Datasets:

barbaroo

/

Faroese_BLARK_small

like 0

"Nú rennur sólin fríð" kann samanberast við "Keed af verden og kier ad himmelen", ið báðir eru sálmar frá barokktíðini, ið Kingo hevur yrkt. "Keed af verden og kier ad himmelen" viðgerð meira menniskjans fáfongd og tokka til tað verðsliga, ið er eitt evni, sum er viðkomandi og tíðarleyst. Evnið sum kærleiki, vinarlag, tráan og heiður verða eisini umrødd í sálminum, har Kingo tosar um himmalinum og vendir heiminum bakið. Hann leggur nógvan dent á, at lívið á jørðini er merkt av deyð og armóð, og tað nevnir "nú rennur sólin fríð" einki um. Samstundis er nógvur tómleiki í "Keed af verden og kier ad himmelen", og nógv vanitas symbolir verða nýtt. Báðir sálmarnir hava til felags, at tað er ein lýsing av frælsi í Gudi, og at málið í sálminum er nógv merkt av antitesum og lýsingarorðum. `A hendan hátt eru tað tveir sálmar, ið eru skrivaðir av Kingo, sum eru so líkir, men allíkavæl so ólíkir. Okkurt hava teir til felags, men sjálvt grundhugsanin er ikki eins í sálmunum. Hann hevur tvey ymisk endamál við báðum sálmunum, og tískil eru teir ikki heilt líkir.

Kingo umboðaði ortodoksu lutherstrúnna við kongi sum evsta valdi og guddómligum umboði. Menniskjað var einki, Gud var alt. Og tá yvirvald og embætismenn eru umboð Guds á jørð, ráddi tað um at læra fólk treytaleyst lýdni. Kingo er so glaður um tilveruna, at hann velir at takka Gudi fyri alt, ið hann hevur skapt. Tískil er hetta ein takkarsálmur til og um Gud. Gud kennir tørvin og trongdina hjá okkum mannabørnum, og í roynd og veru er tað hann, ið kennir okkum best, tí hann hevur skapað okkum í síni mynd. Kingo er bangin fyri at hann fer at verða blindaður av øllum syndunum, so at hann ikki megnar at vera takksamur, men við kraft og megi frá Gudi megnar hann at koma ígjøgnum gerandisdagin. T`iskil ynskir Kingo at upplýsa okkum um, at Gud veit best, og tí skulu vit leggja alt í hansara hendur, har tað er tryggast. Frá upphavið av sá Gud, at alt var gott, og er tað tá í veruleikanum neyðugt at stúra og vera bangin? Alt er í Guds hondum, hvussu víkið vendir. Tað er har frá vit eru, og tað er har vit fara aftur.

Kvinnur hava ikki havt somu rættindi sum menn nakrantíð. Ikki bara í upplýsingartíðini, og longri aftur, men sjálvt í dag síggja vit eisini missmun verða gjørdan millum kvinnur og menn. Eitt sera veikt dømi um tað, er býtið av leiðarum og stjórum í Føroyum. Tað er ikki tí, at kvinnur ikki vilja framat, men tí at tað er trupult hjá teimum at koma framat. Ikki tí at tær ikki hava líka góð evnir sum menn, men tí at tær eru kvinnur. Tað kann vera okkurt, ið vit gera ótilvitað, men um valið stendur ímillum tvey líka væl lærd fólk, so verur tað sum oftast eitt mannfólk, ið verður valt. Um vit fara heilt aftur í 1700 talið, finna vit tekstir, ið snúgva seg um javnrættindið. Í 1739 skrivaði Ludvig Holberg ritroyndina "Kvinders Rettigheder", ið kom út í savninum "Adskillige store Helte og berømte Mænds sammenlignede Historier", fyri varpar ljós á missmunin á kvinnum og monnum í 1700 talinum. Ludvig Holberg var føddir í 1684, og andaðist í Hann arbeiddi hann sum lærari í m.a. gudfrøði og retorikki. Hansara ritverk er sermerkt, og snýr seg mest um samfelag, menniskjur, vit og skil. Hann brúkar skemt, speii og satiru, tá ið hann skrivar, ið er ein snildur og fangandi máti at skriva uppá. Hann roynir at røkka øllum fólkinum, men upplýsa fólkið um, at tað ikki er Sum vit øllum ritroyndum, er endamálið við ritroyndini ikki at endurtaka og upplýsa ein sannleika, men at viðgerða sannleikan, og finna eitt svar.

Ritroyndir snýr seg stutt og greitt um meiningina hjá Holberg, tá tað kemur til kvinnurættindi. Holberg greiður frá, at tá Cicero spurdi Apollons orakkul, hvørjum hann skuldi leggja eftir, um ólærd folk gjørdi gjøldur burtur út lærdum fólkið, um tað lærda fólkið missskylti okkurt innanfyri vitanina hjá ólærdum fólkið, svaraði Apollons: "Fylg tíni natúru". Har meinar Apollons við, at tú skal fáast við tað, sum er tær mest natúrligt. Holberg heldur, at um øll høvdu fylgt hesum boðunum frá Apollons, høvdu tað verið fá ódugnalig fólk til, og vit høvdu funnið betri útav tí vit fingust við. Hann sigur: "tað amboð er frægast, sum hóskar til tað ávísa lendið", tað vil siga, at tað nyttar einki at brúka eitt skrúvublað til at smíða ein seym við. Holberg skrivar, at um ein noktar tað, at náttúran sjálv hevur gjørt missmun, noktar mann gerandisroyndirnar. Náttúran hevur skilt kvinnur og menn at við húð, beinagrind, undirlívi og rødd, men á ein ella annan hátt, er hesin seinni vorðin fataður sum tann betri. Her koma vit inná missmunin millum kvinnur og menn, ið hevur hildi á í nærum altíð.

Barnsburður verður ofta brúktur til eina argumentation fyri, at kvinnur skulu ganga heima, ímeðan mennirnir eru úti og arbeiða. Men tann einasta tíðin kvinnurnar eru óbrúkilikar, er tann sera stutta tíðin áðrenn tær skulu føða. Tær hava, ella rættari sagt høvdu, eisini fulla ábyrgd av barninum, og máttu vera heima við barninum í fleiri vikur. Tað er heldur ikki ein sjálvfylgja, at tað er kvinnan, ið skal vera heima við barninium. Holberg sigur, at hevði tað verið rætt, og var meira javnrættindi, hevði maðurin sagt "Far í stundini aftur til skrivaraborðið, meðan eg leggi meg í tín stað, so kunnu báðir lutir verða væl framdir". Nøkur vilja siga, at barnið má hava mammuna eftir barnsburðin, men er tað nú satt? Barnið hevur líka nógv brúk fyri pápanum, og tað er ikki nøkur prógva grund fyri, at barnið skal hava júst mammuna. Tað virkar møguliga sum um, at tað er ein byðra at vera heima hjá barninum eftir føðing, men tað er slett ikki soleiðis at tað skal skiljast. Foreldur vilja sjálvandi sera gjarna vera heima hjá barninum, men tað snýr seg meira um prinsippir, og at konan ikki skal noyðast at preutera, tá tað kemur til barsil. Sum hann sigur, barnsburður skal ikki skilja millum kynini.

Í upplýsingartíðini, billaði mann kvinnum inn, at tær skuldu síggja gott út, fáa sær ein ríkan mann, og síðani fáa sær børn, helst so nógv sum gjørligt. Kvinnurnar skuldu ikki hava nakra útbúgving, men skuldu bert vera bundin at manninum, so at tær ikki kundu fara frá honum. Tað var ikki vanligt at hugsa um javnrættindi millum kvinnur og menn, men tað hevði bara altíð verið so, at kvinnurnar vóru tær, ið skuldu lýða undir manninum. Tað var tó byrja ein rørsla, ið varpaði ljós á, at viðferðin hjá ríkum og fátøkum, ikki skuldi vera so ymisk. Tað kann so hugsast, at av tí at fólk byrjaðu at krevja javnrættindi summastaðni, byrjaðu kvinnurnar eisini at seta spurnartekin við hvussu parløg vóru skipa. Holberg hevur nokk verið ein av teimum fyrstu, ið hevur givið nakað skrivligt út um kvinnurættindi. Hann roynir tó ikki at arbeiða fyri kvinnurnar, fyri meira rættindi, men bara vísa á hvussu tað gongur fyri seg, og at tað kundi verið ørvísi.

Kvinnurnar høvdu tann leiklut tær høvdu, tí at menniskjað kláraði ikki at fáa tað natúrligu fatanina úr høvdinum. Tað var, og hevur ongantíð verið neyðugt at deila kvinnur og menn í tvey. Um vit til dømis taka indiánarir, so eru tað summar ættir, ið hava kvinnuligar leiðarar. Tað er ikki tí at tær eru sterkari, klókari ella penari, men bara tí, at tað kann gera tað sama um mann er maður ella kvinna. Tað er tað javnrættindi, kvinnurnar í Evropa hava droymt um.

Rættindini hjá kvinnum er, og hevur verið eitt evnið, ið kjakast hevur verið um í longri tíðarskeið. Vit kenna øll til blásokkarnir, reyðsokkarnir, javnstøðulógina og nógv annað avtrat, ið byggir á rættindini millum kvinnur og menn. Gjøgnum tíðina eru rættindini hjá kvinnuni blivin meira fjøllbroytt, og tær eru komnar út á arbeiðsmarknaðin. Okkari tekstur, er tó frá tíðini áðrenn kvinnurnar fingu so mikið av rættindi, ið tær hava tann dag í dag.

Ludvig Holberg (1664-, ið hevur skrivað grein okkara, er ein kendur danskur/norskur rithøvðundur, sum serliga gjørdi um seg í upplýsingstíðini. Eisini bleiv Holberg kallaður fyri "den danske litteraturs fader".

Holberg leggur sera stóran dent á, at man skal fylgja natúruni. Hann kemur við einum brotið, ið sigur: "Tá Cicero spurdi Appolons orakkul, hvørjum hann skuldi leggja seg eftir, varð honum svarað: "Fylg tíni natúru". Her vil hann vísa á, at hvør persónur er føddur og egnaður til eitt og hvørt her á jørðini. Øll kunnu ikki verða politikkarir ella stýra stýra landinum. Tú er føddur við tínum eginleikum, ið tú síðani mást liva eftir, eins sum natúran.

Holberg var ímóti, at Evropa frammanundan dømdi allar kvinnur bert tí, at tær ikki høvdu eins skil, ið menn. Tískil bleiv sagt, at tær ikki hósakaðu til týdningarmikil arbeiðir. At útihýsa helvtina av øllum fólkunum í einum samfelag, helt Holberg vera sera tápuligt, tí hetta er beint ímóti ráðunum, ið Cicero fekk. Bæði mannfólkini og konufólkini hava fingið góðar gávur, ið kunnu nýtast til ymisk men eisini somu ting. Hann kemur við einum dømi um, at mannfólk eru fødd sterkari enn kvinnur, og tískil skuldi tað verið mannfólkini, ið gjørdu tað harða kropsliga arbeiða, meðan kvinnurnar eins sum mennirnir, kunnu sita á løgtingið, tí tað blívur ikki rokna sum eitt kropsligt arbeiði. Eisini kemur hann við døminum um barnsburð. Kvinnurnar eru ikki altíð førar fyri at arbeiða úti á arbeiðsmarknaðinum, av tí at tær skulu eiga børn. Hetta er Holberg samdur við, men tó vil hann viðmerkja, at hetta bert fevnir um 6 vikur av einum heilum árið, og fleiri dømir eru um konur, ið eru farnar út aftur á arbeiðsmarknaðin dagin eftir tær hava føtt. Eisini sigur hann, at tað eru fleiri menn, ið ikki hava skilið til at verða úti á arbeiðsmarknaðinum, men hendan kvinnan, ið líka fer í 6 vikur, hevur nóg gott skil.

