Datasets:

armvectores

/

hyw_wikipedia_2023

like 0

Ուխտանէս

Ուխտանէս (935 - մօտ 1000 թթ.), 10-րդ դարու հայ պատմիչ, եկեղեցական գործիչ, Սեբաստիոյ եպիսկոպոս։ == Կենսագրութիւն == Ապրած է Ժ. դարու երկրորդ կիսուն եւ մեռած է ԺԱ. դարու սկիզբը։ Եղած է եկեղեցական։ Ըստ Օրբելեանի՝ եղած է Սեբաստիոյ եպիսկոպոսը, իսկ ըստ Կիրակոս պատմիչի, Ուրհայի եպիսկոպոսը։ Սեբաստիոյ եւ Ուռհայի չափ ծանօթ է Հայաստանին եւ Աղուանից երկրին, վազն զի երկարատեւ ճամբորդութիւններ ունեցած է։ == Գործերը == Գրած է Հայոց Պատմութիւն մը Անանիա Նարեկացիի խնդրանքով։ Այդ գործը կը բաժնուի երեք հատուածներու։ Ա.- Համառօտ Պատմութիւն ժամանակագրական։ Սկիզբէն մինչեւ Տրդատ թագաւոր։ Այս մասը գրեթէ անարժէք գործ մըն է վասն զի օգտուած է Շիրակացիի ժամանակագրութենէն, Խորենացիէն եւ այլ հեղինակներէն, որոնց գործերը հասած են մեզի եւ որոնց մատակարարած տեղեկութեանց վրայ ինք ոչինչ կ'աւելցնէ։ Բ.-Հայ եւ Վրաց եկեղեցիներու բաժանման պատմութիւնը։ Այս մասը շատ հետաքրքրական է եւ արժէքաւոր, որովհետեւ օգտուած է այդ հրատապ խնդրի ղեկավարներուն թղթակցութիւններէն եւ այլ վաւերագիրներէն։ Այս բաժնի մեզի ծանօթ աղբիւրներն են «Գիրք Թղթոց» եւ «Աղուանից Պատմութիւն»։ Գ.- Ծաղ ազգի մասին։ Դժբախտաբար այս երրորդ մասը որ Ուխտանէսի գործին ամենէն մնայուն եւ արժէքաւոր բաժինը ըլլալու է՝ կորսուած է։ Ծաղերը՝ հաւանաբար հայ աղանդաւորները կամ հոռոմները եղած ըլլալու են։ Անոնք առաւելապէս կ'ապրէին Արեւմտեան հայաստանի մէջ։ == Արժէքը == Ուխտանէսի գործը ունեցած է միայն մէկ տպագրութիւն 1871-ին, Վաղարշապատ։ իբրեւ պատմական երկ արժէքաւոր է ուսումնասիրելու համար հայ եւ վրաց եկեղեցիներու բաժանումը շնորհիւ իր ընդօրինակած վաւերագիրներուն։ Ստեղծագործ հեղինակ մը չէ Ուխտանէս, ոչ իբրեւ պատմիչ ե՛ւ ոչ ալ իբրեւ մատենագիր։ Անիկա համեստ դէմք մըն է։ լեզուն պարզ գրաբարն է։ Կաղապար:Միջնադարյան հայ պատմագիրներ և ժամանակագիրներ

1957 թուական

1957 թուական, ոչ նահանջ տարի, 20րդ դարու 57րդ տարին է 1954 • 1955 • 1956 • 1957 • 1958 • 1959 • 1960 == Դէպքեր == === Անծանօթ ամսաթիւով === Հռոմէացի Թիվերիոս կայսրին առանձնատան մէջ, Սբերլոնկա աւան, կեդրոնական Իտալիա, կը գտնուին «Սփերլոնկային քանդակներ»ը (Sperlonga sculptures, Gruppo di Polifemo)․ Օտիսէաս նիւթով քանդականերու խումբ մը հռոմէացի Թիվերիոս Կը յայտնաբերուի 1647 Մենելաոս աստղակերպը ==== Սեպտեմբեր ==== 24 Սեպտեմբեր՝ Պարսելոնին մէջ բացուեցաւ Քամփ Նոու (Camp Nou) մարզադաշտը ==== Դեկտեմբեր ==== 4 Դեկտեմբեր՝ Լոնտոնի մէջ Լիւիսհամի երկաթուղային պատահարի զոհ դարձաւ 92 հոգի == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1957 ծնունդներ ==== Ապրիլ ==== 29 Ապրիլ Իկոր Մուրատեան (մ.2018) տնտեսագէտ, քաղաքագէտ ==== Յունուար ==== 7 Յունուար Բժիշկ Էտուարտ Մանուկեան եգիպտահայ գործարար եւ ազգային գործիչ ==== Յունիս ==== 22 Յունիս Արկադի Ղուկասեան Հ.Հ. եւ Ա.Հ. պետական եւ քաղաքական գործիչ ==== Օգոստոս ==== 4 Օգոստոս Արթօ Թունճպոյաճեան, հայազգի avant-garde աւանդական եւ jazz բազմանուագածու, յօրինող եւ երգիչ․ հիմնադիր Armenian Navy Band նուագախումբին ==== Սեպտեմբեր ==== 06 Սեպտեմբեր Միքայէլ Ժէյն Michaëlle Jean քանատացի պետական գործիչ 10 Սեպտեմբեր Քէյթ Պըրթըն Katherine "Kate" Burton շուէտացի-ամերիկացի դերասանուհի ==== Նոյեմբեր ==== 25 Նոյեմբեր Մոնթէ Մելքոնեան (զ.1993) Արցախեան պատերազմի հրամանատար ==== Անստոյգ օրով ==== Տողան Ախանլը Doğan Akhanlı թուրք-գերմանացի գրող == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1957 մահեր ==== Յունուար ==== 07 Յունուար՝ Եոժէ Փլէչնիք Jože Plečnik (ծն.1872) սլովէն ճարտարապետ 26 Յունուար Զապէլ Պոյաճեան (ծն.1873) հայ նկարիչ, գրող, թարգմանիչ ==== Յունիս ==== 16 Յունիս Բագրատ Արազեան (ծն.1879, Երեւան) ճարտարապետ 17 Յունիս Գասպար Կարոյեան (ծն.1884 կամ 88) բժիշկ 29 Յուլիս Վահան Արծրունի (ծն.1857, Թիֆլիս) կազմախօս, առողջաբան ==== Հոկտեմբեր ==== 01 Հոկտեմբեր Յովհաննէս Սոմունճեան (ծն.1879) բժիշկ, ազգային-հասարակական գործիչ 17 Հոկտեմբեր՝ Աւետիք Իսահակեան (ծն.1875, Ալեքսանտրափոլ) բանաստեղծ, արձակագիր, հասարակական գործիչ ==== Դեկտեմբեր ==== 18 Դեկտեմբեր Ներսէս Ունանեան Nerses Ounanian (ծն.1920, Սամոս կղ., Յունաստան) ուրուկուէյցի սփիւռքահայ քանդակագործ ==== Անստոյգ օրով ==== Շաւարշ Միսաքեան (ծն.1884) հրապարակագիրՄարիքան Նինու (ծն․1922), յունահայ երգչուհի == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == 1957-ը Պատմութեան մէջ(անգլերէն)Աշխարհի Պատմութեան Ժամանակագրութիւն՝ 1957(անգլերէն)

13 Նոյեմբեր

13 Նոյեմբեր, տարուան 317-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 318-րդ) օրն է Տարուան աւարտին կը մնայ 48 օր == Դէպքեր == 1862, Լիւիս Քերըլըը Էլիս Լիտըլին տված խոստումին համաձայն կը սկսէ գրել Ալիսի մասին հեքիաթը 1913, յոյներուն կ'անցնեն Կրետեն եւ Եգէական Ծովու երեքէն բացի բոլոր կղզիները 2007, Ռուսաստան պաշտօնապէս իր զօրքերը կը հանէ Պաթումէն (Վրաստան) 2015, Փարիզին մէջ տեղի կ'ունենայ ահաբեկչութիւններու շարք մը == Ծնունդներ == 1833, Յակոբ Մատթէոսեան (Մահ.1906) արեւմտահայ ազգապետ 1850, Ռոպըրթ Լուիս Սթիվընսոն (անգլերէն՝ Robert Louis Stevenson ) սքոթլընտցի արձակագիր եւ բանաստեղծ 1933, Պուխութի Գուրգենիձէ (վրաց.՝ ბუხუტი გურგენიძე Մահ.2008) խորհրդային եւ վրացի ճատրակ խաղացող 1955, Ուուփի Կոլտպըրկ (անգլերէն՝ Whoopi Goldberg) թատրոնի եւ շարժանկարի ամերիկացի դերասանուհի == Մահեր == == Տօներ == Կոյրերու միջազգային օր

Քոփենհակըն

Քոփենհակըն (դան․՝ København [kʰøb̥ənˈhaʊ̯ˀn], հին դան․՝ Køpmannæhafn - «Արեւտրականներու նաւահանգիստ», լատ.՝ Hafnia), Դանիոյ մայրաքաղաքը եւ խոշորագոյն բնակավայրը։ Կը գտնուի Զելանտա, Սթոքհոլմէն եւ Ամագեր կղզիներու վրայ։ Պատմական քաղաքի բնակչութիւնը կը կազմէ աւելի քան 500 հազար մարդ, արուարձաններով՝ աւելի քան 1 մլն մարդ։ Քոփենհակընի մէկ մասը կը կազմէ Քրիստիանիայ ազատ քաղաքը, որ ունի մասամբ ինքնակառավարութիւն։ == Պատմական ակնարկ == Առաջին անգամ Քոփենհակընը պատմական աղբիւրներուն մէջ յիշատակուած է 1043 թուականին, Հավն նաւահանգիստի անուամբ։ Իսկ 1170 թուականէն անուանուած է Քոփենհակըն։ 1254 թուականին ստացած է քաղաքի կարգավիճակ։ 1416-ին անցած է թագաւորի անմիջական իշխանութեան տակ եւ ստացած լայն արտօնութիւններ, իսկ 1433-ին դարձած է թագաւորանիստ քաղաք։ == Ճարտարապետութիւն == Քոփենհակընի հին մասին մէջ պահպանուած է նեղ ու ոլորուն փողոցներով միջնադարեան գմբեդաձեւ յատակագիծը։ Ճարտարապետական յուշարձաններէն են՝ Կրիստիանսբորգ պալատ-խորհրդարանը (1733-1740), Բիրժան (1619-1640), Թորտուալսենի թանգարանը (1839-1848), Ռոսենբերկ պալատը (1606-1634), միջնաբերդն (1661), բարոկկո ոճի Շառլոտենբերկ պալատը (1672-1677) եւ Ամալիենբորկ պալատաին համալիրը (շինարարութեան սկիզբը՝ 1750), ռատուշան (1892-1905)։ 20-րդ դարու սկիզբէն քաղաքն աճած է դէպի հիւսիս-արեւմուտք եւ հարաւ՝ միաձուլուելով արուարձաններուն, ուր կառուցած են բնակելի համալիրներ։ 20-րդ դարու կառոյցներէն են Գրունդտվիգի եկեղէցին (1921-1940), ռատիօկեդրոնի համալիրը (1938-1945), «ՍԱՍ» օդանաւային ընկերութեան շէնքը (1959)։ Քոփենհակընի զարգացման գլխաւոր յատակագիծը հրապարակած է 1948-ին (ճարտարապետ՝ Ս. Է. Ռասմուսսէն)։ == Թատրոններ == Արքայական թատրոն (Det Kongelige Teater) - Դանիայի ամենամէծ թատրոնը, հիմնադրուած է XVIII դարուն, առաջին ազգային թատրոնն է Նոր թատրոն (Det Teater Ny) - Տրամադիկական թատրոն, բացուած 1908 թ. Սեպտեմբեր 19 Օփերայի տուն (Operaen Pa Holmen) աշխարհի օփերաներու տուներէն ամենահարուստ եւ նորագոյններէն մէկը։ Տրամադրուած է Դանիոյ թագավորական թատրոնին Թատրոնի տուն (Skuespilhuset) - Տրամադիկական թատրոն։ Տրամադրուած է Դանիոյ թագաւորական թատրոնին == Յայտնի բնակիչներ == Հանս Քրիստիան Անդերսեն - գրող եւ բանաստեղծ Նիլս Բոր - ֆիզիկոս Լիւտվիկ Հոլպերտ - նորվեգա-դանիական գրող, ակնարկագիր, փիլիսոփա, պատմաբան եւ դրամատուրգ Սյորէն Կիերկեգոր - փիլիսոփայ, բողոքական աստուածաբան եւ գրող Լարս ֆոն Թրիեր - ռեժիսոր, սցենարիստ, փրոտեուսըր, դերասան, մոնդաժող, օպերատոր եւ երգահան == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Քոփենհակընի տուրիստական պորտալ և մշակութային տեղեկատու (անգլերէն) GoingToCopenhagen.com – Խորհուրդներ եւ զբոսաշրջիկային ուղեցույցներ (անգլերէն) Քոփընհակընի տուրիստական կայք (անգլերէն) Քոփընհակընի թանգարաններու ժողավածուներ Dansk.ru կայքում (ռուս.) Պետական Արուեստներու Թանգարան Կաղապար:Ref-da (անգլերէն) Գրականութիւն Քոփենհակընի մասին (անգլերէն) Քոփենհակընի պատմութիւն (գերմ.)

Մուշեղ Ս. Արք. Մարտիրոսեան

Բարձր. Տ. Մուշեղ Ս. Արք. Մարտիրոսեան, աւազանի անունով Սարգիս, ծնած է Պէյրութ (Լիբանան): Նախնական կրթութիւնը ստանալէ ետք Ազգ. Նուպարեան Վարժարանին մէջ, Հոկտեմբեր 1969-ին կ'ընդունուի Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան դպրեվանքը, Անթիլիաս։ Յունիս 1974-ին, Ժառանգաւորաց բաժինը աւարտելէ ետք կը ձեռնադրուի սարկաւագ, ձեռամբ՝ Տ. Արտաւազդ Ս. Արք. Թրթռեանի։ Իսկ դպրեվանքի Ընծայարանի բաժինը աւարտելէ ետք, Մայիս 1976-ին կուսակրօն քահանայ կը ձեռնադրուի ձեռամբ Տ. Ղեւոնդ Ս. Արք. Չէպէեանի։ Որպէս Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան Միաբանութեան անդամ, իր ծառայութիւնը կը բերէ Կաթողիկոսարանին մէջ, ստանձնելով Փոխ Լուսարարապետի պաշտօնը, ինչպէս նաեւ երջանկայիշատակ Տ. Տ. Խորէն Ա. ու Գարեգին Բ. Կաթողիկոսներու (հետագային Կաթողիկոս Ամենայն Հայոց) քարտուղարի պաշտօնը Դիւանատունէն ներս։ Դպրեվանքին մէջ կը դառնայ Տեսչութեան անդամ եւ դասատու, նոյն ատեն դասաւանդելով Ազգ. Մարտիկեան Վարժարանին մէջ։ == Թեմական Ծառայութիւններ == Յունուար 1979-ին, կը նշանակուի Հոգեւոր Հովիւ Թեսաղոնիկէի Հայոց (Յունաստան), ուր երեքուկէս տարի հովուական արդիւնաւոր գործունէութիւն կ'ունենայ։ Դեկտեմբեր 1979-ին, կը ստանայ Վարդապետական Աստիճան, Եղիշէ Պատմիչի ըստ Յովհաննու Աւետարանի մեկնութեան թարգմանութիւնն ու քննական վերլուծումը որպէս վարդապետական թեզ ներկայացնելէ ետք։ Իր հովուութեան տարիներուն, Թեսաղոնիկէի Արիստոտէլեան Համալսարանի մէջ կը հետեւի Յունարէն լեզուի եւ Փիլիսոփայութեան նիւթերուն։ Իր բարձրագոյն ուսման համար շրջան մը կ'աշակերտի Պէյրութի Հայկազեան Համալսարանին: == Արեւմտեան Թեմին Մէջ == 1982-էն ի վեր կը ծառայէ Հիւսիսային Ամերիկայի Արեւմտեան Թեմին մէջ, որպէս Առաջնորդի օգնական, եւ կը ստանձնէ հովուական եւ տեսչական պաշտօններ։ 1987-ին, որպէս գնահատանք իր ծառայութեան, կը ստանայ Ծայրագոյն վարդապետութեան աստիճան, ձեռամբ՝ Տ. Տաթեւ Ս. Արք. Սարգիսեանի։ Յաջորդ տարիներուն, որպէս Հոգեւոր Տեսուչ Օրէնճ Քաունթիի Ս. Քառասնից Մանկանց եկեղեցւոյ, բեղուն գործունէութիւն կ'ունենայ, պայծառացնելով եկեղեցւոյ ու գաղութի կեանքը։ Ան հրատարակած է կրօնաշունչ քարոզներու երկու հատորներ։ Առաջնորդական պաշտօնին կոչուելէ առաջ, Արեւմտեան Թեմէն ներս մասնակցած է Առաջնորդարանի աշխատանքներուն եւ ծրագիրներուն. եղած է Երեսփոխանական Ժողովի անդամ, ինչպէս նաեւ Կրօնական Ժողովի անդամ եւ ատենապետ. 1991-էն մինչեւ Առաջնորդ իր ընտրութիւնը, վարած է Թեմիս Առաջնորդական Փոխանորդի պաշտօնը։ Իր այս պաշտօններուն կողքին, երկու տարի կը հետեւի Fuller Theological Seminary-ի Աստուածաբանական դասընթացքներուն, որպէս թեկնածու Մագիստրոսի Տիտղոսին (M.A.): Նոյեմբեր 1995-ին, Արեւմտեան Թեմի Խառն Ժողովի լիագումար նիստին, Մուշեղ Ծ. Վրդ. Մարտիրոսեան միաձայնութեամբ կ'ընտրուի Թեմի Առաջնորդական Տեղապահ։ 3 Մայիս 1996-ին, Հիւսիսային Ամերիկայի Արեւմտեան Թեմի 24-րդ Երեսփոխանական Ժողովին, Գերպ. Տ. Մուշեղ Ծ. Վրդ. Մարտիրոսեան ձայներու բացարձակ մեծամասնութեամբ Հիւսիսային Ամերիկայի Արեւմտեան Թեմի Առաջնորդ կ՚ընտրուի։ 22 Յունիս 1997-ին, Առաջնորդ Սրբազանը արժանացաւ եպիսկոպոսական ձեռնադրութեան եւ օծման, ձեռամբ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Ս. Աթոռի գահակալ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Կաթողիկոսի, Անթիլիասի Մայր Տաճարին մէջ։ Մայիս 2000-ին, Թեմիս Ազգային Երեսփոխանական Ժողովը իր 28րդ նստաշրջանին երկրորդ շրջանի մը համար Առաջնորդ ընտրեց Մուշեղ Սրբազանը։ Գնահատելով Առաջնորդութեան տարիներու իր աշխատանքները եւ Արեւմտեան Թեմի զարգացման մէջ իր ունեցած ներդրումը, Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Կաթողիկոս, 28 Մայիս 2003 թուակիր Սրբատառ Կոնդակով մը Առաջնորդ Սրբազանին շնորհեց Արքութեան տիտղոս ու պատիւ։ Արեւմտեան Թեմի Ազգ. Երեսփոխանական Ժողովը, իր Մայիս 2004 թուականի նիստին, միաձայնութեամբ Առաջնորդ վերընտրեց Բարձր. Տ. Մուշեղ Արք. Մարտիրոսեանը, չորս տարուան պաշտօնավարութեան երրորդ շրջանի մը համար։ Իսկ 2008-ին, ան Առաջնորդ վերընտրուեցաւ չորրորդ շրջանի մը համար։ 2012-ի Ապրիլին, Մուշեղ Սրբազանը թեմակալ Առաջնորդ վերընտրուեցաւ հինգերորդ շրջանի մը համար։ == Շինարարական ու Եկեղեցական Իրագործումներ == Արեւմտեան Թեմին իր մատուցած բազմաթիւ ծառայութիւններուն շարքին, Բարձր. Տ. Մուշեղ Արք. Մարտիրոսեան կատարեց կարեւոր իրագործում մը, որ անկիւնադարձային ու պատմական նշանակութիւն ունի Թեմիս պատմութեան մէջ։ Առաջնորդ իր ընտրութենէն ետք, ան ունէր գլխաւոր մտասեւեռում մը՝ Ազգային Առաջնորդարանը օժտել նոր ու ընդարձակ Առաջնորդարանով մը, նկատի ունենալով, որ մեր գաղութը արագ աճ կ'արձանագրէր ու նախկին Առաջնորդարանը ի վերջոյ անբաւարար պիտի ըլլար աշխատանքներուն տարողութեան։ Այս նպատակով, Առաջնորդ Սրբազանին աշխատանքներուն մէջ կարեւոր տեղ ունեցաւ նոր Առաջնորդարանի ծրագիրին հետապնդումը։ Ազգային Վարչութիւններու յաջորդական կազմերու հետ գործակցաբար, Առաջնորդ Սրբազանը ստեղծեց Ազգ. Առաջնորդարանի Շէնքի Հիմնադրամը, որուն ուռճացման համար, ապահովեց ազնիւ բարերարներու մասնակցութիւնը։ 2002 տարին եղաւ այս ծրագիրին իրականացման տարին։ Արդարեւ, կարելի եղաւ ապահովել յարմար շէնք մը, որուն մէկ բաժինին նախնական պատշաճեցումէն ետք, Ազգ. Առաջնորդարանին գրասենակները Փետրուար 2003-ին փոխադրուեցան նոր շէնքը (6252 Honolulu Avenue, La Crescenta, CA 91214): Շինարարական աշխատանքները սկսան 2004-ի վերջերուն եւ ամբողջական թափ առին 2005-ի Փետրուարին, հարկադրելով, որ Ազգ. Առաջնորդարանի գրասենեակները առժամաբար տեղափոխուին Ս. Նահատակաց եկեղեցի։ 2005-ի Հոկտեմբերին, Ս. Աթոռոյս գահակալ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա. Կաթողիկոս, Թեմիս շնորհած հովուապետական այցելութեան առիթով, կատարեց նոր շէնքի տնօրհնէքն ու Ս. Տրդատ եւ Ս. Աշխէն Մատրան օրհնութիւնը։ Շէնքի շինարարական աշխատանքներուն ամբողջացումէն ետք, Ազգ. Առաջնորդարանի գրասենեակները 2007-ի Փետրուարին վերստին սկսան գործել նորակառոյց շէնքին մէջ։ 6 Մայիս 2007-ին, տեղի ունեցաւ նորակառոյց շէնքին պաշտօնական բացումը։ Ընթացիկ աշխատանքներու կողքին, Ազգ. Առաջնորդարանը դարձած է մշակութային, ազգային ու ժողովական կեանքի հիւրընկալ։ Վերջին տարիներու իրագործումներուն շարքին արձանագրենք նաեւ Փասատինայի մեր գաղութը սեփական եկեղեցիով մը օժտելու քայլը։ Արդարեւ, Փասատինայի գաղութը տարիներէ ի վեր կը հետապնդէր սեփական եկեղեցի մը ունենալու ծրագիրը, որ իր կարգին իրականացաւ 2002 թուականի աշնան։ Շնորհիւ Առաջնորդ Սրբազանին ճիգերուն եւ ազնիւ բարերարներու զօրակցութեան, կարելի եղաւ ապահովել եկեղեցւոյ յարմարութեամբ շէնք մը, որուն նախնական պատշաճեցումէն ետք, եկեղեցին գործունեայ դարձաւ 2003-ի Փետրուարին: Անիկա կը կարօտէր բարեփոխումներու եւ պատշաճեցումներու։ Շնորհիւ Ազգ. Առաջնորդարանին հետ իրերայաջորդ հոգաբարձութեանց ու մեր ժողովուրդին սերտ գործակցութեան, շինարարական ծրագիրը հանգրուան առ հանգրուան իրականացաւ. կառոյցը օժտուեցաւ գմբէթով ու զանգակատունով։ Վեհափառ Հայրապետը, 2005-ի Հոկտեմբերի իր այցելութեան օրերուն, կատարեց նաեւ Ս. Սարգիս եկեղեցւոյ օծումը։ Առաջնորդ Սրբազանի պաշտօնավարութեան շրջանի իրագործումներէն է նաեւ Լաս Վեկասի ծխական համայնքի վերակազմակերպումն ու Ս. Կարապետ եկեղեցւոյ հիմնադրութիւնը։ Արդարեւ, Լաս Վեկասի ծխական յանձնախումբին ճիգերուն շնորհիւ եւ բարերար Լէրի Պարնզի աջակցութեամբ, 2009-ի Դեկտեմբերին ձեռք բերուեցաւ կալուած մը, որուն վրայ բարձրացաւ Ս. Կարապետ եկեղեցին ու կողքի սրահը, որ կոչուած է դառնալու մշակութային կեդրոն մը։ Ս. Կարապետ եկեղեցւոյ շինութիւնը իր լրումին կը հասնի 2013-ի սկիզբներուն։ Շինարարական աշխատանքներով հարստացան նաեւ մեր կրթական հաստատութիւնները։ Ֆերահեան Ազգային Վարժարանի Էնսինոյի համալիրը ունեցաւ նոր կառոյց մը, «Եղիա Սարաֆեան» անունով, որ բարձրացաւ վարժարանին առաջին շէնքին վայրը, նկատի ունենալով, որ շուրջ 25 տարուան կեանք ունեցող հին շէնքը կը կարօտէր հիմնական նորոգութեան։ Այդ շէնքը կը պարփակէ նաեւ Ս. Նահատակաց եկեղեցւոյ գրասենեակն ու միութենական գրասենեակներ։ 2005-ի վերամուտին, վարժարանին Նորթ Հիլզի համալիրը իր կարգին օժտուեցաւ վերանորոգուած շէնքով մը, որ պիտի պարփակէ վարժարանին մանկամսուրը, ՀՕՄի Աշխէն Փիլաւճեան Մանկամսուր անունով։ Ազգային Ալեք Փիլիպոս երկրորդական վարժարանը օժտուեցաւ փակ մարզարանով մը, «Ներսէս Թաշճեան մարզասրահ»ը եւ արդիական գրադարանով մը, որոնք նպաստ բերին վարժարանի ուսումնական ու կրթական վիճակի բարելաւման։ Նշենք նաեւ, որ Ս. Նահատակաց կողքին կանգնող Ֆերահեան վարժարանի նախակրթարանը ունեցաւ բարերար մը՝ Տոքթ. Վաչէ Գապայեանն ու Տիկինը՝ Շուշիկ։ Անոնց բարերարութեան շնորհիւ, նախակրթարանի Նորթ Հիլզի բաժինը անուանուեցաւ անոնց մօր՝ հանգուցեալ Մարի Գապայեանի անունով։ Վարժարաններու շրջագիծէն ետք բարեփոխութեանց ու նորարարութեանց շարքին յիշատակելի է Ազգ. Արի Կիրակոս Մինասեան վարժարանի մարզադաշտը։ Կրթական ծառայութիւններու մարզին մէջ, յիշատակութեան արժանի են շարք մը կրթական հիմնադրամներ, որոնք հաստատուած են Առաջնորդ Սրբազանի պաշտօնավարութեան օրով եւ որոնցմէ կրթանպաստ կը տրամադրուի արժանաւոր ուսանողներու։ Այս ծիրին մէջ յիշատակութեան արժանի են նաեւ մեր կարգ մը եկեղեցիներու շրջափակներուն մէջ կանգնած յուշարձանները, խաչքարերն ու նմանօրինակ այլ կառոյցները, որոնք հայկական դարաւոր աւանդութեանց ներկայութիւնը կը բերեն մեր ազգային շրջափակերուն։ Այս ծրին մէջ, յիշատակութեան արժանի են Մոնթեպելլոյի Ս. Խաչ Մայր տաճարին, Հոլիվուտի Ս. Կարապետ Մայր եկեղեցւոյ, Էնսինոյի Ս. Նահատակաց եւ Կլենտէյլի Ս. Աստուածածին եկեղեցիներու շրջափակերուն մէջ կանգնած խաչքարերն ու յուշակոթողները։ == Ծխական Նոր Համայնքներ == Շինարարական այս աշխատանքներուն կողքին, վերջին տարիներու իրագործումներուն շարքին կարեւոր տեղ ունին ծխական նոր համայնքներու ստեղծումը, յատկապէս կարգ մը հեռակայ շրջաններու մէջ։ Արեւմտեան մեր Թեմը տարիներէ ի վեր հոգեւոր մատակարարութիւն կը տրամադրէ հայաշատ այն գաղութներուն, որոնք կ՚իյնան Արեւմտեան մեր Թեմի տարածքին մէջ եւ սակայն, կը գտնուին հայահոծ աւաններէն հեռու շրջաններու մէջ, ինչպիսին են Եութայի, Քոլորատոյի, Նեւատայի, Օրեկընի, Արիզոնայի մեր գաղութները։ Այս շրջաններէն՝ Քոլորատոյի հայութիւնը 2004-ի առաջին ամիսներուն ձեռնարկեց ծխական կազմակերպ համայնքի մը վերածման քայլերուն եւ որդեգրեց կանոնական քայլերը։ Շրջանը դարձաւ պաշտօնական եկեղեցի, ստանալով Քոլորատոյի եւ Ռաքի Մաունթըն շրջանի Հայց. Առաքելական եկեղեցի անունը։ Մօտաւորապէս տարի մը ետք, 2005-ի առաջին ամիսներուն, նմանօրինակ քայլեր առին Ռիվըրսայտ գաւառի ու Քրեսենթա Հովիտի հայութիւնը, որոնք յաջորդաբար դարձան ծխական համայնքներ, կազմելով իրենց վարչական մարմինները։ Յիշատակութեան արժանի է նաեւ Լաս Վեկասի ծխական համայնքին ապրած յառաջդիմութիւնը։ Անցեալ տասնամեակներուն, Լաս Վեկաս ունէր ծխական յանձնախումբ, որ Ազգ. Առաջնորդարանին հետ գործակցաբար կը հետեւէր գաղութի հոգեւոր մատակարարման գործին։ Ծխական յանձնախումբը վերակազմուեցաւ 2008-ին, եւ շուտով անցաւ աշխոյժ աշխատանքի, իրականացման ճամբու մէջ դնելով եկեղեցի-համայնքային կեդրոն համալիրին ծրագիրը (որուն անդրադարձանք նախապէս)։ == Աղբիւրներ == Առաջնորդարան Հայոց Ա.Մ.Նահանգներու Թեմի Պաշտօնական կայքէջ.

Եակով Բազելեան

Եակով Բազելեան (ռուս.՝ Яков Львович Базелян, 28 Օգոստոս, 1925, Զլատոպոլ, Ուքրաինական ԽՍՀ - 4 Յունիս, 1990, Մոսկուա, Ռուսիոյ Դաշնութիւն), խորհրդային կինոբեմադրիչ։ == Կենսագրութիւն == Եակով Բազելեանը ծնած է 1925 թուականին Զլատոպոլ քաղաքին մէջ։ 1952 թուականին աւարտած է ВГИК-ի բեմադրիչի բաժինը (Միքայէլ Ռոմի արուեստանոցը)։ Աւարտելէ ետք՝ 1952-1954 թուականներուն, աշխատած է Մոսֆիլմի մէջ որպէս բեմադրիչի օգնական։ Այնուհետեւ 1955-1960 թուականներուն աշխատած է Քիեւի Ալեքսանտր Տովժէնկքոյի անուան կինոսթուտիոյի մէջ։ 1960-1964 թուականներուն եղած է Եալթայի կինոստուդիայի բեմադրիչը, իսկ 1964 թուականէն՝ Մաքսիմ Կորքիի անուան կինոսթուտիոյի բեմադրիչը։ == Ֆիլմեր == === Դերերը կինոյի մէջ === == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Յակով Բազելյանի մասին biografija.ru կայքում

Սթոքհոլմի Շրջանային Դատարան

Սթոքհոլմի շրջանային դատարան (շուէտ՝ Stockholms tingsrätt), Շուէտի Սթոքհոլմ քաղաքին մէջ գործող դատարան: Սթոքհոլմի շրջանային դատարանը Շուէտի ամենամեծ հանրային դատարանն է եւ տեղակայուած է Սթոքհոլմի Քունկսհոլմէն կղզիին մէջ գտնուող Սթոքհոլմի դատարանի շէնքին մէջ: == Պատմութիւն == Սթոքհոլմի շրջանային դատարանը հիմնուած է 1971-ին շրջանային դատական բարեփոխումներու ընթացքին եւ փոխարինած է Սթոքհոլմի քաղաքային դատարանին (Stockholms rådhusrätt): Դատական շրջանը ձեւաւորուած է քաղաքային դատարանի իրաւական շրջանի կողմէն, այսինքն Սթոքհոլմի քաղաքապետարանի: որ 1971-ին անփոփոխ շրջանակով վերափոխուած է Սթոքհոլմի քաղաքապետարանի: Շրջանային դատարանը տեղակայուեցաւ Սթոքհոլմի դատական պալատի շէնքին մէջ: 1 Ապրիլ 2007-ին շրջանային դատարանի դատական շրջանները (domsaga) բաժանուեցան երեք մասի. Հարաւային (Söderort) մասը տեղափոխուեցաւ Södertörns շրջան, իսկ Արեւմտեան մասը՝ (Västerort) Solna շրջան: Զուգահեռաբար Լիտինկէոյի քաղաքապետարանը դատական շրջանին աւելցաւ լուծարուած Södra Roslags շրջանից: Այս փոփոխութենէն ետք շրջանային դատարանի դատական շրջանը բաղկացած է Լիտինկէոյի համայնքապետարանէն եւ Սթոքհոլմի քաղաքային կեդրոնէն: == Իրաւասութեան շրջան == Շրջանային դատարաններու իրաւասութիւնը կ՚ընդգրկէ Սթոքհոլմի եկեղեցական ժողովի ծխականներուն՝ Ատոլֆ Ֆրետրիկ, Էնկելպերէքդ, Կովտաւ Վազա, Հեդուիկ Էլէոնորա, Հէոկալիտ, Քաթարինա, Մարիա Մակտալենա, Օսքար, Սբ. Յւվհաննէս, Սբ. Մաթեւոս, Սոֆիա եւ Վաստերմալմ, ինչպէս նաեւ Լիտինկէոյի քաղաքապետարանը: == Գործունէութիւն == Շրջանային դատարանը ունի շուրջ 250 աշխատող եւ 375 շեօֆեններ դատաւորներ: Դատարանի ղեկավարը օրէնսդիր Կուտրուն Անտեմարն է: Շրջանային դատարանը տարեկան կը վար է մօտ 18000 քաղաքացիական գործ, քրէական գործեր եւ բաղկացած է հինգ դատական գերատեսչութենէ: Բոլոր գէրատեսչութիւնները կը զբաղուին ընդհանուր քրէական եւ քաղաքացիական գործերով եւ ունին մասնագիտական բարձր աստիճան: == Օրէնսդիրներ == Սթոքհոլմի շրջանային դատարանի օրէնսդիրներ՝ 1977-1995 - Քարլ Անտոն Սպակ 1995-2010 - Լենա Պերքէ 2010-2014 - Անտերս Էքա 2014-2017 - Ստեֆան Սդրէոմպերկ 2017-present - Կուտրուն Անտեմար == Արտաքին յղումներ == Սթոքհոլմի շրջանային դատարան պաշտօնական կայք == Ծանօթագրութիւններ ==

1641 թուական

1641 թուական, ոչ նահանջ տարի, 17րդ դարու 41րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1641 ծնունդներ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1641 մահեր

Հայկական Մեկոն

Հայկական Մեկոն, ափիոն արտադրող բոյս, որ կը մշակուի քնաբեր յատկութիւն ունեցող ափիոնին համար, գիտականօրէն կը կոչուի քնաբեր մեկոն (Papaver somniferum) կամ ժողովրդական լեզուով՝ խաշխաշ (արաբերէն խաշխաշ), որ կը մշակուի Մեծ Հայք, Փոքր Ասիա, Պարսկաստան եւ Չինաստան։ Հայերէն մեկոն բառը կու գայ յունարէն Մի'քոն բառէն։ Անհատներու կողմէ մեկոնի օգտագործումը արգիլուած է Ազգերու Ընկերակցութեան կողմէ եւ կը գտնուի պետութիւններու հակակշիռին տակ։ Բնութեան մէջ չկայ բուսական արտադրութիւն, որ ափիոնի չափ նիւթեր պարունակէ իր բաղադրութեան մէջ։ Այսպէս ափիոնը բաղկացած է հետեւեալ 20 տեսակ կալաքարաձեւներէ (alcaloide). Morphine Pseudomorphine Codamine Narceine Codeine Lanthopine Protopine Tritopine Thebaine Gnostopne Oxynarcotine Hydrocotarnine Cryptopine Laudanine Laudanosine Meconine Meconidine Papaverine Narcotine Acid meconiqueԱփիոնը կը պարունակէ նաեւ սպիտ, bassorine, խէժ, ձգախէժ, մոմ, ցնդական իւղեր, կաթնական թթու, իսկ անոր կալարաքարաձեւները իրենց կարգին կու տան կարգ մը ածանցներ՝ cotarnine, apomorphine, thebaicine։ == Գրականութիւն == Պապէսեան Յովհաննէս (1961), «Հանրագիտակ», Կաթողիկութիւն Հայոց Մեծի Տանն Կիլիկիոյ, Անթիլիաս, Լիբանան, էջ 10-11։

Աւետիս Աֆարեան

Աւետիս Աֆարեան (1880, Կիւրին, Սեբաստիոյ նահանգ, Թուրքիա - 1915 թուականին անյայտ կորսուած է), հայ բժիշկ։ == Կենսագրութիւն == Աւետիս Աֆարեանը ծնած է մօտ 1880 թուականին։ Եղած է բժիշկ։ Ընտանիքով ապրած է Սե­բաս­տի­ոյ նա­հան­գի, Սեբաստիոյ գաւառի Կիւրին գաւառի կեդրոն՝ Կիւրին քաղաքի մէջ եւ աշխատած է բժիշկ։ Բուժած է հա­յե­րուն, թուր­քե­րոււն, քիւրտե­րուն ու չեր­քեզ­նե­րուն` առանց ազ­գա­յին եւ կրօնա­կան խտրա­կա­նու­թեան։ Որ­դին` Մեսիա Աֆարեան ծնած է Կիւրինի մէջ 1908 թուականին։ 1914 թուականին՝ Առա­ջին հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մի ժամանակ, Աւետիս զօրակոչուած է Օսմանեան բանակ եւ ծառայած է որպէս զինուորական բժիշկ։ 1915 թուականին մօտ 35 տարեկանին անյայտ կորած է։ 1915 թուականին թուրքերը Կիւրինի ամբողջ բնակչութիւնը, անոր կարգին բժշկի ընտանիքը, քշած են Տէր Զօ­րի անապատները։ Երիտասարդներուն նախօրօք հաւաքած են բանակի մեջ, ծառայելու պատրուակով, իսկ կիներուն եւ երեխաներուն տարագրած են Շատտատէի քարայրները եւ գազանաբար՝ սպանած։ Որդին՝ Մեսիան, հրաշքով փրկուած է ու ապաստանած՝ արաբական ընտանիքի մէջ։ Մեսիային գտած է բարերար Փառնակ Շիշիկեանը եւ տեղափոխած է հայկական որբանոց, այնտեղ գրաճանաչ դարձած է։ Յետագային մշտապէս կարդացած է տեղական թերթերը յուսալով, որ կրնայ որեւէ տեղեկութիւն ստանալ իր հարազատներու մասին։ Ապրած է Սուրիոյ Թել Պրաք հայկական գիւղի մէջ, այնտեղ ամուսնացած է այնթապցի Հերմինէին հետ եւ ունեցած է 5 զաւակ։ 1948 թուականին ընտանիօք հայրենադարձած է Խորհր­դա­յին Հա­յաս­տան եւ բնակութիւն հաստատած է Երեւանի մէջ, աշխատած է փողոցները ասֆալթապատաելու աշխատանքով։ Ան ընդհանրապէս բան չէ իմացած իր բժիշկ հօրն ու միւս հարազատներու մասին։ == Գրականութիւն == Ճղըլեան Յակոբ, Ստուերում մնացած կեանք, Երեւան, 1991։ == Աղբիւրներ == Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։

1752 թուական

1752 թուական, նահանջ տարի, 18րդ դարու 52րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1752 ծնունդներ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1752 մահեր Անյայտ օրով՝ Եաղուպ Ամիրա (հայկական անունով Յակոբ Յովհաննէսեան, ծն.1672, Կ.Պոլիս), ազգային գործիչ

Ճենա Մալոն

Ճենա Մալոն (ծնած է 21 Նոյեմբեր, 1984 թուականին, Նեւատա, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներուն մէջ:), Ճենան Ամերիկացի դերասանուհի եւ երաժիշտ մըն է: Անոր մասնակցած ֆիլմերէն են՝ Ellen Foster (1997), Contact (1997), Stepmom (1998), Donnie Darko (2001), Life as a House (2001), Saved! (2004), Pride & Prejudice (2005), Into the Wild (2007), The Ruins (2008), Sucker Punch (2011), եւ The Hunger Games վիպաշարը (2013–2015): Մալոնը նաեւ երաժիշտ է որ հրատարակած է երգեր իր իսկական անունով եւ The Shoe կեղծանունով: == Դերեր == === Ֆիլմեր === === Հեռուստաշարեր === == Բեմ == == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Ճենա Մալոն Internet Movie Database կայքէջին վրայ Կաղապար:Amg name

Տիգրան Չէօկիւրեան

Տիգրան Չէօկիւրեան (1884, Գյումուշխանե, Տրապիզոնի վիլայեթ, Օսմանեան Կայսրութիւն - 1915, Այաշ, Անգարայի Վիլայէթ, Օսմանեան Կայսրութիւն, Մեծ Եղեռնի գոհ), գրող եւ հասարակական գործիչ։ Ծնած է Կիւմիւշխանէ, արեւմտեան Անատոլիոյ մէջ։ Մանկութիւնը անցուցած է Տրապիզոն, ուր ծնողները կը զոհուին 1896-ի ջարդերուն, քանի մը տարի կը մնայ որբանոց. նախ գաւառները, ապա Պոլիս։ Կը յաճախէ ու կ՛աւարտէ Պէրպէրեան վարժարանը, հոն եւ Սկիւտարի ճեմարանին մէջ դառնալով ուսուցիչ։ Մամուլի մէջ կը հրատարակէ գրական-վերլուծական յօդուածներ, նաեւ պատմուածքներ։ Կը կատարէ թարգմանութիւններ եւրոպական գրականութենէն՝ Կի տը Մօփասան, Լէոնիտ Անտրէեւ եւ այլն։ Կը ճամբորդէ Ֆրանսա եւ Իտալիա։ Կ՛ունենայ գրական-հրապարակագրական գործունէութիւն։ 1911-1912-ին կը խմբագրէ «Ոստան» եռամսեայ պարբերաթերթը՝ Միքայէլ Շամտանճեանի հետ։ Կը հրաստարակէ «Վանքը» վէպ-ը 1914-ին։ Կը ձերբակալուի եւ կը նահատակուի 1915-ին։ == Երկեր == Հայրենի ձայներ, Կ. Պոլիս, 1910, 80 էջ: Վանքը, Կ. Պոլիս, 1914, 164 էջ: Վանքը։ Հերոսը, Փարիզ, 1933, 224 էջ: Վանքը, Երեւան, 1962, 180 էջ: Չյոկյուրյան Տիգրան, Կամսարական Տիգրան, Երկեր, Երեւան, 1984, էջ 349-584: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Կենսագրութիւն (ռուս.)

Rammstein

Rammstein, ինդասթտիալ-մէթալ (գերմանական Neue Deutsche Härte ճիւղ) խումբ մըն է։ Հիմնուած է Գերմանիաի մէջ Ռիխարդ Քրուսպեի, Թիլ Լինդեմանի, Օլիվեր Ռիդելի եւ Քրիստոֆ Շնայդերի կողմէ 1994 թ.։ Փոլ Լանդերս սկսաւ մաս կազմել խումբի մէջ 1995 թ.։ Խումբը ճանչցուած է իրենց Tanzmetall ռիթմով եւ երգերու խոսքերով։ Հարցազրոյցներու Քրուսպե նշած է, որ իրեն ամենաշատ ոգեշնչող կատարող է Kiss խումբը։ Թիլ Լինդեման հեռացաւ First Arsch խումբէն, Օլիվեր Ռիդել The Inchtabokatables խումբէն իսկ Քրիստոֆ Շնայդեր Die Firma խումբէն։ Առաջին ցայնասկաւառկը «Herzeleid» անունով լոյս կը տեսնէ Սեպտեմբեր 1995-ին։ 1995 թուականին Եւրոպայի մէջ հանդէս եկած է Clawfinger խումբի հետ։ 2005–ին արժանացած է «MTV Europe Music Award for Best German Act» մրցանակի։ == Անդամներ == Թիլ Լինդեման (գերմաներէն՝ Till Lindemann) — վօքըլզ Ռիխարդ Քրուսպե (գերմաներէն՝ Richard Z. Kruspe Bernstein) — սօլօ կիթառ, օգնական վօքըլզ Փօլ Լանդերս (գերմաներէն՝ Paul H. Landers) — ռիթըմ կիթառ, օգնական վօքըլզ Օլիվեր Ռիդել (գերմաներէն՝ Oliver «Ollie» Riedel) — պաս կիթառ Քրիստոֆ Լորենց (գերմաներէն՝ Christian Flake Lorenz) — քիբորդզ Քրիստոֆ Շնայդեր (գերմաներէն՝ Christoph «Doom» Schneider) — թմբուկԽումբը գործակցած է Տարօն Մալաքեանին հետ 2001 թ. Քլիվլենդ։ == Ալպոմներ == Խումբը թողարկած է 7 սթուտիային ալպոմներ 1995 — Herzeleid 1997 — Sehnsucht 2001 — Mutter 2004 — Reise, Reise 2005 — Rosenrot 2009 — Liebe ist für alle da 2019 — Rammstein 2022 — Zeit == Պատկերասրահ == == Գիրքեր == 2002 թ Թիլ Լինդեման հրատարակած է իր բանաստեղծական գիրքը «Messer» (գերմաներէն՝ դանակ)։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Պաշոնական կայքէջ (անգլերէն) Պաշոնական կայքէջ (գերմ.) Rammstein (անգլերէն) կայքէջ MusicMight

Սուրբ Հռիփսիմէ եկեղեցի (Էջմիածին)

Էջմիածնի Սուրբ Հռիփսիմէ եկեղեցի, հայկական նշանաւոր եկեղեցի Հայաստանի Էջմիածին քաղաքին մէջ։ Ընդգրկուած է ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի համաշխարհային ժառանգութեան ցուցակի մէջ։ == Պատմութիւն == === Հիմնադրութիւն === Աւանդութեան համաձայն, Հռիփսիմէն քրիստոնեայ կոյսերու հետ, խուսափելով Դիոկղետիանոս կայսեր (284 - 305 թթ.) հալածանքներէն, կը փախչին Հայաստան եւ քրիստոնէութիւն կը քարոզեն, ուր հայոց Տրդատ Գ. Մեծ արքայի կողմէն նոյնպէս հալածանքներու կ՛ենթարկուին ու կը սպանուին իր հաւատակից 32 կոյսերու հետ միասին։ Հռիփսիմեան կոյսերու նահատակման տեղը Տրդատ արքան եւ Գրիգոր Լուսաւորիչ կառուցաշ են վկայարան՝ կիսագետնափոր հանգստարան, վրան՝ քարաշէն չորս սիւներով ամպհովանի։ V դ. այն աւերած են պարսիկները, Սահակ Պարթեւը կառուցած է նորը։ Եկեղեցին հիմնադրուած է այդ վայրին մէջ 618 թ.-ին Կոմիտաս Ա. Աղցեցի կաթողիկոսի կողմէն։ Աւագ խորանի արձանագրութեան մէջ՝ կաթողիկոսը իրեն անուանած է «Շինող սրբոյ Հռիփսիմէի»։ === Յետագային === 1653-ին Փիլիպոս կաթողիկոս այն վերանորոգած է եւ արեւմտեան մուտքի դիմաց կառուցած բաց գաւիթ։ Յետագային եկեղեցին շրջափակուած է աղիւսաշէն պարիսպով ու բուրգերով (1776), գաւիթի վրայ կառուցուած է զանգակատունը (1880), շինուած են արեւելեան եւ հարաւային սրբատաշ քարէ պարիսպները, բնակելի տունը, բակի օժանդակ կառոյցները (1894)։ Զգալի նորոգումներ կատարուած են 1898-ին։ 1958-ին մաքրուած են Հռիփսիմէի տաճարին ներսի տեսքը խաթարող սուաղը։ Նորոգումներու ժամանակ բացուած են որմնասիւներու տակ որպէս հիմնաքարեր դրուած հելլենիստական տաճարի քանդակազարդ քիւի բեկորներ, որոնք կը վկայեն, որ Հռիփսիմէի տաճարին տարածքին եղած է հեթանոսական տաճար։ Եկեղեցւոյ շրջապատի պեղումներու ժամանակ բացուած են նախաքրիստոնէական եւ վաղ քրիստոնէական շրջանի թաղումներ ու վաղ միջնադարու միանաւ եկեղեցի՝ արտաքուստ հնգանիստ բոլորաձեւ յատակագիծով։ == Ճարտարապետութիւն == Հռիփսիմէի տաճարը կը պատկանի Միջնադարեան Հայաստանի եկեղեցական կառոյցներու առաւել կատարելագործուած տիպին (ձեւաւորուած է VI դարուն)։ Ներքուստ խաչաձեւ է, զոր ստեղծուած է գմբէթածածկ ծաւալին կցուած չորս խորաններով ու շրջանի 3/4 հատուածի անկիւնային խորշերով։ Ներքին տարածութիւնը ամբողջական է, ընդարձակ, ամփոփ ու սլացիկ։ Արտաքինէն պարփակուած է ուղղանկիւն ծաւալի մէջ, անկիւններուն ստացած են չորս սենեակներ, որոնք աղօթասրահի հետ կը կապուին անկիւնային խորշերով։ Հռիփսիմէի տաճարը կառոցուածքով քարի ողջ պարագիծով տարած միաձոյլ համակարգ է, ունի մեծ երկրաշարժակայունութիւն։ Խորաններու գմբէթարդներու ու անոնց տանիքներուն միջեւ ձգուած են սնամէջ տարածութիւններ, որոնք նպաստած են եկեղեցւոյ գերազանց հնչականութեան եւ ծառայած որպէս գաղտնարաններ։ Հռիփսիմէի տաճարի կառուցուածքային համակարգը՝ չորս խորաններու, խորշերու ու անոնց վրայ հանգչող գմբէթի կորագիծ մակերեւոյթներով, անոր գեղարուեստական կերպարի հիմնական միջոցն է։ Աղօթասրահը ստացած է խիստ արտայայտիչ տարածական լուծում, ութ զանգուածեղ որմնամոյթերու ուղղաձիգ ընդգծումները անոր կու տան վերսլացութիւն։ Հռիփսիմէի տաճարն իր տիպի կառոյցներէն կ՛առանձնանայ լայնանիստ (10, 1 մ.) ոչ բարձր թմբուկով, գմբէթային քառանկեան անկիւններուն թմբուկին կցուած աշտարակիկներով, ցած ուղղանիստ ծաւալէն մինչեւ գմբէթի վեղարը ծաւալներու ներդաշնակ անցումներով, որով ձեւաւորուած է յուշարձանի առաւել արտայայտիչ ուրուագիծը։ Ճակատներու սեղանաձեւ կտրուածքով խորշերը ստեղծած են ուղղաձիգ ուժեղ ընդգծումներ, ճակատներու հարթութիւնը դարձուցած՝ ծաւալային, թեթեւացուցած յուշարձանի զանգուածեղութիւնը։ Հռիփսիմէի տաճարին բնորոշ է ծաւալներու ամփոփ ու ներդաշնակ համակցութիւնը։ == Տե՛ս նաեւ == Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին Շողակաթ Սուրբ Գայանէ եկեղեցի

Անայիս Անդրէասեան

Անայիս Անդրէասեան-Եալտըզճեան, ծնած է Պոլիս: Նախակրթութիւնը ստացած է Էսաեան վարժարանի մէջ։ 1950 թուականին շրջանաւարտ եղած է Առնավուտ գիւղի Ամերիկեան Գոլէճէն: Երկար տարիներ պաշտօնավարած է Հոլանտական օդանաւային ընկերութեան Պոլսոյ մասնաճիւղին մէջ: Վերջերս գրական փորձերու սկսած է տասնեակ մը պատմուածքներով։ Կ'աշխատակցի «Մարմարա» օրաթերթին։ Ունի հաճելի ու կենսունակ ոճ մը։ Դուստն է Հանգուցեալ գրող Տիրան Անդրէասեանի, որ յատկաապէս ծանօթ էր իբրեւ թարգմանիչը Լա Ֆօնթէնի առակներուն, ուրիշ աշխատասիրութիւններու առընթեր։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Մետաղագործութիւն

