Datasets:

tagay1n

/

sampled-tatar-dataset

like 1

Куликово сугышы Бу мәкаләнең латин әлифбасындагы игезәге бар. Куликово сугышы - урыс кулъязмасында һәм әдәбиятында сурәтләнгән сугыш. Урыс әдәби әсәре (Задонщина, Сказание о Мамаевом побоище) буенча сугыш 1380 елда булган, ләкин башка чыганакларда - татар, фарсы, литвалы, болгар, гарәп кулъязмаларында сугыш телгә алынмый. Урыс әдәбияты буенча сугышта, Дмитрий Донской төмән булып торган Мамайның гаскәрен җиңгән, ләкин Туктамыш хан үзе Мамай гаскәрен Калка елгасында 1380 елда җиңгән һәм бердәнбер канунлы хан булып чуалыш чорын туктаткан. Тәнкыйть[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кайбер тарихчылар Куликово сугышын урыс кулъязмасында һәм әдәбиятында гына уйлап чыгарылган сугыш дип саный[1]. Сугышны уйлап чыгару Мәскәү кенәзлегенә бик кирәк булган, чөнки Мәскәү баш урыс шәһәре булырга өметләнеп рус җирләрен берләштерүче буларак кулъязмада тасвирланган. Пропаганда ысулы башка рус кенәзлекләренә кулъязмада русларның киләчәктәге башкаласын күрсәткән. Ләкин Туктамыш хан Мәскәүнең сепаратист ниятләрен бастырган һәм Мәскәүне 1382 елда басып алып яндырган. Җитмәсә рус кулъязмасында күрсәтелгән урында - Непрядва елгасы янында бернинди хәрби табылдыклар, мәетләр сөякләре, калган кораллар табылмаганнар. Фаразланган сугыш нәтиҗәсе булмаган: Урыс Олысы Алтын Урдага буйсынып калган. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Владимир Егоров Загадка Куликова поля, или Битва, которой не было - Была ли Куликовская битва - Была ли Куликовская битва? - L. Podhorodecki, Kulikowe Pole 1380, Warszawa 2008. - kire fikeren agnlatuchy chyghanaq.

<urn:uuid:65293cbd-14cf-4081-81a1-35468ea4a04c>

CC-MAIN-2019-47

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BE_%D1%81%D1%83%D0%B3%D1%8B%D1%88%D1%8B

2019-11-15T23:46:07Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-47/segments/1573496668716.22/warc/CC-MAIN-20191115222436-20191116010436-00063.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999538660049438}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Татарстанның Мәгариф һәм фән министрлыгы башлангыч мәктәп өчен туган тел һәм татар әдәбиятыннан сигез төрле яңа буын дәреслекләре әзерләгән һәм мәктәпләргә кайтарткан. Алар федераль исемлеккә кертелгәнче уку әсбабы рәвешендә кулланышта булачак. «Дәреслекләр 1-4 сыйныфлар өчен уку әсбаплары буларак мәктәпләргә декабрьдә кайтты. Бу эш Татарстан Республикасы Президенты каршындагы татар телен саклау һәм үстерү мәсьәләләре комиссиясе инициативасы белән башкарылды», — диде министрлыкның милли мәгариф идарәсе җитәкчесе Лилия Әхмәтҗанова. Дәреслек федераль исемлеккә кертелгәнче уку әсбабы булып кына санала. Аны дәреслек итеп таныту өчен, Татарстанның Мәгариф һәм фән министрлыгы Россия Мәгариф министрлыгы белән килештерү эшләрен башкарырга тиеш. Документларны 20 февральдән 20 апрельгә кадәр билгеләнгән вакытта Мәскәүгә тапшырырга планлаштыралар. «Бүгенге көндә татар теле һәм әдәбияты дәреслекләреннән тыш, башлангыч мәктәп өчен тәрҗемә ителгән 38 укыту-методик комплект федераль исемлеккә кертү өчен әзер. Комплектка дәреслекләр, укытучылар өчен китаплар, электрон дәреслекләр керә», — диде Лилия Әхмәтҗанова. Шулай ук министрлыкта 5-9 сыйныфлар өчен 41 дәреслек әзерләү буенча эш башланган. Лилия Әхмәтҗанова бу эшнең 2022 елда тәмамлануына өметләнә. «Сәлам» дәреслеге этаплы рәвештә мәктәпләргә кайтарыла. Бишенче сыйныфлар өчен дәреслекләр агымдагы уку елында кайткан. Киләсе елда алтынчы сыйныфлар өчен кайтачак. Бүгенге көндә алар уңышлы апробация үткән. «Сәлам» дәреслеге баланың сөйләм телен, фикерләү сәләтен, аралашу мөмкинлеген үстерергә юнәлтелгән. Фото: https://tatar-inform.ru https://tatar-inform.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:57e8f8b1-61d2-428a-aa57-38643d24dc3e>

CC-MAIN-2021-25

https://belem.ru/node/8135

2021-06-23T09:42:32Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-25/segments/1623488536512.90/warc/CC-MAIN-20210623073050-20210623103050-00489.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999614953994751}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Татарстанның Милли китапханәсендә үзенчәлекле күргәзмә эшли башлады. Мөхәммәд пәйгамбәр (саллаллаһу галәйһи вә сәлләм) дөньяга килгән айда мөселман ил-дәүләтләрендә Мөхәммәд пәйгамбәргә кагылышлы күп чаралар үткәрелә. Милли китапханә дә әлеге чаралардан читтә калмады. Биредә бөек тарихи шәхес истәлегенә багышланган күргәзмә әзерләнде. «Мөхәммәт пәйгамбәр – галәмнәргә җибәрелгән рәхим-шәфкать иясе» дип аталган экспозиция китапханәнең Уку залында урнашкан. Мөхәммәд пәйгамбәрнең мәүлиденә багышланган күргәзмә китап укырга килүчеләрдә зур кызыксыну уята. Биредә Мөхәммәд пәйгамбәргә иңгән Коръән Кәримнең 1901 елгы Казан басмасы, пәйгамбәрнең хәдисләре тупланган кайбер китаплар һәм аның тормышын тасвирлап татар галимнәре язган хезмәтләр урын алган, дип хәбәр итә проект авторлары. Күргәзмә 2014 елның 10 апреленә кадәр эшләячәк. Чыганак: http://www.intertat.ru/tt Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:318ea6ef-0d85-4a44-9b75-9c1e0555042f>

CC-MAIN-2020-24

https://belem.ru/node/4905

2020-05-25T01:38:49Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-24/segments/1590347387155.10/warc/CC-MAIN-20200525001747-20200525031747-00000.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999722242355347}

belem.ru

|Хәлил Айдуллин| |Туган||1914| Түбән Новгород өлкәсе, Пилнә районы, Иске Мочали |Үлгән||2006| Химки |Милләт||татар| |Һөнәре||укытучы, хәрби| Айдуллин Хәлил Бадиатулла улы — I нче дәрәҗә Ватан сугышы ордены, ике Кызыл Йолдыз ордены, «За отвагу» һәм башка медальләр белән бүләкләнгән шәхес. Пилнә районы Иске Мочали авылында крестьян гаиләсендә туган. 1932–36 елларда Кочко-Пожар педтехникумында, 1937–40 елларда Горькийда учительский институтта укыган. 1932–40 елларда Иске һәм Яңа Мочали мәктәпләрендә директор. Фин сугышы аша үтеп, 1942 елны ул үз теләге белән Бөек Ватан сугышына китә. Сугыштан капитан, 2-нче группа инвалид, булып кайта. 1945–55 елларда Питрәксе районы мәгариф бүлеге мөдире. 1955–70 елларда Иске Мочали һәм Питрәксе мәктәпләрендә завуч һәм тарих укытучысы. Район Совет һәм партия органнарына сайланган. Химки шәhәре каберлегендә җирләнгән.

<urn:uuid:22c62dc8-10b7-42ae-953d-61f5eae16b30>

CC-MAIN-2023-40

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D3%99%D0%BB%D0%B8%D0%BB_%D0%90%D0%B9%D0%B4%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BD

2023-09-22T06:24:23Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-40/segments/1695233506329.15/warc/CC-MAIN-20230922034112-20230922064112-00043.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997817873954773}

tt.wikipedia.org

Гыйлем менеджменты Гыйлем менеджменты оешмаларда файдалы чишелешләрне һәм тәҗрибәләрне табу, тудыру, тасвирлау, тарату һәм кабул ителүгә мөмкинлекләр булдыру белән бәйле стратегияләр һәм практикалар, һәм алар белән идарә итү белем өлкәсе. Шундый чишелешләр һәм тәҗрибәләр шәхси гыйлем, оешмаларда исәбизнес процесс яки практикалар килешендә урын алган белемне булдыра. 1991 елдан укыту дисциплиналары рәтенә кергән гыйлем менеджменты укыту программасына бизнес идарә, мәгълүмати системалар, менеджмент, китапханәчелек һәм мәгълүмәти фәннәр Калып:Harv өлкәләреннән дәресләр керә. Сыңгы арада, ГМ тикшеренүләрендә башка фән кырлары да үз өлешен кертә башлады, аеруча "мәгълүмат һәм медиа", санакчылык, җәмгыяви саләмәтлек һәм җәмгыяви сәясәт. Күп зур ширкәтләр һәм коммерциячел булмаган оешмалар эчке ГМ эшчәнлегенә махсус ресурсларын билгелиләр, еш үзләренең бизнес стратегия, мәгълүмати технология, яки кеше ресурслары менеджменты департаментлары чикләрендә Калып:Harv. Дөньяда ГМ өлкәсендә бу оешмаларга киңәш бирүче берничә консалтинг ширкәте эшли. Гыйлем менеджмент эшчәнлеге гадәттә оешмаларның максатлары булган күрсәткечләрен үстерү, көндәшлек өстенлекләрен булдыру һәм көчләтү, инновацияләр, өйрәнелгән сабакларны оешма буенча тарату, оешма эче интеграция һәм туктаусыз камилләштерү өлкәләрендәге процессларына тәэсир итү өчен кулланыла. ГМ эшчәнлеге кайбер мәсьәләләрдә оешмави өйрәнү каплаган өлкәләргә дә керә, һәм соңгысыннан үзенең күбрәк гыйлемне стратегик актив буларак куллану һәм аны тарату юлларына басымы белән аерыла.

<urn:uuid:a30767b6-430e-4c95-b1c5-cd53cb8d1070>

CC-MAIN-2017-26

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D1%8B%D0%B9%D0%BB%D0%B5%D0%BC_%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B4%D0%B6%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%8B

2017-06-27T05:15:14Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2017-26/segments/1498128320995.93/warc/CC-MAIN-20170627050500-20170627070500-00685.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999967098236084}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы "Татарстан Республикасы мәгариф системасын мәгълүматлаштыру" концепциясен һәм Россия Федерациясе Сәламәтлекне саклау һәм социаль үсеш министрлыгының "Җитәкчеләр, белгечләр һәм хезмәткәрләр вазыйфаларының уртак квалификацион белешмәлеген ("Мәгариф хезмәткәрләре вазыйфаларының квалификация характеристикалары" бүлеге) раслау турында"гы 2009 ел, 14 нче август, 593 нче номерлы карарын тормышка ашыру кысаларында Татарстан Республикасының Мәгарифне үстерү Институты түләүле нигездә курслар оештыра. Кыска вакытлы квалификация күтәрү курслары махсус мәгариф хезмәткәрләре өчен, "Башлангыч белем бирүдә эшчәнлекле якын килүне тормышка ашыруда укытуның интерактив чараларын (Smart board интерактив тактасын) куллану методик үзенчәлекләре" темасына узачак. Тулырак мәгълүмат беркетелгән файлда. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:c801eb2f-5ca1-4456-9c4f-75baa447693f>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/2143

2021-09-17T19:46:48Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780055775.1/warc/CC-MAIN-20210917181500-20210917211500-00652.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999439716339111}

belem.ru

Астана шәһәренең икенче сыйныф укучысы Алихан Жуманов Казахстан Республикасының Мәгариф министрлыгын судка биргән. Судка бирүнең сәбәбе - юлда йөрү кагыйдәләре дәреслегендә орфографик һәм фактологик хаталарның бик күп булуы. Дәреслектән кайбер цитаталар: «На какие виды делится вытек крови», «ПопОдание детей под колеса машин зачастую происходят из-за того, что ими не всегда учитывается это обстоятельство», «Регулировщик является контролером дорожной полиции» һ.б. Әлеге дәреслекне Казахстанның Мәгариф министрлыгыннан тыш Сәламәтлекне саклау һәм Эчке эшләр министрлыклары да раслаган/тәкъдим иткән булган. Алиханның әтисе бу дәреслектәге мәгълүматның баласына зур зыян салачагына иманы камил. Судка биргән дәгъва күләме - 680 мең доллар чамасы.

<urn:uuid:c4400999-c70d-4f4d-896f-a6f9a28cc9e1>

CC-MAIN-2019-35

http://belem.ru/node/2708

2019-08-24T10:23:15Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-35/segments/1566027320156.86/warc/CC-MAIN-20190824084149-20190824110149-00348.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9985633492469788}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Татарстан Республикасы Милли китапханәсенең күргәзмәләр һәм мәдәни программалар бүлеге һәр елның 15 нче маенда билгеләп үтелә торган Халыкара Гаилә көненә багышлап, «Гаилә бәхетенең формуласы» исемле күргәзмә тәкъдим итә. Күргәзмәдә гаилә психологиясен һәм мохитен җайга салу буенча китаплар куелган. Авторлар чын хатын-кызларның гаилә мөнәсәбәтләрен саклау серләрен ачалар, уңай фикерләү аша тормышны яхшы якка үзгәртү турында файдалы киңәшләр бирәләр. Балаларны тәрбияләү, гаилә һәм белем бирү учакларының бергә аралашып эшләүләре турында китаплар экспозициядә зур урын били. Татарстан Республикасының гаиләдә милли гадәтләрне саклау һәм гаилә нигезен тәшкил итүче кыйммәтләрне ныгыту буенча эш тәҗрибәсе аеруча кызыклы. Шулай ук күргәзмәдә мөселман һәм христиан гаиләсе кору үрнәкләре бирелгән китаплар, «Мин сине ничек яраттым» һәм «Татарстанның 100 гаиләсе» дип аталган җыентыклар тәкъдим ителә. Биредә француз, америка, инглиз һәм башка җәмгыятьләрдә гаилә тормышы, Көнбатыш һәм Көньяк Ауропа халыкларының никах мөнәсәбәтләре турында материаллар да урын алган. Шулай ук гаилә учагын ныгыту һәм гаилә бюджетын алып бару өчен киңәшләр дә табарга була. http://mincult.tatarstan.ru/tat Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:6c633fcd-2d79-4a1e-ba8a-d1e3518373b5>

CC-MAIN-2019-39

http://belem.ru/node/7343

2019-09-17T17:57:21Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-39/segments/1568514573098.0/warc/CC-MAIN-20190917161045-20190917183045-00538.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999970197677612}

belem.ru

|Күкәй| |Лимфодренаж||Lumbar lymph nodes[d]| |Артериаль чыганак||күкәй артериясе[d]| |Веноз дренаж||күкәй венасы[d]| |Анатомик структурасының үсеше||развитие яичек[d]| |Гомологично у другого пола||Күкәйлек| |NCI Thesaurus идентификаторы||C12412| |Күкәй Викиҗыентыкта| |Күкәй| |Кан килү||күкәй артериясе[d]| |Кан китү||күкәй венасы[d]| |Лимфа||Lumbar lymph nodes[d]| |Идентификаторлар| |TA||A09.3.01.001| |FMA||7210| Күкәй (testis, греч. didymis, orchys) · Күкәй – ир-атларның җенси овоид формадагы парлы биз. · Күкәй умалда урнашкан. · Күкәй катнаш секрецияле биз, чөнки анда ирләрнең җенес күзәнәкләре сперматозоидлар (экзокрин функциясе) ясала һәм канга ирләрнең җенес гормоннары (эндокрин функциясе) бүлеп чыгарыла. · Күкәйдә ике өслек: латераль өслек (facies lateralis) һәм медиаль өслек (facies medialis), ике кырый: алгы кырый (margo anterior) һәм арткы кырый (margo posterior), ике чик: өске чик (extremitas superior) һәм аскы чик (extremitas inferior) бар. · Күкәйнең арткы кырыеда күкәй өстәлмәсе урнашкан. · Күкәй өстәлмәсе (epididymis) - озынча ясалма, анда бар: o өске юан өлеше - күкәй өстәлмәсенең башы (caput epididymis); o аскы нечкә өлеше – күкәй өстәлмәсенең койрыгы (cauda epididymis). o урта өлеше - күкәй өстәлмәсенең гәүдәсе (corpus epididymis). Өстәлмә гәүдәсе тирәсендә, батынкы алгы өслеге һәм күкәй арасында кесә бар - күкәй өстәлмәсенең куышлыгы (sinus epididymis), сүлле катлау белән капланган һәм латераль якка ачык. Күкәй төзелеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] · Күкәй тыгыз аксыл катлау (tunica albuginea) белән капланган. Катлау астында күкәй паренхимасы (parenchyma testis) урнашкан. · Күкәйнең арткы кырыенда аксыл катлау эчкә үтеп кереп күкәй уртасын (mediastinum testis) барлыкка китерә. · Күкәй бүлгеләре (septula testis) уртадан аксыл катлауның эчке өслегенә радиаль китеп, күкәй паренхимасын күкәй өлешчәләренә (lobuli testis) бүлә. · Күкәй паренхимасы ике өлештән торган орлык юлларыннан тора: o бормалы орлык юллары (tubuli seminiferi contortii). Нәкъ менә (һәм монда гына!) ирләрнең җенси күзәнәкләре - сперматозоидлар ясала. o туры орлык юллары (tubuli seminiferi recti). · Туры орлык юллары күкәй челтәренә (rete testis) күкәй уртасында ачыла. Күкәй челтәреннән күкәйнең өстәлмәсенең башына бара торган 12-15 күкәйнең чыгару юллары (ductuli efferentes testis) башлана. · Күкәйдән чыгып, күкәйнең чыгару юллары бормалы юлга әйләнеп, конуссыман формадагы күкәй өстәлмәсенең өлешчәсен (lobuli epididymis) барлыкка китерә. · Күкәйнең чыгару юллары күкәй өстәлмәсе юлына (ductus epididymis) кушылып, аннары орлык чыгару юлы булып дәвам итә (аста кара). Күкәй катлаулары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] · Күкәй һәм орлык бавының аскы олеше умалда (күкәй янчыгында) (scrotum) урнашкан. · Умалның җөе (raphe scroti) умалның уртасыннан, җенес әгъзаның аскы өслегеннән алып арткы юл тишегенә кадәр үтә. · Күкәй катлаулары түбәндәге тәртиптә урнашкан (тыштан эчкә таба): o Тире, бик нечкә, анда бик күп тир бизләре урнашкан. o Итләч катлау (tunica dartos) - май тукымасыз тире асты клетчатканың дәвамы. Анда шома мускуллы күзәнәкләр бар. Һәр күкәйгә аерым «капчык» ясый, алар медиаль өслекләре белән бергә үсеп, уртада умал бүлгесен (septum scroti) ясый. Умалның өслегендә аңа умал җөе туры килә. o Тышкы орлык фасциясе (fascia spermatica externa) корсакның өслек фасциянең дәвамы. o Күкәй күтәрүче мускулның фасциясе (fascia cremasterica) корсакның үз фасциясенең дәвамы. o Күкәй күтәрүче мускул (m. cremaster) корсакның эчке кыек һәм аркылы мускулыннан бүленгән мускуллы бәйләм. Күкәйне күтәрә. o Эчке орлык фасциясе (fascia spematica interna) аркылы фасциянең дәвамы. o Күкәйнең җиңселе катлывы (tunica vaginalis testis) корсак ярысының җиңсәле үсентесеннән ясала һәм ике биттән париеталь һәм висцераль (lamina parietalis, visceralis) торган ябык сүлле капчык; битләр арасында кушлык бар. Париеталь бит висцераль биткә күкәйнең арткы кырые янында күчә. Висцераль бит аксыл катлавы белән үсешеп, күкәйнең өстәлмәсенә дәвам итә. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Кеше анатомиясе фәненнән студентларга мөстәкыйль эш өчен уку-методик ярдәмлек. 2 нче өлеше. Спланхнология. /А.П. Киясов, Ә.А. Гомерова, Л.А. Емелина һәм б.к. / Русчадан И. С. Хаҗиев тәрҗ. - Казан: КДМУ, 2013. - 126 бит.

<urn:uuid:7e908d7d-3713-43b4-b741-186a3365b955>

CC-MAIN-2023-06

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D2%AF%D0%BA%D3%99%D0%B9

2023-02-07T02:49:47Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-06/segments/1674764500368.7/warc/CC-MAIN-20230207004322-20230207034322-00481.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9995989203453064}

tt.wikipedia.org

Габсбурглар монархиясе Габсбурглар монархиясе, Габсбурглар империясе яки Австрия монархиясе (алман. Habsburgermonarchie, Österreichische Monarchie) — Габсбургларның Австриядәге биләмәләре идарәсе астындагы җыелма территорияләренең рәсми рәвештә атамасы. Гадәттә 1526 елдан башланган дәвергә атап кулланыла, нәкъ шушы вакытлардан Фердинанд I үзенең биләмәләренә Чехия таҗы җирләрен һәм Маҗарстанны куша. Бу дәвер Австрия империясе оештырылганга кадәр бара. "Габсбурглар монархиясе" термины 1276 елдан башланган чордан (Австриянең Габсбурглар идарәсе астына күчү вакыты) 1918 елга кадәр (Австро-Венгриянең җимерелүе) киңрәк мәгънәдә дә куллана ала. 1804 елга кадәр Һабсбурглар идарәсе астындагы территорияләрнең рәсми рәвештә бердәм исеме булмый. Габсбурглар империясе атамасы шулай ук Испания, Испания Нидерландлары, Фран - Конне, Ломбардия, Неаполитан кыйраллыгы, Сицилия, Сардиния һәм Испаниянең Америкада биләмәләрен үз эченә алган Изге Рим империясе императоры Карл V Һабсбург идарәсе астындагы дәүләт берәмлекләренең җыелмасын билгеләү өчен дә киң кулланыла. Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Австрия или Австрийская монархия // Брокгауз һәм Ефрон энциклопедик сүзлеге: 86 томда (82 том һәм 4 өстәмә). Санкт-Петербург: 1890—1907. (рус.)

<urn:uuid:8a1a3658-1534-4d2d-8b1d-65a36a53745b>

CC-MAIN-2019-26

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B1%D1%81%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D1%80_%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8%D1%8F%D1%81%D0%B5

2019-06-20T05:43:30Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-26/segments/1560627999141.54/warc/CC-MAIN-20190620044948-20190620070948-00028.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999467134475708}

tt.wikipedia.org

Гипергидратация Кеше организмы түбәндәге очракларда күп сыеклык эчүне таләп итә: агуланганда, зур араларны самолетта очканда, бик кызу көннәрдә сыеклык балансын тигезләү өчен, бөер ташы авыруыннан интеккәндә, спорт белән интенсив шөгыльләнгәндә, сидек чыгару юлларында инфекция булганда, кискен инфекцион авырулар вакытында. Көненә 2 литрдан да ким су эчмәскә дигән раслауны табиблар да, дието логлар да искәртми. Ә менә бу кадәр суны эчәргә ярамый дигән фикерне һәм аның нәрсәгә китерүе билгеле. Чөнки бик күп чиста су эчкәч үлеп китү очраклары күзәтелә. Бу очракта үлем сәбәбе — су белән агулану, икенче төрле әйткәндә, табиблар моны артык су эчү авыруы дип йөртә. Бу авыру нидән барлыкка килә соң? Су эчеп авырып китү кирәгеннән артык сыеклык эчкәннән килеп чыга. Артык сыеклыкны бөерләр чыгарып бетерергә җитешми һәм сыеклык башка органнарга кереп, алар бүртенә башлый. Таякның авыр башы баш миенә туры килә, чөнки ул сөяк тарт масына урнашкан. Шуның өчен аның күзәнәкләренең бүртенүе көзән җыеруга, комага, сулыш тукталуга, нәтиҗәдә, үлемгә китерергә мөмкин. Бәхеткә каршы, су белән агулану авыруы, аннан үлү очраклары — сирәк күренеш. Сәламәт организм бөерләр аркылы сәгатенә 800-1000 мл су уздыра ала. Тик артык су авыруы симптомнары спорт белән шөгыльләнүчеләрдә, дискотекага, төнге клубларга еш йөрүчеләрдә, диета саклап, ашыйсы килү тойгысын су эчеп басучы хатын-кызлар арасында шактый еш күзәтелә. Шулай ук авыру куркынычы янаганнар группасына наркоманнар керә. Наркотиклар эчәсе килү тойгысын көчәйтәләр һәм наркоманнар арасында «критик доза»ны сизеп бетермичә, 1 сәгатькә 2 литрдан артык сыеклык эчүчеләр бар. Нәтиҗәсе күп вакытта үлемгә китерә. Тормышка зыян китерми генә, күпме сыеклык эчәргә ярый соң? Тикше рүләр уздырганнан соң, һәр кабул ителә торган 1 мең килокалориягә 1 литрга якын су эчәргә ярый дигән нәтиҗәгә килгәннәр. Хәзерге заманда кешеләрнең ашау рационы 2 мең ккал гә «тарта». Кеше 1 литрга якын суны аш, ризык, яшелчә-җимешләр белән ала, чөнки алар 90 % судан тора. Хәтта икмәктә дә 40 % сыеклык бар. Үзеңә өстәмә 2 литр су салу — организмга кыенлык тудыру дигән сүз. Артык сыеклык йөрәккә киеренке йөкләнеш бирә, тукымалардагы аксым күзәнәкләренең җимерелүенә китерә, тәннән тир бүленеп чыгуны көчәйтә. Бик күп су эчү ашказаны согын сыеклата — ул ашказаны-эчәклек инфекцияләренә каршы тора алмый башлый. 1,5 литрдан артык суны бик кызу көннәрдә, зур физик йөкләнешләр вакытында гына эчәргә ярый. Кан басымы күтәренке булган, йөрәк-кан тамырлары, бөер авырулары белән интеккән кешеләргә эчә торган су күләмен киметү яхшы. Су эчкәннән соң кеше үзен яхшы хис итәргә тиеш.

<urn:uuid:39f47068-47dd-4722-a6e7-fa2398b74cee>

CC-MAIN-2023-23

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F

2023-05-31T04:04:46Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224646257.46/warc/CC-MAIN-20230531022541-20230531052541-00430.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000050067901611}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы "Мәктәпкә җыенырга ярдәм ит!" акциясендә район оешмалары, эшмәкәрләр үзеннән өлеш керткән. Әлки муниципаль районындагы "Кайгырту" социаль хезмәт күрсәтү үзәгендә "Мәктәпкә җыенырга ярдәм ит!" акциясе кысаларында үткәрелгән чарада аз керемле һәм күп балалы гаиләләрдә тәрбияләнүче 30 балага мәктәп кирәк-яраклары тутырылган букчалар һәм истәлекле бүләкләр тапшырылды. Балалар өчен әлеге бүләкләрне әзерләүдә район оешмалары, эшмәкәрләр Гөлнәзирә Низамова, Дамир Әһлиуллин, Римма Гыйрфанова, бертуган Мәрдегалләмовлар, Роза Шәйхетдинова һәм башкалар үз өлешләрен керткән. Бу хәйрия чарасында район башкарма комитеты җитәкчесе урынбасары Мария Платонова, социаль яклау бүлеге хезмәткәрләре, әти-әниләр катнашты. Алар игелекле райондашларыбызга рәхмәт әйттеләр, балаларга укуда уңышлар теләделәр, дип хәбәр итә "Әлки хәбәрләре" газетасы. Чыганак: http://tat.tatar-inform.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:9f347f38-867e-45be-a559-8fd9497cfbcf>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/4311

2021-09-27T13:45:36Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780058450.44/warc/CC-MAIN-20210927120736-20210927150736-00141.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999511241912842}

belem.ru

Таиландта Һинд дине Таиландта Һинд дине тарафдарларының берникадәр өлеше кала бирә. Алар күбесенчә шәһәрләрендә яшиләр. Үткәндә, дәүләт Кхмер Империясе тәэсире астында булган, аның көчле Һинд дине тамырлары булган. Таиланд бүгенге көндә күбесенчә Буддист дәүләте булуга карамастан, Таиланд мәдәниятенең күп элементлары һәм символизмы Һинд дине тәэсирен һәм мирасын күрсәтә. Мәсәлән, популяр Рамакиен эпосы Рамаянага нигезләнгән.[1] Таиландның Патша эмблемасында Вишнуның атлана торган ваһанасы Гаруда сурәтләнгән.[2] Баңкок янындагы Пхра Нахон Си Аюттхая Таи шәһәре Раманың туу урыны хөрмәтенә Айодхья дип атала. Ритуалларда Брахманизмдан килеп чыккан күпсанлы чагылышлар бар, мәсәлән, изге бауларны куллану һәм кабырчыклардан суны агызу. Дәвам иттереп, Таилар Буддизм белән беррәттән Һинд дине ходайларына табыналар, мәсәлән, мәшһүр Эраван Гыйбадәтханәсендә Брахмага, Ганеша, Индра һәм Шива сыннарында һәм Һинд дине Ходайларына карый торган символлар бар, мәсәлән, Гаруда, монархия символы. Гыйбадәтханә стеналарында рельефлар, мәсәлән, Сурин янында 12-енче гасыр "Прасат Сихорафум" биюче Шиваны һәм кечерәк Парвати, Вишну, Брахма һәм Ганеша сурәтләрен күрсәтә.[3] Дэвасатхан ул Патша Рама I тарафыннан 1784 елда нигезләнгән Һинд дине гыйбадәтханәсе. Гыйбадәтханә Таиландта Браминизмның үзәге булып тора. Патша мәхкәмәсе Браминнары гыйбадәтханәдә эшлиләр, алар елында берничә патша церемониясе башкаралар. Ел саен "Триямпаваи-Трипаваи" буларак мәгълүм Гигант Таган церемониясе Таиландның төп шәһәрләрендә 1935 елга кадәр үткәрелгән, шуннан соң ул саклык сәбәпләре аркасында туктатылган.[4] Церемониянең исеме ике Тамил лозунгыннан килә: "Тирувемпаваи" һәм "Тируппаваи". "Тирувемпаваи"дан Тамил шигырьләр - poet pratu sivalai ("Шива Ходаеның йортының порталларын ачу") - бу церемониядә укылган һәм шулай ук Таи Патшасының Таҗ кию церемониясе булган.[5] Т.П. Минакшисундарам буенча, фестивальнең исеме Тхируппаваи шулай ук укылырга мөмкин булуга ишарә итә.[6] Таган церемониясе Ходай ничек дөньяны яратканны күрсәткән. Кибетләрдән тыш, бигрәк тә шәһәрчекләрдә һәм авыл өлкәләрендә, муллык, уңыш Алиһәсе буларак Нанг Квакның сыннарын (Лакшминың юрамасы) күрергә була.[7][8] Элита һәм патшаның өйдәгеләре, еш Браминнарны соңгы юлга озатуларны һәм Патшаның Сукалау Церемониясе кебек церемонияләргә яллыйлар, бу яхшы уңышны тәэмин итү өчен. Һинд диненең әһәмиятен инкарь итеп булмый, гәрчә күпчелек ритуаллар Буддизм белән катнашкан булса да. Таи Халык Санын Алу буенча, Таиландта 52 631 Һинд дине тарафдары яши, алар халыкның 0,09%-ын тәшкил итәләр.[9] Шулай ук карарга мөмкин[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - ↑ Ramakien. Royal Thai Embassy. әлеге чыганактан 2020-09-17 архивланды. 2018-03-09 тикшерелгән. - ↑ The concept of Garuda in Thai society. әлеге чыганактан 2019-03-24 архивланды. 2018-03-09 тикшерелгән. - ↑ Sikhoraphum, Thailand, Arts & Archaeology Journal - ↑ M. E. Manickavasagom Pillai (1986). Dravidian Influence in Thai Culture. Tamil University. p. 69. https://books.google.com/books?id=soFCAAAAYAAJ. - ↑ Upendra Thakur (1986). Some Aspects of Asian History and Culture. Abhinav. pp. 27–28. . https://books.google.com/books?id=m42TldA_OvAC&pg=PA27. - ↑ Norman Cutler (1979). Consider Our Vow: Translation of Tiruppāvai and Tiruvempāvai Into English. Muttu Patippakam. p. 13. https://books.google.com/books?id=2fMOAAAAMAAJ. - ↑ Ara Wilson (2008), The Sacred Geography of Bangkok's Markets, International Journal of Urban and Regional Research, Volume 32.3, September 2008, page 635 - ↑ Jonathan Lee, Fumitaka Matsuoka, Edmond Yee and Ronald Nakasone (2015), Asian American Religious Cultures, ABC, ISBN 978-1598843309, page 892 - ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2013-07-28, retrieved 2018-03-09

<urn:uuid:16f1df05-c52a-4298-9fa6-0309a18d2302>

CC-MAIN-2023-23

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%82%D0%B0_%D2%BA%D0%B8%D0%BD%D0%B4_%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B5

2023-06-07T02:41:22Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224653501.53/warc/CC-MAIN-20230607010703-20230607040703-00135.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9993326663970947}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Татарстан Республикасы Президенты каршындагы Татар телен саклау һәм үстерү мәсьәләләре комиссиясе тәкъдиме белән Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгы тарафыннан 2020 елның 1 - 15 декабрендә "Татар телендә укытуны гамәлгә ашыручы педагогик хезмәткәрләргә грант" бәйгесе уздырылды. Бәйгедә төрле фәннәрне татар телендә укытучы беренче һәм югары категорияле педагоглар, шул исәптән татарча белем бирүче башлангыч сыйныф укытучылары һәм татар теле һәм әдәбияты укытучылары, катнашты. Бәйгедә көч сынашырга барлыгы 368 укытучы теләк белдерде. Шулар арасында төрле фәннәрне укытучылар – 93 (25,3%), башлангыч сыйныф укытучылары – 68 (18,5%), татар теле һәм әдәбияты укытучылары – 207 (56,2%). 50 мең сум күләмендә билгеләнгән грантка Татарстанның 31 муниципаль берәмлегеннән 100 укытучы: 23 төрле фән укытучысы, 15 башлангыч сыйныф укытучысы, 62 татар теле һәм әдәбияты укытучысы лаек булды. https://mon.tatarstan.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:a235a515-c818-4bea-9076-af40640308c7>

CC-MAIN-2021-10

https://belem.ru/node/8098

2021-02-27T09:32:59Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178358798.23/warc/CC-MAIN-20210227084805-20210227114805-00357.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000015497207642}

belem.ru

Яңа Юл Навигациягә күчү Эзләүгә күчү Топонимнар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Яңа Юл районы — Татарстан АССР составындагы 1957-1959 елларда гамәлдә булган район. - Яңа юл районы — Үзбәкстанның Ташкент өлкәсе составындагы район. - Яңа Юл — Татарстанның Югары Ослан районындагы торак пункт. - Яңа Юл — Татарстанның Актаныш районындагы юкка чыккан авыл. - Яңа Юл — Башкортстанның Куергазы районында урнашкан авыл. - Яңа Юл — Башкортстанның Зиянчура районында урнашкан авыл. - Яңа Юл — Чиләбе өлкәсенең Аргаяш районына керүче авыл. - Яңа Юл — Чиләбе өлкәсенең Чесма районы составына керүче авыл. |Сүзнең яки сүзтезмәнең мәгънәләре исемлеге.| Сез монда башка мәкаләдән эләккән булсагыз, зинһар, кире кайтып сылтаманы тикшерегез. Ул мәкаләгә сылтарга тиеш.

<urn:uuid:7c9d6543-4fd3-4f48-9855-82e093a2c5fd>

CC-MAIN-2019-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%AF%D2%A3%D0%B0_%D0%AE%D0%BB

2019-10-19T23:04:20Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-43/segments/1570986700435.69/warc/CC-MAIN-20191019214624-20191020002124-00189.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0}

tt.wikipedia.org

Күкшә Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан Күкшә (лат. Perisoreus infaustus) — карга кошлар семьялыгыннан күкшәләр ыругының бер төре. Гәүдә озынлыгы 30 см, койрыгы — 14 см. Күксел-коңгырт төстә, башы — куе көрән, канатлары һәм койрыгы — җирән. Күкшә — чын урман кошы. Татарстанда сирәк очрый. |Бу зоология буенча мәкалә төпчеге. Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп, Википедия проектына ярдәм итә аласыз.

<urn:uuid:6ee9869a-ba70-433c-940c-390f56992fe6>

CC-MAIN-2015-22

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D2%AF%D0%BA%D1%88%D3%99

2015-05-25T09:30:35Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2015-22/segments/1432207928479.19/warc/CC-MAIN-20150521113208-00227-ip-10-180-206-219.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999161958694458}

tt.wikipedia.org

Урман тавыклары Аларның борын тишекләре йон белән капланган һәм аякларын куе йон баскан. Күбесенчә урман кошлары, азыкларын җир өстеннән эзлиләр. Төрле үсемлек азык белән тукланалар. Аучылык өчен кыйммәтле объект булып исәпләнәләр. Барлыгы 17 төр, элекке Советлар Берлегендә 8 төр очрый: ак көртлек, тундра көртлеге, озан, Кавказ озаны, суер, ташлык суеры, боҗыр һәм чыршы көртлеге. Татарстанда исә дүрт төре яши: суер, ак көртлек, боҗыр һәм озан. Ыруглар һәм төрләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Элек бу ассемьялыгыны аерым көртлек кошлар (Tetraonidae) семьялыгы буларак исәпләнделәр. Хәзерге вакытта урман тавыклары ассемьялыгы сигез ыруг эчендә 17 төрене эченә ала: - Боҗырлар (Bonasa) - Чыршы көртлекләре (Falcipennis) - Ак көртлекләр (Lagopus) - Болын көртлекләре (Tympanuchus) Шулай ук кара[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |Бу зоология буенча мәкалә төпчеге. Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп, Википедия проектына ярдәм итә аласыз.

<urn:uuid:48bd0886-f7a6-4c0f-a48f-2c43bd39d986>

CC-MAIN-2016-40

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD_%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B

2016-09-28T03:27:30Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2016-40/segments/1474738661296.34/warc/CC-MAIN-20160924173741-00123-ip-10-143-35-109.ec2.internal.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999898672103882}

tt.wikipedia.org

DJ Radik |DJ Радик / диджей Радик| |Тулы исеме|| Радик Вәлит улы Яруллин |Туу көне| |Туу урыны| |Эшчәнлек еллары|| — |Дәүләт| |Милләт| DJ Radik - җырчы. «DJ Radik »ның тулы исеме – Радик Яруллин (DJ Радик, диджей Радик). Сигез яшеннән Радик музыка белән шөгыльләнә башлый – синтезаторда, гитарада уйный, аранжировкалар ясап маташа. Унбиш яшендә Радик Яруллин җидееллык 64нче музыкаль мәктәбенең фортепиано классын тәмамлый. Анныры соң ул "Кызыл Химик" исемле рок-лицейга музыкаль менеджмент курсына белем алырга керә. Соңырак Радик Гнессиннар исемендәге Рәссәй музыка академияендә укый. Академиядән соң Радик концертларда, дискотекаларда, клубларда чыгыш итә. Радик Яруллин шулай ук «C_File» группасында һәм «Айкау» исемле татар яшьлер вокаль төркемендә җырлады. Беренча соло альбомы "Минем дөньям" дип атала. Барлыгы биштән күбрәк популяр альбомнары дөнья күрде. Алар арасында "Tatar remixlari", "Tatar discotekasi 2006", "DJ Radik дискотекага чакыра", "Көзләрем" исемле альбомнар. DJ Radik — "Татарстанның нонстоп диджейы – 2004" һәм "Иң яхшы татар диджейы – 2005" кебек күп төрле бәйгеләр һәм фестивальләр лауреаты. Хәзергә көндә мәскәү клубларында диджей буларак чыгыш итә.

<urn:uuid:692504c8-8986-4f5c-910b-da00fee01177>

CC-MAIN-2020-29

https://tt.wikipedia.org/wiki/DJ_Radik

2020-07-09T09:36:18Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-29/segments/1593655899209.48/warc/CC-MAIN-20200709065456-20200709095456-00333.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9987041354179382}

tt.wikipedia.org

Команнар Команнар яки сары кыпчаклар (рус. Половцы, Аурупа һәм Византия чыганакларында куманнар) - кыпчак кабиләләренең көнбатыш вәкилләренең атамасы. XI гасыр башында Идел аръягыннан Кара диңгез буйларына күченәләр һәм мондагы җирләрне билиләр. Аларга кадәр бу җирләрдә бөҗәнәк һәм рус чыганакларында торк дип аталучы угыз кабиләләре яшәгән була. Атама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Команнар төрки телләрдә сары кыпчаклар дип йөртелә, чөнки чәчләре сары яисә аксыл төстәге булган. Шуның өчен урысча половец - (половъ=сары сүзеннән) дип аталган. Татар күренекле тарихчысы Мирфатыйх Зәкиев буенча кыпчак атамасы борынгы төрки сүзләрдән чыккан: къу-кыу (димәк ак) һәм чак-сак (борынгы саклар кабиләләре), ягъни ак сак, саклар - төрки кабиләләрнең бүтән атамасы. Шулай итеп, кыпчаклар - ак төркиләр дигән сүз. Ибн Фадлан Идел буе Болгары дәүләтендә сәфәр иткәндә җирле халыкны сакалиба дип йөртә. Мирфатыйх Зәкиев буенча сакалиба сак+лы+би сүзтезмәсенә туры килә, ягъни бай сак кешеләре, бай ак төркиләр. Шушы караш буенча Ибн Фадлан болгарларны сакалиба (саклыба) дип атап, болгарлар з-төрендәге кыпчак (ак сак) телендәге халык булганын исбатлаган. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Команнар шушы ук кыпчаклар булганга күрә аларның тарихын да аерылгысыз рәвештә карап үтәләр. Монгол яуларыннан соң алар Алтын Урда дәүләтенең төп халкы булып китәләр һәм бүгенге көндә элеккеге Алтын Урда җирләрендә яшәүче күп халыкларның нигезендәге халык буларак исәпләнәләр. Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - М.З.Закиев и Я.Ф.Кузьмин-Юманади. Казань, 1993. С. 158 . - «Проблемы языка и происхождения волжских татар». Казань, 1986. С. 62—108; - «Төрки-татар этногенезы» (Этногенез тюрко-татар). Казань-Москва, 1998. С. 322—396; - «Происхождение тюрков и татар». Москва, 2003. С. 302—357.