Eitt annað viktigt hjá Holberg var uppalingin. Holberg var vísir í, at ikki øll menniskju eru fødd við somu eginleikum og skilið. Hann sigur, at uppalingin hevur stóran týdning, tí hon er grundarlagið undir hvør tú blívur sum persónur. Tískil sigur hann, at tað er viktigt, at man góðtekur hvør man er, og hvat man er egnaður til, tí øll eru ikki egna til at blíva læknar osv. Man kann ikki skotra burtur hvør man er, og royna at verða onkur annar. Tá tosað verður um uppalingina nevnir hann, at um kvinnurnar blivu uppaldar eins og menn, so høvdu kvinnurnar uttan iva megna allar uppgávurnar eins og væl sum eitt mannfólk, tá tosað verður m.a um at verða stjórið. Kvinnur hava ikki havt somu uppaling sum menn, og tískil kunnu tær ikki megna somu ting. Men tó í dag er hendan uppaling broytt. Í dag blíva kvinnurnar ikki sum fyrr føddar inn í køkin, og har hoyra tær heima. Í dag eru kvinnurnar blivnar tilvitaðar um alt, sum tær megna avtrat tí húsliga. Kvinnurnar eru komnar út á arbeiðsmarknaðin, og hava sera fjølbroyttar møguleikar. Vit hava eina javnstøðulóg, ið skal hjálpa til, at halda samfelagnum javnt, men tó er, og fer altíð okkurt at mangla í. Tað fara altíð at verða kvinnur, ið ikki halda tað vera nóg javnt enn, og at rættindini hjá kvinnunum enn ikki er fullfíggjað. Ein nýmótans bólkur, ið talan kann m.a vera um er feministar. Tær kempa enn fyri rættindunum hjá kvinnunum, men tó eru rættindini og javnstøðan millum kynini sera nógv broytt gjøgnum tíðina. Vit hava kvinnudagin mars, ið skal minna á rættindini og javnstøðuna hjá kvinnunum hvørt ár.

Greinin hjá Holberg er frá upplýsingstíðini, har nýggjar hugsanir spretta fram. Holberg hevur ein fjaldan hugburð aftanfyri greinina, sjálvt um hann sigur, at greinin ikki er ætlað kvinnum fleiri rættindi. Men tó, so hóma vit hvønn veg Holberg hellur. Hann sigur, at hann bara vil vísa á, at argumentini ikki halda, ið fólk nýta ímóti konufólki. Men tó virkar tað sum, at hansara veruligi hugburður liggur fjaldur aftanfyri greinina, ið sjálvandi er, at okkurt skal gerast við rættindini hjá konufólkunum. Ein so stórur rithøvðundur sum Holberg, hevur kanska ikki torað at sagt sína meining beint út, tí hann lættliga kann blíva stemplaður, og tí at hann ikki vil verða tann, ið ger uppreistur móti samfelagsnormunum. Hann vildi ikki verða tann, ið fór at vekja stóra uppmerksomheit í samfelagnum.

Tá ið Holberg hevur skrivað greinina, hevur hann ætlað at rakt øll fólkini í samfelagnum. Trupulleikin hann tók upp, er ein samfelagsboyting og ein hugburðsbroyting, ið øll mugu vera við til at broyta. Hann vildi hava at fólk vóru tilvitað um, at rætturin hjá kvinnum ikki var sum hann skuldi vera. Hann vildi fáa ein boðskap út til øll fólkini í samfelagnum, menn sum kvinnur. Holberg nýtti logos við at takað dømi um Cicero við í greinina, og so er hann subjektivur. Hann kemur fram við greinini og sigur sína meining, men tó virkar greinin sera avmarkað. Man følir hann vil siga meira, men endar við at goyma seg aftanfyri setningin: "Hesin kritikkur mín er ikki ætlaður at vinna konufólkinum nøkur nýggj rættindi, men bert vísa á, at torført er at prógva, at orsøkirnar til, at tær eru útihýstar frá øllum týdningarmiklum virksemi, eru viðføddar, og at tær próvgrundir, sum vanliga verðu brúktar, ikki halda". Tað vil siga, at tað, ið man helt hann vildi við greinini, blakar hann burtur í endanum, og velir heldur at goyma seg og bjarga sær sjálvum.

Vit kunnu tískil enda við at siga, at rætturin hjá kvinnunum er alsamt broyttur gjøgnum tey mongu árini. Men sum sagt, so verða tað altíð bólkar, ið ikki eru nøgdir við javnstøðuna og rættindini hjá kvinnunum. Kvinnurnar eru komnar út á arbeiðsmarknaðin og tær hava fingið alsamt fríðari karmar enn nakrantíð fyrr, men sum sagt, so er tað altíð okkurt, ið ikki er gott nokk.

"Bregð tær við tøkk og trú" stendur í fyrsta ørindi í yrkingini Nú rennur sólin fríð. Vit eru øll skapt í Guðs mynd og hann vil mest av øllum at vit trúgva og líta á hann. Tíðin stendur ikki í stað og menniskja broytist og skiftir ofta fatan av hvat er rætt og skeivt. Tað ger menniskja eisini tá leit verður at Guði. Í øld tók eitt tíðarskeið seg upp, ið vit nevna barokktíðin. Tá var fatanin av Guði sera positiv og góð og Guð var tað einasta, ið vit altíð kundu líta fult á. Hettar broyttist eisini tá eitt annað tíðarskeið, við nýggjum hugvekjandi uppfatanum tók seg upp. Christian Matras týddi yrkingina hjá Kingo til føroyskt í Upprunaliga eitur yrkingin "Nu rinder solen op" og er skrivað í 1674 av Thomasi Kingo, ið livdi í barokktíðini.

Yrkingin er sum flest aðrar yrkingar, reglulig. Hon hevur 6 ørindum og í hvørjum ørindi eru 8 reglur. Høvundurin nýtir punktum og komma í hvørjum ørindi og í summum førum nýtir hann eisini semikolon, spurnartekin og rópitekin. Øll ørindini hava endarím, ið ljóða soleiðis: a, b, a, b, c, d, d, c, og nøkur bókstavarím eru eisini t.d. ørindi trý tær-tøkk-trú og ørindi 3 gyrdi-garð-grund. Øll ørindini líkjast, har fimta regla er eitt eitt sindur long aftur ímóti hinum reglunum.

Hettar er ein lýrisk yrking. Huglagið í yrkingini er sera positivt allan vegin ígjøgnum yrkingina og lýsir alt tað ljósa og góða vit hava í lívinum. Ørindi fimm skilur seg tó eitt sindur burtur frá hinum. Har verður at synda og at signa set upp ímóti hvørjum øðrum, men eisini tá synda verður fyrigevur Harrin. Annars hevur hvørt ørindi sín týdning og tí kunnu vit geva einum yvirskriftir so sum ørindi egið gevur seg undir fyri Guði, náði Guðs, Guð verjir, Guð verjir og styrkir, Guð fyrigevur og ørindi takksemi, og at verður lagt í Guðs hendur - álit.

Í yrkingini er ein persónur, ið er yrkjara egið. Hann tosar um hvussu Guð er orsøkin til at sálir okkara kunnu vera frískar og glaðar, og at vit kunnu takka Guði fyri at vit í dag hava frælsi. Vit fáa ikki nakra lýsing av eg-persóninum, men hann nýtir yrkingina til at fortelja hvussu góður Guð er og at vit bert skulu lata hann ráða.

Síðst í 1600 talinum og fyrst í 1700 talinum tók barokk tíðin seg fram. Í Hesum tíðarskeiði vóru ikki serliga nógv góð vísindi og tí var sera nógv leit at Guði. Yrkingin bleiv skrivað í 1674 og tað sæst væl, at yrkjarin hevur eitt tætt samband til Guð. Eyðkennir í skaldskapi í barokktíðini vóru t.d. nógv lýsingarorð, mótsetningar og lýsing av frælsi, ið vit fáa frá Guði og alt hettar er at síggja í hesi yrking og tí hevði ein ivaleyst kunna mett, út frá innihaldinum, at yrkingin er frá barokktíðini, um hann nú ikki kendi nakað árstal.

Dømi um myndamál er í ørindi tvey frá reglu eitt "Ótøld sum sandkorn smá og heimsins sáðið, sum havsins dýpi bláa er Harrans náði" har eru tvær samanberingar í einum, og tær ímynda Harrans náði. Harrans náði er so stór. Samstundis er hattar tað ið vit nevna hyperbel, ið eisini var vanligt at nýta í skaldskapi í barokktíðini. Í fyrsta ørindi frá reglu eitt stendur, "nú rennur sólin fríð úr Eysturlondum, umgyllir fjall og líð at fjørustrondum" og har kann sólin eisini vera ein mynd fyri Guð. Guð er fríður og hann er alla staðni rundan um okkum, í Eysturlondum, í fjøllunum og líðunum o.s.fr. Í eygunum hjá einum trúgvandi er Guð eisini so stórur sum sólin. Í ørindi trý stendur at Harrin "gyrdi garð og grund at fyri mær varða". Tað er ikki tí at Harrin girdi ein veruligan garð og eina grund um egið, men Harrin sjálvur er hann í verjur egið. Og í ørindi fýra stendur "tíns likams blómublað vil Guð tær varða". Likamið er ikki eitt blómublað, men blómublaði eldist, eins og menniskja, og Guð vil altíð verja tað. Bæði tá tað er á blómuni og eisini tá tað dettur av.

Yrkingin er ein álitisváttan frá yrkjara egnum til Guð. Egið hevur valt at seta alt álit á Guð og trýr fult uppá at trýrt tú á Guð við øllum tínum hjarta, so skalt tú verða frælsur og frískur. Eitt tema í yrkingini er sorg og gleði. Trúgva vit at Guð skulu vit gerast lukkulig og góð, men lívið er ikki ein dansur á rósum og tað eru nógvar syrgiligar tíðir ígjøgnum lívið jú longur tú livir. Uttan Guð í lívi okkara eru vit burturmist og á jørðini hava vit tað gott, men føla sorg, men so skjótt vit koma til himmals skal alt gerast gott og tá skulu vit bert føla gleði og onga sorg ella pínu.

Yrkingin kann samanberast við eina aðra yrking, ið Thomas Kingo eisini hevur yrkt, ið eitur Sorrig og glæde, vit arbeiddu eisini við henni fyri nøkrum vikum síðani. Tann yrkingin er skrivað í 1681 og eisini har vísir Kingo til mótsetningarnar sorg og gleði, eins og yrkingin eitur. Allan vegin ígjøgnum yrkingina vísur hann á bæði positivar og negativar lutir í lívi okkara, men vit skulu bert vita, at tá vit koma til himmals er einki negativt eftir. Tá skal bert tað góða fylgja við okkum.

Eftir at tú hevur lisið yrkingina situr tú við einari sera positivari og góðari kenslu. Ein merkir veruliga at hann kann bregða sær við tøkk og trú. Hóast at tíðirnar broytast nógv alla tíð, er ein slík yrking altíð hugvekjandi. Menniskja hevur og fer altíð at broyta hugsan um Guð, men tað er ikki til at siga um vísindini fara at avnokta Guð ella og tey leiða okkum tættari at Guð ella eitt heilt triðja at tað bert verður sum altíð, at tað skiftir ímillum. Yrkingin leggur stóran dent á at tað er best at fylgja og trúgva á Guð. Hon vísir ikki á at tað er skeivt at ikki fylgja honum, men ein finnur ikki lívsins gleði uttan Harran Guð við tína lið.

Kynsbýti er eitt evnið, ið er sera umtókt í miðlunum, har tað verður kjakast og stríðst um, at geva kvinnum og monnum javnrættindi. Sjálvt um kynsbýti gerst javnari sum tíðin gongur, so hava rættindini hjá kvinnum verið burturfrá líka rímiligar, sum tær eru í dag.

Ludvig Holberg hevur skrivað eina ritroynd, ið eitur "Rættindini hjá kvinnum". Ritroyndin eitur upprunaliga "Kvinders Rettigheder" og kom út í savninum Adskillige store Helte og berømmelige Mænds sammenlignede Historier, í ár Jógvan Isaksen týddi Rættindini hjá kvinnum til føroyskt, sum kom út í tíðarritinum Brá, nr. 8, í ár Ludvig Holberg livdi frá 1684 til 1754 og var bæði søgufrøðingur, ritroyndarhøvundur og skaldsøgurithøvundur.

Í ritroyndini hjá Ludvig Holberg, upplýsir Ludvig um rættindini hjá kvinnunum, har hann kritiserar prógvgrundirnar, ið samfelagi vanliga velur at nýta sum orsøkir til, at kvinnurnar skulu vera útihýstar frá øllum týdningarmiklum virksemi. Ludvig kemur til eina niðurstøðu í sínari ritroynd, har hann metir, at menniskju ikki fylgja náttúruni og at uppalingin hjá einum einstaklingi er sera týdningarmikil, tí uppalingin hevur stóran týdning fyri eginleikarnar hjá tí einstaka. Ludvig er tann ið upplýsir og er eisini sendarin. Hann upplýsir til samfelagið og fólkið, um at nýta skili hjá sær, og harvið er móttakarin bæði fólkið og samfelagið.

"Tá Cicero spurdi Appolons orakkul, hvørjum hann skuldi leggja seg eftir, varð honum svarað: "Fylg tíni natúru". Hetta sitatið lesa vit úr Rættindi hjá kvinnum, ið lýsir hugsjónina hjá Holberg, har hann meinti, at menniskju vóru skapt skynsamlig. Hann meinti tí, at hvørt menniskja átti at nýta sítt skynsemi og at takast við tí, sum ein sjálvur var best egnaður til, júst líka sum náttúran altíð hevði gjørt.