Մետաղագործութիւն (մետալուրգիա), սկզբնական իմաստով՝ հանքաքարէն մետաղներու արտազտման արուեստ։ Արդի նշանակութեամբ՝ գիտութեան ու թէքնիք բնագաւառ եւ արդիւնաբերութեան ճիւղ, որոնք կ'ընդգրկեն հանքաքարէն կամ այլ նիւթերէն մետաղներու ստացման, ինչպէս նաեւ ատոնց քիմիական բաղադրութեան, կառուցուածքի եւ մետաղական համաձուլուածքներու յատկութիւններու փոփոխման հետ կապուած գործողութիւններ։ Մետաղագործութեան կը վերաբերին նաեւ երկրի ընդերքէն ստացուած մետաղներու ու համաձուլուածքներու նախնական մշակման ու ատոնց ձեւի եւ յատկութիւններու փոփոխման գործողութիւնները (զտում, ձուլում, ճնշմամբ մշակում, ջերմամշակում եւ այլն)։ == Ընդհանուր Բնութագիր == Ներկայ ժամանակի արուեստագիտութեան մէջ կը տարբերին սեւ եւ գունաւոր մետաղագործութիւնը։ Ան կ'ընդգրկէ երկաթի հիմքով համաձուլուածքներու՝ թուշի, պողպատի, ֆեռոհամաձուլուածքներու արտադրութիւնը։ Մետաղներու համաշխարհային արտադրանքի մօտ 95%-ը բաժինը կ'իյնայ սեւ մետաղներուն։ Գունաւոր մետաղագործութիւնը կը զբաղի մնացած բոլոր մետաղներու եւ ատոնց համաձուլուածքներու արտադրութեամբ։ Մետաղագործութեան գործողութիւնները կը կիրառուին նաեւ կիսահաղորդիչներու եւ ոչ մետաղներու (սիլիցիում, գերմանիում, սելեն, թելուր, ծծումբ եւ այլն) ստացման համար։ Ընդհանուր առմամբ մետաղագործութիւնը կը զբաղի Մենտելեեւի պարբերական համակարգի գրեթէ բոլոր տարրերով, բացառութեամբ հալոժենները եւ կազերը։ == Մետաղագործութեան Զարգացում == Մարդիկ մետաղագործութեամբ զբաղած են հնագոյն ժամանակներէն (Ք.ա. 7-6-րդ հազարամեակներ)։ Այդ կը վկայեն Փոքր Ասիոյ մէջ պեղումներու ժամանակ յայտնաբերուած պղինձ հալեցնելու հետքերը։ Մետաղագործութեան հնագոյն օճախներէն է նաեւ Կովկասը։ Յիշատակութեան արժանի է Մեծամորի մետաղագործութեան համալիրը։ Բնածին մաքուր մետաղներու (ոսկի, արծաթ, պղինձ)՝ սկիզբը սառը, ապա տաք կռմամբ մշակելու զուգընթաց զարգացած է ժանգոտած պղնձաքարէն՝ պղինձի ստացման եւ ձուլուած շինուածքներու պատրաստման գործողութիւնը (Ք.ա․ մօտ 5-4-րդ հազարամեակներ)։ Սակայն ժանգոտած պղինձի հանքավայրերու սահմանափակ քանակը եւ պաշարներու նուազումը պայմանաւորեցին, աւելի բարդ գործողութիւններու կիրառմամբ սուլֆիտային հանքաքարի վերամշակման անհրաժեշտութիւնը։ Ատոր շնորհիւ մեծցաւ պղինձի եւ անոր համաձուլուածքներու (պրոնզներ) ստացման ու օգտագործման ծաւալը (Պրոնզի դար)։ Մօտաւորապէս Ք.ա․ 2-րդ հազարամեակի կէսերուն, մարդը սկսած է իւրացնել հանքաքարէն երկաթի ստացման դժուարին ու աշխատատար գործողութիւնը։ Այդ նպատակով սկիզբը՝ կը կիրառէին խարոյկներ, իսկ հետագային՝ հալման փոսեր, որոնց մէջ օդ ներփչելով (բնական հոսքով կամ փուքերով) ժանգոտացման անմիջական վերականգնումով հանքաքարը կը վերածուէր փափուկ, կռելի երկաթի (սպունգային երկաթ)։ Այս գործողութեան հետագայ զարգացումը (ածխածինով երկաթի հարստացումը, այսինքն՝ պողպատի ստացումը եւ մխումը) նպաստեց երկաթի աւելի լայն կիրառման (Երկաթի դար)։ Հետագային երկաթի մետաղագործութեան զարգացման շնորհիւ 14-րդ դարու կէսերուն սկսան կիրառուիլ տոմնային վառարաններ, որոնց մէջ, ստացուած թուշը վերամշակուելով կը վերածուէր պողպատի (Մարտենեան արտադրութիւն, Պեսեմերեան գործողութիւն եւ այլն)։ Բացի պղինձի եւ երկաթի ստացումէն, մարդիկ ծանօթ եղած են նաեւ ոսկիի, արծաթի, անագի, կապարի եւ սնդիկի ստացման եղանակներուն։ === Ոսկիի Մետաղագործութիւն === Ոսկիի ստացումը եւ անոր անջատումը արծաթէն սկսած է Ք.ա․ 2-րդ հազարամեակի կէսերուն։ Արծաթէն եւ այլ խառնուրդներէն ոսկին մաքրելու համար կիրառած են ժանգոտացման, քլորացման եւ զտման գործողութիւններ։ Ոսկիի մետաղէն աւելի ուշ սկսան կիրառել ամալկամը եւ ցիանացման գործողութիւնները, որոնք այժմ ալ հանքաքարէն ոսկիի ստացման հիմնական եղանակներէն են։ Ոսկիի կորզման համար կը կիրառուին հանքաքարի ֆլոտացիոն եւ գրաւիտացիոն հարստացման եղանակներ։ === Արծաթի Մետաղագործութիւն === Արծաթի ստացումը Ք.ա․ 2-րդ հազարամեակին, եղած է հալենիտէն (կապարի հանքաքար), կապարի եւ արծաթի համաձուլուածքի ստացման եւ լիքուացիոն հալման եղանակով անոնց առանձնացման գործողութեամբ։ Արդի պայմաններուն մէջ, արծաթը կը ստացուի բազմամետաղ հանքաքարի մշակմամբ։ === Ժամանակակէն Մետաղագործութիւն === Հինէն անագի ստացման արուեստագիտութիւնը եղած է հանքաքարի մանրման եւ պարզ գործողութիւններով հարստացման, պարզ հորանաձեւ վառարաններուն մէջ հալման, լիքվացիոն եւ ժանգոտացնող զտման փուլերով։ Ժամանակակէն արուեստագիտութիւնը կ'ընդգրկէ հանքաքարի բարդ մշակման գործողութիւններ։ Սնդիկի արտադրութեան առաջին եղանակները հիմնուած էին հանքաքարի թրծման ժամանակ առաջացող գոլորշիներու խտացման գործողութեան կիրառման վրայ։ Ժամանակակէն արուեստագիտութիւնը, որպէս մետաղներու եւ համաձուլուածքներու արտադրութեան հիմնական արուեստագիտական գործողութիւններ կը համախմբէ եւ կ'ընդգրկէ՝ հանքաքարի նախապատրաստումն ու հարստացումը, հիմնական մետաղի կորզումը հրամետաղագործնական, ջրամետաղագործնական կամ ելեկտրոլիտային եղանակով, հիմնական մետաղի մաքրումն ու զտումը, հիմնական մետաղին ուղեկցող այլ մետաղներու ու միացութիւններու ստացումը, մետաղներէն եւ համաձուլուածքներէն ձուլուկներու կամ ձուլուածքներու ստացումը, ճնշմամբ մետաղներու մշակումը, եռակալման եղանակով մետաղական փոշիներէն շինուածքներու պատրաստումը, բիւրեղա-ֆիզիքական կամ այլ բնագիտատարրական եղանակներով մետաղներու զտումը եւ բարձր մաքրութեան, յատուկ յատկութիւններով մետաղներու ստացումը, մետաղներու ջերմային, ջերմամեքանիկական մշակումը, պաշտպանական պատուածքներու ստեղծումը։Մետաղագործութեան հետ սերտօրէն կապուած է կոքսաքիմիական եւ հրակայուն նիւթերու արտադրութիւնը։ == Մետաղամշակում == Մետաղամշակումը լայն կիռարում ունէր նաեւ զէնքի եւ զինամթերքի արտադրութեան ասպարէզին մէջ։ Յարձակողական եւ պաշտպանական զէնքը կազմուած էր տարբեր ձեւերու նիզակներէն, դաշոյններէն, թրերէն, կացիններէն, գուրզերէն։ Գտնուած են նաեւ ոսկիէ եւ արծաթէ օրինակներ։ == Մետղագործութիւնը Հայաստանի Մէջ == ՀԽՍՀ-ի մէջ, զգալի զարգացում ստացաւ պղինձի մետաղագործութիւնը (Ալավերտի լեռնամետաղագործութեան ընկերութիւն), ալիւմինի մետաղագործութիւնը (Քանաքեռի ալիւմինի գործարան), պղնձամոլիպտենային եւ բազմամետաղ հանքաքարերու հարստացման արտադրութիւնը (Զանգեզուրի պղնձամոլիպտենային ընկերութիւն)։ Կիրառում գտան նաեւ պղինձի փոշեմետաղագործութեան եւ երկաթի ուղղակի վերականգնման գործողութիւնները։ Ժամանակակէն մետաղագործութեան արտադրութեան համար բնորոշ են՝ հումքի լրիւ օգտագործումը, բազմամետաղ հանքաքարերու բարդացման մշակումը, արտադրութեան կազմակերպումը առանց թափոններու, արտադրական մեքենականութիւնը ու բարձր մակարդակը։ === Վանի Թագաւորութիւն === Վանի թագաւորութեան բանակի զինուորներու զրահը եւ հանդերձանքը կազմուած են քանի մը տեսակներէ։ Դատելով Պալաւաթեան դարպասներու վրայ եղած պատկերներէն՝ Արամ թագաւորի զինուորները հանդէս կու գան երկար, մինչեւ ծունկերը հասնող գօտեկապ վերնաշապիկներով, գլուխներուն կատարաւոր սաղաւարտներով, փոքրիկ վահաններով. անոնք զինուած են կարճ թրերով եւ նետ ու աղէղով։ Այս նկարագրութենէն պարզօրէն կը նկատուի, որ այստեղ պատկերուած են թեթեւ հետեւակի մարտիկները։ Ծանր հետեւակի սպառազինութիւնը կազմուած էր նաեւ տարբեր տիպի զրահաշապակներէն, մարտական վահաններէն եւ պրոնզէ գօտիներէն։ Վերջիններս նախշազարդ են, եւ բազմաթիւ նմոյշներ կը պահուին Մյուխէնի, Նիւ Եորքի թանգարաններուն մէջ։

Զեփիւռ (անձնանուն)

Զեփիւռ, հայկական իգական անուն։ Առաջացած է հայերէն զեփիւռ՝ «քաղցրաշունչ քամի» բառէն, որ յունական ծագում ունի։ Հին ժամանակներէ աւանդուած անուն չէ, այլ նորակերտ անուն է։ Արեւմտահայերու մէջ տարածուած անուն է։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Թէոդիկ

Թէոդիկ (Թէոդորոս Լապճինեան, 5 Մարտ 1873(1873-03-05), Սկիւտար, Կոստանդնուպոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն - 24 Մայիս 1928(1928-05-24), Փարիզի 10-րդ շրջան, Փարիզ), հայ բանասէր։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Պոլիս։ Յաճախած էր Սկիւտարի Ճեմարանը, ապա՝ «Պէրպէրեան» վարժարանը եւ աւարտած է Պոլսոյ ամերիկեան Ռոպերթ գոլէճը։ Գրական ասպարէզ մտած է 1900-ականներու սկզբները՝ «Մանզումէի Էֆքեար» թերթին մէջ տպագրելով փոքրիկ պատմուածքներ «Կեանքի հատորէն փրցուած» վերնագրով, որոնք յետագային, 1910 թուականին լոյս ընծայած է «Կաղանդ» ժողովածուի մէջ։ Այդ տարիներուն գրած է բարբառագիտական ուշագրաւ աշխատութիւն մը՝ «Պոլսոյ հայեվարը» խորագիրով, որ արժանացած է Իզմիրեան մրցանակի։ 1912 թուականին հայ գիրերու գիւտի 1500-ամեակի եւ հայ տպագրութեան 400-ամեակի յոբելեանի օրերուն, Կ. Պոլսոյ մէջ հրատարակած է «Տիպ ու տառ» շքեղ հատորը, ուր ժամանակագրական կարգով կը խօսի աշխարհի բոլոր երկրներուն մէջ հիմնադրուած հայկական տպարաններու մասին, տուած՝ անոնց հիմնադիրներու կենսագրութիւնները, լուսանկարները, տպագրուած գիրքերու ցուցակը։ 2012 թ. «Տիպ եւ տառ»-ը հրատարակուեցաւ նաեւ թուրքերէն թարգմանութեամբ։ Աւելի մեծ ժողովրդականութիւն ձեռք բերած է «Ամէնուն Տարեցոյց»ը յայտնի տարեգիրք ժողովածուներով, որ առաջին անգամ լոյս ընծայած է 1907-ին, համիտեան բռնապետութեան խստագոյն տարիներուն։ Յաջորդ տարուընէ Թուրքիոյ մէջ հռչակուած Օսմանեան սահմանադրութիւնը հնարաւորութիւն տուած է առաւել բազմակողմանի դարձնել տարեցոյցները, ապահովելով ժամանակի գրեթէ բոլոր ականաւոր գրողներու եւ հայ գործիչներու աշխատակցութիւնը։ Բազմաթիւ նկարներով, գրական, բանասիրական, վիճակագրական եւ այլ կարգի նիւթերով, խնամքով լոյս տեսած այդ հատորները, յատկապէս՝ 1909, 1910, 1911, 1912, 1913, 1914 եւ 1915 թուականներու տարեգիրքերը, կը նկատուին հայ կեանքը եւ մշակոյթը ներկայացնող փոքրիկ հանրագիտարաններ։ Մեծ Եղեռնի տարիներուն աքսորուած է Թուրքիոյ խորքերը, ընդհատած սիրած գործը։ Մեծ Եղեռնէն ետք վերադարձած է Պոլիս, 1919-ին հրատարակած է 1916-1920 թթ. միացեալ տարեգիրքը, ապա՝ 1921, 1922, 1923 տարիները։ Քեմալական շարժման յաղթանակէն յետոյ մեկնած է Փարիզ, ուր ապրած է մինչեւ կեանքին վերջը, հրատարակելով 1924, 1925, 1926, 1927, 1928, 1929 թուականներու տարեգիրքերը, որոնցմէ 1926-ը տպագրած է Վենետիկի մէջ։ Վերջին հատորի տպագրման ընթացքին մեռած է կաթուածէ։ Իր գրիչին պատկանող՝ գրական-բանասիրական, ծաւալուն երկեր տպագրուած են վերոյիշեալ տարեցոյցի տարբեր գիրքերուն մէջ։ 1919-ին Պոլսոյ մէջ լոյս ընծայած է «Յուշարձան Ապրիլ Տասնըմէկի» ժողովածուն, ուր կենսագրական տեղեկութիւններով եւ լուսանկարներով ներկայացուած են Ապրիլ 24-ի ձերբակալութիւններուն զոհ՝ մօտ հազար հայ մտաւորական։ == Երկերու մատենագիտութիւն == Ամէնուն տարեցոյցը 1907, Կ. Պոլիս, 1907, 298 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1908, Կ. Պոլիս, 1908, 376 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1909, Կ. Պոլիս, 1909, 382 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1910, Կ. Պոլիս, 1910, 396 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1911, Կ. Պոլիս, 1911, 412 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1912, Կ. Պոլիս, 1912, 419 էջ: Տիպ առ տառ, Կ. Պոլիս, 1912, 193 էջ: Փրցուած էջեր կեանքի հատորէն, Կ. Պոլիս, 1912, 184 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1913, Կ. Պոլիս, 1913, 395 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1914, Կ. Պոլիս, 1914, 448 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1915, Կ. Պոլիս, 1915, 400 էջ: Յուշարձան 1915 ապրիլ (11) 24-ի, Կ. Պոլիս, 1919, 128 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1916-1920, Կ. Պոլիս, 1920, 332 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1921, Կ. Պոլիս, 1921, 452 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1922, Կ. Պոլիս, 1922, 452 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1923, Կ. Պոլիս, 1923, 452 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1924, Վիեննա, 1924, 432 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1925, Փարիզ, 1925, 392 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1926, Փարիզ, 1926, 640 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1927, Փարիզ, 1927, 656 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1928, Փարիզ, 1928, 528 էջ: Յուշարձան 1915 ապրիլ 24-ի, Աղէքսանդրիա, 1939, 64 էջ: Գողգոթա հայ հոգեւորականութեան եւ իր հօտին աղէտալի 1915 տարիին, Անթիլիաս, 1966: Գողգոթա հայ հոգեւորականութեան եւ իր հօտին աղէտալի 1915 տարիին, Պոսթըն, 1980, 656 էջ: Ազգը չէ մեռած, եւ անհնար է, որ մեռնի, Անթիլիաս, 1985, 175 էջ: Գողգոթա հայ հոգեւորականութեան եւ իր հօտին աղէտալի 1915 տարիին, Նիւ Եորք, 1985, 572 էջ: Յուշարձան 1915 ապրիլ (11) 24-ի, Պէյրութ, 1985, 128 էջ: Յուշարձան նահատակ մտաւորականութեան, ա. տ., 1985, 153 էջ: Հուշարձան 1915 ապրիլ 24-ի, Երեւան, 1990, 153 էջ: Յուշարձան նահատակ մտաւորականութեան, Երեւան, 1990, 154 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1907, Հալէպ, 2006, 316 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1908, Հալէպ, 2006, 397 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1909, Հալէպ, 2007, 405 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1910, Հալէպ, 2007, 448 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1911, Հալէպ, 2008, 552 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1912, Հալէպ, 2008, 480 էջ: Ամէնուն տարեցոյցը 1913, Հալէպ, 2008, 433 էջ: Յուշարձան ապրիլ 11-ի, Իսթանպուլ, 2010, 269 էջ: Յուշարձան նահատակ մտաւորականութեան, Թեհրան, 2010, 210 էջ: Տիպ առ տառ (նմանահանութիւն), Երեւան, 2012, 192 էջ: Յուշարձան նահատակ մտաւորականութեան, Գլենդել, ա. թ., 143 էջ: Գողգոթա հայ հոգեւորականութեան եւ իր հօտին աղէտալի 1915 տա-րիին, Թեհրան, 2014, 842 էջ: === «Ամէնուն տարեցոյցը» === «Ամէնուն տարեցոյցը» խորագրով հայկական կեանքի եւ մշակոյթի բացառիկ հանրագիտարանները հայ մշակոյթի գանձերէն են, բացառիկ երեւոյթ՝ հայ մամուլի պատմութեան մէջ։ Այս տարեցոյցերը, զորս Թէոդիկ 1907-էն Պոլսոյ մէջ սկսած է տպել, բացի պատմաբանասիրական արժէք ունենալէ, նաեւ լայն ժողովրդականութիւն վայելած են: Հանգամանքներու բերումով տեղի ունեցած են տպագրութեան ընդհատումներ, եղած են միացեալ թիւեր, անոնցմէ մաս մըն ալ տպուած է Պոլիսէն դուրս՝ Փարիզ եւ Վենետիկ: Տասնինն լայնածաւալ հատորներէն վերջինը, 1929-ի տարեգիրքը 90 տարեկան կ'ըլլայ: Անիկա կը տպուի Թէոդիկի մահէն տարի մը ետք եւ անոր կը նուիրուի: «Ամէնուն տարեցոյց»ի բոլոր թիւերուն մէջ տպագրուած նիւթերուն հիմնական մասը արդիական են: Տարեցոյցերը, սովորաբար, տարին կ՚ամփոփէին եւ գրական, գեղարուեստական, հրապարակախօսական եւ այլ նիւթերու կողքին մեծ տեղ կը տրուէր տոմարին, օրացոյցերուն, աստղագիտական նիւթերուն, ինչպէս նաեւ Կաղանդին եւ այլ տօներու: ==== 1929-ի «Ամէնուն տարեցոյց»էն տօնական նիւթեր եւ զուարճախօսութիւններ ==== ===== ՕՐԱՑՈՒՑԱՅԻՆ ԶԱՐՄԱՆԱԼԻՔ ===== Հոկտեմբեր ամիսը կը սկսի միշտ շաբթուան այն միեւնոյն օրով, որմով սկսած էր Յունուար ամիսը: Յուլիսը կը սկսի միշտ շաբթուան այն միեւնոյն օրով, որմով սկսած էր Ապրիլը: Դեկտեմբերը կը սկսի միշտ շաբթուան այն միեւնոյն օրով, որմով սկսած էր Սեպտեմբերը: Փետրուարը, Մարտն ու Նոյեմբերը կը սկսին միշտ շաբթուան միեւնոյն օրով: 12 ամիսներէն Մայիսը, Յունիսն ու Օգոստոսն են միայն, որոնք կը սկսին տարբեր օրերով: Տարին կը վերջանայ միշտ այն միեւնոյն օրով, որմով սկսած էր: Վերի օրէնքներուն չեն հպատակիր միայն ամիսները Նահանջ տարիի մը,ինչպէս էր հերու: Դար մը երբեք չի կրնար սկսիլ Չորեքշաբթի, Ուրբաթ կամ Կիրակի օրով մը: Միեւնոյն օրացոյցը կրնայ գործածուիլ 28 տարին անգամ մը: ===== ԿԱՂԱՆԴ, ԵՓՈՑ... ===== Կաղանդ (ռմկ. Կաղընտ), հոմանիշը՝ Կաղանդիկոն, Նորամուտ տարի, Տարեգլուխ, Տարեմուտ եւ Ամանոր: Վերջինին կազմութիւնն է ամ (տարի) եւ նոր (պարսկ.՝ նէվ), Ամանորաբերն ալ յարաբարդ բառ մըն է՝ ամանորով եւ բերքով (պարսկ.՝ պար կամ պէր՝ պտուղ, խայրիք) ու կը նշանակէ «նոր տարիի բերք», ոչ թէ «նոր տարի բերող»: Կաղանդ բառը, օտար բառ է, զոր հայերէնը որդեգրած է՝ ոչ շատ հին ժամանակներու մէջ։ Խոյեցիք եւ իգդիրցիք ունին «Խլվլիկ» բառը, որ կը նշանակէ «Կաղանդի իրիկուն»: Պոլսահայ ռամիկն ալ «Օխտը ռախիիօր» կ՚անուանէ Կաղանդը, «շնորհաւոր»ի պտտողներու հրամցուելիք օղիի գաւաթիկներուն թիւը շատցնելով, որպէսզի բարեմաղթութիւններ շատ յորդին տան մէջ:«Ամանլուայ» կը կոչուի 30 Դեկտեմբերը, զի այդ օրը սահմանուած է լուալ-յորդելու խոհանոցի աղտոտ սպասներ՝ վաղորդայնի կերակուրներու պատրաստութեան յատկացուելու համար: Իսկ ԵՓՈՒՆԻ օրը կամ ԵՓՈՑԸ՝ 31 Դեկտեմբերն է. եփուելով Կաղանդի պայմանադրական անուշապուրը, դոնդողը, քրքմապուրն ու պահքի կերակուրները, որոնցմով ու չոր պտուղներով զարդարուած սեղանն է Խոնջա (խնջոյք, պարսկ.՝ խանին նուազականը՝ խանջէ). հայերէն գրոց լեզուն որդեգրած է արդէն «խան»ը՝ մեծ ափսէ, եւ ինչ ինչ գաւառներու մէջ «խանիկ» բառով կ՚իմացուի ծխամորճի մոխրաման: Այդ խոնջային պերճանքն է շուշմայոտ բոկեղը (սիմիթ) որուն գաւառականն է «կաթայ», օղակի, թռչնիկի եւ սկուտեղի ձեւերով շինուած: Թռչնաձեւութենէն՝ կարելիէ նշմարել աղերս մը արեւելեան քրիստոնէից հնամի մէկ պաշտամունքին հետ. Իսկ Պոլսոյ փռապաններու «Գուշլա՛ր գումրուլար, եէնի պուղտայ քէպապը» բացագանչութիւնը ներբողն է երկրպագելի ցորեանին, տարւոյն նո՛ր հունձքին՝ Ամանորի սեմէն տարփողուած: Մեծ մայրերը վարժ էին պատէն կախ տալու սկուտեղի ձեւով բոկեղը՝ մինչեւ Տէրընտաս, նոյն օրը միայն կոտրել-ուտելով, որպէսզի զերծ մնան… ակռայի ցաւէ: ===== Ձմրան Առածներ ===== Ձմրան՝ ամէն տեղ անձրեւ, ամրան՝ հո՛ն, ուր Տէրը կամենայ: Ր գիրն ունեցող ամիսներուն՝ ոտքդ եւ մարմինդ տաք պահէ, չունեցողներուն՝ ուզածիդ պէս վարուէ: Ձիւնը՝ լերան գագաթին, ցուրտն ալ անոր վարի դին: Յունուարին երբ անձրեւ գայ, գիւղացին հարուստ կը դառնայ: Աստուած հեռու պահէ բաց օդով Յունուարէ: Մառանին լեցուիլը կամ պարպուիլը յունուարէն ու Փետրուարէն կախեալ է: ===== Գարնան Առածներ ===== Այգեպա՛ն. պարպէ՛ գինին, երբ անձրեւէ Մարտին: Հովոտ Մարտ, անձրեւոտ Ապրիլ, խորոտ Մայիս: Ապրիլին քուրջ մի՛ պակսեցներ վրայէդ: Ապրիլը սուգի ամիս է մաքիին ու մեղուին համար: Եթէ Մայիսը անձրեւոտ է, հարս տուր մշակին: ===== Ամրան Առածներ ===== Ծիածան՝ ամրան իրիկնամուտին կ՚ըլլայ, հով-անձրեւ գիշերուայ մութին: Ս. Յովհաննէս Մկրտչին երբ անձրեւ գայ, գինին քիչ կ՚ըլլայ, ցորեն՝ բնաւ: Աքլորը երբ խմէ շատ ջուր Յուլիսին, երկինքէն պիտի հեղեղներ հոսին: Մեղր է ու քաղցո՜ւ՝ անձրեւն Օգոստոս ամսու: ===== Աշնան Առածներ ===== Հոկտեմբեր ամսուն ով որ չ՚աղբեր հող, բան չսպասէ թող: Հոկտեմբեր ամսու վերջին՝ խաղողն հնծանի միջին: == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ եւ գրականութիւն ==

Հնդկական Ովկիանոս

Հնդկական ովկիանոս, աշխարհի մեծութեամբ՝ երրորդ մեծ ովկիանոսը։ Անիկա կ'ընդգրկէ երկրագունդին ջրային մակերեսին շուրջ 20 տոկոսը։ Մակերեւոյթին տարածութիւնն է 73,5 միլիոն քառակուսի քիլոմեթր։ Հիւսիսէն կ'ողողէ Ասիոյ, արեւմուտքէն՝ Ափրիկէի եւ արեւելքէն՝ Աւստրալիոյ ափերը, հարաւէն սահմանակից է Անթարքթիքային։ Հնդկական ովկիանոսը ունի ծայրամասային կամ տարածաշրջանային ծովեր, ինչպիսիք են Արաբական ծովը, Լակաթիւի ծովը, Սոմալի ծովը, Պենկալեան ծոցը եւ Անդամանեան ծովը: == Անուան Ծագում == Հնդկական ովկիանոսը իր ներկայ անունով կոչուած է 1515-էն ի վեր, երբ լատիներէնով «Հնդկական արեւելեան ովկիանոս» ձեւը որդեգրուած էր: Հետզհետէ այդ անուանումը սկսած է վերաբերիլ միայն մօտակայ ծովուն, իսկ ովկիանոս անուանումը ստացած է այն օրերուն իր հարստութիւններով ամէնէն յայտնի ծովափնեայ երկիրին՝ Հնդկաստանի անունով: Ալեքսանտր Մակեդոնացի Ք․ա 4-րդ դարուն զայն անուանած է «Հինտիքոն Փելակոս» (հին յուն․՝ Ἰνδικόν πέλαγος)՝ «Հնդկական ծով»։ Արաբներուն կողմէ անիկա ծանօթ է Պահր-էլ-Հինտ (ժամանակակից արաբերէնով՝ արաբերէն՝ الهندي المحيط‎‎‎ [ալ-մուհիթ ալ-հինտի])՝ «Հնդկական ովկիանոս» անունով։ ԺԶ. դարուն հաստատուած է Ա. դարուն հռոմէացի գիտնական Փլինիոս Աւագին կողմէ Օքիանուս Ինտիքուս (լատ.՝ Oceanus Indicus)՝ Հնդկական ովկիանոս անուանումը։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Շարլ Ժերար

Շարլ Ժերար, բուն անունով՝ Ժիրայր Աճէմեան (1 Դեկտեմբեր 1922(1922-12-01), Պոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն - 19 Սեպտեմբեր 2019(2019-09-19), Վերսայ) Ֆրանսական շարժարուեստի ծանօթ անուններէն: Շարլ Ժերար համբաւաւոր դարձած էր երկրորդական դերերով, աւելի քան հինգ տասնեակ ֆիլմի մէջ։ Լաւագոյն ընկերն էր Ժան-Փօլ Պելմոնտոյի, որու հետ մեծ թիւով ժապաւէններու մէջ խաղակից եղած է։ Շ. Ժերար նախքան դերասանութիւնը ընտրելը՝ 1960-ականներուն եղած է բեմադիր։ Տեսախցիկին միւս կողմը անցած է 1970-ին, երբ Գլօտ Լըլուշ իր «Le Voyou» ժապաւէնին մէջ անոր առաջարկած է առաջին դերը։ Շ. Ժերար նաեւ փորձած է արհեստավարժական կռփամարտի ասպարէզը, բայց յաջորդական չորս մրցումներու կրած չորս KO-ները շուտով վերջ դրած են իր կիրքերուն։ 19 Սեպտեմբերին իր մահկանացուն կնքած է փարիզեան հիւանդանոցներէն մէկուն մէջ։ == Աղբիւրներ == «Նոր Յառաջ» երկօրեայի Սեպտեմբեր 21-ի թիւին (1385) քաղուածքը == Ծանօթագրութիւններ ==

Ապազ

Ապազ կամ ապազի, վրացական արծաթէ մետաղադրամ, որ սկզբնապէս հատուած է պարսկական ապպասիի օրինակով: Ստեղծուած է Վրաստանի՝ Պարսկաստանէն անկախանալու ժամանակ եւ սկզբնապէս ունեցած է ապպասի անուանումը՝ Ապաս Առաջինի պատիւը, որ սկսած է նման մետաղադրամներու հատումը: Հատումը սկսելէն ետք եւ մինչեւ Ռուսիոյ հետ միացումը վրացական մետաղադրամներու վրայ բոլոր գրութիւնները կ'ըլլային պարսկերէնով, մետաղադրամներուն մէկ մասին վրայ կային կրկնակի գրութիւններ՝ վրացերէնով եւ պարսկերէնով: Իւրաքանչիւր մետաղադրամի վրայ կը գրուէր պարսկական շահի անունը: Քարթլի-Կախեթի թագաւորութեան ստեղծումէն եւ Կէորկինակի պայմանագիրի կնքումէն ետք Էքաթերինա Բ.ը Իրաքլի Բ.ին լիազօրեց հատել իր նկարով, ինչպէս նաեւ Քարթլիի, Կախեթի մարզի եւ Ռուսիոյ զինանշաններով մետաղադրամներ: Այդ իրաունքը իրագործուեցաւ մասնակիօրէն եւ միայն պղինձէ պիսթիներու վրայ: Այդ ժամանակ Վրաստանի մէջ տարածուած էր Իրանի դրամական համակարգը: 1 ապազը հաւասար էր 2 մահմուտիի կամ 4 շաուրամի կամ 10 պիսթիի կամ 40 պուլիի: Իրաքլի Բ.ի մահէն ետք մետաղադրամերու հատումը գրեթէ վերացաւ: Զայն վերսկսաւ Թիֆլիսի մէջ միայն Վրաստանի եւ Ռուսիոյ վերամիաւորումէն ետք: Որոշուեցաւ, որ Ռուսիայէն մետաղադրամներ տանիլը շահաւոր չէ եւ այդ իսկ պատճառով սկսան կազմակերպել դրամահատարան Թիֆլիսի մէջ: Նոր կազմակերպման համար ծախսուեցաւ 5350 ռուբլի: Դրամահատարանի բացման համար հատուեցաւ մետալ, որ կը թուագրուէր 15 Սեպտեմբեր, 1804 թուականով, պատրաստուած՝ ոսկիով եւ արծաթով: Դրամական համակարգի հիմքը կը կազմէր ապազը: Մէկ ապազը կը պարունակէր 10 պիսթի: Նոր ապազը (3,155 կրամ) քիչ մը աւելի ծանր էր հին պարսկական ապազէն (3 կրամ), բայց վերջինիս ընտրանքը աւելի բարձր էր քան վրացականինը: Այդպէս, նոր ռուսական ապազները կը համապատասխանէին հին պարսկական համակարգին: Կը հատուէին երեք պարբեր արժողութեամբ ապազներ՝ կրկնակի ապազ, ապազ եւ կիսաապազ:Մետաղադրամներու արժողութիւնը կը նշուէր վրացական թուանշաններով՝ պարսկական աւանդոյթին համաձայն՝ տինարներով: Կրկնակի ապազին վրայ կը գրուէր 400 թիւը (տինար), ապազի վրայ՝ 200, կիսաապազի վրայ՝ 100: Մետաղադրամի դիմայի մասի վերը կը զետեղուէր Թիֆլիսի պատկերանիշը՝ քարէ ատամնաւոր թագ, մետաղադրամի կեդրոնէն ներքեւ՝ Թիֆլիսի գրութիւնը: Ամենաներքեւը, կը զետեղուէր արմաւելիի եւ ձիթենիի ճիւղերու միահիւսումը: Մետաղադրամին միւս երեսը՝ ետեւը կը նշուէր արժողութիւնը՝ վրացական թուանշաններով: Մետաղադրամի կեդրոնը՝ վրացական արծաթ գրութիւնը: Երկրորդ «տետրի» (սպիտակ) բառը երկակի իմաստ ունէր դրամական գործին մէջ. սպիտակ մետաղ, այսինքն՝ արծափ, ինչ որ միջնադարեան դրամական միաւոր:Այժմու տետրի մետաղադրամի անունը կը ծագի այստեղէն: Ետեւի գրութեան տակ կը նշուէր տարեթիւը վրացական տարերով, իսկ ամենատակը ռուսերէն տառերով կը նշէին դրոմանիշները: Մետաղադրամներու հատումը Վրաստանի ռուսական կառավարութեան կողմէ եւս ոչ շահաւէտ համարուեցաւ եւ շուտով՝ 14 Օգոստոս 1835-ին, որոշուեցաւ փակել Թիֆլիսի դրամահատարանը եւ շրջանառութենէն հանել վրացական մետաղադրամները: == Տէս նաեւ == Ապպասի Պիսթի (մետաղադրամ) Լարի Տետրի == Գրականութիւն == Էւկէնի Փախոմով «Վրաստանի մետաղադրամներ» - Մեցնիերեպա, Թիֆլիս, 1970: Կէորկի Միխայլովիչ «Ռուսական մետաղադրամներու կորպուս»: Հատոր 11 - «Ռուսական մետաղադրամներ՝ հատուած Պրուսիոյ, Վրաստանի, Լեհաստանի եւ Ֆինլանտայի համար»:

Աշոտ Բլէեան

Աշոտ Շամխալի Բլէեան (4 Սեպտեմբեր 1955, Երեւան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), ՀՀ պետական, կուսակցական, հասարակական գործիչ, մանկավարժ, Երեւանի «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրի հիմնադիր տնօրէն, հեղինակային ծրագրի ղեկավար։ == Կենսագրութիւն == Երեւանի «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրի տնօրէնն է 1989-էն (ՀԽՍՀ ժողկրթնախարարութեան հանրակրթական փորձնական գիտաարտադրական համալիր, ՀՀ ԿԳՆ փորձարարական-հետազօտական միաւորում)։ Վերջին անգամ ընտրուած է 2017-ին։ Աւարտած է Երեւանի պետական համալսարանը՝ ֆիզիկոսի որակաւորմամբ։ 1991-ին եղած է պատգամաւորներու Երեւանի քաղաքային խորհուրդի գործկոմի նախագահի տեղակալ։ 1994-1995` ՀՀ լուսաւորութեան նախարարի պաշտօնակատար, 1995-1996 ՀՀ ԿԳՆ առաջին փոխնախարար։ 1994-2002` «Նոր ուղի» հասարակական-քաղաքական կազմակերպութեան նախագահ։ 1990-ին ընտրուած է ՀՀ Գերագոյն խորհուրդի պատգամաւոր։ 1998-ին եղած է ՀՀ Նախագահի թեկնածու։ 2020-ին «Նոր ուղի» քաղաքացիական նախաձեռնութեան հիմնադիր։ == Արտաքին յղումներ == Աշոտ Բլէեան

Երուանդ Զօրեան

Երուանդ Զօրեան, ծնած է Կիրասոն 1883 թուականին։ == Կենսագրութիւն == Իր նախակրթութիւնը ստացած է ծննդավայրին ազգային վարժարանը, իսկ երկրորդական ուսումը՝ Մարզուանի Անաթոլիա Գոլէճին մէջ, ուրկէ դուրս եկած է 1904 թուականին սքալըրշիփի աստիճանով։ 1906 թուականին փոխադրուած է Պէյրութ որպէս ուսանող եւ աւարտած է Տէշանի Առեւտրական վարժարանը։ 1908-1911 տնօրէն- ուսուցիչ Պէյրութի Արաբական Իսլամ Գոլէճի եւ 1912-19 անգլիական պաշտօնեայ Հալէպի մէջ, 1920-22 ելեւմտական պաշտօնեայ Ատանայի մէջ, 1922-ի սկիզբը փոխադրուած պաշտօնով Սուրիա, Հալէպ, որպէս ընդհ. հաշուակալ Հալէպի Պետական Ելմտից Սպասարկութեան, զոր շարունակած է մինչեւ 1943 իր օրինական հանգստեան թուականը, 1944 թուականին պաշտօնի կանչուած է Միրայի մէջ որպէս Պիւտճէի Հակակշռող Քննիչ, ուրկէ փոխադրուած է Հալէպի Մուհաֆաղայի Պարենաւոդման Սպասարկութեան Տնօրէնի պաշտօնին, զոր վարած է մինչեւ այս վերջնոյն օրինական լուծարքը՝ 1940 Օգոստոս։ Ազգային կեանքը Օսմանեան Սահմանադրութեան հռչակումին առթիւ Պէյրութի մէջ ստեղծուած հայ գործադիր մարմնին անդամ եւ ապա Սր. Նշան եկեղեցւոյ Թաղ. խորհուրդին եւ Զինադադարին Պէյրութի Ազգային խորհուրդին անդամ։ Հալէպի մէջ անդամակցած է Ազգ. Գաւառական Ժողովին, ատենապետած՝ Ուսումնական Խորհուրդին եւ ազգային վարժարաններու հոգաբարձութեան։ Քառորդորդ դարէ աւելի ծառայած է ամերիկեան Նպաստամատոյցի, Հայ Երիտասարդաց եւ ապա Հ.Բ.Ը.Միութեան Հ.Ե.Ը.ին՝ որպէս վարջական ատենապետ եւ նախագահ։ Քառորդ դար ծառայած է միաժամանակ Հալէպի Հ.Բ.Ը.Միութեան որպէս ատենադպիր, ատենապետ, ըլլայ տնտեսականի, ըլլայ շրջանայինի մէջ։ Քսանհինգ տարի ծառայած է Հ.Բ.Ը.Միութեան որպէս անոր ինքնակոչ բրոբականտիստը։ Պրն. Զօրեան իրապէս բեղուն եւ օգտակար գործունէութիւն մը ունեցած է, մանաւանդ Հ.Բ.Ը.Միութենէն ներս, արժանի գնահատանքի: == Ծանօթագրութիւններ ==

Կարօ Քեպապճեան

Կարօ Քեպապճեան (մահացած Մարտ 2021), ծանօթ Մասթըր Կարօ անունով, «Հայ սեւ գօտիներ»-ու միութեան հիմնադիր եւ տնօրէնը։ Իր ողջ գիտակցական կեանքը նուիրած էր լիբանանահայ, սփիւռքահայ, եւ նաեւ Հայաստանի եւ Արցախի երիտասարդ սերունդներու ֆիզիքական պատրաստութեան եւ դաստիարակութեանը։ Մաս կը կազմէր ՀՅԴ Դաշնակցական շարքերուն։ Քեպապճեանը նաեւ Արցախի Հանրապետութեան երկարամեայ մնայուն ներկայացուցիչն էր Մերձաւոր Արեւելքի մէջ։ == Աղբիւրներ ==

Ափրիկէ

Ափրիկէ, աշխարհի երկրորդ մեծագոյն ցամաքամասն է իր տարածութեամբ եւ կը բաղկանայ 53 երկիրներէ։ Ափրիկէի մեծագոյն մասը ծածկուած է տափաստաններով եւ անապատներով ( Սահարա, Քալահարի, եւլն )։ Սահարա, Ափրիկէի հիւսիսակողմը, աշխարհի ամենատաք շրջանն է։ Հասարակածը կ'անցնի Ափրիկէի մէջէն Կապոնէն մինչեւ Քենիա: Հասարակածային գօտիին մօտիկ կը տարածուին շատ խիտ անտառներ, մինչ հարուստ դաշտագետինները կը ծածկեն արեւելքի եւ հարաւի մեծ մասը։ Հոն կ'ապրին կենդանիներու մեծ խումբեր (վագերաձի, յամոյր, իմփալա, ընձուղտ, եւ փիղ որոնք որսն են միւս կենդանիներուն առիւծի, բորենիի, ընձառիւծի )։ == Հիւսիսային Ափրիկէ == Հիւսիսային Ափրիկէ մեծ մասով ծածկուած է Սահարայի անապատով։ Հոն հազուադէպորէն կ'անձրեւէ։ Ջուր դժուար է գտնել հոն, բացառեալ ովասիսները, ուր հողին մակերերեսը հազիւ կը թրջուի։ Հիւսիսային Ափրիկէ բնակուած է արաբներէ եւ սպիտակ ցեղի պերպերներէ։ Պերպեր ցեղերու կողքին ներկայ են թուարէկներ եւ մաւեր (սերած արաբ եւ պերպեր ցեղերու խառնուրդէն)։ Թուարէկները Սարահայի մէջ բնակող վաչկատուն հովիւներ են։ Կը պահեն արաբական ուղտերու կարեւոր խումբեր եւ այծեր։ Ափրիկէի հիւսիսը բաղկացած է գլխաւորապէս Մաղրիպէ (Ալճերիա, Թունիզ, Մարոք), Լիպիայէ, Եգիպտոսէ, Մաւրիտանեայէ։ Հիւսիսային Ափրիկէ կը հատկանշուի իսլամական կրօնքով։ == Արեւմտեան Ափրիկէ == Արեւմտեան Ափրիկէ երկիրներէն ոմանք, ինչպէս՝ Սենեկալ, Ղանա եւ Նիկերիա տարածուն են, իսկ ուրիշներ, ինչպէս՝ Թոկօ եւ Կամպիա, փոքրատարած։ Իրենց բարեբեր հողին վրայ կը մշակուին սուրճ, քաքաօ, ձգախէժ եւ արամաւի իւղ։ Նիկերիա Ափրիկէի ամենախիտ բնակչութիւն ունեցող երկիրն է, ուր քարիւղ կայ։ Շնորհիւ իր քարիւղին՝ Նիկերիա դարձած է ճարտարարուեստական երկիր մը։ Ունի սննդեղէնի, զգեստեղէնի ու պողպանի արտադրութիւն եւ ինքնաշարժի ճարտարարուեստ։ == Կեդրոնական Ափրիկէ == Կեդրոնական Ափրիկեան Հանրապետութիւն, Քամերուն եւ Գոնկօ մաս կը կազմեն կեդրոնական Ափրիկէին։ Գոնկո (կամ Զայիր) գետի ափին կը տարածուի արեւադարձային խիտ անտառը։ Գետին վրայ կը տեղափոխուին նաւով կամ մակոյկով՝ շինուած անտառի փայտէն։ Նաւու մը վրայ կայ շուկայ, դեղարան եւ ոստիկանութիւն՝ նմանելով գետին վրայ տեղափոխւող քաղաքի մը։ == Արեւելեան Ափրիկէ == Արեւելեան Ափրիկէ կը բաղկանայ 7 երկիրներէ, որոնց շարքին են Եթովպիա, Սոմալիա եւ Թանզանիա: Հոն կլիման աւելի զով է, քան մոտակայ ուրիշ շրջանները։ Արդարեւ, հոն կը տիրապետեն լեռներն ու բարձրաւանդակները։ Ափրիկէի մեծ մասը ծածկուած է բարձրահասակ խոտերով եւ ծառերով։ Այս շրջանները կը կոչուին սաւաննա։ Արեւելեան Ափրիկէ ունի հսկայ տարածութիւններ, ուր կը պաշպանուին վայրի կենդանիներ, ինչպէս՝ առիւծներ, վագրեր, գետաձիեր, ընձուղտներ եւ փիղեր: == Հարաւային Ափրիկէ == Հարաւային Ափրիկէ բաղկացած է հետեւեալ երկիրներէ՝ Անկոլա, Զամպիա, Մալաուի, Նամիպիա, Զիմպապուէ, Մոզապիք, Պոթսուանա, Հարաւին Ափրիկէ եւ Մատակասքար կղզին։ Արեւելեան կողմը կան բարձր տափաստաններ, խորունկ հովիտներ եւ երկու մեծ գետեր՝ Լիմփոփօ եւ Զամպէզի: Արեւմտեան կողմը՝ Ատլանտեանը եզերող շրջանը Քալահարի անապատն է, որ կ'իշխէ։ Այս անապատին մէջ պոշիմանները կ'ապրին որսով, ինչպէս մեղրով եւ պտուղներով։ Հարաւային Ափրիկէի երկիրներուն հողին ընդէրքը կը պարունակէ ադամանդ, ոսկի, երկաթ եւ պղինձ: Հարաւային Ափրիկէ աշխարհի ամենահարուստ երկիրն է ոսկիի եւ ադամանդի հանքերով։ == Երկիրներ == == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Մշակութային Իմ Առաջին Հանրաքիտարանս, Հրատարակութիւն CCM, էջ 8,9,10,11:

Նիկոդիմոս Ամատունի

Նիկոդիմոս Ամատունի (3 Մայիս 1859(1859-05-03), Օշական, Երեւանի նահանգ, Ռուսական Կայսրութիւն - 4 Մարտ 1946(1946-03-04), Փարիզ), իշխան, Ռուսական կայսրութեան պետական, քաղաքական, հասարակական գործիչ, Պետական վաւերական խորհրդական, Ռուսական կայսրութեան 4-րդ դասի պաշտօնեայ, յատուկ յանձնարարութիւններու գծով յանձնակատար․ Ռուսասկան կայսրութեան արդարադատութեան, նիւթական եւ տնտեսական, առեւտուրի եւ արդիւնաբերութեան նախարարութիւններ, Առեւտրական ծովագնացութեան եւ նաւահանգիստներու գլխաւոր վարչութեան չորրորդ կարգի յատուկ յանձնարարութիւններու պետ, Կարմիր խաչի միաւորման Պահեստի պատասխանատու ղեկավար։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Ռուսական կայսրութեան Երեւանի նահանգի Օշական գիւղին մէջ: Սկզբնական կրթութիւնը ստացած է ծննդավայր Օշական գիւղին մէջ, հօր՝ Տ. Եսայի Ա. Քահանայի մօտ։ Նախնական կրթութեամբ չբաւարարուելով, հակառակ ծնողքին կամքին, անակնկալ որոշումով հեռացած է գիւղէն, մեկնած է Թիֆլիս եւ միացած 1784 թուականի վրաց Հերակլ Բ. թագաւորի, ապա ռուսաց Նիքոլայ Ա. ցարի հրովարտակներով ազնուականի տիտղոսը վերաշնորհուած, Թիֆլիսի մէջ ծանրակշիռ հեղինակութիւն վայելող իր ազգականներուն: Ապացուցելով Օշականի եւ Թիֆլիսի Ամատունիներու ժառանգական, ազգակցական կապը, ան կը վերականգնէ իր իշխանաց տիտղոսը: Նիկոդիմոս Ամատունին ընդունուած եւ աւարտած է Ներսիսեան դպրոցը: Այստեղ ան ծանօթանած եւ մտերմացած է այն ժամանակուան հայ գրողներուն, ընկերացած է գրող, թատերագէտ, դերասան Պետրոս Ադամեանին: Ուսումը կրկին շարունակելու ձգտումով, մեկնիած է Փեթերսպուրկ: Փեթերսպուրկի մէջ ուսանելուն եւ աշխատելուն զուգընթաց՝ եռանդուն հաղորդակցութիւն եւ մտերմութիւն ունեցած է այն ժամանակներու գրեթէ բոլոր ակնառու մտաւորականներուն, պետական ու քաղաքական դէմքերուն հետ։ 1889 թուականին աւարտած էէ Փեթերսպուրկի կայսերական համալսարանի իրաւաբանական բաժինը եւ ստացած՝ իրաւունքի գիտական աստիճան: == Վարած պաշտօններ == 1890 թուականին աշխատած է դատական մարմիններէն ներս, նշանակուած է կառավարութեան ծերակոյտի քրէական վարչութեան մէջ եւ ունեցած է ոչ միանձնեայ քարտուղարի պետական աստիճան՝ 10-րդ դասի պաշտօնեայի կարգավիճակ: 16 Փետրուար 1893 թուականին եղած է Եքաթերինպուրկի մարզական դատարաններու դատական քննիչ (դատախազ): 1895 թուականին Ամատունին եղած է 9-րդ դասի պետական տիտղոսային խորհրդական: Աշխատած է նաեւ Սարատովի մարզական դատարաններու դատական քննիչ (դատախազ), սեփական հարցմամբ նշանակուած է Քամենեց-Պոտոլսքի մարզական դատարանի դատական քննիչ: 1903 թուականի օգոստոսին առեւտրական նաւագնացութեան գլխաւոր կառավարիչին՝ մեծն իշխան Ալեքսանտր Միխայիլովիչին հրամանով նշանակուած է Ռուսաստանի նորաստեղծ Առեւտրական ծովագնացութեան եւ նաւահանգիստներու գլխաւոր վարչութեան չորրորդ կարգի յատուկ յանձնարարութիւններու պետ: 1904 թուականին անոր շնորհուած է պետական ոչ միանձնեայ խորհրդականի կարգավիճակ, եւ ան նշանակուած է դէպի Պարսից ծոց եւ շրջակայ շրջաններ Առեւտրական ծովագնացութեան եւ նաւահանգիստներու գլխաւոր վարչութեան կողմէ հանդերձաւորուող նաւային արշաւախումբի ղեկավար: 1905 թուականի Օգոստոսէն մինչեւ 1906 թուականի Ապրիլը, Ամատունին, իբրեւ Առեւտուրի նախարարի յատուկ յանձնակատար, գլխաւորած է նոյն ուղղութեամբ իր երկրորդ գաղտնի արշաւը դէպի Պարսից ծոցի նաւահանգիստներ եւ դրացի գաւառներ՝ յոյժ կարեւոր ռազմավարական նշանակութիւն ունեցող այս տարածքաշրջանի առեւտրական յարաբերութիւնները Ռուսաստանի հետ կարգաւորելու նպատակով: 1906 թուականին իշխան Նիկոդիմոս Ամատունի նշանակուած է առեւտուրի եւ արդիւնաբերութեան նախարարութեան Ռուս-դանուբեան Շոգենաւագնացութեան վարչութեան ղեկավար կազմին մէջ: 1907 թուականին իշխան Նիկոդիմոս Ամատունիին շնորհուած է պետական խորհրդականի աստիճան: 1908-1909 թուականներուն ան հետեւած է Ռուսաստանի գետային նաւատորմի աշխատանքներու բնականոն գործունէութեան, մասնաւորապէս դանուբեան նաւահանգիստներ կապի միջոցներու ապահովման աշխատանքներուն. կարգաւորած է ռուսական շոգենաւային ընկերութեան առեւտրային նաւերու աշխատանքն ու ուղեւորութիւններուն ճշգրիտ ժամկէտը: Նաւատորմը նոր նաւերով համալրած է: Ան է, որ Ռուսաստանի համար բացայայտած է այս նաւերուն առեւտրային նշանակութիւնը: 1909 թուականին անոր վստահուած է «Կայսր Նիքոլայ Բ.» շոգենաւին մէջ կազմակերպուած ռուսական արտադրութեան ապրանքներու ծփացող ցուցահանդէսին ղեկավարումը՝ Մերձաւոր Արեւելքի երկիրներու նաւահանգիստներ այցելութեան համար: 1910 թուականին Ամատունիին այս անգամ վստահուած է 1911 թուականի Թուրինի (Իտալիա) միջազգային ցուցահանդէսի ռուսական բաժինի լիազօրի պատասխանատու պարտականութիւնը: 1911-ին Ամատունի ստացած է պետական վաւերական խորհրդականի աստիճան: Ան 1913 թուականին եղած է Հայաստանի մէջ: Անոր միջնորդութեամբ ու նախաձեռնութեամբ հիմնադրուած է իր ծննդավայր Օշական գիւղի դպրոցը 1914 թուականին՝ Առաջին աշխարհամարտի տարիներուն, Նիկոդիմոս Ամատունի Կարմիր խաչի միաւորման գլխաւոր տնօրէնութեան հրամանով նշանակուած է հիւսիս-արեւմտեան ճակատի դաշտային Պահեստի պատասխանատու ղեկավար: Երբ 1917 թուականին մեծամասնականները (պոլշեւիկ) իշխանութեան գլուխ եկած են, քաղաքացիական պատերազմի տարիներուն Նիկոդիմոս Ամատունին Ռուսաստանի հարաւին մասնակցած է ընդդիմադիրներուն՝ ճերմակ բանակայիններու շարժումին: Մինչեւ վերջ ան ջանացած է պայքարիլ ու երկիրը զերծ պահել համայնավարական յեղափոխութեան անկասելի տիրապետութենէն: 1920-ին կարճ ժամանակ մը ընդգրկուած է Ռուսաստանի Հարաւային կառավարութեան կազմին մէջ, մասնակցած է նիւթական եւ տնտեսական համագումարներու: == Ֆրանսայի մէջ == 1920 թուականին Ճերմակ բանակի վերջնական ձախողումէն ու մեծամասնականներու լիակատար իշխանութեան գալէն ետք, Ամատունին արտագաղթած է Ֆրանսա: Հոն շարունակած է իր հասարակական, քաղաքական աշխոյժ գործունէութիւնը՝ մասնակցած է ռուսական մի քանի հասարակական կառոյցներու հիմնադրման: Իր կեանքի վերջին ժամանակահատուածին Նիկոդիմոս Ամատունի ապրած է Փարիզի մերձակայ Սեն Ժընեւիեւ տը Պուա քաղաքի ռուսական տան մէջ: Մահացած է 4 մարտ 1946 թուականին եւ յուղարկաւորուած է Սեն Ժընեւիեւ տը Պուա քաղաքի գերեզմանատան մէջ՝ համայնավարական կարգերու չյարմարող բազմաթիւ ականաւոր ռուս մտաւորականներու, զինուորական, քաղաքական, մշակութային գործիչներու կողքին: Եղբօր թորան՝ Իշխան Ամատունիի եւ անոր որդիին՝ Գարեգինի հաւաստմամբ, ան իր ունեցուածքը նուիրաբերած է Հայկական բարեգործական ընդհանուր միութեան (ՀԲԸՄ): == Շքանշաններ եւ պարգեւներ == 1914 թուականէն կրած է 24 Յունիս 1899 թուականի բարձրագոյն մարմինին սահմանած Կարմիր խաչի կրծքանշանը:1915 թուականին Ամատունին պարգեւատրուած է Սուրբ Վլատիմիրի երրորդ աստիճանի շքանշանով:1916 թուականին արժանացած է Սուրբ Սթանիսլաւի առաջին կարգի շքանշանին՝ պատերազմական իրավիճակի ժամանակ Ռուսական Կարմիր խաչի միաւորման մէջ կատարած աշխատանքին համար:Պարգեւատրուած է Ալեքսանտր Գ. կայսեր յիշատակի արծաթէ մետալով:Պարգեւատրուած է Ռոմանովներու Տան 300-ամեակի պրոնզէ մետալով: Քաղաքացիական արժանիքներուն համար պարգեւատրուած է Պուլկարական երրորդ կարգի շքանշանով: == Ծանօթագրութիւններ ==

Ճոկանախաղ

Ճոկանախաղ (անգլերէնով անգլերէն՝ Hockey), մարզական խաղ է որ կարելի է խաղալ սառի վրայ կամ դաշտի վրայ: Խաղին նպատակն է տափակ օղակը (կամ գնդակը) մտցնել հակառակ խումբի դարպասը։ Գանատայի եւ Ռուսաստանի ճոկանախաղի խաղցողները մասնաւորապէս յայտնի են: Խաղը նոյնպէս յայտնի է Ամերիկա եւ Եւրոպական երկիրները:

