Datasets:

recursal

/

SuperWikiNEXT-32B

like 2

**Ян Люксембургскі**, таксама вядомы як **Іаан (Іаган) Сляпы** (чэшск.: Jan Lucemburský; ням.: Johann von Luxemburg; люкс.: Jean vu Lëtzebuerg; 10 жніўня 1296 — 26 жніўня 1346, Крэсі, Францыя) — граф Люксембурга (з 25 чэрвеня/3 ліпеня 1310), кароль чэшскі (з 31 жніўня 1310, каранацыя 7 лютага 1311), тытулярны кароль польскі (з 1310). Сын імператара -------------- Іаган — адзін сын імператара Генрыха VII Люксембургскага і Маргарыты Брабанцкай. Таксама ў яго было дзве сястры — Марыя, будучая каралева французская, і Беатрыс, будучая каралева венгрская. Малады Іаган Люксембургскі Іаган вырас пры французскім каралеўскім двары Філіпа Прыгожага з дынастыі Капетынгаў. Калі бацька быў абраны свяшчэннарымскім імператарам (27 лістапада 1308), Іаган атрымаў тытул графа Люксембурга, графа Ларош і маркграфа Арлона. У 1309 годзе чэшскія паслы, незадаволеныя кіраваннем уладара Карынтыі Генрыха Харутанскага, прасілі Генрыха VII згадзіцца на шлюб Іагана з чэшскай прынцэсай Элішкай. Іагану тым часам было 13 гадоў, і Генрых VII баяўся адпраўляць адзінага сына ў неспакойную Чэхію. Імператар прапанаваў паслам як альтэрнатыву ў жаніхі Элішцы сына Генрыха VI Люксембургскага Валерана. Ян, кароль чэшскі (*Збраслаўская хроніка*) Ліпенем 1310 года, пасля працяглых перамоў, імператар саступіў і згадзіўся на шлюб Іагана з Элішкай. Нявеста мусіла цягам пэўнага часу прыбыць у Шпаер, у адваротным выпадку дамова скасоўвалася. Нават у апошні момант Генрых спрабаваў змяніць лёс Іагана і звесці прынцэсу з Валеранам. Але ўсё было дарэмна, і 31 жніўня 1310 года Іаган ажаніўся з Элішкай, атрымаўшы з яе рукою, праз згасанне мужчынскай лініі Пржэмыславічаў, чэшскую карону. Каранацыя і каралеўскі двор --------------------------- Каралеўская пячатка Яна. Прыехаўшы да Прагі, Іаган прыняў прысягу прадстаўнікоў чэшскай арыстакратыі, чые прывілеі абавязаўся не прымяншаць. З-за занятасці свайго бацькі Іаган паспрабаваў адкласці каранацыю, але пад ціскам знаці, урэшце, нядзеляй 7 лютага 1311 года быў каранаваны у каралі чэшскія пад імем Ян ў базыліцы святога Віта. Як пісаў складальнік Збраслаўскай хронікі, Ян «быў даволі прыгожым маладым чалавекам, вытанчана выглядаў, румяны тварам…». Кіраўніком каралеўскай рады Яна Люксембургскага стаў біскуп Пётр Аспельт, іншыя радцы былі ў асноўным нячэшскага паходжання — Альбрэхт Гагенлоэ, Філіп Фалькенштайн, Генрых Фульдскі і іншыя. З чэхаў у свіце караля найзначнейшыя — вярхоўны маршал Індржых з Ліпы, каралеўскі сенешаль Ян з Вартэнберка і скарбнік каралеўскі Петр з Рожмберка. Добрыя адносіны з каралём падтрымлівалі і чэшскія біскупы, у прыватнасці, пражскі біскуп Ян IV з Дражыц і аламоўцкі біскуп Пётр II, дапамагалі каралю грашыма. Ян паспрабаваў кіраваць краінай з улікам імперскай палітыкі, якая была прыярытэтам для яго, а парадкі каралеўскага двара скапіраваць з Францыі. Але чэшская арыстакратыя хацела моцнага і незалежнага манарха. Калі ў 1310 годзе Ян Люксембургскі прыехаў у Прагу, людзі глядзелі на яго са шчырай надзеяй, што пасля многіх гадоў разладу ў краіне настане мір. Але Ян іх горка расчараваў, за амаль 20 гадоў уладарства, кароль не прабыў у Чэхіі і году, а ездзіў з месца на месца, ваюючы то за французаў супраць англічан, то за нямецкі Тэўтоўтонскі ордэн у Прусіі і Літве. Чэшскі скарб гэтымі войнамі Ян спустошыў сталым вымаганнем грошай. У адсутнасць караля ў Чэхіі зацвердзіліся феадальныя парадкі, узмацнілася мясцовая знаць, пачаліся смуты. Кіраванне Чэхіяй ---------------- «Суд чэшскага караля» (сярэднявечная мініяцюра) Сітуацыю ўскладніла смерць бацькі — Генрыха VII Люксембургскага, у 1313 годзе. Ян разлічваў ўспадкаваць імператарскі тытул, але па тагачасных законах умовай быў узрост не меншы за 18 гадоў, а яму было толькі 17. Калі ён даведаўся пра большыя шанцы на абранне аўстрыйскай герцаг Фрыдрых, што было небяспечна для Чэхіі, то пачаў кампанію, якая забяспечыла імперскую карону Людовіку IV Баварскаму, які ў адказ даў чэшскаму каралеўству шэраг важных саступак. Неўзабаве Ян адправіўся ў свае спадчынныя землі ў Люксембургу, у гэты час незадаволеная знаць ледзь не скінула яго са стальца. Урэгулявання дасягнулі толькі праз пасярэдніцтва Людовіка IV Баварскага — Ян Сляпы падпісаў Дамажліцкія канвенцыі, якія ўмацавалі ўладу арыстакратыі (1318). У 1319 годзе Ян спрабаваў пасунуць пражскага патрыцыя Вільяма Вальдэка, магчыма, звязанага з каралевай Элішкай інтымнымі адносінамі. Кароль нават заняў Прагу, але неўзабаве зноў адбыў з краіны, атрымаўшы грошы на фінансаванне імперскай палітыкі. Праз працяглую адсутнасць караля ў Чэхіі ўзрастала ўнутраная напружанасць, карумпаванасць ўраду на чале з Індржыхам з Ліпы прывяла да сацыяльных усплёскаў. Сам Індржых з Ліпы, будучы падкаморыям, пачаў выкупляць маёнткі за кошт падаткаў, якія збіраліся з гарадоў і руднікоў, так што на бягучыя выдаткі двара грошай практычна не заставалася. Пры гэтым Індржых, будучы галоўным пазыкадаўцам кароны, трымаў шыкоўны двор, кіраваў усімі справамі каралеўства і прымушаў маладога караля ва ўсім слухацца. Больш за гэта, яго каханкай была двойчы ўдовая, але маладая каралева Эльжбета Рыкса, якая жыла тым часам у Градцы. Урэшце ў 1315 годзе Індржых без ведама караля выдаў самую малодшую з сясцёр Вацлава III, Ганну, замуж за Генрыха Яворскага і аддаў пасагам каралеўскі горад Градзец. Кастрычнікам 1333 года ў Чэхію па ініцыятыве Яна прыбыў яго старэйшы сын Вацлаў (Карл), ён атрымаў тытул маркграфа Маравіі. Неўзабаве паміж Янам і Карлам пачаўся разлад. Вяльможы, які нажываліся падчас безуладдзя, узненавідзелі каралевіча і скардзіліся на яго бацьку, абвінавацілі ў падрыхтоўцы бунту. Ян адхіліў сына ад улады, пакінуўшы толькі тытул маркграфа Маравіі і Кршываклацкае панства для кармлення. Наступны перыяд быў названы «Люксембургскім дваеўладдзем». Каралевіч Карл рэгулярна адсылаў бацьку пэўную суму грошай, а рэшту траціў на дзяржаўныя патрэбы. Карл таксама меў права голасу пры вырашэнні знешнепалітычных пытанняў. Фактычна ён стаў суправіцелем свайго бацькі. У 1341 годзе Ян Сляпы забяспечыў пераемнасць свайго сына Карла на чэшскім стальцы, што паступова стала паляпшаць сітуацыю ў краіне. У 1344 годзе Пражскае біскупства было ўзнята да арцыбіскупства, а ў Літамышлі былі створаны новыя епархіі. У гэты час Чэхіяй ўжо фактычна ўладарыў Карл. Кароль-дыпламат і кароль-ваяр ----------------------------- Конны партрэт караля Яна Увага Яна была засяроджана на знешняй палітыцы, дзе ён быў значна паспяховейшы. Кароль быў сталым госцем Папы Рымскага і французскіх каралёў, з якімі заключыў некалькі выгадных шлюбных дагавораў, Ян далучыў да Чэхіі Эгерланд — як падзяку Людовіка IV за падтрымку ў атрыманні імперскай кароны. У 1319—1329 гадах да Чэхіі былі далучаны Верхняя Лужыца і Уроцлаў. Падчас візіту ў герцагства Карынтыю ў 1330 годзе Ян Люксембургскі прыняў паслоў з італьянскай Брэшыі, якія папрасілі пра дапамогу ў барацьбе з валадаром Вероны Масціна II дэла Скала. Ян згадзіўся, і ў кароткі час стаў валадаром усёй Заходняй Ламбардыі. Аднак ўтрымаць гэтыя землі аказалася вельмі нялёгка, бо на іх прэтэндавалі імператар Людовік IV і неапалітанскі кароль Роберт Мудры. Людовік аб’яднаўся з аўстрыйскімі Габсбургамі, якія прэтэндавалі на Карынтыю, а Роберт Неапалітанскі — са сваім сваяком венгерскім каралём Карлам Робертам і польскім каралём Уладзіславам Лакетком. Усе яны абвясцілі вайну Яну Люксембургскому. Той паспяшаўся прымірыцца з германскім імператарам і атрымаў ад яго захопленыя землі як намесніцтва. Ян перавёз туды свайго сына Карла і пакінуў яго ў Парме, а сам паспяшаўся дадому, з тэўтонскімі рыцарамі уварваўся ў Польшчу, аблажыў Познань і заключыў перамір’е з Лакетком. Пасля гэтага Ян нечакана з’ехаў у Парыж, даручыўшы далейшае вядзенне вайны Індржыху з Ліпы. У 1332 годзе таго жорстка разбілі аўстрыйцы пры Майльберге, і Ян быў вымушаны заключыць з Габсбургамі мір. У 1333 годзе ў раздоры ўмяшаліся новыя ўдзельнікі — Ганзага з Мантуі і Эстэ з Ферары. Малады прынц Карл разбіў іх ў бітве пры Сан-Фелічэ, але чэшскія сілы былі вычарпаны, у 1333 годзе кароль-палкаводзец вымушаны пакінуць Паўночную Італію. Восенню 1335 года ў венгерскім Вышэградзе адбылася сустрэча Яна Люксембургскага, венгерскага караля Карла Роберта Анжуйскага і польскага караля Казіміра III. Казімір прызнаў суверэнітэт чэшскага караля над Сілезіяй, а той за 20 000 пражскіх грошаў адмовіўся ад правоў на польскую карону. Гэтым практычна завяршылася афармленне межаў дзяржаў Цэнтральнай Еўропы. У 1337 годзе Ян Люксембургскі з сынам Карлам выступіў у паход супраць вялікага князя літоўскага Гедыміна. Падчас паходу ён заключыў дамову са сваім сваяком Генрыхам Яворскім, які прызнаў чэшскага караля сваім спадчыннікам і атрымаў за гэта Глогаўскае княства. Дажджлівая зіма перашкодзіла паходу чэшскага каралеўскага войска. Акрамя таго, у караля раптам захварэў на вочы, неўзабаве ён цалкам аслеп. У Чэхіі ніхто не шкадаваў з гэтага — усе лічылі слепату карай божай. З дапамогай свайго дзядзькі, арцыбіскупа трырскага Балдуіна, Ян Сляпы падрыхтаваў выбары новага імператара. 11 ліпеня 1346 года імперскую карону атрымаў яго сын Карл Люксембургскі пад імем Карла IV. У 1341 годзе Маргарыта Цірольская прагнала Іагана Генрыха і, нягледзячы на папскія праклёны, выйшла замуж за Людвіга Вітэльсбаха, сына імператара Людовіка IV Баварскага. Ян стаў арганізоўваць саюз з Папам і нямецкімі князямі супраць імператара. Людовік у сваю чаргу плёў інтрыгі, то прапаноўваючы грошы Яну, то яго сынам. Урэшце ў 1344 годзе ў Авіньёне ў прысутнасці Папы Рымскага быў заключаны мірны дагавор, паводле якога кароль чэшскі Ян і германскі імператар Карл, вымаглі Клімента VI вывесці чэшскую царква з-пад юрысдыкцыі майнцкага арцыбіскупа. У выкананне дадзенага Папу абяцання ў 1345 годзе Ян і Карл адправіліся ў новы крыжовы паход на Літву, але гэта прадпрыемства пацярпела няўдачу, як і папярэднія. На зваротным шляху Ян адправіўся адразу ў Люксембург, а Карл паехаў у Чэхію праз Польшчу. Каля Каліша яго схапілі па распараджэнні польскага караля Казіміра III Вялікага. Толькі шчасцем Карл Люксембургскі выратаваўся. Кароль Ян тэрмінова вярнуўся ў Чэхію, сабраў войска, аблажыў Кракаў і прымусіў палякаў да міру. Гібель ------ Удзел цалкам сляпога Яна ў бітве пры Крэсі быў роўназначны самагубству. Жан Фруасар так апісваў яго гібель Яна: | | | | | --- | --- | --- | | « | «Калі ён пачуў каманду да бою, ён спытаўся, дзе яго сын Карл. Збраяносцы сказалі яму, што не ведаюць, але, напэўна, ён недзе б’ецца, на што кароль сказаў: „Панове, вы цяпер усе мае сябры і браты па зброі, таму я прашу вас, бо я сляпы, узяць мяне з сабою ў бой". Рыцары згадзіліся, і, бо ён не хацеў згубіцца ў таўкатні, прывязалі яго ў сядле баявога каня. Кароль паскакаў у шэрагах французскай конніцы на англічан… усе яны былі забіты. Раніцай караля знайшлі мёртвым на зямлі». | » | Апошнімі словамі Яна, паводле падання, былі: *«Не бываць, каб чэшскі кароль бег з поля бою»*. У Сярэднявеччы, ужо пасля сваёй смерці, кароль Ян лічыўся адным з прыкладаў асабістых адвагі і рыцарскасці ў Еўропе. Грабніца Яна ў Люксембургу Пахаваны пасля шэрагу перыпетый у Люксембургу ў саборы Маці Божай. Даследаванне парэшткаў ---------------------- У 1980 годзе парэшткі караля на час былі прывезены ў Прагу, дзе вывучаліся антраполагам Эмануілам Влчэкам і яго камандай з Нацыянальнага музея. Пасля даследавання парэшткі вернуты ў Люксембург. Даследаванні паказалі, што Ян Люксембургскі быў прыкладна 170 см ростам, худы, мускулісты, выдатны вершнік, які атрымаў у баях і на турнірах некалькі сур’ёзных траўмаў. Смяротнымі сталі раны галавы і грудзей. Найстарэйшы партрэт Яна Люксембургскага гэта каменны рэльеф дома Трох Святых каралёў ў Кёльне. У базыліцы Святога Віта прадстаўлены скульптурны партрэт Яна работы Пятра Парлержа. Сям’я ----- ### Продкі | ?Ян Люксембургскі — продкі | | --- | | | | | | | | --- | --- | --- | --- | | | | Waleran III, Duke of Limburg[d] | | | | | | | | | | | | | | Henry V, Count of Luxembourg[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Countess Ermesinde II, Countess of Luxembourg[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Генрых VI[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Henry II, Count of Bar[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Margaret of Bar[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Philippa of Dreux[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Генрых VII Люксембургскі | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Бушар д'Авен[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Baldwin of Avesnes[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Маргарыта II[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Беатрыса д’Авен[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Thomas II de Coucy[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Félicité of Coucy[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Mathilde de Rethel[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Іаган Люксембургскі | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Генрых II (герцаг Брабанта) | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Генрых III[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Marie of Hohenstaufen[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Жан I[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Гуга IV[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Адэлаіда Бургундская[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Іаланда дэ Дро[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Маргарыта Брабанцкая[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | William II of Dampierre[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Гі дэ Дамп’ер[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Маргарыта II[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Маргарыта Фландрская[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Robert VII, Lord of Béthune[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Мацільда дэ Бецюн[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Isabel de Béthune[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | ### Шлюбы і дзеці 1-я жонка: (з 1310) **Элішка Пржэмыслоўна** (20 студзеня 1292 — 28 верасня 1330), дачка Вацлава II, караля чэшскага. Дзеці: * **Маргарыта** (8 ліпеня 1313 — 11 ліпеня 1341); муж: з 12 жніўня 1328 **Генрых XIV** (29 верасня 1305 — 1 верасня 1339), герцаг Ніжняй Баварыі з 1310. * **Бона (Юта)** (21 мая 1315 — 11 верасня 1349); муж: з 6 жніўня 1332 **Ян II Добры** (26 красавіка 1319 — 8 красавіка 1364), кароль Францыі з 1350. * **Карл IV** (14 мая 1316 — 29 лістапада 1378), кароль Германіі з 11 ліпеня 1346, кароль Чэхіі з 26 жніўня 1346 (пад імем Карэл I), імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі з 5 красавіка 1355. * **Пржэмысл Атакар** (22 лістапад 1318 — 20 красавіка 1320) * **Іаган Генрых (Ян Індржых)** (12 лютага 1322 — 12 лістапада 1375), маркграф Маравіі з 1349, граф Ціроля ў 1335—1341. * **Ганна** (27 сакавіка 1323 — 3 верасня 1338); муж: з 16 лютага 1335 **Атон** (23 ліпеня 1301 — 26 лютага 1339), герцаг Аўстрыі і Штырыі з 1 мая 1330, герцаг Карынтыі (як Атон IV) з 1335. * **Лізавета** (27 сакавіка 1323 — жнівень 1324) 2-я жонка: (са снежня 1334) **Беатрыс дэ Бурбон** (каля 1320 — 15 снежня 1383), дачка Людовіка I Кульгавага, герцага дэ Бурбон. Дзеці: * **Венцэль I** (25 лютага 1337 — 7 снежня 1383), граф Люксембурга з 1353, герцаг Люксембурга з 1354, герцаг Брабанта і Свяшчэннай Рымскай імперыі з 1364. * **Бона**. Таксама вядома двое дзяцей ад невядомай каханкі: * **Нікалаус Люксембургскі** (1322 — 29 ліпеня 1358), канонік кафедральнага сабора ў Тулі раней за 1328, канонік у Празе і царкве Св. Кастара ў Кобленцы у 1328, канонік у Сен-Серво ў Маастрыхце ў 1328, канонік царквы Св. Паўля у Трыры у 1329, канонік царквы Св. Ламберта у Льежы ў 1344, анты-біскуп Наумбурга у 1350, патрыярх Аквілеі з 1351 * **Генрых Брусэльскі** (пам. пасля 1357), манах у 1357 годзе. Уладанні Яна Люксембургскага Зноскі ------ 1. 1 2 John king of Bohemia // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741'></a> 2. 1 2 3 3. ↑ 4. 1 2 3 4 5 Kindred Britain<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q75653886'></a> 5. 1 2 *(unspecified title)* Праверана 7 жніўня 2020. 6. ↑ Иоанн (князья и короли) // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 4 томах. — СПб. 1907—1909. 7. ↑ Zbraslavská kronika. Praha : Nakladatelství Svoboda, 1975. 8. ↑ *Froissart, Jean*. Kronika stoleté války. — Praha : Mladá fronta, 1977. — S. 40. Літаратура ---------- * *Казель Раймон.* Иоанн Слепой. Граф Люксембурга, король Чехии / пер. с франц. М. Ю. Некрасова. — СПб.: Евразия, 2004. — 384 с. — ISBN 5-8071-0156-1. * Иоанн Слепой // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб. 1890—1907. | ⛭Князі і каралі Чэхіі (Багеміі) | | --- | | Князі Чэхіі | | | | | --- | --- | | Пржэмысловічы | * Баржывой I (каля 867 — каля 900) * Спытыгнеў I (каля 900 — 915) * Ураціслаў I (915—921) * Вацлаў I Святы (921—935) * Баляслаў I Грозны (935 — каля 967) * Баляслаў II Набожны (каля 967 — 999) * Баляслаў III Руды (999—1002, 1003) * Ярамір (1002—1003, 1004—1012, 1033—1034) | | Пясты | * Уладзівой (1002—1003) * Баляслаў IV Храбры (1003—1004) | | Пржэмысловічы | * Ольдржых (1012—1033) * Бржэціслаў I (1034—1055) * Спытыгнеў II (1055—1061) * Ураціслаў II (1062—1092) * Конрад I Брненскі (1092) * Бржэціслаў II Малодшы (1092—1100) * Баржывой II (1100—1107, 1117—1120) * Святаполк Оламаўцкі (1107—1109) * Уладзіслаў I (1109—1117, 1120—1125) * Сабеслаў I (1125—1140) * Уладзіслаў II (1140—1172) * Сабеслаў II (1173—1178) * Фрыдрых (Бедржых) (1178—1189) * Конрад II Ота (1189—1191) * Вацлаў II (1191—1192) * Пржэмысл Отакар I (1192—1193, 1197—1198) * Генрых Бржэціслаў (1193—1197) * Уладзіслаў Індржых (1197) | | | Каралі Чэхіі | | | | | --- | --- | | Пржэмысловічы | * Уладзіслаў I (1158—1172) * Пржэмысл Отакар I (1198—1230) * Вацлаў I (1230—1253) * Пржэмысл Отакар II (1253—1278) * Вацлаў II (1278—1305) * Вацлаў III (1305—1306) | | Горыцкая дынастыя | * Генрых Харутанскі (1306, 1307—1310) | | Габсбургі | * Рудольф I (1306—1307) | | Люксембургі | * Ян Сляпы (1310—1346) * Карал I (1346—1378) * Вацлаў IV (1378—1419) * Жыгімонт Люксембургскі (1419—1437) | | Габсбургі | * Альбрэхт (1437—1439) * Ладзіслаў Постум (1453—1457) | | Подзебрады | * Іржы з Подзебрадаў (1458—1471) | | Хуньядзі | * Мацвей (Маціяс) I Корвін (1469—1490) | | Ягелоны | * Уладзіслаў II (1471—1516) * Людовік I (1516—1526) | | Габсбургі | * Фердынанд I (1526—1564) * Максіміліян II (1564—1576) * Рудольф II (1576—1611) * Маціяс II (1611—1619) * Фрыдрых Пфальцскі (з дынастыі Вітэльсбахаў, 1619—1621, фактычна не кіраваў) * Фердынанд II (1619—1637, фармальна з 1621) * Фердынанд III (1637—1657) * Фердынанд IV (1646—1654, намінальна) * Леапольд I (1657—1705) * Іосіф I (1705—1711) * Карал II (1711—1740) * Марыя Тэрэзія (1740—1780) * Іосіф II (1780—1790) * Леапольд II (1790—1792) * Франц I (1792—1835) * Фердынанд V (1835—1848) * Францішак Іозеф (1848—1916) * Карал III (1916—1918) | | | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | The Peerage | | Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Бракгаўза і Эфрона · Allgemeine Deutsche Biographie · Britannica (онлайн) · Brockhaus · Universalis | | Генеалогія і некрапалістыка | Find a Grave · WikiTree · WeRelate · Sejm-Wielki.pl · Geni.com · Rodovid · genealogics.org | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BAV: ADV12648820 · BIBSYS: 98038111 · BNF: 131721348 · GND: 11944755X · ISNI: 0000 0000 5538 4938 · LCCN: n82163440 · NKC: jn20000728239 · NLP: A11814597 · NTA: 135780497 · NUKAT: n2007021163 · SUDOC: 061279099 · VIAF: 43196347 · ULAN: 500373140 | |

**Свята-Мікалаеўская царква** — праваслаўны храм у в. Стары Крыўск Рагачоўскага раёна Гомельскай вобласці. Знаходзіцца ў цэнтры вёскі. Гісторыя -------- Пабудавана ў XIX стагоддзі з дрэва. 5 студзеня 2010 года храм згарэў. У 2012 годзе на месцы старога храма была ўзведзена мураваная царква. Архітэктура ----------- Помнік народнага дойлідства. Чатырохчасткавую падоўжна-восевую кампазіцыю фарміруюць прамавугольныя зрубы нізкага прытвора, бабінца, малітоўнай залы, апсіды. Элементы асіметрыі ў кампазіцыю ўносіць бакавы прыруб прыдзела. Над двухсхільным дахам бабінца ўзведзены чатырохгранны шатровы барабан. Вертыкальна ашаляваныя фасады прарэзаны невялікімі прамавугольнымі і арачнымі (у малітоўнай зале) аконнымі праёмамі. Інтэр’ер -------- Абразы «Маці Божая Апека» (мяжа 17 — 18 ст.), «Хрыстос на прастоле» (мяжа 19 — 19 ст.), «Маці Божая Ахтырская» і «Хрыстос» (сярэдзіна 19 ст.), «Флор і Лаўр» (2-я палова 19 ст.). Літаратура ---------- * Праваслаўныя храмы Беларусі: энцыклапедычны даведнік / А. М. Кулагін; [рэдакцыйны савет: Г. П. Пашкоў, Л. В. Календа]. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 653 с. 2000 экз. ISBN 978-985-11-0389-4 Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх * Свята-Мікалаеўская царква (Стары Крыўск) на сайце Праваслаўная архітэктура Беларусі (бел.) * Свята-Мікалаеўская царква (Стары Крыўск) на сайце Radzima.org * Свята-Мікалаеўская царква (Стары Крыўск) на сайце Глобус Беларусі (руск.) *

**Свята-Мікалаеўская царква** — мураваны праваслаўны храм у аграгарадку Лядна Слуцкага раёна Мінскай вобласці. Гісторыя -------- Прыход храма Свяціцеля Мікалая Цудатворца быў зарэгістраваны 3 верасня 2008 года. Прыход прыстасаваў пад малітоўнае памяшканне сельскі дом. 8 сакавіка 2015 года, епіскап Слуцкі і Салігорскі Антоній здзейсніў чын закладкі каменя ў падмурак храма Свяціцеля Мікалая Цудатворца. 25 лістапада 2015 года Уладыка Антоній здзейсніў чын асвячэння купалоў і надкупальнага крыжа храма. 3 чэрвеня 2016 года былі асвечаныя званы для храма. 21 траўня 2017 года епіскап Слуцкі і Салігорскі Антоній здзейсніў чын асвячэння храма. Пробашчам храма зэяўляецца іерэй Павел Сяргееў. Зноскі ------ 1. ↑ Мікалаеўская царква Архівавана 31 снежня 2022. 2. ↑ Свята-Мікалаеўская царква (Лядна) Архівавана 27 чэрвеня 2022.

**Якуб** — паводле дактрыны арганізацыі «Нацыя Ісламу», злы кніжнік, які стварыў белых людзей. Гэта адбылося на востраве Патмас. На стварэнне белых людзей Якуб патраціў 600 гадоў. Дактрына «Нацыі Ісламу» не тлумачыць прычын дзеянняў Якуба. Канцэпцыю Якуба стварыў арганізатар «Нацыі Ісламу» Волэс Фэрд Мухэмэд. Ён вёў асобу Якуба да біблейскага патрыярха Якава, бацькі дванаццаці плямёнаў Ізраіля. У сучасных тлумачэннях НІ, Якуб — такая ж алегорыя на стварэнне белых людзей, як і біблейская гісторыя аб стварэнні жанчыны. Матэрыялы --------- 1. ↑ паводле кнігі Элайджы Мухэмэда «Пасланне да Чорнага чалавека Амерыкі», агульны агляд кнігі прыведзены тут: Архівавана 4 верасня 2006.

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Свята-Мікалаеўская царква. **Свята-Мікалаеўская царква** — праваслаўны храм у вёсцы Малахоўцы, Баранавіцкі раён. Царква ў імя свяціцеля Мікалая Цудатворца знаходзіцца на паўднёвай ускраіне вёскі. Пабудавана ў 1920-х гадах з дрэва, у пачатку 21 стагоддзя абкладзена цэглай. Архітэктура ----------- Твор народнага дойлідства. Адназрубная пад 4-схільным дахам пабудова з прамавугольнымі прырубамі апсіды з рызніцай і прытворам. Дах завершаны 4-гранным шатровым барабанам. Бакавыя фасады расчлянёны прамавугольнымі аконнымі праёмамі ў арачных ліштвах і ўмацаваны контрфорсамі. Пры ўваходзе ўнутры бакавая лесвіца вядзе на хоры, апсіда вылучана іканастасам. Вядзецца будаўніцтва званіцы. Літаратура ---------- * Праваслаўныя храмы Беларусі / А. М. Кулагін, З. Э. Герасімовіч, У. П. Свентахоўскі. — Мн. БелЭн, 2007. — стар. 248. Спасылкі -------- * Свята-Мікалаеўская царква (Малахоўцы) на сайце Radzima.org * Свята-Мікалаеўская царква (Малахоўцы) на сайце Глобус Беларусі (руск.) *

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Свята-Мікалаеўская царква. **Свята-Мікалаеўская царква** — мураваны праваслаўны храм у горадзе Смалявічах Мінскай вобласці. Гісторыя -------- Пабудавана ў пачатку XXI стагоддзя з цэглы. Архітэктура ----------- Знаходзіцца ў цэнтры горада. Вырашана па каноне 4-часткавага храма 2-й палавіны 19 ст.: 2-ярусная (васьмярык на чацверыку) шатровая званіца з макаўкай, кароткая трапезная, кубападобная малітоўная зала, завершана над шатровым дахам цыбулепадобнай галоўкай, апсіда з рызніцамі. Фасады расчлянёны вузкімі арачнымі аконнымі праёмамі з броўкамі, крапаваны лапаткамі. Зноскі ------ 1. ↑ Свята-Мікалаеўская царква Архівавана 31 снежня 2022. на сайце Праваслаўная архітэктура Беларусі Літаратура ---------- * Праваслаўныя храмы Беларусі : энцыклапедычны даведнік / А. М. Кулагін; [рэдакцыйны савет: Г. П. Пашкоў, Л. В. Календа]. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 653 с. 2000 экз. ISBN 978-985-11-0389-4

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Ласіцкі. **Ян Ласі́цкі** (польск.: Jan Łasicki; каля 1534 — не раней за 1599) — польскі гісторык, бібліёграф, рэлігійны пісьменнік-палеміст. Біяграфія --------- Нарадзіўся ў вёсцы Ласіцы Сахачоўскага павета Раўскага ваяводства (Мазовія). Паходзіў з дробнай мазавецкай шляхты. Кальвініст. У 1556—1561 гадах вучыўся ў гімназіях і ўніверсітэтах Страсбургу, Жэневы, Лазаны, Цюрыху, Падуі, пазней вандраваў па Швейцарыі, Францыі, Нідэрландах, Англіі; у Парыжы ледзь пазбегнуў гібелі ў Варфаламееўскую ноч (24 жніўня 1572). Актыўна ўдзельнічаў у міжканфесійнай палеміцы, перапісваўся з вядучымі дзеячамі еўрапейскай Рэфармацыі. Меў разнастайныя навуковыя інтарэсы: напісаў шэраг прац па гісторыі рэлігіі, гісторыі панавання Стэфана Баторыя, нарыс гісторыі Францыі (першы польскі твор такога кшталту), і іншыя (усе на лацінскай мове); цікавіўся дакладнымі навукамі. Лічыцца заснавальнікам польскай бібліяграфіі. У 1581 годзе вярнуўся з апошняй вандроўкі за межы Рэчы Паспалітай, у 1582 годзе пазнаёміўся з літоўскім падскарбіям, кашталянам менскім Янам Глябовічам (кальвіністам), які запрасіў яго ў ВКЛ; выхоўваў дзяцей Глябовіча Яна і Мікалая, жывучы то ў Вільні, то ў рэзідэнцыі Глябовічаў у Заслаўі. Увайшоў у рознаверны асяродак віленскіх інтэлектуалаў (Цыпрыян Базылік, Андрэй Волан, Паўль Одэрборн і іншыя). У 1582 годзе выдаў у Шпаеры (Германія) зборнік прац розных аўтараў «Пра рэлігію, ахвярапрынашэнне, вясельныя і пахавальныя абрады русінаў, маскавітаў і татараў» (назва пазычаная з трактата Одэрборна), у які ўвайшоў і арыгінальны твор Ласіцкага. Апісаў народныя адзенне, стравы, абрады беларусаў, архітэктуру Вільні, Полацка, беларускіх вёсак; крытычна ставіўся да перажыткаў паганства, забабонаў, неадукаванасці насельніцтва ВКЛ. У рэлігійнай палеміцы выступаў як супраць каталіцкай рэакцыі (у 1584 годзе бараніў Андрэя Волана ад Пятра Скаргі), так і супраць радыкальных пратэстанцкіх плыняў (асуджаў антытрынітарыяў, Фаўста Соцына). Апошнія звесткі пра Ласіцкага паходзяць з Заслаўя (ліпень 1599). Пасмяротна выйшаў яго твор «Пра багоў самагітаў, іншых сарматаў і несапраўдных хрысціян» (Базель, 1615) — першы сістэматычны выклад балцкіх язычніцкіх вераванняў. Творы ----- * De Russorum, Moscovitarum et Tartarorum religione… Spirae, 1582. * De diis Samogitarum caeterorumque Sarmatarum… Basileae, 1615. Зноскі ------ 1. 1 2 Jan Łasicki // Early Modern Letters Online Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q44526767'></a> 2. ↑ Jan Łasicki // NUKAT — 2002.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q11789729'></a> 3. 1 2 3 Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863'></a> Літаратура ---------- * Алесь Белы // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т.. — Мн. : БелЭн * Barycz H. Jan Lasicki: Studium z dziejow polskiej kultury naukowej XVI w. Wroclaw etc. 1973. * Издано в 1582 году // Белорусский экватор. Мн. 1988 Спасылкі -------- * Арыгінальны артыкул(недаступная спасылка) | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Бракгаўза і Эфрона | | Генеалогія і некрапалістыка | Sejm-Wielki.pl | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BIBSYS: 11063280 · BNF: 100295573 · CiNii: DA09464667 · GND: 129010596 · ISNI: 0000 0001 0882 9540 · LCCN: n86097277 · LNB: 000199130 · NKC: ola2003199600 · NSK: 000307544 · NTA: 089393031 · NUKAT: n2004096845 · SUDOC: 224329812 · VIAF: 29522313 | |

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Свята-Мікалаеўская царква. **Свята-Мікалаеўская царква** — помнік архітэктуры псеўдавізантыйскага стылю ў Петрыкаве (сучасная вул. Ліпунова). Пабудавана ў 1910-я гг. з цэглы на месцы храма 1830 г. Архітэктура ----------- Царква з боку апсіды Мураваны будынак мае крыжападобную кампазіцыю з трохапсіднай алтарнай часткай. Сяродкрыжжа ўвянчанае вялікім светлавым барабанам з купалам. Пры ўваходзе размешчаная трох'ярусная вежа-званіца з купалам, завершаным галоўкай. У аснове архітэктурна-пластычнага рашэння фасадаў арсенал дэкаратыўных сродкаў старажытнарускага царкоўнай архітэктуры: закамары, кілепадобныя ліштвы арачных аконных праёмаў, аркатурныя фрызы, паяскі, сухарыкі, уразныя вуглавыя калонкі. Інтэр'ер -------- Інтэр'ер царквы Унутраная прастора нарастае ад нізкай трапезнай праз цыліндрычныя скляпенні прыдзелаў да круглага барабана ў цэнтры, абапёртага на магутныя аркі. Абразы 1-й палавіны 19 ст. «Благавешчанне», «Маці Божая з дзіцем». Зноскі ------ Літаратура ---------- * Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — ISBN 5-85700-078-5. * Праваслаўныя храмы Беларусі : энцыклапедычны даведнік / А. М. Кулагін; [рэдакцыйны савет: Г. П. Пашкоў, Л. В. Календа]. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 653 с. 2000 экз. ISBN 978-985-11-0389-4 Спасылкі -------- * Свята-Мікалаеўская царква (Петрыкаў) на сайце Radzima.org * Свята-Мікалаеўская царква (Петрыкаў) на сайце Глобус Беларусі (руск.) *

**Ян Калікставіч Ольскі (Кулікоўскі)** (1898, маёнтак Бутрымавічы, Трокскі павет, Віленская губерня (цяпер — Літва — 27 лістапада 1937) — Старшыня ДПУ БССР (1921—1923) . Біяграфія --------- Паляк. У 1917—1918 гадах прымаў удзел у Кастрычніцкім узброеным паўстанні ў Петраградзе, знаходзіўся на партыйнай і савецкай рабоце ў Вільні, служыў у Чырвонай Арміі. З 1919 года ў органах дзяржаўнай бяспекі: начальнік аператыўнай часці, часова выконваючы абавязкі начальніка АА 16-й арміі, начальнік інфармацыйнага аддзялення АА і асобаўпаўнаважаны АА Заходняга фронту, начальнік АА 1-й Польскай Чырвонай арміі, начальнік АА 16-й арміі. З 1921 года па 1923 год — старшыня НК БССР, затым старшыня ДПУ БССР. У 1923—1930 гадах — начальнік аддзялення, памочнік начальніка КРА АДПУ пры СНК СССР, начальнік аддзела пагранічнай аховы, галоўны інспектар Галоўнай інспекцыі войскаў АДПУ і начальнік Вышэйшай пагранічнай школы АДПУ пры СНК СССР. З 1930 года — начальнік АА АДПУ пры СНК СССР. У 1931 годзе адкамандзіраваны ў распараджэнне ЦК ВКП(б) і ў далейшым працаваў на кіруючых пасадах у сістэме грамадскага харчавання. Апошняя пасада — начальнік Галоўнага ўпраўлення сталовых, рэстаранаў, кафэ і буфетаў «Саюзнархарч». Узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга. Арыштаваны 30 мая 1937 года «як удзельнік шпіёнскай і тэрарыстычнай польскай арганізацыі». 27 лістапада 1937 года Ваеннай Калегіяй Вярхоўнага суда СССР асуджаны па артыкулах 58-1 «а», 58-8 і 58-11 КК РСФСР да ВМП. Прыгавор прыведзены ў выкананне ў той жа дзень. Рэабілітаваны пастановай Ваеннай Калегіі Вярхоўнага суда СССР ад 19 лiстапада 1955 года. | ⛭Кіраўнікі савецкіх органаў дзяржбяспекі НК-ДПУ-АДПУ-НКУС-НКДБ-МДБ-КДБ Беларускай ССР | | --- | | Старшыні Надзвычайнай Камісіі БССР | Віктар Яркін (1918 — 1920) • Аляксандр Ротэнберг (1920 — 1921) | | | Старшыні Дзяржаўнага Палітычнага Упраўлення БССР | Ян Ольскі (1921 — 1923) • Станіслаў Пінталь (1923 — 1924) • Піліп Мядзведзь (1924 — 1925) • Раман Піляр (1925 — 1929) • Рыгор Рапапорт (1929 — 1931) • Станіслаў Рэдэнс (1931) • Герман Матсон (1931 — 1932) • Леанід Закоўскі (1932 — 1934) | | Народныя камісары ўнутраных спраў БССР | Леанід Закоўскі (1934) • Ізраіль Ляплеўскі (1934 — 1936) • Георгій Малчанаў (1936 — 1937) • Барыс Берман (1937 — 1938) • Аляксей Наседкін (1938) • Лаўрэнцій Цанава (1938 — 1941) | | Міністры дзяржаўнай бяспекі БССР | Лаўрэнцій Цанава (1943 — 1951) • Міхаіл Баскакаў (1952 — 1953) | | Старшыні Камітэта дзяржаўнай бяспекі БССР | Аляксандр Перапяліцын (1954 — 1959) • Васіль Пятроў (1959 — 1970) • Якаў Нікулкін (1970 — 1980) • Веніямін Балуеў (1980 — 1990) • Эдуард Шыркоўскі (1990 — 1991) |

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Свята-Мікалаеўская царква. **Свята-Мікалаеўская царква** — праваслаўны храм у Манхэтэне. Царква пабудаваная на месцы разбураных падчас тэракта будынкаў, адпавядае форме, але не духу візантыйскіх купальных цэркваў. Гісторыя -------- Грэцкая праваслаўная царква Святога Мікалая, якая адкрылася ў Нью-Ёрку ў снежні 2022 года, была пабудавана на месцы ранейшай аднайменнай царквы ХІХ стагоддзя, разбуранай падчас тэрактаў 11 верасня 2001 года. Архітэктура ----------- Цэркаўка з белага і шэрага мармуру, які чаргуецца палосамі, тварэнне знакамітага іспанскага архітэктара Сант’яга Калатрава. Будынак новай царквы па задуме заказчыкаў павінен «паважаць традыцыі і літургічныя патрэбы Грэцкай праваслаўнай царквы, але ў той жа час адлюстроўваць той факт, што мы жывём у ХХІ стагоддзі». Царква па форме адпавядае самай старажытнай з візантыйскіх мадэляў: яна ўяўляе крыжова-купальны храм, чатыры куты якога адгароджаны для літургічных мэт ці захавання рыз і іншых царкоўных рэчаў. Звонку гэтыя кутнія памяшканні ў вобразе чатырох прысадзістых веж нібы сціскаюць купал, як бы стрымліваючы ціск яго кантаваных рэбраў. Рыфленая і рэльефная маса без вокнаў бачыцца як абстрактная скульптура, нібы высечаная з адзінага мармуровага блоку. Двухпавярховае крыло перад царквой вядзе наведвальніка праз старажытную паслядоўнасць порціка, экзана́ртэкса і прытвора да круглага нефа. Спасылкі -------- * Глядзіце, якую праваслаўную царкву збудавалі на месцы тэракта 11 верасня ў Нью-Ëрку ФОТЫ

**Ян Канты Стэчкоўскі** (польск.: Jan Kanty Steczkowski; 16 кастрычніка 1862 — 3 верасня 1929 года) — польскі эканаміст, юрыст, палітык, банкір, прэм'ер-міністр Каралеўства Польскага. Вывучаў права ў Віленскім і Ягелонскім універсітэтах. Працягнуў вучобу на юрыдычным факультэце Венскага ўніверсітэта і ў 1884 годзе атрымаў там доктарскую ступень. У снежні 1886 года атрымаў ступень доктара Ягелонскага ўніверсітэта. Пазней меў адвакацкую практыку ў Жэшаве і Львове. У 1894-1907 гадах працаваў у галоўным упраўленні Асацыяцыі сельскагаспадарчых таварыстваў у Львове, у 1898-1899 гадах з'яўляўся яе сакратаром, у 1901 і ў 1903-1905 гадах - віцэ-прэзідэнтам гэтай асацыяцыі. З 1899 па 1906 год з'яўляўся дырэктарам Галіцкага ашчаднага банка ў Львове. У 1906 годзе стаў дырэктарам Інстытута гандлю і прамысловасці ў Львове. Займаўся таксама пытаннямі дзяржаўнага фінансавання сельскай гаспадаркі. У 1913-1920 гадах кіраваў Дзяржаўным банкам у Львове і адначасова ўваходзіў у склад наглядальных саветаў шэрагу буйных прамысловых і гандлёвых прадпрыемстваў. Быў членам Генеральнага камітэта дапамогі ахвярам Першай сусветнай вайны. Пасля стварэння Дзяржаўнай рады Польшчы, акупацыйнай германскай і аўстра-венгерскімі ўладамі, стаў неафіцыйным дарадцам па пытаннях падатковай палітыкі. Ва ўрадзе Яна Кухажэўскага займаў пасаду міністра фінансаў, а ў красавіку 1918 года заняў яго месца, прабыўшы прэм'ер-міністрам да снежня. Узначалены ім кабінет заклаў асновы дзяржаўнай падатковай сістэмы і падрыхтаваў законапраекты фінансавай сістэмы, умацаваў Узброеныя сілы Польшчы, імкнулася сфарміраваць сістэмы адукацыі і мясцовага самакіравання, анансаваў прыняцце сацыяльнага заканадаўства. У красавіку 1918 года накіраваў у адрас Цэнтральных дзяржаў сакрэтную запіску аб неабходнасці стварэння незалежнай дзяржавы ў межах Каралеўства Польскага. У ёй ён пагадзіўся з тэрытарыяльным абменам з Украінскай Народнай Рэспублікай і страту чатырох паўночных паветаў, заявіў аб гатоўнасці заключыць ваенны і гандлёвы дагаворы з Цэнтральнымі дзяржавамі, прадастаўленне бясплатнай навігацыі па Вісле. Публікацыя зместу запіскі выклікала хвалю крытыкі і абурэння ў польскім грамадстве, і ў выніку 5 верасня 1918 года ён быў вымушаны сысці з пасады прэм'ер-міністра. У 1921 годзе браў удзел у заключэнні Рыжскай мірнай дамовы Польшчы і РСФСР. Ва ўрадзе Вінцэнта Вітаса зноў займаў пасаду міністра фінансаў (1920-1921 гады). Затым быў дырэктарам Польскага нацыянальнага крэдытнага фонду - адзінай установы-эмітэнта ў Польшчы (да стварэння Банка Польшчы). У 1922-1927 гадах узначальваў Дзяржаўны банк Польшчы. У 1926-1927 гадах таксама быў прэзідэнтам Брытанскага і Польскага гандлёвага банка ў Гданьску. Усё жыццё прытрымліваўся кансерватыўных перакананняў. Зноскі ------ 1. ↑ Jan Kanty Steczkowski // Internetowy Polski Słownik Biograficzny<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q96022943'></a> | | | | --- | --- | | ⚙️   Генеалогія і некрапалістыка | IPSB: jan-kanty-steczkowski-adwokat · Sejm-Wielki.pl | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | GND: 141368055 · ISNI: 0000 0001 2032 3665 · LCCN: no2010024922 · NKC: js2011636691 · NUKAT: n2007098918 · SUDOC: 166751685 · VIAF: 107425074 | | | ⛭Сцяг Польшчы Прэм’ер-міністры Польшчы | | --- | | Каралеўства Польскае (1916—1918) | * Кухажэўскі * Панікоўскі * Стэчкоўскі * Свяжыньскі * Урублеўскі | | | Польская Рэспубліка (1918—1939) | * Дашынскі * Марачэўскі * Падарэўскі * Скульскі * Грабскі * Вітас * Панікоўскі * Слівіньскі * Новак * Сікорскі * Вітас * Грабскі * Скшыньскі * Вітас * Барталь * Пілсудскі * Барталь * Світальскі * Барталь * Славак * Пілсудскі * Славак * Прыстар * Енджаевіч * Казлоўскі * Славак * Зындрам-Касцялкоўскі * Славай-Складкоўскі | | Урад Польшчы ў выгнанні (1939—1990) | * Сікорскі * Мікалайчык * Арцішэўскі * Камароўскі * Тамашэўскі * Адзяжыньскі * Грынеўскі * Мацкевіч * Ганке * Паянк * Завіша * Мухнеўскі * Урбаньскі * Сабат * Шчэпанік | | Польская Народная Рэспубліка (1944—1989) | * Асубка-Мараўскі * Цыранкевіч * Берут * Цыранкевіч * Ярашэвіч * Бабюх * Пінькоўскі * Ярузельскі * Меснер * Ракоўскі * Кішчак * Мазавецкі | | Польская Рэспубліка (1990 — н.ч.) | * Мазавецкі * Бялецкі * Альшэўскі * Паўляк * Сухоцкая * Паўляк * Алексы * Цімашэвіч * Бузек * Мілер * Бэлька * Марцінкевіч * Качыньскі * Туск * Копач * Шыдла * Маравецкі |

