Datasets:

HiTZ

/

EusReading

like 1

Batua versus euskalkia? 1950-1960ko iraultzak honako eragin hau izan zuen: euskara batua. Eta horren bidez hiru helburu bete dira: batetik, euskara idatzizko zereginetan eta edozein kultura gaitan erabili izatea lortu da; bigarrenik, alde guztietako euskaldunek elkar ulertzea eta nork bere baitan herri bakar bateko kide dela ohartzea ekarri du. Eta hirugarrenik, itxura modernoa, prestigioa eman dio euskarari. Iraultza honek ere izan du bere sinboloa: euskaldun berriak. Euskara ikasi nahi zuenak ezinbestekoa zuen eredu bakarra, eta eredu bakar horri esker etorri da euskaldun berrien hazkunde itzela. Baita Karrantzako bizkaitarrak, Erriberako nafarrak edota Aturri ertzeko lapurtarrak elkarrekin euskaraz jarduteko aukera ere. Argi dago, beraz, egundoko iraultza izan dela euskara batua, baina ez dugu tresna hori beti zuzen erabiltzen asmatu. Idatzizko zereginetarako –batez ere maila jasoko gaiez jarduteko– eta Euskal Herria bere osotasunean hartzen zenerako eraiki zen hasiera batean euskara batua. Ostera, idatzian zein ahozkoan, gai jasoetarako zein apaletarako, Euskal Herri osorako zein herri edo eskualde jakin baterako aritzean, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Umeekin, gazteekin zein zaharrekin jarduterakoan, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Baztertu egin dugu hitanoa eta zer esanik ez berorika. Euskara erraztu nahian, alde batera utzi ditugu hainbat eta hainbat hitz eta esapide. Haur hizkera, lagunartekoa, jasoak eta duinak iritzi ez nonbait, eta erabat galtzen utzi ditugu. Agerian daude dagoeneko honen guztiaren ondorioak. Euskalkirik eta erregistrorik gabeko euskara hotza eta motza gertatzen zaigu sarri, eta erdaretako bidea hartu ohi dugu gure hizkera biziagoa eta adierazgarriagoa izan dadin. Eta erdaretara jotze hau ez da bakar-bakarrik gazteriaren ohitura; helduagoengan ere garbia da isuria. Heldu gara, ba, hurrengo iraultza egiteko unera. Eta iraultza arrakastatsua izango bada, ahalik eta ondoen zehaztu beharko ditugu helburuak, eta helburura iristeko urratsak. Helburua argia da. Euskara batuak egoki betetzen ditu esparru jasoetako eginkizunak; gainerakoetan dago hutsunea. Eta hutsune hori euskarak bete behar du; ez erdarek. Eta hiztunak eroso egon behar du euskara erabilita eta euskaraz bizi izanda. Hiztunak nahi duen gozoa, nahi duen ozpina, nahi duen indarra, nahi duen gatza eta piperra aurkitu behar du euskaran. Azken batean, hiztunak une jakin bakoitzean adierazi nahi duena izan behar du euskaran. Iraultzaren lehen urratsa, berriz, euskalkiak eta erregistroak lantzea eta bultzatzea da. Euskalkien auzia ez da Gipuzkoan nabari, bertako hizkera eta batua oso antzekoak direlako. Gainerako herrialdeetan egin beharko da, ba, aurreneko urratsa, batez ere euskaldun kopuru handiko eta euskaldun izate horrek lotsarik eta konplexurik sortzen ez duen herrietan. Euskalkiak jaso eta aztertu ondoren erabili eta eguneroko bizimoduan txertatu egin beharko dira. Herri-hedabideak izan daitezke –eta zenbait lekutan dagoeneko badira– horretarako tresna egokia. Hain zuzen ere, herri-hedabideak izango dira, ziurrenera, iraultza honen sinboloa. Dena dela, herriko hizkera jasotzea Euskal Herri osoan egin beharreko lana da: bere gaztaroan euskara hutsez bizi izan direnen jardunean daukagu lagunarteko hizkera eraikitzeko giltza. Adinekoen hitzak eta esapideak ezagutu eta segida eman behar zaie. Horixe da galdu xamartua daukagun hizkuntza sena berreskuratzeko gakoa. Eta hizkuntza sena berreskuratzea ezinbestekoa da ezer sortzeko gai izango bagara. Eskolak eta hedabide nazionalek ere badute euren erantzukizuna. Harritzekoa da irakaskuntza alorreko isiltasuna. Baditugu Hezkuntza eta Hizkuntza Politika Sailak, baina, dirudienez, ez ditu arazo honek kezkatu. Eta, ostera, oso kezkatzekoa da Goizuetako bost urteko haurra herriko eskolara joan eta Murchanteko (edo Azpeitiko, berdin dio) irakaslea izatea. Egiten dutena baino gehiago egin beharko lukete hedabide nazionalek ere, batez ere ETBko zenbait saioren arrakastaren edo gainbeheraren giltzetako bat erabilitako hizkera bera dela jakinda. Hizkera egokia erabili izana da, hain zuzen, Jaun eta Jabe edo Goenkale bezalako saioen arrakastaren arrazoietako bat, eta erbesteko filmak bikoizterakoan erabilitako hizkera desegokia, berriz, euren atarramendu txarraren arrazoietako bat. Dena dela, euskaradun guztiona da erantzukizuna. Denoi dagokigu aire fresko eta garbia ematea arnasestuka dugun euskarari.

Euskara batuak bete dituen xede nagusiak honako hauek izan dira:

Batua versus euskalkia? 1950-1960ko iraultzak honako eragin hau izan zuen: euskara batua. Eta horren bidez hiru helburu bete dira: batetik, euskara idatzizko zereginetan eta edozein kultura gaitan erabili izatea lortu da; bigarrenik, alde guztietako euskaldunek elkar ulertzea eta nork bere baitan herri bakar bateko kide dela ohartzea ekarri du. Eta hirugarrenik, itxura modernoa, prestigioa eman dio euskarari. Iraultza honek ere izan du bere sinboloa: euskaldun berriak. Euskara ikasi nahi zuenak ezinbestekoa zuen eredu bakarra, eta eredu bakar horri esker etorri da euskaldun berrien hazkunde itzela. Baita Karrantzako bizkaitarrak, Erriberako nafarrak edota Aturri ertzeko lapurtarrak elkarrekin euskaraz jarduteko aukera ere. Argi dago, beraz, egundoko iraultza izan dela euskara batua, baina ez dugu tresna hori beti zuzen erabiltzen asmatu. Idatzizko zereginetarako –batez ere maila jasoko gaiez jarduteko– eta Euskal Herria bere osotasunean hartzen zenerako eraiki zen hasiera batean euskara batua. Ostera, idatzian zein ahozkoan, gai jasoetarako zein apaletarako, Euskal Herri osorako zein herri edo eskualde jakin baterako aritzean, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Umeekin, gazteekin zein zaharrekin jarduterakoan, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Baztertu egin dugu hitanoa eta zer esanik ez berorika. Euskara erraztu nahian, alde batera utzi ditugu hainbat eta hainbat hitz eta esapide. Haur hizkera, lagunartekoa, jasoak eta duinak iritzi ez nonbait, eta erabat galtzen utzi ditugu. Agerian daude dagoeneko honen guztiaren ondorioak. Euskalkirik eta erregistrorik gabeko euskara hotza eta motza gertatzen zaigu sarri, eta erdaretako bidea hartu ohi dugu gure hizkera biziagoa eta adierazgarriagoa izan dadin. Eta erdaretara jotze hau ez da bakar-bakarrik gazteriaren ohitura; helduagoengan ere garbia da isuria. Heldu gara, ba, hurrengo iraultza egiteko unera. Eta iraultza arrakastatsua izango bada, ahalik eta ondoen zehaztu beharko ditugu helburuak, eta helburura iristeko urratsak. Helburua argia da. Euskara batuak egoki betetzen ditu esparru jasoetako eginkizunak; gainerakoetan dago hutsunea. Eta hutsune hori euskarak bete behar du; ez erdarek. Eta hiztunak eroso egon behar du euskara erabilita eta euskaraz bizi izanda. Hiztunak nahi duen gozoa, nahi duen ozpina, nahi duen indarra, nahi duen gatza eta piperra aurkitu behar du euskaran. Azken batean, hiztunak une jakin bakoitzean adierazi nahi duena izan behar du euskaran. Iraultzaren lehen urratsa, berriz, euskalkiak eta erregistroak lantzea eta bultzatzea da. Euskalkien auzia ez da Gipuzkoan nabari, bertako hizkera eta batua oso antzekoak direlako. Gainerako herrialdeetan egin beharko da, ba, aurreneko urratsa, batez ere euskaldun kopuru handiko eta euskaldun izate horrek lotsarik eta konplexurik sortzen ez duen herrietan. Euskalkiak jaso eta aztertu ondoren erabili eta eguneroko bizimoduan txertatu egin beharko dira. Herri-hedabideak izan daitezke –eta zenbait lekutan dagoeneko badira– horretarako tresna egokia. Hain zuzen ere, herri-hedabideak izango dira, ziurrenera, iraultza honen sinboloa. Dena dela, herriko hizkera jasotzea Euskal Herri osoan egin beharreko lana da: bere gaztaroan euskara hutsez bizi izan direnen jardunean daukagu lagunarteko hizkera eraikitzeko giltza. Adinekoen hitzak eta esapideak ezagutu eta segida eman behar zaie. Horixe da galdu xamartua daukagun hizkuntza sena berreskuratzeko gakoa. Eta hizkuntza sena berreskuratzea ezinbestekoa da ezer sortzeko gai izango bagara. Eskolak eta hedabide nazionalek ere badute euren erantzukizuna. Harritzekoa da irakaskuntza alorreko isiltasuna. Baditugu Hezkuntza eta Hizkuntza Politika Sailak, baina, dirudienez, ez ditu arazo honek kezkatu. Eta, ostera, oso kezkatzekoa da Goizuetako bost urteko haurra herriko eskolara joan eta Murchanteko (edo Azpeitiko, berdin dio) irakaslea izatea. Egiten dutena baino gehiago egin beharko lukete hedabide nazionalek ere, batez ere ETBko zenbait saioren arrakastaren edo gainbeheraren giltzetako bat erabilitako hizkera bera dela jakinda. Hizkera egokia erabili izana da, hain zuzen, Jaun eta Jabe edo Goenkale bezalako saioen arrakastaren arrazoietako bat, eta erbesteko filmak bikoizterakoan erabilitako hizkera desegokia, berriz, euren atarramendu txarraren arrazoietako bat. Dena dela, euskaradun guztiona da erantzukizuna. Denoi dagokigu aire fresko eta garbia ematea arnasestuka dugun euskarari.

Zer behar zuen euskara ikasi nahi zuenak?

Batua versus euskalkia? 1950-1960ko iraultzak honako eragin hau izan zuen: euskara batua. Eta horren bidez hiru helburu bete dira: batetik, euskara idatzizko zereginetan eta edozein kultura gaitan erabili izatea lortu da; bigarrenik, alde guztietako euskaldunek elkar ulertzea eta nork bere baitan herri bakar bateko kide dela ohartzea ekarri du. Eta hirugarrenik, itxura modernoa, prestigioa eman dio euskarari. Iraultza honek ere izan du bere sinboloa: euskaldun berriak. Euskara ikasi nahi zuenak ezinbestekoa zuen eredu bakarra, eta eredu bakar horri esker etorri da euskaldun berrien hazkunde itzela. Baita Karrantzako bizkaitarrak, Erriberako nafarrak edota Aturri ertzeko lapurtarrak elkarrekin euskaraz jarduteko aukera ere. Argi dago, beraz, egundoko iraultza izan dela euskara batua, baina ez dugu tresna hori beti zuzen erabiltzen asmatu. Idatzizko zereginetarako –batez ere maila jasoko gaiez jarduteko– eta Euskal Herria bere osotasunean hartzen zenerako eraiki zen hasiera batean euskara batua. Ostera, idatzian zein ahozkoan, gai jasoetarako zein apaletarako, Euskal Herri osorako zein herri edo eskualde jakin baterako aritzean, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Umeekin, gazteekin zein zaharrekin jarduterakoan, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Baztertu egin dugu hitanoa eta zer esanik ez berorika. Euskara erraztu nahian, alde batera utzi ditugu hainbat eta hainbat hitz eta esapide. Haur hizkera, lagunartekoa, jasoak eta duinak iritzi ez nonbait, eta erabat galtzen utzi ditugu. Agerian daude dagoeneko honen guztiaren ondorioak. Euskalkirik eta erregistrorik gabeko euskara hotza eta motza gertatzen zaigu sarri, eta erdaretako bidea hartu ohi dugu gure hizkera biziagoa eta adierazgarriagoa izan dadin. Eta erdaretara jotze hau ez da bakar-bakarrik gazteriaren ohitura; helduagoengan ere garbia da isuria. Heldu gara, ba, hurrengo iraultza egiteko unera. Eta iraultza arrakastatsua izango bada, ahalik eta ondoen zehaztu beharko ditugu helburuak, eta helburura iristeko urratsak. Helburua argia da. Euskara batuak egoki betetzen ditu esparru jasoetako eginkizunak; gainerakoetan dago hutsunea. Eta hutsune hori euskarak bete behar du; ez erdarek. Eta hiztunak eroso egon behar du euskara erabilita eta euskaraz bizi izanda. Hiztunak nahi duen gozoa, nahi duen ozpina, nahi duen indarra, nahi duen gatza eta piperra aurkitu behar du euskaran. Azken batean, hiztunak une jakin bakoitzean adierazi nahi duena izan behar du euskaran. Iraultzaren lehen urratsa, berriz, euskalkiak eta erregistroak lantzea eta bultzatzea da. Euskalkien auzia ez da Gipuzkoan nabari, bertako hizkera eta batua oso antzekoak direlako. Gainerako herrialdeetan egin beharko da, ba, aurreneko urratsa, batez ere euskaldun kopuru handiko eta euskaldun izate horrek lotsarik eta konplexurik sortzen ez duen herrietan. Euskalkiak jaso eta aztertu ondoren erabili eta eguneroko bizimoduan txertatu egin beharko dira. Herri-hedabideak izan daitezke –eta zenbait lekutan dagoeneko badira– horretarako tresna egokia. Hain zuzen ere, herri-hedabideak izango dira, ziurrenera, iraultza honen sinboloa. Dena dela, herriko hizkera jasotzea Euskal Herri osoan egin beharreko lana da: bere gaztaroan euskara hutsez bizi izan direnen jardunean daukagu lagunarteko hizkera eraikitzeko giltza. Adinekoen hitzak eta esapideak ezagutu eta segida eman behar zaie. Horixe da galdu xamartua daukagun hizkuntza sena berreskuratzeko gakoa. Eta hizkuntza sena berreskuratzea ezinbestekoa da ezer sortzeko gai izango bagara. Eskolak eta hedabide nazionalek ere badute euren erantzukizuna. Harritzekoa da irakaskuntza alorreko isiltasuna. Baditugu Hezkuntza eta Hizkuntza Politika Sailak, baina, dirudienez, ez ditu arazo honek kezkatu. Eta, ostera, oso kezkatzekoa da Goizuetako bost urteko haurra herriko eskolara joan eta Murchanteko (edo Azpeitiko, berdin dio) irakaslea izatea. Egiten dutena baino gehiago egin beharko lukete hedabide nazionalek ere, batez ere ETBko zenbait saioren arrakastaren edo gainbeheraren giltzetako bat erabilitako hizkera bera dela jakinda. Hizkera egokia erabili izana da, hain zuzen, Jaun eta Jabe edo Goenkale bezalako saioen arrakastaren arrazoietako bat, eta erbesteko filmak bikoizterakoan erabilitako hizkera desegokia, berriz, euren atarramendu txarraren arrazoietako bat. Dena dela, euskaradun guztiona da erantzukizuna. Denoi dagokigu aire fresko eta garbia ematea arnasestuka dugun euskarari.

Euskara erraztu nahian

Batua versus euskalkia? 1950-1960ko iraultzak honako eragin hau izan zuen: euskara batua. Eta horren bidez hiru helburu bete dira: batetik, euskara idatzizko zereginetan eta edozein kultura gaitan erabili izatea lortu da; bigarrenik, alde guztietako euskaldunek elkar ulertzea eta nork bere baitan herri bakar bateko kide dela ohartzea ekarri du. Eta hirugarrenik, itxura modernoa, prestigioa eman dio euskarari. Iraultza honek ere izan du bere sinboloa: euskaldun berriak. Euskara ikasi nahi zuenak ezinbestekoa zuen eredu bakarra, eta eredu bakar horri esker etorri da euskaldun berrien hazkunde itzela. Baita Karrantzako bizkaitarrak, Erriberako nafarrak edota Aturri ertzeko lapurtarrak elkarrekin euskaraz jarduteko aukera ere. Argi dago, beraz, egundoko iraultza izan dela euskara batua, baina ez dugu tresna hori beti zuzen erabiltzen asmatu. Idatzizko zereginetarako –batez ere maila jasoko gaiez jarduteko– eta Euskal Herria bere osotasunean hartzen zenerako eraiki zen hasiera batean euskara batua. Ostera, idatzian zein ahozkoan, gai jasoetarako zein apaletarako, Euskal Herri osorako zein herri edo eskualde jakin baterako aritzean, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Umeekin, gazteekin zein zaharrekin jarduterakoan, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Baztertu egin dugu hitanoa eta zer esanik ez berorika. Euskara erraztu nahian, alde batera utzi ditugu hainbat eta hainbat hitz eta esapide. Haur hizkera, lagunartekoa, jasoak eta duinak iritzi ez nonbait, eta erabat galtzen utzi ditugu. Agerian daude dagoeneko honen guztiaren ondorioak. Euskalkirik eta erregistrorik gabeko euskara hotza eta motza gertatzen zaigu sarri, eta erdaretako bidea hartu ohi dugu gure hizkera biziagoa eta adierazgarriagoa izan dadin. Eta erdaretara jotze hau ez da bakar-bakarrik gazteriaren ohitura; helduagoengan ere garbia da isuria. Heldu gara, ba, hurrengo iraultza egiteko unera. Eta iraultza arrakastatsua izango bada, ahalik eta ondoen zehaztu beharko ditugu helburuak, eta helburura iristeko urratsak. Helburua argia da. Euskara batuak egoki betetzen ditu esparru jasoetako eginkizunak; gainerakoetan dago hutsunea. Eta hutsune hori euskarak bete behar du; ez erdarek. Eta hiztunak eroso egon behar du euskara erabilita eta euskaraz bizi izanda. Hiztunak nahi duen gozoa, nahi duen ozpina, nahi duen indarra, nahi duen gatza eta piperra aurkitu behar du euskaran. Azken batean, hiztunak une jakin bakoitzean adierazi nahi duena izan behar du euskaran. Iraultzaren lehen urratsa, berriz, euskalkiak eta erregistroak lantzea eta bultzatzea da. Euskalkien auzia ez da Gipuzkoan nabari, bertako hizkera eta batua oso antzekoak direlako. Gainerako herrialdeetan egin beharko da, ba, aurreneko urratsa, batez ere euskaldun kopuru handiko eta euskaldun izate horrek lotsarik eta konplexurik sortzen ez duen herrietan. Euskalkiak jaso eta aztertu ondoren erabili eta eguneroko bizimoduan txertatu egin beharko dira. Herri-hedabideak izan daitezke –eta zenbait lekutan dagoeneko badira– horretarako tresna egokia. Hain zuzen ere, herri-hedabideak izango dira, ziurrenera, iraultza honen sinboloa. Dena dela, herriko hizkera jasotzea Euskal Herri osoan egin beharreko lana da: bere gaztaroan euskara hutsez bizi izan direnen jardunean daukagu lagunarteko hizkera eraikitzeko giltza. Adinekoen hitzak eta esapideak ezagutu eta segida eman behar zaie. Horixe da galdu xamartua daukagun hizkuntza sena berreskuratzeko gakoa. Eta hizkuntza sena berreskuratzea ezinbestekoa da ezer sortzeko gai izango bagara. Eskolak eta hedabide nazionalek ere badute euren erantzukizuna. Harritzekoa da irakaskuntza alorreko isiltasuna. Baditugu Hezkuntza eta Hizkuntza Politika Sailak, baina, dirudienez, ez ditu arazo honek kezkatu. Eta, ostera, oso kezkatzekoa da Goizuetako bost urteko haurra herriko eskolara joan eta Murchanteko (edo Azpeitiko, berdin dio) irakaslea izatea. Egiten dutena baino gehiago egin beharko lukete hedabide nazionalek ere, batez ere ETBko zenbait saioren arrakastaren edo gainbeheraren giltzetako bat erabilitako hizkera bera dela jakinda. Hizkera egokia erabili izana da, hain zuzen, Jaun eta Jabe edo Goenkale bezalako saioen arrakastaren arrazoietako bat, eta erbesteko filmak bikoizterakoan erabilitako hizkera desegokia, berriz, euren atarramendu txarraren arrazoietako bat. Dena dela, euskaradun guztiona da erantzukizuna. Denoi dagokigu aire fresko eta garbia ematea arnasestuka dugun euskarari.

Zergatik utzi ditugu galtzen haur hizkera eta lagunartekoa?

Batua versus euskalkia? 1950-1960ko iraultzak honako eragin hau izan zuen: euskara batua. Eta horren bidez hiru helburu bete dira: batetik, euskara idatzizko zereginetan eta edozein kultura gaitan erabili izatea lortu da; bigarrenik, alde guztietako euskaldunek elkar ulertzea eta nork bere baitan herri bakar bateko kide dela ohartzea ekarri du. Eta hirugarrenik, itxura modernoa, prestigioa eman dio euskarari. Iraultza honek ere izan du bere sinboloa: euskaldun berriak. Euskara ikasi nahi zuenak ezinbestekoa zuen eredu bakarra, eta eredu bakar horri esker etorri da euskaldun berrien hazkunde itzela. Baita Karrantzako bizkaitarrak, Erriberako nafarrak edota Aturri ertzeko lapurtarrak elkarrekin euskaraz jarduteko aukera ere. Argi dago, beraz, egundoko iraultza izan dela euskara batua, baina ez dugu tresna hori beti zuzen erabiltzen asmatu. Idatzizko zereginetarako –batez ere maila jasoko gaiez jarduteko– eta Euskal Herria bere osotasunean hartzen zenerako eraiki zen hasiera batean euskara batua. Ostera, idatzian zein ahozkoan, gai jasoetarako zein apaletarako, Euskal Herri osorako zein herri edo eskualde jakin baterako aritzean, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Umeekin, gazteekin zein zaharrekin jarduterakoan, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Baztertu egin dugu hitanoa eta zer esanik ez berorika. Euskara erraztu nahian, alde batera utzi ditugu hainbat eta hainbat hitz eta esapide. Haur hizkera, lagunartekoa, jasoak eta duinak iritzi ez nonbait, eta erabat galtzen utzi ditugu. Agerian daude dagoeneko honen guztiaren ondorioak. Euskalkirik eta erregistrorik gabeko euskara hotza eta motza gertatzen zaigu sarri, eta erdaretako bidea hartu ohi dugu gure hizkera biziagoa eta adierazgarriagoa izan dadin. Eta erdaretara jotze hau ez da bakar-bakarrik gazteriaren ohitura; helduagoengan ere garbia da isuria. Heldu gara, ba, hurrengo iraultza egiteko unera. Eta iraultza arrakastatsua izango bada, ahalik eta ondoen zehaztu beharko ditugu helburuak, eta helburura iristeko urratsak. Helburua argia da. Euskara batuak egoki betetzen ditu esparru jasoetako eginkizunak; gainerakoetan dago hutsunea. Eta hutsune hori euskarak bete behar du; ez erdarek. Eta hiztunak eroso egon behar du euskara erabilita eta euskaraz bizi izanda. Hiztunak nahi duen gozoa, nahi duen ozpina, nahi duen indarra, nahi duen gatza eta piperra aurkitu behar du euskaran. Azken batean, hiztunak une jakin bakoitzean adierazi nahi duena izan behar du euskaran. Iraultzaren lehen urratsa, berriz, euskalkiak eta erregistroak lantzea eta bultzatzea da. Euskalkien auzia ez da Gipuzkoan nabari, bertako hizkera eta batua oso antzekoak direlako. Gainerako herrialdeetan egin beharko da, ba, aurreneko urratsa, batez ere euskaldun kopuru handiko eta euskaldun izate horrek lotsarik eta konplexurik sortzen ez duen herrietan. Euskalkiak jaso eta aztertu ondoren erabili eta eguneroko bizimoduan txertatu egin beharko dira. Herri-hedabideak izan daitezke –eta zenbait lekutan dagoeneko badira– horretarako tresna egokia. Hain zuzen ere, herri-hedabideak izango dira, ziurrenera, iraultza honen sinboloa. Dena dela, herriko hizkera jasotzea Euskal Herri osoan egin beharreko lana da: bere gaztaroan euskara hutsez bizi izan direnen jardunean daukagu lagunarteko hizkera eraikitzeko giltza. Adinekoen hitzak eta esapideak ezagutu eta segida eman behar zaie. Horixe da galdu xamartua daukagun hizkuntza sena berreskuratzeko gakoa. Eta hizkuntza sena berreskuratzea ezinbestekoa da ezer sortzeko gai izango bagara. Eskolak eta hedabide nazionalek ere badute euren erantzukizuna. Harritzekoa da irakaskuntza alorreko isiltasuna. Baditugu Hezkuntza eta Hizkuntza Politika Sailak, baina, dirudienez, ez ditu arazo honek kezkatu. Eta, ostera, oso kezkatzekoa da Goizuetako bost urteko haurra herriko eskolara joan eta Murchanteko (edo Azpeitiko, berdin dio) irakaslea izatea. Egiten dutena baino gehiago egin beharko lukete hedabide nazionalek ere, batez ere ETBko zenbait saioren arrakastaren edo gainbeheraren giltzetako bat erabilitako hizkera bera dela jakinda. Hizkera egokia erabili izana da, hain zuzen, Jaun eta Jabe edo Goenkale bezalako saioen arrakastaren arrazoietako bat, eta erbesteko filmak bikoizterakoan erabilitako hizkera desegokia, berriz, euren atarramendu txarraren arrazoietako bat. Dena dela, euskaradun guztiona da erantzukizuna. Denoi dagokigu aire fresko eta garbia ematea arnasestuka dugun euskarari.

Zertara eraman gaitu euskara hotz eta motz honek?

Batua versus euskalkia? 1950-1960ko iraultzak honako eragin hau izan zuen: euskara batua. Eta horren bidez hiru helburu bete dira: batetik, euskara idatzizko zereginetan eta edozein kultura gaitan erabili izatea lortu da; bigarrenik, alde guztietako euskaldunek elkar ulertzea eta nork bere baitan herri bakar bateko kide dela ohartzea ekarri du. Eta hirugarrenik, itxura modernoa, prestigioa eman dio euskarari. Iraultza honek ere izan du bere sinboloa: euskaldun berriak. Euskara ikasi nahi zuenak ezinbestekoa zuen eredu bakarra, eta eredu bakar horri esker etorri da euskaldun berrien hazkunde itzela. Baita Karrantzako bizkaitarrak, Erriberako nafarrak edota Aturri ertzeko lapurtarrak elkarrekin euskaraz jarduteko aukera ere. Argi dago, beraz, egundoko iraultza izan dela euskara batua, baina ez dugu tresna hori beti zuzen erabiltzen asmatu. Idatzizko zereginetarako –batez ere maila jasoko gaiez jarduteko– eta Euskal Herria bere osotasunean hartzen zenerako eraiki zen hasiera batean euskara batua. Ostera, idatzian zein ahozkoan, gai jasoetarako zein apaletarako, Euskal Herri osorako zein herri edo eskualde jakin baterako aritzean, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Umeekin, gazteekin zein zaharrekin jarduterakoan, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Baztertu egin dugu hitanoa eta zer esanik ez berorika. Euskara erraztu nahian, alde batera utzi ditugu hainbat eta hainbat hitz eta esapide. Haur hizkera, lagunartekoa, jasoak eta duinak iritzi ez nonbait, eta erabat galtzen utzi ditugu. Agerian daude dagoeneko honen guztiaren ondorioak. Euskalkirik eta erregistrorik gabeko euskara hotza eta motza gertatzen zaigu sarri, eta erdaretako bidea hartu ohi dugu gure hizkera biziagoa eta adierazgarriagoa izan dadin. Eta erdaretara jotze hau ez da bakar-bakarrik gazteriaren ohitura; helduagoengan ere garbia da isuria. Heldu gara, ba, hurrengo iraultza egiteko unera. Eta iraultza arrakastatsua izango bada, ahalik eta ondoen zehaztu beharko ditugu helburuak, eta helburura iristeko urratsak. Helburua argia da. Euskara batuak egoki betetzen ditu esparru jasoetako eginkizunak; gainerakoetan dago hutsunea. Eta hutsune hori euskarak bete behar du; ez erdarek. Eta hiztunak eroso egon behar du euskara erabilita eta euskaraz bizi izanda. Hiztunak nahi duen gozoa, nahi duen ozpina, nahi duen indarra, nahi duen gatza eta piperra aurkitu behar du euskaran. Azken batean, hiztunak une jakin bakoitzean adierazi nahi duena izan behar du euskaran. Iraultzaren lehen urratsa, berriz, euskalkiak eta erregistroak lantzea eta bultzatzea da. Euskalkien auzia ez da Gipuzkoan nabari, bertako hizkera eta batua oso antzekoak direlako. Gainerako herrialdeetan egin beharko da, ba, aurreneko urratsa, batez ere euskaldun kopuru handiko eta euskaldun izate horrek lotsarik eta konplexurik sortzen ez duen herrietan. Euskalkiak jaso eta aztertu ondoren erabili eta eguneroko bizimoduan txertatu egin beharko dira. Herri-hedabideak izan daitezke –eta zenbait lekutan dagoeneko badira– horretarako tresna egokia. Hain zuzen ere, herri-hedabideak izango dira, ziurrenera, iraultza honen sinboloa. Dena dela, herriko hizkera jasotzea Euskal Herri osoan egin beharreko lana da: bere gaztaroan euskara hutsez bizi izan direnen jardunean daukagu lagunarteko hizkera eraikitzeko giltza. Adinekoen hitzak eta esapideak ezagutu eta segida eman behar zaie. Horixe da galdu xamartua daukagun hizkuntza sena berreskuratzeko gakoa. Eta hizkuntza sena berreskuratzea ezinbestekoa da ezer sortzeko gai izango bagara. Eskolak eta hedabide nazionalek ere badute euren erantzukizuna. Harritzekoa da irakaskuntza alorreko isiltasuna. Baditugu Hezkuntza eta Hizkuntza Politika Sailak, baina, dirudienez, ez ditu arazo honek kezkatu. Eta, ostera, oso kezkatzekoa da Goizuetako bost urteko haurra herriko eskolara joan eta Murchanteko (edo Azpeitiko, berdin dio) irakaslea izatea. Egiten dutena baino gehiago egin beharko lukete hedabide nazionalek ere, batez ere ETBko zenbait saioren arrakastaren edo gainbeheraren giltzetako bat erabilitako hizkera bera dela jakinda. Hizkera egokia erabili izana da, hain zuzen, Jaun eta Jabe edo Goenkale bezalako saioen arrakastaren arrazoietako bat, eta erbesteko filmak bikoizterakoan erabilitako hizkera desegokia, berriz, euren atarramendu txarraren arrazoietako bat. Dena dela, euskaradun guztiona da erantzukizuna. Denoi dagokigu aire fresko eta garbia ematea arnasestuka dugun euskarari.

Zein da egin behar den iraultzaren helburua?

Batua versus euskalkia? 1950-1960ko iraultzak honako eragin hau izan zuen: euskara batua. Eta horren bidez hiru helburu bete dira: batetik, euskara idatzizko zereginetan eta edozein kultura gaitan erabili izatea lortu da; bigarrenik, alde guztietako euskaldunek elkar ulertzea eta nork bere baitan herri bakar bateko kide dela ohartzea ekarri du. Eta hirugarrenik, itxura modernoa, prestigioa eman dio euskarari. Iraultza honek ere izan du bere sinboloa: euskaldun berriak. Euskara ikasi nahi zuenak ezinbestekoa zuen eredu bakarra, eta eredu bakar horri esker etorri da euskaldun berrien hazkunde itzela. Baita Karrantzako bizkaitarrak, Erriberako nafarrak edota Aturri ertzeko lapurtarrak elkarrekin euskaraz jarduteko aukera ere. Argi dago, beraz, egundoko iraultza izan dela euskara batua, baina ez dugu tresna hori beti zuzen erabiltzen asmatu. Idatzizko zereginetarako –batez ere maila jasoko gaiez jarduteko– eta Euskal Herria bere osotasunean hartzen zenerako eraiki zen hasiera batean euskara batua. Ostera, idatzian zein ahozkoan, gai jasoetarako zein apaletarako, Euskal Herri osorako zein herri edo eskualde jakin baterako aritzean, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Umeekin, gazteekin zein zaharrekin jarduterakoan, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Baztertu egin dugu hitanoa eta zer esanik ez berorika. Euskara erraztu nahian, alde batera utzi ditugu hainbat eta hainbat hitz eta esapide. Haur hizkera, lagunartekoa, jasoak eta duinak iritzi ez nonbait, eta erabat galtzen utzi ditugu. Agerian daude dagoeneko honen guztiaren ondorioak. Euskalkirik eta erregistrorik gabeko euskara hotza eta motza gertatzen zaigu sarri, eta erdaretako bidea hartu ohi dugu gure hizkera biziagoa eta adierazgarriagoa izan dadin. Eta erdaretara jotze hau ez da bakar-bakarrik gazteriaren ohitura; helduagoengan ere garbia da isuria. Heldu gara, ba, hurrengo iraultza egiteko unera. Eta iraultza arrakastatsua izango bada, ahalik eta ondoen zehaztu beharko ditugu helburuak, eta helburura iristeko urratsak. Helburua argia da. Euskara batuak egoki betetzen ditu esparru jasoetako eginkizunak; gainerakoetan dago hutsunea. Eta hutsune hori euskarak bete behar du; ez erdarek. Eta hiztunak eroso egon behar du euskara erabilita eta euskaraz bizi izanda. Hiztunak nahi duen gozoa, nahi duen ozpina, nahi duen indarra, nahi duen gatza eta piperra aurkitu behar du euskaran. Azken batean, hiztunak une jakin bakoitzean adierazi nahi duena izan behar du euskaran. Iraultzaren lehen urratsa, berriz, euskalkiak eta erregistroak lantzea eta bultzatzea da. Euskalkien auzia ez da Gipuzkoan nabari, bertako hizkera eta batua oso antzekoak direlako. Gainerako herrialdeetan egin beharko da, ba, aurreneko urratsa, batez ere euskaldun kopuru handiko eta euskaldun izate horrek lotsarik eta konplexurik sortzen ez duen herrietan. Euskalkiak jaso eta aztertu ondoren erabili eta eguneroko bizimoduan txertatu egin beharko dira. Herri-hedabideak izan daitezke –eta zenbait lekutan dagoeneko badira– horretarako tresna egokia. Hain zuzen ere, herri-hedabideak izango dira, ziurrenera, iraultza honen sinboloa. Dena dela, herriko hizkera jasotzea Euskal Herri osoan egin beharreko lana da: bere gaztaroan euskara hutsez bizi izan direnen jardunean daukagu lagunarteko hizkera eraikitzeko giltza. Adinekoen hitzak eta esapideak ezagutu eta segida eman behar zaie. Horixe da galdu xamartua daukagun hizkuntza sena berreskuratzeko gakoa. Eta hizkuntza sena berreskuratzea ezinbestekoa da ezer sortzeko gai izango bagara. Eskolak eta hedabide nazionalek ere badute euren erantzukizuna. Harritzekoa da irakaskuntza alorreko isiltasuna. Baditugu Hezkuntza eta Hizkuntza Politika Sailak, baina, dirudienez, ez ditu arazo honek kezkatu. Eta, ostera, oso kezkatzekoa da Goizuetako bost urteko haurra herriko eskolara joan eta Murchanteko (edo Azpeitiko, berdin dio) irakaslea izatea. Egiten dutena baino gehiago egin beharko lukete hedabide nazionalek ere, batez ere ETBko zenbait saioren arrakastaren edo gainbeheraren giltzetako bat erabilitako hizkera bera dela jakinda. Hizkera egokia erabili izana da, hain zuzen, Jaun eta Jabe edo Goenkale bezalako saioen arrakastaren arrazoietako bat, eta erbesteko filmak bikoizterakoan erabilitako hizkera desegokia, berriz, euren atarramendu txarraren arrazoietako bat. Dena dela, euskaradun guztiona da erantzukizuna. Denoi dagokigu aire fresko eta garbia ematea arnasestuka dugun euskarari.

Zein da iraultza berriaren lehen urratsa?

Batua versus euskalkia? 1950-1960ko iraultzak honako eragin hau izan zuen: euskara batua. Eta horren bidez hiru helburu bete dira: batetik, euskara idatzizko zereginetan eta edozein kultura gaitan erabili izatea lortu da; bigarrenik, alde guztietako euskaldunek elkar ulertzea eta nork bere baitan herri bakar bateko kide dela ohartzea ekarri du. Eta hirugarrenik, itxura modernoa, prestigioa eman dio euskarari. Iraultza honek ere izan du bere sinboloa: euskaldun berriak. Euskara ikasi nahi zuenak ezinbestekoa zuen eredu bakarra, eta eredu bakar horri esker etorri da euskaldun berrien hazkunde itzela. Baita Karrantzako bizkaitarrak, Erriberako nafarrak edota Aturri ertzeko lapurtarrak elkarrekin euskaraz jarduteko aukera ere. Argi dago, beraz, egundoko iraultza izan dela euskara batua, baina ez dugu tresna hori beti zuzen erabiltzen asmatu. Idatzizko zereginetarako –batez ere maila jasoko gaiez jarduteko– eta Euskal Herria bere osotasunean hartzen zenerako eraiki zen hasiera batean euskara batua. Ostera, idatzian zein ahozkoan, gai jasoetarako zein apaletarako, Euskal Herri osorako zein herri edo eskualde jakin baterako aritzean, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Umeekin, gazteekin zein zaharrekin jarduterakoan, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Baztertu egin dugu hitanoa eta zer esanik ez berorika. Euskara erraztu nahian, alde batera utzi ditugu hainbat eta hainbat hitz eta esapide. Haur hizkera, lagunartekoa, jasoak eta duinak iritzi ez nonbait, eta erabat galtzen utzi ditugu. Agerian daude dagoeneko honen guztiaren ondorioak. Euskalkirik eta erregistrorik gabeko euskara hotza eta motza gertatzen zaigu sarri, eta erdaretako bidea hartu ohi dugu gure hizkera biziagoa eta adierazgarriagoa izan dadin. Eta erdaretara jotze hau ez da bakar-bakarrik gazteriaren ohitura; helduagoengan ere garbia da isuria. Heldu gara, ba, hurrengo iraultza egiteko unera. Eta iraultza arrakastatsua izango bada, ahalik eta ondoen zehaztu beharko ditugu helburuak, eta helburura iristeko urratsak. Helburua argia da. Euskara batuak egoki betetzen ditu esparru jasoetako eginkizunak; gainerakoetan dago hutsunea. Eta hutsune hori euskarak bete behar du; ez erdarek. Eta hiztunak eroso egon behar du euskara erabilita eta euskaraz bizi izanda. Hiztunak nahi duen gozoa, nahi duen ozpina, nahi duen indarra, nahi duen gatza eta piperra aurkitu behar du euskaran. Azken batean, hiztunak une jakin bakoitzean adierazi nahi duena izan behar du euskaran. Iraultzaren lehen urratsa, berriz, euskalkiak eta erregistroak lantzea eta bultzatzea da. Euskalkien auzia ez da Gipuzkoan nabari, bertako hizkera eta batua oso antzekoak direlako. Gainerako herrialdeetan egin beharko da, ba, aurreneko urratsa, batez ere euskaldun kopuru handiko eta euskaldun izate horrek lotsarik eta konplexurik sortzen ez duen herrietan. Euskalkiak jaso eta aztertu ondoren erabili eta eguneroko bizimoduan txertatu egin beharko dira. Herri-hedabideak izan daitezke –eta zenbait lekutan dagoeneko badira– horretarako tresna egokia. Hain zuzen ere, herri-hedabideak izango dira, ziurrenera, iraultza honen sinboloa. Dena dela, herriko hizkera jasotzea Euskal Herri osoan egin beharreko lana da: bere gaztaroan euskara hutsez bizi izan direnen jardunean daukagu lagunarteko hizkera eraikitzeko giltza. Adinekoen hitzak eta esapideak ezagutu eta segida eman behar zaie. Horixe da galdu xamartua daukagun hizkuntza sena berreskuratzeko gakoa. Eta hizkuntza sena berreskuratzea ezinbestekoa da ezer sortzeko gai izango bagara. Eskolak eta hedabide nazionalek ere badute euren erantzukizuna. Harritzekoa da irakaskuntza alorreko isiltasuna. Baditugu Hezkuntza eta Hizkuntza Politika Sailak, baina, dirudienez, ez ditu arazo honek kezkatu. Eta, ostera, oso kezkatzekoa da Goizuetako bost urteko haurra herriko eskolara joan eta Murchanteko (edo Azpeitiko, berdin dio) irakaslea izatea. Egiten dutena baino gehiago egin beharko lukete hedabide nazionalek ere, batez ere ETBko zenbait saioren arrakastaren edo gainbeheraren giltzetako bat erabilitako hizkera bera dela jakinda. Hizkera egokia erabili izana da, hain zuzen, Jaun eta Jabe edo Goenkale bezalako saioen arrakastaren arrazoietako bat, eta erbesteko filmak bikoizterakoan erabilitako hizkera desegokia, berriz, euren atarramendu txarraren arrazoietako bat. Dena dela, euskaradun guztiona da erantzukizuna. Denoi dagokigu aire fresko eta garbia ematea arnasestuka dugun euskarari.

Lagunarteko hitz egiteko modua berreskuratzeko

Batua versus euskalkia? 1950-1960ko iraultzak honako eragin hau izan zuen: euskara batua. Eta horren bidez hiru helburu bete dira: batetik, euskara idatzizko zereginetan eta edozein kultura gaitan erabili izatea lortu da; bigarrenik, alde guztietako euskaldunek elkar ulertzea eta nork bere baitan herri bakar bateko kide dela ohartzea ekarri du. Eta hirugarrenik, itxura modernoa, prestigioa eman dio euskarari. Iraultza honek ere izan du bere sinboloa: euskaldun berriak. Euskara ikasi nahi zuenak ezinbestekoa zuen eredu bakarra, eta eredu bakar horri esker etorri da euskaldun berrien hazkunde itzela. Baita Karrantzako bizkaitarrak, Erriberako nafarrak edota Aturri ertzeko lapurtarrak elkarrekin euskaraz jarduteko aukera ere. Argi dago, beraz, egundoko iraultza izan dela euskara batua, baina ez dugu tresna hori beti zuzen erabiltzen asmatu. Idatzizko zereginetarako –batez ere maila jasoko gaiez jarduteko– eta Euskal Herria bere osotasunean hartzen zenerako eraiki zen hasiera batean euskara batua. Ostera, idatzian zein ahozkoan, gai jasoetarako zein apaletarako, Euskal Herri osorako zein herri edo eskualde jakin baterako aritzean, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Umeekin, gazteekin zein zaharrekin jarduterakoan, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Baztertu egin dugu hitanoa eta zer esanik ez berorika. Euskara erraztu nahian, alde batera utzi ditugu hainbat eta hainbat hitz eta esapide. Haur hizkera, lagunartekoa, jasoak eta duinak iritzi ez nonbait, eta erabat galtzen utzi ditugu. Agerian daude dagoeneko honen guztiaren ondorioak. Euskalkirik eta erregistrorik gabeko euskara hotza eta motza gertatzen zaigu sarri, eta erdaretako bidea hartu ohi dugu gure hizkera biziagoa eta adierazgarriagoa izan dadin. Eta erdaretara jotze hau ez da bakar-bakarrik gazteriaren ohitura; helduagoengan ere garbia da isuria. Heldu gara, ba, hurrengo iraultza egiteko unera. Eta iraultza arrakastatsua izango bada, ahalik eta ondoen zehaztu beharko ditugu helburuak, eta helburura iristeko urratsak. Helburua argia da. Euskara batuak egoki betetzen ditu esparru jasoetako eginkizunak; gainerakoetan dago hutsunea. Eta hutsune hori euskarak bete behar du; ez erdarek. Eta hiztunak eroso egon behar du euskara erabilita eta euskaraz bizi izanda. Hiztunak nahi duen gozoa, nahi duen ozpina, nahi duen indarra, nahi duen gatza eta piperra aurkitu behar du euskaran. Azken batean, hiztunak une jakin bakoitzean adierazi nahi duena izan behar du euskaran. Iraultzaren lehen urratsa, berriz, euskalkiak eta erregistroak lantzea eta bultzatzea da. Euskalkien auzia ez da Gipuzkoan nabari, bertako hizkera eta batua oso antzekoak direlako. Gainerako herrialdeetan egin beharko da, ba, aurreneko urratsa, batez ere euskaldun kopuru handiko eta euskaldun izate horrek lotsarik eta konplexurik sortzen ez duen herrietan. Euskalkiak jaso eta aztertu ondoren erabili eta eguneroko bizimoduan txertatu egin beharko dira. Herri-hedabideak izan daitezke –eta zenbait lekutan dagoeneko badira– horretarako tresna egokia. Hain zuzen ere, herri-hedabideak izango dira, ziurrenera, iraultza honen sinboloa. Dena dela, herriko hizkera jasotzea Euskal Herri osoan egin beharreko lana da: bere gaztaroan euskara hutsez bizi izan direnen jardunean daukagu lagunarteko hizkera eraikitzeko giltza. Adinekoen hitzak eta esapideak ezagutu eta segida eman behar zaie. Horixe da galdu xamartua daukagun hizkuntza sena berreskuratzeko gakoa. Eta hizkuntza sena berreskuratzea ezinbestekoa da ezer sortzeko gai izango bagara. Eskolak eta hedabide nazionalek ere badute euren erantzukizuna. Harritzekoa da irakaskuntza alorreko isiltasuna. Baditugu Hezkuntza eta Hizkuntza Politika Sailak, baina, dirudienez, ez ditu arazo honek kezkatu. Eta, ostera, oso kezkatzekoa da Goizuetako bost urteko haurra herriko eskolara joan eta Murchanteko (edo Azpeitiko, berdin dio) irakaslea izatea. Egiten dutena baino gehiago egin beharko lukete hedabide nazionalek ere, batez ere ETBko zenbait saioren arrakastaren edo gainbeheraren giltzetako bat erabilitako hizkera bera dela jakinda. Hizkera egokia erabili izana da, hain zuzen, Jaun eta Jabe edo Goenkale bezalako saioen arrakastaren arrazoietako bat, eta erbesteko filmak bikoizterakoan erabilitako hizkera desegokia, berriz, euren atarramendu txarraren arrazoietako bat. Dena dela, euskaradun guztiona da erantzukizuna. Denoi dagokigu aire fresko eta garbia ematea arnasestuka dugun euskarari.

Zer egin behar da hizkuntza sena berreskuratu ahal izateko?

Batua versus euskalkia? 1950-1960ko iraultzak honako eragin hau izan zuen: euskara batua. Eta horren bidez hiru helburu bete dira: batetik, euskara idatzizko zereginetan eta edozein kultura gaitan erabili izatea lortu da; bigarrenik, alde guztietako euskaldunek elkar ulertzea eta nork bere baitan herri bakar bateko kide dela ohartzea ekarri du. Eta hirugarrenik, itxura modernoa, prestigioa eman dio euskarari. Iraultza honek ere izan du bere sinboloa: euskaldun berriak. Euskara ikasi nahi zuenak ezinbestekoa zuen eredu bakarra, eta eredu bakar horri esker etorri da euskaldun berrien hazkunde itzela. Baita Karrantzako bizkaitarrak, Erriberako nafarrak edota Aturri ertzeko lapurtarrak elkarrekin euskaraz jarduteko aukera ere. Argi dago, beraz, egundoko iraultza izan dela euskara batua, baina ez dugu tresna hori beti zuzen erabiltzen asmatu. Idatzizko zereginetarako –batez ere maila jasoko gaiez jarduteko– eta Euskal Herria bere osotasunean hartzen zenerako eraiki zen hasiera batean euskara batua. Ostera, idatzian zein ahozkoan, gai jasoetarako zein apaletarako, Euskal Herri osorako zein herri edo eskualde jakin baterako aritzean, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Umeekin, gazteekin zein zaharrekin jarduterakoan, beti erabili izan dugu euskara batu bera. Baztertu egin dugu hitanoa eta zer esanik ez berorika. Euskara erraztu nahian, alde batera utzi ditugu hainbat eta hainbat hitz eta esapide. Haur hizkera, lagunartekoa, jasoak eta duinak iritzi ez nonbait, eta erabat galtzen utzi ditugu. Agerian daude dagoeneko honen guztiaren ondorioak. Euskalkirik eta erregistrorik gabeko euskara hotza eta motza gertatzen zaigu sarri, eta erdaretako bidea hartu ohi dugu gure hizkera biziagoa eta adierazgarriagoa izan dadin. Eta erdaretara jotze hau ez da bakar-bakarrik gazteriaren ohitura; helduagoengan ere garbia da isuria. Heldu gara, ba, hurrengo iraultza egiteko unera. Eta iraultza arrakastatsua izango bada, ahalik eta ondoen zehaztu beharko ditugu helburuak, eta helburura iristeko urratsak. Helburua argia da. Euskara batuak egoki betetzen ditu esparru jasoetako eginkizunak; gainerakoetan dago hutsunea. Eta hutsune hori euskarak bete behar du; ez erdarek. Eta hiztunak eroso egon behar du euskara erabilita eta euskaraz bizi izanda. Hiztunak nahi duen gozoa, nahi duen ozpina, nahi duen indarra, nahi duen gatza eta piperra aurkitu behar du euskaran. Azken batean, hiztunak une jakin bakoitzean adierazi nahi duena izan behar du euskaran. Iraultzaren lehen urratsa, berriz, euskalkiak eta erregistroak lantzea eta bultzatzea da. Euskalkien auzia ez da Gipuzkoan nabari, bertako hizkera eta batua oso antzekoak direlako. Gainerako herrialdeetan egin beharko da, ba, aurreneko urratsa, batez ere euskaldun kopuru handiko eta euskaldun izate horrek lotsarik eta konplexurik sortzen ez duen herrietan. Euskalkiak jaso eta aztertu ondoren erabili eta eguneroko bizimoduan txertatu egin beharko dira. Herri-hedabideak izan daitezke –eta zenbait lekutan dagoeneko badira– horretarako tresna egokia. Hain zuzen ere, herri-hedabideak izango dira, ziurrenera, iraultza honen sinboloa. Dena dela, herriko hizkera jasotzea Euskal Herri osoan egin beharreko lana da: bere gaztaroan euskara hutsez bizi izan direnen jardunean daukagu lagunarteko hizkera eraikitzeko giltza. Adinekoen hitzak eta esapideak ezagutu eta segida eman behar zaie. Horixe da galdu xamartua daukagun hizkuntza sena berreskuratzeko gakoa. Eta hizkuntza sena berreskuratzea ezinbestekoa da ezer sortzeko gai izango bagara. Eskolak eta hedabide nazionalek ere badute euren erantzukizuna. Harritzekoa da irakaskuntza alorreko isiltasuna. Baditugu Hezkuntza eta Hizkuntza Politika Sailak, baina, dirudienez, ez ditu arazo honek kezkatu. Eta, ostera, oso kezkatzekoa da Goizuetako bost urteko haurra herriko eskolara joan eta Murchanteko (edo Azpeitiko, berdin dio) irakaslea izatea. Egiten dutena baino gehiago egin beharko lukete hedabide nazionalek ere, batez ere ETBko zenbait saioren arrakastaren edo gainbeheraren giltzetako bat erabilitako hizkera bera dela jakinda. Hizkera egokia erabili izana da, hain zuzen, Jaun eta Jabe edo Goenkale bezalako saioen arrakastaren arrazoietako bat, eta erbesteko filmak bikoizterakoan erabilitako hizkera desegokia, berriz, euren atarramendu txarraren arrazoietako bat. Dena dela, euskaradun guztiona da erantzukizuna. Denoi dagokigu aire fresko eta garbia ematea arnasestuka dugun euskarari.

ETB aipatzean, zer dio?

FBIk ezabatutako artxiboak Legeak agintzen duen berrogeita hamar urteko epea igaro bada ere, oraindik informazio gehiena sekretua da. Alemania nagusi zen ordurako Europa osoan, eta Estatu Batuak sartu berriak ziren gerran, Pearl Harbourri japoniarrek egindako erasoaren ondoren. Nazien espioi­tzarekin obsesionaturik, AEBetako zerbitzu sekretuek eurek ere espioiak nahi zituzten, kontraespioiak, eta gertu nahi zituzten gainera. Kuban, esaterako. Inguruko­engana jo zuten, noski. Habana inguruan euskaldun saldoa zen garai hartan, 1942an, Francoren aurka borrokatutakoak gehienak. Pilotariak, itsasontzi kapitainak, merkatariak, apaizak. Gehienek uste zuten aliatuek gerra irabazita Franco ere eroriko zela FBIk haiengana jo zuen. Baina Ernest Hemingwayrekin zeuden ordurako, urpekariak harrapatzeko honek eratutako The Crook Factory (Gaizkileen faktoria) taldearen barruan asko. Horien artean Andres Untzain, Kanalako apaiza izandakoa. Egunkaria-k 2000. urtean argitaratutako izen bereko liburuari erreparatu, eta Mundaka inguruan bertan haritik tiraka hasi zen Edorta Jimenez. Berak gogoan zituen, etxean adituta, Indalezio Trebisarrosperenak. Ez zekien, ordea, Untzain nor zen. Hemingway ere ez zitzaion kitzikagarri. Ipuinak bai. Fiesta nobela, esaterako, ez. Baina hasi egin zen. Laurak Bat aldizkarian Untzainen gainean artikulua aurkitu zuen lehendabizi, eta Polixene Trabuduaren aipuak gero. Eta, ondoren, 1959an El Correo Español egunkarian argitaraturiko artikulua, eta José María Uzelai pintorearen lana ere bai Kubara joatea erabaki zuen. Liburua, “dokudrama” Untzainen arrastoa bizirik aurkitu zuen Melena del Sur-en, eta Hemingwayren Finca Vigian apaizaren bi eskutitz, baina gehiago ez. Estatu Batuetara joan beharra zegoen, artxiboetara, FBIra. Eta joan egin zen. Eta liburua idatzi behar zela erabaki zuen. Idatzita dauka ia. Susa argitaletxearekin argitaratuko du. Kuban Hemingwayk eta euskaldunek izan zituzten harremanei buruzko dokudrama izango da, berak dioenez. Lau hilabete eman ditu bertan. Itzuli berri da. Handik ekarri du 800 orrirekin kutxa betea. SIS (Basque) du izenburutzat. Artxiboak desklasifikatuta daude eta denek dute Confidential zigilua. Bertan ikusi ahal izango zuen benetan urpekarien bila aritu ote ziren Ibarluzea, Duñabeitia eta besteak Pilar itsasontzi mitikoan; noraino iritsi zen euren parte-hartzea zerbitzu sekretuen mesedetan, zein izan zen emaitza. Zein, zerbitzu sekretuen balantzea. Orriak begiztatzen hasi, ordea, eta batean orriak belztuta, hurrengora jo eta pasarte osoak markatuak, ez irakurtzeko moduan. Hurrengoan berdin, eta hurrengoan, eta hurrengoan. Galipota. «Informazio benetan interesgarri edo garrantzitsu guztia ezabatuta dago», dio idazleak. «Munta gutxiko kontuak baino ez dira irakurgarri». Zergatik ezabatuko zituen FBIk berez denentzat eskuragai dauden artxiboen pasarte esanguratsuenak? «Hori oraindik bizirik dagoen jendeari kalte ez egiteko egin ohi da», dio Jimenezek. «Edo datu garrantzitsuak daudelako». «Edo Hemingwayren irudia zain­tzeagatik». Gero pixka batean Bermeon ibili, eta ondoren Mundakarantz abiatu gara. Itsasoa harro dabil, eta surflari asko ari dira olatuen artean dantzan. Eta isilik geratu gara apur batean. Biok dakigu idazlea ibili zela harreman estuan zerbitzu sekretuetako kide askorekin. Maite zituela akzioa, armak eta armadak. Berak eta euskaldun talde hark arazo askotxo izan zituztela Batistaren polizia sekretuarekin, arma mugimendu handi samarra zebilelako Finca Vigian, eta parte-hartzea ere izan zutela Castroren bizartsuek abiatu zuten iraultzan. Denak ibiliak zirela 36ko gerran, Trujillo ere inguruan zela, eta Galindez Gehiegi mende honetako amerikar handienetakoarentzat. Gehiegi, akaso, orain azalarazteko. Horri buruz izango da liburua. Dokudrama. «Orduko garaiez egin diren liburu guztiak amerikarren ikuspuntutik jorratu dira, baina bada beste Hemingway bat. Kuban urteetan bizi izan zena euskaldunen artean, euskal gramatika bat bazuena, Ibarluzeari poemak dedikatu zizkiona, eta etxea zaindu behar zuenean euskaldunak hautatzen zituena. Asko aipatzen da bere harremana Espainiarekin, baina pilotari guztiekin hainbesteko lotura izan zuenak jakin behar zuen, derrigorrez, Euskal Herria zer zen». «Badakizu? Edaten eta jaten ibili eta gero, hurrengo egunean, lanerako prest zeuden denak, Hemingway eta euskaldunak». Mahaian zain ditugu babarrunak. Itsasoa leihotik dakusagu. «Hori da klabea», dio. Nevadako Unibertsitatean beste artxibo bat Idazlea buru-belarri dabil azken lan honekin. Beste ezertarako abagunerik ez, ezta gogorik ere. Renon (Nevada) hango artxiboak miatzen emandako hilabeteen ondoren, burua asmoz beterik ekarri du, eta itzultzeko gogoa du gainera, Bostoneko John Fitzgerald Kennedy Libraryren artxiboa miatzeko. Aurreneko bisitan ez zuen aukerarik izan, eta hori da Hemingwayren inguruko artxiborik osoena. Baina han ez da aritu laster argitaratuko duen libururako bakarrik lanean. Ez bakarrik orriak eta orriak begiratzen eta berriro begiratzen. Nevadako Unibertsitateko Euskal Ikerketetarako Zentroan harremanak egin, eta asmoa du, orain, artxiboa osatzeko. Hemingway eta Euskal Herriaren arteko artxiboa izango litzateke. Oraindik asmoa besterik ez da, baina txibiritak darizkio aipatzen duenean. Bertan bilduko litzateke idazlea eta Euskal Herria lotzen duen oro: argazkiak, idazkiak, artikuluak, aipamenak, eskutitzak. Proiektua egina du, eta erantzunaren zain dago orain.

Amerikarrek Kuban espioiak bilatu nahi zituzten

FBIk ezabatutako artxiboak Legeak agintzen duen berrogeita hamar urteko epea igaro bada ere, oraindik informazio gehiena sekretua da. Alemania nagusi zen ordurako Europa osoan, eta Estatu Batuak sartu berriak ziren gerran, Pearl Harbourri japoniarrek egindako erasoaren ondoren. Nazien espioi­tzarekin obsesionaturik, AEBetako zerbitzu sekretuek eurek ere espioiak nahi zituzten, kontraespioiak, eta gertu nahi zituzten gainera. Kuban, esaterako. Inguruko­engana jo zuten, noski. Habana inguruan euskaldun saldoa zen garai hartan, 1942an, Francoren aurka borrokatutakoak gehienak. Pilotariak, itsasontzi kapitainak, merkatariak, apaizak. Gehienek uste zuten aliatuek gerra irabazita Franco ere eroriko zela FBIk haiengana jo zuen. Baina Ernest Hemingwayrekin zeuden ordurako, urpekariak harrapatzeko honek eratutako The Crook Factory (Gaizkileen faktoria) taldearen barruan asko. Horien artean Andres Untzain, Kanalako apaiza izandakoa. Egunkaria-k 2000. urtean argitaratutako izen bereko liburuari erreparatu, eta Mundaka inguruan bertan haritik tiraka hasi zen Edorta Jimenez. Berak gogoan zituen, etxean adituta, Indalezio Trebisarrosperenak. Ez zekien, ordea, Untzain nor zen. Hemingway ere ez zitzaion kitzikagarri. Ipuinak bai. Fiesta nobela, esaterako, ez. Baina hasi egin zen. Laurak Bat aldizkarian Untzainen gainean artikulua aurkitu zuen lehendabizi, eta Polixene Trabuduaren aipuak gero. Eta, ondoren, 1959an El Correo Español egunkarian argitaraturiko artikulua, eta José María Uzelai pintorearen lana ere bai Kubara joatea erabaki zuen. Liburua, “dokudrama” Untzainen arrastoa bizirik aurkitu zuen Melena del Sur-en, eta Hemingwayren Finca Vigian apaizaren bi eskutitz, baina gehiago ez. Estatu Batuetara joan beharra zegoen, artxiboetara, FBIra. Eta joan egin zen. Eta liburua idatzi behar zela erabaki zuen. Idatzita dauka ia. Susa argitaletxearekin argitaratuko du. Kuban Hemingwayk eta euskaldunek izan zituzten harremanei buruzko dokudrama izango da, berak dioenez. Lau hilabete eman ditu bertan. Itzuli berri da. Handik ekarri du 800 orrirekin kutxa betea. SIS (Basque) du izenburutzat. Artxiboak desklasifikatuta daude eta denek dute Confidential zigilua. Bertan ikusi ahal izango zuen benetan urpekarien bila aritu ote ziren Ibarluzea, Duñabeitia eta besteak Pilar itsasontzi mitikoan; noraino iritsi zen euren parte-hartzea zerbitzu sekretuen mesedetan, zein izan zen emaitza. Zein, zerbitzu sekretuen balantzea. Orriak begiztatzen hasi, ordea, eta batean orriak belztuta, hurrengora jo eta pasarte osoak markatuak, ez irakurtzeko moduan. Hurrengoan berdin, eta hurrengoan, eta hurrengoan. Galipota. «Informazio benetan interesgarri edo garrantzitsu guztia ezabatuta dago», dio idazleak. «Munta gutxiko kontuak baino ez dira irakurgarri». Zergatik ezabatuko zituen FBIk berez denentzat eskuragai dauden artxiboen pasarte esanguratsuenak? «Hori oraindik bizirik dagoen jendeari kalte ez egiteko egin ohi da», dio Jimenezek. «Edo datu garrantzitsuak daudelako». «Edo Hemingwayren irudia zain­tzeagatik». Gero pixka batean Bermeon ibili, eta ondoren Mundakarantz abiatu gara. Itsasoa harro dabil, eta surflari asko ari dira olatuen artean dantzan. Eta isilik geratu gara apur batean. Biok dakigu idazlea ibili zela harreman estuan zerbitzu sekretuetako kide askorekin. Maite zituela akzioa, armak eta armadak. Berak eta euskaldun talde hark arazo askotxo izan zituztela Batistaren polizia sekretuarekin, arma mugimendu handi samarra zebilelako Finca Vigian, eta parte-hartzea ere izan zutela Castroren bizartsuek abiatu zuten iraultzan. Denak ibiliak zirela 36ko gerran, Trujillo ere inguruan zela, eta Galindez Gehiegi mende honetako amerikar handienetakoarentzat. Gehiegi, akaso, orain azalarazteko. Horri buruz izango da liburua. Dokudrama. «Orduko garaiez egin diren liburu guztiak amerikarren ikuspuntutik jorratu dira, baina bada beste Hemingway bat. Kuban urteetan bizi izan zena euskaldunen artean, euskal gramatika bat bazuena, Ibarluzeari poemak dedikatu zizkiona, eta etxea zaindu behar zuenean euskaldunak hautatzen zituena. Asko aipatzen da bere harremana Espainiarekin, baina pilotari guztiekin hainbesteko lotura izan zuenak jakin behar zuen, derrigorrez, Euskal Herria zer zen». «Badakizu? Edaten eta jaten ibili eta gero, hurrengo egunean, lanerako prest zeuden denak, Hemingway eta euskaldunak». Mahaian zain ditugu babarrunak. Itsasoa leihotik dakusagu. «Hori da klabea», dio. Nevadako Unibertsitatean beste artxibo bat Idazlea buru-belarri dabil azken lan honekin. Beste ezertarako abagunerik ez, ezta gogorik ere. Renon (Nevada) hango artxiboak miatzen emandako hilabeteen ondoren, burua asmoz beterik ekarri du, eta itzultzeko gogoa du gainera, Bostoneko John Fitzgerald Kennedy Libraryren artxiboa miatzeko. Aurreneko bisitan ez zuen aukerarik izan, eta hori da Hemingwayren inguruko artxiborik osoena. Baina han ez da aritu laster argitaratuko duen libururako bakarrik lanean. Ez bakarrik orriak eta orriak begiratzen eta berriro begiratzen. Nevadako Unibertsitateko Euskal Ikerketetarako Zentroan harremanak egin, eta asmoa du, orain, artxiboa osatzeko. Hemingway eta Euskal Herriaren arteko artxiboa izango litzateke. Oraindik asmoa besterik ez da, baina txibiritak darizkio aipatzen duenean. Bertan bilduko litzateke idazlea eta Euskal Herria lotzen duen oro: argazkiak, idazkiak, artikuluak, aipamenak, eskutitzak. Proiektua egina du, eta erantzunaren zain dago orain.

1942an Kuban zeuden euskaldunez, zer dio?

FBIk ezabatutako artxiboak Legeak agintzen duen berrogeita hamar urteko epea igaro bada ere, oraindik informazio gehiena sekretua da. Alemania nagusi zen ordurako Europa osoan, eta Estatu Batuak sartu berriak ziren gerran, Pearl Harbourri japoniarrek egindako erasoaren ondoren. Nazien espioi­tzarekin obsesionaturik, AEBetako zerbitzu sekretuek eurek ere espioiak nahi zituzten, kontraespioiak, eta gertu nahi zituzten gainera. Kuban, esaterako. Inguruko­engana jo zuten, noski. Habana inguruan euskaldun saldoa zen garai hartan, 1942an, Francoren aurka borrokatutakoak gehienak. Pilotariak, itsasontzi kapitainak, merkatariak, apaizak. Gehienek uste zuten aliatuek gerra irabazita Franco ere eroriko zela FBIk haiengana jo zuen. Baina Ernest Hemingwayrekin zeuden ordurako, urpekariak harrapatzeko honek eratutako The Crook Factory (Gaizkileen faktoria) taldearen barruan asko. Horien artean Andres Untzain, Kanalako apaiza izandakoa. Egunkaria-k 2000. urtean argitaratutako izen bereko liburuari erreparatu, eta Mundaka inguruan bertan haritik tiraka hasi zen Edorta Jimenez. Berak gogoan zituen, etxean adituta, Indalezio Trebisarrosperenak. Ez zekien, ordea, Untzain nor zen. Hemingway ere ez zitzaion kitzikagarri. Ipuinak bai. Fiesta nobela, esaterako, ez. Baina hasi egin zen. Laurak Bat aldizkarian Untzainen gainean artikulua aurkitu zuen lehendabizi, eta Polixene Trabuduaren aipuak gero. Eta, ondoren, 1959an El Correo Español egunkarian argitaraturiko artikulua, eta José María Uzelai pintorearen lana ere bai Kubara joatea erabaki zuen. Liburua, “dokudrama” Untzainen arrastoa bizirik aurkitu zuen Melena del Sur-en, eta Hemingwayren Finca Vigian apaizaren bi eskutitz, baina gehiago ez. Estatu Batuetara joan beharra zegoen, artxiboetara, FBIra. Eta joan egin zen. Eta liburua idatzi behar zela erabaki zuen. Idatzita dauka ia. Susa argitaletxearekin argitaratuko du. Kuban Hemingwayk eta euskaldunek izan zituzten harremanei buruzko dokudrama izango da, berak dioenez. Lau hilabete eman ditu bertan. Itzuli berri da. Handik ekarri du 800 orrirekin kutxa betea. SIS (Basque) du izenburutzat. Artxiboak desklasifikatuta daude eta denek dute Confidential zigilua. Bertan ikusi ahal izango zuen benetan urpekarien bila aritu ote ziren Ibarluzea, Duñabeitia eta besteak Pilar itsasontzi mitikoan; noraino iritsi zen euren parte-hartzea zerbitzu sekretuen mesedetan, zein izan zen emaitza. Zein, zerbitzu sekretuen balantzea. Orriak begiztatzen hasi, ordea, eta batean orriak belztuta, hurrengora jo eta pasarte osoak markatuak, ez irakurtzeko moduan. Hurrengoan berdin, eta hurrengoan, eta hurrengoan. Galipota. «Informazio benetan interesgarri edo garrantzitsu guztia ezabatuta dago», dio idazleak. «Munta gutxiko kontuak baino ez dira irakurgarri». Zergatik ezabatuko zituen FBIk berez denentzat eskuragai dauden artxiboen pasarte esanguratsuenak? «Hori oraindik bizirik dagoen jendeari kalte ez egiteko egin ohi da», dio Jimenezek. «Edo datu garrantzitsuak daudelako». «Edo Hemingwayren irudia zain­tzeagatik». Gero pixka batean Bermeon ibili, eta ondoren Mundakarantz abiatu gara. Itsasoa harro dabil, eta surflari asko ari dira olatuen artean dantzan. Eta isilik geratu gara apur batean. Biok dakigu idazlea ibili zela harreman estuan zerbitzu sekretuetako kide askorekin. Maite zituela akzioa, armak eta armadak. Berak eta euskaldun talde hark arazo askotxo izan zituztela Batistaren polizia sekretuarekin, arma mugimendu handi samarra zebilelako Finca Vigian, eta parte-hartzea ere izan zutela Castroren bizartsuek abiatu zuten iraultzan. Denak ibiliak zirela 36ko gerran, Trujillo ere inguruan zela, eta Galindez Gehiegi mende honetako amerikar handienetakoarentzat. Gehiegi, akaso, orain azalarazteko. Horri buruz izango da liburua. Dokudrama. «Orduko garaiez egin diren liburu guztiak amerikarren ikuspuntutik jorratu dira, baina bada beste Hemingway bat. Kuban urteetan bizi izan zena euskaldunen artean, euskal gramatika bat bazuena, Ibarluzeari poemak dedikatu zizkiona, eta etxea zaindu behar zuenean euskaldunak hautatzen zituena. Asko aipatzen da bere harremana Espainiarekin, baina pilotari guztiekin hainbesteko lotura izan zuenak jakin behar zuen, derrigorrez, Euskal Herria zer zen». «Badakizu? Edaten eta jaten ibili eta gero, hurrengo egunean, lanerako prest zeuden denak, Hemingway eta euskaldunak». Mahaian zain ditugu babarrunak. Itsasoa leihotik dakusagu. «Hori da klabea», dio. Nevadako Unibertsitatean beste artxibo bat Idazlea buru-belarri dabil azken lan honekin. Beste ezertarako abagunerik ez, ezta gogorik ere. Renon (Nevada) hango artxiboak miatzen emandako hilabeteen ondoren, burua asmoz beterik ekarri du, eta itzultzeko gogoa du gainera, Bostoneko John Fitzgerald Kennedy Libraryren artxiboa miatzeko. Aurreneko bisitan ez zuen aukerarik izan, eta hori da Hemingwayren inguruko artxiborik osoena. Baina han ez da aritu laster argitaratuko duen libururako bakarrik lanean. Ez bakarrik orriak eta orriak begiratzen eta berriro begiratzen. Nevadako Unibertsitateko Euskal Ikerketetarako Zentroan harremanak egin, eta asmoa du, orain, artxiboa osatzeko. Hemingway eta Euskal Herriaren arteko artxiboa izango litzateke. Oraindik asmoa besterik ez da, baina txibiritak darizkio aipatzen duenean. Bertan bilduko litzateke idazlea eta Euskal Herria lotzen duen oro: argazkiak, idazkiak, artikuluak, aipamenak, eskutitzak. Proiektua egina du, eta erantzunaren zain dago orain.

Andres Untzain, Kanalako apaiza izandakoaz, dio ezen

FBIk ezabatutako artxiboak Legeak agintzen duen berrogeita hamar urteko epea igaro bada ere, oraindik informazio gehiena sekretua da. Alemania nagusi zen ordurako Europa osoan, eta Estatu Batuak sartu berriak ziren gerran, Pearl Harbourri japoniarrek egindako erasoaren ondoren. Nazien espioi­tzarekin obsesionaturik, AEBetako zerbitzu sekretuek eurek ere espioiak nahi zituzten, kontraespioiak, eta gertu nahi zituzten gainera. Kuban, esaterako. Inguruko­engana jo zuten, noski. Habana inguruan euskaldun saldoa zen garai hartan, 1942an, Francoren aurka borrokatutakoak gehienak. Pilotariak, itsasontzi kapitainak, merkatariak, apaizak. Gehienek uste zuten aliatuek gerra irabazita Franco ere eroriko zela FBIk haiengana jo zuen. Baina Ernest Hemingwayrekin zeuden ordurako, urpekariak harrapatzeko honek eratutako The Crook Factory (Gaizkileen faktoria) taldearen barruan asko. Horien artean Andres Untzain, Kanalako apaiza izandakoa. Egunkaria-k 2000. urtean argitaratutako izen bereko liburuari erreparatu, eta Mundaka inguruan bertan haritik tiraka hasi zen Edorta Jimenez. Berak gogoan zituen, etxean adituta, Indalezio Trebisarrosperenak. Ez zekien, ordea, Untzain nor zen. Hemingway ere ez zitzaion kitzikagarri. Ipuinak bai. Fiesta nobela, esaterako, ez. Baina hasi egin zen. Laurak Bat aldizkarian Untzainen gainean artikulua aurkitu zuen lehendabizi, eta Polixene Trabuduaren aipuak gero. Eta, ondoren, 1959an El Correo Español egunkarian argitaraturiko artikulua, eta José María Uzelai pintorearen lana ere bai Kubara joatea erabaki zuen. Liburua, “dokudrama” Untzainen arrastoa bizirik aurkitu zuen Melena del Sur-en, eta Hemingwayren Finca Vigian apaizaren bi eskutitz, baina gehiago ez. Estatu Batuetara joan beharra zegoen, artxiboetara, FBIra. Eta joan egin zen. Eta liburua idatzi behar zela erabaki zuen. Idatzita dauka ia. Susa argitaletxearekin argitaratuko du. Kuban Hemingwayk eta euskaldunek izan zituzten harremanei buruzko dokudrama izango da, berak dioenez. Lau hilabete eman ditu bertan. Itzuli berri da. Handik ekarri du 800 orrirekin kutxa betea. SIS (Basque) du izenburutzat. Artxiboak desklasifikatuta daude eta denek dute Confidential zigilua. Bertan ikusi ahal izango zuen benetan urpekarien bila aritu ote ziren Ibarluzea, Duñabeitia eta besteak Pilar itsasontzi mitikoan; noraino iritsi zen euren parte-hartzea zerbitzu sekretuen mesedetan, zein izan zen emaitza. Zein, zerbitzu sekretuen balantzea. Orriak begiztatzen hasi, ordea, eta batean orriak belztuta, hurrengora jo eta pasarte osoak markatuak, ez irakurtzeko moduan. Hurrengoan berdin, eta hurrengoan, eta hurrengoan. Galipota. «Informazio benetan interesgarri edo garrantzitsu guztia ezabatuta dago», dio idazleak. «Munta gutxiko kontuak baino ez dira irakurgarri». Zergatik ezabatuko zituen FBIk berez denentzat eskuragai dauden artxiboen pasarte esanguratsuenak? «Hori oraindik bizirik dagoen jendeari kalte ez egiteko egin ohi da», dio Jimenezek. «Edo datu garrantzitsuak daudelako». «Edo Hemingwayren irudia zain­tzeagatik». Gero pixka batean Bermeon ibili, eta ondoren Mundakarantz abiatu gara. Itsasoa harro dabil, eta surflari asko ari dira olatuen artean dantzan. Eta isilik geratu gara apur batean. Biok dakigu idazlea ibili zela harreman estuan zerbitzu sekretuetako kide askorekin. Maite zituela akzioa, armak eta armadak. Berak eta euskaldun talde hark arazo askotxo izan zituztela Batistaren polizia sekretuarekin, arma mugimendu handi samarra zebilelako Finca Vigian, eta parte-hartzea ere izan zutela Castroren bizartsuek abiatu zuten iraultzan. Denak ibiliak zirela 36ko gerran, Trujillo ere inguruan zela, eta Galindez Gehiegi mende honetako amerikar handienetakoarentzat. Gehiegi, akaso, orain azalarazteko. Horri buruz izango da liburua. Dokudrama. «Orduko garaiez egin diren liburu guztiak amerikarren ikuspuntutik jorratu dira, baina bada beste Hemingway bat. Kuban urteetan bizi izan zena euskaldunen artean, euskal gramatika bat bazuena, Ibarluzeari poemak dedikatu zizkiona, eta etxea zaindu behar zuenean euskaldunak hautatzen zituena. Asko aipatzen da bere harremana Espainiarekin, baina pilotari guztiekin hainbesteko lotura izan zuenak jakin behar zuen, derrigorrez, Euskal Herria zer zen». «Badakizu? Edaten eta jaten ibili eta gero, hurrengo egunean, lanerako prest zeuden denak, Hemingway eta euskaldunak». Mahaian zain ditugu babarrunak. Itsasoa leihotik dakusagu. «Hori da klabea», dio. Nevadako Unibertsitatean beste artxibo bat Idazlea buru-belarri dabil azken lan honekin. Beste ezertarako abagunerik ez, ezta gogorik ere. Renon (Nevada) hango artxiboak miatzen emandako hilabeteen ondoren, burua asmoz beterik ekarri du, eta itzultzeko gogoa du gainera, Bostoneko John Fitzgerald Kennedy Libraryren artxiboa miatzeko. Aurreneko bisitan ez zuen aukerarik izan, eta hori da Hemingwayren inguruko artxiborik osoena. Baina han ez da aritu laster argitaratuko duen libururako bakarrik lanean. Ez bakarrik orriak eta orriak begiratzen eta berriro begiratzen. Nevadako Unibertsitateko Euskal Ikerketetarako Zentroan harremanak egin, eta asmoa du, orain, artxiboa osatzeko. Hemingway eta Euskal Herriaren arteko artxiboa izango litzateke. Oraindik asmoa besterik ez da, baina txibiritak darizkio aipatzen duenean. Bertan bilduko litzateke idazlea eta Euskal Herria lotzen duen oro: argazkiak, idazkiak, artikuluak, aipamenak, eskutitzak. Proiektua egina du, eta erantzunaren zain dago orain.

Edorta Jimenez idazle mundakarra AEBetara joan zen

FBIk ezabatutako artxiboak Legeak agintzen duen berrogeita hamar urteko epea igaro bada ere, oraindik informazio gehiena sekretua da. Alemania nagusi zen ordurako Europa osoan, eta Estatu Batuak sartu berriak ziren gerran, Pearl Harbourri japoniarrek egindako erasoaren ondoren. Nazien espioi­tzarekin obsesionaturik, AEBetako zerbitzu sekretuek eurek ere espioiak nahi zituzten, kontraespioiak, eta gertu nahi zituzten gainera. Kuban, esaterako. Inguruko­engana jo zuten, noski. Habana inguruan euskaldun saldoa zen garai hartan, 1942an, Francoren aurka borrokatutakoak gehienak. Pilotariak, itsasontzi kapitainak, merkatariak, apaizak. Gehienek uste zuten aliatuek gerra irabazita Franco ere eroriko zela FBIk haiengana jo zuen. Baina Ernest Hemingwayrekin zeuden ordurako, urpekariak harrapatzeko honek eratutako The Crook Factory (Gaizkileen faktoria) taldearen barruan asko. Horien artean Andres Untzain, Kanalako apaiza izandakoa. Egunkaria-k 2000. urtean argitaratutako izen bereko liburuari erreparatu, eta Mundaka inguruan bertan haritik tiraka hasi zen Edorta Jimenez. Berak gogoan zituen, etxean adituta, Indalezio Trebisarrosperenak. Ez zekien, ordea, Untzain nor zen. Hemingway ere ez zitzaion kitzikagarri. Ipuinak bai. Fiesta nobela, esaterako, ez. Baina hasi egin zen. Laurak Bat aldizkarian Untzainen gainean artikulua aurkitu zuen lehendabizi, eta Polixene Trabuduaren aipuak gero. Eta, ondoren, 1959an El Correo Español egunkarian argitaraturiko artikulua, eta José María Uzelai pintorearen lana ere bai Kubara joatea erabaki zuen. Liburua, “dokudrama” Untzainen arrastoa bizirik aurkitu zuen Melena del Sur-en, eta Hemingwayren Finca Vigian apaizaren bi eskutitz, baina gehiago ez. Estatu Batuetara joan beharra zegoen, artxiboetara, FBIra. Eta joan egin zen. Eta liburua idatzi behar zela erabaki zuen. Idatzita dauka ia. Susa argitaletxearekin argitaratuko du. Kuban Hemingwayk eta euskaldunek izan zituzten harremanei buruzko dokudrama izango da, berak dioenez. Lau hilabete eman ditu bertan. Itzuli berri da. Handik ekarri du 800 orrirekin kutxa betea. SIS (Basque) du izenburutzat. Artxiboak desklasifikatuta daude eta denek dute Confidential zigilua. Bertan ikusi ahal izango zuen benetan urpekarien bila aritu ote ziren Ibarluzea, Duñabeitia eta besteak Pilar itsasontzi mitikoan; noraino iritsi zen euren parte-hartzea zerbitzu sekretuen mesedetan, zein izan zen emaitza. Zein, zerbitzu sekretuen balantzea. Orriak begiztatzen hasi, ordea, eta batean orriak belztuta, hurrengora jo eta pasarte osoak markatuak, ez irakurtzeko moduan. Hurrengoan berdin, eta hurrengoan, eta hurrengoan. Galipota. «Informazio benetan interesgarri edo garrantzitsu guztia ezabatuta dago», dio idazleak. «Munta gutxiko kontuak baino ez dira irakurgarri». Zergatik ezabatuko zituen FBIk berez denentzat eskuragai dauden artxiboen pasarte esanguratsuenak? «Hori oraindik bizirik dagoen jendeari kalte ez egiteko egin ohi da», dio Jimenezek. «Edo datu garrantzitsuak daudelako». «Edo Hemingwayren irudia zain­tzeagatik». Gero pixka batean Bermeon ibili, eta ondoren Mundakarantz abiatu gara. Itsasoa harro dabil, eta surflari asko ari dira olatuen artean dantzan. Eta isilik geratu gara apur batean. Biok dakigu idazlea ibili zela harreman estuan zerbitzu sekretuetako kide askorekin. Maite zituela akzioa, armak eta armadak. Berak eta euskaldun talde hark arazo askotxo izan zituztela Batistaren polizia sekretuarekin, arma mugimendu handi samarra zebilelako Finca Vigian, eta parte-hartzea ere izan zutela Castroren bizartsuek abiatu zuten iraultzan. Denak ibiliak zirela 36ko gerran, Trujillo ere inguruan zela, eta Galindez Gehiegi mende honetako amerikar handienetakoarentzat. Gehiegi, akaso, orain azalarazteko. Horri buruz izango da liburua. Dokudrama. «Orduko garaiez egin diren liburu guztiak amerikarren ikuspuntutik jorratu dira, baina bada beste Hemingway bat. Kuban urteetan bizi izan zena euskaldunen artean, euskal gramatika bat bazuena, Ibarluzeari poemak dedikatu zizkiona, eta etxea zaindu behar zuenean euskaldunak hautatzen zituena. Asko aipatzen da bere harremana Espainiarekin, baina pilotari guztiekin hainbesteko lotura izan zuenak jakin behar zuen, derrigorrez, Euskal Herria zer zen». «Badakizu? Edaten eta jaten ibili eta gero, hurrengo egunean, lanerako prest zeuden denak, Hemingway eta euskaldunak». Mahaian zain ditugu babarrunak. Itsasoa leihotik dakusagu. «Hori da klabea», dio. Nevadako Unibertsitatean beste artxibo bat Idazlea buru-belarri dabil azken lan honekin. Beste ezertarako abagunerik ez, ezta gogorik ere. Renon (Nevada) hango artxiboak miatzen emandako hilabeteen ondoren, burua asmoz beterik ekarri du, eta itzultzeko gogoa du gainera, Bostoneko John Fitzgerald Kennedy Libraryren artxiboa miatzeko. Aurreneko bisitan ez zuen aukerarik izan, eta hori da Hemingwayren inguruko artxiborik osoena. Baina han ez da aritu laster argitaratuko duen libururako bakarrik lanean. Ez bakarrik orriak eta orriak begiratzen eta berriro begiratzen. Nevadako Unibertsitateko Euskal Ikerketetarako Zentroan harremanak egin, eta asmoa du, orain, artxiboa osatzeko. Hemingway eta Euskal Herriaren arteko artxiboa izango litzateke. Oraindik asmoa besterik ez da, baina txibiritak darizkio aipatzen duenean. Bertan bilduko litzateke idazlea eta Euskal Herria lotzen duen oro: argazkiak, idazkiak, artikuluak, aipamenak, eskutitzak. Proiektua egina du, eta erantzunaren zain dago orain.

