id
stringlengths
3
7
url
stringlengths
34
127
title
stringlengths
3
79
text
stringlengths
10
29.2k
"383"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/South%20Carolina"
"South Carolina"
"South Carolina [\u02ccsa\u028a\u03b8 k\u025b\u0279\u0259\u02c8la\u026an\u0259] as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't s\u00f6\u00f6d\u00e5\u00e5sten foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 5.148.714 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Columbia.\n\nGeografii\nE Appalachen lade \u00f6nj't nordweesten foon e diiljstoot.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nSouth Carolina heet 46 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj South Carolina\n\nKw\u00e4le"
"384"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/South%20Dakota"
"South Dakota"
"South Dakota as en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't norden foon't l\u00f6nj. D\u00e5t heet 884.659 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Pierre.\n\nGeografii\nE diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj e Great Plains. \u00d6nj't weesten lade e Black Hills.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nSouth Dakota heet 66 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj South Dakota\n\nKw\u00e4le"
"385"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Sowjetunion"
"Sowjetunion"
"Di Sowjetunion waas en kommunistisch l\u00f6nj twasche 1922 \u00e4n 1991.\n\nPolitische hoodmoone \n Wladimir Leenin 1917-1922\n Joosef Staalin 1922-1953\n Georgi Malenkow 1953\n Nikita Chruschtschow 1953-1964\n Leonid Breschnjew 1964-1982\n Juri Andropow 1982-1984\n Konstantin Tschernjenko 1984-1985\n Michail Gorbatschow 1985-1991\n\nSii uk \n Rusl\u00f6nj\n\n \nEuroopa\nHistoori"
"386"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Space%20Shuttle"
"Space Shuttle"
"En Space Shuttle is en amerikaanisch r\u00fcmschap d\u00e5t lansiird w\u00f6rt \u00e4n as en fliimaschiin l\u00f6nje koon. Deereefter koon di Space Shuttle wider br\u00fckt w\u00e5rde. En Space Shuttle is en diilj foon d\u00e5t Space Transportation System (STS), da oudere diile foon d\u00e5t STS san en eksternen tank \u00e4n tou rakeeten.\n\nNorm\u00e5\u00e5l w\u00e5rde ma en Space Shuttle 5-7 mansche transportiird in d\u00e5t \u00e5\u00e5l, inklusiiwe tou piloote. Bai n\u00fc\u00fcdj koone 11 astronauten mafliinj. Di Shuttle koon ma d\u00e5t lees 22.700 kg dreege. Tub\u00e4\u00e4g eefter j\u00fc jard koon di Shuttle m\u00f6r lees mabrange. Tutids w\u00f6rt di Shuttle m\u00e5\u00e5stens for transport eefter d\u00e5t ISS br\u00fckt. Oudere missione foon di Shuttle is transport eefter di Hubble Space Telescope \u00e4n oudere satellite.\n\nSiie uk \nR\u00fcmf\u00e5rd\n\nAstronomii\nR\u00fcmf\u00e5rd"
"387"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Spaanien"
"Spaanien"
"Spaanien, \u00e5mtlik Kiningrik foon Spaanien (aw Spaanisch: Espa\u00f1a [es\u02c8pa\u0272a] \u00e4n Reino de Espa\u00f1a) as en l\u00f6nj \u00f6nj Euroopa. \u00d6nj\u2019t norden lade j\u00fc Biskaya \u00e4n Fr\u00e5nkrik, \u00f6nj\u2019t \u00e5\u00e5sten \u00e4n s\u00f6\u00f6d\u00e5\u00e5sten l\u00e4it et Madelheef, \u00f6nj\u2019t s\u00f6\u00f6dweesten \u00e4n nordweesten et Atlantik \u00e4n \u00f6nj\u2019t \u00e5\u00e5sten Portugal. Et hoodst\u00e4\u00e4 foon\u2019t l\u00f6nj as Madrid.\n\nGeografii\n\nGeogr\u00e5\u00e5fisch L\u00e5\u00e5ge\nE f\u00e5\u00e5stew\u00e5l foon Spaanien l\u00e4it twasche 43\u00b047\u2032 \u00e4n 27\u00b038\u2032 (foon\u2019t norden tu s\u00f6\u00f6den) \u00e4n twasche 43\u00b002\u2032 \u00e4n 42\u00b019\u2032 (foon\u2019t weesten tu \u00e5\u00e5sten). Et l\u00f6nj hee uk tw\u00e4\u00e4r floose foon ail\u00f6nje: e Balearen \u00e4n e Kanaaren.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutste st\u00e4\u00e4se \u00f6njt l\u00f6nj san;\n\nIndiiling foon Ferw\u00e5lting\nSpaanien heet 17 autonoom gemiinschape \u00e4n tou autonoom st\u00e4\u00e4se:\nDa autonoom gemiinschape san:\n\nSiie uk"
"388"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Sparger"
"Sparger"
"Sparger ( sp\u00e5rie) (Passeridae) san en f\u00f6gelfamile an hiar tu't order faan a sjongf\u00f6gler (Passeriformes).\n\nSk\u00f6\u00f6len \nCarpospiza \u2013 Gymnoris \u2013 Histurgops \u2013 Montifringilla \u2013 Onychostruthus \u2013 Passer \u2013 Petronia \u2013 Philetairus \u2013 Plocepasser \u2013 Pseudonigrita \u2013 Pyrgilauda\n\nEnkelt slacher \nUun \u00fc\u00fcs breetjin k\u00e4\u00e4nt am jodiar slacher:\n\n H\u00fcssparag (Passer domesticus)\n Sarksparag (Passer montanus)\n\nLuke uk diar \n\nF\u00f6gler"
"390"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/2010"
"2010"
"2010 wiar det tjiinst juar faan at 21. juarhunert. At juar begand m\u00e4\u2019n Freidai.\n 2010 wus d\u00e5t tiint iir foon d\u00e5t 21. iirhunert. Et iir beganed ma\u2019n Fraidi.\n 2010 wiar dit tiinst Jaar fan dit 21. Jaarh\u00f6n\u2019ert. Dit Jaar bigent me en Friidai.\n 2010 waos dat tiint iir foon dat 21. iirhonert. Et iir begaant m\u00e4 en Fraidii.\n\nBejewenhaiden \u2013 Forf\u00e5le \u2013 Fuarfalen \n 04. Januaar: Di Burj Khalifa \u00f6nj Duubai, ma 828 meeter d\u00e5t huuchste bag aw e wr\u00e5\u00e5l, as kl\u00e5\u00e5r.\n 12. Januaar: Swiiri jardb\u00e4\u00e4wing aw Haiti.\n 12.-28. Febrewoore: Ian-an-twuntigst Olympisk Wonterspalen wiar uun Vancouver.\n 11. Mei: David Cameron wurd premierminister faan d\u00f6n Ferianigt K\u00f6ningrik.\n 28. Moi - 30 Moi: Friesen-Droapen aw De\u00e4t Lun.\n 27. J\u00fc\u00fcne: Iarst runde uun a presidentskapswoolen uun Guinea.\n 30. J\u00fc\u00fcne: Christian Wulff wurd tu a bundespresdient weelet.\n 19. August * At Nordfriisk Wikipedia woort iinracht.\n 10. Oktuuber: A Neederluns Antilen wurd apliaset.\n 14. Oktuuber: Mark Rutte wurd premierminister faan Holun.\n 07. Nofember: Naist runde uun a presidentskapswoolen uun Guinea: wool faan Alpha Cond\u00e9 tu a president.\n\nB\u00e4\u00e4ren \u2013 Tul\u00e4id \u2013 B\u0113ren\n\nSt\u00f6rwen \u2013 St\u00fcrwen \n 23 januaar: Oleg Velyky, tj\u00fcsche h\u00f6njb\u00e5\u00e5lspaler\n\nNeis \n01. Januar Klife foon Moher jarst \u00f6nj e weestfrasch \u201ctop 100\". \n\n19. bit 23. Febrewoore Radio \u00d6\u00f6mrang wiar 5 daar online.\n\n13. M\u00e4rts: Di jarste frasche dokumentarfilm ma spal-szene \u201eNis Albrecht, di \u00fc\u00fclje\" (24 min.) w\u00e5rt wised.\n\n24. M\u00e4rts: Nais foon diling n\u00fc \u00e5s podcast.\n\n30. M\u00e4rts: Frasch h\u00fcs kamt \u00f6nj Br\u00e4ist.\n\n2. April: Nordfriislon w\u00e5kst d\u00f6\u00f6r Wikipedia.\n\n28. Juuli: Bretoone \u00f6njd\u00e4kt Fraschl\u00f6nj.\n\n19. August: Nordfriisk Wikipedia woort iinracht !\n\n05. September: Halunder seaning iip Wesfriisk.\n\n25. September: Friisk Funk begant \u00fc\u00fcb UKW 96.7\n\n12. Oktuuber: \"Saterfriesisch erlebt eine Renaissance\" (General-Anzeiger)\n\n23. Oktuuber: Fideo: Gretchen Grosser ouer Saaterfrasch \u00f6nj NDR 3 - buten un binnen \n\n23. Oktuuber: Tu a 275. gebursdai faan Hans Momsen woort tu't 25. tooch di kultuurpris faan a kreis Nuurdfresklun ferden.\n\n30. Oktuuber: Antje Arfsten: G\u00f6ntje Braren an Sveja Hogrefe san d\u00f6n tau w\u00fcfen faan a friiskfunk (SH:Z)\n\n06. Nofember: Lehrer lernen Saterfriesisch (Nordwest Zeitung)\n\n20. Nofember: Film \"Cwkw\" (Kuk\u00fctj) faan Wales want di 3. European Minority Film Award 2010 uun H\u00fcsem. (SH:Z)\n\n30. Nofember: Ferteel iinjsen 2010 (NDR)\n\n07. Detsember: Nordfriisk Wikipedia h\u00e4\u00e4 1000 artiikler."
"392"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/A%20Kniip"
"A Kniip"
"A Kniip as en huuchsun uun a Nuurdsia an as m\u00e4 det nuurdfresk eilun Oomram ferb\u00fcnjen.\n\nBeskriiwang \n\nA Kniip as sowat 10 km\u00b2 grat an woort bluas bi sturemfluden auerspeeld. \u00dc\u00fcb en siakoord faan 1585 wurd a Kniip \u00fcs Ameren Bor betiakent an lai doj\u00fctidjs sw\u00e4\u00e4rs tu't eilun. Bit uun a 1960er juaren lai en priil tesken a Kniip an Oomram. Sodenang k\u00fcd heer bit uun a 1940er juaren sogoor skeb faan H\u00f6rnem \u00fc\u00fcb Sal uun a Kniiphuuwen bi Noorsaarep uunlei.\n\nBed\u00fc\u00fcdang \n\nDaalang as a Kniip di best sk\u00fcl f\u00f6r't eilun jin a sturemfluden. Uun a somer k\u00f6n a baadelidj diar baase, an enkelten bau diar strunborger \u00fctj strunholt.\n\nA Kniip hiar m\u00e4 tu't Landschaftsschutzgebiet Amrum.\n\nFutnuuten\n\nLuke uk diar \n Otfried Schwarz\n\nKniip\nSunbeenk"
"393"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/A%20Wik"
"A Wik"
"A Wik of Bi a Wik as en steed \u00fc\u00fcb det nuurdfresk eilun Feer.\n\nGeografii\nA Wik leit uun b\u00fctjerst s\u00fc\u00fcduasten faan\u2019t eilun Feer. Uun a Wik lewe 4.500 lidj m\u00e4 hoodwensteed, man uun\u2019t hauptseesong hual jo amanbi 20.000 mensken uun a steed ap.\n\nHistoore\nSant 2007 hiart A Wik tu det nei-gr\u00fcnjlaanjen Amt Feer-Oomram.\n\nPolitiik\n\nSteedfertreeding\n\nB\u00fcrgerm\u00e4\u00e4stern\n ?-? Heinz Lorenzen\n ?-2018: Paul Raffelh\u00fcschen (CDU)\n 2018-: Uli Hess (CDU)\n\nAt belukin w\u00e4\u00e4rt \n At Ialt\u00fcrn Ualh\u00f6rn (1952)\n At Freskmuseeum\n At Sark St. Nikolai\n\nBiljen\n\nFerwising efter b\u00fctjen \n\n uun't Nordfriesland Lexikon faan't NFI\n Fering Flugplaats\n\nLuke uk diar\n \u00d6ler gemeenden \u00fc\u00fcb Feer: Aalkersem, Borigsem, Dunsem, Madlem, Njiblem, \u00d6\u00f6wenem, Olersem, S\u00f6leraanj, \u00d6dersem, Wiisem, Wraksem, A Wik.\n Sn\u00f6felstiiner \u00f6n Wyk \u00fcp F\u00f6\u00f6r\n H\u00fcs T\u00fcbingen\n\nFutnuuten \n\nA Wik"
"394"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Aachen"
"Aachen"
"Aachen as en st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len, \u00f6nj di K\u00f6ln Regiiringsdistrikt. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 248.960 inboogere (2019).\n\nS\u00fcsterst\u00e4\u00e4se\n\nKw\u00e4le\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len"
"395"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Aarebaare"
"Aarebaare"
"At Aarebaare, witj aarebaare, wite stork, go. stauerk (Ciconia ciconia) as en f\u00f6gel uun't famile faan a Aarebaarin (Ciconiidae).\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"396"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Abel%20faan%20Denemark"
"Abel faan Denemark"
"K\u00f6nang Abel (* 1218, \u2020 29. J\u00fc\u00fcne 1252 bi Oldenswort)\n\nLeewent \nAbel wiar en d\u00e4\u00e4nsken k\u00f6nang. Hi wiar di s\u00f6n faan di d\u00e4\u00e4nsk k\u00f6nang Waldemar II an wurd 1232 hertooch faan J\u00fctlun. \u00dcs hi Mechthild, det doochter faan groof Adolf IV faan Holstian freid, slood hi ham m\u00e4 Holstian tuup. Abel an Mechthild hed sjauer jongen:\n Waldemar III. (Schleswig) (* 1238; \u2020 1257), herzog faan Schleswig 1252\u20131257\n Sophie (* 1240; \u2020 efter 1284) \u221e Bernhard I. (Anhalt) (\u2020 1286/87), f\u00fcrst faan Anhalt-Bernburg\n Erich I. (Schleswig) (\u2020 1272), herzog faan Schleswig 1260\u20131272\n Abel (* 1252; \u2020 1279), her faan Langeland 1261-79\n\nEfter di duas faan san bruder, k\u00f6nang Erich IV \"Plogpenning\", huar Abel ei gans \u00fcnskilag bi wiar, wurd Abel uun't juar 1250 Erich san efterfulger. K\u00f6nang Abel fool a 29. J\u00fc\u00fcne 1252 uun di sliak bi Oldenswort. A Fresken wul Abel nian st\u00fc\u00fcren betaale, auer jo faan keiser Karl di Grat a \"Fresk freihaid\" f\u00fcngen hed. A b\u00fc\u00fcren faan a hiirden Eidersteed, Everschop an Uth\u00f6rn str\u00e4\u00e4d jin a d\u00e4\u00e4nsk soldooten. Diarbi skal Abel \u00fc\u00fcb a Milderdoom bi Mildeborag amkimen wees. Leederhen wurd ferteld, Wessel Hummer faan Ual-Nuurdstrun hed Abel duadsk\u00f6\u00f6den.\n\nLiteratuur \nAlbert Panten: K\u00f6nig Abels Tod - Ende einer Legende. Uun: JbNF 16 (1980), S. 117-126.\n\nFutnuuten\n\nLuke uk diar \n\nFriisk histoori\nK\u00f6ning faan Denemark"
"397"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/%C3%84nglisch"
"\u00c4nglisch"
"Et \u00e4nglisch as en weestergermaanschen spr\u00e4ke, wat foon am\u00e4nbai 380 milion manschne sn\u00e5\u00e5ked w\u00e5rd, for\u00e5lem \u00f6njt Feriind Kiningrik, da Feriind Stoote foon Ameerika, Kanada, Nai-Seel\u00f6nj, Irl\u00f6nj, Australien \u00e4n d\u00e5t s\u00f6\u00f6den foon Afrika.\n\nHistoori \n \u00fc\u00fclj \u00e4nglisch (Old English unti Anglo-Saxon) foon: 450\u20131150 \n madel \u00e4nglisch (Middle English) foon: 1150\u20131500 \n eedernai \u00e4nglisch (Early Modern English) foon: 1500\u20131700 \n nai \u00e4nglisch (Modern English) foon: 1700-diling\n\nAnglisch"
"398"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Aksiom"
"Aksiom"
"En aksiom as en gr\u00fcnjlaag faan an en teorii, huar ales \u00fc\u00fcb apbaut.\n\nBeskriiwang \nDi \u00fctjdruk betiakent\n\n En gr\u00fcnjsats, wat arken begrip koon.\n Bispal: Sats faan a wederspreeg. Det ment, dat tau meenangen, diar jo wederspreeg, ei biasen woor wees k\u00f6n. Wan weeder wiat as, do koon't ei dr\u00fcg wees.\n En nat\u00fc\u00fcrgesets, wat algemian tustemang fanjt.\n Bispal: Sir Isaac Newton sin trii aksiomen. A) Gesets faan a traihaid, B) Gr\u00fcnjgesets faan a d\u00fcnaamik, C) Actio = Reactio\n Algemian uk en gr\u00fcnjlaag, wat ei uun fraag steld woort, an huar \u00f6\u00f6der dun \u00fc\u00fcb apbaut.\n\nLuke uk diar \n Matematiik\n\nFilosofii\nMatematiik"
"399"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Alabama"
"Alabama"
"Alabama [\u02cc\u00e6.l\u0259.\u02c8b\u00e6.m\u0259] as sunt 1819 en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't s\u00f6\u00f6d\u00e5\u00e5sten foon't l\u00f6nj. \u00d6nj't norden l\u00e4it Tennessee, \u00f6nj't \u00e5\u00e5sten Georgia, \u00f6nj't s\u00f6\u00f6den Florida, \u00f6nj't s\u00f6\u00f6dweesten e Golf foon Meksiko \u00e4n \u00f6nj't weesten Mississippi. D\u00e5t heet 4.903.185 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Montgomery.\n\nGeografii\nE Appalachen lade \u00f6nj't norden foon e diiljstoot.\n\nStruume\n Coosa Struum \u00f6nj't norden.\n Alabama Struum \u00f6nj't s\u00f6\u00f6den.\n Mobile Struum \u00f6nj't s\u00f6\u00f6den.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nIndiiling foon Ferw\u00e5lting\n\nHistoori\nFor 1763 wus et Alabama foon n\u00fc diilj foon d\u00e5t fr\u00e5nsch kolonii Louisiana. 1763-1783 wus et britisch (e k\u00fcst wus sp\u00e5nsch). Foon 1783 wus et ameerik\u00e5nsch. 1798 w\u00f6rd Alabama (saner e k\u00fcst, wat nuch sp\u00e5nsch wus) ma Mississippi diilj foon d\u00e5t Mississippi-Teritoorium. 1813 w\u00f6rd e k\u00fcst uk diilj foon't teritoorium. Et teritoorium w\u00f6rd 14. J\u00fclmoune 1819 \u00e5n stoot \u00f6nj da Feriind Stoote.\n\nPolitiik\nKay Ivey foon d\u00e5t Republik\u00e5\u00e5nisch Part\u00e4i as sunt di 10. April 2017 guwern\u00f6\u00f6r foon e diiljstoot.\n\nKw\u00e4le"
"400"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Alaska"
"Alaska"
"Alaska [\u0259\u02c8l\u00e6s.k\u0259] as sunt 1959 en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diijstoot l\u00e4it \u00f6nj't nordweesten foon't l\u00f6nj. \u00d6nj't nord\u00e5\u00e5sten l\u00e4it j\u00fc Beaufort Siie, \u00f6nj't \u00e5\u00e5sten Kanada, \u00f6nj't s\u00f6\u00f6d\u00e5\u00e5sten e Golf foon Alaska, \u00f6nj't s\u00f6\u00f6dweesten j\u00fc Bering Siie, \u00f6nj't weesten di Bering Stroote \u00e4n \u00f6nj't nordweesten j\u00fc Tschuktschi Siie. D\u00e5t heet 731.545 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e stoot as Juneau.\n\nGeografii\nAlaska as di grutste diiljstoot \u00f6nj da Feriind Stoote.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nBoroughs \u00e4n Census Areas \nAlaska heet niin counties, s\u00fc as da m\u00e5\u00e5ste oudere stoote \u00f6nj e USA, m\u00e5n deerfor boroughs \u00e4n census areas (\u00f6nj en \u00fcnorganisiirt borough):\n\nBoroughs\n\nCensus Areas\n\nHistoori\nFor 1867 w\u00f6rd Alaska iinj rusisch kolonii. \u00d6nj d\u00e5tdeer iir w\u00f6rd et kolonii tu da Feriind Stoote ferk\u00e5\u00e5ft. 1867\u201377 w\u00f6rd et foon d\u00e5t United States Army, 1877\u201379 foon't fin\u00e5nsministeerium \u00e4n 1879\u20131884 foon e krichsmariin ferw\u00e5lted. Foon 1884 tu 1912 h\u00e4i Alaska (District of Alaska) iinj \u00e4in regiiring \u00e4n 1912 tu 1959 (Alaska-Teritoorium) \u00e5n sat \u00f6nj e kongres foon da Feriind Stooten. Alaska w\u00f6rd 3. Ismoune 1959 \u00e5n stoot \u00f6nj da Feriind Stoote.\n\nPolitiik\nMike Dunleavy foon d\u00e5t Republik\u00e5\u00e5nisch Part\u00e4i as sunt di 3. j\u00fclmoune 2018 guwern\u00f6\u00f6r foon e diiljstoot.\n\nKw\u00e4le"
"401"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Alumiinium"
"Alumiinium"