У гэтага тапоніма ёсць і іншыя значэнні, гл. Ганьск. **Ганьск Другі** (польск.: Hańsk Drugi) — вёска ў Польшчы, за 20 км на паўднёвы захад ад Уладавы і за 60 км на ўсход ад Любліна. Уваходзіць у склад гміны Ганьск Уладаўскага павета Люблінскага ваяводства. У 1975—1998 гадах населены пункт адносіўся да Хэлмскага ваяводства. Да 1967 года мясцовасць складала адзіны населены пункт Ганьск, які быў падзелены ў гэтым годзе на Ганьск Первшы, Ганьск Другі і Ганьск-Калонію, якія атрымалі статус салецтваў. Зноскі ------ Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх

Édouard-Henri Avril. «**Музей сексу**» адкрыў свае дзверы 5 кастрычніка 2002 на куце Пятай Авеню і 27-ай Вуліцы ў горадзе Нью-Ёрку (ЗША), пад скарочаным назвай «**MoSex**» (што сугучна з фразай: «Больш сексу»). Экспазіцыя музея распавядае аб развіцці і змене сексуальнай культуры ў Амерыцы. У цяперашні час «Музей Сексу» мае сем пастаянных выстаў і тры вэб-праекту анлайн. Заснавальнік і кіраўнік «Музея Сексу», Дэніела Глака (Daniel Gluck). Загарэўшыся ідэяй стварэння такой установы яна цалкам прысвяціла сябе даследаванню гісторыі, развіцці і культурнага значэння чалавечай сексуальнасці. У адпаведнасці з гэтай ідэяй, музей імкнецца да адкрытасці ў абмеркаваннях пытанняў аб сексе, падаючы публіцы апошнія дасягненні і адкрыцці сучаснай навукі. «Музей Сексу» збірае свае экспанаты па ўсім міры. Прыватная калекцыя папаўняецца матэрыяламі з розных кантынентаў і аб разнастайных культурах, дэманструе розныя перыяды часу. Супрацоўнікі збіраюць, захоўваюць і аналізуюць матэрыялы СМІ, калекцыі малюнкаў і карцін, фатаграфіі, кінафільмы і відэазапісы, старажытныя экспанаты і новыя тэхналогіі. З'яўляючыся адным з цэнтраў сексуальнай адукацыі, музей мае разнастайную праграму мерапрыемстваў, уключаючы тэатралізаваныя паданні, лекцыі і семінары. Наведвальнікі могуць наведаць і электронную краму музея, які прапаноўвае багаты асартымент сексуальна-эратычных тавараў і цацак. Але не ўсё могуць наведаць «Музей Сексу». Жадаючаму ўбачыць яго экспанаты павінна быць не менш 18 гадоў. Медыя ----- * Віртуальны музей сексу ў Нью-Ёрку Архівавана 5 красавіка 2008. Гл. таксама ----------- * Сексуальныя цацкі * Музей эратычнага мастацтва Спасылкі -------- * У Нью-Ёрку адчыняецца музей сексу

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Крушэўскі. **Ян Казі́мер Крушэ́ўскі** (польск.: Jan Kazimierz Kruszewski; 18 чэрвеня 1888, Аляксандрава, Мазавецкае ваяводства, Царства Польскае — 28 сакавіка 1977, Лаі-ан-Валь, Францыя) — польскі ваенны дзеяч, брыгадны генерал Войска Польскага, трэці камандзір Корпуса аховы памежжа (1930—1939). Біяграфія --------- Ян Крушэўскі нарадзіўся 18 чэрвеня 1888 года ў вёсцы Аляксандрава цяперашняга Мазавецкага ваяводства ў сям’і землеўладальнікаў Казімера Крушэўскага і Вікторыі Калоўскай. Пасля заканчэння Плоцкай сярэдняй школы вывучаў медыцыну ў Кракаве і Жэневе, удзельнічаў у стралковым звязе. Ад жніўня 1914-га да ліпеня 1917 года служыў у польскіх легіёнах, дзе дасягнуў поспеху ў камандаванні шэрагам падраздзяленняў: чацвёртым узводам пры першай кадравай роце, адной з ротаў у пяхотным палку №1 і афіцэрскай школай пры 1 брыгадзе польскіх легіёнаў. Некаторы час з'яўляўся камендантам брыгаднага навучальнага курсу, аднак пасля прысяжнага крызісу быў высланы ў Беньямінаў. Амаль увесь 1918 год Ян Крушэўскі правёў у статусе камандзіра роты ў 2-ім пяхотным палку польскіх узброеных сілаў, а ў непрацяглы час ад лістапада 1918-га да студзеня 1919 г. знаходзіўся на пасадзе начальніка батальёна ў лагеры рэкрутаў пад Яблонай. Пасля гэтага два месяцы Крушэўскі з’яўляўся галоўнакамандуючым групай «Яблона» у Варшаве. У перыяд часу ад красавіка 1919 да кастрычніка 1926 года ён камандаваў некаторымі падраздзяленнямі Пяхотнай брыгады легіёнаў: спачатку адным з батальёнаў, потым — першым пяхотным палком, а пачынаючы ад кастрычніка 1920 года займаў пасаду начальніка гэтага вайсковага фармавання. У гэты час Яну Крушэўскаму было прысвоена званне падпалкоўніка, што падцверджана загадам ад 11 чэрвеня 1920 г. 31 сакавіка 1924 года ён атрымаў павышэнне, стаўшы палкоўнікам і атрымаўшы дзявяты нумар у корпусе пяхотных афіцэраў. У 1926—1928 гадах служыў камандуючым дывізіяй Першага пяхотнага легіёна, аднак потым пайшоў на падвышэнне і да 1930 г. працаваў камандзірам гэтага легіёна. Напачатку 1927 г. быў абраны кіраўніком рэвізійнай камісіі футбольнай асацыяцыі ў Вільні. 14 кастрычніка 1930 года палкоўнік Крушэўскі ўзначаліў найбуйнейшую польскую памежную службу — Корпус аховы памежжа, якой ён кіраваў ажно да ўсеагульнай мабілізацыі стражнікаў у верасні 1939 г. У сувязі з пачаткам кіравання гэтай структурай прэзідэнт Польскай Рэспублікі Ігнацы Масціцкі 10 лістапада 1930 года надаў Яну Крушэўскаму званне брыгаднага генерала са старшынствам ад наступнага 1 студзеня і першым нумарам у корпусе генералаў. Нашэнне новых атрыбутаў генерала было дазволена ад пачатку 1931 г. З’яўляўся вайсковым асаднікам у калоніі Кавянёў Вілейскага павета. У верасні 1939 года, пасля адхілення ад камандавання Корпусам аховы памежжа, генерал узначаліў аператыўнае злучэнне ў рэзервовай арміі «Прусы», але неўзабаве быў захоплены ў нямецкі палон (утрымліваўся ў лагеры «Мурнаў») і па вызваленні эміграваў у Францыю. Апошнія гады жыцця праводзіў у Доме састарэлых Польскага гуманітарнага фундуша горада Лаі-ан-Валь, дзе і памёр на 89-ым годзе жыцця. Ян Крушэўскі быў пахаваны на мясцовых могілках. Узнагароды ---------- * Ордэн воінскай доблесці (1921) * Крыж камандзіра Ордэна Адраджэння Польшчы (1930) * Крыж Незалежнасці * Крыж афіцэра Ордэна Адраджэння Польшчы * Крыж Храбрых (чатырохкратна) * Залаты Крыж Заслугі (1930) * Памятны медаль за войны 1918—1921 гадоў * Медаль дзесяцігоддзя здабыцця незалежнасці (Польшча) * Медаль за раненні і кантузіі * Памятны медаль «Першы кадравы» * Медаль за верную службу * Медаль дзесяцігоддзя здабыцця незалежнасці (Літва) * Ордэн Лачплэсіса III класа (Літва) * Ордэн Ганаровага легіёна IV класа (Францыя) Зноскі ------ 1. 1 2 3 Danielewicz, 1994, с. 33 2. ↑ «Światfilm», Nr.2 ад 13 лютага 1927 г. (польск.). Wilno: Towarzystwo Filmowe „Światfilm" (12 сакавіка 1927). Праверана 20.06.2019. 3. ↑ Dziennik Personalny MS Wojsk, 1930, с. 323 4. ↑ Ліст вайсковых асаднікаў (польск.). Wilno: Towarzystwo Filmowe „Światfilm". Праверана 20.06.2019. 5. 1 2 3 4 5 6 7 8 Łoza, 1938, с. 385 6. ↑ Zarządzenie o nadaniu Wielkiej Wstęgi, Krzyża Komandorskiego z Gwiazdą i Krzyża Komandorskiego orderu Odrodzenia Polski(недаступная спасылка) 7. ↑ Dziennik Personalny MS Wojsk, 1926 8. ↑ Zarządzenie o nadaniu Złotego Krzyża Zasługi(недаступная спасылка) 9. 1 2 Згодна з фотаздымкам Яна Крушэўскага Архівавана 15 ліпеня 2013. 10. ↑ 6 sierpień, 1934, с. 20 Літаратура ---------- * 6 sierpień: 1914—1934. — Warszawa: Zarząd Główny Związku Legjonistów Polskich, 1934. * Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 54 z 23.12.1926. — Warszawa, 1926. * Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych, Nr 15 z 11 listopada 1930 roku. — Warszawa, 1930. * *Jerzy Danielewicz.* Wyższa kadra dowódcza KOP 1924-1939. W: Lech Grochowski[red.]: Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. — Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994. * *Stanisław Łoza (red.).* Czy wiesz kto to jest?. — Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938. | | | | --- | --- | | ⚙️   Генеалогія і некрапалістыка | WikiTree · IPSB: jan-kazimierz-kruszewski-general-dowodca-kop-wiesz · Sejm-Wielki.pl · Geni.com | | Нарматыўны кантроль | GND: 1035580578 · ISNI: 0000 0004 0879 5725 · NUKAT: n2007135925 · SUDOC: 110820517 · VIAF: 301975060 |

**АКСМ-213** — сучленены трохвосевы тралейбус вытворчасці Белкамунмаш. Вытворчасць тралейбуса пачата ў 2002. Большая частка вырабленых АКСМ-213 працуюць у Мінску, усяго толькі 1 машына пастаўлена ў Гомель і 2 — у Кішынёў. Гісторыя стварэння ------------------ У 1993 на заводзе Белкамунмаш быў выраблены першы беларускі тралейбус — АКСМ-101. Тралейбус атрымаў кузаў ад тралейбуса ЗіУ-9, аднак яго высакавольтнае абсталяванне было вынесена на дах. Тралейбус атрымаў больш сучасны рухавік ДК-213, а таксама іншыя змены ў трансмісіі і электраабсталяванні. Па сутнасці, гэта мадэль стала першай мадэллю тралейбуса на базе ЗІУ-9 з сур'ёзнай яго мадэрнізацыяй. Іншыя тралейбусабудаўнічыя прадпрыемствы сталі выпускаць аналагічныя тралейбусы значна пазней. Праз 4 гады, у 1997 годзе, быў пабудаваны новы тралейбус другога пакалення — АКСМ-201. Ён атрымаў новы, больш вуглаваты кузаў, тырыстарна-імпульсную сістэму кіравання цягавым электрарухавіком і новую планіроўку салона. У 2002 годзе, у мэтах замены маральна састарэлых ЗіУ-10, на аснове тралейбуса АКСМ-201 быў створаны першы асобнік тралейбуса асабліва вялікай умяшчальнасці АКСМ-213 з ужываннем вузла сучлянення вытворчасці МАЗ альбо Hubner. Тралейбусы выпускаліся з 2002 па 2007 гады. Апісанне канструкцыі -------------------- Кузаў тралейбуса двухвагоннай кампаноўкі з рамнай асновай. Аддзелка бакоў і даху ажыцяўлялася з дапамогай нацягнутых стальных ацынкаваных лістоў таўшчынёй 0,9 мм. Пярэдняя частка тралейбуса выканана са шклопластыку. Тралейбус, як і ўсе тралейбусы вытворчасці завода Белкамунмаш, мае высокую антыкаразійную абарону і тэрмін службы не менш за 16 гадоў. Бампер тралейбуса зварны, металічны. На бамперы можа быць замацаваны нумар (калі тралейбус не мае бартавога), а таксама адзінарныя фары высокай магутнасці. Задняя частка прычэпу выканана таксама са шклопластыку, на задняй панэлі размяшчаецца па 5 задніх ліхтароў з кожнага боку. Для злучэння цягача і прычэпу выкарыстоўваецца вузел шарнірнага сучлянення. Першапачаткова выкарыстоўваўся вузел сучлянення HF485 фірмы Huebner (Германія), з сярэдзіны 2003 года і па 2007 год на АКСМ-213 устанаўліваўся вузел сучлянення беларускай вытворчасці, як на аўтобусах МАЗ-105 ці вузел сербскай вытворчасці. Вядучы мост — сярэдні (задні мост цягача). Колы прычэпа здвоеныя, непаваротныя. Сістэма рабочага тормазу — электрапнеўматычныя. Тралейбус з'яўляецца тралейбусам падвышанай умяшчальнасці, высакападлогавым з 2 прыступкамі, якія вядуць у салон. Прыступкі зроблены са шклопластыку і аддзеланы гумай або лінолеумам. Сядзенні мяккія, паасобнага тыпу, пакрытыя антывандальнай тканінай. Усяго сядзенняў 41, яны пераважна здвоеныя. Тралейбус мае чатыры дзверы — усе яны двухстворкавыя, праз што высадка і пасадка пасажыраў робіцца больш хуткай. Электрапмеўматычны прывад дзвярэй мае гэтак званы «паветраны ключ» і блакавальнік ходу з адчыненымі дзвярыма. Поручні выкананы са стальных труб, якія пафарбаваны, трывалай на сонцы, палімернай фарбай. Агульная ўмяшчальнасць салона складае 168 чалавек. Вентыляцыя салона ажыццяўляецца праз форткі на вокнах, ці прымусова праз два люкі ў даху. Ацяпленне электракаларыфернае і сілкуецца ад кантактнай сеткі. Абаграванне салона ажыцяўляецца праз каларыферы. Кабіна кіроўцы цалкам адгароджана ад салона, перагародка мае два аконных праема і ссоўную фортку ў адным з іх для продажу квіткоў. Дзверы ў кабіну звонку адчыняюцца аўтаномна. Крэсла кіроўцы мяккае з падрысорамі, рэгулюецца ў вышыню і глыбіню, адпавядае эстэтычным нормам. Прыборная панэль зробленая ў стылі тарпеда з тэрмапластыку. Ветравая шыба выгнутая, бясколерная. Вентыляцыя кабіны ажыцяўляецца праз фортку, абаграванне — праз каларыфер. Шклоачышчальнікі рычажныя, ветравая шыба падзелена напалам. Рулявое кіраванне з гідраўзмацняльнікам, уніфікавана з аўтобусамі Мінскага аўтамабільнага завода. Электраабсталяванне перанесена на дах і амаль цалкам выключае магчымасць удару токам. Тралейбус мае павышаную ступень бяспекі электраізаляцыі, усё электраабсталяванне абаронена ад ападкаў. Тралейбус мог мець дадатковае абсталяванне ў залежнасці ад патрэб замоўцы. Тэхнічныя характарыстыкі ------------------------ | Параметр | Значэнне | | --- | --- | | Вытворца | Белкамунмаш | | Гады выпуску | 2002 — 2007 | | Колькасць выпушчаных асобнікаў, шт | 149 | | Кузаў | Рамны, двухвагоннай кампаноўкі, адназвенны | | Даўжыня, мм | 18000 | | Шырыня, мм | 2500 | | Вышыня, мм | 3150 | | Агульная маса, кг | 28000 | | Шклоачышчальнікі | Паралелаграмнага тыпу, аднахуткасныя | | Восі, шт | 3 | | Колькасць дзвярэй | 4 | | Поўная ўмяшчальнасць, чал | 169 | | Вядучы мост | Сярэдні | | Сістэма кіравання | ТІСК | | Рухавік | ДК-211 БМ | | Магутнасць, кВт | 170 | | Рабочае напружанне, В | 550 | | Максімальная хуткасць, км/г | 55 | | Гл. Таксама ----------- * ЗіУ-10 * АКСМ-201 Спасылкі -------- * (АКСМ-213 у Гомелi) * (АКСМ-213 у Гомелi) | ⛭Белкамунмаш | | --- | | Тралейбусы | * АКСМ-100 / 00М / ЗіУ-682 КВР Белкамунмаш * АКСМ-101 / А / М / ПС * АКСМ-201 / 01 / 03 / А7 * АКСМ-203 * АКСМ-213 / 01 * АКСМ-221 * АКСМ-321 Сябар * БКМ-333 * БКМ-42003 Вітаўт / 03А * БКМ-43303 Vitovt Max * Кіеў-11 | | Трамваі | * АКСМ-1М * АКСМ-601 * БКМ-62103 * АКСМ-743 * БКМ-802 * БКМ-843 * БКМ-845 * БКМ-Stadler 853 Мяцеліца | | Электробусы | * БКМ-Е321 * БКМ-Е420 Vitovt Electro * БКМ-Е433 Vitovt Max Electro * БКМ-Е490 Vitovt Electro Mini | | Аўтобусы | * БКМ-А4202К Vitovt Hybrid * АКСМ-950101 | | Дуобусы | БКМ-Stadler 43303A Vitovt Max Duo | | Спец.Тэхніка | * АЦ-30(5434) — пажарная аўтацыстэрна * АЦ-40(5337) — пажарная аўтацыстэрна * МЛ-10(356) — машына лесапажарнай аховы першага ходу * АБР-0,6/100(5301ГА) — пажарны аўтамабіль хуткага рэагавання | | Рэйкавыя аўтобусы | ДП-1 |

**Музей фінскай архітэктуры** (фінск.: Suomen arkkitehtuurimuseo, шведск.: Finlands arkitekturmuseum) — музей у горадзе Хельсінкі (Фінляндыя). Агульныя звесткі ---------------- Выставачная зала Інтэр'ер музея Музей быў заснаваны ў 1956 годзе і з'яўляецца другім найстарэйшым у свеце музеем архітэктуры. Музей фінскай архітэктуры быў створаны на базе фатаграфічнай калекцыі фінскай асацыяцыі архітэктараў (SAFA), якая была створана ў 1949 годзе. Музей арганізуе выстаўкі ў Фінляндыі і за мяжой. Музей мае архіў і бібліятэку і падае тэхнічныя, навукова-даследчыя, выдавецкія і інфармацыйныя паслугі. Будынак музея быў спраектаваны Магнусам Ш'ерфбекам ў стылі неарэнесансу, будаўніцтва было завершана ў 1899 годзе. Спачатку дом выкарыстоўваўся для размяшчэння навуковых арганізацый і ўстаноў універсітэта. Музей пераехаў у гэты будынак у 1981 годзе, да гэтага ён размяшчаўся ў будынку былога драўлянага павільёна ў Кайвапуйста. Музей размяшчаецца на трох паверхах. На першым паверсе знаходзяцца касы, кнігарня і бібліятэка. На другім паверсе - часовыя выстаўкі, на трэцім - пастаянная экспазіцыя, архіў і адміністрацыя музея. Музей увесь час арганізуе выстаўкі, прысвечаныя фінскай і замежнай архітэктуры. У любы момант часу ў музеі адначасова праходзяць дзве выстаўкі. На выстаўках прадстаўлены работы вядомых архітэктараў, работы пераможцаў архітэктурных конкурсаў і г. д. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Музей фінскай архітэктуры * Афіцыйны сайт музея Архівавана 26 верасня 2008. 1. ↑ Праверана 30 студзеня 2020. 2. ↑ Buildings Protected by Detailed Plans of the City of Helsinki Праверана 26 студзеня 2020.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q60981797'></a> 3. ↑ Helsingin rakennukset (rakennukset karttakohteina, Paikkatietoydin) // Праверана 28 красавіка 2020.

**Гапласпарыдыі** (*Ascetosporea* ці *Haplosporidia*) — паразітычныя арганізмы. Сістэматыка ----------- Адны лічаць гапласпарыдыі атрадам класа кнідаспарыдый, іншыя збліжаюць іх з грыбамі. Да гапласпарыдый адносяць 5 родаў, якія ўключаюць каля 40 відаў. Спосаб жыцця ------------ Гапласпарыдыі паразітуюць у тканках розных беспазваночных — немертын, чарвякоў, ракападобных, насякомых, малюскаў і інш. Гапласпарыдыі ўтвараюць ў жывёле-гаспадары невялікія шмат’ядравыя плазмодыі, у якіх фармуюцца дробныя споры (5—10 мк), пазбаўленыя стракальных капсул. Гапласпарыдыі распаўсюджаныя паўсюдна. Гібелі жывёл-гаспадароў пад уздзеяннем гапласпарыдый не назіралася. | | | | --- | --- | | ⚙️   Таксанамія | NCBI · WoRMS | | Нарматыўны кантроль | Microsoft: 2778062091 |

Пампеі. III—II стагоддзе да нашай эры **Музей эратычнага мастацтва**, скар.: **музей эротыкі** — музейная ўстанова, якая спецыялізуецца на дэманстрацыі твораў мастацтва сексуальна-эратычнага характару, гісторыі і каранёў сексуальна-эратычных узаемаадносін, асветы, гігіены і медыцынскай пісменнасці. Часта таксама завуцца секс-музеямі. Секс-музеі перацярпелі бум росквіту і былі найбольш папулярныя ў Еўропе ў перыяд з канца 60-х гадоў мінулага стагоддзя і да канца 70-х. Гэты гістарычны перыяд часу замацаваў за сабой назву «сексуальная рэвалюцыя». Пачынальна з 1990-х і да цяперашняга часу сталі звацца музеямі эротыкі або эратычнага мастацтва. Гл. таксама ----------- * Сексуальныя цацкі * Музей сексу, Нью-Ёрк * Эротыка Спасылкі -------- Геркулес з мужчынам перад узбуджаным быком. 550 да нашай эры * У Нью-Ёрку адчыняецца музей сексу * Голая праўда музеяў міру * Музей сексу ў Бразіліі * Музей сексу ў Карэі Архівавана 18 мая 2007. * Пражскі музей сексу Архівавана 6 мая 2007. * Секс музей у Галандыі Архівавана 10 кастрычніка 2008.

**Негвалтоўнае супраціўленне** — тэорыя і практыка дасягнення палітычных мэтаў без ужывання гвалту. Гэта дасягаецца шляхам грамадзянскага непадпарадкавання, забастовак, адмовы ад супрацоўніцтва, байкоту, сімвалічных пратэстаў і інш. Існуюць даследаванні, якія паказваюць, што эфектыўнасць мірных пратэстаў перавышае эфектыўнасць пратэстаў з ужываннем гвалту. Эфектыўнасць ------------ Як паказалі даследаванні палітолага Эрыкі Чэновес, негвалтоўны супраціў — найбольш эфектыўны спосаб прымушэння кіруючых элітаў да пераўтварэнняў і саступак. Пры гэтым, некаторыя даследаванні сцвярджаюць, што эфектыўнасць мірных пратэстаў прыкладна ўдвая перавышае эфектыўнасць пратэстаў з ужываннем гвалту; а для поспеху неабходны ўдзел у пратэстах **3,5 % насельніцтва краіны**. Зноскі ------ 1. ↑ «It-only-takes-35-of-people-to-change-the-world», BBC, 14.05.2019 2. ↑ «success-nonviolent-civil-resistance» 3. ↑ It only takes 3,5 % of people to change the world, BBC, 20.10.2019

У гэтага тапоніма ёсць і іншыя значэнні, гл. Ганьск. **Ганьск Первшы** (польск.: Hańsk Pierwszy, да 1967 года — **Ганьск**, таксама **Ганск**) — вёска ў Польшчы, за 20 км на паўднёвы захад ад Уладавы і за 60 км на ўсход ад Любліна. Уваходзіць у склад Уладаўскага павета Люблінскага ваяводства, сядзіба гміны Ганьск. Насельніцтва на 2018 год — 959 чалавек. Гісторыя -------- Першая захаваўшаяся дакументальная згадка пра Ганьск адносіцца да 1372 года. У дакуменце, які захоўваецца ў Люблінскім дзяржаўным архіве, згадваецца двор, уласнікам якога быў Ян Ганскі. Усе будынкі былі драўлянымі, маёнтак уключаў каля 7500 валок зямлі, у тым ліку лугі, балоты і лясы. У часы Польскага Каралеўства вёска была цэнтрам ардынацыі Ганскіх, якая налічвала да 10 тысяч моргаў ворнай зямлі. У ваколіцах вёскі захаваліся рэшткі гарадзішча-крэпасці часоў сярэднявечча. На 1827 год у вёсцы, якая тады была часткай Царства Польскага, быў 81 двор і пражывала 615 чалавек. З 1867 года — у складзе Сядлецкай губерні. Станам на 10 верасня 1921 года ў вёсцы было 64 дамы (з іх 1 бязлюдны) і 411 жыхароў, з якіх: * 198 мужчын і 213 жанчын; * 305 праваслаўных, 88 каталікоў, 10 іўдзеяў, 8 евангельскіх хрысціян; * 307 «тутэйшых», 86 палякаў, 10 габрэяў, 7 немцаў, 1 чалавек іншай нацыянальнасці[*крыніца?*]. Да 1967 года вёска насіла назву Ганьск і ўключала ў сябе тэрыторыі цяперашніх асобных вёсак Ганьск Другі і Ганьск-Калонія. У 1954—1972 гадах вёска была сядзібай аднайменнай грамады. У 1975—1998 гадах вёска адміністрацыйна ўваходзіла ў склад Хэлмскага ваяводства. Сёння мясцовасць мае статус салецтва і з’яўляецца сядзібай вясковай гміны Ганьск, рымска-каталіцкай парафіі Святога Раймунда і Ганьскага дэканата. Зноскі ------ Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ганьск Первшы

Таблічка каля ўвахода **Музей эсперанта ў Світаві** з'яўляецца часткай гарадскога музея ў Світаві (Чэхія) і паказвае гісторыю і бягучую дзейнасць руху эсперанта. Быў адкрыты ў верасні 2008 года. Разямяшчэнне ------------ Дом Отэндорфера, будынак дзе размешчаны музей Музей можна знайсці ў адным з самых прыгожых будынкаў горада — Доме Отэндорфера, які быў пабудаваны амерыканскім мецэнатам мясцовага паходжання Валянцінам Освальдам Отэндорферам. Спраектаваў будынак архітэктар з Брно Герман Вандэрлей. Будынак таксама вядомы як **Чырвоная бібліятэка** з-за колера сценаў, пабудаваных з чырвонай цэглы. Першапачатковае прызначэнне будынка ----------------------------------- У будынку першапачаткова знаходзілася публічная бібліятэка з 7400 кніг на нямецкай мове. Пасля калекцыя была павялічана да 22 000 тамоў. У той час горад быў населены ў асноўным нямецкамоўным насельніцтвам. Гэты збор кніг лічыцца выдатным, так як Отэндорфер хацеў зрабіць высокаякасную літаратуру даступнай для шырокай грамадскасці. Ён спадзяваўся, што ў іншых гарадах будуць прытрымлівацца яго мадэлі. Затым ён стварыў каталог ў адпаведнасці з дзесятковай сістэмай Дзьюі. Падчас Другой сусветнай вайны шмат кніг было скрадзена, гэта працягнулася і ў камуністычны перыяд, пакуль не засталось 6000 тамоў. Цяпер, гэтыя кнігі знаходзяцца ў будынку на другім баку плошчы — музеі горада Світаві. Час ад часу ў пакоі на верхнім паверсе праходзяць канцэрты спектаклі і лекцыі. Заснаванне музея ---------------- На першым паверсе Дома Отэндорфера быў пусты пакой, які заўсёды належаў музею. Мясцовыя эсперантысты прапанавалі дырэктару музея і мэру стварыць экспазіцыю аб руху эсперантыстаў. Тыя прыйшлі ў захапленне ад гэтай ідэі. Яны не толькі дасягнулі пагаднення з міністэрствам культуры, але і атрымалі фінансавую дапамогу на рамонт і абсталяванне пакоя неабходнай мэбляй. Большая частка працы была зроблена мясцовай эсперанта супольнасцю, якім таксама аказала дапамогу Чэшская асацыяцыя эсперанта, таксама дапамога была атрымана з-за мяжы. Гарадскі музей пазычыў бюст Заменгофа і шмат якія кнігі ў суседняй Чэска-Тшэбаве, дзе знаходзіцца самая вялікая калекцыя кніг на эсперанта ў Чэхіі. Але там яны з навуковымі мэтамі захоўваюцца ў архіве, у той жа час як у Світаві яны выстаўлены для шырокай публікі. Экспазіцыя музея ---------------- Эсперантамоўныя кнігі паказаны ў сямі шкляных вітрынах, адсартаваныя паводле асобных выстаў. У музеі таксама паказаны новыя кнігі, якія магчыма набыць. Іншыя экспанаты магчыма ўбачыць на пяці пакрытых шклом сталах, а таксама ў 13 рамках на сцяне адносна розных тэм руху. Існуе таксама выстава эсперантскіх значкоў і іншых невялікіх сувеніраў. Наведвальнікі таксама могуць узаемадзейнічаць з сэнсарным экранам кампьютара, каб атрымаць больш інфармацыі па канкрэтным галінам, якія прадстаўляюць цікавасць. Побач знаходзіцца невялікая калекцыя часпісаў і брашур, якія наведвальнікі могуць узяць з сабой бесплатна. У памяшканні ззаду музея знаходзіцца невялікае кафэ. Дзейнасць --------- У кастрычніку 2011 года ў музеі прайшла эсперанта-вікіманія — мерапрыемства з нагоды 10-й гадавіны вікіпедыі на эсперанта. Спасылкі -------- | | | | --- | --- | | commons: | Музей эсперанта ў Світаві на Вікісховішчы | * Афіцыйная старонка музея

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Мешчанінаў. **Аскар Мешчанінаў** (9/21 красавіка 1884, Віцебск — 14 ліпеня 1956, Лос-Анджэлес) — беларускі, расійскі, французскі і амерыканскі скульптар , прадстаўнік Парыжскай школы. Біяграфія --------- Вучыўся ў школе Іегуды Пэна ў Віцебску. У 1905—1906 гадах вучыўся ў Адэскім мастацкім вучылішчы, у 1907 годзе з'ехаў у Парыж. Там вучыўся ў французскіх скульптараў, атрымаў прызнанне ў Еўропе. Падчас Другой сусветнай вайны з'ехаў у ЗША. Сябраваў і шчыльна супрацоўнічаў з Амедэа Мадыльяні, Хаімам Суціным, Дыега Рыверам, якія пісалі яго жывапісныя партрэты. Цікавыя факты ------------- Бронзавая скульптура Мешчанінава «Мужчына з мёртвым дзіцём» (1952) набытая «Белгазпрамбанкам» у прыватнага калекцыянера. Скульптура была адной з апошніх прац скульптара і прысвечана Халакосту. Гэта першы вернуты ў Беларусь твор сусветна вядомага скульптара. Зноскі ------ 1. ↑ *Ігар Карней*. Творы Бакста і Мешчанінава вярнуліся ў Беларусь **(нявызн.)**. *Беларуская служба Радыё «Свабода»* (31 студзеня 2015). Праверана 29 жніўня 2021. | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая расійская (старая версія) |

**Не́ганічы** (трансліт.: *Niehaničy*, руск.: Негоничи) — вёска ў Бярэзінскім раёне Мінскай вобласці. Уваходзіць у склад Паплаўскага сельсавета. 58 гаспадарак, 114 жыхароў (2008). Геаграфія --------- Знаходзіцца за 8 км на паўднёвы захад ад Беразіно, 93 км ад Мінска, на р. Паплаўка (прыток р. Бярэзіна). Транспартныя сувязі па мясцовай дарозе праз в. Паплавы і далей па шашы Мінск — Магілёў. Планіровачна складаецца з 2 вуліц, гал. з якіх крывалінейная, працяглая, арыентавана з паўднёвага ўсходу на паўночны захад, перакрыжавана ракой і паўночна-заходняя частка яе праходзіць уздоўж ракі. Другая вуліца адыходзіць на захад ад галоўнай і трасіравана паралельна да другога боку ракі. Забудавана двухбакова, шчыльна, драўлянымі дамамі сядзібнага тыпу. Гісторыя -------- За 1,5 км на поўдзень ад вёскі знаходзіцца курганны могільнік (З насыпы), які сведчыць аб засяленні гэтых мясцін у далёкай старажытнасці. Сучасная вёска вядома з XIV стагоддзя. Першае ўпамінанне адносіцца да перыяду ВКЛ падчас праўлення князя Вітаўта (1392—1431). Тады пан Нарушэвіч «выслужыў» 2 сялы Свіслацкай воласці — Божына і Неганічы. У пачатку XV стагоддзя асабістае ўладанне роду Валовічаў, у складзе сядзібы Божына. З 1670 года сядзіба ва ўладанні сына Марціна Валовіча Дамініка[d], абельскага старосты. У сядзібу ўваходзілі сёлы Божына, Неганічы, Паложына і слабада Марціянаўка. Пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) у складзе Расійскай імперыі. У 1795 годзе сяло ў Ігуменскім павеце Мінскай губерні, уласнасць памешчыка М. Агінскага. У 1800 годзе сяло (33 двары), фальварак, карчма, млын, уласнасць памешчыка М. Валовіча. Акрамя земляробства мясцовыя сяляне займаліся вырабам драўлянага посуду на продаж, наймаліся да купцоў сплаўляць лес па Бярэзіне. У 1858 годзе ў складзе маёнтка Брадзец, уласнасць памешчыка Лукашэвіча. У 1870 годзе ў Юравіцкай (з пачатку 1910-х гадоў Хутарской) воласці. Паводле перапісу 1897 года сяло Неганічы (яно ж Ляхаўка), 94 двары, хлебазапасны магазін, піцейны дом, царква на могілках пры паштовай дарозе з Беразіно ў Ігумен. Побач аднайменны маёнтак, у якім 4 двары. У 1908 годзе ў сяле 102 двары, у маёнтку 1 двор. У 1912 годзе адкрыта аднакласнае народнае вучылішча. У 1893 годзе на сродкі жыхароў пабудавана драўляная Раства-Багародзіцкая царква (у 1930-я гады пераабсталявана пад клуб). У 1917 годзе ў сяле 114 двароў. У будынку карчмы, пабудаваным у 1914 годзе, пасля рэвалюцыі адкрыта школа. З 20 жніўня 1924 года цэнтр Неганіцкага сельсавета Бярэзінскага раёна Барысаўскай, з 9 чэрвеня 1927 года да 26 ліпеня 1930 года Менскай акруг БССР. З 20 лютага 1938 года ў Магілёўскай вобласці. У 1920-я гады арганізаваны камсамольскі калгас-камуна (у 1933 годзе пераўтвораны ў калгас імя XVII партз’езда). У 1926 годзе ў вёсцы 125 двароў, у маёнтку 32 жыхары. У Вялікую Айчынную вайну на франтах і ў партызанскай барацьбе загінулі 36 вяскоўцаў (па іншых звестках 23 жыхары загінулі на франтах і прапалі без вестак, 36 у тыле). У час адступлення ў 1944 годзе акупанты спалілі большую частку вёскі. З 20 верасня 1944 года ў Мінскай вобласці, з 16 ліпеня 1954 г. вёска ў Паплаўскім сельсавеце. У 1950-я гады калгас перайменаваны ў «Паплавы» і цэнтр гаспадаркі перанесены ў аднайменную вёску. З 25 снежня 1962 года ў Чэрвеньскім, з 6 студзеня 1965 года ў Бярэзінскім раёнах. У 2003 годзе 70 гаспадарак. Дзейнічаюць школа, магазін (пабудаваны ў 1967 годзе). Насельніцтва ------------ * 1800 — 238 жыхароў * 1858 — 300 жыхароў * 1897 — у сяле 563 жыхары, у маёнтку 53 жыхары * 1908 — у 759 жыхароў, у маёнтку 13 жыхароў * 1917 — у сяле 730 жыхароў, у маёнтку 45 жыхароў * 1926 — у вёсцы 617 жыхароў, у маёнтку 32 жыхары * 1960 — 411 жыхароў * 2003 — 133 жыхары * 2008 — 114 жыхароў Зноскі ------ 1. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU) Літаратура ---------- * Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 8: Мінская вобласць, кн. 1 / рэдкал.: Т. У. Бялова (дырэктар) і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2010. — 736 с.: іл. — 2 000 экз. — ISBN 978-985-11-0520-1. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх | ⛭**Паплаўскі сельсавет** | | --- | | Цэнтр | Паплавы | | Пасёлкі | * Жабіхава * Жалезкава * Забор’е * Зялёны Гай * Калініна * Крынкі * Купы * Лучкі * Паўлаўка * Чырвоны Дар | | Аграгарадкі | Мікулічы | | Вёскі | * Баркі * Вялікія Лагі * Гута * Дамашкі * Жарамец * Забалацце * Заямнае * Камісарскі Сад * Костаўшчына * Красны Бераг * Малыя Лагі * Неганічы * Новая Марціянаўка * Новіны * Пагулянка * Падваложка * Сасновае Балота * Смалярня * Стары Будкаў * Чырвоная Паляна * Чырвоны Сад |

**Аскары́ды** (*Ascarididae*) — сямейства круглых чарвей, паразіты тонкага кішэчніка чалавека і жывёл. Буйных чэрві, іх даўжыня можа дасягаць 40 сантыметраў. Паразітуючы ў органах страўнікава-кішачнага тракту, выклікаюць аскарыдоз. Аскарыды могуць выклікаць пашкоджанне сценкі тонкага кішэчніка, яго непраходнасць, перфаратыўны перытаніт, бранхіт, ачаговыя пнеўманіі, крывахарканне, захворванні печані і падстраўнікавай залозы. Апісанне -------- Цела (даўжыня 15—40 см) верацёнападобнае. Самкі даўжэйшыя за самцоў. Задні канец у самак роўны, у самцоў закручаны. Рот з трыма (у некаторых відаў яшчэ і з прамежкавымі) губамі. Асаблівасці біялогіі -------------------- Размнажаюцца без прамежкавых гаспадароў. Самка аскарыды за суткі адкладвае да 250 тыс. яец, з іх за 5—20 і больш сутак развіваюцца лічынкі, якія астаюцца ў яйцы. Аптымальпая тэмпература для развіцця яец 24 °С. Калі тэмпература ніжэйшая за 12 ці вышэйшая за 36 °С, развіццё спыняецца, але жыццяздольнасць не траціцца. 3 ежай і вадой яйцы аскарыд, у якіх ёсць інвазійпыя лічынкі, трапляюць у арганізм жывёл і чалавека. У кішэчніку лічынкі вызваляюцца ад покрываў яйца, прасвідроўваюць слізістую абалонку кішак і рухаюцца па крыві праз варотную вену, печань, сэрца да лёгкіх, пранікаюць у бронхі, трахеі, адкашліваюцца ў рот і зноў праглынаюцца. У кішэчвіку ператвараюцца ў дарослых паразітаў, якія праз 2—2,5 мес. пачыпаюць адкладваць яйцы. Літаратура ---------- * *Рачкоўская А.* Аскарыды // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 1. Ааліты — Гасцінец / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — 575 с. іл. — 10 000 экз. Спасылкі -------- * Аскариды // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб. 1890—1907. | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая расійская (старая версія) · Вялікая савецкая (1 выд.) · Бракгаўза і Эфрона | | Таксанамія | EOL · Fossilworks · GBIF · iNaturalist · IRMNG · ITIS TSN · NCBI · WoRMS | | Нарматыўны кантроль | Microsoft: 2777643611 |

**Чэрнаводская АЭС** (рум.: Centrala Nucleară de la Cernavodă) — атамная электрастанцыя ў Румыніі, найбуйнейшы вытворца электраэнергіі краіны. Знаходзіцца на тэрыторыі аднайменнага гарсавета Чэрнаводэ. Па стане на 2013 год, першая і адзіная АЭС у краіне. Станцыя была спраектавана канадскай дзяржаўнай кампаніяй **Atomic Energy of Canada Limited** (**AECL**) яшчэ ў 1980-х гадах, у эпоху кіравання Нікалае Чаўшэску. АЭС выкарыстоўвае цяжкаводныя вода-вадзяныя рэактары PHWR ад AECL. У якасці запавольніка нейтронаў выкарыстоўваецца цяжкая вада, вырабленая ў горадзе Драбета-Турну-Северын (выпускаецца і ў г. Турну-Мэгурэле), а для астуджэння — вада з канала «Дунай — Чорнае мора». Выточны праект станцыі прадугледжваў пабудову пяці энергаблокаў. Цяпер у прамысловай эксплуатацыі знаходзяцца два энергаблокі з рэактарамі PHWR (CANDU). Яшчэ тры часткова пабудаваныя блокі (таксама з рэактарамі PHWR) размешчаныя на той жа пляцоўцы. Іх будаванне было спынена ў самым канцы эпохі Чаўшэску. Трэці і чацвёрты энергаблокі знаходзяцца на стадыі завяршэння. Іх збудаванне, як чакаецца, завершыцца ў 2014 годзе і 2015 годзе адпаведна. Пра дабудаванне пятага блока гаворка пакуль не ідзе. За захаванасць трох энергаблокаў, якія будуюцца, (з трэцяга па пяты) адказвае CNE-INVEST. Сярэднегадовае выпрацаванне станцыі — 5.613 ГВт⋅г. Гэта прыкладнае ад 18% да 20 % электраэнергіі, штогод спажыванай Румыніяй. Зноскі ------ 1. ↑ Договор о нераспространении ядерного оружия. Проблемы продления: Румыния — Служба внешней разведки Российской Федерации, 2000 Архівавана 31 сакавіка 2016. 2. ↑ MOLDNEWS || На Чернаводской АЭС в Румынии произошло экстренное отключение одного из двух реакторов **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 28 студзеня 2013. Праверана 10 студзеня 2013. 3. ↑ Аварийно отключен один из реакторов румынской АЭС "Чернаводэ" — «Российская газета», 08.11.2012 4. ↑ На единственной в Румынии АЭС произошло экстренное отключение реактора — «Российская газета», 10.01.2013 Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме АЭС Чэрнаводэ * Афіцыйны сайт Архівавана 5 верасня 2011. * Відэафільм CBC аб будаўніцтве станцыі

**Усходнія Карпаты** — найбольшая па працягласці сярэдняя частка Карпат у Румыніі, Украіне, Славакіі і Польшчы, паміж пераваламі Тыліцкім на поўначы і Прэдзял на поўдні. Даўжыня каля 750 км. Вышыня да 2305 м (г. П'етрас ў масіве Родна). Складзены пераважна пясчана-гліністымі тоўшчамі мелавога, палеагенавага, у асноўным неагенавага ўзросту; у восевай зоне выступаюць дакембрыйскія крышталічныя сланцы і кварцыты; на захадзе - масівы з крышталічных (Родна) і вулканічных неагенавых парод (Харгітэй, Кэліман і інш). Радовішчы марганцавых руд, цынку, свінцу, медзі, каменнай солі, ва ўсходніх перадгор'ях - нафты, газу. Усходнія Карпаты падзяляюць шырокія і глыбокія даліны на шэраг хрыбтоў і масіваў (Марамурэш, Гарганы, Чарнагора, Бяшчады, Родна, Кэліман, Вранча, Таркэў і інш.) На вышыні звыш 2000 м сляды аледзянення. Большая частка гор пакрыта змяшанымі і цёмнахваёвымі лясамі (бук, елка, піхта, хвоя), у ніжнім поясе - букавыя лясы. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Усходнія Карпаты | | | | --- | --- | | ⚙️   Нарматыўны кантроль | GND: 4075749-3 · NKC: ge131388 · VIAF: 236811820 |

