text
stringlengths 473
24.6k
|
|---|
Йӧратымаш, йӧратымаш! Мом маныт вет? Тудо юзо, тудо ныжыл, тудын деч посна ок лий? Э-э, ушет кая! Шер темын тиде мыр-мыр мут-влак деч! Молан? Йӧратымаш уке, вот молан! Ӱдырамаш ден пӧръеҥ (але ӱдыр ден рвезе) вашлийыт. Тидыже тӱрлӧ ситуацийыште лийын кертеш. Вот иктаж-кӧн шочмо кечыже: шампанскиым подылыныт – вуй аҥырген. Але теве дискотеке, весела компаний-влак… А уремыште эше шошо пагыт лийже! Пӱртӱс вет айдемылан моло янлык семынак тӱрлӧ гормон-шамычым «пыжыктен» пуэн. Шошым нунет поснак «ажгынат», химический реакций-влак тӱҥалыт. Тыгай химийже такшым мемнам шукемдаш манын пуалтын, «иге»-влак шочышт манын. Икманаш, пӧръеҥынат, ӱдырамашынат такшым йочан лиймышт шуэш. Вот вара чон манмет кок еҥым икте-весышт деке шупше-е-еш. Тыгодым гормон умбакыже пашам ышта. Вашлийше-шамыч вашла келшен толыт (а уке гын, конешне, чеверын). Келшен толмышт годым «О-о, шӱм пелашем муынам вет» маныт. Жап эртыме семын саде-шамыч икте-весышт дек эше чотрак тунем шинчыт. Палыдыме еҥ палымыш савырна вет, лишылын чучеш, тудын дене мутланаш, пырля лияш тунемалтеш. Гормон-влак эше модыт, а тыгай годым шинча нимом ок уж, пылыш нимом ок кол. «Мый тудын деч посна илен ом керт», – ышталына. Эше кузе кертына, лачак нимом вашталтылме да уэш весе деке тунемме ок шу. Организмыште вашталтыш-влак стрессым ыштен кертыт шол. Эх, ынде йӧратымаш нерген ойлена вет! Тиде кумылым поэт ден писатель-влак пеш моторын умылтарен моштат. Жап эртыме семын йоча шочеш, ушышто тӱрлӧ шонымаш-влак ешаралтыт, илыш шолеш, пашаже-можо… Организмыште вашталтыш-влак лийыт. Вот тунам шинча пӱсемеш: пелаш манын лӱмдымӧ еҥын ситыдымашыже-влак икте почеш весе кояш тӱҥалыт. Тунам пылышат чотрак колеш: ойырен налме еҥын ойлымыжо сырыктылаш тӱҥалеш. Туштак эше ой-каҥаш ден манеш-манеш-влак шокташ тӱҥалыт. Да чыла. Помидор кошкен, йӧратымаш пытен. Такшым гын тудо лийынжат огыл, нигунам огешат лий! Шонен лукмо шижмаш тиде. Чыла.
Александр Белов, Йошкар-Ола
Ушдымо йӧратымаш
Юра дене 2 ий утла келшенна. Палыме лийме деч вара икмыняр тылзе гыч мӧҥгыжӧ унала ӱжын, ача-аваж дене палымым ыштен. Тудо мыйын икымше пӧръеҥем. Мый ончыкылык пелашем семын Юрам гына ужынам. Тудат мый денем ӱмыр мучко пырля лияш шонымыжым шылтен огыл, йӧратымыж нерген ойлен. Йӧратымыжым мый ойлыдеат шижынам такшым. Юра мыйым эре умылен, чаманен, пагален. Чыла шотыштат икте-весе кокласе кылна йомакысе гай ыле. Коктынат студент лийынна. Тунемме деч вара тудо мыйым вашлияш толын, тӱшкагудо марте ужатен. Йолташ ӱдырем-влак мемнам ончен кӧраненыт. Тудынат йолташыже-влак когыньнам тӱняште эн сай мужыр улыда маныт ыле. Шкенан родына-влак деке унала эре пырля коштынна. Кугурак-влак южыжо сӱаным ышташ кумылаҥденыт, южыжо «изи улыда эше» манын игылтыныт. Ме нигӧм колыштын огынал. Пиалан йӧратыше мужыр лийынна. Пырля илаш тӱҥалмешке.
Икте-весе деч посна тетла ик татымат илен огына керт манын, Юра дене пырля илаш шонен пыштышна. Ача-авана-влак тореш лийын огытыл. Мыланна кертмышт семын полшеныт. Но еш семын илаш тӱҥалмына саде пиалан йӧратымашлан мучашым ыштыш. Кызыт ынде молан тыге лиймылан шуко амалым муаш лиеш, но эн тӱҥжӧ: ӧндалалтын-шупшалалтын веле ешым от чоҥо улмаш. Йӧратымаш мӱшкырым ок теме. Тунеммаштат тудо нимыняр ок полшо, чаракым гына ыштылеш. Тӱрлӧ нелылыклан кӧра Юра дене туманлаш тӱҥална. Сырымына годым, вургемем погалтен, тӱшкагудыш лектын каем ыле. Икмыняр кече гыч Юра мыйым адак омса воктене вашлиеш. Мый орадыла шӱйышкыжӧ кержалтам, тудо мыйым чот-чот ӧндалеш… Адакат пырля. Адак иквереш кочкаш шолтена, сурт сомылым ыштылына, тунемаш тӧчена. Тыге уэш вурседалмешкына. Ситартышлан Юра йолташыже-влак дене кочывӱдым подылаш тӱҥалын, мыйым тӱрлӧ семын ушкален. Тидлан кӧра ик гана ӱмбакем кидшым нӧлталын, перынеже улмаш. Чынак пера ыле мо, але уке, ом пале. Мый лӱдмем дене шортын-шортын лектын куржынам. Тудат «мом ыштылам» маншыла, вуйжым кучен кодын. Тылеч вара йолташ ӱдырем-влак мыйым тӱшкагудо омса воктене Юра деч эре авырен налыныт, а тудым шӱкал гына колтеныт. Йӧратымашем верч уш каен шортын кийымем годым нуно мыйым кажне гана лыпландараш тыршеныт. Юра шкежат чот йӧсланен, палем. Шуко гана мый денем вашлиймашым кычалын, пырля лияш сӧрвален. А мый шке йӧратымашем деч лӱдынам.
Тынаре жап эртен. Ынде кажнынан шке ешна уло. Кажне шке семынже пиалан. Но тунамсе ушдымо йӧратымашнам шарналтемат, логарыш комыля толеш. Юран шижмашыжат мыйын гаяк, палем…
Марина Стрелкова, Волжский район
Йӧратен ом мошто
Пытартыш жапыште ик шонымаш ушем гыч ок лек: молан мый мужыр деч посна улам? Кок гана марлан лектынам, кок ганажат ойырленам. Икшывем-влак улыт. Нуным ончен кушташ шкетлан неле гынат, пелаш дене чылтак илен ом мошто. Пӧръеҥ-влак шыдем веле луктыт. Омат пале, могай пӧръеҥ мылам кӱлеш ыле? Икымше пелашем шып коштмыж дене, эре пашам ыштымыж дене да утыждене ласка улмыж дене сырыктара ыле. Кеч ик гана йӱкшым кугемдыже ыле! Кокымшо марием чот чолга да йорга лийын. Тиде койышыж денак чоным йӱкшыктарен. Мый марлан кӱлеш манын гына лектынам. Пӧръеҥ кеч-могай пашаче, ушан, мотор але поян лиеш ыле гынат, мылам уто проблемыла веле чучеш. Тудлан шке шонымым умылтараш тыршыман, тудын дене ыштышаш пашам каҥашыман, тудын шонымыж семын илыш радамым келыштарыман, эше тудлан тӱткышым ойырыман, келшаш тӧчыман. Пеш кӱлеш! Йоча-влаклан ача лийже манын, молан чытен илаш? Шкалан шке оза улам, пашадарем ситыше, илыме верна уло. Южгунам гына шонкалем да йӧсын чучын колта. Жаплан кеч вийдыме лийын, пӧръеҥын вачышкыже эҥертыме шуэш… Но тунамак чытырналт каем. Ик жаплан ласка лиймылан кӧра веле пӧръеҥжат ок кӱл такшым, вараже садак нуно вуйым веле аҥыртылыт. Самырыкем годым пӱралтынак гын, садак шке пелашемым вашлиям манын шоненам. Но уке улмаш. Ынде ийгот погынымо дене тыге шонкалем: мый йӧратен ом мошто гын веле? Шкеже ала йӧратыме лийнем, но весылан ты шижмашым пӧлеклен ом мошто. Йӧратымаш кумыл икшывем-влаклан веле сита.
Ирина. Йошкар-Ола
lenta
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Мыйын авам, Малена Осиповна Вастаева, 1923 ийыште Янаул районысо Тумна ялеш шочын. Ешыже улан лийын, садлан Сибирьыш раскулачитлен колтеныт. Авамым Павасолаште илыше Катя акаже шкеж дек илаш наҥгаен, изинек ончен куштен, чыла сомыллан туныктен. Авам Киябак школышто шым классым тунем лектын. Сайын тунемын, грамотный ыле. Катя акаже фельдшерлан ыштен. Ӱмбал вургемым чыла шке урген чиктен, пошкудо-влак тувырым, пешметым да молым ургыкташ нумалыныт.
Школ деч вара авам колхозышто пашам ышташ тÿҥалын. Вара йолташ ӱдыржӧ ден когыньыштым трактористлан тунемаш колтеныт. Тыге пасу пашаш кычкалтыныт: куралыныт, ÿденыт, тырмаленыт. «Шошо ага годым шинча йоммеш ыштенна. Пасушто будкышто малена ыле. Кӧн можо уло, тудым кочкынна. Эрден эрак уэш пашаш лектынна. Тракторым шке олмыктенна, южгунам апшатыште ачаленыт», - каласкален тудо. Ачаж деч кечын уверым вучен, но нимогай увер лийын огыл. Южгодым чон йӧсыж дене шортынат колтен. 1943 ийыште Катя акаже колен колтен, авам шкетын кодын. Пошкудо шкет ÿдырамаш авамым пырля илаш ӱжын. Тыге когылянышт куштылгырак чучын.
Авамын ачажын изаже Темьян лÿман улмаш. Тудо Казань олаште тунемын. Ту жапыште, йорло да грамотдымо улыт манын, марий-влакым пеш тунемаш налын огытыл. Темьян павай пеш ушан еҥ лийын. Темьян Гайсинович Вастаевым вараже Валериан Михайлович Васильев манын лӱмдаш тӱҥалыныт. Авам тудо тукымжым раскулачитлымылан верч лӱмжым алмаштен манын шона ыле. Валериан павайже авамлан коклан серышым возен, а ик гана посылкым колтен. Тушко икымше номер журналым пыштен. Могай лÿман журнал лийын, ом шарне. Авам тазаж годым тудым шондык гыч луктын лудешат, уэш поген пышта ыле. Толкыналтше шем ӱпан, пондашан пӧръеҥын портретшым ончыктен, «Тиде тендан павайда, кочада лиеш» манмыже изишак ушешем кодын.
Авам 1946 ийыште Калмиямучаш ялыш ачамлан марлан лектын. Ачам Варшава олам утарыме годым снаряд осколко дене контузитлалтын, йол лужо пудырген. Шуко жап Грузийысе госпитальыште эмлалтын. Вара комиссоватлен колтеныт. Ачам ден авам суртым чоҥеныт, кум эргышт да кум ӱдырышт шочын.
1970 ийыште кылымде ковам Тумнаш унала намийыш. Тунам Изилан ден Раман павай-влак коктынат илат ыле. Рая акай Янаулышто ила. Мый чыла шочшынам омат пале. Авам 1968 ий 10 февралеш шӱм чер дене ош тӱня дене чеверласыш. Тунам мый кумшо классыште гына тунемам ыле. Йӧратыме аваем илыш гыч ондак кайымылан пеш чаманем, кажне ийын сортам чӱктем. Тений витлымше гана уштышым.
Тумнашке Валериан Васильевын музейышкыже миен толын, тудын нерген изишак шукырак палаш ой уло.
Л. ИЗИМЕТОВА.
Изи Калмаш ял, Карагӧл район.
Удмуртий Республика.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Редакцийышкына лудшо деч серыш пурен: «Йошкар-Оласе ик кевытыш пурымекем, тыгай сӱретым ужым: ужалыше ден налше вурседылыт. Кевытыште арулык уке, пашаеҥ-влак шыде улыт. Эсогыл образованийыштат уке докан?»
Тиде серыш негызеш йодыштмашым эртаренна. Чыныш шуаш манын, кок могыржымат колыштман, сандене ужалышынат да налше влакынат шонымашыштым шергалына. Ужалыше ден налше еҥ-влак икте-весышт нерген мом шонат?
Алиса ВОЛКОВА, Шернур район:
– Еҥ-влак тӱрлӧ лийыт. Супермаркетыште пашам ыштенам, опытем уло, сандене уда койышан ужалыше шуэн вашлиялтеш манын пеҥгыдын каласен кертам. А сатум налаш толшо-влак коклаште торжа еҥым шуко ужаш логалын. Шкеныштым йӧршын кучен огыт мошто, ала-кӧ улам манын шонат. Ойлат, пуйто кевытыште пашам ыштыше еҥын образованийже уке. Чын огыл, йолташ-влак, шуко еҥжын кӱшыл шинчымашыже уло, южыштын – икмыняр дипломжо. Вет ятырын шке профессийышт дене пашам муын кертдымылан кӧра кевытышке логалыт. Ончылгоч иктешлымашым ышташ ида вашке.
Туге гынат поро кумылан еҥже шукырак. Ак шотышто чӱчкыдын умылыдымаш лектеш. Тунам кечыгут погынышо осал ужалыше ӱмбак «велеш».
rpt
Юлия КИРИЛЛОВА, Морко район:– Ужалыше еҥын торжан мутланымыжым чӱчкыдын колаш логалеш. Эсогыл шкеат тыгай ситуацийыш логалынам. Кевытыш пурымеке, порын саламлалтат, ласкан шыргыжалат, а ваштарешет пий семын урлен вашештымым колат. Кызытсе жапыште кевытыште ужалыше-влак веле огыл, а шукын вашла уда мутым ойлена. Южгунамже сыраташ огына шоно гынат, но шонымаш йоҥгалтын, еҥын кумылжо волен. Сандене кажне еҥ ондак шке койышыжым эскерышаш: поро кумылан, ныжыл чонан лийман.
Валентина ЧЕМЫШЕВА, Йошкар-Ола:
– Тӱрлӧ койыш-шоктышан еҥ-влак дене вашлияш логалеш. Икте порын саламлалтеш, мом налнеже – йодеш. Весе кычкырен кутыра, кычалтылеш. Шукыж годым чыташ логалеш, вет ме ужалыше семын торжан ойлен огына керт. Но южо еҥ сайын ойлымым, йодмым огеш умыло, сандене тудын семын туран вашешташ перна. Икана тыгай ситуацийышкат логалынна. Мемнан деке чӱчкыдын коштшо еҥ кевытыш йӱшывуя пурен да вурседылын. Икмыняр жап гыч уэш толын, эше «ночкырак» лийын да утыр вурседылын, пашам ышташ мешаен. Тунам меат шкеж семын торжан вашештенна. Кумшо гана толмыж годым шкенжым утыждене чытыдымын кучен, лӱмдылын, кидше денат шуын, сандене Росгвардийын пашаеҥже-влакым ӱжаш логалын.
lenta
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Еш илышым кузе саемдыман? Вате-марий кокласе кылым кузе пеҥгыдемдыман? Йочам кузе чын ончен куштыман? Нине да моло йодышлан кодшо кечылаште Йошкар-Оласе «Интеллектуал» культурно-информационный рӱдерыште Хант-Манси кундем гыч толшо психологий шанче кандидат, этнопсихолог Нина Геннадьевна Айварова вашмутым пуыш.
Нина Геннадьевна Оршанке район Тошто Крешын ялеш шочын-кушкын. Оршанке педучилище деч вара Тошто Крешын школышто вожатыйлан кок ий пашам ыштен. Варажым Москосо Ленин лӱмеш кугыжаныш педагогике институтышто психологий да педагогике факультетыште тунемын. Дипломым налмеке, Йошкар-Олаште Н.Крупская лӱмеш Марий пединститутышто психологий да педагогике кафедрыште тыршаш тӱҥалын. Ешан, кок эрган лиймеке, паша корно тудым Хант-Манси кундемыш наҥгаен. Югорск оласе университетыште тудо 20 ий тыршен.
Кызыт – сулен налме канышыште. Югорскысо ик школышто подростко-влак дене пашам ышта, тыгак еҥ-влак дене частный практикым эртара. Этнопсихологий дене кылдалтше ятыр шымлыме пашам возен.
Мудреч лийман
Украиныште спецопераций эртаралтеш, пӧръеҥ-влакым мобилизацийыш наҥгаят. Тыгай ситуацийыште кажнылан неле, поснак – пӧръеҥ-влаклан. Сандене тыгай годым ӱдырамаш шортын, ойгырен шинчышаш огыл, а шкем кидыш налшаш, мудреч (мунло) лийшаш.
– Кызыт калыкыште чот тургыжланымаш шижалтеш. Ӱдырамаш-влаклан тидын шотышто кузе-гынат полшаш тыршем. Эҥырен, лӱдын шинчен, тудо пеш шуко вийым (энергийым) йомдара. Шот дене илаш кӱлеш. Пӧръеҥ-влаклан куштылго лийже манын, ме эҥертыш лийшаш улына. Нунын пӧртылмыштым чот вучыман, полшыман, йӧратыман, но нуным утыждене чаманыман огыл, – мане Н.Айварова.
Шкем гына шоныман огыл
Нина Геннадьевнан мутшо почеш, кызыт шуко еҥ йоча гай шонкала. Сандене тудо тыгай еҥ-влак дене ятыр пашам ышта, нуным вес семын, кугыеҥла, шонаш туныкта. Эгоцентризм – йоча гай шонкалымашын тӱҥ палыже. Тыгай годым айдеме шкенжым веле шона, ужеш, йӧрата, а еҥым шотыш огеш нал. Тыге шуко еш шалана.
– Кызыт ме шкем ончен куанаш тунемына. А тидыже йоча семын шонкалымашлан шотлалтеш. Пытартыш жапыште шукын селфим ышташ йӧратат. Уремыште ме ончыкылык авам, пелашым огыл, а шкем йӧратыше-влакым ужына. Тиде койыш сай ешым чоҥаш чаракым ышта.
Тыгай ӱдырамашын йочаже уремыште кычкырлаш, шорташ тӱҥалеш гын, тудо «Еҥ-влак коклаште шочшем мыйым намысыш пурта» манын шоналта. Ава кугыеҥла шонен мошта гын, йочан молан тыге коймыжым умылаш тырша да полша ыле.
Ӱдырамаш-влак дене таҥастарымаште, пӧръеҥ-шамыч кандаш пачаш шагал мутланат. Тудо пашаштат кутырен ситара. Мӧҥгӧ пӧртылмеке огеш мутлане гын, шотан ӱдырамаш тидым сайын умыла, а эгоцентричный койышан огеш умыло. Але пӧръеҥ иктаж йоҥылыш пашам ыштен колта гын, тыгай ӱдырамаш вигак пелашыжым игылташ тӱҥалеш. Ушан ӱдырамаш марийжын молан тыге ыштымыжым эн ончыч умылен налеш да ончыкыжым кузе лияш туныкта.
Йоча семын шонкалымаш еш гыч лектеш. Российыште шуко ешыште ӱдырамаш – оза. Шочшышт олмеш чыла ыштат, задачыштым шкеак решатлат, пелашыштын сомылыштым шке ӱмбакышт налыт. Мутлан, ӱдырамаш шкан келшыше йочасадыш икшывым колта, ипотекым налеш, тулеч моло кугу пашам ышта. Ӱдырамаш-влак тыге эре ыштат гын, шочшышт, пелашышт эре йоча лийыт. Нуно кугыеҥла шонаш огыт тунем. Марлан каенда гын, пелаш шеҥгелне илыза, – ойла Нина Геннадьевна.
Ӱдырамаш кече гай волгыдо лийшаш
Ешыште ӱдырамашын рольжо моткоч кугу. Пӧръеҥ ешлан вуйын шога гын, ӱдырамаш ешыште кылым саемдышаш. Вате-марий икте-весым умылен илат, ваш-ваш йӧратат, полшат гын, икшыве пиалан кушкеш, илышыште шке вержым куштылгын муэш. Икшывым шот дене ончен куштыман, сай койышым таптыман – кушкын шуын, тудо илышыжым шке чоҥен моштыжо да пиалан лийже.
Умбакыже 14 октябрьыште лекше у номерыште лудса.
lenta
photo
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Марий Эл Республикын сулло пашаеҥже, мурызо, радиожурналист Раисия Михайловна Даниловалан 28 июльышто 65 ий темеш.
Мутланымашнам Раисия Михайловна тыге тӱҥале:
– Шукерте огыл радиошто «Йоча мыняр ияш гыч пашам ыштышаш?» йодышым тарватеныт ыле. Тӱрлӧ вашмут-влак пуреныт. А мый гын, тиде темым колмекем, шоналтышым: «Ача-авамлан пашам ышташ туныктымыштлан тачат тауштем». Ямдым гына вучен шинчен, илышыште мыланна неле лиеш ыле. Ешыште индеш йоча лийынна. Ача-ава чыла ыштен шуктен огытыл. Колхоз пашашкат коштыныт, сурт сомылкамат тӧрленыт, сандене ме изинек пашам ышташ тунеммынна. Уныкамат изиж годсек пашалан туныктен шогем. Пӧртым эрыктем гын, изи лапчыкым пуэм, кӱмыж-совлам – воктекем шогалтем. Пашам ыштыде, йочам айдеме радамыш лукташ неле.
Икана Советский район Кужмарий селасе клубыш миенам да тушто тыгай возымым ужынам:
«Айдемылан чапым паша конда. Айдемылан лӱмым калык пуа». Туддеч вара тиде – мыйын илыш девизем. Ынде мыланем 65 ий темеш. Кум ияшак, шепкам рӱпшаш йӧрышӧ лиймекак, паша сӱспаным чиен шынденам да тиде ората деч тачат утлен ом керт.
– Ешыште индешын лийында, пашам чылан пырля ыштенда, модаш жап лийын гын, модында…
– Мутым колыштын огынал гын, чылалан логалын. Икана авам Саша шольынан аза лиймыж годым клендырым налын толын. Клендырым шӧреш шулыктарен, азалан пукшен. Изам икмыняр клендырым шыпак налын, а мый тидым ужынам. Мыланем от пу гын, ачалан каласем манын лӱдыктенам. Тыге ме икшыве-влак чыла кочкын пытаренна. Авай паша гын толын, а азам пукшаш нимо дене. Тунам ачана мемнам пулвуй дене пурсаш шогалтен, – шарналта Раисия Михайловна.
Раисия Данилова – Волжский район Корамас кундем Чодыраялын шочшыжо. Ешыште – кумшо йоча, икымше ӱдыр.
– Икымше классыш кайымем сайын шарнем. Шке ургымо тувырым, кофтым чиенам, кылымде марте шовыч кеча, йолыштем – ош носки ден йылгыжше калош. Историй науко кандидат, краевед Михаил Тихонович Сергеевын аваже пошкудына ыле. Авам мыйым ужатен лектынат, пошкудына йодеш: «Зоя шешке, ӱдыретым школыш колтет мо?» «Ынде колтемак, уке гын изажлан тунемаш ок пу. Изаж деч ончыч почеламутым тунемеш», – вашештен авай. Тыге школыш кошташ тӱҥалынам. Иктаж вич икымше класс лийын. Тудо жапыште ача-ава школыш ужатен огытыл, шке коштмо. Классыш пурен шогалмеке, эн шеҥгел радамыште яра парт коклаш шинчынам. Туныктышо ужын шуктен да шке классышкем ужатен колтен. «Э-ла, туге-ла, кызыт сӧсна да ушкал кӱташат лу классым тунем пытараш кӱлеш», – манын икана ялысе ик ӱдырамаш . Тунам тиде ой мыланем чот чонеш логалын. «Мый садак доярке ом лий!» – манын шкаланем ойленам. Кандашымше классыште тунеммем годымак «Марий коммуна» газетыште И.С.Ключников-Палантай лӱмеш музыкальный училищыш вокальный отделенийыш тунемше-влакым погымо нерген уверым ужынам,– каласкалыш мурызо.
Тунам самырык ӱдырлан 10-шо класс деч вара тунемаш толаш темленыт. Мурымо паша куштылго огыл, тидлан ӱнар кӱлеш манын умылтареныт.
– Тунемме годым мемнан мурымынам эре фониатр эскерен. Икымше курс деч вара йӱк связкым тергаш колтеныт да мыланем мурымым чарнаш темленыт. Йӱк связкем начар маныныт. Но мый нигӧм колыштын омыл, шке шонымашкем шуынам, тунемын лектынам. Вара направлений почеш Марий кугыжаныш филармонийыш колтеныт, «Марий Эл» куштышо да мурышо ансамбльыште муренам. Туштак концертым вӱдышӧ семын пашам ышташ тӱҥалынам. Тунам марий концертшымат рушла вӱденыт. Мый гын марла концертым чылт марла эртараш тӱҥалынам. Тыгак марий вургемымат сценышке Зоя Берникова дене ме пуртышна. Тылеч ончыч руш вургемым гына чият ыле, – палдарыш Р.Данилова.
– Те палыме радиожурналист улыда. Кузе тиде корныш шогалында?
– Ондак телевиденийыш пашаш налыныт. Йӱк режиссёрын полышкалышыже лийынам, но тушто шуко шым ыште. Пётр Александрович Степанов телевиденийыште художественный вещанийын тӱҥ редакторжо ыле. Радиошто музыкальный редактор укеат, тудо шке кок вере куржталыштын. Икана Гостелерадиокомитет председатель Николай Фёдорович Рыбаковлан мыйым тергаш темлен. Тыге мыйым обзорым ышташ йодыныт. Тачат тиде икымше обзорым шарнем, Торъял район Кугу Лумарий ансамбльым чот вурсен возенам. Тыге 1980 ийла гыч ГТРК радиошто пашам ышташ тӱҥалынам. Вара 2015 ий гыч 2018 ий марте «Звениговский» шыл комбинатыште пашам ыштенам.
Ынде МЭТР-ыште (Марий Эл телерадиошто) пашам ыштем. Ӱмаште тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствыште погынымаш лийын, мыйымат тушко ӱжыныт. Муро шотышто йодышым тарватеныт. Тунам МЭТР телекомпанийын вуйлатышыже Светлана Талова мыйым пашаш ӱжӧ. Кок тылзе утла шонен коштмеке келшышым. Марий Эл радиош толмеке, йӱк редактор Владимир Аптулаев дене муро-влакым уэш колышт лекна. Южо мурыжым йӧршын кораҥдаш логале. Кызыт шке мутым, семым возат, шкеак мурат. Тидыже мыланем йӧршын ок келше! Ме ондак йылме яндарлык верч тыршышаш улына. Семат пытартыш жапыште алмаштын: ала кавказ, ала руш калыкын, ала марий сем йоҥга – нимо раш огыл.
Радиожурналист улам, сандене передаче-влакымат ямдылем. Мыйын кок программем лектеш – «Рушарнян кастене» да «Марий Эл– мыйынат шочмо вер». Нуно мыланем чот лишыл улыт, – ойлыш радиожурналист.
Раисия Михайловна тора кундемышкат ятыр гана лектын коштын, кушто гына лийын огыл! Пединститутым “Руш йылме да литератур” направлений дене тунем пытарымеке, шкаланже пӧлекым ыштен, эрвел Германийыш каен. Тыгак радиошто пашам ыштымыж годым шуко вере командировко дене коштын: Чехийыш, Польшыш, Финляндийыш, Эстонийыш. «Но Марий мланде деч шерге нимогай кундем уке», – манеш мурызо.
– Те автомашинам мыняр ий виктареда?
– Кресэргым икана каласен: «Правалан тунем лек, машинам пуэна». Машинажым пуат гын, молан тунемаш огыл? Тыге 57 ияш улмем годым автомашинам вӱдаш тӱҥалынам. Ынде кандаш ий кудалыштам.
– Яра жапыште мом ыштеда?
– Яра жапем шагал, но улыж годым «горбатый санаторийыш» ола воктеке
коштам. Пакчаштем емыж-саскам ончен куштем, шуко пеледышем уло.
– Мо тыланда пиал?
– Пиал – тиде тазалык. Пиал – тыйын йочатын сай илыш-корныжо. Кызыт – уныкан ончыкылыкшо. Тыгак лишыл йолташет, пагалыме еҥет-влакын воктенет улмышт. Мыйын тыгай еҥ-влак улыт. Пиалым иктат кумыжеш пыштен конден ок пу. Мый пиалан улам. Марланат каенам, йочамат ыштенам, пӧртымат чоҥенам, пушеҥгымат ятыр шынденам.
Кумдан палыме мурызо, радиожурналист Раисия Данилова кеч-кунам да кеч-кӧлан полшаш ямде. Ийготым шотыш налде, тудлан умбакыже тыгаяк писе, весела лияш тыланена!
blog
lenta
photo
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
«Морко «Марий ушем» гыч кум еҥым сайлышт: кок учитель В.Иванов ден И.Петров, ик кресаньык – Шабруков». Тыгеже мыланна йӧршынат рашемеш: 22 октябрьыште Морко марий-влакын «Марий ушемышт» уже лийын але лачак тиде кечын почыныт да пеҥгыдемденыт.
05.03.2020 05.03.2020 | Марий Ушем
Историй
Марий калыкын XI Погынышкыжо Йошкар-Ола гыч делегат-влакым сайлыме конференций
28 февральыште Йошкар-Ола мэрийын конференцзалышытыже Марий калыкын XI Погынышкыжо делегат-влакым сайлыме конференций эртен…
04.03.2020 | Марий Ушем
Марий погын
Аркадий Большаков – эн ӱшанле ответственный секретарь
«Марий ушемын» кугу пайремже вашеш «Марий ушемын» кызытсе чолгаеҥже-влак ынде тӱрлӧ сомылым шуктеныт. Мутлан, «Марий ушемлан» – 100 ий» документ да материал книгам чумыреныт, тидлан пырчын-пырчын манме гай материалым погеныт.
20.02.2020 17.03.2020 | Марий Ушем
Вашмутланымаш | Историй
Марий Элын 100 ияш лӱмгечыже лӱмеш
Таче, икмыше передачынан геройжо – «Марий ушемын» кызытсе чолга еҥже Николай Викторович Семёнов. Шкеже тудо Юлсер кундемеш шочын кушкын. 2016 ийыште «Ужар» партий гоч Кугыжаныш Думын депутатше-влакым сайлымашке кандидатлан лектын ыле…
13.02.2020 13.02.2020 | Марий Ушем
Вашмутланымаш | Марий Эл - 100 ий
Марий ушем
«Марий ушем» ӱжеш шкеж деке,
Ваш-ваш полшен да пагален илаш.
Уке гын кажныже шкет эҥын,
Огеш му вийым сотемалт йӱлаш
05.02.2020 12.02.2020 | Марий Ушем
Сылнымут
Йодыштмаш
2019 ий идалыкысе иктешлымаш погынымашыште палемдыме паша радамым шуктен, Марий ушем вуйвер ушемын еҥже-влакым йодыш анкетым эрташ ӱжеш. |
«Кугарня» газет редакцийын тӱҥ бухгалтержылан Тамара Аркадьевна Патрушева 15-ше ий пашам ышта. Тыгай чолга ӱдырамаш нерген «кудалше имньымат чарен шогалтен кертеш» маныт. Тудо кажне ийын илыш опытшо дене кӧргӧ вийым шукемден толеш. Кок шочшан ава да кок уныкан кова – эше ятыр еҥлан ӱшанле эҥертыш да йолташ.
Т.А.Патрушева Медведево районысо Малиновский лесоучасткыште 1959 ий 12 ноябрьыште шочын. Чесле лӱмгечыж дене шокшын саламлена да тыгаяк кумылзак, мотор лийын кодаш тыланена.
Неле йоча жап
У Торъял районын эргыже Аркадий Иванович Речкин шке пелашыжым лачак чодыра пашаш толмыжлан кӧра вашлийын. Лесоучастке деч 800 метр торасе Лаврасола ялыште илыше Валентина Григорьевнат чодыра пашаш кычкалтын. Тыге Речкинмыт еш шочын. Илен-толын, вич икшыван лийын. Кум эрге деч вара Тамара ош тӱням ужын, вара – Римма. Ача лесорублан, аваже сучкорублан пашам ыштеныт. Кочаштат, Иван Иванович, Йошкар-Оласе леспромхозын пашаеҥже лийын. Йоча-влакым кова дене коден, ик арнялан пашаш лектын каеныт. А икшыве-влак ача-аваштым моткоч вученыт. Толмышт пайрем гаяк чучын. Кова ты кечылан мончам олтен, кочкаш шолтен, когыльым кӱэштын. Ача ден ава, шӱэш калачым сакен, печеньым але пряникым, колбасам сумкаш оптен конденыт.
Изи годсо жапым Тамара лесоучасткыште курчак дене модын куржталмыж дене шарна. Моло икшыве-влак дене пырля вӱташте, вӱта ӱмбалне да моло вереат модыш пӧртым ыштеныт. А телым, издерым шӱдырен, курыкышко мунчалташ куржталыштыныт, кылмен пытымешке юарленыт. Тунар чот лумаҥ пытеныт, эсогыл пальтоштым шогалташат лиеш улмаш.
Имне кертын…
Тамаран куд ияшыж годым ачаже имне тер дене кудалшыла кумыкталт колен: кычкыме имньын кандыраштыже улшо кӱртньӧ наста оҥышкыжо керылтын. А Риммалан улыжат кум тылзе лийын, варажым тудо Козьмодемьянскысе школ-интернатыште тунемын. Тылеч вара Тамара имне деч лӱдын илен, тер дене кудалме годымат шучкын чучын.
Лач вич ий ончыч Тамара Аркадьевна имньым икымше гана кушкыж шинчын, да тунам веле чоныштыжо ласкалыкым шижын. Тидыже илышыште тӱрлӧ планым шуктен кертмым умылтарен, шӱм-чоныштыжо шке вийлан ӱшаныме шотышто кугешнымаш шочын. Имне ӱмбалне шинчыме годым тудо кӱшычын илышым ончалаш, вес семын ужаш да сомылым эше талынрак ышташ вийым шижеш.
Авашт варажым вес ялышке марлан каен, сандене йоча-влакым ковашт Анна Игнатьевна ончен. Грамотым палыдыме да шотлен моштыдымо еҥ кугу оксам гына шотлен моштен. Усталык кова деч кусна, маныт. Санденак, очыни, Тамара уныкаже ӱмыр мучко цифр «курыкым тарватылеш», ты кугыжанышыште ила.
Лесоучасткыште шукынжо баракыште иленыт, а Речкинмыт посна пӧртым ыштеныт, мончам чоҥеныт. Баракыште илыше еҥ-влакат вӱта ден мончам келыштареныт.
Аважынат ӱмыржӧ 52 ияш улмыж годым трагически кӱрылтын, оҥышкыжо шаньык керылтын.
Тӱрлӧ школ, паша
1-3-шо класслаште Тамара Малиновский лесоучасткысе школышто тунемын. Кок изаже Медведево школыш коштын. Лачак ты жапыште Руэм школым чоҥен шуктеныт. Йоча-влакым тушко ГАЗ-53 але ЗИЛ-157 машина дене шочмын наҥгаен коденыт, шуматкечын мӧҥгеш конденыт. Руэм деч ик меҥге тораште, Имэҥер ялыште, интернатыште иленыт. Ӱдыр-рвезе-влак кузовышто кудалме годым кажне пайремлан концертым ыштыме нерген кутырен келшеныт. А вара, сумкам кудалтен, клубыш куржыныт. Гармонь да баян уке гынат, муреныт да куштеныт. Клуб воктенак завод ден пилораме лийыныт, тусо пашаеҥ-влак концертым кумылын ончаш коштыныт.
10-шо класс деч вара МАССР-ысе Статуправленийыште ик тылзе пашам ыштен. Марагрохимийын Аксаматовысо спецотделенийыштыже Тамаралан бухгалтерлан тунемаш каяш темленыт. Тыге 10 тылзе Йошкар-Оласе счетоводно-бухгалтерский школышто шинчымашым пога. Тылеч вара Аксаматовысо спецотделенийыштыже пӧртылеш. А эн сай опытым Йошкар-Оласе нефтебазыште пога, тыште тудо лу ий бухгалтерлан пашам ышта.
Неле перестройко жап Тамара Аркадьевнам тӱрлӧ предприятий еда коштыкта. «Марий ушемыште», Колумб лӱмеш тоштер-рӱдерыште тыршымеке, 2004 ийыште «Кугарня» газетын тӱҥ бухгалтерже лиеш. Тыште 15 ий тӱрлӧ редактор дене вашла умылен, дебет ден кредитым шотыш конда.
Еш илыш, ласкалык
Шернур вел марий Анатолий Зиновьевич дене 25 ий пырля илашышт вел пӱралтын улмаш. «Ондак предприятийла гычат пашаеҥ-влакым пареҥгым погаш колтеденыт. Самырык рвезе Медведевысе агротранспортный предприятийыште пашам ыштен. Акаж дене Руэмыште илен. Сельхозопытный станцийын пасуштыжо палыме лийынна. Копалке почеш пареҥгым поген кайыме годым ала-молан дыр моло дечын почеш кодынам, а тудо ик рвезе дене мыланем эре полшеныт. Тыге ик ий келшышна, да 1979 ий 15 сентябрьыште сӱанна лие», – каласкалыш тӱҥ бухгалтерна.
Т.А.Патрушеван йӧратыме пелашыже гармонь дене сайын шоктен. Пиалан самырык-влаклан Юмо кок шочшым пуэн. Катя Йошкар-Олаштак ила. А Валя кодшо ийын Санкт-Петербургышто качым муын, марлан лектын.
Пытартыш вич ийыште Т.А.Патрушева – моторлык шотышто консультант. «Кажне еҥ шке моторлыкым шижын илыже манын шонем, – манеш тудо. – Ӱдырамашын, пӧръеҥын тӱжвал тӱсыштым арален кодымаште полшаш, умылтараш тыршем. Мемнам ужын, йоча-шамычат шкем сӧрастараш тунемышт. Тидыже илышыште изи огыл верым налеш».
Марий ӱдырамашын кожмак койышыжо ятыр мер сомылышкат таратен шоген. «Марий ушемын» активисткыже ятыр мероприятийыште шкенжым ончыктен, тӱрлӧ каҥашымашке ушнен. 2008 ийыште, тыгак 2012-2014 ийлаште Марий Мер Каҥашын Тергыше комиссийжым вуйлатен. Кок гана шочмо Малиновский лесоучасткыште ял пайремым эртарен.
Кызыт Т.А.Патрушеван шочмо вершӧрыштыжӧ улыжат кум илалше еҥ ила. «Кушто шочынам, тушто шуко вийым налам, чон ласкалыкым шижам. Кеҥежым лач тушто эртарем, пакчасаскам ончен куштем», – манеш Тамара Аркадьевна. Лишыл жапыште тудо чынже денак сулен налме канышыш каяш да уныка-шамычлан шукырак жапым ойыраш тӱҥалаш шона.
Эльвира Терентьева.
blog
lenta
photo
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Марий Турек район Марий Купто ялыште лийме годым ятыр оҥай еҥ дене вашлийынна. Тыге, икте да весе дене мутым вашталтен, верысе чолга ӱдырамаш Галина Тихонова дене ялысе селекционер Алексей Ягодаровын суртышкыжо миен пурышна.
Галина Сергеевна кажне сурт, уло ялже нерген кумылын каласкалыш да шуко поро мутым тиде пӧръеҥ шотышто ойлыш. Алексей Спиридонович лачак пакчаштыже шогылтын. Палемдыман, тиде айдеме ялысе калыклан тӱрлӧ кушкылым ончен кушта.
– Тиде – казацкий лӱмегож, – тыштак кушшо лӱмегожым ончымем ужмеке, суртоза палдарыш.
Воктенак изирак ерым ыштыме, тудым авырен шындыме. Сад-пакчазын шкешотан изи питомникыштыже мо гына ок куш: олма, грушо, сливе, вишне, шоптыр, виноград…
– Тиде виноградше – «Свенсон ред» лӱман американ урлык, тудым рушла каласаш гын, «перспективанлан» шотлем, – ойла селекционер. – Кушкын гына шужо.
«Теле мучко тудым кузе аралыман?» манын йодмемлан вашештыш:
– Йӱштӧ пагытлан тудым сайын леведман, тунамлан виноградын укшыжо кӱрен тӱсан лийшаш.
Вара сыренрак ешарыш:
– Паледа, Челябинск ола гыч «Онтарио» урлыкым колташ йодынам, а колтенытше весым – канде виноградым. «Рилайнс» урлыкым йодынам, адакат весым гына колтеныт…
Теве прививкым ышташ тӱрлӧ кушкыл коеш. Селекционер Свердловск, Челябинск олаласе, Йошкар-Оласе ботанический сад ден опытный станцийла гыч сай урлыкаш вондер-влакын укшыштым нерешта, вара нуным шке пакчаштыже прививке йӧн дене шара.
– Виноградым ончен куштен моштыман, тунам гына тудо сай лектышым пуа, – ойла Алексей Спиридонович.
Пакчаште мӱкш омарта коеш. Мӱкш-влак леве игечылан кӧра леток воктене погынен шинчат.
– Сентябрь тылзыште виноград йошкарге, кына тӱсан лийшаш, – шонкала суртоза. – Но тений игече йӱштӧ лийын. Чылажат кок арнялан почеш толеш…
«Урлыкым кушто эше налыда?» йодмемлан Алексей Спиридонович каласыш:
– Мутлан, «Калиновка» урлык – Урал кундем гыч селекционер Андриан Котовын коллекцийже гыч. Кушкылжым Артемовск гыч почто гоч выписатлем, вара тудо бандероль дене толеш… Южо кушкыл черлана, шошым тудым эмлаш перна. А мемнан кундемыште у урлык – «Вилга» сайын кушкеш.
Грушым да моло пушеҥгым палаш тудо кажнышкыже биркым сакален. Мыят шканем пален нальым: южо олмапун кӱкшытыштӧ кок метр деч шукырак ынже лий манын, тудым пӱчкыт. Уста пакчазын питомникыштыже чыла кушкеш, теве йол йымалне пеледыш-влак кызытат пеледыт.
М. СКОБЕЛЕВ
Авторын фотожо
Лудаш темлена:
Ял илыш
Ялысе сурт оласе гай лийже
У Торъял районысо Шӱвылак ялыште курыкан верыште верланыше кок пачашан мотор сурт мылам поснак келшыш. Озаже – Александр Шишкин. лудаш…
ИЛЫШ ЙЫЖЫҤ ПЕНСИЙ ТАЧЕ ЯЛЫШТЕ Ял илыш
Пашаче ӱдырамаш – моторлык, кече, тӱтан…
Жаплан келшышын Мучаш. Тӱҥалтышыже 66-шо номерыште Пашаче ӱдырамаш – моторлык, кече, тӱтан… Яллаште илыше-влаклан чевер кеҥеж могай шарнымашым коден? лудаш…
Ял илыш
Пикшын умдыжо, кӧгӧн, той шерге…
Пикшын умдыжо, кӧгӧн, той шерге… Оршанке район Кугунур селаште Николай Иванович Аганин да тудын тоштерже дене палыме лийынна. Тудо лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Лӱмлӧ артистын лӱмгечыже
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Ийгот мыняр ешаралтеш, тунар чӱчкыдынрак самырык жапым шарналтет, йоча жапыш пӧртылат. Шке кӱкшытет гыч ончен таҥастарет, сайжым, удажым палемдет. Мый Совет жапын айдемыже улам, садлан илыш умылымашем тудо саман дене кылдалтын. А йоча пагыт, рвезылык - кажне айдемын эн пиалан жапше. Лудмыда годым «Тыште мо сайже?» манын кертыда. Поро ден осал, сай ден уда эре йыгыре коштыт, садлан вурсен ида акле.
Кодшо курымын 60-шо ийлаштыже ял калык ончыкылыклан ӱшанен илен. Керосин лампе волгыдым гына ужшо калык, «Ялыш электричество пура» манмым колын, чот куанен ыле. Кажне еҥ суртшо воктене палемдыме вереш меҥгылан лакым кӱнчаш пиже. Кӧ кертын огыл, нунылан виянрак, рвезырак еш-влак полшышт.
Эше тыгаят ушеш кодын. Туныктышо Андриян Умуракович Умураков кугурак йоча-влак дене пырля кажне сурт воктене ӱяҥгым шындышт. Мемнан кушкын шумо жаплан нуно кугу пушеҥгыш савырнышт. Ӱдыр-влак кастене «Ӱяҥгыште шӱшпык шӱшка, садлан мемнан шӱм йӱла» манын такмаклат ыле.
Шыже шуо. Ялна у илыш дене илаш тӱҥале. Кастене кажне суртышто электролампын волгыдыжо койын. Йоча-влаклан мӧҥгӧ пашам кастенат шукташ йӧн лийын. Тунам телевизор уке ыле. Пырдыжыште радио кечен. Уверым калык тушеч колыштын. Тӱҥалтыш классым тунем лекше-влак 1970-ше ий марте Анач ялысе интернатыште иленыт, тунемыныт. Корно тора лийын, эсогыл виклан кумло километр погынен. Каныш кечылан мӧҥгӧ пӧртылаш пеш йӧсӧ ыле.
Садлан Старокуктово ялысе школыш кошташ тӱҥална. Тушкыжо индеш километр веле лиеш. Кызыт «веле» манам. А тунамже йолын ошкылаш кужаш чучын. Кукшо, кечан игече годым корнылан шагатат пеле але кок шагат каен. Йӱран, йӱштӧ, поранан игечыжат ятыр лийын. Тиде школ пеленсе интернатыште кок ял гыч витле-кудло йоча иленна. Пӧртылмӧ годым «Беларус» трактор орван але ГАЗ машинан кузовыштышт каенна гын, тидым пиаллан шотленна! Интернатысе илышым шарналташ гын… Эре кочмо шуэш ыле. Молан? Пӧрт гыч намийыме кочкыш кум кечыште пытен. Арня покшелне, воспитательница деч йодын, киндылан миен толынна. Урок деч вара йолын пӧртылынна да эрденак, урокыш шуаш манын, пычкемыш годым лектын ошкылынна. Интернатыште «шылан шӱрӧ» манметым кочкын огынал. Южо йочан нерже гыч чӱчкыдын вӱр йоген. Гемоглобин начар лийын докан. Чиемнат тунам сайжак лийын огыл.
Шошым, лум левен пытымек, пасуш кодшо олымым йӱлаташ, ферма воктенсе вер-шӧрым шӱкшудо деч эрыкташ лектына ыле. Кеҥежым лагерьыште ушменым кугемденна, шуэмден, шӱкшудо деч эрыктенна. Кӧ кузе тыршымым аклен, отметкым шындат ыле. А шыжым адак, школ дене лектын, арня-кокыт тиде ушменым пасу гыч поген эрыктенна. Южо ушменже тугай кугу лийын - машина орваш кудалтен сеҥен огынал! Поген налмек, йоча-влаклан пашадарым тӱленыт. Куанже мыняр лийын! Илыш ончыко каен. Техника колхозыш шуко толаш тӱҥалмеке, йоча вийым тынар кучылтмым чарненыт. «Мемнам суксына арален кондыштарен докан», - шоналтем южгунам.
Тунемме жап гыч ик случай ушеш возеш. Кудымшо классыш коштам ыле. 1972-шо ий ноябрь тӱҥалтыш. Пасушто ушмен шуко кодынат, председатель директор деч йоча-влакым полшаш колташ йодын.
А игечыже! Тыгай годым «Сай оза пийжымат уремыш ок лук» маныт. Ночко лум лумын, мардежан. Школ гыч, «Беларус» орваш шынден, индеш километрым кондышт. Толын шумеш, нӧрен пытышна. Волышна. Пасушто моткоч лавыран. Чывиге гай туртын шогалынна. «Куржталза, тарванылза, яра ида шого - кылмеда!» - пашаш ушеныт мемнам. Тыште сайжат лийын. Огына тарваныл гын, кылмена ыле. Пижна нӧрен - кидна кылмен. Эше, лышташым пӱчкын, ушменым эрыкташ кӱлын. Кугурак-влак орваш оптеныт. Ме ялешак кодынна, а вес ялыш кайыше-влак чот кылменыт, шукыжо черланеныт.
Тыгайжым чон йӧсын шарналтет. Шукыжо садак порын шарналтеш. Уржа-сорла жапыште, кеҥеж кастене, идымыш шурным куаш коштынна. Пашам модын, воштылын ыштенна да йӱд пычкемышыште иже пӧртылынна. Але шыжым школ дене пареҥгым погаш луктыт ыле. Туныктышо-влак, ведрам каплен, шолгымеш пареҥгым кӱктеныт. Умша йырна шемем пытен! Ваш шинчышын шемемше умшажым ужын, воштыл-воштыл, пареҥгым кочкынна.
Ыштыме пашалан оксам налынна гын, тиде посна куан кумыл лийын.
Кеҥеж арам эртен огыл. Кызытсе йоча-влаклан ойлет гын, огыт ӱшане. Чапле школышто тунемыт, мӱндыр ялла гыч нуным кечын автобус кондыштара. Вургемышт у, мотор. Интернет, телефон, телевизор, смартфон, айфон - мо гына уке! Илыш гына тыныс лийже! Нигӧнат шинчавӱдшӧ ынже його.
Кеч-мыняр неле лийын гынат, ме садак йоча да самырык жапнам порын шарналтена. Тугодсо жапыш пӧртыл савырныме шуэш. Тунамсе кугу кандаран сакырым, чӧгыт дене пудыртен, уэш тамлен ончынем. «Чупа-чупс» олмеш - «петушокым», а кызытсе тӱрлӧ-тӱрлӧ кампет олмеш - «Дунькина радость» манметым...
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
22 мартыште Марий кугыжаныш университет Почмо омса кечым эртара. Тушко тений школым, колледжым, гимназий ден техникумлам тунем пытарыше, тыгак нунын ончычсо выпускникышт погынат. Тиде пайремыш ректорат, факультет ден институтлан, приемный комиссийын вуйлатышышт толыт. Самырык тукымым МарГУ-н шумо сеҥымашыж дене палдарат. Студклуб ончыкылык абитуриент-влаклан кугу концерт программым ямдылен.
Почмо омса кече вашеш ме университетын ректоржо, экономике науко доктор Михаил Швецов дене вашлийын мутланышна. Тидлан вес амалат ыле: Марий кугыжаныш университет государственный аккредитацийым сайын эртен да тидын нерген 2015 ий 9 февральыште Рособрнадзор 142-шо номеран приказым луктын. Икымше йодышна лач тидын дене кылдалтын ыле.
— Пеш неле процедурым эртышна, — умылтарыш Михаил Николаевич, — но коллектив тиде экзаменым нимогай экшык деч посна кучыш. Коллективлан кугу тау, чылан тыршен ямдылалтыныт. Вузлан шушаш 6 ий жапыште образовательный пашам шуяш правам пуымо, тудо кугыжаныш финансированийым налеш, университетлан бюджет верым ойырат.
— Те ынде кок ий МарГУ-м вуйлатеда. Тыште ятыр вашталтыш лийын, ончыко кугу ошкылым ыштыме. Кодшо ийыште «Эмлыме паша» у специальностьым почда. Республикыште икымше гана кӱкшыл шинчымашан медицине кадрым ямдылаш йєн лекте. Очыни, тышан чарнен огыда шогал?
— Тений ме абитуриент-влакым у «Фармаций» специальностьыш погаш тӱҥалына. Тунем пытарымеке, «провизор» профессийым налыт. Нунылан республике ешартыш 30 бюджет верым ойырен. Тидлан кугу таум Марий Эл вуйлатышын сомылжым жаплан шуктышо Леонид Маркеловлан каласыман. Кызыт Медицине да естественный науко институтлан Изи Какшан серыште у тунемме корпус чоҥалтеш. Тушто медицине кадрым ямдылаш чыла йӧн лиеш.
— Ий еда университет ятыр у направленийым почеш, тидым ышташ сай туныктымо-шанче базе лийшаш.
— МарГУ — классический университет, лач тыште фундаментальный науко вийым налеш. Тиде ӱшанле негыз, тудлан кєра ончыко пеҥгыде ошкыл ышталтеш. Шукетре огыл Марий университет нефтехимический промышленностьлан специалист-влакым ямдылаш тӱҥалеш манына гын, мемнам фантастлан шотлат ыле. Но тиде чын. «Миррико» компаниий мемнан деке тыгай йодмаш дене лектын. А тудо нефтепромысловый химий да сервис рынкыште лидер-влак группыш пура. Тений ме у «Нефтехимий» профильым почына.
Кажне ийын вузышто магистратурыш тунемаш пурышо-влакын чотышт ешаралтеш: ӱмаште 25 бюджет вер лийын гын, тений 205 марте кушкын.
— Марий университет «оборонко» дене пашам ышташ тӱҥалын. Провинциальный вузлан тушко логалаш куштылго огыл.
— МарГУ-што чынжымак кӱкшӧ квалификациян еҥ-влак пашам ыштат. Уникальный прибор ден оборудованийым ыштен кертыт, тидын шотыштак оборонно-промышленный комплекслан. Ме грантым сеҥен нална да ОПК-лан кӱкшӧ технологиян продукцийым ыштен луктына. Эше Полупроводник прибор завод дене пырля тиде отрасльлан «ОПК-лан у кадрым» проект почеш специалист-влакым ямдылена.
Пытартыш жапыште пашам пуышо-влак дене ӱшанле кылым кучена, нунын йодмышт почеш туныктымо пашашке вашталтышым пуртена, стратегический партнер-влак дене ойпидышым пеҥгыдемдена. Нунын коклаште «Россий Сбербанк», «Акашевский» сурт кайык фабрике, «Марбиофарм», Полупроводник прибор завод да молат улыт. Тыште мемнан студент-влак ончыл технологийым шымлат, кызытсе жаплан келшыше оборудований дене практике жапыште вашлийыт. Манмыла, чыла гаяк отрасльыштат, тидын шотыштак ялозанлыкыште. Тунем пытарымеке, мемнан выпускник-влак Марий Элысе эн сай предприятийлаште пашам ышташ тӱҥалыт.
— Ме палена, МарГУ кӱкшӧ квалификациян специалист-влакым веле огыл, тыгак элын чын патриотшо-влакым кушта.
— Тыгак лийшаш: вуз чыла шотыштат порядочный еҥ-влакым туныктен лукшаш: патриот, таза илыш йӱлам аклыше, спорт дене кылым кучышо, еш поянлыкым, элын историйжым пагалыше-влакым. Ме кызыт Кугу Сеҥымашын 70-ше идалыкшым вашлияш ямдылалтына, самырык чоныш патриотизм шӱлышым шыҥдарыше ятыр мероприятийым эртарена. Тышке МарГУ-н «Воскресение» поисковый отрядшат шке надыржым пышта.
— Икмыняр ий ончыч МарГУ-што йотэл гыч студент-влак йӧршынат лийын огытыл, манаш лиеш. А тиде — вузын эффективностьшым ончыктышо критерий кокла гыч иктыже. Таче кечылан тендан вуйлатыме вузышто могай сӱрет?
— Кок ий ончыч 19 иностранный студент ыле. Кодшо ий 130 утла еҥым тунемаш налме, эше 29 еҥ подготовительный отделенийыште тунемеш: Ангола, Сирий, Марокко, Конго, Замбий, Афганистан да СНГ гыч улыт. Поснак Таджикистан Республик дене кылна пеҥгыде. Тусо образований да науко министерствылан таум ыштыман. Лишыл жапыште йотэл гыч студент-влаклан англичан йылме дене туныктымо направленийым почына. Тунам Китай, Индий, Пакистан гыч студент-влакым мемнан дене ямдылаш йӧн лиеш.
МарГУ-шко пошкудо регионла гычат абитуриент-влак кумылын тунемаш толыт. Поснак шукын Киров область гыч, тыгак кодшо ийын мемнан вузым Угарман, Свердловский, Ростовский областьла, Татарстан, Башкортостан, Коми, Чуваш республикла, Хант-Мансий да Ямал-Ненецкий национальный округла, Москва ола гыч ойырен налыныт. Чылаже тушеч 150 еҥ тунемаш пурен.
— Тыге лектеш, Марий кугыжаныш университет Российысе Минобрнаукышто сай репутаций дене пайдалана, сандене кажне ийын бюджет вер ешаралт толеш.
— Чынак, мыланна ўшанат, ме тудым шке пашана дене пеҥгыдемдена. Теве 2013 ийыште МарГУ эффективность шотышто 7 критерий гыч 6-ым сайын шуктен. Тыгай вузшо Российыштат икмыняр веле погына. Тидыже вузлан ончыко виянаш корным почеш. Тений ме кызытсе жаплан келшыше 750 верлан у тӱшкагудым чоҥаш тӱҥална. Тидыже студент-влакын илыш условийыштым саемдаш полша.
— Те палемдышда, классический вуз – тиде образований веле огыл, а шуко шєрынан шанче паша. Наукым виянден колташ могай йӧным кучылтыда?
— Кок ий жапыште ончыко кугу ошкылым ыштыме. Преподаватель-влакым курслаште туныктен лукмо, шанче инфраструктурым уэмдыме, научно-шымлыме пашалан ятыр шийвундым ойырымо. 2012 ийыште 9,6 млн. теҥгем колтымо гын, 2014 ийыште — 46,3 млн. теҥгем. Кодшо ийын 62 у шанче проектым илышыш шыҥдарыме.
— Те республикыште эн ончыч талантан самырык тукымлан «Республикын достоянийже» программым темленда ыле. Нуно шкенан Марий Элыште шинчымашым налышт манын тургыжланеда. Кузе тиде программе пашам ышта?
— Программым республике вуйлатыше сайлан шотлен, сандене верысе «ломоносов-влак» шкенан дене тунемаш кодыт. Кӱшыл шинчымашым налын, республикын интеллектуал фондшым пойдарат. Шукын кугу ола-влакым идеализироватлаш йӧратат. Мемнан дене илышлан кӱлешан сай образованийым налаш лиеш гын, молан ала-кушко каяш тыршыман? Ӱшандарен каласен кертам: МарГУ-н выпускникше-влакым мемнан дене веле огыл, Россий ден тӱнямбалсе вӱдышӧ компанийлашкат пашаш кумылын налыт.
Палемдыман, кок ий почела Марий университетыш кӱкшӧ балл дене ЕГЭ-м кучышо абитуриент-влак тунемаш пурат.
— 22 мартыште МарГУ Почмо омса кечым эртара. Ончыкылык абитуриент ден нунын ача-аваштлан могай тыланымашым каласеда ыле?
— Эн ондак чыла шонкален-вискален налман. Кризис пагытыште вес кундемлаште, олалаште тунемаш, илаш куштылго лиеш мо: корно роскот, илыме верлан тӱлаш, кочкаш-йӱаш ятыр шийвундо кая. Молан ала-кушто пиалым кычалаш, кунам шочмо республикыштак сай шинчымашым налаш, тунем пытарымеке, чонлан келшыше пашаверым муаш лиеш гын? Мый ӱшандарен каласен кертам: мемнан деке тунемаш толыда гын, ода ӧкынӧ, шонен пыштымыдам илышыш шыҥдараш чыла корно почылтеш.
МарГУ 22 мартыште Почмо омса кечым эртара. Ончаш »
Автор: Леонид Гимаев
МарГу-н архивше гыч налме фото-влак;
Йолташ-влаклан палдараш
Шонымашым ешараш Отменить ответ
Имя *
Email *
Комментарий
Δ
Тыгак тыланда келшен кертеш
Кечышот. 25 ноябрь (кылме)
Мо дене тиде кече шарнымашеш кодын? Могай лӱмлӧ еҥ шочмо кечыжым палемда? Тидын нерген «Кидшер» интернет-журналын материалыштыже.
Кечышот. 24 ноябрь (кылме)
Мо дене тиде кече шарнымашеш кодын? Могай лӱмлӧ еҥ шочмо кечыжым палемда? Тидын нерген «Кидшер» интернет-журналын материалыштыже.
Йошкар-Олаште калык мастар-влакын этнофорумышт лиеш
Форумышто мастар класс-влак, вургемым ончыктымаш, доклад-влак лийыт
Савыктыш нерген
Рекламе
Редакций
Сайт нерген
Проектлан полыш
Лийза мемнан дене пырля
Любое использование материалов допускается только при соблюдении правил перепечатки. Настоящий ресурс может содержать материалы 16+ |
Подростко-шамыч чылажымат чон вошт колтат. Тидлан кӧра нунын депрессий чӱчкыдын лиеда. Могай амал самырык ӱдыр-рвезе-влак коклаште тыгай кумыллан ылыжаш амалым луктеш? Кузе тудын деч шкем шекланыман да аралыман? Тидын нерген Йошкар-Оласе 7-ше номеран школын педагог-психологшо Любовь Вячеславовна Каяткина умылтара.
Тидын шотышто эн ончыч ача-ава-влаклан теве мом палыман: депрессий — тиде чер, тудым врач-психиатр пеҥгыдемда. Сандене икшывылан жапыштыже комплексный, профессиональный эмлалтмашым палемда. Пытартыш жапыште подрстко-влак колаште депрессивный состояний чынжымак чӱчкыдын вашлиялтеш. Тидлан тыгай амал-влак лийын кертыт.
Кушмо семын подросткын организмыштыже гормональный вашталтыш лиеш. Тудыжо психикымат тарвата, тыгодым кушшо икшывын тидын шотышто стабильность манмыже але пеҥгыдемын шуын огыл. Тыгак тидын годым эше иктаж неле ситуаций дене тӱкна гын, депрессийлан вияҥаш амал шочеш.
Лишыл еҥым йомдарымаш але илышыште вашлиялтше вес йӧсылык.
Ешыште иктаж-кӧн депрессий лийын гын, тылеч вара йочан тазалыкшым эскерыман да специалист дене тергыман.
Ик ола але эл гыч весышке илаш куснымаш подрсткылан кугу стрессым конден кертеш. Тыгодым подросткылан у вер деке тунемман, у йолташ-влакым кычалман. Тошто йолташ-влак верч колянымаш подросткын чонжым кӱрыштын кертеш, ача-авалан тӱткырак лийман.
Шке таҥаш ӱдыр-рвезе-влакын мыскылымыштлан (интернет гочат), индырымыштлан кӧра.
Икымше йӧратымаш шонымо семын огыл эрта гын.
Депрессий марте подросткым шукташ огыл манын, ача-ава-влаклан нунын дене мутланаш тунемман. Йочан чоныштышжо мо ышталтмым шижман. Тидлан йолташ лийман, тӱрлӧ темылан мутланаш ӧрман огыл. Тыгак тазалыкыштым эскерыман.
Икшывын депрессивный состоянийште улмыжым тыгай вашталтыш-влак шижтарат:
Шагал але шуко кочкеш. Утыждене шере кочкышлан толаша.
Омыжо уке але, мӧҥгешла, эре малымыже шуэш.
Кунам йӧратыме сомылжо деке интерес йомеш. Нимоат тудым огеш куандаре.
Шкенжым эскерымым чарна. Еҥ-влак коклаште мом чийымыжым, шкенжым кузе кучымыжым ок шеклане.
Чӱчкыдын вуйжо але мӱшкыржӧ коршта. Врач дене тергымашым эртыме годым чер огеш палдырне гын, тудын депрессий лийын кертеш.
Подросткым депрессий ынже лий манын, ача-ава-влакым шке икшывышт деке утларак тӱткӧ лийман.. Любовь Вячеславовнан ойлымыж почеш, ты чер икшывым суицид мартеат шуктен кертеш але тидым ышташ шонымашым ылыжта. Тидыже эн шучко! Садлан ача-ава-влаклан икшывыштын койышыштыт иктаж вашталтышым ужыт гын, профессионал-влак деке обратитлалташ ӧрман огыл. Кӱлеш жапыште сай полышым пуымаш тӱрлӧ осал паша деч утарен кертеш. А тыгай марте шукташ огыл манын, шке шочшылан кеч-могай ийготыштат эн ӱшанле ача, ава, йолташ лийман!
lenta
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Сорла тылзын кумшо кечынже лекше «Илыш мундыра» передаче «Черемис» клипым ыштыше-влак дене мутланымашым темла. Читать далее →
1 комментарий
Filed under Видео, Марий муро, Музык
Tagged as Илыш мундыра, Черемис
22.07.2020 · 14:31
Кузе «Черемис» клип войзалтын
Сӱрем тылзын 21-ше кечынже Вячеслав Созоновын «Черемис» мурыжлан видеоклипым икымше гана калыклан виш ончыкташ вотыш луктын пыштыме. Кузе клип ышталтын тидын нерген МЭТР ТВ-ын репортажыштыже ойлалтеш. Читать далее → |
Башкортостан Республика Вуйлык Рустэм Хамитов август тӱҥалтыште Уфа оласе Дёма районышто 161-ше лицей-школым чоҥымо пашам терген лектын. Тудо кечынак шочмо йылмым тунемме да школ-влакын икымше смена дене пашам ыштыме шотышто журналист-влакын йодышыштлан вашештен.
- Рустэм Закиевич, тачысе кечылан образованийыште тӱҥ йодыш гыч иктыже - школлаште ик сменыште тунеммаш. Эртыше ийыште икымше сменыште тунемше-влакын чотышт ешаралтын - 88 процентыш шуын. Тыште федерал да региональный кугыжаныш кучем-влакын пашам пырля шуктымыштым палемдыде ок лий. Ик сменыш тунемаш куснымо сомыл тений кузе шукталтеш?
Р. ХАМИТОВ: РФ Правительство да Президент 2025 ий марте элысе чыла школым ик сменыште тунемаш кусараш задачым шынденыт. Тиде сомыл кугу ресурсым - у объект-влакым чоҥаш - йодеш. Дёма районышто, мутлан, 60 процент йоча икымше, 40 процент кокымшо сменыште тунемыт. Тыге лийшаш огыл. Тиде районышто тунемаш каяш йӧрышӧ ийготан йоча 7,5 тӱжем шотлалтеш, а школышто вер 4,5 тӱжем икшывылан веле. Икымше сменыште тунемме йодышым 2025-ше ий марте решатлаш тӱҥалына. Но тиде пашам тӱткын эскерыман, молан манаш гын демографий ситуаций лушкыдемеш. Вич ий гыч икымше классыш 60 тӱжем икшыве кая гын, шым ий гыч - 50 тӱжем. Кандаш але индеш ий гыч 46 тӱжем кодеш. Садлан тиде сомыллан оксам шот дене келыштарен кучылтман.
- Уэш кумда мутланымашым шочмо йылмым туныктымо йодыш тарватен. Тидын шотышто паша кузерак кая?
Р. ХАМИТОВ: Икмыняр арня ончыч Россий Президент Йошкар-Олаште Калык-влак кокласе кыл шотышто советын заседанийжым эртарен. Владимир Владимировичын мутшо почеш, шочмо йылме - элысе калык-влакын поянлыкышт; йылмым аралаш кӱлеш, Конституцият, Россий Федерацийын законжо-влакат шочмо йылмым нимогай чарак деч посна тунемаш правам пуат. Тидын годымак тудо палемден: кундемысе калык йылме йоча-влаклан тӱп (коренной) огыл гын, тудым икшыве-влаклан кумылышт ваштареш, виеш туныктыман огыл.
БР Образований министерство башкир йылмым кугыжаныш йылме семын тунемме шотышто кандашымше да индешымше класс-влакын базисный тунемме планыш вашталтышым пурташ кӱлмым палемден. Нуно пуртымо лийыт, молан манаш гын федерал кугыжаныш тунемме стандарт ден шочмо йылмым тунемме йодыш шотышто башкир да россий законодательствым икте-весе деке лишемдыме сомыл шукталтеш. Шочмо йылмым тунемме шагат чотым шагалемдат манын тургыжланаш амал уке. Республикыште башкир йылмым арален кодыман. Ме тидым умылышаш улына. Йылмына лӱдыкшӧ корнышто улеш, тудын дене кутырышо-влак шукак огытыл - миллион утла еҥ веле. Республикысе кугыжаныш кучем, Правительство башкир йылмым арален кодашлан чыла ыштышаш.
Башкир, татар, чуваш, марий да моло калык гыч шочмо йылмыштым тунемаш кумылан-влаклан йӧным кумдаҥдаш кӱлеш. Тачысе кечылан чыла тунемме заведенийыште шочмо йылмым тунемашлан йӧным ыштыме. Йылмым тунемме шотышто нимогай шыгыремдымаш, чарак уке. Шочмо йылмым тунеммашым ава-ача-влак ойырат.
Йылмым тунемме йодышым политикыш савырыме, шочмо йылме-влак йыр ӱчашымашым тарватыме ок кӱл. Йылмым, йӱлам виеш туныкташ ок лий.
Шочмо йылмым тунемме йодышым Республика Вуйлык 12 августышто республикысе педкаҥашыштат тарватен.
«Ме Башкортостаныште илена. Башкир йылмым арнялан ик шагат дене, кугыжаныш йылме семынат, туныкташ тӱҥалыт гын, нимо удаже уке. Ме законым, кугыжаныш федерал тунемме стандарт-влакым шуктышаш улына. Умылена: тыште башкир-влак - 29 процент, татар калык - 25 процент, тыгак 100 тӱжем утла чуваш, марий-влак илат. Ме шочмо йылмым да шочмо йылме дене тунемаш йӧным ыштышаш улына. Республикыште шочмо йылме-влакым тунемаш тӱҥалыт. Но закон йодмылан келшыше вашталтыш-влак шот дене, пуламыр деч посна шукталтшаш улыт. Россий Федерацийысе калык-влакын правашт Конституций дене аралалтеш. Тачысе кечылан ме тидын шотышто уш-акыл дене, эплын чын корным мушаш улына. Да ме тудым муына», - палемден Р. Хамитов.
