisekelwe i-dossier enemininingwane egqamisa umthwalo nokusatshalaliswa kwe-noma futhi inikeza ubufakazi bokukhombisa ukugcwaliseka kwenqubo ebekwe yiWHO. Izikhungo ezimbalwa zozakwethu zifake isandla ngokucobelelana ngolwazi nangokugqugquzela. Inqubo esemthethweni yokwengeza izimo ezintsha ohlwini lwe-NTD yasungulwa yiSTAG-NTD ngowezi-2016. Kusukela ngaleso sikhathi, izifo ezilandelayo zengeziwe: i-mycetoma (2016); i-chromoblastomycosis namanye ama-mycoses ajulile (2017; ahlanganiswe eqenjini elilodwa ne-mycetoma); ukhwekhwe (2017); i-snakebite envenoming (2017); kanye ne-noma (2023). Njengamanje, nge-noma, uhlu lweNTD lweWHO luhlanganisa izifo ezingama-21 noma amaqembu ezifo.

ህፃናትን ለመጠበቅ እና ኢ-ሲጋራዎችን እንዳይወስዱ ለመከላከል አስቸኳይ እርምጃ ያስፈልጋል ህጻናትን ለመከላከል ኢ-ሲጋራዎችን ለመቆጣጠር እና የማያጨሱ እና በህዝቡ ላይ የሚደርሰውን የጤና ጉዳት ለመቀነስ አስቸኳይ እርምጃ ያስፈልጋል። ኢ-ሲጋራዎች እንደ የፍጆታ ምርቶች በሕዝብ ደረጃ ትንባሆ ማጨስን ለማቆም ውጤታማ አይደሉም፡፡ በምትኩ፣ በሕዝብ ጤና ላይ አሉታዊ ተፅዕኖዎች ላይ አስደንጋጭ ማስረጃ ታይቷል። ኢ-ሲጋራዎች በክፍት ገበያ ላይ ተፈቅዶላቸው ለወጣቶች በከፍተኛ ሁኔታ ለገበያ ቀርበዋል። ሰላሳ አራት ሀገራት የኢ-ሲጋራ ሽያጭን ይከለክላሉ፣ 88 ሀገራት ኢ-ሲጋራ የሚገዙበት አነስተኛ እድሜ የላቸውም እና 74 ሀገራት ለእነዚህ ጎጂ ምርቶች ምንም አይነት መመሪያ የላቸውም። የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ “ህጻናት በለጋ እድሜያቸው ኢ-ሲጋራን ለመጠቀም እየተመለመሉ እና እየታሰሩ ነው እናም ከኒኮቲን ጋር ሊጣበቁ ይችላሉ። "አገሮች ዜጎቻቸውን በተለይም ልጆቻቸውን እና ወጣቶችን ለመጠበቅ ጥብቅ እርምጃዎችን እንዲወስዱ እጠይቃለሁ፡፡" ኢ-ሲጋራዎች ከኒኮቲን ጋር በጣም ሱስ የሚያስይዙ እና ለጤና ጎጂ ናቸው። የረዥም ጊዜ የጤና እክሎች ሙሉ በሙሉ ባይታወቅም መርዛማ ንጥረ ነገሮችን እንደሚያመነጩ ተረጋግጧል, አንዳንዶቹ ካንሰር እንደሚያስከትሉ እና አንዳንዶቹ ለልብ እና ለሳንባ መታወክ አደጋን ይጨምራሉ፡፡ ኢ-ሲጋራዎችን መጠቀም የአዕምሮ እድገት ላይ ተጽእኖ ሊያሳድር እና ለወጣቶች የመማር እክልን ሊያስከትል ይችላል፡፡ ፅንስ ለኢ-ሲጋራዎች መጋለጥ በነፍሰ ጡር ሴቶች ላይ የፅንሱን እድገት ላይ አሉታዊ ተጽዕኖ ሊያሳድር ይችላል። ለኢ-ሲጋራዎች ልቀቶች መጋለጥም ለተመልካቾች አደጋን ይፈጥራል። “ኢ-ሲጋራዎች ቢያንስ 16,000 ጣዕሞችን በመያዝ ህጻናትን በማህበራዊ ሚዲያ እና ተፅዕኖ ፈጣሪዎች ኢላማ ያደርጋሉ። ከእነዚህ ምርቶች ውስጥ አንዳንዶቹ የካርቱን ገጸ-ባህሪያትን ይጠቀማሉ እና የተንቆጠቆጡ ንድፎች አሏቸው፣ ይህም ወጣቱን ትውልድ ይማርካል. በብዙ አገሮች የአዋቂዎች አጠቃቀም መጠን ባላቸው ሕፃናት እና ወጣቶች ላይ የኢ-ሲጋራ አጠቃቀም አሳሳቢ ደረጃ ላይ ደርሷል” ሲሉ የዓለም ጤና ድርጅት የጤና ማስተዋወቅ ዳይሬክተር ዶ/ር ሩዲገር ክሬች ናቸው። ከ13-15 አመት እድሜ ያላቸው ህጻናት ኢ-ሲጋራዎችን በሁሉም የአለም ጤና ድርጅት ክልሎች ከአዋቂዎች በበለጠ ፍጥነት እየተጠቀሙ ነው። በካናዳ ከ16-19 አመት እድሜ ክልል ውስጥ ያሉ የኤሌክትሮኒክስ ሲጋራዎች አጠቃቀም በ2017-2022 መካከል በእጥፍ ጨምሯል፣ እና በእንግሊዝ (ዩናይትድ ኪንግደም) የወጣት ተጠቃሚዎች ቁጥር ባለፉት ሶስት አመታት በሶስት እጥፍ ጨምሯል። በማህበራዊ ሚዲያ ላይ ለኢ-ሲጋራ ይዘት ለአጭር ጊዜ መጋለጥ እንኳን እነዚህን ምርቶች የመጠቀም ፍላጎት መጨመር እና ለኢ-ሲጋራዎች የበለጠ አዎንታዊ አመለካከት ጋር ሊዛመድ ይችላል። ጥናቶች በተከታታይ እንደሚያሳዩት ኢ-ሲጋራን የሚጠቀሙ ወጣቶች በኋለኛው የህይወት ዘመናቸው ሲጋራ የመጠቀም እድላቸው በሦስት እጥፍ የሚጠጋ ነው። ኢ-ሲጋራዎችን እና የኒኮቲን ሱስን ለመከላከል አፋጣኝ እርምጃዎች ከትንባሆ ቁጥጥር አጠቃላይ አቀራረብ ጋር እና ከሀገራዊ ሁኔታዎች አንፃር አስፈላጊ ናቸው ። ሀገራት የኢ-ሲጋራ ሽያጭን የሚከለክሉበት፣ የእገዳውን አፈፃፀም ለማጠናከር እና የህዝብ ጤና ጣልቃገብነቶችን ለመደገፍ እና ጠንካራ አፈፃፀምን ለማረጋገጥ ክትትል እና ቁጥጥርን ይቀጥላል ፣ እና አገሮች ኢ-ሲጋራዎችን እንደ የፍጆታ ምርቶች ለንግድ (ሽያጭ፣ ማስመጣት፣ ማከፋፈያ እና ማምረት) ሲፈቅዱ፣ ሁሉንም ጣእም መከልከል፣ የኒኮቲን መጠን እና ጥራት መገደብ እና በህዝቡ ላይ የሚያደርሱትን ጉዳት ለመቀነስ ጠንካራ ደንቦችን ማረጋገጥ እና እነሱን ግብር መክፈል፡፡ የማቆም ስልቶች ከሌሎች የትምባሆ ቁጥጥር እርምጃዎች ጋር ለመሄድ እና ለክትትል እና ለግምገማ በተዘጋጀው ምርጡ የውጤታማነት ማስረጃ ላይ የተመሰረቱ መሆን አለባቸው። አሁን ባለው ማስረጃ መሰረት መንግስታት የማቆም አላማን ለማሳደድ ኢ-ሲጋራዎችን እንደ ሸማች ምርቶች እንዲሸጡ አይመከሩም። ኢ-ሲጋራዎችን በመጠቀም ማጨስን ማቆም ስትራቴጂን የሚከተል ማንኛውም መንግስት ምርቶቹን የሚያገኙበትን ሁኔታ በመቆጣጠር ተገቢውን ክሊኒካዊ ሁኔታዎችን ለማረጋገጥ እና ምርቶቹን እንደ መድሃኒት መቆጣጠር (እንደ መድሃኒት የግብይት ፍቃድን ጨምሮ)። ማጨስን የማቆም ዓላማን ለመከታተል የሚወስነው ውሳኔ፣ በእንደዚህ ዓይነት ቁጥጥር የሚደረግበት ሁኔታ፣ ብሔራዊ ሁኔታዎችን ከግምት ውስጥ ካስገባ በኋላ፣ ከመውሰድ አደጋ ጋር እና ሌሎች የተረጋገጡ የማቆሚያ ስልቶችን ካሟጠጠ በኋላ ብቻ ነው፡፡ የትምባሆ ኢንዱስትሪ ጤናን በማጥፋት ትርፍ ያስገኛል እና እነዚህን አዳዲስ ምርቶች በመጠቀም የጤና ፖሊሲዎችን ለመቃወም ከመንግስታት ጋር በፖሊሲ አውጪው ጠረጴዛ ላይ መቀመጫ ለማግኘት እየተጠቀመ ነው። የትምባሆ ኢንዱስትሪው የገንዘብ ድጋፍ እና የውሸት ማስረጃዎችን በማስተዋወቅ እነዚህ ምርቶች ጉዳትን እንደሚቀንስ ለመከራከር, በተመሳሳይ ጊዜ እነዚህን ምርቶች ለህጻናት እና ለማያጨሱ ሰዎች በማስተዋወቅ እና በቢሊዮኖች የሚቆጠሩ ሲጋራዎችን መሸጥ ቀጥለዋል. በልጆች እና ጎረምሶች አጠቃቀም እና በጤና ላይ የሚደርሰውን ጉዳት ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ በሚሄድ ማስረጃዎች ላይ በመመርኮዝ ኢ-ሲጋራዎችን እንዳይጠጡ ለመከላከል ጠንካራ ወሳኝ እርምጃ ያስፈልጋል ።

Urgent action needed to protect children and prevent the uptake of e-cigarettes Urgent action is needed to control e-cigarettes to protect children, as well as non-smokers and minimize health harms to the population. E-cigarettes as consumer products are not shown to be effective for quitting tobacco use at the population level. Instead, alarming evidence has emerged on adverse population health effects. E-cigarettes have been allowed on the open market and aggressively marketed to young people. Thirty-four countries ban the sale of e-cigarettes, 88 countries have no minimum age at which e-cigarettes can be bought and 74 countries have no regulations in place for these harmful products. “Kids are being recruited and trapped at an early age to use e-cigarettes and may get hooked to nicotine," said Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO Director-General. "I urge countries to implement strict measures to prevent uptake to protect their citizens, especially their children and young people.” E-cigarettes with nicotine are highly addictive and are harmful to health. Whilst long-term health effects are not fully understood, it has been established that they generate toxic substances, some of which are known to cause cancer and some that increase the risk of heart and lung disorders. Use of e-cigarettes can also affect brain development and lead to learning disorders for young people. Fetal exposure to e-cigarettes can adversely affect the development of the fetus in pregnant women. Exposure to emissions from e-cigarettes also poses risks to bystanders. “E-cigarettes target children through social media and influencers, with at least 16 000 flavours. Some of these products use cartoon characters and have sleek designs, which appeal to the younger generation. There is an alarming increase in the use of e-cigarettes among children and young people with rates exceeding adult use in many countries,” Dr Ruediger Krech, WHO Director for Health Promotion. Children 13–15-years old are using e-cigarettes at rates higher than adults in all WHO regions. In Canada, the rates of e-cigarette use among 16–19-year-olds has doubled between 2017–2022, and in England (the United Kingdom) the number of young users has tripled in the past three years. Even brief exposure to e-cigarette content on social media can be associated with increased intention to use these products, as well as more positive attitudes toward e-cigarettes. Studies consistently show that young people that use e-cigarettes are almost three times more likely to use cigarettes later in life. Urgent measures are necessary to prevent uptake of e-cigarettes and counter nicotine addiction alongside a comprehensive approach to tobacco control, and in light of national circumstances. Where countries ban the sale of e-cigarettes, to strengthen implementation of the ban and continue monitoring and surveillance to support public health interventions and ensure strong enforcement; and Where countries permit commercialization (sale, importation, distribution and manufacture) of e-cigarettes as consumer products, to ensure strong regulations to reduce their appeal and their harm to the population, including banning all flavours, limiting the concentration and quality of nicotine, and taxing them. Cessation strategies should be based on the best available evidence of efficacy, to go with other tobacco control measures and subject to monitoring and evaluation. Based on the current evidence, it is not recommended that governments permit sale of e-cigarettes as consumer products in pursuit of a cessation objective. Any government pursuing a smoking cessation strategy using e-cigarettes should control the conditions under which the products are accessed to ensure appropriate clinical conditions and regulate the products as medicines (including requiring marketing authorization as medicines). The decision to pursue a smoking cessation objective, even in such a controlled form, should be made only after considering national circumstances, along with the risk of uptake and after exhausting other proven cessation strategies. The tobacco industry profits from destroying health and is using these newer products to get a seat at the policy-making table with governments to lobby against health policies. The tobacco industry funds and promotes false evidence to argue that these products reduce harm, while at the same time heavily promoting these products to children and non-smokers and continuing to sell billions of cigarettes. Strong decisive action is needed to prevent the uptake of e-cigarettes based on the growing body of evidence of its use by children and adolescents and health harms.

Ana buƙatar matakin gaggawa don kare yara da kare amfani da tabar mai na’ura Ana buƙatar matakin gaggawa don lura da taba mai na’ura don kare yara, tare da wanda basa shan tabar da rage matsalolin kiwon lafiya ga mutane. Taba main na’ura a matsayin kayan amfanin mutane bai nuna alamun amfani ba saboda barin amfani da taba a matakin mutane da dama. A maimakon haka, shaidu sun cigaba da bayyana akan abin da ya shafi kiwon lafiyar mutane. An yarjewa taba mai na’ura abudaddiyar kasuwa kuma ana siyar da ita sosai ga matasa. Ƙasashe talatin da uku sun hana siyar da taba mai na’ura, ƙasashe 88 basu kayyade shekaru mafi kankanta da za’a siyarwa da taba mai na’ura ƙasashe 74 basu da dokoki don wadannan kayayyakin masu illa. Ana koyawa yara kuma anai musu tarko a shekaru kanana don suyi amfani da tabar na’ura kuma zasu iya sabawa da nicotine,” inji Babban Daraktan WHO Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus. “Ina shawartar ƙasashe da suyi amfani da wadannan matakan don kare amfani saboda kare mutanen ƙasa, musamman yara da masu kananan shekaru. Tabar na’ura tana zama mai sabo da kuma haɗari sosai ga lafiya. Yayin da ba’a cika fahimtar illar lafiya mai dadewa sosai ba, an tabbatar da cewa suna janyo kayayyaki masu illa, wanda aka san suna janyo cutar kansa da wasu da suke ƙara haɗarin ciwon zuciya da huhu. Amfani da tabar na’ura zai iya shafar cigaban kwakwalwa sannan ya janyo wahalar koyo ga mutane masu kananan shekaru. Bayyana dan tayi ga tabar na’ura zai iya shafar girman dan tayi a mata masu ciki. Bayyana hayakin tabar na’ura yana janyo haɗari ga wadanda suke wajen. Tabar na’ura tana fuskantar yara ta hanyar kafar sadarwa da influencers, da akalla dandano fiye da 16000. Wasu daga cikin wadannan kayan suna amfani da aljanun katun kuma suna amfani da zane mai ɗaukar ido, wanda yake yiwa yaran wannan zamanin kyau. Da akwai yawa mai jan hankali na amfani da tabar na’ura tsakanin yara da mutane masu ƙarancin shekaru wanda yawan ya shalle na amfanin manya a ƙasashe da yawa, inji Dr Ruediger Krech, daraktan cigaban lafiya. Yara ‘yan shekaru 13 da 15 suna amfani da tabar na’ura fiye da yanda manya suke amfani dashi a dukkan yankin WHO. A Canada, anfani da tabar na’ura tsakanin ‘yan shekaru 16 da 19 ya ninka sau biyu tsakanin 2017 da 2022, sannan a Ingila(United Kingdom) yawan masu amfani dashi ya ninka sau uku a shekaru uku da suka gabata. Ko bayyana tabar na’ura kaɗan a bidoyoyin kafar sadarwa zai iya zama yana da alaka da yawan niyyar amfani da wadannan kayan, da kuma halayya mai kyau da yawa game da taba mai na’ura. Bincike ya nuna cewa kananan yara da suke amfani da tabar na’ura suna da kasha sau uku na yiwuwar suyi amfani da taba nan gaba a rayuwarsu. Ana buƙatar matakin gaggawa don hana amfani da tabar na’ura da sabo da nicotine tare da ɗaukar matakin kula da tobacco, kuma a lokacin yanayin matsalar ƙasa. Inda ƙasashe suka hana amfani da tabar na’ura, don karfafa aiwatar da hanin da kuma cigaba da lura tare da sanya ido don tallafawa sanya hannu wajen kiwon lafiyar al’umma da tabbatar da aiki mai karfi; sannan Inda ƙasashe suka sahale damar tallatawa (siyarwa, shigo da kaya, rarrabawa da kerawa) na tabar na’ura a matsayin kayan masu amfanidon tabbatar da karfin dokoki don rage yawansu da illarsu ga mutane, wanda ya hada da hana dukkan dandanon, rage yawan karfinsu da ingancin nicotine, da karbar haraji akansu. Dabarun kawo karshen sa ya kamata ya zama daidai da wanda ya samu shaidar inganci, da zai dace da sauran matakan taba da kuma lura da kulawa. Dangane da shaidar da ake da ita yanzu, ba a ba wa gwamnati shawarar siyar da tabar na’ura ba a matsayin kayan amfanin al’umma wajen a matsayin matakin kawo karshe. Duk wata gwamnati dake bibiyar dabarun kawo karshen amfani da tabar na’ura su kula da yanayin yanda ake samar da kayan domin tabbatar da yanayin ingancinsu da kuma sanyawa kayan doka a matsayin magani(wanda ya hada da buƙatar sahalewar kasuwanci a matsayin magani). Shawarar bibiyar kawo karshen shan taba, har a yanayin da ake kula, za’a yisu ne kaɗai bayan an duba yanayin ƙasa, tare da haɗarin shan bayan an gama da sauran dabarun kawo karshen. Kamfanin tabar suna samun riba ne ta hanyar lalata lafiyar mutane kuma suna amfani da wannan sababbin kayanne don samun wajen zama a teburin sanya doka tare da gwamnatoci don rokon hana dokokin lafiya. Masana'antar taba suna ba da kuɗi da haɓaka shaidar ƙarya don jayayya cewa waɗannan samfuran suna rage cutarwa, yayin da a lokaci guda suna haɓaka waɗannan samfuran ga yara da masu shan taba kuma suna ci gaba da sayar da biliyoyin sigari. Ana buƙatar ƙwaƙƙwaran mataki mai ƙarfi don hana shan taba mai na’ura dangane da girma na shaidar amfani da yara da matasa da cutar da lafiya.

Hatua za haraka zinazohitaji ili kulinda watoto na kuzuia matumizi ya sigara za kielektroniki Hatua za haraka zinahitajika ili kudhibiti sigara za kielekitroniki ili kulinda watoto, pamoja na wale ambao hawavuti sigara na kupunguza madhara ya kiafya kwa watu. Sigara za kielekitroniki kama bidhaa za watumiaji hazionyeshi ufanisi unaosababisha kuacha matumizi ya tumbaku kwa kiwango cha idadi ya watu. Badala yake, ushahidi wa kutisha umeibuka juu ya athari mbaya za afya ya watu. Sigara za kielektroniki zimeruhusiwa kwenye soko la wazi na kuuzwa kwa kasi kubwa sana kwa vijana. Nchi 34 zimepiga marufuku uuzaji wa sigara za kielektroniki, wakati nchi 88 hazina kiwango cha chini cha umri wa watu ambao wanaweza kutumia sigara za kielektroniki na nchi 74 hazina kanuni zinazowekwa kwenye bidhaa hizi hatari. "Watoto wanaandikishwa na kunaswa katika matumizi ya sigara za kielektroniki wakiwa wachanga na wanaweza kunaswa katika matumizi ya nikotini" alisema Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Mkurugenzi Mkuu wa WHO. "Naziomba nci zitekeleze hatua kali za kuzuia matumizi hayo ili kulinda raia wao, hasa watoto wao na vijana Sigara za kielektroniki zilizo na nikotini zinalevya sana na ni hatari kwa afya. Ingawa athari za kiafya za muda mrefu hazijaeleweka kikamilifu, imethibitishwa kuwa zinatoa vitu vyenye sumu, ambavyo vingine maarufu kwa kusababisha saratani na vingine huongeza hatari ya magonjwa ya moyo na mapafu. Utumiaji wa sigara za kielektroniki pia, unaweza kuathiri ukuaji wa ubongo na kusababisha matatizo ya kujifunza kwa vijana. Maonesho ya fetasi ya sigara za kielektroniki yanaweza kuathiri vibaya ukuaji wa kijusi kwa wanawake wajawazito. Moshi wa wazi unaotoka kwenye sigara za kielektroniki pia una madhara makubwa kwa watu waliyo kaa karibu. Sigara za kielektroniki zinalenga watoto kupitia mitandao ya kijamii na vishawishi, vyenye angalau vionjo 16,000. Baadhi ya hizi bidhaa zinatumia katuni kama wahusika na zina miundo ya kuvutia, ambayo inavutia kizazi kipya. Kuna ongezeko la kutosha la matumizi ya sigara za kielektroniki miongoni mwa watoto na vijana wenye viwango vinavyozidi matumizi ya watu wazima katika nchi nyingi, Dk. Ruediger Krech, Mkurugenzi wa WHO wa kukuza afya Watoto wenye umri wa miaka 13 hadi 15 wanatumia sigara za kielektroniki kwa viwango vya juu kuliko watu wazima katika maeneo yote ya WHO. Nchini Kanada, viwango vya matumizi ya sigara za kielektroniki miongoni mwa watoto wenye umri wa miaka 16 hadi 19 vimeongezeka maradufu kati ya mwaka 2017 hadi 2022, na nchini uingereza (the United Kingdom)idadi ya vijana wanaotumia sigara za kielektroniki imeongezeka mara tatu katika kipindi cha miaka mitatu iliyopita. Hata matangazo ya muda mfupi yenye maudhui ya sigara za kielektroniki kwenye mitandao ya kijamii yanaweza kuhusishwa na uchochezi wa ongezeko la matumizi ya bidhaa hizo, pamoja na mitazamo chanya zaidi kuhusu sigara za kielektroniki. Uchunguzi unaonyesha kuwa vijana wanaotumia sigara za kielektroniki wana uwezo wa kutumia sigara mara tatu zaidi katika maisha yao ya baadaye. Hatua za haraka ni muhimu ili kuzuia matumizi ya sigara za kielektroniki na kukabiliana na uraibu wa nikotini pamoja na mbinu ya kina ya udhibiti wa tumbaku, na kwa kuzingatia hali za kitaifa. Ambapo nchi zinapiga marufuku uuzaji wa sigara za kielektroniki, kuimarisha utekelezaji wa marufuku hiyo na kuendelea na ufuatiliaji katika kusaidia hatua za afya ya umma na kuhakikisha utekelezaji thabiti; na Ambapo nchi zinazoruhusu biashara (uuzaji, uingizaji, usambazaji na utengenezaji) wa sigara za kielektroniki kama bidhaa za watumiaji, ili kuhakikisha sheria kali za kupunguza rufaa yao na madhara yao kwa idadi ya watu, pamoja na kupiga marufuku ladha zote, kuzuia mkusanyiko na ubora wa nikotini, na kuwatoza ushuru. Mikakati ya kukomesha tumbaku inatakiwa kuzingatia ushahidi mzuri na wenye ufanisi unaoonekana, kwenda na hatua zingine za udhibiti wa tumbaku na chini ya ufuatiliaji na tathimini. Kulingana na ushahidi wa sasa haipendekezwi kuwa serikali ziruhusu uuzaji wa sigara za kielektroniki kama bidhaa za watumiaji ili kutimiza lengo la kusitisha. Serikali yoyote inafuata mkakati wa kukomesha uvutaji sigara kwa kutumia sigara za kielektroniki inapaswa kudhibiti hali ambazo bidhaa hizo zinapatikana ili kuhakikisha hali zinazofaa za kiafya na kukidhibiti bidhaa kama dawa (pamoja na kuhitaji idhini ya uuzaji kama dawa). Uamuzi wa kufuata lengo la kuacha kuvuta sigara, hata katika mfumo uliyodhibitiwa, inapaswa kufanywa baada ya kuzingatia hali ya kitaifa, pamoja na hatari ya uvutaji sigara na baada ya kumaliza mikakati mingine iliyothibitishwa ya kukomesha. Sekta ya tumbaku inafaidika kutokana na kuharibu afya na inatumia bidhaa hizi mpya kupata nafasi katika dawati la kutunga sera na kuishawishi serikali kuhusu sera za afya. Sekta ya tumbaku inafadhili na kukuza ushahidi wa uongo ili kuaminisha kuwa hizi bidhaa hazina madhara, wakati huo ikitangaza hizi bidhaa kwa kasi kubwa kwa watoto na watu wasiyovuta sigara na kuendelea kuuza mabilioni ya sigara. Hatua madhubuti zinahitajika ili kuzuia utumiaji wa sigara za kielektroniki kulingana na kuongezeka kwa ushahidi wa matumizi yake kwa watoto na vijana na madhara ya kiafya.

Àwọn ìṣe ní kíákíá láti dáàbòbo àwọn ọmọdé àti láti dènà lílo àwọn sìgá afẹ̀rọ-onínáfà A nílò ìṣe ní kíákíá láti dènà àwọn sìgá afẹ̀rọ-onínáfà láti dáàbòbo àwọn ọmọdé, àti àwọn tí wọ́n kò kìí mu sìgá kí àdínkù sì bá àwọn ohun tí ó ń kó ìpalára bá ìlera fún àwọn olùgbé. Ṣíṣe àwọn sìgá afẹ̀rọ-onínáfà gẹ́gẹ́ bíi àwọn ọjà oníbàárà kò ṣe àfihàn ọ̀nà tí ó múnádóko láti fi ìlo táábà sílẹ̀ ni àárín àwọn olùgbé. Dípò bẹ́ẹ̀, ẹ̀rí tí ó ń jáni láyà ti jẹyọ lórí àkóbá tí ó ń ṣe fún ìlera àwọn olùgbé. Wọ́n ti fi àyè gba àwọn sìgá afẹ̀rọ-onínáfà ní àwọn ilé ìtajà gbangba wọ́n sì ń polówó rẹ̀ ní kíkankíkan fún àwọn ọ̀dọ́. Àwọn orílẹ̀-èdè mẹ́rinlélọ́gbọ̀n ní wọ́n ti fi òfin de títa àwọn sìgá afẹ̀rọ-onínáfà, àwọn orílẹ̀-èdè 88 ni wọn kò ní ọjọ́ orí tí ó kéré jù lọ láti ra àwọn sìgá afẹ̀rọ-onínáfà nígbàtí àwọn orílẹ̀-èdè 74 ò ní àwọn ìlànà fún àwọn ọjà tí ó ń ṣe ìpalára fúnni yìí. " Wọ́n ń fi àwọn ògo wẹẹrẹ sínú ìgbèkùn láàárọ̀ ọjọ́ láti lo àwọn sìgá afẹ̀rọ-onínáfà tí wọ́n sì lè tibẹ̀ kúndùn èròjà táábà," Tedros Adhanom Ghebreyesus ni ó sọ bẹ́ẹ̀, ẹni tí ṣe Olùdarí Gbogbogbò fún WHO. "Mò ń bẹ àwọn orílẹ̀-èdè láti ṣe àmúlò àwọn ìgbésẹ̀ tí ó le láti dẹ́kun lílò ó látààrí àti dáàbòbo àwọn ará ìlú, pàápàá àwọn ọmọ wọn àti àwọn ọ̀dọ́." Èèyàn máa ń kúndùn àwọn sìgá afẹ̀rọ-onínáfà tí wọ́n ní èròjà táábà nínú gan-an wọ́n sì léwu fún ìlera. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn ipá wọ́n ọlọ́jọ́ pípẹ́ lórí ìlera kò yé tó, wọ́n ti fìdí rẹ̀ múlẹ̀ pé wọ́n máa ń pilẹ̀ àwọn nǹkan májèlé, tí ọ̀pọ̀ nínú wọn sì máa ń ṣokùnfà àrùn jẹjẹrẹ tí àwọn míràn sì máa ń kó wàhálà bá ọkàn àti ẹ̀dọ̀ fóóró. Ìlò àwọn sìgá afẹ̀rọ-onínáfà tún le nípa lórí ìdàgbàsókè ọpọlọ tí ó sì máa fa àìlèkẹ́kọ̀ọ́ dáadáa fún àwọn ọ̀dọ́mọdé. Mímú sìgá afẹ̀rọ-onínáfà ní sàkání oyún inú lè kóbá ìdàgbàsókè oyún náà nínú ìyá rẹ̀. Wíwà ní sàkání àwọn èéfín sìgá afẹ̀rọ-onínáfà náà le ṣe àkóbá fún àwọn olùwòran. Ọ̀nà tí awọn sìgá afẹ̀rọ-onínáfà fi ń fojúsun àwọn ọmọdé ni láti ibi ìkànnì ìbánidọ́rẹ̀ẹ́ àti àwọn asàwùkọ́ṣe orí ayélujára, pẹ̀lú ó kéré tán àwọn àdídùn 16000. Ọ̀pọ̀ lára àwọn ọjà yìí ni wọ́n ń lo àwọn èrère orí móhùnmáwòrán tí wọ́n ní ọ̀ṣọ́, èyí tí àwọn èwe sì fẹ́ràn. Àpọ̀jù ìlò àwọn sìgá afẹ̀rọ-onínáfà tí ó ń jáni láyà ti wà láàárín àwọn ọmọdé àti àwọn ọ̀dọ́ tí lílò wọn sì ń ju ti àwọn àgbàlagbà lọ ní ọ̀pọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè," Dr Ruediger Krech, Olùdarí Ìdàgbàsókè Ìlera fún WHO. Àwọn ọmọdé tí ọjọ́ orí wọn kò ju 13-15 lọ ń lo àwọn sìgá afẹ̀rọ-onínáfà ní lílò tí ó ju ti àwọn àgbàlagbà lọ ní gbogbo àwọn àgbègbè WHO. Ní orílẹ̀-èdè Canada, iye ìlò àwọn sìgá afẹ̀rọ-onínáfà láàárín àwọn tí ọjọ́ orí wọn kò ju 16-19 lọ ti di ìlọ́po láàárín ọdún 2017 sí ọdún 2022, àti wípé ní orílẹ̀-èdè England (Orílẹ̀-èdè the United Kingdom) iye àwọn tí wọ́n ń lò ó ti di ìlọ́po mẹ́ta láti bíi ọdún mẹ́ta sẹ́yìn. Kódà rírí àwọn àkóónú sìgá afẹ̀rọ-onínáfà ní orí àwọn ìkànnì ìbánidọ́rẹ̀ẹ́ fún ìgbà díẹ̀ le ṣe okùnfà èrò láti lo àwọn èròjà yìí, bákannáà ni ìníìfẹ́sí àwọn sìgá afẹ̀rọ-onínáfà. Àwọn ìwádìí ń ṣe àfihàn ní gbogbo ìgbà pé àwọn ọ̀dọ́ tí wọ́n ń lo àwọn sìgá afẹ̀rọ-onínáfà ni èrò wà ní ìlọ́po mẹ́ta lórí wọn pé ó seése pé wọ́n máa mu sìgá ní ọjọ́ iwájú. Àwọn ìgbésẹ̀ ní kíákíá ṣe kókó láti dènà mímú sìgá afẹ̀rọ-onínáfà àti láti dènà ìkúndùn àwọn èròjà táábà ní ìbámu pẹ̀lú àmójútó ìlò táábà, àti fún àǹfààní gbogbo orílẹ̀. Ní àwọn ibi tí àwọn orílẹ̀-èdè tí fi òfin de sìgá afẹ̀rọ-onínáfà, láti ró ìsàmúlò ìfòfindè náà lágbára kí wọn ó sì máa ṣe àmójútó àti ìwòkáàkiri láti ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn ìdásí ìlera gbogbogbò àti láti ríi wípé ìgbófinró fi ẹsẹ̀ múlẹ̀; àti pé Ní àwọn ibi tí àwọn orílẹ̀-èdè ti fi àyè gba ìsòwò (títa, kíkó wọlé, pínpínká àti sísọ di púpọ̀) sìgá afẹ̀rọ-onínáfà gẹ́gẹ́ bíi ọjà àwọn oníbàárà, láti ríi wípé ìgbófinró fi ẹsẹ̀ múlẹ̀ láti mú àdínkù bá ìníìfẹ́ sí wọn àti ìjàmbá wọn fún àwọn olùgbé, lára rẹ ni fífi òfin de gbogbo oríṣiríṣi àdídùn rẹ̀, ṣíṣe àdínkù àpọ̀jù àti dídára àwọn èròjà táábà, àti gbígba owó orí lórí wọn. Ìlànà ìfòpinsí ní láti dá lórí ẹ̀rí tí ó dára jù lọ tí ó múnádóko, láti bà àwọn ìgbésẹ̀ yókù lórí àmójútó táábà lọ tí ó sì gbọ́dọ̀ wà lórí ìbojúwò àti àmọ̀ràn. Ní dídá lórí ẹ̀rí titun, kò sí ìgbani-níyànjú pé kí àwọn ìjọba fi àyè gba títa sìgá afẹ̀rọ-onínáfà gẹ́gẹ́ bíi ọjà àwọn oníbàárà lọ́nà láti lépa èróńgbà ìfòpinsí. Ìjọba yòówù tí ó bá ń lo sìgá afẹ̀rọ-onínáfà gẹ́gẹ́ bí ọ̀nà láti lépa ìlànà láti fi òpin sí mímú sìgá ní láti ṣe àkóso àwọn ọ̀nà tí wọ́n fi ń lo àwọn ọjà wọ̀nyí láti ríi dájú pé o bá ìlànà ìtọ́jú mu kí wọn ó sì ṣe ìtọ́sọ́nà láti sọ wọ́n di òògùn (lára rẹ̀ ni gbígba àṣẹ ìpolówó rẹ̀ gẹ́gẹ́ bíi òògùn). Ìpinnu láti lépa èróńgbà ìfòpinsí sìgá mímu, kó dà pẹ̀lú irúfẹ́ ìṣàkóso bẹ́ẹ̀, ní láti jẹ́ ṣíṣe lẹ́yìn tí wọ́n ti ro àwọn ipò tí orílẹ̀ wà, pẹ̀lú ewu ti o wa lára ìlò bẹ́ẹ̀ lẹ́yìn tí kò bá sì àwọn ìlànà ìfòpinsí tí ó ṣeé lò mọ́. Ilé iṣẹ́ táábà ń jèrè láti ara bíba ìlera jẹ́ ó sì ń lo àwọn ètò-ìmúlò titun wọ̀nyí láti ní ẹnu níbi sise ètò-ìmúlò pẹ̀lú àwọn ìjọba lọ́nà láti tako àwọn ètò-ìmúlò ìlera. Ilé iṣẹ́ táábà ń pèsè owó ó sì ń sàgbélárugẹ àwọn ẹ̀rí tí kìí se òótọ́ láti ṣàríyànjiyàn pé àwọn ọjà yìí ń dí ìpalára kù, tí ó sì ń ṣe bẹ́ẹ̀ ṣe ìgbélárugẹ àwọn ọjà yìí fún àwọn ọmọdé àti àwọn tí wọ́n kìí mu sìgá tí ó sì ń tẹ̀síwájú láti ta ọ̀pọ̀ bílíọ̀nù sìgá. A nílò ipinnu tí ó lágbára láti dènà lílo sìgá afẹ̀rọ-onínáfà látààrí àwọn ẹ̀rí tí ó ń peléke síi nípa ìlò rẹ̀ láàárín àwọn ọmọdé àti àwọn ọ̀dọ́ àti àwọn àkóbá tí ó ṣe fún ìlera.

Kudingeka isinyathelo esiphuthumayo ukuze kuvikelwe izingane futhi kuvinjelwe ukusetshenziswa kukagwayi we-elekthronikhi Kudingeka isinyathelo esiphuthumayo ukulawula ugwayi we-elekthronikhi ukuze kuvikelwe izingane, kanye nalabo abangabhemi futhi kuncishiswe ukulimala kwezempilo kubantu. Ogwayi be-elekthronikhi njengemikhiqizo yabathengi ababoniswa besebenza kahle ekuyekeni ukusebenzisa ugwayi ezingeni labantu. Esikhundleni salokho, kuye kwavela ubufakazi obushaqisayo emiphumeleni yezempilo yabantu. Ogwayi be-elekthronikhi bavunyelwe emakethe evulekile futhi bamakethwa ngobudlova kubantu abasha. Amazwe angamashumi amathathu nane avimbela ukuthengiswa kogwayi be-elekthronikhi, amazwe angu-88 awanayo iminyaka ephansi lapho ugwayi we-e-cigarette ungathengwa khona futhi amazwe angu-74 awanayo imithethonqubo kule mikhiqizo eyingozi. "Izingane zibuthwa futhi ziboshwe zisencane ukuze zisebenzise ugwayi we-elekthronikhi futhi zingase zingene ku-nicotine," kusho uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus, uMqondisi-Jikelele weWHO. "Nginxusa amazwe ukuthi asebenzise izinyathelo eziqinile zokuvimbela ukuvikela izakhamizi zawo, ikakhulukazi izingane zabo kanye nentsha." Ugwayi we-elekthronikhi one-nicotine uyalutha kakhulu futhi uyingozi empilweni. Nakuba imiphumela yezempilo yesikhathi eside ingaqondakali ngokugcwele, kuye kwatholakala ukuthi akhiqiza izinto ezinobuthi, ezinye zazo ezaziwa ukuthi zibanga umdlavuza kanti ezinye ezandisa ingozi yokuphazamiseka kwenhliziyo namaphaphu. Ukusebenzisa ugwayi we-elekthronikhi nakho kungathinta ukukhula kobuchopho futhi kuholele ezinkingeni zokufunda kubantu abasha. Ukuchayeka kwe-fetus kogwayi be-elekthronikhi kungaba nomthelela omubi ekukhuleni kwengane kwabesifazane abakhulelwe. Ukuchayeka ekukhiphweni okuphuma ogwayini o-elekthronikhi nakho kubangela ubungozi kwababukele. “Ogwayi be-elekthronikhi bahlose ukufinyelela ezinganeni ngokusebenzisa izinkundla zokuxhumana nabantu abanethonya, okungenani ngezinandisi eziyi-16 000. Eminye yale mikhiqizo isebenzisa abalingisi bopopayi kanye nemiklamo eshelelayo, okuyinto ethandekayo kusizukulwane esisha. Kunyuke ngokushaqisayo ukusetshenziswa kukagwayi we-elekthronikhi phakathi kwezingane kanye nentsha okungamazinga edlula abantu abadala emazweni amaningi ababhemayo,” uDkt Ruediger Krech, uMqondisi weWHO we-Health Promotion. Izingane ezineminyaka engu-13-15 ubudala zisebenzisa ogwayi be-elekthronikhi ngezinga eliphezulu kunabantu abadala kuzo zonke izifunda zeWHO. E-Canada, amazinga okusebenzisa ugwayi we-elekthronikhi phakathi kwabaneminyaka engu-16-19 ubudala aphindeke kabili phakathi kowezi-2017-2022, futhi e-England (e-United Kingdom) inani labasebenzisi abasebasha liphindeke kathathu eminyakeni emithathu edlule. Ngisho nokuchayeka kafushane ngemibono ngogwayi we-elekthronikhi ezinkundleni zokuxhumana kungahlotshaniswa nenhloso yokusebenzisa le mikhiqizo, kanye nezimo zengqondo ezinhle ngogwayi we-elekthronikhi. Ucwaningo lubonisa ngokungaguquki ukuthi abantu abasha abasebenzisa ugwayi we-elekthronikhi cishe banethuba eliphindwe kathathu lokusebenzisa ugwayi. Izinyathelo eziphuthumayo ziyadingeka ukuze kuvinjelwe ukusetshenziswa kukagwayi we-elekthronikhi kanye nokulwisana nokulutha kwe-nicotine kanye nendlela ebanzi yokulawula ugwayi, kanye nezimo zezwe. Lapho amazwe evimbela ukudayiswa kogwayi we-elekthronikhi, ukuze baqinise izinhlelo zokuqala ukuvimba nokuqhubeka ukuqapha ukungenelela kwezempilo yomphakathi kanye nokuqinisekisa ukuphoqelelwa okuqinile; futhi Lapho amazwe evumela ukuthengiswa (ukuthengiswa, ukungenisa, ukusatshalaliswa kanye nokukhiqizwa) kukagwayi we-elekthronikhi njengemikhiqizo yabathengi, ukuze kuqinisekiswe imithetho eqinile yokunciphisa isikhalazo sawo kanye nokulimala kwawo kubantu, okuhlanganisa ukuvimbela konke ukunambitheka, ukukhawulela ukugxila kanye nekhwalithi ye-nicotine, kanye ukubakhokhisa intela. Amasu okuyeka kufanele asekelwe ubufakazi obutholakalayo bokusebenza kahle, ukuhamba nezinye izindlela zokulawula ugwayi futhi kuncike ekuqashweni nasekuhlolweni. Ngokusekelwe ubufakazi bamanje, akunconyiwe ukuthi ohulumeni bavumele ukuthengiswa kukagwayi we-elekthronikhi njengemikhiqizo yabathengi ukuze bafeze inhloso yokuyeka. Noma yimuphi uhulumeni olandelela isu lokuyeka ukubhema ngokusebenzisa ugwayi we-elekthronikhi kufanele alawule izimo lapho imikhiqizo ifinyelelwa ngaphansi kwayo ukuze kuqinisekiswe izimo zomtholampilo ezifanele futhi alawule imikhiqizo njengemithi (okuhlanganisa nokudinga ukugunyazwa kokumaketha njengemithi). Isinqumo sokulandelela inhloso yokuyeka ukubhema, ngisho nangendlela elawulwa kanjalo, kufanele senziwe kuphela ngemva kokucabangela izimo zezwe, kanye nobungozi bokubhema nangemva kokuqeda amanye amasu okuyeka afakazelwe. Imboni kagwayi izuza ngokucekela phansi impilo futhi isebenzisa le mikhiqizo emisha ukuze ithole indawo yokuhlala etafuleni lokwenza inqubomgomo nohulumeni ukuze ifune ukuphikisa izinqubomgomo zezempilo. Imboni kagwayi ixhasa futhi ikhuthaze ubufakazi obungamanga bokuphikisa ukuthi le mikhiqizo inciphisa ukulimala, kuyilapho ngesikhathi esifanayo ikhuthaza kakhulu le mikhiqizo ezinganeni nakubantu abangabhemi futhi iqhubeka nokudayisa izigidi ngezigidi zikagwayi. Kudingeka isinyathelo esiqinile esiwujuqu ukuze kuvinjelwe ukusetshenziswa kukagwayi we-elekthronikhi ngokusekelwe ebufakazini obukhulayo bokusetshenziswa kwawo yizingane kanye nentsha kanye nokulimala kwezempilo.