<urn:uuid:654ec76d-362e-43b3-a625-590b5679e8a6>

CC-MAIN-2019-22

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%80

2019-05-20T21:29:24Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-22/segments/1558232256147.15/warc/CC-MAIN-20190520202108-20190520224108-00322.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999994158744812}

tt.wikipedia.org

Витаминнар |Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?: Витаминнар — яшәү өчен мөһим органик матдәләр. Андый матдәләргә элек аксымнар, майлар һәм углеводларны гына кертәләр иде. Хәзерге вакытта алар исәбенә шулай ук витаминнар белән берлектә минераль тозлар да керә. Шулай итеп, кеше сәламәтлеген саклау өчен мәҗбүри һәм кирәкле комплекс кыйммәтләре бер үк булган төп биш өлештән тора. Организмда матдәләрнең нормаль алмашуы белән бәйләнгән барлык яшәү процесслары — витаминнарның турыдан-туры катнашы белән бара. Моннан тыш, алар йөздән артык ферментның составына керәләр һәм организмдагы гаять күп санлы реакцияләрне тизләтәләр яки акрынайталар. Витаминнар организмның саклану көчләрен киметмәүдә, аның төрле җайсыз факторларга — туңуга, агулануга һ. б. бирешмәүчәнлеген саклауда да иммунобиологик әһәмияткә ия. Дәвалау туклануының балансланган булуы, витаминнарның тулы комплексын кертү — барлык төр авырулар вакытында да хәзерге медицинаның мәҗбүри таләбе. Витаминнарның гаять мөһим сыйфаты — аларның антибиотиклардан һәм башка дарулардан мөмкин булган өстәмә тәэсир итүне йомшарту, бу хәлне бөтенләй булдырмау, дару авыруының килеп чыгуын һәм көчәюен ышанычлы кисәтү сәләте булуыннан гыйбарәт. Хәзерге шартларда витаминнарны аз микъдардагы химик матдәләрнең агулы тәэсиренә, ионлаштыручы нурланышларга һәм организм өчен башка тискәре тәэсир итүләргә каршы нәтиҗәле профилактик чара итеп карыйлар. Бүгенге көндә витаминнарның физиологик үзлекләре һәм биологик тәэсир итүләре нык өйрәнелде. Организмның эчке мохитын нормальләштерүдә һәм анда төрле системаларның яхшырак функциональ сәләтләре өчен оптималь шартлар тудыру аларның өстен роле турындагы мәгълүматлар тулылана төште. Бу исә хәзерге вакытта аеруча әһәмиятле. Организмны витаминнар белән тәэмин итүнең катлаулы формалары һәм үзара бәйләнешләре бар, ә аларны кешенең яшәү һәм эшчәнлек процессында формалашкан җайсыз факторлар китереп чыгаралар. Витаминнар җитешмәү башлыча яшерен формада була, ул үзен күп кенә патологик күренешләрнең килеп чыгуы һәм көчәюе белән сиздерә. Организмга витаминнарның керүе тулысынча тукталганда гына авитаминоз килеп чыгарга мөмкин. |Бу биология турында мәкалә төпчеге.| Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп, Википедия проектына ярдәм итә аласыз. |Бу сәхифә медицина турында мәкалә төпчеге генә. Сез аны тулыландырып, Википедиягә ярдәм итә аласыз.|

<urn:uuid:77bb310c-63ce-4ebd-9f90-1a3710f36f90>

CC-MAIN-2020-50

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%80

2020-11-24T03:50:50Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-50/segments/1606141171077.4/warc/CC-MAIN-20201124025131-20201124055131-00253.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999849796295166}

tt.wikipedia.org

- РУС - ТАТ 64 төре билгеле, Евразиядә таралган. Татарстан территориясендә бер төре – гади җир бакалары (Pelobates fuscus) барлык районнарда да очрый. Яфраклы һәм ылыслы урманнарда, елга тугайларында, көтүлекләрдә, кырларда һәм яшелчә бакчаларында яши, йомшак туфракны өстен күрә. Гәүдәсенең озынлыгы 7 см га кадәр җитә. Өсте кара һәм кызыл нокталы, коңгырт, аскы ягы кара таплы саргылт төстә. Тиресе шома. Күзләре арасында маңгае кабарынкы. Күз бәбәге вертикаль. Ата җир бакаларының җилкәсендә овал биз чыгып тора; үрчү чорында табан һәм җилкәләрендә вак төерләр барлыкка килә. Тире бизләре сарымсак исе килә торган сыекча бүлеп чыгара. Җир астында яши. Арт аякларындагы мөгезләнгән эре үкчә калкулыклары булу җир бакаларына үз өстенә туфракны атып, арты белән тиз генә җиргә күмелергә мөмкинлек бирә. Җир бакалары кимерүчеләр, сукыр тычканнарның тирән өннәрендә сентябрьдән апрельгә кадәр кышлыйлар. Уылдыкны апрель-майда чәчә. Ана җир бакалары 10-100 см тирәнлектә су асты үсемлекләренә тигезсез рәтләр белән 2,5 меңгә кадәр уылдык бөртеген беркетелгән җепләр рәвешендә сала. Бер атнадан чукмарбашлар күренә башлый. Яшәешенең 3 нче елында җенси яктан өлгерә. Табигатьтә 4 елдан артык яши. Үрмәкүч, кырмыскалар, яңгыр суалчаннары, гусеницалар белән туклана. Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:f81c86d9-8462-450f-857d-9abff3b24203>

CC-MAIN-2022-33

https://tatarica.org/tat/razdely/priroda/zhivotnyj-mir/ir-bakalary

2022-08-10T02:21:37Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-33/segments/1659882571097.39/warc/CC-MAIN-20220810010059-20220810040059-00584.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999936819076538}

tatarica.org

2019 елның декабрь аенда моңа кадәр кешедә күзәтелмәгән коронавирус штаммы – COVID-19 пәйда булды. Бүгенге көндә коронавирус йөздән артык илгә үтеп керде, 148 меңгә якын кеше аны йоктырды (Россиядә – 47 кеше), шулардан 5538 кеше вафат (Center for Systems Science and Engineering (CSSE) at Johns Hopkins University (JHU) мәгълүматлары буенча). Болар барысы да коронавируслар гаиләлегенә керүче 40 вирусның берсе SARS-CoV-2 вирусынының бер штаммына бәйле. Америка психологлары күселәрне машина йөртергә өйрәткәннәр. Әлеге "машина" тәгәрмәчләргә утыртылган пластик савыттан гыйбарәт, аны алга таба юнәлдереп була, машинаның шулай ук уңга һәм сулга бора торган җайланмасы да бар. Моңа өйрәтү өчен, бер айдан алып тугыз айга кадәр вакыт кирәк булган (бу аралык күселәрнең үзләренә һәм торган тирәлекләренә бәйле). Шул вакыт аралыгыннан соң машина йөртү күселәрнең … Тулысынча Китап басылуга өч гасыр диярлек вакыт узганнан соң Япония физиологы «Гулливер сәяхәте»ндәге хаталарны төзәткән, дип хәбәр итә The Journal of Physiological Sciences. «Гулливер сәяхәте»нең авторы Джонатан Свифт әсәрдә Гулливерга көн саен 1724 кәрлә ашаган ризык белән тукланырга туры килгән дип ассызыклый. Япония тикшеренүчесе исәпләвенчә, Гулливерга көненә 42 кәрләнең ризыгы белән туклану һәм Бробдингнегта яшәүче рационының 1/42 е дә җитә. Моннан тыш, галим кәрләләр һәм алыпларның гомер озынлыгын, йөрәк тибешенең ешлыгын, кан басымын һәм сулау хәрәкәтләренең ешлыгын да санап чыгарган. Урта гасырлардан ук безнең планетабызда яшәп килгән кайбер авыруларның исемнәрен ишеткәч, бүген дә тәннәр чымырдап китә. Чыннан да, куркырлык та шул: үлем куркынычын тудыра торган бу вирус һәм бактерияләрнең күбесе борынгы заманда гына калмаган, безнең көннәргә кадәр килеп җиткән. Без сезгә цивилизацияләрне юкка чыгарып, кешелеккә җимергеч һөҗүм ясаган, әмма күзгә күренми торган дошманнар: үләт (чума), чәчәк, ваба һәм махау авырулары турында сөйләрбез. Чыннан да, су, энергия чыганагы һәм гади органик матдәләр – тереклек барлыкка килсен өчен мөһим дип саналган факторлар – болар Кояш системасының без өмет белән караган урыннарында гына түгел, бөтенләй уйга килмәгән почмакларында да очрый икән бит! Димәк, бүгенге көндә астробиологлар тарафыннан тереклек табылу ихтималы зур дип саналган Кояш системасы җисемнәре белән якынрак танышып китик. А. А. Прокофьева-Бельговская искиткеч оратор һәм үткен сүзле әңгәмәдәш тә була. Әлеге язма – аның 80 яше тулу уңаеннан сөйләгән докладының караламасыннан өзек (1983 елның 26 марты, молекуляр биология институты). Ул көнне, рәсми хөрмәтләү урынына, ул бары үзенең тормышы һәм фәне турында гына сөйләргә теләк белдерә. 1996 нчы – 2001 нче елларда Казанның «Мәгариф» нәшриятында «Табигать әлифбасы» – «Азбука природы» сериясенә берләштерелгән 6 китап басылып чыга. Аерым темаларга бүленгән русча-татарча һәм татарча-русча биология сүзлекләре була бу. Аларда Кош, җәнлек, балык, бөҗәк атамалары, кеше анатомиясе кебек өлкәләр колачлап алынган. Бу сүзлекләр – фәнни телебезнең кадерле хәзинәсе.

<urn:uuid:23bf0ee1-ce57-40d9-a97e-99a398138274>

CC-MAIN-2020-16

http://giylem.tatar/archives/tag/%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F

2020-04-07T10:45:27Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-16/segments/1585371700247.99/warc/CC-MAIN-20200407085717-20200407120217-00459.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999915361404419}

giylem.tatar

Быел беренче тапкыр татар телендә бастырылган география атлас тәкъдим ителде. Ул Актаныш районының географиясенә багышланган. Туган телебездә атлас төзү идеясе Актанышта урнашкан Сәләтле балалар өчен гуманитар гимназия-интернатында туа. Бу эшне башкаруның әһәмияте турында авторларның үзләре белән сөйләштек. Рөстәм Фәйзуллин, география, тарих һәм җәмгыять белеме укытучысы: ─ Актаныш районы турында, кызганыч, мәгълүмат табуы җиңел түгел, чөнки ул бик аз. Шуңа да атласны төзүнең беренче максаты ─ укучыларга туган якларына кагылышлы барлык мәгълүматны туплап бирү иде. Балаларга туган якларын тарихи яктан гына түгел, башка өлкәләрдән дә танытуны бурычыбыз, дип санадык. Атласта Актаныш районының авыл, елга исемнәре теркәлгән. Кыскача районның тарихы бирелде, гербы турында мәгълүмат бар. Рельеф, геология, файдалы казылмалар, климат, эчке сулар, үсемлекләр һәм хайваннар дөньясы турында кызыклы гына фактлар тупладык. Татар телендә районның атласын төзү идеясе ничек барлыкка килгән соң? ─ Татар телендә атлас булдыру идеясен Актаныш гимназиясе тәрбиячесе Хөсәинов Ленар Наил улы бирде. Әлеге эшкә бу елның октябрендә генә алынсак та, бүген ул инде тулаем әзер булып басылды. Атлас республиканың бер районын гына үз эченә алуына карамастан, мондый эшне башкару ─ шактый катлаулы процесс. Шуңа атласны булдыруда зур гына бер команда катнашты. Әлеге эшне төгәлләп чыгарга «Шәкерт» проекты җитәкчеләре ярдәм иттеләр. Карталарны эшләп чыгаруга Равил Камалов, Ленар Хөсәинов үз хезмәтләрен кертте, Дизайн һәм компьютер вёрсткасын Руслан Усманов башкарды, корректорлар буларак Ленар Шәвәлиев һәм Рамил Гарипов катнаштылар. Үзем исә мәгълүмат туплау белән шөгыльләндем. Киләчәктә шундый ук форматта атласлар төзелер, дип көтеләме? Ленар Хөсәенов, Актаныш гимназиясе тәрбиячесе: ─ Әйе, Актаныш районы белән генә чикләнербез, дип уйламыйм. Киләчәктә республикабызның башка районнарының да атласларын булдыру өстендә эшләргә эшләргә кирәк. Моннан тыш шундый үрнәктәге атласлар булдыру туган телебезне үстерергә дә ярдәм ул. Эльвира Зиннәтуллина әзерләде фотолар — Ленар Хөсәинов

<urn:uuid:e68e2ff0-7af2-4dd6-b528-49bb026ece16>

CC-MAIN-2021-17

http://giylem.tatar/archives/1724

2021-04-17T07:37:09Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-17/segments/1618038118762.49/warc/CC-MAIN-20210417071833-20210417101833-00047.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999922513961792}

giylem.tatar

Meta (төймә) |Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?: |Әлеге мәкаләдә мәгълүмат чыганаклары күрсәтелмәгән.| Meta — MIT, Happy Hacking һәм Sun Microsystems төймәсарындагы махсус төймә. Тутырылган ромб «♦» символы белән тамгаланган. Meta төймәсе Apple төймәсарының ⌥ Option төймәсенә охшаган һәм шул ук урында урнашкан. Meta төймәсе булмаса аны Alt яки ⊞ Win төймәләре белән, яисә Esc төймәсенә басып киләсе алу белән (бу ысул Emacs текст мөхәррире белән эшләгәндә еш кулланыла) эмулировать итеп була.

<urn:uuid:900d4712-13dd-4f16-83e9-d134b66f5dc6>

CC-MAIN-2019-35

https://tt.wikipedia.org/wiki/Meta_(%D1%82%D3%A9%D0%B9%D0%BC%D3%99)

2019-08-24T03:07:58Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-35/segments/1566027319470.94/warc/CC-MAIN-20190824020840-20190824042840-00325.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998430013656616}

tt.wikipedia.org

«Гыйлем» берләшмәсе татар интернетында тиңе булмаган проект башлап җибәрә. Бер гасыр элек татар балалары укыган дәреслекләрне – фәнни мирас ядкарьләрен – хәзерге татар язуына күчереп, сайтыбызда урнаштыра башлыйбыз. Бу ни өчен кирәк дисезме? Беренчедән, бу татар телендәге фәннең уникаль ядкарьләре. География, математика, химия кебек дәресләр өчен язылган әсбаплар татар фәненең үсешен күрсәтә. Икенчедән, без йөз ел элек кулланылышта булган фәнни тел белән тирәнрәк танышырга телибез. Өченчедән, укучыларыбыз татар мәгарифе тарихын белсен дибез. Шул максатлардан чыгып, без, «Гыйлем» берләшмәсе әгъзалары, бу эшкә тотындык. Хәзерге язуга күчерү эшен «Рәсемле җәгърәфия» дип исемләнгән география дәреслегеннән башладык. Аны Закир Шакиров язган, нашире – Шәмсетдин Хөсәенов. Китап 1914 елда «Өмид» нәшриятында басылып чыккан. Текстны иске имладан кирилл язуына Рәхимә Шиһапова күчерде. Сезне «Гыйльми мирас» сәхифәсендә көтеп калабыз! Рәсемле җәгърәфия Бисми Лләхи рахмәни ррахим § 1— Безнең сыйныф Без хәзер мәктәп эчендә; аның бүлмәләре күп. Алгы бүлмәсендә без тышкы киемнәребезне салып калдырабыз, аш бүлмәсендә аш ашыйбыз, йокы бүлмәсендә йоклыйбыз. Бер бүлмәсендә укыйбыз, язабыз һәм хисап мәсъәләләре чишәбез; көйләп шигырьләр, мөнәҗәтләр, бәетләр укыйбыз. Без сыйныфта парталарга (көрсиләргә) утырабыз. Парталар алдында мөгаллим өстәле, сыйныф тактасы, болардан башка тагын сыйныфта безнең күзебезгә идән, түшәм, пич, урындык, шкаф һәм дүрт стена күренәдер. Ул стеналарның икесе мәктәпнең буе, икесе иңе була. Аларда ишек һәм тәрәзәләр ясалган, һәм эчке якларына рәсемнәр, карталар эленгән. §2—Мәйдан (мисәхә) Бер урында бер нәрсә булса, ул урында икенче нәрсәгә торырга туры килми; аңа ул нәрсә белән янәшә торырга яки аның өстендә ятырга, яки өстендә торырга туры килә. Безнең күзебезгә күренә торган һәрбер нәрсәнең үзе торган кадәр каплаган үз урыны була. Сыйныфтагы әйберләрнең барысының да үз урыны бар. Менә бу китапның урыны мәктәпнең сыйныф бүлмәсендәге көрси өстендә, сыйныф бүлмәсенең урыны, мәктәп эчендә, мәктәпнең урыны аны салыр өчен бүлеп алынган җир кисәгендәдер. Әйберләрнең үзләре сыйган кадәр каплаган урыннары "мисәхә" – мәйдан дип атала. §3— Әйберләр һәм рәсем Сыйныф бүлмәсендә без әллә ничә төрле әйбер күрәбез, мәсәлән: китап, кара савыты, тәрәзә, ишек, сыйныф тактасы һәм өстәл, счет, көрсиләр һәм башкалар. Шул ук нәрсәләрне без картиналарда да күрәбез; ләкин аерма бар: сыйныф эчендә без әйберләрнең үзләрен күрәбез; ә картиналарда ул әйберләрнең нәкъ үзләрен түгел, рәвешләрен генә күрәбез. Һәр күзгә күренгән нәрсәнең озынлыгы, киңлеге, биеклеге читтән караганда күзгә ничек булып күренсә, шулай итеп аның рәвешен кәгазьгә яки тактага сызып күрсәтергә була. Әйбернең менә шулай итеп сызылган рәвеше аның "рәсеме" диелә. §4— План Без китапны сыйныф тактасына куеп, һәр ягыннан акбур белән сызып аны тактадан алсак, такта өстендә дүртпөчмаклы бер сызык күрәбез. Бу сызык безнең такта өстенә куеп тирә ягыннан акбур белән сызган китабыбызның урынының мисәхәсен күрсәтә. Бу дүртпочмаклы сызыкның буе, иңе шул китапның буеның, иңенең нәкъ үзе була. Менә шушы дүртпочмаклы сызык шул китапның "планы [1]" була. Кара савытын кәгазь өстенә куеп, һәр ягыннан карандаш каләм белән сызгач, кәгазь өстеннән алсак, кәгазь өстендә түгәрәк бер сызык күрәбез; бу сызык безгә кара савытының кәгазь өстендә күпме урын алганлыгын – мисәхәсен күрсәтә. Бу түгәрәк сызык кара савытының планы була. Кара савыт, китап шикелле кечкенә әйберләрнең планнарын тактага да, кәгазьгә дә сыйдырырга мөмкин. Өй, йорт урыны, урам, мәчет, басу кебек зур нәрсәләрнең планнарын үзләре зурлыкларындагы кәгазьләргә сызып ясап булмый. Чөнки аларның үз зурлыкларын сызарга андый зур кәгазь юк. Булган чагында да йөртергә уңайсыз булыр иде. Шуңа күрә мондый зур әйберләрнең планнары чын зурлыкларыннан берничә кат киметеп төшерелә. Әгәр дә план алыначак нәрсә яки урын бик зур булса, ул чагында бер дюйм ун яки йөз, сажень, бер чакрым, хәтта йөз чакрым урынында йөртелә. Зур нәрсәләрнең планнарын алганда, мәсәлән, сыйныфның планын алмакчы булсак, иң алдан бер үлчәү белән аның буен, иңен үлчибез. Аршин белән үлчәгәннән соң, сыйныфның буе 12 аршин, иңе 8 аршин булсын. Аннан соң бер кәгазь алып дүрт почмаклы сызык сызабыз. Моны сызганда чынлыктагыча зурлыкта сызар идек – кәгазьгә сыймый; шуңа күрә киметеп, буен 12 дюйм, иңен 8 дюйм итеп сызабыз. Менә шул дүртпочмаклы сызык безнең сыйныфның планы була. §5— Микъяс — масштаб Әйберләрнең планын төшергәндә, зур үлчәүләр урынына йөртелә торган үлчәүләргә "микъяс һәм масштаб" дип әйтәләр. Масштабка карап планнан төшерелгән нәрсәнең чынлыктагы зурлыгыннан ничә кат кечерәйтелеп төшерелгәнен белеп була. Без югарыда сөйләгән мисалда сыйныфны чынлыктагы үлчәвеннән 28 кат кечерәйттек. Әгәр дә безгә берәр нәрсәнең планы һәм масштабы бирелсә, без шул планга карап аның чынлыктагы буеның, иңенең зурлыкларын беләбез. Мәсәлән: безнең кулыбызда өй планы булып, ул өйнең планын алганда, бер сажень урынына бер дюйм алынган булса, бу өйнең планының буен дюйм белән үлчибез. Үлчәгәч планның буе 15 дюйм булса, моннан беләбез планны алган өйнең буе 15 сажень икәнен. Сыйныф бүлмәсе шикелле мәктәпнең һәр бүлмәсенең планын төшереп була. Бөтен өйнең планын алганда да, өйдәге бүлмәләрнең планнары масштаб буенча сызылыр. Ләкин бөтен өй планын төшергәндә, масштабны тагын да кечкенәрәк үлчәүдән алырбыз. Ике, өч һәм күбрәк саженьнәр урынына бер дюйм йөртербез. §6— Мәктәпнең усадьбасы Кайсыбер мәктәпнең ишек алды, ишек алдының бер читендә, бәрәнге, кәбестә вә агач бакчалары була. Ишек алдында амбар, келәт, утын сарае кебек каралтылар була. Мәктәп салынган йорт урыны вә анда бина ителгән каралтыларның барысына бер юлы мәктәпнең усадьбасы диләр. Әгәр дә мәктәп усадьбасының планын төшермәкче булсак, иң әүвәл мәктәпне вә башка бакчаларны, өй алдын, аларның арасындагы ярыкларны үлчәп масштаб буенча бер кәгазьгә сызабыз. Монда масштабны бик вак киметергә. Мәсәлән: 10, 20, 50 саженьны бер дюйм исәпләргә кирәк. Бу усадьба планында мәктәпнең вә башка каралтыларның планнарын бик ачык күрсәтеп булмый. План күпме зур булса, аның кисәкләре шулкадәр кечкенә була. §7—Күршеләр, авыл Мәктәп усадьбасы белән янәшә авыл кешеләренең усадьбалары тезелгән. Һәр усадьбаның үзенең махсус җире, каралтылары була. Усадьбада берсе тора торган, икенчесе тормый торган каралты була. Тора торган каралты – өй, тормый торган каралты – амбар, келәт, сарай, лапас, мунча, әвен. Амбар, келәт кебек каралтыларда урылган иген саклана. Сарайга утын, печән куела, лапасларда йорт хайваннары торалар. Мунчада кешеләр юыналар, әвендә иген киптерәләр. Бәрәнге, кәбестә бакчасы, агач бакчасы – болар да усадьба дип саналалар. Кайсыбер усадьбаларның тоташ сөреп иген чәчә торган игенлеге, печәнлеге, мал йөри торган җире дә була. Әгәр дә өйләр бер рәтле төзелеп, салынып та игенлек, печәнлек җире шул өйләрнең тирәсендә аерым булса, аңа "авыл" диләр. Әгәр дә авыл зур булса, анда мәктәп, мәчет, ике яки бер имам һәм бер мөәззин була. Авылда һәрбер сау, таза ир кеше һәр ел хәзинәгә бер микъдар акча бирә; ул акча хәзинәдән бөтен халыкның кирәгенә сарыф ителә: мәктәпләр бина ителеп, анда мөгаллимнәр куела, аларга вазифа бирелә, шифаханәләр салына, анда докторлар, фельдшерлар куела; күперләр, юллар төзекләндерелә. §8— Волость Безнең мәктәп … волостендә. Волость зур вә кечкенә берничә авылдан гыйбарәттер. Бөтен волостьнең планын да алырга була. Волостьнең планын төшергәндә, һәрбер аерым авыллар, авылларның били торган җирләре, андагы таулар, чокырлар, күлләр, елгалар, инешләр, юлларның барысын да күрсәтергә кирәк. Волостьнең идарәсе шул волость кешеләренең үзара берничә елга сайлап куелган волостьневый старшина кулында. Волостьнең үзенә хас волостьневый правление исемендә мәхкәмәсе бар. Кайсыбер вак-төяк низаг вә мөрәҗәгатьләрне тикшереп хөкем итә торган волостьневый суд исемендә үзенә махсус судья да бар. §9—Табигый вә сынагый (ясалма) хөдүд — чикләр Янәшә усадьбалар, авыллар, күрше волостьлар бер берсенә терәлеп торалар. Менә бу усадьба вә авылларның, һәм волостьләрнең араларына "хөдүд- чик" диелә. Бу чикләр кайчак инеш, елга, күл кебек табигый була. Әгәр дә боларның араларында мондый табигый чик булмаса, болар арасына буразна, чокыр, канау казыйлар; мондый кешеләр тарафыннан ясалган чикләргә "сынагый хөдүд- чик" диләр. Бу чикләрне бер дә бозырга ярамый, бозучыга гаеп итеп җәза бирәләр. §10— Офык вә аның җиһәтләре (яклары) Без берәр тигез урында торган чакта, мәсәлән, киң бер басуның уртасында, шулвакыт безгә еракта күк җиргә терәлеп, икәү бергә кушылган шикелле булып күренә. Без кайсы якка карасак та, еракта, җир белән күк тирәсенең чикләнгән урынында, аның арт тарафында нәрсә барлыгы безгә беленмичә, безнең күзгә яшерен кала торган бер сызык күрәбез; менә шул безнең күзебезгә күренгән түгәрәк сызыкны "офык даирәсе[2]" дип атыйлар. Чынлыкта бу сызык монда юк. Югарырак урынга менеп карасак, ул түгәрәк сызык безнең күзгә тагын да зуррак булып, күк безгә, үзенең читләре белән офык сызыгына таянган гөмбәз вә киемсә булып күренәдер. Кояшның күк гөмбәзе буенча күренешен тәҗрибә итеп карасак, кояш көннең яртысы булган вакытта, офыктан югары һәрнәрсәдән биек булып күренә. Әгәр дә без шул вакытта йөзебез белән кояшка каршы булсак, алдыбызда офыкның җәнүб (көньяк) тарафы, артыбызда шимәл (төньяк), сулыбызда шәрык, уң ягыбызда гареб тарафы була. Офыкның асыл җиһәтләрдән башка яклары да бар: шимәл шәркы, шимәл гәрбе, җәнүб шәркы, җәнүб гәрбе җиһәтләредер. Офык дәирәсенең җиһәтләрен күзгә күренә торган нәрсәләрнең күләгәсе буенча тәҗрибә кылып та белергә була. Әгәр дә тип-тигез җир өстендә төз бер агач җиргә кадалынса, күкнең әүвәлге өлешендә аның күләгәсе кыскара, икенче өлешенә таба озая, күләгә тәмам кыскарып беткән вакытны көн уртасы, төшлек заманы дип әйтәләр. Төшлек күләгәсе шимәл ягына төшә, төшлек күләгәсеннән барлыкка килгән сызыкны төшлек сызыгы диләр. Әйбернең планын алганда, төшлек сызыгы ук кебек сызык белән күрсәтелә. Бу һәрнәрсәнең шимәле югарыга таба булып, җәнүбе түбән, шәркы уңда, гәрбе сулда булу кагыйдәсен күрсәтү өчендер. §11— Әйберләрнең урыннарын билгеләү Әгәр дә без читтән мәктәп бинасына карасак, ул безнең алдыбызда күренә. Шул җирдән кузгалмыйча, без артыбыз белән борылсак, ул безнең артыбызда була. Уңга яки сулга карасак, безнең уңыбызда яки сулыбызда булыр. Әгәр дә мәктәп безнең шимәл тарафта булса, без кайсы якка әйләнсәк тә, ул һаман шимәл ягында кала. Моннан беленәдер: җир йөзендә булган һәрнәрсәнең урыны җирнең төп яклары белән тәгйин ителә, шуңа күрә, бер шәһәр турында сөйләсәләр, ул шәһәр безнең алдыбызда, артыбызда булсын – аның урынын, асыл җиһәтләргә карап, шимәлдә, җәнүбтә, шәрыктә, гәребтә дип сөйлиләр. Әйберләрнең яки урынның планын сызганда, шимәл тарафын югары, җәнүб тарафын түбән, шәрык ягын уңда, гареб ягын сулда итеп төшерәләр. §12— Өязләр, губерналар Безнең волость … өязендәдер. Өяз күп җирдән һәм бик күп волостьләрдән ясаладыр. Өязебездәге тәртипләрне карап башкаручы – өяз башлыгы, яки исправник. Ул шул өяздәге шәһәрдә тора. Губерналар өязләргә караганда тагын да күбрәк җирдән, берничә өяздән ясалалар. Без … губернасында торабыз. Безнең губернада барысы … өяз бар. Бөтен губернаны идәрә итүче губерна башлыгы – губернатор. Ул губернаның баш шәһәрендә тора. Безнең губернаның мәркәзе[3] … шәһәре. Волостьнең, өязнең, губернаның җирен күрсәтә торган планга карта диеп әйтәләр. Искәрмәләр [1] өлгесе [2] Дәирә – сызык, юл. [3] уртасы

<urn:uuid:f8bca4e9-2c81-4792-9e53-eb48f1d04563>

CC-MAIN-2021-25

http://giylem.tatar/archives/718

2021-06-12T14:39:15Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-25/segments/1623487584018.1/warc/CC-MAIN-20210612132637-20210612162637-00503.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999996542930603}

giylem.tatar

Татар мәгарифе порталы Сез монда Хөрмәтле коллегалар! Сезне Россия халыкларының халык сәнгате һәм матди булмаган мәдәни мирасы елы, Татарстан Республикасында Цифрлаштыру елы кысаларында үткәреләчәк чаралар планын гамәлгә ашыру максатыннан оештырыла торган «Тел, җәмгыять һәм мәгълүмати технологияләр» Бөтенроссия фәнни-гамәли конференциясендә катнашырга чакырабыз. Оештыручылар: «Белем.ру» (Белем Академиясе) ҖЧҖ, «Татнетны үстерү фонды» коммерцияле булмаган оешмасы, Казан шәһәре Идел буе районының «16 нчы татар-инглиз гимназиясе» МБГББУ. Үткәрү датасы: 2022 елның 19-20 феврале. Үткәрү урыны: Казан шәһәре. Конференция мәгълүмати һәм цифрлы технологияләр үсеше шартларында шәхес, җәмгыять, мәдәният, тел һәм коммуникация үзенчәлекләре үсеше мәсьәләләренә багышланган. Конференциянең максаты – мәгълүмати һәм цифрлы технологияләр үсеше шартларында заманча җәмгыять, мәдәният һәм телләрнең яшәеше өлкәсендәге проблемаларны ачыклау, тикшерү һәм хәл итү. Конференциягә җәмәгать эшлеклеләре, фәнни-педагогик хезмәткәрләр, аспирантлар, студентлар һәм гомуми белем бирү оешмаларының 5-11 сыйныф укучылары, муниципаль һәм иҗтимагый оешма вәкилләре чакырыла. Конференция программасы түбәндәге фәнни юнәлешләрне үз эченә ала: - Заманча мәгълүмати дөньяда телләрнең үзара тәэсир итешүе - Хәзерге җәмгыятьтә телләр һәм мәдәниятләр диалогы - Интернет челтәрендә тел һәм сөйләм - Мәгълүмати медиакиңлектә массакүләм аралашу - Тел һәм әдәбиятны өйрәнүдә һәм укытуда инновацион технологияләр - Мәгълүмати һәм лингвистик куркынычсызлык проблемалары - Мәгълүмати җәмгыятьтә медиакультура һәм әдәбият - Шәхес һәм җәмгыятьнең үзара виртуаль хезмәттәшлегенең психологик аспектлары - Заманча тәрҗемә итү мәсьәләләре. Конференция ике этапта уздырыла: I этап (читтән торып катнашу): 2022 елның 15 гыйнварыннан 14 февраленә кадәр. II этап (онлайн яисә офлайн катнашу): 2022 елның 19-20 феврале. Конференциягә материаллар җыентыгын чыгару планлаштырыла. Катнашу формасы: онлайн һәм офлайн. Җыентыкта бастыру өчен күләме 3 биткә кадәр булган мәкаләне 2022 елның 14 февраленә кадәр https://forms.yandex.ru/cloud/61ded8e251d212fc6f3a8418/ сылтамасы буенча оештыру комитетына юлларга кирәк. Тулырак мәгълүмат беркетелгән файлларда. Конференциянең эш телләре – рус һәм татар телләре. Элемтә: 8(843)215-20-20; e-mail: firstname.lastname@example.org.

<urn:uuid:e93970e0-9c54-45c6-885f-2790004de556>

CC-MAIN-2022-05

https://belem.ru/language-society-and-information-technology

2022-01-24T23:30:45Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320304686.15/warc/CC-MAIN-20220124220008-20220125010008-00222.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999504089355469}

belem.ru

Кешеләрнең суда батып үлү очраклары күбәйде. Татарстанда кызыну өчен комлыкларга бару рәсми рәвештә тыелган. Эпидемиологик вәзгыять сәбәпле, республика су объектларында коену рөхсәт ителә торган чикләүләрне юкка чыгаруның өченче этабына әле чыкмады. Кызганыч, тыюга карамастан, татарстанлылар сәламәтлекләренә куркыныч янауга карамастан, артык мавыгуларын дәвам итәләр. Шушы ял көннәрендә генә дә 9 кеше, шул исәптән 1 бала һәлак булган. «Ел башыннан бирле су объектларында 49 кеше һәлак булды, шуларның дүртесе – балалар. Чагыштыру өчен: узган елның шушы чорына 31 кеше үлгән, шуларның өчесе – балалар. 1 июньнән карасак, быел – 36, былтыр – 21 кеше һәлак булды», – ди кече үлчәмле суднолар буенча Татарстан Республикасының баш дәүләт инспекторы Юрий Венедиктов. Суда кешеләр үлеменең төп сәбәбе – җиһазландырылмаган урыннарда коену (32 кеше), теге яки бу сәбәпләр аркасында егылу (14 кеше), боз астына төшеп китү (1 кеше), кече үлчәмле суднодагы һәлакәт (1 кеше). Мондый фаҗигаләр еш кына җиһазландырылмаган урыннарда коену вакытында була. "Коену өчен җиһазландырылмаган урыннарның төп куркынычы шунда ки, кеше комлы су төбеннән барганда чокырга төшеп китәргә, чумганда – башы белән ташка бәрелергә мөмкин, шулай ук бу урыннарда чишмәләр, су астында калган ятьмәләре һәм чүп-чар булуы бар. Болар барысы да кешеләрне җәрәхәтләү, үлем, суга батып үлү куркынычын кискенләштерә. Моннан тыш, бу урыннарда ярдәм күрсәтә алырлык беркем дә юк ", – ди Юрий Владимирович. 2020 елның 11 июлендә Татарстан Президенты тарафыннан сулыкларда кешеләр белән практик эшне көчәйтү турында карар кабул ителде. Иҗтимагый урыннарда исерек хәлдә булу (Татарстан Республикасы Административ хокук бозулар кодексының 20.21 маддәсе), балалар артыннан күзәтү (5.35 маддә) һәм су коену кагыйдәләрен (3.10 маддә) бозучыларга иң катгый җәза күреләчәк. Җиһазландырылмаган урыннарда коенган өчен 1500 сумга кадәр штрафка тартырга мөмкиннәр. Соңгы ике көндә генә дә республика буенча Татарстан Республикасы Административ хокук бозулар кодексының 3.10 маддәсе буенча – 19, 20.21 маддәсе буенча – 12, 7.35 маддәсе буенча – 7 беркетмә төзелгән. Ел башыннан 150дән артык беркетмә төзелгән. Коткаручылар тарафыннан, Роспотребнадзор рөхсәте бармы-юкмы икәненә карамастан, барлык муниципаль су коену комлыкларында билгеләнгән тәртиптә күзәтчелек алып барыла. Шуны истә тотарга кирәк: әгәр дә суга батучыны күрсәгез, беренче чиратта, 112 номеры буенча шалтыратырга кирәк; әгәр дә ара ерак түгел икән, кул астында булган тотынырлык әйбер ыргытырга һәм башкаларны ярдәмгә чакырырга кирәк. Кызганыч, коткарырга тырышкан кешеләр үзләре дә йөзә белмичә, батып үлүче белән бергә һәлак булган очраклар да бар. Әгәр дә кешене судан чыгара алгансыз икән, аңа беренче ярдәм күрсәтергә кирәк. Аннан артык суны чыгарырга һәм коткаручылар килгәнче ясалма сулыш, йөрәккә массаж ясарга кирәк. Кече үлчәмле суднолар буенча Татарстан Республикасының баш дәүләт инспекторы суда үз-үзеңне тоту кагыйдәләре турында да искәртте. "Су – уеннар өчен урын түгел икәнлеген һәрвакыт истә тотарга кирәк. Бу кеше өчен агрессив мохит. Теләсә нинди уеннар һәм геройлык фаҗигагә китерергә мөмкин. Спиртлы эчемлекләр куллану һәм коену – бөтенләй каршылыклы әйберләр. Исерек килеш су коенучы – потенциаль суга батып үлүче. Суга чумарга ярамый. 1,5-2 метр тирәнлеккә чуму кешеләр үлеменең төп сәбәбе булып тора. Соңгы вакытта төнлә су коенучылар саны артты. Бу вакытта су коену гомумән тыелган ", – диде Юрий Венедиктов. Белешмә өчен. Татарстанда яр буе комлыкларының саны арта. 2018 елда республика җитәкчелеге тарафыннан аларны арттыру бурычы куелды, чөнки кешеләрнең күбесе су коену өчен җиһазландырылмаган урыннарда һәлак була. Республикада барлыгы 36 су коену комлыгы бар, быел шуларның 22сенә эшләргә рөхсәт бирелгән. Киләсе елда Татарстан Президенты су коену өчен тагын 9, шул исәптән Гаврилов урамындагы бер урын булдыру өчен 5 миллион сумга якын акча бүлеп бирүне хуплады. Автор: Алинә Миңлевәлиева, фото: ТР буенча Россиянең ГТХМ Баш идарәсе, видео: UNIVER TV

<urn:uuid:cfb004bd-90a5-43e3-af21-056e8fa227c5>

CC-MAIN-2020-40

https://darelfonyn.kpfu.ru/gad-tt-n-tysh-h-ll-r-ministrlygy-su-obektlarynda-ze-ne-nichek-totarga-kir-klegen-kis-t/

2020-09-30T03:26:15Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-40/segments/1600402101163.62/warc/CC-MAIN-20200930013009-20200930043009-00264.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.000002145767212}

darelfonyn.kpfu.ru

Татар мәгарифе порталы Укытучы. Исәнмесез, кадерле балалар, кунаклар, әти-әниләр. Бүген – бәйрәм! Татар шигърияте күгендә балкып янган иң зур йолдызыбыз - бөек Тукаебыз туган көн бүген. Аңа багышланган әдәби-музыкаль кичәбезне башлыйбыз. Укучы. Йөрәкләрне дәртләндереп, Тирә-якны нурга күмеп, Шаулап-гөрләп яз килә. Укучы. Яз килә җиргә, яз килә, Җыр, шигырь булып. Тирә-юньне моңга күмеп, Тукайлы булып. Укучы. Бик еракта балкып аткан Бер гүзәл апрель таңы, Бирде сине бу җиһанга, Әй шагыйрьләр солтаны. Укучы. Язның иң матур бер көнендә, карлар эреп, бозлар агып киткәч, агач һәм куакларда хуш исле бөреләр уянган чагында, 1886 елның 26 апрелендә, Арча төбәге Кушлавыч авылында бер ир бала дөньяга килә. Мөхәммәтгариф мулла һәм Мәмдүдә абыстай улларына "Аллаһның сөеклесе, яраткан колы" дигән мәгънәгә ия Габдулла дигән исем куялар. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:1b0e4974-7802-4146-86cc-3576b00fb4bc>

CC-MAIN-2021-10

http://belem.ru/node/3039

2021-02-26T21:26:45Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178357984.22/warc/CC-MAIN-20210226205107-20210226235107-00306.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999943971633911}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Туган ягыбызның гаҗәеп бай икәнлегенә көннән-көн ныграк ышанасың. Табигатьнең шифасы да иксез-чиксез. Шуңа бер мисал итеп безнең Мөслим районы Симәк авылы белән чиктәш урнашкан Минзәлә районы Рус. Мөшеге авылы янындагы чишмәне китерәсем килә. Рус.Мөшеге авылы янында бер-берсе белән кочаклашкандай, таулар чылбыры тезелгән. Аларның һәрберсе астыннан диярлек чишмәләр ага. Ә Изгеләр тавыннан – Шифа чишмәсе агып чыга. Ул унике чишмә кушылдыгын хасил итеп, зур көч белән, кешеләргә шифа өләшергә ашыккандай ургыла. Шифа чишмәсенең дәвалау үзлекләре турындагы легендалар узган гасырларга ук китә. Рус.Мөшегесе авылы һәм аның шифалы чишмәләре турындагы беренче документ 1709 ел белән даталанган. Ул Минзәлә воеводасының приказлар йортында (приказной избе) төзелгән һәм Россия дәүләт борынгы актлар архивында саклана. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:63de2351-a89e-4f0b-a29e-8e0733a4e98b>