Л. ШАВАЛИЕВА ямдылен.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Тачысе лаштыкнан унаже – Медведево районысо Кома ялыште илыше Елена ден Виталий Ситниковмыт. Толмына годым Елена пакчаште тӱрлӧ сомылкам ыштылын. Ӱдырамаш Яшмак ялыште шочын кушкын. Ончыкылык пелашыж дене Ежово совхоз-техникумышто тунеммыж годым палыме лийыныт. Кызыт нуно кум ӱдырым ончен куштат, нунышт лачак аваштлан пакчаште полшат ыле.
Ситниковмытын пӧртышт ончылно ятыр технике шога, нунын коклаште шке гыч ыштымат коеш, санденак вигак шоналтышым: суртоза мастар кидан. Чын улмаш, пӧръеҥ техникым шкак ачала да обслуживатла. Мландын озаже, Виталийын аваже Любовь Ильинична Ситникова 38 ий верысе школышто марий йылмым туныктен, а кызыт – сулен налме канышыште. Тудо пеленак, изирак пӧртыштӧ, ила, а воктенысе кугурак кермыч суртышто – эргыж ден шешкыже.
– Пӧртын проектшым шке шоненна, – ойла агроном специальностян, ландашфт дизайным палыше, кызыт верысе школышто завхозлан ыштыше Елена. – 2012 ийыште чоҥаш тӱҥалынна, а илашыже 2017 ийыште пуренна. Суртын планировкыжым марием шонен луктын, а мый – газонлан, корнылан проектлам. Тыгак келшыше кушкылым налынам. Теве – клематис, тыштак розарийым ыштенам. Аркым лӱмын виноградлан ямдыленна. Кушкылым тӱрлӧ вере налына. Мутлан, шарым ушештарыше лӱмегожым Шупашкарысе «Ванюшкин сад» гыч конденна. Мемнан Йошкар-Оласе ботанический садна пеш чапле. Тушто мо гына ок куш! Родендроным, молодило кушкылым але тудым эше «каменная роза» маныт, тушечынак налме. Пеледмышт годым могай сылне улыт! Мый шке суртыштем илаш йӧратем. Нимогай пачерат ок кӱл.
Тӱжвалне веле огыл, оралте кӧргат Ситниковмытын ойыртемалтше. Пӧртӧнчылнӧ улшо пу меҥгым, чучым, Угарман архитектор Георгий Демкин ыштен. Тышкак таптыме ӱзгар ден арке-шамычым шогалтым: тыге нуно – пу ден кӱртньӧ конструкций – «равновесий» манмыштет улыт да ямым пуртат. – Йырышт пӱтырналтше кушкыл-влакым шындаш шонем, – ойла озавате.
Вара пакчаштым, кудывечыштым ончен лекна. Чыла вере вате-марийын уста кидыштын паша лектышышт коеш. Ош тыгыде шаргӱ дене шарыме йолгорно, чатка йыраҥ-шамыч, альпийский курык-влак… А мӧр теплицыште ынде кумшо ий кушкеш, тудын дене мемнамат сийлышт.
М.СКОБЕЛЕВ
Авторын фотожо.
Лудаш темлена:
КИДМАСТАР
«Туҥжӧ – пӱртӱс дене кыл»
Марий Турек районысо Ӱлыл Турек ялыште моткочак оҥай да ойыртемалтше айдеме ила. Тиде — Михаил Васильевич Айглов. Тудын дене лудаш…
КИДМАСТАР
Нуным Калык кидмастар пӧрт уша
Кидмастар Нуным Калык кидмастар пӧрт уша «Российын тӱрлымӧ картыштыже» Марий Элнан фрагментшым тӱрлен пуртымо нерген увертаренна ыле. Таче ме лудаш…
КИДМАСТАР
Кӱзыжӧ куткым веле огыл ушештара
Кӱзым ыштыше тале кидмастар Валерий Ермаков дене мастерскойыштыжо вашлийын мутланышна. Валерий Анатольевич Йошкар-Олаште шочын-кушкын. Кидмастар шым ияшак изи кӱзым, лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Ожно кажне ялыште Пеледыш пайрем гӱжлен. Колхоз, совхоз-влак шошо агам пытарымек, канаш лектыныт. Тунам ончыл пашаеҥ-влакым саламленыт. Кызытат тиде йӱла аралалт кодын, но утларакшым ынде райрӱдылаште да поянрак озанлыклаште Пеледыш пайрем лиеш. Теве 8 июньышто Морко посёлкыштат Пеледыш пайрем эртен. Эн ондак кинде-шинчал дене вуйлатыше-влакым вашлийыныт, вара гармонь сем почеш муралтен, тӱшкан палемдыме вер деке чумыргеныт.
Пайрем годым Моркысо рӱдӧ тоштерым вуйлатыше М.Александрова деке лишемым. «Районысо ныл тоштер гыч тошто годсо тӱрлӧ арверым, ӱзгарым конденна. Йыдалым пидме, кидвакш дене ложашым йоҥыштымо, пилам шумымо шотышто мастер-калссым ончыктена. Тачысе илышыш шуаш акрет годсо пагыт гоч эртыме. Пырдыжышке районысо икымше событийлам ончыктышо тошто фото-влакым пижыктенна. 1929 ийыште Азъял кундемыште «Патыр» колхозым почмо. С.Краснов вуйлатыше лийын. 1931 ийыште «Кобзон» икымше трактор толын. Тракторист-влак коклаште икымше ӱдырамаш трактористке Йыр Майра фотошто шинча. Икманаш, районысо тӱрлӧ ийлаште ыштыме фото-влак мемнан фондыштына аралалтыт», — палдарыш М.Янтемир лӱмеш тоштер-музейым вуйлатыше Марина Семёновна.
Кенета «Татьяна, салам» манмым кольым, йӱк шоктымо велыш савырнышым да Пошкырт кундем Илиш районысо Марино ял гыч Ольга Дмитриевна ден Ульян Кугубаевич Миннигалинмытым ужым. Нунын дене 2016 ийыште «Шийгорно» проект дене Лапкашорышто вашлийынна ыле. Тунам Ульян Кугубаевич Морко районысо Ядыксола гыч Медведево посёлкысо Ежово селасе ялозанлык техникумышто пырля тунемме йолташыже, Венимин Салтыковым газет гоч кычалаш полшаш йодо. Тиде уверым пуымеке, икмыняр жап гыч вашла муыныт. Тений нуно Моркышто вашлийыныт. Тугеже пашанан лектышыже сай лийын, шоналтышым, да пырля войзалтна.
Пайрем годым чыла вере йӱк-йӱан шергылтеш. Ик площадкыште йоча, весыште спортсмен, кумшышто артист, ансамбль-влак усталыкыштым ончыктеныт. Тыгак каналташ толшо-влакым кумылаҥдыше конкурс, модмаш-влак эртаралтыныт.
Курыкйымал гыч Алексей Максимов меҥгышке ур гаяк кӱзен, кофеваркым модын налын. Тудо Моркышко кудалыштеш пашашке, ялыште ила, эше ӱдырым налын огыл. Алексей – куштылго атлетике дене спорт мастерыш кандидат. Шукерте огыл Волжский районысо Мӱшылъер воктене курыкан верлашке куржталыштме дене икымше верым налын. Шуко вере таҥасымашке лектеш. Меҥгышке ты кечын Алексей Максимов кок гана кӱзен да кок шергакан пӧлекым сеҥен налын. «Шуко пӧлек уло: соковыжималке, термочайник, чай сервис, плед да тулеч молат», — мане спортсмен.
Тӱҥ призым – агытаным – тыгак Курыкйымал ялысе 29 ияш рвезе Владимир Васильев налын. «Мӧҥгыштӧ чыве шуко, ынде сай урлык агытан лие. Кӧн могай пиал, тудым сеҥен налеш», — мане Володя.
Пеледыш пайрем кечын ончылно кайыше механизатор, вольык ончышо да фермер-влаклан чап кагазым кучыктышт. Ялозанлык илыш нерген районысо ялозанлык пӧлкам вуйлатыше Алексей Гурьянов дене мутланышна.
«Тений чумыр ӱдымӧ кумдык 13 765 гектарым авалтен, ӱмашсе деч 1572 гектарлан шукырак. Ончылно «Передовик», «Знамя», «Семисола» озанлык-влак, фермер В.Ильинын «Мир», Шеҥше гыч С.Григорьевын, Овдасола гыч С.Рагимовын озанлыкышт-влак лийыныт.
Икымше июнь марте районысо ялозанлык предприятийыште чылаже 2 377 вуй тӱкан шолдыра вольык уло, тышеч –1042 вуй лӱштымӧ ушкал. Вич тылзыште 2 055 тонн шӧрым лӱштымӧ, 148 тонн шылым ыштен налме. Идалык тӱҥалтыш гыч таче кече марте ялозанлык производитель-влак 73,5 миллион теҥгеаш продукцийым ыштен налыныт, 63.2 милллион теҥгеаш парышым налме. Пашам кыртмен ыштымылан кӧра сай лектышыш шуынна», — палдарыш Алексей Юрьевич.
Калыкын вучымо пайремже Морко тӱвыра пашаеҥ-влакын моштен виктарымыштлан кӧра эреак веселан эрта. Пайремын ямжым сӧрастараш ял шотан илемла гыч делегаций да «Марий кудо-влак» ышт сите.
lenta
photo
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Чынвозышым тергыше системе (тыгак спелл-че́кер, жаргонла – спеллер, англичанла spell checker) — тиде компьютер программе. Тудо текстым тергаш полша да чынвозыш, йылмылончыш, пукнтуаций шотышто лекше йоҥылыш-влакым ончыкта. Тыгак йоҥылыш возымо мутлан икмыняр чын вариантым (мутым) темла. Чын возымым тергыше системе посна программе семын (мутлан, чын возымым тергашлан ыштыме онлайн-сервис) але иктаж компьютер программын (электрон мутерын, текст редакторын, кычалше системын, браузерын да т.м.) ужашыже лийын кертеш. Спелл-чекерым Aspell, Hunspell, HFST системе-влак негызеш ышташ лиеш. Нуно эрыкан лицензий почеш шаркалалтыт.
Марий спелл-чекер яра (окса деч посна) шаркалыме LibreOffice офис пакетлан, Mozilla Firefox браузер да Thunderbird почто клиентлан келыштаралтын, тыгак тудым webspell.fu-lab.ru сайтыште онлайн кучылташ лиеш.
LibreOffice офис пакетлан модульын (файлын) лӱмжӧ mari_spell.oxt, тудым code.google.com сайт гыч налын, кеч-кӧ шке компьютерышкыже шынден кертеш.
The FU-Lab Team
медиа Ой-каҥаш
Йолташ-влаклан палдараш
Шонымашым ешараш Отменить ответ
Имя *
Email *
Комментарий
Δ
Тыгак тыланда келшен кертеш
«Марий Эл радио» шке шочмо кечыжым концерт дене палемдаш ӱжеш
Концерт Йошкар-Оласе «Дружба» стадионышто 4 августышто лиеш.
«Марий Эл Радио»: Муро-влакым тергаш палемдыме
Погынышо-влак эфирыште йоҥгышо муро-влакын мут, сем, аранжировко да мурыз-влакын йоҥгалтарымышьым шергал лекташ палемдымденыт.
Талешке кече вашеш «Марий Эл Радио» акцийым эртара
Никандр Лекайнын «Кугу сарын тулыштыжо» романжым 23, 24, 25 апрельыште республикын палыме еҥже-влак вияш эфирыште лудаш тӱҥалыт.
Савыктыш нерген
Рекламе
Редакций
Сайт нерген
Проектлан полыш
Лийза мемнан дене пырля
Любое использование материалов допускается только при соблюдении правил перепечатки. Настоящий ресурс может содержать материалы 16+ |
Мемнан самырык пагытна Совет Ушем жапыште, компартийын эн виян пагытыштыже, эртыш. Коммунист-влакым вурсена гынат, нунын жапыште ракатланен илышна. Пашам ыштышна, кочна-йӱна. Пасу куралалтын, ӱдалтын, шурно толкыналт кушкын, амбар темын пырче лийын. Уремыште йоча-влак юарлен модыныт, клуб гӱжлен. Кызыт пасушто пушеҥге шочеш. А уремыште модшо йочам пеш шуэн вашлият - чылан телевизорым «кӱтат» але интернетыште «боевикым» ончат. А ме клубышто, шортын-шортын, чаманен, Кугу Ачамланде сар годым эл верчын, мемнан тыныс илышна верч вуйыштым пыштыше салтак-влак, Ленинградыште блокада жапыште йоча-влакын шужен колымышт нерген кинофильмым онченна.
Колхозын поянлыкшылан ӧрат ыле. Шарнем, складыште эсогыл «Орфей» баян, аккордеон ыльыч. Гаражыште могай гына трактор лийын огыл! Колхоз ден колхоз таҥасен иленыт. Тунам пошкудо «Восток» колхозым Ф. Бакиров, мемнан Крупская лӱмеш колхозым Р. Исламов вуйлатеныт. Р. Исламов пеш сай организатор ыле, калык дене пашам ыштен моштен (Мемнан коклаште шукертсек уке, кийыме мландыже пушкыдо лийже.). Тудын вуйлатыме годым колхозна 100 гектар сельхозугодийлан шотлымаште районышто эн шуко шӧрым, шылым налын. Колхозышто чыла ситен, но пошкудо деч ойыртемалташ кӱлын. Мом ышташ? Челябинскысе трактор завод 1963-1983 ийлаште Т-100 бульдозерым луктын. Тудо СССР жапыште чыла вереат пашам ыштыш. Кугу виян трактор терысым шӱкаш, пӱям пӱяш, лумым шӱкаш пеш йӧнан ыле. Тугеже, налашак кӱлын.
Р.З. Исламов, районыштат пеш пагалыме озанлык вуйлатыше, нефтяник-влак дене сай кылым кучен. Партий райкомын икымше секретарьже дене Биктово ялыште бригадирлан ыштымыж годсек сай йолташ лийыныт, а тудыжо сай пашалан эре полшен. Тыге, пырля нефтяник-влак дене ойласен, изи аклан колхозлан Т-100 тракторым налын. Калык тудым С-100 але «Сотка» манеш ыле.
Трактористлан кӧм шындаш? Искуш ялыште пашам йӧратыше кугу гына капан Микивыр (лӱм-влакым вашталтыме) илен. Ончыч Дӧртыльӧ - Нефтекамск корным нӧлталмаште Т-100 бульдозер дене пашам ыштен. Тудо чыла шотыштат шотлан толын. Кугу трактореш изи капан еҥым от шынде вет - тормоз ден сцепленийыш йолжат ок шу. Колхоз вуйлатыше тудым ӱжыктен налын да тракторым кучыктен. Вара тракторжым Нефтекамск оласе БНПС-ыште капитально ачален кондышт. Ончет, у тракторак мо! Пошкудо колхозын председательже Ф. Бакиров мом ышташ ӧрмыж дене икана колхоз механизатор-влакын погынымаштышт тыге каласен, маныт: «Пошкудына пӧрт кугыт тракторым налын. Чыталтыза, меат налына теве».
Ик гана кум кече поран ӱштӧ. Ял кокласе пасу корно, ферма метр кӱжгыт лум дене петыралтыч. Кӱчык жапыште чыла лумым эрыкташ кӱлын. Микивыр, Кангыш фермыште пашажым пытарен, Маядык фермыш толеш. А поран тугак ӱштеш, мардежшат ок лыплане. Кастене кӧм вахтылан кодымым умылаш тракторжо дене гаражыш мия, диспетчерскийыш пура. А тушто ик трактористын шочмо кечыжым палемденыт. «Чӱчӱ, таче тыйын вахтет огыл. Тракторет дене мӧҥгет пӧртыл», - манын, кӧстенечлан пел литр аракам кучыктен ужатат.
Маядык ден Искуш ял кокла пел километр лиеш. Ялым лекмек, Микивыр саде кочывӱдым изин-изин подыл кая. Искушыш миен шумеш, кленчам ястара. Ноен гынат, вуйжо ышта. «Урем дене каем гын, мый дечем ик электр меҥгат ок кораҥ», - манын, пакча шойыч пӧртылеш.
Поран огеш чарне, утыр талышна веле. Микивыр, эрдене кынелын, уремыш ончалеш - трактор уке. А тумарте эре ик вере, капка воктен гына, шогалтен кода улмаш. Мом ышташ? Ешыштыже палат, но подыл толмыжлан сыренытат, огыт ойло.
Пашаш нарядым налаш пожаркыш кӱзен кая. Таче пашаш лектын ом керт, трактор пудырген, ачалаш кӱлеш манын, вуйлатышым ондала. Трактор йомын манат гын, еҥ ок ӱшане. Милицийыш увертарет - воштылыт. Маядыкыш кайыше бухгалтер дене пырля, имнеш шинчын, тракторым кычал кая, но корнышто тидын нерген мутымат ок лук. Гаражыш миен шуэш, Сергейым ужеш. «Сергей, нигӧлан ит ойло, трактор уке, йомын. Кушан коден пӧртылынам, ом пале. Мий, вӱташ каен, имньым кычке, Кангышыш, вара Маядык фермыш миен толына», - манеш.
Кычалыт - тракторым нигуштат огыт верешт. Кас шумек, Микивыр Сергейым имньыж дене Искушыш намиен кодаш йодеш. Имньым пералтен, коктын Искушыш чымыктат. Миен шуыт, кудывечыш пурат. Сергейын тӱгӧ лекмыже шуын колта. Вӱта гоч кугу пакчаш ошкылеш. Пура да… лум йымач изиш гына койын шогышо тракторым ужеш. Трактор пакча мучко печыге-моге монча лук марте лумым шӱкен толын. Чарнен ок шогал гын, мончамат вӱта марте шӱкен кая ыле. Подылшо еҥын чыла лийын кертеш.
«Микивыр, Микивыр! Тракторым кунам конден шогалтышыч?» «Могай трактор?» «Теве вет тракторет шога!» - кычкыра Сергей. «Ит шоякле, мом ойлыштат? Кушто трактор?» - ок ӱшане Микивыр. Онча, чынак трактор шога. Микивыр чылт аптыранен: пошкудо «Восток» колхоз вуйлатышын пӧрт кугыт манме тракторжым име семын кычалынытыс.
Куанымышт дене адак пайремлат. Поранан годым корно укелан Сергейым, уна ыштен, малтен колтат. А Микивыр, эрден эрак тракторым ылыжтен, Маядык ял корныш лумым эрыкташ кая. Вот вет кочывӱд мом ышта: вуйымат аҥыртара, шкендымат йомдара!
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Ик кеҥежым йолташем-влак дене эҥер воктек каналташ каенна. Миен шумекына, тораште огыл палаткым, воктеныжак илалшырак пӧръеҥым ужна. Икмыняр жап гыч палыме лийна, кечывал кочкышым пырля ышташ ӱжна. Михаил мыланна тиде верым йӧратымыж, тышке кажне кеҥежым толмыж нерген каласкалыш.
Вара тудо мыйым умдыр-влакын илыме верыштым ончалаш ӱжӧ. Корнышто ме мландыште кийыше пушеҥгым ужна. «Теве ала-кӧ пушеҥгым руэн йӧрыктен. А веет тудым амал деч посна руаш огеш лий», — келгын шӱлалтен каласыш Михаил. «Молан?» — йодым мый. «Пушеҥге наказатлен кертеш. Пушенгым руымо деч ончыч мый тудын деч проститлаш йодам. Такше пушеҥгым руымашыжат уке, тулым ылыжташ кукшо уалам кычалам», — вашештыш пӧръеҥ. Тыге ойлымыжо мыланем оҥайын чучо, умбакыже каласкалаш йодым.
Михаил тыгайрак историйым ойлыш: «Икана изам дене тышке телым толынна. Игече пеш йӱштӧ ыле.Мыланна пу ситен огыл. Палаткем воктене пӱнчым ужым да йӱкын пелештышым: «Ончо, могай сай пӱнчӧ. Айда ме тудым эрла руалына, пу шуко жаплан сита. Ох, а пӱгыльмыжӧ мыняр! Самрварлан поген каена». Эрлашыжым эрдене, мален кынелмек, палаткем гыч лектым да ӧрынат колтышым: лумым пуйто пӱгыльмӧ гыч ыштыме шартыш дене леведме. Вуем кӱш нӧлтальым да ужым – пӱнчын ужар вуйжо чараҥын. Тунам тудо пуйто каласыш мылам: «Погыза пӱгыльмем, темза! Тольык ид ару, илышем арален кодыза». Тунам мый умыленам: пушеҥге-влак илыше улыт гына огыл, нуно ойлымынам колыт, чыла умылат, энергийыштым мыланна пуат. Тидым мый чодыра гыч мӧҥгӧ, вийым поген толмекем, эшеат сайын шижам».
Анатолий С., Йошкар-Ола
lenta
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Пытартыш жапыште марий йылмым шочмо йылме семын тунемше-влак шагалемме нерген колаш логалеш. Тидын годымак тӱрлӧ калык гыч лекше самырык ӱдыр-рвезе-влак коклаште шочмо йылме да тӱвыра дене кугешныме кумыл палдырна. Ты шотышто марий ӱдыр-рвезе-влакат моткоч чолга улыт. Поснак Марий Эл деч тораште илыше-влак дене палыме лиймеке, мутланымеке, кумыл нӧлтеш. Кызыт ӱдыр-рвезе-влак мер ушемым чумырат, тунеммаште, пашаште, интернетыште шке калыкыштым да йылмыштым чапландараш тыршат.
Теве Удмуртийыштат республикысе самырык марий ӱдыр-рвезе-влакын «Ӱжара» мер ушемышт уло. Ты ушемын ик чолга еҥже – Ольга Хайретдинова. Оля – моткоч тыматле, поро ӱдыр. Очыни, тыгай койыш марий калыклан поснак келшен толеш. Оля дене палыме лияш, тудын дене мутым вашталташ йӧн лие. Ӱдыр мыланна шке шочмо верже, ешыж нерген чон почын каласкалыш:
– Мый Пошкырт кундем Янаул район Почиҥга (Новый Сусадыбаш) ялыште шочынам. Ешна кугу, кум изам да кум акам улыт, мый шкеже шымше шочынам. Авам марий, ачам удмурт. Ешыште ме утларакше марла мутланена, садлан мый марий йылмым изинек палем. Даша акам лудаш-возаш пеш ондак туныктен. Тидлан кӧра школыш мыйым вигак кокымшо классыш налыныт. Ик ий гыч ме ешге Удмуртийыш илаш куснышна. Кызыт Кама эҥер серыште верланыше Шолья посёлкышто илена.
– Школ пагытет тыштак эртен?
– Шолья школышто тунемме пагыт чоныштем моткоч поро шарнымашым коден. Тыште мый баскетбол ден волейбол секцийлаш коштынам, тӱрлӧ спартакиадыш, таҥасымашыш ушненам. Школысо активист-влак ушемыште лийынам, мероприятийлам эртараш тунемынам. 10 ияш гычак Шолья тӱвыра пӧрт пеленысе «Ший памаш» ансамблыште мурен-куштенам. Икманаш, изинек сценысе илышлан тунемынам. Йоча-влакым моткоч йӧратем. 13 ияш гыч 17 ияш ммарте кеҥеж пагытыште йоча лагерьыште вожатыйлан пашам ыштенам. Мый чыла вере чолга лияш тыршенам.
– Очыни, тидак ончыкылык профессийым ойырен налаш полшен.
– Тӱвыра илыш мылам лишыл лийын. Садлан ты сферыштак профессиональный шинчымашым налме шуын. Акамын темлымыж почеш Ижевск оласе Удмурт Республикысе тӱвыра колледжыш тунемаш пуренам. Тений «Организатор культурно-массовых мероприятий и театрализованных представлений» квалификаций дене дипломым налынам.
– Профессиет тачысе илышыште моткоч кӱлешан.
– Эн тӱҥжӧ – ты паша чонемлан лишыл. Усталык йолагай койышым ок йӧрате. Садлан ты профессийыште эре уым кычалше, тӱрлым шонен луктын моштышо, чулым, икманаш, творческий шӱлышан лийман. Пайремым эртарыме деч ончыч сценарийым возыман, ала-мом оҥайым, сайым шонен лукман. Мый тыгак пайрем верымат сӧрастарем. Чыла тидыже моткоч келша.
– Тылеч посна йӧратыме сомылет-влак улыт?
– Гитар дене шоктем. Изиэм годым изамын шоктымыж почеш мурем ыле. Колледжыште тунеммем годым ты семӱзгар дене шкеат «йолташ» лийынам. Гитарым шоктен мураш моткоч келша. Яра жапыште марий ӱдыр-рвезе-влакын «Ӱжара» мер ушемышкышт коштам. Тушто ме самырык-влак коклаште марий тӱвырам вияҥден колтымо пашам шуктена, тӱрлӧ мероприятийым пырля эртарена.
– Лудшына-влаклан могай тыланымашет уло?
– Шочмо йылмыдам, калыкдам пагалыза, тукым вождам палыза да шарныза. Марий улмыда дене кугешныза!
lenta
photo
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Пагалыме йолташ-влак! Шкат паледа, илыш эре икшырымын сайын да веселан огеш эрте. Айдемылан, шоныдымын-вучыдымын, кугу азап ден ойгымат ужаш логалеш. Тыгай годым лишыл еҥын ÿшанле туп-вачыже, полыш кидше шергакан.
Таче республикыштына илыше ик марий ешлан окса полыш моткочак кÿлеш. Ача ден ава индеш ияш Ярослав эргыштын илышыж верч ынде кум ий лым лийде кучедалыт. Российыште мом ышташ лиеш гын, чыла эртеныт. Рвезым Израильысе Хаим Шиба лÿмеш медицине рÿдер эмлаш налаш келшен, но тидлан пеш шуко оксам йодын. Марий еш тыгай суммым шке семынже нигунамат поген огеш ситаре, а Ярославлан полыш кызытак кÿлеш.
Я.Яковлевын диагнозшо, тымарте эмлалтмыж нерген https://vk.com/topic-213470512_48699811 адрес дене пален налаш леш. Кöн интернет дене кылже уке гын, рвезын Людмила аважын каласкалымыжым лудаш темлена:
– Ярослав черын шучкылыкшо нерген огеш пале. Рашемденрак ойлаш гын, шкенжым черлылан огеш шотло, а тазалыкше дене кылдалтше тÿрлö ситыдымаш иммунитетым пеҥгыдемдаш кÿлеш манын шона.
2019 ий апрель марте эргына моло икшыве семынак илен: йочасадыш коштын, бассейныште ийын, школыш тунемаш каяш ямдылалтын, йолташыже-влак дене модын… Но ик кечын тудо пулвуйжо корштымылан, капкылже утыждене ырымылан вуйым шие. Педиатр кылмен черланыме деч эмлаш темлыш, а пулвуйжо кугу температурлан кöра тургыжландара манын лыпландарыш. Чер писын чакныш, но ик арня гыч угыч пöртыльö. Ты гана Ярослав вачыже корштымылан вуйым шие. Шочшынам ортопед ден ревматолог ончышт, но нимогай ситыдымашым ышт рашемде. Адакше корштымо угыч писын эртыш. Но эргынан шапалгыше чурийже чевер тÿсым ыш нал, тылеч посна куатше пытымым шижаш тÿҥална. Вÿржым тергымеке, медик-влак гемоглобин ден лейкоцитын нормо деч шагалрак улмыштым рашемденыт. Тыгайже ОРЗ дене черланыме деч вара лиеда маньыч. Но эше кок арня гыч вÿрын анализше икымше бласт-влакын улмыштым ончыктеныт…
Ярославым тиде кечынак Лелия Ивановна Соколова лÿмеш Йошкар-Оласе йоча больницын онкогематологий отделенийышкыже эмлалташ пыштышт. Тымарте эргына больницыште ик ганат киен огыл, а мылам тудын пÿсö (лимфобластный) лейкоз дене черланымыж нерген каласышт.
Май гыч декабрь марте Ярослав палемдыме химиотерапий курсым шучко сар ваштареш лÿддымын шогалтше патыр воин семын эртыш. Да мемнам у 2020 ий вашеш мöҥгö колтышт.
Тылеч вара эше кок ий жапын-жапын тазалыкым пеҥгыдемдыме химиотерапийым эртышна, арня еда анализым сдатлышна, темлыме препаратым йÿна…
2022 ий январь тÿҥалтыште черетан медицине шымлымашым эртыме годым врач-влак черын пöртылмыжым, посна тестикулярный рецидивым, рашемдышт да угыч химиотерапийым палемдышт, но ынде – кугу дозан блок дене… Чаманаш гына кодеш, шарлыше черым нине блокат чарен шогалтен ышт керт – мартыште кокымшо, уже лувем рецидивым диагностироватлышт. Мемнам Николай Николаевич Блохин лÿмеш онкологийым шымлыме национальный медицине рÿдерыш кусарышт. Тыште эшеат неле химийын блокшым эртарышт…
Ярослав эмлалтме дене кылдалтше чыла процедурым, корштымым, йöндымылыкым шып чыта… Но чер моткоч осал, тудым эсогыл химий сеҥен огеш керт… Мыланна Российыште тиде чер деч эмлалтме могай йöн уло гын, чыла эртенда маньыч… Но ме нигузеат чакнен огына керт!
Тыге, йот элласе клинике-влак дене кылым ыштышна. Нунын кокла гыч Израильысе Хаим Шиба лÿмеш медицине рÿдер Ярославым эмлаш налаш келшыш. Тусо медик-влак Российыште кучылт кертдыме вес йöн дене кумдан пайдаланат, да эргыланна черым сеҥаш полшен кертыт! Но эмлалташ 26748150 теҥгеаш, 411510 доллараш, счётым колтеныт! Тендан полышда, моло поро еҥ-шамычын полышышт деч посна ме тыгай суммым нигунамат поген огына ситаре! Жапат огеш вучо: бласт-влак Ярославын 90 процент лувемжым авалтеныт…
Теве тыгай паша. Йолташ-шамыч, поро кумылым ончыктен, кажныже мыняр теҥгем кертеш, тунар пуэна гын, Ярославын илышым арален кодаш полшена!
Оксам Ярославын аваже Людмила Николаевна Яковлеван Сбербанк картышкыже (номерже – 2202 2008 1779 8620) да Тинькофф картышкыже (номерже – 5536 9141 5688 4631) колтыман. А лекше йодышым 89177107707 номеран телефон дене рашемдаш лиеш.
Шарныза, Юмо мемнан деч «Мыняр пуэнат?» огыл, а «Молан полшен отыл?» манын йодеш…
М.ИВАНОВА
Tagged онкология, помощь, ребёнок
Лудаш темлена:
УВЕР ЙОГЫН
Вашталтыш: Йӱшӧ улмым у семын тергат
Тений 3 июль гыч Российыште водитель-влакын йӱшӧ улмыштым вӱрыштым терген рашемдаш тӱҥалыныт.
УВЕР ЙОГЫН
Кугече вашеш
Кугече деч ончычсо страстной манме арняште Йошкар-Олан да Марий Элын архиепископшо Иоанн сулжубым эртара:
УВЕР ЙОГЫН
Телым пуйто кеҥежыш логалат!
Йошкар-Ола гыч лекмеке, Шернур кугорно дене кудалме годым Данилово ял мучаште, Савино селашке савырнымаште пурла велне, ик кугу кевыт лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30
АРХИВ
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
Июнь 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
«Марий Эл» ден «Сурт-пече» газетна-влаклан 2022 ийын кокымшо пелийжылан возалтше-влак коклаште арня ончыч лотерейым эртарышна да кӧн мом модын налмыж нерген кок газетышкыжат лишыл номерлашкак возышна.
Такшым кажне гана лотерейым эртарыме годым лудшо-шамычлан веле огыл, тӱҥ приз кӧлан логалмым пален налаш мыланнат оҥай! Ты гана тиде вуймут гычак раш лийын, вет тудо тыге маналтын: «Презын озаже – Лидия Елкина!»
Модын налшыжын тыгай пиал шыргыжалме нерген кузе пален налмыж нерген теҥгече эрдене редакцийышкына толшо ӱдыржӧ Елена Анатольевна палдарыш. Тудо призым кузе налаш лийме шотышто рашемдаш пурен ыле.
– Презым модын налмына нерген эн ончычак ачам пален налын, – ойлаш тӱҥале ӱдырышт. – Тудо изарнян лекше «Сурт-пече» газетыштак тиде статьям ужын. Авам каласкала: «Кастене ачат газет-шамычым лудаш шинче да икмыняр жап гыч мыйым ӱжӧ: «Лиду, тышке тол». Молан ӱжеш, шонем. Мийышым. А тудо ойла: «Ончо: Лидия Елкина презым модын налын манын возымо!» Йӧршынак ӱшанымемла чучын огыл». Вараже мый интернетыште ончышым, кугарнян лекше «Марий Эл» газетыште возымымат ужынна да моткочак куаненна!
Тӱҥ сеҥышына, Лидия Алексеевна, 71 ияш. А ӱдырышт Йошкар-Олаштак ила да пашам ышта, сандене пӧлекым налаш тудымак миен толаш йодыныт.
– Такшым кажне ийын, газет-влаклан подпискым ыштымеке, авам вес марла газетлан возалтме квитанцийжым гына пуэн колта ыле, – палдарыш Е.Тарасова. – А ты гана эше «Марий Эл» ден «Сурт-печыланат» пуыш. Но вараже тидын монден, витне. Кугарнян авам йыҥгыртыш да ойла: «Тый квитанцийжым кушко колтенат?» «Мом пуэнат, мый адрес почеш чыла колтенам», – манам. «А молан тыге йодат?» – ӧрым. «Меже презым модын налынна да…», – эркын, шыпрак ойла. Тидын нерген пален налын да тудо чот ӧрын! «Тыйже мо тыгай ойгырышо йӱк дене ойлет? Куане!» – манам. «Эшеже ом ӱшане. Але вара меак презым налынна», – ойла.
– Мо шарнем, мӧҥгыштӧ эреак шуко газетым да журналым, ора дене манме гай, налме, – умбакыже каласкала ӱдырышт. – Кызытат ачам ден авам тӱрлӧ изданийлан возалтыт да кажне гана почто толмым куанен вучат. Ачам сулен налме канышыш лекмешкыже верысе колхозышто водительлан ыштен. Авам 40 ий Кужмарий больницыште тыршен. Ончычшо медсестра лийын, а пенсийыш лекмыж деч ончыч пытартыш жапыштыже отделенийым вуйлатен. Но але марте мыняр гана лотерейыш ушненыт, ӱмырыштышт ик ганат нимом модын налын огытыл! А тений тыгай пиал шыргыжалын! Вигак тӱҥ приз логалын!
Тудым модын налме дене Елкинмыт ешым уло кумылын саламлена! Ончыкыжымат кок газетна денат кылна тыгаяк пеҥгыде лиеш манын ӱшанен кодына.
Любовь Камалетдинова
М.Скобелевын фотожо
Лудаш темлена:
УВЕР ЙОГЫН
Марий Элысе тунемше-влак ЕГЭ-м ончылгоч кучат
Марий Элыште ЕГЭ-м ончылгоч кучымо этап 21 мартыште тӱҥалын да 11 апрельыште мучашлалтын.
УВЕР ЙОГЫН
Вучен шуктеныт!
Кушкыжмын У Торъял районыш командировкыш мийышна. Пасу паша кузе кайыме нерген статьялан фотографийым ышташ кӱлешат, Шӱвылак ял мучашке миен лудаш…
КУЛЬТУР ДА ИСКУССТВО УВЕР ЙОГЫН
Зеленодольск олан сӱретчыже-влак
Республикысе изосымыктыш тоштерыште пошкудо Татарстан Республикысе Зеленодольск олалан 90 темме лӱмеш «Почылтшо серыш» («Открытое письмо») ончер чумыралтын. Выставкыште Россий лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30
АРХИВ
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
Июнь 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
3 ноябрьыште Э.Сапаев лӱмеш опер да балет театрыште Калык-влакын икоян улмо кече да Марий Эл Республикын шочмо кечыже вашеш кугу пайрем концерт эртаралтын.
Наталия Михайлова, И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледж пеленысе йоча сымыктыш школышто хор пӧлкам вуйлатыше, туныктышо, дирижер:
– Тиде кечын ик эн кугу пӧлекым республикысе музыкальный школлаште тунемше ӱдыр-рвезе-влак ямдыленыт. Чумыр марий йоча хор, марий йоча оркестр, марий кӱслезе ансамбль руш да марий композитор-влакын совет жапысе да кызытсе кумдан палыме произведенийыштым йоҥгалтареныт. Чумыр марий йоча хор оркестрын, кӱзлезе ансамбльын шоктымышт, тыгак фортепиано да марий тӱмыр йӱк почеш мурен.
Александр Сергеевич Андриановын вуйлатыме оркестрже да Елизавета Ивановна Васютинан вуйлатыме кӱслезе ансамбльже посна программе-влакым ончыктеныт.
Тыгаяк концерт тений кеҥежым эртаралтын. Тунам 250 наре йоча иктеш чумырген гын, тений 400 утла йоча сценыште мастарлыкшым ончыктен.
Тиде концертлан йоча-влак эн ончыч шке школлаштышт ямдылалтыныт. Концерт деч икмыняр кече ончыч гына нуно, театрыште погынен, репетицийым эртареныт.
Марий кундемын икшывыже-влак волгыдо ончыкылыкна улмым шке мастарлыкышт дене эше ик гана пеҥгыдемденыт да Шочмо мландым йӧраташ кӱлмӧ кумылым кажне чонышто тарватеныт.
Евгений Никифоровын фотожо-влак.
ВКонтактеTwitterWhatsApp
Лудаш темлена
Унагудыш пуро!
Унагудо Часы 10.01.2022 27.01.2022
Йылме, тӱвыра, йӱла – чылажат калыкын поянлыкше. Йылме йомеш – калык пыта, тӱвыра шуалга – калыкын куатше «лывыжга», йӱла…
чыла лудаш Унагудыш пуро!Продолжить
Мишкан кундемын эн моторжо
Алёна Яковлева Часы 13.03.2022 16.03.2022
Тыгай конкурс Пошкырт кундем Мишкан кундемыште ий еда эртаралтеш. Ик ийын тушто марий ӱдыр-влак шке мастарлыкыштым ончыктат, вес ийын…
чыла лудаш Мишкан кундемын эн моторжоПродолжить
Марий йӱлам шымлымаште
Унагудо Часы 11.06.2022 11.06.2022
9-10 июньышто В.М.Васильев лӱмеш йылмым, сылнымутым да историйым шымлыше институтышто «Марий калык йӱла: историй да кызытсе пагыт» Россий кӱкшытан…
чыла лудаш Марий йӱлам шымлымаштеПродолжить
Коҥган пайремже
Вероника Мустаева Часы 08.02.2022 08.02.2022
Коҥга — пöртын шÿмжö, ойлат калыкыште. Арам огыл коҥга дене ятыр йÿла кылдалтын. Мутлан, шочшо азам пöртыш пуртымеке, эн…
чыла лудаш Коҥган пайремжеПродолжить
«Вургемнам ончен, калыкна дене кугешнем»
Надежда Моисеева Часы 10.04.2022 10.04.2022
Роза Андреева – Урал марий-влак коклаште палыме кидмастар. Тудо марий тувыр, сӧрастарыш-влакым ямдыла, курчаклан калык вургемым урга, ырес дене…
чыла лудаш «Вургемнам ончен, калыкна дене кугешнем»Продолжить
Олимпиада-Липа
Надежда Моисеева Часы 17.05.2022 17.05.2022
Шошым лум шулен пыта веле, ял помыжалтеш. Трактор-влак шошо агалан ямдылалтыт, пасулаште мӱгырен кудалыштыт. Еҥ-шамыч кудывечыштым, уремым шӱк деч… |
5 декабрьыште волонтёр-влакын кечышт эртен кайыш. Ты пайрем дене пайдаланен, тендам шке кумылын поро пашам шуктышо, тӱрлӧ мероприятийыш чолган ушнышо, республик вуйлатышын ойырымо стипендийжым налше ӱдыр Ульяна ЯМБАРЦЕВА дене палымым ыштем. Тудо Марий Турек район Яшмет ялыште шочын-кушкын. Кызыт Марий кугыжаныш университетыште нылымше курсышто тунемеш. Ончыкылык физкультур да ОБЖ туныктышо.
– Ты специальностьым ойырен налаш мо таратен?
– Школышто тунеммем годым шкемым спортын тӱрлӧ шӧрыныштыжӧ тергенам: ориентированийыште, баскетбол ден волейбол модмашкат, «Звезда» клубышкат, военно-патриот клубышто, физкультур дене олимпиадышке, «Зарница Поволжья» таҥасымашке коштынам. Спорт туризм дене кокымшо разрядем уло. Чыла тиде мылам моткоч келшен.
Эшежым ача-авам туныктышо улыт. Тидат школ пашаеҥ лияш шӱкалтышым ыштен шонем. Но ончыкыжым шинчымашым вес аланыштат налаш кумыл уло.
– Шукерте огыл МарГУ-н 12 студентше да 5 аспирантше Марий Эл вуйлатышын ойырымо стипендийжым налыныт. Тыят нунын радамыште улат.
– Тыгай стипендийым 2020-2021 тунемме ийыште 50 процент «отлично» отметкым налше, тунеммаште, шанче пашаште кугу кӱкшытыш шушо, республик, Россий, да тӱнямбал олимпиаде ден тӱрлӧ конкурслаште шкем сайын ончыктышо-влаклан пуэныт.
Мыят вараш кодын омыл. Шанче пашам-влак «Самырык шымлызе», «Студент науко да XXI курым», «Таза инициативе», «Финн-угор калык-влак поянлык» сборник ден журналлаште савыкталтыныт. Тушто мый марий калык тӱвырам, шочмо кундемын этнографийжым, таза илыш-йӱлам шымленам.
Россий да тӱнямбал конкурслаштат сеҥымашем улыт. Мутлан, финн-угор калык-влак кокласе ик форумышто кумшо вер дене палемденыт. Тунам мый икымше марий гимнын авторжо Тихон Ефремов нерген докладым ямдыленам ыле.
Чолга лияш мыйым йоча годсек туныктеныт. Ешна дене марий тӱвыра дене кылдалтше шагал огыл конкурслашке ушненна, сценыште шуко лийынна. Мыйын ача-авам пеш поро улыт. Нуно кеч-кунамат полшаш ямде улыт да мыйын виемлан моткоч ӱшанат. Мый тидлан нуным моткоч тауштем.
– Тыгак волонтёр улат манын палемдышыч.
– Тыге. Мылам еҥлан полшаш моткоч келша. А нунын таумутым ойлымышт да ваштареш порын шыргыжалмышт деч шерге, очыни, нимат уке. Кажныже доброволец лийын кертеш. Еҥ-влак вашла умылаш, полшаш тӱҥалыт гын, илышнат волгыдырак, порырак лиеш.
– Ульяна, тый шке уш-акылет, виет шагал огыл мероприятийыште тергенат. Могайже поснак шарнымашеш кодын?
– Питерыште эртыше «Ладога» ден Казаньысе Студент клуб кокласе национал лиге слёт мондалтдыме улыт. Тушто мый шуко уым пален налынам да у йолташ-влакым верештынам. Тыгак начар тазалыкан-влаклан III кеҥежысе спартакиадыште волонтёр лийме ушеш возын. Неле ситуацийыш логалше-влак пеш тале улыт. Нуно ойгырен огыт шинче, тӱрлӧ аланыште вияҥыт. Тидыже мылам ончыкыжым тыршаш да шуко пашам ышташ вийым пуэн.
– Яра жапет кузе эртрет?
– Тудыжо мыйын пеш шагал. Нимат ыштыде канен шинчен йӧршын ом мошто. Тидлан южгунам шкемым вурсем. Шукыж годым книгам лудам, тӱрлӧ курслаште шинчымашем нӧлтем. Мутлан, ик тунеммаш курсым «Россия – страна возможностей» платформо эртара.
Каныш кечылаште ялыш ача-ава деке кудалыштам. Йолташем-влакланат жапым ойыраш тыршем.
– Лудшо-влаклан темлымашет могай лиеш?
– Эре ик верыште ида шинче. «Зона комфорта» манме кумдык гыч лекса. Лач тунам, иктажым уым ыштен ончен, те келшыше сомылым муын кертыда. Тыгак шкендам весе дене ида таҥастаре. Те еҥ деч ойыртемалтше огыл, а теҥгечысе шкенда деч сайрак лийшаш улыда.
– Тау, Ончыкылык корнет волгыдо лийже.
– Тау!
О.МОШКИНА мутланен
Лудаш темлена:
САМЫРЫК ТУКЫМ
Цифровой журналистике
Курым иле – курым тунем. Тиде ушаной дене кажныже келша, шонем. Теве регионласе СМИ-ште пашам ыштыше-влакланат шке шинчымашыштым нöлташ лудаш…
САМЫРЫК ТУКЫМ
Кугу пиал – шочмо кундемлан пайдале лияш
Йошкар-Оласе медицине колледжыште выпускник-шамычым пашаш налме шотышто комиссийын заседанийже эртен. Марий Элыште кокла медицине пашаеҥ-влакым Йошкар-Оласе медицине колледж гына лудаш…
АКЦИЙ КОНКУРСЫ САМЫРЫК ТУКЫМ
Самырык тукым полат пырдыжыште – мландышар
Юл кундемысе федерал округын «Мы вместе» проект кышкарыштыже «ФормАРТ» фестиваль эрта. «Короновирус ваштареш кучедылше кажне айдемын акше» теман граффити-влак лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30
АРХИВ
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
Июнь 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Ийготыш шудымо але студент икшыван пенсионер ача-ава-влакын кугурак пенсийлан правашт уло. Тыгодым студент очный формо дене тунемшаш да 23 ий деч кугу лийшаш огыл. А 18 ияш марте йочан пенсионер ача-ава-шамычлан кугемдыме выплате икшывын тунеммыж деч поснат палемдалтеш.
Тиде выплате шоҥгылык але инвалидность шотышто страховой пенсийыш палемдалтеш. Тыгодым ешын пашам ыштыдыме кум еҥже марте шотыш налалтеш.
2021 ийыште пенсионер-шамычлан ешын пашам ыштыдыме кажне еҥжылан 2014,83 теҥге дене ешарен тӱлат. Тиде суммо пеҥгыдемдыме выплатым индексироватлыме дене пырля ий еда кугемеш.
Кугемдыме выплатым налшашлан ача-ава-влак Россий Пенсий фондын верысе органышкыже йодмашым, йоча шочмо нерген свидетельствым, икшывын 18 ийым темымыж деч вара иждивений фактым пеҥгыдемдыше документым да шинчымашым пуымо организацийын очный формо дене тунемме нерген справкыжым кондыман.
Студентым шинчымашым пуымо заведений гыч луктын колтымо але тудын тунемме вес формыш куснымыж годым кугемдыме выплатылан права йомеш. Оксам закондымын налме деч тыгай шотан фактым Пенсий фондыш вич кече жапыште увертарыман.
У тунемме ий тӱҥалме пагытлан Марий Элыште кугемдыме выплатым 4,5 тӱжем пенсионер ача-авалан палемдыме.
М.ИВАНОВА
Tagged пенсионный фонд
Лудаш темлена:
СОЦИАЛ ИЛЫШ
Вуйым шияш сай, тӧрсырым кораҥдаш неле
Звенигово районын прокуратуржо пӱртӱсым аралыме законодательствын йодмашыже-влакын шукталтмыштым терген да тӱрлӧ шӱкшакым лӱмын ойырыдымо кумдыкыш кышкыман вич верым муын. лудаш…
СОЦИАЛ ИЛЫШ
Тунемын, тазалыкыштым пеҥгыдемдат
Неле илыш ситуацийыш логалше, ты шотыштак тулык да ача-ава ончымо деч посна кодшо, инвалид, тазалыкыште экшык улман йоча-влак «Журавушка» лудаш…
СОЦИАЛ ИЛЫШ
Конкурс. Эн сай акушер
Конкурс Эн сай акушер «СОГАЗ- Мед» страховой компаний» акционер обществын Марий филиалже «Эн сай врач-акушер-гинеколог. Эн сай акушерке» конкурсым лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Лӱмлӧ артистын лӱмгечыже
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
'''13 Сӱрем''' — [[григориан кечышот]] почеш идалыкын 194-ше (кужемдыме ийлаште 195) кечыже. Идалык пытыме марте 171 кече кодеш.
== Пайрем-влак ==
* {{Флагификаций|Грузий}}, Гергетоба (Чон йӧратымаш пайрем).
== Лӱмгече ==
Католик лӱм-влак: Мария, Венедикт, Евстафий.
Танле (православный) лӱм-влак: Александр, Анатолий, Василий, Георгий, Герасим, Демид, Иван, Константин, Марк, Михаил, Филипп, Фома.
== Мо лийын ==
''ТыгакТугак ончо: [[:Категорий:13 Сӱрем Мо лийын]]''
* [[1871]] ий — Лондонышто икымше гана пырыс-влак ончер эртен.
* [[1882]] ий — Российыште икымше телефон станций-влакым пашаш пуртымо.
* [[1930]] ий — Уругвайыште икымше футбол чемпионат тӱҥалын.
===Марий тӱняште===
* [[1958]] ий — [[Провой кундем]] [[Какшамарий]] ялыште [[композитор]] [[Ключников-Палантай, Иван Степанович|Иван Ключников-Палантайлан]] чапкӱм шогалтеныт.
== Кӧ шочын ==
''ТыгакТугак ончо: [[:Категорий:13 Сӱрем Кӧ шочын]]''
* [[1969]] ий — Эльвира Борисовна Сидоркина, тӱвыра пашаеҥ, книгагудо вуйлатыше. [[У Торъял кундем]] Тушнур ялеш шочын. Марий мер толкынышто тудо моткоч кугу пагалымашым сулен, VIII-ше марий погынын делегатше лийын.
* [[1944]] ий — Павел Михайлович Бастраков, кугыжаныш пашаеҥ. Шкеже [[У Торъял кундем]] гыч. Ончыч туныктымашыштат, партий пашаштат шуаралтын. Вара ял озанлык министерствышке куснен — министрын полышкалышыже лийын. 2001-ше ий гыч Павел Михайлович ты министерствынак паша да архив шотышто кучемын вуйлатышыже сомылым шуктен шога.
* [[1960]] ий — Надежда Валентиновна Огорельцева, туныктыш пашаеҥ. Ятыр ий йоча-влак дене пашам ышта, Маскасола кундемысе «Колокольчик» йочасадын вуйлатышыже. Ыштыме пашажлан Россий Федераций туныктыш да шанче министерствын чап таныкыше дене палемдалтын. |
– Ӱдыр-влак, кушко тыге каеда? – мотор марий тувырым чийыше ӱдыр-влакын школ коридор мучко ошкыл колтымыштым ончен кодын йодыч рвезе-влак.
– Марлан каена. Налыда мо? – лие вашмут.
Теве тиде рвезылык койыш! Теве тиде самырык пагыт – Марий самырык тукым слёт!
8 гыч 13 июль марте Марий Турек район Сардаял кандашияш школышто Марий самырык тукым слёт латнылымше гана эртаралтын. Тудын тӱҥ шонымашыже икымше слёт годсекак тыгай кодын: марий самырык еҥ-влакым мер пашашке ушаш, нунын коклаште лидер-ончылъеҥ-влакым ойыраш да вияҥашышт корным почаш. Тений слётыш Марий Эл, Пошкырт, Татарстан, Одо, Угарман да Виче кундемла гыч 60 утла ӱдыр-рвезе погынен, нунын кокла гыч икмыярже кок-кумшо гана толын гын, ятырышт марий шӱлышан кугу форумыш икымше гана логалыныт.
Кодшо шуматкечын, 9 июльышто, слётым торжественно почмо пайрем лийын. Погынышо-влакым Российысе марий-влакын федерал калыкле-тӱвыра автономийыштым вуйлатыше Л.Яковлева, Марий Оньыжа Э.Александров, Марий Эл туныктыш да шанче министр Л.Ревуцкая, Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже И.Садовин, Марий Турек муниципал район вуйлатыше Л.Яндыбаева, Марий Турек район администраций вуйлатыше С.Решетов шокшын саламленыт.
– Ӱдыр-рвезе-влак, тендам ужаш, вашлияш – кугу куан. Мемнан слётна нерген Россий кумдыкыштат палат. Тений кеҥежым Санкт-Петербургышто эртаралтше Финн-угор калык-влакын ассоциацийыштын (АФУН-ын) президиумжын заседанийыштыже слётнам пример семын палемден каласышт, моло финн-угор регионлаштат эртараш темлышт. Можыч, юбилей сынан 15-ше слётышко кумда Росийнан вес кундемыштыже погынена. Пиалан лийза, марий улмыдам нигунам да нигуштат ида мондо, – сугыньлен ойлен Марий самырык тукым слётлан тӱҥалтышым пыштыше Лариса Яковлева да слётым ончыкыжымат эртараш ФНК гоч грант окса дене полшаш шонымыжым луктын каласен.
Марий Элын тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже Игорь Садовин мутым шуен:
– Министерстве велым слётым эртарымашке окса денат, ой-каҥаш денат шке надырнам пыштена, южгунам шылталенат налына. Тӱшка пашам тӱшкан ыштет гын веле, лектышыже лиеш. Теве тачысе гай марий вургемдам чийымыда, марла пелештымыда, марла кушталтен-муралтымыда дене марий тӱвыранам арален кодеда.
Сардаял Йошкар-Ола тораштырак – 170 меҥге коклаште – верланен. Оньыжа Эдуард Александровын мутшо почеш, слётым тыште эртараш шонымаш тӱрлӧ ийлаште тарванен, толын онченат каеныт, но… эре вученыт. Теве у мотор школым чоҥен шуктымек, Сардаял самырык тукымым ик арнялан шке помышешыже налын да шочшыжо семынак арален ашнен. «Те, ӱдыр-рвезе-влак, герой-влакын мландышкышт толында. Кугу Отечественный сарыште эрык илыш верч кредалше Совет Ушемын 11 геройжо мемнан район гыч лектын», – палемден Сергей Решетов. Геройлык шӱлышым слётын участникше-влак икымше кечынак, Марий Турек посёлко мучко экскурсий годым, В.П.Мосолов лӱмеш краеведений тоштерыште лиймышт годым шижыныт. Марий шанчызе, философ, культурологий доктор Галина Шкалинан «Марий калык – Онар калык» лекцийжат самырык тукымын шӱмешыже марий улмо дене кугешнымашым ылыжтыш манын ӱшаныме шуэш.
Л.СЕМЕНОВА
М.СКОБЕЛЕВЫН фотожо
Тичмаш материалым кугарнян, 15 июльышто, лекше номерыште лудса
Лудаш темлена:
УВЕР ЙОГЫН
Волжскыш — паша дене
Волжск олан шыже-телылан кузе ямдылалтеш, калыкын илышыжым саемдаш манын, мом ышташ кӱлеш? Ты шотышто кугу мутланымаш Волжскысо краеведений тоштерыште лудаш…
УВЕР ЙОГЫН
Районлаштат олмыктымо паша тӱҥалеш
2019 ийыште Россий президент Владимир Путинын кӱштымыж почеш тений икымше гана «Тӱвыра» национальный проект илышыш шыҥдаралташ тӱҥалын. Тидын шотышто лудаш…
ТАЧЕ ЯЛЫШТЕ УВЕР ЙОГЫН
Илалшым самырык алмашта
Волжский район «Москва» ООО-што август мучаште лиймына годым сай кече шогымылан кӧра чыла пасушто паша шолын. Шурнывечыште але кормам лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Тул азап деч шекланыме шот дене 27 апрель гыч 12 май марте республикыштына пожар ваштареш кучедалме режимым увертарыме. Марий Эл Республикын граждан обороно да калыкым аралыме шотышто комитетше шижтара: тиде жапыште чодыраш пураш огеш лий. Тыгак кудывечыште, пакчаште але моло оралте пелен тулым ылыжташ, куштырам, кукшо шудым йÿлалташ огеш лий. Яндар южышто кочкышым ямдылаш (шашлыкым жаритлаш) чарыме.
Ушештарена: 2020 ийыште Марий Элыште 384 пожар лийын, тушеч кокытышто – чодыраште, 1,1 гектар кумдыкышто пӱртӱс поянлык йÿлен. Тулышто 9 еҥ колен. 38775 тÿжем теҥгелан эҥгек ышталтын.
Тидымат ида мондо: пожар деч аралатме правилым пудыртышо-влаклан административный штрафым пуэн кертыт. Тыглай еҥ-влаклан 2000-4000 тӳжем теҥгем тӱлаш логалеш, а должностной лица-влаклан – 15-30 тӳжемым. Предприниматель-влак (кӧ юрлицо семын возалтын огыл гын) – 30-40 тӳжем теҥгем, а юридический лицалан – 200-400 тÿжем теҥгем тӳлыктат.
Еҥын титакшылан кӧра пожар лиеш гын, эҥгек кугытым шотыш налын, титаканым уголовно мут кучаш шогалтен кертыт.
Шарныза: ончылгоч шекланен гына туткар деч аралалташ лиеш!
lenta
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Кажне пöръеҥ армийыште служитлыме пагытым ӱмыреш шарнен ила. Тыште капкыл пеҥгыдемеш, койыш-шоктыш вашталтеш, тӱняончалтыш кумдаҥеш. Икте армий деч вара шочмо кундемышкыже пöртылеш гын, весе контракт почеш тушанак кодеш. Шомакна Татарстан Республик Арск районысо Шорамучаш ялыште шочын-кушшо рвезе Артём Михайлов нерген лиеш. Тудо Мурманск область Североморск олаште 15 ий утла служитла.
Артем отпуск жапыште 250 утла суртан шочмо ялышкыже кажне гана куанен толеш. уло. Артем Михайлов вич шочшан ешыште шочын-кушкын. Ача-аваже ты кундемысе «ТАН» колхозышто пашам ыштеныт. Ачаже трактористлан, механизаторлан, апшатлан ыштен, аваже доярке лийын. Шочмо суртыштыжо Артёмым ачаже шӱм пырткен вуча. Кодшо ийын эн лишыл еҥже, аваже, ош тӱня дене чеверласен.
Артём, Шорамучаш школым тунемын пытарымеке, Озаҥ оласе 123-шо номеран профессиональный лицейыште тунемын.
«Мемнан ял гыч шуко палымем, тыгак тукым изам-влак ты лицейыште тунемыныт. Тушко мыйымат ӱжыч. Тӱшкагудышто илаш пöлемым пуат, паша верымат ойырат. 2002 ийыште ты лицейышке летательный аппаратым ыштыше слесарь специальностьлан тунемаш пурышым. Дипломым налмеке, Озаҥ оласе Горбунов лӱмеш авиационный заводышто пашам ышташ тӱҥальым. Тушто ТУ -214 гражданский самолетым ыштат ыле. Мый кудымшо цехыште самолетын шулдыржым погенам. Ныл тылзе ыштен шуктышым, армийыш каяш повестке тольо», — ойла Артём.
Тыге 19 ияш рвезе 2004 ий ноябрьыште салтак радамыш ушна. Тудым теҥыз флотышко колтеныт.
«Службо сайын эртен. «Бесстрашный» кугу корабль дене коштынна. Вара тудлан «Адмирал Ушаков» лӱмым пуэныт. Мый визымше электромеханический военный частьышке логалынам. Учений годым теҥызышке лектына ыле. Тора боевой походышко 2005 ийыште Антлантический океанышке тылзат пелылан лекме. Тиде жап эн чот ушеш кодын. Тунам икымше гана теҥызым, океаным ужынам. Йырымваш ончалат –эре вӱд. Якорьышто шогымо годым колым кучена ыле. Южышт вӱд ӱмбалне лийын огыт керт, а мый тидлан вашке тунемынам», — ойла рвезе.
А.Михайлов идалыкат пеле служитлыме деч вара умбакыжымат тышанак кодаш шонен пышта. Тыге 2006 ий шошым икымше контрактым подписатла да кеҥеж пагытлан отпускышко шочмо кундемышкыже ача-аваж деке толеш. Тиддеч вара пӱтынек шке илышыжым военный корно дене кылда. Кызыт нылымше контракт почеш служитла.
«Служитлаш келша. Мыланем служебный пачерым пуышт. Пачер – паша вер воктенак. Контрактым подписатлыме деч вара ответственность утларак шижалте. Корабльыште кугу куатан токым пуымо пöлка вуйлатыше улам. Званием – старшина.
Корабльна куд-шым пачашан пöрт гай кугу. Чылаже тушко 340 еҥ шыҥа. Кужытшо 156,5 метр, лопкытшо – 17,2 метр. Группышто 27 еҥ уло. Баренц теҥызышке тылзылан але ик-кок арнялан, южгунам кок шагатлан корабль дене лектына.
Учений годым постышто шинчем, тыглай кече годым группышто дежуритлем. Телым причалыште лумым эрыктена, кеҥежым арулыкым эскерена. Мемнан дене ӱдыр-влак уке улыт, сандене чыла пашам рвезе-влаклан ышташ логалеш. Икмыняр еҥлан пареҥгым эрыкташ, весылан кӱмыж-совлам мушкаш да тулеч моло вес паша-влакым ышташ шеледен пуэна. Салтак-влак веле огыл, контракт почеш служитлыше-влакат тыгай пашам шуктат.
Кажне ийын Кольский заливыште 9 Майым, ВМФ кечым пайремлыме лӱмеш парадыш лектына. Служитлаш неле огыл. Тыште ятыр самырык еҥ уло, но южышт тÿрлö амаллан кöра службым кудалтен каят», — каласкала Артем Михайлов.
Артем Михайлов Североморск олаште шке пӱрымашыжым, марий ӱдырым, вашлийын. Кужэҥер вел гыч Ольга ты олаште илыше акаж деке уналан толын улмаш. Руш-влак коклаште илыше рвезылан марий ӱдыр вигак шинчашкыже пернен. Кызыт нунын кум шочшышт ача-авам куандарат. Владислав эргышт тений 3-шо классышке вончен. Ныл ияш Милена йочасадышке коштеш. А Платон тений февральыште гына шочын. Артёмлан еш – мучашдыме куан, пиал. Тудо эр гыч кас марте службышто тырша, пелашыже йоча-влакым онча.
33 ияш пöръеҥ шке пашажым кӱлынак шукта. Латвич ий служитлыме пагытыште тудо шукылан тунем шуктен. Ты пашам сайын пала. А ешыже тудлан эн кугу эҥертыш семын ончыко каяш куатым пуа. Марий рвезе пашаште шке мастарлыкшым ий еда нöлтен толеш.
lenta
photo
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Россий Федерацийын Кугыжаныш Думыжын вице-спикерже ден Марий Элым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Донбассыште илыше-шамычлан гуманитарный полышым погымаште участвоватлыше чолга еҥ-влакым палемденыт.
18 июльышто Марий Элым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Юрий Зайцев ден Россий Федераций Федеральный Погынымашын Кугыжаныш Погынжын председательжым алмаштыше Анна Кузнецова Донецк ден Луганск калык республиклаште илыше-влаклан гуманитарный полышым погымо пунктышто лийыныт.
Йошкар-Оласе Самырык-влакын полатыштышт верланыше пунктыш палемдыме полышым регионнан чыла районжо гыч кондат. Спецопераций тӱҥалме деч вара Марий Эл правительстве велым кочкыш сату ден чоҥымо материалым оптыман уже индеш машинам колтымо. Тылеч посна республикысе амалкалче ден ветеран организаций-влакат сайын полшат.
Кызыт Добровольчествылан полшымо ресурс рӱдерыште школышто шинчымашым погашлан да йоча усталыклан тӱрлӧ арверым погат. Сентябрьыште пӧрт леведышлан материалым колташ ямдылалтыт. А.Кузнецова ден Ю.Зайцев Донбассыште илыше йоча-шамычлан книга ден школ арверым коденыт.
«Кушто неле, кушто мемнан полышна кӱлеш, полшыде кодаш правана уке. Мый тыгеракын республик лӱм денат, акцийлашке ушнышо мемнан еҥна-влак лӱм денат ойлем. Анна Юрьевналан уло чонем дене тауштем, молан манаш гын тудо Донецк да Луганск кундемлаште, моло вереат уже лийын. Тиде акцийыш кумылын ушнем. Регионысо калык кызыт канцеляр сатум пога, 60 тонн продуктым уже пуэн, чоҥымо материалымат колтен. Волонтёр, полышым погышо, тыгак шканжат уто огыл арверым чаманыде кондышо-шамычлан уло чонем дене тауштем», – манын Ю.Зайцев да Донбассыште илыше калыклан ончыкыжым эшеат кугун полшаш тыланен.
Тауштымо мутым А.Кузнецоват ойлен да палемден: «Шукертак тыге лийын: руш айдеме полша веле огыл, пытартышыжым пуа. Тудо изираклан, вийдымыраклан, лушкыдыраклан эреак полшаш ямде. Тиде ала-мо тугай ӧрыктарыше огыл, тиде тыгак лийшаш. Регионласе калыкат указ але кӱштымаш почеш огеш полшо – тиде тудын кумылжо. Донбассыште илыше-влаклан мыланна тыглайла чучшо тӱрлӧ арвер моткочак огыт сите. Мутлан, руш йылме дене возымо йоча книга, тыгак кочкыш продукт, медикамент, моло проста ӱзгар. Таче ме икте-весылан кӱлмынам эн чот умылена – тиде эн тӱҥ».
Кугыжаныш Думын вице-спикерже военный спецоперацийыште Марий Эл гыч шуко геройын участвоватлымыже, Донбассыште илыше-влакын интересыштым арален, вуйым пыштымыж нергенат ойлен.
«Юрий Викторович специальный военный операцийын геройжо-влакын лӱмыштым курым гыч курымыш шарнаш тӱҥалме шотышто паша радамже дене палдарыш. Нунын лӱмыштым школ-влаклан пуаш кӱлеш, нунын нерген воктен илыше-шамыч палышаш улыт. Таче, XXI курымышто, гаджет да социальный кыл-влак дене пайдаланыме жапыште, калык шке илышыжым чаманыде кредалеш – тиде шукым ӧрыктара, вет тымарте чыла подвигым ондак гына ыштыме манын шонымо. Но икте-весылан, шочмо эллан полшышо, шке шонымаш ден поянлыкым аклыше еҥ-влак йомын огытыл», – манын А.Кузнецова.
Марий Элым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Ю.Зайцевын палемдымыж почеш, гуманитарный полышым погымо пашам поснак у тунемме ий лишемме вашеш утыр да утыр вияҥдаш тӱҥалыт.
А.Кузнецова Донец да Луганск калык республиклаште илыше-влаклан гуманитарный полышым поген колтымаште чолган участвоватлыше-шамычым: «Бикам» ООО-н директоржо Марат Биктемировым, «Клен» ООО-н директоржо Геннадий Дворецкийым, ший волонтёр, пенсионер Тамара Тарасовам, «Акашевский» чыве фабрике» ООО-н социальный вияҥмаш да корпоративный паша пӧлкажын менеджерже Нурия Обуховам «Единый Россий» Всероссийский политический партийын Генеральный советшын секретарьжын алмаштышыжын Таумутшо дене палемден.
Марий Эл Республикым вуйлатышын организаций да аналитике виктемжын уверже негызеш М.ИВАНОВА ямдылен
Лудаш темлена:
КУЧЕМЫШТЕ
«Социальный блок – кугыжанышнан политикыштыже рÿдö»
Кеч-могай обществын илышыштыже чыла гаяк шöрыным социальный сфер авалта. Коронавирусын пандемийже денат кылдалтше пытартыш вич ийыште республикыштына мо лудаш…
КУЧЕМЫШТЕ
Тулыклан – илыме верым, калыклан – медицине объектым
15 февральыште Марий Элым вуйлатыше Александр Евстифеев тулык йоча-шамычлан илыме верым ситараш да социальный объект-влакым чоҥаш 77 миллион утла лудаш…
КУЧЕМЫШТЕ
Верысе правительствыште – вашталтыш
Марий Эл вуйлатыше Юрий Зайцев республикысе правительствын у структурыжым пеҥгыдемден. Тудын дене келшышын, исполнительный кучем органыште кок алмаштышлан шагалрак лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Лӱмлӧ артистын лӱмгечыже
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Кужэҥер район Руш Шой чодыра озанлыкыште 10 тӱжемат 367 гектар кумдыкышто чодыра кушкеш. Тудо Руш Шой, Шӱдымарий ден Йӱледӱр ялла воктене верланен. Визымйыр ялеш шочын-кушшо Александр Никифоров участковый лесничийлан 2010 ий годсек ышта. Пелашыже Людмила Витальевна Руш Шой школышто англичан йылмым туныкта. Александр Иванович – шке пашажым сайын палыше, чодырам шижын моштышо специалист. Чодыра паша кузе шукталтме нерген ятыр мутланышна.
– Чодыра паша дене илышым кылдаш Тендам мо таратен? Тыгай шонымаш йоча пагытыштак лектын мо?
– Ачам Иван Александрович лесниклан пашам ыштен. Тудым ончен, ты пашалан кумылаҥынам. Адакшым ме чодыра кӧргыштӧ манме гае илена. Моткоч пӱртӱсым йӧратем. Тидыжат мыйым чодыра паша дене илышым кылдаш таратен. Оласе илыш нимынярат огеш сымыстаре.