ምንም እንኳን ጉልህ መሻሻል ቢኖርም የመንገድ ደኅንነት አስቸኳይ ዓለም አቀፍ ጉዳይ ነው። በየአመቱ የመንገድ ትራፊክ ሞት በትንሹ ወደ 1.19 ሚሊዮን ዝቅ ብሏል የአለም ጤና ድርጅት ዘገባ። ነገር ግን በደቂቃ ከ2 በላይ ሞት እና ከ3200 በላይ ሰዎች ሲሞቱ፣ የመንገድ ትራፊክ አደጋዎች ከ5-29 አመት እድሜ ያላቸው ህጻናት እና ወጣቶች ግንባር ቀደም ገዳይ ናቸው። በ 2023 የአለም ጤና ድርጅት የመንገድ ደህንነት ሪፖርት እንደሚያሳየው ከ 2010 ጀምሮ የመንገድ ትራፊክ ሞት በ 5% ወደ 1.19 ሚሊዮን በየዓመቱ ወድቋል፡፡ ሆኖም የመንገድ አደጋዎች ቀጣይነት ያለው ዓለም አቀፍ የጤና ቀውስ ናቸው፣ እግረኞች፣ ብስክሌተኞች እና ሌሎች ለአደጋ የተጋለጡ የመንገድ ተጠቃሚዎች ለከፋ እና ለሞት የመጋለጥ እድላቸው እየጨመረ ነው። የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ “በመንገድ አደጋ የሞቱት ሰዎች ቁጥር ወደ ትክክለኛው አቅጣጫ፣ ወደ ታች እየሄደ ነው፣ ነገር ግን የትም በበቂ ፍጥነት አልቀረበም” ብለዋል። "በመንገዶቻችን ላይ እየደረሰ ያለው እልቂት መከላከል የሚቻል ነው። ሁሉም አገሮች ከመኪና ይልቅ ሰዎችን በትራንስፖርት ስርዓታቸው መሃል እንዲያስቀምጡ፣ የእግረኞችን፣ የብስክሌተኞችን እና ሌሎች ተጋላጭ የመንገድ ተጠቃሚዎችን ደህንነት እንዲያረጋግጡ እንጠይቃለን። ከተባበሩት መንግስታት ድርጅት አባል ሀገራት መካከል በ2010 እና 2021 መካከል 108 ሀገራት ከመንገድ ትራፊክ ጋር በተገናኘ የሞት መቀነሱን ሪፖርት አድርገዋል። አስር ሀገራት የመንገድ ትራፊክ ሞትን ከ50% በላይ በመቀነስ ተሳክተዋል፡- ቤላሩስ፣ ብሩኒ ዳሩሰላም፣ ዴንማርክ፣ ጃፓን፣ ሊትዌኒያ፣ ኖርዌይ፣ ሩሲያ ፌዴሬሽን፣ ትሪንዳድ እና ቶቤጎ፣ የተባበሩት አረብ ኤሚሬቶች እና ቬንዙዌላ። 35 ተጨማሪ ሀገራት በ30 በመቶ ሞትን ወደ 50 በመቶ በመቀነስ ጉልህ እድገት አሳይተዋል። ዓለም አቀፍ ሸክም እና ተጋላጭ ተጠቃሚዎች ሪፖርቱ እንደሚያሳየው ከአለም አቀፍ የመንገድ ትራፊክ ሞት 28% የሚሆነው በአለም ጤና ድርጅት ደቡብ ምስራቅ እስያ ክልል 25% በምዕራብ ፓስፊክ ክልል 25% በአፍሪካ ክልል 19% በአፍሪካ ክልል 12% በአሜሪካ ክልል 11% በምስራቅ የሜዲትራኒያን ክልል እና 5% በአውሮፓ ክልል፡፡ ከ10 ሰዎች መካከል ዘጠኙ የሚሞቱት ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ሲሆን በእነዚህ ሀገራት የሟቾች ቁጥር ከተሽከርካሪዎች እና ከመንገዶች አንጻር ሲታይ ተመጣጣኝ ያልሆነ ከፍ ያለ ነው። የሞት ዕድሉ ዝቅተኛ ገቢ ካላቸው አገሮች በ3 እጥፍ ከፍ ያለ ቢሆንም ዝቅተኛ ገቢ ያላቸው አገሮች ግን 1 በመቶው የዓለም ሞተር ተሽከርካሪዎች አሏቸው። ከሁሉም የመንገድ ትራፊክ ሞት 53 በመቶው ለአደጋ የተጋለጡ የመንገድ ተጠቃሚዎች ናቸው፡ እግረኞች (23%) ፣እንደ ሞተር ሳይክሎች (21%) ባለ ሁለት እና ባለ ሶስት ጎማ ነጂዎች) ብስክሌተኞች (6%)) እና እንደ ኢ-ስኩተሮች (3%) ያሉ የማይክሮ ተንቀሳቃሽ መሳሪያዎች ተጠቃሚዎች። በመኪና እና በሌሎች ባለ 4 ጎማ ቀላል ተሽከርካሪ ተሳፋሪዎች ሞት በትንሹ ወደ 30% የአለም ሞት ቀንሷል። “የብሉምበርግ ኤልፒ መስራች ሚካኤል አር. ብሉምበርግ ፊላንትሮፒስ እና የዓለም ጤና ድርጅት ተላላፊ ያልሆኑ በሽታዎች እና ጉዳቶች አምባሳደር፣ ለሪፖርቱ መቅድም የጻፉት። “ከአሥር ለሚበልጡ ዓመታት ከዓለም ጤና ድርጅት እና ከአጋሮቻችን ጋር በጋራ አበረታች እድገት አሳይተናል። አሁንም፣ ይህ አዲስ ሪፖርት በግልፅ እንዳስቀመጠው፣ የመንገድ ደኅንነት በዓለም ዙሪያ ካሉ መንግስታት ጠንካራ ቁርጠኝነትን ይጠይቃል - እና ተጨማሪ መሪዎች ሕይወት አድን እርምጃ እንዲወስዱ ማሳሰቡን እንቀጥላለን። በ 2010 እና 2021 መካከል ”የእግረኞች ሞት ከ 3% ወደ 274,000 ከፍ ብሏል ፣ ይህም ከአለም አቀፍ ሞት 23% ነው። በብስክሌት ነጂዎች መካከል ያለው ሞት ከ 20% ወደ 71,000 ከፍ ብሏል ፣ ይህም ከአለም አቀፍ ሞት 6% ነው። ይህ በእንዲህ እንዳለ፣ 80% የሚሆነው የአለም መንገዶች የእግረኛ ደህንነት መስፈርቶችን ሳያሟሉ እና 0.2% ብቻ ሳይክል መንገድ እንዳላቸው ጥናቶች ያመለክታሉ፣ ይህም የመንገድ ተጠቃሚዎችን ለአደጋ ተጋላጭ ያደርገዋል። ጥናቱ ከተካሄደባቸው ከ10 ሰዎች ውስጥ 9ኙ እግረኞች መሆናቸውን ሲገልጹ፣ ሩብ የሚሆኑት አገሮች የእግር ጉዞን፣ ብስክሌትን እና የህዝብ ትራንስፖርትን ለማሳደግ ፖሊሲ አላቸው። ለተሻሉ ደረጃዎች እና ፖሊሲዎች ይደውሉ ሪፖርቱ ሕጎችን እና የደህንነት ደረጃዎችን በማሳደግ ረገድ አሳሳቢ የሆነ መሻሻል አለመኖሩን ያሳያል። ስድስት ሀገራት ብቻ የአለም ጤና ድርጅትን የሚያሟሉ ህጎች አሏቸው ለሁሉም የአደጋ መንስኤዎች (ፍጥነት፣ መጠጥ-መንዳት እና የሞተርሳይክል ባርኔጣ፣ ቀበቶ እና የህጻናት ማቆያ መጠቀም) እና 140 ሀገራት (ከተባበሩት መንግስታት ሁለት ሶስተኛው) ቢያንስ እንደዚህ አይነት ህጎች አሏቸው። ከእነዚህ አደገኛ ሁኔታዎች ውስጥ አንዱ፡፡ እንደ አውሮፓውያኑ አቆጣጠር በ2018 ከወጣው የአለም አቀፍ ደረጃ ሪፖርት በኋላ ከእነዚህ ሀገራት 23ቱ ህጎቻቸውን የአለም ጤና ድርጅትን ምርጥ ተሞክሮ ለማሟላት አሻሽለዋል። ዓለም አቀፋዊ የሞተር ተሽከርካሪ መርከቦች በ2030 በእጥፍ ለማሳደግ ተዘጋጅቷል። ሆኖም 35 አገሮች ብቻ - ከተባበሩት መንግስታት ድርጅት አባል ሀገራት ከአምስተኛ በታች - በሁሉም ቁልፍ የተሽከርካሪ ደህንነት ባህሪያት (ለምሳሌ የላቀ ብሬኪንግ ሲስተም፣ የፊት እና የጎን-ተፅዕኖ ጥበቃ፣ ወዘተ) ህግ ያወጣሉ። ሪፖርቱ በተጨማሪም የመንገድ መሰረተ ልማትን በማረጋገጥ ረገድ ትልቅ ክፍተቶችን ያሳያል፣ 51 አገሮች ብቻ - አንድ አራተኛው የተባበሩት መንግስታት አባል ሀገራት - ሁሉንም የመንገድ ተጠቃሚዎችን የሚሸፍን የደህንነት ፍተሻ የሚጠይቁ ህጎች አሏቸው። ለአርታዒያን ማስታወሻ የአለም ጤና ድርጅት የመንገድ ደህንነት 2023 ሪፖርት የመንገድ ትራፊክ ሞትን በመቀነስ ረገድ አምስተኛው ነው። ይህ ሪፖርት በ2010 እና 2021 መካከል ያለውን ሂደት የሚሸፍን ሲሆን በ2030 የመንገድ ትራፊክ ሞትን በግማሽ ለመቀነስ የተባበሩት መንግስታት የድርጊት 2021–2030 አስርት አመታትን ለማሳካት ለሚደረገው ጥረት መነሻ ያስቀምጣል። ይህ ዘገባ የተዘጋጀው ከብሉምበርግ ፊላንትሮፒስ ድጋፍ ነው። ከ2007 ጀምሮ ብሉምበርግ በጎ አድራጎት ድርጅት ዝቅተኛ እና መካከለኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት እና በአለም ዙሪያ ያሉ ከተሞች የመንገድ ደህንነት ጣልቃገብነትን ለመደገፍ 500 ሚሊዮን ዶላር ፈጽሟል። የአለም ህዝብ ቁጥር መጨመር ከታሰበ ይህ ወደ 16% ይቀንሳል።

Despite notable progress, road safety remains urgent global issue The annual number of road traffic deaths fell slightly to 1.19 million per year, according to the latest WHO report. Yet with more than 2 deaths occurring per minute and over 3200 per day, road traffic crashes remain the leading killer of children and youth aged 5–29 years. The latest WHO global status report on road safety 2023 shows that, since 2010, road traffic deaths have fallen by 5% to 1.19 million annually. Yet, road crashes remain a persistent global health crisis, with pedestrians, cyclists and other vulnerable road users facing an acute and rising risk of death. “The tragic tally of road crash deaths is heading in the right direction, downwards, but nowhere near fast enough,” says WHO Director-General, Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus. “The carnage on our roads is preventable. We call on all countries to put people rather than cars at the centre of their transport systems, and ensuring the safety of pedestrians, cyclists and other vulnerable road users.” Among UN Member States, 108 countries reported a drop in road traffic-related deaths between 2010 and 2021. Ten countries succeeded in reducing road traffic deaths by over 50%: Belarus, Brunei Darussalam, Denmark, Japan, Lithuania, Norway, Russian Federation, Trinidad and Tobago, United Arab Emirates and Venezuela. Thirty-five more countries made notable progress, reducing deaths by 30% to 50%. Global burden and vulnerable users The report shows that 28% of global road traffic deaths occurred in the WHO South-East Asia Region, 25% in the Western Pacific Region, 19% in the African Region, 12% in the Region of the Americas, 11% in the Eastern Mediterranean Region and 5% in the European Region. Nine in 10 deaths occur in low- and middle-income countries, and fatalities in these countries are disproportionately higher when set against the number of vehicles and roads they have. The risk of death is 3 times higher in low-income than high-income countries, yet low-income countries have just 1% of the world’s motor vehicles. Fifty-three per cent of all road traffic fatalities are vulnerable road users including: pedestrians (23%); riders of powered two- and three-wheelers such as motorcycles (21%); cyclists (6%); and users of micro-mobility devices such as e-scooters (3%). Deaths among car and other 4-wheeled light vehicle occupants fell slightly to 30% of global fatalities. “Our mission at Bloomberg Philanthropies is to save and improve as many lives as possible, and one of the best ways to do that is to make more of the world’s roads safe for all,” said Michael R. Bloomberg, founder of Bloomberg LP and Bloomberg Philanthropies and WHO Global Ambassador for Noncommunicable Diseases and Injuries, who also wrote a foreword for the report. “For more than a decade now, we’ve made encouraging progress together with the World Health Organization and our partners. Still, as this new report makes clear, road safety demands stronger commitments from governments worldwide – and we’ll continue to urge more leaders to take lifesaving action. ”Pedestrian deaths rose 3% to 274 000 between 2010 and 2021, accounting for 23% of global fatalities. Deaths among cyclists rose by nearly 20% to 71 000, accounting for 6% of global deaths. Meanwhile, research indicates that 80% of the world’s roads fail to meet pedestrian safety standards and just 0.2% have cycle lanes, leaving these road users dangerously exposed. And while 9 in 10 people surveyed identify as pedestrians, just a quarter of countries have policies to promote walking, cycling and public transport. Call for better standards and policies The report reveals an alarming lack of progress in advancing laws and safety standards. Just six countries have laws that meet WHO best practice for all risk factors (speeding, drink–driving, and use of motorcycle helmets, seatbelts and child restraints) while 140 countries (two-thirds of UN Member States) have such laws for at least one of these risk factors. Of note, 23 of these countries modified their laws to meet WHO best practice since the Global status report on road safety 2018. The global motor-vehicle fleet is set to double by 2030. Yet just 35 countries – less than a fifth of UN Member States – legislate on all key vehicle safety features (e.g. advanced braking systems, front- and side-impact protection, etc). The report also reveals major gaps in ensuring safe road infrastructure, with just 51 countries – a quarter of UN Member States – having laws that require safety inspections that cover all road users. Note to editorsThe WHO Global status report on road Safety 2023 is the fifth in a series measuring progress in reducing road traffic deaths. This report covers progress between 2010 and 2021 and sets a baseline for efforts to meet the United Nations Decade of Action 2021–2030 target to halve road traffic deaths by 2030. This report was produced with support from Bloomberg Philanthropies. Since 2007, Bloomberg Philanthropies has committed $500 million to support road safety interventions in low- and middle-income countries and cities across the world. This would translate into a 16% decrease if the rise in the global population is accounted for.

Duk da gagarumin ci gaba, amincin hanya ya kasance batun gaggawa a duniya Adadin mace-macen ababen hawa na shekara-shekara ya ragu kaɗan zuwa miliyan ɗaya da ɗigo tara a kowace shekara, a cewar sabon rahoton hukumar WHO. Duk da haka da fiye da mutuwa biyu da ke faruwa a cikin minti ɗaya da fiye da dubu uku da ɗari biyu a kowace rana, haɗurran kan hanya sun kasance kan gaba wajen kashe yara da matasa masu sheƙaru biyar zuwa ashirin da tara. Rahoton matsayin hukumar WHO na baya-bayan nan game da aikin tsare hanyoyin mota na shekarar 2023 ya nuna cewa, tun daga shekarar 2010, mace-macen ababen hawa ya ragu da kashi biyar cikin ɗari zuwa miliyan ɗaya da ɗigo goma sha tara a duk shekara. Amma duk da haka, haɗurran tituna suna ci gaba da fuskantar matsalar kiwon lafiya a duniya, tare da masu tafiya a ƙasa, masu tuƙin keke da sauran masu amfani da hanyar da ke fuskantar barazanar mutuwa. Darakta Janar na hukumar WHO, Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus ya ce "Mummunan adadin hatsarin mota da aka mutu a kan hanya yana tafiya daidai, ƙasa, amma ba a kusa da sauri ba.". “Mummunar mutuwar da ake a kan hanyoyinmu abu ne da za a iya daƙile aukuwarsa. Muna ƙira ga dukkan ƙasashe da su sanya mutane akan gaban tsarin sufurinsu a maimakon motoci, da kuma tabbatar da tsaron masu tafiya a ƙasa da masu tuƙin keke da sauran masu amfani da hanyoyin mota." Daga cikin ƙasashe mambobin Majalisar Ɗinkin Duniya, ƙasashe ɗari da takwas sun ba da rahoton raguwar mace-mace masu nasaba da ababen hawa tsakanin shekarun 2010 zuwa 2021. Ƙasashe goma sun yi nasarar rage mutuwar ababen hawa da sama da kashi 50%: Belaru da Brunei da Darussalam da Denmark da Japan da Lithuania da Norway da Tarayyar Rasha da Trinidad da Tobago da Haɗaɗɗiyar Daular Larabawa da Venezuela. Ƙasashe talatin da biyar sun sami ci gaba mai ma'ana, wanda ya rage mace-mace da kashi 30% zuwa 50%. Nauyin da ke kan duniya da masu amfani da ke da rauni Rahoton ya nuna cewa kashi ashirin da takwas cikin ɗari na mace-macen ababen hawa a duniya sun faru ne a yankin WHO na Kudu maso Gabashin Asiya da kashi 25% a Yammacin Yankin Pacific da kashi 19% a Yankin Afirka da kashi 12% a Yankin Amurka da kashi 11% a Gabashin Yankin Bahar Rum da 5% a Nahiyar Turai. Tara cikin goma na mace-mace na faruwa ne a ƙasashe masu ƙaramin ƙarfi da matsakaita, kuma yawan mace-macen a waɗannan ƙasashe yana da yawa idan aka kwatanta da yawan motoci da hanyoyin da suke da su. Haɗarin mutuwa ya ninka sau uku a ƙasashe masu ƙaramin karfi fiye da masu tasowa, duk da haka ƙasashe masu ƙaramin ƙarfi suna da kashi 1% na motocin duniya. Kashi hamsin da uku cikin ɗari na duk wani mace-macen ababen hawa na tituna suna cikin mawuyacin hali da suka haɗa da: masu tafiya a ƙasa (23%); mahaya masu amfani da ƙafa biyu da uku kamar babura (21%); masu tuƙin keke (6%); da masu amfani da ƙananan na'urori masu motsi irin su e-scooters (3%). Mace-mace a tsakanin mota da sauran ababen hawa masu ƙafa huɗu sun ragu kaɗan zuwa kashi 30% na mace-macen duniya. "Manufarmu a Bloomberg Philanthropies ita ce cetowa da kuma inganta rayuka adadin ƙarfinmu, kuma ɗaya daga cikin mafi kyawun hanyoyin yin hakan ita ce samar da ƙarin hanyoyin duniya masu aminci ga kowa," in ji Michael R. Bloomberg, wanda ya kafa Bloomberg LP kuma Bloomberg Philanthropies da Jakaɗan Duniya na hukumar WHO don Cututtuka Marasa Yaɗuwa ba da Raunuka, wanda kuma ya rubuta farkon rahoton. "Fiye da sheƙaru goma yanzu, mun sami ci gaba mai ƙarfafawa tare da Hukumar Lafiya ta Duniya da abokan hulɗarmu. Har yanzu dai kamar yadda wannan sabon rahoton ya bayyana a sarari, amincin hanya yana buƙatar ƙwaƙƙwaran alƙawurra daga gwamnatoci a faɗi duniya - kuma za mu ci gaba da yin ƙira ga ƙarin shugabanni da su ɗauki matakin ceton rai. Mutuwar matafiya ya ƙaru da kashi 3% zuwa dubu ɗari biyu da saba’in da huɗu tsakanin shekarun 2010 da 2021 wanda ya kai kashi 23% na mace-macen duniya. Mutuwar masu tuƙin keke ya ƙaru da kusan kashi 20% zuwa dubu saba’in da ɗaya, wanda ya kai kashi 6% na mace-macen duniya. A halin yanzu, bincike ya nuna cewa kashi 80% na hanyoyin duniya sun gaza cika ƙa’idojin aminci na masu tafiya a ƙasa kuma kawai kaso 0.2% ne ke da hanyoyin keke, inda ake barin waɗannan masu amfani da hanyar cikin haɗari. Kuma yayin da mutane tara cikin goma da aka bincika sun bayyana a matsayin masu tafiya a ƙasa, kashi ɗaya bisa huɗu na ƙasashe suna da manufofin haɓaka tafiya da tuƙin keke da jigilar jama'a. Ƙira don ingantattun ƙa'idoji da manufofi Rahoton ya nuna rashin ci gaba mai ban tsoro a ci gaban dokoki da ƙa’idojin aminci. Ƙasashe shida ne kawai ke da dokokin da suka dace da mafi kyawun aiki na hukumar WHO don duk abubuwan haɗari (gudu da tuƙi cikin maye da amfani da kwalkwali na babur, bel ɗin kujera da kamun yara) yayin da ƙasashe ɗari da arba’in (kashi biyu bisa uku na ƙasashe membobin Majalisar Ɗinkin Duniya) ke da irin waɗannan dokokin aƙalla ɗaya daga cikin waɗannan abubuwan haɗari. Daga cikin abin da za a lura da su, ashirin da uku daga cikin waɗannan ƙasashe sun canza dokokin su don saduwa da mafi kyawun aikin hukumar WHO tun lokacin rahoton matsayin duniya kan amincin hanya na shekarar 2018. An saita jiragen ruwa mai ɗaukan mota na duniya wanda zai ninka nan da shekarar 2030. Duk da haka ƙasashe talatin da biyar kaɗai - ƙasa da kashi biyar na ƙasashe mambobin Majalisar Ɗinkin Duniya - suna yin doka kan duk mahimman abubuwan amincin abin hawa (misali tsarin birki na zamani da kariya ta gaba dagefe da sauransu). Rahoton ya kuma bayyana manyan giɓi wajen tabbatar da amintattun ababen more rayuwa, inda ƙasashe hamsin da ɗaya kacal – kashi ɗaya bisa huɗu na ƙasashe mambobin Majalisar Ɗinkin Duniya – waɗanda ke da dokokin da ke buƙatar binciken lafiyar da ya shafi duk masu amfani da hanyar. Abin lura ga masu gyara Rahoton matsayin hukumar WHO na Duniya kan Tsaron hanya na shekarar 2023 shi ne na biyar a cikin jerin matakan da ake auna ci gaban da aka samu wajen rage mace-mace na ababen hawa. Wannan rahoto ya shafi ci gaba tsakanin 2010 da 2021 kuma ya kafa tushen yunƙurin cimma burin aiwatar da Sheƙaru Goma na Majalisar Ɗinkin Duniya na shekarun 2021-2030 don rage mutuwar ababen hawa a shekarar 2030. An samar da wannan rahoton tare da tallafi daga kamfanin Bloomberg Philanthropies. Tun daga shekarar 2007, kamfanin Bloomberg Philanthropies ya ba da gudummawar dala miliyan ɗari biyar don tallafawa ayyukan kiyaye amincin hanya a cikin ƙasashe masu ƙarami da matsakaicin tattalin arziki da birane a duk faɗin duniya. Wannan zai bada bayanin cewa raguwar kaso 16% idan aka ƙididdige hauhawar yawan al'ummar duniya.

Licha ya mafanikio makubwa, usalama barabarani badi ni suala la dharura kimataifa Idadi ya kila mwaka ya vifo vya barabarani ilipungua kidogo hadi milioni 1.19 kwa mwaka, kulingana na taarifa ya hivi karibuni ya WHO. Hata hivyo kutokana na vifo zaidi ya 2 vinavyotokea kwa dakika na zaidi ya 3200 kwa kila siku, ajali za barabarani zinaendelea kuwa muuaji mkuu wa watoto na vijana wenye umri wa miaka 5 hadi 29. Taarifa ya hivi karibuni ya hali ya kimataifa ya WHO kuhusu usalama barabarani ya mwaka 2023 inaonyesha kuwa tangu 2010, vifo vya barabarani vimepungua kwa 5% hadi milioni 1.19 kwa kila mwaka. Hata hivyo, ajali za barabarani zinaendelea kuwa tatizo la kiafya duniani kote, watembea kwa miguu, waendesha baiskeli na watumiaji wengine wa barabara wakikabiliwa na hatari kubwa ya kifo cha papo hapo. Hesabu ya kusikitisha ya vifo vya ajali za barabarani inaelekea katika mwelekeo sahihi, inashuka, lakini hakuna karibu, kasi ni ya hatari" alisema Mkurugenzi Mkuu wa WHO, Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus. Mauaji katika barabara zetu yanaweza kuzuilika. Tunatoa wito kwa nchi zote kuweka watu katikati ya mifumo ya usafiri badala ya magari, na kuhakikisha usalama wa watembea kwa miguu, waendesha baiskeli na watumiaji wengine wa barabarani waliyo hatarini Miongoni mwa Nchi Wanachama wa Umoja wa Mataifa, nchi 108 zilitoa taarifa ya kupungua kwa vifo vinavyohusiana na trafiki barabarani kati ya 2010 na 2021. Nchi kumi zilifanikiwa kupunguza vifo vya barabarani kwa zaidi ya 50%: Belarusi, Brunei Darussalam, Denmark, Japan, Lithuania, Norway, Shirikisho la Urusi, Trinidad na Tobago, Falme za Kiarabu na Venezuela. Nchi 35 zaidi zilifanya maendeleo makubwa, na kupunguza vifo kwa 30% hadi 50%. Watumiaji wenye hatari ya kimataifa na waliyo katika mazingira magumu Taarifa hiyo inaonyesha kuwa 28% ya vifo vya barabarani duniani vilitokea katika ukanda wa WHO wa kusini-mashariki mwa Asia, 25% katika ukanda wa Pasifiki Magharibi, 19% katika kanda ya Afrika, 12% katika kanda ya Amerika, 11% katika kanda ya mashariki mwa Mediterania na 5% katika ukanda wa Ulaya. Vifo 9 kati ya 10 hutokea katika nchi zenye kipato cha chini na kati, na vifo katika nchi hizi viko juu sana vinapolinganishwa na idadi ya magari na barabara walizonazo. Hatari ya vifo ni mara tatu zaidi katika nchi zenye kipato cha chini kuliko nchi zenye kipato cha juu, lakini nchi za kipato cha chini zina 1% pekee ya magari yaliyopo duniani. 53% ya vifo vyote vya trafiki barabarani ni vya watumiaji wa barabara waliyo katika hatari wakiwemo: watembea kwa miguu (23%); waendeshaji wa pikipiki za magurudumu mawili na matatu (21%); waendesha baiskeli (6%); na watumiaji wa vifaa vya kuhamahama kama vile pikipiki za kielektroniki (3%). Vifo kati ya gari na abiria wengine wa magari mepesi ya magurudumu 4 vilipungua kidogo hadi 30% ya vifo vyote duniani. Dhamira yetu katika Bloomberg Philanthropies ni kuokoa na kuboresha maisha ya watu wengi iwezekanavyo, na moja wapo ya njia bora zaidi za kufanya hivyo, ni kufanya barabara nyingi duniani kuwa salama kwa wote", alisema Michael R. Bloomberg; mwanzilishi wa Bloomberg Philanthropies na Balozi wa Majeraha yasiyoambukiza, ambaye pia aliandika dibaji ya taarifa hiyo. Kwa zaidi ya muongo mmoja sasa tumefanya mendeleo yaliyoleta matumaini kwa kushirikiana na shirika la Afya Duniani na washirika wetu. Bado, kama taarifa hii mpya inavyoelezea, usalama barabarani unataka jitihada kubwa zaidi kutoka serikalini duniani kote na tutaendelea kuwahimiza viongozi kuchukua hatua zaidi za kuokoa maisha. Vifo vya watembea kwa miguu viliongezeka kwa 3% hadi 274,000 kati ya 2010 na 2021, na hivyo kuchangia 23% ya vifo duniani. Vifo vya waendesha baiskeli viliongezeka kwa takribani 20% hadi 71,000, na hivyo kuchangia 6% ya vifo duniani. Wakati huo huo, utafiti unaonyesha kuwa 80% ya barabara zote duniani hazikidhi viwango vya usalama wa watembea kwa miguu, na ni 0.2% pekee ndizo zina njia za baiskeli, hivyo basi kuwaacha watumiaji hawa wa barabara katika hatari kubwa. Na wakati huo watu 9 kati ya 10 waliyohojiwa, walijitambulisha kama watembea kwa miguu, ni robo moja pekee ya nchi ambazo zina sera ya kukuza utembeaji, uendeshaji baiskeli na usafiri wa umma. Wito wa viwango na sera bora Taarifa hiyo inaonyesha ukosefu wa kutisha wa maendeleo katika kuendeleza sheria na viwango vya usalama. Nchi sita pekee ndizo ambazo zina sheria zinazokidhi kanuni bora za WHO kwa mambo yote ya hatari (kasi, ulevi, matumizi ya helmenti za pikipiki, mikanda ya usalama na vizuizi vya watoto) huku nchi 140 (theluthi mbili ya Nchi Wanachama wa Umoja wa Mataifa) zina hizo sheria angalau kwa moja ya hizo sababu za hatari. Ikumbukwe kuwa, nchi 23 kati ya hizi zilirekebisha sheria zao ili kukidhi kanuni bora za WHO tangu taarifa ya hali ya kimataifa ya 2018 iliyokuwa inahusu usalama barabarani. Meli za kimataifa za magari zimepangwa kuongezeka mara dufu ifikapo 2030. Bado nchi 35 pekee, chini ya moja ya tano ya Nchi Wanachama wa Umoja wa Mataifa, zinazotunga sheria kuhusu vipengele vyote muhimu vya usalama wa magari (k.m mifumo ya breki, ulinzi wa athari ya mbele na pembeni n.k). Taarifa hiyo pia inaelezea mapengo makubwa katika kuhakikisha usalama wa miundombinu ya barabara, huku nchi 51 pekee, sawa na robo ya Nchi Wanachama wa Umoja wa Mataifa zikiwa na sheria zinazohitaji ukaguzi wa usalama unaowahusu watumiaji wote wa barabara. Wahariri zingatieni; taarifa ya hali ya kimataifa ya WHO kuhusu usalama barabarani ya mwaka 2023 ni ya tano katika mfululizo wa kupima maendeleo katika kupunguza vifo vya trafiki barabarani. Taarifa hii inashughulikia maendeleo kati ya 2010 na 2021 na kuweka msingi wa juhudi za kufikia muongo wa utekelezaji wa Umoja wa Mataifa kuanzia 2021 hadi 2030, lengo la kupunguza nusu ya vifo vya barabarani ifikapo 2030. Taarifa hii ilitolewa kwa msaada wa Bloomberg Philanthropies. Tangu 2007, Bloomberg Philanthropies imetoa US$ milioni 500 kusaidia hatua za usalama barabarani katika nchi za kipato cha chini na cha kati na miji kote duniani. Hii inaonyesha kupungua kwa 16% ikiwa ongezeko la idadi ya watu duniani litazingatiwa.

Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ìlọsíwájú tí ó fi ojú hàn wà, ààbò ojú pópó túbọ̀ jẹ́ ìpèníjà gbogbo ayé Iye àwọn ikú ojú pópó lọ́dọọdún tó 1.19 mílíọ̀nù lọ́dún, ní ìbámu pẹ̀lú ìjábọ̀ WHO ní kòpẹ́kòpẹ́ yìí. Pẹ̀lú wípé ó lé ní ikú èèyàn 2 tí ó ń ṣẹlẹ̀ àti ó lé ní 3200 ní ojúmọ́, ìjàmbá ojú pópó túbọ̀ síwájú nínú àwọn ohun tí ó ń ṣe ikú pa àwọn ọmọdé àti àwọn ọ̀dọ́ tí ọjọ́ orí wọn kò ju 5-29 lọ. Ìjábọ̀ bí ó ṣe ń lọ ti WHO ní kòpẹ́kòpẹ́ yìí lórí ààbò ojú pópó ní ọdún 2023 fihàn pé, láti ọdún 2010, àwọn ikú ojú pópó ti dínkù sí ó tó 5% sí 1.19 mílíọ̀nù lọ́dún. Síbẹ̀síbẹ̀, ìjàmbá ojú pópó túbọ̀ jẹ́ awuyewuye fún ìlera gbogbogbò, àwọn arìnkiri-lójú-pópó, àwọn awa-kẹ̀ẹ̀kẹ́ àti àwọn tí wọ́n ń lò ojú pópó ń dojúkọ ewu ikú ńlá tí ó sì ń pọ̀ si. "Ìbànújẹ́ tí ó so mọ́ àwọn ikú ojú pópó ń lọ sí ibi tí ó da, ilẹ̀, ṣùgbọ́n kò lílọ sílẹ̀ rẹ̀ kò yàrá tó," Olùdarí Gbogbogbò ti WHO, Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus ni ó sọ bẹ́ẹ̀. "Àwọn ikúkíkú ní àwọn ojú pópó wa ṣeé dènà. A pe gbogbo àwọn orílẹ̀-èdè láti mú àwọn ènìyàn ní pàtàkì ni ojú pópó dípò àwọn ọkọ̀ wọn, àti láti ríi pé ààbò wá fún àwọn arìnkiri-lójú-pópó, àwọn awa-kẹ̀ẹ̀kẹ́ àti àwọn tí wọ́n lee lùgbàdì ìjàmbá ọkọ̀ lójú pópó." Láàárín àwọn Orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ Ọmọ-ẹgbẹ́ UN, àwọn orílẹ̀-èdè 108 ni wọ́n fi ìjábọ̀ àdínkù nínú àwọn ikú ajẹmọ́ ojú pópó ráńṣẹ́ láàárín ọdún 2010 àti ọdún 2021. 50 % ni àwọn orílẹ̀-èdè mẹ́wàá fi yege níbi àdínkù àwọn ikú ojú pópó: orílẹ̀-èdè Belarus, orílẹ̀-èdè Brunei Darussalam, orílẹ̀-èdè Denmark, orílẹ̀-èdè Japan, orílẹ̀-èdè Lithuania, orílẹ̀-èdè Norway, orílẹ̀-èdè Russian Federation, orílẹ̀-èdè Trinidad àti Tobago, orílẹ̀-èdè United Arab Emirates àti orílẹ̀-èdè Venezuela. Àwọn orílẹ̀ márùn-únlélọ́gbọ̀n ni wọ́n ní ìlọsíwájú tó hàn, wọ́n ní àdínkù ikú tí ó tó 30% sí 50%. Wàhálà gbogbogbò àti àwọn olùmúlò ti o seése kí wọn ó lùgbàdì Ìjábọ̀ náà fihàn pé 28% nínú àwọn ikú ojú pópó lágbàáyé ṣẹlẹ̀ ní àwọn Guusu - Ìlà-Oòrùn Agbègbè Ilẹ̀ Asia ti WHO, 25% ní Ìwọ̀ Oòrùn Agbègbè Pacific, 19% ní Agbègbè Ilẹ̀ Africa, 12% ní Agbègbè àwọn Ilẹ̀ America, 11% ní Agbègbè Ìlà-Oòrùn Agbedeméjì ayé àti 5% ní Agbègbè Ilẹ̀ Europe. Mẹ́sàn-án nínú àwọn ikú mẹ́wàá ń ṣẹlẹ̀ ní àwọn ibi tí ètò ọrọ̀ ajé wọn kò rú gọ́gọ́ àti àwọn orílẹ̀-èdè tí ètò ọrọ̀ ajé wọn gbé sókè díẹ̀, àti pé àwọn ìjásíkú ní àwọn orílẹ̀-èdè wọ̀nyí pọ̀ ní ìlòdì sì iye àwọn ọkọ̀ àti àwọn ojú pópó tí wọ́n ní. Ewu ikú ní àwọn orílẹ̀-èdè tí ètò ọrọ̀ ajé wọn kò rú gọ́gọ́ fi ìlọ́po mẹ́ta ju ti àwọn orílẹ̀-èdè tí ètò ọrọ̀ ajé wọn rú gọ́gọ́ lọ, síbẹ̀ àwọn orílẹ̀-èdè tí ètò ọrọ̀ ajé wọn kò rú gọ́gọ́ ní 1% ọkọ̀ nínú gbogbo àwọn ọkọ̀ tí ó wà láyé. Ìdá mẹ́taléláàdọ́ta nínú ìdá ọgọ́rùn-ún gbogbo àwọn ìjàmbá ajẹmọ́kú lójú pópó ló jẹ́ àwọn tí wọ́n seése kí wọn ó lùgbàdì ìjàmbá lára wọn sì ni: àwọn arìnkiri-lójú-pópó (23%); àwọn awa-kẹ̀ẹ̀kẹ́ elésè méjì tàbí elésè mẹ́ta bíi alùpùpù (21%);àwọn awa-kẹ̀ẹ̀kẹ́ (6%); àti àwọn tí wọ́n ń lò ohun ìrìnà ojú pópó ti o kéré gan-an bíi àwọn kèké elésè oníná (3%). Ikú láàárín àwọn tí wọ́n ń wa ọkọ̀ àti àwọn ohun ìrìn ojú pópó elésè mẹ́rin yókù wálẹ̀ sí 30% ní àgbáyé. "Àfojúsùn wa ní Bloomberg Philanthropies ni láti dóòlà ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹ̀mí àti láti mú ìgbé ayé rọrùn fún àwọn ènìyàn, ọ̀kan lára àwọn ọ̀nà tí a lè gbà ṣe èyí ni láti pa púpọ̀ nínú àwọn ojú pópó lágbàáyé mọ́ fún gbogbogbò," Michael R. Bloomberg ni ó sọ bẹ́ẹ̀, ẹni tíi ṣe olùdásílẹ̀ Bloomberg LP àti Bloomberg Philanthropies ẹni tí tún ṣe Aṣojú Ìjọba Àgbáyé fún WHO lórí àwọn Àrùn àti èṣe Àìkóranraẹni, tí ó sì kọ ọ̀rọ̀ ìṣáájú fún ìjábọ̀ náà. "Láti bíi ọdún mẹ́wàá sẹ́yìn, àti ní ìlọsíwájú tí ó fún ni ní ìwúrí ní àjọṣepọ̀ pẹ̀lú Àjọ Elétò Ìlera Lágbàáyé àti àwọn alájọṣepọ̀ wa. Síbẹ̀síbẹ̀, gẹ́gẹ́ bí ìjábọ̀ yì ṣe fi hàn kedere, ààbò ojú pópó nílò ìfarajìn tí ó lágbára láti ọ̀dọ̀ àwọn ìjọba lágbàáyé - a sì máa túbọ̀ láti gba àwọn olórí níyànjú láti ṣe ohun tí yóò dóòlà ẹ̀mí. "Ikú àwọn arìnkiri-lójú-pópó lékún ní 3% sí 274 000 láàárín ọdún 2010 àti ọdún 2021, léyìí tíi ṣe 23% àwọn ìjàmbá ajẹmọ́kú lágbàáyé. Ikú láàárín àwọn awa-kẹ̀ẹ̀kẹ́ lékún ní ó fèrẹ́ tó 20% sí 71 000,léyìí tíi ṣe 6% ikú lágbàáyé. Ní báyìí, ìwádìí fihàn pé 80% àwọn ojú pópó lágbàáyé ni ó kùnà láti ní gbèdéke ààbò fún àwọn arìnkiri-lójú-pópó tí 0.2% sì ní àwọn ọ̀nà àyíká, èyí tí ó ń fi àwọn tí wọn ń lo ojú pópó sínú ewu ti o lágbára. Nígbà tí àwọn èèyàn mẹ́sàn-án nínú àwọn èèyàn mẹ́wàá ìwádìí fi hàn pé wọ́n jẹ́ àwọn arìnkiri-lójú-pópó, ìdá kan péré nínú ìdá mẹ́rin àwọn orílẹ̀-èdè ni wọ́n ní àwọn àlàkalẹ̀ ètò tí ó ń sàgbélárugẹ ìrìn, wíwa kèké àti lílo ìrìnàjò gbogbogbò. Ìpè fún àwọn ìpéwọ̀n àti àwọn ètò-ìmúlò Ìjábọ̀ náà fi àìlọsíwájú tí ó lágbára hàn nínú ìsàgbélárugẹ àwọn òfin àti àwọn ìpéwọ̀n ààbò. Àwọn orílẹ̀-èdè mẹ́fà péré ni wọ́n ní àwọn òfin tí ó wà ní ìbámu pẹ̀lú àwọn ìṣe tí ó dára jù fún gbogbo àwọn okùnfà ewu ti WHO (ère ṣíṣá, ìmutí-wakọ̀, àti lílo àwọn akoto alùpùpù, àwọn ìgbànú ọkọ̀ àti àwọn ohun ìdáàbòbò ọmọdé) nígbàtí àwọn orílẹ̀-èdè 140 (idà méjì nínú ìdá mẹ́ta àwọn Orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ Ọmọ-ẹgbẹ́ UN) ní irúfẹ́ àwọn òfin fún ókéré tán ọ̀kan nínú àwọn okùnfà ewu wọ̀nyí. Fún àkíyèsí, àwọn orílẹ̀-èdè 23 nínú àwọn orílẹ̀-èdè wọ̀nyí ṣe àtúnṣe àwọn òfin wọn láti wà ní ìbámu pẹ̀lú pẹ̀lú àwọn ìṣe tí ó dára jù ti WHO láti ìgbà ìjábọ̀ bí ó ṣe ń lọ ní àgbáyé lórí ààbò ojú pópó ní ọdún 2018. Pípọ̀si àwọn ọkọ̀ lágbàáyé yóò di ìlọ́po méjì títí ọdún 2030. Síbẹ̀síbẹ̀, orílẹ̀-èdè 35 péré - tí kò tó ìdá márùn-ún nínú àwọn Orílẹ̀-èdè Ọmọ Ẹgbẹ́ UN - ni wọ́n ṣe òfin lórí gbogbo àwọn àbùdá ààbò tí ó ṣe pàtàkì (fún àpẹẹrẹ. Ìmúọkọ̀dúró tí ó dára, ìdáàbòbò àwọn iwájú àti ẹ̀gbẹ́ tí ìjàmbá lee bá, àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ). Ìjábọ̀ náà tún fi àwọn àlàfo tí ó ṣe pàtàkì níbi ríríi pé ààbò wà fún àwọn ohun ojú pópó hàn, pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè 51 péré - ìdá kan nínú ìdá mẹ́rin àwọn Orílẹ̀-èdè tí wọ́n wà lára UN - tí wọ́n ní àwọn òfin tí ó nílò àwọn àmójútó ààbò tí ó kó gbogbo àwọn tí wọ́n ń lo ojú pópó sínú. Àkíyèsí fún àwọn olóòtú Ìjábọ̀ bí ó ti ń lọ Lágbáyé ti WHO lórí ààbò ojú pópó ní ọdún 2023 jẹ́ ẹlẹ́ẹ̀karùn-ún nínú àwọn àtẹ̀léra ìmójútó ìlọsíwájú láti dín àwọn ikú ojú pópó kù. Ìjábọ̀ yìí ṣe àkóónú àwọn ìlọsíwájú láti ọdún 2010 àti ọdún 2021 tí ó sì ṣètò ìpilẹ̀ṣẹ̀ fún àwọn akitiyan láti bá àfojúsùn Àwọn Iṣẹ́ Olọ́dúnmẹ́wàá tí United Nations fún ọdún 2021 - 2030 láti pín àwọn ikú ojú pópó sí méjì títí ọdún 2030. Wọ́n ṣe ìjábọ̀ yìí pẹ̀lú àtìlẹ́yìn Bloomberg Philanthropies. Láti ọdún 2007, Bloomberg Philanthropies ti ní ìfarajìn $500 mílíọ̀nù láti gbárùkù ti àwọn ìdásí ààbò ojú pópó ní àwọn orílẹ̀-èdè tí ètò ọrọ̀ ajé wọn kò rú gọ́gọ́ àti àwọn orílẹ̀-èdè tí ètò ọrọ̀ ajé wọn gbé sókè díẹ̀ àti àwọn ìlú ńlá káàkiri àgbáyé. Èyí máa túmọ̀ sí ìdínkù 16% tí a bá lo iye àwọn olùgbé lágbàáyé.