Edorta Jimenezek, handik ekarritako kutxa betean

FBIk ezabatutako artxiboak Legeak agintzen duen berrogeita hamar urteko epea igaro bada ere, oraindik informazio gehiena sekretua da. Alemania nagusi zen ordurako Europa osoan, eta Estatu Batuak sartu berriak ziren gerran, Pearl Harbourri japoniarrek egindako erasoaren ondoren. Nazien espioi­tzarekin obsesionaturik, AEBetako zerbitzu sekretuek eurek ere espioiak nahi zituzten, kontraespioiak, eta gertu nahi zituzten gainera. Kuban, esaterako. Inguruko­engana jo zuten, noski. Habana inguruan euskaldun saldoa zen garai hartan, 1942an, Francoren aurka borrokatutakoak gehienak. Pilotariak, itsasontzi kapitainak, merkatariak, apaizak. Gehienek uste zuten aliatuek gerra irabazita Franco ere eroriko zela FBIk haiengana jo zuen. Baina Ernest Hemingwayrekin zeuden ordurako, urpekariak harrapatzeko honek eratutako The Crook Factory (Gaizkileen faktoria) taldearen barruan asko. Horien artean Andres Untzain, Kanalako apaiza izandakoa. Egunkaria-k 2000. urtean argitaratutako izen bereko liburuari erreparatu, eta Mundaka inguruan bertan haritik tiraka hasi zen Edorta Jimenez. Berak gogoan zituen, etxean adituta, Indalezio Trebisarrosperenak. Ez zekien, ordea, Untzain nor zen. Hemingway ere ez zitzaion kitzikagarri. Ipuinak bai. Fiesta nobela, esaterako, ez. Baina hasi egin zen. Laurak Bat aldizkarian Untzainen gainean artikulua aurkitu zuen lehendabizi, eta Polixene Trabuduaren aipuak gero. Eta, ondoren, 1959an El Correo Español egunkarian argitaraturiko artikulua, eta José María Uzelai pintorearen lana ere bai Kubara joatea erabaki zuen. Liburua, “dokudrama” Untzainen arrastoa bizirik aurkitu zuen Melena del Sur-en, eta Hemingwayren Finca Vigian apaizaren bi eskutitz, baina gehiago ez. Estatu Batuetara joan beharra zegoen, artxiboetara, FBIra. Eta joan egin zen. Eta liburua idatzi behar zela erabaki zuen. Idatzita dauka ia. Susa argitaletxearekin argitaratuko du. Kuban Hemingwayk eta euskaldunek izan zituzten harremanei buruzko dokudrama izango da, berak dioenez. Lau hilabete eman ditu bertan. Itzuli berri da. Handik ekarri du 800 orrirekin kutxa betea. SIS (Basque) du izenburutzat. Artxiboak desklasifikatuta daude eta denek dute Confidential zigilua. Bertan ikusi ahal izango zuen benetan urpekarien bila aritu ote ziren Ibarluzea, Duñabeitia eta besteak Pilar itsasontzi mitikoan; noraino iritsi zen euren parte-hartzea zerbitzu sekretuen mesedetan, zein izan zen emaitza. Zein, zerbitzu sekretuen balantzea. Orriak begiztatzen hasi, ordea, eta batean orriak belztuta, hurrengora jo eta pasarte osoak markatuak, ez irakurtzeko moduan. Hurrengoan berdin, eta hurrengoan, eta hurrengoan. Galipota. «Informazio benetan interesgarri edo garrantzitsu guztia ezabatuta dago», dio idazleak. «Munta gutxiko kontuak baino ez dira irakurgarri». Zergatik ezabatuko zituen FBIk berez denentzat eskuragai dauden artxiboen pasarte esanguratsuenak? «Hori oraindik bizirik dagoen jendeari kalte ez egiteko egin ohi da», dio Jimenezek. «Edo datu garrantzitsuak daudelako». «Edo Hemingwayren irudia zain­tzeagatik». Gero pixka batean Bermeon ibili, eta ondoren Mundakarantz abiatu gara. Itsasoa harro dabil, eta surflari asko ari dira olatuen artean dantzan. Eta isilik geratu gara apur batean. Biok dakigu idazlea ibili zela harreman estuan zerbitzu sekretuetako kide askorekin. Maite zituela akzioa, armak eta armadak. Berak eta euskaldun talde hark arazo askotxo izan zituztela Batistaren polizia sekretuarekin, arma mugimendu handi samarra zebilelako Finca Vigian, eta parte-hartzea ere izan zutela Castroren bizartsuek abiatu zuten iraultzan. Denak ibiliak zirela 36ko gerran, Trujillo ere inguruan zela, eta Galindez Gehiegi mende honetako amerikar handienetakoarentzat. Gehiegi, akaso, orain azalarazteko. Horri buruz izango da liburua. Dokudrama. «Orduko garaiez egin diren liburu guztiak amerikarren ikuspuntutik jorratu dira, baina bada beste Hemingway bat. Kuban urteetan bizi izan zena euskaldunen artean, euskal gramatika bat bazuena, Ibarluzeari poemak dedikatu zizkiona, eta etxea zaindu behar zuenean euskaldunak hautatzen zituena. Asko aipatzen da bere harremana Espainiarekin, baina pilotari guztiekin hainbesteko lotura izan zuenak jakin behar zuen, derrigorrez, Euskal Herria zer zen». «Badakizu? Edaten eta jaten ibili eta gero, hurrengo egunean, lanerako prest zeuden denak, Hemingway eta euskaldunak». Mahaian zain ditugu babarrunak. Itsasoa leihotik dakusagu. «Hori da klabea», dio. Nevadako Unibertsitatean beste artxibo bat Idazlea buru-belarri dabil azken lan honekin. Beste ezertarako abagunerik ez, ezta gogorik ere. Renon (Nevada) hango artxiboak miatzen emandako hilabeteen ondoren, burua asmoz beterik ekarri du, eta itzultzeko gogoa du gainera, Bostoneko John Fitzgerald Kennedy Libraryren artxiboa miatzeko. Aurreneko bisitan ez zuen aukerarik izan, eta hori da Hemingwayren inguruko artxiborik osoena. Baina han ez da aritu laster argitaratuko duen libururako bakarrik lanean. Ez bakarrik orriak eta orriak begiratzen eta berriro begiratzen. Nevadako Unibertsitateko Euskal Ikerketetarako Zentroan harremanak egin, eta asmoa du, orain, artxiboa osatzeko. Hemingway eta Euskal Herriaren arteko artxiboa izango litzateke. Oraindik asmoa besterik ez da, baina txibiritak darizkio aipatzen duenean. Bertan bilduko litzateke idazlea eta Euskal Herria lotzen duen oro: argazkiak, idazkiak, artikuluak, aipamenak, eskutitzak. Proiektua egina du, eta erantzunaren zain dago orain.

Aipatzen den informazio hori guztia, zeri dagokio?

FBIk ezabatutako artxiboak Legeak agintzen duen berrogeita hamar urteko epea igaro bada ere, oraindik informazio gehiena sekretua da. Alemania nagusi zen ordurako Europa osoan, eta Estatu Batuak sartu berriak ziren gerran, Pearl Harbourri japoniarrek egindako erasoaren ondoren. Nazien espioi­tzarekin obsesionaturik, AEBetako zerbitzu sekretuek eurek ere espioiak nahi zituzten, kontraespioiak, eta gertu nahi zituzten gainera. Kuban, esaterako. Inguruko­engana jo zuten, noski. Habana inguruan euskaldun saldoa zen garai hartan, 1942an, Francoren aurka borrokatutakoak gehienak. Pilotariak, itsasontzi kapitainak, merkatariak, apaizak. Gehienek uste zuten aliatuek gerra irabazita Franco ere eroriko zela FBIk haiengana jo zuen. Baina Ernest Hemingwayrekin zeuden ordurako, urpekariak harrapatzeko honek eratutako The Crook Factory (Gaizkileen faktoria) taldearen barruan asko. Horien artean Andres Untzain, Kanalako apaiza izandakoa. Egunkaria-k 2000. urtean argitaratutako izen bereko liburuari erreparatu, eta Mundaka inguruan bertan haritik tiraka hasi zen Edorta Jimenez. Berak gogoan zituen, etxean adituta, Indalezio Trebisarrosperenak. Ez zekien, ordea, Untzain nor zen. Hemingway ere ez zitzaion kitzikagarri. Ipuinak bai. Fiesta nobela, esaterako, ez. Baina hasi egin zen. Laurak Bat aldizkarian Untzainen gainean artikulua aurkitu zuen lehendabizi, eta Polixene Trabuduaren aipuak gero. Eta, ondoren, 1959an El Correo Español egunkarian argitaraturiko artikulua, eta José María Uzelai pintorearen lana ere bai Kubara joatea erabaki zuen. Liburua, “dokudrama” Untzainen arrastoa bizirik aurkitu zuen Melena del Sur-en, eta Hemingwayren Finca Vigian apaizaren bi eskutitz, baina gehiago ez. Estatu Batuetara joan beharra zegoen, artxiboetara, FBIra. Eta joan egin zen. Eta liburua idatzi behar zela erabaki zuen. Idatzita dauka ia. Susa argitaletxearekin argitaratuko du. Kuban Hemingwayk eta euskaldunek izan zituzten harremanei buruzko dokudrama izango da, berak dioenez. Lau hilabete eman ditu bertan. Itzuli berri da. Handik ekarri du 800 orrirekin kutxa betea. SIS (Basque) du izenburutzat. Artxiboak desklasifikatuta daude eta denek dute Confidential zigilua. Bertan ikusi ahal izango zuen benetan urpekarien bila aritu ote ziren Ibarluzea, Duñabeitia eta besteak Pilar itsasontzi mitikoan; noraino iritsi zen euren parte-hartzea zerbitzu sekretuen mesedetan, zein izan zen emaitza. Zein, zerbitzu sekretuen balantzea. Orriak begiztatzen hasi, ordea, eta batean orriak belztuta, hurrengora jo eta pasarte osoak markatuak, ez irakurtzeko moduan. Hurrengoan berdin, eta hurrengoan, eta hurrengoan. Galipota. «Informazio benetan interesgarri edo garrantzitsu guztia ezabatuta dago», dio idazleak. «Munta gutxiko kontuak baino ez dira irakurgarri». Zergatik ezabatuko zituen FBIk berez denentzat eskuragai dauden artxiboen pasarte esanguratsuenak? «Hori oraindik bizirik dagoen jendeari kalte ez egiteko egin ohi da», dio Jimenezek. «Edo datu garrantzitsuak daudelako». «Edo Hemingwayren irudia zain­tzeagatik». Gero pixka batean Bermeon ibili, eta ondoren Mundakarantz abiatu gara. Itsasoa harro dabil, eta surflari asko ari dira olatuen artean dantzan. Eta isilik geratu gara apur batean. Biok dakigu idazlea ibili zela harreman estuan zerbitzu sekretuetako kide askorekin. Maite zituela akzioa, armak eta armadak. Berak eta euskaldun talde hark arazo askotxo izan zituztela Batistaren polizia sekretuarekin, arma mugimendu handi samarra zebilelako Finca Vigian, eta parte-hartzea ere izan zutela Castroren bizartsuek abiatu zuten iraultzan. Denak ibiliak zirela 36ko gerran, Trujillo ere inguruan zela, eta Galindez Gehiegi mende honetako amerikar handienetakoarentzat. Gehiegi, akaso, orain azalarazteko. Horri buruz izango da liburua. Dokudrama. «Orduko garaiez egin diren liburu guztiak amerikarren ikuspuntutik jorratu dira, baina bada beste Hemingway bat. Kuban urteetan bizi izan zena euskaldunen artean, euskal gramatika bat bazuena, Ibarluzeari poemak dedikatu zizkiona, eta etxea zaindu behar zuenean euskaldunak hautatzen zituena. Asko aipatzen da bere harremana Espainiarekin, baina pilotari guztiekin hainbesteko lotura izan zuenak jakin behar zuen, derrigorrez, Euskal Herria zer zen». «Badakizu? Edaten eta jaten ibili eta gero, hurrengo egunean, lanerako prest zeuden denak, Hemingway eta euskaldunak». Mahaian zain ditugu babarrunak. Itsasoa leihotik dakusagu. «Hori da klabea», dio. Nevadako Unibertsitatean beste artxibo bat Idazlea buru-belarri dabil azken lan honekin. Beste ezertarako abagunerik ez, ezta gogorik ere. Renon (Nevada) hango artxiboak miatzen emandako hilabeteen ondoren, burua asmoz beterik ekarri du, eta itzultzeko gogoa du gainera, Bostoneko John Fitzgerald Kennedy Libraryren artxiboa miatzeko. Aurreneko bisitan ez zuen aukerarik izan, eta hori da Hemingwayren inguruko artxiborik osoena. Baina han ez da aritu laster argitaratuko duen libururako bakarrik lanean. Ez bakarrik orriak eta orriak begiratzen eta berriro begiratzen. Nevadako Unibertsitateko Euskal Ikerketetarako Zentroan harremanak egin, eta asmoa du, orain, artxiboa osatzeko. Hemingway eta Euskal Herriaren arteko artxiboa izango litzateke. Oraindik asmoa besterik ez da, baina txibiritak darizkio aipatzen duenean. Bertan bilduko litzateke idazlea eta Euskal Herria lotzen duen oro: argazkiak, idazkiak, artikuluak, aipamenak, eskutitzak. Proiektua egina du, eta erantzunaren zain dago orain.

Testuan “dokudrama” aipatzen da. Zer da?

FBIk ezabatutako artxiboak Legeak agintzen duen berrogeita hamar urteko epea igaro bada ere, oraindik informazio gehiena sekretua da. Alemania nagusi zen ordurako Europa osoan, eta Estatu Batuak sartu berriak ziren gerran, Pearl Harbourri japoniarrek egindako erasoaren ondoren. Nazien espioi­tzarekin obsesionaturik, AEBetako zerbitzu sekretuek eurek ere espioiak nahi zituzten, kontraespioiak, eta gertu nahi zituzten gainera. Kuban, esaterako. Inguruko­engana jo zuten, noski. Habana inguruan euskaldun saldoa zen garai hartan, 1942an, Francoren aurka borrokatutakoak gehienak. Pilotariak, itsasontzi kapitainak, merkatariak, apaizak. Gehienek uste zuten aliatuek gerra irabazita Franco ere eroriko zela FBIk haiengana jo zuen. Baina Ernest Hemingwayrekin zeuden ordurako, urpekariak harrapatzeko honek eratutako The Crook Factory (Gaizkileen faktoria) taldearen barruan asko. Horien artean Andres Untzain, Kanalako apaiza izandakoa. Egunkaria-k 2000. urtean argitaratutako izen bereko liburuari erreparatu, eta Mundaka inguruan bertan haritik tiraka hasi zen Edorta Jimenez. Berak gogoan zituen, etxean adituta, Indalezio Trebisarrosperenak. Ez zekien, ordea, Untzain nor zen. Hemingway ere ez zitzaion kitzikagarri. Ipuinak bai. Fiesta nobela, esaterako, ez. Baina hasi egin zen. Laurak Bat aldizkarian Untzainen gainean artikulua aurkitu zuen lehendabizi, eta Polixene Trabuduaren aipuak gero. Eta, ondoren, 1959an El Correo Español egunkarian argitaraturiko artikulua, eta José María Uzelai pintorearen lana ere bai Kubara joatea erabaki zuen. Liburua, “dokudrama” Untzainen arrastoa bizirik aurkitu zuen Melena del Sur-en, eta Hemingwayren Finca Vigian apaizaren bi eskutitz, baina gehiago ez. Estatu Batuetara joan beharra zegoen, artxiboetara, FBIra. Eta joan egin zen. Eta liburua idatzi behar zela erabaki zuen. Idatzita dauka ia. Susa argitaletxearekin argitaratuko du. Kuban Hemingwayk eta euskaldunek izan zituzten harremanei buruzko dokudrama izango da, berak dioenez. Lau hilabete eman ditu bertan. Itzuli berri da. Handik ekarri du 800 orrirekin kutxa betea. SIS (Basque) du izenburutzat. Artxiboak desklasifikatuta daude eta denek dute Confidential zigilua. Bertan ikusi ahal izango zuen benetan urpekarien bila aritu ote ziren Ibarluzea, Duñabeitia eta besteak Pilar itsasontzi mitikoan; noraino iritsi zen euren parte-hartzea zerbitzu sekretuen mesedetan, zein izan zen emaitza. Zein, zerbitzu sekretuen balantzea. Orriak begiztatzen hasi, ordea, eta batean orriak belztuta, hurrengora jo eta pasarte osoak markatuak, ez irakurtzeko moduan. Hurrengoan berdin, eta hurrengoan, eta hurrengoan. Galipota. «Informazio benetan interesgarri edo garrantzitsu guztia ezabatuta dago», dio idazleak. «Munta gutxiko kontuak baino ez dira irakurgarri». Zergatik ezabatuko zituen FBIk berez denentzat eskuragai dauden artxiboen pasarte esanguratsuenak? «Hori oraindik bizirik dagoen jendeari kalte ez egiteko egin ohi da», dio Jimenezek. «Edo datu garrantzitsuak daudelako». «Edo Hemingwayren irudia zain­tzeagatik». Gero pixka batean Bermeon ibili, eta ondoren Mundakarantz abiatu gara. Itsasoa harro dabil, eta surflari asko ari dira olatuen artean dantzan. Eta isilik geratu gara apur batean. Biok dakigu idazlea ibili zela harreman estuan zerbitzu sekretuetako kide askorekin. Maite zituela akzioa, armak eta armadak. Berak eta euskaldun talde hark arazo askotxo izan zituztela Batistaren polizia sekretuarekin, arma mugimendu handi samarra zebilelako Finca Vigian, eta parte-hartzea ere izan zutela Castroren bizartsuek abiatu zuten iraultzan. Denak ibiliak zirela 36ko gerran, Trujillo ere inguruan zela, eta Galindez Gehiegi mende honetako amerikar handienetakoarentzat. Gehiegi, akaso, orain azalarazteko. Horri buruz izango da liburua. Dokudrama. «Orduko garaiez egin diren liburu guztiak amerikarren ikuspuntutik jorratu dira, baina bada beste Hemingway bat. Kuban urteetan bizi izan zena euskaldunen artean, euskal gramatika bat bazuena, Ibarluzeari poemak dedikatu zizkiona, eta etxea zaindu behar zuenean euskaldunak hautatzen zituena. Asko aipatzen da bere harremana Espainiarekin, baina pilotari guztiekin hainbesteko lotura izan zuenak jakin behar zuen, derrigorrez, Euskal Herria zer zen». «Badakizu? Edaten eta jaten ibili eta gero, hurrengo egunean, lanerako prest zeuden denak, Hemingway eta euskaldunak». Mahaian zain ditugu babarrunak. Itsasoa leihotik dakusagu. «Hori da klabea», dio. Nevadako Unibertsitatean beste artxibo bat Idazlea buru-belarri dabil azken lan honekin. Beste ezertarako abagunerik ez, ezta gogorik ere. Renon (Nevada) hango artxiboak miatzen emandako hilabeteen ondoren, burua asmoz beterik ekarri du, eta itzultzeko gogoa du gainera, Bostoneko John Fitzgerald Kennedy Libraryren artxiboa miatzeko. Aurreneko bisitan ez zuen aukerarik izan, eta hori da Hemingwayren inguruko artxiborik osoena. Baina han ez da aritu laster argitaratuko duen libururako bakarrik lanean. Ez bakarrik orriak eta orriak begiratzen eta berriro begiratzen. Nevadako Unibertsitateko Euskal Ikerketetarako Zentroan harremanak egin, eta asmoa du, orain, artxiboa osatzeko. Hemingway eta Euskal Herriaren arteko artxiboa izango litzateke. Oraindik asmoa besterik ez da, baina txibiritak darizkio aipatzen duenean. Bertan bilduko litzateke idazlea eta Euskal Herria lotzen duen oro: argazkiak, idazkiak, artikuluak, aipamenak, eskutitzak. Proiektua egina du, eta erantzunaren zain dago orain.

Hemingwayren Finca Vigian

FBIk ezabatutako artxiboak Legeak agintzen duen berrogeita hamar urteko epea igaro bada ere, oraindik informazio gehiena sekretua da. Alemania nagusi zen ordurako Europa osoan, eta Estatu Batuak sartu berriak ziren gerran, Pearl Harbourri japoniarrek egindako erasoaren ondoren. Nazien espioi­tzarekin obsesionaturik, AEBetako zerbitzu sekretuek eurek ere espioiak nahi zituzten, kontraespioiak, eta gertu nahi zituzten gainera. Kuban, esaterako. Inguruko­engana jo zuten, noski. Habana inguruan euskaldun saldoa zen garai hartan, 1942an, Francoren aurka borrokatutakoak gehienak. Pilotariak, itsasontzi kapitainak, merkatariak, apaizak. Gehienek uste zuten aliatuek gerra irabazita Franco ere eroriko zela FBIk haiengana jo zuen. Baina Ernest Hemingwayrekin zeuden ordurako, urpekariak harrapatzeko honek eratutako The Crook Factory (Gaizkileen faktoria) taldearen barruan asko. Horien artean Andres Untzain, Kanalako apaiza izandakoa. Egunkaria-k 2000. urtean argitaratutako izen bereko liburuari erreparatu, eta Mundaka inguruan bertan haritik tiraka hasi zen Edorta Jimenez. Berak gogoan zituen, etxean adituta, Indalezio Trebisarrosperenak. Ez zekien, ordea, Untzain nor zen. Hemingway ere ez zitzaion kitzikagarri. Ipuinak bai. Fiesta nobela, esaterako, ez. Baina hasi egin zen. Laurak Bat aldizkarian Untzainen gainean artikulua aurkitu zuen lehendabizi, eta Polixene Trabuduaren aipuak gero. Eta, ondoren, 1959an El Correo Español egunkarian argitaraturiko artikulua, eta José María Uzelai pintorearen lana ere bai Kubara joatea erabaki zuen. Liburua, “dokudrama” Untzainen arrastoa bizirik aurkitu zuen Melena del Sur-en, eta Hemingwayren Finca Vigian apaizaren bi eskutitz, baina gehiago ez. Estatu Batuetara joan beharra zegoen, artxiboetara, FBIra. Eta joan egin zen. Eta liburua idatzi behar zela erabaki zuen. Idatzita dauka ia. Susa argitaletxearekin argitaratuko du. Kuban Hemingwayk eta euskaldunek izan zituzten harremanei buruzko dokudrama izango da, berak dioenez. Lau hilabete eman ditu bertan. Itzuli berri da. Handik ekarri du 800 orrirekin kutxa betea. SIS (Basque) du izenburutzat. Artxiboak desklasifikatuta daude eta denek dute Confidential zigilua. Bertan ikusi ahal izango zuen benetan urpekarien bila aritu ote ziren Ibarluzea, Duñabeitia eta besteak Pilar itsasontzi mitikoan; noraino iritsi zen euren parte-hartzea zerbitzu sekretuen mesedetan, zein izan zen emaitza. Zein, zerbitzu sekretuen balantzea. Orriak begiztatzen hasi, ordea, eta batean orriak belztuta, hurrengora jo eta pasarte osoak markatuak, ez irakurtzeko moduan. Hurrengoan berdin, eta hurrengoan, eta hurrengoan. Galipota. «Informazio benetan interesgarri edo garrantzitsu guztia ezabatuta dago», dio idazleak. «Munta gutxiko kontuak baino ez dira irakurgarri». Zergatik ezabatuko zituen FBIk berez denentzat eskuragai dauden artxiboen pasarte esanguratsuenak? «Hori oraindik bizirik dagoen jendeari kalte ez egiteko egin ohi da», dio Jimenezek. «Edo datu garrantzitsuak daudelako». «Edo Hemingwayren irudia zain­tzeagatik». Gero pixka batean Bermeon ibili, eta ondoren Mundakarantz abiatu gara. Itsasoa harro dabil, eta surflari asko ari dira olatuen artean dantzan. Eta isilik geratu gara apur batean. Biok dakigu idazlea ibili zela harreman estuan zerbitzu sekretuetako kide askorekin. Maite zituela akzioa, armak eta armadak. Berak eta euskaldun talde hark arazo askotxo izan zituztela Batistaren polizia sekretuarekin, arma mugimendu handi samarra zebilelako Finca Vigian, eta parte-hartzea ere izan zutela Castroren bizartsuek abiatu zuten iraultzan. Denak ibiliak zirela 36ko gerran, Trujillo ere inguruan zela, eta Galindez Gehiegi mende honetako amerikar handienetakoarentzat. Gehiegi, akaso, orain azalarazteko. Horri buruz izango da liburua. Dokudrama. «Orduko garaiez egin diren liburu guztiak amerikarren ikuspuntutik jorratu dira, baina bada beste Hemingway bat. Kuban urteetan bizi izan zena euskaldunen artean, euskal gramatika bat bazuena, Ibarluzeari poemak dedikatu zizkiona, eta etxea zaindu behar zuenean euskaldunak hautatzen zituena. Asko aipatzen da bere harremana Espainiarekin, baina pilotari guztiekin hainbesteko lotura izan zuenak jakin behar zuen, derrigorrez, Euskal Herria zer zen». «Badakizu? Edaten eta jaten ibili eta gero, hurrengo egunean, lanerako prest zeuden denak, Hemingway eta euskaldunak». Mahaian zain ditugu babarrunak. Itsasoa leihotik dakusagu. «Hori da klabea», dio. Nevadako Unibertsitatean beste artxibo bat Idazlea buru-belarri dabil azken lan honekin. Beste ezertarako abagunerik ez, ezta gogorik ere. Renon (Nevada) hango artxiboak miatzen emandako hilabeteen ondoren, burua asmoz beterik ekarri du, eta itzultzeko gogoa du gainera, Bostoneko John Fitzgerald Kennedy Libraryren artxiboa miatzeko. Aurreneko bisitan ez zuen aukerarik izan, eta hori da Hemingwayren inguruko artxiborik osoena. Baina han ez da aritu laster argitaratuko duen libururako bakarrik lanean. Ez bakarrik orriak eta orriak begiratzen eta berriro begiratzen. Nevadako Unibertsitateko Euskal Ikerketetarako Zentroan harremanak egin, eta asmoa du, orain, artxiboa osatzeko. Hemingway eta Euskal Herriaren arteko artxiboa izango litzateke. Oraindik asmoa besterik ez da, baina txibiritak darizkio aipatzen duenean. Bertan bilduko litzateke idazlea eta Euskal Herria lotzen duen oro: argazkiak, idazkiak, artikuluak, aipamenak, eskutitzak. Proiektua egina du, eta erantzunaren zain dago orain.

FBIk zentsuratu egin ditu SIS artxiboko pasarterik garrantzitsuenak. Zergatik?

FBIk ezabatutako artxiboak Legeak agintzen duen berrogeita hamar urteko epea igaro bada ere, oraindik informazio gehiena sekretua da. Alemania nagusi zen ordurako Europa osoan, eta Estatu Batuak sartu berriak ziren gerran, Pearl Harbourri japoniarrek egindako erasoaren ondoren. Nazien espioi­tzarekin obsesionaturik, AEBetako zerbitzu sekretuek eurek ere espioiak nahi zituzten, kontraespioiak, eta gertu nahi zituzten gainera. Kuban, esaterako. Inguruko­engana jo zuten, noski. Habana inguruan euskaldun saldoa zen garai hartan, 1942an, Francoren aurka borrokatutakoak gehienak. Pilotariak, itsasontzi kapitainak, merkatariak, apaizak. Gehienek uste zuten aliatuek gerra irabazita Franco ere eroriko zela FBIk haiengana jo zuen. Baina Ernest Hemingwayrekin zeuden ordurako, urpekariak harrapatzeko honek eratutako The Crook Factory (Gaizkileen faktoria) taldearen barruan asko. Horien artean Andres Untzain, Kanalako apaiza izandakoa. Egunkaria-k 2000. urtean argitaratutako izen bereko liburuari erreparatu, eta Mundaka inguruan bertan haritik tiraka hasi zen Edorta Jimenez. Berak gogoan zituen, etxean adituta, Indalezio Trebisarrosperenak. Ez zekien, ordea, Untzain nor zen. Hemingway ere ez zitzaion kitzikagarri. Ipuinak bai. Fiesta nobela, esaterako, ez. Baina hasi egin zen. Laurak Bat aldizkarian Untzainen gainean artikulua aurkitu zuen lehendabizi, eta Polixene Trabuduaren aipuak gero. Eta, ondoren, 1959an El Correo Español egunkarian argitaraturiko artikulua, eta José María Uzelai pintorearen lana ere bai Kubara joatea erabaki zuen. Liburua, “dokudrama” Untzainen arrastoa bizirik aurkitu zuen Melena del Sur-en, eta Hemingwayren Finca Vigian apaizaren bi eskutitz, baina gehiago ez. Estatu Batuetara joan beharra zegoen, artxiboetara, FBIra. Eta joan egin zen. Eta liburua idatzi behar zela erabaki zuen. Idatzita dauka ia. Susa argitaletxearekin argitaratuko du. Kuban Hemingwayk eta euskaldunek izan zituzten harremanei buruzko dokudrama izango da, berak dioenez. Lau hilabete eman ditu bertan. Itzuli berri da. Handik ekarri du 800 orrirekin kutxa betea. SIS (Basque) du izenburutzat. Artxiboak desklasifikatuta daude eta denek dute Confidential zigilua. Bertan ikusi ahal izango zuen benetan urpekarien bila aritu ote ziren Ibarluzea, Duñabeitia eta besteak Pilar itsasontzi mitikoan; noraino iritsi zen euren parte-hartzea zerbitzu sekretuen mesedetan, zein izan zen emaitza. Zein, zerbitzu sekretuen balantzea. Orriak begiztatzen hasi, ordea, eta batean orriak belztuta, hurrengora jo eta pasarte osoak markatuak, ez irakurtzeko moduan. Hurrengoan berdin, eta hurrengoan, eta hurrengoan. Galipota. «Informazio benetan interesgarri edo garrantzitsu guztia ezabatuta dago», dio idazleak. «Munta gutxiko kontuak baino ez dira irakurgarri». Zergatik ezabatuko zituen FBIk berez denentzat eskuragai dauden artxiboen pasarte esanguratsuenak? «Hori oraindik bizirik dagoen jendeari kalte ez egiteko egin ohi da», dio Jimenezek. «Edo datu garrantzitsuak daudelako». «Edo Hemingwayren irudia zain­tzeagatik». Gero pixka batean Bermeon ibili, eta ondoren Mundakarantz abiatu gara. Itsasoa harro dabil, eta surflari asko ari dira olatuen artean dantzan. Eta isilik geratu gara apur batean. Biok dakigu idazlea ibili zela harreman estuan zerbitzu sekretuetako kide askorekin. Maite zituela akzioa, armak eta armadak. Berak eta euskaldun talde hark arazo askotxo izan zituztela Batistaren polizia sekretuarekin, arma mugimendu handi samarra zebilelako Finca Vigian, eta parte-hartzea ere izan zutela Castroren bizartsuek abiatu zuten iraultzan. Denak ibiliak zirela 36ko gerran, Trujillo ere inguruan zela, eta Galindez Gehiegi mende honetako amerikar handienetakoarentzat. Gehiegi, akaso, orain azalarazteko. Horri buruz izango da liburua. Dokudrama. «Orduko garaiez egin diren liburu guztiak amerikarren ikuspuntutik jorratu dira, baina bada beste Hemingway bat. Kuban urteetan bizi izan zena euskaldunen artean, euskal gramatika bat bazuena, Ibarluzeari poemak dedikatu zizkiona, eta etxea zaindu behar zuenean euskaldunak hautatzen zituena. Asko aipatzen da bere harremana Espainiarekin, baina pilotari guztiekin hainbesteko lotura izan zuenak jakin behar zuen, derrigorrez, Euskal Herria zer zen». «Badakizu? Edaten eta jaten ibili eta gero, hurrengo egunean, lanerako prest zeuden denak, Hemingway eta euskaldunak». Mahaian zain ditugu babarrunak. Itsasoa leihotik dakusagu. «Hori da klabea», dio. Nevadako Unibertsitatean beste artxibo bat Idazlea buru-belarri dabil azken lan honekin. Beste ezertarako abagunerik ez, ezta gogorik ere. Renon (Nevada) hango artxiboak miatzen emandako hilabeteen ondoren, burua asmoz beterik ekarri du, eta itzultzeko gogoa du gainera, Bostoneko John Fitzgerald Kennedy Libraryren artxiboa miatzeko. Aurreneko bisitan ez zuen aukerarik izan, eta hori da Hemingwayren inguruko artxiborik osoena. Baina han ez da aritu laster argitaratuko duen libururako bakarrik lanean. Ez bakarrik orriak eta orriak begiratzen eta berriro begiratzen. Nevadako Unibertsitateko Euskal Ikerketetarako Zentroan harremanak egin, eta asmoa du, orain, artxiboa osatzeko. Hemingway eta Euskal Herriaren arteko artxiboa izango litzateke. Oraindik asmoa besterik ez da, baina txibiritak darizkio aipatzen duenean. Bertan bilduko litzateke idazlea eta Euskal Herria lotzen duen oro: argazkiak, idazkiak, artikuluak, aipamenak, eskutitzak. Proiektua egina du, eta erantzunaren zain dago orain.

Edorta Jimenezek AEBetara itzultzeko asmoa du

Espazioa «Espazioa ederragoa da bertan jartzen dena baino». Ez da onena izango, baina bai, ziurrenik, Eduardo Txillidaren lanaren atzean dagoen filosofia ongien zehazten duten esaldietako bat. Behin Patricio Etxeberria lantegiko sutegian, Legazpin, ikertu ahal izan zuen berak deitzen duen “espazioaren intuizio” horietako bat. Atseden hartzen ari zen eta, bere aurrean, makina handi bat jaso eta tokiz aldatzeko lanean ari zen garabi bat. «Lantegi guztiko espazioak makina hura lurraren kontra zapaldu egiten zuela iruditu zitzaidan; bat-batean kableak tenkatu eta garabiak lurretik altxatu zuen makina hura. Orduan ikusi nuen nola sartzen zen espazioa makinaren azpian, makina bera altxatzeko». Hauxe dugu Txillidaren ideia funtsezkoena: hutsuneek eta hutsarteek jokatzen dute materiarekin, haiek dira protagonistak. Beraz, berarentzat hutsunea da garrantzitsuena, ez eskulturak balio ez duelako, baizik eta hutsunea bera delako eskultura onena. Txillidaren ibilbide artistikorako Parisen emandako urteak funtsezkoak izan ziren. Hara joan zen 1948an, Madrilen egiten ari zen arkitektura ikasketak utzita eta lehen eskulturak egiten hasita. Futbola ere utzita zuen, Errealeko atezaina zela izandako lesio edo min larriak horretara behartuta. Parisen egunero joango zen Louvrera, antzinako eskultura grekoek miretsita, eta horien eragin nabaria izango dute orduko lanek, Urgullen dagoen Torso deritzanak, kasurako. Baina eragin nabariegia nonbait. «Argi hark min egin zidan. Jarraitu izan banio ez nuen egingo egin dudana». 1951n Donostiara itzuli eta Hernanin hasi zen lanean, Manuel Illarramendiren sutegian. Bertan konturatuko da euskalduna dela, eta hori ez dela izena bakarrik, zer edo zer sakonagoa baizik. Argi beltza deituko zuena aurkitu zuen burdinan, suan, eta argi horren itzalean ekin zion lanari: natura hasieran, ametsak gero, eta hutsarteak; lan monumentalak, hilarriak, grabitazioak, erantzukizun politikoaren inguruko irudiak, grabatuak... Burdina, zura, harria, alabastroa, marmola... Badago ohitura bat eskultoreen lana materialen eta gaien arabera sailkatzekoa, baina hori nekeza da Txillidaren kasuan; are gehiago, alferrekoa. Materiala baino garrantzi­tsuagoa da ideia berarentzat, forma baino gehiago formen arteko elkarrizketa. Hortik dator ekonomia, hortik irudien sotiltasuna. Txillidaren abiapuntua filosofia da. Mundua mundu denetik gizakiek egin dituzten galderak egiten dizkio bere buruari, erantzunaren zain edo eske geratu gabe. Hortik jaiotzen dira berak lurrinak deitzen dituenak, aurreintuizioak, alegia, eta hor jaiotzen da artelana, nahiz eta artistaren gogoan soilik izan. «Ez dut bidea ezagutzen, baina bai lurrina». Hortik aurrera dena da lana. Kode batzuk badaude: zuria eta beltza erabiliko ditu marrazkietan –koloreak indarra kenduko lioke ideiari– eta zura eta burdina bereziki eskulturetan. Zuria espazioa izaten da eta beltza, materia. Baina «materia espazio geldoa da, eta espazioa materia azkarra». Hau da, dena da espazioa, abiadura da aldatzen dena. «Espazioa, espazioa, espazioa, hori izan da nik bizitza osoan landu dudan gai bakarra». Gizon ikasia eta jantzia, erlijiosoa, eta beti jakin-gose; mistikoen lana –San Frantzisko Asiskoa, San Juan Gurutzekoa, Henri Suso, Jacob Boheme– ondo ezagutzen du, eta Rimbaud, Baudelaire, edo Cioran-en poesia miresten; Heidegger eta Bergson-en filosofia berrirakurtzen du, eta Bach, beti Bach, entzuten. Nahiz eta milaka eskultura, grabatu eta irudi sortu dituen, bi dira bereziki esanguratsuak: Donostiako Haizeen Orrazia bata eta Tindayako mendian –Fuerteventurako irla– egin nahi duen Mendi hutsa edo hustuaren proiektua bestea. Donostiako Igeldo azpian dagoen hiru piezako eskultura multzoa izango da jendeak ongien ezagutuko duen lana. Eztabaidagarria eta kritikatua garai batean, Donostiaren sinboloa izateko ohorea ere izan zuen noizbait, baina gaur egun, ahaztu samartua dirudi. Badu lan handien itzal berezi eta, aldi berean, zehaztezin hori. Tindaya mendi sakratua barrutik husteko proiektua du Txillidak eta egitasmo hau irudika daitekeen ederrenetakoa da. Handiustea, nahi bada, baina ederra inondik ere. Hutsunea bera eskultura eta monumentu bihurtzeko asmoak garbi adierazten du artistaren pentsaeraren norakoa. Behin lagun zuen poeta batek honela esan omen zion: «Ez hitz egin jendearekin buruan dituzun ideia horiei buruz, lapurtu egingo dizkizute eta». Eta ez du hitz egiten. Horiekin eskulturak egiten ditu.

«Espazioa ederragoa da bertan jartzen dena baino» esaldia(k)

Espazioa «Espazioa ederragoa da bertan jartzen dena baino». Ez da onena izango, baina bai, ziurrenik, Eduardo Txillidaren lanaren atzean dagoen filosofia ongien zehazten duten esaldietako bat. Behin Patricio Etxeberria lantegiko sutegian, Legazpin, ikertu ahal izan zuen berak deitzen duen “espazioaren intuizio” horietako bat. Atseden hartzen ari zen eta, bere aurrean, makina handi bat jaso eta tokiz aldatzeko lanean ari zen garabi bat. «Lantegi guztiko espazioak makina hura lurraren kontra zapaldu egiten zuela iruditu zitzaidan; bat-batean kableak tenkatu eta garabiak lurretik altxatu zuen makina hura. Orduan ikusi nuen nola sartzen zen espazioa makinaren azpian, makina bera altxatzeko». Hauxe dugu Txillidaren ideia funtsezkoena: hutsuneek eta hutsarteek jokatzen dute materiarekin, haiek dira protagonistak. Beraz, berarentzat hutsunea da garrantzitsuena, ez eskulturak balio ez duelako, baizik eta hutsunea bera delako eskultura onena. Txillidaren ibilbide artistikorako Parisen emandako urteak funtsezkoak izan ziren. Hara joan zen 1948an, Madrilen egiten ari zen arkitektura ikasketak utzita eta lehen eskulturak egiten hasita. Futbola ere utzita zuen, Errealeko atezaina zela izandako lesio edo min larriak horretara behartuta. Parisen egunero joango zen Louvrera, antzinako eskultura grekoek miretsita, eta horien eragin nabaria izango dute orduko lanek, Urgullen dagoen Torso deritzanak, kasurako. Baina eragin nabariegia nonbait. «Argi hark min egin zidan. Jarraitu izan banio ez nuen egingo egin dudana». 1951n Donostiara itzuli eta Hernanin hasi zen lanean, Manuel Illarramendiren sutegian. Bertan konturatuko da euskalduna dela, eta hori ez dela izena bakarrik, zer edo zer sakonagoa baizik. Argi beltza deituko zuena aurkitu zuen burdinan, suan, eta argi horren itzalean ekin zion lanari: natura hasieran, ametsak gero, eta hutsarteak; lan monumentalak, hilarriak, grabitazioak, erantzukizun politikoaren inguruko irudiak, grabatuak... Burdina, zura, harria, alabastroa, marmola... Badago ohitura bat eskultoreen lana materialen eta gaien arabera sailkatzekoa, baina hori nekeza da Txillidaren kasuan; are gehiago, alferrekoa. Materiala baino garrantzi­tsuagoa da ideia berarentzat, forma baino gehiago formen arteko elkarrizketa. Hortik dator ekonomia, hortik irudien sotiltasuna. Txillidaren abiapuntua filosofia da. Mundua mundu denetik gizakiek egin dituzten galderak egiten dizkio bere buruari, erantzunaren zain edo eske geratu gabe. Hortik jaiotzen dira berak lurrinak deitzen dituenak, aurreintuizioak, alegia, eta hor jaiotzen da artelana, nahiz eta artistaren gogoan soilik izan. «Ez dut bidea ezagutzen, baina bai lurrina». Hortik aurrera dena da lana. Kode batzuk badaude: zuria eta beltza erabiliko ditu marrazkietan –koloreak indarra kenduko lioke ideiari– eta zura eta burdina bereziki eskulturetan. Zuria espazioa izaten da eta beltza, materia. Baina «materia espazio geldoa da, eta espazioa materia azkarra». Hau da, dena da espazioa, abiadura da aldatzen dena. «Espazioa, espazioa, espazioa, hori izan da nik bizitza osoan landu dudan gai bakarra». Gizon ikasia eta jantzia, erlijiosoa, eta beti jakin-gose; mistikoen lana –San Frantzisko Asiskoa, San Juan Gurutzekoa, Henri Suso, Jacob Boheme– ondo ezagutzen du, eta Rimbaud, Baudelaire, edo Cioran-en poesia miresten; Heidegger eta Bergson-en filosofia berrirakurtzen du, eta Bach, beti Bach, entzuten. Nahiz eta milaka eskultura, grabatu eta irudi sortu dituen, bi dira bereziki esanguratsuak: Donostiako Haizeen Orrazia bata eta Tindayako mendian –Fuerteventurako irla– egin nahi duen Mendi hutsa edo hustuaren proiektua bestea. Donostiako Igeldo azpian dagoen hiru piezako eskultura multzoa izango da jendeak ongien ezagutuko duen lana. Eztabaidagarria eta kritikatua garai batean, Donostiaren sinboloa izateko ohorea ere izan zuen noizbait, baina gaur egun, ahaztu samartua dirudi. Badu lan handien itzal berezi eta, aldi berean, zehaztezin hori. Tindaya mendi sakratua barrutik husteko proiektua du Txillidak eta egitasmo hau irudika daitekeen ederrenetakoa da. Handiustea, nahi bada, baina ederra inondik ere. Hutsunea bera eskultura eta monumentu bihurtzeko asmoak garbi adierazten du artistaren pentsaeraren norakoa. Behin lagun zuen poeta batek honela esan omen zion: «Ez hitz egin jendearekin buruan dituzun ideia horiei buruz, lapurtu egingo dizkizute eta». Eta ez du hitz egiten. Horiekin eskulturak egiten ditu.

Zein da Txillidaren ideia nagusia?

Espazioa «Espazioa ederragoa da bertan jartzen dena baino». Ez da onena izango, baina bai, ziurrenik, Eduardo Txillidaren lanaren atzean dagoen filosofia ongien zehazten duten esaldietako bat. Behin Patricio Etxeberria lantegiko sutegian, Legazpin, ikertu ahal izan zuen berak deitzen duen “espazioaren intuizio” horietako bat. Atseden hartzen ari zen eta, bere aurrean, makina handi bat jaso eta tokiz aldatzeko lanean ari zen garabi bat. «Lantegi guztiko espazioak makina hura lurraren kontra zapaldu egiten zuela iruditu zitzaidan; bat-batean kableak tenkatu eta garabiak lurretik altxatu zuen makina hura. Orduan ikusi nuen nola sartzen zen espazioa makinaren azpian, makina bera altxatzeko». Hauxe dugu Txillidaren ideia funtsezkoena: hutsuneek eta hutsarteek jokatzen dute materiarekin, haiek dira protagonistak. Beraz, berarentzat hutsunea da garrantzitsuena, ez eskulturak balio ez duelako, baizik eta hutsunea bera delako eskultura onena. Txillidaren ibilbide artistikorako Parisen emandako urteak funtsezkoak izan ziren. Hara joan zen 1948an, Madrilen egiten ari zen arkitektura ikasketak utzita eta lehen eskulturak egiten hasita. Futbola ere utzita zuen, Errealeko atezaina zela izandako lesio edo min larriak horretara behartuta. Parisen egunero joango zen Louvrera, antzinako eskultura grekoek miretsita, eta horien eragin nabaria izango dute orduko lanek, Urgullen dagoen Torso deritzanak, kasurako. Baina eragin nabariegia nonbait. «Argi hark min egin zidan. Jarraitu izan banio ez nuen egingo egin dudana». 1951n Donostiara itzuli eta Hernanin hasi zen lanean, Manuel Illarramendiren sutegian. Bertan konturatuko da euskalduna dela, eta hori ez dela izena bakarrik, zer edo zer sakonagoa baizik. Argi beltza deituko zuena aurkitu zuen burdinan, suan, eta argi horren itzalean ekin zion lanari: natura hasieran, ametsak gero, eta hutsarteak; lan monumentalak, hilarriak, grabitazioak, erantzukizun politikoaren inguruko irudiak, grabatuak... Burdina, zura, harria, alabastroa, marmola... Badago ohitura bat eskultoreen lana materialen eta gaien arabera sailkatzekoa, baina hori nekeza da Txillidaren kasuan; are gehiago, alferrekoa. Materiala baino garrantzi­tsuagoa da ideia berarentzat, forma baino gehiago formen arteko elkarrizketa. Hortik dator ekonomia, hortik irudien sotiltasuna. Txillidaren abiapuntua filosofia da. Mundua mundu denetik gizakiek egin dituzten galderak egiten dizkio bere buruari, erantzunaren zain edo eske geratu gabe. Hortik jaiotzen dira berak lurrinak deitzen dituenak, aurreintuizioak, alegia, eta hor jaiotzen da artelana, nahiz eta artistaren gogoan soilik izan. «Ez dut bidea ezagutzen, baina bai lurrina». Hortik aurrera dena da lana. Kode batzuk badaude: zuria eta beltza erabiliko ditu marrazkietan –koloreak indarra kenduko lioke ideiari– eta zura eta burdina bereziki eskulturetan. Zuria espazioa izaten da eta beltza, materia. Baina «materia espazio geldoa da, eta espazioa materia azkarra». Hau da, dena da espazioa, abiadura da aldatzen dena. «Espazioa, espazioa, espazioa, hori izan da nik bizitza osoan landu dudan gai bakarra». Gizon ikasia eta jantzia, erlijiosoa, eta beti jakin-gose; mistikoen lana –San Frantzisko Asiskoa, San Juan Gurutzekoa, Henri Suso, Jacob Boheme– ondo ezagutzen du, eta Rimbaud, Baudelaire, edo Cioran-en poesia miresten; Heidegger eta Bergson-en filosofia berrirakurtzen du, eta Bach, beti Bach, entzuten. Nahiz eta milaka eskultura, grabatu eta irudi sortu dituen, bi dira bereziki esanguratsuak: Donostiako Haizeen Orrazia bata eta Tindayako mendian –Fuerteventurako irla– egin nahi duen Mendi hutsa edo hustuaren proiektua bestea. Donostiako Igeldo azpian dagoen hiru piezako eskultura multzoa izango da jendeak ongien ezagutuko duen lana. Eztabaidagarria eta kritikatua garai batean, Donostiaren sinboloa izateko ohorea ere izan zuen noizbait, baina gaur egun, ahaztu samartua dirudi. Badu lan handien itzal berezi eta, aldi berean, zehaztezin hori. Tindaya mendi sakratua barrutik husteko proiektua du Txillidak eta egitasmo hau irudika daitekeen ederrenetakoa da. Handiustea, nahi bada, baina ederra inondik ere. Hutsunea bera eskultura eta monumentu bihurtzeko asmoak garbi adierazten du artistaren pentsaeraren norakoa. Behin lagun zuen poeta batek honela esan omen zion: «Ez hitz egin jendearekin buruan dituzun ideia horiei buruz, lapurtu egingo dizkizute eta». Eta ez du hitz egiten. Horiekin eskulturak egiten ditu.

Zer dio Txillidaren hasierako lanei buruz?

Espazioa «Espazioa ederragoa da bertan jartzen dena baino». Ez da onena izango, baina bai, ziurrenik, Eduardo Txillidaren lanaren atzean dagoen filosofia ongien zehazten duten esaldietako bat. Behin Patricio Etxeberria lantegiko sutegian, Legazpin, ikertu ahal izan zuen berak deitzen duen “espazioaren intuizio” horietako bat. Atseden hartzen ari zen eta, bere aurrean, makina handi bat jaso eta tokiz aldatzeko lanean ari zen garabi bat. «Lantegi guztiko espazioak makina hura lurraren kontra zapaldu egiten zuela iruditu zitzaidan; bat-batean kableak tenkatu eta garabiak lurretik altxatu zuen makina hura. Orduan ikusi nuen nola sartzen zen espazioa makinaren azpian, makina bera altxatzeko». Hauxe dugu Txillidaren ideia funtsezkoena: hutsuneek eta hutsarteek jokatzen dute materiarekin, haiek dira protagonistak. Beraz, berarentzat hutsunea da garrantzitsuena, ez eskulturak balio ez duelako, baizik eta hutsunea bera delako eskultura onena. Txillidaren ibilbide artistikorako Parisen emandako urteak funtsezkoak izan ziren. Hara joan zen 1948an, Madrilen egiten ari zen arkitektura ikasketak utzita eta lehen eskulturak egiten hasita. Futbola ere utzita zuen, Errealeko atezaina zela izandako lesio edo min larriak horretara behartuta. Parisen egunero joango zen Louvrera, antzinako eskultura grekoek miretsita, eta horien eragin nabaria izango dute orduko lanek, Urgullen dagoen Torso deritzanak, kasurako. Baina eragin nabariegia nonbait. «Argi hark min egin zidan. Jarraitu izan banio ez nuen egingo egin dudana». 1951n Donostiara itzuli eta Hernanin hasi zen lanean, Manuel Illarramendiren sutegian. Bertan konturatuko da euskalduna dela, eta hori ez dela izena bakarrik, zer edo zer sakonagoa baizik. Argi beltza deituko zuena aurkitu zuen burdinan, suan, eta argi horren itzalean ekin zion lanari: natura hasieran, ametsak gero, eta hutsarteak; lan monumentalak, hilarriak, grabitazioak, erantzukizun politikoaren inguruko irudiak, grabatuak... Burdina, zura, harria, alabastroa, marmola... Badago ohitura bat eskultoreen lana materialen eta gaien arabera sailkatzekoa, baina hori nekeza da Txillidaren kasuan; are gehiago, alferrekoa. Materiala baino garrantzi­tsuagoa da ideia berarentzat, forma baino gehiago formen arteko elkarrizketa. Hortik dator ekonomia, hortik irudien sotiltasuna. Txillidaren abiapuntua filosofia da. Mundua mundu denetik gizakiek egin dituzten galderak egiten dizkio bere buruari, erantzunaren zain edo eske geratu gabe. Hortik jaiotzen dira berak lurrinak deitzen dituenak, aurreintuizioak, alegia, eta hor jaiotzen da artelana, nahiz eta artistaren gogoan soilik izan. «Ez dut bidea ezagutzen, baina bai lurrina». Hortik aurrera dena da lana. Kode batzuk badaude: zuria eta beltza erabiliko ditu marrazkietan –koloreak indarra kenduko lioke ideiari– eta zura eta burdina bereziki eskulturetan. Zuria espazioa izaten da eta beltza, materia. Baina «materia espazio geldoa da, eta espazioa materia azkarra». Hau da, dena da espazioa, abiadura da aldatzen dena. «Espazioa, espazioa, espazioa, hori izan da nik bizitza osoan landu dudan gai bakarra». Gizon ikasia eta jantzia, erlijiosoa, eta beti jakin-gose; mistikoen lana –San Frantzisko Asiskoa, San Juan Gurutzekoa, Henri Suso, Jacob Boheme– ondo ezagutzen du, eta Rimbaud, Baudelaire, edo Cioran-en poesia miresten; Heidegger eta Bergson-en filosofia berrirakurtzen du, eta Bach, beti Bach, entzuten. Nahiz eta milaka eskultura, grabatu eta irudi sortu dituen, bi dira bereziki esanguratsuak: Donostiako Haizeen Orrazia bata eta Tindayako mendian –Fuerteventurako irla– egin nahi duen Mendi hutsa edo hustuaren proiektua bestea. Donostiako Igeldo azpian dagoen hiru piezako eskultura multzoa izango da jendeak ongien ezagutuko duen lana. Eztabaidagarria eta kritikatua garai batean, Donostiaren sinboloa izateko ohorea ere izan zuen noizbait, baina gaur egun, ahaztu samartua dirudi. Badu lan handien itzal berezi eta, aldi berean, zehaztezin hori. Tindaya mendi sakratua barrutik husteko proiektua du Txillidak eta egitasmo hau irudika daitekeen ederrenetakoa da. Handiustea, nahi bada, baina ederra inondik ere. Hutsunea bera eskultura eta monumentu bihurtzeko asmoak garbi adierazten du artistaren pentsaeraren norakoa. Behin lagun zuen poeta batek honela esan omen zion: «Ez hitz egin jendearekin buruan dituzun ideia horiei buruz, lapurtu egingo dizkizute eta». Eta ez du hitz egiten. Horiekin eskulturak egiten ditu.

Zer aurkitu zuen 1951n Euskal Herrira itzuli zenean?

Espazioa «Espazioa ederragoa da bertan jartzen dena baino». Ez da onena izango, baina bai, ziurrenik, Eduardo Txillidaren lanaren atzean dagoen filosofia ongien zehazten duten esaldietako bat. Behin Patricio Etxeberria lantegiko sutegian, Legazpin, ikertu ahal izan zuen berak deitzen duen “espazioaren intuizio” horietako bat. Atseden hartzen ari zen eta, bere aurrean, makina handi bat jaso eta tokiz aldatzeko lanean ari zen garabi bat. «Lantegi guztiko espazioak makina hura lurraren kontra zapaldu egiten zuela iruditu zitzaidan; bat-batean kableak tenkatu eta garabiak lurretik altxatu zuen makina hura. Orduan ikusi nuen nola sartzen zen espazioa makinaren azpian, makina bera altxatzeko». Hauxe dugu Txillidaren ideia funtsezkoena: hutsuneek eta hutsarteek jokatzen dute materiarekin, haiek dira protagonistak. Beraz, berarentzat hutsunea da garrantzitsuena, ez eskulturak balio ez duelako, baizik eta hutsunea bera delako eskultura onena. Txillidaren ibilbide artistikorako Parisen emandako urteak funtsezkoak izan ziren. Hara joan zen 1948an, Madrilen egiten ari zen arkitektura ikasketak utzita eta lehen eskulturak egiten hasita. Futbola ere utzita zuen, Errealeko atezaina zela izandako lesio edo min larriak horretara behartuta. Parisen egunero joango zen Louvrera, antzinako eskultura grekoek miretsita, eta horien eragin nabaria izango dute orduko lanek, Urgullen dagoen Torso deritzanak, kasurako. Baina eragin nabariegia nonbait. «Argi hark min egin zidan. Jarraitu izan banio ez nuen egingo egin dudana». 1951n Donostiara itzuli eta Hernanin hasi zen lanean, Manuel Illarramendiren sutegian. Bertan konturatuko da euskalduna dela, eta hori ez dela izena bakarrik, zer edo zer sakonagoa baizik. Argi beltza deituko zuena aurkitu zuen burdinan, suan, eta argi horren itzalean ekin zion lanari: natura hasieran, ametsak gero, eta hutsarteak; lan monumentalak, hilarriak, grabitazioak, erantzukizun politikoaren inguruko irudiak, grabatuak... Burdina, zura, harria, alabastroa, marmola... Badago ohitura bat eskultoreen lana materialen eta gaien arabera sailkatzekoa, baina hori nekeza da Txillidaren kasuan; are gehiago, alferrekoa. Materiala baino garrantzi­tsuagoa da ideia berarentzat, forma baino gehiago formen arteko elkarrizketa. Hortik dator ekonomia, hortik irudien sotiltasuna. Txillidaren abiapuntua filosofia da. Mundua mundu denetik gizakiek egin dituzten galderak egiten dizkio bere buruari, erantzunaren zain edo eske geratu gabe. Hortik jaiotzen dira berak lurrinak deitzen dituenak, aurreintuizioak, alegia, eta hor jaiotzen da artelana, nahiz eta artistaren gogoan soilik izan. «Ez dut bidea ezagutzen, baina bai lurrina». Hortik aurrera dena da lana. Kode batzuk badaude: zuria eta beltza erabiliko ditu marrazkietan –koloreak indarra kenduko lioke ideiari– eta zura eta burdina bereziki eskulturetan. Zuria espazioa izaten da eta beltza, materia. Baina «materia espazio geldoa da, eta espazioa materia azkarra». Hau da, dena da espazioa, abiadura da aldatzen dena. «Espazioa, espazioa, espazioa, hori izan da nik bizitza osoan landu dudan gai bakarra». Gizon ikasia eta jantzia, erlijiosoa, eta beti jakin-gose; mistikoen lana –San Frantzisko Asiskoa, San Juan Gurutzekoa, Henri Suso, Jacob Boheme– ondo ezagutzen du, eta Rimbaud, Baudelaire, edo Cioran-en poesia miresten; Heidegger eta Bergson-en filosofia berrirakurtzen du, eta Bach, beti Bach, entzuten. Nahiz eta milaka eskultura, grabatu eta irudi sortu dituen, bi dira bereziki esanguratsuak: Donostiako Haizeen Orrazia bata eta Tindayako mendian –Fuerteventurako irla– egin nahi duen Mendi hutsa edo hustuaren proiektua bestea. Donostiako Igeldo azpian dagoen hiru piezako eskultura multzoa izango da jendeak ongien ezagutuko duen lana. Eztabaidagarria eta kritikatua garai batean, Donostiaren sinboloa izateko ohorea ere izan zuen noizbait, baina gaur egun, ahaztu samartua dirudi. Badu lan handien itzal berezi eta, aldi berean, zehaztezin hori. Tindaya mendi sakratua barrutik husteko proiektua du Txillidak eta egitasmo hau irudika daitekeen ederrenetakoa da. Handiustea, nahi bada, baina ederra inondik ere. Hutsunea bera eskultura eta monumentu bihurtzeko asmoak garbi adierazten du artistaren pentsaeraren norakoa. Behin lagun zuen poeta batek honela esan omen zion: «Ez hitz egin jendearekin buruan dituzun ideia horiei buruz, lapurtu egingo dizkizute eta». Eta ez du hitz egiten. Horiekin eskulturak egiten ditu.

Txillidaren lana sailkatzerakoan

Espazioa «Espazioa ederragoa da bertan jartzen dena baino». Ez da onena izango, baina bai, ziurrenik, Eduardo Txillidaren lanaren atzean dagoen filosofia ongien zehazten duten esaldietako bat. Behin Patricio Etxeberria lantegiko sutegian, Legazpin, ikertu ahal izan zuen berak deitzen duen “espazioaren intuizio” horietako bat. Atseden hartzen ari zen eta, bere aurrean, makina handi bat jaso eta tokiz aldatzeko lanean ari zen garabi bat. «Lantegi guztiko espazioak makina hura lurraren kontra zapaldu egiten zuela iruditu zitzaidan; bat-batean kableak tenkatu eta garabiak lurretik altxatu zuen makina hura. Orduan ikusi nuen nola sartzen zen espazioa makinaren azpian, makina bera altxatzeko». Hauxe dugu Txillidaren ideia funtsezkoena: hutsuneek eta hutsarteek jokatzen dute materiarekin, haiek dira protagonistak. Beraz, berarentzat hutsunea da garrantzitsuena, ez eskulturak balio ez duelako, baizik eta hutsunea bera delako eskultura onena. Txillidaren ibilbide artistikorako Parisen emandako urteak funtsezkoak izan ziren. Hara joan zen 1948an, Madrilen egiten ari zen arkitektura ikasketak utzita eta lehen eskulturak egiten hasita. Futbola ere utzita zuen, Errealeko atezaina zela izandako lesio edo min larriak horretara behartuta. Parisen egunero joango zen Louvrera, antzinako eskultura grekoek miretsita, eta horien eragin nabaria izango dute orduko lanek, Urgullen dagoen Torso deritzanak, kasurako. Baina eragin nabariegia nonbait. «Argi hark min egin zidan. Jarraitu izan banio ez nuen egingo egin dudana». 1951n Donostiara itzuli eta Hernanin hasi zen lanean, Manuel Illarramendiren sutegian. Bertan konturatuko da euskalduna dela, eta hori ez dela izena bakarrik, zer edo zer sakonagoa baizik. Argi beltza deituko zuena aurkitu zuen burdinan, suan, eta argi horren itzalean ekin zion lanari: natura hasieran, ametsak gero, eta hutsarteak; lan monumentalak, hilarriak, grabitazioak, erantzukizun politikoaren inguruko irudiak, grabatuak... Burdina, zura, harria, alabastroa, marmola... Badago ohitura bat eskultoreen lana materialen eta gaien arabera sailkatzekoa, baina hori nekeza da Txillidaren kasuan; are gehiago, alferrekoa. Materiala baino garrantzi­tsuagoa da ideia berarentzat, forma baino gehiago formen arteko elkarrizketa. Hortik dator ekonomia, hortik irudien sotiltasuna. Txillidaren abiapuntua filosofia da. Mundua mundu denetik gizakiek egin dituzten galderak egiten dizkio bere buruari, erantzunaren zain edo eske geratu gabe. Hortik jaiotzen dira berak lurrinak deitzen dituenak, aurreintuizioak, alegia, eta hor jaiotzen da artelana, nahiz eta artistaren gogoan soilik izan. «Ez dut bidea ezagutzen, baina bai lurrina». Hortik aurrera dena da lana. Kode batzuk badaude: zuria eta beltza erabiliko ditu marrazkietan –koloreak indarra kenduko lioke ideiari– eta zura eta burdina bereziki eskulturetan. Zuria espazioa izaten da eta beltza, materia. Baina «materia espazio geldoa da, eta espazioa materia azkarra». Hau da, dena da espazioa, abiadura da aldatzen dena. «Espazioa, espazioa, espazioa, hori izan da nik bizitza osoan landu dudan gai bakarra». Gizon ikasia eta jantzia, erlijiosoa, eta beti jakin-gose; mistikoen lana –San Frantzisko Asiskoa, San Juan Gurutzekoa, Henri Suso, Jacob Boheme– ondo ezagutzen du, eta Rimbaud, Baudelaire, edo Cioran-en poesia miresten; Heidegger eta Bergson-en filosofia berrirakurtzen du, eta Bach, beti Bach, entzuten. Nahiz eta milaka eskultura, grabatu eta irudi sortu dituen, bi dira bereziki esanguratsuak: Donostiako Haizeen Orrazia bata eta Tindayako mendian –Fuerteventurako irla– egin nahi duen Mendi hutsa edo hustuaren proiektua bestea. Donostiako Igeldo azpian dagoen hiru piezako eskultura multzoa izango da jendeak ongien ezagutuko duen lana. Eztabaidagarria eta kritikatua garai batean, Donostiaren sinboloa izateko ohorea ere izan zuen noizbait, baina gaur egun, ahaztu samartua dirudi. Badu lan handien itzal berezi eta, aldi berean, zehaztezin hori. Tindaya mendi sakratua barrutik husteko proiektua du Txillidak eta egitasmo hau irudika daitekeen ederrenetakoa da. Handiustea, nahi bada, baina ederra inondik ere. Hutsunea bera eskultura eta monumentu bihurtzeko asmoak garbi adierazten du artistaren pentsaeraren norakoa. Behin lagun zuen poeta batek honela esan omen zion: «Ez hitz egin jendearekin buruan dituzun ideia horiei buruz, lapurtu egingo dizkizute eta». Eta ez du hitz egiten. Horiekin eskulturak egiten ditu.

Zer ibilbide egin du Txillidak artelanak sortzeko?

Espazioa «Espazioa ederragoa da bertan jartzen dena baino». Ez da onena izango, baina bai, ziurrenik, Eduardo Txillidaren lanaren atzean dagoen filosofia ongien zehazten duten esaldietako bat. Behin Patricio Etxeberria lantegiko sutegian, Legazpin, ikertu ahal izan zuen berak deitzen duen “espazioaren intuizio” horietako bat. Atseden hartzen ari zen eta, bere aurrean, makina handi bat jaso eta tokiz aldatzeko lanean ari zen garabi bat. «Lantegi guztiko espazioak makina hura lurraren kontra zapaldu egiten zuela iruditu zitzaidan; bat-batean kableak tenkatu eta garabiak lurretik altxatu zuen makina hura. Orduan ikusi nuen nola sartzen zen espazioa makinaren azpian, makina bera altxatzeko». Hauxe dugu Txillidaren ideia funtsezkoena: hutsuneek eta hutsarteek jokatzen dute materiarekin, haiek dira protagonistak. Beraz, berarentzat hutsunea da garrantzitsuena, ez eskulturak balio ez duelako, baizik eta hutsunea bera delako eskultura onena. Txillidaren ibilbide artistikorako Parisen emandako urteak funtsezkoak izan ziren. Hara joan zen 1948an, Madrilen egiten ari zen arkitektura ikasketak utzita eta lehen eskulturak egiten hasita. Futbola ere utzita zuen, Errealeko atezaina zela izandako lesio edo min larriak horretara behartuta. Parisen egunero joango zen Louvrera, antzinako eskultura grekoek miretsita, eta horien eragin nabaria izango dute orduko lanek, Urgullen dagoen Torso deritzanak, kasurako. Baina eragin nabariegia nonbait. «Argi hark min egin zidan. Jarraitu izan banio ez nuen egingo egin dudana». 1951n Donostiara itzuli eta Hernanin hasi zen lanean, Manuel Illarramendiren sutegian. Bertan konturatuko da euskalduna dela, eta hori ez dela izena bakarrik, zer edo zer sakonagoa baizik. Argi beltza deituko zuena aurkitu zuen burdinan, suan, eta argi horren itzalean ekin zion lanari: natura hasieran, ametsak gero, eta hutsarteak; lan monumentalak, hilarriak, grabitazioak, erantzukizun politikoaren inguruko irudiak, grabatuak... Burdina, zura, harria, alabastroa, marmola... Badago ohitura bat eskultoreen lana materialen eta gaien arabera sailkatzekoa, baina hori nekeza da Txillidaren kasuan; are gehiago, alferrekoa. Materiala baino garrantzi­tsuagoa da ideia berarentzat, forma baino gehiago formen arteko elkarrizketa. Hortik dator ekonomia, hortik irudien sotiltasuna. Txillidaren abiapuntua filosofia da. Mundua mundu denetik gizakiek egin dituzten galderak egiten dizkio bere buruari, erantzunaren zain edo eske geratu gabe. Hortik jaiotzen dira berak lurrinak deitzen dituenak, aurreintuizioak, alegia, eta hor jaiotzen da artelana, nahiz eta artistaren gogoan soilik izan. «Ez dut bidea ezagutzen, baina bai lurrina». Hortik aurrera dena da lana. Kode batzuk badaude: zuria eta beltza erabiliko ditu marrazkietan –koloreak indarra kenduko lioke ideiari– eta zura eta burdina bereziki eskulturetan. Zuria espazioa izaten da eta beltza, materia. Baina «materia espazio geldoa da, eta espazioa materia azkarra». Hau da, dena da espazioa, abiadura da aldatzen dena. «Espazioa, espazioa, espazioa, hori izan da nik bizitza osoan landu dudan gai bakarra». Gizon ikasia eta jantzia, erlijiosoa, eta beti jakin-gose; mistikoen lana –San Frantzisko Asiskoa, San Juan Gurutzekoa, Henri Suso, Jacob Boheme– ondo ezagutzen du, eta Rimbaud, Baudelaire, edo Cioran-en poesia miresten; Heidegger eta Bergson-en filosofia berrirakurtzen du, eta Bach, beti Bach, entzuten. Nahiz eta milaka eskultura, grabatu eta irudi sortu dituen, bi dira bereziki esanguratsuak: Donostiako Haizeen Orrazia bata eta Tindayako mendian –Fuerteventurako irla– egin nahi duen Mendi hutsa edo hustuaren proiektua bestea. Donostiako Igeldo azpian dagoen hiru piezako eskultura multzoa izango da jendeak ongien ezagutuko duen lana. Eztabaidagarria eta kritikatua garai batean, Donostiaren sinboloa izateko ohorea ere izan zuen noizbait, baina gaur egun, ahaztu samartua dirudi. Badu lan handien itzal berezi eta, aldi berean, zehaztezin hori. Tindaya mendi sakratua barrutik husteko proiektua du Txillidak eta egitasmo hau irudika daitekeen ederrenetakoa da. Handiustea, nahi bada, baina ederra inondik ere. Hutsunea bera eskultura eta monumentu bihurtzeko asmoak garbi adierazten du artistaren pentsaeraren norakoa. Behin lagun zuen poeta batek honela esan omen zion: «Ez hitz egin jendearekin buruan dituzun ideia horiei buruz, lapurtu egingo dizkizute eta». Eta ez du hitz egiten. Horiekin eskulturak egiten ditu.

Zer dio marrazkietako koloreei buruz?

Espazioa «Espazioa ederragoa da bertan jartzen dena baino». Ez da onena izango, baina bai, ziurrenik, Eduardo Txillidaren lanaren atzean dagoen filosofia ongien zehazten duten esaldietako bat. Behin Patricio Etxeberria lantegiko sutegian, Legazpin, ikertu ahal izan zuen berak deitzen duen “espazioaren intuizio” horietako bat. Atseden hartzen ari zen eta, bere aurrean, makina handi bat jaso eta tokiz aldatzeko lanean ari zen garabi bat. «Lantegi guztiko espazioak makina hura lurraren kontra zapaldu egiten zuela iruditu zitzaidan; bat-batean kableak tenkatu eta garabiak lurretik altxatu zuen makina hura. Orduan ikusi nuen nola sartzen zen espazioa makinaren azpian, makina bera altxatzeko». Hauxe dugu Txillidaren ideia funtsezkoena: hutsuneek eta hutsarteek jokatzen dute materiarekin, haiek dira protagonistak. Beraz, berarentzat hutsunea da garrantzitsuena, ez eskulturak balio ez duelako, baizik eta hutsunea bera delako eskultura onena. Txillidaren ibilbide artistikorako Parisen emandako urteak funtsezkoak izan ziren. Hara joan zen 1948an, Madrilen egiten ari zen arkitektura ikasketak utzita eta lehen eskulturak egiten hasita. Futbola ere utzita zuen, Errealeko atezaina zela izandako lesio edo min larriak horretara behartuta. Parisen egunero joango zen Louvrera, antzinako eskultura grekoek miretsita, eta horien eragin nabaria izango dute orduko lanek, Urgullen dagoen Torso deritzanak, kasurako. Baina eragin nabariegia nonbait. «Argi hark min egin zidan. Jarraitu izan banio ez nuen egingo egin dudana». 1951n Donostiara itzuli eta Hernanin hasi zen lanean, Manuel Illarramendiren sutegian. Bertan konturatuko da euskalduna dela, eta hori ez dela izena bakarrik, zer edo zer sakonagoa baizik. Argi beltza deituko zuena aurkitu zuen burdinan, suan, eta argi horren itzalean ekin zion lanari: natura hasieran, ametsak gero, eta hutsarteak; lan monumentalak, hilarriak, grabitazioak, erantzukizun politikoaren inguruko irudiak, grabatuak... Burdina, zura, harria, alabastroa, marmola... Badago ohitura bat eskultoreen lana materialen eta gaien arabera sailkatzekoa, baina hori nekeza da Txillidaren kasuan; are gehiago, alferrekoa. Materiala baino garrantzi­tsuagoa da ideia berarentzat, forma baino gehiago formen arteko elkarrizketa. Hortik dator ekonomia, hortik irudien sotiltasuna. Txillidaren abiapuntua filosofia da. Mundua mundu denetik gizakiek egin dituzten galderak egiten dizkio bere buruari, erantzunaren zain edo eske geratu gabe. Hortik jaiotzen dira berak lurrinak deitzen dituenak, aurreintuizioak, alegia, eta hor jaiotzen da artelana, nahiz eta artistaren gogoan soilik izan. «Ez dut bidea ezagutzen, baina bai lurrina». Hortik aurrera dena da lana. Kode batzuk badaude: zuria eta beltza erabiliko ditu marrazkietan –koloreak indarra kenduko lioke ideiari– eta zura eta burdina bereziki eskulturetan. Zuria espazioa izaten da eta beltza, materia. Baina «materia espazio geldoa da, eta espazioa materia azkarra». Hau da, dena da espazioa, abiadura da aldatzen dena. «Espazioa, espazioa, espazioa, hori izan da nik bizitza osoan landu dudan gai bakarra». Gizon ikasia eta jantzia, erlijiosoa, eta beti jakin-gose; mistikoen lana –San Frantzisko Asiskoa, San Juan Gurutzekoa, Henri Suso, Jacob Boheme– ondo ezagutzen du, eta Rimbaud, Baudelaire, edo Cioran-en poesia miresten; Heidegger eta Bergson-en filosofia berrirakurtzen du, eta Bach, beti Bach, entzuten. Nahiz eta milaka eskultura, grabatu eta irudi sortu dituen, bi dira bereziki esanguratsuak: Donostiako Haizeen Orrazia bata eta Tindayako mendian –Fuerteventurako irla– egin nahi duen Mendi hutsa edo hustuaren proiektua bestea. Donostiako Igeldo azpian dagoen hiru piezako eskultura multzoa izango da jendeak ongien ezagutuko duen lana. Eztabaidagarria eta kritikatua garai batean, Donostiaren sinboloa izateko ohorea ere izan zuen noizbait, baina gaur egun, ahaztu samartua dirudi. Badu lan handien itzal berezi eta, aldi berean, zehaztezin hori. Tindaya mendi sakratua barrutik husteko proiektua du Txillidak eta egitasmo hau irudika daitekeen ederrenetakoa da. Handiustea, nahi bada, baina ederra inondik ere. Hutsunea bera eskultura eta monumentu bihurtzeko asmoak garbi adierazten du artistaren pentsaeraren norakoa. Behin lagun zuen poeta batek honela esan omen zion: «Ez hitz egin jendearekin buruan dituzun ideia horiei buruz, lapurtu egingo dizkizute eta». Eta ez du hitz egiten. Horiekin eskulturak egiten ditu.

Zertarako aipatzen ditu santuen, idazleen eta musikarien izenak?

Espazioa «Espazioa ederragoa da bertan jartzen dena baino». Ez da onena izango, baina bai, ziurrenik, Eduardo Txillidaren lanaren atzean dagoen filosofia ongien zehazten duten esaldietako bat. Behin Patricio Etxeberria lantegiko sutegian, Legazpin, ikertu ahal izan zuen berak deitzen duen “espazioaren intuizio” horietako bat. Atseden hartzen ari zen eta, bere aurrean, makina handi bat jaso eta tokiz aldatzeko lanean ari zen garabi bat. «Lantegi guztiko espazioak makina hura lurraren kontra zapaldu egiten zuela iruditu zitzaidan; bat-batean kableak tenkatu eta garabiak lurretik altxatu zuen makina hura. Orduan ikusi nuen nola sartzen zen espazioa makinaren azpian, makina bera altxatzeko». Hauxe dugu Txillidaren ideia funtsezkoena: hutsuneek eta hutsarteek jokatzen dute materiarekin, haiek dira protagonistak. Beraz, berarentzat hutsunea da garrantzitsuena, ez eskulturak balio ez duelako, baizik eta hutsunea bera delako eskultura onena. Txillidaren ibilbide artistikorako Parisen emandako urteak funtsezkoak izan ziren. Hara joan zen 1948an, Madrilen egiten ari zen arkitektura ikasketak utzita eta lehen eskulturak egiten hasita. Futbola ere utzita zuen, Errealeko atezaina zela izandako lesio edo min larriak horretara behartuta. Parisen egunero joango zen Louvrera, antzinako eskultura grekoek miretsita, eta horien eragin nabaria izango dute orduko lanek, Urgullen dagoen Torso deritzanak, kasurako. Baina eragin nabariegia nonbait. «Argi hark min egin zidan. Jarraitu izan banio ez nuen egingo egin dudana». 1951n Donostiara itzuli eta Hernanin hasi zen lanean, Manuel Illarramendiren sutegian. Bertan konturatuko da euskalduna dela, eta hori ez dela izena bakarrik, zer edo zer sakonagoa baizik. Argi beltza deituko zuena aurkitu zuen burdinan, suan, eta argi horren itzalean ekin zion lanari: natura hasieran, ametsak gero, eta hutsarteak; lan monumentalak, hilarriak, grabitazioak, erantzukizun politikoaren inguruko irudiak, grabatuak... Burdina, zura, harria, alabastroa, marmola... Badago ohitura bat eskultoreen lana materialen eta gaien arabera sailkatzekoa, baina hori nekeza da Txillidaren kasuan; are gehiago, alferrekoa. Materiala baino garrantzi­tsuagoa da ideia berarentzat, forma baino gehiago formen arteko elkarrizketa. Hortik dator ekonomia, hortik irudien sotiltasuna. Txillidaren abiapuntua filosofia da. Mundua mundu denetik gizakiek egin dituzten galderak egiten dizkio bere buruari, erantzunaren zain edo eske geratu gabe. Hortik jaiotzen dira berak lurrinak deitzen dituenak, aurreintuizioak, alegia, eta hor jaiotzen da artelana, nahiz eta artistaren gogoan soilik izan. «Ez dut bidea ezagutzen, baina bai lurrina». Hortik aurrera dena da lana. Kode batzuk badaude: zuria eta beltza erabiliko ditu marrazkietan –koloreak indarra kenduko lioke ideiari– eta zura eta burdina bereziki eskulturetan. Zuria espazioa izaten da eta beltza, materia. Baina «materia espazio geldoa da, eta espazioa materia azkarra». Hau da, dena da espazioa, abiadura da aldatzen dena. «Espazioa, espazioa, espazioa, hori izan da nik bizitza osoan landu dudan gai bakarra». Gizon ikasia eta jantzia, erlijiosoa, eta beti jakin-gose; mistikoen lana –San Frantzisko Asiskoa, San Juan Gurutzekoa, Henri Suso, Jacob Boheme– ondo ezagutzen du, eta Rimbaud, Baudelaire, edo Cioran-en poesia miresten; Heidegger eta Bergson-en filosofia berrirakurtzen du, eta Bach, beti Bach, entzuten. Nahiz eta milaka eskultura, grabatu eta irudi sortu dituen, bi dira bereziki esanguratsuak: Donostiako Haizeen Orrazia bata eta Tindayako mendian –Fuerteventurako irla– egin nahi duen Mendi hutsa edo hustuaren proiektua bestea. Donostiako Igeldo azpian dagoen hiru piezako eskultura multzoa izango da jendeak ongien ezagutuko duen lana. Eztabaidagarria eta kritikatua garai batean, Donostiaren sinboloa izateko ohorea ere izan zuen noizbait, baina gaur egun, ahaztu samartua dirudi. Badu lan handien itzal berezi eta, aldi berean, zehaztezin hori. Tindaya mendi sakratua barrutik husteko proiektua du Txillidak eta egitasmo hau irudika daitekeen ederrenetakoa da. Handiustea, nahi bada, baina ederra inondik ere. Hutsunea bera eskultura eta monumentu bihurtzeko asmoak garbi adierazten du artistaren pentsaeraren norakoa. Behin lagun zuen poeta batek honela esan omen zion: «Ez hitz egin jendearekin buruan dituzun ideia horiei buruz, lapurtu egingo dizkizute eta». Eta ez du hitz egiten. Horiekin eskulturak egiten ditu.

Zer gertatu da Haizeen Orrazia izeneko artelanarekin?