"Aluminium as en keemisch elem\u00e4nt ma s\u00fcmbool Al \u00e4n atoomnumer 13. D\u00e5t as en silwerwit metal.\n\n\u00d6njtd\u00e4king \nFerbininge foon aluminium wjarn \u00e5l bek\u00e5nd \u00f6nj d\u00e5t \u00e5lerduum. S\u00fc w\u00e5rt al\u00f6\u00f6n uner oudere br\u00fckt am bl\u00e4djinge tu stalen. D\u00e5t as ouers ai iinjf\u00e5ch, d\u00e5t metal \u00fct al\u00f6\u00f6n fri tu m\u00e5\u00e5gen. Aluminium w\u00f6rd 1807 \u00f6njtd\u00e4kt foon Humphry Davy, di fersoocht d\u00e5t tu m\u00e5\u00e5gen \u00fct aluminiumoksiid. \u00d6nj d\u00e5t iir 1825 m\u00e5\u00e5gede Hans Christian \u00d8rsted en \u00fcnriin form foon aluminium \u00fct aluminiumkloorid \u00e4n kaliumamalgaam. Iirngelung wus d\u00e5t metal s\u00fc j\u00f6\u00f6r, d\u00e5t et \u00f6nj ornam\u00e4nte \u00f6njw\u00e5nd w\u00f6rd, \u00e5s \u00f6nj e k\u00e5p \u00fct masiiw aluminium aw d\u00e5t Washington monum\u00e4nt. Jarst 1886 w\u00e5rd d\u00f6\u00f6r di Hall-Heroult pros\u00e4s j\u00fc elektrokeemisch produksjoon foon d\u00e5t metal m\u00f6\u00f6lik \u00f6nj grute amf\u00e5ng.\n\nDi noome as oufliidjed foon latinsch \u2018alumen\u2019 (al\u00f6\u00f6n). (Aw britisch-\u00e4nglisch hiitj d\u00e5t alum\u00ednium, ouers \u00f6nj ameerikaanisch-\u00e4nglisch al\u00faminum.)\n\n\u00d6njwiininge \u00e4n wise foon be\u00e5rbing \nD\u00e5t metal stoont n\u00fc en kink lunger \u00e5s en iirhunert tu ferf\u00e4iging \u00e4n \u00f6nj j\u00fcdeer tid heet d\u00e5t aw stormi wise j\u00fc wr\u00e5l eroobred. D\u00e5t as \u00f6konoomisch en b\u00e4isti wichti metal. Aluminium as l\u00e4cht (bloot en treedep\u00e5rt foon d\u00e5t w\u00e4cht foon stool unti brontse), \u00e4n ma 4% Cu 1%Mg 1% Mn 0,5% Si like stark, ferslitf\u00e5\u00e5st \u00e4n korrosjoonsbest\u00e4ndi, \u00fctn\u00fcmen sp\u00e5ningskorrosjoon. D\u00e5t as en goue liidjer, d\u00e5t as ai magneetisch (ouers koon bai d\u00e5t \u00f6njkontaktkaamen ma en ordi kreefti magneet w\u00e4lj sin \u00e4in di-magneetisch f\u00e4lj m\u00e5\u00e5ge), d\u00e5t nistet ai, \u00e4n d\u00e5t leet ham l\u00e4cht forme. Aluminium \u00e4int ham deerma besuners \u00e5s konstruksjoonsmaterjool for e fliiger- \u00e4n r\u00fcmf\u00e5rd-industrii, ouers ai for motoore, dan d\u00e5t w\u00e5rt uuker bai hatj. D\u00e5t metal heet en plasmonfrekw\u00e4nts foon 15eV \u00e4n as deerma en sp\u00e4\u00e4gel \u00e5s t weese schal for \u00e5le strooling \u00f6nj d\u00e5t infrar\u00fc\u00fcdje, d\u00e5t sachtboore \u00e4n d\u00e5t n\u00e4i-ultrafiol\u00e4t berak; for\u00e5lem \u00e5s tuforkiimen w\u00e5rt, d\u00e5t di sp\u00e4\u00e4glende ouerfl\u00e4che oksxidasjoon \u00fctseet w\u00e5rt. D\u00e5t koon iinjf\u00e5ch apd\u00e5mped w\u00e5rde \u00e4n aluminium sp\u00e4\u00e4gele w\u00e5rde w\u00e4lj \u00f6nj e astronomii \u00f6njw\u00e5nd.\n\nD\u00e5t metal w\u00e5rt oofding d\u00f6\u00f6r laserscheeren be\u00e5rbed.\n\nSam \u00f6njwiinjingsf\u00e4lje:\n B\u00e5l \u00e5le ai-ekologische deodorante\n Paking: Aluminiumfooli\n Spaaltj\u00fcch (Dinky Toys)\n Transport (auto, fliiger, r\u00fcmf\u00e5rtj\u00fcch, tooch, schap, \u00e4sw.)\n H\u00fcsst\u00e5nd-r\u00e4ischape (krooge \u00e4n poone tu koogen \u00e4n broosen, schiisinge \u00e4n goobele, soole foon d\u00e5t strikjoorn \u00e4sw.)\n Talt-\u00fctr\u00fcsting (f\u00fc\u00fcljest\u00f6lj, talt, poone, taltstooke \u00e4sw.)\n El\u00e4ktrische huuchsp\u00e5ningsliidjinge (liidjfjardih\u00e4id as 63% foon j\u00fcdeer foon koower, ouers weecht en treedep\u00e5rt)\n Konstruksjoonsb\u00e4g (r\u00e5\u00e5me, d\u00f6\u00f6re)\n F\u00e4linge (aluminium autof\u00e4linge)\n Aluminium t\u00e5\u00e5ge \u00e4n fruntbekluusing\n B\u00e4gstaloosche\n L\u00e5dere\n J\u00e5chteb\u00e4g\n J\u00e5cht- \u00e4n l\u00fcdindustrii (M\u00e5\u00e5gen foon konstruksjoone)"
"403"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Amfiibie"
"Amfiibie"
"Da amfiibie (Amphibia) san j\u00fc \u00fc\u00fcljst klase foon da tetrapoda (D\u00e5t san \u00e5le wirwelde diirte b\u00fcte da fasche). \u00c5l da oudere tetrapoda st\u00e5me foon da amfiibie ouf. Foole amfiibi-sliike namt huum uk tr\u00fcs.\n\nM\u00e5rke\n\nH\u00fcd \n\nJu h\u00fcd foon en amfiibi bestoont, as bai manschne uk, \u00fct ouerh\u00fcd, l\u00e4\u00e4derh\u00fcd \u00e4n unerh\u00fcd. D\u00e5t jaft m\u00f6re kj\u00f6rtele in j\u00fc l\u00e4\u00e4derh\u00fcd: n\u00e5n swiitj-kj\u00f6rtele, as bai manschne, ouers slim- \u00e4n gaftkj\u00f6rtele. Da slim-kj\u00f6rtele san g\u00f6dj, am j\u00fc h\u00fcd fuchti tu h\u00fc\u00fcljen, weerd\u00f6\u00f6r d\u00e5t amfiibi b\u00e4\u00e4der ouer j\u00fc h\u00fcd oome koon. Ma gaftkj\u00f6rtele koon ham d\u00e5t diirt g\u00f6dj ferbade. Ouers rucht gef\u00e4\u00e4rlik as d\u00e5t gaft bloot bai sam sliike. S\u00fc fergafte hu s\u00fcdamerik\u00e5nsche indi\u00e5ne har piile ma d\u00e5t rucht gef\u00e4\u00e4rlike gaft foon tr\u00fcse \u00fct j\u00fc famiili Dendrobatidae. Bai j\u00fc inl\u00f6njsch oort Salamandra salamandra (tj\u00fcsch: Feuersalamander) koon d\u00e5t gaft bloot s\u00e4lten latje h\u00fcne \u00e4n k\u00e5te d\u00fc\u00fcdjm\u00e5\u00e5ge, for manschne deet d\u00e5t bloot en lait siir. Siir deet d\u00e5t uk bai ouer amfiibie, wan huum jam \u00f6njfooted heet \u00e4n ham eeftert \u00f6nj d\u00e5t uug f\u00e5mlet. Twasche da kj\u00f6rtele san da latje keere, da blaie feruurs\u00e5\u00e5ge: Melanofoore m\u00e5\u00e5ge j\u00fc h\u00fcd suurt unti br\u00fcn, da Ksantofoore \u00e4n Er\u00fctrofoore m\u00e5\u00e5ge d\u00e5t diirt g\u00f6\u00f6l unti r\u00fc\u00fcdj.\nAmfiibie ferh\u00fcde jam, d\u00e5t h\u00e5t, j\u00fc \u00fc\u00fclj ouerh\u00fcd w\u00e5rt \u00f6nj flanre unti wilems uk g\u00e5ns w\u00e4ch m\u00e5\u00e5ged \u00e4n oofding apfrin.\n\nMuskulatuur \nJ\u00fc goue muskulatuur foon amfiibie bewirkt, d\u00e5t ja for jare latje grutelse ordi stark san. S\u00fc koon en foosch oofding fiir springe \u00e4n ferschilie amfiibie ordi gau swume. D\u00e5t jeeft uk oorte, do jam seelew \u00f6nj en kort tid hiilj diip fergreewe koone.\n\nKnooke \nDa knooke foon amfiibie san ordi \u00fcnlik. Oofding heewe amfiibie niinj frie rabe, da san ma e reegknooke tuhuupew\u00fcksen \u00e4n littik.\n\nLaawenswise\n\nJunge diirte \n\nDa oie foon amfiibie, da huum \u00e5s l\u00f6dje unti bai foosche \u00e5s fooschel\u00f6dj betiiknet, san norm\u00e5\u00e5l \u00f6nj d\u00e5t w\u00e5\u00e5der, weer uk da fooschestjarte l\u00e4\u00e4der laawe. Ouers baisch\u00f6re, \u00f6nj en troopisch rinhoolting, as j\u00fc luft s\u00fc fuchti, d\u00e5t da diirte jare l\u00f6dj ai \u00f6nj d\u00e5t w\u00e5\u00e5der lade t\u00f6re. Dan schucht huum wilems s\u00fcgoor, d\u00e5t da amfiibie jare Broud pl\u00e4\u00e4ge. S\u00fc lade da Centrolenidae jare l\u00f6dj aw bleese, da boowen en lungsoom fliitjende struum hinge, \u00e4n iinj diirt, d\u00e5t as oofding dit m\u00e5ntje, m\u00f6tj j\u00fc l\u00f6dj bew\u00e5che. Ouers wan da latje fooschstjarte \u00fctkaame, m\u00e5\u00e5get hi ninte m\u00f6r, dan gloie ja ouf \u00e4n san \u00f6nj d\u00e5t w\u00e5\u00e5der, \u00e5s da inl\u00f6njsche fooschstjarte uk. Bai da Dendrobatidae gungt d\u00e5t wilems s\u00fco wid, d\u00e5t ja jare fooschstjarte ambai dreege. Da m\u00e5\u00e5ste amfiibie m\u00e5\u00e5ge en metamorfoose, d\u00e5t bedj\u00fcset, fer\u00e5nring foon jare F\u00e4\u00e4not\u00fcp bai e ouergung foon d\u00e5t st\u00e5\u00e5dium jungdiirt tu d\u00e5t st\u00e5\u00e5dium \u00fctw\u00e5ksen diirt. En fooschstjart oomet w\u00e5\u00e5der, dan hi heet nuch niinj lunge, ouers bloot fasch-ordi oome-diilje. Da funksjoniire s\u00fc: D\u00e5t w\u00e5\u00e5der kamt tu di sn\u00fcte \u00f6nj, weer d\u00e5t diirt di S\u00f6rstuf \u00f6nj sin bl\u00f6dj apnamt. Deereefter kamt d\u00e5t w\u00e5\u00e5der weer tu en slits \u00e5\u00e5der d\u00e5t hood r\u00fct. Eefter en kort sch\u00f6\u00f6r schucht di fooschstjart \u00e5ltens m\u00f6r s\u00fc \u00fct \u00e5s en \u00fctw\u00e5ksen foosch. Di stjart w\u00e5rt latjer \u00e4n da lunge \u00e5ltens gruter. L\u00e5\u00e5der kamt di fooschstjart, di n\u00fc \u00e5l m\u00e5\u00e5st \u00e5s en foosch \u00fctschucht, oofding \u00f6nj e luft, am d\u00e5t norm\u00e5\u00e5le oomen tu liiren. Nuch en lait l\u00e5\u00e5ser as hi \u00fctw\u00fcksen. Ouers d\u00e5t jeeft uk oorte, da neoote san. D\u00e5t bedj\u00fcset, j\u00fc metamorfoose as foole iir \u00e5s norm\u00e5\u00e5l forbai \u00e4n ja bliwe jare laawen lung uner d\u00e5t w\u00e5\u00e5der. D\u00e5t bedj\u00fcset ai, d\u00e5t ja \u00fcnfruchtboor san, oueers d\u00e5t ja jare laawen lung j\u00fc laawenswise foon en fooschstjart heewe \u00e4n uk s\u00fc \u00fctsiie. S\u00fc\u2019n oort as tun biispel d\u00e5t Axolotl (Ambystoma mexicanum) \u00fct Mexiko, en oort foon e famiili Ambystomidae. Hi koon ai en iinje m\u00e5\u00e5ge aw sin metamorfoose, ouerd\u00e5t hi d\u00e5t hormoon Thyroxin ai \u00fct san schildkj\u00f6rtel klatsche koon. Ouers wan huum d\u00e5t Axolotl ma Thyroxin foudret unti d\u00e5t kr\u00e5\u00e5m \u00f6nj d\u00e5t akwaarium \u00fctstrailt, dan m\u00e5\u00e5get d\u00e5t diirt sin metamorfoose \u00e5s da ouer amfiibie uk, ouers norm\u00e5\u00e5l steerft hi deereefter, ouerd\u00e5t hi d\u00f6\u00f6r e ewolusjoon ai tu s\u00fc\u2019n laawenswiese aw et l\u00f6nj \u00f6njp\u00e5\u00e5sed as.\n\n\u00dctw\u00fcksene diirte \n\nEn \u00fctw\u00fcksen europ\u00e4isch amfiibi blaft wilems uk nuch \u00f6nj unti aw e sid bai d\u00e5t w\u00e5\u00e5der, weer hi \u00fctkiimen as. Foosche gunge t.b. ai oofding fiir deerfoon w\u00e4ch (\u00e4n wan, dan ai m\u00f6r \u00e5s s\u00fcwat en kilometer), \u00e4n wan deer en gef\u00e5\u00e5r as, springe ja matiinjs \u00f6nj d\u00e5t w\u00e5\u00e5der \u00e4n swimme w\u00e4ch. J\u00fc tr\u00fcs Bufo bufo gungt 2200 m w\u00e4ch \u00e4n kamt norm\u00e5\u00e5l bloot bai d\u00e5t w\u00e5\u00e5der tub\u00e4\u00e4g, am bjarne tu fouen: J\u00fc as uk bek\u00e5nd for jare w\u00e5nringe, weer j\u00fc oofding foon autoe d\u00fc\u00fcdj kjard w\u00e5rt. Oorte \u00fct e sliik Triturus gunge ouers ai fare \u00e5s 400 m foon d\u00e5t w\u00e5\u00e5der w\u00e4ch. S\u00fc\u2019n diirt blaft uk \u00f6nj hiile iirstide bloot \u00f6nj d\u00e5t w\u00e5\u00e5der unti bloot aw d\u00e5t l\u00f6nj.\n\nEwolusjoon \n\n \nLunge tid wus d\u00e5t ai kl\u00e5\u00e5r, weer da amfiibie en rucht taxon san. Deer wus uk j\u00fc fermousing, d\u00e5t da trii ordene (sii \u00f6nj e apseeting S\u00fcstematik) ai s\u00fc n\u00e4i fr\u00fcne san. 1995 w\u00fcrd \u00f6nj Texas en fosiil f\u00fcnen: J\u00fc oort Gerobatrachus hottini. Mad j\u00fcdeer oort, j\u00fc m\u00e5rke foon fooschordiie \u00e4n fon stjarttr\u00fcse h\u00e4i, w\u00fcrd foon en kanadisch uniwersiteet erforsched, d\u00e5t dadeer tou ordene for 240 bit 275 milione iirnge en gemiinsoome forfider h\u00e4in. D\u00e5t wus \u00f6njtwider j\u00fc oort Gerobatrachus hottini, unti en \u00e4\u00e4nlik oort, j\u00fc foon d\u00e5t taxon Temnospondyli oufst\u00e5mt. Da blinwjarpele st\u00e5me foon d\u00e5t taxon Lepospondyli ouf. Hiilj kl\u00e5\u00e5r as d\u00e5t g\u00e5nse \u00e5ltens nuch ai, ouers w\u00e5rschiinjlik heet j\u00fc kanadisch uniwersiteet rucht. H\u00fc n\u00e4i da Temnospondyli \u00e4n da Lepospondyli fr\u00fcn san, wiitj huum nuch ai nau, ouers wat huum wiitj, as, d\u00e5t \u00e5le amfiibie foon da knookefasche oufst\u00e5me. Sam waasenschapmoons liiwe, d\u00e5t knookefasch-orden Coelacanthimorpha, j\u00fc bloot tou rets\u00e4nte ordene heet, di forfider foon \u00e5le amfiibie as.\n\nS\u00fcstematik\n\nStjarttr\u00fcse \n Orden Stjarttr\u00fcse (Caudata unti Urodela), (s\u00fcwat 560 oorte = 9 % foon da amfiibioorte)\n\n Famiili (Cryptobranchidae)\n Famiili jarnt\u00e4istr\u00fcse (Hynobiidae)\n Uurfamiili \u00c4rmtr\u00fcse (Sirenoidea)\n Famiili \u00c4rmtr\u00fcse (Sirenidae)\n Uurfamiili Salamandroidea\n Famiili Ambystomatidae\n Famiili Amphiumidae\n Famiili Dicamptodontidae\n Famiili Plethodontidae\n Famiili Proteidae\n Famiili Rhyacotritonidae\n Famiili Salamandridae\n\nFooschordie \n Orden Fooschordie (Anura unti Salientia), t. B. (s\u00fcwat 5500 oorte = 88 %)\n\n Unerorden Archaeobatrachia\n Famiili Stjartfoosche (Ascaphidae)\n Famiili naiseel\u00f6njsche uurfoosche (Leiopelmatidae)\n Uurfamiili Discoglossoidea\n Famiili unken \u00e4n barbourfoosche (Bombinatoridae)\n Famiili (Discoglossidae)\n Unerorden Mesobatrachia\n Uurfamiili tr\u00fcsefoosche (Pelobatoidea)\n Famiili asiatische tr\u00fcsefoosche (Megophryidae)\n Famiili muderd\u00fckere (Pelodytidae)\n Famiili europ\u00e4ische schoulf\u00f6tjtr\u00fcse (Pelobatidae)\n Famiili ameerikaanische schoulf\u00f6tjtr\u00fcse (Scaphiopodidae)\n Uurfamiili Pipoidea\n Famiili Pipidae\n Uurfamiili noostr\u00fcse Rhinophrynoidea\n Famiili noostr\u00fcse (Rhinophrynidae)\n Unerorden Neobatrachia\n Uurfamiili Hyloidea\n Famiili Allophrynidae\n Famiili s\u00e5ltr\u00fcse (Brachycephalidae)\n Famiili fooschordie tr\u00fcse (Bufonidae)\n Famiili gleesfoosche (Centrolenidae)\n Famiili sp\u00f6kfoosche (Heleophrynidae)\n Famiili grisfoosche (Hemisotidae)\n Famiili luuffoosche (Hylidae)\n Famiili s\u00f6\u00f6dfoosche (Leptodactylidae)\n Famiili australische moorfoosche (Limnodynastidae)\n Famiili australische s\u00f6\u00f6dfoosche (Myobatrachidae)\n Famiili m\u00e5\u00e5gebr\u00e4djerfoosche (Rheobatrachidae)\n Famiili noosefoosche (Rhinodermatidae)\n Uurfamiili norm\u00e5\u00e5le foosche (Ranoidea)\n Famiili n\u00e5\u00e5rsn\u00fctefoosche (Microhylidae)\n Famiili lungf\u00e4ngerfoosche (Arthroleptidae)'\n Famiili h\u00e4\u00e4rfoosche (Astylosternidae) Famiili Dendrobatidae Famiili r\u00e4idfoosche (Hyperoliidae) Famiili Madagaskarfoosche (Mantellidae) Famiili Nasikabatrachidae Famiili Petropedetidae Famiili \u00e4chte foosche (Ranidae) Famiili r\u00f6\u00f6rfoosche (Rhacophoridae) Famiili Seychellenfoosche (Sooglossidae) Blinjwarpele \n Orden Blinwjarpele (Gymnophiona unti Apoda) (sow\u00e4t 170 Oarde = 3 %).\n\n Famiili noosewjarpele (Rhinatrematidae) Famiili faschwjarpele (Ichthyophiidae) Famiili Uraeotyphlidae Famiili greeftwjarpele (Scolecomorphidae) Famiili jardwjarpele (Caeciliidae) Kw\u00e4le \n\n En dootenb\u00e5nk ma amfiibie foon d\u00e5t American Museum of Natural History\n Informasjoone \u00f6nj d\u00e5t Hamburger Abendblatt\n Andreas un Christel N\u00f6llert: Die Amphibien Europas \n UNSER WUNDERBARER PLANET'' \n\n \nListe \u00e4n tabele"
"404"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Amsterdam"
"Amsterdam"
"Amsterdam () as det hoodst\u00e4\u00e4d an uk det gratst st\u00e4\u00e4d faan a Neederlunen. At regiarang sat oober uun Den Haag. Amsterdam h\u00e4\u00e4 iinwenern (Stant: ) an Groot-Amsterdam tuup m\u00e4 a f\u00f6\u00f6rst\u00e4\u00e4den h\u00e4\u00e4 sowat 1,3 miljuunen (August 2012).\n\nAmsterdam leit uun't Prowins Nuurdholun bi a m\u00fcs faan a struum Amstel.\n\nKliima\n\nSasterst\u00e4\u00e4den\n Beira uun Mosambik\n Algier uun Algeerien\n Managua uun Nikaraagua\n Peking uun't Folksrepubliik Sjiina\n Sarajevo uun Bosnien an Herzegowina\n Toronto uun Kanada\n Manchester uun det Ferianagt K\u00f6nangrik\n Kairo uun Egypten\n\nKwelen\n\nLuke uk diar \n\n W\u00e4\u00e4bsteed faan't st\u00e4\u00e4d Amsterdam\n\nHoodst\u00e4\u00e4d uun Euroopa\nSt\u00e4\u00e4d uun a Neederlunen\nProwins Nuurdholun"
"405"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Anen"
"Anen"
"A Anen, \u00e5nerte, anerte (Anatidae) san en f\u00f6gelfamile uun det order faan a Anen an Ges (Anseriformes).\n\nOnerfamilin \nAnatinae - Anserinae - Dendrocygninae - Merginae - Oxyurinae - Plectropterinae - Stictonettinae - Tadorninae - Thalassorninae\n\nSk\u00f6\u00f6len an enkelt slacher\n\nEcht Anen (Anatinae) \n Aix\n Mandarin-An (Aix galericulata)\n Carolina-An (Aix sponsa)\n\n Anas\n Gr\u00e4f\u00f6gel (Anas acuta)\n Slob (Anas clypeata) \n Uart (Anas crecca) \n Smen (Anas penelope)\n Wil An (Anas platyrhynchos) \n Leguart (Anas querquedula)\n Madelan (Anas strepera) \n\n Aythya\n Toofelan (Aythya ferina)\n Toopet An (Aythya fuligula)\n Beragan (Aythya marila)\n\n Malacorhynchus\n Malacorhynchus membranaceus\n\n Salvadorina\n Salvadorina waigiuensis\n\nGes an Swaanen (Anserinae) \n - Echt Ges (Anserini) -\n Fialges (Anser)\n Gr\u00e4 Gus (Anser anser)\n Sn\u00e4gus (Anser caerulescens)\n Siadgus (Anser fabalis)\n\n Siages (Branta)\n Groltergus (Branta bernicla)\n Kanadagus (Branta canadensis)\n Greenlungus (Branta leucopsis)\n\n - Hanenges (Cereopsini) -\n Hanenges (Cereopsis)\n Hanengus (Cereopsis novaehollandiae)\n\n - Swaanen (Cygnini) -\n Coscorobaswaanen (Coscoroba)\n Coscorobaswaan (Coscoroba coscoroba)\n\n Swaanen (Cygnus)\n Letj Swaan (Cygnus bewickii)\n Sjongswaan (Cygnus cygnus)\n Grat Swaan (Cygnus olor)\n\nSia-Anen (Merginae) \n Bucephala\n Bralan (Bucephala clangula)\n Clangula\n Isf\u00f6gel (Clangula hyemalis)\n Melanitta\n Suart An (Melanitta nigra)\n Mergellus\n Letj Seegn\u00e4\u00e4b (Mergellus albellus)\n Mergus\n Grat Seegn\u00e4\u00e4b (Mergus merganser)\n Madel Seegn\u00e4\u00e4b (Mergus serrator)\n Somateria\n Eidergus (Somateria mollissima)\n\nHualewges (Tadorninae) \n Alopochen\n Nilgus (Alopochen aegyptiacus)\n Tadorna\n Baragan (Tadorna tadorna)\n\nSpreegwurd \n Wan a anen wonterdais ei tu sluat gung, do jaft at bal froost.\n\nLuke uk diar\n\nFutnuuten \n\nF\u00f6gler"
"407"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Antarktikaa"
"Antarktikaa"
"Antarktikaa\n\nAntarktikaa as en weltdial uun a Antarktis. Diarbi as Antarktis det weltregiuun s\u00fc\u00fcdermuar faan ~ 66\u00b0 33\u2032 s\u00fc\u00fcdelk breetje (a s\u00fc\u00fcdelk pulaarkreis) trinj am a s\u00fc\u00fcdpuul. Hat leit jinauer faan't Arktis, det leit nuurdermuar faan 66\u00b0 33\u2032 nuurdelk breetje. Trinjam Antarktikaa leit at Antarktisk Sia.\n\nPolitisk iindialang \nS\u00f6\u00f6wen stooten ferlang en dial faan Antarktikaa. Di Antarktisferdrach faan 1961 erk\u00e4\u00e4nt det oober ei uun.\n\nLuke uk diar\n\nFutnuuten"
"408"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Anton%20Heimreich"
"Anton Heimreich"
"Anton Heimreich w\u00f6rd di 5.3.1626 \u00f6nj Trindermarsch (S\u00f6\u00f6doostdiilj foont \u00fc\u00fclj Nordstr\u00f6nj) tul\u00e4id, weer san taatje preester wus (ouf 1639 aw Polweerm) \u00e4n weer'r w\u00e4lj sin bjarnetid bit 1634 ferbroocht heet.\n\nEefter sin sch\u00f6lj-, studien- \u00e4n r\u00e4isetid (1640-52) laawed'r sunt 1652 as preester aw Latj Moos wider uner Nordstr\u00f6njer, wat jam iinjsen aw et \"w\u00fcstes Moor\" made \u00f6njt l\u00f6nj ladenen ouerr\u00e4st foont \u00fc\u00fclj ail\u00f6nj boogseet h\u00e4\u00e4we. Et koon ai s\u00e4id w\u00e5rde, d\u00e5t huum \u00f6nj Trindermarsch ouers sn\u00e5\u00e5ked heet as aw e f\u00e5\u00e5stew\u00e5l foon Nordfraschl\u00f6nj. Aw arken f\u00e5l heet Anton Heimreich en rucht Nordstr\u00f6njer frasch sn\u00e5\u00e5ked. Hi wus befraid ma Helene Finke \u00e4n heet tum\u00e5nst trii bjarne h\u00e4dj. Heimreich heet beschraawen, h\u00fc d\u00e5t \u00fc\u00fclj Str\u00f6nj unergingen as, \u00f6nj sin \"Nordfresischen Chronik\" (1666). E jarst wersion foon e Rungholtsooge as \u00f6nj sin kroonik uk tu finen, weer Detlev von Liliencron sin ballade foon dachted heet. Di begrip \"Blanker Hans\" as s\u00fcnon\u00fcm for e Weestsiie as uk foon ham. St\u00f6rwen as'r 1685 aw Latj Moos, di d\u00e4i nau koon huum ai seede. K\u00e5nd w\u00f6rden as'r as kroonikschriwer, \u00f6nj sin kroonik san da \u00e5lste t\u00fc\u00fcchnise foont frasch tu finen. Et san hu dachte: Yn Miren=S\u00f6ngh; Yn Een=S\u00f6ngh; Hans Tadesens Hammeldiebstahl, wat \u00f6nj sin kroonik oufpr\u00e4nted san.\n\nWeblinks \n Anton-Heimreich-H\u00fcs aw P\u00e4lweerm\n\nHeimreich"