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Асецін. **Асеціны** (ас.: ирæттæ) — каўказскі народ іранскага паходжання, асноўнае насельніцтва Рэспублікі Паўночная Асеція — Аланія і непрызнанай Рэспублікі Паўднёвая Асеція (юрыдычна ў складзе Грузіі). Асецінская мова адносіцца да іранскай галіны індаеўрапейскай моўнай сям’і. Агульная колькасць асецінаў ацэньваецца ў 670 000 чалавек. Вылучаюцца з іншых этнічных груп Каўказа сваім арыйскім іранскім паходжаннем ад скіфаў, сарматаў і аланаў (з іншых іранскіх народаў на Каўказе ў аддаленні ад асецінаў жывуць толькі нешматлікія талышы), тады як іх суседзі — гэта больш шматлікія грузіны, адыгскія, цюрскія і вайнахскія народы. Веравызнанне ------------ Асецін З часоў ранняга Сярэднявечча асеціны вызнавалі хрысціянства, а сёння да праваслаўнай царквы належыць 61 % насельніцтва. Як зазначае Надзея Емяльянава, «нярэдка ў літаратуры Асеція апісваецца як традыцыйна праваслаўная краіна. У той самы час, на думку некаторых даследчыкаў, у гісторыі Асеціі былі перыяды, калі яе лічылі ледзь не мусульманскай краінай». Гісторыя -------- ### Узнікненне асецінскага этнасу За часы мангольскага панавання прашчуры асецінаў былі выціснуты з сваёй колішняй бацькаўшчыны на поўдзень ад Дона і мігравалі ў паўднёвым напрамку да Каўказа. Такім чынам узніклі тры асецінскія рэгіёны — Дыгорыя на захадзе, якая трапіў пад уплыў адыгаў Кабарды і пераняў іслам. Размешчаны таксама на поўначы рэгіён Ірон займаў тэрыторыю цяперашняй Паўночнай Асеціі і першы трапіў пад уладу Расіі ў 1767 годзе. Туалег (Tualläg) на поўдні ўваходзіў у грузінскае княства Самачабла, а пазней стаў Паўднёвай Асеціяй. ### Савецкі час Паўднёва-Асецінская аўтаномная вобласць (АВ) была ўтвораная 20 красавіка 1922 года, пасля саветызацыі Грузіі ў 1921 годзе. Тэрыторыя Паўднёва-Асецінскай АВ са сталіцай у Цхінвалі афіцыйна складала ў 1989 годзе 3 900 км², але ў 1990—1991 гадах ад вобласці былі аддзелены і заняты грузінскімі войскамі Знаўрскі, палову Ленінгорскага і частку Джаўскага раёнаў. Паводле дадзеных Усесаюзнага перапісу 1989 года, насельніцтва Паўднёва-Асецінскай аўтаномнай вобласці складала 99 тысяч чалавек, 66,2 % з іх былі асеціны, а 29 % — грузіны. Усяго ў Грузіі ў 1989 годзе жылі 163 тысячы асецінаў. Сённяшнюю колькасць асецінаў у Паўднёвай Асеціі Б. Калоеў ацэньвае ў 65 тысяч чал. Палова сем’яў у вобласці мае змяшанае асецінска-грузінскае паходжанне. Прарасійская арыентацыя ----------------------- Асецінскія землі (разам з грузінскімі і армянскімі) сталі апірышчам расійскай экспансіі на Каўказе, што было не ў апошнюю чаргу звязана з хрысціянствам асецінскага насельніцтва, а таксама пашыранай «тутэйшасцю» (то бок слабой нацыянальнай ідэнтычнасцю і сацыяльнай развітасцю) асецінаў у ХІХ ст. Гэта асаблівасць асецінскага насельніцтва і яго пазіцыя ў працэсе расійскай экспансіі адлюстравана ў творах класічнай рускай літаратуры пазамінулага стагоддзя, якая адлюстроўвае асецінаў як выпівохаў, занядбаных і нягеглых сялян. Асеціны адпачатку рэкрутаваліся ў структуры імперыі, гэтак, у прыватнасці, частку Церскага казачага войска складалі асеціны. Як зазначае Емяльянава, у асецінаў антырускі вызваленчы мюрыдызм чачэнскага шэйха Мансура не знайшоў водгука, «акурат гэтак сама яны адмовіліся і ад супрацьстаяння з Расіяй». Гэтак сама імамат Шаміля ў яго змаганні з Расіяй падтрымалі толькі вельмі нешматлікія групы асецінаў-мусульман. Народанасельніцтва ------------------ Сёння большасць асецінаў свету жывуць у Рэспубліцы Паўночная Асеція — Аланія, што ўваходзіць у склад Расійскай Федэрацыі. Паводле дадзеных усерасійскага перапісу насельніцтва 2002 года ў Расіі жыло 515 тысяч асецінаў. У 1924 годзе была ўтвораная Паўночна-Асецінская аўтаномная вобласць (АВ), якая 5 снежня 1936 была пераўтворана ў Паўночна-Асецінскую АССР у складзе РСФСР са сталіцай ва Уладзікаўказе. Стаўленне Грузіі ---------------- Грузінскія канспіралагічныя тэорыі кажуць, што і Абхазская АССР, і Паўднёва-Асецінская аўтаномная вобласць былі створаныя бальшавікамі, каб стварыць невычэрпную крыніцу праблем і спрасціць для Крамля кантроль Грузіі. Сапраўды, Абхазія і Паўднёвая Асеція кіраваліся на этнакратычным падмурку, на карысць тытульнага этнаса. Грузінскія ўлады імкнуліся абмежаваць гэтыя аўтаноміі, што і спарадзіла супраціўленне. Зноскі ------ 1. 1 2 3 4 5 6 Афіцыйны сайт Усерасійскага перапісу насельніцтва 2010 года. Інфармацыйныя матэрыялы пра канчатковыя вынікі Ўсерасійскага перапісу насельніцтва 2010 года Архівавана 5 чэрвеня 2016. 2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Усерасійскі перапіс насельніцтва 2002 года **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 24 снежня 2009. 3. ↑ Дэмаскоп Weekly — Дадатак. Даведнік статыстычных паказчыкаў 4. ↑ Перапіс насельніцтва Грузіі (без Паўднёвай Асеціі і Абхазіі) 2002 г. З часткай Ахалгорскага (цяпер Ленінгорскага раёна РПА), якая кантралявалася Грузіяй да жніўня 2008 г. — 38 026 асецін. 5. ↑ Паводле перапісу 1989 г. у Грузінскай ССР было 164 055 асецін, у тым ліку ў Паўднёва-Асецінскай аўтаномнай вобласці — 65 223 асецін і 98 832 у астатняй Грузінскай ССР () 6. 1 2 3 Перапіс насельніцтва Грузіі (без Паўднёвай Асеціі і Абхазіі) 2002 г. 7. 1 2 Joshua Project 8. ↑ Сірыйскія асеціны просяцца на гістарычную радзіму 9. ↑ Усеўкраінскі перапіс насельніцтва 2001 года 10. ↑ Агенцтва Рэспублікі Казахстан па статыстыцы. Перапіс 2009. Архівавана 1 мая 2012. (Нацыянальны склад насельніцтва Архівавана 11 мая 2011..rar) 11. ↑ Том 3. Нацыянальны склад і ўладанне мовамі, грамадзянства насельніцтва Рэспублікі Таджыкістан Архівавана 14 кастрычніка 2013. 12. ↑ Б. А. Калоев. Осетины (Народы России: единство и многообразие). (руск.) 13. ↑ *Емельянова Н.М.* Часть 1. Конфессиональная карта Осетии. // Мусульмане Асеціі: На скрыжаванні цывілізацый: Манаграфія = Мусульмане Осетии: На перекрестке цивилизаций: Монография. — М. 2003. — 359 с. — ISBN 5-93719-037-8. (руск.) 14. ↑ *Блиев М.М. Бзаров Р.С.* Гісторыя Асеціі ад старажытных часоў да канцу ХIХ стагоддзя: Падручнік для старэйшых класаў сярэдняй школы = История Осетии с древнейших времен до конца ХIХ века: Учебник для старших классов средней школы. — Владикавказ, 2000. (руск.), а таксама *Гаглойти Ю.С.* Аланы і пытанні этнагенезу асецінаў = Аланы и вопросы этногенеза осетин. — Тбілісі, 1966. (руск.) 15. ↑ Зверев Алексей. Этнические конфликты на Кавказе, 1988—1994 гг. Глава 3. Этнические конфликты в Грузии, 1989—1994 гг. Архівавана 23 красавіка 2017. (руск.) 16. ↑ Прыкладам з’яўляецца «Герой нашага часу» М. Ю. Лермантава. 17. ↑ *Шишов А.В.* Бітва за Каўказ = Схватка за Кавказ. — Масква: «Вече», 2005. — С. 47. (руск.) 18. ↑ Емяльянава, тамсама. (руск.) 19. ↑ Б. А. Калоев. Осетины (Народы России: единство и многообразие). (руск.) 20. ↑ Сяргей Богдан. Праблема аўтаномнага статусу Паўднёвай Асеціі ў складзе Грузіі ў гістарычным кантэксце // Праўнік Архівавана 14 мая 2008. — прагледжана 28 красавіка 2008 | ⛭Сучасныя іранскія народы | | --- | | Паўднёва-заходняя падгрупа | * бахціяры * луры * персы * таджыкі * таты * фарсіваны * хазарэйцы * чараймакі | | Паўночна-заходняя падгрупа | * белуджы * гілянцы (галешы) * заза * курды (езіды) * мазендэранцы * талышы | | Паўднёва-усходняя падгрупа | * памірскія народы + баджуўцы + бартангцы + ваханцы + ішкашымцы + мунджанцы + рушанцы + сарыкольцы + хуфцы + шугнанцы + язгулямцы * пуштуны | | Паўночна-усходняя падгрупа | * асеціны * ягнобцы | | Этнаканфесіянальныя групы | * зараастрыйцы + парсы + гебры * ахл-е Хак |

Аўтаматызаваны дыстанцыйна-кіраваны наглядальна-агнявы комплекс «Адунок» Шматмэтавы плаваючы браніраваны аўтамабіль беларускай вытворчасці Віцім 4x4 з баявым модулем «Адунок» **Адунок** — беларускі аўтаматызаваны дыстанцыйна-кіраваны наглядальна-агнявы комплекс распрацоўкі віцебскага (КБ) ААТ «Канструктарскае бюро „Дысплей"». Апісанне -------- Уяўляе сабой дыстанцыйна кіраваны модуль, абсталяваны камерамі шырокага і вузкага палёў зроку, цеплавізарам і лазерным далямерам. Агнявы складнік можа камплектавацца рознымі тыпамі ўзбраення. Уся сістэма змантавана на паваротнай платформе, якая забяспечвае кругавое назіранне і паразу мэтаў. Магчымы мантаж комплексу на рухомых аб’ектах. Комплекс прызначаны для дыстанцыйнага назірання і паразы лёгкабраніраваных мэтаў (у залежнасці ад камплектацыі) і жывой сілы праціўніка, аховы дзяржаўнай мяжы і іншых асабліва важных аб’ектаў. Прадугледжана магчымасць ўстаноўкі комплексу на браняваныя і іншыя рухомыя аб’екты, як сухапутныя, так і марскія. У залежнасці ад задач, асноўным узбраеннем могуць служыць кулямёты ПКТ, НСВТ, «Корд» і станковы гранатамёт АГС-17. Дадаткова могуць быць устаноўлены супрацьтанкавыя гранатамёты РПГ-26 або РГШ-2. У цэлым, «Адунок» уяўляе сабой вузкаспецыялізаваны стралковы комплекс. Узбраенне усталёўваецца на стабілізаваную платформу, якая верціцца на 360°, максімальны вугал узвышэння — 60°. Блок назірання і цэлеўказання здольны выяўляць цэлі на далёкасці 2000 м з выкарыстаннем відэакамер і 100 м з выкарыстаннем цеплавізара. Рэалізавана аўтаматычнае суправаджэнне цэлі, якое падвышае верагоднасць паразы цэлі ў баі. Эксплуатанты ------------ * Беларусь Беларусь * Інданезія Інданезія Зноскі ------ 1. ↑ КБ «Дисплей», новые направления деятельности (рус.) // Вестник Авиации и космонавтики. — М. 2014. — № 1-2. — С. 26-29. 2. ↑ Пётр Рогожевский. Оборонный сектор экономики республики Беларусь // Военный парад : журнал. — 2009. — Март-апрель (№ 2 (92)). — С. 62, 63. 3. ↑ Боевые роботизированные комплексы: не вместо, а вместе 4. 1 2 *Christopher F Foss*. Step-change in firepower [INDODEF16-D2] **(нявызн.)**(недаступная спасылка). *Jane’s*. Архівавана з першакрыніцы 4 лістапада 2016. 5. ↑ «АДУНОК-2В»: двойной огонь **(нявызн.)**. *Национальная оборона*. 6. ↑ SIPRI: Кризисы стимулируют торговлю оружием в мире Літаратура ---------- * КБ «Дисплей», новые направления деятельности // Вестник Авиации и космонавтики. — М. 2014. — № 1-2. — С. 26-29. Спасылкі -------- * Сайт распрацоўшчыка * «АДУНОК»: защита и осведомленность Архівавана 28 жніўня 2021. // Военно-промышленный курьер, 2014 * Новые изделия КБ «Дисплей» для силовых структур Архівавана 28 жніўня 2021. // Оружие России, 2009

**Жазеф Кабіла Кабангэ** (фр.: Joseph Kabila Kabange; нар. 4 чэрвеня 1971, Хева Бора, Дэмакратычная Рэспубліка Конга) — чацвёрты прэзідэнт Дэмакратычнай Рэспублікі Конга з 2001 па 2019 гады. Заняў пасаду прэзідэнта пасля забойства свайго бацькі Ларана-Дэзірэ Кабілы. 27 лістапада 2006 г. афіцыйна названы першым дэмакратычна абраным у ходзе ўсеагульнага прамога галасавання прэзідэнтам ДРК. Пачатак кар’еры --------------- Кабіла — старэйшы сын з дзесяці дзяцей свайго бацькі, трэцяга прэзідэнта Дэмакратычнай Рэспублікі Конга Ларана-Дэзірэ Кабіла. Жозэф нарадзіўся ў маленькім гарадку Хева-Бора ў кангалезскай правінцыі Паўднёвае Ківу. У канцы 1970-х гадоў бацька быў вымушаны з’ехаць у Танзанiю, і школу Кабіла-малодшы сканчаў ў Дар-эс-Саламе. Там жа, у Танзаніі, а затым у Угандзе і Руандзе Жазеф Кабіла пачаў атрымліваць вышэйшую ваенную адукацыю. У 1996 годзе ён далучыўся да паўстанцкай групоўкі свайго бацькі, якая насіла назву Альянс дэмакратычных сілаў вызвалення Конга. Камандаваў некалькімі аперацыямі ў ходзе ваеннай кампаніі, вядомай як Першая кангалезская вайна. Пасля перамогі Альянсу і ўзыходжанні Ларана-Дэзірэ Кабіла на пасаду прэзідэнта, Кабіла-малодшы з’ехаў заканчваць адукацыю ў Універсітэт нацыянальнай абароны НВАК у Пекіне. Пасля вяртання з Кітая ў 1998 годзе Жазеф Кабіла атрымаў званне генерал-маёра і быў прызначаны намеснікам старшыні Аб’яднанага камітэта начальнікаў штабоў кангалезскай арміі. Праз два гады, у 2000, яго прызначылі начальнікам Генштаба УС ДРК. На гэтай пасадзе ён быў адным з камандуючых ўрадавымі войскамі ў Другой кангалезскай вайне. Прэзiдэнцтва ------------ 26 студзеня 2001 пасля гібелі свайго бацькі Жазэф Кабіла ва ўзросце 29 гадоў становіцца чацвёртым прэзідэнтам ДРК. Нягледзячы на ​​маладосць і адсутнасць вопыту, яму ўдаецца здейснiць шэраг крокаў па спыненні зацяжны грамадзянскай вайны ў краіне. Па мірным дамове 2002 года, падпісаным у паўднёваафрыканскім горадзе Сан-Сіці, і які стаў фармальным завяршэннем Другой кангалезскай вайны, Кабіла захоўваў за сабой пасаду прэзідэнта і кіраўніка дзяржавы. Аднак яго ўлада была абмежаваная часовай адміністрацыяй з чатырох віцэ-прэзідэнтаў: лідараў дзвюх найбуйнейшых паўстанцкіх груповак, прадстаўніка ад грамадзянскай апазіцыі і прадстаўнікі ад прыхільнікаў афіцыйнага ўрада. У 2004 годзе (28 сакавіка і 11 чэрвеня) у краіне адбыліся дзве няўдалыя спробы дзяржаўнага перавароту, падаўленыя вернымі ўраду войскамі. У снежні 2005 года агульнанацыянальны рэферэндум ухваліў новую канстытуцыю краіны, па якой мінімальны ўзрост кандыдата ў прэзідэнты зніжаўся з 35 да 30 гадоў. Прэзідэнцкія выбары па новай канстытуцыі, першыя дэмакратычныя выбары кіраўніка дзяржавы за 46-гадовую гісторыю незалежнасці ДРК, якая адбылася 30 ліпеня 2006 года. Жазефа Кабiлу падтрымлівала Народная партыя за рэканструкцыю і дэмакратыю, ініцыятарам стварэння якой ён з’яўляўся. Аднак афіцыйна ён балатаваўся як незалежны кандыдат. Па выніках першага тура Кабіла набраў 45 % галасоў выбаршчыкаў, яго галоўны канкурэнт, віцэ-прэзідэнт і былы лідар адной з мяцежных ваенных груповак Жан-П’ер Бемба — 20 %. Другі тур галасавання адбыўся 29 кастрычніка 2006 года. 15 лістапада выбарчая камісія абвясціла афіцыйныя вынікі выбараў, па якіх перамогу атрымаў дзеючы прэзідэнт Кабіла (58,05 % галасоў). Гэтыя вынікі былі пацверджаны 27 лістапада рашэннем Вярхоўнага Суда Дэмакратычнай Рэспублікі Конга, а 6 снежня адбылася інаўгурацыя Жазефа Кабiлы ў якасці прэзідэнта Рэспублікі. У эканамічным плане праўленне Кабiлы характарызавалася інфраструктурнымі праектамі (такімі, напрыклад, як аднаўленне чыгунак) i развiццём здабываючых галiн. Стабілізацыя сітуацыі ў краіне дазволіла дасягнуць прыкметных поспехаў у эканоміцы. З моманту заканчэння Другой кангалезскай вайны ў 2003 годзе толькі ў здабываючых галінах (нафта, медзь, волава, кобальт і інш.) пры ўдзеле замежных інвестараў было створана 100 тыс. працоўных месцаў. Разам з тым, увесь буйны бізнэс у краіне кантралюецца сям’ёй Кабiлы. У 2011 годзе Кабіла быў пераабраны на другі тэрмін. Паўнамоцтвы Кабiлы павінны былі скончыцца ў 2016 годзе, аднак у 2015 годзе быў прыняты закон, згодна з якім выбары магчыма прызначыць толькі пасля правядзення перапісу насельніцтва. У верасні 2016 года ў ДРК пачаліся пратэсты з патрабаваннем адстаўкі Кабiлы і тэрміновага правядзення ў краіне прэзідэнцкіх выбараў. Выбары прэзідэнта павінны былі адбыцца ў Конга яшчэ ў лістападзе 2015 г. але праведзены не былі. Канстытуцыя ДРК абмяжоўвае максімальны тэрмін прэзідэнцтва дзесяццю гадамі, аднак згодна з пастановай вярхоўнага суда краіны прэзідэнт можа заставацца ва ўладзе да таго моманту, пакуль не будуць праведзены выбары. Пратэсты пачаліся ў горадзе Лумумбашы, іх ўзначаліў лідар апазіцыі Эцьен Чысекеды. Затым пратэсты перамясціліся ў сталіцу Кіншаса. 20 снежня 2016 года Ж. Кабіла заявіў, што ён не пакіне пасаду прэзідэнта пасля заканчэння тэрміну свайго прэзідэнцтва. Пасля гэтага пачалася новая хваля пратэстаў. У пачатку снежня 2016 года ЗША і ЕС увялі санкцыі ў адносінах да ДРК, абвінаваціўшы ўлады краіны ў тым, што яны звярталіся да гвалту, выкарыстоўваючы таксама і іншыя метады, каб адтэрмінаваць выбары. 23 снежня 2016 года было дасягнута пагадненне паміж апазіцыяй і прэзідэнтам Кабiлaй. Згодна з iм, Кабіла павінен быў пакінуць сваю пасаду да канца 2017 года. Паводле дамовы Эцьен Чысекеды павінен быў курыраваць выкананне дагавора, таксама прэм’ер-міністр краіны павінен быў быць прызначаны ад апазіцыі. Аднак у лістападзе 2017 года выбарчая камісія ў чарговы раз адклала правядзенне прэзідэнцкіх выбараў, цяпер да 23 снежня 2018 года. У снежні 2018 года выбары былі перанесены на 30 снежня гэтага года з-за страты пры пажары большай часткі абсталявання для галасавання ў Кіншасе. На прэзідэнцкіх выбарах 30 снежня 2018 года перамог Фелікс Чысекеды і 24 студзеня 2019 года Кабіла перадаў яму прэзідэнцкія паўнамоцтвы. У кастрычніку 2021 года Жазеф Кабіла абараніў дыпломную працу ва ўніверсітэце Яганэсбурга. Ступень магістра паліталогіі і міжнародных адносін яму была прысуджана па заканчэнні пяцігадовага навучання. Зноскі ------ 1. ↑ Joseph Kabila // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741'></a> 2. ↑ Joseph Kabila // Brockhaus Enzyklopädie / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q464633'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2586178'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227'></a> 3. ↑ 4. ↑ Голас Амерыкі — Вашынгтон: 1942. Праверана 20 ліпеня 2022.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q228389'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q61'></a> 5. ↑ Радиостанция «Эхо Москвы», передача 48 минут: Жозеф Кабила, президент Демократической Республики Конго (руск.). *www.echo.msk.ru*. Праверана 12 студзеня 2019. 6. 1 2 Кусов, Виталий. Жозеф Кабила: президент Конго, биография и правление(руск.), *Правители Африки: XXI век*. Праверана 15 снежня 2017. 7. ↑ Беспорядки в Конго: Протестующие требуют провести выборы (руск.). *regnum.ru*. Праверана 12 студзеня 2019. 8. ↑ Восстание в Конго: Президент Кабила призывает к порядку (руск.). *regnum.ru*. Праверана 12 студзеня 2019. 9. ↑ США и ЕС ввели санкции против Демократической Республики Конго (руск.). *www.golos-ameriki.ru*. Архівавана з першакрыніцы 28 снежня 2018. Праверана 12 студзеня 2019. 10. ↑ Конго: влада і опозиція узгодили перехідний період для президента Кабіли **(нявызн.)**, *Німецька хвиля* (23 грудня 2016). Праверана 24 грудня 2016. 11. ↑ Военные Конго попали под санкции США (руск.). *rossaprimavera.ru*. Праверана 12 студзеня 2019. 12. ↑ Глава МИД ДР Конго — Евросоюзу: отзовите дипмиссию (руск.). *rossaprimavera.ru*. Праверана 12 студзеня 2019. 13. ↑ Чисекеди официально вступил в должность президента ДРК | | | | | --- | --- | --- | | Папярэднік**Ларан-Дэзірэ Кабіла** | **Прэзідэнт Дэмакратычнай Рэспублікі Конга**2001— | Пераемнік**—** | | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Britannica (онлайн) · Brockhaus · Treccani · Universalis · OpenSanctions | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BNF: 15019160c · GND: 131432885 · GTAA: 116302 · ISNI: 0000 0003 8301 7723 · LCCN: no2003075715 · NLP: A35952003 · NTA: 229327966 · NUKAT: n2011216953 · SUDOC: 095905103 · VIAF: 267207977 | |

**Музей сялянскага мастацтва Румыніі** — установа культуры ў Бухарэсце (Румынія). Музей размешчаны на шашы Кісялёва. Гісторыя -------- Музей заснаваны ў 1906 годзе. Першым кіраўніком музея на працягу сарака гадоў быў гісторык Аляксандру Цыгара-Самуркаш. У 1944 годзе ў будынку быў арганізаваны Музей Леніна і Сталіна. Арыгінальны ж музей пад новай назвай «Папулярнае мастацтва Румынскай Сацыялістычнай Рэспублікі» на 25 гадоў пераехаў у палац Штырбей на галоўнай вуліцы Бухарэста. Увесь гэты час каштоўныя і асабліва рэлігійныя экспанаты не выстаўляліся. Тым не менш, калекцыя музея папоўнілася ўтройчы. У 1990 годзе музей вярнуўся ў свой спрадвечны будынак. Музей атрымаў мноства ўзнагарод. У 1996 годзе ён атрымаў прэмію «Музей года ў Еўропе». Зноскі ------ 1. ↑ Muzeul Național al Țăranului Român 2. ↑ Бухарест / А. А. Герцен, П. С. Павлинов // Большой Кавказ — Великий канал. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2006. — С. 426—428. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов; 2004—). — ISBN 5-85270-333-8. 3. ↑ История музея (рум.)(недаступная спасылка). muzeultaranuluiroman.ro. Архівавана з першакрыніцы 13 чэрвеня 2017. Праверана 10 кастрычніка 2011. 4. ↑ European Museum Forum, All awards 1977-2003 (англ.)(недаступная спасылка). PACE. Архівавана з першакрыніцы 15 мая 2004. Праверана 10 кастрычніка 2011.

**Музей і мастацкая галерэя Дэрбі** (англ.: Derby Museum and Art Gallery) — музей, заснаваны ў 1836 годзе сумесна з Цэнтральнай бібліятэкай Дэрбі, у спецыяльна пабудаваным будынку па праекце Рычарда Ніла Фрымена (англ.: Richard Knill Freeman) і ахвяраваным горадзе Майклам Томасам (англ.: Michael Thomas Bass, Jr). У музеі прадстаўлена мноства карцін Джозэфа Райта (у музеі захоўваецца больш за 300 яго эскізаў, 34 карціны алеям і дакументы), прадукцыя Royal Crown Derby (напрыклад, фігура Джозефа Грымальдзі), Denby Pottery Company. Акрамя таго, у музеі сабраны калекцыі археалагічных (выцесаны човен з Хенсана, збан з кальцавога рымскага паселішча Дэрбі), прыродазнаўчых (напрыклад, алентанскі бегемот, сонечны гадзіннік «Уайтхёрст і сын», кавалак матлакіту, вырабы з эшфардскага чорнага мармуру, гербарый Джозэфа Уайтэкера), гістарычных (напр. пудзіла The King of Rome), геалагічных і ваенных аб'ектаў, а таксама калекцыя парцалянавых вырабаў з Дэрбі і яго наваколляў (напрыклад, Пінкстанскі фарфор), карціны Луізы Рэйнер, яе бацькі Самуэля Рэйнера, Эрнста Таўнсэнда, Альфрэда Джона Кіна, Эрнста Эліса Кларка, Дэвіда Пэйна, Джорджа Цёрнера, Уільяма Кофі, Джорджа Хальцэндорфа, Рональда Поўпа, Бенджаміна Уэста («Генерал Джонсан ратуе параненага французскага афіцэра ад тамагаўка паўночнаамерыканскага індзейца»), Генры Ларка Прата, Джона Хаслема, Клаўда Томаса Стэнфілда Мура і іншых. У калекцыі ёсць і аб'екты, не звязаныя непасрэдна з гісторыяй рэгіёну — напрыклад, маскі Татануа. Гісторыю музея можна адлічваць ад заснавання «Гарадскога і графскага музея і прыродазнаўчанавуковага грамадства Дэрбі» (*Derby Town and County Museum and Natural History Society*) 10 лютага 1836, першым прэзідэнтам якога стаў Джордж Харпур Кру. Першапачаткова гэта была закрытая супольнасць, заснаваная на падпісцы яго членаў (у 1856 годзе дырэктар музея, Уільям Мандзі, прапаноўваў выставіць калекцыю для гараджан, але тады гэта прапанова была адпрэчана). У калекцыю першапачаткова былі ўнесены мінералы і пудзілы птушак. У 1964 годзе музей і арт-галерэя былі пераведзены ў новы будынак, але будынак бібліятэкі працягвае быць падзелены з гэтымі арганізацыямі. У 2011 годзе Фонд Вікімедыя і Музей Дэрбі і мастацкая галерэя адкрылі сумесны праект па паляпшэнню Вікіпедыі, у рамках якога за напісанне і паляпшэнне артыкулаў, звязаных з музеем, вясной-летам 2011 года будуць уручаны прызы. Тэксты напісаных у рамках праекта артыкулаў будуць даступныя наведвальнікам музея праз QR-коды. Палкавы музей 9/12 Прынца Валійскага Каралеўскага ўланскі полк -------------------------------------------------------------- У рамках музея працуе палкавы музей 9/12 Прынца Валійскага Каралеўскага ўланскі полка. Уваход у яго — бясплатны, хоць прымаюцца ахвяраванні на падтрыманне калекцыі. У сучасны выгляд галерэя была прыведзеная на сродкі гранта ад *Heritage Lottery Fund (HLF)* сумесна з 9/12 Прынца Валійскага Каралеўскім уланскі полк, гарадскім саветам Дэрбі і падраздзяленнямі *Derbyshire Yeomanry, Worcestershire і Sherwood Foresters*. Адкрыццё абноўленай галерэі адбылося 25 кастрычніка 2008 года. Было выстаўлена каля 200 новых аб'ектаў, у тым ліку макет вежы танка, зброя, медалі (напр. крыжы Вікторыі Роберта Келса, Дэвіда Спенса, Уільяма Гоўта, Фрэнсіса Грэнфела), поўнапамерныя рэканструкцыі ўланаў часоў Першай сусветнай вайны і невялікі кавалачак траншэі тых жа часоў разам з гукавымі эфектамі. Экспазіцыя суправаджаецца аўдыё-відэа гідам. Пакой прыгажунчыка прынца Чарлі ------------------------------- Сучасны выгляд пакоя У музеі знаходзіцца рэпліка пакоя, у якой Карл Эдуард Сцюарт падчас Другога якабіцкага паўстання праводзіў свой ваенны савет у 1745 годзе падчас руху на поўдзень для захопу брытанскай кароны. Ашалёўка пакоя адбываецца з арыгінальнага дома, разбуранага ў 1845 годзе: перад зносам дубовыя панелі былі набытыя музеем, які ўслед атрымаў звязаныя з пакоем прадметы ў дарунак. Каралева Вікторыя ў 1873 годзе даслала арыгінал ліста прынца са сваёй уласнай калекцыі, а граф Стэнхоўп Чэстэрфілдскі даслаў якабіцкі медаль у добрым стане. Зноскі ------ 1. ↑ Kraehenbuehl, DN; Moyes, N (1999). "Joseph Whittaker: early English botanical visitor to South Australia". *S. Austral. Nat. 73. (3-4): 44-60 (1999) - illus. col. illus. En Icones. Geog=1 Personalia (WHITTAKER\_Joseph\_(1813-1894)) (KR, 200003613).* **73** (3-4): 44–60. . 2. ↑ Derby Museum and Art Gallery (англ.). Архівавана з першакрыніцы 4 чэрвеня 2011. Праверана 3 мая 2011. 3. ↑ Allard, Sarah; Nicola Rippon (2003). *Goodey's Derby*. Breedon Books. pp. 157. ISBN 1 85983 379 9. 4. ↑ Newsletter of the Geological Curators Club (англ.) (PDF)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 16 ліпеня 2011. Праверана 3 мая 2011. 5. ↑ Glover, Stephen (1829). *The history and directory of the borough of Derby, a guide p.430*. . 6. ↑ Wikipedia:GLAM/Derby/Multilingual Challenge 7. ↑ Derby Museums and Wikipedia Join Forces to Improve Content (англ.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 4 чэрвеня 2011. Праверана 3 мая 2011. 8. ↑ The Regimental Museum Display is housed within the Soldier’s Story gallery at Derby Museum (англ.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 5 лютага 2007. Праверана 11 чэрвеня 2011. 9. ↑ Architecture treasure — Exeter House Panelling Архівавана 27 верасня 2011. Derby Museum and Art Gallery Спасылкі -------- * Афіцыйны сайт | ⛭Музей і мастацкая галерэя Дэрбі | | --- | | Мастакі | * Уільям Джон Кофі * Клуб замалёвак Дэрбі * Джордж Хальцэндорф * Альфрэд Джон Кін * Дэвід Пейн * Рональд Поўп * Самуэль Рэйнер * Томас Сміт * Луіза Рэйнер * Эрнст Таўнсенд * Эрнст Эліс Кларк * Джордж Цёрнер * Генры Ларк Прат * Гаральд Грыслі * Фрэнсіс Легат Шантры * Уільям Лакін Цёрнер * Джозеф Райт з Дэрбі | | Геалогія | * Эшфардскі чорны мармур * Джон Фарэй * Матлакіт * Джон Мэйв * Уайт Уотсан * Джон Уайтхёрст * Уільям Марцін | | Ваенная гісторыя | * 9-ы/12-ы каралеўскія ўланы * Уільям Гоўт * Роберт Келс * Фрэнсіс Актавіўс Грэнфел * Дэвід Спенс | | Прыродазнаўства | * Алентанскі бегемот * Коднарскі замак * Крэсвельская культура * The King of Rome * Уільям Хант Пэйнтэр * Джозеф Уайтэкер * Уільям Рычардсан Лінтан | | Карціны | | | | | --- | --- | | Джозеф Райт | * Філосаф, які тлумачыць мадэль Сонечнай сістэмы * Індзейская ўдава * Рамэа і Джульета: сцэна ў грабніцы * Алхімік, які адкрывае фосфар * Магіла Вергілія * Кузня * Міраван * Чалавек, які закопвае норы * Філосаф пры святле каганца * Томас і Ганна Бароу * Палонны * Палонны кароль | Генерал Джонсан ратуе параненага французскага афіцэра ад тамагаўка паўночнаамерыканскага індзейца * A Prospect of Derby | | Фарфор | * Фарфоравая фабрыка Чэлсі * Derby porcelain * Royal Crown Derby * Пінкстанскі фарфор * Уільям Білінгслі * Уільям Дзьюсбэры * Андрэ Планшэ * Білі Уотэрс | | Гістарычная Брытанія | * Рымская крэпасць парка Стрэта * Дэрвентыя * Хенсанскі выцесаны човен * Кальцавое рымскае паселішча Дэрбі * Ікнілдская дарога * The Street * The Long Lane * Курганныя могілкі Хіт Вуд | | Навука і інжынерыя | * Atlas Coelestis * Бенджамін Вальямі * Сонечны гадзіннік «Уайтхёрст і сын» | | Іншае | | | | | --- | --- | | Арганізацыі | * Філасофскае таварыства Дэрбі * Выстаўка ў Дэрбі, 1839 * Andrew Handyside and Company * British Rail Research Division * Маскі Татануа | | Асобы | * Алькмунд з Дэрбі * Пітэр Перэз Бурдэт * Д’Эўэс Коўк * Дэніэл Коўк * Уільям Кэвендзіш * Джэймс Фергусан * Рычард Ніл Фрыман * Альфрэд Эдуард Гудзі * Джордж Харпур Кру * Левелін Фрэдэрык Уільям Джуіт * Джон Ломбэ * Уільям Мандзі * Джозеф Пікфард * Вашынгтон Шырлі * Джордж Соракалд * Джозеф Стрэт * Рычард Аркрайт * Рычард Аркрайт малодшы | QRpedia | | * **Музей індустрыі Дэрбі** + **Фабрыка Ломбэ** * **Дом-музей Пікфарда** * **Царква Святога Алькмунда** |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Пруст. **Жазеф Луі Пруст** (фр.: Joseph Louis Proust, 26 верасня 1754, Анжэ - 5 ліпеня 1826, Анжэ) — французскі хімік. Навуковая праца --------------- Пруст быў тыповым прадстаўніком «аналітычнага перыяду». Яго даследаванні былі прысвечаны колькаснаму аналізу соляў волава, медзі, жалеза, нікелю, сурмы, кобальту, срэбра і золата (1799-1806). Вынікі, атрыманыя Прустам, значна пашырылі звесткі аб гэтых металах і іх солях. Ён вывучаў таксама солі арганічных кіслот (напрыклад, ацэтат медзі) і прысвяціў некалькі даследаванняў пытанням арганічнай хіміі. Ён даследаваў, у прыватнасці, «мядовы цукар» і ўсталяваў яго адрозненне ад «трысняговага цукру», вывучаў злучэнні сінільнай кіслаты, сыр, а таксама розныя прадукты жывёл арганізмаў. Сярод сучаснікаў атрымалі вядомасць яго працы аб мачавіне і мачы, ферментах, клейкавіне і інш. Пруст распрацаваў некаторыя метады аналітычнай хіміі; асабліва варта адзначыць серавадародны метад аблогі металаў, які атрымаў шырокае распаўсюджванне і вялікае практычнае значэнне ў далейшым. Як і многія хімікі-аналітыкі таго перыяду, Пруст займаўся і тэхнічнымі пытаннямі, напрыклад пытаннямі, звязанымі з падрыхтоўкай пораху, запальных кнотаў і г.д. Самым выбітным навуковым дасягненнем Пруста стала адкрыццё закона сталасці складу. Займаючыся даследаваннем уласцівасцяў і складу злучэнняў розных металаў, ён даказаў, што пры вызначэнні складу аксідаў металаў многія яго сучаснікі дапускалі памылкі, лічачы гідраксіды аксідамі. Пруст паказаў таксама, што розныя аксіды аднаго і таго ж металу маюць цалкам пэўны склад, які змяняецца скачкападобна. Даследаванне складу розных аксідаў металаў, а таксама іх хларыдаў і сульфідаў, выкананае ў 1797-1809, паслужыла асновай для адкрыцця ім закона пастаянных адносін. Апанентам Пруста ва ўзніклай дыскусіі аб сталасці складу хімічных злучэнняў выступіў яго суайчыннік - вядомы хімік Клод Луі Бертале. Палеміка гэтых двух вучоных працягвалася з 1801 па 1808. Дзякуючы таму, што вымярэнні Пруста былі выключна дакладнымі для свайго часу, дыскусія скончылася на карысць Пруста і закон пастаянства складу атрымаў прызнанне большасці хімікаў, стаўшы адным з крайвугольных камянёў хімічнай тэорыі. У гонар вучонага названы мінерал прустыт. Зноскі ------ 1. ↑ Joseph Louis Proust // Léonore database — ministère de la Culture. Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2886420'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q384602'></a> 2. 1 2 Joseph Louis Proust // Brockhaus Enzyklopädie / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q464633'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2586178'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227'></a> 3. 1 2 Пруст Жозеф Луи // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a> 4. 1 2 3 www.accademiadellescienze.it Праверана 1 снежня 2020.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q107212659'></a> 5. ↑ Louis Joseph Proust // Diccionario biográfico español — Real Academia de la Historia, 2011. Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q41705771'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2720582'></a> 6. ↑ Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes — 1999. Праверана 13 мая 2020.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q4903493'></a> 7. ↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 13: Праміле — Рэлаксін / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 13. — С. 52—53. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0216-4 (Т. 13). 8. ↑ Систематика и классификация минералов, горных пород, метеоритов, окаменелостей // Кристаллов.net (руск.) | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая кiтайская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Бракгаўза і Эфрона · Іспанскі біяграфічны · Кругасвет · Малы Бракгаўза і Эфрона · Britannica (11-th) · Britannica (онлайн) · Brockhaus · Universalis | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BNC: a10295264 · BNE: XX871020 · BNF: 105340149 · GND: 100242855 · ISNI: 0000 0001 0830 4699 · LCCN: n94080084 · NTA: 07363882X · SUDOC: 085490393 · VIAF: 54490117 | |

**Музей сучаснага мастацтва Рэспублікі Сербскай** (сербск.: Музеј савремене умјетности Републике Српске) — мастацкая галерэя, галоўная музейная ўстанова сучаснага мастацтва Рэспублікі Сербскай. Працуе з 2004 года ў горадзе Баня-Лука, Боснія і Герцагавіна, у будынку былога чыгуначнага вакзала на плошчы Сербскіх герояў. Музей прысвечаны захаванню культурнай спадчыны Рэспублікі Сербскай XX і XXI стагоддзяў, ажыццяўляе мастацкія выставы прац сучаснага мастацтва. Гісторыя ўзнікнення ------------------- Пачатак музею паклала моцнае землетрасенне, якое адбылося ў 1969 годзе і прывяло да пашкоджання большасці будынкаў Баня-Лукі. Тады было вырашана правесці дабрачынны аўкцыён з ахвяраваных мастакамі твораў мастацтва, а атрыманыя сродкі скіраваць на аднаўленне горада. Акцыя аказалася паспяховай, у ёй узялі ўдзел многія сучасныя мастакі і мастацтвазнаўцы не толькі Югаславіі, але і замежжа — калекцыя сабрала больш 600 прац з усяго свету. У выніку аўкцыён так і не адбыўся, бо фінансаванне аднаўленчых прац у дастатковай меры ажыццяўлялася з іншых крыніц. Калекцыя, як знак салідарнасці мастакоў усяго свету з пацярпелым горадам, была захавана, а ў 1971 годзе адмыслова для яе ў цэнтры горада адкрылі мастацкую галерэю, у будынку былога чыгуначнага вакзала на плошчы Сербскіх герояў. У 2004 годзе галерэю пераназвалі ў Музей сучаснага мастацтва Рэспублікі Сербскай. З дня заснавання ўваход у музей — бясплатны. Спасылкі -------- | | | | --- | --- | | commons: | Музей сучаснага мастацтва Рэспублікі Сербскай на Вікісховішчы | * Музей современного искусства Республики Сербской Архівавана 20 мая 2017. * Агенција за информационо друштво Републике Српске: Музеј савремене умјетности Републике Српске (серб.) * Радио-телевизија Републике Српске: 41. рођендан Музеја савремене умјетности Републике Српске, 8. 2. 2012. (серб.) * Радио-телевизија Републике Српске: Осам година Музеја савремене умјетности Републике Српске, 10. 2. 2012. (серб.) | | | | --- | --- | | ⚙️   У сацыяльных сетках | Facebook · Facebook | | Нарматыўны кантроль | LCCN: no2015135483 · VIAF: 153508180 |

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Музей шакаладу. **Музей шакаладу** (ням.: Schokoladenmuseum) — музей у горадзе Кёльне. Адкрыты 31 кастрычніка 1993 года мясцовай кандытарскай фірмай «Імхоф-Штольверк», славутай сваёй прадукцыяй з 1839 года. Першапачаткова назва была Музей шакаладу Імхоф-Штольверк (ням.: Imhoff-Stollwerck Schokoladenmuseum). З сакавіка 2006 года новым партнёрам у вытворчасці шакаладу з'яўляецца швейцарская кампанія кандытарскіх вырабаў Lindt & Sprungli. Музей прымае 5000 экскурсій і 650,000 наведвальнікаў у год, уваходзіць у дзясятку самых папулярных музеяў Германіі. З моманту свайго адкрыцця ў 1993 годзе, музей наведалі больш за 8,5 мільёнаў наведвальнікаў з усяго свету. Экспазіцыя ---------- У музеі прадэманстравана гісторыя шакаладнай справы — ад ацтэкаў, у якіх шакалад лічыўся "ежай багоў", да сучаснасці. У музеі прадстаўлены самыя старажытныя рэцэпты вырабу шакаладу і іншых прадуктаў, створаных на яго аснове. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Музей шакаладу (Кёльн) * Афіцыйны сайт (ням.) (англ.) * Сайт горада Кёльн. Пра музей Архівавана 3 кастрычніка 2012. (ням.) * Сайт пра музеі Кёльна (ням.)

