title
stringlengths 1
175
| text
stringlengths 63
16.4k
|
|---|---|
Жьҭаарамза 31 | Жьҭаарамза́ 31 (Жьҭаарамза́ ҩажәи́ жәе́иза), Оқтиа́бр 31, Жьҭаара́ 31 — григориантәи амзар 304 тәи амш (305 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 61 мшы. |
Абҵарамза 1 | Абҵарамза́ 1 (Абҵарамза́ акы́), Ноиа́бр 1, Абҵара́ 1 — григориантәи амзар 305 тәи амш (306 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 60 мшы. |
Абҵарамза 2 | Абҵарамза́ 2 (Абҵарамза́ ҩба́), Ноиа́бр 2, Абҵара́ 2 — григориантәи амзар 306 тәи амш (307 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 59 мшы. |
Абҵарамза 3 | Абҵарамза́ 3 (Абҵарамза́ хԥа́), Ноиа́бр 3, Абҵара́ 3 — григориантәи амзар 307 тәи амш (308 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 58 мшы. |
Абҵарамза 4 | Абҵарамза́ 4 (Абҵарамза́ ԥшьба́), Ноиа́бр 4, Абҵара́ 4 — григориантәи амзар 308 тәи амш (309 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 57 мшы. |
Абҵарамза 5 | Абҵарамза́ 5 (Абҵарамза́ хәба́), Ноиа́бр 5, Абҵара́ 5 — григориантәи амзар 309 тәи амш (310 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 56 мшы. |
Абҵарамза 6 | Абҵарамза́ 6 (Абҵарамза́ фба́), Ноиа́бр 6, Абҵара́ 6 — григориантәи амзар 310 тәи амш (311 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 55 мшы. |
Абҵарамза 7 | Абҵарамза́ 7 (Абҵарамза́ бжьба́), Ноиа́бр 7, Абҵара́ 7 — григориантәи амзар 311 тәи амш (312 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 54 мшы. |
Абҵарамза 8 | Абҵарамза́ 8 (Абҵарамза́ ааба́), Ноиа́бр 8, Абҵара́ 8 — григориантәи амзар 312 тәи амш (313 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 53 мшы. |
Абҵарамза 9 | Абҵарамза́ 9 (Абҵарамза́ жәба́), Ноиа́бр 9, Абҵара́ 9 — григориантәи амзар 313 тәи амш (314 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 52 мшы. |
Абҵарамза 10 | Абҵарамза́ 10 (Абҵарамза́ жәаба́), Ноиа́бр 10, Абҵара́ 10 — григориантәи амзар 314 тәи амш (315 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 51 мшы. |
Абҵарамза 11 | Абҵарамза́ 11 (Абҵарамза́ жәе́иза), Ноиа́бр 11, Абҵара́ 11 — григориантәи амзар 315 тәи амш (316 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 50 мшы. |
Абҵарамза 12 | Абҵарамза́ 12 (Абҵарамза́ жәа́ҩа), Ноиа́бр 12, Абҵара́ 12 — григориантәи амзар 316 тәи амш (317 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 49 мшы. |
Абҵарамза 13 | Абҵарамза́ 13 (Абҵарамза́ жәа́ха), Ноиа́бр 13, Абҵара́ 13 — григориантәи амзар 317 тәи амш (318 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 48 мшы. |
Абҵарамза 14 | Абҵарамза́ 14 (Абҵарамза́ жәи́ԥшь), Ноиа́бр 14, Абҵара́ 14 — григориантәи амзар 318 тәи амш (319 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 47 мшы. |
Абҵарамза 15 | Абҵарамза́ 15 (Абҵарамза́ жәо́хә), Ноиа́бр 15, Абҵара́ 15 — григориантәи амзар 319 тәи амш (320 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 46 мшы. |
Абҵарамза 16 | Абҵарамза́ 16 (Абҵарамза́ жәа́ф), Ноиа́бр 16, Абҵара́ 16 — григориантәи амзар 320 тәи амш (321 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 45 мшы. |
Абҵарамза 17 | Абҵарамза́ 17 (Абҵарамза́ жәи́бжь), Ноиа́бр 17, Абҵара́ 17 — григориантәи амзар 321 тәи амш (322 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 44 мшы. |
Абҵарамза 18 | Абҵарамза́ 18 (Абҵарамза́ жәа́а), Ноиа́бр 18, Абҵара́ 18 — григориантәи амзар 322 тәи амш (323 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 43 мшы. |
Абҵарамза 19 | Абҵарамза́ 19 (Абҵарамза́ зе́ижә), Ноиа́бр 19, Абҵара́ 19 — григориантәи амзар 323 тәи амш (324 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 42 мшы. |
Абҵарамза 20 | Абҵарамза́ 20 (Абҵарамза́ ҩажәа́), Ноиа́бр 20, Абҵара́ 20 — григориантәи амзар 324 тәи амш (325 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 41 мшы. |
Абҵарамза 21 | Абҵарамза́ 21 (Абҵарамза́ ҩажәи́ акы́), Ноиа́бр 21, Абҵара́ 21 — григориантәи амзар 325 тәи амш (326 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 40 мшы. |
Абҵарамза 22 | Абҵарамза́ 22 (Абҵарамза́ ҩажәи́ ҩба́), Ноиа́бр 22, Абҵара́ 22 — григориантәи амзар 326 тәи амш (327 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 39 мшы. |
Абҵарамза 23 | Абҵарамза́ 23 (Абҵарамза́ ҩажәи́ хԥа́), Ноиа́бр 23, Абҵара́ 23 — григориантәи амзар 327 тәи амш (328 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 38 мшы. |
Абҵарамза 24 | Абҵарамза́ 24 (Абҵарамза́ ҩажәи́ ԥшьба́), Ноиа́бр 24, Абҵара́ 24 — григориантәи амзар 328 тәи амш (329 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 37 мшы. |
Абҵарамза 25 | Абҵарамза́ 25 (Абҵарамза́ ҩажәи́ хәба́), Ноиа́бр 25, Абҵара́ 25 — григориантәи амзар 329 тәи амш (330 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 36 мшы. |
Абҵарамза 26 | Абҵарамза́ 26 (Абҵарамза́ ҩажәи́ фба́), Ноиа́бр 26, Абҵара́ 26 — григориантәи амзар 330 тәи амш (331 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 35 мшы. |
Абҵарамза 27 | Абҵарамза́ 27 (Абҵарамза́ ҩажәи́ бжьба́), Ноиа́бр 27, Абҵара́ 27 — григориантәи амзар 331 тәи амш (332 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 34 мшы. |
