Datasets:

pallie

/

NLSmell

like 0

i therefore took a small piece of cambric and put therein two thimbles of pounded strong scented cinnamon and i put this in the glass tube designated in fig by bcgh after having tied together the piece of cambric with a thread

I therefore took a small piece of cambric and put therein two thimbles of pounded .strong - scented cinnamon , and I put this in the glass tube designated in Fig .1 by BCGH ( after having tied together the piece of cambric with a thread ) .

Kaneel

['kaneel']

door haer ontucht hebben sy in verdriet en rouwe ghebracht menighe maeght en deuchdelijcke vrouwe door d onbequame tong des walvischs werdt beduydt dat de beloften welck ons doet den spaenschen guyt van gheender weerde zijn sijn woorden sijn gheen woorden t is stanck t is vuylicheyt t is branden ende moorden dat hem int herte steeckt hier med is sijn ghemoedt swangher als den walvisch met vuyl stinckende bloedt schijn heylicheyt ende meyn eedt zijn de twee vinnen daer med de spaenjaert meynt t nederlandt te winnen voormaels heeft hy hier door veel dinghen uytghericht maer weynich sint dat sijn bedroch eerst quam int licht

Door haer ontucht hebben sy in verdriet en rouwe Ghebracht menighe Maeght en deuchdelijcke Vrouwe .7 Door d ' onbequame tong ' des Walvischs werdt beduydt , Dat de beloften , welck ons doet den Spaenschen guyt , Van gheender weerde zijn , sijn woorden sijn gheen woorden , T ' is stanck , t ' is vuylicheyt , t ' is branden ende moorden Dat hem int herte steeckt , hier med ' is sijn ghemoedt Swangher , als den Walvisch met vuyl stinckende bloedt .Schijn - heylicheyt ende meyn - eedt zijn de twee vinnen Daer med ' de Spaenjaert meynt t ' Nederlandt te winnen , Voormaels heeft hy hier door veel dinghen uytghericht , Maer weynich , sint dat sijn bedroch eerst quam int licht .

Bloed

['bloed']

want ghy salomons throon planteyt van yvoore zijt schoon be reydt puer van alle smetten reyne herten altijdt op u letten o maria wel ruyckende cypresse bidt doch voor ons hemelsche princesse dat w ons moghen verblijden in eeuwigheydt want ghy etc

Want ghy Salomons throon planteyt Van yvoore zijt schoon be - reydt , Puer van alle smetten , Reyne herten altijdt op u letten .O Maria wel - ruyckende Cypresse Bidt doch voor ons Hemelsche Princesse Dat w ' ons moghen verblijden in eeuwigheydt .Want ghy , etc .

Cypresse

['cypresse']

aengaende den reuck is t dat in de helle sulck een afgrijselicken stanck sal wesen soo vande plaetse als vande verdoemde selve waerom en soude daer inden hemel niet zijn eenen alder lievelicksten reuck niet alleenelick de plaetse maer oock elck lichaem der salighe sal van verre en van by aen de andere mede deelen de soetigheyt van eenen alder welrieckensten geur siet hier in het landt vande schaduwe des doodts hoe menichte lichaemen mijnder heyligen en zijnder niet die uyt hun geven eenen alder soetsten reuck wat sal het dan zijn in het landt der levende hoort eens wat mijn н

Aengaende den Reuck .Is ' t dat in de Helle sulck een afgrijselicken stanck sal wesen soo vande Plaetse , als vande Verdoemde selve : waerom en soude daer inden Hemel niet zijn eenen alder lievelicksten reuck ? niet alleenelick de Plaetse , maer oock elck Lichaem der Salighe , sal van verre en van by aen de andere mede - deelen de soetigheyt van eenen alder welrieckensten geur .Siet : hier in het Landt vande schaduwe des doodts , hoe menichte Lichaemen mijnder Heyligen en zijnder niet , die uyt hun geven eenen alder - soetsten reuck ? wat sal het dan zijn in het landt der levende ? hoort eens wat mijn Н .

Lichaem der Salighe

['lichaem salighe']

voor eerst zeggen de voorstanders van dit gevoelen dat de gal en rotziekten doorgaans hun begin neemen ten platten lande en van daar tot de steden overgaan waar uit zy deeze gevolgtrekking maaken in de steden heeft men doorgaans een bedorven en stinkende lucht terwyl ten platten lande doorgaans een meer zuivere wordt ingeademd beginnende des niettegenstaande de gevaarlyke herfstkwaalen laater in de steden dan op het land zo blykt het dat de genoemde kwaade dampen niet onder de medewerkende oorzaaken maar eerder onder de voorbehoedende middelen tegen zodanige ziekten moeten worden gesteld hoe zeer ik de waarheid der voorgestelde waarneeming erkenne zo sterk ontkenne ik de gevolgtrekking daar uit afgeleid en wel om de volgende redenen

Voor eerst zeggen de voorstanders van dit gevoelen , dat de Gal - en Rotziekten doorgaans hun begin neemen ten platten lande , en van daar tot de Steden overgaan ; waar uit zy deeze gevolgtrekking maaken .In de Steden heeft men doorgaans een bedorven en stinkende lucht , terwyl ten platten lande doorgaans een meer zuivere wordt ingeademd : beginnende des niettegenstaande de gevaarlyke Herfstkwaalen laater in de Steden dan op het Land , zo blykt het , dat de genoemde kwaade dampen niet onder de medewerkende oorzaaken , maar eerder onder de voorbehoedende middelen , tegen zodanige Ziekten moeten worden gesteld .Hoe zeer ik de waarheid der voorgestelde waarneeming erkenne , zo sterk ontkenne ik de gevolgtrekking daar uit afgeleid , en wel om de volgende redenen .

Lucht

['lucht']

toch zijn het woorden die in t oor hem klinken als zond de verte hem zijn lofzang weer wanneer natuur bij t schittrend stargefonkel zich in den glans van eigen schoonheid baadt de grauwe nacht elk ooglid houdt gesloten ontwaakt de schoonste bloem van edens dreven door t bleeke maanlicht in den slaap gekust veel bloemengeur heeft adam reeds genoten veel vervengloed aanschouwde reeds zijn blik doch wat was t al bij lilith vergeleken wier adem zoeter is dan lindegeur en bij wier glans der tulpen gloed moet tanen de slanke lotus zont zich in haar pracht narcis en roos omkransen haar de slapen en op een bed van geurge violieren straalt van haar voorhoofd zilver starrenlicht welk nieuw geluk zou t menschlijk hart doorstroomen dat deze bloem de zijne noemen mocht heen is de slaap van adams oog gevloden ontroering grijpt hem aan een wild verlangen naar ongekend genot doorvlijmt zijn borst

Toch zijn het woorden , die in ' t oor hem klinken , Als zond de verte hem zijn lofzang weer : ‘ Wanneer natuur bij ' t schittrend stargefonkel Zich in den glans van eigen schoonheid baadt , De grauwe nacht elk ooglid houdt gesloten , Ontwaakt de schoonste bloem van Edens dreven , Door ' t bleeke maanlicht in den slaap gekust .Veel bloemengeur heeft Adam reeds genoten , Veel vervengloed aanschouwde reeds zijn blik , Doch wat was ' t al bij Lilith vergeleken , Wier adem zoeter is dan lindegeur , En bij wier glans der tulpen gloed moet tanen ? De slanke lotus zont zich in haar pracht , Narcis en roos omkransen haar de slapen , En op een bed van geurge violieren Straalt van haar voorhoofd zilver starrenlicht .Welk nieuw geluk zou ' t menschlijk hart doorstroomen , Dat deze bloem de zijne noemen mocht ! ’ Heen is de slaap van Adams oog gevloden , Ontroering grijpt hem aan ; een wild verlangen Naar ongekend genot doorvlijmt zijn borst .

Adem|violieren

['adem', 'violiear']

vertelde hoe dat ik seeker verhaal geleesen hadde daarop volgt de mededeeling dat van der horst hem had verzocht die stof voor het tooneel te bewerken uit de jeugd en daarmede samengaande onervarenheid dezer auteurs kan men ten deele verklaren dat hun tooneelstukken uit dramatisch en poëtisch oogpunt beschouwd zoo weinig beteekenen maar al doende konden zij toch geleerd hebben jan van arp had dan ook als zinspreuk tijdt leert er is echter in zijn werk geen vooruitgang te bespeuren

vertelde , hoe dat ik seeker verhaal geleesen hadde ; ’ daarop volgt de mededeeling , dat Van der Horst hem had verzocht die stof voor het tooneel te bewerken .Uit de jeugd en daarmede samengaande onervarenheid dezer auteurs kan men ten deele verklaren , dat hun tooneelstukken , uit dramatisch en poëtisch oogpunt beschouwd , zoo weinig beteekenen .Maar al doende konden zij toch geleerd hebben ; Jan van Arp had dan ook als zinspreuk Tijdt leert ; er is echter in zijn werk geen vooruitgang te bespeuren .

hun tooneelstukken|tooneelstukken

['tooneelstukk', 'tooneelstukk']

dat de aderlaating in dit geval niet te pas kwam maar allerschadelykst ja niet zelden doodelyk voor den lyder was heeft men uit het voorgaande ligt kunnen opmaaken herhaalde aderlaatingen waren niet zelden de aanleidende oorzaak van deeze rotziekte inzonderheid zo er eene slegte levenswyze eene met schadelyke uitwaassemingen vervuilde lucht bykwam dan moest men eerst een braakmiddel geeven uit de tartarus emeticus vier of vyf greinen van dit middel in water ontbonden en in drie gelyke deelen verdeeld waarvan men om het uur een gedeelte gaf ontlastten stinkende rottige stoffen en veel slym zo door den mond als door de afgangen welke schuimagtig waren en een ondraagelyken stank by zig hadden waren dan de krachten genoegzaam zo kwamen de ontlastmiddelen welke eene rottingweerende kracht hebben voornamenlyk te pas de tamarinden cremortartari rhabarbar de middelzouten het ammoniakzout inzonderheid en kleine giften van den braakwynsteen deeden de lyders die stinkende stoffen met verligting ontlasten de koorts en de yling wierden minder de afgangen minder stinkend en gebondener de urin wierd in groote hoeveelheid geloosd en was met een zetzel en de lyders begonnen den veertienden zeventienden of eenentwintigsten dag te herstellen de trek tot eeten kwam weder de sprouwkorsten scheidden zig af dog zy waren schoon niet adergelaaten doodelyk zwak en men moest om de wederinstorting te beletten de koortsbast wyn enz

Dat de aderlaating in dit geval niet te pas kwam , maar allerschadelykst , ja niet zelden doodelyk voor den Lyder was , heeft men uit het voorgaande ligt kunnen opmaaken .Herhaalde aderlaatingen , waren niet zelden de aanleidende oorzaak van deeze Rotziekte , inzonderheid zo ' er eene slegte levenswyze , eene met schadelyke uitwaassemingen vervuilde lucht bykwam : dan moest men eerst een Braakmiddel geeven , uit de tartarus emeticus ; vier of vyf greinen van dit middel , in water ontbonden , en in drie gelyke deelen verdeeld , ( waarvan men om het uur een gedeelte gaf , ) ontlastten stinkende , rottige stoffen , en veel slym ; zo door den mond , als door de afgangen , welke schuimagtig waren , en een ondraagelyken stank by zig hadden : waren dan de krachten genoegzaam , zo kwamen de ontlastmiddelen , welke eene rottingweerende kracht hebben , voornamenlyk te pas : de Tamarinden , Cremortartari , Rhabarbar , de Middelzouten , het Ammoniakzout inzonderheid , en kleine giften van den Braakwynsteen , deeden de Lyders die stinkende stoffen met verligting ontlasten .De Koorts en de Yling wierden minder , de afgangen minder stinkend , en gebondener : de Urin wierd in groote hoeveelheid geloosd , en was met een zetzel ; en de Lyders begonnen den veertienden , zeventienden , of eenentwintigsten dag te herstellen : de trek tot eeten kwam weder : de Sprouwkorsten scheidden zig af : dog zy waren , schoon niet adergelaaten , doodelyk zwak , en men moest , om de wederinstorting te beletten , de Koortsbast , Wyn , enz .