Fyrr í Evropa, hevði samfelagið frammanundan dømt allar kvinnur til at vera óhóskandi til týdningarmikið arbeiði. Orsaka av at øll menniskju ikki høvdu líka skil, og ikki somu eginleikarnar til at megna somu uppgávurnar, so meinti Holberg, at tað var skilaleyst av samfelagnum, at frammanundan døma allar kvinnurnar frá týdningarmiklum arbeiði, tí tær líka sum menninir eisini høvdu ymiskar eginleikar. At útihýsa helvtina av øllum fólkunum í einum samfelagi frá týdningarmiklum arbeiði tyktist sera tápuligt, eftir Ludvig Holberg, tí tað beinleiðis fór ímóti ráðunum hjá Appolons orakkul, um at fylgja náttúruni. Í náttúrina fingu bæði kynini gávur til góðar eginleikarnar, og tí meinti Ludvig, at kvinnur eisini kundi ognað sær neyðugar eginleikar til at megna týdningarmikil arbeiði.

Ein hugsjón sum eisini kemur fram í ritroyndini, er at menn eru sterkari enn kvinnur, og átti tí, at gjørt tað kropsliga arbeiði, "um náttúran hevur skilt menn frá kvinnum í stórleika og sterkum limum, so hevur hon harvið gjørt vart við, at teir fyrru serstakliga eru tilevnaðir til tungt arbeiði, sum krevur tann likamliga máttin". Hendan hugsjónin hjá Ludvig Holberg førir fram til, at eftirsum kvinnur eru føddar kropsliga veikari enn menn, so áttu menninir at tikið sær av tí tunga og kropsliga arbeiðinum. At stýra einum landi ella at sita í embætinum, bleiv ikki tikið sum eitt kropsligt arbeiði, og tí hóskaði tað eisini væl hjá kvinnum, at taka sær av tí arbeiðinum.

Ludvig kemur eisini við einum dømi um barnsburð, har hann nevnir hvussu kvinnur sum lógu í barnsburði, ikki vóru førar fyri at arbeiða meðan tær skuldi eiga børn. Ludvig meinar her, at tær seks vikurnar av einum heilum árið, tá ið kvinnan ikki varð før fyri at arbeiða, hevði lítið at siga.

Í tekstinum gagnmetur Holberg hugburðin, sum samfelagi í Evropa hevði móti kvinnunum. Holberg var vísur í, at øll menniskju ikki høvdu somu eginleikarnar, og at uppalingin spældi ein stóran lut í hvat eitt menniskjað bleiv egnað til sum vaksin. Tað var tí nyttuleyst, at síggja burtur frá skynseminum hjá sær, og lata sum um tú var onkur, ið tú ikki veruliga var. Hollberg var eisini vísur í, at øll menniskju ikki høvdu líka skil, og tí vóru øll ikki líka væl egnaði til at stýra einum samfelagi. Tó var tað eisini týdningarmikið, at læra at góðkenna seg sjálvan og sínar eginleikar sum menniskja. Eisini leggur hann dent á, at orsøkin til at kvinnurnar høvdu veikleikar í mun til menn, varð grundað á uppalingina hjá kvinnunum. Um ein kvinna hevði somu uppaling sum ein maður, og bleiv lærd gjøgnum sína uppaling, at til dømis, at taka sær av handilsrakstum, so hevði hon megnað uppgávuna sum virkisrekandi, líka væl, sum ein maður hevði.

Ludvig skrivar sera subjektivt og frásagnarhátturin hjá honum er skrivaður úr sínum egna sjónarhorni. Eg meti ikki at Ludvig er sakligur, tí hann nýtir ikki bert sakligar grundgevingar. Í ritroyndini skrivar hann "Hetta er so greitt og eyðsæð, at einki skilagott menniskja kann vera í iva", har hann við øðrum orðum kallar tey, ið ikki eru samd, fyri at vera tápulig ella skilaleys. Á hendan hátt ávirkar Ludvig eisini kenslurnar hjá móttakaranum, ið fær móttakaran til at gerast samdur við Ludvig. Hetta er eitt dømi uppá patos, har Ludvig gjøgnum kenslurnar hjá móttakaranum vinnur sítt trúvirði. Eitt sindur av logos, er eisini at finna í ritroyndini. Tá Ludvig tosar um, at fólk ikki hava somu eginleikarnar og ikki sama skynsemið, so er tað nakað í móttakarin kann seta seg í samband við. Vit eru vís í, at vit øll ikki eru eins, og tí skilur móttakarin tað, ið Ludvig sigur, sum eitt fakta. Tá Ludvig greiðir frá hvussu mannfólk, ið náttúruliga eru kropsligari sterkari enn kvinnur, skulu taka sær av tí kropsliga harða arbeiðinum, gevur tað skilvíst meining hjá móttakaranum at skilja grundgevingina hjá Ludvig. Ludvig Holberg er sera kunnur um sína nýtslu av satiru og skemti, og tað er eisini eitt sindur av síggja í hesari ritroyndini. Ludvig byrjar tekstin við "Hvussu mangan flennir ein bóndi ikki at einum politikara, ein skrivari at einum lærdum manni og ein kokkagenta at einum stórum listamanni, tá hesir fara út um sínar heimar og leggja seg upp í viðurskifti, sum bert hesi fyrru hava skil fyri", ið er eitt gott dømi fyri sarkasmu.

Ritroyndin hjá Ludvig Holberg er úr upplýsingartíðini, ið var tann tíðin, har øll óansæð kyn byrjaðu at fáa rætt til upplýsing. Ritroyndin líkist einum kritikki ímóti samfelagnum, har Ludvig ætlar at vinna kvinnunum nýggj rættindi, men sigur sjálvur til endans í ritroyndini "Hesin kritikkur mín er ikki ætlaður at vinna konufólkinum nøkur nýggj rættindi". Sjálvt um at ritroyndin ikki er ætlaður at vinna kvinnum nýggj rættindi, so upplýsir Ludvig Holberg okkum um, at tær orsøkirnar, ið samfelagi nýtir til at úthýsa kvinnurnar frá týdningarmiklum virksemi, ikki halda.

Ludvig staðfestir í ritroyndini, at hann beinleiðis ikki ynskir, at kvinnurnar skulu fáa nýggj rættindi. Gjøgnum ritroyndini hjá honum, so rínir tað á, at Ludvig nevniliga ætlar, at krevja kvinnunum nýggj rættindi. Orsøkin til at Ludvig endar ritroyndina, soleiðis sum hann ger, er møguliga tí, at hann ikki ætlar at varpa ringt ljós á seg sjálvan, við at gera uppreistur móti samfelagnum. Hetta hevði møguliga kunnað ávirkað hansara yrkisleið sum rithøvundur.

Um vit skulu seta ritroyndina hjá Ludvik Holberg í samband við okkara tíð, so kunnu vit siga, at rættindini hjá kvinnum enn er eitt evnið, ið tekur støðu í okkara tíð. Tað er serliga nógv kjak í miðlunum, ið snýr seg um hetta evnið, mangt annað ein bólkur, ið kallar seg fyri feministar, ið alment stríðist og kjakast fyri at skapa javnrættindi millum kynini. Sjálvt um kynsbýti er gjørt javnari síðani øld, so er stríðið um javnrættindi millum kynini enn ikki fullgjørt. Um vit hyggja eftir samfelagnum hjá okkum í dag so síggja vit enn, at tað er ein kynsmunur. Til dømis, so síggja vit í samfelagnum hjá okkum, at flestu stjórarnar í fyritøkum eru menn, fáar kvinnur eru í leiðandi størvum, serliga í privatu vinnuni og at kvinnur so at siga næstan eru ósjónligar í nevndum. Fólk eru, ið enn hava eina hugburð um, at kvinnur ikki megna tað sama sum menn. Eftir javnstoda.fo, so arbeiða kvinnur í Føroyum í stóran mun niðursetta tíð, í lágløntum størvum og forvinna í miðal munandi minni enn menn. Hagstova.fo hevur eisini at fortelja okkum, at kvinnurnar í Føroyum skara framúr í umsorgararbeiði, reingerð og sum heilsustarvsfólk. Rættindini hjá kvinnum er ein heilt annar í dag, enn hvat hon var, tá ið Ludvig skrivaði ritroyndina hjá sær. Sjálvt um javnstøðan er betri nú enn tá, so er tað enn eitt ójavnt kynsbýti í Føroyum.

Javnrættindi ímillum kallkynið og kvennkynið er eitt virkið evni í miðlunum í nýtmótanssamfelag, og hevur tað vundið sera nógv uppá seg ígjøgnum árini. Hóast tað sýnist at vera eitt evni, ið fyrst fyri lutfalsliga stuttari tíð síðani hevur gjørt um seg, fevnir tað so langt aftur sum til upplýsingartíðina. Hóast korini vóru øðrvísi í teirri tíðini, forðaði hetta ikki fyri, at rættvísið skuldi skína ígjøgnum, og boðskapurin um javnrættindi gerast vanliga borgaranum kunnugt. Í dag eru miðlarnir munandi øðrvísi enn áður, og tí var tá ikki gjørligt, at kunnað t.d analfabetum, sum ofta vóru kvinnur, um ósømiligu støðuna hjá kvinnunum.

Ritroyndin, "Rættindini hjá kvinnum", er skriva av Ludvig Holberg (1684-, ein kendur rithøvundur, ið livdi í upplýsingartíðini, og hevur hann m.a eisini skrivað søguna "Niels Klims underjordiske rejse", sum, eins og ritroyndin, umfevnir javnrættindi ímillum kynini á ein heldur speiligan hátt.

Holberg leggur upp við, at Cicero fór til Apollons orakkul fyri ráð um, hvat hann skuldi gera, og ráðini vóru her eftir at fylgja síni náttúru. Víðari frá hesum tekur hann annars vanligu próvgrundirnar fyri, hví mannfólkið er betri egnað til at sita við týdningarmiklum uppgávum enn konufólkið, og vendir teimum á renguni. Holberg prikar við sínum speiliga hátti at skriva uppá, har ið hann láturgerð próvgrundirnar, ið vanliga verða nýttar, tí at tær kunnu virka sum eitt tvíeggjasvørð, á tann hátt, at grundgevingin ikki er sannførandi. Hetta kemur stórliga til sjóndar, av mongu dømunum Holberg nýtir til at peika á, at kynsbýtið er nakað roks. M.a nevnir hann, at summi konufólk, ið vanliga sigast at vera ófør til at arbeiða, tað tíðarskeiðið tær eru við barn, fara beint aftur til arbeiðis aftaná barnsburðin. Afturat tí døminum nevnir hann, at summir menn ikki eru førir fyri at arbeiða alt árið, og tað tykist her, sum heldur hann hesi próvgrundini fyri spott. Hóast Holberg ikki beinleiðis leggur seg at eini síðu av kynsbýtinum, tykist tað, sum er hann heldur fyri konufólkinum enn mannfólkinum, á tann hátt at kynsbýtið burdi verið avtikið. Hetta sæst eisini aftur, tá ið hann nevnir, at náttúran einki ger til fánýtis, og hevur lutað sínar gávur til bæði kyn uttan mismun. Teksturin gerst eisini speiligur á henda hátt, har ið hann setir náttúru og uppaling upp tvørtur móti hvørjum øðrum, og heldur grundgevingunum fyri spott á ein speiligan hátt. Um vit hyggja aftur at kvinnunum, ið beinleiðis aftaná barnsburð fara aftur til verka, ber her til at draga uppalingina inn. Holberg nevnir í tekstinum, at um ein maður varð uppdrigin eins og ein kona, hevði hann verið eins førir fyri at loyst 'kvinnuligu' uppgávurnar. Tað sama er hinvegin, har um konan verður uppdrigin eins og mannfólkið, verður hon eisini før fyri at loysa 'mannligar' uppgávur, sum t.d at sita í embætinum. Hóast tað ikki er til at siga, hvør hevði loyst uppgávurnar best, er tað vist, at bæði kyn eru før fyri at loysa somu uppgávur, í størri ella minni mun. Tað er so her, at Holberg peikar á, at fólk tykjast at blanda náttúru við uppaling og siðvenju. Siðvenjan hoyrir upp í part her, av tí at uppalingar í fjølbroyttu mentanunum kring heimin eru ymiskar. Ein skal taka seg til tað, ið hann er best førir fyri, og hóast náttúran spælir ein leiklut í tí, hava allar kvinnur ikki somu náttúru, og kunnu tí eins væl og menn loysa torførar uppgávur. Ein stutt samanumtøka av sjónarmiðunum hjá Holberg vildi so verið, at hann í stóran mun heldur, at kynsbýtið er láturligt, og at grundgevingar fyri hví tað er, sum tað er, burdu verið tiknar til eftirtektar, tí at sum tær vóru í teirri tíðini, vóru tær als ikki nóg sannførandi eins og umhugsnar. Tó skal viðmerkjast, at í endanum av ritroyndini leggur Holberg dent á, at kritikkur hansara ikki er ætlaður at vinna konifólkinum nøkur nýggj rættindi, men bert fyri at vísa á, at próvgrundirnar ikki halda, og at siga at kvinnur frá føðingini av eru útihýstar frá týdningarmiklum virksemi, orsakað av viðføddum eginleikum, er torført at prógva.