Շուշանիկի Վարք

Սուրբ Շուշանիկ թագուհիի նահատակութիւնը (վրաց.՝ წამებაჲ წმიდისა შუშანიკისი დედოფლისაჲ, Ծամեբայ ծմիդիսա շուշանիկիսի դեդոփլիսայ), վրացական ինքնուրոյն գրականութեան՝ մեզ հասած ամենահին նմուշը։ Ստեղծուած է հաւանաբար 476 եւ 483 թուականներու միջեւ, պահպանուած ամենահին ձեռագիրը կը վերաբերի 10-րդ դարունՍտեղծագործութեան հեղինակը՝ Յակով Ցուրթաւելին է, որ եղած է ստեղծագործութեան մէջ յիշատակուող դէպքերու ժամանակակիցն ու մասնակիցը։ Մօտաւորապէս այդ ժամանակ ստեղծուած է նաեւ Շուշանիկի վարքի հայկական կրճատ տարբերակը։ «Շուշանիկի վարքը» ստեղծագործութեան մէջ պատկերուած է Վարդան Մամիկոնեանի դստեր՝ Շուշանիկի տառապանքներն ու սպանութիւնը իր ամուսինին՝ Վարսկենի (Վազգէն) ձեռքով, որ Հարաւային Քարթլիի թագաւորն է։ Պարսիկներու հետ համագործակցելու նպատակով ընդունելով զրադաշտականութիւնը՝ ան նոյնը պահանջեց նաեւ իր կնոջմէն ու երեխաներէն։ Շուշանիկը, մերժելով հրաժարիլ քրիստոնէութենէն, վեց տարի անցուցած է զնտանի մէջ՝ ենթարկուելով տանջանքներու ու ստորացման, իսկ՝ եօթներորդ տարին՝ մահացած է։ Յակով Ցուրթաւելին կը հաստատէ, որ եղած է թագուհիին խոստովանահայրը, իր ստեղծագործութեան մէջ կը շարադրէ իր զրոյցները թագուհիին հետ, ինչը մեծ արժէք կու տայ երկրին՝ իբրեւ պատմական աղբիւրի։ Ատոր մէջ, գրեթէ չկան աւանդական վարքագրութիւններուն յատուկ կաղապարուած արտայայտութիւններ ու հատուածներ։ Երկրին մէջ, բաւական տեղեկութիւններ կը պարունակեն երկրի պետական կառուցուածքի, պատմութեան, կրօնի, հին Վրաստանի ու Հայաստանի բնակիչներու առօրեայ կհեանքի մասին։ Բացի այդ, «Շուշանիկի վարքը» կը համարուի վրացական արձակի փայլուն նմոյշներէն մէկը՝ շնորհիւ անոր լակոնիկ, բայց փոխաբերութիւններով հարուստ ոճի ու գեղարուեստական տարրերու (ինչ բանի պատճառով այս ստեղծագործությիւնը երբեմն կը կոչեն «վարքագրական վէպ»)։ «Շուշանիկի վարքը» առաջին անգամ հրատարակուած է 1882 թուականին: Ան թագմանուած է ռուսերէնի, լատիներէնի, անգլերէնի, գերմաներէնի, ֆրանսերէնի, սպաներէնի եւ յունարէնի: 1979 թուականին, ԻՈՒՆԵՍՔՕ-ի կողմէն նշուած է այդ գրական յուշարձանի 1500-ամեակը։ == Տե՛ս նաեւ == Սուրբ Շուշանիկ Յակով Ցուրթաւելի Վրացական միջնադարեան գրականութեան ժամանակագրութիւն == Գրականութիւն == Шушаника // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. == Արտաքին Յղումներ == Текст «Мученичества» в русском переводе (ռուս.) Статья о произведении (ռուս.) == Ծանօթագրութիւններ ==

Զահա Հատիտ

Զահա Մոհամմատ Հատիտ` (31 Հոկտեմբեր 1950(1950-10-31)[…], Պաղտատ, Իրաքի Թագաւորութիւն - 31 Մարտ 2016(2016-03-31)[…], Մայամի, Ֆլորիտա, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ[…]), Մայեամի), ծնունդով իրաքցի բրիտանացի ճարտարապետ եւ ձեւաւորող: 2004 թուականին դարձած է Փրիթցքըրի մրցանակին արժանացած առաջին կին ճարտարապետը: == Կենսագրութիւն == Ծնած է 1950 թուականին Պաղտատի մէջ, Իրաք: Թուաբանական կրթութիւն ստացած է Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանէն ներս, իսկ 1972-էն 1977-ը սորված է Լոնտոնի ճարտարապետական միութենէն ներս: Գործունէութիւնը նշանաւոր հոլանտացի ճարտարապետ Րիմ Քոոլհաասի արուեստանոցէն ներս սկսելով, 1980 թուականին Զահա Հատիտը կը հիմնէ իր սեփական ճարտարապետական Zaha Hadid Architects ընկերութիւնը: == Ստեղծագործական Կեանքը == Ըստ իրեն, Զահա Հատիտի ստեղծագործութիւններու հանդէպ հետաքրքրութիւնը սկսած է 1997 թուականին Ֆրենք Կերիի (անգլերէն՝ Frank Gehry) նախագծով Պիլպաոյ քաղաքին մէջ Կուկընհայմի թանգարանի շէնքի կառուցումէն ետք: Իսկ ահա, ԱՄՆ Սինսինաթի քաղաքին մէջ Րոզընտալի ժամանակակից արուեստի կեդրոնի շինարարութեանը մասնակցելէն ետք անոր գաղափարները կը դառնան իսկապէս պահանջուած: Իր ստեղծագործութիւններուն բնորոշ են սովորական տարածութեան ընդարձակուած շրջանակները, աղաւաղուած հեռանկարները եւ կորագծերը: == Հեղինակած Շինութիւնները == 1994` Ձեւաւորական կահոյք արտադրող «Վիթրա» ընկերութեան հրշէջ մասը, Հռենոսի Վայլ, Գերմանիա 1998` Րոզընթալի ժամանակակից արուեստի կենդոնը Սինսինաթիին մէջ, Օհաիո, ԱՄՆ 2001` Hoenheim-North կայարան եւ ինքնաշարերու կայարաններ, Սթրասպուրկ, Ֆրանսա 2002` Bergisel ցատկահարթակ, Ինսպրուք, Աւստրիա 2005` Օրդրուփգաարդ արուեստների թանգարանի շէնքի նոր թեւը, Քոփընհակըն, Դանիա Ճոպանուղիի կայան, Ինսպրուք, Աւստրիա «Ֆենո» գիտական կենտրոն, Վոլֆսպըրկ, Գերմանիա BMW-ի գործարանի կեդրոնական շէնք, Լայփզիկ, Գերմանիա 2006` «Պուերթա Ամերիկա» հիւրանոց, Մատրիտ, Սպանիա 2008` կամրջի տաղաւար, Սարակոսայ, Սպանիա 2010` XXI դարու արուեստի ազգային թանգարան, Հռովմ, Իտալիա Galaxy SOHO, Պէյճին, Չինաստան 2012` Հէյտար Ալիեւի Կեդրոն, Պաքու, Ազրպէյճան 2014` Dominion Tower պիզնըս կեդրոն, Մոսքուա, Ռուսիոյ դաշնութիւն == Պատկերաշար == == Ծանօթագրութիւններ ==

48 (թիւ)

Կաղապար:Արեւելահայերէն 48 (քառասունութ)՝ երկնիշ զոյգ բնական թիւ մըն է 47-ի եւ 49-ի միջեւ == Թուագիտութիւն == A005349 բերկրալի թիւ է Հինգ տարբեր ձեւերով երկու պարզ թիւերու գումարի տեսքով ներկայացուող ամենափոքր թիւն է՝48=5+43=7+41=11+37=17+31=19+29քատմիոն քիմիական տարրի (48Cd) ատոմային թիւն է Տորիս (48 Doris) աստեղնեակի կարգահամարն է Microsoft Windows-ի Alt + 4 8 -ի գործադրումով կը ստացուի 0 թուանշանը 48-ն են Պտղոմեոսի նկարագրած համաստեղութիւնները +48-ը Լեհաստան զանգելու միջազգային քոտն է տարուայ 48րդ օրն է Փետրուար 17-ը 1948 թուական == Ծանօթագրութիւններ ==

­Լե­ւոն Ա­ղա­պա­պեան

­Լե­ւոն Ա­ղա­պա­պեան (1887, Բաղէշ, Պիթլիսի վիլայէթ, Օսմանեան Կայսրութիւն - 1915, Օսմանեան Կայսրութիւն), հայ խմբագիր, մանկավարժ, թուաբանագէտ։ 1908-1914-ին Քէօթահիա եւ Ագշեհիր քաղաքներուն մէջ գործող հայկական վարժարաններու տնօրէնն էր, երեք տարիներու ընթացքին ղեկավարած է նաեւ իր սեփական դպրոցը Քէօթահիայի մէջ։ Աւարտած է Կարինի Սանասարեան վարժարանը։ Խմբագրած է «Ազատամարտ» պարբերականը։ 1915-ին, 28 տարեկանին նահատակուած է։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Եորղոս Եաքովիտիս, գործերը

Եորղոս Եաքովիտիս․ հանրածանօթ յոյն գեղանկարիչ։ Ձգած է մեծ հաւաքածոյ մը։ Մօտաւորապէս 200 նկարներ կը գտնուին Եւրոպայի եւ Ամերիկայի արուեստի թանգարաններուն մէջ, Աթէնքի Ազգային Պատկերասրահին մէջ, ինչպէս նաեւ զանազան անձնական հաւաքածոներու մէջ։ Եաքովիտիս բնորոշուեցաւ իբրեւ մանկական տեսարաններու, դիմանկարներու եւ ծաղկանկարչութեան նկարիչ։ Անոր անձնական օրացոյցը, ուր Եաքովիտիս ժամանակագրած է գործերը 1878-էն մինչեւ 1919, զաւակը՝ դերասան Միհայիլ Եաքովիտիս, 1951-ին Աթէնքի Ազգային Պատկերասրային նուիրեց։ Գործերը == Տե՛ս նաեւ == Նիքոլաոս Կիզիս, գործերը == Ծանօթագրութիւններ ==

Կարմիր Մոծակ

«Կարմիր Մոծակ», խորհրդային շրջանի հայկական երգիծական շաբաթաթերթ։ Լոյս տեսած է 1926-1927 թուականներուն, Երեւանի մէջ։ Խմբագիրներ՝ Արամայիս Երզնկեան, էտուարտ Խոճիկ։ Ծաղրած է «բիւրոկրատական քաշքշուկը», վերհանած «հնից եկող կենցաղային արատներն ու յոռի սովորութիւնները», դէմ արտայայտուած խորհրդային ռեժիմի հակառակորդներուն։ Տպագրած է էտուարտ Խոճիկի, Լեռ Կամսարի, Դերենիկ Դեմիրճեանի եւ այլոց երգիծական ստեղծագործութիւնները։ Աշխատակցած են ծաղրանկարիչներ Միքայէլ Արուտչեանը, Վահրամ Գայֆէճեանը։ 4-րդ համարը նուիրուած է Յակոբ Պարոնեանի մահուան 35-ամեակին։ 2018 թուականին լոյս տեսած է Համօ Սուքիասեանի եւ Նարինէ Երանոսեանի հեղինակած «Խորհրդային Հայաստանի երգիծական մամուլը 1920-ական թուականներուն» գիրքը։ Այն նուիրուած է «Շեշտ», «Զուռնայ», «Կարմիր մոծակ» երգիծաթերթերու հիմնադրման, ընթացքի, գրաքննական հալածանքի արդիւնքով անոնց հրատարակութեան դադարեցման հանգամանքներու բացայայտման։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Կարմիր մոծակ ։ Երգիծական երկշաբաթաթերթ / Խմբ. կազմ՝ Ա. Յերզնկյան, Է. Խոճիկ.

Միկոյեան

Միկոյեան, հայկական մականուն։ == Յայտնի կրողներ == Ալեքսանդր Միկոյեան (ծ. 1952) – ռուս խորհրդային ռոք-երաժիշտ եւ աւտոարշաւորդ Ալեքսէյ Միկոյեան (1925–1986) – հայրենական մեծ պատերազմի մասնակից Անաստաս Միկոյեան (1895–1978) – խորհրդային պետական եւ քաղաքական գործիչ Արտեմ Միկոյեան (1905–1970) – աւիակոնստրուկտոր Մանուէլ Միկոյեան (ծ. 1961) – հայ բանաստեղծ Նամի Միկոյեան (ծ. 1928) – ռուս գրող Սերգոյ Միկոյեան (1929–2010) – խորհրդային պատմաբան Ստեփան Միկոյեան (1922–2017) – աւիացիայի կեներալ-լեյտենանտ Վանօ Միկոյեան (1927–2016) – աւիակոնստրուկտոր Վլադիմիր Միկոյեան (1924–1942) – օդաչու եւ աւիացիայի աւագ լեյտենանտ == Տարբերակներ == Թենգիզ Միկոյեանց (ծ. 1964) – վրացահայ նկարիչ == Ծանօթագրութիւններ ==

Ջրպետ Յակոբ Շահան

Ջրպետ Յակոբ Շահան (Ջրպետեան, ֆրանսերէն՝ Jacques Chahan de Cirbied, 16 Փետրուար 1772, Եդեսիա - 5 Դեկտեմբեր 1837, Թիֆլիս), հայ մատենագիր, քերական: == Կենսագրութիւն == Նախնական կրթութիւնը կը ստանայ Եդեսիոյ մէջ։ 1787-ին կը մեկնի Կիլիկիա, Ասորիք, ապա՝ Երուսաղէմ: 1789-ին կ'անցնի Հռոմ, ապա՝ Ֆլորանս, Լիվոռնօ, ու կը հաստատուի Ճենովա: == Գործունէութիւն == 1798-ին կը մեկնի Ֆրանսա, ուր կը ծանօթանայ Նափոլէոն Պոնափարթի հետ: Պոնափարթի հրաւէրով ան բնակութիւն կը հաստատէ Ֆրանսայի մէջ եւ աշխատանքի կը հրաւիրուի Փարիզի արքունիքի մատենադարանէն ներս: Նոյն տարին Փարիզի Արեւելեան կենդանի լեզուներու բարձրագոյն դպրոցէն ներս հայոց լեզուի ամպիոն մը կը հիմնէ: 1799-1801-ին հայոց լեզու կը դասաւանդէ, 1811-26-ին վերջնականապէս կը հաստատէ հայերէնի եւ հայագիտական առարկաներու դասաւանդումը նոյն դպրոցէն ներս: 1826-ին կը հրաւիրուի Թիֆլիս, կը դասաւանդէ Ներսիսեան, ապա՝ իր հիմնած մասնաւոր դպրոցներէն ներս: Ան կը մասնակցի հայ եկեղեցւոյ համար մշակուած կանոնակարգի՝ «Փոլոժենիէ»ի (1836) ստեղծման աշխատանքներուն: Կը մահանայ Թիֆլիս, 5 Դեկտեմբեր 1837-ին: == Երկեր == 1812-ին՝ Փարիզ, ֆրանսերէնով ու հայերէնով, ծանօթագրութիւններով լոյս կ'ընծայէ Մատթէոս Ուռհայեցիի «Պատմութիւն»էն երկու հատուած, 1824-ին՝ յունարէն, գրաբար եւ ֆրանսերէն լեզուներով «Քերականութիւն Դիոնէսիոսի Թրակացւոյ...» աշխատութիւնը, 1829-ին՝ Ներսէս Շնորհալիի «Ողբ Եդեսիոյ» բանաստեղծութիւնը, 1823, ֆրանսերէն վերնագիրը՝ «Հայոց լեզուի քերականութիւն» դասագիրքը (գրած է Արեւելեան կենդանի լեզուներու դպրոցին մէջ հայոց լեզուի ուսուցման համար):Ան որոշակի դեր կը կատարէ Եւրոպայի մէջ հայոց լեզուն ուսումնասիրելու եւ հայագիտութիւնը բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւններէն ներս, որպէս առանձին գիտական առարկայ, դասաւանդելու գործին մէջ: == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Աղայեան, Է., Բ., Հայ Լեզուաբանութեան Պատմութիւն, Ա. հատոր, Ե., 1958: Ջահուկեան Գ. Բ., Գրաբարի Պատմութիւն (17-19 դարեր), Ե., 1974:

Խրիմի Հայկական Դպրոցներ

Խրիմի կամ Ղրիմի Հայկական Դպրոցներ, կը գործեն 11-րդ դարէն ետք, զարգացած են 19-րդ եւ 20-րդ դարերուն ընթացքին։ Նշանաւոր էին Կաֆայի (Թէօտոսիա) ոչ հեռու գտնուող Ս․ Անթոն անապատի դպրոցը (1425-1450) եւ Ս․ Խաչ վանքի ճեմարանը (14-րդ մինչեւ 17-րդ դար)։ Անապատի դպրոցին մէջ անուանի եղած է հռետոր, իմաստասէր Սարգիսը, Ս․ Խաչ վանքի ճեմարանին մէջ՝ Ստեփանոս Թոխաթեցին, Յակոբ Կաֆայեցին։ Դպրոցներ գործած են նաեւ Ղարասուբազարի, Սուրխաթի հայկական եկեղեցիներուն կից։ Անոնց կրթական կեանքը կ՛աշխուժանայ Ղրիմը Ռուսաստանին միանալէն (1783) ետք։ Նոր Նախիջեւան արտագաղթած հայերու որոշ մասը Ղրիմ կը վերադառնայ։ 20րդ դարասկիզբին կը ստուարանայ Արեւմտեան Հայաստանէն գաղթած հայերու թիւը։ Օգտուելով ռուս կառավարութեան տուած արտօնութիւններէն՝ հայերը դպրոցներ կը հիմնեն Ղրիմի տարբեր քաղաքներուն մէջ։ Անոնցմէ նկատարելի է Մանուել Գիւմուշխանեցիի նախաձեռնութեամբ եւ հայ հասարականութեան աջակցութեամբ հիմնադրուած Ղարասուպազարի միտասեան (1880-ական թթ․ երկդասեան) դպրոցը (1816), որ Լազարեան ճեմարանի նախապատրաստականներէն մէկն Էր։ Այստեղ սորված է Կարա-Մուրզան։ Ղարասուբազարին մէջ գործած է նաեւ հայ կաթողիկէներու դպրոց (1822-էն)։ 1800-ին Սիմֆերոպոլի մէջ հիմնադրուած է միդասեան ծխական երկսէռ դպրոցը, որ կը զարգանայ Ա․ Պահաթրեանի, Յովհ․ Նազարեանի օրերուն։ Այդտէղ 1895-ին քառաձայն երգչախումբ ստեղծած է անոր սան Ա․ Սպենդիարեանը։ 1860-ին Սիմֆերոպոլի մէջ հիմնուած է նաեւ երկդասեան ծխական դպրոց մը եւս։ Սիմֆերոպոլի կաթողիկէ հայերը նոյնպէս ունէին իրենց դպրոցը (հիմնուած՝1863-ին)։ Դպրոցներ հիմնադրուած են նաեւ Թէօտոսիայի մէջ (1817), Կերչի մէջ, Արմեանսկի, Եվպատորիայի, Եալթայի, եւ այլն։1903-ին Ղրիմի մէջ գործած են տարրական ծխական երկսեռ 10 դպրոց, ուր կ'աւանդուէին հայոց լեզու, թուաբանութիւն, ռուսերէն, հետագային՝ բարոյագիտութիւն, քերականութիւն, աշխարհագրութիւն եւ այլն։ Ղրիմի հայկական դպրոցներէն ամենանշանաւորը Թէօտոսիայի Խալիբեան վարժարանն էր։

Հայաստանեայց Առաքելական Ս. Եկեղեցի

Հայաստանեայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի, աշխարհի հնագոյն քրիստոնէական ազգային եկեղեցին։ Անիկա մաս կը կազմէ Արեւելեան Ուղղափառութեան եւ ամենահին քրիստոնէական համայնքներէն մէկն է։ Հայաստան առաջին երկիրն էր, որ քրիստոնէութիւնը ընդունած է իբրեւ պետական կրօնք, Դ. դարու սկիզբը (աւանդաբար՝ 301-ին), այս եկեղեցին հաստատելով։ Եկեղեցին ծնունդ առած է Բարդողիմէոս եւ Թադէոս առաքեալներու առաքելութենէն, Ա. դարուն, եւ կը հանդիսանայ քրիստոնէութեան վաղ շրջանի կեդրոն։ Անիկա երբեմն անուանուած է Գրիգորեան-Լուսաւորչական եկեղեցի, սակայն այս անունը նախընտրուած չէ նոյնինքն եկեղեցւոյ կողմէ, քանի որ Բարդողիմէոս եւ Թադէոս առաքեալները կ'ընդունի իբրեւ իր հիմնադիրները, եւ Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչը՝ պարզապէս առաջին պաշտօնական կառավարիչը եկեղեցւոյ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Միշէլ Մոսէսեան (ճարտարապետ)

Միշէլ Մոսէսեան (11 Նոյեմբեր 1959(1959-11-11), Փարիզ), Ֆրանսահայ ճարտարապետ, Անգլիական ճարտարապետական թագաւորական հիմնարկի անդամ, արտօնագրեալ ճարտարապետ: Միշէլ Մոսէսեան համաշխարհային ճանաչում վայելող ճարտարապետ է: == Կենսագրութիւն == Ծնած է 1959 թուականին Փարիզի մէջ։ Մասնագիտական կրթութիւն ստացած է Փարիզի Գեղարուեստական Ազգային դպրոցը (École Nationale des Beaux-Arts)։ Անկէ ետք շարունակած է Նիւ Եորք (Cooper Union), ճարտարապետութեան մագիստրոսի կոչումը ստացած է Հարվըրտ համալսարանէն (Harvard Graduate School of Design)։ Մինչեւ 1992 թուական ներգրաւուած էր շարք մը միջազգային նախագծերու «SOM» (Skidmore, Owings & Merrill) կազմակերպութեան շրջանակէն ներս: Այս կազմակերպութիւնը հանդիսանալով աշխարհի ամենամեծ ճարտարապետական կազմակերպութիւններէն մէկը կը ներառէ շատ լայն աշխարհագրութիւն՝ նախագծելով խոշորագոյն կառոյցներ: 1993 թուականին խումբ մը ճարտարապետներ, ճարտարագետներու ու շրջակայ միջավայրի հարցերով զբաղող մասնագետներու հետ համատեղ հիմնած է «a4A» խումբը: Այն միտուած էր նորարարական մօտեցումններու շնորհիւ մարդածին միջավայրին խնդիրներուն երկարաժամկէտ կայունութեան՝ երկրորդական դարձնելով արագ վերականգնուող տնտեսական եւ թեքնիքական գործօնները: 2001 թուականին անոր կրկրին կը հրաւիրեն Ամերիկեան SOM ընկերութիւն, որպէս փոխ տնօրէն եւ նախագիծի գլխաւոր ճարտարապետ: Շիքակոյի եւ Նիւ Եորքի գրասենեակներուն աշխատելէն ետք, 2005 թուականին Լոնտոնի Միշէլ Մոսէսեան կը հիմնէ իր սեփական նախագծային «Մոսէսեան Եւ Գործընկերներ» գրասենեակը։ == Մոսէսեան եւ Գործընկերներ == Միշէլ Մոսէսեան հիմնադրած կազմակերպութիւնը ձեռք բերաւ նորարարական առեւտրական նախագիծերու լաւագոյն համբաւ, Ամերիկեան միացեալ ճարտարապետութեան մասշտաբները, պատմականութիւնն ու հաւակնութիւնները համատեղելով մայրցամաքային Եւրոպայի նրբազգութեան ու ոճականութեան հետ: Անոնք շատ արագ տարածուեցան դէպի Արեւելեան Եւրոպա եւ Միջին Արեւելք: «Մոսէսեան Եւ Գործընկերներ» կազմակերպութիւնը այսօր կ’իրականացնէ նախագիծեր՝ Սէուտական Արաբիոյ, Քաթարի, Մարոքի, Չինաստանի, Փորթուկալի եւ այլն։ Միշէլ Մոսէսեան դասաւանդած է Հարուըրտի, Իլինոյիսի, Շիքակոյի ու Փենսիլվանիոյ համալսարաններուն մէջ: == Հիմնական Ճարտարապետական Աշխատանքներ == Տուհա հին քաղաքի կեդրոնական տարածքի վերանորոգման նախագիծ, Քաթարի մէջ։ ՆԱՏՕ-ի նոր մասնաշէնքի եւ յարող տարածքի նախագիծ, Պրիւսելի մէջ։ Բազմաթիւ շէնքեր Լոնտոնի մէջ։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == «Մոսէսեան Եւ Գործընկերներ» պաշտօնական կայք (ֆր.)

Փիթա, Աղաթոնիսի

Փիթա, Փսաթոնիսի, Փսաթօ եւ կամ Փիթա (յուն․՝ Ψαθονήσι, Ψαθώ, Πιάτο կամ Πίτα), Էգէականի անբնակ կղզիակ, Աղաթոնիսի, Տոտեքանիսա, Յունաստան։ == Հակիրճ տեղեկութիւններ == Կը գտնուի Աղաթոնիսիին հիւսիսը։ Յայտարարուած է NATURA 2000 բնապահպանման շրջան (ապաստան վտանգուած թռչուններու համար)․ բազէ (Falco eleonorae տեսակ), Էգէականի ճայ (αιγαιόγλαρος), ջրագռաւ (Phalacrocorax aristotelis) եւ Միջերկրականեան ջրահատ (Puffinus yelkouan)։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Վահան Թէքէեան

Վահան Թէքէեան (21 Յունուար 1878(1878-01-21), Օրթաքյոյ, Կոստանդնուպոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն - 4 Ապրիլ 1945(1945-04-04), Գահիրէ, Եգիպտոս), բանաստեղծ, հրապարակագիր, արձակագիր, թարգմանիչ, մանկավարժ, խմբագիր եւ հասարակական գործիչ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Պոլիս, բնիկ կեսարացի ծնողներէ, ուր անցուցած է պատանեկութիւնը, ուսանելով Պէրպէրեան եւ Կեդրոնական վարժարաններուն մէջ։ 1894-ին ուսումը կիսատ ձգելով, իր մօրեղբօրը՝ Մանուկ Արզըեանի բարեխօսութեամբ իբրեւ անվճար պաշտօնեայ կը սկսի աշխատիլ «Նորթ Պրիթիշ» ապահովագրական ընկերութեան մէջ։ 1896-ին կ'անդամակցի Հնչակեան կուսակցութեան եւ կ'ուզէ ինքզինք նուիրել հայկական իրաւունքներու պաշտպանութեան։ Նոյն տարուան մայիսին կ'անցնի Լիվըրփուլ, իբրեւ պաշտօնեայ իր եղբօրը առեւտրական հաստատութեան մէջ, իսկ աւելի ուշ՝ 1897-ին Մարսէյլ, իբրեւ առեւտրային պաշտօնեայ իր հօրեղբօրորդւոյն՝ Միհրան Թէքէեանի։ 1902-ին Մարսէյլէն կը փորձէ վերադառնալ ծննդավայրը՝ Պոլիս, սակայն նաւէն հազիւ իջած, կը ձերբակալուի անցագիրին հետ կապուած խնդիրի մը պատճառով եւ, շուրջ 15 օր բանտ մնալէ ետք, կ'արտաքսուի երկիրէն։ Կը վերադառնայ Մարսէյլ, ուրկէ ալ Համպուրկ։ Կարճ ժամանակ մը հոն մնալէ ետք, կը վերադառնայ Մարսէյլ եւ հոնկէ ալ 1904-ին՝ Աղեքսանտրիա, ուր հօրեղբօր թոռան՝ Բարսեղ Օհանեանի ազդեցութեամբ կը դառնայ վերակազմեալ-հնչակեան։ 1906-ին կ'անցնի Գահիրէ, ուր պաշտօնի կը կոչուի Մելքոնեան գործատան մէջ։ Կը դառնայ Գահիրէի Գալուստեան Ազգ․ վարժարանին հոգաբարձուն եւ երկրորդ ատենադպիրը՝ Լսարան-Ընթերցարան ընկերակցութեան։ Կը սկսի պաշտօնավարել նաեւ Արտաշէս Ճիւանեանի մօտ։ Օսմանեան սահմանադրութեան հռչակումէն ետք, 9 օգոստոս 1908-ին կը վերադառնայ Պոլիս։ 1908-ին, Պոլիս դարձած՝ աւելի ամբողջական ձեւով կը նուիրուի հրապարակագրութեան։ Գաղափարակից գրագէտներու հետ կը վարէ «Շիրակ» գրական-հասարակական պարբերաթերթը։ Միաժամանակ շարունակած ըլլալով բանաստեղծական արտադրութիւնը։ 1914-ին լոյս կ'ընծայէ երկրորդ ժողավածու մը՝ «Հրաշալի Յարութիւն»ը, որ զինք կը դասէ արեւմտահայ առաջնակարգ բանաստեղծներու շարքին։ Նոյն տարին, հանրային գործով Երուսաղէմ եւ Գահիրէ ղրկուած՝ կը փրկուի 1915-ին գործադրութեան դրուած ցեղասպանական ոճիրէն։ Պատերազմի ընթացքին ու անկէ ետք, Թէքէեան հանրային-հրապարակագրական գործունէութեան կը միացնէ որբահաւաքի գործը եւ ուսուցչութիւնը։ Նախ՝ ուսուցիչ է Պոլիս, իսկ քեմալական վերագրաւումէն ետք՝ Պուլկարիա, Յունաստան, Կիպրոս, Սուրիա եւ Եգիպտոս: Լուռ եւ անժպիտ մարդու, մենաւոր ու անանձնական գործիչի երկարամեայ թափառումներէն ետք, Թէքէեան ի վերջոյ կայք կը հաստատէ այս վերջին երկիրին մէջ եւ կը նուիրուի հրապարակագրութեան՝ միշտ շարունակելով բանաստեղծական արտադրութիւնը։ Արդէն՝ 1919-ին, կը հրատարակէ իր արժէքը նուիրագործող «Կէս Գիշերէն Մինչեւ Արշալոյս» ժողովածուն։ Թէքէեան Եգիպտոսի մէջ կը կնքէ իր մահկանացուն եւ կը թաղուի Գահիրէի հայոց գերեզմանատունը 1945-ին: == Երկերու մատենագիտութիւն == Հոգեր, Փարիզ, 1901, 116 էջ: Հրաշալի յարութիւն, Կ. Պոլիս, 1914, 199 էջ: Կէս գիշերէն մինչեւ արշալոյս, Փարիզ, 1919, 96 էջ: Սէր, Փարիզ, 1933, 131 էջ: Հայերգութիւն եւ այլ քերթուածներ, Գահիրէ, 1943, 199 էջ: Տաղարան, Գահիրէ, 1944, 64 էջ: Ամբողջական երկեր, հատ. 1, Գահիրէ, 1949: Ամբողջական երկեր, հատ. 2, Գահիրէ, 1949: Ամբողջական երկեր, հատ. 3. Բանաստեղծութիւններ, Գահիրէ, 1949, 164 էջ: Ամբողջական երկեր, հատ. 4. Բանաստեղծութիւններ, Գահիրէ, 1949, 160 էջ: Ամբողջական երկեր, հատ. 5. Ոտանաւոր թարգմանութիւններ, Գահիրէ, 1949, 148 էջ: Ամբողջական երկեր, հատ. 6, Գահիրէ, 1949: Ամբողջական երկեր, հատ. 7. Եթէ տէրը կամենայ, Գահիրէ, 1949, 144 էջ: Ամբողջական երկեր, հատ. 8. Հովահար հոգւոյ, Արձակ եւ ոտանաւոր երգիծանք, Գահիրէ, 1950, 160 էջ: Ամբողջական երկեր, հատ. 9. Պատմուածքներ եւ թատերգութիւններ, Գահիրէ, 1950, 168 էջ: Հատընտիր, Պէյրութ, 1954, 141 էջ: Երկեր, Երեւան, 1958, 496 էջ: Հայերգութիւն եւ հատընտիր քերթուածներ, Պէյրութ, 1958, 244 էջ: Հատընտիր, Երեւան, 1970, 178 էջ: Իրիկվան խորհուրդներ, Երեւան, 1978, 213 էջ: Հատընտիր, Պէյրութ, 1978, 239 էջ: Նամակներ, Լոս Անջելոս, 1983, 709 էջ: Մամուլի մէջ տպուած եւ անտիպ երկեր ու նամակներ, Պէյրութ, 1987, 386 էջ: Քերթուածներ, Վենետիկ, 1996, 84 էջ: Գաղտնի պարտեզ (հատընտիր քերթուածներ), Պէյրութ, 2003, 248 էջ: Ես սիրեցի…, Երեւան, 2003, 100 էջ: Հատընտիր (բանաստեղծութիւններ), Երեւան, 2012, 246 էջ: Բանաստեղծություններ, Երեւան, 2014, 200 էջ: Կեսարիա: Երթուդարձի եւ բնակութեան օրագիր մը (1913 թ. սեպտեմբեր – 1914 թ. յունուար), Իսթանպուլ, 2016, 176 էջ: == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Հայ Կեանք եւ Գրականութիւն, Յարութիւն Քիւրքճեան, երկրորդական բաժին Ա. տարի, էջ 136: Ժամանակագրութիւն Վահան Թէքէեանի, դոկտ. Վաչէ Ղազարեան, «Շիրակ», 1982, թիւ 9: == Արտաքին յղումներ == Առաջին Այրեր, Վահան Թէքէեան [1]

Կաղզուան

Կաղզուան (թրք.՝ Kağızman, քրտ.՝ Kaxizman), քաղաք եւ շրջան ներկայի Թուրքիոյ Հանրապետութեան Կարս նահանգի կազմին էջ։ == Անուանում == Կաղզուանը երբեմն յիշատակուած եւ քարտէսին վրայ նշանակուած է Կաղզուան ու Կաղզման ձեւերով։ Վրացական աղբիւրներուն մէջ սովորաբար կոչուած են Աղզեւանի։ Յայտնի է նաեւ Երասխաձորի բերդ անունով։ Կ'ենթադրուի, որ սկիզբը, հաւանաբար, կոչուած է Կաղզուան։ == Աշխարհագրութիւն == Քաղաքը կը գտնուի Կարսէն 76 ք.մ. հեռաւորութեան վրայ, Արաքսի աջ ափէն, Շատակն (կամ Կաղզուան) գետի վրայ, որ երբեմն կոչուած է նաեւ Կապոյտ գետ՝ իր այդ անունը հաւանաբար ստանալով համանուն բերդին անունէն։ Քաղաքը փռուած է Բարդող (Թաքալթու) լերան արեւմտեան ստորոտին, հիւսիսէն հարաւ 4-5 ք.մ. տարածուող բաւական բարձրադիր սարաւանդի մը վրայ, որուն երկու կողմերէն կը տարածուին լեռներ եւ կը կազմեն գեղատեսիլ ամֆիթատրոն։ Բուն քաղաքին բարձրութիւնը ծովու մակերեւոյթէն շուրջ 1500 մ. է, իսկ Արաքսի հունէն 125 մ.։ Կը գտնուի երկրաշարժի գօտիի վրայ։ Քաղաքը յատկապէս մեծ վնասներ կրած է՝ 1840-ի երկրաշարժէն, որ սկսած է 20 Յունիս-ին, ընդհատումներով եւ շարունակուած՝ մինչեւ նոյն տարուան 28 Սեպտեմբեր։ Շրջապատուած է մրգատու այգիներով։ Բուսականութիւնը փարթամ է։ Ամբողջ Հայաստանի մէջ յայտնի եղած են Արաքսի ափերով՝ արեւմուտքէն արեւելք, քանի մը տասնեակ քիլոմեթր տարածուող Կաղզուանի ձորի տանձենիի այգիները։ == Պատմութիւն == Հնագոյն ժամանակներէն Կաղզուան բնակավայր եղած է։ Ատիկա կ'ապացուցեն անոր աղահանքերուն մէջ յայտնաբերուած քարի ու պղինձի գործիքները։ Մեծ Հայքի օրերուն Կաղզուան կը մտնէր Այրարատ նահանգի Գաբեղեանք գաւառին մէջ։ Հայ մատենագիրներէն Կաղզուանի մասին կարեւոր յիշատակութիւն կատարած է Ստեփանոս Ասողիկը, եւ ըստ իր վկայութեան, 863-էն հոն տեղի ունեցած է ճակատամարտ մը՝ Բագրատունի Աբաս սպարապետի եւ Կայսիկ ցեղի առաջնորդ Սեւատայի որդի՝ Շահապի զօրքերուն միջեւ։ ճակատամարտը աւարտած է Աբասի յաղթանակով, այդ պահէն սկսեալ Բագրատունիները աւելի ընդլայնած ու ամրացուցած են Արշարունիքի ու Շիրակի իրենց տիրոյթները։ Կաղզուանի մասին յիշատակութիւններ ունին նաեւ Յովհաննէս Դրասխանակերտցի կաթողիկոսը, Մատթէոս Ուռհայեցին, Վարդան Արեւելցին, Սմբատ գունդստապլը, վրաց հեղինակ Վախուշտին եւ ուրիշներ։ Թ.-Ժ. դարերուն Կաղզուան արդէն ամրոց էր եւ բաւական մարդաշատ հայկական կայազօրի կայան։ Անիկա իր շրջակայքով կը մտնէր Բագրատունիներու թագաւորութեան մէջ։ Վերը նշուած 863-ի ճակատամարտէն ետք, հոն 1099-ին նոյնպէս տեղի կ'ունենան մարտեր Գրիգոր Կիւրապաղատի եւ սելճուքեան զօրքերուն միջեւ։ Գրիգոր Կիւրապաղատ այդ մարտերուն ընթացքին կը ջարդէ եւ Կաղզուանի շրջանէն դուրս կը շպրտէ աւարառու սելճուքները։ Ժբ. դարու վերջերուն Կաղզուան վերջնականապէս կ'ազատագրուի սելճուքեան լուծէն եւ կը միացուի Զաքարեաններու իշխանութեան։ Եթէ մինչ այդ Կաղզուան սովորական ամրոց էր իր աւանով, ապա Ժգ. դարու սկիզբը արդէն վերածուած էր գիւղաքաղաքի։ Մոնկոլներու եւ թուրքմենական ցեղերու տիրապետութեան շրջանին (Ժգ.-Ժե. դարեր) թէեւ անիկա գոյութիւն ունէր, բայց մեր մատենագրութեան մէջ չէր յիշատակուած։ Կաղզուան հայ եւ թուրք հեղինակներուն կողմէ դարձեալ յիշատակուած է Ժէ. դարէն։ Ժզ. դարէն մինչեւ 1878 անիկա ընդհանուր առմամբ կը գտնուէր Օսմանեան կայսրութեան տիրապետութեան ներքոյ եւ Կարսի փաշայութեան Կաղզուանի Սանճաքի կեդրոնն էր։ Ռուսերը 1854-ին, Ղրիմի պատերազմին գրաւած են Կաղզուանը, բայց 18 Մարտ 1856-ին Փարիզի պայմանագիրով՝ ստիպուած վերադարձուցած Թուրքիոյ։ 1878-1917 թուականներուն Կաղզուան եղած է Ռուսական կայսրութեան Կարսի մարզի Կաղզուանի շրջանի կեդրոնը։ 1918-1920 թուականներուն Հայաստանի Հանրապետութեան կազմին մէջ էր։ Կարսի պայմանագիրի կնքման իբրեւ արդիւնք Կաղզուան կ'անցնի Թուրքիոյ։ == Բնակչութիւն == Մինչ Մեծ Եղեռն քաղաքի բնակչութեան ճնշող մեծամասնութիւնը կազմուած էր հայերէ, սակայն կ'ապրէին նաեւ թուրքեր ու յոյներ։ Ժթ. դարու սկիզբը Կաղզուան ունէր շուրջ 500 տուն բնակիչ, 1877-ին՝ 8000 բնակիչ, 1906-ին՝ շուրջ 9400, իսկ Ա. համաշխարհային պատերազմի նախօրէին աւելի քան 10 հազար բնակիչ, որուն 7652-ը հայեր, իսկ 1920-ը թուրքեր։ Ներկայիս քաղաքի բնակչութեան թիւը 18,000 է, որ գլխաւորաբար կը բաղկանայ քիւրտերէ։ 1 Յունուար 1913-ի տուեալներով Կաղզուանի գաւառը քաղաքին հետ միասին ունէր 71014 բնակիչ, որոնցմէ 30162-ը՝ հայ, 22589-ը՝ քիւրտ, 11185-ը՝ յոյն, 4418-ը՝ թուրք, 410-ը՝ ռուս, մնացեալը՝ օտարներ։ 1920-ի Նոյեմբերին Քեմալական Թուրքիոյ յարձակման հետեւանքով Կաղզուանի եւ գաւառի հայերը կը գաղթեն Արեւելեան Հայաստան, զգալի մասն ալ ճամբու ընթացքին կը զոհուի։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Շրջանի պաշտօնական կայք (թուրքերէն) Քաղաքի պաշտօնական կայք (թուրքերէն) == Գրականութիւն == Ն. Սարգիսեան, «Տեղագրութիւնք ի Փոքր եւ ի Մեծ Հայս», Վենետիկ, 1864 թ.։ Ղեւոնդ Ալիշան, «Այրարատ», Վենետիկ, 1890 թ.։ Պօղոսեան ա.մ., «Սոցիալ-տնտեսական յարաբերութիւնները Կարսի մարզում», Երեւան, 1961 թ.։ «Հայաստանը միջազգային դիւանագիտութեան եւ սովետական արտաքին քաղաքականութեան փաստաթղթերում (1828—1923)», խմբ. Ջ. Մ. Կիրակոսեան, Երեւան, 1972 թ.։

GitHub

GitHub, IT-նախագիծերու մշակման համար նախատեսուած ամէնէն մեծ առցանց ծառայութիւնը։ Հիմնուած է Git տարբերակներու կառավարման համակարգին վրայ եւ մշակուած է Ruby on Rails-ով եւ Erlang-ով Github, Inc ընկերութեան կողմէ (նախապէս՝ Logical Awesome): == Ծանօթագրութիւններ ==

Իսկուհի (անձնանուն)

Իսկուհի, հայկական իգական անուն։ Առաջացած է հայերէն իսկուհի բառէն, որ կը նշանակէ «իսկական տիրուհի»։ Աստուածածնայ 7 անուններէն մէկն է՝ Մաքրուհի, Տիրուհի, Սրբուհի, Թագուհ, Դշխոյ եւ Մարիամ։ Իսկին ձեւով յիշատակուած է 1666, աւելի ուշ՝ 1744, 1796 թուականներուն։ Գործածական է նաեւ Ուսկուհի ձեւով։։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Ֆրանսերէնը Քանատայի Մէջ

Ֆրանսերէնը Քանատայի մէջ. Քանատայի երկու պետական լեզուներէն մէկը, որ համազօր է անգլերէնին: Ամբողջ Քանատայի մէջ ֆրանսերէն խօսող քանատացիներու թիւը կը հասնի 7.2 միլիոնի (20.6%, 2016-ի տուեալներով)։ Քանատայի ֆրանսախօս քաղաքացիները ֆրանսերէն լեզուն կը սորվին այլ երկիրներու ֆրանսախօսներու նման։ Քանատայի ֆրանսախօսներու աւելի քան 90%-ը կ՛ապրի Քէպէք, Օնթարիօ եւ Նիւ Պրանսուիկ (Ակատիա) մարզերուն մէջ։ == Պատմութիւն == Առաջին քանատացիները յայտնուած են ժամանակակից Քանատայի մէջ 1534-ի արշաւներու հետեւանքով։ Ֆրանսացիները Քանատայի մէջ սկսած են բնակիլ 1642-էն սկսեալ։ 1759-ին, երբ Մեծն Բրիտանիա գրաւած էր Նոր Ֆրանսան, Քանատայի մէջ կ՛ապրէին մօտաւորապէս 60000 ֆրանսախօսներ։ Նոր Ֆրանսայի վրայ յարձակման ժամանակաշրջանին ֆրանսերէնը շատ հալածանքներու ենթարկուած է բրիտանական իշխանութիւններու կողմէ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Սուրբ Աննա եկեղեցի (Եագուպիէ)

Սուրբ Աննա եկեղեցի, Հայ Առաքելական եկեղեցւոյ պատկանող եկեղեցի պատմական Կիլիկիոյ մէջ, Ատանայի վիլայէթի (յետագային՝ Հալէպի վիլայէթի) Պէյլանի գաւառակի Եագուպիէ գիւղին մէջ։ Ներկայիս կը գտնուի Սուրիոյ Իտլիպի մարզի Ճիսր ալ-Շուղուրի գաւառի Ալ-Ջանուտիայի շրջանին մէջ։ == Պատմութիւն == Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան մամլոյ դիւան կը յայտնէ, որ 6 Փետրուար 2023-ին տեղի ունեցած երկրաշարժի հետեւանքով տուժած է նաեւ Եագուպիէ գիւղը, իսկ եկեղեցին փլուզուած է։ == Ծանօթագրութիւններ ==

308 (թիւ)

308 (երեք հարիւր ութ) զոյգ եռանիշ բնական թիւ է 307-ի եւ 309-ի միջեւ == Յատկութիւններ Եւ Կիրառութիւններ == երկու հարեւան պարզ թիւերու գումար է՝ 308=151+157 Alt 308 գործադրելիս կը ստացուի 4 թուանշանը տարուայ 308րդ օրն է Նոյեմբեր 5-ը (նահանջ տարիներուն՝ Նոյեմբեր 4-ը) 308 Փոլիքսոյ աստեղնեակի կարգային թիւն է == Ծանօթագրութիւններ ==

Քուցոմիթի

Քուցոմիթի (յուն․՝ Κουτσομύτι)․ Ասթիփալէայի հարաւ-արեւելքը գտնուող անբնակ կղզիակ, Տոտեքանիսա, Էգէական ծով, Յունաստան։ == Հակիրճ տեղեկութիւններ == Քուցոմիթի Ասթիփալէա քաղաքապետութեան մաս կը կազմէ։ Տարածութիւնն է 0,459 քլ․²։ == Բնապահպանում == Կղզիակը (ինչպէս նաեւ դրացի կղզիակները) յայատարարուած է NATURA 2000 Բնապահպանման շրջան․ բազէ (Falco eleonorae տեսակ), Էգէականի ճայ (αιγαιόγλαρος), Միհոս ջրահատ (shearwater) թռչուններուն համար։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Ստեփանակերտի Գրադարաններ

== Լեռնային Ղարաբաղի Հանարապետութեան Մշակութալուսաւորական Հիմնարկներ == ԼՂՀ-ի մէջ գործող մշակութալոաաւորութեան հիմնարկներու համակարգը կը ներառէ 10 թանգարան, 230 հանրային եւ մանկական, գրադարաններ, 237 ակումբ եւ մշակոյթի տուն։ == Գրադարաններ == Մեսրոպ Մաշտոցի անուան հանրապետական գրադարանը Ստեփանակերտի մէջ Ստեփանակերտի 1012 գիւղատնտեսական քոլէճի տաղարանի ընթերցասրահըԼՂՀ առաջին ընթերցարանը բացուած է 1865-ին Շուշիի մէջ։ Գրադարաններու թիւը կտրուկ աւելացած է 1920-ական թուականներու սկզբներուն։ 1924-ին բացուած է մարզի ամենամեծ՝ Ստեփանակերտի մարգային գրադարանը, խրճիթ-ընթերցարաններ բացուած են ճարտար, Բալուջա եւ այլ գիւղերուն մէջ։ 1940-ին մարզին մէջ կար 66, իսկ 1985-ին՝ 231 գրադարան (գրքային հիմնարդամը՝ 1,6 մլն)։ ԼՂՀ-ի մէջ ներկայիս կը գործեն Մեսրոպ Մաշտոցի անուան հանրապետական եւ Յովհաննէս Թումանեանի անուան հանրապետական մանկական, Մուրացանի անուան քաղաքային գրադարանները(երեքն ալ՝ Ստեփանակերտի մէջ), ինչպէս նաեւ շրջանային գրադարաններ՝ ԼՂՀ 7 շրջկենտրոններուն մէջ։ Կան նաեւ դպրոցական, բուհական, եւ միջնակարգ մասնագիտական ուսումնական հաստատութիւններու գրադարաններ։ Ստեփանակերտի Մեսրոպ Մաշտոցի անուան հանրապետական գրադարանը ստեղծուած է 1924-ին։ Նախապէս կոչուած է ռուս գրող Մաքսիմ Կորքիի անուան, գրքային հիմնադրամը՝ 2,1 հազար միաւոր, որ գրադարանին նուիրած էին Մոսկուայի մէջ ուսանող ղարաբաղցի ուսանողներն ու տեղացի ընթերցողները։ Ներկայիս գրադարանի հիմնադրամը կը ներառէ 175,2 հազար գրքային միաւոր, ընթերցողներու թիւը՝ 5,2 հազար։ 1960-ին ստեղծուած է գրադարանի մատենագիտական բաժինը, որ ունի հարուստ տեղեկատու գրականությին, հանրագիտարաններ ու բառարաններ, հետագային ստեղծուած են նաեւ երկրագիտական հիմնադրամ ու քարտարաններ, Արցախեան ազատամարտին նուիրուած թեմատիկ քարտարան։ Գրադարանը հանրապետութեան գրադարաններու կանոնաւոր կեդրոնն է։ == Յովհաննէս Թումանեանի անուան գրադարան == Յովհաննէս Թումանեանի անուան հանրապետական մանկական գրադարանը բացուած է 1947-ին Ստեփանակերտի մէջ։ 1965-ին գրադարանին տրուած է մարզային մանկական գրադարանի կարգավիճակ եւ կոչուած է Յովհաննէս Թումանեանի անուան։ Սկզբնական շրջանին գրքային հիմնադրամը 50 հազար միաւոր էր 1988-ին՝ 120 հազար միաւոր։ 1992-ին գրադարանի շէնքը ռմբակոծութենէն փլած է, գրքային հիմնադրամը 70 հզ ոչնչացած։ Ներկայիս գրադարանը տեղաւորուած է ԼՂՀ մշակոյթի եւ երիտասարդութեան պալատի առաջին յարկին մէջ, գրքային հիմնադրամը 46,7 հազար միաւոր է, ընթերցողներու թիւը՝ 7,6 հազար, ունի 42 շրջիկ կէտեր, սպասարկման, համալրման եւ մշակման բաժիններ։ Գրադարանը հանրապետութեան բոլոր դպրոցական, գրադարաններու համար կանոնաւոր, կեդրոն է։ == Մուրացանի անուան գրադարան == Մուրացանի անուան քաղաքային գրադարանը բացուած է 1965-ին Ստեփանակերտի Բոգդան Կնունեանցի անուան զբօսանքի այգի՝ որպէս Մաքսիմ Կորքիի անուան մարզային գրադարանի մասնաճիւղ։ Հետագային գրքային հիմնադրամը համալրուած է, իսկ գրադարանը կոչուած է Մուրացանի անուան։ 1981-ին, Ստեփանակերտի տարբեր թաղամասերու մէջ բացուած են գրադարանի 6 մասնաճիւղեր, ստեղծուած է կեդրոնացուած գրադարանային համակարգ, որ վերացուած է 1996-ին՝ մասնաճիւղ գրադարաեւներու լուծարումով (պահպանուած է միայն Հայրենական մեծ պատերազմի վեթերաններու ակումբին կից գրադարանը)։ Մինչեւ Արցախեան ազատամարտը 1991-ին գրադարանի գրքային հիմնադրամը 110 հազար միաւոր էր. պատերազմի ժամանակ մեծ մասը ռմբակոծութենէն ոչնչացած է։ Ներկայիս ունի 56,5 հազար միաւոր գիրք, ընթերցողներու թիւը՝ 3,2։ −

Մայամի

Մայամի (անգլերէն՝ Miami), քաղաք Ատլանտեան ովկիանոսի ափին, Ֆլորիտա նահանգին մէջ, (անգլ.՝ Miami-Dade County) Մայամի-Տեյտի շրջանի մէջ։ Ան նահանգի ամենազբօսաշրջային եւ գեղեցիկ քաղաքն է։ Իր բնակչութեամբ ան 8-րդն է ԱՄՆ-ի տարածքին (2.500.625 մարդ)։ == Բնակչութիւն == 43-րդ ամենամեծ քաղաքն է Միացեալ Նահանգներու մէջ, բնակչութիւնը՝ 433.136 մարդ։ Ամենամեծ քաղաքը Ֆլորիտայի եւ ամենամեծ մայրաքաղաքը հարաւ-արեւելեան Միացեալ Նահանգներու մէջ։ Ըստ ՄԱԿ-ի գնահատականներուն, Մայամիի հինգերորդ մասը քաղաքային համախմբումն է ԱՄՆ-ի մէջ։ 2000-ին բնակչութիւնը կը կազմէր 4.919.036 մարդ, իսկ 2008 թուականին այդ թիւը կազմեր է 5.232.342, դարձնելով Մայամին չորրորդ խոշորագոյն մեթրոփոլիթէն տարածք՝ Նիւ Եորքէն, Լոս Անճելըսէն եւ Չիքակոյէն յետոյ։ Զբօսաշրջութիւնը Մայամիի տնտեսութեան կարեւոր մասը կը կազմէ: Ֆինանսական եւ առեւտրական հիմնարկներու, լողափերու, համաժողովներու, փառատօներու եւ զանազան միջոցառումներու համադրութիւնը քաղաք կը բերէ աւելի քան 38 միլիոն այցելու, տարեկան ծախսելով աւելի քան 17 միլիար տոլար: Քաղաքի հարաւային մասը գտնուող Մայամիի լողափի տարածքը իր գիշերային ակումբներու, լողափերու, պատմական շէնքերու եւ խանութներու առատութեամբ յայտնի է որպէս աշխարհի ամենագեղեցիկ քաղաքներէն մէկը: Տարեկան միջոցառումներ, ինչպիսիք են՝ Miami Masters, Art Basel, Winter Music Conference, South Beach Wine & Food Festival, South Beach Wine & Food Festival-ը եւ Mercedes-Benz Fashion Week Miami-ն, ամէն տարի միլիոնաւոր այցելուներ կը գրաւեն: == Պատմութիւն == Մայամին պաշտօնապէս դարձեր է քաղաք 28 Յուլիս 1896-ին, այն ժամանակ Մայամիի մէջ կ'ապրէր աւելի քան 300 մարդ։ 1940-ին քաղաքի մէջ արդէն մօտ 172.000 մարդ կ'ապրէր։ Ըստ 2000 թուականի մարդահամարին քաղաքին մէջ ապրած է աւելի քան 362 հազար մարդ, եւ եթէ հաշուենք արուարձաններու հետ, ան կը կազմէ 5.4 միլիոն մարդ։ == Կլիմայ == Կաղապար:Եղանակի աղիւսակ == Ծանօթագրութիւններ == == Յղումներ == Մայամի պաշտօնական կայքը (անգլերէն)