stoffen

['stof']

zy hadde ook al verscheide mond spoelsels gebruikt maar te vergeefs dese stinkenden adem nam haar oorsprong uit een bloed dat mede aan de dikke scheurbuikige kant was want dewyl het speeksel in sijn klieren en buisen om sijn taaye lymigheid seer traag voort liep kreeg het een soort van verrottinge en dewyl het des nagts in de mond soo seer niet bewogen werd als des daags soo ist dat het des ogtens dewyl het door het stil staan meerder verrottinge krygt ook meerder stinkt de middelen nu die dese mevrouw aangewend hadde hadden weinig vrugt gedaan om dat de oorsaak in het bloed was en niet in de mond alwaar maar d uitwerkinge van de oorsaak te vinden was

Zy hadde ook al verscheide mond - spoelsels gebruikt , maar te vergeefs .Dese stinkenden adem nam haar oorsprong uit een bloed , dat mede aan de dikke scheurbuikige kant was , want dewyl het speeksel in sijn klieren en buisen , om sijn taaye lymigheid seer traag voort liep , kreeg het een soort van verrottinge , en dewyl het des nagts in de mond soo seer niet bewogen werd als des daags , soo ist dat het des ogtens , dewyl het door het stil staan meerder verrottinge krygt , ook meerder stinkt .De middelen nu die dese Mevrouw aangewend hadde , hadden weinig vrugt gedaan , om dat de oorsaak in het bloed was en niet in de mond , alwaar maar d ' uitwerkinge van de oorsaak te vinden was .

Adem|Bloed

['adem', 'bloed']

de christen bisschoppen wanneer zy eenen priester zyn ampt of een kerklyken in t algemeen het priesterschap ontneemen geeven last dat men hem den baard zal korten zy pleegen hem anders te wasschen te kammen met aangestoken reukwerk te berooken en met welriekende zalven te besmeeren ps

De Christen - Bisschoppen , wanneer zy eenen Priester zyn ampt , of een Kerklyken in ' t algemeen het Priesterschap ontneemen , geeven last , dat men hem den baard zal korten .- Zy pleegen hem anders te wasschen , te kammen , met aangestoken reukwerk te berooken , en met welriekende zalven te besmeeren .Ps .

zalven

['zalv']

och in wat een korte stonde etc voor mijn wel rieckende kruyden rieck ick huyden niet dan solpher ende peck de stanck is niet om verdraghen noyt mijn daghen quam ick by soo vuylen dreck och in wat een korte stonde etc

Och in wat een korte stonde , etc .Voor mijn wel - rieckende kruyden , Rieck ick huyden Niet dan solpher ende peck : De stanck is niet om verdraghen , Noyt mijn daghen Quam ick by soo vuylen dreck .Och in wat een korte stonde , etc .

kruyden

['kruyde']

om de tempels zoo ver de blik reikte onbebouwde gronden waar kort geschroeid gras opschoot verdrongen door millioenen wilde bloempjes munt malvas fijne riddersporen en vooral een geel kruisbloemken waaruit een doordringende sterke en toch fijne geur opsteeg en de lucht vervulde hoe prachtig die tempels met hunne grieksche soberheid in die sobere omlijsting schoon van lijnen van evenredigheid van kleur rezen ze op in dorischen eenvoud te midden de bloemige vlakte alleen onder den onmeetbaren hemel tegenover de onmetelijke zee

.Om de tempels , zoo ver de blik reikte , onbebouwde gronden , waar kort geschroeid gras opschoot , verdrongen door millioenen wilde bloempjes , munt , malvas , fijne riddersporen en vooral een geel kruisbloemken , waaruit een doordringende , sterke en toch fijne geur , opsteeg en de lucht vervulde .Hoe prachtig , die tempels met hunne Grieksche soberheid , in die sobere omlijsting ! Schoon van lijnen , van evenredigheid , van kleur , rezen ze op in dorischen eenvoud , te midden de bloemige vlakte , alleen onder den onmeetbaren hemel , tegenover de onmetelijke zee .

geel kruisbloemken

['geel kruisbloemken']

maar van al dat groot vrouwelijk heilige zag hij niets r haast onverschillig klinkende stem met de hatelijke aldaags woorden k kon toch niet ruiken dat je op me zou wachten irriteerde m daar had ie voor staan hunkeren en popelen bij de trap van den untergrund

Maar van al dat groot - vrouwelijk heilige zag hij niets .' r Haast onverschillig - klinkende stem met de hatelijke aldaags - woorden : ‘ ' k kon toch niet ruiken , dat je op me zou wachten ’ , irriteerde ' m .Daar had - ie voor staan hunkeren en popelen bij de trap van den Untergrund .

stem

['stem']

zoo droeg zegt de dichter voor het eerst het koude noorden specerijen in zijnen schoot en dekte de winter de vruchten eener indische lente onder zijne vleugelen door den aromatieken geur die van onze oostindievaarders uitgaat op het spoor gebracht belagen hen de engelschen in de haven waar zij schuilen en kogels vallen in de vaten met de kostbaarste waar gevuld en het chineesch porselein spat met zijn welriekenden inhoud in scherven die de manschap wonden en dooden hier herinnert zich de dichter dat engeland ook een bondgenoot heeft in den bisschop van munster doch slechts om zulk een trouweloozen helper te vervloeken die de engelschen het eerst doet ervaren hoe bedrog en geldzucht in de kerk kunnen heerschen

‘ Zoo droeg , zegt de dichter , voor het eerst het koude Noorden specerijen in zijnen schoot en dekte de Winter de vruchten eener Indische lente onder zijne vleugelen .Door den aromatieken geur , die van onze Oostindievaarders uitgaat , op het spoor gebracht , belagen hen de Engelschen in de haven , waar zij schuilen , en kogels vallen in de vaten , met de kostbaarste waar gevuld , en het Chineesch porselein spat met zijn ' welriekenden inhoud in scherven , die de manschap wonden en dooden .’ - Hier herinnert zich de dichter , dat Engeland ook een bondgenoot heeft in den bisschop van Munster , doch slechts om zulk een ' trouweloozen helper te vervloeken , die de Engelschen het eerst doet ervaren , hoe bedrog en geldzucht in de Kerk kunnen heerschen .

inhoud

['inhoud']

erger versleten dan de mouwen nú bleken waren zij echter nooit geweest maar de vingers die deze zoo willig zouden hebben versteld ze waren verstijfd ze waren koud wat baatte het der jurk dat zij een oosterschen geur had een lucht van droogerijen sterk riekende kruiden velerlei geur en velerlei specerij dank te weten aan de talrijke krachtige middelen die de oude man van tijd tot tijd in dat gewaad bereidde en daar wel eens over spilde luttel voorwaar wat zij er bij won was dat gij haar van verre riekende dr dolliver voor eene mummie hieldt en als hij eindelijk tot digt bij u was voortgekropen door zijn ingekrompen en zaamgerimpeld gelaat naauwlijks van dien waan genezen werdt

Erger versleten dan de mouwen nú bleken , waren zij echter nooit geweest ; maar de vingers , die deze zoo willig zouden hebben versteld , ze waren verstijfd , ze waren koud .Wat baatte het der jurk , dat zij een oosterschen geur had , een lucht van droogerijen , sterk riekende kruiden , velerlei geur en velerlei specerij , - dank te weten aan de talrijke krachtige middelen , die de oude man van tijd tot tijd in dat gewaad bereidde en daar wel eens over spilde ? Luttel voorwaar ! Wat zij er bij won , was dat gij , haar van verre riekende , Dr .Dolliver voor eene mummie hieldt , en , als hij eindelijk tot digt bij u was voortgekropen , door zijn ingekrompen en zaamgerimpeld gelaat naauwlijks van dien waan genezen werdt .

Kruiden|haar|jurk|zij

['kruid', '', 'jurk', '']

ze kennen mekaar streelluwtjes en machtwinden zullen samen feestend over de aarde waaien en mekaar eerbiedigen maar hadden de laatste grootere kracht noodig gebaard te worden en waren ze zuchten van sterk levensbewustzijn en machtige vaardigheid de eersten daarentegen waren van fijn geurige lucht werden geboren uit subtieler voelen en zouden diep intenser in de zielen zijgen lijk fijne droomlokkende parfum laten we een werk van heftige bewegingen en luid geroep grootsch en majestueus noemen omdat het onze bewondering afperst en ontzag inboezemt voor de geweldige krachtsinspanning geëischt tot die schepping maar op den hoogsten trap der kunst zullen we dié beelden en zangen plaatsen die ons het treffends t hebben meegevoerd tot de zonderlinge mooite diepten eener ziel

Ze kennen mekaar , streelluwtjes en machtwinden zullen samen feestend over de aarde waaien en mekaar eerbiedigen .Maar hadden de laatste grootere kracht noodig gebaard te worden , en waren ze zuchten van sterk - levensbewustzijn en machtige vaardigheid , de eersten daarentegen waren van fijn - geurige lucht , werden geboren uit subtieler voelen en zouden diep - intenser in de zielen zijgen , lijk fijne droomlokkende parfum .Laten we een werk van heftige bewegingen en luid geroep grootsch en majestueus noemen , omdat het onze bewondering afperst en ontzag inboezemt voor de geweldige krachtsinspanning geëischt tot die schepping , maar op den hoogsten trap der kunst zullen we dié beelden en zangen plaatsen , die ons het treffends [ t ] hebben meegevoerd tot de zonderlinge mooite diepten eener ziel .

Lucht

['lucht']

joseph daer wert gelijck ghy seght van vrede veel gelesen maer eendracht met de sond soud dat de vrede wesen die godt ons wijst en prijst kan duysternis en licht kan water ende vier te samen zijn verplicht kan yemant wie hy zy kan yemant raetsaem vinden sich met een dooden romp aen een te laten binden kan yemant fris en fray vol levens en gesont gaen liggen hooft aen hooft en voegen mont aen mont met eenigh stinkend krengh een lichaem sonder zielen vol ysselijcken stanck daer uyt de maden krielen gelijck men hier en daer siet liggen op een rat die met de sonden heult doet vuylder dinck als dat sal yemant in sijn huys een vuyle boef gehengen die sijn beminde vrou tracht om haer eer te brengen sal d overheit een guyt geneight tot moort en brant met vreden laten gaen en dulden in het lant sal yemant in sijn kleet het broetsel van de slangen vol doodelick vergif al soetjens laten hangen en gaen soo druypen heen neen neen het echte wijf staet met een lichte koy geduerigh in gekijf geseggelick te zijn en laet u niet bedriegen en is niet ons vernuft in slaep te laten wiegen nae dat een yder wil en is niet onsen sin van alderley beslagh te laten nemen in

JOSEPH .Daer wert ( gelijck ghy seght ) van vrede veel gelesen , Maer eendracht met de sond ' , soud ' dat de vrede wesen , Die Godt ons wijst en prijst ? kan duysternis en licht , Kan water ende vier te samen zijn verplicht ? Kan yemant , wie hy zy , kan yemant raetsaem vinden , Sich met een dooden romp aen een te laten binden ? Kan yemant fris en fray , vol levens en gesont , Gaen liggen hooft aen hooft , en voegen mont aen mont Met eenigh stinkend ' krengh , een lichaem sonder zielen , Vol ysselijcken stanck , daer uyt de maden krielen , Gelijck men , hier en daer , siet liggen op een rat ? Die met de sonden heult , doet vuylder dinck als dat .Sal yemant in sijn huys een vuyle boef gehengen , Die sijn beminde vrou tracht om haer eer te brengen ? Sal d ' overheit een guyt , geneight tot moort en brant , Met vreden laten gaen , en dulden in het lant ? Sal yemant in sijn kleet het broetsel van de slangen , Vol doodelick vergif , al soetjens laten hangen , En gaen soo druypen heen ? neen , neen , het echte wijf Staet met een lichte - koy geduerigh in gekijf , Geseggelick te zijn , en laet u niet bedriegen , En is niet ons vernuft in slaep te laten wiegen , Nae dat een yder wil , en is niet onsen sin , Van alderley beslagh te laten nemen in .