Fyri at seta tekstin í samband við nútíðina, ber til at siga at evnið, ið Holberg viðger í sínum teksti, er sera virkið í nútíðans miðlum kring næstan allan heimin, m.a eru ymiskar rørslur, sum t.d "Free The Nipple", ið snýr seg um javnrættindi, hvat viðvíkur menniskjakroppinum, sum í hesum førum inniber at ganga í berum yvirkroppi, sjálvt um ein er av kvennkyninum. Teksturin hoyrir til upplýsingartíðina, ið vardi frá uml. 1750-1800, og snúði hon seg stutt um, at øll høvdu rætt til upplýsing, bæði kvinnur sum menn. Hetta er ein samfelagskritiskur tekstur, av tí at Holberg lýsir hvussu ójavnt kynsbýtið er, og at einki javnrættindi var ímillum kynini. Av tí sama er teksturin skrivaður satiriskt/speiliga, av tí at talufrælsi ikki heilt var traðka til í tí tíðarskeiðnum.

Eitt, ið tykist heldur løgið, er at javnrættindis kjak gongur heilt aftur til upplýsingartíðina, men er kortini støðugt virkið tann dag í dag. Samanborið við eldri tíðina hava kvinnur nú fingið fleiri rættindi enn áður, í summum londum í hvussu so er, og ein kann við hesum, loyva sær at siga, at tíðirnar eru broyttar, hóast ynskið um broyting enn er tað sama. Hundratals feministiskar rørslur hava gjørt um seg, og her ber m.a til at nevna ein av teimum meira ógvusligu feministunum, ella í øðrum orðum ein 'extremist', Andrea Dworkin. Hon var í botn og grund ímóti øllum pornografiskum filmum og tilfarið, tí at hon meinti, at tað kúgaði kvinnuna, og gjørdi hana til eitt tól heldur enn eitt menniskja. Eftir hennara meining var tað við til at geva ungum monnum skeiva fatan av kvennkyninum, og við útgangsstøði í hesum, sæst tað væl og virðiliga, at ynskið um javnrættindi er eitt áhaldandi átak, ið neyvan dettur burtur í komandi døgum. Her skal viðmerkjast, at langt frá allir feministar eru samdir við Andreu, men tó sæst kortini væl, at ynskið um javnrættindi er skotið upp onkrastaðni frá, og hetta deila so at siga allir feministar í størri ella minni mun.

Teksturin, ið Holberg skrivar, er meintur øllum fólki, og kanska serliga mannfólkinum, hóast hann snýr seg um kvinnuna. Hetta er av teirri orsøk, at kvinnurnar vóru sjálvsagt tilvitaðar um sína støðu, har tvørturímóti fleiri mannfólk ikki høvdu hugsað slíkar tankar, sum Holberg kemur fram við í skrivinum. Ikki er vist um teksturin varð skrivaður á latíni, men tó er ikki óvanligt, at Holberg hevur skrivað tekstir á latíni, sum t.d við "Niels Klims underjordiske rejse" í Av tí at mannfólkið varð sum oftast lært og hevði útbúgving, harafturímóti kvinnurnar ikki eingongd høvdu rætt til útbúgving, bar helst best til at fáa boðskapin út, við at venda sær til útlærdar menn. Stutt sagt er teksturin ætlaður øllum fólki, men sjálvsagt vóru ikki øll før fyri at lesa hann kortini. Afturat hesum er teksturin ógvuliga sjálvmerktur, og er Holberg tí ikki fagligur, men kemur við sínum egnu hugsanum og dømum, men sum fleiri fólk kortini munna hava hugsað sær til ella verið samd í.

At enda ber uttan iva til at viðganga, at javnstøðan ímillum kynini er blivin alsamt fragari enn áður, har vit m.a hava álagt kvinnudagin Mars, til minnis um javnstøðu og rættindi hjá kvinnum. Hóast støðan kanska ikki er, sum hon burdi verið, er sera stórt framstig gjørt, og javnrættindis bardagin herjir á í nútíðanssamfelag, bæði í Føroyum sum í útilondum. Eisini eru umstøðurnar hjá rithøvundum, so sum Holberg, batnaðar, har ið tað nú ber til at beinleiðis ásanna, hvat ið ein roynir at fáa innført og út til vanliga fólkið, uttan at goyma seg aftan fyri m.a speisemi sum vernd.

Samleiki, rættindi og javnstøða fyri kvinnur eru í heiminum anno 2016 evni, ið vit hóast áralangt kjak, ikki eru komin ásamt um, og enn er eingin niðurstøða rokkin hesum máli viðvíkjandi. Mangan hoyrist, at kvinnur kenna seg undirmettar av mannfólki, og at tær vilja venda hesi gongd. Júst í hesum døgum er eitt føroyskt átak, ið kallast Damudomi, ið hevur til endamáls at varpa ljós á kvinnur og rættindi teirra í einum, eftir fyriskiparanna tykki, ov mansupphevjaðum føroyskum samfelagi. Hetta kjak er tó ikki nýliga sprottið, men hevur sín uppruna mong ár afturi í tíðini.

Í 1739 gav Ludvig Holberg út ritroyndina "Rættindini hjá kvinnum", ið er um menn, kvinnur, og serstakliga rættindini hjá hesum seinast nevndu. Sum ritroynd var hetta ein grein ið Holberg sjálvur skrivaði út frá egnari sannføring, men hómast kann tó ein feril av skemti í teksti hansara, ið var nýttur fyri ikki at gera boðskapin alt ov prikandi.

Holberg setur spurnartekin við, hvussu samleikin hjá menniskjum er íkomin, og serliga leggur hann dent á ivamálið um, um samleiki menniskjanna er nátúrligur ella menniskjaskaptur. Holberg undrast á, hvussu leiklutirnir millum manna eru latnir út, og um hetta av fyrstani tíð hevur verið gjørt á skilvísan og bestan hátt, ella um tilvild hevur verið ráðandi. Holberg greiðir frá, hvussu Cicero fór til Apollons orakkul við iva sínum, og har fekk svarið, at hann skuldi fylgja náttúru síni. Tí, sum Holberg vísir á, ein hvør lutur hóskar til eitt ávíst brúk, og ymisk amboð eru neyðug í ymiskum støðum. Tí setur Holberg spurnartekin við, hví hetta ikki hevur verið galdandi viðvíkjandi leiklutunum hjá kvinnum og monnum í sambandi við arbeiðslív teirra. Kvinnurnar hava onkursvegna verið stongdar úti, tá ymisk yrki hava skulað verið útint. Við regluni: ".og at døma helvtina av íbúgvarunum á jørðini ónýtiligar til týdningarmikið og torført virksemi", peikar hann á, hvussu stórur partur av fólkinum veruliga hevur verið sæddur sum eitt ikki nóg gott íkast, til harða gerandisdagin uttanfyri heimið. Náttúran hevur uttan iva upprunaliga givið kynunum ymsar eginleikar, og Holberg nevnir barnsburð, ið sum vera man ávirkar kvinnur, sum eina orsøk til, hví kvinnur ikki eru eins skikkaðar til eitt hvørt yrki sum mannfólk. Í níggju mánaðir berir kvinnan barnið, og mangan er hetta ikki uttan størri ella smærri trupulleikar. Á hendan hátt hevur náttúran upprunaliga skilt kvinnu og mann hvør frá øðrum, og latið tað verið greitt at tey eru tveir ymiskir skapningar.

Spyrjast kann tó, um ikki uppalingin, ið kynini hava fingið upp gjøgnum tíðirnar, hevur havt sína ávirkan á menniskjuni. Stavar tað frá nátturunnar hond ella er tað orsakað av uppalingini, at eyðkenni, ið ofta verða sett í samband við kvinnuliga leiklutin, eru til? Nevnast kann tað uppáhaldnið, at kvinnur eru veikara kynið, og at tær á tann hátt standa aftanfyri mannfólk. Holberg setir spurnartekin við, um tað er menniskjað sjálvt, ið hevur ávirkað hvørt annað á ta leið, ið vit við tíðini eru farin eftir. Holberg nevnir eitt dømi um eina unga gentu, og hugleiðir um, hvussu verið hevði, um hon hevði fingist við mannfólkaarbeiði. Óivað hevði hon ognað sær nakrar dygdir innan fakið, og veikleikar hennara høvdu tískil kunnað verið nýttir innan yrkið. Á sama hátt høvdu mannfólk ognað sær nýggjar førleikar við at fingist við kvinnuyrki.

Eins og ein umbering leggur Holberg til endans afturat ritroynd síni, at grein hansara ikki skal tulkast sum ein beinleiðis kritikkur, men heldur vísa á, at tær próvførslur ið hava verið uppi at venda ikki undir øllum umstøðum eru sannar, og tískil er einki prógv fyri, at kvinnur og undirluta leiklutur teirra í samfelagnum er viðføddur. Hann vil tískil ikki vera við, at skil av fyrstani tíð hevur verið tað, ið hevur deilt kvinnu- og mansleiklutin upp á tann hátt, ið hann var, tá Holberg gav út ritroynd sína.

Ludvig Holberg skrivaði í 1741 skaldsøguna "Ferðin hjá Nielsi Klim undir jørð", ið er ein satirisk søga um mannin Niels Klim. Í hesi skaldsøgu viðgerð Holberg eisini kynsleiklutirnar, og á skemtiligan hátt hevur hann vent kvinnu- og mansleiklutunum á høvdið. Í andstøðu til "Rættindini hjá kvinnum", gera kvinnur í hesi skaldsøgu millum annað pappír arbeiði, meðan menninir eru teir, ið útinna kropsliga arbeiðið í húsinum, so sum reingering og matgering. "Kvinnurnar grunda sítt harradømi á ta størru kropsstyrkina hjá monnunum, teirra sterkaru vøddar og limir, sum hóska betur til grovt arbeiði. Hetta vísir greitt, halda tær uppá, at náttúran bara hevur ætlað teir at gera kropsligt arbeiði."(Brot úr Ferðin hjá Nielsi Klim undir jørð).

Holberg dámdi væl kjakið um menniskja leiklutirnar og javnrættindi millum fólkið, og var hetta eisini eitt evni, ið hann í tekstum sínum skrivaði um. Hann var ein av týdningarmiklu rithøvdunum í upplýsingartíðini. Upplýsingartíðin var eitt mótrák til barokktíðarskeiðið, ið hevði verið árini frammanundan. Sum vit fáa ábending av í tekstunum hjá Holberg, snúði upplýsingarøldin seg um upplýsing, ið eisini liggur í orðinum. Einstaka menniskjað skuldi virðast, og øll høvdu rætt til at verða upplýst og at fáa javnbjóðis rættindi. Hugsunarhátturin var rationellur, og skaldskapurin, ið varð skrivaður tá, rúmaði nógva satiru, skemt og samfelagsatfinningar. Hesi eyðkenni síggjast eisini aftur í báðum teimum umrøddu tekstunum hjá Holberg, ið greitt nýtir skemt til at greiða frá hugsanum sínum. Hetta sæst millum annað, tá Holberg sigur ".um manskynið hevði fingið tílíka uppaling sum konufólk, sæð nógvar dygdir umskaptar til brek og veikleikar, so at sleygan kanska fór at eita mannfólkaslatur, bráðræsi mannfólkaveikleiki." Við hesi útsøgn vísir hann á veikleikar, sleygan og bráðræsi, ið hjá kvinnum verður mett sum ein neiligur eginleiki, og sum fer at verða flutt yvir á menninar, um teir taka á seg kvinnuliga leiklutin og arbeiði teirra.

Holberg var ein undangongumaður á økinum viðvíkjandi javnrættindum millum kynini, av tí at hann longu í 1700'talinum vísti á skeivleikarnar, ið vóru galdandi. Ikki fyrrenn umleið 200 ár eftir, byrjaðu kvinnur kring heimin at fáa atkvøðurætt á sama støði sum menninir í landinum, og harvið kundu tær av álvara byrja at krevja sín rætt.