Քանատա

Քանատան կամ Գանատան (անգլերէն՝ Canada ˈkænədə), ֆրանսերէն՝ Canada kanaˈda), պետութիւն է Հիւսիսային Ամերիկայի մէջ, իսկ տարածքի մեծութեամբ կը հանդիսանայ՝ աշխարհի 2-րդ պետութիւն։ Տարածութիւնը 9.976.000 քմ² է, բնակչութիւնը՝ 35 մլն մարդ (ըստ 2015 թուականի կատարուած մարդահամարի տուեալներուն)։ Մայրաքաղաքը՝ Օթթաուա։ Վարչականօրէն բաժանուած է 10 նահանգի եւ 2 երկրամասի։ == Պետական կարգ == Քանատան խորհրդարանական համակարգով սահմանադրական միապետութիւն է, կը հանդիսանայ երկլեզուանի եւ բազմամշակութային երկիր, որտեղ անգլերէն եւ ֆրանսերէն լեզուները դաշնային մակարդակով ճանչցուած են, որպէս՝ պետական լեզուներ։ == Աշխարհագրութիւն == Կ՛ողողուի Ատլանտեան, Խաղաղական եւ Հիւսիսային Սառուցեալ ովկիանոսներով, կը սահմանակցի ԱՄՆու հետ հարաւէն եւ հիւսիս-արեւմուտքէն, Դանիայի (Կրենլանտիա) հետ հիւսիս-արեւելքէն եւ Ֆրանսայի (Սեն Պիեռ եւ Միքելոն) հետ արեւելքէն։ Քանատայի՝ ԱՄՆու հետ սահմանը կը համարուի աշխարհի ամենաերկար ընդհանուր սահմանը։ == Պատմութիւն == Քանատայի հեռաւորութիւնը հիւսիսային բեւեռէն ընդամէնը 1000 քմ է, իսկ հիւսիսային մագնիսական բեւեռը կը գտնուի ուղղակի Քանատային մէջ։ Քանատան Մեծ Ութնիակի անդամ երկիր է։ Քանատան բաժնուած է 10 նահանգի եւ 3 դաշնային տարածքի։ Քանատան արդիւնաբերական զարգացած երկիր է, ունի բազմաճիւղ տնտեսութիւն, որ հիմնուած է հարուստ բնական աղբիւներու եւ առեւտրի վրայ (մասնաւորապէս՝ ԱՄՆ-ու հետ համատեղ Քանատան կը համագործակցի դեռեւս գաղութներու գոյութեան եւ Համադաշնութեան հիմնման ժամանակաշրջանէն)։ Քանատայի մայրաքաղաքն է Օթթաուան, Օնթարիօ նահանգին մէջ։ Հիմնուած ըլլալով 1534 թուականի ֆրանսացի հետախոյզ Ժագ Քարդիէի կողմէն՝ Քանատան իր սկիզբն առած է ֆրանսական գաղութէն, զոր կը գտնուի ժամանակակից Քէպեք քաղաքի տեղը, որ սկզբնապէս բնակուած եղած է տեղացի ժողովուրդներով։ Անգլիական գաղութատիրութեան ժամանակաշրջանէն յետոյ պրիդանական երեք գաղութներու միութենէն (որոնք մինչ այդ Նոր Ֆրանսայի տարածքներէն կը համարուէին) ծնաւ Քանատական համադաշնակցութիւնը։ Քանատան Միացիալ Թագաւորութիւնէն անկախութիւն ստացաւ խաղաղ գործընթացի արդիւնքէն 1867 թուականէն 1982 թուական։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Յովհաննէս Տէր-Պետրոսեան (խմբագիր)

Յովհաննէս Տէր Պէտրոսեան (1931 Գահիրէ – 2012), ճարտարապետ եւ խմբագիր։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Գահիրէ 18 Յունուար 1931-ին: Նախակրթարանի ուսումը ստացած է Նուպարեան Ազգային Վարժարանին մէջ ու աւարտած է 1947-ին: Երկրորդական ուսումը շարունակած է ծննդավայրի Սենթ Օսթընզ անգլիական գոլէճ: Դպրոցական վերջին տարին նիւթական պատճառներով կը պարտադրուի ձգել գոլէճը եւ կը լծուի՛ շուկայական աշխատանքի: Պաշտօնավարած է յայտնի անգլիացի ճարտարա­պետ August Killingbec ընկերութեան մօտ շատ համեստ աշխատավարձով, սակայն տարի մը յետոյ ընկերութեան սեփականատերը կր թելաղրէ շարունակել ուսումը, զայն արձանագրելով Գահիրէի British Councilի կրթական բաժնին, որպէսզի հետեւի matriculation դասընթացներուն: ՏարիԷ մը աւարտելով կը վկայուի ու կ՚ընդունուի Գահիրէի The British Institute of Engineering Technologies կրթարանը: Երկու տարի յետոյ. ստացած ուսումնարանի փաստաթուղթով. կը յաջողի հեռակադրութեամբ հետեւիլ Լոնտոնի International Correspondence Տcհօօlsի մասնագի­տական դասընթացներուն: 1961 ին Լոնտոնէն կը ստանայ մասնագիտութեան վկայականը: == Ստեղծագործութիւններ == Բախտը կ՚ունենայ գործակցելու եգիպտացի ծանօթ ճարտարապետի մը հետ. միաժամանակ ընդառաջելով Արեւ Օրաթերթի վարչութեան առաջարկին, կ՚աշ­խատակցի յօդուածագրութեամբ եւ շարուած յօդուածներու փորձերու սրբագրութեամբ (1963-1990): Գահիրէի Ագգային Իշխանութեան Գործադիր ժողովի առա­ջարկով, 1970ականներէն. մինչեւ 1982. տեղւոյն Նուպարեան Ագգ. վարժարանի պատրաստական եւ երկրորդական կարգերու աշակերտութեան. սիրայօժար կը դասաւանդէ հայոց պատմութիւն, իբրեւ այցելու ուսուցիչ: Միաժամանակ, կը ստանձնէ Գահիրէի Ազգ. Իշխանութեան ենթակայ յանձնաժողովներու ատենադպրութիւնը, մինչեւ 1978: 1990-2003 կը վարէ Արեւ խմբագիրի պաշտօնը: Աշխատակցած է նաեւ Գահիրէի Ջահակիր, Սաւառնակ եւ Աղեթսանդրիոյ Արաքս շաբաթաթերթերուն: Մերթընդմերթ աշխատակցած է ԱՄՆ-ի Պայքար. Նոր Օր եւ Պէյրութի Զարթօնք օրաթերթերուն: Օգտուած է ծանօթ պատմաբան Արշակ Ալպօյաճեանի հմտութենէն: Յետ պատմաբանի մահուան. գործակցած է Ջահակիր Շաբաթաթերթի խմբագիր Հայկ ժամկոչեանին, նոյն թերթի հիմնադիր բանաստեղծ Արշամ եւ անոր եղբօր արձակագիր Հրանդ Տատրեաններու հետ: Ալպօյաճեան իրեն կը յանձնարարէ պատմաբանասիրական նիւթերու շուրջ յօդուածներ գրել Արեւ, Արաքս եւ Պայքար պարբերականներուն համար: Յետագային այդ յօդուածները վերամշակման ենթարկուելով կը դառնան արժէքաւոր հատորներ: 1975-ին կր հրատարակուի Տէր-Պետրոսեանի «Ճէյմս Պրայս Եւ Հայերը» հատո­րը, 1976-ին Հայերու Սատարը Թուրք Մշակոյթին եւ Տնտեսութեաև Այնուհետեւ լոյս կը տեսնէ անոր Ապրումներ Մայր Հողին Վրայ հատորը (1980). ուր ամփոփուած են իր տպաւորութիւնները 1979-ին որպէս Խորհրդային Հայաստանի Լուսաւորութեան Նախարարութեան եւ Սփիւռքահայութեան հետ Մշակութային Կապի ԿոմիտԷի կազմակերպած ուսուցիչներ մէկամսեայ վերապատրաստման դասընթացքներու մասնակից: Ունի եւ այլ հատորներ Կրթական Շարժումը Թրքահայոց Մէջ 1600-1900 ԹԹ. (1983), Հայ Ժողովուրդին Ազատագրական Պայքարը ԺԹ. Դարու Ա Կիսուն (1988), Արեւ Օրաթերթի Մատենագիտութիւն (Ա. Հտր., 1990), Մեր Յոյզերն Ու Յոյսերը (1995-ին «Հայաստան» Համահայկական Հիմնադ­րամի հրաւէրով Հայաստան երկրորդ այցելութեան առթիւ) եւ հուսկ՜ Հայ Ժողո­վուրդն Գոյամարտը. 1550-1930 եռահատոր (1997. 2002 եւ 2009) ուսումնասիրութիւնները: Երկար տարիներ ղեկավարած է ՀՄԸՄ-Նուպար մարզական ակումբի սկաուտական շարժումը, խմբապետի պարտականութիւններ վարած եւ արժանացած Քինկ Սկաուտ բարձրագոյն շքանշանին: == Աղբիւրներ == Հայկազեան Հայագիտական Հանդէս, Հատոր ԼԳ․,Պէյրութ, 2013, էջ։ 542

Ազնուութեան Միջազգային Օր

Ազնուութեան համաշխարհային օրուան միջազգային պահպանումը 13 Նոյեմբերին է: Այն ներկայացուած է 1998-ին, Համաշխարհային ազնուութեան շարժման դաշնութեան ազգերու ազնուութեան հասարակական կազմակերպութիւններու կողմէ: Տօնը կը նշուի բազմաթիւ երկիրներու մէջ, ինչպէս՝ Քանատա, Ճափոն, Աւստրալիա, Նիճերիա եւ Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններ։ == Պատմութիւն == 2009-ին, Սինկափուրը առաջին անգամ նշած է օրը: Իտալիան եւ Հնդկաստանը նոյնպէս կը նշեն այդ օրը: Մայքըլ Լլոյտի խնդրանքով 2010-ին սպիտակ ««NSW»» դաշնութեան ծնողներու եւ քաղաքացիներու ընկերակցութիւնը նամակ կը յղումէ նախարարի «NSW» վարչութեան կրթութեան որպէսզի համաշխարհային ազնուութեան օրը տեղադրուի «NSW» դպրոցի օրացոյցին մէջ։ 2012-ին, Աւստրալիոյ համաշխարհային ազնուութեան նախագահի խնդրանքով, ազնուութեան համաշխարհային օրը տեղ կը գտնէ դաշնային դպրոցի օրացոյցին մէջ, ապա կրթութեան նախարարը, «Early Childhood» եւ «Youth The Hon Peter Garrett»-ը աջակցութիւն կը ցուցաբերեն համաշխարհային ազնուութեան տօնի օրուան: Այդ տօնը կը նշուի 9000-է աւելի դպրոցներու մէջ։ Այժմ դպրոցները ողջ աշխարհի մէջ կը տօնեն համաշխարհային ազնուութեան օրը եւ աշխատանքը տեղական Հասարակական կազմակերպութիւններու մէջ, ինչպէս՝ «Be Kind People» եւ «Life Vest Inside In the USA» ծրագիրները: Միջոցառումները կը ներառեն ամուր գրկախառնումներ, ազնուութեան քարտեր եւ համաշխարհային «Flashmob», որ կը համակարգուի «Orly Wahba» ԱՄՆ-էն, տեղի ունեցած է 15 երկիրներու եւ 33 քաղաքներու մէջ, պատկերներու միջոցառման հետ Նիւ Եորքի մեծ պաստառներուն: Բոլոր ուսումնասիրութիւնները ցոյց տուած են, որ ազնիւ մարդիկ կեանքի մէջ աւելի առողջ են, հանգիստ եւ խաղաղ, քանի որ ազնուութիւնը կը բարձրացնէ տրամադրութիւնը եւ աւելի լաւատես կը դարձնէ անձը: Ազնուութեան քարտերը շարունակական գործունէութիւն ունին, որ պէտք է անցնի ազնուութեան ճանաչողական գործուղութեան կամ խնդրի, որ ազնուութեան գործողութիւն ըլլայ: Ըստ «Gulf News»-ի այդ մէկ օր է, որ կը քաջալերէ անհատներուն, անտեսելով սահմանները, տեսակը եւ կրօնը: == Ծանօթագրութիւններ ==

Հրազդան (թերթ, Երեւան)

«Հրազդան», գրական, հասարակական եւ տնտեսական օրաթերթ։ Լոյս տեսած է 1908-1909 թուականներուն, Երեւանի մէջ։ Հրատարակիչ խմբագիր՝ Ա. Տէր-Յակովբեանց։ Լուսաբանած է երեւանեան կեանքը, բարձրացուցած քաղաքի տնտեսական եւ սանիտարական վիճակի հետ կապուած հարցեր։ «Գաւառական կեանք» բաժնին մէջ պատմած է գիւղերուն մէջ դպրոցական գործի դրուածքի, վարակիչ հիւանդութիւններու դէմ պայքարի միջոցներու, գինեգործութեան, բամբակագործութեան եւ այլ հարցերու մասին։ Թերթը լուրեր տպագրած է նաեւ Իրանի, Թուրքիոյ, Կովկասի հայաբնակ վայրերէն, անդրադարձած Արեւմտեան Հայաստանի իրավիճակին։ Գրական բաժնին մէջ զետեղած է պատմուածքներ, բանաստեղծութիւններ, գրախօսականներ։

Կովկաս

Կովկասը, տարածաշրջան է Եւրասիայի մէջ։ Այն կ'ընդգրկէ Կովկասեան լեռները եւ հարթավայրերը։ Կը գտնուի Արեւելաեւրոպական հարթավայրին հարաւը՝ Եւրոպայի ու Ասիայի սահմանին։ Կովկասը կ'ընդգրկէ Ռուսաստանէն, Հայաստանէն, Վրաստանէն ու Ազրպէյճանէն տարածքներ։ Արեւմուտքէն կը հասնի մինչեւ Սեւ ծով, արեւելքէն՝ մինչեւ Կասպից ծով։ Հիւսիսի կողմը Կովկասի սահմանները կը հասնին մինչեւ Կումա-Մանիչի իջուածքը, Ազովի ծովը ու Կերչի նեղուցը։ == Անուան ստուգաբանութիւնը == «Կովկաս» անուանումը (հին յուն․՝ Καύκασος) առաջին անգամ կը հանդիպի հին յոյն հեղինակներու Էսքիլեսի (ՔԱ 6-5-րդ դարերու ժամանակ) «Պրոմեթեւսը շղթայուած» ու Հերոտոտոսի (ՔԱ 5-րդ դարու ժամանակ) աշխատութիւններուն մէջ։ Աշխարհագրագէտ Ստրապոնի վկայութեամբ՝ (յղումով Էրաթոսֆենին (հելլէնիզմի ժամանակաշրջանին այս մեծ գիտնականի անունը ԷՐԱՏՈՍԹԵՆ է (ՔԱ 3-րդ դարու ժամանակ)՝ տեղաբնակները Կովկասը կ'անուանէին Կասպի, որ կը վկայէ, թէ Կովկաս անուանումը, այդ տարածաշրջանին չէր տրուած տեղաբնակներու կողմէ։ Յունարէն Καύκασος բառին ծագումը սովորական չէր, եւ լեզուաբաններու բացատրութիւններն ալ տարաբնոյթ են։ == Աղբիւրներ ==

Հիփիներ

Հիփիներ․ Սիրոյ եւ Ծաղիկի առաքեալները։ 1960-ական թուականներուն Ա․Մ․Նահանգներուն մէջ ծնած երիտասարդներու հակամշակութային հոսանք։ == Անուանում == Հիփի անուան ստուգաբանութեան տարբերակները բաւական են․- Հիփի անունը կ՛ առաջանայ hipster բառէն, որ կը նշանակէ․- «ան որ կը մերժէ ներկայ մշակոյթը եւ նեցուկ կը կանգնի ազատամիտ գաղափարներու»։ Իսկ «հիփ» hip բառը, կը ծագի ափրիկեան ուելաֆ wolof լեզուի հիփի բառէն (Սենեկալի եւ Մորիթանիոյ մէջ խօսուող լեզու) որ կը նշանակէ «աչքերը բանալ»։ Սակայն, կրնայ նաեւ «հայփ»-ին (hype) բառախաղը ըլլայ․ կը նշանակէ ցրուող, թառած, «cool» կեցուածքով։ Հարի Կիպսըն երաժիշտն է, որ հիփսթըր եզրը կը գործածէ 1944-ին (Հարլեմի ռամիկ լեզուն Harlem jazz slang)։ Նիու Եորքի Կրինուիչ Վիլաճի մէջ հաստատուած հակամշակութային գաղափարներով երիտասարդներ, հիփ կ՛ անուանուին, որովհետեւ «լուսաբանուած» (in the know) կամ «cool»կը սեպուին։ 27 Ապրիլ 1961-ին, ամերիկեան «The Village Voice» մշակութային պարբերաթերթին մէջ լոյս կը տեսնէ «Բաց նամակ Քենետիին եւ Ֆիտել Քասթրոյին» (An open letter to JFK & Fidel Castro) յօդուածը, որուն հեղինակը՝ Նորման Մէյլըր «hippies» եզր կը գործածէ, երբ հարցականի տակ կ՛ առնէ Քենետիին վարքը։ 1961-ին Քենեթ Րեքսրոթ «հիփսթըր» եւ «հիփիս» եզրերը կը գործածէ, որպէսզի նկարագրէ երիտասարդները որոնք սեւամորթ ամերիկացիներուն խաղաղ ըմբոստութեան կամ «Պիթնիք» գիշերային կենցաղին կը մասնակցին։ 1963-ի երկու ծանօթ երգեր՝ «Սաութ Սթրիթ» եւ «Եու քենթ սիթ տաուն» հիփի սահմանումը կու տան Ֆիլատելֆիա քաղաքի հարաւային բողոցին բնակիչներուն։ Հիփի անունը կը գործածուի նաեւ, նկարագրելու համար հակա-ընկերական վարքով անձեր որոնք կը բնակին Սան Ֆրանսիսքոյի Հայթ Աշպըրի Haight-Ashbury (ատենօք մեծահարուստներու կողմէ բնակուած) թաղամասի լքուած տուներուն մէջ եւ ուրիշ նման տեղեր։ == Պատմական ակնարկ == Հիփիներու շարժումը Ա․Մ․Ն․ մէջ ծնունդ կ՛ առնէ 15 – 25 տարեկան պատանիներէ եւ երիտասարդներէ, որոնք պոհեմականներէն եւ գոյապաշտներէն (beatniks) կը ժառանգեն մշակութային անհամաձայնութեան սովորութիւնը (գաղափարական հոսանք, ստեղծուած 1950-ական թուականներուն վերջերը): Անոնց գաղափարախօսութիւնը ազդուած է Պիթ սերունդի Beat Generation գրագէտներէն։ Պիթ Սերունդ․ 1950-ական թուականներուն Ա․Մ․Ն․ մէջ ծնած գրական եւ արուեստի հոսանք։ Հոսանքին գլխաւոր ներկայացուցիչներն են՝ Ճաք Քերուաք, Ալեն Կինզպըրկ, Ուիլիամ Պարոուս։ 1960-ական թուականներուն Ա․Մ․Ն․ մեծ քաղաքներուն մէջ ծայր առած Վիեթնամի պատերազմին դէմ բողոքի ցոյցերը եւ Սեւամորթ բնակչութեան ըմբոստութիւնը, մեծապէս կը սատարեն շարժման արագ տարածման, Ամերիկայի սահմաններէն դուրս, մանաւանդ Անգլիա, Եւրոպա, Քանատա, Նիու Զիլանտ, Ճափոն, Մեքսիքօ եւ Պրազիլ։ Եւրոպայի մէջ, սկզբնական շրջանին հիփիներու շարժումը երաժշտութեան ընդմէջէն կը յայտնուի։ Հիփիներուն նշանաբանն է «Սէր եւ Խաղաղութիւն»։ Դէմ են որեւէ հաստատութեան, ընկերային սահմանափակումներուն, պատերազմներուն, կորիզային զէնքերուն․․։ Թեր են սեռային ազատագրումին՝ «սիրեցէք զիրար», անձի ազատութեան, բուսակերութեան, բնապահպանման։ Կը գովազդեն թեթեւ թմրեցուցիչներու գործածութիւնը։ Հիփիներէն ազդուած են շատեր, ինչպէս օրինակ`Պիթլսորոնք իրենց կարգին ուրիշներու կ՛ ազդեն։ Հիփի մշակոյթը աշխարհով մէկ կը թափանցէ եւ կը միաձուլէ ռոք երաժշտութիւնը, ֆոլք, պլուզ եւ պատրանքի ռոքը։ Նաեւ կ՛ արտայայտուի գրականութեան, թատերական արուեստի, նորաձեւութեան եւ տեսողական արուեստի ընդմէջէն։ Հիփի ենթամշակութային հոսանքը կը սկսի հատնիլ 1970-ական թուականներուն վերջերը։ === Հիփի շարժումի զարգացում եւ թափանցում ուրիշ երկիրներ === ==== Summer of Love ==== Հիփիները կը ժողովրդականացուին, երբ 14 Յունուար 1967-ին Սան Ֆրանսիսքոյի «Golden Gate» պուրակին մէջ կը հաւաքուին 20 000 հիփիներ։ Կը յաջորդէ նոյն տարուան 26 Մարտին (Զատկուան Կիրակին) Մանհաթանի «Central Park»-ի «be-ins» լոզունքին տակ 10 000 հիփիներուն հաւաքը։ Յունիս 16 – 18 Մոնթըռէ կը կազմակերպուի համանուն Փոփ երաժշտութեան Փառատօնը որուն կը հետեւին 200 000 հոգի․ փառատօնին Ճիմի Հենտրիքս հանրութեան առջեւ իր առաջին ելոյթը կ՛ ունենայ։ Այս փառատօնը մեկնակէտն է «Summer of Love» պիտակին տակ առնուած եղելութիւններուն։ Այս առթիւ Սքոթ Մաքենզի կը գրէ «Սան Ֆրանսիսքօ» երգը ։ Երգը կայծն է դէպի Սան Ֆրանսիսքօ ճամբորդելու հոսանքի մը ստեղծման։ Քաղաքը կը ներգրաւէ մեծ թիւով հիփիներ․ մօտաւորապէս 100 000 հիփիներ կը հաստատուին գլխաւորաբար Պերքլէյ շրջանի Հայթ Աշպըրի թաղամասը։ Անոնք իրենց գլուխը ծաղիկներով կը զարդարեն, անցող - դարձողին ծաղիկ կը բաժնեն․ այսպէս կ՛ առաջանայ «Flower child» անունը որ հիփի անունին հոմանիշը կը սեպուի։ Սակայն անոնցմէ լուրջ թիւ մը թմրեցուցիչ կը գործածէ։ Այս բոլորէն ազդուած՝ Պիթլս կ՛ արտադրեն «Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band» ձայնապնակը ։ Ա․Մ․Նահանգներու տարածքին հաւատաւոր հիփիներու թիւը 300 000 կը հասնի։ ==== Woodstock ==== 15 – 18 Օգոստոս 1969-ին Նիու Եորքի շրջանը, Մաքս Եասկըրի կաթնագործութեան ագարակի հողատարածքին մէջ կը կազմակերպուի «Ուտսթոք» Woodstock փառատօնը, որուն կը հետեւին 500 000 հոգի։ Եղելութիւնները իրար կը յաջորդեն։ Ինչպէս օրինակ՝ Ռոլինկ Սթոնս ռոք նուագախումբի բացօթեայ փառատօն (6 Դեկտեմբեր 1969)․ Ալթամոն, Լիվերմոր, Քալիֆորնիա։Մեքսիքայի հիփիները՝ «jipitecas», կը հիմնեն «La Onda Chicana» շարժումը եւ Աւանտարօ Avándaro կը հաւաքուին։ Նիու Զիլանտ․ վաչկատուներ իրենց շարժուն տուներով կենցաղի տարբեր ձեւեր կ՛ որոնեն եւ վերամշակելի կենսուժ կը գործածեն Նամպասայի Nambassa շրջանը։ Անգլիոյ մէջ «Խաղաղութեան փաղանգները» շարժումը ամառները կը կազմակերպէ ազատ երաժշտութեան հաւաքներ եւ 1974-ին «Սթոնհենճ» փառատօնը։ Աւստրալիա. հիփիներ Նիմփին Nimpin կը հաւաքուին (1973) «Նիմփին Ջրհոս» փառատօնին համար եւ տարիներու պայքարներէ ետք կանեփի ազատ գործածութեան օրէնքի փոփոխութեան համախմբութիւն (կը կոչուի նաեւ Մարտիկրաս MardiGrass) կը կազմակերպեն։ ==== Պատկերասրահ ==== === Մաթալայի հիփիներու համայնքը === 1960-ական թուականներուն, Մաթալայի քարայրները «կը գրաւուին» հիփիներէն։ Հազարներով Կրետէ կու գան եւ Մաթալայի քարանձաւներուն մէջ կ՛ ապրին մինչեւ 1970-ական թուականներուն սկիզբները։ Կը հիմնեն հիփիներու համայնք մը։ Քանատացի երգչուհի Ճոնի Միչել, կ՛անմահացնէ այս ժամանակաշրջանը «Քերի» եւ «Քալիֆորնիա» երգերով։ Յունական ուղղափառ եկեղեցւոյ ճնշումներուն տակ, Յունաստանի զինուորական կառավարութիւնը հիփիները Մաթալայէն կը վռնտէ եւ 1977-ին քարայրները վերջնականապէս կը փակուին։ Հիփիներու ժամանակաւոր հաստատութիւնը իր հետքը ձգած է մինչեւ այսօր։ 2011-էն ի վեր ամէն տարի Յունիս ամսուան մէջ երեք օրուան համար տեղի կ՛ ունենայ «Մաթալա Ծովափի Փառատօն»ը Matala Beach Festival։ == Հիփիներու շարժումին անկումը == 1970-ական թուականներուն կը սկսի հատնիլ հիփիներուն շարժումը։ Քանի մը եղելութիւններ անոր անկման կը սատարեն։ Ռոլինկ Սթոնս ռոք նուագախումբի բացօթեայ ձրի փառատօնը (6 Դեկտեմբեր 1969), որուն 300 000 հոգի կը հետեւի, աղիտալի վերջ կ՛ ունենայ, երբ փառատօնի հսկիչները կը յարձակին 18-ամեայ երիտասարդի մը վրայ․ կը կասկածին թէ նուագախումբի երգիչ Միք Ճակըրին դէմ զէնք վերցուցած է։ Չարլս Մանսոն ծանօթ անձնաւորութիւնը որ հիփիներու կենցաղը որդեգրած էր, իր կնոջ Շարոն Թէյթի սպանութեան ամբաստանութեամբ կը դատապարտուի։ Ծանր թմրեցուցիչներու գործածութիւնը ծանօթ «հիփի» երգիչներու մահը կը պատճառէ․ Ճիմի Հենտրիքս, Ճանիս Ճոփլին, Ճիմ Մորիսոն․․․։ Վիեթնամի պատերազմի աւարտով, լրատուական միջոցները այլեւս հիփիներուն հետ չեն զբաղիր։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Հարի (Հիփսթըր) Ճիպսըն(անգլերէն) Ալեն Կինզպըրկ (սպան․) Պիթ Սերունդը(ֆր.) Ճաք Քերուաք(ֆր.) Ուիլիամ Պարոուս (անգլերէն) Հարի Կիպսըն(անգլերէն) Քենեթ Րեքսրոթ(ֆր.) Պիթնիք(անգլերէն) Մոնթըռէի երաժշտութեան փառատօնը(ֆր.) Սան Ֆրանսիսքօ երգի մասին(անգլերէն) Summer of Love(անգլերէն) Woodstock Ռոք Փառատօն(անգլերէն) Աւանտարօ փառատօն(սպան․) Նիմպին ջրհոս փառատօն(անգլերէն) MardiGrass(անգլերէն) Կարմիր Ժայռ փառատօն(սպան․) Ճիմի Հենտրիքս(ֆր.) Չարլս Մանսոն(ֆր.) Շարոն Թէյթ(ֆր.)

Վահրամ Ասատուրեան

Վահրամ Ասատուրեան (Ասատուր Ասատուրեան, 1876, Կոստանդնուպոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն - անհայտ), հայ բժիշկ։ == Կենսագրութիւն == Վահրամ Ասատուրեան ծնած է 1876 թուականին, Կոստանդնուպոլսոյ Պէյքոզ թաղամասին մէջ։ 1905 թուականին աւարտած է դեղագործական կրթութիւնը եւ դեղագործ աշխատած։ Ապրած է Կոստանդնուպոլսոյ Կետիկ փաշա թաղամասին մէջ։ 1909-1913 թուականներուն՝ Կոստանդնուպոլսոյ Կեդրոնական դեղատան մէջ եղած է նաեւ բժիշկի ընդունարան, ուր աշխատած է բժիշկ Յակոբը։ Եղած է հանրային գործիչ։ 1915 թուականի Ապրիլ 11 (24)-ին ոստիկանութիւնը զինք ձերբակալած է եւ բանտարկած Կոստանդնուպոլսոյ կեդրոնական բանտին մէջ, ուրկէ աքսորուած է Չանղըրը՝ հայ մտաւորականներու խումբին հետ։ Անունը փորագրուած է Չանղըրըի բանտին մէջ հաւաքուած համրիչի՝ 99 հատիկներէն մէկուն վրայ։ Չանղըրըի բանտին մէջ բազմաթիւ տանջանքներ կրելով, ինչ-ինչ հանգամանքներով, տեղափոխուած է Մեսքենէի աքսորավայրը։ Մեսքենէի եւ Հալէպի մէջ՝ բժիշկի օգնականի կարգավիճակով, անցած է զինուորական ծառայութեան, ենթասպայի աստիճանով, եւ այդպիսով փրկուածէ սպանուելու ենթարկուելէ։ Զինուորական ծառայութեան ընթացքին բժշկական օգնութիւն ցուցաբերած է այդտեղէն անցնող բազմաթիւ տարագիր հայ գաղթականներու։ Եղեռնէն ետք վերապրած է։ 1918 թուականին Կոստանդնուպոլսոյ Կետիկ փաշա թաղամասին մէջ բացած է սեփական դեղատուն։ 1926-1927 թուականներուն եղած է Ս. Փրկիչ ազգային հիւանդանոցի ղեկավարներու կազմին մէջ։ == Աղբիւրներ == Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։ == Գրականութիւն == Պալաքեան Գրիգորիս ծ. վրդ. «Հայ գողգոթան», Վիեննա, 1922։ Պալաքեան Գրիգորիս ծ. վրդ. «Հայ գողգոթան, Երեւան, 1991։ Յարման Արսէն «Հայերը …Օսմանեան առողջապահութեան ծառայութեան մեջ եւ պատմութիւն սուրբ Փրկիչ հայոց հիւանդանոցի (Թուրգերէն)», Սթամպուլ, 2001։ Աւագեան Կարինէ «Եղեռնայուշ մասունք կամ խոստովանողք եւ վկայք խաչի», Երեւան, 2002։ Աւագեան Կարինէ «Չանղըրըի 1915 թ. ապրիլի 11, Յիշատակ»… Թանգարանային ցուցանմոյշը, «Հան դէս Ամսօրեայ», 2008, հ. 1-12։

Պահրէյն

Պահրէյն (արաբերէն՝ البحرين‎ [ալ պահրայն]), պաշտօնական անունը Պահրէյնի Թագաւորութիւն (արաբերէն՝ مملكة البحرين‎ [ար մամլաքաթ ալ պահրայն]), պետութիւն Ասիոյի մէջ, Պարսից ծոցի հարաւ–արեւմուտքի, Պահրէյնեան կղզիներուն վրայ։ Տարածութիւնը 765 քմ², բնակչութիւնը՝ 1,378,904 (2016), հիմնականի մէջ՝ արաբներ։ Պետական լեզուն արաբերէնն է։ Մայրաքաղաքը՝ Մանամա: == Պատմութիւն == Պահրէյնը դեռեւս մ.թ. սկիզբներուն արաբական իշխանութիւն էր։ 4-6-րդ դարերուն կը մտնէր Սասանեաններու պետութեան, ապա՝ Արաբական խալիֆայութեան մէջ։ 9-րդ դարին կարմաթական ցեղերը նուաճելով Պահրէյնը՝ 10-11-րդ դարերուն մեջ այն դարձուցին իրենց պետութեան կեդրոնը։ 13-րդ դարի կեսերուն Պահրէյնը ձեռք բերաւ անկախութիւն, բայց շուտով նուաճում արձանագրուեցաւ եւ միացուեցաւ Հորմուզի էմիրութեանը։ 16-րդ դարու սկիզբին այն նուաճեցին փորթուգալացիները, իսկ 17-րդ դարի առաջին քառորդին միացուեցաւ Սեֆեւեան Պարսկաստանին։ 18-րդ դարու 80-ական թուականներուն Ալ–Խալիֆ արաբական տոհմի շէյխերը հռչակեցին Պահրէյնի անկախութիւնը։ 19-րդ դարուն Անգլիան, տեղական շէյխերու հետ կնքելով մի շարք պայմանագիրներ, 1871-ին իր խնամակալութիւնը հաստատեց Պահրէյնի վրա։ 20-րդ դարի 20-ական թվականների վերջերին Պահրէյն թափանցեցին ամերիկեան նաւթային ընկերութիւնները։ == Տարածքային Բաժանում == == Դուրսի Յղումներ == Պահրէյնը [1] The World Factbook-ին մէջ == Ծանօթագրութիւններ == Կաղապար:Ասիոյ Երկիրներ

Ատիտաս

Ատիտաս (գերմաներէն՝ Adidas AG), մարզական հագուստ եւ իրեր արտադրող ընկերութիւն մը։ Մարզական կոշիկներէ զատ ընկերութիւնը կ'արտադրէ նաեւ այլ իրեր՝ պայուսակներ, վերնաշապիկներ, տաբատներ, գլխարկներ եւ այլ մարզական գոյքեր։ Ամենէ մէծ մարզական հագուստ արտադրող ընկերությունն է Եւրոպային մէջ եւ երկրորդ խոշորագոյն արտադրողը աշխարհին մէջ։ Ընկերութեան արտադրանքի վրա սովորաբար պատկերուած է երեք ճերմակ կամ սեւ շերտեր, որ կը հանդիսանայ ընկերությեան ապրանքանիշը։ Պրենտին անունը պատշաճ ձեւով մը փոքրատառով "a"-ով կը գրուէ: Ատիտաս հիմնուած է 18 աւգոստոս 1949-ին՝ Ատոլֆ Տասսլերին (Adolf Dassler) կողմէ, հետեւելով Gebrüder Dassler Schuhfabrik-ին մէջ ընտանիքը եղած տարաձայնութիւնները իր եւ իր աւագ եղբօր՝ Ռուտոլֆին միջեւ: Ռուտոլֆը աւելի վաղ «Բուման» (Puma) ստեղծած էր, որ շատ արագ դարձաւ Adidas-ին գործարար մրցակիցը եւ նոյնպէս գլխադասուած է Հէրզոկենաուրախին մէջ: == Պատմութիւն == Քրիսթոֆ Տասսլեր իր աւագ որդիին՝ Ռուտոլֆ «Ռուտիին» հետ կօշիկ կարելուն գործունեութիւնն սկսած են 1920 թուականէ: Սկզբնական շրջանը դուրս գրուած զինուորական համազգեստներէ կը կարեին տնական մաշիկներ եւ հաշմանդամներու բուժական ոտնամաններ: 1 յուլիս 1924-ը Ռուտոլֆ եւ Ատոլֆ «Ատի» Տասսլերներ հիմնեցան «Տասսլեր եղբայրներու կօշիկին ֆապրիքը»: Գամերով մարզակօշիկներու գիւտը կը պատկանի Ատոլֆին, որ ըրաւ 1925-ին: 1928-ին Ճօզեֆ Վայթցերին հետ մշակած գամերը ստացան գերմանական արտօնագիր: Նոյն տարուն Ամսթըրտամին ողիմպիական խաղերու ընթացքին քանի մը մարզիկներ առաջին անգամ ելոյթ ունեան Տասսլեր եղբայրներու կօշիկներով: Յաջորդ տարին եղբայրներու ֆապրիքը սկսաւ ֆութպոլային մարզակոշիկներու արտադրութիւնը: 1936 Ողիմպիական խաղերու ընթացքին Ատի Տասսլեր ուղեւորուեցաւ Պերլին գամերով լի պայուսակով մը եւ համոզեցաւ ամերիկացի արագավազորդ Ճէսսի Օուէնսը (Jesse Owens), որ օգտագործէ անոնք: Օուէնս ստացաւ չորս ոսկեայ մետալ եւ անոր հաջողութիւնը ամրապնդեցաւ Տասսլերներու կօշիկներու համբաւը աշխարհին ճանանչուած մարզիկներու միջավայրը: Գործունէութիւնը սկսաւ բարգաւաճիլ եւ Տասսլերները 2-րդ համաշխարհային պատերազմէն առաջ տարեկան կը վաճառեին 200 000 զոյգ կօշիկ: ==== Եղբայրներու Բաժանումը ==== 1939-ին, երբ սկսաւ պատերազմը, նազիստական կառաւարութիւնը բռնագրաւեցաւ Տասսլեր եղբայրներու գործարանը, չնայած անոր, որ նրանք իրենց կուսակցութեան անդամներ կը հանդիսանային: Եղբայրները մեկնեցան ճակատ, սակայն, տարի մը անց Ատոլֆը վերադարձուցին, քանի որ նազիստներ չէին կրնա աշխատեցնիլ եղբայրներու գործարանը, որուն մէջ նռնականետերու արտադրութիւն ստեղծելու փորձեր ըրած էին: Պատերազմի ընթացքին եղբայրներու միջեւ ճեղքուածքը խորանալով հասաւ խզումի 1943-ը Դաշնային ուժերու ռումբահարութեան ատենը, երբ Ատին իր կինին հետը վազեցաւ դեպի ռումբապաստարան, Ռուտոլֆն իր ընտանիքին հետ արդեն հոն կը գտնուեր: «Սրիկաներ նօրեն եկած են», ըսաւ Ատի, նկատի ունենալով ռազմական օդանաւերը, սակայն՝ Ռուտոլֆ ենթադրեցաւ, թէ ատիկա խօսքերը իր ընտանիքին մասին ըսած է: Յետագային, երբ ամերիկացի զինուորները գերեվարեցան Ռուտոլֆը եւ մեղադրեցին անոր Waffen SS-ին անդամ ըլլալուն մէջ, ինչն ատանկ չէր եղած, ան համոզած էր, որ ատիկա եղբօր ըրածն է: Ապրիլ 1945-ը եղբայրներու Դոլպուրիին (Dolbury) գործարանը, որուն մէջ հակահրասայլային նռնականետներ կ'արտադրէին, խիստ վնասած էր ամերիկյան օդոյժին ռմբահարութենէ, սակայն Ատիի կնօջ՝ Քէթիին ջանքերով հոն սկսեցաւ մարզակօշիկներու արտադրութիւնը, որուն ամենէ մէծ գնորդները դարձան ամերիկացիները, որ երկիրը գրաւած էին:Եղբայրները բաժանուեցան 1947-ը, երբ Ռուտի բացեցաւ Rudolf Dassler-էն կազմուած Ruda անունով նօր ձեռնարկութիւն մը, յետագային Բումայ անունը ստացած, Ատին ալ 18 օգոստոս 1949-ը ձեւավորեցաւ իր ընկերութիւնը՝ պաշտօնապէս Adidas AG անունով գրանցած, որ կազմած էր Adi Dassler-էն: Բաժանումէն ետք Հէրզոկենաուրախին մէջ սկսեցաւ Ատիտասին եւ Բումային մրցանքը: Բօլորը ուշադիր կը նայեին, թէ օտարները որուն կօշիկէն կը հագնին: Նոյնիսկ քաղաքին երկու ֆութպոլին թիմեր բաժնուած էին՝ ASV Herzogenaurach ակումբը կ'աջակցէր Ատիտաս, երբ 1 FC Herzogenaurach-ը կը հագնէր Ռուտոլֆին կօշիկները: Ռուտոլֆին տուն կանչուած արհեստաւորներ դիտաւորեալ կը հագնէին Ատիտասին կօշիկներ: Ռուտօլֆ կ'ուղարկեր անոնցէ նկուղեն Բումային կօշիկներեն հագնելու: Երկու եղբայրներ երբեք հաշտուեցան, եւ, չնայած, որ նոյն գերեզմանատունը թաղած են, սակայն՝ հնարաւորինս իրարէ հեռու: 1948-ը՝ Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմէն ետք տեղի ունեցած առաջին խաղին ատենը ֆութպոլին Արեւմտեան Գերմանիոյ ազգային թիմին քանի մը անդամներ, այդ թիւը՝ պատերազմեն ետք առաջին կօլը խփած Հէրպերթ Պուրտէնսքի (Herbert Burdenski), հագած էին Բումային կօշիկները: Չորս տարի անց 1952 Ողիւմպիական խաղերը լուքսեմպուրքցի 1500 մեդրին արագավազորդ Ճօսի Պարթել (Josy Barthel) Հելսինգիին մէջ շահեցաւ առաջին ոսկեայ մետալը: ==== Զարգացում Եւ Յաջողութիւններ ==== Ֆութպօլին մեջ՝ Ատիտասին արտադրանքը հարազատ դարծած է Գերմանիոյ ֆութպոլին հաւաքականին համար՝ 1954-ը եւ 1974-ը Ատիտասին մարզակօշիկներով ան կը դառնայ աշխարհին ախոյան, Քանի մը անգամներ Ատիտասին արտադրութեան գնդակներ պաշտօնական եղած էն ֆուտպօլին աշխարհի առաջնութիւնները՝ 1970-ը Մեքսիգոյին մէջ Adidas Telstar-ը, 1974-ին՝ Adidas Telstar II-ը եւ 1978-ին Արկենդինային մէջ՝ Adidas Tango-ն: Սա առաջնութեան ատենը կ'արտադրուին Copa Mundial մարզակօշիկները, որ կը վաճառուեն մինչեւ մէջ օրերը: 1982-ին Սպանիո մէջ պաշտօնական գնդակ դարձած է Adidas Tango España-ն եւ 1986-ին երկրորդ ատենը Մեքսիգոյին մէջ՝ Adidas Azteca-ն: Ողիւմպիական խաղերը՝ 1960-ին Ողիմպիական խաղերուն թեթեւ աթլետներէն շատեր Ատիտասին մարզակօշիկներով ելոյթ ունեցած են, 1968-ին Ատիտասին հանդերձանքով մարզիկները կը շահեն 37 ոսկեայ մետալ: 1976-ին Ամառային Ողիւմպիական խաղերը Ատիտասով ելույթ ունեցած մարզիկները նուաճեցան 75 ոսկեայ, 86 արծաթեայ եւ 88 պրոնզեայ մետալներ, որ րեքըրտ մըն էր եւ մինչ այժմ չէ գերազանցուած: ==== Ընկերութեան կառավարումը ==== 1978-ին Ատօլֆ Տասսլեր կը մահանայ, ընկերութեան ղեկաւարումը կ'անցնէ իր այրին՝ Քադարինե Տասսլերը: 1984-ին Քադարինին մահալանէն ետք կառավարումը կը շարունակէ որդին՝ Հէօրսթ Տասսլեր: Ան ամուր կապեր ստեղծեցաւ Միջազգային Ողիւմպիական Գոմիթէին եւ Ֆութպօլին Միջազգային Միութեան հետ եւ կատարեցաւ բարեփոխումներ: 1989-ին 51 տարեկան մահացաւ Հէօրսթը, անոր քոյրեր փորձեր ըրին ընկերութիւնը կառավարել, սակայն, շոտով հասկցան, որ չունին համապատասխան թափ եւ կարողութիւն եւ իրենց արժեթուղթերու 80 %-ը վաճառեցան ֆրանսացի ձեռնարկատեր Պէրնար Թաբին: == Ծանօթագրութիւններ ==

Տիրամայրն (տաղ)

Տիրամայրն հայկական միջնադարեան նշանաւոր տաղ, որ վերագրուած է Գրիգոր Նարեկացիին կողմէ։ «Տիրամայրն» յուրահատուկ հայկական «Ստաբատ մատեր» է։ Մեղեդին Մեղեդին պահպանուած է առնվազն երկու գրառումով՝ Նիկողոս Թաշճեանի և Կոմիտասի։ Կոմիտասի յայտնաբերսծ տաղը իր խոր ավանդականութեամբ և այլ ոճական յատկանիշներով մօտիկ է Գրիգոր Նարեկացույի այլ տաղերուն, ապա խօսքերը լեզուա-ոճական և տաղաչափական յատկանիշերով, յաւանաբար, փոքր-ինչ ուշ ժամանակի արգասիք են։ Տեքստը Տեքստէն յայտնի միայն առաջին տունը։ Առանձնանուած է ընգծուած ժողովրդական արտահայտութիւններով։ Տիրամայրին հանդէպ որդւոյն ի խաչին կայր տըրտմագին, Եւ լսելով զծարաւին, յառաչմամբ լայր ցաւագին, Ի փուշ պըսակըն դիտելով, ողբ, կոծ, վայ տայր իւր անձին, ―Աչացըս լոյս, որդեակ Յիսուս, Ես ընդ քեզ մեռանիմ։ Ծանօթագրութիւն Երգեցողութիւնք ս․ Պատարագի, 1874, էջ 186

Մահմուտ Տէրուիշ

Մահմուտ Տէրուիշ (արաբերէն՝ محمود درويش‎, անգլերէն՝ Mahmoud Darwish, 13 Մարտ 1941 - 9 Օգոստոս 2008), պաղեստինցի արաբ բանաստեղծ եւ արձակագիր: == Կենսագրական Տեղեկութիւններ == Պաղեստինցի բանաստեղծ, Պաղեստինի Ազատագրման Կազմակերպութեան Ազգային Խորհուրդի անդամ՝ Մահմուտ Տէրուիշ ծնած է 1941-ին, Պաղեստինի Ալ Ճալիլ քաղաքի շրջակայ Ալ Պարուա գիւղը, Աքքայի ծովափին, ուր ընտանիքին հետ կը բնակէր մինչեւ 1948, երբ պատերազմի պատճառով կը տեղահանուի դէպի Լիբանան, ուրկէ կը վերադառնայ տարի մը անց՝ 1949-ին, հաշտութեան պայմանագրին ստորագրութենէն ետք, ականատես ըլլալով ծննդավայրին աւերման, եւ բնակութիւն կը հաստատէ Ալ Ճատիտէ գիւղին մէջ։ Տեղւոյն երկրորդական վարժարանը աւարտելէ ետք Մահմուտ Տէրուիշ խմբագրական աշխատանք կը սկսի ծաւալել կարգ մը կուսակցական հրատարակութիւններու համար, անդամակցելով պաղեստինեան կուսակցական շարքերուն: Գրել սկսած է ուսանողական գրասեղանէն եւ իր բազմաբեղուն ստեղծագործական վաստակին հրատարակութիւնը սկսած է 1960-ին: == Թափառումներ, Պատերազմ Ու Գրական Աշխատանքներ == Իր հրապարակած յանդուգն յօդուածներուն պատճառով եւ մանաւանդ կուսակցական գործունէութեան համար 1961էն սկսեալ բազմիցս կը ձերբակալուի հրեայ ղեկավարներու որոշումով մինչեւ 1972, երբ ուսման միտումով կ’ուղղուի Ռուսաստան, ապա նոյն տարուան ընթացքին կուսակցութեան որոշման ենթարկուելով, որպէս գաղթական, կ’անցնի Գահիրէ, ապա Լիբանան, ուր կը շարունակէ խմբագրական աշխատանքը եւ 1981-ին կը հիմնէ «Ալ Քարմէլ» թերթը: 1973-1983 ժամանակամիջոցին կը բնակի Պէյրութ ի մէջ, ուր կը ծաւալէ բազմաթիւ խմբագրական աշխատանքներ, որոնց զուգահեռ նաեւ կը ստեղծագործէ։ 1977-ին իր բանաստեղծական հատորներու միլիոնաւոր օրինակներ արդէն իսկ կը վաճառուին, սակայն Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմին (1975-1991) պատճառով 1982-ին կը հեռանայ Պէյրութէն եւ ինքզինք կը զգայ «աքսորուած, կորսուած», կը շրջի Սուրիա, Կիպրոս, Գահիրէ, Թունուս եւ կը հաստատուի Փարիզ: Փարիզի մէջ զինք կը յայտնաբերէ եւ կը հռչակէ լիբանանցի փիլիսոփայ, բանաստեղծ՝ Րոպէր Ղանէմ, որ կը խմբագրէր «Ալ Թահրիր» թերթը, ուր ան լոյս ընծայեց Մահմուտ Տէրուիշի քերթուածներէն մի քանին: Մահմուտ Տէրուիշի հռչակումով անուանի արաբ գրողներու ստեղծագործութիւնները եւս հռչակուեցան նոյն թերթին մէջ լոյս տեսնելով, որոնք մտերիմ բարեկամներն էին Մ. Տէրուիշին, որոնցմէ յիշենք՝ Սուտանէն Մուհամմատ Ալ Ֆէյթուրին, Սուրիայէն Նիզար Գապպանին եւ արաբական աշխարհին մէջ սփռուած բազմաթիւ այլ տաղանդաւոր գրիչներ: Մահացած է 2008-ին Մ. Նահանգներու Հիւսթըն նահանգի մէկ հիւանդանոցը, բաց սրտի վիրահատութենէն ետք: Թաղման ներկայ գտնուող հազարաւոր մարդոց մէջ ներկայ էր նաեւ Պաղեստինի ղեկավար՝ Մահմուտ Ապպաս, որ մահուան գոյժը ստանալուն պէս Պաղեստինի մէջ եռօրեայ սուգ յայտարարեց ի պատիւ հանգուցեալին, զայն որակելով՝ «Պաղեստինի սիրահար» եւ «Նոր ոճի զարգացման առաջնորդ», «Ազգի անուանի ու նուիրեալ հրամանատար»: Մարմինը հողին յանձնուեցաւ Պաղեստինի Րամ Ալլահ քաղաքի պալատին մէջ, որմէ ետք պալատը կոչուեցաւ «Մահմուտ Տէրուիշի պալատ»: == Գիրքեր == «Թռչուններ Առանց Թեւերու» բանաստեղծութիւն, 1960. «Ձիթենեաց Տերեւներ» բանաստեղծութիւն, 1964. «Հայրենիքէն բան մը» բանաստեղծութիւն. «Անցեալի ներկայութեան մէջ» արձակ, 2006. «Ինչո՞ւ ձին առանձին ձգեցիր», 1995. «Դուն այսուհետեւ ուրիշ մըն ես» բանաստեղծութիւն, 17 Յունիս, 2008. «Թիթեռնիկին հետքը» բանաստեղծութիւն, 2008.Տէրուիշի ստեղծագործութիւնները թարգմանուած են բազմաթիւ լեզուներու: == Մտորումներ Մահմուտ Տէրուիշէն == Արդեօք կարելի՞ է ընտրութիւն կատարել երազներուս մէջ, որպէսզի կարենամ երազել այն ինչի մասին, որ չ'իրականանար: Տարի մը կ'անցնի եւ ուրիշ մը կու գայ եւ ամէն ինչ հետզհետէ կը վատանայ, ով հայրենի՛ք: Սէր մը կրնայ մեզ այցելել, երբ ոչ սէրը կը զգայ, ոչ ալ մենք այդ այցելութեան մասին: Որքան գեղեցիկ է պատահականութիւնը, քանի որ սպասումէ զուրկ է: Անցեալին ազատութեան բացակայութենէ կը տառապէինք... այժմ՝ սիրոյ... կը սոսկամ վաղուընէ, քանի որ պիտի տառապինք մարդկայնութեան բացակայութենէն: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Մահմուտ Տէրուիշի հռչակաւոր բանաստեղծութիւններէն մին, որպէս մօր նուիրուած երգ

Ռամլայի Ճակատամարտ (1102)

Ռամլայի ճակատամարտ, ռազմական ընդհարում Երուսաղէմի թագաւորութեան խաչակիրներու եւ Եգիպտոսի մէջ իշխող ֆաթիմեան հարստութեան միջեւ 17 մայիս 1102-ին։ Ռամլա քաղաքը Երուսաղէմէն Ասկալոն տանող ճանամբուն վրայ կը գտնուի։ Ասկալոնը հետագային Պաղեստինի ամենամեծ Ֆաթիմեան ամրոցներէն մէկը դարձաւ։ 1099-1107 թուականներուն ֆաթիմեան վեզիր հայազգի ալ-Աֆտալը Ասկալոնէն իր յարձակումները կ՛իրականացնէր նորաստեղծ խաչակրաց թագաւորութեան վրայ։ Երկու զօրքերը Ռամլայի մէջ երեք անգամ կը հանդիպին՝ 1101, 1102 եւ 1105 թուականներուն։ Այս հանդիպումներէն վերջինը ամենաարիւնարբու հանդիպումը կը համարուի։ Սխալ հետախուզութեան հետեւանքով, խաչակիրներու հրամանատար Պալդուին I-ը թերագնահատեց եգիպտական զօրքը, որուն թիւը մինչեւ 10000 կը հասնէր: Մինչդեռ ան 500 հեծեալով անոնց դէմ դուրս մարտի դաշտ դուրս եկաւ։ Արդէն ուշ էր իր սխալը զգալու եւ փախուստի դիմելու։ Զինուորներու մեծ մասը կոտորուեցան, իսկ Պալդուին քանի մը փրկուածներու հետ Ռամլայի աշտարակը շրջափակեց, բայց եւ ան կրցաւ փախուստի դիմել եւ դուրս գալ աշտարակէն։ Ան արագօրէն ութ հազարանոց զօրք մը կազմեց՝ Ֆրանսայէն եւ Գերմանիայէն ժամանած խաչակիրներով: Նոր զօրքով Յաֆֆա հասնելով, ան կրցաւ ճեղքել եգիպտական ճակատը եւ ստիպել վերջիններուս դէպի Ասկալոն փախչիլ: == Գրականութիւն == Dupuy, R. E. and T. N. Dupuy, eds. The Encyclopedia of Military History. New York: Harper & Row, 1977. ISBN 0-06-011139-9 Smail, R. C. Crusading Warfare, 1097–1193. New York: Barnes & Noble Books, 1995 [1956]. ISBN 1-56619-769-4Կաղապար:Խաչակիրների ճակատամարտերը Մերձավոր Արևելքում