Espazioa «Espazioa ederragoa da bertan jartzen dena baino». Ez da onena izango, baina bai, ziurrenik, Eduardo Txillidaren lanaren atzean dagoen filosofia ongien zehazten duten esaldietako bat. Behin Patricio Etxeberria lantegiko sutegian, Legazpin, ikertu ahal izan zuen berak deitzen duen “espazioaren intuizio” horietako bat. Atseden hartzen ari zen eta, bere aurrean, makina handi bat jaso eta tokiz aldatzeko lanean ari zen garabi bat. «Lantegi guztiko espazioak makina hura lurraren kontra zapaldu egiten zuela iruditu zitzaidan; bat-batean kableak tenkatu eta garabiak lurretik altxatu zuen makina hura. Orduan ikusi nuen nola sartzen zen espazioa makinaren azpian, makina bera altxatzeko». Hauxe dugu Txillidaren ideia funtsezkoena: hutsuneek eta hutsarteek jokatzen dute materiarekin, haiek dira protagonistak. Beraz, berarentzat hutsunea da garrantzitsuena, ez eskulturak balio ez duelako, baizik eta hutsunea bera delako eskultura onena. Txillidaren ibilbide artistikorako Parisen emandako urteak funtsezkoak izan ziren. Hara joan zen 1948an, Madrilen egiten ari zen arkitektura ikasketak utzita eta lehen eskulturak egiten hasita. Futbola ere utzita zuen, Errealeko atezaina zela izandako lesio edo min larriak horretara behartuta. Parisen egunero joango zen Louvrera, antzinako eskultura grekoek miretsita, eta horien eragin nabaria izango dute orduko lanek, Urgullen dagoen Torso deritzanak, kasurako. Baina eragin nabariegia nonbait. «Argi hark min egin zidan. Jarraitu izan banio ez nuen egingo egin dudana». 1951n Donostiara itzuli eta Hernanin hasi zen lanean, Manuel Illarramendiren sutegian. Bertan konturatuko da euskalduna dela, eta hori ez dela izena bakarrik, zer edo zer sakonagoa baizik. Argi beltza deituko zuena aurkitu zuen burdinan, suan, eta argi horren itzalean ekin zion lanari: natura hasieran, ametsak gero, eta hutsarteak; lan monumentalak, hilarriak, grabitazioak, erantzukizun politikoaren inguruko irudiak, grabatuak... Burdina, zura, harria, alabastroa, marmola... Badago ohitura bat eskultoreen lana materialen eta gaien arabera sailkatzekoa, baina hori nekeza da Txillidaren kasuan; are gehiago, alferrekoa. Materiala baino garrantzi­tsuagoa da ideia berarentzat, forma baino gehiago formen arteko elkarrizketa. Hortik dator ekonomia, hortik irudien sotiltasuna. Txillidaren abiapuntua filosofia da. Mundua mundu denetik gizakiek egin dituzten galderak egiten dizkio bere buruari, erantzunaren zain edo eske geratu gabe. Hortik jaiotzen dira berak lurrinak deitzen dituenak, aurreintuizioak, alegia, eta hor jaiotzen da artelana, nahiz eta artistaren gogoan soilik izan. «Ez dut bidea ezagutzen, baina bai lurrina». Hortik aurrera dena da lana. Kode batzuk badaude: zuria eta beltza erabiliko ditu marrazkietan –koloreak indarra kenduko lioke ideiari– eta zura eta burdina bereziki eskulturetan. Zuria espazioa izaten da eta beltza, materia. Baina «materia espazio geldoa da, eta espazioa materia azkarra». Hau da, dena da espazioa, abiadura da aldatzen dena. «Espazioa, espazioa, espazioa, hori izan da nik bizitza osoan landu dudan gai bakarra». Gizon ikasia eta jantzia, erlijiosoa, eta beti jakin-gose; mistikoen lana –San Frantzisko Asiskoa, San Juan Gurutzekoa, Henri Suso, Jacob Boheme– ondo ezagutzen du, eta Rimbaud, Baudelaire, edo Cioran-en poesia miresten; Heidegger eta Bergson-en filosofia berrirakurtzen du, eta Bach, beti Bach, entzuten. Nahiz eta milaka eskultura, grabatu eta irudi sortu dituen, bi dira bereziki esanguratsuak: Donostiako Haizeen Orrazia bata eta Tindayako mendian –Fuerteventurako irla– egin nahi duen Mendi hutsa edo hustuaren proiektua bestea. Donostiako Igeldo azpian dagoen hiru piezako eskultura multzoa izango da jendeak ongien ezagutuko duen lana. Eztabaidagarria eta kritikatua garai batean, Donostiaren sinboloa izateko ohorea ere izan zuen noizbait, baina gaur egun, ahaztu samartua dirudi. Badu lan handien itzal berezi eta, aldi berean, zehaztezin hori. Tindaya mendi sakratua barrutik husteko proiektua du Txillidak eta egitasmo hau irudika daitekeen ederrenetakoa da. Handiustea, nahi bada, baina ederra inondik ere. Hutsunea bera eskultura eta monumentu bihurtzeko asmoak garbi adierazten du artistaren pentsaeraren norakoa. Behin lagun zuen poeta batek honela esan omen zion: «Ez hitz egin jendearekin buruan dituzun ideia horiei buruz, lapurtu egingo dizkizute eta». Eta ez du hitz egiten. Horiekin eskulturak egiten ditu.

Tenerifeko Tindaya izeneko tokian

Gizarte arriskutsua Duintasunez bizitzeko gauzak eduki­tzea nahitaezkoa dela sinetsi dugu. Izpirituzko balio askok garrantzia galdu dute –herrigintzan eta, oro har, elkarteetan parte hartzeko gogoa, elkartasunerako joerak –, eta, ostera, balio mate­rialak –atarramentu ekonomikoa, kanpo itxura erakargarria, prestigiodun lanbidea eta autoa izatea...– indartu eta hedatu egin dira. Gizakiaren garapen pertsonalari baino garran­tzi handiagoa ematen zaio, orain, gauzak edukitzeari. Izan eta ukan aditzak nahastu egin ditugu, eta erosteko gaitasuna erabiltzen hasi gara gure ingurukoen izaera neurtzeko. Garena dugu, eta duguna gara; horra gure modernotasuna. Kapitalismoak, estatuaren boterearen indartzeak, parlamentarismoaren hedape­nak, europarren mundu mailako botere eko­no­­miko eta politikoa areagotzeak eta arra­zoian eta aurrerapen zientifikoan gero eta uste handi­a­goa izateak iraultza industrialaren bidea ireki ziguten, eta amaiga­beko kon­tsumoa ahalbidetzen duten ekono­miak ekarri. Harrezkero, zenbat eta gehiago kon­tsu­­mitu eta aberastasun gehi­ago izan, orduan eta oparotasun eta kontsu­mo aukera gehiago ditugu. Gizakia aberatsago eta goseago. Kontsumo gizarteak lehiakortasuna eta aukera gehiagoko merkatuak ekarri dizkigu, baita erosketak egiteko modu erosoagoak eta bizitza errazten diguten produktu sofistikatuagoak ere. Gero eta bizi kalitate hobea ematen digute bai epeka edo mailegu bidez erosteko aukerak, bai kreditu txartelak, bai Internetek edo katalogo bidez urruneko produktuak eskuratzeko ahalbi­deak Kon­tsu­mo gizarteak erosle eta zerbitzuen erabil­tzaile eskolatuagoak eta zorrotzagoak ere ekarri ditu. Kontsumi­tzaileok inolako eskubiderik ez genuen egoeratik, mugi­mendu eta kontsumitzaile kontzientzia gero eta indartsuagoa izatera pasatu gara. Kontsu­mi­tzai­leen aldeko kon­tzien­tzia han­dia­goa dago gizartean. Nolana­hi ere, zertxobait txarto doala ohartzen gara. Modernitateak garapen ekonomikoa ahalbi­detu du, baina merkatuarekiko dependentzia izugarria ekarri digu eta mendekoagoak bihurtu gaitu. Beste hitz batzuetan esanda, merkatu askeak amaigabeko aukerak eskaintzen dituen itxura eman nahi izaten du, baina, egiatan, produktu jakin batzuen artean aukeratzera behartzen gaitu. Gizaki auto­no­moa izatea ia-ia ezinezkoa da, eta, ondorioz, multinazional eta banaketa enpresa handiek ezartzen dizkiguten joera, moda eta produktuetara moldatzea beste aukerarik ez dugu. Modernitateak, kontsumitzaile askeak desagerrarazteaz gain, gizarte arriskutsua sortu du, eta bizi garen planetaren eta datozen belaunaldien etorkizuna zalantzan jarri. Siste­ma kapitalista eta neurrigabeko kontsu­moa hedatzen joan diren abiadura berean, mundua ezegonkorragoa eta deso­rekatuagoa egin da. Gizarte arriskutsuaren ironiarik azpimarragarrienetako bat zera da: gosea pasatzen duten milioika lagunen alboan, gehiegizko pisuaren ondorioz hiltzen diren pertsonak daudela. Gutxiegia eta larregia beti kaltegarria. Beste batzuek, aldiz, desberdin eran­tzu­ten diote gizarte kontsumista honek bultzatzen duen anomiari, identitate galerari eta auto­es­tima baxuari, eta behar dutena baino gutxiago jaten dute; hots, anorexia eta bulimia bezalako gaixotasunak garatzen dituzte. Herrialde txiroetan bizi diren biztanleen gorputzak nahi ditugu, horiek pasatzen dituz­ten gabeziak pasatu gabe. Arriskurik gabeko oparotasuna nahi dugu; ona txarrik gabe. Indibidualismoa, materialismoa, hedo­nis­moa, neurrigabeko kontsumoa eta kultur homogeneotasuna bultzatzen diren gizarte eredu honetan, gure gorputza behar bezala zaintzeko eta osasuntsu egoteko gauza naturalak jan behar ditugula esaten digute, eta produktu biologikoez, organikoez, biodi­namikoez eta ekologikoez betetako apalak eskaintzen dizkigute. Gure bizitzen gehiegizko artifizialtasunak naturara buel­ta­tzeko eta elikagai osasuntsuak jateko gogoa areagotu du, askotan era obsesiboan. Honela, bada, elikatzeari loturiko azken gaixotasun psikologikoa ortorexia da; hau da, soilik elikagai sanoak eta naturalak jateko joera itsua. Gure gehiegizko artifizialtasunak simaur hutsez hazitako azenarioak, baserriko arrautzak edo pestizidarik gabeko fruituak jainkotu ditu. Gizarte arriskutsuan zailtasun handiak ditugu erdibidea aurkitzeko. Natu­rara bueltatzeko joera indartzen ari da, baina, kasu askotan, modu obsesiboan eta artifizialean. Anorexia, bulimia eta ortorexia beza­lako gaixotasun psikologikoak gutxi balira, gure gizartean izugarrizko frus­trazioa metatzen ari da. Asko dira, ikus-entzunezko hedabideetatik bidaltzen diren kon­tsumo mezu tentagarriei aurre egin ezinik, arazo larriak dituztenak; esan nahi baita, iragarkiek eta, oro har, ikus-entzunezko hedabideek islatzen duten mundu osasuntsu, aberats eta buruhausterik gabea eskuratu ezinik goibel bizi den pertsona larregi dagoela. Eza eta ezina: harriak baino gogorragoa. Gure gizartean frustrazioak erosketa mendekotasuna ere sendotu du. Gero eta jende gehiagok eros daitekeena baino gehiago erosten du, behar ez diren gauzak erosten ditu etengabe edo dendan behar baino denbora gehiago pasatzen du. Horrenbestez, gero eta jende gehiagok ditu arazo ekonomikoak eta zorrak. Kontsumo gizarteak gizaki mota berri bat eta ekonomiaren eta, oro har, gizartearen antolaketa berria sustatzen ditu. Orain arte nagusitu diren bizitzeko eta harremanak egiteko erak, gure hiriak eta espazioak antolatzeko moduak, elikatzeko ohiturak eta lan egiteko eta aisialdirako arauak aldatzen ari dira, eta multinazionalen araberako inte­resak, ideologiak eta arauak gailentzen. Izen handiko marken, azalera handiko merka­taritza zentroen eta banaketa enpresa handien neurrira egindako gizartea izango dugu aurki. Kontsumo gune erraldoiek plan urba­nis­tikoak berregokitzen dituzte, errepi­de sareak aldatzen edo berrantolatzen dituzte, edota nekazaritzarako egokiak diren lurrak apar­kaleku bihurtzen. Espazioa eta lurrak ere neurrigabeko kontsumoaren mende jarri dira, eta, hiriak eta lurraldea antolatzean, herrita­rron bizikidetasunari baino garrantzi handia­goa ematen hasi gara errentagarritasunari eta etekin ekonomikoei. Oro har, beraz, mundua orain dela mende erdi baino arriskutsuagoa eta desorekatuagoa da. Neurrigabeko garapenak eta kontsumoak hankaz gora jarri dute orain arteko oreka sozial eta ekonomikoa, eta, ondorioz, norae­ze­ko egoera gailendu da. Aberasta­sunen ekoizpen mugagabeak maneiagaitzak diren arriskuen ekoizpena dakar, baita jasanezinezko galera ekonomikoa ere. Beste mundu mota bat lortzeko ekime­nak, protokoloak, proposamenak eta biltza­rrak ugari dira, baina denbora aurrera doa, eta ez dirudi ganorazko pausurik ematen denik. Gehiegizko kontsumoaren atzetik dauden gizarte filosofia eta portaerak barneratuegi ditugu, gauzak egun batetik bestera alda­tzeko. Quousque tandem? Merkataritza gune handiak, monopolio eta oligopolioak, pro­duktu transgenikoak eta seriean egindako produktuak ezinbesteko bihurtu dituen filo­sofia neoliberal eta kontsumista zalantzan jartzen dugun arte.

Testuan, oro har,

Gizarte arriskutsua Duintasunez bizitzeko gauzak eduki­tzea nahitaezkoa dela sinetsi dugu. Izpirituzko balio askok garrantzia galdu dute –herrigintzan eta, oro har, elkarteetan parte hartzeko gogoa, elkartasunerako joerak –, eta, ostera, balio mate­rialak –atarramentu ekonomikoa, kanpo itxura erakargarria, prestigiodun lanbidea eta autoa izatea...– indartu eta hedatu egin dira. Gizakiaren garapen pertsonalari baino garran­tzi handiagoa ematen zaio, orain, gauzak edukitzeari. Izan eta ukan aditzak nahastu egin ditugu, eta erosteko gaitasuna erabiltzen hasi gara gure ingurukoen izaera neurtzeko. Garena dugu, eta duguna gara; horra gure modernotasuna. Kapitalismoak, estatuaren boterearen indartzeak, parlamentarismoaren hedape­nak, europarren mundu mailako botere eko­no­­miko eta politikoa areagotzeak eta arra­zoian eta aurrerapen zientifikoan gero eta uste handi­a­goa izateak iraultza industrialaren bidea ireki ziguten, eta amaiga­beko kon­tsumoa ahalbidetzen duten ekono­miak ekarri. Harrezkero, zenbat eta gehiago kon­tsu­­mitu eta aberastasun gehi­ago izan, orduan eta oparotasun eta kontsu­mo aukera gehiago ditugu. Gizakia aberatsago eta goseago. Kontsumo gizarteak lehiakortasuna eta aukera gehiagoko merkatuak ekarri dizkigu, baita erosketak egiteko modu erosoagoak eta bizitza errazten diguten produktu sofistikatuagoak ere. Gero eta bizi kalitate hobea ematen digute bai epeka edo mailegu bidez erosteko aukerak, bai kreditu txartelak, bai Internetek edo katalogo bidez urruneko produktuak eskuratzeko ahalbi­deak Kon­tsu­mo gizarteak erosle eta zerbitzuen erabil­tzaile eskolatuagoak eta zorrotzagoak ere ekarri ditu. Kontsumi­tzaileok inolako eskubiderik ez genuen egoeratik, mugi­mendu eta kontsumitzaile kontzientzia gero eta indartsuagoa izatera pasatu gara. Kontsu­mi­tzai­leen aldeko kon­tzien­tzia han­dia­goa dago gizartean. Nolana­hi ere, zertxobait txarto doala ohartzen gara. Modernitateak garapen ekonomikoa ahalbi­detu du, baina merkatuarekiko dependentzia izugarria ekarri digu eta mendekoagoak bihurtu gaitu. Beste hitz batzuetan esanda, merkatu askeak amaigabeko aukerak eskaintzen dituen itxura eman nahi izaten du, baina, egiatan, produktu jakin batzuen artean aukeratzera behartzen gaitu. Gizaki auto­no­moa izatea ia-ia ezinezkoa da, eta, ondorioz, multinazional eta banaketa enpresa handiek ezartzen dizkiguten joera, moda eta produktuetara moldatzea beste aukerarik ez dugu. Modernitateak, kontsumitzaile askeak desagerrarazteaz gain, gizarte arriskutsua sortu du, eta bizi garen planetaren eta datozen belaunaldien etorkizuna zalantzan jarri. Siste­ma kapitalista eta neurrigabeko kontsu­moa hedatzen joan diren abiadura berean, mundua ezegonkorragoa eta deso­rekatuagoa egin da. Gizarte arriskutsuaren ironiarik azpimarragarrienetako bat zera da: gosea pasatzen duten milioika lagunen alboan, gehiegizko pisuaren ondorioz hiltzen diren pertsonak daudela. Gutxiegia eta larregia beti kaltegarria. Beste batzuek, aldiz, desberdin eran­tzu­ten diote gizarte kontsumista honek bultzatzen duen anomiari, identitate galerari eta auto­es­tima baxuari, eta behar dutena baino gutxiago jaten dute; hots, anorexia eta bulimia bezalako gaixotasunak garatzen dituzte. Herrialde txiroetan bizi diren biztanleen gorputzak nahi ditugu, horiek pasatzen dituz­ten gabeziak pasatu gabe. Arriskurik gabeko oparotasuna nahi dugu; ona txarrik gabe. Indibidualismoa, materialismoa, hedo­nis­moa, neurrigabeko kontsumoa eta kultur homogeneotasuna bultzatzen diren gizarte eredu honetan, gure gorputza behar bezala zaintzeko eta osasuntsu egoteko gauza naturalak jan behar ditugula esaten digute, eta produktu biologikoez, organikoez, biodi­namikoez eta ekologikoez betetako apalak eskaintzen dizkigute. Gure bizitzen gehiegizko artifizialtasunak naturara buel­ta­tzeko eta elikagai osasuntsuak jateko gogoa areagotu du, askotan era obsesiboan. Honela, bada, elikatzeari loturiko azken gaixotasun psikologikoa ortorexia da; hau da, soilik elikagai sanoak eta naturalak jateko joera itsua. Gure gehiegizko artifizialtasunak simaur hutsez hazitako azenarioak, baserriko arrautzak edo pestizidarik gabeko fruituak jainkotu ditu. Gizarte arriskutsuan zailtasun handiak ditugu erdibidea aurkitzeko. Natu­rara bueltatzeko joera indartzen ari da, baina, kasu askotan, modu obsesiboan eta artifizialean. Anorexia, bulimia eta ortorexia beza­lako gaixotasun psikologikoak gutxi balira, gure gizartean izugarrizko frus­trazioa metatzen ari da. Asko dira, ikus-entzunezko hedabideetatik bidaltzen diren kon­tsumo mezu tentagarriei aurre egin ezinik, arazo larriak dituztenak; esan nahi baita, iragarkiek eta, oro har, ikus-entzunezko hedabideek islatzen duten mundu osasuntsu, aberats eta buruhausterik gabea eskuratu ezinik goibel bizi den pertsona larregi dagoela. Eza eta ezina: harriak baino gogorragoa. Gure gizartean frustrazioak erosketa mendekotasuna ere sendotu du. Gero eta jende gehiagok eros daitekeena baino gehiago erosten du, behar ez diren gauzak erosten ditu etengabe edo dendan behar baino denbora gehiago pasatzen du. Horrenbestez, gero eta jende gehiagok ditu arazo ekonomikoak eta zorrak. Kontsumo gizarteak gizaki mota berri bat eta ekonomiaren eta, oro har, gizartearen antolaketa berria sustatzen ditu. Orain arte nagusitu diren bizitzeko eta harremanak egiteko erak, gure hiriak eta espazioak antolatzeko moduak, elikatzeko ohiturak eta lan egiteko eta aisialdirako arauak aldatzen ari dira, eta multinazionalen araberako inte­resak, ideologiak eta arauak gailentzen. Izen handiko marken, azalera handiko merka­taritza zentroen eta banaketa enpresa handien neurrira egindako gizartea izango dugu aurki. Kontsumo gune erraldoiek plan urba­nis­tikoak berregokitzen dituzte, errepi­de sareak aldatzen edo berrantolatzen dituzte, edota nekazaritzarako egokiak diren lurrak apar­kaleku bihurtzen. Espazioa eta lurrak ere neurrigabeko kontsumoaren mende jarri dira, eta, hiriak eta lurraldea antolatzean, herrita­rron bizikidetasunari baino garrantzi handia­goa ematen hasi gara errentagarritasunari eta etekin ekonomikoei. Oro har, beraz, mundua orain dela mende erdi baino arriskutsuagoa eta desorekatuagoa da. Neurrigabeko garapenak eta kontsumoak hankaz gora jarri dute orain arteko oreka sozial eta ekonomikoa, eta, ondorioz, norae­ze­ko egoera gailendu da. Aberasta­sunen ekoizpen mugagabeak maneiagaitzak diren arriskuen ekoizpena dakar, baita jasanezinezko galera ekonomikoa ere. Beste mundu mota bat lortzeko ekime­nak, protokoloak, proposamenak eta biltza­rrak ugari dira, baina denbora aurrera doa, eta ez dirudi ganorazko pausurik ematen denik. Gehiegizko kontsumoaren atzetik dauden gizarte filosofia eta portaerak barneratuegi ditugu, gauzak egun batetik bestera alda­tzeko. Quousque tandem? Merkataritza gune handiak, monopolio eta oligopolioak, pro­duktu transgenikoak eta seriean egindako produktuak ezinbesteko bihurtu dituen filo­sofia neoliberal eta kontsumista zalantzan jartzen dugun arte.

Idazlearen iritziz, gaurko gizartean,

Gizarte arriskutsua Duintasunez bizitzeko gauzak eduki­tzea nahitaezkoa dela sinetsi dugu. Izpirituzko balio askok garrantzia galdu dute –herrigintzan eta, oro har, elkarteetan parte hartzeko gogoa, elkartasunerako joerak –, eta, ostera, balio mate­rialak –atarramentu ekonomikoa, kanpo itxura erakargarria, prestigiodun lanbidea eta autoa izatea...– indartu eta hedatu egin dira. Gizakiaren garapen pertsonalari baino garran­tzi handiagoa ematen zaio, orain, gauzak edukitzeari. Izan eta ukan aditzak nahastu egin ditugu, eta erosteko gaitasuna erabiltzen hasi gara gure ingurukoen izaera neurtzeko. Garena dugu, eta duguna gara; horra gure modernotasuna. Kapitalismoak, estatuaren boterearen indartzeak, parlamentarismoaren hedape­nak, europarren mundu mailako botere eko­no­­miko eta politikoa areagotzeak eta arra­zoian eta aurrerapen zientifikoan gero eta uste handi­a­goa izateak iraultza industrialaren bidea ireki ziguten, eta amaiga­beko kon­tsumoa ahalbidetzen duten ekono­miak ekarri. Harrezkero, zenbat eta gehiago kon­tsu­­mitu eta aberastasun gehi­ago izan, orduan eta oparotasun eta kontsu­mo aukera gehiago ditugu. Gizakia aberatsago eta goseago. Kontsumo gizarteak lehiakortasuna eta aukera gehiagoko merkatuak ekarri dizkigu, baita erosketak egiteko modu erosoagoak eta bizitza errazten diguten produktu sofistikatuagoak ere. Gero eta bizi kalitate hobea ematen digute bai epeka edo mailegu bidez erosteko aukerak, bai kreditu txartelak, bai Internetek edo katalogo bidez urruneko produktuak eskuratzeko ahalbi­deak Kon­tsu­mo gizarteak erosle eta zerbitzuen erabil­tzaile eskolatuagoak eta zorrotzagoak ere ekarri ditu. Kontsumi­tzaileok inolako eskubiderik ez genuen egoeratik, mugi­mendu eta kontsumitzaile kontzientzia gero eta indartsuagoa izatera pasatu gara. Kontsu­mi­tzai­leen aldeko kon­tzien­tzia han­dia­goa dago gizartean. Nolana­hi ere, zertxobait txarto doala ohartzen gara. Modernitateak garapen ekonomikoa ahalbi­detu du, baina merkatuarekiko dependentzia izugarria ekarri digu eta mendekoagoak bihurtu gaitu. Beste hitz batzuetan esanda, merkatu askeak amaigabeko aukerak eskaintzen dituen itxura eman nahi izaten du, baina, egiatan, produktu jakin batzuen artean aukeratzera behartzen gaitu. Gizaki auto­no­moa izatea ia-ia ezinezkoa da, eta, ondorioz, multinazional eta banaketa enpresa handiek ezartzen dizkiguten joera, moda eta produktuetara moldatzea beste aukerarik ez dugu. Modernitateak, kontsumitzaile askeak desagerrarazteaz gain, gizarte arriskutsua sortu du, eta bizi garen planetaren eta datozen belaunaldien etorkizuna zalantzan jarri. Siste­ma kapitalista eta neurrigabeko kontsu­moa hedatzen joan diren abiadura berean, mundua ezegonkorragoa eta deso­rekatuagoa egin da. Gizarte arriskutsuaren ironiarik azpimarragarrienetako bat zera da: gosea pasatzen duten milioika lagunen alboan, gehiegizko pisuaren ondorioz hiltzen diren pertsonak daudela. Gutxiegia eta larregia beti kaltegarria. Beste batzuek, aldiz, desberdin eran­tzu­ten diote gizarte kontsumista honek bultzatzen duen anomiari, identitate galerari eta auto­es­tima baxuari, eta behar dutena baino gutxiago jaten dute; hots, anorexia eta bulimia bezalako gaixotasunak garatzen dituzte. Herrialde txiroetan bizi diren biztanleen gorputzak nahi ditugu, horiek pasatzen dituz­ten gabeziak pasatu gabe. Arriskurik gabeko oparotasuna nahi dugu; ona txarrik gabe. Indibidualismoa, materialismoa, hedo­nis­moa, neurrigabeko kontsumoa eta kultur homogeneotasuna bultzatzen diren gizarte eredu honetan, gure gorputza behar bezala zaintzeko eta osasuntsu egoteko gauza naturalak jan behar ditugula esaten digute, eta produktu biologikoez, organikoez, biodi­namikoez eta ekologikoez betetako apalak eskaintzen dizkigute. Gure bizitzen gehiegizko artifizialtasunak naturara buel­ta­tzeko eta elikagai osasuntsuak jateko gogoa areagotu du, askotan era obsesiboan. Honela, bada, elikatzeari loturiko azken gaixotasun psikologikoa ortorexia da; hau da, soilik elikagai sanoak eta naturalak jateko joera itsua. Gure gehiegizko artifizialtasunak simaur hutsez hazitako azenarioak, baserriko arrautzak edo pestizidarik gabeko fruituak jainkotu ditu. Gizarte arriskutsuan zailtasun handiak ditugu erdibidea aurkitzeko. Natu­rara bueltatzeko joera indartzen ari da, baina, kasu askotan, modu obsesiboan eta artifizialean. Anorexia, bulimia eta ortorexia beza­lako gaixotasun psikologikoak gutxi balira, gure gizartean izugarrizko frus­trazioa metatzen ari da. Asko dira, ikus-entzunezko hedabideetatik bidaltzen diren kon­tsumo mezu tentagarriei aurre egin ezinik, arazo larriak dituztenak; esan nahi baita, iragarkiek eta, oro har, ikus-entzunezko hedabideek islatzen duten mundu osasuntsu, aberats eta buruhausterik gabea eskuratu ezinik goibel bizi den pertsona larregi dagoela. Eza eta ezina: harriak baino gogorragoa. Gure gizartean frustrazioak erosketa mendekotasuna ere sendotu du. Gero eta jende gehiagok eros daitekeena baino gehiago erosten du, behar ez diren gauzak erosten ditu etengabe edo dendan behar baino denbora gehiago pasatzen du. Horrenbestez, gero eta jende gehiagok ditu arazo ekonomikoak eta zorrak. Kontsumo gizarteak gizaki mota berri bat eta ekonomiaren eta, oro har, gizartearen antolaketa berria sustatzen ditu. Orain arte nagusitu diren bizitzeko eta harremanak egiteko erak, gure hiriak eta espazioak antolatzeko moduak, elikatzeko ohiturak eta lan egiteko eta aisialdirako arauak aldatzen ari dira, eta multinazionalen araberako inte­resak, ideologiak eta arauak gailentzen. Izen handiko marken, azalera handiko merka­taritza zentroen eta banaketa enpresa handien neurrira egindako gizartea izango dugu aurki. Kontsumo gune erraldoiek plan urba­nis­tikoak berregokitzen dituzte, errepi­de sareak aldatzen edo berrantolatzen dituzte, edota nekazaritzarako egokiak diren lurrak apar­kaleku bihurtzen. Espazioa eta lurrak ere neurrigabeko kontsumoaren mende jarri dira, eta, hiriak eta lurraldea antolatzean, herrita­rron bizikidetasunari baino garrantzi handia­goa ematen hasi gara errentagarritasunari eta etekin ekonomikoei. Oro har, beraz, mundua orain dela mende erdi baino arriskutsuagoa eta desorekatuagoa da. Neurrigabeko garapenak eta kontsumoak hankaz gora jarri dute orain arteko oreka sozial eta ekonomikoa, eta, ondorioz, norae­ze­ko egoera gailendu da. Aberasta­sunen ekoizpen mugagabeak maneiagaitzak diren arriskuen ekoizpena dakar, baita jasanezinezko galera ekonomikoa ere. Beste mundu mota bat lortzeko ekime­nak, protokoloak, proposamenak eta biltza­rrak ugari dira, baina denbora aurrera doa, eta ez dirudi ganorazko pausurik ematen denik. Gehiegizko kontsumoaren atzetik dauden gizarte filosofia eta portaerak barneratuegi ditugu, gauzak egun batetik bestera alda­tzeko. Quousque tandem? Merkataritza gune handiak, monopolio eta oligopolioak, pro­duktu transgenikoak eta seriean egindako produktuak ezinbesteko bihurtu dituen filo­sofia neoliberal eta kontsumista zalantzan jartzen dugun arte.

Kontsumo gizartean, gizakia aberatsago eta goseago. Alegia, gaurko gizartean

Gizarte arriskutsua Duintasunez bizitzeko gauzak eduki­tzea nahitaezkoa dela sinetsi dugu. Izpirituzko balio askok garrantzia galdu dute –herrigintzan eta, oro har, elkarteetan parte hartzeko gogoa, elkartasunerako joerak –, eta, ostera, balio mate­rialak –atarramentu ekonomikoa, kanpo itxura erakargarria, prestigiodun lanbidea eta autoa izatea...– indartu eta hedatu egin dira. Gizakiaren garapen pertsonalari baino garran­tzi handiagoa ematen zaio, orain, gauzak edukitzeari. Izan eta ukan aditzak nahastu egin ditugu, eta erosteko gaitasuna erabiltzen hasi gara gure ingurukoen izaera neurtzeko. Garena dugu, eta duguna gara; horra gure modernotasuna. Kapitalismoak, estatuaren boterearen indartzeak, parlamentarismoaren hedape­nak, europarren mundu mailako botere eko­no­­miko eta politikoa areagotzeak eta arra­zoian eta aurrerapen zientifikoan gero eta uste handi­a­goa izateak iraultza industrialaren bidea ireki ziguten, eta amaiga­beko kon­tsumoa ahalbidetzen duten ekono­miak ekarri. Harrezkero, zenbat eta gehiago kon­tsu­­mitu eta aberastasun gehi­ago izan, orduan eta oparotasun eta kontsu­mo aukera gehiago ditugu. Gizakia aberatsago eta goseago. Kontsumo gizarteak lehiakortasuna eta aukera gehiagoko merkatuak ekarri dizkigu, baita erosketak egiteko modu erosoagoak eta bizitza errazten diguten produktu sofistikatuagoak ere. Gero eta bizi kalitate hobea ematen digute bai epeka edo mailegu bidez erosteko aukerak, bai kreditu txartelak, bai Internetek edo katalogo bidez urruneko produktuak eskuratzeko ahalbi­deak Kon­tsu­mo gizarteak erosle eta zerbitzuen erabil­tzaile eskolatuagoak eta zorrotzagoak ere ekarri ditu. Kontsumi­tzaileok inolako eskubiderik ez genuen egoeratik, mugi­mendu eta kontsumitzaile kontzientzia gero eta indartsuagoa izatera pasatu gara. Kontsu­mi­tzai­leen aldeko kon­tzien­tzia han­dia­goa dago gizartean. Nolana­hi ere, zertxobait txarto doala ohartzen gara. Modernitateak garapen ekonomikoa ahalbi­detu du, baina merkatuarekiko dependentzia izugarria ekarri digu eta mendekoagoak bihurtu gaitu. Beste hitz batzuetan esanda, merkatu askeak amaigabeko aukerak eskaintzen dituen itxura eman nahi izaten du, baina, egiatan, produktu jakin batzuen artean aukeratzera behartzen gaitu. Gizaki auto­no­moa izatea ia-ia ezinezkoa da, eta, ondorioz, multinazional eta banaketa enpresa handiek ezartzen dizkiguten joera, moda eta produktuetara moldatzea beste aukerarik ez dugu. Modernitateak, kontsumitzaile askeak desagerrarazteaz gain, gizarte arriskutsua sortu du, eta bizi garen planetaren eta datozen belaunaldien etorkizuna zalantzan jarri. Siste­ma kapitalista eta neurrigabeko kontsu­moa hedatzen joan diren abiadura berean, mundua ezegonkorragoa eta deso­rekatuagoa egin da. Gizarte arriskutsuaren ironiarik azpimarragarrienetako bat zera da: gosea pasatzen duten milioika lagunen alboan, gehiegizko pisuaren ondorioz hiltzen diren pertsonak daudela. Gutxiegia eta larregia beti kaltegarria. Beste batzuek, aldiz, desberdin eran­tzu­ten diote gizarte kontsumista honek bultzatzen duen anomiari, identitate galerari eta auto­es­tima baxuari, eta behar dutena baino gutxiago jaten dute; hots, anorexia eta bulimia bezalako gaixotasunak garatzen dituzte. Herrialde txiroetan bizi diren biztanleen gorputzak nahi ditugu, horiek pasatzen dituz­ten gabeziak pasatu gabe. Arriskurik gabeko oparotasuna nahi dugu; ona txarrik gabe. Indibidualismoa, materialismoa, hedo­nis­moa, neurrigabeko kontsumoa eta kultur homogeneotasuna bultzatzen diren gizarte eredu honetan, gure gorputza behar bezala zaintzeko eta osasuntsu egoteko gauza naturalak jan behar ditugula esaten digute, eta produktu biologikoez, organikoez, biodi­namikoez eta ekologikoez betetako apalak eskaintzen dizkigute. Gure bizitzen gehiegizko artifizialtasunak naturara buel­ta­tzeko eta elikagai osasuntsuak jateko gogoa areagotu du, askotan era obsesiboan. Honela, bada, elikatzeari loturiko azken gaixotasun psikologikoa ortorexia da; hau da, soilik elikagai sanoak eta naturalak jateko joera itsua. Gure gehiegizko artifizialtasunak simaur hutsez hazitako azenarioak, baserriko arrautzak edo pestizidarik gabeko fruituak jainkotu ditu. Gizarte arriskutsuan zailtasun handiak ditugu erdibidea aurkitzeko. Natu­rara bueltatzeko joera indartzen ari da, baina, kasu askotan, modu obsesiboan eta artifizialean. Anorexia, bulimia eta ortorexia beza­lako gaixotasun psikologikoak gutxi balira, gure gizartean izugarrizko frus­trazioa metatzen ari da. Asko dira, ikus-entzunezko hedabideetatik bidaltzen diren kon­tsumo mezu tentagarriei aurre egin ezinik, arazo larriak dituztenak; esan nahi baita, iragarkiek eta, oro har, ikus-entzunezko hedabideek islatzen duten mundu osasuntsu, aberats eta buruhausterik gabea eskuratu ezinik goibel bizi den pertsona larregi dagoela. Eza eta ezina: harriak baino gogorragoa. Gure gizartean frustrazioak erosketa mendekotasuna ere sendotu du. Gero eta jende gehiagok eros daitekeena baino gehiago erosten du, behar ez diren gauzak erosten ditu etengabe edo dendan behar baino denbora gehiago pasatzen du. Horrenbestez, gero eta jende gehiagok ditu arazo ekonomikoak eta zorrak. Kontsumo gizarteak gizaki mota berri bat eta ekonomiaren eta, oro har, gizartearen antolaketa berria sustatzen ditu. Orain arte nagusitu diren bizitzeko eta harremanak egiteko erak, gure hiriak eta espazioak antolatzeko moduak, elikatzeko ohiturak eta lan egiteko eta aisialdirako arauak aldatzen ari dira, eta multinazionalen araberako inte­resak, ideologiak eta arauak gailentzen. Izen handiko marken, azalera handiko merka­taritza zentroen eta banaketa enpresa handien neurrira egindako gizartea izango dugu aurki. Kontsumo gune erraldoiek plan urba­nis­tikoak berregokitzen dituzte, errepi­de sareak aldatzen edo berrantolatzen dituzte, edota nekazaritzarako egokiak diren lurrak apar­kaleku bihurtzen. Espazioa eta lurrak ere neurrigabeko kontsumoaren mende jarri dira, eta, hiriak eta lurraldea antolatzean, herrita­rron bizikidetasunari baino garrantzi handia­goa ematen hasi gara errentagarritasunari eta etekin ekonomikoei. Oro har, beraz, mundua orain dela mende erdi baino arriskutsuagoa eta desorekatuagoa da. Neurrigabeko garapenak eta kontsumoak hankaz gora jarri dute orain arteko oreka sozial eta ekonomikoa, eta, ondorioz, norae­ze­ko egoera gailendu da. Aberasta­sunen ekoizpen mugagabeak maneiagaitzak diren arriskuen ekoizpena dakar, baita jasanezinezko galera ekonomikoa ere. Beste mundu mota bat lortzeko ekime­nak, protokoloak, proposamenak eta biltza­rrak ugari dira, baina denbora aurrera doa, eta ez dirudi ganorazko pausurik ematen denik. Gehiegizko kontsumoaren atzetik dauden gizarte filosofia eta portaerak barneratuegi ditugu, gauzak egun batetik bestera alda­tzeko. Quousque tandem? Merkataritza gune handiak, monopolio eta oligopolioak, pro­duktu transgenikoak eta seriean egindako produktuak ezinbesteko bihurtu dituen filo­sofia neoliberal eta kontsumista zalantzan jartzen dugun arte.

Arazoak arazo

Gizarte arriskutsua Duintasunez bizitzeko gauzak eduki­tzea nahitaezkoa dela sinetsi dugu. Izpirituzko balio askok garrantzia galdu dute –herrigintzan eta, oro har, elkarteetan parte hartzeko gogoa, elkartasunerako joerak –, eta, ostera, balio mate­rialak –atarramentu ekonomikoa, kanpo itxura erakargarria, prestigiodun lanbidea eta autoa izatea...– indartu eta hedatu egin dira. Gizakiaren garapen pertsonalari baino garran­tzi handiagoa ematen zaio, orain, gauzak edukitzeari. Izan eta ukan aditzak nahastu egin ditugu, eta erosteko gaitasuna erabiltzen hasi gara gure ingurukoen izaera neurtzeko. Garena dugu, eta duguna gara; horra gure modernotasuna. Kapitalismoak, estatuaren boterearen indartzeak, parlamentarismoaren hedape­nak, europarren mundu mailako botere eko­no­­miko eta politikoa areagotzeak eta arra­zoian eta aurrerapen zientifikoan gero eta uste handi­a­goa izateak iraultza industrialaren bidea ireki ziguten, eta amaiga­beko kon­tsumoa ahalbidetzen duten ekono­miak ekarri. Harrezkero, zenbat eta gehiago kon­tsu­­mitu eta aberastasun gehi­ago izan, orduan eta oparotasun eta kontsu­mo aukera gehiago ditugu. Gizakia aberatsago eta goseago. Kontsumo gizarteak lehiakortasuna eta aukera gehiagoko merkatuak ekarri dizkigu, baita erosketak egiteko modu erosoagoak eta bizitza errazten diguten produktu sofistikatuagoak ere. Gero eta bizi kalitate hobea ematen digute bai epeka edo mailegu bidez erosteko aukerak, bai kreditu txartelak, bai Internetek edo katalogo bidez urruneko produktuak eskuratzeko ahalbi­deak Kon­tsu­mo gizarteak erosle eta zerbitzuen erabil­tzaile eskolatuagoak eta zorrotzagoak ere ekarri ditu. Kontsumi­tzaileok inolako eskubiderik ez genuen egoeratik, mugi­mendu eta kontsumitzaile kontzientzia gero eta indartsuagoa izatera pasatu gara. Kontsu­mi­tzai­leen aldeko kon­tzien­tzia han­dia­goa dago gizartean. Nolana­hi ere, zertxobait txarto doala ohartzen gara. Modernitateak garapen ekonomikoa ahalbi­detu du, baina merkatuarekiko dependentzia izugarria ekarri digu eta mendekoagoak bihurtu gaitu. Beste hitz batzuetan esanda, merkatu askeak amaigabeko aukerak eskaintzen dituen itxura eman nahi izaten du, baina, egiatan, produktu jakin batzuen artean aukeratzera behartzen gaitu. Gizaki auto­no­moa izatea ia-ia ezinezkoa da, eta, ondorioz, multinazional eta banaketa enpresa handiek ezartzen dizkiguten joera, moda eta produktuetara moldatzea beste aukerarik ez dugu. Modernitateak, kontsumitzaile askeak desagerrarazteaz gain, gizarte arriskutsua sortu du, eta bizi garen planetaren eta datozen belaunaldien etorkizuna zalantzan jarri. Siste­ma kapitalista eta neurrigabeko kontsu­moa hedatzen joan diren abiadura berean, mundua ezegonkorragoa eta deso­rekatuagoa egin da. Gizarte arriskutsuaren ironiarik azpimarragarrienetako bat zera da: gosea pasatzen duten milioika lagunen alboan, gehiegizko pisuaren ondorioz hiltzen diren pertsonak daudela. Gutxiegia eta larregia beti kaltegarria. Beste batzuek, aldiz, desberdin eran­tzu­ten diote gizarte kontsumista honek bultzatzen duen anomiari, identitate galerari eta auto­es­tima baxuari, eta behar dutena baino gutxiago jaten dute; hots, anorexia eta bulimia bezalako gaixotasunak garatzen dituzte. Herrialde txiroetan bizi diren biztanleen gorputzak nahi ditugu, horiek pasatzen dituz­ten gabeziak pasatu gabe. Arriskurik gabeko oparotasuna nahi dugu; ona txarrik gabe. Indibidualismoa, materialismoa, hedo­nis­moa, neurrigabeko kontsumoa eta kultur homogeneotasuna bultzatzen diren gizarte eredu honetan, gure gorputza behar bezala zaintzeko eta osasuntsu egoteko gauza naturalak jan behar ditugula esaten digute, eta produktu biologikoez, organikoez, biodi­namikoez eta ekologikoez betetako apalak eskaintzen dizkigute. Gure bizitzen gehiegizko artifizialtasunak naturara buel­ta­tzeko eta elikagai osasuntsuak jateko gogoa areagotu du, askotan era obsesiboan. Honela, bada, elikatzeari loturiko azken gaixotasun psikologikoa ortorexia da; hau da, soilik elikagai sanoak eta naturalak jateko joera itsua. Gure gehiegizko artifizialtasunak simaur hutsez hazitako azenarioak, baserriko arrautzak edo pestizidarik gabeko fruituak jainkotu ditu. Gizarte arriskutsuan zailtasun handiak ditugu erdibidea aurkitzeko. Natu­rara bueltatzeko joera indartzen ari da, baina, kasu askotan, modu obsesiboan eta artifizialean. Anorexia, bulimia eta ortorexia beza­lako gaixotasun psikologikoak gutxi balira, gure gizartean izugarrizko frus­trazioa metatzen ari da. Asko dira, ikus-entzunezko hedabideetatik bidaltzen diren kon­tsumo mezu tentagarriei aurre egin ezinik, arazo larriak dituztenak; esan nahi baita, iragarkiek eta, oro har, ikus-entzunezko hedabideek islatzen duten mundu osasuntsu, aberats eta buruhausterik gabea eskuratu ezinik goibel bizi den pertsona larregi dagoela. Eza eta ezina: harriak baino gogorragoa. Gure gizartean frustrazioak erosketa mendekotasuna ere sendotu du. Gero eta jende gehiagok eros daitekeena baino gehiago erosten du, behar ez diren gauzak erosten ditu etengabe edo dendan behar baino denbora gehiago pasatzen du. Horrenbestez, gero eta jende gehiagok ditu arazo ekonomikoak eta zorrak. Kontsumo gizarteak gizaki mota berri bat eta ekonomiaren eta, oro har, gizartearen antolaketa berria sustatzen ditu. Orain arte nagusitu diren bizitzeko eta harremanak egiteko erak, gure hiriak eta espazioak antolatzeko moduak, elikatzeko ohiturak eta lan egiteko eta aisialdirako arauak aldatzen ari dira, eta multinazionalen araberako inte­resak, ideologiak eta arauak gailentzen. Izen handiko marken, azalera handiko merka­taritza zentroen eta banaketa enpresa handien neurrira egindako gizartea izango dugu aurki. Kontsumo gune erraldoiek plan urba­nis­tikoak berregokitzen dituzte, errepi­de sareak aldatzen edo berrantolatzen dituzte, edota nekazaritzarako egokiak diren lurrak apar­kaleku bihurtzen. Espazioa eta lurrak ere neurrigabeko kontsumoaren mende jarri dira, eta, hiriak eta lurraldea antolatzean, herrita­rron bizikidetasunari baino garrantzi handia­goa ematen hasi gara errentagarritasunari eta etekin ekonomikoei. Oro har, beraz, mundua orain dela mende erdi baino arriskutsuagoa eta desorekatuagoa da. Neurrigabeko garapenak eta kontsumoak hankaz gora jarri dute orain arteko oreka sozial eta ekonomikoa, eta, ondorioz, norae­ze­ko egoera gailendu da. Aberasta­sunen ekoizpen mugagabeak maneiagaitzak diren arriskuen ekoizpena dakar, baita jasanezinezko galera ekonomikoa ere. Beste mundu mota bat lortzeko ekime­nak, protokoloak, proposamenak eta biltza­rrak ugari dira, baina denbora aurrera doa, eta ez dirudi ganorazko pausurik ematen denik. Gehiegizko kontsumoaren atzetik dauden gizarte filosofia eta portaerak barneratuegi ditugu, gauzak egun batetik bestera alda­tzeko. Quousque tandem? Merkataritza gune handiak, monopolio eta oligopolioak, pro­duktu transgenikoak eta seriean egindako produktuak ezinbesteko bihurtu dituen filo­sofia neoliberal eta kontsumista zalantzan jartzen dugun arte.

Nolanahi ere zerbait gaizki dabil hemen:

Gizarte arriskutsua Duintasunez bizitzeko gauzak eduki­tzea nahitaezkoa dela sinetsi dugu. Izpirituzko balio askok garrantzia galdu dute –herrigintzan eta, oro har, elkarteetan parte hartzeko gogoa, elkartasunerako joerak –, eta, ostera, balio mate­rialak –atarramentu ekonomikoa, kanpo itxura erakargarria, prestigiodun lanbidea eta autoa izatea...– indartu eta hedatu egin dira. Gizakiaren garapen pertsonalari baino garran­tzi handiagoa ematen zaio, orain, gauzak edukitzeari. Izan eta ukan aditzak nahastu egin ditugu, eta erosteko gaitasuna erabiltzen hasi gara gure ingurukoen izaera neurtzeko. Garena dugu, eta duguna gara; horra gure modernotasuna. Kapitalismoak, estatuaren boterearen indartzeak, parlamentarismoaren hedape­nak, europarren mundu mailako botere eko­no­­miko eta politikoa areagotzeak eta arra­zoian eta aurrerapen zientifikoan gero eta uste handi­a­goa izateak iraultza industrialaren bidea ireki ziguten, eta amaiga­beko kon­tsumoa ahalbidetzen duten ekono­miak ekarri. Harrezkero, zenbat eta gehiago kon­tsu­­mitu eta aberastasun gehi­ago izan, orduan eta oparotasun eta kontsu­mo aukera gehiago ditugu. Gizakia aberatsago eta goseago. Kontsumo gizarteak lehiakortasuna eta aukera gehiagoko merkatuak ekarri dizkigu, baita erosketak egiteko modu erosoagoak eta bizitza errazten diguten produktu sofistikatuagoak ere. Gero eta bizi kalitate hobea ematen digute bai epeka edo mailegu bidez erosteko aukerak, bai kreditu txartelak, bai Internetek edo katalogo bidez urruneko produktuak eskuratzeko ahalbi­deak Kon­tsu­mo gizarteak erosle eta zerbitzuen erabil­tzaile eskolatuagoak eta zorrotzagoak ere ekarri ditu. Kontsumi­tzaileok inolako eskubiderik ez genuen egoeratik, mugi­mendu eta kontsumitzaile kontzientzia gero eta indartsuagoa izatera pasatu gara. Kontsu­mi­tzai­leen aldeko kon­tzien­tzia han­dia­goa dago gizartean. Nolana­hi ere, zertxobait txarto doala ohartzen gara. Modernitateak garapen ekonomikoa ahalbi­detu du, baina merkatuarekiko dependentzia izugarria ekarri digu eta mendekoagoak bihurtu gaitu. Beste hitz batzuetan esanda, merkatu askeak amaigabeko aukerak eskaintzen dituen itxura eman nahi izaten du, baina, egiatan, produktu jakin batzuen artean aukeratzera behartzen gaitu. Gizaki auto­no­moa izatea ia-ia ezinezkoa da, eta, ondorioz, multinazional eta banaketa enpresa handiek ezartzen dizkiguten joera, moda eta produktuetara moldatzea beste aukerarik ez dugu. Modernitateak, kontsumitzaile askeak desagerrarazteaz gain, gizarte arriskutsua sortu du, eta bizi garen planetaren eta datozen belaunaldien etorkizuna zalantzan jarri. Siste­ma kapitalista eta neurrigabeko kontsu­moa hedatzen joan diren abiadura berean, mundua ezegonkorragoa eta deso­rekatuagoa egin da. Gizarte arriskutsuaren ironiarik azpimarragarrienetako bat zera da: gosea pasatzen duten milioika lagunen alboan, gehiegizko pisuaren ondorioz hiltzen diren pertsonak daudela. Gutxiegia eta larregia beti kaltegarria. Beste batzuek, aldiz, desberdin eran­tzu­ten diote gizarte kontsumista honek bultzatzen duen anomiari, identitate galerari eta auto­es­tima baxuari, eta behar dutena baino gutxiago jaten dute; hots, anorexia eta bulimia bezalako gaixotasunak garatzen dituzte. Herrialde txiroetan bizi diren biztanleen gorputzak nahi ditugu, horiek pasatzen dituz­ten gabeziak pasatu gabe. Arriskurik gabeko oparotasuna nahi dugu; ona txarrik gabe. Indibidualismoa, materialismoa, hedo­nis­moa, neurrigabeko kontsumoa eta kultur homogeneotasuna bultzatzen diren gizarte eredu honetan, gure gorputza behar bezala zaintzeko eta osasuntsu egoteko gauza naturalak jan behar ditugula esaten digute, eta produktu biologikoez, organikoez, biodi­namikoez eta ekologikoez betetako apalak eskaintzen dizkigute. Gure bizitzen gehiegizko artifizialtasunak naturara buel­ta­tzeko eta elikagai osasuntsuak jateko gogoa areagotu du, askotan era obsesiboan. Honela, bada, elikatzeari loturiko azken gaixotasun psikologikoa ortorexia da; hau da, soilik elikagai sanoak eta naturalak jateko joera itsua. Gure gehiegizko artifizialtasunak simaur hutsez hazitako azenarioak, baserriko arrautzak edo pestizidarik gabeko fruituak jainkotu ditu. Gizarte arriskutsuan zailtasun handiak ditugu erdibidea aurkitzeko. Natu­rara bueltatzeko joera indartzen ari da, baina, kasu askotan, modu obsesiboan eta artifizialean. Anorexia, bulimia eta ortorexia beza­lako gaixotasun psikologikoak gutxi balira, gure gizartean izugarrizko frus­trazioa metatzen ari da. Asko dira, ikus-entzunezko hedabideetatik bidaltzen diren kon­tsumo mezu tentagarriei aurre egin ezinik, arazo larriak dituztenak; esan nahi baita, iragarkiek eta, oro har, ikus-entzunezko hedabideek islatzen duten mundu osasuntsu, aberats eta buruhausterik gabea eskuratu ezinik goibel bizi den pertsona larregi dagoela. Eza eta ezina: harriak baino gogorragoa. Gure gizartean frustrazioak erosketa mendekotasuna ere sendotu du. Gero eta jende gehiagok eros daitekeena baino gehiago erosten du, behar ez diren gauzak erosten ditu etengabe edo dendan behar baino denbora gehiago pasatzen du. Horrenbestez, gero eta jende gehiagok ditu arazo ekonomikoak eta zorrak. Kontsumo gizarteak gizaki mota berri bat eta ekonomiaren eta, oro har, gizartearen antolaketa berria sustatzen ditu. Orain arte nagusitu diren bizitzeko eta harremanak egiteko erak, gure hiriak eta espazioak antolatzeko moduak, elikatzeko ohiturak eta lan egiteko eta aisialdirako arauak aldatzen ari dira, eta multinazionalen araberako inte­resak, ideologiak eta arauak gailentzen. Izen handiko marken, azalera handiko merka­taritza zentroen eta banaketa enpresa handien neurrira egindako gizartea izango dugu aurki. Kontsumo gune erraldoiek plan urba­nis­tikoak berregokitzen dituzte, errepi­de sareak aldatzen edo berrantolatzen dituzte, edota nekazaritzarako egokiak diren lurrak apar­kaleku bihurtzen. Espazioa eta lurrak ere neurrigabeko kontsumoaren mende jarri dira, eta, hiriak eta lurraldea antolatzean, herrita­rron bizikidetasunari baino garrantzi handia­goa ematen hasi gara errentagarritasunari eta etekin ekonomikoei. Oro har, beraz, mundua orain dela mende erdi baino arriskutsuagoa eta desorekatuagoa da. Neurrigabeko garapenak eta kontsumoak hankaz gora jarri dute orain arteko oreka sozial eta ekonomikoa, eta, ondorioz, norae­ze­ko egoera gailendu da. Aberasta­sunen ekoizpen mugagabeak maneiagaitzak diren arriskuen ekoizpena dakar, baita jasanezinezko galera ekonomikoa ere. Beste mundu mota bat lortzeko ekime­nak, protokoloak, proposamenak eta biltza­rrak ugari dira, baina denbora aurrera doa, eta ez dirudi ganorazko pausurik ematen denik. Gehiegizko kontsumoaren atzetik dauden gizarte filosofia eta portaerak barneratuegi ditugu, gauzak egun batetik bestera alda­tzeko. Quousque tandem? Merkataritza gune handiak, monopolio eta oligopolioak, pro­duktu transgenikoak eta seriean egindako produktuak ezinbesteko bihurtu dituen filo­sofia neoliberal eta kontsumista zalantzan jartzen dugun arte.

Zein da “gizarte arriskutsuaren” ironiarik deigarrienetakoa?

Gizarte arriskutsua Duintasunez bizitzeko gauzak eduki­tzea nahitaezkoa dela sinetsi dugu. Izpirituzko balio askok garrantzia galdu dute –herrigintzan eta, oro har, elkarteetan parte hartzeko gogoa, elkartasunerako joerak –, eta, ostera, balio mate­rialak –atarramentu ekonomikoa, kanpo itxura erakargarria, prestigiodun lanbidea eta autoa izatea...– indartu eta hedatu egin dira. Gizakiaren garapen pertsonalari baino garran­tzi handiagoa ematen zaio, orain, gauzak edukitzeari. Izan eta ukan aditzak nahastu egin ditugu, eta erosteko gaitasuna erabiltzen hasi gara gure ingurukoen izaera neurtzeko. Garena dugu, eta duguna gara; horra gure modernotasuna. Kapitalismoak, estatuaren boterearen indartzeak, parlamentarismoaren hedape­nak, europarren mundu mailako botere eko­no­­miko eta politikoa areagotzeak eta arra­zoian eta aurrerapen zientifikoan gero eta uste handi­a­goa izateak iraultza industrialaren bidea ireki ziguten, eta amaiga­beko kon­tsumoa ahalbidetzen duten ekono­miak ekarri. Harrezkero, zenbat eta gehiago kon­tsu­­mitu eta aberastasun gehi­ago izan, orduan eta oparotasun eta kontsu­mo aukera gehiago ditugu. Gizakia aberatsago eta goseago. Kontsumo gizarteak lehiakortasuna eta aukera gehiagoko merkatuak ekarri dizkigu, baita erosketak egiteko modu erosoagoak eta bizitza errazten diguten produktu sofistikatuagoak ere. Gero eta bizi kalitate hobea ematen digute bai epeka edo mailegu bidez erosteko aukerak, bai kreditu txartelak, bai Internetek edo katalogo bidez urruneko produktuak eskuratzeko ahalbi­deak Kon­tsu­mo gizarteak erosle eta zerbitzuen erabil­tzaile eskolatuagoak eta zorrotzagoak ere ekarri ditu. Kontsumi­tzaileok inolako eskubiderik ez genuen egoeratik, mugi­mendu eta kontsumitzaile kontzientzia gero eta indartsuagoa izatera pasatu gara. Kontsu­mi­tzai­leen aldeko kon­tzien­tzia han­dia­goa dago gizartean. Nolana­hi ere, zertxobait txarto doala ohartzen gara. Modernitateak garapen ekonomikoa ahalbi­detu du, baina merkatuarekiko dependentzia izugarria ekarri digu eta mendekoagoak bihurtu gaitu. Beste hitz batzuetan esanda, merkatu askeak amaigabeko aukerak eskaintzen dituen itxura eman nahi izaten du, baina, egiatan, produktu jakin batzuen artean aukeratzera behartzen gaitu. Gizaki auto­no­moa izatea ia-ia ezinezkoa da, eta, ondorioz, multinazional eta banaketa enpresa handiek ezartzen dizkiguten joera, moda eta produktuetara moldatzea beste aukerarik ez dugu. Modernitateak, kontsumitzaile askeak desagerrarazteaz gain, gizarte arriskutsua sortu du, eta bizi garen planetaren eta datozen belaunaldien etorkizuna zalantzan jarri. Siste­ma kapitalista eta neurrigabeko kontsu­moa hedatzen joan diren abiadura berean, mundua ezegonkorragoa eta deso­rekatuagoa egin da. Gizarte arriskutsuaren ironiarik azpimarragarrienetako bat zera da: gosea pasatzen duten milioika lagunen alboan, gehiegizko pisuaren ondorioz hiltzen diren pertsonak daudela. Gutxiegia eta larregia beti kaltegarria. Beste batzuek, aldiz, desberdin eran­tzu­ten diote gizarte kontsumista honek bultzatzen duen anomiari, identitate galerari eta auto­es­tima baxuari, eta behar dutena baino gutxiago jaten dute; hots, anorexia eta bulimia bezalako gaixotasunak garatzen dituzte. Herrialde txiroetan bizi diren biztanleen gorputzak nahi ditugu, horiek pasatzen dituz­ten gabeziak pasatu gabe. Arriskurik gabeko oparotasuna nahi dugu; ona txarrik gabe. Indibidualismoa, materialismoa, hedo­nis­moa, neurrigabeko kontsumoa eta kultur homogeneotasuna bultzatzen diren gizarte eredu honetan, gure gorputza behar bezala zaintzeko eta osasuntsu egoteko gauza naturalak jan behar ditugula esaten digute, eta produktu biologikoez, organikoez, biodi­namikoez eta ekologikoez betetako apalak eskaintzen dizkigute. Gure bizitzen gehiegizko artifizialtasunak naturara buel­ta­tzeko eta elikagai osasuntsuak jateko gogoa areagotu du, askotan era obsesiboan. Honela, bada, elikatzeari loturiko azken gaixotasun psikologikoa ortorexia da; hau da, soilik elikagai sanoak eta naturalak jateko joera itsua. Gure gehiegizko artifizialtasunak simaur hutsez hazitako azenarioak, baserriko arrautzak edo pestizidarik gabeko fruituak jainkotu ditu. Gizarte arriskutsuan zailtasun handiak ditugu erdibidea aurkitzeko. Natu­rara bueltatzeko joera indartzen ari da, baina, kasu askotan, modu obsesiboan eta artifizialean. Anorexia, bulimia eta ortorexia beza­lako gaixotasun psikologikoak gutxi balira, gure gizartean izugarrizko frus­trazioa metatzen ari da. Asko dira, ikus-entzunezko hedabideetatik bidaltzen diren kon­tsumo mezu tentagarriei aurre egin ezinik, arazo larriak dituztenak; esan nahi baita, iragarkiek eta, oro har, ikus-entzunezko hedabideek islatzen duten mundu osasuntsu, aberats eta buruhausterik gabea eskuratu ezinik goibel bizi den pertsona larregi dagoela. Eza eta ezina: harriak baino gogorragoa. Gure gizartean frustrazioak erosketa mendekotasuna ere sendotu du. Gero eta jende gehiagok eros daitekeena baino gehiago erosten du, behar ez diren gauzak erosten ditu etengabe edo dendan behar baino denbora gehiago pasatzen du. Horrenbestez, gero eta jende gehiagok ditu arazo ekonomikoak eta zorrak. Kontsumo gizarteak gizaki mota berri bat eta ekonomiaren eta, oro har, gizartearen antolaketa berria sustatzen ditu. Orain arte nagusitu diren bizitzeko eta harremanak egiteko erak, gure hiriak eta espazioak antolatzeko moduak, elikatzeko ohiturak eta lan egiteko eta aisialdirako arauak aldatzen ari dira, eta multinazionalen araberako inte­resak, ideologiak eta arauak gailentzen. Izen handiko marken, azalera handiko merka­taritza zentroen eta banaketa enpresa handien neurrira egindako gizartea izango dugu aurki. Kontsumo gune erraldoiek plan urba­nis­tikoak berregokitzen dituzte, errepi­de sareak aldatzen edo berrantolatzen dituzte, edota nekazaritzarako egokiak diren lurrak apar­kaleku bihurtzen. Espazioa eta lurrak ere neurrigabeko kontsumoaren mende jarri dira, eta, hiriak eta lurraldea antolatzean, herrita­rron bizikidetasunari baino garrantzi handia­goa ematen hasi gara errentagarritasunari eta etekin ekonomikoei. Oro har, beraz, mundua orain dela mende erdi baino arriskutsuagoa eta desorekatuagoa da. Neurrigabeko garapenak eta kontsumoak hankaz gora jarri dute orain arteko oreka sozial eta ekonomikoa, eta, ondorioz, norae­ze­ko egoera gailendu da. Aberasta­sunen ekoizpen mugagabeak maneiagaitzak diren arriskuen ekoizpena dakar, baita jasanezinezko galera ekonomikoa ere. Beste mundu mota bat lortzeko ekime­nak, protokoloak, proposamenak eta biltza­rrak ugari dira, baina denbora aurrera doa, eta ez dirudi ganorazko pausurik ematen denik. Gehiegizko kontsumoaren atzetik dauden gizarte filosofia eta portaerak barneratuegi ditugu, gauzak egun batetik bestera alda­tzeko. Quousque tandem? Merkataritza gune handiak, monopolio eta oligopolioak, pro­duktu transgenikoak eta seriean egindako produktuak ezinbesteko bihurtu dituen filo­sofia neoliberal eta kontsumista zalantzan jartzen dugun arte.

“Gizarte arriskutsuaren” beste arazo larri bat, frustrazioa da: Eza eta ezina, harriak baino gogorrago.

Gizarte arriskutsua Duintasunez bizitzeko gauzak eduki­tzea nahitaezkoa dela sinetsi dugu. Izpirituzko balio askok garrantzia galdu dute –herrigintzan eta, oro har, elkarteetan parte hartzeko gogoa, elkartasunerako joerak –, eta, ostera, balio mate­rialak –atarramentu ekonomikoa, kanpo itxura erakargarria, prestigiodun lanbidea eta autoa izatea...– indartu eta hedatu egin dira. Gizakiaren garapen pertsonalari baino garran­tzi handiagoa ematen zaio, orain, gauzak edukitzeari. Izan eta ukan aditzak nahastu egin ditugu, eta erosteko gaitasuna erabiltzen hasi gara gure ingurukoen izaera neurtzeko. Garena dugu, eta duguna gara; horra gure modernotasuna. Kapitalismoak, estatuaren boterearen indartzeak, parlamentarismoaren hedape­nak, europarren mundu mailako botere eko­no­­miko eta politikoa areagotzeak eta arra­zoian eta aurrerapen zientifikoan gero eta uste handi­a­goa izateak iraultza industrialaren bidea ireki ziguten, eta amaiga­beko kon­tsumoa ahalbidetzen duten ekono­miak ekarri. Harrezkero, zenbat eta gehiago kon­tsu­­mitu eta aberastasun gehi­ago izan, orduan eta oparotasun eta kontsu­mo aukera gehiago ditugu. Gizakia aberatsago eta goseago. Kontsumo gizarteak lehiakortasuna eta aukera gehiagoko merkatuak ekarri dizkigu, baita erosketak egiteko modu erosoagoak eta bizitza errazten diguten produktu sofistikatuagoak ere. Gero eta bizi kalitate hobea ematen digute bai epeka edo mailegu bidez erosteko aukerak, bai kreditu txartelak, bai Internetek edo katalogo bidez urruneko produktuak eskuratzeko ahalbi­deak Kon­tsu­mo gizarteak erosle eta zerbitzuen erabil­tzaile eskolatuagoak eta zorrotzagoak ere ekarri ditu. Kontsumi­tzaileok inolako eskubiderik ez genuen egoeratik, mugi­mendu eta kontsumitzaile kontzientzia gero eta indartsuagoa izatera pasatu gara. Kontsu­mi­tzai­leen aldeko kon­tzien­tzia han­dia­goa dago gizartean. Nolana­hi ere, zertxobait txarto doala ohartzen gara. Modernitateak garapen ekonomikoa ahalbi­detu du, baina merkatuarekiko dependentzia izugarria ekarri digu eta mendekoagoak bihurtu gaitu. Beste hitz batzuetan esanda, merkatu askeak amaigabeko aukerak eskaintzen dituen itxura eman nahi izaten du, baina, egiatan, produktu jakin batzuen artean aukeratzera behartzen gaitu. Gizaki auto­no­moa izatea ia-ia ezinezkoa da, eta, ondorioz, multinazional eta banaketa enpresa handiek ezartzen dizkiguten joera, moda eta produktuetara moldatzea beste aukerarik ez dugu. Modernitateak, kontsumitzaile askeak desagerrarazteaz gain, gizarte arriskutsua sortu du, eta bizi garen planetaren eta datozen belaunaldien etorkizuna zalantzan jarri. Siste­ma kapitalista eta neurrigabeko kontsu­moa hedatzen joan diren abiadura berean, mundua ezegonkorragoa eta deso­rekatuagoa egin da. Gizarte arriskutsuaren ironiarik azpimarragarrienetako bat zera da: gosea pasatzen duten milioika lagunen alboan, gehiegizko pisuaren ondorioz hiltzen diren pertsonak daudela. Gutxiegia eta larregia beti kaltegarria. Beste batzuek, aldiz, desberdin eran­tzu­ten diote gizarte kontsumista honek bultzatzen duen anomiari, identitate galerari eta auto­es­tima baxuari, eta behar dutena baino gutxiago jaten dute; hots, anorexia eta bulimia bezalako gaixotasunak garatzen dituzte. Herrialde txiroetan bizi diren biztanleen gorputzak nahi ditugu, horiek pasatzen dituz­ten gabeziak pasatu gabe. Arriskurik gabeko oparotasuna nahi dugu; ona txarrik gabe. Indibidualismoa, materialismoa, hedo­nis­moa, neurrigabeko kontsumoa eta kultur homogeneotasuna bultzatzen diren gizarte eredu honetan, gure gorputza behar bezala zaintzeko eta osasuntsu egoteko gauza naturalak jan behar ditugula esaten digute, eta produktu biologikoez, organikoez, biodi­namikoez eta ekologikoez betetako apalak eskaintzen dizkigute. Gure bizitzen gehiegizko artifizialtasunak naturara buel­ta­tzeko eta elikagai osasuntsuak jateko gogoa areagotu du, askotan era obsesiboan. Honela, bada, elikatzeari loturiko azken gaixotasun psikologikoa ortorexia da; hau da, soilik elikagai sanoak eta naturalak jateko joera itsua. Gure gehiegizko artifizialtasunak simaur hutsez hazitako azenarioak, baserriko arrautzak edo pestizidarik gabeko fruituak jainkotu ditu. Gizarte arriskutsuan zailtasun handiak ditugu erdibidea aurkitzeko. Natu­rara bueltatzeko joera indartzen ari da, baina, kasu askotan, modu obsesiboan eta artifizialean. Anorexia, bulimia eta ortorexia beza­lako gaixotasun psikologikoak gutxi balira, gure gizartean izugarrizko frus­trazioa metatzen ari da. Asko dira, ikus-entzunezko hedabideetatik bidaltzen diren kon­tsumo mezu tentagarriei aurre egin ezinik, arazo larriak dituztenak; esan nahi baita, iragarkiek eta, oro har, ikus-entzunezko hedabideek islatzen duten mundu osasuntsu, aberats eta buruhausterik gabea eskuratu ezinik goibel bizi den pertsona larregi dagoela. Eza eta ezina: harriak baino gogorragoa. Gure gizartean frustrazioak erosketa mendekotasuna ere sendotu du. Gero eta jende gehiagok eros daitekeena baino gehiago erosten du, behar ez diren gauzak erosten ditu etengabe edo dendan behar baino denbora gehiago pasatzen du. Horrenbestez, gero eta jende gehiagok ditu arazo ekonomikoak eta zorrak. Kontsumo gizarteak gizaki mota berri bat eta ekonomiaren eta, oro har, gizartearen antolaketa berria sustatzen ditu. Orain arte nagusitu diren bizitzeko eta harremanak egiteko erak, gure hiriak eta espazioak antolatzeko moduak, elikatzeko ohiturak eta lan egiteko eta aisialdirako arauak aldatzen ari dira, eta multinazionalen araberako inte­resak, ideologiak eta arauak gailentzen. Izen handiko marken, azalera handiko merka­taritza zentroen eta banaketa enpresa handien neurrira egindako gizartea izango dugu aurki. Kontsumo gune erraldoiek plan urba­nis­tikoak berregokitzen dituzte, errepi­de sareak aldatzen edo berrantolatzen dituzte, edota nekazaritzarako egokiak diren lurrak apar­kaleku bihurtzen. Espazioa eta lurrak ere neurrigabeko kontsumoaren mende jarri dira, eta, hiriak eta lurraldea antolatzean, herrita­rron bizikidetasunari baino garrantzi handia­goa ematen hasi gara errentagarritasunari eta etekin ekonomikoei. Oro har, beraz, mundua orain dela mende erdi baino arriskutsuagoa eta desorekatuagoa da. Neurrigabeko garapenak eta kontsumoak hankaz gora jarri dute orain arteko oreka sozial eta ekonomikoa, eta, ondorioz, norae­ze­ko egoera gailendu da. Aberasta­sunen ekoizpen mugagabeak maneiagaitzak diren arriskuen ekoizpena dakar, baita jasanezinezko galera ekonomikoa ere. Beste mundu mota bat lortzeko ekime­nak, protokoloak, proposamenak eta biltza­rrak ugari dira, baina denbora aurrera doa, eta ez dirudi ganorazko pausurik ematen denik. Gehiegizko kontsumoaren atzetik dauden gizarte filosofia eta portaerak barneratuegi ditugu, gauzak egun batetik bestera alda­tzeko. Quousque tandem? Merkataritza gune handiak, monopolio eta oligopolioak, pro­duktu transgenikoak eta seriean egindako produktuak ezinbesteko bihurtu dituen filo­sofia neoliberal eta kontsumista zalantzan jartzen dugun arte.

Hirien eta lurraldearen antolaketa eredu berriak

Gizarte arriskutsua Duintasunez bizitzeko gauzak eduki­tzea nahitaezkoa dela sinetsi dugu. Izpirituzko balio askok garrantzia galdu dute –herrigintzan eta, oro har, elkarteetan parte hartzeko gogoa, elkartasunerako joerak –, eta, ostera, balio mate­rialak –atarramentu ekonomikoa, kanpo itxura erakargarria, prestigiodun lanbidea eta autoa izatea...– indartu eta hedatu egin dira. Gizakiaren garapen pertsonalari baino garran­tzi handiagoa ematen zaio, orain, gauzak edukitzeari. Izan eta ukan aditzak nahastu egin ditugu, eta erosteko gaitasuna erabiltzen hasi gara gure ingurukoen izaera neurtzeko. Garena dugu, eta duguna gara; horra gure modernotasuna. Kapitalismoak, estatuaren boterearen indartzeak, parlamentarismoaren hedape­nak, europarren mundu mailako botere eko­no­­miko eta politikoa areagotzeak eta arra­zoian eta aurrerapen zientifikoan gero eta uste handi­a­goa izateak iraultza industrialaren bidea ireki ziguten, eta amaiga­beko kon­tsumoa ahalbidetzen duten ekono­miak ekarri. Harrezkero, zenbat eta gehiago kon­tsu­­mitu eta aberastasun gehi­ago izan, orduan eta oparotasun eta kontsu­mo aukera gehiago ditugu. Gizakia aberatsago eta goseago. Kontsumo gizarteak lehiakortasuna eta aukera gehiagoko merkatuak ekarri dizkigu, baita erosketak egiteko modu erosoagoak eta bizitza errazten diguten produktu sofistikatuagoak ere. Gero eta bizi kalitate hobea ematen digute bai epeka edo mailegu bidez erosteko aukerak, bai kreditu txartelak, bai Internetek edo katalogo bidez urruneko produktuak eskuratzeko ahalbi­deak Kon­tsu­mo gizarteak erosle eta zerbitzuen erabil­tzaile eskolatuagoak eta zorrotzagoak ere ekarri ditu. Kontsumi­tzaileok inolako eskubiderik ez genuen egoeratik, mugi­mendu eta kontsumitzaile kontzientzia gero eta indartsuagoa izatera pasatu gara. Kontsu­mi­tzai­leen aldeko kon­tzien­tzia han­dia­goa dago gizartean. Nolana­hi ere, zertxobait txarto doala ohartzen gara. Modernitateak garapen ekonomikoa ahalbi­detu du, baina merkatuarekiko dependentzia izugarria ekarri digu eta mendekoagoak bihurtu gaitu. Beste hitz batzuetan esanda, merkatu askeak amaigabeko aukerak eskaintzen dituen itxura eman nahi izaten du, baina, egiatan, produktu jakin batzuen artean aukeratzera behartzen gaitu. Gizaki auto­no­moa izatea ia-ia ezinezkoa da, eta, ondorioz, multinazional eta banaketa enpresa handiek ezartzen dizkiguten joera, moda eta produktuetara moldatzea beste aukerarik ez dugu. Modernitateak, kontsumitzaile askeak desagerrarazteaz gain, gizarte arriskutsua sortu du, eta bizi garen planetaren eta datozen belaunaldien etorkizuna zalantzan jarri. Siste­ma kapitalista eta neurrigabeko kontsu­moa hedatzen joan diren abiadura berean, mundua ezegonkorragoa eta deso­rekatuagoa egin da. Gizarte arriskutsuaren ironiarik azpimarragarrienetako bat zera da: gosea pasatzen duten milioika lagunen alboan, gehiegizko pisuaren ondorioz hiltzen diren pertsonak daudela. Gutxiegia eta larregia beti kaltegarria. Beste batzuek, aldiz, desberdin eran­tzu­ten diote gizarte kontsumista honek bultzatzen duen anomiari, identitate galerari eta auto­es­tima baxuari, eta behar dutena baino gutxiago jaten dute; hots, anorexia eta bulimia bezalako gaixotasunak garatzen dituzte. Herrialde txiroetan bizi diren biztanleen gorputzak nahi ditugu, horiek pasatzen dituz­ten gabeziak pasatu gabe. Arriskurik gabeko oparotasuna nahi dugu; ona txarrik gabe. Indibidualismoa, materialismoa, hedo­nis­moa, neurrigabeko kontsumoa eta kultur homogeneotasuna bultzatzen diren gizarte eredu honetan, gure gorputza behar bezala zaintzeko eta osasuntsu egoteko gauza naturalak jan behar ditugula esaten digute, eta produktu biologikoez, organikoez, biodi­namikoez eta ekologikoez betetako apalak eskaintzen dizkigute. Gure bizitzen gehiegizko artifizialtasunak naturara buel­ta­tzeko eta elikagai osasuntsuak jateko gogoa areagotu du, askotan era obsesiboan. Honela, bada, elikatzeari loturiko azken gaixotasun psikologikoa ortorexia da; hau da, soilik elikagai sanoak eta naturalak jateko joera itsua. Gure gehiegizko artifizialtasunak simaur hutsez hazitako azenarioak, baserriko arrautzak edo pestizidarik gabeko fruituak jainkotu ditu. Gizarte arriskutsuan zailtasun handiak ditugu erdibidea aurkitzeko. Natu­rara bueltatzeko joera indartzen ari da, baina, kasu askotan, modu obsesiboan eta artifizialean. Anorexia, bulimia eta ortorexia beza­lako gaixotasun psikologikoak gutxi balira, gure gizartean izugarrizko frus­trazioa metatzen ari da. Asko dira, ikus-entzunezko hedabideetatik bidaltzen diren kon­tsumo mezu tentagarriei aurre egin ezinik, arazo larriak dituztenak; esan nahi baita, iragarkiek eta, oro har, ikus-entzunezko hedabideek islatzen duten mundu osasuntsu, aberats eta buruhausterik gabea eskuratu ezinik goibel bizi den pertsona larregi dagoela. Eza eta ezina: harriak baino gogorragoa. Gure gizartean frustrazioak erosketa mendekotasuna ere sendotu du. Gero eta jende gehiagok eros daitekeena baino gehiago erosten du, behar ez diren gauzak erosten ditu etengabe edo dendan behar baino denbora gehiago pasatzen du. Horrenbestez, gero eta jende gehiagok ditu arazo ekonomikoak eta zorrak. Kontsumo gizarteak gizaki mota berri bat eta ekonomiaren eta, oro har, gizartearen antolaketa berria sustatzen ditu. Orain arte nagusitu diren bizitzeko eta harremanak egiteko erak, gure hiriak eta espazioak antolatzeko moduak, elikatzeko ohiturak eta lan egiteko eta aisialdirako arauak aldatzen ari dira, eta multinazionalen araberako inte­resak, ideologiak eta arauak gailentzen. Izen handiko marken, azalera handiko merka­taritza zentroen eta banaketa enpresa handien neurrira egindako gizartea izango dugu aurki. Kontsumo gune erraldoiek plan urba­nis­tikoak berregokitzen dituzte, errepi­de sareak aldatzen edo berrantolatzen dituzte, edota nekazaritzarako egokiak diren lurrak apar­kaleku bihurtzen. Espazioa eta lurrak ere neurrigabeko kontsumoaren mende jarri dira, eta, hiriak eta lurraldea antolatzean, herrita­rron bizikidetasunari baino garrantzi handia­goa ematen hasi gara errentagarritasunari eta etekin ekonomikoei. Oro har, beraz, mundua orain dela mende erdi baino arriskutsuagoa eta desorekatuagoa da. Neurrigabeko garapenak eta kontsumoak hankaz gora jarri dute orain arteko oreka sozial eta ekonomikoa, eta, ondorioz, norae­ze­ko egoera gailendu da. Aberasta­sunen ekoizpen mugagabeak maneiagaitzak diren arriskuen ekoizpena dakar, baita jasanezinezko galera ekonomikoa ere. Beste mundu mota bat lortzeko ekime­nak, protokoloak, proposamenak eta biltza­rrak ugari dira, baina denbora aurrera doa, eta ez dirudi ganorazko pausurik ematen denik. Gehiegizko kontsumoaren atzetik dauden gizarte filosofia eta portaerak barneratuegi ditugu, gauzak egun batetik bestera alda­tzeko. Quousque tandem? Merkataritza gune handiak, monopolio eta oligopolioak, pro­duktu transgenikoak eta seriean egindako produktuak ezinbesteko bihurtu dituen filo­sofia neoliberal eta kontsumista zalantzan jartzen dugun arte.

Laburbilduz, zein dira “gizarte arriskutsuaren” ezaugarri edota adierazle nagusiak?

Gizarte arriskutsua Duintasunez bizitzeko gauzak eduki­tzea nahitaezkoa dela sinetsi dugu. Izpirituzko balio askok garrantzia galdu dute –herrigintzan eta, oro har, elkarteetan parte hartzeko gogoa, elkartasunerako joerak –, eta, ostera, balio mate­rialak –atarramentu ekonomikoa, kanpo itxura erakargarria, prestigiodun lanbidea eta autoa izatea...– indartu eta hedatu egin dira. Gizakiaren garapen pertsonalari baino garran­tzi handiagoa ematen zaio, orain, gauzak edukitzeari. Izan eta ukan aditzak nahastu egin ditugu, eta erosteko gaitasuna erabiltzen hasi gara gure ingurukoen izaera neurtzeko. Garena dugu, eta duguna gara; horra gure modernotasuna. Kapitalismoak, estatuaren boterearen indartzeak, parlamentarismoaren hedape­nak, europarren mundu mailako botere eko­no­­miko eta politikoa areagotzeak eta arra­zoian eta aurrerapen zientifikoan gero eta uste handi­a­goa izateak iraultza industrialaren bidea ireki ziguten, eta amaiga­beko kon­tsumoa ahalbidetzen duten ekono­miak ekarri. Harrezkero, zenbat eta gehiago kon­tsu­­mitu eta aberastasun gehi­ago izan, orduan eta oparotasun eta kontsu­mo aukera gehiago ditugu. Gizakia aberatsago eta goseago. Kontsumo gizarteak lehiakortasuna eta aukera gehiagoko merkatuak ekarri dizkigu, baita erosketak egiteko modu erosoagoak eta bizitza errazten diguten produktu sofistikatuagoak ere. Gero eta bizi kalitate hobea ematen digute bai epeka edo mailegu bidez erosteko aukerak, bai kreditu txartelak, bai Internetek edo katalogo bidez urruneko produktuak eskuratzeko ahalbi­deak Kon­tsu­mo gizarteak erosle eta zerbitzuen erabil­tzaile eskolatuagoak eta zorrotzagoak ere ekarri ditu. Kontsumi­tzaileok inolako eskubiderik ez genuen egoeratik, mugi­mendu eta kontsumitzaile kontzientzia gero eta indartsuagoa izatera pasatu gara. Kontsu­mi­tzai­leen aldeko kon­tzien­tzia han­dia­goa dago gizartean. Nolana­hi ere, zertxobait txarto doala ohartzen gara. Modernitateak garapen ekonomikoa ahalbi­detu du, baina merkatuarekiko dependentzia izugarria ekarri digu eta mendekoagoak bihurtu gaitu. Beste hitz batzuetan esanda, merkatu askeak amaigabeko aukerak eskaintzen dituen itxura eman nahi izaten du, baina, egiatan, produktu jakin batzuen artean aukeratzera behartzen gaitu. Gizaki auto­no­moa izatea ia-ia ezinezkoa da, eta, ondorioz, multinazional eta banaketa enpresa handiek ezartzen dizkiguten joera, moda eta produktuetara moldatzea beste aukerarik ez dugu. Modernitateak, kontsumitzaile askeak desagerrarazteaz gain, gizarte arriskutsua sortu du, eta bizi garen planetaren eta datozen belaunaldien etorkizuna zalantzan jarri. Siste­ma kapitalista eta neurrigabeko kontsu­moa hedatzen joan diren abiadura berean, mundua ezegonkorragoa eta deso­rekatuagoa egin da. Gizarte arriskutsuaren ironiarik azpimarragarrienetako bat zera da: gosea pasatzen duten milioika lagunen alboan, gehiegizko pisuaren ondorioz hiltzen diren pertsonak daudela. Gutxiegia eta larregia beti kaltegarria. Beste batzuek, aldiz, desberdin eran­tzu­ten diote gizarte kontsumista honek bultzatzen duen anomiari, identitate galerari eta auto­es­tima baxuari, eta behar dutena baino gutxiago jaten dute; hots, anorexia eta bulimia bezalako gaixotasunak garatzen dituzte. Herrialde txiroetan bizi diren biztanleen gorputzak nahi ditugu, horiek pasatzen dituz­ten gabeziak pasatu gabe. Arriskurik gabeko oparotasuna nahi dugu; ona txarrik gabe. Indibidualismoa, materialismoa, hedo­nis­moa, neurrigabeko kontsumoa eta kultur homogeneotasuna bultzatzen diren gizarte eredu honetan, gure gorputza behar bezala zaintzeko eta osasuntsu egoteko gauza naturalak jan behar ditugula esaten digute, eta produktu biologikoez, organikoez, biodi­namikoez eta ekologikoez betetako apalak eskaintzen dizkigute. Gure bizitzen gehiegizko artifizialtasunak naturara buel­ta­tzeko eta elikagai osasuntsuak jateko gogoa areagotu du, askotan era obsesiboan. Honela, bada, elikatzeari loturiko azken gaixotasun psikologikoa ortorexia da; hau da, soilik elikagai sanoak eta naturalak jateko joera itsua. Gure gehiegizko artifizialtasunak simaur hutsez hazitako azenarioak, baserriko arrautzak edo pestizidarik gabeko fruituak jainkotu ditu. Gizarte arriskutsuan zailtasun handiak ditugu erdibidea aurkitzeko. Natu­rara bueltatzeko joera indartzen ari da, baina, kasu askotan, modu obsesiboan eta artifizialean. Anorexia, bulimia eta ortorexia beza­lako gaixotasun psikologikoak gutxi balira, gure gizartean izugarrizko frus­trazioa metatzen ari da. Asko dira, ikus-entzunezko hedabideetatik bidaltzen diren kon­tsumo mezu tentagarriei aurre egin ezinik, arazo larriak dituztenak; esan nahi baita, iragarkiek eta, oro har, ikus-entzunezko hedabideek islatzen duten mundu osasuntsu, aberats eta buruhausterik gabea eskuratu ezinik goibel bizi den pertsona larregi dagoela. Eza eta ezina: harriak baino gogorragoa. Gure gizartean frustrazioak erosketa mendekotasuna ere sendotu du. Gero eta jende gehiagok eros daitekeena baino gehiago erosten du, behar ez diren gauzak erosten ditu etengabe edo dendan behar baino denbora gehiago pasatzen du. Horrenbestez, gero eta jende gehiagok ditu arazo ekonomikoak eta zorrak. Kontsumo gizarteak gizaki mota berri bat eta ekonomiaren eta, oro har, gizartearen antolaketa berria sustatzen ditu. Orain arte nagusitu diren bizitzeko eta harremanak egiteko erak, gure hiriak eta espazioak antolatzeko moduak, elikatzeko ohiturak eta lan egiteko eta aisialdirako arauak aldatzen ari dira, eta multinazionalen araberako inte­resak, ideologiak eta arauak gailentzen. Izen handiko marken, azalera handiko merka­taritza zentroen eta banaketa enpresa handien neurrira egindako gizartea izango dugu aurki. Kontsumo gune erraldoiek plan urba­nis­tikoak berregokitzen dituzte, errepi­de sareak aldatzen edo berrantolatzen dituzte, edota nekazaritzarako egokiak diren lurrak apar­kaleku bihurtzen. Espazioa eta lurrak ere neurrigabeko kontsumoaren mende jarri dira, eta, hiriak eta lurraldea antolatzean, herrita­rron bizikidetasunari baino garrantzi handia­goa ematen hasi gara errentagarritasunari eta etekin ekonomikoei. Oro har, beraz, mundua orain dela mende erdi baino arriskutsuagoa eta desorekatuagoa da. Neurrigabeko garapenak eta kontsumoak hankaz gora jarri dute orain arteko oreka sozial eta ekonomikoa, eta, ondorioz, norae­ze­ko egoera gailendu da. Aberasta­sunen ekoizpen mugagabeak maneiagaitzak diren arriskuen ekoizpena dakar, baita jasanezinezko galera ekonomikoa ere. Beste mundu mota bat lortzeko ekime­nak, protokoloak, proposamenak eta biltza­rrak ugari dira, baina denbora aurrera doa, eta ez dirudi ganorazko pausurik ematen denik. Gehiegizko kontsumoaren atzetik dauden gizarte filosofia eta portaerak barneratuegi ditugu, gauzak egun batetik bestera alda­tzeko. Quousque tandem? Merkataritza gune handiak, monopolio eta oligopolioak, pro­duktu transgenikoak eta seriean egindako produktuak ezinbesteko bihurtu dituen filo­sofia neoliberal eta kontsumista zalantzan jartzen dugun arte.