Orðaskiftið um javnrættindi millum mann og kvinnu er komið langt ávegis síðani upplýsingarøldina, og í dag vilja fleiri vera við, at kvinnur liva undir góðum korum, ájavnt við mannfólk. Tað eru tó ikki øll, ið hava hesa áskoðan, og kann hetta koma av, at almenna tankagongdin um kvinnuliga og mannliga leiklutin ikki hevur flutt seg heilt burtur frá upprunaligu leiklutunum, ið Holberg á sinni fíltist á. Í almenna rúminum sæst greitt, at mannfólk í nógv størri mun hava leiðslustørv, og størv, har teir standa á odda í eini fyritøku ella eru handaligir. Kvinnur harafturímóti eru í nógv størri mun tengdar at umsorganarstørvum, so sum námsfrøðingar og sjúkrarøktarfrøðingar, og hava ikki somu mongd av ábyrgdarstørvum sum mannfókini. Fyri ein arbeiðsgevara kann tað í síðsta enda loysa seg betur at seta ein mann í starv hjá sær, av tí at mannfólk ikki skulu bera børn og vera heima hjá børnunum í barnsburðarfarloyvi. Hetta er vanliga nakað, ið kvinnurnar taka sær av, og við tí in mente er sjálvsagt, at tær í hesum tíðarskeiði ikki eru til eins stórt gagn fyri arbeiðsgevara sín, sum eitt mannfólk kundi verið. Tað er millum annað orsakað av hesum, at kjakið um barnsburðarfarloyvi hevur stungið seg upp, og kjakið koyrir serliga uppá, um kvinnurnar skulu ráða yvir øllum barnsburðarfarloyvinum, ella um menninir eiga at fáa oyramerkt nakrar vikur til sín.

Munirnir á kvinnu- og mansleiklutunum, ið so ella so hava verið galdandi í nógv ár, vilja mong óivað vera við, eru ein sjálvfylgja, og meina tey, at soleiðis er samfelagið bara. Summir av landsins politikarum hava tó verið alment frammi og eggjað fleiri kvinnum til at stilla upp fyri politisku flokkarnar, soleiðis at býtið í Løgtinginum millum kvinnur og menn kann verða so javnt sum til ber. Og Damudomi hava tikið evnið eitt fet víðari, og hava halgað eina heila viku til kvinnurnar, har ljós verður varpað á tær og støðu teirra í Føroyum. Hetta er ein undangonga til altjóða kvinnudagin, ið er mars, og sum er ein dagur, ognaður kvinnunum, til endamáls at varpa ljós á tær og týdningin av kvinnum í einum framkomnum samfelagi.

Ein sálmur er eitt felagsheiti fyri kristiligan sang, ið verður sungin til kirkjuligar guðstænastur ella kristilig tiltøk. Tá sálmasangur kom til Føroyar við siðaskiftinum í 1540 varð sungið á donskum í kirkjunum. Tíðarskeið frá síðst í 1600 til 1700 verður nevnt barokkur og hevði nakrar ávirkanir á millum annað samfelag og list. Nøkur serlig eyðkenni, ið vit síggja aftur í millum annað sálmum, eru fáfongd, týdningurin av religiøsu trúnni og lýsingin av frelsu frá Guði. Um hetta mundi var eisini týdningarmikið at fólk dugdu sína bíbliusøgu og vóru 'rætt trúgvandi' - altso, kendu ta rættu Luthersku læruna. Í Føroyum dugdu fólkið illa at lesa og áttu lítið og einki av bókum, tí vóru sálmar framúr góðir til at læra føroyinginum sína bíbliusøgu. Ein av dámdu yrkjarunum, ið serliga bar seg fram í barokk-tíðini var danska sálmaskaldið Thomas Kingo (1634 - ið yrkti "Nu rinder Solen op" í Sálmurin er seinni blivin týddur til føroyskt í 1939 av Christian Matras (tó blivu ørindini 3,5,7 - 10-16 ikki tikin við í týðingini). Sálmurin stendur í Sálmabók Føroya Kirkju,

Sálmurin er ein morgunsálmur, har byrjað verður við eini náttúrulýsing av sólarris. Kjarnin í sálminum er millum annað, at vísa á gleðina yvir lívið og jørðina. Eisini verður týdningurin av frelsu frá Guði lýstur væl, ið er eitt av eyðkennunum frá barokk tíðarskeiðinum. Fyrst skal man takka Guði og síðani skal tað dagliga arbeiði gerast. Guð er tryggasta verjan hjá menniskjanum og verður við okkum gjøgnum komandi dagin.

Uttari bygnaðurin á yrkingini er skipaður við seks ørindum, ið eru regluliga skipaði við átta reglum í hvørjum ørindi. Innihaldið í einstøku ørindunum er so: fyrsta ørindi byrjar við eini náttúrulýsing, ið vísir á tað vakra við sólarris. Síðani vendir eg-persónurin sær til sálina, og heitur hana á at reisa seg upp og venda sær til himmalin/Guð"stíg upp frá jarðarbú, bregð tær við tøkk og trú mót himnahøllum." (ø. 1, r. 6-. Í næsta ørindi verður náðin hjá Guði lýst sum ótøld, djúp og stór. Hesa náði er eg-persónurin so heppin at fáa frá Guði hvønn morgun "hvønn morgun mær í skál ein náði uttan mál ríkt oman vellir." (ø. 2, r. 6-. Í triðja ørindi greiður eg-persónurin frá hvat hendir um náttina, tá Guð sendir verndareinglar oman at verja hann og hansara. Eisini hoyra vit um frælsu. "Hann hesa náttarstund við einglaskara mær gyrdi garð og grund at fyri varða," (ø. 3, r. 1-. Hann takkar á ein hátt fyri góðan og tryggan svøvn. Í fjórða ørindi eggjar eg-persónurin okkum á at vera djørv og gera tað uppgávur vit nú hava fyri framman í degnum. Vit kunnu lesa fimta ørindi sum eina bøn um at Guð skal leiða okkum burt frá syndum og freistingum. Eg-persónurin heitir Guð á, at um hann er um at ganga skeiva leiðir, skal Guð vísa honum á rætta leið aftur. Í Guði kann hann hvíla. "Meg signi, Drottin Guð, úr himni høga, at eg kann dag og tíð í tær og verki í meg fullvæl frøa." (ø. 5, r. 5- Vit kunnu lesa sætta ørindi sum eina álits váttan til Guð. Eg-persónurin greiður frá, at Guð kennir allir hansara tørvir, og tað vil so eisini siga, at eydnan liggur í Guðs hondum. Tí endar tað eisini við spyrja sálina: "mín sál, hvat bilar tá? Lat Guð bert ráða!" (ø. 6, r. 7-.

Røddin í sálminum er beinleiðis til staðar í yrkingini sum ein eg persónur, ið vit síggja til dømis í ørindi trý "men frælsur eri eg frá deyðans dapra veg og sálarváða." (ø. 3, r. 6-. Frá ørindi eitt til fýra tosar eg-persónurin beinleiðis við seg sjálvan - ella við sína sál - um Guðs gerðir. Hann vendir sær ikki beinleiðis til lesaran, men hann vendir sær við einum tú, ið er hansara sál, (ø. 1, r. og Guð (ø. 6, r. . Hansara støða verður ikki lýst sum nakað serligt uttan Guð. Tað er ígjøgnum Guð at eg-persónurin kemur ígjøgnum dagin og tað er gjøgnum frelsuna hann kann hvíla. Støðan verður lýst sum, at um hann ikki hevði havt hesa trúnna á Guð, hevði hann ikki verið so tryggur sum hann er, ið vit síggja sum dømi: "men frælsur eri eg frá deyðans dapra veg og sálarváða." (ø. 3, r. 6- Við hesum kunnu vit eisini staðfesta, at lívið hjá menniskjanum verður lýst sum meiningsleyst, um Guð ikki er í lívinum hjá tí einstaka. Guð er Guð, hann er hægst og hevur skapt okkum. Um hann ikki hevði skapt okkum, høvdu vit ikki verið her, men Guð hevði enn verið Guð. Hetta er aftur eitt sera kent eyðkenni frá barokkinum, at Guð er einasta standpunkt í lívinum, og hann kunnu vit líta á og hann skulu vit tilbiðja.

Myndamálini vóru oftast eintýðug og einføld, so tey ólærdu fólkini í kirkjuni kundu skilja endamálið við sálminum, og fáa mest burturúr sum gjørligt. Nøkur myndamál eru tó at vísa á, um til dømis í náttúrulýsingini í fyrsta ørindi síggja vit fyrsta myndamálið í yrkingini: "Nú rennur sólin fríð" (ø. 1, r. Hetta er ein sálarkveiking av sólini, ið fær menniskjaliga eginleikan at renna, men verður meint við sólarris. Sólin og ljósið mynda Guð ella Kristus. Morgunin hjá eg-persónurin er fyltur við gleði og vónum - og Guð sendur nýtt ljós hvønn morgun. Eisini verður náttúran nýtt í sálmum frá barokk til at skapa eitt huglag. Nakrar samanberingar eru eisini, sum til dømis har likamið verið borið saman við eitt blómublað (ø. 4, r. og "ótøld sum sandkorn smá og heimsins sáðið, sum havsins dýpi blá er Harrans er náði," (ø. har Guðs náði verður samanborin við nógvu smáu sandkornini og djúpa bláa havið. Eisini kann tað, at Guð sendir okkum nýtt ljós hvønn morgun, skiljast sum ein mynd av náði, ið verður givin okkum av nýggjum hvønn dag. Guð fyrigevur okkum, og vit kunnu byrja av nýggjum. Ein antitesa verður eisini nýtt, ið vit lesa "men frælsur eri eg frá deyðans dapra veg og sálarváða." (ø. 3, r. 6- Deyðans dapri vegur kann skiljast sum helviti, har tey, ið ikki eru frelst fara. Vit hoyra um himmiríkið í sálminum, har alt er gott, ið er mótsetningurin av helviti. Tað, at gera nógv av við lýsingarorðum, síggja vit eisini aftur í "deyðans dapra veg", har skaldið vil leggja dent á at deyðin uttan frælsu er dapur.

Stílurin og hugburðurin í sálminum er eyðvitað átrúnaligur og onkursvegna hátíðarligur, tá hetta er ein kristin sálmur, ið ber eina bøn til Guð. Tónin er ljósur og friðarligur - ið millum annað náttúrulýsingin er við til at menna. Meiningin við sálminum er, at hetta er ein morgunsálmur, ið berur eina tøkk, lovprísan og bøn til Guð. Sum áður nevnt, var tað týdningarmikið at fólkið kendi sína bíbliusøgu, og tí er hesin sálmurin góður til hetta tíðarskeiðið, tí hann inniheldur millum annað bøn og lovprísan.

Temu í sálminum eru millum annað tey kristnu virðini og bønin og tilbiðjan. Tey kristnu virðini eru nógv í sálminum, sum til dømis tað, at vera rætt trúgvandi - at fólkið skuldi duga sína rætta luthersku kristnu trúgv. Týdningurin av frælsan og náði frá Guði verður væl lýst í sálminum, har eitt lív uttan Guð er tómt og dapurt, ímeðan lívið við frælsan er trygt og fylt av náði - tann religiøsa trúgvin heldur tí einstaka uppi. Bønin og tilbiðjan til Guð er tað vit hava skyldu at gera, og er tí eisini boðskapurin í hesum morgunsálmi, ið inniheldur bøn og tilbiðjan til Guð. Eisini kann man at enda, sum so ofta nevnt nú, seta sálmin inn í barokk rákið, ið, sum sagt, byrjaði síðst í 1600 og vardi til

Sálmurin "Nú rennur sólin fríð" kann samanberast við sálmin "Harra Guð, títt dýra navn og æra" hjá norska sálmaskaldinum Petter Dass (uml. 1646 - . Sálmurin "Harra Guð, títt dýra navn og æra" er eisini yrktur í barokk-tíðini, og er tí á ein hátt líkur "Nú rennur sólin fríð". Báðir sálmarnir hava ein boðskap at hjálpa tí einstaka við at læra sína bíbliusøgu, ávikavist við bønum og tilbiðjan til Guð. Eisini er nakað av tí tekniska líka, sum til dømis nýtir Dass endurtøkuna "Guð er Guð", ið leggur stóran dent á at Guð er størri enn menniskju. Kingo endurtekur eisini orð sum "Guð" og "náði", ið virka á sama hátt sum hjá Dass - at leggja dent á. Eisini brúka bæði Kingo og Dass lýsingarorð fyri at gera meira av, sum til dømis "deyðans dapra veg" (ø. hjá Kingo og "høga høll og lága lon" (ø. hjá Dass. At enda hava báðir sálmarnar eisini tey sterku kristnu virðini við sær. Eisini kunnu vit seta ørindi 2, ið ljóðar so: "við henni hvønn dag sál hann yvir hellir, hvønn morgun mær í skál ein náði uttan mál ríkt oman vellir." (ø. setast í samband við sálm 23, 5 í Bíbliuni "Tú borðreiðir fyri mær, beint fyri eygum fígginda mína; Tú salvar høvd mítt við olju; tað rennur út av steypi mínum." Guð veruliga fyllir okkum við náði og lív - og hann hevur umsorgan fyri hvørjum einstaka persóni. Tað er ein gáva frá Guði til okkum, men hava vit uppiborið hesa náði frá Guði?