"409"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Antoni%20Gaud%C3%AD"
"Antoni Gaud\u00ed"
"Antoni Gaud\u00ed i Cornet (Reus (Spaanien), 25. Juni 1852 \u2013 Barcelona, 10. Juni 1926), wus n sp\u00e5nsch Arkit\u00e4kt. Hi betoocht am 1900 hu markante b\u00e4ge \u00e4n oudere obj\u00e4kte \u00f6nj Barcelona \u00e4n deerb\u00fcte, weerfoon ju Sagrada Fam\u00edlia j\u00fc bek\u00e5ndste as.\n\n\u00c5rbe \nHi w\u00e5rt betr\u00e5chtied as \u00e5\u00e5n foon da gr\u00fcndleedere foon j\u00fc orgaanisch arkit\u00e4ktuur. Sin \u00e5rbe hiirt tu j\u00fc Art Nouveau/Jugendstil. \u00d6nj Katalonien w\u00e5rt dideer stil d\u00e5t Modernisme Catal\u00e1 n\u00e5\u00e5md.\n\nBile \n\nGaudi"
"410"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Argon"
"Argon"
"Argon as en keemisch elem\u00e4nt ma s\u00fcmbool Ar \u00e4n atoomnumer 18 as en \u00e4\u00e4delgas.\n\nNutsenge\n\nW\u00e4llen \n\n\u00a8\u00a8stq\u00b1Argon**"
"411"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Arizona"
"Arizona"
"Arizona [\u02cc\u00e6\u0279\u026a\u02c8zo\u028an\u0259] as sunt 1912 en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't s\u00f6\u00f6dweesten foon't l\u00f6nj. \u00d6nj't norden l\u00e4it Utah, \u00f6nj't \u00e5\u00e5sten New Mexico, \u00f6nj't s\u00f6\u00f6den Meksiko, \u00f6nj't s\u00f6\u00f6dweesten California \u00e4n \u00f6nj't nordweesten Nevada. D\u00e5t heet 7.278.717 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e stoot as Phoenix.\n\nGeografii\nArizona as di seekstgrutste diiljstoot \u00f6nj da Feriinde Stoote.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nIndiiling foon Ferwalting\nArizona heet 15 counties:\n\nHistoori\n\nFor 1848 wus't l\u00f6nj foon Arizona foon n\u00fc diilj foon Meksiko. 1850 w\u00f6rd d\u00e5t New-Mexico-Teritoorium \u00fct di Arizona foon n\u00fc, et weestdiilj foon New Mexico \u00e4n et s\u00f6\u00f6ddiilj foon Nevada biled. 1853 w\u00f6rd ma di Gadsden-Kuup foon Meksiko for 10 milioon US-Dollar w\u00f6rd iinj wider gebiit foon 77.700 km\u00b2 \u00f6nj't s\u00f6\u00f6den faan di Gila Struum diilj foon't teritoorium. Arizona w\u00f6rd 24. Biikenmoune 1863 san \u00e4in teritoorium. Et teritoorium w\u00f6rd 14. Biikenmoune 1912 \u00e5n stoot \u00f6nj da Feriind Stoote.\n\nBile\n\nKw\u00e4le"
"412"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Arkansas"
"Arkansas"
"Arkansas [\u02c8\u0251\u02d0rk\u0259ns\u0254\u02d0] as sunt 1836 en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't s\u00f6\u00f6den foon't l\u00f6nj. \u00d6nj't norden l\u00e4it Missouri, \u00f6nj't nord\u00e5\u00e5sten Tennessee, \u00f6nj't s\u00f6\u00f6d\u00e5\u00e5sten Mississippi, \u00f6nj't s\u00f6\u00f6den Louisiana, \u00f6nj't s\u00f6\u00f6dweesten Texas \u00e4n \u00f6nj't nordweesten Oklahoma. D\u00e5t heet 3.017.804 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e stoot as Little Rock.\n\nGeografii\nDi Mississippi Struum as for't m\u00e5\u00e5st et \u00e5\u00e5stgr\u00e4nse foon e diiljstoot. Di Arkansas Struum l\u00e5pt foon't weesten tu't \u00e5\u00e5sten in \u00f6nj e Mississippi.\n\nB\u00e4rje\nEt jeeft tw\u00e4\u00e4r grute floose foon b\u00e4rje \u00f6nj e diiljstoot:\n E Ozarks\n Da Ouachita B\u00e4rje\n\nDi grutst b\u00e4rj \u00f6nj Arkansas as Mount Magazine, wat 839 meeter huuch as \u00e4n \u00f6nj't weesten foon a diiljstoot stoont.\n\nPloontenwr\u00e5\u00e5l\n Iikenbuume (floose: Quercus, t.b. Quercus nigra)\n Grutnaasbuume (floose: Carya)\n Fj\u00fc\u00fcren (floose: Pinus echinata \u00e4n Pinus taeda)\n S\u00fcpresenbuume (floose: Taxodium \u00e4n Juniperus ashei)\n Bloosenploonte (floose: Cornus)\n Kan\u00e5\u00e5disch Juudasbuume (floose: Cercis canadensis)\n Farne (floose: Woodsia scopulina \u00e4n Adiantum)\n\nKliima\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nIndiiling foon Ferwalting\nArkansas heet 75 counties:\nKiik uk deer: List foon counties \u00f6nj Arkansas\n\nHistoori\nE stoot w\u00f6rd 15. Samermoune 1836 diilj foon da Feriind Stoote.\n\nKw\u00e4le"
"413"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Baukonst"
"Baukonst"
"Baukonst (lat. architectura) as det ploonin an bauen faan h\u00fcsang an geb\u00fc\u00fcden. Det woort faan architekten \u00fctjfeerd. Iar wiar det baum\u00e4\u00e4stern.\n\nHuar baukonst begant, as swaar tu saien. En ianfach h\u00fcs woort miast ei \u00fcs baukonst betiakent.\n\nElementen faan baukonst \n R\u00fcmen : H\u00fc san a r\u00fcmen m\u00e4en\u00f6\u00f6der ferb\u00fcnjen?\n Positjuun : H\u00fc as det objekt \u00fctjracht?\n Furem : H\u00fc schocht det objekt \u00fctj?\n Funktjuun : Huar as det objekt gud f\u00f6\u00f6r?\n Konstruktjuun : H\u00fc as det objekt baud?\n Woger : H\u00fck materiol an kl\u00f6\u00f6ren wurd br\u00fckt?\n K\u00e4\u00e4nen : As al faan b\u00fctjen tu k\u00e4\u00e4nen, wat diar banen as?\n Trinjam : H\u00fc paaset det objekt tu \u00f6\u00f6der objekten trinjam?\n Idee : As diar noch en grater idee m\u00e4 det objekt ferb\u00fcnjen?\n \u00d6kologii : Woort det objekt fern\u00fcnftag ploonet an baud?\n Koosten : Luup a koosten ei \u00fctj at ruder?\n\nArchitekten \n Antoni Gaud\u00ed\n Christopher Wren"
"416"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Athen"
"Athen"
"Athen ( []) as det hoodst\u00e4\u00e4d an uk det gratst st\u00e4\u00e4d faan Griichenlun. Hat as al f\u00f6\u00f6r 5.000 juar gr\u00fcnjlaanj wurden. Det gemeen Athen as goorei so grat, oober m\u00e4 Athen ment am daalang miast uk di huuwen Pir\u00e4us an a f\u00f6\u00f6rst\u00e4\u00e4den m\u00e4 tuup amanbi 4 miljuun iinwenern.\n\nKliima\n\nSasterst\u00e4\u00e4den\n\nLuke uk diar\n\nFutnuuten \n\nHoodst\u00e4\u00e4d uun Euroopa\nSt\u00e4\u00e4d uun Griichenlun"
"417"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Atlantische%20Ose%C3%A5%C3%A5n"
"Atlantische Ose\u00e5\u00e5n"
"Di Atlantische Ose\u00e5\u00e5n as en ose\u00e5\u00e5n twasche Euroopa \u00e4n Afrikaa \u00f6njt \u00e5\u00e5sten \u00e4n Ameerika \u00f6njt weesten. \u00d6njt norden w\u00e5rt di ose\u00e5\u00e5n begr\u00e4nsed foon di Nordpoolsiie, \u00f6nj s\u00f6\u00f6den foon di S\u00f6\u00f6dpoolsiie. Eefter di Grut Ose\u00e5\u00e5n as di Atlantische Ose\u00e5\u00e5n di grutste siie aw e jard.\n\nSiie"
"418"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Atoom"
"Atoom"
"D\u00e5t atoom as en submikroskoopisch struktuur, ju \u00f6nj \u00e5le gew\u00f6\u00f6nlik mateerii forkamt. Atoome best\u00f6nje \u00fct subatoomische diile: elektroone, protoone \u00e4n neutroone. Atoome heewe j\u00fc draft, ja tu kombiniiren am molek\u00fc\u00fcle tu bilen. En w\u00e5\u00e5dermolek\u00fc\u00fcl tun biispel bestoont \u00fct tou w\u00e5\u00e5derstufatoome \u00e4n iinj s\u00f6rstufatoom. Atoome san da fundament\u00e4le b\u00e4gstiine foon e kemii \u00e4n da w\u00e5rde \u00f6nj keemische reaksjoone uler tunintem\u00e5\u00e5ged. D\u00e5t jeeft bloot 91 t\u00fc\u00fcpe foon chemische b\u00e4gstiine unti keemische elem\u00e4nte, da \u00f6nj e natuur aw e jard f\u00fcnen w\u00e5rde. Ja w\u00e5rde klasifisiird \u00f6nj e perioodisch tab\u00e4le. J\u00fc klasifikasjoon as gr\u00fcnlaid aw e t\u00e5l protoone \u00f6nj d\u00e5t atoom. Ouer t\u00fc\u00fcpe atoome koone k\u00fcnstlik m\u00e5\u00e5ged w\u00e5rde, ouers da san ai stabiil \u00e4n breege \u00e5l\u00e4iwen ouf eefter nat\u00fc\u00fcrlike keemische elem\u00e4nte d\u00f6\u00f6r k\u00e4rnkliiwing.\n\nAtoome foon d\u00e5tseelwie elem\u00e4nt koonen ferschilie radioaktiiwe \u00e4inschape h\u00e4\u00e4we, gr\u00fcnlaid aw e t\u00e5l neutroone \u00f6nj e k\u00e4rn. Atoome mad j\u00fcseelwie t\u00e5l protoone, ouers \u00fcnlike t\u00e5le neutroone, w\u00e5rde isotoope foon d\u00e5tseelwie keemische elem\u00e4nt n\u00e5\u00e5md. Ouerd\u00e5t atoome \u00e5lew\u00e4\u00e4gens forkaame, san da \u00e5l iirhunerte lung f\u00e4lj foon stuudium. N\u00fctutids ruchte da uners\u00e4kinge jam for\u00e5lem aw kwantum-ef\u00e4kte, \u00e5s \u00f6nj Bose-Einstein-kondensaat.\n\nAtoomteorii \n\nJ\u00fc atoomteorii as en teorii ouer d\u00e5t weesen foon e mateeri. J\u00fc teorii s\u00e4it, d\u00e5t \u00e5le mateeri \u00fct atoome bestoont.\n\nDa griichische filosoofe, \u00e5s Leucippus \u00e4n Democritus, h\u00e4\u00e4we ouer d\u00e5t weesen foon e mateeri eeftertoocht. Jare t\u00e5nken heet, iinjf\u00e5ch s\u00e4id, diheere w\u00e4i f\u00fclied: Wan en materjool \u00e5s tun biispel g\u00f6lj apbr\u00e4\u00e4gen w\u00e5rt, \u00e4nret d\u00e5t weesen foon da latje st\u00f6\u00f6gne ham ai - d\u00e5t as nuch \u00e5ltens g\u00f6lj. Da griiche h\u00e4\u00e4we spikeliird d\u00e5t, wan da st\u00f6\u00f6gne \u00f6nj nuch latjere st\u00f6\u00f6gne apbr\u00e4\u00e4gen w\u00e5rde, deer w\u00e5rschiinjlik en st\u00e5\u00e5dium kamt, weer da latje diile ai wider apbr\u00e5\u00e5gen w\u00e5rde koone. \u00d6nj d\u00e5t griichische bedj\u00fcset d\u00e5t uurd \u201catomos\u201d \u2018ai schiisbor\u2019. D\u00e5t as weer d\u00e5t uurd \u2018atoom\u2019 jurt kamt.\n\nStruktuur\n\nSub-atoomische partiikle \nAtoome best\u00f6nje \u00f6nj e hoods\u00e5\u00e5ge \u00fct l\u00e4\u00e4sie r\u00fcm, ouers uk \u00fct latje subatoomische diile. Made \u00f6nj d\u00e5t atoom as en latje positiiw l\u00e5\u00e5senen k\u00e4rn, wat bestoont \u00fct nukleoone, \u00e5s huum da protoone \u00e4n neutroone tuhuup namt. Di r\u00e4st foon d\u00e5t atoom bestoont \u00fct da smiisie el\u00e4ktrooneschaale. Deerbai heet en proton en positiiw el\u00e4ktrisch lees \u00e4n en el\u00e4ktron en lik grut negatiiw lees. \u00d6nj en neutr\u00e5\u00e5l atoom as deerfor j\u00fc t\u00e5l protoone \u00e4n el\u00e4ktroone lik \u00e4n san da l\u00e4\u00e4se iinjenouder \u00fctw\u00e4\u00e4gen. \n\nL\u00e4\u00e4sene atoome w\u00e5rde ioone n\u00e5\u00e5md. Atoome ma maner el\u00e4ktroone \u00e5s protoone h\u00e4\u00e4we en positiiw lees \u00e4n san bek\u00e5nd \u00e5s katioone. Deer ouerfor h\u00e4\u00e4we atoome ma m\u00f6r el\u00e4ktroone \u00e5s protoene en negatiiw lees \u00e4n da w\u00e5rde \u00e5s anioone betiikned.\n\nElektroone draie trinam di k\u00e4rn ma grut gauih\u00e4dj. Ja draie uk \u00f6nj ferschilie oust\u00e5nde foon di k\u00e4rn. Huum s\u00e4it, d\u00e5t da n\u00e4iste bai di k\u00e4rn kaame \u00f6nj iinj schaal for \u00e4n da wider w\u00e4ch san \u00f6nj wi en ouder schaal. Ark schaal f\u00e4it en numer: d\u00e5t n\u00e4ist bai di k\u00e4rn as schaal 1, j\u00fc f\u00fcliend foon di k\u00e4rn ouf r\u00e4\u00e4gned w\u00e5rt schaal 2 n\u00e5\u00e5md, \u00e4sw. Di k\u00e4rn as m\u00f6r \u00e5as 100.000 keere latjer \u00e5s d\u00e5t atoom; j\u00fc grute foon d\u00e5t atoom w\u00e5rt \u00e5ls\u00fc bestimd d\u00f6\u00f6r j\u00fc grute foon j\u00fc b\u00fcterst el\u00e4ktrooneschaal. Wan we en atoom fergrutere w\u00f6rden tu j\u00fc grute foon hiilj Nordfraschl\u00f6nj, dan wus di k\u00e4rn deer made \u00f6nj nuch latjer \u00e5s s\u00fcn latjen golfb\u00e5\u00e5le!\n\nElem\u00e4nte \u00e4n isotoope \nAtoome w\u00e5rde gew\u00f6\u00f6nlik klasifisiird eefter jare Atoomt\u00e5le, da stime tu j\u00fc t\u00e5l protoone \u00f6nj d\u00e5t atoom (\u00f6nj neutroole atoome as d\u00e5t lik an j\u00fc t\u00e5l el\u00e4ktroone). J\u00fc atoomt\u00e5l bestimt j\u00fc famiili unti d\u00e5t elem\u00e4nt, weer d\u00e5t atoom tu hiirt. Koolestuf-atoome san tun biispel da iinjsiste atoome, da 6 protoone \u00f6njth\u00fc\u00fclje. \u00c5l da atoome ma j\u00fcseelew atoomt\u00e5l diile en wid ferschilih\u00e4id foon f\u00fc\u00fcsische \u00e4inschape \u00e4n ferh\u00fc\u00fclje ja keemisch lik. Da ferschilie t\u00fc\u00fcpe atoome w\u00e5rde \u00f6nj j\u00fc perioodisch tab\u00e4le betiikned. Ju maset\u00e5l unti nukleont\u00e5l teelt da g\u00e5nse protoone \u00e4n neutroone, da \u00f6nj d\u00e5t atoom forkaame. J\u00fc t\u00e5l neutroone heet n\u00e5n influs aw e elem\u00e4ntklasifikasjoon foon en atoom. En keemisch elem\u00e4nt as \u00e5ls\u00fc en hiilj \u2018atoomfamiili\u2019 \u00e4n deer\u00f6nj koone \u00e5ls\u00fc \u00fcnlike atoomt\u00fc\u00fcpe forkaame, da j\u00fcseelew atoomt\u00e5l h\u00e4\u00e4we, ouers \u00fcnlike maset\u00e5le. Da atoomt\u00fc\u00fcpe w\u00e5rde dan isotoope foonenouder n\u00e5\u00e5md.\n\nAm en isotoop foon en ouder isotop \u00f6nj sin elem\u00e4ntfamiili tu unerschiisen, schraft huum \u00e4\u00e4der di noome foon en elem\u00e4nt sin masent\u00e5l, t.b. koolestuf 14 (wat bestoont \u00fct 6 protoone \u00e4n 8 neutroone \u00f6nj ark atoom}.\n\nD\u00e5t iinjf\u00e5chst atoom as d\u00e5t w\u00e5\u00e5derstuf-atoom, ma atoomt\u00e5l foon 1 \u00e4n wat bestoont \u00fct en proton \u00e4n en el\u00e4ktron. Di w\u00e5\u00e5derstuf-isotoop di 1 neutron \u00e4kstra \u00f6njth\u00fc\u00fcljt, w\u00e5rt deuterium n\u00e5\u00e5md, \u00e4n di w\u00e5\u00e5derstuf-atoom ma tou \u00e4kstra neutroone h\u00e5t tritium. Da isotoope wjarn en teem\u00e5, wat rucht intr\u00e5se \u00f6nj e waasenschap apteeld heet, for\u00e5lem \u00f6nj e eeder \u00f6njtwikling foon e kwantenteorii.\n\nB\u00fcterste schaale \u00e4n ferbininge \n\nD\u00e5t keemisch ferh\u00fc\u00fcljen foon atoome as \u00f6nj e hoods\u00e5\u00e5ge tu tunken an e interaksjoon twasche jare el\u00e4ktroone. For\u00e5lem da el\u00e4ktroone \u00f6nj e b\u00fcterst schaal, da fal\u00e4ns-el\u00e4ktroone n\u00e5\u00e5md w\u00e5rde, h\u00e4\u00e4be di grutste influs aw d\u00e5t keemisch ferh\u00fc\u00fcljen. K\u00e4rnelektroone (da, da ai \u00f6nj e b\u00fcterst schaal forkaame) spaale w\u00e4lj en sekund\u00e4\u00e4r rule, \u00f6nj e hoods\u00e5\u00e5ge ouer d\u00e5t oufschirmingsef\u00e4kt foon e positiif lees \u00f6nj di atoomk\u00e4rn.\n\nArk schaal trinam di k\u00e4rn koon bloot en bestimde t\u00e5l elektroone b\u00e4rje:\nSchaal 1: - 2 el\u00e4ktroone\nSchaal 2: - 8 el\u00e4ktroone\nSchaal 3: - 8 of 18 el\u00e4ktroone (oufhingi foon d\u00e4t elem\u00e4nt weer ham d\u00e5t am hoonlet) \n\nArk atoom, wat en ful (unti l\u00e4\u00e4si) b\u00fcterst schaal heet, as m\u00f6r stabiil. Atoome linge j\u00fc stabilit\u00e4\u00e4t d\u00f6\u00f6r el\u00e4ktroone tu diilen ma n\u00e4iber-el\u00e4ktroone unti d\u00f6\u00f6r el\u00e4ktroone foon oudere atoome hiiljen\u00e5\u00e5l w\u00e4chtuh\u00e5\u00e5len. Wan el\u00e4ktroone diiljd w\u00e5rde, w\u00e5rt en koofal\u00e4nt ferbining biled.\n\nKoofal\u00e4nte ferbininge san da starkste atoomische ferbininge. Aw j\u00fcdeer wise bliwe atoome tuhuup \u00f6nj grupe, da molek\u00fc\u00fcle n\u00e5\u00e5md w\u00e5rde. Da el\u00e4ktroone \u00f6nj e b\u00fcterst schaal draie dan trinam \u00e5le atoome tou, w\u00e4t \u00e4lk individu\u00e4l atoom dan leet ma en ful (\u00e5ls\u00fc stabiil) b\u00fcterst schaal.\n\nWan iinj unti m\u00f6re el\u00e4ktroone g\u00e5ns foon en atoom w\u00e4chh\u00fclen w\u00e5rde d\u00f6\u00f6r en ouder atoom, dan w\u00e5rt en ion bilied. Ioone san atoome, da en n\u00e4to-lees h\u00e4\u00e4we, inf\u00fcli foon d\u00e5t \u00fcnlikw\u00e4cht \u00f6nj t\u00e5l protoone \u00e4n el\u00e4ktroone. Hu atoome, \u00e5s natrium, h\u00e4\u00e4we m\u00e5n iinj el\u00e4ktron \u00f6nj e b\u00fcterst schaal.\n\nOudere, \u00e5s kloor, br\u00fcke j\u00fcst m\u00e5n iinj el\u00e4ktron, am e b\u00fcterst schaal fultum\u00e5\u00e5gen. Wan natrium-atoome kontakt m\u00e5\u00e5ge ma kloor-atoome, dan jeeft ark natrium-atoom sin b\u00fcterst el\u00e4ktron ouf tu en kloor-atoom. Da natrium-atoome foue dan en positiiw lees \u00e4n da kloor-atoome en negatiiw lees. D\u00e5t ion wat d\u00e5t el\u00e4ktron \u2018steelen\u2019 heet, w\u00e5rt d\u00e5t anion n\u00e5\u00e5md \u00e4n as negatiiw l\u00e4\u00e4sen. Deeriinj w\u00e5rt d\u00e5t atoom wat sin el\u00e4ktron ferl\u00e4\u00e4sen heet, en kation n\u00e5\u00e5md \u00e4n as positiiw l\u00e5\u00e5sen. Katione \u00e4n anione w\u00e5rde eefternouder tu t\u00e4\u00e4gen inf\u00fcli foon da Coulombkrafte twasche da positiiwe \u00e4n negatiiwe l\u00e5\u00e5se. J\u00fc \u00f6njtiikraft w\u00e5rt elektroval\u00e4nte unti ioonische kraft n\u00e5\u00e5md \u00e4n as sw\u00e5ker \u00e5s koofal\u00e4nte ferbininge.\n\nSii uk \n Perioodisch tab\u00e4le\n K\u00e4rnfusjoon\n K\u00e4rnkliiwing\n\nAtoom\nAtoom"
"419"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Atoomf%C3%BCsiik"
"Atoomf\u00fcsiik"
"At Atoomf\u00fcsiik as en dialf\u00e4\u00e4k faan a F\u00fcsiik. Hat befaadet ham m\u00e4 atoomen, h\u00fc jo apbaud san, an h\u00fck kr\u00e4\u00e4ften diar werke.\n\nEnkelt artiikler tu't atoomf\u00fcsiik \n Atoom\n Atoomstruum\n Elektrooneniinfang\n Isomeerenauergung\n Isotoop\n Kialkl\u00fc\u00fcwang\n Kialspin\n Kwantenmechaanik\n NMR-spektroskopii\n Orbitaal\n Perioodisch tab\u00e4le\n Raadionukliid\n\nWichtag atoomf\u00fc\u00fcsikern \n Niels Bohr (1885\u20131962), Nobelpris 1922\n Steven Chu (* 1948), Nobelpris 1997\n Claude Cohen-Tannoudji (* 1933), Nobelpris 1997\n Edward Uhler Condon (1902\u20131974)\n Marie Curie (1867-1934), Nobelpris 1903 + 1911\n Pierre Curie (1859-1906), Nobelpris 1903\n Paul Dirac (1902\u20131984), Nobelpris 1933\n Enrico Fermi (1901\u20131954), Nobelpris 1938\n Robert Hofstadter (1915\u20131990), Nobelpris 1961\n Robert Oppenheimer (1904\u20131967)\n Ernest Rutherford (1871\u20131937), Nobelpris 1908\n Arnold Sommerfeld (1868\u20131951)\n Johannes Diderik van der Waals (1837\u20131923), Nobelpris 1910\n\nLuke uk diar \n\nF\u00fcsiik"