CC-MAIN-2020-45

http://belem.ru/node/2794

2020-10-20T09:30:24Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-45/segments/1603107871231.19/warc/CC-MAIN-20201020080044-20201020110044-00623.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999884366989136}

belem.ru

Төшсезләр |Бу мәкалә тиз бетерүгә тәкъдим ителгән. Аңлатма: тиз бетерү критерие М.5 — Автор хокукларын бозу. Чыганак адресы: http://tatar.org.ru/kurs/7-biologiya/cyr_8.html . Мәкалә сакланган 2090355 минут элек.Идарәчеләргә: монда сылтамалар, тарих (соңгы үзгәртү), көндәлекләр, бетерергә. Прокариотлар, яки төшсезләр патшалыгына безнең планетаның иң борынгы тереклек ияләрен — бактерияләрне (грекча «бактерион» — таякчык) берләштерәләр, гадәттә, аларны микроблар дип йөртәләр. Бу организмнар — күзәнәкчел төзелешле, ләкин аларның нәселдәнлек материалы цитоплазмадан тышча белән аерылып тормый,— башкача әйткәндә, аларның формалашкан төше булмый. Бактерияләрнең күпчелеге вируслардан шактый зуррак. Прокариотлар патшалыгын, тереклек эшчәнлегенең мөһим үзенчәлекләре, аеруча матдәләр алмашы нигезендә, галимнәр ике аспатшалыкка бүләләр: - Архебактерияләр һәм Гадәттә прокариотлар икегә бүленеп үрчи. Башта күзәнәк озыная, анда акрынлап аркылы бүлге ясала, ә аннан соң бала күзәнәкләр аерылып китә яки үзенчәлекле төркемнәр — чылбыр, пакет һ. б. хасил итеп бәйләнгән хәлдә кала (бактерияләрдә Эчтәлек Чын бактерияләр аспатшалыгы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Болар, мөгаен, 3 млрд чамасы еллар элек күренә башлаган бик борынгы организмнардыр. Бактерияләр микроскопик кечкенә, ләкин аларның тупланмаларын (колонияләрен) еш кына микроскопсыз да күреп була. Күзәнәкләренең формасы һәм үзенчәлекләре буенча чын бактерияләр берничә төркемгә бүленә: шар формасындагы кокклар; - чылбыр рәвешендә тезелгән кокклардан торган стрептококклар; - тыгыз каплар рәвешендә тупланган кокклардан торган сарциналар; - озынча бактерияләр — бациллалар, яки таякчыклар; Бактериаль күзәнәк өслегендә гадәттә төрле камчылар һәм төкләр күренә. Болар — хәрәкәт органоидлары, алар ярдәмендә бактерияләр шуышып хәрәкәтләнә. Төзелеше белән алар үсемлекләр яки хайваннарның камчыларыннан һәм керфекчекләреннән аерылып тора. Кайбер бактерияләр «реактив» ысул белән лайла чыгарып хәрәкәтләнә. Прокариотларның күзәнәк стенкасы бик үзенчәлекле төзелгән һәм аның составында эукариотларда, ягъни күзәнәкләрендә формалашкан төше булган организмнарда (мәсәлән, үсемлекләрдә һәм хайваннарда) очрамый торган кушылмалар була. Гадәттә алар шактый нык. Аның нигезен целлюлозага, яки клетчаткага якын матдә тәшкил итә. (Клетчатка — үсемлек күзәнәге стенкасын төзүче катлаулы углевод.) Күп бактерияләрнең күзәнәк стенкасы лайла белән капланган. Цитоплазма үзен күзәнәк стенкасыннан аерып торучы мембрана белән чикләнгән. Археобактерияләр аспатшалыгы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Архебактерияләр (грекча «архиос» — иң борынгы),— ихтимал, хәзер яши торган прокариотларның һәм, димәк, башка барлык тере организмнарның иң борынгысыдыр; алар безнең планетада 3 млрд еллар элегрәк барлыкка килгәннәр. Матдәләр алмашының типлары, физиологик һәм экологик үзенчәлекләре буенча аерылып торган архебактерияләрнең 40 тан артык төре тасвирланган. Архебактерияләр арасында иң билгелесе — метан барлыкка китерүче бактерияләр, ягъни метанобактерияләр. Алар, матдәләр алмашы нәтиҗәсендә, янучан метан газын бүлеп чыгаралар. Җир йөзендәге барлык метанны (ел саен 5—108 т) прокариотларның фәкать шушы төркеме генә барлыкка китерә. Оксифотобактерияләр аспатшалыгы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Бу аспатшалык бактерияләрнең берничә төркемен, аерым алганда, еш кына зәңгәрсу-яшел суүсемнәр дип йөртелә торган цианобактерияләр бүлеген үз эченә ала. Алар бөтен дөньяда киң таралган. Цианобактерияләрнең якынча 2 мең төре бар дип исәпләнелә. Болар — 3 млрд еллар элек барлыкка килгән иң борынгы организмнар. Җир атмосферасының борынгы составындагы үзгәрешләр һәм аның кислородка баетылуы цианобактерияләрнең фотосинтетик активлыгына бәйле, дип уйланыла. Цианобактерияләрнең түгәрәк, эллипс, цилиндр, мичкәсыман һәм башка формадагы күзәнәкләре берәрләп булырга да, колонияләргә берләшеп, күп күзәнәкле җеп ясарга да мөмкин. Еш кына алар, калын сүрү рәвешендә, лайла бүлеп чыгара, кайбер формаларында сүрү каты тышча белән каплана. Икенче бер төрләрендә җепләр тармаклана һәм урыны-урыны белән күп рәтле катламалар барлыкка китерә. Цианобактерияләрнең җепсыман формалары, гади күзәнәкләрдән башкалары, атмосфера һавасындагы азотны үзләштереп, аны төрле эрүчән неорганик матдәләр составына күчерергә сәләтле. Бу күзәнәкләр җепнең калган күзәнәкләрен азот кушылмалары белән тәэмин итә. Чын бактерияләрдән аермалы буларак, цианобактерияләрнең беркайчан да камчылары булмый. Алар гадәттә күзәнәкнең икегә бүленүе белән үрчи, җенси процесс юк. Күпчелек цианобактерияләр, автотроф организмнар буларак, күзәнәкнең барлык матдәләрен яктылык энергиясе исәбенә синтезлый алалар. Әмма алар туклануның катнаш тибына да сәләтле. Еш кына башка организмнар, мәсәлән, гөмбәләр белән симбиозга керәләр. Байтак төрләре төче су бассейннарында таралган, бик азы гына диңгезләрдә яши. Цианобактерияләр еш кына буаларда суның «чәчәк атуына» сәбәпче була, бу исә сулыктагы тереклеккә тискәре йогынты ясый. Коры җирдә цианобактерияләр туфракта яши, ташларда һәм агач кабыгында үзенчәлекле кунык хасил итә. Тропикларда, дөге басуларының туфрагын азот кушылмаларына баету өчен, анабен ыругыннан булган төрләрен ясалма үрчетәләр. Кайбер цианобактерияләрне Көнчыгыш илләрендә азык итеп файдаланалар. Метан хасил итүче архебактерияләр бөтенләй кислородсыз (анаэроб) шартларда: су баскан җирләрдә, сазлыкларда, сулык ләмендә, чистарту корылмаларында, күшәүче хайваннарның кырыккартасында гына тереклек итәләр. Архебактерияләргә кайбер күкерт бактерияләре керә. Алар, күкерт һәм аның неорганик кушылмаларын оксидлаштырып, сульфат кислотасын барлыкка китерәләр һәм шуның аркасында таш һәм бетон корылмалар җимерелүенә, металлар коррозиясенә һ. б. га сәбәп булырга мөмкин. Алар күзәнәкләрдә күкерт тупларга сәләтле, күкерт чыганаклары барлыкка килү шушы бактерияләр эшчәнлегенә бәйле. Архебактерияләр табигатьтә күкерт әйләнешендә актив катнашалар. Кулланылган чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Захаров В.Б., Сонин Н.И. Биология.Тере организмнарның күптөрлелеге = Биология. Многообразие живых организмов. / Сонин Н.И.. — М: Дрофа, 2003. — бит 248. — ISBN 5-7107-8300-5

<urn:uuid:5759830c-1a11-4b82-8228-4daaa660d17d>

CC-MAIN-2020-05

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D1%82%D0%BB%D0%B0%D1%80

2020-01-27T10:26:28Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-05/segments/1579251696046.73/warc/CC-MAIN-20200127081933-20200127111933-00273.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999754428863525}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Казан Ратушасында «Елның иң яхшы укытучысы-2011» шәһәр бәйгесе җиңүчеләрен тәбрикләделәр. Казан мэры Илсур Метшин сүзләренчә, «Ел укытучысы» бәйгесе — мәгариф өлкәсендәге иң дәрәҗәле чараларның берсе. «Бу бәйгенең дәрәҗәсе елдан-ел үсә, ә аның җиңүчеләре — чын йолдызлар», - диде шәһәр башлыгы. Быел әлеге чара 14-25 февральдә узды. Анда барлыгы 55 кеше катнашты. Казанның «Ел укытучысы» исеменә Яңа Савин районындагы 165нче мәктәпнең тарих һәм җәмгыять белеме укытучысы Ренат Хәйбуллин лаек булды. Ул биредә инде 12 ел эшли. Икенче урынны Идел буе районындагы 19нчы гимназиянең физика укытучысы Нияз Гарифуллин, өченче урынны исә Киров районындагы 70нче мәктәпнең инглиз теле укытучысы Илсур Сәлимгәрәев яулады. Иң яхшы татар теле һәм әдәбияты укытучысы дип Мәскәү районының 17нче гимназиясе укытучысы Рамилә Габдуллина, иң яхшы рус теле һәм әдәбияты укытучысы дип Яңа Савин районының 7нче лицей-интернаты укытучысы Татьяна Әхмәтова табылды. «Иң яхшы өстәмә белем бирү педагогы» номинациясендә Совет районының «Балалар академиясе» балалар иҗаты үзәге педагогы Екатерина Чекмарева, «Иң яхшы мәктәпкәчә белем бирү учреждениесе тәрбиячесе» номинациясендә Авиатөзелеш районының 72нче балалар бакчасы тәрбиячесе Елена Убанкина җиңүгә лаек булды. Бәйге җиңүчеләренә дипломнар һәм 10-20 мең сум күләмендә акчалата премияләр тапшырылды. Ә «Ел укытучысы» исеменә лаек булган мөгаллим 50 мең сум премиягә ия булды. Чыганак: http://intertat.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:8951b2e0-76fd-4ecd-9c0b-5e65fa3b70f8>

CC-MAIN-2019-51

http://belem.ru/node/3101

2019-12-13T05:05:43Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-51/segments/1575540548544.83/warc/CC-MAIN-20191213043650-20191213071650-00286.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999936819076538}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы «ВКонтакте» социаль челтәре татар телендәге өч проектка 500 мең сумлык грантлар бирәчәк. «Без туган телләрдәге проектларга рус телле эре проектлар фонында аерылырга, үз аудиториябезне киңәйтергә һәм тагын да сыйфатлырак контент булдырырга ярдәм итәргә телибез. Шуңа күрә без белем бирү һәм грант өлешен берләштерә торган ярдәм программасын башлап җибәрдек. Татар теленнән башладык, әмма алга таба программаны тагын да киңәйтергә җыенабыз», — диде «ВКонтакте»ның Татарстандагы төбәк вәкиле Диләрә Махиянова. Белем бирү өлеше 20 октябрьдән 10 ноябрьгә кадәр узачак. Видеолекцияләрдә социаль челтәр хезмәткәрләре платформа алгоритмнары белән ничек дуслашырга һәм алга таба мавыктыру өчен инструментларны ничек нәтиҗәле кулланырга кирәклеге турында сөйләячәк. Катнашучылар абунәчеләрнең активлыгын арттырырга һәм өй эшләрен үтәп, яңа аудиторияне җәлеп итәргә өйрәнәчәк. Өч проект җиңүче булачак, алар 250, 150 һәм 100 мең сумлык промокупоннар рәвешендә грантлар алачак. Аларны социаль челтәрләрдә, массакүләм мәгълүмат чараларында булсынмы, үз проектларын үстерүгә, мәдәни һәм белем бирү чараларына, коммерцияле булмаган берләшмәләргә яки мөстәкыйль авторларның эшләренә тотарга мөмкин. Катнашу өчен 13 октябрьгә кадәр сылтама буенча анкета тутырырга кирәк. https://mon.tatarstan.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:e3d88d0a-7dd0-41be-bfea-f4b2afd84eb7>

CC-MAIN-2021-10

https://belem.ru/node/7995

2021-02-27T10:33:43Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178358798.23/warc/CC-MAIN-20210227084805-20210227114805-00332.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999908208847046}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Максат: Белем бирү максаты (укытучы өчен): татар сүзләре һәм алынма сүзләрдә о, ө, ы, э(е) хәрефләрен дөрес язу, әлеге хәрефләр кергән сүзләрне дөрес әйтә, сөйләмдә дөрес аера белү күнекмәләре формалаштыру. Укучы өчен: универсаль укыту гамәлләренең беренче төрен тормышка ашыру: укытучы куйган максаттан чыгып, үз эшчәнлекләрен планлаштыру һәм аларны тормышка ашыру юлларын, чараларын эзләү, табу, сынап карау, нәтиҗә ясау. Үстерү максаты: укучыларның чагыштыру, анализ ясый белү, кагыйдәләр формалаштыра һәм дәлилли белү күнекмәләрен үстерү, әдәби телдә дөрес һәм образлы итеп сөйләү телен үстерү, укучыларның сүзлек байлыгын арттыру. Тәрбия максаты: укучыларда үз-үзләренә карата таләпчәнлек, төгәллек, әйләнә-тирә дөньяга, янәшәдәге кешеләргә игътибарлылык, дуслык хисен һәм дусларга карата хөрмәт хисе тәрбияләү. Җиһазлау: проектор, ноутбук, электрон презентация, биремле карточкалар (вариантларда эшләү өчен әзерләнгән таратма материал); дәреслек: Татар теле:рус телендә төп гомуми белем бирү мәктәбе 5нче сыйныфы өчен дәреслек (татар балалары өчен), Ф.Харисов,Ч.М.Харисова-Казан: Татарстан китап нәшрияты, 2012-159 б. Дәрес планы I. Оештыру моменты. 1.Укучыларны сәламләү. 2.Укучыларның дәрескә әзерлеген тикшерү, дежур укучы рапортын тыңлау. 3.Уңай психологик халәт формалаштыру һәм дәресне башлау. II. Өй эшен тикшерү. 1.Укучыларга өй эшен тикшерү максатыннан тест биремнәре тарату. 2.Җавапларны парларда тикшерү. 3.Нәтиҗә ясау. III. Яңа белем һәм күнекмәләр формалаштыру. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:4c24d04c-4fac-40a4-8a1b-7a787b2a875d>

CC-MAIN-2020-45

http://belem.ru/node/4370

2020-10-21T17:06:43Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-45/segments/1603107876768.45/warc/CC-MAIN-20201021151342-20201021181342-00135.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999850988388062}

belem.ru

"Бүгенге вәзгыятьне тынычрак кабул итеп, гимназиябездә 3нче вариант укыту планын сайлап алдык, шуларны әти-әниләргә тәкъдим иттек. Ул 3 сәгатьнең берсендә әдәбият укытабыз. Шушы 3 сәгатьлек дәресләрне дә эчтәлекле итеп, туган тел методикасын сыйфатлы итеп укытырбыз, дип уйлыйм. Моның өчен татар теле һәм әдәбияты укытучыларыннан зур көч, иҗади эшләү сорала. Укытучылар болай да бик тырыш, иҗади, барысы да 1, 2 югары категорияләргә ия. Телебезне яраткан кеше, укытучыларыбызны да яратып, телебезнең матурлыгын, байлыгын дәресләрдә бирә белә. Һичшиксез, татар теле югалып калмаячак. Татар теле бетәчәк дигән уй башка да килми, чөнки киң катлам хәзер үзара татар телендә аралаша башлады, халык саны һәм аралашу буенча татар теле Россиядә икенче урында тора. Гел зарланып кына утырырга кирәкми, ныклап, җиңне сызганып эшкә керешергә, программаларны үзгәртергә кирәк. Мин "Сәлам" дәреслеге буенча укытуны уңышлы дип саныйм. Бу дәреслек бездә дә кулланыла. Дәресләргә кергәч, балаларның татар телендә җөмләләр төзеп диалогка керә алуын күрәбез", - дип сөйләде Гөлнур Габдуллина. "Алдагы көннәргә ышаныч бар, хәзер тукталып калырга да, артка чигенергә дә кирәкми. Безнең укытучыларыбыз телне дә, яңа методикаларны да камил белә. Аларга курслар ачып, татар теленең җиңеләйтелгән вариантына өйрәтергә кирәк", - диде ул.

<urn:uuid:d9e02e63-4e58-4c09-9925-4b07a1884271>

CC-MAIN-2020-34

https://belem.ru/node/7459

2020-08-12T16:24:28Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-34/segments/1596439738905.62/warc/CC-MAIN-20200812141756-20200812171756-00127.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000046491622925}

belem.ru

Казан федераль университеты ректоры Илшат Гафуров һәм Магдебург университеты профессоры Йенс Штракельян үзара хезмәттәшлек турында тантаналы төстә килешү имзалады. Шул рәвешле ике вуз студентларының академик мобильлек программаларына старт бирелде. Бу хакта КФУның матбугат хезмәте хәбәр итә. Немец партнерлары барыннан да бигрәк берничә вуз: Фундаменталь медицина һәм биология, Физика, Чаллы һәм Инженерлык, шулай ук Халыкара багланышлар, тарих һәм көнчыгышны өйрәнү институтлары белән уртак проектларга кызыксыну белдерә. Профессор Штракельян шулай ук яңа партнерлар белән уртак тикшеренү эшләрен алып барырга тәкъдим итте. «Безнең университет – тирәнтен техник вуз түгел. Отто фон Герике исемендәге Магдебург университеты – профильле уку йорты һәм шушындый статус безгә үз эшебезнең юнәлешләрен билгеләргә мөмкинлек бирә. Без сезнең белән технологик прогрессны да үстерә алабыз, башка юнәлешләрне дә онытмабыз», – дип җиткерде профессор Штракельян. Магдебург университеты социаль-гуманитар өлкәдә уртак магистр белем бирү программаларын көчәйтергә ниятли. Профессорны Татарстанның педагоглар әзерләү программалары, шулай ук КФУның мигрантларны социаль адаптацияләү өлкәсендәге эшчәнлек тә кызыксындырды. Мәгълүмат «Татар-информ» МА алынды

<urn:uuid:c04f83b9-f981-4a14-ac00-8340031a1594>

CC-MAIN-2022-27

https://darelfonyn.kpfu.ru/hezm-tt-shlekk-chikl-r-yuk/

2022-07-04T00:17:12Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-27/segments/1656104277498.71/warc/CC-MAIN-20220703225409-20220704015409-00416.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9993488192558289}

darelfonyn.kpfu.ru

Ирекле базар — дәүләт тыкшынуыннан, идарәсеннән, мәҗбүр итүе һәм көченнән азат булган базар (икътисади мәгънәдә). Ирекле базар тормыш, үсеш һәм чәчәк ату өчен таләп ителгән кыйммәтләр артыннан куганда гамәл иреген истә тота. Ирекле базарда кешеләр көч кулланмыйча гына җитештерү һәм материаль хәлләрен яхшырту өстендә эшли ала. Дәүләтнең бердәнбер бурычы — карак жуликларны тотарга, кешеләрне мошенниклардан сакларга һәм мәхкәмә системасы ярдәме белән бәхәсләрне чишәргә. Хөкүмәт милек хокукларын билгеләргә, аларны ачык итәргә тиеш — бу интеллектуаль милек hәм физик хокуклар. Әмма моннан башка дәүләт бернинди роль дә уйнамый, икътисади сәясәтне оештырмый, ул базарны үз иркендә калдыра. Дәүләтнең ирекле базарда бердәнбер максаты — кешеләрне яклау, ирекләребезне тәэмин итү, дөньяга чыгу мөмкинлеклеген бирү; тормыш, чәчәк ату өчен таләп ителгән кыйммәтләр артыннан чапканда, безгә кирәк булган бар нәрсәне эшләү. Шул рәвешле, хөкүмәт кешеләрнең шәхси хокукларын яклау өчен хезмәт итә. Бу идеаль хөкүмәт безнең хокукларыбызны гына яклый, бернәрсәне дә контрольдә тотмый һәм идарә итми, йокы бүлмәләрендә яки бизнес эшләрендә нишләргә дигән әмерләр бирми. Мондый система яхшырак тормышта яшәр өчен акыл белән хезмәт итүче рациональ кешеләрне яклау өчен эшли. Ирекле базар идеясе әйтүенчә, дәүләт сезне ныграк чикләгән саен, ул шулкадәр күбрәк фәнни эзләнүләрне, эшмәкәрлекне, кешенең үзенә кирәкле нәрсәгә омтылу сәләтен дә чикли. Ирекле базар идеясе XIX гасырда тормышка ашырылуга якынлашты. Америкага нигез салучы «аталарның» идеясе дөрес иде, әмма алар аңа төгәл иярмәгәннәр, чөнки илдә коллык системасы булган. Алар әлеге идеяне бөтен юнәлешләрдә дә кулланмаганнар, шуңа күрә ул тулысынча эшли дә алмаган. Бүгенге көндә бу идеягә Гонконг һәм Сингапур максималь дәрәҗәдә якын тора, ләкин Сингапур кайбер ирекләрне чикли, мәсәлән, аларда сүз иреге юк. Гонконг якынрак тора, әмма аңа Кытайның йогынтысы зур, һәм бу Гонконгны начар якка үзгәртә. Шулай булгач, чын-чынлап ирекле урыннар юк. «Ирекле базар» терминының тарихы «Ирекле базар» термины XIX гасырда Франциядә гамәлгә кертелгән, ул «laissez-faire», ягъни, «тыкшынмау» дип аталган. Laissez-faire «кулыңны сузма» дигәнне аңлата. Бу идея нигезендә дәүләт «кулларын сузмаска» тиеш була. Ләкин ирекле базар, капитализм, бик тә чикләнгән вәкаләткә ия хөкүмәт идеясе — болар барысы да XVIII гасыр Мәгърифәт чорының казанышы. Ул Джон Локк хезмәтләреннән башлана. Чыннан да, Локк шәхес хокуклары, аның ирекләре, милке һәм бәхеткә омтылуы идеяләрен үстергән. Адам Смит «Халыкларның байлыгы»нда (1776) ирекле базарның нинди булырга тиешлеген тасвирлый. Күп кенә фикер ияләре 1776 елдан башлап бүгенге көнгә кадәр бу модельне камилләштергәннәр һәм аны яклап, төрле дәлилләр формалаштырганнар. Айн Рэнд идеяләре Ирекле базар моделен тасвирлап, аның әхлакый яктан дөреслеген беренче булып Айн Рэнд аңлаткан. Ул «Атлант җилкәсе» һәм «Капитализм: таныш булмаган идеал» китапларын язган. Бу китапларда Айн Рэнд ирекле икътисад һәм әхлак идеяләрен аңлата. Айн Рэнд ирекле базар идеясенә өстәгән фикерләрнең иң мөһиме — ул аның фәлсәфи нигезе. Иреккә күп кешеләр ышанган, әмма аны яклап, җитди дәлилләр китерү беркемнең кулыннан килмәгән. Ирекле булу идеясе үзе үк әйбәт, ләкин ул фәлсәфә яктан нигезләнмәгән. Бу аның йомшак ягы, чөнки, әгәр сез үз аргументларыгызны ныгыта алмыйсыз икән, фундаменталь контраргументка ия булган кешеләр, әйтик, капма-каршы нәрсәләргә ышанучы Карл Маркс, сезнең дәлилләрне җимерә, чөнки аларның идеяләре күпкә нигезлерәк. Айн Рэнд азатлык идеяләренең этик һәм әхлакый аргументларын формалаштырган. Ул ирекне аерым шәхес белән бәйли. Мэл Гибсон катнашында төшерелгән «Кыю йөрәк» фильмында бер мисал бар. Бер күренештә болай диләр: «Ирек! Тик алар чынлыкта ни тели соң? Алар инглиз патшасының түгел, ә шотланд патшасының идарә итүен телиләр». Бу ирек түгел. Бу бары тик бер авторитар лидер урынына икенчесен сайлау гына. Чын ирек — бу корольнең һәм башка теләсә нинди хакимият иясенең бөтенләй булмавы. Ирек икән, димәк, сезгә нәрсә эшләргә әйтмиләр, нәрсә эшләячәгегезне үзегез хәл итәсез. Айн Рэнд индивидның иреген үз рациональ кыйммәтләре хакына үз исеменнән гамәл кылу ихтыяры дип аңлата. Бу яктан караганда, ул бик уникаль. Тик ул, шулай ук, шуны да әйтә килгән: ни өчен бу әхлакый соң? Әхлакның максаты шәхси бәхет, үсеш һәм уңыш булганга күрә әхлакыймы? Әгәр христианлык әхлагы турында уйласак, ул һәрвакыт башка кешеләргә юнәлтелгән: сез үзегезне корбан итәргә тиеш, үзегез турында уйламаска, фәкыйрьләргә ярдәм итәргә, тегесенә-монысына булышырга. Айн Рэнд үз-үзенә шундый сораулар бирә: «Ә нигә шулай әле бу? Ни өчен мин башкалар турына уйларга тиеш? Нишләп әле мин алар кебек үк әһәмиятле түгелмен? Минем дә, башкаларныкы кебек үк, бер генә гомерем бар». Ул әхлакны уңышка һәм бәхеткә ирешү тарихы, дип атаган. Әхлак кеше тормышының уңышы һәм шәхси бәхет казану фәне булырга тиеш. Димәк, уңышка ирешүдә иң мөһиме — акылны куллану һәм рациональ гамәлләр кылу. Әгәр дә сез рациональлек ул шәхеснең уңышка ирешү юлы дип ышанасыз икән, димәк, сез һәркем үз уенда булып, үз фикерләре һәм теләкләренә нисбәтле рәвештә гамәл кыла алган ирекле җәмгыять оештырырга телисез. Рациональлек һәм фикер ирегенең дошманы — хакимият, аның артында торган авторитетлар һәм корал. Әгәр дә алар сезнең башка пистолет терәсәләр, сез уйлый алмаячаксыз hәм алар кушканны үтиячәксез. Шуңа күрә мәҗбүриләү булмаган, индивидлар бәхет эзләп, рациональ адымнар ясый алган ирекле җәмгыять төзү бик мөһим. Кеше бәхете нигезе —шәхси уңышның әхлагы. Ирекле базарның төп принциплары: — Акыл —шәхси уңыш һәм чәчәк атуга ирешү чарасы; — Һәр кешенең индивидуаль бәхете — төп максат; —Чәчәк атуга ирешү өчен, без җәмгыятьтән көч алырга тиеш; — Без үзебезне яклаячак, ләкин ирегебезне калдырачак, ягъни криминал, террористлардан саклаячак һәм конфликтларны чишәргә ярдәм итәчәк дәүләтләр төзергә тиеш. Шулай итеп, төп мәсләкләр — бу акыллылык, индивидуализм, шәхси хокуклар һәм ирек. Ирекле базарлар идеясе чыннан да реаль булырга мөмкин. Моның өчен бераз башка мәдәният кенә кирәк. Әхлак һәм этика турында, нәрсәнең яхшы, ә нәрсәнең начар булуы турында бераз икенчерәк караш булырга тиеш. Без игътибарыбызны төркем яки коллективка түгел, ә шәхескә юнәлтергә тиеш. Конкрет кешенең үзенә нәрсә таләп ителүе турында уйларга кирәк, аның җәмгыятькә китерә алган файдасы турында гына түгел. Кешеләр фундаменталь әйберләргә карашларын үзгәртергә тиеш. Аларның идеяләре hәрдаим үзгәреп торырга мөмкин. Шуңа күрә бу идея реаль, әмма аны чынга ашыру өчен күп вакыт кирәк. Ирекле базар икътисады Сорау һәм тәкъдим — бу икътисад кануннары. Кешеләр ирекле булганда, бәяләрне бу кануннар билгели. Кешеләр, тауарның бәясенә карап, сорауны үзгәртәләр, тауар бәясе исә тәкъдимгә нигезләнә. Тәкъдим гел үзгәреп тора, шулай ук ихтыяҗ да үзгәрә, шуңа күрә бәя тибрәлеп тора. Бу — супермаркетларда безнең күз алдында диярлек бәяләр үзгәреп торуның сәбәбе. Нинди дә булса хезмәт күрсәтүләр спектрында исә хәрәкәт һәрвакыт була. Кайчагында алар драмага китерә, мәсәлән, нефть тармагында. Сорау һәм тәкъдим — ирекле базарда бәяләр куюның кануннары. Әмма базарны җайга салу ихтыяҗ һәм тәкъдимгә йогынты ясарга мөмкин. Ихтыяҗ һәм тәкъдим кануннары, гравитация кануны кебек үк, һәрвакыт эшли. Мәсәлән, АКШта минималь хезмәт хакы ставкаларын арттыру йөзеннән дебатлар үткәрелә. Федераль дәрәҗәдә минималь хезмәт хакы сәгатенә $7,25 билгеләнгән. Әмма хәзер бу ставканы 15 долларга кадәр арттырырга телиләр, шуңа күрә, әгәр сезнең сәгатенә $8 эшлисегез килә икән, сез барыбер $15 алачаксыз. Икътисадны җайга салу бәяләрне күтәрә, эш тәкъдимнәренә ихтыяҗ арта. Тик бәя артса, ул вакытта тәкъдим кими. Әгәр бәяләр ясалма ысуллар белән үзгәртелә икән, бу эшсезлеккә китерергә мөмкин. Бу сценарий нигезендә, бәяләрне базар түгел, ә тышкы факторлар, әйтик, дәүләтнең тыкшынуы билгели. Шул ук хәл базарга керү һәм чыгуга кагыла. Ирекле базар шартларында сез тыныч кына базарга керә аласыз, әгәр акча эшләргә сәләтегез булса инде. Сез капитал эшли аласыз, венчур капиталистларына, банкларга бара аласыз һәм бизнес башларга мөмкинсез. Нәкъ шулай ук, әгәр сезнең бизнес начар барса яки аны сатырга теләсәгез, сез базардан чыга аласыз. Ирекле базар бик хәрәкәтчән. Кешеләр базарга керә ала, аннан чыга ала, компанияләр үсә яки банкрот була, ябыла һәм ачыла, ягъни монда даими әйләнеш күзәтелә. Сез базарны җайга салмакчы буласыз икән, сез бу мөмкинлекне чиклисез. АКШта бизнес ачар өчен, сезгә лицензия алырга кирәк. Базарга керү барьеры бар, чөнки күпләрнең документларны рәсмиләштерүгә вакыты, лицензия алу өчен акчасы җитми. Мәсәлән, кешенең компанияне эшләтеп җибәрүгә генә акчасы бар ди, ә сез аны бу иректән мәхрүм итәсез. Керү чикләнә. Нәкъ шулай ук базардан чыгу белән дә. Дәүләт базарда катнашучыны базардан чыгара ала, аның карары гел базар вәзгыятенә бәйле булмаска да мөмкин. Кайчагында бу компанияне сакларгамы, юкмы дип фикер йөрткән аерым сәясәтченең карарына гына нигезләнергә мөмкин. Дәүләт арбитражлыкны башкара. Ирекле базар төрле икътисади системаларда Асылда, бары тик ике икътисади система гына бар: ирекле базар һәм социализм (ә кайвакыт, хәтта, коммунизм). Калган системалар шушы ике базарның катнашмасы булып торалар. Русия, Америка һәм Аурупада без бүген ниндидер «микс» күзәтәбез: бераз капитализм, бераз ирекле базар һәм бераз дәүләт катнашы. Кытай, Русия һәм АКШ системалары төрле: Америкада күбрәк капитализм һәм аз гына социализм, Кытайда дәүләт тыкшынуы күп һәм бераз гына базар иреге бар, ә Русия кайдадыр урталыкта урнашкан. Болар барысы да капитализм һәм социализм синтезының вариантлары: дәүләт үз контролен саклый, базар бәйсез, ә аннары без бу ике төшенчәне катнаштырабыз. Америка ирекле базар идеясенә аеруча якынлашкан иде, әмма бу хәл соңгы гасыр дәвамында үзгәрде. Кешеләр ирек идеяләре турында оныттылар. Дәүләт зур катнашлык күрсәтә, икътисадта планлаштыру бик күп. Сәбәбе шунда: америкалылар беркайчан да илгә нигез салучыларның идеяләрен, шулай ук Мәгърифәт чоры идеяләрен, шәхси хокук һәм ирекләрне тулысынча аңламадылар. Иммигрантлар материкка күчкәч, алар тырышып эшләргә, үз бәхетләрен корырга омтылдылар, әмма алар үзләре белән америка идеясеннән бик аерылып торган Аурупа идеяләрен алып килгәннәр иде. Алар артык коллективист булганнар. Аурупа эшкуарлар өчен иң кулай урын түгел, чөнки монда кешеләр традицияләргә ышана. Аурупаның коллектив индивидтан өстенрәк дигән идеясе мәгариф системасын да, сәяси системаны да җимерде. Шуңа күрә, йөз ел элек булган Америка белән бүгенге Американы чагыштырсаң, хәзерге вакытта ирек күпкә азрак булуын күрәсең. Ирекле базар идеясе бүген Ирекле базар идеясе яңа өлкәләрдә даими кулланыла. Мәсәлән, финанс кризис вакытында без кризисның ник килеп чыкканын аңлатырга тиеш идек. 2008 ел кризисы — җайга салу һәм дәүләт кризисы. Ирекле базарлар беркайчан да 2008 ел кризисының сәбәбе була алмас иде, чөнки аларның механизмнары беркайчан мондый нәтиҗәгә китерә алмый. Тик монда хөкүмәт тә катнашкач, дәүләт начар әйберләр тупларга мөмкинлек бирә. Мәсәлән, Америкада too big to fail («банкротка әйләнер өчен артык зур»), дигән әйбер бар. Хөкүмәт: «Әгәр сез зур банк икән, без сезгә җимерелергә юл куймаячакбыз», — дип әйтә. Шулай булгач, әгәр сез бу банкның генераль директоры булып торасыз икән, сез үз өстегезгә бик күп риск алып та, вәзгыятьтән җиңүче булып чыга алам дип уйлыйсыз, чөнки, имеш, форс-мажор килеп чыкса, салым түләүчеләр коткарачак, дисез. 2008 елда нәкъ шушы хәл килеп чыкты. Ирекле базар ягындагы кешеләр дөньяда булган төрле проблемаларны чишү турында даими уйлыйлар. Тулысынча ирекле базарлардан торган дөньяны күз алдына китерүе кыен. Кешеләр күпкә баерак булыр иде. Бездә алдынгы технологияләр өстенлек итәр иде. Без йөз илле яшькә кадәр һәм аннан да озаграк яшәр идек, чөнки кагыйдәләр һәм дәүләт контроленнән азат ителгән биотехнологияләрнең потенциалы зур. Бездә Марска оча торган космик кораблар булып, Марс планетасын үзләштерер идек. Ә иң мөһиме, дөньяда фәкыйрьләр булмас иде. Соңгы утыз елны искә төшерсәк, хәерчелектән котылган миллиардтан артык кеше, беренче чиратта, Азиядә яши, чөнки андагы илләр, өлешчә булса да, ирекле базарларны кабул итте. Хәзерге дөньяда проблема шунда: дөньяда тагын бер яки ике миллиард фәкыйрь кеше бар. Ирекле базарлар бу проблеманы чишеп, хәерчелек юкка чыгар иде. Кешеләр үз гомерләре өчен җавап бирерләр иде. Ярон Брук, PhD, Айн Рэнд институтының (АКШ) башкарма директоры. Serious Science сәхифәсеннән Илназ Газизов тәрҗемәсе

<urn:uuid:cd217024-a860-4b5d-88ca-bc69883c183d>

CC-MAIN-2018-26

http://giylem.tatar/archives/2227

2018-06-21T12:24:25Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-26/segments/1529267864148.93/warc/CC-MAIN-20180621114153-20180621134153-00076.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999969005584717}

giylem.tatar

Күз ясмыгы Күз ясмыгы үтә күренмәле ике ягы да кабарынкы түгәрәк сыгылмалы керфексыман өлешкә боҗра кебек беркетелгән ясалмадан гыйбарәт. Күз ясмыгының арткы өслеге пыяласыман җисемгә яндаш, ә алдында төсле катлау белән алгы һәм арткы камера урнашкан. Эчтәлек Зурлыгы һәм оптик үзлекләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Балигъ кешенең күз ясмыгының максималь калынлыгы якынча 3,6—5 мм (аккомодация көчәнешенә карап), аның диаметры якынча 9-10 мм. Күз ясмыгының алгы өслегенең хәрәкәтсезлектә кәкрелек радиусы 10 мм га тигез, ә арткысы— 6 мм, максималь аккомодация көчәнеше вакытында алгы һәм арткы радиус тигезләнеп, 5,33 мм кадәр кими. Күз ясмыгының сындыру күрсәткече калынлык буенча бертөрле түгел һәм шулай ук аккомодация торышына карап, уртача 1,386 яки 1,406 (төш) тәшкил итә Аккомодация хәрәкәтсезлегендә күз ясмыгының сындыру көче уртача 19,11 диоптрий тәкил итә, максималь аккомодация көчәнеше вакытында — 33,06 дптр. Яңа туганнарның күз ясмыгы шарсыман диярлек йомшак консистенцияле һәм сындыру көче 35,0 дптр кадәр. Алга таба аның үсеше, күбесенчә диаметры арту хисабына бара. Гистологик төзелеше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Күз ясмыгында капсула (капчык), капсуляр эпителий һәм күз ясмыгының төп матдәсен аералар. Капсула[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Тыштан күз ясмыгы юка сыгылмалы төзелешсез капсула белән капланган, ул яктылыкны көчле сындыручы һәм күз ясмыгын төрле патологик факторлардан саклаучы бертөрле үтә күренмәле катлау. Капсула керфексыман өлешкә керфексыман өлеш бәйләвечләре белән беркетелгән. Күз ясмыгының капсула калынлыгы бөтен аның өстендә бертөрле түгел: капсула өлеше алдан артка караганда калынрак (0,008—0,02 һәм 0,002—0,004 мм туры килә), бу алгы өслегендә капсула астында эпителиаль күзәнәкләрнең бер катлавы булганлыктан. Капсуланың иң калын урыны экваторга ике үзәктәш билендә — алгы (керфексыман өлешнең алгы җепселләре беркетелгән урыныннан 1 мм га эчкә урнашкан) һәм арткы (керфексыман өлеш бәйләвечләре беркетелгән арткы урынныннан эчкә). Капсуланың иң юка урыны күз ясмыгының аткы полюсы өлкәсендә. Эпителий[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Күз ясмыгы эпителие беркатлы яссы мөгезләнүче буларак сыйфатлана; аның төп функцияләре трофик, камбиаль һәм киртә булып тора. Эпителиаль күзәнәкләр, капсуланың үзәк зонасына туры килгән (күз карасы каршында), яссыланган һәм бер-берсенә тыгыз урнашкан. Монда күзәнәкләр бүленеше башкарылмый диярлек. Үзәктән перифериягә күчкәндә эпетелиаль күзәнәкләрнең зурлыгы кимүе, аларның миотик активлыгы көчәюе һәм күзәнәкләрнең чагыштырмача биеклеге артуы күзәтелә, экватор өлкәсендә күз ясмыгы эпителие цилиндрсыманга әйләнеп диярлек күз ясмыгының үсеш зонасын ясый. Монда күз ясмыгы җепселләре барлыкка килә. Күз ясмыгы матдәсе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Күз ясмыгының төп өлеше озынлыкка сузылган эпителий күзәнәкләре тәшкил иткән җепселләрдән ясалган. Һәр җепсел үтә күренмәле алтыпочмаклы призмадан гыйбарәт. Күз ясмыгы матдәсе, кристаллин аксымыннан ясалган, бөтенләй үтә күренмәле һәм башка яктылык сындыручы аппаратларның компонетлары кебек анда тамырлар һәм нервлар юк. Күз ясмыгының үзәк тыгызрак өлеше, төшен югалтып, кыскарган һәм башка җепселгә салынган вакытта төш дип атала башланды, шул ук вакытта, периферия өлеше тыгызлыгы кимрәк булган кабыкны барлыкка китерә. Карындагы үсеш вакытында күз ясмыгы тукланышны пыяласыман артериядән ала. Бәлигъ вакытта күз ясмыгы тукланышы тулысынча пыяласыман җисем һәм сулы сыекчага бәйле

<urn:uuid:8c6feaa0-1ff7-4b5e-b89d-81ad2bd9efd0>

CC-MAIN-2019-47

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D2%AF%D0%B7_%D1%8F%D1%81%D0%BC%D1%8B%D0%B3%D1%8B

2019-11-15T23:09:20Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-47/segments/1573496668716.22/warc/CC-MAIN-20191115222436-20191116010436-00053.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999916553497314}

tt.wikipedia.org

Александр Гайфуллин |Александр Гайфуллин| |Туган||22 март 1984 (37 яшь)| Жуковски (Мәскәү өлкәсе), Мәскәү өлкәсе, РСФСР, СССР |Ватандашлыгы||Россия| |Әлма-матер||МДУ механика-математика факультеты[d] һәм Мәскәү дәүләт университеты[1]| |Һөнәре||математик| |Эш бирүче||МДУ механика-математика факультеты[d] һәм Всероссийская олимпиада школьников по математике[d]| |Гыйльми дәрәҗә:||физика-математика фәннәре докторы[d]| |Гыйльми исем:||Русия фәннәр академиясе прафисыры һәм член-корреспондент РАН[d]| Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Гайфуллин Александр Александрович 1984 елның 22 мартында Мәскәү өлкәсенең Жуковский шәһәрендә туган. Аның атасы А.М.Гайфуллин (1958 елгы) — Русия галим-физигы, сыекча һәм газ механикасы өлкәсендә белгеч, Русия Фәннәр академиясенең әгъза-корреспонденты (2008). 2005 елда Мәскәү дәүләт университетының механика-математика факультетын тәмамлый. 2008 елда математика бүлегенең аспирантурасын тәмамлый һәм «Комбинаторная реализация циклов» темасына кандидатлык диссертациясе яклый (гыйльми җитәкчесе — РФАның әгъза-корреспонденты В. М. Бухштабер). 2010 елда «Проблема комбинаторного вычисления рациональных классов Понтрягина»темасына докторлык диссертациясе яклый. 2016 елның гыйнварында РФА профессоры почетлы гыйльми исеме бирелә[2]. 2016 елда — РФАның математика фәннәре бүлеге буенча әгъза-корреспондент итеп сайлана. Фәнни эшчәнлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Александр Александрович Гайфуллин алгебраик һәм комбинаторлы топология, комбинаторлы геометрия өлкәсендә белгеч. 2007 елның 1 июленнән алып Мәскәү дәүләт университетының механика-математика факультетының югары геометрия һәм топология кафедрасында эшли (2009 елдан — доцент, 2011 елдан — баш гыйльми хезмәткәр , аннары профессор). Аналитик геометрия, сызыклы алгебра, классик дифференциаль геометрия, дифференциаль геометрия һәм топология буенча семинарлар алып бара. Комбинаторлы һәм алгебраик топология буенча төрле махсус курслар укый, геометрия һәм топология буенча фәнни семинар җитәкчесе булып тора. Фәнни кызыксынулары өлкәсе: алгебраик һәм комбинаторлы топология, комбинаторлы геометрия. 25 тән артык гыйльми басма авторы. 2012 елда Сабитов теоремасының күп үлчәмле аналогын исбат итә.[3]. 2016 елда Берлинга математикларның Аурупа конгрессына докладчы итеп чакырыла. Мактаулы исемнәре һәм башка бүләкләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Фән һәм инновацияләр өлкәсендә Русия Федерациясе Президентының яшь галимнәр өчен Премиясе (2016) — робототехника үсеше өчен нигез булдырган, шулай ук зур теоретик әһәмияткә ия булган, бөгәрләнүче күпкырлар теориясенең фундаменталь мәсьәләләрен хәл иткәне өчен. - Мәскәү Хөкүмәтенең яшь галимнәргә премиясе (2015) — алгебраик топология һәм комбинаторлы геометрия өлкәсендә зур казанышлары өчен. - Студентлар һәм аспирантлар эшләре арасында А. Мёбиус исемендәге конкурсның I премиясе лауреаты (2005) — «Локальные формулы для комбинаторных классов Понтрягина» эше өчен. - Фән кандидаты дәрәҗәсенә ия булган яшь галимнәр өчен Дмитрий Зимин фонды конкурсы «Династия» җиңүчесе (2009) - Яшь укытучылар һәм гыйльми хезмәткәрләр өчен гыйльми эшләр конкурсы йомгаклары буенча МДУ стипендиясе (2011) Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Математическая генеалогия - Постановления Президиума РАН о присвоении звания «Профессор РАН» (см. № 13). 2017-11-11 тикшерелде. - А. Гайфуллин (2012). Обобщение теоремы Сабитова на произвольные размерности. Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Профиль Александра Александровича Гайфуллина РФА рәсми сайтында - Математические прогулки: Александр Гайфуллин (неопр.). ПостНаука (25 ноября 2016). Дата обращения 4 ноября 2017. - Страница на сайте Центра перспективаны исследований Соколовского института науки и технологий