"Nú rennur sólin fríð" er ein av sálmunum hjá Thomas Kingo, ið er fríggjadags morgunsangurin frá hansara andaktsbók frá Seinni bleiv hann gjørdur til bæði ein bjartskygdan gerandissálm í evangeliskum- og kristligum sálmabókum og til ein tvífaldaðan sálm til skúlabrúk av Grundtvig.

Yrkingin er uppbygd við seks ørindum. Hvørt ørindi hevur 8 reglur. Yrkingin er reglulig skipað, av tí at ørindini eru líka long. Yrkingin kann býtast í partar eftir innihaldinum. Fyrsti partur kann vera ørindi eitt og tvey, tí her greiðir frásøgufólkið frá, tá ið hann var longst niðri á havsins botni, dømi um hetta sæst í ørindi 1 reglu "Stíg upp frá jarðarbú." Og ørindi 2, regla "sum havsins dýpi blá". Næsti partur kann vera ørindi trý og fýra, tí er tað her, hann verður frælsur, tí dømi um hetta sæst í ørindi 3, reglu "Men frælsur eri eg" og í ørindi 4, reglu 5 og "hann vil mær í dag geva kraft og styrki, at eg mín guð í gerð,". Og síðsti partur kann vera ørindi fimm og seks, tí her berur hann boðskapin víðari, um at tað veruliga kann bera til at enduføðast, dømi sæst í ørindi 5, reglu 5-" Meg signi, Drottin Guð, úr himni høga, at eg kann dag og tíð í tær og verki í meg fullvæl frøa" og í ørindi 6, reglu " Lat Guð bert ráða!".

Í yrkingini eru kall- og kvennrím aðruhvørjaferð. Tað er regluhvíld eftir Stavilsi og er hetta eyðkenni fyri barokktíðina.

Í yrkingini er málið hátíðarligt, av tí at hon er merkt av skriftmálið. Hetta síggja vit gjøgnum alla yrkingina, og eitt av dømunum er í ørindi 1, reglu " ver glað, mín sál, og hevja ljóm av vøllum," á gerandismálið sigur ein ikki, hevja ljóm av vøllum, men syngja av vøllum.

Hann leggur dent á orðið "sál", tí tað verður nevnt í hvøjum ørindi, fyri at útrykkja at tað er hendan sálin sum reinsast ella endurnýggjast. Sum vit síggja, so fer hann niður á botnin og sálin fer burtur og tískil doyr hann. Hann verður síðani frælsur og fær nýggja sál av tí at hann verður endurføddur. Og boðskapurin við hesum er, at líkamikið hvussu langt ein søkkir, er tað møguligt at endurføðast.

Náttin hon er myndamál uppá tað jørðiska lívið, meðan dagurin er myndamál uppá ta metafysisku verðina. Í yrkingini verður náttin lýst sum tað ónda, tá hann fær ótta og byrjar at seta hegn runt um garð og grund, fyri at verja seg, sum vit síggja í ørindi 3, reglu 1- "Hann hesa náttarstund við einglaskara mær gyrdi garð og grund at fyri varða,". Meðan, dagurin verður lýstur upp, alt er so fantastiskt, ljóst og gott, og hetta kann síggjast í øllum ørindinum "Nú rennur sólin fríðúr Eysturlondum, umgyllir fjall og líð at fjørustrondum, ver glað, mín sál, og hevja ljóm av vøllum, stíg upp frá jarðarbú, bregð tær við tøkk og trú mót himnahøllum." Her er alt so jaligt, har hann takkar fyri alt og at sólin skal geva gullkenda glæmu yvir fjall og líð.

Á fyrstu reglu í ørindi 1, hava vit eina samanbering: "Nú rennur sólin fríð" av tí at sólin verður persónsgjørd, tí vanliga kann ein sól ikki renna. Eisini eru sambendingar í ørindi 2, reglu "Ótøld sum sandskorn smá" og relgu 2- "og heimsins sáðið, sum havsins dýpi blá,".

Í ørindi 4, reglu 7 hava vit eina sálarkveiking: "hvar enn meg leiðin ber", tí her hevur "leiðin" fingið menniskjasligar eginleikar, við tað at hon skal bera hann.

Í ørindi 4, reglu "tíns likams blómublað", er myndamál uppá eydnu. Hann hevur eydnuna við sær, at sleppa upp til himmals.

Hugsanin um, at verðin er forgeingilig, og at veruliga lívið er í himmiríki, var útbreidd í øld. Sálmurin hevur fleiri barokk eyðkenni, so sum mótsetningar og at nógv verður gjørt av. Høvuðsmótsetningarnir eru verðin og himmiríkið.

Her er eitt týdningarmikið barokk eyðkenni í ørindi 5, reglu 5- "Meg signi, Drottin Guð, úr himni høga, at eg kann dag og tíð í tær og verki í meg fullvæl frøa". Tí í barokkini fanst man at tí metafysisku verðini og spilti ta jørðisku verðina út. Ein vildi gera alt fyri at sleppa upp til himmals, tí í himmalinum var tað eitt fantastiskt stað. Og kom man ikki í himmalin, so vildi man gera alt fyri at tann jørðiska verðin vildi líkjast tí metafysisku verðini, so nógv sum til ber.

Hetta kemur fram í yrkingini, við hjálp frá jesus, sum er guðs sonur og varðamaður á jørðini og tískil er hann tað tættasta menniskjað, ið kann koma til guð, sjálvt tá hann er á jørðini, sum vit síggja tildømis í ørindi 4, reglu 5- "hann vil í dag mær geva kraft og styrki, at eg mín Guð í gerð, hvar enn meg leiðin ber, av hjarta dyrki."

Frásøgufólki meinar tað, at hann ikki kann liva á jørðini uttan hjálp frá Guði, sum vit kunnu síggjá í øllum ørindi "Tú best mær tørv og trongd, o, Drottin, kennir, hartil øll lívsins gongd frá tær upp rennur, og hvat mær gagnar best í lut at fáa, frá fyrndini tú sá, mín sál, hvat bilar tá? Lat Guð bert ráða!". Tað er soleiðis, at frásøgufólkið skal berast sum eitt lítið, hjálparsleyst barn gjøgum lívið við hjálp frá Guði, tí sum hann nevnliga sigur, "lat Guð bert ráða", at tað sum guð ger, er tað rætta og tí ger hann einki uttan hansara hjálp.

Her er peitisma í yrkingini, tí vit síggja nevnliga hvussu kensluligur og sansaligur maðurin er, og er hetta eitt eyðkenni fyri barokktíðina.

Tema í yrkingini kunnu vera, lívið eftir deyðan, av tí, vit fáa at vita hvussu fólkið frá barokktíðini hugsaðu um lívið hjá sær.

Eitt annað kann verða trúgv, tí tú skuldi trúgva á Guð fyri at fáa eitt ævigt lív.

Tað síðsta, kann vera endurføðing. Tað at man verður endurføddur, fær reina sál og livir eitt nýtt og lukkuligt lív uppi í himmalinum.

Fólk, sum livdu í barokktíðini, vildu ikki taka skuldina, fyri tað, ið tey høvdu gjørt, uppá seg. Um tað gekk teimum gott, so góvu fólkini æruna til Guð og søgdu, at tað var tann lagnan, ið Guð hevði ásett teimum. Í barokktíðini, tá livdu fólk nærmast fyri at doyggja. Og nú í okkara nútíðar samfelag, gera fólk tað øvugta. Tí í dag vilja fólk røkka so nógv í teirra lívið sum til ber, tí tað er eingin á jørðini, ið veit um tað hendir nakað eftir deyðan. Tað er munurin á fólkum, ið livdu í barokktíðini og á nútímans fólkum. Tá í tíðini, vóru fólk vís í, at har var eitt betri lív eftir deyðan, meðan í dag seta fólk spurnartekin við tað. Og tískil vilja fólk vera vís í, at tey røkka so nógv sum til ber í lívinum, tí hvat nú, um einki betri lív er eftir deyðan, so hevur tú spilt lívið hjá tær.

Um tú hevði spurt ein persón í Føroyum í dag, um kvinnur og menn eru javnsett, hevði viðkomandi allarhelst svarað ,,Ja, tað haldi eg". Um man hugsar um heildina, tykist tað kanska eisini so. Men er tað veruliga líka lætt hjá kvinnuni at fáa somu maktfull størv eins og mannfólk? Um so er, hvussu ber tað so til, at vit ongan kvinnuligan reiðara hava? Tað tykist sum, at menniskjan í sínari undirvitsku hevur lyndið til at kúga rættindi hjá kvinnuni, bert tí hon er kvinna. Ritroyndin Rættindi hjá kvinnuni er skrivað av Ludvig Holberg (1684-, ið var hin fjølbroyttasti norðurlendski rithøvundurin í upplýsingartíðini. Við skemti og speii lýsir Holberg rættindini hjá kvinnuni, og greiðir frá hvussu samfelagið tykist at kúga tey. Ritroyndin kom út í savninum Adskillige store Heltes og berømmelige Mænds sammenlignede Historier í Í 1986 týddi Jógvan Isaksen ritroyndina til føroyskt og varð hon givin út í tíðarritinum Brá, nr.

Móttakarin í ritroyndini Rættindi hjá kvinnuni er kanska serliga tey samfelagsatfinnandi fólkini, ið hava áhugað í júst hesum evninum. Ritroyndin virkar sum ein skemtilig hugleiðing, har Holberg berur fram sína hugsjón. Í broti 11 endar Holberg ritroyndina við at staðfesta, at hesin kritikkur ikki er ætlaður at vinna konufólkinum nøkur nýggj rættindi, men bert at vísa á, at próvgrundirnar, ið vanliga verða nýttar, ikki halda. Her síggja vit eisini serliga, at tað er ein persónlig hugleiðing.

Vit kunnu øll vera samd um, at í allari vinnu, virki og brúki skulu vit nýta gegniligastu ráðini. Tó undrast Holberg á, hvussu tað ber til, at tá ið talan er um eina kvinnu, verður hendan meginregla sett til viks. Hóast kvinnan egnar seg serstakliga væl til júst hetta starvið, verður hon á onkran hátt hildin niður, bert tí hon av náttúru er fødd sum ein kvinna. Holberg vísur í ritroyndini á, hvussu rættindini hjá kvinnuni verða kúgaði av samfelagnum. Hann greiðir frá, at menniskjan hevur hug at fløkja náttúruna uppí, tá ið talað verður um rættindini hjá kvinnuni. Hann greiðir frá, hvussu fólk halda, at náttúran einki ger til fánýtis, og tískil má hava haft eitt endamál, tá ið hon skapaði kvinnuna ymiska frá manninum. Tó heldur Holberg ikki at henda próvgrund heldur, tí um vit byggja okkara atfinningar á hesum grundarlagnum, vil tað vera gjørligt hjá eini kvinnu at venda hendan tankan við og siga, ,,at teir fyrru serstakliga eru tilevnaðir til tungt arbeiði, sum krevur tann likamliga máttin, og tær seinnu til virki av sniðfundigari slag, sum bert er treytað av sinninum." (brot 4 r. 6-. Og tó er veruleikin enn tann, at fleiri halda at kvinnur ikki egnað seg til hægri størv, eitt nú leiðari og løgmaður, hóast hetta eru størv, ið krevja eitt klókt sinn. Holberg greiðir eisini frá, hvussu tann kropsligi og natúrligi munurin á kvinnum og monnum vísur seg at hava ávirkan á rættindi hjá kvinnuni: at kvinnan av natúr er skapað so, at hon skal bera barnið, er avgerandi fyri hennara rættindi. Kvinnan er ikki skikkað til mannfólkayrki í hesum tíðarskeiðinum, tí lyndið hennara er merkt av støðuloysi, óhóskandi ótta og øðrum veikleikum. Men her undrast Holberg á, um hetta ikki kann hava nakað at gera við hvussu kvinnan verður uppald og hvørjar siðvenju henni verður lærd. Hann greiðir síðani frá hvussu summar kvinnur dagin eftir barnsburð fara aftur til sítt vanliga arbeiði. Tó ger hann tað greitt, at hann heldur, at natúran krevur ta tíð, sum songarkonur vanliga brúka eftir burðin. Og um tað ikki ber annað við sær, enn at ein kvinna á leið 6 vikur um árið er ógegnilig til virksemi, heldur hann tað vera meira skilagott, enn at hava eitt mannfólk, ið einki høvur hevur, og tískil er ógegniligur alt árið. Holberg hugleiðir, og ynskir, at ein kanning verður sett í verk, har kannað verður, um ikki vanin og uppalingin verða mistikin fyri náttúruna. Endamálið við ritroyndini er sum sagt at vísa á, at hesar próvgrundirnar, sum vanliga verða brúktar, ikki halda. Hervið nýtir hann spei og satiru til at fanga lesaran og miðla sín boðskap.