**Музейны комплекс гісторыі і культуры Аршаншчыны** — музейны комплекс створаны на падставе рашэння Аршанскага гарвыканкама ад 10.12.1993 г. і Віцебскага аблвыканкама ад 20.04.1994 г. Музейны комплекс з'яўляецца навукова-даследчай і асветніцкай установай культуры, якая выконвае функцыі навуковага, культурна-адукацыйнага, выхаваўчага і метадычнага цэнтра музейнай справы г. Орша і Аршанскага раёна. Асноўнай мэтай комплексу з'яўляецца навуковае камплектаванне, вывучэнне, экспанаванне, захаванне гісторыка-культурнай спадчыны. 3 2007 г. узначальвае яго І.У. Ліпінская. Асноўны фонд музейнага комплексу і яго філіялаў (2008) налічвае 28 671 адз. захоўвання, навукова-дапаможны –каля 4 тыс. адзінак. Агульная плошча музейных будынкаў 2106 м², экспазіцыйна-выставачная плошча 1123 м2, плошча памяшканняў для захоўвання фондаў 220 м². У склад комплексу на правах філіялаў уваходзяць: * + Аршанскі мемарыяльны музей Канстанціна Сяргеевіча Заслонава + Аршанскі музей гісторыі і культуры горада + Аршанскі музей драўлянай скульптуры разьбяра Сямёна Сцяпанавіча Шаўрова + Аршанскі музей Уладзіміра Караткевіча + Аршанскі этнаграфічны музей «Млын» Музейны комплекс валодае багатай калекцыяй каштоўных матэрыялаў, аб'яднаных у 35 калекцый. Гэта рэдкія і цікавыя прадметы і дакументы, якія адлюстроўваюць шматвяковую гісторыю горада, расказваюць пра гераічныя падзеі, знакамітых людзей Аршаншчыны: пісьменнікаў, паэтаў, навукоўцаў, мастакоў, дзяржаўных дзеячаў. Літаратура ---------- * Ліпінская, І.У. Музейны комплекс гісторыі і культуры Аршаншчыны / І.У. Ліпінская // Музеі Беларусі = Музеи Беларуси / рэд. Г.П. Пашкоў, Л.В. Календа, М.Г. Нікіцін. – Мн. 2008. – С. 435–436. | ⛭Філіялы Музейнага комплексу гісторыі і культуры Аршаншчыны | | --- | | Мемарыяльны музей Канстанціна Сяргеевіча Заслонава · Музей гісторыі і культуры горада · Музей драўлянай скульптуры разьбяра Сямёна Сцяпанавіча Шаўрова · Музей Уладзіміра Караткевіча · Этнаграфічны музей «Млын» |

**Музей эвалюцыі Інстытута палеабіялогіі Польскай акадэміі навук** — музей, прысвечаны эвалюцыі і палеанталогіі, размешчаны ў Палацы моладзі  (руск.) (бел. пры Палацы культуры і навукі ў Варшаве. Музей з’яўляецца пляцоўкай Інстытута палеабіялогіі імя Рамана Казлоўскага Польскай акадэміі навук  (польск.) (бел.. Гісторыя -------- У 1968—1984 гадах у залах Палаца Культуры і навукі ў Варшаве адбылася адкрытая па ініцыятыве Зоф’і Келян-Явароўскай выстаўка «Дыназаўры з пустыні Гобі», якая прадставіла вынікі польска-мангольскіх палеанталагічных экспедыцый у пустыню Гобі 1963—1971 гадоў. У 1984 годзе Інстытут палеабіялогіі імя Рамана Казлоўскага ПАН  (польск.) (бел. прыняў з Інстытута заалогіі Польскай акадэміі навук  (польск.) (бел. выставачныя залы ў Палацы моладзі і стварыў філіял Інстытута пад назвай *Музей эвалюцыі*. У 1985 годзе была адкрыта пастаянная выстаўка «Эвалюцыя на зямлі» (паводле працы Зоф’і Келян-Явароўскай у супрацоўніцтве з Анджэем Сулімскім і супрацоўнікамі Інстытута), якая прадставіла большасць узораў, сабраных падчас даследчых экспедыцый у Манголію. Частка выстаўкі таксама была прысвечана сучасным жывёлам, асабліва насякомым і птушкам з калекцый Музея і Інстытута заалогіі Польскай акадэміі навук  (польск.) (бел.. У 2001 годзе была адкрыта новая экспазіцыя, прысвечаная палеанталагічным адкрыццям месцазнаходжання  (польск.) (бел. у Красеюве  (руск.) (бел. паблізу Аполе на могілках рэптылій і амфібій часоў трыясу. На выстаўцы былі прадстаўлены як асобнікі, так і рэканструкцыі водных і наземных жывёл. У 2003 годзе антрапалагічны аддзел узбагаціўся рэканструкцыяй аўстралапітэка. У 2005 годзе была завершана мадэрнізацыя пастаяннай экспазіцыі і створаны новыя рэканструкцыі шкілетаў дыназаўраў, выяўленыя ў Манголіі. У 2007 годзе была адкрыта новая выстаўка Музея і Інстытута заалогіі Польскай акадэміі навук «Забойцы без віны», якая прадставіла розных драпежнікаў. У 2009 годзе з нагоды 150-годдзя першага выдання працы *«Паходжанне відаў»* Чарльза Дарвіна была адкрыта выстаўка, прысвечаная выхаду пазваночных жывёл на бераг. Самыя цікавыя экспанаты ----------------------- *Polonosuchus silesiacus* і *Silesaurus opolensis* *Cyclotosaurus intermedius* * дыназаўры з Манголіі і іх яйкі * рэптыліі і амфібіі з Красеюва (рэканструкцыя Марты Шуберт) — вялікія амфібіі (прадстаўнікі родаў *Metoposaurus* і *Cyclotosaurus*) рэптыліі і прыматы — прадстаўнікі родаў *Phytosauria*, *Aetosauria*, *Teratosaurus* і *Silesaurus*. * праптушкі (*Archaeopteryx*) і птэразаўры (*Pterodactylus* (мадэль), *Rhamphorhynchus*), а таксама адліўкі шкілетаў буйных, другасных энерганезалежных птушак — моа (*Dinornithidae*) і *Gastornis* * паходжанне чалавека * марскія рэптыліі * Латымерыя (мадэль) * эвалюцыя рэптылій (напрыклад, *Sarcosuchus* — кракадзіл (*Crocodylia*)) * рэканструкцыя вымерлых відаў, у т. л. мадэль стэгазаўра (*Stegosaurus*). Публікацыі ---------- Навукова-папулярны часопіс «Штогоднік музея эвалюцыі» выходзіць з 2009 года. Зноскі ------ 1. 1 2 . ISBN 978-83-7576-159-7. 2. ↑ Instyut paleobiologii (польск.). Спасылкі -------- * Сайт музея | | | | --- | --- | | ⚙️   Нарматыўны кантроль | GND: 16056377-X · VIAF: 127400983 |

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Барозу. **Жазэ Мануэл Дуран Барозу** (парт.: José Manuel Durão Barroso [ʒu'zɛ mɐnu'ɛɫ du'ɾɐ̃ũ bɐ'ʁozu]; 23 сакавіка 1956, Лісабон) — партугальскі і агульнаеўрапейскі дзяржаўны і палітычны дзеяч. Біяграфія --------- ### Адукацыя і акадэмічная дзейнасць Нарадзіўся ў Лісабоне 23 сакавіку 1956 года. Скончыў з адзнакай юрыдычны факультэт Універсітэта Лісабона, затым таксама выдатна — факультэт эканамічных і сацыяльных навук Універсітэта Жэневы, абараніўшы там дысертацыю па тэме «Палітычная сістэма Партугаліі ў працэсе еўрапейскай інтэграцыі». Вучыўся таксама на курсах у Калумбійскім універсітэце (Нью-Ёрк), Джорджтаўнскім універсітэце (Вашынгтон), Міжнародным універсітэце (Люксембург) і Еўрапейскім універсітэце (Фларэнцыя). Выкладаў на юрыдычным факультэце Універсітэта Лісабона, Універсітэта Жэневы. Заснаваў у 1979 Асацыяцыю ўніверсітэтаў еўрапейскіх даследаванняў. З 1975 па 1976 год быў прэзідэнтам акадэмічнай асацыяцыі юрыдычнага факультэта Лісабонскага ўніверсітэта. ### Палітычная кар'ера У студэнцкія гады — прытрымліваўся левых поглядаў, блізкіх да мааісцкай ідэалогіі. Кажуць, што да радыкальнага студэнцкага руху далучыўся пасля таго, як у гады дыктатуры Антоніу Салазара (зрынутай у выніку бяскроўнай рэвалюцыі 1974 года) быў збіты адзін з яго любімых выкладчыкаў. Уступіў у Сацыял-дэмакратычную партыю (PSD) у 1980 годзе, знаходзіўся ў Нацыянальным савеце PSD, уваходзіў у склад Камітэта па нацыянальнай палітыцы партыі, быў судырэктарам Бюро нацыянальных даследаванняў, старшынёй Камітэта па міжнародных справах партыі, а ў маі 1999 года, на XXII кангрэсе PSD быў абраны старшынёй партыі. Пераабіраўся на гэту пасаду тройчы. Член Еўрапейскага руху, пачынаючы з 1991 года, калі ў гэтай грамадска-палітычнай арганізацыі была адноўлена партугальская секцыя. Віцэ-прэзідэнт Еўрапейскай народнай партыі з 1999 па 2002 год, віцэ-прэзідэнт Міжнароднай партыі дэмакратаў-цэнтрыстаў з 2001 года. Пачынаючы з 1985 года шэсць разоў абіраўся ў парламент Партугаліі, узначальваў камітэт па міжнародных справах парламента краіны з 1995 па 1996 год. Быў прызначаны дзяржаўным сакратаром па ўнутраных справах у X Канстытуцыйным урадзе Партугаліі, дзяржаўным сакратаром па міжнародных справах і супрацоўніцтве, міністрам замежных спраў – у XI і XII Канстытуцыйных урадах Партугаліі. Стаў прэм'ер-міністрам краіны ў красавіку 2002 года, узначаліўшы XV Канстытуцыйны ўрад Партугаліі. На радзіме ў Партугаліі ён, аднак, непапулярны з-за сваіх жорсткія праграмы скарачэння бюджэтнага дэфіцыту ў адпаведнасці з еўрапейскім Пактам стабільнасці і росту. Але, будучы чалавекам кампрамісу, Дуран Барозу здолеў захаваць сваю кааліцыю і правесці шэраг непапулярных у народзе рэформ. За сваю кар'еру ён прайшоў па ўсім палітычнаму спектры - ад крайне левага мааіста да правацэнтрысцкага прэм'ер-міністра, які вызнае вельмі артадаксальную ідэалогію свабоднага рынку. ### Міжнародная актыўнасць Удзельнічаў у шматлікіх міжнародных палітычных місіях, уключаючы арганізацыю самавызначэння былой калоніі Партугаліі Усходні Тымор, мірныя перамовы ў Анголе ў 1990 і 1991 гадах. Узначальваў Міжнародны інстытут дэмакратыі і дапамогі ў выбарах (IDEA, Стакгольм). Кіраваў дэлегацыяй ААН у Босніі і Герцагавіне ў верасні 1996, быў саветнікам ААН у праекце Мірны працэс у Афрыцы (Танзанія) у кастрычніку 1997 года. Уваходзіць у склад розных нефармальных груп саветнікаў пры Генеральным сакратары ААН, уключаючы рэсурсную групу па справах Дэмакратычнай Рэспублікі Конга. Дуран Барозу выступаў за вайну ў Іраку і напярэдадні канфлікту прапанаваў Азорскія астравы як месца сустрэчы прэзідэнта ЗША Джорджа Буша і прэм'ер-міністра Вялікабрытаніі Тоні Блэра, паставіўшы такім чынам Лісабон побач з Лонданам і Рымам у лік членаў антысадамаўскай кааліцыі. Аднак, яму ўдалося захаваць добрыя адносіны з франка-германскім лагерам, і на пасаду старшыні Еўракамісіі яго падтрымаў сярод іншых і канцлер Германіі Герхард Шродэр. Дуран Барозу - перакананы еўрапеец: ён выдатна валодае некалькімі мовамі і лічыцца адным з вельмі нямногіх лідараў, здольных дамагчыся падтрымкі з боку ўсіх 27 членаў Еўрасаюза. Па вызначэнні назіральнікаў, ён таўстаскуры палітык і прытрымліваецца сваіх поглядаў, не занадта звяртаючы ўвагу на думку грамадскасці аб ім. ### На чале Еўракамісіі 5 ліпеня 2004 яго кандыдатура была прапанавана на вакантную пасаду старшыні Еўрапейскай камісіі і неўзабаве ён пакінуў пасаду прэм'ер-міністра Партугаліі. 23 лістапада 2004 Барозу быў зацверджаны Еўрапейскім парламентам на пасадзе старшыні Еўрапейскай камісіі. 16 верасня 2009 кандыдатура Барозу на пасаду старшыні Еўрапейскай камісіі была паўторна адобрана Еўрапейскім парламентам найперш галасамі еўрапейскіх кансерватараў. Галасаванне праходзіла на безальтэрнатыўнай аснове. У падтрымку Барозу прагаласавала 382 дэпутата, супраць - 219, устрымалася - 117. ### Асабістае жыццё Аўтар шматлікіх публікацый на тэмы палітыкі, міжнародных адносін, Еўрапейскага Саюза. Жанаты на Маргарыдзе Соўзе Уве, мае трох сыноў. Зноскі ------ 1. ↑ Праверана 26 красавіка 2019. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Жазэ Мануэл Барозу | ⛭Прэм’ер-міністры Сцяг Партугаліі Партугаліі | | --- | | I Рэспубліка (1910—1926) | Тэофілу Брага • Жуан Піньейру Шагаш • Аўгусту ды Вашканселуш • Дуарты Лейты Перэйра да Сілва • Афонсу Кошта • Бернардыну Машаду • Азеведу Каўтынью • Пімента дэ Кастру • канстытуцыйная хунта • Жуан Піньеру Чагаш • Жазэ дэ Каштру • Афонсу Кошта • Антоніу Жазэ ды Алмейда • Афонсу Кошта • Сідоніу Паіш • Канту і Каштру • Таманьіні Барбоса • Жазэ Рэлваш • Дамінгуш Лейтэ Перэйра • Са Кардосу • Фернандыш Кошта • Са Кардозу • Дамінгуш Лейтэ Перэйра • Антоніу Марыя Баптыста • Рамаш Прэту • Антоніу Марыя да Сілва • Антоніу Гранжу • Алвару дэ Кастру • Ліберату Пінту • Бернардыну Мачаду • Бараш Кейруш • Антоніу Гранжу • Мануэл Марыя Каэлью • Мая Пінту • Кунья Леал • Антоніу Марыя да Сілва • Жынестал Мачаду • Алвару дэ Кастру • Радрыгеш Гаспар • Дамінгуш душ Сантуш • Вітарыну Максіму дэ Карвалью Гімараеш • Антоніу Марыя да Сілва • Дамінгуш Лейтэ Перэйра • Антоніу Марыя да Сілва | | «Нацыянальная дыктатура» (1926—1933) | Жазэ Мендыш Кабесадаш Жуніяр • Мануэл ды Алівейра Гоміш да Кошта • Антоніу Ошкар дэ Фрагозу Кармона • Жаймэ Зузартэ Картэсан • Жазэ Вісенты ды Фрэйташ • Артур Івенш Ферас • Дамінгуш да Кошта Алівейра • Антоніу Салазар | | Новая дзяржава (1933—1974) | Антоніу Салазар • Марселу даш Невіш Алвіш Каэтану | | Рэвалюцыя гваздзікоў і пераход да дэмакратыі (1974—1976) | Антоніу Себашцьян Рыбейру ды Спінола • Адэліну да Палма Карлуш • Вашку душ Сантуш Гансалвіш • Жазэ Батышта Піньейру ды Азеведу • Вашку Алмейда-і-Кошта | | III Рэспубліка | Марыу Суарыш • Алфрэду Нобры да Кошта • Карлуш Мантача Пінту • Марыя ди Лурдыш Пінтасілгу • Франсішку Мануэл Лумбраліш ды Са Карнейру • Дыёгу Фрэйташ ду Амарал • Франсішку Пінту Балсемау • Марыу Суарыш • Анібал Каваку Сілва • Антоніу Гутэрыш • Жазэ Барозу • Педру Сантана Лопіш • Жазэ Сократыш • Педру Каэлью • Антоніу Кошта | | Еўрапейскі Саюз Еўрапейскія камісары Першай камісіі Барозу (22 лістапада 2004 — 9 лютага 2010) | | --- | | Хаакін Альмунія · Жак Баро · Жазэ Мануэл Барозу · Джо Борг · Марго Вальстрэм · Даля Грыбаўскайце → Альгірдас Шэмета · Данута Гюбнер → Павел Самецкі · Луі Мішэль → Карэл дэ Гюхт · Стаўрас Дзімас · Сійм Калас · Маркас Кіпрыяну → Андрула Васіліу · Ласла Ковач · Нелі Крус · Меглена Кунева · Чарлі Маккрыві · Пітэр Мандэльсон → Кэтрын Эштан · Леанард Орбан · Андрыс Піебалгс · Янез Потачнік · Вівіян Рэдзінг · Олі Рэн · Беніта Ферэра-Вальднер · Гюнтэр Ферхойген · Ян Фігель → Мараш Шэфчовіч · Марыян Фішэр Бёль · Франка Фраціні → Антоніа Таяні · Уладзімір Шпідла --- Заўвагі. *Колерам пазначаны Старшыня камісіі, Віцэ-старшыні і удзельнікі ЕК з 2007 года. Сімвал «→» пазначае змену еўракамісара ад адной краіны* | | Еўрапейскі Саюз Еўрапейскія камісары Другой камісіі Барозу (з 9 лютага 2010 года) | | --- | | Хаакін Альмунія  · Ласла Андар  · Мішэль Барнье  · Жазэ Мануэл Барозу  · Андрула Васіліу  · Майрэ Геагеган Квін  · Крысталіна Георгіева  · Карэл дэ Гюхт  · Джон Далі  · Марыя Даманакі  · Сійм Калас  · Нелі Крус  · Януш Левандоўскі  · Сесілія Мальмстром  · Гюнтэр Этынгер  · Андрыс Піебалгс  · Янез Потачнік  · Вівіян Рэдзінг  · Олі Рэн  · Антоніа Таяні  · Штэфан Фюле  · Іаганес Хан  · Коні Хедэгард  · Дачан Чолаш  · Мараш Шэфчовіч  · Альгірдас Шэмета  · Кэтрын Эштан --- Заўвага. *Колерам вылучаны Старшыня камісіі і Віцэ-старшыні* | | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | Discogs · Internet Movie Database · КиноПоиск | | Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Вялікая расійская (старая версія) · Вялікая расійская (навукова-адукацыйны партал) · Лентапедыя · Britannica (онлайн) · Brockhaus · Notable Names Database · Treccani · Universalis · OpenSanctions | | Генеалогія і некрапалістыка | Geni.com | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BIBSYS: 5011659 · BNC: a10960685 · BNE: XX5249715 · BNF: 15567716z · CiNii: DA15446364 · GND: 129960004 · GTAA: 80097 · ICCU: MODV584167 · ISNI: 0000 0001 2127 6821 · LCCN: n87889829 · LNB: 000266243 · NKC: xx0104583 · NLA: 53834284 · NLP: A29280229 · NSK: 000579892 · NTA: 071005587 · NUKAT: n2010161517 · PTBNP: 27290 · LIBRIS: 38922 · SUDOC: 076523500 · VIAF: 34770967 | |

**Усходні Таўр**, **Армянскі Таўр** — усходняя частка гор Таўр, у Турцыі. Працягласць каля 600 км. Вышыня да 3090 м (г. Нурухак). Уключае хрыбты Ахыр, Энгізек, Маладая, Эргані, Нурхак, Хачрэш. Складзены з метамарфічных вывергнутых і асадкавых парод (вапнякі, пясчанікі). Развіты карст. Горы прарэзаны цяснінамі рэк Джэйхан, Еўфрат, Тыгр. На паўночных сухіх схілах і ў ніжнім поясе — паўпустыні, вышэй — горны стэп. На паўднёвых, больш вільготных схілах — зараснікі тыпу маквісу, вышэй — дубовыя паркавыя лясы, рэдкалессе з фісташніку і ядлоўцу, горны стэп і альпійскія лугі. Па Бітліскім і Пазарджыкскім праходах пракладзены чыгункі і шаша. Літаратура ---------- * Армянскі Таўр // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).

**Жазефіна Максіміліана Яўгенія Напалеонэ Лейхтэнбергская** альбо **Жазефіна дэ Багарна** (шведск.: Josefina Maximiliana Eugenia Napoleona av Leuchtenberg; 14 сакавіка 1807 — 7 чэрвеня 1876) — каралева Швецыі і Нарвегіі ў якасці жонкі караля Оскара I. Яна таксама была прынцэсай Балонскай ад нараджэння і герцагіняй Гальера з 1813 года. У перыяд праўлення мужа яна лічылася палітычна актыўнай і выконвала абавязкі ягонага палітычнага саветніка, актыўна ўдзельнічала ў дзяржаўных справах. Яна вядома прыняццем больш ліберальных законаў адносна рэлігіі. Ранні перыяд жыцця ------------------ Жазефіна нарадзілася 14 сакавіка 1807 годзе ў Мілане, Італія. Яна была першым з шасці дзяцей Яўгена дэ Багарнэ, герцага Лейхтэнберга (1781—1824), і яго жонкі, прынцэсы Аўгусты Баварскай (1788—1851). Яе бабуляй і цёзкай па бацькоўскай лініі была Жазефа Ташэ дэ ла Пажэры, першая жонка Напалеона: ёй па просьбе Напалеона далі імя «Жазефіна». Яе дзедам па маці быў кароль Баварыі Максіміліян I Іосіф. Нарадзіўшыся, Напалеон ёй прысвоіў тытул «Балонскай прынцэсы», а пазней яе таксама зрабілі герцагіняй Гальеры. Першыя сем гадоў яна правяла ў Італіі. Сям’я праводзіла дні ў міланскай Віле Банапарт і ў летняй рэзідэнцыі ў Монцы за межамі Мілана. У 1812 годзе яны наведалі былую імператрыцу Жазефіну. У 1813 годзе яе бацька Яўген адхіліў прапанову цесця аб’яднаць сілы супраць Напалеона. У 1814 годзе Аўгуста далучылася да бацькі ў яго ваенным штабе ў Мантуі, дзе яна нарадзіла Тэадаліну дэ Багарна, малодшую сястру Жазефіны. Крыху пазней Жазефіна і яе браты і сёстры далучыліся да маці ў крэпасці ў Мантуі ў працэсіі карэт са сваімі прыдворнымі. Пасля паразы Напалеона ў тым жа годзе яе бацькі з’ехалі да дзеда па маці ў Баварыі, а крыху пазней Жазефіна і яе браты і сёстры пайшлі за імі ў кампаніі барона Дарная, раней сакратара яе бацькі. Як паведамляецца, гэта была памяць, якая засталася з Жазефінай. Яе бацька атрымаў тытул герцага Лейхтэнберга і былога княства Айхштэт у Баварыі ў якасці феадала. Яе дзяцінства апісваецца як шчаслівае. Сям’я праводзіла лета ў Айхштэце, а зімы ў Мюнхене ў сям’і Аўгусты. Адукацыя -------- Жазефіна ўмела размаўляць на французскай, нямецкай і італьянскай мовах і вывучала гісторыю і геаграфію ў прафесара Ле Саджа; батаніку і прыродазнаўства з прафесарам Марцінусам; матэматыку, фізіку і астраномію ў прафесара Зіберса. Шлюб з наследным прынцам Швецыі і Нарвегіі ------------------------------------------ Карл XIV Юхан баяўся легітымісцкай палітыкі Венскага кангрэса і хацеў надаць Дынастыі Бернадотаў сувязі праз кроў са старымі каралеўскімі дынастыямі Еўропы. Шлюб яго сына і спадчынніка трона, наследнага прынца Оскара, стаў рашэннем гэтай праблемы, і ў 1822 годзе ён нарэшце прымусіў сына пагадзіцца на шлюб і здзейсніць паездку ў Еўропу, каб азнаёміцца са спісам патэнцыйных кандыдатаў на пасаду кронпрынцэсы і каралевы. У гэтым спісе прынцэса Даніі была першай альтэрнатывай; прынцэса Лейхтэнберга была другой; трэцяй была прынцэса Гесэна, а чацвёртай — прынцэса Веймара. Карл XIV Юхан абраў Жазефіну з Лейхтэнберга кандыдатам нумар два, бо яна мела сувязі як са старымі дынастыямі Еўропы праз маці, так і з Дынастыяй Банапартаў праз бацьку, і, такім чынам, яна «злучала новыя інтарэсы са старымі», як ён выказаў пытанне. ### Заручыны і вяселле Наследны прынц Оскар адмовіўся ад шлюбу з дацкай прынцэсай, але выказаў цікавасць да прынцэсы Лейхтэнберга пасля першай сустрэчы з Жазефінай 23 жніўня 1822 года ў Айхштэце. Паведамляецца, што пара развіла ўзаемнаю цягу і закахалася, убачыўшы адзін аднаго, і таму шлюб быў прыняты абедзвюма сем’ямі і належным чынам аформлены. Жазефіна брала ўрокі шведскай мовы і да вяселля перапісвалася з Оскарам. Як паведамляецца, яе бацька быў ня супраць яе пераходу ў лютэранства, але шведскія прадстаўнікі, відаць, палічылі неабходным прапанаваць ёй магчымасць захаваць сваю рэлігію. Хоць яна была адданым католікам, яна пагадзілася выхоўваць сваіх дзяцей у лютэранскай рэлігіі. Яна прывяла каталіцкага святара і рэгулярна наведвала імшы і споведзі ў сваёй прыватнай каталіцкай капліцы. Папа даў на гэта згоду. У Швецыі закон талернтнасці 1781 года абвясціў свабоду веравызнання для замежнікаў і імігрантаў, і Жазефіна, а таксама яе свякруха Дэзірэ карысталіся гэтым правам. Аднак для шведаў пераход з Лютэранскай царквы ў іншую рэлігію фармальна азначаў канфіскацыю маёмасці і выгнанне з краіны. Аналагічная была сітуацыя ў Нарвегіі. Лютэранскае духавенства было супраць заручын, але кароль рабіў па-свойму. Прынцэса Жазефіна выйшла замуж за наследнага прынца па даверанасці ў Палацы Лейхтэнберг у Мюнхене 22 мая 1823 года. Яны таксама асабіста правялі вясельную цырымонію 19 чэрвеня 1823 года ў Стакгольме, Швецыя. Першая цырымонія шлюбу была каталіцкай, а другая — лютэранскай. Праз сваю маці Жазефіна была нашчадкам Густава I Вазы і Карла IX, што зрабіла яе дзяцей нашчадкамі Густава Вазы. Дзякуючы дзеду па маці, Максіміліяну I Іосіфу Баварскаму, яна таксама была адным з нашчадкаў Рэнаты Латарынгіі, унучкі Крысціяна II Дацкага. Жазефіна прыбыла ў Швецыю ў кампаніі сваёй цешчы, каралевы Дэзірэ, якая адсутнічала адзінаццаць гадоў. Яны прыбылі ў Манілу за межамі Стакгольма 13 чэрвеня 1823 года, дзе іх вітаў кароль Карл XIV Юхан, кронпрынц Оскар, ваенныя салюты і вялікі натоўп людзей, і праводзілі ў палац Хага, дзе Жазефіну абняла прынцэса Сафія Альберціна, ігумення Кведлінбурга. Другая вясельная цырымонія адбылася праз шэсць дзён. Праз шэсць дзён пасля прыбыцця ў Швецыю яе імя па бацьку «Напалеонэ» было выдалена. Гэта таму, што Швецыя ваявала супраць Банапарта ў нядаўняй вайне. Яна прынесла з сабой некалькі кавалкаў эксклюзіўных ювелірных вырабаў, зробленых у Парыжы, яе бабулі па бацькавай лініі, якія да гэтага часу знаходзяцца сярод уладанняў каралеўскага дома Швецыі, Даніі і Нарвегіі (праз Лавісу і Марту Шведскую). У Швецыі яе ведалі па шведскай версіі свайго імя: *Жазефіна*. У сваёй свіце яна прывяла з сабой Берту Цюк, якую яна зрабіла сваім скарбнікам, і каталіцкага спаведніка Якава Лорэнца Студача: да самай смерці яны мелі настолькі блізкія адносіны, што іх называлі «Трыа». Жазефіну праводзіла ў Швецыю часовая фрэйліна, графіня Аўрора Вільгельміна Браге, але, прыбыўшы, графіня Лізавета Шарлота Піпер і, з 1836 года, Шарлота Скёльдэбранд былі галоўнымі гаспадынямі двара альбо старэйшымі фрэйлінамі. Кронпрынцэса ------------ Жазефіна Лейхтэнбергская як прынцэса, Фрэдрык Вестын. Жазефіна дасягнула сацыяльнага поспеху ў Швецыі з моманту свайго прыезду, як прыватная асоба ў колах вышэйшага грамадства, так і публічная асоба, і павінна была стаць больш папулярнай як каралева, чым яе папярэдніца і пераемніца. Ужо будучы наследнай прынцэсай, яна змагла згуляць рэпрэзентатыўную ролю, якую яе свякроў не змагла выканаць, і адыграла вялікую ролю ў стварэнні новай дынастыі папулярнай у Швецыі. Улетку 1824 года наследны прынц і прынцэса наведалі Хрысціянію ў Нарвегіі, дзе ўдзельнічалі ў шматлікіх публічных выступах, каб зрабіць манархію папулярнай. Оскару было даручана часова выконваць абавязкі віцэ-караля ў час яго візіту, а Жазефіна прысутнічала ў ложы, калі ён з’явіўся перад Стортынгам. Пасля гэтага яны здзейснілі паездку па Швецыі, каб прадставіць яе публіцы. Яе ахарактарызавалі як чароўную, прыгожую і годную, яе таксама ацанілі: яна ўразіла тым, што па яе прыездзе амаль свабодна размаўляла на шведскай мове. На балі ў 1838 годзе Фрыц фон Дардэль апісаў яе: «Што тычыцца наследнай прынцэсы, яна была прыгожай і годнай, магчыма, занадта худой, але вельмі разумнай і вельмі цудоўнай для ўсіх. Ніхто не мае за што папракнуць яе, акрамя як за каталіцкую рэлігію». Каралеўская сям’я ў 1837 годзе. На малюнку Жазефіна апранутая ў белае. Карціна Фрэдрыка Вестына. Яе адносіны да цесця былі вельмі цёплымі. Кароль ставіўся да яе з вялікай любоўю і, напрыклад, хаваў у кішэні прысмакі, якія яна шукала і, аднойчы, знайшла каштоўны камень, схаваны ў салодкім. 21 жніўня 1823 года Карл XIV Юхан заявіў, што гэты дзень, у тую самую дату, на якую ён быў абраны наследным прынцам, павінен быць імянінамі Жазефіны, і з гэтага часу ён будзе адзначацца як Дзень Жазефіны. Першая такая ўрачыстасць адбылася ў гэты дзень у палацы Дротнінгхольм, і Дзень Жазефіны адзначаўся ў Швецыі на працягу многіх дзесяцігоддзяў: у Стакгольме стала традыцыяй ездзіць у гэты дзень у палац Дротнінгхольм, дзе для іх былі арганізаваны ўрачыстасці, і ўсе балелі за Жазефіну, якая вітала іх з балкона. Аднак у першыя гады яе адносіны са свякрухай былі некалькі напружанымі, бо, як паведамлялася, каралева Дэзірэ адчувала грэбаванне з боку мужа і што яе месца каралевы было азмрочана папулярнасцю Жазефіны. Аднак пасля пачатковых гадоў адносіны паміж Жазефінай і Дэзірэ сталі больш прыязнымі і гарманічнымі. Першапачаткова адносіны паміж Жазефінай і Оскарам апісваліся як узаемна шчаслівыя, і пара падзяляла іх інтарэсы ў галіне культуры, жывапісу, пісьменства і спеваў. У Оскара і Жазефіны было пяцёра дзяцей, з якіх двое павінны былі стаць каралямі Швецыі і Нарвегіі. Аднак Оскар быў вядомы сваімі пазашлюбнымі адносінамі, што моцна мучыла Жазефіну, якая пакутавала ад рэўнасці. Пасля вяселля Оскар павінен быў аднавіць кантакт з Жакет Лёвенхільм, хаця першапачаткова не верылі, што Жазефіна была ў курсе гэтага: аднак у 1826 годзе ў сваім дзённіку яна дала першыя прыкметы таго, што ведае пра яго справы, і ў 1828 годзе яна пісала пра балючыя падазрэнні ў шлюбнай здрадзе, а таксама пра тое, што ёй балюча быць пастаянна цяжарнай. У 1832 годзе, праз год пасля нараджэння свайго апошняга дзіцяці, яна напісала ў сваім дзённіку пра сучасны погляд, што жанчына павінна пераносіць пазашлюбныя адносіны мужа: *жанчына павінна пакутаваць моўчкі* і лічыць гэты сучасны погляд несправядлівым. У 1835 годзе боль з-за паводзін Оскара прымусіла яе выправіцца ў спа-салон Медэві, каб супакоіць нервы. Адносіны яе мужа са знакамітай актрысай Эмілі Хёгкіст былі добра вядомыя. Гэта таксама была не часовая справа, а сур’ёзныя адносіны, якія пачаліся ў 1836 годзе і прывялі да двух сыноў: Макса ў 1839 і Яльмара ў 1840. У 1837 годзе Оскар і Эмілі Хёгкіст сустрэліся ў Бад-Эмсе. Жазефіна апісала гады адносін Оскара з Эмілі Хёгкіст як прагулку «праз агонь». Аднак Жазефіна і Оскар працягвалі з’яўляцца разам на публіцы, і яе годныя паводзіны паклалі сімпатыі на яе бок. З-за гэтага Оскар стаў непапулярным, і кароль Карл XIV Юхан папракаў яго за гэта са спачуваннем пакутам Жазефіны. На працягу наступных гадоў прынцэсы гэтая сітуацыя, якая паспрыяла канфлікту паміж манархам і наследным прынцам, увяла Жазефіну ў палітыку, калі яна стала актыўнай пасрэдніцай паміж мужам і цесцем. Жазефіна цікавілася садоўніцтвам і жывапісам. Яе цікавасць да мастацтва была актыўнай і сапраўднай. Яна падтрымала кар’еру мастачкі (і каталічкі) Сафіі Адлерспарэ, а таксама заахвоціла мастацкі інтарэс і талент уласнай дачкі, прынцэсы Яўгеніі, якая стала таленавітай самадзейнай мастачкай. У 1836 годзе да яе з візітам прыехалі маці, брат і дзве сястры. У 1843 годзе яна наведала маці ў Мюнхене. Жазефіна вельмі актыўна ўдзельнічала ў сацыяльных рэформах і дабрачыннасці. Па прыбыцці ў Швецыю ў яе склаліся блізкія адносіны са шведскай прынцэсай Сафіяй Альберцінай, якая пазнаёміла яе з гэтай працай, задзейнічаўшы яе ў *Välgörande Fruntimmerssällskapet* (Дабрачыннам жаночым таварыстве) для падтрымкі бедных жанчын. Пасля смерці Сафіі Альберціны яна ўзяла на сябе абарону гэтай арганізацыі, як гэта зрабіла б для дабрачынных арганізацый каралевы Дэзірэ і яе нявесткі каралевы Луізы пасля іх смерці. Таксама яна сама заснавала некалькі дабрачынных арганізацый. Ужо будучы прынцэсай, яна два разы на тыдзень прымала просьбы аб дапамозе, і яе дзейнасць з гадамі пашыралася. Яе асноўная ўвага была накіравана на падтрымку бедных жанчын і дзяцей. У 1826 годзе яна заснавала *Sällskapet de fattigas vänner* (Сябры беднага грамадства) для бедных удоў; *Sällskapet för uppmuntran av öm och sedlig modersvård* (Таварыства далікатнага і правільнага мацярынскага догляду) для падтрымкі бедных маці ў 1827 годзе; *Sällskapet för arbetsamhetens uppmuntran* (Грамадства заахвочвання на працу), агенцтва па працаўладкаванні жанчын у 1833 годзе; і *Kronprinsessans slöjdskola för fattiga flickor* (Школа «Кронпрынцэсы» рамесных заняткаў для бедных дзяўчынак). Жазефіна, хоць і была глыбока рэлігійнай і пад уплывам хрысціянскай ідэі дабрачыннасці, не верыла, што гэта задача рэлігіі, а задача дзяржавы — забяспечваць дабрабыт, і ў сваёй дабрачыннай дзейнасці яна раздзяліла гэтыя дзве сферы. У яе бібліятэцы былі творы пра раннехрысціянскі сацыялізм, якія, здаецца, былі ўважліва прачытаны. Жазефіна мела ўласную каталіцкую капліцу ў Каралеўскім палацы. У прыватным парадку яна, як вядома, спрабавала паўплываць на свякроў, каб яна была толькі каталічкай: толькі ў 1844 годзе яе спаведнік заявіў, што ёй удалося пераканаць свякроў упершыню прысутнічаць на споведзі, першы раз за пяцьдзесят гадоў. Оскар заўсёды падтрымліваў яе рэлігійныя правы, незалежна ад іх асабістых адносін. Што тычыцца дзяцей, яна не магла ўмешвацца ў іх рэлігію, аднак яна сапраўды размаўляла з імі пра рэлігію: яна і яе спаведнік разабралі ўсё, што яны маглі знайсці ў каталіцызме і лютэранстве, і пра гэтыя рэчы яна адчувала сябе свабоднай у размове са сваімі дзецьмі. Жазефіна вельмі цікавілася каталіцтвам у Швецыі і Нарвегіі. Па прыездзе яна выявіла, што каталіцкая кангрэгацыя ў Стакгольме занядбана. Сярод іншага, у ёй не было належнага будынка царквы, і яна адчувала, што цяперашні каталіцкі святар Жан Батыст Грыдэйн, які быў таксама спаведнікам сваёй свякрухі, пашкодзіў рэпутацыю католікаў з-за гэтага. Пасля смерці Грыдэйн ў 1833 годзе яго змяніў яе спаведнік Студач. 16 верасня 1837 годзе ў яе прысутнасці, дзякуючы намаганням яе і Студач, была заснавана царква Санта-Яўгенія ў Стакгольме: гэта была першая каталіцкая царква ў Скандынавіі з часоў Рэфармацыі і стала першым апостальскім вікарыятам у Сканданвіі: у Нарвегіі была заснавана ў 1841 годзе. Яна сама наведвала там імшу па нядзелях. Каралева Швецыі і Нарвегіі -------------------------- Каранацыя 28 верасня 1844 года У 1844 годзе Жазефіна стала каралевай Швецыі і Нарвегіі пасля далучэння мужа. Яна была каранавана ў Швецыі 28 верасня 1844 года. Былі некаторыя апазіцыі: рэлігійная дыскусія была больш гарачай у 1840-х, чым у 1829, калі каралева Дэзірэ была каранавана, але Оскар вырашыў справу, заявіўшы, што не будзе каранаваны сам, калі яна не будзе. У Нарвегіі было больш сур’ёзнае супрацьдзеянне каранацыі католіка. Афіцыйная прычына заключалася ў тым, што цырымонія была непатрэбнай, бо каралева не мела ніякага становішча ў нарвежскай канстытуцыі, але прызнаецца, што сапраўднай прычынай была яе рэлігія: каралева Дэзірэ фактычна не была каранавана і ў Нарвегіі. З-за гэтага Оскар адмовіўся каранавацца і ў Нарвегіі. У той час, калі Жазефіна стала каралевай, Фрэдрыка Брэмер напісала пра яе: «…аддае перавагу дзейнічаць з уласнага пульса і волі. Вядома, я не чула гэтага ад двара, але я лічу, што гэта праўда. З двух каралеўскіх сужэнцаў яна, без сумневу, лічыцца больш моцным характарам». Пасля ўзыходжання Оскара на трон ён спыніў пазашлюбныя сувязі. Адносіны паміж Жазефінай і Оскарам былі выпраўлены і заставаліся добрымі падчас яго кіравання і да самай смерці. Абмяркоўвалася ступень яе палітычнага ўплыву падчас праўлення Оскара. Казалі, што яна выконвала ролю яго саветніка і аказвала ўплыў у некалькіх пытаннях. Як паведамляецца, Оскар адчуў ціск з-за сваёй адказнасці і разлічваў на яе падтрымку. Пацверджана, што, калі адбыўся крызіс, кароль і каралева сышлі ў закрыты пакой, каб абмеркаваць пытанне, перш чым кароль прыняў рашэнне. Сведкамі іх прыватных канферэнцыі былі прадстаўнікі двара, якія часам маглі назіраць, як яны абмяркоўвалі пытанні ў палацавым садзе па-за межамі слуханняў. Можна заўважыць, што знешняя палітыка паўплывала на яе сімпатыі і погляды. У яе перапісцы са сваёй цёткай, прускай каралевай Лізаветай Людовікай Баварскай, відаць, што яна актыўна вяла перамовы аб міры ў Першай Шлезвігскай вайне 1848 года. Падчас вайны яна паведаміла цётцы, што Швецыя вырашыла дапамагчы Даніі супраць Прусіі ў абароне незалежнасці і спадзяецца, што Прусія будзе гатовая ўдзельнічаць у мірных перамовах. У выніку Пруссія адправіла графа Альберта фон Пурталеса ў Швецыю для асабістага ўступлення ў мірныя перамовы з Жазефінай. Паралельна яна запэўніла каралеву і караля Прусіі ў асабістых адносінах і прапанавала ім надзейны прытулак, калі іх калі-небудзь прымусяць выехаць з Прусіі. Пацверджана, што яна адыграла важную ролю ў сакрэтнай дыпламатыі Оскара I, дзе яна таксама павысіла свайго малодшага сына Оскара перад старэйшым сынам Карлам. Лічыцца, што яе кантакты з французскім імператарам Напалеонам III і імператрыцай Яўгеніяй мелі пэўнае значэнне падчас еўрапейскага крызісу 1850-х гадоў. Жазефіну называлі прафранцузскай і антырасійскай. Сярод іншых яе сын Карл адзначыў, што яна была адказная за лістападаўскі дагавор паміж Швецыяй-Нарвегіяй, Францыяй і Вялікабрытаніяй супраць расійскага экспансіянізму ў 1855 годзе. Дагератып каралевы Жазефіны Ёхана Вільгельма Бергстрома Мяркуецца, што Жазефіна была натхняльніцай законаў, якія забяспечвалі аднолькавую спадчыну для мужчын і жанчын у 1845 годзе, рэформаў у турмах і сацыяльнай апецы і скасавання гільдый у 1846 годзе. Падчас Еўрапейскіх рэвалюцый 1848 года ў Стакгольме 19 сакавіка 1848 года пачаліся беспарадкі, якія атрымалі назву «Сакавіцкія хваляванні» і працягваліся на працягу чатырох дзён. Паўстанцы на вуліцах патрабавалі рэспублікі і спрабавалі ўзброіць паўстанне. Па словах графа Лёвенхіельма, каралеўская сям’я была бледнай і сур’ёзна перажывала, калі ён наведваў іх у той час. Як паведамляецца, Жазефіна прасіла Оскара не страляць у натоўпы падчас беспарадкаў. У рэшце рэшт, беспарадкі былі ўтаймаваны агнём вайскоўцаў. Аднак, за выключэннем падазронасці ў рэлігійным пытанні, удзел Жазефіны ў палітыцы, здаецца, не быў дрэнна ацэнены, нават наадварот, яе разглядалі як добры ўплыў. Яе каталіцызм быў адзіным, што некалькі паўплывала на яе папулярнасць у некаторых колах грамадства. Яе рэлігія ў спалучэнні з вядомай палітычнай дзейнасцю выклікала чуткі пра тое, што яна аказвала неправамерны ўплыў на рэлігійныя праблемы. У 1844 годзе швед ажаніўся з каталічкай і прыняў веру, а яе спаведніка Студача абвінавацілі ў перавядзенні шведа ў каталіцтва. Паводле закона аб малітоўных сходах, гэта было злачынствам і стала скандалам. У 1840-х гадах у краіне, дзе раней было абыякава, вялася напружаная палітычная дыскусія наконт свабоды веравызнання, што раскрыла больш ці менш прамыя напады ў прэсе на Жазефіну. Фактычна яна выкарыстала свой уплыў на карысць католікаў і супрацоўнічала з Папам у гэтым пытанні. Мяркуецца, што Жазефіна стаяла за некалькімі законамі адносна рэлігійнай палітыкі. З 1851 годзе яна падтрымлівала першы жаночы каталіцкі ордэн, які дзейнічаў у Швецыі з часоў Рэфармацыі, калі манахіні Дочкі Найсвяцейшага Сэрца Марыі зацвердзіліся ў Стакгольме, каб клапаціцца пра навучанне каталіцкіх дзяцей. У 1853—54 шведскія лютэране атрымалі дазвол наведваць каталіцкія пропаведзі. У 1853 годзе быў выпадак, калі шэсць шведскіх жанчын прынялі каталіцкую веру. Жазефіна, якая ў той час працавала над увядзеннем свабоды веравызнання, папрасіла Оскара пераканаць міністра рэлігіі адкласці расследаванне супраць жанчын. Гэта таксама было зроблена. У 1856 годзе Оскар выказаўся за свабоду веравызнання. Аднак у 1857 годзе Оскар захварэў і быў непрацаздольным, а наследны прынц Карл стаў рэгентам. Карл, які быў антыкаталікам, працаваў супраць планаў маці і карыстаўся дапамогай людзей, такіх як вікарый Нільс Ёхан Экдаль, які належаў да праціўнікаў каралевы з-за яе рэлігіі і палітычнага ўплыву. У гэты час Экдаль прапаведаваў, што паколькі не было цярпімасці да каралевы Швецыі Крысціны, якая была шведкай каралевай-рэгентам і перайшла ў каталіцтва: «…значна менш гэта было б для замежнай каралевы, якая ўвайшла ў краіну шлюбам». Шэсць звернутых жанчын былі аддадзены пад суд у 1858 годзе, пасля чаго былі высланы і канфіскавана іх маёмасць. Аднак да таго часу гэты стары закон лічыўся ганебным для рэпутацыі Швецыі, так жа як і скандал з выгнаннем, і ў 1860 годзе Карл палічыў сябе абавязаным нарэшце ўвесці свабоду веравызнання. Звернутыя жанчыны, якія эмігравалі ў Ліён у Францыі, вярнуліся ў Швецыю пасля ўвядзення свабоды веравызнання. Жазефіна таксама была каралевай Нарвегіі. Як паведамляецца, яна цаніла нарвежскую прыроду, бо яна нагадвала ёй Баварыю. Яна вельмі паўплывала на інтэр’ер Каралеўскага палаца ў Хрысціяніі, які быў завершаны ў 1849 годзе, захапілася нарвежскім мастацтвам і часта наведвала мастацкія выставы ў Хрысціяніі. Як паведамляецца, яна асабліва захаплялася палацам Оскаршалаў. 1852 год быў апісаны для яе цяжкім: у кампаніі мужа, дачкі і сына Густава яна наведала маці на смяротным ложку ў Баварыі. На зваротным шляху яны наведалі Нарвегію, дзе Густаў памёр ад запалення лёгкіх. У 1856 годзе ў Хрысціяніі ў Нарвегіі загарэлася царква Святога Олава, першая каталіцкая царква пасля рэфармацыі. У яе былі напружаныя адносіны са старэйшым сынам. Карл быў глыбока закаханы ў фрэйліну Сігрыд Спарэ. Гэта адбылося ў той самы час, калі ў 1846 годзе вяліся перамовы аб шлюбе Карла з Луізай Прускай. Жазефіна аддзяліла Карла і Спарэ, выслаўшы Спарэ з двара ў 1848 годзе, хаця ёй не ўдалося выратаваць шлюбны саюз з Прусіяй. Карл ніколі не дараваў Жазефіне тое, што яна аддзяліла яго ад Спарэ, і, да таго ж, гэта таксама прымусіла яго быць моцна антыкаталіцкім, таму што ён абвінаваціў у рашэнні маці яе каталіцкага спаведніка Якава Лорэнца Студача. Жазефіна таксама не любіла Карла за імпульсіўнасць, эканамічную безадказнасць і маральную распусту. У 1852 годзе, калі Карл упершыню служыў рэгентам, падчас паездкі каралеўскай пары ў Германію было адзначана, што яна развіталася з Карлам і яго саветнікамі з заўвагай: «Ну, зараз мы сыдзем, і спадары будуць кіраваць…», каментар ўспрыняты як халодны і скептычны. У 1857 годзе Оскару I стала дрэнна. Хвароба манарха зрабіла неабходным рэгенцтва, і кронпрынц Карл разглядаўся як відавочны выбар. Каралева Жазефіна выступіла супраць таго, каб Карла прызначылі рэгентам падчас недзеяздольнасці караля. Чуткі сцвярджалі, што прычына ў тым, што яна ўсведамляе той факт, што Карл ніколі не дазволіць ёй аніякага ўплыву на дзяржаўныя справы. У гэты час была вядомая падзея, якая прыцягнула ўвагу. Кароль і каралева паказалі сябе сталічнай публіцы ў сваёй карэце. У гэты момант кароль быў занадта слабы, каб махаць рукой, але Жазефіна на самой справе не ўтрымалася і памахала рукой. Яна таксама падштурхнула яго, каб усвядоміць, што адбываецца. Гэта выклікала чуткі пра тое, што яна баіцца страціць сваю палітычную пазіцыю. Мацільда д’Арозка апісала гэты пункт гледжання ў сучасным лісце, дзе абараняла каралеву ад яго: «Яна падштурхоўвае караля, як кажуць, небараку, каб ён вітаў людзей, калі яны выйшлі. Яна ахоўвае яго не як анёла міласэрнасці, не як раба абавязку, пакутніка — не, як вірагу, заклапочанага толькі сваім валадараннем. Гэта так цяжка, так няўдзячна…» Восенню 1857 года яна была вымушана прыняць прызначэнне Карла рэгентам. Яна выказала яму ўдзячнасць за абраных ім саветнікаў, але гэта таксама азначала канец яе палітычнай дзейнасці. Каралевай Жазефінай захапляліся за яе самаахвярны клопат пра яго на працягу двух гадоў, калі ён хварэў перад смерцю. Каралева ўдава -------------- Фотаздымак Жазефіны Лейхтэнбергскай як каралевы-ўдавы (1874) Магіла караля Оскара і каралевы Жазефіны ў царкве Рыдархольмена. У 1859 годзе Оскар памёр, зрабіўшы Жазефіну каралевай. Адзначаецца, што яна прытрымлівалася французскай традыцыі, апранаючы фіялетавы колер як жалобны, а не чорны: у любым выпадку фіялка была яе ўлюбёным колерам, і яна будзе насіць яго да канца жыцця. Будучы каралевай, яна страціла ўсялякі палітычны ўплыў і прысвяціла сябе дабрачыннай дзейнасці і зацікаўленасці ў каталіцкай суполцы і яе праблемах. Карл XV лічыў яе занадта старамоднай і афіцыйнай, і іх погляды рэдка падзяляліся. Карл XV заявіў пра дэкадэнцкі лад жыцця: па чутках, ён удзельнічаў ва ўсходніх распустах з армянінам Оханам Дэміргіянам, а яго жыццё ў летняй рэзідэнцыі Ульрыксдальскі палац параўноўвалі з жыццём у Версалі, што прывяло карону да нядобрай рэчаіснасці. таксама быў страх Жазефіны. Яе адносіны з каралевай Луізай былі ацэнены як вельмі добрыя. У 1866 годзе яна падзяліла негатыўныя погляды каралеўскай пары адносна парламенцкай рэформы. Каралева ўдава Жазефіна была вядомай тым, што выконвала абавязкі медсястры падчас хваробы ў сям’і, і яе адносіны з Карлам палепшыліся ў апошнія гады, калі стан яго здароўя пагоршыўся, і ён стаў масонам, і потым бачыў менш адрозненняў у каталіцызме і пратэстантызме. Жазефіна пастаянна інфармавалася пра палітычныя падзеі, хаця больш не магла на іх паўплываць. Яна падтрымала Аўстрыю супраць Прусіі, экспансіянізму якой баяліся. У 1870 годзе Жазефіна выказала, наколькі глыбока яна была супраць увядзення новай каталіцкай дактрыны аб беспамылковасці Папы. Яна разглядала гэта як дактрыну, якая ў значнай ступені адштурхне каталіцкую царкву ў вачах пратэстанцкага свету. Паведамляецца, што яна пацярпела, калі ў 1870 годзе яе стрыечны брат Напалеон III быў звольнены з пасады. Пасля бітвы пры Седане яна запэўніла зняволенага ў турму Напалеону III, што яна ніколі не забудзе, што была членам сям’і Багарнэ. Яна запрасіла сына Напалеона III у Швецыю, хаць ён і не прыняў запрашэнне. Яна таксама выказала непрыязнасць да анексіі Папскай дзяржавы і назвала 1870 год страшным. Жазефіна няньчыла нявестку каралеву Луізу на смяротным ложку ў 1871 годзе. У 1872 годзе Карл XV памёр, а малодшы сын Жазефіны Оскар II змяніў яго на прыстоле. На момант смерці Карла Жазефіна была ў паездцы да сваёй сястры Амэлі Лейхтэнбержскай ў Партугаліі. Па дарозе яна наведала Парыж і ўбачыла караля і каралеву Іспаніі ў Эскорыяле. У Лісабоне яе паміраючая сястра пажадала ёй паглядзець палацы Цынтры і Мансэрата да яе вяртання. Яна вярнулася ў Швецыю праз два дні пасля смерці Карла. Пасля смерці Якаба Лорэнца Студача ў 1873 годзе Жазефіна дамаўлялася з Папам пра тое, хто стане найбольш прыдатнай заменай місіянерскаму біскупу Каталіцкай Царквы ў Скандынавіі. Яна пажадала мець шпіерскага біскупа Баніфацыя фон Ханэберга. Аднак Папа прызначыў Ёгана Георга Губера. Жазефіна падтрымала першыя паслярэфармацыйныя каталіцкія цэрквы ў Гётэбаргу (Швецыя) у 1862 годзе і ў Бергене (Нарвегія) у 1866 годзе. У 1865 годзе яна падтрымала заснаванне ў Осла каталіцкай школы манашак ордэна Святога Ёзэфа Шамберыйскага. Яна заснавала ў 1873 годзе дом і прытулак для бедных замужніх жанчын Stiftelsen Konung Oscar I:s minne (Фонд памяці Оскара I) і дом для бедных каталікоў у 1873 годзе — Stiftelsen Josephinahemmet (Фонд дома Жазефіны): абедзве гэтыя ўстановы кіраваліся манахінямі нямецкага ордэна Святой Елізаветы. 13 чэрвеня 1873 года Жазефіна адсвяткавала тое, што называецца другім па значнасці святкаваннем у сваім жыцці, калі яна атрымала глыбокую пашану падчас святкавання пяцідзесяці гадоў у Швецыі. Як паведамляецца, яна была вельмі расчуленая, і ў яе лісце часта прыводзяцца яе словы: «Гэта быў дзень паўстагоддзя, які я ніколі не забуду да дня сваёй смерці: маё сэрца заўсёды будзе захоўваць яго ў прыемнай памяці… нарэшце, дарагі мой сябар, я з рухам стаў сведкам таго, як *пратэстанцкая* Швецыя так аднагалосна адзначала каталіцкую каралеву. Я дзякую і хвалю Бога за гэта…» У 1875 годзе яна наведала Папу Пія IX у Рыме — паломніцтва, якое яна даўно хацела ажыцявіць. Яна падарожнічала інкогніта пад імем «графіня Тулгарна» і ў кампаніі толькі чатырох прыдворных. 22 мая 1875 года яна дасягнула Рыма пасля Берліна, Мюнхена і Інсбрука, была прынята каралём Італіі і ён правяў яе праз горад. Яна мела доўгую гісторыю кантактаў з Папам адносна сваёй каталіцкай працы ў Скандынавіі, і Папа ў 1852 годзе задумваўся ўручыць ёй «Залатую ружу», але стрымаўся, бо баяўся, што гэта будзе дрэнна ўспрымацца ў пратэстанцкай краіне. 3 чэрвеня 1875 года Папа Рымскі прычасціў Жазефіну, пасля чаго адбыўся публічны абед разам з пляменніцай прынцэсай Мацільдай Віяно і фрэйлінай Разалі Муфат, якая была першай ня каралеўскай жанчынай, якая зрабіла і тое, і другое. Пасля Рыма яна наведала Неапаль, Балонію і Мілан і ўбачыла былую імператрыцу Францыі Яўгенію ў Зальцбургу. Смерць ------ Каралева Жазефіна памерла ў Стакгольме ў 1876 годзе ва ўзросце шасцідзесяці дзевяці гадоў і атрымала каталіцкае пахаванне. Яе апошнія словы былі: «Зараз я іду дадому. Я вельмі рада». Дзеці ----- У Жазефіны з Оскарам было пяцёра дзяцей; чатыры сыны і адна дачка: 1. Карл XV кароль Швецыі і IV Нарвегіі (1826—1872) 2. Князь Густаў, герцаг Упландскі (1827—1852) 3. Оскар II Шведскі (1829—1907) 4. Прынцэса Яўгенія Шведская і Нарвежская (1830—1889) 5. Князь Аўгуст, герцаг Даларны (1831—1873) Герб і манаграма ---------------- * Герб Жазэфіны ў якасці каралевы Швецыі і НарвегііГерб Жазэфіны ў якасці каралевы Швецыі і Нарвегіі * Манаграма шведскай каралевы ЖазэфіныМанаграма шведскай каралевы Жазэфіны Зноскі ------ 1. 1 2 3 4 5 6 7 Josefina — 1917.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q379406'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1724971'></a> 2. ↑ Eg. Joséphine Maximilienne Eugénie Napoléonne // Norsk biografisk leksikon — Kunnskapsforlaget. — ISSN 2464-1502 Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q746368'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1563206'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q266603'></a> 3. ↑ *Lundy D. R.* Joséphine Maximiliane Eugénie Napoléone de Beauharnais // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824'></a> 4. ↑ *Olsson M.* Riddarholmskyrkan - inventories and graves — 1937. — С. 460. Праверана 21 лютага 2019.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q61765464'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q61723518'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q6027483'></a> 5. ↑ *(unspecified title)* Праверана 7 жніўня 2020. 6. ↑ *Lundy D. R.* The Peerage<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824'></a> 7. 1 2 Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) 8. ↑ Gunnel Becker & Kjell Blückert, red (2007). Drottning Josefina av Sverige och Norge. (Queen Josefina of Sweden and Norway) Stockholm: Veritas Förlag. ISBN 978-91-89684-44-7 (Swedish) page 29 9. ↑ Gunnel Becker & Kjell Blückert, red (2007). Drottning Josefina av Sverige och Norge. (Queen Josefina of Sweden and Norway) Stockholm: Veritas Förlag. ISBN 978-91-89684-44-7 (Swedish) page 30 10. ↑ Gunnel Becker & Kjell Blückert, red (2007). Drottning Josefina av Sverige och Norge. (Queen Josefina of Sweden and Norway) Stockholm: Veritas Förlag. ISBN 978-91-89684-44-7 (Swedish)page 309 11. 1 2 Gunnel Becker & Kjell Blückert, red (2007). Drottning Josefina av Sverige och Norge. (Queen Josefina of Sweden and Norway) Stockholm: Veritas Förlag. ISBN 978-91-89684-44-7 (Swedish) 12. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) page 93 13. 1 2 Gunnel Becker & Kjell Blückert, red (2007). Drottning Josefina av Sverige och Norge. (Queen Josefina of Sweden and Norway) Stockholm: Veritas Förlag. ISBN 978-91-89684-44-7 (Swedish) page 42 14. ↑ Gunnel Becker & Kjell Blückert, red (2007). Drottning Josefina av Sverige och Norge. (Queen Josefina of Sweden and Norway) Stockholm: Veritas Förlag. ISBN 978-91-89684-44-7 (Swedish) page 41 15. 1 2 3 Gunnel Becker & Kjell Blückert, red (2007). Drottning Josefina av Sverige och Norge. (Queen Josefina of Sweden and Norway) Stockholm: Veritas Förlag. ISBN 978-91-89684-44-7 (Swedish) page 48 16. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) page 90 17. 1 2 3 Gunnel Becker & Kjell Blückert, red (2007). Drottning Josefina av Sverige och Norge. (Queen Josefina of Sweden and Norway) Stockholm: Veritas Förlag. ISBN 978-91-89684-44-7 (Swedish) page 54 18. 1 2 Gunnel Becker & Kjell Blückert, red (2007). Drottning Josefina av Sverige och Norge. (Queen Josefina of Sweden and Norway) Stockholm: Veritas Förlag. ISBN 978-91-89684-44-7 (Swedish) page 55 19. ↑ Gunnel Becker & Kjell Blückert, red (2007). Drottning Josefina av Sverige och Norge. (Queen Josefina of Sweden and Norway) Stockholm: Veritas Förlag. ISBN 978-91-89684-44-7 (Swedish) page 138 20. ↑ Gunnel Becker & Kjell Blückert, red (2007). Drottning Josefina av Sverige och Norge. (Queen Josefina of Sweden and Norway) Stockholm: Veritas Förlag. ISBN 978-91-89684-44-7 (Swedish) page 72 21. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) page 135 22. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) page 170 23. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) page 161 24. 1 2 Gunnel Becker & Kjell Blückert, red (2007). Drottning Josefina av Sverige och Norge. (Queen Josefina of Sweden and Norway) Stockholm: Veritas Förlag. ISBN 978-91-89684-44-7 (Swedish) page 92 25. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) page 220 26. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) page 221 27. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) page 230 28. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) page 237 29. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) page 195 30. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) page 192 31. 1 2 Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) page 246 32. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) page 263 33. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) page 269-70 34. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) 276 35. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) page 282 36. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) 283 37. ↑ Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. (Swedish) 297 Бібліяграфія ------------ * Lars O. Lagerqvist (1979) (in Swedish). *Bernadotternas drottningar (The queens of the Bernadotte dynasty)*. Albert Bonniers Förlag AB. ISBN 91-0-042916-3. 91-0-042916-3 * Ларс Элгклоў (1978). Бернадот. Historien — eller historier — om en familj. (Бернадот. Гісторыя — альбо гісторыі — сям’і) Стакгольм: Askild & Kärnekull Förlag AB. (Шведская) * Gunnel Becker & Kjell Blückert, чырвоны (2007). Скідванне Іосіфіны з Сверыга і Норвегіі. (Каралева Швецыі і Нарвегіі Іосіфа) Стакгольм: Veritas Förlag.ISBN 978-91-89684-44-7ISBN 978-91-89684-44-7 (шведская) * Роберт Браун (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (Срэбны трон. Кніга пра каралеву Швецыі-Нарвегіі Юзафіну) Стакгольм: Norlin Förlag AB. (Шведская) * Josefina, urn: sbl: 12210, Svenskt biografiskt lexikon (art by Nils F Holm), hämtad 03.11.2013.(недаступная спасылка) * Josephine of Leuchtenberg at Svenskt kvinnobiografiskt lexikon | ?Жазефіна Лейхтэнбергская — продкі | | --- | | | | | | | | --- | --- | --- | --- | | | | Claude de Beauharnais[d] | | | | | | | | | | | | | | Francis V de Beauharnais[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Аляксандр дэ Багарнэ | | | | | Renée Hardouineau de Landanière[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Marie Anne Henriette Françoise Pyvart de Chastullé[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Яўген Багарнэ | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Joseph-Gaspard de Tascher de La Pagerie[d] | | Gaspard Joseph Tascher de La Pagerie[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Жазефіна Багарнэ | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Rose Claire des Vergers de Sannois[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Christian III, Count Palatine of Zweibrücken[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Фрыдрых Міхаэль Пфальц-Біркенфельд-Бішвейлер[d] | | | | | | Жазефіна Лейхтэнбергская | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Caroline of Nassau-Saarbrücken[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Максіміліян I, кароль Баварыі | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Count Palatine Joseph Charles of Sulzbach[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Марыя Францыска Даратэя Пфальц-Зульцбахская[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Лізавета Пфальц-Нойбургская[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Аўгуста Амалія Баварская[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Louis VIII, Landgrave of Hesse-Darmstadt[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Prince George William of Hesse-Darmstadt[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Countess Charlotte of Hanau-Lichtenberg[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Аўгуста Вільгельміна Гесэн-Дармштацкая[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Christian Karl Reinhard of Leiningen-Dachsburg-Falkenburg-Heidesheim[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Countess Maria Louise Albertine of Leiningen-Falkenburg-Dagsburg[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Katharina Polyxena von Solms-Rödelheim[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | The Peerage | | Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая нарвежская · Шведскі біяграфічны | | Генеалогія і некрапалістыка | Find a Grave · WikiTree · WeRelate · Sejm-Wielki.pl · Geni.com · Rodovid · genealogics.org | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BAV: ADV11770156 · BIBSYS: 90961853 · GND: 136636616 · ISNI: 0000 0000 6153 5544 · LCCN: no98014934 · NTA: 140210229 · LIBRIS: 206221 · VIAF: 53761094 | |