Կաղանդ պապա

Կաղանդ պապա (անգլերէն` Santa Claus), դիցաբանական, մշակութային եւ պատմական արմատներու վրայ հիմնուած գեղարուեստական կերպար մը, որ ըստ արեւմտեան քաղաքակրթութեան ներկայացուցիչներու՝ ամէն տարի, 24 Դեկտեմբերի երեկոյեան, այսինքն՝ կաթոլիկ Ս. Ծննդեան նախօրեակին, գաղտնաբար կ'այցելէ բարի երեխաներուն տուները եւ անոնց նուէրներ կը բաժնէ։ Կաղանդ պապուկին կերպարը հիմնուած է Ս. Նիկողայոս Զմիւռնացիի կերպարին վրայ։ == Կաղանդ պապուկի ծագումը == Նիկողայոս ծանօթ էր իր բարեգործութիւններով. ան մանուկներ ունեցող աղքատ ընտանիքներուն նուէրի տեսքով նպաստ կը բաժնէր : Անցեալին, եւրոպական երկիրներու մէջ, Ս. Նիքոլայի օրը՝ 6 Դեկտեմբերին, ընդունուած սովորութիւն էր երեխաներուն նուէրներ բաժնելը: Սակայն ԺԶ. դարուն, երբ կը մերժէին սուրբերուն երկրպագութիւնը, Գերմանիոյ եւ սահմանակից երկիրներու մէջ նուէրներ բաժնողը մանուկ Քրիստոսը կը համարուէր, իսկ անոր ծննդեան օրը՝ 6 Դեկտեմբերէն կը տեղափոխեն 24 Դեկտեմբերի։ ԺԶ. դարու կէսէն ետք, դարձեալ կը սկսին նուէրներ բաժնել երեխաներուն՝ Ս. Նիկողայոսին անունով, Դեկտեմբերի վերջերուն՝ Ս. Ծննդեան առիթով: Բայց կարգ մը Եւրոպական երկիրներու մէջ, ի զօրու կը մնային աւելի հին սովորութիւնները: Օրինակ՝ Հոլանտայի մէջ, ուր Ս. Նիկողայոսի անունը կը հնչէր իբրեւ Սինթերքլաս, երեխաները նուէրներ կը ստանային ե՛ւ 6 Դեկտեմբերին, ե՛ւ Ս. ծննդեան: 1650-ական թուականներուն հոլանտացի գաղութարարներու շնորհիւ, Ս. Նիքոլայի կերպարը կը հասնի նաեւ Հիւսիսային Ամերիկա՝ Նոր Ամսթըրտամ, այժմեան Նիւ Եորք: Հարկ է նշել, որ Հիւսիսային Ամերիկայի մէջ հիմնուած անգլիացի պուրիտանները Ս. Ծնունդ չէին նշեր։ 1809-ին լոյս կը տեսնէ ամերիկացի գրող Ուաշինկթըն Իրվինկի «Նիւ Եորքի պատմութիւն» գիրքը, ուր կը պատմէր հոլանտական կառավարութեան ժամանակներուն մասին՝ յիշելով եւ մեծարելով Ս. Նիկողայոսը Նոր Ամսթըրտամի մէջ: 1823-ին լոյս կը տեսնէ Քլարք Մուրի «Ս. Ծննդեան նախորդող գիշերը, կամ Ս. Նիկողայոսի այցելութիւն» գիրքը, ուր կը պատմէր Կաղանդ պապուկին հեքիաթային կերպարին մասին: Այս գիրքը մեծ ժողովրդականութիւն կը շահի եւ կը վերահրատարակուի 1844-ին: 1863-ին Harper’s Weekly պարբերականին մէջ աշխատող նշանաւոր ամերիկացի նկարիչ Թովմաս Նեսթ, երեխաներու համար կը գծէ շատ զուարճալի նկարներ՝ Կաղանդ պապուկին կեանքէն, որոնք տեղ կը գտնեն տարբեր պարբերականներու մէջ։ Իր նկարներուն մէջ Նեսթ մտածած եւ մանրամասն նկարագրած է Կաղանդ պապուկին առօրեան: Նկարիչը կ'ըսէ, թէ Կաղանդ պապան կ'ապրի Հիւսիսային բեւեռին մէջ եւ ունի յատուկ գիրք մը, ուր կը գրէ երեխաներուն լաւ եւ վատ արարքները: Նեսթի նկարներուն մէջ կարելի է նկատել Կաղանդ պապային պատկերին հետզհետէ կրող փոփոխութիւնը՝ մորթէ մուշտակով տարեց մարդէն վերածուելով կիսամուշտակով աւելի իրական եւ ուրախ մարդու: Ինչպէս կը վկայէ History Channel հեռատեսիլի կայանը, «Նեսթ Կաղանդ պապուկը արտանկարած է ինքն իր կերպարին վրայ հիմնուելով»: Նկարիչը եղած է միջին տարիքի, երկար մօրուքով, գիրուկ մարդ մը: Պէտք է նշել, որ սկզբնական շրջանին, Նեսթի նկարներուն մէջ Կաղանդ պապային կիսամուշտակը շագանակագոյն էր, սակայն նոր նկարներուն մէջ անիկա կը ստանայ կարմիր երանգ: History Channel իր «Կաղանդ պապային արկածները» ծրագիրին մէջ կը նշէ, թէ Կաղանդ պապային կիսամուշտակին կարմիր գոյնը որեւէ նշանակութիւն չունի: 1931-ին «Քոքա-քոլա» ընկերութիւնը կը հրապարակէ գովազդային հոլովակ մը՝ ձմրան զովացուցիչ ըմպելիքներուն վաճառքը աւելցնելու նպատակով: Այդ պատճառով ալ կ'առաջարկէ Կաղանդ պապայի աւելի ժամանակակից կերպար մը՝ մշակուած Սենտպլոմ Հեթտոնի կողմէ: Այս գեղանկարիչին կը պատկանի Կաղանդ պապուկի՝ ամբողջ աշխարհի տարածքին հանրածանօթ կերպարը: Անոր նկարները նախապէս նկարուածներէն ամէնէն յաջողը կը դառնան: Սենտպլոմի մեկնաբանութեամբ՝ Կաղանդ պապային մուշտակը եղած է կարմիր, սպիտակ եզրերով: Բայց հեքիաթային հերոսին հագուստին գոյներուն համակցութիւնը ամբողջութեամբ չի պատկանիր «Քոքա-Քոլա» ընկերութեան, որովհետեւ նոյն ձեւով հագած Կաղանդ պապան յայտնուած է «Փուք» (Puck) ամսագիրին կողքին (1902, 1904, եւ 1905 թուականներուն) եւ «White Rock Beverages» վաճառանիշին գովազդային պաստառին վրայ (1915 եւ 1920-ական թուականներուն): == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Կաղանդ Պապային Պատմութիւնը

Ֆրանսախօս Մամուլի Միջազգային Միութիւն

Ֆրանքոֆոն Մամուլի Միջազգային Միութիւն (ֆր.՝ Union Internationale de la Presse Francophone, UPF), ֆրանսերէն ստեղծագործող լրագրողներու ընկերակցութիւն: Ստեղծուած է 1950-ին եւ կը նկատուի աշխարհի ամենահին ֆրանքոֆոն կազմակերպութիւնը։ Ունի աւելի քան երեք հազար անդամ աշխարհի 110 երկիրներու մէջ: == Պատմութիւն == Ընկերակցութիւնը հիմնադրուած է 1950-ին, Լիմոժի մէջ (Ֆրանսա), նախաձեռնութեամբ քանատացի լրագրող Էմիլ-Տոսթալէ Օ՛Լերիի նախաձեռնութեամբ, ով դարձած է կազմակերպութեան առաջին նախագահը: Կազմակերպութիւնը 24 Հոկտեմբեր 2001-ին, Լիբանանի մայրաքաղաք Պէյրութի մէջ կազմակերպուած իր 33-րդ ժողովին ընթացքին իր անուանումը Union Internationale des Journalistes et de la Presse de Langue Français-էն փոխած է Union Internationale de la Francophone-ի: == Գործունէութիւնը == UPF-ի հիմնական նպատակն է զարգացնել համագործակցութիւնը ֆրանքոֆոն զանգուածային լրատուականն միջոցներու միջեւ: Իր սկզբնական շրջանին ծառայելով իբրեւ ֆրանսախօս լրագրողներու հանդիպավայր, այժմէական խնդիրները քննարկելու եւ լուծումներ փնտռել-գտնելու հաւաքատեղի, ժամանակի ընթացքին UPF-ը դարձած է մասնագիտական միութիւն: Այն ոչ կառավարական միջազգային կազմակերպութիւն է, որ ճանչցուած է Եւրոպական խորհրդարանի, Ֆրանքոֆոնիայի Միջազգային Կազմակերպութեան, Միաւորուած Ազգերու Կազմակերպութեան եւ միջազգային բազմաթիւ այլ կազմակերպութիւններու կողմէ: === Ազատ խօսքի մրցանակ === 1991-ին ընկերակցութիւնը, La Francophonie կազմակերպութեան հետ համատեղ, սահմանած է Prix de la Libre Expression (Խօսքի Ազատութեան Մրցանակ): Մրցանակը կը շնորհուի իւրաքանչիւր տարի: Անով կը պարգեւատրուին այն լրագրողները, որոնք, հակառակ հետապնդումներու, հալածանքներու եւ վտանգներու, իրենց ստեղծագործութիւններուն ու գործելակերպին մէջ կը շարունակեն մնալ աշխոյժ, ճշմարիտ ու արդարամիտ: 2000-ականներուն այդ մրցանակին արժանացածներուն շարքին են Միշէլ Օժէն (Michel Auger, 2000 թ.), Le Rénovateur-ը (2003 թ.) եւ Մէյ Շիտեաքը (May Chidiac, 2005 թ.): == Առաջնորդը == Օգոստոս 2008-ի ամսուան տուեալներով, UPF-ի ղեկավարը Ալֆրէտ Տան Մուսան (Alfred Dan Moussa)ն է: Ան իր այդ պաշտօնին ընտրուած է 2007-ին՝ յաջորդելով Ռատիօ Ֆրանս Ինթէրնասիոնալի նախկին նախագահ Էրուէ Պուրժէին: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Պաշտօնական կայքէջ

1887 թուական

1887 թուական, ոչ նահանջ տարի, 19րդ դարու 87րդ տարին == Դէպքեր == Ժընեւին մէջ Հնչակեան կուսակցութեան հիմնադրումը Երեւանին մէջ Թաիրեանի օղիի եւ գինիի գործատունի հիմնումը ===== Գրականութիւն ===== Յակոբ Պարոնեան՝ Մեծապատիւ Մուրացկանները == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1887 ծնունդներ Փետրուար 4՝Աննա Հետվիկ Պուլ (էստ․՝ Anna Hedwig Bühl, մ.1981), էսթոնացի միսիոնարուհի Փետրուար 6՝ Հայկ Բժշկեան (Գայ) (Կայ, մ.1937, Թաւրիզ, Պարսկաստան), պոլշեւիքեան զինուորական հրամանատար Յունիս 13՝ Պրու­­նօ Ֆրանք (գերմաներէն՝ Bruno Frank, մ.1945), հրեայ ծագումով գերմանացի գրող եւ մարդաբան Յուլիս 28՝ Հերանուշ Արշակեան (մ.1905), գրագիտուհի, բանաստեղծուհի Յուլիս 7՝ Մարք Շակալ (ֆրանսերէն՝ Marc Chagall, մ. 1985) հրեա ազգութեան ֆրանսացի նկարիչ ==== Անստոյգ ամսաթիւով՝ ==== Սասունցի Մուշեղ․ աւազանի անունով՝ Մուշեղ Աւետիսեան, ազգային գործիչ, ֆետայի == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1887 մահեր Մարտ 13՝ Իոսէպ Դաւիթաշվիլի (վրաց.՝ იოსებ დავითაშვილი, ծն.1850), վրացի գրագէտ == Ծանօթագրութիւններ ==

Վարազդատ Գազանճեան

Վարազդատ Գազանճեան (անգլերէն՝ Varaztad Kazanjian18 Մարտ 1879, Երզնկա - 19 Հոկտեմբեր 1974, Պոսթըն), հայազգի վիրաբոյժ։ «Փլասթիք վիրաբուժութեան հայր»ը։ Հարուըրտ համալսարանի փլասթիք վիրաբուժութեան առաջին փրոֆէսօր։: == Կենսագրութիւն == Տոքթ. Գազանճեան ծնած էր Էրզինճան, Օսմանեան Կայսրութեան ատեն Մարտ 18, 1879: Ան գնաց Ամերիկեան Միացեալ Նահանգներ Հոկտեմբեր 1985-ին։ Ան հաստատուեցաւ Ուարսեսթոր, Մասսաչոսեթս, եւ գործ գտաւ ելեկտրականութեան բելի գործարանին մէջ։ Առաջին աղօրիքն էր որ Տոքթ- Գազանճեան թեւաբաց բնական ճարպիկութիւն որ կրնայ ապրեցնել իրեն շատ լաւ ձեւակերտ վիրաբուժութեան։ Միացեալ նահանգներուն տեղացիութիւնը առնելէն ետք 1900-ին ան որոշեց փորձէ իբր ատամնաբոյժ, եւ 1902-ին ընդունուած է Հարուարտ Ատամնային Դպրոցին: == Համաշխարհային Առաջին Պատերազմ == Ան ամուսնացած էր եւ յաջողութեամբ կ'աշխատէր իր անձնական ատամնային փորձերուն երբ Համաշխարհային Առաջին Պատերազմն սկսաւ, բայց կամաւորապէս մասնակցեցաւ Հարուարտ Բժշկութեան Բանակային Խումբին, հիւանդանոցի մէջ, Գամիերս, Ֆրանսա ուր ինք աշխատեցաւ Անգլիական ուժերուն: Ան սկսաւ բուժելու ամենագէշ վիրաւորներուն Ֆրանսայի մօտ: Յունիս 1916-ին ան եղաւ կարեւոր շարքին մէջ: == Ընթացքը == Տոքթ. Գազանճեան Պրօֆեսոր էր Բերանացի Վիրաբուժութեան Դարմանական Հարուարտի մէջ 1922-էն մինչեւ 1941 երբ ան կոչուած էր Հարուարտի առաջին Պրօֆեսոր Ձեւաւորութեան Վիրաբուժութիւնը։ Առաւել, Տոքթ. Գազանճեան նախկին Նախագահն էր Ամերիկեան Ընկերութեան Ձեւաւորումի վիրաբուժութեան, Մաքսիլլոֆասիալ վիրաբուժութիւն, եւ նոր Անգլիական Ընկերութեան Ձեւաւորումի եւ Վերաշինական Վիրաբուժութիւն։ ԱՆ նաեւ ընկեր էր Ամերիկեան Գոլէճի վիրաբուժութեան, Ամերիկեան ճեմարանի Ակնաբանութեան, եւ Ամերիկեան Գոլէճի Ատամնաբոյժ, եւ վկայական Ամերիկեան Ձեւաւորութեան ՎԻրաբուժութիւնը։ Ան եղաւ պատուակալ ընկեր Անգլիական Ընկերութեան Ձեւաւորութեան Վիրաբուժութեան Լոնտոնի մէջ 1966-ին եւ Արքայական Գոլէճի Ֆիզիքական եւ Վիրաբուժական Կլասկոյի մէջ 1967-ին։ Նաեւ պատուակալ անդամ էր Մասսաչուսեց Ատամեա Ընկերութեան, Ամերիկեան Ընկերութիւնը Ձեւաւորումի եւ Վերաշինական Խիրաբուժութիւն, եւ ճեմարանի բերանացի վիրաբուժութիւն։ == Պարգեւներ Եւ Ճանաչումներ == Ան պարգեւած էր բաւական պարգեւներու ներարեալ Շարքը Սուրբ Միքայէլ եւ Սուրբ Ճորճի, ճորճ Ե. Անգլիոյ թագաւորի կողմէ: 1951-ին, ան պարգեւացաւ պատուակալ պարգեւը Ամերիկեան Ընկերութեան Ձեւաւորումի եւ Վերաշինական Վիրաբուժութեան: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Varaztad H. Kazanjian

Հայր Մեր

Հայր Մեր (լատիներէն՝ Pater Noster, յունարէն՝ Πάτερ ἡμῶν), քրիստոնէական տէրունական աղօթք։ == Աղօթքը == Հայերէն (Գրաբար) Հայր մեր որ յերկինս ես, Սուրբ եղիցի անուն Քո։ Եկեսցէ արքայութիւն Քո։ Եղիցին կամք Քո Որպէս յերկինս եւ յերկրի։ Զհաց մեր հանապազորդ Տուր մեզ այսօր։ Եւ թող մեզ զպարտիս մեր, Որպէս և մեք թողումք Մերոց պարտապանաց։ Եւ մի տանիր զմեզ ի փորձութիւն։ Այլ փրկեա զմեզ ի չարէ։ Զի քո է արքայութիւն Եւ զօրութիւն եւ փառք Յաւիտեանս ԱմէնԱրեւմտահայերէն (աշխարհաբար) ՀԱՅՐ ՄԵՐ Հա՛յր մեր, որ երկինքն ես,Քու անունդ սուրբ ըլլայ. Քու թագաւորութիւնդ գայ. Քու կամքդ ըլլայ, Ինչպէս երկինքը՝ նոյնպէս երկրի վրայ։ Մեր ամէնօրեայ հացը՝ մեզի տո՛ւր այսօր. Մեզի ներէ՛ մեր պարտքերը, Ինչպէս մենք ալ կը ներենք մեր պարտապաններուն. Ու մեզ մի՛ տանիր փորձութեան, Հապա մեզ ազատէ՛ Չարէն։ Որովհետեւ քո՛ւկդ են թագաւորութիւնը, Զօրութիւնը եւ փառքը յաւիտեան ԱմէնԱրեւելահայերէն (աշխարհաբար) ՀԱՅՐ ՄԵՐ Հա՛յր մեր, որ երկինքն ես,Քո անունը սու՛րբ լինի, Քո թագավորությունը գա՛, Քո կամքը լինի՛ Ինչպես երկնքում, այնպես երկրի վրա, Մեր ամենօրյա հացը տուր մեզ այսօր Եվ մեզ ներիր մեր պարտքերը, Ինչպես մենք կներենք մեր պարտապաններին Ու մեզ փորձության մի տանի, Այլ փրկիր մեզ չարից, Քանի որ քոնն է թագավորությունը, Զորությունը և փառքը հավիտյանս հավիտենից, Ամեն։Լատիներէն Pater noster, qui es in coelis, Sanctificetur nomen tuum. Adveniat regnum tuum. Fiat voluntas tua, Sicut in caelo et in terra. Panem nostrum quotidianum da nobis hodie. Et dimitte nobis debita nostra, Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Et ne nos inducas in tentationem: Sed libera nos a malo. Amen.Յունարէն Πάτερ ἡμῶν, ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς· ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου, ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου, γενηθήτω τὸ θέλημά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς. Τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον. Καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν. Καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν, ἀλλὰ ῥῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ.

1700 թուական

1700 թուական, նահանջ տարի, 17րդ դարու վերջին՝ 100րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1700 ծնունդներ Ապրիլ 3՝ Աղազար Լազարեան(մ.1782, Մոսկուա), հասարակական գործիչ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1700 մահեր == Ծանօթագրութիւններ ==

Ալեքսանդրապոլի Լրաբեր

Ալեքսանդրապոլի Լրաբեր գրական, քաղաքական եւ հասարակական անկուսակցական օրաթերթ 1919-ին Ալեքսանդրապոլի մէջ սկսաւ լոյս տեսնել հրատարակիչ Լ. Մալխասեան: Շատ կարճ կեանք ունեցաւ: == Աղբիւրներ == Հայ Հանրագիտակ, Հ. Մկրտիչ Վարդապետ Պոտուրեան, 1938, Պիւքրէշ

Գաբրիէլ Սունդուկեան

Գաբրիէլ Սունտուկեան (11 Յուլիս 1825(1825-07-11), Թիֆլիս, Վրացական նահանգ, Ռուսական Կայսրութիւն - 29 Մարտ 1912(1912-03-29), Թիֆլիս, Ռուսական Կայսրութիւն), հայ թատերագիր, հասարակական գործիչ։ Հայ գրականութեան մէջ ռէալիզմի սկզբնաւորողներէն մէկը։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Թիֆլիս առեւտրական ընտանիքի մէջ։ Ուսումը կը ստանայ նախ մասնաւոր ուսուչիցներէ, տան մէջ։ Կարճ ժամանակ մըն ալ կը յաճախէ Խ. Աբովեանի վարած դպրոցը, ապա կ՛աւարտէ պետական վարժարանը։ Բացի իրենց տան խօսակցական լեզու՝ վրացերէնէ եւ ռեւսերէնէ, կը սորվի լաւ հայէրէն եւ ֆրանսերէն։ 846 թուականին կ՛ընդունուի Ս. Փեթերսպուրկի համալսարանի պատմա-բանասիրական բաժանմունքի արեւելեան բաժինը։ Խանդավառութեամբ կը հետեւի մայրաքաղաքի մշակութային եւ յատկապէս թատերական կեանքին։ == Գրական կեանք == 1850-ին կը վերադառնայ Թիֆլիս, ուր կը նշանակուի պետական պաշտօնեայ։ Գրեթէ ամբողջ կեանքը՝ ան պիտի չհեռանայ իր սիրելի Թիֆլիսէն ՝ վառելով պետական պաշտօնեայի եւ ընտանիքի տէր մարդու կանոնաւոր կեանք մը (ամուսանացած էր 1863։ Այս կենցաղը՝ Սունդուկեանի արօրեայ տիպարը եւ կենսագրութիւնը ընդհանրապէս, ձեւով մը անհամապատասխան են իր մշակած գրականութեան։ Լուռ եւ խորհրդապահ մարդ, ան իր մէջ պահած է իր համակրանքները եւ մերժումերը, անոնցմով հարստացնելու համար իր թատերական արտադրութիւնը եւ յատկապէս իր գլուխգործոցը «Պէպօ»ն։ Այս վերջին գործը զինք դարցուցած է արեւելահայ գրականութեան իրապաշտ «Պէպօ», «Խաթաբալա»,«Ամուսին» եւ ընկերային իմաստով «Յանձնառուներ»։ == Երկեր == Գիշերվան սաբրը խէր է, Թիֆլիս, 1866: Խաթաբալա, Թիֆլիս, 1867, 54 էջ: Պէպօ, Թիֆլիս, 1876, 124 էջ: Խաթաբալա, Թիֆլիս, 1881, 144 էջ: Քանդած օջախ, Թիֆլիս, 1882, 132 էջ: Էլի մէկ զօհ, Թիֆլիս, 1884, 160 էջ: Ամուսիններ, Թիֆլիս, 1893, 180 էջ: Ամուսիններ, Թիֆլիս, 1896, 188 էջ: Պէպօ, Թիֆլիս, 1901, 124 էջ: Էլի մէկ զօհ, Թիֆլիս, 1902, 164 էջ: Պէպօ, Թիֆլիս, 1903, 124 էջ: Խաթաբալա, Թիֆլիս, 1904, 154 էջ: Պէպօ, Թիֆլիս, 1904, 124 էջ: Ամուսիններ, Թիֆլիս, 1905, 180 էջ: Քանդուած օջախ, Թիֆլիս, 1905, 136 էջ: Եւայլն կամ նոր Դիոգինէս, Թիֆլիս, 1907, 68 էջ: Սէր եւ ազատութիւն, Թիֆլիս, 1910, 132 էջ: Համալի մասլահաթնիրը: Թերթօններ, Թիֆլիս, 1912, 94 էջ: Անդունդին մէջէն: Համալ, Կ. Պոլիս, 1914, 176 էջ: Պէպօ, Թիֆլիս, 1920, 124 էջ: Պէպօ, ՅԵրեւան, 1933, 148 էջ: == Աղբիւր == Հայ Կեանք եւ Գրականութիւն, Յարութիւն Քիւրքճեան, երկրորդական բաժին Ա. տարի, էջ 111: == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Սունդուկեանի մասին գրական հանրագիտարանին մէջ (ռուս.)

Ռանիա Ապուզէյտ

Ռանիա Ապուզէյտ Լիբանանցի-Աւստրալացի լրագրող է, որուն գործը գրեթէ կ'առնջէ Սուրիական պատերազմը: == Կենսագրութիւն == Ռանիա Ապուզէյտ ծնած է Նիւ Զիլընտ Լիբանանցի ծնողքի: Ան հասակ առաւ Աւստրալիոյ մէջ, յաճախ այցելելով Պէյրութ տեսնելու համար իր ընտանիքը: Ան աւարտած է Մէլպըրնի Համալսարանէն, Աւստրալիա: Ան աշխատած է շատ մը լրատուական կայքերու, ինչպէս՝ New Yorker, TIME, Politico, The Guardian եւ բազմաթիւ ուրիշեր: Ապուզէյտ կ'ապրի Պէյրութ: 2014 թուականին, իր յօդուածը, վերնագրուած «The Jihad next door» արժանացաւ Ճորճ Փոլք Մրցանակին (անգլ.՝ George Polk award), եւ Մայքըլ Քէլի Մրցանակին (անգլ.՝ Michael Kelly Award): Ապուզէյտ նաեւ արժանացաւ Քըրթ Շորք Մրցանակին (անգլ.՝ Kurt Schork Award), միջազգային լրագրողութեան բաժանմունքին մէջ, 2013 թուականին: Ապուզէյտ արտադրած է վաւերագրական ֆիլմեր, առաջինը՝ Syria: Behind Rebel Lines: Ան նաեւ գրած է գիրքեր պատերազմին մասին: Ան ստացած է անդամակցութեան հրաւէրներ շատ մը հիմնարկներէ ներս, ինչպէս՝ Արտագին Յարաբերութիւններու Եւրոպական Խորհուրդ, Հարվըրտ Համալսարան, Քըլամպիա Համալսարան, եւ New America: Իր առաջին գիրքը արժանացած Քորնիլյըս Ռայըն Մրցանակին (անգլ.՝ Cornelius Ryan Award): == Գիրքեր == No Turning Back. Life, Loss, and Hope in Wartime Syria, 2018Sisters of the War, 2020 == Ծանօթագրութիւններ ==

Եոկա

Եոկան (Սանսքրիթ՝ योग yóga, կապ) ֆիզիքական, մտաւոր, հոգեւոր աւանդական կանոններու միասնութիւն, կազմաւորուած է հին արիական քաղաքակրթութիւն կոչուող հնդեւրոպական նախահայրենիքի ծաղկման շրջանին մէջ, մեր մոլորակի տարբեր հատուածներուն մէջ՝ զուգահեռաբար, ապա, վերոնշեալ քաղաքակրթութեան անկումէն ետք, պահպանուած է գերազանցապէս Հնդկաստանի մէջ եւ արեւելքի քանի մը այլ երկիրներու մէջ։ Աշխարհի մէջ աւելի լայն ճանաչում ունի Հաթհա Եոկան եւ Ռաջա Եոկան: Եոկա բառը յաճախ կը կպչի հինտուիզմի, պուտտիզմի եւ չայնիզմի մէջ հանդիպող ֆիզիքական եւ մտախոհական վարժանքներու հետ: == Ստուգաբանութիւն == Եոկան (योग) սանսքրիթերէնէն թարգմանաբար ունի բազմաթիւ նշանակութիւններ։ Կազմուած ըլլալով սանսքրիթ յուճ արմատէն, որ կը նշանակէ կառավարել, լծել կամ միաւորել, Եոկան նաեւ կը թարգմանուի որպէս միութիւն, միաւորում, կապ, իմաստ եւ ներլուծում։ Սակայն հիմնական իմաստներէն մէկը՝ կապ, կապ քու ներաշխարհիդ հետ, շուրջդ գտնուող մարդոց, այլ կենդանի էակներու ու բնութեան հետ։ Եոկա կիրարկողները, Եոկայի փիլիսոփայութեան հետեւորդները, որոնք ձեռք կը բերեն բարձր կարգի կարողութիւններ՝ կ'անուանուին եոկինի (կանանց դէպք) եւ եոկի (նաեւ եոկին) (տղամարդկանց դէպք)։ == Ծանօթագրութիւններ ==

1868 թուական

1868 թուական, նահանջ տարի, 19րդ դարու 68րդ տարին == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1868 ծնունդներ Սեպտեմբեր 24՝ Լեւոն Բաշալեան (մ.1943), նորավիպագիր Յուլիս 4՝ Բեկլար Ամիրջան(եան) (մ.1937, Թիֆլիս), հայ երգիչ (պարիթոն) Անյայտ օրով՝ Աւետիս Նագգաշեան (մ.1943, Միացեալ նահանգներ), բժիշկ, գրող, թարգմանիչ Խորէն Սինանեան (մ.1928, Կ.Պոլիս), աստղագէտ Յովհաննէս Քաջազնունի (մ.1938), քաղաքական գործիչ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1868 մահեր Ապրիլ 27՝ Գրիգոր Աղաթոն (ծն.1825), հասարակական գործիչ Նոյեմբեր 29՝ Մկրտիչ Պէշիկթաշլեան (ծն.1828), բանաստեղծ Անյայտ օրով՝ Յարութիւն Տէտէեան (ծն.1832), տպագրիչ Պարունակ Կերտիկեան (ծն.1824, Կ.Պոլիս), բժիշկ, հասարակական գործիչ == Ծանօթագրութիւններ ==

16 Մարտ

16 Մարտ, տարուան 75-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 76-րդ) օրն է Տարուայ աւարտին կը մնայ 290 օր == Դէպքեր == 1921՝ կնքուեց Մոսքուայի ռուս-թրքական բարեկամութեան պայմանագիրը 1945՝ բրիտանական օդուժի ռմբակոծութենէ 20 վայրկեանի ընթացքին կ'աւերուէ գերմանական Վիւրզպուրկի իննսուն տոկոսը, կը զոհուէ 5000 մարդ 1958՝ Ford Motors Company-ն կը թողարկէ 50 միլիոներորդ ինքնաշարժը 1968՝ Վիեթնամի պատերազմի ժամանակ ամերիկացի զինուորները սպաննեցին մոտ 350 վիեթնամցի խաղաղ բնակիչ Ճեներըլ Մոթորս ընկերությունը կը թողարկէ 100 միլիոներորդ ինքնաշարժը 1988՝ Իրաքի քիւրտաբնակ Հալապճա բնակավայրին մէջ Սատտամ Հուսէյնի կարգադրութամբ կը կիրառուէ քիմիական զէնք == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:16 Մարտի ծնածներ 1654՝ Անդրէաս Ակոլութ (գերմաներէն՝ Acoluthus Andreas, մ.1704), գերման հայագէտ, արեւելագէտ 1913՝ Էտուարտ Աղաեան (մ.1991), լեզուաբան 1989՝ Պլէյք Կրիֆն (անգլերէն՝ Blake Austin Griffin), ամերիկացի արհեստավարժ պասքեթպոլիստ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:16 Մարտի մահացածներ 1912՝ Գաբրիէլ Սունտուկեան (ծն.1825), հայ թատերագիր, հասարակական գործիչ 1924(Թիֆլիս, Վրաստան)՝ Երանուհի Գարագաշեան (Ծն.1848, Կ.Պոլիս), դերասանուհի 2001՝Հրաչ Տասնապետեան (ծն․1928), հրապարակախօս եւ ազգային գործիչ == Տօներ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Ռուսիա