Абҵарамза 28 | Абҵарамза́ 28 (Абҵарамза́ ҩажәи́ ааба́), Ноиа́бр 28, Абҵара́ 28 — григориантәи амзар 332 тәи амш (333 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 33 мшы. |
Абҵарамза 29 | Абҵарамза́ 29 (Абҵарамза́ ҩажәи́ жәба́), Ноиа́бр 29, Абҵара́ 29 — григориантәи амзар 333 тәи амш (334 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 32 мшы. |
Абҵарамза 30 | Абҵарамза́ 30 (Абҵарамза́ ҩажәижәаба́), Ноиа́бр 30, Абҵара́ 30 — григориантәи амзар 334 тәи амш (335 тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 31 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 1 | Ԥхынҷкәынмза́ 1 (Ԥхынҷкәынмза́ акы́), Дека́бр 1, Ԥхынҷкәы́н 1 — григориантәи амзар 335-тәи амш (336-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 30 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 2 | Ԥхынҷкәынмза́ 2 (Ԥхынҷкәынмза́ ҩба́), Дека́бр 2, Ԥхынҷкәы́н 2 — григориантәи амзар 336-тәи амш (337-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 29 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 3 | Ԥхынҷкәынмза́ 3 (Ԥхынҷкәынмза́ хԥа́), Дека́бр 3, Ԥхынҷкәы́н 3 — григориантәи амзар 337-тәи амш (338-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 28 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 4 | Ԥхынҷкәынмза́ 4 (Ԥхынҷкәынмза́ ԥшьба́), Дека́бр 4, Ԥхынҷкәы́н 4 — григориантәи амзар 338-тәи амш (339-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 27 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 5 | Ԥхынҷкәынмза́ 5 (Ԥхынҷкәынмза́ хәба́), Дека́бр 5, Ԥхынҷкәы́н 5 — григориантәи амзар 339-тәи амш (340-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 26 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 6 | Ԥхынҷкәынмза́ 6 (Ԥхынҷкәынмза́ фба́), Дека́бр 6, Ԥхынҷкәы́н 6 — григориантәи амзар 340-тәи амш (341-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 25 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 7 | Ԥхынҷкәынмза́ 7 (Ԥхынҷкәынмза́ бжьба́), Дека́бр 7, Ԥхынҷкәы́н 7 — григориантәи амзар 341-тәи амш (342-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 24 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 8 | Ԥхынҷкәынмза́ 8 (Ԥхынҷкәынмза́ ааба́), Дека́бр 8, Ԥхынҷкәы́н 8 — григориантәи амзар 342-тәи амш (343-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 23 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 9 | Ԥхынҷкәынмза́ 9 (Ԥхынҷкәынмза́ жәба́), Дека́бр 9, Ԥхынҷкәы́н 9 — григориантәи амзар 343-тәи амш (344-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 22 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 10 | Ԥхынҷкәынмза́ 10 (Ԥхынҷкәынмза́ жәаба́), Дека́бр 10, Ԥхынҷкәы́н 10 — григориантәи амзар 344-тәи амш (345-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 21 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 11 | Ԥхынҷкәынмза́ 11 (Ԥхынҷкәынмза́ жәе́иза), Дека́бр 11, Ԥхынҷкәы́н 11 — григориантәи амзар 345-тәи амш (346-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 20 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 12 | Ԥхынҷкәынмза́ 12 (Ԥхынҷкәынмза́ жәа́ҩа), Дека́бр 12, Ԥхынҷкәы́н 12 — григориантәи амзар 346-тәи амш (347-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 19 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 13 | Ԥхынҷкәынмза́ 13 (Ԥхынҷкәынмза́ жәа́ха), Дека́бр 13, Ԥхынҷкәы́н 13 — григориантәи амзар 347-тәи амш (348-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 18 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 14 | Ԥхынҷкәынмза́ 14 (Ԥхынҷкәынмза́ жәи́ԥшь), Дека́бр 14, Ԥхынҷкәы́н 14 — григориантәи амзар 348-тәи амш (349-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 17 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 15 | Ԥхынҷкәынмза́ 15 (Ԥхынҷкәынмза́ жәо́хә), Дека́бр 15, Ԥхынҷкәы́н 15 — григориантәи амзар 349-тәи амш (350-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 16 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 16 | Ԥхынҷкәынмза́ 16 (Ԥхынҷкәынмза́ жәа́ф), Дека́бр 16, Ԥхынҷкәы́н 16 — григориантәи амзар 350-тәи амш (351-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 15 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 17 | Ԥхынҷкәынмза́ 17 (Ԥхынҷкәынмза́ жәи́бжь), Дека́бр 17, Ԥхынҷкәы́н 17 — григориантәи амзар 351-тәи амш (352-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 14 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 18 | Ԥхынҷкәынмза́ 18 (Ԥхынҷкәынмза́ жәа́а), Дека́бр 18, Ԥхынҷкәы́н 18 — григориантәи амзар 352-тәи амш (353-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 13 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 19 | Ԥхынҷкәынмза́ 19 (Ԥхынҷкәынмза́ зе́ижә), Дека́бр 19, Ԥхынҷкәы́н 19 — григориантәи амзар 353-тәи амш (354-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 12 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 20 | Ԥхынҷкәынмза́ 20 (Ԥхынҷкәынмза́ ҩажәа́), Дека́бр 20, Ԥхынҷкәы́н 20 — григориантәи