Тӱҥалтыш класслам Визымйыр, варажым Руш Шой школлаште тунемынам. Шонымо семынак 2001 ийыште Йошкар-Олашке Политехышке (кызыт Волгатех маныт) чодыра озанлык да экологий факультетышке чодыра озанлык инженерлан тунемаш пурышым. Практикым Руш Шой чодыра участкыште эртенам. Сандене паша корнемат тыштак тӱҥале. 2006 ийыште дипломым налмеке, июльышто тушто лесникын полышкалышыжлан тыршаш тӱҥальым. Армий деч варат тышкак пӧртыльым.
– Чодырам аралымаште шагал огыл вийым пыштеда. Арендатор дене пырля пашам кузе виктареда?
– Ме Кужэҥер районысо лесничествышке пурена. Шкенан 10 тӱжемат 367 гектар чодырана уло. Тушеч 8 тӱжемат 815 гектарже – арендаторын кидыштыже. Участкыште иман, лышташан пушеҥге-влак улыт. 2010 ийыште кукшо игече шогымылан кӧра ятыр кож кошкыш. Кызыт эркын-эркын нӧргӧ-влак кушкыт. Чодырам меат, арендаторат эскера.
Коллективна изи. Шарнем, пашаш пурымеке, участкыште шуко лесник тырша ыле. 2008 ийыште чодырам арендыш пуаш тӱҥалме дене штат иземе. Кызыт кок лесник гына улына. Геннадий Васильевич Охотников ӱмыржӧ мучко чодыра пашам шукта, ятыр ий мастерлан тыршен.
Арендатор-влак вашталтыныт. 2015 ий мучаш гыч «Мартрэйд» ООО чодырам нале.
Арендатор чодырам куштышаш да шукемдымаш. Пушеҥгым руэт гын, олмешыже весым шындыман. Закон почеш арендатор пушеҥгым руэн огеш керт. Сандене ты пашам подрядчик-влакын полшымышт дене шукта. Кажне ийын нуно план почеш пушеҥгым шындышаш, тӱрлӧ йӧным кучылтын, тудым ончен куштышаш, противопожарный полосам куралшаш, уэмдышаш да кошкышо пушеҥгым кораҥдышаш улыт. Шошым пушеҥгым шындаш манын, мландым шыжымак курал кодат.
Пытартыш жапыште утларакшым пӱнчым шындат, тудо шулдо чоҥымо материаллан шотлалтеш. А теве Марий Олма ял шеҥгелысе чодыраште шуко нуж кушкеш, мландылан сай ӱяҥдыш. Тушко куэм шындат, тудо вашке илана. А ме арендаторын сомылжым план почеш ыштымыжым, чын да шот дене шуктымыжым эскерена да тергена. Южгунамже икте-весе коклаште ӱчашымашат тарвана.
Йоча-влак дене пашам ыштена. «Лесные братья» школ лесничестве уло. Тудым Руш Шой школышто биологийым да химийым туныктышо Майя Витальевна Охотникова вӱда. Тений «Шарнымаш сад» акций годым 9-ше классыште тунемше ӱдыр-рвезе-влак пушеҥгым шындаш лектыныт ыле. Тӱрлӧ конкурсышто шкеныштым тергат.
Лесникын пашаже шуко. Ятыр жап кагаз дене шинчылташ кая. Чодырам эскерыме деч посна ме еҥ-влаклан чодырам пуэна, «налме да ужалыме» договорым ыштена.
Еҥ-влак тӱрлӧ улыт, нунын дене кутырен моштыман. Чодырамат шолыштшо-влакат лектыт. Кодшо ийын кок еҥым кученам. Нуно 20 утла пушеҥгым шып пӱчкыныт. Ынде кугу штрафым тӱлат.
– Чот шокшо, кукшо игече шогымылан, тыгак тӱрлӧ копшаҥге пошымылан кӧра пушеҥге-влак кошкат. Нунын дене мом ыштеда? Еҥ-влаклан руаш пуэда мо?
– 2010 ийыште шокшо да кукшо игече шогымо дене шуко кож кошкен. У арендатор, толмекыже, ты пашалан чолган пиже. Кугурак участкыште кукшо пушеҥгым шкеак кораҥден, а изирак участке-влакым еҥ-влаклан шулдо ак дене руаш пуымо.
Кошкышо пушеҥге кӱлеш гын, еҥ-влак йодмашым возат. Чодыраште могай верыште тыгай пушеҥгым ужмыштым каласен кодат. А ме тидым шотыш налына да санитарный нормылан келшымыжым але укежым шымлена. Ты паша 40 кече шуйна. Чыла сай гын, договор почеш посна палемдыме кошкышо пушеҥгым руаш пуэна.
– Кундемыштыда еҥ-влак могай амал дене чодырам руаш налыт? Пу пӧртым чоҥышо-влак улыт мо?
– Пӧртым чоҥаш, оралтым ачалаш, пулан чодырам пуэна. Кажне ийын тидлан 200 кубометр иман, 300 кубометр лышташан пушеҥге ойыралтеш. Кум ял шотан илемлан тидыже моткоч шагал. Вет пӧртым чоҥынет гын, 100 кубометр марте делянке кӱлеш. Лимитлан кӧра шукын руэн огыт сеҥе. Кодшо ийын кок еҥ пӧртым чоҥаш чодырам нале. Кызыт кундемыштына пу пӧртым шагалын чоҥат, шукынжо кермыч, пеноблок дене нӧлтат. Оралтым ачалаш шукын пырня гыч оҥам ыштат.
Шекланыме: чодырам налаш шонышо еҥ кажне ийын шагалемеш.
– Пытартыш ийлаште оргажым (валёжникым) погымо шотышто закон илышыш пурталтын. Тудын почеш еҥ-влак камвочшо кукшо укшлам, оксам тӱлыде, шкан поген кертыт. Тендан кундемыште ты паша кузерак вораҥеш?
– Оргажлан коштыт. Сайынат, шотдымынат погышо-влак вашлиялтыт. Южышт валёжникым погаш мемнан деке йодын толыт. Кушто тыгай укш-влакын улмыштым мыланна шижтарат. Варажым кузе погаш кӱлмӧ шотышто умылтарена. Тыгай укшлам погымеке, южо еҥ почешыже сайын эрыктен кода, а весе тугак кышка. Кышкен кодышо-влак дене пашам ыштена, шижтарена, протоколым возена. Кодшо ийын кок тыгай еҥым кучымо. А эше тыгат лиеш: валёжникым погымо амал дене кукшо пушеҥгымат руат.
– Тау, жапым ойырымыланда. Чодыра пашада ушныжо.
lenta
photo
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Тыге ойлат: «Пелашан пöръеҥым сымыстараш лиеш, еҥгаватан пöръеҥым сымыстараш лиеш… Но пöръеҥын ЙӦРАТЫМЕ ÿдырамашыже уло гын, тудым нигузе от сымыстаре».
Ийготем ынде шагал огыл, илышыште тÿрлымат ужынам. Йолташем ыле, ушан-шотан пöръеҥ, полковник. Тудо эре тыге ойлен: «А жап эрта, а жап куржеш… Кö йошкар аракам тамлен огыл, кö ÿдырамашым йöратен огыл, тудо варажым чаманаш тÿҥалеш».
Шарнем, йолташем дене иктаж-кушто канена ма, але уремыште пырля ошкылына: тудо кеч-кунамат ÿдырамаш-влакым савырен кертын. Моткоч куштылгын «келыштарен» мошта ыле. Шыргыжалеш, мутланен колта. Ӱдырамаш-влак тыманмеш тудын кидышкыже логалыт веле. Ончет да öрат. Мыняр ÿдырамаш дене келшен, мален – шотлен от пытаре! Шкеак сымыстарен, але иктаж ÿдырамаш тудын деке шке «пижедылын». Тидыже тÿҥ огыл. Эн оҥайже теве мо: йолташем ешан лийын. Шке пелашыжым тудо моткоч пагален да йöратен. Ӱдырамаш семынат, икшывыже-влакын авашт семынат. Тидын нерген шкеат ойла ыле. Йöратыме кумылжо мутшо да койышыж гыч вел огыл, пашаже гычат шижалтын. Полковник йолташем шке пелашыжым нигунам обижатлен огыл.
Пöръеҥ семын мый умылтарен кертам: молан тыге? Вет илышыште тыгайже чÿчкыдын вашлиялтеш, кунам пöръеҥ-влак пелашан улмо ÿмбач вес ÿдырамаш дене «кылым» муыт. Тыште нимо удажат уке такшым. Тиде тыгак лийшаш манам гынат, умыледа шонем. Пöръеҥ – сонарзе. Тудо ик ÿдырамашым йöрата гынат, весе дене лийын кертеш. Вий-куатше ситыше гын, тазалыкше сай гын, кумылжо уло гын. Конешне, эстетике могырым ончалаш гын, тиде шот огыл манын, ятыр ÿчашаш лиеш. Но ме кызыт мо уло, тудын нерген ойлена, а кузе лийшаш нерген огыл.
Ты темым тарватымеке, теве эше мом каласен кодымо шуэш. Ме, пöръеҥ-влак, шке пелашнам йöратена да тунамак вес ÿдырамаш деке коштына лийже. Но паледа, еҥгавате ала-могай мотор да чапле лийже, ме чытен огына керт, кунам мемнан деч шуко йодыт. Кунам икте ок йöрö, весе шотлан ок тол. Еҥгавате пелаш огыл. Ме такшат кычалтылмым да правам шуко «качатлымым» чытен огына керт. А ÿдырамаш-влак тÿняште шуко улыт.
Р. Иванов, Йошкар-Ола.
Ойырленна гынат, ушкалем
Сергейым мый йöратенам. Чот ушкаленам. Кажне меҥгылан ушкаленам! Нигуш колтымем шуын огыл. Телефонжо йыҥгырта веле, мыйын чонем чон олмышто огыл. Чыла палымем шуын: кö, молан, кушто, кунам. Эре йодыштынам, чыла умылен налаш тыршенам. А Сергей тидлан сырен веле. «Тый мылам от ÿшане, мыйым пöръеҥ семын от акле, лÿмнерем волтет» манеш ыле. Ӱшаненам ала-мо такшым, акленам, но ала-можо йöсландарен.
Ушкалымемым чылаж годым Сергейлан ончыкташ тыршен омыл, чытенам. Паленам: тудо сырен кертеш. Но шкеже моткоч йöсланенам. Тидын нерген йолташÿдыремлан шуко гана ойленам. Тудо манеш ыле, пуйто мый шкемым нимынярат ом пагале. Вот ала-кузе тыгерак: мый шкемым ÿдырамаш семын йöратем гын, пагалем гын, шканем ÿшанем гын, мотор да сай улмемым шижам гын, таҥемым тынар ом ушкале ыле. Тидым тачат умылен ом керт. Мый вет Сергейым йомдараш лÿдынам, садлан ушкаленам. Лÿдынам, тиде шижмашемым шылтен моштен омыл.
Ме Сергей дене шукертак ойырленна. Ынде тудо ешан, шочшан. Тунамсе жапым шарналтем веле, кызытат чонемлан ньыге-нюго чучеш. Алят ушкалем. Ончыч йомдараш лÿдынам, садлан ушкаленам. А кызытше мо? Шкемым шке ом умыло: ынде ÿмырем мучко икымше йöратымашемым ушкален илаш тÿҥалам мо?
Е.Чернова, Звенигово район.
Ӱдыр-влаклан ÿшанымым чарнен
Ӱдыр ден рвезе Интернетыште палыме лийыныт. Ваш-ваш келшеныт, серыш-влакым возгаленыт, йыҥгыртен мутланеныт. Рвезе армий гыч пöртылын, а ÿдыр тудым вашлийын. Тыге виртуальный йöратымаш чын илышыш савырнен.
Рвезе йöратыме таҥжым ача-аваж дене палымым ыштен, мöҥгыжö илаш конден. Жап эртыме семын ача-ава ден «шешке лийше» коклаште умылыдымаш-влак лектыныт. Садлан кöра рвезе таҥжылан посна илаш пачерым айлен. Шкеже эре пашаш коштын, тыгодым ача-аважмыт декат миен коштын, йöратыме ÿдыржö денат пырля лияш тыршен. Таҥжым чыла шотыштат куандараш тыршен: кочкаш сатум наледен, вургемым налын пуэн, тÿрлö пöлекым ыштен.
Ӱдыръеҥ шкежат пашам ыштен, но чыла шийвундым шкаланже гына кучылтын, еш семын шот дене илаш шонен огыл. Икмыняр жап гыч окса шотышто нелылык лиймылан кöра рвезе таҥже дене пырля тукым акаже деке илаш куснен. Ӱдыръеҥ качыжын родыж дене ынеж иле ыле гынат, тудо жаплан вес йöн лийын огыл. Вашке рвезе пален налын: тудын йöратыме пелашыже тамакым шупшеш, аракам подылаш йöрата улмаш. Йолташ-влак дене унала коштмышт годым ÿдыр камвочмешке аракам йÿын улмаш. Тидлан кöра каче шке таҥжым аважын я акажын пачерыш кондашат вожылын, йолташыже-влак денак малаш кодын. А кунам рвезе йÿд сменыш пашаш каен, ÿдыръеҥ шкаланже пайремым ыштен: йолташыже-влак дене пырля канен, йÿын, йÿдым перныл коштын. Чыла тидым рвезын акаже ужын, чытен.
Рвезын родыжо-влак тыгай ÿдыр дене келшымылан тореш лийыныт, но икымше йöратымаш моткоч виянла чучын. Каче ойырен налме ÿдыржым чыла шотыштат проститлен, умылаш тыршен. Тудын деч посна илен кертдымыжым шижын.
Жап эртен, нимо вашталтын огыл. Рвезе таҥжылан чыла сайым веле ышташ тыршен, но… вашке тудо йöратыме ÿдыржын вес пöръеҥ-влак дене пернылмыжым пален налын. Тидым проститлен нигузе кертын огыл.
Таҥже дене ойырлымеке, рвезе ятыр жап йöсланен, нигö дене келшен кертын огыл. Ӱдыр-влакым пагалымыжым, нунылан ÿшанымыжым чарнен. Лачак мый денем палыме лиймекыже веле илышым у семын аклаш тунемын. Йöратымашын яндарлыкшылан уэш ÿшанаш тÿҥалын. А мый тудым пиаланым ышташ тыршем.
Е.Шейн, Марий Турек район.
lenta
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Марий рӱдоласе калыкын воктен верланыше промышленный кумдыклан кӧра южын качествыжлан вуйым шиймыжым шотыш налын, Марий Элым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Юрий Зайцев Интеграл микрорайонысо ситуаций дене кылдалтше йодыш шотышто совещанийым эртарен.
«Йодыш пӱсын шога. Мый шым ӧркане, тушко шке миен коштым, калык дене мутланышым. Тылеч посна, мыланем уже икмыняр видеом колтеныт. Уремыште – йӱд, а тушто шикш деч посна эше ала-мо мӱгыра, пуйто кӱм луктыт. Тудо вич шагат эрденак тӱҥалеш. Тиде сай огыл. Ситуацийым тӧрлаш кӱлеш. Мый тиде йодышым шотыш налде ом керт. Чыным садак кычал муам да титаканым рашемдем», – палемден Ю.Зайцев.
Республикым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Марий Элын пӱртӱс поянлык, экологий да йырвелым аралыме шотышто министрже Алексей Киселевын, Йошкар-Олан мэрже Евгений Масловын, регионын прокуроржо Сергей Беляковын, Роспотребнадзорын Марий Элысе виктемжым вуйлатыше Светлана Булатован, тыгак марий район-влак кокласе пӱртӱсым аралыме прокурорын пашажым шуктышо Сергей Валитовын шонымашыштым колыштын.
Совещанийын кажне участникше тиде ситыдымашым кораҥдымаште мом ыштымыж нерген каласкален.
Ю.Зайцев Интеграл микрорайон воктенысе промзонышто пашам ыштыше предприятий-шамычын собственникыштым рашемдаш, пашаштын юрлицан уставной документше-влак дене келшен толмыштым тергаш кӱштен. Тылеч посна, озанлыкым кучышо субъект-влакын шӱкшакым закондымын йӱлалтымышт татыште тергымашым эртараш каласен.
Кызытсе технологий-влак могай шӱкшакым йӱлалтымым ломыжын пробыжо негызешат рашемдаш йӧным ыштат, ешарен Юрий Зайцев.
Регионым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо экологийым саемдыме шот дене микрорайонышто пушеҥгым шындаш, Строитель ден Машиностроитель уремла корнывожышто транспорт погынымо ситыдымашым кораҥдаш задачым шынден.
Марий Эл Республикым вуйлатышын организаций да аналитике виктемжын уверже негызеш М.ИВАНОВА ямдылен
Tagged зайцев. экология, интеграл, проверка
Лудаш темлена:
КРАЕВЕДЕНИЙ КУЧЕМЫШТЕ УВЕР ЙОГЫН
Марлат чын возыман
Йылме комиссий Марлат чын возыман Эртыше арняште Марий Элын кугыжаныш йылмыже-влак шотышто правительственный комиссийын черетан заседанийыштыже шочмо йылмына дене лудаш…
КУЧЕМЫШТЕ
Поликлиникым тичмашнек олмыктат
Йошкар-Оласе 4-ше №-ан поликлиникым лишыл кок ийыште тичмашнек олмыктат. Таче кечылан тиде медицине тӧнежыште «Здравоохраненийын первичный звеножым модернизироватлымаш» регионысо лудаш…
КУЧЕМЫШТЕ ЭКОНОМИКЕ
Изи Какшан гоч шуйналтше кӱвар-влак
Изи Какшан Оршанке районышто, Киров область дене чек деч тораште огыл, тӱҥалтышым налеш. Юл эҥерыш йоген пурымыж марте кужытшо лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Марий Эл Радиолан индеш ий 1-ше июльыштак темын гынат, радио тиде пайремым коло кудымшо июльышто «Келшымаш» («Дружба») стадионышто эртарен.
Марий Эл Радио шке пашажым 2005 ий 1-ше июльышто тӱҥалын. Икымше гана эфирышке Мурызо Эчан (Александр Кожевников) лектын. Тачысе кечылан радиошто Александр Курмузаков, Наташа Пушкина, Володя Матвеев, Марина Глушкова, Валерий Очеев, Ирина Якаева, Александр Кожевников, Владимир Аптулаев, Александр Кожевников, Михаил Пирогов да Сергей Карпов тыршат.
Радиом таче ятыр тӱжем ешыште эр гыч кас марте колыштыт. А кушто гына радион йӱкшӧ огеш шокто: мӧҥгыштӧ, пашаште, машина дене кудалме годым, сад-пакчаште, эсогыл тӱрлӧ-тӱрлӧ предприятийыштат Марий Эл Радион йӱкшӧ йоҥга. Эфирыште тӱрлӧ виктышыште, сферыште тыршыше еҥ-влак дене программым колышташ лиеш, вӱдышӧ-влакат калыклан оҥай программым ямдылаш тыршат, эфирыште тӱрлӧ сынан марий муро йоҥга, оҥай конкурс-влак эртаралтыт.
Марий Эл Радио пӱтынь марий кундемым авалта, но радиом вес эллаштат интернет полшымо дене колыштыт. Мутлан, мемнан сайтыштат Марий Эл Радиом колыштын сеҥеда. Радио марий сынан CD, mp3, DVD диск-влакым калыклан темла.
Калыкыште Марий Эл Радио тӱрлӧ концертым эртарыме дене палыме. 2010 ий гыч «Идалыкысе муро» концерт-фестивальым, Пеледыш пайремыште марий танцполым эртарат. Тыгак ятыр ий районлашке тӱрлӧ сынан концерт-программе дене лектын коштедат. Ынде индеш ий кажне кеҥежым калыкым Йошкар-Оласе стадионлаште чумырат: ончыч «Строитель» стадионышто погыненыт, калык шуко погынымылан кӧра, пытартыш ныл ий «Келшымаш» стадионышто марий шӱлыш озалана. Теве теният тыгай пайрем 26 июльышто «Келшымаш» стадионышто эртыш. Радион коллективше кажне ийын концертым ойыртемалтшым ышташ тырша. Тений гын, «Ший аршаш», «Весела кова-влак», «Визым вел», «Кугезе кумыл» марий ансамбль-влак толыныт. Концертын форматше сценарий, тыгак мурызо-влакын репертуарышт деч шога. Сценарийым возышо Наташа Пушкина чылажымат шотыш налаш тырша, вет концертышке кугужат-изижат, сем тӱняште у направлений дене мурышо, калык деч лекше мурызат, сулло артист-влакат толыт.
Марий Эл Радион концертше нерген ик уверыште, материалыште возен, каласкален, ончыктен пытараш огеш лий, но иктым пеҥгыдын ойлаш лиеш, концерт, ончышо-влакын чоныштышт, ушыштышт шукылан кодеш. Толшо калык концерт шӱлыш дене эше ик ий тыге илаш тӱҥалеш, очыни. Вет арам огыл, радиовӱдышӧ, мурызо, ансамбль-влак калыкын кумылыштым ныл шагат наре нӧлтеныт.
Автор: Николай Любимов
Фотограф: Пётр Васильев
видеосӱрет Марий Эл Радио пайрем
Йолташ-влаклан палдараш
Шонымашым ешараш Отменить ответ
Имя *
Email *
Комментарий
Δ
Тыгак тыланда келшен кертеш
Common Voice
Йошкар-Олаште Марий форум эрта
Тудо "Мер пашам виктарымаште ТУЙ (тӱшка увер йӧн) дене кыл да увер технологийым кучылтмаш" темылан пӧлеклалтеш.
Шкетан лӱмеш театрыште у йӱк да тул оборудованийым вераҥдат
Кугу сценыште у тул да йӱк оборудований лиеш.
Савыктыш нерген
Рекламе
Редакций
Сайт нерген
Проектлан полыш
Лийза мемнан дене пырля
Любое использование материалов допускается только при соблюдении правил перепечатки. Настоящий ресурс может содержать материалы 16+ |
Марий Элын сулло журналистше, С.Г.Чавайн лӱмеш Кугыжаныш премийын лауреатше, драматург, прозаик да поэт Александр Петровлан 55 ий темме лӱмеш 3 июньышто С.Г.Чавайн лӱмеш национальный книгагудышто усталык касше эртаралте. Тудо «Возыде мый ом керт иленжат» маналтын.
Пайрем касыш ятыр лӱмлӧ еҥ ден уна-влак толыныт ыле. Кажныже сцене гыч юбилярым саламлыш да пӧлекым кучыктыш. Тиде – Марий Элын тӱвыра, савыктыш да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже Михаил Матвеев, «Марий Эл» газетын тӱҥ редакторжо Александр Абдулов, Марий самырык театрын художественный вуйлатышыже Олег Иркабаев, Россий Писатель ушемын Марий Элысе пӧлкажын вуйлатышыже Светлана Архипова, кумдан палыме сӱретче Иван Ямбердов, «Кугарня» ден «Ямде лий» газет-влакым лукшо предприятийын директоржо Эдуард Иманаев, «Ончыко» журналын тӱҥ редакторжо Игорь Попов. Тыгак родыжо, лишыл еҥже, пырля тунемшыже, йолташыже, моло саламлаш толыныт ыле. Да кӧ могай-гына пӧлекым конден огыл?! Мутлан, Параньга район Яҥгетсола ялысе тӱвыра пӧрт вуйлатыше Эльвира Захарова эсогыл тичмаш мелна кышыл, туара да салмамуно дене толын ыле!
Усталык кас кум шагат шуйныш. Тиде жапыште юбиляр нерген посна блок дене ужашын-ужашын палдарышт. Эн ончычак Александр Алексеевичын йоча жапше, вара кушто тунеммыже, фермер лиймыже, журналист пашашке кузе толмыжо, паша корныжо, шындалтше спектакль, савыкталт лекше книгаже-влак нерген тӱҥ шотышто шкеже каласкалыш, икмыняр почеламутшо кузе да кушто возалтмыж нерген ойлыш. Мутлан, Турцийыште канымыж годым, самолётышто чоҥештымыж жапыште, малаш вочмекше почеламут корно-влак кузе толаш тӱҥалме нерген каласкалыш. Тыгак фотографий-влакым, тудын нерген телевиденийын тӱрлӧ ийлаште сниматлыме видеосюжетлам ончыктымат тидым ышташ полшышт. Тудын мутшылан возымо муро-влакат сцене гыч йоҥгалтыч. Такшым поэтын ятыр почеламутшо мурыш савырнен. Ты гана касым Лариса Сидоркина ден Сергей Мамаев сӧрастарышт.
Тиде мероприятийыштак ожсо кечынже гына лекше «Пустаҥше ял» поэтический сборникшын презентацийже лие. Кузе ойлат, эше свежа чия дене ӱпшалтше у книга нерген ятыр поро мутым лӱмлӧ поэтессе Альбертина Иванова ойлыш.
Усталык кас моткочак тыматлын, моторын эртыш. Нимогай официоз манме деч посна, простан, веселан. Шижалте: тушко пайрем озан чынжымак эн лишыл еҥже ден йолташыже-влак гына чумыргеныт. Санденак Александр Алексеевич чӱчкыдынак мыскарамат ыштыш, илышыж гыч оҥай историй ден томаша-влакымат кумылын каласкалыш. Арам огыл вараже погынышо-влак кокла гыч чылан гаяк тиде касыште тудын нерген ятыр уым пален налмыштым палемдышт.
Чыным ойлаш гын, эсогыл мыят икмынярже нерген лач ты касыште веле пален нальым! Мутлан, классшын, вара Кугу Лаждӱр школын, а умбакыже уло Кужэҥер районлан юнармеец-влакын парадыштышт отрядын эн сай командирже лӱм дене палемдалтмыж нерген тиде кас марте колын омыл. Тыгак офицер лияш ямдылалтмыж нергенат тымарте пален омыл ыле. Мыйже тунам изирак лийынам да сандене палыде кодынам докан, вет изамже шке сеҥымашыж нерген, манмыла, кажне лукышто моктанен коштын огылыс!
Иктешлен каласаш гын, тыгай сынан усталык касым эртарымын кӱлешлыкше кугу. Тушто тиде я тудо уста айдеме нерген, усталыкышт нергенат шагал огыл уым пален налат да тӱняумылымашетат пойдаралтеш.
Любовь Камалетдинова
Э.Монахован фотожо
Лудаш темлена:
ЛӰМГЕЧЕ
Еш кокла гыч – родо коклаш
Бизнесым кажныже шке семынже тӱҥалеш. Кужэҥер район Марий Шой ялын эргыжым тидлан тӱшка озанлыкын пытен толмыжо да тора кундемыш лудаш…
ЛӰМГЕЧЕ СТАТЬИ
ТЕЛЫМ, ПОРАН ГӰЖЛЫМӦ ГОДЫМ, ВОЗЕМ
РСФСР просвещенийын отличникше, Н.К.Крупскаян медальже (1986), «Знак Почёта» орден (1996) дене палемдалтше, «МАССР школ-влакын сулло туныктышыжо» лӱмым нумалше, Россий лудаш…
ЛӰМГЕЧЕ
«Илышыште тӱрлыжат лиймылан Юмылан тауштем»
1 мартыште марий калыкын ик чолга эргыже Сергей Харитонович Григорьевлан 60 ий темын. Ушештарыме семын ойлаш гын, Параньга кундемын лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30
АРХИВ
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
Июнь 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Шукерте огыл Российысе Молодёжный проект-влак конкурс иктешлалтын. Тушто 14-30 ияш ӱдыр-рвезе, тыгак туныктыш организаций-влак участвоватленыт. Марий кугыжаныш университетын студентше-влак 27 йодмашым колтеныт, 6 пашаштым сайлан шотлымо. Проектым илышыш шыҥдараш манын, нунылан грант ойыралтеш.
Сеҥыше-влак радамыш чылаже 337 проектын авторышт логалыныт. Нунын коклаште – Морко район Эҥерсола ялын ӱдыржӧ, Марий кугыжаныш университетын студенткыже Лиана Бутенина. Тудо ялысе туризм дене проектым ямдылен.
– Лиана, шинчымаш тӱняшке корнет кушеч тӱҥалын?
– Парт коклаш икымше гана шочмо Эҥерсола школыштем шинчынам. Тушто мый индеш ийым тунемынам. Умбакыже Кокласола лицейыште шинчымашым погенам. Изинекак англичан йылмым йӧратенам, тиде предмет дене олимпиадылаш коштынам, республик кӱкшытышкат шуынам. Сандене латикымше класс деч вара Марий кугыжаныш университетын йот йылме-влак факультетышкыже тунемаш пуренам. Тений визымше курсым пытарем.
– Школышто тунемме жапетым чӱчкыдын шарналтет?
– Чӱчкыдын. Вет тиде – эн весела пагыт. Школышто могай конкурс лийын, чыла вережат участвоватлаш тыршенам. Ече дене куржталмаште ӱчашенам, статья ден ойлымаш-влакым газетыш возенам, изирак шымлыме пашам ыштенам. Шке возымо почеламутым лудынам. Кугу таум каласыме шуэш икымше туныктышем Надежда Васильевна Анисимовалан. Тудо изинекак мыйым сылнымутлан шӱмаҥден, почеламут конкурслаш коштыктен. Тудын полшымыж дене мый авторский номинацийыште эре гаяк сеҥыше-влак коклаште лийынам. Возымем «Ямде лий», «Морко мланде» газетлаште, «Кечан изолык» почеламут сборникыште савыкталтыныт.
Школышто погымо мастарлыкем университетыште полышым пуэн, тӱрлӧ форумыш корным почын. «Территория смыслов на Клязьме», Сочи олаште эртыше молодёжный тӱнямбалысе форумлаште лийынам.
– Йошкар-Олаш тунемаш толмекет, тугаяк активный лийынат?
– Студент лиймеке, жапем утларакшым шанче паша-влаклан ойыраш тӱҥалынам. Научный сборниклаш филологий, педагогике, мер паша дене кылдалтше статья-влакым ямдыленам. Университет пеленысе проектирований школым тунем пытаренам да шке проектым возаш тӱҥалынам. Тыге «Туристические маршруты по историко-культурным объектам и памятникам природы Малой Родины» проект шочын. Тушко кок маршрутым пуртымо. Когынек Вонча эҥер воктеч каят: иктыже – пурла, весыже – шола сер дене. Кажныже Кӱчыкэҥер ялысе тоштер гыч тӱҥалеш, вара «Йошкар сер» урочищыш, мезолит да неолит годсо памятник-влак деке наҥгая да эше икмыняр объект воктеч эрта.
Проектым илышыш шыҥдараш 220 тӱжем теҥге грантым сеҥенам. Ыштышаш паша эше шуко: памятник-влакым баннер полшымо дене ончыктыман, беседкым шындыман.
– Тиде проектым шкетын ямдыленат?
– Уке, кумытын. Иктыже мыйын авам – Эҥерсола школышто историйым да географийым туныктышо Мариана Александровна Бутенина, а весыже – Миклай Казаков лӱмеш тоштерым вуйлатыше Галина Климентьевна Сошина. Мемнан тӱҥ задачына – пӱртӱс ден тӱвыра памятник-влакым арален кодаш. Тыгак районышкына толшо турист-влаклан шкенан велысе мотор вершӧрым ончыкташ.
– Тунем пытарымекет, ончыкыжым мом ышташ шонет?
– Дипломем педагогике направлениян, сандене школышко туныктышылан каяш шонымаш уло. Но ончыкылык нерген кызытеш раш каласен ом керт.
– Кузе шонет, марий еҥлан йот йылмым тунемаш неле?
– Мыланем англичан йылме школ годсек куштылгын пуалтын. Весе-влак нерген ойлен ом керт. Чылажат кумыл да тыршымаш деч шога, шонем. Йот йылме кызыт – «маст-хэв», «обязательне кӱлеш» манмым ончыкта. Ме межкультурный, межнациональный курымышто илена. Вашла кылым кучен моштыман. Самырык-влаклан каласыме шуэш: ида ӧркане, тунемза кеч ик йот йылмым. Мый шкеже англичан да немыч йылме-влакым палем.
– Илышыштет шке вийлан гына ӱшанет?
– Тӱҥ эҥертышем – авам. Кажне тӱҥалме паша, кажне сеҥымаш лач тудын полшымыжлан кӧра лийын.
lenta
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Башкортостанысе финн-угор калык-влакын «Самоцветы Прикамья» тӱвыра фестивальышт 7-10 ноябрьыште Янаул, Краснокам, Мишкан, Татышле районлаште эртен.
Пайрем Янаулышто почылтын. Вес кечынже Эльяныште (Николо-Березовка) лийше семинарыште верысе финн-угор калыкын йӱлаже (тӱҥ шотышто тыште илыше марий-влакын) нерген ойленыт, марий вургемым, кидпаша мастарлыкым ончыктеныт да «Мотор марий ӱдыр» конкурсым эртареныт. Краснокам, Калтаса, Дӧртыльӧ, Бирск, Татышле, Янаул районла гыч 9 ӱдырын койыш-шоктышыжым да моштымыжым акленыт. Мишканыште фольклор коллектив-влакын мастарлыкыштым тергеныт. Туштыжо Мишкан, Бирск, Краснокам, Илиш, Благовещенск, Балтач, Калтаса районла гыч марий фольклор ансамбль-влак да Татышле район гыч ик удмурт коллектив пайремыш ушненыт. Фестиваль гала-концерт дене Татышлыште мучашлалтын.
Тиде пайремын организаторжо семын республикысе Тӱвыра министерствым, Калык усталык рӱдерым, Калык-влак келшымаш пӧртым да ныл районысо администраций-влакым ончыктымо. Но кызытсе илыш условийыште ялласе клуб пашаеҥ да йырышт чумырген шогышо коллектив-влакын тыршымышт деч посна тыгай мотор пайремым эртараш ок лий, шонем. Эльяныште да Мишканыште лийын (Ик вереже жюриште пашам ышташ логале.), тидым шкеак ужым да умылышым. Икмыняр шонымашат шочо
Мутлан, самодеятельный фольклор коллектив-влакын мастарлыкыштым тергымаште эн тӱткӧ да объективный жюри - тиде ончышо, калык шкеже. Организатор, жюришке калык йӱлам, мурымаш-куштымаш конкурсым аклаш фольклор поянлыкым пеш сайын палыше еҥым муын огеш керт гын, тидым зрительлан ӱшанаш кӱлеш докан. Весе. Эн сай марий ӱдырым ойырен налме таҥасымашым эртараш гын, тудо чын марий шӱлышан лийшаш, конкурсын условийыштыжат рашемдыман: шке нерген презентацийым, мастарлыкым почын пуымо номерым рушла ончыктыман да ойлыман огыл. Тидын шотышто вес калык деч примерым налман. Адакшым аклыме годым «шкенан» але «вес районын» манме шонымаш лийшаш огыл, сеҥышаш эн мотор, эн мастар, эн чолга… Икманаш, конкурсын йодмашыже чылалан икгай лийшаш, а тыршыше еҥын пашаже арамыш лекшаш огыл. Марий самодеятельный коллектив-влак шукын улыт. Краснокам районышто гына, уна-влаклан ямдылыме брошюрышто возымылан ӱшанаш гын, 105 марий коллектив шотлалтеш. Южгунам тӱвыра мероприятийыште але концертыште самодеятельный артист-влак ончаш мийыше дечат шукырак койыт.
Фестиваль моторлыкым, йомартле койышым почын ончыкташ полша. Но тыгодымак ситыдымашым тӱжвак луктеш. Пайрем эртен кайымек, тудын лектышыжым иктешлаш да сайжылан куаныме дене пырля могай проблемым кораҥдаш кӱлмӧ шотышто умбакыже мондыман огыл ыле. Но кӧ тидым лончылаш тӱҥалеш? Тиде риторический йодыш семынак кодеш дыр…
Моло фотом газетын «ВКонтакте» (vk.com/cholman) группыштыжо ончалаш лиеш.
Туге гынат тиде фестивальлан мотор вургемым, кидпаша мастарлыкым да марий койыш-шоктышан, сай номер-влакым ямдылыше районласе клуб пашаеҥ-влаклан вуйым савыме шуэш.
И. ГУБАЕВ.
Эльян - Мишкан
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Шаран район Акпарс ялын эргыже Ирик Искандарович Шамигулов ятыр ий мӱндыр Йӱдвелыш пашаш коштеш, бурильщикын полышкалышыжлан ышта. Ялын мотор Школ уремыштыже кермыч дене кугу пӧртым нӧлтен, ешыж дене шукертсек тиде уремыште куанен ила.
Кумда уремым кеҥежым шаршудо ужарта. Ирик Искандарович кодший кеҥежым Камилла уныкажлан модашыже песочницым ыштен. Тидлан пӧртшӧ ваштареш яра верым эрыктен шынден. Тений поро пашажым умбакыже шуяш шонен пыштен. Кум лӱҥгалтышым, качалке семын йӧнештарыме эше кок лӱҥгалтыме пӱкеным пеш устан ямдыленыт. Йоча-влаклан шинчын каналташ тенгылым вераҥденыт. Песочницым гын изи пӧрт гай сӧрастареныт. Йӱр деч аралалташ профнастил леведышым келыштареныт. Йырже поликарбонат гыч чылдар гай мотор тӱрым пӱчмӧ. Ӱлыл ужашыжым, ошма ынже його манын, профнастил дене петырыме. Чылажымат сылне чия дене чиялтыме. Площадке моткоч йытыра лийын шинчын. Кызыт Ирик Искандарович курыкым да карусельым ямдыла. Кӱртньӧ конструкций-влакым Володя веҥыж дене варитленыт, пошкудышто илыше Сергей Ибяев сварка шотышто полышкала. Ирик изай чыла материалым шкеак муэда, оксамат нигӧ деч поген огыл. Чыла пашам тудо шке кумылын шукта.
«Мый Акпарс ялыште шочын-кушкынам, тыштак ешем дене илем. Шочмо ял верч кажне тыршышаш. Уремыштына шагал огыл икшыве кушкеш, тек нунын йоча жапышт шарнымашеш кодеш. Тидым ме шке огыл гын, кӧ ышта?» - пеҥгыдын ойла Ирик Искандарович.
Ирикын пошкудыжо, Свелана Исламова, воктекем лишемын, тыгерак каласыш: «Пеш кугу тау изайлан. Сай йоча площадкым ыштышт. Ынде икшыве-влак верч тургыжланышаш уке. Ончыч урем мучко куржталыт ыле, ынде пырля модыт. Вес урем гычат погынат, ола гыч унала толшо ӱдыр-рвезе-влакланат тыште пеш келша. Кертме семын меат полшаш лектына».
Вес пошкудыжо Зоя Ибяеват куанжым ыш шылте: «Уремна изи, ик еш гай илена. Ваш сырен огына кошт, чыла йодышым пырля каҥашена. Пеш кугу ракмат Ириклан. Уныкам-влаклан площадке пеш келшен, тиде йоча-влаклан кугу пӧлек. Уремна тӱзланымылан чот куаненна!»
«Ирик Искандарович, уремланна у сыным пурташ, йоча площадкым ышташ манын, чот тыршыш. Тау тудлан.Йочана-влак пеш йывыртеныт», - иктешлыш Людмила Тухватова.
Еҥ-влак тыште чынжымак пашаче да уста улыт. Чапле йоча площадкым ыштеныт, тыгайже моло районлаште укеат, очыни. Тыште эреак икшыве-влакын юарлыме йӱкышт шокта. Келшен илыше, вашла полшышо уремын, ялын ончыкылыкышт уло!
Г. АХМЕТШИНА.
Акпарс ял, Шаран район.
Снимкыште: Йоча-влакын куанышт нимучашдыме!
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
2019-ше ий 1-ше январь гыч Башкортостаныште коммунальный шӱкшакым перерабатыватлыме шотышто илышыш у йӧным шыҥдараш тӱҥалыт. У системыш Россий Федерацийын чыла субъект-ше куснышаш. Россий Президент
Владимир Путинын 2018-ше ий 8-ше майыште лукмо пунчалже дене келшышын, тиде сомылым элыште стратегий задаче семын палемдыме. Мемнан республика вашталтышлан ямде улеш мо? Калык тудым кузе акла? Нине йодышлан БР экологий да пӱртӱс дене пайдаланыме министр Илдар Хадыев вашешта.
- Илдар Римович, ме коммунальный шӱкшакым погымо, тудын дене пайдаланыме да утилизаций дене кылдалтше у реформо деке лишемына. Тудо ончычсо паша радамым йӧршын вашталтышаш. Республика вашталтышлан ямде мо?
- Тиде вашталтышым илышыш шукертак шыҥдараш кӱлеш ыле. Тачысе кече марте ме шӱкшакым, полигонлаш чумырен, мланде йымак урена ыле. Но тиде йӧн шӱкшак свалке-влак шотышто экшыкым кораҥдаш ок полшо. Полигон-влак ончыч кузе ситен огытыл, кызытат огыт сите, нуным моткоч писын темат. Тиде йодышым кӱлеш семын ворандараш муниципалитет-влакын шийвундышт нигунам ситен огыл, садлан нунылан шийвундым республика бюджет гыч ойырымо.
Шӱкшак дене кылдалтше пашам виктарымаш тӱня мучко уда огыл бизнеслан шотлалтеш. Мемнан задачына - федерал документ-влаклан эҥертен, республика кӱкшытыштӧ тиде сомыллан сай негызым ышташ. Тидлан куштырам, вторичный материальный ресурсыш савырен, тудым перерабатыватлыме шотышто у отрасльым ыштыман, молан манаш гын шӱкшакын 50 процентше - тиде угыч кучылташ лийме, пайдале материал. Тушеч кӱлешыжым ойырен, калыклан эше вес пайдале сатум ямдылаш лиеш.
Таче, закон дене келшышын, южо вторичный шӱкшакым мланде йымак тояш ок лий. 2017-ше ийыште чиян да шем металл деч кодшо, тыгак илышлан лӱдыкшӧ улшо моло куштырам мландеш ураш чарыме ыле, 2018-ше ийыште тиде спискыш кагазым, термопластикым, полиэтиленым ешарыме. Кызыт республикыште коммунальный шӱкшакым (ТКО) чумырымо
9 полигоным, шӱкшакым ойыркалыме 26 комплексым, шӱкшаклан перегрузкым ыштыме 48 пунктым чоҥаш кутырен келшыме. Сельский районлаште куштырам перерабатыватлыше кугу комплексым чоҥаш кӱлешлыкше уке, садлан тушто шӱкшаклан перегрузкым ыштыше пунктым почаш палемдыме. Тыгай верла гыч шӱкшакым куштырам ойыркалыме комплексыш колтат. Тушто сайлыме да кӱлешан вторичный материаллан переработкым ышташ Башкортостан Республикыште экотехнопаркым ыштыме нерген шоналтыман. Экотехнопаркыште кагазым, яндам, полиэтилен да моло куштырам перерабатыватлыме шотышто тӱрлӧ предприятий-влак вераҥыт. Нине задаче-влакым Россий Федерацийыште производство гыч кодшо шӱкшаклан обработкым, утилизацийым ыштыме промышленностьым вияҥдыме нерген Стратегийыш пуртымо. Россий мучко чылаже 70 утла экотехнопаркым чоҥаш палемдыме. Тачысе кечын шӱкшакым чумырымо полигон-влак куштыра дене моткоч писын да палемдыме жап деч ятырлан ондак темалтыт. Тушко шошым, субботник-влакым эртарыме жапыште, кугу габаритан да ойыркалыдыме моткоч шуко шӱкшак логалеш. Тыге республика мучко 2300 наре санкцийдыме свалке-влак «шочыныт». Таче БР Экологий да пӱртӱс дене пайдаланыме министерство региональный оператор дене пырля нине свалке-влак шотышто «инвентаризацийым» эртара. Тылеч вара муниципалитет-влак нуным кораҥдышаш улыт. Ме шке илыме мландынам, шӱлымӧ южнам, вӱд объектна-влакым шке кидна дене аяртена. Коммунальный шӱкшак шотышто у системым илышыш шыҥдарен, ме шкаланна да ончыкылык тукымлан илаш йӧнан сай средам ыштена.
- Республикым икмыняр ужашлан «шеледен», конкурс почеш региональный оператор-влакым ойырымо. Шӱкшак шотышто йодышлан нуно вуйын шогаш тӱҥалыт?
- Территориальный схеме дене келшышын, региональный оператор-влак республикыште ныл ужашлан шеледалтын пашам виктараш тӱҥалыт. Тышке эше ик зона - Межгорье ЗАТО - ушна. Подрядчик семын, региональный оператор-влак муниципалитет-влак дене пашам чак виктараш тӱҥалыт. Республикыште тачысе кечылан 47 полигон уло, шӱкшакым чумырышо объект семын тушеч 36-шым веле кугыжаныш реестрыш пуртымо. Тидын шотышто вторичный сырьем погышо да перерабатыватлыше предприниматель-влаклан полышым пуыман. Тунам пайдале куштырам погымо сомылыш калыкат чолганрак ушна ыле. Экономика шӧрын нергенат шарнаш уто огыл.
- У системыш куснымо сомылышто район, ола, села администраций-влаклан, тыглай калыклан могай роль ойыралтеш?
- Закон почеш, муници-палитет-влак управляющий компаний, ял администраций, граждан-влак дене пырля бытовой шӱкшакым чумырымо верлам шке ойырен налыт. Тиде йодышым шуко пачеран пӧртыштӧ илыше-влакын погынымашыште але селасе сходышто каҥашышаш улыт.
А региональный оператор тыгай верла гыч шӱкшакым шупшыктымо сомыллан вуйын шогаш тӱҥалеш.
Иктым умылаш кӱлеш: ме региональный операторлан погынышо шӱкшакын кугытшылан тӱлаш тӱҥалына. Коммунальный куштырам мыняр шагалрак чумырена, погымылан да утилизацийлан тунар шагалрак тӱлена. Шуко пачеран пӧртлаште але поселкылаште илыше калык куштырам погымылан мутым тӱшкан кучаш тӱҥалеш, вес семынже, коммунальный услугылан тӱлышаш оксан кугытшо погынышо шӱкшакын чумыр кугытшо деч шогаш тӱҥалеш.
2019-ше ий 1 январь гыч коммунальный платежкышто коммунальный шӱкшак шотышто региональный операторын услугыжо манме пунктым пуртымо лиеш. Тымарте квитанцийыште тыгай пункт лийын огыл.
«Башкортостан Республика» Издательский пӧрт гыч колтымо материал негызеш ямдылыме.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
«Чолман» газетыште тӱрлӧ шотан материалым савыктат. Южыжын йымалныже автор нерген тыге возымо вашлиялтеш: «Т. Дигитаева, Мишкан села». Газет лудшо-влакым тиде ӱдырамаш дене шукертак заочно палдараш шонен коштам ыле.
Тений январь тӱҥа-лтыште аканан, Тамара Камалтдиновна Дигитаеван, чапле юбилейже лие. Тудым 1970-90 ийлаште мемнан районышто поро, еҥлан кеч-кунам полышым пуаш ямде, шке мутшылан чоткыдын шогышо ӱдырамаш да вуйлатыше семын паленыт, кызытат тудо жапыште пашам ыштыше-влак шарнат да пагалат.
Мишканыш мийымем годым Тамара акайын кӓлжым палаш пурышымат, тыгай сӱретым ужым: ӱстембалан шалатен пыштыме изи удостоверений, кагаз лаштык-влакым лончыл шинча. «Тиде могай кагаз-влак?» - йодым. «Илышыштем пашадар деч посна пашам ыштымемым палемдыме документ-влак», - манеш. Мый тудын районысо Ӱдырамаш советым вуйлатымыжым, районысо Советын депутатше улмым паленам, а моло мер пашаж нерген ойлымыжым колын омыл.
Т.К. Дигитаева 1943 ий 5 январеш У Эшым ялыште илыше колхоз пашаеҥ-влак Маня ден Камалтен Яметовмытын ешеш кокымшо икшыве лийын шочын. Аза шочмеке, аважын аваже, кувавашт, миенат, тыге манын: «Эй, Юмо, аза вӱрводын (кушкыжмо кастене) шочыныс, ынде пеш рыскалдыме ӱдыр лиеш мо вара?» Ятыр ий эртымеке, тудын мутшым ушештарен, икшыве-влакым ончен кушташ полшышо Айвий кокай акайлан тыге каласен: «Куваватын тургыжланен каласыме мутшо чыныш ыш лек, рыскалан улат, ӱдырем: тунемынат, пашам ыштет, марлан миенат, икшывым куштет, илыме верет уло». Кокайын мутшым Тамара эре шарналта.
Ӱдыр ялысе моло икшыве гаяк школышто тунемын, 9 ияш гыч 3-шо классыш Ардаш школыш коштын, 7 классым туштак пытарен, умбакыже лу уштыш тораште верланыше Чорай кыдалаш школым тунем лектын. Тудын паша корныжо молын деч ойыртемалтеш. 17 ийым темыше ӱдыр да Лепешкан ял гыч пырля тунемме йолташыже Сима Изиляева, Уфасе комсомол обком гыч путевкым налын, Братский ГЭС-ым чоҥымашке каеныт. Тушто нунылан геодезист тӱшкаш ушнаш темленыт: плотина гоч ыштыме корнын тайгасе участкыштыже проект почеш верым ямдыленыт. Нуно пашазе семын шогылтыныт: вискаленыт, изи меҥге-влакым ыштылын, корнын рӱдыжым, тайылжым палемденыт. «Пеш мӧҥгӧ пӧртылмӧ шуэш ыле», - ойла тудо. Ик идалык гыч, умбакыже тунемаш пураш шонен, шочмо кундемыш толыныт. Паша вер гыч нуным тауштыме грамот дене ужатеныт.
Тамара Уфа оласе нефтяной техникумыш тунемаш пурен. Студент-влакым ола воктенсе совхоз пасуш пареҥге лукташ кондыштареныт. Аканан шинчашыже шож лектын - кылмен, очыни. Группын кураторжо тудым медпунктыш колтен, а медсестра - поликлиникыш шинча ончышо врач деке. Врач «конъюнктивит» диагнозым шынден да йоча коллектив деч ойыраш темлен.
Тыге Тамарам, документшым мӧҥгеш пуэн, «тазалык шот дене» манын, тунемма гыч луктын колтеныт. Сентябрь мучаште мӧҥгӧ пӧртылын да райрӱдыш, ронош, пашам йодын каен. Немыч йылмым сайын палыше ӱдырым Константиновка ялысе школыш немыч йылмым да биологийым туныкташ колтеныт.
М. ЯМЕТОВА.
Мишкан район.
Материалым умбакыже газетыште лудса.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Идалык ончыч Россий регионласе телеканал-влаклан эртаралтше конкурсышто Марий Элысе «МЭТР» телеканалат шке вийжым терген. Федеральный комиссийын иктешлымыж почеш тудо республикыштына общедоступный телеканал семын 21-ше каналыште пашам ышташ тӱҥалын.
Кызыт «МЭТР» телеканалым кеч-могай кабельный ТВ (мутлан, Дом.ru, Ростелеком) дене пайдаланыше-влак 21-ше каналыште ончен кертыт. Тудо сутка мучко кок йылме дене, марла да рушла, передаче-влакым ончыкта. Тылеч посна республикысе икмыняр кундемыште аналоговый ТВ уло. Икмыняр моло регион семынак Марий Элыште тудым чарен огытыл. Сандене пӧлемысе але уло пӧртлан келыштарыме антенне полшымо дене РенТВ телеканалыште регион-влаклан ойырымо жапыште МЭТР-ын икмыняр передачыжым ончаш лиеш.
Марий Эл телерадиокомпанийын тачысе илышыже да ончыкылыкшо нерген МЭТР-ын директоржын алмаштышыже, телерадиопрограмме-влак шотышто продюсер Екатерина Нечаева (фотошто покшелне) каласкалыш.
– Таче кече марте пеш шуко паша ышталтын. Но ыштышаш сомыл эшеат шуко. Телевиденийыште тыршыме деч посна ме МЭТР-FM радиостанцийым кучена. Мутлан, Марий Эл радио тӱрлӧ кундемыште илыше еҥ-влакын йӧратыме «йолташышкышт» савырнен. Ончыкыжым тудым районлаштат FM частоташке кусараш шонена. Вес ий радио 15 ияш лӱмгечыжым палемда. Ты пайрем республикын юбилейже дене келшен толеш. Садлан, калык дене эшеат сай кыл лийже манын, шуко у шонымашым илышыш пуртен. У программе-влакат лийшаш улыт.
Шукерте огыл ме «Новая» радиостанцийым почынна. Тудым кызытеш Йошкар-Ола кундемыште 107,2 FM частоташте колышташ лиеш. Тыште вес элласе да руш хит муро-влак йоҥгат, но ончыкыжым тудым калыклан эше оҥайракым да пайдалыракым ыштена.
«Вековой рубеж» кинофестивальыште «МЭТР» телеканал «Проще простого», «Своё ремесло» да «Арт-Мастерская» программыже-влак дене сеҥышыш лектын. Фотошто — И.Молоканова.
МЭТР-ыште чылаже уста, творческий шӱлышан 41еҥ пашам ышта. Екатерина Юрьевна пырля пашам ыштыме йолташыже-влак нерген ятыр поро мутым ойлыш, сеҥымашышт дене палдарыш. Мутлан, шукерте огыл тысе пашаеҥ-влакын «Химия искусства» проектыштым «Герои нашего времени» Росийысе фестивальыште эн сай режиссёр паша семын палемдыме. Тыгак Марий Эл Телерадио вуйлатыше Ирина Фоминых Российысе журналист да блогер-влаклан эртарыме «МедиаТур» конкурсышто республикысе туризмым вияҥдыме шотышто передачылаж дене 1-ше верым сеҥен налын.
– Конкурслаште вийым тергыме дене ме паша мастарлыкнам пойдарена, тидыже ончышо да колыштшо еҥ-влакын кумылыштым нӧлташ полша. Ме Марий Элыште илыше калык дене сай кылым ышташ тыршена. Кажне еҥын шонымашыже шерге. Садлан иктаж темлымашда, ой-каҥашда уло гын, мыланна йыҥгыртен каласыза. Тыгак соцсетьлаште мемнан групынам муын, тушко серышым колтен кертыда. Видео йӧн дене возымо увер-влакымат колташ лиеш. Почтына – news@metr12.ru. Икманаш, мемнан дене пырля лийза, – каласыш Екатерина Юрьевна.
lenta
photo
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Галина Стрелкова Морко районысо Арын школым тунем лекмыж деч вара Н.К.Крупская лӱмеш Марий пединститутыш историй-филологий факультетыш тунемаш пурен. 1994 ийыште руш да марий йылмылам туныктышо профессийым налын да шым ий Советский районысо Солнечный посёлкышто марий йылме ден литературым туныктен. Саман вашталт толмылан кӧра вес пашаш куснен да Йошкар-Оласе ик заводышто охраныште пашам ыштен. «Ик палыме ӱдырамаш ойлен: «Галина, чолга, эше самырык улат, ороллан мом шинчылтат, тыште нимогай ончыкылыкет уке. Кай колоний системыш, тушко ӱдырамаш-влакымат погат». Тыгак ыштышым. Тиде 2004 ийыште лийын, мылам 33 ий темын ыле. Медкомиссийым эрташ направленийым пуышт, вара ВВК лие, тудымат эртенам да ИК-4 учрежденийыште пашам ышташ тӱҥалынам. Жапым шижын шым шукто, 45 ийым темымек, сулен налме канышыш колтышт», – ойла Галина Стрелкова.
А пашаже куштылго лийын огыл. Эн ондак стажировкым, вара учёбкым эртен, вара оружийым вачыш сакен, Куяр колонийыште пашам ышташ тӱҥалын. «Школышто тунеммем годым НВП урокышто автоматым погыктат ыле да тунамак иктаж гана военный лийын ончышаш ыле шоненам. Тиде пашаште мый койыш-шоктышем, илышым келгын умылаш тунемынам да кеч-могай неле годым шкемым кидыш налын кертынам. «Вачыште пычалым сакен кошташ шучко огыл, тиде пашат деч от лӱ?» – йодыт ыле. А мый «Чыла келша да пычал телохранителем гай чучеш», – шыргыжал ойлем ыле. Ынде шукертак военный тревого, пеҥгыде режим, строевой смотр шеҥгелан кодыныт.
Галина … ныл шочшан ешыште кушкын, куд ияшак ача деч посна кодын. Пелашыжат военный лийын, ракетный войскаште служитлен, кок ӱдырым куштат. Галина Стрелкован шочмо йылмым йӧратымыже эреак шӱмыштыжӧ ила. Тудо январь кыдалне Йошкар-Олаште Археологий да историй тоштерыште оксам тӱлыде туныктымо марий йылме курсыш (Любовь Абукаева чумырен) кошташ тӱҥалын. «Тыште кугу вийым налам, марий улмем утыр шижам да тиддене моткоч кугешнем. Тушто чонлан куштылго да поро еҥ-влак дене пырля лияш, марий йылме да марий тӱня нерген уым пален налаш мылам моткоч келша», – ойла ончычсо военный.
lenta
photo
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Янаул район Рабак ялын шочшыжо Валентина Кугубаевна Пакретдинова тений 24-ше июньышто 82 ийым тема. Тышанак шочын-кушкын, ешым поген, ончыч медсестралан ыштен, вараракше колхозышто тыршен. Икманаш, кушан шочын, туштак кÿлеш лийын. Ынде кум икшыван, вич уныкан, шым кугезе уныкан улеш - радам дене кече эрта, илыш шуйна. Валя акайын (Ялыште шукынжо тудым тыге маныт.) илышыже шуко йыжыҥан, кÿзыман да волыман улмаш. Осал черлан кöра Павел марийжын ÿмыржö лугыч лийын, Коля уныкажымат поген пышташ логалын - чылажым ойленат от пытаре. А ик шарнымаш кызытат тудым тургыжландара. Тиде - сар годсо илыш. «Ой, йöсö ыле вет, Анисаэм», - манеш да шинчавÿдшö чыпчашат тÿҥалеш.
Умбакыже мутем Валя акайын ойлымыж почеш шуем. Тудлан 1941 ий 24 июньышто кум ий темын. Тугодсым шарнымашыже шинчаончылнысо гай эрта…
…Аваже, Полина Пайрамаловна, фермыште пашам ыштен, шорыкым ончен, ачаже, Кугубай Искакович, сельсовет председатель улмаш, Виталий изажлан куд ий, изи Галялан идалык темын. Кÿлсанай кова пöртыштö шогылтын. Еш чумыр, чылан иквере лийыныт, но ала-можо чоным каньысырландарен. Чыланат шÿлыкаҥыныт, мом дыр вученыт, шонкаленыт. Изи-шамыч веле юарленыт, но ончычсо семын огыл, вет пошкудо йолташмытын ачашт, изашт суртым коден каеныт… Тиде лÿдыкшö вучен-вучыдымо кече нунын суртышкат толын. Кугубай Искаковичлан сарыш каяш ÿжмö кагазым кучыктеныт. Пöртыш калык шыҥ-шыҥ погынен, шыве-шыве мутланеныт, мурымат шуйдареныт.
«Валюха, - ача ÿдырым эре тыге манын, - тол воктекем». Изи ÿдыр куржын миен. Ачаже, тудым кидыш налын, кÿш нöлталын, вара кужу ÿстел мучашыш намиен шогалтен. Шкеже вес мучашке миен шогалын да тамле йыргешке ландриным ÿстел мучко пöрдыктен колтен: «Ӱдырем, кучо!» Валюха, йолварняшке шогалын, пöрдын мийыше тамлым кучынеже улмаш, но кертын огыл, ландрин кÿварыш волен возын. Изи ньога шорташ тÿҥалын, ачаже, шерге падырашыжым шÿм пеленже öндалын, чон йöсын каласен: «Эх, ÿдырем, ом тол, ом пöртыл вет, Валюха».
Тиде ойган чеверласымаш Валян шинчажлан ÿмыр мучкылан сÿретлалт кодын. Ачаже сар гыч пöртылын огыл. Тудо 1941 ий 21 октябрьыште Кугу сарыш каен, а 1943 ий 7 январьыште увер деч посна йомын. Кугубай ешыжлан серышым возаш тыршен, изи икшывылан ик письмаже аважын ойлымо гыч ушеш кодын: «Ӱмбач чот йÿр йÿреш, вуйымат нöлталаш ок лий. Минь серыде, язум ит сере, ме вес верыш куснена». Тиде пытартыш увер лийын, но письмаже аралалт кодын огыл. Серыш Кугубайым муаш полша ала манын, Паля тудым район гыч толшо начальниклан пуэн колтен.
Сар годым Рабак ялыште учебный аэродромым почыныт, самырык салтак-влакым лётчик лияш ямдыленыт. Нуно ялысе пöртлаште иленыт. Ик самырык рвезе Валюхам пеш йöратен, тудын ден модын - шкенжын ÿдыржым але шÿжаржым ушештарен докан. Лётчик-влак кочмо годым Валя ден Виталий эре, авашт деч ÿcтел йымак шылын, шокшо кочкыш пушым ÿпшыч шинченыт. Ава ужын шуктен гын, пырысиге гай ида шинче манын, кожен луктеден. «Молан туге шинчалтын, шоненат ом му», - манеш Валя акай. Икана курсант-влак, ялыште нуным летчик маныныт, пирым лÿен конденыт. Виталий ден Валялан пире пеш келшен, тудо кугу, орва кутышан, йылгыжше, шыма коваштан лийын. Моло йоча-влакат куржын толыныт, нунылан тиде - пеш кугу событий! Мом гына ойлен огытыл, ÿчашеныт, немыч денат таҥастареныт. Тиде жаплан Галя шÿжарышт, садикыште дизентерий дене черланымылан кöра, колен улмаш. Сар ÿпан, курчак гай изи мотор ÿдыр осал черым сеҥен кертын огыл.
Ял йыр пире чот шукемын, кÿтÿ дек лÿдде толеденыт. Икана пире казам нумал каен, пача пеш кычкырен, васарен. Палялан «Утаре, утаре» манме гай шоктен. Ӱдырамаш, шуко шоныде, пире почеш кычкырлен куржын. Йÿк-йÿан лекмылан пире умшаж гыч казам кудалтен, йолжо ден тошкалын, ÿдырамаш ваштареш шогалын. «Ынде мый декем кержалтеш», - шоналтен ÿдырамаш да, савырналтен, эҥер гоч вÿдым кыдал даҥыт келын лектын. Тунам пеш чот кылмен.
Икшыве-влак шужен ынышт шинче манын, авашт ушкалым пытарен огыл, садлан Виталий ден Валялан эре шöр лийын.
Жап эртен, Виталий кугемын, эркын йыдал тодашат тунемын, варарак йол нöрымö деч кöтермамат (таганым) шындаш тÿҥалын. Но йоча-влаклан эше ик сомыл ешаралтын. Авашт, активистка семын, коштымо пареҥгым фронтыш колташ кумылаҥын. Семынже тыге пелешткален: «Кугубаемлан кеч ик гана пукшат, мÿшкыржö ик гана темеш гынат, куштылго лиеш».
Полышкалыше-влак суртыштак лийыныт: Виталий ден Валя пареҥгым мушкыныт, пÿчкеденыт, а ковашт коҥгаш шынден. Коҥгам олым дене олтеныт: олым шуко кÿлын, ломыжшат ятыр лектын. Коҥга иканаште вияҥын огыл, ямдылыме пареҥге кошкыжо манын, тудыжым кок-кум гана олтен шындаш кÿлын. Ик котомка пареҥгым ямдылаш арнят ситен огыл.
«Уло пареҥгым пытарет», - кова Палям вурсен. «Кугубайлан колтем вет», - Паля, имньым кычкен, коштымо пареҥгым Янаулыш намиен коден. Толмекыже, ÿстел шовыч йымак кагаз лаштыкым поген пыштен. Кушко пареҥге миен шуын, тачат пале огыл…
Кÿлсанай коват ешлан полшаш тыршен, пазарыш ужалкалаш коштын, шинчалым, керосиным налын конден. Икана Гондырь пазарыш пареҥгым ужалаш каен, вашке гына сомылжым шуктен да изи-влаклан тамле кöстенечым - пеш кугу чевер, ош клендырым налын. Валя пурлын ончен - пареҥге. «Йöра ынде, пареҥгылан пареҥге, садак кочкыш», - манын кова.
Кужу, неле сар чарнен. Еҥын ачашт, кочашт, изашт ялыш пöртылаш тÿҥалыныт. Валя ден изажат вученыт-вученыт - но иктат толын огыл. Ик кечын Люда йолташыштын ачашт пöртылын. Валят салтакым ужаш пурен, ÿдырым чай йÿаш шынденыт, ÿcтембалне кийыше ош калачым шулын пуэныт. Могай тутло лийын! Тиде там умша гыч ик ганат огеш йом. «Мемнан ачай толеш, мыланнат тыгай ош калачым конда», - шуко жап шонен коштын Валюха, но…
Кугубай сар гыч пöртылын огыл. Палялан, тулык ватылан, илаш кÿлын. Чылажымат шонкален-вискален, ÿдырамаш фронтовик Карай дене илышыжым ушен. 1947 ийыште нунын Раиса ÿдырышт шочын. Карай поро кумылан лийын, тулык икшыве-влакым ик ганат шÿрдылын, вурсен огыл, кум йочамат ик семын ончен.
Тыныс илыш тÿҥалын, неле гынат, ончыко каен. Уло-укем амалкален, еш угыч илаш тунемын, икшыве-влак кугемыныт. Шыже велеш колхозник-влаклан тарым пуэныт. Ава йоча-влаклан шÿрашым эрыкташ шÿден, «Ик пырчыжымат ида йоктаре» манын.
Йоча-влак оралтыште леведышым шареныт, эрыкташ пижыныт. Ик жап гыч эрыктен пытарымек, чылажымат салмаш опталын, Валя пöртыш нумал куржын. Тошкалтыш мучашеш йолжо шÿртнен, да шÿраш велын. Ӱдыр эй поген-поген, аваж толмо деч ончыч поген пытарашак тыршен. Эх, изи-влаклан логалын вет - мом ыштет, кажне шÿраш пырче шергакан лийын.
Чодыра емыжлан поян. Йоча-влакат тамле ломбыгичкан кÿмыжым вучен шуктеныт. Йолташ-влак дене пырля погаш коштыныт, ковашт тудым коштен, кукшо кичке гыч тутло ложашым ямдылен, телылан сият, эмат ямдылалтын. Кажне йочан сомылжо шуко улмаш: кугуракышт колхоз пашаште, кушкын толшо рвезе-влак сурт коклаште ачашт олмеш шогылтыныт, изирак-влак поҥгым, емыжым, тÿрлö шудым погеныт.
Тиде ик ÿдырын сар годсо илыш ужашыже, шарнымашыже, но тудо мемнан кугу элнан историйже, мемнан илышна, умылымашна.
Валюха кугемын, тунем лектын, ешаҥын, а ÿмыр эртенак эрта… Валентина Кугубаевна тыге ойла: «Ме шуко ужна. Согыш илышымат, нужнамат, шужымашымат пален кушна. Иктыланат тыгай илыш ынже логал. Ик элыштат нигунамат согыш ынже лий. Кужу ÿмырым илышым, икшывем, уныкам, кугезе уныкам-влакат улыт. Изирак лийынам гынат, кузе чыла тиде шарнымашеш кодын? Авай шыҥдарен ойлен дыр, садлан».
Валя акай кызытат чолга улеш, пеш сылнын мура, могай гына мурым, такмакым ок пале! Емыжым, поҥгым погаш йöрата, шуко пакчасаскам кушта, чывым-лудым онча, казам куча. Икшывыж ден уныкаже-влакым ончен куана, уна-влакым вашлияш ÿстел тич сийым ямдыла - чылажымат шот дене шукта. Конешне, икшыве ден уныка-влакат эре полшен шогат. Ялысе илышыштат öрдыжеш ок код, моло кова-влак дене пырля субботникыш лектеш, тÿрлö мероприятийлаште чулым улеш, сайлымаш годым коммунист партий деч наблюдатель семынат коштеш.
Кодшо ийын эше ик кугу сомылым шуктен. Рабакыште кызыт илыше сар годсо йоча-влакын спискыштым возен ямдылен да кажныжлан «Сар годсо икшыве» медальым налаш полшен. Спискыште 22 лÿм лийын. «Йöра ыштенам, ик талук мучко мынярыже ош тÿня дене чеверласыш», - чаманен иктешлыш шке ойжым Валентина Кугубаевна, Валюха, Рабак ялын сар годсо икшыве-влак гыч иктыже.
Авторын колтымо фото-влак.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Марий Турек район Нартас посёлкышто илыше, тусо кыдалаш школышто ятыр ий историйым да обществознанийым туныктышо, кызыт Нартас специальный (коррекционный) школ-интернатыште воспитательлан 2007 ий годсек пашам ыштыше Любовь Яковлевна Медведева краеведений пашам шукта. Вершӧрлам, шке тукымвожшым шымлен, чапле книга-влакым чумырен.
Любовь Яковлевнан пашажым, тыршымыжым Нартас кундемыште еҥ-влак аклат, таумутым ойлат.
Л.Медведева Параньга район Олор ялеш шочын-кушкын. Нартас кундемын мотор пӱртӱсшӧ шукертак чонжым сымыстарен. Тыште тудын тукым Палагий кокаже ешыж дене илен. Пӱрымаш тыге савыралын, Любовь Яковлевнат тыште ешым чумырен, йӧратыме пашам ышташ тӱҥалын да шымлаш кумылаҥын.
Спортым чот йӧратен
Кочергинмыт ешыште вич икшыве кушкын. Любовь – ача-аважын кокымшо йочаже. Ачаже Яныш Изергиевич шофёр лийын, аваже Саскавий Семёновна шала пашашке коштын, варажым ӱшкыж-влакым ӧрдыктарыме фермыште тыршен. Йоча-влак изинек ача-авалан полышкаленыт, чыла ыштен моштеныт.