"420"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Atoomnumer"
"Atoomnumer"
"Ark elem\u00e4nt \u00f6nj e perioodisch tab\u00e4le foon da elem\u00e4nte heet en \u00e4in atoomnumer, deer koon huum ma siinj h\u00fc maning elem\u00e4nte \u00f6nj e k\u00e4rn san. \u00d6nj unl\u00e4\u00e4sen atoome (als\u00fc niinj ione), ma likefoole elektroone b\u00fcte di k\u00e4rn as protoone \u00f6nj e k\u00e4rn, \u00e5ls\u00fc da nit-ionisiirde atoome, jeeft di atoomnumer j\u00fc t\u00e5l elektroone. Bai maning prus\u00e4se s\u00fc as fusjoon w\u00e5rt e t\u00e5l protoone \u00f6nj e atoomk\u00e4\u00e4rn \u00e4nred, \u00e4n deerd\u00f6\u00f6r \u00e4nret di k\u00e4rn \u00e4n uk di atoomnumer.\n\nBai mateformel, ferlikinge \u00e4n s\u00fc wider as di atoomnumer di b\u00f6kst\u00e4\u00e4w Z.\n \n\nS\u00fc wiset d\u00e5t koolestufatoom tum biispel aw 6 protoone:\n \n\nAtoomnumer"
"421"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Auger-el%C3%A4ktroone-sp%C3%A4ktroskopii"
"Auger-el\u00e4ktroone-sp\u00e4ktroskopii"
"Auger-el\u00e4ktroone-sp\u00e4ktroskopii (AES) as en analysemetoode foon ouerfl\u00e4chen ma heelp foon Auger-el\u00e4ktroone.\n\nWan huum \u00f6nj vakuum en materjoolproobe bestroolt ma (prim\u00e4\u00e4re) el\u00e4ktrone ma en energii foon s\u00fcwat 1 bit 10 keV, dan s\u00e5nt d\u00e5t materjool seelew wider el\u00e4ktroone \u00fct. Da sekund\u00e4\u00e4re el\u00e4ktroone heewe \u00e5le grutelse foon energii, ouers deertwasche f\u00e5le hu scharpe spase ap, da s\u00fcn\u00e5\u00e5mde Auger-el\u00e4ktroone. Da Auger-el\u00e4ktroone heewe en energii, j\u00fc bestimd w\u00e5rt foon da elem\u00e4nte \u00f6nj d\u00e5t materjool foon j\u00fc proobe. \n\nRuchts as d\u00e5t ef\u00e4kt skitsiird for en molek\u00fc\u00fcl ma tw\u00e4\u00e4r boone. Suke boone heewe en for ark elem\u00e4nt karakteristische energii. Wan n\u00fc d\u00e5t molek\u00fc\u00fcl foon en prim\u00e4\u00e4rel\u00e4ktron dr\u00e5\u00e5wed w\u00e5rt, dan koon iinj foon da biise banere el\u00e4ktroone (r\u00fc\u00fcdj) en huuger en\u00e4rgii f\u00fc\u00fcnj \u00e4n deerd\u00f6\u00f6r \u00f6nj en huugere boon broocht w\u00e5rde. Eefter en bestimd tid f\u00e5lt d\u00e5t dan \u00f6nj sin \u00fc\u00fclje boon tub\u00e4\u00e4g (\u00f6njj\u00e4\u00e4wen ma en piil \u00e4n en l\u00e4\u00e4si ween st\u00e4\u00e4), weerbai dan en en\u00e4rgii fri w\u00e5rt j\u00fcst lik an d\u00e5t fersch\u00e4\u00e4l in en\u00e4rgii foon da biise boone. J\u00fc en\u00e4rgii w\u00e5rt dan madiild (piil ma woog) an wi en ouder el\u00e4ktron, wat dan as Auger-el\u00e4ktron \u00fcts\u00e5nd w\u00e5rt \u00e4n uk en l\u00e4\u00e4si st\u00e4\u00e4 \u00e4\u00e4der leet.\n\nAuger-dooten w\u00e5rde gew\u00f6\u00f6nlik j\u00e4\u00e4wen as sp\u00e4ktra \u00f6nj oufliided form. D\u00e5t as ruchts j\u00e4\u00e4wen for koower nitriide. D\u00e5t jeeft en kl\u00e5\u00e5r spase for stikstuf (N) aw 400 eV. Koower heet foole m\u00f6r el\u00e4ktroone \u00f6nj foole m\u00f6r boone \u00e4n jeeft \u00e5ls\u00fc foole m\u00f6r spasse, n\u00e4mlik bai 920eV (ma tou latjere) \u00e4n bai 70 eV. \n\nAuger-el\u00e4ktroone \u00fct diipere l\u00e5\u00e5ge ferliise jare karakteristische en\u00e4rgii d\u00f6\u00f6r stiitjen iinj huuger ladene atoome. Da analysiirbore el\u00e4ktroone st\u00e5me deerfor \u00fct da boowereste 0,5 bit 3 nanomeeter, \u00e5ls\u00fc 2 bit 10 atooml\u00e5\u00e5ge. Deeram as AES for\u00e5lem en ouerfl\u00e4che-t\u00e4chniik. D\u00f6\u00f6r sputer-\u00e4tsen \u00f6nj vakuum koone ouers l\u00e5\u00e5ge w\u00e4chh\u00e5\u00e5ld w\u00e5rde, s\u00fc d\u00e5t huum diiper m\u00e4tje koon. S\u00fc koone g\u00e5nse diipde-profiile beh\u00fclen w\u00e5rde.\n\nWan \u00f6njw\u00e5nd \u00f6nj en raster-el\u00e4ktroonemikroskoop, koone uk bile (kartiiringe) foon j\u00fc spriidjing foon bestimde elem\u00e4nte ouer en proobe m\u00e5\u00e5ged w\u00e5rde. Bai 10 keV prim\u00e4\u00e4ren\u00e4rgii \u00e4n en latj struum as di strool s\u00fc fain, d\u00e5t huum deerbai en apliising foon 0,3 /um f\u00fc\u00fcnj koon. J\u00fc grutste gef\u00e4ilih\u00e4id foon 0,1 bit 1 atoom pros\u00e4nt f\u00e4it huum bai grutere struume \u00e4n e gehalt an en bestimd elem\u00e4nt koon \u00f6nj en pr\u00e4sisjoonsfaktor tou bestimd w\u00e5rde. Deerma as AES foole b\u00e4\u00e4der tu trouen as sekund\u00e4\u00e4r-ioone-massen-sp\u00e4ktroskopii (SIMS), ouers as deeriinj foole maner gef\u00e4ili.\n\nElektrisiteet"
"422"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Augsb%C3%B6rj"
"Augsb\u00f6rj"
"Augsb\u00f6rj as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Bayern. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 262.512 inboogere (2006).\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Bayern"
"423"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Autonavigasjoon"
"Autonavigasjoon"
"Autonavigasjoon m\u00e5\u00e5get d\u00e5t m\u00f6\u00f6lik, \u00e5ltens tu bestimen weer huum as. D\u00e5t \u00e5rbet ma d\u00e5t GPS (Global Positioning System), w\u00e5t funksign\u00e5\u00e5le foon spezielle satellite benj\u00fctet. Da siinje \u00e5ltens hiilj presiis jare posisjoon \u00e4n j\u00fc tid foon j\u00fc siinjing. D\u00e5t navigasjoonsr\u00e4ischup empf\u00e5ngt s\u00fc\u2019n sign\u00e5\u00e5l, schucht aw j\u00fc klook h\u00fc lung d\u00e5t sign\u00e5\u00e5l unerw\u00e4is w\u00e4\u00e4n as \u00e4n koon dan ma j\u00fc hiilj bek\u00e5nde funkgauih\u00e4id ber\u00e4\u00e4gne, h\u00fc fiir di satellit wach as.\n\nH\u00fc maning satellite? \nWan huum n\u00fc in d\u00e5t auto ma s\u00fc\u2019n r\u00e4ischup k\u00e4\u00e4rt, \u00e4n huum empf\u00e5ngt \u00e5\u00e5n satellit di boowen Hamb\u00f6rj as \u00e4n n oudern boowen Kopenhagen, dan wiitj huum \u00e5ls\u00fc, h\u00fc fiir huum foon Hamb\u00f6rj as \u00e4n h\u00fc fier foon Kopenhagen \u00e4n deerma san da tou m\u00f6\u00f6like st\u00e4\u00e4se foon d\u00e5t auto aw d\u00e5t fl\u00e5che l\u00f6nj hiilj \u00e4n \u00e5\u00e5l bestimd. \n\nAm n\u00fc tu waasen, huk foon da tou d\u00e5t rucht st\u00e4\u00e4 as, br\u00fckt huum \u00e5ls\u00fc nuch n treeden satellit, t.b. boowen Kiel. Deerma koon dan tuglik uk di H\u00f6\u00f6gde fer\u00e5rbed w\u00e5rde, s\u00fc d\u00e5t huum deerma uk in da b\u00e4rje kiire koon. Eentlik jeeft d\u00e5t bai trii satellite uk nuch n tweeden punkt, ouers di fant huum twaie s\u00fc huuch as da satellite boowen di wr\u00e5\u00e5louerfl\u00e4che \u00e4n as deeram in e autoferkiir \u00fcnm\u00f6\u00f6lik.\n \nOuerd\u00e5t d\u00e5t navigasjonsr\u00e4ischup hiilj presiis j\u00fc tid waase m\u00f6tj, br\u00fckt huum deerfor uk nuch n fiirden satellit. Ouerd\u00e5t huum dan intwasche di \u00e4ine l\u00e5\u00e5ge wiitj, koon huum jare oufst\u00e5nd \u00fcnoufhingi bestime \u00e4n deerma j\u00fc tid foon emf\u00e5ng, d\u00e5t as duch tid foon siinjing plus r\u00e4iseduur foon d\u00e5t sign\u00e5\u00e5l. (Nat\u00f6rlik wiitj huum d\u00e5t jarst tooch j\u00fc tid \u00e4n di \u00e4ine l\u00e5\u00e5ge dan ai presiis, ouers d\u00f6\u00f6r widerh\u00e5\u00e5len kamt huum \u00e5lt t\u00e4chter bai di rucht wjart).\n\nD\u00e5t navigasjoonsr\u00e4ischup \n\nD\u00e5t as, d\u00e5t d\u00e5t m\u00f6\u00f6lik m\u00e5\u00e5get. D\u00e5t seecht automatisch aw arken mom\u00e4nt da starkste satellite, ber\u00e4\u00e4gnet j\u00fc posisjoon \u00e4n j\u00fc kiirruchting \u00e4n wist d\u00e5t dan \u00e5lens aw n latjen schirm in form foon n triidimension\u00e5\u00e5l koord. Deerbai wist d\u00e5t dan uk nuch j\u00fc gauih\u00e4id, \u00e4n h\u00fc lung d\u00e5t nuch as eefter di n\u00e4iste oufsliik.\n\nHuum koon deer s\u00fcgoor j\u00fc adr\u00e4s \u00f6njbringe, weer huum haane wal \u00e4n dan w\u00e5rt huum deer g\u00e5ns moi for j\u00fc d\u00f6\u00f6r oufl\u00e4\u00e4werd, bit aw hu meetere presiis! S\u00fcgoor koon huum ham wise l\u00e4tje weer staue san \u00e4n weer gauih\u00e4idskontrolle (m\u00f6tj huum ai!). \n\nWan huum iinjsen foon di \u00f6njj\u00e4\u00e4wene w\u00e4i oufwikt, dan f\u00e5ngt d\u00e5t r\u00e4ischup gliks wi \u00f6nj, da naie dooten tu ferr\u00e4\u00e4gnen. D\u00e5t w\u00e5\u00e5rt oofting hu minute, ouerd\u00e5t dan da \u00f6njn\u00e4iernde ber\u00e4\u00e4gninge foon n\u00e4ien \u00fctf\u00e4\u00e4rd w\u00e5rde m\u00f6nje.\n\nKoorde \nAm tu wisen weer huum ham ma j\u00fc s\u00fc bestimde posisjoon befint, \u00f6njth\u00e5lt d\u00e5t navigasjoonsr\u00e4ischup elektronische Koorde. Bai en goue Marke koon huum deer oofding n\u00e4ie for dilleese, s\u00fc d\u00e5t \u00e5l da \u00e4nrenge in d\u00e5t weegesystem matiinjs ma apn\u00fcmen w\u00e5rde.\n\nLinks \n Navigationssysteme Testberuchte\n GPS-Empf\u00e4nger Testberuchte\n Fotos \u00e4n infos tu d\u00e5t jarste autonavigasjoonssystem: di Electro Gyrocator foon Honda\n\nF\u00fcsiik\nT\u00e4chnik"
"425"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Baden-W%C3%BCrtemb%C3%A4rj"
"Baden-W\u00fcrtemb\u00e4rj"
"Baden-W\u00fcrtemb\u00e4rj as en diiljstoot foon Tj\u00fcschl\u00f6nj. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6njt s\u00f6\u00f6d\u00e5\u00e5sten foon't l\u00f6nj. \u00d6njt norden l\u00e4it Hessen, \u00f6njt \u00e5\u00e5sten Bayern, \u00f6njt s\u00f6\u00f6den e Swaits, \u00f6njt weesten Fr\u00e5nkrik \u00e4n \u00f6njt nordweesten Rhinl\u00f6nj-Pfalz. Et heet 11.069.533 inboogere (2018). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Stuttgart.\n\nGeografii\n\nSt\u00e4\u00e4se \nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6njt l\u00f6nj san:\n\nM\u00f6r st\u00e4\u00e4se:\nBad Rappenau - Bruchsal - Ettlingen - Mosbach - Sinsheim - Stutensee\n\nIndiiling foon Ferwalting\n\nBaden-W\u00fcrttemb\u00e4rj heet fjouer r\u00e4giiringsdistrikte:\n Freiburg\n Karlsruhe\n Stuttgart\n T\u00fcbingen\n\nEt diiljstoot heet 9 krisfrie st\u00e4\u00e4se (Baden-Baden, Freiburg im Breisgau, Heidelberg, Heilbronn, Karlsruhe, Mannheim, Pforzheim, Stuttgart \u00e4n Ulm), \u00e4n 35 l\u00f6njkrise:\n\nPolitiik\nJ\u00fc leest wool tu e loond\u00e4i foont bundesl\u00f6nj wus di 14. Uursmoune, 2021.\n\nKw\u00e4le\n\nBaden-W\u00fcrtemb\u00e4rj\n\nBundesl\u00f6nj \u00f6nj Tj\u00fcschl\u00f6nj"
"427"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Bakern"
"Bakern"
"Bakern, b\u00e4kere, bakere (Sternidae) san en F\u00f6gelfamile an hiar m\u00e4 a Kuben (Laridae) an \u00f6\u00f6der f\u00f6gelfamilin tu at order faan a Kuben an Waadf\u00f6gler (Charadriiformes). Daalang wurd jo uk \u00fcs onerfamile Sterninae faan a Laridae uunsen.\n\nBeskriiwang \nBakern like Kuben, jo san oober letjer an sm\u00e4\u00e4ler an waanre uun a wonter am a s\u00fc\u00fcd. Jo san 24 cm bit 40 cm lung, haa sm\u00e4\u00e4l, spas \u00fctjluupen j\u00fcgen an en goobelst\u00f6rt, so \u00fcs Swaalken. Diarfaan haa's uk h\u00f6r sjiisk n\u00f6\u00f6m Seeschwalben. Bi't fl\u00e4n hual jo a n\u00e4\u00e4b flooksis lik efter onern. A feedern san witj of gr\u00e4, an f\u00f6l slacher haa en suart h\u00fc\u00fcw.\n\nLeewent \nA miast slacher lewe bi a k\u00fcst, enkelten oober uk uun't banlun. Jo br\u00e4\u00e4t lik \u00fc\u00fcb a gr\u00fcnj, miast uun koloniin. A nees lei nai bien\u00f6\u00f6der an san knaap tu k\u00e4\u00e4nen mad stianer an song. Bakern sw\u00e4\u00e4m ei hal. Wan's faske, r\u00f6dle jo, stun stal uun a loft, an sjit do lik deel uun't weeder efter letj fask.\n\nBakern waanre uun a wonter bit S\u00fc\u00fcdafrikoo an fl\u00e4 sodenang iansis am a Eerd uun ian juar.\n\nSk\u00f6\u00f6len \nDiar san 45 slacher, apdiald tu 9 sk\u00f6\u00f6len:\n\nChlidonias - Gelochelidon - Hydroprogne - Larosterna - Onychoprion - Phaetusa - Sterna - Sternula - Thalasseus\n\nEnkelt slacher \n Chlidonias\n Bl\u00e4 Baker (Chlidonias niger)\n\n Sterna\n Dol Baker (Sterna hirundo)\n H\u00e4\u00e4fbaker (Sterna caspia)\n St\u00e4\u00e4rnk (Sterna albifrons)\n Stianbaker (Sterna sandvicensis)\n Witj Baker (Sterna paradisaea)\n\nLuke uk diar\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n Bakern uun a nat\u00fc\u00fcr knipset.\n\nF\u00f6gler"
"428"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Baneplaneete"
"Baneplaneete"
"Baneplaneete (dt. innere Planeten)\n\nHeer uner da fjouer Baneplaneete \u00f6nj jare respektiiwe grutelse. Foon leefts: Merkur, Venus, \u00c4ide, Mars.\n\nAstronomii\n\nsl:Oson\u010dje#Notranji planeti"
"429"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Baragan"
"Baragan"
"At Baragan (Tadorna tadorna) as en weederf\u00f6gel an hiart tu at onerfamile Tadorninae, det ment \"Hualewges\". So \u00fcs bi a Ges s\u00e4 mantje an wiifke bal likedenang \u00fctj. Bi anen as det normoolerwiis \u00f6\u00f6ders, det an as miast br\u00fcn an di w\u00f6rd bruket.\n\nBilen\n\nN\u00f6\u00f6mer\n\nF\u00f6\u00f6rkemen \n\nBaraganen br\u00e4\u00e4t bi a k\u00fcst an \u00fc\u00fcb eilunen uun a Nuurd- an Uastsia, oober uk uun't banlun. Diar sj\u00fck's kaninh\u00f6\u00f6l an \u00f6\u00f6der steeden, huar's jo fersteeg k\u00f6n.\n\nUun a geerels k\u00f6n Baraganen sjauer weg loong ei fl\u00e4. Sodenang kem grat sk\u00f6\u00f6len tu Mellumsun of Trischen. Diar auerwontre's uk, so loong diar n\u00e4\u00e4n sn\u00e4 an is leit. \u00d6\u00f6ders waanre's widjer am a s\u00fc\u00fcd tu Frankrik of Portugal.\n\n\u00dctjsen \nBaraganen wurd 58 bit 67 cm grat, h\u00f6r j\u00fcgen sp\u00e4\u00e4n 110 bit 133 cm. Diarbi san a mantjin en betj grater \u00fcs a wiifkin. Jo weeg tesken 830 an 1500 g, uun't madel san't 1,180 kg. A wiifkin san aal wat sm\u00e4\u00e4ler an lachter.\n\nFutnuuten\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"430"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Bardejov"
"Bardejov"
"Bardejov as en st\u00e4\u00e4 \u00f6nj e Regjoon Pre\u0161ov \u00f6nj j\u00fc Slowak\u00e4i. Deer booge 30.840 manschne (2021). D\u00e5t gebiit foon Bardejov as 72,78 km\u00b2. J\u00fc inboogert\u00e4chte as 458 manschne pro km\u00b2. J\u00fc pustliidjt\u00e5l as 085 01, di forwoolnumer as 421-54 \u00e4n d\u00e5t kfz-k\u00e5ntiiken as BJ.\n\nKw\u00e4le\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj e Slowak\u00e4i"
"431"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Bayern"
"Bayern"
"Bayern as en bundesl\u00f6nj foon Tj\u00fcschl\u00f6nj. Et bundesl\u00f6nj l\u00e4it \u00f6njt s\u00f6\u00f6dweesten foont l\u00f6nj. Et heet 13.076.721 manschne (2018). E hoodst\u00e4\u00e4 foont bundesl\u00f6nj as M\u00fcnchen.\n\nGeografii\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6njt l\u00f6nj san:\n\nIndiiling foon Ferwalting\n 7 Regiiringsdistrikte:\n\n Oberbayern\n Niederbayern\n Oberpfalz\n Oberfranken\n Mittelfranken\n Unterfranken\n Schwaben\n\n 25 Krisfrie st\u00e4\u00e4se:\n\n 71 L\u00f6njkrise:\n\nKw\u00e4le\n\n \nBundesl\u00f6nj \u00f6nj Tj\u00fcschl\u00f6nj"
"432"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Bende%20Bendsen"
"Bende Bendsen"
"\nBende Bendsen, tul\u00e4id di 10. Dets\u00e4mber 1787 \u00f6nj Risem, st\u00f6rwen di 18. Dets\u00e4mber 1875 aw \u00c6r\u00f8. Hi wus en spr\u00e4kemoon \u00e4n priwootliirer \u00e4n laawed maning iirnge aw \u00c6r\u00f8. Tujarst wal'r sch\u00f6ljm\u00e4ister w\u00e5rde, ouers eefter en iir foon sin studium \u00f6nj Kil heet'r aph\u00fclen, niimens wiitj weeram. Hi as dan h\u00fcsliirer w\u00f6rden \u00e4n heet ham deerbai ma da liire foon Franz Anton Mesmer \u00fctenouder seet. \n\nHi heet dan seelew di \"Magnetismus\" praktisiird. S\u00fc as'r nat\u00f6rdoktor w\u00f6rden \u00e4n heet \u00e5les apschraawen, wat hi m\u00e5\u00e5ged heet, am da ps\u00fcchisch krunke wider s\u00fcn tu m\u00e5\u00e5gen. Hi heet s\u00fcw\u00e4lj \u00f6nj Tj\u00fcschl\u00f6nj as uk \u00f6nj D\u00e5nmark \u00e5rbed. Sin metoodik heet ham s\u00fcgoor d\u00e5t fernaamen foon en troolem\u00e5\u00e5n d\u00e4nj, hi w\u00f6rd dan di \"\u00fc\u00fclje Bendsen\" n\u00e5\u00e5md. Bendsen laawed aw \u00c6roe, weer'r ham uk befraid heet \u00e4n tuleest uk st\u00f6rwen as. \nHi wus e gr\u00fcnleeder foon e literatur \u00e4n spr\u00e4kewaasenschap aw e f\u00e5\u00e5stew\u00e5l.\n\nDachte\n\nEn balaade\n\nUurdeb\u00f6k \nSin grut \u00e5rbe as Die nordfriesische Sprache nach der Mooringer Mundart, ma as unertiitel: zur Vergleichung mit den verwandten Sprachen und Mundarten, d\u00e5t 1860 \u00f6nj Leiden \u00f6nj Hol\u00f6nj \u00fctd\u00e4nj w\u00f6rd d\u00f6r d\u00e5t heelp foon prof. Matthias de Vries. D\u00e5t heet 480 side \u00e4n as 1973 wi \u00fctj\u00e4\u00e4wen \u00f6nj Walluf bai Wiesbaden.\n\nFerwis eeder b\u00fcte \n \n\nBendsen"
"433"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Beragan"
"Beragan"
"At Beragan, b\u00e4rj\u00e5nert(?), slab-en(?) (Aythya marila) as en f\u00f6gel uun't famile faan a Anenf\u00f6gler (Anatidae).\n\nBilen\n\nFutnuuten\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"434"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Berberspr%C3%A4ke"
"Berberspr\u00e4ke"