Ռուսիա (ռուս.՝ Россия, նաեւ պաշտօնապէս՝ Ռուսաստան, Ռուսաստանի Դաշնութիւն, ռուս.՝ Российская Федерация) Եւրասիոյ մէջ պետութիւն՝ Եւրոպայի արեւելեան եւ Ասիոյ հիւսիսային հատուածին մէջ։ Ռուսիոյ մայրաքաղաքը Մոսկուան է։ Ընդհանուր առմամբ Ռուսաստանի մէջ կայ 15, այսպէս կոչուած, միլիոնանոց քաղաք՝ Մոսկուա, Սանկտ Փեթերսպուրկ (Լենինկրատ)՝ նախկին մայրաքաղաքը, Նովոսիպիրսք, Եքաթերինպուրկ (Սվերդլովսկ), Նիժնի Նովկորոտ, Քազան, Սամարա (Կոյբիշեւ), Օմսք, Չելեապինսք, Տոնի Ռոստով, Ուֆա, Քրասնոյեարսք, Պերմ, Վոլկոկրատ (Սթալինկրատ), Վորոնեժ։ Տարածքի տեսանկիւնէն Ռուսիա աշխարհի խոշորագոյնն է (17 101 481 քմ2՝ ներառեալ Ղրիմի ինքնավար հանրապետութիւնը)։ Ան Երկիր մոլորակի ցամաքի 11, 46 %-ն է կամ 1/9 մասը։ Ռուսաստանի տարածքը կը կազմէ Երկրագունդի ցամաքային մակերեսի 12, 65 %-ը կամ 1/8 մասը, որ երկու անգամ շատ է իր մակերեսով երկրորդ տեղը գրաւող Գանատայէն։ Ըստ 1 Յունուար 2010 թուականի տուեալներու՝ բնակչութիւնը 141 927 296 մարդ է։ Ընդ որուն, բնակիչներու 79, 3 %-ն կ’ապրի Ռուսաստանի եւրոպական մասին մէջ, իսկ 20, 7 %-ը՝ Ասիական։ Տուեալ պահուն բնակչութեան թիւով իններորդ դիրքը կը գրաւէ աշխարհի երկիրներու ցանկին մէջ։ Բնակչութեան ճնշող մեծամասնութիւնը (73, 1%) քաղաքներուն մէջ։ Երկրի 79, 83 %-ը Ռուս են։ Երկրի պաշտօնական լեզուն ռուսերէնն է։ Ռուսաստանի Դաշնութիւնը կը սահմանակցի 18 երկիրներու հետ՝ այդ չափանիշով նոյնպէս գրաւելով առաջին դիրքը։ Ցամաքով սահմանակից են Նորվէկիան, Ֆինլանտան, Էսթոնիան, Լիթուանիան, Լատվիան, Լեհաստանը, Պելառուսը, Ուքրանիան, Աբխազիան (մասամբ ճանաչցուած), Վրաստանը, Հարաւային Օսիան (մասամբ ճանաչցուած), Ազրպէյճանը, Ղազախստանը, Չինաստանը, Մոնկոլիան, Հիւսիսային Քորեան, իսկ ծովով՝ Ճափոնը եւ ԱՄՆ-ը։ Ռուսաստանը ունի օգտակար հանածոներու հսկայական պաշարներ։ Անտառներու տարածքով ան առաջինն է աշխարհի մէջ (երկրի տարածքի 45 %-ը), ունի համաշխարհային փայտանոյթի պաշարներու աւելի քան 1/5 մասը։ Ռուսաստանի մէջ լիճերը կը պարունակեն աշխարհի չսառած քաղցրահամ ջուրի 1/4-ը եւ իրենց բացարձակ քանակով առաջինն են աշխարհի տարածքին։ == Անուանում == Ռուսաստան թերմինը կը ծագի արեւելեան սլաւոններէն ամենայայտնի ժողովուրդի՝ ռուսերու անունէն։ Որպէս պետական-պաշտօնական անուն սկսած է կիրառուիլ աւելի ուշ։ Կայ տարբերակ, որ Կիեւեան Ռուսիա անուանումը կու գայ ռուս կոչուող մարդոց անունէն, որ սկանդինաւեան ժողովուրդներէն՝ շուետներու ցեղախումբերէն մէկն է, եւ ոչ թէ տարածաշրջանի բնիկ ռուս ժողովուրդի։ Այս բացատրութիւնը կը պատճառաբանուի այն իրականութեամբ, որ Ռուսաստանը իշխած առաջին արքայատոհմը՝ Ռիւրիկովիչներու դինաստիան, ունէր շուետական ծագում։ Առաջին անգամ «Ռոսիա» տերմինը (Կաղապար:Lang-gr) կը հանդիպի բիւզանդական կայսր, Հայկական կամ Մակեդոնական արքայատոհմի (867-1056) ներկայացուցիչ Կոստանդին VII Ծիրանածինի «Արարողակարգերու մասին» եւ «Կայսրութեան ղեկավարման մասին» աշխատութիւններուն՝ որպէս Ռուսաստանի յունական անուանում։ Յետագային «Ռոսիա» (հին ռուսական տարեգրութեան մէջ Россія կամ Россіа) տերմինով կ’ամրագրէ Կիեւեան Ռուսիայէն հիւիսիս-արեւմուտք ինկած տարածքներուն, որոնք չեն մտած Լեհաստանի եւ Լիտուական մեծ իշխանութեան կազմին մէջ, եւ միացուած էր Ռուսաստանին Մոսկուայի մեծ իշխանութեան օրով։ Ռուսաստանի յունական այս անուանումը կ’օգտագործուէր մինչեւ Իվան III իշխանի օրով (1462 - 1505), իսկ որպէս պաշտօնական տերմուն «Россия» (Ռուսաստան) կը սկսի կոչուիլ Իվան IV Ահեղ-ի (1533 - 1584) թագադրոումէն ետք՝ 1547 թուականէն սկսած։ Արեւմտեան Եւրոպայի մէջ 16-17-րդ դարերուն լատինականացուած յունական անուան՝ «Russia»-ին զուգահեռ կ’օգտագործուի նաեւ «Մոսկովիա»-ն։ Լատինական տարբերակը կը հնչէր որպէս «Ruthenia»՝ Ռուսենիա։ == Պատմութիւն == === Նախապատմութիւն === Ռուսաստանի տարածքին մարդիկ յայտնուած են դեռ վաղնջական ժամանակներէն։ Կայ տեսակետ, ըստ որուն հնդեւրոպական ժողովուրդներու նախահայրենիքը ոչ թէ Հայկական լեռնաշխարհն է, այլ Ռուսական դաշտավայրի հարաւային ընդարձակ տարածքը։ Զանազան ցեղային միութիւններու ու պետական կազմաւորումներու կողքին կը յայտնուին առաջին պետութիւնները, որոնցմէ յայտնի էր յայտկապէս Սկիւթական թագաւորութիւն ( Ք.Ա. 1-ին հազարամեակ), ապա՝ Բոսպորի թագաւորութիւնը Ղրիմի մէջ (Ք.Ա.. 438 - 370): Միջնադարու վաղ շրջանին՝ ժողովուրդներու մեծ գաղթի ժամանակ, կը յայտնուին ձեւաւորւումներ ֆիննո-ուգորական, գոթական եւ թաթարական պետութիւններ: Կովկասէն հիւսիս ինկած տարածքներուն մէջ Ղրիմի հրէաները հիմնած էին խազարական կագանատը (618 - 1048): === Կիեւեան Ռուսիոյ իշխանութիւն === Հին Ռուսական պետութիւնը կազմաւորուած է IX դարուն: 862 թուականին Նովկորոտի մէջ գահ կը բարձրանայ Ռիւրիկ իշխանը (862–882), որ կը հիմնէ Ռիւրիկովիչներու դինաստիան: Որոշ աղբիւրներու համաձայն՝ այս արքայատոհմը ունէր շուետական ծագում: Ռիւրիկովիչները Ռուսաստանը կը կառավարեն շուրջ 700 տարի: Ռիւրիկ իշխանի որդին՝ իշխան օլեգ I Ռիւրիկովիչը (882–912), 882 թուականին գահ կը բարձրանայ Կիեւի մէջ եւ իրեն կը հռչակեն անկախ իշխան: Կիեւը կը դառնայ իր տէրութեան մայրաքաղաքը: Օլեգը իր իշխանութիւնը կը հաստատէ Նովկորոտէն մինչեւ Դնեպր գետ ինկած հսկայածաւալ տարածքին մէջ: Անոր կը յաջորդեն իր որդին՝ Մեծ իշխան իգորը (913–945), ապա վերջինիս որդի սուեատոսլաւ Քաջը(945–972): Անոնց օրով Կիեւեան Ռուսիան կ’ընդարձակէ իր սահմանները, դիւանագիտական ու առեւտրական կապեր կը հաստատէ հարեւան, ինչպէս նաեւ՝ հեռաւոր երկրներու հետ: Կը բարձրանայ պետոութեան ազդեցութիւնը միջազգային ասպարէզէն ներս: 9-րդ դարուն այժմեան Ուգրաինայէն եւ Պելառուսէն Ռուսաստան կը գաղթեն սլաւոններ, կը հիմնեն Մեծ Նովկորոտը, կ’ընդունեն քրիստոնէութիւնը եւ կ’օգտագործեն կիւրեղեան այբուբենը: 988 թուականին Կիեւի 5-րդ իշխան վլատիմիր Մեծի (980 – 1015) կամ Վլատիմիր Կարմիր Արեգակի օրով Ռուսաստանի մէջ քրիստոնէութիւնը կը հռչակուի որպէս պետական պաշտօնական կրօն: Ռուսական եկեղեցին կ’ընդունէ Բիւզանդական պատրիարքի գերիշխանութիւնը: Այդպիսով՝ ուղղափառ եկեղեցիներու շարքին կ’աւելնայ եւս մէկը: Կիեւեան Ռուսիան հզօրութեան գագաթնակէտին կը հասնի իշխան Եարոսլաւ Իմաստունի (1019–1054) օրով: Վերջինս միաւորած է հին ռուսական հողերը: Արշաւած է Լեհաստան, ջախջախած լիտուական ցեղերը (1030-1040) ու պեչենեգները (1036): Կիեւեան Ռուսիոյ մէջ զգալիօրէն զարգացած են աւատատիրական յարաբերութիւնները: Եարոսլաւ իշխանի ղեկավարութեամբ կազմուած է «ռուսկաեայ պրաւդա» օրէնսգիրքը: Կը զարգանան մշակոյթը եւ արուեստը, կը բարգաւաճին առեւտուրը եւ արհեստները: Կիեւի մէջ կը զարդարուի բազմաթիւ եկեղեցիներով ու վանքերով, կը սկսի Սուրբ Սոֆիաի շինարարութիւնը: Առաջընդաց կ’ապրի թարգմանական գործը, զարգացած տարեգրութիւնը: Եարոսլաւ Իմաստունը ազգակցական կապերու մէջ էր եւրոպական շատկառավարողներու հետ:10-րդ դարուն սկսուած Կիեւեան Ռուսիոյ Ոսկէ դարը կը շարունակուի մինչեւ Ճէնկիզ խանի յորդաներու ներխուժումը: XI դարի կէսէն սկսեալ Ռուսաստանը կը թեւակոխէ աւատատիրական մասնատուածութեան դարաշրջան: Կամա-վոլկեան Պուլկարիան թաթար-մոնղոլական արշաւանքներու կ’ենթարկուի, իսկ Նովկորոտն ու Պսկովը՝ շուետական եւ գերմանական յարձակումներուն: Շուրջ 250 տարի տեւած մոնկոլ-թաթարական լուծը հնարաւոր եղաւ թօթափել Կուլիկովոյի ճակատամարտին ընթացքին (1380) Տմիթրի Դոնսկոյ իշխանի տարած փայլուն յաղթանակի շնորհիւ: Սակայն շուտով թաթար-մոնկոլական զօրքերը կը նուաճեն Մոսկուայն, եւ իշխանը կրկին կ’ընդունէ Ոսկի Յորդայյի գերիշխանութիւնը: Մոսկուայի մեծ իշխան Վասիլի II-ին 1462 թուականին կը յաջորդէ իւան III-ը (1462 – 1505), որ վիճակուած էր վերջնականապէս անկախացնել Ռուսաստանը թաթար-մոնկոլներու լուծէն: Ան ընդլայնեց իշխանութեան սահմանները, միացնելով Եարոսլաւլը (1463) եւ Ռոստով (1474), ինչպէս նաեւ Նովկորոըի հանրապետութիւնը (1478), Տուերը (1485), հողատարածքներ Վեատկայէն ու Ռեազանէն: 1480 թուականին Մոսկուայի իշխանը կարողացաւ վերջնականապէս անկախացնել Ռուսաստանը: Իշխանը զինք կը յայտարարեն մոսկուայի ցար եւ համայն Ռուսիոյ ղեկավար: Որմէ ետք, ան կը հաւասարի արեւմտաեւրոպական տիրակալներուն եւ նոր էջ կը բացուի Ռուսաստանի պատմութեան մէջ։ Իւան III-ը ժառանգորդ նշանակեց իր երկրորդ կնոջմէ՝ Բիւզանդիոնի կայսերական գահաժառանգ Սոֆիայ Պալէոլոգոս իշխանուհիէն ունեցած աւագ որդիին՝ վասիլիին: === Ռուսական թագաւորութիւն === Այսպիսով, XIV—XVI դարերուն Մոսկուայի շուրջը ստեղծուած է ռուսական կեդրոնացուած պետութիւն՝ Մոսկուայի մեծ իշխանութիւնը, որ կը ներարէր Հյուսիսարեւելեան եւ Հիւսիսարեւմտեան Ռուսիոյ տարածքները։ Ռիւրիկովիչներու տոհմի վերջին ներկայացուցիչը Իվան IV Ահեղն էր (1533 – 1547): Ան կը վարէր Ոսկէ Յորդայյի խաներու դէմ պայքարը շարունակելու, պետութեան արեւելեան սահմանները ընդարձակելու եւ արեւմուտքի մէջ Պալթիկ ծովու ափերուն տիրելու քաղաքականութիւն: Լիւոնեան պատերազմի ընթացքին (1558–1583) առաջին յաջողութիւններէն ետք Ռուսաստանը հարկադրուած էր միաժամանակ պատերազմել Լիտուայյի, Լեհաստանի, Դանիայի եւ շուետիայի դէմ: Ի վերջոյ պարտութիւն կրեց եւ կարողացաւ պահպանել միայն նեւայյի գետաբերանը: Ռիւրիկովիչներու դինաստիան կը հեռանայ Ռուսաստանի պատմութեան ասպարէզէն: 1603—1613 թուականները ռուսներուն համար ճգնաժամային էին. երկիրը կասպատակեն շուետները եւ լեհերը: Մոսկուայի մէջ գահ կը բարձրանայ Ռոմանովներու արքայատոհմը՝ միխայիլ I-ի (1613 – 1645) առաջնորդութեամբ: Արքայատոհմը կը ղեկավարէ 3 դար՝ մինչեւ 1917 թուականի փետրուարեան յեղափոխութիւնը: XVI դարու վերջը — XVII դարու կէսերուն երկրին մէջ ձեւաւորուած են ճորտատիրական յարաբերութիւնները: XVII դարու սկզբին ռուսերը ետ մղած են երկիր ներխուժած Ռեչ Պոսպոլիտայի եւ շուետիայի զօրքերը, իսկ 1654 թուականին Ռուսաստանի կազմի մէջ է մտած Ուգրաինան: XVI դարուն ռուսերը Կապիտան Երմակի գլխաւորութեամբ կը տիրանան Սիբիրին: Այսպիսով՝ XVI—XIX դարերուն Հիւսիսի, Պովոլժիէի, Ուրալի, Սիբիրի, Հեռաւոր Արեւելքի տարածքներու միացման եւ շարք մը ոչ ռուս ժողովուրդներու միաւորման միջոցով կը սկսի կազմաւորուիլ բազմազգ Ռուսական կայսրութիւնը: XVII դարու վերջը եւ XVIII դարու առաջին քառորդը նշանաւորուած են պետրոս Մեծ (1682—1725) կայսեր բարեփոխութիւններով, որոնք էապէս նպաստած են երկրի հասարակական-տնտեսական եւ մշակութային զարգացմանը: Պետրոս Առաջինը արքայ (ցար) հռչակուեցաւ 1682 թուականին՝ 10 տարեկան հասակին, սկսաւ ինքնուրոյն կառավարել 1689 թուականէմ: Մանկ հասակէն հետաքրքրութիւն ունեցած է գիտութիւններու եւ եւրոպական ապրելաձեւի նկատմամբ, առաջինը ռուսական ցարերէն եկրարատեւ ճանապարհորդութիւն կատարած է Արեւմտեան Եւրոպայի երկիրներով: 1698 թուականին վերադառնալով Ռուսաստան նախաձեռնած է լայնածաւալ եւ արմատական բարեփոխումներ: Պետրոս Առաջինի գլխաւոր ձեռքբերումներէն է Ռուսաստանի տարածքներու ընդլայունումը Պալթիկ ծովու առափնեայ շրջաններու ընդգրկման միջոցով՝ Շուէտիայի դէմ մեծ հիւսիսային պատերազմին տարած յաղթանակի միջոցով: Ան թոյլ տուաւ անոր 1721 թուականին Ռուսաստանը հռչակել կայսրութիւն եւ ընդունիլ կայսրի տիտղոսը: Պետրոս Առաջինը վախճանած է 1725 թուականին, սակայն անոր ստեղծած պետութիւնը շարունակած է եռանդուն կերպով զարգանած եւ ընդլայնուած 18-րդ դարու ամբողջ ընթացքին: 1703 թուականին Պետրոս Մեծը կը հիմնէ Սանկտ Փեթերսպուրկը, որ 1712 թուականին կը դառնայ նոր Ռուսաստանի նոր մայրաքաղաքը: Ան ռուսական՝ թիւով արդէն չորրորդ մայրաքաղաքն էր՝ Նովկորոտէն, Կիեւէն եւ Մոսկուայէն ետք: === Ռուսական կայսրութիւն === 1721 թուականին Ռուսակաստանի թագաւոր Մեծն Պետրոսը իրեն կայսր կը հռչակէ, որմէ ետք կը սկսի Ռուսաստանի պատմութեան ամենահարուստ՝ կայսերական էջը, որ կը տեւէ 2 դար՝ մինչեւ 1917 թուականի Փետրուարեան յեղափոխութիւնը եւ Ռուսաստանի Հանրապետութեան հռչակումը։ Ռուսաստանը կայսրութիւն հռչակուած է շուետիայի եւ Ռուսաստանի միջեւ տեղի ունեցած Հիւսիսային պատերազմի արիւնքին, որուն ռուսերը փայլուն յաղթանակ տարած էին, եւ Պետրոս կայսեր խօսքով, բացած էին «պատուհան դէպի Եւրոպա»։ Խօսքը դէպի ծով ելքի մասին է։ [[Պալթեան Ծով]]ու արեւելեան ափերը անցած էին Ռուսաստանին, եւ ծով թափող Նեւա գետի գետաբերանին կայսրը հիմնած էր նոր մայրաքաղաք-նաւահանգիստը՝ Սենթ Փեթերսպուրկը։ Սենթ Փեթերսպուրկ Ռուսաստանի ոչ միայն վարչաքաղաքական, այլեւ ռազմական ու մշակութային նոր կեդրոնը պէտք է դառնար։ Արուեստներուն ու գիտութիւններուն նպաստելու համար կայսերական հրովարտակով 1724 թուականին հրովարտակով կը բացուի Ռուսաստանի առաջին բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւնը՝ Սենթ Փեթերսպուրկի համալսարան։ Պետրոս Մեծին կը յաջորդէ իր կինը՝ Եքաթերինա I-ը (1725-1727), ապա իր թոռը՝ Պետրոս II-ը (1727-1730): Վերջինիս օրով կարճ ժամանակով մայրաքաղաքը կը տեղափոխուի Մոսկուա: Ապա ռուսական գահին կը բարձրանայ Պետրոս Մեծ կայսեր եղբօր՝ Իվան V-ի դուստրը՝ Աննա Իոանովնան (1730-1740): Ռուսական կայսրութիւնը բարգաւաճման ու զարգացման նոր էջ կը բանայ 18-րդ դարուն` ելիզաւէտայ I Պետրովնայ (1741-1761) եւ Եքաթերինա II Մեծ (1762-1796) կայսրուհիներու օրով: Ռուսաստանը վերջնականապէս կը հաստատուի Եւրասիայ մայրցամաքի հիւսիսային ափերուն եւ կը շարժի դէպի կեդրոնական շրջաններ: Դեռեւս Պետրոս Մեծի ժամանակներէն կը ծրագրուէր արշաւանքներ կատարել օսմանեան կայսրութեան եւ Իրանի վրայ, ամրապնդել դիրքերը Միջին Ասիոյ եւ Հեռաւոր Արեւելքի մէջ։ Մայրաքաղաք Փեթերսպուրկը պէտք է զարդարուէր նոր շինութիւններով եւ դառնար խոշոր նաւահանգիստ: Այս եւ այլ խնդիրները լուծում կը գտնեն կայսրուհիներու դարաշրջանին: Ռուսաստանը եւրոպական երկրներու շարքին ձեռք կը բեռէ հզօր կայսրութեան համբաւ: Եքաթերինա II կայսրուհիի օրով Ռուսաստանը դիւանագիտական կապեր կը հաստատէ եւ կը խորացնէ Ճաբոնիայի, Չինաստանի, ինչպէս նաեւ` Անգլիայի, Պրուսիայի ու Ֆրանսայի հետ: Մեծ նուաճումներ կ’արձանագրուի մշակոյթի ու գիտութեան բնագաւառներուն մէջ։ Սենթ Փեթերսպուրկի համալսարանի շրջանաւարտներէն Միխայիլ Լոմոնոսովը 1755 թուականին կը հիմնադրէ Մոսկուայի պետական համալսարանը: 1764 թուականին կայսրուհին կը հիմնադրէ Էրմիտաժը: 1768 թուականին կը սկսի ռուս-թրքական պատերազմը: Անոնցմէ 4-րդ պատերազմն էր Օսմանեան կայսրութեան դէմ. միւս երեքը տեղի ունեցած էին (1568–1570), (1676–1681) եւ (1686–1700) թուականներուն եւ էական տարածքային կամ տնտեսական փոփոխութիւններ չէին բերած Ռուսաստանի կեանքի ընթացքին: 6 տարի տեւած պատերազմի (1768-1774) ընթացքին ռուսերը կը գրաւեն Ղրիմը, Սեւ ծովու հիւսիսային ափերը, Հիւսիսային Կովկասը: Կայսրութեան սահմաններուն մէջ կը մտնէ Ազովի ծովը եւ ռուսերը ելք կ’ունենան արդէն ոչ միայն կասպից, այլեւ՝ Սեւ ծով: Անոր հետ Ռուսաստանը վերջնականապէս կը դադարի ցամաքային պետութիւն ըլլալէ, եւ ելք կ’ունենայ դէպի հարաւային երկիրներ: Պուլղարիոյ Քիւչուկ Կայնարջի գիւղին մէջ կը կնքուի հաշտութեան պայմանագիր, ըստ որուն թրքական սուլթանը կը հրաժարի վերոնշեալ տարածքներէն եւ Ղրիմի խանութիւնը կը յանձնէ Ռուսաստանի հովանաւորութեան: Բացի այդ՝ ռուսական ռազմական ու առեւտրական նաւերուն Սեւ ծովուն մէջ ազատ երթեւեկելու իրաւունք կը տրուի: Հիւսիսային Կովկասը քրիստոնէաներով բնակեցնելու համար Եքաթերինա կայսրուհին յատուկ հրովարտակով հայերուն կը հրաւիրէ երթալ եւ բնակիլ այնտեղ: նախիջեւանի հայերը Նոր Նախիջեւանի քաղաքը կը հիմնեն, որու հիմքին մէջ յետագային կը կառուցուի Տոնի Ռոստովը, արարատեան դաշտի հայերը՝ արմաւիրը: Կը հիմնադրուի նաեւ գիւղեր եւ աւաններ: Հայկական բնակավայրերուն մէջ կը հաստատուի նաեւ յունական եւ ռուսական բնակչութիւն, կը կառուցուի վանքեր եւ եկեղեցիներ, դպրոցնէր: Նոր շունչ կը ստանայ Ղրիմի հայ գաղութը: Կայսրութեան մայրաքաղաք Սանկտ Փեթերսպուրկի կեդրոնը կը կառուցուի հայկական եկեղեցի, որ կանգուն է մինչեւ այսօր՝ շուրջ 2.5 դար: Եկեղեցին կը կոչուի Եքաթերինա II-ի անունով՝ սուրբ Կատարինէ: Շուրջ 15 տարի ետք ռուսերը նոր պատերազմ կը յայտարարեն օսմանեան կայսրութեան դեմ: Այս անգամ պատերազմը կը տեւէ շուրջ 4 տարի՝ (1787–1791): Ռուսերը կը շարունակեն նուաճումները Սեւ ծովու ափին եւ կը հասնին դնեստր գետ: Վերջինս կը դառնայ կայսրութեան սահմանը: Ռուսերը կը գրաւեն Իզմայիլ ամրոցը: Մոլդաւիայի Եաշ քաղաքին մէջ կնքուած հաշտութեամբ Կոստանդնուպոլիսը կը ճանչցուի Ռուսական կայսրութեան իրաւունքները Սեւ ծովու ամբողջ հիւսիսային ափամերձ տարածքին: Այս եւ այլ պատեզմներուն զօրավարական տաղանդով մեծ հռչակ է ձեռք կը բերէ Ալեքսանտր Սոււորովը, որ ստացած էր զինուորական հրամանատարի ամենաբարձր՝ գեներալիսսիմուսի կոչում: Ռուսաստանը իր տիրապետութիւնը կը հաստատէ Ամերիկա աշխարհամասին մէջ. կը հիմնուի Ալեասկայի գաղութը՝ Հիւսիսային Ամերիկայի Ալեասկա թերակղզիի եւ հարակից շրջաններու հետ միասին։ 19-րդ դարը կայսրութեան պատմութեան մէջ կը նշանաւորուի այն բանով, որ Ռուսաստանի մէջ գահ կը բարձրանան գերմանացի կայսրեր: Դեռ 1762 թուականին գահ բարձրացած Պետրոս III-ը արդէն հօր կողմէն գերմանաացի էր, իսկ անոր կինը՝ Եքաթերինա II Մեծը, բնիկ գերմանացի էր։ Վերջինիս մահէն ետք գահ կը բարձրանայ Պաւել I-ը (1796–1801): Յաջորդ կէս դարը կ’իշխեն իր որդիները՝ Ալեքսանտր I-ը (1801–1825) եւ Նիքոլա I-ը (1825–1855): Կայսր եղբայրները շարունակած են իրենց նախորդներու նուաճողական քաղաքականութիւնը: Մասնաւորապէս Ալեքսանտր I կայսեր օրով Ռուսաստանը կ’ընդարձակէ իր տիրոյթները հարաւի եւ արեւմուտքի մէջ։ Կայսր թագադրուելու առաջին իսկ տարին՝ 1801 թուականին, Ալեքսանտրը Ռուսաստանին կը միացուի Արեւելեան Վրաստանը` Քարթլի-կախեթի թագաւորութիւնը, իսկ 3 տարի ետք` 1804 թուականին, կը սկսի ռուս-պարսկական առաջին պատերազմը: Պատերազմը կ’աւարտի 1813 թուականին՝ Ռուսաստանի յաղթանակով: 12 Հոկտեմբեր-ին նախկին ղարաբաղի խանութեան Գիւլիստան գիւղին մէջ կը կնքուի հաշտութեան պայմանագիր, ըստ որուն Իրանը կը ճանչնայ Ռուսաստանի իրաւունքները Անդրկովկասի վրայ՝ բացի երեւանի ու Նախիջեւանի խանութիւններէն: 1806 թուականին, ռուս-պարսկական պատերազմի ընթացքին, Անգլիոյ եւ Ֆրանսայի հրահրմամբ, Օսմանեան կայսրութիւնը պատերազմ կը յայտարարէ Ռուսաստանի դէմ: Այդ թիւով 6-րդ ռուս-թրքական պատերազմն էր, որ աւարտեցաւ 1812 թուականին՝ Ռուսաստանի փայլուն յաղթանակով: Ռուսերը ոչ միայն չկորսցուցին Ղրիմը եւ Սեւ ծովու հիւսիսային ափերը, այլեւ նուաճեցին Մոլդաւիայի ժամանակակից տարածքը՝ Բեսարաբիան: Ռուսական կայսրութեան յաջորդ քայլը պէտք է ըլլար Սեւ ծովու արեւելեան՝ կովկասեան ափերուն իր տիրապետութեան հաստատումը: 1808-1809 թուականներուն տեղի կ’ունենայ ռուս-շուէտական հերթական պատերազմը, եւ Ռուսաստանը ստիպուած է կ’ըլլայ պատերազմիլ 3 ճակատով: Սակայն ռուսական զօրքերը պարտութեան կը մատնեն Շուէտիան, եւ 1809 թուականին անոնցմէ կը խլէ Ֆինլանտայի իշխանութիւնը: Ռուսական պետութիւնը կը վերածուի անյաղթելի ու անընդհատ հզօրացող տէրութեան: Անոր բանակը Եւրոպայի մէջ ձեռք կը բերէ անյաղթելիի համբաւ: 1809 թուականին Ալեքսանտրը կը թագադրուի նաեւ որպէս Ֆինլանտայի մեծ իշխան: 1812 թուականին Ռուսաստանին պատերազմ կը յայտարարուի Ֆրանսայի կայսր Նապոլէոն Բոնապարտը: Ան նուաճած էր ցամաքային Եւրոպայի հսկայական մասը, եւ նպատակ ունէր գրաւել Ռուսաստանը: Մինչ այդ ձախողած էր Նապոլէոնի արշաւանքը Եգիպտոս, որ գրաւելէ ետք ան նպատակ ունէր արշաւել Հնդկաստան: Այսպիսով՝ կը սկսի ռուս ժողովուրդի հայրենական պատերազմը: Յաջողութիւնը սկզբը ֆրանսացիներու կողմն էր, որոնք կը հասնին մինչեւ Ռուսաստանի կեդրոնական նահանգները եւ կը մօտենան Մոսկուայի մատոյցներուն: 26 Օգոստոս 1812 թուականին (7 սեպտեմբեր) տեղի ունեցաւ Բորոդինոյի ճակատամարտը: Երկու կողմերէն զոհուեցան շուրջ 80 հազար զինուոր: Ռուսական զօրքերը Միխայիլ Կուտուզովի գլխաւորութեամբ ջախջախեցան Նապոլէոնի բանակին: Ազատագրելով ռուսական տարածքները ֆրանսական զօրքերէն՝ Ռուսաստանը շարունակեց թշնամիի ջախջախումը Եւրոպայի մէջ։ Նապոլէոնին պարտութեան մատնելէ ետք կնքուեցաւ համաեւրոպական հաշտութիւն, ըստ որուն եւրոպական տէրութիւնները համաձայնեցան Ռուսաստանի զիջիլ Վարշաւայի դքսութիւնը` Լեհաստանը: Ալեքսանտրը թագադրուեցաւ որպէս Լեհաստանի թագաւոր (1815–1825): Դեկտեմբեր 1825-ին հանկարծամահ կ’ըլլայ Ալեքսանտր կայսրը, եւ անոր կը յաջորդէ 30-ամեայ եղբայրը՝ Նիքոլան։ Ռուս զինուորականութեան մէկ մասը կ’ապստամբի եւ չի ճանչնար անոր իշխանութիւնը։ Պատմութեան մէջ այս ընդվզումը յայտնի է «Դեկաբրիստներու ապստամբութիւն» անունով։ Ան կ’աւարտի ապստամբներու պարտութեամբ, որոնք աքսորի կ’ենթարկուին։ Նիքոլա I-ը կը ժառանգէ ոչ միայն Ռուսաստանի կայսերական, այլեւ Լեհաստանի թագաւորական ու Ֆինլանտայի իշխանական թագը։ 1826 թուականին, օգտուելով Ռուսաստանի մէջ ստեղծուած իրավիճակէն, պարսից գահաժառանգ Աբբաս-Միրզան կը յարձակի կայսրութեան հողերու վրայ՝ ձգտելով վերանուաճել կորսնցուցած տարածքները։ Պարսիկներուն դիմադրութիւն ցոյց կու տայ Շուշիի բերդը։ Ռուսական բանակը արագ ուշքի կու գայ եւ կ’անցնի յարձակման։ Յաջորդ տարին անոնք կը գրաւեն Երեւանը, ապա՝ Նախիջեւանը։ Ռուսներուն մեծ օգնութիւն են ցույց կու տան հայ կամաւորական ջոկատները եւ տեղի հայ բնակչութիւնը։ Ռուսերը կը գրաւեն Արեւելեան Հայաստանի միւս քաղաքները՝ Խոյը, Ուրմիան, Մակուն եւ կը մօտենայ Թաւրիզի մատոյցներուն։ Պարսիկները հաշտութիւն կը խնդրէ։ 1828 թուականին կը կնքուի Թուրքմենչայի հաշտութիւնը, ըստ որուն պարսկական կողմը կը ճանչնայ Ռուսաստանի իրաւունքները ամբողջ Անդրկովկասի, որոնցմէ են՝ Արեւելեան Հայաստանի հիւսիսային գաւառներու վրայ։ Հարաւային հատուածին մէջ կը գտնուին Մակուի, Ուրմիայի, Խոյի խանութիւնները ետ կը վերադարձուին Իրանին։ Երկու պետութիւններու միջեւ կը հաստատուին բարիդրացիական դիւանագիտական յարաբերութիւններ։ 1828 թուականին կը սկսի ռուս-թրքական հրթական պատերազմը։ Ան կը մղուի 2 ճակատներով՝ բալկանեան եւ կովկասեան։ Բալկանեան թերակղզիին մէջ ռուսական զօրքերը կ’ազատագրեն Ռումինիոյ եւ Պուլղարիոյ տարածքը, կը գրաւէ Ադրիանապոլիսը եւ կը մօտենայ մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլսին։ Կովկասեան ճակատին ռուսերը կը գրաւեն Սեւ ծովու արեւելեան ափերը՝ Աբխազիան, Իմերեթիան եւ Քութայիսը, ինչպէս նաեւ՝ Ախալցխան եւ Ախալքալաքը։ Կ’ազատագրուի, բայց պատերազմի աւարտէն ետք Թուրքիոյ կը վերադարձուի Արեւմտեան Հայաստանի մեծ մասը՝ Կարսը, Էրզրումը, Մուշը եւ Պայազիտը։ 1829 թուականին կնքուած Ադրիանապոլսոյ պայմնագրով Ռուսաստանը կը հաստատէ իր տիրապետութիւնը վերոնշեալ տարածքներուն մէջ։ 1861 թուականին կառավարութեան անցուցած գիւղացիական բարեփոխման արդիւնքին մէջ հիմնականին վերացուեցաւ ճորտատիրական իրաւունքը։ 19-րդ դարու վերջին - 20-րդ դարու սկզբին երկրին մէջ կազմաւորուեցան քաղաքական կուսակցութիւններ։ 1904-1905 թուականներու ռուս-ճաբոնական պատերազմի ընթացքին կրած պարտութիւնը աւելի սարսափելի դարձուց երկրին իրավիճակը եւ պատճառ դարձաւ 1905-1907 թուականներու յեղափոխությեան, որուն հետեւանքով Ռուսաստանը դարձաւ սահմանադրական հանրապետութիւն, հիմնադրուեցաւ խորհրդարանը՝ Պետական դուման։ Ռուսաստանը Առաջին համաշխարհային պատերազմին (1914-1918) մասնակցած է Անտանտի կազմին մէջ։ === Փետրուարեան յեղափոխութիւն։ Ռուսաստանի հանրապետութիւն === 27 Փետրուար 1917-ին Ռուսաստանի մայրաքաղաք Պետրոգրադի մէջ տեղի ունեցած յեղափոխութեամբ ցարական իշխանութիւնը փոխարինուեցաւ ժամանակաւոր կառավարութեամբ՝ իշխան Լիովի գլխաւորութեամբ, եւ Պետրոգրադի բանուորներու եւ զինուորներու խորհուրդով փաստօրէն երկրին մէջ հաստատուեցաւ երկիշխանութիւն։ Ռուսաստանի մայրաքաղաքին մէջ հոկտեմբեր 1916-էն մինչեւ փետրուար 1917 աշխատաւորական դասակարգային պայքարը հետզհետէ կ’աճէր։ 23 փետրուար-ը, ըստ հին տոմարի, Ռուսաստանի մէջ 8 մարտ-էր՝ Կանանց միջազգային օրը։ Այդ օրը գործադուլի կը մասնակցէին 90 000 բանուորներ եւ բանուորուհիներ։ Կանանց միջազգային օրը Բեդրոկրատի մէջ նշուեցաւ մարտական ցոյցերու, ժողովներու ու ոստիկանութեան հետ արիւնալի բախումներու ձեւով Աշխատաւորական շարժման կեդրոնը տեղաւորուած էր մայրաքաղաքի Վիբորգի՝ մասին մէջ, ուր կը գտնուէին քաղաքի շատ խոշոր ձեռնարկութիւններ։ Քաղաքի միւս շրջաններուն մէջ, ըստ գաղտնի ոստիկանութեան, նոյն օրը ցոյցեր եղած չէին, բայց ցարական իշխանութիւնը արդէն ներ քաշած էր որոշ զօրամասեր ոստիկանութեան աջակցելու համար, որոնք դեռ չէին միջամտեր դասակարգային դիմակաութեան։ Շարժման գերլարուածութեան կէտը դարձաւ կանանց ցոյցը Պետական Դումային պահանջելով՝ «Հա’ց տուեք»։ Սակայն, ցարական վարչակարգը ի վիճակի չէր բավարարելու նոյնիսկ աշխատաւորութեան եւ մանր բուրժուաներու մեծամասնութեան հիմնական սոցիալական կարիքները։ Կանանց միջազգային օրը Բեդրոկրատի մէջ աւարտեցաւ առանց զոհերու։ 24 փետրուար-ին յեղափոխական շարժումը սկսաւ աւելի զարգանալ։ Գործադուլէն դուրս եկան Բեդրոկրատի արդիւնաբերական աշխատաւորներու մօտ 50 տոկոսը։ Չնայած անոր, որ բանուորներն ու բանուորուհիները եկած էին իր «սեփական» ձեռնարկութիւնները, սակայն անոնք չսկսան աշխատիլ, այլ ժողովներ ու ցոյցեր կը կազմակերպէին, որպէսզի ցոյց տան իրենց սոցիալական զայրոյթը հզօր պրոլետարական փողացային շարժման ձեւով: Ցուցարարներու հիմնական կարգախօսները հետեւեալներն էին՝ «հա’ց տուեք», «կորչի’ պատերազմը» եւ «կորչի’ ինքնակալութիւնը»: Մարդկանց ահռելի զանգուածները կը շարժէին քաղաքի մէկ տարածքէն միւսը, թէեւ ոստիկանութիւնը եւ զօրքը կը ցրուէին մարդկանց, անոնք միեւնոյնը կը հաւաքէին ու կ’ամբողջացնէին ամբողջ հրապարակներն ու պողոտաները: Շնորհիւ այս ցարական ռէակցիայի դէմ հզօր ցոյցերուն, պայքարին նէր կը քաշուէին քաղաքի այլ շրջաններ եւ բնակչութեան նոր սոցիալական խումբեր: 24 փետրուար-ին տեղի ունեցան առաջին անվեհեր շփումները գործադուլաւոր եւ ցուցարար Բեդրոկրատի աշխատաւորներու եւ մայրաքաղաքին մէջ դասաւորուած բանակի ստորաբաժանումներուն հետ: Վիրաւոր եւ հիւանդ զինուորները հիւանդանոցի պատուհաններէն բարեկամաբար ձեռք կ’ընէին ցուցարարներուն: Սակայն, վերջինները կազակներու անընդհատ յարձակումներու թիրախ էին, բայց այդ յարձակումները չունէին հետեւողականութիւն: Ռուսաստանի համար ապարդիւն Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքին ռազմական սպանդը եւ անոր յաջորդող սոցիալական դժգոհութիւնը, իր հետքը ձգած էր նոյնիսկ կազակներու մօտ: Այդ նոյն օրը տեղի կ’ունենային առաջին խօսակցութիւնները բանուորններու եւ կազակներու միջեւ, որ յետագայ յեղափոխական գործընթացին կարեւոր դեր խաղացին: Սակայն, աւելի ուշ, ցարական ռէակցիան ցուցարարներու դէմ ուղարկեց կիսահարբած դրագուններուն, որոնք յարձակեցան սուսերներով բանուորներու ու բանուորուհիներու վրայ։ Այդ ժամանակ, երբ անոնք ցոյց կու տային ոստիկաններուն իրենց լրիւ ատելութիւնը քարերու եւ երկաթի կտորներու տեսքով, պայքարող խումբը կը փորձէր զինուորներուն իրենց կողմը բերել: 24 փետրուար-ի ցուցարարներու եւ գործադուլաւորներու շարքին մէջ էին, «էրիքսոն» գործարանի ամբողջ աշխատակազմը՝ Վիբորգի շրջանի ամենախոշոր ընկերութիւններէն մէկը: Առաւօտեան ժողովէն ետք 2500 բանուորներէն ու բանուորուհիներէն բաղկացած շարասիւնը երթով շարժեցաւ դէպի Սամպոնիեւսկի պողոտայ: Ճանապարհին ան բախումի ենթարկուեցաւ կազակնեու մէկ ջոկատէն: Սկզբէն սպաները, իսկ յետոյ «հասարակ» կազակները, ձիերով խցկուեցան ցուցարարներու ամբոխին մէջ, բայց անոնցմէ ոմանք բարեկամաբար կը ժպտէին բանուորներուն, նոյնիսկ ձեռքով կ’ընէին: Կազակները բաց չէին խախտեր կարգապահութիւնը, բայց նաեւ չէին ցրուեր բանուորներուն: Որոշ ժամանակ ետք, նոյնիսկ բանավէճեր սկսան առանձին կազակներու եւ բանուորներու միջեւ։ Սպաները անոր արձագանքեցին հրամանով փակել փողոցը, որպէսզի արգելափակել «էրիքսոն»-ի բանուորներու շարժումը: Կազակները կատարեցին իրենց հրամանը կանգնելով շարժման դիմաց, սակայն անոնք առանց դիմադրութիւն ցոյց տալու թոյլ տուին բանուորներուն շարունակել իրենց ճանապարհը: Անոնք զինուորական կարգապահութեան առաջին ճեղքուածքներն էին, որուն հրամանատարը հասաւ իր պայքարի արդիւնքին մէջ: 25 փետրուար-ին գործադուլաւորներու քանակը աւելի մեծացաւ: Համաձայն կառավարութեան տուեալներուն, այդ օրը գործադուլի կը մասնակցէին 240 000 բանուորներ եւ բանուորուհիներ: Բացի այդ, աւելի գիտակից բաժինը կողմէն, արդէն դասակարգային հակամարտութեան անմիջական գործողութեան մէջ ներգրաւուած էին գիտակցութեան առումով յետամնաց պրոլետարիատը: Խոշոր ձեռնարկութիւններու բանուորները օգնութեան ուժ ստացած էին բանուորներու ու բանուորուհիներու կողմէն, որոնք կ’աշխատէին փոքր ձեռնարկութիւններու մէջ, բայց հիմա դադրած էին աշխատանքը: Գործադուլին միացած էին նաեւ ուսանողներն եւ գիմնազիստները: Փորձեր կը կատարուէին կազմակերպել բացօթեայ ժողովներ: Ցարական գաղտնի ոստիկանութեան ու գործադուլաւոր եւ ցուցարար պրոլետարիատի միջեւ հակամարտութիւնը կ’ընդունէր զինուած ընդհարման բնոյթ: Ալեքսանտր III-ի, յուշարձանի մօտ ելոյթ ունեցողներէն մէկը վիրաւորուած էր ոստիկաններու կողմէն, որոնք կը կրակէին ցուցարարներուն թաքստոցներու ետեւէն: Սակայն Բեդրոկրատի պրոլետարիատը մարտական տրամադրուած էր, ի պատասխան այդ բանին սպաննուեցան մէկ սպայ եւ քանի մը շարքային ոստիկաններ: Բանուորներու եւ բանուորուհիներու զէնք կը ծառայէին՝ շիշեր, ճայթուկներ եւ նռնակներ: Ոստիկանութեան եւ պրոլետարիատի միջեւ հակամարտութեան ժամանակ զինուորները կը պահէին իրենց բաւականին պասիւ: Լուրերու համաձայն նոյնիսկ քանի մը կազակներ միացած էին յեղափոխութեան: Սակայն ոստիկանութիւնը արագօրէն անյայտացաւ փողոցային մարտերէն եւ սկսաւ գործել ընդյատակեայ: Առաջ դուրս եկան հրացանները ուսին զինուորները: Բանուորները կը փորձէին քաշել զինուորներուն իրենց կողմը: Աւելի ու աւելի բանուորներ կը հասկնային ցարական ոստիկանութեան բռնի զինաթափման անհրաժեշտութիւնը: Վիբորգի շրջանին ցարական իշխանութիւնը ինկած էր արդէն 25 փետրուար 1917-ին: Յեղափոխական պրոլետարիատը աւերած էր ոստիկանատունը, քանի մը ոստիկաններ սպաննուած էին, մեծ մասը ստիպուած են թաքնուիլ: Գլխաւոր ոստիկանը կորսնցուցած էր կապը քաղաքի մեծ մասին հետ: Վիբորգեան շրջանէն ետք պրոլետարիատը գրաւեց Պէսկի շրջանը: Սակայն այդ շրջանի բանուորները դեռ ամբողջութեամբ չէին գիտակցած իրենց յաղթանակի զօրութեան: Կայսր Նիքոլայ II-ը, որ այդ պահուն կը բացակայէր Բեդրոկրատէն, փետրուարի 25-ին հրաման տուաւ յաջորդ օրը դաժանօրէն ճնշել աշխատաւորներու մարտական դասակարգային պայքարը: 26 փետրուար-ին ցարական յետադիմութիւնը կը պատրաստուէր վճռական մարտի: Եթէ աշխատաւորները չյաջողին համոզել զինուորներու մեծամասնութեանը դարձնել իրենց զէնքը անոնց դէմ, որոնք անոնց հրաման տուած են կրակել բանուորներուն, ապա յեղափոխութիւնը կրնար խորտակուիլ: Ցարական վարչակարգը անցաւ հակայեղափոխական հակահարուածի: 25 փետրուար-էն լոյս 26-ի գիշերը Բեդրոկրատի քանի մը շրջաններուն մէջ ռեպրեսիւ օրգանները ձերբակալեցին մենշեւիկներու, պոլշեւիկներոպ ու սոցիալիստ յեղափոխականներու մօտ հարիւր անդամներու: Այդ ռեպրեսիաներէն ետք գրեթէ գլխատուեցապ պոլշեւիկներոպ բեդրոկրատեան բաժինը: Մանր բուրժուական ծայրահեղական պոլշեւիկներու քաղաքական ղեկավարութիւնը տեղափոխուեցաւ Վիբորգեան շրջան, որ կը գտնուէր յեղափոխական պրոլետարիատի ուժեղ ճնշման տակ: Նոյնիսկ ամենածայրայեղ մանրբուրժուական քաղաքականութեան ուժը, այսինքն՝ պոլշեւիզմը, նոյնպէս կը գտնուէր դասակարգային պայքարի իրադարձութիւններու ետեւը: Այնպէս, որ օրինակ պոլշեւիկեան կեդրոնական կոմիտէն, 25 փետրուար-ի առաւօտեան կոչ ըրաւ իրենց թռուցիկին մէջ համազգային գործադուլի, մինչդեռ Բեդրոկրատի մէջ արդէն եռանդով կը զարգանար յեղափոխութիւնը: Փետրուարի 26-ը կիրակի էր, ուստի բանուորներն ու բանուորուհիները չի կրցան հաւաքվել գործարաններուն մէջ եւ ֆապրիգաներու մէջ, որպէսզի միասին հանրահաւաքի դուրս գան։ Մինչ այդ աշխատաւորներու շարժումը կը բխէր գործարաններէն եւ ֆապրիգաներէն դէպի փողոց՝ տալով անոր մեծ սոցիալական պայթուցիչ ուժ։ Այսուհետեւ աշխատաւորներուն համախմբելու եւ փողոց դուրս բերելու համար աւելի շատ ժամանակ պէտք եղաւ։ Սոցիալական ռեակցիան արդեն սկսած էր երազել, որ բրոլետարական պայքարը կորսնցուցած է իր ուժը։ Այսպիսով կայսրուհին ուղարկեց իր բացակայ ամուսինին հեռագիր հետեւեալ խոսքերով. «Մայրաքաղաքին մէջ կը տիրէ հանգիստ»։ Սակայն բրոլետարիատը ռեակցիային չի ձգեց երկար երազել։ Բանուորներն ու բանուորուհիները սկսան կամաց-կամաց հաւաքվել եւ շարժիլ արուարձաններէն դէպի քաղաքի կեդրոն։ Ցարական ռեակցիան չէր ուզեր բանուորներուն ձգել շարժիլ կամուրջներու վրայէն դէպի կեդրոն։ Սակայն բանուորները անցան Նեւայի սառոյցին վրայէն, որ այդ ժամանակ ծածկած էր գետը։ Ոստիկանները կը կրակէին բանուորներուն հարակէն տուներու պատուհաններէն, պատշգամբներէն եւ ձեղնահարկերէն։ Բանակը նոյնպէս սոյն օրը մասամբ կը կրակէր ցուցարարներուն։ Ըստ պաշտօնական տուիալներու՝ փետրուար 26-ին, սպաննուած էր 40 մարդ։ Պետդումայի նախագահ Ռոդիանկոն պահանջեց ճակատէն ուղարկել յուսալի զօրամասէր, նոր սկսած յեղափոխութիւնը ճնշելու համար։ Լիբերալները առաջարկեցին ցարական պատժիչ մարմիններուն զանգուածները ճնշել ոչ թէ կապարով, այլ հրշեչ խողովակներէ, սառ ջուրով։ Սակայն պատժիչ մարմինները համարեցին, որ սառ ցնցուղը աւելի կզայրացնէ բրոլետարիատը։ Այլ ազատական քաղաքական գործիչները նոյնպէս բարեհոգի կը ձեւացնէին ցարական հակայեղափոխութեան նկատմամբ, բայց ցարիզմը ուշադրութիւն չէր դարձներ լիբերալներուն վրայ։ Բետրոգրադի բրոլետարիատը կը դառնար աւելի համարձակ եւ արդեն նոյնիսկ բանակին թոյլ չէր տար անհամաձայնութիւն իրենց շարքերուն մէջ։ Զինուորներու ծեծի եւ հետ քաշուելու հրամանին բրոլետարիատը կը պատասխանէր քարկոծութեամբ եւ երկաթեա կտորներու նետումներով։ Զգուշացման կրակոցները եղանակ չէին փոխեր, եւ միայն կրակը ամբոխի վրայ կրնար կարճ ժամանակով փարատել անոնց, բայց միայն կարճ ժամանակով։ Յետոյ անոնք նորէն կը հաւաքուէին ուրիշ տեղի մը մէջ։ Սակայն բանակի դէմ յեղափոխական բրոլետարիատը կը կիրառէր միայն անհրաժեշտ քայլեր։ Այդ անոր հաւաքական գիտակցութեան մաս մըն էր, քանի որ անոնք կը հասկանային, որ ցարական վարչակարգի դէմ պայքարը կարելի է յաղթել միայն այն դէպքին մէջ, եթէ զինուորները, որոնց մեծ մասը գիւղացիներ էին, անցան իրենց կողմը։ Այսպիսով բանուորները ու բանուորուհիները բազմիցով անգամ կը պահանջէին զինուորներուն չկրակել իրենց վրայ, այլ իրենց հետ միասին պայքարիլ պատերազմի, աղքատութեան եւ միապետութեան դէմ։ Զինուորները պէտք է որոշում ընդունէին։ Իսկապէս 23-էն մինչեւ փետրուար 25-ը ապստամբներու նկատմամբ բազիւ կարեկցանքը եւ ըստ կանոնադրութեան ոչ խստորէն հրամաններու կատարումը, զինուորներուն թոյլ տուաւ չդառնալ ցարական հակայեղափոխութեան օգտագործման գործիք։ Սակայն փետրուարի 26-ին ցարական ռեակցիան ազատ կրակի հրաման ստանալով անցաւ յեղափոխական բրոլետարիատի դէմ հարձակման։ Այս պահէն սկսած զինուորներուն համար խուսաւարելու տարածութիւն այլեւս չի կար։ Անոնք պէտք է կանգնէին կամ բրոլետարիատի կամ ալ ցարական ռեժիմի կողքին։ Զինուորները 27 փետրուար-ին մեծամասնութեամբ որոշեցին անցել պրոլետարիատի կողմը: Արդէն 26 փետրուար-ի երեկոյեան, ապստամբեցաւ Պաւլովսկի գունդի լեյբ-գուարդիայի չորրորդ վաշտը, յատկապէս զայն վրդովուածութեան պատճառով, որ այդ գունդի պարեկներէն մէկը պարեկութեան ընթացքին Նեւսկիի վրայ կրակած էր բանուորներու վրայ։ Այդ գունդի ջոկատներէն մէկուն արիւնոտ հալածանքի մասին տեղեկատուութիւնը տարածուած էր բանուորներու պատուիրակութեան միջոցով: Այս տեղեկատուութիւնը ցոյց տուաւ իր ազդեցութիւնը. Մօտ ժաճը 18-ին 4-րդ վաշտը, կրտսեր սպաի հրամանատարութեամբ կամաւոր հեռացաւ զօրանոցէն եւ շարժեցաւ դէպի Նեւսկի պողոտայի ուղղութեամբ, որպէսզի զինուորներուն հանեն դիրքերէն, որոնք կրակած էին բանուորներու վրայ։ Ճանապարհին ապստամբած զինուորները հանդիպեցան ցարական պարեկային ոստիկանութեան: Զինուորները կրակ բացին ոստիկանութեան վրայ։ Ոստիկան մը եւ ձի մը սպաննուեցին, վիրաւորուեցին նաեւ մէկ ոստիկան եւ մէկ ձի: Որոշ ժամանակ ետք չորրորդ վաշտը վերադարձաւ զօրանոց եւ քաշեց ամբողջ Պաւլովսկի գունդը յեղափոխութեան կողմ: Սակայն այդ ժամանակ թագաւորական հակայեղափոխութիւնը արդէն յանձնուած էր։ Ապստամբած զինուորները կարողացան գրաւել երեսուն հրացան: Ի վերջոյ անոնց շրջապատեցին Պրէոբրաժենսկի գունդի զինուորները: 19 ապստամբներ ձերբակալուեցան ամրոց տարուեցան, իսկ այդ ժամանակ Պաւլովսկի գունդի մնացորդը յանձնուեցաւ: Ըստ յայտնի աղբիւրներու, երեկոյեան զօրաշարուածքի ժամանակ 21 զինուոր կը բաձակայէր իրենց հրացաններով: 27 փետրուար-ին զինուորներու սկսած ապստամբութիւնը աւելի ընդլայնուեցաւ եւ ամրապնդեցաւ Փետրուարեան յեղափոխութեան յաղթանակը, որուն սկիզբն արդէն դրած էր դասակարգային մարտական աղքատ դասակարգը: Այդ յաղթանակի նախադրեալը այն փաստն էր, որ բանուորներն ու բանուորուհիները չվախցան բանակի վրայ բաց ըրած կրակէն չերերացին եւ շարունակեցին պայքարը: Եթէ աղքատ դասակարգը թուլութիւն ցոյց տար եւ երերար, ապա ապստամբած զինուորները չէին ստանար վճռորոշ ազդակը: Երկուշաբթի առաւօտեան բանուորներն ու բանուորուհիները կրկին հաւաքուեցան գործարաններու ու գործատուներու մէջ, բայց ոչ թէ բարեխղճօրէն արտադրած են աւելցած արժէքը, այլ շարունակեն դասակարգային պայքարը: Անցած քանի մը օրերէ ետք, երբ համընդհանուր գործադուլը վերաճեցաւ լայնամասշտաբ փողացային շարժման, համաձայն դասակարգային պայքարի ներքին ուժաբանութիւնը, անոր շարունակութիւնը կրնար միայն զինուած ապստամբութիւնը ըլլալ: Եթէ առաջ ոչ մէկ քաղաքական ուժ համընդհանուր գործադուլի կոչ չէր ընէր, ապա առաւել եւս զինուած ապստամբութեան մասին անգամ խօսք ալ չէր ըլլար: Պետրոգրադի աղքատ դասակարգը ընտրեց զինուած ապստամբութեան ուղին առանց քաղաքական հովանաւորութեան: Սակայն իհարկէ ենթակայականօրէն գիտակից յեղափոխական բանուորներն ու բանուորուհիները, որոնք Փետրուարեան յեղափոխութենէն առաջ առարկայականօրէն կը պատկանէին մանրբուրժուական կուսակցութեան մարքսիստականութեան սոցիալիստական յեղափոխականներու եւ անիշխանականութեան ուղղութիւններուն, մեծ դեր խաղցան Փետրուարեան յեղափոխութեան մէջ։ Այնուամենայնիւ սոցիալ յեղափոխական բանուորներու ու բանուորուհիներու խաւը ինքնուրոյն կը գործէր, առանց քաղաքական վերահսկողութեան բուրժուական ժողովրդավարներու ու ծայրահեղականներու: Անոնք յաջողեցան պայքարի մէջ քաշել աղքատ դասակարգի պահպանողական(պահպանողական) մասը եւ անոր հետ միասին հասնիլ մասնակի յաղթանակի՝ ինքնակալութեան տապալլման, միջին դասակարգի դասակարգային տիրապետման, կալուածատէրերու եւ մասնագիտական քաղաքական գործիչներու պահպանման ձեւով: Փետրուարի 27-ին Պետրոգրադի մարտական աղքատ դասակարգը կրկին աւելացուց ճնշումը զինուորներուն վրայ կոչ ընելով միանալ ցարական հակայեղափոխութեան դէմ պայքարին: Վիբորգի շրջանի բանուորները Մոսկուայի գունդին դիմաց կազմակերպեցին զանգուածային հանրահաք, սակայն որոշ հակայեղափոխական սպաներ յաջողեցան ուղղել գնդացրերը բանուորներուն վրայ եւ ցրել անոնց: Անոնցմէ ետք բանուորութիւնը կը ձգտէին զինուիլ, որպէսզի հակայեղափոխութեան վերջը տան: Բանուորները զէնք կը պահանջէին նաեւ պոլշեւիկներէն, բայց քաղաքական մանր քաղքենի ծայրահեղականութիւնը դեռ իրենց տրամադրութեան տակ զէնք չունէր: Միայն զինուորներու ապստամբութիւնը կարող էր զինել Փետրուարեան յեղափոխութիւնը: 27 Փետրուարի առաւօտեան ըմբոստացաւ լեյբ գուարդիայի Վոլինեան գունդի պահեստային գումարտակի ուսումնական հրամանատարութիւնը: Պահակախումբը հրաժարեցաւ աղքատ դասակարգի դէմ արիւնոտ ճնշում ընելէ: Անոնք զօրանոցէն կը հեռանային եւ իրենց կը գնդահատէին հրամանատարներուն: Վոլինեան գունդը սկիզմէն կը ձգտէր ընդլայնել զինուորական ապստամբութեան սոցիալական հիմքը: Գունդի զինուորները զօրանոցէն կը տեղափոխուէին զօրանոց, որպէսզի զինուորներուն դուրս բերեն փողոց: Լիտովեան եւ Պրէոբրաժենսկի գունդերը զանգուածներով միացան ապստամբութեան: Մոսկովեան գունդը, գունդի մէջ բախումներէն ետք, միացաւ զինուորներու հիմնական զանգուածին: Մոսկուայի գունդի ցարի դէմ պայքարին միանալէ ետք «արսենալ» գործարանի բանուորները սկսան զինուիլ եւ զինուորներուն հետ միասին յեղափոխական ձեւաւորել պայքարի մարմիններ: Աւելի ու աւելի շատ զինուորն յեղափոխութեան կողմը կ՛անձնէին: Նոյն օրը երեկոյեան պայքարող բանուորներուն ու զինուորներուն միացաւ Սեմեօնովեան գունդը: Հէնց այդ գունդն էր, որ մասնակցած է Մոսկուայի 1905 թուականի յեղափոխութեան ժամանակ բանուորական ապստամբութեան ճնշմանը: Հիմա, ընդամէնը 11 տարի ետք, նոյն գունդի զինուորները կ՛օգնէին տապալելու ցարին: 27 փետրուար-ին Նիքոլայ II-ը հրաժարեցաւ գահէն: Բանուորական եւ զինուորական Պետրոգրադը ազատագրեց ամբողջ Ռուսաստանը ցարիզմէն: Քանի մը օր ետ հսկայական երկիրը միացաւ յեղափոխական պորթկումով մայրաքաղաքին: Ազատական վեհանձն ողորմելի ժողովրդավարական պառլամենտարիզմը եւ ցարական Դուման, Պետրոգրադի աղքատ դասակարգը եւ ապստաբած զինուորներու ու մեռնող ցարական ռեժիմի պայքարին մէջ, մնացած էին անօգնական, օդին մէջ կախուած: Ցարիզմը, նոյնիսկ կրակոցներով, այլեւս ի վիճակի չէր կանգնեցնել բանուորական յեղափոխական պոռթկումը: Սակայն, ի վերջոյ, մինչեւ մեռնիլը, ան կարողացաւ ապտակ հասցնել ազատական բուրժուազիային: Այսպիսով, ցարական ռէակցիան, Փետրուարեան յեղափոխութեան ժամանակ արձակեց Պետդուման, որուն մասին խորհրդարանական հերոսները իմացան միայն 27 փետրուար-ի առաւօտեան: Եւ նոյնիսկ այդ ժամանակ Դուման չկարողացաւ բացէիբաց խաղտել մեռնող միապետութիւն հրամանը: Արձակուած Պետդումայի պատգամաւորները հաւաքուած էին «անձնական խորհրդակցութիւններու» համար: Միայն այն ժամանակ, երբ 3 մարտ-ին պարզ դառաւ այն փաստը, որ ցարին այլեւս կարելիութիւն չկար փրկելու, պատգամաւորները խորհրդակցութեան հրաւիրեցին «պետդումայի ժամանակաւոր յանձնաժողով»: === Հոկտեմբերեան յեղափոխութիւն։ ԽՍՀՄ === === Ռուսաստանի Դաշնութիւն === 1991-ին կը կոչուէր Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիւ (Դաշնակից) Սոցիալիստական Հանրապետութիւն (ՌԽՖՍՀ), իսկ անկախանալով՝ վերանուանուեցաւ Ռուսաստանի Դաշնութիւն՝ Ռուսաստան: Երկրի կազմին մէջ կան երեք աստիճանի ինքնավար միաւորներ՝ հանրապետութիւններ, ինքնավար մարզ ու ինքնավար օկրուգներ: Ամենաբարձր ինքնավարութիւն ունեցող միաւորները հանրապետութիւններն են: Անոնք ունին իրենց նախագահները, խորհրդարանները: Անկախութիւն ձեռք բերելէ ետք Ռուսաստանի մէջ զգալիօրէն փոխուեցաւ քաղաքական կառուցուածքը: Մասնաւորապէս՝ Չեչենա-ինգուշական Իհ-ը տրոհուեցաւ Չեչենական Հանրապետութեան (Չեչնիա կամ Իչկերիա) եւ ինգուշական Հանրապետութեան: Բարձրացաւ որոշ ինքնավար մարզերու կարգավիճակը: Փոփոխուեցան նաեւ շարք մը անուանումներ: Ռուսաստանի մէջ կային 10 ինքնավար գաւառներ, որոնց բնակչութեան թիւը մեծ չէր, բայց մեծ տարածքներ կը գրաւէին: Որպէս վարչատարածքային միաւոր անկէ մաս մը արդէն վերացած է (օրինակ, Կրասնոյարսկի երկրամասի, կամչատկայի եւ Պերմի մարզերու գաւառները): Ներկայիս Ռուսաստանի կազմին մէջ կայ 21 հանրապետութիւն, մէկ ինքնավար մարզ, 49 մարզ: Դեռեւս երկրամասերը կը պահպանուին, չնայած՝ անոնք փաստօրէն այլեւս երկրամաս անուանուելու հիմք չունին: Այժմ նախկին 6 երկրամասիէ միայն խաբարովսկի երկրամասին մէջ ձեւականօրէն կը պահպանուի այդպիսի միաւոր՝ Հրէական ինքնավար մարզը (նկատի ունինք, որ այնտեղ հրէաներ գրեթէ չեն բնակիր): Ռուսաստանը աշխարհի ամենաերկար սահմանագիծ ունեցող երկիրն է: Սահմանի երկարութիւնը մօտ 60 հազար քմ է, որուն 2/3-ը ծովային է: Երկրի ափերը կը ողողին Սեւ, Ազովի, Պալթիկ, բարենցի, սպիտակ, կարայի, լապտեւներու, արեւելասիբիրական, չուկոտեան, բերինգի, օխոտի եւ Ճաբոնական ծովերը: == Աշխարհագրական դիրք == Ռուսաստանը կը գտնուի Հիւսիսային կիսագունդին՝ Եւրասիա մայրցամաքի հիւսիսը: Անոր ափերը կը ողողին Խաղաղ եւ Հիւսիսային Սառուցեալ օւկիանոսները, ինչպէս նաեւ Ատլանտեան օւկիանոսի բալթիկ, սեւ, Ազովի ծովերը եւ Կասպից ծովը` 37 653 քմ ընդհանուր ափագիծով, որ ամենաերկարն է աշխարհի մէջ։ Ուրալեան լեռները, Ուրալ գետը եւ Կումա-մանիչի իջուածքը Ռուսաստանը կը բաժնեն եւրոպական եւ ասիական մասերու: Վերջինս իր մէջ կը նեռարէ Հիւսիսային Կովկասը, Սիբիրը եւ Ռուսաստանի Հեռաւոր Արեւելքը: Ռուսաստանի ցամաքային հարեւանները 15-ն են: Շատ հարեւաններու հետ ընդհանուր սահման ունենալը անառարկելի դրական գործօն է տնտեսական կապերու հաստատման եւ տնտեսութեան զարգացման համար: Միայն արեւմեան եւ մասամբ հարաւային շրջաններուն մէչ, որոնք ունին տնտէապէս զարգացած հարեւաններ, անոնց հետ կապուած են երկաթուղիներով եւ աւտոճանապարհներով: Ռդ-ի հիւսիսը եւ արեւելքը զուրկ են անմիջական հարեւաններէն, իսկ ափերը ողողող Հիւսիսային սառուցեալ եւ Խաղաղ օւկիանոսներու ծովերը տարուայ զգալի մասը նաւարկելի չեն: Այդ շրջաններու առանձնայատկութիւններէն են նաեւ խիստ ցամաքային կլիման, հողի վերին շերտի բազմամեայ սառածութիւնը, որոնք կը խոչնդոտեն տարածքներու իւրացումը, տնտեսական զարգացումը եւ տրանսպորտային հաղորդակցութեան կազմակերպումը: Ռուսաստանի աշխարհագրական դիրքի առանձնայատկութիւններէն է նաեւ անոր տարանցիկ դերը (յատկապէս երկաթուղիներու միջոցով) Եւրոպայի եւ Խաղաղօւկիանոսեան աւազանի տնտեսապէս զարգացած երկրներու, ինչպէս նաեւ Հիւսիսային, Արեւելեան Եւրոպայի եւ Հարաւ-արեւելեան Ասիոյ միջեւ: Քսաներորդ դարու սկզբին Դ. Ի. Մենդելէեւը նշեց Ցարական Ռուսաստանի աշխարհագրական կեդրոնը` 63 ՞ 29՛ հիւսիսային. լայնութեան եւ 83 ՞ 20՛ արեւելեան երկայնութեան (Տուրուխանսկի մօտակայքին): 1992 թուականէն կեդրոն կը համարուի 66 ՞ 25՛ հիւսիսային. լայնութեան եւ 94 ՞ 15՛ արեւելեան երկայնութեան (վիւի տայգային լիճի տարածքին մէջ): === Ժամային գոտիներ === === Նպաստ === Հսկայ տարածքի պատճառով Ռուսաստանի նպաստը խիստ բազմազան է: Այստեղ կան բարձր լեռներ ու ընդարձակ հարթավայրեր: Ամենաբարձր կէտը էլբրուսն է՝ Կովկասեան լեռնաշղթայի բարձր գագաթը (5642 մ), իսկ ամենացածրը՝ Մերձկասպեան Ցածրավայրը (-28 մ): === Ջրային աղբիւրներ === Ռուսաստանը ջրային աղբիւրներով աշխարհի ամենահարուստ երկիրներէն է: Ռուսաստանի մէկ բնակչին միջին հաշուով կը հասնի 4 անգամ աւելի շատ քաղցրահամ ջուր, քան աշխարհի մէկ բնակչին: Տարածքի մեծութեան ու տեղումներու համեմատաբար առատութեան հետեւանքով Ռուսաստանի գետային ցանցը շատ խիտ է: Երկրին մէջ կան հազարաւոր գետեր, սակայն անկէ քանի մը տասնեակը խոշոր ու ջրառատ են: Անոնցմէ են Դօնը, Օբը, Իրտիշը, Ենիսեյը, Լենայը, Վոլգայը: Գետերու մեծ մասը ատլանտեան կը պատկանի, խաղաղ եւ Հիւսիսային Սառուցեալ օւկիանոսներու աւազաններուն: Կան նաեւ ներքին հոսքի աւազանի քանի մը գետեր, որոնցմէ են ռուսական մայր գետը՝ Վոլգան, որ կը թափի Կասպից ծովը: Ռուսաստանի հարթաւայրային եւ ջրառատ գետերը առաջին հերթին կ՛առանձնանան տրանսպորտային ընդհանուր մեծ նշանակութեամբ: Այդ նշանակութիւնը յատկապէս մեծ է երկրի արեւելեան շրջաններուն մէջ, քանի որ փոխադրութեան այլ տեսակներու դեռեւս թոյլ զարգացման պայմաններուն մէջ, գետերը առայժմ անոնց միակ փոխադրութեան ուղիներն են: Անոր հետ միասին, Ռուսաստանի արեւելեան շրջաններու գետերու փոխադրութեան նշանակութիւնը սահմանափակ է նախ այն պատճառով, որ անոնք (բացառութեամբ Ամուր գետի) դէպի հիւսիս կը հոսին եւ երկրորդ՝ տարուայ մեծ շրջանը (8- 9 ամիս) անոնք սառցապատուած են, հետեւաբար նաւարկելի չեն: Ջրաէներգետիկական մեծ պաշարներով կ՛առանձնանան Ենիսեյը (վտակներով), Վոլգան եւ Ամուրի վտակները (Զեյեան եւ Բուրեյեան) (քարտէզի վրայ ցոյց տուէք այդ գետերը): Ռուսաստանի չորային կլիմայական գօտիներուն մէջ, յատկապէս Մերձկասպեան եւ հիւսիսկովկասեան տարածաշրջաններուն մէջ մեծ է նաեւ գետերու ոռոգիչ նշանակութիւնը: Բացի այսկէ, Ռուսաստանի գետերը գեղատեսիլ ու ձկնառատ են, որու պատճառով ալ համար է անոնք հանգստի ու զբօսաշրջութեան կազմակերպման նախադրել (յատկապէս Վոլգան ու Ենիսեյը): Եւ, վերջապէս, մեծ է նաեւ Ռուսաստանի գետերու վիճակային-կենցաղային ու արդիւնաբերական նշանակութիւնը: Նշուած բոլոր նշանակութիւններու միագումարային արդիւնքն է այն փաստը, որ Ռուսաստանի բոլոր քաղաքները հիմնադրուած են գետերու ափերուն: Երկրին մէջ շատ են նաեւ լիճերը, որոնք միմեանց կը տարբերին իրենց ծագումով, մեծութեամբ, ջուրի համով: Աշխարհի ամենախոր լիճի՝ Բայկալի ջուրի հայելին (31, 5 հազար քմ2), աւելի մեծ է քան՝ Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքը: Ռուսաստանի մէջ է նաեւ աշխարհի խոշորագոյն լիճի՝ Կասպից ծովու մէկ մասը: Եւրոպական մասի հիւսիսը լիճերը մեծաթիւ են: Անոնք առաջացած են երբեմնի սառցապատման հետեւանքով: Մեծերէն են Լադոգան եւ օնեգան: Հարաւը կան անհոսք աղի լիճեր՝ էլտօն, Բասկունչակ: Եւրոպական մասի կեդրոնը ու հիւսիսը եւ առանձնապէս՝ Արեւմտասիբիրեան հարթավայրին մէջ հսկայական տարածք կը գրաւեն ճահիճները, որոնք կը դժուարացնեն տարածքի իւրացումը: Ռուսաստանը հարուստ է ստորերկրեայ ջուրերով: Արեւելաեւրոպական հարթավայրին մէջ փորուած են տասնեակ հազարաւոր ջրհորներ: Հիւսիսային Կովկասին մէջ կան հանքային ջուրերու խոշոր ելքեր (Միներալնիէ Վոդի, Պեատիգորսկ, Կիսլովոդսկ, Ժելեզնովոդսկ, Եսենտուկի), իսկ «հրաբխային» Կամչատկային մէջ՝ բազմաթիւ գեյզերներ ու տաք աղբիւրներ: === Կլիմա === Տարածքի մեծութեան պատճառով Ռուսաստանի կլիման բազմազան է: Կլիման արեւմտեան մասին մէջ ցամաքային է, միջին մասը՝ խիստ ցամաքային, իսկ արեւելեան ծովափնեայ գօտիին մէջ՝ մուսոնային: Մթնոլորտի ջերմութիւնը հարաւէն հիւսիս եւ արեւմուտքէն արեւելք ուղղութիւններով կը նուազի եւ նուազագոյնի կը հասնի երկրի հիւսիս-արեւելքին մէջ։ Այստեղ Օյմեակոն գոգաւորութեան մէջ գրանցուած է բնակելի ցամաքի ամենացածր ջերմաստիճանը (-78՛С): Ռայ մասամբ պայմանաւորուած է ձմեռային հակակիկլոնով: Ռուսաստանի համեմատաբար տաք տարածաշրջանը Հիւսիսային Կովկասն է, իսկ ամենաբարձր ջերմաստիճանը (+43՛С) արձանագրած է Մերձկասպեան ցածրավայրը: Երկրի մեծ մասին մէջ տեղումներու քանակը բաւարար է հողագործութեան կազմակերպման համար: Տեղումները համեմատաբար առատ են Ռուսաստանի արեւմուտքը՝ Ատլանտեան օւկիանոսէն մշտապէս փչող քամիներու եւ հեռաւորարեւելեան ծովափնեայ գօտիին մէջ՝ Խաղաղ օւկիանոսէն ամռանը փչող մուսոնային քամիներու ազդեցութեամբ: Տեղումներու տարեկան քանակը ամենաքիչն է Վոլգայ գետի ստորին հոսանքին մէջ, որուն պատճառով այստեղ, ինչպէս նաեւ Հիւսիսային Կովկասի մէջ հողագործութիւնը կը կազմակերպուի ոռոգման շնորհիւ: Արեւելեան շրջաններուն մէջ ամառը կարճատեւ է, եւ այդ պատճառով վաղ աշնանային ցուրտերն ու երկարատեւ տեղումները յաճախ կը ոչնչացնեն գիւղատնտեսական մշակաբոյսերու բերքը: Այս գօտին գիւղատնտեսական ռիսկի գօտի կը կոչուի: Բարեխառն գօտիէն հիւսիս, հողի բազմամեայ սառածութեան պատճառով, հողագործութիւնն ընդհանրապէս հնարաւոր չէ: === Բուսական եւ կենդանական աշխարհ === Ռուսաստանը հարուստ է անտառային աղբիւրներով (փայտանիւթի պաշարները' 75 միլիարդ մ3): Երկրին մէջ կան շատ արժէքաւոր փայտանիւթ ունեցող ծառատեսակներ: Առանձնապէս կարեւոր են կաղնին, եղեւնին, հաճարենին, կաղամախին, մայրին: Վերջինիս փայտանիւթն կ՛օգտագործուի մատիտներու արտադրութեան մէջ: Անտառներու մէջ համարեա ամէնուր կ՛աճին բազմատեսակ սունկեր, պտուղներ, հատապտուղներ ու դեղաբոյսեր: Վերջիններէն առաւել արժէքաւոր է ժենշենը (կեանքի արմատ), որ կը հանդիպի Պրիմորիէի եւ խաբարովսկի երկրամասերուն մէջ: Բազմազան ու հարուստ է Ռուսաստանի կենդանական աշխարհը: Հիւսիսի ծովափնեայ «թռչնաշուկաներէն» հաւաքած ձուերը եւ փետուրը, որսած ձուկը, փոկերը, ծովացուլերը, հիւսիսային եղջերուի մորթին ու միսը, բեւեռային աղուէսի մորթին նենեցներու, չուկչաներու ապրուստի գլխաւոր միջոցներն են: Անտառային եւ տունդրայի գօտիներուն մէջ կան թանկ մորթատու բազմազան կենդանիներ՝ սկիւռ, կնգում, բեւեռաղուես, աղուէս, ջրաքիս, ջրասամոյր, կզաքիս, սամոյր եւ այլն: Ռուսաստանը միշտ ալ եղած է համաշխարհային շուկայ այդ մորթիներու գլխաւոր արտահանողը: == Կառավարում == === Բարձրագույն օրենսդիր մարմին === === Բարձրագույն գործադիր մարմին === === Բարձրագույն դատական մարմին === === Քաղաքական կուսակցութիւններ === Համաձայն «քաղաքական կուսակցութիւններու մասին» Դաշնային օրէնքի` յուլիս 2011-ի դրությեամբ Ռուսաստանի մէջ պաշտօնապէս արձանագրուած են քաղաքական 7 կուսակցութիւններ, որոնցմէ Պետական Դումային մէջ ներկայացուած են չորսը` Միացեալ Ռուսաստան Համառուսաստանեան քաղաքական կուսակցութիւնը, ՌԴԿԿ (Ռուսաստանի Դաշնութեան Կոմունիստական Կուսակցութիւն), ՌԼԴԿ (Ռուսաստանի Լիբերալ� Դեմոկրատական Կուսակցութիւն) եւ Արդար Ռուսաստան քաղաքական կուսակցութիւնը: Պետական Դումային մէջ ներկայացուած չեն Արդար գործ Համառուսաստանեան քաղաքական կուսակցութիւնը, Ռուսաստանի հայրենասէրներ քաղաքական կուսակցութիւնը եւ Եաբլոկոյ Ռուսաստանեան միացեալ ժողովրդավարական կուսակցութիւնը: == Վարչական բաժանում == Ռուսաստանի Դաշնութեան դաղնակից կարգը հաստատուած է յունուար 1918-ին Սովետներու III համագումարին ուր ընդունուած է «աշխատաւոր եւ շահագործուող ազգի իրաւունքներու հռչակագիր», որ հռչակած է՝ Այդպիսով, միացեալ պետութիւնը վերափոխուած է դաշնութեան։ 2009-ին, ըստ 1993 թուականի Սահմանադրութեան 5 յօդուածին, Ռուսաստանի Դաշնութիւնը կազմաւորուած է իրաւահաւասար էութիւններէ։ Մարտ 1 2008-էն այդպիսի գոյութիւններու թիւը 83 է։ === Ռուսաստանի դաշնային կառուցուածքը === Ռուսաստանը Դաշնային կառուցուածքի երկիր է: Ռուսաստանի Դաշնութեան մէջ կը մտնեն 83 հաւասարազօր էութիւններ, որոնցմէ են 21 հանրապետութիւն, 9 երկրամաս, 46 մարզ, 2 դաշնային նշանակաշութեան քաղաք, 1 ինքնավար մարզ եւ 4 ինքնավար շրջան: Դաշնութեան պետական իշխանութեան մարմիններու համակարգը կը սահմանուի Դաշնութեան կանոնակարգած ընդհանուր հիմունքներով: Իւրաքանչիւր շրջանի մէջ կը գործէ օրէնսդիր (ներկայացուցչական) մարմին (խորհրդարան, օրէնսդիր հաւաք) եւ գործադիր մարմին (կառավարութիւն): Քանի մը հատին մէջ գոյութիւն ունի նաեւ բարձր պաշտօնեայի պաշտօն (նախագահ, նահանգապետ), որոնք ունին ՌԴ-ի օրէնսդիր մարմիններու լիազօրութիւններ նախագահի ներկայացմամբ եւ կարող են այդ պաշտօնը գրաւել անսահմանափակ քանակութեամբ: Ռուսաստանը կը բաժնուի նաեւ 8 դաշնային շրջաններու, որոնցմէ իւրաքանչիւրին մէջ կ՛աշխատի նախագահի լիազքրուած ներկայացուցիչը: Դաշնութեան էութիւնները ունին իրենց վարչատարածքային բաժանումը: Որպէս օրէնք, էութեան կազմին մէջ հիմնական միաւորը կը համարուին հանրապետական (մարզային, երկրամասային) նշանակութեան շրջանները եւ քաղաքները: === Ինքնավար հանրապետութիւններ === === Ղրիմ === Ղրիմի տարածքը 25, 5 հազար քառակուսի քմ է: Արեւմուտքը եւ հարաւը կը ողողուի սեւ, արեւելքը՝ Ազովի ծովերով: Արեւելաեւրոպական հարթավայրին կը միանայ Պերեկոպի նեղ (մինչեւ 8 քմ) պարանոցով: Ղրիմի արեւելքը կը գտնուին կերչ, արեւմուտքը՝ Թարխանկուտ․ թերակղզիները, հիւսիս-արեւելեան ամբողջ ծովեզերքի երկայնքով կը ձգուի Սիւաշը: == Միջազգային յարաբերութիւններ == === ՌԴ դերը միջպետական կառոյցներ === === Յարաբերութիւնները նախկին ԽՍՀՄ երկրներու հետ === === Ռուսական սփիւռքը === Ռուսական սփիւռքի քանակութեան մասին կան շատ աղբիւրներ, սակայն հստակ քանակութիւնը հեղինակային աղբիւրներու մէջ չի յայտարարուիր։ Ռուսները Հայաստանի բնակչութեան կազմին մէջ ազգային փոքրամասնութիւններէն երկրորդն են եզդիներէն ետք։ Համաձայն 2011 թուականի մարդահամարի Հայաստանի մէջ ռուսական սփիւռքի քանակը 14.660 մարդ կը կազմէ։ Նախկինին մէջ ռուս բնակչութեան քանակութիւնը աւելի մեծ էր, սակայն Սպիտակի երկրաշարժի, ԽՍՀՄ փլուզման եւ երկրին մէջ կտրուկ տնտեսական անկման պատճառով ռուսերու մեծ մասը անկախութեան առաջին տարիներուն արտագաղթեց Ռուսաստան։ Ռուսերը Հայաստանի մէջ ներկայացուած են մոլոկաններով եւ սովետական ժամանակաշրջանին Հայաստան տեղափոխուած ժառանգներէն: Ըստ 2006 թուականի Մարդահամարի, աւելի քան 67, 000 մարդ նշած են իրենց ռուսական ծագում, որոնցմէ 15, 000-ը ծնած են Ռուսաստանի մէջ։ Իսկ մօտ 36, 000 մարդիկ կը տիրապետեն ռուսերէն լեզուին։ 2008 թուականի վերջերուն ռուսական սփիւրքը Ռիո-դե-Ժանեյրոյի մէջ աւել չէր ընդհանուր 100 մարդ։ Ըստ 2013 թուականի վերջին տուեալներուն սփիւռքը աճած է դառնալով 300 մարդ։ == Բնակչութիւն == === Վիճակագրութիւն === === Բնական աճ === 2010-ի մարդահամարի տուեալներով Ռուսաստանի մէջ կը բնակէր 142 905 200 մարդ։ Այս ցուցանիշով Ռուսաստանը աշխարհի մէջ 9-րդ տեղը կը գրաւէ։ Միջին խտութիւնը կը կազմէ 8, 36 մարդ/1 կմ2-ի մէջ, բայց այսպիսի բնակչութիւնը կը բնակի Ռուսաստանի մէջ շատ անհաւասարաչափ։ Ռուսերու 78 %-ը կը բնակի երկրի եւրոպական մասը, որ կը կազմէ տարածքի մօտ 25%-ը։ Ամենամեծ միջին խտութիւնը Մոսկուայի մէջ է՝ 4626 մարդ/1 քմ2-ի մէջ, իսկ ամենափոքր միջին խտութիւնը արձանագրուած է Չուկոտկայի մէջ՝ 0, 07 մարդ/ 1 քմ2-ի մէջ։ Ըստ 2010-ի տուեալներու բնակչութեան 73 %-ը կը բնակին քաղաքներուն մէջ։ Ըստ 1 յունուար 2013-ի տուեալներու 166 քաղաքներուն մէջ կ՛ապրի աւելի քան 100 հզ. մարդ։ Իսկ 15 քաղաքներուն մէջ աւելի քան 1 միլիոն մարդ։ Ռուսաստանը բնակչութեան թիւով աշխարհի առաջատար պետութիւններէն է։ Կ՛ապրին ժողովուրդներ, ազգեր եւ ազգութիւններ։ Մեծամասնութիւն կը կազմեն ռուսերը՝ արեւելասլավոնական առաւել մեծաթիւ ազգը՝ շուրջ 81 տոկոս։ Վերջին տարիներու տնտեսական ծանր անկման հետեւանքով Ռուսաստանի բնակչութիւնը նուազած է։ Բնական աճի ցուցանիշը բացասական է (2000-2005 թուականներ՝ - 0, 6%), այլ կերպ ասած՝ երկրին բնորոշ է դեպոպուլեացիան (ժողովրդագրական ձմեռ, ճգնաժամ)։ Այդ պայմաններուն մէջ երկրին մէջ կը զգացուի աշխատանքային ուժի պակաս։ ԽՍՀՄ նախկին հանրապետութիւններէն, Չինաստանէն եւ այլ երկրներէն շուրջ 11 միլիոն մարդ կ՛աշխատի Ռուսաստանի տարբեր տարածաշրջաններուն մէջ։ Ժողովրդագիրներու կանխատեսմամբ՝ 2050 թուականին Ռուսաստանի բնակչութեան թիւը կը նուազի ու կը հասնի 112 միլիոնի։ Բնական աճի ցուցանիշը միջինէն բարձր է Կեդրոնական, Ուրալեան եւ Կուզբասի արդիւնաբերական շրջաններուն մէջ, ինչպէս նաեւ՝ Հիւսիսային Կովկասի եւ իսուլմանական այլ ժողովուրդներու մօտ։ Ժողովրդագրական ճգնաժամը հաղթահարելու նպատակով Ռուսաստանի Պետդուման 2006 թուականին ընդունած է ծնելիութեան բարձրացումը խթանող որոշում, ըստ որուն նախատեսուած է ընտանիքի մէջ ծնած երրորդ երեխայի համար կատարել մօտ 8, 5 հազար տոլար համարժէք աջակցութիւն։ === Աճման տեմպ եւ սեռատարիքային կառուցուածք === 2000-ականներուն ծնելիութեան աճի եւ մահածութեան մակարդակի նուազման պատճառով բնակչութեան նուազման առագութիւնը սկսաւ կրճատուիլ։ 2009-էն սկսեալ բնակչութեան թուաքանակը սկսաւ աճիլ]։ Այժմ Ռուսաստանի մէջ բնական վերաճ է՝ ծնելութիւնը կը գերազանցէ մահածութեանը։ Յունուարէն հոկտեմբեր 2012-էն, ծնելիութեան գործակիցը Ռուսաստանի մէջ 13, 3 մարդ կը կազմէր (1000-էն), մահածութեանը՝ 13, 3, իսկ բնական վերաճի գործակիցը 0, 0։ Միւս տարիներու հետ համեմատած կը նկատուի ծնելիուեյան աճ, մահածութեան անկում եւ բնական վերաճի գործակցի աճ։ Ռուսաստանի բնակչութեան միջին տարիքը 39 տարեկանն է։ Սեռերու յարաբերակթյութեան ցուցանիշ՝ 0, 86 տղայ - 1 աղջիկ։ Այս ցուցանիշի փոփոխութիւնը տարբեր տարիքային խումբերուն մէջ ամբողջովին կը համապատասխանէ համաշխարհային միտումներուն։ 1, 06 ծնունդի ժամանակ, 1, 06 15 տարեկանէն ցած դէմքերու համար, 0, 91- 15-էն 64 տարեկան եւ 0, 43- 65 տարեկանէն բարձր։ Տարիքային կառուցուածք 0-14 տարեկան. 15, 1 % (տղաներ 11, 9 մլն/աղջիկներ 10, 4 մլն) 15—64 տարեկան. 72, 0 % (տղաներ 48, 9 մլն/աղջիկներ 53, 3 մլն) 65 տարեկան եւ աւելի. 12, 9 % (տղաներ 5, 7 մլն/աղջիկներ 12, 6 մլն) (ըստ 2010 թուականի տուեալներու)]Միջին տարիք ընդհանուր։ 38, 7 տարեկան տղաներ։ 35, 5 տարեկան աղջիկներ։ 41, 9 տարեկան (ըստ 2011 թուականի տուեալներու) === Քաղաքայնացնում === Ուրբանիզացվածության մակարդակն ամենաբարձրն է ԽՍՀՄ-ի նախկին հանրապետութիւններու շարքին մէջ (73%)։ Արեւելեան շրջաններուն մէջ քաղաքային բնակչութեան բաժինը աւելի մեծ է, որ կը բացատրուի գիւղատնտեսութեան զարգացման սահմանափակ հնարաւորութիւններով։ Արդիւնաբերութեան որոշ արտադրութիւններու կրճատման, աշխարհագրական կտրուածութեամբ պայմանաւորուած տնտեսական դժուարութիւններու եւ կեանքի որակի անկման պատճառով արեւելեան շրջաններէն շուրջ 3 միլիոն մարդ վերջին 1, 5 տասնամեակուն գաղթած է Ռուսաստանի արեւմտեան շրջաններ: ուրբանիզացուածութեան մակարդակը միջինէն ցած է կեդրոնական սեւահողային եւ հիւսիսկովկասեան զարգացած գիւղատնտեսական շրջաններուն մէջ։ Այստեղ գիւղերը կ՛արանձնանան մարդաշատութեամբ: Հիւսիսի անտառային գօտիին մէջ գիւղերը շատ փոքր են, երբեմն՝ քանի մը տնտեսութեամբ (խուտոր): Ռուսաստանի մէջ կայ շուրջ 2000 քաղաք, որոնցմէ 15-ը՝ աւելի քան մէկ միլիոն, իսկ շուրջ 170-ը՝ աւելի քան 100 հազար բնակչութեամբ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Հիփոքամփուս Նալու