Naphezu kwenqubekelaphambili ebonakalayo, ukuphepha emgwaqeni kusalokhu kuwudaba oluphuthumayo emhlabeni jikelele Isibalo sonyaka sokufa kwabantu emigwaqeni sehle kancane safinyelela ku-1.19 wesigidi ngonyaka, ngokombiko wakamuva weWHO. Nokho njengoba kufe abantu abangaphezu kuka-2 ngomzuzu nabangaphezu kuka-3200 ngosuku, izingozi zomgwaqo zisalokhu zihamba phambili ekubulaleni izingane nentsha eneminyaka engu-5-29. Umbiko wakamuva weWHO wesimo somhlaba jikelele mayelana nokuphepha emgwaqeni wezi-2023 ukhombisa ukuthi, kusukela ngowezi-2010, ukufa kwabantu emigwaqeni kwehle ngo-5% kuya ku-1.19 wesigidi ngonyaka. Kodwa-ke, ukuphahlazeka kwemigwaqo kusalokhu kuyinkinga yezempilo eqhubekayo emhlabeni wonke, njengoba abahamba ngezinyawo, abagibeli bamabhayisikili kanye nabanye abasebenzisi bomgwaqo abasengozini ababhekene nengozi enkulu yokufa. "Izibalo ezidabukisayo zokushona kwabantu ezingozini zomgwaqo zibheke endaweni efanele, phansi, kodwa akukho ndawo eseduze ngokushesha ngokwanele," kusho uMqondisi-Jikelele weWHO, uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus. “Izingozi ezenzeka emigwaqeni yethu ziyagwemeka. Sicela wonke amazwe abeke abantu endaweni yezimoto enkabeni yezinhlelo zawo zokuthutha, futhi aqinisekise ukuphepha kwabahamba ngezinyawo, abagibeli bamabhayisikili kanye nabanye abasebenzisi bomgwaqo abasengozini.” Phakathi Kwamazwe Angamalungu e-UN, amazwe ayi-108 abike ukwehla kwezinga lokufa okuhlobene nemigwaqo phakathi kowezi-2010 no-2021. Amazwe ayishumi akwazile ukwehlisa ukufa kwabantu emgwaqeni ngamaphesenti angaphezu kuka-50: eBelarus, eBrunei Darussalam, eDenmark, eJapan, eLithuania, eNorway, eRussian Federation, eTrinidad naseTobago, e-United Arab Emirates kanye neVenezuela. Amanye amazwe angamashumi amathathu nanhlanu enze inqubekelaphambili ebonakalayo, ehlisa ukufa ngama-30% kuya ku-50%. Umthwalo womhlaba wonke kanye nabasebenzisi abasengozini Umbiko ukhombisa ukuthi u-28% wokufa kwabantu emgwaqeni emhlabeni jikelele wenzeke esifundeni seWHO esise-South-East Asia, u-25% esiFundeni esise-Western Pacific, u-19% esiFundeni sase-Afrika, u-12% esiFundeni samazwe ase-America, u-11% kusiFunda sase-Eastern Mediterranean no- 5% kusiFunda sase-Europe. Abayisishiyagalolunye kwabayishumi bafa emazweni anengeniso eliphansi nelimaphakathi, futhi ukufa kulawa mazwe kuphezulu ngokungenakulinganiswa uma kuqhathaniswa nenani lezimoto nemigwaqo abanayo. Ingozi yokufa iphakeme izikhathi ezi-3 emazweni abahola kancane kunamazwe anemali engenayo ephezulu, kodwa amazwe anemali ephansi ane-1% nje yezimoto zomhlaba. Amaphesenti angama-53 azo zonke izingozi zomgwaqo zifaka abasebenzisi bomgwaqo abasengozini okuhlanganisa: abahamba ngezinyawo (23%); abagibeli bezithuthuthu (21%); abagibeli bamabhayisikili (6%); kanye nabasebenzisi bamadivayisi ahamba kancane njengama-e-scooters (3%). Ukufa phakathi kwabagibeli bezimoto kanye nabanye bezimoto ezilula ezinamasondo a-4 kwehle kancane kwaya ku-30% wabantu abashonile emhlabeni. “Umgomo wethu e-Bloomberg Philanthropies uwukusindisa nokwenza ngcono izimpilo eziningi ngangokunokwenzeka, futhi enye yezindlela ezinhle kakhulu zokwenza lokho ukwenza imigwaqo eminingi yomhlaba iphephe kubo bonke,” kusho uMichael R. Bloomberg, umsunguli we-Bloomberg LP kanye I-Bloomberg Philanthropies kanye neNxusa Lomhlaba Wonke le-WHO Lezifo Ezingathathelwana Nezingozi, ababhale nesandulelo sombiko. “Sekuyiminyaka engaphezu kweyishumi manje, sinenqubekelaphambili ekhuthazayo ne-World Health Organization kanye nozakwethu. Noma kunjalo, njengoba lo mbiko omusha wenza kucace, ukuphepha emgwaqeni kufuna ukuzibophezela okunamandla kohulumeni emhlabeni wonke - futhi sizoqhubeka nokunxusa abaholi abengeziwe ukuthi bathathe izinyathelo ezisindisa ukuphila. “Izibalo zokushona kwabahamba ngezinyawo zinyuke ngo-3% zaya ku-274 000 phakathi kowezi-2010 no-2021, okubalelwa kuma-23% abantu abashonile emhlabeni. Ukufa kwabagibeli bamabhayisikili kukhuphuke cishe ngama-20% kuya ku-71 000, okwenza u-6% wokufa emhlabeni jikelele. Khonamanjalo, ucwaningo lubonisa ukuthi u-80% wemigwaqo emhlabeni uyahluleka ukuhlangabezana namazinga ezokuphepha abahamba ngezinyawo futhi u-0.2% nje unemizila yamabhayisikili, okushiya laba basebenzisi bomgwaqo besengoyingozini. Futhi nakuba abantu abayi-9 kwabangama-10 abahlolwa behlonza njengabahamba ngezinyawo, ingxenye yesine yamazwe anezinqubomgomo zokukhuthaza ukuhamba ngezinyawo, ukuhamba ngamabhayisikili kanye nezokuthuthwa komphakathi. Cela amazinga nezinqubomgomo ezingcono Lo mbiko uveza ukuntula okushaqisayo kwenqubekelaphambili ekuthuthukisweni kwemithetho namazinga ezokuphepha. Amazwe ayisithupha kuphela anemithetho ehlangabezana nenqubo engcono kakhulu ye-WHO yazo zonke izici eziyingozi (isivinini, ukushayela uphuza, nokusebenzisa izigqoko zezithuthuthu, amabhande ezihlalo kanye nezivimbelo zezingane) kuyilapho amazwe ayi-140 (izingxenye ezimbili kwezintathu zamazwe angamalungu e-UN) anemithetho enjalo okungenani. enye yalezi zici zengozi. Okuqaphelekayo, angama-23 kulawa mazwe aguqule imithetho yawo ukuze ahlangabezane nokwenza okuhle kweWHO kusukela kumbiko wesimo seMhlaba mayelana nokuphepha emgwaqeni wango-2018. Umkhumbi wezimoto zomhlaba wonke uzophindeka kabili ngowezi-2030. Nokho amazwe angama-35 kuphela - angaphansi kwengxenye yesihlanu Yamazwe Angamalungu e-UN - ashaya umthetho kuzo zonke izici ezibalulekile zokuphepha kwemoto (isb. amasistimu okubhuleka athuthukile, ukuvikelwa komthelela ongaphambili nangaseceleni, njll). Lo mbiko uveza futhi izikhala ezinkulu ekuqinisekiseni ingqalasizinda yomgwaqo ephephile, njengoba amazwe angama-51 kuphela - ingxenye yesine Yamazwe Angamalungu e-UN - anemithetho edinga ukuhlolwa kokuphepha okuhlanganisa bonke abasebenzisi bomgwaqo. Inothi kubahleli Umbiko wesimo sezMhlaba seWHO mayelana nokuphepha emgwaqeni ngowezi-2023 ungowesihlanu ochungechungeni lokulinganisa inqubekelaphambili ekwehliseni ukufa kwabantu emgwaqeni. Lo mbiko uhlanganisa inqubekelaphambili phakathi kowezi-2010 nowezi-2021 futhi ubeka isisekelo semizamo yokuhlangabezana nenhloso ye-United Nations Decade of Action 2021–2030 yokunciphisa ukushona kwabantu emigwaqeni ngesigamu ngowezi-2030. Lo mbiko ukhiqizwe ngokwesekwa yiBloomberg Philanthropies. Kusukela ngowezi-2007, iBloomberg Philanthropies izibophezele izigidi ezingu-500 zamaRandi ukuze isekele ukungenelela kokuphepha emgwaqeni emazweni anemali engenayo ephansi kanye nemaphakathi namadolobha emhlabeni jikelele. Lokhu kungasho ukwehla ngo-16% uma kubalwa ukwanda kwenani labantu emhlabeni.

ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን ቀን 2023 የሚያተኩረው የጤና ስርዓቶችን የመቋቋም አቅም በመገንባት ላይ ነው በአለም አቀፍ የጤና ሽፋን (ዩኤችሲ) ቀን፣ የዓለም ጤና ድርጅት በሁሉም ቦታ የሁሉንም ሰዎች ጤና እና ደህንነት ለመጠበቅ ጠንካራ የጤና ስርዓቶችን በመገንባት ኢንቨስትመንቶችን ቅድሚያ እንዲሰጡ ጥሪ አቅርቧል። ከጊዜ ወደ ጊዜ ውዥንብር በበዛበት ዓለም የአየር ንብረት ለውጥ፣ ድንገተኛ አደጋዎች እና ሌሎች ድንጋጤዎች በጤና ሥርዓቶች እና በጣም በሚያስፈልጋቸው ሰዎች ላይ የበለጠ ጉዳት ያደርሳሉ። በአለም ላይ ከ40% በላይ የሚሆኑ ሰዎች ለአየር ንብረት ለውጥ በጣም ተጋላጭ በሆኑ አካባቢዎች ይኖራሉ። ከሩብ በላይ የሚሆነው የዓለም ህዝብ በተራዘመ ግጭት፣ ድህነት እና መሰረታዊ የጤና አገልግሎት አቅርቦት እጥረት በተጎዱ አካባቢዎች ይኖራሉ። በዓለም አቀፍ ደረጃ 360 ሚሊዮን ሰዎች የተቸገሩበት ዓለም አቀፍ የሰብአዊ ፍላጎቶች ከፍተኛ ደረጃ ላይ ደርሷል። በተመሳሳይም የግማሹ የአለም ህዝብ ሙሉ በሙሉ በአስፈላጊ የጤና አገልግሎቶች አልተሸፈነም እና 2 ቢሊዮን ሰዎች የገንዘብ ችግር ያጋጥማቸዋል ወይም ከኪስ ውጭ በሆነ የጤና ወጪ ምክንያት ለድህነት ተዳርገዋል። አስቸኳይ እርምጃ ካልተወሰደ፣ እነዚህ ክፍተቶች እየሰፉ ይሄዳሉ። የዓለም ጤና ድርጅት ከ75 ዓመታት በፊት የተወለደው ጤና የሰው ልጅ መብት ነው በሚል እምነት ነው። እናም ትክክለኛ መሆኑን የምንገነዘበው ከሁሉ የተሻለው መንገድ ሁሉን አቀፍ የጤና ሽፋን ነው” ሲሉ የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ ተናግረዋል። "በጠንካራ የመጀመሪያ ደረጃ የጤና አጠባበቅ ላይ የተመሰረተ ጤናን መቋቋም በሚችሉ የጤና ስርዓቶች ላይ ኢንቨስት ማድረግ ከሁሉም በላይ አካታች፣ ፍትሃዊ እና ወጪ ቆጣቢው ወደ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን መንገድ ነው።" ለድንጋጤ ምላሽ የሚሰጡ እና ግፊቶችን የሚቋቋሙ የጤና ሥርዓቶች የአለምን በሽታ ሸክም ውጤታማ በሆነ መንገድ ለመቀነስ እና በአየር ንብረት ቀውስ ፣ ሊወገዱ በሚችሉ የአካባቢ አደጋዎች እና ውስብስብ የጤና ድንገተኛ አደጋዎች ምክንያት የሚጠበቁ በሚሊዮን የሚቆጠሩ ተጨማሪ ሞትን ለመከላከል በየዓመቱ ወሳኝ ናቸው። የዓለም ጤና ድርጅት የጤና ስርአቶችን ወደ የመጀመሪያ ደረጃ የጤና አገልግሎት (ፒኤችር ) አቅጣጫ ለመቀየር ከሀገሮች ጋር እየሰራ ነው—ይህ አካሄድ በ2030 60 ሚሊዮን ህይወትን በመታደግ 90% አስፈላጊ የጤና አገልግሎቶችን ለማዳረስ -የ ዩኤችር እድገትን ለማፋጠን። የዓለም ጤና ድርጅት እና አጋሮቹ በታህሳስ 11 ቀን ለዩኤችሲ ቀን የተሰጡ ተከታታይ ዝግጅቶችን አካሂደዋል። የወጣቶች ተሟጋቾች መንግስታት ርምጃ እንዲወስዱ ጠይቀዋል የፓርላማ አባላት በጤና ለሁሉም ቃል የተገቡትን ተግባራዊ ለማድረግ የ100 ቀናት የወጣቶች የሚመራ የማበረታቻ ዘመቻ በ ደብሊውኤችኦዩዝ ካውንስል ፣ ዩኤችሲ2030 እና ኢንተር- ፓርላሜንተሪ ዩኒየን ባዘጋጁት የከተማ አዳራሽ ስብሰባ ተጀመረ። ዝግጅቱ ወጣቶች ስለ ዩኤችሲ ማሻሻያ ጥያቄዎችን ከአለም ዙሪያ ለተውጣጡ የፓርላማ አባላት እንዲያቀርቡ እና በአገሮች ውስጥ ወደ ዩኤች እርምጃ ለመውሰድ ምን እንደሚያስፈልግ አመለካከቶችን እንዲያካፍሉ እድል ሰጥቷል። በ2019፣ የኢንተር-ፓርላማ ህብረት የህግ አውጭ አካላት በUHC ላይ የሚወስዱትን እርምጃ እንዲያፋጥኑ በመጠየቅ ታሪካዊ ውሳኔን አጽድቋል። የ2023 የአለም ጤና ወጪ ሪፖርት የዓለም ጤና ድርጅት የኮቪድ-19 ወረርሽኝ ወረርሽኝ ከፍተኛ ደረጃ ላይ በደረሰበት ወቅት ስለ ዓለም አቀፍ የጤና ወጪ ዝግመተ ለውጥ እና ለወደፊት አስተማማኝ የጤና ስርዓቶች ምን ትምህርት ማግኘት እንደሚቻል አዲስ ብርሃን የሚፈጥር አዲስ ዓለም አቀፍ የጤና ወጪ ሪፖርት እና የውሂብ ጎታ አወጣ። ሪፖርቱ በ 2021 ለጤና የሚወጣው ወጪ አዲስ ከፍተኛ የአሜሪካ ዶላር 9.8 ትሪሊዮን ዶላር ወይም 10.3% ከአለም አቀፍ አጠቃላይ የሀገር ውስጥ ምርት (ጂዲፒ) መድረሱን ያሳያል። ቢሆንም፣ የወጪ ክፍፍሉ ሙሉ በሙሉ እኩል አልነበረም። በ 2021 ፣ ከአለም ህዝብ 11% ያህሉ በዓመት ለአንድ ሰው ከ ዩኤስ$ 50 በታች በሚያወጡ አገሮች ይኖሩ ነበር ፣ የነፍስ ወከፍ አማካይ ወጪ ከፍተኛ ገቢ ባላቸው ሀገራት ግን 4000 ዶላር አካባቢ ነበር። ዝቅተኛ ገቢ ያላቸው አገሮች ከዓለም ሕዝብ 8% ቢኖራቸውም ከዓለም አቀፍ የጤና ወጪ 0.24 % ብቻ ይይዛሉ። ጥራት ያለው እንክብካቤ ለሁሉም፣ በሁሉም ቦታ፣ በማንኛውም ጊዜ ማድረስ ደብሊውኤችኦ፣ የዓለም ባንክ እና የብሪቲሽ ሜዲካል ጆርናል (ቢኤምጄ) በጤና አጠባበቅ ጥራት ላይ አዲስ የጽሁፎች ስብስብ ጀመሩ። ስብስቡ የጤና አገልግሎት ጥራት ቅድሚያ የሚሰጠው ጉዳይ እንጂ ድንገተኛ አደጋ ጊዜን ጨምሮ የታሰበ መሆን እንደሌለበት አጽንኦት ሰጥቷል። ደራሲዎቹ ተሞክሮዎችን እና የተረጋገጡ መፍትሄዎችን ያካፍላሉ፣ እና ለከፍተኛ ኢንቨስትመንት እና ፖለቲካዊ ትኩረት ለጥራት ጉዳዮች - ተደራሽነት ብቻ ሳይሆን - እንደ ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን የማዕዘን ድንጋይ ይጠይቃሉ። ሁለንተናዊ የጤና ሽፋን ማለት ሁሉም ሰዎች የገንዘብ ችግር ሳይገጥማቸው የሚፈልጉትን የጤና አገልግሎት ማግኘት ይችላሉ። በመስከረም 2023 በዩኤችሲ ላይ በወጣው አዲስ የፖለቲካ መግለጫ፣ የዓለም መሪዎች በ2030 ዩኤችሲን ለማሳካት ጥረታቸውን በእጥፍ ለማሳደግ ቆርጠዋል። እነዚህ ዝግጁነትዎች አሁን ወደ ተቋቋሚ የጤና ስርዓቶች ኢንቨስትመንቶች መቀየር አለባቸው። ማስታወሻ ለአርታዒያን፡ የ2023 የአለም ጤና ወጪ ሪፖርት የኮንፈረንስ ቅጂ ከዚህ ገፅ ማውረድ ይቻላል። ስለ እንክብካቤ ጥራት ሙሉ የጽሁፎች ስብስብ እዚህ አለ።

Universal Health Coverage Day 2023 focuses on building resilience of health systems On Universal Health Coverage (UHC) Day, WHO is calling on governments to prioritize investments in building resilient health systems to safeguard the health and well-being of all people, everywhere. In an increasingly turbulent world, climate change, emergencies and other shocks will take an even greater toll on health systems and the people who need them most. Over 40% of people in the world already live in areas highly susceptible to climate change. Over a quarter of the global population live in settings affected by protracted conflict, poverty and lack of access to basic health services. Global humanitarian needs have reached record levels with 360 million people in need worldwide. At the same time, half the world’s population is not fully covered by essential health services and 2 billion people face financial hardship or are impoverished due to out-of-pocket health spending. Without urgent action, these gaps will only widen.“ WHO was born 75 years ago on the conviction that health is a human right. And the best way to realize that right is universal health coverage,” said Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO Director-General. “Investing in resilient health systems, based on strong primary health care, is the most inclusive, equitable and cost-effective path towards universal health coverage.” Health systems that can respond to shocks and withstand pressures are crucial to effectively reduce the world’s disease burden and avert the millions of additional deaths each year that are expected as a result of the climate crisis, avoidable environmental risks and complex health emergencies. WHO is working with countries to reorient health systems towards a primary health care (PHC)—an approach that can help deliver 90% of essential health services while saving 60 million lives by 2030—to accelerate progress towards UHC. WHO and partners also held a series of events dedicated to UHC Day on 11 December. Youth advocates demand governments to take actionA 100-day youth-led advocacy campaign to engage parliamentarians to deliver on the promise of Health for All kicked off at a town hall meeting hosted by the WHO Youth Council, UHC2030 and the Inter-Parliamentary Union. The event provided an opportunity for young people to pose questions about UHC reforms to a panel of parliamentarians from around the world, and to share perspectives on what is needed to drive action toward UHC in countries. In 2019, the Inter-Parliamentary Union adopted a historic resolution, calling on lawmakers to accelerate action towards UHC. 2023 Global Health Expenditure Report WHO launched a new Global Health Expenditure Report and database which shed new light on the evolution of global health spending at the height of the COVID-19 pandemic and what lessons can be learnt to future-proof health systems. The report reveals that in 2021 global spending on health reached a new high of US$ 9.8 trillion or 10.3% of global gross domestic product (GDP). Nevertheless, the distribution of spending remained grossly unequal. In 2021, about 11% of the world's population lived in countries that spent less than US$50 per person per year, while the average per capita spending on health was around US$ 4000 in high-income countries. Low-income countries accounted for only 0.24% of the global health expenditure, despite having an 8% share of the world’s population. Delivering quality care to everyone, everywhere, at all times WHO, the World Bank and the British Medical Journal (BMJ) launched a new collection of articles on quality of healthcare. The collection emphasizes that health service quality must be a priority, not an afterthought, including during emergencies. The authors share experiences and proven solutions, and call for greater investment and political attention to quality issues–not just access—as a cornerstone of universal health coverage. Universal health coverage means that all people can access the health services they need, without financial hardship. Through a new political declaration on UHC in September 2023, world leaders committed to redouble their efforts to achieve UHC by 2030. These commitments must now be turned into investments in resilient health systems. Note to editors: The conference copy of the 2023 Global Health Expenditure Report can be downloaded from this page. The full collection of articles on Quality of Care is available here.

Ranar Kula da Lafiya ta Duniya 2023 ta mayar da hankali kan gina juriyar tsarin kiwon lafiya A ranar Kula da Lafiya ta Duniya (UHC), WHO tana ƙira ga gwamnatoci da su ba da fifikon saka hannun jari wajen gina tsarin kiwon lafiya mai juriya don kiyaye lafiya da jin daɗin dukkan mutane, a ko'ina. A cikin duniya mai cike da tashin hankali, sauyin yanayi, gaggawa da sauran firgici za su yi babban tasiri kan tsarin kiwon lafiya da mutanen da suka fi buƙatar su. Sama da kashi 40% na mutane a duniya sun riga sun rayu a yankunan da ke da saurin kamuwa da canjin yanayi. Fiye da kashi ɗaya bisa huɗu na al'ummar duniya suna rayuwa ne a wuraren da tashe-tashen hankula, talauci da rashin samun damar yin ayyukan kiwon lafiya ya shafa. Buƙatun jin kai na duniya ya kai matsayin da aka fi sani da mutane miliyan ɗari uku da sittin a duk duniya. A lokaci guda, rabin al'ummar duniya ba su cika cikar muhimman ayyukan kiwon lafiya ba kuma mutane biliyan biyu suna fuskantar matsalar kuɗi ko kuma suna fama da talauci saboda kashe kuɗin kiwon lafiya. Idan ba da ɗaukar matakin gaggawa ba, waɗannan gibin za su ƙara faɗaɗa ne kawai." An haifi WHO sheƙaru saba'in da biyar da suka gabata a kan tabbacin cewa lafiya haƙƙin ɗan Adam ne. Kuma hanya mafi kyau ta gane cewa dama ita ce ta shafi lafiyar duniya,” in ji Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Darakta Janar na Hukumar WHO. "Zuba jari a cikin tsarin kiwon lafiya masu juriya, dangane da ingantaccen tsarin kiwon lafiya na farko, shine hanya mafi dacewa, daidaito da kuma tsadar farashi zuwa tsarin kiwon lafiya na duniya." Tsarin kiwon lafiya wanda zai iya magance firgici da jure wa matsin lamba yana da mahimmanci don rage nauyin cututtukan duniya yadda ya kamata da kuma kawar da miliyoyin ƙarin mutuwar kowace shekara da ake sa ran sakamakon rikicin yanayi, haɗarin muhalli da za a iya kaucewa da kuma matsalolin gaggawa na lafiya. Hukumar WHO na aiki tare da ƙasashe don sake daidaita tsarin kiwon lafiya zuwa tsarin kiwon lafiya na farko (PHC) - hanya ce da za ta iya taimakawa wajen sadar da kashi casa'in cikin ɗari na muhimman ayyukan kiwon lafiya tare da ceton rayuka miliyan sittin nan da shekarar 2030 - don hanzarta ci gaba zuwa UHC. WHO da abokan hulɗa sun kuma gudanar da jerin abubuwan da aka saɗaukar don Ranar UHC a ranar goma sha ɗaya ga watan Disamba. Masu fafutukar kare haƙƙin matasa sun bukaci gwamnatoci da su ɗauki mataki wani gangami na kwanaki ɗari da matasa ke jagoranta domin haɗa kan ‘yan majalisar dokoki don cika alƙawarin kiwon lafiya ga kowa ya fara a wani taro na gari wanda Majalisar Matasa ta WHO, UHC2030 da ƙungiyar ‘yan majalisar tarayya suka shirya. Taron ya ba da dama ga matasa don gabatar da tambayoyi game da sauye-sauyen UHC ga kwamitin 'yan majalisa daga ko'ina cikin duniya, da kuma raba ra'ayoyin game da abin da ake buƙata don aiwatar da ayyuka zuwa UHC a ƙasashe. A cikin 2019, Ƙungiyar 'Yan Majalisu ta zartar da wani ƙuduri mai cike da tarihi, tare da yin kira ga 'yan majalisa da su hanzarta ɗaukar mataki kan UHC. Rahoton Kashe Kiwon Lafiyar Duniya na 2023 WHO ta ƙaddamar da sabon Rahoton Kashe Kiwon Lafiyar Duniya da kuma bayanan bayanai wanda ya ba da sabon haske game da juyin halittar kashe kuɗin kiwon lafiya a duniya a tsayin cutar COVID-19 da kuma irin darussan da za a iya koya ga tsarin kiwon lafiya na gaba. Rahoton ya bayyana cewa a shekarar 2021 kashe kuɗaɗen duniya kan kiwon lafiya ya kai wani sabon matsayi na dalar Amurka tiriliyan tara da ɗigo takwas ko kuma kashi 10.3% na babban abin cikin gida na duniya (GDP). Duk da haka, rabon ciyarwa ya kasance mara daidaituwa sosai. A shekarar 2021, kusan kashi 11% na al'ummar duniya suna zaune a cikin ƙasashen da ke kashe ƙasa da dalar Amurka hamsin ga kowane mutum a shekara, yayin da matsakaicin kuɗin da kowane mutum ke kashewa kan lafiya ya kusan dalar Amurka dubu huɗu a cikin ƙasashe masu tasowa. Ƙasashe masu ƙaramin karfi sun kai kashi 0.24% na kudaden kiwon lafiya na duniya, duk da samun kashi 8% na yawan al'ummar duniya. Isar da ingantaccen kulawa ga kowa, ko'ina, a kowane lokaci. WHO, Bankin Duniya da Jaridar Likita ta Burtaniya (BMJ) sun ƙaddamar da sabon tarin labarai kan ingancin kiwon lafiya. Tarin ya jaddada cewa ingancin sabis na kiwon lafiya dole ne ya zama fifiko, ba tunani na baya ba, gami da lokacin gaggawa. Marubutan suna raba gogewa da ingantattun hanyoyin magancewa, kuma suna kira don ƙarin saka hannun jari da kulawar siyasa ga ingantattun lamuran ba kawai samun dama ba—a matsayin ginshiƙin ɗaukar hoto na duniya baki ɗaya. Keɓancewar kiwon lafiya na duniya yana nufin cewa duk mutane za su iya samun damar ayyukan kiwon lafiyar da suke buƙata, ba tare da wahalar kuɗi ba. Ta hanyar sabon sanarwar siyasa kan UHC a watan Satumbar shekarar 2023, shugabannin duniya sun himmatu wajen ruɓanya kokarinsu na cimma UHC nan da 2030. Dole ne a mayar da waɗannan alƙawurran yanzu zuwa saka hannun jari a tsarin kiwon lafiya masu juriya. Lura ga masu gyara: Za a iya sauƙe kwafin taron Rahoton Kashe Kiwon Lafiyar Duniya na shekarar 2023 daga wannan shafin. Cikakken tarin labaran kan Ingancin Kulawa yana nan.

Siku ya Bima ya Afya kwa wote mwaka 2023 inalenga katika kujenga uthabiti wa mifumo ya afya Katika siku ya huduma ya afya kwa wote (UHC), WHO inatoa wito kwa serikali kuweka kipaumbele katika uwekezaji wa kujenga mifumo thabiti ya afya ili kulinda afya na ustawi wa watu wote, kila mahali. Katika ulimwengu unaozidi kuchafuka, mabadiliko ya hali ya hewa, dharura na magonjwa mengine yataathiri zaidi mifumo ya afya na watu wenye uhitaji mkubwa. Zaidi ya 40% ya watu duniani tayari wanaishi katika maeneo ambayo yameathirika sana na mabadiliko ya hali ya hewa. Zaidi ya robo ya watu duniani wanaishi katika mazingira yaliyoathiriwa na migogoro ya muda mrefu, umasikini na ukosefu wa huduma za msingi za afya. Mahitaji ya kimataifa ya kibinadamu yamefikia viwango vya kumbukumbu ya watu milioni 30 wenye uhitaji duniani kote. Wakati huo huo, nusu ya idadi ya watu duniani haipewi huduma muhimu za afya kikamilifu na watu bilioni 2 wanakabiliwa na ugumu wa kifedha au ni masikini kwa sababu ya matumizi yanayozidi mfuko wa afya. Bila hatua za haraka, mapungufu haya yataongezeka zaidi WHO ilianzishwa miaka 75 iliyopita kwa imani kuwa afya ni haki ya binadamu. Na njia bora ya kutambua kuwa afya ni haki kwa wote, alisema Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Mkurugenzi Mkuu wa WHO. Kuwekeza katika mifumo thabiti ya afya, kwa kuzingatia huduma thabiti za afya ya msingi, ndiyo njia jumuishi zaidi, ya usawa na ya gharama nafuu kuelekea huduma ya afya kwa wote Mifumo ya afya inayoweza kukabiliana na mishituko na kustahimili ni muhimu ili kupunguza hatari za magonjwa duniani ipasavyo na kuepusha mamiliono ya vifo vinavyoweza kuzuilika kwa kila mwaka ambavyo vinatarajiwa kutoka na misukosuko ya hali ya hewa, hatari zinazoepukika za kimazingira na dharura kubwa za kiafya. WHO infanya kazi na nchi kuelekeza upya mifumo ya afya kuelekea katika siku ya huduma ya afya ya msingi (PHC) njia ambayo inaweza kusaidia kutoa 90% ya huduma muhimu za afya huku ikiokoa maisha ya watu milioni 60 kufikia mwaka 2030 ili kuharakisha maendeleo kuelekea UHC. WHO na washiriki wake waliandaa mfululizo wa matukio yaliyoonyesha katika siku ya UHC tarehe 11 Desemba. Watetezi wa vijana wanazitaka serikali kuchukua hatua ya kufanya kampeni ya siku 100 ya utetezi inayoongozwa na vijana ili kuwashirikisha wabunge katika kutimiza ahadi ya afya kwa wote iliyoanzia katika mkutano wa ukumbi wa jiji uliyoandaliwa na baraza la vijana la WHO, UHC2030 na Muungano wa wabunge. Tukio hilo lilitoa fursa kwa vijana kuuliza maswali yao kwenye jopo la wabunge kutoka kote duniani kuhusu mabadiliko ya UHC na kubadilishana mitazamo kuhusu kile kinachohitajika ili kuendesha hatua kuelekea UHC katika nchi. Mnamo 2019, Muungano wa Mabunge ya muungano ulipitisha azimio la kihistoria, likiwataka wabunge kuharakisha hatua katika kuelekea UHC. Taarifa ya matumizi ya afya Duniani ya mwaka 2023 WHO ilizindua taarifa mpya ya matumizi ya afya duniani na hifadhi ya takwimu ambayo inatoa mwanga mpya juu ya mabadiliko ya matumizi ya afya duniani katika kilele cha janga la UVIKO-19 na aina ya mafunzo wanayoweza kujifunza juu ya mifumo ya afya isiyoweza kuthibitishwa katika siku zijazo. Taarifa hiyo inafichua kuwa mwaka 2021 matumizi ya kimataifa ya afya yalifikia kiwango cha juu sana cha US$ tilioni 9.8 au 10.3% ya pato la taifa (GDP). Hata hivyo, mgawanyo wa matumizi kwa kiasi kikubwa haukuwa na usawa. Mnamo mwaka 2021, takribani 11% ya watu wote duniani wanatokea kati nchi ambazo zilitumia chini ya US$ milioni 50 kwa kila mwaka, wakati wasitani wa matumizi ya afya kwa kila mtu ulikuwa karibu US$ 4,000 katika nchi za kipato cha juu. Nchi zenye kipato cha chini zilichangia 0.24% pekee za matumizi ya afya ya kimataifa, licha ya kuwa na sehemu ya 8% ya idadi ya watu duniani. Kutoa huduma bora kwa kila mtu, kila mahali , kwa wakati wote WHO, Benki ya Dunia na Jarida la Uingereza la matibabu (BMI) walizindua mkusanyiko mpya wa makala kuhusu ubora wa huduma za afya. Mkusanyiko unasisitiza kuwa ubora wa huduma za afya lazima uwekewe kipaumbele, siyo mawazo ya baadaye, ikijumuisha wakati wa dharura. Waandishi wanaandika vitu walivyopitia na masuluhisho yaliyothibitishwa na kutoa wito wa utekelezaji zaidi na umakini wa kisiasa kwa masuala ya ubora, siyo ufikiaji kama msingi wa huduma ya afya kwa wote. Huduma ya afya kwa wote inamaanisha kuwa watu wote wanaweza kupata huduma za afya wanazohitaji, bila matatizo ya kifedha. Kupitia tamko jipya la kisiasa kuhusu WHO mnamo Septemba 2023, viongozi wa dunia walijitolea kuongeza juhudi zao ili kufikia UHC ifikapo 2030. Ahadi hizi sasa lazima zigeuzwe kuwa uwekezaji katika mifumo thabiti ya afya. Wahariri zingatieni: Nakala ya mkutano wa taarifa ya matumizi ya afya duniani ya mwaka 2023 inaweza kupakuliwa kutoka kwenye ukurasa huu. Mkusanyiko kamili wa makala kuhusu ubora wa huduma unapatikana hapa.