"Da Berberspr\u00e4ke (uk Berberisch; Berberisch: Tamazight) bile maenoud en twich foon da Afro-Asiatische Spr\u00e4ke \u00e4n w\u00e5rde sn\u00e5\u00e5ked \u00f6nj tiin l\u00f6nje \u00f6nj Nord-Afrikaa. D\u00e5t spr\u00e4kegebiit l\u00e5pt foon Marokko \u00f6nj et weesten bit tu d\u00e5t \u00e4gyptisch Siwa \u00f6nj et \u00e5\u00e5sten \u00e4n foon d\u00e4t Madelheef \u00f6nj et norden bit tu j\u00fc republiik Niger \u00f6nj et s\u00f6\u00f6se. Da m\u00e5\u00e5ste sn\u00e5\u00e5kere jeeft d\u00e5t ouers \u00f6nj Marokko, Algerien \u00e4n Libyen. D\u00e5t Berberisch w\u00e5rt sn\u00e5\u00e5ked foon s\u00fcwat di haleft foon da Marokkaner, en treedep\u00e5rt foon da Algerier \u00e4n da Maure \u00e4n en f\u00fcftel foon da Lybier. H\u00fcfoole manschne d\u00e5t maenouder jeeft, da Berberisch sn\u00e5\u00e5ke, as ai g\u00f6dj bek\u00e5nd, ouerd\u00e5t foole l\u00f6nje \u00f6nj e Maghreb niinj doote ouer spr\u00e4ke \u00f6nj jare f\u00f6ljksteelinge apnaame. Da w\u00e5rde taksiird aw tuhuupe twasche seekstiin \u00e4n dorti miljoone, deerbai da latjere grupe, da booge \u00f6nj Tunesien, Mali, ouers uk \u00f6nj Spaanien, Fr\u00e5nkrik, Hol\u00f6nj, B\u00e4lgien, Tj\u00fcschl\u00f6nj, Kanada \u00e4n da Feriinde Stoote.\n\t\t\t\t\t\t\t\t\t\t\t\t\nDi noome, di da m\u00e5\u00e5ste berbersn\u00e5\u00e5kere har seelew jeewe, as Imazighen, 'frie manschne'. Tamazight, \u00f6nj n\u00f6rdlik Berberisch di noome for di spr\u00e4ke for ham seelew, as j\u00fc j\u00fc-form foon di iinjt\u00e5l 'Amazigh' foon 'Imazighen'. Di oueriinjstimende \u00fctdr\u00fck \u00f6nj da Tuaregspr\u00e4ke as, oufhongi foon d\u00e5t dial\u00e4kt 'Tamasheq/Tamahaq/Tamajaq'. Di \u00fctdr\u00fck Berber w\u00e5rt m\u00e5\u00e5st br\u00fckt, ouers w\u00e5rt foon foole Imazighen as fer\u00e5chtlik f\u00e4ild. D\u00e5t uurd Berber as fr\u00fcne tu d\u00e5t frasch 'barboor': da biise uurde st\u00e5me foon d\u00e5t griichisch barbaros, weerma da \u00fc\u00fclje Griiche \u00e5le f\u00f6ljke betiikneden, da ai Griichisch sn\u00e5\u00e5kden.\n\nFerbindinge \n Berberische feriine \u00f6nj Tj\u00fcschl\u00f6nj.\n Marokkanische feriin for j\u00fc Tamazight-kultuur.\n\nSpr\u00e4ke"
"435"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Bergisch%20Gladbach"
"Bergisch Gladbach"
"Bergisch Gladbach as en st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 111.846 inboogere (2019). D\u00e5t as e hoodst\u00e4\u00e4 foon di Rheinisch-Bergischer Kreis.\n\nKw\u00e4le\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len"
"436"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Berlin/mo"
"Berlin/mo"
"Berlin as j\u00fc hoodst\u00e4\u00e4 foon Tj\u00fcschl\u00f6nj. Deer booge amenbai 3.400.000 manschne (2008).\n\nIndiiling foon Ferwalting\nE st\u00e4\u00e4 heet 12 distrikte:\n\nHistoori \n 1871: Berlin w\u00e5rt hoodst\u00e4\u00e4 foon d\u00e5t Tj\u00fcsche Rik.\n 1943 booge 4,5 milion manschne \u00f6nj e st\u00e4\u00e4.\n 1945: Sl\u00e5cht am Berlin.\n 1949: Tou st\u00e4\u00e4se, Weest-Berlin \u00e4n \u00c5\u00e5st-Berlin.\n 1961: Buu foon j\u00fc Berlin M\u00f6\u00f6r.\n 1990: Weest- \u00e4n \u00c5\u00e5st-Berlin kaame tuhuupe. Berlin w\u00e5rt hoodst\u00e4\u00e4 foon d\u00e5t n\u00e4ie Tj\u00fcschl\u00f6nj.\n\nNailikh\u00e4ide \n Alexanderpl\u00e5ts\n Berliner Doom\n Berlin Hoodboonhuf\n Brandenb\u00f6rj Door\n Fiirsiit\u00f6rn\n Potsdamer Pl\u00e5ts\n Riksd\u00e4i (tj\u00fcsche Bundesd\u00e4i)\n R\u00fc\u00fcdj R\u00e4idh\u00fcs\n Stra\u00dfe des 17. Juni\n Siegess\u00e4ule\n Unter den Linden\n\nGalerii \n\nHoodst\u00e4\u00e4d uun Euroopa\n \nBundesl\u00f6nj \u00f6nj Tj\u00fcschl\u00f6nj"
"437"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Bern"
"Bern"
"Bern as j\u00fc hoodst\u00e4\u00e4 foon j\u00fc Swaits. E st\u00e4\u00e4 l\u00e4it \u00f6nj't weesten foon't l\u00f6nj. Deer booge 133.883 mansche (2018). Et as uk e hoodst\u00e4\u00e4 foon di Bern Kantoon.\n\nGeografii\n\nSt\u00e4\u00e4diile\nEt st\u00e4\u00e4 heet seeks st\u00e4\u00e4diile:\n St\u00e4\u00e4diilj I unti Innere Stadt. Et heet 5 kwartiire: Rotes Quartier, Gelbes Quartier, Gr\u00fcnes Quartier, Weisses Quartier, Schwarzes Quartier.\n St\u00e4\u00e4diilj II unti L\u00e4nggasse-Felsenau. Et heet 6 kwartiire: Engeried, Felsenau, Neufeld, L\u00e4nggasse, Stadtbach, Muesmatt. \n St\u00e4\u00e4diilj III unti Mattenhof-Weissenb\u00fchl. Et heet 6 kwartiire: Holligen, Weissenstein, Mattenhof, Monbijou, Weissenb\u00fchl, Sandrain.\n St\u00e4\u00e4diilj IV unti Kirchenfeld-Schosshalde. Et heet 6 kwartiire: Kirchenfeld, Gryphenh\u00fcbeli, Brunnadern, Murifeld, Schosshalde, Beundenfeld.\n St\u00e4\u00e4diilj V unti Breitenrain-Lorraine. Et heet 5 kwartiire: Altenberg, Spitalacker, Breitfeld, Breitenrain, Lorraine.\n St\u00e4\u00e4diilj VI unti B\u00fcmpliz-Oberbottigen. Et heet 4 kwartiire: B\u00fcmpliz, Oberbottigen, St\u00f6ckacker, Bethlehem.\n\nSii uk\n Hoodst\u00e4\u00e4se \u00f6nj Euroopa aw Mooring: Bern, Bratislava, Budapest, Bukarest, Dublin, Helsinki, Kopenhuuwen, Lisabon, Ljubljana, London, Luxemborj, Oslo, Prag, Reykjavik, Riga, Sofia, Stockholm, Tallinn, Valletta, Warschau, Wien.\n\nKw\u00e4le\n\nHoodst\u00e4\u00e4 \u00f6nj Euroopa\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj e Swaits"
"438"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Beryllium"
"Beryllium"
"Beryllium as en keemisch elem\u00e4nt ma s\u00fcmbool Be \u00e4n atoomnumer 4. D\u00e5t as en junkgra jardalkaalimetal.\n\n\u00d6njtd\u00e4king \n\u00c5s jarste erk\u00e5nd Nicolas-Louis Vauquelin d\u00e5t 1798 \u00f6nj oks\u00fc\u00fcdisch form. \u00d6nj d\u00e5t iir 1828 luked d\u00e5t Friedrich W\u00f6hler \u00e5s uk Antoine Bussy d\u00e5t metal d\u00f6\u00f6r reduksjoon foon berylliumchlorid ma kalium fri tu m\u00e5\u00e5gen. \nDi Noome Beryllium st\u00e5mt foon d\u00e5t griichische\n\u03b2\u03ae\u03c1\u03c5\u03bb\u03bb\u03bf\u03c2, berullos, beryl, \u00f6nj d\u00e5t Praakrit veruliya, \u00f6nj d\u00e5t Paali ve\u1e37uriya foon ve\u1e37iru unti vi\u1e37ar, \"bliik w\u00e5rde\", w\u00e5t haanewist aw d\u00e5t bliik blai foon di hoolew\u00e4\u00e4delstiinj beryl.\nD\u00e5t h\u00e5t, d\u00e5t en liising foon beryllium sw\u00e4tj\u00e5chti sm\u00e5\u00e5get, weeram d\u00e5t d\u00e5tdeer elem\u00e4nt en tidlung di noome 'Glucinium' dr\u00e4\u00e4gen heet (foon d\u00e5t griichisch glykys w\u00e5t sw\u00e4tj bedj\u00fcset). Da eedere kemiste da d\u00e5t m\u00e4lded heewe, d\u00e4in d\u00e5t st\u00e4rwend: berylliumferbininge san n\u00e4mlik b\u00e4isti gafti.\n\n\u00d6njwiinjinge \nD\u00e5t as en g\u00f6dj materjool am r\u00f6ntgenwaninge \u00fct tu m\u00e5\u00e5gen, ouerd\u00e5t j\u00fcdeer strooling d\u00f6\u00f6r j\u00fc l\u00e4ich masentachte foon beryllium ai stark absorbiird w\u00e5rt \u00e4n d\u00e5t metal aw e oudere side starkenooch as am en faakums\u00fcsteem ouftusliten.\n\nWan beryllium \u00fctseet w\u00e5rt \u00f6nj \u03b1-strooling, heet d\u00e5t j\u00fc \u00e4inschap neutrone fritujeewen. D\u00e5t w\u00e5rt deeram w\u00e4lj \u00e5s en sw\u00e5k neutronekw\u00e4l ferw\u00e5nd.\n\nFor \u00e5lem \u00f6nj legiiringe ma koower w\u00e5rt d\u00e5t elem\u00e4nt foole ferw\u00e5nd, ouerd\u00e5t suk materjoolie goue \u00e4inschape awwise. Da san goue liidjere foon elektritsiteet \u00e5s uk fon w\u00e5rmk, da san l\u00e4cht, stark, stif \u00e4n hard \u00e4n widerst\u00f6nje korrosjoon \u00e4n tr\u00e5\u00e5th\u00e4id. Da w\u00e5rde \u00f6njw\u00e5nd \u00f6nj punktswaiselektroode, metalf\u00e4\u00e4dere \u00e4n el\u00e4ktrische kontakte. \u00d6nj Lufttf\u00e5rd-, r\u00fcmf\u00e5rd- \u00e4n rustings-industrii fine ja besuners \u00f6njwiinjing.\n\nUk \u00f6nj e nukle\u00e5rindustrii fant d\u00e5t elem\u00e4nt \u00f6njwiinjing, d\u00e5t heet en l\u00e4ige d\u00f6\u00f6rsnaas for d\u00e5t \u00f6njf\u00e5ngen fon t\u00e4rmische neutrone. \n\nBerylliumox\u00fc\u00fcd w\u00e5rt w\u00e4lj \u00f6njw\u00e5nd am sin goue w\u00e5rmkliidjing, starkh\u00e4id, hardh\u00e4id \u00e4n san besunners huuge smultpunkt. \u00d6nj m\u00f6tjseeting tu d\u00e5t metal as d\u00e5t en isolaator.\n\nBerylliumox\u00fc\u00fcd w\u00e5rt uk \u00e5ltens m\u00f6r \u00e5s materjool for l\u00fcdspreegermembr\u00e5ne ferw\u00e5nd.\n\nAwf\u00e5lende \u00e4inschape \nBeryllium heet foon da l\u00e4chte metale \u00e5\u00e5n fon da huuchste smultpunkte. Di [elastitsiteetsmodul]] as amtr\u00e4nt en treedep\u00e5rt foon d\u00e5t foon stool, d\u00e5t as en goue w\u00e5rmkliidjer, ai-magneetisch \u00e4n teemlik stabiil. Bai r\u00fcmt\u00e4mpratur \u00e4n normoole dr\u00fck w\u00e5rt et ai foon \u00eb atmosfeer \u00f6njgram, w\u00e5rschiinjlik deeram ouerd\u00e5t et en ferbadende oks\u00fc\u00fcdl\u00e5\u00e5ge biliet. Deeram koon d\u00e5t uk en kl\u00e4is \u00f6nj glees m\u00e5\u00e5ge. D\u00e5t w\u00e5rt s\u00fcgoor foon kons\u00e4ntriirde salpeeters\u00f6re ai \u00f6njgram.\nFor \u00e5lem \u00f6nj da Buell-motoorfiile, weer d\u00e5t \u00f6njw\u00e5nd w\u00e5rt \u00f6nj e legiiring foon d\u00e5t \u00f6\u00f6lepump-kamfiilj, heet et r\u00e4igelm\u00e4\u00e4si gaftie Reaksjoone \u00fctliised.\n\n\u00dctsiien \n\u00d6nj e nat\u00f6r kamt d\u00e5t for \u00f6nj b\u00fcnene tust\u00e5nd \u00f6nj mineroole \u00e5s bertrandit, beryl, chrysoberyl, phenakit, aquamarin \u00e4n smaragd. Da biise leeste san huulew\u00e4\u00e4delstiine.\n\nReferenze"
"439"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Bewis"
"Bewis"
"En bewis as uun a matematiik en wai, am iand\u00fc\u00fcdag tu wisin, of en \u00fctjsaag woor of ferkiard as. Diarbi gongt am faan aksioomen \u00fctj, jo saat am saner bewis \u00fcs woor f\u00f6\u00f6r\u00fctj.\n\nBispal f\u00f6r en direkten bewis \n\u00dctjsaag 1: Det kwadroot faan en \u00fcnlik nat\u00fc\u00fcrelk taal as uk weder \u00fcnlik.\n\nBewis: Wan n en \u00fcnlik nat\u00fc\u00fcrelk taal as, do koon ik n uk skriiw \u00fcs . Diarbi as k en nat\u00fc\u00fcrelk taal (of uk 0). Det kwadroot as do efter at iarst binomisk formel:\n\nAuer en lik taal as, mut en \u00fcnlik taal wees. Sodenang as uk en \u00fcnlik taal. Det wul ik bewise.\n\nBispal f\u00f6r en indirekten bewis \n\u00dctjsaag 2: Wan det kwadrootrut \u00fctj en lik nat\u00fc\u00fcrelk taal n en nat\u00fc\u00fcrelk taal k as, do as detdiar nat\u00fc\u00fcrelk taal k uk lik.\n\nBewis: Ik nem uun, as \u00fcnlik. Do as efter \u00fctjsaag 1 (boowen) uk \u00fcnlik. Det as oober en wederspr\u00f6\u00f6k tu min f\u00f6\u00f6r\u00fctjsaatang, dat n lik as. Diaram koon det, wat ik uunnimen haa, ei woor wees. Det ment, as en lik taal. Det wul ik bewise.\n\n\u00d6\u00f6der bewisoorten \n...\n\nLuke uk diar \n\nBewis"
"440"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Biakin"
"Biakin"
"Biakin (s\u00f6. Biiki, fe. Biikin, mo. Biikebr\u00e5nen) as en nuurdfresk fest an woort tu Piadersinj (21. Febrewoore) feiert.\n\nSant 2014 as at Biakin gudk\u00e4\u00e4nd \u00fcs UNESCO-weltarewdial.\n\nDet wurd \nDet wurd biak komt faan ingelsk beacon of sjiisk Bake an ment sof\u00f6l \u00fcs tiaken, en grat laacht tiaken. An Piadersinj as di inj f\u00f6\u00f6r Piadersdai, en katuulsken feierdai, n\u00e4\u00e4md efter di Halag Petrus (Petri Stuhlfeier, 22. Febrewoore). Uk \u00fc\u00fcb a d\u00e4\u00e4nsk Nuurdsiaeilunen k\u00e4\u00e4nt am Pers Awten.\n\nDet fest \nArke saarep h\u00e4\u00e4 sin aanj biak, an trinjam det ial jaft at f\u00f6l onerhualang. Uun enkelt saarpen woort teooter spelet, at woort s\u00fcngen an daanset, an \u00fc\u00fcb Sal an \u00fc\u00fcb a Stolberag wurd reedin h\u00e4\u00e4len. An diarefter jaft at en greenkualiidjen.\n\nHistoore \nAl f\u00f6\u00f6r a krastelk tidj haa a minsken biaket, am a wonterspuuk tu ferjaagin. Uun't 17. an 18. juarhunert haa a eilunsfresken h\u00f6r sialidj ajis saad tu h\u00f6r waalfangfaart. Doomools hed am ei f\u00f6l holt, an sodenang wiar't man en letj ial bi strun, daalang san a biakebonker grat. Diar wurd tanebuumer, bosker an uk grater buumer ferbraand.\n\nPiader \nBoowen \u00fc\u00fcb't biak komt \u00fc\u00fcb Sal en tan, an wan't deelf\u00e4\u00e4lt, as a wonter f\u00f6\u00f6rbi. \u00dc\u00fcb Oomram an Fer komt en Piader (sjiisk: Peter) \u00fc\u00fcb't biak, det as en bruket str\u00e4pope. Det wiar iar wel so mend, dat am a poop (Petrus san efterfulger) an a katuulsk h\u00f6\u00f6w ufl\u00f6net. Daalang h\u00e4\u00e4 a Piader nian grater bed\u00fc\u00fcdang muar.\n\nBiiki \nS\u00f6lrang, faan Jens Mungard:\n\nLuke uk diar \n Wikisource: Biak-reedin faan Sal\n Syltlinks.de: Biak-reedin, s\u00f6lring\n\nFriisk br\u00fckdom"
"441"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Bielefeld"
"Bielefeld"
"Bielefeld as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len, \u00f6nj di Detmold Regiiringsdistrikt. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 334.195 inboogere (2019).\n\nKw\u00e4le\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len"
"442"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Bifut"
"Bifut"
"Bifut , Gr\u00e4 J\u00fcden (Artemisia vulgaris) of Noopkr\u00fc\u00fcs as en plaantenslach faan det kurewbloosenfamile.\n\n\u00d6\u00f6der Artemisia slacher \n Weremk (Artemisia absinthus)\n R\u00f6\u00f6kelbosk (Artemisia maritima)\n\nLuke uk diar \n\nAsteraceae"
"443"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Bilet%C3%A4%C3%A4le"
"Bilet\u00e4\u00e4le"
"D\u00e5t bilet\u00e4\u00e4l (uk bileferteeling unti comic n\u00e5\u00e5md) as iinj foon da \u00e5lste forme foon literatuur. En bilet\u00e4\u00e4l bestoont \u00fct en ra foon oufbilinge, da en t\u00e4\u00e4l \u00fctm\u00e5\u00e5ge. En bilet\u00e4\u00e4l w\u00e5rt m\u00e5\u00e5ged fon en tiikner \u00e4n en schriwer. Wilems schraft di tiikner uk j\u00fc ferteeling, man wilems \u00e5rbe uk m\u00f6re manschne bai d\u00e5t tiiken\u00e5rbe (skitsiire, \u00f6nj bl\u00e5k ouertiinj, ma b\u00f6kst\u00e4\u00e4we fersiinj) unti bai d\u00e5t t\u00e4\u00e4l.\n\nHistoori \nBilet\u00e4\u00e4le h\u00e4\u00e4we jare \u00fctsproot \u00f6nj j\u00fc bileschraft. En eeder form foon bilet\u00e4\u00e4l as di t\u00e4pich foon Bayeux, weeraw j\u00fc sl\u00e5cht bai Hastings \u00fctbilied as. Mesoameerikaanische hoonschrafte j\u00e4iwen m\u00fctoloogische t\u00e4\u00e4le wider d\u00f6\u00f6r en tuhuupestald s\u00fcsteem foon oufbilinge \u00e4n logograme, \u00e5ls\u00fc en lait aw j\u00fcseelew wise as \u00f6nj da bilet\u00e4\u00e4le foon diling.\nUk da forhistooorische oufbilinge, da \u00f6nj h\u00f6\u00f6le f\u00fcnen w\u00f6rden san (as \u00f6nj da h\u00f6\u00f6le foon Lascaux), koone betr\u00e5chtied w\u00e5rde as en eeder form foon bilet\u00e4\u00e4l. J\u00fc uurform foon e eg\u00fcptisch hierogl\u00fc\u00fcfeschraft as faktisch uk en form foon tiikende bilet\u00e4\u00e4le. \n\nEn bek\u00e5nd biispel foon bilet\u00e4\u00e4le \u00fct d\u00e4t madel\u00e5ler as di eermebiibel (biblia pauperum). \u00d6nj e jarst haleft foon d\u00e5t 19. iirhunert wus uner oudere di swaitser Rodolphe T\u00f6pffer bek\u00e5nd for sin bilet\u00e4\u00e4le. Hi fer\u00f6fentlikte 1845 d\u00e5t jarst mod\u00e4rn bilet\u00e4\u00e4l, d\u00e5t \u00f6nj Tj\u00fcschl\u00f6nj bek\u00e5nd w\u00f6rd as \u201cFahrten und Abenteuer des Herrn Steckelbein\u201d. Uk \u201cMax und Moritz\u201d foon di tj\u00fcsche Wilhelm Busch, en schalmehistoori \u00fct 1865, as en biispel w\u00e4\u00e4n for da jarste amerikaanische bilet\u00e4\u00e4le. Ouder \u00e5rbe foon Busch wus dan al \u00f6nj dorti spr\u00e4ke ouerseet w\u00f6rden. Began 20. iirhunert f\u00fcng Emile Cohl \u00f6nj ma d\u00e5t tiikend bew\u00e4\u00e4gend bilet\u00e4\u00e4l.\t\n\nUk \u00f6nj hu friiske spr\u00e4kwise jeeft et diling bilet\u00e4\u00e4le, as:\n Tomke\n Min jarste duusend uurde\n Boor Buuluu\n Hans Huukebiinj (eefter Wilhelm Busch)\n Latje Poike.\n Tuusipetji, Leesproof fan die S\u00f6lring \"Tuusipetji\" heer\n Diar wiar ens en ual w\u00f6fke - Es war einmal eine alte Frau, ouerseet foon Jens Quedens, Amrum, Buske-Verlag Hamburg, 1980,\n\nSaaterfrasche bilet\u00e4\u00e4le \n Muusew\u00e4nt un Kittegientje heer online \u00f6nj Pyt Kramer's Webloch\n Deer waas iensen 'n oold Wieu (Es war einmal eine alte Frau), ouers\u00e4\u00e4t foon Hermann Janssen, 1960, heer online \u00f6nj Pyt Kramer's Webloch\n Robin Hood, ouers\u00e4\u00e4t foon Margaretha Grosser un oudere, 1998, \u00fatjouwer: Seelter Buund\n Tuusterp\u00e4iter, Saaterfrasch ouers\u00e4\u00e4ting foon de \"Struwwelpeter\", ouers\u00e4\u00e4t foon Margaretha Grosser, 2010\n\nLiteratuur"
"444"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Binomisk%20formeln"
"Binomisk formeln"
"A Binomisk Formeln san en wai uun a matematiik, am det moolnemen faan sumen ianfacher tu maagin. Jo halep uk bi't br\u00f6\u00f6greegnin m\u00e4 sumen.\n\nDet wurd binomisk komt faan bi (tau) an Nomen (n\u00f6\u00f6m).\n\nFormeln \n Algemian\n\n , \n\n Enkelt\n{|\n|-\n| \n| iarst Binomisk Formel (Plus-Formel)\n|-\n| \n| \u00f6\u00f6der Binomisk Formel (Minus-Formel)\n|-\n| \n| traad Binomisk Formel (Plus-Minus-Formel)\n|}\n\nTroch moolnemen koon am a formeln bewise:\n \n \n \n\nA formeln halep uk bi't hoodreegnin:\nBispal 1\n \n\n Bispal 2\n\nBewis uun a geometrii \n\nBinomisk formel"
"445"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Gemeenen%20uun%20Nuurdfresklun"
"Gemeenen uun Nuurdfresklun"
"Heer fanjst d\u00fc en list m\u00e4 aler st\u00e4\u00e4den an gemeenen uun a Kreis Nuurdfresklun, apdiald efter't amt, huar jo tuhiar.\n\nSt\u00e4\u00e4den an gemeenen \n\nAmten m\u00e4 gemeenen an st\u00e4\u00e4den, wat diartu hiar (* = Ferwaltangssteed)\n\nLuke uk diar \n\n Saarepskilten uun Nuurdfresklun\n Amtelk n\u00f6\u00f6mer faan Nuurdfresk saarpen an gemeenen\n\nNordfriislon"
"446"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Geografii"
"Geografii"
"At geografii ( geograph\u00eda, \u03b3\u1fc6 g\u0113 \u201aeerd\u2018 an \u03b3\u03c1\u03ac\u03c6\u03b5\u03b9\u03bd gr\u00e1phein \u201a(be-)skriiw\u2018) as at wedenskap faan a eerd.\n\nFeeg \nAt geografii as apdiald uun flook spezial-feeg. A wedenskapslidj san salew ei gans ians diarauer, wat noch tu't geografii t\u00e4\u00e4ld woort an wat en aanj f\u00e4\u00e4k as.\n\nGeologii \n Geologii\n Eerdtidj\u00e4\u00e4ler\n ...\n\nH\u00fcdrologii \n Huuchweeder \n Liachweeder\n ...\n\nKlimatologii \n W\u00e4\u00e4derkunde \n Swarken\n ...\n\nMorfologii \n D\u00fcner \n Geest \n Hias \n Huuchsun \n Maask \n Oon \n Waas\n Struum\n ...\n\nTopografii \n Wr\u00e5\u00e5ldiile \n L\u00f6nje\n St\u00e4\u00e4den\n ...\n\nLuke uk diar \n\n Da frasche toorpnoome aw frasch, tj\u00fcsch \u00e4n d\u00e5nsch."