Հիփոքամփուս Նալու, Հարաւային Ափրիկէի արեւելեան ծովափին դիմաց, Հնդկաց ովկիանոսին մէջ ապրող իւրայատուկ անասուն մը: Ան ափրիկեան առաջին փիկմին, մանր ձիաձուկն է: === Յայտնաբերում === Սաւանա Նալու Օլիվիէ սուզումի մարզիչը 2017-ին կը հետախուզէ Հարաւային Ափրիկէի Սոտուանա ծովախորշին խորութիւնները, ան կը նկարէ շատ փոքրիկ ձիաձուկ մը, հազիւ բրինձի հատիկի մը մեծութեամբ: Մէկ տարի ետք ան նկարը ցոյց կու տայ գիտնականներու: Ասիկա կը դառնայ առաջին փիկմի մանր ձիաձուկը, որուն գոյութիւնը կ'արձանագրուի Հնդկաց ովկիանոսին մէջ: Զայն կ'անուանեն Հիփոքամփուս Նալու` ի պատիւ զայն գտնող հետախոյզին: Մինչեւ այդ թուականը ծանօթ էին փիկմի մանր ձիաձուկի միայն 7 տեսակներ. անոնք կ'ապրէին Խաղաղական ովկիանոսին մէջ, Ինտոնեզիոյ, Մալեզիոյ եւ Ֆիլիփինեաններու եռանկիւնին մէջ, հարաւարեւելեան Ասիոյ, Ճափոնի ջուրերուն մէջ: Այդ ընտանիքէն նոր տեսակ մը 8000 քմ հեռու գտնելը շատ զարմանալի է, կը նմանի «ագեվազ մը գտնելու Նորվեկիոյ մէջ» ինչպէս կ'արտայայտուի գիտնականներէն մէկը: === Բնութագրում === Միւս փիկմի մանր ձիաձուկերու նման, այս ձիաձուկին հասակն ալ չ'անցնիր 2 սմ-ը: Սակայն այս ծովային անասունը խորհրդաւոր կը թուի գիտնականներուն: Ան առաջին ձիաձուկն է, որ կ'ապրի ջրախոտերուն եւ աւազին մէջ եւ ոչ` հանդարտ ջուրերուն մէջ: Ան ունի նաեւ ուրիշ իւրայատկութիւն մը, անոր կռնակի փուշերուն ծայրերը սուր են, մինչեւ անոր զարմիկներուն փուշերուն ծայրերը տափակ են: == Ծանօթագրութիւններ ==

1907 թուական

1907 թուական, ոչ նահանջ տարի, 20րդ դարու եօթներորդ տարին է == Դէպքեր == Յունիս 26՝ Թիֆլիսի պանքի կողոպուտը պոլշեւիքներուն կողմէ == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1907 ծնունդներ Յունուար 1՝ Գառզու (ֆրանսերէն՝ Jean Carzou, նոյն ինքը՝ Գառնիկ Յարութիւն Զուլումեան, մ.2000), ֆրանսայի հայ համայնքի նկարիչ Մարտ 15՝ Զարեհ Մութաֆեան (մ.1980), հայ նկարիչ եւ մտաւորական Մայիս 22՝ Գուրգէն Ալէմշահ (մ.1947), երգահան եւ խմբավար Յուլիս 7՝ Գրիգոր Արշակ Յակոբեան (մ.1981), հայ բանաստեղծ, գրականագէտ եւ բանասէր Հոկտեմբեր 30՝ Ռաֆայէլ Աթայեան (մ.1990), արձակագիր եւ գրականագէտ Նոյեմբեր 9՝ Մկրտիչ Մ․ Մկրեան(մ.1983), հայ գրականագէտ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1907 մահեր Մարտ 15՝ Համբարձում Ալաճաճեան (ծն.1840), հրապարակախօս Ապրիլ 6՝ Ռեթէոս Պէրպէրեան (ծն.1848), գրող, տնտեսագէտ եւ թարգմանիչ Հոկտեմբեր 29՝ Մկրտիչ Խրիմեան (Յայտնի է նաեւ՝ Խրիմեան Հայրիկ անունով, ծն.1820), ամենայն Հայոց 125րդ կաթողիկոս Նոյեմբեր 23՝ Պերճ Պռոշեան (Տէր Առաքելեան, ծն.1837), գրող Անստոյգ ամսաթիւով՝ Գէորգ Չաւուշ (ծն.1870), ազգային-ազատագրական մարտիկ == Ծանօթագրութիւններ ==

Գոհար Գրիգորեան

Գոհար Մամիկոնի Գրիգորեան (20 Մարտ 1924(1924-03-20), Դիլիջան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Անդրկովկասի ԽՖՍՀ, Խորհրդային Միութիւն - 8 Սեպտեմբեր 2008(2008-09-08), Երեւան, Հայաստան), ճարտարապետ, ՀԽՍՀ վաստակաւոր ճարտարապետ (1972)։ == Կենսագրութիւն == 1949-ին աւարտած է Երեւանի արուեստագիտական հիմնարկը։ 1949-1996-ններուն աշխատած է Հայպետնախագիծ հիմնարկին մէջ (1949-1955-ններուն՝ «Երքաղնախագիծ»), 1967-1992-ններուն եղած է նախագիծերու գլխաւոր ճարտարապետ։ === Գործունէութիւն === Գրիգորեանի նախագիծերով Երեւանի մէջ կառուցուած են՝ Կամոյի անուան դպրոցը (այժմ՝ թիւ 76 հայ-արգենտինեան դպրոց) Համահեղինակներու հետ՝ բնակելի տուներ 1953-1956-ններուն, բոլորը ամուսնիի՝ ճարտարապետ Բաբգէն Յակոբեանի հետ Մանկական երկաթուղիի կայարանը, 1954 Մանկապարտէզներ՝ Երեւանի մէջ, 1954, Գիւմրիի մէջ, 1955, Հրազդանի մէջ, 1982 Վարչական շէնքեր՝ Մեղրիի մէջ, 1974, Արթիկի մէջ, 1974, Մեծամօրի մէջ, 1974, Սեւանի մէջ, 1977 Մարզպետարանի եւ քաղխորհուրդի միացեալ շէնքը Հրազդանի մէջ, 1973 Բնակելի թաղամաս Արթիկի մէջ, 1974 Տուներ Վանաձորի մէջ, Գիւմրիի մէջ1977-1985-ններուն ճարտարապետ Մարթին Միքայէլեանի հետ վերակազմած է Հրազդան քաղաքի վարչական-մշակութային կեդրոնի նախագիծը՝ բնակելի 4 խմբակներով Հեղինակային խումբին հետ, 1974-1978-ններուն մասնակցած է Մեծամոր աւանի նախագծմանն ու կառուցապատմանը։ Շարք մը տիպային, փորձարարական, մրցութային նախագիծերու հեղինակ է։ == Ցուցահանդէսներ == 1992, 1994, 2004-ններուն Երեւանի մէջ կազմակերպուած է Գրիգորեանի ճարտարապետական, գծանկարչական եւ գեղանկարչական աշխատանքներու ցուցահանդէսները։ == Ծանօթագրութիւններ ==

5 Մայիս

5 Մայիս, տարուան 125-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 126-րդ) օրն է։ 4 Մայիս 5 Մայիս 6 Մայիս == Դէպքեր == == Ծնունդներ == 1898, Արտաշէս Արզումանեան, հայ խորհրդային դերասան։ Ատրպէյճանական ԽՍՀ (1954) եւ ՀԽՍՀ (1971) ժողովրդական արտիստ։1941 թուականէն ԽՄԿԿ-ի անդամ (մահ.՝ 1985)։ 1941, Արմէն Հախնազարեան, ճարտարապետութեան դոկտոր, Հայկական ճարտարապետութիւնը ուսումնասիրող հիմնադրամի հիմնադիր (մահ.՝ 2009)։ 1898, Թորոս Ազատեան, բանասէր, խմբագիր, բանաստեղծ (մահ․՝ 1955)։ == Մահեր == 1972, Մարտիրոս Սարգիս Սարեան, Հայ մեծ նկարիչ, ՍՍՀՄ ժողովրդական նկարիչ (1960), ՍՍՀՄ Գեղարուեստի ակադեմիայի իսկական անդամ (1947), ՀՍՍՀ ԳԱ Ակադեմիկոս (1956), ընկերվարական աշխատանքի հերոս (1965), ՀՍՍՀ Նկարիչներու Միութեան նախագահ (1945-51) (ծն․՝ 1880)։ == Տօներ ==

Քարլոս Աբովեան

Քարլոս Աբովեան (Քալօ) (17 Հոկտեմբեր 1937(1937-10-17), Վանաձոր, Խորհրդային Միութիւն - 5 Դեկտեմբեր 1992(1992-12-05), Վանաձոր, Հայաստան), հայ գեղանկարիչ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Կիրովական (այժմ՝ Վանաձոր)։ Կիրովական՝ Լոռի, ուր անձրեւներ, արեւներ կան, ծիածաններ․․․ == Ստեղծագործութիւններ == Լոռի, մայրամուտի գոյներ, 1991 Քրոջս դիմանկարը, 1984 Ինքնանկար բերետով, 1986 Էլենի դիմանկարը, 1982 == Ցուցահանդէսներ == 1995՝ անհատական ցուցահանդէս Երեւանի մէջ (յետմահու): 1995՝ անհատական ցուցահանդէս Վանաձորի մէջ (յետմահու): == Ծանօթագրութիւններ ==

Արհակելոս, Լերոս

Արհակելոս (յուն․՝ Αρχάγγελος), հարաւ-արեւելեան Էգէականի անբնակ կղզիակ, Տոտեքանիսա, Յունաստան։ Կը գտնուի Լերոսին հիւսիսը, Փարթենի գիւղի ծոցին դիմացը։ == Տեղեկութիւններ == Արհակելոս կը պատկանի Լերոս քաղաքապետութեան։ Տարածութիւնն է 1,61 քլ․²։ Ձկնորսութեան յարմար կղզի է։ Ունի գեղեցիկ ծովափներ եւ ծոցեր, ուր օդի վատ պայմաններուն երթեւեկ նաւերը կրնան ապաստան գտնել։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Հայոց Ցեղասպանութեան Յուշարձան (Թորոնթօ)

Հայոց ցեղասպանութեան յուշարձան, խաչքար Կանադայի Թորոնթո քաղաքի Յորք գերեզմանատանը։ == Պատմութիւն == Խաչքարը նուիրուած է Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերու հիշատակին։ Խաչքարի ստեղծման նախաձեռնութիւնը Սուրբ Երրորդութիւն հայկական եկեղեցինն է, հեղինակը Հակոբ Ջանբազեանն է։ Խաչքարի վրայ փորագրուած են Վիլեամ Սարոեանի յայտնի խօսքերը, ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Սաղմոսավանք

Սաղմոսավանք, Հայկական առաքելական վանական համալիր Հայաստանի Արագածոտնի մարզի Սաղմոսաւան գիւղին մէջ։ Սաղմոսավանքի վանական համալիրը միջնադարեան ամենահարուստ եւ նշանաւոր հոգեւոր կեդրոններէն մէկն է: Այն կառուցուած է 13-րդ դարուն Այրարատեան կողմնակալութեան կողմնակալ Վաչէ Ա. Վաչուտեանի եւ իր իշխանական ընտանիքին կողմէ։Սաղմոսավանքի վանական համալիրը կը գտնուի Հայաստանի Արագածոտնի մարզի Սաղմոսաւան գիւղի, Քասախ գետի ձախ, բարձրադիր գեղատեսիլ հատուածին, Երեւանէն 37 քմ. հեռաւորութեան վրայ: Սաղմոսավանք բառի հիմքը սաղմոսն է: Սաղմոսը հոգեւոր երգն է: Աշխարհի մէջ միակ վանքն է, ուր հնչած սաղմոսներուն անունով Սաղմոսավանք կոչուած է: == Պատմութիւն == Աւանդութեան համաձայն հայոց առաջին կաթողիկոս Գրիգոր Լուսաւորիչը 4-րդ դարուն Արագածի գագաթէն նկատելով այս վայրը՝ եկեղեցի կառուցած է այստեղ: Այնուհետեւ, նոյն տեղի հոգեւորականները հաւաքելով, անոնց սաղմոսներ սորվեցուցած է: Գրաւոր աղբիւրներուն մէջ Սաղմոսավանքը կը յիշատակուի 12-րդ դարուի 2-րդ կէսին, երբ Յովհաննէս Մունջ վարդապետը վերանորոգած է զայն եւ հիմնած է դպրոց, որ յետագային դարձած է նշանաւոր գրչութեան կեդրոն: 13-րդ դարուն Զաքարեան իշխաններու կողմէ Արեւելեան Հայաստանը ազատագրելէ ետք այստեղ կը հաստատուի Վաչուտեան իշխանական տոհմը: Վաչուտեանները եկած էին Լոռիէն, բայց իրենց գործունէութիւնը կապուած էր Արագածոտնի հետ, որուն տէրերն էին: Վաչէ Վաչուտեան իշխանը տոհմի առաւել ակնառու ներկայացուցիչներէն մէկն էր: Ան աչքի ինկած է իր տարած բազմաթիւ յաղթական պատերազմներու ընթացքին եւ իր շինարարական գործունէութեամբ: Վաչէ Վաչուտեանը կառուցած է Սանահինի բաց գաւիթը, Կեչառիսի Սուրբ Նշան եկեղեցին, Մակարավանքի գաւիթը, Հոռոմոսի գրատունը, իջեւանատներ, աշխարհիկ եւ հոգեւոր այլ շինութիւններ: Սուրբ Սիոն եկեղեցւոյ արեւմտեան մուտքի ճակատին գրուած արձանագրութեան համաձայն 1215 թուականին Վաչէ Վաչուտեան իր կնոջ Մամախաթունի հետ կառուցած է եկեղեցին՝ ի յիշատակ ամիրսպասալար Զաքարէ Մեծի եւ ի պահպանութիւն կենաց անոր որդի Շահնշահ Զաքարեանի։Եկեղեցին արտաքին տեսքով ուղղանկիւն է, ներսէն խաչաձեւ եւ կեդրոնագմբեթ եւ բոլոր անկիւնները տեղադրուած են երկյարկ աւանդատներ: Սուրբ Սիոն եկեղեցւոյ ճարտարապետին անունը Մոմիկ էր: Սաղմոսավանքի գաւիթը կառուցուած է 13-րդ դարու առաջին քարորդին դարձեալ Վաչէ Վաչուտեանի կողմէ: Ինքնատիպ են գաւիթի հարաւային ճակատի զոյգ խոշոր լուսամուտները եւ երդիկի վրայ բարձրացող վեց սիւներով ռոտոնդան: Սուրբ Սիոն եկեղեցւոյ հարաւային կողմը Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին է՝ կառուցուած Վաչէ Վաչուտեան իշխանի որդի՝ Քուրտ Վաչուտեանի կողմէ 1235 թուականին: Կառոյցը ունի ուղղանկիւն յատակագիծ, իսկ արեւելեան մասը խորանով թաղիքածածկ շինութիւն է: Պատին վրայ պատկերուած են ծագող արեւի եւ ճառագայթներու հարթաքանդակը, հրեշտակը եւ իշխանական զինանշանը՝ գառանը ճանկած արծիւը: Ճարտարապետը օգտագործած է նաեւ գունաւոր ձեւաւորում: Որոշ մասերը կարմիր եւ սեւ քարերով շարուած են եւ ներկուած սպիտակ, դեղին եւ կարմիր ներկերով, որ շքեղութիւն տուած է շինութեան: 1255 թուականին Վաչէի որդին՝ իշխան Քուրտ Վաչուտեանը եւ անոր տիկինը՝ Խորիշահը կառուցած են Սաղմոսավանքի գրատունը, որուն հարաւային պատի շինարարական արձանագրութեան համաձայն՝ նուիրած են իրենց վաղամեռիկ դստեր յիշատակին եւ անոր արեւմտեան ճակատին խաչքարեր կը գտնուին։13-րդ դարուն այս գրատան մէջ 120 ձեռագիր մատեան պահուած է: 1890 թուականին՝ Մկրտիչ Խրիմեան, վանքը նորոգել տուած է։ Սակայն խորհրդային տարիներուն Ս․ Սիոն եկեղեցին դադրած է գործածութենէ։ Երջանկայիշատակ Գարեգին Ա․ Հայրապետի հոգածութեամբ՝ Սաղմոսավանքը հիմնովին նորոգուած է 2001 թուականին։ == Պատկերասրահ == == Գրականութիւն == Թադէոս Յակոբեան, Ստեփան Մելիք-Բախշեան, Յովհաննէս Բարսեղեան, Հայաստանի եւ Յարակից Շրջաններու Տեղանուններու Բառարան, հատոր 5, Երեւան, 2001, էջ 482-483: Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հատոր 10, Երեւան, 1984, էջ 152-153: Յարութիւնեան Վ., Հայկական Ճարտարապետութեան Պատմութիւն, Երեւան, 1992: Յակոբոսն Ա., Սաղմոսավանք, Երեւան, 1984: == Ծանօթագրութիւններ ==

Եություպ

YouTube (կը կարդացուի՝ ԵուԹյուպ, «you» — դու/դուք եւ «tube» — խողովակ, ալիք), վիտեօ-նախագծային կայք համացանցի մէջ, որ մասնակիցները եւ այցելուները կարող են տեղադրել, դիտել տեսանիւթեր եւ բաժնել տեսանիւթեր։ Եություպի գրասենեակը կը գտնուի Սան Պրունոյի մէջ եւ ստեղծուած է 2005 թուական՝ Փետրուարին։ Վեպ կայքը տեսանիւթերը ցոյց տալու համար կ'օգտագործէ Adobe Flash-ը։ 2006 թուական 13 Նոյեմբերին ԵուԹյուպը 1,6 միլիար ԱՄՆ տոլարով գնուած է Կուկըլի կողմէ։ Չարձանագրուած այցելուները (ոչ մասնակիցները) կարող են դիտել կայքի տեսահոլովակներու մեծ մասը։ Արձանագրուած մասնակիցները կարող են շատ աւելի մեծ քանակի տեսանիւթեր դիտել, անշուշտ 18 տարեկան եւ բարձր տարիքի համար թոյլատրելի տեսանիւթեր։ ԵուԹյուպի մէջ Փորնոկրաֆիական կամ մերկ տեսարաններ պարունակող տեսանիւթեր դնել արգիլուած է։ Ըստ 2006 թուականի՝ Յուլիսի վիճակագրական տուեալներու, օրական դիտուած է 100 միլիոն տեսանիւթ, եւ վերբեռնուած է՝ 65.000։ 9 Հոկտեմբեր 2009 թուականի դրութեամբ օրական դիտուած է 1 միլիար Եություպի տեսանիւթեր։ 2008 թուականի Փետրուարին Եություպ ունեցած է 2.750.000 դաչագրուած մասնակից եւ ընդհանուր առմամբ 73.100.000 անուն տեսանիւթ։ Հարկաւոր կ'ըլլայ աւելի քան 1000 տարի, որպէսզի հնարաւոր ըլլայ դիտել Եություպի բոլոր հոլովակները։ == Արտաքին յղումներ == YouTube.com

Արամ Սահակեան

Արամ Սահակեան == Կենսագրութիւն == Արամ Սահակեան, Ուրֆացի, ծնած 1897-ին: Պէյրութ եկած է 1910-ին իբրեւեւ ուսանող, սակայն ստիպուած եղած է զբաղիլ լուսանկարչութեամբ, հիմնելով սեփական գործատեղին։ Պրն. Սհակեան ինքնաշխատութեամբ զարգացած է, երիտասարդութիւնը անցուցած ըլլաով Պէյրութի զոյգ Համալսարաններուն մէջ, Հայ ուսանողներուն հետ շփման մէջ մտած է։ Նախապատերազմեան ուսանողական գործունէութեան մասին մեզի հայթայթեց կարեւոր տեղեկութիւն։ Ա.Ընդհ. Պատերազմին աքսորուած է Դամասկոս, ուրկէ խումբ մը ընկերներով փախած Աքապա անգլիացիներուն մօտ, ապա անցած Եգիպտոս։ Անդամակցած է Կամաւորական Հայկական Լէգէոնին։ Կիպրոսէն եւ Յունական կղզիներէն անցած Կիլիկիա։ Մասնակցած է կամաւորական բոլո՛ր կռիւներուն։ Բանակէն արձակուելէ ետք կը հաստատուի Պէյրութ ուր կը բանայ իր Լուսանկրարչական գործատեղին։ Պրն. Սահակեան մեր գաղութին գրական կարեւոր դէմքերէն է։ Ա. Ընդհ. Պատերազմէն ետք է որ կը սկսի իր գրական գործունէութեան եւ հետզհետէ կը հրատարակուին իր Երկերը։ Պատերազմէն անմիջապէս ետք լոյս կը տեսնէ իր մէկ վէպը Ֆրանսերէն լեզուով, «Լա Ֆամ Սօլտա» խորագիրով։ Այս վէպին Հայերէն բնագիրը գրուած իր կողմէ՝ որ սակայն լոյս չի տեսներ Հայերէնով, այլ Վահրամ Վարժապետեանի կողմէ Ֆրանսերէնի Թարգմանուելով կը հրատարակուի։ 1928-ին լոյս կը տեսնէ իր «Բանտի Աշխարհէն» գիրքը։ 1933-ին «Ուրֆայի Հերոսամարտը», 1937-ին «Քերթուած Գարնան Գիշերներ», 1945-ին «Մահուան Պէս Զօրաւոր», 1947-ին «Անահիտ Մանուկեան» իսկ քանի մը տարի առաջ ալ «Արեան Ձայնը»: Պրն. Սահակեանի «Մահուան Պէս Զօրաւոր» գործը մեծ յաջողութիւն գտաւ եւ նոյնիսկ Թարգամնուեցաւ Արաբերէնի, տեղական մամուլի գնահատանքին արժանանալով։ Կը գործածէ կարգ մը գրչանուններ որոնցմէ կարեւորը՝ Լութեր։ Ինչպէս ըսինք՝ Պրն. Սհակեան մեր գաղութի կարեւոր մտաւորականներէն է եւ եթէ օր մը Լիբանանահայ գաղութի մեր օրերու պատմութիւնը գրուի, լայն տեղ պիտի յատկացուի անոր։ Ունեցած է նաեւ Եռանդուն հանրային հասարակական եւ կուսակցական (Դաշնակցական) գործունէութիւն։ Պրն. Սահակեանի այս ամփոփ կենսագրութիւնը կուտանք առաւելաբար Լիբանանահայ նախապատերազմեան շրջանին (1914) ըլլաուն, հոս պիտի չկրնանք անդրադառնալ իր ամբողջական կենսագրութեան, տրուած ըլլալով որ մեր գիրքը մինչեւ Ա. Ընդհ. Պատերազմը կ'ընդզրկէ։ Ամուսնացած է Օր. Էղիս Յովանանեանի հետ։ Ունի երկու զաւակ, մանչը մը՝ Վարուժան եւ աղջիկ մը՝ Կասիա: == Ծանօթագրութիւններ == 2. Հայերը Լիբանանի մէջ Ա. Հատոր Պէյրութ 1951, եւ Բ. հրատարակութիւն 1982 էջ 388-390

Լեհաստանի Հայերը

Տակաւին 14-15-րդ դարերուն Լեհաստանի մէջ ապաստան գտած են մեծ թիւով հայ գաղթականներ, որոնք դարեր շարունակ հաշտ ու խաղաղ ապրած են տեղի բնակչութեան հետ։ Լեհաստանի հայ գաղութը ստովարացաած է հատկապէս Բագրատունեաց մայրաքաղաք Անիի կործանումէն յետոյ։ Անոնց մէջ եղած են հմուտ արհեստաւորներ, երկրագործներ, առեւտրականներ, որոնք ըստ ամենայնի նպաստած են լեհական պետութեան զարգացմանը, յարկ եղած դէպքին զենքով պաշտպած են երկրի անվտանգութիւնը։ Արեւելքին մէջ Լեհական դիւանագիտութեան ռահվիրաններն էին Յան Սոբեսկին, Սեֆեր Մուրատովիչը, Շիմոն Պետրովիչը, Ռոմաշկեւիչը եւ ուրիշներ։ Անոր շնորհիւ լեհ թագաւորները հովանավորած են հայերին՝ անոնց ընձեռելով զանազան արտօնութիւններ, շնորհել ազգային սովորութներու եւ կրօնի պահպանութեան իրաւունք։ Լեհահայերը կառուցած են եկեղեցիներ (կաթոլիկ), հիմնած են դպրոցներ, հիւանդանոցներ։ 17-րդ դարի ընթացքին անոնք ունէին տպարան եւ թատրոն։ Լեհահայերը տուած են նշանաւոր գիտնականներ (Մելխիոր Ստեֆանովիչ, Սահակովիչ Կասյան, Շիմոն Պետրոսովիչ, Յակոբ Առաքելովիչ, Ստեփանոս Ռոշքա, Գոգոժ Փիրամովիչ եւ ուրիշներ), պատմիչներ (Յովհաննես Կամենեցացի, Սիմեոն Լեհացի, Յան Տոմաշ Յուզեֆովիչ), բանաստեղծներ ու երաժիշտներ (Շիմոն Շիմոնովիչ, Տոմաչ Նարգիլեւիչ, Յոզեֆ Դիոնեզի Մինասովիչ, Կայեթան Աբգարովիչ, Ադոլֆ Աբրահամովիչ, Յուզեֆ Նիկորովիչ, Կարոլ Միկուլին եւ ուրիշներ)։ Անոնք հիմնական ապրած են Լվովի մէջ, Կամենեց-Պոդոլսկայի, Լուցկայի, Վոլինայի, Ռաշկովայի, Կրակովայի, Պոզնայի, Վրոցլավի, Լյուբլինի եւ Վարշավայի մէջ։ 18-րդ դարուն վերջին եւ 19-րդ դարու սկզբին մասնատուած լեհական հողերուն մէջ մնացած են փոքրաթիւ, հիմնականին կաթոլիկ հայեր, որոնք աստիճանաբար ձուլված են։ Ներկայիս Լեհաստանում բնակվում է 92.000 հայ, որոնց մեծ մասը Հայաստանից արտագաղթել են վերջին 10-15 տարիների ընթացքում։ անոնց մի մասը լեհ հասարակության մեջ որոշակի դիրքի է հասած. զբաղուած են պետական կառոյցներու մէջ, գիտութեան ու մշակոյթի բնագավառներուն մէջ։ 1980 թ.-ին Կրակովույի մէջ գործած են Հայ մշակոյթի համակիրներու շրջանակը (ընկերութիւն), 1985 թ.-էն՝ Հայ մշակութային ընկերութիւնը, որոնց նպատակն է համախմբել լեհահայությանը, վերականգնել անոնց մշակութային ավանդութիւններն ու կապեր հաստատել Հայաստանի հետ։ կը գործեն Սուրբ Երրորդութիւն հայ գաթոլիկ եկեղեցին Գլիվիցայիի մէջ, միակ առաքելական Սուրբ Վասիլ եկեղեցին Վարշավայի մէջ == Ծանօթագրութիւններ ==

Արարատ (ամսագիր, Թեհրան)

«Արարատ», ամսագիր։ Հայ մշակութային «Արարատ» միութեան հրատարակութիւն։ Լոյս տեսած է 1959-1960 թուականներուն, Թեհրանի մէջ։ Խմբագիր՝ Ս. Սագինեան։ Յետագային՝ 1979-1980 թուականներուն, Թեհրանի մէջ շարունակած է հրատարակուիլ որպէս Հայ մարզական «Արարատ» կազմակերպութեան նոյնանուն տեղեկատու ամսագիր։

Տիէկօ Ռիվերա

Տիէկօ Ռիվերա (8 Դեկտեմբեր 1886(1886-12-08)[…], Գուանախուատո, Կուանախուաթօ, Մեքսիքօ - 24 Նոյեմբեր 1957(1957-11-24)[…], Coyoacán, Մեքսիքօ Սիթի, Մեքսիքօ) Մեքսիքօ մայրաքաղաքի հարուստ արուարձաններէն։ Մեքսիքացի նկարիչ։ Ան հանրածանօթ դարձաւ որմային նկարչութեան ընդմէջէն։ Իր ընդարձակ որմանկարները օգնեցին պատի նկարչութեան շարժման հաստատման՝ Մեքսիքոյի եւ միջազգային արուեստին մէջ։ Համոզումով համայնավար եւ նաեւ անդամ՝ Մեքսիքոյի Համայնավար կուսակցութեան։ 1922-էն մինչեւ 1953 թուականներուն, Ռիվերա որմանկարներ կը նկարէ գլխաւորաբար Մեքսիքօ Սիթի, Չափինկօ, Կուերնաւաքա, Սան Ֆրանսիսքօ, Տիթրոյթ եւ Նիու Եորք քաղաքներուն մէջ։ Ան ամուսնացած է չորս անգամ, որոնցմէ երկուքը՝ նկարիչ Ֆրիտա Քալոյին հետ։ 1931 թուականին անոր գործերը կը ցուցադրուին Նիու Եորքի Արդի Արուեստի թանգարանին մէջ։, == Կենսագրական գիծեր == === Մանկութիւն === 1886 թուականին Կուանախուաթօ քաղաքին մէջ, երկուորեակներ Տիէկօ Մարիա եւ Քարլոս Մարիա Ռիվերա կը ծնին։ 1888 թուականին Քարլոս Մարիան կը մեռնի։ 1893 թուականին Ռիվերա ընտանիքը Մեքսիքօ կը տեղափոխուի։ === Կազմաւորում === 1896 թուականին Տիէկօ կ՛ուսանի Սան Քարլոս քաղաքի Գեղարուեստի ազգային Դպրոցին մէջ, ուրկէ շրջանաւարտ կ՛ելլէ 1905-ին։ 1907-ին Վերաքրուզ պետութեան կառավարիչէն (Մեքսիքօն փոքր պետութիւններուն դաշնակցութիւն մըն է) կրթաթոշակ մը կ՛ընդունի։ Այսպէս հնարաւորութիւնը կ՛ունենայ Եւրոպա ուսանելու։ === Եւրոպայի Տարիները === Եւրոպա կը հասնի եւ Մատրիտ կը հաստատուի։ Երբ հոն ուսումը կ՛աւարտէ, Փարիզ կ՛անցնի։ Քանի մը շաբաթ ետք, կը ճամբորդէ դէպի հիւսիսային Եւրոպա, յատկապէս Պելճիքա եւ Հոլանտա, ապա՝ Լոնտոն։1909 թուականին, Պրիւքսէլ, կը հանդիպի Անճելինա Պելոֆ ռուս նկարչուհիին։ Փարիզ՝ կ՛ամուսնանան։ Տասներկու տարիներ կը տեւէ անոնց ամուսնութիւնը։ 1910-ին Ռիվերան կը սկսի աշակերտել տպաւորչական հոսանքի նկարիչ Օքթաւ Կիյոնէին մօտ։ Նոյն տարին, Մեքսիքօ կը վերադառնայ, որպէսզի ներկայ գտնուի երկրին անկախութեան 100-ամեակի տօնակատարութիւններուն։ Նոյեմբեր 20, 1910-ին Ռիվերա իր գործերը կը ցուցադրէ Սան Քարլոս, իր յաճախած դպրոցին մէջ։ Ցուցահանդէսին բացումը կը կատարէ Տիազ նախագահին տիկինը՝ Քարմելիթա Տիազ։ Վերջինս կը գնէ Ռիվերայի 6 գործեր իր անձնական հաւաքածոյին համար, իսկ Մեքսիքոյին պետութիւնը՝ 5 գործեր։ Սակայն, այդ օրը կը ծագի Մեքսիքոյի Ապաստամբութիւնը եւ արագ կը տարածուի ամբողջ երկրին մէջ։ Նախագահ Տիազ, երկիրը կը լքէ 1911 թուականի Մայիսին, յոյսով Մեքսիքօն չմխրճուի եղբայրասպան կռիւներու։Ռիվերան, իր գործերուն վաճառէն բաւական դրամ շահած, Փարիզ կը մեկնի 1911-ին։ 1912-ի ամառուան եւ ձմեռուան եղանակները Մատրիտ՝ Սպանիա, կ՛անցընէ։ Կողակիցին հետ Մատրիտը կը պտտին, Քաթալունիա Catalunya -Catalogne եւ Թոլետօ կ՛այցելեն։ Թոլետօ, կը հետաքրքրուի Էլ Կրէքոյին գործերով։ 1914 թուականին Փարիզի Մոնփառնաս շրջանը կը հաստատուի։ Շրջանակը նկարիչներ են։ Կ՛ազդուի խորանարդաձեւութեան հոսանքէն։ Բարեկամները կ՛ըլլան՝ Մոտիլիանի Amedeo Modiglian ․ ան կը նկարէ Ռիվերային դիմանկարը, Աղեքսանտր Զինովիու, որուն խորանարդաձեւ դիմանակարը Ռիվերան կը նկարէ։ Մեքսիքօն եղբայրասպան պատերազմի մէջ ըլլալով, Ռիվերան պետութենէն չի կրնար պարտքերը գանձել․ կը գտնուի աղքատ եւ առանց նիւթական աղբիւրի վիճակի մը մէջ։ 1916 թուականի Օգոստոսին, կինը Պելոֆ մանչ զաւակ մը կը ծնի, որ սակայն հազիւ 14 ամսուան, կը մահանայ։ Ռիվերան, կը սկսի կապ մը Մարի Վորոպիէֆ ռուս նկարչուհիին հետ։ Այս ապօրինի կապը տասը տարի պիտի տեւէ։ Միաժամանակ, բազմաթիւ զաւակներ կ՛ունենայ ուրիշ սիրածներու հետ ալ, սակայն անոնց հայրութիւնը երբեք պիտի չստանձնէ: Գործերը, կը ցուցադրուին Նիու Եորքի Արդի Ճեմելիքին մէջ, Փիքասօ, Վան Կոկ եւ Սեզան նկարիչներուն գործերուն կողքին։ 1919 թուականին, Մեքսիքոյի սահմանադրական կառավարութիւնը Ռիվերան կը հրաւիրէ վերադառնալ երկիր։ Իրեն դրամանպաստ մը կը շնորհէ, որով ան Իտալիա կը ճամբորդէ, որմանկարչութիւն ուսանելու համար։ === Մեքսիքօ վերադարձը === 1921-ին, Ռիվերա Մեքսիքօ կը վերադառնայ, Ապստամբութիւնը վերջացած ըլալով։ Կ՛ըլլայ հիմնադիրներէն մէկը «Ապստամբ Աշխատաւորներու, Արհեստագէտներու, Նկարիչներու եւ Քանդակագործներու Արհեստակցական Ընկերութեան» Sindicato Revolucionario de Trabajadores Técnicos, Pintores y Escultores․ զայն կը հետաքրքրէ համայնավարութեան գաղափարախօսութիւնը։ Կ՛իրականացնէ իր առաջին որմանկարչութիւնը․ ձախ-ազգայնական քաղաքական եզրի մէջ կը պատկերուին մեքսիքեան ազգագրական նիւթեր։ 1922-ին, կ՛ամուսնանայ Կուատելուփ Մարինին հետ․ կ՛ունենան երկու աղջիկներ՝ Կուատելուփ եւ Ռութ։ Նոյն տարին, կ՛անդամակցի Մեքսիքոյի Համայնավար Կուսակցութեան։ Կ՛ընդառաջէ յեղափոխական կառավարութիւններուն պատուէրներուն եւ կը դառնայ պաշտօնական նկարիչներէն մին։ Խօսէ Քլեմենթէ Օրօզօ, Դաւիթ Ալֆարօ Սիքիերոս եւ Ռուֆինօ Թամայօ նկարիչներուն հետ կը փորձեն նկարել հսկայ որմանկարներ։ Նիւթերը՝ 1910 թուականի յեղափոխութենէն եւ 1911-1920 թուականի եղբայրասպան պատերազմէն առնուած են, ունին պարզ ոճ եւ վառ գոյներով կը ներկայացուին։ 1927 – 1930 թուականներուն, զայն նիւթապէս կ՛օժանդակէ Մեքսիքոյի մօտ ԱՄՆ դեսպան՝ Տիուայթ Մորոու։ Ռիվերա կը նկարէ Քուերնաւաքայի «Քորթես» հին պալատին մէջ որմնանկար մը բազմաթիւ պատկերներով․ Historia de Morelos, Conquista y Revolucíon. կը պարզէ բանուորներուն աշխատանքի վատ պայմանները եւ անոնց շահագործումը գործարարներուն կողմէ։ 1929-ին Ամերիկացի լրագրող Էրնըսթին Իվանս, Նիու Եորք քաղաքին մէջ Տիէկօ Ռիվերային որմանկարներու գիրքը կը հրատարակէ․ նկարիչին մասին անգլերէն լեզուով առաջին հրատարակուող գիրքն է։ Այս ժամանակին, կը ծանօթանայ համայնավար համոզումներով Ֆրիտա Քալօ նկարչուհիին։ 1927 թուականի աշնան, Մոսկուա կը ճամբորդէ, ներկայ գտնուելու համար Հոկտեմբերեան Յեղափոխութեան տօնակատարութիւններուն։ Յաջորդ տարին, կը վտարուի հակասովիէթական գործունէութեան ամբաստանութեամբ։ 1929 թուականին՝ Մեքսիքօ վերադարձին, համայնավար կուսակցութենէն կը վտարուի։ 1930 – 1940 տասնամեակին, յաճախ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգները կ՛այցելէ եւ կը նկարէ ընդհանրապէս ճարտարարուեստի բնագաւառէն նիւթերով գործեր։ Ամենագլխաւոր որմանկարը կը զարդարէ Տիթրոյթ քաղաքին Արուեստի Հիմնարկին պատը։ 1929 թուականին, 43 տարեկանին, կ՛ամուսնանայ 21 տարեկան Ֆրիտա Քալօին հետ։ Կ՛ամուսնալուծուին 1939 թուականին եւ տարի մը ետք, կրկին կ՛ամուսնանան։ 1929-1935, կ՛իրականացնէ Մեքսիքոյի Ազգային Պալատին գլխաւոր մուտքին աստիճաններուն պատերուն վրայ, իր գլուխ գործոցներէն՝ «Մեքսիքացի ժողովուրդին դիւցազնավէպը» որմանկարը։ === Վերջին տարիները === ==== Ա․Մ․Ն․ուն մէջ ==== 1930 թուականի Նոյեմբերին, կնոջ հետ Սան Ֆրանսիսքօ կը մեկնին։ 1930-1931 թուականներուն Սակարանը կը զարդարէ իրականացնելով «Քալիֆորնիոյ այլաբանութիւն» գործը։ Կը յաջորդէ Քալիֆորնիոյ Գեղարուեստի Դպրոցին «Որմանկարի իրականացում» որմանկարը, ուր կ՛ինքնաներկայանայ լաստակի մը վրայ, կռնակը հանդիսատեսներուն տուած։ 1932-ին Ռիվերային կը վստահուի Տիթրոյթի Գեղարուեստի հիմնարկի շէնքին Պարտէզին Գաւիթի որմնանկարումը․ 27 պաստառներու վրայ կ՛իրականացնէ «Տիթրոյթին ճարտարարուեստը» հսկայ գործը։ Որմանկարներու շարքը ներշնչուած է Ֆորտ գործարաններէն, յատկապէս Ֆորտ V-8 մակնիշէն։ Այս գործին իրականացումը պատճառ կ՛ըլլայ որ Ռիվերա մօտէն ճանչնայ ճարտարարուեստի աշխարհը։ Ռիվերա, կ՛ընդառաջէ Ռոքֆելըր գործարարներուն առաջարկին եւ 1933-ին կ՛իրականացնէ Նիու Երոքի Ռոքֆելըր Կեդրոնի համալիրի Radio Corporation of America շէնքին մուտքին որմանկարը, որուն խորագիրն է՝ «Մարդը, ուղիներուն խաչմերուկին, նայուածքը կ՛ուղղէ դէպի լաւագոյն ապագան»․ սակայն գործը բանավէճերու առարկայ կը դառնայ։ Պատճառը հետեւեալն է․ ուրուանկարը պէտք էր ընդգրկել արհեստակցական ղեկավարի մը պատկերացումը, սակայն Ռիվերան կը նկարէ Լենինին դիմանկարը։ Ռիվերան գործէն կ՛արձակուի եւ 1934 Փետրուարին որմանկարը կը քանդուի։ ==== Ետ՝ Մեքսիքօ ==== Մեքսիքօ վերադարձին, Ռիվերա կնոջ հետ կը հաստատուին Պոհաուզ Bauhaus ոճով կառուցուած բնակարանի մը մէջ, Մեքսիքոյի Սան Անխել արուարձանը։ Աշխատանոց բնակարանը բաղկացած է երկու խորանարդաձեւ շէնքերէ, որոնք կամրջակով մը կը միանան։ Փոքր կապոյտ շէնքը կը յատկացուի Ֆրիտա Քալօին, իսկ միւսը, բաց վարդագոյնը՝ կը դառնայ Ռիվերային ծաւալուն աշխատանոցը։ 1934-ին սէրային կապ կը հաստատէ կնոջ քրոջը հետ՝ Քրսիտինա․ Ֆրիտան վիրաւորուած, տունէն կը մեկնի։ Բայց 1935 թուականին, քրոջը կը ներէ եւ Ռիվերային հաշտութեան նամակ կը գրէ։ 1936-ին Ռիվերան կը վերամիանայ 4րդ Միջազգայնականի Quatrième Internationale Մեքսիկեան թեւին։ Բարեկամական կապ կը հաստատէ աքսորուած Լէոն Թրոցքիի հետ Leon Trotsky - Лев Давидович Троцки․ վերջինս 1937 Յունուարէն կը բնակի Ֆրիտային պապենական տան մէջ։ Ֆրիտա ջերմ կապ կը հաստատէ Թրոցքիին հետ ու Ռիվերային տունէն կը մեկնի։ Ռիվերան եւ Թրոցքին հակառակութեան մէջ են եւ այս պատճառով Ռիվերան կասկածի տակ կը գտնուի Թրոցքիին դէմ անյաջող մահափորձէն ետք։ Ռիվերան երկիրը կը լքէ ու Քալիֆորնիա կ՛ապաստանի։ Ոսկեայ Դարպասի Միջազգային Ցուցահանդէսին համար Golden Gate International Exposition կ՛իրականացնէ տասը պաստառներով որմանկար մը, «Փանամերիկեան Միութիւն» խորագրով։ 21 Օգոստոս 1940-ին, Թրոցքին կը սպաննուի։ Ռիվերային բնակարանը կը խուզարկեն եւ կինը Ֆրիտան կը հարցաքննեն։ Ռիվերան, կինը Ա․Մ․Ն․ բերել կու տայ, ուր կը պսակուին Դեկտեմբեր 8, 1940-ին։ 1942-ին Քոյոաքան, Մեքսիքոյին հարաւը, կը կառուցէ շէնք մը որ «Անահուաքալի» Anahuacalli կ՛անուանէ․ մտադիր է հոն տեղադրել իր նախասպանական շրջանի հաւաքածոյին հազարաւոր իրերը։ Շէնքը, Ռիվերային վկայումով, Ազթեքեան, Մայեան եւ Ռիվերայի աւանդական ոճերու խառնուրդ մըն է։ 1964-ին, Ռիվերային մահէն ետք, շէնքը թանգարանի կը վերածուի։ 1943-ին Ազգային Ճեմարանին հիմնադիրներէն մէկը կ՛ըլլայ։ 1947-ին պատի նկարչութեան գլխաւոր գործերէն մէկը կ՛իրականացնէ՝ «Կիրակնօրեայ հետ միջօրէին երազ մը, Ալամետա կեդրոնին մէջ» Sueño de una tarde dominical en la Alameda Central։ 1950-ին Փապլօ Ներուտայի Pablo Neruda «Քանթօ Ղենեռալը» Canto general կը պատկերազարդէ եւ կ՛արժանանայ Գիտութեանց եւ Արուեստի Ազգային Մրցանակին։ 1952-ին Կաճարի Ողիմպիական Մարզադաշտին համար, կ՛իրականացնէ «Համալսարանը, Մեքսիկեան ընտանիքը, խազաղութիւնը եւ մարզիկ երիտասարդութիւնը» La Universidad, la familia mexicana, la paz y la juventud deportista որմանկարը։ 1953-ին Մեքսիքոյի հիւանդանոցի մը համար, վերջին որմանկարը կ՛իրականացնէ «Առողջ մնալու ժողովուրդին փափաքը» խորագրով։ Նաեւ նոյն տարին, կ՛իրականացնէ ամենամեծ գործերէն մէկը․ Մեքսիքօ քաղաքին Սան Խօսէի Ապստամբները San José Insurgentes արուարձանին մէջ, Ապստամբներու պողոտային վրայ գտնուող «Ապստամբներու թատրոն»ին հսկայ որմանկարը։ Հսկայ որմանկարը կիտուած է ապակեայ քարիկներով պնակաձեւ Վենետիկեան խճանկարներու վրայ։ Կը ներկայացնէ Մեքսիքոյի պատմութեան տարբեր հանգրուանները։ 1954, Յուլիս 13-ին Ֆրիտա Քալօն կը մահանայ։ Նոյն տարին, Ռիվերան «Անահուաքալի»ն Anahuacalli եւ Ֆրիտային պապենական տունը, «Կապոյտ Տունը» Casa Azul (յետագային կը դառնայ «Ֆրիtա Քալոյի թանգարան» Museo Frida Kahlo) Մեքսիքոյի ժողովուրդին կը նուիրէ: 1955 թուականին կ՛ամուսնանայ Ֆրիտայի ընկերուհիներէն՝ Էմմա Հութատոյին հետ եւ միասին Սովիէթական Միութիւն կւ ճամբորդեն, որպէսզի հոն Ռիվերան գործողութեան մը ենթարկուի։ 24 Նոյեմբեր, 1957 թուականին, Ռիվերա կը մահանայ։ Կը թաղուի Rotonda de las Personas Ilustres վայրը՝ «Տոլորես Փանթէոն»ին մէջ։ == Զանազան == 2002-ին, կը հրապարակուի «Ֆրիտա» ժապաւէնը․ ի միջի այլոց, կը պատմէ նկարիչին եւ Ֆրիտային աղմկալի սէրը։ Օգոստոս 30, 2010 թուականին, շրջագայութեան կը դրուի մեքսիկեան 500 փեսոս արժող թղթադրամը․ մէկ կողմը կը պատկերացուի Տիէկօ Ռիվերային 1941 թուականին ինքնադիմանկարը եւ նկարը՝ «Մերկ՝ ակօսախոտ շուշաններով», (1944)։ Թղթադրամին ետեւի մասը, կը պատկերացուի Ֆրիտա Քալոյին 1940 թուականին ինքնադիմանկարը եւ վերջինիս նկարը՝ «Սէրը կը գրկէ Աշխարհը, Երկիրը (Մեքսիքա), զիս, Դիէկօն եւ Տէր Xolotl» The Love Embrace of the Universe, the Earth (Mexico), Diego, I and Señor Xolotl։ == Գլխաւոր գործերէն == === Նկարներ === 1907-ին «Ինքնակենդանագիր՝ եզրաւոր գլխարկի հետ» Autorretrato con chambergo, 1908-ին «Ավիլա․ առտուն» La mañana de Avila,1908-ին «Ավիլայի փողոց» La calle de ‘Avila,1909-ին «Հեծեալ ցլասպանը» El Picador,1909-ին «Տունը կամուրջին վրայ» La casa sobre el Puente,1910-ին «Փոթորիկէն ետք» Después de la tormenta,191-ին «Բնավայր» Paisaje,1913-ին «Ատոլֆօ Պեսթ Մօկարի կենդանագիրը» Retrato de Adolfo Best Maugard,1912-13 թուականներուն «Երկրպագութիւն Աստուածամօր եւ մանուկին» Adoración de la virgen y el niño,1913-ն «Արեւը մշուշը կը ճեղքէ» El sol rompiendo la bruma,1913-ին «Կինը ջրհորին» La mujer en el pozo,1914-ին «Զարթնոցը» El despertador,1914-ին «Երկու կիներ» Dos Mujeres ․ կենդանագիր՝ Անճելինա Պելոֆ եւ Մարիա Տոլորես Պաստեան,1914-ին «Կենդանագրեր Kawashima եւ Foujita պարոններուն»,1914-ին «Երիտասարդը փետրամատիտով» Hombre joven con una pluma estilográ,1915-ին«Շաւիղը» El Rastro,1915-ին «Ռամոն Կոմեզ տէ լա Սերնային կենդանագիրը» Retrato de Ramón Gómez de la Serna,1915-ին «Զափաթիստեան բնավայր» Paisaje Zapatista,1915-ին «Մարեւնայի կենդանագիրը» Retrato de Marevna,1915-ին «Նստած կինը (Կիթառի մարմինով կինը)» Mujer sentada ( Mujer con cuerpo de guitarra),1916-ին, «Քաղաքային բնավայր» Urban landscape,1916-ին «Կակաչներով անշարժ կեանք» Naturaleza Muerta con Tulipanes,1917-ն «Դանակ եւ պտուղ պատուհանին առջեւ» Cuchillo y fruta frente a la ventana,1917-ին «Անօթներով անշարժ կեանք» Naturaleza muerta con utensilios,1919-ին «Թուաբանագէտը» El matemático․ === Պատի նկարչութիւն === === Քանդակներ === == Տե՛ս նաեւ == Եորղոս Եաքովիտիս Փոլ Կօկէն Վան Կոկ Ռամպրանտ վան Ռէյն Տէլաքրուա Ռենուար == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Ռիվերա Rivera, Andrea Kettenmann, հրատ․՝TASCHEN 2005, Գերմանիա, (անգլերէն) == Արտաքին յղումներ == Անճելինա Պելոֆ Օքթաւ Կիյոնէ Մեքսիքայի Ապաստամբութիւնը Քաթալունիա Թոլետօ Էլ Կրեքօ Մոտիլիանի Աղեքսանտր Զինովիու Մարի Վորոպիեֆ Որմանկարչութիւն Պատի նկարչութիւն Մեքսիկեան պատի նկարչութիւն Նիու Եորքի Արդի Ճեմելիք Չափինկօ Ֆորտ գործարան Ռոքֆելըր Կեդրոն Պահաուզ 4րդ Միջազգայնական Լէոն Թրոցքի Ոկեայ Դարպասի Միջազգային Ցուցահանդէս Անահուաքալի Թանգարան - Museo Diego Rivera Anahuacalli Մեքսիքոյի Ազգային Ճեմարան Քանթօ Ղենեռալ Փապլօ Ներուտա Արուեստի եւ Գիտութեանց Ազգային մրցանակ Կաճարի Ողիմպիական Մարզադաշտ, Մեքսիքօ Ֆրիտա Քալօ թանգարան Սան Խօսէի ապստամբները San José Insurgentes Ապստամբներու թատրոն Ֆրիտա ժապաւէնը «Սէրը կը գրկէ Աշխարհը, Երկիրը (Մեքսիքա), զիս, Դիէկօն եւ Տէր Xolotl» The Love Embrace of the Universe, the Earth (Mexico), Diego, I and Señor Xolotl «Մեքսիքացի ժողովուրդին դիւցազնավէպը» Ազթեքները