Ugari dira beste mundu mota bat lortzeko proposamenak, protokoloak...

Hemingway Bilbon 1960ko abuztuan Ernest Hemingway, berak jakin barik, azkenekoz etorri da Bilbora, eta oro har, Penin­tsulara. Eta hori tamala, hilak 24 dituelarik Bilbon zezenak Ordoñez bere kutunari adarkada ederra sartu dio. Ez da ezer izan, zorionez. Biharamuneko El Correo Español egunka­rian emandako argaz­kian ikusten den legez, idazleak bisita egin dion unean, torea­tzailea hortxe dago, ondo bizirik, ohean. Abuztuaren 20an, Carlos Barrenak sinatu­­­riko elkarrizketa eman zuen argitara egunkari berean. Bertan, Ernest Hemingway bere “idolo” Ordoñezi jarraituz etorria zela zioen, eta titularrak eransten zuenez, «hor izango da Bilboko korridetan», pluralean. Titularrak parentesi artean argitzen du Ernest Hemingway 1954ko Nobel sariduna dela. Argitu beharreko kontua, Ernest Heming­­­wayren Nobel sariarena, 1960ko abuztuko ostegun honetara arte Bilboko egunkarian ez baita “existitu ere egin” idazle bestela ospetsu hori. Baina 1960ko honetan desber­di­­na zen. Idazlea ez zen egun horretan zezen-plazara etorria zen izendun bakarra. Zezenketaren buru, hantxe zegoen Franco diktadorearen emazte Carmen Polo. Aurreko egunetan, berriz, Donostiako zezenetan, Franco bera zen plazako presidente egona. Diktadurarentzat, zezenketa Espainia esen­tzia­­laren sinbolo esentzialetakoa zen. Halaxe begitandu behar zitzaien 1959an Spanish Earth delakoan aipatzen diren bisitan izaniko lau milioi turistetako gehienei, dirutza politak uzten zituzten bisitari aberats haiei, hain zuzen. Beraz, turistak erakartzearen aldetik, Errepu­bli­karen zale ohi zen Ernest Hemingway Nobel sariduna etortzea berez ere baden propaganda, ezin hobeto datorkio Erregimenari. Sinbolikoki, idazleak eta diktadurak elkarbizitza baketsuaren antzeko itun isila sinatu dute. Edo hobeto esanda, aitortu gabeko itun hori 1953az geroztik dute sinaturik (urte horretan Espainiara itzuli aurretik bateko eta bestekoekin hitz egin zuen, Kuban bertan; Espainiako diplomatikoen oniritzia ukan zuen). Dena den, Hemingway urte hori baino lehenago egonda zegoen Bilbon, 1929an bere aberkide eta toreatzaile Sidney Franklyn –Brooklyneko toreatzailea, Madrilen 36ko gerraren garaian idazkari eta hornitzaile izan zuena– ikusten izan zen. Irailaren 29an izan zen hori, zekorketa batean. «Bilbo hiri aberats-itsusia da, meatza­ri­­­tzan diharduena, non batzuetan St Louisen egiten duenaren bezainbesteko beroa egiten duen, berdin St Louis Missourikoari zein St Louis Senegalekoari alderatu», idatzi zuen 1932an Heriotza arratsaldean obran. Horren antzeko zerbait idatziko du orain, 1959ko urte hasieraz geroztik buruan eta azken uda biotan esku artean dakarren proiektuan. Izan ere, proiektua Heriotza arratsaldean haren eguneratzea dateke, eta horrexek ekarri du Spanish Earth obrara 1959-60an: «Bilbo hiri industriala eta itsasketari emana da, egon ere mendi arteko botxo batean barrena datorren ibaiaren ertzean baitago. Hiri aberatsa da, handia, sendoa, eta bero-hezea nahiz hotz-hezea». Bilboko mendiekin Ernest Hemingwayk tema itzela ukan zuen. 1937ko apirilaren 30ean, aleman eta italiar hegazkinek Gerni­ka bonbardatu ondoren paratu zuen kronikan, «Bilbo mendiek osaturiko katilu­an datza» idatzi zuen. Aspaldi zeukan egina Bilboren irudi hori idazleak. Gainerakoan, meatzaritza aipatu zuen 1932ko liburuan, itsasketa aipatuko du 1959-60koan, baina batez bestekoan berdin­tsuak dira aipame­nak, eta biak ere biak bata bestea bezain topikoak. «—Zer egingo du berorrek gaurko arrastian Bilbon» –galdetu zion El Correo-ko kazetariak. «—Orain, lehenik eta behin, nire burua apur bat apaindu. Gero kostaldean ibili nahi dut, Kuban ezagutu nituen lagun batzuekin batera. Pilota partiduren bat ikusteko gogoa ere badut. Gogoko dudan kirola da. Kuban partidu franko ikusi nuen, baina orain beraren berezko giroan ikusi nahi nuke bat». Pilota partiduak bere giroan, hots, Euskal Herrian, Ernest Hemingwayk lehendik ere ikusirik zituen. «Luze zela nengoen Erdoza ikusteko gogoz. Behin Europan nengoelarik, 1927an hain zuzen, Donostiara bidaia egin nuen, haren pilotakada ikaragarriak zuze­ne­­­­­an ikusteko helburuarekin bakarrik. Lastima: Erdozak denboraldi txarra egin zuen». Elkarrizketa horretan esan barik utzi zirenak esandakoak baino interesgarriagoak diratekeen arren, Hemingwayk esandakoen artean Kubako lagunekin kostaldera joa­te­koa zela. Halaxe egin zuen 1959ko abuztuan. Mundakara heldu zenean, auto bi ikusi zituzten Mundakako Kale Nagusian, geldi. Bere autotik irten barik, idazleak, Andres Untzain abadearen etxekoren bat itaundu zuen, kanposantura laguntzeko. Goiko Ka­lean geratzean, berriz, abade ordurako hilaren etxekoen helbidea baze­kiela erakutsi zuen, hain zuzen ere, Mundaka polito ezagutzen zuen baten bat ere bazetorrelako auto haietan. Agian hantxe zen Lucia Regina Soltura, abadearen iloba Teodoro Untzain­ekin batera. Biek ere biek endekaturik dute oroigailua, Lucia Regina Solturak batez ere. 2001eko udan haren bisitan izan nintzelarik, nahasturik zuen burua. Eskerrak Bilboko Bilbao aldizkarian duela zenbait urte argitaratutako elkarriz­keta esku artean dudan: «Hemingwayrekin ere tratua izan nuen –dio Lucia Reginak–, Kanalako abadeari esker. Abadeak, gerra denboran, nazionalak iristean itsasadarra igerian zeharkatu, Biarritzera ihes egin eta handik Kubara jo zuen. Behin batean frontoian sartu zen, eta hantxe topatu zuen Hemingway, orduan bere itsasontzirako gizonen bila zebilelarik, eta gizon honek itsasontzia antolatu zion eta harekin arrantzuan irteten zen. Geroago, ordurako abadea hilda zegoela­rik, Munda­ka­ko itsasadarra ezagutu nahi izan zuen. Orduan hona etorri eta dei egin zidan. Halandaze, itsasadarrean barrena txangoak egiten genituen eta zezenketa batzuk ikusi genituen». 1960ko honetan Bilbora egin duen bisitaldia laburra izango da, eta ugariak zere­ginak. Hala nola, Juan Duñabeitiarekin egotea, zeren eta 1960 honetan idazlearen lagun min Juan Duñabeitia Sinsky Bilbon da. Ernest Hemingway eta Juan Duñabeitia, Urzelay margolariak esan bezala, biak bizi artean Kastor eta Polux izan baziren ere, hil ondoren ez zien Zeusek bere kutunei eman zien tratu bera eman. Zeusek Kastor eta Polux zerura eroan zituen, konstelazio bila­ka­­razirik. Aldiz, Hemingway idazle handien Olinpora igoarazi duen aldi berean, Juan Duñabeitia bikia, Ahanzturaren Artxi­pe­lagoko irla bilakarazi du.

1960ko abuztuaren 24an

Hemingway Bilbon 1960ko abuztuan Ernest Hemingway, berak jakin barik, azkenekoz etorri da Bilbora, eta oro har, Penin­tsulara. Eta hori tamala, hilak 24 dituelarik Bilbon zezenak Ordoñez bere kutunari adarkada ederra sartu dio. Ez da ezer izan, zorionez. Biharamuneko El Correo Español egunka­rian emandako argaz­kian ikusten den legez, idazleak bisita egin dion unean, torea­tzailea hortxe dago, ondo bizirik, ohean. Abuztuaren 20an, Carlos Barrenak sinatu­­­riko elkarrizketa eman zuen argitara egunkari berean. Bertan, Ernest Hemingway bere “idolo” Ordoñezi jarraituz etorria zela zioen, eta titularrak eransten zuenez, «hor izango da Bilboko korridetan», pluralean. Titularrak parentesi artean argitzen du Ernest Hemingway 1954ko Nobel sariduna dela. Argitu beharreko kontua, Ernest Heming­­­wayren Nobel sariarena, 1960ko abuztuko ostegun honetara arte Bilboko egunkarian ez baita “existitu ere egin” idazle bestela ospetsu hori. Baina 1960ko honetan desber­di­­na zen. Idazlea ez zen egun horretan zezen-plazara etorria zen izendun bakarra. Zezenketaren buru, hantxe zegoen Franco diktadorearen emazte Carmen Polo. Aurreko egunetan, berriz, Donostiako zezenetan, Franco bera zen plazako presidente egona. Diktadurarentzat, zezenketa Espainia esen­tzia­­laren sinbolo esentzialetakoa zen. Halaxe begitandu behar zitzaien 1959an Spanish Earth delakoan aipatzen diren bisitan izaniko lau milioi turistetako gehienei, dirutza politak uzten zituzten bisitari aberats haiei, hain zuzen. Beraz, turistak erakartzearen aldetik, Errepu­bli­karen zale ohi zen Ernest Hemingway Nobel sariduna etortzea berez ere baden propaganda, ezin hobeto datorkio Erregimenari. Sinbolikoki, idazleak eta diktadurak elkarbizitza baketsuaren antzeko itun isila sinatu dute. Edo hobeto esanda, aitortu gabeko itun hori 1953az geroztik dute sinaturik (urte horretan Espainiara itzuli aurretik bateko eta bestekoekin hitz egin zuen, Kuban bertan; Espainiako diplomatikoen oniritzia ukan zuen). Dena den, Hemingway urte hori baino lehenago egonda zegoen Bilbon, 1929an bere aberkide eta toreatzaile Sidney Franklyn –Brooklyneko toreatzailea, Madrilen 36ko gerraren garaian idazkari eta hornitzaile izan zuena– ikusten izan zen. Irailaren 29an izan zen hori, zekorketa batean. «Bilbo hiri aberats-itsusia da, meatza­ri­­­tzan diharduena, non batzuetan St Louisen egiten duenaren bezainbesteko beroa egiten duen, berdin St Louis Missourikoari zein St Louis Senegalekoari alderatu», idatzi zuen 1932an Heriotza arratsaldean obran. Horren antzeko zerbait idatziko du orain, 1959ko urte hasieraz geroztik buruan eta azken uda biotan esku artean dakarren proiektuan. Izan ere, proiektua Heriotza arratsaldean haren eguneratzea dateke, eta horrexek ekarri du Spanish Earth obrara 1959-60an: «Bilbo hiri industriala eta itsasketari emana da, egon ere mendi arteko botxo batean barrena datorren ibaiaren ertzean baitago. Hiri aberatsa da, handia, sendoa, eta bero-hezea nahiz hotz-hezea». Bilboko mendiekin Ernest Hemingwayk tema itzela ukan zuen. 1937ko apirilaren 30ean, aleman eta italiar hegazkinek Gerni­ka bonbardatu ondoren paratu zuen kronikan, «Bilbo mendiek osaturiko katilu­an datza» idatzi zuen. Aspaldi zeukan egina Bilboren irudi hori idazleak. Gainerakoan, meatzaritza aipatu zuen 1932ko liburuan, itsasketa aipatuko du 1959-60koan, baina batez bestekoan berdin­tsuak dira aipame­nak, eta biak ere biak bata bestea bezain topikoak. «—Zer egingo du berorrek gaurko arrastian Bilbon» –galdetu zion El Correo-ko kazetariak. «—Orain, lehenik eta behin, nire burua apur bat apaindu. Gero kostaldean ibili nahi dut, Kuban ezagutu nituen lagun batzuekin batera. Pilota partiduren bat ikusteko gogoa ere badut. Gogoko dudan kirola da. Kuban partidu franko ikusi nuen, baina orain beraren berezko giroan ikusi nahi nuke bat». Pilota partiduak bere giroan, hots, Euskal Herrian, Ernest Hemingwayk lehendik ere ikusirik zituen. «Luze zela nengoen Erdoza ikusteko gogoz. Behin Europan nengoelarik, 1927an hain zuzen, Donostiara bidaia egin nuen, haren pilotakada ikaragarriak zuze­ne­­­­­an ikusteko helburuarekin bakarrik. Lastima: Erdozak denboraldi txarra egin zuen». Elkarrizketa horretan esan barik utzi zirenak esandakoak baino interesgarriagoak diratekeen arren, Hemingwayk esandakoen artean Kubako lagunekin kostaldera joa­te­koa zela. Halaxe egin zuen 1959ko abuztuan. Mundakara heldu zenean, auto bi ikusi zituzten Mundakako Kale Nagusian, geldi. Bere autotik irten barik, idazleak, Andres Untzain abadearen etxekoren bat itaundu zuen, kanposantura laguntzeko. Goiko Ka­lean geratzean, berriz, abade ordurako hilaren etxekoen helbidea baze­kiela erakutsi zuen, hain zuzen ere, Mundaka polito ezagutzen zuen baten bat ere bazetorrelako auto haietan. Agian hantxe zen Lucia Regina Soltura, abadearen iloba Teodoro Untzain­ekin batera. Biek ere biek endekaturik dute oroigailua, Lucia Regina Solturak batez ere. 2001eko udan haren bisitan izan nintzelarik, nahasturik zuen burua. Eskerrak Bilboko Bilbao aldizkarian duela zenbait urte argitaratutako elkarriz­keta esku artean dudan: «Hemingwayrekin ere tratua izan nuen –dio Lucia Reginak–, Kanalako abadeari esker. Abadeak, gerra denboran, nazionalak iristean itsasadarra igerian zeharkatu, Biarritzera ihes egin eta handik Kubara jo zuen. Behin batean frontoian sartu zen, eta hantxe topatu zuen Hemingway, orduan bere itsasontzirako gizonen bila zebilelarik, eta gizon honek itsasontzia antolatu zion eta harekin arrantzuan irteten zen. Geroago, ordurako abadea hilda zegoela­rik, Munda­ka­ko itsasadarra ezagutu nahi izan zuen. Orduan hona etorri eta dei egin zidan. Halandaze, itsasadarrean barrena txangoak egiten genituen eta zezenketa batzuk ikusi genituen». 1960ko honetan Bilbora egin duen bisitaldia laburra izango da, eta ugariak zere­ginak. Hala nola, Juan Duñabeitiarekin egotea, zeren eta 1960 honetan idazlearen lagun min Juan Duñabeitia Sinsky Bilbon da. Ernest Hemingway eta Juan Duñabeitia, Urzelay margolariak esan bezala, biak bizi artean Kastor eta Polux izan baziren ere, hil ondoren ez zien Zeusek bere kutunei eman zien tratu bera eman. Zeusek Kastor eta Polux zerura eroan zituen, konstelazio bila­ka­­razirik. Aldiz, Hemingway idazle handien Olinpora igoarazi duen aldi berean, Juan Duñabeitia bikia, Ahanzturaren Artxi­pe­lagoko irla bilakarazi du.

Idazlearen arabera, El Correo Español-ek

Hemingway Bilbon 1960ko abuztuan Ernest Hemingway, berak jakin barik, azkenekoz etorri da Bilbora, eta oro har, Penin­tsulara. Eta hori tamala, hilak 24 dituelarik Bilbon zezenak Ordoñez bere kutunari adarkada ederra sartu dio. Ez da ezer izan, zorionez. Biharamuneko El Correo Español egunka­rian emandako argaz­kian ikusten den legez, idazleak bisita egin dion unean, torea­tzailea hortxe dago, ondo bizirik, ohean. Abuztuaren 20an, Carlos Barrenak sinatu­­­riko elkarrizketa eman zuen argitara egunkari berean. Bertan, Ernest Hemingway bere “idolo” Ordoñezi jarraituz etorria zela zioen, eta titularrak eransten zuenez, «hor izango da Bilboko korridetan», pluralean. Titularrak parentesi artean argitzen du Ernest Hemingway 1954ko Nobel sariduna dela. Argitu beharreko kontua, Ernest Heming­­­wayren Nobel sariarena, 1960ko abuztuko ostegun honetara arte Bilboko egunkarian ez baita “existitu ere egin” idazle bestela ospetsu hori. Baina 1960ko honetan desber­di­­na zen. Idazlea ez zen egun horretan zezen-plazara etorria zen izendun bakarra. Zezenketaren buru, hantxe zegoen Franco diktadorearen emazte Carmen Polo. Aurreko egunetan, berriz, Donostiako zezenetan, Franco bera zen plazako presidente egona. Diktadurarentzat, zezenketa Espainia esen­tzia­­laren sinbolo esentzialetakoa zen. Halaxe begitandu behar zitzaien 1959an Spanish Earth delakoan aipatzen diren bisitan izaniko lau milioi turistetako gehienei, dirutza politak uzten zituzten bisitari aberats haiei, hain zuzen. Beraz, turistak erakartzearen aldetik, Errepu­bli­karen zale ohi zen Ernest Hemingway Nobel sariduna etortzea berez ere baden propaganda, ezin hobeto datorkio Erregimenari. Sinbolikoki, idazleak eta diktadurak elkarbizitza baketsuaren antzeko itun isila sinatu dute. Edo hobeto esanda, aitortu gabeko itun hori 1953az geroztik dute sinaturik (urte horretan Espainiara itzuli aurretik bateko eta bestekoekin hitz egin zuen, Kuban bertan; Espainiako diplomatikoen oniritzia ukan zuen). Dena den, Hemingway urte hori baino lehenago egonda zegoen Bilbon, 1929an bere aberkide eta toreatzaile Sidney Franklyn –Brooklyneko toreatzailea, Madrilen 36ko gerraren garaian idazkari eta hornitzaile izan zuena– ikusten izan zen. Irailaren 29an izan zen hori, zekorketa batean. «Bilbo hiri aberats-itsusia da, meatza­ri­­­tzan diharduena, non batzuetan St Louisen egiten duenaren bezainbesteko beroa egiten duen, berdin St Louis Missourikoari zein St Louis Senegalekoari alderatu», idatzi zuen 1932an Heriotza arratsaldean obran. Horren antzeko zerbait idatziko du orain, 1959ko urte hasieraz geroztik buruan eta azken uda biotan esku artean dakarren proiektuan. Izan ere, proiektua Heriotza arratsaldean haren eguneratzea dateke, eta horrexek ekarri du Spanish Earth obrara 1959-60an: «Bilbo hiri industriala eta itsasketari emana da, egon ere mendi arteko botxo batean barrena datorren ibaiaren ertzean baitago. Hiri aberatsa da, handia, sendoa, eta bero-hezea nahiz hotz-hezea». Bilboko mendiekin Ernest Hemingwayk tema itzela ukan zuen. 1937ko apirilaren 30ean, aleman eta italiar hegazkinek Gerni­ka bonbardatu ondoren paratu zuen kronikan, «Bilbo mendiek osaturiko katilu­an datza» idatzi zuen. Aspaldi zeukan egina Bilboren irudi hori idazleak. Gainerakoan, meatzaritza aipatu zuen 1932ko liburuan, itsasketa aipatuko du 1959-60koan, baina batez bestekoan berdin­tsuak dira aipame­nak, eta biak ere biak bata bestea bezain topikoak. «—Zer egingo du berorrek gaurko arrastian Bilbon» –galdetu zion El Correo-ko kazetariak. «—Orain, lehenik eta behin, nire burua apur bat apaindu. Gero kostaldean ibili nahi dut, Kuban ezagutu nituen lagun batzuekin batera. Pilota partiduren bat ikusteko gogoa ere badut. Gogoko dudan kirola da. Kuban partidu franko ikusi nuen, baina orain beraren berezko giroan ikusi nahi nuke bat». Pilota partiduak bere giroan, hots, Euskal Herrian, Ernest Hemingwayk lehendik ere ikusirik zituen. «Luze zela nengoen Erdoza ikusteko gogoz. Behin Europan nengoelarik, 1927an hain zuzen, Donostiara bidaia egin nuen, haren pilotakada ikaragarriak zuze­ne­­­­­an ikusteko helburuarekin bakarrik. Lastima: Erdozak denboraldi txarra egin zuen». Elkarrizketa horretan esan barik utzi zirenak esandakoak baino interesgarriagoak diratekeen arren, Hemingwayk esandakoen artean Kubako lagunekin kostaldera joa­te­koa zela. Halaxe egin zuen 1959ko abuztuan. Mundakara heldu zenean, auto bi ikusi zituzten Mundakako Kale Nagusian, geldi. Bere autotik irten barik, idazleak, Andres Untzain abadearen etxekoren bat itaundu zuen, kanposantura laguntzeko. Goiko Ka­lean geratzean, berriz, abade ordurako hilaren etxekoen helbidea baze­kiela erakutsi zuen, hain zuzen ere, Mundaka polito ezagutzen zuen baten bat ere bazetorrelako auto haietan. Agian hantxe zen Lucia Regina Soltura, abadearen iloba Teodoro Untzain­ekin batera. Biek ere biek endekaturik dute oroigailua, Lucia Regina Solturak batez ere. 2001eko udan haren bisitan izan nintzelarik, nahasturik zuen burua. Eskerrak Bilboko Bilbao aldizkarian duela zenbait urte argitaratutako elkarriz­keta esku artean dudan: «Hemingwayrekin ere tratua izan nuen –dio Lucia Reginak–, Kanalako abadeari esker. Abadeak, gerra denboran, nazionalak iristean itsasadarra igerian zeharkatu, Biarritzera ihes egin eta handik Kubara jo zuen. Behin batean frontoian sartu zen, eta hantxe topatu zuen Hemingway, orduan bere itsasontzirako gizonen bila zebilelarik, eta gizon honek itsasontzia antolatu zion eta harekin arrantzuan irteten zen. Geroago, ordurako abadea hilda zegoela­rik, Munda­ka­ko itsasadarra ezagutu nahi izan zuen. Orduan hona etorri eta dei egin zidan. Halandaze, itsasadarrean barrena txangoak egiten genituen eta zezenketa batzuk ikusi genituen». 1960ko honetan Bilbora egin duen bisitaldia laburra izango da, eta ugariak zere­ginak. Hala nola, Juan Duñabeitiarekin egotea, zeren eta 1960 honetan idazlearen lagun min Juan Duñabeitia Sinsky Bilbon da. Ernest Hemingway eta Juan Duñabeitia, Urzelay margolariak esan bezala, biak bizi artean Kastor eta Polux izan baziren ere, hil ondoren ez zien Zeusek bere kutunei eman zien tratu bera eman. Zeusek Kastor eta Polux zerura eroan zituen, konstelazio bila­ka­­razirik. Aldiz, Hemingway idazle handien Olinpora igoarazi duen aldi berean, Juan Duñabeitia bikia, Ahanzturaren Artxi­pe­lagoko irla bilakarazi du.

Zer dio testuak Francoren erregimenari buruz?

Hemingway Bilbon 1960ko abuztuan Ernest Hemingway, berak jakin barik, azkenekoz etorri da Bilbora, eta oro har, Penin­tsulara. Eta hori tamala, hilak 24 dituelarik Bilbon zezenak Ordoñez bere kutunari adarkada ederra sartu dio. Ez da ezer izan, zorionez. Biharamuneko El Correo Español egunka­rian emandako argaz­kian ikusten den legez, idazleak bisita egin dion unean, torea­tzailea hortxe dago, ondo bizirik, ohean. Abuztuaren 20an, Carlos Barrenak sinatu­­­riko elkarrizketa eman zuen argitara egunkari berean. Bertan, Ernest Hemingway bere “idolo” Ordoñezi jarraituz etorria zela zioen, eta titularrak eransten zuenez, «hor izango da Bilboko korridetan», pluralean. Titularrak parentesi artean argitzen du Ernest Hemingway 1954ko Nobel sariduna dela. Argitu beharreko kontua, Ernest Heming­­­wayren Nobel sariarena, 1960ko abuztuko ostegun honetara arte Bilboko egunkarian ez baita “existitu ere egin” idazle bestela ospetsu hori. Baina 1960ko honetan desber­di­­na zen. Idazlea ez zen egun horretan zezen-plazara etorria zen izendun bakarra. Zezenketaren buru, hantxe zegoen Franco diktadorearen emazte Carmen Polo. Aurreko egunetan, berriz, Donostiako zezenetan, Franco bera zen plazako presidente egona. Diktadurarentzat, zezenketa Espainia esen­tzia­­laren sinbolo esentzialetakoa zen. Halaxe begitandu behar zitzaien 1959an Spanish Earth delakoan aipatzen diren bisitan izaniko lau milioi turistetako gehienei, dirutza politak uzten zituzten bisitari aberats haiei, hain zuzen. Beraz, turistak erakartzearen aldetik, Errepu­bli­karen zale ohi zen Ernest Hemingway Nobel sariduna etortzea berez ere baden propaganda, ezin hobeto datorkio Erregimenari. Sinbolikoki, idazleak eta diktadurak elkarbizitza baketsuaren antzeko itun isila sinatu dute. Edo hobeto esanda, aitortu gabeko itun hori 1953az geroztik dute sinaturik (urte horretan Espainiara itzuli aurretik bateko eta bestekoekin hitz egin zuen, Kuban bertan; Espainiako diplomatikoen oniritzia ukan zuen). Dena den, Hemingway urte hori baino lehenago egonda zegoen Bilbon, 1929an bere aberkide eta toreatzaile Sidney Franklyn –Brooklyneko toreatzailea, Madrilen 36ko gerraren garaian idazkari eta hornitzaile izan zuena– ikusten izan zen. Irailaren 29an izan zen hori, zekorketa batean. «Bilbo hiri aberats-itsusia da, meatza­ri­­­tzan diharduena, non batzuetan St Louisen egiten duenaren bezainbesteko beroa egiten duen, berdin St Louis Missourikoari zein St Louis Senegalekoari alderatu», idatzi zuen 1932an Heriotza arratsaldean obran. Horren antzeko zerbait idatziko du orain, 1959ko urte hasieraz geroztik buruan eta azken uda biotan esku artean dakarren proiektuan. Izan ere, proiektua Heriotza arratsaldean haren eguneratzea dateke, eta horrexek ekarri du Spanish Earth obrara 1959-60an: «Bilbo hiri industriala eta itsasketari emana da, egon ere mendi arteko botxo batean barrena datorren ibaiaren ertzean baitago. Hiri aberatsa da, handia, sendoa, eta bero-hezea nahiz hotz-hezea». Bilboko mendiekin Ernest Hemingwayk tema itzela ukan zuen. 1937ko apirilaren 30ean, aleman eta italiar hegazkinek Gerni­ka bonbardatu ondoren paratu zuen kronikan, «Bilbo mendiek osaturiko katilu­an datza» idatzi zuen. Aspaldi zeukan egina Bilboren irudi hori idazleak. Gainerakoan, meatzaritza aipatu zuen 1932ko liburuan, itsasketa aipatuko du 1959-60koan, baina batez bestekoan berdin­tsuak dira aipame­nak, eta biak ere biak bata bestea bezain topikoak. «—Zer egingo du berorrek gaurko arrastian Bilbon» –galdetu zion El Correo-ko kazetariak. «—Orain, lehenik eta behin, nire burua apur bat apaindu. Gero kostaldean ibili nahi dut, Kuban ezagutu nituen lagun batzuekin batera. Pilota partiduren bat ikusteko gogoa ere badut. Gogoko dudan kirola da. Kuban partidu franko ikusi nuen, baina orain beraren berezko giroan ikusi nahi nuke bat». Pilota partiduak bere giroan, hots, Euskal Herrian, Ernest Hemingwayk lehendik ere ikusirik zituen. «Luze zela nengoen Erdoza ikusteko gogoz. Behin Europan nengoelarik, 1927an hain zuzen, Donostiara bidaia egin nuen, haren pilotakada ikaragarriak zuze­ne­­­­­an ikusteko helburuarekin bakarrik. Lastima: Erdozak denboraldi txarra egin zuen». Elkarrizketa horretan esan barik utzi zirenak esandakoak baino interesgarriagoak diratekeen arren, Hemingwayk esandakoen artean Kubako lagunekin kostaldera joa­te­koa zela. Halaxe egin zuen 1959ko abuztuan. Mundakara heldu zenean, auto bi ikusi zituzten Mundakako Kale Nagusian, geldi. Bere autotik irten barik, idazleak, Andres Untzain abadearen etxekoren bat itaundu zuen, kanposantura laguntzeko. Goiko Ka­lean geratzean, berriz, abade ordurako hilaren etxekoen helbidea baze­kiela erakutsi zuen, hain zuzen ere, Mundaka polito ezagutzen zuen baten bat ere bazetorrelako auto haietan. Agian hantxe zen Lucia Regina Soltura, abadearen iloba Teodoro Untzain­ekin batera. Biek ere biek endekaturik dute oroigailua, Lucia Regina Solturak batez ere. 2001eko udan haren bisitan izan nintzelarik, nahasturik zuen burua. Eskerrak Bilboko Bilbao aldizkarian duela zenbait urte argitaratutako elkarriz­keta esku artean dudan: «Hemingwayrekin ere tratua izan nuen –dio Lucia Reginak–, Kanalako abadeari esker. Abadeak, gerra denboran, nazionalak iristean itsasadarra igerian zeharkatu, Biarritzera ihes egin eta handik Kubara jo zuen. Behin batean frontoian sartu zen, eta hantxe topatu zuen Hemingway, orduan bere itsasontzirako gizonen bila zebilelarik, eta gizon honek itsasontzia antolatu zion eta harekin arrantzuan irteten zen. Geroago, ordurako abadea hilda zegoela­rik, Munda­ka­ko itsasadarra ezagutu nahi izan zuen. Orduan hona etorri eta dei egin zidan. Halandaze, itsasadarrean barrena txangoak egiten genituen eta zezenketa batzuk ikusi genituen». 1960ko honetan Bilbora egin duen bisitaldia laburra izango da, eta ugariak zere­ginak. Hala nola, Juan Duñabeitiarekin egotea, zeren eta 1960 honetan idazlearen lagun min Juan Duñabeitia Sinsky Bilbon da. Ernest Hemingway eta Juan Duñabeitia, Urzelay margolariak esan bezala, biak bizi artean Kastor eta Polux izan baziren ere, hil ondoren ez zien Zeusek bere kutunei eman zien tratu bera eman. Zeusek Kastor eta Polux zerura eroan zituen, konstelazio bila­ka­­razirik. Aldiz, Hemingway idazle handien Olinpora igoarazi duen aldi berean, Juan Duñabeitia bikia, Ahanzturaren Artxi­pe­lagoko irla bilakarazi du.

Ernest Hemingway idazle ospetsua 1929an Bilbon

Hemingway Bilbon 1960ko abuztuan Ernest Hemingway, berak jakin barik, azkenekoz etorri da Bilbora, eta oro har, Penin­tsulara. Eta hori tamala, hilak 24 dituelarik Bilbon zezenak Ordoñez bere kutunari adarkada ederra sartu dio. Ez da ezer izan, zorionez. Biharamuneko El Correo Español egunka­rian emandako argaz­kian ikusten den legez, idazleak bisita egin dion unean, torea­tzailea hortxe dago, ondo bizirik, ohean. Abuztuaren 20an, Carlos Barrenak sinatu­­­riko elkarrizketa eman zuen argitara egunkari berean. Bertan, Ernest Hemingway bere “idolo” Ordoñezi jarraituz etorria zela zioen, eta titularrak eransten zuenez, «hor izango da Bilboko korridetan», pluralean. Titularrak parentesi artean argitzen du Ernest Hemingway 1954ko Nobel sariduna dela. Argitu beharreko kontua, Ernest Heming­­­wayren Nobel sariarena, 1960ko abuztuko ostegun honetara arte Bilboko egunkarian ez baita “existitu ere egin” idazle bestela ospetsu hori. Baina 1960ko honetan desber­di­­na zen. Idazlea ez zen egun horretan zezen-plazara etorria zen izendun bakarra. Zezenketaren buru, hantxe zegoen Franco diktadorearen emazte Carmen Polo. Aurreko egunetan, berriz, Donostiako zezenetan, Franco bera zen plazako presidente egona. Diktadurarentzat, zezenketa Espainia esen­tzia­­laren sinbolo esentzialetakoa zen. Halaxe begitandu behar zitzaien 1959an Spanish Earth delakoan aipatzen diren bisitan izaniko lau milioi turistetako gehienei, dirutza politak uzten zituzten bisitari aberats haiei, hain zuzen. Beraz, turistak erakartzearen aldetik, Errepu­bli­karen zale ohi zen Ernest Hemingway Nobel sariduna etortzea berez ere baden propaganda, ezin hobeto datorkio Erregimenari. Sinbolikoki, idazleak eta diktadurak elkarbizitza baketsuaren antzeko itun isila sinatu dute. Edo hobeto esanda, aitortu gabeko itun hori 1953az geroztik dute sinaturik (urte horretan Espainiara itzuli aurretik bateko eta bestekoekin hitz egin zuen, Kuban bertan; Espainiako diplomatikoen oniritzia ukan zuen). Dena den, Hemingway urte hori baino lehenago egonda zegoen Bilbon, 1929an bere aberkide eta toreatzaile Sidney Franklyn –Brooklyneko toreatzailea, Madrilen 36ko gerraren garaian idazkari eta hornitzaile izan zuena– ikusten izan zen. Irailaren 29an izan zen hori, zekorketa batean. «Bilbo hiri aberats-itsusia da, meatza­ri­­­tzan diharduena, non batzuetan St Louisen egiten duenaren bezainbesteko beroa egiten duen, berdin St Louis Missourikoari zein St Louis Senegalekoari alderatu», idatzi zuen 1932an Heriotza arratsaldean obran. Horren antzeko zerbait idatziko du orain, 1959ko urte hasieraz geroztik buruan eta azken uda biotan esku artean dakarren proiektuan. Izan ere, proiektua Heriotza arratsaldean haren eguneratzea dateke, eta horrexek ekarri du Spanish Earth obrara 1959-60an: «Bilbo hiri industriala eta itsasketari emana da, egon ere mendi arteko botxo batean barrena datorren ibaiaren ertzean baitago. Hiri aberatsa da, handia, sendoa, eta bero-hezea nahiz hotz-hezea». Bilboko mendiekin Ernest Hemingwayk tema itzela ukan zuen. 1937ko apirilaren 30ean, aleman eta italiar hegazkinek Gerni­ka bonbardatu ondoren paratu zuen kronikan, «Bilbo mendiek osaturiko katilu­an datza» idatzi zuen. Aspaldi zeukan egina Bilboren irudi hori idazleak. Gainerakoan, meatzaritza aipatu zuen 1932ko liburuan, itsasketa aipatuko du 1959-60koan, baina batez bestekoan berdin­tsuak dira aipame­nak, eta biak ere biak bata bestea bezain topikoak. «—Zer egingo du berorrek gaurko arrastian Bilbon» –galdetu zion El Correo-ko kazetariak. «—Orain, lehenik eta behin, nire burua apur bat apaindu. Gero kostaldean ibili nahi dut, Kuban ezagutu nituen lagun batzuekin batera. Pilota partiduren bat ikusteko gogoa ere badut. Gogoko dudan kirola da. Kuban partidu franko ikusi nuen, baina orain beraren berezko giroan ikusi nahi nuke bat». Pilota partiduak bere giroan, hots, Euskal Herrian, Ernest Hemingwayk lehendik ere ikusirik zituen. «Luze zela nengoen Erdoza ikusteko gogoz. Behin Europan nengoelarik, 1927an hain zuzen, Donostiara bidaia egin nuen, haren pilotakada ikaragarriak zuze­ne­­­­­an ikusteko helburuarekin bakarrik. Lastima: Erdozak denboraldi txarra egin zuen». Elkarrizketa horretan esan barik utzi zirenak esandakoak baino interesgarriagoak diratekeen arren, Hemingwayk esandakoen artean Kubako lagunekin kostaldera joa­te­koa zela. Halaxe egin zuen 1959ko abuztuan. Mundakara heldu zenean, auto bi ikusi zituzten Mundakako Kale Nagusian, geldi. Bere autotik irten barik, idazleak, Andres Untzain abadearen etxekoren bat itaundu zuen, kanposantura laguntzeko. Goiko Ka­lean geratzean, berriz, abade ordurako hilaren etxekoen helbidea baze­kiela erakutsi zuen, hain zuzen ere, Mundaka polito ezagutzen zuen baten bat ere bazetorrelako auto haietan. Agian hantxe zen Lucia Regina Soltura, abadearen iloba Teodoro Untzain­ekin batera. Biek ere biek endekaturik dute oroigailua, Lucia Regina Solturak batez ere. 2001eko udan haren bisitan izan nintzelarik, nahasturik zuen burua. Eskerrak Bilboko Bilbao aldizkarian duela zenbait urte argitaratutako elkarriz­keta esku artean dudan: «Hemingwayrekin ere tratua izan nuen –dio Lucia Reginak–, Kanalako abadeari esker. Abadeak, gerra denboran, nazionalak iristean itsasadarra igerian zeharkatu, Biarritzera ihes egin eta handik Kubara jo zuen. Behin batean frontoian sartu zen, eta hantxe topatu zuen Hemingway, orduan bere itsasontzirako gizonen bila zebilelarik, eta gizon honek itsasontzia antolatu zion eta harekin arrantzuan irteten zen. Geroago, ordurako abadea hilda zegoela­rik, Munda­ka­ko itsasadarra ezagutu nahi izan zuen. Orduan hona etorri eta dei egin zidan. Halandaze, itsasadarrean barrena txangoak egiten genituen eta zezenketa batzuk ikusi genituen». 1960ko honetan Bilbora egin duen bisitaldia laburra izango da, eta ugariak zere­ginak. Hala nola, Juan Duñabeitiarekin egotea, zeren eta 1960 honetan idazlearen lagun min Juan Duñabeitia Sinsky Bilbon da. Ernest Hemingway eta Juan Duñabeitia, Urzelay margolariak esan bezala, biak bizi artean Kastor eta Polux izan baziren ere, hil ondoren ez zien Zeusek bere kutunei eman zien tratu bera eman. Zeusek Kastor eta Polux zerura eroan zituen, konstelazio bila­ka­­razirik. Aldiz, Hemingway idazle handien Olinpora igoarazi duen aldi berean, Juan Duñabeitia bikia, Ahanzturaren Artxi­pe­lagoko irla bilakarazi du.

Hemingwayk Heriotza arratsaldean obran, idatzi zuen

Hemingway Bilbon 1960ko abuztuan Ernest Hemingway, berak jakin barik, azkenekoz etorri da Bilbora, eta oro har, Penin­tsulara. Eta hori tamala, hilak 24 dituelarik Bilbon zezenak Ordoñez bere kutunari adarkada ederra sartu dio. Ez da ezer izan, zorionez. Biharamuneko El Correo Español egunka­rian emandako argaz­kian ikusten den legez, idazleak bisita egin dion unean, torea­tzailea hortxe dago, ondo bizirik, ohean. Abuztuaren 20an, Carlos Barrenak sinatu­­­riko elkarrizketa eman zuen argitara egunkari berean. Bertan, Ernest Hemingway bere “idolo” Ordoñezi jarraituz etorria zela zioen, eta titularrak eransten zuenez, «hor izango da Bilboko korridetan», pluralean. Titularrak parentesi artean argitzen du Ernest Hemingway 1954ko Nobel sariduna dela. Argitu beharreko kontua, Ernest Heming­­­wayren Nobel sariarena, 1960ko abuztuko ostegun honetara arte Bilboko egunkarian ez baita “existitu ere egin” idazle bestela ospetsu hori. Baina 1960ko honetan desber­di­­na zen. Idazlea ez zen egun horretan zezen-plazara etorria zen izendun bakarra. Zezenketaren buru, hantxe zegoen Franco diktadorearen emazte Carmen Polo. Aurreko egunetan, berriz, Donostiako zezenetan, Franco bera zen plazako presidente egona. Diktadurarentzat, zezenketa Espainia esen­tzia­­laren sinbolo esentzialetakoa zen. Halaxe begitandu behar zitzaien 1959an Spanish Earth delakoan aipatzen diren bisitan izaniko lau milioi turistetako gehienei, dirutza politak uzten zituzten bisitari aberats haiei, hain zuzen. Beraz, turistak erakartzearen aldetik, Errepu­bli­karen zale ohi zen Ernest Hemingway Nobel sariduna etortzea berez ere baden propaganda, ezin hobeto datorkio Erregimenari. Sinbolikoki, idazleak eta diktadurak elkarbizitza baketsuaren antzeko itun isila sinatu dute. Edo hobeto esanda, aitortu gabeko itun hori 1953az geroztik dute sinaturik (urte horretan Espainiara itzuli aurretik bateko eta bestekoekin hitz egin zuen, Kuban bertan; Espainiako diplomatikoen oniritzia ukan zuen). Dena den, Hemingway urte hori baino lehenago egonda zegoen Bilbon, 1929an bere aberkide eta toreatzaile Sidney Franklyn –Brooklyneko toreatzailea, Madrilen 36ko gerraren garaian idazkari eta hornitzaile izan zuena– ikusten izan zen. Irailaren 29an izan zen hori, zekorketa batean. «Bilbo hiri aberats-itsusia da, meatza­ri­­­tzan diharduena, non batzuetan St Louisen egiten duenaren bezainbesteko beroa egiten duen, berdin St Louis Missourikoari zein St Louis Senegalekoari alderatu», idatzi zuen 1932an Heriotza arratsaldean obran. Horren antzeko zerbait idatziko du orain, 1959ko urte hasieraz geroztik buruan eta azken uda biotan esku artean dakarren proiektuan. Izan ere, proiektua Heriotza arratsaldean haren eguneratzea dateke, eta horrexek ekarri du Spanish Earth obrara 1959-60an: «Bilbo hiri industriala eta itsasketari emana da, egon ere mendi arteko botxo batean barrena datorren ibaiaren ertzean baitago. Hiri aberatsa da, handia, sendoa, eta bero-hezea nahiz hotz-hezea». Bilboko mendiekin Ernest Hemingwayk tema itzela ukan zuen. 1937ko apirilaren 30ean, aleman eta italiar hegazkinek Gerni­ka bonbardatu ondoren paratu zuen kronikan, «Bilbo mendiek osaturiko katilu­an datza» idatzi zuen. Aspaldi zeukan egina Bilboren irudi hori idazleak. Gainerakoan, meatzaritza aipatu zuen 1932ko liburuan, itsasketa aipatuko du 1959-60koan, baina batez bestekoan berdin­tsuak dira aipame­nak, eta biak ere biak bata bestea bezain topikoak. «—Zer egingo du berorrek gaurko arrastian Bilbon» –galdetu zion El Correo-ko kazetariak. «—Orain, lehenik eta behin, nire burua apur bat apaindu. Gero kostaldean ibili nahi dut, Kuban ezagutu nituen lagun batzuekin batera. Pilota partiduren bat ikusteko gogoa ere badut. Gogoko dudan kirola da. Kuban partidu franko ikusi nuen, baina orain beraren berezko giroan ikusi nahi nuke bat». Pilota partiduak bere giroan, hots, Euskal Herrian, Ernest Hemingwayk lehendik ere ikusirik zituen. «Luze zela nengoen Erdoza ikusteko gogoz. Behin Europan nengoelarik, 1927an hain zuzen, Donostiara bidaia egin nuen, haren pilotakada ikaragarriak zuze­ne­­­­­an ikusteko helburuarekin bakarrik. Lastima: Erdozak denboraldi txarra egin zuen». Elkarrizketa horretan esan barik utzi zirenak esandakoak baino interesgarriagoak diratekeen arren, Hemingwayk esandakoen artean Kubako lagunekin kostaldera joa­te­koa zela. Halaxe egin zuen 1959ko abuztuan. Mundakara heldu zenean, auto bi ikusi zituzten Mundakako Kale Nagusian, geldi. Bere autotik irten barik, idazleak, Andres Untzain abadearen etxekoren bat itaundu zuen, kanposantura laguntzeko. Goiko Ka­lean geratzean, berriz, abade ordurako hilaren etxekoen helbidea baze­kiela erakutsi zuen, hain zuzen ere, Mundaka polito ezagutzen zuen baten bat ere bazetorrelako auto haietan. Agian hantxe zen Lucia Regina Soltura, abadearen iloba Teodoro Untzain­ekin batera. Biek ere biek endekaturik dute oroigailua, Lucia Regina Solturak batez ere. 2001eko udan haren bisitan izan nintzelarik, nahasturik zuen burua. Eskerrak Bilboko Bilbao aldizkarian duela zenbait urte argitaratutako elkarriz­keta esku artean dudan: «Hemingwayrekin ere tratua izan nuen –dio Lucia Reginak–, Kanalako abadeari esker. Abadeak, gerra denboran, nazionalak iristean itsasadarra igerian zeharkatu, Biarritzera ihes egin eta handik Kubara jo zuen. Behin batean frontoian sartu zen, eta hantxe topatu zuen Hemingway, orduan bere itsasontzirako gizonen bila zebilelarik, eta gizon honek itsasontzia antolatu zion eta harekin arrantzuan irteten zen. Geroago, ordurako abadea hilda zegoela­rik, Munda­ka­ko itsasadarra ezagutu nahi izan zuen. Orduan hona etorri eta dei egin zidan. Halandaze, itsasadarrean barrena txangoak egiten genituen eta zezenketa batzuk ikusi genituen». 1960ko honetan Bilbora egin duen bisitaldia laburra izango da, eta ugariak zere­ginak. Hala nola, Juan Duñabeitiarekin egotea, zeren eta 1960 honetan idazlearen lagun min Juan Duñabeitia Sinsky Bilbon da. Ernest Hemingway eta Juan Duñabeitia, Urzelay margolariak esan bezala, biak bizi artean Kastor eta Polux izan baziren ere, hil ondoren ez zien Zeusek bere kutunei eman zien tratu bera eman. Zeusek Kastor eta Polux zerura eroan zituen, konstelazio bila­ka­­razirik. Aldiz, Hemingway idazle handien Olinpora igoarazi duen aldi berean, Juan Duñabeitia bikia, Ahanzturaren Artxi­pe­lagoko irla bilakarazi du.

Bilbo eta mendiei buruz, zein irudi zuen Hemingwayk?

Hemingway Bilbon 1960ko abuztuan Ernest Hemingway, berak jakin barik, azkenekoz etorri da Bilbora, eta oro har, Penin­tsulara. Eta hori tamala, hilak 24 dituelarik Bilbon zezenak Ordoñez bere kutunari adarkada ederra sartu dio. Ez da ezer izan, zorionez. Biharamuneko El Correo Español egunka­rian emandako argaz­kian ikusten den legez, idazleak bisita egin dion unean, torea­tzailea hortxe dago, ondo bizirik, ohean. Abuztuaren 20an, Carlos Barrenak sinatu­­­riko elkarrizketa eman zuen argitara egunkari berean. Bertan, Ernest Hemingway bere “idolo” Ordoñezi jarraituz etorria zela zioen, eta titularrak eransten zuenez, «hor izango da Bilboko korridetan», pluralean. Titularrak parentesi artean argitzen du Ernest Hemingway 1954ko Nobel sariduna dela. Argitu beharreko kontua, Ernest Heming­­­wayren Nobel sariarena, 1960ko abuztuko ostegun honetara arte Bilboko egunkarian ez baita “existitu ere egin” idazle bestela ospetsu hori. Baina 1960ko honetan desber­di­­na zen. Idazlea ez zen egun horretan zezen-plazara etorria zen izendun bakarra. Zezenketaren buru, hantxe zegoen Franco diktadorearen emazte Carmen Polo. Aurreko egunetan, berriz, Donostiako zezenetan, Franco bera zen plazako presidente egona. Diktadurarentzat, zezenketa Espainia esen­tzia­­laren sinbolo esentzialetakoa zen. Halaxe begitandu behar zitzaien 1959an Spanish Earth delakoan aipatzen diren bisitan izaniko lau milioi turistetako gehienei, dirutza politak uzten zituzten bisitari aberats haiei, hain zuzen. Beraz, turistak erakartzearen aldetik, Errepu­bli­karen zale ohi zen Ernest Hemingway Nobel sariduna etortzea berez ere baden propaganda, ezin hobeto datorkio Erregimenari. Sinbolikoki, idazleak eta diktadurak elkarbizitza baketsuaren antzeko itun isila sinatu dute. Edo hobeto esanda, aitortu gabeko itun hori 1953az geroztik dute sinaturik (urte horretan Espainiara itzuli aurretik bateko eta bestekoekin hitz egin zuen, Kuban bertan; Espainiako diplomatikoen oniritzia ukan zuen). Dena den, Hemingway urte hori baino lehenago egonda zegoen Bilbon, 1929an bere aberkide eta toreatzaile Sidney Franklyn –Brooklyneko toreatzailea, Madrilen 36ko gerraren garaian idazkari eta hornitzaile izan zuena– ikusten izan zen. Irailaren 29an izan zen hori, zekorketa batean. «Bilbo hiri aberats-itsusia da, meatza­ri­­­tzan diharduena, non batzuetan St Louisen egiten duenaren bezainbesteko beroa egiten duen, berdin St Louis Missourikoari zein St Louis Senegalekoari alderatu», idatzi zuen 1932an Heriotza arratsaldean obran. Horren antzeko zerbait idatziko du orain, 1959ko urte hasieraz geroztik buruan eta azken uda biotan esku artean dakarren proiektuan. Izan ere, proiektua Heriotza arratsaldean haren eguneratzea dateke, eta horrexek ekarri du Spanish Earth obrara 1959-60an: «Bilbo hiri industriala eta itsasketari emana da, egon ere mendi arteko botxo batean barrena datorren ibaiaren ertzean baitago. Hiri aberatsa da, handia, sendoa, eta bero-hezea nahiz hotz-hezea». Bilboko mendiekin Ernest Hemingwayk tema itzela ukan zuen. 1937ko apirilaren 30ean, aleman eta italiar hegazkinek Gerni­ka bonbardatu ondoren paratu zuen kronikan, «Bilbo mendiek osaturiko katilu­an datza» idatzi zuen. Aspaldi zeukan egina Bilboren irudi hori idazleak. Gainerakoan, meatzaritza aipatu zuen 1932ko liburuan, itsasketa aipatuko du 1959-60koan, baina batez bestekoan berdin­tsuak dira aipame­nak, eta biak ere biak bata bestea bezain topikoak. «—Zer egingo du berorrek gaurko arrastian Bilbon» –galdetu zion El Correo-ko kazetariak. «—Orain, lehenik eta behin, nire burua apur bat apaindu. Gero kostaldean ibili nahi dut, Kuban ezagutu nituen lagun batzuekin batera. Pilota partiduren bat ikusteko gogoa ere badut. Gogoko dudan kirola da. Kuban partidu franko ikusi nuen, baina orain beraren berezko giroan ikusi nahi nuke bat». Pilota partiduak bere giroan, hots, Euskal Herrian, Ernest Hemingwayk lehendik ere ikusirik zituen. «Luze zela nengoen Erdoza ikusteko gogoz. Behin Europan nengoelarik, 1927an hain zuzen, Donostiara bidaia egin nuen, haren pilotakada ikaragarriak zuze­ne­­­­­an ikusteko helburuarekin bakarrik. Lastima: Erdozak denboraldi txarra egin zuen». Elkarrizketa horretan esan barik utzi zirenak esandakoak baino interesgarriagoak diratekeen arren, Hemingwayk esandakoen artean Kubako lagunekin kostaldera joa­te­koa zela. Halaxe egin zuen 1959ko abuztuan. Mundakara heldu zenean, auto bi ikusi zituzten Mundakako Kale Nagusian, geldi. Bere autotik irten barik, idazleak, Andres Untzain abadearen etxekoren bat itaundu zuen, kanposantura laguntzeko. Goiko Ka­lean geratzean, berriz, abade ordurako hilaren etxekoen helbidea baze­kiela erakutsi zuen, hain zuzen ere, Mundaka polito ezagutzen zuen baten bat ere bazetorrelako auto haietan. Agian hantxe zen Lucia Regina Soltura, abadearen iloba Teodoro Untzain­ekin batera. Biek ere biek endekaturik dute oroigailua, Lucia Regina Solturak batez ere. 2001eko udan haren bisitan izan nintzelarik, nahasturik zuen burua. Eskerrak Bilboko Bilbao aldizkarian duela zenbait urte argitaratutako elkarriz­keta esku artean dudan: «Hemingwayrekin ere tratua izan nuen –dio Lucia Reginak–, Kanalako abadeari esker. Abadeak, gerra denboran, nazionalak iristean itsasadarra igerian zeharkatu, Biarritzera ihes egin eta handik Kubara jo zuen. Behin batean frontoian sartu zen, eta hantxe topatu zuen Hemingway, orduan bere itsasontzirako gizonen bila zebilelarik, eta gizon honek itsasontzia antolatu zion eta harekin arrantzuan irteten zen. Geroago, ordurako abadea hilda zegoela­rik, Munda­ka­ko itsasadarra ezagutu nahi izan zuen. Orduan hona etorri eta dei egin zidan. Halandaze, itsasadarrean barrena txangoak egiten genituen eta zezenketa batzuk ikusi genituen». 1960ko honetan Bilbora egin duen bisitaldia laburra izango da, eta ugariak zere­ginak. Hala nola, Juan Duñabeitiarekin egotea, zeren eta 1960 honetan idazlearen lagun min Juan Duñabeitia Sinsky Bilbon da. Ernest Hemingway eta Juan Duñabeitia, Urzelay margolariak esan bezala, biak bizi artean Kastor eta Polux izan baziren ere, hil ondoren ez zien Zeusek bere kutunei eman zien tratu bera eman. Zeusek Kastor eta Polux zerura eroan zituen, konstelazio bila­ka­­razirik. Aldiz, Hemingway idazle handien Olinpora igoarazi duen aldi berean, Juan Duñabeitia bikia, Ahanzturaren Artxi­pe­lagoko irla bilakarazi du.

Zer dio Erdoza pilotariaz?

Hemingway Bilbon 1960ko abuztuan Ernest Hemingway, berak jakin barik, azkenekoz etorri da Bilbora, eta oro har, Penin­tsulara. Eta hori tamala, hilak 24 dituelarik Bilbon zezenak Ordoñez bere kutunari adarkada ederra sartu dio. Ez da ezer izan, zorionez. Biharamuneko El Correo Español egunka­rian emandako argaz­kian ikusten den legez, idazleak bisita egin dion unean, torea­tzailea hortxe dago, ondo bizirik, ohean. Abuztuaren 20an, Carlos Barrenak sinatu­­­riko elkarrizketa eman zuen argitara egunkari berean. Bertan, Ernest Hemingway bere “idolo” Ordoñezi jarraituz etorria zela zioen, eta titularrak eransten zuenez, «hor izango da Bilboko korridetan», pluralean. Titularrak parentesi artean argitzen du Ernest Hemingway 1954ko Nobel sariduna dela. Argitu beharreko kontua, Ernest Heming­­­wayren Nobel sariarena, 1960ko abuztuko ostegun honetara arte Bilboko egunkarian ez baita “existitu ere egin” idazle bestela ospetsu hori. Baina 1960ko honetan desber­di­­na zen. Idazlea ez zen egun horretan zezen-plazara etorria zen izendun bakarra. Zezenketaren buru, hantxe zegoen Franco diktadorearen emazte Carmen Polo. Aurreko egunetan, berriz, Donostiako zezenetan, Franco bera zen plazako presidente egona. Diktadurarentzat, zezenketa Espainia esen­tzia­­laren sinbolo esentzialetakoa zen. Halaxe begitandu behar zitzaien 1959an Spanish Earth delakoan aipatzen diren bisitan izaniko lau milioi turistetako gehienei, dirutza politak uzten zituzten bisitari aberats haiei, hain zuzen. Beraz, turistak erakartzearen aldetik, Errepu­bli­karen zale ohi zen Ernest Hemingway Nobel sariduna etortzea berez ere baden propaganda, ezin hobeto datorkio Erregimenari. Sinbolikoki, idazleak eta diktadurak elkarbizitza baketsuaren antzeko itun isila sinatu dute. Edo hobeto esanda, aitortu gabeko itun hori 1953az geroztik dute sinaturik (urte horretan Espainiara itzuli aurretik bateko eta bestekoekin hitz egin zuen, Kuban bertan; Espainiako diplomatikoen oniritzia ukan zuen). Dena den, Hemingway urte hori baino lehenago egonda zegoen Bilbon, 1929an bere aberkide eta toreatzaile Sidney Franklyn –Brooklyneko toreatzailea, Madrilen 36ko gerraren garaian idazkari eta hornitzaile izan zuena– ikusten izan zen. Irailaren 29an izan zen hori, zekorketa batean. «Bilbo hiri aberats-itsusia da, meatza­ri­­­tzan diharduena, non batzuetan St Louisen egiten duenaren bezainbesteko beroa egiten duen, berdin St Louis Missourikoari zein St Louis Senegalekoari alderatu», idatzi zuen 1932an Heriotza arratsaldean obran. Horren antzeko zerbait idatziko du orain, 1959ko urte hasieraz geroztik buruan eta azken uda biotan esku artean dakarren proiektuan. Izan ere, proiektua Heriotza arratsaldean haren eguneratzea dateke, eta horrexek ekarri du Spanish Earth obrara 1959-60an: «Bilbo hiri industriala eta itsasketari emana da, egon ere mendi arteko botxo batean barrena datorren ibaiaren ertzean baitago. Hiri aberatsa da, handia, sendoa, eta bero-hezea nahiz hotz-hezea». Bilboko mendiekin Ernest Hemingwayk tema itzela ukan zuen. 1937ko apirilaren 30ean, aleman eta italiar hegazkinek Gerni­ka bonbardatu ondoren paratu zuen kronikan, «Bilbo mendiek osaturiko katilu­an datza» idatzi zuen. Aspaldi zeukan egina Bilboren irudi hori idazleak. Gainerakoan, meatzaritza aipatu zuen 1932ko liburuan, itsasketa aipatuko du 1959-60koan, baina batez bestekoan berdin­tsuak dira aipame­nak, eta biak ere biak bata bestea bezain topikoak. «—Zer egingo du berorrek gaurko arrastian Bilbon» –galdetu zion El Correo-ko kazetariak. «—Orain, lehenik eta behin, nire burua apur bat apaindu. Gero kostaldean ibili nahi dut, Kuban ezagutu nituen lagun batzuekin batera. Pilota partiduren bat ikusteko gogoa ere badut. Gogoko dudan kirola da. Kuban partidu franko ikusi nuen, baina orain beraren berezko giroan ikusi nahi nuke bat». Pilota partiduak bere giroan, hots, Euskal Herrian, Ernest Hemingwayk lehendik ere ikusirik zituen. «Luze zela nengoen Erdoza ikusteko gogoz. Behin Europan nengoelarik, 1927an hain zuzen, Donostiara bidaia egin nuen, haren pilotakada ikaragarriak zuze­ne­­­­­an ikusteko helburuarekin bakarrik. Lastima: Erdozak denboraldi txarra egin zuen». Elkarrizketa horretan esan barik utzi zirenak esandakoak baino interesgarriagoak diratekeen arren, Hemingwayk esandakoen artean Kubako lagunekin kostaldera joa­te­koa zela. Halaxe egin zuen 1959ko abuztuan. Mundakara heldu zenean, auto bi ikusi zituzten Mundakako Kale Nagusian, geldi. Bere autotik irten barik, idazleak, Andres Untzain abadearen etxekoren bat itaundu zuen, kanposantura laguntzeko. Goiko Ka­lean geratzean, berriz, abade ordurako hilaren etxekoen helbidea baze­kiela erakutsi zuen, hain zuzen ere, Mundaka polito ezagutzen zuen baten bat ere bazetorrelako auto haietan. Agian hantxe zen Lucia Regina Soltura, abadearen iloba Teodoro Untzain­ekin batera. Biek ere biek endekaturik dute oroigailua, Lucia Regina Solturak batez ere. 2001eko udan haren bisitan izan nintzelarik, nahasturik zuen burua. Eskerrak Bilboko Bilbao aldizkarian duela zenbait urte argitaratutako elkarriz­keta esku artean dudan: «Hemingwayrekin ere tratua izan nuen –dio Lucia Reginak–, Kanalako abadeari esker. Abadeak, gerra denboran, nazionalak iristean itsasadarra igerian zeharkatu, Biarritzera ihes egin eta handik Kubara jo zuen. Behin batean frontoian sartu zen, eta hantxe topatu zuen Hemingway, orduan bere itsasontzirako gizonen bila zebilelarik, eta gizon honek itsasontzia antolatu zion eta harekin arrantzuan irteten zen. Geroago, ordurako abadea hilda zegoela­rik, Munda­ka­ko itsasadarra ezagutu nahi izan zuen. Orduan hona etorri eta dei egin zidan. Halandaze, itsasadarrean barrena txangoak egiten genituen eta zezenketa batzuk ikusi genituen». 1960ko honetan Bilbora egin duen bisitaldia laburra izango da, eta ugariak zere­ginak. Hala nola, Juan Duñabeitiarekin egotea, zeren eta 1960 honetan idazlearen lagun min Juan Duñabeitia Sinsky Bilbon da. Ernest Hemingway eta Juan Duñabeitia, Urzelay margolariak esan bezala, biak bizi artean Kastor eta Polux izan baziren ere, hil ondoren ez zien Zeusek bere kutunei eman zien tratu bera eman. Zeusek Kastor eta Polux zerura eroan zituen, konstelazio bila­ka­­razirik. Aldiz, Hemingway idazle handien Olinpora igoarazi duen aldi berean, Juan Duñabeitia bikia, Ahanzturaren Artxi­pe­lagoko irla bilakarazi du.

1959ko abuztuan, Mundakara joan zenean, zer gertatu zen?

Hemingway Bilbon 1960ko abuztuan Ernest Hemingway, berak jakin barik, azkenekoz etorri da Bilbora, eta oro har, Penin­tsulara. Eta hori tamala, hilak 24 dituelarik Bilbon zezenak Ordoñez bere kutunari adarkada ederra sartu dio. Ez da ezer izan, zorionez. Biharamuneko El Correo Español egunka­rian emandako argaz­kian ikusten den legez, idazleak bisita egin dion unean, torea­tzailea hortxe dago, ondo bizirik, ohean. Abuztuaren 20an, Carlos Barrenak sinatu­­­riko elkarrizketa eman zuen argitara egunkari berean. Bertan, Ernest Hemingway bere “idolo” Ordoñezi jarraituz etorria zela zioen, eta titularrak eransten zuenez, «hor izango da Bilboko korridetan», pluralean. Titularrak parentesi artean argitzen du Ernest Hemingway 1954ko Nobel sariduna dela. Argitu beharreko kontua, Ernest Heming­­­wayren Nobel sariarena, 1960ko abuztuko ostegun honetara arte Bilboko egunkarian ez baita “existitu ere egin” idazle bestela ospetsu hori. Baina 1960ko honetan desber­di­­na zen. Idazlea ez zen egun horretan zezen-plazara etorria zen izendun bakarra. Zezenketaren buru, hantxe zegoen Franco diktadorearen emazte Carmen Polo. Aurreko egunetan, berriz, Donostiako zezenetan, Franco bera zen plazako presidente egona. Diktadurarentzat, zezenketa Espainia esen­tzia­­laren sinbolo esentzialetakoa zen. Halaxe begitandu behar zitzaien 1959an Spanish Earth delakoan aipatzen diren bisitan izaniko lau milioi turistetako gehienei, dirutza politak uzten zituzten bisitari aberats haiei, hain zuzen. Beraz, turistak erakartzearen aldetik, Errepu­bli­karen zale ohi zen Ernest Hemingway Nobel sariduna etortzea berez ere baden propaganda, ezin hobeto datorkio Erregimenari. Sinbolikoki, idazleak eta diktadurak elkarbizitza baketsuaren antzeko itun isila sinatu dute. Edo hobeto esanda, aitortu gabeko itun hori 1953az geroztik dute sinaturik (urte horretan Espainiara itzuli aurretik bateko eta bestekoekin hitz egin zuen, Kuban bertan; Espainiako diplomatikoen oniritzia ukan zuen). Dena den, Hemingway urte hori baino lehenago egonda zegoen Bilbon, 1929an bere aberkide eta toreatzaile Sidney Franklyn –Brooklyneko toreatzailea, Madrilen 36ko gerraren garaian idazkari eta hornitzaile izan zuena– ikusten izan zen. Irailaren 29an izan zen hori, zekorketa batean. «Bilbo hiri aberats-itsusia da, meatza­ri­­­tzan diharduena, non batzuetan St Louisen egiten duenaren bezainbesteko beroa egiten duen, berdin St Louis Missourikoari zein St Louis Senegalekoari alderatu», idatzi zuen 1932an Heriotza arratsaldean obran. Horren antzeko zerbait idatziko du orain, 1959ko urte hasieraz geroztik buruan eta azken uda biotan esku artean dakarren proiektuan. Izan ere, proiektua Heriotza arratsaldean haren eguneratzea dateke, eta horrexek ekarri du Spanish Earth obrara 1959-60an: «Bilbo hiri industriala eta itsasketari emana da, egon ere mendi arteko botxo batean barrena datorren ibaiaren ertzean baitago. Hiri aberatsa da, handia, sendoa, eta bero-hezea nahiz hotz-hezea». Bilboko mendiekin Ernest Hemingwayk tema itzela ukan zuen. 1937ko apirilaren 30ean, aleman eta italiar hegazkinek Gerni­ka bonbardatu ondoren paratu zuen kronikan, «Bilbo mendiek osaturiko katilu­an datza» idatzi zuen. Aspaldi zeukan egina Bilboren irudi hori idazleak. Gainerakoan, meatzaritza aipatu zuen 1932ko liburuan, itsasketa aipatuko du 1959-60koan, baina batez bestekoan berdin­tsuak dira aipame­nak, eta biak ere biak bata bestea bezain topikoak. «—Zer egingo du berorrek gaurko arrastian Bilbon» –galdetu zion El Correo-ko kazetariak. «—Orain, lehenik eta behin, nire burua apur bat apaindu. Gero kostaldean ibili nahi dut, Kuban ezagutu nituen lagun batzuekin batera. Pilota partiduren bat ikusteko gogoa ere badut. Gogoko dudan kirola da. Kuban partidu franko ikusi nuen, baina orain beraren berezko giroan ikusi nahi nuke bat». Pilota partiduak bere giroan, hots, Euskal Herrian, Ernest Hemingwayk lehendik ere ikusirik zituen. «Luze zela nengoen Erdoza ikusteko gogoz. Behin Europan nengoelarik, 1927an hain zuzen, Donostiara bidaia egin nuen, haren pilotakada ikaragarriak zuze­ne­­­­­an ikusteko helburuarekin bakarrik. Lastima: Erdozak denboraldi txarra egin zuen». Elkarrizketa horretan esan barik utzi zirenak esandakoak baino interesgarriagoak diratekeen arren, Hemingwayk esandakoen artean Kubako lagunekin kostaldera joa­te­koa zela. Halaxe egin zuen 1959ko abuztuan. Mundakara heldu zenean, auto bi ikusi zituzten Mundakako Kale Nagusian, geldi. Bere autotik irten barik, idazleak, Andres Untzain abadearen etxekoren bat itaundu zuen, kanposantura laguntzeko. Goiko Ka­lean geratzean, berriz, abade ordurako hilaren etxekoen helbidea baze­kiela erakutsi zuen, hain zuzen ere, Mundaka polito ezagutzen zuen baten bat ere bazetorrelako auto haietan. Agian hantxe zen Lucia Regina Soltura, abadearen iloba Teodoro Untzain­ekin batera. Biek ere biek endekaturik dute oroigailua, Lucia Regina Solturak batez ere. 2001eko udan haren bisitan izan nintzelarik, nahasturik zuen burua. Eskerrak Bilboko Bilbao aldizkarian duela zenbait urte argitaratutako elkarriz­keta esku artean dudan: «Hemingwayrekin ere tratua izan nuen –dio Lucia Reginak–, Kanalako abadeari esker. Abadeak, gerra denboran, nazionalak iristean itsasadarra igerian zeharkatu, Biarritzera ihes egin eta handik Kubara jo zuen. Behin batean frontoian sartu zen, eta hantxe topatu zuen Hemingway, orduan bere itsasontzirako gizonen bila zebilelarik, eta gizon honek itsasontzia antolatu zion eta harekin arrantzuan irteten zen. Geroago, ordurako abadea hilda zegoela­rik, Munda­ka­ko itsasadarra ezagutu nahi izan zuen. Orduan hona etorri eta dei egin zidan. Halandaze, itsasadarrean barrena txangoak egiten genituen eta zezenketa batzuk ikusi genituen». 1960ko honetan Bilbora egin duen bisitaldia laburra izango da, eta ugariak zere­ginak. Hala nola, Juan Duñabeitiarekin egotea, zeren eta 1960 honetan idazlearen lagun min Juan Duñabeitia Sinsky Bilbon da. Ernest Hemingway eta Juan Duñabeitia, Urzelay margolariak esan bezala, biak bizi artean Kastor eta Polux izan baziren ere, hil ondoren ez zien Zeusek bere kutunei eman zien tratu bera eman. Zeusek Kastor eta Polux zerura eroan zituen, konstelazio bila­ka­­razirik. Aldiz, Hemingway idazle handien Olinpora igoarazi duen aldi berean, Juan Duñabeitia bikia, Ahanzturaren Artxi­pe­lagoko irla bilakarazi du.

Zer dio Lucia Regina Solturak?

Hemingway Bilbon 1960ko abuztuan Ernest Hemingway, berak jakin barik, azkenekoz etorri da Bilbora, eta oro har, Penin­tsulara. Eta hori tamala, hilak 24 dituelarik Bilbon zezenak Ordoñez bere kutunari adarkada ederra sartu dio. Ez da ezer izan, zorionez. Biharamuneko El Correo Español egunka­rian emandako argaz­kian ikusten den legez, idazleak bisita egin dion unean, torea­tzailea hortxe dago, ondo bizirik, ohean. Abuztuaren 20an, Carlos Barrenak sinatu­­­riko elkarrizketa eman zuen argitara egunkari berean. Bertan, Ernest Hemingway bere “idolo” Ordoñezi jarraituz etorria zela zioen, eta titularrak eransten zuenez, «hor izango da Bilboko korridetan», pluralean. Titularrak parentesi artean argitzen du Ernest Hemingway 1954ko Nobel sariduna dela. Argitu beharreko kontua, Ernest Heming­­­wayren Nobel sariarena, 1960ko abuztuko ostegun honetara arte Bilboko egunkarian ez baita “existitu ere egin” idazle bestela ospetsu hori. Baina 1960ko honetan desber­di­­na zen. Idazlea ez zen egun horretan zezen-plazara etorria zen izendun bakarra. Zezenketaren buru, hantxe zegoen Franco diktadorearen emazte Carmen Polo. Aurreko egunetan, berriz, Donostiako zezenetan, Franco bera zen plazako presidente egona. Diktadurarentzat, zezenketa Espainia esen­tzia­­laren sinbolo esentzialetakoa zen. Halaxe begitandu behar zitzaien 1959an Spanish Earth delakoan aipatzen diren bisitan izaniko lau milioi turistetako gehienei, dirutza politak uzten zituzten bisitari aberats haiei, hain zuzen. Beraz, turistak erakartzearen aldetik, Errepu­bli­karen zale ohi zen Ernest Hemingway Nobel sariduna etortzea berez ere baden propaganda, ezin hobeto datorkio Erregimenari. Sinbolikoki, idazleak eta diktadurak elkarbizitza baketsuaren antzeko itun isila sinatu dute. Edo hobeto esanda, aitortu gabeko itun hori 1953az geroztik dute sinaturik (urte horretan Espainiara itzuli aurretik bateko eta bestekoekin hitz egin zuen, Kuban bertan; Espainiako diplomatikoen oniritzia ukan zuen). Dena den, Hemingway urte hori baino lehenago egonda zegoen Bilbon, 1929an bere aberkide eta toreatzaile Sidney Franklyn –Brooklyneko toreatzailea, Madrilen 36ko gerraren garaian idazkari eta hornitzaile izan zuena– ikusten izan zen. Irailaren 29an izan zen hori, zekorketa batean. «Bilbo hiri aberats-itsusia da, meatza­ri­­­tzan diharduena, non batzuetan St Louisen egiten duenaren bezainbesteko beroa egiten duen, berdin St Louis Missourikoari zein St Louis Senegalekoari alderatu», idatzi zuen 1932an Heriotza arratsaldean obran. Horren antzeko zerbait idatziko du orain, 1959ko urte hasieraz geroztik buruan eta azken uda biotan esku artean dakarren proiektuan. Izan ere, proiektua Heriotza arratsaldean haren eguneratzea dateke, eta horrexek ekarri du Spanish Earth obrara 1959-60an: «Bilbo hiri industriala eta itsasketari emana da, egon ere mendi arteko botxo batean barrena datorren ibaiaren ertzean baitago. Hiri aberatsa da, handia, sendoa, eta bero-hezea nahiz hotz-hezea». Bilboko mendiekin Ernest Hemingwayk tema itzela ukan zuen. 1937ko apirilaren 30ean, aleman eta italiar hegazkinek Gerni­ka bonbardatu ondoren paratu zuen kronikan, «Bilbo mendiek osaturiko katilu­an datza» idatzi zuen. Aspaldi zeukan egina Bilboren irudi hori idazleak. Gainerakoan, meatzaritza aipatu zuen 1932ko liburuan, itsasketa aipatuko du 1959-60koan, baina batez bestekoan berdin­tsuak dira aipame­nak, eta biak ere biak bata bestea bezain topikoak. «—Zer egingo du berorrek gaurko arrastian Bilbon» –galdetu zion El Correo-ko kazetariak. «—Orain, lehenik eta behin, nire burua apur bat apaindu. Gero kostaldean ibili nahi dut, Kuban ezagutu nituen lagun batzuekin batera. Pilota partiduren bat ikusteko gogoa ere badut. Gogoko dudan kirola da. Kuban partidu franko ikusi nuen, baina orain beraren berezko giroan ikusi nahi nuke bat». Pilota partiduak bere giroan, hots, Euskal Herrian, Ernest Hemingwayk lehendik ere ikusirik zituen. «Luze zela nengoen Erdoza ikusteko gogoz. Behin Europan nengoelarik, 1927an hain zuzen, Donostiara bidaia egin nuen, haren pilotakada ikaragarriak zuze­ne­­­­­an ikusteko helburuarekin bakarrik. Lastima: Erdozak denboraldi txarra egin zuen». Elkarrizketa horretan esan barik utzi zirenak esandakoak baino interesgarriagoak diratekeen arren, Hemingwayk esandakoen artean Kubako lagunekin kostaldera joa­te­koa zela. Halaxe egin zuen 1959ko abuztuan. Mundakara heldu zenean, auto bi ikusi zituzten Mundakako Kale Nagusian, geldi. Bere autotik irten barik, idazleak, Andres Untzain abadearen etxekoren bat itaundu zuen, kanposantura laguntzeko. Goiko Ka­lean geratzean, berriz, abade ordurako hilaren etxekoen helbidea baze­kiela erakutsi zuen, hain zuzen ere, Mundaka polito ezagutzen zuen baten bat ere bazetorrelako auto haietan. Agian hantxe zen Lucia Regina Soltura, abadearen iloba Teodoro Untzain­ekin batera. Biek ere biek endekaturik dute oroigailua, Lucia Regina Solturak batez ere. 2001eko udan haren bisitan izan nintzelarik, nahasturik zuen burua. Eskerrak Bilboko Bilbao aldizkarian duela zenbait urte argitaratutako elkarriz­keta esku artean dudan: «Hemingwayrekin ere tratua izan nuen –dio Lucia Reginak–, Kanalako abadeari esker. Abadeak, gerra denboran, nazionalak iristean itsasadarra igerian zeharkatu, Biarritzera ihes egin eta handik Kubara jo zuen. Behin batean frontoian sartu zen, eta hantxe topatu zuen Hemingway, orduan bere itsasontzirako gizonen bila zebilelarik, eta gizon honek itsasontzia antolatu zion eta harekin arrantzuan irteten zen. Geroago, ordurako abadea hilda zegoela­rik, Munda­ka­ko itsasadarra ezagutu nahi izan zuen. Orduan hona etorri eta dei egin zidan. Halandaze, itsasadarrean barrena txangoak egiten genituen eta zezenketa batzuk ikusi genituen». 1960ko honetan Bilbora egin duen bisitaldia laburra izango da, eta ugariak zere­ginak. Hala nola, Juan Duñabeitiarekin egotea, zeren eta 1960 honetan idazlearen lagun min Juan Duñabeitia Sinsky Bilbon da. Ernest Hemingway eta Juan Duñabeitia, Urzelay margolariak esan bezala, biak bizi artean Kastor eta Polux izan baziren ere, hil ondoren ez zien Zeusek bere kutunei eman zien tratu bera eman. Zeusek Kastor eta Polux zerura eroan zituen, konstelazio bila­ka­­razirik. Aldiz, Hemingway idazle handien Olinpora igoarazi duen aldi berean, Juan Duñabeitia bikia, Ahanzturaren Artxi­pe­lagoko irla bilakarazi du.