**Мірон**, свецкае імя: **Міраслаў Хадакоўскі** (польск.: Mirosław Miron Chodakowski; 21 кастрычніка 1957, Беласток — 10 красавіка 2010, паблізу Смаленска) — архіепіскап гайнаўскі, брыгадны генерал Войска Польскага, праваслаўны ардынарый Войска Польскага. Біяграфія --------- Вучыўся ў Варшаўскай Духоўнай семінарыі (1972—1976), затым у Вышэйшай Духоўнай семінарыі ў Яблечна. У 1978 г. пастрыжаны ў расафор і рукапаложаны ў дыяканы, у 1979 г. узведзены ў іераманахі і пастрыжаны ў мантыю. З 1979 г. кіраваў манастыром Св. Ануфрыя і выкладаў у Вышэйшай семінарыі. Кіраваў аднаўленнем Супрасльскага Дабравешчанскага манастыра. У 1984 г. атрымаў сан ігумена, у 1990 г. — архімандрыта. У 1998 г. выбраны епіскапам гайнаўскім, вікарыем Варшаўскай епархіі. У 1998 г. прызначаны праваслаўным ардынарыем Войска Польскага, атрымаў пасаду брыгаднага генерала. У 2003 г. абараніў доктарскую дысертацыю ў Хрысціянскай Багаслоўскай акадэміі (Варшава). З 2008 г. — архіепіскап. Неаднаразова наведваў Казахстан, Расію, Украіну. Загінуў у авіякатастрофе пад Смаленскам разам з прэзідэнтам Л. Качынскім і інш. Зноскі ------ Літаратура ---------- | | | | --- | --- | | commons: | Мірон (Хадакоўскі)) на Вікісховішчы | * Arcybiskup Miron zginął w katastrofie lotniczej // Oficjalna strona Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego — Эл.рэсурс orthodox.pl | | | | --- | --- | | ⚙️   Нарматыўны кантроль | NUKAT: n2012073119 · VIAF: 4870151778221418130008 |

Супавая зеляніна: пятрушка, морква, лук-парэй, сельдэрэй, корань пятрушкі і бручка **Мірпуа** (фр. *mirepoix*), або **супавая зеляніна** (ім. *Suppengrün*) — агароднінная сумесь у еўрапейскай кухні з карняплодаў (морква, бручка, корань сельдэрэя, корань пятрушкі), цыбулевых (парэй, рэпчатая цыбуля) і сталовай зеляніны (пятрушка, лісце сельдэрэя, чабор і інш.), якая дадаецца ў булён для надання яму водару. Гародніна ў розных камбінацыях у залежнасці ад рэцэптаў нацыянальнай кухні дадаецца ў булён цалкам (напрыклад, у нямецкай кухні) або дробна парэзанай (напрыклад, у французскай кухні *мірпуа* — па імя герцага дэ Мірпуа), затым выдаляецца з яго альбо ў парэзаным выглядзе дадаецца ў жаркое і разварваецца ў ім для атрымання духмянай і густога соуса. Гл. таксама ----------- * Букет гарні Спасылкі -------- * Што такое супавая зеляніна (ням.) Архівавана 17 ліпеня 2009. * Як прыгатаваць добры булён Архівавана 18 снежня 2011. * Suppengrün - Soup Greens (англ.) Архівавана 20 жніўня 2016.

**Лентас** — музей сучаснага мастацтва, які знаходзіцца ў горадзе Лінц (Аўстрыя). Будынак музея, пабудаваны майстэрняй «Weber & Hofer», складае 130 метраў у даўжыню і размешчана паблізу Дуная. Калекцыя музея ўяўляе вялікую каштоўнасць. Гісторыя -------- Музей «Лентас» з’яўляецца правапераемнікам Новай галерэі Лінца, створанай пасля Другой сусветнай вайны на аснове калекцыі Вольфганга Гурліта, якая ўключала ў сябе творы Эгана Шыле, Оскара Какошкі і Эміля Нольдэ. У 2003 годзе майстэрняй «Weber & Hofer» быў пабудаваны новы будынак музея, і ён атрымаў новую назву. Калекцыя -------- Музейная калекцыя складае 10,000 карцін, 850 фатаграфій, 1500 скульптур і іншых аб’ектаў. Найбольш раннія аб’екты належаць да першай паловы XIX стагоддзя. З больш позніх мастакоў прадстаўлены: Карэл Апель, Эндзі Уорхал і Готфрыд Хельнвайн. Калекцыя ўвесь час папаўняецца. Зноскі ------ 1. ↑ *Hickley C.* Austrian exhibition to reveal story of Wolfgang Gurlitt, art dealer for the Nazis turned museum director // *The Art Newspaper* — 2019. — ISSN 0960-6556<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q109329112'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2331628'></a> 2. ↑ archINFORM — 1994. Праверана 31 ліпеня 2018.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q265049'></a> 3. ↑ Праверана 16 мая 2021. | | | | --- | --- | | ⚙️   У сацыяльных сетках | Facebook · Твітэр | | Фота, відэа і аўдыё | Instagram · YouTube | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BNF: 15018374c · ISNI: 0000 0004 0412 7412 · LCCN: nr2004001652 · NKC: xx0095165, xx0095168 · SUDOC: 080226914 · VIAF: 156887732 | |

**Пай-тавітэра** (саманазва *paĩ-tavyterã*), **каагуа** (ісп.: ka'aguás) — індзейскі народ у Паўднёвай Амерыцы. Жывуць у Парагваі, пераважна ў дэпартаменце Амамбай. Агульная колькасць (2021) — 15 000. Пай-тавітэра — нашчадкі груп гуарані, што насялялі ў дакалумбавы перыяд тэрыторыі на ўсход ад ракі Парана. У XVII ст. большасць з іх далучылася да езуіцкіх місій. Аднак частка імкнулася захоўваць традыцыйны лад жыцця. Пад ціскам іспанскіх езуітаў з аднаго боку і бразільскіх бандэйрантаў з другога боку гэтыя групы адступілі ў лясны рэгіён Амамбай. У 1870 г. ён быў падзелены паміж дзяржавамі Парагвай і Бразілія. Тыя гуарані, што засталіся на тэрыторыі Парагвая, склалі супольнасць пай-тавітэра. Тыя, чые землі былі далучаны да Бразіліі, сёння вядомы як каюва. Пай-тавітэра аб'яднаны ў 39 абшчын, што маюць калектыўнае права на занятыя імі землі. Асноўны занятак — сельская гаспадарка, у тым ліку камерцыйнае вырошчванне хмызняку ерба, цытрусавых і рысу. Паляванне, што ў мінулым з'яўлялася асноўнай эканамічнай дзейнасцю, мае толькі дадатковы характар. Жанчыны вырабляюць для хатніх патрэб кераміку, мужчыны плятуць з пальмавых валокнаў гамакі і цыноўкі. У паселішчах пай-тавітэра захаваліся вялікія абшчынныя хаціны, у якіх у старажытнасці жылі насельнікі адной вёскі. У нашы дні такія хаціны выкарыстоўваюцца для падрыхтоўкі супольных свят і рытуалаў. Нароўні з хрысціянствам пай-тавітэра спавядаюць традыцыйную рэлігію, у аснове якой палягае вера ў дасягненні «краіны без зла». Рэлігійны лідар адначасова выконвае ролю правадыра. Ён арганізуе абрады, займаецца лекаваннем супляменнікаў. Зноскі ------ 1. ↑ Pai Tavytera, Kaiwa in Paraguay Спасылкі -------- * Paï-Tavytera - World Culture Encyclopedia * El pueblo guaraní: unidad y fragmentos * The Guarani Altar: A Donation Tells a Deep Story

Будынак Музея чарцей **Музей Жмуйдзінавічуса**, больш вядомы як **Музей чарцей** (літ.: Velnių muziejus) — адна са славутасцей Каўнаса, Літва. У музеі прадстаўлены каля 3 000, пераважна драўляных, фігур д’ябла з усяго свету. Гісторыя -------- Калекцыя была заснавана літоўскім мастаком Антанасам Жмуйдзінавічусам (1876—1966), а пазней была дапоўнена закошт шматлікіх падарункаў. Найбольш цікавым экспанатам з’яўляецца відарыс Гітлера і Сталіна ў выглядзе чарцей, якія танчаць Танец смерці на чалавечых касцях. Музей быў адкрыты ў 1966 годзе ў хаце мастака, а ў 1982 перанесены ў асобны будынак, адмыслова пабудаваны для музея. У музеі можна знайсці сувеніры, а таксама працуе «па-чартоўску вясёлая кавярня». Галерэя ------- * Сталін з Гітлерам у выглядзе чарцейСталін з Гітлерам у выглядзе чарцей * * * * * * Зноскі ------ 1. ↑ Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Музей чарцей * Музей чарцей на сайце «Музеі Літвы» (руск.)

**Ліхтэнштэйнцы** — народ агульнай колькасцю 34 тыс. чал. (2006), асноўнае насельніцтва Ліхтэнштэйна. Гавораць на нямецкай мове (алеманскі дыялект). Сярод вернікаў: каталікі, частка — пратэстанты. Продкі ліхтэнштэйнцаў — плямёны рэтаў і германцаў-алеманаў; у XIX—XX стагоддзях выпрабавалі ўплыў аўстрыйцаў і швейцарцаў. Ліхтэнштэйнцы занятыя пераважна ў высокаразвітай прамысловасці, нязначная частка — у сельскай гаспадарцы (малочная жывёлагадоўля, вінаградарства, садоўніцтва). Традыцыйныя паселішчы і жытло блізкія да аўстрыйскіх і швейцарскіх. Традыцыйны мужчынскі касцюм складаецца з белай кашулі, чырвонай камізэлькі, шэрых або жоўтых нагавіц на падцяжках, белых вязаных панчох і туфлі са спражкамі; на падцяжках і поясе — каляровая вышыўка. На галаве — скураная шапачка або чорная фетравы капялюш з невялікімі палямі. У жанчын — карункавыя кофты і спадніцы з яркімі фартухамі. Развіты музычны фальклор (харавыя спевы). Традыцыйныя сялянскія святы — пастухоў і вінаградараў. Літаратура ---------- * Народы мира, «Советская энциклопедия», М. 1988

**Аляксей Дзікавіцкі** (1973, Пінск) — беларускі журналіст. Скончыў пінскую СШ № 12 (1990), мінскі Інстытут сучасных ведаў (1994), спецыяльнасць — эканоміка, замежны гандаль. Працаваў у 1994—1996 на прадпрыемстве Пінскдрэў у Пінску, у 1997—2006 — карэспандэнт Радыё Свабода, у 2001 годзе выехаў у Польшчу, з 2007 — кіраўнік Рэдакцыі інфармацыйных праграм Белсат ТВ. Таксама працаваў у Беларускім Хельсінкскім камітэце. Пісаў для газет «Наша Ніва», «Народная Воля». Выдаў зборнік вершаў і эсэ «Оньдэ», напісаны заходнепалескай мікрамовай. Жанаты, мае сына. Зноскі ------ 1. 1 2 3 4 2. ↑ budzma.org | | | | --- | --- | | ⚙️   Нарматыўны кантроль | ISNI: 0000 0001 1118 0914 · NUKAT: n2007040163 · VIAF: 161522525 |

Замак у неакласічным стылі, дзе экспануецца частка калекцыі **Музей скульптур пад адкрытым небам Мідлхейм** (нідэрл.: Openluchtmuseum voor beeldhouwkunst Middelheim, фр.: Musée de sculpture en plein air de Middelheim) — музей пад адкрытым небам у бельгійскім горадзе Антверпен. Гісторыя -------- Парк Мідлхейм вядомы з 1342 года, у 1910 годзе ён быў выкуплены горадам у прыватных уладальнікаў. У час Другой сусветнай вайны быў моцна пашкоджаны падчас авіяцыйных бамбардзіровак. У 1950 годзе ў парку прайшла першая міжнародная выстаўка скульптуры і ў тым жа годзе па ініцыятыве бургамістра Антверпена Крайбекса быў створаны музей сучаснай скульптуры пад адкрытым небам. У стварэнні музея таксама прымалі ўдзел і вядомыя замежныя спецыялісты, у тым ліку прафесар Палукіні, скульптары Генры Мур і Восіп Цадкін. Калекцыя -------- У калекцыі музея 1360 твораў мастацтва, у тым ліку 480 скульптур, 280 медалёў і 600 малюнкаў і гравюр. * Антуан Бурдэль, «Геракл - лучнік», 1909 Антуан Бурдэль, «Геракл - лучнік», 1909 * П'ер-Агюст Рэнуар, Venus Victrix, 1914 П'ер-Агюст Рэнуар, Venus Victrix, 1914 * Агюст Радэн, «Бальзак», 1897Агюст Радэн, «Бальзак», 1897 * Арыстыд Маёль, «Рака», 1938-1943 Арыстыд Маёль, «Рака», 1938-1943 * Літаратура ---------- * Т. А. Седова, «Художественные музеи Бельгии» (серия «Города и музеи мира»), издательство «Искусство», 1972, стр.209-218 (руск.) Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Музей скульптур пад адкрытым небам Мідлхейм * Middelheimmuseum Архівавана 1 лютага 2015. (гал.) 1. ↑ Праверана 10 чэрвеня 2017. 2. 1 2

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Данілаў. **Аляксей Дзмітрыевіч Данілаў** (4 (17) сакавіка 1907 — 13 студзеня 1944) — удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, стралок 221-га гвардзейскага стралковага палка 77-й гвардзейскай стралковай дывізіі 61-й арміі Цэнтральнага фронту, гвардыі радавы, Герой Савецкага Саюза (1944). Біяграфія --------- Нарадзіўся ў вёсцы Ужга (цяпер вёска Воцкая Кайгародскага раёна Рэспублікі Комі) у сям'і селяніна. У 1929 годзе скончыў школу другой ступені ў вёсцы Аб'ячава і пераехаў у Мардовію, дзе паступіў у сельскагаспадарчы тэхнікум. Да пачатку вайны працаваў аграномам МТС. У Чырвонай Арміі з мая 1942 года. Ваяваў на Данскім, Бранскім, Цэнтральным, Беларускім франтах. Падчас фарсіравання Дняпра 28 верасня 1943 года парторг роты Данілаў, рызыкуючы сваім жыццём, выратаваў ад гібелі двух параненых байцоў, якія танулі. Пры адбіцці контратак з 29 верасня па 3 кастрычніка ў раёне вёскі Вялле знішчыў каля 50 фашыстаў. 13 студзеня 1944 года загінуў у баі за вызваленне беларускага горада Калінкавічы. Пахаваны ў Калінкавічах. 15 студзеня 1944 года Аляксею Дзмітрыевічу Данілаву прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Узнагароджаны Ордэнам Леніна У вёсцы Вотская створаны музей Аляксея Данілава, яго імем у 1980 годзе была названая асноўная агульнаадукацыйная школа. У горадзе Калінкавічы і вёсцы Кайгарадок устаноўлены мемарыяльныя бюсты. Зноскі ------ 1. ↑ В опустевшем доме Героя **(нявызн.)**. Газета «Республика». Архівавана з першакрыніцы 16 жніўня 2012. Праверана 7 жніўня 2011. Спасылкі -------- Аляксей Дзмітрыевіч Данілаў на сайце «Героі краіны» | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | Героі краіны |

**Музей юрыдычнага факультэта БДУ** — структурнае падраздзяленне БДУ, адзін з пяці музеяў універсітэта. Гісторыя -------- 5 мая 1986 года быў адкрыты музей гісторыі юрыдычнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Яго заснавальнікі — выкладчыкі факультэта начале з прафесарам І. І. Гарэлікам, дацэнтам кафедры крымінальнага права М. А. Бабіем і студэнцкай групай «Пошук». Яны па крупінках збіралі матэрыял, архіўныя дакументы, фотаздымкі, якія адносяцца да далёкіх дваццатых, трыццатых, саракавых, пяцідзесятых, шасцідзесятых, сямідзесятых гадоў. Экспазіцыя ---------- Стэнды музея ў храналагічнай паслядоўнасці раскрываюць гісторыю юрыдычнага факультэта. Першы з іх прысвечаны гісторыі ўзнікнення і пачатку функцыяніравання факультэта ў якасці прававога аддзялення факультэта грамадскіх навук, затым прававога факультэта права, пазней факультэта савецкага будаўніцтва і права. Усе гэтыя падзеі складаюць гісторыю 1921—1931 гадоў. Наступны стэнд (1932—1941 гады) адлюстроўвае перыяд станаўлення і дзейнасці Беларускага дзяржаўнага юрыдычнага інстытута. На стэндзе першае выданне «Ученых записок» інстытута. «Яны змагаліся ў дзеючай арміі. У інстытут не вярнуліся» — надпіс на наступным стэндзе, і далей спіс студэнтаў, якія скончылі інстытут у 1941 г. пад назвай «Агнявы выпуск». Матэрыялы стэнда апавядаюць аб студэнтах, якія з універсітэцкай аўдыторыі ступілі ў агонь вайны і аддалі жыццё за свабоду і незалежнасць сваёй Радзімы. Наведвальнікі музея заўсёды затрымліваюцца каля стэнда, дзе змешчаны напісаныя родным першыя пісьмы з фронту. Ёсць матэрыялы, прысвечаныя пасляваенным выпускнікам, аднаўленню разбураных вучэбных будынкаў, студэнцкім будаўнічым атрадам, дзяржаўным і грамадскім дзеячам. У музеі адлюстравана дзейнасць дэканата, дзеcяці кафедр факультэта і лабараторый. Спасылкі -------- * Музеі БДУ * Старонкі віртуальнага музея юрыдычнага факультета: Архівавана 4 жніўня 2020. | ⛭Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт | | --- | | Факультэты | * Біялагічны * Ваенны * Геаграфіі і геаінфарматыкі * Журналістыкі * Гістарычны * Міжнародных адносін * Механіка-матэматычны * Прыкладной матэматыкі * Сацыякультурных камунікацый * Радыёфізікі і камп’ютарных тэхналогій * Фізічны * Філалагічны * Філасофіі і сацыяльных навук * Хімічны * Эканамічны * Юрыдычны | | Інстытуты | * Бізнесу * Тэалогіі * Міжнародны экалагічны інстытут | | Сярэднія навучальныя ўстановы | * Ліцэй БДУ * Юрыдычны каледж БДУ | | Навука і паслявузаўская адукацыя | * Геаграфічная станцыя «Заходняя Бярэзіна» * НДІ прыкладных праблем матэматыкі і інфарматыкі * НДІ фізіка-хімічных праблем * Інстытут прыкладных фізічных праблем * Інстытут кітаязнаўства * Інстытут вышэйшай школы * Інстытут перападрыхтоўкі і павышэння кваліфікацыі суддзяў, работнікаў пракуратуры, судоў і ўстаноў юстыцыі * Інстытут павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі ў галіне тэхналогій інфарматызацыі і кіравання * Інстытут ядзерных праблем БДУ * Нацыянальны навукова-даследчы цэнтр маніторынгу азонасферы * Рэспубліканскі цэнтр праблем чалавека * Нарачанская біялагічная станцыя імя Г. Г. Вінберга * Унітэхпрам БДУ | | Архітэктура | * Комплекс будынкаў БДУ * Будынак факультэта геаграфіі і геаінфарматыкі | | Выдавецтвы і бібліятэкі | Фундаментальная бібліятэка | | Спорт | Рэспубліканскі цэнтр алімпійскага рэзерву па футболе БДУ | | Музеі | * Музей БДУ * Музей землязнаўства * Музей гістарычнага факультэта * Заалагічны музей * Музей юрыдычнага факультэта * Нумізматычны кабінет | | Іншае | * Студэнцкая вёска * Батанічны сад |

**Паксан** (лаос.: ປາກຊັນ, «вусце ракі Сан») — горад у Лаосе, адміністрацыйны цэнтр правінцыі Балікхамсай. Насельніцтва — 27 407 чал. (паводле ацэнкі 2010 года). Гісторыя -------- Заснаваны ў другой палове XIX стагоддзя. У сярэдзіне XIX стагоддзя лаоскія тэрыторыі падвергліся моцнаму спусташэнню: як з-за нападаў банд хо з В’етнама, так і з-за таго, што сіямскія кіраўнікі мэтанакіравана спусташалі лаоскія землі, перасяляючы жыхароў адтуль на іншыя тэрыторыі. У 1876 годзе сіямскі кароль Рама V загадаў заснаваць на тэрыторыі, дзе засталіся людзі, якія выжылі пасля ўварвання хо 1874 года, новую адміністрацыйную адзінку — мыонг Барыкхам. У 1885 годзе французы, заняўшы В’етнам, аспрэчылі правы Сіяма на прылеглыя землі, і Сіяму прыйшлося эвакуіраваць левабярэжжа Меконга, пакінуўшы створаны імі ўмацаваны пункт каля ракі Сан. У сярэдзіне 1890-х французскія місіянеры ўзвялі царкву ў пакінутым сіямцамі Паксане. У 1937 годзе, пасля падзелу правінцыі В’енцьян на дзве часткі, Паксан стаў сталіцай новай правінцыі Барыкхам. У 1980-х назва правінцыі была зменена на Барыкхамсай.