амзар 354-тәи амш (355-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 11 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 21 | Ԥхынҷкәынмза́ 21 (Ԥхынҷкәынмза́ ҩажәи́ акы́), Дека́бр 21, Ԥхынҷкәы́н 21 — григориантәи амзар 355-тәи амш (356-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 10 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 22 | Ԥхынҷкәынмза́ 22 (Ԥхынҷкәынмза́ ҩажәи́ ҩба́), Дека́бр 22, Ԥхынҷкәы́н 22 — григориантәи амзар 356-тәи амш (357-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 9 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 23 | Ԥхынҷкәынмза́ 23 (Ԥхынҷкәынмза́ ҩажәи́ хԥа́), Дека́бр 23, Ԥхынҷкәы́н 23 — григориантәи амзар 357-тәи амш (358-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 8 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 24 | Ԥхынҷкәынмза́ 24 (Ԥхынҷкәынмза́ ҩажәи́ ԥшьба́), Дека́бр 24, Ԥхынҷкәы́н 24 — григориантәи амзар 358-тәи амш (359-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 7 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 25 | Ԥхынҷкәынмза́ 25 (Ԥхынҷкәынмза́ ҩажәи́ хәба́), Дека́бр 25, Ԥхынҷкәы́н 25 — григориантәи амзар 359-тәи амш (360-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 6 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 26 | Ԥхынҷкәынмза́ 26 (Ԥхынҷкәынмза́ ҩажәи́ фба́), Дека́бр 26, Ԥхынҷкәы́н 26 — григориантәи амзар 360-тәи амш (361-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 5 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 27 | Ԥхынҷкәынмза́ 27 (Ԥхынҷкәынмза́ ҩажәи́ бжьба́), Дека́бр 27, Ԥхынҷкәы́н 27 — григориантәи амзар 361-тәи амш (362-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 4 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 28 | Ԥхынҷкәынмза́ 28 (Ԥхынҷкәынмза́ ҩажәи́ ааба́), Дека́бр 28, Ԥхынҷкәы́н 28 — григориантәи амзар 362-тәи амш (363-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 3 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 29 | Ԥхынҷкәынмза́ 29 (Ԥхынҷкәынмза́ ҩажәи́ жәба́), Дека́бр 29, Ԥхынҷкәы́н 29 — григориантәи амзар 363-тәи амш (364-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 2 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 30 | Ԥхынҷкәынмза́ 30 (Ԥхынҷкәынмза́ ҩажәижәаба́), Дека́бр 30, Ԥхынҷкәы́н 30 — григориантәи амзар 364-тәи амш (365-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. Ашықәс анҵәамҭанӡа иаанхоит 1 мшы. |
Ԥхынҷкәынмза 31 | Ԥхынҷкәынмза́ 31 (Ԥхынҷкәынмза́ ҩажәи́ жәе́иза), Дека́бр 31, Ԥхынҷкәы́н 31 — григориантәи амзар 365-тәи амш (366-тәи амш ашықәс ду ала) ауп. |
Маркос, Фердинанд | Фердинaнд Маркос (; , Саррат, Филиппины — , Ҳонолулу, Гаваии, ЕАА) — 10-тәи Филиппинтәи президент (1965 – 1986). |
Абиосфера | Абиосфе́ра (; «биос» - аԥсҭазаара + «сфера» - акәымпыл). Абиосфера иаҵанакуеит ацәеижьқәа ахьыҟоу аҭыԥқәа зегьы: атмосфера ҵаҟатәи аҿыгҳара, аӡҭатәарақәа, анышә, анышә иаҵоу алитосфера хыхьтәи аҽыҭ. |
Шервашиӡераа раҳҭынра Шервашиӡераа раҳҭынра — гылоуп Қырҭтәыла, Аԥснытәи автономтә республика, Гәдоуҭатәи амуниципалитет, Лыхны ақыҭа. | Аҳҭынра гылан, Лыхны ашҭа ду аҿаԥхьа. 1866 шықәса, ԥхынгәымза 26 рзы иалагеит Урыстәыла аҳра иадҳәалаз аԥсуаа ампыҵахаларатә арежим аҿагылара, уи аиқәыртәаразы, иара уи ашықәсан нанҳәамзазы, қәҭешьтәи агәыбернатор аурыс аинрал — алеитенант, Свиатопольск — Мирски, аҳҭынра иблит. |
Шервашиӡераа раҳҭынра Шервашиӡераа раҳҭынра дуӡӡа аҭыӡқәа мацара нхеит. | Аханатә аҳҭынра ҩ — еихагылакны иргылан. Аҳҭынра еибыҭан маҭәахәы хкы рацәала (акьырхаҳә, аԥслымӡхаҳә, ақьырмыт, убас иҵегьы). Аҭыӡқәа реиқәыршәашьала иубоит аргыларатәи амаҭәахәқәа ахыԥхьаӡара рацәаны рхы ишадырхәаз. Насгьы, еиҳа ижәытәӡоу XVI-XVII ашәышықәсақәа ирыҵанакуа акьырхаҳәцәы рхы иадырхәеит. XIX ашәышықәсазы аҳҭынра рҿцны ирҭбаан. |
Баграт ибааш | Баграт ибааш — Қырҭтәыла, Аԥсны Автономтә Республика, Аҟәа азааигәара, аӡиас Баслаҭ армарахьтәи аҳықә аҟны. Ирҿыцуп X-XI ашәышықәсақәа рзы. Қырҭтәыла Аҳ Баграт III-тәи ила. Баграт ибаа ианашьоуп Қырҭтәыла амилаҭтәи акультуратә аҭынхара абаҟа астатус. |
Амбаратә уахәама | Амбаратә уахәама — Қырҭтәыла, Аԥсны, Гәдоуҭа араион, Мысра адгьылбжьахала аҟны, ирыцхәыркуп VII-VIII ашәышықәсақәа рзы. Амбаратәи ауахәама ианашьоуп қырҭтәыла амилаҭтәи аҭынхара акультуратә абаҟа астатус. |
Бзыԥтәи аныхабаа | Бзыԥтәи аныхабаа () — Аԥсны Аҳәынҭқарра, ақыҭа Бзыԥ. Ауахәама ақәцә хыгьажьуп. Ирыцхәыркуп IX ашәышықәса аҩбатәи ахәҭа. |
Бзыԥтәи аныхабаа Аҭоурых-архитектуратә ахцәажәара | Бзыԥтәи аныхабаа ауахәама аџьар-аҟәырӷ «Ианҩылоу аџьар» типуп, хԥа илгәыгәу аԥсидақәа рыла, аамҭаркуп IX-тәи ашәышықәса аҩбатәи азбжа. Уи аҭыӡқәа ҟаҵоуп ахаҳә цәы ала, ашәи-аԥенџьыри аҭаргылақәа рыла ирԥшӡуп. Абаа амрагыларала уибоит даҽакы, еиҳа ижәытәу абаа аргылара. Бзыԥтәи абаа ҩ-хәҭак рыла ишьақәгылоуп. Абаа хыхьтәи ахәҭа аҟны ауахәама ыҟан, ҵаҟатәи ахәҭа ашҭа аҟны ажәытә мҩа. Абаа иашәаҳауан Бзыԥтәи аҩхааи, аӡиас ахь анеиреи. Аныхабаа аанда ибзианы иҟаҵаз акьырхаҳәтә аԥшьырцақәа рыла икәыршан, уи иаласоуп аԥшьарқәцақәеи, афорсирра иаҿагылои, аҩналарҭеи рыла. |