Bilboko Bilbao aldizkarian argitaratutako elkarrizketa batean, Lucia Reginak

Karlos Santamaria: ez adiorik Zaila da, oso zaila, Karlos Santamariaren lana hitz bitan kontatzea. Duela hamar bat urtera arte, parean suertatu zaizkion arazo guztiak erabili eta landu dituela esan daiteke. Ehuneko ehun da zientzi gizona eta ehuneko ehun humanista, esate baterako, sintesi zaila bezain emankorra eskainiz. Nazioarteko pentsaeraren eboluzioa bertatik bertara jarraitzen du eta, era berean, bere herriko arazoetan murgil-murgil eginda dago. Karlos Santamaria ezin da neurtu soilik bere liburuetatik. Liburuak idatzi ditu, bai, lau bat, baina bere pentsamendua, bere ideiak zatika-zatika eskaini ditu, pildoratan bezala, orrialde eta erdiko artikuluxketan. Mila bat artikulu publikatu ditu. Artikulu-gizona da Karlos Santamaria. Pentsa lezake norbaitek bere pentsaera dosi txikitan ematen duela-eta pentsamendu propio gutxikoa dela, ez duela pentsaera landurik. Ezta hurrik eman ere, Karlos Santamariaren kasuan. Bere lanak definitzen du hobekien Karlos Santamaria. Baina bere lanaren bidez ongi definitzea ez da samurra. Hain gauza diferenteak egin ditu, pertsona diferenteen lanak ematen dute eta ez pertsona bakarrarenak. Karlos Santamaria diferente asko dago jendearentzat: batzuentzat, Karlos San­tamaria Donostiako solasaldietakoa da; beste batzuentzat, irakasle bizi eta interesgarri hura; beste batzuentzat, Igeldoko meteorologi arduraduna; beste batzuentzat, Santo Tomas Lizeoaren sortzailea; beste batzuentzat, Pax Christi-ko idazkaria; beste batzuentzat, euskal aldizkariak eta euskara batua bultzatzen sutsuki aritu zena. Karlos Santamaria asko dago bai, eta lanak ditu Karlos Santamaria bere osotasunean biltzeak. Jende gehienak alor bateko, eta gehienez biko Karlos Santamaria ezagutzen du. Aipaturiko proiektu eta lan guztiotan sortzaile eta bultzatzaile izan da beti, zenbaitetan hutsetik sortuz errealitate berriak eta beste zenbaitetan hobekuntzak edo aldaketak barrutik eraginez. Bietan, sortzaile eta bultzatzaile gisa, Karlos Santamariak elkarlanean gauzak egiten asmatu du. Karlos Santamaria ez dut sekula protagonista ikusi, bidelagun izaten jakin du, ibili den tokietan apal eta umil ibiltzen asmatu du, taldean eta jende gaztearekin lan egitea atsegin izan du beti. Karlos Santamaria maisu izan da, maisu, bai irakasle gisa eta bai idazle gisa. Haren ikasle guztiek aho batez aipatzen dute “Don Carlos”en dohain hori, pedagogoarena. Haren artikuluak ere maisulanak dira, bi adieratan: ezin hobeto tajutuak direlako eta beraien izaera didaktikoa nabarmena delako. “Herriko maisu” deitu dio Joxe Azurmendik. Historiak izen propioarekin aipatuko ez baditu ere, eta horregatixe agian, Karlos Santamariak sarri isilean egin dituen lan batzuk aipatu nahi ditut hemen. Irakaskuntzaren mailakoak lehenengo eta euskalgintzakoak gero. Euskal Unibertsitatea helburu duen bide luzean era eta talde askotan jardun du Karlos Santamariak. Karlos Santamariaren buruan gauza bat da Euskal Herriko Unibertsitatea eta beste bat Euskal Unibertsitatea. Azken hau ez da utopia, egingarria baizik. Halaxe aldarrikatu zuen Euskal Herriko Unibertsitateak Doctor Honoris Causa izendatu zuenean. Karlos Santamariak landu duen beste bide bat euskalgintza da, euskal kultura modernotzea, gaien eta hizkuntzaren aldetik eguneratzea. Euskaldunberria da Karlos Santamaria, gaztetan hasia euskara ikasten Toribio Altzaga eta Maria Dolores Agirrerekin. Baina euskal kulturan sartu, berandu sartu zen, 50 urtetik gora zeuzkalarik. Sartzen denean buru-belarri sartzen da, hori bai. Hala idazten eta kazeta arduretan nola euskararen normalkuntzan, ahaztu gabe ikastolen aldeko lana. Zeruko Argia-ren bidetik abiatu zen, 1963 aldera, aldizkari honen berrabiapuntuan hain juxtu. Jakin aldizkarian erredaktoreburu gertatu zen 1967an. Elkarrekin geunden hor, eta luzaz mintza naiteke haren eraginaz eta Rikardo Arregirengan zuen itzalaz. Anekdota eta oroitzapen ugari ditut urte haietakoak. Zer eskertu ere asko. 1968tik aurrera euskararen berreskurapen eta normalkuntza lanetan ere badabil, euskara batu eta modernotu egin behar zela eta. Ikastolen aldeko borrokan lehen orduko langilea izan zen, ikastolak legez kanpokoak ziren garaikoa; eta gerora ere lehengo lepotik zuen burua: Hezkuntzaren arduradun izan zenean, lege eta ekonomia aldetik indartu zituen ikastolak. Ez nuke ahaztu nahi, azkenik, Euskaldunon Egunkaria abiatzeko unean, “Egunkaria Sortzen” talde eragileko lehen izena berea izan zela. Eta Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburu zen Joseba Arregiri egin genion lehen bisitan han zegoela bera (80 urte ondo beteak zituela) Joxemi Zumalaberi eta bioi laguntzen. Azken urteetan bizitza publikotik erretiratuta egon da. Buruak lagundu dion arte segitu du lagun zaharrekin solasean. Biziki maite zituen topaketa horiek. Urteetan egon naiz Karlos Santamariarekin hilean behingo solasaldia egiten, Donostiako kafetegi batean lehenengo eta gero bere etxean. Inguruko eta munduko gai guztiei ematen zien errepasoa. Bizitza osoan landu zituen gaiak ziren, beti berak, baina ugari eta aberats. Rikardo Arregi aipatu gabeko bilerarik ez zen izango gure artean.

Karlos Santamariak

Karlos Santamaria: ez adiorik Zaila da, oso zaila, Karlos Santamariaren lana hitz bitan kontatzea. Duela hamar bat urtera arte, parean suertatu zaizkion arazo guztiak erabili eta landu dituela esan daiteke. Ehuneko ehun da zientzi gizona eta ehuneko ehun humanista, esate baterako, sintesi zaila bezain emankorra eskainiz. Nazioarteko pentsaeraren eboluzioa bertatik bertara jarraitzen du eta, era berean, bere herriko arazoetan murgil-murgil eginda dago. Karlos Santamaria ezin da neurtu soilik bere liburuetatik. Liburuak idatzi ditu, bai, lau bat, baina bere pentsamendua, bere ideiak zatika-zatika eskaini ditu, pildoratan bezala, orrialde eta erdiko artikuluxketan. Mila bat artikulu publikatu ditu. Artikulu-gizona da Karlos Santamaria. Pentsa lezake norbaitek bere pentsaera dosi txikitan ematen duela-eta pentsamendu propio gutxikoa dela, ez duela pentsaera landurik. Ezta hurrik eman ere, Karlos Santamariaren kasuan. Bere lanak definitzen du hobekien Karlos Santamaria. Baina bere lanaren bidez ongi definitzea ez da samurra. Hain gauza diferenteak egin ditu, pertsona diferenteen lanak ematen dute eta ez pertsona bakarrarenak. Karlos Santamaria diferente asko dago jendearentzat: batzuentzat, Karlos San­tamaria Donostiako solasaldietakoa da; beste batzuentzat, irakasle bizi eta interesgarri hura; beste batzuentzat, Igeldoko meteorologi arduraduna; beste batzuentzat, Santo Tomas Lizeoaren sortzailea; beste batzuentzat, Pax Christi-ko idazkaria; beste batzuentzat, euskal aldizkariak eta euskara batua bultzatzen sutsuki aritu zena. Karlos Santamaria asko dago bai, eta lanak ditu Karlos Santamaria bere osotasunean biltzeak. Jende gehienak alor bateko, eta gehienez biko Karlos Santamaria ezagutzen du. Aipaturiko proiektu eta lan guztiotan sortzaile eta bultzatzaile izan da beti, zenbaitetan hutsetik sortuz errealitate berriak eta beste zenbaitetan hobekuntzak edo aldaketak barrutik eraginez. Bietan, sortzaile eta bultzatzaile gisa, Karlos Santamariak elkarlanean gauzak egiten asmatu du. Karlos Santamaria ez dut sekula protagonista ikusi, bidelagun izaten jakin du, ibili den tokietan apal eta umil ibiltzen asmatu du, taldean eta jende gaztearekin lan egitea atsegin izan du beti. Karlos Santamaria maisu izan da, maisu, bai irakasle gisa eta bai idazle gisa. Haren ikasle guztiek aho batez aipatzen dute “Don Carlos”en dohain hori, pedagogoarena. Haren artikuluak ere maisulanak dira, bi adieratan: ezin hobeto tajutuak direlako eta beraien izaera didaktikoa nabarmena delako. “Herriko maisu” deitu dio Joxe Azurmendik. Historiak izen propioarekin aipatuko ez baditu ere, eta horregatixe agian, Karlos Santamariak sarri isilean egin dituen lan batzuk aipatu nahi ditut hemen. Irakaskuntzaren mailakoak lehenengo eta euskalgintzakoak gero. Euskal Unibertsitatea helburu duen bide luzean era eta talde askotan jardun du Karlos Santamariak. Karlos Santamariaren buruan gauza bat da Euskal Herriko Unibertsitatea eta beste bat Euskal Unibertsitatea. Azken hau ez da utopia, egingarria baizik. Halaxe aldarrikatu zuen Euskal Herriko Unibertsitateak Doctor Honoris Causa izendatu zuenean. Karlos Santamariak landu duen beste bide bat euskalgintza da, euskal kultura modernotzea, gaien eta hizkuntzaren aldetik eguneratzea. Euskaldunberria da Karlos Santamaria, gaztetan hasia euskara ikasten Toribio Altzaga eta Maria Dolores Agirrerekin. Baina euskal kulturan sartu, berandu sartu zen, 50 urtetik gora zeuzkalarik. Sartzen denean buru-belarri sartzen da, hori bai. Hala idazten eta kazeta arduretan nola euskararen normalkuntzan, ahaztu gabe ikastolen aldeko lana. Zeruko Argia-ren bidetik abiatu zen, 1963 aldera, aldizkari honen berrabiapuntuan hain juxtu. Jakin aldizkarian erredaktoreburu gertatu zen 1967an. Elkarrekin geunden hor, eta luzaz mintza naiteke haren eraginaz eta Rikardo Arregirengan zuen itzalaz. Anekdota eta oroitzapen ugari ditut urte haietakoak. Zer eskertu ere asko. 1968tik aurrera euskararen berreskurapen eta normalkuntza lanetan ere badabil, euskara batu eta modernotu egin behar zela eta. Ikastolen aldeko borrokan lehen orduko langilea izan zen, ikastolak legez kanpokoak ziren garaikoa; eta gerora ere lehengo lepotik zuen burua: Hezkuntzaren arduradun izan zenean, lege eta ekonomia aldetik indartu zituen ikastolak. Ez nuke ahaztu nahi, azkenik, Euskaldunon Egunkaria abiatzeko unean, “Egunkaria Sortzen” talde eragileko lehen izena berea izan zela. Eta Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburu zen Joseba Arregiri egin genion lehen bisitan han zegoela bera (80 urte ondo beteak zituela) Joxemi Zumalaberi eta bioi laguntzen. Azken urteetan bizitza publikotik erretiratuta egon da. Buruak lagundu dion arte segitu du lagun zaharrekin solasean. Biziki maite zituen topaketa horiek. Urteetan egon naiz Karlos Santamariarekin hilean behingo solasaldia egiten, Donostiako kafetegi batean lehenengo eta gero bere etxean. Inguruko eta munduko gai guztiei ematen zien errepasoa. Bizitza osoan landu zituen gaiak ziren, beti berak, baina ugari eta aberats. Rikardo Arregi aipatu gabeko bilerarik ez zen izango gure artean.

Zein da Karlos Santamariaren lan idatzia?

Karlos Santamaria: ez adiorik Zaila da, oso zaila, Karlos Santamariaren lana hitz bitan kontatzea. Duela hamar bat urtera arte, parean suertatu zaizkion arazo guztiak erabili eta landu dituela esan daiteke. Ehuneko ehun da zientzi gizona eta ehuneko ehun humanista, esate baterako, sintesi zaila bezain emankorra eskainiz. Nazioarteko pentsaeraren eboluzioa bertatik bertara jarraitzen du eta, era berean, bere herriko arazoetan murgil-murgil eginda dago. Karlos Santamaria ezin da neurtu soilik bere liburuetatik. Liburuak idatzi ditu, bai, lau bat, baina bere pentsamendua, bere ideiak zatika-zatika eskaini ditu, pildoratan bezala, orrialde eta erdiko artikuluxketan. Mila bat artikulu publikatu ditu. Artikulu-gizona da Karlos Santamaria. Pentsa lezake norbaitek bere pentsaera dosi txikitan ematen duela-eta pentsamendu propio gutxikoa dela, ez duela pentsaera landurik. Ezta hurrik eman ere, Karlos Santamariaren kasuan. Bere lanak definitzen du hobekien Karlos Santamaria. Baina bere lanaren bidez ongi definitzea ez da samurra. Hain gauza diferenteak egin ditu, pertsona diferenteen lanak ematen dute eta ez pertsona bakarrarenak. Karlos Santamaria diferente asko dago jendearentzat: batzuentzat, Karlos San­tamaria Donostiako solasaldietakoa da; beste batzuentzat, irakasle bizi eta interesgarri hura; beste batzuentzat, Igeldoko meteorologi arduraduna; beste batzuentzat, Santo Tomas Lizeoaren sortzailea; beste batzuentzat, Pax Christi-ko idazkaria; beste batzuentzat, euskal aldizkariak eta euskara batua bultzatzen sutsuki aritu zena. Karlos Santamaria asko dago bai, eta lanak ditu Karlos Santamaria bere osotasunean biltzeak. Jende gehienak alor bateko, eta gehienez biko Karlos Santamaria ezagutzen du. Aipaturiko proiektu eta lan guztiotan sortzaile eta bultzatzaile izan da beti, zenbaitetan hutsetik sortuz errealitate berriak eta beste zenbaitetan hobekuntzak edo aldaketak barrutik eraginez. Bietan, sortzaile eta bultzatzaile gisa, Karlos Santamariak elkarlanean gauzak egiten asmatu du. Karlos Santamaria ez dut sekula protagonista ikusi, bidelagun izaten jakin du, ibili den tokietan apal eta umil ibiltzen asmatu du, taldean eta jende gaztearekin lan egitea atsegin izan du beti. Karlos Santamaria maisu izan da, maisu, bai irakasle gisa eta bai idazle gisa. Haren ikasle guztiek aho batez aipatzen dute “Don Carlos”en dohain hori, pedagogoarena. Haren artikuluak ere maisulanak dira, bi adieratan: ezin hobeto tajutuak direlako eta beraien izaera didaktikoa nabarmena delako. “Herriko maisu” deitu dio Joxe Azurmendik. Historiak izen propioarekin aipatuko ez baditu ere, eta horregatixe agian, Karlos Santamariak sarri isilean egin dituen lan batzuk aipatu nahi ditut hemen. Irakaskuntzaren mailakoak lehenengo eta euskalgintzakoak gero. Euskal Unibertsitatea helburu duen bide luzean era eta talde askotan jardun du Karlos Santamariak. Karlos Santamariaren buruan gauza bat da Euskal Herriko Unibertsitatea eta beste bat Euskal Unibertsitatea. Azken hau ez da utopia, egingarria baizik. Halaxe aldarrikatu zuen Euskal Herriko Unibertsitateak Doctor Honoris Causa izendatu zuenean. Karlos Santamariak landu duen beste bide bat euskalgintza da, euskal kultura modernotzea, gaien eta hizkuntzaren aldetik eguneratzea. Euskaldunberria da Karlos Santamaria, gaztetan hasia euskara ikasten Toribio Altzaga eta Maria Dolores Agirrerekin. Baina euskal kulturan sartu, berandu sartu zen, 50 urtetik gora zeuzkalarik. Sartzen denean buru-belarri sartzen da, hori bai. Hala idazten eta kazeta arduretan nola euskararen normalkuntzan, ahaztu gabe ikastolen aldeko lana. Zeruko Argia-ren bidetik abiatu zen, 1963 aldera, aldizkari honen berrabiapuntuan hain juxtu. Jakin aldizkarian erredaktoreburu gertatu zen 1967an. Elkarrekin geunden hor, eta luzaz mintza naiteke haren eraginaz eta Rikardo Arregirengan zuen itzalaz. Anekdota eta oroitzapen ugari ditut urte haietakoak. Zer eskertu ere asko. 1968tik aurrera euskararen berreskurapen eta normalkuntza lanetan ere badabil, euskara batu eta modernotu egin behar zela eta. Ikastolen aldeko borrokan lehen orduko langilea izan zen, ikastolak legez kanpokoak ziren garaikoa; eta gerora ere lehengo lepotik zuen burua: Hezkuntzaren arduradun izan zenean, lege eta ekonomia aldetik indartu zituen ikastolak. Ez nuke ahaztu nahi, azkenik, Euskaldunon Egunkaria abiatzeko unean, “Egunkaria Sortzen” talde eragileko lehen izena berea izan zela. Eta Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburu zen Joseba Arregiri egin genion lehen bisitan han zegoela bera (80 urte ondo beteak zituela) Joxemi Zumalaberi eta bioi laguntzen. Azken urteetan bizitza publikotik erretiratuta egon da. Buruak lagundu dion arte segitu du lagun zaharrekin solasean. Biziki maite zituen topaketa horiek. Urteetan egon naiz Karlos Santamariarekin hilean behingo solasaldia egiten, Donostiako kafetegi batean lehenengo eta gero bere etxean. Inguruko eta munduko gai guztiei ematen zien errepasoa. Bizitza osoan landu zituen gaiak ziren, beti berak, baina ugari eta aberats. Rikardo Arregi aipatu gabeko bilerarik ez zen izango gure artean.

Zein da artikulua egin duenaren iritzia?

Karlos Santamaria: ez adiorik Zaila da, oso zaila, Karlos Santamariaren lana hitz bitan kontatzea. Duela hamar bat urtera arte, parean suertatu zaizkion arazo guztiak erabili eta landu dituela esan daiteke. Ehuneko ehun da zientzi gizona eta ehuneko ehun humanista, esate baterako, sintesi zaila bezain emankorra eskainiz. Nazioarteko pentsaeraren eboluzioa bertatik bertara jarraitzen du eta, era berean, bere herriko arazoetan murgil-murgil eginda dago. Karlos Santamaria ezin da neurtu soilik bere liburuetatik. Liburuak idatzi ditu, bai, lau bat, baina bere pentsamendua, bere ideiak zatika-zatika eskaini ditu, pildoratan bezala, orrialde eta erdiko artikuluxketan. Mila bat artikulu publikatu ditu. Artikulu-gizona da Karlos Santamaria. Pentsa lezake norbaitek bere pentsaera dosi txikitan ematen duela-eta pentsamendu propio gutxikoa dela, ez duela pentsaera landurik. Ezta hurrik eman ere, Karlos Santamariaren kasuan. Bere lanak definitzen du hobekien Karlos Santamaria. Baina bere lanaren bidez ongi definitzea ez da samurra. Hain gauza diferenteak egin ditu, pertsona diferenteen lanak ematen dute eta ez pertsona bakarrarenak. Karlos Santamaria diferente asko dago jendearentzat: batzuentzat, Karlos San­tamaria Donostiako solasaldietakoa da; beste batzuentzat, irakasle bizi eta interesgarri hura; beste batzuentzat, Igeldoko meteorologi arduraduna; beste batzuentzat, Santo Tomas Lizeoaren sortzailea; beste batzuentzat, Pax Christi-ko idazkaria; beste batzuentzat, euskal aldizkariak eta euskara batua bultzatzen sutsuki aritu zena. Karlos Santamaria asko dago bai, eta lanak ditu Karlos Santamaria bere osotasunean biltzeak. Jende gehienak alor bateko, eta gehienez biko Karlos Santamaria ezagutzen du. Aipaturiko proiektu eta lan guztiotan sortzaile eta bultzatzaile izan da beti, zenbaitetan hutsetik sortuz errealitate berriak eta beste zenbaitetan hobekuntzak edo aldaketak barrutik eraginez. Bietan, sortzaile eta bultzatzaile gisa, Karlos Santamariak elkarlanean gauzak egiten asmatu du. Karlos Santamaria ez dut sekula protagonista ikusi, bidelagun izaten jakin du, ibili den tokietan apal eta umil ibiltzen asmatu du, taldean eta jende gaztearekin lan egitea atsegin izan du beti. Karlos Santamaria maisu izan da, maisu, bai irakasle gisa eta bai idazle gisa. Haren ikasle guztiek aho batez aipatzen dute “Don Carlos”en dohain hori, pedagogoarena. Haren artikuluak ere maisulanak dira, bi adieratan: ezin hobeto tajutuak direlako eta beraien izaera didaktikoa nabarmena delako. “Herriko maisu” deitu dio Joxe Azurmendik. Historiak izen propioarekin aipatuko ez baditu ere, eta horregatixe agian, Karlos Santamariak sarri isilean egin dituen lan batzuk aipatu nahi ditut hemen. Irakaskuntzaren mailakoak lehenengo eta euskalgintzakoak gero. Euskal Unibertsitatea helburu duen bide luzean era eta talde askotan jardun du Karlos Santamariak. Karlos Santamariaren buruan gauza bat da Euskal Herriko Unibertsitatea eta beste bat Euskal Unibertsitatea. Azken hau ez da utopia, egingarria baizik. Halaxe aldarrikatu zuen Euskal Herriko Unibertsitateak Doctor Honoris Causa izendatu zuenean. Karlos Santamariak landu duen beste bide bat euskalgintza da, euskal kultura modernotzea, gaien eta hizkuntzaren aldetik eguneratzea. Euskaldunberria da Karlos Santamaria, gaztetan hasia euskara ikasten Toribio Altzaga eta Maria Dolores Agirrerekin. Baina euskal kulturan sartu, berandu sartu zen, 50 urtetik gora zeuzkalarik. Sartzen denean buru-belarri sartzen da, hori bai. Hala idazten eta kazeta arduretan nola euskararen normalkuntzan, ahaztu gabe ikastolen aldeko lana. Zeruko Argia-ren bidetik abiatu zen, 1963 aldera, aldizkari honen berrabiapuntuan hain juxtu. Jakin aldizkarian erredaktoreburu gertatu zen 1967an. Elkarrekin geunden hor, eta luzaz mintza naiteke haren eraginaz eta Rikardo Arregirengan zuen itzalaz. Anekdota eta oroitzapen ugari ditut urte haietakoak. Zer eskertu ere asko. 1968tik aurrera euskararen berreskurapen eta normalkuntza lanetan ere badabil, euskara batu eta modernotu egin behar zela eta. Ikastolen aldeko borrokan lehen orduko langilea izan zen, ikastolak legez kanpokoak ziren garaikoa; eta gerora ere lehengo lepotik zuen burua: Hezkuntzaren arduradun izan zenean, lege eta ekonomia aldetik indartu zituen ikastolak. Ez nuke ahaztu nahi, azkenik, Euskaldunon Egunkaria abiatzeko unean, “Egunkaria Sortzen” talde eragileko lehen izena berea izan zela. Eta Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburu zen Joseba Arregiri egin genion lehen bisitan han zegoela bera (80 urte ondo beteak zituela) Joxemi Zumalaberi eta bioi laguntzen. Azken urteetan bizitza publikotik erretiratuta egon da. Buruak lagundu dion arte segitu du lagun zaharrekin solasean. Biziki maite zituen topaketa horiek. Urteetan egon naiz Karlos Santamariarekin hilean behingo solasaldia egiten, Donostiako kafetegi batean lehenengo eta gero bere etxean. Inguruko eta munduko gai guztiei ematen zien errepasoa. Bizitza osoan landu zituen gaiak ziren, beti berak, baina ugari eta aberats. Rikardo Arregi aipatu gabeko bilerarik ez zen izango gure artean.

Zein mailatan ezagutzen du jendeak Karlos Santamariaren lana?

Karlos Santamaria: ez adiorik Zaila da, oso zaila, Karlos Santamariaren lana hitz bitan kontatzea. Duela hamar bat urtera arte, parean suertatu zaizkion arazo guztiak erabili eta landu dituela esan daiteke. Ehuneko ehun da zientzi gizona eta ehuneko ehun humanista, esate baterako, sintesi zaila bezain emankorra eskainiz. Nazioarteko pentsaeraren eboluzioa bertatik bertara jarraitzen du eta, era berean, bere herriko arazoetan murgil-murgil eginda dago. Karlos Santamaria ezin da neurtu soilik bere liburuetatik. Liburuak idatzi ditu, bai, lau bat, baina bere pentsamendua, bere ideiak zatika-zatika eskaini ditu, pildoratan bezala, orrialde eta erdiko artikuluxketan. Mila bat artikulu publikatu ditu. Artikulu-gizona da Karlos Santamaria. Pentsa lezake norbaitek bere pentsaera dosi txikitan ematen duela-eta pentsamendu propio gutxikoa dela, ez duela pentsaera landurik. Ezta hurrik eman ere, Karlos Santamariaren kasuan. Bere lanak definitzen du hobekien Karlos Santamaria. Baina bere lanaren bidez ongi definitzea ez da samurra. Hain gauza diferenteak egin ditu, pertsona diferenteen lanak ematen dute eta ez pertsona bakarrarenak. Karlos Santamaria diferente asko dago jendearentzat: batzuentzat, Karlos San­tamaria Donostiako solasaldietakoa da; beste batzuentzat, irakasle bizi eta interesgarri hura; beste batzuentzat, Igeldoko meteorologi arduraduna; beste batzuentzat, Santo Tomas Lizeoaren sortzailea; beste batzuentzat, Pax Christi-ko idazkaria; beste batzuentzat, euskal aldizkariak eta euskara batua bultzatzen sutsuki aritu zena. Karlos Santamaria asko dago bai, eta lanak ditu Karlos Santamaria bere osotasunean biltzeak. Jende gehienak alor bateko, eta gehienez biko Karlos Santamaria ezagutzen du. Aipaturiko proiektu eta lan guztiotan sortzaile eta bultzatzaile izan da beti, zenbaitetan hutsetik sortuz errealitate berriak eta beste zenbaitetan hobekuntzak edo aldaketak barrutik eraginez. Bietan, sortzaile eta bultzatzaile gisa, Karlos Santamariak elkarlanean gauzak egiten asmatu du. Karlos Santamaria ez dut sekula protagonista ikusi, bidelagun izaten jakin du, ibili den tokietan apal eta umil ibiltzen asmatu du, taldean eta jende gaztearekin lan egitea atsegin izan du beti. Karlos Santamaria maisu izan da, maisu, bai irakasle gisa eta bai idazle gisa. Haren ikasle guztiek aho batez aipatzen dute “Don Carlos”en dohain hori, pedagogoarena. Haren artikuluak ere maisulanak dira, bi adieratan: ezin hobeto tajutuak direlako eta beraien izaera didaktikoa nabarmena delako. “Herriko maisu” deitu dio Joxe Azurmendik. Historiak izen propioarekin aipatuko ez baditu ere, eta horregatixe agian, Karlos Santamariak sarri isilean egin dituen lan batzuk aipatu nahi ditut hemen. Irakaskuntzaren mailakoak lehenengo eta euskalgintzakoak gero. Euskal Unibertsitatea helburu duen bide luzean era eta talde askotan jardun du Karlos Santamariak. Karlos Santamariaren buruan gauza bat da Euskal Herriko Unibertsitatea eta beste bat Euskal Unibertsitatea. Azken hau ez da utopia, egingarria baizik. Halaxe aldarrikatu zuen Euskal Herriko Unibertsitateak Doctor Honoris Causa izendatu zuenean. Karlos Santamariak landu duen beste bide bat euskalgintza da, euskal kultura modernotzea, gaien eta hizkuntzaren aldetik eguneratzea. Euskaldunberria da Karlos Santamaria, gaztetan hasia euskara ikasten Toribio Altzaga eta Maria Dolores Agirrerekin. Baina euskal kulturan sartu, berandu sartu zen, 50 urtetik gora zeuzkalarik. Sartzen denean buru-belarri sartzen da, hori bai. Hala idazten eta kazeta arduretan nola euskararen normalkuntzan, ahaztu gabe ikastolen aldeko lana. Zeruko Argia-ren bidetik abiatu zen, 1963 aldera, aldizkari honen berrabiapuntuan hain juxtu. Jakin aldizkarian erredaktoreburu gertatu zen 1967an. Elkarrekin geunden hor, eta luzaz mintza naiteke haren eraginaz eta Rikardo Arregirengan zuen itzalaz. Anekdota eta oroitzapen ugari ditut urte haietakoak. Zer eskertu ere asko. 1968tik aurrera euskararen berreskurapen eta normalkuntza lanetan ere badabil, euskara batu eta modernotu egin behar zela eta. Ikastolen aldeko borrokan lehen orduko langilea izan zen, ikastolak legez kanpokoak ziren garaikoa; eta gerora ere lehengo lepotik zuen burua: Hezkuntzaren arduradun izan zenean, lege eta ekonomia aldetik indartu zituen ikastolak. Ez nuke ahaztu nahi, azkenik, Euskaldunon Egunkaria abiatzeko unean, “Egunkaria Sortzen” talde eragileko lehen izena berea izan zela. Eta Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburu zen Joseba Arregiri egin genion lehen bisitan han zegoela bera (80 urte ondo beteak zituela) Joxemi Zumalaberi eta bioi laguntzen. Azken urteetan bizitza publikotik erretiratuta egon da. Buruak lagundu dion arte segitu du lagun zaharrekin solasean. Biziki maite zituen topaketa horiek. Urteetan egon naiz Karlos Santamariarekin hilean behingo solasaldia egiten, Donostiako kafetegi batean lehenengo eta gero bere etxean. Inguruko eta munduko gai guztiei ematen zien errepasoa. Bizitza osoan landu zituen gaiak ziren, beti berak, baina ugari eta aberats. Rikardo Arregi aipatu gabeko bilerarik ez zen izango gure artean.

Zein mailatan hartu du parte hainbat proiektutan?

Karlos Santamaria: ez adiorik Zaila da, oso zaila, Karlos Santamariaren lana hitz bitan kontatzea. Duela hamar bat urtera arte, parean suertatu zaizkion arazo guztiak erabili eta landu dituela esan daiteke. Ehuneko ehun da zientzi gizona eta ehuneko ehun humanista, esate baterako, sintesi zaila bezain emankorra eskainiz. Nazioarteko pentsaeraren eboluzioa bertatik bertara jarraitzen du eta, era berean, bere herriko arazoetan murgil-murgil eginda dago. Karlos Santamaria ezin da neurtu soilik bere liburuetatik. Liburuak idatzi ditu, bai, lau bat, baina bere pentsamendua, bere ideiak zatika-zatika eskaini ditu, pildoratan bezala, orrialde eta erdiko artikuluxketan. Mila bat artikulu publikatu ditu. Artikulu-gizona da Karlos Santamaria. Pentsa lezake norbaitek bere pentsaera dosi txikitan ematen duela-eta pentsamendu propio gutxikoa dela, ez duela pentsaera landurik. Ezta hurrik eman ere, Karlos Santamariaren kasuan. Bere lanak definitzen du hobekien Karlos Santamaria. Baina bere lanaren bidez ongi definitzea ez da samurra. Hain gauza diferenteak egin ditu, pertsona diferenteen lanak ematen dute eta ez pertsona bakarrarenak. Karlos Santamaria diferente asko dago jendearentzat: batzuentzat, Karlos San­tamaria Donostiako solasaldietakoa da; beste batzuentzat, irakasle bizi eta interesgarri hura; beste batzuentzat, Igeldoko meteorologi arduraduna; beste batzuentzat, Santo Tomas Lizeoaren sortzailea; beste batzuentzat, Pax Christi-ko idazkaria; beste batzuentzat, euskal aldizkariak eta euskara batua bultzatzen sutsuki aritu zena. Karlos Santamaria asko dago bai, eta lanak ditu Karlos Santamaria bere osotasunean biltzeak. Jende gehienak alor bateko, eta gehienez biko Karlos Santamaria ezagutzen du. Aipaturiko proiektu eta lan guztiotan sortzaile eta bultzatzaile izan da beti, zenbaitetan hutsetik sortuz errealitate berriak eta beste zenbaitetan hobekuntzak edo aldaketak barrutik eraginez. Bietan, sortzaile eta bultzatzaile gisa, Karlos Santamariak elkarlanean gauzak egiten asmatu du. Karlos Santamaria ez dut sekula protagonista ikusi, bidelagun izaten jakin du, ibili den tokietan apal eta umil ibiltzen asmatu du, taldean eta jende gaztearekin lan egitea atsegin izan du beti. Karlos Santamaria maisu izan da, maisu, bai irakasle gisa eta bai idazle gisa. Haren ikasle guztiek aho batez aipatzen dute “Don Carlos”en dohain hori, pedagogoarena. Haren artikuluak ere maisulanak dira, bi adieratan: ezin hobeto tajutuak direlako eta beraien izaera didaktikoa nabarmena delako. “Herriko maisu” deitu dio Joxe Azurmendik. Historiak izen propioarekin aipatuko ez baditu ere, eta horregatixe agian, Karlos Santamariak sarri isilean egin dituen lan batzuk aipatu nahi ditut hemen. Irakaskuntzaren mailakoak lehenengo eta euskalgintzakoak gero. Euskal Unibertsitatea helburu duen bide luzean era eta talde askotan jardun du Karlos Santamariak. Karlos Santamariaren buruan gauza bat da Euskal Herriko Unibertsitatea eta beste bat Euskal Unibertsitatea. Azken hau ez da utopia, egingarria baizik. Halaxe aldarrikatu zuen Euskal Herriko Unibertsitateak Doctor Honoris Causa izendatu zuenean. Karlos Santamariak landu duen beste bide bat euskalgintza da, euskal kultura modernotzea, gaien eta hizkuntzaren aldetik eguneratzea. Euskaldunberria da Karlos Santamaria, gaztetan hasia euskara ikasten Toribio Altzaga eta Maria Dolores Agirrerekin. Baina euskal kulturan sartu, berandu sartu zen, 50 urtetik gora zeuzkalarik. Sartzen denean buru-belarri sartzen da, hori bai. Hala idazten eta kazeta arduretan nola euskararen normalkuntzan, ahaztu gabe ikastolen aldeko lana. Zeruko Argia-ren bidetik abiatu zen, 1963 aldera, aldizkari honen berrabiapuntuan hain juxtu. Jakin aldizkarian erredaktoreburu gertatu zen 1967an. Elkarrekin geunden hor, eta luzaz mintza naiteke haren eraginaz eta Rikardo Arregirengan zuen itzalaz. Anekdota eta oroitzapen ugari ditut urte haietakoak. Zer eskertu ere asko. 1968tik aurrera euskararen berreskurapen eta normalkuntza lanetan ere badabil, euskara batu eta modernotu egin behar zela eta. Ikastolen aldeko borrokan lehen orduko langilea izan zen, ikastolak legez kanpokoak ziren garaikoa; eta gerora ere lehengo lepotik zuen burua: Hezkuntzaren arduradun izan zenean, lege eta ekonomia aldetik indartu zituen ikastolak. Ez nuke ahaztu nahi, azkenik, Euskaldunon Egunkaria abiatzeko unean, “Egunkaria Sortzen” talde eragileko lehen izena berea izan zela. Eta Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburu zen Joseba Arregiri egin genion lehen bisitan han zegoela bera (80 urte ondo beteak zituela) Joxemi Zumalaberi eta bioi laguntzen. Azken urteetan bizitza publikotik erretiratuta egon da. Buruak lagundu dion arte segitu du lagun zaharrekin solasean. Biziki maite zituen topaketa horiek. Urteetan egon naiz Karlos Santamariarekin hilean behingo solasaldia egiten, Donostiako kafetegi batean lehenengo eta gero bere etxean. Inguruko eta munduko gai guztiei ematen zien errepasoa. Bizitza osoan landu zituen gaiak ziren, beti berak, baina ugari eta aberats. Rikardo Arregi aipatu gabeko bilerarik ez zen izango gure artean.

Zer dio Karlos Santamariaren maisutasunaz?

Karlos Santamaria: ez adiorik Zaila da, oso zaila, Karlos Santamariaren lana hitz bitan kontatzea. Duela hamar bat urtera arte, parean suertatu zaizkion arazo guztiak erabili eta landu dituela esan daiteke. Ehuneko ehun da zientzi gizona eta ehuneko ehun humanista, esate baterako, sintesi zaila bezain emankorra eskainiz. Nazioarteko pentsaeraren eboluzioa bertatik bertara jarraitzen du eta, era berean, bere herriko arazoetan murgil-murgil eginda dago. Karlos Santamaria ezin da neurtu soilik bere liburuetatik. Liburuak idatzi ditu, bai, lau bat, baina bere pentsamendua, bere ideiak zatika-zatika eskaini ditu, pildoratan bezala, orrialde eta erdiko artikuluxketan. Mila bat artikulu publikatu ditu. Artikulu-gizona da Karlos Santamaria. Pentsa lezake norbaitek bere pentsaera dosi txikitan ematen duela-eta pentsamendu propio gutxikoa dela, ez duela pentsaera landurik. Ezta hurrik eman ere, Karlos Santamariaren kasuan. Bere lanak definitzen du hobekien Karlos Santamaria. Baina bere lanaren bidez ongi definitzea ez da samurra. Hain gauza diferenteak egin ditu, pertsona diferenteen lanak ematen dute eta ez pertsona bakarrarenak. Karlos Santamaria diferente asko dago jendearentzat: batzuentzat, Karlos San­tamaria Donostiako solasaldietakoa da; beste batzuentzat, irakasle bizi eta interesgarri hura; beste batzuentzat, Igeldoko meteorologi arduraduna; beste batzuentzat, Santo Tomas Lizeoaren sortzailea; beste batzuentzat, Pax Christi-ko idazkaria; beste batzuentzat, euskal aldizkariak eta euskara batua bultzatzen sutsuki aritu zena. Karlos Santamaria asko dago bai, eta lanak ditu Karlos Santamaria bere osotasunean biltzeak. Jende gehienak alor bateko, eta gehienez biko Karlos Santamaria ezagutzen du. Aipaturiko proiektu eta lan guztiotan sortzaile eta bultzatzaile izan da beti, zenbaitetan hutsetik sortuz errealitate berriak eta beste zenbaitetan hobekuntzak edo aldaketak barrutik eraginez. Bietan, sortzaile eta bultzatzaile gisa, Karlos Santamariak elkarlanean gauzak egiten asmatu du. Karlos Santamaria ez dut sekula protagonista ikusi, bidelagun izaten jakin du, ibili den tokietan apal eta umil ibiltzen asmatu du, taldean eta jende gaztearekin lan egitea atsegin izan du beti. Karlos Santamaria maisu izan da, maisu, bai irakasle gisa eta bai idazle gisa. Haren ikasle guztiek aho batez aipatzen dute “Don Carlos”en dohain hori, pedagogoarena. Haren artikuluak ere maisulanak dira, bi adieratan: ezin hobeto tajutuak direlako eta beraien izaera didaktikoa nabarmena delako. “Herriko maisu” deitu dio Joxe Azurmendik. Historiak izen propioarekin aipatuko ez baditu ere, eta horregatixe agian, Karlos Santamariak sarri isilean egin dituen lan batzuk aipatu nahi ditut hemen. Irakaskuntzaren mailakoak lehenengo eta euskalgintzakoak gero. Euskal Unibertsitatea helburu duen bide luzean era eta talde askotan jardun du Karlos Santamariak. Karlos Santamariaren buruan gauza bat da Euskal Herriko Unibertsitatea eta beste bat Euskal Unibertsitatea. Azken hau ez da utopia, egingarria baizik. Halaxe aldarrikatu zuen Euskal Herriko Unibertsitateak Doctor Honoris Causa izendatu zuenean. Karlos Santamariak landu duen beste bide bat euskalgintza da, euskal kultura modernotzea, gaien eta hizkuntzaren aldetik eguneratzea. Euskaldunberria da Karlos Santamaria, gaztetan hasia euskara ikasten Toribio Altzaga eta Maria Dolores Agirrerekin. Baina euskal kulturan sartu, berandu sartu zen, 50 urtetik gora zeuzkalarik. Sartzen denean buru-belarri sartzen da, hori bai. Hala idazten eta kazeta arduretan nola euskararen normalkuntzan, ahaztu gabe ikastolen aldeko lana. Zeruko Argia-ren bidetik abiatu zen, 1963 aldera, aldizkari honen berrabiapuntuan hain juxtu. Jakin aldizkarian erredaktoreburu gertatu zen 1967an. Elkarrekin geunden hor, eta luzaz mintza naiteke haren eraginaz eta Rikardo Arregirengan zuen itzalaz. Anekdota eta oroitzapen ugari ditut urte haietakoak. Zer eskertu ere asko. 1968tik aurrera euskararen berreskurapen eta normalkuntza lanetan ere badabil, euskara batu eta modernotu egin behar zela eta. Ikastolen aldeko borrokan lehen orduko langilea izan zen, ikastolak legez kanpokoak ziren garaikoa; eta gerora ere lehengo lepotik zuen burua: Hezkuntzaren arduradun izan zenean, lege eta ekonomia aldetik indartu zituen ikastolak. Ez nuke ahaztu nahi, azkenik, Euskaldunon Egunkaria abiatzeko unean, “Egunkaria Sortzen” talde eragileko lehen izena berea izan zela. Eta Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburu zen Joseba Arregiri egin genion lehen bisitan han zegoela bera (80 urte ondo beteak zituela) Joxemi Zumalaberi eta bioi laguntzen. Azken urteetan bizitza publikotik erretiratuta egon da. Buruak lagundu dion arte segitu du lagun zaharrekin solasean. Biziki maite zituen topaketa horiek. Urteetan egon naiz Karlos Santamariarekin hilean behingo solasaldia egiten, Donostiako kafetegi batean lehenengo eta gero bere etxean. Inguruko eta munduko gai guztiei ematen zien errepasoa. Bizitza osoan landu zituen gaiak ziren, beti berak, baina ugari eta aberats. Rikardo Arregi aipatu gabeko bilerarik ez zen izango gure artean.

Zer da Euskal Unibertsitatea Karlos Santamariaren ustez?

Karlos Santamaria: ez adiorik Zaila da, oso zaila, Karlos Santamariaren lana hitz bitan kontatzea. Duela hamar bat urtera arte, parean suertatu zaizkion arazo guztiak erabili eta landu dituela esan daiteke. Ehuneko ehun da zientzi gizona eta ehuneko ehun humanista, esate baterako, sintesi zaila bezain emankorra eskainiz. Nazioarteko pentsaeraren eboluzioa bertatik bertara jarraitzen du eta, era berean, bere herriko arazoetan murgil-murgil eginda dago. Karlos Santamaria ezin da neurtu soilik bere liburuetatik. Liburuak idatzi ditu, bai, lau bat, baina bere pentsamendua, bere ideiak zatika-zatika eskaini ditu, pildoratan bezala, orrialde eta erdiko artikuluxketan. Mila bat artikulu publikatu ditu. Artikulu-gizona da Karlos Santamaria. Pentsa lezake norbaitek bere pentsaera dosi txikitan ematen duela-eta pentsamendu propio gutxikoa dela, ez duela pentsaera landurik. Ezta hurrik eman ere, Karlos Santamariaren kasuan. Bere lanak definitzen du hobekien Karlos Santamaria. Baina bere lanaren bidez ongi definitzea ez da samurra. Hain gauza diferenteak egin ditu, pertsona diferenteen lanak ematen dute eta ez pertsona bakarrarenak. Karlos Santamaria diferente asko dago jendearentzat: batzuentzat, Karlos San­tamaria Donostiako solasaldietakoa da; beste batzuentzat, irakasle bizi eta interesgarri hura; beste batzuentzat, Igeldoko meteorologi arduraduna; beste batzuentzat, Santo Tomas Lizeoaren sortzailea; beste batzuentzat, Pax Christi-ko idazkaria; beste batzuentzat, euskal aldizkariak eta euskara batua bultzatzen sutsuki aritu zena. Karlos Santamaria asko dago bai, eta lanak ditu Karlos Santamaria bere osotasunean biltzeak. Jende gehienak alor bateko, eta gehienez biko Karlos Santamaria ezagutzen du. Aipaturiko proiektu eta lan guztiotan sortzaile eta bultzatzaile izan da beti, zenbaitetan hutsetik sortuz errealitate berriak eta beste zenbaitetan hobekuntzak edo aldaketak barrutik eraginez. Bietan, sortzaile eta bultzatzaile gisa, Karlos Santamariak elkarlanean gauzak egiten asmatu du. Karlos Santamaria ez dut sekula protagonista ikusi, bidelagun izaten jakin du, ibili den tokietan apal eta umil ibiltzen asmatu du, taldean eta jende gaztearekin lan egitea atsegin izan du beti. Karlos Santamaria maisu izan da, maisu, bai irakasle gisa eta bai idazle gisa. Haren ikasle guztiek aho batez aipatzen dute “Don Carlos”en dohain hori, pedagogoarena. Haren artikuluak ere maisulanak dira, bi adieratan: ezin hobeto tajutuak direlako eta beraien izaera didaktikoa nabarmena delako. “Herriko maisu” deitu dio Joxe Azurmendik. Historiak izen propioarekin aipatuko ez baditu ere, eta horregatixe agian, Karlos Santamariak sarri isilean egin dituen lan batzuk aipatu nahi ditut hemen. Irakaskuntzaren mailakoak lehenengo eta euskalgintzakoak gero. Euskal Unibertsitatea helburu duen bide luzean era eta talde askotan jardun du Karlos Santamariak. Karlos Santamariaren buruan gauza bat da Euskal Herriko Unibertsitatea eta beste bat Euskal Unibertsitatea. Azken hau ez da utopia, egingarria baizik. Halaxe aldarrikatu zuen Euskal Herriko Unibertsitateak Doctor Honoris Causa izendatu zuenean. Karlos Santamariak landu duen beste bide bat euskalgintza da, euskal kultura modernotzea, gaien eta hizkuntzaren aldetik eguneratzea. Euskaldunberria da Karlos Santamaria, gaztetan hasia euskara ikasten Toribio Altzaga eta Maria Dolores Agirrerekin. Baina euskal kulturan sartu, berandu sartu zen, 50 urtetik gora zeuzkalarik. Sartzen denean buru-belarri sartzen da, hori bai. Hala idazten eta kazeta arduretan nola euskararen normalkuntzan, ahaztu gabe ikastolen aldeko lana. Zeruko Argia-ren bidetik abiatu zen, 1963 aldera, aldizkari honen berrabiapuntuan hain juxtu. Jakin aldizkarian erredaktoreburu gertatu zen 1967an. Elkarrekin geunden hor, eta luzaz mintza naiteke haren eraginaz eta Rikardo Arregirengan zuen itzalaz. Anekdota eta oroitzapen ugari ditut urte haietakoak. Zer eskertu ere asko. 1968tik aurrera euskararen berreskurapen eta normalkuntza lanetan ere badabil, euskara batu eta modernotu egin behar zela eta. Ikastolen aldeko borrokan lehen orduko langilea izan zen, ikastolak legez kanpokoak ziren garaikoa; eta gerora ere lehengo lepotik zuen burua: Hezkuntzaren arduradun izan zenean, lege eta ekonomia aldetik indartu zituen ikastolak. Ez nuke ahaztu nahi, azkenik, Euskaldunon Egunkaria abiatzeko unean, “Egunkaria Sortzen” talde eragileko lehen izena berea izan zela. Eta Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburu zen Joseba Arregiri egin genion lehen bisitan han zegoela bera (80 urte ondo beteak zituela) Joxemi Zumalaberi eta bioi laguntzen. Azken urteetan bizitza publikotik erretiratuta egon da. Buruak lagundu dion arte segitu du lagun zaharrekin solasean. Biziki maite zituen topaketa horiek. Urteetan egon naiz Karlos Santamariarekin hilean behingo solasaldia egiten, Donostiako kafetegi batean lehenengo eta gero bere etxean. Inguruko eta munduko gai guztiei ematen zien errepasoa. Bizitza osoan landu zituen gaiak ziren, beti berak, baina ugari eta aberats. Rikardo Arregi aipatu gabeko bilerarik ez zen izango gure artean.

Karlos Santamariak

Karlos Santamaria: ez adiorik Zaila da, oso zaila, Karlos Santamariaren lana hitz bitan kontatzea. Duela hamar bat urtera arte, parean suertatu zaizkion arazo guztiak erabili eta landu dituela esan daiteke. Ehuneko ehun da zientzi gizona eta ehuneko ehun humanista, esate baterako, sintesi zaila bezain emankorra eskainiz. Nazioarteko pentsaeraren eboluzioa bertatik bertara jarraitzen du eta, era berean, bere herriko arazoetan murgil-murgil eginda dago. Karlos Santamaria ezin da neurtu soilik bere liburuetatik. Liburuak idatzi ditu, bai, lau bat, baina bere pentsamendua, bere ideiak zatika-zatika eskaini ditu, pildoratan bezala, orrialde eta erdiko artikuluxketan. Mila bat artikulu publikatu ditu. Artikulu-gizona da Karlos Santamaria. Pentsa lezake norbaitek bere pentsaera dosi txikitan ematen duela-eta pentsamendu propio gutxikoa dela, ez duela pentsaera landurik. Ezta hurrik eman ere, Karlos Santamariaren kasuan. Bere lanak definitzen du hobekien Karlos Santamaria. Baina bere lanaren bidez ongi definitzea ez da samurra. Hain gauza diferenteak egin ditu, pertsona diferenteen lanak ematen dute eta ez pertsona bakarrarenak. Karlos Santamaria diferente asko dago jendearentzat: batzuentzat, Karlos San­tamaria Donostiako solasaldietakoa da; beste batzuentzat, irakasle bizi eta interesgarri hura; beste batzuentzat, Igeldoko meteorologi arduraduna; beste batzuentzat, Santo Tomas Lizeoaren sortzailea; beste batzuentzat, Pax Christi-ko idazkaria; beste batzuentzat, euskal aldizkariak eta euskara batua bultzatzen sutsuki aritu zena. Karlos Santamaria asko dago bai, eta lanak ditu Karlos Santamaria bere osotasunean biltzeak. Jende gehienak alor bateko, eta gehienez biko Karlos Santamaria ezagutzen du. Aipaturiko proiektu eta lan guztiotan sortzaile eta bultzatzaile izan da beti, zenbaitetan hutsetik sortuz errealitate berriak eta beste zenbaitetan hobekuntzak edo aldaketak barrutik eraginez. Bietan, sortzaile eta bultzatzaile gisa, Karlos Santamariak elkarlanean gauzak egiten asmatu du. Karlos Santamaria ez dut sekula protagonista ikusi, bidelagun izaten jakin du, ibili den tokietan apal eta umil ibiltzen asmatu du, taldean eta jende gaztearekin lan egitea atsegin izan du beti. Karlos Santamaria maisu izan da, maisu, bai irakasle gisa eta bai idazle gisa. Haren ikasle guztiek aho batez aipatzen dute “Don Carlos”en dohain hori, pedagogoarena. Haren artikuluak ere maisulanak dira, bi adieratan: ezin hobeto tajutuak direlako eta beraien izaera didaktikoa nabarmena delako. “Herriko maisu” deitu dio Joxe Azurmendik. Historiak izen propioarekin aipatuko ez baditu ere, eta horregatixe agian, Karlos Santamariak sarri isilean egin dituen lan batzuk aipatu nahi ditut hemen. Irakaskuntzaren mailakoak lehenengo eta euskalgintzakoak gero. Euskal Unibertsitatea helburu duen bide luzean era eta talde askotan jardun du Karlos Santamariak. Karlos Santamariaren buruan gauza bat da Euskal Herriko Unibertsitatea eta beste bat Euskal Unibertsitatea. Azken hau ez da utopia, egingarria baizik. Halaxe aldarrikatu zuen Euskal Herriko Unibertsitateak Doctor Honoris Causa izendatu zuenean. Karlos Santamariak landu duen beste bide bat euskalgintza da, euskal kultura modernotzea, gaien eta hizkuntzaren aldetik eguneratzea. Euskaldunberria da Karlos Santamaria, gaztetan hasia euskara ikasten Toribio Altzaga eta Maria Dolores Agirrerekin. Baina euskal kulturan sartu, berandu sartu zen, 50 urtetik gora zeuzkalarik. Sartzen denean buru-belarri sartzen da, hori bai. Hala idazten eta kazeta arduretan nola euskararen normalkuntzan, ahaztu gabe ikastolen aldeko lana. Zeruko Argia-ren bidetik abiatu zen, 1963 aldera, aldizkari honen berrabiapuntuan hain juxtu. Jakin aldizkarian erredaktoreburu gertatu zen 1967an. Elkarrekin geunden hor, eta luzaz mintza naiteke haren eraginaz eta Rikardo Arregirengan zuen itzalaz. Anekdota eta oroitzapen ugari ditut urte haietakoak. Zer eskertu ere asko. 1968tik aurrera euskararen berreskurapen eta normalkuntza lanetan ere badabil, euskara batu eta modernotu egin behar zela eta. Ikastolen aldeko borrokan lehen orduko langilea izan zen, ikastolak legez kanpokoak ziren garaikoa; eta gerora ere lehengo lepotik zuen burua: Hezkuntzaren arduradun izan zenean, lege eta ekonomia aldetik indartu zituen ikastolak. Ez nuke ahaztu nahi, azkenik, Euskaldunon Egunkaria abiatzeko unean, “Egunkaria Sortzen” talde eragileko lehen izena berea izan zela. Eta Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburu zen Joseba Arregiri egin genion lehen bisitan han zegoela bera (80 urte ondo beteak zituela) Joxemi Zumalaberi eta bioi laguntzen. Azken urteetan bizitza publikotik erretiratuta egon da. Buruak lagundu dion arte segitu du lagun zaharrekin solasean. Biziki maite zituen topaketa horiek. Urteetan egon naiz Karlos Santamariarekin hilean behingo solasaldia egiten, Donostiako kafetegi batean lehenengo eta gero bere etxean. Inguruko eta munduko gai guztiei ematen zien errepasoa. Bizitza osoan landu zituen gaiak ziren, beti berak, baina ugari eta aberats. Rikardo Arregi aipatu gabeko bilerarik ez zen izango gure artean.

Zer aipatu du artikuluaren egileak 1963 eta 1967 urteei buruz?

Karlos Santamaria: ez adiorik Zaila da, oso zaila, Karlos Santamariaren lana hitz bitan kontatzea. Duela hamar bat urtera arte, parean suertatu zaizkion arazo guztiak erabili eta landu dituela esan daiteke. Ehuneko ehun da zientzi gizona eta ehuneko ehun humanista, esate baterako, sintesi zaila bezain emankorra eskainiz. Nazioarteko pentsaeraren eboluzioa bertatik bertara jarraitzen du eta, era berean, bere herriko arazoetan murgil-murgil eginda dago. Karlos Santamaria ezin da neurtu soilik bere liburuetatik. Liburuak idatzi ditu, bai, lau bat, baina bere pentsamendua, bere ideiak zatika-zatika eskaini ditu, pildoratan bezala, orrialde eta erdiko artikuluxketan. Mila bat artikulu publikatu ditu. Artikulu-gizona da Karlos Santamaria. Pentsa lezake norbaitek bere pentsaera dosi txikitan ematen duela-eta pentsamendu propio gutxikoa dela, ez duela pentsaera landurik. Ezta hurrik eman ere, Karlos Santamariaren kasuan. Bere lanak definitzen du hobekien Karlos Santamaria. Baina bere lanaren bidez ongi definitzea ez da samurra. Hain gauza diferenteak egin ditu, pertsona diferenteen lanak ematen dute eta ez pertsona bakarrarenak. Karlos Santamaria diferente asko dago jendearentzat: batzuentzat, Karlos San­tamaria Donostiako solasaldietakoa da; beste batzuentzat, irakasle bizi eta interesgarri hura; beste batzuentzat, Igeldoko meteorologi arduraduna; beste batzuentzat, Santo Tomas Lizeoaren sortzailea; beste batzuentzat, Pax Christi-ko idazkaria; beste batzuentzat, euskal aldizkariak eta euskara batua bultzatzen sutsuki aritu zena. Karlos Santamaria asko dago bai, eta lanak ditu Karlos Santamaria bere osotasunean biltzeak. Jende gehienak alor bateko, eta gehienez biko Karlos Santamaria ezagutzen du. Aipaturiko proiektu eta lan guztiotan sortzaile eta bultzatzaile izan da beti, zenbaitetan hutsetik sortuz errealitate berriak eta beste zenbaitetan hobekuntzak edo aldaketak barrutik eraginez. Bietan, sortzaile eta bultzatzaile gisa, Karlos Santamariak elkarlanean gauzak egiten asmatu du. Karlos Santamaria ez dut sekula protagonista ikusi, bidelagun izaten jakin du, ibili den tokietan apal eta umil ibiltzen asmatu du, taldean eta jende gaztearekin lan egitea atsegin izan du beti. Karlos Santamaria maisu izan da, maisu, bai irakasle gisa eta bai idazle gisa. Haren ikasle guztiek aho batez aipatzen dute “Don Carlos”en dohain hori, pedagogoarena. Haren artikuluak ere maisulanak dira, bi adieratan: ezin hobeto tajutuak direlako eta beraien izaera didaktikoa nabarmena delako. “Herriko maisu” deitu dio Joxe Azurmendik. Historiak izen propioarekin aipatuko ez baditu ere, eta horregatixe agian, Karlos Santamariak sarri isilean egin dituen lan batzuk aipatu nahi ditut hemen. Irakaskuntzaren mailakoak lehenengo eta euskalgintzakoak gero. Euskal Unibertsitatea helburu duen bide luzean era eta talde askotan jardun du Karlos Santamariak. Karlos Santamariaren buruan gauza bat da Euskal Herriko Unibertsitatea eta beste bat Euskal Unibertsitatea. Azken hau ez da utopia, egingarria baizik. Halaxe aldarrikatu zuen Euskal Herriko Unibertsitateak Doctor Honoris Causa izendatu zuenean. Karlos Santamariak landu duen beste bide bat euskalgintza da, euskal kultura modernotzea, gaien eta hizkuntzaren aldetik eguneratzea. Euskaldunberria da Karlos Santamaria, gaztetan hasia euskara ikasten Toribio Altzaga eta Maria Dolores Agirrerekin. Baina euskal kulturan sartu, berandu sartu zen, 50 urtetik gora zeuzkalarik. Sartzen denean buru-belarri sartzen da, hori bai. Hala idazten eta kazeta arduretan nola euskararen normalkuntzan, ahaztu gabe ikastolen aldeko lana. Zeruko Argia-ren bidetik abiatu zen, 1963 aldera, aldizkari honen berrabiapuntuan hain juxtu. Jakin aldizkarian erredaktoreburu gertatu zen 1967an. Elkarrekin geunden hor, eta luzaz mintza naiteke haren eraginaz eta Rikardo Arregirengan zuen itzalaz. Anekdota eta oroitzapen ugari ditut urte haietakoak. Zer eskertu ere asko. 1968tik aurrera euskararen berreskurapen eta normalkuntza lanetan ere badabil, euskara batu eta modernotu egin behar zela eta. Ikastolen aldeko borrokan lehen orduko langilea izan zen, ikastolak legez kanpokoak ziren garaikoa; eta gerora ere lehengo lepotik zuen burua: Hezkuntzaren arduradun izan zenean, lege eta ekonomia aldetik indartu zituen ikastolak. Ez nuke ahaztu nahi, azkenik, Euskaldunon Egunkaria abiatzeko unean, “Egunkaria Sortzen” talde eragileko lehen izena berea izan zela. Eta Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburu zen Joseba Arregiri egin genion lehen bisitan han zegoela bera (80 urte ondo beteak zituela) Joxemi Zumalaberi eta bioi laguntzen. Azken urteetan bizitza publikotik erretiratuta egon da. Buruak lagundu dion arte segitu du lagun zaharrekin solasean. Biziki maite zituen topaketa horiek. Urteetan egon naiz Karlos Santamariarekin hilean behingo solasaldia egiten, Donostiako kafetegi batean lehenengo eta gero bere etxean. Inguruko eta munduko gai guztiei ematen zien errepasoa. Bizitza osoan landu zituen gaiak ziren, beti berak, baina ugari eta aberats. Rikardo Arregi aipatu gabeko bilerarik ez zen izango gure artean.

Zertan aritu zen 1968tik aurrerako urteetan?

Sakamantekas dator! Haurrak izuarazteko erabili izan den pertsonaia. Fantastikotzat dugu gaur, baina iragan mendean oso famatua izan zen Espainia osoan Sakamantekas gaitzizeneko hiltzaile arabarra. Juan Díaz de Garayo Ruiz de Argandoña zuen izena, eta Egilazen jaio zen 1821ean. Nekazari eta morroi ibili zen Arabako hainbat herritan, lau aldiz ezkondu zen, eta lehendabiziko emaztearekin bakarrik, La Zurrumbona delako batekin, izan omen zen zoriontsu. Sei emakume hil zituen, seiak bortxatu eta gero. Beste lauk ihes egitea lortu zuten. Gasteizko Polborinean urkatu zuten 1880. urtean, eta Madrilera eraman zuten haren burmuina, orduko mediku famatuenek gaiz­takeria hura guztia genetikoa ote zen azter zezaten, oso modan baitzeuden genetika eta giza jokabideen arteko loturen teoriak (Zolak bere nobeletara eraman zituenak). Medikuek ez zioten froga berririk erantsi teoria horren txostenari, Sakamantekas hiltzaile arrunta zela erabaki baitzuten. Iragan mendekoak dira trenak ere, eta zerikusi zuzena izan zuten Sakamantekasi zitzaion izuarekin. Trenbideetako antzinako makinistei buruzko ustea da Sakamantekasen istorio bitxi bat, Arabako hiltzailearekin izena beste zerikusirik ez duena. Trenaren hasierako garaiak ziren. Esames eta izu ugari sortzen zuen makina berriak jende xehearen artean, oso uste zabaldua baitzen haurren gantza behar izaten zela trenen makinak koipezteko; uste hori zela eta, haur desagertuen berriak bolo-bolo hasi ziren zabaltzen herriz herri. Emeterio Arresek uste horren oihartzuna jaso zuen Olerti berrizte liburuko «Donostiara oñez» olerkian, non Donostia lehen aldiz ezagutu zuen egunaren lilura gogoratzen duen: Gizon bat Bretxan deiadar bizi, Sakamantekas! Barbarasaña!... Zapi teinkatu handi batera Zuzenduz txorrotx bere hagaia.

Zein da egia Juan Díaz de Garayori buruz?

Sakamantekas dator! Haurrak izuarazteko erabili izan den pertsonaia. Fantastikotzat dugu gaur, baina iragan mendean oso famatua izan zen Espainia osoan Sakamantekas gaitzizeneko hiltzaile arabarra. Juan Díaz de Garayo Ruiz de Argandoña zuen izena, eta Egilazen jaio zen 1821ean. Nekazari eta morroi ibili zen Arabako hainbat herritan, lau aldiz ezkondu zen, eta lehendabiziko emaztearekin bakarrik, La Zurrumbona delako batekin, izan omen zen zoriontsu. Sei emakume hil zituen, seiak bortxatu eta gero. Beste lauk ihes egitea lortu zuten. Gasteizko Polborinean urkatu zuten 1880. urtean, eta Madrilera eraman zuten haren burmuina, orduko mediku famatuenek gaiz­takeria hura guztia genetikoa ote zen azter zezaten, oso modan baitzeuden genetika eta giza jokabideen arteko loturen teoriak (Zolak bere nobeletara eraman zituenak). Medikuek ez zioten froga berririk erantsi teoria horren txostenari, Sakamantekas hiltzaile arrunta zela erabaki baitzuten. Iragan mendekoak dira trenak ere, eta zerikusi zuzena izan zuten Sakamantekasi zitzaion izuarekin. Trenbideetako antzinako makinistei buruzko ustea da Sakamantekasen istorio bitxi bat, Arabako hiltzailearekin izena beste zerikusirik ez duena. Trenaren hasierako garaiak ziren. Esames eta izu ugari sortzen zuen makina berriak jende xehearen artean, oso uste zabaldua baitzen haurren gantza behar izaten zela trenen makinak koipezteko; uste hori zela eta, haur desagertuen berriak bolo-bolo hasi ziren zabaltzen herriz herri. Emeterio Arresek uste horren oihartzuna jaso zuen Olerti berrizte liburuko «Donostiara oñez» olerkian, non Donostia lehen aldiz ezagutu zuen egunaren lilura gogoratzen duen: Gizon bat Bretxan deiadar bizi, Sakamantekas! Barbarasaña!... Zapi teinkatu handi batera Zuzenduz txorrotx bere hagaia.

Trenaren hasierako garaietan jende xeheak uste zuen

Sakamantekas dator! Haurrak izuarazteko erabili izan den pertsonaia. Fantastikotzat dugu gaur, baina iragan mendean oso famatua izan zen Espainia osoan Sakamantekas gaitzizeneko hiltzaile arabarra. Juan Díaz de Garayo Ruiz de Argandoña zuen izena, eta Egilazen jaio zen 1821ean. Nekazari eta morroi ibili zen Arabako hainbat herritan, lau aldiz ezkondu zen, eta lehendabiziko emaztearekin bakarrik, La Zurrumbona delako batekin, izan omen zen zoriontsu. Sei emakume hil zituen, seiak bortxatu eta gero. Beste lauk ihes egitea lortu zuten. Gasteizko Polborinean urkatu zuten 1880. urtean, eta Madrilera eraman zuten haren burmuina, orduko mediku famatuenek gaiz­takeria hura guztia genetikoa ote zen azter zezaten, oso modan baitzeuden genetika eta giza jokabideen arteko loturen teoriak (Zolak bere nobeletara eraman zituenak). Medikuek ez zioten froga berririk erantsi teoria horren txostenari, Sakamantekas hiltzaile arrunta zela erabaki baitzuten. Iragan mendekoak dira trenak ere, eta zerikusi zuzena izan zuten Sakamantekasi zitzaion izuarekin. Trenbideetako antzinako makinistei buruzko ustea da Sakamantekasen istorio bitxi bat, Arabako hiltzailearekin izena beste zerikusirik ez duena. Trenaren hasierako garaiak ziren. Esames eta izu ugari sortzen zuen makina berriak jende xehearen artean, oso uste zabaldua baitzen haurren gantza behar izaten zela trenen makinak koipezteko; uste hori zela eta, haur desagertuen berriak bolo-bolo hasi ziren zabaltzen herriz herri. Emeterio Arresek uste horren oihartzuna jaso zuen Olerti berrizte liburuko «Donostiara oñez» olerkian, non Donostia lehen aldiz ezagutu zuen egunaren lilura gogoratzen duen: Gizon bat Bretxan deiadar bizi, Sakamantekas! Barbarasaña!... Zapi teinkatu handi batera Zuzenduz txorrotx bere hagaia.

Donostian ere izan zuen oihartzunik Sakamantekasi buruzko izuak.

Donostiako etxeetan Maria Cristina erreginarena baliatzen zuten haurrak izuarazteko. Erregina Donostiara printze txikiarekin etortzen zenean –gero Alfonso XIII.a izango zena­rekin–, Donostiako haur txiki guztiak goiz-goiz erretiratzen omen zituzten etxera, Erreginak bere haurrarentzat odola aterako zien beldurrez, mutil koxkorra hemofilikoa baitzen. Azkar eta isilik Saguen hairless kromosomari buruzko artikulu bat ikusi nuen, orain dela aste batzuk; ilea hazte eta galtzearen ez dakit zer ikerketa, zelula inhibitzaile eta ez dakit zenbat istorio, ondorio jakinera iristeko: alopezikoek horrela jarraitu beharko dutela aurrerantzean ere. Kofradia horretako kide bi geunden atzo herriko ile apaindegian. Nagikeria eman ohi dit ilea moztera joateak. Neskari galdetzen diodanean ere, joango naizen ez naizen, errukizko ‘bueno’ batez erantzuten dit, esan gabe esanez, burusoil sartu eta burusoil irtengo naizela handik. Noizean behin joan beharra dago hala ere, eta atzo hartu nuen horretarako astia. Goiko belaze urri honetan sega eta eskuarea pasatzen zidaten bitartean, gogoan erabili nuen ze diferenteak garen denok ere: nire ondoan zegoen beste kalboa solasaldi oparoan ari zen bitartean, ni mutu. Halakoetan beti gogoratzen naiz Zestoako kontu batekin: berritsua omen zuten herri hartako bizargina, guraizea eta mihia batera dantzatzen zituena. Halako batean, Txanber­lain zena egokitu zen pelukerian, eta, aulkian eseritakoan ohiko galdera egin zion motxaile edo apaintzaileak: «Nola nahi duzu moztea?» «Azkar eta isilik».

Egileak aipatzen duen artikuluak

Donostiako etxeetan Maria Cristina erreginarena baliatzen zuten haurrak izuarazteko. Erregina Donostiara printze txikiarekin etortzen zenean –gero Alfonso XIII.a izango zena­rekin–, Donostiako haur txiki guztiak goiz-goiz erretiratzen omen zituzten etxera, Erreginak bere haurrarentzat odola aterako zien beldurrez, mutil koxkorra hemofilikoa baitzen. Azkar eta isilik Saguen hairless kromosomari buruzko artikulu bat ikusi nuen, orain dela aste batzuk; ilea hazte eta galtzearen ez dakit zer ikerketa, zelula inhibitzaile eta ez dakit zenbat istorio, ondorio jakinera iristeko: alopezikoek horrela jarraitu beharko dutela aurrerantzean ere. Kofradia horretako kide bi geunden atzo herriko ile apaindegian. Nagikeria eman ohi dit ilea moztera joateak. Neskari galdetzen diodanean ere, joango naizen ez naizen, errukizko ‘bueno’ batez erantzuten dit, esan gabe esanez, burusoil sartu eta burusoil irtengo naizela handik. Noizean behin joan beharra dago hala ere, eta atzo hartu nuen horretarako astia. Goiko belaze urri honetan sega eta eskuarea pasatzen zidaten bitartean, gogoan erabili nuen ze diferenteak garen denok ere: nire ondoan zegoen beste kalboa solasaldi oparoan ari zen bitartean, ni mutu. Halakoetan beti gogoratzen naiz Zestoako kontu batekin: berritsua omen zuten herri hartako bizargina, guraizea eta mihia batera dantzatzen zituena. Halako batean, Txanber­lain zena egokitu zen pelukerian, eta, aulkian eseritakoan ohiko galdera egin zion motxaile edo apaintzaileak: «Nola nahi duzu moztea?» «Azkar eta isilik».

Zein da egia Zestoako Txanberlaini buruz?

Barraskiloaren konpasean Slow mugimendua: astiro bizitzen ikasteko garaia Fast food zer zen ikasi genuen duela urte batzuk. McDonald´s izena ezagutu genuen eta, ondotik, hamaika jantoki etorri ziren, Burger King, Telepizza, Bocatta... soka batekoak denak. Janari azkarra gure eguneroko bizimoduan sustraitu bezain laster, haren kontrako mugimendua sortu zen: Slow food. X. mendearen hasieran, abiadurak esanahi baitezpadakoa hartu zuen. Sasoi hartako mugimendu futuris­taren goiburua mamitsua da oso: «Metrailaren gainean korrika, ibilgailu burrunbatsua Samotraziako garaitia baino ederragoa da.» Eta, askoren iritziz, ehun urte geroago ere, soinu haren arabera ari gara dantzan. Oraindik ere udaberrian gaudela, neguko moda erakusten digute diseinatzaileek. Zenbait herrialdetan, «24 orduz irekita» dute bizilege eta, gurean ere, goizeko hamarretatik iluntzeko hamarretara arteko ordutegiak gero eta ohikoagoak dira. AEBetako behialako mall-ak gure hiri guztietako paisaia dira: goizean goizago joan, erosketak egin, janari azkarra irentsi, krispetak janez filma ikusi eta etxera. Eguzkirik baden ere ez dakigula. Hala ere, bizimodu eroak aspaldi ernarazi zuen kezka. Slow down (astiro) esaten hasi ziren batean eta bestean, Austrian, Japonian, AEBetan, Kana­dan... «Astiro! Ez joan lasterka, ibili oinez lasai!» ari ziren, era batera zein bestera, ahots denak. Slow food, janaria baino gehiago Mantsotzea dela eta, Slow food mugimen­dua dugu ahots askoren nahikundea ongien bideratzen asmatu duena. Berez, mugimendua ez ezik, elkartea ere bada Slow food. Italiako Piamonte eskualdeko Barolo herrian sortu zen 1986an, Carlo Pertini kazetariaren ardurapean. Pertsona hori, nonbait, erabat gaizkitu zen Erromako Espainia plazako mailadiaren oinetan janari azkarra zerbitzatzen zuen jatetxea –orduan ere MacDonald´s– ireki zutenean. Orduantxe egin bide zuen urak gainezka, sortu bide zen kontzientzia garbia: janari tradizionala babestu beharra zegoen; biodibertsitatea, janari azkarraren aitzin. Urte hartan bertan, Parisen, mugimendua eratu eta izena eman zioten, Slow food. Logotipoa ere asmatu zuten, aski adierazgarria: barraskiloa. Janari azkarraren kontrako mugimenduak –azken finean, bizimodu arnasarik gabekoaren kontrakoak– Slow food elkartea egituratu zuen. Haren asmoekin bat datorren jendeak, hala nola sukaldari, nekazari, gastronomo, uniber­­­­­­­­­­­­­­­tsi­­tate irakasle, funtzionarioak... convivia izeneko talde txikiagoak eratzeko joera hartu du eta, horien bidez, Slow food eratzeko joera elkarteak gaur egun 80.000 lagun ditu bost kontinenteetan barreiatuta: Italia, Suitza, AEB, Frantzia, Japonia eta Britania Handia dira joera berriari gehien lotu zaizkionak. Euskal Herrian ere hainbat dira mugimenduarekin bat egin duten herritarrak; horiek guztiak elkartu eta conviviak osatu dituzte Baiona, Bilbo, Gasteiz eta Donostian. Dena dela, helburua janaria bera baino zabalagoa da: bizimodua, alegia. Arinka eta presaka bizitzearen kontrako mugimendua da Slow food; biziera gizatiarragoa du aldarri. Horren haritik, xede hura bereganatu nahi zuten herriek Slow izeneko hiriak ere sortu zituzten. Lehenengoa Italian bertan fundatu zuten, Cuneo eskualdeko Bra hirian, eta egun, 800 kide baino gehiago dira munduan, berrogeita hamar herrialdetan banaturik, nahiz eta horietarik erdia Italiakoak bertakoak diren. Euskal Herrian, Mungia (Bizkaia) dugu hiri mantso bakarrenetakoa. Toki hauetan hainbat ekitaldi antolatu ohi dituzte –hitzaldi, mahai inguru eta lagunarteko otorduak, besteak beste–, herriari kultura berri horretara egokitzen laguntzeko. Slow, arlo guztietan astiro Janariari lotuta hasi zena bizimodu dugu gaur egun. Slow aldarrikatuko dute nekazariek: agrobiodibertsitatea. Sendagile eta erizainek zera diote: «Lege berria astiro jatea da, astiro lan egitea, eta hil ala biziko kasuak ere astiro tratatzea». Berdintsu esango dute hezkuntzako profesionalek, eta ikastegietan behar besteko denbora emateko aginduko dute. Hirigintzan, astiro ibiltzeko ingurua eraikiko dute arki­tektoek. Slow travel! defendituko dute bidaia agentziek. Eta badira Slow sex! diotenak ere. Nork bere esparruan, slow zaleek eginahalak eta bi egiten dihardute. Galdera berez dator: «Eta, zer egin? Erlojua zakarrontzira bota?» Slow zaleek hori baino errealismo handiagoz jokatu nahi dute: «Ez, hori ere ez. Kontua ez da abiaduraren kulturaren ordez mantsotasunarena ezartzea. Okerra litzateke hori. Eginkizunei behar den denbora eskaintzea da gakoa. Lastertasuna moteltzea, alegia».

Zertzuk sortu ziren orain ehun urte gutxi gorabehera?

Barraskiloaren konpasean Slow mugimendua: astiro bizitzen ikasteko garaia Fast food zer zen ikasi genuen duela urte batzuk. McDonald´s izena ezagutu genuen eta, ondotik, hamaika jantoki etorri ziren, Burger King, Telepizza, Bocatta... soka batekoak denak. Janari azkarra gure eguneroko bizimoduan sustraitu bezain laster, haren kontrako mugimendua sortu zen: Slow food. X. mendearen hasieran, abiadurak esanahi baitezpadakoa hartu zuen. Sasoi hartako mugimendu futuris­taren goiburua mamitsua da oso: «Metrailaren gainean korrika, ibilgailu burrunbatsua Samotraziako garaitia baino ederragoa da.» Eta, askoren iritziz, ehun urte geroago ere, soinu haren arabera ari gara dantzan. Oraindik ere udaberrian gaudela, neguko moda erakusten digute diseinatzaileek. Zenbait herrialdetan, «24 orduz irekita» dute bizilege eta, gurean ere, goizeko hamarretatik iluntzeko hamarretara arteko ordutegiak gero eta ohikoagoak dira. AEBetako behialako mall-ak gure hiri guztietako paisaia dira: goizean goizago joan, erosketak egin, janari azkarra irentsi, krispetak janez filma ikusi eta etxera. Eguzkirik baden ere ez dakigula. Hala ere, bizimodu eroak aspaldi ernarazi zuen kezka. Slow down (astiro) esaten hasi ziren batean eta bestean, Austrian, Japonian, AEBetan, Kana­dan... «Astiro! Ez joan lasterka, ibili oinez lasai!» ari ziren, era batera zein bestera, ahots denak. Slow food, janaria baino gehiago Mantsotzea dela eta, Slow food mugimen­dua dugu ahots askoren nahikundea ongien bideratzen asmatu duena. Berez, mugimendua ez ezik, elkartea ere bada Slow food. Italiako Piamonte eskualdeko Barolo herrian sortu zen 1986an, Carlo Pertini kazetariaren ardurapean. Pertsona hori, nonbait, erabat gaizkitu zen Erromako Espainia plazako mailadiaren oinetan janari azkarra zerbitzatzen zuen jatetxea –orduan ere MacDonald´s– ireki zutenean. Orduantxe egin bide zuen urak gainezka, sortu bide zen kontzientzia garbia: janari tradizionala babestu beharra zegoen; biodibertsitatea, janari azkarraren aitzin. Urte hartan bertan, Parisen, mugimendua eratu eta izena eman zioten, Slow food. Logotipoa ere asmatu zuten, aski adierazgarria: barraskiloa. Janari azkarraren kontrako mugimenduak –azken finean, bizimodu arnasarik gabekoaren kontrakoak– Slow food elkartea egituratu zuen. Haren asmoekin bat datorren jendeak, hala nola sukaldari, nekazari, gastronomo, uniber­­­­­­­­­­­­­­­tsi­­tate irakasle, funtzionarioak... convivia izeneko talde txikiagoak eratzeko joera hartu du eta, horien bidez, Slow food eratzeko joera elkarteak gaur egun 80.000 lagun ditu bost kontinenteetan barreiatuta: Italia, Suitza, AEB, Frantzia, Japonia eta Britania Handia dira joera berriari gehien lotu zaizkionak. Euskal Herrian ere hainbat dira mugimenduarekin bat egin duten herritarrak; horiek guztiak elkartu eta conviviak osatu dituzte Baiona, Bilbo, Gasteiz eta Donostian. Dena dela, helburua janaria bera baino zabalagoa da: bizimodua, alegia. Arinka eta presaka bizitzearen kontrako mugimendua da Slow food; biziera gizatiarragoa du aldarri. Horren haritik, xede hura bereganatu nahi zuten herriek Slow izeneko hiriak ere sortu zituzten. Lehenengoa Italian bertan fundatu zuten, Cuneo eskualdeko Bra hirian, eta egun, 800 kide baino gehiago dira munduan, berrogeita hamar herrialdetan banaturik, nahiz eta horietarik erdia Italiakoak bertakoak diren. Euskal Herrian, Mungia (Bizkaia) dugu hiri mantso bakarrenetakoa. Toki hauetan hainbat ekitaldi antolatu ohi dituzte –hitzaldi, mahai inguru eta lagunarteko otorduak, besteak beste–, herriari kultura berri horretara egokitzen laguntzeko. Slow, arlo guztietan astiro Janariari lotuta hasi zena bizimodu dugu gaur egun. Slow aldarrikatuko dute nekazariek: agrobiodibertsitatea. Sendagile eta erizainek zera diote: «Lege berria astiro jatea da, astiro lan egitea, eta hil ala biziko kasuak ere astiro tratatzea». Berdintsu esango dute hezkuntzako profesionalek, eta ikastegietan behar besteko denbora emateko aginduko dute. Hirigintzan, astiro ibiltzeko ingurua eraikiko dute arki­tektoek. Slow travel! defendituko dute bidaia agentziek. Eta badira Slow sex! diotenak ere. Nork bere esparruan, slow zaleek eginahalak eta bi egiten dihardute. Galdera berez dator: «Eta, zer egin? Erlojua zakarrontzira bota?» Slow zaleek hori baino errealismo handiagoz jokatu nahi dute: «Ez, hori ere ez. Kontua ez da abiaduraren kulturaren ordez mantsotasunarena ezartzea. Okerra litzateke hori. Eginkizunei behar den denbora eskaintzea da gakoa. Lastertasuna moteltzea, alegia».

Slow food mugimenduaren sorreran berean

Barraskiloaren konpasean Slow mugimendua: astiro bizitzen ikasteko garaia Fast food zer zen ikasi genuen duela urte batzuk. McDonald´s izena ezagutu genuen eta, ondotik, hamaika jantoki etorri ziren, Burger King, Telepizza, Bocatta... soka batekoak denak. Janari azkarra gure eguneroko bizimoduan sustraitu bezain laster, haren kontrako mugimendua sortu zen: Slow food. X. mendearen hasieran, abiadurak esanahi baitezpadakoa hartu zuen. Sasoi hartako mugimendu futuris­taren goiburua mamitsua da oso: «Metrailaren gainean korrika, ibilgailu burrunbatsua Samotraziako garaitia baino ederragoa da.» Eta, askoren iritziz, ehun urte geroago ere, soinu haren arabera ari gara dantzan. Oraindik ere udaberrian gaudela, neguko moda erakusten digute diseinatzaileek. Zenbait herrialdetan, «24 orduz irekita» dute bizilege eta, gurean ere, goizeko hamarretatik iluntzeko hamarretara arteko ordutegiak gero eta ohikoagoak dira. AEBetako behialako mall-ak gure hiri guztietako paisaia dira: goizean goizago joan, erosketak egin, janari azkarra irentsi, krispetak janez filma ikusi eta etxera. Eguzkirik baden ere ez dakigula. Hala ere, bizimodu eroak aspaldi ernarazi zuen kezka. Slow down (astiro) esaten hasi ziren batean eta bestean, Austrian, Japonian, AEBetan, Kana­dan... «Astiro! Ez joan lasterka, ibili oinez lasai!» ari ziren, era batera zein bestera, ahots denak. Slow food, janaria baino gehiago Mantsotzea dela eta, Slow food mugimen­dua dugu ahots askoren nahikundea ongien bideratzen asmatu duena. Berez, mugimendua ez ezik, elkartea ere bada Slow food. Italiako Piamonte eskualdeko Barolo herrian sortu zen 1986an, Carlo Pertini kazetariaren ardurapean. Pertsona hori, nonbait, erabat gaizkitu zen Erromako Espainia plazako mailadiaren oinetan janari azkarra zerbitzatzen zuen jatetxea –orduan ere MacDonald´s– ireki zutenean. Orduantxe egin bide zuen urak gainezka, sortu bide zen kontzientzia garbia: janari tradizionala babestu beharra zegoen; biodibertsitatea, janari azkarraren aitzin. Urte hartan bertan, Parisen, mugimendua eratu eta izena eman zioten, Slow food. Logotipoa ere asmatu zuten, aski adierazgarria: barraskiloa. Janari azkarraren kontrako mugimenduak –azken finean, bizimodu arnasarik gabekoaren kontrakoak– Slow food elkartea egituratu zuen. Haren asmoekin bat datorren jendeak, hala nola sukaldari, nekazari, gastronomo, uniber­­­­­­­­­­­­­­­tsi­­tate irakasle, funtzionarioak... convivia izeneko talde txikiagoak eratzeko joera hartu du eta, horien bidez, Slow food eratzeko joera elkarteak gaur egun 80.000 lagun ditu bost kontinenteetan barreiatuta: Italia, Suitza, AEB, Frantzia, Japonia eta Britania Handia dira joera berriari gehien lotu zaizkionak. Euskal Herrian ere hainbat dira mugimenduarekin bat egin duten herritarrak; horiek guztiak elkartu eta conviviak osatu dituzte Baiona, Bilbo, Gasteiz eta Donostian. Dena dela, helburua janaria bera baino zabalagoa da: bizimodua, alegia. Arinka eta presaka bizitzearen kontrako mugimendua da Slow food; biziera gizatiarragoa du aldarri. Horren haritik, xede hura bereganatu nahi zuten herriek Slow izeneko hiriak ere sortu zituzten. Lehenengoa Italian bertan fundatu zuten, Cuneo eskualdeko Bra hirian, eta egun, 800 kide baino gehiago dira munduan, berrogeita hamar herrialdetan banaturik, nahiz eta horietarik erdia Italiakoak bertakoak diren. Euskal Herrian, Mungia (Bizkaia) dugu hiri mantso bakarrenetakoa. Toki hauetan hainbat ekitaldi antolatu ohi dituzte –hitzaldi, mahai inguru eta lagunarteko otorduak, besteak beste–, herriari kultura berri horretara egokitzen laguntzeko. Slow, arlo guztietan astiro Janariari lotuta hasi zena bizimodu dugu gaur egun. Slow aldarrikatuko dute nekazariek: agrobiodibertsitatea. Sendagile eta erizainek zera diote: «Lege berria astiro jatea da, astiro lan egitea, eta hil ala biziko kasuak ere astiro tratatzea». Berdintsu esango dute hezkuntzako profesionalek, eta ikastegietan behar besteko denbora emateko aginduko dute. Hirigintzan, astiro ibiltzeko ingurua eraikiko dute arki­tektoek. Slow travel! defendituko dute bidaia agentziek. Eta badira Slow sex! diotenak ere. Nork bere esparruan, slow zaleek eginahalak eta bi egiten dihardute. Galdera berez dator: «Eta, zer egin? Erlojua zakarrontzira bota?» Slow zaleek hori baino errealismo handiagoz jokatu nahi dute: «Ez, hori ere ez. Kontua ez da abiaduraren kulturaren ordez mantsotasunarena ezartzea. Okerra litzateke hori. Eginkizunei behar den denbora eskaintzea da gakoa. Lastertasuna moteltzea, alegia».