Любовь изиж годсек чулым кушкын. Сайын тунемын, физике, биологий, химий предметла дене олимпиадыште уш-акылжым чӱчкыдын терген. Спортышто сай лектышым ончыктен, тӱрлӧ таҥасымаште школын чапшым арален:
– Ече дене писын коштынам, баскетболла, волейболла, гандболла модынам, куштылго атлетике дене кумылын заниматленам. Сандене 8-ше класс деч вара Оршанке педколледжышке физкультур пӧлкашке тунемаш каенам, но тушеч мӧҥгеш пӧртыльым. Чон ялышке шупшын, –мане Л.Медведева.
Зоотехник лиеш
Ял илышлан тунемше ӱдыр ончыкылык профессийым ялозанлык паша дене кылдаш шонен. Олор школышто лу классым тунем пытарымеке, тудо Йошкар-Олашке Марий кугыжаныш университетышке ялозанлык факультетышке зооинженерлан тунемаш пурен. Студент пагытше нерген тыге каласыш:
– Икымше курсышто сентябрьыште мемнам, ончыкылык зоотехник-влакым, «Суртовский» совхозыш колтеныт. Сайын пашам ыштымемлан чапле сумкам пӧлекленыт ыле. Тидыже мыйым эше чотрак пашам ышташ, тунемаш кумыланден.
Нартас кундемышке чон ӱжеш
Йошкар диплом дене тунем пытарыше ӱдыр Моско воктенысе ик олаш аспирантурышко тунемаш каяш лийын. Но Нартас ялозанлык техникумышко корныжо виктаралтын. Эше студентше годымак тыште пашам ышташ шонен. Самырык специалист экономике дисциплиным туныкташ тӱҥалын.
– 1984 ийыште тышке толынам. Студент-влакым кок ий веле туныктен шуктенам. Варажым техникумым петыреныт. Тиддеч вара мый Нартас специальный школ-интернатыште воспитательницылан пашам ышташ тӱҥальым, – пелештыш Любовь Медведева.
Техникумын яра зданийышкыже Марий Пыламарий ялысе школ-интернатым кусареныт улмаш. Тыште ик жап ыштымеке, чон садак туныктымо пашашке ӱжын. 1987 ийыште тудо Н.Крупская лӱмеш Марий пединститутышко историй да филологий факультетышке заочно тунемаш пурен.
Тоштерым чумырен
Любовь Яковлевна Нартас индешияш, варажым кыдалаш школышто историйым да обществозанийым туныктен да тӱрлӧ пашам вораҥдарен толын. Тудын тыршымыжлан кӧра Нартас школ да посёлок коклаште уэмдыме мотор аллей одарланен кушкеш.
Л.Медведева – тале педагог. Кажне икшыве дене кутырен, икойыш шуын мошта. Школ илышлан уло чонжым, вий-куатшым пӧлеклен, эсогыл 1996-1997-ше ийлаште тышан краеведческий тоштерым почаш кумылаҥын. Кугезына-влакын илыш ойыртемыштым, тошто годсо йӱлаштым шкешотан, шуэн вашлиялтше экспонатше-влак почын пуэныт.
– Йоча-влакым краеведений пашалан кумылаҥденам. Нунын дене Российысе тӱрлӧ конкурсышко ушненна. Шуко выпускник историй факультетым тунем лектын. А тоштерышке тошто ӱзгар, арвер, марий вургем, акрет годсо ший, кагаз окса, тӱрлӧ ший оҥгыр да моло экспонатым чумыренам. Яшмет да Кугу Нольо ялласе коча-кова-влакын илыш корныштым, тукым радамым фото дене сӧрастарен, шке кид дене возен, альбомым погенам, – ойла Л.Медведева.
Книгам возаш тӱҥалеш
Икана Марий Турек район тоштер вуйлатыше Вера Александровна Сорокина районысо школышто историйым туныктышо-влакым поген да ял, колхоз, лӱмлӧ еҥ-влак нерген материалым погаш йодын. Чыла тидыже район нерген кылдалтше книгам ямдылаш ышталтын. Лач ты пагыт гыч Любовь Яковлевна шымлыме пашам шукташ, книгам лукташ кумылаҥын. Тудын латныл ял илыш нерген возымо материалже «Мари-Турекский район: сборник документальных очерков» книгашке пурен. Материал эше шуко кодын. Сандене шке окса кӱшеш книгам лукташ шонен.
2010 ийыште тудын Кугу Нольо ял нерген «Большие Ноли: история и судьбы» икымше книгаже лектын. Икмыняр ий гыч Яшмет калыклан шке ял историйже дене кылдалтше «Елымбаево: история и судьбы» книгам пӧлеклен.
– Материал-влакым тӱрлӧ вере погенам. Архивышкат шуко коштынам, ялысе илалше еҥ-влак дене шагал огыл мутланенам. Кугу тӱткышым Кугу Отечественный сарыште кредалше еҥ-влаклан ойыренам. Йоча пагытышт, сар годсо жап нерген йодыштынам, – ойла тудо.
А 2015 ийыште шке тукымвож нерген «Память ушедших лет» книгаже лектын. Тыште Любовь Яковлевнан ача-аваж велымат тукымвожым шымлен, радамлен возен. А тений «Нартасский техникум: история и судьбы» чапле, кӱжгӧ книгаже лектын.
– Шуко материалым ик книгаш чумыраш йӧсӧ. –каласкала тудо – Люда акамын Алексей эргыже компьютерыште текстым вераҥдаш полшен. Ты техникумышто тунемше, пашам ыштыше-влакын шуко шарнымашыштым пуртенам, 270 фотом вераҥденам.
Еш – эҥертыш
Л.Я.Медведевалан еш – чон куанже. Ончыкылык пелашыжым Нартас кундемыште вашлийын. Александр Васильевич Озаҥсола ял гыч. Нартас ялозанлык техникумым тунем пытарен, турлӧ вере шофёрлан пашам ыштен. Кызыт пенсийыште. Вате-марийын Инна ӱдырышт уло. Кызыт тудо ешыж дене Марий Турек посёлкышто ила.
Любовь Яковлевнан кӱлешан да поян книгаже-влак историйым утыр пойдарат. Илен-толын, ятыр еҥ пашаже-влаклан эҥерташ, шымлаш тӱҥалеш. Шымлыме пашада умбакыжат тӱвыргӧ лийже!
Digimax A50 / KENOX Q2
lenta
photo
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Финнугор калык-влак акрет годсек кызытсе касвел, йӱдвел да покшел Российын ужаштыштыже верланен иленыт. Марий Эл верланыме верыштыже шуко акрет годсо арвер-влак кодыныт, кудо икымше тӱжемийлашке мемнан курымашлык (Кристос шочмо) деч ончыч пурат. Шке лодкален возымо тиштым йомдарымылан да суас акрет годсо кагазвлак Озаҥ ханство жапыште пытарымылан кӧра шукырак увервлак покшел Юлышто руш летопись-влак дене кылдалтын.
Марий-шамычым эн ондак VI курымышто лишне гот калыкын эртымгорнызо Иордан merens семын палемден. Вара X курымышто казар курымсерышче марий-шамычым Ц-р-мис семын палемден. Тыге руш-влак нунын дек ончыл (касвел) марий-шамычым (мӓрӹ) «меря», шеҥгел (эрвел) марий-шамычым (марий) «черемис» лӱмден тӱҥалыныт. Тыгак суас-шамыч марийкалыкым «сярмысь» але «чирмеш» лӱмденыт. Тиде жапыште марийвлак пошкудо Юлысо Булгарий дене, кудо тунам кызытсе Татарстан олмышто верланен, лишыл кылым кученыт. Тудым 1236 ийыште Бату-онын саркалыкше кырен шалатен. Тиддеч вара Шӧртньӧ Урда лиймеке марий-влак нунын дене сай кылым кученыт. XIII—XV курым коклаште марий-шамыч Шӧртньӧ Урдаш да Озаҥ онлыкыш пуреныт.
IX курым гыч марий калык эрвелыш кайыше Киев Русьысо славян-шамыч дене кылдалт шогат. Нуно марий мландыш пуреныт да икмыняр ожно марий ола олмылаште илаш тӱҥалыныт (Нӧрӧ ола, Ростов), тыгак у олам шынденыт: Ярославль, Суздаль, Владимир, Угарман. Эркын-эркын касвел марий Христианлыкыш пурымеке славянлаҥдат, Кристос тыныш пуртымаш ваштареш шогышо еҥ-влак куржыт эрвелыш, марий мландын кӧргыш. Кокла курымлаште марий кундемыште руш-суас вашпижмаш (руш ден суас калыкын вашпижмашыже) чӱчкыдын лиеда (тыглай паша лиеш). Тидын жапыште марий калык суас велне лиеш. Кужу жап суас ден марий калык-шамыч сеҥышыш лектыт, варажым Иван Грозный ончылгоч шонен пыштыме да руалтен налме сарым тӱҥалеш: 1546 ийыште курык марий калыкын мландыже (Юлын пурла серже) Моско йымак логалеш, 1552 ийыште Чар саркалык Озаҥ-олам налыт, да олык марий-влак йозакым Москолан тӱлаш тӱҥалыт. Варажым шонен пыштыме колонизаций тӱҥалеш: тыге 1557 ийыште негызым пыштыме Шовакшэҥер олалан, 1583 ийыште — Чыкмалан, 1584 ийыште — Чарлалан (кызытсе Йошкар-Ола). Марий мландыште тиде жапыштак Шынчара, Яраҥ, Вӱрзым, Малмыж руш карман-влакыш савырненыт. 1552 иймучаш гыч марий мландыште тушман ваштареш утарыше кредалмаш ылыжын. Руш курымсерышчешамыч тиде 30 ий наре шуйнышо кредалмашым «черемис-влакын сарышт» лӱмденыт. Тунам шуко марий тӧратушка да тыглай калыкын пелыштыже марий калыкын эрык верч пытен. Шуко онвлаклан Турцийыш да Крымыш куснаш логалын.
Кристиан тынеш виеш пуртымылан кӧра марий-шамыч суртым-ялым коден эрвелыш илаш куснаш тӱҥалыт. Икымше Пӧтыр годым марий-влакым саркызматыш (армийыш) налаш тӱҥалыт, вершӧрын шанче шымлымаш эртаралтеш, марий йылмын икымше кириллик йӱкпале негызеш возымаш лектеш. 1792 ийыште Вениамин Пуцек-Григорович кириллице негызеш икымше марий йылмылончым савыкта. Марий калыкын илышыже пеш неле лийын, садлан шуко марий Пугачовын сӧгалтымашыже годым Руш кугыжаныш ваштареш кучедалын.
1872 ийыште Озаҥ олаште туныктышо семинарий почылтеш. Тушто Юл кундемысе чыла калыкым, тидын шотышто марий-влакымат, туныкташ тÿҥалыт. Тиде марий калыкын илышыштыже кугу ошкылым ончыко ышташ полшен. Марий школ-влак почылтыт, марий кнага-влак савыкталтыт, тыгак тунемме кнага-влакат. 1917 ийысе Пургыж революций кугыжан кучемжым сӱмырал шуа. Тыге марий калыкланат моло дене иктӧр кертыжан (равноправный) лияш, шке вийжым чумырен, эрыкыш, волгыдо илышыш лекташ корно почылтеш. 1917 ий сорла тылзыште Ӱпӧ губернийын Пӱрӧ олаштыже икымше Марий Погын эртен.
Марий автоном велПравить
Тӱҥ статья: Марий автоном вел
1920 ийыште Кылме тылзын 4-шо кечынже Марий автоном велым ыштыме нерген декретым луктыныт. Марий автоном вел кум контоныш шеледалтын: Йошкаркакшан (Краснококшайский), Чыкма (Козьмодемьянский) да Шернур (Сернурский).
Марий АССРПравить
1936 ийыште Теле тылзын 5 кечынже Марий АССР-ыш савырыме. Марий автономийым ыштыме дене марий йылме кугыжаныш статусым налын. Марий тӱвыра, сылнымут, савык, школ виянаш тӱҥалыныт. 1930–шо ийлаште педагогике, чодыра технике институт-влак почылтыныт, йылмым, сылнымутым да эртыкым шымлыше марий институт пашам ышташ тӱҥалын, театр почылтын.
Марий Эл РеспубликПравить
1990 ий гыч Марий Эл Республик лиеш. 1920 ийлаште кок иктӧркертыжан йылме шырым шынденыт: олыкмарий йылме да курыкмарий йылме. Тыгодым марий йылмыште тыгак кугу кундемойвлак уло (касвел-йӱдвел, малмыж, эрвел) да шуко верысе кутыртыш. 1930 ийлаште, моло калык республиквлак дене тӧр, чыла марий интеллигентвлакым пытарен улыт. Эркын-эркын марийвлак республикыште шагалемын толеш, марий йылме политик пызырымашлан кӧра руш йылме дене вашталтыме.
Марий Эл
Административ рӱдӧ: Йошкар-Ола
Олала: Юлсер-Ола | Провой | Чыкма
Муниципал территорий шеледымаш:
Оласе йырвелла: Йошкар-Ола | Юлсер-Ола | Чыкма
Кундемла: Йӱрнӧ | Килемар | Кужэҥер | Курыкмарий | Марий Тӱрек | Маскасола | Морко | Оршанке | Поранча | Провой | У Роҥго | У Торъял | Шернур | Юлсер |
Марий Эл вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Юрий Зайцев 12 июньышто республикын Рӱдӧ сайлымаш комиссийышкыже документым пуэн. Сайлымашке тудо самовыдвиженец семын ушнаш шона.
– Мый пашам ышташ, пайдам кондаш, да, мутат уке, республик, тыште илыше-влак дене пырля ончыко каяш шонем. Самовыдвиженец семын лекмемат мый шкешотан палылан шотлем. Молан манаш гын, тиде случайыште мый еҥ-шамычым могай партийыште да могай идеологиян улмо шотышто ом шеледе. Ме чыланат ик шонымаш дене ушалтынна, шонем – тиде кумда элнан вий-куатше да еҥ-шамычын илышыштым саемдымаш. Мо мемнан республик дене кылдалтеш – мылам эн тӱҥ да кӱлешан, – палемден Юрий Зайцев.
Марий Эл ЦИК-ын пашаче группыжо республик вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо деч документ-влакым налын, тидым пеҥгыдемдыше справкым пуэн, тыгак Юрий Зайцевлан тудым поддержатлыме нерген муниципал образований-влакын представительный органышт-влакын депутатышт да избиратель-шамыч деч кидпалым погаш кӱлмӧ нерген ойленыт.
Марий Эл Республикым вуйлатышын организаций да аналитике виктемжын уверже-влак негызеш Л.Камалетдинова ямдылен.
Лудаш темлена:
КУЧЕМЫШТЕ
Ӱшанымат сулаш тӱҥалыт
15 ноябрьыште Йошкар-Олаште Марий Эл Республикын шымше гана чумырымо Кугыжаныш Погынжын кумло кокымшо сессийже эртен. Заседанийыште регионым вуйлатыше Юрий лудаш…
КУЧЕМЫШТЕ
«Вияш линий» эртен
7 сентябрьыште Юрий Зайцев Регионым виктарыме рӱдерыште «Вияш линийым» эртарен. Марий Эл вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо республикыште илыше-влакын соцкылла лудаш…
КУЧЕМЫШТЕ УВЕР ЙОГЫН
Кок йодышым каҥашеныт
Марий Эл вуйлатыше Александр Евстифеевын темлымыж почеш, 27 майыште Йошкар-Олаште Марий Эл Кугыжаныш Погынын шымше созывшын латкандашымше сессийже эртен, лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
Июнь 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Йолташ-влак, иктаж гана самырык-влакын кузе саламлалтмыштым шекланенда мо? А вет южгунам пеш оҥай шомак-влакым колаш леш. Мемнан самырыкна годым чыланат «Привет» малдат ыле. Кызытат тугак дыр… Южышт англичанла «Hi» маныт, «Йӧра» мутым «Ок» дене вашталтеныт. А теве эртыше курымын 70-ше ийлаштыже Ардаш ялыште илыше самырык-влак татарла саламлалташ кумылаҥыныт улмаш. Икте-весышт дене вашлийме годым «Салам алейкум» малденыт, а вашеш «Алейкум салам» шоктен.
Тиде авамын 7-ше але 8-ше классыште тунеммыж годым лийын. Ямле шошо кечын аваж ден ачаже мончаш олтеныт. Тунам кызытсе гай шке семын илен огытыл, пошкудо дек пурен лектеденыт, икте-весе деке мончаш мушкылташ коштыныт.
Авам, оралтыште сомылжым пытаренат, пӧртыш пурен. Меҥсыле ковам тудым мончаш колтен, а тушто кокаже-влак мушкылтыныт. Ожно шуко еҥже мончам эҥер воктене чоҥен. Ковам-кочамын мончаштат ӱлнӧ, пакча мучаште, лийын.
Авам, шошо кечын пӱртӱс иланымылан, кайык-влак мурымылан, каныш кече лишеммылан куанен, весела кумыл дене мончаш куржын колтен. Омсам почын, «Салам алейкум!» манын, кокаже-влак дене йӱкын саламлалтын. Ваш мутланен, ласкан мончаш пурышет-влак чурик лийыныт, авамын мом каласымыжым сайын колын шуктен огытыл. Парсуло кокаже «Мом манат? Малек толеш?» манын да монча гыч куржынат лектын, Изикай кувай - почешыже… Тыманмеш кашта гыч вургемыштым руалткален чияш тӱҥалыныт. «Уке, «Малек толеш» шым ман, «Салам алейкум» манын, татарла саламлалтым», - умылтарен авам. Парсуло кувайын пошкудыштыжо Малек илен улмаш, чын лӱмжым ом шарне, но ял калык тудым тыге лӱмден. Мончаштыже, конешне, чыланат сайын мушкылт лектыныт, а оҥай шарнымаш таче мартеат кодын.
Мом мый каласынем, йолташ-влак? Тунемза шочмо йылмым, тунемза йот йылмымат, уке гын монча гычат лӱдын куржаш лиеш.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Тиде Кугу Ачамланде сарын пытартыш кечылаштыже лийын. Берлинын рӱдыжӧ марте километр огыл, а икмыняр метр кодын. 8-ше гвардейский армийын салтакше-влак пытартыш сӧйлан ямдылалтыныт. Нунын коклаште салтак Николай Масалов лийын. Тудо 220-шо гвардейский стрелковый полкын тистыжым нумалын.
Салтак-влак бойыш тарванаш сигналым вучат. Воктенак площадь. Площадь деч вара – кӱвар. Тушман тушан миным шынден. Эҥер вес велыш вончаш манын, салтак-влаклан ты кӱварым налман. Ала-кушто лӱйкалыме, пудештарыме йӱк-йӱан шокта. А тыште шып. Кызытеш. Жаплан. Трукышто, тымыкым лугыч ыштен, йоча магырыме йӱк шергылте. Салтак-влак чытырналт кайышт.
– Мутти! Мутти! – кычкырыме йӱк уэш-пачаш шоктыш.
– Изи ӱдыр, – ала-кӧ пелештыш.
Салтак-влак шинчашт дене йырым-йыр кычалыт. Кушто гын тудо?
– Мутти! Мутти! – адакат шергылте.
Ындыжым салтак-влак умылышт: йоча йӱк кӱвар велым йоҥга. Но шкеже ок кой. Масалов командир деке лишеме:
– Икшывым утараш разрешитлыза.
Командир ик тат шып шогыш, ала-мо нерген шоналтыш да мане:
– Лиеш, сержант Масалов.
Масалов кӱвар деке нушкеш. Тунамак фашист-влак пулемёт гыч лӱйкалаш, гранатым кышкаш тӱҥальыч. Салтак асфальт пелен пызна, лаке гыч лакыш, ик кӱ гыч весе деке нушкеш.
– Мутти! Мутти! – тугак йӱк шокта.
Теве Масалов пел корным, кок-кумшо ужашым эртыш. Эше изишак кодын. Уло капше дене кынелын шогале да кӱвар велке чымалте, кӱвар воктенысе гранитан пырдыж тудым пуля деч утарыш. Йолташыже-влак Масаловым йомдарышт. Йочанат йӱкшӧ шыпланыш. Ик минут эртыш, кокыт… визыт. Салтак-влак тургыжланаш тӱҥальыч. Лӱддымӧ салтаклан пуля логале мо? А изи ӱдыр дене мо лие?
Умбакыже вучат. Шинчам пыч ыштыде, кӱвар велке ончат. Теве Масалов койылалтыш. Кидыштыже – изи ӱдыр.
– Илыше! – салтак-влак кычкыральыч. – Илыше!
Тунамак команде йоҥгалте:
– Масаловым петыраш! Тулым почаш!
Салтак-влак автомат да пулемёт гыч лӱйкалаш тӱҥальыч. Пушко гыч лӱен колтышт – пуйто салтаклан тулсавышым пуат. Масалов толын шуо. Пеленже немыч ӱдырым конден. Площадьым вончымышт годым фашист-влак икшывын аважым пуштыныт. Изи ӱдыр салтак деке пызна, нюсла. Тудлан иктаж кум ий. Салтак-влак Масаловым йыр авырен нальыч. Немыч ӱдырым эскерат, шортмыжым чараш тыршат. Парняшт дене казавачам ончыктылыт:
– Кая тӱкан каза…
Изи ӱдыр салтак-влакым ончыш, ончыш: теве-теве эше виянрак шортын колта, шонет. Но уке, немыч ӱдыр шыргыжале, шортмыжым чарныш.
Шучко сар пытен. Немыч калыкым фашист тӱшка деч утарыше совет салтак-влаклан Берлинысе ик эн мотор паркыште памятник шога. Кӱкшака верыште – гранитан пъедестал. Тушан кидешыже изи ӱдырым кучышо салтакым вераҥдыме. Салтак ны шонен огыл, ны вучен огыл. А лектын тыге: кавашке той гай нӧлталтын. |
Илыше еҥлан чыла кӱлеш. Тыге меат икана мом дыр налаш кугу олаш лектын кудална. Ик кевытым коштын савырнышна, весым - кӱлеш арвер уке. Корно воктене «Чылажат - суртлан» манме универсальный кевытым ужнат, «Ынде тыште мо кӱлешым налынак лектына дыр» манын, тушко пурышна. Но адакат арам улмаш. Ужалыше ӱдырлан мом кычалмынам ойлышнат, тудо мемнам аэропорт корнӱмбалне верланыше ужалыме комплексыш туныктен колтыш.
Кычал муна. Пеш кугу кевыт улмаш - йолташетым йомдарет гын, йыле гына отат му. Коштын-коштын, кечывал кочкыш жап шуо. Ужалыме комплексын ик лукшо гыч пеш тутло пуш толеш. Еҥ-влакат, вашкен-вашкен, тувелке ошкылыт. Меат, «Кечывал кочкышым ыштен лектына» манын, калык почеш тарванышна. Ончылнына кокай ден павай «Макдоналдс», «Блинная», «Закусочная» манме вывеске-влакым пелейӱкын лудын ошкылыт. Шижалтеш, ял гыч мийыше улыт. Павай, «Айда, аваже, тыште кочкына» манын, «Макдоналдс» воктек миен шогале. «Чынак, палыме шуэш, мом пукшат? Кочкын ончаш кӱлеш. Ожнырак тыгай мутым колынат огынал», - келшыш кокай.
Павай поднос тич кочкышым кондыш. Ӱстел коклаш верланышт. Шоҥгыеҥ пачаш-пачаш чиен. Тыге кочкаш йӧсыракат, курткыжым пӱкен вуеш кудаш сакыш. Упшыжым кызытсе жаплан келыштарыме стойкын ик яшлыкышкыже шӱкале. Йылгыжше шем шашке упш кылт гына пуренат кайыш.
Павай, шинчын, тамлын гына кочкаш тӱҥале. Тыгодым ик мотор ӱдыр саде яшлыкыш кодшо кочкышым конденат оптале (тушто кодшо кочкышым кышкаш йӧнештарыме вер улмаш).
- Балам, там же моя норковая шапка! - кычкырале павай.
- Бабай, там же шапки нет, отходы! - пелештыш ӱдыр.
Павай, тарванен, топсаште (петляште) кечыше калай капкасым шӱкале, упш уке - бачокышто кия. Упшыжым налын лукто, а тудын ончалшаш вержат кодын огыл - лавырген пытен. Ситыдымыжлан ӱдырын кышкалме кодшо кочкыш лачак упш кӧргыш возын. Пийлан луктын нулыкташ огеш лий вет. Мом ышташ? Пакетым налын, упшым пыштен, кокай ден павай, ӱчашен-ӱчашен, олмышт гыч кожганен кайышт.
В. ГАЛЕЕВ.
Искуш ял, Дӧртыльӧ район.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Шаран район Чупай селаште илыше Гульсум ден Ишимбай Каранаевмытын ешыште 1939 ий 25 мартыште (паспорт почеш 8 июньышто) ӱдыр шочын. Тудым Сания манын лӱмденыт. Тиде мемнан авана.
Ачаже, мемнан Ишимбай кочана, Кугу Ачамланде сар гыч пӧртылын огыл. Тыге Сания ӱдыржӧ ден Рим эргыже ача, Гульсум ватыже пелаш деч посна кодыныт (Сар годсо шужен ий-влакым авам кызытат шарна.).
Кандашияш школ деч вара авам тасмам шуледаш да ургаш туныктымо курсым пытарен. 1963 ийыште Белебей район Баймырза ял гыч Ахметгарей Миннибаев дене пырля ешым чумырен. Авам-ачам ӱмыр мучко колхозышто тыршеныт. Авам ушкалым, презым ончен, осеменаторлан ыштен, ачам кӱтӱчӧ лийын. Чумыр паша стажышт нылле утла ийыш погына. Ермолкино ял поселенийыште эртарыме «Селасе эн сай кудывече» конкурсышто сеҥымылан, ял илышыште чолгалыкым ончыктымылан ятыр Чап грамот ден дипломышт уло. Авам тӱвыра сомылышкат чолган ушнен. Баймырза ялысе марий фольклор коллектив художественный самодеятельность смотрлаште чӱчкыдын ончыл верлам наледен.
Авам ден ачам витле куд ий келшен илат, кум икшывым ончен куштеныт. Нуно чылан ешаҥыныт, илышыште шке верым муыныт. Мый, Зоя ӱдырышт, Башкортостан Республикысе образованийын отличникше улам, «Российын эн сай туныктышыжо-влак» конкурсышто сеҥышыш лектынам. Кызыт илышем бизнес паша дене кылденам. Пашам, чыным йӧратымаш, ответственный лияш тыршымаш - чыла тиде авана-ачана деч куснышо койыш-шоктыш. Кокымшо икшывышт, Алексей шольым, Баймырза ялыштак ила, кресаньык-фермер озанлыкым вуйлата, ялын старостыжо улеш, мӱкшым онча. Эдуард шольына Нефтяной университет деч вара Йӱдвелыште пашам ыштен. Кызыт ешыж дене Москваште ила. Сания ден Ахметгарейым тукымым шуйышо куд уныка куандара.
Авамлан шукерте огыл кандашле ий теме! Тек авана-ачана, таза, кужу ӱмыран лийын, ончыкыжат куанен илат. А ме нунылан эҥертыш лияш тыршена.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Виталий Алметев – поро кумылан, весела, полшаш эре ямде улшо рвезе. Студент жапыште МарГУ-што эртаралтше кажне мероприятийыште, футбол дене районысо турнирлаште тудым ужаш лиеш ыле. Чолгалыкше дене эре ойыртемалтын.
Виталий – Шернур район Кукнур селан шочшыжо. Кукнур кыдалаш школым тунем лектын.
– Изиэм годым кусарышылан тунемаш каяш шоненам. Тунам мыланем англичан йылме чот келшен. Индешымше класс деч вара тӱняумылымаш вашталтын, да электрик лияш шонен пыштенам. 2012-2016 ийлаште МарГУ-што электроэнергетический факультетыште тунемынам. Икымше курсышто «Голос юности» да «Студенческая весна» конкурслаште участвоватленам. Тунамак спорт дене пеҥгыде кылым кученам. Факультетын, университетын да тӱшкагудын чапыштым аралаш коштынам. Нылымше курсышто тунемме годым МарГУ-н 1-ше №-ан тӱшкагудыштыжо нылымше пачашысе пурла могыржын старостыжо лийынам. Студент жап – весела пагыт. Тунамак мый шуко йолташым муынам, южышт дене тачат ужын кутырена, вашлийына.
– Студент годым яра жапыште мом ыштенат?
– Каныш кечылаште ялышке, ача-авалан полшаш кудалыштынам. Йолташ-влак дене футболла модынна. Мемнан селан шке командыже уло, тушко кертмем семын коштынам.
– Молан лач электрик профессийым ойырен налынат?
– Каласаш неле. Профессий келшен, очыни, сандене тиде корным ойырен налынам. А такшым ачамын кок изажат энергетике направлений дене пашам ыштат. Ала нуным ужын, чонем ты корныш шупшылын.
– Армий илыш кузе шарналт кодын?
– Дипломым налмеке, 2016 ий 2 июльышто армийыш каенам. Мый изи годсек Шочмо элем ончылно порысым шукташ шоненам. Ныл тылзе Новосибирский высший командный училищыште «учебкыште» лийынам. Тунем пытарымеке, Краснодар крайыш специальный назначениян 10-шо посна бригадысе разведывательно-десантный ротыш, логалынам. Мемнан бригадына образцово-показательныйлан шотлалтын. Армийыште ик эн кугу шонымашем шукталтын: парашют дене куд гана тӧрштенам. Икымше тӧрштымем нигунам ом мондо. Кызытат тиде сӱретым да шижмашым шарнем. Тунам шӱлышем петырналтмыла чучын, да тыгодымак чонышто куан кумыл шижалтын. Но тидлан ме шуко жап тунемынна, ямдылалтынна.
А такшым йоча пагыт годсек ВДВ але спецназ группыш логалаш шоненам. Кочамат, чӱчӱмат ВДВ войскаште лийыныт. Армий илыш радамлан тунемаш неле лийын, но жап эртыме семын чылалан тунемалтеш.
– Кызыт кушто илет, мом ыштет?
– Армий гыч толмеке, Озаҥ олаш илаш кусненам. Тений кеҥежым ешаҥынам. Кызыт ик фирмыште инженерлан пашам ыштем, объектлашке видеокамер-влакым шындылам. Паша дене тӱрлӧ вере командировкыш колтат. Теве шукерте огыл Моско олашке миенна ыле. Умбакыжат карьер тошкалтыш дене кӱзаш шонем.
– Каныш кечылам кузе эртарет?
– Каныш кечым пелашем дене эртарем. Паша кечын кастене книгам лудына, уремыште коштына. Ялыш ача-авалан полшаш коштына.
lenta
photo
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Марий Образований институт пелен ончыкыжым лач тыгай клубым почаш палемдыме. Тидын нерген эртыше кугарнян Марий Эл Образований да науко министерствыште эртаралтше пресс-конференцийыште увертареныт. Ты кечын тушко журналист-влак дене вашлиймашке тений Россий кӱкшытан профессионал мастарлык конкурслаште усталыкым ончыктышо-влак погыненыт ыле.
– «Марий Элын идалыкын туныктышыжо» клубыш ме тыгай конкурслаште сеҥыше ден лауреат-шамычым чумыраш шонена. Кызытлан тушко 2006 ий гыч тӱҥалын тенийысе марте туныктышо ден воспитатель-шамычым погенна. Паша планым шке ыштена. Тыгак педагогический «десантым» ямдылаш шонена, тудыжо районлаш лектын кошташ да конкурсант-влакым муниципалитет кӱкшыт гычак ямдылаш полшаш тӱҥалеш. Тыге ме конкурсант-влакын моштымашыштым ончылгочак аклен кертына да тудым кӱлеш семын виктарен кертына, – каласен пресс-конференцийым эртарыше Марий образований институтын туныктымо-методике паша шотышто проректоржо Ирина Кропотова.
Вашлиймаш годым тудо сеҥыше ден лауреат-влаклан блиц-йодыштмашым эртарен. Уста туныктышо-влак тудын да журналист-влакын йодышыштлан кажныже чон почын вашештен. Теве нунын лӱмышт:
– Татьяна Жидко – Волжск оласе 4-ше №-ан школышто географийым туныктышо, Россий кӱкшытан «Идалыкын туныктышыжо-2022» конкурсын участникше;
– Наталья Петухова – Оршанкысе «Рожничок» йочасадын педагог-психологшо, «Российын идалыкын воспитательже-2022» конкурсын участникше;
– Роза Богомолова – Советский посёлкысо 3-шо №-ан школышто кугыжаныш марий йылмым да ИКН-ым туныктышо, Россий кӱкшытан «Марий йылмым да литературым эн сайын туныктышо-2022» конкурсын участникше;
– Лала Домрачева – Йошкар-Оласе сервис технологий техникумын туныктышыжо, тений «Идалыкын мастерже» всероссийский конкурсын финалистше;
– Елена Ерофеева – Козьмодемьянск школ-интернатын туныктышо-логопедше, «Идалыкын дефектологшо-2022» всероссийский конкурсышто «Идалыкын логопедше» номинацийыште лауреат;
– Игорь Суринов – Семёновко школ-интернатышто изобразительный искусство дене туныктышо, Россий кӱкшытан конкурсышто «Идалыкын дефектологшо» номинацийыште сеҥыше.
Палашлан, таче Марий Элыште чылаже 5 тӱжем утла туныктышо пашам ышта. Нунын профессионал пайремышт вашеш Маристат общий образований сфере дене кылдалтше данныйым савыктен. Педагог-влак кокла гыч эн шукыжо руш йылмым да литературым, математикым, йот йылмылам туныктышо-влак улыт, а эн шагал – информатике, географий да биологий предметла дене шинчымашым пуышо-шамыч. Туныктышын кечыжым 1994 ий гыч палемдаш тӱҥалме.
Г.Кожевникова
Авторын фотожо
Лудаш темлена:
УВЕР ЙОГЫН
Видеосӱретымат ончыкташ темленыт
Республикысе Эл кӧргӧ паша министерствыште безопасность службо ден банк учреждений еҥ-влакын координационный совещанийышт лийын. Тений идалык тӱҥалтыш гыч Марий лудаш…
УВЕР ЙОГЫН
Юлым тазаҥдарена
2019 ий гыч тӱҥалын, «Экологий» национальный проект почеш Марий Элыште «Юлым тазаҥдарымаш» региональный проект илышыш шыҥдаралтеш. «Кызытсе жаплан келшыше лудаш…
УВЕР ЙОГЫН
У вуйлатышым сайленыт
Марий Турек районысо Депутат-влак Погынымашын кокымшо черетдыме сессийже эртен. Тушто 7 йодышым онченыт. Икымшыж дене келшышын, район администраций вуйлатышым лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Лӱмлӧ артистын лӱмгечыже
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Марий Элым вуйлатыше талантан йоча-влаклан регионысо рӱдерын попечитель советын икымше заседанийжым эртарен.
«Волгенче» – у тунемме рӱдер лач тыге маналтеш. Тудын тӱҥ шонымашыже – самырык-влакын юмын пуымо моштымашыштым вияҥдаш йӧным ышташ. Каласыман, тыгай рӱдерым регионым вуйлатышын кӱштымашыже почеш почмо. Юрий Зайцев ик гана веле огыл палемден: регионышто илыше кажне йоча шке моштымашыжым ончыктен да вияҥден кертшаш, а кучемын задачыже – нунылан тидым ышташ полышым пуаш.
«Рӱдерым, «Талант да сеҥымаш» образовательный фондын опытшылан эҥертен, «Образований» национальный проектын «Кажне йочан сеҥымашыже» федерал проект почеш ышталтын. Тудо тиде направлений дене республикыште тӱҥ организатор да координатор лийшаш. Талантан молодёжь республикыштынак кодшо да кундемнан вияҥдыже манын, кучемын еҥже да наставникше семын ме чыла ыштышаш улына», – каласен регионым вуйлатыше
Рӱдерын пашажым виктарыше попечитель советыште – тудыжым Юрий Зайцев шкак вуйлата – «Талант да сеҥымаш» фондын «Сириус» тунемме рӱдержым вуйлатыше Елена Шмелёва да кучемын, промышленный предприятий, вуз-влакын еҥышт улыт. А рӱдерым вуйлаташ Елена Филипповалан ӱшаныме.
«Пашада шуко лиеш. Пырчым лукмо лончо кугу. Тиде кушкын толшо тукымлан кӱлеш. Паша кузе ворана –погынаш да иктешлымашым ышташ тӱҥалына», – каласен тудлан республикым вуйлатыше.
Талантан йоча-влак дене пашам ыштыме шотышто кум напрвленийым пеҥгыдемденыт: «Науко», «Искусство» да «Спорт». Самырык тукымын моштымашыжым вияҥдаш полшышо эксперт-влак коклаште университетын доцентше, палыме актёр да художник, тренер, тунемме верым да тӱвыра тӧнежым вуйлатыше-влак лийыт. Чылаже икшыве-шамыч дене 76 еҥ пашам ышташ тӱҥалеш, кажныже – профессионал.
Марий Эл Республикым вуйлатышын организаций да аналитике виктемжын уверже-влак негызеш Г.Кожевникова ямдылен.
Д.Речкинын фотожо
Лудаш темлена:
КУЧЕМЫШТЕ
Таче тӱҥалаш огыл гын, эрла вараш кодына
25 мартыште Юл кундем кугыжаныш технологический университетыште Марий Эл Кугыжаныш Погын председатель А.Смирновын вуйлатымыж почеш Науко да технологий идалыклан лудаш…
КУЧЕМЫШТЕ
Жап деч ончыч чоҥен шуктат
Волжскышто аварийный пӧртлаште илыше-влаклан у пӧртым палемдыме жап деч ончыч чоҥен шуктат. Тидыже Марий Элым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо лудаш…
КУЧЕМЫШТЕ
Чыла кудывечым шотыш кондат
Марий Эл вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Юрий Зайцев Йошкар-Олаште чыла кудывече эркын-эркын тӱзаталташ тӱҥалеш манын ойлен Юрий Зайцевын темлымыж лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Лӱмлӧ артистын лӱмгечыже
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
27 сентябрьыште туризмын кечыжым палемдалте. Марий Эл Российын ик эн ужар кундемжылан шотлалтеш. Тыште лийше турист-влак пӱртӱсын моторлыкшым поснак палемдат. Ужар чодыра, канде ер ден ший памаш-влак ятыр еҥын чонжым савырат. Тылеч посна марий калыкын йӱлаже, илыш-кучышыжо, кочкышыжо да вургемже моткоч поян улыт. Кугезына-влакын историйыштым радамлаш гын, шуко оҥайым пален налаш лиеш. Тыгак мурымаш ден куштымашым палемдыде огеш лий, а уэмдалтше да пеледалтше Йошкар-Ола нерген ойлыманат огыл. Таче ме тенадам, пагалыме лудшына-влак, марий кудемын сӧрал верже-влак дене палдарена. Ала тендан иктаж-вере миен толаш кумылда лектеш.
Пугачёвын тумыжо
Ты пушеҥге «Марий Чодра» национальный паркын ик эн кугу поянлыкшылан шотлалтеш. Тудо Волжский район, Ваштар курык кумдыкышто верланен. 1969 ийыште тудлан историй дене кылдалтше чодыран эн поян объектше статусым пуымо манын увертареныт. 1974 ийыште тудын воктене шарнымаш кӱм вераҥденыт, а 2013 ий апрельыште официально пӱртӱсын памятникше манын лӱмденыт. Пушеҥгын кӱкшытшӧ 26 метр, йытырын диаметрже – 1,6 метрыш шуэш. Тумо 1500-1600 ийлаште кушкаш тӱҥалын манын палемдат.
Легенде почеш, 1774 ийыште Емельян Пугачёвын отрядше ты тумо воктене канаш шогалын улмаш. Тунам тудо Озаҥ олашке керылт пураш шонен, тумо вуй гыч Озаҥ олаште мо ышталтмым эскерен. Татар-влак Пугачёвын войскажым кырен шалатымеке, илыше кодшо еҥже-влак кайымышт годым Озаҥ ола гыч шуко поянлыкым шолыштын наҥгаеныт. Шукыжым пич чодыралаште, ерлаште шылтен коденыт. Ик кладым тумо воктене кӱнчен, шылтеныт маныт. Легенде почеш, кӧ тудын деке тӱкна – тудым колымаш вуча.
Еш пиал лӱмеш парк
Тудо Курыкмарий район Йоласал селаште верланен. Селан ӱлыл мучашыштыже ожнысек памаш шоргыктен йоген. Верысе калык курымла дене тышке кумалаш лектын. XIX курым тӱҥалтыште тыште черкым ыштыме. Селаште 300 наре ий кажне кушкыжмын ярмиҥга эртен, тушко ятыр самырык еҥ коштын, шке пиалжым муын.
Ты селан ожнысо илышыжым шотыш налын, селаште Еш пиал лӱмеш паркым ышташ кумылаҥыныт. Тудо кызыт Курыкмарий районын ик эн сӧрал верже. Тыште пайрем годым «Шыжарвла» ансамбльын шоктымо кӱсле семым колаш лиеш. Йӱла почеш сӱан кечын самырык-влак паркыш толыт. Паркыште тыгак тӱрлӧ памятникым, тоштерым, храмым ужаш лиеш.
Чарла кремль
Ты верыште ончыч Пазар площадь, варажым Революцийын площадьше лийыныт. Шӱдӧ ий дене ты вер Чарлан административный, торговый, общественный рӱдыжлан шотлалтын. Кызыт тудо Йошкар-Олан ик эн историйческий верже. Тушто «Археология Республики Марий Эл», «Сказание о Царёв Граде» ончер-влакым ужаш лиеш. Нуно кундемнан ожнысо илышыж дене палдарат. Тыгак XVI-XIX курымласе артиллерийский орудий-влакын реконструкцийже дене палымым ыштат. Кеҥежым кава йымалне «Марий мӱкшотар» ярмиҥга эрта. Кремльыш пураш оксам тӱлыман огыл.
Марий Йӱштӧ Кугызан илемже
Шернур район Кукнур селаште Марий Йӱштӧ Кочан илемже верланен. Тудын дене вашлийме деч ончыч уна-влаклан уш-акылым тергыман: марий фольклорын национальный геройжо да кундемнан шӧртньӧ поянлыкше-влак нерген тӱрлӧ йодышлан вашештыман.
Йӱштӧ Кугыза дене уна лийше-влак, тудын унакаж дене пырля юзо йолгорно дене ошкылын, тошто калык модмаш дене модын, У ий йомакыште лийын кертыт. Тышке толшо кажне еҥым тамле шудо чай да национальный кочкыш дене сийлат. Тӱрлӧ модыш дене модыктат, курыг гыч мунчалтыктат, мурыктат, куштыктат. Марий Йӱштӧ Кугызалан тыгак серышым возаш лиеш. «ТурСтарт» агенствын рейтингым эртарымыж почеш, марий Йуштӧ Кугыза элыштына ик эн йодмашан юзылан шотлалтеш.
Зрыв ер
Ты ер Российын эн келге ерже-влак колашке пура. Тудо Оршанке район Табашино села воктене верланен. Ерын келгытше 55 метрыш шуэш. Кужурак форман, лопкытшо – 260-400 метр, кужытшо – 800 метр, кумдыкшо – 26,2 гектар.
1974 ийыште Зрыв ерым пӱртӱсын памятникше семын палемденыт. Тудо Марий Элын веле огыл, Юл кундемын эн мотор вержылан шотлалтеш. Ерым да тудын воктенсе кумдыкым оролат. Тушто тӱрлӧ кол-влак илат. Вӱдшӧ ару, воктеныже Пижанка эҥер йоген эрта. Ер серын кечывалвел-касвел могырыштыжо Табашино села, Флора ден Лавра лӱмеш тошто черке верланеныт.
Унчо кундемысе этнокультур комплекс
Унчо – Морко кундемын ик эн тошто селаже. Тыште илыше-влак кугезе-влакын йӱлаштым аралат, илыш-йӱла койышым шуктат, марий йылмым арален кодымаште тыршат, самырык-влакым шке калыкыштым аклаш, пагалаш кумылаҥдат. 2019 ийыште тудо Финн-угор тӱнян тӱвыра рӱдерже лийын. Тушто тӱвыра дене кылдалтше Российысе да тӱнямбалсе меропрятий-влак ятыр эртаралтыныт.
2015 ийыште тыште этнокультурный комплекслан негызым пыштыме. Тушто творческий мастерской, «Тошто марий пӧрт» тоштер верланеныт. Тошто пӧртыштӧ Шорыкйол, Ӱярня, Кугече, Агавайрем, Семык, Сӱрем да моло пайрем-влакым эртарат. Пӧрт XIX-XX курымласе марий кресаньыкын илемжым ушештара. Тудын воктене изи пӧртым, пӧртӧнчылым, шеҥгелпӧртым, амбарым, левашым, вӱтам, кудым, шем мончам чоҥымо. Кажне оралтыште кресаньыкын илышыжым тусо жапыште ончыктышо экспонат-влакым вераҥдыме.
Тораште огыл, Шлань ялыште ты комплексынак «Акреттӱр» студийже пашам ышта. Тушто тыршыше-влак марий тӱр нерген шуко палат, шкештак тӱрлат да мастарлыкыштым эре шуарат. Тылеч посна комплекс пелен воштыр дене пидмаш вияҥеш.
Подкогыльлан памятник
Ты когыльо марий калыкын национальный кочкышыжо. Тудын лӱмеш памятникым Йошкар-Оласе «Тёплая речка» трактир воктене шогалтеныт. Трактирын пашаеҥже-влак тӱнямбалне эн кугу подкогыльым тӱрленыт. Тыге 2018 ийыште, марий калыкын национальный кочкышыж дене палдараш манын, памятникым ышташ кумылаҥыныт.
Кызытсе илышлан келыштаралтше экопарк
Эртыше кечылаште Юрино посёлко воктене глэмпинг экопаркым торжественно почыч. Тудо вате-марий Елена Александровна ден Валерий Николаевич Барулинмытын тыршымыштлан кӧра шочын.
Парклан Юл эҥер деч тора огыл верым ойыреныт. Тушто пӱнчер-влак кушкыт, ятыр поҥго шочеш. Паркыште кандаш изи пӧрт да ик кугу унагудо верланен. Пӧрт-влак кок, ныл еҥлан келыштаралтше улыт. Ончыкыжым тыште спорт площадке-влакым келыштарышаш улыт.
Глэмпинг — кызытсе илышлан келыштаралтше условий почеш пӱртӱсыштӧ канымаш. Яндар юж, йырымйырысе чодыра, эҥер жапым пайдалын да веселан эртараш йӧным ышта. Тыгай каныш тазалыкым пеҥгыдемдаш, ушым кандараш сайынак полша.
Марий Швейцарий
«Марий Швейцарий» Йошкар-Ола деч 110 меҥге тораште Кужэҥер районысо Визымйырыште верланен. Тачысе кечылан тыште мончаш пурымо кум тӱрлӧ комплекс пашам ышта. Монча-влакым памаш воктене чоҥымо. Уна-влаклан чыла шотыштат йӧным ыштыме. Верысе пӱртӱсын моторлыкшо поснак чоным савыра: шошым олмапу, вишне, ломбо, сирень пеледалтыт. Писте ден олыкысо пеледышын пушыжо йырым-йырысе кумдыкым авалта. Телым курык гыч мунчалташ, жапым пайдалын да веселан эртараш лиеш. Вет комплекс йыр ятыр курык уло.
Шаран селасе пу храм
Советский район Шнаран селаште Юмым Шочыктышо Эн Святой Аван Леведмыже лӱмеш храмым ужде кодман огыл.
Пу храмым 1915 ийыште ыштеныт. Тунам кундемыштына ты храм гай архитектуран черке-влакым моло вереат нӧлтеныт. Но кажне черкын шке ойыртемже лийын. Тысе храмын, мутлан, куполжо шлем форман, шинчаш перныше деталь-влакым ош чия дене чиялтеныт. Тидыже ужар тӱсан оралтым путырак сылнештара.
1938 ийыште черкым петыреныт. Тылеч вара тушто клуб лийын. Но 1994 ий 14 октябрьыште черкым Юмым Шочыктышо Эн Святой Аван Леведмыже лӱмеш уэш освятитленыт. Кызытат службым, тӱрлӧ таинствым эртарат.
Марий Элыште пу черке-влак коклаште Юмым Шочыктышо Эн Святой Аван Леведмыже лӱмеш храм памятник семын палемдалтеш. Ик эн волгыдо да моторлан шотлалтеш.
Марий Элыште 2021 ийыште 437 тӱжем турист толын каен, а 2022 ийын икымше пелыштыже — 293 тӱжем.
lenta
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
«Самырык профессионал-влак» национальный чемпионат тений шымше гана Казаньыште эртыш. 20-24 майыште Российысе кыдалаш специальный тунемме заведенийла гыч 1500 утла тунемше да эше вес элла гыч нунын таҥаш конкурсант-влак чоҥымаш, информаций да коммуникаций, тыгак инженер технологий-влак, усталык да производствын дизайнже, услуго, транспорт да логистика сферылаште шке ӱнарыштым, шинчымашыштым, мастарлыкыштым ончыктышт.
Нефтекамск оласе машиностроительный колледжын коллективше, тыгак Краснокам район Йывангасола гыч Шаяхметовмытын ешышт, нунын палымышт таҥасымашым шӱм вургыжын эскереныт, молан манаш гын тушто Александр Шаяхметов, НМК-н кумшо курсыштыжо тунемше студент, эксперт-влак ончылно сваркын технологийжым палыме шотышто тергымашым эртыш.
А тиде - кеч-могай кӱртньӧ дене пашам ыштыме годым сваркын чыла видшым кучылт моштымаш.
«Тиде таҥасымашлан сентябрьыштак ямдылалташ тӱҥална, - каласкала производственный туныктымашын мастерже Р.З. Ахматгалиев. - Колледжыште тунемше-влак кокла гыч молан Александрым ойырен налынам? Тыршышан, чытышан, да эше кӧргӧ вий-куатше, моральный пеҥгыдылыкше дене ойыртемалтеш. Ялыште, пашаче ешыште шочын кушмыжо тудлан сайын шуаралташ йӧным ыштен».
Кодший декабрьыште тудын воспитанникше Александр Шаяхметов республикысе конкурсышто сеҥышыш лекте. Апрельыште Комсомольск-на-Амуре олаште элысе финалыш ойырен налме таҥасымаште кокымшо лие да эн-эн мастар-влакын моштымыштым аклыме «Самырык профессионал-влак» (WorldSkills Russia) национальный чемпионатыш логале.
Айдемын кертмыжым Казаньысе вич кече пеш кӱкшӧ тергымаш дене гына аклаш ок лий. Ик идалык наре ямдылалтмашат чылажымак почын ок ончыкто. Тидлан тӱҥалтыш еш илыш, койыш-шоктыш, пашалан шӱмаҥдымаш гоч пышталтеш. Марийын тукым вӱргорныштыжат кугезе-влак деч куснен толшо пашаче вий модеш. Но самырык-влак тӱрлӧ улыт. Кӧ, мутлан, шке шонымашке шуаш, тудлан эҥертыше коллективын, ешын, йолташ-влакын, чумыр калыкын ӱшанжым шукташ манын, каныш кече да пайрем годымат мастарлыкшым шуараш тырша, а весе паша арня покшелнат шканже пайремым, дискотекым да тулеч молым веле кычалеш.
Колледж вуйлатыше Р.Я. Ахметшин чумыр погынымаште тыге каласыш: «Мый шкежат Казаньыш тыгай кугу таҥасымашым ончалаш миенам ыле. Но вошт койшо пластик пырдыж гоч Сашан конкурс пашам ыштымыжым эскераш чытышем ыш сите, рашрак каласаш гын, нервем ыш чыте. Пеш кугу напряжений! Мыняр чытыш, моральный, физический вий кӱлыт! Ик жап гыч кораҥ кайышым. Но чон садак тургыжлана, уэш ончаш ошкыльым. А Саша тугак шке пашажым ыштенак ышта. Мый умылышым: тиде рвезе шкежат кӱртньӧ гыч ыштыме гай, тудо сеҥа, мемнан ӱшаннам сула! Тыге шоналтышым да изишак лыпланышым. Ӧрдыж гыч ончымаште тыге койын гын, шкенжын чоныштыжо мо озаланен? Кугу сеҥымашышке шуаш моштымаш да усталык деч посна эше кок вий кӱлеш: физический да моральный. Моральный чытыш деч посна кугу вият полшен ок сеҥе. Чытышет уло гынат, вий деч посна сеҥымашке шуаш ок лий. Кеч-могай таҥасымашыштат тыге, очыни».
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Таче Интернет полшымо дене икте-весе деч пеш тораште илыше-влак денат кылым ышташ лиеш. Виталий Головин денат ончычшо тыгак палыме лийым. Вара тудым Кужэҥер районысо Ош куэр отышто тӱня кумалтыш годым вашлияш йӧн лекте. Онаеҥ-влаклан полышкалыме пашам шуктен. Тунам лачымын мутланаш йӧн ыш лият, тидым вес ганалан кодышна. Вес ганаже Марий Элыш толмыж годым лие. Виталий кызыт Озаҥыште ила. А Йошкар-Олаште марий йӱла курсыш гына ушнен. Но шукерте огыл тудо кок кечылан калыкым эмлаш толын ыле. Ида ӧр, но тудо эше калык медицине дене эмлызе семын палыме. 2012 ийыште ТВ3 телканалын версийже почеш, эсогыл Российын эн сай знахарьже семын палемдалтын улмаш. Тазалыкым пеҥгыдемдыме системе шотышто сай специалист лийын шуын. Российысе калык медицине ассосциацийыштат шке квалификцийжым пеҥгыдемден. Биоэнергий коррекций специалист эмлыме пашаштыже кумалтыш мутымат, марий Юмат, шудымат, массажымат кучылтеш. Эсогыл арака йӱмаш, тамакым шупшмаш дечат эрныкта. Шинчавочмымат, моло осалымат айдеме деч кораҥда, чон ласкалыкым пӧртылта. Тыге ынде 20 ий утла еҥ-влак верч тырша.
Кузе марий пӧръеҥ тидым ышта йодыда. Вашмутланымаш гоч рашеме: тудо шке тазалыкшымат шкак пӧртылтен да пеҥгыдемден кертын, черже-влак дене илаш тунемын. Киров кундемысе марий ялыште шочшо рвезын пӱрымашыжат кажне айдемын гаяк шуко йыжыҥан. Тудо изинек начарын ужшо шинчан лийын. Шкенжын тӱжвал сынжат ойыртемалтше. Ош ӱпан, ош коваштан, канде-канде шинчан рвезым Савинысе сокыр да начарын ужшо школ-интернатыш тунемаш колтеныт. «Кызыт мый 35 процентлан ужам гын, ончыч 8 процентлан гына ужынам», — ойла тудо. Но шинча пӱсылыкым пӧртылташ манын, тудо шке гыч тӱрлӧ семын эмлалтын.
Тазалыкшат пеҥгыдыжак лийын огыл. Кугурак лиймекыже тӱрлӧ чер витараш тӱҥалын. Ойлымыж почеш, ныл ият пеле наре кава ден мланде коклаште пеле-колышо илен толашен. Варажым медицине пашаеҥ, науко доктор-шамычын палемдыме диагонозыштат лӱдыктен, нунышт эмлаш тыршеныт. Нимат полшен огыл, сандене адакат шке гыч тӱрло шудылан, калык медицинылан эҥертен эмлалташ тӱҥалын. Таче шке тазалыкшым, илышыжым виктарен моштышо пӧръеҥ калыкым эмлызе лийын шуын манаш лиеш. Тургыжландарыше тӱрлӧ йодыш дене толшо-шамычланат пайдале каҥашым пуэн да эмлен кертеш. Йошкар-Олаште вашлиймашке мийыме тудын деке эсогыл черет шоген. Кузе от ӧр.
А весе-шамычлан полшен кертмыжым тудо изинек умылаш тӱҥалын. Тукымыштыжат эмлызе-влак лийыныт. Кувавайжын мом палымыжым вуйышкыжо поген, иктешлен толын, шинчымашыжым шуарен. А ялыште калыкым мо тургыжландара? Молан вольык черлана, молан азан мӱшкыржӧ коршта? Могай шудо ты але вес чер деч полша? Варажым аважын темлымыж почеш икымше гана традицонный огыл эмлызе-влакым ямдылыме курсыш каен. 22 ияшак ӱжмӧ почеш вес кундемлаш еҥ-влакым эмлаш кошташ тӱҥалын. Весе-шамычлан полшен кертмыжым, тауштымыштым ужын, ты поро пашаш йӧршешлан шупшылалтын. Тачат тудо калыкым тӱрлӧ кундемыште эмла.
Шинчымашым нӧлташ, тӱҥалме пашам ворандарен колташ манын, варажым тунемаш каен. Ончыч Воронежысе экономико- правовой институтышто юриспрудентлан, вара Волгоградысе гумманитарный академийыште клинический психологлан тунем лектын. Умбакыже Индийысе Калькутта олаште альтернативный медицине академийыште кок ий шинчымашыжым пеҥгыдемден. «Молан лач тушто? Тӱнямбал кӱкшытыштӧ калык медицине дене тусо шинчымаш келшен толшылан шотлалтеш. А эмлыме пашам тӱрлӧ кундемыште, эсогыл йот эллаште, шуктымо годым ты статусшо деч посна огеш лий. Верлаште эре гаяк умылыдмаш лектеш», — умылтарыш тудо. Эмлызе дене кеч-могай йодыш шотыштат ой-каҥашым колаш, шуко уым, пайдалым пален налаш лиеш. Кугу шинчымашан айдеме. Очыни, тыгай улмыжлан кӧрак мутланымаште кугешнымашыже монь йӧршеш ок шижалт. Пеш ласкан ойла, тыматле койышан айдеме.
Тазалыкым пенгыдемдыме дене кылдалтше кажне йодышлан вашмутшо уло. Весат ӧрыктарыш, каҥашыжат тыглай айдемылан шке гыч чыла тидым ыштен керташ лийше. Огына пале да веле нунын дене пайдаланен огына керт. Эмлызын сайтышым шергал лекташ гын, шуко сай каҥашым верешташ лиеш. Кеч тыгай вес эмлызе-влак ты але вес практический каҥашышт дене калык дене тыгежак почылтын огыт палдаре. Сандене ты шотышто йодде ыжым чыте. Тидлан тудо тыге вашештыш: «Вӱд толеш, вӱд кая, эҥер яндаррак лиеш. Сандене шке шинчымаш денат весе-шамыч дене пайлалтман. Тунам пайдаже молыланат, мыламат лиеш», — мане.
Арака йӱмаш деч йӱкшыктарен кертме шотышто гын тудо тыгерак вашештыш: «Айдемын тиде чер деч эмлаш шкенжын кумылжо лийшаш, тунам лектыш куандара. А кумылжо уке гын, лишыл еҥже-влак тудын фотосӱретшым кондат. Тудын гоч «пашам ыштем». Но ончыч черле айдемын чонжым лыпландарыман, ласкалыкым пуртыман, вара тудын аракам йӱаш кумылжат шкак йӱкша».
Виталий Головиным Ош куэрыште онаеҥ-влак коклаште ужмат чотак ӧрыктарен ыле. Но ты шотышто тудын шке умылымашыже уло: «Онаеҥ-влак семынак мыят, пӱртӱс вийлан эҥертен, ен-влакым эмлем. Ик пашамак шуктена, лектеш. А теве мужедмашым, ончыко ужын, илышым вашталташ тӧчымым кӱлешанлан ом шотло. Тиде мыйын огыл.»
Марий кумалтыш йӱлам эмлызе чот пагала. «Тудын вийжым мый Индийыште илымеке, тунем толмеке веле умыленам. Тусо религийын философийжат лач марий кумалтыш йӱлан чынлыкшым мылам почын. Отыш кумалаш мийыше айдеме пӱртӱс вийлан ӱшанышаш, радамжым чоткыдын шуктышаш, тудлан ончылгоч ямдылалтшаш. Мом шонен кумалмыжым ончылгоч шонышаш да раш палышаш. Тунам чыла тидыже ик вий-куат толкыныш ушна. Тунам юмо деч йодмыжат шукталтеш», — иктешлен каласыш Виталий Головин.
Шушаш У ийыште марий калыкна пиалан лийже манын, могай тыланымашда?
— Кажне кечын, эр ӱжара дене кынелын, айдеме мом тудо таче ыштышашым шоналтышаш да раш палемдышаш. А кастене, малаш вочмыж годым, шонымашыже шукталтше манын, мом ыштымыжым иктешлышаш. Тыге кажне кечын. Тунам тиде системыш пура да сай лектыш палдырнаш тӱҥалеш. Тошто идалыкымат тыгак ужатыман. Тек удаже чыла тошто ий дене пырля шенгелан кодеш. У ийым эр кече семынак сай шонымаш дене гына вашлийман, шкалан шушашлык кӱкшытым племдыман. Тунам кажне еҥын илышыже тӱзлана».
С.Носова.
Снимкыште: В.Головин.
Авторын фотожо.
Лудаш темлена:
МАРИЙ ЙӰЛА
Икте-весым пагалаш ӱжыныт
Май мучаште У Торъял посёлкышто республикысе Марий юмыйӱла ушемын Шнуй Каҥашыжын погынымашыже эртен. Тушто икмыняр йодышым ончен лектыныт: 1.Марий лудаш…
ЙӰЛА МАРИЙ ЙӰЛА УВЕР ЙОГЫН
«Коҥга пазар» — ынде фестиваль
Шнуй верлан шотлалтын Кугезына-влак коҥгам пӧртысӧ юмылук семынак шнуй верлан шотленыт. Тудын полшымо дене кочкышым ямдыленыт, черлым эмленыт, ӱмбалныже лудаш…
МАРИЙ ЙӰЛА
«Сугыньым омо гоч налынам…»
6 июньышто «Ошмарий-Чимарий» организацийым ыштымылан 30 ий темеш. Тудымак тачысе онаеҥ-влак республикысе Марий юмыйӱла ушемын шочмо кечыже семын палемдат. лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Теҥгече Йошкар-Олашке Россий Федерацийын тазалык аралтыш министрже Михаил Мурашко официальный визит дене толын.
Тудо Марий Элым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Юрий Зайцев, правительстве председательым алмаштыше Ольга Фёдорова, тазалык аралтыш министр Марина Панькова дене пырля «Здравоохранений» национальный проектын «Тазалык аралтышын первичный звеножым модернизироватлымаш» регионысо проектшым илышыш пуртымо кышкарыште чоҥымо да уэмден олмыктымо медицине организаций-влакым ончен савырнен. Эн ончычак Перинатальный рӱдерын кӱкшӧ технологиян у корпусышкыжо пурен, азам ыштыме зал, ӱдырамаш ден кызыт гына шочшо йоча-шамычлан реанимаций да интенсивный терапий отделений-влакым ончен. Вара Медведево районысо Краснооктябрьский посёлкышто чоҥалтше врачебный амбулаторийыш миен савырнен, Йошкар-Оласе 1-ше №-ан медико-санитарный частьын поликлиникыштыже лийын, Йошкар-Оласе больницыште Вӱргорно рӱдерын пашажым аклен. Визитшым мучашлыме деч ончыч Правительстве пӧртыштӧ тазалык аралтыш системын пӱсӧ йодышыжо-влак шотышто совещанийым эртарен.
* * *
Россий Федерацийын тазалык аралтыш министрже Михаил Мурашкон палемдымыж почеш, Перинатальный рӱдер – регионлан моткоч кӱлешан объект, молан манаш гын тудо ӱдырамаш ден аза-влаклан медицине полышым кугу кӱкшытыштӧ пуаш, консультаций ден перинатальный диагностикым эртараш, ситыдымашым тӱҥалтыш йыжыҥыштак рашемдаш йӧным ышта.
«Рӱдер начар тазалыкан ӱдырамаш-влакым веле огыл, кызыт гына шочшо аза-шамычымат эскера. Тудо кокымшо кӱкшытан тӧнежлашке бригаде-влакым колта, а тыште кок кӱкшытан системе, начар тазалыкан аза-влаклан, да кӱлеш гын, нуным шке ӱмбакыже налеш – тидыже кызытсе йӧн-шамычлан моткоч келшен толеш. Тылеч посна рӱдерым ава ден йочалан полышым пуымо федеральный системыш ушымо. Неле хирургический операцийым ышташ кӱлмӧ годым мӱшкыран ӱдырамаш-влакым федеральный рӱдерлашке колтат, тушто нунылан медицине полышым азам ыштымешкышт пуат. Сандене, вертолёт техникым, реанимобильым, телемедицине консультацийым ушен, чаткан чоҥымо системе таче рӱдерыште да регионышто уло. Элыштына чылаже 1 миллионат 400 тӱжем аза шочын, да пытартыш пагытыште ик ияш марте йоча-влакын колымо чотышт эн изи. Чыла службо ик стандарт дене пашам ышта, да таче пайдаланаш лийме чыла технологий: генетическият, консультированият, неле пациент-шамычым эскерымат – чыла тиде Марий Элын Перинатальный рӱдерыштыже уло. Волжск олаште чоҥалтше азам ыштыме отделеният моткоч кӱлешан. Тудо кажне ӱдырамашлан кӱкшӧ качестван полышым пуаш тӱҥалеш», – манын М.Мурашко.
Тений РФ правительстве председательын кӱштымыж почеш, диагностический шымлымаш-влаклан тӱрлӧ оборудованийым наледаш тӱҥалме, нунын радамыштым кумдаҥдыме, ешарен Российын тазалык аралтыш министрже. Тыгак «Круг добра» фонд пашам ышта, тудо кӱлмӧ годым неле чер ден ситыдымашым эмлыме препаратлан тӱла. Икманаш, элыштына ава ден йочалан, ты шотыштак кызыт гына шочшо азалан, полшымо ик системе ышталтеш, эм ойыралтеш. Тудыжо южгунам ик лу миллион теҥгем веле огыл шога.
Марий Элым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Юрий Зайцевын увертарымыж почеш, июньышто Перинатальный рӱдерыште 500 наре аза шочын.
«Тиде кӱкшӧ технологиян у корпусым Россий Федерацийын Тазалык аралтыш министерствыжын полшымыж дене чоҥымо. Мыйым кызытсе жаплан келшыше у оборудований-влак ӧрыктарышт. Нуно жап деч ончыч шочшо йоча-шамычым реанимироватлаш, искусственный условийыште ончен лукташ йӧным ыштат. Мый проектым илышыш пурташ да тыгай чапле комплексым чоҥаш полшымылан тауштем. Таче эше ик ава азам ыштен, ӱдырамаш индивидуальный залыште кия. Кызытсе оборудований, персонал да условий кӱшеш тиде пашам тунар сай йогыныш пуртымо. Тыште тыршыше акушер ден доктор-влаклан сайын гына тыланем», – палемден Ю.Зайцев.
* * *
Марий Элым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Юрий Зайцев ден Россий Федерацийын Тазалык аралтыш министерствыжым вуйлатыше Михаил Мурашко Медведево районысо Краснооктябрьский посёлкышто «Тазалык аралтыш» национальный проектын «Россий Федерацийыште здравоохраненийын первичный звеножым модернизироватлымаш» регионысо проектшым илышыш пуртымо кышкарыште чоҥалтше врачебный амбулаторийын зданийжым тергеныт.
«Тиде проектым илышыш пуртымаште кадр йодыш ик эн тӱҥлан шотлалтеш. Тыште ӱмаште «Ялысе доктор» программе почеш кум специалист пашам ышташ тӱҥалын. Таче медперсоналын штатшым тичмашнек чумырымо. Тыгак Интернет сетьым шупшыт, цифровой оборудований телемедицине консультацийым эртараш йӧным ышта. Икманаш, проектын кышкарыштыже штатым чумырымо деч посна эше кӱшыл организаций-шамычын консультацийыштым налаш йӧн уло – тиде пашам ыштыме пеш сай формат. Модернизироватлыме пагытыште первичный медико-санитарный полышын эше шым объектшым чоҥат да латкумытшым капитально олмыктат», – увертарен М.Мурашко.
«Ме почеш кодде каена, да Михаил Альбертович мом ойлыш гын, чылажымат илышыш пурташ ямде улына. Ойпидышым ыштыме, подрядчик-шамычым ойырымо, кӱлешан оборудованийым налме да конден шындыме йодышымат рашемдыме. «Тазалык аралтышын первичный звеножым модернизироватлымаш» проектым илышыш тичмашын пуртымо лиеш», – ешарен Ю.Зайцев.
Краснооктябрьский врачебный амбулаторий воктенысе ныл илем гыч 3700 утла еҥым, ты шотыштак 679 йочам, обслуживатла. Амбулаторийын куатше сменыште 49 пациентым приниматлаш ситышаш.
* * *
Россий Федерацийын тазалык аралтыш министрже Михаил Мурашко Марий Элым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Юрий Зайцев да правительствын моло еҥже дене пырля Йошкар-Оласе 1-ше №-ан медико-санитарный частьын уэмден олмыктымо поликлиникыжым аклен, тыгодым медперсонал ден пациент-влак денат мутланен.
Медсанчастьын тӱҥ врачше Алла Чумакован каласкалымыж гыч, «Здравоохранений» национальный проектын «Тазалык аралтышын первичный звеножым модернизироватлымаш» регионысо проектшым илышыш пуртымо кышкарыште ӱмаште тиде медицине тӧнежлан кызытсе жаплан келшыше чапле оборудованийым налме. 2025 ий марте 43,4 миллион теҥгеш эше кум техникым налаш палемдыме. Тылеч посна инфоматым, йӧнан навигаций системым вераҥдыме.