<urn:uuid:a6d4329e-2280-47f5-81ee-651b35e70f92>

CC-MAIN-2021-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%93%D0%B0%D0%B9%D1%84%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BD

2021-10-19T16:40:48Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-43/segments/1634323585270.40/warc/CC-MAIN-20211019140046-20211019170046-00450.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9986547827720642}

tt.wikipedia.org

Чулпан Садыйкова Минем сезне Чаллы дәүләт драма артисткасы Чулпан Садыйкова белән таныштырасым килә. Хәзерге вакытта шәһәрдә түгел, авылда туып-үскәннәрнең дә күбесе ана телен онытып бара торган заман. Чулпан Садыйкова Казан шәһәрендә туып-үскән булуга карамастан,татар телендә яхшы сөйләшә,туган телебездә күркәм образлар тудыручы артистка.Ул кечкенәдән татар мохитында үсә.Каникулларын әбисе янында Балтач районы Карадуган авылында үткәрә. Әнисе үзешчәннәр йортында театр бүлеген җитәкли. Апасы Илсөяр Г.Камал театрында администратор. Менә шулар барысы Чулпанны актерлык юлына этәрә дә инде. 15 яшендә Казан театр училищесына укырга керә. Аны икенче курска кабул итәләр. Биредә ул театр серләренә төшенә. Ике елдан артык вакыт эчендә артист һөнәрен үзләштерә һәм чакыру буенча 1993 нче яшьләр каласына килә. Чулпан Садыйкова тере табигатьле, кыю, дуамал,туры сүзле. Әнә шул сыйфатлары аны театрда таныта да инде."Һинд кызы"ндагы-Мәмдүдә,"Су кызы" әкиятендәге-патшабикә шундый шук, шаян образлар. Ул тудырган образлар ярата белә, нечкә күңелле, шәфкатьле. Галиябану-Чулпанны да тамашачы үз итте, яратты. Шуннан соң режисеерлар аңа лирик рольләр бирә башлыйлар."Кызлар нигә елый"дагы Диләрә, Н.Гоголнең "Өйләнү"ндә Агафья Тихоновна, К.Тинчуринның "Сүнгән йолдызлар"ында Фатыйма, Г.Камалның "Банкрот"ында Гафифә- барысы да тамашачылар күңелендә урын алдылар. 2007 нче елда Т.Миңнуллинның "Саташу" драмасында Гүзәл образын тудырган өчен режиссер белән бергә Чулпан Муса Җәлил исемендәге премия белән бүләкләнде. Уйнаган рольләре аңа зур уңышлар китерде.Театрның, шәһәр хакимиятенең, ТР Мәдәният министрлыгының бүләкләренә лаек булды. Татарстанның атказанган артисткасы исеменә дә иреште. Бүгенге көндә Чулпан "Тәрәзәдә һаман ут яна" спектаклендәге яңа роле өстендә эшли. Үзенчәлекле образ тудырырга өметләнә. Һәрбер артистның яраткан роле була.Чулпанның яраткан роле-"Дядя ваня"дагы Соня роле. Артистка үзен режиссер ролендә дә сынап карый. 2012 нче елның декабрендә "Кызлар, ишек ачыгыз!" комедиясе Казанда "Һөнәр IV Бөтенроссия яш ре;иссерлар фестивалендә катнашып югары бәя алды. Моннан тыш ул спектаклләргә биюләр дә куя."Мин бит авыл малае", "Әтәч менгән читәнгә"һәм башка күп кенә спектакльләр бүген дә театр репертуарында.Чулпан пластикага корылган рольләрне ярата.Балалар өчен яңа ел әкиятләрен Чулпан пластика,биюләр белән бизи. Ире,Татарстанның атказанган артисты Илфат Әскаров белән эстрада артстларының концертларын алып барырга да вакыт таба. Юбилей,туй мәҗлесләрен уен-көлке, нәфис сүз белән бизәп алып баралар. Чулпан балаларны бик ярата. 2 нче гимназиядә балаларга сәхнә телен өйрәтергә исәбе.Тиздән дәресләр дә башланачак. Чулпан шәхси бәхетен дә Чаллы театрында таба.Ире Илфат Әскаров белән гаилә корып яшәүләренә шактый вакыт узды.Чулпан уңган хуҗабикә, яраткан әни һәм яраткан әби. Уллары Аяз һәм кызлары Ләйлә, оныклары Алинә һәм Алисә. Тагын Чулпанның бер яхшы сыйфаты турында әйтеп китәргә кирәк.Ул дуслыкның кадерен белә.Чулпан сәхнәдә дә, тормышта да таләпчән һәм тырыш кеше. Сәхнәдә ул искиткеч партнер, аннан бөркелгән җылылык тамашачыларны җанландыра.Тормышта ул кешлекле, ярдәмчел, юмарт, тугры дус. Тышкы сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - http://chelnyteatr.ru/personalii/truppa/truppa_10.html - http://sahne.ru/sahne/969.html - https://folloart.com/chulpanchik_123 |Әлеге мәкалә/бүлек төптән үзгәртүне таләп итә.| |Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:|

<urn:uuid:21c925d8-25b9-4acc-a8d3-cf5ac784ec55>

CC-MAIN-2020-16

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D1%83%D0%BB%D0%BF%D0%B0%D0%BD_%D0%A1%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0

2020-04-07T02:12:24Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-16/segments/1585371662966.69/warc/CC-MAIN-20200406231617-20200407022117-00328.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999372959136963}

tt.wikipedia.org

Панча-таттва-мантра Па́нча-та́ттва ма́нтра — Һинд диненең Гаудия-вайшнавизм традициясенең төп мантраларының берсе. Панча-таттвада Ходайның биш формалары исемнәреннән тора. Еш бхаджаннарда яки киртаннарда җырлана һәм джапа шәхси медитациясендә кулланыла. Кагыйдә буларак бу мантраны Харе Кришна мантрасын җырлый башлаганга кадәр җырлыйлар яки кабатлыйлар. Гаудия-вайшнавизм тарафдарлары бу хәзерге Кали-юга чорында иң рухи куәтле һәм мәрхәмәтле мантра дип ышаналар. Джая Шри-Кришна-Чайтанья, Прабху-Нитьянанда, Шри-Адвайта, Гададхара, Шривасади, Гаура-Бхакта-Вринда Масса мәдәниятендә панча-таттва мантрасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Испания рок-группасы Undrop Панча-таттва мантраны «The Crossing» (1998) альбомыннан «Train» хитында башкарган. - Америка төркеме Shelter Панча-таттва мантраны «Mantra» альбомыннан «Message of the Bhagavat» җырында башкарган.

<urn:uuid:9adf86f9-7c0f-4ef8-8d46-4e6009a90caf>

CC-MAIN-2020-50

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B0-%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B2%D0%B0-%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0

2020-12-04T15:08:10Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-50/segments/1606141737946.86/warc/CC-MAIN-20201204131750-20201204161750-00340.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9978165030479431}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Агымдагы елның 24нче феврале – 6нчы мартында офицер-тәрбиячеләр өчен "Кадет мәктәбе офицер-тәрбиячесенең һөнәри компетентлыгы" исемле квалификация күтәрү курслары узачак. Укуларны Татарстан Республикасының Мәгарифне үстерү институты уздыра. Программа 72 сәгатькә исәпләнгән. Биредә кадет мәктәбе тәрбия эшчәнлеген норматив-хокукый яктан тәэмин итү, офицер-тәрбияче башкарган эшнең төп юнәлешләре һәм эчтәлеге, алар эшчәнлегендә педагогика һәм психологиянең актуаль мәсьәләләре, кадет мәктәбе шартларында тәрбия системасын модельләштерү юнәлешләре планлаштырыла дип хәбәр итә уку йорты. Курс кураторы - Р.А. Билгильдеева, элемтә өчен телефон: (8843) 236-65-82. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:03ed7318-4548-42ec-9cc7-ef9750bc2abf>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/967

2021-09-27T13:41:22Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780058450.44/warc/CC-MAIN-20210927120736-20210927150736-00012.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9995331764221191}

belem.ru

Русиядә ислам |Русиядә ислам| |Дәүләт||Россия| |Русиядә ислам Викиҗыентыкта| Россиядә ислам (рус. Ислам в России) — Россия территориясендә ислам дине. Рәсми мәгълүматлар буенча, РФ халкының (145 млн 934 мең кеше) 13,50 % ы (20 млн кеше) — Ислам дине тарафдары (2020)[1]. РФ мөселманнарының күбесе сөнниләр, шулай ук шигыйлар бар. Мөселманнарның күбесе исламның барлык таләпләрен үтәми, буыннар традициясе яки яшәгән урыны буенча (Татарстан, Башкортстан һ. б.) үзен «этник» мөселманга кертеп саный. РФның Төньяк Кавказ республикаларындагы ислам җәмгыятьләре көчлерәк. РФ мөселманнарының күпчелеге Идел-Урал республикаларында һәм өлкәләрендә, Төньяк Кавказда, Мәскәүдә, Санкт-Петербургта һәм Көнбатыш Себердә яши. Соңгы ун елда илнең эре шәһәрләрендә Урта Азия республикаларыннан һәм Азәрбайҗаннан килгән икътисади иммигрантларның саны арту сәбәпле, ислам җәмгыятьләрендә аларның йогынтысы сизелерлек арткан, шул сәбәпле мәчетләрдә гыйбадәт-вәгазь телен һәм имамнарны аларга яраклаштырып алыштыру күзәтелә. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 652 елда Дербент (хәзерге Дагестандагы шәһәр) Гарәп хәлифәлегенә кушылган. Әлеге чорда шәһәрда мәчетләр төзелгән, шәһәрдә торучыларның зур өлеше исламга күндерелгән. Дәүләт дине буларак, ислам беренче булып 922 елда Идел буе Болгарында (хәзерге Татарстан, Чуашстан, Сембер һәм Самар өлкәләре җирләрендә) кабул ителгән. Татарстанда 21 май «Идел Болгарында исламны рәсми кабул иткән көн» буларак билгеләп үтелә[2]. 1313 елда Җучи Олысында (Алтын Урдада) Үзбәк хан тарафыннан ислам дәүләт дине итеп танылган. Җучи Олысы территориясендә христиан дине дә рөхсәт ителгән, әммә православный митрополитка һәм руханиларга «хан өчен, аның гаиләсе һәм гаскәре өчен» Аллаһыга гыйбадәт кылу бурычы йөкләтелгән. Алтын Урдада ислам дине Бәркә хан заманында керә. Бу хәлне Мисыр тарихчысы ән-Нүвәйри XIV гасыр башында иҗат иткән энциклопедик хезмәтендә болай тасвирлый: «Чыңгыз хан нәселеннән чыгучылар арасында ул Бәркә беренче булып ислам динен кабул итте: аңа кадәр мөселман булып китүчене безгә берәүнең дә әйткәне булмады. Ул мөселманга әйләнгәч, халкының күпчелек өлеше дә исламга күчте». Тәхеткә утыру белән, Үзбәк хан ислам динен бөтен дәүләт дине дип белдерә. Ә шаманлыкны дәгъвалап үзенә каршы чыгучыларны көч кулланып җиңә, исламны күтәрә. Үзбәк хан — иң озак идарә иткән (1312—1342) һәм Алтын урда тарихында иң зур эз калдырган хан. Ул ил белән идарә иткән дәвердә Алтын Урда гаҗәеп көчле-кодрәтле, бөтен Евразия күләмендәге иң зур дәүләтләрнең берсенә әверелә, мәдәнияте искиткеч нык үсеш ала. 1552 елның 2 октябрендә Казан ханлыгы җимерелгәч[3], 1556 елда Әстерхан ханлыгы рус дәүләте тарафыннан яулап алынгач, ислам дине рус дәүләте һәм православие дине тарафыннан кысрыклауга мәҗбүр ителә, мөселманнарны көчләп христиан диненә күчерү башлана. Патша хөкүмәте христиан диненә керүчеләргә һәртөрле өстенлекләр бирүне, мәсәлән, солдат хезмәтеннән, төрле салым-түләүләрдән азат ителү, җир алу, җәзадан котылу һ. б. кызыксындыру чараларын кулланган. 1713 елда Петр I барлык татар морзаларына ярты ел эчендә чукынырга әмер бирә: аерым указ чыгара. Аны үтәмәгән морзалар үзләренең биләмәләрен һәм өстенлекләрен югалтырга тиеш була. Морзаларның бер өлеше чукына. Биләмәләрен югалткан, әмма динен алыштырмаган морзаларны халык телендә «чабаталы морзалар» дип атаганнар. Ислам дине дәүләт дине буларак сакланган Кырым ханлыгы 1443 елдан башлап 1783 елга кадәр яшәгән. 1773 елда патшабикә Екатерина II «Дин иреге турында указ» (рус. Указ о свободе совести) чыгарганнан соң, ислам дине бераз ныгый төшә. Екатерина II идарәсе вакытында гына татарларга таштан беренче гыйбадәт кылу урыннары — манаралы мәчәтләр төзү рөхсәт ителә. 1788 елда Ырынбур мөселман диния нәзарәте ачыла (1917 елдан Эчке Россия һәм Себер мөселманнары үзәк диния нәзарәте, 1948 елдан ССРБ Европа өлеше һәм Себер мөселманнары диния нәзарәте). XIX гасыр башларыннан көчләп чукындырылган татарлар һ. б. арасында яңадан мөселман диненә әйләнеп кайту башлана. XX гасыр башына Россия империясенең барлык губерна үзәкләрендә (Ригадан кала[4].) татар мәчетләре эшләп килгән. Совет чоры[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Дингә, шул исәптән исламга каршы көрәш совет хакимияте елларында яңа көч белән кабынып китә. 1924 елда шәригать хөкемнәре бетерелә. 1928 елда барлык дини мәктәпләр һәм мәдрәсәләр ябыла (1917 елда аларның саны 15 мең чамасы була. 1912 елда 45 мең руханилы 26 мең мәчет эшләсә, 1941 елда алар бары тик бер меңгә генә кала.) 1927 елда илдә «Сугышчан алласызлар берлеге» дигән массакүләм оешма төзелә. Аның әгъзалары, атеистик белемнәр таратуда катнашып кына калмыйча, гыйбадәтханәләрне ябу һәм җимерүне башлап йөрүчеләр дә була. 5 елдан ул 50 меңнән артыграк кешене берләштерә. Диндарлар кулыннан тартып алынган мәчет биналары төрле-төрле роль үти. Күп кенә мәчетләр башлангыч мәктәп буларак кулланыла. 1932 елда Аллаһыга ышанучыларны һәм руханиларны эзәрлекләү башлана, аларны «паразитлыкта», «алдауда», «контрреволюцион саботажда», 1936 елдан исә — «Япония, Алмания һәм Англия файдасына шпионлык итүдә» гаеплиләр. Меңләгән рухани һәм дин тотучы, Ватанга хыянәттә гаепләнеп, җәзалап үтерелә, бик күбесе исә лагерьларда кырыла. Икенче бөтендөнья сугышы вакытында һәм сугыштан соңгы чорда Совет хөкүмәте белән мөселман дөньясы арасында чагыштырмача тынлык урнаша, һәм бу дәвер И. В. Сталин үлгәнче дәвам итә. 1954—1964 елларда дингә каршы кампания яңадан көчәя. Ун ел эчендә эшләп килгән мәчетләрнең күпчелеге ябыла. Н. С. Хрущев хакимияттән җибәрелгәч, Совет хөкүмәтенең мөселманнарга мөнәсәбәте яңадан үзгәрә, һәм бу дәвер Л. И. Брежнев вафат булганчы дәвам итә. Мәчетләрдән куылган кешеләр, ярым яшерен рәвештә булса да, дин тотуларын дәвам иттерә, атнасына бер тапкыр булса да, җомга намазын аерым өйләргә җыелып укый, ислам дине йолаларын өлешчә булса да үтәргә тырыша. Яңа заман[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] ССРБ таркалгач, илдә диния нәзарәтләре дә таркала башлый. Төньяк Кавказ мөселлманнарының диния нәзарате 7 өлешкә бүленә. Шуннан соң үзәге Уфада булган ССРБның Европа өлеше һәм Себер мөселманнары диния нәзарәте таркала. 1992 елда Татарстанның[5], Башкортстанның[6] диния нәзарәтләре, Себер мөселманнарының диния нәзарәте төзелә. Хәзерге вакытта РФ мөселманнарның 40 тан артык мөстәкыйль дини идарәсе исәпләнә. 1990-елларда ССРБда мәчетләр саны һәм мөселман руханилары саны кискен арта. 1996 елда Россия Федерациясендә 2 349 мәчет исәпләнгән. 2013 елның 28 мартында РФ Мәгариф һәм фән министрлыгы дәүләт мәктәпләре укучыларына хиҗаб киюне тыйган боерык чыгара. Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Islam in Russia: Evolution in action?(ингл.) - Muslim religious board of the Republic of Tatarstan(ингл.) - Сайт Совета муфтиев России(рус.)(ингл.)(гар.) - Сайт ЦДУМ России(рус.)(ингл.)(гар.) Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - ↑ Muslim Population By Country 2020(ингл.) - ↑ Камил хәзрәт Сәмигуллин Ислам динен рәсми кабул итү көне белән котлады. Татар-информ МА, 21.05.2013 - ↑ М. Г. Худяков: Очерки по истории Казанского ханства, archived from the original on 2013-04-23, retrieved 2020-03-26 - ↑ Рига. Часть 6: имперский город. Varandej livejournal.com, 14.11.2013(рус.) - ↑ Татарстан Җөмһүрияте мөселманнарының Диния Нәзарәте тарихы, archived from the original on 2006-10-11, retrieved 2020-03-26 - ↑ БР мөселманнары диния нәзарәте рәсми сайты (рус.) |Дәүләтләр||Азәрбайҗан • Әрмәнстан • Әфганстан • Бәһрәйн • Бангладеш • БГӘ • Бутан • Бруней • Вьетнам • Гөрҗистан • Гыйрак • Индонезия • Иран • Израиль • Иордания • Йәмән • Казакъстан • Камбоджа • Катар • Кипр • Көньяк Корея • Күвәйт • Кыргызстан • Кытай (Тибет) • Көнчыгыш Тимор • Лаос • Ливан • Мисыр • Малайзия • Мальдивлар • Монголия • Мьянма • Непал • Оман • Пакистан • Русия • Сингапур • Согуд Гарәбстаны • Сүрия • Таҗикстан • Таиланд • Төньяк Корея • Төрекмәнстан • Төркия • Үзбәкстан • Филипин • Һиндстан • Шри-Ланка • Япония| |Буйсынган территорияләр||Гонконг • Кокос утраулары • Макао • Раштуа утравы • Британия биләмәләре| |Танылмаган һәм өлешчә танылган илләр||Абхазия • Көньяк Осетия • Тайвань • Таулы Карабаг • ТКТҖ • Фәлистыйн|

<urn:uuid:34a47c31-7d9e-490f-99db-0421b0d17229>

CC-MAIN-2023-14

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%8F%D0%B4%D3%99_%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC

2023-03-26T00:05:41Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-14/segments/1679296945376.29/warc/CC-MAIN-20230325222822-20230326012822-00386.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999052286148071}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Япон егете Юто Хишияма турында күпләребез ишетеп беләдер. Татар теленнән Халыкара олимпиадада катнашып, җиңүгә ирешкән япон егете хәзер Казанда яши. Бүген ул КФУдагы Филология һәм мәдәниятара багланышлар институтының 1 курс магистранты. Татар телен 3 елда үзлектән өйрәнгән егет, кайбер татарлардан аермалы буларак, рус сүзләрен кушып түгел, саф татар телендә шактый камил аралаша. Юто белән күрешеп, аның Казандагы беренче атнасы турында сораштык. Казанга килү белән, Юто Универсиада авылына урнашкан. Бүлмәдә Кытайдан килгән ике татар егете белән яши икән. «Казан миңа бик ошый. Әкренләп ияләшеп киләм. Әмма бераз салкынча. Япониядә бит хәзер 30 градус җылы. Бездә кыш та артык салкын булмый, кар да бик сирәк ява», – дип уртаклашты кичерешләре белән Япониядән килгән студент. Ютоның Казанга китүенә якыннары каршы булмаган. «Өйдәгеләр чит телләрне яратып өйрәнүемне яхшы белә, шуңа Казанда укырга җыенуыма берсе дә шаккатмады», – ди егет. Юто Г.Тукай исемендәге татар филологиясе һәм мәдәниятара багланышлар бүлегендә 2 ел белем алачак. Казанга килгәч юлыккан иң төп авырлыгы - русча белмәве булган. Моңа кадәр Юто Татарстанда яшәүче татарларның да русча сөйләшүе турында электрон татар матбугат чараларыннан укып кына белсә, бүген ул моның дөреслегенә үз күзләре белән күреп ышанган. «КФУдагы укытучыларым бик яхшы кешеләр. Миңа ярдәм итәләр», – дип сөенә егет. Ютоның магистр эше темасы татар телендәге иялек килеше кушымчасы белән бәйле булачак. Егет ике ел буе нәкъ менә шул теманы өйрәнергә җыена. Ютоның хыялы – укуын тәмамлап, татар телен тиешле дәрәҗәдә өйрәнгәннән соң, Япониягә кайтып татар телен укыту.

<urn:uuid:3debfae8-2c49-4069-893d-2efa482b4f04>

CC-MAIN-2022-49

https://belem.ru/node/5532

2022-11-26T13:41:54Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-49/segments/1669446706291.88/warc/CC-MAIN-20221126112341-20221126142341-00557.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000040531158447}

belem.ru

- РУС - ТАТ Бату, Саин хан. Монгол җиһангиры, Алтын Урда дәүләтен нигезләүче 1207 ел тирәсе, Монголия – 1256 ел, Сарай әл-Мәхрусә шәһәре. Батый – Чыңгыз хан оныгы, Җүчи улы. Атасы вафатыннан соң, 1227 елдан аның олысы идарәчесе. 1227 һәм 1229 елларда узган Бөтенмонгол корылтаенда Җүчи ыруг башлыгы һәм Монгол империясенең Көнчыгыш Европа тарафына яу белән барачак гаскәр башлыгы буларак раслана. 1229 елда Батый хан гаскәрләре Көньяк Урал белән Идел аръягы төбәкләренә бәреп керә, кыпчаклар белән саксиннарны тар-мар итеп, җиңүгә ирешә. 1235 елдагы бөтенмонгол корылтаенда бөек каган Үгәдәй Батый ханны Көнбатыш тарафка яу белән барачак берләштерелгән монгол гаскәренең башлыгы итеп куя. 1236 – 1237 елларда Батый хан җитәкләгән гаскәр кыпчакларны буйсындыра, Саксинны, Идел буе Болгарын (1237), төньяк-көнчыгыштагы һәм көньяк-көнбатыштагы рус кенәзлекләрен яулап ала (1237 – 1240); аннары Венгрия, Польша, Чехия, Болгария җирләренә басып керә (1240 – 1242) (кара: Идел буе Болгар дәүләтенә монгол яулары). 1241 ел ахырында Батый хан Идел буена әйләнеп кайта, яңа яуланган биләмәләрдә ныклы идарә тәртипләре урнаштыруга керешә. Атасының бертуганы Чагатай вафатыннан соң (1242), Батый хан Чыңгыз нәселенең иң күренекле идарәчесе санала. 1242 – 1256 елларда Батый хан – Җүчи олысының Җаек елгасыннан Көнбатышка кадәрге өлеше идарәчесе. Баштарак Батый Болгар шәһәрендә торып идарә итә, шунда Җүчиләрнең беренче акчаларын суктыра. Аннары XIII йөзнең урталарыннан Иделнең түбән агымында Алтын Урда дәүләтенең башкаласы Сарай әл-Мәхрусә шәһәрен төзетә. Батый хан Җүчи олысын 2 канатка – Ак Урда һәм Күк Урдага бүлә. Күк Урда белән Җүчинең өлкән улы Урда-Эҗен (Иҗен) һәм аның варислары идарә итә. Батый хан яңа яуланган җирләрдә ясак җыюны оештыра (кара: Урда салымы), болгар бәкләре һәм рус кенәзләренә үз биләмәләрендә идарә итү ярлыклары бирүне тәртипкә сала. 1251 елда Монгол империясе каганы тәхетенә туганнан туганы Мөнкене утыртуга булышлык итә һәм аңа фактик идарәдәш була; Чагатай олысы белән дә алар бүлешеп идарә итәләр. Батый хан рус кенәзләренең өстенлек өчен барган үзара көрәшләренә тыкшына, берничә вак кенәзлекне берләштерүче бөек кенәз ярлыгын Ярослав кенәз уллары Александр белән Андрейга алмаш-тилмәш биргәләп, аларның тәхет алмашуын тәэмин итү өчен еш кына Хурумшаны гаскәр белән җибәреп тора. Батый хан католиклар дине башлыгы Рим папасы, әрмән кенәз-патшалары, сәлҗүк төркиләре солтаннары һ.б. ил-өлкә башлыклары белән илчелек мөнәсәбәтләре урнаштыра. Һөнәрчелек үсешенә һәм сәүдәгә, Идел буе төбәкләрендә шәһәрләр төзелешенә зур әһәмият бирә. Аның тарафыннан Алтын Урданың мөстәкыйль һәм көчле дәүләт булып ныгуына төпле нигез салына. Тизенгаузен В.Г. Сборник материалов, относящихся к истории Золотой Орды. М.-Л., 1941. Т. 1, ч.2. Путешествия в восточные страны Плано Карпини и Рубрука. М., 1957. Полное собрание русских летописей. М., 1997. Т. 1-2. Греков Б.Д., Якубовский А.Ю. Золотая Орда и ее падение. М. – Л., 1950. Сафаргалиев М.Г. Распад Золотой Орды. Саранск, 1960. Бартольд В.В. Батый // Сочинения. М., 1968. Т. 5. Фёдоров-Давыдов Г.А. Общественный строй Золотой Орды. М., 1973. Фёдоров-Давыдов Г.А. Смерть хана Бату и династическая смута в Золотой Орде в освещении восточных и русских источников (источниковедческие заметки) // Средневековые древности Волго-Камья. Йошкар-Ола, 1992. Вернадский Г.В. Монголы и Русь. М. – Тверь, 1997. Spuler B. Die Goldene Horde. Die Mongolen in Russland. Lpz., 1943. Автор – И.Л.Измайлов Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:98a4181d-3293-4f21-9ca9-369f5ad6eb4f>

CC-MAIN-2022-49

https://tatarica.org/tat/razdely/istoriya/srednie-veka/shheslr/batyj-han

2022-12-05T14:45:51Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-49/segments/1669446711017.45/warc/CC-MAIN-20221205132617-20221205162617-00608.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997782111167908}

tatarica.org

Экнатх (1533—1599) — Варкари традициясенә караган Маратхи телендә иҗат иткән XVI гасыр Һиндстан Вайшнав шагыйре һәм изгесе. Пайтханада (Махараштрада) туган һәм тормышының күп өлешен уздырган. брахман гаиләсеннән килеп чыккан. Үзеннән соң гаять зур мирас калдырган. Днянешвар тарафыннан элек «Бхагавад Гита»га язылган комментарийны нәшер иткән; иртә Сант матларның биографияләрен язган, Санскрит теленнән а 2-ю скандху «Бхагавата Пурана»ның 2-нче скандхасын тәрҗемә иткән (ул Маратхи телендә «Экнатхи-бхагавата» буларак киң мәгълүм); «Рукмини-сваямвара» (1571) поэмасын язган, анда Кришнаның Рукминига өйләнүе тасвирланган. Экнатхның башка поэмасы, «Бхавартха-Рамаяна» тәмамлаган булып калган һәм аны аның өйрәнчеге Гаваба тәмамлаган. Күп җырлар язган, алар аннан соң «Экнатхигатха» тупланмасына берләштерелгән булган. Перу Экнатхның шулай ук икеләтә мәгънә – дөньяви һәм рухи – белән күп драматик поэмалары бар. Бу поэмаларда Бхакти фикерләре чагылдыручылары булып кошлар, этләр,фахишәләр, кагылырга ярамас кешеләр, сукбайлар һәм башкалар булып тора. Экнатх шулай ук шигырьләрдә фәлсәфи әсәрләрне язган, шулай итеп ул Ведантаны популярлаштырган. Туган теле Маратхидан башка, ул Санскрит телендә, Гарәп телендә, Фарсы телендә, Урду һәм Һинди телендә иркен сөйләшкән. Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - [http://www.hindupedia.com/en/index.php?title=Sant_Eknath(үле сылтама) Sant Eknath

<urn:uuid:8a5ef4ba-cda4-4379-9c15-66174df4e4fe>

CC-MAIN-2024-10

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BA%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%85

2024-02-21T02:05:27Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2024-10/segments/1707947473360.9/warc/CC-MAIN-20240221002544-20240221032544-00418.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998226761817932}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Мәскәүдә балаларга татар телен өйрәтү өчен мультфильм әзерләнә. Булачак проектның персонажлары, хронометражы, идеясе һәм рәсемнәре билгеле. Бу хакта Мәскәү татарлары автономиясенә сылтама белән Бөтендөнья татар конгрессы матбугат хезмәте хәбәр итә. Профессионаллар командасы сүзләр, музыка һәм өйрәнү өчен хәрефләр сайлау белән шөгыльләнә. 29 августта Мәскәү татарлары автономиясе һәм «Татармультфильм» меценат, автономия активисты Рөстәм Мәһдиев белән цифрлы технологияләр ярдәмендә татар телен өйрәнү буенча уникаль уртак проект әзерләү турында килешкән иде. https://tatar-inform.ru Хәзер online: 1 кулланучы

<urn:uuid:02a2e73f-a4c8-4cbc-a61d-6e5263d474d3>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/7966

2021-09-17T06:10:08Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780055601.25/warc/CC-MAIN-20210917055515-20210917085515-00400.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998680353164673}

belem.ru

Азәрбайҗан гимны |Азәрбайҗанның дәүләт гимны| Чын исеме: «Азәрбайҗан маршы», әзери. Azərbaycan Marşı, Азәрбајҹан маршы |Сүзләрнең авторы||Әхмәд Җавад| |Композиторы||Гозәир Хаҗибәков| |Дәүләт||Азәрбайҗан| |Билгеләнү вакыты||1992 ел| |[[Файл:| Хор башкаруында Оркестр башкаруында|200px|noicon]] Азәрбайҗан маршы Азәрбайҗан маршы (әзери. Azərbaycan Marşı) — Азәрбайҗан Республикасының дәүләт гимны, Азәрбайҗан дәүләт символларының берсе. Музыкасы 1919 елда композитор Гозәир Хаҗибәков тарафыннан язылган, гимн сүзләренең авторы — Әхмәд Җавад. 1992 елның 27 маенда рәсми рәвештә кабул ителгән. Гимнның тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1920 елның 30 гыйнварында Азәрбайҗан Демократик Җөмһүрияте Министрлар Шурасы дәүләт гимнын әзерләргә була. гимн текстына һәм музыкасына бәйге игълан ителә. Халык мәгарифе министрлыгы берничә тапкыр "Азәрбайҗан" газетасында дәүләт гимны проектының шартларын бастыра. Иң яхшы гимн проекты өчен 50 мең манат күләмендә премия биреләчәге билгеле була. Бәйгедә катнашучылар үз әсәрләрен шул елның 1 маена кадәр җибәрергә тиеш була. Конкурс нәтиҗәләрен игълан итү 28 майга, Азәрбайҗан Демократик Җөмһүриятенең ике еллыгына билгеләнә. Ләкин 1920 елның 28 апрелендә совет гаскәрләре Азәрбайҗанны басып ала. Дәүләт гимнын кабул итүгә рөхсәт булмый. "Azәrbayсan marşı". Тугандаш ил-дәүләтнең үз исеме белән аталган бу гимн да совет заманында, империя таркалуга юл тоткан елларда ук языла башлаган була. Көйязар Гозәер Хаҗибәйли (Uzeyir Hacibәyli) аның көен "Азәрбайҗан маршы" дип атаган. Соңрак башка бер музыка белгече Айдын Азим (Аydın Аzim) аны хор һәм оркестр башкаруы өчен нәкъ бүгенге рәвешендә аранжировкалаган. Азәрбайҗан Җөмһүриятенең бәйсезлеге игълан ителгәннән соң ярты ел үткәч, 1992 елның 27 маенда бу гимнга Милли Мәҗлес карары белән Әхмәд Җавад (Әһmәd Cavad) язган җыр тексты беркетелә. Шигырьнең рус теленә тәрҗемәсен Сиявуш Мәмәд-задә (Siyavuş Mәmәd-zade) эшләгән. Илнең үзендәге чараларда гимн гадәттә тулысы белән уйнала һәм җырлана. Халыкара вакыйгаларда башкару өчен билгеләнгән җыйнак вариантта гимнның җиденче-ундүртенче юлларын төшереп калдыралар. Хәлбуки, Гозәер Хаҗибәйли — Азәрбайҗан Совет Социалистик Җөмһүрияте гимны көенең дә авторы. Ул аның музыкасын Төркиягә мөһаҗирлеккә киткәч язган булган. 1944 елда аңа шагыйрь Сәмәд Вургун (Sәmәd Vurğun) сүзләре беркетелгән. 1978 елда исә союздаш җөмһүрият гимны текстын бераз кыскартканнар һәм үзгәрткәннәр — Сталин турындагы юлларны алып ташлау өчен. Шуннан соң гимн бүгенге "Азәрбайҗан маршын" кабул иткәнче гамәлдә була. Азәрбайҗан маршы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |Azәrbaycan dilindә||Tatar телендә||Tatar telendä| |Azәrbaycan! Azәrbaycan! Ey, qәhrәman övladın şanlı Vәtәni! Səndən ötrü can verməyə cümlə äzerbez! Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadirbez! Üç rəngli bayrağınla məs'ud yaşa! Üç rəngli bayrağınla məs'ud yaşa! Minlərlə can qurban oldu, Sinən hərbə meydan oldu! Hüququndan keçən əsgər! Hərə bir qəhrəman oldu! Sən olasan gülüstan, Sənə hər an can qurban! Sənə min bir məhəbbət, Sinəmdə tutmuş məkan! Namusunu hifz etməyə, Bayrağını yüksəltməyə, Namusunu hifz etməyə, Cümlə gənclər müştaqdır! Şanlı Vətən! Şanlı Vətən! Azərbaycan! Azərbaycan! Azərbaycan! Azərbaycan! |Азәрбайҗан! Азәрбайҗан! Әй, батыр улларыңа данлы Ватан! Синең өчен җан бирергә җөмлә әзер без! Синең өчен кан түгәргә җөмлә кадир без! Өч төс байрак астында бәхетле яшә! Өч төс байрак астында бәхетле яшә! Җирең хәрби мәйдан булды, Меңләгәннәр корбан булды! Синең хаклыгыңны яклап, Барчасы каһарман булды! Син булсын дип гөлстан, Сиңа һәрбер җан корбан! Мең бер мәхәббәт, Ватан, Йөрәктә тотам мәкян! Намусыңны керләмәскә, Байрагыңны кимсетмәскә, Намусыңны керләмәскә Барча яшьләр җан аткан! Шанлы Ватан! Шанлы Ватан! Азәрбайҗан! Азәрбайҗан! Азәрбайҗан! Азәрбайҗан! |Azärbaycan! Azärbaycan! Äy, batır ullarıña danlı Watan! Sineñ öçen can birergä cömlä äzer bez! Sineñ öçen qan tügärgä cömlä qadir bez! Öç tös bayraq astında bäxetle yaşä! Öç tös bayraq astında bäxetle yaşä! Cireñ xärbi mäydan buldı, Meñlägännär qorban buldı! Sineñ xaqlığıñnı yaqlap, Barçası qaharman buldı! Sin bulsın dip gölstan, Siña härber can qorban! Meñ ber mäxäbbät, Watan, Yöräktä totam mäk'an! Namusıñnı kerlämäskä, Bayrağıñnı kimsetmäskä, Namusıñnı kerlämäskä Barça yäşlär can atqan! Şanlı Watan! Şanlı Watan! Azärbaycan! Azärbaycan! Azärbaycan! Azärbaycan!

<urn:uuid:d58affd9-201a-4310-a03b-81e1596cc0f8>

CC-MAIN-2021-25

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B7%D3%99%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D2%97%D0%B0%D0%BD_%D0%B3%D0%B8%D0%BC%D0%BD%D1%8B

2021-06-23T03:14:37Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-25/segments/1623488528979.69/warc/CC-MAIN-20210623011557-20210623041557-00527.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9955716133117676}

tt.wikipedia.org

|Җенес||ир-ат| |Туу датасы||9 май 1875| |Туу урыны||Бершадский район[d], Украина| |Үлем датасы||31 август 1938 (63 яшь)| Биография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Православ псаломщик гаиләсендә туган. Киевтә шәхси гимназиясендә укыта. Рылский , СССР Фәннәр академиясенең булачак академикы М. Алексеев һәм башкаларны укыта. Украина педагогик җәмгыяте әгъзасы, Украина Үзәк радасының ике җыелышы әгъзасы, башта Украина педагогик җәмгыятеннән, аннары укытучылар оешмаларыннан сайлана. 1919 елдан 1923 ел ахырына кадәр ул Барышевкада була . Социаль-икътисадый техникум (элеккеге Барышевский гимназиясе) һәм шул ук вакытта Барышевский җиде еллык мәктәбе директоры була [2] . Ул Киевка әйләнеп кайта, Көньяк-Көнбатыш тимер юл балалар йортының башлыгы итеп билгеләнә. Ул ике тапкыр кулга алына (1930, 1933). 1930-нчы елларда ул Киев индустриаль эшчеләр факультетында украин теле һәм әдәбияты укыта. 1938 елның 26 гыйнварында ул өченче тапкыр кулга алына. Тройка карары буенча, ул милекне конфискацияләү белән үлемгә хөкем ителә. 1938 елның 31 августында Киев төрмәсендә җәзалаганган. Кабер урыны билгеле түгел. Аның улы Лев, Киев политехник институты студенты (1905 - 26 ноябрь, 1921), шулай ук Киев өлкәсе Чека тарафыннан атылды [1] .

<urn:uuid:65eb47c5-f2cd-44eb-a398-0267c3e5a4b6>

CC-MAIN-2022-49

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87

2022-11-29T22:38:45Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-49/segments/1669446710711.7/warc/CC-MAIN-20221129200438-20221129230438-00494.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998843669891357}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Кунак туристик сезон нәтиҗәләре, музей планнары турында сөйләячәк, шулай ук "Россия 10" проектына бәйле сорауларга җавап бирәчәк. 15 нче августта сәгать 14.00дә "Татар-информ" МАда "Казан Кремле" дәүләт тарих-архитектура һәм сәнгать музей-тыюлыгы директоры Зилә Вәлиева белән матбугат конференциясе була. Кунак Казан Кремлендә туристик сезон нәтиҗәләре, музейның 2 нче яртыеллыкка планнары, комплексның 20 еллыгына халыкара һәм федераль проектлар турында сөйләячәк, шулай ук Кол Шәриф мәчете катнаша торган "Россия 10" проектына бәйле сорауларга җавап бирәчәк. ММЧ шушы сөйләшүдә катнашырга чакырыла. Чыганак: http://tat.tatar-inform.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:fa1e707c-cc39-40c7-b5b5-4def66983883>

CC-MAIN-2019-39

http://belem.ru/node/4228

2019-09-16T23:44:28Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-39/segments/1568514572964.47/warc/CC-MAIN-20190916220318-20190917002318-00307.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999576807022095}

belem.ru

Хуҗа Хәсән — Татарстан Республикасының Кайбыч районында Инеш елгасы ярында урнашкан авыл. 17 гасырда ниезләнгән. 18 гасырда авыл халкы чукындырыла. Чукындырылган татарларның бабалары арасында нугайлар да булырга охшый. Хуҗа Хәсән авылында язып алынган бер риваять буенча, ул авылга нигез салучы Чистай ягыннан килгән "Улыби-Ульби" нәселеннән була. Шул ук вакытта Казанны саклаучы нугайлар башында "Улы би" торуы билгеле.[2] Авылның төп халкын татарлар — 91%, чуашлар - 5% һәм руслар — 4% тәшкил итә. Климат уртача континенталь. Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе буенча климатның коды: Dfb[3]. Уртача еллык һава температурасы 4.3 °C.[4] - Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ.