Hóast Holberg endar sína ritroynd við at siga, at kritikkurin ikki er ætlaður at vinna konufólkinum nøkur nýggj rættindi, sæst tað týðiliga aftur í tekstinum, at Holberg onkursvegna heldur við kvinnunum. Við at nýta skemt vísur hann fleiri ferðir á, hvussu láturlig hendan støðan í veruleikanum er. Eitt nú sæst hetta serliga aftur á reglu 1 í broti: ,,Hvat tí fyrsta viðvíkur, so kann ikki noktast fyri, at annað kynið verður føtt meira smálimað og tí minni dugandí til arbeiði enn hitt." Hann nýtir skemt og sarkasmu til at fáa lesaran at skilja, hvussu ólogiskt hetta veruliga er. At ein limur skal skilja kvinnuna frá manninum, og við hesum gera tað seinna sterkari enn tað fyrra, er ikki ein nóg góð grundgeving. Eisini ger hann tað greitt, at tað er tó ein orsøk fyri, at vit eru skapaði sum vit eru. At kvinnan hevur fingið sín leiklut sum móðir, og at tað merkir, at hon 6 vikur um árið skal taka sær av einum barni, er í lagi. Hann meinar, at tað er ein orsøk til hendan munin á uppalingini hjá kvinnuni og mannfólkinum. ,,Somuleiðis hevði tú, um manskynið hevði fingið tílíka uppaling sum konufólk, sæð nógvar dygdir umskaptar til brek og veikleikar." (Brot 9 r. 1- Hann vísur á, hvussu dygdirnar, ið kvinnan hevur, ikki høvdu hóska til mannfólkið, men hevði verið skapað um til ein veikleika. Hetta er sjálvandi eisini galdandi umvent. Holberg er annars eisini kendur fyri, at hann í sínari tíð umrøddi spurningin um javnrættindi hjá kvinnum. Hann ger tað eisini fleiri ferðir greitt, at hesar grundgevingar, ið samfelagið nýtir, ikki eru nóg sterkar til at kunna útihýsa so at siga helvtina av menniskjansliga kyninum.

Longu í innganginum, síggja vit eitt týðiligt dømi uppá hvussu Holberg nýtir logos: ,,Hvør persónur, hvør lutur má tí nýtast til sítt brúk, tí tað amboð er frægast, sum hóskar til tað ávísa lendið." Hann vísur, hvussu hvørt menniskja er einstakt, og tískil er tað ymiskt hvat vit øll egna okkum til. Eisini verður logos nýtt so at siga í allari ritgerðini, har Holberg við skemti spottar tær vánaligu próvgrundirnar. Hóast teir ráðandi í samfelagnum í hesari tíðini ikki dámdu atfinningarnar hjá Holbergi, hevur hann ein høgan autoritet. Í sínari tíð var hann eisini professari á universitetinum og í dag er hann sera kendur fyri síni verk. Uttanfyri Kongaliga leikhúsið í Keypmannahavn er m.a. uppstillað ein standmynd av honum. Eisini dregur Holberg týdningarmiklir persónar inn sum Cicero, ein rómverskur politikari, og hetta skapar eitt trúvirði til Holberg. Tískil er etos eisini í brúk í ritroyndini.

Teksturin Rættindi hjá kvinnuni er bygdur upp av 11 brotum. Hetta er ein akademiskur yrkistekstur, ið er uppbygdur av einum inngangi (Brot , eini frágreiðing (Brot 2- og eini niðurstøðu (Brot . Hóast teksturin ikki er so langur, er hann torførur at lesa, og hevur hann eitt LIX tal á Eitt LIX tal á 45-54 eyðkennir akademiskar útgávur, sakligar bøkur og vísindaligar greinar, eins og henda ritroynd er ein akademisk útgáva. Setningarnar eru langir og Holberg nýtir eisini long og torfør orð, eitt nú próvgrund, ógegniligur, sniðfundigari og sinnisins gávur - tað er ikki ein og hvør, ið megnar at lesa og skilja hendan tekstin, og eg kann við vissu siga at nógv hava tørv á at lesa hann nakrar ferðir, áðrenn tey veruliga skilja boðskapin. Holberg var eisini ein sera lærdur persónur og arbeiddi sum sagt á universitetinum í Keypmannahavn sum lærari og professari í m.a. gudfrøði og retorikki. Yrkisteksturin er kensluborin, tí hugburðurin hjá sendaranum hevur størst týdning: tað er Holberg, ið ber fram sín hugburð, og við sínum kenslum greiðir frá, hví hann heldur, at samfelagið kúgar kvinnuna. Hann vísir á, hvussu próvgrundirnar ikki halda, og er hetta ein persónlig grundgeving frá sjónarmiðinum hjá Holbergi.

Ritroyndin Rættindi hjá kvinnuni kom út í Hetta var mitt í upplýsingarøldini, ið er tíðarskeiðið millum barokk og romantikkin. Vit siga, at upplýsingarøldin strekti seg frá umleið 1700-síðst í Holberg var sum sagt ein sera fjølbroyttur rithøvundur undir upplýsingartíðini og skrivaði hann nógv ymisk tekstsløg. Fram um ritroyndir, eins og hendan, kunnu eitt nú nevnast ferðafrásagnir og skemtileikir. Ritverkini hjá Holberg eru sermerkt og viðgera spurningar sum ,,Hvat er eitt gott samfelag?" og ,,Hvat er eitt gott menniskja?". Hóast verkini vóru ymisk, høvdu tey øll sama endamál; at nýta skemt, spei og satiru til at lýsa, hvussu fólk hugsa. Eyðkenni við upplýsingarøldini, ið serliga koma til sjóndar í hesum verki, eru skemt og satira, ið Holberg nýtir til at miðla sín boðskap; javnbjóðis rættindi, har Holberg vísur á, at vit eiga ikki at útihýsa kvinnuna bert tí hon av natúru er øðrvísi enn maðurin, og; at øll hava rætt til upplýsing, har Holberg við skynsemi upplýsir lesaran um eina nýggja frágreiðing av evninum.

Ritroyndin bleiv týdd til føroyskt í 1986 av Jógvani Isaksen - næstan 250 ár eftir útgávuárið. Í dag eru tað 277 ár síðan útgávuárið, og tí skuldi man trúð at henda ritroynd kanska ikki var nakað serliga aktuell fyri okkum. Men so er ikki. Sjálvandi er støðan um javnrættindi millum mannfólk og konufólk batnað síðani, men tað tykist enn at vera ein munur á kyninum. Hetta vísir Liljan Weihe, tíðindaleiðari í Kringvarpinum, sera væl á, í eini grein í vikuskifti Sosialinum nr. 21 frá Februar Hon greiðir frá, hvussu tað bara eru heilt fáar kvinnur í Føroyum, ið hava maktfull størv, so sum Jóhanna á Bergi, ið er stjóri í Atlantic Airways og Marita Rasmussen, ið er stjóri í Vinnuhúsinum. Tað er til dømis eingin kvinnuligur reiðari í Føroyum. Tað tykist at vera so, at kvinnurnar halda til í kreativu vinnuni ella almennari fyrisiting. Hon ger tað tí greitt, at tað í Føroyum er mangul á kvinnuligar fyrimyndir. Weihe er fyrsti kvinnuligi tíðindaleiðari í Kringvarpinum. Weihe hevur verið nógv kritiserað í sínum starvi, har hyggjarin leggur til merkis hvussu hár hennara er í dag - ja sjálvt kann hann hava viðmerkingar um neglalakkið, ið hon berur. Hesar viðmerkingar fóru ein dagin so nógv út av lagið, at Weihe tann Apríl 2015 varð hótt við at verða hópneyðtikin av mannfólki, ið vóru ósamdir við samrøðuháttin, ið hon brúkti í Dag & Viku. Her kunnu vit spyrja okkum tann spurningin, um kvinnur høvdu kunnað funnið uppá at hótt Finnur Koba við hesum sama, um tær ikki vóru samdar í hansara samrøðuhátti? Allarhelst ikki.

Vit mangla kvinnuligar fyrimyndir í Føroyum. Í løtuni er løgtingssessirnir býttir á 11 kvinnur og 22 mannfólk. Sjálvandi er hetta ein framgongd, í mun til hvat tað einaferð var. Eisini hava vit í dag kvinnuligan fíggjarmálaráðharra. Men vit mangla enn kvinnuligar føroyskar fyrimyndir. Sjálv dugi eg ikki at staðfesta, hvør mín fyrimynd er. Fyri at siga tað sum tað er, so haldi eg, at eg eri mín egna fyrimynd. Og um hetta er tilvildarligt, ella um tað er samfelagið, ið hevur avgjørt tað fyri meg, er torført at svara uppá. Men tað sær út til at tað fer altíð at vera munur á kvinnum og monnum. Hvør veit, kanska fara vit at flyta okkum so nógv, at samfelagið einaferð í framtíðini fer at gerast parallelt, eins og tað er í skaldsøguni Ferðin hjá Niels Klim undir jørð, ið Holberg eisini hevur skrivað. Tað hevði tó ikki verið tað optimala. Men um vit nakrantíð fara at røkka eitt javnvág, tá ið talan er um javnrættindi, er torført at siga.

Náttúran er vøkur í ymiskleika hennara, og øll djór fylgja reglum hennara, men verður menniskja sætt eins og eitt djór, ið er tengt at náttúrunnar lóg og lystum? Í kristnari religión verður hildið, at menniskja hevur tveir samleikar ella tvær lógir. Tað er partvíst stýrt av náttúrunar lógum, Lex Natura, ið umboðar instinktini og móðurkærleikan, men eisini partvíst sjálvstýrandi, grundað á, at Guð skapti menniskja í mynd síni. Hesar lógir, ið sambært kristnari trúgv bert galda fyri mennsikju, verða nevndar Lex Dei. Tvídráttur menniskjans liggur millum hesar lógir, tí við Lex Dei kemur frælsi, ábyrgd og serstakliga valið og framskygni, meðan Lex Natura slær hetta til síðis og sigur, at vit einans eru djór, ið fylgja viðføddu dryftum okkara. Tað at velja er sereyðkenni fyri menniskja. Djór fylgja bert náttúru síni, meðan menniskja virkið kann velja at broyta seg sjálvt ella velja at ávirka umhvørvið sítt.

Eitt samfelag í sær sjálvum er í prinsippinum nakað løgið. Tað er ein háttur at skipa lív sítt uppá, ella ein háttur har lívið verður skipað fyri teg uttan tína samtykt, men hvør er grundin til, at vit yvirhøvur hava eina samfelagskipan? Fyrstu menniskju vit vita um, sum skipaðu seg í eitt samfelag, gjørdu hetta antin av neyð, ella tí tey sóu ágóðan av samarbeiði. Ein skipan veitir tryggleika og fyrimunir fyri einstaklingin og familjur. Man er ei longur í vanda fyri at doyggja út, orsakað av hørðum arbeiði við tí fyri eyga at yvirliva. Hendan ábyrgd av sær sjálvum fellur á einstaklingin, t.d. at heinta mat, varða um búplássið, ansing av børnum o.s.v., ið eru tíðarkrevjandi uppgávur. Men tá ein partur velur at taka valdið og ráða yvir hinum, fáa tá øll ágóðan av hesi skipan? Eru vit tá longu somikið bundin at fyrimununum, at vit uttan himpr eru til reiðar at niðurleggja frælsi okkara, og lata tað verða tikið okkum av hondum? Svarið á fyrra spurningin úr einum javnrættindissjónarhorni er nei! Tá ein partur verður við undirlutan, uttan mun til mongdina ella kyni á viðkomandi bólki, tá er órættvísi longu framt. Um ein sovorðin valdsgirnd sleppur framat stýrinum, noyðast vit onnur so við og við ígjøgnum ættarliðini at læra nýggju leiklutir okkara. Frá valdharrunum fylgir vitanin um, at nøkur í samfelagnum eru minni verd enn onnur, kanska orsakað av kyni, húðarliti, kynsligari-orientering, o.ø. Men er hesin mismunur til, tí summi veruliga hava minni virði í eygum náttúrinnar enn onnur? Ella er hesin almenni trupulleikin grundaður á nøkur fá valdsjúk fólk, ið við albogatroðkan avgerða lagnuna hjá øðrum?