Lichaam|krengh

['lichaam', 'krengh']

sneyers dochter schoen lappers deugen niet een stront sy knouwen t peck met hunnen mondt voor al de lappers van de stadt k en gaeve niet een blancke de banck bepeckt met peck aen t gat laeten veel vuyle stancken te gaer laeten veel vuyle stancken schoen lappers soon

SNEYERS DOCHTER .Schoen - lappers deugen niet een stront , Sy knouwen ' t peck met hunnen mondt , Voor al de lappers van de stadt ' K en gaeve niet een blancke , De banck bepeckt met peck aen ' t gat , Laeten veel vuyle stancken , te gaer , Laeten veel vuyle stancken .SCHOEN - LAPPERS SOON .

Laeten|banck

['laeten', 'banck']

dank zij het opheffen van een arm toen zij eene vrouw in een langen donkeren mantel op zich zag toetreden en den indruk ontving dat men haar wilde aanranden is haar gelaat beschermd gebleven het bijtend en sterkriekend vocht werd grootendeels uitgegoten over haar gewaad en over dien arm een gedeelte drong tot haar hals en schouder door

Dank zij het opheffen van een arm , toen zij eene vrouw in een langen donkeren mantel op zich zag toetreden en den indruk ontving dat men haar wilde aanranden , is haar gelaat beschermd gebleven .Het bijtend en sterkriekend vocht werd grootendeels uitgegoten over haar gewaad en over dien arm .Een gedeelte drong tot haar hals en schouder door .

vocht

['vechten']

langzamerhand waren al de kloversknechts gekomen in kou rilling van bevroren straat met verkleumde verwrongen blauw of bepaarste wrevelgezichten in direkt even naar de kachel geloop om wat handwarmte achttien man waren er nu bij de klovers op den smallen zolder bij elkaar gepropt hangend in lui gewacht over de tafels of zittend met hun rug tegen de bakken in zwaar gedamp van stinkende sigaretten en pijpen ook bij de snijsters zat t vol

Langzamerhand waren al de kloversknechts gekomen , in kou - rilling van bevroren straat , met verkleumde , verwrongen - blauw of bepaarste wrevelgezichten , in direkt - even - naar - de - kachel - geloop , om wat handwarmte .Achttien man waren er nu bij de klovers op den smallen zolder bij elkaar gepropt , hangend in lui gewacht over de tafels , of zittend met hun rug tegen de bakken , in zwaar gedamp van stinkende sigaretten en pijpen .Ook bij de snijsters zat ' t vol .

Sigaret|Pijpen

['sigaret', 'pijp']

een nieuw en allerovertuigendst bewys van het nadeel der stinkende dampen zal ons wederom uitleveren de beschouwing der betrekkelyke gezondheid van de britsche troepen in hunne verschillende kwartieren geduurende den oorlog van en volgende jaaren in braband en vlaanderen door den heer pringle naauwkeurig aangetekend te gend lagen geduurende den nazomer van britsche troepen gedeeltelyk in t hoog gedeeltelyk in t laag gedeelte der stad alwaar de rioolen geene geschikte uitwatering hadden en de soldaaten dus in vogtige en stinkende plaatzen moesten huishouden het gevolg hier van was dat de soldaaten in de bovenstad volmaakt gezond bleeven terwyl de overige door zwaare ziekten bezogt werden

Een nieuw en allerovertuigendst bewys van het nadeel der stinkende dampen , zal ons wederom uitleveren de beschouwing der betrekkelyke gezondheid van de Britsche troepen , in hunne verschillende kwartieren , geduurende den oorlog van 1742 en volgende jaaren , in Braband en Vlaanderen , door den Heer pringle naauwkeurig aangetekend .Te Gend lagen , geduurende den nazomer van 1742 , Britsche troepen , gedeeltelyk in ' t hoog , gedeeltelyk in ' t laag gedeelte der Stad , alwaar de rioolen geene geschikte uitwatering hadden , en de Soldaaten dus in vogtige en stinkende plaatzen moesten huishouden .Het gevolg hier van was , dat de Soldaaten in de Bovenstad volmaakt gezond bleeven , terwyl de overige door zwaare Ziekten bezogt werden .

plaatzen

['plaatzen']

en daer me drongh ick inde kerck een trotsen bouw een deftigh werck daer t ouer al om tseerste blonck tscheen dat ick in een hemel gongh vvat dat m al inde werelt vindt ick sagh my scheef ick sagh my blindt noch hadder van een vremde kust den reuck sijn aenghenaemen lust my docht het was soo soeten geur ick gauer godt mijn siele veur dan stondter noch een gaelery daer sagh ick menigh schildery en sinne beelden af ghemaelt k en weet niet waer t verstandt al haelt

En daer me drongh ick inde kerck , Een trotsen bouw , een deftigh werck , Daer ' t ouer al om ' tseerste blonck , ' tScheen dat ick in een hemel gongh , VVat dat m ' al inde werelt vindt ! Ick sagh my scheef , ick sagh my blindt .Noch hadder van een vremde kust Den reuck sijn aenghenaemen lust : My docht het was soo soeten geur , Ick gauer Godt mijn siele veur .Dan stondter noch een gaelery , Daer sagh ick menigh schildery , En sinne - beelden af ghemaelt , K ' en weet niet waer ' t verstandt al haelt .

het|aenghenaemen lust

['', 'aenghenaemen lust']

dat het gebrek naar tooizels hake die door weelde zyn uitgedacht dat het zich afschuwelyk make door een uitheemschen ydlen dragt neen myn kniertje behoeft geen strikken om haar jeugdig en frisch gelaat waar op het schoon te pryken staat op te flikken of op te schikken waar de natuur haar siersels biedt daar behoeft men die tooizels niet als ik met haar te feest zal treden als meui marregje jaarig is of als oom piet ons heeft gebeden aan zynen welvoorzienen disch zie dan zou men het wyfje stelen schoon slechts eenvouwig opgetooid dan is t hulzel t doekje geplooid t keursje en het rokje in alle deelen zoo naar eisch en netjes geschikt dat het myn oog en hart verkwikt k zou niet zoo als de steedsche knapen voor een vlakke gouden ducaat by een madam of juffer slapen met een besmeerd geverft gelaat dat men zoo wyd en zyd ziet blinken en wier hairen met gerstig vet haar op het hoofd zyn saamgezet foei wat zou zy in t bed wel stinken neen neen myn kniertje ruikt zoo frisch als daauw die versch gevallen is het land kan ons nog kniertjes geven in de steden vind ik die niet zeg my wien baart het buitenleven of wien baart de akkerbouw verdriet ik zou voor al het geld der grooten voor hun meisjes hoe ook getooid hoe besmeerd en met asch bestrooid kniertje niet voor het voorhoofd stooten k zweer het u op ons helder bed heb ik met haar de grootste pret vry landbouwery

Dat het gebrek naar tooizels hake , Die door weelde zyn uitgedacht ; Dat het zich afschuwelyk make , Door een ' uitheemschen ydlen dragt ! Neen , myn Kniertje behoeft geen strikken , Om haar jeugdig en frisch gelaat , Waar op het schoon te pryken staat , Op te flikken of op te schikken ; Waar de natuur haar siersels biedt , Daar behoeft men die tooizels niet ! Als ik , met haar , te feest zal treden , Als meui Marregje jaarig is ; Of als oom Piet ons heeft gebeden , Aan zynen welvoorzienen disch ; Zie dan zou men het wyfje stelen , Schoon slechts eenvouwig opgetooid ; Dan is ' t hulzel , ' t doekje geplooid , ' t Keursje , en het rokje , in alle deelen , Zoo naar eisch , en netjes , geschikt , Dat het myn oog en hart verkwikt .' k Zou niet , zoo als de steedsche knapen , Voor een vlakke gouden ducaat , By een madam of juffer slapen , Met een besmeerd geverft gelaat , Dat men zoo wyd en zyd ziet blinken , En wier hairen , met gerstig vet , Haar , op het hoofd , zyn saamgezet : Foei , wat zou zy , in ' t bed , wel stinken ! - Neen : neen ; myn Kniertje ruikt zoo frisch , Als daauw die versch gevallen is .Het land kan ons nog Kniertjes geven ; In de steden vind ik die niet ; Zeg my , wien baart het buitenleven , Of wien baart de akkerbouw verdriet ? Ik zou voor al het geld der grooten , Voor hun meisjes , hoe ook getooid , Hoe besmeerd en met asch bestrooid , Kniertje niet voor het voorhoofd stooten ; ' k Zweer het u , op ons helder bed , Heb ik , met haar , de grootste pret ! Vry - landbouwery .

myn Kniertje|Foei

['myn kniertje', 'foei']

het lot der westerwereld was beslist de zon eener nieuwe beschaving was opgegaan einde de kroniekschijver der franken gregorius bisschop van tours verhalende van hlodwigs doop zegl onder anderen geschilderde doeken overschaduwen de straten de kerk is versierd met behangsels wolken wierook stijgen op welriekende kaar en branden overal de gansche tempel vervult zich met goddelijke geuren en de heer vergunde zulke genade aan de tegenwoordigen dat zij zich in het midden der welriekende walmen des paradijzes verplaatst geloofden algemeene vaderlandsche letter oefeningen voor

Het lot der Westerwereld was beslist ! De zon eener nieuwe beschaving was opgegaan ! EINDE .De kroniekschijver der Franken , Gregorius , bisschop van Tours , verhalende van Hlodwigs doop , zegl onder anderen : ‘ Geschilderde doeken overschaduwen de straten , de kerk is versierd met behangsels , wolken wierook stijgen op , welriekende kaar en branden overal , de gansche tempel vervult zich met goddelijke geuren ; en de Heer vergunde zulke genade aan de tegenwoordigen , dat zij zich in het midden der welriekende walmen des paradijzes verplaatst geloofden .Algemeene Vaderlandsche Letter - oefeningen , voor 1792 .

kaar|branden|walmen

['kaar', 'brand', 'walem']

cracht van christus soetigheydt den reuck van dese soete costelijcke balseme en olie eens ter weerelt uyt ghestort zijnde wonder ist hoe die haer cracht in de herten van menigh mensche ghetoont heeft soo iongh mans soo ionghe dochteren wien t herte noch vrij ende onbelemmert was van des weerelts wellustigheydt ende bereedt stondt om in eens oft in anders ghetrocken te worden die al t samen kenden en seyden metter herten t ghene dat de bruydt der cantijcken aller haerder patronesse seyde roepende tot onsen heere christum iesum der minnender sielen bruydegom oleum effusum nomen tuum propterea adolescentulae dilexerunt te uwen naem is als een uyt ghestortte welrieckende olie ende daerom ist dat de ionghe herten v soo beminnen ende op den reuck uws soetigheydts soo naer loopen hoe vermakelijck ist het leuen der heylighen te deur loopen ende te aen mercken hoe vierighlijck sy christum soetelijck ende sterckelijck treckende naeghevolght hebben dit gheluck dese saligheydt ende weerdigheydt heeft s

Cracht van Christus soetigheydt .Den reuck van dese soete costelijcke balseme en olie , eens ter weerelt uyt - ghestort zijnde , wonder ist , hoe die haer cracht in de herten van menigh mensche ghetoont heeft : soo iongh - mans , soo ionghe dochteren , wien t ' herte noch vrij ende onbelemmert was , van des weerelts wellustigheydt , ende bereedt stondt , om in eens oft in anders ghetrocken te worden : die al t ' samen kenden en seyden metter herten , t ' ghene dat de bruydt der Cantijcken ( aller haerder patronesse ) seyde : roepende tot onsen Heere Christum Iesum , der minnender sielen bruydegom : Oleum effusum nomen tuum : Propterea adolescentulae dilexerunt te : Uwen naem is als een uyt - ghestortte welrieckende olie : Ende daerom ist , dat de ionghe herten v soo beminnen , ende op den reuck uws soetigheydts soo naer loopen .Hoe vermakelijck ist het leuen der Heylighen te deur - loopen , ende te aen - mercken , hoe vierighlijck sy Christum , soetelijck ende sterckelijck treckende naeghevolght hebben ! Dit gheluck , dese saligheydt ende weerdigheydt heeft S .