<urn:uuid:43cc35bf-241b-40e4-bd10-0842781ca48e>

CC-MAIN-2021-31

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D2%97%D0%B0_%D0%A5%D3%99%D1%81%D3%99%D0%BD

2021-07-25T17:21:33Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-31/segments/1627046151699.95/warc/CC-MAIN-20210725143345-20210725173345-00388.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999775886535645}

tt.wikipedia.org

Михаил Коринфский |Михаил Коринфский| |Туган телдә исем||Михаил Петрович Варенцов| |Туган||1788| Арзамас, Түбән Новгород губернасы, Россия империясе |Үлгән||22 июнь 1851| Казан |Милләт||мордва| |Ватандашлыгы||Русия империясе| |Әлма-матер||Император сынлы сәнгать академиясе[d]| |Һөнәре||мигъмарчы, профессор| |Бүләк һәм премияләре||Россия империясенең| Тәрҗемәи хәле[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Арзамаста А.В. Ступинның сәнгать мәктәбендә укый, мигъмарчылык нигезләрен өйрәнә. 1810 елдан Санкт-Петербургда. Мещан катламыннан булуы сәбәпле Сәнгать академиясенә кабул ителми. Россия сәнгать академиясенең вице - президенты А.С. Строганов «гади халыктан чыккан талант»ны үз химаясенә ала. Сәнгать академиясендә ирекле тыңлаучы итә, Петергофны, Павловскины коручы академик Воронихин янына десятник итеп урнаштыра. Михаил Варенцов Санкт-Петербургның Казан соборын төзүдә катнашып, I дәрәҗә көмеш медаль ала – бу академияне тәмамлауга тиң була. Воронихин соравы буенча Россия императоры Павел I Варенцовка дворян титулы бирә. Арзамаста[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Казанда[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1816 елда Казан университеты мигъмарчысы вазыйфасын алу өчен беренче омтылышы уңышсыз тәмамлана. Моңа Варенцов тәкъдим иткән Түбән Новгород дворяннар җыелышы бинасының проектын, чиркәүгә охшатып ясалган дип, Сәнгать академиясенең кире кагуы сәбәп була. 1832 елда Казан император университетының төп бинасын проектлаган Петр Пятницкий Казан шәһәренең мигъмарчысы вазыйфасына күчкәндә, үз урынына Михаил Варенцовны тәкъдим итә. Варенцов Казан университеты ректоры Н.И. Лобачевскийбелән тыгыз элемтәдә эшли. Ул үз алдына Казан университеты биналарын бербөтен ансамбль итү максатын куя. 1834 - 1838 елларда Коринфский анатомия театрын, китапханәне, химия лабораториясен, обсерваторияне, хуҗалык корылмаларын төзи. 1848 елда Гавриил Державинга куелган һәйкәл белән университетның мәйданы корылышын төгәлли. Нәтиҗәдә, шәһәр утары ысулында корылган эре иҗтимагый үзәк барлыкка китерелә. Казанда чиркәүләр төзелешендә катнаша: Раифа ирләр монастыренда Грузия Изге Анасы иконасы соборы (1842). Казан Кремлендә мигъмарчы Тон проекты буенча корылган Казан генерал – губернаторы сараеның (хәзер Татарстан президенты урнашкан бина) интерьерын (1848) эшли. Бу елларда Казан император университетында профессор буларак укыта. Бүләкләре, мактаулы исемнәре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Нәселдән күчә торган дворян заты исеме ала. Зур җир биләмәсе белән бүләкләнә. Кызыклы факт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Михаил Коринфский – мордва мәдәниятенең беренче һәнәри мигъмарчысы. Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1. Памятники истории и культуры Горьковской области. — Горький: Волго-Вятское кн. изд-во, 1987. 2. Филатов Н. Ф. Нижний Новгород. Архитектура XIV — начала XX века. — Н.Новгород: РИЦ «Нижегородские новости», 1994. 3. Ульяновская -Симбирская энциклопедия, Том 1. Ульяновск: Издательство "Симбирская книга", 2000. ISBN 5-8426-0224-5 4. Егерев В., Архитектор М. П. Коринфский, Казань, 1961. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - борынгы грек шәһәре Коринф исеменнән

<urn:uuid:f13ae66f-e516-4268-844c-30d3cc34938d>

CC-MAIN-2021-39

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB_%D0%9A%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BD%D1%84%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9

2021-09-18T18:21:38Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780056548.77/warc/CC-MAIN-20210918154248-20210918184248-00713.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997071027755737}

tt.wikipedia.org

Татарстан географиясе |Татарстан географиясе| |Дәүләт||Татарстан| |Татарстан географиясе Викиҗыентыкта| Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Татарстан Республикасында география фәнен үстерү Казан дәүләт университетыннан башланган. 1888 елда университетта география кафедрасы ачыла, 1938 елда география факультеты ачыла. 20 гасыр башына кадәр тикшеренүләр нигездә шәхси география фәнләрендә үткәрелгән (геоморфология, метеорология, климатология һ.б.) соңрак социаль-икътисади географиясе, этнографик ландшафт белеме үсеш алган. Физик география фәне 19 гасыр башыннан Э. А. Эверсман, Э. И. Эйхвальд кебек галимнәр тарафыннан үсеш ала. Татарстанның физик-географик районнары Идел, Кама, Нократ, Шушма белән бүленгән 5 төбәккә бүленә. Шулай итеп, Идел буе, Көнбатыш Кама алды, Көнчыгыш Кама алды, Көнбатыш һәм Көнчыгыш Кама аръягы районнары барлыкка килә. Тватарстанның социаль-икътисади географиясе XX гасырның 20-30 елларыннан үсеш ала һәм Н. З. Векслинның (халык хуҗалыгын үстерүнең географик факторлары) тикшеренүләре белән бәйле. Алга таба үсеш П. В. Абрамов хезмәтләрендә алынгы сәнәгать-җитештерү һәм җитештерү көчләрен урнаштыру каралган. Н. И. Блажко үз хезмәтләрендә җитештерүнең территориаль системаларында математик модельләштерү географиясен өйрәнде. 1970 елдан башлап җәмгыятьнең территориаль оешмасы проблематикасы белән бәйле социаль-икътисадый географиянең яңа концептуаль-географик юнәлеше формалаша башлады. Бу юнәлештә тикшеренүләрне А. М. Трофимов алып барды. Географик урыны[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Татарстан Россия Федерациясенең үзәк өлешендә Көнчыгыш-Европа тигезлегендә урнашкан. Республика территориясендә ике зур елга — Идел һәм Кама елгалары кушылган, Татарстан башкаласы — Казан шәһәре Мәскәүдән көнчыгышка 797 км ераклыкта урнашкан. Татарстанның мәйданы 67 836 км2 тәшкил итә. Республика территориясе көнбатыштан көнчыгышка 460 км һәм озынлыгы-төньяктан көньякка 290 км сузылган. Республика территориясе урман һәм урман-дала зонасында урнашкан, Идел һәм республиканың көньяк-көнчыгышында зур булмаган калкулыклар булган тигезлек бар. Республика территориянең 90 % диңгез дәрәҗәсеннән 200 м артык түгел биеклектә ята. Республика территориясенең 16 % тан артыгы яфраклы агачлардан (имән, юкә, каен, усак) торган урманнар белән капланган, ылыслы агачлардан нарат һәм чыршы үсә. Умырткалы хайваннарның 430 төре һәм төрле умырткасызларның йөзләрчә төрләре жирле фауна вәкилләре булып тора. Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Республикада уртача-континенталь климат, җәй көне җылы һәм уртача салкын кыш белән аерылып тора. Елның иң җылы ае-июль (+18...+20 С), иң салкыны — гыйнвар (-13... -14 с). Температура абсолют минимум -44... -48 (Казанда -46,8). Иң югары температурага+37... + 42 с. абсолют еллык температура (амплитуда) 80-90 С. җитә. Уртача явым-төшем 460 тән 520 мм. га кадәр, вегетация чоры 170 тәүлек чамасы тәшкил итә[1]. Татарстан чикләрендә климат аермалары юк. Ел дәвамында Кояш балкышы сәгатьләренең саны 1763 дән 2066 кә кадәр (Минзәлә) тәшкил итә. Иң кояшлы чор-апрельдән август аена кадәр. Ел эчендә кояш радиациясе якынча 3900 Мдж/кв. м тәшкил итә. Уртача еллык температура якынча 2-3,1 C тәшкил итә. Уртача тәүлеклек температураның 0 C аша тотрыклы күчүе апрель башында һәм октябрь азагында була. Температура 0 градустан югары C-198-209 көн, 0 градустан түбән156-157 көн. Уртача еллык явым-төшем күләме 460-540 мм тәшкил итә.теплый Иң күп явым — төшем июль аена (51-65 мм), минимум-февраль аена (21-27 мм) туры килә. Барыннан да бигрәк, Кама аръягында һәм Идел алдында явым — төшемнәр күзәтелә. Кар катламы ноябрь уртасыннан соң барлыкка килә, ул апрельнең беренче яртысында барлыкка килә. Кар катламының ятуы елына 140-150 көн тәшкил итә, уртача калынлыгы 35-45 см. Туфрак[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Татарстан туфрагы төрле структуралы. Республиканың төньягында һәм көнбатышында соры урман һәм көлсу туфрак өстенлек итә, көньякта территориянең 32% ка кадәрен кара туфрак өстенлек итә. Татарстан территориясендә өч туфрак районы бүлеп бирелә: - Төньяк (Кама алды) — иң киң таралган ачык-соры урман (29%) һәм соры һәм кара-соры урман җирләре били. Калкулыкта кәсле туфрак очрый. 22,5% ы юылган туфрак, су басу жирләре — 6-7 %, сазлы җирләр — 2% ка якын. Кайбер районнарда (Балтач, Кукмара, Мамадыш) эрозия көчле, территориянең 40% ка кадәре эрозиягә бирешә. - Көнбатыш (Идел алды) - төньяк өлешендә урман-дала җирләре (51,7 %), соры һәм кара-соры (32,7%) өстенлек итә. Иң зур мәйдан — туңдырылган һәм юылган кара туфрак урыннар. Районның Югары участоклары якты-соры һәм кәсле туфрак белән капланган (12 %). Су басу җирләре — 6,5 %, сазлыклар-1,2% алып тора. Районның көньяк-көнбатышында кара туфрак киң таралган. - Көньяк-Көнчыгыш (Кама аръягы) - Шешмәдән көнбатышка гади кара туфрак, кече Чирмешәннең уң як ярлары кара-соры туфраклар өстенлек итә. Шешмәдән көнчыгышка соры урман һәм кара туфрак, районның төньяк өлешендә — юфлган кара туфрак өстенлек итә. Калкулыклар урман-дала, түбәнлекләр — кара туфрак белән капланган.

<urn:uuid:dc349c2a-77d5-46a8-82f4-754f0e16ce3f>

CC-MAIN-2022-21

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD_%D0%B3%D0%B5%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F%D1%81%D0%B5

2022-05-23T05:46:08Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-21/segments/1652662555558.23/warc/CC-MAIN-20220523041156-20220523071156-00240.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999475479125977}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы "Чиста караш" III Республика яшьләр социаль-экологик конкурсы халыкны әйләнә-тирәне саклау мәсьәләләрен чишәргә чакыру, яшьләргә экология өлкәсендәге проблемаларга карата үз фикерен белдерергә мөмкинлек бирү максатыннан үткәрелә. Бәйгегә җибәреләсе эшләрдә Россиянең атмосфера һавасы, су һәм җир байлыкларын саклау, җитештерү һәм куллану калдыклары белән эш итү, шулай ук яшь буынга экологик тәрбия һәм белем бирү өлкәсендәге әһәмиятле экологик проблемаларны чишү юлларын күрсәтергә кирәк. Әлеге конкурста 35 яшькә кадәр булган һәр Россия гражданины катнаша ала. Эшләр аерым авторлардан һәм коллективлардан шушы номинацияләр буенча кабул ителә: Бәйге җиңүчеләре Казанга йомгаклау тантанасына чакырылачак, аларга истәлекле бүләкләр тапшырылачак. Призлар арасында экшн-камералар (экстрим яратучылар өчен махсус җайланма), цифрлы фотоаппарат, ноутбук, смартфон, планшет та бар. Эшләр 2014 елның 1 ноябренә кадәр firstname.lastname@example.org адресына юлларга мөмкин. Бәйгегә кагылышлы сорауларны (843) 267-68-11 телефоны буенча бирергә мөмкин. http://intertat.ru/tt Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:a9aeea40-1343-4aa5-a074-eda237a29912>

CC-MAIN-2022-40

http://belem.ru/node/5422

2022-09-27T18:13:27Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-40/segments/1664030335054.79/warc/CC-MAIN-20220927162620-20220927192620-00494.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999972939491272}

belem.ru

Невроз |Невроз| |Саклык белгечлеге||психоанализ[d][1]| |ICPC 2 идентификаторы||P99| |Невроз Викиҗыентыкта| Невроз — психик эшчәнлекнең кайтма бозылуы ул. Невроз вакытында авыруның уз халәтен аңлый, чирләгәнен таный. Невроз еш кына психик травмадан соң барлыкка килә. Тик шунысын да әйтергә кирәк, шәхес өчен зур мәгънәгә ия мөнәсәбәтләргә бәйле психик травма булганнан соң гына! Теләсә нинди психик травма кешедә невроз тудыра алмый. Психик травма «ачкыч шәхеснең йозагына» яраганда гына, мөнәсәбәтләр системасына туры килгәндә генә неврозга китерә. Неврозны гадәттә гипноз, аутоген тренинглар, дарулар белән дәва лыйлар. Авыруга дарулар ярдәм иткән кебек тоела. Тик дарулар кешенең проблемасын чишәргә өйрәтәләрме соң? Билгеле юк... Авыру кире үзенең ярсулы иҗтимагый мохитенә әйләнеп кайта, һәм тагын кая барырга белми аптырап, бер белгечтән икенчесенә йөри башлый, халык табибларына бара. Күнегүләр ярдәмендә авыруны психологик бәйләнешкә өйрәтү урынына, табиб аны дарулар биреп тынычландыра. «Әйләнә торган ишекләр» феномены барлыкка килә. Авыру күпмедер вакыт узуга яңадан табибка мөрәҗәгать итә. Кызганычка каршы, бу халәт вакытында дарулар «өстән» генә йогынты ясыйлар, шуңа күрә хәл авырайган очракларда махсус белгечләр генә авыруны депрессиядән чыгара ала. Невроз киң таралганмы соң? Көнбатыш тикшерүчеләренең мәгълүматларына караганда, невроз халыкның 85 % ы өчен ят нәрсә түгел. Русиядә бу күрсәткечне югарырак дип әйтсәк тә ялгыш булмас. Алга киткән илләрдә невроз аеруча киң таралган һәм тыныч вакытта күбрәк күзәтелә. Сугыш вакытында невроз очрамый диярлек дип әйтергә дә була. Моның сәбәбе нидә? Мондый үзенчәлекле невроз феномены дияргә мөмкин. Сугыш вакытында шартлар авыр булса да, хәл, максат аңлашыла: каршыда — дошман. Ә менә тыныч вакытта мөнәсәбәтләр буталчык, катлаулырак. Шуңа күрә кайбер кешеләр сугыш чорын аңлаешлырак дип табалар, чөнки бар да ачык билгеле — дошманга каршы сугышырга кирәк. Невроз ничек беленә соң? Оялучан, үпкәчел, юк-барга ышанучы, үзен гаепле итеп сизүче, көнче — болар невротик шәхес билгеләре. Неврозның физик күрсәткечләре бик күп төрле. Берәүнең йөрәге авырта, икенчесенең эче, өченчесе кешедә — мигрень... Хатын-кызларда күп төрле җенси авырулар, ир-атларда потенция түбәнәю дә—невроз авыруы күрсәткечләре. Иң кызганычы — кеше неврозның физик симптомнары белән очрашкач, күп вакытта терапевтка, неврологка, кардиологка, гастроэнтерологка йөри башлый. Тагын кемнәргә генә мәрәҗәгать итми алар, үзләренең авыруын дәвалар белгечне бик озак таба алмыйлар. Табиблар бу авыруларны еллар буе күзәтә килә, тик бернинди органик авыру тапмыйлар. Ни өчен дигәндә, проблема эчке конфликтларны чишмәүдә ята. Шуңа күрә дәвалауның уңай чишелеше пациентның үз шәхси проблемаларын аңлавына бәйле. Психотерапевтка эләгү авыру өчен зур сөенеч, чөнки психиатрлар бу төр авыруларны яратып бетермиләр. Чөнки авыруның шәхес структурасын үзгәртеп, аны эчке конфликттан арындырырга кирәк, ә моны дарулар белән генә хәл итеп булмый. Невроз белән түрәләр еш интегә, чөнки алар стресслы ситуацияләргә күбрәк эләгә. Түрәләргә еш кына үзләренең эчке максатларыннан чыгып түгел, читтән килгән күрсәтмәләр белән эш итәргә туры килә һәм кайбер очракта бу неврозга китерә. Бу чир башка психик авырулардан кайсы ягы белән аерылып тора соң? Невроз белән авыручы саташмый, булмаган ! объектларны бар итеп күрү, чит тавышлар ишетү, ят исләр сизү күзәтелми. Вакытны озакка сузмый психотерапевтка мөрәҗәгать иткәндә, невроз белән интегүчеләрне уңышлы дәвалап була. БАЛАДА НЕВРОЗ[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Соңгы елларда Русиядә бик күп балалар невроздан интегә. Невроз — функциональ психик эшчәнлекнен бозылуы ул. Гадәттә, психикасына зыян килгән укучы невроз белән авырый. Әлеге чир нерв системасы тотрыксыз, йомшак, сүлпән яки ярсу булган үсмерләрдә күзәтелә. Туганда баш сөяге яки ми травмасы алганлыктан, мондый баланың нерв системасы нейроинфекция нәтиҗәсендә какшаган була. Невроздан интеккән бала хискә тиз бирелә, аның кәефе еш үзгәрә, тиз арый, начар йоклый, саташа, курка, игътибарын туплый алмый. Баланың нерв эшчәнлеге бозылмасын өчен, түбәндәгеләрне истә тотарга кирәк. Иң элек, уку, ял итү, йоклау өчен аның яшенә туры килерлек шартлар тудыру таләп ителә, һәр көнне нерв системасын гади һәм хәлдән килерлек ысуллар белән чыныктыру мөһим. *Гәүдә-сыны дөрес үссен өчен, баланы каты, тигез урын-җирдә йок латыгыз. *Баланың йокысы тирән, тыныч булсын өчен, ул йоклар алдыннан йокы бүлмәсен җилләтергә кирәк. *7 яшькә кадәр баланы кич 21 сәгатькә кадәр, 14 яшькә кадәр — 22, 15 яшьтән — 23 сәгатькә кадәр йокларга яткырсаң файдалырак. *Көнне иртәнге гимнастикадан һәм бүлмәне җилләтүдән башласа, бу — баланың кәефен һәм физик халәтен яхшыртырга ярдәм итәчәк. *Иртәнге аш алдыннан кәефне күтәрүче файдалы сок (лимон яки грейп фрут суы, балан, кызыл миләш, гөлҗимеш төнәтмәсе) эчү зарур. *Дәрестән соң һәм йоклар алдыннан саф һавада хәрәкәтле уеннар уйнарга кирәк. *Телевидение тапшыруларын көненә 1 сәгатьтән артык карау бала сәламәтлегенә зыян китерә. *Юеш сөлге белән ышкыну, билгә кадәр юыну, каты сөлге белән массаж ясау балада неврозны бетерергә булышыр. Балага ышаныгыз. Ата-ана һәм бала арасында үзара ихтирамлы мөнә сәбәт урнашырга тиеш. Балага «лекция укып» теңкәсенә тимәскә, аны кимсетмәскә тырышырга кирәк. Ул аны яратканнарын белергә һәм үзен ышанычлы тотарга тиеш. Четерекле хәлләрдә бала, җәза бирүләреннән курыкмыйча, әти-әнисеннән киңәш сорарлык булсын. Баланың фикерен тыңлагыз һәм ихтирам итегез. Ул тормыштагы вакый галарга юмор һәм тәнкыйть аша карарга өйрәнсен. Нарасыегыздан табыну өчен кумир ясамагыз. Бала туганнар, якыннары, аннан көчсезрәкләр, кыргый хайваннар, йорт терлекләре турында кайгырту кирәклеген тоеп, хәстәрлек күреп үссен. Шәхси үрнәктә спортны яратырга өйрәтегез. Бала үзен ышанычлы хис итсен һәм урамдагы хулиганга тиешенчә җавап бирә алсын. Бала башка милләт кешеләренә, мәдәниятенә, бүтән төрле фикергә ихтирам беләнч карасын, түземлелек күрсәтсен. Ниндидер әйберләр сатып алуны, матди байлыкны гаилә уңышының төп максаты итеп куймагыз. Балага үз яшьтәшләреннән аерылып торырлык әйберләр алмагыз. Аңа ул үзе бәһасыз, кабатланмас һәм бердәнбер икәнлекне төшендерегез. Ярату, ихтирам акча һәм кыйммәтле әйберләр з санына бәйләнмәгән икәнлекне белеп үссен. Йөрәк парәгезнең кимчелекләре булса (ялкаулык, комсызлык, явызлык), алардан котылырга тырышыгыз. Нигездә, улыгыз яки кызыгыз әйбәт бала, аның күп кенә яхшы сыйфатлары бар дип фикер йөртү — аның өчен дә, сезгә дә яхшырак булыр. Әмма аңа комачаулаган, әти-әнисенең һәм укытучыларның кәефен төшергән җитешсезлекләреннән котылырга кирәк икәнлеген аңлатыгыз. Баланың күренеп торган сәләте булмаса, аңа карата яшьтәшләре ихтирамын уята торган шөгыль табыгыз. Истә тотыгыз: һәр бала — үзенчә талантлы. Әгәр баланың тәртибендә, кәефендә сизелерлек тайпылышлар булса, белгеч консультациясе кирәк. Сез психологка, участок педиатрына, кирәк дип тапсагыз, психотерапевтка, психиатрга мөрәҗәгать итә аласыз.

<urn:uuid:43016f55-44ea-45a9-a70e-65b000d61280>

CC-MAIN-2022-21

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%BE%D0%B7

2022-05-20T02:10:34Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-21/segments/1652662530553.34/warc/CC-MAIN-20220519235259-20220520025259-00468.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999964237213135}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы 11–15 ноябрьдә Владикавказда "Кеше тәрбияләү" исемле Россиякүләм һөнәри конкурс финалы узачак. Бәйге быел беренче тапкыр гына үткәрелә, биредә Россиянең барлык регионнарыннан укытучылар катнаша. Шушы көннәрдә чараның федераль (читтән торып) этабы бара. Мөгаллимнәр балалар бакчасы, мәктәп–интернатлар (шул исәптән кадет мәктәпләр) тәрбиячеләре, гомуми белем бирү оешмалары укытучылары, социаль педагог һәм өлкән вожатый кебек номинацияләрдә көч сынаша. "Гомуми урта белем бирү оешмасында сыйныф җитәкчесе" дигән номинациядә финалга Казан вәкиле дә эләкте, дип хәбәр итә Татарстан Республикасының мәгариф һәм фән министрлыгы матбугат үзәге. Казан шәһәре 165нче мәктәпнең математика укытучы Иннеса Сабирова номинациядә җиңү яулый икән, аңа Лауреат исеме һәм Бәйгенең төп бүләге биреләчәк. Башка номинация лауреатларын да шундый ук бәхет көтә. Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:0fb5db6f-ab01-4424-b700-6f02ec218442>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/774

2021-09-19T14:03:04Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780056890.28/warc/CC-MAIN-20210919125659-20210919155659-00278.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999473094940186}

belem.ru

Көнчыгыш Тиморда ислам (порт. O Islã em Timor Leste) — Көнчыгыш Тимор территориясендә ислам дине. Рәсми мәгълүматлар буенча, Көнчыгыш Тимор халкының (1 млн 318 мең кеше) 0,1 % ы (3 мең кеше) — Ислам дине тарафдары (2020)[1]. Ил башкаласы Дилидә 1 700 мөселман яши. Мөселманнарның күпчелеге — сөнниләр. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Көнчыгыш Тимор Индонезия оккупациясенә кадәр өч йөз ел дәвамында Португалия колониясе булган. 1975 елда илне Индонезия оккупацияли, нәтиҗәдә 170 меңнән артык кеше һәлак булган. 1999 елда референдумда Көнчыгыш Тимор күпчелек тавыш белән бәйсезлек өчен тавыш бирә. Илдә көчләү һәм талау белән шөгыльләнүче төркемнәрне бастыру өчен, БМО тынычлык булдыру көчләрен кертергә мәҗбүр була. 2002 елның 20 мае төнендә Көнчыгыш Тимор бәйсез дәүләт итеп игълан ителә[2]. Көнчыгыш Тиморда ислам[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Көнчыгыш Тимор мөселманарына җирле гарәпләр һәм индонезиялеләр керә. Алар соңгы дистә ел дәвамында бизнес өчен мөмкинлекләр эзләп яки Индонезиянең бәйсезлек өчен көрәшүче провинциягә күчүне хуплаган милли сәясәте кысаларында Көнчыгыш Тиморда төпләнгән. 2015 елгы халык санын алу вакытында Көнчыгыш Тиморның 2 850 ватандашы ислам динен тотуын белдергән (1 695 мөселман ил башкаласы Дилидә, 258 Баукау, 236 Лаутем, 212 Виквекведә һ. б. яши)[3]. Көнчыгыш Тимор гарәпләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Беренче гарәп сәүдәгәрләре Көнчыгыш Тиморда сандал агачы, коллар Һәм бал сатып алып, Ява һәм Сулавеси аша Кытайга һәм Һиндстанга озаткан. Аларның токымнары, нигездә, Көнбатыш Дилинең Кампунг-Алор (Kampung Alor) районында укмашып яши. 1949 елгы халык санын алу вакытында илдә 149 гарәп булган. XIX гасыр ахырында Һадрамауттан чыккан Йәмән гарәпләре Португалиянең колониясе булган Тиморда урнашкан, алар көньяк-көнчыгыш Азия халкы белән өлешчә катнашкан. Гарәп җәмгыятенең кайбер әгъзалары япон оккупациясе вакытында (1942—1945 еллар) Япония хәрби полициясендә административ вазыйфалар били, шуның аркасында аларны дошман белән хезмәттәшлектә гаеплиләр. Мәчет[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1940-елларда гарәп азчылыгы Дилидә беренче мәчет бинасын төзү өчен тырышлык күрсәтә башлый. Имам хаҗи Хәсән ибн Абдулла Балатиф тырышлыгы 1955 елда мәчет төзелеп бетә. Дилидәге Рим католик чиркәве епархиясе башлыгы бина өчен кирпеч бирә. Соңрак ул мөселман бәйрәмнәре вакытында мәчеткә еш килеп йөри. Мәчет бинасы 1981 елда ремонтлана. 1999 елгы Көнчыгыш Тимор кризисы һәм 2006 елдагы {Тәрҗемә ителмәгән 3|2006 елдагы Көнчыгыш Тимор кризисы|{тәртипсезлекләр|en|2006 East Timorese crisis}} вакытында мәчет качаклар өчен сыену урыны булып хезмәт иткән. Аларны мәчет комплексына керүче классларда урнаштырганнар. Мәчетне һөҗүм итүче бандитлардан БМОның яхшы коралланган тынычлык урнаштыручы көчләре (АКШ, Австралия, Яңа Зеландия, Малайзия, Португалия) вәкилләре саклаган [5][6]. Епископ Карлуш Фелипе Хименес Белу (Carlos Felipe Ximenes Belo, 1996 елда Көнчыгыш Тимордагы конфликтны тыныч юл һәм гаделлек белән чишү буенча тырышлыклары өчен Тынычлык өчен Нобель премиясен алган), үзенең элеккеге башлыгы үрнәгенә ияреп, Рамазан ае тәмамлануны билгеләп үтүче ислам бәйрәме – Корбан гаете алдыннан, мәчеттә булып, мөселманнарга аларның тарихи мәчет бинасын һәм башка ислам гыйбадәтханәләрен бандитлар һөҗүменнән яклаячагын белдергән. 2002 елның декабрендә мәчет мөселман булган премьер-министр Әлкатирига каршы протест белдерүчеләр тарафыннан утка тотыла. Епископ (2002 елдан) Базилио ду Насименто (Basilio do Nascimento) католиклар кылган гамәл өчен мөселманнардан гафу үтенә; мөселман җәмгыятенең руханиларына җомга вәгазьләрен тапшыру өчен католик чиркәве радиостанциясеннән файдаланырга тәкъдим итә, шулай ук аларны католик семинариясендә ислам турында лекцияләр укырга чакыра[7]. Дили мәчетенең имамы (2018 елдан) — Хулио Мөслим Антонио да Коста (Julio Muslim António da Costa). 2019 елдан Көнчыгыш Тиморның мөселман милли шурасы (Konsellu Nasionál Islam Timor-Leste) рәисе — Әхмәд Али Алаюди (Ahmad Ali Alayudi). 2018 елдан Көнчыгыш Тимор (Тимор-Лешти) ислам җәмгыяте үзәге (CENCITIL) президенты — Ариф Абдулла Сагран (Arif Abdullah Sagran). Ислам җәмгыяте президенты Ариф Абдулла Сагран, Тимор-Лештида ислам белеме дәрәҗәсе бик түбән, дип белдергән. 5 мөселман баласын чит илгә (Индонезиягә) укырга җибәрү өчен Диннәр эшләре буенча министрлык стипендияләр биргән. Күпчелек студентлар кире кайтмый. Алар Индонезиядә урнашуны өстен күрә.[9]. Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Documents on East Timor (ингл.) Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Muslim Population By Country 2020(ингл.) - The Profile of Human Rights Violations in Timor-Leste, 1974-1999(ингл.) - Direcção-Geral de Estatística - Governo aprova novo feriado e data da invasão indonésia passa a Dia da Memória. 2019 елның 4 декабрь көнендә архивланган. noticias.sapo.tl, 12.02.2016(порт.) - Anna Sussmilch. Supporting all faiths in Timor-Leste. reliefweb.int, 13.06.2006(ингл.) - A home away from home - East Timor bishop apologizes for rioting, attack on mosque. Catholic News Service, 31.12.2002(ингл.) - Guido Goulart. East Timor president calls for security forces to restore order after post-election violence. THE ASSOCIATED PRESS, 16.07.2012(ингл.) - Ali Hasibuan. Minim pendidikan Islam, Pelajar Timor Leste Banyak yang Tidak Mau Kembali ke Negaranya(индон.) |Дәүләтләр||Азәрбайҗан • Әрмәнстан • Әфганстан • Бәһрәйн • Бангладеш • БГӘ • Бутан • Бруней • Вьетнам • Гөрҗистан • Гыйрак • Индонезия • Иран • Израиль • Иордания • Йәмән • Казакъстан • Камбоджа • Катар • Кипр • Көньяк Корея • Күвәйт • Кыргызстан • Кытай (Тибет) • Көнчыгыш Тимор • Лаос • Ливан • Мисыр • Малайзия • Мальдивлар • Монголия • Мьянма • Непал • Оман • Пакистан • Русия • Сингапур • Согуд Гарәбстаны • Сүрия • Таҗикстан • Таиланд • Төньяк Корея • Төрекмәнстан • Төркия • Үзбәкстан • Филипин • Һиндстан • Шри-Ланка • Япония| |Буйсынган территорияләр||Гонконг • Кокос утраулары • Макао • Раштуа утравы • Британия биләмәләре| |Танылмаган һәм өлешчә танылган илләр||Абхазия • Көньяк Осетия • Тайвань • Таулы Карабаг • ТКТҖ • Фәлистыйн|

<urn:uuid:be62f729-367a-47ff-bdc6-842d093fbbdc>

CC-MAIN-2023-06

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%A9%D0%BD%D1%87%D1%8B%D0%B3%D1%8B%D1%88_%D0%A2%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B0_%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC

2023-02-04T03:49:07Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-06/segments/1674764500080.82/warc/CC-MAIN-20230204012622-20230204042622-00705.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998506307601929}

tt.wikipedia.org

Аксак төлке |Аксак төлке| |8 дән күбрәк| |уен җәй көнендә тышта уйнала.| |югары| Аксак төлке — татар балалар драма уены. Уйнау тәртибе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Балаларның берсе шобага, я санашу юлы белән Аксак төлке, икенчесе өй хуҗасы итеп сайлана. Башка балалар тавыклар булып, зур бер түгәрәк сызыкка кереп тулалар. Аксак төлке, бер аягын күтәреп аксаклап, ерактан килеп чыга һәм өй хуҗасын күреп туктый. Алар үзара шулай әйтешәләр: — Төлке, Төлке, Түләнтәй, Төнлә кая барасың? — Мамай улы Бикчәнтәй, Әбиемә барамын. — Әбиеңдә ниең бар? — Мич артында туным бар. — Туның янса нишләрсең? — Суга илтеп салырмын. — Туның акса нишләрсең? — Үкереп елап калырмын. — Төлке, Төлке, Түләнтәй, Тунсыз ничек йөрерсең? — Мамай улы Бикчәнтәй, Йөргән чакта күрерсең. Шулай әйтешкәннән соң, хуҗа тынычланып «йокларга ята». Төлке сыңар аяклап тавыклар оясына төшә дә аларны куа башлый һәм куып җиткәнен кулы белән яки кулындагы салам камчысы белән әбәкләп-тәпәләп калырга тырыша. Кулга төшкән бала Аксак төлке була. Аксак төлке ялгышып икенче аягы белән дә җиргә басса, хуҗа күреп, аның үзен куа башлый. Әгәр төлке үз оясына җиткәнче тотылса, ул яңадан төлке булып уйнарга тиеш була.

<urn:uuid:a56a27cc-e2dc-44d7-86fc-c04b985ec287>

CC-MAIN-2022-27

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BA_%D1%82%D3%A9%D0%BB%D0%BA%D0%B5

2022-06-28T07:33:05Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-27/segments/1656103355949.26/warc/CC-MAIN-20220628050721-20220628080721-00645.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999446868896484}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Тукай вафат булган көннең ел саен кояшсыз һәм яңгырлы-җилле булуы татар язучылары өчен метафорага әверелгән. "Тукай үзе белән күпмедер дәрәҗәдә дөньяның яктысын, җылысын алып китте. Әмма ул безнең йөрекләрне дәртләндереп типтерә торган энергия калдырып китте. Безне шул энергия яктырта да, җылыта да", - дип бөтен шагыйрьләр исеменнән әйтте Ренат Харис Казанның Яңа татар бистәсендәге Бөек шагыйрь Габдулла Тукайның каберенә чәчәкләр салу мәрасимендә. Кичә, нигездә, өлкән буын татар язучылары, галимнәре, артистлары әлеге традицион чарада катнашты. Яңа татар бистәсе зиратына Тукайны искә алырга килүчеләр өчен автобуслар оештырылган иде - Татарстан Язучылар берлеге, Г.Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясе, Г.Камал театры яныннан автобуслар килде. Татарстан Республикасы мәдәният министры урынбасары Эльвира Камалова үз чыгышын Евтушенконың "Поэт Россия больше чем поэт", дигән сүзләре белән башлап җибәрде һәм Тукайның "Җырлый-җырлый үләрмен мин үлгәндә дә, Дәшми калмам Газраилне күргәндә дә: «Без китәбез, сез каласыз!» — дип җырлармын, Җәсадемне туфрак берлә күмгәндә дә", - дигән шигъри юллары белән тәмамлады. Әлеге шигьри юлларны Тукай кабере янында үзенең татарның барлык милли чараларында ишетелә торган алыштыргысыз үзенчәлекле тавышы белән Россиянең һәм Татарстанның халык артисты, Г.Тукай премиясе лауреаты Әзһәр Шакиров та яңгыратты. "Милләт чын даһиларын күргәннән соң гына үзенең милләт булуын тоя. Тукай милләтне һаман алга алып бара", - диде ул. "Биредә кайсыгызга гына карасак та, сәгатьләр буе Тукаебыз турында аның иҗатын да, тормыш юлын да сөйли алырлык шәхесләр басып тора", - диде Татарстан Язучылар берлеге рәисе Данил Салихов Тукайны искә алырга килгән язучыларга карап. Чыгыш ясау бәхете өч халык шагыйре, Г.Тукай исемендәге дәүләт премиясе лауреатлары – Ренат Харис, Роберт Миңнуллин һәм Зиннур Мансуровка елмайды. "Без быелгы Тукай бәйрәмен зур вакыйга белән башлыйбыз - ниһаять, җитешсезлекләрдә арынып бетмәгән булса да, Тукай энциклопедиясе дөньяга килде. "Энциклопедия ул алфавит тәртибенә салынган галәм", - дигән гыйлем ияләренең берсе Вольтер. Тукайның галәме күпмедер дәрәҗәдә әлифба тәртибенә салынды һәм без Тукайны бөтен дөнья алдында таныту өчен тагын бер терәк алдык. Тукай – үзе бер галәм, бездән соң килгән буыннар да ул галәмдә яңа йолдызлар ачарлар..." - диде Ренат Харис. Роберт Миңнуллин шигъри сүзгә тугры калып, үз фикерен Тукайга багышланган шигыре белән җиткерде: "Татар яшәсен дисәгез Тукайны онытмагыз..." Зиннур Мансуров Тукай турында әле аз белүебезне искәртте: "Без аны милли символыбыз итеп алганбыз икән, без аның турында бөтенесен белергә тиешбез", - диде.

<urn:uuid:48499de5-0395-4cc7-9fb5-019aec891db6>

CC-MAIN-2021-10

https://belem.ru/node/7303

2021-03-04T08:41:22Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178368687.25/warc/CC-MAIN-20210304082345-20210304112345-00045.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999932050704956}

belem.ru

Акиландешвари Акиландешвари ул Парвати Һинд дине Алиһәсенең төп формаларның берсе. Акиландешвариның мәшһүр сыену урыну ул Тхируванайколдагы гыйбадәтханә. Парватиның башка әһәмиятле формалары ул Мадурайның Минакшисы, Канчипурамның Камакшисы һәм Варанасиның Вишалакшисы. Ходайның исеменең мәгънәсе: Иң Олы Алиһә ("Эшвари") - Хөкем Сөрүче ("Аанд") - Галәм өстеннән ("Акилам"). Шулай итеп, "Акиландешвари". Бу Алиһә турында күбрәк мәгълүматны монда күрергә була: [[1]]. Аны кайвакыт крокодилга атлана торган итеп сурәтлиләр. 2012 елда мәшһүр вокалистлар П. Унни Кришнан һәм Харини Щакти турында ОМ НАВА ЩАКТИ ДЖАЯ ДЖАЯ ЩАКТИ тугъры альбомын чыгарганнар, анд тугъры җыр аша Тируванакойлның Акиландешвари Алиһәсенә дан җырлана. Бу җырда гыйбадәтханә һәм аның тарихы җитди рәвештә тасвирланган.[1]

<urn:uuid:d35d0114-0e0d-45b6-a451-fc64f7a9c07e>

CC-MAIN-2021-17

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BA%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%88%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B8

2021-04-16T21:55:32Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-17/segments/1618038089289.45/warc/CC-MAIN-20210416191341-20210416221341-00590.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997500777244568}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Хөрмәтле кулланучыларыбыз! Татарстан Язучылар берлеге белән Татнетны үстерү фондының уртак проекты булган "Әдәби җәүһәрләр" россиякүләм татар әдәбиятын сөючеләр бәйгесе ныгыганнан-ныгый бара. Кичә, 28 февраль көнне, Ибраһим Газига багышлап үткәрелгән онлайн викторинада инде йөздән артык татар әдәбиятын сөюче катнашты (бары тик өч кулланучыбыз гына викторинаны 40 баллдан түбән нәтиҗә белән узды). Һәм бүген әлеге викторинага нәтиҗәләр ясар вакыт җитте. Без ай саен викторинаны камилләштерә барырга тырышабыз, нәтиҗәләрнең гадел булуы өчен көрәшәбез. Бары тик иң яхшылар, иң белемлеләр викториналарыбызда җиңүче булсын, дип тырышабыз. Моннан алдагы викторинада без кулланучыларны идентификацияләү системасын керткән идек. Нинди генә логин белән керсәләр дә, без хәзер кайсы кулланучының кем икәнен төгәл ачыклый алабыз. Бу викторинада төрле логиннар белән теркәлеп, бер викторинаны кат-кат үтеп, югарырак баллар алган кешеләрнең исемнәрен дә фаш итәргә дә исәпләп торган идек. Әмма шундый матур, файдалы, татар әдәбияты үсеше өчен мөһим булган бәйгедән ничектер икенче ЕГЭ ясыйсы (камералар кую, тикшереп кертү һәм башка шундый кешене кимсетү ысулларын кулланасы) килмәде. Һәм ... Викторинаның гадел булуы өчен ... Без үзебез сезне алдарга булдык. Бер сорауга җавапта махсус хата җибәрдек. Әйе, чыннан да "Ибраһим Газины 1927 елда Коммунистлар партиясенә член итеп алалар". Бу турыда Википедиядән дә, башка күп кенә чыганаклардан да укып белеп була. Әлеге "хата"ны исәпкә алып, безнең өч җиңүчебез булды. Безнең "уловка"га тотылмыйча, алар 100% дөрес җавап бирделәр. Шулай итеп, беренче урынны 3 минут 45 секундта 100% дөрес җавап биргән Садриева Энҗе Равил кызы (Әтнә районы Күәм авылы) яулады! Интернет челтәрендә эзләнә торып Энҗенең 2014 елда "Туган як, татар халкы, Татарстан тарихы һәм мәдәнияте буенча VII төбәкара укучылар конкурсы"ның җиңүчесе исемен яулаганын да ачыкладык. Димәк, бу - лаеклы җиңү! Һәм бәйгедә җиңгән иң беренче мәктәп укучысы да - Энҗе! Бәйгенең финалында укытучылар белән беррәттән галимнәр һәм язучылар каршында Энҗе дә гран-при - бәйгенең абсолют җиңүчесе исеме өчен көрәшәчәк! Аңа укуында уңышлар телибез һәм аны бәйгенең финалында көтеп калабыз! Икенче урынны Казан шәһәре Вахитов районының «Аерым предметлар тирәнтен өйрәнелә торган 80 нче татар-рус урта гомуми белем муниципаль бюджет учреждениесе»нең татар теле һәм әдәбияты укытучысы Зәйнуллина Рәзилә Мөхтәр кызы яулады! Сорауларның барысына да 100% дөрес җавап бирү өчен ул нибары 4 минут 3 секунд вакыт сарыф итте. Өченче урынны татар әдәбиятын 200% белүче, беренче бәйгебезнең финалисты Әлфия ханым Мостафина яулады. Ул инде хәзер Казанга күченгән һәм башка мәктәптә белем бирә дип беләбез, шуңа күрә хәзерге вакытта аның төгәл кайсы мәктәптә укытуын хәбәр итә алмыйбыз. Әлфия ханымның үз профиленә кереп үзе турында мәгълүматны яңартуын көтеп калабыз. Әлфия ханым викторинаны 6 минут 36 секундта үтте. Викторинабызда катнашкан барлык татар әдәбиятын сөючеләрне дә чын күңелдән уңышлы катнашулары белән котлыйбыз. Татар әдәбиятын яхшы белегез, гадел булыгыз һәм туган телебезнең үсеше өчен һәрдаим өлеш кертергә тырышыгыз! Быелгы бәйгенең март ае шәхесе кем булуын якын көннәрдә хәбәр итәчәкбез. Хәбәрдар булып торыгыз! Ихтирам белән, Белем.ру порталы җитәкчесе Раил Гатауллин PS. 1.Сертификатларны һәм дипломнарны http://belem.ru/payment адресы буенча күчеп соратырга мөмкин. Диплом һәм сертификатларга мәгълүмат сезнең профильдән алып урнаштырыла. Мәгълүматларыгызның татар телендә хатасыз һәм тулы булуын сорыйбыз. 2. Порталда теркәлгән вакытта берничә кеше хаталы электрон почта адреслары белән теркәлделәр. Әгәр безнең белән элемтәгә керә алмыйсыз икән, димәк Сезнең профилегездә e-mail хаталы язылган! Зинһар, профильләрегездә барлык мәгълүмат та дөрес тутырылган булуына инаныгыз!