Janariarena baino xede zabalagoa duen bizimodu mantsoagoaren aldeko mugimenduak

Barraskiloaren konpasean Slow mugimendua: astiro bizitzen ikasteko garaia Fast food zer zen ikasi genuen duela urte batzuk. McDonald´s izena ezagutu genuen eta, ondotik, hamaika jantoki etorri ziren, Burger King, Telepizza, Bocatta... soka batekoak denak. Janari azkarra gure eguneroko bizimoduan sustraitu bezain laster, haren kontrako mugimendua sortu zen: Slow food. X. mendearen hasieran, abiadurak esanahi baitezpadakoa hartu zuen. Sasoi hartako mugimendu futuris­taren goiburua mamitsua da oso: «Metrailaren gainean korrika, ibilgailu burrunbatsua Samotraziako garaitia baino ederragoa da.» Eta, askoren iritziz, ehun urte geroago ere, soinu haren arabera ari gara dantzan. Oraindik ere udaberrian gaudela, neguko moda erakusten digute diseinatzaileek. Zenbait herrialdetan, «24 orduz irekita» dute bizilege eta, gurean ere, goizeko hamarretatik iluntzeko hamarretara arteko ordutegiak gero eta ohikoagoak dira. AEBetako behialako mall-ak gure hiri guztietako paisaia dira: goizean goizago joan, erosketak egin, janari azkarra irentsi, krispetak janez filma ikusi eta etxera. Eguzkirik baden ere ez dakigula. Hala ere, bizimodu eroak aspaldi ernarazi zuen kezka. Slow down (astiro) esaten hasi ziren batean eta bestean, Austrian, Japonian, AEBetan, Kana­dan... «Astiro! Ez joan lasterka, ibili oinez lasai!» ari ziren, era batera zein bestera, ahots denak. Slow food, janaria baino gehiago Mantsotzea dela eta, Slow food mugimen­dua dugu ahots askoren nahikundea ongien bideratzen asmatu duena. Berez, mugimendua ez ezik, elkartea ere bada Slow food. Italiako Piamonte eskualdeko Barolo herrian sortu zen 1986an, Carlo Pertini kazetariaren ardurapean. Pertsona hori, nonbait, erabat gaizkitu zen Erromako Espainia plazako mailadiaren oinetan janari azkarra zerbitzatzen zuen jatetxea –orduan ere MacDonald´s– ireki zutenean. Orduantxe egin bide zuen urak gainezka, sortu bide zen kontzientzia garbia: janari tradizionala babestu beharra zegoen; biodibertsitatea, janari azkarraren aitzin. Urte hartan bertan, Parisen, mugimendua eratu eta izena eman zioten, Slow food. Logotipoa ere asmatu zuten, aski adierazgarria: barraskiloa. Janari azkarraren kontrako mugimenduak –azken finean, bizimodu arnasarik gabekoaren kontrakoak– Slow food elkartea egituratu zuen. Haren asmoekin bat datorren jendeak, hala nola sukaldari, nekazari, gastronomo, uniber­­­­­­­­­­­­­­­tsi­­tate irakasle, funtzionarioak... convivia izeneko talde txikiagoak eratzeko joera hartu du eta, horien bidez, Slow food eratzeko joera elkarteak gaur egun 80.000 lagun ditu bost kontinenteetan barreiatuta: Italia, Suitza, AEB, Frantzia, Japonia eta Britania Handia dira joera berriari gehien lotu zaizkionak. Euskal Herrian ere hainbat dira mugimenduarekin bat egin duten herritarrak; horiek guztiak elkartu eta conviviak osatu dituzte Baiona, Bilbo, Gasteiz eta Donostian. Dena dela, helburua janaria bera baino zabalagoa da: bizimodua, alegia. Arinka eta presaka bizitzearen kontrako mugimendua da Slow food; biziera gizatiarragoa du aldarri. Horren haritik, xede hura bereganatu nahi zuten herriek Slow izeneko hiriak ere sortu zituzten. Lehenengoa Italian bertan fundatu zuten, Cuneo eskualdeko Bra hirian, eta egun, 800 kide baino gehiago dira munduan, berrogeita hamar herrialdetan banaturik, nahiz eta horietarik erdia Italiakoak bertakoak diren. Euskal Herrian, Mungia (Bizkaia) dugu hiri mantso bakarrenetakoa. Toki hauetan hainbat ekitaldi antolatu ohi dituzte –hitzaldi, mahai inguru eta lagunarteko otorduak, besteak beste–, herriari kultura berri horretara egokitzen laguntzeko. Slow, arlo guztietan astiro Janariari lotuta hasi zena bizimodu dugu gaur egun. Slow aldarrikatuko dute nekazariek: agrobiodibertsitatea. Sendagile eta erizainek zera diote: «Lege berria astiro jatea da, astiro lan egitea, eta hil ala biziko kasuak ere astiro tratatzea». Berdintsu esango dute hezkuntzako profesionalek, eta ikastegietan behar besteko denbora emateko aginduko dute. Hirigintzan, astiro ibiltzeko ingurua eraikiko dute arki­tektoek. Slow travel! defendituko dute bidaia agentziek. Eta badira Slow sex! diotenak ere. Nork bere esparruan, slow zaleek eginahalak eta bi egiten dihardute. Galdera berez dator: «Eta, zer egin? Erlojua zakarrontzira bota?» Slow zaleek hori baino errealismo handiagoz jokatu nahi dute: «Ez, hori ere ez. Kontua ez da abiaduraren kulturaren ordez mantsotasunarena ezartzea. Okerra litzateke hori. Eginkizunei behar den denbora eskaintzea da gakoa. Lastertasuna moteltzea, alegia».

Funtsean, zer da slow zaleek aldarrikatzen dutena?

Barraskiloaren konpasean Slow mugimendua: astiro bizitzen ikasteko garaia Fast food zer zen ikasi genuen duela urte batzuk. McDonald´s izena ezagutu genuen eta, ondotik, hamaika jantoki etorri ziren, Burger King, Telepizza, Bocatta... soka batekoak denak. Janari azkarra gure eguneroko bizimoduan sustraitu bezain laster, haren kontrako mugimendua sortu zen: Slow food. X. mendearen hasieran, abiadurak esanahi baitezpadakoa hartu zuen. Sasoi hartako mugimendu futuris­taren goiburua mamitsua da oso: «Metrailaren gainean korrika, ibilgailu burrunbatsua Samotraziako garaitia baino ederragoa da.» Eta, askoren iritziz, ehun urte geroago ere, soinu haren arabera ari gara dantzan. Oraindik ere udaberrian gaudela, neguko moda erakusten digute diseinatzaileek. Zenbait herrialdetan, «24 orduz irekita» dute bizilege eta, gurean ere, goizeko hamarretatik iluntzeko hamarretara arteko ordutegiak gero eta ohikoagoak dira. AEBetako behialako mall-ak gure hiri guztietako paisaia dira: goizean goizago joan, erosketak egin, janari azkarra irentsi, krispetak janez filma ikusi eta etxera. Eguzkirik baden ere ez dakigula. Hala ere, bizimodu eroak aspaldi ernarazi zuen kezka. Slow down (astiro) esaten hasi ziren batean eta bestean, Austrian, Japonian, AEBetan, Kana­dan... «Astiro! Ez joan lasterka, ibili oinez lasai!» ari ziren, era batera zein bestera, ahots denak. Slow food, janaria baino gehiago Mantsotzea dela eta, Slow food mugimen­dua dugu ahots askoren nahikundea ongien bideratzen asmatu duena. Berez, mugimendua ez ezik, elkartea ere bada Slow food. Italiako Piamonte eskualdeko Barolo herrian sortu zen 1986an, Carlo Pertini kazetariaren ardurapean. Pertsona hori, nonbait, erabat gaizkitu zen Erromako Espainia plazako mailadiaren oinetan janari azkarra zerbitzatzen zuen jatetxea –orduan ere MacDonald´s– ireki zutenean. Orduantxe egin bide zuen urak gainezka, sortu bide zen kontzientzia garbia: janari tradizionala babestu beharra zegoen; biodibertsitatea, janari azkarraren aitzin. Urte hartan bertan, Parisen, mugimendua eratu eta izena eman zioten, Slow food. Logotipoa ere asmatu zuten, aski adierazgarria: barraskiloa. Janari azkarraren kontrako mugimenduak –azken finean, bizimodu arnasarik gabekoaren kontrakoak– Slow food elkartea egituratu zuen. Haren asmoekin bat datorren jendeak, hala nola sukaldari, nekazari, gastronomo, uniber­­­­­­­­­­­­­­­tsi­­tate irakasle, funtzionarioak... convivia izeneko talde txikiagoak eratzeko joera hartu du eta, horien bidez, Slow food eratzeko joera elkarteak gaur egun 80.000 lagun ditu bost kontinenteetan barreiatuta: Italia, Suitza, AEB, Frantzia, Japonia eta Britania Handia dira joera berriari gehien lotu zaizkionak. Euskal Herrian ere hainbat dira mugimenduarekin bat egin duten herritarrak; horiek guztiak elkartu eta conviviak osatu dituzte Baiona, Bilbo, Gasteiz eta Donostian. Dena dela, helburua janaria bera baino zabalagoa da: bizimodua, alegia. Arinka eta presaka bizitzearen kontrako mugimendua da Slow food; biziera gizatiarragoa du aldarri. Horren haritik, xede hura bereganatu nahi zuten herriek Slow izeneko hiriak ere sortu zituzten. Lehenengoa Italian bertan fundatu zuten, Cuneo eskualdeko Bra hirian, eta egun, 800 kide baino gehiago dira munduan, berrogeita hamar herrialdetan banaturik, nahiz eta horietarik erdia Italiakoak bertakoak diren. Euskal Herrian, Mungia (Bizkaia) dugu hiri mantso bakarrenetakoa. Toki hauetan hainbat ekitaldi antolatu ohi dituzte –hitzaldi, mahai inguru eta lagunarteko otorduak, besteak beste–, herriari kultura berri horretara egokitzen laguntzeko. Slow, arlo guztietan astiro Janariari lotuta hasi zena bizimodu dugu gaur egun. Slow aldarrikatuko dute nekazariek: agrobiodibertsitatea. Sendagile eta erizainek zera diote: «Lege berria astiro jatea da, astiro lan egitea, eta hil ala biziko kasuak ere astiro tratatzea». Berdintsu esango dute hezkuntzako profesionalek, eta ikastegietan behar besteko denbora emateko aginduko dute. Hirigintzan, astiro ibiltzeko ingurua eraikiko dute arki­tektoek. Slow travel! defendituko dute bidaia agentziek. Eta badira Slow sex! diotenak ere. Nork bere esparruan, slow zaleek eginahalak eta bi egiten dihardute. Galdera berez dator: «Eta, zer egin? Erlojua zakarrontzira bota?» Slow zaleek hori baino errealismo handiagoz jokatu nahi dute: «Ez, hori ere ez. Kontua ez da abiaduraren kulturaren ordez mantsotasunarena ezartzea. Okerra litzateke hori. Eginkizunei behar den denbora eskaintzea da gakoa. Lastertasuna moteltzea, alegia».

Osotasunean hartuta, zein da testuaren helburua?

Herri autoktonoak multinazionalen kontra «Ez da erraza gertatutakoa azaltzea. Geure izena besterik ez zitzaigun geratu: Amungue. Mendiak, ibaiak, basoak... Freeport enpresarenak eta gobernuarenak dira orain. Ez daukagu ezer». Irian Jaya-ko, Indonesiako Mendebaldeko Papuako zahar baten hitz horiek, Survival International Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) jasoak, munduko milioika indigenaren sentimenduak ematen dizkigute aditzera. Hainbat GKEren, Nazio Batuen, Europako parlamentario eta senadore estatubatuarren esanetan, azken hogeita hamar urte hauetan, gure planetako “lehen” biztanleei lurrak kutsatu eta leku sakratuak suntsitu egin dizkiete, eta hainbaten gainbehera fisikoa edo heriotza eragin. Hori guztia, gainera, inola ere aprobetxatuko ez duten “garapenaren” izenean. AEBetako Freeport McMoRan enpresak, Rio Tinto enpresa britainiarrarekin eta tokiko agintariekin bat eginik –Survival erakundearen datuen arabera, besteak beste, Suharto presidente-ohia–, Belgikaren besteko hedadurako jabetzak ditu Indonesian. Lur horiek munduko urre erreserbarik garrantzitsuenetakoak izateaz gainera, kobretan ere oso aberatsak dira. Freeport McMoRan-en jardueren ondorioz, ibaiak kutsatuta geratu dira, oihan birjinak –kontserbazio egoerari dagokionez, munduko bikainenetakoak– suntsituta eta gune erlijiosoak hautsita. GKE ugarik salatu du armadak errebelatu direnen kontra erabilitako indarkeria. Nigerian ogoni eta ijaw herriak gogor ari dira Shell konpaniaren aurka. Mugimendu autoktonoek petrolioz betetako lur haien gaineko eskubideak lortu arte bertatik alde egiteko eskatu diote aipatutako konpainiari. 1958an, Shell, Nigeriako gobernuarekin elkarlanean, Ogoniland ustiatzen hasi zen: prentsan argitaratutako datuen arabera, 30.000 milioi dolar irabazi zituen. 1995ean, Elizen Mundu Kontseiluak bidalitako begiraleek jakinarazi zutenez, bertako biztanleek ez dute ez elektrizitaterik, ez edateko urik, ez telefonorik, ezta gutxienezko osasun-zerbitzurik ere. Gainera, ingurugiroa zeharo narriatuta dago. Ogoni herriak dioenez, konpainiak harreman estuak zituen armadarekin ere, eta kontrako jarrera oro zapaltzen zuten horrela. 1995eko azaroan bederatzi buruzagi ogoni urkatu zituzten, besteak beste, Ken Saro-Wiwa idazlea. Asko ere asko dira tokian tokiko agintariekin elkarlanean indigenen lurrak suntsitu, zatitu eta odolez bete dituzten multinazionalak. Ondorioz, indigenek borrokara jo behar izan dute. 300 bat milioi indigena daude munduan. 80ko hamarkadan mugimendu antolatuak sortzen hasi ziren. 1982an Nazio Batuek lantalde espezifikoa sortu zuten indigenen mugimendu sareak sendotu eta nazioartean indartzeko asmoz. Indigenen ikuspegia Kari-Ocako Deklarazioaren bidez (Brasil, 1992) eman zen jakitera: «Herri autoktonoak gara, eta autodeterminazio eskubidea eta gure arbasoen lurren gaineko eskubide besterenezinak ditugu». Proiektuei buruz erabakitzeko eskubidea lortu nahi dute, horiei kontra egiteko eskubidea eta, onartuz gero, etekinak banatzea ere eskatzen dute. Herri indigenen borrokak zabalkunde handia lortu du komunikabideei esker. Giza eskubideen eta ingurugiroaren alde lanean ari diren GKE askok ere bat egin dute indigenen aldarrikapenekin. Indigenek garaipen txiki batzuk lortu dituzte multinazionalen aurrean. Hainbat enpresa handik –adibidez, Peruko Mobil– euren proiektuei uko egitea lortu dute. Beste enpresa batzuek, negoziatu ondoren, ingurugiroa berreskuratzeko inbertsioak egin dituzte. Baina indigenek kalte-ordainak ere aldarrikatzen dituzte. Dena den, inuitek eta Latinamerikako indigena batzuek baino ez dute lortu multinazionalen etekinak benetan banatzea. Multinazional asko, bere jokaera arauetan ingurugiroaren babesa sartzeaz gain, azpiegitura “garbiagoetan” inbertsioak egiten hasi dira. Gero eta gehiago dira, baita, giza eskubideen aldeko konpromisoak hartzen ari direnak. Baina multinazionalen esanetan, hori ez omen da lan erraza, herri eta tribuetako buruzagi batzuen eta zenbait agintari militarren interes nagusia aberastea baita, eta ez herritarrei laguntzea. Freeport enpresak jakitera eman duenez, Indonesian garapen fondoa sortzeko egin zituzten lehen inbertsio handiak bertako gobernuko arduradun batek bidegabeki erabili omen zituen. Ustekabeko diru iturri berri horrek, gainera, aspaldiko tentsio etnikoak piztu zituen eta tribuen artean gerrak ere sortu ziren, itxuraz. Bestalde, hamarkada luzeetako sufrimenduaren ondorioz, herritarren gorrotoa biziegia izaten da maiz eta, konpainiek estrategia aldatu arren, ez da berehalakoan baretzen. Giza eskubideen aldeko taldeek errepresioaren aurrean berehala erantzun ez izana leporatzen diete multinazionalei, eta zenbaitetan jokaera horretan parte hartu izana ere bai. Salaketa horien aurrean, multinazionalek estatuen subiranotasun printzipioari heldu diote, hots, estatuak direla hiritarren etorkizuna erabakitzeko eskumena duten bakarrak. Lehiakortasunaren legeak nagusi diren mundu honetan, akziodunek ahalik eta etekinik handienak lortu nahi dituztelarik, multinazionalei asko kostatzen zaie arrazoi moralengatik merkataritza salerosketei edo irabazien hein handi bati uko egitea. Aipatutakoa kontuan hartuta, hainbat begiralek multinazionalen jarduerak arautuko dituen nazioarteko lege esparru bakarra ezartzearen alde egin du. Baina, oraingoz, bide hori urratzen saiatu diren ekimen guztiek porrot egin dute edo, bestela, oso oihartzun mugatua lortu dute. 1974an, Nazio Batuek multinazionalen eskubideak eta erantzukizunak mugatzeko zentroa sortu zuten; 1993an, ordea, bertan behera geratu zen. Azkenik, OCDEk (Ekonomia, Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak) gai horren inguruan hartutako erabakiak ez dira derrigorrez bete beharrekoak. «Jokabide zuzenerako kode gehienak ezerezean geratzen dira, ez baitira benetan gauzatzen», dio Richard Howitt-ek, aipatutako erabakia erredaktatu zuten parlamentario europarretako batek. «Europako enpresak kontrolatu nahi ditugu, indarrean dauden nazioarteko araudiak zenbateraino betetzen dituzten neurtzeko. Ingurugiroaren, lan zuzenbidearen eta giza eskubideen arloak behatuko ditugu, azken horiek nagusiki herri indigenei dagokienez. Talde autoktono asko desagertzeko zorian daude eta, zoritxarrez, Europako enpresek ere badute zerikusirik egoera horretan».

Zer adierazten dute Irian Jaya-ko zaharraren hitzek?

Herri autoktonoak multinazionalen kontra «Ez da erraza gertatutakoa azaltzea. Geure izena besterik ez zitzaigun geratu: Amungue. Mendiak, ibaiak, basoak... Freeport enpresarenak eta gobernuarenak dira orain. Ez daukagu ezer». Irian Jaya-ko, Indonesiako Mendebaldeko Papuako zahar baten hitz horiek, Survival International Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) jasoak, munduko milioika indigenaren sentimenduak ematen dizkigute aditzera. Hainbat GKEren, Nazio Batuen, Europako parlamentario eta senadore estatubatuarren esanetan, azken hogeita hamar urte hauetan, gure planetako “lehen” biztanleei lurrak kutsatu eta leku sakratuak suntsitu egin dizkiete, eta hainbaten gainbehera fisikoa edo heriotza eragin. Hori guztia, gainera, inola ere aprobetxatuko ez duten “garapenaren” izenean. AEBetako Freeport McMoRan enpresak, Rio Tinto enpresa britainiarrarekin eta tokiko agintariekin bat eginik –Survival erakundearen datuen arabera, besteak beste, Suharto presidente-ohia–, Belgikaren besteko hedadurako jabetzak ditu Indonesian. Lur horiek munduko urre erreserbarik garrantzitsuenetakoak izateaz gainera, kobretan ere oso aberatsak dira. Freeport McMoRan-en jardueren ondorioz, ibaiak kutsatuta geratu dira, oihan birjinak –kontserbazio egoerari dagokionez, munduko bikainenetakoak– suntsituta eta gune erlijiosoak hautsita. GKE ugarik salatu du armadak errebelatu direnen kontra erabilitako indarkeria. Nigerian ogoni eta ijaw herriak gogor ari dira Shell konpaniaren aurka. Mugimendu autoktonoek petrolioz betetako lur haien gaineko eskubideak lortu arte bertatik alde egiteko eskatu diote aipatutako konpainiari. 1958an, Shell, Nigeriako gobernuarekin elkarlanean, Ogoniland ustiatzen hasi zen: prentsan argitaratutako datuen arabera, 30.000 milioi dolar irabazi zituen. 1995ean, Elizen Mundu Kontseiluak bidalitako begiraleek jakinarazi zutenez, bertako biztanleek ez dute ez elektrizitaterik, ez edateko urik, ez telefonorik, ezta gutxienezko osasun-zerbitzurik ere. Gainera, ingurugiroa zeharo narriatuta dago. Ogoni herriak dioenez, konpainiak harreman estuak zituen armadarekin ere, eta kontrako jarrera oro zapaltzen zuten horrela. 1995eko azaroan bederatzi buruzagi ogoni urkatu zituzten, besteak beste, Ken Saro-Wiwa idazlea. Asko ere asko dira tokian tokiko agintariekin elkarlanean indigenen lurrak suntsitu, zatitu eta odolez bete dituzten multinazionalak. Ondorioz, indigenek borrokara jo behar izan dute. 300 bat milioi indigena daude munduan. 80ko hamarkadan mugimendu antolatuak sortzen hasi ziren. 1982an Nazio Batuek lantalde espezifikoa sortu zuten indigenen mugimendu sareak sendotu eta nazioartean indartzeko asmoz. Indigenen ikuspegia Kari-Ocako Deklarazioaren bidez (Brasil, 1992) eman zen jakitera: «Herri autoktonoak gara, eta autodeterminazio eskubidea eta gure arbasoen lurren gaineko eskubide besterenezinak ditugu». Proiektuei buruz erabakitzeko eskubidea lortu nahi dute, horiei kontra egiteko eskubidea eta, onartuz gero, etekinak banatzea ere eskatzen dute. Herri indigenen borrokak zabalkunde handia lortu du komunikabideei esker. Giza eskubideen eta ingurugiroaren alde lanean ari diren GKE askok ere bat egin dute indigenen aldarrikapenekin. Indigenek garaipen txiki batzuk lortu dituzte multinazionalen aurrean. Hainbat enpresa handik –adibidez, Peruko Mobil– euren proiektuei uko egitea lortu dute. Beste enpresa batzuek, negoziatu ondoren, ingurugiroa berreskuratzeko inbertsioak egin dituzte. Baina indigenek kalte-ordainak ere aldarrikatzen dituzte. Dena den, inuitek eta Latinamerikako indigena batzuek baino ez dute lortu multinazionalen etekinak benetan banatzea. Multinazional asko, bere jokaera arauetan ingurugiroaren babesa sartzeaz gain, azpiegitura “garbiagoetan” inbertsioak egiten hasi dira. Gero eta gehiago dira, baita, giza eskubideen aldeko konpromisoak hartzen ari direnak. Baina multinazionalen esanetan, hori ez omen da lan erraza, herri eta tribuetako buruzagi batzuen eta zenbait agintari militarren interes nagusia aberastea baita, eta ez herritarrei laguntzea. Freeport enpresak jakitera eman duenez, Indonesian garapen fondoa sortzeko egin zituzten lehen inbertsio handiak bertako gobernuko arduradun batek bidegabeki erabili omen zituen. Ustekabeko diru iturri berri horrek, gainera, aspaldiko tentsio etnikoak piztu zituen eta tribuen artean gerrak ere sortu ziren, itxuraz. Bestalde, hamarkada luzeetako sufrimenduaren ondorioz, herritarren gorrotoa biziegia izaten da maiz eta, konpainiek estrategia aldatu arren, ez da berehalakoan baretzen. Giza eskubideen aldeko taldeek errepresioaren aurrean berehala erantzun ez izana leporatzen diete multinazionalei, eta zenbaitetan jokaera horretan parte hartu izana ere bai. Salaketa horien aurrean, multinazionalek estatuen subiranotasun printzipioari heldu diote, hots, estatuak direla hiritarren etorkizuna erabakitzeko eskumena duten bakarrak. Lehiakortasunaren legeak nagusi diren mundu honetan, akziodunek ahalik eta etekinik handienak lortu nahi dituztelarik, multinazionalei asko kostatzen zaie arrazoi moralengatik merkataritza salerosketei edo irabazien hein handi bati uko egitea. Aipatutakoa kontuan hartuta, hainbat begiralek multinazionalen jarduerak arautuko dituen nazioarteko lege esparru bakarra ezartzearen alde egin du. Baina, oraingoz, bide hori urratzen saiatu diren ekimen guztiek porrot egin dute edo, bestela, oso oihartzun mugatua lortu dute. 1974an, Nazio Batuek multinazionalen eskubideak eta erantzukizunak mugatzeko zentroa sortu zuten; 1993an, ordea, bertan behera geratu zen. Azkenik, OCDEk (Ekonomia, Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak) gai horren inguruan hartutako erabakiak ez dira derrigorrez bete beharrekoak. «Jokabide zuzenerako kode gehienak ezerezean geratzen dira, ez baitira benetan gauzatzen», dio Richard Howitt-ek, aipatutako erabakia erredaktatu zuten parlamentario europarretako batek. «Europako enpresak kontrolatu nahi ditugu, indarrean dauden nazioarteko araudiak zenbateraino betetzen dituzten neurtzeko. Ingurugiroaren, lan zuzenbidearen eta giza eskubideen arloak behatuko ditugu, azken horiek nagusiki herri indigenei dagokienez. Talde autoktono asko desagertzeko zorian daude eta, zoritxarrez, Europako enpresek ere badute zerikusirik egoera horretan».

Zer dio testuak Suharto presidente ohiari buruz?

Herri autoktonoak multinazionalen kontra «Ez da erraza gertatutakoa azaltzea. Geure izena besterik ez zitzaigun geratu: Amungue. Mendiak, ibaiak, basoak... Freeport enpresarenak eta gobernuarenak dira orain. Ez daukagu ezer». Irian Jaya-ko, Indonesiako Mendebaldeko Papuako zahar baten hitz horiek, Survival International Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) jasoak, munduko milioika indigenaren sentimenduak ematen dizkigute aditzera. Hainbat GKEren, Nazio Batuen, Europako parlamentario eta senadore estatubatuarren esanetan, azken hogeita hamar urte hauetan, gure planetako “lehen” biztanleei lurrak kutsatu eta leku sakratuak suntsitu egin dizkiete, eta hainbaten gainbehera fisikoa edo heriotza eragin. Hori guztia, gainera, inola ere aprobetxatuko ez duten “garapenaren” izenean. AEBetako Freeport McMoRan enpresak, Rio Tinto enpresa britainiarrarekin eta tokiko agintariekin bat eginik –Survival erakundearen datuen arabera, besteak beste, Suharto presidente-ohia–, Belgikaren besteko hedadurako jabetzak ditu Indonesian. Lur horiek munduko urre erreserbarik garrantzitsuenetakoak izateaz gainera, kobretan ere oso aberatsak dira. Freeport McMoRan-en jardueren ondorioz, ibaiak kutsatuta geratu dira, oihan birjinak –kontserbazio egoerari dagokionez, munduko bikainenetakoak– suntsituta eta gune erlijiosoak hautsita. GKE ugarik salatu du armadak errebelatu direnen kontra erabilitako indarkeria. Nigerian ogoni eta ijaw herriak gogor ari dira Shell konpaniaren aurka. Mugimendu autoktonoek petrolioz betetako lur haien gaineko eskubideak lortu arte bertatik alde egiteko eskatu diote aipatutako konpainiari. 1958an, Shell, Nigeriako gobernuarekin elkarlanean, Ogoniland ustiatzen hasi zen: prentsan argitaratutako datuen arabera, 30.000 milioi dolar irabazi zituen. 1995ean, Elizen Mundu Kontseiluak bidalitako begiraleek jakinarazi zutenez, bertako biztanleek ez dute ez elektrizitaterik, ez edateko urik, ez telefonorik, ezta gutxienezko osasun-zerbitzurik ere. Gainera, ingurugiroa zeharo narriatuta dago. Ogoni herriak dioenez, konpainiak harreman estuak zituen armadarekin ere, eta kontrako jarrera oro zapaltzen zuten horrela. 1995eko azaroan bederatzi buruzagi ogoni urkatu zituzten, besteak beste, Ken Saro-Wiwa idazlea. Asko ere asko dira tokian tokiko agintariekin elkarlanean indigenen lurrak suntsitu, zatitu eta odolez bete dituzten multinazionalak. Ondorioz, indigenek borrokara jo behar izan dute. 300 bat milioi indigena daude munduan. 80ko hamarkadan mugimendu antolatuak sortzen hasi ziren. 1982an Nazio Batuek lantalde espezifikoa sortu zuten indigenen mugimendu sareak sendotu eta nazioartean indartzeko asmoz. Indigenen ikuspegia Kari-Ocako Deklarazioaren bidez (Brasil, 1992) eman zen jakitera: «Herri autoktonoak gara, eta autodeterminazio eskubidea eta gure arbasoen lurren gaineko eskubide besterenezinak ditugu». Proiektuei buruz erabakitzeko eskubidea lortu nahi dute, horiei kontra egiteko eskubidea eta, onartuz gero, etekinak banatzea ere eskatzen dute. Herri indigenen borrokak zabalkunde handia lortu du komunikabideei esker. Giza eskubideen eta ingurugiroaren alde lanean ari diren GKE askok ere bat egin dute indigenen aldarrikapenekin. Indigenek garaipen txiki batzuk lortu dituzte multinazionalen aurrean. Hainbat enpresa handik –adibidez, Peruko Mobil– euren proiektuei uko egitea lortu dute. Beste enpresa batzuek, negoziatu ondoren, ingurugiroa berreskuratzeko inbertsioak egin dituzte. Baina indigenek kalte-ordainak ere aldarrikatzen dituzte. Dena den, inuitek eta Latinamerikako indigena batzuek baino ez dute lortu multinazionalen etekinak benetan banatzea. Multinazional asko, bere jokaera arauetan ingurugiroaren babesa sartzeaz gain, azpiegitura “garbiagoetan” inbertsioak egiten hasi dira. Gero eta gehiago dira, baita, giza eskubideen aldeko konpromisoak hartzen ari direnak. Baina multinazionalen esanetan, hori ez omen da lan erraza, herri eta tribuetako buruzagi batzuen eta zenbait agintari militarren interes nagusia aberastea baita, eta ez herritarrei laguntzea. Freeport enpresak jakitera eman duenez, Indonesian garapen fondoa sortzeko egin zituzten lehen inbertsio handiak bertako gobernuko arduradun batek bidegabeki erabili omen zituen. Ustekabeko diru iturri berri horrek, gainera, aspaldiko tentsio etnikoak piztu zituen eta tribuen artean gerrak ere sortu ziren, itxuraz. Bestalde, hamarkada luzeetako sufrimenduaren ondorioz, herritarren gorrotoa biziegia izaten da maiz eta, konpainiek estrategia aldatu arren, ez da berehalakoan baretzen. Giza eskubideen aldeko taldeek errepresioaren aurrean berehala erantzun ez izana leporatzen diete multinazionalei, eta zenbaitetan jokaera horretan parte hartu izana ere bai. Salaketa horien aurrean, multinazionalek estatuen subiranotasun printzipioari heldu diote, hots, estatuak direla hiritarren etorkizuna erabakitzeko eskumena duten bakarrak. Lehiakortasunaren legeak nagusi diren mundu honetan, akziodunek ahalik eta etekinik handienak lortu nahi dituztelarik, multinazionalei asko kostatzen zaie arrazoi moralengatik merkataritza salerosketei edo irabazien hein handi bati uko egitea. Aipatutakoa kontuan hartuta, hainbat begiralek multinazionalen jarduerak arautuko dituen nazioarteko lege esparru bakarra ezartzearen alde egin du. Baina, oraingoz, bide hori urratzen saiatu diren ekimen guztiek porrot egin dute edo, bestela, oso oihartzun mugatua lortu dute. 1974an, Nazio Batuek multinazionalen eskubideak eta erantzukizunak mugatzeko zentroa sortu zuten; 1993an, ordea, bertan behera geratu zen. Azkenik, OCDEk (Ekonomia, Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak) gai horren inguruan hartutako erabakiak ez dira derrigorrez bete beharrekoak. «Jokabide zuzenerako kode gehienak ezerezean geratzen dira, ez baitira benetan gauzatzen», dio Richard Howitt-ek, aipatutako erabakia erredaktatu zuten parlamentario europarretako batek. «Europako enpresak kontrolatu nahi ditugu, indarrean dauden nazioarteko araudiak zenbateraino betetzen dituzten neurtzeko. Ingurugiroaren, lan zuzenbidearen eta giza eskubideen arloak behatuko ditugu, azken horiek nagusiki herri indigenei dagokienez. Talde autoktono asko desagertzeko zorian daude eta, zoritxarrez, Europako enpresek ere badute zerikusirik egoera horretan».

Ogoniland ustiatuta, nork irabazi zituen 30.000 milioi dolar?

Herri autoktonoak multinazionalen kontra «Ez da erraza gertatutakoa azaltzea. Geure izena besterik ez zitzaigun geratu: Amungue. Mendiak, ibaiak, basoak... Freeport enpresarenak eta gobernuarenak dira orain. Ez daukagu ezer». Irian Jaya-ko, Indonesiako Mendebaldeko Papuako zahar baten hitz horiek, Survival International Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) jasoak, munduko milioika indigenaren sentimenduak ematen dizkigute aditzera. Hainbat GKEren, Nazio Batuen, Europako parlamentario eta senadore estatubatuarren esanetan, azken hogeita hamar urte hauetan, gure planetako “lehen” biztanleei lurrak kutsatu eta leku sakratuak suntsitu egin dizkiete, eta hainbaten gainbehera fisikoa edo heriotza eragin. Hori guztia, gainera, inola ere aprobetxatuko ez duten “garapenaren” izenean. AEBetako Freeport McMoRan enpresak, Rio Tinto enpresa britainiarrarekin eta tokiko agintariekin bat eginik –Survival erakundearen datuen arabera, besteak beste, Suharto presidente-ohia–, Belgikaren besteko hedadurako jabetzak ditu Indonesian. Lur horiek munduko urre erreserbarik garrantzitsuenetakoak izateaz gainera, kobretan ere oso aberatsak dira. Freeport McMoRan-en jardueren ondorioz, ibaiak kutsatuta geratu dira, oihan birjinak –kontserbazio egoerari dagokionez, munduko bikainenetakoak– suntsituta eta gune erlijiosoak hautsita. GKE ugarik salatu du armadak errebelatu direnen kontra erabilitako indarkeria. Nigerian ogoni eta ijaw herriak gogor ari dira Shell konpaniaren aurka. Mugimendu autoktonoek petrolioz betetako lur haien gaineko eskubideak lortu arte bertatik alde egiteko eskatu diote aipatutako konpainiari. 1958an, Shell, Nigeriako gobernuarekin elkarlanean, Ogoniland ustiatzen hasi zen: prentsan argitaratutako datuen arabera, 30.000 milioi dolar irabazi zituen. 1995ean, Elizen Mundu Kontseiluak bidalitako begiraleek jakinarazi zutenez, bertako biztanleek ez dute ez elektrizitaterik, ez edateko urik, ez telefonorik, ezta gutxienezko osasun-zerbitzurik ere. Gainera, ingurugiroa zeharo narriatuta dago. Ogoni herriak dioenez, konpainiak harreman estuak zituen armadarekin ere, eta kontrako jarrera oro zapaltzen zuten horrela. 1995eko azaroan bederatzi buruzagi ogoni urkatu zituzten, besteak beste, Ken Saro-Wiwa idazlea. Asko ere asko dira tokian tokiko agintariekin elkarlanean indigenen lurrak suntsitu, zatitu eta odolez bete dituzten multinazionalak. Ondorioz, indigenek borrokara jo behar izan dute. 300 bat milioi indigena daude munduan. 80ko hamarkadan mugimendu antolatuak sortzen hasi ziren. 1982an Nazio Batuek lantalde espezifikoa sortu zuten indigenen mugimendu sareak sendotu eta nazioartean indartzeko asmoz. Indigenen ikuspegia Kari-Ocako Deklarazioaren bidez (Brasil, 1992) eman zen jakitera: «Herri autoktonoak gara, eta autodeterminazio eskubidea eta gure arbasoen lurren gaineko eskubide besterenezinak ditugu». Proiektuei buruz erabakitzeko eskubidea lortu nahi dute, horiei kontra egiteko eskubidea eta, onartuz gero, etekinak banatzea ere eskatzen dute. Herri indigenen borrokak zabalkunde handia lortu du komunikabideei esker. Giza eskubideen eta ingurugiroaren alde lanean ari diren GKE askok ere bat egin dute indigenen aldarrikapenekin. Indigenek garaipen txiki batzuk lortu dituzte multinazionalen aurrean. Hainbat enpresa handik –adibidez, Peruko Mobil– euren proiektuei uko egitea lortu dute. Beste enpresa batzuek, negoziatu ondoren, ingurugiroa berreskuratzeko inbertsioak egin dituzte. Baina indigenek kalte-ordainak ere aldarrikatzen dituzte. Dena den, inuitek eta Latinamerikako indigena batzuek baino ez dute lortu multinazionalen etekinak benetan banatzea. Multinazional asko, bere jokaera arauetan ingurugiroaren babesa sartzeaz gain, azpiegitura “garbiagoetan” inbertsioak egiten hasi dira. Gero eta gehiago dira, baita, giza eskubideen aldeko konpromisoak hartzen ari direnak. Baina multinazionalen esanetan, hori ez omen da lan erraza, herri eta tribuetako buruzagi batzuen eta zenbait agintari militarren interes nagusia aberastea baita, eta ez herritarrei laguntzea. Freeport enpresak jakitera eman duenez, Indonesian garapen fondoa sortzeko egin zituzten lehen inbertsio handiak bertako gobernuko arduradun batek bidegabeki erabili omen zituen. Ustekabeko diru iturri berri horrek, gainera, aspaldiko tentsio etnikoak piztu zituen eta tribuen artean gerrak ere sortu ziren, itxuraz. Bestalde, hamarkada luzeetako sufrimenduaren ondorioz, herritarren gorrotoa biziegia izaten da maiz eta, konpainiek estrategia aldatu arren, ez da berehalakoan baretzen. Giza eskubideen aldeko taldeek errepresioaren aurrean berehala erantzun ez izana leporatzen diete multinazionalei, eta zenbaitetan jokaera horretan parte hartu izana ere bai. Salaketa horien aurrean, multinazionalek estatuen subiranotasun printzipioari heldu diote, hots, estatuak direla hiritarren etorkizuna erabakitzeko eskumena duten bakarrak. Lehiakortasunaren legeak nagusi diren mundu honetan, akziodunek ahalik eta etekinik handienak lortu nahi dituztelarik, multinazionalei asko kostatzen zaie arrazoi moralengatik merkataritza salerosketei edo irabazien hein handi bati uko egitea. Aipatutakoa kontuan hartuta, hainbat begiralek multinazionalen jarduerak arautuko dituen nazioarteko lege esparru bakarra ezartzearen alde egin du. Baina, oraingoz, bide hori urratzen saiatu diren ekimen guztiek porrot egin dute edo, bestela, oso oihartzun mugatua lortu dute. 1974an, Nazio Batuek multinazionalen eskubideak eta erantzukizunak mugatzeko zentroa sortu zuten; 1993an, ordea, bertan behera geratu zen. Azkenik, OCDEk (Ekonomia, Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak) gai horren inguruan hartutako erabakiak ez dira derrigorrez bete beharrekoak. «Jokabide zuzenerako kode gehienak ezerezean geratzen dira, ez baitira benetan gauzatzen», dio Richard Howitt-ek, aipatutako erabakia erredaktatu zuten parlamentario europarretako batek. «Europako enpresak kontrolatu nahi ditugu, indarrean dauden nazioarteko araudiak zenbateraino betetzen dituzten neurtzeko. Ingurugiroaren, lan zuzenbidearen eta giza eskubideen arloak behatuko ditugu, azken horiek nagusiki herri indigenei dagokienez. Talde autoktono asko desagertzeko zorian daude eta, zoritxarrez, Europako enpresek ere badute zerikusirik egoera horretan».

Zein da indigenen jarrera?

Herri autoktonoak multinazionalen kontra «Ez da erraza gertatutakoa azaltzea. Geure izena besterik ez zitzaigun geratu: Amungue. Mendiak, ibaiak, basoak... Freeport enpresarenak eta gobernuarenak dira orain. Ez daukagu ezer». Irian Jaya-ko, Indonesiako Mendebaldeko Papuako zahar baten hitz horiek, Survival International Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) jasoak, munduko milioika indigenaren sentimenduak ematen dizkigute aditzera. Hainbat GKEren, Nazio Batuen, Europako parlamentario eta senadore estatubatuarren esanetan, azken hogeita hamar urte hauetan, gure planetako “lehen” biztanleei lurrak kutsatu eta leku sakratuak suntsitu egin dizkiete, eta hainbaten gainbehera fisikoa edo heriotza eragin. Hori guztia, gainera, inola ere aprobetxatuko ez duten “garapenaren” izenean. AEBetako Freeport McMoRan enpresak, Rio Tinto enpresa britainiarrarekin eta tokiko agintariekin bat eginik –Survival erakundearen datuen arabera, besteak beste, Suharto presidente-ohia–, Belgikaren besteko hedadurako jabetzak ditu Indonesian. Lur horiek munduko urre erreserbarik garrantzitsuenetakoak izateaz gainera, kobretan ere oso aberatsak dira. Freeport McMoRan-en jardueren ondorioz, ibaiak kutsatuta geratu dira, oihan birjinak –kontserbazio egoerari dagokionez, munduko bikainenetakoak– suntsituta eta gune erlijiosoak hautsita. GKE ugarik salatu du armadak errebelatu direnen kontra erabilitako indarkeria. Nigerian ogoni eta ijaw herriak gogor ari dira Shell konpaniaren aurka. Mugimendu autoktonoek petrolioz betetako lur haien gaineko eskubideak lortu arte bertatik alde egiteko eskatu diote aipatutako konpainiari. 1958an, Shell, Nigeriako gobernuarekin elkarlanean, Ogoniland ustiatzen hasi zen: prentsan argitaratutako datuen arabera, 30.000 milioi dolar irabazi zituen. 1995ean, Elizen Mundu Kontseiluak bidalitako begiraleek jakinarazi zutenez, bertako biztanleek ez dute ez elektrizitaterik, ez edateko urik, ez telefonorik, ezta gutxienezko osasun-zerbitzurik ere. Gainera, ingurugiroa zeharo narriatuta dago. Ogoni herriak dioenez, konpainiak harreman estuak zituen armadarekin ere, eta kontrako jarrera oro zapaltzen zuten horrela. 1995eko azaroan bederatzi buruzagi ogoni urkatu zituzten, besteak beste, Ken Saro-Wiwa idazlea. Asko ere asko dira tokian tokiko agintariekin elkarlanean indigenen lurrak suntsitu, zatitu eta odolez bete dituzten multinazionalak. Ondorioz, indigenek borrokara jo behar izan dute. 300 bat milioi indigena daude munduan. 80ko hamarkadan mugimendu antolatuak sortzen hasi ziren. 1982an Nazio Batuek lantalde espezifikoa sortu zuten indigenen mugimendu sareak sendotu eta nazioartean indartzeko asmoz. Indigenen ikuspegia Kari-Ocako Deklarazioaren bidez (Brasil, 1992) eman zen jakitera: «Herri autoktonoak gara, eta autodeterminazio eskubidea eta gure arbasoen lurren gaineko eskubide besterenezinak ditugu». Proiektuei buruz erabakitzeko eskubidea lortu nahi dute, horiei kontra egiteko eskubidea eta, onartuz gero, etekinak banatzea ere eskatzen dute. Herri indigenen borrokak zabalkunde handia lortu du komunikabideei esker. Giza eskubideen eta ingurugiroaren alde lanean ari diren GKE askok ere bat egin dute indigenen aldarrikapenekin. Indigenek garaipen txiki batzuk lortu dituzte multinazionalen aurrean. Hainbat enpresa handik –adibidez, Peruko Mobil– euren proiektuei uko egitea lortu dute. Beste enpresa batzuek, negoziatu ondoren, ingurugiroa berreskuratzeko inbertsioak egin dituzte. Baina indigenek kalte-ordainak ere aldarrikatzen dituzte. Dena den, inuitek eta Latinamerikako indigena batzuek baino ez dute lortu multinazionalen etekinak benetan banatzea. Multinazional asko, bere jokaera arauetan ingurugiroaren babesa sartzeaz gain, azpiegitura “garbiagoetan” inbertsioak egiten hasi dira. Gero eta gehiago dira, baita, giza eskubideen aldeko konpromisoak hartzen ari direnak. Baina multinazionalen esanetan, hori ez omen da lan erraza, herri eta tribuetako buruzagi batzuen eta zenbait agintari militarren interes nagusia aberastea baita, eta ez herritarrei laguntzea. Freeport enpresak jakitera eman duenez, Indonesian garapen fondoa sortzeko egin zituzten lehen inbertsio handiak bertako gobernuko arduradun batek bidegabeki erabili omen zituen. Ustekabeko diru iturri berri horrek, gainera, aspaldiko tentsio etnikoak piztu zituen eta tribuen artean gerrak ere sortu ziren, itxuraz. Bestalde, hamarkada luzeetako sufrimenduaren ondorioz, herritarren gorrotoa biziegia izaten da maiz eta, konpainiek estrategia aldatu arren, ez da berehalakoan baretzen. Giza eskubideen aldeko taldeek errepresioaren aurrean berehala erantzun ez izana leporatzen diete multinazionalei, eta zenbaitetan jokaera horretan parte hartu izana ere bai. Salaketa horien aurrean, multinazionalek estatuen subiranotasun printzipioari heldu diote, hots, estatuak direla hiritarren etorkizuna erabakitzeko eskumena duten bakarrak. Lehiakortasunaren legeak nagusi diren mundu honetan, akziodunek ahalik eta etekinik handienak lortu nahi dituztelarik, multinazionalei asko kostatzen zaie arrazoi moralengatik merkataritza salerosketei edo irabazien hein handi bati uko egitea. Aipatutakoa kontuan hartuta, hainbat begiralek multinazionalen jarduerak arautuko dituen nazioarteko lege esparru bakarra ezartzearen alde egin du. Baina, oraingoz, bide hori urratzen saiatu diren ekimen guztiek porrot egin dute edo, bestela, oso oihartzun mugatua lortu dute. 1974an, Nazio Batuek multinazionalen eskubideak eta erantzukizunak mugatzeko zentroa sortu zuten; 1993an, ordea, bertan behera geratu zen. Azkenik, OCDEk (Ekonomia, Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak) gai horren inguruan hartutako erabakiak ez dira derrigorrez bete beharrekoak. «Jokabide zuzenerako kode gehienak ezerezean geratzen dira, ez baitira benetan gauzatzen», dio Richard Howitt-ek, aipatutako erabakia erredaktatu zuten parlamentario europarretako batek. «Europako enpresak kontrolatu nahi ditugu, indarrean dauden nazioarteko araudiak zenbateraino betetzen dituzten neurtzeko. Ingurugiroaren, lan zuzenbidearen eta giza eskubideen arloak behatuko ditugu, azken horiek nagusiki herri indigenei dagokienez. Talde autoktono asko desagertzeko zorian daude eta, zoritxarrez, Europako enpresek ere badute zerikusirik egoera horretan».

Enpresa handien aurrean, lorpenak

Herri autoktonoak multinazionalen kontra «Ez da erraza gertatutakoa azaltzea. Geure izena besterik ez zitzaigun geratu: Amungue. Mendiak, ibaiak, basoak... Freeport enpresarenak eta gobernuarenak dira orain. Ez daukagu ezer». Irian Jaya-ko, Indonesiako Mendebaldeko Papuako zahar baten hitz horiek, Survival International Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) jasoak, munduko milioika indigenaren sentimenduak ematen dizkigute aditzera. Hainbat GKEren, Nazio Batuen, Europako parlamentario eta senadore estatubatuarren esanetan, azken hogeita hamar urte hauetan, gure planetako “lehen” biztanleei lurrak kutsatu eta leku sakratuak suntsitu egin dizkiete, eta hainbaten gainbehera fisikoa edo heriotza eragin. Hori guztia, gainera, inola ere aprobetxatuko ez duten “garapenaren” izenean. AEBetako Freeport McMoRan enpresak, Rio Tinto enpresa britainiarrarekin eta tokiko agintariekin bat eginik –Survival erakundearen datuen arabera, besteak beste, Suharto presidente-ohia–, Belgikaren besteko hedadurako jabetzak ditu Indonesian. Lur horiek munduko urre erreserbarik garrantzitsuenetakoak izateaz gainera, kobretan ere oso aberatsak dira. Freeport McMoRan-en jardueren ondorioz, ibaiak kutsatuta geratu dira, oihan birjinak –kontserbazio egoerari dagokionez, munduko bikainenetakoak– suntsituta eta gune erlijiosoak hautsita. GKE ugarik salatu du armadak errebelatu direnen kontra erabilitako indarkeria. Nigerian ogoni eta ijaw herriak gogor ari dira Shell konpaniaren aurka. Mugimendu autoktonoek petrolioz betetako lur haien gaineko eskubideak lortu arte bertatik alde egiteko eskatu diote aipatutako konpainiari. 1958an, Shell, Nigeriako gobernuarekin elkarlanean, Ogoniland ustiatzen hasi zen: prentsan argitaratutako datuen arabera, 30.000 milioi dolar irabazi zituen. 1995ean, Elizen Mundu Kontseiluak bidalitako begiraleek jakinarazi zutenez, bertako biztanleek ez dute ez elektrizitaterik, ez edateko urik, ez telefonorik, ezta gutxienezko osasun-zerbitzurik ere. Gainera, ingurugiroa zeharo narriatuta dago. Ogoni herriak dioenez, konpainiak harreman estuak zituen armadarekin ere, eta kontrako jarrera oro zapaltzen zuten horrela. 1995eko azaroan bederatzi buruzagi ogoni urkatu zituzten, besteak beste, Ken Saro-Wiwa idazlea. Asko ere asko dira tokian tokiko agintariekin elkarlanean indigenen lurrak suntsitu, zatitu eta odolez bete dituzten multinazionalak. Ondorioz, indigenek borrokara jo behar izan dute. 300 bat milioi indigena daude munduan. 80ko hamarkadan mugimendu antolatuak sortzen hasi ziren. 1982an Nazio Batuek lantalde espezifikoa sortu zuten indigenen mugimendu sareak sendotu eta nazioartean indartzeko asmoz. Indigenen ikuspegia Kari-Ocako Deklarazioaren bidez (Brasil, 1992) eman zen jakitera: «Herri autoktonoak gara, eta autodeterminazio eskubidea eta gure arbasoen lurren gaineko eskubide besterenezinak ditugu». Proiektuei buruz erabakitzeko eskubidea lortu nahi dute, horiei kontra egiteko eskubidea eta, onartuz gero, etekinak banatzea ere eskatzen dute. Herri indigenen borrokak zabalkunde handia lortu du komunikabideei esker. Giza eskubideen eta ingurugiroaren alde lanean ari diren GKE askok ere bat egin dute indigenen aldarrikapenekin. Indigenek garaipen txiki batzuk lortu dituzte multinazionalen aurrean. Hainbat enpresa handik –adibidez, Peruko Mobil– euren proiektuei uko egitea lortu dute. Beste enpresa batzuek, negoziatu ondoren, ingurugiroa berreskuratzeko inbertsioak egin dituzte. Baina indigenek kalte-ordainak ere aldarrikatzen dituzte. Dena den, inuitek eta Latinamerikako indigena batzuek baino ez dute lortu multinazionalen etekinak benetan banatzea. Multinazional asko, bere jokaera arauetan ingurugiroaren babesa sartzeaz gain, azpiegitura “garbiagoetan” inbertsioak egiten hasi dira. Gero eta gehiago dira, baita, giza eskubideen aldeko konpromisoak hartzen ari direnak. Baina multinazionalen esanetan, hori ez omen da lan erraza, herri eta tribuetako buruzagi batzuen eta zenbait agintari militarren interes nagusia aberastea baita, eta ez herritarrei laguntzea. Freeport enpresak jakitera eman duenez, Indonesian garapen fondoa sortzeko egin zituzten lehen inbertsio handiak bertako gobernuko arduradun batek bidegabeki erabili omen zituen. Ustekabeko diru iturri berri horrek, gainera, aspaldiko tentsio etnikoak piztu zituen eta tribuen artean gerrak ere sortu ziren, itxuraz. Bestalde, hamarkada luzeetako sufrimenduaren ondorioz, herritarren gorrotoa biziegia izaten da maiz eta, konpainiek estrategia aldatu arren, ez da berehalakoan baretzen. Giza eskubideen aldeko taldeek errepresioaren aurrean berehala erantzun ez izana leporatzen diete multinazionalei, eta zenbaitetan jokaera horretan parte hartu izana ere bai. Salaketa horien aurrean, multinazionalek estatuen subiranotasun printzipioari heldu diote, hots, estatuak direla hiritarren etorkizuna erabakitzeko eskumena duten bakarrak. Lehiakortasunaren legeak nagusi diren mundu honetan, akziodunek ahalik eta etekinik handienak lortu nahi dituztelarik, multinazionalei asko kostatzen zaie arrazoi moralengatik merkataritza salerosketei edo irabazien hein handi bati uko egitea. Aipatutakoa kontuan hartuta, hainbat begiralek multinazionalen jarduerak arautuko dituen nazioarteko lege esparru bakarra ezartzearen alde egin du. Baina, oraingoz, bide hori urratzen saiatu diren ekimen guztiek porrot egin dute edo, bestela, oso oihartzun mugatua lortu dute. 1974an, Nazio Batuek multinazionalen eskubideak eta erantzukizunak mugatzeko zentroa sortu zuten; 1993an, ordea, bertan behera geratu zen. Azkenik, OCDEk (Ekonomia, Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak) gai horren inguruan hartutako erabakiak ez dira derrigorrez bete beharrekoak. «Jokabide zuzenerako kode gehienak ezerezean geratzen dira, ez baitira benetan gauzatzen», dio Richard Howitt-ek, aipatutako erabakia erredaktatu zuten parlamentario europarretako batek. «Europako enpresak kontrolatu nahi ditugu, indarrean dauden nazioarteko araudiak zenbateraino betetzen dituzten neurtzeko. Ingurugiroaren, lan zuzenbidearen eta giza eskubideen arloak behatuko ditugu, azken horiek nagusiki herri indigenei dagokienez. Talde autoktono asko desagertzeko zorian daude eta, zoritxarrez, Europako enpresek ere badute zerikusirik egoera horretan».

Zer jarrera hartu dute multinazional batzuek?

Herri autoktonoak multinazionalen kontra «Ez da erraza gertatutakoa azaltzea. Geure izena besterik ez zitzaigun geratu: Amungue. Mendiak, ibaiak, basoak... Freeport enpresarenak eta gobernuarenak dira orain. Ez daukagu ezer». Irian Jaya-ko, Indonesiako Mendebaldeko Papuako zahar baten hitz horiek, Survival International Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) jasoak, munduko milioika indigenaren sentimenduak ematen dizkigute aditzera. Hainbat GKEren, Nazio Batuen, Europako parlamentario eta senadore estatubatuarren esanetan, azken hogeita hamar urte hauetan, gure planetako “lehen” biztanleei lurrak kutsatu eta leku sakratuak suntsitu egin dizkiete, eta hainbaten gainbehera fisikoa edo heriotza eragin. Hori guztia, gainera, inola ere aprobetxatuko ez duten “garapenaren” izenean. AEBetako Freeport McMoRan enpresak, Rio Tinto enpresa britainiarrarekin eta tokiko agintariekin bat eginik –Survival erakundearen datuen arabera, besteak beste, Suharto presidente-ohia–, Belgikaren besteko hedadurako jabetzak ditu Indonesian. Lur horiek munduko urre erreserbarik garrantzitsuenetakoak izateaz gainera, kobretan ere oso aberatsak dira. Freeport McMoRan-en jardueren ondorioz, ibaiak kutsatuta geratu dira, oihan birjinak –kontserbazio egoerari dagokionez, munduko bikainenetakoak– suntsituta eta gune erlijiosoak hautsita. GKE ugarik salatu du armadak errebelatu direnen kontra erabilitako indarkeria. Nigerian ogoni eta ijaw herriak gogor ari dira Shell konpaniaren aurka. Mugimendu autoktonoek petrolioz betetako lur haien gaineko eskubideak lortu arte bertatik alde egiteko eskatu diote aipatutako konpainiari. 1958an, Shell, Nigeriako gobernuarekin elkarlanean, Ogoniland ustiatzen hasi zen: prentsan argitaratutako datuen arabera, 30.000 milioi dolar irabazi zituen. 1995ean, Elizen Mundu Kontseiluak bidalitako begiraleek jakinarazi zutenez, bertako biztanleek ez dute ez elektrizitaterik, ez edateko urik, ez telefonorik, ezta gutxienezko osasun-zerbitzurik ere. Gainera, ingurugiroa zeharo narriatuta dago. Ogoni herriak dioenez, konpainiak harreman estuak zituen armadarekin ere, eta kontrako jarrera oro zapaltzen zuten horrela. 1995eko azaroan bederatzi buruzagi ogoni urkatu zituzten, besteak beste, Ken Saro-Wiwa idazlea. Asko ere asko dira tokian tokiko agintariekin elkarlanean indigenen lurrak suntsitu, zatitu eta odolez bete dituzten multinazionalak. Ondorioz, indigenek borrokara jo behar izan dute. 300 bat milioi indigena daude munduan. 80ko hamarkadan mugimendu antolatuak sortzen hasi ziren. 1982an Nazio Batuek lantalde espezifikoa sortu zuten indigenen mugimendu sareak sendotu eta nazioartean indartzeko asmoz. Indigenen ikuspegia Kari-Ocako Deklarazioaren bidez (Brasil, 1992) eman zen jakitera: «Herri autoktonoak gara, eta autodeterminazio eskubidea eta gure arbasoen lurren gaineko eskubide besterenezinak ditugu». Proiektuei buruz erabakitzeko eskubidea lortu nahi dute, horiei kontra egiteko eskubidea eta, onartuz gero, etekinak banatzea ere eskatzen dute. Herri indigenen borrokak zabalkunde handia lortu du komunikabideei esker. Giza eskubideen eta ingurugiroaren alde lanean ari diren GKE askok ere bat egin dute indigenen aldarrikapenekin. Indigenek garaipen txiki batzuk lortu dituzte multinazionalen aurrean. Hainbat enpresa handik –adibidez, Peruko Mobil– euren proiektuei uko egitea lortu dute. Beste enpresa batzuek, negoziatu ondoren, ingurugiroa berreskuratzeko inbertsioak egin dituzte. Baina indigenek kalte-ordainak ere aldarrikatzen dituzte. Dena den, inuitek eta Latinamerikako indigena batzuek baino ez dute lortu multinazionalen etekinak benetan banatzea. Multinazional asko, bere jokaera arauetan ingurugiroaren babesa sartzeaz gain, azpiegitura “garbiagoetan” inbertsioak egiten hasi dira. Gero eta gehiago dira, baita, giza eskubideen aldeko konpromisoak hartzen ari direnak. Baina multinazionalen esanetan, hori ez omen da lan erraza, herri eta tribuetako buruzagi batzuen eta zenbait agintari militarren interes nagusia aberastea baita, eta ez herritarrei laguntzea. Freeport enpresak jakitera eman duenez, Indonesian garapen fondoa sortzeko egin zituzten lehen inbertsio handiak bertako gobernuko arduradun batek bidegabeki erabili omen zituen. Ustekabeko diru iturri berri horrek, gainera, aspaldiko tentsio etnikoak piztu zituen eta tribuen artean gerrak ere sortu ziren, itxuraz. Bestalde, hamarkada luzeetako sufrimenduaren ondorioz, herritarren gorrotoa biziegia izaten da maiz eta, konpainiek estrategia aldatu arren, ez da berehalakoan baretzen. Giza eskubideen aldeko taldeek errepresioaren aurrean berehala erantzun ez izana leporatzen diete multinazionalei, eta zenbaitetan jokaera horretan parte hartu izana ere bai. Salaketa horien aurrean, multinazionalek estatuen subiranotasun printzipioari heldu diote, hots, estatuak direla hiritarren etorkizuna erabakitzeko eskumena duten bakarrak. Lehiakortasunaren legeak nagusi diren mundu honetan, akziodunek ahalik eta etekinik handienak lortu nahi dituztelarik, multinazionalei asko kostatzen zaie arrazoi moralengatik merkataritza salerosketei edo irabazien hein handi bati uko egitea. Aipatutakoa kontuan hartuta, hainbat begiralek multinazionalen jarduerak arautuko dituen nazioarteko lege esparru bakarra ezartzearen alde egin du. Baina, oraingoz, bide hori urratzen saiatu diren ekimen guztiek porrot egin dute edo, bestela, oso oihartzun mugatua lortu dute. 1974an, Nazio Batuek multinazionalen eskubideak eta erantzukizunak mugatzeko zentroa sortu zuten; 1993an, ordea, bertan behera geratu zen. Azkenik, OCDEk (Ekonomia, Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak) gai horren inguruan hartutako erabakiak ez dira derrigorrez bete beharrekoak. «Jokabide zuzenerako kode gehienak ezerezean geratzen dira, ez baitira benetan gauzatzen», dio Richard Howitt-ek, aipatutako erabakia erredaktatu zuten parlamentario europarretako batek. «Europako enpresak kontrolatu nahi ditugu, indarrean dauden nazioarteko araudiak zenbateraino betetzen dituzten neurtzeko. Ingurugiroaren, lan zuzenbidearen eta giza eskubideen arloak behatuko ditugu, azken horiek nagusiki herri indigenei dagokienez. Talde autoktono asko desagertzeko zorian daude eta, zoritxarrez, Europako enpresek ere badute zerikusirik egoera horretan».

Indonesian garapen fondoa sortzeko inbertsioak zer ondorio izan zuen?

Herri autoktonoak multinazionalen kontra «Ez da erraza gertatutakoa azaltzea. Geure izena besterik ez zitzaigun geratu: Amungue. Mendiak, ibaiak, basoak... Freeport enpresarenak eta gobernuarenak dira orain. Ez daukagu ezer». Irian Jaya-ko, Indonesiako Mendebaldeko Papuako zahar baten hitz horiek, Survival International Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) jasoak, munduko milioika indigenaren sentimenduak ematen dizkigute aditzera. Hainbat GKEren, Nazio Batuen, Europako parlamentario eta senadore estatubatuarren esanetan, azken hogeita hamar urte hauetan, gure planetako “lehen” biztanleei lurrak kutsatu eta leku sakratuak suntsitu egin dizkiete, eta hainbaten gainbehera fisikoa edo heriotza eragin. Hori guztia, gainera, inola ere aprobetxatuko ez duten “garapenaren” izenean. AEBetako Freeport McMoRan enpresak, Rio Tinto enpresa britainiarrarekin eta tokiko agintariekin bat eginik –Survival erakundearen datuen arabera, besteak beste, Suharto presidente-ohia–, Belgikaren besteko hedadurako jabetzak ditu Indonesian. Lur horiek munduko urre erreserbarik garrantzitsuenetakoak izateaz gainera, kobretan ere oso aberatsak dira. Freeport McMoRan-en jardueren ondorioz, ibaiak kutsatuta geratu dira, oihan birjinak –kontserbazio egoerari dagokionez, munduko bikainenetakoak– suntsituta eta gune erlijiosoak hautsita. GKE ugarik salatu du armadak errebelatu direnen kontra erabilitako indarkeria. Nigerian ogoni eta ijaw herriak gogor ari dira Shell konpaniaren aurka. Mugimendu autoktonoek petrolioz betetako lur haien gaineko eskubideak lortu arte bertatik alde egiteko eskatu diote aipatutako konpainiari. 1958an, Shell, Nigeriako gobernuarekin elkarlanean, Ogoniland ustiatzen hasi zen: prentsan argitaratutako datuen arabera, 30.000 milioi dolar irabazi zituen. 1995ean, Elizen Mundu Kontseiluak bidalitako begiraleek jakinarazi zutenez, bertako biztanleek ez dute ez elektrizitaterik, ez edateko urik, ez telefonorik, ezta gutxienezko osasun-zerbitzurik ere. Gainera, ingurugiroa zeharo narriatuta dago. Ogoni herriak dioenez, konpainiak harreman estuak zituen armadarekin ere, eta kontrako jarrera oro zapaltzen zuten horrela. 1995eko azaroan bederatzi buruzagi ogoni urkatu zituzten, besteak beste, Ken Saro-Wiwa idazlea. Asko ere asko dira tokian tokiko agintariekin elkarlanean indigenen lurrak suntsitu, zatitu eta odolez bete dituzten multinazionalak. Ondorioz, indigenek borrokara jo behar izan dute. 300 bat milioi indigena daude munduan. 80ko hamarkadan mugimendu antolatuak sortzen hasi ziren. 1982an Nazio Batuek lantalde espezifikoa sortu zuten indigenen mugimendu sareak sendotu eta nazioartean indartzeko asmoz. Indigenen ikuspegia Kari-Ocako Deklarazioaren bidez (Brasil, 1992) eman zen jakitera: «Herri autoktonoak gara, eta autodeterminazio eskubidea eta gure arbasoen lurren gaineko eskubide besterenezinak ditugu». Proiektuei buruz erabakitzeko eskubidea lortu nahi dute, horiei kontra egiteko eskubidea eta, onartuz gero, etekinak banatzea ere eskatzen dute. Herri indigenen borrokak zabalkunde handia lortu du komunikabideei esker. Giza eskubideen eta ingurugiroaren alde lanean ari diren GKE askok ere bat egin dute indigenen aldarrikapenekin. Indigenek garaipen txiki batzuk lortu dituzte multinazionalen aurrean. Hainbat enpresa handik –adibidez, Peruko Mobil– euren proiektuei uko egitea lortu dute. Beste enpresa batzuek, negoziatu ondoren, ingurugiroa berreskuratzeko inbertsioak egin dituzte. Baina indigenek kalte-ordainak ere aldarrikatzen dituzte. Dena den, inuitek eta Latinamerikako indigena batzuek baino ez dute lortu multinazionalen etekinak benetan banatzea. Multinazional asko, bere jokaera arauetan ingurugiroaren babesa sartzeaz gain, azpiegitura “garbiagoetan” inbertsioak egiten hasi dira. Gero eta gehiago dira, baita, giza eskubideen aldeko konpromisoak hartzen ari direnak. Baina multinazionalen esanetan, hori ez omen da lan erraza, herri eta tribuetako buruzagi batzuen eta zenbait agintari militarren interes nagusia aberastea baita, eta ez herritarrei laguntzea. Freeport enpresak jakitera eman duenez, Indonesian garapen fondoa sortzeko egin zituzten lehen inbertsio handiak bertako gobernuko arduradun batek bidegabeki erabili omen zituen. Ustekabeko diru iturri berri horrek, gainera, aspaldiko tentsio etnikoak piztu zituen eta tribuen artean gerrak ere sortu ziren, itxuraz. Bestalde, hamarkada luzeetako sufrimenduaren ondorioz, herritarren gorrotoa biziegia izaten da maiz eta, konpainiek estrategia aldatu arren, ez da berehalakoan baretzen. Giza eskubideen aldeko taldeek errepresioaren aurrean berehala erantzun ez izana leporatzen diete multinazionalei, eta zenbaitetan jokaera horretan parte hartu izana ere bai. Salaketa horien aurrean, multinazionalek estatuen subiranotasun printzipioari heldu diote, hots, estatuak direla hiritarren etorkizuna erabakitzeko eskumena duten bakarrak. Lehiakortasunaren legeak nagusi diren mundu honetan, akziodunek ahalik eta etekinik handienak lortu nahi dituztelarik, multinazionalei asko kostatzen zaie arrazoi moralengatik merkataritza salerosketei edo irabazien hein handi bati uko egitea. Aipatutakoa kontuan hartuta, hainbat begiralek multinazionalen jarduerak arautuko dituen nazioarteko lege esparru bakarra ezartzearen alde egin du. Baina, oraingoz, bide hori urratzen saiatu diren ekimen guztiek porrot egin dute edo, bestela, oso oihartzun mugatua lortu dute. 1974an, Nazio Batuek multinazionalen eskubideak eta erantzukizunak mugatzeko zentroa sortu zuten; 1993an, ordea, bertan behera geratu zen. Azkenik, OCDEk (Ekonomia, Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak) gai horren inguruan hartutako erabakiak ez dira derrigorrez bete beharrekoak. «Jokabide zuzenerako kode gehienak ezerezean geratzen dira, ez baitira benetan gauzatzen», dio Richard Howitt-ek, aipatutako erabakia erredaktatu zuten parlamentario europarretako batek. «Europako enpresak kontrolatu nahi ditugu, indarrean dauden nazioarteko araudiak zenbateraino betetzen dituzten neurtzeko. Ingurugiroaren, lan zuzenbidearen eta giza eskubideen arloak behatuko ditugu, azken horiek nagusiki herri indigenei dagokienez. Talde autoktono asko desagertzeko zorian daude eta, zoritxarrez, Europako enpresek ere badute zerikusirik egoera horretan».

Multinazionalen ikuspuntutik,

Herri autoktonoak multinazionalen kontra «Ez da erraza gertatutakoa azaltzea. Geure izena besterik ez zitzaigun geratu: Amungue. Mendiak, ibaiak, basoak... Freeport enpresarenak eta gobernuarenak dira orain. Ez daukagu ezer». Irian Jaya-ko, Indonesiako Mendebaldeko Papuako zahar baten hitz horiek, Survival International Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) jasoak, munduko milioika indigenaren sentimenduak ematen dizkigute aditzera. Hainbat GKEren, Nazio Batuen, Europako parlamentario eta senadore estatubatuarren esanetan, azken hogeita hamar urte hauetan, gure planetako “lehen” biztanleei lurrak kutsatu eta leku sakratuak suntsitu egin dizkiete, eta hainbaten gainbehera fisikoa edo heriotza eragin. Hori guztia, gainera, inola ere aprobetxatuko ez duten “garapenaren” izenean. AEBetako Freeport McMoRan enpresak, Rio Tinto enpresa britainiarrarekin eta tokiko agintariekin bat eginik –Survival erakundearen datuen arabera, besteak beste, Suharto presidente-ohia–, Belgikaren besteko hedadurako jabetzak ditu Indonesian. Lur horiek munduko urre erreserbarik garrantzitsuenetakoak izateaz gainera, kobretan ere oso aberatsak dira. Freeport McMoRan-en jardueren ondorioz, ibaiak kutsatuta geratu dira, oihan birjinak –kontserbazio egoerari dagokionez, munduko bikainenetakoak– suntsituta eta gune erlijiosoak hautsita. GKE ugarik salatu du armadak errebelatu direnen kontra erabilitako indarkeria. Nigerian ogoni eta ijaw herriak gogor ari dira Shell konpaniaren aurka. Mugimendu autoktonoek petrolioz betetako lur haien gaineko eskubideak lortu arte bertatik alde egiteko eskatu diote aipatutako konpainiari. 1958an, Shell, Nigeriako gobernuarekin elkarlanean, Ogoniland ustiatzen hasi zen: prentsan argitaratutako datuen arabera, 30.000 milioi dolar irabazi zituen. 1995ean, Elizen Mundu Kontseiluak bidalitako begiraleek jakinarazi zutenez, bertako biztanleek ez dute ez elektrizitaterik, ez edateko urik, ez telefonorik, ezta gutxienezko osasun-zerbitzurik ere. Gainera, ingurugiroa zeharo narriatuta dago. Ogoni herriak dioenez, konpainiak harreman estuak zituen armadarekin ere, eta kontrako jarrera oro zapaltzen zuten horrela. 1995eko azaroan bederatzi buruzagi ogoni urkatu zituzten, besteak beste, Ken Saro-Wiwa idazlea. Asko ere asko dira tokian tokiko agintariekin elkarlanean indigenen lurrak suntsitu, zatitu eta odolez bete dituzten multinazionalak. Ondorioz, indigenek borrokara jo behar izan dute. 300 bat milioi indigena daude munduan. 80ko hamarkadan mugimendu antolatuak sortzen hasi ziren. 1982an Nazio Batuek lantalde espezifikoa sortu zuten indigenen mugimendu sareak sendotu eta nazioartean indartzeko asmoz. Indigenen ikuspegia Kari-Ocako Deklarazioaren bidez (Brasil, 1992) eman zen jakitera: «Herri autoktonoak gara, eta autodeterminazio eskubidea eta gure arbasoen lurren gaineko eskubide besterenezinak ditugu». Proiektuei buruz erabakitzeko eskubidea lortu nahi dute, horiei kontra egiteko eskubidea eta, onartuz gero, etekinak banatzea ere eskatzen dute. Herri indigenen borrokak zabalkunde handia lortu du komunikabideei esker. Giza eskubideen eta ingurugiroaren alde lanean ari diren GKE askok ere bat egin dute indigenen aldarrikapenekin. Indigenek garaipen txiki batzuk lortu dituzte multinazionalen aurrean. Hainbat enpresa handik –adibidez, Peruko Mobil– euren proiektuei uko egitea lortu dute. Beste enpresa batzuek, negoziatu ondoren, ingurugiroa berreskuratzeko inbertsioak egin dituzte. Baina indigenek kalte-ordainak ere aldarrikatzen dituzte. Dena den, inuitek eta Latinamerikako indigena batzuek baino ez dute lortu multinazionalen etekinak benetan banatzea. Multinazional asko, bere jokaera arauetan ingurugiroaren babesa sartzeaz gain, azpiegitura “garbiagoetan” inbertsioak egiten hasi dira. Gero eta gehiago dira, baita, giza eskubideen aldeko konpromisoak hartzen ari direnak. Baina multinazionalen esanetan, hori ez omen da lan erraza, herri eta tribuetako buruzagi batzuen eta zenbait agintari militarren interes nagusia aberastea baita, eta ez herritarrei laguntzea. Freeport enpresak jakitera eman duenez, Indonesian garapen fondoa sortzeko egin zituzten lehen inbertsio handiak bertako gobernuko arduradun batek bidegabeki erabili omen zituen. Ustekabeko diru iturri berri horrek, gainera, aspaldiko tentsio etnikoak piztu zituen eta tribuen artean gerrak ere sortu ziren, itxuraz. Bestalde, hamarkada luzeetako sufrimenduaren ondorioz, herritarren gorrotoa biziegia izaten da maiz eta, konpainiek estrategia aldatu arren, ez da berehalakoan baretzen. Giza eskubideen aldeko taldeek errepresioaren aurrean berehala erantzun ez izana leporatzen diete multinazionalei, eta zenbaitetan jokaera horretan parte hartu izana ere bai. Salaketa horien aurrean, multinazionalek estatuen subiranotasun printzipioari heldu diote, hots, estatuak direla hiritarren etorkizuna erabakitzeko eskumena duten bakarrak. Lehiakortasunaren legeak nagusi diren mundu honetan, akziodunek ahalik eta etekinik handienak lortu nahi dituztelarik, multinazionalei asko kostatzen zaie arrazoi moralengatik merkataritza salerosketei edo irabazien hein handi bati uko egitea. Aipatutakoa kontuan hartuta, hainbat begiralek multinazionalen jarduerak arautuko dituen nazioarteko lege esparru bakarra ezartzearen alde egin du. Baina, oraingoz, bide hori urratzen saiatu diren ekimen guztiek porrot egin dute edo, bestela, oso oihartzun mugatua lortu dute. 1974an, Nazio Batuek multinazionalen eskubideak eta erantzukizunak mugatzeko zentroa sortu zuten; 1993an, ordea, bertan behera geratu zen. Azkenik, OCDEk (Ekonomia, Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak) gai horren inguruan hartutako erabakiak ez dira derrigorrez bete beharrekoak. «Jokabide zuzenerako kode gehienak ezerezean geratzen dira, ez baitira benetan gauzatzen», dio Richard Howitt-ek, aipatutako erabakia erredaktatu zuten parlamentario europarretako batek. «Europako enpresak kontrolatu nahi ditugu, indarrean dauden nazioarteko araudiak zenbateraino betetzen dituzten neurtzeko. Ingurugiroaren, lan zuzenbidearen eta giza eskubideen arloak behatuko ditugu, azken horiek nagusiki herri indigenei dagokienez. Talde autoktono asko desagertzeko zorian daude eta, zoritxarrez, Europako enpresek ere badute zerikusirik egoera horretan».

Multinazionalen jarduerak arautzeko

Herri autoktonoak multinazionalen kontra «Ez da erraza gertatutakoa azaltzea. Geure izena besterik ez zitzaigun geratu: Amungue. Mendiak, ibaiak, basoak... Freeport enpresarenak eta gobernuarenak dira orain. Ez daukagu ezer». Irian Jaya-ko, Indonesiako Mendebaldeko Papuako zahar baten hitz horiek, Survival International Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE) jasoak, munduko milioika indigenaren sentimenduak ematen dizkigute aditzera. Hainbat GKEren, Nazio Batuen, Europako parlamentario eta senadore estatubatuarren esanetan, azken hogeita hamar urte hauetan, gure planetako “lehen” biztanleei lurrak kutsatu eta leku sakratuak suntsitu egin dizkiete, eta hainbaten gainbehera fisikoa edo heriotza eragin. Hori guztia, gainera, inola ere aprobetxatuko ez duten “garapenaren” izenean. AEBetako Freeport McMoRan enpresak, Rio Tinto enpresa britainiarrarekin eta tokiko agintariekin bat eginik –Survival erakundearen datuen arabera, besteak beste, Suharto presidente-ohia–, Belgikaren besteko hedadurako jabetzak ditu Indonesian. Lur horiek munduko urre erreserbarik garrantzitsuenetakoak izateaz gainera, kobretan ere oso aberatsak dira. Freeport McMoRan-en jardueren ondorioz, ibaiak kutsatuta geratu dira, oihan birjinak –kontserbazio egoerari dagokionez, munduko bikainenetakoak– suntsituta eta gune erlijiosoak hautsita. GKE ugarik salatu du armadak errebelatu direnen kontra erabilitako indarkeria. Nigerian ogoni eta ijaw herriak gogor ari dira Shell konpaniaren aurka. Mugimendu autoktonoek petrolioz betetako lur haien gaineko eskubideak lortu arte bertatik alde egiteko eskatu diote aipatutako konpainiari. 1958an, Shell, Nigeriako gobernuarekin elkarlanean, Ogoniland ustiatzen hasi zen: prentsan argitaratutako datuen arabera, 30.000 milioi dolar irabazi zituen. 1995ean, Elizen Mundu Kontseiluak bidalitako begiraleek jakinarazi zutenez, bertako biztanleek ez dute ez elektrizitaterik, ez edateko urik, ez telefonorik, ezta gutxienezko osasun-zerbitzurik ere. Gainera, ingurugiroa zeharo narriatuta dago. Ogoni herriak dioenez, konpainiak harreman estuak zituen armadarekin ere, eta kontrako jarrera oro zapaltzen zuten horrela. 1995eko azaroan bederatzi buruzagi ogoni urkatu zituzten, besteak beste, Ken Saro-Wiwa idazlea. Asko ere asko dira tokian tokiko agintariekin elkarlanean indigenen lurrak suntsitu, zatitu eta odolez bete dituzten multinazionalak. Ondorioz, indigenek borrokara jo behar izan dute. 300 bat milioi indigena daude munduan. 80ko hamarkadan mugimendu antolatuak sortzen hasi ziren. 1982an Nazio Batuek lantalde espezifikoa sortu zuten indigenen mugimendu sareak sendotu eta nazioartean indartzeko asmoz. Indigenen ikuspegia Kari-Ocako Deklarazioaren bidez (Brasil, 1992) eman zen jakitera: «Herri autoktonoak gara, eta autodeterminazio eskubidea eta gure arbasoen lurren gaineko eskubide besterenezinak ditugu». Proiektuei buruz erabakitzeko eskubidea lortu nahi dute, horiei kontra egiteko eskubidea eta, onartuz gero, etekinak banatzea ere eskatzen dute. Herri indigenen borrokak zabalkunde handia lortu du komunikabideei esker. Giza eskubideen eta ingurugiroaren alde lanean ari diren GKE askok ere bat egin dute indigenen aldarrikapenekin. Indigenek garaipen txiki batzuk lortu dituzte multinazionalen aurrean. Hainbat enpresa handik –adibidez, Peruko Mobil– euren proiektuei uko egitea lortu dute. Beste enpresa batzuek, negoziatu ondoren, ingurugiroa berreskuratzeko inbertsioak egin dituzte. Baina indigenek kalte-ordainak ere aldarrikatzen dituzte. Dena den, inuitek eta Latinamerikako indigena batzuek baino ez dute lortu multinazionalen etekinak benetan banatzea. Multinazional asko, bere jokaera arauetan ingurugiroaren babesa sartzeaz gain, azpiegitura “garbiagoetan” inbertsioak egiten hasi dira. Gero eta gehiago dira, baita, giza eskubideen aldeko konpromisoak hartzen ari direnak. Baina multinazionalen esanetan, hori ez omen da lan erraza, herri eta tribuetako buruzagi batzuen eta zenbait agintari militarren interes nagusia aberastea baita, eta ez herritarrei laguntzea. Freeport enpresak jakitera eman duenez, Indonesian garapen fondoa sortzeko egin zituzten lehen inbertsio handiak bertako gobernuko arduradun batek bidegabeki erabili omen zituen. Ustekabeko diru iturri berri horrek, gainera, aspaldiko tentsio etnikoak piztu zituen eta tribuen artean gerrak ere sortu ziren, itxuraz. Bestalde, hamarkada luzeetako sufrimenduaren ondorioz, herritarren gorrotoa biziegia izaten da maiz eta, konpainiek estrategia aldatu arren, ez da berehalakoan baretzen. Giza eskubideen aldeko taldeek errepresioaren aurrean berehala erantzun ez izana leporatzen diete multinazionalei, eta zenbaitetan jokaera horretan parte hartu izana ere bai. Salaketa horien aurrean, multinazionalek estatuen subiranotasun printzipioari heldu diote, hots, estatuak direla hiritarren etorkizuna erabakitzeko eskumena duten bakarrak. Lehiakortasunaren legeak nagusi diren mundu honetan, akziodunek ahalik eta etekinik handienak lortu nahi dituztelarik, multinazionalei asko kostatzen zaie arrazoi moralengatik merkataritza salerosketei edo irabazien hein handi bati uko egitea. Aipatutakoa kontuan hartuta, hainbat begiralek multinazionalen jarduerak arautuko dituen nazioarteko lege esparru bakarra ezartzearen alde egin du. Baina, oraingoz, bide hori urratzen saiatu diren ekimen guztiek porrot egin dute edo, bestela, oso oihartzun mugatua lortu dute. 1974an, Nazio Batuek multinazionalen eskubideak eta erantzukizunak mugatzeko zentroa sortu zuten; 1993an, ordea, bertan behera geratu zen. Azkenik, OCDEk (Ekonomia, Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak) gai horren inguruan hartutako erabakiak ez dira derrigorrez bete beharrekoak. «Jokabide zuzenerako kode gehienak ezerezean geratzen dira, ez baitira benetan gauzatzen», dio Richard Howitt-ek, aipatutako erabakia erredaktatu zuten parlamentario europarretako batek. «Europako enpresak kontrolatu nahi ditugu, indarrean dauden nazioarteko araudiak zenbateraino betetzen dituzten neurtzeko. Ingurugiroaren, lan zuzenbidearen eta giza eskubideen arloak behatuko ditugu, azken horiek nagusiki herri indigenei dagokienez. Talde autoktono asko desagertzeko zorian daude eta, zoritxarrez, Europako enpresek ere badute zerikusirik egoera horretan».