Balsem|Olie|uws soetigheydts

['balsem', 'olie', 'uws soetigheydts']

twelcke alsoet sonder voergaende diepinge der voorscreven canalen ende sonder bepalinge ende juckinge der canten derselver canalen nyet geschieden can overmidts dat omme der ondiepte dickmaels geladen schepen jae schuyten daerinne nyet vloeten moegen soe es by diversche burgeren hiertoe int perticulier versoucke gedaen geweest aen den voerscreven regierders immers hebben veel burgers tsamen by requeste versocht binnen twee jaeren herwaerts raedt ende hulpe opdat een van den burchwallen ofte canalen overmidts haere ondiepte oeck zeer vuyl in de somer stinckende soude moegen gediept werden ten eynde men die met geladen schepen ende schuyten souden moegen gebruycken ende zy alsoe alderleye coopmanschappe voer haere kaeyen op heuren solderen ende in haere kelderen mette minste costen soude moegen doen brenghen ende gelijckelick mede van de vuyle stanck verlost mochten werden

Twelcke , alsoet sonder voergaende diepinge der voorscreven canalen ende sonder bepalinge ende juckinge der canten derselver canalen nyet geschieden can , overmidts dat omme der ondiepte dickmaels geladen schepen , jae schuyten , daerinne nyet vloeten moegen ; 35 .Soe es by diversche burgeren hiertoe int perticulier versoucke gedaen geweest aen den voerscreven regierders ; immers hebben veel burgers tsamen by requeste versocht binnen twee jaeren herwaerts raedt ende hulpe , opdat een van den burchwallen ofte canalen , overmidts haere ondiepte oeck zeer vuyl in de somer stinckende , soude moegen gediept werden , ten eynde men die met geladen schepen ende schuyten souden moegen gebruycken , ende zy alsoe alderleye coopmanschappe voer haere kaeyen , op heuren solderen ende in haere kelderen mette minste costen soude moegen doen brenghen , ende gelijckelick mede van de vuyle stanck verlost mochten werden .36 .

moegen

['moegen']

ah waer myn ziel met al de heyligheydt van d alder reynste moeder godts bereydt waer ick als eenen enghel godts soo reyn waer ick soo schoon ghelyck godts eyghen troon en als den sonne schyn ten minsten dat myn ziel t soet geurigh vat van magdalena s speceryen hadt hadd ick t droef hert van diën publicaen die niet een oogh alleen en dirf om hoogh naer uwen hemel slaen is t datter niet dat is bevleckt in t ryck des hemels binnen treckt hoe net hoe suyver ende reyn moet ghy ô myne ziel dan zyn als ghy logeert in uwen schoot den hemel vorst in schyn van broodt wanneer t ryck godts komt in uw hert dan moet u hert zyn sonder smert

Ah ! waer myn ' Ziel ' met al de Heyligheydt Van d ' alder - reynste Moeder Godts bereydt ; Waer ick als eenen Enghel Godts soo reyn , Waer ick soo schoon , , ghelyck Godts eyghen Troon , En als den Sonne - schyn .Ten minsten dat myn ' Ziel ' ' t soet - geurigh vat Van Magdalena ' s Speceryen hadt ; Hadd ' ick ' t droef hert van diën Publicaen , Die niet een ' oogh , , alleen en dirf om - hoogh Naer uwen Hemel slaen .Is ' t datter niet dat is bevleckt In ' t Ryck des Hemels binnen treckt , Hoe net , hoe suyver , ende reyn Moet ghy ô myne Ziel dan zyn , Als ghy logeert in uwen schoot Den Hemel - Vorst in schyn van Broodt , Wanneer ' t Ryck Godts komt in uw ' hert ' , Dan moet u hert zyn sonder smert .

vat Van Magdalena ' s Speceryen

["vat magdalena ' s speceryen"]

de reden kavelaers leeren dat strydige dingen d een tegen d andere gestelt meer uytmunten d ervarentheyt toont dat het vyer in de gestrengste koude meerder hitte geeft de hoveniers bewysen dat rooselaer by ajuyn loock en andere stinckende kruyden op een en het selve kruytbedde geplant zijnde rosen van uytnemende reucke voortbrenght insgelijcx dat bitter uyt de schouwe genomen geleyt en gespreyt ontrent den wyngaert menigte van soete druyven veroorsaeckt in t korte wat kalck wert er heet als door kout water wat dadel boom verheft sich als door gewichte wat thriakel isser krachtigh als daer slange vleesch en adderen vergif in vermenght is siet vrienden t isser alsoo met ons gestelt dat de weerdste deughden selfs van onse snootste gebreken moeten geholpen worden

De reden - kavelaers leeren dat strydige dingen , d ' een tegen d ' andere gestelt , meer uytmunten .D ' ervarentheyt toont dat het vyer in de gestrengste koude meerder hitte geeft ; de hoveniers bewysen dat rooselaer by ajuyn , loock , en andere stinckende kruyden , op een en het selve kruytbedde geplant zijnde , rosen van uytnemende reucke voortbrenght : insgelijcx dat bitter uyt de schouwe genomen , geleyt en gespreyt ontrent den wyngaert , menigte van soete druyven veroorsaeckt .In ' t korte , wat kalck wert ' er heet , als door kout water ? wat dadel - boom verheft sich , als door gewichte ? wat thriakel isser krachtigh , als daer slange - vleesch en adderen - vergif in vermenght is ? Siet vrienden , ' t isser alsoo met ons gestelt , dat de weerdste deughden selfs van onse snootste gebreken moeten geholpen worden .

loock|ajuyn|kruyden

['loock', 'ajuyn', 'kruyde']

het waren slingeringen met het hoofd om de halswervelen uit het lid te doen springen en bulderingen om de borstkas te doen barsten van al die lichamen die dropen van zweet steeg een vieze stank als van een beestenspel omhoog een enkel van die vertrokken gezichten keek naar het terras op en richtte een paar waanzinnige oogen op mij die mij deden terugdeinzen

Het waren slingeringen met het hoofd om de halswervelen uit het lid te doen springen en bulderingen om de borstkas te doen barsten .Van al die lichamen , die dropen van zweet , steeg een vieze stank , als van een beestenspel , omhoog .Een enkel van die vertrokken gezichten keek naar het terras op en richtte een paar waanzinnige oogen op mij , die mij deden terugdeinzen .

Lichaam

['lichaam']

het volgende verslag uitgebracht spr wenscht eenige eenvoudige losse opmerkingen te maken die niet alleen een practisch maar ook een theoretisch paedagogischen geur zullen hebben want als men hier dit onderwerp niet op deze wijze behandelen kan waar dan wel niemand zal het tegenspreken dat het onderwijs in de moedertaal het eerste en belangrijkste middel is tot alle menschelijke beschaving de richting van het onderwijs in een leervak moet aangewezen worden door het doel dat men zich voorstelt daarmee te bereiken

het volgende verslag uitgebracht : Spr .wenscht eenige eenvoudige , losse opmerkingen te maken , die niet alleen een practisch - maar ook een theoretisch - paedagogischen geur zullen hebben ; want , als men hier dit onderwerp niet op deze wijze behandelen kan , waar dan wel ? Niemand zal het tegenspreken , dat het onderwijs in de Moedertaal het eerste en belangrijkste middel is tot alle menschelijke beschaving .De richting van het onderwijs in een leervak moet aangewezen worden door het doel , dat men zich voorstelt daarmee te bereiken .

eenige eenvoudige , losse opmerkingen

['eenig eenvoudig , losse opmerking']

maria stoel der ghenade bidt maria autaer des wel rieckende wieroocks bidt voor ons maria leere van jacob bidt

Maria stoel der ghenade , bidt .Maria autaer des wel - rieckende wieroocks , bidt voor ons .Maria leere van Jacob , bidt .

Wierook

['wierook']

en ghy wilt dus gepronckt daer heen vol weeld en dertelheyt en steets het ruyme pad betreen dat ten verderve leyt het trotse hert is voor den heer een stanck een vuyle reuck en een vergifte dranck legh af legh af u snoode hoovaerdy doet boet en bid dat god genadigh zy

8 .En ghy wilt dus gepronckt daer heen , Vol weeld ' en dertelheyt ? En steets het ruyme pad betreen , Dat ten verderve leyt ? ‘ Het trotse hert is voor den Heer ' een stanck , ‘ Een vuyle reuck , en een vergifte dranck .‘ Legh af , legh af , u snoode Hoovaerdy , ‘ Doet boet ' en bid dat God genadigh zy .

trotse hert

['trots hert']

hoor hoe hij haar nooit meer begeeft en mint met een vurig begeren als t dorstende hert zich rept naar de lavende koele stromen en t achtervolgde haas naar t klare bronnat hijgt wie anders is dit dan gods bruid wat christus met syn bruydt elck een te kennen gheeft laet ons met goedt beduydt malcand ren daer in stichten die hij met zoet geluydt soo vriend lijck roept beleeft comt overschoone spruydt die myn hert can verlichten myn peerl myn edelgreyn ter weyden comt bedichten schoon bloem en roos int dal noeyt minnaer myns ghelijck voor niemant sijt bevreest reyn duyve wilt niet swichten die wtvercoren sijt mijn jonst sonder afwijck al laeghdy hier veracht int bloet op t veldt int slijck vertreden van elck een nochtans u niet begeven maer wiesch u aenschijn schoon welrieckend met practijck balsemd u zoeten rueck boven al waert verheven als ghy schier waart vernielt myn liefd vierich ghedreven als d haas baart syn cracht snel om loopen d hont t ontwijcken snackend na t water claar ken cant beter gelijcken wie de bruid mag zijn de kerk van christus

Hoor , hoe hij haar nooit meer begeeft , en mint met een vurig begeren , als ' t dorstende hert zich rept naar de lavende koele stromen , en ' t achtervolgde haas naar ' t klare bronnat hijgt ! Wie anders is dit dan Gods Bruid ? Wat Christus met syn Bruydt ’ elck - een te kennen gheeft , Laet ons met goedt beduydt ’ malcand ' ren daer in stichten , Die hij met zoet geluydt ’ soo vriend ' lijck roept beleeft : Comt overschoone spruydt ’ die myn Hert can verlichten ! Myn peerl ' , myn Edelgreyn , ter Weyden comt bedichten ! Schoon bloem en Roos int dal , Noeyt minnaer myns ghelijck .Voor niemant sijt bevreest , Reyn Duyve wilt niet swichten , Die wtvercoren sijt ! Mijn jonst sonder afwijck Al - laeghdy hier veracht , int bloet , op t ' veldt , int slijck , Vertreden van elck - een , nochtans u niet begeven , Maer wiesch u aenschijn schoon , welrieckend met practijck Balsemd ' u zoeten rueck , boven al waert verheven Als ghy schier waart vernielt , myn liefd ' vierich ghedreven Als d ' Haas - baart syn cracht snel , om loopen d ' Hont t ' ontwijcken Snackend ' na t ' water Claar - ken cant beter gelijcken .Wie de Bruid mag zijn ? - De Kerk van Christus .

bloet

['bloet']

slaapt ge genoeg in zee vroeg ik aan mijnen zegsman soms veel en soms weinig was t antwoord dat hangt af van t werk maar we slapen er toch genoeg we moeten in zee zooveel niet slapen als op het land we slapen langer wanneer we aan land zijn de lucht is hier zoo zwaar niet wij die altijd aan de goede sterke lucht gewoon zijn kunnen s zomers aan land niets doen wij zijn seffens afgemat zoo leeft en werkt dus t visschersvolk dat in de panne wil blijven wonen en beweert dat om daar te kunnen blijven het een schuilbekken noodig heeft

‘ Slaapt ge genoeg , in zee ’ , vroeg ik aan mijnen zegsman ? ‘ Soms veel , en soms weinig , was ' t antwoord , dat hangt af van ' t werk , maar we slapen er toch genoeg , we moeten in zee zooveel niet slapen als op het land .We slapen langer wanneer we aan land zijn ; de lucht is hier zoo zwaar niet ; wij die altijd aan de goede , sterke lucht gewoon zijn , kunnen ' s zomers aan land niets doen , wij zijn seffens afgemat .’ * * * Zoo leeft en werkt dus ' t visschersvolk , dat in de Panne wil blijven wonen , en beweert dat , om daar te kunnen blijven , het een schuilbekken noodig heeft .