**Ліхаманка Рыфт-Валі** (**ліхаманка долу Рыфт**) — вірусная хвароба, якая можа мець нязначныя ці сур’ёзныя сімптомы. Нязначныя сімптомы могуць уключаць: ліхаманку, боль у цягліцах і галаўны боль, што часта доўжыцца да тыдня. Сур’ёзныя сімптомы могуць уключаць: страту здольнасці бачыць праз тры тыдні пасля заражэння, інфекцыі мозгу выклікаюць моцны галаўны боль і разгубленасць, а таксама крывацёк разам з праблемамі з печанню, якія могуць мець месца ў першыя некалькі дзён хваробы. Верагоднасць смяротнасці асоб з крывацёкам складае 50%. Крыніцы ------- Захворванне выклікаецца вірусам ліхаманкі Рыфт-Валі тыпу *Phlebovirus*. Яно распаўсюджваецца дотыкам да інфікаванай крыві жывёлы, удыханнем паветра побач з інфікаванай забітай жывёлай, спажываннем сырога малака ад інфікаванай жывёлы ці ўкусу заражаных маскітаў. Можа ўплываць на такіх жывёл як каровы, авечкі, козы і вярблюды. Сярод гэтых жывёл найчасцей распаўсюджваецца маскітамі. Здаецца, не перадаецца ад чалавека чалавеку. Дыягностыка праводзіцца шляхам пошуку антыцел супраць віруса ці самога віруса ў крыві. Прафілактыка і лячэнне ---------------------- Папярэджанне хвароб людзей дасягаецца шляхам вакцынацыі жывёл ад хваробы. Мерапрыемствы неабходна правесці да выбуху захворвання, паколькі падобныя дзеянні падчас эпідэміі могуць пагоршыць становішча. Таксама эфектыўным можа быць спыненне перамяшчэнняў жывёл падчас выбуху захворвання. Яшчэ дапамагае скарачэнне колькасці маскітаў і пазбяганне іх укусаў. Існуе вакцына, створаная для людзей; аднак на 2010 г. яна не мае шырокага распаўсюджання. Пасля інфікавання не існуе спецыяльнага лячэння. Эпідэміялогія і гісторыя ------------------------ Выбухі захворвання мелі месца толькі ў Афрыцы і Аравіі. Выбухі хваробы звычайна адбываюцца падчас перыядаў моцных дажджоў, якія павышаюць колькасць маскітаў. Хвароба ўпершыню зафіксаваная ў быдла ў доле Рыфт у Кеніі ў пачатку 20 стагоддзя, а вірус быў упершыню вылучаны ў 1931 г. Зноскі ------ 1. 1 2 3 4 5 Rift Valley fever **(нявызн.)**. *Fact sheet N°207*. World Health Organization (1 мая 2010). Праверана 21 March 2014. 2. ↑ Palmer, S. R. (2011). *Oxford textbook of zoonoses : biology, clinical practice, and public health control* (2nd ed.). Oxford u.a.: Oxford Univ. Press. p. 423. ISBN 9780198570028. . | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая кiтайская · Britannica (онлайн) | | Нарматыўны кантроль | Microsoft: 2778960357 |

**Асетрападобныя** (*Acipenseriformes*) — атрад прамянёвапёрых рыб. Апісанне -------- Даўжыня ад 27 см да 9 м, маса да 2 т (бялуга). Старажытныя касцёва-храстковыя рыбы, належаць да касцявых, але таксама блізкія да храстковых рыб. Галава выцягнута ў рыла, шчылінападобны рот знаходзіцца на брушным баку цела. Парныя плаўнікі размешчаны гарызантальна. Хваставы плаўнік з павялічанай верхняй і маленькай ніжняй лопасцямі (гетэрацэркальны), аснова верхняй лопасці ўкрыта ганоіднай рамбічнай луской. Аснова восевага шкілета — пруткая хорда (целаў у пазванкоў няма). Унутраны шкілет храстковы, на галаве скураныя косці. Чэрап пакрыты звонку накладнымі плоскімі касцямі, а на тулаве і хвасце размешчаны пяць радоў касцявых ромбападобных пласцінак (жучак) або скура голая. Прамяні шчэлепнай перапонкі адсутнічаюць. У сэрцы ёсць артэрыяльны конус, у кішэчніку — спіральны клапан. Пашырэнне --------- Вядомы з ніжняй юры, сучасныя прадстаўнікі — з верхняга мелу. Падзяляюцца на 2 сямействы: асятровыя і весланосыя. Жывуць асетрападобныя толькі ў вадаёмах Паўночнага паўшар’я, адносяцца да прахадных і азёрна-рачных відаў. Да атрада належаць асетр, сяўруга, бялуга, сцерлядзь і інш. Асаблівасці біялогіі -------------------- Кормяцца доннымі беспазваночнымі і дробнай рыбай. Належаць да доўгажывучых рыб. Ікру адкладваюць не кожны год. Промысел і развядзенне ---------------------- Гэта каштоўныя прамысловыя рыбы, якія даюць чалавеку высакаякаснае мяса і чорную ікру. У нізоўях вялікіх рэк, дзе жывуць асетрападобныя, дзейнічаюць рыбагадавальнікі, якія штогод выпускаюць у вадаёмы малявак рыб. Літаратура ---------- * Асетрападобныя // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1). * Біялогія: вучэб. дапам. для 8-га кл. агульнаадукац. устаноў з беларус. мовай навучання / Л. В. Камлюк, А. С. Шалапёнак; пер. з рус. мовы Г. І. Кулеш. — 3-е выд. дап. — Мн.: Нар. асвета, 2010. — 222 с.: іл. ISBN 978-985-03-1367-6. | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая кiтайская · Вялікая расійская (старая версія) | | Таксанамія | EOL · Fossilworks · GBIF · iNaturalist · IRMNG · ITIS TSN · NCBI · WoRMS | | Нарматыўны кантроль | BNF: 12313099s · LCCN: sh85000542 · Microsoft: 2781117706 · NKC: ph249405 |

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Ліхтар (значэнні). **Ліхтар** у архітэктуры — адкрытая бэлечная канструкцыя, якая вянчае будынак і служыць для асвятлення ці вентыляцыі. Ліхтар кафедральнага сабора Санта-Марыя-дэль-Ф’ёрэ ў Фларэнцыі ліхтар кафедральнага сабора Ілі Такога роду канструкцыі часам сустракаюцца ў сярэднявечных пабудовах (ліхтар кафедральнага сабора Ілі). Пазней пад словам *ліхтар* сталі разумець адкрыты верхні ярус вежы, што звязана з падабенствам гэтага архітэктурнага элемента з ліхтаром і выкарыстаннем яго ў якасці месцазнаходжання сігнальнага агню. У архітэктуры Адраджэння і барока *ліхтаром* звалі маленькую купалападобную надбудову з дэкаратыўнымі аркадамі, якая часам выкарыстоўвалася для асвятлення памяшкання, але часцей выконвала дэкаратыўную функцыю. Найбольш вядомымі саборамі з ліхтаром на купале з'яўляюцца кафедральны сабор Санта-Марыя-дэль-Ф’ёрэ ў Фларэнцыі, Сабор Святога Пятра ў Рыме, Сабор Святога Паўла ў Лондане і Капітолій у Вашынгтоне. Пад ліхтаром таксама разумеюць: * Зашклёны або выступ у сцяне будынка на вышыню 1-2 ці больш паверхаў з шэрагам вокнаў * Шкляная частка дахавага пакрыцця, прызначаная для верхняга асвятлення Літаратура ---------- | | | | --- | --- | | commons: | Ліхтар (архітэктура) на Вікісховішчы | * Архитектура: Краткий справочник / Под ред. М. В. Адамчика. — М.: АСТ, 2007. — С. 516. — 624 с. — ISBN 978-5-17-031054-8. | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Universalis | | Нарматыўны кантроль | GND: 4166876-5 · Microsoft: 2779652730 |

Пралетарыят як базіс і як самы эксплуатуемы клас у капіталістычным грамадстве **Пралетарыят** (ням.: proletariat, ад лац.: proletarius — пралетар) — у марксізме: адзін з двух асноўных класаў буржуазнага грамадства; клас пазбаўленых уласнасці на прылады і сродкі вытворчасці наёмных працоўных, адзінай крыніцай існавання якіх з'яўляецца продаж імі сваёй працоўнай сілы капіталістам — іншаму асноўнаму класу буржуазнага грамадства. Пралетарыятам завецца працоўны клас у капіталістычным грамадстве. Пасля сацыялістычнай рэвалюцыі і зрынанні класа буржуазіі пралетарыят ператвараецца ў сацыялістычны працоўны клас. Розніцу паміж працоўным класам пры капіталізме (пралетарыят) і сацыялізме раскрыў І. В. Сталін на прыкладзе працоўнага класа СССР. > > > …Узяць, напрыклад, працоўны клас СССР. Яго часта завуць па старой памяці пралетарыятам. Але што такое пралетарыят? Пралетарыят ёсць клас, пазбаўлены прылад і сродкаў вытворчасці пры сістэме гаспадаркі, калі прылады і сродкі вытворчасці прыналежаць капіталістам і калі клас капіталістаў эксплуатуе пралетарыят. Пралетарыят — гэта клас, эксплуатаваны капіталістамі. Але ў нас клас капіталістаў, як вядома, ужо ліквідаваны, прылады і сродкі вытворчасці адабраны ў капіталістаў і перададзены дзяржаве, кіраўнічай сілай якой з'яўляецца працоўны клас. Такім чынам, няма больш класа капіталістаў, які мог бы эксплуатаваць працоўны клас. Такім чынам, наш працоўны клас не толькі не пазбаўлены прылад і сродкаў вытворчасці, а наадварот, ён імі валодае сумесна з усім народам. А раз ён імі валодае, а клас капіталістаў ліквідаваны, выключана ўсякая магчымасць эксплуатацыі працоўнага класа. Ці можна пасля гэтага назваць наш працоўны клас пралетарыятам? Ясна, што нельга. Маркс казаў: для таго, каб пралетарыят вызваліў сябе, ён павінен разграміць клас капіталістаў, адабраць у капіталістаў прылады і сродкі вытворчасці і знішчыць тыя ўмовы вытворчасці, якія спараджаюць пралетарыят. Ці можна сказаць, што працоўны клас СССР ужо ажыццявіў гэтыя ўмовы свайго вызвалення? Безумоўна можна і павінна. А што гэта значыць? Гэта значыць, што пралетарыят СССР ператварыўся ў зусім новы клас, у працоўны клас СССР, які знішчыў капіталістычную сістэму гаспадаркі, што зацвердзіў сацыялістычную ўласнасць на прылады і сродкі вытворчасці і накіравальны савецкае грамадства па шляху камунізму. > > > Як бачыце, працоўны клас СССР — гэта зусім новы, вызвалены ад эксплуатацыі, працоўны клас, падобнага якому не ведала яшчэ гісторыя чалавецтва. > > > — І. В. Сталін «Пра праект канстытуцыі Саюза ССР» (25 лістапада 1936 г.) > > Зноскі ------ 1. ↑ И. В. Сталин. Сочинения, изд. 2, т. 14, с. 141-142 (руск.) Гл. таксама ----------- * Буржуазія | Сацыяльная стратыфікацыя | | --- | | | | | | --- | --- | | Буржуазія | Вышэйшы клас | | Дробная буржуазія | Сярэдні клас | | Пралетарыят | Працоўны клас | | Люмпен-пралетарыят | Ніжэйшы клас | | | ⛭Марксізм | | --- | | Сацыялогія | * Дыктатура пралетарыяту * Тэорыя адчужэння * Эксплуатацыя * Класавая барацьба * Буржуазія * Пралетарыят * Рэвалюцыя * Навуковы сацыялізм * Камунізм | | Эканоміка | * Закон прыбавачнага кошту * Палітэканомія * Прадукцыйныя сілы * Вытворчыя адносіны * Працоўная сіла * Першапачатковае назапашванне капіталу | | Гісторыя | * Першабытны камунізм * Матэрыялістычная тэорыя паходжання дзяржавы * Азіяцкі спосаб вытворчасці * Рабаўладальніцкі лад * Феадалізм * Капіталізм * Сацыялізм * Камунізм | | Філасофія | * Дыялектычны матэрыялізм * Гістарычны матэрыялізм | | Кірункі | * Аўстрамарксізм * Заходні марксізм * Ленінізм * Бальшавізм * Люксембургіянства * Камунізм рабочых саветаў * Археамарксізм * Меншавізм * Марксізм-ленінізм * Сталінізм * Трацкізм * Мааізм * Цітаізм * Чучхэ * Еўракамунізм * Неамарксізм * Апераізм * Аналітычны марксізм * Структуралісцкі марксізм * Сітуацыянізм * Постмарксізм | | Школы | * Франкфурцкая школа * Будапешцкая школа * Школа праксіса | | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Britannica (онлайн) · Britannica (онлайн) · Treccani · Universalis · Гранат | | Нарматыўны кантроль | LCCN: sh85107393 · Microsoft: 15553842 |

Зебры ў Серэнгеці **Серэнге́ці** — экасістэма ва Усходняй Афрыцы, прасціраецца ад поўначы Танзаніі на ўсход ад возера Вікторыя, да поўдня Кеніі паміж 1 і 3 градусам паўночнай шыраты і 34 і 36 градусам усходняй даўгаты, і ахоплівае тэрыторыю каля 30 тысяч км². Назва паходзіць ад масайскага слова «siringet», якое азначае «бясконцыя раўніны». Экасістэма Серэнгеці адна з найстарэйшых і найбольш захаваных на Зямлі. Больш за 80 працэнтаў Серэнгеці займаюць ахоўныя тэрыторыі — нацыянальны парк Серэнгеці, утвораны ў 1951 годзе, запаведнік Нгорангора ў Танзаніі, запаведнік Масаі-Мара ў Кеніі і інш. Серэнгеці знаходзіцца на вышыні ад 920 да 1850 м над узроўнем мора і яе ландшафт мяняецца ад травяністай раўніны на поўдні да саваны ў цэнтры і шырокай лясістай мясцовасці на захадзе. У 1981 годзе нацыянальны парк Серэнгеці (Танзанія) быў уключаны ў спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Зноскі ------ 1. 1 2 БелЭн, 2002 Літаратура ---------- * Серэнгеці // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 354. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14). Спасылкі -------- * * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме **Серэнгеці** * Вялікая міграцыя ў Серэнгеці Архівавана 14 жніўня 2013. | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая кiтайская · Вялікая нарвежская |

**Музей разводаў**, **Музей разарваных адносін** (харв.: Muzej Prekinutih Veza) — арыгінальны спецыялізаваны музей у горадзе Заграбе, у якім сабраны сведчанні страчанага кахання і разарваных любоўных адносін. У 2011 годзе музей быў адзначаны спецыяльнай прэміяй «Еўрапейскі музей года». Назва раздзела -------------- Музей узнік з-за прыватнай драмы двух заграбскіх мастакоў Олінкі Віштіцы і яе тагачаснага партнёра Дражэна Грубшыча. Былая пара вырашыла захаваць асобныя сведчанні мінулых шчаслівых часоў у якім-небудзь пэўным месцы. З цягам часу калекцыя павялічылася за кошт новых экспанатаў іншых былых пар. Экспанаты, якія сімвалізуюць мінулае каханне ці разарваныя адносіны паміж партнёрамі, былі прысланы з самых аддаленых куткоў света. Часта экспанаты маюць некалькі трагікамічны характар, паказваючы нерэалізаваныя жаданні, мары, і «доказы» шчырага кахання. Кожны экспанат мае ў музеі сваю гісторыю, апісаную ў дэцэнтным стылі на англійскай і харватскай мовах. Са жніўня 2007 года калекцыя дэманстравалась у межах вандроўнай выставы, з поспехам наведала шэраг краін: Сербія, Македонія, Боснія і Герцагавіна, Германія, ЗША, ПАР. З лістапада 2010 года музей размясціўся ў горадзе Заграб. 21 мая 2010 года Музей разводаў быў адзначаны спецыяльнай прэміяй «Еўрапейскі музей года». Зноскі ------ 1. ↑ *Museum der zerbrochenen Beziehungen — was von der Liebe bleibt*; Frankfurter Rundschau Online, — онлайн, 15 лютого 2011 2. ↑ BBC NEWS | Europe |Balcan heartbreak a hit in Berlin 3. ↑ The Museum of Broken Relationships on Oddity Central 4. ↑ Museum of failed love offers balm for heartbreak | Reuters(недаступная спасылка) 5. ↑ Blaffer Art Museum - at the University oh Houston(недаступная спасылка) 6. ↑ MDC | Muzej prekinutih veza | Info Спасылкі -------- * Афіцыйная старонка музея Архівавана 24 ліпеня 2012. * Фота з музея на сайце Rheinische Post Online * *Sad stories from the Museum of Broken Relationships*; BBC New Europe, 13/ Dezember 2010 * *Fragment du dépit amoureux*; Le Monde. 21 Februar 2011 Архівавана 23 мая 2011. (фр.), PDF, 234 KiB * *A Poignant Trail of Droken Hearts, All on Display*; New York Times Online, 14 студзеня 2010 | | | | --- | --- | | ⚙️   У сацыяльных сетках | Facebook · Твітэр | | Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая кiтайская | | Нарматыўны кантроль | VIAF: 305769618 |

**Музей рымскай цывілізацыі** — адзін з найбуйнейшых у свеце музеяў па гісторыі Старажытнага Рыма. Экспазіцыя галоўным чынам складаецца з рэпрадукцый класічных узораў скульптуры, якія былі згублены ці разбураны, а таксама з твораў, якія цяпер існуюць у выглядзе асобных частак і сабраны разам. Гэта копіі статуй, бюстаў, надпісаў, рэльефаў і фрагментаў будынкаў у натуральную велічыню, макеты манументаў і архітэктурных комплексаў Рыма і правінцый Рымскай імперыі, а таксама начынне, аб’екты хатняй гаспадаркі і інструменты. Музей падзелены на 59 секцый, якія размяшчаюцца на плошчы ў 13 тыс. кв. м. з агульнай даўжынёй сцен у 3 кіламетры і вышынёй каля 10 метраў. У першых 14-ці залах размяшчаецца свайго роду гістарычны сінтэз паходжання Рыма аж да VI стагоддзя н. э. Сярод экспанатаў можна адзначыць геаграфічную карту, на якой паказаны заваяванні Рымскай імперыі ў гістарычным развіцці, партрэты імператараў і выбітных людзей, сярод якіх Юлій Цэзар, Аўгуст, Клаўдзій, Нерон, Брут, Пампей, Цыцэрон, макеты шматлікіх манументаў Аўгуста, Траяна, Севера, Аўрэлія. У секцыі, прысвечанай хрысціянству, выстаўлены копіі надпісаў і раннехрысціянскіх рэльефаў, саркафагаў, сярод якіх саркафаг у парфіры Канстанціны, дачкі і цёзкі імператара, саркафаг гарадскога прэфекта Юнія Баса і Св. Амвросія. У секцыях музея адноўлена рымская цывілізацыя ў розных яе аспектах: грамадскае і паўсядзённае жыццё, тэрмы, акведукі і вадаёмы, тэатры, амфітэатры, цыркі і гімнастычныя залы з макетамі Калізея і тэатра Марцэла ў Рыме. Копіі рэльефаў з калоны Траяна Макет старажытнага Рыма Характэрна поўная калекцыя копій Траянскай калоны з рэльефамі, якія адлюстроўваюць два ваенных пахода Траяна супраць Дакіі (101—102 і 105—106 гады н. э.), а таксама макет Рыма (маштаб 1:250, паверхня 200 кв. м.), выкананы архітэктарам Італа Джысмондзі на падставе вынікаў шматгадовых раскопак і даследаванняў і адлюстроўвае горад часоў імператара Канстанціна. Гэты макет, які дапамагае вывучыць старажытны горад у супастаўленні з горадам сучасным, быў пачаты для выстаўкі «Веліч Старажытнага Рыма» ў 1937 г. і скончаны ў 60-я гады. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Музей рымскай цывілізацыі * museociviltaromana.it — афіцыйны сайт Музея рымскай цывілізацыі 1. ↑ dati.beniculturali.it — 2014.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q52897564'></a>

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Грыцук. **Аляксей Грыцук** (3 ліпеня 1910, в. Міхноўка, Бельскі павет, Гродзенская губерня — 30 мая 1976, Кінгстан, Антарыа, Канада) — беларускі грамадскі дзеяч, гісторык, літаратуразнавец, настаўнік, старшыня Згуртавання беларусаў Канады. Біяграфія --------- ### Юнацтва Нарадзіўся 3 ліпеня 1910 года ў вёсцы Міхноўка Бельскага павета Гродзенскай губерні ў Расійскай імперыі. Бацька Юльян і маці Хрысціна з дому Харкевічаў мелі вялікую сям’ю — чатырох сыноў і пяць дачок. Бацька трымаў даволі вялікую гаспадарку, а таксама паравы млын у Старым Ляўкове. Сям’я была рэлігійная, шанаваліся народныя традыцыі і звычаі. Вучыўся ў Гайнаўскай гімназіі. Скончыў Свіслацкую настаўніцкую семінарыю. У сярэдзіне 1930-ых гадоў быў прызваны ў польскае войска, дзе служыў у Лідзе ў 77-ым палку ў званні падхарунжага. Атрымаў прапанову перайсці з праваслаў’я ў каталіцтва дзеля кар’ернага росту, але адмовіўся. Пасля войска некалькі гадоў працаваў настаўнікам у Браслаўскай гімназіі, дзе выкладаў гісторыю. У 1938 г. завочна скончыў гістарычны факультэт Варшаўскага ўніверсітэта са ступенню магістра гісторыі. ### Другая сусветная вайна На пачатку Другой сусветнай вайны ў часе нямецкага ўварвання ў Польшчу ў верасні 1939 года ўдзельнічаў ў абароне Варшавы. Быў паранены і трапіў у палон. Ляжаў у варшаўскім шпіталі, адкуль уцёк на радзіму, дзе ўжо былі савецкія войскі. У 1940—1941 гадах настаўнічаў, вывучаў літаратуру ў Настаўніцкім інстытуце ў Беластоку. У часе нямецкай акупацыі далучыўся да Беларускага камітэта ў Беластоку, у чэрвені 1942 г. быў прызначаны інспектарам беларускіх школ Беластоцкай акругі, апрацоўваў школьныя падручнікі. За непрацяглы час Грыцуку ўдалося стварыць на Беласточчыне больш 80 беларускіх школ. Яго паплечнікамі былі Хведар Ільяшэвіч і Уладзімір Тамашчык. У 1944 г. — асветны афіцэр у БКА. Чытаў лекцыі па гісторыі ў 1-ым кадравым батальёне БКА ў Берліне. Брат Мікалай таксама быў у БКА, ён быў у беларускім антыбальшавіцкім падполлі ў групе пад кіраўніцтвам Усевалада Родзькі, а пасля знік без вестак. З лета 1944 г. на эміграцыі ў Германіі, тры гады правёў у аўстрыйскім Зальцбургу, дзе разам з Уладзімірам Дудзіцкім, Міколам Ганьком, Алесем Салаўём арганізаваў беларускі камітэт. У той час, калі яшчэ не было ніякіх візаў на выезд з Аўстрыі, ён хадзіў нелегальна цераз Альпы ў Германію, каб навязаць лучнасць з Радай БНР, якая тады была ў Мюнхене. У той час у Аўстрыі ён пазнаёміўся з будучай жонкай Вольгай. ### Эміграцыя ў Канаду У студзені 1948 г. выехаў у Канаду, пасяліўся ў Таронта, дзе браў актыўны ўдел у грамадскім і царкоўным жыцці беларускай грамады. Узначальваў Згуртаванне беларусаў Канады ў 1965—1967 і 1970—1972 гг. быў адным з актывістаў парафіі св. Кірылы Тураўскага, старшынёй Сектара Рады БНР. Цікавіўся беларускай паэзіяй. Абараніў доктарскую дысертацыю, прысвечаную творчасці М. Багдановіча. Працаваў ва Універсітэце Куінс у Кінгстане (Антарыа). Памёр 30 мая 1976 г. пахаваны на могілках у Кінгстане. На яго магіле лацінкаю выбіты надпіс: «Змагар за волю Беларусі, хай сняцца табе родныя гоні». Жонка Вольга Грыцук напісала ўспаміны «Мы стваралі сваю Беларусь: Жыццё і дзейнасць Аляксея Грыцука», выдадзеныя ў Мінску ў 2007 г. Зноскі ------ Літаратура ---------- * *Юрэвіч, Л.* Шматгалосы эпісталярыум : гісторыя людзей і ідэй на эміграцыі ў ліставанні / Прадм. і рэд. Н. Гардзіенка. — Мінск: Кнігазбор, 2012. — 660 с. — (Бібліятэка Бацькаўшчыны ; кн. 20). — ISBN 978-985-7007-43-1. * Юры Туронак. Беларуская кніга пад нямецкім кантролем (1939—1944). Менск, 2002. * Грыцук Вольга. Мы стваралі сваю Беларусь: жыцьцё і дзейнасьць Аляксея Грыцука. Мінск: Медысонт, 2007. — 256 с. (Бібліятэка Бацькаўшчыны: кн. 13.). Спасылкі -------- * Гарадзенская вясна. 110 гадоў з дня нараджэння Аляксея Грыцука Архівавана 5 ліпеня 2020.

**Ружа́нка** (іншая назва — **Муцьвіца**) — рака ў Пружанскім раёне Брэсцкай вобласці, правы прыток Зэльвянкі (басейн Нёмана). Даўжыня 19 км. Плошча вадазбору 237 км². Сярэдні нахіл воднай паверхні 1,2 ‰. Пачынаецца ва ўрочышчы Ялашоўка за 3,7 км на паўднёвы захад ад вёскі Верчыцы, цячэ ў межах гарадскога пасёлка Ружаны, упадае ў Зальвянку на паўднёвым усходзе ад вёскі Заполле. Рэчышча на працягу 11,4 км перад вусцем каналізаванае. У малаводныя годы ў вытокавай частцы перасыхае. Прымае сцёк з невялікіх рэчак і каналаў. Прытокі: Поплава (праваруч), Калода, Чарэшынка, Лабянка (леваруч). Зноскі ------ 1. ↑ Общая характеристика речной сети Брестской области // Министерство природных ресурсов и охраны окружающей среды. — С. 108. Літаратура ---------- * Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.

**Аляксей Кабычкін** (1891 — 25 сакавіка 1958) — беларускі палітычны, грамадскі і вайсковы дзеяч. Удзельнік Слуцкага збройнага чыну. Біяграфія --------- Нарадзіўся ў 1891 годзе. Скончыў Слуцкую мужчынскую класічную гімназію і юрыдычны факультэт Маскоўскага універсітэта. Да беларускага руху далучыўся падчас першай расейскай рэвалюцыі 1905—1907 гг. удзельнічаў у беларускім маладзёвым гуртку ў гімназіі, дзе вучыўся. Служыў у белай арміі Дзянікіна, зведаў эвакуацыю арміі з Адэсы, праз Югаславію прабіраўся ў Слуцк. Удзельнік Слуцкага збройнага чыну, уваходзіў у склад вайсковага трыбуналу. Пасля паўстання жыў у Вільні, Баранавічах, Лідзе. 3 1921 г. знаходзіўся ў Вільні, з’яўляўся рэдактарам-выдаўцом некалькіх беларускіх газетаў («Наша Думка» ды іншыя). Быў звязаны з беларускімі паланафільскімі структурамі — Краёвая сувязь, Часовая беларуская рада. Паводле гісторыка Аляксандра Горнага, асоба Аляксея Кабычкіна вельмі загадкавая: ён гуляў нейкую гульню з польскімі і савецкімі спецслужбамі, яго родны брат Міхаіл Кабычкін жыў у Мінску і быў агентам ДПУ, таксама Аляксей Кабычкін асабіста сустракаў у Вільні савецкага агента Яўстафія Селяха, аднак пры тым польскія следчыя не знайшлі ў яго дзеяннях нічога супрацьпраўнага. Падчас Другой сусветнай вайны працаваў у Лідскім гарадскім судзе. З канца лета 1944 г. у заходняй частцы Германіі. Летам 1945 г. трапіў у лагер для рэпатрыянтаў у г. Куфштайн (Аўстрыя), цудам выратаваўся ад СМЕРШу. Аўтар невялікіх успамінаў «Слуцкае паўстанне. З успамінаў удзельніка». У 1956 г. пераехаў у Францыю. Апошнія гады дажываў у доме для састарэлых у г. Кан. Памёр у шпіталі ад раку 25 сакавіка 1958 г. Спасылкі -------- * Успаміны Аляксея Кабычкіна

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Талмачоў. **Аляксей Емяльянавіч Талмачоў** (1 мая 1925, с. Нова-Свініна (цяпер Краснатуранскі раён, Краснаярскага краю) — 24 чэрвеня 1944, Бешанковіцкі раён) — Герой Савецкага Саюза. Біяграфія --------- Пасля заканчэння 5 класаў працаваў трактарыстам. У студзені 1942 года быў прызваны ў РККА. З лютага таго ж года на франтах Вялікай Айчыннай вайны. Да чэрвеня 1944 года гвардзіі радавы Аляксей Талмачоў быў разведчыкам 213-га гвардзейскага стралковага палка 71-й стралковай дывізіі 6-й гвардзейскай арміі першага Прыбалтыйскага фронту. 24 чэрвеня 1944 года Талмачоў падабраўся да кулямётнага гнязда і гранатай падарваў яго, што спрыяла поспеху баявых дзеянняў. У далейшым наступленні Талмачоў у складзе перадавога атраду пераправіўся праз Заходнюю Дзвіну ў раёне в. Мамойкі Бешанковіцкага раёна і актыўна ўдзельнічаў у захопе і абароне плацдарма на заходнім беразе Дзвіны. У тых баях загінуў. Пахаваны на вайсковых могілках у г. п. Шуміліна. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР 22 ліпеня Аляксею Талмачову прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Імя Талмачова носіць вуліца ў г. п. Шуміліна. Зноскі ------ 1. ↑ Улица Толмачёва… Улица Саркисянца… Узнагароды ---------- * Герой Савецкага Саюза (1944) * Ордэн Леніна * Ордэн Айчыннай вайны 2-й ступені Літаратура ---------- * Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2 /Любов — Ящук/. — 863 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2. | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | Героі краіны |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Тоўсцік. **Аркадзь Апанасавіч Тоўсцік** (15 лістапада 1925, в. Чыкілі, Глускі раён, Бабруйская акруга — 1 сакавіка 2009) — беларускі журналіст, грамадскі дзеяч. Заслужаны работнік культуры БССР (1979). Біяграфія --------- Брат беларускага эканаміста Мікалая Тоўсціка. Вучыўся ў Глускай СШ № 2. Скончыў літаратурны факультэт Бабруйскага дзяржаўнага настаўніцкага інстытута (1954), Мінскі педагагічны інстытут (1957). У Вялікую Айчынную вайну прымаў удзел у партызанскім руху. Пасля вызвалення раёна ад нацысцкіх захопнікаў прызваны ў армію, удзельнічаў у барацьбе супраць бандытызма на тэрыторыі Заходняй Беларусі. З 1950 года працаваў інструктарам Бабруйскага абкама ЛКСМБ, першым сакратаром Чырвонаслабадскога РК ЛКСМБ, адказным арганізатарам ЦК ЛКСМБ. У 1953—1960 гадах — загадчык аддзела, намеснік рэдактара газеты «Чырвоная змена». З 1960 года — на партыйнай рабоце: інструктар аддзела прапаганды і агітацыі, загадчык сектара друку, выдавецтваў і паліграфіі, намеснік загадчыка аддзела прапаганды і агітацыі ЦК Кампартыі Беларусі. У 1973—1986 гадах працаваў рэдактарам газеты «Звязда». Член ЦК КПБ у 1976—1990 гадах, дэпутат Вярхоўнага Савета БССР 9-га, 10-га і 11-га скліканняў. У 1973—1987 гадах — старшыня праўлення Саюза журналістаў БССР. Удзельнічаў у рабоце 29 сесіі Генеральнай Асамблеі Арганізацыі Аб’яднаных Нацый (1974). З 1987 года на пенсіі. Працаваў у Беларускім фондзе культуры, займаўся пытаннямі вяртання ў краіну беларускіх нацыянальных каштоўнасцей, якія ў розныя часы былі вывезены з Беларусі. Узнагароды ---------- Мае шматлікія дзяржаўныя ўзнагароды, два медалі імя Юліуса Фучыка Міжнароднай арганізацыі журналістаў. Зноскі ------ Літаратура ---------- * Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 18. Кн. 1: Дадатак: Шчытнікі — Яя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2004. — Т. 18. Кн. 1. — С. 462. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0295-4 (т. 18. Кн. 1).

**Пакроўскі востраў** — востраў у дэльце Нявы на тэрыторыі Санкт-Пецярбурга, абмежаваны ракой Фантанкай, каналам Грыбаедава і Крукавым каналам. Разам з Казанскім, Каломенскім і Спаскім астравамі складаў Пярвушын востраў. Назва з’явілася ў XIX стагоддзі і паходзіць ад царквы Пакрова Прасвятой Багародзіцы (разбурана), якая знаходзілася на востраве. Літаратура ---------- * Санкт-Петербург. Петроград. Ленинград: Энциклопедический справочник / Ред. коллегия: Белова Л. Н. Булдаков Г. Н. Дегтярев А. Я. и др. — М.: научное издательство «Большая Российская Энциклопедия». 1992. — 687 с.; ил. ISBN 5-85270-037-1

**Аркадзь Міхайлавіч Добкін** (1960, Мінск, Беларуская ССР, СССР) — беларускі прадпрымальнік. На працягу некалькіх гадоў уваходзіць у першую дзясятку рэйтынга 200 самых паспяховых і ўплывовых бізнесменаў Беларусі. Біяграфія --------- Нарадзіўся ў 1960 годзе ў Мінску. Вучыўся ў сярэдняй школе № 50 г. Мінска з матэматычным ухілам. У 1983 годзе скончыў Беларускі ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга політэхнічны інстытут па спецыяльнасці «інжынер электратэхнікі». У 1991 годзе эміграваў у ЗША. У 1993 г. заснаваў EPAM Systems. Член савета дырэктараў асацыяцыі «Руссофт». Член Савета Асацыяцыі (у 2010—2011 гадах старшыня) «Інфапарк». На штогадовым міжнародным конкурсе «Прадпрымальнік года — 2014», які праводзіцца кампаніяй Ernst & Young стаў Нацыянальным пераможцам і пераможцам у намінацыі «Міжнародны бізнес». Зноскі ------ 1. ↑ Архівавана 6 кастрычніка 2018. ТОП 200 успешных и влиятельных бизнесменов Беларуси // Ежедневник.by (руск.) Архівавана 6 кастрычніка 2018. 2. ↑ Аркадий Добкин, президент и председатель совета директоров EPAM, назван «Предпринимателем года-2014» по версии Ernst&Young // EPAM Systems (руск.) **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 6 кастрычніка 2018. Праверана 20 кастрычніка 2018.

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з імем Сарган. **Са́рган Старажытны**, або **Сарган Акадскі** (акад.: ŠAR.RU.KI.IN — **Шарум-кен**, або **Шару-кін** — *Сапраўдны цар*) — акадскі цар, стваральнік першай у свеце імперыі, памеры якой былі перасягнуты толькі праз паўтары тысячы гадоў. Кіраваў 55 гадоў, паводле так званай кароткай храналогіі — з 2270 па 2215 гады да нашай эры. Створаная ім дынастыя кіравала каля 140 гадоў. Жыццяпіс -------- Карта акадскай імперыі ў часы Шару-кіна Па паходжанні Шару-кін быў акадцам. Па традыцыі і мяркуючы па шэрагу яго учынкаў быў чалавекам нязнатнага паходжання. Паводле легенды яго маці была жрыцай, якім забаранялася мець дзяцей, таму, нарадзіўшы сына, яна паклала яго ў пляцёнку і пусціла па Еўфраце. Дзіця падабраў ваданос Акі які і выгадаваў хлопчыка. Згодна з «Царскім спісам» спачатку служыў садоўнікам храма, Іштар у Кішы і потым слугой (чашнікам) у апошняга цара IV дынастыі Кіша, Ур-Забабы. Пасля таго, як Ур-Забаба пацярпеў паражэнне ад кіраўніка Лугальзагесі, Шару-кін «асаблівай ласкай Іштар» захапіў уладу і стаў царом замест яго. Для таго, каб апраўдацца, ён называў сябе стаўленікам Іштар, якая нібыта зрабіла яго царом па любові да яго. Але, як бы там ні было, Сарган рашуча парваў з традыцыяй і перанёс сталіцу ў нічым не характэрны дагэтуль гарадок Акадэ. У самым пачатку кіравання Шару-кін стварыў моцную армію, ядро якой складалі рэгулярныя часці — 5400 воінаў, якія, як паведамляў сам цар, «штодня перад ім харчуюцца». У той час традыцыйная ваенная справа Шумера грунтавалася на адносна нешматлікіх атрадах цяжкаўзброеных воінаў, якія біліся ў цесным страі. У супрацьлегласць гэтаму Шару-кін стварыў масавую мабільную армію лёгкаўзброеных воінаў, пераважна лучнікаў і прашчнікаў, якія ваявалі рассыпным строем. Абапіраючыся на гэтую сілу, ён здзейсніў шэраг паходаў і падпарадкаваў сабе ўсю поўнач Міжрэчча, дзе стварыў сваю дзяржаву. Часам пішуць, што гэта дзяржава мела рысы тыповай ўсходняй дэспатыі, але варта памятаць, што да Шару-кіна падобных дзяржаў не існавала. Замацаваўшыся на поўначы, Шару-кін пачаў вайну супраць Лугальзагесі, які ў той час аб’яднаў пад сваёй уладай увесь Шумер (Поўдзень). Паводле легенды падставай да вайны стала адмова Лугальзагесі парадніцца з Шару-кінам. Цяпер гэта паведамленне інтэрпрэтуюць так, што ўладар Шумера адмовіўся заключыць прапанаванае паўночным царом пагадненне, якое планавалася змацаваць дынастычным шлюбам. Пачалася вайна — войска Шару-кіна разбіла армію Лугальзагесі і падпарадкаваных яму 50 энсі ў вялікай бітве, а сам уладар Шумера трапіў у палон. У сабачай клетцы яго адвезлі ў Ніпур, дзе закутага ў медныя аковы правялі праз варотыЭнліля, а затым верагодна прынеслі ў ахвяру. Шару-кін узяў варожую сталіцу — Урук і знёс яго ўмацаванні. У наступным годзе ён разбіў шумераў яшчэ ў адным бітве, захапіў Уму і Лагаш і выйшаў да *Ніжняга мора* (Персідскі заліў), дзе абмыў сваю зброю. Пасля заваявання Шумера аккадцы хадзілі паходам на Элам, дзе ўзялі Аван, Сузы і захапілі мясцовых цароў, але скарыць краіну не змаглі. Некаторы час цар відавочна займаўся ўпарадкаваннем дзяржавы, падобнай якой дагэтуль не ведала Зямля. Пазней ён здзейсніў паход уверх па цячэннi Еўфрата і за тры гады заваяваў Мары, Ярмуці і Эблу, то бок прайшоў праз Сірыю ў Ліван і выйшаў да Міжземнага мора — « *Энліль даў мне Верхнюю Краіну, Маер (Мары), Ярмуці і Эблу да Кедравых лясоў і Срэбных гор*». Мары размяшчалася на захад ад сярэдняга цячэння Еўфрата, Ярмуці — у паўночнай Палесціне, «Кедравым лесам» называлі горы Лівана, а «Срэбныя горы» — гэта верагодна Таўр каля Кілікійскіх варот. Гэта значыць Шару-кін заваяваў значныя тэрыторыі на захадзе з мэтай захопу прыродных багаццяў гэтых зямель, перш за ўсё лесу і сярэбраных руднікоў. Гэтыя паходы былі не разавымі набегамі, а менавіта заваяваннем: надпісы сведчаць, што Шару-кін « *прайшоў мора захаду, быў тры гады на захадзе, заваяваў і аб’яднаў краіну (Левант), паставіў на захадзе свае статую, перавёз морам і сушай палонных*». Акрамя таго цар уварваўся ў краіну Субарту, размешчаную ў паўночна-ўсходняй Месапатаміі і скарыў яе — так усё Міжрэчча апынулася пад яго ўладай. Вядома, што Шару-кін здзейсніў паход у Малую Азію падбухтораны падгаворванні купцамі з асірыйскіх калоній, па меншай меры існуюць дакладныя звесткі пра адпраўку войскаў у Каніш для дапамогі гараджанам у барацьбе супраць хецкага цара Бурушханды. Пасля ўсіх гэтых паходаў была створана велізарная, нябачаная раней краіна-гегемон усяго рэгіёна, памеры якой заставаліся неперасягненымі да персідскіх заваяванняў. Свае прэтэнзіі Шару-кін выказаў у новым тытуле «цар чатырох кірункаў свету». Рэформы ------- Шару-кін захаваў старую номаў структуру і пасаду энсі, але з незалежных кіраўнікоў яны ператварыліся ў падпарадкаваных яму чыноўнікаў. Абапіраючыся на пастаяннае войска, якое было расселена вакол сталіцы і аплачвалася з рук самога цара, і апалчэння, Шару-кін распусціў старыя дружыны воінаў, якія атрымлівалі за службу зямельныя надзелы. Па загадзе цара разбудоўвалася ірыгацыйная сістэма і было створана шмат новых каналаў. Былі ўніфікаваны сістэмы мер і вагаў. Цар надаваў увагу дарогам і водным шляхам. Шару-кін паважліва ставіўся да культаў акадскіх і шумерскіх багоў, асабліва да Абі, заступніка горада Акадэ, і галоўнага шумерскага бажаства — Энліля Ніпурскага, а напрыклад сваю дачку Энхедуану ён зрабіў жрыцай храма бога Нані ва Уры. Але відаць, што, нягледзячы на багатыя дары і ўвагу з боку Шару-кіна, яго адносіны са жрэцтвам былі даволі халоднымі. Храмы ў Міжрэччы былі стрыжнем, вакол якога гуртавалася абшчына пэўнага горада, таму, умацоўваючы сваю ўладу, Шару-кін і яго нашчадкі падапарадкавалі храмы і жрацоў сабе, узяўшы кантроль над храмавым гаспадаркай і ператварыўшы жрацоў у фактычна дзяржаўных чыноўнікаў. Таксама Сарганіды і перш за ўсё сам заснавальнік дынастыі рашуча парвалі са старой традыцыяй у сваёй тытулатуры, звычаях, густах. У мастацтве месца звышчалавечага і таму безаблічнага бажаства або жраца, які стаіць перад ім, займае вобраз моцнай асобы, узорам якой быў сам Шару-кін. У літаратуры цэнтральнае месца ў процівагу міфам займае гераічны эпас. Зноскі ------ 1. ↑ Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968. Праверана 4 кастрычніка 2021.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q18696256'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2664168'></a> 2. ↑ Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968. Праверана 5 кастрычніка 2021.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q18696256'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2664168'></a> 3. 1 2 *(unspecified title)* — ISBN 978-1-4051-4911-2 4. ↑ 5. ↑ Больш за палову гэтага часу прыпадае на кіраванне самога Шару-кін і яго ўнука Нарам-Суэна. 6. ↑ Сапраўднае імя невядома, а Шару-кін відавочна ўзята ўжо пасля атрымання трона. 7. ↑ Народ усходнесеміцкага паходжання 8. ↑ Кіш, быў не проста адным з старых паважаных гарадоў, гэта па прэстыжы быў першы горад Шумера. Тытул «лугаль Кіша» азначаў прэтэнзію на гегемонію ў Шумеры, і яго прымалі наймацнейшыя кіраўнікі, нягледзячы на горад, у якім яны на самой справе кіравалі. 9. ↑ У традыцыйнай транскрыпцыі — Акад. 10. ↑ У Міжрэччы была камбінаваная сістэма злічэння якая грунтавалася як на 10, так і 12, і лічбы кратныя 60 сустракаюцца вельмі часта і ўспрымаліся як круглыя. 11. ↑ Справа ў тым, што Лугальзагесі быў афіцыйна прызнаным у Ніпуры лугалем, ісакам Энліля, таму Шарум-Кену трэба было паказаць, што багі адвярнуліся ад пераможанага. 12. ↑ Бог паветра і неба, вярхоўнае бажаство шумерскага пантэона. 13. ↑ Літаральна, гэта быў рытуал такі. 14. ↑ У розных крыніцах па-рознаму выкладаецца паслядоўнасць паходаў Шару-кіна — у адных ён пачынае вайну з Шумерам аб’яднаўшы Акад (паўночную частку паўднёвай Месапатаміі), а іншых спачатку цар пакарае вялікую частку паўночнага Міжрэччы і здзяйсняе заходнія паходы, а толькі тады пачынае вайну з Шумерам, а потым з Элам. Літаратура ---------- * Идеология царской власти в эпоху Саргонидов, Владимир Сазонов, Магистерская работа, Тартуский университет, Тарту, 2005.{{ref-ru} * История Древнего Востока. Зарождение древнейших классовых обществ и первые очаги рабовладельческой цивилизации. Часть 1. Месопотамия / Под редакцией И. М. Дьяконова. — М.: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1983. — 534 с. — 25 050 экз. (руск.) * Древний Восток и античность. // Правители Мира. Хронологическо-генеалогические таблицы по всемирной истории в 4 тт. / Автор-составитель В. В. Эрлихман. — Т. 1. (руск.) * Сарган Старажытны // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 179. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14). Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Сарган Старажытны * Саргон I // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб. 1890—1907. | | | --- | | **Дынастыя Акадэ** | | Папярэднік:**—** | **цар Акада,цар Шумера і Акада** каля **2316 — 2261 да н.э.** | Пераемнік:**Рымуш** | | | ⛭Старажытная Месапатамія | | --- | | * Асірыялогія | | Гістарычныя вобласці, буйныя царствы | * Шумер * Акад * Акадскае царства * Шумера-Акадскае царства * Вавілонія * Асірыя * Мітані * Субарту * Прымор’е * Халдзея | | | Найважнейшыя гарады | | | | --- | | * Адаб * Акадэ * Акшак * Ашур * Бад-тыбіра * Барсіпа * Вавілон * Вашукані * Дэр * Дыльбат * Гірсу * Дур-Курыгальзу * Дур-Шарукін * Ісін * Казалу * Кальху * Кар-Тукульты-Нінурта * Кіш * Куту * Лагаш * Ларса * Марад * Мары * Нагар * Ніневія * Ніпур * Нузі * Сіпар * Тутуль * Тутуб * Ума * Ур * Уркеш * Урук * Харан * Шурупак * Эмар * Эрыду * Эрэш * Эшнуна | | | Насельніцтва | | | | --- | | * Шумеры * Акадцы * Вавіланяне * Старажытныя асірыйцы * Асірыйцы * Амарэі * Арамеі * Касіты * Кутыі * Лулубеі * Субарэі * Халдзеі * Хурыты | | | Мовы і пісьмо | * Шумерская * Акадская * Амарэйская * Протаеўфрацкія мовы * Протатыгрыдскія (бананавыя) мовы * Хурыцкі * Клінапіс | | Навука | * Вавілонская матэматыка * Шасцідзесятковая сістэма злічэння * Plimpton 322 * Вавілонская астраномія * Шумерскі каляндар * Вавілонскі каляндар * Вавілонская медыцына * Ура-Хубулу * Вавілонская карта свету | | Культура і побыт | * Шумерская цывілізацыя * Культура Шумера * Шумера-акадская міфалогія * Эпас пра Гільгамеша * Энума эліш * Міф пра Інану і Энкі * Мастацтва Асірыі * Бібліятэка Ашурбаніпала * Мастацтва Вавілона * Законы Хамурапі * Законы Білаламы * Вісячыя сады Семіраміды * Этэменанкі (Вавілонская вежа) * Зікурат ва Уры * Кудуру * Цыліндрычныя пячаткі * Касцюм Старажытнай Месапатаміі | | Найбольш вядомыя асобы | | | | | --- | --- | | Гістарычныя | * Кіраўнікі Шумера і Акада * Вавілонскія цары * Кіраўнікі Асірыі * Гільгамеш * Саргон Старажытны * Хамурапі * Сінахерыб * Асархадон * Ашурбанапал * Навухаданосар II * Валтасар * Амат-Маму * Берас * Дыяген Вавілонскі * Кідыну (Кідэнас) * Набурыману * Нейтакерт (Нітакрыс) * Селеўк (астраном) * Судын * Энхедуана | | Легендарныя | * Аан * Цары «да Патопу» * Зіўсудра (Утнапіштым) * Этана * Лугальбанда * Бел * Німрод * Асур * Нін * Семіраміда * Сарданапал | | | | | | --- | --- | | ⚙️   Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая расійская (старая версія) · Бракгаўза і Эфрона · Кругасвет · Britannica (онлайн) · Notable Names Database · Universalis | | Генеалогія і некрапалістыка | Rodovid | | Нарматыўны кантроль | GND: 129199583 · ISNI: 0000 0000 2470 1726 · LCCN: n78080775 · VIAF: 33262444 |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Панамароў. **Аркадзь Міхайлавіч Панамароў** (1 мая 1912 вёска Інгулка, Мікалаеўскі раён, Мікалаеўская вобласць — 28 снежня 1974) — адзін з кіраўнікоў партыйнага падполля і партызанскага руху на тэрыторыі Вілейскай вобласці. Біяграфія --------- З 1933 года на камсамольскай, партыйнай рабоце, у Чырвонай Арміі. Член КПСС з 1938 года. З чэрвеня 1941 года на фронце. у партызанах з мая 1942 года: палітрук узвода, са жніўня 1942 камісар, камандзір атрада, у ліпені 1943 — ліпені 1944 гадоў камандзір партызанскай брыгады «Спартак», адначасова з верасня 1943 года сакратар Відзаўскага падпольнага РК КП(б)Б. Пасля вайны на савецкай, гаспадарчай і педагагічнай рабоце. Скончыў Мінскі педагагічны інстытут (1958). Яго імем названа вуліца ў вёсцы Дзераўная Стаўбцоўскага раёна Літаратура ---------- * Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне, 1941—1945: Энцыкл. / Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.. — Мн.: БелСЭ, 1990. — 680 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-012-2.