Indigenen eta multinazionalen arteko auzian,

Liburutegi legearen aurreproiektuaz Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiko partai­deek 1998ko ekainaren 5ean Uztaritzen egindako adie­razpenean, Euskal Herriko biblioteka, dokumentazio zentro eta artxiboen egoeraz zuten kezka agertu zuten. Arazo eta gabezia handiak sumatzen zituzten, bereziki euskararen estatusari eta erabilerari dagokienez. Alor horren arazo eta gabeziei aurre egiteko politika aktiboagoa eta eraginkorragoa eskatzen zuten adierazpenaren bitartez. Orobat, euskal erki­degoetan horretarako legeak egitea. Alegia, Euskal Biblioteka Nazionala eskatzen zuten, Euskal Herri osoko biblioteken arteko lotura eta koordinazioa bideratuko zuen biblioteka. Herri Aginteei lehenbailehen beharrezkoak ziren elkarrizketak eta gestioak egin zitzatela eskatzen zieten proiektu historiko hori abiarazteko. Mintegiko kideen aburuz, euskarak alor horretan pairatzen zuen bazterketari konponbidea emateak lehentasun osoa behar zuen izan. Agentzia Katalo­grafiko bat eskatzen zuten arazoak bideratzeko. Oraingoan, berriz, Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Liburutegi Legearen aurreproiektuaz duen iritzia dakarkigu Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiaren idazkariak Berria egunkariaren orrialdeetara. XXI. mendean gaude eta Informa­zioaren garaian bizi gara. Gure herria Infor­ma­zioaren Gizartean kokatzeko helburuarekin etenga­beko ahaleginak egin dira, bai teknologia berriak garatu eta gizarteratzeko, bai informazio sareak (Internet) zabaltzeko. Baina, informazio teknologiekin batera, behar-beharrezkoa da informazio sistema sendo eta egituratua izatea, ondoko bi helburu nagusiokin: Lehenengoa, herrialde bakoitzari dago­kion ondare bibliografikoa eta dokumentala gordetzea eta eskuragarri jartzea. Bigarrena, informazio zerbitzu publiko eraginkorra ematea, herritar guztiengana berdintasunean helduko dena eta berrikuntza teknologikoek sortutako arrail sozial berria txikiagotuko duena. Biblioteken Sistemaren beharrizana helburu horietan oinarritu behar da, ondo antolatu eta bitarteko guztiekin hornitu, bibliotekak baitira Informazioaren Gizarte­aren eragile garrantzitsuenetarikoak. Lege aurreproiektuari helduz, euskal ondare bibliografikoari buruz ari garenez, ezin dugu ahaztu berau hainbat esparru juridiko-politikotan zatituta dagoela, lurraldeari dago­kio­nez. Hori kontuan izateaz gain, ondare horren babesa bermatzeko neurriak hartu behar dira, eta egungo legediaren arabera parte diren herri agintarien arteko akordioak ziurtatu. Euskal Autonomia Erkidegoari dago­kionez, nahiz eta bertako administrazioak arlo honetako eskumen osoa eduki, atzerapen ikaragarria izan da (1990eko kultura onda­reari buruzko lege orokorra besterik ez dugu), eta bitarte honetan erakundeen atomizazioa areagotu egin da, bakoitza bere eskumenen arabera, diru iturrien arabera eta helburu propioen arabera antolatzen joan den heinean. Beraz, Joana Albret Bibliotekonomia Minte­giak guztiz premiazkotzat jotzen du libu­rutegien legea, euskal kulturaren informazio-politika arautu eta ondare bibliografikoaren babesa ziurtatzeko. Baina gure mintegia ez dago batere ados Eusko Jaurla­ritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Libu­rutegi Legearen aurreproiektuarekin, eta berau ez onartzeko arrazoiak azaldu nahi ditu: 1. Hizkuntz eskubideak EAEko Biblioteken Sistemak hizkuntza ofizialen erabilpena bermatu behar du. Elebi­duna izango dela esatea ez da nahikoa: euska­ra­ri zor zaion lekua argi eta garbi arautu behar du. Lan ugari dago egiteko: Espainiako ereduak erabiltzen dira oraindik bibliotekonomiako lanetan, hemengo berezitasunak kontuan hartzen ez dituztenak; elebitasunaren auzia konpondu gabe dago, halaber, euskarri informatikoetan; Euskal Herriko bibliotekonomia eta dokumentazioaren profesionalak trebatuko dituen unibertsitate ikasketarik ez dago... 2. Lankidetza Aurreproiektu honek eratzen duen biblioteka sistema osoa arlo honetako erakundeen borondatezko lankidetzan oina­rritzen da, erakundeen artean etorkizunean izan daitezkeen akordioetan. Borondatea, lankidetza eta koordinazioa guztiz beha­rrezkoak diren arren, ez dira aski egungo egoerari aurre egiteko. Euskal ondare bibliografikoa gorde, babestu eta zabaltzeaz ari garenean, konplexurik gabe egin behar zaio aurre zatiketa administratiboari: egungo legeak errespetatuz sustatu behar dira herri aginteen arteko akordio politikoak, eta, horietatik abiatuta, euskal ondare bibliografikoaren babesa ziurtatuko duen sarea eratu behar da. 3. Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarea Lege honek garatu nahi duen Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean EAEko partaide batzuk falta dira; hala Bizkaiko, Gipuzkoako eta Arabako Foru Aldundiak, nola uniber­tsitateak eta eskoletako liburutegiak; izan ere, etorkizunean Sarean parte hartzeko balizko eskarietan oinarrituko lirateke erakunde horiekiko harremanak. Arestian esan bezala, horrelako gai garrantzitsua lotuago egon beharko litzatekeela uste dugu. 4. Langileria Ezinbestekoa da liburutegietako langileen egoera zehatz-mehatz arautzea. Liburuzainen profila zehaztu behar du legeak, gutxieneko titulazioak eta lan baldintzak. Biblioteka publi­­koetan, udal biblioteketan batez ere, bibliotekari gutxi dago eta Administrazioko beste profesionalen aldean lan baldintza dese­go­kietan jarduten dute: ordutegi aldrebesak eta erantzukizunarekin bat ez datorren soldata. Biblioteka Publikoa kultura arloko azpi­egitura nagusienetakoa izanik, lege aurreproiektuak kontuan hartu beharko luke oinarrizko arazo hau. 5. Ikasketak Gai hau aurreproiektuan propio aipatu behar ez bada ere, daukan garrantziagatik kontuan hartu beharko litzatekeela uste dugu. Estatu espainolean, Bibliote­ko­nomia eta Dokumentazioaren unibertsitate diplomatura 1987 urtetik aurrera irakasten da hainbat tokitan, zenbait espezialitatetan jarduteko profesionalen heziketa ziurtatuz (kazetaritzako dokumentalistak, liburuzain zientifikoak, liburutegi publikoetako liburuzainak, artxibozainak...). 1995etik aurrera Dokumentazioaren lizentziatura ere bada. Gurean, ordea, ez dugu euskal bibliotekonomiaren berezitasunak irakatsiko dituen ikasketa programarik. Harrigarria ez ezik, guztiz kezkagarria ere bada gaurko egoeran. 6. Euskadiko Liburutegia Lege aurreproiektu honek zentro baten lidergoa falta du, liburutegi sistemaren buru izango dena. Aurreproiektu honekin, hainbat tresna ezinbesteko erakundeen arteko balizko borondatearen eta elkarlanaren menpe geldi­tuko dira. Euskadiko Liburutegi Nagu­siari dagozkion eginbeharrak sakabanatuta gera­tu­ko dira aurrerantzean ere zenbait erakunderen artean. Euskal ondare bibliografikoaren defentsa eta zabalkundeaz ari garen heinean, EAE barruan ere akordioak gauzatu behar dira, inongo erakunderi protagonismo eta ardu­rarik kendu gabe, baina helburuak bermatuko dituen koordinazioa ziurtatuz. Horretarako, Euska­diko Liburutegi Nagusiak erakunde nagusia eta bakarra izan behar du, euskal bibliografia ondarearen eta euskal kulturaren zabalkundeaz arduratu, Euskal Agentzia Katalografikoa eratu, nazioarteko estandarrak gurera egokitu, eta beste hainbat lan egin ahal izateko. Amaitzeko, sinboloen arloan dagokion paper garrantzitsua aldarrikatu nahi dugu, izan ere Euskadiko Liburutegi Nagusiak beste liburutegiek (Liburutegi Nazionala sortu artean) ordezkatuko ez duten egitekoa ere badu: euskal nortasun nazionalaren ikur bilakatzea eta egun munduan diren antzeko biblioteken ondoan egotea, Euskal Herriaren izaera propioa agerikoa izan dadin.

Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiko partaideek 1998an Uztaritzen eginiko adierazpenean, besteak beste

Liburutegi legearen aurreproiektuaz Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiko partai­deek 1998ko ekainaren 5ean Uztaritzen egindako adie­razpenean, Euskal Herriko biblioteka, dokumentazio zentro eta artxiboen egoeraz zuten kezka agertu zuten. Arazo eta gabezia handiak sumatzen zituzten, bereziki euskararen estatusari eta erabilerari dagokienez. Alor horren arazo eta gabeziei aurre egiteko politika aktiboagoa eta eraginkorragoa eskatzen zuten adierazpenaren bitartez. Orobat, euskal erki­degoetan horretarako legeak egitea. Alegia, Euskal Biblioteka Nazionala eskatzen zuten, Euskal Herri osoko biblioteken arteko lotura eta koordinazioa bideratuko zuen biblioteka. Herri Aginteei lehenbailehen beharrezkoak ziren elkarrizketak eta gestioak egin zitzatela eskatzen zieten proiektu historiko hori abiarazteko. Mintegiko kideen aburuz, euskarak alor horretan pairatzen zuen bazterketari konponbidea emateak lehentasun osoa behar zuen izan. Agentzia Katalo­grafiko bat eskatzen zuten arazoak bideratzeko. Oraingoan, berriz, Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Liburutegi Legearen aurreproiektuaz duen iritzia dakarkigu Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiaren idazkariak Berria egunkariaren orrialdeetara. XXI. mendean gaude eta Informa­zioaren garaian bizi gara. Gure herria Infor­ma­zioaren Gizartean kokatzeko helburuarekin etenga­beko ahaleginak egin dira, bai teknologia berriak garatu eta gizarteratzeko, bai informazio sareak (Internet) zabaltzeko. Baina, informazio teknologiekin batera, behar-beharrezkoa da informazio sistema sendo eta egituratua izatea, ondoko bi helburu nagusiokin: Lehenengoa, herrialde bakoitzari dago­kion ondare bibliografikoa eta dokumentala gordetzea eta eskuragarri jartzea. Bigarrena, informazio zerbitzu publiko eraginkorra ematea, herritar guztiengana berdintasunean helduko dena eta berrikuntza teknologikoek sortutako arrail sozial berria txikiagotuko duena. Biblioteken Sistemaren beharrizana helburu horietan oinarritu behar da, ondo antolatu eta bitarteko guztiekin hornitu, bibliotekak baitira Informazioaren Gizarte­aren eragile garrantzitsuenetarikoak. Lege aurreproiektuari helduz, euskal ondare bibliografikoari buruz ari garenez, ezin dugu ahaztu berau hainbat esparru juridiko-politikotan zatituta dagoela, lurraldeari dago­kio­nez. Hori kontuan izateaz gain, ondare horren babesa bermatzeko neurriak hartu behar dira, eta egungo legediaren arabera parte diren herri agintarien arteko akordioak ziurtatu. Euskal Autonomia Erkidegoari dago­kionez, nahiz eta bertako administrazioak arlo honetako eskumen osoa eduki, atzerapen ikaragarria izan da (1990eko kultura onda­reari buruzko lege orokorra besterik ez dugu), eta bitarte honetan erakundeen atomizazioa areagotu egin da, bakoitza bere eskumenen arabera, diru iturrien arabera eta helburu propioen arabera antolatzen joan den heinean. Beraz, Joana Albret Bibliotekonomia Minte­giak guztiz premiazkotzat jotzen du libu­rutegien legea, euskal kulturaren informazio-politika arautu eta ondare bibliografikoaren babesa ziurtatzeko. Baina gure mintegia ez dago batere ados Eusko Jaurla­ritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Libu­rutegi Legearen aurreproiektuarekin, eta berau ez onartzeko arrazoiak azaldu nahi ditu: 1. Hizkuntz eskubideak EAEko Biblioteken Sistemak hizkuntza ofizialen erabilpena bermatu behar du. Elebi­duna izango dela esatea ez da nahikoa: euska­ra­ri zor zaion lekua argi eta garbi arautu behar du. Lan ugari dago egiteko: Espainiako ereduak erabiltzen dira oraindik bibliotekonomiako lanetan, hemengo berezitasunak kontuan hartzen ez dituztenak; elebitasunaren auzia konpondu gabe dago, halaber, euskarri informatikoetan; Euskal Herriko bibliotekonomia eta dokumentazioaren profesionalak trebatuko dituen unibertsitate ikasketarik ez dago... 2. Lankidetza Aurreproiektu honek eratzen duen biblioteka sistema osoa arlo honetako erakundeen borondatezko lankidetzan oina­rritzen da, erakundeen artean etorkizunean izan daitezkeen akordioetan. Borondatea, lankidetza eta koordinazioa guztiz beha­rrezkoak diren arren, ez dira aski egungo egoerari aurre egiteko. Euskal ondare bibliografikoa gorde, babestu eta zabaltzeaz ari garenean, konplexurik gabe egin behar zaio aurre zatiketa administratiboari: egungo legeak errespetatuz sustatu behar dira herri aginteen arteko akordio politikoak, eta, horietatik abiatuta, euskal ondare bibliografikoaren babesa ziurtatuko duen sarea eratu behar da. 3. Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarea Lege honek garatu nahi duen Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean EAEko partaide batzuk falta dira; hala Bizkaiko, Gipuzkoako eta Arabako Foru Aldundiak, nola uniber­tsitateak eta eskoletako liburutegiak; izan ere, etorkizunean Sarean parte hartzeko balizko eskarietan oinarrituko lirateke erakunde horiekiko harremanak. Arestian esan bezala, horrelako gai garrantzitsua lotuago egon beharko litzatekeela uste dugu. 4. Langileria Ezinbestekoa da liburutegietako langileen egoera zehatz-mehatz arautzea. Liburuzainen profila zehaztu behar du legeak, gutxieneko titulazioak eta lan baldintzak. Biblioteka publi­­koetan, udal biblioteketan batez ere, bibliotekari gutxi dago eta Administrazioko beste profesionalen aldean lan baldintza dese­go­kietan jarduten dute: ordutegi aldrebesak eta erantzukizunarekin bat ez datorren soldata. Biblioteka Publikoa kultura arloko azpi­egitura nagusienetakoa izanik, lege aurreproiektuak kontuan hartu beharko luke oinarrizko arazo hau. 5. Ikasketak Gai hau aurreproiektuan propio aipatu behar ez bada ere, daukan garrantziagatik kontuan hartu beharko litzatekeela uste dugu. Estatu espainolean, Bibliote­ko­nomia eta Dokumentazioaren unibertsitate diplomatura 1987 urtetik aurrera irakasten da hainbat tokitan, zenbait espezialitatetan jarduteko profesionalen heziketa ziurtatuz (kazetaritzako dokumentalistak, liburuzain zientifikoak, liburutegi publikoetako liburuzainak, artxibozainak...). 1995etik aurrera Dokumentazioaren lizentziatura ere bada. Gurean, ordea, ez dugu euskal bibliotekonomiaren berezitasunak irakatsiko dituen ikasketa programarik. Harrigarria ez ezik, guztiz kezkagarria ere bada gaurko egoeran. 6. Euskadiko Liburutegia Lege aurreproiektu honek zentro baten lidergoa falta du, liburutegi sistemaren buru izango dena. Aurreproiektu honekin, hainbat tresna ezinbesteko erakundeen arteko balizko borondatearen eta elkarlanaren menpe geldi­tuko dira. Euskadiko Liburutegi Nagu­siari dagozkion eginbeharrak sakabanatuta gera­tu­ko dira aurrerantzean ere zenbait erakunderen artean. Euskal ondare bibliografikoaren defentsa eta zabalkundeaz ari garen heinean, EAE barruan ere akordioak gauzatu behar dira, inongo erakunderi protagonismo eta ardu­rarik kendu gabe, baina helburuak bermatuko dituen koordinazioa ziurtatuz. Horretarako, Euska­diko Liburutegi Nagusiak erakunde nagusia eta bakarra izan behar du, euskal bibliografia ondarearen eta euskal kulturaren zabalkundeaz arduratu, Euskal Agentzia Katalografikoa eratu, nazioarteko estandarrak gurera egokitu, eta beste hainbat lan egin ahal izateko. Amaitzeko, sinboloen arloan dagokion paper garrantzitsua aldarrikatu nahi dugu, izan ere Euskadiko Liburutegi Nagusiak beste liburutegiek (Liburutegi Nazionala sortu artean) ordezkatuko ez duten egitekoa ere badu: euskal nortasun nazionalaren ikur bilakatzea eta egun munduan diren antzeko biblioteken ondoan egotea, Euskal Herriaren izaera propioa agerikoa izan dadin.

Zer eskatzen dio Informazioaren Garaiak gure gizarteari?

Liburutegi legearen aurreproiektuaz Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiko partai­deek 1998ko ekainaren 5ean Uztaritzen egindako adie­razpenean, Euskal Herriko biblioteka, dokumentazio zentro eta artxiboen egoeraz zuten kezka agertu zuten. Arazo eta gabezia handiak sumatzen zituzten, bereziki euskararen estatusari eta erabilerari dagokienez. Alor horren arazo eta gabeziei aurre egiteko politika aktiboagoa eta eraginkorragoa eskatzen zuten adierazpenaren bitartez. Orobat, euskal erki­degoetan horretarako legeak egitea. Alegia, Euskal Biblioteka Nazionala eskatzen zuten, Euskal Herri osoko biblioteken arteko lotura eta koordinazioa bideratuko zuen biblioteka. Herri Aginteei lehenbailehen beharrezkoak ziren elkarrizketak eta gestioak egin zitzatela eskatzen zieten proiektu historiko hori abiarazteko. Mintegiko kideen aburuz, euskarak alor horretan pairatzen zuen bazterketari konponbidea emateak lehentasun osoa behar zuen izan. Agentzia Katalo­grafiko bat eskatzen zuten arazoak bideratzeko. Oraingoan, berriz, Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Liburutegi Legearen aurreproiektuaz duen iritzia dakarkigu Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiaren idazkariak Berria egunkariaren orrialdeetara. XXI. mendean gaude eta Informa­zioaren garaian bizi gara. Gure herria Infor­ma­zioaren Gizartean kokatzeko helburuarekin etenga­beko ahaleginak egin dira, bai teknologia berriak garatu eta gizarteratzeko, bai informazio sareak (Internet) zabaltzeko. Baina, informazio teknologiekin batera, behar-beharrezkoa da informazio sistema sendo eta egituratua izatea, ondoko bi helburu nagusiokin: Lehenengoa, herrialde bakoitzari dago­kion ondare bibliografikoa eta dokumentala gordetzea eta eskuragarri jartzea. Bigarrena, informazio zerbitzu publiko eraginkorra ematea, herritar guztiengana berdintasunean helduko dena eta berrikuntza teknologikoek sortutako arrail sozial berria txikiagotuko duena. Biblioteken Sistemaren beharrizana helburu horietan oinarritu behar da, ondo antolatu eta bitarteko guztiekin hornitu, bibliotekak baitira Informazioaren Gizarte­aren eragile garrantzitsuenetarikoak. Lege aurreproiektuari helduz, euskal ondare bibliografikoari buruz ari garenez, ezin dugu ahaztu berau hainbat esparru juridiko-politikotan zatituta dagoela, lurraldeari dago­kio­nez. Hori kontuan izateaz gain, ondare horren babesa bermatzeko neurriak hartu behar dira, eta egungo legediaren arabera parte diren herri agintarien arteko akordioak ziurtatu. Euskal Autonomia Erkidegoari dago­kionez, nahiz eta bertako administrazioak arlo honetako eskumen osoa eduki, atzerapen ikaragarria izan da (1990eko kultura onda­reari buruzko lege orokorra besterik ez dugu), eta bitarte honetan erakundeen atomizazioa areagotu egin da, bakoitza bere eskumenen arabera, diru iturrien arabera eta helburu propioen arabera antolatzen joan den heinean. Beraz, Joana Albret Bibliotekonomia Minte­giak guztiz premiazkotzat jotzen du libu­rutegien legea, euskal kulturaren informazio-politika arautu eta ondare bibliografikoaren babesa ziurtatzeko. Baina gure mintegia ez dago batere ados Eusko Jaurla­ritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Libu­rutegi Legearen aurreproiektuarekin, eta berau ez onartzeko arrazoiak azaldu nahi ditu: 1. Hizkuntz eskubideak EAEko Biblioteken Sistemak hizkuntza ofizialen erabilpena bermatu behar du. Elebi­duna izango dela esatea ez da nahikoa: euska­ra­ri zor zaion lekua argi eta garbi arautu behar du. Lan ugari dago egiteko: Espainiako ereduak erabiltzen dira oraindik bibliotekonomiako lanetan, hemengo berezitasunak kontuan hartzen ez dituztenak; elebitasunaren auzia konpondu gabe dago, halaber, euskarri informatikoetan; Euskal Herriko bibliotekonomia eta dokumentazioaren profesionalak trebatuko dituen unibertsitate ikasketarik ez dago... 2. Lankidetza Aurreproiektu honek eratzen duen biblioteka sistema osoa arlo honetako erakundeen borondatezko lankidetzan oina­rritzen da, erakundeen artean etorkizunean izan daitezkeen akordioetan. Borondatea, lankidetza eta koordinazioa guztiz beha­rrezkoak diren arren, ez dira aski egungo egoerari aurre egiteko. Euskal ondare bibliografikoa gorde, babestu eta zabaltzeaz ari garenean, konplexurik gabe egin behar zaio aurre zatiketa administratiboari: egungo legeak errespetatuz sustatu behar dira herri aginteen arteko akordio politikoak, eta, horietatik abiatuta, euskal ondare bibliografikoaren babesa ziurtatuko duen sarea eratu behar da. 3. Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarea Lege honek garatu nahi duen Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean EAEko partaide batzuk falta dira; hala Bizkaiko, Gipuzkoako eta Arabako Foru Aldundiak, nola uniber­tsitateak eta eskoletako liburutegiak; izan ere, etorkizunean Sarean parte hartzeko balizko eskarietan oinarrituko lirateke erakunde horiekiko harremanak. Arestian esan bezala, horrelako gai garrantzitsua lotuago egon beharko litzatekeela uste dugu. 4. Langileria Ezinbestekoa da liburutegietako langileen egoera zehatz-mehatz arautzea. Liburuzainen profila zehaztu behar du legeak, gutxieneko titulazioak eta lan baldintzak. Biblioteka publi­­koetan, udal biblioteketan batez ere, bibliotekari gutxi dago eta Administrazioko beste profesionalen aldean lan baldintza dese­go­kietan jarduten dute: ordutegi aldrebesak eta erantzukizunarekin bat ez datorren soldata. Biblioteka Publikoa kultura arloko azpi­egitura nagusienetakoa izanik, lege aurreproiektuak kontuan hartu beharko luke oinarrizko arazo hau. 5. Ikasketak Gai hau aurreproiektuan propio aipatu behar ez bada ere, daukan garrantziagatik kontuan hartu beharko litzatekeela uste dugu. Estatu espainolean, Bibliote­ko­nomia eta Dokumentazioaren unibertsitate diplomatura 1987 urtetik aurrera irakasten da hainbat tokitan, zenbait espezialitatetan jarduteko profesionalen heziketa ziurtatuz (kazetaritzako dokumentalistak, liburuzain zientifikoak, liburutegi publikoetako liburuzainak, artxibozainak...). 1995etik aurrera Dokumentazioaren lizentziatura ere bada. Gurean, ordea, ez dugu euskal bibliotekonomiaren berezitasunak irakatsiko dituen ikasketa programarik. Harrigarria ez ezik, guztiz kezkagarria ere bada gaurko egoeran. 6. Euskadiko Liburutegia Lege aurreproiektu honek zentro baten lidergoa falta du, liburutegi sistemaren buru izango dena. Aurreproiektu honekin, hainbat tresna ezinbesteko erakundeen arteko balizko borondatearen eta elkarlanaren menpe geldi­tuko dira. Euskadiko Liburutegi Nagu­siari dagozkion eginbeharrak sakabanatuta gera­tu­ko dira aurrerantzean ere zenbait erakunderen artean. Euskal ondare bibliografikoaren defentsa eta zabalkundeaz ari garen heinean, EAE barruan ere akordioak gauzatu behar dira, inongo erakunderi protagonismo eta ardu­rarik kendu gabe, baina helburuak bermatuko dituen koordinazioa ziurtatuz. Horretarako, Euska­diko Liburutegi Nagusiak erakunde nagusia eta bakarra izan behar du, euskal bibliografia ondarearen eta euskal kulturaren zabalkundeaz arduratu, Euskal Agentzia Katalografikoa eratu, nazioarteko estandarrak gurera egokitu, eta beste hainbat lan egin ahal izateko. Amaitzeko, sinboloen arloan dagokion paper garrantzitsua aldarrikatu nahi dugu, izan ere Euskadiko Liburutegi Nagusiak beste liburutegiek (Liburutegi Nazionala sortu artean) ordezkatuko ez duten egitekoa ere badu: euskal nortasun nazionalaren ikur bilakatzea eta egun munduan diren antzeko biblioteken ondoan egotea, Euskal Herriaren izaera propioa agerikoa izan dadin.

Euskal ondare bibliografikoaz, testuak dioenez

Liburutegi legearen aurreproiektuaz Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiko partai­deek 1998ko ekainaren 5ean Uztaritzen egindako adie­razpenean, Euskal Herriko biblioteka, dokumentazio zentro eta artxiboen egoeraz zuten kezka agertu zuten. Arazo eta gabezia handiak sumatzen zituzten, bereziki euskararen estatusari eta erabilerari dagokienez. Alor horren arazo eta gabeziei aurre egiteko politika aktiboagoa eta eraginkorragoa eskatzen zuten adierazpenaren bitartez. Orobat, euskal erki­degoetan horretarako legeak egitea. Alegia, Euskal Biblioteka Nazionala eskatzen zuten, Euskal Herri osoko biblioteken arteko lotura eta koordinazioa bideratuko zuen biblioteka. Herri Aginteei lehenbailehen beharrezkoak ziren elkarrizketak eta gestioak egin zitzatela eskatzen zieten proiektu historiko hori abiarazteko. Mintegiko kideen aburuz, euskarak alor horretan pairatzen zuen bazterketari konponbidea emateak lehentasun osoa behar zuen izan. Agentzia Katalo­grafiko bat eskatzen zuten arazoak bideratzeko. Oraingoan, berriz, Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Liburutegi Legearen aurreproiektuaz duen iritzia dakarkigu Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiaren idazkariak Berria egunkariaren orrialdeetara. XXI. mendean gaude eta Informa­zioaren garaian bizi gara. Gure herria Infor­ma­zioaren Gizartean kokatzeko helburuarekin etenga­beko ahaleginak egin dira, bai teknologia berriak garatu eta gizarteratzeko, bai informazio sareak (Internet) zabaltzeko. Baina, informazio teknologiekin batera, behar-beharrezkoa da informazio sistema sendo eta egituratua izatea, ondoko bi helburu nagusiokin: Lehenengoa, herrialde bakoitzari dago­kion ondare bibliografikoa eta dokumentala gordetzea eta eskuragarri jartzea. Bigarrena, informazio zerbitzu publiko eraginkorra ematea, herritar guztiengana berdintasunean helduko dena eta berrikuntza teknologikoek sortutako arrail sozial berria txikiagotuko duena. Biblioteken Sistemaren beharrizana helburu horietan oinarritu behar da, ondo antolatu eta bitarteko guztiekin hornitu, bibliotekak baitira Informazioaren Gizarte­aren eragile garrantzitsuenetarikoak. Lege aurreproiektuari helduz, euskal ondare bibliografikoari buruz ari garenez, ezin dugu ahaztu berau hainbat esparru juridiko-politikotan zatituta dagoela, lurraldeari dago­kio­nez. Hori kontuan izateaz gain, ondare horren babesa bermatzeko neurriak hartu behar dira, eta egungo legediaren arabera parte diren herri agintarien arteko akordioak ziurtatu. Euskal Autonomia Erkidegoari dago­kionez, nahiz eta bertako administrazioak arlo honetako eskumen osoa eduki, atzerapen ikaragarria izan da (1990eko kultura onda­reari buruzko lege orokorra besterik ez dugu), eta bitarte honetan erakundeen atomizazioa areagotu egin da, bakoitza bere eskumenen arabera, diru iturrien arabera eta helburu propioen arabera antolatzen joan den heinean. Beraz, Joana Albret Bibliotekonomia Minte­giak guztiz premiazkotzat jotzen du libu­rutegien legea, euskal kulturaren informazio-politika arautu eta ondare bibliografikoaren babesa ziurtatzeko. Baina gure mintegia ez dago batere ados Eusko Jaurla­ritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Libu­rutegi Legearen aurreproiektuarekin, eta berau ez onartzeko arrazoiak azaldu nahi ditu: 1. Hizkuntz eskubideak EAEko Biblioteken Sistemak hizkuntza ofizialen erabilpena bermatu behar du. Elebi­duna izango dela esatea ez da nahikoa: euska­ra­ri zor zaion lekua argi eta garbi arautu behar du. Lan ugari dago egiteko: Espainiako ereduak erabiltzen dira oraindik bibliotekonomiako lanetan, hemengo berezitasunak kontuan hartzen ez dituztenak; elebitasunaren auzia konpondu gabe dago, halaber, euskarri informatikoetan; Euskal Herriko bibliotekonomia eta dokumentazioaren profesionalak trebatuko dituen unibertsitate ikasketarik ez dago... 2. Lankidetza Aurreproiektu honek eratzen duen biblioteka sistema osoa arlo honetako erakundeen borondatezko lankidetzan oina­rritzen da, erakundeen artean etorkizunean izan daitezkeen akordioetan. Borondatea, lankidetza eta koordinazioa guztiz beha­rrezkoak diren arren, ez dira aski egungo egoerari aurre egiteko. Euskal ondare bibliografikoa gorde, babestu eta zabaltzeaz ari garenean, konplexurik gabe egin behar zaio aurre zatiketa administratiboari: egungo legeak errespetatuz sustatu behar dira herri aginteen arteko akordio politikoak, eta, horietatik abiatuta, euskal ondare bibliografikoaren babesa ziurtatuko duen sarea eratu behar da. 3. Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarea Lege honek garatu nahi duen Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean EAEko partaide batzuk falta dira; hala Bizkaiko, Gipuzkoako eta Arabako Foru Aldundiak, nola uniber­tsitateak eta eskoletako liburutegiak; izan ere, etorkizunean Sarean parte hartzeko balizko eskarietan oinarrituko lirateke erakunde horiekiko harremanak. Arestian esan bezala, horrelako gai garrantzitsua lotuago egon beharko litzatekeela uste dugu. 4. Langileria Ezinbestekoa da liburutegietako langileen egoera zehatz-mehatz arautzea. Liburuzainen profila zehaztu behar du legeak, gutxieneko titulazioak eta lan baldintzak. Biblioteka publi­­koetan, udal biblioteketan batez ere, bibliotekari gutxi dago eta Administrazioko beste profesionalen aldean lan baldintza dese­go­kietan jarduten dute: ordutegi aldrebesak eta erantzukizunarekin bat ez datorren soldata. Biblioteka Publikoa kultura arloko azpi­egitura nagusienetakoa izanik, lege aurreproiektuak kontuan hartu beharko luke oinarrizko arazo hau. 5. Ikasketak Gai hau aurreproiektuan propio aipatu behar ez bada ere, daukan garrantziagatik kontuan hartu beharko litzatekeela uste dugu. Estatu espainolean, Bibliote­ko­nomia eta Dokumentazioaren unibertsitate diplomatura 1987 urtetik aurrera irakasten da hainbat tokitan, zenbait espezialitatetan jarduteko profesionalen heziketa ziurtatuz (kazetaritzako dokumentalistak, liburuzain zientifikoak, liburutegi publikoetako liburuzainak, artxibozainak...). 1995etik aurrera Dokumentazioaren lizentziatura ere bada. Gurean, ordea, ez dugu euskal bibliotekonomiaren berezitasunak irakatsiko dituen ikasketa programarik. Harrigarria ez ezik, guztiz kezkagarria ere bada gaurko egoeran. 6. Euskadiko Liburutegia Lege aurreproiektu honek zentro baten lidergoa falta du, liburutegi sistemaren buru izango dena. Aurreproiektu honekin, hainbat tresna ezinbesteko erakundeen arteko balizko borondatearen eta elkarlanaren menpe geldi­tuko dira. Euskadiko Liburutegi Nagu­siari dagozkion eginbeharrak sakabanatuta gera­tu­ko dira aurrerantzean ere zenbait erakunderen artean. Euskal ondare bibliografikoaren defentsa eta zabalkundeaz ari garen heinean, EAE barruan ere akordioak gauzatu behar dira, inongo erakunderi protagonismo eta ardu­rarik kendu gabe, baina helburuak bermatuko dituen koordinazioa ziurtatuz. Horretarako, Euska­diko Liburutegi Nagusiak erakunde nagusia eta bakarra izan behar du, euskal bibliografia ondarearen eta euskal kulturaren zabalkundeaz arduratu, Euskal Agentzia Katalografikoa eratu, nazioarteko estandarrak gurera egokitu, eta beste hainbat lan egin ahal izateko. Amaitzeko, sinboloen arloan dagokion paper garrantzitsua aldarrikatu nahi dugu, izan ere Euskadiko Liburutegi Nagusiak beste liburutegiek (Liburutegi Nazionala sortu artean) ordezkatuko ez duten egitekoa ere badu: euskal nortasun nazionalaren ikur bilakatzea eta egun munduan diren antzeko biblioteken ondoan egotea, Euskal Herriaren izaera propioa agerikoa izan dadin.

EAEko ondare bibliografikoaren kudeaketaz, dio ezen

Liburutegi legearen aurreproiektuaz Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiko partai­deek 1998ko ekainaren 5ean Uztaritzen egindako adie­razpenean, Euskal Herriko biblioteka, dokumentazio zentro eta artxiboen egoeraz zuten kezka agertu zuten. Arazo eta gabezia handiak sumatzen zituzten, bereziki euskararen estatusari eta erabilerari dagokienez. Alor horren arazo eta gabeziei aurre egiteko politika aktiboagoa eta eraginkorragoa eskatzen zuten adierazpenaren bitartez. Orobat, euskal erki­degoetan horretarako legeak egitea. Alegia, Euskal Biblioteka Nazionala eskatzen zuten, Euskal Herri osoko biblioteken arteko lotura eta koordinazioa bideratuko zuen biblioteka. Herri Aginteei lehenbailehen beharrezkoak ziren elkarrizketak eta gestioak egin zitzatela eskatzen zieten proiektu historiko hori abiarazteko. Mintegiko kideen aburuz, euskarak alor horretan pairatzen zuen bazterketari konponbidea emateak lehentasun osoa behar zuen izan. Agentzia Katalo­grafiko bat eskatzen zuten arazoak bideratzeko. Oraingoan, berriz, Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Liburutegi Legearen aurreproiektuaz duen iritzia dakarkigu Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiaren idazkariak Berria egunkariaren orrialdeetara. XXI. mendean gaude eta Informa­zioaren garaian bizi gara. Gure herria Infor­ma­zioaren Gizartean kokatzeko helburuarekin etenga­beko ahaleginak egin dira, bai teknologia berriak garatu eta gizarteratzeko, bai informazio sareak (Internet) zabaltzeko. Baina, informazio teknologiekin batera, behar-beharrezkoa da informazio sistema sendo eta egituratua izatea, ondoko bi helburu nagusiokin: Lehenengoa, herrialde bakoitzari dago­kion ondare bibliografikoa eta dokumentala gordetzea eta eskuragarri jartzea. Bigarrena, informazio zerbitzu publiko eraginkorra ematea, herritar guztiengana berdintasunean helduko dena eta berrikuntza teknologikoek sortutako arrail sozial berria txikiagotuko duena. Biblioteken Sistemaren beharrizana helburu horietan oinarritu behar da, ondo antolatu eta bitarteko guztiekin hornitu, bibliotekak baitira Informazioaren Gizarte­aren eragile garrantzitsuenetarikoak. Lege aurreproiektuari helduz, euskal ondare bibliografikoari buruz ari garenez, ezin dugu ahaztu berau hainbat esparru juridiko-politikotan zatituta dagoela, lurraldeari dago­kio­nez. Hori kontuan izateaz gain, ondare horren babesa bermatzeko neurriak hartu behar dira, eta egungo legediaren arabera parte diren herri agintarien arteko akordioak ziurtatu. Euskal Autonomia Erkidegoari dago­kionez, nahiz eta bertako administrazioak arlo honetako eskumen osoa eduki, atzerapen ikaragarria izan da (1990eko kultura onda­reari buruzko lege orokorra besterik ez dugu), eta bitarte honetan erakundeen atomizazioa areagotu egin da, bakoitza bere eskumenen arabera, diru iturrien arabera eta helburu propioen arabera antolatzen joan den heinean. Beraz, Joana Albret Bibliotekonomia Minte­giak guztiz premiazkotzat jotzen du libu­rutegien legea, euskal kulturaren informazio-politika arautu eta ondare bibliografikoaren babesa ziurtatzeko. Baina gure mintegia ez dago batere ados Eusko Jaurla­ritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Libu­rutegi Legearen aurreproiektuarekin, eta berau ez onartzeko arrazoiak azaldu nahi ditu: 1. Hizkuntz eskubideak EAEko Biblioteken Sistemak hizkuntza ofizialen erabilpena bermatu behar du. Elebi­duna izango dela esatea ez da nahikoa: euska­ra­ri zor zaion lekua argi eta garbi arautu behar du. Lan ugari dago egiteko: Espainiako ereduak erabiltzen dira oraindik bibliotekonomiako lanetan, hemengo berezitasunak kontuan hartzen ez dituztenak; elebitasunaren auzia konpondu gabe dago, halaber, euskarri informatikoetan; Euskal Herriko bibliotekonomia eta dokumentazioaren profesionalak trebatuko dituen unibertsitate ikasketarik ez dago... 2. Lankidetza Aurreproiektu honek eratzen duen biblioteka sistema osoa arlo honetako erakundeen borondatezko lankidetzan oina­rritzen da, erakundeen artean etorkizunean izan daitezkeen akordioetan. Borondatea, lankidetza eta koordinazioa guztiz beha­rrezkoak diren arren, ez dira aski egungo egoerari aurre egiteko. Euskal ondare bibliografikoa gorde, babestu eta zabaltzeaz ari garenean, konplexurik gabe egin behar zaio aurre zatiketa administratiboari: egungo legeak errespetatuz sustatu behar dira herri aginteen arteko akordio politikoak, eta, horietatik abiatuta, euskal ondare bibliografikoaren babesa ziurtatuko duen sarea eratu behar da. 3. Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarea Lege honek garatu nahi duen Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean EAEko partaide batzuk falta dira; hala Bizkaiko, Gipuzkoako eta Arabako Foru Aldundiak, nola uniber­tsitateak eta eskoletako liburutegiak; izan ere, etorkizunean Sarean parte hartzeko balizko eskarietan oinarrituko lirateke erakunde horiekiko harremanak. Arestian esan bezala, horrelako gai garrantzitsua lotuago egon beharko litzatekeela uste dugu. 4. Langileria Ezinbestekoa da liburutegietako langileen egoera zehatz-mehatz arautzea. Liburuzainen profila zehaztu behar du legeak, gutxieneko titulazioak eta lan baldintzak. Biblioteka publi­­koetan, udal biblioteketan batez ere, bibliotekari gutxi dago eta Administrazioko beste profesionalen aldean lan baldintza dese­go­kietan jarduten dute: ordutegi aldrebesak eta erantzukizunarekin bat ez datorren soldata. Biblioteka Publikoa kultura arloko azpi­egitura nagusienetakoa izanik, lege aurreproiektuak kontuan hartu beharko luke oinarrizko arazo hau. 5. Ikasketak Gai hau aurreproiektuan propio aipatu behar ez bada ere, daukan garrantziagatik kontuan hartu beharko litzatekeela uste dugu. Estatu espainolean, Bibliote­ko­nomia eta Dokumentazioaren unibertsitate diplomatura 1987 urtetik aurrera irakasten da hainbat tokitan, zenbait espezialitatetan jarduteko profesionalen heziketa ziurtatuz (kazetaritzako dokumentalistak, liburuzain zientifikoak, liburutegi publikoetako liburuzainak, artxibozainak...). 1995etik aurrera Dokumentazioaren lizentziatura ere bada. Gurean, ordea, ez dugu euskal bibliotekonomiaren berezitasunak irakatsiko dituen ikasketa programarik. Harrigarria ez ezik, guztiz kezkagarria ere bada gaurko egoeran. 6. Euskadiko Liburutegia Lege aurreproiektu honek zentro baten lidergoa falta du, liburutegi sistemaren buru izango dena. Aurreproiektu honekin, hainbat tresna ezinbesteko erakundeen arteko balizko borondatearen eta elkarlanaren menpe geldi­tuko dira. Euskadiko Liburutegi Nagu­siari dagozkion eginbeharrak sakabanatuta gera­tu­ko dira aurrerantzean ere zenbait erakunderen artean. Euskal ondare bibliografikoaren defentsa eta zabalkundeaz ari garen heinean, EAE barruan ere akordioak gauzatu behar dira, inongo erakunderi protagonismo eta ardu­rarik kendu gabe, baina helburuak bermatuko dituen koordinazioa ziurtatuz. Horretarako, Euska­diko Liburutegi Nagusiak erakunde nagusia eta bakarra izan behar du, euskal bibliografia ondarearen eta euskal kulturaren zabalkundeaz arduratu, Euskal Agentzia Katalografikoa eratu, nazioarteko estandarrak gurera egokitu, eta beste hainbat lan egin ahal izateko. Amaitzeko, sinboloen arloan dagokion paper garrantzitsua aldarrikatu nahi dugu, izan ere Euskadiko Liburutegi Nagusiak beste liburutegiek (Liburutegi Nazionala sortu artean) ordezkatuko ez duten egitekoa ere badu: euskal nortasun nazionalaren ikur bilakatzea eta egun munduan diren antzeko biblioteken ondoan egotea, Euskal Herriaren izaera propioa agerikoa izan dadin.

Hizkuntza eskubideei dagokienez, zer gabezia du Liburutegi Legearen aurreproiektuak?

Liburutegi legearen aurreproiektuaz Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiko partai­deek 1998ko ekainaren 5ean Uztaritzen egindako adie­razpenean, Euskal Herriko biblioteka, dokumentazio zentro eta artxiboen egoeraz zuten kezka agertu zuten. Arazo eta gabezia handiak sumatzen zituzten, bereziki euskararen estatusari eta erabilerari dagokienez. Alor horren arazo eta gabeziei aurre egiteko politika aktiboagoa eta eraginkorragoa eskatzen zuten adierazpenaren bitartez. Orobat, euskal erki­degoetan horretarako legeak egitea. Alegia, Euskal Biblioteka Nazionala eskatzen zuten, Euskal Herri osoko biblioteken arteko lotura eta koordinazioa bideratuko zuen biblioteka. Herri Aginteei lehenbailehen beharrezkoak ziren elkarrizketak eta gestioak egin zitzatela eskatzen zieten proiektu historiko hori abiarazteko. Mintegiko kideen aburuz, euskarak alor horretan pairatzen zuen bazterketari konponbidea emateak lehentasun osoa behar zuen izan. Agentzia Katalo­grafiko bat eskatzen zuten arazoak bideratzeko. Oraingoan, berriz, Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Liburutegi Legearen aurreproiektuaz duen iritzia dakarkigu Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiaren idazkariak Berria egunkariaren orrialdeetara. XXI. mendean gaude eta Informa­zioaren garaian bizi gara. Gure herria Infor­ma­zioaren Gizartean kokatzeko helburuarekin etenga­beko ahaleginak egin dira, bai teknologia berriak garatu eta gizarteratzeko, bai informazio sareak (Internet) zabaltzeko. Baina, informazio teknologiekin batera, behar-beharrezkoa da informazio sistema sendo eta egituratua izatea, ondoko bi helburu nagusiokin: Lehenengoa, herrialde bakoitzari dago­kion ondare bibliografikoa eta dokumentala gordetzea eta eskuragarri jartzea. Bigarrena, informazio zerbitzu publiko eraginkorra ematea, herritar guztiengana berdintasunean helduko dena eta berrikuntza teknologikoek sortutako arrail sozial berria txikiagotuko duena. Biblioteken Sistemaren beharrizana helburu horietan oinarritu behar da, ondo antolatu eta bitarteko guztiekin hornitu, bibliotekak baitira Informazioaren Gizarte­aren eragile garrantzitsuenetarikoak. Lege aurreproiektuari helduz, euskal ondare bibliografikoari buruz ari garenez, ezin dugu ahaztu berau hainbat esparru juridiko-politikotan zatituta dagoela, lurraldeari dago­kio­nez. Hori kontuan izateaz gain, ondare horren babesa bermatzeko neurriak hartu behar dira, eta egungo legediaren arabera parte diren herri agintarien arteko akordioak ziurtatu. Euskal Autonomia Erkidegoari dago­kionez, nahiz eta bertako administrazioak arlo honetako eskumen osoa eduki, atzerapen ikaragarria izan da (1990eko kultura onda­reari buruzko lege orokorra besterik ez dugu), eta bitarte honetan erakundeen atomizazioa areagotu egin da, bakoitza bere eskumenen arabera, diru iturrien arabera eta helburu propioen arabera antolatzen joan den heinean. Beraz, Joana Albret Bibliotekonomia Minte­giak guztiz premiazkotzat jotzen du libu­rutegien legea, euskal kulturaren informazio-politika arautu eta ondare bibliografikoaren babesa ziurtatzeko. Baina gure mintegia ez dago batere ados Eusko Jaurla­ritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Libu­rutegi Legearen aurreproiektuarekin, eta berau ez onartzeko arrazoiak azaldu nahi ditu: 1. Hizkuntz eskubideak EAEko Biblioteken Sistemak hizkuntza ofizialen erabilpena bermatu behar du. Elebi­duna izango dela esatea ez da nahikoa: euska­ra­ri zor zaion lekua argi eta garbi arautu behar du. Lan ugari dago egiteko: Espainiako ereduak erabiltzen dira oraindik bibliotekonomiako lanetan, hemengo berezitasunak kontuan hartzen ez dituztenak; elebitasunaren auzia konpondu gabe dago, halaber, euskarri informatikoetan; Euskal Herriko bibliotekonomia eta dokumentazioaren profesionalak trebatuko dituen unibertsitate ikasketarik ez dago... 2. Lankidetza Aurreproiektu honek eratzen duen biblioteka sistema osoa arlo honetako erakundeen borondatezko lankidetzan oina­rritzen da, erakundeen artean etorkizunean izan daitezkeen akordioetan. Borondatea, lankidetza eta koordinazioa guztiz beha­rrezkoak diren arren, ez dira aski egungo egoerari aurre egiteko. Euskal ondare bibliografikoa gorde, babestu eta zabaltzeaz ari garenean, konplexurik gabe egin behar zaio aurre zatiketa administratiboari: egungo legeak errespetatuz sustatu behar dira herri aginteen arteko akordio politikoak, eta, horietatik abiatuta, euskal ondare bibliografikoaren babesa ziurtatuko duen sarea eratu behar da. 3. Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarea Lege honek garatu nahi duen Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean EAEko partaide batzuk falta dira; hala Bizkaiko, Gipuzkoako eta Arabako Foru Aldundiak, nola uniber­tsitateak eta eskoletako liburutegiak; izan ere, etorkizunean Sarean parte hartzeko balizko eskarietan oinarrituko lirateke erakunde horiekiko harremanak. Arestian esan bezala, horrelako gai garrantzitsua lotuago egon beharko litzatekeela uste dugu. 4. Langileria Ezinbestekoa da liburutegietako langileen egoera zehatz-mehatz arautzea. Liburuzainen profila zehaztu behar du legeak, gutxieneko titulazioak eta lan baldintzak. Biblioteka publi­­koetan, udal biblioteketan batez ere, bibliotekari gutxi dago eta Administrazioko beste profesionalen aldean lan baldintza dese­go­kietan jarduten dute: ordutegi aldrebesak eta erantzukizunarekin bat ez datorren soldata. Biblioteka Publikoa kultura arloko azpi­egitura nagusienetakoa izanik, lege aurreproiektuak kontuan hartu beharko luke oinarrizko arazo hau. 5. Ikasketak Gai hau aurreproiektuan propio aipatu behar ez bada ere, daukan garrantziagatik kontuan hartu beharko litzatekeela uste dugu. Estatu espainolean, Bibliote­ko­nomia eta Dokumentazioaren unibertsitate diplomatura 1987 urtetik aurrera irakasten da hainbat tokitan, zenbait espezialitatetan jarduteko profesionalen heziketa ziurtatuz (kazetaritzako dokumentalistak, liburuzain zientifikoak, liburutegi publikoetako liburuzainak, artxibozainak...). 1995etik aurrera Dokumentazioaren lizentziatura ere bada. Gurean, ordea, ez dugu euskal bibliotekonomiaren berezitasunak irakatsiko dituen ikasketa programarik. Harrigarria ez ezik, guztiz kezkagarria ere bada gaurko egoeran. 6. Euskadiko Liburutegia Lege aurreproiektu honek zentro baten lidergoa falta du, liburutegi sistemaren buru izango dena. Aurreproiektu honekin, hainbat tresna ezinbesteko erakundeen arteko balizko borondatearen eta elkarlanaren menpe geldi­tuko dira. Euskadiko Liburutegi Nagu­siari dagozkion eginbeharrak sakabanatuta gera­tu­ko dira aurrerantzean ere zenbait erakunderen artean. Euskal ondare bibliografikoaren defentsa eta zabalkundeaz ari garen heinean, EAE barruan ere akordioak gauzatu behar dira, inongo erakunderi protagonismo eta ardu­rarik kendu gabe, baina helburuak bermatuko dituen koordinazioa ziurtatuz. Horretarako, Euska­diko Liburutegi Nagusiak erakunde nagusia eta bakarra izan behar du, euskal bibliografia ondarearen eta euskal kulturaren zabalkundeaz arduratu, Euskal Agentzia Katalografikoa eratu, nazioarteko estandarrak gurera egokitu, eta beste hainbat lan egin ahal izateko. Amaitzeko, sinboloen arloan dagokion paper garrantzitsua aldarrikatu nahi dugu, izan ere Euskadiko Liburutegi Nagusiak beste liburutegiek (Liburutegi Nazionala sortu artean) ordezkatuko ez duten egitekoa ere badu: euskal nortasun nazionalaren ikur bilakatzea eta egun munduan diren antzeko biblioteken ondoan egotea, Euskal Herriaren izaera propioa agerikoa izan dadin.

Euskal ondare bibliografikoaren ardura duten erakundeen arteko lankidetzaz, dio

Liburutegi legearen aurreproiektuaz Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiko partai­deek 1998ko ekainaren 5ean Uztaritzen egindako adie­razpenean, Euskal Herriko biblioteka, dokumentazio zentro eta artxiboen egoeraz zuten kezka agertu zuten. Arazo eta gabezia handiak sumatzen zituzten, bereziki euskararen estatusari eta erabilerari dagokienez. Alor horren arazo eta gabeziei aurre egiteko politika aktiboagoa eta eraginkorragoa eskatzen zuten adierazpenaren bitartez. Orobat, euskal erki­degoetan horretarako legeak egitea. Alegia, Euskal Biblioteka Nazionala eskatzen zuten, Euskal Herri osoko biblioteken arteko lotura eta koordinazioa bideratuko zuen biblioteka. Herri Aginteei lehenbailehen beharrezkoak ziren elkarrizketak eta gestioak egin zitzatela eskatzen zieten proiektu historiko hori abiarazteko. Mintegiko kideen aburuz, euskarak alor horretan pairatzen zuen bazterketari konponbidea emateak lehentasun osoa behar zuen izan. Agentzia Katalo­grafiko bat eskatzen zuten arazoak bideratzeko. Oraingoan, berriz, Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Liburutegi Legearen aurreproiektuaz duen iritzia dakarkigu Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiaren idazkariak Berria egunkariaren orrialdeetara. XXI. mendean gaude eta Informa­zioaren garaian bizi gara. Gure herria Infor­ma­zioaren Gizartean kokatzeko helburuarekin etenga­beko ahaleginak egin dira, bai teknologia berriak garatu eta gizarteratzeko, bai informazio sareak (Internet) zabaltzeko. Baina, informazio teknologiekin batera, behar-beharrezkoa da informazio sistema sendo eta egituratua izatea, ondoko bi helburu nagusiokin: Lehenengoa, herrialde bakoitzari dago­kion ondare bibliografikoa eta dokumentala gordetzea eta eskuragarri jartzea. Bigarrena, informazio zerbitzu publiko eraginkorra ematea, herritar guztiengana berdintasunean helduko dena eta berrikuntza teknologikoek sortutako arrail sozial berria txikiagotuko duena. Biblioteken Sistemaren beharrizana helburu horietan oinarritu behar da, ondo antolatu eta bitarteko guztiekin hornitu, bibliotekak baitira Informazioaren Gizarte­aren eragile garrantzitsuenetarikoak. Lege aurreproiektuari helduz, euskal ondare bibliografikoari buruz ari garenez, ezin dugu ahaztu berau hainbat esparru juridiko-politikotan zatituta dagoela, lurraldeari dago­kio­nez. Hori kontuan izateaz gain, ondare horren babesa bermatzeko neurriak hartu behar dira, eta egungo legediaren arabera parte diren herri agintarien arteko akordioak ziurtatu. Euskal Autonomia Erkidegoari dago­kionez, nahiz eta bertako administrazioak arlo honetako eskumen osoa eduki, atzerapen ikaragarria izan da (1990eko kultura onda­reari buruzko lege orokorra besterik ez dugu), eta bitarte honetan erakundeen atomizazioa areagotu egin da, bakoitza bere eskumenen arabera, diru iturrien arabera eta helburu propioen arabera antolatzen joan den heinean. Beraz, Joana Albret Bibliotekonomia Minte­giak guztiz premiazkotzat jotzen du libu­rutegien legea, euskal kulturaren informazio-politika arautu eta ondare bibliografikoaren babesa ziurtatzeko. Baina gure mintegia ez dago batere ados Eusko Jaurla­ritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Libu­rutegi Legearen aurreproiektuarekin, eta berau ez onartzeko arrazoiak azaldu nahi ditu: 1. Hizkuntz eskubideak EAEko Biblioteken Sistemak hizkuntza ofizialen erabilpena bermatu behar du. Elebi­duna izango dela esatea ez da nahikoa: euska­ra­ri zor zaion lekua argi eta garbi arautu behar du. Lan ugari dago egiteko: Espainiako ereduak erabiltzen dira oraindik bibliotekonomiako lanetan, hemengo berezitasunak kontuan hartzen ez dituztenak; elebitasunaren auzia konpondu gabe dago, halaber, euskarri informatikoetan; Euskal Herriko bibliotekonomia eta dokumentazioaren profesionalak trebatuko dituen unibertsitate ikasketarik ez dago... 2. Lankidetza Aurreproiektu honek eratzen duen biblioteka sistema osoa arlo honetako erakundeen borondatezko lankidetzan oina­rritzen da, erakundeen artean etorkizunean izan daitezkeen akordioetan. Borondatea, lankidetza eta koordinazioa guztiz beha­rrezkoak diren arren, ez dira aski egungo egoerari aurre egiteko. Euskal ondare bibliografikoa gorde, babestu eta zabaltzeaz ari garenean, konplexurik gabe egin behar zaio aurre zatiketa administratiboari: egungo legeak errespetatuz sustatu behar dira herri aginteen arteko akordio politikoak, eta, horietatik abiatuta, euskal ondare bibliografikoaren babesa ziurtatuko duen sarea eratu behar da. 3. Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarea Lege honek garatu nahi duen Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean EAEko partaide batzuk falta dira; hala Bizkaiko, Gipuzkoako eta Arabako Foru Aldundiak, nola uniber­tsitateak eta eskoletako liburutegiak; izan ere, etorkizunean Sarean parte hartzeko balizko eskarietan oinarrituko lirateke erakunde horiekiko harremanak. Arestian esan bezala, horrelako gai garrantzitsua lotuago egon beharko litzatekeela uste dugu. 4. Langileria Ezinbestekoa da liburutegietako langileen egoera zehatz-mehatz arautzea. Liburuzainen profila zehaztu behar du legeak, gutxieneko titulazioak eta lan baldintzak. Biblioteka publi­­koetan, udal biblioteketan batez ere, bibliotekari gutxi dago eta Administrazioko beste profesionalen aldean lan baldintza dese­go­kietan jarduten dute: ordutegi aldrebesak eta erantzukizunarekin bat ez datorren soldata. Biblioteka Publikoa kultura arloko azpi­egitura nagusienetakoa izanik, lege aurreproiektuak kontuan hartu beharko luke oinarrizko arazo hau. 5. Ikasketak Gai hau aurreproiektuan propio aipatu behar ez bada ere, daukan garrantziagatik kontuan hartu beharko litzatekeela uste dugu. Estatu espainolean, Bibliote­ko­nomia eta Dokumentazioaren unibertsitate diplomatura 1987 urtetik aurrera irakasten da hainbat tokitan, zenbait espezialitatetan jarduteko profesionalen heziketa ziurtatuz (kazetaritzako dokumentalistak, liburuzain zientifikoak, liburutegi publikoetako liburuzainak, artxibozainak...). 1995etik aurrera Dokumentazioaren lizentziatura ere bada. Gurean, ordea, ez dugu euskal bibliotekonomiaren berezitasunak irakatsiko dituen ikasketa programarik. Harrigarria ez ezik, guztiz kezkagarria ere bada gaurko egoeran. 6. Euskadiko Liburutegia Lege aurreproiektu honek zentro baten lidergoa falta du, liburutegi sistemaren buru izango dena. Aurreproiektu honekin, hainbat tresna ezinbesteko erakundeen arteko balizko borondatearen eta elkarlanaren menpe geldi­tuko dira. Euskadiko Liburutegi Nagu­siari dagozkion eginbeharrak sakabanatuta gera­tu­ko dira aurrerantzean ere zenbait erakunderen artean. Euskal ondare bibliografikoaren defentsa eta zabalkundeaz ari garen heinean, EAE barruan ere akordioak gauzatu behar dira, inongo erakunderi protagonismo eta ardu­rarik kendu gabe, baina helburuak bermatuko dituen koordinazioa ziurtatuz. Horretarako, Euska­diko Liburutegi Nagusiak erakunde nagusia eta bakarra izan behar du, euskal bibliografia ondarearen eta euskal kulturaren zabalkundeaz arduratu, Euskal Agentzia Katalografikoa eratu, nazioarteko estandarrak gurera egokitu, eta beste hainbat lan egin ahal izateko. Amaitzeko, sinboloen arloan dagokion paper garrantzitsua aldarrikatu nahi dugu, izan ere Euskadiko Liburutegi Nagusiak beste liburutegiek (Liburutegi Nazionala sortu artean) ordezkatuko ez duten egitekoa ere badu: euskal nortasun nazionalaren ikur bilakatzea eta egun munduan diren antzeko biblioteken ondoan egotea, Euskal Herriaren izaera propioa agerikoa izan dadin.

Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarea garatu nahi duen legeak

Liburutegi legearen aurreproiektuaz Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiko partai­deek 1998ko ekainaren 5ean Uztaritzen egindako adie­razpenean, Euskal Herriko biblioteka, dokumentazio zentro eta artxiboen egoeraz zuten kezka agertu zuten. Arazo eta gabezia handiak sumatzen zituzten, bereziki euskararen estatusari eta erabilerari dagokienez. Alor horren arazo eta gabeziei aurre egiteko politika aktiboagoa eta eraginkorragoa eskatzen zuten adierazpenaren bitartez. Orobat, euskal erki­degoetan horretarako legeak egitea. Alegia, Euskal Biblioteka Nazionala eskatzen zuten, Euskal Herri osoko biblioteken arteko lotura eta koordinazioa bideratuko zuen biblioteka. Herri Aginteei lehenbailehen beharrezkoak ziren elkarrizketak eta gestioak egin zitzatela eskatzen zieten proiektu historiko hori abiarazteko. Mintegiko kideen aburuz, euskarak alor horretan pairatzen zuen bazterketari konponbidea emateak lehentasun osoa behar zuen izan. Agentzia Katalo­grafiko bat eskatzen zuten arazoak bideratzeko. Oraingoan, berriz, Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Liburutegi Legearen aurreproiektuaz duen iritzia dakarkigu Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiaren idazkariak Berria egunkariaren orrialdeetara. XXI. mendean gaude eta Informa­zioaren garaian bizi gara. Gure herria Infor­ma­zioaren Gizartean kokatzeko helburuarekin etenga­beko ahaleginak egin dira, bai teknologia berriak garatu eta gizarteratzeko, bai informazio sareak (Internet) zabaltzeko. Baina, informazio teknologiekin batera, behar-beharrezkoa da informazio sistema sendo eta egituratua izatea, ondoko bi helburu nagusiokin: Lehenengoa, herrialde bakoitzari dago­kion ondare bibliografikoa eta dokumentala gordetzea eta eskuragarri jartzea. Bigarrena, informazio zerbitzu publiko eraginkorra ematea, herritar guztiengana berdintasunean helduko dena eta berrikuntza teknologikoek sortutako arrail sozial berria txikiagotuko duena. Biblioteken Sistemaren beharrizana helburu horietan oinarritu behar da, ondo antolatu eta bitarteko guztiekin hornitu, bibliotekak baitira Informazioaren Gizarte­aren eragile garrantzitsuenetarikoak. Lege aurreproiektuari helduz, euskal ondare bibliografikoari buruz ari garenez, ezin dugu ahaztu berau hainbat esparru juridiko-politikotan zatituta dagoela, lurraldeari dago­kio­nez. Hori kontuan izateaz gain, ondare horren babesa bermatzeko neurriak hartu behar dira, eta egungo legediaren arabera parte diren herri agintarien arteko akordioak ziurtatu. Euskal Autonomia Erkidegoari dago­kionez, nahiz eta bertako administrazioak arlo honetako eskumen osoa eduki, atzerapen ikaragarria izan da (1990eko kultura onda­reari buruzko lege orokorra besterik ez dugu), eta bitarte honetan erakundeen atomizazioa areagotu egin da, bakoitza bere eskumenen arabera, diru iturrien arabera eta helburu propioen arabera antolatzen joan den heinean. Beraz, Joana Albret Bibliotekonomia Minte­giak guztiz premiazkotzat jotzen du libu­rutegien legea, euskal kulturaren informazio-politika arautu eta ondare bibliografikoaren babesa ziurtatzeko. Baina gure mintegia ez dago batere ados Eusko Jaurla­ritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Libu­rutegi Legearen aurreproiektuarekin, eta berau ez onartzeko arrazoiak azaldu nahi ditu: 1. Hizkuntz eskubideak EAEko Biblioteken Sistemak hizkuntza ofizialen erabilpena bermatu behar du. Elebi­duna izango dela esatea ez da nahikoa: euska­ra­ri zor zaion lekua argi eta garbi arautu behar du. Lan ugari dago egiteko: Espainiako ereduak erabiltzen dira oraindik bibliotekonomiako lanetan, hemengo berezitasunak kontuan hartzen ez dituztenak; elebitasunaren auzia konpondu gabe dago, halaber, euskarri informatikoetan; Euskal Herriko bibliotekonomia eta dokumentazioaren profesionalak trebatuko dituen unibertsitate ikasketarik ez dago... 2. Lankidetza Aurreproiektu honek eratzen duen biblioteka sistema osoa arlo honetako erakundeen borondatezko lankidetzan oina­rritzen da, erakundeen artean etorkizunean izan daitezkeen akordioetan. Borondatea, lankidetza eta koordinazioa guztiz beha­rrezkoak diren arren, ez dira aski egungo egoerari aurre egiteko. Euskal ondare bibliografikoa gorde, babestu eta zabaltzeaz ari garenean, konplexurik gabe egin behar zaio aurre zatiketa administratiboari: egungo legeak errespetatuz sustatu behar dira herri aginteen arteko akordio politikoak, eta, horietatik abiatuta, euskal ondare bibliografikoaren babesa ziurtatuko duen sarea eratu behar da. 3. Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarea Lege honek garatu nahi duen Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean EAEko partaide batzuk falta dira; hala Bizkaiko, Gipuzkoako eta Arabako Foru Aldundiak, nola uniber­tsitateak eta eskoletako liburutegiak; izan ere, etorkizunean Sarean parte hartzeko balizko eskarietan oinarrituko lirateke erakunde horiekiko harremanak. Arestian esan bezala, horrelako gai garrantzitsua lotuago egon beharko litzatekeela uste dugu. 4. Langileria Ezinbestekoa da liburutegietako langileen egoera zehatz-mehatz arautzea. Liburuzainen profila zehaztu behar du legeak, gutxieneko titulazioak eta lan baldintzak. Biblioteka publi­­koetan, udal biblioteketan batez ere, bibliotekari gutxi dago eta Administrazioko beste profesionalen aldean lan baldintza dese­go­kietan jarduten dute: ordutegi aldrebesak eta erantzukizunarekin bat ez datorren soldata. Biblioteka Publikoa kultura arloko azpi­egitura nagusienetakoa izanik, lege aurreproiektuak kontuan hartu beharko luke oinarrizko arazo hau. 5. Ikasketak Gai hau aurreproiektuan propio aipatu behar ez bada ere, daukan garrantziagatik kontuan hartu beharko litzatekeela uste dugu. Estatu espainolean, Bibliote­ko­nomia eta Dokumentazioaren unibertsitate diplomatura 1987 urtetik aurrera irakasten da hainbat tokitan, zenbait espezialitatetan jarduteko profesionalen heziketa ziurtatuz (kazetaritzako dokumentalistak, liburuzain zientifikoak, liburutegi publikoetako liburuzainak, artxibozainak...). 1995etik aurrera Dokumentazioaren lizentziatura ere bada. Gurean, ordea, ez dugu euskal bibliotekonomiaren berezitasunak irakatsiko dituen ikasketa programarik. Harrigarria ez ezik, guztiz kezkagarria ere bada gaurko egoeran. 6. Euskadiko Liburutegia Lege aurreproiektu honek zentro baten lidergoa falta du, liburutegi sistemaren buru izango dena. Aurreproiektu honekin, hainbat tresna ezinbesteko erakundeen arteko balizko borondatearen eta elkarlanaren menpe geldi­tuko dira. Euskadiko Liburutegi Nagu­siari dagozkion eginbeharrak sakabanatuta gera­tu­ko dira aurrerantzean ere zenbait erakunderen artean. Euskal ondare bibliografikoaren defentsa eta zabalkundeaz ari garen heinean, EAE barruan ere akordioak gauzatu behar dira, inongo erakunderi protagonismo eta ardu­rarik kendu gabe, baina helburuak bermatuko dituen koordinazioa ziurtatuz. Horretarako, Euska­diko Liburutegi Nagusiak erakunde nagusia eta bakarra izan behar du, euskal bibliografia ondarearen eta euskal kulturaren zabalkundeaz arduratu, Euskal Agentzia Katalografikoa eratu, nazioarteko estandarrak gurera egokitu, eta beste hainbat lan egin ahal izateko. Amaitzeko, sinboloen arloan dagokion paper garrantzitsua aldarrikatu nahi dugu, izan ere Euskadiko Liburutegi Nagusiak beste liburutegiek (Liburutegi Nazionala sortu artean) ordezkatuko ez duten egitekoa ere badu: euskal nortasun nazionalaren ikur bilakatzea eta egun munduan diren antzeko biblioteken ondoan egotea, Euskal Herriaren izaera propioa agerikoa izan dadin.

Liburutegietako langileen lan egoerari dagokionez, zer ekarpen egin beharko luke Liburutegi Legearen aurreproiektuak?

Liburutegi legearen aurreproiektuaz Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiko partai­deek 1998ko ekainaren 5ean Uztaritzen egindako adie­razpenean, Euskal Herriko biblioteka, dokumentazio zentro eta artxiboen egoeraz zuten kezka agertu zuten. Arazo eta gabezia handiak sumatzen zituzten, bereziki euskararen estatusari eta erabilerari dagokienez. Alor horren arazo eta gabeziei aurre egiteko politika aktiboagoa eta eraginkorragoa eskatzen zuten adierazpenaren bitartez. Orobat, euskal erki­degoetan horretarako legeak egitea. Alegia, Euskal Biblioteka Nazionala eskatzen zuten, Euskal Herri osoko biblioteken arteko lotura eta koordinazioa bideratuko zuen biblioteka. Herri Aginteei lehenbailehen beharrezkoak ziren elkarrizketak eta gestioak egin zitzatela eskatzen zieten proiektu historiko hori abiarazteko. Mintegiko kideen aburuz, euskarak alor horretan pairatzen zuen bazterketari konponbidea emateak lehentasun osoa behar zuen izan. Agentzia Katalo­grafiko bat eskatzen zuten arazoak bideratzeko. Oraingoan, berriz, Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Liburutegi Legearen aurreproiektuaz duen iritzia dakarkigu Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiaren idazkariak Berria egunkariaren orrialdeetara. XXI. mendean gaude eta Informa­zioaren garaian bizi gara. Gure herria Infor­ma­zioaren Gizartean kokatzeko helburuarekin etenga­beko ahaleginak egin dira, bai teknologia berriak garatu eta gizarteratzeko, bai informazio sareak (Internet) zabaltzeko. Baina, informazio teknologiekin batera, behar-beharrezkoa da informazio sistema sendo eta egituratua izatea, ondoko bi helburu nagusiokin: Lehenengoa, herrialde bakoitzari dago­kion ondare bibliografikoa eta dokumentala gordetzea eta eskuragarri jartzea. Bigarrena, informazio zerbitzu publiko eraginkorra ematea, herritar guztiengana berdintasunean helduko dena eta berrikuntza teknologikoek sortutako arrail sozial berria txikiagotuko duena. Biblioteken Sistemaren beharrizana helburu horietan oinarritu behar da, ondo antolatu eta bitarteko guztiekin hornitu, bibliotekak baitira Informazioaren Gizarte­aren eragile garrantzitsuenetarikoak. Lege aurreproiektuari helduz, euskal ondare bibliografikoari buruz ari garenez, ezin dugu ahaztu berau hainbat esparru juridiko-politikotan zatituta dagoela, lurraldeari dago­kio­nez. Hori kontuan izateaz gain, ondare horren babesa bermatzeko neurriak hartu behar dira, eta egungo legediaren arabera parte diren herri agintarien arteko akordioak ziurtatu. Euskal Autonomia Erkidegoari dago­kionez, nahiz eta bertako administrazioak arlo honetako eskumen osoa eduki, atzerapen ikaragarria izan da (1990eko kultura onda­reari buruzko lege orokorra besterik ez dugu), eta bitarte honetan erakundeen atomizazioa areagotu egin da, bakoitza bere eskumenen arabera, diru iturrien arabera eta helburu propioen arabera antolatzen joan den heinean. Beraz, Joana Albret Bibliotekonomia Minte­giak guztiz premiazkotzat jotzen du libu­rutegien legea, euskal kulturaren informazio-politika arautu eta ondare bibliografikoaren babesa ziurtatzeko. Baina gure mintegia ez dago batere ados Eusko Jaurla­ritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Libu­rutegi Legearen aurreproiektuarekin, eta berau ez onartzeko arrazoiak azaldu nahi ditu: 1. Hizkuntz eskubideak EAEko Biblioteken Sistemak hizkuntza ofizialen erabilpena bermatu behar du. Elebi­duna izango dela esatea ez da nahikoa: euska­ra­ri zor zaion lekua argi eta garbi arautu behar du. Lan ugari dago egiteko: Espainiako ereduak erabiltzen dira oraindik bibliotekonomiako lanetan, hemengo berezitasunak kontuan hartzen ez dituztenak; elebitasunaren auzia konpondu gabe dago, halaber, euskarri informatikoetan; Euskal Herriko bibliotekonomia eta dokumentazioaren profesionalak trebatuko dituen unibertsitate ikasketarik ez dago... 2. Lankidetza Aurreproiektu honek eratzen duen biblioteka sistema osoa arlo honetako erakundeen borondatezko lankidetzan oina­rritzen da, erakundeen artean etorkizunean izan daitezkeen akordioetan. Borondatea, lankidetza eta koordinazioa guztiz beha­rrezkoak diren arren, ez dira aski egungo egoerari aurre egiteko. Euskal ondare bibliografikoa gorde, babestu eta zabaltzeaz ari garenean, konplexurik gabe egin behar zaio aurre zatiketa administratiboari: egungo legeak errespetatuz sustatu behar dira herri aginteen arteko akordio politikoak, eta, horietatik abiatuta, euskal ondare bibliografikoaren babesa ziurtatuko duen sarea eratu behar da. 3. Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarea Lege honek garatu nahi duen Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean EAEko partaide batzuk falta dira; hala Bizkaiko, Gipuzkoako eta Arabako Foru Aldundiak, nola uniber­tsitateak eta eskoletako liburutegiak; izan ere, etorkizunean Sarean parte hartzeko balizko eskarietan oinarrituko lirateke erakunde horiekiko harremanak. Arestian esan bezala, horrelako gai garrantzitsua lotuago egon beharko litzatekeela uste dugu. 4. Langileria Ezinbestekoa da liburutegietako langileen egoera zehatz-mehatz arautzea. Liburuzainen profila zehaztu behar du legeak, gutxieneko titulazioak eta lan baldintzak. Biblioteka publi­­koetan, udal biblioteketan batez ere, bibliotekari gutxi dago eta Administrazioko beste profesionalen aldean lan baldintza dese­go­kietan jarduten dute: ordutegi aldrebesak eta erantzukizunarekin bat ez datorren soldata. Biblioteka Publikoa kultura arloko azpi­egitura nagusienetakoa izanik, lege aurreproiektuak kontuan hartu beharko luke oinarrizko arazo hau. 5. Ikasketak Gai hau aurreproiektuan propio aipatu behar ez bada ere, daukan garrantziagatik kontuan hartu beharko litzatekeela uste dugu. Estatu espainolean, Bibliote­ko­nomia eta Dokumentazioaren unibertsitate diplomatura 1987 urtetik aurrera irakasten da hainbat tokitan, zenbait espezialitatetan jarduteko profesionalen heziketa ziurtatuz (kazetaritzako dokumentalistak, liburuzain zientifikoak, liburutegi publikoetako liburuzainak, artxibozainak...). 1995etik aurrera Dokumentazioaren lizentziatura ere bada. Gurean, ordea, ez dugu euskal bibliotekonomiaren berezitasunak irakatsiko dituen ikasketa programarik. Harrigarria ez ezik, guztiz kezkagarria ere bada gaurko egoeran. 6. Euskadiko Liburutegia Lege aurreproiektu honek zentro baten lidergoa falta du, liburutegi sistemaren buru izango dena. Aurreproiektu honekin, hainbat tresna ezinbesteko erakundeen arteko balizko borondatearen eta elkarlanaren menpe geldi­tuko dira. Euskadiko Liburutegi Nagu­siari dagozkion eginbeharrak sakabanatuta gera­tu­ko dira aurrerantzean ere zenbait erakunderen artean. Euskal ondare bibliografikoaren defentsa eta zabalkundeaz ari garen heinean, EAE barruan ere akordioak gauzatu behar dira, inongo erakunderi protagonismo eta ardu­rarik kendu gabe, baina helburuak bermatuko dituen koordinazioa ziurtatuz. Horretarako, Euska­diko Liburutegi Nagusiak erakunde nagusia eta bakarra izan behar du, euskal bibliografia ondarearen eta euskal kulturaren zabalkundeaz arduratu, Euskal Agentzia Katalografikoa eratu, nazioarteko estandarrak gurera egokitu, eta beste hainbat lan egin ahal izateko. Amaitzeko, sinboloen arloan dagokion paper garrantzitsua aldarrikatu nahi dugu, izan ere Euskadiko Liburutegi Nagusiak beste liburutegiek (Liburutegi Nazionala sortu artean) ordezkatuko ez duten egitekoa ere badu: euskal nortasun nazionalaren ikur bilakatzea eta egun munduan diren antzeko biblioteken ondoan egotea, Euskal Herriaren izaera propioa agerikoa izan dadin.

Bibliotekonomia eta dokumentazio arloko ikasketei buruz, testuak dioenez

Liburutegi legearen aurreproiektuaz Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiko partai­deek 1998ko ekainaren 5ean Uztaritzen egindako adie­razpenean, Euskal Herriko biblioteka, dokumentazio zentro eta artxiboen egoeraz zuten kezka agertu zuten. Arazo eta gabezia handiak sumatzen zituzten, bereziki euskararen estatusari eta erabilerari dagokienez. Alor horren arazo eta gabeziei aurre egiteko politika aktiboagoa eta eraginkorragoa eskatzen zuten adierazpenaren bitartez. Orobat, euskal erki­degoetan horretarako legeak egitea. Alegia, Euskal Biblioteka Nazionala eskatzen zuten, Euskal Herri osoko biblioteken arteko lotura eta koordinazioa bideratuko zuen biblioteka. Herri Aginteei lehenbailehen beharrezkoak ziren elkarrizketak eta gestioak egin zitzatela eskatzen zieten proiektu historiko hori abiarazteko. Mintegiko kideen aburuz, euskarak alor horretan pairatzen zuen bazterketari konponbidea emateak lehentasun osoa behar zuen izan. Agentzia Katalo­grafiko bat eskatzen zuten arazoak bideratzeko. Oraingoan, berriz, Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Liburutegi Legearen aurreproiektuaz duen iritzia dakarkigu Joana Albret Bibliotekonomia Mintegiaren idazkariak Berria egunkariaren orrialdeetara. XXI. mendean gaude eta Informa­zioaren garaian bizi gara. Gure herria Infor­ma­zioaren Gizartean kokatzeko helburuarekin etenga­beko ahaleginak egin dira, bai teknologia berriak garatu eta gizarteratzeko, bai informazio sareak (Internet) zabaltzeko. Baina, informazio teknologiekin batera, behar-beharrezkoa da informazio sistema sendo eta egituratua izatea, ondoko bi helburu nagusiokin: Lehenengoa, herrialde bakoitzari dago­kion ondare bibliografikoa eta dokumentala gordetzea eta eskuragarri jartzea. Bigarrena, informazio zerbitzu publiko eraginkorra ematea, herritar guztiengana berdintasunean helduko dena eta berrikuntza teknologikoek sortutako arrail sozial berria txikiagotuko duena. Biblioteken Sistemaren beharrizana helburu horietan oinarritu behar da, ondo antolatu eta bitarteko guztiekin hornitu, bibliotekak baitira Informazioaren Gizarte­aren eragile garrantzitsuenetarikoak. Lege aurreproiektuari helduz, euskal ondare bibliografikoari buruz ari garenez, ezin dugu ahaztu berau hainbat esparru juridiko-politikotan zatituta dagoela, lurraldeari dago­kio­nez. Hori kontuan izateaz gain, ondare horren babesa bermatzeko neurriak hartu behar dira, eta egungo legediaren arabera parte diren herri agintarien arteko akordioak ziurtatu. Euskal Autonomia Erkidegoari dago­kionez, nahiz eta bertako administrazioak arlo honetako eskumen osoa eduki, atzerapen ikaragarria izan da (1990eko kultura onda­reari buruzko lege orokorra besterik ez dugu), eta bitarte honetan erakundeen atomizazioa areagotu egin da, bakoitza bere eskumenen arabera, diru iturrien arabera eta helburu propioen arabera antolatzen joan den heinean. Beraz, Joana Albret Bibliotekonomia Minte­giak guztiz premiazkotzat jotzen du libu­rutegien legea, euskal kulturaren informazio-politika arautu eta ondare bibliografikoaren babesa ziurtatzeko. Baina gure mintegia ez dago batere ados Eusko Jaurla­ritzako Kultura Sailak aurkeztu duen Libu­rutegi Legearen aurreproiektuarekin, eta berau ez onartzeko arrazoiak azaldu nahi ditu: 1. Hizkuntz eskubideak EAEko Biblioteken Sistemak hizkuntza ofizialen erabilpena bermatu behar du. Elebi­duna izango dela esatea ez da nahikoa: euska­ra­ri zor zaion lekua argi eta garbi arautu behar du. Lan ugari dago egiteko: Espainiako ereduak erabiltzen dira oraindik bibliotekonomiako lanetan, hemengo berezitasunak kontuan hartzen ez dituztenak; elebitasunaren auzia konpondu gabe dago, halaber, euskarri informatikoetan; Euskal Herriko bibliotekonomia eta dokumentazioaren profesionalak trebatuko dituen unibertsitate ikasketarik ez dago... 2. Lankidetza Aurreproiektu honek eratzen duen biblioteka sistema osoa arlo honetako erakundeen borondatezko lankidetzan oina­rritzen da, erakundeen artean etorkizunean izan daitezkeen akordioetan. Borondatea, lankidetza eta koordinazioa guztiz beha­rrezkoak diren arren, ez dira aski egungo egoerari aurre egiteko. Euskal ondare bibliografikoa gorde, babestu eta zabaltzeaz ari garenean, konplexurik gabe egin behar zaio aurre zatiketa administratiboari: egungo legeak errespetatuz sustatu behar dira herri aginteen arteko akordio politikoak, eta, horietatik abiatuta, euskal ondare bibliografikoaren babesa ziurtatuko duen sarea eratu behar da. 3. Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarea Lege honek garatu nahi duen Euskadiko Irakurketa Publikoko Sarean EAEko partaide batzuk falta dira; hala Bizkaiko, Gipuzkoako eta Arabako Foru Aldundiak, nola uniber­tsitateak eta eskoletako liburutegiak; izan ere, etorkizunean Sarean parte hartzeko balizko eskarietan oinarrituko lirateke erakunde horiekiko harremanak. Arestian esan bezala, horrelako gai garrantzitsua lotuago egon beharko litzatekeela uste dugu. 4. Langileria Ezinbestekoa da liburutegietako langileen egoera zehatz-mehatz arautzea. Liburuzainen profila zehaztu behar du legeak, gutxieneko titulazioak eta lan baldintzak. Biblioteka publi­­koetan, udal biblioteketan batez ere, bibliotekari gutxi dago eta Administrazioko beste profesionalen aldean lan baldintza dese­go­kietan jarduten dute: ordutegi aldrebesak eta erantzukizunarekin bat ez datorren soldata. Biblioteka Publikoa kultura arloko azpi­egitura nagusienetakoa izanik, lege aurreproiektuak kontuan hartu beharko luke oinarrizko arazo hau. 5. Ikasketak Gai hau aurreproiektuan propio aipatu behar ez bada ere, daukan garrantziagatik kontuan hartu beharko litzatekeela uste dugu. Estatu espainolean, Bibliote­ko­nomia eta Dokumentazioaren unibertsitate diplomatura 1987 urtetik aurrera irakasten da hainbat tokitan, zenbait espezialitatetan jarduteko profesionalen heziketa ziurtatuz (kazetaritzako dokumentalistak, liburuzain zientifikoak, liburutegi publikoetako liburuzainak, artxibozainak...). 1995etik aurrera Dokumentazioaren lizentziatura ere bada. Gurean, ordea, ez dugu euskal bibliotekonomiaren berezitasunak irakatsiko dituen ikasketa programarik. Harrigarria ez ezik, guztiz kezkagarria ere bada gaurko egoeran. 6. Euskadiko Liburutegia Lege aurreproiektu honek zentro baten lidergoa falta du, liburutegi sistemaren buru izango dena. Aurreproiektu honekin, hainbat tresna ezinbesteko erakundeen arteko balizko borondatearen eta elkarlanaren menpe geldi­tuko dira. Euskadiko Liburutegi Nagu­siari dagozkion eginbeharrak sakabanatuta gera­tu­ko dira aurrerantzean ere zenbait erakunderen artean. Euskal ondare bibliografikoaren defentsa eta zabalkundeaz ari garen heinean, EAE barruan ere akordioak gauzatu behar dira, inongo erakunderi protagonismo eta ardu­rarik kendu gabe, baina helburuak bermatuko dituen koordinazioa ziurtatuz. Horretarako, Euska­diko Liburutegi Nagusiak erakunde nagusia eta bakarra izan behar du, euskal bibliografia ondarearen eta euskal kulturaren zabalkundeaz arduratu, Euskal Agentzia Katalografikoa eratu, nazioarteko estandarrak gurera egokitu, eta beste hainbat lan egin ahal izateko. Amaitzeko, sinboloen arloan dagokion paper garrantzitsua aldarrikatu nahi dugu, izan ere Euskadiko Liburutegi Nagusiak beste liburutegiek (Liburutegi Nazionala sortu artean) ordezkatuko ez duten egitekoa ere badu: euskal nortasun nazionalaren ikur bilakatzea eta egun munduan diren antzeko biblioteken ondoan egotea, Euskal Herriaren izaera propioa agerikoa izan dadin.