Àyájọ́ Ọwọ́jà Ìlera ní Àgbáyé ní ọdún 2023 gbájú mọ́ ṣíṣẹ̀dá àwọn ètò ìlera adúróṣinṣin Ní ọjọ́ Àyájọ́ Ọwọ́jà Ìlera ní Àgbáyé (UHC), WHO ń pe àwọn ìjọba láti mú ìdókòwò nínú ṣíṣẹ̀dá àwọn ètò ìlera adúróṣinṣin ní ọ̀kúnkúndùn láti lè ṣe ààbò ìlera àti àlàáfíà gbogbo àwọn èèyàn, níbi gbogbo. Ní ayé tí ó ń túbọ̀ di rúdurùdu, àyípadà ojú ọjọ́, àwọn pàjáwìrì àti àwọn ìjayà mìíràn ni wọ́n ń dá èyí tí ó pọ̀ sílẹ̀ lórí àwọn ètò ìlera àti àwọn èèyàn tí wọ́n nílò wọn jùlọ. Ó lé ní ìdá 40% àwọn èèyàn ní àgbáyé ni wọ́n ń gbé ní àwọn agbègbè tí wọ́n wà nínú ewu àyípadà ojú ọjọ́. Ó lé ní ìdámẹ́rin àwọn èèyàn ní orílẹ̀ ayé ni wọ́n ń gbé ní àwọn agbègbè tí ìjà ọlọ́jọ́ pípẹ́, ìṣẹ́ àti àìráàyè sí àwọn ètò ìlera ìbẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀ ń ṣe ìpalára fún. Àwọn ìnílò ìfọmọnìyànṣe ní àgbáyé ti dé àwọn ìpele àkọsílẹ̀ pé àwọn èèyàn mílíọ̀nù 360 ní wọ́n nílò rẹ̀ ní àgbáyé. Ní ìgbà kan náà, ààbọ̀ àwọn èèyàn ní ayé kò wà ní àrọ́wọ́tó àwọn ètò ìlera tí àwọn èèyàn bílíọ̀nù méjì sì ń kojú ìṣòro owó àbí wọ́n ń tòṣì látààrí ìnáwó lórí ìlera tí ó ga ju àpò lọ. Láì sí ìgbésẹ̀ ní kíákíá, àwọn àlàfo wọ̀nyìí yóò máa fẹ̀ síi ni." WHO wáyé ní ọdún 75 sẹ́yìn lórí ìgbàgbọ́ pé ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn ní ìlera. Ọ̀nà tí ó sì dára jùlọ láti jẹ́ kí ẹ̀tọ́ yìí jẹ́ mímúṣẹ ni ọwọ́jà ìlera ní àgbáyé," Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Olùṣàkóso Àgbà fún WHO sọ̀rọ̀. "Kíkó owó lé àwọn ètò ìlera adúróṣinṣin, tí ó dálé ètò ìtọ́jú ìlera oníbẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀, jẹ́ ọ̀nà tí ó ṣe àkómọ́ra, tí ó ní déédé tí kò sì náni lówó jùlọ ní ìlépa ọwọ́jà ìlera ní àgbáyé." Àwọn ètò ìlera tí wọ́n lè rí ara gba ìjayà tí wọ́n sì lè kojú ìrọ́lú ṣe pàtàkì láti mú àdìnkù dáadáa bá ọ̀ràn àìsàn ní àgbáyé àti láti dá àlékún mílíọ̀nù àwọn ikú ní ọdọọdún tí wọ́n ń ṣẹlẹ̀ látààrí wàhálà ojú ọjọ́, àwọn ewu agbègbè tí wọ́n ṣe é bẹ́gi dínà àti àwọn pàjáwìrì ìlera tí ó ta kókó. WHO ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè láti ṣe ìṣàtúnkọ́ àwọn ètò ìlera sí ìtọ́jú ìlera oníbẹ̀rẹ̀pẹ̀ (PHC)—ìlànà tí yóò ṣe ìrànwọ́ láti mú ìdá 90% àwọn ètò ìlera pàtàkì di ṣíṣe nígbà tí yóò sì dóòlà àwọn ẹ̀mí mílíọ̀nù 60 títí ọdún 2030—láti mú ìtẹ̀síwájú bá UHC. WHO àti àwọn alábàáṣe tún ṣètò onírúurú àwọn ètò tí wọ́n fi jin Ọjọ́ UHC ní ọjọ́ 11 oṣù Kejìlá. Àwọn alágbàwí ọ̀dọ́ ń béèrè pé kí àwọn ìjọba gbé ìgbésẹ̀ ìpolongo ìṣàgbàsọ tí àwọn ọ̀dọ́ darí ọlọ́jọ́-100 láti bá àwọn aṣojú ilé ìgbìmọ̀ ìjọba sọ̀rọ̀ kí wọ́n lè mú ìlérí Ìlera fún Gbogbo Ènìyàn ṣẹ tí yóò sì wáyé nínú ìpàdé àwùjọ tí Àjọ Ọ̀dọ́ ní WHO, UHC2030 àti Ẹgbẹ́ Onígbìmọ̀-ìjọba gbàlejò rẹ̀. Ayẹyẹ náà pèsè àǹfààní fún àwọn ọ̀dọ́ láti ṣe ìbéèrè nípa àwọn àtúnṣe UHC lọ́wọ́ ìgbìmọ̀ àwọn ìgbìmọ̀ ìjọba láti káàkiri àgbáyé, àti láti sọ̀rọ̀ nípa ìwòye wọn lórí àwọn ohun tí wọ́n nílò láti ṣiṣẹ́ tọ̀ lórí UHC ní àwọn orílẹ̀-èdè. Ní ọdún 2019, Ẹgbẹ́ Onígbìmọ̀-ìjọba náà ṣe àmúlò ìpinnu onípa kan, pípe àwọn aṣòfin láti mú àwọn ìgbésẹ̀ ní ìlépa UHC yára. Àbọ̀ Ìnáwó lórí Ìlera ní Àgbáyé fún ọdún 2023 WHO ṣe ìfilọ́lẹ̀ Àbọ̀ Ìnáwó lórí Ìlera ní Àgbáyé àti àká dátà tí ó tán ìmọ́lẹ̀ tuntun sí ìdàgbàsókè ìnáwó lórí ìlera ní àgbáyé ní ọ̀gangan àsìkò àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 àti àwọn ẹ̀kọ́ tí a lè kọ́ láti mú àwọn ètò ìlera dúró déédéé fún ọjọ́ iwájú. Àbọ̀ náà ṣàfihàn pé ní ọdún 2021 ìnáwó lórí ìlera ní àgbáyé dé ìpele gíga tuntun tírílíọ̀nù owó ilẹ̀ Amẹ́ríkà 9.8 àbí ìdá 10.3% àpapọ̀ owó tí ó ń wọlé ní àgbáyé (GDP). Síbẹ̀síbẹ̀, ìpínká ìnáwó náà kò sí dọ́gba gidi gan. Ní ọdún 2021, ó tó ìdá 11% àwọn èèyàn ní àgbáyé ni wọ́n ń gbé àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n kìí ná owó tí ó tó US$50 lórí èèyàn kan lọ́dún, nígbà tí gbèdéke ìnáwó lórí ìlera sì jẹ́ US$4000 ní àwọn orílẹ̀-èdè tí owó tí ó ń wọlé fún wọn pọ̀. Àwọn orílẹ̀-èdè tí owó tí ó ń wọlé fún wọn kò pọ̀ ń dáhùn fún ìdá 0.24% ìnáwó lórí ìlera ní àgbáyé, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé wọ́n ní ìpín 8% nínú iye àwọn èèyàn ní àgbáyé. Pípèsè ìtọ́jú tí ó dára fún gbogbo èèyàn, níbi gbogbo, nígbà gbogbo WHO, Báǹkì Àgbáyé àti British Medical Journal (BMJ) ti sọ ìfilọ́lẹ̀ àkójọ àwọn àròkọ lórí ìwọ̀n ìdára ètò ìtọ́jú-ìlera. Àkójọ náà ṣe ìtẹnumọ́ pé ìwọ̀n ìdára iṣẹ́ ètò ìlera gbọdọ̀ jẹ́ ọ̀kúnkúndùn ni, kìí ṣe àrò-sẹ́yìn, ní àsìkò pàjáwìrì pẹ̀lú. Àwọn òǹkọ̀wé náà sọ nípa àwọn ìrírí àti àwọn ọ̀nà àbáyọ tí wọ́n ṣiṣẹ́, àti ìpè fún ìdókòwò tí ó pọ̀ síi àti àkíyèsí ajẹmóṣèlú sí àwọn ọ̀ràn ìwọ̀n ìdára–kìí ṣe ìráàyè sí nìkan–gẹ́gẹ́ bíi ìpìlẹ̀ pàtàkì fún ọwọ́jà ìlera ní àgbáyé. Ọwọ́jà ìlera ní àgbáyé túmọ̀ sí pé gbogbo àwọn èèyàn lè ráàyè sí àwọn ètò ìlera tí wọ́n nílò, láì sí wàhálà ìnáwó. Látààrí ìkéde olóṣèlú tuntun lórí UHC ní oṣù Kẹsàn-án ní ọdún 2023, àwọn olórí ní àgbáyé ṣe ìfarajìn láti tún ṣe àfikún àwọn akitiyan wọn láti mú UHC wáyé títí ọdún 2030. Àwọn ìfarajìn yìí gbọdọ̀ di ìdókòwò nínú àwọn ètò ìlera alekojú ìtakò báyìí ni. Àkíyèsí sí àwọn olóòtú: Ẹ lè ṣe ìgbàsílẹ̀ ẹ̀dà ti àpèjọ fún Àbọ̀ Ìnáwó lórí Ìlera ní Àgbáyé fún ọdún 2023 ní ojú òpó yìí. Àkójọpọ̀ àwọn àròkọ kíkún nípa Ìwọ̀n ìdára Ìtọ́jú wà ní ibì yìí.

Usuku Lomhlaba Wonke Lokuhlinzeka Ngezempilo lwango-2023 lugxile ekwakheni ukuqina kwezinhlelo zezempilo Ngosuku Lokuhlinzeka Ngezempilo Kumhlaba Wonke (UHC), iWHO icela ohulumeni ukuthi babeke eqhulwini ukutshalwa kwezimali ekwakheni izinhlelo zezempilo eziqinile ukuze kuvikelwe impilo nokuphila kahle kwabo bonke abantu, yonke indawo. Ezweni eliya liba nezinxushunxushu, ukushintsha kwesimo sezulu, izimo eziphuthumayo nokunye okushaqisayo kuzolimaza kakhulu izinhlelo zezempilo nakubantu abazidinga kakhulu. Abantu abangaphezu kuka-40% emhlabeni sebevele bahlala ezindaweni ezisengozini yokuguquguquka kwesimo sezulu. Ingxenye yesine yabantu bomhlaba iphila ezindaweni ezithintwe izingxabano ezidonsa isikhathi eside, ubumpofu kanye nokuntuleka kokufinyelela ezinsizeni zezempilo eziyisisekelo. Izidingo zobuntu emhlabeni wonke sezifinyelele emazingeni arekhodiwe ngabantu abayizigidi ezingama-360 abadingayo emhlabeni jikelele. Ngesikhathi esifanayo, isigamu senani labantu emhlabeni alihlangani ngokugcwele nezinsizakalo zezempilo ezibalulekile futhi abantu abayizigidi eziyizinkulungwane ezingu-2 babhekene nobunzima bezezimali noma bampofu ngenxa yokusebenzisa imali ephuma ephaketheni lezempilo. Ngaphandle kwezinyathelo eziphuthumayo, lezi zikhala zizokhula kuphela. " I-WHO yazalwa eminyakeni engama-75 edlule ikholelwa wukuthi impilo iyilungelo lomuntu. Futhi indlela engcono kakhulu yokubona lelo lungelo ukuthi ibhekelela impilo yabantu emhabeni wonke,” kusho uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus, uMqondisi-Jikelele weWHO. "Ukutshala izimali ezinhlelweni zezempilo eziqinile, okusekelwe ekunakekelweni kwezempilo okuyisisekelo okuqinile, kuyindlela ebandakanya kakhulu, elinganayo futhi engabizi kakhulu ekuhlinzekeni impilo yonke." Izinhlelo zezempilo ezingasabela lapho kushaqeka futhi zimelane nezingcindezi zibalulekile ukuze kwehliswe ngempumelelo umthwalo wezifo emhlabeni futhi kugwenywe izigidi zokufa okwengeziwe unyaka ngamunye okulindeleke ngenxa yenkinga yesimo sezulu, izingozi ezigwemekayo zemvelo kanye nezimo eziphuthumayo zezempilo eziyinkimbinkimbi. I-WHO isebenzisana namazwe ukuqondisa kabusha izinhlelo zezempilo ekunakekelweni kwezempilo okuyisisekelo (PHC)—indlela engasiza ekuletheni izinsiza zezempilo ezibalulekile ezingamaphesenti angama-90 kuyilapho isindisa impilo eyizigidi ezingama-60 ngowezi-2030—ukusheshisa inqubekelaphambili ebheke e-UHC. I-WHO kanye nabalingani nabo babambe uchungechunge lwemicimbi enikezelwe kuSuku lwe-UHC ngomhla ziyi-11 kuZibandlela. Abagqugquzeli bentsha bafuna ohulumeni ukuthi bathathe isinyathelo Umkhankaso wokumela oholwa yintsha wezinsuku eziyi-100 wokuxoxisana namalungu ephalamende ukuze afeze isithembiso seMpilo Yabo Bonke uqale emhlanganweni wehholo ledolobha owawubanjwe yiWHO Youth Council, UHC2030 kanye ne-Inter-Parliamentary Union. Lo mcimbi unikeze abantu abasha ithuba lokubuza imibuzo mayelana nezinguquko ze-UHC kuphaneli yamaphalamende avela emhlabeni wonke, futhi babelane ngemibono ngalokho okudingekayo ukuze kuqhutshekwe nesenzo esibheke ku-UHC emazweni. Ngo-2019, i-Inter-Parliamentary Union yamukela isinqumo esiyingqopha-mlando, icela abenzi bomthetho ukuthi basheshise isinyathelo esibheke ku-UHC. Umbiko weGlobal Health Expenditure Report yowezi-2023 I-WHO yethule umbiko omusha weGlobal Health Expenditure Report kanye nesizindalwazi esinikeza ukukhanya okusha mayelana nokuvela kokusetshenziswa kwemali kwezempilo emhlabeni wonke ekuphakameni kobhubhane lweCOVID-19 nokuthi yiziphi izifundo ezingafundwa ezinhlelweni zezempilo ezinobufakazi besikhathi esizayo. Umbiko uveza ukuthi ngowezi-2021 ukusetshenziswa kwemali emhlabeni jikelele kwezempilo kwafinyelela enanini eliphakeme elisha lama-US$ 9.8 trillion noma u-10.3% weGDP yezwe lonke. Noma kunjalo, ukusatshalaliswa kokusetshenziswa kwemali kwahlala kungalingani neze. Ngowezi-2021, cishe u-11% wabantu bomhlaba babehlala emazweni asebenzisa imali engaphansi kwama-US$50 ngomuntu ngamunye ngonyaka, kanti isilinganiso somuntu ngamunye esichithwe kwezempilo sasilinganiselwa ku-$4000 emazweni anemali engenayo ephezulu. Amazwe anemali engenayo ephansi abalelwa ku-0.24% kuphela wezindleko zezempilo emhlabeni wonke, naphezu kokuba nengxenye engu-8% yabantu bomhlaba. Ukuletha ukunakekelwa kwekhwalithi kuwo wonke umuntu, yonke indawo, ngaso sonke isikhathi I-WHO, iBhange Lomhlaba kanye ne-British Medical Journal (BMJ) bethule iqoqo elisha lama-athikili ngekhwalithi yokunakekelwa kwezempilo. Iqoqo ligcizelela ukuthi ikhwalithi yesevisi yezempilo kufanele ibe yinto eza kuqala, hhayi ukucabanga ngemuva, okuhlanganisa phakathi nezimo eziphuthumayo. Ababhali babelana ngolwazi nezisombululo ezifakazelwe, futhi bafuna ukutshalwa kwezimali okukhulu kanye nokunaka kwezepolitiki ezindabeni zekhwalithi-hhayi nje ukufinyelela-njengesisekelo sokuhlinzekwa kwezempilo kwendawo yonke. Ukuhlinzekwa kwezempilo kuyo yonke indawo kusho ukuthi bonke abantu bangafinyelela kuzinsiza zezempilo abazidingayo, ngaphandle kobunzima bezezimali. Ngesimemezelo esisha sezepolitiki ku-UHC ngoMandulo wezi-2023, abaholi bomhlaba bazibophezele ekuphindaphindeni imizamo yabo yokuthola i-UHC ngowezi-2030. Lezi zibopho kufanele manje ziguqulwe zibe ukutshalwa kwezimali ezinhlelweni zezempilo eziqinile. Inothi kubahleli: Ikhophi yengqungquthela yombiko we-Global Health Expenditure Report yowezi-2023 ingalandwa kuleli khasi. Iqoqo eligcwele lezindatshana ezimayelana Nekhwalithi Yokunakekela liyatholakala lapha.

ከፍተኛ ስጋት ባለበት ተልዕኮ በሽተኞችን ለማስተላለፍ እና የጤና አቅርቦቶችን ለማድረስ ከባድ አደጋዎችን ተከትሎ በጋዛ የሰብአዊ ቦታ ጥበቃ እንዲደረግ የዓለም ጤና ድርጅት ጠይቋል የዓለም ጤና ድርጅት በጋዛ ውስጥ የጤና አጠባበቅ እና የሰብአዊ ዕርዳታ ጥበቃ ጥሪውን በድጋሚ ያቀርባል፣ ወታደራዊ የፍተሻ ቦታዎች መዘግየቶች እና የጤና አጋሮች በከባድ የታመሙ በሽተኞችን ለማዛወር እና አቅርቦቶችን ወደ ሰሜናዊ ጋዛ ሆስፒታል ለማድረስ በተልዕኮ ወቅት:: በተልዕኮው ወቅት፣ አንድ ታካሚ መሞቱ ተዘግቧል። በታህሳስ 9 2023 ደብሊውኤችኦ ቡድን ከፍልስጤም ቀይ ጨረቃ ማህበር (ፒአርሲኤስ) እና ከተባበሩት መንግስታት የሰብአዊ ጉዳዮች ማስተባበሪያ ቢሮ (ኦሲኤችኤ) እና ከተባበሩት መንግስታት የደህንነት እና ደህንነት ክፍል (ዩኤንዲኤስኤስ) ድጋፍ ጋር በመተባበር የሕክምና ቁሳቁሶችን ለማቅረብ፣ በሆስፒታሉ ውስጥ ያለውን ሁኔታ ለመገምገም እና በከባድ የተጎዱ ታካሚዎችን ወደ ደቡብ ወደሚገኝ ሆስፒታል ለማዛወር ከፍተኛ አደጋ ያለበትን ተልዕኮ በጋዛ ከተማ ወደ አል-አህሊ ሆስፒታል አጠናቋል። ተልእኮው 1500 ታካሚዎችን፣ ለማከም በቂ የሆነ የአሰቃቂ እና የቀዶ ጥገና አቅርቦቶችን ወደ ሆስፒታል ያደረሰ ሲሆን፣ 19 ወሳኝ ታካሚዎችን ከ14 አጋሮች ጋር ወደ ደቡብ ጋዛ ወደ ናስር ሜዲካል ኮምፕሌክስ በማዛወር ፣ ከፍተኛ እንክብካቤ ሊያገኙ ይችላሉ። በሰሜን መንገድ፣ ላይ የተባበሩት መንግስታት ኮንቮይ በዋዲ ጋዛ የፍተሻ ኬላ ላይ ተፈትሸው ነበር፣ እና የአምቡላንስ አባላት ለመለየት ተሽከርካሪዎችን ለቀው መሄድ ነበረባቸው። ሁለት የፒአርሲኤስ ሰራተኞች ከአንድ ሰአት በላይ ታስረዋል፣ይህም ተልዕኮውን የበለጠ አዘገየው። የደብሊውኤችኦ ሰራተኞች ከመካከላቸው አንዱ በጠመንጃ ተንበርክኮ ከዓይናቸው ሲወጣ አይተዋል፤ ከዚያም ወከባ፣ ድብደባ፣ ግርዶሽ እና ፍተሻ እንደተፈጸመበት ተነግሯል። ተልእኮው ጋዛ ከተማ ሲገባ፣ የእርዳታ ቁሳቁሶችን የጫነበት መኪና እና አንደኛው አምቡላንሶች በጥይት ተመትተዋል። ወደ ደቡብ ጋዛ ሲመለሱ፣ ከአል-አህሊ ሆስፒታል ታማሚዎች ጋር ተሳፍረው፣ ኮንቮይው በድጋሚ በዋዲ ጋዛ የፍተሻ ጣቢያ ላይ ቆመ፣ የ ፒአርሲኤስ ሰራተኞች እና አብዛኛዎቹ ታካሚዎች አምቡላንሶቹን ለደህንነት ፍተሻዎች መተው ነበረባቸው። በአምቡላንስ ውስጥ የቀሩ ወሳኝ ሕሙማን በታጠቁ ወታደሮች ተፈትሸዋል። በመንገድ ላይ በጊዜያዊነት ከተያዙት ከሁለቱ የፒአርሲኤስ ሰራተኞች አንዱ ለሁለተኛ ጊዜ ለምርመራ ተወስዷል። ተልእኮው ከእስር እንዲፈታ ለማስተባበር ብዙ ሙከራዎችን አድርጓል፣ነገር ግን በስተመጨረሻ-ከሁለት ሰአት ተኩል በላይ -በጣም አደገኛ የሆነውን አካባቢ ለቆ ለመውጣት ከባድ ውሳኔ ማድረግ ነበረበት፣ለታካሚዎችና ለሰብአዊ ሰራተኞች ደህንነት እና ምቾት። . (በጣም አሳሳቢ በሽተኞችን የያዙ ሶስት አምቡላንሶች ቀደም ብለው ሲቀጥሉ፣ ሦስቱ ከኮንቮይው ጋር ቀርተዋል።) ፒአርሲኤስ በኋላ እንደዘገበው በማስተላለፊያው ሂደት ውስጥ፣ ከተጎዱት ታካሚዎች መካከል አንዱ ባልታከመ ቁስሉ ምክንያት ሞተ። የፒአርሲኤስ ባልደረባ ከዩኤን ጥረቶች በኋላ በዚያው ምሽት ተለቀቁ። ትላንት፣ የዓለም ጤና ድርጅት ቡድን እሱን፣ እንዲሁም አባቱን፣ ተቆጣጣሪውን እና የስራ ባልደረቦቹን አገኘ። ወከባ፣ ድብደባ፣ ዛቻ፣ ልብሱን ገፍፎ፣ ዓይኑን እንደታፈሰ ተናግሯል። እጆቹ ከጀርባው ታስረው በአዋራጅ እና በሚያዋርድ መልኩ ተስተናገዱ። ከተለቀቀ በኋላ፣ እጆቹ አሁንም ከኋላው ታስሮ ፣ ያለ ልብስና ጫማ ወደ ደቡብ እንዲሄድ ተደረገ። ቀደም ሲል በጋዛ ውስጥ በተደረጉ የሰብአዊ ተልእኮዎች እስራት ተከስቷል። ህዳር 22፣ 6 ሰዎች ከጤና ጥበቃ ሚኒስቴር እና ከፒአርሲኤስ የተውጣጡ ህሙማንን ከአል-ሺፋ ሆስፒታል ለማዘዋወር በተልዕኮ ተይዘው ታስረዋል። አራት ሰዎች - ሶስት ከጤና ጥበቃ ሚኒስቴር እና አንድ የፒአርሲኤስ ሰራተኞች - አሁንም ከሦስት ሳምንታት በኋላ ፣በእስር ላይ ናቸው። ስለ ደህንነታቸው እና የት እንዳሉ ምንም መረጃ የለም። ይህ ተቀባይነት የለውም። ደብሊውኤችኦ፣ ከቤተሰባቸው፣ ከሥራ ባልደረቦቻቸው እና ከሚወዷቸው ሰዎች ጋር፣ ስለ ደህንነታቸው በጣም ያሳስባቸዋል። ህጋዊ እና ሰብአዊ መብታቸው እንዲከበር ጥሪያችንን እናቀርባለን። አምቡላንሶችን ማደናቀፍ እና በሰብአዊነት እና በጤና ሰራተኞች ላይ የሚሰነዘረው ጥቃት ህሊና የለውም። የጤና እንክብካቤ፣ አምቡላንሶችን ጨምሮ፣ በአለም አቀፍ ህግ የተጠበቁ ናቸው። በማንኛውም ሁኔታ ሊከበሩ እና ሊጠበቁ ይገባል። ደብሊውኤችኦ ሥራ አስፈፃሚ ቦርድ አባላት በታህሳስ 10 ቀን ባፀደቁት የውሳኔ ሃሳብ መሠረት ይህ ተልዕኮ ያጋጠሙት ችግሮች በጋዛ ውስጥ ፣ እርዳታ ለመስጠት የሰብአዊ ተዋናዮች ቦታ እየቀነሰ መምጣቱን ያሳያል። የዓለም ጤና ድርጅት እና አጋሮቹ በጋዛ ለመቆየት እና ህዝቡን ለመርዳት በቁርጠኝነት ይቆያሉ። ነገር ግን በጋዛ ላይ ግጭቶች እየጨመሩ ሲሄዱ ዕርዳታ ከፍላጎት ያነሰ ነው፣የሰብአዊ ድጋፍ ስርዓቱ ሊፈርስ ነው። ብቸኛው አዋጭ መፍትሄ ቀጣይነት ያለው የተኩስ አቁም ነው፣ ስለዚህ የዓለም ጤና ድርጅት እና አጋሮቹ እየተበላሸ ያለውን የጤና ስርዓት ለማጠናከር፣ ወሳኝ የሆኑ የነዳጅ አቅርቦቶችን፣ መድሃኒቶችን እና ሌሎች አስፈላጊ ዕርዳታዎችን ለመሙላት እና በሽታን፣ ረሃብን እና ተጨማሪ ስቃይን በጋዛ ውስጥ ለመከላከል ደህንነቱ በተጠበቀ ሁኔታ መስራት ይችላሉ። ማሳሰቢያ በአል አህሊ ሆስፒታል ላሉ አዘጋጆች በከፍተኛ ሁኔታ ወደወደመችው የጋዛ ከተማ በተልዕኮው ወቅት፣ የዓለም ጤና ድርጅት ሰራተኞች በመቶዎች የሚቆጠሩ ሰዎችን አይተዋል፣ ሴቶችን፣ አረጋውያንን፣ ወጣቶችን እና ህጻናትን ጨምሮ፣ በአካባቢው ያሉ የእርዳታ ሰራተኞችን ሲመለከቱ በጣም የተገረሙ የሚመስሉ መስለው ይታያሉ። የዓለም ጤና ድርጅት ሰራተኞች አል-አህሊ ሆስፒታል “ፍፁም ትርምስ እና ሰብአዊ አደጋ ቀጠና” ውስጥ እንዳለ ገልፀውታል። በብዙ የተፈናቀሉ ሰዎች እና ከ200 በላይ ታማሚዎች፣ እጅግ በጣም የተጨናነቀ ሲሆን 40 አልጋዎችን ለመደገፍ የሚያስችል በቂ ሃብት ብቻ ነው ያለው - ከመጀመሪያው የመኝታ አቅሙ ግማሽ። በግጭቱ ምክንያት ህንጻው ከፍተኛ ጉዳት አድርሷል። የነዳጅ፣ የኦክስጂን እና አስፈላጊ የህክምና አቅርቦቶች እንዲሁም ለታካሚዎች እና ለራሳቸው የምግብ እና የውሃ እጥረት ስላጋጠማቸው ሁኔታው ከቁጥጥር ውጭ ነው ብለዋል ሐኪሞች። የጤና ሰራተኞች አቅም በጣም አናሳ ነው፣ የነርሲንግ እንክብካቤ እጅግ በጣም የተገደበ ነው፣ እና ሆስፒታሉ በበጎ ፈቃደኞች ላይ ጥገኛ ነው። በሆስፒታሉ ውስጥ እና ከመንገድ ውጭ ብዙ ቁጥር ያላቸው የአሰቃቂ ህመምተኞች ሲያጋጥሟቸው፣ ዶክተሮች እንክብካቤ ለሚያገኙ እና ለማይቀበሉት ቅድሚያ ለመስጠት ይገደዳሉ። በሆስፒታሉ ኮሪዶርዶች፣ ወለል ላይ፣ በሆስፒታል ጸሎት ቤት እና በመንገድ ላይም ብዙ ከባድ ጉዳዮችን በማከም ላይ ናቸው። ሆስፒታሉ በጣም የሰው ሃይል እጥረት ያለው ሲሆን፣ የደም ቧንቧ ስራዎችን የማከናወን አቅምም የለውም። እጅን መቁረጥ የሰውን ህይወት ለማዳን የመጨረሻ አማራጭ ሆኖ ተወስኗል። በዲሴምበር 13 ላይ የአል-ሺፋ ተልእኮ እስከተሰጠበት ቀን ድረስ የአጋር ሰራተኞች ተይዘው እንዲታሰሩ ተደርጓል። በህዳር 22 ላይ ተልዕኮ ነበር፣ እንጂ ህዳር 18 አልነበረም።

WHO calls for protection of humanitarian space in Gaza following serious incidents in high-risk mission to transfer patients, deliver health supplies WHO reiterates its call for the protection of health care and humanitarian assistance in Gaza, following military checkpoint delays and detention of health partners during a mission to transfer critically-ill patients and deliver supplies to a hospital in northern Gaza. During the mission, a patient reportedly died. On 9 December 2023, a WHO team, in collaboration with the Palestine Red Crescent Society (PRCS) and the United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA), and with support from the United Nations Department of Safety and Security (UNDSS), completed a high-risk mission to Al-Ahli Hospital in Gaza City to deliver medical supplies, assess the situation in the hospital, and transfer critically-injured patients to a hospital in the south. The mission delivered trauma and surgical supplies, enough to treat 1500 patients, to the hospital, and transferred 19 critical patients with 14 companions to Nasser Medical Complex in south Gaza, where they can receive a higher level of care. On the way north, the UN convoy was inspected at the Wadi Gaza checkpoint, and ambulance crew members had to leave the vehicles for identification. Two PRCS staff were detained for over an hour, further delaying the mission. WHO staff saw one of them being made to kneel at gunpoint and then taken out of sight, where he was reportedly harassed, beaten, stripped and searched. As the mission entered Gaza City, the aid truck carrying the medical supplies and one of the ambulances were hit by bullets. On the way back towards southern Gaza, with the patients from Al-Ahli Hospital on board, the convoy was again stopped at the Wadi Gaza checkpoint, where PRCS staff and most of the patients had to leave the ambulances for security checks. Critical patients remaining in the ambulances were searched by armed soldiers. One of the same two PRCS staff temporarily detained earlier on the way in was taken for interrogation a second time. The mission made numerous attempts to coordinate his release, but eventually—after more than two and a half hours—had to make the difficult decision to leave the highly dangerous area and proceed, for the safety and well-being of the patients and humanitarian workers. (Three ambulances carrying extremely critical patients had already continued onwards earlier, while three remained with the convoy.) PRCS reported afterwards that during the transfer process, one of the injured patients died, as a result of his untreated wounds. The PRCS staff member was released later that night after joint UN efforts. Yesterday, the WHO team met him, as well as his father, supervisor, and colleagues. He said he was harassed, beaten, threatened, stripped of his clothes, and blindfolded. His hands were tied behind his back and he was treated in a degrading and humiliating manner. Once released, he was left to walk towards the south with his hands still tied behind his back, and without clothes or shoes. Detentions have happened previously during humanitarian missions in Gaza. On 22 November, six people from the Ministry of Health and PRCS were detained during a WHO-led mission to move patients from Al-Shifa Hospital. Four people–three from the Ministry of Health and one PRCS staff—are still in detention, three weeks later. There is no information on their well-being or whereabouts. This is unacceptable. WHO, along with their family, colleagues and loved ones, is deeply concerned about their well-being. We reiterate our call for their legal and human rights to be respected. Obstructing ambulances and attacks on humanitarian and health workers are unconscionable. Healthcare, including ambulances, are protected under international law. They must be respected and protected in all circumstances. The difficulties faced by this mission illustrate the shrinking space for humanitarian actors to provide aid within Gaza, even though access is desperately needed to alleviate the catastrophic humanitarian situation, as called for in the resolution adopted by the WHO Executive Board members on 10 December. WHO and partners remain firmly committed to staying in Gaza and assisting the population. But as hostilities increase across Gaza, aid falls short of needs, the humanitarian support system is on the verge of falling apart. The only viable solution is a sustained ceasefire, so WHO and partners can work safely and unhindered to strengthen a deteriorating health system, replenish critical supplies of fuel, medicines, and other essential aid, and prevent disease, hunger, and further suffering in the Gaza Strip. Note to editors on Al-Ahli Hospital During the above mission to the heavily destroyed Gaza City, WHO staff saw hundreds of people, including women, elderly people, youth, and children, who seemed surprised to see aid workers in the area given the highly volatile situation and insecurity. WHO staff described Al-Ahli Hospital as in a state of “utter chaos and a humanitarian disaster zone.” It is extremely congested with many displaced people and over 200 patients, while it only has enough resources to support 40 beds – half of its original bed capacity. The building has sustained substantial damage because of the hostilities. Doctors said the situation is “beyond control” as they face shortages of fuel, oxygen, and essential medical supplies, as well as a lack of food and water for patients and themselves. Health staff capacity is minimal, nursing care is extremely limited, and the hospital is relying heavily on volunteers. Faced with vast numbers of trauma patients inside the hospital, and outside on the street, doctors are forced to prioritize who receives care and who does not. They are treating many serious cases in the hospital’s corridors, on the floor, in the hospital chapel, and even in the street. The hospital is severely short-staffed, and it is lacking the ability to perform vascular operations. Limb amputations are decided as the last resort to save lives. A correction was made on 13 December to the date of the Al-Shifa mission during which partner staff were detained. It was a mission on 22 November, not 18 November.

Hukumar WHO ta yi kira da a ba da kariya ga sararin samaniya a Gaza sakamakon munanan abubuwan da suka faru a cikin babban haɗari don jigilar marasa lafiya, da isar da kayayyakin kiwon lafiya Hukumar WHO ta sake nanata kiranta na kare lafiya da taimakon jin kai a Gaza, biyo bayan tsaikon binciken soji da tsare abokan aikin zaman lafiya a yayin aikin mika marasa lafiya da ke fama da rashin lafiya da kai kayayyaki zuwa asibiti a Arewacin Gaza. A yayin aikin, an ba da rahoton cewa majiyyaci ya mutu. A ranar tara ga watan Disamba, shekarar 2023, Hukumar WHO, tare da haɗin gwiwar ƙungiyar agaji ta Red Crescent ta Falasdinu (PRCS) da Ofishin Majalisar Ɗinkin Duniya don Gudanar da Ayyukan Jin kai (OCHA), tare da tallafi daga Sashen zaman lafiya da Tsaro na Majalisar Ɗinkin Duniya (UNDSS), ya kammala wani babban hatsarin aiki zuwa asibitin Al-Ahli da ke birnin Gaza don isar da kayayyakin kiwon lafiya, da tantance halin da ake ciki a asibitin, da kuma mika marasa lafiya da suka ji rauni zuwa asibiti a Kudu. Aikin ya ba da raunuka da kayan aikin tiyata, wanda ya isa ya kula da marasa lafiya dubu da ɗari biyar, zuwa asibiti, kuma an tura marasa lafiya goma sha tara masu mahimmanci tare da abokan goma sha huɗu zuwa Nasser Medical Complex a kudancin Gaza, inda za su iya samun babban matakin kulawa. A kan hanyar arewa, an duba ayarin motocin Majalisar Ɗinkin Duniya a shingen binciken ababen hawa na Wadi Gaza, kuma ma'aikatan motar ɗaukar marasa lafiya sun bar motocin domin tantancewa. An tsare ma'aikatan PRCS guda biyu sama da sa'a guda, abin da ya kara jinkirta aikin. Ma’aikatan hukumar WHO sun ga ɗaya daga cikinsu ya durkusa da bindiga sannan aka ɗauke shi daga gani, inda aka ce an tursasa shi, an yi masa bulala, tube da kuma bincike. A yayin da tawagar ta shiga birnin na Gaza, motar agajin da ke ɗauke da kayayyakin jinya da kuma ɗaya daga cikin motocin ɗaukar marasa lafiya sun yi harbi da harsashi. A hanyar komawa zuwa kudancin Gaza, tare da marasa lafiya daga Asibitin Al-Ahli a cikin jirgin, an sake dakatar da ayarin motocin a shingen bincike na Wadi Gaza, inda ma'aikatan PRCS da yawancin marasa lafiya suka bar motocin ɗaukar marasa lafiya don duba tsaro. Sojoji ɗauke da makamai ne suka yi bincike a kan muggan marasa lafiya da suka rage a cikin motocin ɗaukar marasa lafiya. Ɗaya daga cikin ma'aikatan PRCS guda biyu da aka tsare a baya a kan hanyar shiga an ɗauke shi don yin tambayoyi a karo na biyu. Aikin ya yi ƙoƙari da yawa don daidaita batun sakin nasa, amma a ƙarshe - bayan fiye da sa'o'i biyu da rabi - dole ne ya yanke shawara mai wahala don barin yankin mai hatsarin gaske don ci gaba, don aminci da jin daɗin marasa lafiya da ma'aikatan agaji. . (Motocin ɗaukar marasa lafiya guda uku ɗauke da majinyata masu mahimmanci sun riga sun ci gaba tuntuni, yayin da uku suka kasance tare da ayarin motocin.) PRCS ta ruwaito daga baya cewa yayin aikin canja wuri, ɗaya daga cikin majinyatan da suka ji rauni ya mutu, sakamakon raunin da ba a kula da shi ba. An saki ma'aikacin ma'aikacin PRCS daga baya a wannan dare bayan kokarin hadin gwiwa na Majalisar Ɗinkin Duniya. A jiya, tawagar ta WHO ta sadu da shi, da kuma mahaifinsa, mai kula da shi, da abokan aikinsa. Ya ce an tursasa shi, an yi masa duka, an yi masa barazana, an tube masa tufafi, an rufe masa idanu. Hannunsa a daure a bayansa aka yi masa raini da wulaƙanci. Bayan an sallame shi, sai aka bar shi ya yi tafiya zuwa kudu, hannayensa har yanzu a daure a bayansa, ba tare da tufafi ko takalma ba. A baya an tsare tsare a yayin ayyukan jin kai a Gaza. A ranar ashirin da biyu ga watan Nuwamba, an tsare mutane shida daga Ma'aikatar Lafiya da PRCS yayin wani aiki ƙarƙashin jagorancin hukumar WHO na kwashe marasa lafiya daga Asibitin Al-Shifa. Mutane hudu - uku daga Ma'aikatar Lafiya da kuma ma'aikacin PRCS guda - har yanzu suna tsare, makonni uku bayan haka. Babu wani bayani kan jin daɗinsu ko inda suke. Wannan ba abin yarda ba ne. WHO, tare da danginsu, abokan aikinsu da ƙaunatattunsu, sun damu sosai game da jin daɗinsu. Muna kara jaddada ƙiranmu na a mutunta haƙƙinsu na shari'a da na ɗan Adam. Hana motocin ɗaukar marasa lafiya da kai hare-hare kan ma'aikatan jin kai da na kiwon lafiya ba su da hankali. Kiwon lafiya wanda ya ƙunshi motocin ɗaukar marasa lafiya, ana kiyaye su ƙarƙashin dokar ƙasa da ƙasa. Dole ne a mutunta su kuma a kiyaye su a kowane hali. Matsalolin da wannan manufa ke fuskanta sun nuna yadda masu gudanar da ayyukan jin kai ke takurawa wajen ba da agaji a cikin Gaza, duk da cewa ana matukar buƙatar samun damar kai ɗauki domin rage munanan halin da ake ciki na jin kai, kamar yadda aka yi kira a cikin ƙudurin da mambobin hukumar ta WHO suka ɗauka a ranar goma ga watan Disamba. WHO da abokan hulɗa sun ci gaba da jajircewa wajen kasancewa a Gaza da kuma taimaka wa jama'a. Amma yayin da tashin hankali ya ƙaru a fadin Gaza, agaji ya yi ƙasa da buƙatu, tsarin tallafin jin kai na gab da wargajewa. Mafita ɗaya tilo ita ce tsagaita wuta mai ɗorewa, don haka WHO da abokan hulɗa za su iya yin aiki cikin aminci ba tare da tsangwama ba don ƙarfafa tsarin kiwon lafiya da ke ƙara tabarbarewa, da cika muhimman kayayyakin da ake buƙata na man fetur, da magunguna, da sauran muhimman taimako, da hana cututtuka, yunwa, da ci gaba da shan wahala a Gaza. Tari. Sanarwa ga masu gyara a asibitin Al-Ahli A yayin aikin da aka yi a sama zuwa birnin Gaza da aka lalata, ma'aikatan WHO sun ga daruruwan mutane, ciki har da mata, da tsofaffi, matasa, da yara, waɗanda suka yi mamakin ganin ma'aikatan agaji a yankin saboda halin da ake ciki da rashin tsaro. Ma'aikatan hukumar ta WHO sun bayyana asibitin Al-Ahli a matsayin "cikin hargitsi da kuma yankin bala'i." Tana cike da cunkoso tare da mutane da yawa da suka rasa matsuguni da kuma majinyata sama da ɗari biyu, yayin da take da isassun kayan aiki don tallafawa gadaje guda arba'in - rabin ƙarfin gadonta na asali. Ginin ya sami barna mai yawa saboda tashin hankalin. Likitoci sun ce halin da ake ciki ya fi karfin sarrafawa yayin da suke fuskantar ƙarancin man fetur, iskar oxygen, da muhimman kayayyakin kiwon lafiya, da kuma ƙarancin abinci da ruwa ga marasa lafiya da su kansu. Iyakar ma'aikatan lafiya kaɗan ne, kulawar jinya yana da iyaka sosai, kuma asibitin yana dogaro da masu sa kai sosai. Fuskantar ɗimbin marasa lafiya da suka ji rauni a cikin asibiti, kuma a waje kan titi, ana tilasta wa likitoci fifikon waɗanda ke samun kulawa da waɗanda ba su ba. Suna jinyar manyan lamuran da yawa a cikin hanyoyin asibiti, a ƙasa, a cocin asibitin, har ma da kan titi. Asibitin yana da ƙarancin ma'aikata, kuma ba shi da ikon yin aikin jijiyoyin jini. An yanke shawarar yanke hannu a matsayin hanya ta ƙarshe don ceton rayuka. An yi gyara a ranar goma sha uku ga watan Disamba zuwa ranar da Al-Shifa ta aika a lokacin da aka tsare ma'aikatan haɗin gwiwa. Aiki ne a ranar ashirin da biyu ga watan Nuwamba, ba ranar goma sha takwas ga watan Nuwamba ba.