«Поликлиникын цифровой трансформацийже у модель первичный медико-санитарный полышын ик эн тӱҥ ужашыжлан шотлалтеш. Тудо электрон амбулаторный картыш куснаш йӧным ышта. Пациент дене пашам ыштыме годым цифровой профиль чумырга. Тудын негызеш медицине сообществе, врач, поликлинике диспансер эскерымаш шотышто темлымашым чумырышаш улыт. Поликлиникыште ме электрон цифровой картым шыҥдарымым, диспансер тӱшка семын эскераш кӱлмӧ пациент-влакым ойыркалымым ужына», – палемден М.Мурашко.
Регионышто инфаркт ден инсультым чытен лекше пациент-влаклан стационар гыч лекмышт деч варат эмым ситарыме, нуным медицине велым эскерыме системым шыҥдарыме. Тылеч посна, калыклан диспансеризаций эртаралтеш, тидыже поснак у коронавирус инфекцийым чытен лекше-шамычлан кӱлеш, ешарен министр.
«Поликлиникыш шыҥдарыме оптимизаций айдемылан диспансеризацийым ик кечыште эрташ йӧным ышта, тиде жапыште тудо тӱҥ анализ-влакым сдатла, тудын деч моло параметрым налыт, да сӱрет рашемдалтеш веле.. Тышке шуко еҥ толеш, но пациент-влакым приниматлыме паша моткоч писын шукталтеш. Йӧнан стойко уло, кок еҥ тиде але вес терапевт деке колтедылеш. Поликлиникым чаплын олмыктымо, йӧнан мебельым вераҥдыме. Ме Михаил Альбертович дене пациент-влак денат мутланышна. Тышке 1976 ий гычак коштшо-шамыч обслуживатлыме пашан палынак саеммыжым да йӧнан лиймыжым палемдышт», – манын Ю.Зайцев.
Йошкар-Оласе 1-ше №-ан медсанчасть 25 тӱжем утла еҥым обслуживатла. Медицине тӧнеж ик сменыште 650 пациентым приниматлен кертеш.
М.Мурашко ден Ю.Зайцев Йошкар-Оласе больницын Регионысо вӱргорно отделенийышкыжат миеныт. «Шӱм-вӱргорно чер дене кучедалмаш» регионысо проектым илышыш пуртымо кышкарыште тыште 2019-2022 ийлаште 9 медицине оборудованийым, ты шотыштак рентген компьютер томографым, кӱкшӧ классан ультрайӱкан шымлымашлан диагностике комплексым шындыме. Тений магнит-резонанс томографым кондат. Тылеч посна, Йошкар-Оласе эмлымверлан лишыл кок ийыште эше 12 медтехникым налаш палемдыме.
* * *
Медицине организаций-влакым ончен савырнымышт деч вара Михаил Мурашко ден Юрий Зайцев иктешлымашым ыштеныт, тазалык аралтыш системын пӱсӧ йодышыжо-шамычым лончыленыт, регионышто медициным вияҥдыме ончыкылык паша радамым палемденыт.
Ю.Зайцев тазалык аралтыш министрлан Марий Эллан тӱткышым ойырымыжлан, эмлыме тӧнежлашке миен коштмо годым ыштыме замечанийже ден темлымашыже-влаклан шкеж дечат, республикын правительствыж дечат, регионын Минздравше дечат тауштен да специалист, профессиональный врач, медицине науко доктор семын полышыжым моткоч кӱлешан семын аклен.
Михаил Мурашкон палемдымыж почеш, Йошкар-Олаште Перинатальный рӱдерын почмо у корпусшо, Волжскышто азам ыштыме отделенийлан чоҥымо зданий ик ияш марте икшыве-влакын колымо чотыштым иземдыме кӱлешан йодышым решатлат, ӱдырамаш ден йочалан сай йӧным ыштат. Марий Элыште Россий президент Владимир Путинын кӱштымыж почеш илышыш пуртымо тазалык аралтышын первичный звеножым модернизироватлыме шотышто проектын кышкарыштыже мероприятий-влак сайын шукталтыт.
«Чыла контрактацийым жапыштыже эртаренда, жапым шотыш налме кӱлешан. Калык тиде проектым илышыш пуртымым вуча. Таче ме чумыр паша радамым гражданинын медицине полышым йодын толмыж гычак ончышна. Тудо тӱрыснек увер системе дене кылдалтеш. Мыйын шонымаште, коллегем-влак чын корно дене каят. Ме таче пациентым амбулаторий йыжыҥыште ончымо пашам эскерышна да тудым лачшымак кушто саемдаш лиймым ужна. Чыла мероприятий – диспансеризацият, вакцинацият – айдемын илышыжым шуяш ышталтеш. Марий Элыште калыкым медицине велым обслуживатлыме пашан качествыжым икшырымын саемден толыт», – манын М.Мурашко.
Россий Федераций тазалык аралтыш министр Михаил Мурашко ден Марий Элым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Юрий Зайцевын вашлиймашышт деч вара регионын Правительстве пӧртыштыжӧ РФ Минздравын тӱҥ специалистше-влак дене пырля республикысе здравоохраненийым вияҥдыме йодыш-влак шотышто совещаний лийын.
Марий Эл Республикым вуйлатышын организаций да аналитике виктемжын уверже негызеш М.ИВАНОВА ямдылен
Tagged здравоохранение
Лудаш темлена:
КУЧЕМЫШТЕ ЭКОНОМИКЕ
Изи Какшан гоч шуйналтше кӱвар-влак
Изи Какшан Оршанке районышто, Киров область дене чек деч тораште огыл, тӱҥалтышым налеш. Юл эҥерыш йоген пурымыж марте кужытшо лудаш…
КУЧЕМЫШТЕ
Кажныжлан вашештат. Кӱлеш гын, вашлийытат
10 сентябрьыште Марий Эл вуйлатыше Александр Евстифеев «Россия-24» телеканалыште вияш линийым эртарыш. Тудо еҥ-влакын йодышыштлан вашештыш. Россий президент регион лудаш…
КУЧЕМЫШТЕ УВЕР ЙОГЫН
Вес сессий – 1 июльышто
29 апрельыште Марий Эл Республикын шымше созыв Кугыжаныш Погынжын латшымше сессийже пашам ыштен. Паша радамыште 18 йодыш палемдалтын. Депутат-влак лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Арня тӱҥалтыште пелаш але пашаште партнер дене ӱчашымашке ушныман огыл. Нуным титаклыме, шылталыме деч шкем кучыман. Каныш кечылаште але нунын вашеш иктаж сӧрастарышым але модный вургемым налаш келшыше жап лиеш.
Презе
Арнян икымше пелыштыже кеч-момат шонымо семын ышташ ала-могай чарак лектын кертеш. Тазалыкым эскерыман, пашашке утыждене кычкалтман огыл. Уке гын черланен кертыда. Арня мучаш марте вий-куатда ешаралтеш, кумылдат нӧлталтеш.
Йыгыр
У шӱмбел дене шукерте огыл гына палыме лийында гын, шкем тыматлын кучыза. Молан манаш гын коклаштыда умылыдымаш лектын кертеш. Икшывыда уло гын, тудлан кугурак тӱткышым ойырыза. Интуицийым утларак колышташ темлалтеш.
Рак
Тиде арнян ешыште кыллан да илыме верым сылнештарыме йодышлан ик эн кугу тӱткышым ойыраш логалеш. Варалан кодымо ала-могай сомыл шкеж нерген ушештарен кертеш. Но тендан нимомат ышташ кумылда огеш лий. Утларак жапым шкет эртарымыда веле шуаш тӱҥалеш.
Лев
Кеч-кушто тунемше-влакланат арня куштылго огеш лий. Туныктышо-шамыч дене умылыдымаш лекме деч шекланыман. Тиде арнян унала кошташ, палыме-влак денат нигушко каяш огеш темлалт. Молан манаш гын иктаж-кудыж дене кылда локтылалт кертеш.
Ӱдыр
Арня тӱҥалтыште тӱрлӧ ӱзгар, арвер дене пайдаланыме годым тӱткӧ лияш темлалтеш. Уке гын сусырген кертыда. Тыгак окса чӱдылык шижалташ тӱҥалеш. Машина пудыргымо лӱдыкшат уло. Йӧратыме еҥ дене кызыт ушнеда гын, еш кылда пеҥгыде лиеш.
Виса
Шӱмбел дене нелылык лектын кертеш. Тудо полышым, умылымашым вучаш тӱҥалеш, а тендан чыла тидым пуаш ала-молан кумылда ок лий. Вурседылмаш марте шуаш огыл манын, тыматлырак лияш тыршыза. Тазалыкда пеҥгыдеммым шижыда.
Скорпион
Тыланда тиде арнян шӱдыр-влак илыме верыште ремонтым тӱҥалаш але шуяш огыт темле. Молан манаш гын лишыл еҥлан полыш утларак кӱлеш лиеш. Тазалыкым эскерыман. Романтике шӱлышан кыл куандара. Каныш кечылаште унала миен толаш лиеш.
Пикшызе
Икшывыда уло гын, нунылан ик эн кугу тӱткышым ойырыман. Кӧ у шӱмбел дене келшаш гына тӱҥалын гын, тудлан лишыл еҥже-влак таҥжын уда велже нерген ойлаш да тидым шотыш налаш темлат. Каныш кечылаште тазалыкым пеҥгыдемдаш тыршыман.
Ирказа
Арня тӱҥалтыште паша ден мӧҥгӧ коклаште куржталаш логалеш. Чыла вережат сомылым ыштен шукташ манын, чотак тыршаш перна. Тидлан кӧра лишыл еҥ дене кыл локтылалт кертеш. Арня мучаште концертыш, иктаж мероприятийыш миен толаш лиеш.
Вӱд йоктарыше
У шӱмбел дене палыме лийнеда гын, шӱдыр-влак тидым транспортышто, уремыште ышташ огыт темле. Молан манаш гын тиде нимо сайышкат огеш шукто. Арня мучаште илыме верым сылнештараш иктаж-мом ышташ, сӧрал арверым налаш темлалтеш.
Кол
Тиде жапыште те у еҥ-влак дене палыме лийыда, ятыр уверым пален налыда. Каныш кечылаште иктаж-кушко миен толза але йолташ-шамыч дене пӱртӱсыш лекса. Тыге жапым веселан эртареда, тыгак сайын каналтеда, вийым погеда.
Л.Камалетдинова
Лудаш темлена:
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
Гороскоп
9-15 ноябрьлан гороскоп
Шорык Тиде арнян ончыкыжым уло илышдам вашталтыше ошкылым ыштен кертыда. Тыгодым вашкыман огыл — сайын шоналтен шуктыде, можым-кузежым висыде, лудаш…
Гороскоп
21-27 июньлан гороскоп
Шорык Тиде арня ешан-влаклан поснак сай лиеш. Лишыл еҥ, родо-тукым дене кылда пеҥгыдемеш. Тендан деке уна-шамыч толыт, очыни. Наследстве лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
Июнь 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Ола деч тораште огыл илем. Ушкалем уло. Ола пазарыш шӧр-торыкым ужалаш чӱчкыдын коштам. Ондак тылзылан ик гана шке районыштак ужалышаш кочкыш-йӧрварым анализлан сдатлена ыле. А ынде пазарыште эше ала-могай анализым йодыт, но могайым, шкештат раш огыт умылтаре. Ала газетда гоч рашемдаш полшеда: шке шӧр-торыкым ужалаш манын, мом ыштыман?
Людмила.
Оршанке район.
Марий Эл Республикысе вольык, янлык чер ваштареш кучедалме шотышто станцийын пӧлкажым вуйлатыше Елена Еремеева вашешта:
– Пазарыште шӧр да шӧр кочкышым ужалаш манын, эн ончычак кугыжаныш ветеринар учрежденийын специалистше деке кайыман. Тудо тыгай пашам шукта:
ü ушкал нерген сведенийым «ВетИС» ветеринарий аланысе федеральный кугыжаныш информационный системыште аралалтше учётный базысе бирке номер дене терга;
ü ушкалым онча, шылше маститлан шымла, куснылшо чер-влаклан (бруцеллёз, туберкулёз, лейкоз) плановый диагностический шымлымаш-влакын результатыштым да сибирский йора, орымаш чер-влак ваштареш ыштыме профилактике прививке-влакын данныйыштым терга.
Тыгай тергымаш-влак деч вара специалист ветеринарный сопроводительный документым (ВСД) мӧҥгӧ гыч пазар марте каяш ышта.
Шӧр да шӧр кочкыш вашке локтылалт кертшылан шотлалтыт, садлан кажне партий (кленча але печке, банке, фляге да тулеч моло) шӧр да шӧр кочкыш ветеринарно-санитарный экспертизым пазар лабораторийыште эртышаш.
Тылеч посна:
ü шӧрым 10 кечылан ик гана СОМО 25% ден соматический клетке-влаклан тергыман;
ü тылзылан ик гана – бруцеллёзлан;
ü куд тылзылан ик гана – антибиотиклан, радионуклидлан да микроорганизмлан.
Нине тергымаш-влакым Йошкар-Олаште республикысе ветеринарный лабораторийыште, тыгак Советскийысе, Шернурысо, Марий Турекысе, Козьмодемьянскысе, Волжскысо, У Торъялысе ветстанцийлаште ышташ лиеш.
Тергымаш-влакын данныйышт лиймеке, ветеринарно-санитарный экспертизым ыштымеке да пазарысе лабораторийыште заключенийым налмеке, шӧрым да шӧр кочкышым ужалаш лиеш.
Икманаш, шӧрым ужалаш ветеринарный сопроводительный документ, тергымашым эртыме протокол-влак (чылаже кумыт – 10 кечылан, ик тылзылан да куд тылзылан) кӱлыт.
lenta
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Йошкар-Олаште верысе инициативым илышыш пуртымо дене кылдалтше эше ик проект шыҥдаралтын. Эшпай уремысе 156а ден 156б пӧртла кудывечым, уремыш лекме ужаш корным эскерыше видеокамер-влакым шындыме. Тидыже тыште илыше йоча, еҥ-шамычлан кошташ лӱдыкшыдымылыкым ышта. Тыгай пӧлекым ТОС нунылан кодшо ийыште верысе инициативе кӱшеш муниципал организаций-влакын кундемыштым вияҥдыме программыш логал кертмыжлан кӧра ыштен.
Ӱмаште нине пӧртлаште илыше-влак, йочаштын илышышт да тазалыкышт, тӱшка да шке погышт верч азапланен, видеоэскерыше системым шындаш кутырен келшеныт. ТОС председатель Р.Шишкин нунын темлымыштым рӱдолан администрацийышкыже шуктен. Проект конкурсым сайын эртен, тыге пеш кӱлешан шонымаш тӱшка вий дене илышыш пурталтын.
Палемдыман: проектым конкурсыш пуымо деч ончыч тудым ямдылымаште нине пӧртлаште илыше-влак шкештак чулымын тыршеныт. Нуно кудывечылан да тудын пелен кундемлан генпланым, сметный документацийым ышташ полшеныт. Чулым еҥ-влакын тыршымышт арам лийын огыл: субсидийым налыныт. Проектын чумыр акше 700 тӱжем наре теҥгеш шуын. Тышеч 500 тӱжем чолыжо республикысе бюджет гыч полыш семын лийын, молыжо — рӱдолан бюджетше гыч, тыгак поро кумылым ончыктымо полыш семын пурышо окса, калыкын шкенжын пыштыме надырже. Поро кумыл полыш семын пурышо окса изижак лийын огыл, молан манаш гын нине пӧртлаште лӱман да кӱкшӧ паша веран, кугу оксам налше-влак шукын илат.
Проектын ик ужашыжым – йоча площадке ден кудывече йыр печым печыме пашам – эше ӱмаштак шуктеныт. А кодшо кечылаште кудывечыште видеоэскерыше системе шындалтын. Камер-шамыч чумыр кудывечыште мо ышталтмым эскерат, чыла данный сервер пунктыш пура да аралалтеш.
Ынде еҥ-влак ласка чон дене илат. Ача-ава-влакат кудывечыште модшо икшывышт верч пешыже огыт тургыжлане. Ты кудывечыште тӱрлӧ ийготан йоча-влак шукынак улыт, вет воктенак 4-ше номеран гимназий верланен.
А.АНДРЕЕВ.
Лудаш темлена:
УВЕР ЙОГЫН
Вашлиймашке толза!
Медицине да фармацевтике вуз-влакын 4-ше да 5-ше курслаштышт шинчымашым погышо студент-шамычым Марий Элысе медицине организацийлам вуйлатыше-влак дене вашлиймашке ӱжыт. лудаш…
УВЕР ЙОГЫН
Марий аэропортлан лӱмым кычалына
Йошкар-Оласе у аэровокзал комплекслан чапланыше землякна-влак кокла гыч кӧн лӱмжым пуэда ыле? Кызыт кандидат-влакым темлымашке Марий Элыште веле огыл лудаш…
УВЕР ЙОГЫН
Акций: «Яра пуымо кече»
1 февральыште, лӱмлӧ этнограф Тимофей Евсеевын шочмо кечынже, Марий Эл Республикын калыкле тоштерже «яра пуымо кече» акцийым эртара.
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Волжский район Упшер школышто физкультур урокым 37 ий утла Тамара Зайкова туныкта. Мутат уке, ты жапыште шуко вашталтыш лийын, ятыр тунемше тудын корныжым ойырен, МарГУ-што физический культур, спорт да туризм факультетым тунем лектын.
Шукерте огыл школыш мийымына годым Тамара Алексеевна спортзалыш ӱжӧ. Тушто кудымшо классыште тунемше-шамычын урокышт кая ыле. Ончыч разминке лие, варажым ӱдыр-рвезе-влак баскетбол мечым черет дене корзиҥгаш кышкышт. Тыге нуно туралыкым тергеныт.
– Йӱр чарныш. Тугеже яндар южыш, стадионыш лектына, – шоктыш физкультурым туныктышын йӱкшӧ. Туштат программе почеш мо ыштышашым шуктышт, варажым, кок командылан шелалтын, футбол дене модаш тӱҥальыч. Ты жапыште Т.Зайкова дене мутна рончалте.
– Тамара Алексеевна, тынар ий эре ик школыштак самырык тукымым таза илыш-йӱлалан кумылаҥдеда. Эреак йоча-шамыч коклаште. Тендан пашаште эн тӱҥ – нуным умылен мошташ?
– Чыла чын. Ме кажныже тӱрлӧ койышна дене ойыртемалтына. Ӱдыр-рвезе-влак сай, молодец улыт. Иктышт чыла вигак ыштен моштат гын, южыштлан нелынрак логалеш. Тыгодым тыршымышт коеш, сандене умылен, жапыштыже кӱлеш ой-каҥашым пуэн полшаш, кумылаҥден мошташ кӱлеш. Поро шомакымат чаманыман огыл, вет сай поро шомак кугу виян. Арам огыл калыкыште маныт, поро шомак дене айдеме пуйто кайык семын, шулдыржым шаралтен, кӱшкӧ чоҥешта, а осал дене – шулдыржат пӱчкылтеш. Адакшым йоча дене пырля йоча гаяк лийман, нуным йӧратыман, вет тидын деч посна школышто пашам ышташ огеш лий.
– Тыланда урокымат вӱдыман, ГТО нормативымат сдатлаш ямдылыман, секцийымат эртарыман да таҥасымашлашкат лекман, икманаш, чылажымат шуктыман…
– Тыршена, ыштена. Тыгай мемнан пашана. Программе почеш мо ыштышашым шукташак тыршена. Йоча-влак тӱрлӧ кӱкшытан таҥасымашлаште, олимпиадылаште вийыштым тергат, ойыртемалтыт, призёр радамыш логалыт. Тӱҥалтыш класслаште тунемше-влакымат палемдаш лиеш. Поснак, Марина Степановам. Тудын ача-аважат эртаралтше тӱшка таҥасымашлашке ушнат, еш команде денат ойыртемалтыт. Моткоч чолга, таза илыш-йӱлам кучышо еш.
– Мыланем физкультур урок ден технологий келшат. Куштылго атлетикат чонемлан лишыл,, ече денат куржталам, таҥасымашлаштат вием тергем. Мутлан, Приволжскийыште, Памарыште, Пӧтъялыште, Шайра кундемысе Мӱшыл ер йыр курыкыш куржталме дене первенствыште вием тергенам. Туштыжо шке ийготанем-влак коклаште кокымшо верым налынам. Тыгак гимнастике келша. Волжск олаш тренироватлалташ коштам. Эше иймаш денат вием тергем. Тиде секций Приволжский посёлкеш верланыше ФОК-ысо бассейныште эрта. Ача-авам дене пырля еш команде дене вийнам тергена. Ойыртемалтмылан грамотым, кубокым пуэныт, – сеҥымашыж дене палдарыш М.Степанова.
– Палем, Те шкежат чыла шотышто пример улыда, кызытат вийдам тергеда.
– Йоча-влак дене пырля куржталаш, «Нацийын кроссшо», «Российын ечыгорныжо» да моло тӱшка стартлаште вийым тергаш логалеш. Примерак лийман, шонем. Мемнан тӱҥ пашана – йоча-влакын тазалыкышт. Тек шукырак яндар южышто лийыт да куржталыт, тарванылыт.
Тений еш команде коклаште эртаралтше республик кӱкшытан ГТО фестивальыш ушненна. Тушко кугурак уныкам йодын. Кумылжым волташ огыл манын келшенам. Командыште ачаже, аваже, йоча да коча але кова лийшаш ыле. Келшыш. Тыгай мероприятий икте-весе коклаште умылымашым пеҥгыдемдаш полша.
– Тамара Алексеевна, физкультурым туныктымаште иктаж вашталтыш уло?
– Тений визымше класс марте физкультур урок арняште кок гана эртаралтеш. Ончыч кум гана физкультур урок лиеш ыле. Такшым тарванылше йоча тудо чулымак, а кӧ ӧркана, физкультур урокат ок полшо.
– Кеч-могай спортсмен чыла велым шуаралтше. Теат тыгаяк улыда, эн ончыч туныктышо, спортсмен, тыгак ава-кова, пелаш семынат.
– Тыге лектеш. Ялысе айдеме – поснак шкешотан «универсал». Чылажымат кеч изиш, но ыштен моштыман, жапыштыже шуктыман: сурт коклаштат, пакчасаскамат ончен куштыман. Варажым, пакчаш лектын, сылне пеледышым ончен савырнет, помидор кушмым ужат – куан, пиал. Адакшым вольыкымат ашнена. Ушкалым ончашат шуко жап кӱлеш. Тау, эргым ден Екатерина шешкым полшат.
– Жапше годым – моткоч тыматле, мотор ӱдырым ончалын, кушеч тынар вийже манын шонымо… Ече дене вич километрым але луым, южгунамже коло уштышымат пикшла чымалтында. Шукыж годым призёр ден сеҥыше радамыште лийында.
– Тидлан школыш вич километрым йолын коштмо сай шӱкалтышым ыштен, шонем. Адакшым ялыште паша ситыше лийын. Тӱрлӧ сомыл ятыр упражненийым алмаштен. Тыге физически шуаралтынна. Мемнам Василий Егорович Ершов ече дене мунчалташ луктеш, тренировкым тӱҥалеш ыле. Тау тудлан. Тиде вид мемнам моткоч пеҥгыдемден, дисциплинылан туныктен. Йошкар-Оласе, пединститутыш тунемаш пуренам. Физический культур да спорт факультетыште кажне кечын кыртмен тренироватлалтынам. Варажым, ик сбор почеш весе, ик кундем почеш весе… Шукыж годым Урал кундемыш сборыш лектынна. Тыге кумда элнан тӱрлӧ кундемжым ужаш йӧн лийын. Нылымше курсышто тунеммем годым Ленинград областьыште 20 километр кужытышто таҥасымаште спорт мастер нормативым шуктенам.
– Тау Тыланда. Чыла шонымашда шукталтше.
– Тау.
Йӧн дене пайдаланен, Тамара Алексеевнам Туныктышын кечыж дене саламлена. Тазалыкым, пиалым, умылымашым тыланена.
Кужэҥер кундемын чолга ӱдыржӧ, кызыт Волжский районысо Упшер кундемын шешкыже Тамара Алексеевна Зайкова (Сидыганова) школышто ӱдыр-рвезе-влакым физический культур ден спортлан кумылаҥда. Тек умбакыжат чыла сай лиеш. Пашаштыже творческий шӱлышым тыланена.
Е.Эшкинина.
Лудаш темлена:
УВЕР ЙОГЫН
25 еҥ шкем шке темлен…
8 сентябрьыште республикыштына Марий Элын шымше созыв Кугыжаныш Погынышкыжо, тыгак оласе округ, ола да ял шотан илем-влакын представительный органлашкышт лудаш…
УВЕР ЙОГЫН
Йошкар-Оласе мэрын полышкалышыже — петырымаште
22 августышто Йошкар-Олаште олан мэржын алмаштышыже Андрей Загайновым кученыт.
ТАЗАЛЫК
Пашам – тора гыч
Марий Элыште у коронавирус инфекций дене черланыше-влакын чотышт кугеммылан кӧра икмыняр чаракым угыч пуртымо. 15 июньышто Александр Евстифеев 2020 лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Лӱмлӧ артистын лӱмгечыже
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Таче уремыште ошкылмем годым адак самырык ӱдыр-рвезе тӱшкам ужым. Шургат, воштылыт. Кидыштышт – сыра ате. Ты сӱрет чылт уждымо ом ман, вет ынде йоча (мыланем нуно чылтак йоча улыт)-влакын аракам йӱмышт нормыш савырнен витне. Но кенета чоным почмо шуо.
Арака тамым мый икымше гана йӧршеш изиэм годым пален налынам. Эше школышкат коштын омылла чучеш. Ала-могай пайрем деч вара ӱстелыште кодшо чаркам нӧлталынам. Чылан тыге ыштенытыс! «Могай тамле огыл вӱдым йӱыт кугыеҥ-влак» манын шоналтенам. Но ала-можо оҥайла чучын.
Мый изирак капан, каҥга, муньырий кушкынам. Тунеммаште такшым вараш кодын омыл, но йолташем-влак лийын огытыл. Икана, иктаж 8-ше классыште тунеммем годым, шыже бал деч вара пырля тунемме эн чолга ӱдыр-рвезе-влак каналташ шонен пыштеныт. Кугыеҥ-влак семын. Мыйымат ӱжыч. Кевытыште кум ате портвейным налын, чыланат йӱын шынденна. Вара дискотекет-мочет… Чылажым сайын омат шарне.
Вес кечын директор мемнан нерген уло школ ончылно каласыш, намыслынеже ыле улмаш. А мылам «кумдан палыме» лияш келшен веле. Подвигым ыштымемла чучын. Вет тылеч ончыч мыйын уло-укем пешыже нигӧ шижын огыл.
Тылеч вара чӱчкыдынрак подылаш тӱҥалынам, тыгаяк йолташ-влакым муынам. Арака мылам шкалан ӱшанаш полшен улмаш, но олмешыже капкыл тазалыкемым, уш-акыл пӱсылыкемым, ача-ава кокласе поро кылым поген налын…
Уло илышем – ала-могай ик шем ора. Тидым кызыт, алкоголь чер деч эмлалтме деч вара, веле умылем. Аракалан кӧра тынар жапым йомдаренам улмаш. Ны шот дене профессийым налмыже, ны пашам ыштымыже. А вет мый изием годым моткоч моторын сӱретленам, авам мыйым «художник лият» манеш ыле…
Садлан кызыт сыра атым кучен ошкылшо самырык тукымлан кычкырен ойлымем шуэш: арака илышдам карга! Йоҥылышым ида ыште! Тиде аярым ида тамле, ида йӱ!
И.Васильев, Йошкар-Ола.
Сентябрьыште Марий Элыште антиалкогольный месячник лийын. Тудо Марий Эл Республикысе прокуратурын темлымыж почеш, Республикысе виктемын да правоохранительный структур-влакын полшымышт дене эртаралтын.
Аракам йӱмӧ ваштареш кучедалме йодыш тачысе кечылан элыштына ик эн пӱсӧ. Еҥ-влакын аракам чӱчкыдын подылаш йӧратымышт чылт лӱдыкта. Тенийысе статистикым ончалаш гын, ий тӱҥалтыш гыч шым тылзе жапыште республикыштына аракам йӱмылан кӧра 94 еҥ чот аярген, тушеч 78 еҥже колен. Алкоголь дене варныше еҥын капкыл тазалыкше лунчырга, тыгак илыш умылымашыже, чонжо весемеш. Психологий вашталтышлан кӧра преступность шукемеш.
Спиртан йӱышым закон дене келшыдымын ужалыме йодышат тургыжланаш тарата. Ты шотышто республикысе контрольно-надзорный орган-влак этиловый спиртым да моло алкоголян продукцийым закондымын ужалымым тергеныт.
Тылзе жапыште республикысе тунемме верлаште йоча ден ача-ава-влаклан алкогольын тазалыклан могай эҥгекым ыштымыж нерген, таза илыш-йӱлам кучаш кӱлмӧ шотышто лекций, мутланымаш-влак эртаралтыныт.
7 сентябрьыште Йошкар-Оласе Чарла кремльыште «День трезвости» акций эртаралтын. Тыште йоча-влакланат, кугыеҥланат таза илыш-йӱлам кучаш таратыше ятыр площадке пашам ыштен.
Йоча да кочывӱд
Шучко, кунам кугыеҥ-влак чоныштым аракалан ужалат. Но йоча ден подростко-влакын аракалан шӱмаҥмышт эшеат чот шучкын чучеш. Икшыве-влакын пеҥгыдем шудымо организмышт нӧргӧ годымак аярга гын, ончыкыжым мо лиеш?
Тул деч посна шикш ок лий. Йӱаш йӧратыше ача-аван шочшышт генетикыште «возалтше» информацийлан кӧра тугаяк лийын кертыт маныт. Но тидлан кӧра йочан саҥгашкыже «йӱаш тӱҥалеш» манын возен шындыман огыл. Самырык-влакын аракалан шӱмаҥмаште генетике дечат раш амал уло. Мутлан, йоча изинек ача-аважын аракам подылмыжым, чаркам перкалымыжым ужын кушкеш гын, кугурак лиймекыже, кочывӱдым подылаш ок тӱҥал, шонеда? Вет икшыве йыр улшо тӱням шымлен кушкеш, вес еҥ-влак деч койыш-шоктышым налеш, илыш-йӱлам кучаш тунемеш. Айдеме шонен мошташ, сай ден удажым ойыраш тунемеш гын, нимогай генетике сеҥен ок керт.
Арака тамым налшым кузе чараш?
Пытартыш жапыште ятыр подросткылан, йолташ-влак дене погынен, сырам подылмаш илыш йӱлашке савырнен. Икшыве кочывӱдым тамлымыж нерген пален налмеке, мом ыштыман? Эн ончычак тудын йыр улшо изи тӱняжым эскерыман. Ача-ава, родо-тукым, йолташ-влак… Кӧм изи айдеме чӱчкыдын ужеш, кӧ дене келша, мутлана, модеш? Подылаш таратыше амалым пален налмеке, ситыдымашым тӧрлаш куштылгырак.
Статистике почеш, 9-ше класс марте 80% йоча арака нерген шуко пала, 11-ше класс марте чылан гаяк ты аярым кеч ик гана тамлен ончат. Но тидлан кӧра гына чаҥым кырыме ок кӱл. Илышым пален налаш тыршымаште лӱдыкшӧ кугу огыл. Но арака айдемын чонжым авалтен але укем тергаш уто огыл.
Кузе палаш?
Кажне йоча тӱрлӧ, садлан тудын вашталтмыжым тичмашнек умылтараш ок лий. Но ача-ава але вес лишыл еҥ-влак икшывын могай улмыжым нигӧ деч сайын палышаш, шижын моштышаш улыт.
Теве икмыняр пале:
йоча шояклаш, шылаш тӱҥалеш;
раш ок мутлане;
уданрак тунемаш тӱҥалеш;
ӱшыргышын, малышын, начарын коеш;
южгунам амал деч посна утыждене весела лийын кая;
шыде койышан, сырыше лиеда;
тӱжвал сынжым ок эскере да т.м.
Икшывын кочывӱдлан шӱман улмыжым шижында гын, специалист-влак деч полышым йодаш ида ӧр. Жапым шуйкалымылан кӧра нелылык ешаралтеш веле. Нӧргӧ организм аярлан кугыеҥ деч ятыр пачаш вашкерак тунемеш. Икмыняр тылзат сита.
Республикысе наркологий диспансерын адресше: Йошкар-Ола, Комсомольский урем, 81-ше№-ан пӧрт
Тел: (88362) 45-21-63, 42-32-36
lenta
photo
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Пагалыме лудшына-влак, черке дене кылдалтше йодышда-влак улыт гын, мыланна возен колтыза але йыҥгыртыза. Вашмутым пырля кычалына.
Черкыш пураш ямдылалтын омыл, но пурынем
– Урем дене ошкылшыжла, самырык еҥ черкыш пурынеже. Тыгодым тудо, мутлан, чурийжым чот чиялтен але ӱдыръеҥ йолашым чиен. Тыгай годым черкыште шєрын ончымымат але вурсен каласен ойлымымат палем.
Н.Михайлова.
Морко район.
Морко посёлкысо Юмо Кончымо лӱмеш храмын настоятельжылан священник Леонтий Очетов вашешта:
– Черке пашаеҥ-влаклан кугу чытыш кӱлеш. Тӱжвал сыным ончыман огыл. Тыгай чиеман еҥ толын гын, тугеже храмыш тудым Юмо, суксыжо конденыт. Кеч-кунамат порылыкым ончыктыман. Ик гана айдеме черкыш толеш да порылыкым шижеш гын, вес ганат тышке толаш кумылжо лектеш. Конешне, ӱдыр-влак храмыш кужу юбкым чиен, шовычым пидын толшаш улыт. Шуко гана тыгай сӱретым ужынам: илалшырак кова-влак самырык ен-влакым, йӱкым кугемден, черкыштак туныктен ойлат. Ласкан умылтарыман, кумылыштым волташ ок кўл. Илалше-влаклан чыташ тунемман, а самырык-шамычлан – мутым колышташ. Черкын омсаже чылалан почмо.
Сортам чӱктынем
Храмыш икымше гана толшо еҥлан эн ончыч могай юмоҥа ончылно сортам чӱктыман?
Анастасия.
Звенигово район.
Морко храмын настоятельже протоиерей Леонтий Очетов вашешта:
– Сортам налын, черке покшелне вераҥдыме юмоҥа воктек толын, ме Юмылан шке пӧртышкыжӧ кондымылан, илышым пєлеклымылан тауштен кумалына. Юмо деч шкенам проститлаш, мыланна полшаш, корнынам волгалтараш йодына. Черкыш толын, моло еҥым ончен, тунемаш лиеш.
Еш, йоча-влак да Юмо…
Йочам кузе черке деке туныкташ? Молан тиде кӱлеш?
Алёна.
Морко район.
У Торъял район Элембай селасе храмын настоятельже Сергмй Бажанов вашешта:
– Ме йоча-влакым тынеш пуртена, йӧратен ушнышо да ешым чонышо-влакым венчатлена. Калык дене мутланена, веран негызше-влак нерген умылтараш тыршена. Вет южо еҥ раш огеш умыло: мо тыгай еш, мо тыгай йºратымаш? Изи нелылык лиешат, ойырлат, еш шалана. Йочам, тынеш пурымеке, черкыш коштыкташ тыршыман. Айдеме изинекак ты шӱлышым шижын, черкыште мо ышталтмым ужын, Юмын храмым пален кушшаш. Эше ондак ида ман. Йоча-влак чыла умылат. 13-14 ияш подростко-влаклан те нимом умылтарен огыда сеҥе. Шочшыда уремыште, телевизорышто, тӱрлӧ гаджетыште шучко илыш сӱрет-влакым, осал койышым, торжалыкым ужеш. Тыгай годым «эше ондак» манын, нигӧ ок ойло. Осалжым чыланат изинек палат, а святой да поро шӱлышым – уке!
— Изирак ӱдырем, тудлан 14 ий темын огыл, акамын ӱдыржын кресаваже лийнеже. Тыге ышташ шотлан толеш мо?
— Ӱдыр кресава лийын кертеш. Но тиште весым шотыш налман. Ӱдыр Юмылан ӱшанымыжым умыла мо? Ончыкшым тукым шӱжаржым воспитыватлаш ямде мо? Ты йодышым храмышет бачышка деен кутурымо годым решатлаш лиеш.
* * *
— Мыланем ик еҥ деч шергаш кодын. Но тудо еҥ чот черле лийын, чот орланен. Колынам, тыгай шергашым чийыман огыл. Тудым черкыште освятитлаш лиеш мо?
— Да, лиеш.
* * *
— Куд ияш эргымым храмым коштыкташ тӧченам. Но службышто шогаш чытышыже огеш сите. Чылажат оҥайла чучеш, садлан эре тӱрлым йодыштеш. Южгунамже вашмутым ом пале. Ача-ава-влаклан йоча-шамыч дене пырля бачышкам колышташ иктаж-кушко мияш лиеш мо?
— Рушарня школыш кошташ темлен кертына. Тыгайже чыла гаяк храм пелен уло.
* * *
— Соборований деч вара душыш, мончаш пураш, икманаш, сулыкан капым эрыкташ, лиеш мо?
— Лиеш. Кокытеланымаш ынже лек манын, соборований деч вара ӱйым капда мучко сайын йыгыза, коваштыш сайын шыҥыже. Да мушкылташ лиеш. Благодатьым вӱд дене мушкын колташ ок лий.
lenta
pravoslavie
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
3 гыч 24 сентябрь марте Анапа ола воктен верланыше «Смена» лагерьыште «Президентский состязаний» Всероссийский спорт таҥасымашын финал этапше эртыш. Тушко элнан 80 субъектше гыч 149 класс-команде - 74-ше ялысе, 75-ше оласе - шке вий-куатшым ончыкташ погынен ыле. Меат, Чорай марий гимназийын 10-шо классыштыже тунемше-влак, региональный этапыште чылам ончылтен, тиде таҥасымаште Пошкырт кундемын чапшым аралышна.
Эл кӱкшытан таҥасымашыш логалаш ме изирак класслаште тунемме годымак ямдылалташ тӱҥалынна, вет гимназий гыч финал таҥасымашке мемнан акана-изана-влакат ик гана веле огыл миеныт (Тений Чорай гимназийын командыже «Президентский состязанийын» финалышкыже кудымшо гана логалын. - ред.). Ямдылалтмына арам лийын огыл. Ялысе команда-влак коклаште спортивный многоборьеште кокымшо верым нална, а эстафетыште мемнан деч виян команда уке ыле. Чыла командым куржын эртышна да «чемпион» лӱмым сулен нална.
Тыгай кӱкшытан таҥасымашке шуаш мыланна туныктышына-влак Лариса Николаевна да Сергей Михайлович Мурзашевмыт полшен шогеныт, ӱдыр-рвезе-влакым кумылаҥден моштеныт. Нунылан пеш кугу таум каласыме шуэш. Тыгак мемнан ачана-авана-влак лӱм дене район, гимназий администраций-влаклан, спонсор-влак С.Ю. Васюткинлан, В.В. Андрияновлан, В.М. Андреевлан кугу таум каласена.
Таҥасымаш деч посна моло оҥай мероприятийлаштат участвоватлышна, экскурсий ден походлаш коштна. Яра жапыште Шем теҥыз воктенат каналтен шуктышна. Тушто эртарыме жапна ӱмыр мучкылан шарнаш кодеш.
Г. ГУБЕЕВА, Чорай марий
гимназийын тунемшыже.
Мишкан район.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Кастене, паша деч вара, машинам гаражыш пуртышымат, ик жап йырже пӧрдым - текшырышым, ончыштым, вет эрла эрдене уэш рейсыш тарваныман.
Ончем, ваштарешем механик писын ошкылеш, кидше дене вучалте маншыла ончыкта. Уждымыла койын, пӧртыл каяш ок лий вет - начальник. Воктекем толын шогале да ойла: «Эрла машинам техобслуживанийыш шогалте - мӱндыр корныш тарванаш ямдылаш кӱлеш, шкежат ямдылалт». Тыге лиймеке, шонем, машинам эрдене гына сайрак ончалам да мӧҥгӧ кайышым.
Эрдене, вашкыде, пашаш ошкыльым: медосмотрым эртышаш, путевкым налшаш уке. Гаражыш пурышым веле, «Сергей, мо вараш кодын толат?» шоктыш. «Машинам техобслуживанийыш шогалташ шӱдышт, куш вашкаш?» - вашештышым. «Чыла палем, машина сравочым мылам пу. Шкеже Арлан базыш шофердымо машинам виктараш путевкым нал. Шофержо вес тӱняш каен, а машина пашам ыштышаш». Тыгай уверым колмеке, ӧрынрак путевкым налын, гараж гыч пашаш лектын кудальым. Снабженец дене Шушнур нефтепаркыш материалым наҥгайышна. Ястарен, мӧҥгеш тарванышнат, ик жап гыч мотор трук йӧрыш, машина чарныш. Молан тыге сай ыштыше моторын кенета чарнымын амалжым кычалам. Икманаш, бензинат, сескемат уло, а машина ок тарване.
Коло ий утла шофер пашам шуктенам. Могай гына случай лийын огыл, но машинам икымше гана ачален ом керт. Гаражысе моло шофер-влакат ушнышт, каҥашым пуэдат, полшат, амалжым кычалына, но дыр-дыр манмет уке. Толашен-толашен, аккумуляторат шинче.
Буксир дене моторым ылыжташ тӧчышна, но шот ыш лек. Полшышо йолташ-шамыч, ӧрын, «Механик деке йыҥгырте, мо лиймым умылтаре» манын шаланышт. Капотым шоп петырышымат, кабиныш пурен шинчын, сигаретым пижыктышым, йӱлышӧ шырпым пуал йӧртышым. «Эх, Сергей, кузе тыге проста ЗИЛ машинам ылыжтен шыч керт, моторын экшыкшым шыч му? Йӧра, кызытсе электроника, куштыжо компьютер кӱлеш, лиеш ыле гын…» - шонкалем шке семынем.
Кенета ушышкем ончычсо машина озалан сортам чӱкташ шонымаш толын пурыш. Ик шырпе пырчым луктын, удыралын ылыжтышымат, шоферын лӱмжым каласен, моштымем семын чоклен нальым. Пытартышлан «Мыйын титакем уке, тыйын машинаш механик шындыш. Ит шыдешке, тиде тыйын пашат, очыни» маньым. Тамакым шупшын пытарышымат, зажиганий сравочым пӱтыральым веле, шичше аккумулятор «помыжалте», стартерым пӧрдыкташ тӱҥале! Мотор ылыже. Ӱшанеда гынат, уке гынат, илышыште тыгеат лиеш улмаш.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
15 ноябрьыште республикысе Финанс министерствыште 2022-2023 тунемме ийлан Марий Элым Вуйлатышын стипендиатше-влаклан дипломым кучыктеныт.
Наградым Правительстве Председательын икымше алмаштышыже М.Васютин 59 самырык еҥлан торжественно кучыктен.
– Шукынжо ончыкылык профессий шотышто шке корныдам ойырен налында. Шонымыда шукталтше манын, Марий Элыште чыла йӧным ыштыме. Те производствышто тыршен але шымлымаш пашаште кугу кӱкшытыш шуын кертыда. Тидлан ятыр тыршыман да конкурент-влак деч чыла шотыштат кӱшнырак лийман. А те тидым ыштен сеҥеда, – ойлен М.Васютин.
Марий Элым Вуйлатышын стипендийжым профессиональный да кӱшыл шинчымашым пуышо организацийласе студент ден аспирант-шамычлан пуат. Кодшо тунемме ийыште нунын налме отметке-влак коклаште пелыж наре «отлично» лийшаш. Ӱдыр-рвезе-влак учебно-профессиональный аланыште да шымлыме пашаште, тыгак Российысе да тӱнямбал олимпиаде ден конкурслаште кӱкшытыш шушаш улыт.
Тений 59 стипендиат коклаште – профессиональный шинчымашым пуышо организацийын 28 студентше (кажне тылзын 1600 теҥге дене тӱлат), вузышто тунемше 22 ӱдыр-рвезе (2400 теҥге дене) да 9 аспирант (3000 теҥге дене).
lenta
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Медведево районысо Лӱльпан школ республикысе моло школла деч ойыртемалтеш. Мо дене? Тыште тыглай ешыште да йоча пӧртыштӧ илыше икшыве-влак пырля тунемыт. Кызыт школышто 142 йоча шинчымашым пога, нунын кокла гыч 36-ын йочапӧрт гыч улыт.
Тиде школым 1910 ийыште церковноприходской-миссионерский семын почыныт. Ондак тудо Виче губерний Яраҥ уездыш пурен. Ялыште марий-влак иленыт, сандене школышто марий йоча-влакым туныктеныт. Жап эртыме семын Лӱльпаныш руш-влак илаш кусненыт. Тыге ял эркын рушаҥын. Марий йоча-влакым туныктеныт гынат, ты школышто марий йылме предмет лийын огыл. Коло ий ончыч Лӱльпан школыш самырык туныктышо Людмила Аркадьевна Яндыганова (фотошто) толын. Тудо ты сомылым шке ӱмбакыже налын да тачат тунемше-влакым марий йылмым дене туныкта.
– Марий йылмым туныкташ куштылгыжак огыл, поснак кызытсе жапыште. Йошкар-Ола воктене илена, сандене шукынжо рушла кутырат. Ешыште марла мутланат гынат, шке коклаштышт да школышто рушла ойлат. Но шке кумылын тунемше йоча-влакат улыт, шукынжо – тӱҥалтыш класслаште. Марий йылмым кокымшо класс гыч туныктена. Кугурак класслаште тунемше-влак шочмо кундем нерген шымлыме пашам возат, шымлат. Кертмына семын тӱрлӧ конкурсышто, олимпиадыште вийнам тергена, – каласкалыш Людмила Аркадьевна.
Л.А.Яндыганова марий йылме кабинетыште изирак тоштерым ыштен. Кабинет ситыдымылан кӧра тидлан изирак верым веле ойыреныт, туге гынат тудым оҥайын сӧрастарыме. Икмыняр ӱзгарым туныктышо мӧҥгыж гыч конден, моло туныктышо-влакат, тунемше-влакат тоштерым пойдараш полшеныт.
Школым Юрий Валерьевич Антонов вуйлата. Коллективыште 16 туныктышо пашам ышта. Тӱҥалтыш класслаште пӧръеҥ туныкта – Игорь Николавич Чернядев, тидыже кызытса жаплан изишак ӧрыктара.
– Мемнан школышто йочапӧртыштӧ илыше икшыве-влакат тунемыт, сандене нунын верч чотак тургыжланыман. Мутлан, эрдене школыш толын ӧндалалтыт, южышт икмыняр гана саламлалтыт. Йочапӧртыштӧ нунылан вниманий огеш сите, сандене тиде ситыдымашым нуно школышто поснак шижыт, тидым палдараш тыршат. Ме тидым умылена да кертмына семын урок деч вара тӱрлӧ погынымашым эртарена, пырля куржталаш лектына. Школнан эше ик ойыртемже – Нурма черке дене индеш ий пеҥгыде кылым кучена. Шочмо еда Александр ача ешартыш занятийым – тӱрлӧ темылан мутланымашым эртара. Йӧн лийме годым йоча-влакым службышкат намиен коштыктена, – ойлыш Юрий Валерьевич.
Кажне гаяк школышто марий йылмым туныктымо шагатым шагалемдат але кораҥдат манын колына. Тыгайыш шуаш огыл манын, мутат уке, туныктышыланат чот тыршымылан. Людмила Аркадьевна марий йылмым сайын туныкташ манын, могай гына йӧным огеш кычал. Тугеже чылажат мемнан кидыште! Но ача-ава-влак тыршышаш улыт. Тунам тӱшка вий дене ме чыла сеҥена!
lenta
photo
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Чорай школ куд ий годсек республикысе марий гимназий лӱмым нумалеш. Тушто Пӱнчер, Пӧкленде, Раевка ялласе филиалже-влак дене пырля 355 гимназист тунемеш. А вуйлата Яныш Ялкайнын лӱмжым нумалше гимназийым туныктымо пашаште эре у корным кычалше, йоча-влакым йӧратыше кӱкшӧ квалификациян педагог Геннадий Зайнитдинов. Чорай школ директорлан тудым 1991 ийыште шогалтеныт. Тугодсек шинчымаш кугорнышто школ могай вашталтышым эртен гынат, чылажат Геннадий Зайниевичын лӱмжӧ дене кылдалтын.
Тошто Кульчубай ялыште 70 ий ончыч шочшо йоча шке ялысе тӱҥалтыш школышто тунемын, вара Чорай велыш шинчымаш корным такыртен, а кыдалаш образованийым пашам ыштыме коклаште Тымбай ялысе самырык-влакын тунемме школышто налын.
Геннадий Зайниевич шым икшыван ешыште кудымшо лийын. Зайний ачашт ден Шмалче авашт нуным изинек пашам йӧратыше, тыршен тунемшан лийышт манын куштеныт. Суртыштышт поян библиотека лийын. «Йоча годым лудмо книга-влак мыйын чоныштем да ушыштем ӱмырешлан келге кышам коденыт, - шарналтен каласкала Г. Зайнитдинов. - Ме эше ялысе библиотекыш куржталынна, яра жапнам книга коклаште эртараш тыршенна, шуко лудынна. Садланак, очыни, Гельсий изам журналист лийын. Тунамак районысо газетыш возгала ыле».
Школ деч вара кушко каяш? Бирск ола лишнак улмылан кӧра Г. Зайнитдинов тусо пединститутын физмат факультетышкыже тунемаш пурен. Тунам ялысе школлаште физикым да математикым туныктышо-влак ситен огытыл, садлан студент-влакым визымше курс гычак пашаш «кычкеныт». Геннадий Зайниевичым Тымбай школыш колтеныт, тушто тудо пел ий математикым туныктен. Йоча-влак дене пашам ышташ келшен.
1970-ше ий гыч Чорай школышто математикым туныкташ тӱҥалын, ик жап гыч тудым школ директорын воспитатлыме паша шотышто алмаштышыжлан шогалтеныт, а ынде теве 27 ий шке школым вуйлата.
Марий гимназийым райрӱдыштӧ почаш шоненыт улмаш, но тидлан ача-ава-влакын кумылышт, гимназист-влак коклаште шукыжым марий тунемше-влак кӱлыныт. Тыгай условийлан Чорай школ келшен толын, вет шинчымашым пуымо кӱкшыт, педколлективын ӱнарже, марий йылмым, литературым туныктымо паша, йӱла, калык тӱвыра шӱлыш лач тыште виян да келге улыт. Тидым Образованийым вияҥдыме башкир институтын Чорай школ пелен эртарыме экспериментальный площадкыжат пеҥгыдемден (2008 - 2012 ийла). Тунемше да туныктышо-влак регион-влак кокласе научно-практический конференцийыште вийыштым тергеныт, мастарлыкым ончыктымо моло усталык пашаштат чапым суленыт, тӱрлӧ конкурсышто да олимпиадыште эре ончыл верлам наледеныт. Конешне, школ вуйлатыше ден туныктышо-влакын паша опытыштымат шымленыт. Чыла тидым иктешлымек, республикысе Образований министерствын национальный йодыш да регион-влак дене пашам ыштыме шотышто пӧлкажым вуйлатыше Р. Кузбекова Чорай школышто марий йылмым да литературым туныктымым кӱкшын аклен, а директорым шочмо йылмым школлаште кузе туныкташ кӱлмӧ опыт дене палдараш Башкир телевиденийын «Поро кумыл» передачышкыже вияш эфир гоч мутланаш ӱжыныт.
Гимназийыште туныктымо дене гына огыт серлаге, шуко марий пайремым, уста еҥ, журналист да артист-влак дене вашлиймашым, республикысе марий туныктышо-влаклан семинарым эртарат, ӱдыр-рвезе-влак марла мураш, кушташ йӧратат, почеламут ден ойлымаш-влакым возгалат, газетлашке колтылыт да савыкталтыт. Школым гимназийыш савыраш директорлан шкаланжат туныктышо-влакын курсышто шинчымашыжым пойдараш, республикысе Обрнадзорышто проектым аралаш логалын. Тыге школ лӱмжым веле огыл вашталтен, материальный негызшым пеҥгыдемден да тӱжвал тӱсшым уэмден.
«1997 ий гыч тӱҥалын, тачысе кече марте мемнан туныктышына-влак 30 выпускникым медаль дене туныктен луктыныт, - кугешнен ойла гимназий вуйлатыше. - А самырык спортсменна-влак Российысе Президент таҥасымашын финалышкыже вич гана миеныт, тений адак республикыште сеҥеныт да кудымшо гана Анапыш каяш погынат».
Тыматле, ласка чонан, поро шинчаончалтышан гимназий вуйлатыше шке коллектившым шинчымаш тӱняште ӱшанлын вӱда. Тудо педагог лияшак шочын, кеч-могай йӧсылыкым эртен гынат, ойырен налме илыш корныжлан пырчат ок ӧпкеле, пӱрымашыжлан тауштен ила. Кугу кумыл дене пашам ышташ тудлан ешыжат ешартыш вийым пуа. Пелашыже, Алевтина Алексеевна, илышыжым педагог паша дене кылден, школышто руш йылмым да литературым вӱден. Нуно ныл икшывым йол ӱмбак шогалтеныт, шым уныкаштлан куанен илат.
РФ образованийын почетан пашаеҥже, БР образованийын отличникше, Я. Ялкайн лӱмеш премийын лауреатше, Мишкан районын почетан гражданинже, марий гимназийын данле вуйлатышыже да мудреч марий Г.З. Зайнитдинов шукерте огыл чапле лӱмгечыжым палемдыш. Таза лийза, Геннадий Зайниевич, умбакыжат марий шӱлышым вияҥдаш, калыкнан лӱмжым нӧлташ вийда шутен шогыжо, тек илышда пиал дене темеш, а ласка да поро кумылда калык коклаште шарла.
А. ГРИГОРЬЕВА.
Мишкан район.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
18 октябрьыште Звенигово районысо Красногорский библиотекыште «Мушмарий сескем» клубын черетан заседанийже лийын. Тудо Марий АССР культурын сулло пашаеҥже, Кугу Отечественный сарын участникше, писатель, кусарыше, журналист да педагог Александр Степанович Ятмановын (А.Мичурин-Азмекей) шушаш 110 ияш юбилейжылан пӧлеклалтын.
Библиотеке пашаеҥ-влак землякыштлан пӧлеклалтше стенд ден презентацийым ямдыленыт, клубын участникше-шамыч писательын произведенийлаж гыч ужаш-влакым устан лудыныт. Мероприятийыште Красногорский посёлкысо 2-шо №-ан школышто тунемше-влакат лийыныт, мотор марий вургеман изи ӱдыр-шамыч ава нерген мурым муреныт – тудыжо Ӱдырамаш пиалын кечыжлан лачеш толын да залыште шинчыше ӱдырамаш-шамычлан пӧлек семын йоҥген. Тыште чыланат марла мутланеныт – таче кечылан тидыжак шергакан!
Мероприятийым клубын еҥже Таисия Смирнова почо. Тудо А.Мичурин-Азмекейын «Шочмо верем, моторем» ойлымашыж гыч ужашым сылнын лудо, но мучаш мартежак огыл… Шочмо-кушмо вер нерген тынар чын да чоным пыштен возымо произведений кумылжым тодыльо, да ӱдырамаш эсогыл шортын колтыш. «Нелеш ида нал… Самырыкем годым тидын нерген шоналтенат омыл, ийготым погымо семын веле умылем – шочмо вер да ача-ава деч шерге нимо уке», – мане. Тыгодым йоча-влак икте-весыштым кожганен ончальыч. Семынышт мом шоналтышт, варажымат мом мутланышт – ынде шкешт гына палат. Но ковашт ийготан пагалыме еҥын шомакшым ушышкышт пыштышт, шонем.
Книгагудым вуйлатыше Алевтина Семенова писатель А.Мичурин-Азмекейн нерген докладым ыштыш, тудым кажныже шӱлалташ тоштде гаяк колыштна. Школым тунем пытарымемлан 31 ият эртыш, сандене пӱртӱс мурызын илыш корныжым, возымо произведенийлажым шарналташ мыланемат пиал ыле. Тыгодым йорло кресаньык еш, марий ял да калык гыч лекше рвезын илышыште шкем мумыжлан веле огыл, тыгак почешыже пеш ямле кышам кодымыжлан кугешнен куанышым.
– Землякна Александр Мичурин-Азмекейын илыш корныжо неле, йыжыҥан да тыгодымак оҥай лийын. Рвезе 1912 ий 29 октябрьыште Звенигово районысо Изи Моламас ялыште вич йочан пеш нужна кресаньык ешыште шочын. Чакмарий земский училищыште, Какшамарий ялозанлык школышто тунемын. 1930 ийыште Марий педагогический техникумыш пурен, но яллаште туныктышо-влакын ситыдымыштлан кӧра тудым Волжский районысо Усола Корамас школыш тӱҥалтыш класслаште туныкташ колтеныт. Икмыняр жап гыч Марий педагогический институт пеленысе курсым тунемын пытарен, – палдарыш Алевтина Александровна. – 1934 ий марте шымияш школын директоржо, Марий АССР-ын Звенигово районысо калык образований отделжын инспекторжо лийын. 1937 ийыште Йошкар Армий радам гыч толмекше, «Марий коммуна» республиканский газет редакцийыште, Марий книга савыктышыште ыштен. 1942 ийыште запасыште улшо офицерым адакат Йошкар Армийыш налыныт. Кугу Отечественный сар ийлаште тудо взводын командирже, рото командирын полышкалышыже лийын. Нелын сусырген, пленыш логалын. 1945 ийыште шочмо кундемыш пӧртылмекше, Марий книга савыктышыште редакторлан, Марий радиошто корреспондентлан, «Ончыко» журналыште литературный редакторлан ыштен.
Изаже-влакын сылнымут саскаштым ужын, Александр 15 ияшак возаш тӱҥалын. Икымше ойлымашыже «У вий» журналыште печатлалтын, а «Патриот-шамыч» лӱман икымше книгаже 1940 ийыште савыкталтын.
А.Мичурин-Азмекей военно-патриотический темыланат шуко возен, тыгак руш писатель-шамычын произведенийлаштым марлашке кусарен. А шкенжын ойлымашыже-шамыч руш, татар, чуваш, мордва, коми, эстон, финн да венгр йылмыла дене савыкталтыныт. Шукынжо тудым Провой кундемысе эҥер ден ер-влакын, олык ден чодыран илышышт нерген сӧралын возышо писатель семын палена. Книгагудыштына «Чодырасе сӱан», «Тул воктене», «Пӱртӱс муро» гай книгаже-шамычым кызытат налын лудшо-шамыч улыт. Пӱртӱс нерген тынар шуко да оҥай ойлымашым марла возышыжо тетла лийынжат огыл! – землякше нерген кугешнен палемдыш А.Семенова.
Пеш чын каласыш. Вет арам огыл А.Мичурин-Азмекейым марий сылнымутым вияҥдымаште суапшылан МАССР Верховный Советын президиумжын Чап кагазше дене палемденыт, «Марий АССР культурын сулло пашаеҥже» лӱмым пуэныт. Пагалыме писатель 73 ий марте ик тылзе илен шуктен огыл, илыш гыч 1985 ий 29 сентябрьыште каен. Тудым шочмо верыштыже тоеныт.
* * *
А.Семенова книгагудышто эртарыме кажне мероприятийыш йочасадыш да школыш коштшо ӱдыр-рвезе-влакым ӱжеш. Нунын кокла гыч иктышт ончышо улыт гын, весышт – артист. Ты ганат шӱдыр гай вич ӱдыр марий мурым туге куанен йоҥгалтарыш – койышыштым ончен, йӱкыштым колыштын, чонем кавашке шумеш юарлен нӧлталте. Алевтина Александровнам икшыве-влакым марий писатель да произведений-шамыч дене палдарымыжлан, нунылан шочмо йылме дене мутланаш, мураш да марла кушташ йӧным ыштымыжлан, мероприятийлашке ушнымыштлан кеч кампет дене сийлен тауштымыжлан мокталташ гына кодеш. Тидым нимыняр кугемдыде возем. Чаманен палемдем, шочмо кундемын да калыкын ончыкылыкышт верч чон йӱлен пашам ыштыше тыгай еҥ-шамычын радамышт республикыштына ий еда катыкемын толеш.
– Эше икмыняр ий ончыч йочасад да школ-влак дене кылна моткоч пеҥгыде ыле. Шуко мероприятийым пырля эртаренна. Ӱдыр-рвезе-шамыч библиотекыш кумылын коштыныт, мероприятийлашкат куанен ушненыт. Вараже посёлкышто марла мутланыше-влак ӱмбак шӧрынрак ончаш тӱҥальыч, школлаште шочмо йылме дене урок-влакым шагалемдышт, коронавирусын пандемийжат шке пашажым шуктыш… Кызыт йоча-влак дене пырля марий мероприятийым эртараш нелырак лийын. Рушаҥыныт. Марла мутланаш вожылыт. Сандене южо мероприятий деч вара кумыл нӧлтмӧ олмеш, нойымым гына шижам. Эше идалыкат пеле жап пашам ыштем да вара сулен налме канышыш лектам, – мане А.Семенова.
* * *
Кызыт тыге ойла, а пенсий ийготыш шумекше, пашам ышташ кумылжо утыр лектеш, Алевтина Александровна шотышто шоналтышым… Но кая гынат, шкеж деч начаржак огыл алмаштышым кода – тиде книгагудыштак вӱдышӧ библиотекарьлан ыштыше Татьяна ӱдыржӧ аваж гаяк марий шӱлышан. А.Мичурин-Азмекейын «Мирон кугызан ойлымыжо» ойлымашым туге лудо – чылт артист! Пылышан упшым, шокшо тельняшкым, жилетым, йолашым да кемым чиен, пондашым пижыктен, вачыж гоч куршым сакалтен – чылт кочай! «Первый маскам мый пычал дене огыл, а шӱлышем дене пуштынам… Чытыза, шоягоремдам ида удыркале!» манмыж деч вара залыште шинчыше-шамыч, тиде ынде мом тугайым каласа маншыла, икте-весыштым ӧрын ончальыч да шыпланышт. Шкат паледа, тиде ойлымашым воштылде лудашат, колышташат огеш лий, сандене залыште ончыч хи-хи, ха-ха веле шоктыш гын, вараже лот-лот-лот шергылте. «Мирон кугызалан» веле нипочом – ик ганат шыргыжалде, кидшым солкален-лупшкеден, чурийжым вашталтылын, мучаш марте лудын пытарыш. Залыште совым кырыме йӱк кӱдырчӧ гай шергылте. А мый шоналтышым, вет тыгай шотан выступленият йоча-влакым марий произведений-шамычым лудаш огыл гын, колышташ кумылаҥден кертеш.
Мероприятийым Валентина Кириллова ден Галина Степановат сылне мурышт дене сӧрастарышт, а гармонь ден баяным Василий Фёдоров шоктыш. Чапланыше писатель А.Мичурин-Азмекейым шочмо кундемыштыже марий-влак коклаште порын шарналтыме кас ик шӱлыш дене эртыш да кажнын чоныш пуйто шокшо юапым пыштыш.
* * *
Школышто тунеммем годым А.Мичурин-Азмекейын книгаже-влакым мыят кумылын лудынам. Ялыште иленам, пӱртӱсын ик изи ужашыже улмем шижынам, сандене тиде теме дене серымыже утларак келшен. А кызыт тылеч ончычсо орфографий, верысе диалект дене возымыжо чонемлан лишыл – могай мотор да поян йылме! Шочмо кундемын пӱртӱсшӧ нерген лудат да, чынжымак, кумылет тодылалтеш, вет шке жапыштыже чыла тидым ужмо да шижме, молемын кертмыжым гына умылымо огыл. Тыгай произведений-влак дене кызытсе йоча-влакымат палдараш гын, сай ыле, шонем. Кузе? Да кеч Красногорский книгагудын пашаеҥышт-шамыч семын. Теве тыгай шонымаш дене лектым «Мушмарий сескем» клубын заседанийже гыч.
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо
Лудаш темлена:
Книгагудышто СТАТЬИ
«Кава тӱр» у тӱням почо
У книга дене палдарена «Кава тӱр» у тӱням почо С.Чавайн лӱмеш калыкле книгагудын краеведений пӧлкажын «Марла календарь» стендше тиде лудаш…
Книгагудышто УВЕР ЙОГЫН
Книгагудо омса эре почмо!
26 ноябрьыште С.Г.Чавайн лӱмеш калыкле книгагудышто «Лудшын кечыже» эртаралтын. Тудо республикыште эн тошто да эн тӱҥ книгагудым почмылан 145 лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Лӱмлӧ артистын лӱмгечыже
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Сар тӱрлӧ семын мучашлалтеш. А тудо сарын мучашыже тыгай лийын: 1988 ий 15 февральыште ончылгоч палемдыме верыште да жапыште Совет Ушемын тӱжем дене воин-интернационалистшылан илышыжым сар да тыныс годсо ужашлан ойырымо кече шуын. Молан 1979 ийыште Совет Ушем афган авантюрыш ушнен? Нылле ий ончыч моланжым рашемдыше чыла амал мыланна кызыт умылаш лийдымыла чучеш. Тудо ийлаште мемнан ял рвезе-влакат Афган сар гоч эртеныт. Школым тунем лектын веле шуктышо, ончыкылан волгыдо шонымаш дене илыше самырык-влак нунылан «эҥер вес велне» служитлаш логалме нерген шоналтенат кертын огытыл. Мом нуно вой-на нерген паленыт? Иктаж-кӧн ойлымыжо, книгаште лудмо але фильмыште ончымо гыч веле. Но нунылан, латкандаш ияш нӧргӧ рвезе-влаклан, шучко сарым, йолташыштын колымым шке шинча денак ужаш верештын. Ынде Афган сар историеш кодын гынат, тудын нерген палыше да сарыште кредалше еҥ-влак коклаштынак илат.
Мый землякна, воин-афганец, Мишкан район Чорай селаште илыше чӱчӱм Юрий Владимирович Апсаликов нерген каласкалынем. Чаманаш логалеш, мый тудым нигунам ужын омыл да омат уж - чӱчӱм 1989 ийыште корнысо туткареш колен.
Ю.В. Апсаликов 1962 ий 16 январьыште Чорай селаш шочын. Тудым Гагарин лӱмеш Юрий манын лӱмденыт. Юрам кум акаже да кугурак изаже эре эркаландареныт, тугат рвезе пашам йӧратыше, тӱткӧ, поро кумылан лийын кушкын. Шым ияшыж годым икымше классыш тунемаш каен. Туныктышо-влакын мутышт гыч, ушан-шотан, савырле рвезе улмаш. Тӱҥ шотышто «нылытанлан» тунемын, спорт дене тыршен заниматлен, куштылго атлетике секцийыш коштын.
Мыйын ончылнем школ годсо фотографийже-влак кият. Теве тудо шӱешыже йошкар галстукым кылден - пионер улеш. Кугурак классласе фотографийыште оҥыштыжо комсомол значок коеш. А теве Чорай школышто луымшо классыште тунеммыж годым военно-полевой сборышто возалтме фото. Тунам тудо вашке гыч оружий макет олмеш чын автоматым кидыш налме нерген пален мо? Школ деч вара ДОСААФ-ын Бирск автошколыштыжо водительлан тунемын. Тидат илышыштыже кугу рольым модын докан - афган сарыште ЗИЛ-131 грузовой военный автомашинам виктарен.
1980 ий 23 апрельыште Совет Армий радамыш налыныт. Юрийым Апсаликовмытын кугу тату ешышт салтакыш погынен ужатен. Эн изи, йӧратыме шольыштым кужу корныш ужаташ акаже-изаже-влакат чылан толыныт.
Псков оласе туныктымо рӱдерыште вич тылзе служитлыме жап писын эртен каен. Тушеч самырык салтак-влакым Афганистан Демократический Республикыш колтеныт. Юра чӱчӱ десантный войскаште водительлан служитлаш тӱҥалын.
Афганистаныште лийме годсо фотожат ятыр уло. Иктыште йолташыже-влак дене пырля кечывал кочкышым ышта, весыште ЗИЛ машинажым виктара, кумшышто гитарым шокта. Оҥай, мо нерген нуно мурат? Мый афган муро-влакым чӱктышым да иктыштыже «шем тюльпан» нерген мурымым кольым.
- Шем пеледышат лиеш мо? - йодым авам деч.
- Уке, ӱдырем, тиде сар гыч колышо салтак-влакым кондышо самолетым тыге маныт, - шинчавӱд йӧре вашештыш авам. Мыламат лӱдыкшӧ чучын колтыш, авам пелен пызнышым, тудо мыйым шыман ӧндале. Авамын шинчашкыже ончалын умылышым: Юра чӱчӱм тудлан пеш шерге лийын.
Чӱчӱмын лишыл еҥже-влак тургыжланеныт. Йот эл гыч толшо серыш-влак аван чонжым мыняр-гынат лыпландареныт: «Юмылан тау, чонан…» «Сай улыда, родо-шочшем-влак. Мыйын чыла сай, служба сайын кая. Вашке гыч мӧҥгӧ пӧртылам. Омешем пӧртнам, окна воктенсе олмапум, эҥерым ужам. Мыйын верч ида тургыжлане, обязательно пӧртылам…» - возен чӱчӱм.