<urn:uuid:9ec60579-7046-43d2-ba54-70a159417a3b>

CC-MAIN-2019-22

http://belem.ru/node/7217

2019-05-23T20:30:27Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-22/segments/1558232257361.12/warc/CC-MAIN-20190523184048-20190523210048-00048.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999977350234985}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Бүген Казанда «Ел укытучысы – 2023» һөнәри осталык конкурсының шәһәр этабы җиңүчеләрен һәм призерларын бүләкләү тантанасында Педагог һәм остаз елына старт бирделәр. Иң яхшы педагогны 21 яшьтән 71 яшькә кадәрге 91 финалист арасыннан сайладылар. Быел конкурсның абсолют җиңүчесе булып «Адымнар» полилингваль комплексының рус теле һәм әдәбияты укытучысы Екатерина Лисина танылды. «Мин эмоцияләрдән ташыйм, йөрәгем рәхмәт хисе белән тула. Конкурста мин үз фикердәшләремне очраттым. Шуны аңлау бик мөһим: син ялгыз түгел, синең белән бер юнәлештәге кешеләр бар. Конкурсны оештыручыларга, шулай ук мәктәбем коллективына рәхмәтемне белдерәсем килә. Мондый профессиональ конкурсларда җиңү – бер кешенең түгел, ә бөтен команданың җиңүе», - диде Екатерина Лисина. https://kzn.ru/meriya/press-tsentr/novosti/v-stolitse-rt-nazvali-uchitel... Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:6a62830e-db41-4e3b-9ea5-bed68a83416d>

CC-MAIN-2023-40

https://belem.ru/node/8739

2023-09-22T22:53:39Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-40/segments/1695233506423.70/warc/CC-MAIN-20230922202444-20230922232444-00639.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.99955153465271}

belem.ru

Иске Тәрбит урта мәктәбе |Иске Тәрбит урта мәктәбе| |Төре:| |Адресы:| |Телләр:| Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кайбыч районының Иске Тәрбит урта мәктәбе бер гасырдан артык вакыт эчендә өч бинага күчә. Казан губернасының Цивиль өязенә кергән вакытта биредә беренче мәктәп 1897 елда чиркәү каршында ачыла. Цивиль өязенең архив фондында 1911 елгы Духовная консисториянең клировый ведомостьларында түбәндәге мәгьлүматлар бар: "Иске Тәрбит авылындагы Петропавловское чиркәве 1888 елда төзелә. Чиркәү каршында башлангыч мәктәп (Церковно-приходская школа) 1897нче елда ачыла, Анда 68 ир һәм бер кыз бала укый башлый. Кызлар мәктәбе 1902 елда ачыла һәм анда 28 кыз бала укый". Мәктәп программасында дин дәресләре белән бер рәттән арифметика, уку һәм язу дәресләре дә алып барылган. Чиркәү каршындагы мәктәптә озак еллар Минкин Сергей Алексеевич укыткан. Дәресләр башлыча рус телендә алып барылган. Минкин С. А. узе тирән белемле кеше булып, русча яхшы белгән.Кызлар мәктәбендә Казаннан җибәрелгән укытучы Тимофеева Анна Тимофеевна эшләгән. Ул да укытуны яхшы алып барган. Икенчесе — ике катлысы 1933 елда төзелә. Монысы да авыл халкы көче белән торгызыла. Аңа 14 авылдан йөреп укыйлар. Укыту татар телендә алып барыла. Ике катлы агач бинаны төзү эшләре буенча йөрүче кеше Назаров Алексей Назарович була. Мәктәп төзү өчен агачны Чабаксар янындагы урманнан атлар белән ташыйлар. Бу эшкә тирә-як авыллардагы ирләрнең күбесе тартыла. Зур-зур бүрәнәләрне кул пычкысы белән ярып, такта хәзерлиләр. Мәктәп өчен кирәк булган инвентарь, парталар, өстәлләр ─ барысы да Янсуриннан Ямщиков Макар һәм Иван исемле балта осталары тарафыннан эшләнә. Кадак, пыяла шикелле кирәк-яраклар Казаннан атлар белән кайтартыла. Мәктәп төзү өчен рөхсәт сорап, Казанга 10-15 тапкыр барырга туры килгән. 1934-1935 нче уку елында мәктәп ачыла һәм 1-5нче классларда укулар яңа бинада башланып китә. Мәктәпкә 14 авылдан йөреп укыйлар. Белем бирү татар телендә алып барыла. Назаров Алексей Назарович яңа салынган мәктәпнең беренче директоры да була, тарих, география, математика дәресләре алып бара. Мәктәпне төзүдә Иске Тәрбит авылы халкы күп көч куя. Дмитриева Марфа, Демьянова Анна, Симушкин Иван, Тукранов Иван, Кротов Василий (хуҗалык җитәкчесе), Волкова Анна , Фадеев Наум һәм башка бик купләрнең кул көчләре мәктәпне төзүгә кергән. 1940 нчы елда беренче чыгарылыш була. 36 егет һәм кыз 10 классны уңышлы тәмамлап, өлгергәнлек аттестаты алалар. Бу чыгарылыш укучыларының егермесенә укытучы булып эшләп китәргә туры килә, чөнки мәктәптәге ир-укытучыларны фронтка алалар. Сугыш елларында 8-10нчы классларда укулар түләүле була. Шулай да тирә-яктагы 10-14 авылдан ачлы-туклы йөреп булса да, яшьләр укырга йөриләр. 1956 нчы елда мәктәп директоры итеп Галиев Мансур Гарипович билгеләнә. Мәктәп территориясендә җиренә җиткереп спорт мәйданчыгы төзелә. Ул республикада үткәрелгән конкурста беренче урынны яулый.Мәгариф министрлыгыннан мәктәптә аның өчен 3 мең сум премия һәм спорт залы өчен кирәк булган инвентарь бирелә. Кабинетларны җиһазлау, кабинет системасына күчү , производство бригадасын төзү кебек эшләрне беренчеләрдән башкара мәктәп. 1964 нче елдан мәктәп Советлар Союзы Герое Михаил Кузьмин исемен йөртә. Иске Тәрбиттә өченче мәктәп 2005нче елда ачыла. Бу мәктәпне төзү эшен Татарстанның атказанган укытучысы, мәктәп директоры Васильев Анатолий Григорьевич башлап йөрде. Мәктәп шулай ук ике катлы, 162 урынга исәпләнгән. Шунда ук 24 урынлы балалар бакчасы да бар. Мәктәп Рим Халитов җитәкчелегендәге "Татглавинвестстрой" заказы буенча "Татагропромстрой" ачык акционерлык җәмгыяте төзүчеләре тарафыннан җиткерелде. Яңа мәктәпнең тасма кисү тантанасына Татарстан Президенты М.Ш.Шәймиев килә. Күренекле укучылары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Иске Тәрбит урта мәктәбе шактый күп талантлы кешеләр тәрбияләп чыгарган. Шуларның кайберләре, аерым алганда, медицина фәннәре докторлары, Казан дәүләт медицина академиясе профессорлары бертуган Иван Егорович һәм Юрий Егорович Микусевлар, Татарстанның атказанган артистлары Елена Бичарина һәм Лидия Әхмәтова (Ямщикова) һәм башкалар.

<urn:uuid:cf24245c-ddd7-4624-99cf-5566a4beb006>

CC-MAIN-2020-40

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%BA%D0%B5_%D0%A2%D3%99%D1%80%D0%B1%D0%B8%D1%82_%D0%BC%D3%99%D0%BA%D1%82%D3%99%D0%B1%D0%B5_%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%85%D1%8B

2020-09-24T12:46:40Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-40/segments/1600400217623.41/warc/CC-MAIN-20200924100829-20200924130829-00114.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999754428863525}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Хөрмәтле укытучылар, укучылар! 1 сентябрь - Белем көне. Инде күп гасырлар дәвамында нәкъ менә бу көнне укучылар иртән-иртүк мәктәпкә ашыгалар. Аларны инде алардан да иртәрәк мәктәпкә килгән укытучылар каршы алалар. Яңа уку елы башлана... Яңа уку елы һәрвакыт шулай 1 сентябрь көнне башланмаган. Пётр I вакытында укулар төрле вакытта башлана торган булган. Бары тик 1984 елда гына 1 сентябрь рәсми рәвештә бәйрәм - Белем көне буларак билгеләнеп үтелә башлый. Белем көнен 1 сентябрь көнне барлык илләр дә билгеләп үтмәгәнен дә белеп тору кирәктер. Россия (Татарстан), Кытай, Казахстан, Кыргызстан, Әрмәнстан, Белоруссия, Молдавия, Төркмәнстан, Украина, Латвия кебек илләрдә генә 1 сентябрь Белем көне буларак билгеләп үтелә. Япония, Һиндстан кебек илләрдә Белем көне әле 1 апрельдә генә булачак. Белем көне - укытучылар белән укучылар бәйрәме генә түгел. Белем көне әти-әниләр өчен дә, студентлар өчен дә, аң-белемнәрнең дөньяда иң зур байлык икәнен аңлаган кешеләр өчен дә зур бәйрәм! Әлеге бәйрәм белән порталыбызның барлык кулланучыларын чын күңелдән котлыйбыз! Укыту-укуда уңышларга ирешегез, алган белемнәр файда алып килен һәм файда китерсен! Белем көне уңаеннан сезгә татарча төрле котлаулар тәкъдим итәбез. Әлеге котлауларны укытучылар укучыларына, укучылар укытучыларына ирештерә ала! Комментарийларда әлеге котлаулар исемлеген үзегез дә баета, тулыландыра аласыз! Бәйрәм белән - Белем көне белән сезне! ------------------------------ Белем көне белән сине! Син укучы бүгеннән. Йолдызларның иң яктысын Җый син белем күгеннән. Якты дөнья, бөек җирләр Ачарга була хәзер. Мәктәп дигән серле җиһан Ишек ачарга әзер. *** Кадерле укытучым! Туган якның ал таңнары сезгә Бүләк иткән күңел аклыгын. Юлдаш итеп саклагансыз яшьтән Челтерәп аккан чишмә сафлыгын. Вөҗдан күзе белән карыйсыз сез Тормыштагы һәрбер мизгелгә. Күпме изге гамәл энҗе булып Гомер юлыгызга сибелгән. Рух ныклыгына таянасыз, Нәкъ меңьяшәр имән төсле сез. Чор сулышын ачык тоемлаучы Зыялы һәм затлы кеше сез. *** Белем көне белән сине, Беренче укытучым! Сабый чактан ниятләрне Туры юлга салучым. Бу җиһанның матурлыгын Күрергә өйрәттең син. Беренче дәресегезне Бүген дә хәтерлим мин. Белем орлыгы салдыгыз Һәрбер нәни күңелгә! Шул күңелдән инде бүген Изге теләк түгелә. Саулык юлдаш булсын сезгә, Сабыр булып калыгыз! Бүгенгедәй яшь булыгыз- Иң-иң гүзәл чагыгыз. *** Нәни дус! Син атлаган юлларга Алтын яфрак сибелә. Чыңлый көмеш кыңгырау, Дәшеп белем иленә. Бик күп нәрсә белерсең син Туган илең турында. Син бит хәзер бик зур кеше – Әлифбаң бар кулыңда. Белем көне белән, дустым, Омтыл һәр көн белемгә! Җиһанның бар төсмерләре Чагыла уку-гыйлемдә!

<urn:uuid:dada9409-aaa9-43b9-af25-0fa7ff9e0455>

CC-MAIN-2019-47

http://belem.ru/node/5843

2019-11-22T23:03:33Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-47/segments/1573496672170.93/warc/CC-MAIN-20191122222322-20191123011322-00081.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999971389770508}

belem.ru

- РУС - ТАТ Тел галиме, Петербург Фәннәр академиясенең мөхбир әгъзасы (1897), Казан лингвистика мәктәбенә нигез салучы 1845 елның 1 марты, Польша, Радзымин шәһәре – 1929 елның 3 ноябре, Варшава. И.А.Бодуэн де Куртенэ – Казан (1875–1883), Юрьев (1883–1893), Краков (1893–1899), Петербург (1900–1918), Варшава (1918–1919) университетлары профессоры. И.А.Бодуэн де Куртенэ – теоретик, чагыштырма һәм славян тел белеменнән зур белгеч. Ул фонемалар һәм фонетик чиратлашулар теориясенә беренче булып нигез сала, диахрония һәм синхрониянең чикләрен билгели. Катлаулы теоретик проблемаларны: тел системасы һәм төзелеше, тел баскычлары һәм аларның төп берәмлекләре (фонема, морфема, синтагма һәм башкалар); тел статикасы һәм динамикасы, аның гамәлдә булуы һәм үсүе, телләр типологиясе һәм конвергенциясе (тел категорияләренең бер-берсенә туры килүе яки якынаюы) һәм башкаларны тикшерә. Казан галимнәре белән бергә И.А.Бодуэн де Куртенэ фонология, морфонология, сүз ясалышы теориясенә, лингвистик типология һәм лингвистик универсалийлар теориясенә нигез сала. Җанлы телләрне өйрәнү методикасын һәм тел күренешләрен өйрәнүнең чагыштырма хронологиясе алымын тәкъдим итеп, лингвистика фәне методологиясен баета. Тел белемендә эксперименталь алым куллануны дәлилли. Билгеле бер дәрәҗәдә И.А.Бодуэн де Куртенэ XX йөздә тел белеменең үсеш юлларын билгели, психолингвистика, социолингвистика, квантитатив лингвистика һәм башкалар формалашуына булышлык итә. В.И.Дальнең «Кулланыштагы бөек рус теленең аңлатмалы сүзлеге»нең («Толковый словарь живого великорусского языка», 1903–1909) 3 нче басмасы мөхәррире. И.А.Бодуэн де Куртенэ шовинизмның һәм милләтчелекнең төрле формаларына, шул исәптән аларның телдә чагылуына каршы була; халыкларның милли горурлыгын яклап чыга. Хезмәтләре гомуми һәм славян тел белеменә, рус, поляк телләрен тикшерүгә карый. Дәүләт федерализмы идеяләрен яклаган «Автономиядә милли һәм территориаль үзенчәлек» («Национальный и территориальный признак в автономии», 1913) китабы авторы. Избранные труды по общему языкознанию: в 2 т. М., 1963. Письма Бодуэна де Куртенэ в Казанский университет // Ученые записки Казанского университета. 1995. Т. 131. Dziela wybrane: Т. 1–6. Warsz., 1974–1983. Богородицкий В.А. Казанский период профессорской деятельности И.А.Бодуэна де Куртенэ. Варшава, 1932. Бодуэн де Куртенэ и современная лингвистика. Казань, 1990. Бодуэн де Куртенэ: теоретическое наследие и современность // Ученые записки Казанского университета. 1995. Т. 131. Автор – Г.А.Николаев Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:7bcc3edd-3acc-46cf-a88b-9fa720beab0b>

CC-MAIN-2023-23

https://tatarica.org/tat/razdely/nauka/istoriya-nauki-v-tatarstane/boduen-de-kurtene-ivan-aleksandrovich

2023-06-02T06:10:02Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224648322.84/warc/CC-MAIN-20230602040003-20230602070003-00360.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9972197413444519}

tatarica.org

Гамаз талпаннар Гама́з талпанна́р (Gamasoidea) - паразит формалылар отрядыннан талпаннар өссемьялыгы. 20 дән артык семьялыкны берләштерә. Дөнья фаунасында 5000 ләп төре исәпләнә. Татарстанда вак имезүчеләр һәм кошлардагы гамаз талпаннар шактый тулы өйрәнелгән. Бу төркем 114 төрне үз эченә ала, шул исәптән кошларда - 28, вак имезүчеләрдә 111 төре табыла. Гәүдәсенең формасы озынча түгәрәк яки түгәрәк. 0,2-2 мм зурлыкта, аксыл саргылт, кызгылт-көрән төстә. Гәүдәсе аерым-аерым калканнар белән капланган, алар арасындагы бушлыкка параллель җыерчыкларга җыелган һәм киңәя ала торган ярылы кутикула урнашкан. Авыз аппараты төзелеше туклану ысулына бәйле рәвештә үзгәрә. 4 пар аягы бар, аларның беренчесе сизү ролен үти. Гамаз талпаннарның үсеш циклы: күкәй - личинка - курчак - бөҗәк стадияләреннән гыйбарәт. Гамаз талпаннарның күбесе ерткычлар һәм полифаглар. Туклыклы туфракта, умырткалы хайван өннәрендә һәм ояларында яшиләр. Семьялыктагы күпчелек төрләр яки барлык төрләре дә сөйрәлүчеләр, кошлар һәм имезүчеләр хисабына тереклек итәләр (тышкы әгъзаларда һәм эчке әгъза куышлыкларында яшиләр). Паразит төрләрнең личинкалары тукланмый. Кайбер төрләренең генә үрчемлелеге һәм яшәү чоры төгәл билгеле. Мәсәлән, күсе талпаны (Bdellоnyssus bacoti). Кан эчкән саен, аны үзләштерү дәрәҗәсенә карап, ана талпан 1-20 күкәй сала. Ана талпан 5-6 ай яши, шул вакыт эчендә ул 6-7 тапкыр кан белән туенып һәм күкәй салып өлгерә. Кан суыручы гамаз талпаннар табигый чыганакларда талпан энцефалиты, Сан-Луи энцефалиты, лимфоцитар хориоменингит вируслары, туляремия, Ку-риккетсиоз, күсе тимгелле тифы һ.б. авыруларның таралуына китерә. Кимерүчеләр һәм кошларда тереклек итүче гамаз талпаннарның кешегә дә куркыныч тудыруы мөмкин, мәсәлән, күсе талпаны, тавык талпаны (Dermanyssus gallinae). Гамаз талпаннарның күп кенә ерткыч төрләрен теплицаларда үсемлекләрне кимерүче талпаннарга каршы биологик көрәш чарасы итеп тә файдаланалар. Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - ТР Фәннәр академиясенең Татар энциклопедиясе институты - Татар энциклопедиясе. Казан, 2008.

<urn:uuid:6626cecc-6fbc-4635-b15d-afb194f4b397>

CC-MAIN-2020-34

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B7_%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%80

2020-08-08T10:00:55Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-34/segments/1596439737319.74/warc/CC-MAIN-20200808080642-20200808110642-00550.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999644756317139}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Авыл җирлегендә, шәһәр тибындагы бистәләрдә эшләүче укытучылар утка, суга, коммуналь хезмәтләргә түләү өчен ала торган субсидия мәктәп директорларына, аларның урынбасарларына моңарчы түләнмәгән. «Мәгариф турында»гы законга үзгәрешләр кертеп субсидияне мәктәп җитәкчелегенә дә бирмәкчеләр. Бу турыда мәгариф һәм фән министрының беренче урынбасары Илсур Һадиуллин Дәүләт Советында узган утырышта хәбәр итте. Бүген ТР Дәүләт Советының Мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьәләләр комитеты утырышы узды. Утырышта «Мәгариф турында»гы Татарстан Республикасы Законының 14 һәм 25 статьяларына үзгәрешләр кертү мәсьәләсе каралды. Доклад белән мәгариф һәм фән министрының беренче урынбасары Илсур Һадиуллин чыгыш ясады. «2019/2020 уку елында авыл җирлегендә, шәһәр тибындагы бистәләрдә 846 белем бирү оешмасы директоры, 1305 директор урынбасары эшләгән. Педагогик хезмәткәрләргә торак һәм коммуналь хезмәтләр өчен түләнә торган субсидиянең уртача күләмен 431,4 сум дип санаганда, закон проектын тормышка ашыру өчен аена 928 мең сумга якын өстәмә акча кирәк булачак», — дип әйтте Илсур Һадиуллин. Мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьәләләр комитеты әлеге закон проектын хуплап, Дәүләт Советының утырышында карарга тәкъдим итте. https://tatar-inform.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:e0eed1a6-3e2d-4992-95c5-51ca6f7987e5>

CC-MAIN-2021-21

https://belem.ru/node/7876

2021-05-09T05:01:30Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-21/segments/1620243988955.89/warc/CC-MAIN-20210509032519-20210509062519-00590.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998565912246704}

belem.ru

Бүген Казан федераль университетының Журналистика һәм медиакоммуникацияләр югары мәктәбендә беренче курс студентларына студент билетлары тапшыру тантанасы булды. Быелгы кабул итү кампаниясе нәтиҗәсендә журфакка укытуның барлык төр формасы һәм программалары буенча 400дән артык кеше кабул ителгән. Шулай итеп хәзер Журналистика һәм медиакоммуникацияләр югары мәктәбендә 1300гә якын студент укый. Быелгы кабул итү кампаниясе анда әлеге тармакның зур эшә бирүчеләре катнашуы белән дә үзенчәлекле. Журфак бусагасын атлап керүчеләр арасында ТНВ телеканалы грантын отучы 3, республиканың максатчан ярдәме хисабына (конкурс «Татмедиа» агентлыгы аша узды) укырга кергән 8 абитуриент бар. Традиция буенча студент билетларын «Алтын каләм» республика конкурсы гран-при ияләре булган 2 кеше алды. Әлеге конкурс Казан федераль университеты, ТР Журналистлар союзы, Татарстанның яшьләр эшләре буенча министрлыгы һәм «Татмедиа» Республика агентлыгы белән берлектә үткәрелә. Яңа студентларны КФУ Журналистика һәм медиакоммуникацияләр югары мәктәбе директоры Леонид Толчинский сәламләде. Ул беренче курс студентлары тормышларында яңа бер этап башлану белән котлады һәм тиз үзгәрүчән медиабазарында яңа белемнәр алырга омтылырга һәрчак әзер булырга кирәклеген искәртте. Казан университеты турында сөйләде. Журналистика һәм медиакоммуникацияләр югары мәктәбендә быел беренче тапкыр «Телевидение һәм чит тел» (инглиз һәм кытай), «Медиааналитика», «Яңа медиаплатформалар өчен видеоҗитештерү» кебек яңа юнәлешләр, «Халыкара журналистика: Ерак һәм Якын Көнчыгыш проблематикасы» дигән магистерлык программасы ачылды. Шулай ук яңа уку елында Журналистика һәм медиакоммуникацияләр югары мәктәбе структурасы үзгәртелде. Элеккеге кафедралар урынына Милли һәм глобаль медиа; телеҗитештерү һәм цифр коммуникацияләре кафедралары барлыкка килде. Җәмәгатьчелек белән эшләү һәм гамәли политология кафедрасы элеккеге форматта эшләвен дәвам иттерә.

<urn:uuid:1e445049-3996-4951-b7d1-b8c2cc23ee39>

CC-MAIN-2022-05

https://darelfonyn.kpfu.ru/zhurfak-studentlarga-baedy/

2022-01-24T10:17:08Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-05/segments/1642320304528.78/warc/CC-MAIN-20220124094120-20220124124120-00059.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998799562454224}

darelfonyn.kpfu.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда Россия Федерациясенең Мәгариф һәм фән министрлыгы ел да милли проект кысаларында уза торган конкурсның 10 000 җиңүчесен билгеләде. 100 мең сум күләмендәге акчалата бүләк җиңүче–мөгаллимнәргә, гадәттәгечә, Укытучылар көненә тапшырылачак. Быелгы ярышта алдагы елларда катнашмаган яисә җиңү яуламаган барлык мөгаллимнәр дә катнаша алды. Конкурска сайлап алу туры Россиянең барлык субъектларында узган. Укытучылар махсус сайланган коммисия алдында сынау алды. Әлеге коммисиягә попичительләр ассоциациясе, гомуми белем буенча эксперт һәм консультантлар, югары уку йортларының ректорлар советлары, башлангыч һәм урта һөнәри белем бирү оешмалары җитәкчеләре һ.б. кергән. Конкурс критерийлары да катгый. Конкурста катнашкан мөгаллимнең укучылары уку алдынгылары булу сорала (ягъни соңгы өч ел эчендә укуларында позитив динамика күзәтелуе шарт). Дәрес барышында яңа укыту технологияләрен куллану, укытучының сыйныф җитәкчесе буларак уңай нәтиҗәләргә ирешүе, үз педагогик тәҗрибәсен муниципаль һәм (яисә) регион масштабында уртаклашу (мастер–класслар, конференция һәм түгәрәк өстәлләр), муниципаль, региональ яисә федераль һөнәри бәйгеләрдә катнашу – барсын да коммисия әгъзалары исәпкә алган. Җиңүчеләр арасында Казан, Яр Чаллы, Әлмәт, Чистай, Алабуга, Буа, Биектау, Тәтеш, Мөслим, Аксубай, Чүпрәле, Мамадыш, Теләче, Арча, Лениногорск һәм республикабызның күп кенә башка район һәм шәһәрләрендә зур эш алып баручы мөгаллим һәм мөгаллимәләребез бар. Әйе, ир–ат укытучылар да байтак, мисал өчен Аксубай районы, Иске Ибрай урта мәктәбендә физик культураны укытучы Рәис Бикушев. Балаларны укытуда зур көч түгүче әлеге укытучыларны без дә котлыйбыз. Җиңүчеләрнең тулы исемлеген сез беркетелгән файлны ачып карап күрә аласыз!

<urn:uuid:504df96a-23ab-4a0a-8ed2-b2e93d8606a3>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/482

2021-09-24T09:17:23Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780057508.83/warc/CC-MAIN-20210924080328-20210924110328-00304.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999692440032959}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Халкыбызның милли үзаңы һәм милли культурасы үсешендә, аның дәүләтчелеге оешуда Алтын Урда вилизациясенең тарихта аерым бер әһәмиятле роль уйнавы бүген барчабызга да яхшы мәгълүм. Әлеге кабатланмас дәвернең соңгы куәтле һәм һәлакәтле көннәрен җанлы сәнгати-поэтик образларда кыйммәтле тарихи ядкарь иткән «Идегәй» дастаны да, һичшиксез, бүгенге рухи яшәешебездә үзгә бер кадерле урын алып, үзәк проблемалар төйнәлеше булып тора. Хәер, бабаларыбызның шанлы үткәнен, киләчәк язмышын һәм милли зенчәлеген чагылдыруда бу әсәрнең чиктән тыш зур әһәмияте барлыгы оппонентларыбыз игътибарын инде күптән үк үзенә тарткан (1944 елның августында, канкойгыч авыр сугыш барган көннәрдә, партия Үзәк Комитеты тарафыннан махсус карарлар чыгарып, совет идеологлары «Идегәй» дастанына «ханнар-феодаллар эпосы» дигән сәяси мөһер сугып, аңа тикмәгә генә рәхимсез рәвештә ташланмаган бит)! Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:6f07c5dd-6fb9-4b9e-aa02-b71cc45d42a1>

CC-MAIN-2019-30

http://belem.ru/node/5246

2019-07-23T16:35:35Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-30/segments/1563195529480.89/warc/CC-MAIN-20190723151547-20190723173547-00478.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999639987945557}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы РФ Мәгариф һәм фән министрлыгы мәктәпләрнең укыту программасына Бердәм дәрес кертмәкче була. Ул һәр ел саен укытылачак. Бердәм дәрес "Гаилә һәм Ватан минем тормышта" дип аталачак. Ул Халыкара гаилә көненә багышлап кертелә. Министрлык тарафыннан ассызыкланганча, заманча җәмгыятьнең иң мөһим проблемалары булып әти-әниләрнең балаларын тәрбияләү, белем бирү һәм сәламәтлеге өчен җаваплылыгы түбән дәрәҗәдә булу тора. Шуңа да проблеманы мәктәп бусагасыннан ук хәл итәргә кирәк. http://intertat.ru/tt Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:417b6fb2-b1ef-4714-962f-7802e1526233>

CC-MAIN-2019-18

http://belem.ru/node/6500

2019-04-25T05:15:27Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-18/segments/1555578681624.79/warc/CC-MAIN-20190425034241-20190425060241-00542.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999979734420776}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы "Иң күп китап укучы мәктәп укучысы" II республика конкурсы җиңүчеләре билгеле булды. Җиңүчеләрне узган уку елында китапханәдән иң күп китап алып укучылар арасыннан билгеләгәннәр. Чара, Әдәбият елы уңаеннан, "Россия почтасы" федераль дәүләт унитар предприятиесе тарафыннан "ЭКСМО-АСТ" нәшрият төркеме ярдәмендә оештырылды. Конкурсның республика этапы "Комсомольская правда" федераль басмасы һәм "Татар-информ" мәгълүмат агентлыгы ярдәме белән үткәрелде. Аны уздыруның генераль партнеры — Татарстан Республикасы Милли китапханәсе. 1-4нче сыйныф укучылары арасында Яр Чаллының 17 нче номерлы балалар китапханәсеннән Эвелина Вахитова һәм Сергей Постнов, Чирмешән муниципаль үзәк китапханәсенең Лашман авыл китапханәсеннән Эвелина Мөхәммәтҗанова җиңү яулады. 5-11нче сыйныф укучылары арасында Сарман районы үзәк китапханәсенең Рантамак авыл китапханәсеннән Эльвина Закирова, Балтач районы 7нче номерлы китапханәсеннән Илүзә Әшрәфҗанова, Яр Чаллы үзәк китапханәсенең 17 нче номерлы балалар китапханәсеннән Алия Гайсина җиңеп чыкты, дип хәбәр итә "Россия почтасы" ФДУПның "Татарстан почтасы" федераль почта элемтәсе идарәсе матбугат хезмәте. http://tat.tatar-inform.ru/ Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:29ee83db-53d0-4d0c-8741-e1fb370eebf4>

CC-MAIN-2021-10

https://belem.ru/node/5837

2021-02-26T05:13:37Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-10/segments/1614178356140.5/warc/CC-MAIN-20210226030728-20210226060728-00405.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9997281432151794}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы 30 июльдә Казанда «Ватан» яшь экскурсоводлар мәктәбе ачыла. Анда ун яшьтән алып 15 яшькә кадәрге мәктәп укучылары укый ала. Проектның төп бурычларының берсе — укучыларны мәдәни туризм өлкәсенә җәлеп итү, чит телләрне өйрәнүгә өстәмә рәвештә мотивлаштыру. Беренче этапта экскурсоводлар, тарихчылар һәм сәнгать белгечләре укучыларга Казан Кремлендә урнашкан тарихи объектлар турында сөйләячәкләр. Аннан соң укучылар үзләре аның территориясе буенча экскурсияләр үткәрәчәкләр. Яшь экскурсовод мәктәбендә уку 28 августка кадәр дәвам итәчәк. Уку өчен беренче төркем туплау төгәлләнде. Якын арада 12 укучы дәресләргә керешәчәк. https://mon.tatarstan.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:2b735d43-8a3d-42be-8788-d118544749ba>

CC-MAIN-2020-34

https://belem.ru/node/7902

2020-08-12T16:49:14Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-34/segments/1596439738905.62/warc/CC-MAIN-20200812141756-20200812171756-00570.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999985694885254}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Мәгариф һәм фән өлкәсендә күзәтчелек федераль хезмәте 2016 елга бердәм дәүләт имтиханы (БДИ), төп дәүләт имтиханы (ТДИ) һәм дәүләт чыгарылыш имтиханы (ДЧИ) расписаниеләрен әзерләгән. Имтиханнар ике этапта узачак: вакытыннан алда һәм төп. Ведомствоның сайтында хәбәр ителгәнчә, БДИның вакытыннан алда этабы 2016 елның 21 мартына үткәрелә. БДИның төп этабы сайлап алынган фәннәр: география һәм әдәбияттан 2016 елның 27 маенда башлана. 2015 елдагы кебек үк, БДИ үткәрү расписаниесе проектында "июль дулкыны"н үткәрү каралмаган. Җәмгыять белеме буенча БДИ үткәрү өчен беренче тапкыр аерым көн каралган, бу БДИда катнашучыларның күбесенә имтихан тапшыру вакытын төп вакытта тәмамларга мөмкинлек бирәчәк. Моннан тыш, кайбер фәннәр буенча БДИ, ТДИ һәм ДЧИ үткәрү өчен, резерв вакыты белән бергә, барлык фәннәр буенча имтихан үткәрү өчен өстәмә резерв көне күздә тотылган. Март-июнь айларында канәгатьләндерерлек нәтиҗәгә ирешмәгән укучылар рус теле һәм (яки) математиканы 2016 елның сентябрендә тапшыра ала. Ведомство агымдагы елның 24 сентябренә кадәр расписание проектына тәкъдимнәр һәм кисәтүләрне көтә. http://mon.tatarstan.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:1be48f7d-698f-47ef-bbd2-353887724b61>

CC-MAIN-2018-13

http://belem.ru/node/5859

2018-03-21T05:24:03Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-13/segments/1521257647576.75/warc/CC-MAIN-20180321043531-20180321063531-00438.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999933242797852}

belem.ru

Руаль Амундсен |Руаль Амундсен | Roald Amundsen |Туган телдә исем||норв. Roald Engelbregt Gravning Amundsen| |Әйтелеш| |Туган||16 июль 1872| Борге, Норвегия |Үлгән||18 июнь 1928 (55 яшь)| Баренц диңгезе (төгәл түгел) |Үлем сәбәбе||авиацион вакыйга[d]| |Күмү урыны||Баренц диңгезе| |Яшәгән урын||Roald Amundsen's house in Uranienborg[d]| Осло[1] Фредрикстад |Ватандашлыгы||Норвегия| |Һөнәре||сәяхәтче| |Ата-ана| |Кардәшләр||Леон Амундсен[d]| Ру́аль Энгельберт Гравнинг А́мундсен (норв. Roald Engelbregt Gravning Amundsen; 16 июль 1872 — төгәл түгел, 18 июнь 1928) — Норвегияле сәяхәтче һәм тикшеренүче. Көньяк котыпка ирешкән беренче кеше (1911 елның 14 декабрендә). Тормышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Яшь чаклары һәм беренче экспедицияләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Руаль 1872 елда Норвегиянең көньяк-көнчыгышында (Боргеда) диңгез сәяхәтчесе һәм суднолар ясаучы гаиләсендә туа. Руальга 14 яшь булганда аның әтисе вафат була һәм алар гаиләсе белән Христианиягә (1924 елдан Осло) күченәләр. Руаль университетка медицина бүлеменә укырга керә. Аңа 21 яшь булганда аның әнисе үлә һәм ул шуннан соң укуын ташлый. 1897—1899 елларда Антарктидага Бельгиялеләр оештырган экспедициядә штурман буларак катнаша. Төньяк-көнбатыш диңгез юлы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1903 елда Амундсен 47-тонналы җилкәнле һәм моторлы 1872 елда төзелгән Йоа (норв. «Gjøa») яхтасын сатып ала һәм Арктикага экспедициягә кузгала. корабта 13 ат көчле дизель двигателе куелган була. Амундсен Төньяк Атлантиканы, Баффин култыгын, Ланкастер, Барроу, Пил, Франклин, Джеймс Росс бугазларын кичә һәм сентябрь башында Король Уильям утравының көньяк-көнчыгыш ярында кышларга туктый. 1904 елның җәендә алар туктаган култык бозлардан арынмый һәм алар икенче кышны шунда уздыралар. 1905 елның 13 августында кораб йөзүен дәвам итә һәм Төньяк-Көнбатыш юлны тәмамлар алдыннан гына бозларга катып кала. Амундсен этләр җигемнәрендә Аляскадагы Игл-Ситига кадәр барып җитә. Көньяк котыпка сәяхәт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Башта Амундсен Төньяк котыпка сәяхәт кылырга план корып йөри. Тик Төньяк котыпка беренче булып ирешүе турында Фредерик Кук хәбәр итә. Шуннан соң Амундсен Көньяк котыпка сәяхәт планын кора башлый. 1911 елның 19 октябрендә Амундсен һәм тагын биш кеше эт җигемнәрендә Көньяк котыпка таба юл ала. 14 декабрьдә экспедиция максатына ирешә һәм Көньяк котыпта Норвегия байрагын күтәрә. 1912 елның 17 гыйнварендә — британ сәяхәтчесе Роберт Скотт Көньяк полюсына җитә (Руаль Амундсен экспедициясеннән соң бер ай үтә). Төньяк-көнчыгыш диңгез юлы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1918 елның июлендә махсус төзелгән Мод («Maud») корабында Себер ярлары буенча сәяхәт башлый. Экспедиция зур авырлыклар белән Аляскага кадәр барып җитә. Арктика аркылы очышлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Американ миллионеры акчасына Амундсен ике очкыч сатып ала һәм 1925 елның 21 маенда Шпицберген утравыннан Төньяк котыпны очып чыгу нияте белән һавага күтәрелә. Котыптан 150 км ераклыкта очкыч ватылып җиргә утыра. Очкычны төзәткәннән соң Амундсен кире Норвегиягә әйләнеп кайта. 1926 елның 11 маенда Шпицбергенда Амундсена — Элсуорта — Нобиле экспедициясе дирижабльдә һавага күтәрелә. Котып өстеннән очып узып, экспедиция Аляскада уңышлы рәвештә җиргә төшә. Үлеме[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Амундсен Төньяк котыпка "Италия" дирижаблендә очып китеп югалган Нобиле исемле сәяхәтчене самолет белән эзләгәндә Баренц диңгезе районында һәлак була. Үлеменең ничек булуы төгәл билгеле түгел. Зур ихтимал, эзләүче группаның самолеты авыр очу шартларына эләгеп һәлакәт кичерә.

<urn:uuid:41b5de5c-5d83-4aa4-a979-7b4022a561a0>

CC-MAIN-2023-23

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%B0%D0%BB%D1%8C_%D0%90%D0%BC%D1%83%D0%BD%D0%B4%D1%81%D0%B5%D0%BD

2023-06-05T04:40:07Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224650620.66/warc/CC-MAIN-20230605021141-20230605051141-00334.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999058246612549}

tt.wikipedia.org

- РУС - ТАТ 1931 елның 30 октябрендә оештырыла. Татарстан Республикасының көнчыгышында урнашкан. Башкортстан Республикасы белән чиктәш. Үзәге — Азнакай шәһәре. Мәйданы — 2141 кв.км. Район 78 торак пунктны берләштерә. Гербы һәм флагы 2006 елның 19 маенда раслана. «Җете кызыл җирлектә алтын белән каймаланган яшел калкулык өстеннән аякларын җыеп һәм очлары кара канатларын җәеп уң якка очучы көмеш лачын». «Киңлеге озынлыгына 2:3 нисбәттәге, горизонталь буенча киңлекләре тигез булмаган өч — кызыл, сары һәм яшел буйларга бүленгән (34/1/10), кызыл буй уртасында очып баручы ак лачын сурәте урнаштырылган туры почмаклы тукыма». Азнакай — кызыклы һәм бай традицияләре булган төбәк. Район үзәге — Азнакай шәһәре, 1762 елдан билгеле. Районның гербында аның тарихи һәм хуҗалык эшчәнлеге үзенчәлекләре күрсәтелә. Гербның төп фигурасы — лачын, куәт, очыш, максатка омтылыш, ирек символы — районның үзен һәм анда яшәүчеләрне чагылдыра; кара силуэт, кошның ыргылып атылган фонтанны хәтерләтеп югары күтәрелгән канатлары районның икътисади нигезен тәшкил итүче нефть тармагына ишарә, хәрәкәт, үсеш, киләчәккә омтылыш, алдагы көнгә ышаныч билгесе. Очыштагы кош шул ук вакытта мәдәни традицияләрнең тотрыклылыгын, рухи хәзинәләрнең буыннан буынга күчүен ассызыклый. Көмеш төс — сафлык, камиллек, татулык һәм үзара аңлашу символы. Районда авыл хуҗалыгы тармагы алга киткән: бөртекле культуралар, көнбагыш, шикәр чөгендере игелә; мөгезле эре терлек, сарык асрала. Алтын төстәге буй икътисадның аграр тармакларын күрсәтә. Яшел төс — табигать, сәламәтлек, экология, үсеш; кызыл — хезмәт, көч, кыюлык, матурлык һәм бәйрәм символы, Азнакай районын республиканың аеруча алга киткән төбәге буларак сыйфатлаучы билге. Р.Тимкин (Азнакай), Р.Хәйретдинов, Р.Салихов һәм И.Миңнуллин (Казан), К.Мочёнов (Химки), О.Афанасьева (Мәскәү), К.Переходенко (Конаково). Вы используете устаревшую версию браузера. Для корректного отображения сайта обновите браузер.