Бзыԥтәи аныхабаа Ҳаамҭазтәи аҭагылазаашьа | Уажәы азы ауахәамагьы абаагьы рҭагылазаашьа даараӡа иҽеим. Ауахәама зегьы абгара иаҿуп, хымԥада иаарласны аконсервациа азура аҭахуп. Бзыԥтәи абаа ианашьоуп Қырҭтәыла акультуратә ҭынха абаҟа астатус. |
Гагратәи ауахәама | Гагратәи ауахәама () — Аԥсны ақалақь Гагра ауахәама. 2006 шықәса Абҵарамза 7, Қырҭтәыла ахада идҵа ала, Гагратәи ауахәама амилаҭтә ҵакы змоу иеиҭамҵуа акультуратә баҟа акатегориа анашьан. |
Гагратәи ауахәама Аҭоурых-архитектуратә ахцәажәара | Ауахәама VI ашәышықәса иаҵанакәеит. Уи х-нефтк змоу абазилика ауп. Ауахәама имҽыӷны иҿыцәаау аблокқәа рыла иргылоуп. Анышь хада мрагыларахьтә аҩналарҭа амоуп, аладатәи анышь – аноураалатәи аҭӡамц аҟынтә аҩналарҭа амоуп. Аладатәи анышь ауахәама хада иадҳәалоуп ашә хәыҷқәа ҩба рыла. Ашәқәа руакы ала аҩадатәи азал ашҟа ҳнеиуеит, уи мрҭашәаратә аҭӡамц аҿгьы аҩналарҭа амоуп. Ауахәама хада ашҟа алашара иҩналоит аладатәи аҭӡамци, мраҭашәаратәи аҭӡамци, аныҳәарҭеи рҿы иҟоу х-ԥенџьырк рыла. Ауахәама иҩычоуп мраҭашәаратә ашә атимпани аԥенџьыр авареи иҭыху “Болнистәи аџьар” мацарала. Ажәытә Гагратәи ауахәама VI-IX ашәышықәсақәа ирыҵанакәа, Мрагыларатә Қырҭтәыла лассы-лассы иуԥыло абазиликақәа иреиԥшуп. |
Лыхнытәи ауахәама | Лыхнытәи́ аны́хабаа, Анцәадзыхшаз Лылацәеиқәыԥсара ахьӡала Лыхны иҟоу ауахәама () — Аԥсны архитектруратә баҟа, аҟәырӷтә уахәамоуп, игылоуп Лыхны ақыҭан. 2006 шықәса абҵара 7 рзы, Қырҭтәыла ахада идҵа ала, ауахәама анашьан амилаҭтә ҵакы змоу иеиҭамуа акультуратә баҟа акатегориа. Лыхнытәи ауахәама X ашәышықәса иаҵанакәа аџьар-ҟәырӷтә ргыламҭоуп. Лыхны ақыҭа агәҭаны игылоуп. Ауахәама иргылоуп ибзиан ицәу ԥшькәакьҭақәа рыла. Усҟак идуум аҟәырӷ хаз-хазы игылоу 4 шьаҟак ирықәгылоуп. Мраҭашәаратә ахәҭаҿы иҟоуп хыхьтәи агаллереиа. Афасадқәа мариоуп, усҟак идуум аԥенџьырқәа амоуп. Мрагыларатә аҭӡамц иаԥыҳәҳәоит 3 апсидак. Лыхнытәи ауахәама аҭоурыхтә хыҵхырҭа хадас иԥхьаӡоуп уи архитектуреи аҭӡынҵақәеи. Лыхнытәи ауахәамаҿы иаанханы иҟоуп X-XI ашәышықәсақәеи, иара уабс, XIV ашәышықәсеи ирыҵанакәа аҭӡынҵақәа рышьҭақәа. Дара аколорити, еиҵыху афигурақәа рдинамикареи, аекспрессиеи рыла иалкаауп. Лыхнытәи ауахәама ажәытәрақәа раԥхьаӡа акәны дрыхцәажәеит еицырдыруа афранцыз қарҭвелолог Мари Броссе. Иара ауахәама аҭӡамцқәа рҟынтә ақырҭуа адҩыларақәак хиҩаалеит, урҭ иреиун 1066 шықәсазы Геллеи икомета ацәырҵра иазкыз адыррагьы, ари атәы иануп Киевтәи аҳра ашықәсҩыреи китаитәи ахроникеи рҿгьы. Мари Броссе игәаанагарала, ажәақәа „Аҳ Баграт Гьаргь иԥа индиктион ლჱ (38)“, аадырԥшуеит Баграт IV-тәи иаҳра аҟынтә 38-тәи ашықәс, избанзар ажәа индиктион иара убас ахархәара аман аҳцәа рнапхгара аамҭа аарԥшразы. Убри иашьашәаланы, Аҳ Баграт аҳра иуан 1027 шықәсазы, уи аҟынтә 38тәи ашықәсны иҟан 1065 шықәса. Урыстәыла – Қырҭтәылатәи еибашьранӡа Лыхнытәи ауахәамаҿы иҟан 17 раҟара ақырҭуа аҭыӡсахьатә адҩылақәеи, абиблиатә сиужетқәеи, ацқьацәа рсахьақәеи ақырҭуа – бырзентә аилыркааратә адҩылақәа рыла. Арҭ адҩылақәа рҿы еиду Қырҭтәыла аҳцәа: Баграт IV-тәи, Гьаргь III-тәи, адоуҳатә хаҿқәеи рыӡбахәы ҳәан. Лыхнытәи ауахәама адҩылақәа рҿы зыӡбахәы ҳәоу аҳ Баграт Гьаргь иԥа - Баграт IV (1027-1072 шш.) иоуп. Адҩылаҿы акамета ацәырҵра иџьоушьаратәы убас ииашаны аарԥшуп. Ари ахҭыс арбоуп еиуеиԥшым 3 рыцхәркрак рыла (ашара инаркны, аиндиктион ала, ахороникон ала), насгьы, амзақәагьы амшқәагьы арбоуп. М. Броссе ишазгәеиҭаз ала, 1066 шықәсазы Қьырса дыбзахеит мшаԥы 16 рзы, бзоба аныҳәа – мшаԥы 9 рзы. Убри аҟынтә, акомета цәырҵит мшаԥы 9-еи 16-и рыбжьара. 1066 шықәсазы Галлеи икомета ацәырҵра иазку адыррақәа иҟоуп Киевтәи аҳра ашықәсҩыреи китаитәи ахроникеи рҿгьы. Ацәыршәага ҿаасҭа асахьала акомета аалырԥшит Нормандиа акралԥҳәыс Матильда Фландриер, лара илԥаз ауарҳал акәакьаҿы иқәылҵаз асахьаҿы. |
Камантәи ауахәама | Камантәи ауахәама — Аԥсны ақыҭа Каман азааигәара. Аханатә Камантәи ауахәама ирыцхәыркуп XI ашәышықәсазы. Ауахуама аҭоурых иадҳәалоуп аԥсыцгьа Иоанн Ахьтәыԥыц ихьыӡ, иҟоу адыррала, Иоан Канстантинополь аҟнытә, амшын Еиқәа аҿықә ала даагоуп. Версиак ала уаҟа анышә дамоуп. Камантәи ауахәама ианашьоуп қырҭтәыла амилаҭтәи акультуратә аҭынхара абаҟа астатус. |
Ҵабалтәи абаа | Ҵабалтәи абаа () — Қырҭтәыла, Аԥсны автономтә республика, Гәылрыԥшь амуниципалитет, ақыҭа Ҵабал. Акомплекс иалоуп абаашқәа, ауахәамақәа, аргыларақәа, ахьчаратә аргыларақәа, абаагәара иаарԥшуп Византиатәи аҭоурыхҭҵааҩы Пракофи Кесариатәи ианҵамҭақәа рҟны, VI ашәышықәса зы. Ҵабалтәи абаа, абырзен хыҵхырҭақәа рыла абжьарашәышықәсақәатәи Қырҭтәыла ахадара ду змаз афорттә ргылара акәын. VI ашәышықәсаз Византиатә аҭоурыхҭҵааҩы Прокофиа Кесариел идыррақәа рыла, Ҵаибелиум иҟан, ибзианы еибыҭаз абаа-арӷәӷәарҭа акәын, уи лазаа (амраҭашәаратә ақырҭуа ажәлар) аҳра ахьчаратә системаҿ ахадара ду змаз ароль нанагӡон. абаа-арӷәӷәарҭа арбгарақәа иахьагьы иаанханы иҟоуп: аԥыԥшырҭатә ҳәышәҭқәа, ауахәаматә ргыларақәа, абааш аргыларақәа иара убас еиуеиԥшым ахыхьчаратә ргыларақәа. Иҳаҩсыз ашәышықәса алагамҭаз Ҵабалтәи абаатәи ауахәамақәа акы аҭҵаара аан иԥшаан аҭӡысахьақәеи, аҭыхрақәа рыхәҭеи. 2019 шықәса рашәараз аргылара акультуратә ҭынха баҟа астатус анашьан |