"447"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Georg%20Quedens"
"Georg Quedens"
"Georg Quedens (* 1934 uun Noorsaarep \u00fc\u00fcb Oomram) as en fotogroof, skriiwer an regiunaalhistooriker.\n\nLeewent an werk \n\nGeorg Quedens h\u00e4\u00e4 sin hialer leewent \u00fc\u00fcb Oomram ferbroocht. Sin werk dreit ham am a nat\u00fc\u00fcr an histoore faan't eilun. 1961 begand hi m\u00e4 letj buken uun ferskeelag ferlaagen. A leetst juaren skraft hi f\u00f6l f\u00f6r di ferlach faan san bruder Jens. Sin bilen san internatjuunaal bek\u00e4\u00e4nd.\n\nAuer somer h\u00e4\u00e4lt Georg f\u00f6\u00f6rdracher auer Oomram, a Nuurdsia an a f\u00f6gelwelt.\n\nIarangen \n\n 2004 Hans-Momsen-pris f\u00f6r sin fersiinster am't kult\u00fc\u00fcrleewent uun Nuurdfresklun.\n 2009 Bundesfersiinstkr\u00fcs bi't bian\n\nBibliografii (\u00fctjwool) \n \n Margot und Nico Hansen (Hrsg.): Amrum. Geschichte und Gestalt einer Insel. Itzehoe-Vosskate 1964 \u2013 nur Fotos\n Vogelparadies. Norderoog im Wattenmeer. Schwarz-Bildb\u00fccher, Bayreuth 1964\n Wanderwege auf F\u00f6hr. Der kleine Wolff-Bildband, Flensburg 1964\n Christian Delff: Blick in die Natur. Wunder an Land und Strand. 2. Auflage, Flensburg 1964 \u2013 nur Fotos\n zusammen mit Otto Krahmer und Erich P\u00f6rksen: Das Seebad Amrum. Gr\u00fcndung und Entwicklung der Inselb\u00e4der. 1890 - 1965. 75 Jahre Nordseebad. Jubil\u00e4umsausgabe, Amrum 1967\n Nordsee-Natur. Ein Bildband von der K\u00fcste. Heide 1968 \n Amrum, aus alter Zeit. Itzehoe 1968 (2. Auflage unter dem Titel Amrum - aus alter Zeit. Itzehoe 1991, .)\n Amrum erz\u00e4hlt. Sagen, Geschichten, Anekdoten. Itzehoe 1968 \n Die Halligen, Nordstrand und Pellworm erz\u00e4hlen. Sagen, Geschichten, Anekdoten. Itzehoe 1969 \n F\u00f6hr erz\u00e4hlt. Sagen, Geschichten, Anekdoten. Itzehoe 1969 (2. Auflage, Itzehoe 2000, .)\n Amrumer Abenteuer. Itzehoe 1970\n Sylt erz\u00e4hlt. Sagen, Geschichten, Anekdoten. M\u00fcnsterdorf 1972\n F\u00f6hr, Die Welt der Inseln und Halligen. Breklum 1974 [2. Auflage] (12. Auflage, Breklum 2002, .)\n Amrum. Die Welt der Inseln und Halligen, Breklum 1975 [4. Auflage] (14. Auflage, Breklum 2003, .)\n Die Halligen. Die Welt der Inseln und Halligen, Breklum 1975 (13. Auflage, Breklum 1994, .)\n V\u00f6gel der Nordsee. Breklum 1976 (3. Auflage unter dem Titel V\u00f6gel der K\u00fcsten; 4. Auflage wieder als V\u00f6gel der Nordsee. Die Welt der Inseln und Halligen, Breklum 1987, .) \n als Herausgeber: Gr\u00fc\u00dfe von Amrum. 110 Postkarten von anno dazumal. Schleswig 1978, .\n zusammen mit Hans-J\u00fcrgen St\u00f6ver: Sylt wie es fr\u00fcher war. Hamburg 1978\n Amrumer Geschichten. dt.-amring = \u00d6\u00f6mrang staken. Ver\u00f6ffentlichung des Nordfriisk Instituut Nr. 47, Hamburg 1979, .\n zusammen mit Michael Rosenfeld (Fotos und Herausgeberschaft): Nordfriesland. Mit Sylt, Amrum, F\u00f6hr. Hamburg 1980, .\n Inselkirchen. Breklum 1980, .\n Nordstrand. Die Welt der Inseln und Halligen, (2. Auflage), Breklum 1980, .\n Insel unter weitem Himmel, Amrum. Breklum 1981, .\n Inseln der Seefahrer. Sylt, F\u00f6hr, Amrum und die Halligen. Hamburg 1982, .\n Insel im Wattenmeer: Pellworm. Die Welt der Inseln und Halligen. Breklum 1982 (3., durchgesehene Auflage unter dem Titel Pellworm. Insel im Wattenmeer. Die Welt der Inseln und Halligen, Breklum 1993, .) \n Die Vogelwelt der Insel Amrum. Mit einem Abriss der Amrumer S\u00e4ugetier- und Amphibienwelt. Hamburg 1983, .\n Strand und K\u00fcste - Wattenmeer. Tiere und Pflanzen an Nord- und Ostsee nach Farbfotos bestimmen. BLV-Naturf\u00fchrer Nr. 134, M\u00fcnchen, Wien und Z\u00fcrich 1984 (7., durchgesehene Auflage unter dem Titel Strand und Wattenmeer. Tiere und Pflanzen an Nord- und Ostsee. Ein Biotopf\u00fchrer. BLV-Naturf\u00fchrer, M\u00fcnchen, Wien und Z\u00fcrich ca. 1998, .)\n Die alten Grabsteine auf dem Amrumer Friedhof. Ver\u00f6ffentlichung des Nordfriisk Instituut Nr. 75, Wittd\u00fcn 1984, .\n Nordsee \u2013 Mordsee. Die Welt der Inseln und Halligen, Breklum 1984 [2. Auflage] (6. Auflage, Breklum 1994, .)\n Wattenmeer, Landschaft im Licht. Die wei\u00dfe Reihe, Hamburg 1986 (2. Auflage, Hamburg 1988, .)\n als Herausgeber: Tageb\u00fccher aus dem alten Amrum. Wittd\u00fcn 1986, .\n Die Amrumer Feuerwehr. Wittd\u00fcn 1987, .\n Das Friesenhaus. Die wei\u00dfe Reihe, Hamburg 1988 (2., ver\u00e4nderte Auflage, Hamburg 1995, .)\n Die Halligen. Inseln unter Wind und Wolken. Die wei\u00dfe Reihe, Hamburg 1988, .\n Nationalpark Wattenmeer. Die Welt der Inseln und Halligen, Breklum 1988 (2. Auflage, Breklum 2000, .)\n zusammen mit Kai Quedens: Gemalte Insel Amrum. Norddorf 1989, .\n V\u00f6gel \u00fcber Watt und Meer. Die wei\u00dfe Reihe, Hamburg 1990, .\n Inseln & Meer. Eine Bildreise. Hamburg 1990, . Sonderausgabe Hamburg 2001, .\n Das Seebad Amrum. Amrum 1990 (ver\u00e4nderte Neuauflage unter dem Titel Das Seebad Amrum. \u201e... und bef\u00fcrchten den Verderb der guten hiesigen Sitten ...\u201c. Amrum 2006, oder .)\n mit Hans Hingst, Gerhard St\u00fcck und Ommo Wilts: Amrum. Landschaft, Geschichte, Natur. Amrum 1991, .\n Schulen und Lehrer auf Amrum, Amrum ca. 1993, .\n Das Wattenmeer. Eine Bildreise. Hamburg 1994 (Neuausgabe, Hamburg 2002, .)\n Orkanfluten. Eine Bildreise. Hamburg 1995, .\n Kirche und Friedh\u00f6fe auf Amrum. Kirchengeschichte der St.-Clemens-Kirche. Breklum 1997, .\n zusammen mit Jens Quedens: 100 Jahre Foto-Quedens. 1898 - 1998. Amrum 1998, .\n Amrum. Insel der Strandungsf\u00e4lle. Amrum 1999 (2., erweiterte Auflage unter dem Titel Schiff auf Strand! Amrumer Strandungsf\u00e4lle. Amrum 2002, .)\n Kleines Lexikon Sylt. Von Abessinien bis Zugv\u00f6gel. Hamburg 2000, . \n Amrumer Seezeichen. Leuchtfeuer, Bojen und Baken. Amrum 2000, . \n Wi fohrn, wenn ick mien Punsch ut heff - Geschichte und Geschichten der Amrumer Inselbahn, Amrum 2001, .\n Nordstrand, Pellworm und die Halligen. Hamburg 2002, .\n \u201eFall \u00f6verall!\u201c Amrumer Gr\u00f6nlandfahrt auf Walfang und Robbenschlag. Amrum 2002, .\n Amrum. Die Geliebte des Blanken Hans. Amrum ca. 2004, .\n Natur erleben an Nordsee und Ostsee. Was man alles am Strand finden und beobachten kann. M\u00fcnchen 2005 , .\n Unter hohem Himmel. Inseln und Halligen. Hamburg 2006, .\n Amrum 2005. Jahres-Chronik einer Insel. Wittd\u00fcn 2006, oder .\n Amrum 2006. Jahres-Chronik einer Insel. Wittd\u00fcn 2007, oder .\n\n Film \n Amrumer Brut''. En dokumentaarfilm auer Georg Quedens faan Ulrich Bl\u00f6mker, Ines M\u00fcller an Lukas Pletzner. Sjiisklun 1999, 45 min\u00fc\u00fcten.\n\nQuedens\nQuedens"
"448"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Georgia"
"Georgia"
"Georgia [\u02c8d\u0292\u0254\u0279.d\u0292\u0259] as sunt 1788 en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj't s\u00f6\u00f6d\u00e5\u00e5sten foon't l\u00f6nj. \u00d6nj't norden lade Tennessee \u00e4n North Carolina, \u00f6nj't nord\u00e5\u00e5sten l\u00e4it South Carolina, \u00f6nj't s\u00f6\u00f6d\u00e5\u00e5sten e Atlantik, \u00f6nj't s\u00f6\u00f6den Florida \u00e4n \u00f6nj't weesten Alabama. D\u00e5t heet 10.617.423 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Atlanta.\n\nGeografii\nE Appalachen lade \u00f6nj't norden foon e diiljstoot.\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nCounties \nGeorgia heet 159 counties:\nKiik uk deer: List ma counties \u00f6nj Georgia\n\nBile\n\nKw\u00e4le"
"449"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Gera"
"Gera"
"Gera as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj T\u00fc\u00fcringen. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 102.733 inboogere (2006).\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj T\u00fc\u00fcringen"
"450"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Gooshiird"
"Gooshiird"
"Gooshiird (\u00e5w Tj\u00fcsch: Goesharde; \u00e5w D\u00e5nsch: G\u00f8s Herred) \u00e4s en hiird oun Noordfreeschloun. J\u00fc diilt h\u00e4r oun j\u00fc Nuurdergooshiird trinam Breetst \u00e4n j\u00fc S\u00f6\u00f6ergooshiird trinam H\u00fcsem. J\u00fc nat\u00f6rlik schii\u2019ing twusche biie Gooshiirde \u00e4s di Arlau Struum. Ount noorden loit j\u00fc B\u00f6\u00f6kinghiird \u00e4n ount s\u00f6\u00f6en loit Stapelholm \u00e4n j\u00fc Treen.\n\nGemiine \n Baamst\n Beergem\n Boorlem\n Br\u00e4\u00e4klem\n Breetst\n E Hoolme\n E Hoorne\n H\u00f6\u00f6gel\n Tr\u00f6lstrup\n Haatst\n Hoorst\n\nLuke uk diar \n Arlau\n Friedrich Paulsen\n Johannes Petersen\n\n Oore hiirde oun Noordfreeschloun: Wisinghiird, B\u00f6\u00f6kinghiird, K\u00e5rhiird, Gooshiird."
"451"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Grat%20Alk"
"Grat Alk"
"At Grat Alk, Dogger (Alca torda) hiart tu at F\u00f6gelfamile faan a Alken (Alcidae).\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"452"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Grat%20Holthaker"
"Grat Holthaker"
"A Grat Holthaker (holthaker, s\u00f6. boompeker, hoolth\u00e5ker) (Dendrocopos major) as en f\u00f6gel uun't Holthakerfamile Picidae.\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"453"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Grat%20Rint%C3%BC%C3%BCter"
"Grat Rint\u00fc\u00fcter"
"A grat rint\u00fc\u00fcter (rint\u00fc\u00fcter, fe. r\u00fc\u00fct, r\u00fc\u00fctj, hiiluuper(?), hiisluuper, t\u00fc\u00fcter, grute rint\u00fc\u00fcter) (Numenius arquata) as en f\u00f6gel \u00fctj at famile faan a snepen (Scolopacidae).\n\nBeskriiwang \nSo rept a rint\u00fc\u00fcter:\n\nFutnuuuten\n\nFerwis efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"455"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Greenfink"
"Greenfink"
"At Greenfink, gr\u00e4inling, gr\u00e4ine (Chloris chloris, iar: Carduelis chloris) as en sjongf\u00f6gel uun't famile faan a Finken (Fringillidae).\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"456"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Greenlungus"
"Greenlungus"
"At greenlungus (Branta leucopsis) as en f\u00f6gel an hiart tu at onerfamile Ges an swaanen (Anserinae).\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"457"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Griichenl%C3%B6nj"
"Griichenl\u00f6nj"
"Griichenl\u00f6nj (Griichisch: \u0395\u03bb\u03bb\u03ac\u03b4\u03b1 Ell\u00e1da) as en l\u00f6nj \u00f6nj Euroopa. \u00d6nj't nordweesten l\u00e4it Albaanien, \u00f6nj't norden Matsedoonien \u00e4n \u00f6nj't nord\u00e5\u00e5sten lade Bulgarien \u00e4n e T\u00fcrkei. J\u00fc hoodst\u00e4\u00e4 as Athen."