Серыш шуэн толеден. 1981 ий телым кум тылзе туддеч нимогай увер лийын огыл. Ачаже, Владимир Апсаликович, тургыжланен, икмыняр йӱд малыде лектынат, райрӱдыш военкоматыш каен. Но туштат нимо дене лыпландарен кертын огытыл, вет курык коклаште мо ышталтмым шкештат пален огытыл…
- Авай, чӱчӱм нерген эше мом каласкален кертат?
- 1982 ий майыште Афганистан гыч кузе пӧртылмыжым шарнем. Ача-аванан суртеш родо-шочшына, пошкудына, йолташыже-влак погынышт. Таза-эсен пӧртыл шумыжлан чылан чот куаненыт. Салтак шукыштлан пӧлекым наледен: аважлан да акаже-влаклан - вуйшовычым, келшыме ӱдырлан - зонтым, изирак-влаклан - наклейкым. Воштончышеш пижыктыме мотор ӱдыр сӱретан наклейка таче мартеат аралалт кодын. Кугурак-влак сар нерген умылкаленыт. Но тудо утыжым ойлаш тыршен огыл, шкеже мемнан илышна нерген йодыштын.
Икана тудым школышко тунемше-влак дене вашлиймашке ӱжыныт ыле. Вашлиймаш спортзалыште эртен. Тушко шуко тунемше погынен. «А тыланда сарыште лӱйкалаш логалын? Иктаж-кӧм пуштында?» - йодо ик рвезе. Мый Юран тӱсшӧ кузе вашталтмым тачат шарнем: тудо аптыраныш, шинчажым ӧрдыжкӧ кораҥден вашештыш: «Мый водительлан служитлышым. Лӱйкаленат, нигӧм пуштынат омыл…»
Мӧҥгӧ пӧртылмек, кужу жап мален колтен кертын огыл. Пелашыжат тургыжланен. Вара гына ватыжлан чонжым почын: «Кузе икшыве-влаклан сарыште лийме нерген каласкалет? Мый тушто лӱйкалыде кертынам мо? Тушто курыкат лӱйкала! Мый ом лӱй гын, шкемым але йолташем-влакым пуштыт! Мыняр лишыл йолташемым йомдарымым Юмо гына пала. Икана кишлакым моджахед-влак налме нерген шижтарышт. Мемнам верысе калыкым утараш колтышт. Но, миен шумешкына, чыла еҥым пуштын коденыт ыле. 15 минутлан вараш кодынна…» Тулеч вара тудо тунемше-влак дене вашлиймашке коштын огыл.
Армий деч вара Юрий Апсаликов водительлан ыштен. Ешым поген. Евгений ден Вячеслав эргышт шочыныт. Кугурак эргыже мужыраҥын. Тудын Виктория ӱдыржӧ кушкеш. Изиракше корнысо туткареш колен. Тудым ачаж воктен тоеныт. Чӱчӱмын пелашыже, Евдокия Ильинична, шӱгарыштым арун куча.
Авам мылам Сергей Барабановын «Возвращение шурави» фильмжым ончаш темлыш. Афганец-влак тачат совет еҥ, «шурави-влакым», порын шарнат. Нуно Россий могырыш ӱшан дене ончат гын, тугеже, шукыжо чын ышталтын улмаш.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
У Торъял районысо Кузнеч велыш командировкыш каяш тарваныме деч ончыч ты кундемыште кӧ деке да кушко мияш лийме нерген палыме-влак деке йыҥгыртен йодым. Нунын кокла гыч иктыже Ялпай памаш улмо нерген каласыш.
Шке семын от му докан
У верым ужаш йӧн лекмылан куанен, кодшо изарнян корныш тарванышна. Эн ончыч тидын нерген ойлышо палымемым пеленна налаш пурен лекна, вара ты верыш кудална.
Теве Кузнеч гыч лекна да Кандашплак велыш савырнышна. Ынде корнына чодыра кокла гыч эртыш манашат лиеш. Вет ик велне кугу кумдыкымак айлыше посадке ыле, вес велне кугу пушеҥге-шамыч гӱжлен шогеныт.
Изиш лий, палымем водительналан шола велыш савырнаш кӱштыш. Чыным ойлаш гын, памаш деке кузе миен шушашым умылтарен гына колтат гын, шке семын, товатат, тудым огына му ыле. Палыдыме верыште кычал ончо! Сандене «йӧра веле, пеленна тый улат, Таня» манын, икмыняр гана тауштен каласышым.
– Тышеч ынде торажак огыл. Но чылт памаш мартежак машина дене шагалын коштыт. Меат лучо йолын каена, – темлыш палымем да тыгак ыштышна. Адакшым шыже йӱр шыве-шыве йӱраш тӱҥалын ыле да корным эркын лазыртен.
Тыге ме посадке мучаште корныштак машинам шогалтышна да памаш деке тарванышна. Ончем, тудын деке турарак курык дене волыман!
– Йӧра кеч машина дене шына кай. Уке гын волашыжат шучко, лазыргыше корно дене кӱзашыжат неле лиеш ыле… – адакат палымемлан тауштен, семынем кутырен ошкылам.
Тыге Таня дене ме эн лап верыш волен шуна.
Памаш
– Теве Ялпай памаш, – мане тудо да шола велыш ончыктыш.
Чыным ойлаш гын, тудо чыла велымат шудо дене леведалтын. Йӧра, шке жапыштыже кугу кӱртньӧ пучым пыштеныт да вӱд йоген эрташ волакым ыштеныт. Но кызыт марте пуч чотак рӱдаҥын, волакым регенче налын. Но верысе калыкым тиде нимынярат огеш лӱдыктӧ да вӱдлан шуэн огыл коштыт, витне. Мемнан мийыме кечынат тудын воктене тошкыштмо кыша палдырна ыле. Амалже вӱд дене кылдалтеш докан. Вет тудо кугу виянлан шотлалтеш. Еҥ-шамыч тидлан ӱшанат да сандене лишемаш йӧнанжак огыл улмым шотыш налде, садак толын каят.
Памашын пуч гыч йогышо вӱдшым налшашлан эн ончычак йоралт вочшо кугу пушеҥге гоч эртыман, вара вес вер гыч изирак эҥерла йогышо вӱдшӧ (такшым гын чылаже икмыняр вере тыге йога – авт.) гоч тӧрштен кайыман ыле гынат, мыят содыки тудын деке лишемым, чурием шӱалтышым да вӱдшым подыльым. Пеш тамле таман. Лачканак чучеш, паледа! Вара, мӧҥгышкӧ наҥгаяш манын, ик атыш темышым.
Вийже нерген ойлаш гын, тудыжо улак, очыни. Вет ты кечын мом-гына ыштен, кушко-гына миен толын шым шукто?! А теве теҥгече кастене тудым йӱаш кугу кумылем лектын ыле, но шекланышым. «Чечасак кугу вий ешаралтеш, а жап малаш возаш шуэш. Тугеже ты вийже дене мом ыштем? Трук мален колтенат ом керт. Уке, лучо ом подыл», – шоналтышым семынем…
Ял
– А теве кӱшнӧ, корем вес велне, Ялпай ял верланен. Миен огына тол? – темлыме семын каласыш Таня.
Ок ойло гын, тыште ял улмо нерген йӧршынат ом пале ыле! Мо, «оҥай, памаш верланыме кундемыште километр, пел километр кумдыкышто мо верланен гы-ын?» манын, йыр от пӧрдыс!
Сандене куанен пелештышым:
– Конешне, миен толына! Айда каена.
Ял чылт лишнак верланен улмаш. Кузе памашым эртышна да изирак курыкыш кӱзышна, туге тудо шинча ончылно сӱретлалте! Но иканаште уло ялжак огеш кой. Кеч тудо улыжат ик уреман! Адакшым пӧртшат тунаре – ик кидысе парня сита. Теве фотографийыште шкеат ужыда (снимкыште).
Кеч-могай илемыште лияш, тудым ончен кошташ моткоч йӧратем. А изи, пытен шушо ялым – поснак. Тыга1 ыште лиймем годым ушыштем чӱчкыдынак лачшымак тыгай сӱрет сӱретлалтеш: теве уремыште еҥ-шамыч тышке-тушко коштыт; теве ала-кӧ имне дене ала-кушко кудалеш; теве пошкудо-шамыч икте-весышт дене мутланен шогат; теве йоча-шамыч модын куржталыт… Ала-кунам, икмыняр ий ончыч, вет лач тыгак лийын.
Тидым «История сёл и деревень Новоторъяльского района» книгаште возымат пеҥгыдемда. Тушто тыге серыме: «Ялпай почиҥга (а калык Ялпай манеш – авт.) Кузнеч деч 4 километр тораште верланен. Воктеныже Немда эҥер йоген эрта. Ялын лӱмжӧ тушко икымше илаш толшо Ялпай лӱман еҥ дене кылдалтын. Илем воктене Ватепамаш корем ден Мӧдывуй корем улыт. Ялыште илыше-шамыч кӱсотыш кумалаш коштыт. Иктыже Корий кӱсото маналтеш…»
Возымо почеш, 1925 ийлан ты ялыште 38 еҥ илен. Чылан марий лийыныт. 1930 ийыште «Красный Восток» колхозым почыныт. 1934 ийлан озанлыкыште апшаткудо, сушилке, полеводческий бригаде лийыныт. Ты жаплан чылаже 11 суртышто иленыт. А 1939 ийыште ялыште 18 пӧръеҥ ден 26 ӱдырамаш шотлалтыныт. 1950 ийыште ты озанлык Сталин лӱмеш колхозыш ушнен. Председательлан Г.Ф.Элембаевым шогалтеныт.
Жап эртыме семын ял кушмо олмеш, мӧҥгешла, пытен толын. Тыге 1981 ийлан тушто 9 сурт-оралте, а 2002 ийлан 7 сурт-оралте, 18 еҥ веле кодыныт.
А кызыт ял эшеат шыпланен, вет, мутлан, мемнан мийымына годым уремыште, уке, ялыште, ик еҥымат шына уж. Тыгай годым кузе эше ойлат: тыште ик пият ны эртен ыш кудал, ны ыш опталте. Игечыжат тунам пылан, йӱран ыле да санденат ужмо сӱрет йӧршынат кумылым ыш нӧлтал.
Ял изи гынат, книгаште палдарыме почеш, тушто кок лӱмлӧ еҥ шочын-кушкын. Иктыже – Елена Григорьевна Сошникова, МАССР-ын сулло артисткыже, весыже – Геннадий Дмитриевич Королев, отставкыште генерал.
Да тыгак теве мо куандарыш: Ялпай ял чылтшак пытен огыл. Тушко кеч кеҥеж жаплан толын илен кайыше-шамыч але улыт! Да нунын сурт-оралтыштат эше пеҥгыде улмо гай койо. Кеч тыге, но ты ял тек эше кужун ила.
Любовь Камалетдинова
Авторын фотожо
Лудаш темлена:
Кузе илет
Кугече вашеш – ярмиҥга
Шушаш шуматкечын, 23 апрельыште, Йошкар-Олаште, Чарла Кремльыште, Кугече вашеш ялозанлык ярмиҥга лиеш. Тудо 9 шагатлан тӱналеш да 15 шагат лудаш…
Кузе илет
Ик серыште – тый, вес серыште – мый…
Тиде ялым ончал савырнаш шукертсек шоненам. Но газет редакцийыште мо пашам ыштем – ала-молан тудын воктеч эре эртен веле лудаш…
АКЦИЙ КОНКУРСЫ Кузе илет
Пазар ак (14–21 апрель)
Тиде арняште Йошкар-Оласе рӱдӧ пазарыште сатулан ак тыгай: Пареҥге (1 кг) – 60-75 Ковышта (1 кг) – 90 Тенийысе лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Лӱмлӧ артистын лӱмгечыже
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Тиде ӱдырын йӱкшӧ коклан Марий Эл радион эфирыштыже йоҥга, тудо мурым мура, а мурызо семын сценышке пеш шуэн лектеш. Таче ме «Марий Эл» кугыжаныш ансамбльын оркестрыштыже домристкылан пашам ыштыше Ольга Богачёва дене палыме лийына.
У Торъял районысо Кӱшыл Макмат ялын шочшыжо изинек мураш йӧратен. Йочасадыште, школышто туддеч посна ик концертат эртен огыл. «Авам Маргарита Николаевна Токтарсола школышто тӱҥалтыш класслам туныктен, тудо мыйын икымше туныктышем лийын. Кеч-могай пайремлан эре ик-кок мурым мурыкта ыле. А вара тӱҥалтыш класслам тунем пытарымеке, мыйым Йошкар-Олаште Советский уремыште верланыше президент школ-интернатыш тунемаш пуэныт. Кӱсле дене шоктенам, туныктышем Тамара Ягельдина лийын. Тыгак школ-интернатыште йоча хорышто муренам, садлан семӱзгар дене шоктен моштымо деч посна мылам мураш моткоч келша ыле», — мане Олюк.
Умбакыже У Торъял вел ӱдыр И.Палантай лӱмеш тӱвыра ден сымыктыш колледжысе калык семӱзгар творчестве пӧлкаште усталыкшым нӧлтен. Чонжылан кӱсле моткоч келшен, садлан туныктышо Марина Эльтемерован вуйлатыме «Чинчывий» ансамбльыште шоктен.
«Семӱзгар дене устан шоктен моштет, мурым мурашат йӧратет. Кудыжо чонетлан утларак лишыл?» — йодым Ольга деч. «Муро – хобби, чонем шулдыраҥеш, кумылем нӧлталтеш. Сценышке лектат, шонымо семын ошкыл колтет, ончаш толшо-влакын шинчаштым ужат, шкешотан эрыкым шижам. А оркестрыште шоктымем — чон кӱштымӧ пашам. Тидлан мый тунемынам, кажне кечын паша верыш кумылын толам», — ойла домристке.
Ӱдырын колледжыште тунеммыж годым Йошкар-Олаште «Автодор» полат пелен «У муро» студий (тудым бард-гитарист Геннадий Григорьев вуйлата) пашам ыштен. Кызыт студий Марий тӱвыра рӱдерыш куснен. Лач тунам ӱдыр тушко коштын. Геннадий Григорьевын «Марий Эл», «Рвезылык», Александр Мамаевын «Лач тый», «А игече эре сай», «Йолташемым ом алмаште», «Изи шӱдыр», Анатолий Блиновын «Тошкем воктен», «Торъял мландем», Жаудат Гильмановын «Кунам-гынат» мурыштым мура. «У муро» студий дене пырля концертлаште усталыкшым ончыктен.
И.Палантай лӱмеш колледжым тунем лекме деч вара О.Богачёва Озаҥ оласе тӱвыра институтышто оркестровый пӧлкаште шинчымашым налеш, калык семӱзгар дене шоктышо специалист лиеш. «Озаҥышке 2014 ийыште тунемаш каенам, вузышто кӱсле специальность лийын огыл, садлан домра дене шоктышылан тунемаш пуренам. Домра дене шокташ колледжыште тунемынам ыле. Тунемме жап писын эртен каен, пашам кычалаш кӱлын», — умбакыже ойла Ольга Богачёва.
«Кузе «Марий Эл» ансамбльыш логалынат?» — манын йодмемлан тыге мане: «Кумшо курсышто тунеммем годым канышлан мӧҥгӧ толынам ыле. Ик концертыште выступатлымем годым воктекем ансамбльын оркестржым вуйлатыше Сергей Александрович Пчёлкин лишеме. Палыме лиймек, оркестрлан альт домрист кӱлмӧ нерген ойлыш, вузым тунем пытарымек, пашаш толаш ӱжӧ. Шуко шоныде, тиде ой дене келшышым. Ты коллективыште мылам моткоч келша. Оркестр шокталтен колта, кумдыкеш толкын семын сем йоҥгалт кая, да чон гыч памаш сем шергылт лекмыла чучеш».
Ольга Богачёва кум йочан ешыште кушкын, шольо ден шӱжарже улыт. Тудо 24 пӧртан Кӱшыл Макмат ялжым моткоч йӧрата. «Кум ий ончыч суртлашке газпучым пуртеныт, садлан илыш куштылемын. Ялысе пошкудо-влак пашалан пижыт гын, чылан пырля ыштат», — манеш тудо.
Ольга Богачёвам 14 февральыште «Кугарня» газет редакцийын эртарыме «Йӧратымашын уло юзо вий» концертыште ужын кертыда. Сылне йӱкшӧ дене кумылдам, товатат, савыра.
Татьяна Пчёлкина.
lenta
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Морко район Кугу Шоръялыште шочын-кушшо, а кызыт ешыж дене Морко поселкышто илыше Никитинмыт ешым шукынжо палат. Вате-марий Софья Васильевна ден Юрий Васильевич моткочак марий шӱлышан, марла кушташ, мураш кумылан да мастар улыт. Арам огыл шке жапыштыже «Щит и лира» конкурсышто сеҥыше радамыш логалыныт! А кузе нуно унам вашлийын, ончен моштат?! Тидыжым меат пеш сайын палена, вет икмыняр ий ончыч коллективна дене райрӱдыштӧ вашлиймашым эртарымеке, вараже мемнам шкешт деке ӱжыч да туге унам ыштышт! Ты кечым ятырынже алят порын шарналтат, очыни.
А жап эртенак эрта. Кодшо кечылаште, 7 майыште, Юрий Никитинлан 60 ий теме. Тидын вашеш ме тудын дене вашлийын мутланышна. Йыргешке лӱмгече лишемме годым мом ыштат? Туге, шке илышым савырнен ончалыт, мо лиймым шарналтат. Меат тидын нергенак мутнам вашталтышна.
– Юрий Васильевич, Те ӱмырда мучко манме гаяк МВД системыште пашам ыштеда, милиций подполковник улыда. А чылажат кушеч тӱҥалын? Тудын дене илышдам кылдаш мо таратен?
– Морко районысо Нурӱмбал школ деч вара мый Марий кугыжаныш университетын историй да филологий факультетшын филологий отделенийжым тунем пытаренам. Тылеч вара 1983 ийыштак Моркышто Йоча усталык рӱдерым, тунам Пионер пӧрт маналтын, вуйлаташ шогалтеныт. Да тудо ийынак мыйым армийыш налыныт. Тушеч пӧртылмеке, комсомол райкомыш пашашке ӱжыныт. Вараже ийготыш шудымо неле йоча-влак дене пашам ыштыше инспекцийыште латшым ий тыршенам. Очыни, пашам кузе ыштымем аклен, Морко районысо вневедомственный охране службым вуйлатышылан шогалтеныт.
– А кызыт те «Фарб М» фирмыште тыгаяк сынан пашам шуктеда.
– Туге. Сулен налме канышыш лекмем нерген пален налмеке, тиде охранный предприятийын вуйлатышыже пашашке ӱжаш мӧҥгак толын. Но мый вигак келшен омыл. Тунам лачак ӱдыр-веҥылан Морко поселкышто мландым да пӧрт пурам налынна ылят, у сурт-оралтым чоҥаш кӱлын. Санденак март гыч сентябрь марте пӧртым ыштымаште тыршышым. Тыге пел ий гыч веле ты фирмыш охране начальниклан пурышым.
– Те пенсийыште улыда гынат, эшеат пашам ыштеда. Нойымыда гай чучаш тӱҥалеш да умбакыже пашаш кошташ шерда темеш гын, мом ышташ тӱҥалыда?
– Пелашем ден коктын кызыт пашам ыштена гынат, мӧҥгыштӧ шагал огыл вольыкым ончена. Шӧрым пуышо казана уло, тыгак тунам, кроликым, лудым, комбым, чывым ашнена. Шканна ситыше мӱкшым ончена. Тудыжым мылам Шернур гыч ик сай йолташем пӧлеклен да ынде шарен толына. Тидланат жап шагал огыл кӱлеш. Вольык деке эрдене мый 6 шагатлан лектам да кокланже 9 шагат эрталтымешке шогылтам. Казам гын пелашем дене коктын лӱштена – тудо чумедылеш да иктыжлан кучаш логалеш. Вольыкым пукшымо, йӱктымӧ, вӱталаште арулыкым эскерыме пашам утларакше мый шуктем, а пакчагӧргӧ дене, теплицыште пелашем шогылтеш. Сандене, пашаш кошташ шерем темеш гын, тунам тӱҥ шотышто сурт кокласе сомылкам ышташ тӱҥалам, очыни.
Такше чонемлан келшыше сомылемат икте веле огыл уло. Мый фотографироватлаш йӧратем. Шке жапыштыже фотоаппарат коллекциемат лийын. Иктаж 17-18 тӱрлӧ погынен ыле докан. Нуным посна чемоданыште араленам. Но 2002 ий 1 июньышто пӧртна йӱлен. Тунамак коллекциемат ломыжыш савырнен.
Тыгак значок-шамычым погем. Тематике шот дене нуным кум альбомыш чумыренам. А тиде – комсомол, партий, ола, тӱрлӧ обществе, ушем, военный, спорт, поэт, писатель-шамыч… Нуным паша верышкем неаҥгаенам ыле да, пиалеш, аралалт кодыныт. Тиде сомылым кызытат шуем: кушто могай у значокым ужам, вигак налам.
Тыгак календарикем-шамыч шуко улыт. Но нуныжым ынде умбакыже ӱдырна пога.
Чаманаш логалеш, тоштерысе экспонат лийын кертшаш гай 19-ше курымысо книга-влак, дневникем-шамычат пожарыште йӱленыт. Дневникшым 7-ше класс гычак возаш тӱҥалынам да пытартыш жап мартеак манаш лиеш вӱденам. Сандене нуныжо поснак жалын чучыт.
Армийыште службым эртымем годым кӧмыт серышым возеныт гын, мый лудынам да мӧҥгеш авайлан аралаш колтенам. Илен-толын, чылажымат иктеш чумырен, тӱрлӧ комментарийым ешарен, альбом-книга семын лукташ шонымашем лийын. Ончыч мый эше почеламутымат возенам. Нунымат тушкак пуртынем ыле. Но ынде тиде шукталтде кодеш…
– Те шукерте огыл онаеҥ-влак радамыш ушненда, кумалтышым эртарыме годым еҥ-шамычын йодмышт почеш Юмылан пелештеда. Тышкыже кузе толында?
– Мемнан ялыште илыше-шамыч ожнат кумалаш шыпак лектыныт. Меат таче кечынат Чӱкшӧ курыкысо отышко коштына. Ончычшо тушто тӱшка кумалтышым эртараш погымо надыр оксам аралаш калык мылам ӱшаныш. А ме тиде шийвундым вара отышто тидым-тудым ышташ кӱлешлан кучылтынна. Теният тыгай сомылым шуктен кертына, шонем.
А такше мемнан тукымышто кумалше карт монь лийын огыл. Но мылам теркупшым упшалтеныт гынат, Юмылан пелештен моштышо-шамыч коклаште шкемым эше «йочалан» шотлем. Санденак кумалтышлаште пелештыше вес онаеҥ уке гын веле пелештем. Кызытеш утларакше онаеҥын полышкалышыже улам.
Чыным ойлаш гын, Юмо деке утларак мелынже пӧртна йӱлымӧ деч вара савырныме. Тунам иктаж кок-кум тылзе вуй кӱлеш семын пашам ыштен огыл.
Вара веле йолташ-шамычын полшымышт дене у сурт-оралтым чоҥаш тӱҥалынна. Юмылан чотрак ӱшанаш тӱҥалме ешыште ваш умылымашым ешараш полшен. Тидым кызыт мый пеҥгыдын каласен кертам.
– Те кодшо кечылаште 60 ийым теменда. Но тыланда тынар ийым кӧ пуа? Иктат! Эше тугай вийвал чапле пӧръеҥ улыда. Чурийдат олма гай чевер да, мо вигак шинчашке перна: шӱргыштыда куптыр йӧршеш гаяк уке! Ме, ӱдыр, ӱдырамаш-шамыч, тудым пытараш але кеч шагалемдаш манын, тӱрлӧ шергакан кремым, гельым, сывороткым, филлерым, молым йыгена, маскым, пилингым, массажым ыштена. А тендан але мартеат качымарий гай лийын кодмо секретда могай? Ала палдареда ыле?
– Утыжым кугу секретше укеат. Мый рвезе годсо жап гыч тӱҥалын але мартеат спорт дене кылым кучем: куржталам, телым кунамже шкетын, кунамже пелаш але уло еш дене ече дене коштына. Тыгак мый тамакым ом шупш, аракам пайрем годым веле подылам. Самырыкем годым кирам чот нӧлтем, кидыш шогалын коштам ыле. Сандене шкем физически шуарымаш, ялыште пашам ыштен илымаш, мӱйым, каза шӧрым кочмат, а эше Морко кундемысе пӱртӱс, чодыра тыгай лийын кодаш полшеныт дыр. Мый тӱрлӧ таблеткым йӱаш ом тырше. Лучо тӱрлӧ пайдале настойым, йӱышым, шудо чайым подылам. Монча деч вара поснак ме уло ешге тыгай чайжым йӱаш йӧратена. А шудыжым кеҥежым снегым погымо годым ямдылена да вара коштена. Налме чайым, кофем йӱмашна уке гаяк. Кочкыш утларакше шкенан да химий деч посна. Чыла тидат пайдале лийын докан.
– Йыргешке лӱмгече лишемме вашеш кажне гаяк айдеме илышыжым савырнен ончалеш да акым пуа, мом ыштен шуктымыжым, мом шуктыдымыжым иктешла. А Те 60 ийда вашеш могай иктешлымашыш шуында?
– Мый пашаште шкемым муынам да могай-гынат кӱкшытыш шуынам, шонем. Илыш курымыштыжо пӧръеҥ пушеҥгым шындышаш, пӧртым чоҥышаш да эргым ончен-куштышаш, маныт. Мый чылажымат ыштенам: пушеҥгымат ятыр шындыме, пӧртымат чоҥымо, пелашем дене эргымат ыштен, ончен-куштен, илыш корныш луктынна. Ӱдырнат уло. Ныл уныкана куандарат. Тиде шот дене чыла шукталтын. Тачысе кечылан але ӱнарем уло да эше пашам ыштен кертам. Чонем рвезе. Шоҥгеммем гай але огеш чуч. Да шоҥгемашыже эше омат ярсе.
Ида шоҥгем, Юрий Васильевич! Ме Тендам эртыше юбилейда дене уло кумылын саламлена да ончыкыжымат тыгаяк самырык, марий шӱлышан, поро кумылан, весела, кумылзак айдеме лийын кодаш тыланена! Тӱҥжӧ таза да пиалан лийза!
Любовь КАМАЛЕТДИНОВА
Фотом еш альбом гыч налме
Лудаш темлена:
Чолгалык
Тыгайже шукынрак лийышт ыле!
10 ноябрьыште элыштына Эл кӧргӧ паша органлаште тыршышын кечыже палемдалтеш. А кеч-могай пайрем годымат сай пашашт дене ойыртемалтше-влакым чапландарат лудаш…
СТАТЬИ Чолгалык
Каракша кундемын «комиссарже»
Очыни, лач тудын гай ӱдырамаш-влак, мутлан, сар жапыште партизан отрядым вуйлатеныт, колхоз председатель лийыныт але шке кумылын фронтыш каеныт лудаш…
КУЛЬТУР ДА ИСКУССТВО НОВОСТИ ПӰСӦ ЙОДЫШ ТАЧЕ ЯЛЫШТЕ Чолгалык
Чылдемырыште – у тӱсым налше книгагудо
27 январьыште Шернур район Чылдемыр ялысе книгагудо уэмдыме пӧртыш илаш пурымо пайремым палемден. Тушко пагалыме уна, книгам лудшо да лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Пошкырт кундем мыняр талантан марий еҥым ончен куштен?! Писатель, артист, мурызо, композитор-влак да молат. Тудын южшак юзо виян, очыни. Виктор Апталиков ачаже Борис Владимирович Апталиковын шочмо кундемышкыже - Янаул район У Оръя ялыш - чӱчкыдын унала миен коштын. Тиде ялын сылне пӱртӱсшӧ Викторлан усталык шӱлышым пӧлеклен.
Виктор Апталиков кызыт талантан, ойыртемалтше йӱкан профессионал мурызо, тенор, семмастар, артист, аранжировщик, продюсер семын палыме. «Юмынӱдыр» марий мюзиклыште тӱҥ рольым модын. «Ял ӱмбалне мужыр йӱксӧ» кинофильмыштат уста рвезылан тӱҥ рольым ӱшаненыт. Кызыт Марий самырык театрыште йӱк режиссёрлан пашам ышта.
Виктор Апталиков Йошкар-Олаште шочын-кушкын. 1-9 классым Йошкар-Оласе 18-ше школышто (кызыт Бауман лицей) тунемын. Ангелина ден Сергей Речкинмытын вуйлатыме «Узоры» йоча образцовый ансамбльыш мураш коштын. 10-11 класслаште 27-ше школышто шинчымашым поген. Школ деч вара И.С. Ключников-Палантай лӱмеш музыкальный училищын вокал отделенийыштыже Марий Элын калык артистше В. Ромашкинын классыштыже тунемын. Шинчымашым келгемдаш манын, Моско оласе ГИТИС-ын музыкальный театр факультетышкыже пурен. Москонцертын артистше лийын. Тушто пашам ыштыме жапыште Москошто эртаралтше кугу кӱкшытан ятыр концертыште руш да йот йылмыла дене романсым, Совет жапысе семмастар-влакын мурыштым йоҥгалтарен. Тылеч посна шуко йот элым: Чехийым, Польшым, Германийым, Турцийым да молымат - ужын. Польшысо Карпач олаште, Литвасе Вильнюс олаште лауреат лӱмым сулен.
Калыкыште Василий Павловын йоҥгалтарыме «Кузе мый тыйым йӧратем» мурыж дене поснак палыме. Кызыт Марий Элыште эртаралтше тӱрлӧ концертыште да мероприятийыште калыкым сылне мурыжо-влак дене куандара. Тудын репертуарышкыже «Кузе мый тыйым йӧратем», «Шӱм теҥызем», «Тый улат мыланем», «Йӧраталме таҥем» (Надежда Пашкина дене пырля), «Йӧратымаш ила», «Кычалам моторем», «Чонемлан шокшо», «Шошо» (Вадим Протасов дене пырля), «Нелеш ит нал», «Келшена, ныжылем» муро-влак пурат.
Шукерте огыл «APTALIK» шоялӱмым налын. Тидым рвезе тыге умылтара: «Мый, ондаксе дене таҥастарымаште, вес сынанрак, кызытсе илышлан келшыше муро-влакым мурем. Садлан вес лӱмым налаш шонен пыштенам. Икана тыгай оҥайыш логалынам. Ме концерт дене яллашке коштынна. Ик кова ӱмбакем тӱткын онча. Мый ӧрынам, мый денем ала-мо лийын, шонем. Жап эртымеке ойла: «Апталикет улат вет!» Тидын деч вара шоналтышым: ковайлан мыйым тыге шарнен кодаш куштылгырак гын, шоялӱмым налман. Эше кугезе кочамын лӱмжӧ Апталик лийын».
«Икана тыгай оҥайыш логалынам. Ме концерт дене яллашке коштынна. Ик кова ӱмбакем тӱткын онча. Мый ӧрынам, мый денем ала-мо лийын, шонем. Жап эртымеке, ойла: «Апталикет улат вет!» Тидын деч вара шоналтышым: ковайлан мыйым тыге шарнен кодаш куштылгырак гын, шоялӱмым налман. Эше кугезе кочамын лӱмжӧ Апталик лийын».
Викторым Казахстаныште палат. Тудо YouTube-ышто «Aptalik» каналым вӱда. Икымше видеожо «Кычалам моторем» мурын каверже лийын. Тылеч вара калыклан палыме да нунын йӧратыме руш мурыштлан кавер-влакым серен: «Две зимы, два лета» армийысе муро, А. Чумаковын «Если бы знать зачем», В. Петлюран «Я опускаюсь на колени», Э. Грейын «Девочка моя», Е. Кридын «Самая самая». Тыгак Геннадий Петуховын «Кузе илет, ялем» келге шонымашан мурыжым сылнын мурен да видеош возен. Но «Aptalik» каналым умбакыже вияҥдаш кӱлын. Тыге кумдан палыме талантан, самырык мурызо-влакын мурымыштым аклыме шотан видео-реакций-влак каналым пойдараш тӱҥалыныт. Виктор Апталиков тышке йот элла гыч толшо студент-влакым ушен, тидыже видеолан у тӱсым пуэн. Эн ончыч Индий гыч Акаш Рай дене палыме лийын. Тудын дене Диана Анкутдинован «Реченька» мурым йоҥгалтарымыжлан видео-реакцийым возеныт. Виктор Акашлан марий тӱвыра нерген каласкален, марий муро-влакым колыштыктен. Индиецлан «Кычалам моторем» мурын семже моткоч келшен, эсогыл мутшымат тунемын, гитар почешат муралтен. Шоналташ гына: Индий гыч толшо рвезе марла мура! Эсогыл марий мурым индий йылмыш кусараш кумылжо лектын. Мали республик гыч толшо Бубес Конат дене Д. Анкутдинован вес мурыжлан тыгаяк видео-реакцийым возеныт. Эн ӧрыктарышыже - тиде видеом ик миллион утла еҥ ончен. Кугу сеҥымаш, кугу паша лектыш! Шке реакцийжым Казахстан гыч талантан, уста рвезе Димаш Кудайбергенын, самырык мурызо Даниэля Тулешован мурыштлан войзен. Нине видео-влакымат кажныжым 100 тӱжем утла еҥ ончен. Мо оҥайже, казах йылмыштат «aptalik» мут уло. Тудо «арня» манме лиеш.
Виктор Апталиков - рушла каласаш гын, универсал. Марла, рушла, йот йылмыла дене мура, рэпым лудеш, мурылан шомакым воза, семым шочыкта, аранжировкым келыштара, семӱзгар-влак дене шокта, театрыште, кинофильмыште модеш, YouTube-ышто каналым вӱда. Виян йӱкшылан кӧра тудым чӱчкыдын «марий Басков» маныт. Олаште шочын-кушкын гынат, марий йылмым сайын пала, сайын кутыра. Тудо коча-коважын, ача-аважын шочмо йылмыштым шке кумылын тунемын. Моткоч куанле! Тыгай еҥ-влак тӱняште шагал улыт, кугешнаш веле кодеш.
Мыланемат тиде талантан рвезе дене палыме лияш да кум мурыжлан («Йӧратымаш ила», «Кычалам моторем», «Нелеш ит нал») шомакым возаш пиал шыргыжалын. 13 январьыште Виктор шочмо кечыжым пайремлыш. Тазалыкым, пиалым, йӧратымашым, ешыште вашумылымашым, куаным, усталык пашаштыже лектышым, сылне у муро-влакым шочыкташ тыланем! Марий калыкын лӱмжым кӱшкӧ нӧлтӧ, шке талантет дене чылаштым ӧрыктаре!
Х. АЛЕКСАНДРОВА. Йошкар-Ола.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Май - Сеҥымаш пайремын тылзыже. Но Кугу сарын историйже да тудын тулыштыжо кредалше-влак нерген Сеҥымаш кече вашеш але юбилей дене кылдалтше пайрем годым веле огыл шарналтыман. Мыняре шукырак торлена Ачамланде верч кучедалме шучко сар деч, тунаре шукырак ме шымлышаш, лудшаш, возышаш улына тидын нерген. Мондыдымашын. Шарнымаш кыл ынже кӱрл манын. Тукым вашталт толеш. А кузе шарнымаш аралалт кодшаш? Фронтовик коча-влакын фотосӱретыштым кучен, «Курымашлык полк» семын ошкыл эртымаш тений ыш лий. Коронавируслан верчын. Но колоннышто шӱдӧ, тӱжем дене сӱрет-влакым нумал кайыме годым кажныжым ужынат от шукто. Кӧ тудо, могай айдеме, сӧйыштӧ кузе кучедалын, илыше пӧртылын але шикш-тул дене авалтше вӱран пасушто вуйжым пыштен? Тидым палаш ок лий. Чаманаш логалеш, нумал кайыше самырык-влак гыч южиктыже шкежат кочажын але шочшыжын сар корныжым, тудын могай лиймыжым шотшо дене ок пале. Тыгеат лиеш улмаш. А студент-влак деч 75 ий ончыч чарныше сар нерген йодат гын… Тушманын Енисей эҥерым вончен кертдыме амалым мемнан салтак-влакын виянрак лиймышт дене умылтарышыжат уло… Сарын историйже, элын географийже - ни ушышто, ни чонышто…
Садлан Кугу сар да тудын талешке салтакше, тылыште окопысылак йӱдшӧ-кече тазалыкыштым чаманыде тыршыше-влак нерген материалым кычалман, шоҥгырак-влак деч йодыштман, возыман да летопись семын арален кодыман. Ий-влак эртыме семын Сеҥымаш пайремым умылен моштымо келгытым тӱрлӧ шоу да флешмоб дене висыман огыл.
Тидын шотышто лудшына-влаклан таум каласыме шуэш. Нуно, май тылзым вучыдеак, фронтышто кучедалше, тылыште сеҥымашым тапташ полшышо ачашт-авашт, кочашт-кувавашт, родо-шочшышт нерген серымыштым редакцийыш колташ тӱҥальыч. Чылажымат савыктен шуктен огынал эше. Но, Сеҥымаш пайрем эртен гынат, умбакыжат ямдылена да печатлаш тӱҥалына. Ик серышыштымат огына кодо. Тыге историеш кодшо пуламыр да тудын еҥже-влак нерген возышо нуным шке гына огыл шарнен ила, родо-шочшо тукымжым да моло еҥымат палдара, салтакын подвигше, эрык верч кучедалме неле илыш корныжо документ семын ешыштышт, кугыжаныш библиотеке ден архивлаште курымеш аралалташ тӱҥалыт. Чап лийже нунылан. Вуйым савена нунын нерген келге шарнымашым арален кодышаш верч тыршыше-влаклан.
Лудын лекмек, редакцийыш йыҥгыртыше, кумыл тодылт ойлышо-влакат улыт. Тауштат. Шинчавӱд дене. Конешне, эн ончычак возышо автор-влаклан. Тугеже, пырля ме кӱлешан пашам шуктена. Шарнымашым калык чонышто саклена. Тугеже, газетнат калыклан кӱлешан. Огына чакне!
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Волжский район Шарача селаште шочын-кушшо Диана Алексеева тений И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжыште «Сольное и хоровое народное пение» специальностьлан тунем лектын. Умбакыже МарГУ-што «Художественная культура» направлений дене шинчымашым налаш шона.
Школышто Диана спорт дене пеҥгыде кылым кучен: волейболла, баскетболла модын, таҥасымашлашке коштын. Тӱвыра алан дене илышыжым кылда манын шонен огыл. Тыгодым марий да руш йылмылам йӧратен тунемын.
– 11-ше классыште тунеммем годым авам (мурызо Надежда Васканова) Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжыш тунемаш пураш темлен. Ачам художественный училищым тунем пытарен, авам – колледжын хоровой пӧлкажым. А мый тиде творческий шӱлыш дене шуаралт кушкынам, сандене авамын темлымекыже, тиде шонымаш дене келшышым. ЕГЭ деч посна ешартыш экзамен лийын, мемнам комиссий терген. Мый кок мурым муренам, тыгак музыкым шижын моштымым тергеныт. Тиде курсыш тунемаш пураш шонышо шуко еҥ лийын, тушеч куд еҥым гына ойырен налыныт. Чылаштым колыштмеке, комиссийын совещанийже лийын. Вара тунемаш пурышо-влакын фамилийыштым ойленыт. Нунын коклаште мыйынат лӱмем йоҥген. Тиде пиалан татым тачат сайын шарнем. Авам тӱвыра пашаеҥ гынат, икымше гана кугу сценыш колледжыште тунемме годым веле лекташ тӱҥалынам. Мемнам мураш, кушташ, тӱрлӧ семӱзгар дене шокташ туныктеныт, – манеш Диана.
Яра жапыште ӱдыр фортепиано кружокыш коштын. Тыгак балалайке дене шоктен. Кызыт гын мӧҥгыштӧ гына заниматла. Тунеммыж годым Д.Алексеева «Тулгайык» ансамбльын участницыже лийын. Тушто колледжысе ӱдыр-рвезе-влак мурен-куштеныт. Вуйлатышыже – Ольга Николаевна Данилова. Коллектив дене тӱрлӧ конкурслаште вийыштым тергеныт, ятыр кундемыш миен коштыныт.
– Моско олаште Гнесинмыт лӱмеш Российысе музык академийыште эртаралтше конкурс ушеш кодын. Тунам ме икымше вер дене палемдалтынна. А Ульяновск оласе мероприятийыште «Эн сай ансамбль» лӱмым суленна, да премийым кучыктеныт, – шарналтыш Диана. «Мурызо семын шкендым тергаш кумылет уке?» йодмемлан «Шонымаш уло, но эн ондак тидлан тунемаш кӱлеш» мане Диана. Кызыт ӱдыр кеҥеж пагытым ялыште, шочмо вершӧрыштыжӧ эртара. «Ешем, йолташем-влаклан шукырак жапым ойыраш тыршем. Нунын воктене чонемлан ласкан чучеш», – ойла Д.Алексеева.
Ача-аван мастарлыкышт, койыш-шок — тышышт йочалан вӱр дене кусна, маныт. Диана тӱвыра аланыште тыршаш шонен огыл гынат, ача-аван усталык шӱлышышт йочалан вончен. А умбакыже пӱрымаш ӱдырым ты аланыш конден. Тугеже тек Д.Алексеева умбакыжат ты аланыште чонлан келшыше паша верым муэш.
Фотом ӱдырын альбомжо гыч налме.
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Тидыже Марий Элым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Юрий Зайцевын Волжскышко паша дене миен коштмыж годым рашемын.
Аварийный да шӱкшемше илыме фондла гыч кусарыме программе дене тыште 70 пачерым налме, эше 24 ойпидышым тулык да ача-ава ончымо деч посна кодшо йоча-влаклан ситараш ыштыме.
Пӧртым тений идалык мучаш марте чоҥен пытараш палемдыме улмаш, но подрядчикын ӱшандарымыж почеш, объект уже 90 процентлан ямде, сандене тудым шыжымак сдатлат.
«Молодец улыда. Пашам жапым ончылтен шуктеда, но чылажымат сайын ышташ кӱлеш – тиде тӱҥ, да кумдыкым тӱзатыме нерген ида мондо», – палемден Ю.Зайцев.
Волжскышто шуко пачашан объект-влакым чоҥымо дене пырля аварийный пӧрт-шамычымат кораҥдат. Нунын кокла гыч иктыжын кумдыкыштыжо республикым вуйлатышын пашажым шуктышат лийын.
Олан мэржын увертарымыж почеш, тений 8 аварийный пӧртым рончымо, идалык мучаш марте эше 12 зданийым кораҥдаш палемдыме. 2023 ийыште 45 пӧртым рончен кораҥдаш кӱлеш.
Марий Эл Республикым вуйлатышын организаций да аналитике виктемжын уверже негызеш М.ИВАНОВА ямдылен
Tagged врио, зайцев, переселение
Лудаш темлена:
КУЧЕМЫШТЕ Марий Эл - 100
Ик ойыш шуын моштыман
21 сентябрьыште Марий Эл вуйлатыше Александр Евстифеев Йошкар-Олаште Киров-Строитель-влак уремлам ушышо корно кузе чоҥалтмым ончаш миен. «Марийскавтодор» акционер ушемын лудаш…
КУЧЕМЫШТЕ
Тӱрлӧ йӧн темлалтшаш
Марий Эл вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо: шуко шочшан-влаклан полышым пуымо годым кажне ешлан мо кӱлмым шотыш налман Марий лудаш…
КУЧЕМЫШТЕ
Медик-влак шкеак ялыш мият
Марий Элым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Юрий Зайцевын кӱштымыж почеш, республикыштына 12 август гыч Тазалык кече-влак эртаралташ тӱҥалыныт. Врач-специалист-шамычын лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30
АРХИВ
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
Июнь 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Кужэҥер районысо Нурсола ялыште илыше вате-марий Галина ден Севериан Морозовмыт кок гектар мландым кучат. Тышечын 10 сотык кумдыкышкыжо нуно садым шынденыт, туштак пакчасаскам, тӱрлӧ пеледышым ончен куштат.
…Морозовмытын моторлыкым йӧратымышт, чаткалыкым пагалымышт урем гычак коеш: пӧртышт ваштареш верланыше куэран корем серым йытыран соленыт, капка ончыл ден палисадникым сылне кушкыл дене тӱзатеныт, кудывечымат тӱрлӧ-тӱрлӧ пеледыш дене сӧрастареныт. Сурт-печыште пеледышдыме ик метр кумдыкат уке ала-мо: тӱрлӧ сорт бархатецше, петунийже, сильвийже, календулыжо, розаже, лилийже, пионжо, флоксшо, эустомыжо, фаленопсисше, бегонийже, кишкышинчаже, висвисше, ир киярже, кипарисше, йӱрмӧржӧ – чылажым радамлен пытарашат огеш лий, клумбышто да окна ончылно веле огыл, оралте пырдыжыштат, пече воктенат, леваш пеленат, йыраҥ коклаштат атыланат. Уке-уке, пылде-полдо огыл, а шот да рат дене. Тынар шуко да тынар тӱрлӧ кушкылым ужын, манмыла, шинчат шарла.
— Моторым ужын мошташ да ышташ авана туныктен: шочмо суртыштына кызытат – чыла вере пеледыш, — шоган деч кодшо йыраҥым кӱнчышыжла, вуйым нӧлталде палдарыш Галина Николаевна. — Шӱжаремат пеледышым ончаш кумылан, мыят тудым моткоч йӧратем. Ойыртемалтше кушкылым муына гын, тудым шукемдена да икте-весылан пуэна. Пеледыш нӧшмым шке ямдылем – кевытысылан ӱшан уке: я начар качестваным, я пеш шагал, я ударак сортым пыштат, а оксам ситышынак кӱрын луктыт. Росотамат шке ончен куштем. Шканем веле огыл, чылалан ситараш тыршем. Тений, мутлан, «Акашевский» сурткайык фабрикын кумдыкшым тичмашнек мыйын петунием дене тӱзатеныт. Мый тушто мушмо машина операторлан ыштем, пелашем – контролёрлан. Тений шошым икияш пеледышым шагалрак шындышна – кид ок шу, вет вӱдым шавашак мыняр жап кая! А эше шӱкшудым кӱраш, мландым пушкыдемдаш, осал копшаҥгым пытараш, ӱяҥдышым ешараш кӱлеш… Йӧра, ӱдыр-веҥе, эрге-шешке полшат.
Вате-марий Морозовмыт кӧлан мом ыштышаш шотышто ӧрын огыт шого: сурт сомылкам икте-весын кид гычат поген налын кертыт. Севериан Александровичынат кидше чылалан толеш – уныка-влаклан модыш пӧртым ма пеледышлан шкешотан клумбым тыманмеш йӧнештара. Техникымат йӧрата.
— Тений садысе шудым гына шым гана солышым, — Олма спас деч изиш ончычрак вашлиймына годым рашемдыш суртоза. Пече воктене верланыше корзиҥгам ушештарыше йоҥгытым шымлен ончымем ужын ешарыш: – Сай кушкылым шопнаш погена да кастене ушкаллан пуэна. Ындыже кияр ден йогышо свежа олмамат вольыклан веле пукшена – чот шочыныт.
Олма манмаште… Морозовмытын тудо ик ий коден шочеш. Мыняр пушеҥге да сорт улмым иктыжат каласен ыш керт, а шкеже шотлен лукташ да мужедаш ӧрым. Но олман нелытше дене пудырген кертме деч оҥа дене чараклыме укшлан «Белый наливым» вигак палышым. Кумылем картинкысе гай мотор саскан самырык олмапу нале.
— Нине чыланат тений икымше лектышым пуат, — кок метр наре кӱкшытан икмыняр пушеҥге велыш кидше дене куанен ончыктыш озавате.
Садыште олмапу деч посна эше тӱрлӧ сорт вишне, сливе, шоптырвондо, эҥыжвондо, виноград да моло кушкыл одарланат. А кӱкшӧ, шарлака да нугыдо пызле йымалан келыштарыме каныме верыш йӱран игечыште ик чӱчалтыш вӱдат огеш логал, очыни. Пӱкшермат изи огыл верым налеш… Пеш поян сад. Тыште пашам ыштен нойымо але мончаш пурен лекме деч вара каналташ моткоч каньыле: уныка-шамычланат, йоча-влакланат, коча ден коваланат…
Мыят тушто ик шагат утларак веле лийым гынат, пуйто уэмым.
Маргарита ИВАНОВА
Авторын фотожо
Лудаш темлена:
ТАЧЕ ЯЛЫШТЕ
«Шот дене, жапыштыже да сайын пукшыман…»
Фермер озанлык Озанлыкын ончыко ошкылмыжо мо дене кылдалтын? «Шот дене, жапыштыже да сайын пукшыман…» Озанлыкын ончыко ошкылмыжо мо дене лудаш…
ТАЧЕ ЯЛЫШТЕ
Кумылаҥдет, сай лектышым налат
Медведево район «Шойбулакский» племзавод республикыште шылым ыштен налше ик эн кугу озанлыклан шотлалтеш. Сандене сёснам да моло вольыкым ончаш лудаш…
ТАЧЕ ЯЛЫШТЕ ӰДЫРАМАШ КОРНО Чолгалык Ял илыш ЯЛОЗАНЛЫК
Пашаче ӱдырамаш – моторлык, кече, тӱтан…
Пашаче ӱдырамаш – моторлык, кече, тӱтан… Чевер мӧр, тӱрлӧ саска… Жап моткоч писын эрта. Теве чевер кеҥежат шеҥгелан кодо. лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30
АРХИВ
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
Июнь 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Парклан негызым 1946 ийыште пыштыме. Ондак тыште Берёзовский шӱгарла улмаш. 1977 ийыште В.И.Ленин лӱмеш тӱвыра полатым чоҥеныт. 2009 ийыште паркым пӱтынек уэмыме. Тоштемше, черле пушеҥге-влакым руэныт. Вара тышке Т-55 танк ден ЗИС-3 пушкым шогалтеныт. Ик жап гыч кок гаубица ден адмиралтейский якорьым конденыт. Кугу Отечественный сар годым тылыште тыршыше-влаклан парк покшелне памятникым шогалтыме.
2015 ийыште паркыште спорт дене заниматлаш шуко площадкым ыштыме. Июньышто скейт-парк (велосипед, самокат, скейтборд, ролик дене тӱрлӧ упражненийым ыштылаш) почылтын. Тушто кеч-кӧ яра заниматлен кертеш. Сентябрьыште воркаут-площадке пашажым тӱҥалын, кеч-кӧ тӱрлӧ тренажерышто яра заниматлен кертеш. Паркыште каналташ шуко теҥгылым вераҥдыме, кеҥеж гоч мотор пеледыш-влак кушкыт.
blog
lenta
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Марий Элым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Юрий Зайцев Волжский районысо фермер-влаклан полшаш сӧрен.
26 июльышто Ю.Зайцев Волжский районыш миен коштмыж годым кресаньык-фермер озанлыклаште лийын.
Иктыже Пӧтъялыште верланен, тушто фермер Валериян Семенов ынде икмыняр ий пырчан культур ден пакчасаскам ончен кушта. Мутшо почеш, пытартыш ийлаште озанлык палынак сайын вияҥеш, тыштыже кугыжаныш полышат шӱкалтышым ышта. Тений В.Семенов 4 миллион теҥгеаш грантым сеҥен налын. Ойырымо окса дене мландым обработатлыме, кушкылым шындыме, пырчым аралыме техникым налын конден. Тиде фермер озанлыклан эше 308 тӱжем теҥгем кушкылым ончен кушташ ойырымо.
«Кызыт 1000 гектар наре мландым обрабатыватлена. Шурным налше-шамыч ий еда шукемыт. Тудым сурткайык фабрикылашке, кугу ялозанлык предприятийлашке колтена», – палдарен В.Семенов.
«Шурным налыт гын, тугеже республикын ялозанлык предприятийже пашажым кумдаҥда, тиде сай тенденций», – манын Ю.Зайцев да Валериян Семёновлан чолга илыш корнышто улмыжлан, пайдаланыдыме мландым оборотыш налме кӱлешан пашам шуктымыжлан, шочмо кундемым вияҥдымаште надырым пыштымыжлан тауштен.
4 миллион теҥге кугыт грант полышым налше вес фермер – Учимсола ял гыч Андрей Пушкин. Тудо ковыштам, киярым, помидорым ончен кушта. Грант оксам пареҥгым ончен куштымо пашам кумдаҥдаш кучылтын. Мут толмашеш, тӱҥ шотышто шкенан элыште ыштен лукмо технике дене пайдалана.
«Ме пареҥгым фасоватлыме комплекс ден приемный бункерым налына. Оборудованийым 15 сентябрь марте конден шуктат», – увертарен А.Пушкин.
Фермерын продукцийжым республикысе калык веле огыл, пошкудо регионлаште илыше-шамычат кумылын налыт. Москва ден Москва областьышкат наҥгаят. Кызыт сатулымо кугу сеть-влак дене пашам ышташ палемдат.
Ю.Зайцев Андрей Пушкинын пашам йӧратымыжым, шонымашке шуаш тыршымыжым палемден да продукцийжым тамлен ончен.
«Сай лектышым тыланем. Озанлыкда тек вияҥеш. Мо мемнан дене кылдалтын гын, грант, финансирований, ме обязательно полшена», – сӧрен тудо да тыгай чолга фермер-влакын тыршымышт дене республикын ялозанлыкше ончыкыжым палынак сайын вияҥын кертеш манын.
* * *
Юрий Зайцев федеральный кӱлешлыкан А-295 «Йошкар-Ола – Зеленодольск» автомобиль корнын ик кутышыжым капитально олмыктымо пашамат терген.
Тиде – Кичиер посёлко воктенысе кугорнын 8 километр кутышан участкыже. Пашан акше – 844 миллион теҥге. 6 километр кутышышто асфальтым уже пыштыме. Корным олмыктымо паша график деч ончыч шукталтеш, да тиде кумдык октябрь марте ямде лиеш.
Республикын транспорт да корно озанлык министрже Александр Герасименкон Ю.Зайцевлан ушештарымыж почеш, автомобиль корнын тиде ужашыжым аварийым иземдыме шот дене кумдаҥдыме да ныл полосаным ыштыме. Регионым вуйлатыше тидым чын пунчал семын палемден.
Корным олмыктымо деч посна йолешке вончымо ужашыште стационар электроволгыдым пуышо устройствым шогалтат, тыгак тӱшка транспорт шогалме верым ыштат, увертарен подряд организацийын вуйлатышыже.
Ю.Зайцев трассыште шуко автомашинан кудалыштмыжым палемден да, тидым шотыш налын, пашан шырымжым иземдыде, транспортлан утыжым чарныде кудал эрташ йӧным ышташ темлен.
* * *
Волжский районышто кугу инвестиционный проектым илышыш пуртат.
Юрий Зайцев Приволжский посёлкыштат лийын. Тушто кызыт «Акашевский» сурткайык фабрикын комбикорма заводшым уэмден олмыктымо шотышто инвестиционный проектым илышыш пуртат.
Проектын акше – 769 миллион теҥге. Ончылгоч палемдыме почеш, завод 2023 ийын I кварталыштыже пашам ышташ тӱҥалшаш. Тыште кызыт 1-2 радам репродуктор-влаклан идалыкыште 80 тӱжем тонн кормам ямдылен кертше куатан ешартыш линийым шындат.
Ю.Зайцев лабораторийым, производственный корпусым да операторскийым ончен, вуйлатыше да пашаеҥ-влак дене мутланен.
«Акашевский» сурткайык фабрикын исполнительный директоржо Денис Гузевын каласкалымыж гыч, тений чумыржо 2,5 миллиард теҥгеаш эше ик инвестиционный проектым илышыш пурташ тӱҥалыт. Тиде районыштак верланыше Карай ял воктене идалыкыште 28,6 миллион штук инкубационный муным пуышо 2-шо радам репродукторым чоҥаш палемденыт. Проектым 2024 ий I кварталыште мучашлаш шонат. Тыге сурткайык фабрикыште идалыкыште чылаже 160 миллион штук инкубационный муным налыт. Тылеч посна проект эше 130 еҥлан у паша верым пуа.
«Инвестиционный проект-влак Марий Эллан моткочак кӱлешан улыт. Сурткайык фабрикын кузерак вияҥмыжым ужым. Тыгай промышленный предприятий-шамыч регионлан веле огыл, а чумыр эллан продовольствийым ситарат, у паша верым пуат, ялым вияҥдат», – палемден Юрий Зайцев.
* * *
Сентябрь гыч Приволжский посёлкышто илыше-влак сай вӱдым йӱаш тӱҥалыт.
Тиде жаплан тыште кызыт улшо чыла вӱд пучым иктыш ушышо водозабор пашам ышташ тӱҥалеш. Тудо суткаште 1000 кубометр вӱдым пуэн кертше куатан лиеш. Объектын акше – 83 миллион теҥге.
Волжский районыш миен коштмыж годым Марий Элым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Юрий Зайцев водозаборым чоҥымо шырымым терген да тиде объектын районлан моткочак кӱлмыжым палемден. Калык вӱдын ситыдымыжлан да начар качестван улмыжлан вуйым шиеш. Водозабор тиде ситыдымашым кораҥдышаш.
Кызыт объект 95 процентлан ямде, сандене тудым жапыштыже чоҥен шуктыдымо шотышто лӱдыкшӧ уке.
Волжский районым вуйлатыше-влакын ӱшандарымышт почеш, объект Приволжский посёлкышто илыше калыклан СанПин-ын йодмашыжлан келшен толшо йӱшаш вӱдым ситышын пуышаш.
Татарстан Республикын Инженер сеть-влакым капитально олмыктымо да энергийым аныклыше технологийлам вияҥдыме виктемжын тӱҥ инженерже Зульфат Гимадаевын увертарымыж почеш, паша «Яндар вӱд» регионысо проектым илышыш пуртымо кышкарыште шукталтеш. Проект дене келшышын, кок таве ден кок резервуаран вӱдым ямдылыме станцийым чоҥаш палемдыме.
Марий Эл Республикым вуйлатышын организаций да аналитике виктемжын уверже негызеш М.ИВАНОВА ямдылен
Tagged вода, волжский, зайцев, хозяйство
Лудаш темлена:
КУЧЕМЫШТЕ Марий Эл - 100
Ик ойыш шуын моштыман
21 сентябрьыште Марий Эл вуйлатыше Александр Евстифеев Йошкар-Олаште Киров-Строитель-влак уремлам ушышо корно кузе чоҥалтмым ончаш миен. «Марийскавтодор» акционер ушемын лудаш…
КУЧЕМЫШТЕ
Верысе правительствыште – вашталтыш
Марий Эл вуйлатыше Юрий Зайцев республикысе правительствын у структурыжым пеҥгыдемден. Тудын дене келшышын, исполнительный кучем органыште кок алмаштышлан шагалрак лудаш…
КУЧЕМЫШТЕ
У пачеран лийыныт
1 ноябрьыште Марий Элым вуйлатыше Юрий Зайцев Волжск олаште тулык йоча ден аварийный пӧртлаште илыше-влаклан у пачер сравочым кучыктен. лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30
АРХИВ
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
Июнь 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Ой, таче игечыже путырак йӱштӧ лие! Йӱдымат уремыште шылт да шолт шоктыш. Ала пушеҥге шелыште, ала эше иктаж мо?
Васлий кугызай таче йӱдым тыҥге да туҥге пӧрдыл лекте. Омо ыш тол. Кастене кужу жап плиташкыже олтыш гынат, пӧрткӧргӧ вашке йӱкшыш.
Тудо ӱмбаланже шокшын чиен, вуешыже упшымак упшалын возеш. Тыге ынде кунамсек шкетынак илыштеш.
Шоҥго кугызай волгалтмым ятыр жап вучен кийыш, чытен ыш керт, эркын кынеле, тулым чӱктыш, омса воктен кечыше тоштемше пальтожым шоҥале, коҥгамбачын тумышан портышкемжым волтыш, йолешыже чийыш.
«Ай, ракат, путырак сай!» Ала игечыже изыш лывырта?», - мане да коҥга воктеке тольо, тӱньыкым почо. Кастене ямдылен кодымо пужым плита кӧргышкӧ оптыш, чырам шеле, изыш кагазымат пыштыш, шырпым удырале. Кукшо чыра вашке ылыже. Тул кужу йылмыже дене пу моклакам авалтен нале. Плита воктене шокшо лие.
Васлий кугызай изи пӱкенжым шындыш, йывыртен тул ваштареш шинче. Кап-кылже ыраш тӱҥале, уремыштат ятыр волгалте, шоҥгыеҥ веселаҥе.
Чайгоркам мурыктыльо да кужу жап шокшо чайым йӱын шинчыш.
Тудын пенсийже уло, лу тӱжем утла налеш. ӱмыржӧ мучко кӱртньым левыктыме заводышто пашам ыштен.
Ынде кевытыште чыла уло, налметым нал, кочметым коч, оксат гына ситыже. А тудо ситара, эше аныклен кода. Вет колымо нергенат шоныман.
Шочмо ялыштыже шкетын манме гай улеш. Тыгай илышлан кугызай шке титакан. Ыле тудын чыла: олаште кок пӧлеман пачер, машина, мӱндырнат огыл гараж. Икшыве-влакат тудо олаштак иленыт, кум уныка шочын. «Баба, деда» манын курыжталыныт. Икте-весыштын шочмо кечыштым эртареныт. Южгунам йочасадыш уныка-влакым кова ден коча коктын вашлияш миеныт. Могай ямле пагыт ыле! Эх, могай! Тидым ынде Васлий кугызай кызыт веле умыла да йӧратыме Соняжым уэш да уэш шарналта…
Тудо кужу жап качымарий лийын кошто, кумло ийымат вончыш.
- Кунам сӱаным тарватена? – ачаже воштылалын.
- Уныка-влакым ужмо шуэш – ышталын аваже.
- Жап шуэш, чыла лиеш – вашештен Васлий.
Чынак тыге лие. Шошо вӱд коремла дене шорген йогыш да качымарий ышат шиж, кузе пушеҥге ужаргыш, мландӱмбалне пеледыш-влак кояш тӱҥальыч, ломбо ошеме. Уремыште шӱлаш лийдыме тамле пуш шарлыш. Тыге сабантуй пайрем толын шуо. Васлий олаште ила гынат, пайремлан, каныме кече годымат ялышке вашка. Ты ганат тыге лие. Павасола ялышкыже лу уштыш корным ошкылын огыл, куржынак колтыш. Шилов чодырам лекмеке, сабантуй эртарыме верышке шӱм вургыж ончышто. Чумыргышо калыкым ужат, кугун шӱлалтыш, ялже велке пуйто чоҥештен кайыш.
Пӧрт омсаште сура кеча, но Васлий сравочын вержым пала. Вашкен пӧрткӧргыш пурыш, корно деч вара мушкылто, пайрем вургемым чийыш, тывеч-тувеч шӧр ден киндым кочко, сабантуй олыкыш писын ошкыльо.
Мотор олыкышто калык рӱжга. Ик велне – тальян гармонь почеш мурымаш-куштымаш, вес велне таҥасымаш. Тыштак йоча-шамыч йывыртен курыжталыт. Кувавай-влакат олыкеш марий тувырыштым шаралтен веле шинчыныт. Кӧ кечшудым пурыштеш, кӧ кленча гыч пурам подылеш.
Игече шокшо, ямле. Трибуно воктене самырык калык чумырген, йот ял гычат толыныт. Пеледышан шовычым пидын, марий тувырым чийше мотор ӱдыр-влак шуко койыт. Нуно тыш-туш ончыштыт. Шинчаштым мотор каче-влак тӱшкашке виктарат. Кудыжо келша, кудыжо уке. Чиен шоҥалме вургемыштым шымлат, воштылын колтат. Каче-шамычынат шинчашт – мотор ӱдыр-влак велне.
Васлият калык коклаште канде тӱсан, тӱрлымќтувыран йот ӱдырым ужо. Ик гана ончале, вес гана, путырак келшыш. Йыштак шымлаш тӱҥале.
Чу, ӱдыр воктене иктаж каче огеш кой?
Тудо кужаш жап тышке-тушко ончышто.
- Мо кужу шӱян турняла вуетым пӧрдыктылат? – воштылале Виктыр йолташыже. Тудат олаште ила, пеш мӱндырнӧ, Свердловскышто.
- Тый ӱдыр-влакым ончал? – мане Васлий.
- Мыйын, олаште теве тыгай ӱдыр йолташем уло! – манын кугыварняжым ончыктыш Виктыр.
- Ай, тугаяк мо? Сай гын, молан ялышке от кондо? – йодо рвезе.
- Тудо марий огыл, руш ӱдыр. Шкеат палет, мыйын ачам ден авам огыт келше, - шӱлыкын мане йолташыже.
- Молан, рушат – ӱдыр, йӧратет гын, молан шылтет?
- Ачамлан кеч-кӧм конден пурто, но авам! Ой! - манын, кидшым рӱзалтыш Виктыр.
Ты жапыште марий тувырым чийше ӱдыр тӱшка трибуно воктеч, мурышо-куштышо калык велке тарваныш. Васлият нунын почеш ошкыльо. Калык шошо ага деч вара, сабантуй пайремыште кана. Илалше ӱдырамаш, пӧръеҥ-шамычат гармонь почеш мурен-мурен куштат, тавалтат. Теве ӱдыр-влак кандыра пунаш йӱксыла ийын лектыч. Канде тувыран ӱдырат ушныш. Васлий тудын ӱмбак шинча йӱлен онча. Шӱмжӧ лектын вочшашла тӧрштылеш. Тиде жапыште Виктыр йолташыже воктекыже тольо. Чыла информаций манметым ӱдыр нерген ойлыш. Пеледыш гай мотор ӱдырын лӱмжӧ – Соня. Толын тудо Свердловск ола гыч, пошкудо Васола ялышке, коча-коваж деке унала. Кевытыште пашам ышта, коло кум ияш. Марий вургемым чияш йӧрата, марлат пеш сай кутыра.
- Виктыр, тый гений, сыщик улат. Молан заводышто пашам ыштет? Тылат следователь лийман, - йывыртен мане Васлий. – Воктенже рвезе-влак огыт кой?
- Кузе уке, конешне темыныт. Тудо теҥгече веле толын. Васола ялын клубшо тӱкылалтын, так что дерзай друг, не спи – рушла мане Виктыр.
Васлий мом ышташ, кузе ӱдыр воктеке лишемаш ок пале. Теве клуб вуйлатыше, Григорий Александрович кидыш баяным кучыш, сылне вальс сем йоҥгалте. Самырык калык пеш вашке чумыргыш да ужар шудым тошкен, мужырын – мужырын кушташ лектыч. Рвезе иканат вальсым куштен огыл, уло вийжым поген, ӱдыр воктеке тольо.
- Тендам лиеш? – манын кугу копажым шуялтыш. Соня савырнен, Васлий велке ласкан ончале, пуйто тидым веле вучен - «Лиеш» - мане, вожылалын кидшым, рвезын кидыш пыштыш.
- Мотор ӱдыр, кӧ улыда? – рвезе пелештыш.
- Соня, - малдале, шыргыжале.
- А мый, Васлий, - ыштале ӱдыр воктене тошкештше рвезе.
Йол йымалне шудо кужу, сандене сылне сем почеш ни пӧрдын эрташ, ни мо, лӱмжылан тошкештыт. Васлий пӱжалтын лекте, сем кошартымым пыкше вучен шуктыш, ӱдырым кидше гыч кучен, пелкырак ошкыльо. Нуно пеш татун кутыраш тӱҥальыч…
Уремыште пытымеш волгалте. Шокшо чайым йӱмеке, шоҥгыеҥын капше ырыш. Пальтожым ишкышке сакыш, вуйжо гыч упшыжым налын кудалтыш.
Эҥыж варенет шке пашажым шукта. Тудо пакчажым кунамсек огеш ончо. Пакчаемышым пошкудо Миклайын эргыже, Вячик ден Настя шешкыже ончат. Пареҥгымат шындат, пел пакчашкыже шудым ӱдат. Кугызайланат пареҥгым, вареньым ямдылен пуртат. Путырак чечен, самырык калык. Пашам пеш чот ыштат. Ваш-ваш верештыныт, коктынат икгай улыт. Вольыкым шуко ашнат, ужалат, оксашке савырат. Таза-эсен лийышт.
Ой, ынде ял йыр – куралдыме пасу. Шудо – солымедым соло, вольыкым гын, ончыметым ончо, ит йогылане. Кертат гын, шудым ямдылен ужале. Чыла еҥжат тыге огеш керт, аракам йӱыт, перныл коштыт. Южгунам Васлий кугызай, кастене кужу жап лӱдын шинчылтеш. Омсам чот кылален пура, шке семынже шӱведа. Шоҥгыеҥ илышыште пеш кугу эҥгекым ыштыш гынат, Юмыжо тудым изыш перега. Теве пошкудылан поро еҥ-влакым пуэн. Настя тувыр-йолашыжымат мушкеш, малыме вержым эрыкта.
Кеҥежым, кӱпчыкшым, леведышым кудывечышке луктын, кече ваштареш опта. Пӧрт кӧргыжым йӱштӧ вӱд денат йыгалтен кода. Васлий кугызайын южгунам шинчавӱдшак лектеш.
- Ит шорт, кугызай, ит шорт, - манын, самырык ӱдырамаш ласкан вӱчкалта.
Васлий кугызаят нунылан полшаш тырша. Йоча-влакым эскера, корем тӱрыш комбигыштым ваҥаш лектеш да адакат ушыж дене эртыше жапышке пурен кая…
… О-о, кузе лие? А-а, уна ӱдырым йӧратен шындымеке, тудо кузе дыр отпускышкат лекте, Васола ялышке куржталаш тӱҥале. Раиса ден Павыл чот куаненыт. Вет марий ӱдыр, шкенан. Теве Виктыр руш ӱдырым кондынеже, садлан нунын дене кечын вурседылмаш. Чыла сай лие, чыла сай. Васлий кугу сӱан дене ӱдырым нале да Свердловск манме олашке шикшалте. Ава ден ача ялеш шкетынак шинчен кодыч. Нуно эрге ден шешкым кужу жап вучышт, ой кужу! Тугак вучен ышт шукто.