Ацқьа Симон Кнтәи ихьыӡ зху абааш | Ацқьа Симон Кнтәи ихьыӡ зху абааш — Қырҭтәыла, Аԥснытәи автономтә республика, Гәдоуҭатәи амуниципалитет, аҳабла Афон-Ҿыц, Ивертәи ашьха. Аханатә аргылара иаҵанакуеит VII-VIII ашәышықәса. |
Аҟәатәи астелла | Аҟәатәи астелла — ԥшаауп Қырҭтәыла, Аԥсны, Аҟәа, аӡиас Баслаҭ азааигәара, Аҟәатәи астелла анышәынҭра ахаҳәуп, амармалташь иалхуп, 1953 шықәсазы аӡиас Баслаҭ амшын иахьалало аҭыԥ аҟны, ишьҭоуп Аҟәатәи амузеи аҟны. |
Аԥснытәи адамрақәа | Аԥснытәи адамрақәа – аџьаз аамҭа иаҵанакуеит, Аԥсны аҵакырырадгьыл аҟны. (Ешыра, Азанҭа, Оҭҳара, &әланырхәа, Шрома, Доутәи аҩхаа, аӡиас (соу аҩхаа). Археологиала еиҳа еиӷьны иҭҵаауп адамрақәа. Аԥснытәи адамрақәа иԥасоу аџьаз аамҭа иаҵанакуеит. Уи аргылара иалагеит ҳ.ҟ. III-ҽтәи азқьышықәса, II-ҽтәи азбжазы . |
Мықәтәи ԥшьыхык | Мықәтәи ԥшьыхык, Мықәтәи Евангелие (ажәабжь бзиа) — абжьарашәышықәсатәи напылаҩыра, ихҩаалоуп 1300-шықәсазы Аԥсны, Анцәа иан лыхьыӡ зху Мықәтәи ауахәамаҿы. Мықәтәи Ажәабжь ҽбзиа еицдыруп, ақырҭуа ибеиоу ақьабзтә орнаментқәеи, аминиатиурақәеи рыла. Атекст иҩуп ақәырҭуа аҩыра “нусхур” ала. |
Пицундатәи ԥшьхык ма Евангелие | Пицундатәи ԥшьхык ма Евангелие — XII ашәышықәсазы Ақырҭуа напылаҩыроуп,ихҩаалоуп қырҭтәыла амраҭашәара аҟны. Анаҩс уи Пиҵундатәи Анцәадзыхшаз лыхьыӡ зху ауахуама ианашьан,убрантә иаауеит уи ахьыӡгьы. |
Бедиатәи агәулан | Бедиатәи агәулан () — XVI-XVII ашәышықәсақәа ирыҵанакәа анапылаҩыроуп. Ианҵоуп ақьаад, нусхур аҩырала, ҩ ҽшьаҟакла, иԥшӡоу анапҩырала. Аҷышә еиқәаҵәала, ахқәа алкаауп Сингәурла. Ихҩаалоуп бедиатәи амитрополит Гермиан Чхетиӡе иҿаҵара ала. Анапылаҩыра аиқәыршәара иалахәын даӡәымкәа акаллиграфцәа: Амброси Каргареҭели, Симон Евфратели, Саба Наҷоԥиӡе. Агулан - алитургиатә шәҟәқәа реизга ауп, уи иалоуп шықәсык аҩнуҵҟала изыԥхьаша алитургиатә шәҟәқәа. Анапылаҩыра XVIII ашәышықәсазгьы Бедиатәи ауахәамаҿ ишьҭан, ари афакт шаҳаҭра азыруеит зыӡбахәы ҳәоу аамҭа иаҵанакәа адҩылақәеи Бедиатәи Анцәадзыхшаз лахь аныҳәаԥхьыӡқәеи. |
Бедиатәи агәулан Бедиатәи амитрополит Герман идагьы, анапылаҩыра адҩылақәа рҿы избахәы ҳәоуп бедиатәи аепископ Николоз Мхеиӡегьы. | Герман иҿаҵара ала еиқәыршәаз анапылаҩыра хыркәшоуп Николоз Мхеиӡе иколофон ала, убри алагьы лабҿба иубарҭоуп Николоз Мхеиӡе Герман иаамышьҭахь иҟаз амитрополит шиакәыз. Анапылаҩыра алагамҭеи анҵәамҭеи агуп; 960 даҟьа амоуп; анапылаҩыра иҩуп ақьаад аҿы, ҩ-еиҵагылак рыла, нусхури аҩырала, амарқьаф еиқәа ала, ахқәа иҩуп аԥштәы ҟаԥшь ала. Ҩ-шәҟәыкны ишьақәгылоуп. аминиатиура ашәара 45,5 см. X 33,5 см.. Бедиатәи агулан Корнели Кекелиӡе ихьӡ зху Қырҭтәыла анапылаҩырақәа рмилаҭтә центр аҿы ишьҭоуп. Бедиатәи агәулан амилаҭтә ацентр аҟны ишьҭоуп. |
Бедиатәи агәулан კეკელიძე კ., ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორია, ტ. I, თბ. 1980 | Жордания Т., Описание рукописей и старопечатных книг Церковного Музея духовенства Грузинской епархий. Т. I, Тф., 1903. მენაბდე ლ., ძველი ქართული მწერლობის კერები, ტ. I, ნაკვ. II, თბ., 1962. არახამია გ., აფხაზეთის ხელნაწერები, კრ: საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობა ოკუპირებულ ტერიტორიებზე, აფხაზეთი, თბ., 2012. ქართველიშვილი თ., აფხაზეთის ხელნაწერი მემკკვიდრეობა, კრ. გივი წულაია - 80; თბ. 2014. |
Бедиатәи аҿа ма Бедиатәи ахьтәаҿа | Бедиатәи аҿа ма Бедиатәи ахьтәаҿа – Ақырҭуа ахьычаԥара абаҟа ауп,ахьтәаҿа ихагьыжьуп,иреиӷьӡоу хьыла иҟаҵоуп (агылара 12,5 см. акурша 14см,ашьапы аанымхаӡеит) иҟаҵоуп X-XI ашәышықәсақәа рыбжьара. Аҿа хыхьтәи ахәҭа аҟны цәаҳәак аҩыра ануп мҭаврули анбан ала. Аԥсны Аҳ Баграти уи иан Гәурандухти ҿыц еиҭадыргылаз Бедиатәи ауахәама аҿа анаршьеит. Бедиатәи ичаԥоу ахьтәаҿа шьҭоуп қырҭтәыла аҳәынҭқарратәи амилаҭтәи амузееи аҟны. |
Ҵабалтәи асыкәмал знырҵо аҿа | Ҵабалтәи асыкәмал (кадило) знырҵо аҿа – абжьарашәышықәсазы имаҷу асахьа змоу ақырҭуа архитектуратә аԥҵамҭақәа рҟны ахадара змоу аҭыԥ ааннакылоит, асыкәмал знырҵо аҿа. Уи XIX ҽашәышықәсазы раԥхьаӡа ақыҭа Ҵабал ирбеит, уи аусумҭа иаҵнакуеит VII-VIII ашәышықәсақәа. Ҵабалтәи аныҳәарҭатәи аҿа ахәҭақәа ирнуп еиуеиԥшым арнаментқәа, ажәытәи ҽ аҿатәи ауасиаҭқәа рсиужетқәа узырбо. |