<urn:uuid:06d5bc4a-0a10-4a77-8e3e-68cab0b1f660>

CC-MAIN-2022-33

https://tatarica.org/tat/razdely/municipalnye-obrazovaniya/municipalnye-rajony/aznakaj-rajony/aznakaj-rajony

2022-08-17T01:59:53Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-33/segments/1659882572833.78/warc/CC-MAIN-20220817001643-20220817031643-00423.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999474287033081}

tatarica.org

Татар мәгарифе порталы "Норматив документлар" бүлегендә яңартулар бар: Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгының "2009-2010 уку елында мәктәп укучылары бөтенроссия олимпиадаларының мәктәп һәм муниципаль этапларын үткәрү турында"гы 2009 ел, 24 нче сентябрь, 1799/09 номерлы карарына үзгәртүләр кертү турында министрлыкның 2009 ел, 14 нче октябрь, 1954/09 номерлы боерыгы эленде. Мәктәп укучыларының Санкт-Петербург шәһәрендә узачак олимпиадаларында катнашуы һәм республикабызда Корбан бәйрәм ял көне булып саналуы сәбәпле, информатика һәм җәмгыять белеме дисциплиналарыннан узачак олимпиадаларның муниципаль этапларын уздыру вакыты үзгәрә. Игътибарлырак булыгыз!!! Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:bfe5c861-da9f-406e-80f0-74b787e60325>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/2049

2021-09-17T07:49:35Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780055601.25/warc/CC-MAIN-20210917055515-20210917085515-00417.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9996486902236938}

belem.ru

Кулланучы бәхәсе:Кәримова Рузия Рәхим итегез![вики-текстны үзгәртү] Хәерле көн, Кәримова Рузия! Татар Википедиясенә рәхим итегез! Бу ачык эчтәлекле энциклопедиягә Сез дә мәгълүмат өсти аласыз. Сезгә Җәмгыять үзәге ярдәм итә ала. Шулай ук Сез администраторларга язып, алардан ярдәм сорый аласыз. Бездә Ярдәм бүлеге эшли. Онытмагыз: язганда әдәби телне куллану сорала. Сезгә кирилл графикасын кулланырга мөмкин, латин графикасында яңа мәкаләләр язу Татар Википедиясендә вакытлыча тыелды. Википедиядә мәкаләләрнең авторлары юк – аларны һәркем төзәтә ала. Ләкин бәхәсләрдә һәм форумнарда үз имзагызны калдырырга кирәк. Моның өчен ~~~~ символын куегыз. Hello and welcome to the Tatar Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Tatar language is not good enough, that's no problem. We have an Embassy where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here! --Рашат Якупов 28. гый 2010, 08:09 (UTC) Туган тел көне белән![вики-текстны үзгәртү] |26 апрель - Габдулла Тукайның туган көне һәм Татарстанда, шул уңайдан, Туган тел көне. Сезне чын күңелдән Туган тел көне, Габдулла Тукайның туган көне белән котлыйм. Тукаебыз язып калдырган:

<urn:uuid:757d6b7a-c282-421b-9d2c-801eb29f9e11>

CC-MAIN-2019-26

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BB%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83%D1%87%D1%8B_%D0%B1%D3%99%D1%85%D3%99%D1%81%D0%B5:%D0%9A%D3%99%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%A0%D1%83%D0%B7%D0%B8%D1%8F

2019-06-18T11:52:44Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-26/segments/1560627998716.67/warc/CC-MAIN-20190618103358-20190618125358-00375.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999709129333496}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда 12 февраль көнне Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов республиканың Чүпрәле муниципаль районына эшлекле визиты кысаларында Иске Чүпрәле 1 нче номерлы гомумбелем бирү мәктәбендә булды. Иске Чүпрәле авылындагы мәктәп – Татарстанның иң борынгы уку йортларының берсе. Аңа 1900 елда нигез салынган. 2008 елда заманча җиһазландырылган яңа бина төзелгән. Мәктәп фойесында Татарстан Президенты рәислегендәге делегацияне укучылар каршы алды һәм кунакларга татар, рус һәм инглиз телләрендә белемнәрен күрсәтте. Аннары Чүпрәле районы башлыгы Тимур Ногманов республика башлыгына плазма экранда районда мәгариф системасы үсеше программасын тәкъдим итте. Биредә 35 мәктәп эшли, укытучылар һәр 5 ел саен квалификацияләрен күтәрә. 2010 елда 245 педагогка ноутбук бирелгән. Районда укытучыларның 54 проценты "Татарстан Республикасында Электрон мәгариф" мәгълүмати системасында эшли. Моның белән бәйле рәвештә, Татарстан Президенты Татарстан Республикасы Пемьер-министры – Татарстан Республикасы мәгълүматлаштыру һәм элемтә министры Н.Никифоровка уку елы ахырына кадәр Чүпрәле районының барлык укытучыларын да ноутбуклар белән тәэмин итүне йөкләде. Т. Ногманов Татарстан Республикасы Президентына иң кечкенә сыйныф 7 укучыдан тора, дип белдерде. "Бер сыйныфта 2–3 бала белем алса, уку процессын оптимальләштерү хакында уйларга кирәк. Бу очракта өйдә белем бирү системасы нәтиҗәлерәк булырга мөмкин", - дип билгеләп үтте Р.Миңнеханов. "Барс групп" компаниясе вәкиле, үз чиратында, Президентка идарә итү карарлары кабул итүдә ярдәм итәчәк хакимият башлыгы панеле буенча сынау проектын тәкъдим итте. Компания барлык хакимият башлыклары өчен бердәм электрон стандарты эшләргә тәкъдим итә. Хәзерге вакытта республика районнары башлыклары өчен кирәкле мәгълүмат исемлеге формалаштырыла. Республика башлыгы биология буенча ачык дәрестә булды, аны 2010 елда "Ел укытучысы" район титулын алган югары квалификацияле категорияле укытучы Резидә Җаббарова әзерләгән. Ул 11 сыйныфлар өчен интерактив такта ярдәмендә дәрес алып барды. Роботларны модельләштерү түгәрәгендә Рөстәм Миңнехановка роботларның 3 комплекты күрсәтелде. Балалар кул белән кагылып китүдән хәрәкәт итә башлый торган "робот-гуманоидлар" мөмкинлекләрен тәкъдим итте. Робот өстәл өстендә атлап кына калмады, ә кунаклар белән татар телендә исәнләште һәм танылган эстрада җырчысы Салават репертуарындагы җырдан өзек тә башкарды. Шулай ук Татарстан Пезидентына робот-трансформер һәм робот–сайлаучы мөмкинлекләре дә күрсәтелде. Иске Чүпрәленең 1 нче номерлы мәктәбендә барлыгы 490 бала белем ала. Алар электрон көндәлектән файдалана, әти–әниләре Интернет аша билгеләрен карый ала. Мәктәптә 53 укытучы эшли, һәркайсы ноутбук белән тәэмин ителгән. Татарстан Президентын Татарстан Республикасы Премьер-министры урынбасары – авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министры М.Әхмәтов, Татарстан Республикасы мәгълүматлаштыру һәм элемтә министры Н.Никифоров, Татарстан Республикасы мәгариф һәм фән министры А.Гыйльметдинов, Татарстан Республикасы Муниципаль берәмлекләр советы рәисе М.Шакиров һәм башкалар озатып йөрде. Чыганак: http://prav.tatar.ru/tat

<urn:uuid:72897c7e-c3f2-4cf4-a254-a85490b7ca1d>

CC-MAIN-2023-06

https://belem.ru/node/3052

2023-02-04T18:53:39Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-06/segments/1674764500151.93/warc/CC-MAIN-20230204173912-20230204203912-00472.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998904466629028}

belem.ru

Фатих Кутлу |Бу мәкаләне Фатыйх Котлы мәкаләсе белән берләштерергә тәкъдим ителә Сәбәпләр һәм бәхәс Википедия:Берләштерүгә сәхифәсендә. Бәхәс бер атна бара (шулай ук озаграк була ала). Бәхәс башланган көн – 28.03.2019. |Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:| |Әлеге мәкалә/бүлек төптән үзгәртүне таләп итә.| Тәрҗемәи хәле[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |Бу бүлектә мәгълүмат чыганаклары күрсәтелмәгән.| Төркиядә туып-үскән. Әтисе ягыннан әбисенең әнисе Татарлы дигән авылдан. Әдип фикеренчә, авылның топонимик исеме тарихи яссылыкка белән мөнәсәбәт. Алабуга дәүләт педагогика университетын тәмамлаган. Ул татар-инглиз теле бүлегендә укыган. Татар теленә гашыйк булып, өйрәнә башлаган. Диплом эшен Төркиядә яшәүче татарларның гореф-гадәтләрен, тел үзенчәлекләрен өйрәнеп язган. Бик күп еллар Татарстанда яшәп, телне үзләштерү, сеңдерү бәхетенә ирешеп, үзенең киләчәк эшчәнлеген татар теле, әдәбияте белән бәйли. Татар кызына өйләнеп, тормышын Татарстанда корган. Эшчәнлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы, тәрҗемәче, филолог, язучы Фатих бәй Кутлу татар язучыларының әсәрләрен төрек теленә тәрҗемә итү белән 7 елдан артык шөгыльләнә.[чыганагы?] Тәрҗемәче-язучы шушы еллар эчендә 10нан артык хикәя һәм күренекле язучыбыз Аяз Гыйләҗевнең "Өч аршын җир" повестен төрек теленә тәрҗемә итеп, бастырып чыгарган. "Өч аршын җир" төрек укучысы тарафыннан аеруча яратып кабул ителгән, әсәрнең беренче басмасы тиз арада сатылып та беткән. Хәзер инде аны 3 нче тапкыр бастырып чыгарганнар. Шунысын да әйтик, Төркиядә бу повесть төрки телләрдән төрекчәгә иң яхшы тәрҗемә буларак та билгеләп үтелгән. Классикларыбыз Әмирхан Еникинең «Әйтелмәгән васыять», «Матурлык», Шәриф Камалның «Буранда» әсәрләрен, Разил Вәлиев шигырьләрен төрекчәгә уңышлы тәрҗемә итеп бастырды. 2005 елда Төркиянең "Замбак" нәшрияте үтенече буенча өч дус, татар хикәяләрен сайлап тәрҗемә итеп, "Васыять" дигән китап чыгарды. Анда Әмирхан Еникинең "Әйтелмәгән васыять", "Матурлык", Шәриф Камалның "Буранда", "Уяну" дигән хикәяләрен тәрҗемә иткән иде. Тагын 2 елдан төрек телендә "Зәңгәр сагыш" дигән шигырь китабы да дөнья күрде. Басмага шагыйрь Разил Вәлиевнең 60 шигыре керде. Аннары инде 2008 елда "Бәнгү" нәшриятендә Аяз Гыйләҗевнең "Өч аршын җир" повесте басылып чыкты[2]. Төркиядә тәрҗемә әсәрләремнең зур яңгыраш алуы мине канатландырып, дәртләндереп җибәрде. 2008 елда Аяз аганың "Җомга көн кич белән" әсәрен тәрҗемә итә башлаган иде. Ул да 2013 елда "Бәнгү" нәшриятендә китап булып чыкты. Бу басмаханә кардәш халыкларның әдәбиятен дөньяга танытуны максат итеп эшли. Алар соравы буенча хәзерге татар әдәбиятеннән 10 хикәя һәм повесть тупланган "Тавышсыз курай" (Sessiz kuray) исемле җыентыкны әзерләп бастырырга да насыйп булды. Аннары Рабит Батулланың "Алып батыр маҗаралары"н тәрҗемә итәргә теләгән иде. Бу морадына да иреште. Соңгы иҗат җимеше - балалар өчен хикәяләр җыентыгы. Ул Татарстан Язучылар берлеге рәисе Рафис Корбан тәкъдиме белән эшләнде. Анда ХХ гасыр башында туган яки иҗат иткән 14 авторның 17 хикәясе керде. Төркиядә татар әдипләре әсәрләренең барысын да яратып укыйлар. Фатих Кутлу тәрҗемә иткән повесть-хикәяләре арасында Әмирхан Еникинең "Әйтелмәгән васыять", Миргазиян Юнысның "Безнең өй өянкеләр астында иде" , Аяз Гыйләҗевнең "Өч аршын җир", "Җомга көн кич белән", Марсель Галиевнең "Ана", Рабит Батулланың "Алып батыр маҗаралары" повесть-хикәяләренә игътибар зуррак булды кебек. Әйтик, "Өч аршын җир"не әдипләрнең дә, гади халыкның да ябырылып укуы зур шатлык булды. Бер үк вакытта татар укучыларын төрек әдәбияты үрнәкләре белән дә таныштырып тора. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Фатих Кутлу: татарга да тылмач кирәк // Мәдәни җомга - Фатих Кутлу: Күңелләрдә яз дәвам итсен // Мәдәни җомга - 26 апрель, 2014 ел. Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кулланылган әдәбият исемлеге:[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Фатих Кутлу: татарга да тылмач кирәк // Мәдәни җомга - Фатих Кутлу: Күңелләрдә яз дәвам итсен // Мәдәни җомга - 26 апрель, 2014 ел. - Фатих Кутлу: "Изге эш башкару – үзе бәхет" // Шәһри Казан - 27 март, 2013 ел.

<urn:uuid:95406580-8825-4b5f-b13c-7319857a7bfe>

CC-MAIN-2019-26

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%85_%D0%9A%D1%83%D1%82%D0%BB%D1%83

2019-06-16T18:51:14Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-26/segments/1560627998291.9/warc/CC-MAIN-20190616182800-20190616204800-00057.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999977350234985}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Россия студентларына дәүләт стипендияләрен минималь хезмәт хакы дәрәҗәсенә кадәр күтәрергә мөмкин. Тиешле мөмкинлекне Фән һәм югары белем бирү министрлыгы эшли. Бу хакта ТАСС хәбәр итә. «Студентларга дәүләт академик стипендияләрен минималь хезмәт хакы дәрәҗәсенә кадәр тәэмин итү нормативын арттыру федераль бюджетның бюджет ассигнованиеләре күләмен сизелерлек арттыруны таләп итәчәк. Россия Мәгариф министрлыгында укучыларны стипендия белән тәэмин итүне арттыруның төрле вариантлары эшләнә, шул исәптән студентларга дәүләт академик стипендияләрен минималь хезмәт хакы дәрәҗәсенә кадәр арттыру да», — дип сөйләделәр министрлыкта. Ел башыннан бирле минималь хезмәт хакы 12,13 мең сум тәшкил итә. РФ Мәгариф министрлыгы мәгълүматларына караганда, узган уку елы башында дәүләт академик стипендиясенең уртача күләме РФ буенча 2,98 мең сум тәшкил иткән. Шулай ук министрлыкта дәүләт социаль стипендияләрен финанс ягыннан тәэмин итүгә өстәмә ихтыяҗны исәпләү башкарыла. РФ Мәгариф министрлыгы вәкиле сүзләренә караганда, профильле ведомство тарафыннан дәүләт социаль стипендияләрен финанс тәэмин итүен якынча 8 млрд сумга арттыру планлаштырыла. «2020 елга һәм 2021, 2022 еллар план чорына федераль бюджет турында»гы законга үзгәрешләр кертү планлаштырыла. https://tatar-inform.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:f291c398-2f57-45c7-9354-3f765bcd78de>

CC-MAIN-2021-17

https://belem.ru/node/7890

2021-04-15T02:12:41Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-17/segments/1618038082988.39/warc/CC-MAIN-20210415005811-20210415035811-00006.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998407363891602}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда Апрель ае быел мәдәни тормышта зур чаралар белән истә калачак: "Казан – төрки дөнья башкаласы" елының ачылышы, Шигырь бәйрәме, Тукай премиясен тапшыру һәм башкалар. Габдулла Тукай шәхесе барлык диярлек чараларда искә алына. Без дә әлеге вәзгыятьтән читләшмичә апрель ае конкурсын бөек шагыйребез иҗатына, тормыш юлына багышларга уйладык. Чираттагы бәйгебездә сезгә, хөрмәтле укучыларбыз, Тукайга багышланган төрле тематикадагы 10 сорау җавап бирергә кирәк булачак. Җаваплар 28 апрельгә кадәр кабул ителәчәк. Бәйгедә беренче урынны яулаган укучыбыз Казанда урнашкан Г.Тукай Әдәби музеена шәхси экскурсия белән бүләкләнәчәк. Шулай ук тулы һәм кызыклы җаваплар җибәрүче укучыларыбызга өстәмә бүләкләр дә каралган. Ә хәзер – сораулар: 1. Тукайның "Шүрәле" имзасы беренче мәртәбә кайчан очрый? 2. "Безнең милләт тә Пушкиннарга, граф Лев Толстойларга, Лермонтовларга мохтаҗ...". Бу сүзләр Г.Тукайның кайсы мәкаләсендә әйтелә? 3. Г.Тукайның әтисеннән нинди мирас калган була? 4. Г.Тукайның беренче шигырь җыентыгы кайчан чыга? 5. Г.Тукай "Театр" шигырен нәрсә уңаеннан яза? 6. Г.Тукай Әстерханга сәфәргә кайчан чыгып китә? 7. Хәле авырлашу сәбәпле, 1911 елның декабрь урталарыннан 1912 елның март башына кадәр вакытны Г.Тукай әнисенең туган авылы Өчиледә (Татарстанның Арча районы) бабасы Зиннәтулла йортында үткәрә. Киткәндә Рабига җиңгәсе аңа нәрсә бүләк итә? 8. Г.Тукай 1912 елда кайсы төбәкләргә сәфәр кылган? 9. Г.Тукайның үзе исән чакта төшкән соңгы рәсеме кайчан була? 10. Г.Тукай үләр алдыннан телдән нинди васыять әйтә? Җавапларны газетабызның электрон адресына ( email@example.com) җибәрә аласыз. Чыганак: http://intertat.ru/tt

<urn:uuid:07437290-2899-441c-b46f-95f603cc98d7>

CC-MAIN-2023-06

https://belem.ru/node/5176

2023-01-29T15:07:37Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-06/segments/1674764499744.74/warc/CC-MAIN-20230129144110-20230129174110-00361.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000040531158447}

belem.ru

Виссарион Белинский |Виссарион Белинский| В.Г. Белинский (1811-1848) К. Горбунов автолитографиясе. 1843 |Тугач бирелгән исеме:||Виссарион Григорий улы Белынский| |Туу датасы:||11 июнь 1811| |Туу урыны:||Свеаборг (Һельсинки), Финляндия| |Үлем датасы:||7 июнь 1848 (36 яшь)| |Үлем урыны:||Санкт-Петербург| |Милләт:||рус| |Ватандашлык:||Русия империясе Русия империясе| |Эшчәнлек төре:||язучы, публицист| |Иҗат итү еллары:||1831-1848| |Юнәлеш:||публицистика, тәнкыйть| |Жанр:||мәкалә, фельетон, роман| |Иҗат итү теле:||рус теле| |Дебют:||«Русская быль » (1831)| |Имза:| Виссарион Белинский, Виссарион Григорий улы Белинский (Белынский), рус. Белинский (Белынский) Виссарион Григорьевич (1811 елның 11 июне, Свеаборг, Финляндия — 1848 елның 7 июне, Петербург) — рус язучысы, фикер иясе, әдәби тәнкыйтьче, публицист. Эчтәлек Тәрҗемәи хәле[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1811 елның 30 маенда (11 июнендә) Свеаборгта (Финляндия бөек кенәзлеге, хәзер Һельсинки эчендә) Балтия флотының 7нче ишкәкле экипажы хәрби табибы (лекаре) Григорий Никифор улы Белынскийның (1784—1835) дүрт балалы гаиләсендә баш бала булып туган. Әнисе Марья Иван кызы Иванова, энеләре Константин (1812), Никанор (1821), сеңлесе Александра (1815). Балачагы һәм үсмер еллары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] В.Г. Белинскийның балачагы 1812 елгы сугыш чорына туры килә. Петербург медицина-хирургия академиясен тәмамлаган әтисе Г. Н. Белынский, хәрби табиб буларак, 1809—1816 елларда Балтия ишкәкле флотының Рига һәм Митава янындагы хәрби операцияләрендә катнаша. 1816 елда отставкага чыгып, гаиләсе белән туган ягына — Пенза губернасы Чембар шәһәренә кайтып төпләнә, 19 ел өяз табибы булып эшли. 1830 елда аңа коллежский асессор чины бирелә, нәселдән күчә торган дәрәҗәсе ала. Виссарионның әтисе ягыннан бабасы Никифор Пенза губернасының Белынь авылында православие рухание булып хезмәт итә (Фамилияләре әлеге авыл исеменнән алынган, Мәскәү университетына укырга кергәндә, Виссарион фамилиясен «йомшарта» — «Белинский»га үзгәртә). Виссарион Чембар икеелык халык укуханәсендә (1822—1824) һәм Пенза гимназиясендә (1825—1828) белем ала. Укыганда тарих һәм география белән кызыксына, дәфтәренә рус шагыйрьләре Богданович, Державин, Дмитриев, Крылов, Петров, Херасков әсәрләрен күчереп ала. Үзе дә каләм тибрәтә башлый: өйрәнчек балладалар, шигырь, проза яза. Калын журналлар: «Вестник Европы», «Московский телеграф»ны укый. В. Белинскийдан 1823 елда имтихан алган Пенза губернасы халык укуханаләре директоры, тарихи романнар язучы И.И. Лажечников гимназистның тирән белемле булуына шакката, аңа үзенең «Походные записки русского офицера» (1820) китабын бүләк итә. 1827 елның 26 июнендә өченче сыйныфка күчү имтиханнарын шулай ук уңышлы тапшыра, «Халык укуханәләре өчен нәшер ителгән, механика буенча кулланма» (рус. Руководство к механике, изданное для народных училищ) китабы белән бүләкләнә. Дүртенче сыйныфка күчү имтиханын тапшырып тормыйча, университетка үзлегеннән әзерләнергә карар итә. 1828 елның сентябрендә Пенза гимназиясенең беренче сыйныфында рус әдәбияты укытучысын алыштырып тора. Университетта уку еллары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1829 елның 22 августында Мәскәүгә килә. Мәскәү университетының тел бүлегенә имтиханнарны уңышлы тапшыра, ләкин гаиләсеннән матди ярдәм булмау сәбәпле, «казна исәбеннән укучы» студент итеп алына (ягъни казна исәбенә тулай торакта яшәгән һәм казна ашханәсендә тукланган өчен, университетны тәмамлагач, 6 ел хөкүмәт эшендә хезмәт итәргә бурычлы була). Үзен укыткан профессорлардан М. Т. Каченовскийны («Вестник Европы» журналы нәшире), Н. И. Надеждинны («Телескоп» журналының һәм аның әдәби кушымтасы булган «Молва» газетасының нәшире) аерым хөрмәт белән искә ала. В. Г. Белинский белән бер вакытта Мәскәү университетында киләчәктә күренекле әдәбият һәм мәдәният эшлеклеләре булачак М.Ю. Лермонтов, А. Һерцен, Н. И. Огарев, Н. В. Станкеич һ. б. укый. Студентларның бер төркеме Н. Станкевич түгәрәге, икенче төркеме А. Һерцен белән Н. Огарев түгәрәге тирәсенә туплана. В. Белинский казна исәбенә укучы (рус. казеннокоштные) студентларның әдәби җәмгыятен оештыручы һәм җитәкчесе була. Танылган артистлар П. С. Мочалов, В.А. Каратыгин, М.С. Щепкин һ.б. уйнаган Мәскәү театры спектакльләренә йөри, үзе дә тулай торакта студентлар оештырган һәвәскәр спектакльләрдә катнаша, я суфлер булып тора. Университетта укыганда беренче әсәрләрен бастыра: 1831 елның җәендә «Листок» журналында «Русская быль» шигыре, А. С. Пушкинның «Борис Годунов» трагедиясенә рецензиясе басыла. Пенза губернасындагы чын вакыйгага нигезләнеп, крепостной хокукка каршы язылган «Дмитрий Калинин» трагедиясен Мәскәү цензура комитеты басарга рөхсәт итми. Көнбатыш Аурупадагы инкыйлаб хәрәкәтенең студентларга йогынтысыннан курыккан патша хөкүмәте репрессияләрне арттыра. 1831 елның июнендә Н. П. Сунгуровның яшерен түгәрәгенә йөрүче студентлар кулга алына. 1832 елның көзендә, Русия империясенең халык мәгарифе министры иптәше С. С. Уваровның Мәскәү университетында ясаган ревизиясе нәтиҗәсендә, университеттан барлык «ышанычны акламаган» студентлар чыгарыла. 1832 елның 14 сентябрендә, «сәламәтлеге какшау сәбәпле» дип, В. Г. Белинский да уку йортыннан куып чыгарыла. Ике ел буе нык мохтаҗлыкта яши. Ачка үлмәс өчен, француз журналларындагы мәкаләләрдән тәрҗемәләр ясый, Поль де Кокның романын тәрҗемә итә. Мәскәү журналларындагы эше[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Профессор Н. И. Надеждин В. Г. Белинскийны үзе нәшер иткән «Телескоп» журналы һәм «Молва» газетасына әдәби тәнкыйтьче итеп ала, шулай итеп аны рус һөнәри журналистлары дөньясына алып керә. 1834 елның сентябреннән декабренә кадәр «Молва»ның ун санында «Әдәби хыяллар (Прозада язылган элегия)» дигән баш астында, имзасын куймыйча гына, әдәби фельетоннар бастыра. Автор фельетоннарында: «Бездә әдәбият юк !» дигән полемик тезис куя, әдәби әсәрләрдә халык тормышы бөтенләй яктыртылмый, дип, исемнәре билгеле әдипләрне «ялган бөеклек мәктәбе»н булдыруда гаепли. Рус әдәбиятында 4 чорны аера: Ломоносов чоры, Карамзин чоры, Пушкин чоры, яңа чор. Әдәбият үсешендә ике юл: идеаль һәм реаль юл бар, дип исәпли. 1835 елның сентябрендә (Надеждин чит илгә киткәч) «Телескоп» журналында «Рус повестьлары һәм Гоголь повестьлары» дигән мәкаләсен бастыра. Аннан соң басылган рус шигърияте турындагы ике мәкаләсендә А. С. Пушкин һәм А. Кольцов иҗатларына югары бәя бирә, кайбер тәнкыйтьчеләр тарафыннан иҗаты Пушкинныкыннан югарырак дип табылган В. Бенедиктов әсәрләренә дөрес бәя куя, шулай итеп рус әдәбиятында чын иҗат әһелләренә юл ача, ялган иҗатчыларны рәхимсез коеп калдыра. 1834—1836 елларда 200 мәкалә бастырырга өлгерә. Газета-журнал редакциясенда эшләү белән бер вакытта студент (соңыннан язучы) Н. В. Станкевичның әдәби һәм фәлсәфи-эстетик түгәрәгенә йөри. Әлеге түгәрәктә алман фәлсәфәчеләре Фихте һәм Гегель хезмәтләре белән таныша. 1837 елдан, Н.В. Станкевич чит илгә киткәч, түгәрәкне Белинский белән М.А. Бакунин җитәкли. 1836-1837 елларның кышында эшсез калган Белинский тагын мохтаҗлык кичерә. Пушкинның «Современник» журналына әдәби тәнкыйтьче булып урнашу хыялы, шагыйрьнең дуэльдә яралануы һәм үлеме сәбәпле, барып чыкмый. Гимназияләр өчен рус теле грамматикасы нигезләре буенча язган дәреслеген (1837) хөкүмәт акчасына чыгару планы да барып чыкмый. Матди хәле 1838 елның язында гына бераз яхшыра. Март-ноябрь айларына Константин межа институтына штаттан тыш укытучы итеп алына. 1838 елның апреле-1839 елның маенда «Московский наблюдатель» журналының рәсми булмаган мөхәррире булып эшли. Журнал Белинский кул астында рус гегельчеләре органына әверелә. Беренче санында ук Белинский 11 (бер ел эчендә 120) хезмәтен бастыра. Финанс хәле авыраю сәбәпле, 1839 елның җәендә «Московский наблюдатель» журналы чыгудан туктый. Петербургта[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1839 елның октябрендә В. Г. Белинский Петербургка күчә, А. А. Краевскийның «Отечественные записки» журналына әдәби тәнкыйтьче булып урнаша. Ноябрь аенда В. Ф. Одоевский оештырган кичәдә Н. В. Гоголь, В. А. Жуковский, И. А. Крылов белән таныша. Журналда хезмәттәшлек иткән 1839—1846 еллар эчендә аны рус журналистикасының үзәгенә, «Русиядә намуслы, акыллы фикер урын таба ала торган бердәнбер басма»га (В. Г. Белинский) әверелдерә. |Журнал өстендә үләчәкмен һәм табутымның баш астына да журналны куярга васыять әйтәчәкмен В.Г. Белинский Алты ел эчендә рус (А. Д. Кантемир, М. В. Ломоносов, Г. Д. Державин, Н. М. Карамзин, Д. И. Фонвизин, И. А. Крылов, А. С. Грибоедов, Ф. Н. Глинка, А. С. Пушкин, М. Ю. Лермонтов, Н. В. Гоголь, В. Ф. Одоевский, А. В. Кольцов), чит ил (Д. Байрон, О. Бальзак, Вольтер, И. Гете, Э. Гофман, В. Гюго, Ч. Диккенс, А. Дюма, Ф. Купер, А. Мицкевич, Мольер, Ж. Руссо, Ж. Санд, В. Скотт, Э. Сю, У. Шекспир, Ф. Шиллер) әдәбиятчылары иҗатлары буенча мәкаләләре басыла. А. С. Пушкин иҗатын җентекле өйрәнүгә 11 мәкалә багышлый. М.Ю. Лермонтов һәм Н.В. Гоголь иҗатларына шундый ук тирән анализ ясау хыялы барып чыкмый. 1846 елның апрелендә Белинский «Отечественные записки» нәшире А.А. Краевский белән хезмәттәшлекне туктата. 1846 елның октябрендә Н.А. Некрасов һәм И.И. Панаев арендага алган «Современник» журналында (рәсми мөхәррире профессор А.В. Никитенко) тәнкыйть бүлегендә эшләргә ризалык бирә. Әлеге журналда еллык әдәби күзәтүләре басыла («1846 елгы рус әдәбиятына күзәтү», «1847 елгы рус әдәбиятына күзәтү»). 1-3 июльдә Н.В. Гогольгә, аның соңгы («Выбранные места из переписки с друзьями») китабына бәйле, җавап хаты («Гогольгә хат») яза. «Современник»та чыккан соңгы хезмәте (1848, №4) — күренекле рус артисты П.С. Мочалов үлеменә язган некролог. Соңгы көннәре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Гаиләсе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Хәтер[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - 1938 елда Чембарда музее ачыла, һәйкәл куела. - 1948 елда Чембар шәһәре исеме Белинский итеп үзгәртелгән. - 2013 елга РФ территориясендә 478 мәйдан, урам һәм тыкрык Белинский исемен йөртә. Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - М.Т. Пинаев. Жизнь и творчество В.Г. Белинского. М.: «Детская литература», 1986.

<urn:uuid:4c40b86a-0c75-4b4b-85ed-ac75e89e16b6>

CC-MAIN-2017-22

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BE%D0%BD_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9

2017-05-27T19:16:00Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2017-22/segments/1495463609054.55/warc/CC-MAIN-20170527191102-20170527211102-00168.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998127818107605}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Бүген Алабугада VII Халыкара укытучылар фестивале ачылды. Тантаналы ачылышта республика мәгариф һәм фән министры Энгель Фәттахов, Алабуга районы башлыгы Геннадий Емельянов һәм КФУ ректорының беренче урынбасары Рияз Минзарипов катнашты. Бүгенге чара белән республикада укытучыларның август конференцияләре ачыла, дип билгеләп үтте Энгель Фәттахов. "Өч көн биредә, Алабугада мәгарифне үстерү мәсьәләләре буенча фикер алышабыз, аннары башка мәйданчыкларда профессиональ, милли, дуаль белем бирүне үстерү турында сөйләшү алып барабыз. Төп чаралар Лаеш районында һәм Иннополис шәһәрендә узачак. 21-23 августка татар теле укытучылары съезды планлаштырылган", - дип сөйләде министр. Быел Татарстан мәктәпләре 75 автобус алачак, моннан тыш, мәктәп автопаркы федераль программа исәбенә өстәмә тулыландырылачак дип көтелә, диде Энгель Фәттахов. Республика укытучылары 10 мең яңа ноутбук ала дигән хәбәрне педагоглар көчле алкышлар белән кабул итте. Укытучыларны ноутбук белән тәэмин итү өчен республика бюджетыннан 200 млн сум акча бүленеп биреләчәк. Соңгы елларда республикада мәгариф учреждениеләренең матди-техник базасы сизелерлек яңартылды. Быел мәктәпләрне капиталь ремонтлау эшләре төгәлләнде. 5 елда барлыгы 700 мәктәп ремонтланган. Мәктәпкәчә учреждениеләрне ремонтлау эшләре башланды, 900 балалар бакчасын төзекләндерү планлаштырыла. Республикада урта һөнәри белем бирү учреждениеләре базаларында яңа ресурс үзәкләре ачыла. "Әмма бүген иң мөһиме сез, хөрмәтле укытучылар, республиканың киләчәге нәкъ сездән тора. Безнең бурыч, Казандамы яки авылдамы укуына карамастан, балага сыйфатлы белем бирү. Төгәл структура, көчле мәгариф үзәкләреннән тыш без моңа ирешә алмаячакбыз", - диде министр. Германия, Австрия, АКШ, Латвия, Эстония, Белоруссия, Казахстан һәм, әлбәттә, Россия – быел фестиваль географиясе шундый. Бу илләр вәкилләре Татарстанга үзләренең уникаль укыту ысулларын алып килгән. Өч көндә 45 модератор 100 дән артык мастер-класс үткәрәчәк, фестиваль мәйданчыгында илнең төрле почмакларыннан 1,5 меңгә якын белгеч булачак. Киңкүләмле чара 10 августта тәмамлана, фестиваль конкурсларына нәтиҗә ясала, дипломнар һәм сертификатлар тапшырыла.

<urn:uuid:1f5b53b2-b2c7-46f6-b30f-ca832f80ce75>

CC-MAIN-2021-25

https://belem.ru/node/6681

2021-06-23T09:27:59Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-25/segments/1623488536512.90/warc/CC-MAIN-20210623073050-20210623103050-00263.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999241828918457}

belem.ru

4-нче танк армиясе (вермахт) |4-нче танк армиясе| алман. 4.Panzerarmee алман. Panzergruppe 4 |Оештырылу елы||1941—1945| |Ил||/ Өченче рейх| |Сугышлар||Икенче бөтендөнья сугышы| |Танылган командирлар||Эрих Һөпнер| Һерман Һот 4-нче танк армиясе (алман. 4.Panzerarmee) – Икенче бөтендөнья сугышында Алмания Кораллы көчләре эчендәге оператив хәрби берләшмә. Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 4-нче танк армиясе Бөек Ватан сугышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Балтыйк буе стратегик саклану операциясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Гольдап[1]—Мемель[2] сызыгында фельдмаршал Вильгельм фон Лееб җитәкчелегендә армияләрнең «Төньяк» төркеме (29 алман төмәне, 1нче һава флоты ярдәме белән) урнашкан. Аның составындә 16нче (ком. Эрнст Буш) дивизия, 18нче (ком. Курт Вегер) дивизия һәм 4нче танклар төркеме (ком. Эрих Гёпнер) берләштерелгән. 22 июньне. Шауляй юнәлешендә «Төньяк» армия төркеменең 4-нче танк төркеме Төньяк-Көнбатыш фронтының 8-нче армия саклауны ертты. Совет гаскәрләрен Дубиса елгасы артына алып ташлап, алман 41-нче моторлаштырылган корпусы Таурогенне басып алды, совет гаскәрләрен Дубиса елгасы артына алып ташлап. Эрих Манштейның 56-нчы мотокорпусы бер көн эчендә 80 км алга күчте, Каунастан төньяк-көнбатышрак районына чыкты һәм Арёгала янында Дубиса аша күперне басып алды. 23 июньне 4-нче танк төркеме һөжүмне дәвам итте. 24 июнне 56-нчы моторлаштырылган корпус 4-нче танк төркеме совет территориясенә 170 км тирәнлеккә керде һәм Укмергега чыкты. 25 июнне 4-нче танк төркеме Екабпилска һәм Даугавпилска һөжүмне дәвам итте, ә алман 18-нче армиясе — Ригага. 26 июньдә Һөпнерның 4-нче танк төркеме Даугавпилс янына үтте 27 июньдә Һөпнерның 4-нче танк төркеме Даугавпилс районда алынган плацдармны киңәйтә. 28 июньдә 4-нче танк төркеменең 56-нчы моторлаштырылган корпусы көн азыгында 21-нче мехкорпуска каршы һөҗүм итә һәм аны Даугавпилстан 40 км алып ташлый. 2 июльдә Һөпнерның 4-нче танк төркеме Төньяк-Көнбатыш фронтының 8-нче һәм 27-нче армиялар бертерелгән арасына китереп бәреп керде. 4 июльдә 4-нче танк төркеме Резекнене басып алды, Островның көньяк кырыйларына барып җитте, йөрештән Великая елга аша чыкты һәм Островны басып алды. 5 июльдә Остров районында совет гаскәрләре дошманны контрһөҗүм иттеләр һәм алман гаскәрләрен шәһәрдән бәреп чыгардылар. 6 июльдә 4-нче танк төркеме Островны яңадан алды. 8 июльдә 4-нче танк төркеменең 41-нче моторлаштырылган корпусы Псковны көнчыгыштан читләтеп үткен һәм Лугага һөжүмне ныгыйта башлаган. 10 июльне 4-нче танк төркеме Великая елга чигәннән Ленинградка һөжүмгә күчте. Ленинград саклану операциясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 18 июльне 4-нче танк төркеменең 56-нчы моторлаштырылган корпусын боҗра чолганыштан СС дивизиясы «Үлек баш» ерткан. 19 июльне «Төньяк» армия төркеме Ленинградка һөжүмне туктатты 18-нче армия Луга чигенә якынаюга кадәр һәм 4-нче танк төркеменең частьларын тәртипкә китерү өчен. Мәскәү өчен сугыш[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1941 елның 5 декабрьне 20-нче армия (Андрей Власов) алман 4-нче танк армиясының (Эрих Һөпнер) частьларен Красная Поляна авылы районында (Кремльдән 27 км) туктатты. 4-нче танк төркеменең сугыш һәм сан составы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1941 елның 22 июненә[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - 41-нче мотолаштырылган корпус (танклар гаскәре генералы Ганс Рейнгард) - 56-нчы мотолаштырылган корпус (җәяүле гаскәр генералы Эрих Манштейн) - Резерв Командирлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Армиянең сәргаскәре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] |Әлеге мәкаләдә мәгълүмат чыганаклары күрсәтелмәгән. Мәгълүматны тикшерү җиңел булырга тиеш, башка очракта ул, шик астына куелып, бетерелергә мөмкин. Сез, мәкаләне төзәтеп, абруйлы чыганакларга сылтамалар куя аласыз. |Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:

<urn:uuid:482ac725-c557-433d-85e8-b21bc2154d6d>

CC-MAIN-2023-23

https://tt.wikipedia.org/wiki/4-%D0%BD%D1%87%D0%B5_%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA_%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%8F%D1%81%D0%B5_(%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D1%85%D1%82)

2023-05-29T22:09:57Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224644913.39/warc/CC-MAIN-20230529205037-20230529235037-00359.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998835325241089}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Өлкәнең мәгариф министрлыгы һәм татар автономиясе оештырган бу чарада төбәкнең барча районнарыннан килгән ана теле укытучылары гына түгел, мәркәзебез Казан вәкилләре дә катнашты. Киңәшмә алдыннан өлкә башлыгы Сергей Морозов тәбрикнамә белән чыкты. "Бу конференция Русия Федерациясе халыкларының милли үзаңы үсеше процессында тагын бер җитди адымга әверелер, дип ышанам" диде ул чыгышында. Тантаналы рәвештә ачылган чарада катнашучыларны өлкә үзәгенең 20нче татар балалар бакчасында тәрбия алучы нәниләр тәбрикләде. Тәбрик сүзе белән өлкә парламентының социаль сәясәт комитеты рәисе Игорь Тихонов чыкты. Ул Димитровград шәһәрендә уңышлы гына эшләп килүче татар мәктәбе мөдире Мөнирә Җумаевага һәм өлкә үзәге мәгариф идарәсенең милли телләр буенча баш белгече Роза Хәлиулловага өлкә кануннар чыгару җыелышының рәхмәт хатларын тапшырды. Монысы гаҗәп тә түгел: Игорь әфәнде элегрәк Димитровград шәһәренең мәгариф идарәсе башлыгы иде. Җирле татар җитәкчеләре һәм җәмәгатьчелек вәкилләре ана телен саклап калуда хезмәтләре өчен фидакарь укытучыларга хакимият исеменнән рәхмәт хатлары һәм бүләкләр тапшырдылар. Автономия рәисе урынбасары Рифкать Әхмәдуллов ана телен саклап калу буенча үз эшчәнлеген бәян итте һәм моның өчен бердәм эшләргә өндәде. Болары күңелле күренешләр, әлбәттә. Тик омтылышларыбызны да тормышка ашыру өчен, барчабызга да бергәләп эшләү таләп ителә, диде Рифкать әфәнде. Николаев районының мәгариф идарәсе башлыгы Төхфәт Биктимеров борчулы уйларын җиткерде. Ул БДИ бирүгә күчү сәбәпле, ана телен укытуда калкып чыккан кыенлыкларны ерып чыгу юллары һәм уку китапларын юнәтү ысуллары белән дә таныштырды. Ана теле укытучыларына хезмәт хакын өлешчә балалар иҗаты үзәге аркылы түләү чарасын тапканнар. Киңәшмәдә катнашучылар Димитровградның 22нче санлы татар мәктәбе мөдире Мөнирә Җумаева үз мәктәбенең уңышлы эшләү серләре белән дә бүлеште. Хәер, бу мәктәпнең уңышлары һәм аның алшартлары турында аерым сөйләшү дә таләп ителәдер. Татарстан фәннәр академиясенең тарих институты хезмәткәре Марат Лотфуллин мәктәптә ана телен фән сыйфатында гына укыту җитми, барча фәннәрне дә ана телендә укытырга кирәклеген әйтте. 309нчы федераль закон нигезендә белем бирү федерал стандартлар нигезендә генә алып барылырга тиеш. Мәктәпләрдә бары тик Русия мәгариф министрлыгы раслаган дәреслекләр һәм методик әсбаплар гына кулланыла ала. Мәктәпләр бары тик Мәскәү програмнары буенча гына эшләргә тиеш һәм алар киләсе уку елында ук кертелә. Казан каласының Шиһабетдин Мәрҗәни исемендәге 2нче татар гимназиясе мөдире Кәмәрия Хәмидуллина үз уку йортында ана теленә мөнәсәбәт белән таныштырды: "Русия Конституциясе буенча, һәр ата-ана үз баласын ана телендә укыту хокукына ия. Әлбәттә инде, ана телен атнага бер-ике сәгать укытып кына заманча шәхесне тәрбияләү мөмкин түгел. Азмы-күпме уңай нәтиҗәгә өлгәшү өчен, кайбер фәннәрне ана телендә укыту кирәк. ОБЖ һәм биологияне үзебезчә өйрәнү мөмкин бит инде. Безнеңчә, милли мәктәпне тәмамлаган татар баласы урыс, инглиз, гарәп телләрен дә камил белергә тиеш. Шулай ук мәктәптә татар халкының милли йолалары белән генә чикләнү дә ярамый. Балалар, музыка я сәнгать дәресләренә йөреп, татарның классик әсәрлерен өйрәнсеннәр, спорт секцияләрендә милли көрәшне үзләштерсеннәр", диде Кәмәрия ханым. Яңа шәһәрдәге 206нчы балалар бакчасы мөдире Зифа Сабитова төрле милләттән булган сабыйларга ана теленә мәхәббәт тәрбияләү ысуллары белән бүлеште, шулай ук милли көрәшкә өйрәтү тәҗрибәсе белән дә уртаклашты. Татар һәм үзбәк мәдәниятына багышланган музейлар эшчәнлеге белән дә таныштырды Зифа ханым. Өлкә үзәгенең мәгариф идарәсе хезмәткәре Әлфия Абутдинованың чыгышы татар теле һәм әдәбиятын укытуда мәгълүмәти технология куллануга багышланган иде. Ул бу яктан уңышлы эшләп килүче мөгаллимәләр тәҗрибәсе белән дә бүлеште. 5-10нчы сыйныфлар өчен "Татар теле" дәреслекләре авторы Розалия Нигъмәтуллина чыгышы аеруча игътибар белән тыңланды. Ул "Татарча да яхшы бел" дип аталган укыту-методик комплексының эчтәлеге белән кыскача таныштырып үтте һәм укытучыларны педагогик белемнәрен күтәрү өчен курсларга Казанга чакырды. Шулай ук, анда бармыйча да бу комплекс әсасларын үзләштерү мөмкинлекләрен күрсәтте. Татар дәүләт һуманитар-педагогика университеты хезмәткәре Энҗе Кадыйрова әйтүенчә, шушы уку йортында бер ел эчендә татар теле һәм әдәбияты укытучысы дипломына ия булу мөмкинлеге дә бар. "Татар укытучысы үзен мескен дәрәҗәдә хис итә. Эшкә соңга калып килгәндә дә, икегә-бишкә бөкләнеп, башын аска иеп керә. Үзеңдә дә, укучыда да горурлык хисе тәрбияләү кирәклеге турында онтымаска иде". Үзебезнең укытучылардан саф татар районы Иске Кулаткының Урта Терешка авылыннан Нәҗәт Хәмзина һәм катнаш халыклы Елшанка авылы мәктәбендә эшләүче Гөлфирә Алиәкбәрева үз шартларында ана телен укыту үзенчәлекләре белән таныштырдылар. Укытучылар җыены халкыбызның гимнына әйләнгән "Туган тел" җыры белән тәмамланды. Чыганак: http://www.azatliq.org

<urn:uuid:8acc6b30-78cd-42ee-bec3-663fc9240899>

CC-MAIN-2020-40

http://belem.ru/node/2865

2020-09-23T10:19:40Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-40/segments/1600400210616.36/warc/CC-MAIN-20200923081833-20200923111833-00692.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999916553497314}

belem.ru

Татарстан Конституциясе Өлешләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Башы: Әлеге Конституция, Татарстан Республикасының күпмилләтле халкы һәм татар халкы ихтыярын чагылдырып, - кеше һәм граждан хокукларының һәм ирекләренең өстенлеген гамәлгә ашыра, - халыкларның гомумтанылган үзбилгеләнү хокукына, аларның тигез хокуклылыгы, ихтыяр белдерүнең иреклелеге һәм бәйсезлеге принципларына нигезләнә, - тарихи, милли һәм рухи традицияләрнең, мәдәниятләрнең, телләрнең сакланып калуына һәм үсешенә, гражданнар татулыгын һәм милләтара килешүне тәэмин итүгә ярдәм итә, - демократиянең ныгуына, Татарстан Республикасының социаль-икътисадый үсешенә, Русия Федерациясе халыкларының федерализм принципларында тарихи барлыкка килгән бердәмлеген саклап калуга шартлар булдыра. - 7 кисәк; - 4 бүлек; - 126 маддә. Кабул итү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1990 елның 30 августында Татарстан суверенитеты турында декларация кабул ителә. 1992 елның 21 мартында Татарстан суверенитеты турында референдум үткәрелә, тавыш бирүчеләрнең 61,4 проценты суверенитетны хуплыйлар. Әлеге процессларны кануни яктан саклап калу максатыннан Татарстан Конституциясен язу зарурилыгы баса. Аны әзерләү өчен махсус комиссия оеша. Моңа кадәрге ТАССР Конституцияләре бары тик декларатив характерда була һәм кырыс партия цензурасы шартларында кабул ителә[1]. Яңа Конституцияне язу исә катлаулы вәзгыятьтә бара: Татарстан статусы турында федераль үзәк белән даими сөйләшүләр алып барыла, Казан урамнарында татар милли хәрәкәте һәм үзен демократик дип атаган хәрәкәт вәкилләре даими урам чараларын оештырганнар. Яңа Татарстан Конституциясе проекты 1991 елның 31 декабрендә киң фикер алышу өчен тәкъдим ителә, аңа карата барлыгы 5,3 мең тәкъдим, төзәтмә кертелә. Халыкара хокукый экспертизалар үткәрелә. 1992 елның маенда Татарстан Югары Советы утырышында төп канунның беренче укылышы үтә. Халык депутатларыннан 500дән артык төзәтмә карала. Кайбер аерым мәсьәләләр зур бәхәс уята (тигез дәүләт телләре, дәүләт хакимиятен оештыру, республика гражданлыгы һ.б.). Төзәтмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Татарстан Конституциясенә төзәтмәләр 15 тапкыр кертелә: 1994 елның 29 ноябрендә, 1995 елның 30 марты һәм 8 декабрендә, 1996 елның 27 ноябрендә, 1999 елның 26 маенда һәм 21 июлендә, 2000 елның 3 марты, 31 мае һәм 19 декабрендә, 2001 елның 28 июнендә, 2002 елның 19 апрелендә, 2003 елның 15 сентябрендә, 2004 12 мартында, 2005 елның 14 мартында.