WHO imetahadhalisha ulinzi wa kibinadamu huko Gaza kufuatia matukio makubwa katika harakati za hatari za kuhamisha wagonjwa na kutoa vifaa vya afya WHO inasisitiza wito wake wa ulinzi wa huduma za afya na msaada wa kibinadamu huko Gaza, kufuatia ucheleweshaji wa vituo vya ukaguzi wa kijeshi na kuzuiliwa kwa washirika wa afya wakati wa harakati za kuhamisha wagonjwa mahututi na kupeleka vifaa katika hospitali za kasikazi mwa Gaza. Wakati harakati zikiendelea, mgonjwa mmoja aliripotiwa kufariki. Tarehe 9 Desemba 2023, timu ya WHO kwa ushirikiano na shirika la Hilali Nyekundu la Palestina (PRCS) na ofisi ya umoja wa kimataifa ya kuratibu masuala ya kibinadamu (OCHA), na kwa msaada kutoka idara ya usalama wa Umoja wa Kimataifa (UNDSS), walikamilisha harakati ya hatari kwa hospitali ya Al-Ahli katika jiji la Gaza kwa kupeleka vifaa vya matibabu, kutathimini hali ya hospitali hiyo, na kuhamisha wagonjwa waliyojeruhiwa vibaya hadi hospitali ya kusini. Hizo harakati zilisababisha majera ya mwili na hospitali haikuwa na vifaa vya kutosha kufanya upasuaji na kutibu wagonjwa 1500, na hivyo kusababisha kuhamisha wagonjwa 19mahututi pamoja na wengine 14 hadi Nassar Medical Complex kusini mwa Gaza, ambapo wanaweza kupata kiwango cha juu cha huduma. Wakiwa njiani kuelekea kasikazini, msafara wa umoja wa mataifa ulikaguliwa katika kituo cha ukaguzi cha Wadi huko Gaza, na wafanyakazi wa magari ya wagonjwa walilazimika kuyaacha magari hayo ili kutambulishwa. Wafanyakazi wawili wa PRCS walizuiliwa kwa zaidi ya saa moja, na hivyo kuchelewesha harakati hizo. Wafanyakazi wa WHO waliona mmoja wao akipigishwa magoti kwa kunyooshewa bunduki na kisha kuondolew asionekane, ambapo inasemekana alinyanyaswa, kupigwa, kuvuliwa nguo na kupekuliwa. Hizo harakati zilipofika jijini Gaza, lori la msaada lililokuwa limebeba vifaa vya matibabu na moja ya gari la wagonjwa lilipigwa risasi. Njiani wakati wanarudi kuelekea kusini mwa Gaza, na wagonjwa kutoka hospitali ya Al-Ahli wakiwa ndani, msafara huo ulisimamishwa tena kwenye kizuizi cha Wadi Gaza, ambapo wafanyakazi wa PRCS na wagonjwa wengine walilazimika kuacha magari ya wagonjwa kwa ajili ya ukaguzi wa usalama. Wagonjwa muhimu waliyobakia kwenye gari la wagonjwa walipekuliwa na asikari wenye silaha. Mmoja wa wafanyakazi hao wa PRCS waliyozuiliwa kwa muda awali wakati wa kuingia alichukuliwa kwa mahojiano kwa mara ya pili. Hii harakati ilifanya majaribio mengi ya kuratibu kuachiliwa kwake, lakini hatimaye baada ya zaidi ya masaa mawili na nusu ilibidi wafanye uamuzi mgumu wa kuondoka eneo hilo hatari na kuendelea na safari kwa ajili ya usalama na ustawi wa wagonjwa na wafanyakazi wa kibinadamu. (Magari matatu ya kubeba wagonjwa mahututi tayari yalikuwa yameshaendelea na safari mapema, huku matatu yakibakia na msafara) PRCS ilitoa taarifa baadaye kuwa wakati wa mchakato wa uhamisho, mmoja wa wagonjwa waliyojeruhiwa alikufa kutokana na majeraha yake ambayo yalikuwa hayajatibiwa. Mfanyakazi huyo wa PRCS aliachiliwa baadaye usiku huo baada ya juhudi za pamoja za Umoja wa Mataifa. Jana, timu ya umoja wa mataifa ilikutana naye, pamoja na baba yake, msimamizi, na wafanyakazi wenzake. Alisema alinyanyaswa, kupigwa, kutishiwa, kuvuliwa nguo na kufungwa macho. Mikono yake ilikuwa imefungwa nyuma ya mgongo wake na alitendewa udhalilishaji uliyokithiri. Mara baada ya kuachiliwa, aliachwa atembee kuelekea kusimi huku mikono yake ikiwa bado imefungwa nyumba ya mgongo wake, na bila ngua au viatu. Kuzuiliwa kulitokea hapo awali, wakati wa harakati za kibinadamu huko Gaza. Mnamo tarehe 22 Novemba, watu sita kutoka wizara ya afya na PRCS walizuiliwa wakati wa harakati zilizoongozwa na WHO za kuhamisha wagonjwa kutoka hospitali ya Al-Shifa. Watu wanne, watatu kutoka wizara ya afya na mfanyakazi mmoja wa PRCS wanaendelea kuwa kizuizini, kwa wiki tatu zilizopita. hakuna habari juu ya ustawi wao au mahali walipo. Hili halikubaliki. WHO, pamoja na familia zao, wafanyakazi wenzao na wapendwa wao, wanahangaikia sana hali yao njema. Tunasisitiza wito wetu wa kutaka haki zao za kisheria na za kibinadamu ziheshimiwe. Kuzuia magari ya wagonjwa na mashambulizi dhidi ya wahudumu wa kibinadamu na wa afya ni jambo lisilofaa. Huduma za afya, ikiwa ni pamoja na magari ya wagonjwa, yanalindwa chini ya serikali za kimataifa Lazima ziheshimiwe na kulindwa katika hali zote. Ugumu unaozikabili harakati hizi, zinaonyesha nafasi inayopungua kwa watendaji wa kibinadamu kutoa misaada huko Gaza, ingawa ufikiaji unahitajika sana ili kupunguza hali mbaya ya kibinadamu, kama ilivyotakiwa katika azimio lililopitishwa na wajumbe wa Bodi ya utendaji ya WHO mnamo Disemba 10. WHO na washirika wanaendelea kuwa na nia thabiti ya kukaa Gaza na kusaidia makundi ya watu. Lakini mapigano yanapoongezeka Gaza yote, misaada inapungukiwa na mahitaji, mfumo wa misaada ya kibinadamu uko kwenye hatihati ya kusambaratika. Suluhisho pekee linalowezekana ni kusitisha vita endelevu, kwa hiyo WHO na washirika wanaweza kufanya kazi kwa usalama na bila kuzuiliwa ili kuimarisha mfumo wa afya unaozorota, kuongeza usambazaji muhimu wa mafuta, dawa, na misaada mingine muhimu, na kuzuia magonjwa, njaa na mateso zaidi huko ukanda wa Gaza. Wahariri zingatieni kuhusu hospitali ya Al-Ahli Wakati wa harakati zilizotajwa hapo juu kwenye mji wa Gaza uliyo haribiwa sana, wafanyakazi wa WHO waliona mamia ya watu, ikiwa ni pamoja na wanawake, wazee, vijana na watoto, ambao walikuwa wakishangaa kuona wafanyakazi wa misaada katika eneo hilo kutokana na hali tete na ukosefu wa usalama. Wafanyakazi wa WHO waliielezea hospitali ya Al-Ahli kuwa katika hali ya machafuko makubwa na eneo la maafa ya kibinadamu Ina msongamano wa watu wengi waliyokimbia makazi yao na zaidi ya wagonjwa 200, wakati ina rasilimali za kutosha kuwasaidia vitanda 40 pekee, nusu ya uwezo wake wa awali wa vitanda. Jengo hilo limepata uharibifu mkubwa kwa sababu ya uhasama. Madaktari walisema, hali hiyo haiwezi kuzuilika kwa sababu wanakabiliwa na uhaba wa mafuta, oksijeni na vifaa muhimu vya matibabu, pamoja na ukosefu wa chakula na maji kwa wagonjwa na wao wenyewe. Uwezo wa wafanyakazi wa afya ni mdogo sana, na hospitali inategemea sana watu wa kujitolea. Wanakabiliwa na idadi kubwa ya wagonjwa wenye majeraha ndani ya hospitali na mitaani, madaktari wanalazimika kutanguliza anayehitaji huduma ya haraka zaidi kuliko wengine. Wanatibu wagonjwa wengi sana wanaofika hospitalini, waliyolala kwenye sakafu, kwenye ukumbi wa hospitali, na hata mitaani. Hospitali hiyo ina wahudumu wa muda mfupi, na haina uwezo wa kufanya upasuaji wa mishipa. Kukatwa kwa viungo huamuliwa kama njia ya mwisho ya kuokoa maisha. Marekebisho yaliyofanywa tarehe 13 Disemba hadi tarehe ya harakati za Al-Shifa ambapo wafanyakazi washirika walitekwa kizuizini. Zilikuwa harakati za tarehe 22 Novemba siyo 18 Novemba.

WHO pé fún ìdáàbòbò àyè ìfọmọnìyànṣe ní Gaza lẹ́yìn àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ alágbára tí ó fa iṣẹ́ àyànṣe eléwu-ńlá láti gbé àwọn aláìsàn kúrò lọ sí ibòmíràn, láti fi àwọn èlò ajẹmọ́lera ránṣẹ́ WHO ṣe ìtẹnumọ́ ìpè rẹ̀ fún ìdáàbòbò ètò ìlera àti ìrànwọ́ ìfọmọnìyànṣe ní Gaza, lẹ́yìn ìdádúró fún àyẹ̀wò ní ibodè ikọ̀ ológun àti àtìmọ́lé àwọn alábàáṣe ètò ìlera ní àsìkò iṣẹ́ àyànṣe kan láti gbé àwọn aláìsàn tí ó rẹ̀ gidi gan àti láti fi àwọn èlò jíṣẹ́ sí ilé-ìwòsàn kan ní àríwá Gaza. Ní àsìkò iṣẹ́ àyànṣe náà, wọ́n wí pé aláìsàn kan papòdà. Ní ọjọ́ 9 oṣù Kejìlá ọdún 2023, ìgbìmọ̀ WHO kan, ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú Palestine Red Cresent Society (PRCS) àti Ọ́fíìsì fún Ìṣàkóso àwọn Iṣẹ́ Ìfọmọnìyànṣe ti United Nations (OCHA), pẹ̀lú ìrànwọ́ láti Ẹ̀ka-iṣẹ́ Ààbò àti Àìséwu ti United Nations (UNDSS), parí iṣẹ́ àyànṣe eléwu-ńlá kan lọ sí ilé-ìwòsàn Al-Ahli ní Gaza City láti fi àwọn èlò ìṣègùn ránṣẹ́, láti ṣe àyẹ̀wò bóṣeńlọ ní ilé-ìwòsàn náà, àti láti gbé àwọn aláìsàn tí ó rẹ̀ gidi gan kúrò lọ sí ilé-ìwòsàn tí ó wà ní gúúsù. Iṣẹ́ àyànṣe náà fi èlò ìtọ́jú ọgbẹ́ àti ti ìṣègùn jíṣẹ́, èyí tí ó tó láti tọ́jú àwọn aláìsàn 1500, lọ sí ilé-ìwòsàn náà, tí wọ́n sì gbé àwọn aláìsàn tí ó rẹ̀ gidi gan 19 pẹ̀lú àwọn aládùúrótì 14 lọ sí Nasser Medical Complex ní gúúsù Gaza, níbi tí wọn yóò ti rí ìtọ́jú tí ó dára síi. Ní ọ̀nà lọ sí àríwá, wọ́n yẹ àwọn ẹ̀ṣọ́ UN wò ní ibi-àyẹ̀wò Wadi Gaza, tí àwọn èrò ọkọ̀ agbálàìsàn sì ní láti jáde kúrò nínú àwọn ọkọ̀ fún ìdánimọ̀. Ó lé ní wákàtí kan tí wọ́n fi ti àwọn òṣìṣẹ́ PRCS méjì mọ́lé, èyí tí ó túbọ̀ dá iṣẹ́ náà dúró. Wọ́n dá ọ̀kan nínú àwọn òṣìṣẹ́ WHO kúnlẹ̀ lójú ìbọn tí wọ́n sì mú u lọ, níbi tí wọ́n sọ pé wọ́n ti wàhálà rẹ̀, tí wọ́n nà á, wọ́n já a sí ìhòòhò tí wọ́n sì tú gbogbo ara rẹ̀ yẹ́bẹ́yẹ́bẹ́. Bí wọ́n ṣe gbé iṣẹ́ àyànṣe náà wọ Gaza City, òjò ìbọn ni ó rọ̀ lé ọkọ̀ tí ó kó àwọn èlò ìṣègùn àti ọ̀kan nínú àwọn ọkọ̀ agbálàìsàn náà. Nígbà tí wọ́n ń padà sí gúúsù Gaza, pẹ̀lú àwọn aláìsàn láti Ilé-ìwòsàn Al-Ahli nínú ọkọ̀, wọ́n tún padà dá àwọn ẹ̀ṣọ́ náà dúró ní ibi-àyẹ̀wò Wadi Gaza, níbi tí àwọn òṣìṣẹ́ PRCS àti ọ̀pọ̀ àwọn aláìsàn ní láti sọ̀ kalẹ̀ kúrò nínú àwọn ọkọ̀ agbálàìsàn náà fún àyẹ̀wò ààbò. Àwọn sójà oníbọn yẹ ara àwọn aláìsàn tí wọ́n wà nínú ewu tí wọ́n kù nínú ọkọ̀ wò. Wọ́n tún mú ọ̀kan nínú àwọn òṣìṣẹ́ PRCS méjì tí wọ́n ti kọ́kọ́ tì mọ́lé ní àkọ́kọ́ wọlé fún ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò fún ìgbà kejì. Àjọ oníṣẹ́ àyànṣe náà gbìyànjú lọ́pọ̀ ìgbà láti ṣètò ìdásílẹ̀ rẹ̀, ṣùgbọ́n nígbà tí ó yá —lẹ́yìn tí wákàtí méjì àti ààbọ̀ ti kọjá—wọ́n ní láti mú ìpinnu líle láti kúrò ní agbègbè eléwu ńlá náà lò tí wọ́n sì kúrò, fún ààbò àti àlàáfíà àwọn aláìsàn àti àwọn òṣìṣẹ́ ètò ìfọmọnìyànṣe náà. (Àwọn ọkọ̀ agbálàìsàn mẹ́ta tí wọ́n ń gbé àwọn aláìsàn tí wọ́n wà nínú ewu ti tẹ̀síwájú tẹ́lẹ̀ ní tiwọn, nígbà tí àwọn mẹ́ta dúró tí àwọn ẹ̀ṣọ́ náà.) PRCS jábọ̀ pé lẹ́yìn ètò ìgbékúrò náà, ọ̀kan nínú àwọn aláìsàn tí wọ́n fara pa ṣe aláìsí, látààrí egbò rẹ̀ tí wọn kò tọ́jú. Wọ́n padà fi òṣìṣẹ́ PRCS náà sílẹ̀ ní alẹ́ náà lẹ́yìn akitiyan àpapọ̀ tí UN ṣe. Ní àná, ìgbìmọ̀ WHO lọ bá a, pẹ̀lú bàbá rẹ̀, alámòójútó àti àwọn akẹgbẹ́ rẹ̀. Ó wí pé wọ́n halẹ̀ mọ́ òun, wọ́n na òun, wọ́n halẹ̀ mọ́ òun, wọ́n gba aṣọ lára òun, tí wọ́n sì bo òun lójú. Wọ́n so ọwọ́ rẹ̀ sí ẹ̀yín tí wọ́n sì ṣe é rádaràda àti bí ọṣẹ ṣe ń ṣe ojú. Nígbà tí wọ́n dá a sílẹ̀, wọ́n fi sílẹ̀ láti rìn lọ sí gúúsù pẹ̀lú ọwọ́ rẹ̀ ní dídè mọ́ ẹ̀yìn, láì sí aṣọ tàbí bàtà pẹ̀lú. Àwọn àtìmọ́lé ti ṣẹlẹ̀ ṣáájú àwọn iṣẹ́ àyànṣe afitọmọnìyànṣe ní Gaza. Ní ọjọ́ 22 oṣù Kọkànlá, àwọn èèyàn mẹ́fà láti Ilé-iṣẹ́ ìjọba fún Ìlera àti PRCS ni wọ́n tì mọ́lé ní àkókò iṣẹ́ àyànṣe tí WHO darí láti gbé àwọn aláìsàn kúrò ní ilé-ìwòsàn Al-Shifa. Àwọn èèyàn mẹ́rin–mẹ́ta láti Ilé-iṣẹ́ ìjọba fún Ìlera àti òṣìṣẹ́ PRCS kan— sì wà ní àtìmọ́lé, lẹ́yìn ọ̀sẹ̀ mẹ́ta. Kò sí ìròyìn kankan nípa àlàáfíà tàbí ìrìn wọn. Èyí kó bá ojú mu. WHO, pẹ̀lú àwọn mọ̀lẹ́bí, àwọn akẹgbẹ́ àti àwọn olólùfẹ́ wọn ni wọ́n wà ní ìpòruru ọkàn nípa àlàáfíà wọn. A tún ń ṣe àtẹnumọ́ ìpè wa fún ìbọ̀wọ̀ fún àwọn ẹ̀tọ́ abẹ́ òfin àti ọmọnìyàn wọn. Dídá àwọn ọkọ̀ agbálàìsàn dúró lẹ́nu iṣẹ́ àti ìkọlù lórí àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera àti ìfọmọnìyànṣe kò bójú mu rárá. Òfin orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ń dáàbò bo ètò ìtọ́jú ìlera, pẹ̀lú àwọn ọkọ̀ agbálàìsàn. Wọ́n gbọdọ̀ bọ̀wọ̀ fún wọn ní gbogbo ìgbà kí wọ́n sì dáàbò bò wọ́n. Àwọn wàhálà tí wọ́n kojú nínú iṣẹ́ àyànṣe náà ṣàfihàn irúfẹ́ àdínkù tí ó ń bá àwọn akópa nínú ètò ìfọmọnìyànṣe láti pèsè ìrànwọ́ nínú Gaza, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé wọ́n nílò ìráàyè wọlé gidi gan láti mú ara dẹ àwọn ènìyàn kí ìṣẹ̀lẹ̀ aburú náà dínkù, gẹ́gẹ́ bí ìpinnu tí àwọn ọmọ-ẹgbẹ́ Ìgbìmọ̀ Aláṣẹ WHO ṣe ti fẹnu kò lé lórí ní ọjọ́ 10 oṣù Kejìlá. WHO àti àwọn alábàáṣe sì túbọ̀ dúró lórí ìfarajìn wọn láti dúró ní Gaza àti láti ran àwọn èèyàn lọ́wọ́. Ṣùgbọ́n bí àwọn ìkọlù ṣe ń pọ̀ síi káàkiri Gaza, ìníló fún ìrànlọ́wọ́ kò pọ̀ tó, ètò ìṣèrànwọ́ ìfọmọnìyànṣe náà ti fẹ́rẹ̀ dà wó. Ọ̀nà àbáyọ kan ṣoṣo tí ó dára ni ìdáwọ́ ìkọlù dúró onígbà pípẹ́, kí WHO àti àwọn alábàáṣe lè ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àlàáfíà láì sí ìdíwọ́ láti lè mú ẹsẹ̀ ètò ìlera tí ó ń mì dúró, kí wọ́n ṣe àtúnrọkún. Àkíyèsí sí àwọn olóòtú lórí ilé-ìwòsàn Al-Ahli Ní àkókò iṣẹ́ àyànṣe òkè yìí lọ sí Gaza City tí ó ti bàjẹ́ kọjá ààlà, àwọn òṣìṣẹ́ WHO rí ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ àwọn èèyàn, àti àwọn obìnrin, àwọn àgbàlagbà, àwọn ọ̀dọ́, àti àwọn ọmọdé, tí ó yà wọ́n lẹ́nu láti rí àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìrànwọ́ ní agbègbè náà pẹ̀lú bí nǹkan kò ti ṣe fara rọ àti àìsí ààbò ní agbègbè náà. Àwọn òṣìṣẹ́ WHO ṣe àpèjúwe Ilé-ìwòsan Al-Ahli pé ó wà ní ipò "agbègbè tí kò sì ìfọ̀kànbalẹ̀ rárá tí ètò ìfọmọnìyànṣe sì ti dorí kodò pátápátá." Ó kún fọ́fọ́ fún àwọn èèyàn tí wọ́n ti kó kúrò ní ilé wọn pẹ̀lú àwọn aláìsàn tí wọ́n lé ní 200, nígbà tí ó sì ní àwọn èlò tí ó tó láti ṣe ìrànwọ́ fún àwọn ibùsùn 40 – ààbọ̀ ibùsùn tí ó ní ìkápá fún tẹ́lẹ̀. Ilé náà ti fara káásá ìpalára tí ó pọ̀ jù látààrí àwọn ìkọlù náà. Àwọn dókítà wí pé ìṣẹ̀lẹ̀ náà tilẹ̀ "kọjá agbára" pẹ̀lú bí wọ́n ṣe ń kojú àìtó epo, afẹ́fẹ́ èémí àmísínú, àti àwọn èlò ìṣègùn pàtàkì, tí kò sì tún sí oúnjẹ àti omi fún àwọn aláìsàn àti àwọn gan. Ìkápá àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera kò tó nǹkan, ìtọ́jú aláìsàn kò wọ́pọ̀ mọ́ rárá, tí ilé-ìwòsàn náà sì gbára lé àwọn olùfarajìn púpọ̀. Pẹ̀lú bí wọ́n ṣe ní ọ̀pọ̀ iye àwọn aláìsàn afaragbọgbẹ́ ní ọ̀dẹ̀dẹ̀ ilé-ìwòsàn náà, àti ní ìta lójú pópó, àwọn dókítà kò ní ohun mìíràn láti ṣe ju kí wọ́n yan àwọn tí wọ́n nílò ìtọ́jú àti àwọn tí wọn kò nílò rẹ̀. Wọ́n ń tọ́jú ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọ̀ràn tí ó nílò ìtọ́jú gidi ní àwọn ọ̀dẹ̀dẹ̀ ilé-ìwòsàn náà, ní ilẹ̀ẹ́lẹ̀, nínú ilé ìjọsìn ilé-ìwòsàn náà, àti ní ojú pópó pàápàá. Ilé-ìwòsàn náà kò ní òṣìṣẹ́ tí ó tó rárá, tí kò sì ní ipá láti ṣe àwọn iṣẹ́-abẹ ajẹmọ́ṣàn-ẹ̀jẹ̀. Apá àbí ẹsẹ̀ gígé ni wọ́n pinnu gẹ́gẹ́ bíi ọ̀nà ìkẹyìn láti dóòlà ẹ̀mí. Wọ́n ṣe àtúnṣe ní ọjọ́ 13 oṣù Kejìlá sí déètì iṣẹ́ àyànṣe lọ sí ilé-ìwòsàn Al-Shifa nígbà tí wọ́n ti ti àwọn òṣìṣẹ́ alábàáṣe mọ́lé. Iṣẹ́ àyànṣe ní ọjọ́ 22 oṣù Kọkànlá ni, kì í ṣe ọjọ́ 18 oṣù Kọkànlá.

I-WHO ifuna kuvikelwe indawo yosizo eGaza kulandela izehlakalo ezibucayi emsebenzini wokudlulisa iziguli, ukuletha izinsiza zezempilo. I-WHO iphinda ibiza ukuthi kuvikelwe ukunakekelwa kwezempilo kanye nosizo lwezenhlalakahle eGaza, kulandela ukubambezeleka kwezindawo zokuhlola amasosha kanye nokuboshwa kwabalingani bezempilo ngesikhathi somkhankaso wokudlulisa iziguli ezigula kakhulu nokuletha izinto esibhedlela esisenyakatho yeGaza. Ngesikhathi kuqhubeka lo msebenzi, kubikwa ukuthi kushone isiguli. Ngomhla ziyisi-9 kuZibandlela wezi-2023, ithimba leWHO, ngokubambisana nePalestine Red Crescent Society (PRCS) kanye ne-United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA), kanye ne-United Nations Department of Safety and Security (UNDSS), uqedele umsebenzi oyingozi kakhulu esibhedlela i-Al-Ahli eGaza City ukuletha izinto zokwelashwa, ukuhlola isimo esibhedlela, nokudlulisela iziguli ezilimele kakhulu esibhedlela esiseningizimu. Le mishini yaletha ukuhlukumezeka kanye nezinsiza zokuhlinza, ezanele ukwelapha iziguli ze-1500, esibhedlela, futhi yadlulisela iziguli ezibucayi ze-19 nabangane abangu-14 eNasser Medical Complex eningizimu yeGaza, lapho bengathola khona ukunakekelwa okuphezulu. Endleleni eya enyakatho, izimoto ezilandelanayo ze-UN zahlolwa endaweni yokuhlola i-Wadi Gaza, futhi amalungu e-ambulensi kwadingeka ashiye izimoto ukuze ahlonzwe. Abasebenzi ababili bePRCS baboshwe isikhathi esingaphezu kwehora, okuqhubekisela phambili ukubambezeleka komsebenzi. Abasebenzi be-WHO babone omunye wabo eguqiswa ngesibhamu wabe esekhishwa ukuze angabonwa, okubikwa ukuthi wahlukunyezwa, washaywa, wakhumulwa futhi waseshwa. Ngesikhathi umkhankaso ungena eGaza City, iloli losizo elalithwele izinsiza zokwelapha kanye neyodwa ye-ambulensi yashaywa yizinhlamvu. Endleleni ebuyela eningizimu yeGaza, neziguli ezivela esibhedlela i-Al-Ahli zigibele, iconvoy yaphinde yamiswa endaweni yokuhlola iWadi Gaza, lapho abasebenzi bePRCS kanye neziguli eziningi kwadingeka bashiye ama-ambulensi ukuze bahlolwe ukuphepha. Iziguli ezibucayi ezazisele kuma-ambulensi zaseshwa amasosha ayehlomile. Omunye wabasebenzi abafanayo ababili bePRCS ababoshwe isikhashana ngesikhathi besangena wathathwa ukuze aphenywe okwesibili. Imishini yenza imizamo eminingi yokuxhumanisa ukukhululwa kwakhe, kodwa ekugcineni-ngemuva kwamahora angaphezu kwamabili nesigamu-kwadingeka ukuthi yenze isinqumo esinzima sokushiya indawo eyingozi kakhulu futhi uqhubeke, ukuze kuphephe futhi kube nenhlalakahle yeziguli kanye nabasebenzi bezenhlalakahle. (Ama-ambulensi amathathu athwele iziguli ezibucayi kakhulu ayeseqhubekile phambilini, kanti amathathu asala nohide.) I-PRCS ibike ngemuva kwalokho ukuthi phakathi nenqubo yokudlulisa, esinye seziguli ezilimele sashona, ngenxa yamanxeba akhe angelashiwe. Umsebenzi wePRCS wakhululwa kamuva ngalobo busuku ngemva kwemizamo ehlanganyelwe ye-UN. Izolo, ithimba leWHO lihlangane naye, kanye noyise, umqondisi, nozakwabo. Uthe wahlukunyezwa, washaywa, wasongelwa, wakhunyuliswa izingubo zakhe, wavalwa amehlo. Izandla zakhe zaziboshelwe emhlane futhi waphathwa ngendlela ehlambalazayo nelulazayo. Wathi esekhululiwe, wasala ebheke eningizimu izandla zakhe zisaboshiwe ngemuva, engagqokile nezicathulo. Ukuboshwa kwenzeke phambilini ngesikhathi semishini yokusiza abantu eGaza. Ngomhla zingama-22 kuLwezi, abantu abayisithupha boMnyango Wezempilo kanye nePRCS baboshwa ngesikhathi somkhankaso oholwa yiWHO wokukhipha iziguli esibhedlela i-Al-Shifa. Abantu abane—abathathu boMnyango Wezempilo kanye noyedwa wePRCS—basavalelwe, ngemva kwamasonto amathathu. Alukho ulwazi ngenhlalakahle yabo noma ukuthi bakuphi. Lokhu akwamukelekile. I-WHO, kanye nomkhaya wayo, ozakwabo nabathandekayo, bakhathazeke ngokujulile ngenhlalakahle yabo. Siphinda futhi isicelo sethu sokuthi amalungelo abo angokomthetho nawesintu ahlonishwe. Ukuvimbela ama-ambulensi nokuhlaselwa kwabasebenzi bezenhlalakahle kanye nezempilo akunanembeza. Ukunakekelwa kwezempilo, okuhlanganisa nama-ambulensi, kuvikelwe ngaphansi komthetho wamazwe ngamazwe. Kufanele bahlonishwe futhi bavikelwe kuzo zonke izimo. Ubunzima obubhekene nalo mkhankaso bukhombisa ukuncipha kwesikhala sabadlali bosizo ukuze banikeze usizo ngaphakathi eGaza, yize ukufinyelela kuyadingeka kakhulu ukuze kudambise lesi simo esibi sokusiza abantu, njengoba kubizwe esinqumweni esamukelwa ngamalungu eBhodi Eliphezulu le-WHO ngomhla ziyi-10 kuZibandlela. I-WHO kanye nabalingani bahlala bezibophezele ngokuqinile ukuhlala eGaza nokusiza abantu. Kodwa njengoba izingxabano zikhula kulo lonke elaseGaza, usizo luntula izidingo, uhlelo lokusiza abantu seluzowa. Okuwukuphela kwesixazululo esisebenzayo ukuqeda ukulwa okuqhubekayo, ngakho-ke iWHO kanye nozakwethu bangasebenza ngokuphepha futhi ngaphandle kokuvinjelwa ukuqinisa uhlelo lwezempilo oluwohlokayo, ukugcwalisa izinsiza ezibalulekile zikaphethiloli, imithi, nolunye usizo olubalulekile, futhi kuvimbele izifo, indlala, kanye nokuhlupheka okuqhubekayo eGaza. Inothi kubahleli besibhedlela i-Al-Ahli Phakathi nalolu hambo olungenhla oluya eDolobheni laseGaza elacekelwa phansi kakhulu, izisebenzi zeWHO zabona amakhulu abantu, kuhlanganise nabesifazane, abantu abadala, intsha, nezingane, ababebonakala bemangele ukubona izisebenzi zosizo endaweni zinikezwe isimo esishubile nokungalondeki. Izisebenzi ze-WHO zichaze iSibhedlela i-Al-Ahli “njengesiphithiphithi esikhulu nendawo yenhlekelele yokusiza abantu.” Kuminyene kakhulu abantu abaningi abaxoshwa ezindaweni zabo kanye neziguli ezingaphezu kwama-200, kuyilapho inezinsiza ezanele zokusekela imibhede engu-40 - ingxenye yomthamo wayo wokuqala wemibhede. Ibhilidi libe nomonakalo omkhulu ngenxa yezingxabano. Odokotela bathi lesi simo “asinamandla okulawula” njengoba bebhekene nokushoda kukaphethiloli, umoyampilo kanye nezinto ezibalulekile zokwelapha, kanye nokuntuleka kokudla namanzi ezigulini nakubo. Amandla ezisebenzi zezempilo mancane, ukunakekelwa kwabahlengikazi kulinganiselwe kakhulu, futhi isibhedlela sithembele kakhulu kumavolontiya. Njengoba bebhekene nenani elikhulu leziguli ezihlukumezekile ngaphakathi esibhedlela, nangaphandle emgwaqeni, odokotela bayaphoqeleka ukuthi babeke phambili ukuthi ubani othola ukunakekelwa nonganakekelwa. Belapha amacala amaningi abucayi emaphaseji esibhedlela, phansi, endlini yesonto yasesibhedlela, ngisho nasemgwaqweni. Isibhedlela sinabasebenzi abambalwa kakhulu, futhi asinawo amandla okuhlinza imithambo. Ukunqunywa kwezitho zomzimba kunqunywa njengendlela yokugcina yokusindisa izimpilo. Ukulungiswa kwenziwa mhla ziyi-13 kuZibandlela kuze kube usuku lwemishini ye-Al-Shifa lapho abasebenzi abasebenzisana nabo baboshwa. Bekuyimishini yomhla zingama-22 kuLwezi, hhayi zingama-18 kuLwezi.

ደብሊውኤችኦ ሥራ አስፈፃሚ ቦርድ ወደ ጋዛ የህይወት አድን ርዳታ ማግኘት እና የጦርነትን ህግጋት በማክበር ላይ ውሳኔ አሳለፈ ዛሬ በጄኔቫ ባደረገው ልዩ ስብሰባ ደብሊውኤችኦ ስራ አስፈፃሚ ቦርድ በጋዛ ሰርጥ ያለውን አስከፊ ሰብአዊ ሁኔታ ለመፍታት ያለመ ውሳኔ አሳለፈ። የውሳኔ ሃሳቡ የጸደቀው በስምምነት ነው። በዚህ ግጭት ላይ ውሳኔ በተባበሩት መንግስታት ድርጅት ውስጥ በስምምነት ሲፀድቅ ከጥቅምት 7 ጀምሮ ይህ የመጀመሪያው ነው። በሁሉም ሁኔታዎች ውስጥ፣ ጤናን እንደ ዓለም አቀፋዊ ቅድሚያ የሚሰጠውን አስፈላጊነት እና የጤና አጠባበቅ እና የሰብአዊነት ሚና እጅግ በጣም አስቸጋሪ በሆኑ ሁኔታዎች ውስጥ እንኳን የሰላም ድልድዮችን በመገንባት ላይ ያለውን ሚና ያጎላል። ከሌሎች ነጥቦች መካከል፣ የውሳኔ ሃሳቡ “የህክምና ባለሙያዎችን ማግኘትን ጨምሮ ሰብአዊ ዕርዳታ በአፋጣኝ፣ ቀጣይነት ያለው እና ያልተደናቀፈ እንዲያልፍ ይጠይቃል። “ሁሉም ወገኖች በአለም አቀፍ ህግ የሚጠበቅባቸውን ግዴታ እንዲወጡ ጥሪ ያቀርባል… እና ሁሉም በትጥቅ ግጭት ውስጥ ያሉ ወገኖች በትጥቅ ግጭቶች እና በህክምና ሰራተኞች ውስጥ ሲቪሎችን ከመጠበቅ ጋር በተያያዙት በአለም አቀፍ የሰብአዊ ህግ ላይ የሚተገበሩትን ግዴታዎች ሙሉ በሙሉ ማክበር እንዳለባቸው ያረጋግጣል። የውሳኔ ሃሳቡ ደብሊውኤችኦ እና በዘርፉ ያሉ የጤና ክላስተር አጋሮችን ቀሪ እና ማድረስ ስላደረጉ ያመሰግናል። ልክ ትናንት በታህሳስ 9፣ እጅግ በጣም አስቸጋሪ በሆኑ ሁኔታዎች ውስጥ፣ የዓለም ጤና ድርጅት እና አጋሮቹ እስከ 1500 ለሚደርሱ ህሙማን አቅርቦቶችን አደረሱ እና በሰሜን ከሚገኘው አል-አህሊ ሆስፒታል ታካሚዎችን ወደ ደቡብ አስተላልፈዋል። ቀኑን ሙሉ በተሰጡ አስተያየቶች በርካታ አባል ሀገራት ለሰላማዊ ሰዎች፣ ህይወት መጥፋት እንዲሁም የጤና ሰራተኞች ፣ እና የተባበሩት መንግስታት ድርጅት ሰራተኞች ደብሊውኤችኦ ባልደረባ የሆኑትን ዲማ አልሀጅ ሀዘናቸውን ሰጥተዋል። የደብሊውኤችኦ ዋና ዳይሬክተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ በመዝጊያ ንግግራቸው የውሳኔ ሃሳቡ ተቀባይነት ማግኘቱ መነሻ መሆኑን ተናግረዋል። “ቀውሱን አይፈታም። ግን የሚገነባበት መድረክ ነው።" አክለውም “ተኩስ አቁም ከሌለ ሰላም የለም። ሰላም ከሌለ ደግሞ ጤና የለም። ይህን ግጭት በተቻለ ፍጥነት ለማስቆም ሁሉም አባል ሀገራት፣ በተለይም ከፍተኛ ተፅዕኖ ያላቸውን አካላት በአስቸኳይ እንዲሰሩ አሳስባለሁ።

WHO’s Executive Board adopts resolution on access for life-saving aid into Gaza and respect for laws of war In a special session held today in Geneva, WHO’s Executive Board adopted a resolution aimed at addressing the catastrophic humanitarian situation in the Gaza Strip. The resolution was adopted by consensus. This is the first time since 7 October that a resolution on this conflict has been adopted by consensus within the UN system. It underscores the importance of health as a universal priority, in all circumstances, and the role of healthcare and humanitarianism in building bridges to peace, even in the most difficult of situations. Among other points, the resolution calls for “immediate, sustained and unimpeded passage of humanitarian relief, including the access of medical personnel.” It calls on “all parties to fulfill their obligations under international law…and reaffirms that all parties to armed conflict must comply fully with the obligations applicable to them under international humanitarian law related to the protection of civilians in armed conflict and medical personnel.” The resolution also commends WHO and health cluster partners in the field for remaining and delivering. Just yesterday, 9 December, amid extremely difficult circumstances, WHO and partners delivered supplies for up to 1500 patients and transferred patients from the Al-Ahli Hospital in the north to one in the south. In remarks delivered throughout the day, many Member States offered sympathies for the loss of life of civilians, as well as health workers and UN employees, including WHO colleague Dima Alhaj. In his closing remarks, WHO Director-General Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus said the adoption of the resolution was a starting point. “It does not resolve the crisis. But it is a platform on which to build.” He added that “Without a ceasefire, there is no peace. And without peace, there is no health. I urge all Member States, especially those with the most influence, to work with urgency to bring an end to this conflict as soon as possible.”

Hukumar WHO ta amince da ƙuduri kan samun damar taimakon ceton rai zuwa Gaza da mutunta dokokin yaƙi. A wani zama na musamman da aka gudanar a yau a birnin Geneva, hukumar ta WHO ta zartar da wani kuduri da nufin magance bala'in jin kai a zirin Gaza. An amince da kudurin ta hanyar yarjejeniya. Wannan shi ne karo na farko tun ranar bakwai ga watan Oktoba da aka amince da kuduri kan wannan rikici ta hanyar yarjejeniya tsakanin tsarin Majalisar Ɗinkin Duniya. Yana jaddada mahimmancin kiwon lafiya a matsayin fifiko na duniya, a kowane yanayi, da kuma rawar da kiwon lafiya da jin dadin jama'a ke takawa wajen gina gadoji zuwa zaman lafiya, ko da a cikin mawuyacin yanayi. Daga cikin wasu batutuwa, ƙudurin ya yi kira da "a nan take, dawwama kuma ba tare da tsangwama ba na agajin jin ƙai, gami da samun damar ma'aikatan lafiya." Ta yi kira ga "dukkan ɓangarorin da su cika haƙƙinsu a ƙarƙashin dokokin ƙasa da ƙasa ... kuma sun sake tabbatar da cewa dukkanin ɓangarorin da ke rikici da makamai dole ne su bi ƙa’idodin da suka dace da su a karkashin dokar jin kai ta ƙasa da ƙasa da suka shafi kare fararen hula a cikin rikici da kuma ma'aikatan kiwon lafiya." Ƙudirin ya kuma yaba wa Hukumar WHO da abokan aikin ƙungiyar lafiya a fagen don saura da bayarwa. A jiya, tara ga watan Disamba, cikin mawuyacin hali, WHO da abokan haɗin gwiwa sun kai kayayyakin jinya har dubu da ɗari biyar tare da jigilar marasa lafiya daga Asibitin Al-Ahli da ke Arewa zuwa ɗaya a Kudu. A cikin jawaban da aka gabatar a duk tsawon wannan rana, ƙasashe mambobin ƙungiyar da dama sun nuna juyayi ga asarar rayukan fararen hula, da ma’aikatan lafiya da ma’aikatan Majalisar Ɗinkin Duniya, ciki har da ma’aikaciyar WHO Dima Alhaj. A nasa jawabin rufe taron, babban daraktan hukumar ta WHO Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus ya ce amincewa da kudurin wani mafari ne. “Ba ya warware rikicin. Amma dandali ne da za a gina shi a kai.” Ya kara da cewa “Idan ba a tsagaita buɗe wuta ba, babu zaman lafiya. Kuma idan babu tsagaita wuta to babu lafiya. Ina kira ga ɗaukacin ƙasashe mambobin ƙungiyar, musamman waɗanda ke da tasiri da su yi aiki cikin gaggawa don kawo ƙarshen wannan rikici cikin gaggawa.”

Bodi ya utendaji ya WHO ilipitisha azimio la upatikanaji wa misaada ya kuokoa maisha huko Gaza na kuheshimu sheria za vita Katika kikao maalumu kilichofanyika leo mjini Geneva, Bodi ya utendaji ya WHO imepitisha azimio linalolenga kushughulikia janga la hali ya kibinadamu katika ukanda wa Gaza. Azimio hilo lilipitishwa kwa makubaliano. Hii ni mara ya kwanza tangu tarehe 7 Oktoba lilipopitishwa azimio linalohusu mzozo huu kwa mafanikio makubwa katika mfumo wa Umoja wa Mataifa. Inasisitiza umuhimu wa afya kama kipaumbele cha dunia, katika hali zote, na jukumu la huduma ya afya na ubinadamu katika kujenga madaraja ya amani, hata katika hali ngumu zaidi. Miongoni mwa masuala mengine, azimio hilo linahitaji upitishaji wa haraka, endelevu na usiyozuiliwa wa misaada ya kibinadamu, ikiwa ni pamoja na upatikanaji wa wafanyakazi wa matibabu inatoa wito kwa wahusika wote kutimiza wajibu wao chini ya sheria ya kimataifa, na inathibitisha tena kuwa wahusika wote kwenye mzozo wa kivita lazima watii kikamilifu wajibu unaotumika kwao chini ya sheria ya kimataifa ya kibinadamu inayohusiana na ulinzi wa raia katika migogoro ya silaha na wafanyakazi wa matibabu Azimio hilo pia linapongeza WHO na washirika wa nguzo za afya katika uwanja huo kwa kuendelea kupokea. Hapo jana, Disemba 9, katikati ya hali ngumu sana, WHO na washirika walipeleka vifaa kwa wagonjwa 1500 na kuhamisha wagonjwa kutoka hospitali ya Al-Ahli iliyoko kaskazini hadi hopitali nyingine iliyopo kusini. Katika maoni ya siku nzima yaliyotolewa, Nchi Wanachama nyingi zilitoa pole kwa kupoteza maisha ya raia, pamoja na wafanyakazi wa afya na wafanyakazi wa UN, akiwemo mwenzake wa WHO Dima Alhaj. Katika hotuba yake ya kufunga, Mkurugenzi Mkuu wa WHO, Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus alisema kupitishwa kwa azimio hilo ni hatua ya kuanzia. Haisuluhishi mgogoro. Lakini ni jukwaa la kujenga Aliongeza kuwa, Bila kusitisha mapigano hakuna amani. Na bila amani, hakuna afya. Ninaziomba Nchi Wanachama wote, hasa zile zenye ushawishi mkubwa zaidi, kufanya kazi kwa dharura ili kukomesha mzozo huu haraka iwezekanavyo

Ìgbìmọ̀ Aláṣẹ WHO ṣe àmúlò ìpinnu lórí ìráàyèsí èlò ìtọ́jú adóòlà-ẹ̀mí ní Gaza àti ìbọ̀wọ̀ fún àwọn òfin ogun Nínú ìjókòó pàtàkì tí ó wáyé lónìí ní Geneva, Ìgbìmọ̀ Aláṣẹ WHO ṣe àmúlò ìpinnu tí ó dá lé kíkojú ìṣẹ̀lẹ̀ atako ìfọmọnìyànṣe ní Gaza Strip. Ẹnu kò lórí ìṣàmúlò ìpinnu náà. Èyí jẹ́ ìgbà àkọ́kọ́ láti ọjọ́ 7 oṣù Kẹwàá tí ẹnu yóò kò lórí ìṣàmúlò ìpinnu lórí ìjà yìí nínú ètò UN. Ó ṣe àfihàn pàtàkì ìlera gẹ́gẹ́ bíi ohun tí ó ṣe pàtàkì jùlọ ní àgbáyé, ní gbogbo ọ̀nà, àti ipa ètò ìlera àti ìfọmọnìyànṣe láti fi àyè gba àlàáfíà, kódà ní àwọn àsìkò tí o le jùlọ. Láàárín àwọn kòkò ọ̀rọ̀ mìíràn, ìpinnu náà ṣe ìpè fún "ọ̀nà ìkọjá kíákíá tí ó ní àlòpẹ́ tí kò sì ní ìdíwọ́ fún èlò amáyédẹrùn ti ìfọmọnìyànṣe, pẹ̀lú ìráàyèsí àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera." Ó ń pe "gbogbo àwọn tí ọ̀rọ̀ kàn láti ṣe ojúṣe wọn lábẹ́ òfin orílẹ̀-sí-orílẹ̀... tí ó sì ṣe ìtúnmúdánilójú pé gbogbo àwọn tí wọ́n ja ìjà oníhàámọ́ra náà gbọdọ̀ tẹ̀lé àwọn ojúṣe tí ó jẹmọ́ wọn gẹ́gẹ́ bí òfin ìfọmọnìyànṣe ní orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ní ìbámu pẹ̀lú ìdáàbòbò àwọn ará ìlú àti àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera ní àsìkò ìjà oníhàámọ́ra ṣe sọ." Ìpinnu náà tún yin WHO àti àgbáríjọ àwọn alábàáṣe ètò ìlera ní gbàgede ìṣẹ̀lẹ̀ náà fún ìdúróṣinṣin tí wọ́n sì tún jẹ́ iṣẹ́. Ní àná òde yìí, ọjọ́ 9 oṣù Kejìlá, pẹ̀lú bí nǹkan ṣe nira tó, WHO àti àwọn alábàáṣe gbé àwọn èlò òògùn fún àpapọ̀ àwọn aláìsàn àti àwọn tí wọ́n gbé wá láti ilé-ìwòsàn Al-Ahli ní àríwá lọ sí èyí tí ó wà ní gúúsù tí wọ́n jẹ́ 1500. Nínú àwọn àwílé tí wọ́n fi léde kolẹ̀ ọjọ́ náà, ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn Orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ Ọmọ-ẹgbẹ́ ni wọn fi ẹ̀dùn wọn hàn fún ìpàdánù ẹ̀mí àwọn ará ìlú, àti àwọn òṣìṣẹ́ elétò ìlera àti àwọn òṣìṣẹ́ UN, pẹ̀lú akẹgbẹ́ ní WHO Dima Alhaj. Nínú ọ̀rọ̀ àsọkágbá rẹ̀, Olùdarí Àgbà fún WHO Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus wí pé ìṣàmúlò ìpinnu náà jẹ́ ibi pẹlẹbẹ tí a ti ń mú ọ̀lẹ̀ jẹ ni. "Kò yanjú ọ̀ràn náà rárá. Sùgbọ́n ó jẹ́ àyè láti mọ lé." Ó ṣe àfikún pé "Láìsí ìdáwọ́ ìkọlù dúró, kò sí àlàáfíà. Láìsí àlàáfíà ẹ̀wẹ̀, kò sí ìlera. Mo rọ gbogbo àwọn Orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ Ọmọ-ẹgbẹ́, pàápàá júlọ àwọn tí wọ́n ní ìkápá púpọ̀, láti ṣe kíá kí ìjà yìí lè wá sí òpin ní kòpẹ́kòpẹ́."