Наполеон Бонапарт | Наполеон I. Бонапарт (, , , Аиаччо, Корсика — , Лонгвуд, Ацқьа Елена лыдгьылбжьаха) — Франциа аимператор. Диит 1769 шықәса нанҳәамза 15 рзы Корсика адгьылбжьахаҿы. Франциа, иеиԥш зеиԥшыз афырхаҵа дмаҷын. Уи иҭаацәа арахь Италиантәи 16-тәи ашәышықәсазы иааит. Иара ихьӡҵәҟьа Наполеоне акәын, милаҭла – корсикатәи италианецын. Иара иаб ддукатын, афранцызцәа ирҿагылаз дрыдгылан. Наполеон аррнапхгаҩ дуны, револиуционерны иҟалара амзызқәа ируакзар ҟалоит арадикалтә ҟазшьа змаз аҭаацәа рҿы иахьизҳауаз. Наполеон 9-шықәса анихыҵуаз, иаб Бринеҟа дишьҭуеит Париж иҟаз франциатәи арратә еиҳабыратә школ ахь. Уаҟоуп арратә ҵара ахьиоузгьы. Иара артиллеристи офицер ҵареи дҭан. Иҵара даналга, 16 шықәса шихыҵуаз афранцызцәа рыр далалеит. Наполеон 1792 шықәсазы идырҵеит Париж аусура. Афранцыз монархиа анахырҳәа ашьҭахь лаҵарамза 1792 шықәсазы, акапитан ихьӡ аҟынӡа дхагалан. 1793 шықәсазы артиллериа дәықәиҵеит амацәыз иҭакыз Тулуз агаразы. Хара имгакәа, Тулуз анкаҳа, Наполеон абригадатә еинралры аҟынӡа дхагалан. Уи Италиа афранцызцәа рыр анапхгаҩы даҭан, австриатәи аинралцәагьы аӡәырҩы дыриааит. 1779 шықәсазы Адиректориа захьӡыз франциатәи аиҳабыра хырбгаланы х-консулк рыла ишьақәгылаз аиҳабыра ҿыц аԥиҵеит, уа иара консул хаданы дыҟан. Убри аамҭазы дарбан францыззаалак Наполеон бзиа дибон, дизгәдуун; имчхарагьы ӷәӷәхеит. 1802 шықәсазы Франциеи, Англиеи, Германиеи аҭынчразы аиқәшаҳаҭра рнапы аҵарҩит. Наполеон Франциа Ауниверситет еиҭашьақәиргылеит, Франциа Абанк аԥиҵеит. Иара убас иаԥиҵеит Наполоеон икодекс: раԥхьатәи иаазыркьаҿу афранцыз закәан аилыркаа. Наполоеон икодекс дунеи зегьы аҿы аиуристтә система аԥҵаразы шьаҭас иаиуит. Хара имгакәа уи аиҳабыра иԥсахын Франциа аимператорс ихьӡ рылаиҳәеит. Австриа аимператор Мари Луиза ԥҳәысс дигеит. Аԥа диоуит. Шьҭа аимпериа ду дахагылан, 42 миллионҩыуаак напхгара риҭон. Абри ашьҭахь Урыстәыла агара иҽазикын, иимпериа хыбгало иалагеит. 1814 шықәса апрель мза 6рзы Наполеон дахҳәаны Ельба адгьылбжьахалахь дахыган. Шықәсык аҟара ҵхьан еиԥш, 1000-ҩык раҟара ар еизиган париж далалеит еиҭа амчра инапахьы ааигарц азы. Аамҭа кьаҿк мчраҟны дыҟан, ашьҭахь англызқәа иҽриҭеит. Алада Атлантика иҟоу Ацқьа Елена лыдгьылбжьахалахь дахцан, иԥсҭазаара далҵаанӡа 1821 шықәса лаҵарамза 5 рзынӡа ара дыҟан. Изларҳәо ала, акьыба чымазара дагеит, аха ахәшә ирҭеит ҳәа зҳәогьы ыҟоуп. |
ИУНЕСКО | ИУНЕСКО ( — United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) — аҵареи, аҭҵаарадырреи, акультуреи рызҵаарақәа рзы Еиду Амилаҭқәа Реиҿкаароуп – иаԥҵан абҵара 16, 1945 шықәсазы. Иахьа ИУНЕСКО иҿыцу аидеиақәеи астандартқәеи рцәыргара зылшо акакәны иҟоуп. Урҭ ауаатәҩса рҿаԥхьа иқәгыло аетика ҟазшьа змоу апрболемақәа рҭышәныртәалара, рҳәаақәҵара иазку жәларбжьаратәи анормативтә документқәа шьаҭас ирыҭахоит. ИУНЕСКО иара убас аинформациқәеи адыррақәеи реимдареи рыларҵәареи иазку центрны иҟоуп, убри алагьы ари аиҿкаара иалахәу аҳәынҭқаррақәа руаажәларрақәа рылшарақәа иеиуеиԥшым аҟәшақәа рыҟны рыҿиара иацхраауеит. Иааизакны, ИУНЕСКО аус зуа 191 иара убас ассоциациатә ҳәынҭқаррақәа 6 рыбжьара – аҵараиуреи, акультуреи, акоммуникациеи рысфераҟны жәларбжьаратәи аусеицура иацхраауеит. ИУНЕСКО ииашаны, мцҳәарада, хра злоу ауаатәҩсатә ҟазшьақәеи иарбан цивилизациа - заалакгьы, иарбан культуразаалакгьы ҳаҭыр ақәҵареи шьаҭас измоу жәларбжьаратәи аигәныҩразы аҭагылазаашьа аԥҵара иазку. |
ИУНЕСКО ИУНЕСКО ари ароль иахьа ҷыдала аҵакы дуӡӡа амоуп атерроризм ауаҩытәҩса ашәарҭара анрызцәырнаго аамҭазы. | Адунеи аԥхьаҟа иҭышәынтәаланы аҿиаразы, ауаҩы изинқәеи ирықәныҟәаны, ҳаҭырла ауааи ажәларқәеи реизыҟазаашьеи, аӷарра аҿагылареи шьаҭас измоу аглобалтә знеишьа аҭахуп. Абарҭ ахырхарҭақәа роуп ИУНЕСКО хықәкыс иамоу, уи аусурагьы ҵакыс иаҵоу. |
Еинштеин, Алберт | Алберт Еинштеин (; , Ульм, Германиатәи аимпериа — , Принстон, Ниу-Джерси, ЕАА) — агерман физик аҭоурых аҿы ахәыцҩы дуқәа дыруаӡәкны дрыԥхьаӡоит. |
Еинштеин, Алберт Абиографиа | Диит иара Ульм, Германиа хәажәкырамза 1879 шықәсазы, иқәыԥшра зегьы Миунхен ихигеит. Ара иҭаацәа дәқьан хәыҷык рыман. Миунхен ашкол ахь дныҟәон, уи зыхгара цәгьаз гәҿыӷьран иара изы. 12 шықәса анихыҵуаз ихала Евклидов игеометриа иҵеит. Ашьҭахь иҭаацәа Италиа Миланҟа нхара имцар амуит, уа нас, 15 шықәса дшырҭагылаз ашкол дҭыҵырц иӡбеит. Уи еиликаауазар ҟаларын азеиԥшдырратә школ ишалгатәыз. Аха, даҽаганкахьалагьы, иурокқәа рыбжьажьра дшаҿыц даҿын физи ка ихала иҽазыҟаиҵарларц азы. 22-шықәса дырҭагылан Швеицариа датәылауаҩханы даныҟала, 1903 шықәсазы уи ԥҳәысс дигеит Милеве Марек. Хара имгака ҩыџьа аԥацәа ихылҵуеит, аха 1919 шықәса азы иԥҳәыс длылҵуеит, иаб иашьа иԥҳа ԥҳәысс дигарцаз азы. 26 шықәса анхыҵуаз ихадоу иҭҵаарадырратә усумҭақәа хәба икьыԥхьуеит. Раԥхьатәи иусумҭа Броун иныҟәара, иеиҭаҵра иазкуп, уи 1905 шықәсазы адоктортә ҩаӡара изҭаз усумҭоуп. Аҩбатәи аусумҭа афотон мамзаргьы алашара акванттә теориа шьаҭас иауит. Алашара амчхара хаз-хазы иҟоу ахәҭаҷқәа рыла ишьақәгылоуп ҳәа иԥхьаӡоуп, урҭ аквантқәа ма, афотонқәа ҳәа ирышьҭоуп. Еинштеин иусумҭа алашара атеориа даҽакала иазнеиуеит. Ателехәаԥшра – ари Енштеин иаартроуп, уи аԥсҭазаараҿы ахархәароуп. 1921 ш. азы Енштеин Нобель ипремиа ианашьоуп афизика иазкыз аусумҭазы. 1933 шықәсазы Уи Еиду Америкатәи Аштатқәа рахь диасуеит, ара 1940 шықәсазы атәылауаҩрагьы иоуит. Еинштеин иԥсҭазаара далҵит 1955 шықәса мшаԥымза 18 рзы Принстон, Ниу-Джерси аштат аҿы. |