Lucht

['lucht']

die plek gronds schrijft potter met verrukking wordt nu ook veel bezocht zoo door de inwoners der plaats als door de zieken en zwakken van het hospitaal dat in derzelver nabijheid gelegen is welk een onderscheid dus mijn vriend een hospitaal voorheen bij een vuilen stinkenden en de lucht verpestenden mesthoop nu bij een wellustig en met de aangenaamste geuren vervuld paradijs daar voorheen de zieken dezer plaats zich niet verder dan tusschen eenige muren konden bewegen als te zwak zijnde om de bergen en heuvelen op te klimmen kunnen zij thans op eene ruimer vlakte onder het heerlijk groen der boomen wandelen waar elk windje leven en gezondheid blaast waarvan zij weldra ja soms in een ongeloofelijk korten tijd de heilzaamste gevolgen en veelal eene spoedige volkomene genezing ondervinden en verkrijgen

‘ Die plek gronds , ’ schrijft potter met verrukking , ‘ wordt nu ook veel bezocht , zoo door de inwoners der plaats , als door de zieken en zwakken van het hospitaal , dat in derzelver nabijheid gelegen is .Welk een onderscheid dus , mijn Vriend ! een Hospitaal , voorheen bij een ' vuilen , stinkenden en de lucht verpestenden mesthoop , nu bij een wellustig en met de aangenaamste geuren vervuld paradijs .Daar voorheen de zieken dezer plaats zich niet verder dan tusschen eenige muren konden bewegen , als te zwak zijnde om de bergen en heuvelen op te klimmen , kunnen zij thans , op eene ruimer vlakte , onder het heerlijk groen der boomen wandelen , waar elk windje leven en gezondheid blaast , waarvan zij weldra , ja soms in een ongeloofelijk korten tijd , de heilzaamste gevolgen , en veelal eene spoedige volkomene genezing ondervinden en verkrijgen .

Mesthoop

['mesthoop']

in den zomer wanneer er de ergste stank is van de burgwallen zyn hier de minste zieken in het najaar daarentegen wanneer er geen of minder stank is wanneer de stormen en regens het allermeest plaats hebben en de lucht dus meer bewogen en gezuiverd wordt vindt men veel meer ziekten dan in den zomer en dat wel ziekten welke ons geheele land door waargenomen worden kwamen zy van den stank der burgwallen zy zouden eene min of meer verschillenden aart hebben de drooge hitte die of lang aanhoudende is of op sterke regenvlaagen volgt en andere te voorengemelde oorzaaken zyn dus hier ook de oorsprong der herfstkoortzen

In den Zomer , wanneer ' er de ergste stank is van de burgwallen , zyn hier de minste Zieken .In het Najaar , daarentegen , wanneer ' er geen of minder stank is , wanneer de stormen en regens het allermeest plaats hebben , en de Lucht dus meer bewogen en gezuiverd wordt , vindt men veel meer Ziekten , dan in den Zomer ; - en dat wel Ziekten , welke ons geheele Land door waargenomen worden : kwamen zy van den stank der burgwallen , zy zouden eene min of meer verschillenden aart hebben .De drooge hitte , die , of lang aanhoudende is , of , op sterke regenvlaagen , volgt , en andere te voorengemelde oorzaaken , zyn dus hier ook de oorsprong der Herfstkoortzen .

burgwallen

['burgwallen']

dit gezegt hebbende verschoot die vervloekte schim nalaatende een geur van acheronsfrangipane en van luciferspolville twee vermaarde welriekende poeders twee vermaarde welriekende poeders hermesstad de bedrooge meening

Dit gezegt hebbende , verschoot die vervloekte Schim , nalaatende een Geur van AcheronsFrangipane , en van LucifersPolville .Twee vermaarde welriekende Poeders Twee vermaarde welriekende Poeders Hermesstad .De bedrooge meening .

Poeders Hermesstad

['poeder hermesstad']

v ey zuiverd gy mijn geest en kookt er af het schuim en stinkend vuil der zonden boos het schuim en stinkend vuil der zonden boos op dat mijn ziele bequaam mag werden uw vierige uitspraken te ontfaan uw vierige uitspraken te ontfaan a

V .Ey zuiverd gy Mijn geest , en kookt ' er af , Het schuim en stinkend ' vuil der zonden boos , Het schuim en stinkend ' vuil der zonden boos , Op dat mijn ziele bequaam mag werden , Uw vierige uitspraken te ontfaan , Uw vierige uitspraken te ontfaan .A .

vuil der zonden boos

['vuil zonde boos']

hoofdst het van veel nut zijn wanneer men op den aard dier slijmerige of etter gewordene stoffe acht geeft wij ten minste hebben opgemerkt dat van vele beesten welke gestorven zijn deze etter gewordene snotstoffe groengeel van kleur en klonterig was met zwaren stank vergezeld van anderen welke veelal gebeterd zijn hebben wij opgemerkt dat die stoffe taai was en als aan een hangende en aan een verbonden uit de neus vloeide zoo dat er wanneer men dezelve met een doek aanvatte en er aan trok een geheel aanhangsel volgde deze stoffe was ook minder stinkende en op gezegde wijze uit de neus gehaald zijnde scheen zulks het beest te verligten en zulk een prop weg zijnde volgde er dunner stoffe ook hebben wij er gezien in welker neus deze stoffe zoo dik was dat de beesten er als in verstikten alhoewel dezelve niet stonk uit welk een en ander wij opmaken dat dit kenmerk der veepest met onderscheiding van het eene beest tot het andere behoort te worden in acht genomen

Hoofdst .het van veel nut zijn , wanneer men op den aard dier slijmerige of etter gewordene stoffe acht geeft ; wij ten minste hebben opgemerkt , dat van vele beesten , welke gestorven zijn , deze etter gewordene snotstoffe groengeel van kleur en klonterig was , met zwaren stank vergezeld ; van anderen , welke veelal gebeterd zijn , hebben wij opgemerkt , dat die stoffe taai was , en , als aan een hangende en aan een verbonden , uit de neus vloeide , zoo dat er , wanneer men dezelve met een doek aanvatte en er aan trok , een geheel aanhangsel volgde : deze stoffe was ook minder stinkende , en op gezegde wijze uit de neus gehaald zijnde , scheen zulks het beest te verligten , en zulk een prop weg zijnde , volgde er dunner stoffe .Ook hebben wij er gezien , in welker neus deze stoffe zoo dik was , dat de beesten er als in verstikten , alhoewel dezelve niet stonk : uit welk een en ander wij opmaken , dat dit kenmerk der Veepest met onderscheiding van het eene beest tot het andere behoort te worden in acht genomen .

deze stoffe|deze etter gewordene snotstoffe

['stofef', 'etter gewordene snotstoffe']

maar het boek van huysmans is naturalistiesch om zijn wijze van zien en zijn manier van zeggen en dan niet zoo mooi dat het een poëem een kunstwerk zou zijn dat boek van huysmans is een prachtig vlot zuiver oprecht en rijk geschreven verhandeling bevangend reukwerk bedwelmend rijk aan belang scherp prikkelend en koortsend heet peperend als een aller ergst bizondere nieuwsgierigheid dat boek van huysmans is bitter kil en zilt

Maar het boek van Huysmans is naturalistiesch om zijn wijze van zien en zijn manier van zeggen , en dan niet zoo mooi dat het een poëem , een kunstwerk , zou zijn .Dat boek van Huysmans is een prachtig vlot , zuiver , oprecht en rijk geschreven verhandeling , bevangend , reukwerk - bedwelmend rijk aan belang , scherp prikkelend en koortsend , heet peperend als een aller - ergst bizondere nieuwsgierigheid .Dat boek van Huysmans is bitter , kil en zilt .

rijk

['rijk']

een schilderytje hiervan zal onze leezers smaaken en bartram in een punt vertoonen waarin wy hem op de geheele reis niet ontmoet hebben op eene anders reeds beschreeven betoverend schoone plek gronds huppelden gezelschapjens van jonge onschuldige cherokeesche meisjens of waren druk bezig de welriekende vrugt aardbeziën te plukken of haare korfjes reeds gevuld hebbende onder de schaduwen van bloemryke en welriekende natuurlyke prieelen van magnolia en welriekende kelkbloemen zoete geele jasmynen en hemelsblaauwe heesterachtige kruipboomen nederlagen haare schoonheden voor het flodderend windjen ontblootende en haare ledemaaten in den koelen vloeienden stroom baadende terwyl andere benden vrolyker en dartelder nog aardbeziën plukten of haare gezellinnen dartel naaliepen en haar plaagden met haare wangen en lippen met de ryke rype vrugt te beverwen dit boschtooneel van eerste onschuld was betoverend en misschien te verleidend voor wakkere jongelingen om lang ledige aanschouwers van hetzelve te blyven

Een schilderytje hiervan zal onze Leezers smaaken , en bartram in een punt vertoonen , waarin wy hem op de geheele Reis niet ontmoet hebben .- Op eene anders reeds beschreeven betoverend schoone plek gronds , ‘ huppelden gezelschapjens van jonge onschuldige Cherokeesche Meisjens , of waren druk bezig de welriekende vrugt [ Aardbeziën ] te plukken , of , haare korfjes reeds gevuld hebbende , onder de schaduwen van bloemryke en welriekende natuurlyke prieelen van Magnolia en welriekende Kelkbloemen , zoete geele Jasmynen en hemelsblaauwe heesterachtige Kruipboomen , nederlagen ; haare schoonheden voor het flodderend windjen ontblootende en haare ledemaaten in den koelen vloeienden stroom baadende , terwyl andere benden , vrolyker en dartelder , nog Aardbeziën plukten , of haare gezellinnen dartel naaliepen , en haar plaagden met haare wangen en lippen , met de ryke [ rype ] vrugt , te beverwen .Dit boschtooneel van eerste onschuld was betoverend , en misschien te verleidend voor wakkere Jongelingen , om lang ledige aanschouwers van hetzelve te blyven .