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Хацкевіч. **Аляксей Генадзевіч Хацкевіч** (нар. 1972, Мінск, Беларусь) — беларускі мастак. Біяграфія --------- Нарадзіўся ў 1972 годзе ў Мінску ў сям’і мастака Генадзя Хацкевіча. У 1990 годзе скончыў Рэспубліканскі каледж мастацтваў імя Ахрэмчыка. У 1997 годзе скончыў аддзяленне манументальнага жывапісу Беларускай акадэміі мастацтваў. У 1997—1999 гадах навучаўся ў школе мастацтваў Масана (Барселона, Іспанія). Член Саюза мастакоў Беларусі з 2008 года. З 1991 года актыўная выставачная дзейнасць, удзел у міжнародным біенале, плэнерах і сімпозіумах. З 2000 года аўтар і ўдзельнік праекта «Саша и Сирожа» (анімацыя, коміксы, відэа-арт). Заснавальнік кірунку дэкаратыўна-абстрактны рэалізм (Д. А. Р.). Творчыя праекты, працы, інсталяцыі знаходзяцца ў музеях і прыватных калекцыях Расіі, ЗША, Германіі, Англіі, Галандыі, Іспаніі, Францыі, Грэцыі, Польшчы, Літвы і Украіны. Спасылкі -------- * Біяграфія | ⛭Саша и Сирожа | | --- | | Склад | * Сяргей Міхалок * Аляксей Хацкевіч * Мацвей Сабураў | | Дыскаграфія | * Опера для ленивых * Ска-ты! |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Стругацкі. **Арка́дзь Ната́навіч Струга́цкі** (28 жніўня 1925, Батумі — 12 кастрычніка 1991, Масква) — расійскі савецкі пісьменнік, сцэнарыст, перакладчык. Працаваў у суаўтарстве з братам Барысам Стругацкім. Біяграфія --------- Бацька — мастацтвазнаўца, маці — настаўніца. З пачаткам Вялікай Айчыннай вайны працаваў на будаўніцтве ўмацаванняў, затым — у гранатнай майстэрні. У канцы студзеня 1942 года разам з бацькам эвакуіраваўся з блакаднага Ленінграда. Цудам выжыў — адзіны з усяго вагона. У Волагдзе пахаваў бацьку. Апынуўся ў горадзе Чкалаў (цяпер — Арэнбург). У горадзе Ташла Арэнбургскай вобласці працаваў на малакапрыёмным пункце, там жа быў прызваны ў армію. Вучыўся ў Акцюбінскім артвучылішчы. Вясной 1943 года быў адкамандзіраваны ў Маскву, у Ваенны інстытут замежных моў. Скончыў яго ў 1949 годзе па спецыяльнасці — перакладчык з англійскай і японскай моў. Быў на выкладчыцкай працы ў Канскай школе ваенных перакладчыкаў, служыў дывізіённым перакладчыкам на Далёкім Усходзе. Дэмабілізаваўся ў 1955 годзе. Працаваў у «Рэфератыўным часопісе», затым рэдактарам у Дзіцячым выдавецтве і Дзяржпалітвыдаце. Апублікаваў 25 раманаў і аповесцяў, апавяданні, некалькі сцэнарыяў. Сумесна з братам прымаў удзел у напісанні сцэнарыяў і працы над фантастычнымі фільмамі, сярод якіх вылучаецца кінафільм «Сталкер» (рэжысёр — А.Таркоўскага). Быў членам рэдкалегіі розных зборнікаў і перыядычных выданняў: «Свет прыгод», «Бібліятэка сучаснай фантастыкі», «Веды — сіла», з 1985 года — «Уральскі следапыт». Узначальваў метадычную раду па працы з КАФ пры Усесаюзным таварыстве кнігалюбаў, быў членам Усесаюзнага Савета КАФ, затым яго старшыня. Займаў выбарныя пасады ў секцыі прозы Маскоўскага аддзялення СП РСФСР, Савеце па навукова-фантастычнай і прыгодніцкай літаратуры СП РСФСР, Савеце па фантастыцы і прыгодам СП СССР. Меў дваіх дзяцей, унукаў. Жыў у Маскве. Зноскі ------ 1. 1 2 Аркадий Стругацкий // Internet Speculative Fiction Database — 1995. Праверана 9 кастрычніка 2017.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2629164'></a> 2. 1 2 Virtual International Authority File — [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003. Праверана 25 мая 2018.<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q988937'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q54919'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q190593'></a> Літаратура ---------- * Стругацкія // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 209. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15). | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | Česko-Slovenská filmová databáze · Filmportal · Internet Movie Database · MusicBrainz · Internet Speculative Fiction Database · Лабараторыя Фантастыкі | | Слоўнікі і энцыклапедыі | Вялікая каталанская · Вялікая нарвежская · Brockhaus | | Генеалогія і некрапалістыка | Rodovid | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BIBSYS: 90072487 · BNE: XX939833 · BNF: 119256782 · CiNii: DA00579739 · GND: 119072335 · ICCU: CFIV083171 · ISNI: 0000 0001 1472 7989 · LCCN: n50082620 · LNB: 000014654 · NDL: 00457969 · NKC: jn19990210589 · NLG: 276275, 89140 · NLP: A11808032 · NSK: 000004018 · NTA: 069555737 · NUKAT: n94004548 · PTBNP: 264160 · LIBRIS: 293102 · SUDOC: 027150690 · VIAF: 46961337 | |

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Пакрыццё (значэнні). **Пакрыццё** — верхняя агараджальная канструкцыя, якая аддзяляе памяшканне будынка (або ўнутраны аб’ём збудавання) ад вонкавага асяроддзя і знешніх уздзеянняў. Асноўны від пакрыцця — плоскія дахі[ru] (тэрасы), якія выкарыстоўваюцца як спартыўныя пляцоўкі, салярыі і інш. Асноўныя алементы пакрыцця — нясучая аснова (напрыклад, панэлі, абалонка), уцяпляльнік (керамзіт і інш.) і дахавае крыццё. Гл. таксама ----------- * Дах * Перакрыцце Літаратура ---------- * Пакрыццё // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 11: Мугір — Паліклініка / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 11. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0188-5 (т. 11). Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Качан. **Аркадзь Качан** (13 мая 1921 — 4 снежня 1982) — беларускі грамадскі і вайсковы дзеяч. Біяграфія --------- Нарадзіўся 13 мая 1921 г. у в. Барсуках Навагрудскага ваяводства ў Польскай Рэспубліцы у сям’і настаўнікаў Антона і Веры Качаноў. Вучыўся ў Дзісенскай польскай гімназіі, у 1941 г. скончыў дзесяцігодку ў Маладзечне. Пазней працаваў сакратаром суда ў Глыбокім. Па сканчэнні курсаў каманднага складу Беларускай самааховы ў Лебедзеве каля Маладзечна кіраваў ротай 13-га Беларускага паліцыйнага батальёну СД у Вілейскай акрузе. Улетку 1944 г. выехаў у Германію і трапіў у дывізію «Беларусь», разам з якой пазней здаўся амерыканцам. Па вайне некалькі гадоў правёў у лагеры для перамешчаных асобаў у Розенгайме. Ад 1950 г. жыў у Аўстраліі, у Сіднеі. Адзін з заснавальнікаў і доўгагадовы сакратар Беларускага аб’яднання ў Новай Паўднёвай Валіі. Сябра Рады БНР, Беларускага культурна-грамадскага клуба і Федэральнай рады беларускіх арганізацый у Аўстраліі. Пры канцы 1970-х гг. — беларускі прадстаўнік у Выканаўчым камітэце Этнічнай рады ў Новай Паўднёвай Валіі. Адзін са стваральнікаў і каардынатар беларускага радыё ў Сіднеі. Сталы фундатар беларускіх выданняў і ўстаноў на эміграцыі. Дасылаў беларускую літаратуру ў бібліятэкі аўстралійскіх універсітэтаў. Памёр 4 снежня 1982 г. у Сіднеі. Пахаваны на беларуска-ўкраінскай частцы могілак Роквуд. Памяць ------ * Кастусь Акула прысвяціў верш памяці Аркадзя Качана. Зноскі ------ 1. ↑ Кастусь Акула. Памяці Аркадзя Качана Спасылкі -------- * Сёння 100 гадоў ад нараджэння... - Наталля Гардзіенка * *Кастусь Акула.* Аркадзь Качан (бел.) // *Зважай*. — Таронта: Сакавік, 1983. — № 1 (29). — С. 7. — ISSN 0700-5172. * *Кастусь Акула.* Памяці Аркадзя Качана (бел.) // *Зважай*. — Таронта: Чырвень, 1983. — № 2 (30). — С. 8. — ISSN 5172.

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Эльтэрман. **Аркадзь Барысавіч Эльтэрман** (28 жніўня 1931, Менск) — беларускі архітэктар. Біяграфія --------- Скончыў Беларускі політэхнічны інстытут у 1952 годзе. Працаваў у Белпрампраекце, Белмясцпрампраекце, Мінскпраекце, з 1979 года — галоўны спецыяліст Беларускага філіяла інстытута Дзіпрамяса. Член Саюза архітэктараў СССР з 1966 года. Пражываў у Мінску. Творчасць --------- Асноўныя працы (у аўтарскім калектыве): дывановы камбінат у Брэсце (1962), будынкі Белпрампраекта (1960) і Саюзмаша (1970), дызельны корпус № 2 маторнага завода (1976), рэканструкцыя стадыёна «Дынама» (1980) у Мінску. Аўтар вынаходства прасторавай канструкцыі пакрыцця. Узнагароды ---------- Узнагароджаны двума медалямі ВДНГ СССР (1962, 1974). Зноскі ------ Літаратура ---------- * Эльтерман Аркадий Борисович // Архитекторы Советской Белоруссии: Биогр. справочник / Союз архитекторов БССР; Сост. В. И. Аникин и др.. — Мн.: Беларусь, 1991. — 262 с. — ISBN 5-338-00611-1. (руск.)

**Аляксей Канстанцінавіч Га́брусеў** (1 студзеня 1922 — 9 верасня 2007) — савецкі ваенны. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Герой Савецкага Саюза (1944). Палкоўнік запасу (2000). Біяграфія --------- ### Даваенны час Аляксей Канстанцінавіч Габрусеў нарадзіўся 1 студзеня 1922 года ў вёсцы Гарошкава Аршанскага павета Гомельскай губерні РСФСР (цяпер Дубровенскі раён Віцебскай вобласці Рэспублікі Беларусь) у сям'і рабочага. Рускі. У 1926 году сям'я Габрусевых пераехала ў Смаленск. Тут у 1939 годзе Аляксей Габрусеў скончыў сем класаў школы № 30, пасля чаго уладкаваўся працаваць памочнікам столяра на завод № 35, адначасова займаўся ў Смаленскам аэраклубе. ### Вялікая Айчынная вайна У пачатку ліпеня 1941 года завод быў эвакуіраваны ў горад Куйбышаў. Адсюль у канцы ліпеня 1941 года Аляксей Канстанцінавіч Габрусеў быў прызваны ў шэрагі Рабоча-сялянскай Чырвонай Арміі Молатаўскім раённым ваенкаматам Куйбышаўскай вобласці. Ваяваў на Заходнім фронце. Удзельнік бітвы за Маскву. Быў цяжка паранены. Пасля трох месяцаў лячэння ў шпіталі А. К. Габрусева накіравалі ў Маршанск, дзе на даўкамплектаванні знаходзілася 167-я стралковая дывізія. Зноў у дзеючай арміі малодшы сяржант А. К. Габрусеў з ліпеня 1942 на Варонежскім фронце, дзе 167-я стралковая дывізія ўвайшла ў склад аператыўнай групы генерал-лейтэнанта Н. Я. Чыбісава. У канцы ліпеня дывізія, у якой служыў А. К. Габрусеў, была перададзена ў склад 38-й арміі і да студзеня 1943 года вяла абарончыя баі на поўнач ад Варонежа. У снежні 1942 года А. К. Габрусеў быў паранены, але хутка вярнуўся ў строй. У канцы студзеня — пачатку лютага 1943 Аляксей Канстанцінавіч удзельнічаў у Варонежска-Касторненскай наступальнай аперацыі, затым Трэцяй бітве за Харкаў. Да лета 1943 А. К. Габрусеў атрымаў званне сяржанта і прызначаны камандзірам аддзялення ўзвода пешай разведкі 465-га стралковага палка. У жніўні 1943 сяржант Габрусеў удзельнічаў у Белгарадска-Харкаўскай аперацыі — складовай часткі Курскай бітвы. Напярэдадні жнівеньскага наступу аддзяленне сяржанта Габрусева зрабіла разведку пярэдняга краю абароны праціўніка, за што Аляксей Канстанцінавіч атрымаў сваю першую баявую ўзнагароду — медаль «За баявыя заслугі». У ходзе жнівеньскага наступу на Курскай дузе сяржант А. К. Габрусеў быў паранены і на фронт вярнуўся ў пачатку верасня 1943 года. У канцы месяца 167-я дывізія выйшла да Дняпра ў раёне сяла Вышгарад. Перад фарсіраваннем ракі ўзвод разведчыкаў, у ліку якіх быў і А. К. Габрусеў, атрымаў загад пераправіцца на заходні бераг і ўдакладніць абарону праціўніка. Разведка была праведзена паспяхова, але пры захопе «языка» ўзвод быў знойдзены. У распачатым баі, калі камандзір узвода быў цяжка паранены, Аляксей Канстанцінавіч прыняў камандаванне узводам на сябе. Узвод адбіў некалькі контратак праўзыходных сіл праціўніка, у выніку чаго на створаны невялікі плацдарм 28 верасня 1943 года пераправіліся стралковыя часткі дывізіі. За дзеянні пры фарсіраванні Дняпра Аляксей Канстанцінавіч быў падвышаны ў званні да старэйшага сяржанта і прызначаны на пасаду памочніка камандзіра ўзвода пешай разведкі. Пазней падраздзяленні 167-й дывізіі былі выведзеныя на левы бераг Дняпра і фарсіравалі раку другі раз ля сяла Новыя Пятроўцы  (руск.) (бел. пасля чаго пачалі наступ на Кіеў  (руск.) (бел. з Люцежскага плацдарма  (руск.) (бел.. У баях за сталіцу Украіны 3-5 лістапада старэйшы сяржант Габрусеў з групай разведчыкаў забяспечваў камандаванне 465-га стралковага палка каштоўнымі звесткамі аб суперніку. 10 студзеня 1944 года старэйшаму сяржанту Аляксею Канстанцінавічу Габрусеву указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза з уручэннем ордэна Леніна і медалі «Залатая Зорка». Пасля адлюстравання контрудару суперніка ў ходзе Кіеўскай абарончай аперацыі  (руск.) (бел. 197-я стралковая дывізія была падпарадкавана 40-й арміі  (руск.) (бел.. Узімку 1944 дывізія вяла баі за вызваленне Правабярэжнай Украіны, удзельнічаючы ў Жытомірска-Бярдзічаўскай  (руск.) (бел. і Корсунь-Шаўчэнкаўскай аперацыях  (руск.) (бел. (з канца студзеня 1944 у складзе 27-й арміі  (руск.) (бел.). Аляксей Канстанцінавіч ў гэты час са сваёй разведгрупай знаходзіўся ў тыле ворага і, дзейнічаючы ў раёне сёлаў Чорная Каменка  (руск.) (бел. і Звянігародка  (руск.) (бел. у перыяд з 14 па 29 студзеня 1944 года здабываў каштоўныя разведданыя пра сілы праціўніка, яго дыслакацыі і рухі. Група некалькі разоў рабіла паспяховыя налёты на асобныя групы немцаў, дастаючы важныя штабныя дакументы. Вясной 1944 старшы сяржант А. К. Габрусеў удзельнічаў ва Уманска-Баташанскай аперацыі  (руск.) (бел.. У красавіку таго ж 1944 года 167-я стралковая дывізія была перададзена ў склад 1-й гвардзейскай арміі  (руск.) (бел. у складзе якой Аляксей Канстанцінавіч прыняў удзел у Праскураўска-Чарнавіцкай аперацыі  (руск.) (бел.. Летам 1944 года старэйшы сяржант Габрусеў удзельнічаў у вызваленні Заходняй Украіны і паўднёва -ўсходніх раёнаў Польшчы. У ходзе Львоўска-Сандамірскай аперацыі  (руск.) (бел. 20 ліпеня 1944 года, ведучы разведку абароны суперніка ў раёне населенага пункта Цепліцэ-Гурне на заходнім беразе ракі Злоты, разведгруппа Габрусева захапіла мост праз раку і на працягу трох гадзін утрымлівала яго да падыходу асноўных сіл, не дазволіўшы суперніку падарваць яго. У верасні 1944 1-я гвардзейская армія была перададзена на 4-ы Украінскі фронт, у складзе якога Аляксей Канстанцінавіч прымаў удзел у вызваленні Закарпацкай Украіны  (руск.) (бел. і Славакіі (Усходне-Карпацкая аперацыя  (руск.) (бел.), паўднёвай Польшчы (Заходне-Карпацкая аперацыя  (руск.) (бел.) і Мараўска-Остраўскага прамысловага раёна (Мараўска-Остраўская наступальная аперацыя  (руск.) (бел.), змяніўшы за гэты час пасаду камандзіра аддзялення пешай разведкі на пасаду камандзіра мінамётнага ўзвода свайго 465- га стралковага палка. У апошнія дні вайны старэйшага сяржанта А. К. Габрусева адклікалі з перадавой і накіравалі на курсы малодшых лейтэнантаў, якія ён скончыў ужо пасля перамогі. ### Пасля вайны Да 1947 года малодшы лейтэнант А. К. Габрусеў служыў у Польшчы. У 1947 годзе ён скончыў курсы ўдасканалення афіцэрскага саставу (КУАС). З 1954 года служыў у вайсковай частцы ў Феадосіі. Удзельнічаў у размініраванні тэрыторыі Крымскага паўвострава. У 1956 году другі раз прайшоў курсы ўдасканалення, пасля чаго вярнуўся ў сваю частку ў Феадосіі. З 1964 года падпалкоўнік А. К. Габрусеў у запасе. Пасля выхаду ў адстаўку Аляксей Канстанцінавіч працаваў інструктарам ў аўташколе ДТСААФ. З 1980 па 1990 год ён працаваў у аддзеле забеспячэння Феадасійскай тытунёвай фабрыкі. Затым займаўся актыўнай грамадска-патрыятычнай працай сярод моладзі горада. У 2000 годзе А. К. Габрусеву было прысвоена званне палкоўніка запасу. 9 верасня 2007 г. Аляксей Канстанцінавіч сканаў. Пахавалі яго на Новых могілках горада Феадосіі Аўтаномнай Рэспублікі Крым Украіны. Узнагароды ---------- * Медаль «Залатая Зорка» (10.01.1944) * Ордэн Леніна (10.01.1944) * Ордэн Айчыннай вайны 1 ступені (06.04.1985) * Ордэн Славы 3 ступені (08.02.1944) * Ордэн Чырвонай Зоркі (18.09.1944) * Медалі, у тым ліку: Медаль «За баявыя заслугі» (30.08.1943) Памяць ------ * Бюст Героя Савецкага Саюза А. К. Габрусева ўсталяваны на алеі Герояў у горадзе Феадосіі Украіны * У горадзе Феадосіі на доме, дзе жыў Герой Савецкага Саюза А. К. Габрусеў, усталявана мемарыяльная дошка Зноскі ------ 1. ↑ На момант прадстаўлення да звання Героя Савецкага Саюза — старэйшы сяржант 2. 1 2 3 4 5 6 Габрусев Алексей Константинович // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 131. — 737 с. 3. ↑ Вёска Гарошкава ў спісе населеных пунктаў Дубровенскага раёна Віцебскай вобласці ў цяперашні час адсутнічае 4. ↑ Цяпер ААТ «Смаленскі авіяцыйны завод» 5. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР «О присвоении звания Героя Советского Союза генералам, офицерскому, сержантскому и рядовому составу Красной Армии» от 10 января 1944 года // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1944. — 19 января (№ 3 (263)). — С. 1 Літаратура ---------- * Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1987. — Т. 1 /Абаев — Любичев/. — 911 с. — 100 000 экз. — ISBN отс. Рег. № в РКП 87-95382. * *Воробьев М. В. Титов В. Е. Храпченков А. К.* Смоляне - Герои Советского Союза. 3-е доп. изд. — М: Московский рабочий, 1982. — С. 110-111. — 622 с. Спасылкі -------- * Аляксей Канстанцінавіч Габрусеў на сайце «Героі краіны» * Общедоступный электронный банк документов «Подвиг Народа в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 сакавіка 2012. Праверана 23 мая 2014. № в базе данных 1512384916 Орден Отечественной войны 1-й степени **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 16 мая 2013. Праверана 23 мая 2014. 31502263 Орден Славы 3-й степени **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 16 мая 2013. Праверана 23 мая 2014. 42548406 Орден Красной Звезды **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 16 мая 2013. Праверана 23 мая 2014. 17806755 Медаль «За боевые заслуги» **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 16 мая 2013. Праверана 23 мая 2014. * Габрусев Алексей Константинович на www.az-libr.ru **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 16 мая 2012. Праверана 23 мая 2014. * А.К. Габрусев на сайте отдела по делам ветеранов и инвалидов УТиСЗН г. Феодосии **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 16 мая 2012. Праверана 23 мая 2014. * Крымский кабельный канал. Открытие мемориальной доски в честь А.К. Габрусева **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 16 мая 2012. Праверана 23 мая 2014.

«Сарацын» (1869), карціна Жана-Леона Жэрома **Сарацы́ны** (грэч. Σαρακηνός — усходнія людзі) — негатыўнае найменне мусульман у сярэднявечных заходнееўрапейскіх крыніцах. Следам за Платамеям (I—II ст.), рымскі гісторык грэчаскага паходжання Аміян Марцэлін (IV ст.) называў сарацынамі адно з качавых арабскіх плямёнаў паўночнага захада Аравійскай пустыні, уздоўж межаў рымскай правінцыі Сірыя. Паступова пацяцце *сарацыны* пачалі ўжываць у заходняй літаратуры датычна ўсіх арабаў, а потым мусульман агулам, а часам у шырокім сэнсе ўсіх некаталікоў. Паняцце было вядома на Русі («Моамеда, жреца срачиньского» згадваў каля 1107 года ігумен Данiла) і шырока распаўсюдзілася ў сувязі з крыжовымі паходамі. З канца XII ст. этымалогію звязвалі з імем курдскага военачальніка, егіпецкага султана Саладзіна (Салах-эд-Дзіна), які ў 1187—1192 гадах узначальваў супраціў блізкаўсходніх мусульманскіх дзяржаў крыжаносцам. У экзальтаванай свядомасці заходнееўрапейскага духавенства і рыцарства, якія лічылі каталіцкую Еўропу акружанай адзіным фронтам нехрысціянскіх дзяржаў — ад мусульманскай Iспаніі і Блізкага Усходу да Літвы і Русі, то бок сарацынскай дзяржавай уяўлялася тады і ВКЛ. Такія аблуды ўмела падтрымлівала і карысталася ордэнская прапаганда для абгрунтавання права на агрэсію, асабліва ў канцы XIV ст. калі пасля разгрому Тахтамыша Цімурам (Тамерланам) у ВКЛ знайшла прытулак вялікая колькасць татараў. Храніст і паэт, ідэёлаг французскага рыцарства Жан Фруасар, апісваючы падрыхтоўку да крыжовага паходу супраць турэцкага султана Баязіда, які скончыўся трагічным паражэннем хрысціянскай арміі пад Нікапалем у 1396 годзе, пісаў, што «Баязід і Каліф паслалі да некалькіх сарацынскіх каралёў — у Персію, Мідзію, Татарыю і нават у Літву на мяжы з Прусіяй». Англійскі храніст канца XIV ст. манах абацтва Сент-Олбанс Томас Уолсінгэм таксама лічыў «караля Літвы» Вітаўта «сарацынскім уладаром» поруч султанаў «Вавілоніі», Турцыі і татарскіх ханаў: «Гэты кароль Літвы павярнуўся ў веру хрысціянскую з нагоды шчаслівай перамогі, дараванай яму небам, разам з 60 тысяч людзей сваёй секты, якія ў знак веры накладаюць на зброю белы плашч і прышываюць на тых шатах крыж чырвонага колеру». У свядомасці Уолсінгэма вычварна спляліся самыя розныя падзеі — хрышчэнне Літвы ў 1387 годзе, разгром Баязіда Тамерланам у 1402 годзе і бітва на Ворскле ў 1399 годзе. Пасля Вялікай вайны 1409—1411 гадоў ужыванне паняцця *сарацыны* датычна ВКЛ рэзка скарачаецца, але яшчэ ў 1420-я гады, калі вялікага князя Вітаўта абвінавачвалі ў таемным супрацоўніцтве з асманамі, баварскі храніст Ульрых фон Рыхенталь назваў Вітаўта «herczog zu Sarasio». Гл. таксама ----------- * Маўры * Арабы * Сельджукі * Тэрмагант Зноскі ------ Літаратура ---------- * *Piekosinski F.* Gosci polscy na soborze Konstancyiskim // Rozprawy Akademii umiejetnosci. Wydzial historyczno-filozoficzny. Ser. II, T. 12 (37). Krakow, 1899; * *Zins H.* Polska w oczach anglikow. Warszawa, 1974; * *Белы А.* Пад крыжом Св. Георгiя // Падарожнiк. № 2, 1996. * '**Белы А.*.* Сарацыны // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8.****— С. 229.**

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Гаркавы. **Аляксей Дзмітрыевіч Гаркавы** (2 лютага 1902, сяло Дварычна — 29 кастрычніка 1941, Неўскі пятачок) — савецкі афіцэр-памежнік, маёр. Біяграфія --------- Нарадзіўся 2 лютага 1902 (па іншых дадзеных — 1905 г.) года ў сяле Двурэчная Купянскага павета Харкаўскай губерні. У памежных войсках з 1924 года на сярэднеазіяцкай мяжы. Браў актыўны ўдзел у баях з басмачамі, за што быў узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга. З 1926 года сябра ВКП (б). З 28 чэрвеня па 5 ліпеня 1941 года ў складзе 102-га (Элісенваарскага) пагранатрада ўпарта абараняў савецка-фінскую мяжу, потым з баямі выходзіў з акружэння разам са сваёй заставай і сям’ёй. За гэты подзвіг быў узнагароджаны ордэнам Леніна. У верасні 1941 года яму было прысвоена званне маёра. Загінуў 29 кастрычніка 1941 года на Неўскім пятачку. Пахаваны ў лесе, за 600 м на ўсход ад платформы Цеплабетонная. Літаратура ---------- * Санкт-Петербург. Петроград. Ленинград: Энциклопедический справочник / Ред. коллегия: Белова Л. Н. Булдаков Г. Н. Дегтярев А. Я. и др. — М.: научное издательство «Большая Российская Энциклопедия». 1992. — 687 с.; ил. — ISBN 5-85270-037-1

пра святых, якія перанеслі цяжкія мукі за веру гл. мучанікі. Барыс і Глеб. Ікона, канец XIII стагоддзя **Паку́тнік**, або **страстаце́рпец** — лік праваслаўных святых, якія цярпелі пакуты (страсць, грэч. πάθος, πάθημα, лац.: passio) у імя Ісуса Хрыста. Звычайна пакутнікамі называюць тых святых, што прынялі мучаніцкую смерць не за хрысціянскую веру, у адрозненне ад мучанікаў і велікамучанікаў, магчыма, нават ад сваіх блізкіх і аднаверцаў — з прычыны іх злосці, карысталюбства, вераломства, змовы. Адпаведна, у гэтым выпадку падкрэсліваецца асаблівы характар іх подзвігу — незласлівасць, што з'яўляецца адной з запаведзяў Ісуса Хрыста. Пакутнікамі лічацца святыя Барыс і Глеб, святы Дзімітрый Угліцкі, прападобны Дула, які жыў у V стагоддзі. У 2000 годзе апошні расійскі імператар Мікалай II і яго сям'я, расстраляныя паводле рашэння Уральскага Савета ў 1918 годзе, былі кананізаваны ў ліку пакутнікаў. Коратка подзвіг пакутніцтва можна вызначыць як пакуты за выкананне Запаведзяў Божых (Запаведзі Ісуса Хрыста і Запаведзі Закона Божага), у адрозненне ад мучаніцтва — якое з'яўляецца пакутай за вызнанне веры ў Ісуса Хрыста (веры ў Бога) у часы ганенняў і пры спробах ганіцеляў прымусіць адрачыся ад веры. Зноскі ------ 1. ↑ Кароткі царкоўна-славянскі рэлігійны слоўнік 2. ↑ *Живов В. М.* Святость. Краткий словарь агиографических терминов. — Москва: Гнозис, 1994. 3. ↑ Анна Ерахтина В чем смысл страстотерпчества. Слово пастырей в день памяти святых страстотерпцев Бориса и Глеба // pravoslavie.ru, 15 мая 2014 года | ⛭Лікі святасці ў праваслаўі | | --- | | Апостал · Бяссрэбранік · Дабраверны · Блажэнны · Богаайцец · Велікамучанік · Вызнаўца · Мучанік · Праведны · Праайцец · Прападобнамучанік · Прападобны · Прападобнавызнаўца · Прарок · Роўнаапостальны · Свяціцель · Свяшчэннавызнаўца · Свяшчэннамучанік · Пакутнік · Цудатворац · Юродзівы |

**Саратаўскі дзяржаўны медыцынскі універсітэт імя В. І. Разумоўскага** (руск.: Саратовский государственный медицинский университет им. В. И. Разумовского) — дзяржаўная ўстанова вышэйшай прафесійнай адукацыі г. Саратава. Імператарскі Мікалаеўскі ўніверсітэт быў заснаваны ў 1909 годзе па загадзе Імператара Мікалая II і складаўся з адзінага факультэта — медыцынскага. Універсітэт бурна развіваўся і да 1930 года быў падзелены на Саратаўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя М. Г. Чарнышэўскага («класічны») і Саратаўскі медыцынскі інстытут, у склад якога ўвайшлі тры факультэты: лячэбна-прафілактычны, санітарна-гігіенічны, аховы мацярынства і маленства. У 1993 годзе Саратаўскі ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга медыцынскі інстытут быў ператвораны ў медыцынскі ўніверсітэт. У 2009 годзе, падчас святкавання 100-гадовага юбілею ВНУ, універсітэту прысвоена імя яго першага рэктара В. І. Разумоўскага. Вядомыя выкладчыкі і выпускнікі ------------------------------- * Клаўдзія Аляксееўна Кузьміна * Анатоль Аляксандравіч Нікулін

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Лапко. **Аркадзь Аляксандравіч Лапко** (нар. 6 снежня 1955, г. Віцебск) — беларускі архітэктар. Біяграфія --------- Скончыў у 1981 годзе БПІ. Архітэктар, з 1983 года кіраўнік групы архітэктараў, з 1984 — галоўны спецыяліст па архітэктуры Віцебскага філіяла інстытута «Белкалгаспраект» (з 1988 — інстытут «Віцебсксельбудпраект») З 1992 года вядучы архітэктар Галоўнага ўпраўлення архітэктуры і горадабудаўніцтва Віцебскага аблвыканкама, з 1993 года намеснік старшыні Камітэта па архітэктуры, горадабудаўніцтве і тэрытарыяльным планаванні Віцебскага аблвыканкама, з 2002 года кіраўнік сектара сельскай забудовы Камітэта па будаўніцтве і архітэктуры Віцебскага аблвыканкама, з 2005 года намеснік начальніка Упраўлення архітэктуры і горадабудаўніцтва Віцебскага аблвыканкама, з 2007 — намеснік старшыні камітэта па архітэктуры і будаўніцтве Віцебскага аблвыканкама, галоўны архітэктар Віцебскай вобласці. Творчасць --------- Прымаў непасрэдны ўдзел у распрацоўцы генеральных планаў населеных пунктаў ва ўсіх раёнах Віцебскай вобласці (узнагароджаны дыпломам 1-й ступені Дзяржбуда БССР), а таксама пасёлкаў для перасяленцаў з Чарнобыльскай зоны ў Магілёўскай і Гомельскай абласцях. Праектаваў прамысловыя і сельскагаспадарчыя прадпрыемствы, сярод якіх найбуйнейшыя жывёлагадоўчыя комплексы, а таксама будынкі сацыяльна-культурнага прызначэння і жылыя дамы. Узнагароды ---------- Быў пераможцам і лаўрэатам рэспубліканскіх і абласных архітэктурных конкурсаў. За распрацоўку серыі сельскіх жылых дамоў са сценамі з маналітнага парызаванага керамзітабетону, якія былі адзначаны як найбольш эканамічныя ў СССР, узнагароджаны медалём ВДНГ СССР. Узнагароджаны Ганаровай граматай Віцебскага аблвыканкама (2010). Зноскі ------ Літаратура ---------- * Лапко Аркадий Александрович // Кто есть Кто в Республике Беларусь. Архитекторы Беларуси. / Редакционный совет: И. В. Чекалов (пред.) и др. — Минск: Энциклопедикс, 2014. — 140 с. — ISBN 978-985-7090-29-7. (руск.)

**Аляксей Канстанцінавіч Скрылёў** (1918 — 1946) — Герой Савецкага Саюза (1945). Гвардыі маёр, камандзір 49-га гвардзейскага Рыжскага артылерыйскага палка 23-й гвардзейскай Дноўска-Берлінскай стралковай дывізіі 3-й ударнай арміі 1-га Беларускага фронту. Біяграфія --------- Нарадзіўся 17 сакавіка 1918 года ў сяле Міхайлаўка Ужурскага раёна Краснаярскага края. У 1935 годзе скончыў дзевяць класаў Ужурскай сярэдняй школы, затым — тры курсы рабфака. У Чырвонай арміі — з 1937 года. У 1939 годзе скончыў Кіеўскае артылерыйскае вучылішча. Служыў камандзірам артылерыйскай батарэі ў складзе 88-й стралковай дывізіі ў Архангельскай ваеннай акрузе. На франтах Вялікай Айчыннай вайны — з 13 жніўня 1941 г. Быў камандзірам артылерыйскай батарэі, дывізіёна, намеснікам і камандзірам артылерыйскага палка. Ваяваў на Карэльскім, Паўночна-Заходнім, 2-м і 3-м Прыбалтыйскіх, 1-м Беларускім франтах. У баях двойчы кантужаны. У баях за Берлін з 16 па 25 красавіка 1945 года ўдзельнічаў у артылерыйскім наступленні і прарыве глыбока эшаланаванай абарону суперніка, забяспечыў агнём захоп паўночна-заходняй часткі Берліна. У баі за прыгарад Берліна Панкоў 23 красавіка 1945 годзе быў кантужаны, але не пакінуў поля бою, працягваючы кіраваць падраздзяленнямі. У гэтых баях знішчыў 1 680 салдат і афіцэраў праціўніка, 83 кулямёта, 27 гармат на прамой наводцы, 17 зенітных гармат, 14 самаходных гармат, здушыў агонь 150 кулямётаў і трох 105-мм батарэй, шасці мінамётных батарэй. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 31 мая 1945 годзе за ўзорнае выкананне баявых заданняў камандавання на фронце барацьбы з нямецкімі захопнікамі і праяўленыя пры гэтым мужнасць і гераізм гвардыі маёру прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Пасля вайны служыў у складзе групы савецкіх войскаў у Германіі. Загінуў 6 снежня 1946 г. Пахаваны ў горадзе Брэсце на гарнізонных могілках. | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | Героі краіны |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Фамін. **Яўхім Майсеевіч Фамін** (15 студзеня 1909, Калышкі, Лёзненскі раён — 26 чэрвеня 1941, Брэст) — савецкі афіцэр, палкавы камісар, намеснік камандзіра 84-га стралковага палка 6-й Арлоўскай Чырванасцяжнай дывізіі. Адзін з кіраўнікоў абароны Брэсцкай крэпасці ў чэрвені 1941 года. Біяграфія --------- Нарадзіўся ў беднай яўрэйскай сям’і (бацька — каваль, маці — швачка). Пасля смерці бацькоў выхоўваўся цёткай, потым дзядзькам. У 1921 годзе быў вучнем цырульніка, затым шаўца ў Віцебску. У 1922 годзе прыняты выхаванцам у Віцебскі дзіцячы дом. У 1924 годзе прыняты ў камсамол. У 1927—1929 гг. — Пскоўская акруговая камуністычная партыйна-савецкая школа II ступені. У 1929 г. — Каломенская савецкая партыйная школа. Па заканчэнні працаваў інструктарам Каломенскага райкама партыі. У 1930 годзе ўступіў у шэрагі УКП(б). У 1932 годзе па партыйнай мабілізацыі накіраваны на партыйна-палітычную працу ў РСЧА. Сакратар камсамольскай арганізацыі зенітнага палка, палітрук роты, інструктар палітаддзела стралковай дывізіі, ваенны камісар стралковага палка. Літаратура ---------- * Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 16: Трыпалі — Хвіліна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 16. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0263-6 (т. 16). 1. ↑ Yefim Moiseevich Fomin // TracesOfWar<a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q98839586'></a> 2. ↑

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Выпечка (значэнні). Гатовая выпечка ў аддзеле самаабслугоўвання адной з булачных Мюнхена. **Выпечка** — агульная назва для хлебабулачных, кандытарскіх і іншых вырабаў, гатаваных метадам выпякання, а таксама сам гэты працэс. Дробнаштучныя хлебабулачныя вырабы выпякаюць пераважна з хлебнага цеста вагой да 250 грам — булачкі, рагалікі, круасаны. Кандытарскія вырабы выпякаюць з іншых відаў цеста, пераважна з дадаваннем тлушчаў і цукру. Да іх таксама далучаюць і несалодкія вырабы з працяглым тэрмінам захоўвання — галеты, крэкеры, салёныя палачкі, брэцэлі. Класічныя віды кандытарскіх вырабаў — печыва, пірагі і тарты. Спасылкі -------- * Артыкул пра функцыі інгрэдыентаў у выпечцы | | | | --- | --- | | ⚙️   Нарматыўны кантроль | GND: 4019489-9 · NKC: ph115724 |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Андрэеў. **Аляксей Леанідавіч Андрэеў** (24 лютага 1920, Санкт-Пецярбург — 2004) — расійскі і беларускі артыст балета і балетмайстар. Заслужаны артыст Расіі (1957). Заслужаны дзеяч мастацтваў БССР (1963). Біяграфія --------- У 1939 годзе скончыў Ленінградскае харэаграфічнае вучылішча. У 1939—1959 гадах — саліст Ленінградскага тэатра оперы і балета імя Кірава (з 1943 года выступаў і як балетмайстар-пастаноўшчык). У 1960—1964 і 1971—1973 гадах — галоўны балетмайстар Дзяржаўнага тэатра оперы і балета Беларусі. У 1978—1983 гадах — галоўны балетмайстар Чувашскага музычнага тэатра. Памёр у 2004 годзе. Пахаваны ў Санкт-Пецярбургу на Серафімаўскіх могілках. Творчасць --------- Паставіў першыя нацыянальныя балеты на сучасную тэму «Мара» Я. Глебава (1961) і «Святло і цені» Г. Вагнера (1963), знайшоў для іх выразную харэаграфічную форму. Іншыя пастаноўкі на беларускай сцэне: «Казка пра мёртвую царэўну і сем асілкаў» У. Дзешавова на тэмы А. Лядава (1961), «Дон Кіхот» Л. Мінкуса (1962), «Балеро[ru]» на музыку М. Равеля (1963, разам з Н. Стукалкінай), «Гарэзлівыя частушкі» на музыку Р. Шчадрына (1977), «Раймонда[ru]» А. Глазунова (1972, разам з Н. Стукалкінай). Зноскі ------ Літаратура ---------- * Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1). * Аляксей Леанідавіч Андрэеў // Тэатральная Беларусь: энцыклапедыя : у 2 т. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.]. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2002. — Т. 1. | | | | --- | --- | | ⚙️   Нарматыўны кантроль | VIAF: 7837154260668124480005 |

**Вынасны́я лі́тары** — літары, напісаныя над радком з мэтай скарачэння слоў і паскарэння працэсу пісьма. Прыём вынасу літар зрэдку практыкаваўся ў стараславянскім і старажытнарускім уставе: гсдь (господь), мсць (мѣсяць), лѣт (лѣто), црство (царство). Выкарыстанне вынасных літар асабліва пашырылася ў старабеларускім скорапісе XV—XVII стагоддзяў, дзе стала заканамерным напісаннем над радком першай літары з групы зычных у сярэдзіне слоў (доброволный, лихтаръ), зычнай літары перад групай «ь + галосны гук» (зранене, спустошене), канцавой зычнай у розных граматычных формах (будет, поедет; дадут, плачут; в тых сеножатех; доброг, старог), спалучэнняў зычных з апошнім «т» (индикт, наместникъ, радост). Больш абмежавана вынасныя літары выкарыстоўваліся ў беларускіх старадруках канца XVI — XVII стагоддзяў. У сучасным беларускім правапісе не ўжываюцца. Літаратура ---------- * Вынасныя літары // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 4. — С. 316. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 4).