"458"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Groltergus"
"Groltergus"
"At groltergus (suart gus, ringelt gus, rotgus, grumelg\u00f6is, grulterg\u00f6is, rutg\u00f6is, suurtg\u00f6is, rareguus) (Branta bernicla) as en f\u00f6gel an hiart tu at onerfamile ges an swaanen (Anserinae).\n\nBilen\n\nLuke uk diar \n\n Ringelganstage 2015 (sh:z, 17.04.2015)\n\nF\u00f6gler"
"459"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Groonk"
"Groonk"
"At groonk (grank, graank) (Charadrius hiaticula) as en t\u00fc\u00fcter \u00fctj at f\u00f6gelkategorii faan a kuben an waadf\u00f6gler (Charadriidae).\n\nBilen\n\nLuke uk diar \n\nF\u00f6gler"
"461"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Gr%C3%A4%20Fleegensnaper"
"Gr\u00e4 Fleegensnaper"
"A Gr\u00e4 Fleegensnaper, gra fliigesn\u00e5per (Muscicapa striata) as en Sjongf\u00f6gel (Passeriformes) uun't Fleegensnaperfamile Muscicapidae.\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"462"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Gr%C3%A4%20Gus"
"Gr\u00e4 Gus"
"At Gr\u00e4 Gus, grag\u00f6is (Anser anser) as en f\u00f6gel an hiart tu at onerfamile faan a Ges an Swaanen (Anserinae).\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"463"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Gr%C3%A4%20hanj%C3%BCger"
"Gr\u00e4 hanj\u00fcger"
"A gr\u00e4 hanj\u00fcger ( grae h\u00e5netiif, latje goosejarn) (Circus pygargus) as en f\u00f6gel \u00fctj at famile faan a hanj\u00fcgern (Accipitridae).\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"464"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Gr%C3%A4%20Heeger"
"Gr\u00e4 Heeger"
"A Gr\u00e4 Heeger, schith\u00e4\u00e4gel, schith\u00e4\u00e4ger, schitendraier (Ardea cinerea) as en f\u00f6gel uun det famile faan a Heegern (Ardeidae).\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"466"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Gr%C3%A4%20Kriak"
"Gr\u00e4 Kriak"
"At Gr\u00e4 Kriak, gr\u00e4 kriik, grae kr\u00e5\u00e5ge (Corvus corone cornix of Corvus cornix) as en f\u00f6gel uun't famile faan a Raawenf\u00f6gler (Corvidae).\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n Kriak\n\nF\u00f6gler"
"467"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Gr%C3%A4%20Kub"
"Gr\u00e4 Kub"
"At gr\u00e4 kub (kub, gratkub, oosm\u00f6\u00f6w, heefkube) (Larus argentatus) hiart tu at f\u00f6gelfamile faan a kuben (Laridae).\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"468"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Gr%C3%A4%20Selag"
"Gr\u00e4 Selag"
"A Gr\u00e4 Selag (Halichoerus grypus) hiart tu a Siah\u00fcnjer (Phocidae) an as at gratst ruuwdiart uun Sjiisklun; hi koon 300 kg swaar wurd.\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nRuuwdiarten"
"469"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Gr%C3%A4f%C3%B6gel"
"Gr\u00e4f\u00f6gel"
"A Gr\u00e4f\u00f6gel ( graf\u00f6\u00f6gel, gref\u00fcgel) (Anas acuta) as en F\u00f6gel faan at Anenfamile (Anatidae). \n\nF\u00f6\u00f6raal a Gr\u00e4f\u00f6gel (of man ianfach F\u00f6gel) as uun a f\u00f6gelkuin fangd wurden.\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"470"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Gulsparag"
"Gulsparag"
"A gulsparag ( g\u00f6\u00f6lfink, g\u00f6\u00f6lsp\u00e5ri) (Emberiza citrinella) liket en sparag, hiart oober tu det f\u00f6gelfamile faan a fialsparger (Emberizidae).\n\nBeskriiwang\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"471"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Gultroosel"
"Gultroosel"
"At gultroosel ( g\u00f6\u00f6ltroosel) (Oriolus oriolus) as en sjongf\u00f6gel \u00fctj at piroolenfamile (Oriolidae). Hat hiart ei tu a trooseln.\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"472"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Ges%20an%20Swaanen"
"Ges an Swaanen"
"Ges an Swaanen (Anserinae) san en onerfamile faan a Anen an hiar tu at order Anen an Ges (Anseriformes).\n\nSk\u00f6\u00f6len an enkelt slacher \n - Echt Ges (Anserini) -\n Fialges (Anser)\n Gr\u00e4 Gus (Anser anser)\n Sn\u00e4gus (Anser caerulescens)\n Siadgus (Anser fabalis)\n\n Siages (Branta)\n Groltergus (Branta bernicla)\n Kanadagus (Branta canadensis)\n Greenlungus (Branta leucopsis)\n\n - Hanenges (Cereopsini) -\n Hanenges (Cereopsis)\n Hanengus (Cereopsis novaehollandiae)\n\n - Swaanen (Cygnini) -\n Coscorobaswaanen (Coscoroba)\n Coscorobaswaan (Coscoroba coscoroba)\n\n Swaanen (Cygnus)\n Letj Swaan (Cygnus bewickii)\n Sjongswaan (Cygnus cygnus)\n Grat Swaan (Cygnus olor)\n\nLuke uk diar \n\nF\u00f6gler"
"473"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Gusiarn"
"Gusiarn"
"A gusiarn (gusiar, guuseniarn, gooseoodler, goosejarn) (Haliaeetus albicilla) as en f\u00f6gel \u00fctj at famile faan a hanj\u00fcgern (Accipitridae).\n\nBilen\n\nLuke uk diar \n Iarner\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"475"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/G%C3%B6teborg"
"G\u00f6teborg"
"G\u00f6teborg as j\u00fc tweedgrutst st\u00e4\u00e4 foon Sweeden. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet en inboogertal foon 651.014 manschne (2019). J\u00fc st\u00e4\u00e4 lait \u00f6nj e weestk\u00fcst foon Sweden. G\u00f6teborg as j\u00fc f\u00fcftgrutst st\u00e4\u00e4 foon Skandinavien (eefter Stockholm, Kopenhuuwen, Helsinki \u00e4n Oslo). Et as et hoodst\u00e4\u00e4 foon e prowins V\u00e4stra G\u00f6taland.\n\nForwiisen\n\nKw\u00e4le\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj V\u00e4stra G\u00f6taland"
"476"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/G%C3%B6ttingen"
"G\u00f6ttingen"
"G\u00f6ttingen as en st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Naarersaksen. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 121.581 inboogere (2006).\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Naarersaksen"
"477"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BC%C3%BClb%C3%BCk"
"G\u00fc\u00fclb\u00fck"
"A G\u00fc\u00fclb\u00fck, g\u00f6\u00f6lb\u00fcker, g\u00f6\u00f6le wipstjart, g\u00f6\u00f6lb\u00f6k, h\u00e4\u00e4werf\u00f6\u00f6gel (Motacilla flava) as en Sjongf\u00f6gel (Passeriformes) uun't famile faan a Piipern (Motacillidae).\n\nBilen\n\nSpreegwurd \n A bere woort sest, wan a g\u00fc\u00fclb\u00fcker kem.\n\nFerwisang efter b\u00fctjen\n\nKwelen \n\nF\u00f6gler"
"480"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Haasen"
"Haasen"
"A Haasen (Leporidae) san en famile faan Tetjdiarten (Mammalia) m\u00e4 55 slacher.\n\nSk\u00f6\u00f6len \nAztlanolagus \u2013 Brachylagus \u2013 Bunolagus \u2013 Caprolagus \u2013 Lepus \u2013 Nesolagus \u2013 Oryctolagus \u2013 Pentalagus \u2013 Poelagus \u2013 Pronolagus \u2013 Romerolagus \u2013 Serengetilagus \u2013 Sylvilagus\n\nEnkelt slacher \n Lepus\n Fialhaas (Lepus europaeus)\n Oryctolagus\n Kanin (Oryctolagus cuniculus)\n\nSpreegwurd \n F\u00f6l h\u00fcnjer bitj a haas duad.\n\nLuke uk diar\n\nKwelen \n\nHaasendiarten"
"481"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Hagen"
"Hagen"
"Hagen as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len, \u00f6nj di Arnsberg Regiiringsdistrikt. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 188.686 inboogere (2019).\n\nKw\u00e4le\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len"
"482"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Halem"
"Halem"
"Halem (Ammophila) as di n\u00f6\u00f6m faan plaantenslacher uun det famile Swetg\u00e4\u00e4rs (Poaceae).\n\nBeskriiwang \nHalem w\u00e4\u00e4kst m\u00e4 lung ruter uun en luasen, sunagen gr\u00fcnj an woort tesken 20 an 130 cm huuch. Jo skarep bl\u00e4-green bleeden san 2 bit 5 mm briad.\nA fr\u00fccht wurd 30 cm lung an h\u00f6r aaksen san flaak an 9 bit 15 mm lung. Halem bleut faan Mei bit J\u00fc\u00fcle.\n\nF\u00f6\u00f6rkemen \nAt jaft trii slacher halem uun Euroopa, Nuurdafrikoo an Nuurdameerikoo.\n\nSlacher \n Gew\u00f6\u00f6nelk Halem (Ammophila arenaria) \n Ammophila breviligulata\n Ammophila champlainensis\n\nNat \nIarjuaren as halem br\u00fckt wurden tu riaper tren.\n\nLiterat\u00fc\u00fcr \nL. Watson & M. J. Dallwitz: The Grass Genera of the World. DELTA online\n\nLuke uk diar \n\nPoaceae"
"483"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Halle%20%28Saale%29"
"Halle (Saale)"
"Halle as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Saksen-Anhalt. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 233.415 inboogere (2007).\n\nHalle (Saale)"
"484"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Hamborj"
"Hamborj"
"Hamb\u00f6rj (\u00f6\u00f6. Hamborag, fe. Hamborig) as en bundesl\u00f6nj \u00e4n st\u00e4\u00e4 \u00f6nj Nord-Tj\u00fcschl\u00f6nj. J\u00fc st\u00e4\u00e4 lait bai e Elbe, \u00e4n as j\u00fc tweegrutste st\u00e4\u00e4 foon Tj\u00fcschl\u00f6nj \u00e4n j\u00fc soowentgrutste st\u00e4\u00e4 foon di Europ\u00e4ische Union. Deer booge 1,77 milion mansche (m\u00e4rts 2009).\n\nHamb\u00f6rj as en sportst\u00e4\u00e4. Et jeeft tou prof\u00e4sjon\u00e4le f\u00e4itb\u00e5\u00e5lmoonschape, Hamburg SV (spaald \u00f6nj e HSH Nordbank Arena) \u00e4n FC St. Pauli (spaald \u00f6njt Millerntor-Stadion)\u00e4n 780 sportfloosen ma 500.000 lasmoote.\n\nJ\u00fc st\u00e4\u00e4 as ber\u00fc\u00fcmt for 'Reeperbahn', 'St. Pauli-Landungsbr\u00fccken', d\u00e5t r\u00e4djh\u00fcs, di 'Hamburger Dom' \u00e4n for\u00e5lem di siie Alster \u00f6nj e banest\u00e4\u00e4.\n\nHistoori \n\n Da jarste mansche kaame amenbai d\u00e5t 4e iirhunert \u00f6njt gebiit. Twasche d\u00e5t 4e \u00e4n 6e iirhunert kaame da Saksen eefter d\u00e5t gebiit nordlich foon di Elbe.\n \u00d6nj d\u00e5t iir 810 baget Charles di Grute en krastlike sch\u00f6rk \u00f6njt norde foon sin kiningrik. As ferbading for da saksische \u00e4n slavische st\u00e5me, bage hi d\u00e5t Sloot 'Hammaburg' weer n\u00fc j\u00fc duumsch\u00f6rk as.\n \u00d6nj d\u00e5t iir 831 w\u00e5rt bai e Hammaburg en b\u00e4isduum foon Lodewik di Fromme gr\u00fcnl\u00e4it. Kort eefter j\u00fc diiling foon d\u00e5t Frankische Rik kaama da fikinger \u00e4n l\u00e4\u00e4der da slaven \u00f6njt gebiit, \u00e4n di oortb\u00e4isschop fleetet eefter Bremen.\n Di noome 'Hammaburg' w\u00e5rt jarst dokumim\u00e4ntiirt \u00f6nj 832.\n \u00d6nj 1189 f\u00fcng j\u00fc st\u00e4\u00e4 ruchte tou \u00f6njtwikling foon sin huuwen. \u00d6njt mad\u00e5ler w\u00e5rt j\u00fc st\u00e4\u00e4 en wichti s\u00e4ntrum for hoonel.\n \u00d6njtwikling foon st\u00e4\u00e4m\u00f6\u00f6r, wat diling nuch tu siien as \u00f6nj da strootnoome s\u00fc as Steintor, Millerntor \u00e4n Alstertor. \u00d6nj j\u00fcheere tid san uk foole kloostere baget.\n 1270 D\u00e5t Ordelbook ges\u00e4ts treet \u00f6nj kreeft.\n 5 august 1284: Br\u00f6nj \u00f6nj e st\u00e4\u00e4.\n 292 Di r\u00e4dj foon Hamb\u00f6rj w\u00e5rt legislatiiwe m\u00e5cht.\n\n \u00d6nj 1350 as di pest \u00f6nj Hamb\u00f6rj, 6000 d\u00fc\u00fcse. \n 1410 Hamb\u00f6rj f\u00fcngt sin jarste ferfooting.\n 1629 Hamb\u00f6rj as evangeelisch-luthers. Wilert di reformasjoon namt d\u00e5t inboogert\u00e5l tu.\n \u00d6nj d\u00e5t iir 1619 as Hamb\u00f6rj j\u00fc grutste st\u00e4\u00e4 \u00f6nj Tj\u00fcschl\u00f6nj.\n 1813 - 1814 Hamb\u00f6rj w\u00e5rt \u00f6nj da Napoleonskrich \u00f6njf\u00e5len foon en russische floose.\n 1815 Ham\u00f6rj kamt bait Tj\u00fcsche Bund.\n Pr\u00fc\u00fcsen \u00e4n \u00c5\u00e5stenrik heewe krich ma D\u00e5nmark, Hamb\u00f6rj hiirt ai m\u00f6r tu D\u00e5nmark.\n \u00d6nj 1871 w\u00e5rt Hamb\u00f6rj en diilj foon d\u00e5t Tj\u00fcsche Rik.\n 1937 Hamb\u00f6rj f\u00fcngt en p\u00e5rt foon Needersaksen \u00e4n Slaswik-Holstiinj, d\u00e5t d\u00e5nsche Altona inklusiiwe.\n \u00d6nj e Tweed Wr\u00e5\u00e5lkrich w\u00e5rt m\u00f6r as 50 % rungeniirt.\n D\u00f6\u00f6r j\u00fc stormfl\u00f6dj foon 1962 st\u00e4rwe 315 mansche \u00e4n 60.000 w\u00e5rde ewakuiirt.\n\nAdministratiiwe iinjh\u00e4ide \n\nHamb\u00f6rj as iinjdiilt \u00f6nj krise ma n\u00e4iden:\n Hamburg-Mitte: Hamburg-Altstadt, Billbrook, Billstedt, Borgfelde, Finkenwerder, Hamm-Nord, Hamm-Mitte, Hamm-S\u00fcd, Hammerbrook, Horn, Kleiner Grasbrook, Klostertor, Hamburg-Neustadt, Neuwerk (ail\u00f6nj \u00f6nj e Elbe bai Cuxhuuwen), Rothenburgsort, St. Georg, St. Pauli, Steinwerder, Veddel, Waltershof\n Altona: Altona-Altstadt, Altona-Nord, Ottensen, Ahrenfeld, Gro\u00df Flottbek, Iserbrook, Lurup, Osdorf, Blankenese, Nienstedten, Othmarschen, Rissen, S\u00fclldorf\n Eimsb\u00fcttel: Eidelstedt, Eimsb\u00fcttel, Harvestehude, Hoheluft-West, Lokstedt, Niendorf, Rotherbaum, Schnelsen, Stellingen\n Hamburg-Nord: Alsterdorf, Eppendorf, Gro\u00df Borstel, Hoheluft-Ost, Winterhude, Fuhlsb\u00fcttel, Langenhorn, Ohlsdorf, Hamburg-Barmbek-S\u00fcd, Hamburg-Barmbek-Nord, Dulsberg, Hohenfelde, Uhlenhorst\n Wandsbek: Wandsbek og omr\u00e5derne Alstertal, Bramfeld, Rahlstedt, Waldd\u00f6rfer med i alt 18 bydele\n Bergedorf: Bergedorf, Lohbr\u00fcgge, Vierlande, Marschlande\n Harburg: Ei\u00dfendorf, Gut Moor, Harburg, Heimfeld, Langenbek, Marmstorf, Neuland, R\u00f6nneburg, Sinstorf, Wilstorf, Wilhelmsburg, Altenwerder, Cranz, Francop, Hausbruch, Moorburg, Neuenfelde og Neugraben-Fischbek\n\nBile\n\nSii uk \n Fluchpl\u00e5ts Hamb\u00f6rj\n\nEkst\u00e4rne haanewisinge \n Ofisj\u00e4le websid\n\nKw\u00e4le\n\n \nBundesl\u00f6nj \u00f6nj Tj\u00fcschl\u00f6nj"
"485"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Hamm"
"Hamm"
"Hamm as en krisfri st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len, \u00f6nj di Arnsberg Regiiringsdistrikt. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 179.916 inboogere (2019).\n\nKw\u00e4le\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Nordrhin-Weestf\u00e5\u00e5len"
"486"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Hanj%C3%BCger"
"Hanj\u00fcger"
"A hanj\u00fcger (of. hanj\u00fcker, h\u00e5netiif, h\u00e5nemooker, heefk) (Accipiter gentilis) as en f\u00f6gel \u00fctj at famile faan a hanj\u00fcgern (Accipitridae).\n\nBilen\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\nF\u00f6gler"
"487"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Hanj%C3%BCgern"
"Hanj\u00fcgern"
"Hanj\u00fcgern (of. hanj\u00fckern) (Accipitridae) san en f\u00f6gelfamile an hiar tu at kategorii gripf\u00f6gler (Accipitriformes). Diar hiar 260 slacher tu.\n\nSk\u00f6\u00f6len \n Accipiter \u2013 Aegypius \u2013 Aquila \u2013 Aviceda \u2013 Busarellus \u2013 Butastur \u2013 Buteo \u2013 Buteogallus \u2013 Chelictinia \u2013 Chondrohierax \u2013 Circaetus \u2013 Circus \u2013 Clanga \u2013 Cryptoleucopteryx \u2013 Elanoides \u2013 Elanus \u2013 Erythrotriorchis \u2013 Eutriorchis \u2013 Gampsonyx \u2013 Geranoaetus \u2013 Geranospiza \u2013 Gypaetus \u2013 Gypohierax \u2013 Gyps \u2013 Haliaeetus \u2013 Haliastur \u2013 Hamirostra \u2013 Harpagus \u2013 Harpia \u2013 Harpyopsis \u2013 Helicolestes \u2013 Henicopernis \u2013 Hieraaetus \u2013 Ictinaetus \u2013 Ictinia \u2013 Kaupifalco \u2013 Leptodon \u2013 Leucopternis \u2013 Lophaetus \u2013 Lophoictinia \u2013 Lophotriorchis \u2013 Macheiramphus \u2013 Megatriorchis \u2013 Melierax \u2013 Micronisus \u2013 Milvus \u2013 Morphnarchus \u2013 Morphnus \u2013 Necrosyrtes \u2013 Neophron \u2013 Nisaetus \u2013 Parabuteo \u2013 Pernis \u2013 Pithecophaga \u2013 Polemaetus \u2013 Polyboroides \u2013 Pseudastur \u2013 Rostrhamus \u2013 Rupornis \u2013 Sarcogyps \u2013 Spilornis \u2013 Spizaetus \u2013 Stephanoaetus \u2013 Terathopius \u2013 Torgos \u2013 Trigonoceps \u2013 Urotriorchis\n\nEnkelt slacher \nF\u00f6l slacher \u00fctj det famile faan a hanj\u00fcgern wurd man ianfach \u00fcs hanj\u00fcger betiakent. Jo enkelt slacher san\n Bl\u00e4 hanj\u00fcger (Circus cyaneus)\n D\u00fc\u00fcwenfalk (Accipiter nisus)\n Gr\u00e4 hanj\u00fcger (Circus pygargus)\n Gusiarn (Haliaeetus albicilla)\n Hanj\u00fcger (Accipiter gentilis)\n M\u00fcsensiif (Buteo buteo)\n Raidiarn (Circus aeruginosus)\n R\u00fcchfutet m\u00fcsensiif (Buteo lagopus)\n Ruad miilaan (Milvus milvus)\n Witjhoodet iarn (Haliaeetus leucocephalus)\n\nLuke uk diar \n\nF\u00f6gler"
"488"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Hannover"
"Hannover"
"Hannover as en st\u00e4\u00e4 \u00f6nj d\u00e5t tj\u00fcsch bundesl\u00f6nj Naarersaksen. J\u00fc st\u00e4\u00e4 heet 516.343 inboogere (2006).\n\u00d6njt iir 2000 wus j\u00fc wr\u00e5\u00e5l\u00fctst\u00e5ling \u00f6nj Hannover.\n\nSt\u00e4\u00e4 \u00f6nj Naarersaksen"
"489"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Hans%20Andreas%20Carstensen"
"Hans Andreas Carstensen"
"Hans Andreas Carstensen - tul\u00e4id di 3. August 1852 \u00f6nj Naibel, st\u00f6rwen 1917 \u00f6nj Flansborj.\n\nHi wus lung sch\u00f6ljm\u00e4ister \u00f6nj \u00c5ktoorp. Hi heet uk dachte schraawen.\n\nDachte \n\nCarstensen"
"490"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Hans%20Momsen"
"Hans Momsen"