Bloemen|natuurlyke prieelen van Magnolia|vrugt

['bloem', 'natuurlyke priee magnolia', 'vrugt']

maar waar is er in de wereld ooit een zo goede remedie gevonden om de gebreken van het hoofd te verdryven en te voorkomen wie heeft ooit de gestadige druiping of andere kwade gesteldheden zijner oogen beter konnen remedieeren als met des morgens nuchteren tabak te rooken dat derhalven alle de geenen welke als ze uit de slaap ontwaaken d oogen naauwlijks open konnen krygen zijnde de schedels als aan malkander vast gekleefd een pyp of twe van dit onwaardeerlijk kruid gebruiken en zy zullen er op staande voet zodanig een baat by vinden dat zy t zich altijd zullen bedanken dezen raad gevolgd te hebben t is te vergeefs dat een party zotte menschen schreeuwen dat men er na stinkt en dat men t derhalven schroomen moet een eerlijk man aan te spreeken gelijk of t een vast teken van debauche was gesteld zijnde dat het een benaauwde lucht van zich gaf of dat men er na stonk t geen echter zo onwaar is dat het niet verdient wederlegt te worden zo kan men die benaaude lucht lichtelijk verdryven met den mond slechts met een weinigje schoon waters te spoelen en er eenige kopjes thee op te zetten die keizerlijke drank en ik ben verzekerd en durf het ook ieder een verzekeren dat men alsdan veel beter en lieffelijker adem zal hebben als of men wyn of swaare bieren gedronken had welker overmaatig gebruik de gezondheid bederft en een onverdraagelijken stank des adems veroorzaakt daar men veel eer den neus voor behoorde toe te houden als voor de rook van tabak die niet onaangenaam is als alleenlijk voor de geenen welker ongefondeerde viesheid altijd genegen is om iets te laaken t is kwansuis een loffelijke qualiteit dat men zo dun van reuk valt en dat men overal wat op weet te zeggen maar de lieden zullen believen te weeten dat de honden hen daar ver in te boven gaan en dat ze derhalven daar zo zeer niet op te roemen hebben

Maar waar is ' er in de wereld ooit een zo goede remedie gevonden om de gebreken van het hoofd te verdryven , en te voorkomen ? Wie heeft ooit de gestadige druiping , of andere kwade gesteldheden zijner oogen beter konnen remedieeren , als met des morgens nuchteren Tabak te rooken ? Dat derhalven alle de geenen , welke , als ze uit de slaap ontwaaken , d ' oogen naauwlijks open konnen krygen , zijnde de schedels als aan malkander vast gekleefd , een pyp of twe van dit onwaardeerlijk kruid gebruiken , en zy zullen ' er op staande voet zodanig een baat by vinden , dat zy ' t zich altijd zullen bedanken dezen raad gevolgd te hebben .' t Is te vergeefs dat een party zotte menschen schreeuwen , dat men ' er na stinkt , en dat men ' t derhalven schroomen moet een eerlijk man aan te spreeken , gelijk of ' t een vast teken van debauche was : gesteld zijnde , dat het een benaauwde lucht van zich gaf , of dat men ' er na stonk ( ' t geen echter zo onwaar is , dat het niet verdient wederlegt te worden ) zo kan men die benaaude lucht lichtelijk verdryven , met den mond slechts met een weinigje schoon waters te spoelen , en ' er eenige kopjes Thee op te zetten , die Keizerlijke drank ; en ik ben verzekerd , en durf het ook ieder een verzekeren , dat men alsdan veel beter en lieffelijker adem zal hebben , als of men Wyn of swaare Bieren gedronken had , welker overmaatig gebruik de gezondheid bederft , en een onverdraagelijken stank des adems veroorzaakt , daar men veel eer den neus voor behoorde toe te houden , als voor de rook van Tabak , die niet onaangenaam is als alleenlijk voor de geenen , welker ongefondeerde viesheid altijd genegen is om iets te laaken .' t Is kwansuis een loffelijke qualiteit , dat men zo dun van reuk valt , en dat men overal wat op weet te zeggen : maar de lieden zullen believen te weeten , dat de honden hen daar ver in te boven gaan , en dat ze derhalven daar zo zeer niet op te roemen hebben .

des adems

['adem']

doch het bragt bij ons een fellen buikloop te weeg waardoor wij ongemeen verzwakten aangezien wij door den traan zeer morsig waren vonden wij ons genoodzaakt om ons met het voornoemde stinkende water uit de balie te wasschen welks stank en sterkte wij ter naauwernood met neus en oogen konden verduren doch wij gingen na het wasschen naar buiten en wieschen ons vervolgens met water en sneeuw af hetwelk ons dan weder frisch maakte

Doch het bragt bij ons een ' fellen buikloop te weeg , waardoor wij ongemeen verzwakten .Aangezien wij door den traan zeer morsig waren , vonden wij ons genoodzaakt , om ons met het voornoemde stinkende water uit de balie te wasschen , welks stank en sterkte wij ter naauwernood met neus en oogen konden verduren .Doch wij gingen , na het wasschen , naar buiten en wieschen ons vervolgens met water en sneeuw af , hetwelk ons dan weder frisch maakte .

Water

['water']

den africaen schoon hoog geresen in hem word grooten stank gespeurt d hooveirdigheyd wilt vele wesen maer stinkt voor god die d herten keurt

6 .Den Africaen , schoon hoog geresen , in hem word grooten stank gespeurt ; d ' hooveirdigheyd wilt vele wesen , maer stinkt voor God die d ' herten keurt .7 .

hem|d ' hooveirdigheyd

['', "d ' hooveirdigheyd"]

die specery achtigen calmus die hier soo gemeensaem groeyt heeft die hier mede al gebruyck in de keucken bontius een groot gebruyck al hoe wel garcias ab orto desen calmus als oock de welrieckende biesen beyde geen ander gebruyck in indien toe en schrijft dan om de paerde stallen te bestroyen doch hadde desen goeden man so naerstigh geweest om de qualiteyten der speceryen te ondersoecken als hy wel doorsiende geweest is in t lesen der arabiersche medicijnen soo behoorde hy de behulpsaemheden die beyde dese planten ons geven wel geweten te hebben want door geheel indien wert nauwlijcks eenige visch of vleesch gekoockt of men werpt een bosjen van desen calmus of van de welrieckende biesen in de ketel en sulcks geschiet eensdeels om de aengenaeme smaeck eensdeels oock tot groote versterckinge des maeghs aldus ende tot het selvige eynde wert de nardus die hier op het geberghte wast mede gebruyckt van dese nardus maeckt men hier mede nardus edick even gelijck men in t vaderlant met de gedroogde goutsbloemen doet welcke nardus azijn alle verrottinge ende verdervinge der humeuren dapper tegen staet

Die specery - achtigen Calmus , die hier soo gemeensaem groeyt , heeft die hier mede al gebruyck in de Keucken ? Bontius .Een groot gebruyck , al hoe wel Garcias ab orto desen Calmus , als oock de welrieckende biesen beyde geen ander gebruyck in Indien toe en schrijft , dan om de Paerde - stallen te bestroyen , doch hadde desen goeden Man so naerstigh geweest om de qualiteyten der Speceryen te ondersoecken , als hy wel doorsiende geweest is in ' t lesen der Arabiersche Medicijnen , soo behoorde hy de behulpsaemheden , die beyde dese planten ons geven , wel geweten te hebben ; want door geheel Indien wert nauwlijcks eenige visch of vleesch gekoockt , of men werpt een bosjen van desen Calmus , of van de welrieckende biesen in de Ketel , en sulcks geschiet eensdeels om de aengenaeme smaeck , eensdeels oock tot groote versterckinge des Maeghs .Aldus ende tot het selvige eynde wert de Nardus , die hier op het geberghte wast , mede gebruyckt : van dese Nardus maeckt men hier mede Nardus - edick , even gelijck men in ' t Vaderlant met de gedroogde Goutsbloemen doet : welcke Nardus - azijn alle verrottinge ende verdervinge der humeuren dapper tegen staet .

biesen

['biesen']

van herte zeer geliefde broeder u e zeer aangenaame schryvens is ons wel geworden nevens het liefde teken waar voor wy dankbaar zynde ul wensen uit gods genadebron een duizendvoudige zegen hoe zoet is broederlyke liefde wy hoopen dat het voorspel der engelen hier in der tyd onder ons zal aanwassen haar vader is onze vader en wy zyn met haar gebroeders of schoon ons uitterlyk lichaam een slechten engel is zo wil doch de goddelyke zonneschyn der eeuwige liefde onze verborgen mensche des herten door het water des levens her voorbrengen als een welruikend bloemetje uit de stinkende mest daarom wyl hy die de waarheid is zulks beloofd heeft zo zette wy onze begeerte op zyn vaderlyke belofte in hem en gelyk ons uitterlyk leven na de vier elementen hongert zo hongert onze ziele na god onzen eeuwigen oorsprong tot een huis der ziele en geestelyk lichaam wy hongeren na wat groots weg wereld gods geest begeeren wy tot een leven zyn bloed voor ons roode goud en zyn water des levens voor ons blanke zilver hy is onze schat en rykdom vergaderd u geen schatten op der aarde maar in den hemel zegt jezus christus die god tot een schat in den hemel zyner ziele vergadert die heeft wel gearbeid hy is ons geld en goed ons huis en hof onze vader en moeder onze weerga en aangenaame bruid en uitverkoore jonkvrouw om welkers wille wy arm zyn want zy was arm om ons op aarde och hoe veel heeft de liefste om ons gedaan en geleeden zouden wy ze niet lief hebben en verachten het zichtbaare alles om het onzichtbaare niets dat het waare alles is

Van herte zeer Geliefde Broeder , U E .zeer aangenaame schryvens is ons wel geworden nevens het liefde teken , waar voor wy dankbaar zynde , UL wensen uit Gods genadebron een duizendvoudige zegen , hoe zoet is broederlyke liefde , wy hoopen dat het voorspel der Engelen hier in der tyd onder ons zal aanwassen , haar Vader is onze Vader , en wy zyn met haar gebroeders , of schoon ons uitterlyk lichaam een slechten Engel is , zo wil doch de Goddelyke zonneschyn der eeuwige liefde , onze verborgen mensche des herten , door het water des levens her voorbrengen , als een welruikend bloemetje uit de stinkende mest , daarom wyl hy die de waarheid is zulks beloofd heeft , zo zette wy onze begeerte op zyn Vaderlyke belofte in hem , en gelyk ons uitterlyk leven na de vier Elementen hongert , zo hongert onze ziele na God , onzen eeuwigen oorsprong , tot een huis der ziele , en geestelyk lichaam , wy hongeren na wat groots , [ weg wereld ] Gods Geest begeeren wy tot een leven , zyn bloed voor ons roode goud , en zyn water des levens voor ons blanke zilver , hy is onze schat en rykdom .Vergaderd u geen schatten op der aarde , maar in den Hemel zegt Jezus Christus : die God tot een schat in den hemel zyner ziele vergadert , die heeft wel gearbeid , hy is ons geld en goed , ons huis en hof , onze Vader en Moeder , onze weerga en aangenaame Bruid , en uitverkoore Jonkvrouw , om welkers wille wy arm zyn , want zy was arm om ons op aarde , och ! hoe veel heeft de liefste om ons gedaan , en geleeden , zouden wy ze niet lief hebben , en verachten het zichtbaare Alles , om het onzichtbaare Niets , dat het waare Alles is .