Աշուն

Աշունը, տարուան չորս եղանակներէն մին։ Ամրան՝ յաջորդող, իսկ ձմրան՝ նախորդող եղանակը։ Աշնան, օրուան լուսաւորութիւնն ու օդի ջերմաստիճանը, աստիճանաբար կը նուազին։ Հիւսիսային կիսագունդի տարածքին, կը սկսի՝23 Սեպտեմբերին եւ կը վերջանայ 21 Դեկտեմբերին (Սեպտեմբեր, Հոկտեմբեր եւ Նոյեմբեր)։ Իսկ հարաւային կիսագունդին, կը սկսի 23 Մարտին եւ կը վերջանայ 21 Յունիսին (Մարտ, Ապրիլ եւ Մայիս)։ Այս ժամանակաշրջանին օր ու գիշեր կը հաւասարին։ == Պատկերասրահ ==

Ալպեան լեռներ

Ալպեր կամ Ալպեան լեռներ (գերմաներէն՝ Alpen, իտալ.՝ Alpi, ֆրանսերէն՝ Alpes, սլովեն.՝ Alpe), կելտական alp բառէն, որը կը նշանակէ «բարձր լեռ», Եւրոպայի ամէնէն բարձր լեռնաշղթան է։ Ալպերը ուռուցիկ աղեղի նման կ'երկարին դեպի հիւսիս-արեւմուտք 1200 քմ.։ Լեռները ունին սուր, ատամնաձեւ գագաթներ, որոնք ծածկուած են յավերժական ձիւնով։ Ատլանտեան ովկիանոսէն փչող քամիները առատ տեղումներ կը բերեն, ձմրան լեռներուն վրայ կը ձիւնէ։ Լեռներէն, վիթխարի սառցային գետերու նման, դանդաղօրէն դէպի վար կը սահին սառցադաշտերը։ Անոնցմէ սկիզբ կ'առնեն շարք մը վտակներ, որոնք աստիճանաբար կը դառնան ջրառատ եւ արագահոս գետեր (Վերին Հռենոս, Ռոն եւ այլն)։ Լեռնային գետերը կ'օգտագործուին ջրելեկտրակայաններ կառուցելու համար։ Ալպեաններու արեւմտեան մասին մէջ կը գտնուի Մոն Պլանը («Սպիտակ լեռ», 4810 մ.)` Եւրոպայի ամէնէն բարձր լեռնագագաթը: Հակառակ բարձրութեան` Ալպեանները դժուարանցանելի չեն։ Կտրտուած են խոր հովիտներով` ինչպէս լայնքով, այնպէս ալ երկայնքով։ Լեռներուն մէջէն փորուած փապուղիներէն երկաթուղիներ կ'անցնին։ Ալպեան լեռներու շրջակայ բնակչութիւնը բաւական խիտ է։ Վաղ ժամանակներէն ի վեր ալպեան լեռնանցքներով կ'անցնումին առեւտրական ճամբաները Միջերկրական ծովէն դէպի Կեդրոնական Եւրոպա։ Այդ ճամբաներուն, գետահովիտներուն եւ լիճերուն մօտերը, յառաջացած են հնադարեան քաղաքներ։ Լեռնային փարթամ մարգագետիններուն մէջ զարգացած է կաթնատու անասնապահութիւնը։ Ալպեան լեռները հարուստ չեն օգտակար հանածոներով (արեւելքը կան քանի նը մետաղներու հանքեր)։ Ալպեանները կը մտնեն 8 երկիրներու կազմին մէջ. փակագիծերուն մէջ ներկայացուած են Ալպեաններու տոկոսը տուեալ պետութեան ընդհանուր տարածքէն. Լիխտենշտայն (100%), Մոնաքօ (100%), Աւստրիա (65%), Շուէտ (60%), Սլովենիա (40%), Իտալիա (17%), Ֆրանսա (7%), Գերմանիա (3%)։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Խազ

Խազեր, հայկական միջնադարեան երաժշտութեան գրութեան նշաններ, զորս տարբեր համակարգերու մէջ, տարբեր մանրամասնութեամբ հաստատագրուած են հոգեւոր, մասամբ՝ աշխարհիկ երգեր։ Բնոյթով կը հարին նեւմերու գրութեան նշաններուն, սակայն ձեւերով, անուանումներով եւ նշանակութեամբ ինքնուրոյն են։ == Կիրառում == Գրուած են տողէն վեր՝ եթէ մէկ վանկին մէկ-երկու խազ կ'իյնայ եւ տողին վրայ եթէ մէկ վանկի խազերը շատ են։ Լայն առումով խազերու մէջ ընդգրկուած են նաեւ հայերէնի առոգանութեան եւ տրոհութեան նշանները, այբուբենի այն բաղաձայներն ու կիսաձայնը, որոնք երաժշտական համակարգէն ներս կիրառուած են որպէս լրացուցիչ նշումներ եւ մոնոտիք երաժշտական ձայնեղանակներու տառային նշումներ, որ կոչուած են «Բանալի խազեր»։ Խազերու քանակը, ձեւերը, անուանումները եւ անոնց վերագրուած նշնակութիւնները ժամանակի ընթացքին փոխուած են։ Խազերէն մի քանին յետագային օգտագործուած են նոր հայկական նոթագրութեան համակարգին մէջ։ Խազագրութենէն մնացած են հայերէնին կէտադրական նշանները՝ ապաթարց, բացականչութեան նշան, բութ, հարցի նշան, միջակէտ, շեշտ, ստորակէտ, վերջակէտ: == Անուան Ծագումնաբանութիւն == Ըստ Հրաչեայ Աճառեանին խազ բառը փոխ առնուած է Կովկասեան լեզուներէն, եւ կը նշանակէ« գիծ, գիր, ձայնագրական նշան, սիւնի կամ ձեռքի ակոսաձեւ գիծեր, նետի վարի ծայրի ճեղք»։ Նոյն բառէն եկած է «խազել» բայը, որ կը նշանակէ «գծել» կամ «մարմինը ճղել, ճեղքել»։ == Խազագրութեան Օրինակներ == == Որոշ Խազեր == == Տե՛ս նաեւ == Խազագրութիւն Նեւմեր(անգլերէն) == Ծանուցումներ == == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Անուններ.քոմ վաւերագրական ֆիլմ․ Արթուր Շահնազարեան Հայերը վաւերագրական ֆիլմ․ Արթուր Շահնազարեան

Յիշեցէք (ժապաւէն)

Յիշեցէք կամ Յիշէ (անգլերէն՝ Remember (2015 film)), 2015-ի ժապաւէն. քանատահայ բեմադրիչ Ատոմ Էկոյեան կողմէն պատրաստած է՝ հրեաներու ողջակիզման նուիրուած: == Սիւժէ == Ժապաւէնին գլխաւոր դերակատարն է Քրիստոֆըր Փլամըր (90 տարեկան ամերիկացի հրեայ մը), որ ողջակիզումէ փրկուած է, ալզհայմըր հիւանդութեան բռնուած անձ մըն է։ Այս անձը ստուգած է իր ընտանիքի անդամները սպաննող նացիներուն անունները եւ ստանձնած է զանոնք սպաննելու պարտականութիւնը։ Սակայն ալզհայմըր հիւանդութեան պատճառած յիշողութեան կորուստին հետեւանքով, ամէն անգամ ան կը մոռնայ, թէ ինչո՞ւ սպաննել կ՛ուզէ այդ մարդիկը։ Սոյն ժապաւէնը, ողջակիզման նուիրուած բոլոր միւս ժապաւէններէն, տարբեր շունչ ունի ու մասնաւորաբար կը ցոլացնէ Էկոյեանի տաղանդը: Ժապաւէնը լեցուն է հանդիսատեսը գրաւող անակնկալներով, իր մայր թեման ունենալով՝ վրիժառութեան պատմութիւնը: Ինչպէս Ատոմ Էկոյեանի միւս ժապաւէնները, այս նոր ժապաւէնը եւս բարդ կառոյցով ժապաւէն մըն է, ուր կը բեմադրուի արտակարգ խաղարկութիւն մը: == Ծանօթագրութիւններ ==

1712 թուական

1712 թուական, նահանջ տարի, 18րդ դարու 12րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1712 ծնունդներ 14 Յունիս՝ Սայեաթ-Նովա (բուն անունով՝ Յարութիւն Սայադեան, մ.1795) հայ բանաստեղծ եւ գուսան Անստոյգ օրով՝ Յովսէփ Էմին (մ.1809), ազգային-ազատագրական պայքարի գործիչ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1712 մահեր

Արտեմ Սարգսեան (լեզուաբան)

Արտեմ Եղիշէի Սարգսեան (28 Օգոստոս1942, Կիրովաբադ, Ատրպէյճանական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ, բանասիրական գիտութիւններու դոկտոր, փրոֆեսոր, հաղորդավար: == Կենսագրութիւն == Արտեմ Սարգսեանը ծնած է 28 Օգոստոս 1942-ին Կիրովաբադ (Գանձակ) քաղաքը։ 1965-ին աւարտած է Երեւանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետը։ 1987-էն բանասիրական գիտութիւններու դոկտոր է, 1990-էն՝ փրոֆեսոր։ 1986-ին արժանացած է ՀԽՍՀ Պետական մրցանակի։ Անոր լեզուաբանական աշխատութիւնները նուիրուած են գրաբարի կառուցուածքային նկարագրութեան՝ ժամանակակից ճշգրիտ մեթոդներու կիրառմամբ, արեւմտահայերէնի կառուցուածքային նկարագրութեան՝ հնչիւնաբանութիւն, բառապաշար, քերականութիւն, արեւելահայերէնի եւ արեւմտահայերէնի զուգադրական քննութեան, լեզուաբանական աշխարհագրութեան եւ հանրալեզուաբանութեան հիմնախնդիրներուն։ Դասաւանդած է Հայաստանի շարք մը բուհերէն ներս եւ Սփիւռքի կրթօջախներուն մէջ։ 1972-1982-ներուն դասաւանդած է Կիպրոսի Մելգոնեան վարժարանին մէջ, իսկ 1992-1996-ներուն՝ Երուսաղէմի Ժառանգաւորաց վարժարանին եւ ընծայարանին մէջ՝ միեւնոյն ժամանակ ըլլաքով կրթական հաստատութեան տեսուչը։ 1978-էն Առաջին ալիքի, ապա՝ «Արմենիա» հեռուստաընկերութեամբ հիմնած եւ վարած է «Մեր լեզուն, մեր խօսքը» հաղորդաշարը։ 1998-էն ՀՀ ԳԱԱ Հրաչեայ Աճառեանի անուան լեզուի ինստիտուտի թեմատիկ խումբի ղեկավարն է։ Եղած է «Արմենիա» հեռուստաընկերութեան գլխաւոր խմբագիրը։ == Պարգեւներ == ՀՀ «Մովսէս Խորենացի» մետալ, 2002 «Հայրենիքին մատուցած ծառայութիւնների համար» 1-ին աստիճանի մետալ, 2011 ՀՀ կրթութեան եւ գիտութեան նախարարութեան ոսկէ մետալ == Ծանօթագրութիւններ ==

Խաչակիրներու Է․ Արշաւանք

Խաչակիրներու եօթներորդ արշաւանք (ֆրանսերէն՝ Septième croisade, արաբերէն՝ الحملة الصليبية السابعة‎), խաչակիրներու արշաւանք, որ նախաձեռնած է Ֆրանսայի թագաւոր Լուի IX Սուրբը 1248–ին: Հասնելով Նեղոսի դելտա (եռանկիւն ցամաք), այստեղ հաստատուած մամլուքները կրնան ջախջախել խաչակրաց բանակներուն, որոնք Սուրիոյ մէջ հաստատուած էին: Ճակատամարտերէն մէկուն ընթացքին թագաւորը կը գերեւարէ եւ ազատ կ՛արձակէ հսկայական տոյժեր վճարելէ ետք։ 1243–ին հակամարտութիւն սկսաւ Տաճարականներու միաբանութեան եւ մուսուլմաններու միջեւ։ Գազայի մէջ տեղի ունեցած ճակատամարտի հետեւանքով, 48 ժամուայ ընթացքին խաչակիրներու բանակի մեծ մասը կործանած էր։ Մեծ թիւով պատմաբաններ կը նշեն թէ այս իրադարձուիունը Սուրբ Երկրին մէջ խաչակիրներու դարաշրջանի ագարտի սկիզբն է։ Ֆրանսայի թագաւոր Լուի Սուրբը խաչակրաց արշաւանք կազմակերպեց, որ 1248-1254 թուականներուն ընթացքին տեւեց եւ անյաջողութեամբ աւարտեցաւ։ Ան կեանքի մնացած մասը Ակրայի արքայական պալատին մէջ անցուց։ == Ծանօթագրութիւններ == == Լրացուցիչ ընթերցանութիւն == Al-Maqrizi, Al Selouk Leme'refatt Dewall al-Melouk, Dar al-kotob, 1997. In English: Bohn, Henry G., The Road to Knowledge of the Return of Kings, Chronicles of the Crusades, AMS Press, 1969 Ibn Taghri, al-Nujum al-Zahirah Fi Milook Misr wa al-Qahirah, al-Hay'ah al-Misreyah 1968 Jean de Joinville, Histoire de Saint Louis, 1309 Keen, Maurice (editor). Medieval Warfare. Oxford University Press, 1999. ISBN 0-19-820639-9

Ակաթա Քրիսթիի Յուշահամալիր

Ակաթա Քրիսթիի Յուշահամալիր (անգլ.՝ Agatha Christie Memorial), գրող, թատերագիր Ակաթա Քրիսթիին նուիրուած յուշահամալիր Լոնտոնի մէջ, Մեծ Բրիտանիա՝ Կրենպուրն եւ Կրէյթ Նիւփորթ փողոցներու խաչմերուկին վրայ, Քովենթ Կարտէնի կից: Տեղակայուած է Լոնտոնի թատերական թաղամասի սրտին մէջ: Այս վայրը ընտրուած է թատրոնի մէջ Ակաթա Քրիսթիի արած ներդրումներուն համար. անոր «Թակարդ» քրէական-հետախուզական թատերախաղը աշխարհի ամենաշատ ներկայացուած թատերախաղն է։ Քրիսթի առաջին կին թատերագիրն էր, որուն երեք թատերախաղերը միաժամանակ ցուցադրուած են Լոնտոնի Ուեսթ Էնտի մէջ: Յուշարձանը ունի գիրքի տեսք, որուն կեդրոնը պատկերուած է Ակաթա Քրիսթիի դիմաքանդակը: 2,4 մեթր բարձրութեամբ յուշարձանը պատրաստուած է պրոնզէ: Այն կը լուսաւորուի վարի եւ ներսի հատուածներէն: Յուշարձանի դիմացի մասը փորագրուած է: Յուշարձանի հեղինակը քանդակագործ Պէն Թուիսթոն-Տէյվիսն է: 1994-էն ի վեր յուշարձանի ստեղծման գաղափարը մշակած եւ իրականացուցած է Ակաթա Քրիսթիի թոռը՝ Մէթյու Պրիչարտը, «Թակարդ» թատերախաղի բեմադրիչ Սթիւէն Ուելի-Քոենի հետ: Ուէսթմինսթըրի քաղաքային խորհուրդը պաշտօնական համաձայնութիւն տուած է եւ առաջարկութիւններ ըրած՝ յուշահամալիրի շինարարութեան վերաբերեալ: Ըստ քանդակագործ Թուիսթօն-Տէյվիսի՝ այս Քրիսթիի նուիրուած առաջին յուշարձանն է Լոնտոնի մէջ, թէեւ Քրիսթիի կիսանդրին արդէն տեղադրուած էր Անգլիայի Տեւոն մարզի Տորքի քաղաքին մէջ: Յուշարձանին բացումը տեղի ունեցած է 25 Նոյեմբեր 2012-ին՝ «Թակարդ» թատրերգութեան 60-ամեակին առթիւ: Յուշահամալիրին վրայ անգլերէնով զետեղուած են Քրիսթիի ամենայայտնի գիրքերու եւ թատրերգութիւններու վերնագիրները, ինչպէս նաեւ այն լեզուներով, որոնցմով թարգմանուած են անոր ստեղծագործութիւնները: Վերնագիրները մրցոյթի միջոցով ընտրած են Քրիսթիի երկրպագուները: Գրառումներու մանրամասները կարելի է տեսնել պաշտօնական կայքին մէջ: == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == West End to get Agatha Christie memorial (8 August 2012), BBC Agatha Christie memorial to be erected by Alison Flood (10 August 2012), The Guardian

Սամուէլ Տօքթօրեան

Սամուէլ Տօքթօրեան (լատինատառ՝ Samuel Doctorian, 11 Ապրիլ 1930(1930-04-11), Պէյրութ, Լիբանան - 19 Դեկտեմբեր 2016(2016-12-19), Փասատինա, Լոս Անճելըս շրջան, Քալիֆորնիա, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ) հայ աւետարանական հովիւ մըն էր։ == Կենսագրութիւն == Տօքթօրեան ծնած էր Պէյրութ 1930-ին՝ ջարդէն ազատած ծնողներու զաւակ է։ Երբ վեց տարեկան էր, ծնողները կը տեղափոխուին Երուսաղէմ, ուր կը կոչուի Գողգոթա՝ Երուսաղէմի մօտ այն վայրին մէջ, ուր մահացաւ Յիսուսը, կ'ապրին մինչեւ 1948 թուական։ Ինը տարեկան հասակին, Տօքթօրեան կը նուիրուի քրիստոնէութեան։ Գալով աղքատ ընտանիքէ մը, 14 տարեկան հասակին չկարողանալով շարունակել ուսումը, կը սկսի աշխատիլ կօշիկի արտադրութեամբ Հին Երուսաղէմի արհեստանոցի մը մէջ։ Բայց որոշելով իր կեանքը նուիրել քրիստոնէական քարոզչութեան, կը ձգէ աշխատանքը: 1948 թուականի Արաբ-իսրայէլեան պատերազմէն ետք, կը կորսնցնէ ամէն ինչ եւ փախստական կը վերադառնայ Լիբանան: Ան, 16 տարեկան հասակին կը ճամբորդէ Կլասկօ, Սքոթլանտա աստուածաբանութիւն ուսանելու՝ քաղաքի մերձակայքը գտնուող Հուրլեթ Նազարէն քոլէճի մէջ (Hurlet Nazarene College): Աստուածաբանութեան ճիւղը աւարտելէ ետք 1951-ին կը ձեռնադրուի վերապատուելի: Վերադառնալով Միջին Արեւելք, կը վարէ աւետարանչական ծառայութիւն Երուսաղէմի մէջ, այնուհետեւ տեղափոխուելով Յորդանանի Ամման մայրաքաղաքը: Կ'ամուսնանայ 1952 թուականի Ապրիլին՝ Նոյեմի Փաշկեանի հետ: Զոյգը կ'ունենան հինգ զաւակներ: 1952-ի Հոկտեմբերին Սամուէլ Տօքթօրեան աւետարանչական աշխատանք կը տանի ամբողջ Միջին Արեւելքի մէջ գլխաւորաբար Սուրիա (Հալէպ, Դամասկոս), Լիբանան (Պէյրութ, Պուրճ Համուտ), Կիպրոս, Եգիպտոս առանց պատկանելու ոչ մէկ դաւանանքի, այլ իբրեւ անկախ բողոքական-աւետարանական: Կը հիմնէ Կենաց վարժարանը, որբանոց ու Բեթել կեդրոնը Լիբանանի մէջ։ 1960-ական թուականներէն լոյս կ'ընծայէ Պէյրութի մէջ «Աւետարանիչ» պարբերականը։Տեսիլքի մը արդիւնքով կը հիմնէ 1959-ին «Աստուածաշունչի Հող Առաքելութիւնը» (Bible Land Mission): Կեդրոնը կը գտնուի Երուսաղէմի Գեթսեմանի Պարտէզի մօտ։ Երկարատեւ տարիներ, Վերապատուելի Տօքթօրեանը կ'ունենայ հսկայական աւետարանչական աշխատանք միջազգային գետնի վրայ։ Ան քրիստոնէական վերածնունդ կը քարոզէ աշխարհի աւելի քան 125 երկիրներու մէջ՝ վեց մայր ցամաքամասերու վրայ (Ասիա, Ափրիկէ, Եւրոպա, Աւստրալիա, Հիւսիսային Ամերիկա, Հարաւային Ամերիկա): Բոլոր հնարաւոր միջոցներով եւ հսկայական ծախսերով Աւետարանը կը քարոզէ ամենամեծ բողոքական դաւանանքի եկեղեցիներու մէջ, ինչպես նաեւ ատենէ ատեն կարգ մը կաթողիկէ եւ ուղղափառ եկեղեցիներու մէջ ալ: Իր հաղորդագրութիւնները կը ներկայացնեն իր առաքելութիւնները եւ անձնական փորձառութիւնները մանրամասն տեղեկագրերով եւ պատկերազարդ նկարներով։ Սամուէլ Տօքթօրեան նաեւ կը կատարէ շարք մը բժշկութիւններ: Պէյրութի մէջ հրատարակած «Աւետարանիչ» պարբերականին մէջ իր քարոզներէ եւ եկեղեցական լուրերէ ու ծանուցումներէ զատ նաեւ կ'արձագանգէ իր միջազգային միսիոնարական գործունէութեան տարբեր երկիրներու մէջ։ 1988-ին հրապարակած «The Angels of the Five Continents» գիրքին մէջ կ'ընէ շարք մը միջազգային տեսիլքներ իրեն փոխանցուած հինգ հրեշտակներու կողմէ։ Իր կենսագրական գիրքը՝ «The Life Story of Samuel Doctorian Begins at Calvary» կ'արժանանայ բազմաթիւ վերահրատարակումներու աւելի քան 10 լեզուներով։ Կ'ունենայ ձայնասփիւռի եւ հեռատեսիլի քրիստոնէական հաղորդումներ, կը հրատարակէ քրիստոնէական գիրքեր ու գրքոյկներ, քասէթ-երիզներ եւ վիտէօ-երիզներ, «The Evangelist» պաբերաթերթը տարբեր լեզուներով։ Կը ձեռնարկէ լայնածաւալ բարեսիրական աշխատանքներու աղքատ խաւերու օգնելով, տարբեր երկիրներու մէջ։ Կը փոխադրուի Քալիֆորնիա։ Իր զաւակը՝ Փօլ Տօքթօրեանը Քալիֆորնիոյ մէջ կը վարէ Փասատինայի Նազովրեցի Հայ Եկեղեցին (Pasadena Armenian Church of the Nazarene): Վերապատուելի Սամուէլ Տօքթօրեանը կը մահանայ 19 Դեկտեմբեր 2016-ին Փասատինայի մէջ, 86 տարեկան հասակին: == Հրատարակութիւններ == My Life Story, 1957 The Angels of the Five Continents, 1988 And Then I Saw Him!: Heavenly Beings, Angels, are They Real?, 1990 God Will Not Fail You: A Life of Miracles in the Middle East and Beyond, 2006 (jointly with Elizabeth Moll Stalcup) My Beloved Armenia Who Is Jesus == Ծանօթագրութիւններ ==

Վահրամ Թաթիկեան

Վահրամ Թաթիկեան (14 Նոյեմբեր 1949(1949-11-14), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն - 16 Դեկտեմբեր 2019(2019-12-16)), բանաստեղծ, արձակագիր, երգիչ-երգահան։ == Կեանք եւ գործունէութիւն == Թաթիկեան ծնած է 1949-ին՝ Երեւան, մտաւորականներու ընտանիքի մէջ: Ան արձակագիր Շահէն Թաթիկեանի եւ արձակագիր, լրագրող Շաքէ Վարսեանի որդին է: Աւարտած է Երեւանի պետական համալսարանի պատմութեան հիմնարկի հնագիտութեան բաժինը` մասնագիտանալով հայ արուեստի պատմութեան մէջ: 1974 թուականէն աշխատած է Հայաստանի հանրապետութեան գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի (ՀՀ ԳԱԱ) արուեստի հիմնարկին մէջ: Գորգագիտութեան նուիրուած բազմաթիւ գիտական յօդուածներու եւ հրապարակումներու հեղինակ է, ինչպէս նաեւ աւելի քան քսան գորգերու էսքիզներու, որոնք գործուած ու պահուած են տարբեր հաւաքածոներու մէջ: Հեղինակած է հարիւրաւոր երգեր ու տարբեր լուսանկարներ: 1977 թուականին դարձած է Հայաստանի գրողներու միութեան (ՀԳՄ) անդամ: Թաթիկեան 1988 թուականին մասնակցած է արցախեան շարժման: == Երկեր == 1981 թուականին հրատարակուած են անոր․ «Հայկական գորգարուեստ», «Քառասուն երգ կամ երկու համերգ ձեզ համար» գիրքերը: == Ծանօթագրութիւններ ==

Մուշեղ Բագրատունի

Մուշեղ Բագրատունի (2 Նոյեմբեր 1870(1870-11-02), Կարբի, Էջմիածին, Երեւանի նահանգ, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն - 15 Նոյեմբեր 1945(1945-11-15), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), երգիծաբան, լրագրող, հրապարակախօս եւ հասարակական գործիչ։ == Կենսագրական գիծեր == Ծնած է Արագածոտնի մարզի Կարբի գիւղը։ Բագրատունի իր նախնական կրթութիւնը սկսած է ստանալ ծննդավայրի ծխական դպրոցին մէջ, սակայն շատ ժամանակ չանցած ընտանիքին հետ տեղափոխուած է Շամախ, ուր իբրեւ աշակերտ ընդունուած է տեղի քառամեայ դպրոցը: Բագրատունի Շամախի դպրոցը եւս չէ կրցած շարունակել, հօր մահուան պատճառաւ՝ անխնամ ձգելով վեց երեխայ, որոնց աւագն էր Մուշեղ: Երգիծաբանը դուրս գալով դպրոցէն ստանձնած է անոնց խնամքը՝ սկսելով զբաղուիլ ժամագործութեամբ: Որոշ ժամանակ ետք Բագրատունի իր ընտանիքի անդամներուն հետ տեղափոխուած է Երեւան, ուր սկսած է զբաղիլ յեղափոխական գործունէութեամբ, մաս կազմելով Հնչակեան կուսակցութեան, որուն պատճառով 1904 թուականին ձերբակալուելով բանտարկուած է մինչեւ 1905 թուականը՝ արգիլուած գրականութիւն տարածելու պատրուակով: Բագրատունի դուրս գալով Հնչակեան կուսակցութեան շարքերէն, 1905-ին մաս կազմած է Պոլշեւիկեան կուսակցութեան եւ տարի մը ետք՝ 1906 թուականին ընտրուած է Երեւանի կոմիտէի անդամ, միաժամանակ աշխատակցած է Պաքուի եւ Թիֆլիսի մէջ հրատարակուող «Կայծ», «Նոր Խօսք» եւ «Օրեր» թերթերուն: == Աշխատութիւններ == Բազրատունի իր գրութիւնները հրատարակած է «Նար», «Նարեմեան», «Մէ-Բունի», «Մար-Տօ», «Կար-Դան», «Ջաննիկ», «Փալադուզ Մկօ», «Անցւորական» եւ «Լուկուլլոս» գրչանուններով: Բագրատունի 1911 թուականի Նոյեմբերին Երեւանի մէջ հրատարակած է «Կռան» հասարակական, տնտեսական, գրական եւ գեղարուեստական շաբաթաթերթը, որ իր տեսակին մէջ Երեւանի առաջին երգիծական թերթը եղած է (հրատարակուած է մինչեւ 1912 թուական): Տարի մը ետք սկսած է հրատարակել «Նոր Մամուլ»ը, որ շարունակութիւնն էր առաջին «Կռան» թերթին: Զանազան յօդուածներով աշխատակցած է նաեւ «Պայքար», «Խօսք» եւ «Պահակ», «Մոծակ», «Աշխատանք», «Մաճկալ» եւ «Խորհրդային Հայաստան» պարբերականներուն: Հրապարակախօսը 1920 թուականին դարձեալ ձերբակալուելով աքսորուած է Բաշ-Գառնի, ուրկէ անցած է Պարսկաստան եւ խորհրդային կարգերու հաստատումէն ետք վերադարձած է Հայաստան: Բագրատունիի երգիծական պատմուածքներու ժողովածուն՝ «Կրօնի թոյնը» հրատարակուած է 1930 թուականին. հրատարակած է նաեւ «Շնագայլերը» անունով վէպ մը: Համօ Բեկնազարեանը, 1926 թուականին նկարահանած է Բագրատունիի «Շորն ու շորշորը» գրութեան ժապաւէնը: == Մահ == Մուշեղ Բագրատունիի մահուան թուականը անյայտ է. 15 նոյեմբեր 1937-ին ձերբակալուած է եւ մինչեւ անյայտ թուականի մը գնդակահարուած. զաւակները մահուան ծանուցագիրը ստացած են 1945-ին։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Եոհան Ֆրիտրիք Շիլլըր

Եոհան Քրիսթոֆ Ֆրիտրիք ֆոն Շիլլըր (10 Նոյեմբեր 1759(1759-11-10)[…], Մարբախ ամ Նեկար, Վյուրթեմբերգի դքսություն, Սրբազան Հռոմէական կայսրութիւն - 9 Մայիս 1805(1805-05-09)[…], Վայմար, Սաքսեն-Վեյմար-Էյզենախ, Սրբազան Հռոմէական կայսրութիւն), գերմանացի բանաստեղծ, փիլիսոփայ եւ պատմաբան, որ իր կեանքին վերջին տասնեօթը տարիներուն (1788-1805) եղած է անուանի քնարերգի Եոհան Վոլֆկանկ Կէօթէի մտերիմ ընկերը։ Վերջինիս հետ Շիլլըր համագործակցած է որոշ ստեղծագործութիւններ գրելու համար։ Շիլլըր գրականութեան մէջ կը ներկայացնէ սիրային ուղղութիւնը։ == Կենսագրութիւն == Եոհան Քրիսթոֆ Ֆրիտրիք Շիլլըր ծնած է Վիւրտեմպըրկեան դքսութեան Մարպախ քաղաքին մէջ, թափառաշրջիկ զինուորական ծառայողի ընտանիքի մը մէջ։ Հայրը զինուորական բժիշկ էր։ Դեռ մանուկ հասակէն Շիլլըր շատ մեծ հետաքրքրութեամբ կը լսէր հին ասքերն ու առասպելները, ինչպէս նաեւ հատուածներ Աստուածաշունչէն, որոնք սիրով անոր համար կը կարդար մայրը։ Նախնական կրթութիւնը ստացած է Լորիս գիւղին մէջ, որ տեղի քահանայ Մուլեռը կը սորվեցնէր տան մէջ երեք երեխաներու։ 1772-ին տասներեքամեայ Շիլլըր ուսանելու կ'ուղարկեն այսպէս կոչուած Վիւրտեմպըրկեան դուքս Քարլ Եւկենիաոյի ակադեմիան։ Շիլլըր հետագային միշտ նողկանքի ու սարսափի զգացումով յիշած է դպրոցին մէջ անցուցած մռայլ տարիները։ «Անսիրտ, անհոգի դաստիարակութիւնը կաշկանդած էր ձեւաւորուող զգացումներուս գեղեցիկ յուզմունքը», - գրած է ան։ Ակադեմիային մէջ բոլորովին կտրուած արտաքին աշխարհէն Շիլլըր աշակերտած է ութ տարի։ Շիլլըր կը յաջողի գաղտնի ուսումնասիրել Լէյպնիցի, Վոլֆի, Հելուեցի, Հոլպախի, Լոքքի եւ այլ փիլիսոփաներու աշխատանքները չնայած դպրոցին մէջ տիրող դաժան, պարզապէս հարցաքննական կարգերուն, լրտեսութեան։ Այստեղ ան առաջին անգամ կը ծանօթանայ նաեւ Լեսինկի, Կէօթէի, «գրոհ եւ փոթորիկ» գրական շարժման հեղինակներու ստեղծագործութիւններուն։ Իր անդրանիկ դրամատիկական երկի՝ «Աւազակներ»ու ծրագիրը Շիլլըրի մէջ յղացած է դուքսի դպրոցին մէջ եղած ժամանակ, Լեսինկի «էմիլիա Կալոտիի» եւ Կիոթէի «Կիոց ֆոն Պերլիհինկեն» թատերգութիւններու ցնցող տպաւորութեան տակ։ Այստեղ ալ վերջին երեք տարիներուն ընթացքին գաղտնաբար ու ընդհատումներով սկսած է գեղարուեստօրէն իրագործել այդ ծրագիրը։ Երբ կ'աւարտէ ակադեմիան, թատերգութեան մեծ մասը արդէն գրուած, պատրաստ եղած է։ Դուքսը անոր կը նշանակէ գունդի բժիշկ դպրոցը աւարտելէ ետք, 1780-ին։ Շատ դառնութիւններ կրած է Շիլլըր Քարլսշուլեյում եղած տարիներուն։ «Ակադեմիայէն դուրս գալու օրը…ինծի համար ուրախ տօնախմբութիւն կ'ըլլայ», - գրած է Շիլլըր իր դպրոցական դասընկերներէն մէկուն։ Զրկանքներու ու հալածանքներու ենթարկուած է ան նաեւ այն ժամանակ, երբ թուած է, թէ վերջապէս ազատագրուած է այդ հեղձուցիչ բանտէն։ Գերմանիայէն փախչելէ ետք Շիլլըրի համար կը սկսի աստանդական կեանք մը։ Ան կ'ըլլայ Մանհէյմի, Շտուտկարտի, Լեյպցիկի, Տրեզտենի մէջ, կը ծանօթանայ ժամանակի գրական աշխարհի ներկայացուցիչներուն հետ։ Ֆրիտրիք Շիլլըր 1772-ին աւարտած է Լիւտուիկսպուրկի լատինական դպրոցը, 1780-ին՝ ռազմական ակադեմիան, ուր սորված է նախ իրաւաբանութիւն, ապա՝ բժշկութիւն։ Որպէս բժիշկ աշխատած է Շտուտկարտի գունդին մէջ։ Ուսանողական տարիներուն հրապուրուած է 18րդ դարու վերջին Գերմանիոյ յայտնի «Գրոհ եւ փոթորիկ» գրական շարժման, ֆրանսական եւ անգլիական լուսաւորիչ-փիլիսոփաներու գաղափարներով։ Անոր հասարակական-քաղաքական հայեացքներու ձեւաւորման վրայ մեծապէս ազդած են գերմանական հակաաւատատիրական հրապարակախօսութիւնը եւ ամերիկեան ազատագրական շարժումները։ Շիլըերը յայտնի դարձած է «Աւազակներ» (1781) թատերգութեամբ, ուր պատկերած է ժամանակի իրականութեան ողբերգականութիւնը, թշնամութիւնն ու ատելութիւնը մարդկային փոխյարաբերութիւններու մէջ։ Գլխաւոր հերոսը՝ Քարլ Մոորը, բացայայտելով եղբօր հրէշային յանցագործութիւնը, կ'ընկալէ անիկա որպէս համընդհանուր անբարոյականութիւն եւ վրէժ լուծում շրջապատի մարդոցմէ։ 1782-ին Մանհայմային մէջ «Աւազակներու» բեմադրութիւնը դիտելու համար Շիլլըր առանց թոյլտուութեան բացակայած է գունդէն, որուն համար անոր կալանաւորած են եւ պարտադրած են ստեղծագործել միայն բժշկական թեմայով։ Ան ստիպուած հեռացած է Շտուտկարտէն. 1782-էն ապրած է Գերմանիոյ տարբեր քաղաքներու մէջ։ 1783-ին հրատարակած է «Ֆիեսկոյի դաւադրութիւնը Ճենովայի մէջ», 1784 -ին՝ «Սէր եւ խարդաւանք» թատերգութիւնները։ Շիլլըրն իր թատերգական ու քնարական առաջին ստեղծագործութիւններով նոր թափ, նպատակասլացութիւն եւ հասարակական հնչողութիւն հաղորդած է «Գրոհ եւ փոթորիկ» շարժմանը։ Առանձնապէս մեծ նշանակութիւն ունեցած է «Սէր եւ խարդաւանք» կտորը, որ գերմանական գրականութեան մէջ քաղաքական ուղղուածութեան առաջին թատերգութիւնն է, ուր գրողը արտացոլած է ժամանակի սոցիալական հակասութիւնները իշխող վերնախաւի՝ ազնուականութեան եւ իրաւազուրկ ժողովուրդի միջեւ։ 1783–87 թուականներուն Շիլլըր գրած է «Տոն Քառլոս» թատերգութիւնը, ուր պատկերած է պայքարը բացարձակ միահեծան գաղափարախօսութեան եւ ազատատենչ բանականութեան միջեւ։ Թատերգութեան մէջ մարկիզ Պոզայի կերպարով հեղինակը ընդգծած է վեհանձն գաղափարապաշտի ողբերգական վիճակը հակասական իրականութեան մէջ։ Հերոսը կ'երազէր «լաւագոյն պետութեան» մասին, ուր մարդասէր եւ բարի թագաւորներու կամքով կը յաղթէր արդարութիւնը։ 1787–93 թուականներուն Շիլլըր իրեն յուզող հասարակական-քաղաքական հարցերու պատասխանները փնտռելու համար ուսումնասիրած է անցեալը։ 1788-ին խմբագրած է «Նշանաւոր ապստամբութիւններու եւ դաւադրութիւններու պատմութիւն» խորագիրով մատենաշարը։ Գրած է «Սպանիոյ գերիշխանութենէն Հոլլանտայի դուրս գալու պատմութիւնը» (հատոր 1, 1788), «Երեսնամեայ պատերազմի պատմութիւնը» (1793) գործերը։ Ան ողջունած է Ֆրանսական մեծ յեղափոխութիւնը, եւ 1792-ին Քոնուենտը (օրէնսդիր եւ գործադիր մարմին՝ 1792–95 թուականներուն) անոր՝ «իբրեւ մարդկութեան եւ ազատութեան բարեկամի», արժանացուցած է Ֆրանսայի Հանրապետութեան պատուաւոր քաղաքացիի կոչման։ Ընդունելով յեղափոխութեան նշանակութիւնը՝ մերժած է հասարակութեան վերակառուցման յեղափոխական՝ արմատական միջոցները, եւ առաջադրած է գեղագիտական դաստիարակութեան ընդարձակ ծրագիր։ Շիլլըր Իմանուիլ Կանտի փիլիսոփայութեան ազդեցութեամբ գրած է «Ողբերգականը արուեստի մէջ» (1792), «Նամակներ մարդու գեղագիտական դաստիարակութեան մասին» (1795), «Պարզամիտ եւ բարեմիտ պոեզիայի մասին» (1795–96) եւ այլ գործեր։ 1799-ին Շիլլըր հաստատուած է Վայմարի մէջ, ուր մտերմացած է Վոլֆկանգ Կիոթէի հետ։ Անոնք միասին գրած են 400-էն աւելի էպիկրամներ տգիտութեան, քաղքենիութեան եւ կեղծ բարեպաշտութեան դէմ։ Վայմարեան շրջանին Շիլլըր գրած է նաեւ պալլատներ («Ձեռնոց», «Իպիկոսի կռունկները»), բանաստեղծութիւններ («Իտէալներ», «Զանգի երգը», «Երգի իշխանութիւնը», «Իտէալն ու կեանքը», «Յունաստանի աստուածները»), «Վալլենշտայն» (հրատարակուած է 1800-ին) եռերգութիւնը, «Մարիա Ստիւարտ» (1801), «Օռլէանի կոյսը» (1801), «Վիլհելմ Տել» (1804) թատերգութիւնները։ Շիլլըր թատերգութիւններուն մէջ ներկայացուցած է մարդու ողբերգական ճակատագիրը պատմութեան բեկումնային շրջաններուն ընթացքին։ Շիլլըր ստեղծած է քաղաքական թատերգութիւնը եւ նոր թատրոնը՝ ազատ գաղափարախօսութեամբ։ Անոր դրամատուրգիան մեծ ազդեցութիւն ունեցած է եւրոպական գրականութեան (Հենրի Իպսեն, Կերհարդ Հաուպտման, Պերնարտ Շոու, Պերտոլդ Պրեխտ, Ժան-Փոլ Սարտր) զարգացման վրայ։ Շիլլըր ծանօթ էր հայ ժողովուրդին պատմութեան. անոր «Ոգետես» վէպի գլխաւոր հերոսի անունը Հայ է։ Շիլլըրի գործերէն առաջինը հայերէնի թարգմանած է Խաչատուր Աբովեանը, ապա՝ նաեւ Քերովբէ Պատկանեանը, Ղեւոնդ Ալիշանը, Մանուկ Աբեղեանը, Ալեքսանդր Ծատուրեանը, Րաֆֆին, Վաղարշ Վաղարշեանը եւ ուրիշներ։ Հայկական թատրոնին մէջ բեմադրուած են Շիլլըրի «Աւազակներ», «Սէր եւ Խարդաւանք», «Վիլհելմ Տել», «Տոն Քառլոս», «Մարիա Ստիւարտ» եւ այլ գործեր։ == Ստեղծագործական Կեանքը == Շիլլերը ստիպուած թողած է ծննդավայրը, ապրած է Գերմանիոյ տարբեր վայրերու մէջ (1782-1799), բայց եւ շարունակած է ստեղծագործել, գրած է «Ֆիեսկոյի դաւադրութիւնը Ճենովայի մէջ» (1783), «Սէր եւ խարդաւանք» (1784, բնագիրին մէջ՝ «Խարդաւանք եւ սէր», սկիզբը վերնագրուած՝ «Լուիզա Միլլըր») թատերգութիւնները։ Այս երեք կտորներու յառաջատար գաղափարը «Աւազակներ»-ու երկրորդ հրատարակութեան համար բնաբան ընտրուած «Ընդդէմ բռնակալներու» կոչն է։ Շիլլըր իր դրամատիկական եւ քնարական առաջին ստեղծագործութիւններով «Գրոհի եւ փոթորկի» շարժման տուած է հասարակականօրէն առաւել գործուն բնոյթ։ 1783-1787 թուականներուն աշխատած է ստեղծագործական նոր փուլ նշանաւորող «Տոն Քառլոս» թատերգութեան վրայ, որուն հերոս մարկիզ Պոզան կ'երազէ «լաւագոյն պետութեան» մասին, ուր մարդասէր ու բարի թագաւորներու կամքով կը յաղթէ արդարադատութիւնը։ == Ստեղծագործական Կեանքը Փիլիսոփայութեան Մէջ == 1787-1793 թուականներուն Շիլլըր ժամանակաւորապէս հեռացած է գեղարուեստական ստեղծագործութենէն եւ իրեն յուզող հասարակական-քաղաքական հարցերու պատասխանները փնտրած է անցեալի գիտական ուսումնասիրութեան մէջ։ 1788 թուականներուն խմբագրած է «Նշանաւոր ապստամբութիւններու ու դաւադրութիւններու պատմութիւն» խորագիրով մատենաշարը։ Գրած է «Սպանիոյ գերիշխանութենէն Հոլլանտայի դուրս գալու պատմութիւնը» (1788, հ․ 1), «Երեսնամեայ պատերազմի պատմութիւնը» (1793)։ Շիլլըր տարուած է Ի․ Կանտի փիլիսոփայութեամբ, որուն ազդեցութիւնը կը զգացուի անոր «Ողբերգականը արուեստին մէջ» (1792), «Նամակներ մարդու գեղագիտական դաստիարակութեան մասին» (1795), «Նայիւ ու բարեմիտ պոեզիայի մասին» (1795-1796) եւ այլ փիլիսոփայական գործերուն մէջ։ == Շիլլըր Ֆրանսական Մեծ Յեղափոխութեան Ժամանակ == Շիլլըր ոգեւորութեամբ ընդունած է Ֆրանսական մեծ յեղափոխութեան լուրը։ 1792-ին Քոնուենտը անբր արժանացուցած է «Ֆրանսական հանրապետութեան պատուաւոր քաղաքացիի» կոչման «իբրեւ մարդկութեան եւ ազատութեան բարեկամի»։ Բայց Շիլլըր մերժած է հասարակութեան վերակառուցման արմատական միջոցները եւ առաջ քաշած է գեղագիտական դաստիարակութեան ընդարձակ ծրագիր, ըստ որուն՝ «ազատութեան ճանապարհը կ'անցնի միայն գեղեցկութեան միջոցով»։ 1799-էն հաստատուած է Վայմարի մէջ։ Այստեղ Շիլլըր եւ Կիոթէն ստեղծած են էպիկրամներու շարք (400-էն աւելի)՝ ուղղուած ընդդէմ տափակ ռացիոնալիզմի, ֆիլիստերությեան՝ գրականութեան մէջ ու թատրոնին մէջ, ընդդէմ գերմանական վաղ շրջանի սիրայիններու։ Շիլլըրի վայմարեան շրջանի գործերէն են «Վալլենշտայն» (հրտ․ 1800) եռերգութիւնը, «Մարիա Ստիւարտ» (1801), «Օռլէանի կոյսը» (1801), «Վիլհելմ Տելլ» (1804) թատերգութիւնները, որոնք դասուած են համաշխարհային թատրոնի լաւագոյն գործերու շարքը։ «Վիլհելմ Տելլ»-ը սկզբնաւորած է Շիլլըրի ստեղծագործական նոր փուլ մը։ Ամբողջ թատերգութեան միջոցով կ'անցնի այն միտքը, որ ժողովուրդը կը ներգործէ պատմութեան ընթացքի վրայ, իսկ հերոսը պէտք է կապուած ըլլայ ժողովուրդին հետ։ == Ստեղծագործութիւններ == Շիլլըրի ստեղծագործութիւնը հարուստ է ու բազմաժանր։ Անոր քնարերգութենէն նշանաւոր են «Իտէալներ», «Զանգի երգը», «Երգի իշխանութիւնը», «Լծուած Պեկասը», «Իտէալն ու կեանքը» բանաստեղծութիւնները, «Զեռնոցը», «Իպիկոսի կռունկները» պալլատները։ Անոր պոեզիային բնորոշ են վսեմ պատկերաւորութիւնն ու լաւատեսութիւնը։ Հայ իրականութեան մէջ Շիլլըրի ստեղծագործութիւնը առաջինը քննարկած է Ս․ Տիգրանեանը եւ իր թարգմանած «Գոթողիա» ողբերգութեան յառաջաբանին մէջ («Յաղագս ողբերգութեան», 1834)։ Անոր ստեղծագործութեան անդրադարձած են Ս․ Ոսկանը, Մեսրոպ Թաղիադեանը, Ս․ Նազարեանը, Միքայէլ Նալպանտեանը, Պետրոս Դուրեանը, Ռաֆայէլ Պատկանեանը, Րաֆֆին, Տ. Նազարեանը, Ս․ Թառայանցը եւ ուրիշներ։ == Թարգմանութիւններ == Շիլլըրի առաջին թարգմանիչն է Խաչատուր Աբովեանը (1831, Տորպատ), որուն ստեղծագործութեան վրայ ակներեւ է գերմանացի բանաստեղծի ազդեցութիւնը։ Թարգմանիչներէն յիշատակելի են Վ․ Ասկարեանը, Ռաֆայէլ Պատկանեանը, Ղեւոնդ Ալիշանը («Զանգակի երգը», 1871), Մանուկ Աբեղեանը («Ալպեան որսորդը», 1886), Կ․ Ղազարոսեանը («Յովհաննա տ՝Արկ կամ Օռլէանի օրիորդը», 1868), Մ․ Կըւլլապեանը («Վիլհելմ Տելլ»), 1874), Մ․ Մաքսուտեանը, Յովհաննէս Յովհաննիսեանը, Ալեքսանդր Ծատուրեանը, Լ․ Մանուէլեանը, Րաֆֆին, Յովհաննէս Թումանեանը, Ղազարոս Աղայեանը եւ ուրիշներ։ Շիլլըրի լաւագոյն թարգմանիչը նախասովետական շրջանի Գ․ Բարխուդարեանն է (թարգմանած է Շիլլըրի դրամատիկական երկերու մեծ մասը)։ Խորհրդային շրջանին Շիլլըրի երկերու թարգմանութեամբ հանդէս եկած են Վ․ Վաղարշեանը, Հ․ Յակոբեանը եւ ուրիշներ, կեանքի ու գործունէութեան ուսումնասիրութեամբ՝ Ա․ Տէրտէրեանը, Վ․ Թերզիպաշեանը, Հ․ Մամիկոնեանը, Ս․ Սողոմոնեանը։ Շիլլըր հայ բեմ ելած է 19-րդ դարու 60-ական թուականներուն, Պոլսոյ մէջ, իսկ 1873 թուականին՝ Թիֆլիսի մէջ։ Անբր ստեղծած կերպարներու փայլուն մարմնաւորողներ եղած են Մ․ Ամերիկեանը, Պ․ Ադամեանը, Սիրանոյշը, Մ․ Մանուէլեանը, Ա․ Արմէնեանը։ Շիլլըրի «Աւազակներ»-ը եղած է սովետահայ առաջին թատրոնի անդրանիկ խաղացանկում (1922, բեմադրիչ Լ․ Քալանթար)։ 1972 թուականին Սունդուկեանի անուան թատրոնի հիմնադրման 50-ամեայ յոբելեանը նշուեցաւ «Աւազակներ»-ու նոր բեմադրութեամբ (բեմադրիչ, Յ․ Յովհաննիսեան)։ Շիլլըր ծանօթ եղած է հայ ժողովուրդի պատմութեան, անոր «Ոգետես» վէպի գլխաւոր հերոսի անունը Հայ է։ == Ծանօթագրութիւններ == Ֆրիտրիք Շիլլըրի հետ կապուած ժամանակագրութիւն