Zer da Euskadiko Liburutegi Nagusia?

Euskal gazteen irakurzaletasunaren inguruan Gazteen irakurzaletasunaz mintzo garenean askotan izan ohi dugu gure jarduna kexekin hasteko tentazioa. Nork ez ditu entzun adituen edo irakasle baten baino gehiagoren ahotan gaur eguneko gazteek gutxi irakurtzen dutela edo telebista edo musikazale patologikoak direla bezalako baieztapenak? Alabaina, ez dut uste horrelakoak esanez gaur egun literaturaren irakurketarekin gertatzen dena adierazten dugunik. Gaurko irakurzaletasun eskasiaren errudunak bailiran, gazteengan proiektatu ohi ditugu sarritan gure gabeziak. Izan ere, gazteek gutxi irakurtzen dutela esaten dugunean, oro har guztiok gutxi irakurtzen dugula esan beharko baikenuke. Irakurketak protagonismo eskasa duela gure aisialdian eta adibide ezagun bat aipa­tzearren, espainiarren ia erdiak ez duela urtean liburu bakar bat ere irakurtzen. Kontua da literatura irakasle garen aldetik, etengabe irakurketak derrigortzera behartuta ikusten dugula geure burua. Baina hori bakarrik ez, zenbait irakurketak ikasleengan pizten duten deserosotasuna eta bazterketa dela medio, askotan zeregin ia kixotiarra izaten da gurea. Gogoeta hauek bultzatuta ekin nion 1990ean irakurketa ohiturei buruzko inkestak egiteari Hego Euskal Herriko bigarren hezkuntzako ikastetxeetan. Hautatutako lagina 14-18 urte bitarteko 2.700 ikaslek osatzen zuten eta 58 ikastetxetara bidali genituen inkestak. Ikasleen erantzuna espero nuena baino hobea izan zen eta honek animatu ninduen 1994an bigarren inkesta bat egitera. Garai haietan ikasleek 18-22 urte zituzten eta gehienek uniber­tsitate ikasketak egiten ziharduten. Inkesta honetarako lagina 700 ikaslek osatzen zuten eta irakurketa ohiturez gain, zaletasun honek eragiten dituen jarrera etikoez ere egin nien galde. Emaitzak adierazgarriak izan direlakoan nago. Hona garrantzitsuenak: 1. Adinak gora egin ahala, irakurketa ohitura gutxitu egiten zen. Azpimarragarria da jaitsiera hau euskarazko tituluetan ematen zela nagusiki. Beraz, 18-22 urterekin gehiago irakurtzen zuten gaztelaniaz. Esan beharra dago neskak zirela adin guztietan gehien irakurtzen zutenak. 2. Ikasleak goi-mailako ikasketetan jarraitzen bazuen, nobelaren irakurketa-maiztasuna handiagoa zuen. Letretako eta zientzietako ikasleen artean ez zen alde handiegirik sumatzen. Ezer aipatzekotan, inoiz irakurtzen ez zutenen letretako ikasleen kopuru handia azpimarratuko genuke. 3. Irakurzaleenek tolerantzia maila handiagoa zuten eta ez zuten oztopo handiegirik adierazten talde marginatuengandik hurbil bizitzeko (drogazaleak, ijitoak ). Hainbatetan azpimarratu nahi izan diren onurekin batera, badirudi, irakurketak jarrera gizartekoi eta errespetuzkoekin dituen loturak gogoratu beharko genituzkeela oraingoan. 4. Udan irakurritako liburuei begiratuz, 1994ko zerrendan hamar liburutik sei gaztelaniaz zeuden; 1990ekoan, hamarretik bat. Beraz, gaztelaniazko irakurketen gorakada zen aipagarriena. 5. Lehen hezkuntza amaitu zutenei gehien gustatu zitzaizkien tituluez galdetu genienean, hauek izan ziren erantzunak: Obabakoak (B. Atxaga); Behi euskaldun baten memoriak (B. Atxaga); Babilonia (J. M. Irigoien); Los pilares de la tierra (K. Follet); La casa de los espíritus (I. Allende); El señor de los anillos (J. R. R. Tolkien); Kcappo: tempo di tremolo (P. Aristi); Viven (Madhmoody); El nombre de la rosa (U. Eco); Exkixu (Txillardegi). Nobela gogokoenen zerrenda hau begiratuz, ohartzen gara egun munduan best sellerrak direnen presentzia handia dela. Baina hori bakarrik ez, zerrenda horretan azaltzen zaizkigun gaztelaniazko bost titulutik hiruk film arrakastatsuei eman diete bide. Agidanez, gure irakurle gazteek ere horrelako egokitzapen zinematografikoek izaten dituzten merkatu eraginei eran­tzuten zieten. Gaztelaniaz buruturiko irakurketek gehiago hunkitzen zuten irakurlea; emozio eta asaldapen ugari izaten zutela onartzen zuten (amorrua, pena, emozioa, tentsioa , horrelako hitzak maiz ikusten genituen liburuon irakurketa definitzean). Euskarazkoek, aldiz, ez zuten, gehienetan bederen, emozio biziegirik eragiten (irakurketa atsegin eta sentiberatzat zituzten). Euskarazko irakurketa gehienen atzean eskolaren bitartekaritza zegoela kontuan hartuz (B. Atxagaren Behi euskaldun baten memoriak (1991) eta J. Sarrionandiaren Narrazioak (1983) eskolaren eremutik ateratzen ziren bakarrenetakoak ziren), badirudi agindutako irakurgaiekin ez dugula gehiegi asmatzen. Adinak gora egin ahala, nahiz eta abentura eta misteriozko nobelekiko zaletasunak iraun, giza arazoei dagozkien argumentuak dituzte atseginago gazteek. Topologikoki errealismoranzko joera da poliki-poliki gailenduz doana. Nobela historikoek eutsi egiten diote (94ko rankingeko lehenengo hamaika postuak begiratuz gero, horietatik sei nobela historikoak direla ikus daiteke) eta zientzia fikziozko zaletuak galtzen dituzte. Azkenik, esan dezagun, inkestatuen sexuari begiratuz, nobela existentzialistak eta psikologikoak zirela bereziki nesken gustukoak. Patrick Parmentier-ek dioenez, sexuen araberako zaletasun topiko horiek (neskek psikologiaranzko eta sentimenduetaranzko joera handiagoa; mutilek, aldiz, abentura eta errealismoranzkoa), gehiago dagozkio gizarte rol bati, sexuen berezko ezaugarri bati baino. Gizarte rolak berdindu ahala, zaletasunak ere berdinduz doaz. Aipagarria da 90eko gogokoen zerrendatik 94kora dauden aldaketak lekuari dagozkiola batez ere: lehenengo 17ak hartuko bagenitu kontuan 90ean azaltzen ziren Zabaleta, Gereño, Txillardegi, Kirikiño, Amuritza, Mirande, Zarate desagertu egin ziren zerrendatik 94an. Atxagaren kasua salbuespen handia dukegu: lehenengo postuari eutsi zion lau urteren buruan. Irakurzaletasunak nola eragiten zuen begiratuz gero (hau da, liburu gehien irakurtzen zutenetatik gutxien irakurtzen zutenetara dauden aldeak), ohartuko gara euskal idazleak gustukoen zituen inkestatu askoren atzean gutxi irakurtzen zuen pertsona daukagula eta gaztea. Adinak gora egin ahala, salbuespenak salbuespen, euskal autoreekiko zaletasuna jaitsiz zihoan (gaztelaniaz King-ekin eta Christie-rekin gertatzen zen bezala). Liburutegietara joateko ohiturarik ez zuten. %64,3k onartzen zuten ez zirela joaten (joaten zirenen artean gehienak langileen seme-alabak ziren) eta %35,7k bakarrik baietz. Maileguan hartutako liburuen batez bestekoa urteko bost liburukoa zen. Jendearen iritzia zen funtsezkoa, liburu bat edo beste aukeratzerakoan. Hala ere, aipagarria da tituluak, autoreak eta kritikak 1994ko emaitzetan izan zuten igoera. Badirudi adinarekin irakurlea gehiago fijatzen dela alderdi hauetan. Bere iritzi eta ezagutzak baloratzen ditu eta ez irakaslearenak (hau nabarmena da bi inkestetan). Liburuak euskaraz egoteak eta berauen itxurak ez zuten aparteko garrantzirik.

Zergatik irakurtzen dute gutxi gazteek?

Euskal gazteen irakurzaletasunaren inguruan Gazteen irakurzaletasunaz mintzo garenean askotan izan ohi dugu gure jarduna kexekin hasteko tentazioa. Nork ez ditu entzun adituen edo irakasle baten baino gehiagoren ahotan gaur eguneko gazteek gutxi irakurtzen dutela edo telebista edo musikazale patologikoak direla bezalako baieztapenak? Alabaina, ez dut uste horrelakoak esanez gaur egun literaturaren irakurketarekin gertatzen dena adierazten dugunik. Gaurko irakurzaletasun eskasiaren errudunak bailiran, gazteengan proiektatu ohi ditugu sarritan gure gabeziak. Izan ere, gazteek gutxi irakurtzen dutela esaten dugunean, oro har guztiok gutxi irakurtzen dugula esan beharko baikenuke. Irakurketak protagonismo eskasa duela gure aisialdian eta adibide ezagun bat aipa­tzearren, espainiarren ia erdiak ez duela urtean liburu bakar bat ere irakurtzen. Kontua da literatura irakasle garen aldetik, etengabe irakurketak derrigortzera behartuta ikusten dugula geure burua. Baina hori bakarrik ez, zenbait irakurketak ikasleengan pizten duten deserosotasuna eta bazterketa dela medio, askotan zeregin ia kixotiarra izaten da gurea. Gogoeta hauek bultzatuta ekin nion 1990ean irakurketa ohiturei buruzko inkestak egiteari Hego Euskal Herriko bigarren hezkuntzako ikastetxeetan. Hautatutako lagina 14-18 urte bitarteko 2.700 ikaslek osatzen zuten eta 58 ikastetxetara bidali genituen inkestak. Ikasleen erantzuna espero nuena baino hobea izan zen eta honek animatu ninduen 1994an bigarren inkesta bat egitera. Garai haietan ikasleek 18-22 urte zituzten eta gehienek uniber­tsitate ikasketak egiten ziharduten. Inkesta honetarako lagina 700 ikaslek osatzen zuten eta irakurketa ohiturez gain, zaletasun honek eragiten dituen jarrera etikoez ere egin nien galde. Emaitzak adierazgarriak izan direlakoan nago. Hona garrantzitsuenak: 1. Adinak gora egin ahala, irakurketa ohitura gutxitu egiten zen. Azpimarragarria da jaitsiera hau euskarazko tituluetan ematen zela nagusiki. Beraz, 18-22 urterekin gehiago irakurtzen zuten gaztelaniaz. Esan beharra dago neskak zirela adin guztietan gehien irakurtzen zutenak. 2. Ikasleak goi-mailako ikasketetan jarraitzen bazuen, nobelaren irakurketa-maiztasuna handiagoa zuen. Letretako eta zientzietako ikasleen artean ez zen alde handiegirik sumatzen. Ezer aipatzekotan, inoiz irakurtzen ez zutenen letretako ikasleen kopuru handia azpimarratuko genuke. 3. Irakurzaleenek tolerantzia maila handiagoa zuten eta ez zuten oztopo handiegirik adierazten talde marginatuengandik hurbil bizitzeko (drogazaleak, ijitoak ). Hainbatetan azpimarratu nahi izan diren onurekin batera, badirudi, irakurketak jarrera gizartekoi eta errespetuzkoekin dituen loturak gogoratu beharko genituzkeela oraingoan. 4. Udan irakurritako liburuei begiratuz, 1994ko zerrendan hamar liburutik sei gaztelaniaz zeuden; 1990ekoan, hamarretik bat. Beraz, gaztelaniazko irakurketen gorakada zen aipagarriena. 5. Lehen hezkuntza amaitu zutenei gehien gustatu zitzaizkien tituluez galdetu genienean, hauek izan ziren erantzunak: Obabakoak (B. Atxaga); Behi euskaldun baten memoriak (B. Atxaga); Babilonia (J. M. Irigoien); Los pilares de la tierra (K. Follet); La casa de los espíritus (I. Allende); El señor de los anillos (J. R. R. Tolkien); Kcappo: tempo di tremolo (P. Aristi); Viven (Madhmoody); El nombre de la rosa (U. Eco); Exkixu (Txillardegi). Nobela gogokoenen zerrenda hau begiratuz, ohartzen gara egun munduan best sellerrak direnen presentzia handia dela. Baina hori bakarrik ez, zerrenda horretan azaltzen zaizkigun gaztelaniazko bost titulutik hiruk film arrakastatsuei eman diete bide. Agidanez, gure irakurle gazteek ere horrelako egokitzapen zinematografikoek izaten dituzten merkatu eraginei eran­tzuten zieten. Gaztelaniaz buruturiko irakurketek gehiago hunkitzen zuten irakurlea; emozio eta asaldapen ugari izaten zutela onartzen zuten (amorrua, pena, emozioa, tentsioa , horrelako hitzak maiz ikusten genituen liburuon irakurketa definitzean). Euskarazkoek, aldiz, ez zuten, gehienetan bederen, emozio biziegirik eragiten (irakurketa atsegin eta sentiberatzat zituzten). Euskarazko irakurketa gehienen atzean eskolaren bitartekaritza zegoela kontuan hartuz (B. Atxagaren Behi euskaldun baten memoriak (1991) eta J. Sarrionandiaren Narrazioak (1983) eskolaren eremutik ateratzen ziren bakarrenetakoak ziren), badirudi agindutako irakurgaiekin ez dugula gehiegi asmatzen. Adinak gora egin ahala, nahiz eta abentura eta misteriozko nobelekiko zaletasunak iraun, giza arazoei dagozkien argumentuak dituzte atseginago gazteek. Topologikoki errealismoranzko joera da poliki-poliki gailenduz doana. Nobela historikoek eutsi egiten diote (94ko rankingeko lehenengo hamaika postuak begiratuz gero, horietatik sei nobela historikoak direla ikus daiteke) eta zientzia fikziozko zaletuak galtzen dituzte. Azkenik, esan dezagun, inkestatuen sexuari begiratuz, nobela existentzialistak eta psikologikoak zirela bereziki nesken gustukoak. Patrick Parmentier-ek dioenez, sexuen araberako zaletasun topiko horiek (neskek psikologiaranzko eta sentimenduetaranzko joera handiagoa; mutilek, aldiz, abentura eta errealismoranzkoa), gehiago dagozkio gizarte rol bati, sexuen berezko ezaugarri bati baino. Gizarte rolak berdindu ahala, zaletasunak ere berdinduz doaz. Aipagarria da 90eko gogokoen zerrendatik 94kora dauden aldaketak lekuari dagozkiola batez ere: lehenengo 17ak hartuko bagenitu kontuan 90ean azaltzen ziren Zabaleta, Gereño, Txillardegi, Kirikiño, Amuritza, Mirande, Zarate desagertu egin ziren zerrendatik 94an. Atxagaren kasua salbuespen handia dukegu: lehenengo postuari eutsi zion lau urteren buruan. Irakurzaletasunak nola eragiten zuen begiratuz gero (hau da, liburu gehien irakurtzen zutenetatik gutxien irakurtzen zutenetara dauden aldeak), ohartuko gara euskal idazleak gustukoen zituen inkestatu askoren atzean gutxi irakurtzen zuen pertsona daukagula eta gaztea. Adinak gora egin ahala, salbuespenak salbuespen, euskal autoreekiko zaletasuna jaitsiz zihoan (gaztelaniaz King-ekin eta Christie-rekin gertatzen zen bezala). Liburutegietara joateko ohiturarik ez zuten. %64,3k onartzen zuten ez zirela joaten (joaten zirenen artean gehienak langileen seme-alabak ziren) eta %35,7k bakarrik baietz. Maileguan hartutako liburuen batez bestekoa urteko bost liburukoa zen. Jendearen iritzia zen funtsezkoa, liburu bat edo beste aukeratzerakoan. Hala ere, aipagarria da tituluak, autoreak eta kritikak 1994ko emaitzetan izan zuten igoera. Badirudi adinarekin irakurlea gehiago fijatzen dela alderdi hauetan. Bere iritzi eta ezagutzak baloratzen ditu eta ez irakaslearenak (hau nabarmena da bi inkestetan). Liburuak euskaraz egoteak eta berauen itxurak ez zuten aparteko garrantzirik.

Nolakoa da literatura irakasleen lana?

Euskal gazteen irakurzaletasunaren inguruan Gazteen irakurzaletasunaz mintzo garenean askotan izan ohi dugu gure jarduna kexekin hasteko tentazioa. Nork ez ditu entzun adituen edo irakasle baten baino gehiagoren ahotan gaur eguneko gazteek gutxi irakurtzen dutela edo telebista edo musikazale patologikoak direla bezalako baieztapenak? Alabaina, ez dut uste horrelakoak esanez gaur egun literaturaren irakurketarekin gertatzen dena adierazten dugunik. Gaurko irakurzaletasun eskasiaren errudunak bailiran, gazteengan proiektatu ohi ditugu sarritan gure gabeziak. Izan ere, gazteek gutxi irakurtzen dutela esaten dugunean, oro har guztiok gutxi irakurtzen dugula esan beharko baikenuke. Irakurketak protagonismo eskasa duela gure aisialdian eta adibide ezagun bat aipa­tzearren, espainiarren ia erdiak ez duela urtean liburu bakar bat ere irakurtzen. Kontua da literatura irakasle garen aldetik, etengabe irakurketak derrigortzera behartuta ikusten dugula geure burua. Baina hori bakarrik ez, zenbait irakurketak ikasleengan pizten duten deserosotasuna eta bazterketa dela medio, askotan zeregin ia kixotiarra izaten da gurea. Gogoeta hauek bultzatuta ekin nion 1990ean irakurketa ohiturei buruzko inkestak egiteari Hego Euskal Herriko bigarren hezkuntzako ikastetxeetan. Hautatutako lagina 14-18 urte bitarteko 2.700 ikaslek osatzen zuten eta 58 ikastetxetara bidali genituen inkestak. Ikasleen erantzuna espero nuena baino hobea izan zen eta honek animatu ninduen 1994an bigarren inkesta bat egitera. Garai haietan ikasleek 18-22 urte zituzten eta gehienek uniber­tsitate ikasketak egiten ziharduten. Inkesta honetarako lagina 700 ikaslek osatzen zuten eta irakurketa ohiturez gain, zaletasun honek eragiten dituen jarrera etikoez ere egin nien galde. Emaitzak adierazgarriak izan direlakoan nago. Hona garrantzitsuenak: 1. Adinak gora egin ahala, irakurketa ohitura gutxitu egiten zen. Azpimarragarria da jaitsiera hau euskarazko tituluetan ematen zela nagusiki. Beraz, 18-22 urterekin gehiago irakurtzen zuten gaztelaniaz. Esan beharra dago neskak zirela adin guztietan gehien irakurtzen zutenak. 2. Ikasleak goi-mailako ikasketetan jarraitzen bazuen, nobelaren irakurketa-maiztasuna handiagoa zuen. Letretako eta zientzietako ikasleen artean ez zen alde handiegirik sumatzen. Ezer aipatzekotan, inoiz irakurtzen ez zutenen letretako ikasleen kopuru handia azpimarratuko genuke. 3. Irakurzaleenek tolerantzia maila handiagoa zuten eta ez zuten oztopo handiegirik adierazten talde marginatuengandik hurbil bizitzeko (drogazaleak, ijitoak ). Hainbatetan azpimarratu nahi izan diren onurekin batera, badirudi, irakurketak jarrera gizartekoi eta errespetuzkoekin dituen loturak gogoratu beharko genituzkeela oraingoan. 4. Udan irakurritako liburuei begiratuz, 1994ko zerrendan hamar liburutik sei gaztelaniaz zeuden; 1990ekoan, hamarretik bat. Beraz, gaztelaniazko irakurketen gorakada zen aipagarriena. 5. Lehen hezkuntza amaitu zutenei gehien gustatu zitzaizkien tituluez galdetu genienean, hauek izan ziren erantzunak: Obabakoak (B. Atxaga); Behi euskaldun baten memoriak (B. Atxaga); Babilonia (J. M. Irigoien); Los pilares de la tierra (K. Follet); La casa de los espíritus (I. Allende); El señor de los anillos (J. R. R. Tolkien); Kcappo: tempo di tremolo (P. Aristi); Viven (Madhmoody); El nombre de la rosa (U. Eco); Exkixu (Txillardegi). Nobela gogokoenen zerrenda hau begiratuz, ohartzen gara egun munduan best sellerrak direnen presentzia handia dela. Baina hori bakarrik ez, zerrenda horretan azaltzen zaizkigun gaztelaniazko bost titulutik hiruk film arrakastatsuei eman diete bide. Agidanez, gure irakurle gazteek ere horrelako egokitzapen zinematografikoek izaten dituzten merkatu eraginei eran­tzuten zieten. Gaztelaniaz buruturiko irakurketek gehiago hunkitzen zuten irakurlea; emozio eta asaldapen ugari izaten zutela onartzen zuten (amorrua, pena, emozioa, tentsioa , horrelako hitzak maiz ikusten genituen liburuon irakurketa definitzean). Euskarazkoek, aldiz, ez zuten, gehienetan bederen, emozio biziegirik eragiten (irakurketa atsegin eta sentiberatzat zituzten). Euskarazko irakurketa gehienen atzean eskolaren bitartekaritza zegoela kontuan hartuz (B. Atxagaren Behi euskaldun baten memoriak (1991) eta J. Sarrionandiaren Narrazioak (1983) eskolaren eremutik ateratzen ziren bakarrenetakoak ziren), badirudi agindutako irakurgaiekin ez dugula gehiegi asmatzen. Adinak gora egin ahala, nahiz eta abentura eta misteriozko nobelekiko zaletasunak iraun, giza arazoei dagozkien argumentuak dituzte atseginago gazteek. Topologikoki errealismoranzko joera da poliki-poliki gailenduz doana. Nobela historikoek eutsi egiten diote (94ko rankingeko lehenengo hamaika postuak begiratuz gero, horietatik sei nobela historikoak direla ikus daiteke) eta zientzia fikziozko zaletuak galtzen dituzte. Azkenik, esan dezagun, inkestatuen sexuari begiratuz, nobela existentzialistak eta psikologikoak zirela bereziki nesken gustukoak. Patrick Parmentier-ek dioenez, sexuen araberako zaletasun topiko horiek (neskek psikologiaranzko eta sentimenduetaranzko joera handiagoa; mutilek, aldiz, abentura eta errealismoranzkoa), gehiago dagozkio gizarte rol bati, sexuen berezko ezaugarri bati baino. Gizarte rolak berdindu ahala, zaletasunak ere berdinduz doaz. Aipagarria da 90eko gogokoen zerrendatik 94kora dauden aldaketak lekuari dagozkiola batez ere: lehenengo 17ak hartuko bagenitu kontuan 90ean azaltzen ziren Zabaleta, Gereño, Txillardegi, Kirikiño, Amuritza, Mirande, Zarate desagertu egin ziren zerrendatik 94an. Atxagaren kasua salbuespen handia dukegu: lehenengo postuari eutsi zion lau urteren buruan. Irakurzaletasunak nola eragiten zuen begiratuz gero (hau da, liburu gehien irakurtzen zutenetatik gutxien irakurtzen zutenetara dauden aldeak), ohartuko gara euskal idazleak gustukoen zituen inkestatu askoren atzean gutxi irakurtzen zuen pertsona daukagula eta gaztea. Adinak gora egin ahala, salbuespenak salbuespen, euskal autoreekiko zaletasuna jaitsiz zihoan (gaztelaniaz King-ekin eta Christie-rekin gertatzen zen bezala). Liburutegietara joateko ohiturarik ez zuten. %64,3k onartzen zuten ez zirela joaten (joaten zirenen artean gehienak langileen seme-alabak ziren) eta %35,7k bakarrik baietz. Maileguan hartutako liburuen batez bestekoa urteko bost liburukoa zen. Jendearen iritzia zen funtsezkoa, liburu bat edo beste aukeratzerakoan. Hala ere, aipagarria da tituluak, autoreak eta kritikak 1994ko emaitzetan izan zuten igoera. Badirudi adinarekin irakurlea gehiago fijatzen dela alderdi hauetan. Bere iritzi eta ezagutzak baloratzen ditu eta ez irakaslearenak (hau nabarmena da bi inkestetan). Liburuak euskaraz egoteak eta berauen itxurak ez zuten aparteko garrantzirik.

Zer dio Olaziregik irakurtzeko ohituraz?

Euskal gazteen irakurzaletasunaren inguruan Gazteen irakurzaletasunaz mintzo garenean askotan izan ohi dugu gure jarduna kexekin hasteko tentazioa. Nork ez ditu entzun adituen edo irakasle baten baino gehiagoren ahotan gaur eguneko gazteek gutxi irakurtzen dutela edo telebista edo musikazale patologikoak direla bezalako baieztapenak? Alabaina, ez dut uste horrelakoak esanez gaur egun literaturaren irakurketarekin gertatzen dena adierazten dugunik. Gaurko irakurzaletasun eskasiaren errudunak bailiran, gazteengan proiektatu ohi ditugu sarritan gure gabeziak. Izan ere, gazteek gutxi irakurtzen dutela esaten dugunean, oro har guztiok gutxi irakurtzen dugula esan beharko baikenuke. Irakurketak protagonismo eskasa duela gure aisialdian eta adibide ezagun bat aipa­tzearren, espainiarren ia erdiak ez duela urtean liburu bakar bat ere irakurtzen. Kontua da literatura irakasle garen aldetik, etengabe irakurketak derrigortzera behartuta ikusten dugula geure burua. Baina hori bakarrik ez, zenbait irakurketak ikasleengan pizten duten deserosotasuna eta bazterketa dela medio, askotan zeregin ia kixotiarra izaten da gurea. Gogoeta hauek bultzatuta ekin nion 1990ean irakurketa ohiturei buruzko inkestak egiteari Hego Euskal Herriko bigarren hezkuntzako ikastetxeetan. Hautatutako lagina 14-18 urte bitarteko 2.700 ikaslek osatzen zuten eta 58 ikastetxetara bidali genituen inkestak. Ikasleen erantzuna espero nuena baino hobea izan zen eta honek animatu ninduen 1994an bigarren inkesta bat egitera. Garai haietan ikasleek 18-22 urte zituzten eta gehienek uniber­tsitate ikasketak egiten ziharduten. Inkesta honetarako lagina 700 ikaslek osatzen zuten eta irakurketa ohiturez gain, zaletasun honek eragiten dituen jarrera etikoez ere egin nien galde. Emaitzak adierazgarriak izan direlakoan nago. Hona garrantzitsuenak: 1. Adinak gora egin ahala, irakurketa ohitura gutxitu egiten zen. Azpimarragarria da jaitsiera hau euskarazko tituluetan ematen zela nagusiki. Beraz, 18-22 urterekin gehiago irakurtzen zuten gaztelaniaz. Esan beharra dago neskak zirela adin guztietan gehien irakurtzen zutenak. 2. Ikasleak goi-mailako ikasketetan jarraitzen bazuen, nobelaren irakurketa-maiztasuna handiagoa zuen. Letretako eta zientzietako ikasleen artean ez zen alde handiegirik sumatzen. Ezer aipatzekotan, inoiz irakurtzen ez zutenen letretako ikasleen kopuru handia azpimarratuko genuke. 3. Irakurzaleenek tolerantzia maila handiagoa zuten eta ez zuten oztopo handiegirik adierazten talde marginatuengandik hurbil bizitzeko (drogazaleak, ijitoak ). Hainbatetan azpimarratu nahi izan diren onurekin batera, badirudi, irakurketak jarrera gizartekoi eta errespetuzkoekin dituen loturak gogoratu beharko genituzkeela oraingoan. 4. Udan irakurritako liburuei begiratuz, 1994ko zerrendan hamar liburutik sei gaztelaniaz zeuden; 1990ekoan, hamarretik bat. Beraz, gaztelaniazko irakurketen gorakada zen aipagarriena. 5. Lehen hezkuntza amaitu zutenei gehien gustatu zitzaizkien tituluez galdetu genienean, hauek izan ziren erantzunak: Obabakoak (B. Atxaga); Behi euskaldun baten memoriak (B. Atxaga); Babilonia (J. M. Irigoien); Los pilares de la tierra (K. Follet); La casa de los espíritus (I. Allende); El señor de los anillos (J. R. R. Tolkien); Kcappo: tempo di tremolo (P. Aristi); Viven (Madhmoody); El nombre de la rosa (U. Eco); Exkixu (Txillardegi). Nobela gogokoenen zerrenda hau begiratuz, ohartzen gara egun munduan best sellerrak direnen presentzia handia dela. Baina hori bakarrik ez, zerrenda horretan azaltzen zaizkigun gaztelaniazko bost titulutik hiruk film arrakastatsuei eman diete bide. Agidanez, gure irakurle gazteek ere horrelako egokitzapen zinematografikoek izaten dituzten merkatu eraginei eran­tzuten zieten. Gaztelaniaz buruturiko irakurketek gehiago hunkitzen zuten irakurlea; emozio eta asaldapen ugari izaten zutela onartzen zuten (amorrua, pena, emozioa, tentsioa , horrelako hitzak maiz ikusten genituen liburuon irakurketa definitzean). Euskarazkoek, aldiz, ez zuten, gehienetan bederen, emozio biziegirik eragiten (irakurketa atsegin eta sentiberatzat zituzten). Euskarazko irakurketa gehienen atzean eskolaren bitartekaritza zegoela kontuan hartuz (B. Atxagaren Behi euskaldun baten memoriak (1991) eta J. Sarrionandiaren Narrazioak (1983) eskolaren eremutik ateratzen ziren bakarrenetakoak ziren), badirudi agindutako irakurgaiekin ez dugula gehiegi asmatzen. Adinak gora egin ahala, nahiz eta abentura eta misteriozko nobelekiko zaletasunak iraun, giza arazoei dagozkien argumentuak dituzte atseginago gazteek. Topologikoki errealismoranzko joera da poliki-poliki gailenduz doana. Nobela historikoek eutsi egiten diote (94ko rankingeko lehenengo hamaika postuak begiratuz gero, horietatik sei nobela historikoak direla ikus daiteke) eta zientzia fikziozko zaletuak galtzen dituzte. Azkenik, esan dezagun, inkestatuen sexuari begiratuz, nobela existentzialistak eta psikologikoak zirela bereziki nesken gustukoak. Patrick Parmentier-ek dioenez, sexuen araberako zaletasun topiko horiek (neskek psikologiaranzko eta sentimenduetaranzko joera handiagoa; mutilek, aldiz, abentura eta errealismoranzkoa), gehiago dagozkio gizarte rol bati, sexuen berezko ezaugarri bati baino. Gizarte rolak berdindu ahala, zaletasunak ere berdinduz doaz. Aipagarria da 90eko gogokoen zerrendatik 94kora dauden aldaketak lekuari dagozkiola batez ere: lehenengo 17ak hartuko bagenitu kontuan 90ean azaltzen ziren Zabaleta, Gereño, Txillardegi, Kirikiño, Amuritza, Mirande, Zarate desagertu egin ziren zerrendatik 94an. Atxagaren kasua salbuespen handia dukegu: lehenengo postuari eutsi zion lau urteren buruan. Irakurzaletasunak nola eragiten zuen begiratuz gero (hau da, liburu gehien irakurtzen zutenetatik gutxien irakurtzen zutenetara dauden aldeak), ohartuko gara euskal idazleak gustukoen zituen inkestatu askoren atzean gutxi irakurtzen zuen pertsona daukagula eta gaztea. Adinak gora egin ahala, salbuespenak salbuespen, euskal autoreekiko zaletasuna jaitsiz zihoan (gaztelaniaz King-ekin eta Christie-rekin gertatzen zen bezala). Liburutegietara joateko ohiturarik ez zuten. %64,3k onartzen zuten ez zirela joaten (joaten zirenen artean gehienak langileen seme-alabak ziren) eta %35,7k bakarrik baietz. Maileguan hartutako liburuen batez bestekoa urteko bost liburukoa zen. Jendearen iritzia zen funtsezkoa, liburu bat edo beste aukeratzerakoan. Hala ere, aipagarria da tituluak, autoreak eta kritikak 1994ko emaitzetan izan zuten igoera. Badirudi adinarekin irakurlea gehiago fijatzen dela alderdi hauetan. Bere iritzi eta ezagutzak baloratzen ditu eta ez irakaslearenak (hau nabarmena da bi inkestetan). Liburuak euskaraz egoteak eta berauen itxurak ez zuten aparteko garrantzirik.

Zer erakutsi dute inkestek?

Euskal gazteen irakurzaletasunaren inguruan Gazteen irakurzaletasunaz mintzo garenean askotan izan ohi dugu gure jarduna kexekin hasteko tentazioa. Nork ez ditu entzun adituen edo irakasle baten baino gehiagoren ahotan gaur eguneko gazteek gutxi irakurtzen dutela edo telebista edo musikazale patologikoak direla bezalako baieztapenak? Alabaina, ez dut uste horrelakoak esanez gaur egun literaturaren irakurketarekin gertatzen dena adierazten dugunik. Gaurko irakurzaletasun eskasiaren errudunak bailiran, gazteengan proiektatu ohi ditugu sarritan gure gabeziak. Izan ere, gazteek gutxi irakurtzen dutela esaten dugunean, oro har guztiok gutxi irakurtzen dugula esan beharko baikenuke. Irakurketak protagonismo eskasa duela gure aisialdian eta adibide ezagun bat aipa­tzearren, espainiarren ia erdiak ez duela urtean liburu bakar bat ere irakurtzen. Kontua da literatura irakasle garen aldetik, etengabe irakurketak derrigortzera behartuta ikusten dugula geure burua. Baina hori bakarrik ez, zenbait irakurketak ikasleengan pizten duten deserosotasuna eta bazterketa dela medio, askotan zeregin ia kixotiarra izaten da gurea. Gogoeta hauek bultzatuta ekin nion 1990ean irakurketa ohiturei buruzko inkestak egiteari Hego Euskal Herriko bigarren hezkuntzako ikastetxeetan. Hautatutako lagina 14-18 urte bitarteko 2.700 ikaslek osatzen zuten eta 58 ikastetxetara bidali genituen inkestak. Ikasleen erantzuna espero nuena baino hobea izan zen eta honek animatu ninduen 1994an bigarren inkesta bat egitera. Garai haietan ikasleek 18-22 urte zituzten eta gehienek uniber­tsitate ikasketak egiten ziharduten. Inkesta honetarako lagina 700 ikaslek osatzen zuten eta irakurketa ohiturez gain, zaletasun honek eragiten dituen jarrera etikoez ere egin nien galde. Emaitzak adierazgarriak izan direlakoan nago. Hona garrantzitsuenak: 1. Adinak gora egin ahala, irakurketa ohitura gutxitu egiten zen. Azpimarragarria da jaitsiera hau euskarazko tituluetan ematen zela nagusiki. Beraz, 18-22 urterekin gehiago irakurtzen zuten gaztelaniaz. Esan beharra dago neskak zirela adin guztietan gehien irakurtzen zutenak. 2. Ikasleak goi-mailako ikasketetan jarraitzen bazuen, nobelaren irakurketa-maiztasuna handiagoa zuen. Letretako eta zientzietako ikasleen artean ez zen alde handiegirik sumatzen. Ezer aipatzekotan, inoiz irakurtzen ez zutenen letretako ikasleen kopuru handia azpimarratuko genuke. 3. Irakurzaleenek tolerantzia maila handiagoa zuten eta ez zuten oztopo handiegirik adierazten talde marginatuengandik hurbil bizitzeko (drogazaleak, ijitoak ). Hainbatetan azpimarratu nahi izan diren onurekin batera, badirudi, irakurketak jarrera gizartekoi eta errespetuzkoekin dituen loturak gogoratu beharko genituzkeela oraingoan. 4. Udan irakurritako liburuei begiratuz, 1994ko zerrendan hamar liburutik sei gaztelaniaz zeuden; 1990ekoan, hamarretik bat. Beraz, gaztelaniazko irakurketen gorakada zen aipagarriena. 5. Lehen hezkuntza amaitu zutenei gehien gustatu zitzaizkien tituluez galdetu genienean, hauek izan ziren erantzunak: Obabakoak (B. Atxaga); Behi euskaldun baten memoriak (B. Atxaga); Babilonia (J. M. Irigoien); Los pilares de la tierra (K. Follet); La casa de los espíritus (I. Allende); El señor de los anillos (J. R. R. Tolkien); Kcappo: tempo di tremolo (P. Aristi); Viven (Madhmoody); El nombre de la rosa (U. Eco); Exkixu (Txillardegi). Nobela gogokoenen zerrenda hau begiratuz, ohartzen gara egun munduan best sellerrak direnen presentzia handia dela. Baina hori bakarrik ez, zerrenda horretan azaltzen zaizkigun gaztelaniazko bost titulutik hiruk film arrakastatsuei eman diete bide. Agidanez, gure irakurle gazteek ere horrelako egokitzapen zinematografikoek izaten dituzten merkatu eraginei eran­tzuten zieten. Gaztelaniaz buruturiko irakurketek gehiago hunkitzen zuten irakurlea; emozio eta asaldapen ugari izaten zutela onartzen zuten (amorrua, pena, emozioa, tentsioa , horrelako hitzak maiz ikusten genituen liburuon irakurketa definitzean). Euskarazkoek, aldiz, ez zuten, gehienetan bederen, emozio biziegirik eragiten (irakurketa atsegin eta sentiberatzat zituzten). Euskarazko irakurketa gehienen atzean eskolaren bitartekaritza zegoela kontuan hartuz (B. Atxagaren Behi euskaldun baten memoriak (1991) eta J. Sarrionandiaren Narrazioak (1983) eskolaren eremutik ateratzen ziren bakarrenetakoak ziren), badirudi agindutako irakurgaiekin ez dugula gehiegi asmatzen. Adinak gora egin ahala, nahiz eta abentura eta misteriozko nobelekiko zaletasunak iraun, giza arazoei dagozkien argumentuak dituzte atseginago gazteek. Topologikoki errealismoranzko joera da poliki-poliki gailenduz doana. Nobela historikoek eutsi egiten diote (94ko rankingeko lehenengo hamaika postuak begiratuz gero, horietatik sei nobela historikoak direla ikus daiteke) eta zientzia fikziozko zaletuak galtzen dituzte. Azkenik, esan dezagun, inkestatuen sexuari begiratuz, nobela existentzialistak eta psikologikoak zirela bereziki nesken gustukoak. Patrick Parmentier-ek dioenez, sexuen araberako zaletasun topiko horiek (neskek psikologiaranzko eta sentimenduetaranzko joera handiagoa; mutilek, aldiz, abentura eta errealismoranzkoa), gehiago dagozkio gizarte rol bati, sexuen berezko ezaugarri bati baino. Gizarte rolak berdindu ahala, zaletasunak ere berdinduz doaz. Aipagarria da 90eko gogokoen zerrendatik 94kora dauden aldaketak lekuari dagozkiola batez ere: lehenengo 17ak hartuko bagenitu kontuan 90ean azaltzen ziren Zabaleta, Gereño, Txillardegi, Kirikiño, Amuritza, Mirande, Zarate desagertu egin ziren zerrendatik 94an. Atxagaren kasua salbuespen handia dukegu: lehenengo postuari eutsi zion lau urteren buruan. Irakurzaletasunak nola eragiten zuen begiratuz gero (hau da, liburu gehien irakurtzen zutenetatik gutxien irakurtzen zutenetara dauden aldeak), ohartuko gara euskal idazleak gustukoen zituen inkestatu askoren atzean gutxi irakurtzen zuen pertsona daukagula eta gaztea. Adinak gora egin ahala, salbuespenak salbuespen, euskal autoreekiko zaletasuna jaitsiz zihoan (gaztelaniaz King-ekin eta Christie-rekin gertatzen zen bezala). Liburutegietara joateko ohiturarik ez zuten. %64,3k onartzen zuten ez zirela joaten (joaten zirenen artean gehienak langileen seme-alabak ziren) eta %35,7k bakarrik baietz. Maileguan hartutako liburuen batez bestekoa urteko bost liburukoa zen. Jendearen iritzia zen funtsezkoa, liburu bat edo beste aukeratzerakoan. Hala ere, aipagarria da tituluak, autoreak eta kritikak 1994ko emaitzetan izan zuten igoera. Badirudi adinarekin irakurlea gehiago fijatzen dela alderdi hauetan. Bere iritzi eta ezagutzak baloratzen ditu eta ez irakaslearenak (hau nabarmena da bi inkestetan). Liburuak euskaraz egoteak eta berauen itxurak ez zuten aparteko garrantzirik.

Zer dio inkestak gazteen libururik gogokoenez?

Euskal gazteen irakurzaletasunaren inguruan Gazteen irakurzaletasunaz mintzo garenean askotan izan ohi dugu gure jarduna kexekin hasteko tentazioa. Nork ez ditu entzun adituen edo irakasle baten baino gehiagoren ahotan gaur eguneko gazteek gutxi irakurtzen dutela edo telebista edo musikazale patologikoak direla bezalako baieztapenak? Alabaina, ez dut uste horrelakoak esanez gaur egun literaturaren irakurketarekin gertatzen dena adierazten dugunik. Gaurko irakurzaletasun eskasiaren errudunak bailiran, gazteengan proiektatu ohi ditugu sarritan gure gabeziak. Izan ere, gazteek gutxi irakurtzen dutela esaten dugunean, oro har guztiok gutxi irakurtzen dugula esan beharko baikenuke. Irakurketak protagonismo eskasa duela gure aisialdian eta adibide ezagun bat aipa­tzearren, espainiarren ia erdiak ez duela urtean liburu bakar bat ere irakurtzen. Kontua da literatura irakasle garen aldetik, etengabe irakurketak derrigortzera behartuta ikusten dugula geure burua. Baina hori bakarrik ez, zenbait irakurketak ikasleengan pizten duten deserosotasuna eta bazterketa dela medio, askotan zeregin ia kixotiarra izaten da gurea. Gogoeta hauek bultzatuta ekin nion 1990ean irakurketa ohiturei buruzko inkestak egiteari Hego Euskal Herriko bigarren hezkuntzako ikastetxeetan. Hautatutako lagina 14-18 urte bitarteko 2.700 ikaslek osatzen zuten eta 58 ikastetxetara bidali genituen inkestak. Ikasleen erantzuna espero nuena baino hobea izan zen eta honek animatu ninduen 1994an bigarren inkesta bat egitera. Garai haietan ikasleek 18-22 urte zituzten eta gehienek uniber­tsitate ikasketak egiten ziharduten. Inkesta honetarako lagina 700 ikaslek osatzen zuten eta irakurketa ohiturez gain, zaletasun honek eragiten dituen jarrera etikoez ere egin nien galde. Emaitzak adierazgarriak izan direlakoan nago. Hona garrantzitsuenak: 1. Adinak gora egin ahala, irakurketa ohitura gutxitu egiten zen. Azpimarragarria da jaitsiera hau euskarazko tituluetan ematen zela nagusiki. Beraz, 18-22 urterekin gehiago irakurtzen zuten gaztelaniaz. Esan beharra dago neskak zirela adin guztietan gehien irakurtzen zutenak. 2. Ikasleak goi-mailako ikasketetan jarraitzen bazuen, nobelaren irakurketa-maiztasuna handiagoa zuen. Letretako eta zientzietako ikasleen artean ez zen alde handiegirik sumatzen. Ezer aipatzekotan, inoiz irakurtzen ez zutenen letretako ikasleen kopuru handia azpimarratuko genuke. 3. Irakurzaleenek tolerantzia maila handiagoa zuten eta ez zuten oztopo handiegirik adierazten talde marginatuengandik hurbil bizitzeko (drogazaleak, ijitoak ). Hainbatetan azpimarratu nahi izan diren onurekin batera, badirudi, irakurketak jarrera gizartekoi eta errespetuzkoekin dituen loturak gogoratu beharko genituzkeela oraingoan. 4. Udan irakurritako liburuei begiratuz, 1994ko zerrendan hamar liburutik sei gaztelaniaz zeuden; 1990ekoan, hamarretik bat. Beraz, gaztelaniazko irakurketen gorakada zen aipagarriena. 5. Lehen hezkuntza amaitu zutenei gehien gustatu zitzaizkien tituluez galdetu genienean, hauek izan ziren erantzunak: Obabakoak (B. Atxaga); Behi euskaldun baten memoriak (B. Atxaga); Babilonia (J. M. Irigoien); Los pilares de la tierra (K. Follet); La casa de los espíritus (I. Allende); El señor de los anillos (J. R. R. Tolkien); Kcappo: tempo di tremolo (P. Aristi); Viven (Madhmoody); El nombre de la rosa (U. Eco); Exkixu (Txillardegi). Nobela gogokoenen zerrenda hau begiratuz, ohartzen gara egun munduan best sellerrak direnen presentzia handia dela. Baina hori bakarrik ez, zerrenda horretan azaltzen zaizkigun gaztelaniazko bost titulutik hiruk film arrakastatsuei eman diete bide. Agidanez, gure irakurle gazteek ere horrelako egokitzapen zinematografikoek izaten dituzten merkatu eraginei eran­tzuten zieten. Gaztelaniaz buruturiko irakurketek gehiago hunkitzen zuten irakurlea; emozio eta asaldapen ugari izaten zutela onartzen zuten (amorrua, pena, emozioa, tentsioa , horrelako hitzak maiz ikusten genituen liburuon irakurketa definitzean). Euskarazkoek, aldiz, ez zuten, gehienetan bederen, emozio biziegirik eragiten (irakurketa atsegin eta sentiberatzat zituzten). Euskarazko irakurketa gehienen atzean eskolaren bitartekaritza zegoela kontuan hartuz (B. Atxagaren Behi euskaldun baten memoriak (1991) eta J. Sarrionandiaren Narrazioak (1983) eskolaren eremutik ateratzen ziren bakarrenetakoak ziren), badirudi agindutako irakurgaiekin ez dugula gehiegi asmatzen. Adinak gora egin ahala, nahiz eta abentura eta misteriozko nobelekiko zaletasunak iraun, giza arazoei dagozkien argumentuak dituzte atseginago gazteek. Topologikoki errealismoranzko joera da poliki-poliki gailenduz doana. Nobela historikoek eutsi egiten diote (94ko rankingeko lehenengo hamaika postuak begiratuz gero, horietatik sei nobela historikoak direla ikus daiteke) eta zientzia fikziozko zaletuak galtzen dituzte. Azkenik, esan dezagun, inkestatuen sexuari begiratuz, nobela existentzialistak eta psikologikoak zirela bereziki nesken gustukoak. Patrick Parmentier-ek dioenez, sexuen araberako zaletasun topiko horiek (neskek psikologiaranzko eta sentimenduetaranzko joera handiagoa; mutilek, aldiz, abentura eta errealismoranzkoa), gehiago dagozkio gizarte rol bati, sexuen berezko ezaugarri bati baino. Gizarte rolak berdindu ahala, zaletasunak ere berdinduz doaz. Aipagarria da 90eko gogokoen zerrendatik 94kora dauden aldaketak lekuari dagozkiola batez ere: lehenengo 17ak hartuko bagenitu kontuan 90ean azaltzen ziren Zabaleta, Gereño, Txillardegi, Kirikiño, Amuritza, Mirande, Zarate desagertu egin ziren zerrendatik 94an. Atxagaren kasua salbuespen handia dukegu: lehenengo postuari eutsi zion lau urteren buruan. Irakurzaletasunak nola eragiten zuen begiratuz gero (hau da, liburu gehien irakurtzen zutenetatik gutxien irakurtzen zutenetara dauden aldeak), ohartuko gara euskal idazleak gustukoen zituen inkestatu askoren atzean gutxi irakurtzen zuen pertsona daukagula eta gaztea. Adinak gora egin ahala, salbuespenak salbuespen, euskal autoreekiko zaletasuna jaitsiz zihoan (gaztelaniaz King-ekin eta Christie-rekin gertatzen zen bezala). Liburutegietara joateko ohiturarik ez zuten. %64,3k onartzen zuten ez zirela joaten (joaten zirenen artean gehienak langileen seme-alabak ziren) eta %35,7k bakarrik baietz. Maileguan hartutako liburuen batez bestekoa urteko bost liburukoa zen. Jendearen iritzia zen funtsezkoa, liburu bat edo beste aukeratzerakoan. Hala ere, aipagarria da tituluak, autoreak eta kritikak 1994ko emaitzetan izan zuten igoera. Badirudi adinarekin irakurlea gehiago fijatzen dela alderdi hauetan. Bere iritzi eta ezagutzak baloratzen ditu eta ez irakaslearenak (hau nabarmena da bi inkestetan). Liburuak euskaraz egoteak eta berauen itxurak ez zuten aparteko garrantzirik.

Zein da erdarazko eta euskarazko liburuen aldea?

Euskal gazteen irakurzaletasunaren inguruan Gazteen irakurzaletasunaz mintzo garenean askotan izan ohi dugu gure jarduna kexekin hasteko tentazioa. Nork ez ditu entzun adituen edo irakasle baten baino gehiagoren ahotan gaur eguneko gazteek gutxi irakurtzen dutela edo telebista edo musikazale patologikoak direla bezalako baieztapenak? Alabaina, ez dut uste horrelakoak esanez gaur egun literaturaren irakurketarekin gertatzen dena adierazten dugunik. Gaurko irakurzaletasun eskasiaren errudunak bailiran, gazteengan proiektatu ohi ditugu sarritan gure gabeziak. Izan ere, gazteek gutxi irakurtzen dutela esaten dugunean, oro har guztiok gutxi irakurtzen dugula esan beharko baikenuke. Irakurketak protagonismo eskasa duela gure aisialdian eta adibide ezagun bat aipa­tzearren, espainiarren ia erdiak ez duela urtean liburu bakar bat ere irakurtzen. Kontua da literatura irakasle garen aldetik, etengabe irakurketak derrigortzera behartuta ikusten dugula geure burua. Baina hori bakarrik ez, zenbait irakurketak ikasleengan pizten duten deserosotasuna eta bazterketa dela medio, askotan zeregin ia kixotiarra izaten da gurea. Gogoeta hauek bultzatuta ekin nion 1990ean irakurketa ohiturei buruzko inkestak egiteari Hego Euskal Herriko bigarren hezkuntzako ikastetxeetan. Hautatutako lagina 14-18 urte bitarteko 2.700 ikaslek osatzen zuten eta 58 ikastetxetara bidali genituen inkestak. Ikasleen erantzuna espero nuena baino hobea izan zen eta honek animatu ninduen 1994an bigarren inkesta bat egitera. Garai haietan ikasleek 18-22 urte zituzten eta gehienek uniber­tsitate ikasketak egiten ziharduten. Inkesta honetarako lagina 700 ikaslek osatzen zuten eta irakurketa ohiturez gain, zaletasun honek eragiten dituen jarrera etikoez ere egin nien galde. Emaitzak adierazgarriak izan direlakoan nago. Hona garrantzitsuenak: 1. Adinak gora egin ahala, irakurketa ohitura gutxitu egiten zen. Azpimarragarria da jaitsiera hau euskarazko tituluetan ematen zela nagusiki. Beraz, 18-22 urterekin gehiago irakurtzen zuten gaztelaniaz. Esan beharra dago neskak zirela adin guztietan gehien irakurtzen zutenak. 2. Ikasleak goi-mailako ikasketetan jarraitzen bazuen, nobelaren irakurketa-maiztasuna handiagoa zuen. Letretako eta zientzietako ikasleen artean ez zen alde handiegirik sumatzen. Ezer aipatzekotan, inoiz irakurtzen ez zutenen letretako ikasleen kopuru handia azpimarratuko genuke. 3. Irakurzaleenek tolerantzia maila handiagoa zuten eta ez zuten oztopo handiegirik adierazten talde marginatuengandik hurbil bizitzeko (drogazaleak, ijitoak ). Hainbatetan azpimarratu nahi izan diren onurekin batera, badirudi, irakurketak jarrera gizartekoi eta errespetuzkoekin dituen loturak gogoratu beharko genituzkeela oraingoan. 4. Udan irakurritako liburuei begiratuz, 1994ko zerrendan hamar liburutik sei gaztelaniaz zeuden; 1990ekoan, hamarretik bat. Beraz, gaztelaniazko irakurketen gorakada zen aipagarriena. 5. Lehen hezkuntza amaitu zutenei gehien gustatu zitzaizkien tituluez galdetu genienean, hauek izan ziren erantzunak: Obabakoak (B. Atxaga); Behi euskaldun baten memoriak (B. Atxaga); Babilonia (J. M. Irigoien); Los pilares de la tierra (K. Follet); La casa de los espíritus (I. Allende); El señor de los anillos (J. R. R. Tolkien); Kcappo: tempo di tremolo (P. Aristi); Viven (Madhmoody); El nombre de la rosa (U. Eco); Exkixu (Txillardegi). Nobela gogokoenen zerrenda hau begiratuz, ohartzen gara egun munduan best sellerrak direnen presentzia handia dela. Baina hori bakarrik ez, zerrenda horretan azaltzen zaizkigun gaztelaniazko bost titulutik hiruk film arrakastatsuei eman diete bide. Agidanez, gure irakurle gazteek ere horrelako egokitzapen zinematografikoek izaten dituzten merkatu eraginei eran­tzuten zieten. Gaztelaniaz buruturiko irakurketek gehiago hunkitzen zuten irakurlea; emozio eta asaldapen ugari izaten zutela onartzen zuten (amorrua, pena, emozioa, tentsioa , horrelako hitzak maiz ikusten genituen liburuon irakurketa definitzean). Euskarazkoek, aldiz, ez zuten, gehienetan bederen, emozio biziegirik eragiten (irakurketa atsegin eta sentiberatzat zituzten). Euskarazko irakurketa gehienen atzean eskolaren bitartekaritza zegoela kontuan hartuz (B. Atxagaren Behi euskaldun baten memoriak (1991) eta J. Sarrionandiaren Narrazioak (1983) eskolaren eremutik ateratzen ziren bakarrenetakoak ziren), badirudi agindutako irakurgaiekin ez dugula gehiegi asmatzen. Adinak gora egin ahala, nahiz eta abentura eta misteriozko nobelekiko zaletasunak iraun, giza arazoei dagozkien argumentuak dituzte atseginago gazteek. Topologikoki errealismoranzko joera da poliki-poliki gailenduz doana. Nobela historikoek eutsi egiten diote (94ko rankingeko lehenengo hamaika postuak begiratuz gero, horietatik sei nobela historikoak direla ikus daiteke) eta zientzia fikziozko zaletuak galtzen dituzte. Azkenik, esan dezagun, inkestatuen sexuari begiratuz, nobela existentzialistak eta psikologikoak zirela bereziki nesken gustukoak. Patrick Parmentier-ek dioenez, sexuen araberako zaletasun topiko horiek (neskek psikologiaranzko eta sentimenduetaranzko joera handiagoa; mutilek, aldiz, abentura eta errealismoranzkoa), gehiago dagozkio gizarte rol bati, sexuen berezko ezaugarri bati baino. Gizarte rolak berdindu ahala, zaletasunak ere berdinduz doaz. Aipagarria da 90eko gogokoen zerrendatik 94kora dauden aldaketak lekuari dagozkiola batez ere: lehenengo 17ak hartuko bagenitu kontuan 90ean azaltzen ziren Zabaleta, Gereño, Txillardegi, Kirikiño, Amuritza, Mirande, Zarate desagertu egin ziren zerrendatik 94an. Atxagaren kasua salbuespen handia dukegu: lehenengo postuari eutsi zion lau urteren buruan. Irakurzaletasunak nola eragiten zuen begiratuz gero (hau da, liburu gehien irakurtzen zutenetatik gutxien irakurtzen zutenetara dauden aldeak), ohartuko gara euskal idazleak gustukoen zituen inkestatu askoren atzean gutxi irakurtzen zuen pertsona daukagula eta gaztea. Adinak gora egin ahala, salbuespenak salbuespen, euskal autoreekiko zaletasuna jaitsiz zihoan (gaztelaniaz King-ekin eta Christie-rekin gertatzen zen bezala). Liburutegietara joateko ohiturarik ez zuten. %64,3k onartzen zuten ez zirela joaten (joaten zirenen artean gehienak langileen seme-alabak ziren) eta %35,7k bakarrik baietz. Maileguan hartutako liburuen batez bestekoa urteko bost liburukoa zen. Jendearen iritzia zen funtsezkoa, liburu bat edo beste aukeratzerakoan. Hala ere, aipagarria da tituluak, autoreak eta kritikak 1994ko emaitzetan izan zuten igoera. Badirudi adinarekin irakurlea gehiago fijatzen dela alderdi hauetan. Bere iritzi eta ezagutzak baloratzen ditu eta ez irakaslearenak (hau nabarmena da bi inkestetan). Liburuak euskaraz egoteak eta berauen itxurak ez zuten aparteko garrantzirik.

Irakurgaiak eta adina: zelan lotzen dira, irakurketari dagokionez?

Euskal gazteen irakurzaletasunaren inguruan Gazteen irakurzaletasunaz mintzo garenean askotan izan ohi dugu gure jarduna kexekin hasteko tentazioa. Nork ez ditu entzun adituen edo irakasle baten baino gehiagoren ahotan gaur eguneko gazteek gutxi irakurtzen dutela edo telebista edo musikazale patologikoak direla bezalako baieztapenak? Alabaina, ez dut uste horrelakoak esanez gaur egun literaturaren irakurketarekin gertatzen dena adierazten dugunik. Gaurko irakurzaletasun eskasiaren errudunak bailiran, gazteengan proiektatu ohi ditugu sarritan gure gabeziak. Izan ere, gazteek gutxi irakurtzen dutela esaten dugunean, oro har guztiok gutxi irakurtzen dugula esan beharko baikenuke. Irakurketak protagonismo eskasa duela gure aisialdian eta adibide ezagun bat aipa­tzearren, espainiarren ia erdiak ez duela urtean liburu bakar bat ere irakurtzen. Kontua da literatura irakasle garen aldetik, etengabe irakurketak derrigortzera behartuta ikusten dugula geure burua. Baina hori bakarrik ez, zenbait irakurketak ikasleengan pizten duten deserosotasuna eta bazterketa dela medio, askotan zeregin ia kixotiarra izaten da gurea. Gogoeta hauek bultzatuta ekin nion 1990ean irakurketa ohiturei buruzko inkestak egiteari Hego Euskal Herriko bigarren hezkuntzako ikastetxeetan. Hautatutako lagina 14-18 urte bitarteko 2.700 ikaslek osatzen zuten eta 58 ikastetxetara bidali genituen inkestak. Ikasleen erantzuna espero nuena baino hobea izan zen eta honek animatu ninduen 1994an bigarren inkesta bat egitera. Garai haietan ikasleek 18-22 urte zituzten eta gehienek uniber­tsitate ikasketak egiten ziharduten. Inkesta honetarako lagina 700 ikaslek osatzen zuten eta irakurketa ohiturez gain, zaletasun honek eragiten dituen jarrera etikoez ere egin nien galde. Emaitzak adierazgarriak izan direlakoan nago. Hona garrantzitsuenak: 1. Adinak gora egin ahala, irakurketa ohitura gutxitu egiten zen. Azpimarragarria da jaitsiera hau euskarazko tituluetan ematen zela nagusiki. Beraz, 18-22 urterekin gehiago irakurtzen zuten gaztelaniaz. Esan beharra dago neskak zirela adin guztietan gehien irakurtzen zutenak. 2. Ikasleak goi-mailako ikasketetan jarraitzen bazuen, nobelaren irakurketa-maiztasuna handiagoa zuen. Letretako eta zientzietako ikasleen artean ez zen alde handiegirik sumatzen. Ezer aipatzekotan, inoiz irakurtzen ez zutenen letretako ikasleen kopuru handia azpimarratuko genuke. 3. Irakurzaleenek tolerantzia maila handiagoa zuten eta ez zuten oztopo handiegirik adierazten talde marginatuengandik hurbil bizitzeko (drogazaleak, ijitoak ). Hainbatetan azpimarratu nahi izan diren onurekin batera, badirudi, irakurketak jarrera gizartekoi eta errespetuzkoekin dituen loturak gogoratu beharko genituzkeela oraingoan. 4. Udan irakurritako liburuei begiratuz, 1994ko zerrendan hamar liburutik sei gaztelaniaz zeuden; 1990ekoan, hamarretik bat. Beraz, gaztelaniazko irakurketen gorakada zen aipagarriena. 5. Lehen hezkuntza amaitu zutenei gehien gustatu zitzaizkien tituluez galdetu genienean, hauek izan ziren erantzunak: Obabakoak (B. Atxaga); Behi euskaldun baten memoriak (B. Atxaga); Babilonia (J. M. Irigoien); Los pilares de la tierra (K. Follet); La casa de los espíritus (I. Allende); El señor de los anillos (J. R. R. Tolkien); Kcappo: tempo di tremolo (P. Aristi); Viven (Madhmoody); El nombre de la rosa (U. Eco); Exkixu (Txillardegi). Nobela gogokoenen zerrenda hau begiratuz, ohartzen gara egun munduan best sellerrak direnen presentzia handia dela. Baina hori bakarrik ez, zerrenda horretan azaltzen zaizkigun gaztelaniazko bost titulutik hiruk film arrakastatsuei eman diete bide. Agidanez, gure irakurle gazteek ere horrelako egokitzapen zinematografikoek izaten dituzten merkatu eraginei eran­tzuten zieten. Gaztelaniaz buruturiko irakurketek gehiago hunkitzen zuten irakurlea; emozio eta asaldapen ugari izaten zutela onartzen zuten (amorrua, pena, emozioa, tentsioa , horrelako hitzak maiz ikusten genituen liburuon irakurketa definitzean). Euskarazkoek, aldiz, ez zuten, gehienetan bederen, emozio biziegirik eragiten (irakurketa atsegin eta sentiberatzat zituzten). Euskarazko irakurketa gehienen atzean eskolaren bitartekaritza zegoela kontuan hartuz (B. Atxagaren Behi euskaldun baten memoriak (1991) eta J. Sarrionandiaren Narrazioak (1983) eskolaren eremutik ateratzen ziren bakarrenetakoak ziren), badirudi agindutako irakurgaiekin ez dugula gehiegi asmatzen. Adinak gora egin ahala, nahiz eta abentura eta misteriozko nobelekiko zaletasunak iraun, giza arazoei dagozkien argumentuak dituzte atseginago gazteek. Topologikoki errealismoranzko joera da poliki-poliki gailenduz doana. Nobela historikoek eutsi egiten diote (94ko rankingeko lehenengo hamaika postuak begiratuz gero, horietatik sei nobela historikoak direla ikus daiteke) eta zientzia fikziozko zaletuak galtzen dituzte. Azkenik, esan dezagun, inkestatuen sexuari begiratuz, nobela existentzialistak eta psikologikoak zirela bereziki nesken gustukoak. Patrick Parmentier-ek dioenez, sexuen araberako zaletasun topiko horiek (neskek psikologiaranzko eta sentimenduetaranzko joera handiagoa; mutilek, aldiz, abentura eta errealismoranzkoa), gehiago dagozkio gizarte rol bati, sexuen berezko ezaugarri bati baino. Gizarte rolak berdindu ahala, zaletasunak ere berdinduz doaz. Aipagarria da 90eko gogokoen zerrendatik 94kora dauden aldaketak lekuari dagozkiola batez ere: lehenengo 17ak hartuko bagenitu kontuan 90ean azaltzen ziren Zabaleta, Gereño, Txillardegi, Kirikiño, Amuritza, Mirande, Zarate desagertu egin ziren zerrendatik 94an. Atxagaren kasua salbuespen handia dukegu: lehenengo postuari eutsi zion lau urteren buruan. Irakurzaletasunak nola eragiten zuen begiratuz gero (hau da, liburu gehien irakurtzen zutenetatik gutxien irakurtzen zutenetara dauden aldeak), ohartuko gara euskal idazleak gustukoen zituen inkestatu askoren atzean gutxi irakurtzen zuen pertsona daukagula eta gaztea. Adinak gora egin ahala, salbuespenak salbuespen, euskal autoreekiko zaletasuna jaitsiz zihoan (gaztelaniaz King-ekin eta Christie-rekin gertatzen zen bezala). Liburutegietara joateko ohiturarik ez zuten. %64,3k onartzen zuten ez zirela joaten (joaten zirenen artean gehienak langileen seme-alabak ziren) eta %35,7k bakarrik baietz. Maileguan hartutako liburuen batez bestekoa urteko bost liburukoa zen. Jendearen iritzia zen funtsezkoa, liburu bat edo beste aukeratzerakoan. Hala ere, aipagarria da tituluak, autoreak eta kritikak 1994ko emaitzetan izan zuten igoera. Badirudi adinarekin irakurlea gehiago fijatzen dela alderdi hauetan. Bere iritzi eta ezagutzak baloratzen ditu eta ez irakaslearenak (hau nabarmena da bi inkestetan). Liburuak euskaraz egoteak eta berauen itxurak ez zuten aparteko garrantzirik.

Neskak sentimenduzale eta mutilak abenturazale omen dira. Zein da egia?

Euskal gazteen irakurzaletasunaren inguruan Gazteen irakurzaletasunaz mintzo garenean askotan izan ohi dugu gure jarduna kexekin hasteko tentazioa. Nork ez ditu entzun adituen edo irakasle baten baino gehiagoren ahotan gaur eguneko gazteek gutxi irakurtzen dutela edo telebista edo musikazale patologikoak direla bezalako baieztapenak? Alabaina, ez dut uste horrelakoak esanez gaur egun literaturaren irakurketarekin gertatzen dena adierazten dugunik. Gaurko irakurzaletasun eskasiaren errudunak bailiran, gazteengan proiektatu ohi ditugu sarritan gure gabeziak. Izan ere, gazteek gutxi irakurtzen dutela esaten dugunean, oro har guztiok gutxi irakurtzen dugula esan beharko baikenuke. Irakurketak protagonismo eskasa duela gure aisialdian eta adibide ezagun bat aipa­tzearren, espainiarren ia erdiak ez duela urtean liburu bakar bat ere irakurtzen. Kontua da literatura irakasle garen aldetik, etengabe irakurketak derrigortzera behartuta ikusten dugula geure burua. Baina hori bakarrik ez, zenbait irakurketak ikasleengan pizten duten deserosotasuna eta bazterketa dela medio, askotan zeregin ia kixotiarra izaten da gurea. Gogoeta hauek bultzatuta ekin nion 1990ean irakurketa ohiturei buruzko inkestak egiteari Hego Euskal Herriko bigarren hezkuntzako ikastetxeetan. Hautatutako lagina 14-18 urte bitarteko 2.700 ikaslek osatzen zuten eta 58 ikastetxetara bidali genituen inkestak. Ikasleen erantzuna espero nuena baino hobea izan zen eta honek animatu ninduen 1994an bigarren inkesta bat egitera. Garai haietan ikasleek 18-22 urte zituzten eta gehienek uniber­tsitate ikasketak egiten ziharduten. Inkesta honetarako lagina 700 ikaslek osatzen zuten eta irakurketa ohiturez gain, zaletasun honek eragiten dituen jarrera etikoez ere egin nien galde. Emaitzak adierazgarriak izan direlakoan nago. Hona garrantzitsuenak: 1. Adinak gora egin ahala, irakurketa ohitura gutxitu egiten zen. Azpimarragarria da jaitsiera hau euskarazko tituluetan ematen zela nagusiki. Beraz, 18-22 urterekin gehiago irakurtzen zuten gaztelaniaz. Esan beharra dago neskak zirela adin guztietan gehien irakurtzen zutenak. 2. Ikasleak goi-mailako ikasketetan jarraitzen bazuen, nobelaren irakurketa-maiztasuna handiagoa zuen. Letretako eta zientzietako ikasleen artean ez zen alde handiegirik sumatzen. Ezer aipatzekotan, inoiz irakurtzen ez zutenen letretako ikasleen kopuru handia azpimarratuko genuke. 3. Irakurzaleenek tolerantzia maila handiagoa zuten eta ez zuten oztopo handiegirik adierazten talde marginatuengandik hurbil bizitzeko (drogazaleak, ijitoak ). Hainbatetan azpimarratu nahi izan diren onurekin batera, badirudi, irakurketak jarrera gizartekoi eta errespetuzkoekin dituen loturak gogoratu beharko genituzkeela oraingoan. 4. Udan irakurritako liburuei begiratuz, 1994ko zerrendan hamar liburutik sei gaztelaniaz zeuden; 1990ekoan, hamarretik bat. Beraz, gaztelaniazko irakurketen gorakada zen aipagarriena. 5. Lehen hezkuntza amaitu zutenei gehien gustatu zitzaizkien tituluez galdetu genienean, hauek izan ziren erantzunak: Obabakoak (B. Atxaga); Behi euskaldun baten memoriak (B. Atxaga); Babilonia (J. M. Irigoien); Los pilares de la tierra (K. Follet); La casa de los espíritus (I. Allende); El señor de los anillos (J. R. R. Tolkien); Kcappo: tempo di tremolo (P. Aristi); Viven (Madhmoody); El nombre de la rosa (U. Eco); Exkixu (Txillardegi). Nobela gogokoenen zerrenda hau begiratuz, ohartzen gara egun munduan best sellerrak direnen presentzia handia dela. Baina hori bakarrik ez, zerrenda horretan azaltzen zaizkigun gaztelaniazko bost titulutik hiruk film arrakastatsuei eman diete bide. Agidanez, gure irakurle gazteek ere horrelako egokitzapen zinematografikoek izaten dituzten merkatu eraginei eran­tzuten zieten. Gaztelaniaz buruturiko irakurketek gehiago hunkitzen zuten irakurlea; emozio eta asaldapen ugari izaten zutela onartzen zuten (amorrua, pena, emozioa, tentsioa , horrelako hitzak maiz ikusten genituen liburuon irakurketa definitzean). Euskarazkoek, aldiz, ez zuten, gehienetan bederen, emozio biziegirik eragiten (irakurketa atsegin eta sentiberatzat zituzten). Euskarazko irakurketa gehienen atzean eskolaren bitartekaritza zegoela kontuan hartuz (B. Atxagaren Behi euskaldun baten memoriak (1991) eta J. Sarrionandiaren Narrazioak (1983) eskolaren eremutik ateratzen ziren bakarrenetakoak ziren), badirudi agindutako irakurgaiekin ez dugula gehiegi asmatzen. Adinak gora egin ahala, nahiz eta abentura eta misteriozko nobelekiko zaletasunak iraun, giza arazoei dagozkien argumentuak dituzte atseginago gazteek. Topologikoki errealismoranzko joera da poliki-poliki gailenduz doana. Nobela historikoek eutsi egiten diote (94ko rankingeko lehenengo hamaika postuak begiratuz gero, horietatik sei nobela historikoak direla ikus daiteke) eta zientzia fikziozko zaletuak galtzen dituzte. Azkenik, esan dezagun, inkestatuen sexuari begiratuz, nobela existentzialistak eta psikologikoak zirela bereziki nesken gustukoak. Patrick Parmentier-ek dioenez, sexuen araberako zaletasun topiko horiek (neskek psikologiaranzko eta sentimenduetaranzko joera handiagoa; mutilek, aldiz, abentura eta errealismoranzkoa), gehiago dagozkio gizarte rol bati, sexuen berezko ezaugarri bati baino. Gizarte rolak berdindu ahala, zaletasunak ere berdinduz doaz. Aipagarria da 90eko gogokoen zerrendatik 94kora dauden aldaketak lekuari dagozkiola batez ere: lehenengo 17ak hartuko bagenitu kontuan 90ean azaltzen ziren Zabaleta, Gereño, Txillardegi, Kirikiño, Amuritza, Mirande, Zarate desagertu egin ziren zerrendatik 94an. Atxagaren kasua salbuespen handia dukegu: lehenengo postuari eutsi zion lau urteren buruan. Irakurzaletasunak nola eragiten zuen begiratuz gero (hau da, liburu gehien irakurtzen zutenetatik gutxien irakurtzen zutenetara dauden aldeak), ohartuko gara euskal idazleak gustukoen zituen inkestatu askoren atzean gutxi irakurtzen zuen pertsona daukagula eta gaztea. Adinak gora egin ahala, salbuespenak salbuespen, euskal autoreekiko zaletasuna jaitsiz zihoan (gaztelaniaz King-ekin eta Christie-rekin gertatzen zen bezala). Liburutegietara joateko ohiturarik ez zuten. %64,3k onartzen zuten ez zirela joaten (joaten zirenen artean gehienak langileen seme-alabak ziren) eta %35,7k bakarrik baietz. Maileguan hartutako liburuen batez bestekoa urteko bost liburukoa zen. Jendearen iritzia zen funtsezkoa, liburu bat edo beste aukeratzerakoan. Hala ere, aipagarria da tituluak, autoreak eta kritikak 1994ko emaitzetan izan zuten igoera. Badirudi adinarekin irakurlea gehiago fijatzen dela alderdi hauetan. Bere iritzi eta ezagutzak baloratzen ditu eta ez irakaslearenak (hau nabarmena da bi inkestetan). Liburuak euskaraz egoteak eta berauen itxurak ez zuten aparteko garrantzirik.

Adina eta literatura-zaletasunaren aldaketa. Zelan gertatzen da?

Euskal gazteen irakurzaletasunaren inguruan Gazteen irakurzaletasunaz mintzo garenean askotan izan ohi dugu gure jarduna kexekin hasteko tentazioa. Nork ez ditu entzun adituen edo irakasle baten baino gehiagoren ahotan gaur eguneko gazteek gutxi irakurtzen dutela edo telebista edo musikazale patologikoak direla bezalako baieztapenak? Alabaina, ez dut uste horrelakoak esanez gaur egun literaturaren irakurketarekin gertatzen dena adierazten dugunik. Gaurko irakurzaletasun eskasiaren errudunak bailiran, gazteengan proiektatu ohi ditugu sarritan gure gabeziak. Izan ere, gazteek gutxi irakurtzen dutela esaten dugunean, oro har guztiok gutxi irakurtzen dugula esan beharko baikenuke. Irakurketak protagonismo eskasa duela gure aisialdian eta adibide ezagun bat aipa­tzearren, espainiarren ia erdiak ez duela urtean liburu bakar bat ere irakurtzen. Kontua da literatura irakasle garen aldetik, etengabe irakurketak derrigortzera behartuta ikusten dugula geure burua. Baina hori bakarrik ez, zenbait irakurketak ikasleengan pizten duten deserosotasuna eta bazterketa dela medio, askotan zeregin ia kixotiarra izaten da gurea. Gogoeta hauek bultzatuta ekin nion 1990ean irakurketa ohiturei buruzko inkestak egiteari Hego Euskal Herriko bigarren hezkuntzako ikastetxeetan. Hautatutako lagina 14-18 urte bitarteko 2.700 ikaslek osatzen zuten eta 58 ikastetxetara bidali genituen inkestak. Ikasleen erantzuna espero nuena baino hobea izan zen eta honek animatu ninduen 1994an bigarren inkesta bat egitera. Garai haietan ikasleek 18-22 urte zituzten eta gehienek uniber­tsitate ikasketak egiten ziharduten. Inkesta honetarako lagina 700 ikaslek osatzen zuten eta irakurketa ohiturez gain, zaletasun honek eragiten dituen jarrera etikoez ere egin nien galde. Emaitzak adierazgarriak izan direlakoan nago. Hona garrantzitsuenak: 1. Adinak gora egin ahala, irakurketa ohitura gutxitu egiten zen. Azpimarragarria da jaitsiera hau euskarazko tituluetan ematen zela nagusiki. Beraz, 18-22 urterekin gehiago irakurtzen zuten gaztelaniaz. Esan beharra dago neskak zirela adin guztietan gehien irakurtzen zutenak. 2. Ikasleak goi-mailako ikasketetan jarraitzen bazuen, nobelaren irakurketa-maiztasuna handiagoa zuen. Letretako eta zientzietako ikasleen artean ez zen alde handiegirik sumatzen. Ezer aipatzekotan, inoiz irakurtzen ez zutenen letretako ikasleen kopuru handia azpimarratuko genuke. 3. Irakurzaleenek tolerantzia maila handiagoa zuten eta ez zuten oztopo handiegirik adierazten talde marginatuengandik hurbil bizitzeko (drogazaleak, ijitoak ). Hainbatetan azpimarratu nahi izan diren onurekin batera, badirudi, irakurketak jarrera gizartekoi eta errespetuzkoekin dituen loturak gogoratu beharko genituzkeela oraingoan. 4. Udan irakurritako liburuei begiratuz, 1994ko zerrendan hamar liburutik sei gaztelaniaz zeuden; 1990ekoan, hamarretik bat. Beraz, gaztelaniazko irakurketen gorakada zen aipagarriena. 5. Lehen hezkuntza amaitu zutenei gehien gustatu zitzaizkien tituluez galdetu genienean, hauek izan ziren erantzunak: Obabakoak (B. Atxaga); Behi euskaldun baten memoriak (B. Atxaga); Babilonia (J. M. Irigoien); Los pilares de la tierra (K. Follet); La casa de los espíritus (I. Allende); El señor de los anillos (J. R. R. Tolkien); Kcappo: tempo di tremolo (P. Aristi); Viven (Madhmoody); El nombre de la rosa (U. Eco); Exkixu (Txillardegi). Nobela gogokoenen zerrenda hau begiratuz, ohartzen gara egun munduan best sellerrak direnen presentzia handia dela. Baina hori bakarrik ez, zerrenda horretan azaltzen zaizkigun gaztelaniazko bost titulutik hiruk film arrakastatsuei eman diete bide. Agidanez, gure irakurle gazteek ere horrelako egokitzapen zinematografikoek izaten dituzten merkatu eraginei eran­tzuten zieten. Gaztelaniaz buruturiko irakurketek gehiago hunkitzen zuten irakurlea; emozio eta asaldapen ugari izaten zutela onartzen zuten (amorrua, pena, emozioa, tentsioa , horrelako hitzak maiz ikusten genituen liburuon irakurketa definitzean). Euskarazkoek, aldiz, ez zuten, gehienetan bederen, emozio biziegirik eragiten (irakurketa atsegin eta sentiberatzat zituzten). Euskarazko irakurketa gehienen atzean eskolaren bitartekaritza zegoela kontuan hartuz (B. Atxagaren Behi euskaldun baten memoriak (1991) eta J. Sarrionandiaren Narrazioak (1983) eskolaren eremutik ateratzen ziren bakarrenetakoak ziren), badirudi agindutako irakurgaiekin ez dugula gehiegi asmatzen. Adinak gora egin ahala, nahiz eta abentura eta misteriozko nobelekiko zaletasunak iraun, giza arazoei dagozkien argumentuak dituzte atseginago gazteek. Topologikoki errealismoranzko joera da poliki-poliki gailenduz doana. Nobela historikoek eutsi egiten diote (94ko rankingeko lehenengo hamaika postuak begiratuz gero, horietatik sei nobela historikoak direla ikus daiteke) eta zientzia fikziozko zaletuak galtzen dituzte. Azkenik, esan dezagun, inkestatuen sexuari begiratuz, nobela existentzialistak eta psikologikoak zirela bereziki nesken gustukoak. Patrick Parmentier-ek dioenez, sexuen araberako zaletasun topiko horiek (neskek psikologiaranzko eta sentimenduetaranzko joera handiagoa; mutilek, aldiz, abentura eta errealismoranzkoa), gehiago dagozkio gizarte rol bati, sexuen berezko ezaugarri bati baino. Gizarte rolak berdindu ahala, zaletasunak ere berdinduz doaz. Aipagarria da 90eko gogokoen zerrendatik 94kora dauden aldaketak lekuari dagozkiola batez ere: lehenengo 17ak hartuko bagenitu kontuan 90ean azaltzen ziren Zabaleta, Gereño, Txillardegi, Kirikiño, Amuritza, Mirande, Zarate desagertu egin ziren zerrendatik 94an. Atxagaren kasua salbuespen handia dukegu: lehenengo postuari eutsi zion lau urteren buruan. Irakurzaletasunak nola eragiten zuen begiratuz gero (hau da, liburu gehien irakurtzen zutenetatik gutxien irakurtzen zutenetara dauden aldeak), ohartuko gara euskal idazleak gustukoen zituen inkestatu askoren atzean gutxi irakurtzen zuen pertsona daukagula eta gaztea. Adinak gora egin ahala, salbuespenak salbuespen, euskal autoreekiko zaletasuna jaitsiz zihoan (gaztelaniaz King-ekin eta Christie-rekin gertatzen zen bezala). Liburutegietara joateko ohiturarik ez zuten. %64,3k onartzen zuten ez zirela joaten (joaten zirenen artean gehienak langileen seme-alabak ziren) eta %35,7k bakarrik baietz. Maileguan hartutako liburuen batez bestekoa urteko bost liburukoa zen. Jendearen iritzia zen funtsezkoa, liburu bat edo beste aukeratzerakoan. Hala ere, aipagarria da tituluak, autoreak eta kritikak 1994ko emaitzetan izan zuten igoera. Badirudi adinarekin irakurlea gehiago fijatzen dela alderdi hauetan. Bere iritzi eta ezagutzak baloratzen ditu eta ez irakaslearenak (hau nabarmena da bi inkestetan). Liburuak euskaraz egoteak eta berauen itxurak ez zuten aparteko garrantzirik.

Zelan erabiltzen dituzte gazteek liburutegiak?