Isigungu Esiphezulu seWHO samukela isinqumo sokuthola usizo olusindisa impilo eGaza kanye nokuhlonipha imithetho yempi Esigungwini esikhethekile esibanjwe namuhla eGeneva, Ibhodi Eliphezulu leWHO lithathe isinqumo okuhloswe ngaso ukubhekana nesimo esibi sokusiza abantu eGaza Strip. Isinqumo samukelwa ngokuvumelana. Kungokokuqala ngqa kusukela mhla ziyisi-7 kuMfumfu ukuthi kuthathwe isinqumo mayelana nalokhu kungqubuzana phakathi kohlelo lwe-UN. Igcizelela ukubaluleka kwezempilo njengento ehamba phambili emhlabeni wonke, kuzo zonke izimo, kanye neqhaza lokunakekelwa kwezempilo kanye nobuntu ekwakheni amabhuloho okuthula, ngisho nasezimweni ezinzima kakhulu. Phakathi kwamanye amaphuzu, lesi sinqumo sidinga “ukudlula ngokushesha, okusimeme futhi okungavimbelwe kosizo lokusiza abantu, okuhlanganisa nokufinyelela kwezisebenzi zezokwelapha.” Ibiza “zonke izinhlangothi ukuthi zifeze izibopho zazo ngaphansi komthetho wamazwe ngamazwe… futhi iqinisekisa ukuthi zonke izinhlangothi ezingqubuzanayo kufanele zithobele ngokugcwele izibopho ezisebenza kuzo ngaphansi komthetho wamazwe ngamazwe wobuntu ohlobene nokuvikelwa kwezakhamuzi ezingxabanweni ezihlomile kanye nabasebenzi bezokwelapha.” Isinqumo sincoma futhi iWHO kanye nabalingani beqembu lezempilo emkhakheni ngokusala nokuletha. Izolo nje, zi-9 kuZibandlela, phakathi kwezimo ezinzima kakhulu, iWHO kanye nabalingani bethu baletha izinsiza zeziguli ezifika ku-1500 futhi badlulisela iziguli esibhedlela i-Al-Ahli enyakatho kuya kwesinye esiseningizimu. Kokukhulunywa zinsuku zonke, Amazwe Angamalungu amaningi azwelana nokulahlekelwa ukuphila kwezakhamuzi, kanye nabasebenzi bezempilo kanye nabasebenzi be-UN, kuhlanganise nozakwabo we-WHO u-Dima Alhaj. Emazwini akhe okuvala, uMqondisi-Jikelele weWHO uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus uthe ukwamukelwa kwesinqumo kuyisiqalo. “Ayixazululi inkinga. Kodwa yinkundla okumele kwakhiwe kuyona.” Wengeze ngokuthi, “Ngaphandle kokuyeka ukulwa akukho ukuthula. Futhi ngaphandle kokuthula, ayikho impilo. Nginxusa wonke Amazwe Angamalungu, ikakhulukazi lawo anethonya elikhulu, ukuthi asebenze ngokuphuthuma ukuze kuqedwe le ngxabano ngokushesha okukhulu.”

በደብሊውጂአይኤችአር ስድስተኛው ስብሰባ ላይ ከተከራከሩት ጉዳዮች መካከል ፋይናንስ፣ ሊከሰቱ ለሚችሉ ወረርሽኞች የማስጠንቀቂያ ደረጃዎች የደብሊውኤችኦ አባል ሀገራት በይነ መንግስታት ተደራዳሪ አካል (አይቢኤን) የጋራ ጥቅም ከሚሰጣቸው ጉዳዮች መካከል አንዱ በሆነው በዚህ ሳምንት በአለም አቀፍ የጤና ደንቦች (አይኤችአር) ላይ ማሻሻያ ሀሳቦች ላይ ድርድራቸውን የቀጠሉት ሲሆን ለዝግጅቱ እና ለጤና ድንገተኛ አደጋዎች ምላሽ ለመስጠት በፋይናንስ ላይ ሰፊ ውይይት አድርገዋል። . ስድስተኛው የሥራ ቡድን በ አይኤችአር ማሻሻያዎች ላይ (ደብሊውጂአይኤችአር) ስብሰባ በታህሳስ 7-8 2023 ተካሂዷል። አይኤችአር ለ196 መንግስታት አካላት እና ለአለም ጤና ድርጅት የአለም አቀፍ ስርጭት ስጋት ያለባቸውን የህዝብ ጤና ክስተቶችን በተመለከተ ህጋዊ አስገዳጅ ግዴታዎች ስብስብ ናቸው። የቀረቡት ማሻሻያዎች፤ ከ300 በላይ የሚሆኑት በ አይኤችአር፤ ከ66 አንቀጾች ውስጥ ለ33ቱ በክልሎች ፓርቲዎች የቀረቡ ሲሆን ለኮቪድ-19 ወረርሽኝ በተሰጠው ምላሽ ወቅት ለገጠሙት ተግዳሮቶች ምላሽ ነው። “የደብሊውጂአይኤችአር አባላት በዚህ ሳምንት በጣም ገንቢ ውይይቶች አደረጉ፤ ይህም ወደ ቀጣዩ የዓለም ጤና ጉባኤ የምንቀርበው ማሻሻያ ፓኬጅ ላይ ያደርገናል። ለየት ያለ ጠቀሜታ ለጤና ድንገተኛ ዝግጁነት እና ምላሽ የፋይናንስ ዘዴዎች በሚቀጥሉት እርምጃዎች ላይ መስማማት ነበር። ደብሊውጂአይኤችአር በዚህ እና በሌሎች የተለመዱ ጉዳዮች ላይ ፣ ከአይቢኤን ጋር በቅንጅት እየሰራ ነው” ሲሉ የኒውዚላንድ ተባባሪ ሊቀመንበር ዶ/ር አሽሊ ብሉፊልድ ተናግረዋል። የሳዑዲ አረቢያ ተባባሪ ሊቀመንበር ዶ/ር አብዱላህ አሲሪ እንዳሉት “ደብሊውጂአይኤችአር በጣም ወሳኝ ከሆኑት ጉዳዮች አንዱ ደረጃውን የጠበቀ የማንቂያ ስርዓትን በተመለከተ ሀሳቦች ላይ እየተወያየ ነው ፣ በአባል አገራትም “የሕዝብ ጤና ማስጠንቀቂያ - ፒኤችኢአይሲ - ወረርሽኝ ቀጣይነት” ተብሎ ይጠራል ። ' . በእነዚህ ትርጓሜዎች እና በሚፈልጓቸው እርምጃዎች ላይ የበለጠ ግልፅነት ባገኘን መጠን፣ ዓለም ለቀጣዩ ወረርሽኝ የበለጠ ዝግጁ ትሆናለች። በደብሊውጂአይኤችአር ከ6ቱ የዓለም ጤና ድርጅት ክልሎች የተወከሉ፣ 6 አባል ሀገራት ተወካዮች የተወከሉትን ከቢሮ፣ የቀረቡትን የጽሁፍ ፕሮፖዛሎች በማሰብ በቀረቡት ማሻሻያዎች ላይ ድርድሩን ለማመቻቸት። ለዚህ ስብሰባ፣ የቢሮው ጽሁፍ ማሻሻያ ከተደረገባቸው አንቀጾች እና ተጨማሪዎች ውስጥ ከግማሽ በላይ የሚሸፍነው እና ከዚህ ቀደም በተደረጉት ስብሰባዎች ላይ ከተደረጉ ውይይቶች የተወሰደ ነው። ማሻሻያ ባቀረቡት ቀሪ አንቀጾች ላይ ሥራ ይቀጥላል፣ ይህም አጠቃላይ ጥቅል በግንቦት 2024 ተጠናቅቆ ስምምነት ላይ መድረስ ይችላል። የደብሊውጂአይኤችአር አባል ሀገራት ወረርሽኞችን ለመከላከል፣ ለመዘጋጀት እና ምላሽ ለመስጠት አለም አቀፍ ስምምነትን፣ መሳሪያን ወይም ስምምነትን ለመደራደር ከ አይቢኤን ጋር በቅርበት እየሰሩ ነው። ለሁለቱም ሂደቶች አንዱ መስቀለኛ መንገድ የማስጠንቀቂያ እና የምላሽ ስርዓት በተለይም የወረርሽኙ ማስታወቂያ እና ከሱ ጋር የተገናኙ ድርጊቶች ናቸው። ይህንን ለመደገፍ ደብሊውጂአይኤችአር ከአይቢኤን ጋር በማስተባበር ተጨማሪ ምክክርን ለማመቻቸት ንዑስ ቡድንን ይሰበስባል። ከቀጣዩ የደብሊውጂአይኤችአር ስብሰባ በፊት፣ በፌብሩዋሪ 5-9 2024 ይካሄዳል፣ ከ አይቢኤን ንዑስ ቡድኖች ጋር ጨምሮ የተለያዩ ማሻሻያዎችን በሚደግፉ ደጋፊዎች መካከል ውይይቶች ይቀጥላሉ። የስራ ቡድኑ በግንቦት ወር ለአለም ጤና ጉባኤ የሚቀርበውን የማሻሻያ ፓኬጅ ለማጠናቀቅ በሚያዝያ 2024 ይሰበሰባል።

Financing, stages of alert for potential pandemics among the issues debated in sixth meeting of WGIHR WHO Member States this week continued their negotiations on proposals for amendments to the International Health Regulations (IHR), with extensive discussion on financing for preparedness and response to health emergencies, as one of the areas of common interest to the Intergovernmental Negotiating Body (INB). The sixth meeting of the Working Group on Amendments to the IHR (WGIHR) was held on 7-8 December 2023. The IHR are a set of legally binding obligations for the 196 States Parties and for WHO with respect to public health events with risk of international spread. The proposed amendments, of which more than 300 have been submitted by States Parties to 33 of the 66 articles of the IHR, are a reaction to the challenges encountered during the response to the COVID-19 pandemic. “WGIHR members had very constructive discussions this week that continue to move us towards a package of amendments to be submitted to the next World Health Assembly. Of particular importance was agreeing on next steps on financing mechanisms for health emergency preparedness and response. The WGIHR is working in coordination with the INB on this and other common issues,” said Co-Chair Dr Ashley Bloomfield of New Zealand. Co-Chair Dr Abdullah Asiri of Saudi Arabia also noted that, "One of the most critical matters the WGIHR is discussing centres on proposals for a tiered alert system, also referred to by Member States as the ‘public health alert – PHEIC – pandemic continuum’. The greater clarity we achieve on these definitions and the actions they require, the more prepared the world will be for the next pandemic.” Delegations considered the text proposals from the Bureau, a group of 6 Member States representatives, appointed by the WGIHR from among the 6 WHO Regions, to facilitate the negotiations on the proposed amendments. For this meeting, the Bureau’s text covered more than half of the articles and annexes for which amendments have been submitted and was derived from discussions at previous meetings. Work will continue on the remaining articles that have proposed amendments, so that an overall package can be finalized and agreed by May 2024. Member States of the WGIHR are working in close coordination with the INB, another ongoing government-led process to negotiate an international agreement, instrument or convention to prevent, prepare for and respond to pandemics. One of the cross-cutting subjects for both processes is the alert and response system, in particular the pandemic declaration and actions connected with it. To support this, the WGIHR will convene a subgroup to facilitate further consultations, in coordination with the INB. Before the next WGIHR meeting, scheduled to take place on 5-9 February 2024, discussions will continue among proponents of different amendments, including with INB subgroups. The Working Group will also meet in April 2024 to finalize its proposed package of amendments to be presented to the World Health Assembly in May.

Samar da kuɗaɗe, matakan faɗakarwa don yuwuwar annoba a cikin batutuwan da aka yi muhawara a taro na shida na WGIHR A wannan makon ƙasashe mambobin WHO sun ci gaba da tattaunawa kan shawarwarin yin gyare-gyare ga dokokin kiwon lafiya na ƙasa da ƙasa (IHR), tare da tattaunawa mai zurfi kan bayar da kuɗaɗe don shirye-shirye da kuma mayar da martani ga matsalolin kiwon lafiya, a matsayin ɗaya daga cikin abubuwan da suka dace da ƙungiyar Tattaunawa ta gwamnatoci (INB). . An gudanar da taro na shida na Ƙungiyar Aiki akan gyare-gyare ga IHR (WGIHR) a ranakun bakwai zuwa takwas ga watan Disamba 2023. IHR wani tsari ne na wajibai na doka ga Jam'iyyun ƙasashen ɗari da casa'in da shida da na WHO dangane da al'amuran kiwon lafiyar jama'a da ke da haɗarin yaɗuwar ƙasashen duniya. Canje-canjen da aka gabatar, wanda sama da ɗari uku Jam’iyyun ƙasashe suka gabatar da su zuwa talatin da uku daga cikin batutuwa sittin da shida na IHR, martani ne ga ƙalubalen da aka fuskanta yayin mayar da martani ga cutar ta COVID-19. "Mambobin WGIHR sun yi tattaunawa mai ma'ana sosai a wannan makon wanda ke ci gaba da motsa mu zuwa wani kunshin gyare-gyare da za a gabatar da shi ga Majalisar Lafiya ta Duniya na gaba. Mai takamaiman mahimmanci shi ne yarjejeniya kan matakai na gaba kan hanyoyin ba da kuɗi don shirye-shiryen gaggawa na lafiya da kuma mayar da martani. WGIHR tana aiki tare da INB akan wannan da sauran batutuwan gama gari," in ji Co-Chair Dr Ashley Bloomfield na New Zealand. Dakta Abdullah Asiri na ƙasar Saudiyya ya kuma lura cewa, "Ɗaya daga cikin batutuwa masu mahimmanci WGIHR yana tattaunawa kan cibiyoyi kan shawarwari don tsarin faɗakarwa, wanda ƙasashe membobin ke kira da' faɗakarwar lafiyar jama'a - PHEIC - ci gaba da cutar. '. Mafi girman haske da muka samu kan waɗannan ma'anoni da ayyukan da suke buƙata, yayin da duniya za ta kasance cikin shiri don annoba ta gaba. " Wakilai sun yi la'akari da shawarwarin rubutu daga Ofishin, ƙungiyar wakilai shida Membobi, waɗanda WGIHR ta naɗa daga cikin yankuna shida na WHO, don sauƙaƙe tattaunawar kan gyare-gyaren da aka gabatar. Don wannan taron, rubutun Ofishin ya ƙunshi fiye da rabin labarai da maƙaloli waɗanda aka gabatar da gyare-gyare don su kuma an samo su daga tattaunawa a tarurrukan da suka gabata. Za a ci gaba da aiki kan sauran labaran da suka ba da shawarar yin gyare-gyare, ta yadda za a iya kammala fakitin gaba ɗaya kuma a amince da shi nan da watan Mayun shekarar 2024. Mambobin WGIHR suna aiki tare da haɗin gwiwa da INB, wani tsari mai gudana da gwamnati ke jagoranta don yin shawarwarin yarjejeniya ta ƙasa da ƙasa, kayan aiki ko yarjejeniya don hanawa, shiryawa da kuma ba da amsa ga annoba. Ɗaya daga cikin batutuwan da ke yanke hukunci ga matakai biyu shine faɗakarwa da tsarin mayar da martani, musamman sanarwar cutar da ayyukan da ke da alaƙa da ita. Don tallafawa wannan, WGIHR za ta kira ƙaramin rukuni don sauƙaƙe ƙarin shawarwari, tare da haɗin gwiwa da INB. Kafin taron WGIHR na gaba, wanda aka shirya gudanarwa a ranakun biyar zuwa tara ga watan Fabrairun shekarar 2024, za a ci gaba da tattaunawa tsakanin masu goyon bayan gyare-gyare daban-daban, gami da ƙungiyoyin INB. Ƙungiyar Ma'aikata za ta kuma gana a watan Afrilun shekarar 2024 don kammala shirinta na gyare-gyaren da za a gabatar ga Majalisar Lafiya ta Duniya a watan Mayu.

Ufadhili, hatua za hatari kwa magonjwa yanayoweza kutokea kati ya maswala yaliyojadiliwa katika mkutano wa sita wa WGIHR Nchi Wanachama wa WHO katika juma hili zinaendelea na mazungumzo yao kuhusu mapendekezo ya marekebisho ya Kanuni za Kimataifaza Afya (IHR), na majadiliano ya kina kuhusu ufadhili wa kujitayarisha na kukabiliana na dharura za kiafya, kama moja ya maneno yenye maslahi ya pamoja kwa baraza la majadiliano la serikali (INB). Mkutano wa sita wa kikundi kazi cha Marekebisho ya IHR (WGIHR) ulifanyika tarehe 7-8 Desemba 2023. IHR ni seti ya majukumu yanayofunga kisheria kwa Nchi Wanachama 196 na kwa WHO kuhusiana na matukio ya afya ya umma yenye hatari ya kuenea kimataifa. Marekebisho yaliyopendekezwa, ambayo zaidi ya 300 yamewasilishwa na Nchi Wanachama kwenye vifungu 33 kati ya 66 vya IHR, ni mwitikio wa changamoto zilizojitokeza wakati wa kukabiliana na janga la UVIKO-19. Wanachama wa WGIHR walikuwa na mijadala yenye kujenga katika juma hili ambayo inaendelea kutusogeza kwenye kifurushi cha marekebisho kitakachowasilishwa kwenye mkutano ujao wa afya Duniani. Jambo la muhimu zaidi lilikuwa kukubaliana juu ya hatua zinazofuata taratibu za ufadhili wa maandalizi na majibu ya dharura ya afya. WGIHR inafanya kazi kwa utaratibu na INB kuhusu hili na masuala mengine ya kawaida, alisema Mwenyekiti Mwenza DK. Ashley Bloomfield wa New Zealand. Mwenyekiti mwenza Dk. Abdullah Asiri wa Saudi Arabia pia alibainisha kuwa, "Moja ya mambo muhimu zaidi ya WGIHR ni kujadili vituo vya mapendekezo ya mfumo wa tahadhari wa ngazi, ambao pia unajulikana na Nchi Wanachama kama tahadhari ya afya ya umma" PHEIC mwendelezo wa janga. Kadiri tunavyopata ufafanuzi zaidi kuhusu maana ya mafanikio haya na hatua zinazohitajika, ndivyo dunia itakavyokuwa tayari kwa janga hili Wajumbe walizingatia mapendekezo ya maandishi kutoka kwenye ofisi, kundi la wawakilishi 6 wa Nchi Wanachama, waliyoteuliwa na WGIHR kutoka katika kanda 6 za WHO, ili kuwezesha mazungumzo juu ya marekebisho yaliyopendekezwa. Kwa mkutano huu, maandishi ya Ofisi yalishughulikia zaidi ya nusu ya vifungu na viambatisho ambavyo marekebisho yake yamewasilishwa na yalitokana na mijadala katika mikutano iliyopita. Kazi itaendelea kwa ajiri ya vifungu vilivyobakia ambavyo vimependekeza marekebisho, ili kifurushi cha jumla kiweze kukamilishwa na kukubaliwa ifikapo Mei 2024. Nchi wanachama wa WGIHR zinafanya kazi kwa uratibu wa karibu na INB, mchakato mwingine unaoendelea unaongozwa na serikali katika kujadili makubaliano ya kimataifa, chombo au mkataba wa kuzuia, kujiandaa na kukabiliana na magonjwa ya mlipuko. Moja wapo ya mada mtambuka ya michakato yetu miwili ni mfumo wa tahadhari na majibu, hasa tamko la janga na vitendo vinavyohusiana nayo. ili kuunga mkono hili, WGIHR itaitisha kikundi kidogo ili kuwezesha mashauriano zaidi, kwa uratibu na INB. Kabla ya mkutano ujao wa WGIHR, uliyopangwa kufanyika tarehe 5 - 9 Februari 2024, majadiliano yataendelea kati ya watetezi wa marekebisho tofauti, ikijumuisha na vikundi vidogo vya INB. Kikundi kazi pia kitakutana mwezi April 2024 ili kukamilisha mapendekezo yake ya marekebisho yatakayowasilishwa kwenye Bunge la Afya Duniani mwezi Mei.

Nínà owó, àwọn ipò ìtanijí fún àwọn àjàkálẹ̀ tí wọ́n seése kí wọn ó bẹ́sílẹ̀ láàárín àwọn àríyànjiyàn àwọn ọ̀rọ̀ tí ó ta kókó níbi ìpàdé ẹlẹ́ẹ̀kẹfà ti WGIHR Àwọn Orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ WHO ń tẹ̀síwájú nínú ìdúnàádúrà wọn lórí àwọn ìpàkíyèsí sí àwọn Àtúnṣe sí àwọn Òfin Ètò-ìlera Orílẹ̀-sí-orílẹ̀ (IHR), pẹ̀lú ìtàkúrọ̀sọ tí ó kúnná lórí ìṣúná fún ìgbáradì àti ìfèsì sí àwọn pàjáwìrì ìlera, gẹ́gẹ́ bíi ọ̀kan lára àwọn kókó tí ó jẹ́ Àjọ Aṣèdúnàádúrà Ìjọba-sí-ìjọba (INB). Ìpàdé ẹlẹ́ẹ̀kẹfà ti àwọn Ẹgbẹ́ tí wọ́n ń Ṣisẹ́ lórí àwọn Àtúnṣe I sí IHR (WGIHR) wáyé ní ọjọ́ 7 - 8 oṣù Kejìlá ọdún 2023. IHR náà jẹ́ àtòjọ àwọn iṣẹ́ tí òfin dè fún àwọn Ẹgbẹ́ àwọn orílẹ̀-èdè 196 àti fún WHO ní ìbámu pẹ̀lú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìlera gbogbogbò tí wọ́n ní ewu ìtànkálẹ̀ káríayé. Àwọn àtúnṣe tí wọ́n dábàá, ní èyí tí àwọn Ẹgbẹ́ Àwọn Orílẹ̀-èdè ti fi ó lé ní 300 sí 33 nínú àwọn àròkọ̀ 66 ti IHR, jẹ́ èsì sí àwọn ìpèníjà tí wọ́n kojú lásìkò ìdáhùnsí àjàkálẹ̀ COVID-19. " Àwọn ọmọ ẹgbẹ́ WGIHR ni àwọn ìtàkurọ̀sọ̀ àìtàbùkù ní ọ̀sẹ̀ yìí ní èyí tí ó ń túbọ̀ sún wá sí àwọn àtúnṣe tí a máa fi sílẹ̀ ní Àpéjọ Ìlera Àgbáyé tí ó ń bọ̀. O ṣé pàtàkì láti fẹnu kò lórí ìgbésẹ̀ tí ó kàn lórí àwọn ọ̀nà owó níná fún ìgbáradì àti ìdáhùnsí àwọn ìpèníjà pàjáwìrì lórí ìlera. WGIHR ń ṣisẹ́ ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú INB lórí èyí àti àwọn ọ̀ràn mìíràn tí ó wọ́pọ̀," Ẹni tí wọ́n jọ ṣe Alága DR Ashley Bloomfield ti orílẹ̀-èdè New Zealand ni ó sọ bẹ́ẹ̀. Ẹni ti wọ́n jọ ṣe Alága Dr Abdullah Asiri ti orílẹ̀-èdè Saudi Arabia náà ṣe àkíyèsí pé, "Ọkàn lára àwọn ọ̀ràn tí ó ṣe pàtàkì tí WGIHR ń sọ̀rọ̀ lórí rẹ̀ dá lórí àwọn àbá fún ètò ìtanijí òní ìpele-ìpele, èyí tí àwọn Orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ sì ń pè ní 'ìtanijí ìlera gbogbogbò - PHEIC - àìlópin àjàkálẹ̀ àrùn'. Àlàyé tí ó ga jù tí a rí lórí àwọn oríkì àti àwọn ìṣe tí wọ́n bèèrè fún wọ̀nyí, ni bí gbogbo ayé yóò ṣe gbáradì si fún àjàkálẹ̀ àrùn tí ó ń bọ̀." Àwọn asojú gbìmọ̀ràn lórí àwọn àbá tí ilé iṣẹ́ tí ó ń mójútó ọ̀rọ̀ náà kọ, àpapọ̀ àwọn asojú láti orílẹ̀-èdè 6 tí wọ́n jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́, tí WGIHR yàn lára àwọn Agbègbè 6 ti WHO, láti bojútó ìdúnàádúrà lórí àwọn àbá àtúnṣe náà. Fún ìpàdé yìí, àkọsílẹ̀ ilé iṣẹ́ tí ó ń mójútó ọ̀rọ̀ náà ju ìdajì àròkọ̀ náà lọ àti àwọn àfikún tí wọ́n torí rẹ̀ fi àwọn àtúnṣe náà sílẹ̀ tí wọ́n sì rí lára àwọn ìtàkurọ̀sọ̀ àwọn ìpàdé ìṣáájú. Iṣẹ́ máa tẹ̀síwájú lórí àwọn àròkọ tí ó kù tí wọ́n ní àwọn àbá àtúnṣe, èyí tí yóò mú kí wọ́n fi ẹnu kò lórí àwọn àkóónú títí oṣù Karùn-ún ọdún 2024. Àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ WGIHR ń ṣisẹ́ ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú INB, èyí jẹ́ ìlànà mìíràn tí ó ń lọ lọ́wọ́ tí ìjọba dárí rẹ láti dúnàádúrà ìfẹnukò orílẹ̀-sí-orílẹ̀, àwọn ohun èlò tàbí àpéjọ láti dènà, gbáradì fún ati láti dáhùnsí àjàkálẹ̀ àrùn. Àwọn àkòrí tí ó fi ojú hàn níbi ìlànà méjèèjì ní ti ètò ìtanijí àti ìdáhùnsí, ní pàápàá ìkéde àjàkálẹ̀ àrùn àti àwọn iṣẹ́ tí ó dìrọ̀ mọ́ ọ. Láti gbárùkù ti èyí, WGIHR yóò pé àpéjọ àwọn ẹgbẹ́ lábẹ́ ẹgbẹ́ láti ṣe àmójútó àwọn ìkànsí síwájú síi, ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú INB. Kí ó tó di ìpàdé WGIHR tí ó ń bọ̀, èyí tí wọ́n ṣètò pé yóò wáyé ní 5-9 oṣù Kejì ọdún 2024, ìtàkurọ̀sọ̀ yóò túbọ̀ tẹ̀síwájú láàárín àwọn tí wọ́n dábàá onírúurú àtúnṣe, èyí tí ó ní àkóónú àwọn ẹgbẹ́ lábẹ́ ẹgbẹ́ ti INB. Àwọn ẹgbẹ́ tí ó sisẹ́ yóò tún pàdé ni oṣù Kẹrin ọdún 2024 láti fi ìpinnu lé àwọn àbá àkóónú ìṣàtúnṣe tí wọ́n yóò ṣe àgbékalẹ̀ rẹ̀ fún Àpéjọ Ìlera Àgbáyé ni oṣù Karùn-ún.

Ukuxhaswa ngezimali, izigaba zokuqwashisa ngezifo eziwumshayabhuqe ezingaba khona phakathi kwezindaba okwaxoxwa ngazo emhlanganweni wesithupha weWGIHR Amazwe Angamalungu e-WHO kuleli sonto aqhubekile nezingxoxo zawo mayelana neziphakamiso zokuchitshiyelwa kweMithethonqubo Yezempilo Yamazwe Ngamazwe (IHR), nengxoxo ebanzi mayelana nokuxhaswa ngezimali kokulungela nokusabela ezimeni eziphuthumayo zezempilo, njengenye yezindawo ezinentshisekelo efanayo kwi-Intergovernmental Negotiating Body (INB) . Umhlangano wesithupha weQembu Lokusebenza Lokuchibiyela i-IHR (WGIHR) wawubanjwe mhla ziyisi-7-8 kuZibandlela wezi-2023. I-IHR iyiqoqo lezibopho ezibophezela ngokomthetho zeZizwe Ezihlangene eziyi-196 kanye neWHO maqondana nemicimbi yezempilo yomphakathi engcuphe yokusabalala kwamanye amazwe. Izichibiyelo ezihlongozwayo, ezingaphezulu kuka-300 zazo ezithunyelwe yiZizwe Ezihlangene ezihlokweni ezingama-33 kwezingama-66 ze-IHR, ziwukusabela ezinseleleni okuhlangatshezwane nazo ngesikhathi kubhekwana nobhubhane lwe-COVID-19. “Amalungu e-WGIHR abe nezingxoxo ezakhayo kuleli sonto eziqhubeka nokusiqhubezela kuzichibiyelo ezizolethwa eMhlanganweni Wezempilo Womhlaba olandelayo. Okubaluleke kakhulu kwakuwukuvumelana ngezinyathelo ezilandelayo mayelana nezindlela zokuxhasa ngezimali zokulungiselela izimo eziphuthumayo zezempilo kanye nokusabela. I-WGIHR isebenza ngokubambisana ne-INB kulokhu nezinye izindaba ezijwayelekile,” kusho uCo-Chair uDkt Ashley Bloomfield waseNew Zealand. U-Abdullah Asiri onguSihlalo wase-Saudi Arabia uphinde waphawula ukuthi, "Olunye lwezindaba ezibaluleke kakhulu iWGIHR idingida izikhungo ngeziphakamiso zohlelo lokuqwashisa olunezigaba, oluphinde lubizwe ngamaLungu Amazwe ngokuthi 'isexwayiso sezempilo yomphakathi - PHEIC - ukuqhubeka kobhubhane.". Ukucaciswa okwengeziwe esikutholayo kulezi zincazelo kanye nezenzo ezizidingayo, kulapho umhlaba uzolungela khona ubhubhane olulandelayo.” Izithunywa zicubungule iziphakamiso zombhalo ezivela ku-Bureau, iqembu labamele Amazwe Angamalungu angu-6, abaqokwe yiWGIHR phakathi Kwezifunda Eziyisi-6 zeWHO, ukuze kube lula izingxoxo mayelana nezichibiyelo ezihlongozwayo. Kulo mhlangano, umbhalo we-Bureau uhlanganise ngaphezu kwengxenye yezindatshana nezijobelelo lapho izichibiyelo zithunyelwe futhi zithathwe ezingxoxweni zemihlangano edlule. Umsebenzi uzoqhubeka kuma-athikili asele anezichibiyelo ezihlongozwayo, ukuze iphakheji iyonke iqedwe futhi kuvunyelwane ngayo kuNhlaba wezi-2024. Amazwe Angamalungu e-WGIHR asebenza ngokubambisana ne-INB, enye inqubo eqhubekayo eholwa nguhulumeni yokuxoxisana ngesivumelwano samazwe ngamazwe, ithuluzi noma umhlangano wokuvimbela, ukulungiselela kanye nokuphendula ubhubhane. Esinye sezihloko ezihlukanisayo kuzo zombili izinqubo uhlelo lokuxwayisa nokusabela, ikakhulukazi isimemezelo sobhubhane kanye nezenzo ezihlobene nalo. Ukweseka lokhu, i-WGIHR izobiza iqembu elincane ukuze liqhubekisele phambili ukubonisana okwengeziwe, ngokubambisana ne-INB. Ngaphambi komhlangano olandelayo weWGIHR, ohlelelwe ukuthi ube zi-5-9 kuNhlolanja wezi- 2024, izingxoxo zizoqhubeka phakathi kwabasekeli bezichibiyelo ezihlukahlukene, okuhlanganisa nama-INB subgroups. IQembu Elisebenzayo lizophinde lihlangane ngoMbasa wezi-2024 ukuze liqedele iphakheji yalo ehlongozwayo yezichibiyelo ezokwethulwa eMhlanganweni Wezempilo Womhlaba kuNhlaba.

መንግስታት ስለ ወረርሽኙ ስምምነት ድርድር ጽሑፍ ላይ ውይይቶችን ቀጥለዋል ከወረርሽኝ ጋር የተገናኙ መሣሪያዎችን ዘላቂነት ያለው ምርት ማምረት፣ የሀገሪቱን የጤና ስርዓት አቅም ማሳደግ፣ የመፍትሄ ሃሳቦችን በገንዘብ መደገፍ እና በአለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት በተወያዩ ርዕሰ ጉዳዮች መካከል የተሳሳተ መረጃ በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ምክንያት የተከሰተውን የጤና፣ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ተፅእኖዎች ዳግም ለመከላከል መንግስታት የአለም አቀፍ ወረርሽኝ መከላከልን፣ ዝግጁነትን እና ምላሽን ለማጠናከር የመደራደር እና ስምምነትን የማዘጋጀት ስራቸውን ቀጥለዋል። ይህ ሰባተኛው የመንግስታት ተደራዳሪ አካል (አይቢኤን) ስብሰባ በታህሳስ 6 2023 በአለም ጤና ድርጅት (ደብሊውኤችኦ) ዋና መስሪያ ቤት በጄኔቫ ተጠናቀቀ። ከኖቬምበር 6–10 እና 4–6 ታህሳስ ባሉት ሁለት ክፍለ ጊዜዎች፣ መንግስታት በአባል ስቴት በተሰየመው የ (አይቢኤን) ቢሮ የቀረበውን ወረርሽኙ ስምምነቱን ድርድር አጠናቅቀዋል። የዓለም ጤና ድርጅት አባል ሀገራት ልዑካን ወረርሽኙን እና የህዝብ ጤና ክትትልን ፣ አንድ ጤናን እና የወረርሽኙን ዝግጁነት ፣ ዝግጁነት እና በአገሮች የመቋቋም አቅምን ጨምሮ በተለያዩ ጉዳዮች ላይ ተወያይተዋል። ፍትሃዊነት እና የጤና መብት በውይይት ላይ በቀረበው የወረርሽኝ ስምምነት ረቂቅ ጽሑፍ መሪ መርሆች መካከል ናቸው። በዚህ ብርሃን ውስጥ፣ መንግስታት ወረርሽኙ-ነክ ምርቶች ዘላቂ ምርት ላይ ተወያይተዋል፣ የቴክኖሎጂ ሽግግር እና እንደዚህ ያሉ እቃዎችን እንዴት ማምረት እንደሚቻል ማወቅ፣ እና በሽታ አምጪ ተህዋሲያንን ለማግኘት እና ከነሱ የተገኙ ጥቅማጥቅሞችን እንደ ክትባቶች እና ሌሎች ከወረርሽኝ ጋር የተያያዙ ምርቶችን ለመጋራት እና መከላከልን ፣ ዝግጁነትን እና ምላሽን ለመደገፍ ሁለገብ ስርዓት። በአባል ሃገራት ከተነሱት ርዕሰ ጉዳዮች መካከል ወደ ታዳጊ ሀገራት የቴክኒክና ሳይንሳዊ እውቀቶችን እና የቴክኖሎጂ ድጋፍን እና ዘላቂ ፋይናንስን ወረርሽኙን መከላከል፣ ዝግጁነት እና ምላሽ ማጠናከር ይገኙበታል። በውይይቱ ወቅት በሀሰት ዜናዎች እና በወረራ ስምምነቶች ድርድር ላይ ያተኮሩ የሀሰት ዜናዎች፣ እና የተዛቡ መረጃዎች፣ ተግዳሮቶች በደብሊውኤችኦ ዋና ዳይሬክተር ፣የተነሱ ሲሆን ይህም ማንኛውም ስምምነት፣ ሀገራትን ሉዓላዊነት እንዲሰጡ ያደርጋል የሚለውን የውሸት አስተያየት ጨምሮ ለደብሊውኤችኦ። ለድርድሩ መሰረት የሆነው የረቂቅ ወረርሽኙ ስምምነት ጽሑፍ የህዝብ ጤና ጉዳዮችን ለመፍታት የግዛት ፓርቲዎች የሉዓላዊነት መርህን ያረጋግጣል ፣ እናም መንግስታት በተባበሩት መንግስታት ቻርተር እና በአለም አቀፍ ህጎች አጠቃላይ መርሆዎች መሠረት ፣ በጤና ፖሊሲዎቻቸው ላይ ህግ የማውጣት እና ህግን የመተግበር ሉዓላዊ መብት። ግስጋሴውን ለማፋጠን፣ አይቢኤን በ አይቢኤን ቢሮ ምክትል ሊቀመንበሮች የሚመራ እና በአባል መንግስታት የተቀናጀ አራት አርቃቂ ንኡስ ቡድኖችን አቋቁሞ በእያንዳንዱ ርዕስ ላይ የታቀዱትን መጣጥፎች ከግምት ውስጥ ያስገቡ። አይቢኤን የሚመከረው ንኡስ ቡድኖች ከአባል ሀገራት ጋር መደበኛ ያልሆነ ውይይቶችን ማድረጋቸውን እንዲቀጥሉ እና ከየካቲት 19 እስከ ማርች 1 2024 በሚደረገው ስምንተኛው የአይቢኤን ስብሰባ ላይ እንዲታይ በየጽሑፎቻቸው ጽሑፍን እስከ ጃንዋሪ 15 2024 ሀሳብ ያቀርባሉ። ዘጠነኛው ከ18-28 ማርች 2024 ይካሄዳል። ስብሰባው በ አይቢኤን ተባባሪ ሊቀመንበሮች በኔዘርላንድስ ሚስተር ሮላንድ ድሪሴ እና በደቡብ አፍሪካው ወይዘሮ ፕሪሲየስ ማትሶሶ እና በብራዚል ምክትል ሊቀመንበሩ አምባሳደር ቶቫር ዳ ሲልቫ ኑነስ፣ የግብፁ አምባሳደር አምር ረመዳን፣ የጃፓኑ አምባሳደር ኮዞ ሆሴይ እና ዶ/ር ቪሮጅ የታይላንድ ተአንግቺሮኢንስቲን መርተዋል። አምባሳደር ረመዳን በግብፁ ሚስተር አህመድ ሳላማ ሶሊማን ተክተው ለሂደቱ ያበረከቱት አስተዋፅኦ በ አይቢኤን እውቅና አግኝቷል። አይቢኤን በታህሳስ 2021 በአለም ጤና ጉባኤ ልዩ ስብሰባ የተቋቋመ ሲሆን በ ደብሊውኤችኦ ህገ-መንግስት ስር ኮንቬንሽን፣ ስምምነትን ወይም ሌላ አለም አቀፍ መሳሪያን ወረርሽኙን ለመከላከል፣ ዝግጁነትን እና ምላሽን ለማጠናከር ተከታታይ ስብሰባዎችን የማደራጀት ኃላፊነት ተሰጥቶት ነበር። የ አይቢኤን ሥራ ወረርሽኙን ስምምነትን ለመደራደር የሚሠራው በአካታችነት፣ ግልጽነት፣ ቅልጥፍና፣ የአባላት መንግሥት አመራር እና የጋራ መግባባት መርሆዎች ላይ ነው። መንግስታት በወረርሽኙ ስምምነት ሂደት ላይ ውይይቶችን ይመራሉ እና በአሁኑ ጊዜ በግንቦት 2024 በሚቀጥለው የዓለም ጤና ጉባኤ በማንኛውም ጽሑፍ ላይ ይወስናሉ ተብሎ ይጠበቃል። የዓለም ጤና ድርጅት ሰራተኞች ለነዚህ ውይይቶች ሴክሬታሪያት ሆነው ያገለግላሉ፣ ሀገራትን በስራቸው ይደግፋሉ፣ ነገር ግን በውሳኔ አሰጣጥ ላይ አይሳተፉም። ከወረርሽኙ ስምምነት ሂደት ጋር በተጓዳኝ መንግስታት በአለም አቀፍ የጤና ደንቦች (ኤይኤችአር) ላይ ማሻሻያዎችን በመደራደር ላይ ናቸው። የመጨረሻው ስብሰባ በታህሳስ 7 2023 ተጀመረ። የቀረቡት ማሻሻያዎች በሚቀጥለው የዓለም ጤና ጉባኤ ላይ እንዲታዩ እና እንዲፀድቁ ታቅደዋል። አይኤችአር ለበሽታዎች ወረርሽኝ እና ሌሎች አጣዳፊ የህዝብ ጤና አደጋዎች እንዲዘጋጁ እና ምላሽ እንዲሰጡ ሀገራት የተስማሙባቸውን አቀራረቦች እና ግዴታዎች አስቀምጧል። የቀረቡት ማሻሻያዎች በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ለተከሰቱት ተግዳሮቶች ምላሽ ይሰጣሉ።

Governments continue discussions on pandemic agreement negotiating text Sustainable production of pandemic-related tools, boosting country health system capacities, financing solutions and misinformation among subjects discussed by WHO Member States Governments continued their work to negotiate and draft an agreement to strengthen global pandemic prevention, preparedness and response to prevent a repeat of the health, social and economic impacts that were caused by the COVID-19 pandemic. This seventh meeting of the Intergovernmental Negotiating Body (INB) ended on 6 December 2023 at the World Health Organization (WHO) headquarters in Geneva. Over two sessions, running from 6–10 November and 4–6 December, governments completed the review of the pandemic agreement negotiating text presented by the Member State-appointed Bureau of the INB. Delegations from WHO Member States discussed a wide range of critical elements, including pandemic and public health surveillance, One Health and boosting pandemic preparedness, readiness and resilience in countries. Equity and the right to health are among the guiding principles of the draft text of the proposed pandemic agreement under discussion. In this light, governments discussed the sustainable production of pandemic-related products; the transfer of technology and know-how to produce such items; and a multilateral system for access to pathogens and the sharing of benefits derived from them, such as vaccines and other pandemic-related products, to support prevention, preparedness and response. Among other topics considered by Member States were the transfer to developing countries of technical and scientific expertise, and technology support, and sustainable financing to strengthen pandemic prevention, preparedness and response. During the meeting, the challenge posed by the torrent of fake news, and disinformation and misinformation, directed at the pandemic agreement negotiations, was raised by the WHO Director-General, including on the false claim that any agreement would result in countries ceding sovereignty to WHO. The draft pandemic agreement text, which is the basis for the negotiations, reaffirms the principle of sovereignty of States Parties in addressing public health matters, and that States have, in accordance with the Charter of the United Nations and the general principles of international law, the sovereign right to legislate and to implement legislation in pursuance of their health policies. To accelerate its progress, the INB established four drafting subgroups led by the INB Bureau Vice Chairs, and co-facilitated by Member States, to consider the proposed articles on each topic. The INB recommended subgroups continue holding informal discussions with Member States and propose text for their respective articles by 15 January 2024 for consideration at the eighth INB meeting to be held from 19 February–1 March 2024. The ninth will take place from 18–28 March 2024. The meeting was led by INB Co-Chairs Mr Roland Driece of the Netherlands and Ms Precious Matsoso of South Africa, and Vice-Chairs Ambassador Tovar da Silva Nunes of Brazil, Ambassador Amr Ramadan of Egypt, Ambassador Kozo Honsei of Japan, and Dr Viroj Tangcharoensathien of Thailand. Ambassador Ramadan has replaced Mr Ahmed Salama Soliman of Egypt, whose contribution to the process was recognized by the INB. The INB was established in December 2021 at a special session of the World Health Assembly, and was tasked with organizing a series of meetings to negotiate a convention, agreement or other international instrument under WHO’s Constitution to strengthen pandemic prevention, preparedness and response. The INB’s work to negotiate a pandemic agreement is based on the principles of inclusiveness, transparency, efficiency, Member State leadership and consensus. Governments lead the discussions on the pandemic agreement process and are currently expected to decide on any text at the next World Health Assembly in May 2024. WHO staff serve as the Secretariat to these discussions, supporting countries in their work, but do not participate in decision-making. In parallel with the pandemic agreement process, governments are also negotiating amendments to the International Health Regulations (IHR). The latest meeting began on 7 December 2023; the proposed amendments are scheduled for consideration and adoption at the next World Health Assembly. The IHR set out agreed approaches and obligations for countries to prepare for, and respond to, disease outbreaks and other acute public health risks. The proposed amendments come in response to the challenges posed by the COVID-19 pandemic.