"Hans Momsen (* 23.10.1735 \u00f6nj Foortuft, \u2020 13.09.1811 uk deer) wus en b\u00f6re, matematiiker \u00e4n hamelsforscher.\n\nLaawen \nDi 23.10.1735 w\u00f6rd bai di b\u00f6re Momme Jensen \u00f6nj Foortuft en latjen dring tul\u00e4id, \u00e4n di f\u00fcng di Noome Hans. D\u00e5t sch\u00f6lj aw\u00e4\u00e4drie Fraschl\u00f6njs grutste r\u00e4\u00e4genm\u00e4ister \u00e4n nawigationsliirer Hans Momsen w\u00e5rde. Hans wus Momme san tweede san, \u00e4n hi wus m\u00e5n wat spinkel. Deeram w\u00f6rd hi bait h\u00fcs \"d\u00e5t hanerng\" unti hennerling n\u00e5md. As latjen dring s\u00e5ch hi iinjsen h\u00fc san taatje en stuk l\u00f6nj tiiknet \u00e4n ber\u00e4\u00e4gnet, \u00e4n hi fr\u00e5\u00e5get ham: \"Weeram m\u00e5\u00e5get taatje d\u00e5t s\u00fc? Momme Jensen sw\u00e5\u00e5rt: \"S\u00e4k de aw e looft \"Euklids 13 Elemente\" \u00fct, deer stoont et \u00f6nj\". Hans ging tu loofts \u00e4n f\u00fcn uk en hol\u00f6njschen \u00fctgoowe foon d\u00e5t b\u00f6k, foon di grute griichische matematiker. D\u00e5t h\u00e4i san \u00e5te Jens Jakobsen nuch br\u00fckt, wat nawigationsliirer \u00f6nj Hol\u00f6nj w\u00e4\u00e4n wus. N\u00fc muurst Hans ouers jarst hol\u00f6njsch liire. Ma en hol\u00f6njsch fiibel \u00e4n en biibel tu heelp, loket ham d\u00e5t uk \u00f6nj en kurt tid. Ma 14 iir h\u00e4i hi di g\u00e5nse \"Euklid\" \u00f6njt hood.\n\nD\u00e5t b\u00f6re\u00e5rbe feel ham sw\u00e5\u00e5r, \u00e4n as hi aw\u00e4\u00e4drie for e jardkoor sch\u00f6lj bai e dik, k\u00f6\u00f6 hi d\u00e5t ai d\u00f6\u00f6rh\u00fc\u00fclje. Hi f\u00fcng dan ouers en \u00f6njstaling as heelper bai en loonm\u00e4tjer \u00f6nj Dithmjarsche. As hi deerfoon di h\u00e4rfst 1753 wi tu h\u00fcs k\u00f6m, k\u00f6\u00f6 hi san taatjen en gruten poose giilj aw e scheew smite, wat hi \u00e5les fertiind h\u00e4i. Deer m\u00e5\u00e5ged di \u00fc\u00fclje grute uugne, \u00e4n Hans f\u00fcng n\u00fc uk heer \u00e5rbe as loonm\u00e4tjer. 1787 w\u00f6rd hi dan s\u00fcgoor dikfooged \u00e4n stootlike loonm\u00e4tjer. Hi h\u00e4i ham \u00f6njtwasche befraid, \u00e4n sin w\u00fcf h\u00e4i en latj kriimerai tubai.\n\nDi samer wus Hans n\u00fc b\u00f6re \u00e4n loonm\u00e4tjer, \u00e4n di wunter studiird hi \u00f6nj sin b\u00f6ke, m\u00e5\u00e5ged koowersteege, twited bile \u00fct hoolt, m\u00e5\u00e5ged s\u00e4kstante \u00e4n oktante unti s\u00fcgoor klooke, \u00e4n wilems slipet hi uk gleese tu sin instrum\u00e4nte. Bloot ma h\u00fc b\u00f6ke, h\u00e4i hi ham m\u00f6re fr\u00e5mde spr\u00e4ke liird, s\u00fc as: d\u00e5nsch, hol\u00f6njsch; \u00e4nglisch, fr\u00e5nsch \u00e4n latinsch. Hi befooted ham uk ma geografii, histoori, astronomii, geometrii, algebra, optik \u00e4n mekanik, ouer d\u00e5t d\u00e5t \u00e5les ma tu e nawigation hiird. Di wunter k\u00f6men siimoons foon e h\u00e5lie \u00e4n b\u00f6resaane fon et f\u00e5\u00e5stl\u00f6nj eefter Foortuft tu Hans Momsen am foon ham tu liiren. Sam deerfoon w\u00f6rden aw\u00e4\u00e4drie d\u00fc\u00fcchtie kaptaine unti dikfoogde unti dikgroofe. S\u00fc uk di grute r\u00e4\u00e4genm\u00e4ister foon Lonham, dikgroof Andreas Nissen. Am liifsten ouers s\u00e4tj Hans \u00f6nj sin t\u00f6\u00f6ningeh\u00fcs, wat hi as w\u00e4rkst\u00e4\u00e4 inruchted h\u00e4i. Heer g\u00fc\u00fctj hi knoope, baged en winmeelen, m\u00e5\u00e5ged en model foon en krichsschap \u00e4n b\u00e4ged s\u00fcgoor en rucht orgel ma 6 rigister an 294 floite. As astronoom f\u00fcng hi en noome, as et ham luked, j\u00fc boon foon en komeet tu ber\u00e4\u00e4gnen. H\u00fc liird \u00e4n \u00f6njs\u00e4nj Hans Momsen uk ma e tid w\u00f6rd, s\u00fc bliif hi duch \u00e5ltens di schuchte \u00e4n ruchte b\u00f6re ma hutschuur, \u00e4inweewden j\u00e5k \u00e4n en latj ween ulen hul. Hi bliif \u00e5ltens di seelwie, uk wan deer huuge hiirne bai ham tu bes\u00e4k k\u00f6men. \u00c5n foon sin schoulere w\u00f6rd profesor \u00f6nj Kuupenhuuwen. D\u00e5t w\u00f6rd j\u00fc iinjsist gruter r\u00e4is wat Hans Momsen unern\u00fcmen heet. \u00d6nj Kuupenhuuwen w\u00f6rd hi ma iiren apn\u00fcmen, ouers deer wus j\u00fcst ai foole amgung \u00f6nj ham. Hi wus fort m\u00e5\u00e5st wat \u00f6nj e uniwersit\u00e4tsbiblioteek unti \u00f6nj et obserwatorium. \n\nHans Momsen sin w\u00fcf, Adelhaid Breckling, wus 20 iir junger as hi. J\u00fc wus uk foon Foortuft, \u00fct en latj h\u00fcs aw e Mayensw\u00e4rw. Ja h\u00e4in tuhuupe 9 bjarne, weerfoon \u00e5n saan adwokoot w\u00f6rd \u00f6nj Br\u00e4ist. Hans Momsen booged sin hiilj laawen aw e Gabrielsw\u00e4rw \u00f6nj Foortuft, \u00e4n deer st\u00f6rw hi uk di 13.9.1811. En wasen p\u00e5rt foon sin laawen heet Theodor Storm beschraawen \u00f6nj san schamelrider as Hauke Haien.\n\nHans-Momsen-Pris \nTu iiren foon Hans Momsen w\u00e5\u00e5rt arks iir di kultuurpris foon e kris Nordfraschl\u00f6nj \u00fctd\u00e4nj.\n\nFerwisinge eeder b\u00fcte \n \n Prisdreegere foon e Momsen-pris\n Euklid\n\nMomsen"
"492"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Hark%20Bohm"
"Hark Bohm"
"Hark Bohm (* 18. Mei 1939 uun Hamborag) as en sjiisken teooter- an filmkonstler, en skriiwer, rejes\u00f6\u00f6r an filmemaager. Hi as uk profeser f\u00f6r film uun Hamborag weesen.\n\nLeewent \nHark Bohm as \u00fc\u00fcb Oomram apwoksen. Efter't abituur 1959 uun Hamborag h\u00e4\u00e4 hi rochtswedenskapen studiaret. 1969 begand hi m\u00e4 a filmkonst. Hi h\u00e4\u00e4 uun filmer faan R.W.Fassbinder m\u00e4spelet.\n1971 h\u00e4\u00e4 hi m\u00e4 \u00f6\u00f6dern di 'Filmverlag der Autoren' gr\u00fcnjlaanj. Do wurd'er rejes\u00f6\u00f6r faan kurtfilmer. Bek\u00e4\u00e4nd wurden as'er m\u00e4 'Tschetan, der Indianerjunge' an 'Nordsee ist Mordsee'.\nHi h\u00e4\u00e4 tuupwerket m\u00e4 sok bek\u00e4\u00e4nd rejes\u00f6\u00f6ren \u00fcs Rainer Werner Fassbinder, Werner Herzog, Volker Schl\u00f6ndorf of Wim Wenders.\nUk san uunnimen dring Uwe Bohm as bi a film an spelet teooter.\n\nFilmer\n\n\u00dcs speler\n\n\u00dcs rejes\u00f6\u00f6r\n\nIarangen \n 1973: 'Preis der AG der Filmjournalisten' f\u00f6r Tschetan, der Indianerjunge\n 1988: 'IFF Chicago': Pris f\u00f6r Yasemin\n 1989: 'Filmband in Gold' f\u00f6r Yasemin\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n Hark Bohm \u00fc\u00fcb't 'filmportal'\n \n\nBohm\nBohm"
"493"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Hark%20Olufs"
"Hark Olufs"
"Hark Olufs (* 17. of 19. J\u00fc\u00fcle 1708 uun S\u00f6ssaarep \u00fc\u00fcb Oomram; \u2020 13. Oktuuber 1754 uk diar) wiar en siamaan.\n\nLeewent \n\n1721 as Hark Olufs siamaan wurden an foor \u00fc\u00fcb det skap Hoffnung, wat san aatj, di koptein Oluf Jensen hiard.\n\n1724 wurd sin skap \u00fc\u00fcb a wai faan Nantes tu Hamborag faan en kaaperskap \u00fctj Algeerien apbroocht. Hi an sin tau fetern wurd fangd. Sin famile k\u00fcd det huuch sum ei apbring, wat a slaawenhanelslidj f\u00f6r Hark haa wul. Det skap keerd oner Hamborger flag, an sodenang k\u00fcd a d\u00e4\u00e4nsk k\u00f6nang ei halep.\n\nSo kaam't, dat Hark uun Algier \u00fcs slaaw ferk\u00e4\u00e4ft wurd. Faan 1724 bit 1728 wiar hi di Bey faan Constantine tu siinsten. Hi wurd uun di tidj Gasnadal, det ment kasiarer an 1728 sogoor komand\u00f6\u00f6r faan di Bey sin h\u00fcswacht.\n\n1732 hed Hark a ridjersoldooten oner ham, h\u00e4\u00e4 1735 en sliak jin a st\u00e4\u00e4d Tunis uunfeerd an det st\u00e4\u00e4d iinnimen. Di Bey wiar soonkboor an l\u00e4\u00e4t Hark di 31. Oktuuber 1735 frei, sodenang kaam'er turag tu Oomram.\n\n1747 skr\u00e4\u00e4w Hark Olufs en buk auer sin leewent \u00fc\u00fcb d\u00e4\u00e4nsk, det wurd 1751 iin uun't sjiisk auersaat. Di 13. Oktuuber 1754 stoorew Hark Olufs uun S\u00f6ssaarep. \u00dc\u00fcb san likstian k\u00f6nst d\u00fc a wichtagst dooten efterlees, hi st\u00e4\u00e4nt daalang noch \u00fc\u00fcb sarkhoof uun Neebel.\n\nLiterat\u00fc\u00fcr \n Martin Rheinheimer: Der fremde Sohn. Hark Olufs\u2019 Wiederkehr aus der Sklaverei. Neum\u00fcnster 2001\n\nLuke uk diar\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n Hark Olufs (ingelsk)\n Hark Olufs uun: Im Zeichen des Kreuzes (sjiisk)\n\nOlufs\nOlufs\nOlufs\nSlaawerei"
"494"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Harro%20Harring"
"Harro Harring"
"Harro Paul Harring (* 28. August 1798 \u00fc\u00fcb Ibenshoof bi Wobenbel uun Nuurdfresklun; \u2020 15. Mei 1870 uun Saint Helier \u00fc\u00fcb Jersey) wiar en rewolutjuneer, dachter an mooler.\n\nLeewent \n\nHarro Harring wiar di dring faan en b\u00fc\u00fcr, diar leeder dikf\u00f6\u00f6ges wurd. Uun't tolh\u00fcs faan H\u00fcsem h\u00e4\u00e4'er liard. Leeder wul hi hal mooler wurd an ging tu't studiarin tu Kopenhuuwen an tu Dresden. Diar kaam'er m\u00e4 radikaal studenten tuup, an sodenang begand hi, politiik tu maagin.\n\nPoliitisk leewent \n\n1821 ging hi tu a Philhellenisk Legioon an wul m\u00e4 a Griichen jin a T\u00fcrken stridj. A Griichen wul oober ei f\u00f6l faan ham wed, do ging'er tu Itaalien an frinjet m\u00e4 at konstlerkolonii faan Room.\n\nUun Ingelun m\u00e4\u00e4t'er Lord Byron, an uun M\u00fcnchen skr\u00e4\u00e4w'er faan 1823 bit 1826 f\u00f6r't teooter. 1826 an 1827 wiar Harring uun Wien, man Metternich jaaget ham \u00fctj at lun. Uun M\u00fcnchen liard'er Heinrich Heine an di poliitiker Georg Fein k\u00e4\u00e4nen. Faan 1828 bis 1830 wiar Harring soldoot f\u00f6r Ruslun uun Warschau. 1830 begand hi, f\u00f6r't rewolutjuun tu stridjen. Hi skr\u00e4\u00e4w f\u00f6r't bleed, dachten an romoonen, an saat ham f\u00f6r onertrakt natjuunen iin. Sin skraften wurd flooksis ferbeeden an hi salew muarsis \u00fctj at lun jaaget. \n \nA onertrakt natjuunen tu h\u00f6r freihaid tu ferhalpen, wurd sin leewentsapgoow. 1840 raiset hi tu Rio de Janeiro, am a suart slaawen tu redin. M\u00e4 Giuseppe Garibaldi wul hi a \"Ferianet stooten faan S\u00fc\u00fcd-Ameerikoo\" gr\u00fcnjlei. 1843 ging'er tu New York, man foonj diar ei f\u00f6l frinjer.\n\nAt rewolutjuun faan 1848 \n\n\u00dcs at Marts-rewolutjuun 1848 uun Sjiisklun \u00fctjbruch, kaam'er weder t\u00fcs tu Euroopa. A 23. J\u00fc\u00fcle 1848 h\u00e4\u00e4l hi sin \u201eReede tu a Nuurdfresken\u201c \u00fc\u00fcb a markes faan Breetsteet. Diar wul hi en Nuurdfresk Republiik \u00fctjrep. Uun Rendsborag werket hi f\u00f6r det republikaans bleed \"Das Volk\". 1849 raiset hi tu Norweegen, Ingelun an Ameerikoo. 1854 maaget hi sin leetst grat rais tu Rio de Janeiro. Tuleetst h\u00e4\u00e4 Harro Harring \u00fcs mooler an magnetis\u00f6\u00f6r werket.\n\nEksiil \u00fc\u00fcb Jersey \n\nA leetst leewentsjuaren ferbroocht'er uun aaremmud an alian \u00fc\u00fcb det kanooleilun Jersey. Hi wiar kraank an feeld ham ferfulagt. San loonsmaan Theodor Storm h\u00e4\u00e4 ham diarf\u00f6r iinsaat, dat hi t\u00fcs tu Nuurdfresklun kem moost. Man tuf\u00f6\u00f6ren saat Harro Harring m\u00e4 71 juar sin leewent salew en aanj.\n\nIarangen \n\n1849 Iarenlasmoot faan a Neuwerker B\u00fcrgerverein\n\nSkraften \n\nBl\u00fcthen der Jugendfahrt, 1821\nDichtungen, 1821\nErz\u00e4hlungen, 1825\nDer Psariot. Der Khan. Poetische Erz\u00e4hlungen, 1825\nDie Mainotten, dramatische Gedichte, 1825\nDer Wildsch\u00fctze, Trauerspiel, 1825\nDer Student von Salamanca, dramatisches Gedicht, 1825\nCypressenlaub, Erz\u00e4hlungen, 1825\nTheokla. Der Armenier, Trauerspiele, 1827\nErz\u00e4hlungen aus den Papieren eines Reisenden,1827\nSzapary und Batthiany, Heldengedicht aus dem Ungarischen T\u00fcrkenkriege, 1828\nSerenaden und Phantasien eines friesischen S\u00e4ngers, nebst Kl\u00e4ngen w\u00e4hrend des Stimmens (Vorl\u00e4ufer des Rhonghar Jarr), 1828\nRhonghar Jarr. Fahrten eines Friesen in D\u00e4nemark, Deutschland, Ungarn, Holland, Frankreich, Griechenland, Italien und der Schweiz, 1828\nTheokla. Der Armenier, Trauerspiele, 1831 (2. Aufl.)\nMemoiren \u00fcber Polen unter russischer Herrschaft. Nach zweij\u00e4hrigem Aufenthalt in Warschau, 1831\nDie Schwarzen von Giessen, oder der Deutsche Bund, Novelle, 1831\nJulius von Dreyfalken, des Schw\u00e4rmers Wahn und Ende, Roman, 1831\nErz\u00e4hlungen aus den Papieren eines Reisenden, 1831 (2. Aufl.)\nErinnerungen aus Warschau. Nachtr\u00e4ge zu den Memoiren \u00fcber Polen, 1831\nFaust im Gewande der Zeit. Ein Schattenspiel mit Licht, 1831\nDer Renegat auf Morea, Trauerspiel, 1831\nRosabianca. Das hohe Lied des Friesischen S\u00e4ngers (Harro Harring) im Exil, 1831\nDer Pole. Ein Character-Gem\u00e4lde aus dem dritten Decenium unsers Jahrhunderts, 1831\nDer Livorneser M\u00f6nch, Roman, 1831\nDer Carbonaro zu Spoleto, politisch-satyrische Novelle, 1831\nFirn - Mathes, des Wildsch\u00fctzen Flucht. Szenen im Bayrischen Hochlande, Novelle, 1831\nDer Russische Unterthan, 1832\nBlutstropfen. Deutsche Gedichte, 1832\nDie V\u00f6lker. Ein dramatisches Gedicht, 1832\nGedanken \u00fcber Wahrheit, Liebe und Gerechtigkeit. Entwurf zu einer Volksvertretung und zur Bildung eines Volkes, demokratischen Grunds\u00e4tzen, 1832\nSplitter und Balken. Erz\u00e4hlungen, Lebensl\u00e4ufe, Reiseblumen, Gedichte und Aphorismen, nebst Briefen \u00fcber Literatur, 1832\nChronique scandaleuse des Petersburger Hofes seit den Zeiten der Kaiserin Elisabeth Oder: Geheime Memoiren zur politischen und Regentengeschichte des Russischen Reichs aus der Periode von 1740 bis zum Tode des Grosf\u00fcrsten Constantin. Aus dem Nachlasse eines alten Staatsmannes, 1832\nDie M\u00f6we. Deutsche Gedichte, 1835\nTraum des Scandinaviers, 1839\nPoesie eines Scandinaven, 1843\nRede an die Nordfriesen auf dem Bredstedter Marktplatz, 1848.\nHistorisches Fragment \u00fcber die Entstehung der Arbeiter-Vereine und ihren Verfall in communistische Speculationen, 1852\nDolores, Ein Charaktergem\u00e4lde aus S\u00fcd-Amerika, 1858-1859\nDie Dynastie, Trauerspiel, 1859\n\nLiterat\u00fc\u00fcr \n\n Ellen Burditt McKey: Rewriting Arcadia. An analysis of German philhellenic literature. New Brunswick: Univ. Diss. 1994.\n Walter Grab: Radikale Lebensl\u00e4ufe. Von der b\u00fcrgerlichen zur proletarischen Emanzipationsbewegung. Berlin: Verl. \u00c4sthetik u. Kommunikation 1980. (= \u00c4sthetik und Kommunikation; 5) .\n Hans-Ulrich Hamer: Die schleswig-holsteinische Erhebung im Leben von Harro Harring. Heide: Boyens 1998. .\n Thusnelda Kuehl: Harro Harring, der Friese. Gl\u00fcckstadt: Hansen 1906. \n Thomas Thode: Harro Harring. Eine kommentierte Bibliographie seiner Werke. Eutin: Eutiner Landesbibliothek 2005. .\n\nLuke uk diar \n faan Thusnelda Kuehl, 1906\n diar uun: Reede tu a Nuurdfresken, 1848\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n Harro-Harring-Gesellschaft\n Der Rebell der Freiheit (amrum-news.de)\n\nFutnuuten \n\nHarring\nHarring"
"495"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Hautjarscher"
"Hautjarscher"
"En hautjarscher as n seelewk\u00e4\u00e4rend maschiin, j\u00fc ferw\u00e5nd w\u00e5rt tu d\u00e5t b\u00e4rjen foon kjarlfruchte, rauws\u00e4dj, sanrouse, eekerbuune \u00e4n gjarss\u00e4dj.\n\nJ\u00fc maschiin as \u00fctr\u00fcst ma en knifb\u00fc\u00fcljke, scheerscheew, heesp, \u00f6njtiisn\u00e4k, tjarschtrumel \u00e4n s\u00e4\u00e4we. Deerd\u00f6\u00f6r w\u00e5rt \u00f6nj aan \u00e5rbesgung j\u00fc frucht haud, turschen \u00e4n w\u00e5rt d\u00e5t s\u00e4dj riinsched. Oufh\u00e4ngi foon j\u00fc tu b\u00e4rjen frucht w\u00e5rt en hauforsats, di best\u00f6njt \u00fct haub\u00fc\u00fcljke, scheerscheew \u00e4n heesp an j\u00fc maschiin k\u00e5\u00e5wled.\n\nhaue \nDi haubr\u00e5\u00e5tj koon lade twasche 3 \u00e4n ouer 10 meeter. J\u00fc frucht w\u00e5rt en latje iinje boowen j\u00fc gr\u00fcn oufhaud, weerd\u00f6\u00f6r en iinje foon di staingel (j\u00fc st\u00f6pel) st\u00f6njen blaft. J\u00fc frucht f\u00e5lt eefter d\u00e5t hauen aw j\u00fc scheerscheew \u00e4n w\u00e5rt foon j\u00fc r\u00fcnddraiende heesp \u00e4n j\u00fc \u00f6njtiisn\u00e4k in di tjarschtrumel \u00f6njfjard.\n\ntjarsche \nDi fruchtstruum w\u00e5rt twasche di tjarschtrumel \u00e4n di m\u00e5ntel fjard, weer d\u00f6\u00f6r wrising d\u00e5t s\u00e4dj (da \u00e4nkelte kjarle) foon d\u00e5t strai sch\u00e5\u00e5st w\u00e5rt. Aw\u00e4\u00e4drie kamt d\u00e5t strai aw da schudere \u00e4n da ma d\u00e5t strai nuch mafjarde kjarle f\u00e5le d\u00f6\u00f6r hoolinge eefter unern aw d\u00e5t boowerst s\u00e4\u00e4w.\n\nriinsche \nD\u00e5t s\u00e4dj \u00fct di tjarschtrumel f\u00e5lt aw d\u00e5t boowerst s\u00e4\u00e4w. Uner j\u00fcdeer s\u00e4aw sat nuch iinj. D\u00e5t boowerst s\u00e4\u00e4w heed grutere hoolinge as d\u00e5t unerst s\u00e4\u00e4w. D\u00f6\u00f6r en p\u00fcster w\u00e5rt en luftstruum d\u00f6\u00f6r da s\u00e4\u00e4we draawen \u00e4n deerd\u00f6\u00f6r f\u00e5le bloot da sw\u00e5\u00e5rere diile (d\u00e5t s\u00e4dj) d\u00f6\u00f6r da s\u00e4\u00e4we.\n\u00dct di riinschingsprots\u00e4s kaame tra produktstruume:\n\nda \u00e5\u00e5gene \n\u00c5l wat aw d\u00e5t boowerst s\u00e4\u00e4w laden blaft, best\u00f6njt \u00fct da \u00e5\u00e5gene, l\u00e4\u00e4sie paale \u00e4n l\u00e4\u00e4sie wupe. D\u00e5t f\u00e5lt aw di gr\u00fcn tub\u00e4\u00e4g.\n\ntub\u00e4\u00e4gstruum \n\u00c5l wat aw d\u00e5t unerst s\u00e4\u00e4w laden blaft, san huulew unti ai turschene wupe \u00e4n kjarle, da nuch bai da \u00e5\u00e5gene klaawe. D\u00e5t w\u00e5rt for nai eefter di tjarschtrumel transportiird \u00e4n nuch iinjsen turschen.\n\nprodukt \n\u00c5l w\u00e5t d\u00f6\u00f6r d\u00e5t unerst s\u00e4\u00e4w f\u00e5lt, as riin s\u00e4dj, d\u00e5t eefter di kjarltank transportiird w\u00e5rt.\n\ninstaling \nFor en g\u00f6dj result\u00e5\u00e5t m\u00f6tj j\u00fc gauih\u00e4id foon di luftstruum d\u00f6\u00f6r da s\u00e4\u00e4we g\u00f6dj instald w\u00e5rde. As j\u00fc tu l\u00e4ich, dan gunge ma d\u00e5t s\u00e4dj uk latje st\u00f6\u00f6gne strai ma. As j\u00fc tu grut, dan w\u00e5rt d\u00e5t s\u00e4dj uk tu diiljs w\u00e4chp\u00fcsted. J\u00fc gauih\u00e4id w\u00e5rt r\u00e4igled d\u00f6\u00f6r j\u00fc drait\u00e5l foon di p\u00fcster. Oufh\u00e4ngi foon j\u00fc tu b\u00e4rjen frucht w\u00e5rde uk unerschiidlike s\u00e4\u00e4we br\u00fckt, ouers mod\u00e4rne hautjarschere san oofding \u00fctr\u00fcsted ma ferstalb\u00e5re s\u00e4\u00e4we.\n\ns\u00e4djl\u00e4\u00e4gering \nD\u00e5t s\u00e4dj w\u00e5rt eefter di kjarltank transportiird \u00e4n wan di ful as, w\u00e5rt hi d\u00f6\u00f6r en Ouftankr\u00f6\u00f6r ap an \u00d6njh\u00e5nger \u00f6njtl\u00e4\u00e4sen. Mod\u00e4rne hautjarschere koone bit s\u00fcwat oocht toone korn in di tank l\u00e4\u00e4gere.\n\nouff\u00e5l-fer\u00e5rbing \nD\u00e5t strai koon \u00f6nj en swees \u00e4\u00e4der di hautjarscher aw e gr\u00fcn dill\u00e4id w\u00e5rde. Aw hu hautjarschere as d\u00e5t uk m\u00f6\u00f6lik, d\u00e5t strai ma en h\u00e5kelskast latj tu m\u00e5\u00e5gen \u00e4n ouer d\u00e5t l\u00f6nj tu ferspriidjen. \u00d6nj hu f\u00e5le w\u00e5rde da \u00e5\u00e5gene ma treele ferspr\u00e5\u00e5t.\n\n\u00f6njdriwing \nDi hautjarscher w\u00e5rt \u00f6njdraawen ma en diiselmotoor. Da ferw\u00e5nde laistinge lade twasche 100 \u00e4n 400 kW. J\u00fc \u00f6njdriwing foon da tjarschmechaniie schait b\u00e5l \u00e5ltens ouer kilriime. J\u00fc \u00f6njdriwing foon da fiile schait mechanisch unti hydraulisch.\n\nhaanewising \n\nB\u00fc\u00fcrerei\nT\u00e4chnik"
"496"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Hawaii"
"Hawaii"
"Hawaii ([h\u0259\u02c8wa\u026a(j)i] unti [ha\u02c8vaj.\u0294i]) as sunt 1959 en diiljstoot foon da Feriind Stoote. E diiljstoot l\u00e4it \u00f6nj e Pasiifik. D\u00e5t heet 1.415.872 manschne (2019). E hoodst\u00e4\u00e4 foon e diiljstoot as Honolulu.\n\nGeografii\nE ail\u00f6nje foon Hawaii, foon't weesten tu't \u00e5\u00e5sten:\n Hawaii\n Maui\n Lanai\n Molokai\n Oahu\n Kauai\n\nSt\u00e4\u00e4se\nDa tiin grutst st\u00e4\u00e4se \u00f6nj e diiljstoot san:\n\nIndiiling foon Ferwalting\nHawaii heet 5 counties:\n\nPers\u00f6\u00f6nlikh\u00e4ide \n Barack Obama\n\nKiik uk deer \n Hawaiisch spr\u00e4ke\n\nKw\u00e4le"
"497"
"https://frr.wikipedia.org/wiki/Heeger%20%28Garrulus%29"
"Heeger (Garrulus)"
"A Heeger, h\u00e4\u00e4ger, heeger (Garrulus glandarius) as en f\u00f6gel uun det famile faana a Raawenf\u00f6gler Corvidae.\n\nFerwisang efter b\u00fctjen \n\n Heegern (muard\u00fc\u00fcdag)\n\nF\u00f6gler"