А Васлий кугу заводышто пашам ыштыш. Оньыкува ден оньыкугыза пеш поро лийыч. Соня денат пеш татун илышт, ӱдыр ден эргым йывыртен куштышт, илаш – пачер гыч пачерыш куснышт, уныка-влакат шочыч. Но ик кечын ватыже черланыш. Сулен налме канымашыш сай гына лекте, но мо лие дыр, кенета коленат колтыш. Васлийлан кугу ойго тольо. Сандене изыш подылашат тӱҥале. Эше «Перестройко» манмет илышым пужыш. Арака кевытыште вес ӱдырамашым вашлие. Шинчажлан тудо пеш самырык койо. ӱпшым кудыртен, тӱрвӧ чиялтыме, мыняр ияш улеш, палашат ок лий. Тудын Соняжат чатката, мотор чиен коштын, но тидын йылме керте, йылме. Витне тудлан, Васлий кугызай пеш чот кӱлеш лие.
- Добрый день, молодой человек, - ыштале палыдыме ӱдырамаш.
- Кому добрый, а кому нет, - мане Васлий.
- Че дают? – ок кораҥ.
- Че надо, то и дают, - пелештыш тудат.
- Ну и злюка ты, дедушка.
- Никак нет, ты ошибаешся, бабушка, - мане да Васлий арака кленчам помышышко шуралтыш, савырнен ошкыльо.
Эрлажым, саде ӱдырамашым, кинде кевытыште ужо, сайынрак ончышто. Шинчаже шем шоптыр гай, тудын ӱмбаке тӱткын онча.
- Че уставилась? – пӧръеҥ чытен ыш керт.
- Ниче, - мане да чыган вате гай ӱдырамаш Васлийым кидпӱан гыч нале, урем дене ошкыльыч…
А умбакыже чыла омо кончымыла лие. Кузе Полинам шке пачерышкыже кондыш, кузе пырля илаш тӱҥальыч, кузе икшыве, уныка-влак деч кораҥе, эсогыл сералташ миймыжымат пыкше гына шарна. Чыган гай ӱдырамаш керте, ой, путырак керте! Васлий кугызай кузе урем покшелан шинчен кодо, таче гына умылен шуктен. Адакат тудым Виктыр йолташыже эҥгек деч утарыш. Йӧра ялыште, ачажын да аважын пӧртшӧќ таза шоген. Ик шокшо кеҥеж кечын, Васлий кугызайын кугу сумкашкыже уло-уке тувыр-йолашыжым оптен, Павасола ялышке конден кодыш…
…Уэш тыгыде йӱран, пычкемыш пылан, чара пушеҥган шыже пӧртыльӧ. Арня мучко йӱр йога. Йӱр ден пырля – кочо шинчавӱд.
- Ох, окмакеш кодым, окмакеш, - манын, шоҥго Васлий йӧсын шӱлалтыш…
Эрлажым, Павасола ялыште «Васлий кугызайна колен колтен» шоктыш.
Кевыт воктене, манеш-манешым ойлышо ӱдырамаш-влак ятыр чумыргеныт. Ала тыгыде йӱр тӱҥалмылан чарналтен шогальыч.
- Э- э, Соняже ола шӱгарлаште, Васлийжым тышан тоят мо? – йодо ик вате.
- Тышан улде, конешне тышан, тушко шумеш огыт наҥгае ынде, - мане вес вате.
- Эх, Васлий, Васлий, тынарак окмак лият мо? Илаш ыле икшывет, уныкат-влак дене пырля.
- Икшывышт-влак толыт гын? – азапланат ӱдырамаш-влак.
- Толыт дыр, ачашт вет.
- Тиде ача, мом ыштыл пытарыш?
- Мом ыштен гынат, чыла эртен, тудым шарнаш ок йӧрӧ.
- Колышо еҥым ида вурсо, узьмакыште лийже.
Тиде жапыште йӱр кенет чарныш, йошкар кече ончале. «Илыза, шӱлыза, шокшо кечыйолемлан куаныза. Таче ты тӱняште иледа, эрлажым кӧќ пала?» - маншыла, Павасола ял ӱмбалне веселан шыргыжале.
З. Тимирбаева-Аршаш
1932 - 2020, Общественно- политическая газета Калтасинского района, учреждена Агенством по печати и средствам массовой информации Республики Башкортостан и ГУП РБ Издательский Дом "Республика Башкортостан"
Свидетельство о регистрации ПИ №ТУ02-01404 от 18 августа 2015 года. Главный редактор Акиев Виталий Аксяевич |
Волжск ола гыч Сотнур селашкыла кайыме годым Пӧтъялыш миен шуде пурла могырышто курыкыштыла чодыра коклаште ош-канде тӱсан черке торашкак коеш. Ончалат – да чылт сӱрет гай. Моткоч сылне. А тыште, тымык верыште, Казанский святитель, архиепископ Гурий лӱмеш черке верланен. Ты черкым иктышт Пӧтъял черке маныт, весышт – Азъял черке. Кеч-мо гынат тудо кок ялже дечат тораште огыл шинча: пасу гоч эртет да пушеҥге-влак коклаш шылше ты храмыш миен лектат. Таче тыште храм, трапезный, кумалаш мийыше-влаклан мален лекташ кок изирак пӧрт улыт. Черке воктенак, памаш деке кайыме корнышто бачышка Владимирын (тудын Алексей эргыже – черкыште старосто) суртшо да ончычсо бачышка Владимир Аллинын суртшо верланеныт.
Тиде черкым святой праведный Иоанн Кронштадскийын благословенийже да полшымыж дене 1896 ийыште чоҥеныт. Черке пелен церковно-приходский школ пашам ыштен, библиотеке лийын. Совет власть жапыште, юмын пӧрт-влакым петыраш да тушан тӱрлӧ учрежденийым почаш тӱҥалме годым, чодыра коклаште «шылын шичше» Свято-Гурьевский черкым нигӧ тӱкен, пудыртен огыл, тусо арверымат иктат тӱкен огыл. Ты черкыш шуко моло вер гыч еҥ-влак юмоҥа-влакым конденыт. Храм индеш ий веле (1937-1946) пашам ыштен огыл.
Окна гыч волгыдо пура
Ош чия дене чиялтыме да канде тӱс дене сӧрастарыме ты тошто пу храмыште тачат электричестве уке. Службым окна гыч пурышо волгыдо да сорта тул дене эртарат. Пуйто ожнысо жапыш пӧртылат… Тугеже айста черкыш пурена.
Капкам почын, тошкалтыш дене кӱзена, кӧргышкыла ошкылына. Йол йымалне пу гыч ыштыме кӱвар «йӱклана». Тыште юзо виян икмыняр юмоҥа уло. Иктыжым, святитель Гурийын юмоҥажым, Алтарьын пурла могырыштыжо вераҥдыме. Тудын ончылан шукын сортам чӱктат. Храмыште тыгак Юмын аван Седмизерный Смоленский юмоҥаже аралалтеш. Революций деч ончыч тиде святой образ Пӧтъял деч 35 меҥге тораште верланыше Казанский Богородицкий Седмизерный монастырьыште лийын. Тудым петырымеке, 1920-шо ийлаште тысе храмыш конденыт. Ойлат, ты юмоҥам храмыш пуртымеке да тудын ончылно молебеным эртарымеке, тиддеч тораште огыл верланыше курык тайыл гыч памаш вӱд шолын лектын. Ты юмоҥа дене 1999 ий гыч тӱҥалын, кажне ийын Волжский благочиний мучко крестный ход эртаралтеш.
Тиде тошто храмыш Волжский район гыч гына огыл, моло кундемла гычат еҥ-влак толыт: тошто черкыште нуно ласкалыкым налыт. Святой источникыште йӱштылыт.
Йӱштылалт лек да ласкалыкым нал
Святой источникше тыште кокыт уло. Шукерте огыл эше иктым почыныт. Ойлат, бачышка Серафимын памашыже ончычшым «Кӱан памаш» маналтын. Тудын шотышто посна преданий уло. Икана шинча чер дене чот орланыше йоча омыштыжо шоҥго кочайым ужын. Тудыжо икшывылан «Кӱан памашыште» шинчажым мушкаш кӱштен, вара тӧрланет манын. Изи йоча тыгак ыштен, да шинчаже корштымым чарнен. А омышто кӧм ужмыж нерген йодмеке, тудо храмыште Серафим Саровскийын юмоҥажым ончыктен. Тиддеч вара ты памаш преподобный Серафим Саровскийын лӱмжым нумалеш. Черкыш мийымеке, чылан гаяк тушко чывылталташ пурен лектыт. Черке гыч ты источник марте эше ошкылман. Источникыш пурен лекмеке, каплан чынжымак куштылгын чучеш. Южышт ойлат, памаш тӱрлӧ черым эмла. Черке деч кечывалвел-касвел могырышто Смоленский Юмын Аван памашыже йоген лектеш. Тушечат вийым пуышо вӱдым налыт.
Пӧтъял черкыште ныл пайремым кугун эртарат. 3 июльышто, 17 октябрьыште да 18 декабрьыште Святитель Гурий дене кылдалтше пайрем-влак да 10 августышто Юмын Аван Смоленский юмоҥажын кечыже палемдалтыт. Тыгодым уло республик гыч еҥ-влак тышке погынат. Поснак июльышто да августышто службышко моткоч шуко еҥ толеш. Йошкар-Оласе да Марий Элысе митрополит Иоанн шкежак службым эртара.
Чудотворный шем ырес
Черкыш пурымеке, вигак кугу шем пу ырес (фотошто) шинчалан перна. Ты ырес воктене Юмым сӧрвалет гын, Юмо сай сомылым ышташ йӧным пуа, тӱрлӧ чер да нелылык деч утлаш полша, маныт. Тудын историйже моткоч оҥай. 1925 ийыште ты ырес вӱд ташлыме годым Свияга эҥер воктене верланыше Исаково ялышке эҥер дене йоген волен. Тудым лач йоча-шамыч веле луктын кертыныт. Но Исаково селасе черкыште шурным аралыме складым, варарак клубым почмеке, 1950 ийыште ыресым Волжский район Моркыялысе черкыш конденыт. Тушто пожар лиймеке, ырес Пӧтъял черкыш логалын.
Черкыште паломник, турист-влак шукын улыт. Мемнан мийыме годымат машина-влак кушеч гына толын огытыл ыле: Моско область гыч тӱҥалын, Краснодар край марте.
Тыште пӧръеҥ монастырь лиеш
Пӧтъял черкын настоятельжылан шуко жап протоиерей Владимир Аллин шоген. Тудым да матушка Зинаидам храмын кудывечыштыже тойымо. Вара ты сомылым Владимир (Захаров) ача шуктен. Тудо черле улмыжлан кӧра кызыт службым эртарен ок керт. Ынде черкын настоятельжылан Волжский да Шернур епископ Феофаным шогалтыме. Черкыште богослуженийым Волжск оласе Никольский кафедральный соборын клирикше, иерей Алексей эртара. Кугу пайрем годым Феофан владыка шкежат толеш.
Епископ Феофаным (Андрей Данченков) 2017 ийыште Священный синодын пунчалже почеш Волжский да Шернур епископлан шогалтеныт. Тудо Рязань олаште шочын. ПТУ деч вара Рязаньысе духовный училищым, Моско духовный семинарийым тунем лектын. 1994 ийыште священник, вес ийынже монах лийын. 1998-2017 ийлаште Рязань областьысе Шацкий район Николо-Чернеевский пӧръеҥ монастырьыште игумен лийын.
– Пӧтъял кундемысе храм шотышто планна кугу. Святитель Гурий лӱмеш черке пелен пӧръеҥ монастырьым почаш шонена. Икмыняр корпусым чоҥаш палемденна: трапезныйым, паломник-влаклан шогалаш пӧртым, монах-влаклан илаш братский корпусым. Ондак тыште архиерейский подворье лиеш, вара монастырь статусым пуэна. Кунам чыла тиде лиеш, раш каласен огына сеҥе. Чылажат – Юмын кидыштыже. Шукерте огыл приходской погынымашым эртарышна, калык дене кутырышна, – ойла черкын настоятельже Феофан.
Кече почеш кече эрта. Вашке 10 август шуэш – Юмын Аван Смоленский юмоҥажын кечыже. Тугеже Пӧтъял черкыш калык адак рӱж погына. Кумалаш, Юмо деч прощенийым, тазалыкым, сай ончыкылыкым йодаш.
Ирина Степанова.
Э.Иманаевын фотожо-влак.
blog
lenta
pravoslavie
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
1. А, тый, палет, Сергей Чавайн сылнымут произведенийлаштыже калык ойпогым кучылтын? Сергей Григорьевич шкеже теве кузе воза: «Кастене кӱнчылам шӱдыраш але тӱрым тӱрлаш мемнан деке ӱдыр-влак толыт ыле. Кидпашам ыштат, мурат, туштым туштат, йомакым колтат. Моло ӱдыр коклаште Плагий лӱман ик ӱдыр йомак колташ путырак мастар ыле… Мый Плагийын йомакшым пеш йӧратен колыштынам, южгунам пелйӱд марте мален омыл. Тыгеракын калыкын мутшо сылне литературым йӧраташ туныктен».
2. А, тый, палет, тушто калык историйым нумалеш? Тушто гоч ме ожнысо шемер еҥын илышыжым, тунамсе жапыште кучылтмо ӱзгар-влакым пален налына. Мутлан, тумо дене писте коклаш ӱшкыж пижын, але кӱртньӧ ӱшкыж пу тӱкан – туштен ожно калык. Тиде сапондо дене шийыныт, шога дене куралыныт. Кызыт гын нине ӱзгар-влакым тоштерыште веле ужаш лиеш.
3. А, тый, палет, Сергей Григорьевич Чавайнын поэт лӱмжӧ кузе лектын? Сергей Григорьевич теве кузе воза: «1905 ийыште революций лие. Марий интеллигенцийын кумылжым тарватыш. Шукынжо марий улмышт дечын лӱдын, вожылын коштыныт гын, тунам марий газет, книга, литератур нерген мутланаш тӱҥалыныт. Тиде ийынак декабрь тылзыште Озаҥысе учительский семинарийын канцелярийыштыже ятыр ен погынен. Сылнымутан литература нерген мут лекме годым Владимир Алексеевич Мухин каласыш: «Мемнан коклаште почеламут возышо уло. Тек возышо шке почеламутшым лудеш». Тунам зал мучко «Ото» почеламут йоҥгыш. Колыштшо-влак ик жап нимом пелештыде шинчышт, вара мокташ тӱҥальыч. Кид гыч кидышке почеламут кайыш. Тылеч вара мыйын марий поэт лӱмем лекте», воза марий сылнымутлан негызым пыштыше.
4. А, тый, палет кӧм марий пӱртӱсын мурызыжлан шотлат? Александр Степанович Ятмановым (Мичурин-Азмекейым) марий пӱртӱсын уста мурызыжлан шотлат. Тудо пӱртӱсын моторлыкшо, сылнылыкше нерген ятыр книгам возен. Нунын кокла гыч «Чодырасе сӱан», «Тул воктене», «Пӱртӱс мурызо» да молат улыт. Шочмо кундемым йӧратымаш писательын возымо кумылжым эре вияҥден шоген. Тидыже кугу сар лоҥгаште лиймыже годымат рашын койын. Лач тиде жапыште прозаикын чоныштыжо пӱртӱсым чаманыме, аралыме кумыл утларак вияҥын. Кагазеш огыл, калык шӱмеш шке сылнымутшым Мичурин-Азмекей возен.
5. А, тый, палет, кушеч Иван Степанович Ключников- Палантайын шылтыме лӱмжо, але псевдонимже лектын? Шымлызе-влак кок умылтарымашым пуат. Иван Степановичын йӧратыме туныктышыжо Бобров лийын. А тудыжын кочаже Палантай лӱман лийын. Иван Степанович шке туныктышыжым пагален, шарнен, тудын тукымлӱмжым налын. А весышт Палантай псевдонимым, композиторын кугезе тукымжо дене умылтарат.
6. А, тый, палет, Олык Ипай лӱмеш премийын икымше лауретше лӱмым кӧ налын? Самырык-влакын Олык Ипай лӱмеш премийжын икымше лауреатше Валентин Колумб лийын. Колумб улыжат 39 ий илен. Валентин Колумб - марий литературышто веле огыл, тыгак чумыр сылнымутышто поэзий тошкалтыш дене пеҥгыдын ошкыл кӱзен.
7. А, тый, палет, «У вий» самырык-влакын ушемже кунам шочын? 1989–ше ийыште ончыл шонымашан марий интеллигенций марий республикыште калыкын ушемжым ышташ темлен. Тунам ятыр самырык писатель, журналист, шымлызе-влак «У вий» ушемыш чумыргеныт. А Ӱпӧ (Уфа) олаште марий клуб почылтын.
8. А, тый, палет, ончыч сӱаным могай жапыште эртареныт? Ожно сӱаным кенежым Петро кече (12 июль) дечын ончыч але вара эртареныт. Шукыжо годым шудо тургым дечын ончыч сӱаным модыныт. Тидым эше 1840 ийыште Александра Фукс возен. Лач 19 курымын кокымшо пелыштыже телымат, да моло пагытыштат эртараш тӱҥалыныт.
9. А, тый, палет, мо тугай «шелык»? Сӱаным эртарыме годым, ончыч шелыкым ямдыленыт. Тудым ныл лукын олымбал дене авыреныт. Тыгак тыште кок ӱстелым вераҥденыт. Ик ӱстелыште кочкыш-йӱышым шындылыныт, а вес ӱстелже воктене самырык куэм шынденыт. Куэ - у ешын, тӱзланымыжым ончыкта.
10. А, тый, палет, кунам марий кундемыште икымше гана парашют дене тӧрштеныт? Марий кундемыште икымше гана 22 июнь 1935 ийыште Обком комсомолын секретарьже Георгий Микин дене Йошкар-Ола комсмомол ушемын вуйлатышыже Николай Пирогов парашют дене тӧрштеныт. Лачак тиде кече дечын вара кундемыштына парашют спорт виянаш тӱҥалын манын каласен кертына.
11. А, тый, палет, марий артист-влак, Кугу Сар тулыш лектын, мыняр концертым Эл верч кучедалше–влаклан ончыктеныт? Кугу Сар жапыште марий артист-влак 1165 концертым салтак-влаклан бой-влак коклаште марий мурым муреныт, куштеныт. А марий кӱслезе Павел Тойдемар марий семым гына огыл, сар муро-влакымат шоктен.
12. А, тый, палет, марий ӱдырамаш кокла гыч кӧлан эн ондак калык артист лӱмым пуэныт? Марий ӱдырамаш артист кокла гычын калык артист лӱмым 1946 ийыште Прасковья Алексеевна Смирновалан пуымо. Тудо Куженер район Конганур ялеш шочын-кушкын. Марий кугыжаныш театрыште ыштыме жапыште 30 утла рольым чонен. «Саликаште» Саликан, Маринан роль-влакым модын. Анушын, Чачавийын образшым Н.Арбанын «Янлык пасетыште» почын пуэн. Островскийын «Кӱдырчан йӱрыштӧ» («Грозаште») Варвара лийын. 1941 ийыште Марий Элын сулло артистше лӱмым пуэныт. 1946 ийыште Марий Элын калык артистше лӱмым сулен налын.
13. А, тый, палет, Марий Элысе могай энер телымат огеш кылме? Марий Элыште нигунам Пемба энер огеш кылме. Молан манаш гын, тудын вӱдшӧ сероводородан.
14. А, тый, палет, мом «тияк» шомак ончыкта? Тияк – тиде кагаз-влакым возышо ен. 40- 50 ийлаште школ-влакым почеденыт. Йоча-влакым церковно-славянский да руш йылме дене туныктеныт. 18 курымышто марий-влак кокла гыч 20-30 тияк, 150 наре черке пашаен, 5-10 туныктышо тунемын лектыныт.
15. А, тый, палет, мом ономастика шымла? Грек шомак гычын кусараш гын, лӱмым пуымо усталык лиеш. Ономастика йылмын самырык да мотокоч писын вияҥ шогышо ужашыже. Тудо чыла тӱрлӧ лӱмым шымла, нунын значенийыштым (мом ончыктымыжым) да кузе лиймыштым умылтара.
16. А, тый, палет, Василий Степанович Столяров (Василий Юксерн) «Вӱдшӧ йога серже кодеш», повестьыште могай лӱмлӧ еҥ нерген возен? Василий Юксерн икымше марий академик Василий Петрович Мосоловын йоча годсо пагытше нерген серен. Тиде повестьым тӱрлӧ документ, материал негызеш возымо.
17. А, тый, палет, молан кудышто тӧрза, кӱвар уке? Ожно кудышто еш кумалтыш, тӱрлӧ йӱла-влакым эртареныт. Тиде верыште тӧрза (окна), кӱвар лийын огыл. Тулотымат тыштак ыштеныт. Пырдыж воктене олымбалым, ӱстелым вераҥдареныт. А кудо покшелне кугу подым вераҥденыт. Кудын шенгел ужашыште изи кудо лийын. Тыште кумалтыш йӱлам эртараш арверым араленыт.
18. А, тый, палет, молан марлан кайыше ӱдырым сурт гыч лукмыжо годым каче кум гана лупш дене пера? Ӱдыр ача-ава, кушмо сурт гычын вигак лектын огыл. Изишак торешланымым очныктен. Тидын годым каче, савуш деч лупшым налын, кум гана перен. Тиде ӱдыр дечын уда шӱлышым, кереметым поктен колташ ышталтын. Тыгак ӱдыр каче суртыш пурымекыже, ава-ачам пагалыше, марийым жаплыше, мутым колыштшо лийже манын ышталтын.
19. А, тый, палет, мом «беляк» шомак ончыкта? Посна айдемылан сай пашажлан ойырымо мландым беляк маныт.
20. А, тый, палет, Волжск ола кузе шочын? 1940 ийыште Волжск олам пашазе поселок гыч олашке савырыме. Тиде поселок Лопатино маналтын.
21. А, тый, палет, кузе «Салика» пьеса шочын? 1935 ийыште Марий педагогик институтын студентше Сергей Николаев, радиокомитетын йодмыжо почеш, «Кӱрылтшо сӱан» радио инсценеровкым шынден. Инсцинировка негызеш «Полатын сӱанже» пьеса шочын. Автор утларак йорло, тулык ӱдырын вержылан, тудын йӧратымашыжлан ойыраш тӱҥалын. Тыге «Полатын сӱанже» «Салика» пьесышке савырнен. 1936-1937 ийыште «Салика» музыкальный комедийым мучашлен. Театрыште икымше гана 30-шо ийла мучаште, 5-6 апрельыште 1938 ийыште «Саликам» сценыште шындат. Режиссержо Маюк-Егоров.
22. А, тый, палет, могай ийыште, могай погынышто «черемисым» марийыш вашталташ темлыме? 1918 февраль тылзыште Озаҥ олаште марий калыкын «Национальный областной» манме сьездышт пашам ыштен. Тыште Владимир Мухин (Сави) Совет кучемым моктен ойлен, полшаш ӱжын. Погын тыгакак черемис лӱмым вашталташ кӱштен, черемис олмеш марий шомакым темлен.
23. А, тый, палет, могай ийыште школышто Марий йылме дене туныкташ тӱҥалыныт? 30-шо ий гыч школыш коштшашлык икшыве-влак чыланат шочмо йылме дене тунемаш тӱҥалыныт. Кугыеҥ-влакымат лудаш-возаш туныктеныт.
24. А, тый, палет, икымше режиссерын лӱмжым? Икымше марий профессионал режиссерын лӱмжо Алексей Иванович Маюк-Егоров. Тудо Курык марийыште шочын кушкын. Кӧлан гына пашам ыштен огыл: чодыра заводышто, кермыч заводышто, кем ургызо, туныктышо да молат лийын. Марий студийышке тунемаш пурен. 1936 ийыште марий кугыжаныш театрыште режиссерын пашажым шуткаш тӱҥалын.
25. А, тый, «шымакш» нерген палет? Шымакш – 50 см кутышан, 20 см лопкытан ош кыне вынер ластык, кӱшыл мучашыже конус форман калпак гай. Вуеш тудо кӱмыж але портыш дене ыштыме калпакеш чикталтеш. Конус форман кумыж але портыш калпак чикталтеш. Конус форман кумыж але портыш калпак вуйвундеш шындалтеш да вуй име дене пенгыдемдалтеш. Шымакшын шенгел ужашыжым моторын тӧрлымӧ, ӱлыл ужашыжым тасма дене сӧрастарыме, тудын деч ӱлнырак ший оксам пижыктылме, а мучашыыштыже, кистычке гай ыштыме йолваш, тӱрлӧ тыгыде шерым чиктылме. Шымакш калпакат мотор тӱр дене сӧрастаралтын.
26. А, тый, палет, модыш калык историйымат рашемдаш полша? Акрет годым сонарзе, колызо але мланде пашаеҥ ӱшанен: тӱрлӧ семын модын, пӱртӱсын палыдыме вийжым шке могырыш савыраш лиеш. Мутлан, ӱярня вараште мучаш марте волен кертат - ӱмырет кужу лиеш; лӱҥгалтышыште кашта деч кӱшкӧ нӧлталалтат - шурно озым рӱж лектеш, кыне ден йытын кужу лийыт; чыве муно дене модат гын, шурнын пырчыже, кынен нӧшмыжӧ туто, шолдыра лиеш.
27. А, тый, палет, марий калыкын икымше композиторжо кӧ? Икымше марий композитор - Иван Степанович Ключников-Палантай! Тудо 1886 ийыште Кокшамарыште шочын. Палантай шуко йӱкан марий хорым чумырен. Тудын вуйлатыме хоржо Москошто хор-влакын Олимпиадыште марий муро-влакым сылнын йоҥгалтарен.
28. А, тый, палет? Пеледыш пайрем икымше гана кунам эртаралтын? Марий кундемыште пеледыш пайрем эн ондак Шернурышто, Косолопышто да Тошто Торьялыште 1920 ийын июньышто драматург Александр Конаковын вуйлатымыже почеш эртен. Йошкар-Олаште гын Пеледыш пайрем икымше гана 1923 ий 23 майыште эртаралтын.
29. А, тый, палет, Марий Элын сулло артист лӱмым кӧ эн ончыч сулен налын? Марий Элын сулло артистше лӱмым 1939 ийыште Иван Тарасович Якаевлан пуымо. Кӱчык жапыште Иван Тарасович репертуар актерыш савырнен, икманаш, чыла спектальлаште тудлан рольым пуэденыт. Мыскараче гыч тӱҥалын, шӱлыкан, кугу ойган роль-влакым чоҥен. Чылаже 150 наре образым калыклан почын пуэн.
30. А, тый, палет, «Акпатыр» икымше оперым кӧ возен? Икымше марий опера «Акпатырым » Эрик Никитич Сапаев возен. А те паледа, тудо ты кугу пашашке студент пагытыштак пижын. Леман лӱмеш Озаҥысе консерваторийыште диплом паша семын «Акпатырын» ужашыжым коммиссийлан колышташ темлен.
31. А, тый, палет, икымше марий балет могай? Икымше марий балетлан «Чодырасе легендылан» сӧрал семым композитор Анатолий Борисович Луппов келыштарен. Премьерыже 1973 ий 17 февральыште лийын. Тыгак Анатолий Луппов музыка историйыште эн ончыч духовой семӱзгар-влаклан: флейта, гобой, кларнет, фаготлан концерт циклым возен.
32. А, тый, палет, кушеч шочмо йылмынам шымлыме паша вияҥаш тӱналын? 1775 ийыште марий йылме дене икымше марий грамматика лектын. Тудо «Сочинения принадлежащие грамматике черемисского языка» маналтын. Грамматикын диалект негызше –чарламарий кутыртыш, кызытсе Йошкар-Ола говор. Грамматикым тӱрлӧ верла гыч лекше рвезе-влак Пуцек Григоровичын вуйлатымыже почеш возеныт, сандене тушо тӱрлӧ верласе мут-влак ешаралтыныт. Нунын коклаште 70 наре курыкмарий шомак (чылаже 1000 утла) уло.
33. А, тый, палет, кузе марий рвезе Йыван Кырлялан «Путёвка в жизнь» икымше йӱкан киносӱретыште Мустафан рольжым пуэныт? Шернур кындемысе Купсола ялеш шочын-кушшо Йыван Кырля кинотехникумыш тунемаш пурен. «Путевка в жизнь» кинолан тӱшка сценыште Йыван Кырляланат моло дене пырля модаш логалын. Эпизод тыге ышталтын: оролен шогышо рвезе-влак кушко моштен, тушко шылыныт. Лукыш, тошкылтыш йымак, печке ден яшлыклаш пызнен шинчыныт. Нуным тушеч шӱдырен луктыныт. Теве ик печке гыч монгол шӱргывылышан, тошто, лаптыртыше ӱдырамаш шляпам упшалше беспризорник вуйым лукто. Кунам чоян ончышо аҥысыр шинчан, чулым чурийже койылалтен, да эше шляпа дене, чыланат воштылаш тӱҥалыныт. А тудын «куку» манын, уэш шылмекыже, зал рӱжгӧ совым кыраш тӱҥалын. Вигак йодышташ тӱҥалыныт. «Тиде кӧ? Кушеч? Да вет тидыже «Мустафа».
34. 10 декабрьыште Тиште кечым палемдат. Молан лач тиде кечын? Шанчыпашаеҥ-влакын ойлымышт почеш, ты кечын Петербургысо книга кевытлашке икымше марий грамматикым ужалаш лукмо. Молан тиште кече манына? Тиште - тошто финно-угор шомак. Ондакше тудо «шӱдыр» мутым ончыктен. Вара кумалтыш ушемын палыже лийын. 20 ийлаште тиштын акрет годсо ыҥжым шарналтен, эсогыл буквамат «Тиште» манаш тӱҥалыныт. Тышечынак эше вес мутым шонен лукмо: тиштер- алфавит. 1990 ийыште тиде шомакым уэш шарналтеныт.
35. Ме шкенан ӱшаннам, веранам чимарий йӱла манына. Кугезына-влак «чи» мутым «яндар» шомак семын кучылтыныт. Мутлан чивӱд- яндар вӱд, Чисола - Яндарсола. Марий калык, шке йӱлажым тичмашнек арален коден.
36. Ынде тунемын улына, икымше почеламутлан сылнымутлан негызым пыштыше Сергей Григорьевич Чавайнын «Ото» почеламутшым шотлена. А икымше почеламут 18 курымышто савыкталтын. 1767 ийыште Озаҥыш Екатерина II толын. Тудо новокрещенский школышто лийын. Императрицан Озаҥыш толмо лӱмеш 1969 ийыште Петербургышто посна книгам луктыныт. Тиде книгаште новокрещенский школышто тунемше-влак шке шочмо йылмышт дене Екатерина II-лан 4 строкан моктем почеламутым савыктеныт. Сылныештарыме йӧным, рифмым, ритмым эскерен огытыл гынат, сылнымут произведений семын оҥай лийын.
37. Марий сылнымутлан негызым пыштыше Сергей Григорьевич Чавайн нерген шуко палена, колын улына. А паледа мо, кушеч тудын Чавайн псевдонимже лектын? Шке тукымлӱмжӧ Григорьев. Изинек шочмо калыкын ойпогыжым моткочак йӧратен. Марий калыкын «Йыланда» нерген тоштыеҥын легендыжым поснак йоратен. Тиде легендыште марий калыкын Иван Грозный кугыжалан Озаҥ олам сеҥен налаш полшымыжо нерген ойлалтеш. Марий-влакын отрядшым Йыланда вуйлата. Тудын йолаташыже-влак Мустай дене Чавай лийыныт. Тыге сылнымут герой деч псевдонимым налын. Варажым гражданскийышкат савырнен. Пелашыжат Чавайн лиеш. Тыге Чавайн тукым шарлен.
38. Кызыт финно-угор калыкын илыш йӱлажым, йылмыжым, тӱвыра, да сымыкытышыжым ятыр шанчызе шымла. А те паледа, финно-угор калыкым икымше гана финн шанче, йыр тӱням савырнен коштшо, Матиас Александр Кастрен шымлаш тӱҥалын. Тӱня мучко коштмыжо годым чылаже 20 йылмым шымлен, южо йылме дене мутерым луктын. 1845-ийыште «Элементарная грамматика черемисского языка» пашам луктын. Тудо латынь йылме дене Финляндйиыште савыкталтын.
39. Марий Эл пӱртӱслан моткоч поян. Марий кундем гӱжлен шогышо чодыра дене гына огыл, яндар, йоргыктен йогышо эҥер, да шинчыше вӱдланат поян. Шочмо вер-шӧрыштына 200 утла ер да 470 эҥер уло. Икмыняр эҥер, Европын ик эн яндар вӱд радамышке пурат. Нунын кокла гыч- Кугу Какшан.
40. Курык марий «Салымсола» калык мурым моло финн-угор калыкат йӧратен мура. Тиде ик эн тошто муро. Тудым тиде ялынак шочышыжо Антон Иванович Иванов 1914 ийыште сарыш кайымыже годым возен коден.
41. Тидым палаш оҥай. Марий ӱдырамаш кокла гыч партсьездыш икымше Курыкмарий район Цыганово ял гычын Евдокия Ивановна Изотина каен. Тудо 1930 ийыште эртаралтше 16 погынын делегатше лийын. Тунамак тудым СССРын рӱдӧ сайлыме комитетыш ойыреныт.
42. Марий кокла гычын кӧ эн ондак депутат лийын шонеда? Екатерина II-ын чумырымо «Уложенный» манме комиссийын членже-влак лийыныт: Озаҥ уездысе Кугу Кетек ял гыч Петр Иванов, Чарла уездысе Морко ял гыч Чемекей Ишпаев, Урал кундем Кунгур уездысе Кушыл Туша ял гыч Тиляк Денисов, Пошкырт вел кызытсе Краснокам районысо Бӓрдӓш ял гыч Яким Беков.
43. Марий кокла гыч Совет Союз герой лӱмым Мари-Турек Косолоп эргылан Сергей Суворовлан эн ондак 31 март 1943 ийыште пуэныт. Талешкын илышыже да чапше нерген Дмитрий Орай «Чолга шӱдыр» книгам возен.
44. Марий калык кугу сар тул йӱлаш тӱҥалмыже годым, ик вийыш ушнен. Тылыштат фронтлан полшеныт, сарышкат шке кумылын каеныт. А тый палет, кугу сарыште патырлыкым да тале улмым ончыктымылан Совет Союз Герой лӱмым Марий Эл гыч сарыш кайыше 36 сарзылан пуымо. Тушеч 18 еҥже марий.
45. Кӱшыл шинчымашым эн ондак Яков Андриянов налын. Тудо эше 1801 ийыштак Озаҥ юмынйӱла академийыште тунемын.
46. А, тый, палет, кушеч шыргыкташ, йоргыкташ, чожгаш, рӱжгаш, пырткаш, лаптырташ мут-влак лектыныт? Тиде глагол-влакым оҥартыш мут-влак ыштеныт. Оҥартыш мут- марий йылмын сӧрал ойыртемже. Супле ошкылым Валериан Михайлович Васильев ыштен. Оҥартыш мут гыч глаголым ышташ лиймым ончыктен. Йыж - йыжгем, соптыр - соптыртатем, йылдыр- йылдыртатем, сияк- чияклем, тап- таптем, кӧлт - кӧлткем, лор - лоргыктем.
47. Кумдан палыме писатель Валентин Колумбын фамилийже молан Колумб? Теве Валентин Колумб руш поэт Старшиновлан возымо серышыштыже тыге умылтара: «Ала-могай святойлан кӧра ачамым Христофор манын лӱмденыт. Тудо сайын тунемын. 4 классым моктымо лист дене пытарен. Сайын тунеммыжлан, учитель Декин олмеш Колумб фамилийым налаш темлен».
48. А, тый, палет, 1720-40 ийлаште кугыжаныш кӱштык почеш тынеш пурышо марий-влаклан яра вургемым, йолчиемым, оксам пуэныт. Ӱдырамаш-влаклан 50 ыр гыч 1 тенге марте, пӧрьеҥлан гын теҥгеат пеле марте. Поян-влаклан ший ыресым, а нужнараклан вӱргене ыресым пуэныт. А уло еш тынеш пурен гын, юмооҥам пӧлекленыт. Тыгак тынеш пурыдымо марий-влак ик ялыште моло дене пырля илен кертын огытыл.
49. А, тый, палет, молан шорыкйол пайрем маныт? Шанчыпашаеҥ- влак ойлат, финно-угор калыкын «шочйол», «шарта», «шоч». «Шач» - тиде причастийын кӱчык формыжо «шочмо» мутым ончыкта, а «йол», «йыул», мут-влак финн-угор калык йылмыште ийым ончыктат. А марий калыкын ожно тиде пайрем «Шочшо у ийым» ончыктен. Илен толын шорыкйол маналташ тӱналын. Вет ожно шорыкым пеш пагаленыт. Шорык межым пуа. Тудын дене носким, пижым пидыныт. Шорык коваште дене ужгам ургеныт. Шорык шыл пеш пайдале да тутло. Шорык йолым кучен мужедыныт.
50. А, тый, палет, Шорыкйол деч шым арня вара, Кугече деч кандаш арня ончыч Ӱярня пайрем тӱҥалын. Тиде пайремыште посна верым имне дене коштмаш налын шоген. Тидын дечын ончыч ял йыр кече почеш кудалышт савырненыт. Имньыштым той шлея, пӱгыштым тасма да кум оҥгыр дене сӧрастареныт. Куштылго терыште гармонист, шӱвырзӧ, кӱслезе шинченыт, да весела мурым муреныт.
51. А, тый, палет, мо тугай тӱвыт кече? Семык пайрем арняште, изарнян тӱвыт кечым палемденыт. Кече лекмеш мончаш пуреныт. Но тиде кечын мончаш пурымо йӱлаже шке шотан лийын. Тидын годым кум вер гыч вӱдым налыныт: эҥер, памаш да таве гыч. Коҥгашкат шолыштмо пу дене олтеныт. Эсогыл кырыме выньыкшымат тӱрлӧ пушеҥге гыч воштырым налыныт. Выньык дене кырымышт годым тыге ойленыт «Нылле ик тӱрлӧ воштыран выньык дене шымлу шым тӱрлӧ осалым, шӱкшакым, лавырам поктен колтем». А эше тӱвыт кече эрдене самырык-влак «сӱмыраш» лектыныт. Аньык варам нумал каеныт, капкам пу сорым дене чаракленыт, монча тӱньыкым петыреныт, да моло семынат орадыланеныт.
52. А, тый, палет, сӱрем йӱла пайрем посна ойыртемалтше. Кумалмаш дечын вара самырык рвезе-влак пасушко азыреным покташ каеныт. Тыште осал вийым, шӱкшӧ мардежым, осалым ял мучко имне дене поктен кудалыштыныт. Тидлан каче-влак солам кучен, чыла ӱзгарым, оралтым кырен коштыныт.
53. А, тый, палет, ожно марий ешыште йочам мончаште ыштеныт. Аза шочмеке, вӱдыш ший оксам пыштен, йочам мушкыныт. Ший - илыш волгыдылыкым, поян илышым, да осал дечын арален шогымашым ончыкта. Тылеч вара йочам, ачажын йӧратыме икшывыже лийже манын, тудын тувырешыже пӱтыралын пӧрт коҥга ӱмбак пыштеныт.
54. А, тый, палет, сӱан дечын вара посна йӱла уло «ончылым йӱмаш» маналтеш. Ончылым йӱаш комбым але вес шулдыран кайыкым налыныт. Тиде йӱла тулар-тулаче, родо, пошкудо дене палыме лияш ышталтун.
55. А, тый, палет, ончыч марийым черемис маныныт? А кушеч тиде шомакше? Марийын тыгай лӱмжӧ моло пошкудо калык йылмыштат аралалтын. Чуваш- сярмыс, татар-чирмыш, руш йылмыште черемис. Тиде мутын шочмыжо нерген тӱрлӧ ой уло. Шомакын «мис» ужашыже - айдеме манмым ончыкта. Эстон, финн йылмылаште миес. Тугеже икымше ужашыже могай улмыжым ончыкта. Сарзе, эрвел, чодыраште илыше да тулеч молат. Но утларакше чодырасе айдеме ой келшен толеш?
56. А, тый, палет, марий кундемыштына эн тошто олалан могай ола шотлалтеш. Мраий Элын эн тошто олажлан Козьмодемьяск ола шотлалтеш. 1583 ийыште шошым да кеҥежым эртыше поход годым руш-влак Козьмодемьяск крепостьым чоҥеныт.
57. А, тый, палет, эн кумда ерлан- Яльчик ер шотлалтеш. Тудо Юл кундемыште верланен. Тудын кумдыкшо 150 наре гектар. А келгытше 35 метрыш шуэш. Лопкытшо 2 меҥгат лиеш. Яльчик ер поргемалтше лийме шот дене лийын. Ӱмбач очнымаште чуяка, а серже тура.
58. А, тый, палет, молан марий-влак пошкырт мландыш куснаш тӱҥалыныт? Шанчыпашаен Ксенофонт Сануковын палемдымыже почеш, Юл воктенысе марий калык Кама, Урал воктек, Башкир Мландыш кугу амал деч посна пеш ожнак каяш тӱҥалыныт. Марий-влакын Руш кугыжаныш ушнымекышт, тыгай куснылмаш палынак кугемын. 18 курым тӱҥалтыште йозакым тӱлышӧ марий-влак Башкир мландыш тӱшкан куснаш тӱҥалыныт. Тидлан тыгай амал-влак лийыныт:
- Казналан йозакым кинде да окса дене тӱлымӧ кугемын;
- Мӱй да умыла дене тӱлымӧ оброк кугемын;
- Умдырым, янлыкым, колым кучымылан оброкым палемденыт;
- Вакшым кучымылан, налме–ужалмылан, чий веран калыкын кумалме вержылан, сӱанлан, омытам ташалымылан оброкым тӱлыктеныт;
- Руш олам, орым (крепостьым) чоҥаш виешленыт;
- Неле чодыра пашашке поктылыныт да тулеч молат. Кугу куснылмаш-влак 1707-1712 ийыште эртеныт. Тӱшкан, уло ешге, тыгак шкетынат, уло ялге, родо-тукымге, чыла вольыкым, погым налын, неле илыш деч куржыныт.
59. А, тый, паллет, марий калыкын кугезе сомылжо - мӱйым чодыраште погымаш лийын? Тошто йӱла почеш мӱкш ончымо сомыл вотчина семын тукым гычын тукымыш вончен. Чодыраште кажне мӱкшызӧ шке мӱкшан пушеҥгыжым палыж дене - тамгаж дене - палемден. Тыгай пушеҥге илыме вер деч шуко прашкалан тораштат лийын кертын. Варажым мӱкш ешым омарталашкат кусареныт, илыме вер деке лишкырак вераҥденыт.
60. А, тый, палет, марий кундемыште улшо эн кужу эҥерым? Марий кундемын эн кужу эҥержылан Изи Какшан шотлалтеш. Тудын кужытшо 219 меҥге. Юл энер мемнан кундемыште 155 меҥге йоген эрта, а Кугу Какшан 158 меҥге. Палемдыман, Изи Какшан Юл вӱдын игеэҥержылан шотлалтеш.
61. А, тый, палет, марий кундемыште икымше черкым могай курымышто чоҥаш тӱҥалыныт? Икымше черкым 17 курымышто 1625 ийыште курык марий кундемыште Изи Йынгы энер воктене Спас–Йынгы черкым чоҥеныт.
62. А, тый, паллет, руш император кокла гыч кӧ Юл кундемын вӱдшым тамлен да мокталтен каласен? Павел I кугыжа Озаҥ олашке Козьмодемьяск гоч кайымыже годым, Юл вӱдым тамлен да каласен: «Теве тендан вӱддам йӱам. Тамле тендан вӱдда».
63. А, тый, Марий Элыште верланыше эн келге ер нерген палет? Марий Элысе эн келге поргемалтше ерлан Зрыв, але Табашино шотлалтеш. Тудын келгытше 53 метр. Чылаже 24 гектарым айла.
64. А, тый, палет, «лужа», «Лужавуй» шомак-влак мом ончыктат? Лужа - ик верыште пырля илыше икмыняр родо-тукымын ушемже лиеш. Акрет жапыште тукым-влак коклаште чоткыдо кыл лийын да нуно лужашке (родо–тукым ушемыш) ушненыт. Эсогыл тыге возен кодымат уло: «Ик кундемыште марий-влакын кок шӱдӧ тукымышт да латкуд лужашт лийын». Лужан эн кугу еҥже лужавуй лийын.
65. А, тый, палет, «шаге» шомак мом ончыкта? Кӱсотысо кумалмаште онапу пелен вичкыж уала дене ӱстелым келыштарат. Тиде ӱстелым шаге маныт. Шагышке мӧнгӧ гыч кондымо тичмаш киндым, мелнам, кышалым, моло кочкышым шындылыт, шыште сортам чӱктеныт да ваштарешыже шогалын кумалыныт.
66. А, тый, палет, Шкетан лӱмеш марий кугыжаныш драм театрлан Шкетан лӱмым кунам пуымо? Ноябрь тылзын 1948 ийыште Марий АССР-н министр ушемжын пунчалже почеш Марий кугыжаныш драмтеатрлан марий сылнымут классикын, драматургын – Яков Павлович Майоров –Шкетанын лӱмжым пуымо.
67. А, тый, палет, Майоров-Шкетан мыскара «Ече» ойлымаштыжым чын лийше илыш событий гыч возен? 2 февральыште 1936 майыште Горький олаште 7-ше ударник-колхозник-влакын сьездышт эртен. Кум тӱжем делегат Горькийыш ече дене миеныт. Марий автономий гычын 500 еҥым ойырымо. Ече дене бригадир, доярка, передовик ял озанлык пашаеҥ-влак миеныт. Корнышто 10 кече лийыныт. Чылаже 300 менгым эртеныт. Лач колхозын ончылеҥже-влакын икымше гана Горький олашке ече дене мийымыштым ончыктен.
Наташа Пушкина
85
1
2
3
4
5
(голосов: 4)
Автор: lifeway | Дата: 20 января 2009 | Просмотров: 32 Коментарии: 0
Для того чтобы написать комментарий к этой новости, пожалуйста, нажмите сюда.
Уважаемый пользователь, перед тем как отправить свое сообщение, пожалуйста, проверьте его на наличие пунктуционных и орфографических ошибок.
Текст без ошибок читать гораздо приятней и удобней.
Дорогие спамеры! Все внешние ссылки в комментариях закрыты тэгами NOINDEX и NOFOLLOW. Давайте проявлять благоразумие и не тратить свое и наше время. |
Организмлан вӱдын мыняр кӱлмыжӧ южын температуржо да вӱдыжгылыкшӧ дене гына кылдалтын огыл, пашан нелытшымат шотыш налман. Физический пашам ыштыме годым 4 литр марте вӱдым йӱман, а чот шокшышто тыршаш логалеш гын, 5 литр нарат.Кече йымалне чот неле пашам шуктымо годым организмлан суткаште 6-6,5 литр наре вӱд кӱлеш.
Южгунам вӱдым шагалракат але, мӧҥгешла, шукыракат йӱман. Гипертоний дене орланышылан таза еҥ наре йӱман огыл, давлений кенета кӱзен кертеш. Верге чер-влак: верге ситыдымаш, гломерулонефрит, фосфатурий – улмо годымат вӱдым шагалрак йӱман. Черле вергылан организм гыч вӱдым лукташ неле, садлан утыжо организмыште погына, тыге айдеме кӱпна, шӱмлан уто нелыт возеш.
Йӱмӧ шумо годым яндар вӱдым але шере огыл ужар чайым йӱаш тыршыман. Пӱжалтме годым организм гыч шинчал да микроэлемент-влак каят. Нуным уэш ешараш манын, южгунам изиш шинчаланрак вӱдым, минеральный щелочной вӱдым, нугыдо огыл шӧрым, тувыртышвӱдым, витаминан напиткым, кислородно-белковый коктейльым йӱаш пайдале.
lenta
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Россий Пенсий фондын Марий Элысе пӧлкажын специалистше-влак ӱдыр-рвезе-влакын пенсий, финанс, социальный грамотность шотышто шинчымашыштым келгемдат.
Тыгай информационный кампанийым 2011 ий годсек эртарат. Пенсий фонд ты пашалан «Все о будущей пенсии» тунемме пособийым лӱмынак ямдыла да савыкта. Тыгай кампаний идалык мучаш марте шуйна. Специалист-влак республикысе колледжлаште, вузлаште, чыла районысо школлаште пенсий теме дене кылдалтше урок-влакым эртарат, лекцийым лудыт.
Ӱдыр-рвезе-влак Российыште пенсий системын ыштылтме историйже, кызытсе жапысе пенсий законодательстве, ончыкылык пенсийын кугытшын кузе вашталт кертмыже, пенсийыш страховой взносым кузе кучен кодымо, «ош» пашадарым налме да моло нерген пален налын кертыт.
Пенсий грамотность шотышто икымше урокым Россий Пенсий фондын Марий Эл Республикысе пӧлкажым вуйлатышын алмаштышыже Игорь Захаров Йошкар-Оласе 11-ше №-ан лицейыште тунемше-влаклан эртарен. Нунылан экскурсий лийын, инфомат дене палымым ыштыме, тыгак клиентский службын цифровой зоныжын пашам кузе ыштымыж нерген палдарыме.
lenta
photo
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
манеш газетнан тачысе унаже, кум шочшан ача Сергей Спепанов. Ик ий наре тудо Таджикистаныште контракт почеш служитла. Шукерте огыл шочмо кундемыш каналташ толын каен.
Морко район Кокласола ялын эргыже тысе школ деч вара Оршанке педколледжыште физкультурым туныктышылан тунем лектын. 2012 ийыште Советский район Роҥго села гыч Наталья Васильевам марлан налын. Еш пыжашыштым нуно Сергейын шочмо кундемыштыже погеныт. Икмыняр ий ача-аван суртыштышт илымеке, самырык еш Йошкарэҥер ялыште тоштырак пӧртым налын. Самырык суртоза изинек пашаче кушкын, ӧрдыж кундемыш чоҥымо пашаш коштмыжат шукылан туныктен. Сандене икмыняр жап гыч пӧртым ачален, кок шочшан еш у верыш илаш куснен. Сергей ӧрдыж кундемыш пашаш коштын, пелашыже сурт сомылым тӧрлен, пакчам кучен, йочам ончен. Мӧҥгыжӧ каныш кечылан толмыж годым Сергей лым лийде эре пашам ыштен: мончам, гаражым чоҥен. Кумшо йоча шочмеке, самырык пӧръеҥ Таджикистаныш кум ийлан служитлаш каяш шонен пыштен.
– Сергей, контракт почеш служитлаш каяш шонымаш кузе шочын?
– Шарнем, пошкудем Геннадий Фёдорович Прокофьевын формо дене тыйым ужам манме шомакшым. Но 2011 ийыште срочно службо деч вара, армийыш пӧртылаш шонымаш йомо. 2013 ийыште МВД-н структурышкыжо пашаш пураш документым погаш тӱҥальым. Но тунам шот ыш лек. Вара эше икмыняр жап гыч УФСИН-ыш йодмашым возенам. Но шинча начаррак ужмылан кӧра тушкат пурен кертын омыл. Шинчалан операцийым ышташ да пел ий гыч толаш темлышт. Мый тыгак ыштышым. Операций деч вара медкомиссийым уэш кеҥеж пытымылан гына эртыман ыле. Тиде жапыште Таджикистаныш служитлаш еҥ-влакым погат манын уверым колынам. Тылеч ончычат тушко каяш йодмашым возенам, но ачамын самырык годым ыштыме йоҥылыш пашажлан кӧра налын огытыл. Ачам ош тӱня дене чеверласен, сандене ондакысе документше-влакым архивыш кусарыме.
Тыге Морко рӱдӧ эмлымверышке медкомиссийым эрташ кайышемла, ала-можо мыйым военкоматыш пураш таратен. Ала кертам, ала уке шонымаш дене Таджикистаныш колташ йодым. Военкомат пашаеҥ вигак Йошкар-Олаш йыҥгыртыш да ик-кок минут гыч вашмутым пуыш, медкомиссийым эрташ каласыш. Тыге пошкудем Геннадий Фёдоровичын мутшо шукталтын.
– Тугеже, медкомиссийым эртымек, вигак Таджикистаныш колтеныт?
Контрактный службыш кайыме деч ончыч ик тылзе подготовкым эртыман. Тиде жапыште физический да моральный ямде улмым ончыктыман. Вара тушто колташ але уке иктешлымашым ыштат. Тиде жапыште кумыл уло гын, увольненийлан рапортым возаш лиеш. Мый Елань олаште подготовкым эртенам, тиде жапыште тыгай шонымаш лийын огыл. Тарваненам гын, умбакыже кайыман.
– Молан лач Таджикистан?
Каенам выслугылан кӧра. Тушто ик ий кум ийлан кая. Кызытсе пенсионный реформылан келшышын, 65 ий марте пашам ыштыман. Контрактный службо дене каяш гын, поснак Таджикистаныш, пенсийыш ондакрак лекташ кугу шӱкалтыш лиеш. Шым ий служитлымеке, пенсийыш лекташ йӧн уло.
– Мӧҥгыштет пелашет да кум шочшет кодыныт. Тыгай тора верыш каяш ямдылалтме годым чонлан йӧсӧ лийын, очыни?
Эн ондак, тушко каяш шонымаш шочмеке, садикте лийын. А вара каемак манын пален налмеке, шоналташ логале: ала каяш, ала кодаш.
Икымше верыште, мутат уке, еш лийын. Но кызытсе илышыште республик деч умбак кайыде, кугу оксам ышташ ок лий. Кушто-гынат пашам ыштыман, йоча-влакын ончыкылыкышт нерген шоныман. Тылеч ончыч мый Озаҥ ола воктене оптовый пазарыште охраныште икмыняр ий пашам ыштенам. Вахте дене кудалыштынам: кок арня пашаште, кок арня мӧҥгыштӧ. Тушто паша неле, ныл шагат эр гыч йӱд марте йол ӱмбалне шогыман. Тыгодым тазалык начарештеш.
Таджикистаныш каяш йӧн лекмеке, эн ондак пелашем дене каҥашенам. Тудо мыйым вигак умылыш, чараш ыш тӱҥал. Контрактник-влак кокла гыч шукын ешыштым пеленышт наҥгаят. Туге гынат, контрактный службыш кайымеке, ешым пелен вигак наҥгаяш огеш лий. Можым, кузежым эше от пале. Икшыве-влакым кум ийлан вес элышке, вес йылме дене кутырышо, вес тӱняумылымашан калык коклаш наҥгаяш шонымаш вашке йомо.
– Таджикистаныш миен шумек, могайрак кумыл лийын?
Морально чот неле ыле. Поснак кум тылзе. Еш тушто, тый тыште. Чон коржеш, кӱрыштеш… Жап чыла эмла, маныт. Тунем шуым, пеҥгыдемым. Йочам-влакым 10 тылзе ужын омыл. Тиде жапыште пелашем икшыве-влак дене ача-аваж воктеке, Роҥго селаш илаш кусныш. Тушто паша верат уло, йоча-влакым йочасадышке изи ийготанымат налыт. Кӱлеш годым эҥертыш эре воктенак. Шукерте огыл Роҥгышто шке суртан лийна. Кугуракше, Вика, шыжым Ӱшнӱр школыш икымше классыш тунемаш кайыш. Аксар ден Арслан эргым-влак йочасадыш коштыт.
– Тушко кайыметлан от ӧкынӧ?
– Уке. Марий калык ойлымо почеш, пӧрт гыч лектын, кужу корнышко тарванымеке, мӧҥгеш савырнен пураш ок лий.
lenta
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
15-18 сентябрьыште Озаҥ олаште «Добро.Конференция» эртен. Тушко Российысе чыла волонтёр толкынын еҥже-влак ушненыт.
Нуно «Добро.Центр» франшизмын ужашыже лияш кумылыштым ончыктеныт. Тудо волонтёр ушемын ик системыжым ышта да добровольчествын сай практике пашажым шаркала.
Конференцийыш 500 утла еҥ погынен. Тушто икмыняр площадке пашам ыштен, стратегический сессий-влак эртеныт. Мутлан, «Возможности системы ДОБРО.РФ для Добро.Центров» стратегический сессий, вузышто волонтёр-студент-влак дене кузе пашам ыштыме, пеҥгыде сообществым кузе ышташ лийме да моло нерген каласкаленыт.
Марий Эл гыч тушко вич еҥ миен. Нунын кокла гыч иктыже – Йошкар-Олаште шочын-кушшо, ПГТУ-што механик да машиностроений факультетыште магистратурышто тунемше, ПГТУ-н студентше-влакын волонтёр организацийыштын лидерже Дарья Макарова:
– 2016 ий годсек волонтёр пашам шуктем. 2019 ийыште лидер лийым. Волонтёр паша дене кылдалтше тӱрлӧ конкурсышто сеҥышыш лектынам, таумут-влакем шагал огытыл. Тыгай конференций улмо нерген тений гына пален налынам. Тушко мый икымше гана миенам. Мылам чылажат келшен. Вес регионла гыч толшо-влак дене мутланаш, опытым икте-весе дене пайлаш сай йӧн ыле. Площадкылаште спикер-влакын ойлымыштым колышташ оҥай лийын.
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Марий Элым вуйлатыше талантан йоча-влаклан регионысо рӱдерын попечитель советын икымше заседанийжым эртарен.
«Волгенче» – у тунемме рӱдер лач тыге маналтеш. Тудын тӱҥ шонымашыже – самырык-влакын юмын пуымо моштымашыштым вияҥдаш йӧным ышташ. Каласыман, тыгай рӱдерым регионым вуйлатышын кӱштымашыже почеш почмо. Юрий Зайцев ик гана веле огыл палемден: регионышто илыше кажне йоча шке моштымашыжым ончыктен да вияҥден кертшаш, а кучемын задачыже – нунылан тидым ышташ полышым пуаш.
«Рӱдерым, «Талант да сеҥымаш» образовательный фондын опытшылан эҥертен, «Образований» национальный проектын «Кажне йочан сеҥымашыже» федерал проект почеш ышталтын. Тудо тиде направлений дене республикыште тӱҥ организатор да координатор лийшаш. Талантан молодёжь республикыштынак кодшо да кундемнан вияҥдыже манын, кучемын еҥже да наставникше семын ме чыла ыштышаш улына», – каласен регионым вуйлатыше
Рӱдерын пашажым виктарыше попечитель советыште – тудыжым Юрий Зайцев шкак вуйлата – «Талант да сеҥымаш» фондын «Сириус» тунемме рӱдержым вуйлатыше Елена Шмелёва да кучемын, промышленный предприятий, вуз-влакын еҥышт улыт. А рӱдерым вуйлаташ Елена Филипповалан ӱшаныме.
«Пашада шуко лиеш. Пырчым лукмо лончо кугу. Тиде кушкын толшо тукымлан кӱлеш. Паша кузе ворана –погынаш да иктешлымашым ышташ тӱҥалына», – каласен тудлан республикым вуйлатыше.
Талантан йоча-влак дене пашам ыштыме шотышто кум напрвленийым пеҥгыдемденыт: «Науко», «Искусство» да «Спорт». Самырык тукымын моштымашыжым вияҥдаш полшышо эксперт-влак коклаште университетын доцентше, палыме актёр да художник, тренер, тунемме верым да тӱвыра тӧнежым вуйлатыше-влак лийыт. Чылаже икшыве-шамыч дене 76 еҥ пашам ышташ тӱҥалеш, кажныже – профессионал.
«Марий Эл» газет
Марий Эл
Йолташ-влаклан палдараш
Шонымашым ешараш Отменить ответ
Имя *
Email *
Комментарий
Δ
Тыгак тыланда келшен кертеш
Марий Оньыжа Эдуард Александровым Мер-политик рӱдерын директоржылан шогалтеныт
Тылеч ончыч тӧнежын вуйлатышыже Сергей Лоскутов лийын.
Кечышот. 16 вӱдшор (апрель)
Таче вӱдшор тылзын 16-шо кечыже.
Марий Элыште «Самырык-влакын кадр резервыштым» чумырат
Йодмашым 15-ше апрель марте Самырык-влакын полатыштышт налыт.
Савыктыш нерген
Рекламе
Редакций
Сайт нерген
Проектлан полыш
Лийза мемнан дене пырля
Любое использование материалов допускается только при соблюдении правил перепечатки. Настоящий ресурс может содержать материалы 16+ |
Шернур район Лажъялеш шочшо да Параньга район Марий Лажмарий ялыш марлан лекше, 37 ияшак пелаш деч посна кодшо, шкетынак кок йочам йол ӱмбак шогалтыше А.В.Чиркова шкенжым тыглай марий вате улам манеш. Ӱмыржӧ мучко пашам ыштыше Анна кокай нигунам яра шинчен огыл. 73 ийыш тошкалын гынат, ынде идалык лиеш, «Лажъял» СХ СПК-ште бухгалтерлан пашам ышта.
Лажъяыште кок пӧртан уремге шотлаш гын, куд урем уло. Строительный уремысе ик мучаште Анна Васильевна Андрей эргыж дене ила, а вес мучаште – Эльвира ӱдыржӧ ешыж дене.
БУХГАЛТЕР ОГЫЛ ГЫН – МЕДИК
Тӱҥ бухгалтер, тӱҥ экономист, Шернур АТП-ште контролёр да орол, технике лӱдыкшыдымылык шотышто инженер, Моско областьысе ик базыште пакчасаскам сортироватлыше, дворник… Анна Васильевна нине да моло должностьлаштат официально пашам ыштен. Тылеч посна колхозышто комсомол организацийын секретарьже лийын; библиотекарь да тӱвыра пашаеҥ-влак дене пырля тӱрлӧ мероприятийлашке еҥ-влакым чумырен. 1966 ий годсек клубыш мураш-кушташ коштеш, «Лаж сем» коллектив дене пырля выступатла. Жаплан коштмым чарнен гынат, пӧртылын, мастарлыкше дене калыкым куандарен. «Шернур АТП-ште контролёрлан куд ий пашам ыштышым. Тушто эре корнышто коштман ыле. А варажым ороллан пурышым. 2018 ий декабрьыште санаторийыш канаш кайышым. Тольым – паша деч посна кодым. 2019 ий 1 январьыште предприятийым петырышт», – манеш чолга вате. «Бухгалтер огыл гын, кӧ лийыда ыле?» йодмемлан тудо «Медицине пашаеҥ» манын вашештыш. 8-ше класс деч вара Анна, эн кугу шонымашыжым шукташ шонен, ик верыш индеш еҥан конкурсым эртен, Йошкар-Оласе медучилищыш тунемаш пурен. Илаш вер лийын огыл. Родо-тукымжо дене кум йӱдым шондык ӱмбалне мален да мӧҥгыжӧ кудалын… Анна Васильевнан медик семын еҥлан полшымо койышыжо тачат палдырна. Тудо шке тӧрзаштыже алойым, золотой усым, индийский шоганым кушта. Вара нунын дене, тыгак лопшудым, моло шудым поген, настойкым але кремым ышта. Холодильникыштыже тыгай тӱрлӧ эм уло. Шукыж годым еҥ-влакым паремдаш пуэн колта.
ПӦРТЫМ ЧОҤЕН
1964-1965 ийлаште Марий Турекыште бухгалтер курсышто, вараже Медведево район Ежово совхоз-техникумышто тунемын. Йошкар дипломан специалист Параньга район Марий Лажмарий рвезылан марлан лектеш да «Лажмаринский» совхозышто пашам ышташ тӱҥалеш. Кок йочашт шочеш. Но пӱрымаш тудым терга: пелаш деч посна кодеш. Кӱшыл шинчымашан лияш университетыш заочно тунемаш пура. Икымше курсым пытарен шукта, но пашалан кӧра тунеммыжым коден кая.
«1980 ийыште шке вий денак пӧртым чоҥаш тӱҥальым. Тидлан ссудым нальым. Вич ий гыч кермыч пӧртан лийна», – манеш Анна Васильевна.
ШОРЫКЫМ, КАЗАМ АШНА
«Кажне ийын шагалрак еҥ ялыштына вольыкым онча. Тений уремна гыч ме гына кӱтӱчылан коштына. Куд шорыкым, пачаге шым казам ашнена. Шудым солен налза манмылан «Шудо кызыт кӧлан кӱлеш?» манын веле вашештат. А ончыч, бухгалтерский балансым ыштен шуктыде, мотор шудымат солен от шукто, пашам коден от кай ыле. Ушкалым ынде лу ий утла ом ашне, но теният шудым ыштышна. Шудо шуко, кӱжгӱ», – каласкала Анна кокай.
Шорыкым Чирковмыт шыллан ашнат. А телым Анна Васильевна, межым шӱдырен, эргыжлан носким пидеш. Андрей эргыже кызыт «Семол» организацийыште сварщиклан пашам ышта. Тушто шокшо вургем деч посна огеш лий. Эльвира ӱдыржӧ – Лажъял йочасадын воспитательницыже. Кум шочшыжо уло. Коктынжо пашамат ыштат.
Кажне кеҥежым А.В.Чиркова телылан шапашла: эҥыж, ошшоптыр, йошкаршоптыр дене 40 утла банке компотым ямдыла, 20-24 мужыр выньыкым ышта. Тылеч посна комбиге, чывиге улыт. А шӱм кӧргыжым нултышо нелылык деч утлаш манын, тудо ынде ятыр ий тетрадьлан чонжым почеш. Тушко Анна кокай шке шонкалымашыжым, почеламут-влакым сера, южгунам нуным тӱрлӧ сем дене муралтен колта. Тыге ялысе марий ӱдырамашын нойымыжо «шылын» йомеш…
Авторын фотожо.
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Пеледыш тылзын 1-ше кечынже Самырык тукым полатыште Йоча-влакым аралыме тӱнямбал кечылан пӧлеклалтше «Йоча тӱня» республик кӱкшытан пайрем эртен. Тушко сайын тунемше, тӱрлӧ конкурслаште шкеныштым устан ончыктышо ӱдыр-рвезе-влак погыненыт. Читать далее →
Оставьте комментарий
Filed under Видео, Йоча-влаклан, Увер-влак, Фото-влак
Tagged as Йочам аралыме кече, Йошкар-Ола, Марий Эл, Марий тӱвыра рӱдер, марий-влак, пайрем
30.05.2009 · 17:51
Рӱдолаште Йочам аралыме кечым пайремлат
Икымше июньышто, Йошкар-Олан Рӱдӧ каныме паркыштыже, Йочам аралыме кечым палемдат.
Пайрем вашеш «Саскавий» ӱдрамаш ушем, «Ямде лий» йоча газет, Марий Эл Радио «Изи мӱкш» йоча программым ямдыленыт.
Пайремыште тӱрлӧ модыш, куштымаш, таҥасымаш-влак лийыт. Сеҥыше-влакым пӧлек вуча, манын увертара Марий Эл Радио. Читать далее → |
Кодшо кечылаште Марий Эл Республикым вуйлатышын пашажым жаплан шуктышо Юрий Зайцев «Звениговский» агрохолдинг предприятийыш миен коштын.
Тудын дене пырля Кугыжаныш Думын депутатше, КПРФ ЦК (Рӱдӧ комитет) Председательын икымше алмаштышыже Юрий Афонин, Марий Элысе ялозанлык да продовольствий министр Андрей Кондратенко лийыныт.
Юрий Зайцев Шолэҥер посёлкышто «Звениговский» предприятийын пашажым ончен, консервым, шылым, колбасам ыштыме цехлашке пурен, шӧр цехыште мороженыйым тамлен ончен. «Звениговский» СПК-н председательже Иван Казанков ыштен лукмо продукцийже дене палдарен. Предприятийыште 130 тӱрлӧ колбасам, 160 тӱрлӧ полуфабрикатым ямдылат. Ю.Зайцев тыгак Морко район Эҥерсола ялыште 3600 вуй ушкаллан чоҥалтше шӧр комплексым, Кугу Шале ялысе фермым, «Звениговский» шыл комбинатым ончен лектын.
Эҥерсола ялыште 750 млн наре теҥгеаш инвестиционный проект почеш паша эркын мучашлалтеш. Тушто 30 паша вер лийшаш, кызыт 15-ше ямде. Вольыкым ашныме комплексын кок корпусшым да кок презе вӱтам чоҥен шуктымо. Тушто тӱжем утла тӱкан шолдыра вольык шога.
Юрий Зайцевын палемдымыж почеш, ялозанлык предприятийым тӱзатымаш республикылан моткоч кӱлешан. Кучем шӧр комплексым чоҥаш, у производствым тӱҥалаш полшышаш.
«Пеҥгыде предприятийым ужым. Тыште кызытсе жаплан келшыше оборудований-влак улыт, у технологийым кучылтыт. Предприятий мылам пеш келшыш. Вияҥаш кугу потенциалже уло. Республикысе ялозанлык предприятий-влаклан полшаш ямде улам. Тыгай производитель-влаклан санкций жапыште поснак полшыман. Пеҥгыде озанлык-влак йотэлысе продукцийым: сырым, шылым, колбасам – шкенан сай качестван кочыкыш сату дене алмаштат», – манын Юрий Зайцев.
lenta
photo
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
Июнь 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Таче марий ӱдыр Зоя Тимофеевна Сидыганован илыш корныжым, паша верч шӱм вургыжын тыршымыжым моло-влакланат палдарена.