Gwamnatoci sun ci gaba da tattaunawa kan batun tattaunawa kan yarjejeniyar da aka cimma. Ɗorewar samar da kayan aikin da ke da alaƙa da cutar, haɓaka ƙarfin tsarin kiwon lafiyar ƙasa, samar da hanyoyin samar da kuɗi da kuma rashin fahimta tsakanin batutuwan da ƙasashe membobin WHO suka tattauna. Gwamnatoci sun ci gaba da aikinsu don yin shawarwari da daftarin yarjejeniya don ƙarfafa rigakafin cutar ta duniya, shirye-shirye da mayar da martani don hana maimaita tasirin kiwon lafiya, zamantakewa da tattalin arziƙin da cutar ta COVID-19 ta haifar. Wannan taro karo na bakwai na Hukumar Tattaunawa ta gwamnatoci (INB) ya ƙare a ranar shida ga watan Disamba shekarar 2023 a hedkwatar Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) a Geneva. Sama da zama guda biyu, wanda ya gudana daga shida zuwa goma na watan Nuwamba da huɗu zuwa shida na watan Disamba, gwamnatoci sun kammala nazarin yarjejeniyar tattaunawa kan yarjejeniyar da Hukumar INB ta naɗa a Jiha ta gabatar. Wakilai daga ƙasashe mambobin hukumar WHO sun tattauna abubuwa da yawa masu mahimmanci, ciki har da annoba da sa ido kan lafiyar jama'a, Lafiya ɗaya da haɓaka shirye-shiryen annoba, shirye-shirye da juriya a cikin ƙasashe. Daidaito da haƙƙin lafiya na daga cikin jagororin ƙa'idodin daftarin rubutun da aka tsara na yarjejeniyar annoba da ake tattaunawa. A wannan yanayin, gwamnatoci sun tattauna batun samar da samfuran da ke da alaƙa da cutar; canja wurin fasaha da sanin yadda ake samar da irin waɗannan abubuwa; da tsarin ɓangarori da yawa don samun damar kamuwa da cututtuka da kuma raba fa'idodin da aka samu daga gare su, kamar alluran rigakafi da sauran samfuran da ke da alaƙa da cutar, don tallafawa rigakafi, shiri da amsawa. Daga cikin wasu batutuwan da ƙasashe mambobin ƙungiyar suka yi la'akari da su sun haɗa da miƙa mulki ga ƙasashe masu tasowa na fasahar da ilimin kimiyya, da tallafin fasaha, da samar da kuɗi mai ɗorewa don ƙarfafa rigakafin cutar, shiri da mayar da martani. A yayin taron, babban daraktan hukumar ta WHO ya taɓo ƙalubalen da ke tattare da kwararar labaran ƙarya, da kuma rugujewar bayanai da rashin fahimta, da aka karkata kan shawarwarin yarjejeniyar da aka cimma, ciki har da da'awar karya na cewa duk wata yarjejeniya za ta haifar da mika mulki ga ƙasashe hukumar WHO. Rubutun yarjejeniyoyin cutar sankara, wanda shine tushen tattaunawar, ya sake tabbatar da ƙa’idar ikon mallakar sassan Jihohi wajen tinkarar al'amuran kiwon lafiyar jama'a, kuma Amurka tana da, daidai da Yarjejeniya ta Majalisar Ɗinkin Duniya da ƙa’idodin dokokin ƙasa da ƙasa gaba ɗaya. 'yancin yin doka da aiwatar da doka don aiwatar da manufofin kiwon lafiyar su. Don haɓaka ci gabanta, INB ta kafa ƙungiyoyi huɗu na tsara shirye-shirye karkashin jagorancin Mataimakin Shugaban Hukumar INB, da haɗin gwiwa daga Membobin ƙasashe, don yin la'akari da abubuwan da aka tsara akan kowane batu. Ƙungiyoyin INB sun ba da shawarar ci gaba da tattaunawa na yau da kullum da ƙananan ƙungiyoyi kuma a riƙa ba da shawarar rubutu ga labaran su zuwa goma sha biyar ga watan Janairun shekarar 2024 don nazari a taron INB na takwas da za a gudanar daga goma sha tara ga watan Fabrairu zuwa ɗaya ga watan Maris shekarar 2024. Na taran zai gudana ne daga 18-28 ga watan Maris 2024. Taron ya gudana ne ƙarƙashin jagorancin shugabannin INB Mista Roland Driece na Holan, Mis Precious Matsoso ta Afirka ta Kudu, mataimakin shugabanin Ambasada Tovar da Silva Nunes na Brazil, Ambasada Amr Ramadan na Masar, Ambasada Kozo Honsei na Japan, da Dr Viroj. Tangcharoensthien na Thailand. Ambasada Ramadan ya maye gurbin Mista Ahmed Salama Soliman na Masar, wanda aka yabawa gudunmawar da ya bayar ga taron na INB. An kafa INB ne a cikin Disambar 2021, a wani taro na musamman na Majalisar Lafiya ta Duniya, kuma an bata alhakin shirya jerin tarurruka don tattaunawa kan taruka, yarjejeniya ko wasu kayan aikin ƙasa da ƙasa a ƙarƙashin Kundin Tsarin Mulki na WHO don ƙarfafa rigakafin cutar, shiri da mayar da martani. Aikin INB na tattauna yarjejeniyar annoba ya dogara ne da ƙaiɗojin haɗaka, gaskiya da kuma gamsarwa, jagorancin ƙasashe mambobi da kuma cimma matsaya. Gwamnati na jagorantar taron tattaunawa don hanyoyin ƙulla kan annobar, kuma ana sa ran yanzu zasu iya yanke hukunci kan batun a taron Majalisar Lafiya ta Duniya na gaba a watan Mayun shekarar 2024. Ma'aikatan Hukumar WHO suna zama Sakatariya ga waɗannan tattaunawa, suna tallafawa ƙasashe a cikin ayyukansu, amma ba sa shiga cikin yanke shawara. A bisa tsarin yarjejeniyar ibtila'i, gwamnatoci kuma suna tattaunawa kan gyare-gyare ga Dokokin Kiwon Lafiya na Duniya (IHR). Sabon taron ya fara ranar 7 ga Disambar 2023; An tsara gyare-gyaren da aka tsara don yin la'akari da daidaito a taron Majalisar Lafiya ta Duniya na gaba. IHR ta tsara hanyoyin da aka amince da su da wajibai ga ƙasashe don shiryawa, da kuma mayar da martani ga ɓarkewar cututtuka da sauran haɗarin lafiyar jama'a. Waɗannan sauye-sauyen da aka tsara, sun zo ne a matsayin martani ga ƙalubalen da annobar COVID-19 ta kawo.

Serikali zinaendelea na majadiliano juu ya barua ya makubaliano ya janga Uzalishaji endelevu wa vifaa vinavyohusiana na janga, kukuza uwezo wa mfumo wa afya ya nchi, suluhisho la hifadhi na habari potofu kati ya mada zilizojadiliwa na Nchi Wanachama wa WHO Serikali ziliendelea na kazi yao ya kujadili na kuandaa makubaliano ya kuimarisha uzuiaji wa janga la kimataifa, utayari na mwitikio ili kuzuia kurudia kwa athari za kiafya, kijamii na kiuchumi ambazo zilisababishwa na janga la UVIKO. Mkutano huu wa saba wa baraza la majadiliano kati ya serikali na serikali (INB) ulimalizika tarehe 6 Desemba 2023 katika makao makuu ya shirika la Afya Duniani (WHO) huko Geneva. Zaidi ya vikao viwili, kuanzia tarehe 6 - 10 Novemba na 4 - 6 Desemba, serikali zilikamilisha mapitio ya barua ya mjadala wa makubaliano ya janga yaliyowasilishwa na Ofisi iliyoteuliwa na Nchi Wanachama ya INB. Wajumbe kutoka Nchi Wanachama wa WHO walijadili mambo mbalimbali muhimu, ikiwa ni pamoja na ufuatiliaji wa janga na afya ya umma, Afya ya aina moja na kuongeza maandalizi ya janga, utayari na ustahimilivu katika nchi. Usawa na haki ya afya ni miongoni mwa kanuni elekezi za rasmu ya mkataba wa janga unaojadiliwa. Kwa mtazamo huu, serikali zilijadili uzalishaji endelevu wa bidhaa zinazohusiana na janga; uhamisho wa teknolojia na ujuzi wa kuzalisha hivyo vitu; na mfumo wa kimataifa wa kupata vimelea vya magonjwa na ugawaji wa faida zinazotokana nazo, kama vile chanjo na bidhaa zingine zinazohusiana na janga, ili kusaidia kuzuia, kujiandaa na kukabiliana. Miongoni mwa mada zingine zilizozingatiwa na Nchi Wanachama ni uhamishaji wa wataalamu wa ufundi na sayansi katika nchi zilizoendelea na msaada wa teknolojia na ufadhili endelevu ili kuimarisha uzuiaji wa janga, utayari na mwitikio. Wakati wa mkutano huo, changamoto iliyoletwa na mkondo wa habari za uwongo na taarifa potofu iliyoelezwa kwenye mjadala wa makubaliano ya janga hilo, ilitolewa na Mkurugenzi Mkuu wa WHO, pamoja na madai ya uwongo kuwa makubaliano yoyote yatasababisha nchi kupokea utawala wa WHO. Nakala ya rasimu ya makubaliano ya janga, ambayo ni msingi wa majadiliano, inathibitisha kanuni ya uhuru wa Nchi Wanachama katika kushughulikia masuala ya afya ya umma, kuwa mataifa kwa mujibu wa Mkataba wa Umoja wa Mataifa kwa ujumla, kanuni na sheria za kimataifa, haki huru ya kutunga sheria na kutekeleza sheria kwa kufuata sera zao za afya. Ili kuhkikisha maendeleo yake, INB ilianzisha vikundi vinne vya uandishi vikiongozwa na Makamu Wenyeviti wa Ofisi ya INB, na kuratibiwa na Nchi Wanachama, ili kuzingatia makala yaliyopendekezwa kwenye kila mada. Vikundi vidogo vilivyopendekezwa vya INB viendelee kufanya makubaliano yasiyo rasmi na Nchi Wanachama na kupendekeza ujumbe kwa ajili ya makala yao husika kabla ya tarehe 15 Januari 2024 ili kuzingatiwa katika mkutano wa nane wa INB utakaofanyika kuanzia tarehe 19 Februari hadi 1 Machi 2024. Ya tisa itafanyika kuanzia tarehe 18 Machi 2024. Mkutano huo uliongozwa na Wenyeviti wenza wa INB, Bw. Roland Driece wa Uholanzi na Bibi. Precious Matsoso wa Afrika Kusini, na Makamu Mwenyekiti Balozi Tovar Da Silva Nunes wa Brazil, Balozi Amr Ramadhani wa Misiri, Balozi Kozo Honsei wa Japan, na Dk. Viroj. Tangchoroensathien wa Thailand. Balozi Ramadhan amechukua nafasi ya Bw. Ahmed Salama Soliman wa Misiri, ambaye mchango wake katika mchakato huo ulitambuliwa na INB. INB ilianzishwa mnamo Desemba 2021 katika kikao maalum cha Bunge la Afya Duniani, na ilipewa jukumu la kuandaa safu ya mikutano ya kujadili mkataba, makubaliano au chomo kingine cha kimataifa chini ya katiba ya WHO ili kuimarisha uzuiaji wa janga, utayari na majibu. Kazi ya INB ya kujadili makubaliano ya janga inategemea kanuni za ushirikishwaji, uwazi, ufanisi, uongozi wa jimbo mwanachama na makubaliano. Serikali zinaongoza majadiliano juu ya mchakato wa makubaliano ya janga na kwa sasa zinatarajiwa kuamua juu ya barua yoyote katika mkutano ujao wa afya duniani mnamo Mei 2024. Wafanyakazi wa WHO wanatumika kama sekritarieti ya majadiliano haya, wakizisaidia nchi katika kazi zao, lakini hawashiriki katika kufanya maamuzi. Sambamba na mchakato wa makubaliano ya janga, pia serikali zinajadili marekebisho ya kanuni za afya kimataifa (IHR). Mkutano wa hivi karibuni ulianza tarehe 7 esemba 2023; marekebisho yaliyopendekezwa yalipangwa kuzingatiwa na kupitisha katika mkutano ujao wa Baraza la Afya duniani. IHR iliweka mbinu na majukumu yaliyokubaliwa kwa nchi kujiandaa, na kukabiliana na, milipuko ya magonjwa na hatari zingine kubwa za kiafya ya umma. Marekebisho yaliyopendekezwa yanakuja kujibu changamoto zinazoletwa na janga la UVIKO-19.

Àkọsílẹ̀ pé àwọn ìjọba ń tẹ̀síwájú nínú ìtàkurọ̀sọ̀ lórí ìdúnàádúrà àdéhùn àjàkálẹ̀ àrùn Ìsọdipúpọ̀ àwọn ohun èlò tí ó jẹmọ́ àjàkálẹ̀ àrùn, tí ó ń ṣe àgbéga àwọn ipá ètò ìlera orílẹ̀-èdè, nínà owó lórí àwọn ọ̀nà àbáyọ àti àwọn àṣìṣe alaye láàárín àwọn àkòrí tí àwọn orílẹ̀-èdè ti wọ́n jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ WHO jíròrò lé lórí. Àwọn ìjọba tẹ̀síwájú nínú iṣẹ́ wọn láti dúnàádúrà àti láti ṣe àkọsílẹ̀ àdéhùn tí yóò ró ìdènà àjàkálẹ̀ àrùn káríayé lágbára, ìgbáradì àti ìdáhùnsí láti dènà àwọn ipá lórí ìlera, àwùjọ àti ọ̀rọ̀ ajé tí àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 dá sílẹ̀. Ìpàdé ẹlẹ́ẹ̀keje tí Ẹgbẹ́ Adúnàádúrà Oníjọbasíjọba yìí parí ní ọjọ́ 6 oṣù Kejìlá ọdún 2023 ní olú ilé iṣẹ́ Àjọ Elétò Ìlera Lágbàáyé ni Geneva. Láàárín ìjókòó méjì, tí ó bẹ̀rẹ̀ láti 6-10 oṣù Kọkànlá títí di 4-6 oṣù Kejìlá, àwọn ìjọba parí àyẹ̀wò lórí àkọsílẹ̀ àdéhùn ìdúnàádúrà lórí àjàkálẹ̀ àrùn tí àwọn Orílẹ̀-èdè ti wọ́n jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ tí INB yàn fi síwájú wọn. Àwọn asojú lára àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ WHO jíròrò lórí ọ̀pọ̀ àwọn idà ìpìlẹ̀ tí ó ṣe pàtàkì, lára wọn ni ìwò káàkiri àjàkálẹ̀ àrùn àti ìlera gbogbogbò, Ìlera Ọ̀kan-un àti ṣíṣe àgbélárugẹ ìgbáradì fún àjàkálẹ̀ àrùn, pẹ̀lú ìgbáradì àti ìfarajìn ní àwọn orílẹ̀-èdè. Ẹ̀tọ́ àti ìláǹfààní sí ìlera wà lára àwọn ìpìlẹ̀ òye tí wọ́n sàmúlò níbi àkọsílẹ̀ àbá àdéhùn àjàkálẹ̀ àrùn tí wọ́n ń jíròrò lé lórí. Ní ìbámu pẹ̀lú èyí, àwọn ìjọba jíròrò lórí ìsọdipúpọ̀ àwọn ọjà ajẹmọ́ àjàkálẹ̀ àrùn; ìlò ìmọ̀ ẹ̀rọ àti ìmọ̀ ìsọdipúpọ̀ láti sọ àwọn nǹkan yìí di púpọ̀; àti àwọn ètò ẹlẹ́kaàka fún ìláǹfàànísí àwọn kòkòrò àìsàn àti pínpín àwọn àǹfààní tí wọ́n rí lára wọn, bíi àwọn àjẹsára àti àwọn ohun ajẹmọ́ àjàkálẹ̀ àrùn míràn, láti gbárùkù ti ìdènà, ìgbáradì àti ìdáhùnsí àjàkálẹ̀ àrùn náà. Lára àwọn àkòrí mìíràn tí àwọn orílẹ̀-èdè ti wọ́n jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ tún gbéyẹ̀wò ní gbígbé àwọn onímọ̀ ẹ̀rọ àti àwọn onímọ̀ ìjìnlẹ̀ lọ sí àwọn orílẹ̀-èdè tí ètò ọrọ̀ ajé wọn kò rú gọ́gọ́, àti àtìlẹ́yìn ìmọ̀ ẹ̀rọ, àti láti ná owó ní ọ̀nà tí ó ṣe gbà láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ìdènà, gbáradì àti dáhùnsí àjàkálẹ̀ àrùn. Ní àkókò ìpàdé náà, ìpèníjà tí ó wáyé láti ara ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ ìròhìn irọ́, ìròyìn asinilọ́nà àti ìròyìn àṣìṣe ìròyìn, tí wọ́n fi tako àwọn ìdúnàádúrà àdéhùn àjàkálẹ̀ àrùn, ní Olùdarí Gbogbogbò ti WHO fi léde, lára rẹ̀ sì tún ni irọ́ pé àdéhùnkádèéhùn tí wọ́n bá ṣe yóò yọrí sí kí àwọn orílẹ̀-èdè jọ̀wọ́ agbára wọn fún WHO. Àkọsílẹ̀ àdéhùn àjàkálẹ̀ àrùn náà, èyí tí í ṣe ìpìlẹ̀ fún àwọn ìdúnàádúrà, tún fi ìdí ìjọba àwọn ẹgbẹ́ lórílẹ̀-èdè múlẹ̀ nípa sísọ ọ̀rọ̀ sí àwọn ọ̀ràn ìlera gbogbogbò, àti pé àwọn orílẹ̀-èdè ní, ní ìbámu pẹ̀lú Òfin Ìdásílẹ̀ United Nations àti àwọn òye ìpìlẹ̀ gbogbogbò lórí òfin orílẹ̀-sí-orílẹ̀, ẹ̀tọ́ ìṣèjọba láti ṣe òfin àti láti sàmúlò òfin ní ọ̀nà láti sàmúlò àwọn ètò ìlera wọn. Láti jẹ́ kí ìgbéga náà yàrá tẹ̀síwájú síi, INB ṣe ìdásílẹ̀ àwọn ẹgbẹ́ lábẹ́ ẹgbẹ́ láti ṣe àkọsílẹ̀ èyí tí àwọn Igbá-kejì Alága ilé iṣẹ́ tí ó mójútó bí nǹkan ṣe ń lọ ní INB darí, tí àwọn orílẹ̀-èdè ti wọ́n jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ sì jẹ́ alájọsàmójútó rẹ̀, láti gbìmọ̀ràn àwọn àbá àròkọ lórí àkọ́lé kọ̀ọ̀kan. Àwọn ẹgbẹ́ lábẹ́ ẹgbẹ́ ti INB ṣe ìsèdúró fún túbọ̀ ń ṣe ìjíròrò aláìlófin pẹ̀lú àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ wọ́n sì dábàá àkọsílẹ̀ fún àwọn àròkọ oníkálukú wọn ní 15 oṣù Kínní ọdún 2024 fún ìpinnu ní ìpàdé ẹlẹ́ẹ̀kẹjọ INB tí yóò wáyé ní 19 oṣù Kejì - 1 oṣù Kẹta ọdún 2024. Ẹlẹ́kẹ̀sán yóò wáyé láti 18-28 oṣù Kẹta ọdún 2024. Mr Roland Driece tí orílẹ̀-èdè Netherlands àti Ms Precious Matsoso ti orílẹ̀-èdè South Africa tí wọ́n Alájọjẹ́alága INB ni wọ́n darí ìpàdé náà, àti àwọn Igbá-kejì Alága Aṣojú Ìjọba Tovar da Silva Nunes ti orílẹ̀-èdè Brazil, Aṣojú Ìjọba Amr Ramadan ti orílẹ̀-èdè Egypt, Aṣojú Ìjọba Kozo Honsei tí orílẹ̀-èdè Japan, àti Dr Viroj Tangcharoensathien ti orílẹ̀-èdè Thailand. Aṣojú Ìjọba Ramadan ti dípò Mr Ahmad Salama Soliman ti orílẹ̀-èdè Egypt, ẹni tí INB ṣe ìdámọ̀ ipa rẹ̀. Wọ́n dá INB sílẹ̀ ní oṣù Kejìlá ọdún 2021 ní àkókò pàtàkì kan níbi Àpéjọ Ìlera Àgbáyé, tí wọ́n sí gbé iṣẹ́ sísètò onírúurú ìpàdé láti dúnàádúrà ìpéjọ fún un, àdéhùn àti àwọn ohun èlò orílẹ̀-sí-orílẹ̀ mìíràn lábẹ́ Ìwé Òfin WHO láti ró ìdènà àjàkálẹ̀ àrùn lágbára, ìgbáradì àti ìdáhùnsí. Iṣẹ́ INB láti ṣe ìdúnàádúrà àdéhùn àjàkálẹ̀ àrùn kan wà lórí òye ìpìlẹ̀ tí ó jẹmọ́ ìdásí gbogbogbò, àkóyawọ́, ṣíṣe dáradára, ìjẹ olórí àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n jẹ́ Ọmọ Ẹgbẹ́ àti ìfohùnsọ̀kan. Àwọn ìjọba dárí àwọn ìjíròrò lórí ìlànà àdéhùn àjàkálẹ̀ àrùn èróńgbà sì wà pé wọn yóò pinnu lórí àkọsílẹ̀kákọsílẹ̀ ní Ìpéjọ Ìlera Àgbáyé tí ó ń bọ̀ ní oṣù Karùn-ún ọdún 2024. Àwọn òṣìṣẹ́ WHO jẹ́ Olùdarí fún àwọn ìjíròrò wọ̀nyí, èyí tí ó ń ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn orílẹ̀-èdè níbi isẹ́ wọn, ṣùgbọ́n wọn kì í kópa níbi àmọ̀ràn dídá. Ní ọ̀nà kejì ẹ̀wẹ̀ sí ìlànà àdéhùn àjàkálẹ̀ àrùn, àwọn ìjọba ń dúnàádúrà àwọn àtúnṣe sí Àwọn Ìlànà Ìlera Orílẹ̀-sí-orílẹ̀ (IHR). Ìpàdé tí ó kẹ́yìn bẹ̀rẹ̀ ní ọjọ́ 7 oṣù Kejìlá ọdún 2023; wọ́n ṣètò ìsàmúlò àti gbígba àwọn àbá àtúnṣe wọlé níbi Àpéjọ Ìlera Àgbáyé tí ó ń bọ̀. IHR ṣètò àwọn ìlànà àti iṣẹ́ tí wọ́n ti fi ẹnu kò lè lórí fún àwọn orílẹ̀-èdè láti gbáradì fún, àti láti dáhùn sí, àwọn ìbẹ́sílẹ̀ àrùn àti àwọn ewu ìlera gbogbogbò tí ó lágbára yókù. Àwọn àtúnṣe tí wọ́n dábàá náà wà ní ìdáhùnsí àwọn ìpèníjà tí àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 dá sílẹ̀.

Ohulumeni bayaqhubeka nezingxoxo ngombhalo wokuxoxisana ngesivumelwano sobhubhane Ukukhiqizwa okuqhubekayo kwezinsiza ezihlobene nobhubhane, ukukhulisa amandla ohlelokusebenza lezempilo yezwe, izixazululo zezezimali kanye nolwazi olunganembile phakathi kwezihloko okuxoxwe ngazo Amazwe Angamalungu eWHO. Ohulumeni baqhubekile nomsebenzi wabo wokuxoxisana nokubhala isivumelwano sokuqinisa ukuvinjelwa kobhubhane lomhlaba wonke, ukulungela kanye nezimpendulo ukuze kuvinjelwe ukuphindaphinda kwemithelela yezempilo, yezenhlalo nezomnotho edalwe ubhadane lweCOVID-19. Lo mhlangano wesikhombisa we-Intergovernmental Negotiating Body (INB) uphele mhla ziyisi-6 kuZibandlela 2023 ekomkhulu leNhlangano Yezempilo Yomhlaba (WHO) e-Geneva. Ezikhathini ezimbili, kusukela mhla zi-6-10 kuLwezi kanye nezi-4-6 kuZibandlela, ohulumeni baphothule ukubuyekezwa kombhalo wezingxoxo zesivumelwano sobhubhane owethulwe yi-Bureau eqokwe yiLungu Lesifunda se-INB. Izithunywa ezivela emazweni angamalungu eWHO axoxisane ngezinto eziningi ezibucayi, okuhlanganisa ubhubhane kanye nokubhekwa kwezempilo yomphakathi, Impilo Eyodwa kanye nokuthuthukisa ukulungela ubhubhane, ukulungela kanye nokuqina emazweni. Ukulingana nelungelo lezempilo kuphakathi kwezimiso eziqondisayo zombhalo osalungiswa wesivumelwano esihlongozwayo sobhubhane okuxoxwa ngaso. Ngalokhu, ohulumeni baxoxisane ngokukhiqizwa okusimeme kwemikhiqizo ehlobene nobhubhane; ukudluliswa kobuchwepheshe kanye nolwazi lokukhiqiza izinto ezinjalo; kanye nohlelo olunezinhlangothi eziningi lokufinyelela kumagciwane kanye nokwabelana ngezinzuzo ezitholakala kuwo, njengemithi yokugoma neminye imikhiqizo ehlobene nobhubhane, ukusekela ukuvimbela, ukulungela kanye nokusabela. Phakathi kwezinye izihloko ezicatshangelwe Angamalungu Amazwe kwaba ukudluliselwa emazweni asathuthuka ongoti bezobuchwepheshe nesayensi, nokusekelwa kwezobuchwepheshe, kanye nokuxhaswa ngezimali okusimeme ukuze kuqiniswe ukuvimbela ubhubhane, ukulungela kanye nokusabela. Ngesikhathi somhlangano, izinselelo ezibangwa yizindaba ezingamanga, imininingwane engamanga ngokuhlosiwe nemininingwane engamanga kungahlosiwe, eqondiswe ezingxoxweni zesivumelwano sobhubhane, yaphakanyiswa nguMqondisi-Jikelele weWHO, okuhlanganisa nesimangalo esingamanga sokuthi noma yisiphi isivumelwano sizoholela ekutheni amazwe ayeke ubukhosi beWHO. Umbhalo wesivumelwano sobhubhane lohlaka, oyisisekelo sezingxoxo, uqinisekisa umgomo wobukhosi bamazwe angamalungu ekusingatheni izindaba zezempilo yomphakathi, nokuthi imibuso, ngokuhambisana neCharter yeNhlangano Yezizwe kanye nemigomo evamile yomthetho wamazwe ngamazwe, ilungelo elibusayo lokushaya umthetho nokusebenzisa umthetho ngokulandela izinqubomgomo zabo zezempilo. Ukuze isheshise inqubekelaphambili yayo, i-INB isungule amaqeqebana abhalayo amane aholwa amaPhini Osihlalo Behhovisi Le-INB, futhi agqugquzelwa Amazwe Angamalungu, ukuze acubungule izihloko ezihlongozwayo ngesihloko ngasinye. Ama-subgroups anconyiwe e-INB aqhubeke nokuba nezingxoxo ezingakahleleki Namazwe Angamalungu futhi enze isiphakamiso sombhalo wezindatshana zawo ngokulandelana kwazo ungakadluli umhla ziyi-15 kuMasingana 2024 ukuze ucutshungulwe emhlanganweni wesishiyagalombili we-INB ozoba kusukela ngomhla ka-19 February–1 Mashi 2024. Owesishiyagalolunye uzokwenzeka kusukela mhla ziyi-18–28 kuNdasa wezi-2024. Umhlangano ubuholwa oSihlalo abambisene nabo be-INB uMnuz Roland Driece waseNetherlands kanye noNkz Precious Matsoso wase-South Africa Ning kanye namaPhini kaSihlalo iNxusa uTovar da Silva Nunes waseBrazil, iNxusa u-Amr Ramadan wase-Egypt, iNxusa uKozo Honsei waseJapan, noDkt Viroj. I-Tangcharoensathien yaseThailand. Inxusa uRamadan ungene esikhundleni sikaMnu Ahmed Salama Soliman wase-Egypt, ogalelo lakhe kulolu hlelo laqashelwa yi-INB. I-INB yasungulwa ngoZibandlela wezi-2021 emhlanganweni okhethekile woMhlangano Wezempilo Womhlaba, futhi yanikezwa umsebenzi wokuhlela uchungechunge lwemihlangano yokuxoxisana ngomhlangano, isivumelwano noma elinye ithuluzi lamazwe ngamazwe ngaphansi koMthethosisekelo weWHO ukuze kuqiniswe ukuvinjelwa kobhubhane, ukulungela kanye nokusabela. Umsebenzi we-INB wokuxoxisana ngesivumelwano sobhubhane usekelwe ezimisweni zokubandakanya wonke umuntu, ukubeka izinto obala, ukusebenza kahle, ubuholi beZwe obungamaLungu kanye nokuvumelana. Ohulumeni bahola izingxoxo ngenqubo yesivumelwano sobhubhane futhi njengamanje kulindeleke ukuthi banqume nganoma yimuphi umbhalo eMhlanganweni Wezempilo Womhlaba olandelayo kuNhlaba wezi-2024. Abasebenzi beWHO basebenza njengeHhovisi likaNobhala kulezi zingxoxo, besekela amazwe emsebenzini wabo, kodwa abahlanganyeli ekuthathweni kwezinqumo. Ngokuhambisana nenqubo yesivumelwano sobhubhane, ohulumeni nabo baxoxisana ngezichibiyelo ze-International Health Regulations (IHR). Umhlangano wakamuva waqala mhla ziyisi-7 kuZibandlela wezi-2023; izichibiyelo ezihlongozwayo zihlelelwe ukuthi zicutshungulwe futhi zamukelwe eMhlanganweni Wezempilo Womhlaba olandelayo. I-IHR yabeka izindlela okuvunyelwene ngazo nezibopho ukuze amazwe alungiselele, futhi aphendule, ukuqubuka kwezifo nezinye izingozi ezinkulu zezempilo zomphakathi. Lezi zichibiyelo ezihlongozwayo ziza ngenxa yezinselelo ezilethwe wubhubhane lweCOVID-19.

ከ40 ሚሊዮን በላይ የጤና ባለሙያዎች ደፋር የጤና እና የአየር ንብረት እርምጃ በሲኦፒ28 ይፈልጋሉ በ ሲኦፒ ለመጀመሪያ ጊዜ በተከበረው የጤና ቀን ከዓለም ዙሪያ የተውጣጡ ከ 40 ሚሊዮን በላይ የጤና ባለሙያዎች የ ደብልዩኤችኦ እና የሲቪል ማህበረሰብ ድርጅቶች ለጤና የአየር ንብረት ድርድር በ ሲኦፒ28 ቅድሚያ እንዲሰጡ ያቀረቡትን ጥሪ ተቀላቅለዋል ። የአየር ንብረት እንቅስቃሴ አለማድረግ ህይወትን እያስከፈለ ጤናን በየቀኑ እየጎዳ ነው። የጤና ሰራተኞች የቅሪተ አካል ነዳጆችን ለማስወገድ፣ ወደ ንጹህ ሃይል ለመሸጋገር፣ የመቋቋም አቅምን ለመገንባት እና ለተለዋዋጭ የአየር ንብረት ተጽእኖዎች በጣም የተጋለጡ ሰዎችን እና ማህበረሰቦችን ለመደገፍ አፋጣኝ እና ደፋር እርምጃ ይፈልጋሉ። ተጨማሪ መዘግየት የለም፣ ተጨማሪ ሰበብ የለም፣ አሁን እርምጃ እና ፍትህን በማሳሰብ ለወደፊቱ ጤናማ ለሁሉም። "በጤና እና በአየር ንብረት ለውጥ ምክንያት ፣ የሚፈጠሩ አስቸኳይ ፈተናዎች የጤና ባለሙያዎች የጤና ውጤቶችን ለማሻሻል እና የአየር ንብረት ቀውሶችን ለመፍታት ፣ በሚደረገው ጥረት ሁሉ በአንድነት ይቆማሉ" ሲሉ የዓለም ጤና ድርጅት ዋና ዳይሬክተር፣ ዶክተር ቴድሮስ አድሃኖም ገብረእየሱስ ተናግረዋል። "ይህ ሁላችንም ለመጪዎቹ ትውልዶች ጤናማ እና ጠንካራ አለም እንዲኖረን አስተዋፅኦ እንድናደርግ ያነሳሳናል። “2023 ከአየር ንብረት ጋር በተያያዙ አደጋዎች፣ ሰደድ እሳት፣ የሙቀት ማዕበል እና ድርቅን ጨምሮ፣ ለሕዝብ መፈናቀል፣ ለእርሻ ኪሳራ እና የአየር ብክለትን ጨምሮ በአስደንጋጭ ሁኔታ ታይቷል። እየተካሄደ ያለው የአየር ንብረት ቀውስ እንደ ኮሌራ፣ ወባ እና ዴንጊ ያሉ ለሕይወት አስጊ የሆኑ በሽታዎችን የመጋለጥ እድልን በእጅጉ ጨምሯል። ከዚህ በፊት ታይቶ የማይታወቅ የአለም ጤና ንቅናቄ በሲኦፒ28 ደብልዩኤችኦ እና ከ40 ሚሊዮን በላይ የጤና ባለሙያዎች መንግስታት የገቡትን ቃል ኪዳን እንዲያሟሉ፣ የፓሪሱን ስምምነት እንዲያደርሱ፣ ከቅሪተ አካል ነዳጆች መውጣትን እንዲያፋጥኑ እና ለሰው ልጅ ጤናማ፣ ፍትሃዊ እና አረንጓዴ የወደፊት ምኞታቸውን እንዲያሳድጉ ጠይቀዋል። ህዝቡን ከአየር ንብረት ለውጥ በጤናው ላይ ከሚያደርሱት አሉታዊ ተጽእኖ ለመጠበቅ ጠንካራ እና ጠንካራ የጤና ስርአቶች በጣም አስፈላጊ ናቸው። ለአየር ንብረት ለውጥ የማይበገር ዝቅተኛ የካርቦን ጤና ስርአቶችን መገንባት ለአሁኑ እና ለወደፊት ህይወት ጥበቃ አድርጎ መገንባት በአካባቢያዊ፣ ሀገራዊ እና አለም አቀፋዊ የአየር ንብረት እርምጃ እና ፋይናንስ እንደ አንዱ ቅድሚያ ሊሰጠው ይገባል። ከአለም ዙሪያ የተውጣጡ የጤና ሚኒስትሮች በ120 ሀገራት የተደገፈውን ሲኦፒ28 የአየር ንብረት እና ጤና መግለጫን አጽድቀዋል። ይህ የአየር ንብረት ለውጥን ከባድ የጤና አንድምታ አጉልቶ ያሳያል፣ የተባበሩት መንግስታት የአየር ንብረት ለውጥ ስምምነት ማዕቀፍ (ዩኤንኤፍሲሲሲ) እና የፓሪሱ ስምምነት ወሳኝ ሚና ላይ ያተኩራል፣ እና በአየር ንብረት ለውጥ እና በጤና መካከል ያለውን ግንኙነት ለመጋፈጥ በትብብር መስራት እንደሚያስፈልግ ያሳያል። ለጤና የአየር ንብረት እርምጃን አጣዳፊነት የጋራ ግንዛቤን ያንፀባርቃል እና ለሁሉም ጤናማ እና የበለጠ ጠንካራ የወደፊት የወደፊት ተስፋን ያሳድጋል። ለአየር ንብረት ለውጥ የማይበገር የጤና ስርዓቶችን በገንዘብ የመስጠት አጣዳፊነት ለጤናማ ፕላኔት ያለው ቁርጠኝነት ለአየር ንብረት ለውጥ የማይበገር የጤና ሥርዓቶችን እና ዘላቂ ተነሳሽነቶችን የሚደግፉ የፋይናንስ ዘዴዎችን ቁርጠኝነት ይጠይቃል። የእርምጃውን አጣዳፊነት መወያየት አስፈላጊ ነው ነገር ግን የፋይናንስ ቁርጠኝነት ከተግዳሮቱ መጠን ጋር የሚጣጣም መሆኑን ማረጋገጥ አስፈላጊ ነው። በአሁኑ ጊዜ 0.5% የአለም የአየር ንብረት ፋይናንስን በማግኘት ፣የጤናው ሴክተር ከፍተኛ የሀብት ጭማሪ ይፈልጋል። የገንዘብ ድጋፍን ማሳደግ ዋስትና ያለው ብቻ ሳይሆን ቀጣይነት ያለው የጤና ቀውሶችን እና እየተሻሻለ የመጣውን የአለም የጤና ገጽታን በብቃት ለመቋቋም አስፈላጊ ነው። የጤናው ዘርፍ ከዚህ ቀደም ታይቶ የማያውቅ ፈተናዎች እየተጋፈጡበት ባለበት በአሁኑ ወቅት የተፈጠረውን የፋይናንስ ክፍተት ለማስተካከል አፋጣኝ እርምጃ መውሰድ ያስፈልጋል። የገንዘብ ድጋፍን በማባዛት ሴክተሩን የመፍጠር፣ የማላመድ እና ጥሩ እንክብካቤን ለማቅረብ ያለውን አቅም እናጠናክራለን። የደብልዩኤችኦ በአየር ንብረት እና በጤና ላይ ያለው ቁርጠኝነት የየደብልዩኤችኦ የሲኦፒ28 ፕሬዚዳንቱ የጤና ድንገተኛ ሁኔታን ለማጉላት እና ለአየር ንብረት እና ጤና ከፍተኛ ደረጃ መድረክ ለማቅረብ የሚያደርገውን ጥረት በደስታ ይቀበላል ፣ ምንም እንኳን የመክፈቻውን የጤና ቀን ፣ እና የአየር ንብረት እና የጤና ሚኒስትሮችን ጨምሮ። በመግለጫው ውስጥ የተዘረዘሩትን ቅድሚያ የሚሰጣቸውን ጉዳዮች ውጤታማ በሆነ መንገድ ተግባራዊ ለማድረግ የዓለም ጤና ድርጅት ከአጋሮች እና ከለጋሾች ጋር አብሮ ለመስራት ቁርጠኛ ነው። በየየደብልዩኤችኦ የሚመራዉ የአየር ንብረት እና ጤና ትራንስፎርሜሽን አክሽን (ኤቲኤሲኤች) ከ 75 በላይ ሀገራት ለአየር ንብረት-ተከላካይ እና ዝቅተኛ የካርበን ዘላቂ የጤና ስርአቶች (በዩናይትድ ኪንግደም በታላቋ ብሪታንያ ያስተዋወቀው) አንድ ላይ የሚያገናኝ ዓለም አቀፍ መድረክ ነው። እና ሰሜን አየርላንድ እንደ ሲኦፒ26 ፕሬዝዳንት) ከአጋሮች፣ የሁለትዮሽ ለጋሾች እና ተመራማሪዎች ጋር። የዓለም ጤና ድርጅት ኤቲኤሲኤች በሴክላሬሽኑ ውስጥ የተካተቱትን ቅድሚያ የሚሰጣቸውን ጉዳዮች እንደሚቀበል እና ውጤታማ አተገባበሩን እንደሚደግፍ ያረጋግጣል። በተጨማሪም ፣ የዓለም ጤና ድርጅት የአየር ንብረት ለውጥን በሁሉም የዓለም ጤና ድርጅት መርሃ ግብሮች ዋና ዋና ተግባራቶቹን በአመራር፣ በማስረጃ እና ከሁሉም በላይ ደግሞ የሀገር ትግበራን በማቀናጀት የአየር ንብረት ለውጡን እና የጤና ፖርትፎሊዮውን ለማጠናከር ቃል ገብቷል። የዓለም ጤና ድርጅት ለአለም ጤና እና የአየር ንብረት እርምጃዎች ያለውን ቁርጠኝነት አረጋግጧል፣ ለአለም አቀፍ የጤና ጥበቃ ሚኒስቴሮች ድጋፍ እንደሚሰጥ ቃል ገብቷል። ለአርታዒያን ማስታወሻ፡- የአለም አቀፍ የነርሶች ምክር ቤት (30 ሚሊዮን አባላትን የሚወክል) እና የአለም የህክምና ማህበር (10 ሚሊዮን ሃኪሞች ያሉት) የአለም ጤና ድርጅትን በጤና ላይ እርምጃ እንዲወስድ ጥሪውን ከፈረሙ በሺዎች ከሚቆጠሩ የጤና ባለሙያዎች ጋር በመሆን ድጋፋቸውን ሰጥተዋል።