Mest|Bloemen

['mest', 'bloem']

de fulpen rand van t vale kleed behoort zeer zeker tot die gedeelten des land waarvan het moeijelijk is iets nieuws te zeggen wie kent den heerlijken veluwezoom niet wie heeft niet genoten van de frissche zuivere lucht die over zijn heuvels waait wie ademde niet den versterkenden geur zijner dennenbosschen in wie dronk niet de levenskracht en de levenslust met volle teugen onder het koele looverdak zijner beuken en eiken wouden wiens oog mogt de golvende lijnen zijner hoogten de klimmende en dalende bouwakkers de digte en donkere boschpartijen langs de hellingen den kronkelenden rijn in de diepte niet volgen wie zag niet de heldere beekjes door de dalen en onder de overhangende takken over hun bedding van kiezel stroomen en hoorde het plassen der fonteinen het murmelen der watervallen bij het suizen van den wind door de bladerkruinen niet wie heeft zijn statige landgoederen zijn vrolijke villa s zijn bloeijende dorpen niet met bewonderend welgevallen aanschouwd wie is in arnhems omtrek ten eenemale een vreemdeling daar uw gids te zijn heeft een eigenaardig voordeel en een eigenaardig bezwaar dit voordeel dat de lezer die zoo welwillend is hem te volgen het liefst de bladzijden doorloopt waardoor hij in bekende en geliefde streken wordt verplaatst

‘ De fulpen rand van ' t vale kleed ’ behoort zeer zeker tot die gedeelten des land , waarvan het moeijelijk is iets nieuws te zeggen .Wie kent den heerlijken Veluwezoom niet ? Wie heeft niet genoten van de frissche , zuivere lucht , die over zijn heuvels waait ? Wie ademde niet den versterkenden geur zijner dennenbosschen in ; wie dronk niet de levenskracht en de levenslust met volle teugen onder het koele looverdak zijner beuken - en eiken wouden ? Wiens oog mogt de golvende lijnen zijner hoogten , de klimmende en dalende bouwakkers , de digte en donkere boschpartijen langs de hellingen , den kronkelenden Rijn in de diepte , niet volgen ? Wie zag niet de heldere beekjes door de dalen en onder de overhangende takken over hun bedding van kiezel stroomen en hoorde het plassen der fonteinen , het murmelen der watervallen , bij het suizen van den wind door de bladerkruinen , niet ? Wie heeft zijn statige landgoederen , zijn vrolijke villa ' s , zijn bloeijende dorpen niet met bewonderend welgevallen aanschouwd ? Wie is in Arnhems omtrek ten eenemale een vreemdeling ? Daar uw gids te zijn , heeft een eigenaardig voordeel en een eigenaardig bezwaar .Dit voordeel , dat de lezer , die zoo welwillend is hem te volgen , het liefst de bladzijden doorloopt , waardoor hij in bekende en geliefde streken wordt verplaatst .

zijner dennenbosschen

['zijner dennenbosschen']

de grond zoo vochtig plat en zwart t gras stierf er elken winter af te donker was het er voor onkruid en de stanken allen zoo leelijk vuns van t vermolmde hout bij het schuurtje en van den vochtigen muur een scherpe stank bij de poort die de kinderen uit de steeg bevuilden en dan de benauwende stanken van waschgoed en bak olie uit de achterbuurt daar nu in dat gebied van enkel leelijkheid en afschuw kwam als een fijn vlaagje al te zoet reukwerk door de gore stanken de lust die nu haar leven rijk moest maken zich vreemd en valschelijk mengen

De grond zoo vochtig , plat en zwart , ' t gras stierf er elken winter af , te donker was het er voor onkruid .En de stanken , allen zoo leelijk , vuns van ' t vermolmde hout bij het schuurtje en van den vochtigen muur , een scherpe stank bij de poort , die de kinderen uit de steeg bevuilden , en dan de benauwende stanken van waschgoed en bak - olie , uit de achterbuurt .Daar nu , in dat gebied van enkel leelijkheid en afschuw , kwam als een fijn vlaagje al te zoet reukwerk door de gore stanken , de lust die nu haar leven rijk moest maken , zich vreemd en valschelijk mengen .

bak - olie|waschgoed

['bak - olie', 'waschgoed']

tondalus gaat niet de hel in dit verblijf is bestemd voor de onherroepelik verlorenen en toch als iemand zo ver als tondalus voer er niet de geheimen van had gezien hoe hadden dan de mensen op de wereld zich de vreselike waarheid kunnen denken tondalus de veelgemartelde moet dan ook van t zwaarste wat er op de wereld zijn kan de angsten verduren ach tondalus goed kalf wat bèn je n goeie koe geweest en wat hèb je je goed laten melken tondalus dan ziet de helleput n vierkant gat waaruit n stinkend walmende rookkolom ten hemel stijgt in de vlam dwarrelen als vonken n grote menigte zielen en duivelen en als de rook neerslaat vallen ook de zielen en de duivelen in de afgrond terug daar tast tondalus zó erg is t nu de razernij der wanhoop aan de voeten willen niet los om de vreselike plaats te ontvluchten in ontzettende angst scheurt hij met z n nagels de kinnebakken open roepende ai mij waarom kan ik niet sterven ai mij wat moet ik aanschouwen en waarom geloofde ik niet de heilige schrift maar door dit geroep vervalt tondalus van scylla in charibdis

Tondalus gaat niet de hel in ; dit verblijf is bestemd voor de onherroepelik verlorenen ; en toch , als iemand zo ver als Tondalus voer , er niet de geheimen van had gezien , hoe hadden dan de mensen op de wereld zich de vreselike waarheid kunnen denken ? Tondalus , de veelgemartelde , moet dan ook van ' t zwaarste wat er op de wereld zijn kan , de angsten verduren .- Ach Tondalus , goed kalf , wat bèn je ' n goeie koe geweest , en wat hèb je je goed laten melken ! - Tondalus dan ziet de helleput , ' n vierkant gat , waaruit ' n stinkend - walmende rookkolom ten hemel stijgt ; in de vlam dwarrelen als vonken ' n grote menigte zielen en duivelen , en als de rook neerslaat , vallen ook de zielen en de duivelen in de afgrond terug .Daar tast Tondalus , - zó erg is ' t nu - de razernij der wanhoop aan ; de voeten willen niet los om de vreselike plaats te ontvluchten ; in ontzettende angst scheurt hij met z ' n nagels de kinnebakken open , roepende : ‘ Ai mij , waarom kan ik niet sterven ! Ai mij , wat moet ik aanschouwen ! en waarom geloofde ik niet de heilige Schrift ! ’ Maar door dit geroep vervalt Tondalus van Scylla in Charibdis .

rookkolom

['rookkolom']

by dit voege ick niet dan alleenlijcken dat men hier in bedrogen wert dat den juncus odoratus geen ander gebruyck by de indianen en heeft dan om onder de paerden te stroyen tot een beddingh alsoo de indianen desen wel reickenden bies soo wel in de keucken gebruycken om hare spijsen daer mede toe te maken als den calamus aromaticus waerom de selvige mede al hoewel die overvloedelijcken in de bosschen wasr naerstelijcken van de maleysche vrouwen in de hoven aengefockt wert want hy oock seer dienstigh is in de badingen stovingen insettingen als mede tot alle vrouwelijcke sieckten ende dewijle dese welrieckende biese een soorte van gras is ende het slechte ende gemeene gras soo grooten gebruyck geeft in vele gelegentheden wie sal dan durven ontkennen dat dit aromatijcke ende welrieckende gras verre veel uytnemender krachten heeft van den costus men segt datter maer eene eenige soorte van costus is het welcke ick mede bevestige want de oude medicijns hebben hare drie soorten van costus onderscheyden van wegen des selviges outheyt wormsteeckinge c de wortelen van costus werden uyt cambodja met sacken vol tot ons overgestuyrt dewijle de selvige een groot gebruyck heeft by alle india nen ende insonderheyt by de chinesen in hare medicamenten

By dit voege ick niet , dan alleenlijcken , dat men hier in bedrogen wert , dat den Juncus Odoratus geen ander gebruyck by de Indianen en heeft , dan om onder de Paerden te stroyen tot een Beddingh , alsoo de Indianen desen wel - reickenden Bies soo wel in de keucken gebruycken om hare spijsen daer mede toe te maken , als den Calamus Aromaticus , waerom de selvige mede , al hoewel die overvloedelijcken in de Bosschen wasr , naerstelijcken van de Maleysche Vrouwen in de Hoven aengefockt wert : want hy oock seer dienstigh is in de badingen , stovingen , insettingen , als mede tot alle Vrouwelijcke sieckten .Ende dewijle dese welrieckende Biese een soorte van gras is , ende het slechte ende gemeene gras soo grooten gebruyck geeft , in vele gelegentheden , wie sal dan durven ontkennen , dat dit aromatijcke ende welrieckende gras verre veel uytnemender krachten heeft : Van den Costus Men segt datter maer eene eenige soorte van Costus is , het welcke ick mede bevestige : want de oude Medicijns hebben hare drie soorten van Costus onderscheyden , van wegen des selviges outheyt , wormsteeckinge , & c .De wortelen van Costus werden uyt Cambodja , met sacken vol , tot ons overgestuyrt , dewijle de selvige een groot gebruyck heeft by alle India - nen , ende insonderheyt by de Chinesen , in hare Medicamenten .

Gras|Biese

['gras', 'biees']

reuck vele willen lijden namentlijck opden bergh van caluarien ende onder de siecken soo dat ons meer toe staet eenen goeden reuck te maecken van deughden dan in andere wel rieckende ijdelheydt want men houdt veur seker dat die hier best riecken naer hun doodt meest stincken sullen ende inde helle met meerderen stanck ghequolen worden

reuck vele willen lijden : namentlijck opden bergh van Caluarien , ende onder de siecken .Soo dat ons meer toe - staet eenen goeden reuck te maecken van deughden , dan in andere wel - rieckende ijdelheydt .Want men houdt veur seker , dat die hier best riecken , naer hun doodt meest stincken sullen , ende inde helle met meerderen stanck ghequolen worden .

ijdelheydt|deughden

['ijdelheydt', 'deughd']

of voor het geval dat i have also considered that if it is not a case of shortness of breath at any rate if cold air a thick stinking fog foul intolerable stench or pestilential air is inhaled some relief if not a complete healing might be given to the lungs if not by balsam then by cordial gums herbs or juices peruvian balsam

of , voor het geval dat .I have also considered that , if it is not a case of shortness of breath , at any rate if cold air , a thick , stinking fog , foul , intolerable stench , or pestilential air is inhaled , some relief , if not a complete healing , might be given to the lungs , if not by balsam , then by cordial gums , herbs , or juices .Peruvian balsam .

fog

['fog']

met één woord by elken stap om zo te spreeken een nieuwe dampkring een nieuw voorwerp van weelde of van de onaangenaamste onzindlykheid weshalven men parys vrylyk mag beschryven als de schoonste en leelykste de geurrykste en stinkendste stad des aardbodems de straaten zyn alle zonder uitzondering naauw en donker

Met één woord , by elken stap , om zo te spreeken , een nieuwe dampkring , een nieuw voorwerp van weelde , of van de onaangenaamste onzindlykheid .Weshalven men Parys vrylyk mag beschryven als de schoonste en leelykste , de geurrykste en stinkendste Stad des Aardbodems .De straaten zyn alle , zonder uitzondering , naauw en donker .

Parys vrylyk

['parys vrylyk']

het eerste boek handelt daarom over de ontleedkunde des menschelijken lichaams het tweede over de ziel het derde over de wondermenschen des oostens het vierde over de viervoetige dieren het vijfde over de vogelen het zesde over de zeewonderen het zevende over de rivier en zeevisschen het achtste over de slangen het negende over de wormen het tiende over de gewone en het elfde over de welriekende boomen het twaalfde over de welriekende en heelkrachtige planten het dertiende over de bronnen het veertiende over de edelsteenen en hunne bearbeiding het vijftiende over de zeven metalen het zestiende over de zeven gewesten en de vochtigheden der lucht het zeventiende over de gestalte der wereld de zeven planeten en hunne krachten het achttiende over de bewegingen der lucht den bliksem donder en dergelijke het negentiende over de vier elementen thomas heeft van dit werk als men wil eene tweede uitgaaf gegeven en er dan een twintigste boek bijgevoegd het handelt over de versieringen des hemels en de beweging der sterren

Het eerste boek handelt daarom over de ontleedkunde des menschelijken lichaams , het tweede over de ziel , het derde over de wondermenschen des Oostens , het vierde over de viervoetige dieren , het vijfde over de vogelen , het zesde over de zeewonderen , het zevende over de rivier - en zeevisschen , het achtste over de slangen .het negende over de wormen , het tiende over de gewone en het elfde over de welriekende boomen , het twaalfde over de welriekende en heelkrachtige planten , het dertiende over de bronnen , het veertiende over de edelsteenen en hunne bearbeiding , het vijftiende over de zeven metalen , het zestiende over de zeven gewesten en de vochtigheden der lucht , het zeventiende over de gestalte der wereld , de zeven planeten en hunne krachten , het achttiende over de bewegingen der lucht , den bliksem , donder en dergelijke , het negentiende over de vier elementen .’ Thomas heeft van dit werk , als men wil , eene tweede uitgaaf gegeven en er dan een twintigste boek bijgevoegd ; het handelt over de versieringen des hemels en de beweging der sterren .