– Мый шочынам Кужэҥер районысо Токтайбеляк Пӱнчерйымал ялыште, шуко шочшан ешыште 1949 ийыште.
Ачам Отечественный сарыште кредалын. Сарыште чотак сусырген. Пӧртылын мӧҥгӧ 1945 ийыште, наградыжат шуко лийын.
Сар деч вара неле, нужна жап ыле. Кугурак ака-шамыч шошым мыйымат, изи ньогам, пасушко шӱйшӧ пареҥгым погаш наҥгаят ыле. Мый ныл ий ияш, пасу покшелне лавыраштат пижын шогалмым шарнем. Пареҥгым поген толна, да авана тудым лепёшкам салмаш мелна семын коҥгаш кӱктен луктын. Шуко гана тыге пукшен, тунам кинде, шӧр уке ыле. Ача инвалид гынат, колхозышто тӱрлӧ пашам ыштен: бригадират лийын, кеҥежым пасушто жатке дене уржамат тӱредын, кӱтӱчыланат коштын. Изи пенсийжым налмеке, ачам Токтайбеляк пекарньыш каен, ош кинде сукырым да ландриным налын конда ыле. А киндыжын пушыжо могай ыле! Кызытат тудо тутло ӱпш шарналтеш. Киндым шулешат, кажне йочажлан икгай катыш дене пайлен пуэн.
Токтайбеляк школыш икымше классыш тунемаш каенам. Йолышто – йыдал, тупышто вынер сумка, лач М.В.Ломоносов гай. А кузе вученам школыш тунемаш кайыме жапым!
Пеш сай шарнем икымше туныктышем Елизавета Васильевнам. Мотор, яшката капан, мотор чурийвылышан, тыматле, лыжга. Ученик-влакым ик ганат шӱрдылмыжым, вурсымыжым ом шарне. Мылам тудо курымешлан пример лийын кодын.
Мый тыршен, сайын тунемынам, мутым колыштшо икшыве лийынам, тунемше-влак коклаште ойыртемалтынам. Садлан Елизавета Васильевна мыйым поснак йӧратен, тидым изи чонем дене эреак шижын шогенам. Шуко гана мыйым Елизавета Васильевна шке пачерышкыже унала наҥгаен. Пеш нужнан илымынам пален. Мӧҥгыштыжӧ мыйым тутлын пукша ыле. Шарнем: луктеш кум литран банкым, а тушто – ландрин, кампетке, пряник, мо гына уке. Обязательно Елизавета Васильевна гай уста туныктышо лиям манын шоненам. Пачерже пешак ару ыле. Ончем: Елизавета Васильевна школ вургемжым вашталтыш да сакалтыш плечикыш, а вара – шифоньерыш. Тунам первый гана ужынам плечикым да шонем: «А мыйже школыш коштмо вургемем пудашке веле сакалем». Елизавета Васильевна деч лекмекем шонем: миен шуам мӧҥгӧ да мыят тудын семынак ыштем.
Нальым изи товарым, лектым пакчаш, руальым кошкышо пызле укшым, висышым платье вачывалым, размерлан келшыше пызле укшым руальым, эрыктышым тиде тоям кӱзӧ дене, тоя покшеке кылден шындышым тошто тасмам. Лийын шинче вургемым сакышем.
Авам колхоз паша гыч тольо: шыргыжале да мокталтыш. Авам дек йолташ Тнапи вате пошкудо пурыш да тидым ужын «Тыйын ӱдыретше кушеч тыгай ушан шочын моштен», — мане. Мыйын гын вургемыштым малаш вочмеш огыт вашталте, тиде вургем денак мӧҥгысӧ сомылкам ыштат, модыт, куржталыт».
Эше иктым каласынем: йыдал ден кузе чеверласенам.
Икымше классыш йыдал денак коштын эртарышым. Ме классыште кок ӱдыр да ик рвезе йыдалым чиен коштынна. Молыштын — я кем, я колош, я ботинке. Адак шонымаш: «Кузе вара йыдалже деч утлаш?» Икымше классым тунем пытарымек, июль тылзыште ял калык вольыклан шудым ямдыла, кӧ шке вольыклан, кӧ ужалаш.
Воктенысе пошкудо Матрена Ильинична Скворцова, Матра ака манына ыле, шудым солен, ужалаш ямдыла. Мыят шонем: ямдылем шудым да йодам ужалаш наҥгаяш пеленже. Ик эрдене эр кынельым, сорлам, шолтымо пареҥгым, курика киндым, шолтымо вӱдым нальым да Пӱнчерйымал корем гоч — чашкерыш. Муым шудан верым, тӱредаш тӱҥальым. Вет саваж ден солен ом керт, ӱнар начар, солалташ кугу вий кӱлеш. Тыге мый кужу жап тӱредынам, вара шудым кошкаш шарен оптенам. Нигӧ ынже шолышт манын пычкемыш марте оролен шинченам. Эрлашыжым эрден эрак адак оролаш куржынам. Лишныракше снегым «йошкар атышке» погенам. Кече ояр ыле, шудо изиш кошкымо гай лийын. Кастене кандыра дене пидын, тупыш нумалтышым шкеак чиктен корем гоч курыкыш кӱзем, изи пасу гоч мӧҥгӧ ошкылам. Тыге кум рейсым ыштенам. Авам ӧрын: «Молан Зоя шкендым орландарет, йӧн лиешат, иктаж-кузе тылат йолчиемым налына» — манын.
Матра ака колхоз гыч имньым йодын кондыш, туддеке куржым колтышым. «Матра акай, мыят изирак кылта шудым ужалаш ямдыленам, ала пыштен наҥгает? Пешак мылам окса кӱлеш, йыдал дене чеверласынем». Тудо воштыл колтыш да манеш: «Йыдалже -самый сай йолчием, тиддеч куштылго йолчием нимо уке, ну, йӧра, кондо», — ыштале. Агроном Амосов деке миен шуна. Кунам кылтышем волтат манын, шудо йыр пӧрдам. Чыла шудым орава гыч ястарышт, мыйынымат нальыч. Матра ака сатуэм нерген умылтарыш, Амосов Матра акалан оксам тӱлыш да мый дечем йодеш: «Зоя, а что ты хочешь купить на заработанные деньги?». Мый рушлаже чокаем ыле, тыге ойлен пуышым: «Мне нужна обувь в школу ходить. А то я в первый класс ходила в лаптях». А нунын кок ӱдырышт ыле: Наташа, мый дечем кок кок ийлан кугурак, Люда – кум ийлан. Оза ойла: «Жена, принеси коробку с обувью, у наших девочек очень много обуви, пусть Зоя выбирает, что ей понравится». Шыпак ончен шогем. Кондыш пелашыже коробкам, мыйын ончылнем ястарыш. Эй, Юмыжат! Могай гына йолчием уке: ботинке, туфль,, сандалий, кем…
Мый Амосов ӱмбаке ончем, шинчавӱд йӧре ойлем: «Мне ношеную обувь не надо, пусть галоши будут, но новые». Агроном ден ватыже ӧрыныт. А Матран ака ойла: « Нал, Зоя, сайракшым, висен ончо». Тыге нуно мылам колош налаш кок теҥге оксам пуышт да кок мужыр у носким. А Амосов ден ватыже Матра акалан тыге каласеныт: «Эта девочка своим трудолюбием и целеустремленностью далеко пойдет». Торашкыжак каен омыл, но илышыште шке кӱкшытем муынам. Окса полыш деч посна Крупская лӱмеш Марий пединститутым тунем пытаренам. Туныктышо лийынам, шонен пыштымем шуктенам.
… Ынде оксым пуэныт гын, сатум налаш кӱлеш. Матра акан акаже, Найдеж ака, Арбаныште торфопредприятийыште пашам ышта ыле. Тудлан шӱртӧ дене йолем висышым, размерым ончыктышым да калошым налаш йодым. Августышто налын тольо йылгыжше, пушкыдо йошкар фланель кӧрган шем йолчиемым.
Шошым ӱдымӧ кынем корак-влак деч оролаш мылам заданийым пуэныт. Пакча воктене шинчем, книгам лудам да «жульык корак-влакым» кӱтем. Трукышто мый декем кугурак Маша акам куржын тольо да йывыртен ойла: «Зоя, палет, мемнан ялыш тӱрлӧ сӧрастарыме ӱзгарым ужалыше Шериф толын. Мый тӱрлаш мулине шӱртым, тасмам налынам». «А кушто оксажым муынат?», — йодам. «Мый чыла книгам макулатурыш сдатлышым», — ойла Маша. Мый шорташ тӱҥальым, кузе тыге, мыйын арифметике книгаште «За отличную учёбу и примерное поведение» Почётан грамот кия ыле. Чытен ом керт шортам, шинчавӱд йӧре йодам: «А кызыт Шериф эше ялыште?» «А тудо Торай-Белякыш каен», — ойла Маша. «Мыйын олмеш кынем ороло, мый куржам почешыже» — маньымат, тӱргалтым. Шерифын имньыже Этыбековмыт пӧрт воктене шога ыле. «Мемнан макулатурышто ик книгаште кӱлешан документ кия», — ойлем. Муым Почётан грамотем, угыч мӧҥгӧ куржым.
Токтайбеляк шымияш школым сайын тунем пытарышым. 8-ше классыш Шернур районысо Мустай школыш кайышым. Ик ий гыч тудым кыдалаш школыш савырышт. А мый 9-ше классыш Коҥганур школыш кошташ тӱҥальым. 10-шо классыште тунеммем годым ачам колен колтыш. Кугу ойго! Но тунемаш кӱлеш. 10-шо классым пытарымеке, пединститутыш филологический факультетыш тунемаш пурышым. Икымше сессийым сдатлен, каникуллан мӧҥгӧ тольым. Тиде жапыште авам трук колен колтыш. Ик тылзе ончыч авам ойлен ыле: «Таче ачатым омешем ужынам. Вашке ачада мыйым наҥгая». Тыгак лие: авана кок тылзе гыч колен колтыш. Пеш чот ойгыренам. Ынде мом ышташ, кузе тунемаш? Ала пашам кычал ончаш? Уке, шонем: пӱйым пурлаш да кыртмен тунемашак кӱлеш. Кажне кеҥеж каникуллан йочасадлаште, пионер лагерьлаште пашам ыштем, пашадарым да стипендийым кассыш пыштем ыле. Теле канышлан Катя шӱжарем дек Москва воктенысе, Куровской олашке миенам. Погымо окса дене мылам вургемым налаш эр электричке дене Москваш каенна. Тунам чыла дефицит ыле, коктын шогална черетыш – кок вургемым нална. Кастене — адак электричкыш. А 4-ше курсышто тунеммем годым пальтом пеш шӱкшӱ ылят, Катялан искусственный ужгам налаш оксам колтенам. Катя эр электричке дене Куровской гыч Москваш «Детский мир» магазиныш мийымыжым серышыште возен. Кузе тудо уремыштак налын черетым, а ужгажым кумшо пачашыште ужаленыт. Кечывал марте черетыште шоген. Ужгам ойырен, кассе дек толын, но лач 3 теҥге окса ситен огыл. Шортын колтенам, манеш, да ужга деч посна пӧртылын. Мый гын еҥ-влак деч кӱчызӧ гай сӧрвален, умылтарен погем ыле тиде 3 теҥгем, но тудо тыге ыштен кертын огыл. Оксам йолташ ӱдыржӧ деч арен, уэш черетыште шоген да налын. Пырля интернатыште илыме йолташ ӱдыржӧ дене Йошкар-Олашке колтен. Ужгаже, ужгаже! Пуйто мыйын кап-кылемлан ургеныт. Чиен шынденам, туге чот чонем куанен. «Вот тулык ӱдыр ман, министр ӱдыр гай веле», — ойленыт йолташ ӱдыр-влак. А мыйын вӱрем ырен кайыш, шинчавӱд йӧре ойлем: «Теже кеҥежым ача-авада пелен канен, ракатланен иленда, а мый пашам ыштенам, оксам погенам». Шып лийыч.
Пединститутым тунем пытарышым, шке Коҥганур школышкем направлений дене паша ышташ колтышт. Ик велым куан, вес могырым ала-кузе моткоч йӧндымӧ. Вет туныктышем-влак дене пашам ышташ логалын. Кок ий пашам ыштышым. Шарнем икымше пашадарым –120 теҥге! Ӧрынам тыгай кугу оксалан. Йоча-влак тудо жапыште пеш дисциплинан улыт ыле, мутым колыштшо, тыршыше. Пашам ыштыме годым икымше туныктышем Елизавета Васильевнам чӱчкыдын шарналтенам. Икшыве-влак ушан-шотан кушкыныт, сайын тунемыныт. Кок ий пашам ыштымеке, Йошкар-Олашке илаш куснышна. Пелашем ден ӱдыр ден эргым ончен-куштенна. Йоча-влакым йочасадыш колташ неле ыле, Мый сулен налме канышыш лекмеш Йошкар-Оласе «Кече» йочасадыште пашам ыштенам. Ондак 4 ий воспитатель лийынам. 1975 ийыште вуйлатышылан шогалтышт. Уло чонем дене шочмо марий йылмым, шочмо кундемнам йӧратенам, садлан йоча-влакым марий йӱла, фольклор да йылмылан шӱмаҥден куштенна. Кеч-могай конкурсышто, оласе мероприятийлаште чолгалыкнам ончыктенна. Пашамым аклен, тӱрлӧ грамот ден саламлымаш-влакым пуэныт. А 1985 ийыште «Калык Просвещенийын отличникше», 1990 ийыште «Марий Эл Республикысе образованийын сулло пашаеҥже» чап лӱмла дене палемденыт. Ешартышыжлан Йошкар-Олаште кум пӧлеман пачерым пуэныт. Йочасадыште пашам ышташ куштылго огыл гынат, пиалан пагытем эре шарнем. Йоча-влакым йӧраташ, илыш корныш лукташ кугу вий, чытыш, тыршымаш, ушакыл кӱлыныт.
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Шкем оксам айда-лийже кучылтмо, мошенник-влак деч аралаш ынде куштылгырак. Онлайн-банкыште операций-влакым ышташ чаракым шындаш лиеш. Ойырен налаш йӧн уло: могай услуго дене дистанционно пайдаланаш, а мом йӧршеш чараш. Тидын нерген Россий банкын Марий Эл Республикысе отделенийже умылтара:
Теве могай чаракым шындаш лиеш:
— онлайн-кредитым оформитлаш. Тудым шындымеке, мошенник-влак тендан лӱмеш онлайн-кредитым налын огыт керт. А шкаланда онлайн-кредит кӱлеш лиеш гын, чаракым кеч-могай жапыште кораҥден кертыда. Кредитым налмеке, уэш ограниченийым пурташ лиеш;
— ик онлайн-операцийым ышташ эн кугу окса кугытым палемдаш. Мутлан, 10 тӱжем теҥге деч утла огыл манын шындаш гын, карте мошенник кидыш логалеш гынат, тиддеч утларак оксам кучылт але сниматлен огеш керт. Банкыш каен, могай лимит улмым пален налза: суткалан, тылзылан, интернет-кевытыште сатум налмылан да молат;
— чыла тӱрлӧ банковский онлайн-услуго деч кораҥаш лиеш.
Чаракым кузе шындаш?
Южо банкын онлайн-приложенийыштыжак тидым ышташ лиеш, а южо банкыште, офисыш миен, йодмашым возыман. Садлан ты йодышым банкыш каен рашемдыман. Чаракым кеч-могай жапыште кораҥдаш але параметржым вашталташ лиеш.
НО! Чарак-влакым пуртымекат, тӱткышым ида йомдаре, личный да платёжный данный-влакым иктыланат ида ойло.
lenta
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Мишкан район Укозаш ялыште мыланна кӱлешан суртым кычал муаш йӧсыжак огыл ыле - волгыдо ужар тӱсан пӧрт пасу дек лишкырак верланен да мӱндырчак коеш, шинчалан вигак перна. Капка ончылно кушшо мотор канде кож-влак кажне толшым пуйто вуй савен вашлийыт. А унам, каласаш кӱлеш, тиде суртышто жаплат да вашлийын моштат. Тидым шукерте огыл тувел кундемыш мийыме годым шке шинча-пылыш дене ужын-колын толаш логале. Вате-марий Елена Янаевна ден Борис Айдимирович Яникиевмыт тений кеҥежым шуктымо у мончаштым аклаш шукертак ӱжыныт ыле.
190 утла уштышым эртен, паша коклаште манме гай, ме, мончам аклаш ӱшаныме жюрин еҥже-влак, Нефтекамск-Укозаш маршрутым кум шагат жап наре кудалын, кечывал деч вара палемдыме верыште лийна. Лум дене леведалтше ялыш миен шумеке, ола гыч шып да луман кугыжанышыш логалмыла чучо. Укозаш ял такшым кугужак огыл - 54 пӧрт гыч яра шинчышыжат уло, 46 суртышто илат. Укозаш дене пырля Рефанда, Новотроицк, Пӱрымучаш ял-влак Новотроицкий ялсоветыш пурат. Лумым эрыктыше суртоза Борис Айдимирович мемнам капка ончылно уремешак вашлие. А суртышто пелашыже, Елена Янаевна, ӱстелыш марий чесым лишыл родо-шочшыжо-влакым вучымо гаяк поген ямдылен. Виш кумылан да поро улеш содыки мемнан калык. Мончажым гын эрвелешак олтен ямдыленыт. Да, монча - тиде гана мемнан тӱҥ сомылна. Мончам аклен моштышо кугу опытан специалист семын шокшо парым тамлаш да выньыкым лывыжташ эн ондак, конешне, суртоза ден пӧръеҥ-влак - А. Байгашев ден В. Баиров - тарванышт. Тиде жапыште озавате дене мутым вашталташ жап ситышын лие. Елена Янаевнан мутшо гыч, у пӧртыш куснымыштлан (Тидын годымак у уремлан тӱҥалтышым пыштымыштлан шотлаш лиеш чай?) лу утла ият эртен. Ончыч корно гоч вес уремыште иленыт. Куснымылан кӧра чыла уэмденыт. Мончамат. Монча пурам, делянкым налын, ик ий ончыч кеҥежым писте пырня гыч чоҥеныт гын, моло сомылжым тиде ийын мучашленыт. Тыге тений август тылзыште у монча ямде лийын. Палемдыде ок лий, чыла «отделке» манме сомылым Елена Янаевна ден Борис Айдимирович коктынак ворандареныт. Рашынрак каласаш гын, уло чоныштым пыштен шуктеныт тиде ош мончаштым. Тидым Володя ден Анатолий чӱчӱат палемдышт. Мончаш кайымеке, нуно тушто кужу жаплан «йомыч». Озавате «Миен, ончал толшаш» манын тарванымыж годым мыят почешыже ик-кок кадрым «темдалаш» ошкыльым. «Возалташ лектыда ала?» манмекат, монча дене чеверласаш ышт вашке. Пулдырысо («Комната отдыха» манын лӱмдат тудым оза-влак.) пу ӱстел йыр чайым подыл шинчымышт годым войзен шуктышым содыки. «Монча - чылт курчак!» - куанжым ышт шылте Володя чӱчӱ. «Монча са-а-ай, пешат сай. Южшат куштылго», - шонкален-вискален ешарыш Анатолий Васюкович. «Курчакшым» ӧрдыж гыч ончалын аклаш ик шот, шке тамлен лекташ - йӧршын весе. А кӧргыштыжӧ могайрак? Тамлен ончышаш мыят мишкан мончам. Ме вет, редакций пашаеҥ-влак, тугай улына - чыла шке шинча дене ужаш, шке кид дене кучен ончаш тыршена. Лӧкаште выньык дене йошкаргымеш лупшымо огыл, тушко кӱзымӧ нерген молгунам вуй йыр икана огыл шоналтенам гын, ты гана тушеч волымемат ыш шу - юж кукшо, шӱлаш куштылго, вуят ыш аҥырге. Нойымо ок шижалт. Выньыкым тамлыде волыман мо? Мылам иктым огыл, кум выньыкым тамлаш логале. «Тумо гай патыр лий», «Куэ гай лывырге лий» манын арамлан огыл ожнысек вӱчкеныт нунын дене кап-кылым мончаште. А вишне - тиде емыж, поянлык. Вишне выньыкше! Пушыжо вуйымак руштыкта - тунар тамле улмаш! Кугу тумо выньыкат келшыш, пайдаже нерген икана огыл колалтын. Куэ выньык дене лупшалашат вий кодо. Озамытын мутышт гын, южгунам нуно У ий пайрем деч вара кодшо нулго укш гычат выньыкым ямдылат.
Ӧрдыж гыч ончымаште, шижалтеш - мончам оза-влак лийже манынак тыршен чоҥеныт. Монча кӧргыштӧ чылаже ныл пӧлем. Пулдырыш омсам почмеке, эн ондак каныме пӧлемыш логалат. Тушто шӱлалтен шинчаш, каналташ теҥгыл, кресло - чыла шот дене йӧнештарыме. Умбакыже раздевалка гай изирак пӧлем верланен - вургемым кудашаш, чияш йӧнан. Тиде омса гоч мушкылтмо пӧлемыш логалат. Эн кӧргыштӧ - парилка. Монча кӧргысӧ пырдыжым да кӱварым Яникиевмыт евровагонка дене вакшыныт. Каныме пӧлемыште - лӱс евровагонка, молыштыжо - писте пушеҥге гыч. Ынже локтылалт, шке тӱсшым арален кодыжо манын, тудым парафин чия дене чиялтеныт. Кӱвароҥаште вӱд ынже кучалт, кӱвароҥа ынже шӱй, кошкыжо манын, тудым нӧлтал кодыманым ыштыме. Вӱд кӱвароҥа йымак йоген кая. Йымалне - бетон, тудын ӱмбалжым плитка дене леведме. Монча шокшо лийме шотыштат (Когартыше шокшыжо ок лий гын, могай тудо монча?) сайынак тургыжланыме: евровагонка дене пырня коклаш изоляционный фольгам пижыктыме, пырдыжысе моко корным ош шуным йӧрымӧ гипс вартыш дене йыгыме, мушкылтмо пӧлемысе изи окнат кок пачашан. Мончаште вытяжной электровентиляций уло. Коҥгам кызытсе жаплан келшышым - «топи-мойсям» - йӧнештарыме. Мо оҥайже, коҥга гыч шикш кӱшкӧ тыманмеш кӱзен ок кай - эн ондак тудо мончасе труба дене йыр савырна, коҥгам ырыкта, вара иже кӱшкӧ кӱзен эрта. Лӧкаште ятыррак шинчыме гынат, нимынярат шым нойо. «Моткоч компактно чоҥымо мончам. Этажерка, теҥгыл - чыла верыштыже. Парилка ден мушкылтмо пӧлем ушнымо пырдыжыште, ӱлнӧ, шокшо коштшо манын да уто вӱдыжгым кошташлан икмыняр рожым кодымо. Тидыже мылам у лие», - ойырен палемдыш Владимир Мингареевич. «Моло монча дене таҥастарымаште, мый эше тыгай ойыртемым шекланышым. Коҥга кӧргысӧ шикш коштмо корным эрыкташлан ешартыш люкым ыштыме», - ешарыш Анатолий Васюкович. Борис Айдимировичын тӱҥалме пашажым умбакыже шуяш шонымашыже уло - телымат шокшо лийже манын, монча ончылым пурымаштак саемдаш, мардеж ынже кошт манын, авыртышым ышташ да мойн. ...Каналтен шинчыме годым Елена Янаевнан темлыме тамле пуражат лачеш тольо. Пырляже чыла тидым «эн сай релаксаций» манаш лиеш, очыни. Нимогай джакузи, сауна огыт кӱл - ала-мыняр пачаш куатлырак ялысе марий монча!
…«Те тушто илыше улыда?» манын тӱкалтыше ок лий гын, товатат, эр мартеат канем ыле дыр Яникиевмытын мончаштышт. Содыки писын шуктеныт нуно у мончам. Вет кеҥежым моло сомылжат ситышын - пакча, шудо, емыж… Емыжым гын Елена Янаевна ден Борис Айдимирович ончен-кушташ поснак кумылан улыт. Нунын сад-пакчаштышт олмапу, вишне, груша, черешня, шоптыр, кугымӧр икмыняр сорт кушкыт. Оза-влак тыгак казам, сӧснам, шорыкым, ушкал вольыкым, кроликым ашнат. Суртоза эше мӱкшым куча. «Мӱкш - тиде чер. Кунам мӱкш уло, тый илет, куанет. Мӱкш уке гын, ям уке гай. Нунын пашам ыштымыштым ончен йывыртет, чонлан ласка, чон кана нунын пелен», - ойла Борис Айдимирович. Мо оҥайже, тиде сомылым тӱҥалме годым тудо кок мӱкш ешым мӧҥгыжӧ вич километр ӧрдыжтӧ верланыше Рефанда ял гыч вӱдвара дене нумал конден. Шудым ямдылаш икшывышт-влак, мӱндырнырак улыт гынат, полшаш толын коштыт. Анатолий эргышт Татышле районышто ила, туштак правоохранительный системыште УИИН пӧлка начальниклан ышта. Алевтина ӱдырышт ешыж дене Нефтекамск олаште вераҥын. Кызыт изи икшыве ден мӧҥгыштӧ шинча. Элеонора ӱдырышт Москва олаште адвокат улеш. Ушан-шотан ешыште икшыве-влакат тыгаят кушкыт, очыни. Яникиевмытын кум икшывыштат кӱшыл образованиян. Кова-кочам ныл уныка куандара. Богдан уныкашт Нефтекамск оласе «Виктория» ансамбльыште кушта. Шкеже Елена Янаевна Караидель район Шопкер ял гыч улеш, Укозаш ялыш пашам ышташ толын да тыштак марлан лектын. Пелашыже дене Укозаш ялыште кумло кандашымше ий мужыр кӧгӧрчен семын келшен илат. Озавате кидпашаланат мастар - межым шӱдыра, носким пидеш. Шке кид дене ургымо-тӱрлымӧ марла тувыржо-влак кызытат аралалтыт. Кастене ваш мутланен шинчыме годым, тудын марла тувырым чиен лекмыжым ужын, Борис Айдимирович шкежат кидыш гармоньым нале да марла семым шергылтарыш. «Мӧҥгыштӧ яра шинченак ом керт. Эре мом-гынат ыштыме шуэш», - ойла тудо. Ӱмыр мучко еҥ коклаште коштмеке, тыгак лиеш, очыни. Борис Айдимирович 43 ий Укозаш тӱҥалтыш школышто йоча-влакым туныктен, директорын пашажымат шуктен. Кызыт нылымше ий сулен налме канышыште улеш (Школым петырымылан кӧра йоча-влак Изи Накаряк ялыш тунемаш коштыт.). Тыште тудым сай туныктышо, ушан-шотан суртоза, ялын историйжым, вер-шӧрым шымлыше уста айдеме, краевед веле огыл, чолга мер пашаеҥ семынат палат. Тӱҥ сомылжо дене пырля Борис Айдимирович мер пашамат шуктен - ялысе пайрем-влакым эртарымашке, Укозаш ял гыч Кугу Ачамланде сарыште вуйым пыштыше ветеран-влак лӱмеш обелискым почмашке, нуным шарныме лӱмеш 63 нӧргӧ кожым шындымашке шагал огыл вийым пыштен. «Сурт-оралте сомылкам мыйын-тыйын манын огына пӧлкале, икте-весылан полшена», - ойлат вате-марий Яникиевмыт.
…Мӧҥгӧ пӧртылмӧ корнынам кок гана писынрак эртымыла чучо. «Ола деч мыняр мӱндыркырак кает, калыкше тунаре порырак», - шонымыжым йӱкын пелештыш водитель Борис чӱчӱ. Чынжымак, у палымына-влак Яникиевмыт дене уналыкыште лийме тиде шонымашым пеҥгыдемдыш веле. Озамыт дечат, волгыдо ош мончашт дечат сай кумылышт мемнан декат кусныш. Кызытат чоным ырыкта.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Кондиционер – кеҥежым лӱп шокшо игече шогымо годым пӧлемысе южым йӱкшыктарыше веле огыл, тыгак юалге пагытыште ырыктыше, вӱдыжгыштӧ коштышо устройство. Тудо поснак шыжым-шошым кӱлешан. Мутлан, шыжым ТЭЦ-ын батарей ден радиаторым ырыкташ тӱҥалмыж деч ончыч паша кабинет ма пачер палынак йӱкшат. Тыгайыштыже ны пашам шот дене ышташ, ны ласкан малаш. Тиде ситыдымаш шошымат, шокшым йӧртымек, йӱштын угыч пӧртылмыж годым палдырна. Тыгай годым кондиционерын шокшым тулымо ойыртемже сай велым аклалтеш. Статьяште оборудованийым шокшо южым тулымо режимыш кусарыме, тидым кузе чын ышташ кӱлмӧ, тыгодым могай йодыш лектын кертме дене палдарена.
Кондиционерым телым «шокшо» режимыште кучаш лиеш мо? Тиде йодыш шуко еҥым тургыжландара. Да тидлан ӧрманат огыл, вет зданийыште, кабинетыште але пачерыште келшыше климатым кучаш полшышо устройство – шергакан оборудований, сандене тудын шолдыргымыжлан иктат огеш куане.
Кондиционер телымат пашам ыштен кертеш, но уремыште чот йӱштӧ игече шогымо годым тудын дене лучо пайдаланаш огыл. Тыгай оборудованийын шуко модельже уремыште кандаше деч шукырак градуслан йӱкшемдыме годым пашам ышташ келыштаралтын огытыл: устройствын чараште кечыше блокшо кылма гын, чумыр агрегат строй гыч лектеш. Но 30 градус марте йӱштыштӧ пайдаланаш лийме инверторный кондиционерат уло! Оборудований пеленысе кажне инструкцийыште уремысе температурын эн изи отметкыже ончыкталтеш – тылеч йӱштӧ годым кондиционерым чӱкташ огеш темлалт. Тыгай сынан документ уке гын, аппаратын пашаж дене кылдалтше чыла йодышым кондиционерым ыштен лукшо фирмын официальный представительже деч рашемдаш лиеш.
Кондиционерым «шокшо» режимыш кузе кусараш? Устройствын чыла гаяк модельжым «ырыктыме» режимыш ик семын кусараш лиеш. Тыге,
Устройствым виктарыме пультышто «ON/ OFF» кнопкым темдалын чӱктыман.
«Шокшо» режимыш «HEAT» кнопко полшымо дене кусныман.
«HEAT» кнопко уке гын, режимым «MODE» кнопкым темдалын ойырен налман.
Почылтшо менюшто «HEAT» режимым муман да тудым пашашке «кычкыман». Кнопкым тиде лӱм лекмеш темдыман. Тыгодым кӧргӧ блокысо таблошто чӱчкыдынжӧ «кече» значок чӱкталтеш.
Тыгеат лийын кертеш: кондиционерым виктарыме пультышто «лум», «кече», «вентилятор» але «чӱчалтыш» сӱретым посна клавишыш лукмо. Тыгай годым «кече» индикаторан клавишым темдалман, да оборудований ырыктыме режимыш кусна.
Ынде пультысо «+», «-» але «кӱшкӧ», «ӱлыкӧ» (знак дене ончыкталтеш, ойыртемже модель дене кылдалтын) кнопко-влак полшымо дене паша кабинетыште ма пачерыште кучаш шонымо температурын цифржым шындыман. Тыгодым тудо пӧлемысе деч изи огыл, а кугурак лийшаш.
«Шокшо» режимыш кусарыме деч вара кондиционер южым 5-10 минут гыч веле ырыкташ тӱҥалеш. Тымарте пашашке вентилятор гына «кычкалтеш», да кабинетыште ма пачерыште юж мӧҥгеш-оньыш кошташ тӱҥалеш. Кондиционерын «шокшо» режимыш тынар кужун куснымыжо оборудованийын мӧҥгешла корно дене пашам ыштымыже, икманаш, фреоным паша контурышто реверсивный режим почеш коштыктымыж дене умылтаралтеш. А тидланже устройствышто давленийым тӧремдаш кӱлеш, уке гын компрессор пудырген кертеш.
Тиде кондиционерым «шокшо» режимыш кусарыме тӱрыс радам. Южо модельыште мо кӱлешым ончыч пультышто келыштарат, вара гына, «ON/ OFF» кнопкым темдалын, устройствым чӱктат.
Тидымат палемден кодыман: «кече» режим дене сплит-системын чыла модельжак огыл пашам ыштен кертыт. Пультышто «HEAT» кнопко уло гынат, устройство южым огеш ырыкте. Тидыже компаний-влакын тӱрлӧ модель кондиционерым виктараш стандартлан шотлалтше ик пультым кучылтмышт дене умылтаралтеш. Сандене механизмым «шокшо» режимыш кусарыме деч ончыч инструкцийже дене палыме лияш але тиде функцийын улмыжым поставщик деч рашемдаш кӱлеш.
Кондиционер южым огеш ырыкте гын, мом ышташ? Кондиционерын пашажым «шокшо» режимыш кусарымек, агрегат 15 минут гыч паша кабинетысе але пачерысе южым ырыкташ тӱҥалшаш. Оборудованийын тиде режимыште пашам ыштымыжым умылаш неле огыл. Тидланже коллекторышкыжо кидым лишемдымат сита: шокшо юж толкын лектеш гын, шонымым шуктымо. Но тымарте тыршыме арамат лийын кертеш. Тидлан тӱрлӧ амал уло:
кондиционерыште «ырыктыме режим» функций уке;
палемдыме режимыште оборудованийын пашажым йоҥылыш виктарыме;
агрегатыште ала-мо шолдырген.
Икымше случайыште аппаратыште «шокшо» режим уло-укем рашемдашлан кондиционер дене пайдаланыме шотышто инструкцийым гына тӱткынрак шергалман. Тыгай режим уло, но кондиционер паша кабинетысе але пачерысе южым садак ырыкташ тӱҥалын огыл гын, тудым статьяште темлыме икымше ошкыл гыч мучаш марте угыч келыштарыман. Тылеч вара, 10-15 минут эртымеке, сплит-системын «шокшо» режимыште ыштыме пашажым кидым радиатор деке лишемден тергыман.
Южгунам «HEAT» манын возымо але «кече» сӱрет кӱчык жаплан гына чӱкталтыт, да тыгодым агрегат «шокшо» режимыш ок вончо. Тиде ситыдымаш виктарыме пультысо питаний элемент дене кылдалтын. Куатше пытен гын, тудым у дене вашталташ кӱлеш. Системым угыч чӱктымеке, чылажат шке режимже дене пашам ыштышаш. Тыгай сынан «диагноз» виктарыме пультын сигналым колтышо пашаже пужлымо годымат палдырна. Тыгодым аккумулятор эше сай гын, тудым лукташ да тунамак мӧҥгешла шындаш гына кӱлеш. Палемдыме кок йӧн гыч иктыже системын паша режимжым ончыктышо индикаторын ситыдымашым кораҥда.
Кондиционер паспорт почеш «шокшо» режим дене пашам ыштен кертеш, тудым чӱктымӧ годым чыла пунктым шуктымо, но системе кӱлеш семын пашам огеш ыште гын, тугеже оборудованийыште ала-мо пудырген.
Сплит-системе, тудын паша кабинет але пачер кӧргысӧ, тыгак тӱжвалнысе блокшо-влак, – пеш сложный оборудований, сандене тудым лучо специалистлан обслуживатлаш ӱшанаш. Кондиционерлан «шокшо» режимыште пашам ышташ чаракым ыштыше амал сплит-системын кӧргӧ блокысо крыльчаткыжын лавыраҥмыже, юж фильтрын шӱкаҥмыже, хладагентын (фреон) йоген лекмыже але тудын кабинетым мойн сайын ырыкташ ситыдымыж дене кылдалтын.
Икымше случайыште, кунам эрыктыше сеткын ужашлашкыже, каналлашке, вентиляторын лопка мучашлашкыже шуко лавыра погына, да южым алмаштылше устройствын пашаже начаремеш. Тыгодым аппарат южым ырыкта, но таблошто палемдыме температур наре огыл, сандене паша кабинет ма пачер ситышын ырен огыт керт. Тиде ситыдымашым кораҥдаш неле огыл: сплит-системын пӧлемыште кечыше блокшын ончыл панельжым кораҥдыман да тыште верланыше крыльчаткым, сеткан фильтрым эрыктыман. Тидлан специалист огеш кӱл. Но тыгодым оборудований электросеть гыч йӧртымӧ лийшаш, адакше тыгыде деталь-влакым кидым сусыргымо деч шекланенрак йыгыман, шӱлымӧ корным пурак деч аралыше маскымат чияш уто огыл.
Кокымшо случайыште, фреон уке гын, кондиционер тудын вошт эртыше южым ны огеш ырыкте, ны огеш йӱкшыктаре. Хладагент кок амал дене йомын кертеш:
системе шӱтлен;
тудым системыш шукертак темыме огыл.
Южгунамже эсогыл профессиональный монтажник-влак кондиционерым кӱлмӧ семын чак огыт шынде, сандене фреонын изин йоген лекмыжым ужын шукташ неле. Икманаш, кондиционерын икмыняр жап пашам ыштымыж деч вара системыш фреоным ешарымым нормылан шотлаш лиеш. Тидым шке семын ышташ неле, сандене специальный оборудованиян да материалан специалистым ӱжыкташ шотлан толеш.
Кондиционерым «шокшо» режимыш кузе кусараш манме йодышлан тичмаш вашмутым пуышна, шонем. Шкат ужыда, оборудованийыште иктаж уто-сите уке гын, тидым ышташ нимо неле огыл, да икмыняр жап гыч паша кабинетыште ма пачерыште шокшо да ласка лиеш.
М.ИВАНОВА
Лудаш темлена:
УВЕР ЙОГЫН
Конкурсыш ушнен кертыда
«Российский учебник» (ДРОФА‑ВЕНТАНА) корпораций «Особо охраняемые природные территории моего края» экологий маршрут-влак конкурсым увертарен.
УВЕР ЙОГЫН
Пытартыш… урок але Кӧ титакан?
8 октябрьыште Йошкар-Оласе ик школышто, физкультур урокышто, 8 ияш эрге йоча колен. Россий Следствий комитетын Марий Элыште следствий лудаш…
УВЕР ЙОГЫН
Шинчымаш кугорнышто: Профессионал улмыштым ончыктеныт
28 март гыч 5 апрель марте Марий Элын ссузлаштыже тунемше-шамычын профессионал мастарлык дене всероссийский олимпиадын регионысо этапше эртен. Ӱдыр-рвезе-шамыч лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Лӱмлӧ артистын лӱмгечыже
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Август кыдалне Морко районысо Кокласола лицейын выпускникше Александр Васильевын философий докто (Ph.doctor) учёный степеньым налмыж нерген пален нальым. Ты рвезын лектышыжлан мыят уло чонем дене куанышым.
Эн ончыч Александрын ача-аважлан, тыгай ушан-шотан икшывым ончен куштымыштлан да воспитатлымыштлан таум ойлымо шуэш. Вячеслав Николаевич Кокласола лицейыште историйым туныктен, кызыт – сулен налме канышыште. Людмила Якшаевна – англичан йылмым туныктышо. Кызытат школышто тырша.
Саша тӱҥалтыш класслам Морко районысо Олык Ипай лӱмеш Кумыжъял школышто тунемын. Икымше туныктышыжо Надежда Ивановна Осипова лийын. Ты туныктышын тунемшыже-влак коклаште шуко военный, профессор, врач да моло виян еҥ йолымбалне пеҥгыдын шогат. Тылеч вара рвезе Йошкар-Оласе талантан икшыве-влаклан школ-интернатын, художественный пӧлкаштыже шинчымашым поген. 9-ше класс деч вара Морко районысо Кокласола лицейын физмат профилян классыштыже тунемын. Тушто физике предметлан утларак шӱмаҥын. Виталий Николаевич Анисимов физике урокым оҥайын вӱден, тудым умбакыже шымлаш кумылаҥден, манын ойлыш. Лицей деч вара Москосо физико-технический институтыш прикладной математике да физике специальность дене тунемаш пурен. Ты институт элыштына физике дене эн виян тунемме тӧнежлан шотлалтеш.
А.Васильев 2018 ийыште Германийысе Дрезден олаш илаш куснен. Тусо технический университетыште научный пашаеҥ семын тыршаш да аспирантурышто тунемаш тӱҥалын. 2020 ийыште икымше научный пашам шымлен. Тудо полимер-шамыч дене кылдалтын. Кызыт Саша – ныл научный пашан авторжо. Тений 11 августышто материал-влакым шымлыме паша дене философий доктор (Ph.doctor) лӱмым сулен.
«Молан шымлымаш паша-влакым вораҥдараш лач Германийым ойырен налынат?» йодмемлан тыгерак вашештыш:
– Тыште ты сомылым вораҥдараш йӧн шукырак. Эксперимент-шамычым ышташ оборудований-влак сай улыт. Шымлызе-влакат тӱрлӧ элла гыч толыныт. Икманаш, шке шонымашым илышыш шыҥдараш чыла шотыштат условийым келыштарыме.
– Российысе да Германийысе образованийыште ойыртем уло мо? Могай икгайлыкым палемден кертат?
– Моткоч ойыртемалтеш. Тыште студентлан могай предметым тунемаш келша, тугайым веле ойырен налаш лиеш. Тыгак мыняр шонет, тунар тунемын кертат. Стипендийым сайын тӱлат.
– Йотэлыш логалмет годым могай нелылык дене тӱкненат? Яра жапым кузе эртарет?
– Тыште, очыни, немыч йылмым палыдымым ончыктыман. Тыгак йолташ-влак шагал лийыныт. Университетын илышышкыже чолганрак ушнаш тӱҥалмем дене у йолташ-влакым муынам. Яра жапыште футболла модаш коштынам. Вара туштат шуко йолташым вашлийынам. Спортым моткоч йӧратем. Тыгак южгунам карандашым, кистьым, чиям кидыш налам. Утларакше пейзажым сӱретлем.
– Тугеже тый немыч йылмым йӧршеш пален отыл? Йолташ-влак дене могай йылме дене мутланет?
– Москваште тунеммем годым немыч йылмым изиш тунемынам. Садлан иктаж-можым ты йылме дене умылтарен але каласен моштенам. Германийыш толмеке, тудым кумданрак тунемаш тӱҥалынам. Кызыт сайын мутланем. Йолташ-влак дене англичан йылме дене кутырена, шымлымаш паша-влакым англичан йылме денак возенам. Кызыт немыч, англичан, испан йылмылам сайын палем.
– Мемнан да тусо самырык еҥ-влакым таҥастараш гын?
– Тыгай кугу ойыртемжым шижын омыл. Мыланем икгаяк гай чучыт. Тыште самырык-влак ешым эр чумыраш огыт тырше, утларакшым тунеммылан жапым ойырат, шкеныштым ласкан кучаш тыршат, утыжым огыт тургыжлане.
– Мо дене тыланет тушто келша?
– Тыште мыланем эн чотшо эрык келша. Мом шонем, тудым ыштен кертам. Тӱрлӧ эл гыч шуко йолташ-влак улыт, жапым пырля эртараш йӧратем. Нунын дене моткоч оҥай да весела, чӱчкыдын походыш лектына. Германийыште порядкым пеҥгыдын кучат, чыла вере ару, ола-влак мотор да сымыстарыше улыт.
– Ача-ава деч тораште улмо нелылыкым луктеш мо? Кунам шочмо мландыштет пытартыш гана лийынат?
– Мутат уке, тидыже чоным шӱлыкаҥда. Но вес могырым ончалаш гын, ялыште самырык еҥ-влаклан шуаралташ нимогай йӧн уке. Мый ялыште садыгак илаш ом код ыле. Мӧҥгӧ 2020 ий январьыште миен коштынам ыле. Тылеч вара пандемий тӱҥале, вара тунемме дене жапым муаш йӧн лийын огыл.
– Германийыш илаш кусныметлан ныл ий эртен. Кызытат тунемат мо? Ешым чумыренат?
– Кызыт IT-консалтингыште программистлан ыштем. Эше ешаҥын омыл.
– Ончыкылык шонымашет могайрак?
– Ятыр элышке миен толаш кумыл уло. Кызытеш лу элыште лийынам. Португалий, Испаний чонем савыреныт. Лиссабон, Мадрид, Порто ола-влак чот келшеныт. Португальский, испанский, немыч йылмыла-влакым тыгак сайын тунемнем.
Сашан шонымашыже-влак шукталтыт манын ӱшанена. Марий рвезын тыгай кӱкшытыш шумыж дене кугешнена. Уло кумылын тудым философий доктор лӱмым налмыж дене эше ик гана саламлена да умбакыжат тыршаш сай кумылым, пеҥгыде тазалыкым, вий-куатым тыланена.
lenta
top
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Сулен налме канышыш лекше-влакын черетан погынымашышт эртыш. Тышке шукыжым кова-влак коштыт. Коча-влак шагалынрак койыт. Ӱдырамаш ок ӧркане, ужмо верыш мияш, йодмым шукташ тырша. Вес могырым, пӧръеҥ-влак шукыжо шоҥгылык марте илен огыт шу, ош тӱня дене рвезынек чеверласат.
Ветеран-влак Советым вуйлатыше А.А. Сайсанова йолташыже-влак ончылно ыштыме пашам иктешлыш. Тыште пеш куандарыше увер-влак йоҥгышт. Д.Б. Иманбаева районысо шахмат-шашке турнирыште икымше верым сеҥен налын. В.Я. Султанбаев пӧръеҥ-влак коклаште сеҥышыш лектын. А. С. Сайфутдинова, П.Я. Яншаев, Н.П. Минилбаева, Э.И. Иманбаев сай лектышым ончыктеныт. Мемнан кова-кочана-влак уш-акыл тазалык верч гына огыл тыршат, кап таза лийже манынат шонат. Кас еда Монар уремыште шуко еҥым вашлияш лиеш. Кӧ скандинав ошкылмаш дене заниматла, кӧ уремыште тыглай коштын савырна, куржталшыжат вашлиялтеш. Лум деч эрыктыме, асфальт гай кумда корнан уремыште яндар южым шӱлен кошташ пеш каньыле. Урем мучко лампым пижыктылме, сандене кастене кечывалымсе гай волгыдо, пӧртыштӧ телевизор ончылно йӧршынат шинчыме ок шу. Ялсовет тыршымылан кӧра ялыштына тыгай сай вашталтыш-влак лийыныт.
Ялсоветын пашаеҥже В.Е. Захаров пожар лӱдыкшӧ нерген каласкалыш. Республикыште пытартыш жапыште мыняр шучко пожар лийын, мыняр еҥ йӱлен колен! Тыгай ынже лий манын, пожарный извещательын кӱлешлыкше нерген увертарыш. Кӧн уке гын, ялсовет администрацийыш мияш каҥашым пуыч. Кычал кошташ огыл манын, ялсовет пашаеҥ-влак оласе кевытыште шкеак налын толыныт да, кӧлан кӱлеш, ялыште пуэдышт. Тыгай изи, но кӱлешан сату ятыр еҥын илышыжым арален коден. Шоҥгыеҥ-влакланат каньыле: нигуш кычал коштман огыл. Кевытыш батарейкыже-влакымат ужалаш кондыктымо, миен налаш да пижыкташ веле кодеш.
Собранийыште тӱҥалтыш гыч мучаш марте шочмо марла йылме дене кутырышт. А.А. Сайсанова, В.Е. Захаров марла эплын, яндарын ойлышт, мый куанен колышт шинчышым. Толшо еҥ-влакланат келшыш, шонем: нуно шкеат марла кутыралтен колтышт, иктат вожылын, лӱдын ыш шинче. Тыге марла ойласыме годым шочшо-влак дене погынен, икте-весе дене мутланен шинчымыла чучеш.
Ялысе библиотекарь Э.Б. Иманова салтак-влак нерген книга выставкым ямдылен. Афганистаныш мийыше-влак нерген книга дене палдарыш. Книгаш ялна гыч ныл еҥым пуртымо. Тиде В.Е. Захаров, С.С. Сайсанов, Ю.А. Иликаев, А.И. Иргубаев. Нуно Афганистаныште служитленыт, кызыт шочмо ялыштына пагалыме айдеме улыт. Вара чылан пырля салтак-влак нерген «Катюша», «Землянка», «Идет солдат по городу», «Вот кто-то с горочки спустился» мурым муралтышт. Музиканче Ю. Иликаевын музикан дене мастарын шоктымыж почеш иктат мурыде ыш код!
Кова-коча-влакым уныкаштат саламлышт. Пайрем концертым пеш чаплын ончыктышт. Шоҥгыен-влак куанен ончышт. Южиктыштын, рвезе жапым шарналтен, шинчавӱдыштат лекте. Тыгай сӱретым ужмо годым кумыл тодылалтеш. Кова-коча, ава-ача-влакым, кажне еным куандараш вашкыман. Вашлийме годым саламлалташ, поро шомакым пелешташ, тазалыкым тыланаш, шочмо марла йылме дене мутланаш йӧсӧ мо? Неле огыл. А еҥлан куан, кумылжо нӧлталалтеш, илымыже шуын колта…
Тугодым кастене клубыштына эше ик концерт лие. Школысо тунемше, клуб пашаеҥ-влак, сылнын мурен-куштен, адакат ял калыкым куандарышт. Военный муро-влак шергылтыч, марла куштымаш да муро-влак ончаш толшо-влакын чоныштым тарватышт. Пайрем касым «Кандыра» куштымаш мучашлыш.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Медведево район Кыдал Озакъялыште тӱрлӧ пашам ворандараш «Озакъял Мари» ТОС (территориальный общественный самоуправлений) ышталтын. Икмыняр ий ончыч тудын активистше-влак самырык-шамычлан хоккей площадкым чоҥен шындышт. Тидым нуно «Местные инициативы» программе почеш шуктеныт. Тений ты программе денак Кыдал Озакъялыште Кугу Отечественный сарыште вуйым пыштыше-влаклан памятникым тичмашнек уэмдаш шонат. Тиде верым «Шарнымаш аллейыш» савыраш проектым нуно калык дене пырля возеныт.
Кажне ийын Сеҥымаш пайрем годым ты памятник йыр изижат-кугужат погынат. Воктекыже миен, еҥ-влак пеледышым пыштат, Шочмо эл верч кредалше-влакым шарналтат. 2004 ийыште ыштыме памятник тоштемын. «Озакъял Мари» мер организацийын активистше-влак Кугу Отечественный да тӱрлӧ жапысе сарлаште, военный конфликтлаште лийше да колышо еҥ-влакын лӱмыштым возыман стелым шогалташ кӱлешанлан шотленыт. Самырык тукым сарын участникше-шамычым гына огыл, тыгак шочмо кундем деч ӧрдыжтӧ порысым шуктышо землякыштын подвигыштым палышаш.
«Аллея памяти» проект почеш памятник йыр тротуарлык плиткым оптынешт, ялысе еҥ-влак тышан шинчын каналтен кертышт манын, теҥгылым, шӱкым кышкаш урным келыштарынешт. Ты аллей йыр пушеҥге ден вондерым шындат, пеледышлан клумбым йӧнештарат. Тыштак выставочный стенд лиеш. Тушто тысе ял шотан илемын илышыже ончыкталтеш, мероприятий да пайрем нерген возалтеш.
Тыге шарныктыш воктеке калык толаш тӱҥалеш, да Родинын тӱвыра да исторический поянлыкше дене палдарыше вер аралалтеш, уэмеш. А тӱҥжӧ — Озакъял кундем тӱзлана.
lenta
У номерын электрон версийже
У номерым республик мучко почтышто, газет киосклаште, редакцийыштына налаш лиеш. Тел. +79648623420
Архив
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ПРОЕКТ ПАША
САЙТЫШТЕ КЫЧАЛАШ
Найти:
2023 ийын 1-ше пелийжылан ПОДПИСКЕ
«Кугарня» газетлан почта гоч возалтса да призым* модын налза!
Газетын индексше: П8403.
Газетлан, мӧҥгӧ гыч лекде, сайтыште https://podpiska.pochta.ru/press/%D0%9F8403 возалташ лиеш.
Лотерей дене модалтеш: ШОРЫК, УТЮГ, ЭЛЕКТРОЧАЙНИК, ОДЕЯЛ, КӰПЧЫК, ШАГАТ да мӧҥгыштӧ кучылташ келшыше моло кӱлешан арвер. |
Марий Эл вуйлатышын обязанностьшым жаплан шуктышо Юрий Зайцев «Знание» обществын икымше просветитель модмашын финалистше-влак дене вашлийын: Марий Эл гыч школлаште тунемше-влакын командыже Российысе 88 команде коклаште 13 верым сеҥен налын.
Интеллектуал-спорт таҥасымаште республикнан чапшым 6 ӱдыр-рвезе арален. Нунын лӱмышт – София Свечихина (Экономико-правовой гимназийын 10-шо «Б» классыштыже тунемше), Елена Штурмина (Йошкар-Оласе 19-ше №-ан школ, 10-шо «А» класс), Екатерина Киртаева (рӱдоласе 11-ше №-ан лицей, 9-ше «Б» класс), Степан Перминов (Йошкар-Оласе А.С.Пушкин лӱмеш 4-ше №-ан гимназий, 10-шо «Б», класс), Родион Ямбарцев ден Рания Ганеева (Марий Турек район Нартас школ, 10-шо класс).
«Тендан верч куанем. Келге шинчымашан улмыдам регионыштат, федерал кӱкшытыштат сайын ончыктенда. Эртыше интеллектуал-спорт таҥасымаш-шамыч тендан кокла гыч кажныжлан тӱрлӧ задачым решатлымаште шкем тергаш, шкет да команде дене пырля пашам ышташ, шкан уым пален налаш йӧн лийын – чыла тиде тендам илышыште эшеат виянракым ыштен», – палемден Юрий Зайцев.
Вашлиймашыште йоча-влак мероприятий, Москваште лиймышт нерген каласкаленыт, шонымашыштым ойленыт.
«Тыгай модмаште лиймылан моткоч куаненам. Оҥай ыле, шуко уым пален налынам. Мероприятийым сайын организоватленыт. Вологда область, Сахалин, Мордовий гыч команде-шамыч дене палыме лийынна. Кызыт ме нунын дене социальный сетьла гоч кылым кучена», – каласен Родион Ямбарцев.
«Знание» обществын икымше просветитель модмашыже-влак Москваште кум кече эртеныт. Икымше кечын финалист-влак тӱрлӧ областьла дене кылдалтше йодышлан поян викториныште шинчымашым тергеныт. Кокымшо кечын кажне команде инноваций проектшылан презентацийым ыштен, а кумшышто киберспорт дене первенстве верч кучедалыныт.
Регионым вуйлатышын обязанностьшым жаплан шуктышо кажне тунемшылан «Кванторум» технопаркын проект сессийлашкыже сертификатым кучыктен.
Марий Эл Республикым вуйлатышын организаций да аналитике виктемжын уверже негызеш Г.Кожевникова ямдылен.
Лудаш темлена:
УВЕР ЙОГЫН
Каныш кече еда
14 октябрь — Покро — деч вара Йошкар-Оласе Чарла кремльыште верланыше Юмым шочыктышо Аван леведышыжлан часамлаште кажне арнян 12 лудаш…
УВЕР ЙОГЫН
ЛДПР партийын марий региональный пӧлкажым у еҥ вуйлата
ЛДПР партийын марий региональный пӧлкажын вуйлатышыжлан Антон Мирбадалевым шогалтеныт.
УВЕР ЙОГЫН
Штрафым тӱлыктат
«Марий Эл телерадио» ГАУК-ын ончычсо директоржо Светлана Талован должностной полномочийже дене утыждене пайдаланымыж шотышто кодшо кечылаште суд лийын. Йошкар-Оласе лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30
АРХИВ
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
Июнь 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |
Ял кӱтӱм кӱташ ола гыч Агытансолаш Йыван лӱман рвезе толеш. Ола гыч ялышке куснымаш - тыгай сюжет классический литературышто у огыл. А.С. Пушкинын «Евгений Онегинже», И.С. Тургеневын ик романже гына огыл, С.Г. Чавайнын «Элнетше», М. Шкетанын «Эреҥерже» да моло шуко произведений тыгай сюжет негызеш чоҥалтыныт. Нигилист, революционер, коммунист, цивилизаций деч шылше. Да чыла нине герой-влакым философ манын кертына. М. Илибаеван «Тиде ушдымо тӱняште» романыштыже ола гыч ялыш илаш толшо Йыванымат Веня йолташыже тыге лӱмда. Лудшо еҥ пала, авторын 2010 ийыште лекше романже «Кугу тӱня - шыгыр тӱня» маналтеш, 2019 ийыште савыкталтше у книга - «Тиде ушдымо тӱняште». Индеш ий коклаште шыгыр тӱня ушдымыш савырнен.
Ушдымо тӱня.Могай тудо? Тыште айдеме шкенжым тӱняште эн виян улмыжла шижеш, сандене шуко шотышто шагал шона, йолташ йолташлан эҥертыме шижмаш уке, айдеме чон тӱняжым шылташ тӱҥалын, провокаций сынан, потребительым куштен шогалташ йӧрышӧ закон-влакым илышыш шыҥдареныт, илышлан окса оза лийын, эн чот шкем йӧраташ ӱжшӧ идеологий шарлен. Кеч-могай ушан еҥат цивилизаций велыш лупшалтнеже да шке сурт-пече кышкарыштыжат изирак цивилизацийым ыштен илынеже. А Йыван, мӧҥгешла, шылын каен. Окмак, ораде, вес сандалыкысе еҥ? Йыван кӱтӱчылан тарлалтын, тугеже, черет еда кажне вольык оза дене палыме лиеш, каласкалымыштым колыштын, чон поянлыкыштым акла, олаште илышын дене таҥастара. Ушдымо тӱняште илыше-влаклан тудо, чынак, окмак, вес сандалыкысе айдеме, кӱтӱчӧ лийын, цивилизаций деч шылын утлаш тыршыше рвезе. Шонен моштышо, поро, почылтшо чонан еҥлан - философ, «пӱртӱсын шочшыжо, тудын суртышкыжо жаплан илаш пурышо» чонан.
«Айдеме тудо тугай наста… тӱшка шыгырыштат илен ок сеҥе, чылт шкетынат илен ок чыте. Вий-куат дене, можыч, чыта, а теве шӱм-чон дене ок керт: шӱм-чонжылан эҥертыш кӱлеш», сандене «илаш ял деч сай вер уке».Вес велым ончалаш гын, олаште шочын-кушшо да цивилизацийыште илыше еҥ тыгай сӱретым шинча ончылныжо сӱретлен да ямжым умылен кертеш мо? «…Шала коштшо вольык вуйым нӧлтале. Шке семынышт кажныжат - ушкалжат, шорыкшат, казажат - йӱкым пуэн, ял велыш чумыр тарванышт. Жапын-жапын Йыван тӱкыж (пуч - ред.) дене шуйдарен колта. Ончылно - тудо шкеже. Вара - шорык ден каза-шамыч; кугу вольык дене таҥастарымаште йолышт писырак, садлан кӱтӱчӧ почеш кокымшо верым айлат. Ял уремышкат тиде радам почеш вужге логальыч. А туштыжо - ушет кая, тугай содом: пача-шамыч аваштым кычалын магырат, аваштат, пачаштым ӱжын, йӱкым луктыт. Вольык оза-влакышт капка ончылнышт ӱжын кычкырат але аҥыргышыштым шке капкашкышт авыркедыл пурташ толашат. Ӧрдыж гыч эскераш гын, путыракат оҥай - пуйто тиде шкешотан изи спектакль, кӱчык кутышан симфоний, шӱм-чонеш кодшо сай дечат сай пале. Тиде пале ушын лончылашкыже возын кодеш, вара-варарак сылне сем семын жапын-жапын йоҥген лектеда, шӱм-чоным шӱлыкаҥденат, веселаҥденат эрта».Але ялысе пӱртӱс пелен кушшо самырык рвезе гына йӧратен шындыме ӱдыржын моторлыкшым таҥастараш пушеҥге ден чодыра пеледыш коклаште ассоциацийым кычалеш огыл мо? «Ош шовыран самырык куэ дене, шийым велыман лывырге ӱепу дене, ӱҥышын койын шогышо писте дене, шкаланже акым палыше ваштар дене?.. А шинчажым, чурий чевержым могай пеледыш, могай емыж-саска дене таҥастараш?»Тыгай, шуко мут деч посна, устан серыме корнылам лудмекак, лудшын кумылжо ял велыш мелын савырна, тусо илышым сагындара.
Кушкын шогалше тукымын ял гыч ӧрдыжкӧ куснен кайымаште произведенийын геройжо-влак Арсий, Онтон, Оклина да моло илалше персонаж-влак мемнан эл калыкын ушдымылыкшым, ойгыжым ужыт. А оласе илыш айдемын чон эрыкшым шыгыремда. Тыгай шыгыр гычын, аралтышым кычалын, Йыван ялышке толын. Но ялышкат тиде шыгырым ыштыше толкын шеҥын шӱшкылтеш. Калыкын чоныштыжо осал шӱлыш, торжалык, нунын пелен эше садиктылык, осалжымат, порыжымат парня вошт але ик семын ончаш тӧчымаш озаланаш тӱҥалыныт. А кресаньык эре икте-весылан эҥертен, кӱлеш годым мушкындо гай чумырген моштен илен, марий гын, ожсек кугу пашам вӱма йӱла дене ыштен. «Кугу паша нигунамат «мый»-лен огыл, «ме» дене ышталтеш, а кызыт чылан ялым кудалтеныт. Тудым даче олмеш гына ужнешт. Ял деч посна Россий кугыжаныш - чондымо але колаш шушо кугыжаныш гына. Тыгай кугыжанышыште шке элым йӧратыме шижмаш вияҥын кертеш мо?»Кызыт илышлан окса оза лийын. Оксам айдеме шке кӱлешлыкшылан шонен луктын да шкежак оксан кулышкыжо савырнен. Айдеме тукым шуко оксан лийнеже, шке йырже, шке декыже удыра-удыра. А айдемын изи ӱмыржылан тынар окса огешат кӱл. Таче эн неле задаче-влакым робот, компьютер-влак шотлат, айдемын вуйдорыкшо шонаш ӧрканаш тӱҥалын, шкеже тудо прогресс чер дене черланен, сандене тыге айдеме тукымлан мучаш толын кертеш.
Произведений кызытсе илышым ончыктымо дене пӱсӧ философий йодышым тарватен - айдемын ончыкылыкшо уло мо? Роман ӱшандара - уло: ушан тӱням чоҥымаште.Тудым романыште тӱҥ герой Йыван да ятыр образ тыгайракым ужнешт: кажне айдемын илышыже Мландын, Пӱртӱсын вий-куатшылан келыштаралтын чоҥалтшаш; опкынлыкым чон гыч поктен лукташ уш дене пашам ышташ кӱлеш; тек икшыве, уныка-влак шке шонат, тек шке, пашам ыштен, илышыштым тӱзатат. Тидлан айдеме икте-весыж деке лишемшаш, ола гыч ялышке илаш мӧҥгеш пӧртылмӧ модо вашкерак шарлышаш, ялозанлык ик кугыжаныш политике кышкарыште лийшаш, туныктышо сукыма гыч йол ӱмбак шогалшаш, школыш корно чылалан иктӧр почылтшаш, Пӱртӱсым сеҥаш огыл, а полшаш тыршыман, айдеме робот гай гыч шонен моштышо, ушан айдемыш савырнышаш. Тыгодым курым гыч курымыш «улшо велосипедымак уэш да уэш шонен лукташ толашыме дене огыл», а улыжым переген.
Кунамрак ушан тӱням чоҥаш тӱҥалына? Лудшылан шонен лончылаш пайдале веле, шонем. А ушан, илышым алмашташ ямде герой литература историйыште кунам шочын? Элыште кугу реформа-влак тӱҥалме деч ончычрак. Мутлан, И.С. Тургеневын 1859 ийыште возымо, 1860 ийыште савыктыме «Накануне» романже гыч Дмитрий Инсаров - волгыдо пример. Тиде ушдымо тӱняште илыше-влакымат сай велыш вашталтыш-влак лишыл жапыште вучат манын ӱшанен илена.
Читайте нас в
«Чолман». Республиканская общественно-политическая газета на марийском языке. Издается с 24 апреля 1991 г.
Главный редактор - Губаев Игорь Иванович.
При использовании материалов гиперссылка на сайт cholman.info обязательна.
Категория информационной продукции 12+
Связь, информационный технологий да массовый коммуникаций сферым эскерыше Федеральный службын Башкортостан Республикысе Управленийже 2016 ий 11 июльышто ПИ ТУ02-01543 № дене регистрироватлен.
Мы в соцсетях:
ВКонтакте - vk.com/cholman
Telegram - https://t.me/cholmantv
Я.Дзен - zen.yandex.ru
ОК - ok.ru/cholmanrb
TikTok - tiktok.com/@cholman.tv
Телефон
Телефон: 8(34783)7-07-97.
Электрон почто
[email protected]
Адрес
Адрес редакции, типографии: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, Березовское шоссе, 4А, 1 этаж. Для писем: 452688, Республика Башкортостан, г. Нефтекамск, 8-е почтовое отделение, а/я 116, для редакции газеты «Чолман». |
Тулык да ача-ава ончымо деч посна кодшо йоча-влакым стационарыште социально обслуживатлыме кугыжаныш тӧнежлаште илыше инвалидностян икшыве-шамычын тазалыкыштым арален кодымашке да пеҥгыдемдымашке виктаралтше инновационный социальный проект-влакын конкурс отборыштым иктешлыме почеш 2022-2023 ийлаште проект-шамычым илышыш пурташлан грант полышым 26 организаций налын.
Финансированийын кугытшо 91,03 миллион теҥге лийын.
Сеҥыше-влакын радамышкышт Савино ялыште верланыше «Солнышко» йоча интернат-пӧртын ямдылыме «Вместе шаг за шагом» проектшат логалын. Тудым илышыш пурташ Йоча-влаклан полшымо фонд 2153000 теҥгем ойыраш палемден.
Проект вияҥме шотышто неле да шуко ситыдымашан йоча-влакын илыш качествыштым саемдымашке виктаралтын. Тидланже йочан шке чолгалыкшым формироватлаш да вияҥдаш, вашкылым ышташ, мутланаш кумылжым лукташ, тыгак тудым илышыште кече еда ыштыме сомылкалан лийме семын шукырак туныкташ палемдыме.
Тӧнежын специалистше-шамыч ден моло пашаеҥже Йоча-влаклан полшымо фондын стажировкым эртыме площадкылаштышт келшыше шинчымашым налыт. «Солнышко» йоча-пӧртыштӧ илыше неле да шуко ситыдымашан ӱдыр-рвезе-влакын ача-авашт шке шочшышт дене вашкылым ышташ тунемыт. Тиде тӱҥалтыш шке йоча дене мутланаш кумылым лукшаш, а вашкыл деч вара чоным куандарышаш. Йоча-ача-ава кылын пайдале модельже ышталтшаш, ешыште икте-весе деке кумыл саемшаш.
Проектым илышыш пуртымо жапыште мероприятий-влакын пайдалыкышт шотышто мониторинг эртаралтшаш.
М.ИВАНОВА
Tagged грант, дети, инвалиды, поддержка
Лудаш темлена:
УВЕР ЙОГЫН
Йошкар-Ола ден Симферополь коклаште соглашений пеҥгыдемдымдалтын
Кодшо шочмын Крым Республикыште Йошкар-Ола ден Симферополь коклаште илышын тӱрлӧ шӧрынжым вияҥдыме шотышто соглашениеш кидпалым пыштыме торжественный церемоний лийын.
УВЕР ЙОГЫН
36 еш пиалан кечым вучен шуктен
Пытартыш жапыште ятыр вере еҥ-влакым чот тоштемше пӧртла гыч уыш илаш кусарат. Кодшо кечылаште Медведево районысо Сурок поселкышто илыше лудаш…
УВЕР ЙОГЫН
Лум йымалсе пеледыш
Марий Элын «Йошкар книгашкыже», эр шошым пеледше лютик сынан алтайысе, тумер ветреничкым, кӱдыроҥгырым, урал кӱдыроҥгырым, хохлаткым, Маршалын хохлаткыжым, кишкышинчам, лудаш…
Добавить комментарий Отменить ответ
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.
КАЛЕНДАРЬ
ЯнварьФевральМартАпрельМайИюньИюльАвгустСентябрьОктябрьНоябрьДекабрь 20172018201920202021202220232024202520262027
Пн
Вт
Ср
Чт
Пт
Сб
Вс
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
АРХИВ
Декабрь 2022
Ноябрь 2022
Октябрь 2022
Сентябрь 2022
Август 2022
Июль 2022
ГОРОСКОП
Гороскоп
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
9 май. Ӱпым пӱчкаш келшыше кече огыл. Молан манаш гын тазалыкда начаремме лӱдыкшӧ уло. Хна дене чиялтеда гын, пашаште лудаш…
9-15 майлан гороскоп
05.05.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
Ӱпым пӱчкаш тарваненда гын
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
18-24 апрельлан гороскоп
18.04.2022 Любовь Камалетдинова Comment(0)
ТЕАТР УВЕР
Книгаште – Шкетан театрын 100 ияш эртыме корныжо
«Пеленда улам пиалан»
«Китай кува» — кумшо у паша
«Мый улам шийгорнышто…» сылнымут кас
Калык чонышто тачат ила
ЛИЙ ПЫРЛЯ
© 1915-2018 «Марий Эл» газет. Газетым Роскомнадзорын Марий Элысе управленийыштыже регистрироватлыме. Реситрационный номер - ПИ № ТУ12-0118, 2012 ий 25 июнь. Copyright газетамарийэл.рф | |