Í ritroyndini "Rættindi hjá kvinnum" frá 1739 úr savninum Adskillige store Helte og berømmelige Mænds sammenlignede Historier vísir Ludvík Holberg, ið livdi frá 1684 til 1754, á hví orsøkirnar fyri, at kvinnur eru útihýstar frá týdningarmiklum stýrandi virksemi, ikki eru haldbarar. Høvuðshugsan hansara hesum viðvíkjandi verður lýst ígjøgnum argumentatión, generalisering og dømir, bæði fyri og ímóti. Holberg er kendur fyri at skriva nógv innan jura, men er serstakliga vældámdur fyri komediur og satirisku søgur sínar, herímillum Ferðin hjá Nielsi Klim undir jørð. Jógvan Isaksen týddi "Rættindi hjá kvinnum" til føroyskt í 1986, og ritroyndin kom út í tíðarritinum Brá nr.

Teksturin er helst ætlaður fakfólki og hægri stattunum í samfelagnum. Hann er skrivaður í eini tíð, har latín var almenna fakliga málið og bert lestra køn fólk høvdu atgongd til bókmentaliga vitan. Bygnaðurin er ein akademiskur yrkistekstur, ið er uppbygdur eins og eitt essay, har vit fáa ein inngang, eina frágreiðing og síðani eina niðurtøðu. Skrivingarlagið er sakligt, og rithøvundurin leggur dent á síðst í tekstinum, at hann er uttanveltaður. Teksturin er fakligt sinnaður, men er borin fram á ein sera lættfatiligan hátt.

Uppáhaldið er, at próvgrundirnar fyri at kvinnur verða útihýstar úr øllum týdningarmiklum viðurskiftum, ikki eru nøktandi prógv. Ein av grundgevingum Holbergs er, at hóast náttúran hevur skapt menn og kvinnur ymisk kropsliga, so hevur hon ikki tikið atlit til kyn, tá skynsemi bleiv býtt út á menniskjuni. Summi menniskju eru betri egnað til nøkur størv enn onnur, og summar kvinnur eru betri til at ráða enn summir menn og umvent. Eitt ironiskt dømi um hetta er fylgjandi úrtøka um, tá kvinnur gerast ógegniligar í nakrar vikur um árð eftir barnsburð: "meðan harafturímóti mangur maður, sum einki høvd hevur, er ógegniligur alt samalt árið". Hesir menn hava kanska ein sterkan kropp/fysikk, men einki ímillum oyrini. Heimild hansara, ið hann byggur ritroynd sína uppá, er logikkur og gerandis royndir. Í tekstinum brúkar Holberg bert etos einaferð. Tað er, tá hann vísir á sín egna objektivitet í síðsta broti. Við hesum brúki vísir hann til eitt høvuðsendamál, ið er bæði kunnandi og kensluborið. Teksturin kunnar um støðuna hjá kvinnum, líkleikar og ymiskleikar kynini ímillum, men á ein kenslubornar hátt, har dentur verður lagdur á lættskiljilig dømir og órættvísi, men uttan at áheita móttakaran um, at broyta hesa støðu. Til sama móttakara hevur hann gjørt greinina ómetaliga lætta at skilja við dømum frá gerandisdegnum, og við at sipa til kend líknilsir av t.d. Cicero og Oraklinum úr Delfi.

Sjónarhorn Holbergs er tíðiligani lýst við hesum teksti og t.d. ígjøgnum søgu hansara, Ferðin hjá Nielsi Klim undir jørð, har hann á sarkastiskan og ironiskan hátt ger gjøldur burturúr leiklutunum hjá kvinnum og monnnum við at venda hesir á høvdið, men vísur samstundis á skeivleikar tess. Hann lýsir m.a. eitt samfelag, har mannfólk eru fyri órættum viðvíkjandi skerdum frælsi, og har teir eru í vanda fyri m.a. kynsligari misnýtslu av ungum jomfrúum. Hóast hetta ivaleyst ljóðar stuttligt, viðger Holberg ein ómetaliga ótespiligan og vanvirðisligan trupulleika, ið enn fer fram í okkara nýmótans samfelag. Men høvuðsendamálið við 'Rættindini hjá kvinnum' er ikki at vísa á verstu trupulleikar samfelagsins, men leggur heldur dent á, hvussu óbrúkbart argumentið ímóti leikluti kvinnunar er. Kvinnur eru ikki føddar til at vera fyri mismuni, men tað er heldur menniskjuni ígjøgnum eitt patriarkalskt samfelag, ið hava ábyrgd av hesum órættvísi. Tó skal nevnast, eins og Holberg vísir á í tekstinum, so eru kropsligir munir á kyninum. Tann sterkasta kvinnan er kanska nógv veikari enn sterkasti maðurin, men hon er ivaleyst nógv sterkari enn veikasti maðurin. Flest fólk liggja á einum skala ímillum hesi ytstu mørk, bæði kvinnur og menn. Men her verður bert tosað um kropsliga styrki, men hvat við mentalari styrki, skynsemi og intelligensi? Tann gløgga kvinnan, ella tað gløgga menniskja, kann væl vera nógv sterkari enn ein, ið fysiskt er sterkur, men lítið og einki hevur at hugsa við. Kvinnur í Holbergsa tíð verða skornar yvir ein kamb, og útihýstar frá umráðandi málum, eins og kvinnur í ávísan mun enn eru við minnilutan í m.a. politikki.

Tá eg nevni, at samfelagið hevur skuld í mismuninum, meini eg við uppalingina og normarnir, ið ótilvitað verða kroystir niður yvir okkum frá barnsburði. Tað er tann inngrógvnið hugburðurin í menniskjanum, ið hevur skyldu fyri nógvan órætt, ið enn verður framt, ikki bert móti minnilutabólkum, men ímóti helvtini av menniskjaættuni. Um vit fara aftur til dømið um neyðtøku, eru nógv argument ímóti kvinnuni, at hon sjálv hevur ábyrgd av hendingini grundað á klædnasnig. Eitt vánaligt argument, ið ov ofta verður vent til fyrimun fyri álopsmannin, tí vit eru von við, at menn sleppa at fara um kvinnur soleiðis. Kanska ikki við hesum víðgongda dømi, men í dagligari diskriminatión. Man átti als ikki at hugt at kvinnuni og hvat hon er í ella ikki, men heldur burdi man fari inn á beinið á álopsmanninum og víst á, at sovorði eigur undir ongum umstøðum at fara fram, um so konan gekk runt nakin á gøtuni. Eins og klædningur ikki eigur at ávirka, hvat ið man moralskt velur at gera, so eigur kynsbýti ikki at ávirka, hvat ið kvinnur sleppa at fáa atgongd til og ikki.

Ásjónir Holbergs hoyra til upplýsingartíðina grundað á, at hann við fakligum neyvleika byggir ástøði síni. Hann byggir meiningar sínar á empiriskar royndir úr gerandisdegnum. Við hesum royndum leggur hann dent á skeivleikan við at fordøma uttan eftirfarandi grundarlag. Eisini tekur hann einstaka menniskja ella individið burturúr og greiðir frá, at hvør persónur hevur sínar egnu sermerktu gávur tvørturum kynsmunin, og hvør einstakur burdi á hóskandi hátt útinnt hesar gávur til fulnar. Men viðvíkjandi kvinnurættindum, hvussu langt eru vit komin síðani hesin teksturin kom út?

Eru vit komin væl víðari enn á døgum Holbergs? Í stóran mun er svarið ja, men enn eru nútíðar samfelagsborgarar, viðhvørt í leiðandi størvum ella á politiska leikpallinum, ið hava ein hugburð til javnrættindi, ið eg vildi hildið hoyra eini fornari tíð til. Feskasta dømið er kjakið í Føroyum um hjúnabandslógina, sum í stuttum snýr seg um at geva samkyndum somu borgarligu rættindi sum hinkynd. Kvinnur fingu valrætt fyri 100 árum síðani, men hvussu er við javnstøðu í dag? Hví hava vit t.d. Demokratia, ein felagsskap, ið upplýsir okkum um demokrati og javnrættindi? Hví hátíðarhalda vit altjóða kvinnudagin Mars? Hví eru lutfalsliga so fáar kvinnur á Løgtingi? Hví eru so fáar kvinnur í leiðandi størvum, og hví tjena føroyskar kvinnur nógv minni enn menn? Sambært lógum landsins hava kvinnur javnrættindi, men enn lekur ímillum lóg og praksis á summum økjum.

Uppaling av børnum viðvíkjandi javnstøðu er í støðuðari broyting til tað betra, og her spælir hugburður foreldranna ein stóran leiklut. Hvørjar fyrimyndir síggja børn í foreldrum sínum, á stovnum, í útbúgvingarverkinum og í samfelagnum sum heild? Í samfelagi okkara fáa minnilutabólkar spakuliga frælsi til at vera, sum tey eru, taboo-evnir verða viðgjørd so við og við í miðlum og skúlum, og hyggja vit at síðsta Løgtinsvali í mun til tey frammanundanfarnu, so fingu kvinnur hesuferð ein triðing av sessunum. Kvinnurnar eru avgjørt blivnar meira sjónligar í politikki og í samfelagsmyndini, men tó ikki í sama mun sum menn. Hetta er eitt lop fram á vegnum móti felags virðing fyri hvør øðrum og javnstøðu, men enn er langur vegur eftir til satt frælsi partanna millum, men vit eru ávegis og hava framhaldandi tørv á batum, størri tilvitan um javnrættindi og hugburðsbroyting á fleiri økjum. Við støði í hesum veruleika er tað tankavekjandi, og enntá bæði tragiskt og komiskt, at Holberg í "Rættindi hjá kvinnum" í 1739 skrivaði um viðurskifti, sum í ávísum pørtum av samfelagi okkara enn ikki hava vunnið framat.

Nú á døgum hava menn og kvinnur, í Evropa, fyri tað mesta tey somu rættindini úti á arbeiðsmarknaðinum. Tó eru nógv lond í heiminum, har sum kvinnur og menn als ikki hava somu rættindi í samfelagnum. Tað eru ymiskar orsøkir til hetta og átrúðnaður er ein av størstu orsøkunum til at menninir í hesum londum hava so nógv betri rættindi enn kvinnurnar. Í Evropa verður, í løtuni, nógv gjørt fyri at betra um karmarnar hjá kvinnum, serliga á arbeiðsmarknaðinum. Hetta verður eisini arbeitt við í Føroyum, tó eru summi viðurskifti, sum gera hetta verri hjá kvinnum. Millum annað loyvir barsils uppbýtingin í Føroyum ikki monnunum at vera heima leingi við barninum, og tískil mugu kvinnurnar vera longri heima og hetta ger tær minni attraktivar á arbeiðsmarknaðinum. Um hetta er tann natúrliga uppdeiligin ella um tað kemur av uppdraging eru fólk tó ósamd um. Ludvig Holberg hevur skrivað eina ritroynd "Kvinders Rettigheder", sum kom út í savninum Adskillige store Helte og berømmelige Mænds sammenlignede Historier, sum snýr seg um leiklutin, sum menn og kvinnur hava í samfelagnum.

Holberg meinar, at hvør persónur skal virka útfrá sínum egnu eginleikum og brúka tey amboð, ið ein hevur fingið, soleiðis sum tey hóska best til eins eginleikar. Hann brúkar sum dømi, at tann skógvur, sum hóskar best til ávísa fótin og tann hattur sum hóskar besti til tað ávísa høvdið skal brúkast. Í greinini nevnur hann eisini, at menn oftast eru best egnaðir til kropsligt arbeiði og at konur eru best egnaðar til annað arbeiði, ið krevur at arbeitt verður við høvdinum. Í hesum føri kann skógvurin tí síggjast sum mynd fyri mannin og hatturin sum mynd fyri konuna. Hetta vísur, at Holberg meinar at menn skulu hava tey kropsliga krevjandi arbeiðini og konunar skulu hava onnur arbeiði. Tó sigur hetta eisini, at tað ikki er galdandi fyri øll fólk. Summar kvinnur kunnu væl vera førar fyri at hava kropslig arbeiðir og hinvegin eru summir menn kanska ikki so væl egnaðir til hesi arbeiðir.