Bomen|planten

['boom', 'plant']

over den drempel met een stap als in een kuil was johan onverwacht gedaald in de kamer maar achter de aldichte deur op den uitgetrapten zandgrond bleef hij staan bestookt door een oogenblikkelijke benauwing onwillig voor den vagabondeerende menagerie stank van opgesloten heete beesten die prikte in den neus en terughinderde zijn vrij ademen schuw onder een hoog troebel licht had hij vogels blauwen blik zijn inkomen zien zoeken

’ Over den drempel , met een stap als in een kuil , was Johan onverwacht gedaald in de kamer .Maar , achter de aldichte deur , op den uitgetrapten zandgrond bleef hij staan , bestookt door een oogenblikkelijke benauwing , onwillig voor den vagabondeerende - menagerie - stank van opgesloten heete beesten die prikte in den neus en terughinderde zijn vrij ademen .Schuw , onder een hoog troebel licht had hij Vogels blauwen blik zijn inkomen zien zoeken .

opgesloten heete beesten

['opsluiten heet beest']

hij heeft ze goed gezien getuige de getrouwe photographisch getrouwe afbeelding die hij er van geeft die nederige cottage van welriekende kamperfoelie omrankt zacht door de dalende zonne verlicht van binnen zoo eenvoudig zoo huiselijk zoo comfortabel waar ook voor smaak en weetgierigheid voedsel en voldoening te vinden is waar de prentbijbel en bunyan vreedzaam prijken naast robinson en jack de reuzendooder tegenover het portret van den gevierden held en den beroemdsten renner die breede gezellige haard waar de vriendenkring bijeenkomt om in vrolijken kout afgewisseld door hartig lied en kunsteloos spel de rustige zondag avonden te slijten ziet gij dat alles niet voor u te gelijk met dien moestuin die den willigen arbeid des pachters eischt als de welkome avondklok hem van zijn dagwerk ontslaat en dat plekje vlak bij de hut waar een rijke overvloed van bloemen tiert die door kleurenpracht en liefelijke geuren oog en hart verkwikken maar des strengen leeraars blik dwaalt ter zijde af van dit lief tooneel daarheen waar in die naauwe morsige steeg de bouwvallige duistere woningen zich met moeite staande houden boven dien stinkenden poel van namelooze onreinheden opgetast voor elke deur daar woont gebrek en misdaad onwetendheid en ondeugd ellende en jammer van allerlei aard de evangeliedienaar weet wat daar schuilt in die holen der ontucht en der verdierlijking hij weet ook wat voortkomt uit die akelige sombere verblijven en de dichter schroomt niet dat donker tafereel in al zijne naaktheid te schilderen niet omdat hij daarin behagen schept of daarmede de ligt geprikkelde verbeelding wil opwekken neen maar wie heeling brengen wil aan ziekte en kwalen ontzie de ellende niet der ziekenzalen

Hij heeft ze goed gezien , getuige de getrouwe , photographisch - getrouwe , afbeelding , die hij er van geeft .Die nederige cottage , van welriekende kamperfoelie omrankt , zacht door de dalende zonne verlicht ; van binnen zoo eenvoudig , zoo huiselijk , zoo comfortabel ; waar ook voor smaak en weetgierigheid voedsel en voldoening te vinden is ; waar de prentbijbel en bunyan vreedzaam prijken naast robinson en jack de reuzendooder , tegenover het portret van den gevierden held en den beroemdsten renner ; die breede , gezellige haard , waar de vriendenkring bijeenkomt om in vrolijken kout , afgewisseld door hartig lied en kunsteloos spel , de rustige Zondag - avonden te slijten ; - ziet gij dat alles niet voor u , te gelijk met dien moestuin , die den willigen arbeid des pachters eischt , als de welkome avondklok hem van zijn dagwerk ontslaat ; en dat plekje ‘ vlak bij de hut ’ , waar een rijke overvloed van bloemen tiert , die door kleurenpracht en liefelijke geuren oog en hart verkwikken ? - Maar des strengen leeraars blik dwaalt ter zijde af van dit lief tooneel , daarheen , waar in die naauwe , morsige steeg , de bouwvallige , duistere woningen zich met moeite staande houden boven dien stinkenden poel van namelooze onreinheden , opgetast voor elke deur ; daar woont gebrek en misdaad , onwetendheid en ondeugd , ellende en jammer van allerlei aard .De evangeliedienaar weet wat daar schuilt in die holen der ontucht en der verdierlijking ; hij weet ook wat voortkomt uit die akelige , sombere verblijven ; en de dichter schroomt niet dat donker tafereel in al zijne naaktheid te schilderen : niet omdat hij daarin behagen schept , of daarmede de ligt geprikkelde verbeelding wil opwekken , neen , maar : ‘ Wie heeling brengen wil aan ziekte en kwalen , Ontzie de ellende niet der ziekenzalen .

poel van namelooze onreinheden|kamperfoelie

['poel namelooos onreinheid', 'kamperfoelie']

hoofdst te onderzoeken zij gezonden waren waren gestorven de galblaas buitengewoon en onnatuurlijk groot gevonden hadden en vol van eene weiachtige stinkende stoffe dat vervolgens de regter longekwab veel grooter was dan gewoonlijk dat de long eene bleeke kleur had en door een algemeen verderf was aangetast vervolgens dat de longepijp vol was van eene etterachtige stoffe de tong bleek aan de einden zwart beslagen en als gegangreneerd en droog op de plaats der doorslokking alwaar dezelve ook vol puisten of blijnen was met bedorven stoffen vervuld zijnde de muil en de neusgaten wijders vol slijm en stank de oogen ontstoken en tranende in de herssenen en in de overige deelen als lever milt de maag en darmen was alles natuurlijk uitgezonderd in den aars of mastdarm die vol uitgesijpeld stinkend bloed was en eindelijk dat zij bij het nog levend vee komende bevonden dat dezelve meest allen de buikloop hadden waarvan de kleur groen en de zelfstandigheid lijmachtig en weiachtig was zeer stinkende dikwijls met bloed vermengd en somwijlen geheel uit bloed bestaande enz voorts dat bij hetzelve ook andere teekenen als hoesten kugchen snotterigheid hitte der hoornen koude ooren neerhangend hoofd en meer dergelijke ontdekt werden dan hetgeen bijzonder is is dat de rapporteur meldt dat wanneer deze koeijen naar gewoonte der inwoners adergelaten werden als dan het het rundvee

Hoofdst .te onderzoeken zij gezonden waren , waren gestorven , de galblaas buitengewoon en onnatuurlijk groot gevonden hadden , en vol van eene weiachtige stinkende stoffe ; dat vervolgens de regter longekwab veel grooter was dan gewoonlijk ; dat de long eene bleeke kleur had , en door een algemeen verderf was aangetast ; vervolgens , dat de longepijp vol was van eene etterachtige stoffe , de tong bleek , aan de einden zwart beslagen , en als gegangreneerd , en droog op de plaats der doorslokking , alwaar dezelve ook vol puisten of blijnen was , met bedorven stoffen vervuld , zijnde de muil en de neusgaten wijders vol slijm en stank , de oogen ontstoken en tranende ; in de herssenen en in de overige deelen , als lever , milt , de maag en darmen , was alles natuurlijk , uitgezonderd in den aars - of mastdarm , die vol uitgesijpeld stinkend bloed was : en eindelijk dat zij , bij het nog levend vee komende , bevonden , dat dezelve meest allen de buikloop hadden , waarvan de kleur groen en de zelfstandigheid lijmachtig en weiachtig was , zeer stinkende , dikwijls met bloed vermengd , en somwijlen geheel uit bloed bestaande enz .; voorts dat bij hetzelve ook andere teekenen , als hoesten , kugchen , snotterigheid , hitte der hoornen , koude ooren , neerhangend hoofd , en meer dergelijke , ontdekt werden ; dan , hetgeen bijzonder is , is , dat de Rapporteur meldt , dat wanneer deze Koeijen , naar gewoonte der inwoners , adergelaten werden , als dan het het rundvee .

Bloed|stoffe

['bloed', 'stoffe']

daarentegen zal het nergens gezonder zyn dan te sluis en hoe nader aan de slikkige en stinkende boorden der schelde hoe beter niet minder heeft dan de ondervinding de italiaansche geneesheeren bedroogen door hen te doen opmerken dat zy die te na aan de pontynsche moerassen woonen of by ostia aan allerhande rotziekten onderhevig zyn de tegenwoordig regeerende paus doet dan ook zeer verkeerd met deeze moerassen op te droogen hy behoorde ze dan eerder te vergrooten en door eene dagelyksche vermenging met zout water nog stinkender te maaken is er by stank en bederf voordeel te behaalen zo zullen wy geduurende den nazomer de gezondheid moeten gaan zoeken in heirlegers gelegerd aan vuil water en stinkende moerassen alwaar de rotziekten en roodeloopen grooter slagtingen aanrechten dan dikwils de hevigste veldslagen hebben kunnen doen is eindelyk de uitwaasleming van een vuilen en stinkenden grond nuttig voor de gezondheid zo moeten wy deezen heilzaamen schat gaan zoeken op de kerkhoven en in de kerken alwaar dagelyks een groot aantal van lyken wordt begraaven is eindelyk een stinkende en bedorven lucht heilzaam zo moeten wy dezelve op onze oorlogschepen vooral niet door luchtwentelaars zuiveren maar dezelve in tegendeel meer en meer zoeken te bederven franeker den augusti

Daarentegen zal het nergens gezonder zyn dan te Sluis , en hoe nader aan de slikkige en stinkende boorden der Schelde , hoe beter ! Niet minder heeft dan de ondervinding de Italiaansche Geneesheeren bedroogen , door hen te doen opmerken , dat zy , die te na aan de Pontynsche moerassen woonen , of by Ostia , aan allerhande Rotziekten onderhevig zyn .De tegenwoordig regeerende Paus doet dan ook zeer verkeerd , met deeze moerassen op te droogen : hy behoorde ze dan eerder te vergrooten , en door eene dagelyksche vermenging met zout water nog stinkender te maaken ! Is ' er by stank en bederf voordeel te behaalen , zo zullen wy , geduurende den Nazomer , de gezondheid moeten gaan zoeken in Heirlegers , gelegerd aan vuil water en stinkende moerassen , alwaar de Rotziekten en Roodeloopen grooter slagtingen aanrechten , dan dikwils de hevigste Veldslagen hebben kunnen doen ! Is eindelyk de uitwaasleming van een vuilen en stinkenden grond nuttig voor de gezondheid , zo moeten wy deezen heilzaamen schat gaan zoeken op de Kerkhoven en in de Kerken , alwaar dagelyks een groot aantal van Lyken wordt begraaven ! Is eindelyk een stinkende en bedorven lucht heilzaam , zo moeten wy dezelve op onze Oorlogschepen vooral niet door Luchtwentelaars zuiveren ; maar dezelve in tegendeel meer en meer zoeken te bederven .Franeker , den Augusti .

Moeras|grond

['moeras', 'grond']