**Аркадзь Іосіфавіч Берын** (нар. 1946, Беларусь) — музыкант, педагог мастацкі кіраўнік і галоўны дырыжор аркестра International Symphony Orchestra of Germany (з 2003 г.) і Маскоўскага сімфанічнага аркестра  (руск.) (бел. (ў 2009). Біяграфія --------- Нарадзіўся ў 1946 годзе ў Беларусі. Мае дзве вышэйшыя адукацыі, аспірантуру, стажыроўку ў Маскоўскай і Ленінградскай кансерваторыях, у вядомых сімфанічных аркестрах краіны. З 1968 А. Берын выкладчык, пазней дацэнт, загадчык кафедры дырыжыравання Беларускай дзяржаўнай кансерваторыі. Кіраваны ім духавы аркестр Беларускай акадэміі музыкі стаў у 1998 годзе ўладальнікам Гран-Пры на міжнародным конкурсе ў Люксембургу, які праводзіўся ЮНЕСКА. З канца 90-х гадоў А. Берын выступае як гастралюючы дырыжор з рознымі еўрапейскімі сімфанічнымі аркестрамі ў Італіі, Германіі, Нідэрландах, Англіі, Венгрыі, Польшчы, Бельгіі, Францыі, Турцыі, Аўстрыі, Люксембургу, Ліхтэнштэйне, Расіі і сусветна вядомымі салістамі: Ю. Башметам, М. Майскім  (руск.) (бел. Г. Фейдманам  (руск.) (бел. Х. Карэрасам, Д. Грыгаранам, Д. Мюлерам-Шотам  (руск.) (бел. М. Пятровым  (руск.) (бел. А. Гіндзіным  (руск.) (бел. Элам Дзі Меолай  (руск.) (бел. і многімі іншымі. З 1997 года дае майстаркласы ў Італіі, Германіі, Люксембургу, Іспаніі. Запісы кампакт-дыскаў ажыццяўляюць фірма Olympia Лондан, Італія, Ліхтэнштэйн. З 2001 года пражывае і працуе ў Германіі, узначальвае фестывальны Аркестр «International Symphony Orchestra of Germany», выступае ў розных канцэртных залах Германіі і Еўропы. Аркадзь Берын з’яўляецца арганізатарам фестывалю рускай сімфанічнай і камернай музыкі, мастацкім кіраўніком дабрачыннай акцыі «Княскі баль», ініцыятарам праекта «Дзіцячая філармонія Еўропы». Узнагароды ---------- У 1994 годзе ўзнагароджаны Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь За ўклад у развіццё рускай культуры за мяжой у 2005 годзе ўзнагароджаны ордэнам імя М. В. Ламаносава У 2020 годзе быў узнагароджаны медалём Францыска Скарыны. Зноскі ------ 1. ↑ 2. ↑ Указ Президиума Верховного Совета Республики Беларусь от 11 февраля 1994 года № 2782 «О награждении группы сотрудников Белорусской академии музыки Почётной грамотой и Грамотой Верховного Совета Республики Беларусь» **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 27 чэрвеня 2021. 3. ↑ Указ Президента Республики Беларусь от 3 июня 2020 года № 191 «О награждении» **(нявызн.)**. Архівавана з першакрыніцы 7 мая 2021. Літаратура ---------- * У альтовым ключы / Бунцэвіч Н. // Культура. — 2001. — N 23. — С. 16. * Мінск ― Еўропа ― Мінск : два праекты дырыжора Аркадзя Берына / Данат Яканюк; фота Сяргея Ждановіча // Мастацтва. ― 2015. ― № 5. ― С. 10. | | | | --- | --- | | ⚙️   Нарматыўны кантроль | ЗЭКББ: NLB-ar9186665 |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Сапега. **Яўстах Севярын Сапега** (7 жніўня 1916 года, Спуша[d], Лідскі павет — 2 сакавіка 2004, Найробі, Кенія) — прафесійны паляўнічы, паручнік кавалерыі Польскага Войска, гісторык роду Сапегаў. Біяграфія --------- Быў братам Яна Андрэя  (польск.) (бел. Льва Юрыя  (польск.) (бел. і Эльжбеты  (польск.) (бел.. Скончыў сярэднюю школу ў Пшчыне, дзе быў выхаванцам праф. Вацлава Іваноўскага. 19 верасня 1934 года паступіў у школу падафіцэраў рэзерву кавалерыі ў Грудзёндзе (Польшча). Навучанне скончыў 15 ліпеня 1935 года і атрымаў званне ўзводнага падхарунжага, быў накіраваны ў 2-і Полк грахоўскіх уланаў у Сувалках. Паступіў у Вышэйшую гандлёвую школу ў Антверпене, адкуль перайшоў у 1938 годзе ў Вышэйшую каланіяльную школу там жа. У званні падпаручніка кавалерыі прыняў удзел у вераснёўскай кампаніі 1939 года ў складзе Сувалкаўскай брыгады кавалерыі. Быў узнагароджаны Крыжом Валечных. З 1939 па 1945 год знаходзіўся ў лагеры ваеннапалонных Oflag II C Woldenberg на тэрыторыи Германіі (цяпер мястэчка Дабегнеў). У апошнія месяцы вайны разам са сваім братам Львом уцёк ад наступаючай Чырвонай арміі: паколькі абодва былі арыстакратамі і сынамі польскага палітыка, мелі падставы баяцца рэпрэсій. Даехаў да Грабаў, дзе з дапамогай іншых польскіх ваеннапалонных захапіў стайні, дзе ўтрымліваліся таксама коні, скрадзеныя немцамі ў Польшчы. Там жа пазнаёміўся і ажаніўся з Антоніяй Марыяй Сяменскай. У 1947 годзе з’ехаў у Кенію, дзе займаўся гандлем металаломам, затым здабычай каштоўных камянёў, а таксама прафесійным паляваннем. Цягам 40 гадоў збіраў матэрыялы для манаграфіі пра гісторыю роду Сапегаў, якую выдаў у 1995 годзе пад назвай «Сапежынскі дом». Таксама напісаў аўтабіяграфію «Так было, або недэмакратычныя ўспаміны Яўстаха Сапегі», якая была выдадзена ў 1999 годзе (англамоўнае выданне «The way it was», Nairobi 2006). З’яўляецца суаўтарам разам з Паўлам Кардашам кнігі «Сафары. Паляванне ва Усходняй і Паўднёвай Афрыцы», якая ўбачыла свет у 2000 годзе. 87-гадовы Яўстах Сапега памёр у Найробі, сталіцы Кеніі. Быў пахаваны ў Боцьках у Падляскім ваяводстве. Сям'я і дзеці ------------- 24 лістапада 1945 года ажаніўся з Антанінай Марыяй Сяменскай[pl] (25 верасня 1922 — 16 жніўня 1996), дачкой Стэфана Сяменскага і Ядвігі Гарадзінскай. Іх дзеці: * Марыя Тэрэза Ядвіга Жазэфа (нар. 27 сакавіка 1948) * Марыя Габрыэля Эльжбета Элеанора (нар. 17 лістапада 1949), у шлюбе з 1981 года з Бенгтам Бекманам (нар. 1942) * Ганна Яанна Марыя (нар. 3 красавіка 1951), у шлюбе з 1976 года з графам Францішкам Людвікам Марыем Антоніем Альфрэдам Вадзіцкім (1942—1996) * Леан Яўстах Стэфан (14 чэрвеня 1960 — 16 лістапада 1970). 14 лютага 2003 года ў Найробі другі раз ажаніўся з Эльжбетай Гняздоўскай (нар. 2 жніўня 1938). Творы ----- * *Sapieha, J.S.* Dom Sapieżyński / Eustachy Seweryn Sapieha. — Warszawa : PWN, 1995. — Cz. 1. — 804 s. * *Sapieha, J.S.* Dom Sapieżyński / Eustachy Seweryn Sapieha. — Warszawa : PWN, 2008. — Cz. 2, Ikonografia. — 447 s. * *Sapieha, J.S.* Tak było: Niedemokratyczne wspomnienia Eustachego Sapiehy / Eustachy Seweryn Sapieha. — Warszawa : Świat Książki, 2012. — 416 s. Спасылкі -------- * Вяртанне Сапегаў / Сапега Яўстах Северын; гутарыў Міхась Скобла // ЛіМ. — 1999. — 12 лістап. — С. 14—15. * Біяграфія князя Яўстаха Севярына Сапегі (польск.) Архівавана 29 лістапада 2014. * Stanisław Radomyski, *Zarys historii Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu 1926—1939*, Oficyna Wydawnicza «Ajaks», Pruszków 1992, ISBN 83-85621-06-7, s. 68. | ?Яўстах Севярын Сапега — продкі | | --- | | | | | | | | --- | --- | --- | --- | | | | Францішак Сапега | | | | | | | | | | | | | | Яўстафій Каэтан Сапега | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Пелагея Роза з Патоцкіх | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Ян Павел Аляксандр Сапега[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Тадэвуш Антоні Мастоўскі[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Ружа з Мастоўскіх[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Марыяна Патоцкая[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Яўстах Сапега[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Каэтан Урускі[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Севярын Урускі | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Юлія Ванда з Патоцкіх[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Севярына Марыя з Урускіх[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Адольф Рудольф Тызенгаўз[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Яўстах Севярын Сапега | | | | | Эрманцыя Эрманія Марыя з Тызенгаўзаў[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Генавефа з Пуслоўскіх[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Генрык Людвік Любамірскі[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Jerzy Henryk Lubomirski[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Тэрэза з Чартарыйскіх[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Тэрэза Ізабела Караліна Любамірская[d] | | Анджэй Любамірскі[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Анджэй Артур Замойскі[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Cecylia Lubomirska-Zamoyska[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | Ружа з Патоцкіх[d] | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | --- | --- | | ⚙️   Генеалогія і некрапалістыка | Sejm-Wielki.pl · Geni.com | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | GND: 122457536 · ISNI: 0000 0000 7866 2873 · LCCN: no96049897 · NLP: A11702345 · NUKAT: n95402710 · LIBRIS: 322751 · SUDOC: 069888175 · VIAF: 79465127 | |

**Выпадко́вая ры́фма** — рыфма, з'яўленне якой у творы абумоўлена не патрэбамі паэтычнага сэнсу, а толькі выпадковай сугучнасцю словаў. Гэта — рыфма дзеля рыфмы. Часам «дзеля рыфмы» паэт адважваецца на непажаданыя паэтычныя асацыяцыі, што ўзнікаюць у выніку сугучнасці выпадковых для дадзенага тэксту словаў: Усё яшчэ трывогі па начах. Забытае… Яно пры вас, удовы. І слёзы душаць вас, нібы ўдавы, Аж цёмна ў адцвітаючых вачах. (К. Камейша. «Удовы») Імкненне абавязкова падабраць дакладнае сугучча вядзе, здараецца, да няправільнага карыстання словам, ужывання яго не ў тым значэнні ці не ў той форме, якую вымагае паэтычны кантэкст. Літаратура ---------- * *Рагойша В. П.* Паэтычны слоўнік. — 3-е выд. дапрац. і дапоўн.. — Мінск: Беларуская навука, 2004. — 576 с. — 2 000 экз. — ISBN 985-08-0598-6. * *Рагойша В. П.* Тэорыя літаратуры ў тэрмінах. — Мінск: Беларуская энцыклапедыя, 2001. — 384 с. — 1 000 экз. — ISBN 985-11-0197-4.

**«А ў вас неграў лінчуюць»** — крылатая фраза, якая выкарыстоўваецца ва ўсходнееўрапейскіх краінах для абазначэння выкарыстання, як правіла, у палітыцы, рытарычнага прыёму, вядомага як *tu quoque* («сам такі»). У літаральным сэнсе гэта фраза, якая з'яўляецца адным з прыкладаў дэгуманізацыі ворага, прыводзіць у якасці аргументу выпадкі лінчавання неграў у ЗША у доказ таго, што разавыя ўспышкі расізму на тэрыторыі палітычнага праціўніка горшыя, чым усе і любыя недахопы, якія ставяцца ў віну сацыялістычнаму ладу (усяго ў Злучаных Штатах у перыяд з 1882 па 1968 год лінчаванню падвергліся прыкладна 3500 чарнаскурых). У агульным сэнсе фраза абазначае сітуацыю, калі нехта ў адказ на крытычныя заўвагі ў свой адрас паказвае на значна больш сур'ёзныя, па яго меркаванні, недахопы таго, хто крытыкуе, замест таго, каб адказваць непасрэдна на саму крытыку. Выкарыстанне гэтай фразы ўзыходзіць да савецкага анекдота хрушчоўскіх часоў пра гутарку паміж амерыканцам і рускім. Ёсць некалькі версій гэтага анекдота, і ўсе яны тычацца актаў гвалту супраць неграў, пра якія паведамлялі СМІ ў часы Руху за цывільныя правы 1955—1968 гадоў. У адной з версій: *«Голас Амерыкі» пытаецца ў армянскага радыё: «А праўда, што зарплата савецкага інжынера 120 рублёў?», на што армянскае радыё пасля трохдзённай паўзы адказвае: «А ў вас неграў лінчуюць»*. Заўвагі ------- 1. ↑ Dower, Nigel (7 July 2009). The Ethics of War and Peace. Polity. p. 91. ISBN 978-0-7456-4168-3. 2. ↑ Інтэрв'ю савецкага эмігранта Архівавана 5 сакавіка 2016 года. 3. ↑ «СССР у сусветнай супольнасці: ад старога мыслення да новага», Progress Publishers, 1990, з. 487. 4. ↑ Lynchings: By State and Race, 1882-1968 **(нявызн.)**(недаступная спасылка). Місурыйскі ўніверсітэт-Kansas City School of Law. — «Статыстыка з архіва Tuskegee Institute.»  Архівавана з першакрыніцы 29 чэрвеня 2010. Праверана 13 студзеня 2017. 5. ↑ Дора Штурман, Сяргей Тыкцін (1985) «Савецкі саюз у люстэрку палітычнага анекдота» («Soviet Union in the Mirror of the Politicial Joke»), Overseas Publications Interchange Ltd. London, ISBN 0903868628, з. 58. Спасылкі -------- * Советское ТВ - аргумент "Сам дурак" (37:32)

**Аркадзь Арэхва** (1 мая 1910, Дзісенскі павет (Расійская імперыя) — 27 лютага 1993, Спрынгфілд, Масачусетс, ЗША) — беларускі грамадскі дзеяч, юрыст. Біяграфія --------- Скончыў юрыдычны факультэт Варшаўскага ўніверсітэта. Падчас нямецкай акупацыі працаваў у аддзеле судоў Мінскай гарадской управы, стае сябрам Беларускай незалежніцкай партыі. Прымаў удзел у царкоўным саборы 1942 г. Вясной 1944 г. працаваў у Сакратарыяце Беларускай цэнтральнай рады (БЦР). З 20 мая 1944 г. прызначаны пракурорам Мінскай акругі. У чэрвені 1944 - дэлегат Другога Ўсебеларускага кангрэсу. З ліпеня 1944 г. на эміграцыі. Працаваў у Статутнай камісіі БЦР у Берліне. У 1953 г. скончыў медыцынскі ўніверсітэт Мюнхенскага ўніверсітэта. Узначальваў Дэлегатуру БЦР на паўднёвую Германію. У 1953 г. разам з жонкай Вольгай, і двумя сынамі, Юркай і Васілём, пераехаў у ЗША. Актывіст Беларускай цэнтральнай рады: з 1953 г. — сакратар унутраных спраў і веравызнанняў, потым — віцэ-старшыня выканаўчага органа, кіраўнік замежнага аддзела. Cябра Беларускага кангрэсавага камітэту Амерыкі. Адзін з рэдактараў «Беларускага слова». З 31 кастрычніка 1955 г. узначаліў Выканаўчы орган БЦР. У 1959 г. згарнуў грамадскую дзейнасць. Выехаў у Дыксан (Ілінойс), дзе працаваў доктарам. Зноскі ------ 1. ↑ *Сяргей Ёрш*. Сябры Беларускай Незалежніцкай Партыі. Біяграфічны даведнік **(нявызн.)**. *Жыве Беларусь. Бібліятэка гістарычных артыкулаў*. Літаратура ---------- * Адзінец, А. Паваенная эміграцыя: скрыжаваньні лёсаў: зборнік успамінаў / Аляксандар Адзінец; Камэнт. А. Гардзіенка. — Мн.: Медисонт, 2007. — 703 с. [14] л. іл. — С. 637. — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; Кн. 11). — ISBN 978-985-6530-47-3. * Гардзіенка, А. Беларуская Цэнтральная Рада (БЦР): стварэнне, дзейнасць, заняпад, 1943—1995 / Алег Гардзіенка; прадм. В. Кіпеля, Я. Запрудніка. — Мн.: Кнігазбор, 2016. — 478 с. [4] л. іл. — С. 411. — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; Кн. 29). — ISBN 978-985-7144-02-0.

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Леановіч. **Яўстафій Яўстаф’евіч Леановіч** (нар. 16 чэрвеня 1936, в. Камяніца, цяпер Смаргонскі раён) — беларускі архітэктар, аўтар праектаў шматлікіх станцый метрапалітэна. Біяграфія --------- Скончыў Маскоўскі архітэктурны інстытут у 1966 годзе. У 1956—1959 гадах працаваў у будаўніча-мантажным упраўленні г. Вэнтспілс (Латвія), у 1966—1969 гадах старшы архітэктар інстытута «Бранскграмадзянпраект» (г. Бранск, Расія). З 1969 года ў Мінску ў інстытуце «Белпрампраект», у 1977—1998 гадах галоўны архітэктар мінскага філіяла маскоўскага інстытута «Метрадзіпратранс». Пражываў у Мінску. Узнагароды ---------- Адзначаны 1-й прэміяй на Усесаюзным конкурсе за найлепшы праект станцыі Днепрапятроўскага метрапалітэна (1982), 1-й прэміяй на конкурсе за найлепшае архітэктурнае рашэнне станцыі метро другой лініі Мінскага метрапалітэна (1983), прэміяй СМ СССР і залатым медалём за праектаванне і будаўніцтва першага ўчастка Мінскага метрапалітэна (1987), Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета БССР (1987). Зноскі ------ Літаратура ---------- * Леонович Евстафий Евстафиевич // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Смаргонскага р-на. — Мн.: БелЭн, 2004. — 640 с. — ISBN 985-11-0296-2.

Вакзал Ватэрлоа **Вакзал Ватерлоа** (*Waterloo Station*) — самы загружаны чыгуначны вакзал у Лондане і ва ўсёй Вялікабрытаніі. Адкрыўся ў раёне Ламбет (паўднёвей Тэмза) у 1848 годзе; цалкам перабудаваны ў 1900-22 гг. Да лістапада 2007 года (калі быў уведзены ў строй новы тэрмінал на вакзале Сент-Панкраса) з'яўляўся канчатковай станцыяй Еўратунэля — адсюль адпраўляліся цягнікі на Францыю і Бельгію. Гэтаму вакзалу прысвечана самая вядомая песня рок-гурта «The Kinks» — «Waterloo Sunset» (1966). Вакзал Ватэрлоа стаў апошнім прыпынкам у паўвекавой гісторыі лонданскага даблдэкера «Рутмастэр», апошні рэйс якога адбыўся па 159 маршруту да вакзала Ватэрлоа. Гэта адбылося 9 снежня 2005 года. Зноскі ------ 1. ↑ Ануров, Кирилл, Лондон, РИА Новости для Времени новостей. Последний маршрут. Классический двухэтажный автобус покидает улицы Лондона **(нявызн.)**, *Время новостей* (9 снежня 2005 года). Праверана 30 лістапада 2010. Архівавана 5 снежня 2007. Спасылкі -------- * * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме **Вакзал Ватэрлоа**

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Закрэўскі. **Аркадзь Дзмітрыевіч Закрэўскі** (22 мая 1928, Ленінград, РСФСР — 24 лютага 2014, Мінск), — савецкі і беларускі вучоны ў галіне тэхнічнай кібернетыкі і інфарматыкі. Член-карэспандэнт Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1972), доктар тэхнічных навук (1967), прафесар (1969). Біяграфія --------- Скончыў Томскі дзяржаўны ўніверсітэт (1956). У 1959—1971 гг. асістэнт, старшы навуковы супрацоўнік, загадчык лабараторыі, прафесар, загадчык кафедры Томскага дзяржаўнага ўніверсітэта. У 1971—1994 гг. арганізатар і загадчык лабараторыі сістэмнага праграмавання і лагічнага сінтэзу Інстытута тэхнічнай кібернетыкі АН Беларусі, з 1994 г. галоўны навуковы супрацоўнік лабараторыі лагічнага праектавання таго ж інстытута (з 2002 г. — Аб’яднаны інстытут праблем інфарматыкі НАН Беларусі). Адначасова ў 1971—1988 гг. прафесар БДУ, а у 1988—1999 гг. — прафесар БДУІР. Навуковы і практычны ўклад -------------------------- Працы па тэорыі аўтаматаў, сістэмным праграмаванні, логіка-камбінаторных метадах у тэхніцы і інфарматыцы. Прапанаваў мову праграмавання лагічных задач ЛЯПАС, на базе якой была створана серыя сістэм аўтаматызаванага праектавання дыскрэтных прылад, і метады рэалізацыі паралельных алгарытмаў кіравання працэсамі, якія ўзаемадзейнічаюць. Распрацаваў серыю практычна эфектыўных алгарытмаў мінімізацыі булевых функцый і сістэм, развязвання вялікіх сістэм лагічных ураўненняў і прадвызначаных сістэм лагічных ураўненняў і прадвызначаных сістэм лінейных лагічных ураўненняў з дадаткамі ў лагічным сінтэзе і абароне інфармацыі. Абагульніў метады тэорыі булевых функцый на канечныя прэдыкаты, распрацаваў лагічны падыход да распазнавання вобразаў у прасторы булевых і шматзначных адзнак. Стварыў навуковую школу лагічнага праектавання. Аўтар прыблiзна 500 навуковых прац, у т.л. 23 манаграфій. Узнагароды ---------- Узнагароджаны медалямі. Асноўныя працы -------------- * LYaPAS: A programming language for logic and coding algorithms. N.-Y.; L.: Academic Press, 1969 (with M.A.Gavrilov). * Алгоритмы синтеза дискретных автоматов. М.: Наука, 1971. * Логические уравнения. Мн. 1975; 2 изд. М.: Едиториал УРСС, 2003. * Логический синтез каскадных схем. М.: Наука, 1981. * Boolesche Gleichungen: Theorie, Anwendung, Algorithmen. Berlin: VEB Verlag Technik, 1984 (mit D.Bochmann, Ch.Posthoff). * Логика распознавания. Мн. 1988; 2 изд. М.: Едиториал УРСС, 2003. * Параллельные алгоритмы логического управления. Мн. 1999; 2 изд. М.: Едиториал УРСС, 2003. * Полиномиальная реализация частичных булевых функций и систем. Мн. 2001 (совм. с Н. Р. Тороповым). * Основы логического проектирования: В 3 кн. (совм. с Ю. В. Поттосиным, Л. Д. Черемисиновой). Мн.: ОИПИ НАН Беларуси, 2004—2006. * Логические основы проектирования дискретных устройств. М.: Физматлит, 2007 (с ними же). * Design of logical control devices. TUT Press, 2009 (with Yu. Pottosin, L. Cheremisinova). Зноскі ------ 1. ↑ Спасылкі -------- * Профіль А.Дз. Закрэўскага на сайце Аб’яднанага інстытута праблем інфарматыкі НАН Беларусі * Член-карэспандэнт Закрэўскі Аркадзь Дзмітрыевіч * Аркадзь Дзмітрыевіч Закрэўскі ў базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі (руск.) | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | zbMATH Open · All-Russian Mathematical Portal | | | Нарматыўны кантроль | | --- | | ISNI: 0000 0001 1728 9435 · LCCN: n85044442 · NTA: 119792869 · NUKAT: n97084843 · SUDOC: 180963074 · VIAF: 167370601 | |

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Гарбачоў. **Яўстрат Дзянісавіч Гарбачоў** (28 снежня 1915, в. Хамічы, ) — адзін з арганізатараў партызанскага руху на тэрыторыі Мінскай вобласці ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Біяграфія --------- З 1938 года ў органах НКУС БССР. Узначальваў Старадарожскі райаддзел НКДБ. У пачатку Вялікай Айчыннай вайны член штаба па арганізацыі партызанскага руху, створанага Мінскім падпольным абкамам КП(б)Б, член Любанскай раённай партыйнай тройкі. У канцы 1941 года здзейсніў аперацыю па захопу каштоўных дакументаў гітлераўскай разведкі. Загінуў у баі. Зноскі ------ 1. 1 2 3 Горбачёв Евстрат Денисович // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 160. — 737 с.

Вакзал і будынак банка **Вакзал Франца-Іосіфа (Вена)** (ням.: Wien Franz-Josefs-Bahnhof) — адзін з пяці чыгуначных вакзалаў Вены, канцавая станцыя чыгункі Франца-Іосіфа. Названы па імі аўстрыйскага імператара Франца-Іосіфа. Дзейнічае з 1872 года, сучасны будынак пабудаваны ў 1978 годзе. Знаходзіцца ў 9-м раёне горада (Альзергрунд). Адзіны з вакзалаў Вены, побач з якім няма станцыі метро. Найбліжэйшая станцыя метро — Friedensbrucke — размешчана ў 300 метрах на ўсход. Выкарыстоўваецца амаль выключна для абслугоўвання прыгараднага руху — цягнікі ў Тулін, Крэмс і Санкт-Пёльтэн (прыгарадная лінія S40). Акрамя таго, некалькі разоў у дзень рэгіянальныя цягнікі ў Гмюнд і Чэcке-Веленіцэ. Найбольшая колькасць наведвальнікаў назіраецца ў выхадныя, што звязана з тым, што размешчаны ў будынку вакзала супермаркет не зачыняецца па нядзелях і ўвечар па суботах. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме **Вакзал Франца-Іосіфа**

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Бяссмертны. **Аркадзь Львовіч Бяссмертны** (24 красавіка (6 мая) 1893, г. п. Сураж — 3 верасня 1955) — беларускі скрыпач , дырыжор, педагог, прафесар (1946). Заслужаны артыст БССР (1939). Біяграфія --------- Магіла Аркадзя Бяссмертнага Скончыў Петраградскую кансерваторыю (1917). Быў другім скрыпачом у вядомым Мекленбургскім квартэце  (руск.) (бел. (ад імя яго заснавальніка рускага мецэната Г. Мекленбург-Стрэліцкага  (руск.) (бел.). У верасні 1915 года ў Віцебску было адчыненае аддзяленне Імператарскага расійскага музычнага таварыства. Ініцыятарамі гэтага былі акрамя Аркадзя Бяссмертнага спявак Васіль Кармілаў і піяністка Фрыда Тэйтэльбаўм-Левінсон. Адзін з арганізатараў і кіраўнікоў першых на Беларусі сімфанічнага аркестра і народнай кансерваторыі (1918) у Віцебску. З 1924 г. — дырэктар Беларускага музычнага тэхнікума, з 1926 г. — скрыпач-саліст і дырыжор сімфанічнага аркестра Беларускага радыё. З 1932 г. — педагог Беларускай кансерваторыі. Стваральнік і ўдзельнік (першая скрыпка) Дзяржаўнага струннага квартэта БССР (1934-41). Узнагароджаны двума ордэнамі. Зноскі ------ 1. 1 2 3 4 5 6 7 Бессмертный Аркадий Львович // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 57. — 737 с. 2. ↑ Юлія Андрэева Аркестар вядомы і невядомы Літаратура ---------- * Бяссмертны Аркадзь Львовіч // Памяць : Віцебскі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / уклад. У. І. Мезенцаў; маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. 2004. — С. 703—704. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Аркадзь Львовіч Бяссмертны

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Вакольны горад. **Вакольны горад** — пасад у Тураве, які прылягаў да дзядзінца з паўднёва-ўсходняга боку і быў адасоблены ад яго абарончым ровам пастаянна запоўненым вадой. Вакольны горад плошчай каля 1,5 га меў форму чвэрці круга памерам 150х100 м, узвышаўся над мясцовасцю на 5—6 м, меў стромкія здзірванелыя схілы. Пётр Фёдаравіч Лысенка ў 1992—1993 выявіў у пластах канца XX ст. рэшткі язычніцкага капішча, у пазнейшых — руіны храма, што загінуў пры верагодным землетрасенні 1230, рэшткі жылых пабудоў, пахаванні ў саркафагах, свінцовую пячатку кіеўскага мітрапаліта  (руск.) (бел. Кірыла І  (руск.) (бел. (1225—32), частку царкоўнага звона, т.зв. Тураўскія крыжы. Літаратура ---------- * Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5: М — Пуд / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1999. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0141-9.

Музей савецкай акупацыі на праспекце Руставелі ў Тбілісі **Музей савецкай акупацыі** (груз. საბჭოთა ოკუპაციის მუზეუმი, sabch’ot’a okupats’iis muzeumi) — гістарычны музей, прысвечаны перыяду існавання савецкай улады ў Грузіі (1921—1991), ахвярам палітычных рэпрэсій савецкага рэжыму, анты-акупацыйным і нацыянал-ліберальным рухам Грузіі. Заснаваны 26 мая 2006 года. Музей з'яўляецца часткай грузінскага Нацыянальнага музея. Рэакцыі ------- Шэраг расійскіх палітыкаў засудзіў адкрыццё падобнага музея, заявіўшы, што гэта з'яўляецца інструментам нацыяналістычнай прапаганды ўладаў Грузіі. Прэзідэнт Расіі Уладзімір Пуцін падчас сустрэчы з Міхаілам Саакашвілі ў Санкт-Пецярбургу ў чэрвені 2006 года, таксама асудзіўшы існаванне музея, заявіў прэзідэнту Грузіі, што шматлікія з вядучых савецкіх лідараў, такіх, як Іосіф Сталін і Лаўрэнцій Берыя, з'яўляліся грузінамі. У адказ Саакашвілі прапанаваў Расіі адкрыць музей грузінскай акупацыі ў Маскве. Пазней Саакашвілі растлумачыў: «Гэта Музей савецкай акупацыі, а не расійскай акупацыі Грузіі … Калі каго-небудзь гэта кранае, то гэта іх праблема, а не наша». У сакавіку 2007 годзе музей наведаў прэзідэнт Украіны Віктар Юшчанка, які прапанаваў адкрыць аналагічны музей на Украіне. Глядзіце таксама ---------------- * Дзень савецкай акупацыі, Грузія * Музей акупацый, Талін Зноскі ------ 1. ↑ International Institute for Strategic Studies The View from Tbilisi Архівавана 10 лютага 2012. 2. ↑ WSJ — Arts, Theatre, Film, Music, Books, Food, Wine, Fashion, Events — WSJ.com< 3. ↑ Ministry of Foreign Affairs of Georgia — Telecommunications Архівавана 27 верасня 2007. 4. ↑ President Yushchenko visits Museum of Soviet Occupation in Tbilisi / News / NRCU Архівавана 21 лютага 2011.

**Аркадзь Лiцмiнавiч Пярцоўскi** (2 красавіка 1939, Калінкавічы) — беларускі хімік-аналітык. Доктар хімічных навук. Біяграфія --------- Скончыў БДУ (1961). З 1963 у Інстытуце фізіка-арганічнай хіміі АН Беларусі, з 1971 у Беларускім н.-д. санітарна-гігіенічным інстытуце (у 1973—1991 загадчык лабараторыі). З 1994 у Рэспубліканскім навукова-практычным цэнтры па экспертнай ацэнцы якасці і бяспекі прадуктаў харчавання. Навуковыя працы па ўдасканаленні газахраматаграфічных метадаў хімічнага аналізу. Распрацаваў комплекс метадаў вызначэння мікраколькасцей шкодных арганічных і неарганічных, а таксама біялагічна актыўных рэчываў у розных асяроддзях. Зноскі ------ Літаратура ---------- * БЭ ў 18 тамах. Т.13. Мн. 2000, С.159

**Вакольны горад** — фартыфікацыйны тэрмін раннефеадальнага перыяду, частка ўсходнеславянскага горада, якая размяшчалася вакол дзядзінца і перавышала плошчу апошняга ў 1,5—3 разы, мела ўмацаванні (валы, равы, вежы, сцены). Вакольны горад звычайна фарміраваўся ў выніку ўмацавання гандлёва-рамеснага пасада, утвараючы другую лінію абароны горада. Пазней вакольным горадам сталі называць не абарончую агароджу, а частку горада, якую яна абараняла, на ўзор як горадам напачатку звалі толькі дзядзінец, а пасля ўсё паселішча разам. Вакольны горад быў месцам сканцэнтравання свабодных рамёстваў і гандлю. Знаходкі з археалагічных раскопак вакольных гарадоў у большай ступені, чым матэрыялы з раскопак дзядзінцаў, звязаны з рамяством і гандлем. Знешнія прыкметы вакольнага горада (рэшткі валоў і равоў) захаваліся ў Ваўкавыску, Друцку, Капылі, Клецку, Тураве. Археалагічныя раскопкі на тэрыторыі вакольных гарадоў праводзіліся ў Віцебску, Полацку, Пінску, Тураве, Друцку, Наваградку, Капылі, Клецку, Мсціславе. Літаратура ---------- * *Калядзінскі Л.У.* Вакольны горад // Археалогія Беларусі: энцыклапедыя. У 2 т. Т. 1 / рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) [і інш.]. — Мінск : БелЭн, 2009. — С. 141. Гл. таксама ----------- * Вакольны горад, Полацк * Вакольны горад, Пінск * Вакольны горад, Тураў * Вакольны горад, Гродна * Вакольны горад, Брэст

**Музей турэцкага і ісламскага мастацтва** (турэцк.: Türk ve İslam Eserleri Müzesi) — музей у Стамбуле, размешчаны ў гістарычным палацы Ібрахіма-пашы[ru] на плошчы Султанахмет. Гісторыя -------- Узнікненне Музея турэцкага і ісламскага мастацтва ў Стамбуле звязана з назапашваннем прадметаў дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва ў Музеі археалогіі і зброі, заснаваным турэцкімі ўладамі ў 1846 г. у царкве Святой Ірыны (пабудавана ў IV ст. н.э.) і пераведзеным пазней у палац Чынілі-кёшк (Кафляны павільён)[uk] (пабудаваны ў другой палавіне XV ст.). У пачатку XX ст. калекцыі музея былі падзелены. Археалагічныя матэрыялы і зброю перадалі ў Музей старажытнасцей, а калекцыя дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва перайшла ў падпарадкаванне Упраўлення мячэцей. Намаганнямі апошняга ў 1914 г. Музей турэцкага і ісламскага мастацтва адчыніў свае дзверы для наведвальнікаў. У 1983 г. у адным з прыгажэйшых будынкаў горада — палацы Ібрахіма-пашы[ru] — адбылося ўрачыстае адкрыццё новай экспазіцыі музея, прымеркаванае да дня вернісажу 18-й б’енале «Анаталійскія цывілізацыі». У экспазіцыі гледачы ўбачылі помнікі матэрыяльнай культуры, сабраныя ў мячэцях, манастырах, маўзалеях, а таксама падчас археалагічных раскопак на працягу дзесяцігоддзяў. У асобных раздзелах прадстаўлены унікальныя калекцыі дываноў, ранніх ісламскіх рукапісаў, вырабаў з металу, гліны, каменю, дрэва, якія датуюцца XIII—XIX ст. Акрамя экспазіцыйных раздзелаў, пабудаваных па сістэматычнаму прынцыпу, у музеі можна ўбачыць рэканструкцыі памяшканняў для правядзення абрадаў абразання і шлюбу, інтэр’ер турэцкай лазні і жытла анаталійскіх вандроўнікаў. Ёсць матэрыялы, які распавядаюць пра традыцыйны турэцкі базар. Падчас праектавання экспазіцыі дызайнеры імкнуліся дасягнуць гарманічных суадносін старажытных інтэр’ераў з сучасным экспазіцыйным абсталяваннем шляхам абмежавання колькасці экспанатаў, зняцця перагародак паміж памяшканнямі, ператварэння аконных праёмаў у вітрыны. Шэраг памяшканняў у палацы аддадзены пад выставачную і канферэнц-залу, бібліятэку, рэкрэацыйную зону, фондасховішча, адміністрацыйныя службы, фотастудыю, рэстаўрацыйныя і іншыя майстэрні. На працягу першага месяца пасля адкрыцця экспазіцыю Музея турэцкага і ісламскага мастацтва наведалі каля 11 тыс. чалавек. Усе работы па стварэнні новай экспазіцыі фінансавала Міністэрства культуры і турызму Турцыі. Галерэя ------- * Імбрычак і талерка з тампаку, 1870Імбрычак і талерка з тампаку, 1870 * Атаманскі кальян, 1628Атаманскі кальян, 1628 * Керамічная вазаКерамічная ваза * Дзверы з арнаментаміДзверы з арнаментамі * Абутак для купанняўАбутак для купанняў * Абутак для купанняўАбутак для купанняў Літаратура ---------- * Музеі замежных краін : вучэб. дапам. для студэнтаў гіст. фак. спец. 1-23 01 12 «Музейная справа і ахова гісторыка-культурнай спадчыны (па напрамках)». У 2 ч. Ч. 2. Музеі Азіі, Амерыкі, Аўстраліі, Афрыкі / Л. У. Бярэйшык, А. А. Гужалоўскі. — Мінск : БДУ, 2008. — 247 с. : іл. ISBN 978-985-485-855-5. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Музей турэцкага і ісламскага мастацтва | | | | | | --- | --- | --- | --- | | ⚙️  | | Нарматыўны кантроль | | --- | | BNF: 13619676w · ISNI: 0000 0001 2110 5264 · LCCN: nr89008075 · NKC: kn20020322388, ko2002111936 · SUDOC: 066011000 · VIAF: 137639434 | |

**Пакроўскі сабор**, **Сабор Пакрова Багародзіцы** — найстарэйшы існуючы праваслаўны храм у Баранавічах. Гісторыя -------- ### Пачаткі У 1908 годзе на месцы цяперашняга сабора ў Баранавічах была пабудавана драўляная праваслаўная царква. У 1915 годзе, падчас І сусветнай вайны, калі ў горадзе знаходзілася Стаўка расійскага цара Мікалая II, той храм быў павялічаны прыбудовамі. Гэта драўляная царква праіснавала нядоўга і згарэла ў 1921 годзе ў ноч 2 мая, пасля святочнай вячэрні Першага дня Вялікадня. Раніцай на папялішчы сабралася ўся праваслаўная паства горада. Прыход пастанавіў узнавіць храм. Быў абраны камітэт па пабудове новай царквы, які ўзначалілі сенатар польскага Сейма Аляксей Назарэўскі, протаіерэй Павел Мацкевіч і царкоўны стараста Яроцкі. ### Будаўніцтва новага храма Два гады польскія ўлады Навагрудскага ваяводства не падпісвалі праект на пабудову царквы, якую спачатку хацелі аднавіць з дрэва. Тады камітэт з падтрымкай архіепіскапа Дыянісія вырашыў збудаваць мураваны храм. Новы праект выканаў варшаўскі архітэктар Мікалай Абалонскі. Царква каштавала 147 тысяч злотых. Урачыстае асвячэнне закладкі храма адбылося 6 жніўня 1924 года. З 1925 па 1928 год жыхары горада сабралі 36 тысяч злотых. Дзякуючы сенатару Назарэўскаму, польскі ўрад на працягу трох год выдзяляў па 58 тысяч. Яшчэ 8 тысяч на пабудову царквы знайшоў Баранавіцкі гарадскі магістрат. Праз 4 гады ад пачатку будаўніцтва, 20 лістапада 1928 года, на храм былі ўрачыста ўсталяваны купалы. Пасля да 1931 года адбываліся працы ўсярэдзіне царквы, аздабляліся іканастасы, выкладалася мазаіка, прывезеная з Варшавы. ### Варшаўскі сабор Варшаўскі сабор А.Неўскага на паштоўцы 1910-х гадоў Першапачаткова гэта мазаіка знаходзілася ў Варшаўскім саборы Аляксандра Неўскага, які будаваўся 19 год і быў асвечаны ў 1912 годзе. На той час гэты храм з'яўляўся найвялікшым і найвышэйшым будынкам у польскай сталіцы. Яго параўноўвалі з венецыянскім саборам Св. Марка і лічылі найпрыгажэйшым у Еўропе. Яго муры ўпрыгожвалі мазаікі, створаныя паводле эскізаў Віктара Васняцова, Андрэя Рабушава, Мікалая Бруні. У аздабленні сабора былі выкарыстаныя каштоўныя і паўкаштоўныя камяні, а таксама мармур і граніт. Мазаічныя пано набіраліся ў мазаічнай майстэрні славутага мастака Уладзіміра Фралова. Пасля атрымання незалежнасці ў 1918 годзе ў Польшчы распачалася дыскусія, што рабіць з праваслаўным храмам у цэнтры сталіцы. Шмат хто лічыў яго сімвалам расійскай акупацыі. Былі прапановы ператварыць сабор у музей. Але на пастанову знішчыць храм паўплывала польска-савецкая вайна 1919—1920 гадоў. Руйнаванне пачалося ў 1924 годзе і працягвалася да 1926-га. Спатрэбілася 14 800 выбухаў, каб знішчыць сцены. Але праваслаўным вернікам дазволілі зняць мазаікі, забраць іканастасы, абразы і царкоўную маёмасць, якія пасля былі перададзены ў Заходнюю Беларусь. У гэты самы час у самім СССР таксама актыўна руйнаваліся праваслаўныя храмы. Перавоз у Баранавічы -------------------- Дзякуючы намаганням Назарэўскага, у 1926 годзе ў Баранавічы ў трох вагонах былі прывезеныя алтары, 10 ківотаў, 20 абразоў на дошках, 9 абразоў на дрэве і палатне, 3 мазаічныя абразы («Маці Божая Замілаванне», «Мітрапаліт Алексій», «Іосіф Волацкі»). Але 5 верасня будынак каля царквы, дзе захоўвалася прывезенае, згарэў, як палічылі тады, ад наўмыснага падпалу. Ацалелі толькі мазаікі, якія захоўваліся ў іншым месцы. 23 жніўня 1928 года мітрапаліт Дыянісій перадаў у Баранавічы іканастас з былой дамавой царквы Варшаўскага каралеўскага замка, 4 абразы на цынку, 7 двухстворкавых дубовых дзвярэй, 40 фрагментаў мазаікі і 13 скрыняў роспісаў на гіпсавых пласцінах — усё, што засталося ад Варшаваўскага сабора А. Неўскага. 30 фрагментаў мазаікі былі складзены ў 4 пано і змешчаны на ўнутраных і вонкавых сценах баранавіцкай царквы. Яшчэ 10 фрагментаў дасюль ляжаць у сутарэннях храма, бо з іх немагчыма скласці цэласнага малюнку. 4 кастрычніка 1931 года Баранавіцкі сабор Пакрова Багародзіцы быў асвечаны архіепіскапам Гродзенскім і Наваградскім Алексіем, а з 1949 года доўгі час заставаўся адзіным дзеючым праваслаўным храмам у горадзе. У 1953 годзе царква была ўключана ў спіс помнікаў архітэктуры і ўзята пад ахову дзяржаваю. З 13 лютага 1978 года настаяцелем сабора з’яўляецца мітрафорны протаіерэй Аляксандр Дзічкоўскі. Мазаікі ------- Мазаіка "Хрыстос з данатарам" (Кашалёў) Мазаіка "Сабор Архангела Міхаіла і ўсіх нябесных сіл бесцялесных", Мікалай Бруні Мазаіка, якая знаходзіцца ў баранавіцкім храме, мае звыш за 20000 адценняў смальты. Гэта смальта выраблялася ў майстэрні Фралова. Слой шкла пакрываўся сусальным золатам і зверху тыражаўся яшчэ адзін слой шкла. З мазаікі Варшаўскага сабора, зробленай па творах Віктара Васняцова, у Баранавічах ёсць толькі адзін фрагмент — «*Табе радуецца*». Гэта выява Маці Божай з сынам, памерам 4х4 м2, якая размешчана ўверсе горнага месца ў алтары. Некалі яна ўваходзіла ў вялікае пано. З левага боку алтара, над паўночным уваходам, у храме знаходзіцца мазаічная кампазіцыя «Дэісус», выкананая па эскізе Мікалая Кошалева. На ёй прадстаўлены Хрыстос на белым воблаку ў атачэнні анёлаў. У руках Хрыста — раскрытая Біблія са словамі «Міръ Вамъ». На вуліцы з паўднёвага боку на тымпане храма змешчана мазаічная кампазіцыя Кошалева «Хрыстос з данатарам» (раней называлася «Слава Аляксандра Неўскага»). На ёй да ног Хрыста схіліўся данатар (з лацінскага — заказчык ці будаўнік храма) — чалавек, у руках якога мадэль сабора падобнага да варшаўскага. Хрыстос трымае карону, якую хоча ўскласці на галаву данатара. Асоба данатара — рускі князь Аляксандр Неўскі, але некаторыя даследчыкі кажуць, што гэта выява архітэктара Варшаўскага сабора — Лявонція Бенуа. З паўночнага боку тымпан баранавіцкага сабора аздабляе мазаічная кампазіцыя «Сабор Архангела Міхаіла і ўсіх нябесных сіл бесцялесных» па жывапісных малюнках Мікалая Бруні. На ёй архангел Міхаіл узнесены над усімі іншымі персанажамі. Пад ім у цэнтры кампазіцыі малады Хрыстос. Паабапал анёлы і святыя звяртаюцца да іх. На жаль, гэта мазаіка моцна пашкоджана пры разборцы варшаўскага сабора і мае значныя страты. Яшчэ адна мазаічная кампазіцыя Бруні «Маці Божая з анёльскім чынам» знаходзіцца ў інтэр'еры сабора, над паўднёвым уваходам. На ёй выява Божай Маці, якая ў атачэнні анёлаў сядзіць на троне. Гэтая мазаіка таксама мае значныя страты смальты. Згубленыя дэталі замянілі фрэскамі падчас мантажу ў 1929 годзе. На ўсходніх слупах баранавіцкага храма змешчаны перавезеныя з Варшавы мазаічныя іконы «мітрапаліта Алексія» і «Найпадобнага Іосіфа Волацкага», складзеныя па малюнках В. Думітрашкі. Літаратура ---------- * А. А. Ярашэвіч, І. Р. Томашава «Баранавіцкі Пакроўскі сабор», Мінск, «Беларусь, 2008» * Праваслаўныя храмы на Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. М. Кулагін; маст. І. І. Бокі. — 2-е выд. — Мінск: БелЭн, 2001. — 328 с. — ISBN 985-11-0190-7. * Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — ISBN 5-85700-078-5. * *Харэўскі, С. В.* Культавае дойлідства Заходняй Беларусі 1915—1940 гг. — Вільня: ЕГУ, 2008. — С. 36—40. — ISBN 978-9955-77-13-9. Спасылкі -------- * Лагатып Вікісховішча На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Пакроўскі сабор (Баранавічы) * Пакроўскі сабор (Баранавічы) на сайце Глобус Беларусі (руск.) * Пакроўскі сабор (Баранавічы) на сайце Radzima.org * Храм, адроджаны ў Баранавічах Руслан Равяка, Intex-press * Пакроўскі сабор (Баранавічы) на сайце «Архіварта» | ⛭Славутасці Баранавічаў | | --- | | Вуліцы і плошчы | * пл. Леніна * Чыгуначная * Янкі Купалы | Касцёл Узвіжання Святога Крыжа Пакроўскі сабор | | Палацы і сядзібы | * Сядзіба Каралеўскіх * Сядзіба Развадоўскіх | | Грамадскія будынкі і збудаванні | * Аптэка Лаеўскага * Будынак банка * Будынак пажарнага дэпо * Будынак радыёстанцыі * Дом па вуліцы Пірагова, 5 * Дом па вуліцы Фралянкова, 11 * Дом па вуліцы Фралянкова, 50 | | Музеі | * Баранавіцкі краязнаўчы музей * Выставачная зала баранавіцкага краязнаўчага музея * Музей Гісторыі Баранавіцкага аддзялення Беларускай чыгункі * Музей чыгуначнай тэхнікі | | Помнікі і мемарыялы | * Памятны знак у гонар Георгія Мікітавіча Халасцякова * Памятны знак у гонар партызан Баранавіцкага злучэння * Паравоз-помнік * Помнік Вызвалення * Помнік воінам-аўтамабілістам * Мемарыяльны комплекс «Памяць» * Мемарыяльны комплекс «Урочышча Гай» * Мемарыяльны комплекс лётчыкам дальняй авіяцыі * Мемарыяльны комплекс на магіле вязняў Баранавіцкага гета | | Манастыры, саборы і храмы | * Касцёл Яна Паўла II * Касцёл Маці Божай Фацімскай * Касцёл Святога Зыгмунта * Касцёл Узвіжання Святога Крыжа * Пакроўскі сабор * Свята-Георгіеўская царква * Царква Святога Аляксандра Неўскага * Царква Святых Жонак-Міраносіц | | Сады і паркі, могілкі | * Востраў Закаханых * Русіно * Могілкі на вуліцы Загараднай |

**Аркадзь Карпавіч Шмыгун** (5 лістапада 1908, вёска Старая Шараеўшчына, Бабруйскі раён — 16 красавіка 1945) — удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, маёр. Герой Савецкага Саюза (31.5.1945). Біяграфія --------- У Чырвонай Арміі з 1930 г. Скончыў курсы «Выстрал» (1937). З жніўня 1944 г. на 1-м Беларускім фронце. Полк пад камандаваннем маёра А. Шмыгуна вызначыўся ў баях на тэрыторыі Польшчы і Германіі: фарсіраваў Віслу, 2 дні вёў баі за Варшаву. 16.4.1945 г. ў баі на подступах да Берліна Шмыгун А. К. ўварваўся ў акопы праціўніка і загінуў у гэтым баі. Пахаваны ў горадзе Дэмбна (Польшча). Узнагароды — медаль «Залатая Зорка», ордэн Леніна, ордэн Чырвонага Сцяга, ордэн Суворава ІІІ ступені, медалі. Імем Шмыгуна А. К. названа Хімоўская школа Бабруйскага раёна, дзе ён вучыўся. Зноскі ------ Літаратура ---------- * Шмыгун Аркадий Карпович // Герои Советского Союза: Кратк. биогр. словарь. Т. 2. — М. 1988. — С. 796. * Шмыгун Аркадзь Карпавіч // Памяць. Бабруйскі раён. — Мн. 1998. — С. 248. * Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 17. — С. 447. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0279-2. Спасылкі -------- * Аркадзь Карпавіч Шмыгун на сайце «Героі краіны» | | | | --- | --- | | ⚙️   Тэматычныя сайты | Героі краіны |