Дмитри Менделеев | Дмитри Менделеев (; ажьырныҳәа 27, 1834 — жәабран 2, 1907) — 1869 ш. азы аурыс ҵарауаҩ Дмитрии Менделеев ахимиатә аелементқәа Рпериодикатә (реишьҭагыларатә) таблица шааиртыз рылеиҳәеит. Абас ала, анаука аԥсабара амаӡақәа раартраз ацаԥха аиуит. Уи нахыс химеи физикеи рҿы иҟаҵоу аартра дуқәа зегьы ари азакәан шьаҭас ирыман. Менделеев ипериодикатә таблица аелементқәа дара-дара еишьҭагылоуп урҭ ратомтә капан инақәыршәаны. Урҭ апериодқәеи агәыԥқәеи рыла еихшаны иеидкылоуп. Менделеев иҟаиҵаз аартра аҵарауаа ирылнаршеит Апериодикатә таблицаҿы иҭацәны иааныжьыз аҭыԥқәа хазырҭәааз 38 иҿыцу ахимиатә елементқәа раартра. Иара убри аангьы урҭ ирылшеит Апериодикатә таблицаҟны иҟаз аҵыхәтәантәи аелемент аасҭа еиҳа ихьанҭаз аелемент аԥшаара. 1955 шықәсазы америкатәи аҵарауаҩ Грени Сиберд иоуит (иԥшааит) аелемент 101-тәи аномер, Мендилеевиум ахьӡиҵеит, Апериодикатә Закәан аԥызҵаз ихьӡ аҳаҭыр ала. |
Нобель, Альфред | Альфред Бернард Нобель (; , Стокгольм, Швециа — , Сан-Ремо, Италиа) — Ашвед аԥҵаҩын, филантропын, даара зҟазшьа уадаҩыз уаҩын. Иара абанкрот диԥан, аха дмиллионерхеит; Иара – алитература бзиа избоз ҵарауаҩын. Уи аԥара рацәаны ирҳаит, аха зегь реиԥш дынхон. Иара даара дуаҩылахҿыхын ауаа рҿы, аха ихи иареи анеизынхоз илахь еиқәын. Ауаа бзиа ибон, аха ахаан иара бзиа дызбоз ԥҳәысгьы димамызт, ҭаацәарагь имамызт; дпатриотын, аха атәым дгьылаҿ. Уи иааиртит артҟәацга хкы ҿыц, адинамит, ашьха ҭыԥқәа рҿы арацәа-ыҵыхра ааглыхра аиӷьтәразы, аха иара иаԥиҵаз аибашьыга бџьар аҟаҵаразы рхы ишадырхәоз ибеит. Иусумҭақәа ирыбзоураны адунеи зегь дшеицырдыруазгьы, иара дыздыруаз маҷын, избанзар иԥсы ҭанаҵы ихьӡ-иԥша иҽацәиҵәахуан. “Хьӡы – ԥшак сырҳазшәа сгәы иаанагоит, аха уи ахьӡ- аԥша бзиарак адызбалом», – иҳәеит уи зны ихазы. Аха, иԥсҭазаара даналҵ ашьҭахь, ихьӡ даҽа џьоукы ахьӡ -аԥша рзаанаго иалагеит. Иара Стокгольм диит октиабр 21, 1883 шықәсазы. Ашколгьы дҭамызт, ауниверситетгьы, аха ихала аҵара иҵон азы 20 шықәса анихыҵуаз профессионалтә химикын, лигвист дуун – ашвед бызшәа, аурыс, анемец, афранцыз, англыз бызшәақәа рыла дцәажәон. Иара инаукатә ԥҵамҭақәа ахархәара шроуз ибар иҭахын, 80 компаниа инареиҳаны иргылеит 20 тәыла рыҟны. Аха аихьӡарақәа изҭоз аҵарауаҩ иҟазшьа аҷыдарақәеи хара ихәыцуаз анаплакҩи иҟазшьаҷыдарақәа реилагӡара ахьилшаз ауп. Аха, Нобель зегь раасҭа аԥареи иҭҵаарадырратә аартрақәеи ракәӡамызт игәы иҵхоз. Иара есымша аԥсҭазаара аҵакы дашьҭан, данқәыԥшыз аахыс али - тературеи, афилософиеи дрызҿлымҳан. Иара есқьынгьы аӷарцәа рыцҳаишьон. Аха зегь раасҭа ииҭахыз адунеиаҿ аибашьрақәа рҵыхәа аԥҵәаракәын. Абри аус адиулон аамҭагьы аԥарагьы мшаҭо 1896 шықәсазы Италиа иԥсҭазаара далҵаанӡа. Зегь еицырдыруа иуасиаҭ аҿы иара иҭынхаз аԥара аанижьит афизика, ахимиа, аԥсихологиа, амедицина, алитература, аҭынчра азықәԥараҿ аихьӡарақәа аазырԥшыз ауаа премианы ирыҭазарц. Уи иаргьы иара иидеиақәагьы рзы баҟаҵас инхеит. Абас дыргәалашәоит адунеи иқәлара гханы изыԥхьаӡоз ауаҩы иԥсҭазаара даналҵ кыршықәсақәа рышьҭахьгьы. |
Леннон, Џьон | Џьон Уинстон Оно Леннон (; , Ливерпуль, Британиа Ду — , Ниу-Иорк, ЕАА) — еицырдыруа Британиатәи арок-гәыԥ «Битлз» ашәаҳәаҩ дкомпозиторын, дпоетын, дгитаристын. Иара убас иара ирҿиаратә кариераҿ солотә музыкантын, политикатә активистын, артистын, актиорын, авторын. Уи акомпозиторцәа Џьони – Маккартни рдует џьашьахәы иалазаара иабзоураны арок музыка аҿиара анырра ӷәӷәа аиҭеит. Аҭоурыхаҿ Леннон иашәақәа Imagine и Strawberry Fields Forever лассы-ласс апоп-музыка аҭоурых аҿы иреиӷьу ашәақәоуп ҳәа азырҳәоит. 2002 ш. азы британиатәи ателерадиоеилахәыла Би-Би-Си азҵаанҵа мҩаԥнагеит аҭоурыха зегьы аҿы британиаа рахьтә шәҩык зегьы иреиҳаӡоу, зегь иеицырдыруа ауаа еилыркаарц азы. Британиа ауаажәларра Леннон аабатәи аҭыԥ аҿы ддыргылеит. Леннон 1940 шықәса актиабр 9 рзы Ливерпуль ақалақь аҿы диит. Иҭаацәа рҩыџьагь амузыкатә ҵара рыман. Урҭ анеилыҵ ашьҭахь, ихәыҷреи иарԥысреи иан лаҳәшьеи лхаҵеи рҿы ихигеит. Џьон Леннон Ливерпультә аҟазаратә коллеџь аҿы дрыдыркылт. Уа аҵара игәаԥхомызт азы, аҵыхәтәан, иҵара аанижьуеит. Уи аҭыԥан Леннон амузыка ихы азикуеит, ҷыдала америкатәи рок-н-ролл, ашәаҳәаҩцәа Чак Бери, Бадди Хелли ирҭаз агәацԥыҳәарыла. Леннон рок-н-ролл агәыԥаҿ ахәмарра далагеит, анаҩс уи «Битлз» ҳәа ахьӡ ауит. Хынҩажәатәи ашықәсқәа рзы Леннон амузыкатә жанр рок-н-ролл аҿиараҿы инарҵауланы анырра аиҭеит, абасала ари амузыка ажанр аҳәаақәагьы ирҭбааит. ХХ ашәышықәсазы Леннон иколлега акомпозитор Маккартни днаидкыланы анырра ду ҟазҵаз акомпозиторцә, ашәаҳәаҩцәа амузыкантцәа ҳәа ирыԥхьаӡоит. 1970 шықәсазы Џьон Леннон «Битлз» далҵырц иӡбоит. Уи агәыԥ иалахәыз аԥшьҩык рахьтә Леннон зегь реиҳа ирацәаны амузыкатә альбомқәа ҭижьит. 1980 шықәса азы, Леннон, Чампен захьӡыз зхы еилаԥсаз афонат рыцҳарыла дҭаирхеит. Уи ашәаҳәаҩ хәынтә ахы игәидиҵеит. Хык имаахаӡеит, агьырҭ аԥшь-хык иаахеит ибӷахь, ижәҩахь. Хынҩажәатәи ашықәсқәа рзы зны Леннон уԥсра шԥаҟалари, угәы ишԥаанагои ҳәа ианиазҵаа, уи иаалырҟьаны, “зхы еилаԥсоу аӡәы сишьыр ауеит” ҳәа аҭак ҟаиҵеит. Усҟан ари хәмаршақә иҳәазаргьы ҟалон, ас ҟалоит Џьон Леннон дазыԥшӡамызт, аха иара шиҳәаз еиԥш ахлымӡаах агьыҟалаҵәҟьеит. |