Over 40 million health professionals demand bold health and climate action at COP28 On the first-ever Health Day at a COP, more than 40 million health professionals from around the globe joined the call to action by the World Health Organization (WHO) and civil society organizations, to prioritize health in climate negotiations at COP28. Climate inaction is costing lives and impacting health every single day. Health workers demand immediate and bold action to phase out fossil fuels, transition to clean energy, build resilience and to support people and communities most vulnerable to impacts of the changing climate. They press for no more delays, no more excuses; urging action and justice now, for a healthy future for all. "In the face of the urgent challenges posed by health and climate change, health professionals stand united in every effort to improve health outcomes and address the climate crises," said Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Director-General of the World Health Organization. "This inspires us all to contribute to a healthier, more resilient world for generations to come. "The year 2023 has witnessed an alarming surge in climate-related disasters, including wildfires, heatwaves and droughts, leading to the displacement of populations, agricultural losses and heightened air pollution. The ongoing climate crisis has significantly increased the risk of life-threatening diseases such as cholera, malaria and dengue. Unprecedented global health mobilization at COP28 WHO and over 40 million health professionals call on governments to meet the commitments they have already made, deliver on the Paris Agreement, accelerate the phasing out of fossil fuels and to raise their ambition for a healthier, fairer and greener future for humanity. Strong and resilient health systems are indispensable to protecting the population from the negative impacts of climate change on their health. Building climate-resilient, low-carbon health systems as protection for current and future lives must be seen as one of the priorities in local, national and global climate action and financing. Health Ministers from around the world endorsed the COP28 Declaration on Climate and Health, supported by 120 countries. This highlights the severe health implications of climate change, emphasizes the critical role of the United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) and the Paris Agreement, and underscores the urgent need to work collaboratively to confront the connections between climate change and health. It reflects a shared understanding of the urgency of climate action for health and raises hope of a greater global commitment to a healthier and more resilient future for all. The urgency of financing climate-resilient health systems The commitment to a healthier planet requires a commitment to financing mechanisms that support climate-resilient health systems and sustainable initiatives. It is critical to discuss the urgency of action but also ensure that financial commitments match the scale of the challenge. Currently receiving a mere 0.5% of global climate financing, the health sector demands a substantial increase in resources. Boosting financial support is not just warranted but essential to effectively tackle ongoing health crises and an evolving global health landscape. With the health sector facing unprecedented challenges, urgent action is needed to bridge the stark financial gap. By multiplying funding, we strengthen the sector's capacity to innovate, adapt and deliver optimal care, ensuring a resilient healthcare infrastructure for today's challenges and the uncertainties of tomorrow. WHO's commitment on climate and health WHO welcomes the efforts of the COP28 Presidency to highlight the health emergency and provide a high-level platform for climate and health at this conference, including though the inaugural Health Day, and the climate and health ministerial. WHO is dedicated to working alongside partners and donors to ensure effective implementation of priorities outlined in the Declaration. The WHO-led Alliance for Transformative Action on Climate and Health (ATACH) is a global platform that brings together more than 75 countries that have committed to initiatives on climate-resilient and low carbon sustainable health systems (promoted by the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland as President of COP26), along with partners, bilateral donors and researchers. WHO will ensure that ATACH embraces the priorities included in the Ceclaration and supports its effective implementation. Furthermore, WHO commits to strengthening its climate change and health portfolio by integrating climate change as a priority for all WHO programmes through its core functions of leadership, evidence and, most importantly, country implementation. WHO affirms its commitment to global health and climate action, pledging its support to ministries of health worldwide. Note to editors: The International Council of Nurses (representing 30 million members) and the World Medical Association (with a membership of 10 million physicians) pledged their support, along with thousands of health professionals worldwide who have actively signed WHO’s call to action on health and climate change.

Sama da ma'aikatan lafiya miliyan 40 ne suka nemi a ɗauki ƙwaƙƙaran mataki akan sauyin yanayi ga ɓangaren kiwon lafiya a taron COP28. Karon farko da aka taɓa yin Ranar Lafiya a taron COP, sama da ƙwararrun kiwon lafiya miliyan 40 ne daga ko ina a faɗin duniya suka shiga cikin kiran ɗaukar matakin da Hukumar Lafiya ta Duniya (WHO) da ƙungiyoyin fararen hula suka yi, don fifita lafiya a tattaunawar taron sauyin yanayi na COP28. Rashin ɗaukar mataki kan sauyin yanayi na cin rayuka da yin illa ga lafiya a kowacce rana. Masana kiwon lafiyar sun nemi a ɗauki ƙwaƙƙaran mataki na gaggawa wajen kauda hayaƙi mai guba, sauyawa zuwa makamashi mai tsafta, gina juriya da tallafawa mutane da al'ummomin da illar sauyin yanayin ta shafa. Sun matsa akan ba sauran wani jan ƙafa, ba sauran uzuri, suna neman a ɗau mataki da yin adalci a yanzu, don lafiyayyar gobe ga kowa da kowa. "A yayin da ake fuskantar ƙalubalen gaggawa da ke tattare da matsalar lafiya da sauyin yanayi ya haifar, ƙwararru a fannin kiwon lafiya sun tsaya tsayin daka ga duk wani ƙoƙari na inganta sakamakon kiwon lafiya da magance matsalolin sauyin yanayi," in ji Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Darakta Janar na Hukumar Lafiya ta Duniya. "Wannan ya zaburar damu wajen bada gudunmawa ga samun lafiyayyar duniya mai juriya ga waɗanda zasu zo nan gaba. "Shekarar 2023 ta shaida waɗansu abubuwa masu ɗaga hankali na illar sauyin yanayi, wanda ya haɗa da gobarar daji, tsananin zafi da fari, wanda ya janyo raba jama'a da muhallinsu, asarar amfanin gona da tsananin gurɓatar iska. Matsalar sauyin yanayi da ake ciki yanzu tayi tasiri wajen ƙaruwar cututtukan dake barazana ga lafiya, kamar irinsu kwalara, zazzaɓin cizon sauro da zazzaɓi mai sa ciwon gaɓoɓi. Gangamin da ba taɓa ganin irinsa ba kan kiwon lafiya a taron sauyin yanayi na COP28. Hukumar WHO da ƙwararrun masana kiwon lafiya sama da miliyan 40 sun yi kira ga gwamnatoci da su cika alƙawuran da suka riga suka ɗauka, da cimma yarjejeniyar Paris, hanzarta kawar da gurɓataccen hayaƙi, da kuma ɗaukaka burinsu na samun kyakkyawar makoma mai kyau da tsafta ga bil'adama. Ƙaƙƙarfan tsarin kiwon lafiya mai juriya ba makawa wajen kare jama'a daga mummunar illar sauyin yanayi ga lafiyarsu. Gina tsarin da zai jure da rage iska mai guba a matsayin kariya ga rayuka ta yanzu da nan gaba, ya zama tilas a bashi fifiko a matakin cikin gida, ƙasa da duniya don ɗaukar mataki kan sauyin yanayi da samar da kuɗaɗe. Ministocin Lafiya na Duniya sun goyi bayan Ƙudirin taron sauyin yanayi na COP28 kan sauyin yanayi da kiwon lafiya, wanda ƙasashe 120 suka marawa baya. Wannan yana nuna mummunan tasirin da canjin yanayi ke haifarwa a fannin kiwon lafiya, yana mai da hankali kan muhimmiyar rawar da Majalisar Ɗinkin Duniya ke takawa kan sauyin yanayi (UNFCCC) da yarjejeniyar Paris, sannan ya jaddada buƙatar gaggawar yin aiki tare don tinkarar alaƙar da ke tsakanin sauyin yanayi da lafiya. Yana nuna fahimtar da ake da ita game da gaggauta ɗaukar mataki kan sauyin yanayi don lafiya, kuma yana haifar da fata na babbar sadaukarwar duniya don samar da gobe mai cike da lafiya da juriya ga kowa da kowa. Tsananin buƙatar sanya kuɗaɗe don tsarin lafiya mai juriya ga sauyin yanayi. Ƙokarin samar da lafiyayyar duniya na buƙatar dabarun zuba kuɗaɗe da zasu tallafawa tsarin kiwon lafiya da zai jurewa sauyin yanayi da shirye-shirye masu ɗorewa. Yanada matuƙar muhimmanci a tattauna buƙatar ɗaukar matakin gaggawa, amma a kuma tabbatar da alƙawuran kuɗaɗen sun dace da girman matsalar. A yanzu yana karɓar ɗan ƙaramin kaso na kashi 0.5 cikin ɗari na kuɗaɗen sauyin yanayi na duniya, ɓangaren kiwon lafiya na neman kyakkyawan ƙarin albarkatu. Ƙara yawan tallafin kuɗin ba buƙatarsa kawai ake ba, ya zama tilas don magance matsalolin kiwon lafiya na yanzu da waɗanda ke kunno kai a sahar lafiya ta duniya. Yayinda ɓangaren kiwon lafiya ke fuskantar ƙalubalen da ba a taɓa ganin irinsa ba, ana buƙatar ɗaukar mataki na gaggawa don cike wawakeken giɓin kuɗin fannin. Ta hanyar ruɓanya tallafin kuɗin, zamu ƙarfafi damar fannin na ƙirƙirowa, daidaitawa, da bada kyakkyawar kulawa, don tabbatar da ababen more rayuwa na kiwon lafiya ga ƙalubalen yau da kuma rashin tabbas na gobe. Alƙawarin Hukumar WHO kan sauyin yanayi da kiwon lafiya. Hukumar WHO ta yi maraba da ƙoƙarin da Shugabancin COP28 ya yi don nuna alamun gaggawa na kiwon lafiya da kuma samar da wani babban tsari na yanayi da kiwon lafiya a wannan taron, ciki har da ranar lafiya ta farko, da kuma sauyin yanayi da ministocin kiwon lafiya. Hukumar WHO ta jajirce don yin aiki tare da abokan tarayya da masu ba da gudummawa don tabbatar da ingantaccen aiwatar da abubuwan da aka tsara a cikin sanarwar. Ƙawancen da WHO ke jagoranta don Ɗaukar Mataki kan Sauyin Yanayi da Lafiya (ATACH), wani dandamali ne na duniya wanda ya haɗa kastashe fiye da 75 da suka himmatu wajen yin gyare-gyare kan tsarin kiwon lafiya mai jurewa yanayi da ƙarancin iska mai guba, (wanda Burtaniya da Arewacin Ireland ke a matsayin Shugabannin COP26), tare da abokan tarayya, masu ba da gudummawa da masu bincike. Hukumar ta WHO za ta tabbatar da cewa ATTACH ya rungumi manyan abubuwan da aka sanya a cikin sanarwar, kuma ta goyi baya ingantacciyar ɗabbaƙawa. Bugu da ƙari kuma, WHO ta himmatu wajen ƙarfafa sauyin yanayi da ofisoshin ta na kiwon lafiya da sauyin yanayi a haɗe a matsayin bada fifiko ga duk shirye-shiryen WHO, ta hanyar manyan ayyukanta na jagoranci, shaida, mafi mahimmanci, ɗabbaƙawar ƙasa. Hukumar lafiya ta duniya WHO ta tabbatar da ƙudurinta na aiwatar da ayyukan kiwon lafiya da sauyin yanayi a duniya, inda ta yi alƙawarin tallafawa ma'aikatun lafiya a duniya. Sanarwa ga Editoci: Majalisar ma'aikatan jinya ta ƙasa da ƙasa (mai wakiltar mambobi miliyan 30) da kungiyar likitoci ta duniya ( mai membobi na likitoci miliyan 10), sun yi alƙawarin tallafawa, tare da dubban ƙwararrun masana kiwon lafiya a duk duniya waɗanda suka rattaɓa hannu kan kiran WHO na daukar matakai kan kiwon lafiya da sauyin yanayi.

Zaidi ya wataalamu wa afya milioni 40 wanahitaji hatua za hali ya hewa na afya bora kwenye COP28 Katika siku ya afya ya kwnza kabisa ya COP, zaidi ya wataalamu wa afya milioni 40 kutoka kote duniani, walijiunga na wito wa kuchukua hatua wa shirika la afya duniani (WHO) na mashirika ya kiraia, katika kuweka kipaumbele kwenye afya katika majadiliano ya hali ya hewa ya COP28. Kutochukua hatua kwa hali ya hewa kunagharimu maisha na kuathiri afya ya kila siku. Wahudumu wa afya wanahitaji hatua za haraka na za kijasiri za kuondoa nishati ya mafuta ikiwa ni mabadiliko ya kuelekea kwenye nishati safi, kujenga ustahimilivu na kusaidia watu na jamii zilizo hatarini zaidi katika athari za mabadiliko ya hali ya hewa. Wanasisitiza kutochelewesha tena, hakuna visingizio tena; walihimiza hatua na haki sasa, kwa mustakabali wenye afya kwa wote. "Katika kukabiliana na changamoto za dharura zinazoletwa na afya na mabadiliko ya hali ya hewa, wataalamu wa afya wanasimama kwa umoja katika kila jitihada za kuboresha matokeo ya afya na kushughulikia majanga ya hali ya hewa" Dk. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Mkurugenzi Mkuu wa shirika la afya duniani. "Hii inatutia moyo sisi sote kuchangia dunia yenye afya na uthabiti zaidi kwa vizazi vijavyo. "Mwaka 2023 umeshuhudia ongezeko kubwa linalowasiliana na hali ya hewa, ikiwa ni pamoja na moto wa nyika, joto na ukame, na kusababisha kuhama kwa watu, hasara za kilimo na kuongezeka kwa uchafuzi wa hewa. Mgogoro wa hali ya hewa unaoendelea umeongeza hatari kubwa ya magonjwa yanayotishia kama vile kipindupindu, Malaria na Dengue. Uhamasishaji wa afya duniani ambao haujawahi kutokea katika COP28 WHO na zaidi ya wataalamu wa afya milioni 40 wanatoa wito kwa serikali kutimiza ahadi ambazo tayari zimetoa, kutimiza mkataba wa Paris, kuharakisha kukomesha nishati ya mafuta na kuinua matarajio yao kuwa na afya njema, haki na mustakabali bora wa kibinadamu. Mifumo thabiti ya afya ni muhimu katika kulinda idadi ya watu kutokana na athari mbaya za mabadiliko ya hali ya hewa kwa afya zao. Kujenga mifumo ya afya inayositahimili hali ya hewa, yenye kaboni ya chini kama ulinzi wa mfumo wa afya wa sasa na yajayo lazima yaonekane kama moja ya vipaumbele katika hatua na ufadhili wa hali ya hewa ya ndani, kitaifa na kimataifa. Mawaziri wa afya kutoka kote duniani waliidhinisha Azimio la COP28 kuhusu hali ya hewa na afya, linalokubaliwa na nchi 120. Hii inaonyesha athari mbaya za kiafya zinazotokana na mabadiliko ya hali ya hewa, inasisitiza jukumu muhimu la Mkataba wa Mabadiliko ya tabia ya nchi (UNFCCC) na Mkataba wa Paris, na inasisitiza haja ya haraka ya kufanya kazi kwa ushirikiano ili kukabiliana na uhusiano kati ya mabadiliko ya hali ya hewa na afya. Inaonyesha uelewa wa pamoja wa haraka wa hatua ya hali ya hewa katika afya na inaleta matumaini makubwa ya kujitolea katika kujenga afya ya bora ya kiamataiafa kwa siku zijazo. Dharura ya kufadhili mifumo ya afya inayositahimili hali ya hewa Kujitolea kwa ajili ya sayari yenye afya bora kunahitaji kunahitaji kujitolea kwa mbinu za ufadhili zinazosaidia mifumo ya afya inayositahimili hali ya hewa na mipango endelevu. Ni muhimu kujadili uharaka wa kuchukua hatua, lakini pia, kuhakikisha kuwa ahadi za kifedha zinalingana na ukubwa wa changamoto. Kwa sasa inapokea 0.5% pekee ya ufadhili wa hali ya hewa duniani, sekta ya afya inahitaji rasilimali ziongezwe kwa wingi. Kukuza usaidizi wa kifedha siyo dhamana peke yake, lakini ni muhimu ili kukabiliana vyema na majanga ya kiafya yanayoendelea na mazingira yanayoendelea ya afya duniani. Huku sekta ya afya ikikabiliwa na changamoto ambazo hazijawahi kushuhudiwa, hatua za haraka zinahitajika ili kuziba pengo kubwa la kifedha. Kwa kuzidisha ufadhili, tunaimarisha uwezo wa sekta ya kuvumbua, kurekebisha na kutoa huduma bora, kuhakikisha miundombinu ya afya inasitahimili changamoto za leo na kutokuwa na uhakika wa kesho. Ahadi ya WHO kuhusu hali ya hewa na afya WHO inakaribisha juhudi za uraisi wa COP28 kuangazia dharura ya afya na kutoa jukwaa la hali ya juu la hali ya hewa na afya katika mkutano huu, ikiwa ni pamoja na siku ya afya ya uzinduzi, na mawaziri wa hali ya hewa na afya. WHO imejitolea kufanya kazi pamoja na wabia na wafadhili ili kuhakikisha utekelezaji bora wa vipaumbele vilivyoainishwa kattika Azimio hili. WHO inaongoza Muungano wa Hatua za Mabadiliko ya Hali ya Hewa na Afya (ATACH) ambao ni jukwaa kubwa la kimataifa ambalo linaziunganisha nchi 75 ambazo zimejitolea katika mipango ya mifumo ya afya inayositahimili hali ya hewa na kaboni ya kiwango cha chini (iliyokuzwa na United Kingdom of Great Britain na Nothern Ireland kana raisi wa COP28) pamoja na washirika, watafiti na wafadhili wa nchi mbili tofauti. WHO itahakikisha kuwa ATACH inakumbatia vipaumbele vilivyojumuishwa katika Azimio hilo na kushiriki katika utekelezaji wake wenye ufanisi. Zaidi ya hayo, WHO inajitolea katika kuimarisha mabadiliko ya hali ya hewa kama kipaumbele kwa programu zote za WHO kupitia kazi zake za msingi na uongozi na ushahidi na muhimu zaidi ni utekelezaji wa nchi. WHO inathibitisha kuwa kujitolea kwake kwa afya ya kimataifa na hatua za hali ya hewa na kuahidi msaada wake kwa wizara za afya duniani kote. Wahariri zingatieni: Baraza la Kimataifa la Mabadiliko (linalowakilisha wanachama milioni 30) na Chama cha Madaktari Duniani (yenye madaktari wanachama milioni 10) waliahidi msaada wao, pamoja na maelfu ya wataalam wa afya duniani kote ambao wamekubali wito wa WHO wa hatua juu ya afya na mabadiliko ya hali ya hewa.

Ó lé ní 40 mílíọ̀nù àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ elétò ìlera ni wọ́n pèpè fún isẹ́ tí ó jọjú lórí ìlera àti ojú ọjọ́ ní COP28. Ní ọjọ́ Ìlera àkọ́kọ́ irú rẹ̀ ní COP, ó lé ní 40 mílíọ̀nù àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ elétò ìlera káàkiri àgbáyé ni wọ́n darapọ̀ mọ́ ìpèṣíṣẹ́ tí Àjọ Elétò Ìlera Lágbàáyé (WHO) àti àwọn àjọ àwùjọ ara ilu pé wọ́n ṣíṣẹ́, láti mú ìlera ní ọ̀kúnkúndùn níbi ìdúnàádúrà ojú ọjọ́ ní COP28. Àìṣiṣẹ́ lórí ojú ọjọ́ ń kóbá ẹ̀mí àwọn èèyàn ó sì ń nípa lórí ìlera ní gbogbo ọjọ́. Àwọn òṣìṣẹ́ ìlera bèèrè fún isẹ́ tí ó kún ojú òṣùwọ̀n ní kíákíá láti fòpin sí àwọn epo eléèéfín, yíyí padà sí ìgbagbára tí ó mọ́, ṣe ìfarajìn láti ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn èèyàn àti agbègbè tí wọ́n wà nínú ewu àwọn ipa tí ìyípadà ojú ọjọ́ ń ṣe. Wọ́n ṣe akitiyan láti ríi wípé kò sí ìdádúró mọ́, kò sí àwíjàre; wọ́n ń rawọ́rasẹ̀ sí isẹ́ ṣíṣe àti ìdájọ́ nísinsìnyí, fún ìlera ọjọ́ iwájú gbogbogbò. "Ní àkókò ìpèníjà pàjáwìrì èyí tí ó wáyé nípasẹ̀ ìyípadà ìlera àti ojú ọjọ́, àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ elétò ìlera fi ọwọ́sowọ́pọ̀ níbi gbogbo ipá wọ́n láti pèsè ìlera tí ó péye àti láti yanjú ìpèníjà ojú ọjọ́," Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, ẹni tí í ṣe Olùdarí Gbogbogbò fún Àjọ Elétò Ìlera Lágbàáyé ni ó sọ bẹ́ẹ̀. "Èyí jẹ́ ìwúrí fún gbogbo wa láti kópa níbi ìlera tí ó péye, àti ìfarajìn fún àwọn ìran tí ó ń bọ̀. "Ọdún 2023 ni àwọn ọ̀gọ̀ọ̀rọ̀ onírúurú ìjàmbá ajẹmọ́ ojú ọjọ́ ti ṣẹlẹ̀ jù, lára wọn ni ìjà iná, oorun àti ọ̀dá, èyí tí ó ń fa òpó ìsípò àwọn olùgbé, àdánù ère oko àti àpọ̀jù àtẹ̀gùn bíbàjẹ́. Wàhálà ojú ọjọ́ tí ó ń lọ lọ́wọ́ tí jẹ́ kí àwọn àìsàn gbẹ̀mígbẹ̀mí pọ̀ si bíi àìsàn onígbáméjì, ibà àti wọ́ọgunwọ́ọgun. Ìkójọpọ̀ ìlera àgbáyé tí kò ṣẹlẹ̀ rí ní COP28 WHO àti ó lé ní 40 mílíọ̀nù àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ elétò ìlera késí àwọn ìjọba láti lépa bá àwọn ìfarajìn tí wọ́n ti là sílẹ̀, tí wọ́n fi jíṣẹ́ níbi Àdéhùn Paris, yàrá fi òpin sí àwọn epo eléèéfín àti láti fi ojú sún èróńgbà wọn fún ìlera tí ó péye, ọjọ́ iwájú tí ó dọ́gba tí ó sì dára fún ọmọnìyàn. Àwọn ètò ìlera tí ó lágbára tí ó gbọnngbọ́n kò ṣé é yọ sẹ́yìn lára ọ̀nà láti dáàbòbo àwọn olùgbé kúrò lọ́wọ́ àwọn ìjàmbá ìyípadà ojú ọjọ́ níbi ìlera wọn. Ṣíṣẹ̀da àwọn ètò tí yóò mú ojú ọjọ́ dúró, àti àwọn ètò ìlera a mú àdínkù bá èéfín gẹ́gẹ́ bíi fún ìgbé ayé lónìí àti ní ọjọ́ iwájú ni wọ́n gbọ́dọ̀ rí bíi ọkàn pàtàkì nínú àwọn ìṣe àti ìnáwó sí ojú ọjọ́ ní ìbílẹ̀, orílẹ̀-èdè àti ní gbogbo àgbáyé. Àwọn mínísítà ìlera ní àgbáyé ni wọ́n fi ọwọ́ sí Ìkéde COP28 lórí Ojú Ọjọ́ àti Ìlera, tí àwọn orílẹ̀-èdè 120 sì ṣe àtìlẹ́yìn fún. Èyí ń fi ewu ńlá tí ó wà nínú ìyípadà ojú ọjọ́ hàn, èyí tí ó ń fi ìdí ipa pataki tí United Framework Convention lórí Ìyípadà Ojú Ọjọ́ (UNFCCC) ń ṣe àti Àdéhùn Paris, èyí tí ó sì ń ṣe àfihàn ìpè fún ìbáṣepọ̀ ní kíákíá láti kojú ìsopọ̀ tí ó wà láàárín ìyípadà ojú ọjọ́ àti ìlera. Èyí ń ṣe àfihàn àjọyépọ̀ nípa ìṣe ní kíákíá lórí ojú ọjọ́ fún ìlera tí ó sì ń fún wọn ní ìrètí ìfarajìn àgbáyé tí ó lágbára lórí ìlera tí ó dára síi àti ìfarajìn ọjọ́ iwájú fún gbogbogbò. Àìjáfara ìnáwó sí àwọn ètò ìfarajìn ojú ọjọ́ ajẹmọ́ ìlera Ìfarajìn sí ayé tí ó ní ìlera tí ó péye nílò ìfarajìn sí àwọn ìlànà ìnáwó tí ó ń ṣe àtìlẹ́yìn fún àwọn ètò ìfarajìn ojú ọjọ́ ajẹmọ́ ìlera àti àwọn àdádáálẹ̀ tí ó ṣe pamọ́. Ó ṣe pàtàkì láti jíròrò lórí àìjáfara isẹ́ àti láti ríi pé ìfarajìn nípa owó níná dọ́gba pẹ̀lú iye ìpèníjà tí ó wà. 0.5% ìnáwó sí ojú ọjọ́ lágbàáyé ni wọ́n ń gbà báyìí, ẹ̀ka ìlera nílò àwọn àlékún àwọn ohun èlò tí ó ní àpẹẹrẹ. Fífi kún àtìlẹ́yìn nípa owó níná kí í ṣe nípa àtìlẹ́yìn nìkan bí kò ṣe wípé ó ṣe pàtàkì fún kíkojú àwọn ewu ìlera tí ó ń lọ lọ́wọ́ àti ipò ìlera àgbáyé tí ó ń dàgbàsókè. Pẹ̀lú bí ẹ̀ka ìlera ṣe ń dojú kọ àwọn ìpèníjà tí kò ṣẹlẹ̀ rí, wọ́n nílò síṣisẹ́ ní kíákíá láti bẹ́gi dínà àwọn kùdìẹ̀kudiẹ owó níná. Nípa ṣíṣe ìlọ́po owó níná, a ró ẹ̀ka náà lágbára nípa ṣíṣe ìdásílẹ̀, fifi kọ́ra àti pípèsè ìtọ́jú tí ó ga jù, èyí tí ó ń fi ìdí àwọn ohun èlò ìfarajìn ajẹmọ́ ìlera hàn fún àwọn ìpèníjà ọjọ́ òní àti àìní àrídájú ọ̀la. Ìfarajìn WHO lórí ojú ọjọ́ àti ìlera WHO fi àyè gba àwọn akitiyan ètò àkóso COP28 láti ṣe àfihàn àwọn ìpè pàjáwìrì ajẹmọ́ ìlera àti láti pèsè ìkànnì tí ó ga jù fún ojú ọjọ́ àti ìlera níbi àpéjọ yìí, lára rẹ̀ ni ìfilọ́lẹ̀ Ọjọ́ Ìlera, pẹ̀lú isẹ́ ìránṣẹ́ ojú ọjọ́ àti ìlera. WHO ti ya síṣisẹ́ papọ pẹ̀lú àwọn alájọṣepọ̀ àti àwọn afúnni lówó sọ́tọ̀ láti ríi pé ìsàmúlò tí ó dára wà níbi àwọn ohun pàtàkì tí wọ́n là kalẹ̀ níbi Ìléde náà. Àjọṣepọ̀ fún Ìgbésẹ̀ Aláyìídà lórí Ojú-ọjọ́ àti Ìlera (ATACH) I tí WHO darí rẹ̀ jẹ́ ìkànnì àgbáyé tí ó ń kó àwọn ó lé ní orílẹ̀-èdè 75 papọ̀ ní àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n tí wọ́n ti ní ìfarajìn sí àwọn ìdásílẹ̀ lórí ìfarajìn ojú ọjọ́ àti àwọn ètò ìlera ajẹmọ́ àdínkù èéfín (tí orílẹ̀-èdè United Kingdom ti Great Britain àti orílẹ̀-èdè Northern Ireland tí wọ́n jẹ́ ààrẹ COP26 ṣe agbátẹrù rẹ̀), pẹ̀lú àwọn alájọṣepọ̀, àwọn afúnni lówó àti àwọn oníwádìí. WHO yóò ríi wípé ATACH kó àwọn ohun pàtàkì tí wọ́n fi sínú ìléde náà mọ́ra àti àwọn àtìlẹ́yìn fún ìsàmúlò rẹ̀ ni ọ̀nà tí ó dára. Síwájú síi, WHO ń ṣe ìfaramọ́ nípa ríró àwọn àkóónú rẹ̀ nípa ìyípadà ojú ọjọ́ àti ìlera lágbára nípasẹ̀ lílo ìyípadà ojú ọjọ́ gẹ́gẹ́ bíi ohun pàtàkì fún gbogbo àwọn ètò WHO nípa iṣẹ́ rẹ̀ gan-an ní pàtó gẹ́gẹ́ bíi olórí, ẹ̀rí àti, ní pàtàkì jùlọ, ìsàmúlò ní orílẹ̀-èdè. WHO fi ìdí ìfarajìn rẹ̀ sí ìlera àgbáyé àti síṣisẹ́ nípa ojú ọjọ́ múlẹ̀, tí ó ń ṣe ìlérí àtìlẹ́yìn rẹ̀ sí àwọn ọ́fíìsì alákóso ètò ìlera lágbàáyé. Àkíyèsí fún àwọn olóòtú: Ìgbìmọ̀ Orílẹ̀-sí-orílẹ̀ ti àwọn Nọ́ọ̀sì (tí wọ́n ń ṣojú àwọn ọmọ ìgbìmọ̀ 30 mílíọ̀nù) àti Ẹgbẹ́ Onímọ̀ Ìṣègùn Àgbáyé ( tí ó ní àwọn ọmọ ẹgbẹ́ 10 mílíọ̀nù àwọn oníṣègùn) ṣe ìlérí àtìlẹ́yìn wọn, pẹ̀lú ẹgbẹẹgbẹ̀rún àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ elétò ìlera lágbàáyé tí wọ́n ti buwọ́lù ìpè ṣíṣẹ́ ti WHO lórí ìlera àti ìyípadà ojú ọjọ́.

Ochwepheshe bezempilo abangaphezu kwezigidi ezingama-40 bafuna ukuba kubonakale isisibindi kwezempilo nesimo sezulu kuCOP28 Ngosuku lokuqala lwezempilo e-COP, ochwepheshe bezempilo abangaphezu kwezigidi ezingama-40 abavela emhlabeni wonke bajoyine isimemo seWorld Health Organization (WHO) nezinhlangano zomphakathi, sokubeka eqhulwini ezempilo ezingxoxweni zesimo sezulu ku-COP28. Ukungenzi lutho kwesimo sezulu kubiza ukuphila futhi kunomthelela empilweni usuku nosuku. Abasebenzi bezempilo bafuna isinyathelo esisheshayo nesinesibindi sokususa amafutha ezinsalela ezimbiwa phansi, ukushintshela kumandla ahlanzekile, ukuqinisa nokweseka abantu nemiphakathi esengozini enkulu emithelela yesimo sezulu esishintshayo. Bacindezela ukuba bangabe besabambezeleka, bangabe besaba nezaba; sikhuthaza ubulungiswa manje, ukuze kube nekusasa elinempilo kubo bonke. "Ngenxa yezinselelo eziphuthumayo ezibangelwa impilo nokushintsha kwesimo sezulu, ochwepheshe bezempilo babambene kuyo yonke imizamo yokuthuthukisa imiphumela yezempilo kanye nokubhekana nesimo sezulu," kusho uDkt Tedros Adhanom Ghebreyesus, uMqondisi-Jikelele weWorld Health Organization. “Lokhu kusikhuthaza sonke ukuthi sibambe iqhaza emhlabeni onempilo, oqinile ezizukulwaneni ezizayo. “Unyaka wezi-2023 ube nezinhlekelele ezithinta isimo sezulu, okuhlanganisa imililo yequbula, ukushisa kwemvelo kanye nesomiso, okuholele ekuthuthweni kwabantu, ukulahlekelwa kwezolimo kanye nokwanda kokungcoliswa komoya. Inkinga yesimo sezulu eqhubekayo inyuse kakhulu ingozi yezifo ezisongela ukuphila njengekholera, umalaleveva nodenga. Ukugqugquzelwa kwezempilo okungakaze kubonwe emhlabeni wonke kuCOP28 I-WHO kanye nochwepheshe bezempilo abangaphezu kwezigidi ezingu-40 bacela ohulumeni ukuthi bahlangabezane nezibopho asebezenzile, bafeze Isivumelwano Sase-Paris, basheshise ukuqedwa kukaphethiloli futhi bakhulise isifiso sabo sekusasa elinempilo, elinobulungiswa neliluhlaza ebantwini. Izinhlelo zezempilo eziqinile nezingaququki zibalulekile ekuvikeleni abantu kumithelela emibi yokushintsha kwesimo sezulu empilweni zabo. Ukwakha izinhlelo zezempilo ezimelana nesimo sezulu, ezinekhabhoni ephansi njengesivikelo sezimpilo zamanje nezesikhathi esizayo kumele kubhekwe njengenye yezinto ezibalulekile ezenzweni zesimo sezulu sasekhaya, sikazwelonke kanye nesomhlaba wonke kanye nokuxhaswa ngezimali. ONgqongqoshe Bezempilo abavela emhlabeni wonke bagunyaze Isimemezelo Se-COP28 Sesimo Sezulu Nezempilo, esisekelwa amazwe ayi-120. Lokhu kugqamisa imithelela enzima yezempilo yokushintsha kwesimo sezulu, kugcizelela indima ebalulekile yeNgqungquthela YeZizwe Ezihlangene Yokuguquguquka Kwesimo Sezulu ngesingisi i-United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) kanye NeSivumelwano Sase-Paris, futhi kugcizelela isidingo esiphuthumayo sokusebenzisana ukuze kubhekwane nokuxhumana phakathi kokuguquguquka kwesimo sezulu kanye nempilo. Ibonisa ukuqonda okuhlanganyelwe kokuphuthuma kokusebenza kwesimo sezulu kwezempilo futhi iphakamisa ithemba lokuzibophezela okukhulu komhlaba wonke ngekusasa elinempilo neliqine kakhudlwana labo bonke. Ukuphuthuma kokuxhasa ngezimali izinhlelo zezempilo ezimelana nesimo sezulu Ukuzibophezela kumhlaba onempilo kudinga ukuzibophezela ekuxhaseni ngezimali izindlela ezisekela izinhlelo zezempilo ezimelana nesimo sezulu kanye nezinhlelo ezisimeme. Kubalulekile ukuxoxa ngokuphuthuma kokuthatha isinyathelo kodwa futhi uqinisekise ukuthi ukuzibophezela kwezezimali kuhambisana nobukhulu benselele. Njengamanje ithola u-0.5% wezimali zokuxhasa isimo sezulu emhlabeni jikelele, umkhakha wezempilo ufuna ukwenyuswa kwezinsizakusebenza. Ukuthuthukisa ukwesekwa kwezezimali akuqinisekisiwe nje kuphela kodwa kubalulekile ukuze kubhekwane ngempumelelo nezinkinga zezempilo eziqhubekayo kanye nesimo sezempilo somhlaba wonke esithuthukayo. Njengoba umkhakha wezempilo ubhekene nezinselele ezingakaze zibonwe, kudingeka izinyathelo eziphuthumayo ukuze kuvalwe igebe eligqamile lezezimali. Ngokuphindaphinda uxhaso, siqinisa amandla omkhakha okusungula izinto ezintsha, ukuzivumelanisa nezimo kanye nokuletha ukunakekelwa okufanele, siqinisekisa ingqalasizinda yokunakekelwa kwezempilo eqinile kuzinselele zanamuhla kanye kanye nekusasa elingaqinikesiwe. Ukuzibophezela kwe-WHO ngesimo sezulu nempilo I-WHO iyayamukela imizamo yeHhovisi likaMongameli leCOP28 yokugqamisa isimo esiphuthumayo sezempilo kanye nokuhlinzeka ngenkundla yesimo sezulu nempilo esezingeni eliphezulu kule ngqungquthela, okuhlanganisa nosuku lokuqala lwezempilo, kanye nongqongqoshe besimo sezulu nempilo. I-WHO izinikezele ekusebenzeni ngokubambisana nabanikezeli kanye nabanikelayo ukuze kuqinisekiswe ukuqaliswa ngempumelelo kwezinto eziza kuqala ezishiwo kuSimemezelo. I-Alliance for Transformative Action on Climate and Health eholwa yiWHO (ATACH) iyinkundla yomhlaba wonke ehlanganisa amazwe angaphezu kwama-75 azibophezele ezinhlelweni zokumelana nesimo sezulu kanye nezinhlelo zezempilo eziqinile ezihambisana nekhabhoni ephansi (ekhuthazwa yi-United Kingdom of Great Britain kanye neNorthern Ireland njengoMongameli weCOP26), kanye nabalingani, abaxhasi bamazwe amabili nabacwaningi. I-WHO izoqinisekisa ukuthi i-ATACH yamukela izinto eziza kuqala ezifakwe kuCeclaration futhi isekela ukuqaliswa kwayo ngempumelelo. Ngaphezu kwalokho, iWHO izibophezela ekuqiniseni ukuguquguquka kwesimo sezulu kanye nezezempilo ngokuhlanganisa ukuguquguquka kwesimo sezulu njengento ebaluleke kakhulu kuzo zonke izinhlelo zeWHO ngokusebenzisa imisebenzi yayo ewumongo yobuholi, ubufakazi kanye, nokubaluleke kakhulu, ukuqaliswa kwezwe. I-WHO iqinisekisa ukuzibophezela kwayo kwezempilo yomhlaba wonke kanye nesimo sezulu, ithembisa ukwesekwa kwayo ezindlini zezempilo emhlabeni jikelele. Inothi kubahleli: I-International Council of Nurses (emele amalungu ayizigidi ezingu-30) kanye neWorld Medical Association (enamalungu odokotela abayizigidi ezingu-10) bathembise ukusekela kwabo, kanye nezinkulungwane zochwepheshe bezempilo emhlabeni wonke abasayine ngenkuthalo isicelo seWHO sokuthatha isinyathelo ngezempilo. nokushintsha kwesimo sezulu.