Кембриџь ауниверситет | Кембриџь – Оксфорд анаҩс Британиа Ду иҟоу зегь раасҭа ижәытәтәу аҩбатәи университетуп, адунеи аҿы аԥшьбатәи аҭыԥ аннакылоит, еиҳа иеицырдыруа ауниверситетқәа ируакуп. Ауниверситет аԥҵан 1209 шықәсазы, Кембриџь инхо оксфордтәи астудент ақалақь иаланхоз ԥҳәыск данишь ашьҭахь ақалақь иалҵыз аҵарауаа еидкыланы. Кембриџьтәи ауниверситет шьақәгылоуп 31 коллеџь рыла. Ақалақь аҿы инхо ауааԥсыра реиҳарак арҵаҩцәеи астудентцәеи роуп. Астудентцәа зегь аҵара анырҵо Кембриџь инхозароуп. Кембриџь амҩадуқәа рҿы иуԥылоит ииаҵәеиқәароу, мамзаргьы еиқәаҵәоу, амаҭәа зшәу аҿар маҷымкәа. Астудентцәеи аспирантцәеи рҵареи рыҭҵаарадырратәи усуреи ашколқәа (дара 6 ыҟоуп) рыҟны имҩаԥысуеит. Ашколқәа афакультетқәеи акафедрақәеи рыла ишьақәгылоуп. Кембриџьтәи ауниверситет аҟны арҵара мҩаԥысуеит 28 курс рыла. Арҭ акурсқәа ирыҵанакуеит абарҭ амаҭәарқәа: |
1 (аҵакырацәара) | 1 — анатуралтә ахыԥхьаӡара акы. 1 (единица) — многозначный термин. «1» — альбом The Beatles, содержащий 27 синглов. «1» — дебютный альбом шведской певицы Сары Ларссон 2014 года. 1 (маршрут метро, Нью-Йорк) () — маршрут Нью-Йоркского метрополитена, проходящий в Бронксе и Манхэттене. |
1 (аҵакырацәара) Ахронологиа | Ҳ. ҟ. 1 — последний год I века до н. э. 1 — первый год I века. |
1 (аҵакырацәара) Шәахә. иара убас | Ҳ. ҟ. I ашәышақәса — последние 100 лет до нашей эры. I ашәышақәса — первые 100 лет нашей эры. Ҳ. ҟ. I азқьышықәса — последние 1000 лет до нашей эры. I азқьышықәса — первое тысячелетие по григорианскому календарю. |
Мықәтәи ауахәама | Мықәтәи ауахәама — Аԥсны иҟоу акафедралтә уахәама Мықә ақыҭан, Очамчыратәи амуниципалитет аҿы, Аԥсны. Иргылан Аԥсны аҳ Леон III-тәи (957-967) ихаан. Ауахәама хнышьк аман, аха, анеҩс, аҟәырӷԥшра змоу уахәамас иҟарҵеит. Агәҭаны иҟоу (аныҳәарҭатә) апсида аҩнуҵҟала аҽеимаа аформа амоуп, адәахьала акцақәа хәба амоуп. Аҟәырӷ ахыбра агәҭаны иргылоу 4 шьаҟак ирықәгылоуп. Зкәакьҭа иашоу ашьаҭа аҟынтә аҟәырӷ абарабан гежь аҟынӡа ииасуеит аԥра ала. Адәахьала абарабан лаҟә 12 ацкақәа амоуп. Ахыбра иҩычоуп ицәу ахаҳә ала. Афасад аҩычара амам. Ауахәамаҿы ибеиаз аскрипториум иҟан, уи шьақәдырӷәӷәоит иахьанӡагьы иаанханы иҟоу анапҩырақәа. Ҩ-ӡиаск, Мықәи Кәыдри ирыбжьоу аҵакырадгьыл акәын Мықәтәи аҷкәандарцәа ирҭыԥыз. Х-нефк змоу акуполтә уахәама аҭӡынҵақәеи асахьақәеи анын, уи шьакәдырӷәӷәоит иҳ аҩсыз ашәышықәса 80-тәи ашықәсқәа рзы ирбаз, XIV -ашықәсқәа I азбжа иаҵанакуа асахьаҭыхымҭақәа. Мықәтәи аҷкәандарцәа ақтивла иалахәын атәыла аԥсҭазаара. |
Мықәтәи ауахәама Аҭоурых | Ашәышықәсақәа рыҩнуҵҟа Мықә ақырҭуа культура хыҵхырҭас иҟан, уаҟа ихырҩаалон анапҩыра ҿыцқәа, иара убас, ажәытә напҩырақәа идырҿыцуан. Иахьагьы иаанханы иҟоу Мықәтәи аскрипториум анапҩырақәа рҿы Мықәтәи аусзуҩцәа рыхьӡқәа ҳәоуп. Мықәтәи ажәытәрақәа рҟынтәи ҷыдала иалкаатәуп Мықәтәи адинтә аизга. Мықәтәи ауахәама аепиграфикатә баҟақәа рылагьы ибеиан, аха, иахьанӡа иаанханы иҟоуп асаркьалсырҭа адҩыла мацара. 1557-1558 шықәсқәа рзы аҳ Баграт III-и (1490-1565) акаталикос Евдемон Чхетисӡеи рыԥшьгарала Имереҭи имҩаԥгаз ауахәаматә аизара далахәын Мыкәтәи аҷкәандаргьы. Мықәтәи аберҭыԥ акрызҵазкуаз адоухатәи акультуратәи центрын. Уаҟа иҟаз аскрипториум аҿы ахырҩаалон анапҩыра ҿыцқәа. Мраҭашәаратә Қырҭтәыла акаталикос Еԥтвиме Саҟварелиӡе (1578-1616) (уаанӡатәи Мықәтәи аҷкәандар хада) нҿаҵарала Мықә ихҩылаан анапҩырақәа - аметафраси адинтә аизгеи. Аамҭак иналагӡаны Мыкә аус руан акатолик-миссионерцәагьы. 1615 шықәсазы акатолик Патр Лиуи Гранжие аиезуитцәа рорден аинрал Клод Аквавива Мыкәынтә изишьҭит арелацион наӡа. 1639 шықәсазы Мықә иаҭааит Урыстәыла ацҳаражәҳәаҩцәа Ҭеодор Елчини Павел Захариеви. Абертыԥ аҿы урҭ ирбеит раԥхьаӡа иргәаҟыз Степан иԥшьоу ибаҩкәеи Аџьар цқьа ахәҭаки. Гыртәыла иҟаз фҽҷкәандаррак рыгәта Мықәтәи ачкәандаррагьы дахцәажәеит Италиатәи амиссионер Арканџьело Ламберти. Абри ашәышықәса 60-тәи ашықәсқәа рзы Мықә иҟаз Антиохиа апатрнарх Макариос III аԥсуаа рыхәҭак аӡы изааихит. XVII ашәышықәса анҵәамтазы Мықәтәи аҷкәандарра ауранагӡара иаҟәыҵит. Аамтак иналагӡаны аныхабаа ԥхастахеит, аҳаскьын иагеит. Ауахама аҭагылазаашьа цәгьа иалацәажәоит Мари Броссеи (уи ауахәама ибеит 1848 шыкәсазы) Дмитри Бақраӡеи (ауахәама даҭааит 1859 шыкәсазы). XLX ашәышықәса 60-тәи ашықәсқәа рзы Аԥсны аҳ Михаил Шервашиӡе-Чачба иԥшьгарала, ауахәамаҿы имҩаԥган арҽеирааиҭашьақәыргыларатә усурақәа. Аҭыӡсахьақәа акьыр рхьыршьит, адәахьалагьы ахыбра аԥшра рыԥсахиг. 1866 шықәсазы Мықәтәи аухуамаҿы анышә дамадан 1864 шықәса инаркны Воронеж ахҵәара зхызгоз Аԥсны аҵыхәтәантәи аҳ Михаил Шервашиӡе-Чачба (1806-1866). XX ҽтәи ашәышықәса 60-тәи ашыкәсқәа рзы Мықәтәи ауахәамаҿ ареставрациатә усурақәа мҩԥырган, икыдырхит XIX ашәышықәса иатәыз аҿыгҳара. Абри аусурақәа ирыхҟьаны ахыбра аиуит уажәтәи ахәаԥшыша. 2006 шықәса абҵара 7 рзы, Қырҭтәыла ахада идҵа ала, ауахәама анашьаан амилаҭтә ҵакы змоу иеиҭамҵуа акультуратә баҟа акатегориа. |
Subsets and Splits