<urn:uuid:293da2e3-7316-4d00-9403-b343f42d3139>

CC-MAIN-2020-16

https://tt.wikipedia.org/wiki/Tatarstan_konstitutsi%C3%A4se

2020-04-02T16:51:12Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-16/segments/1585370506988.10/warc/CC-MAIN-20200402143006-20200402173006-00024.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999206066131592}

tt.wikipedia.org

Девальвация Девальвация - рәсми рәвештә акча берәмлегенең (милли валютаның) бәһасын төшерү. Девальвация нәтиҗәсендә закон нигезендә акча берәмлегенә туры килгән алтынның күләме киметелә яисә башка илләрнең валюталарына карата бәясе төшерелә. Девальвация чит илләргә товарлар чыгаруны арттыруга этәргеч булса да, илнең түләү балансындагы халәтне мөшкелләндерә һәм чит илләрдән кертелгән әйберләрнең бәяләре кыйммәтләнүгә китерә. Шуның белән бергә девальвация ил икътисадына чит илләрдән капитал агышын арттыра һәм үз капиталын чит илләр икътисадына салуны чагыштырмыча файдасыз итә.

<urn:uuid:d4e78f54-fc37-4565-86a8-46587cf37b91>

CC-MAIN-2019-09

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%B2%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F

2019-02-22T22:57:05Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-09/segments/1550249406966.99/warc/CC-MAIN-20190222220601-20190223002601-00559.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9998886585235596}

tt.wikipedia.org

Ресурс үзәкне ачу тантанасында Россия Федерациясе Мәгариф һәм фән министры урынбасары Александр Повалко, Татарстан Республикасы Премьер-министры урынбасары – Татарстан Республикасы мәгариф һәм фән министры Энгель Фәттахов, Татарстан Республикасы Президенты Аппараты Җитәкчесе Әсгать Сәфәров, К(И)ФУ ректоры Илшат Гафуров һәм башкалар катнашты. Рөстәм Миңнеханов билгеләп үткәнчә, педагогик кадрлар әзерләү буенча ресурс үзәге республика мәгариф системасын модернизацияләү стратегиясенә керә. Бүген педагогик кадрлар әзерләү заман таләпләрен исәпкә алып гамәлгә ашырыла. Укытучы, мөгаллим – мәгариф системасында иң мөһим роль уйный. Педагогик кадрлар – безнең барыбызга да гыйлем бирүчеләр. дип белдерде Рөстәм Миңнеханов.

<urn:uuid:d971b072-76db-4089-aa98-d40f5947cc68>

CC-MAIN-2021-17

http://belem.ru/node/5483

2021-04-23T07:30:12Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-17/segments/1618039568689.89/warc/CC-MAIN-20210423070953-20210423100953-00521.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999811589717865}

belem.ru

Кодава теле Кодава теле (Каннада язмасы белән: ಕೊಡವ ತಕ್ಕ್, Kodava takk, мәгънәсе "Кодавалар сөйләше", шулай ук Кодагу, Курги атамалары бар) ул Һиндстанда, Көньяк Карнатакада Кодагу районында Дравид теле. Кодава теле Кодава халкының беренче теле генә түгел, ә шулай ук Кодагуда күп башка касталарның һәм кабиләләрнең теле. Телнең ике диалекты бар: Менделе (Төньяк һәм Үзәк Кодагуда сөйләшелә) һәм Киггат (Көньяк Кодагуда сөйләшелә). Гадәттә Каннада язмасы кулланыла. Тарихи Кодава теле Каннада теленең диалекты буларак каралган. Шулай да, 20-нче гасыр академиклары аны тел дип янә анализ ясаганнар. 2011 ел халык санын алу буенча Һиндстанда бу телдә 113 857 кеше сөйләшкән.

<urn:uuid:bd17e492-98bd-4861-8e20-b33378b00b25>

CC-MAIN-2021-31

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D0%B0_%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5

2021-07-25T17:27:23Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-31/segments/1627046151699.95/warc/CC-MAIN-20210725143345-20210725173345-00478.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999682903289795}

tt.wikipedia.org

Опера |Бу мәкалә авторлык хокукларын бозу очрагы була ала, әмма чыганак күрсәтелмәгәндә бу мәсьәлә ап-ачык билгеләнә алмый. Опера (итал. opera — әсәр) — синтетик сәнгать әсәре. Ул үзендә сәхнә, сәләте таләп вокал (ялгыз, ансамбль, хор белән җырлау) һәм иткән уен коралында уйнала торган (симфоник) музыканы, драматургия, шулай ук сурәтле сәнгать әсәрләрен (декорация, костюмнар һ. б.), еш кына хореография (балет) номерларын бергә җыя. Операның структурасы аның идеясе, төп фикере, әдәби сценарийның (либреттоның) сюжеты белән билгеләнә. Операның төп авторы — композитор. Ул, әдәби либретто тексты белән гамәл итсә дә, музыка драматургиясен тудыра. Опера музыкасының түбәндәге формалары бар: вокаль (ария, ариозо, монолог), ансамбль (дуэт, трио, квартет һ.б.), хор номерлары; биюләр, оркестр номерлары (увертюра, антракт, симфоник картина һ.б.). Опера, мөстәкыйль жанр буларак, Торгызу чоры идеяләре яктылыгында XVI гасырда Флоренциядә (Италия) барлыкка килә.[1] Русиядә опера[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1736 елның 29 гыйнварында – Анна Иоанновна патшалык иткән чорда – Русиягә Италиядән опера труппасы килә, ул Франческо Арайяның "Мәхәббәт һәм нәфрәт көче" әсәрен сәхнәләштерә. Соңрак француз, немец труппалары барлыкка килә, урыс труппасы эшли башлый. Ул Санкт-Петербургта А. Сумароковның "Цефал һәм Прокрис" әсәре буенча шул исемдәге операны куя. Анда яшь музыкантлар катнаша, киләчәктә билгеле композиторлар буласы Максим Березовский белән Дмитрий Бортнянский иҗат юлын нәкъ шушы сәхнәдә башлый. Алар белән бергә "дилетант"лар, ягъни үзешчән җырчылар да чыгыш ясый. Комик опералардан комик театр һәм водевиль барлыкка килә. Русия операсында А. Алябьев, М. Глинка, И. Стравинский исемнәре пәйда була. Совет чорында опера сәнгатендә Дмитрий Шостакович исеме яңгырый. Аның Н. Гоголь әсәре буенча куелган "Борын" операсы гротеск сыйфатлы була һәм зур уңышка ирешә. Сергей Прокофьевның "Сугыш һәм солых" операсы да яхшы бара, аның "Чын кеше турында повесть" әсәре дә тамашачы күңелен бик тиз яулый. Нәкъ шул чорда сәхнәгә көнбатыш илләреннән килгән рок-опера чыга. Советлар Союзы таркалгач, күп кенә театрлар операдан баш тарта. Әмма нәкъ шул елларда урыс операсы чит илләрдә күпләп куела башлый. Туксанынчы еллар азагына безнең илдә дә опера сәнгате яңара. Бу өлкәдә Мария, Зур театрлар, Пирем, Самара шәһәрендәге сәнгать учаклары олы уңышка ирешә. Уфада иң беренче спектакль 1890 елда яңгырый. Аны Семенов-Самарский труппасы куя. Анда Федор Шаляпин да була. Уфада ул беренче тапкыр солист буларак чыгыш ясый. Татар операсы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1930 елда Уфада һәм Казанда Мәҗит Гафуринең "Эшче" поэмасы буенча опера куела. Башкорт операсы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1932 елда беренче татар опералары «Сания» (1925), «Эшче» (1929) авторларыннан берсе булган Газиз Әлмөхәммәтов тырышлыгы белән милли кадрлар тәрбияләүче опера студиясе барлыкка килә. 1940 елда Аксаков йортында М. Вәлиевның "Сакмар" операсы дөнья күрә, берничә айдан "Мәргән" әсәре яңгырый. Башкорт операсы 40нчы елларда аерым жанр буларак формалаша. Иң беренче спектакльләрдә Г. Хәбибуллин, Х. Галимов, Б. Вәлиева, З. Илбаева, М. Сәлигаскәрова, М. Хисмәтуллин катнаша. Операда халык иҗатына зур урын бирелә. Нәкъ шул елларда А. Эйхенваль М. Бурангулов либреттосына "Ашкадар" операсын яза. 50нче елларда Заһир Исмәгыйлевның "Салават" һәм "Шәүрә" опералары дөнья күрә, 80нче елларда аның "Урал илчеләре" операсы сәхнәгә менә. Бу әсәрләр Башкортстан операсы тарихына алтын хәрефләр белән язылган. Аларның даны ил һәм дөнья күләмендә дә билгеле. 1977 елда Мәскәүдә узган Башкортстан көннәрендә Л. Степанов һәм Заһир Исмәгыйлевнең "Сыңрау торна" һәм Салават Низаметдиновның "Ай тотылган төндә" әсәрләре зур уңыш белән яңгырый. 2004 елда Заһир Исмәгыйлевның "Каһым түрә" операсы "Алтын битлек" Милли театраль премиясенә лаек була. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Даны еракларга яңгырый // Кызыл таң. 28.01.2016

<urn:uuid:27a5c517-180a-469e-b4da-ef023d64dfdf>

CC-MAIN-2019-43

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B0

2019-10-15T11:21:31Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-43/segments/1570986658566.9/warc/CC-MAIN-20191015104838-20191015132338-00523.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999035596847534}

tt.wikipedia.org

Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Эбба король дротсы, граф Магнус Брагеның кызы булган. 1611 елда, әнисе үлгәннән соң, ул тол калган швед королевасы Кристинаның фрейлинасы булып китә. Ис киткеч матурлыкка ия булганлыктан, Эбба Браге яшь швед короле Густав II Адольфның йөрәген яулаган. Соңгысы шул дәрәҗәдә кызга гашыйк булган, үзенең 1613 елда язылган хатында, аның кызы белән никахка рөхсәт сорау максатында, ул карт граф белән очрашу үтенгән. Әммә патшабикә-ана бу бәйләнешкә кискен каршы чыккан. Густав II Адольфка йогынты ясый алмаганлыктан, Эбба 1618 елда король маршалы, күренекле полководец Якоб Делагардига кияүгә чыга. Бу никахта ул 14 бала тудырган. Алар арасында иң билгелесе Магнус Габриэль Делагарди (1622-1686), патшабикә Кристинаның канцлеры һәм фавориты (XVIII гасырда ук киң таралган сүзләр буенча, ул Эбба белән король Густав II Адольфның улы булган). Якоб Делагарди 1652 елда вафат була. Эбба моннан соң гаилә хуҗалыгы белән идарәлекне үз кулына ала һәм үзенең байлыгын күпкә арттыра. Ул берничә алпавыт биләмәсе сатып ала, 1667 елда Юхан Оксеншерн, Швециянең көчле канцлеры Аксель Оксеншернның улы, белән судлаша. Аның иң зур җир биләмәләренең һәркайсында тимер матдәнең зур яткылыклары ачылгач, Эбба Браге руда чыгару һәм металлургия белән уңышлы шөгыльләнә һәм үзенең капиталын тагын да арттыра. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Ragnar Sjöberg hennes Christina Drottning samtid och (her contemporarys Queen and Christina) Lars förlag Hökerbergs, 1925 Stockholm sid. 101-102

<urn:uuid:1a9ff99f-bcdd-4ac7-a1ec-97750a95f3c2>

CC-MAIN-2023-50

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%B1%D0%B1%D0%B0_%D0%91%D1%80%D0%B0%D0%B3%D0%B5

2023-12-04T04:58:40Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-50/segments/1700679100523.4/warc/CC-MAIN-20231204020432-20231204050432-00474.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999176263809204}

tt.wikipedia.org

Антиматдә Антиматдә — антикисәкчекләрдән торган табигатьтә тотрыклы халәттә хасил булмаучы матдә (әлегә галактикабызда һәм аннан тыш күзәтелмәгән). Нульсез тикторыш массалы барлык кисәкчекләрнең антикисәкчекләре булуы исбатланмаган. Үзлекләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Матдәнең төзелешен билгеләүче көчләр: кисәкчекләр һәм антикисәкчекләр өчен бертигез (симметрик). Димәк антиматдәнең төзелеше матдәнең төзелешенә тиң булырга тиеш. Ләкин матдә һәм антиматдә зәгыйфь тәэсир итешүдә төрлечә катнашалар: әлеге тәэсир итешүдә җөплелек саклану кануны бозыла, ягъни антиматдәнең үзлекләре матдәнең көзге аша чагылышына тиң. Матдә һәм антиматдә тәэсир итешкәндә аннигилләнә, шул процесста югары энергияле фотоннар яки кисәкчек-антикисәкчек парлары барлыкка килә. 1 кг антиматдә һәм 1 кг матдә тәэсир итешкәндә 1,8·1017 джоуль энергия чыгарыла, бу 42,96 мегатонна тротил шартлавы энергиясенә тиң. Күзәтелә торган Галәмнең өлеше тик матдәдән тора, антиматдәдән торган өлешләре табылмаган, ягъни матдәнең һәм антиматдәнең асимметриясе - Галәмнең барион асимметриясе күзәтелә, аның сәбәпләре - физиканың чишелмәгән мәсъәләләренең берсе. Шундый көчле асиммерия Зур Шартлаудан беренче секунда өлешеннән соң хасил булган дип фараз ителә. Чыгару[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 1965 елда тәҗрибәханәдә анти-дейтрон чыгарыла. 1995 елда АТТОда позитроннан һәм антипротоннан торган анти-сутуар атомы булдырыла. Антиматдә - Җирдәге иң кыйбат җитештерелә торган әйбер була, 1 миллиграмм позитрон 25 миллион доллар тора. Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Власов Н. А. Антивещество. — М.: Атомиздат, 1966. — 184 с. - Широков Ю. М., Юдин Н. П. Ядерная физика. — М.: Наука, 1972. — 670 с.

<urn:uuid:5a67eaa7-a727-45db-ad23-879699b9ee13>

CC-MAIN-2023-23

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B4%D3%99

2023-05-28T08:00:12Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2023-23/segments/1685224643585.23/warc/CC-MAIN-20230528051321-20230528081321-00530.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999102354049683}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы Сез монда Казанның Вахитов районында 1 сентябрьдә 12 меңнән артык укучы ремонтланган мәктәпләрнең бусагасын атлап керәчәк, 857 беренче сыйныф укучысы өчен беренче кыңгырау яңгыраячак. Бу хакта "Татар-информ" агентлыгына Казанның Вахитов районы хакимияте матбугат хезмәтеннән хәбәр иттеләр. 1 сентябрьгә Вахитов районы территориясендә 21 муниципаль гомуми белем бирү учреждениесе, 2 кичке мәктәп, 2 коррекция мәктәбе, Лобачевский исемендәге дәүләтнеке булмаган лицей, шәхси христиан мәктәбе, мәктәпара уку комбинаты эшләячәк. Агымдагы елның июль аенда белем бирү учреждениеләрен оптимальләштерү программасын гамәлгә ашыру кысаларында "Аерым фәннәр тирәнтен өйрәтелә торган 11нче урта мәктәп" (Островский урамы, 22) "1нче урта гомуми белем бирү мәктәбе" (Уң Болак урамы, 14а) белән, ә 30нчы татар телендә белем бирүче лицей 27нче татар гимназиясе белән берләштерелде. Вахитов районында урнашкан мәктәп биналарының үзенчәлеге шунда, аларның хәтта иң яңасы да моннан 30 ел, ә 3нче гимназия, 5нче лицей биналары 100 ел элек төзелгән. 2008 елда Вахитов районы белем бирү учреждениеләрен капиталь ремонтлауга беренче тапкыр шактый зур суммада (39 миллион 699 мең) акча бүлеп бирелде. 2008 елның капиталь ремонт программасына 11 учреждение кертелгән. Шуларның 5се – мәктәп (1нче гимназия, 13, 41, 80нче мәктәпләр, 116нчы лицей), 6сы – балалар бакчасы (№№15, 49, 63, 66, 209, 263). 6 августка карата, барлык объектлар буенча да эшләр уртача алганда 78,7 процентка башкарылган, шулардан: мәктәпләр – 74,2 процентка, мәктәпкәчә белем бирү учреждениеләре – 87 процентка. 13нче мәктәптә эшләр 89 процентка башкарылган. Икенче һәм өченче катларда тәрәзә блоклары һәм рамнар өлешчә алыштырылган, 6 санузел, коридорлардагы идәннәр ремонтланган, электр челтәрләрен төзекләндерү төгәлләнеп килә. Агымдагы ремонтка бюджеттан бүленгән акчалар хисабына спорт залындагы душ бүлмәләре төзекләндерелә. 80нче мәктәптә дә капиталь ремонт эшләре төгәлләнү алдында, бүгенге көндә анда башкарылган эшләрнең күләме 98 процент тәшкил итә. Бинаның түбәсе, фасады, җылыту системалары ремонтланган, сантехника эшләре башкарылган, мәктәпнең эчен бизәкләү эшләре төгәлләнеп килә. 116нчы лицейда да эш темпы көчәйтелде, анда башкарылган эшләрнең күләме 77 процент тәшкил итә, башлангыч мәктәп бинасын ремонтлау төгәлләнеп килә, төп бинаның коридорларында төзекләндерү эшләре бара. "Квадр" җаваплылыгы чикләнгән җәмгыяте яңа уку елында "Ланч-Бокс" системасы буенча балаларның туклануын оештыру өчен 1нче гимназиянең ашханәсен төзекләндерүне дәвам итә. Биредә 34 тәрәзәнең рамы алыштырылган, башкарылган эшләрнең күләме 70 процент тәшкил итә. Чыганак: "Татар–информ"

<urn:uuid:464cc913-18d5-4861-b2fb-912d1ca07be8>

CC-MAIN-2019-22

http://belem.ru/node/546

2019-05-25T20:25:52Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-22/segments/1558232258439.57/warc/CC-MAIN-20190525184948-20190525210948-00040.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999942421913147}

belem.ru

Кешеләргә хөкем кануны |Кешеләргә хөкем кануны| Эчтәлек Исемлекләр һәм редакцияләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Кайбер исемлектә "Константин судебнигы" диеп атала. Аларның нисбәте тиешенчә ачыкланмаган өч редакциядә билгеле: - Беренчесе, кыска, Кормичта урнаштырылган һәм XIII гасыр исемлекләрендә билгеле, күпчелек галимнәр тарафыннан IX гасыр ахыры — X гасыр башы белән исәпләнә; - Икенчесе, уртача, XIV гасырның икенче яртысындагы бердәнбер исемлектә сакланган һәм Дөреслек Киңлегенә тоташтырылган; - Өченче, киң, XV гасырда исемлектә күпчелек галимнәр тарафыннан XI-XIII гасырга кадәр килеп чыккан диеп фаразлана. Иң борынгы һәм якын төп нөсхә булып Румянцев исемлеге буенча кыскача редакция санала. Килеп чыгышы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Хөкемнең килеп чыгышы турындагы мәсьәлә буенча берничә фараз бар. Болгарлардан килеп чыканнан дигән фикер белән күбесе галимнәр килешә. Аны беренче тапкыр Россия тикшеренүчесе Г. А. Розенкампф әйтте[1]. Чех галиме И. Вашица[2] һәм Австрия галиме — Шмид, моравизмнар һәм паннонизмнар булуына нигезләнеп, Бөек Морав державасында аның барлыкка килүе турында гипотезаны славян мәгърифәтчеләре Кирилл һәм Мефодий эшләгән чорда күрсәткәннәр. Россия галиме К. А. Максимович тарафыннан Морав юрамасы хупланды. Болгар юрамасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Болгариядә 865 елда христиан динен кабул иткәннән соң Борис I кенәзлегенә төзелә. Бу Болгар дәүләтенең үсеше, дәүләт хакимияте көчәю, рәсми дәүләт дине буларак христиан динен кертү чоры булды. Болгариягә христианлык кертү иҗтимагый һәм җитештерү мөнәсәбәтләрен җайга салган һәм аларны алга таба үстерүгә ярдәм иткән. Шулай ук Бердәм яңа хокук кертү белән бергә барган. Эчтәлек[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] 32 башлыктан тора. Хөкем канун эшчәнлеге мәсьәләләрен карый, җинаять һәм башка хокук нормаларын үз эченә ала. Канун характеры һәм хокукый карашларның үсеш дәрәҗәсе буенча хөкем кыска редакциясенең канун дәүләт мөнәсәбәтләрен үстерү юлына чагыштырмача күптән түгел кергән җәмгыять һәйкәле булып тора. Күп кенә мәкаләләр мәҗүсилеккә каршы җибәрелгән. Бу чагыштырмача күптән түгел христианлыкны кабул итү белән бәйләнгән. Хөкем киңлек редакциясенең канунында шәхси милекне ныгытуга юнәлдерелгән кайбер статьялар бар (ау коралларын әфәнденең рөхсәтеннән башка файдаланган өчен, хайваннарны һәм йөзем бакчасын тоткан өчен җәза һ. б.). Күп санлы хокукый мәсьәләләр дә кузгатылды. Карарлар христиан динен кабул итүгә бәйле җинаятьләргә кагыла, җәмәгать әхлакына һәм христиан әхлакына каршы җинаятьләр һәм милеккә каршы җинаятьләрне үз өченә ала. Тавыш бируде гаепле кешене коллыкка сату, үтерү, тән җәзалары һ.б. җәзаларга мөмкин булган. Шулай ук яңа хөкем процесслары оештырыла торган принципларны билгеләүче нигезләмәләрне дә үз эченә ала. Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Киң рус һәм Болгар әдәбияты хөкем кешеләренең канунга багышланган. Башка илләрдә дә зур тикшерүнеләр бар. Венера Ганиеваның 1959 елда Софиядә нәшер ителгән "Законъ соудный людьмъ" эше иң киң, тулы һәм яңа хезмәт булып тора. Басма[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Дәүләт корылышы һәм җирле үзидарә комитеты - М., 1961. - Хөкем кануны. - М., 1961. Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] - Розенкампф, Густав Андреевич|Розенкампф Г. А. Обозрение Кормчей книги в ист. виде. М., 1829; 2 изд. СПБ, 1839. - Vasica, J. Origine cyrillo-methodienne du plus ancien code Slave dit "Zakon Sudnyj ljudem" // Byzantinoslavica, Prague, 1951, v. 12.

<urn:uuid:3f4bdfcc-3b33-453c-81f0-8c5d7c05fc45>

CC-MAIN-2019-47

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B5%D1%88%D0%B5%D0%BB%D3%99%D1%80%D0%B3%D3%99_%D1%85%D3%A9%D0%BA%D0%B5%D0%BC_%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%83%D0%BD%D1%8B

2019-11-15T13:22:34Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2019-47/segments/1573496668644.10/warc/CC-MAIN-20191115120854-20191115144854-00374.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999769926071167}

tt.wikipedia.org

КФУда «Державин укулары — 2021» XVI Халыкара фәнни-гамәли конференциясе башланды. Аның кысаларында Казан университеты ректорын Гавриил Державин медале белән бүләкләү тантанасы булды. Бүген, 25 майда, Казан федераль университеты базасында «Державин укулары: хәзерге шартларда социаль һәм хокукый чынбарлыкны трансформацияләү» XVI Халыкара фәнни-гамәли конференциясе башланып китте. Конференция ачылышында һәм пленар утырышта Татарстан Республикасы Президенты Рөстәм Миңнеханов, Кеше хокуклары буенча Европа Суды каршындагы Россия Федерациясе вәкаләтле вәкиле — РФ юстиция министры урынбасары Михаил Гальперин, Казан федераль университеты ректоры Илшат Гафуров, Бөтенроссия юстиция дәүләт университеты ректоры Ольга Александрова, шулай ук Мәгариф һәм фән өлкәсендә күзәтчелек буенча федераль хезмәт җитәкчесе Анзор Музаев һәм башкалар катнашты. «Державин укулары»н ачып, Татарстан Республикасы Президенты Рөстәм Миңнеханов үзенең сәламләү сүзендә Гавриил Державинның мирасы, аның әдәби һәм юридик хезмәтләре безнең дәүләт үсеше күзлегеннән караганда мөһим һәм кызыклы булуын билгеләп үтте. Шулай ук Президент әйтүенчә, Татарстан Республикасында хакимият органнары һәм гражданлык җәмгыяте институтлары тыныч тормыш һәм төбәкнең уңышлы үсеше өчен, шул исәптән хокукый яктан да барлык шартларны да тәэмин итәргә омтыла. Моңа, аерым алганда, «Державин укулары» кебек чаралар да ярдәм итә. Казан федераль университеты ректоры Илшат Гафуров, үз чиратында, шулай ук конференциядә катнашучыларны һәм кунакларны сәламләде һәм менә инде 6 нчы тапкыр форум Казан федераль университеты базасында Россия Юстиция министрлыгының Россия хокук академиясе белән берлектә уздырыла һәм хокукый системаны камилләштерүгә һәм нәтиҗәле хокук куллану практикасы өчен стимуллар булдыруга ярдәм итә торган актуаль сорауларга кагыла, дип сөйләде. «Державин укулары» — фәнни дискуссияләр, фикер алышу һәм юридик проблемаларга карашлар белән уртаклашу мәйданчыгы. Ул безнең заманга туры килгән законнарны чыгаруга һәм кабул итүгә ярдәм итә», — диде Илшат Гафуров. Ул быелгы конференциянең темасы очраклы гына сайланмады дип өстәде. «Бер яктан, бу пандемиядән соңгы чордагы үзгәрешләрне чагылдыра, ә икенче яктан — Россия Федерациясе Конституциясенә төзәтмәләр кертү белән бәйле рәвештә социаль, хокукый, икътисадый һәм сәяси чынбарлыкны трансформацияләү процессларын аңлау зарурлыгын күздә тота». Уналтынчы «Державин укулары»н проблематика төрлелеге аерып тора. Бу гадел хөкемнең цифрлашуы һәм ясалма интеллект, куркынычсызлык һәм комплáенс, вакцинация һәм киберизация, онлайн-мәгариф, читтән эшләү һәм башка бик күп актуаль мәсьәләләр. КФУ ректоры әйтүенчә, бу күп яктан күренекле җәмәгать һәм дәүләт эшлеклесе, югары постларда торучы әдәбиятчы һәм шагыйрь булган Державин шәхесенең күпкырлылыгын чагылдыра. «Державин фенόмены Казан университеты тарихы белән дә аерылгысыз, — диде Илшат Гафуров. — Гавриил Романович — замана студентлары өчен менә дигән үрнәк. Һәм бүгенге конференция безнең вуз тормышында гына түгел, ә тулаем ил тормышында мөһим фәнни вакыйга булачак, хокукый һәм әдәби тикшеренүләргә өлеш кертәчәк, алга таба да нәтиҗәле фәнни эш өчен стимул тудырачак». Конференцияне ачу кысаларында шулай ук Россия Юстиция министрлыгы башлыгының ведомство йөкләгән бурычларны хәл итүдә нәтиҗәле ярдәм күрсәткәне өчен КФУ ректорын Гавриил Державин медале белән бүләкләү тантанасы булды. Көмеш медаль белән КФУның беренче проректоры Рияз Минзарипов бүләкләнде. Болардан тыш, конференциядә катнашучылар һәм кунаклар Г.Р. Державин һәйкәленә чәчәкләр салдылар. Ел саен «Державин укулары» Россиянең күренекле теоретикларын һәм юриспруденция практикларын, хокук белгечләрен, филологларны, дәүләт хакимияте һәм җирле үзидарә органнары вәкилләрен, шулай ук бөтен Россиядән генә түгел, башка дәүләтләрдән дә студентларны, аспирантларны һәм магистрларны берләштерә. Быел чара катнаш форматта уза һәм 27 майга кадәр дәвам итәчәк. Катнашучыларны фәнни дискуссияләр, лекцияләр көтә, студентлар өчен өстәмә рәвештә Россия дәүләте тарихы һәм хокуклары буенча интеллектуаль уеннар, «Судебное ораторское мастерство» конкурсы һәм башка бик күп нәрсәләр үткәреләчәк. 26 майда йомгак ясау һәм конференцияне ябу булачак. Автор: КФУ ректоры матбугат хезмәте, фото: Ксения Богданова, Александр Кузнецов

<urn:uuid:554af5f9-66cc-4547-81b6-bf32ccdfc929>

CC-MAIN-2022-27

https://darelfonyn.kpfu.ru/ilshat-gafurov-derzhavin-ukulary-bezne-zaman-kanunnaryn-eshl-g-m-kabul-it-g-bulysha/

2022-07-06T04:17:59Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2022-27/segments/1656104660626.98/warc/CC-MAIN-20220706030209-20220706060209-00318.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999233484268188}

darelfonyn.kpfu.ru

Татар мәгарифе порталы Чыгарылыш сыйныф укучыларын аттестацияләү формасы буларак, бердәм дәүләт имтиханнарыннан тулысынча баш тарту белем бирү сыйфаты начарлануга китерергә мөмкин. Бу хакта Мәгариф һәм фән өлкәсендә күзәтчелек федераль хезмәтендә хәбәр иттеләр. «Чыгарылыш сыйныф укучыларын аттестацияләү формасы буларак бердәм дәүләт имтиханнарыннан баш тарту нигезсез дип саныйбыз <… > бу белем бирүнең сыйфатын киметүгә китерергә мөмкин, чөнки федераль дәрәҗәдә оештырылган бердәм алымнар һәм процедуралар укучыларны укытуга этәрә», — дип аңлата РИА Новости ведомствосы позициясен. Мәгариф һәм фән өлкәсендә күзәтчелек итү буенча Федераль хезмәт искәрткәнчә, БДИ югары уку йортларына керә торган абитуриентларны сайлап алу өчен дә нәтиҗәле булуын раслады. https://tatar-inform.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:461ac14e-c668-446d-8800-697409c5f9fc>

CC-MAIN-2021-43

https://belem.ru/node/8327

2021-10-23T14:10:50Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-43/segments/1634323585696.21/warc/CC-MAIN-20211023130922-20211023160922-00542.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999668598175049}

belem.ru

Пылау Пылау өчен дөгене алдан бүрттерергә дә мөмкин, тик аның дөгесе таралып торырга, изелмәскә тиеш. Пылауны, гадәттә, чуен казанда пешерәләр, гадәти казанда, хәтта кәстрүлдә дә пешерергә мөмкин, ләкин савытның төбе калын булырга тиеш. Дөгенең чүбен чистарткач, тозлы салкын суда кул белән уа-уа 3-4 кат юалар, 1-2 сәгать салкын суда тоталар, суын алмаштырып торалар. Дөге бераз бүртеп китә, шуңа күрә ул тигез пешә. Пылауга сарык, куй мае, туң мае, мамык, көнбагыш мае әйбәт. Иң элек казанны яки калын төпле савытны яхшылап кыздыралар, аннары май салалар, майны бик нык кыздыралар: башта аның карасу төтене чыга башлый, аннары агара төшә, кайнарга тотына. Тәмлерәк булсын өчен башлы суган яки кишер салалар, аннары аларны да, туң май булса сызыгын да алалар. Майның әзер икәнлеген белү өчен аз гына тоз салып карыйлар. Әгәр ул салуга майдан шартлап атылса, май әзер дигән сүз. Пылауга тоз белән борычны ике тапкыр салалар: зирвак кайнаганда һәм дөге салганда. "Казан" пылавы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Дөгене яхшылап чистартып берничә кат кайнар су белән юып бүрттерәләр. Артык тирән булмаган казанга май яки туң май салып эретәләр, өстенә вак шакмаклап яки озынча итеп тураган пешкән ит (сарык, сыер яки яшь ат ите), түгәрәкләп турап кишер һәм суган салалар. Бүрттерелгән дөгене шулар өстенә салып, бераз шулпа өстиләр дә, өстен каплап, сүрән утта болгатмыйча гына 1-1,5 сәгать томалап пешерәләр. Әзер пылауны зур тәлинкәгә бушаталар һәм өстенә кайнар суда йомшарткан йөзем, күрәгә яисә төше алынган өрек сибәләр. Пылауны кеше саен аерым тәлинкәгә бүлеп бирсең дә була. 1 өлешкә: 200 г ит, 65 г дөге, 30 г сары май, 24 г башлы суган, 20 г кишер, 30 г йөзем яки башка җиләк-җимеш, тоз, борыч. Чыганак[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Татар халык ашлары. Ю.Ә.Әхмәтҗанов Казан "Раннур" нәшрияты 1999 ел.

<urn:uuid:6bda36ce-2bb8-420a-97b9-0cda4f0c7079>

CC-MAIN-2018-47

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83

2018-11-17T02:50:38Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2018-47/segments/1542039743248.7/warc/CC-MAIN-20181117020225-20181117042225-00289.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.999995231628418}

tt.wikipedia.org

Шварцвальд География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү] Рейн агымы буенча төньяктан көньякка таба җәелеп ята. Иң югары ноктасы - Фельдберг тавы, биеклеге 1493 м. Нигездә куе ылыслы урманнар белән капланган. Территориясендә күпсанлы матур тау күлләре урнашкан. Еш кына минераль су чыганаклары да очрый. Шул сәбәпле анда курортлар урнашкан (мәсәлән, Баден-Баден һәм Баденвейлер курортлары). Шварцвальдта Аурупада зурлыгы буенча икенче урында торучы елга - Дунай башлангыч ала.

<urn:uuid:dfda5f2d-5814-4687-95c4-d74506a116fa>

CC-MAIN-2017-39

https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%86%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%B4

2017-09-20T07:39:35Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2017-39/segments/1505818686705.10/warc/CC-MAIN-20170920071017-20170920091017-00314.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 1.0000009536743164}

tt.wikipedia.org

Татар мәгарифе порталы "Әкият" курчак театры япон халык әкиятен сәхнәләштерә. 28 март көнне биредә "Ана күзләре" спектакльнең премьерасы булачак. Спектакльне сәхнәгә театрның баш режиссеры, Россиянең һәм Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе Илдус Зиннуров куя. Спектакльдә Ана мәхәббәте, тормышның һәр минутында зур түземлек белән ана вазифаларын башкару, бала мәхәббәте, иргә тугрылык темалары күтәрелә. Бу – батырлык һәм ныклыкны яклаучы хикәят. Сюжет буенча вакыйгаларТау иясе тарафыннан Еланга әверелдерелгән Ана хакында. Ул үзенең башта бер күзен, аннары нәни улы белән ялгыз калган иренә, баланы тәрбияләргә булышу өчен, икенче күзен дә бирә... «Бу спектакль театрыбызда 1976 елда куелган иде, – ди Илдус Зиннуров. - Һәм ул зур уңыш белән бик озак еллар театр сәхнәсендә барды. Ул вакытта тамашачылар бу әсәрне бик яратып кабул итте. Бу премьерага да без бик төпләп, җитди әзерләнәбез. Ул шулай ук ташамачы күңеленә истә калырдай булсын иде». Хәзер спектакльдә яңа артистлар катнаша, әлеге әсәргә баш режиссер яңача сулыш өргән. Спектальдә рольләрне Татарстанның халык артисты Рәмзия Фәйзуллина, Татарстанның атказанган артистлары Юрий Чуктиев, Ришат Гыйздәтуллин, Фәнзилә Сабирова, Гөлнур Габдрахманова, театр артислары – Миләүшә Фәйзрахманова, Дилүс Хуҗиәхмәтов, Марс Гайфуллин, Рузилә Зарипова, Албина Шагалиева башкара. Әсәрнең инсценировкасын да Илдус Зиннуров эшләгән, рәссамы Валентина Губская, пластиканы Гүзәл Маннапова куйган, дип хәбәр итә театрның матбугат хезмәте. Чыганак: http://www.intertat.ru Хәзер online: 0 кулланучы

<urn:uuid:fb5dd5cd-f86d-408d-b27f-d211de4b7199>

CC-MAIN-2021-39

https://belem.ru/node/5080

2021-09-24T09:25:42Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2021-39/segments/1631780057508.83/warc/CC-MAIN-20210924080328-20210924110328-00625.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999582767486572}

belem.ru

Татар мәгарифе порталы Сез монда Казан Кремленең Кол Шәриф мәчетен һәм Благовещение соборын үз эченә алган архитектура комплексы "Россиянең җиде могҗизасы" Бөтенроссия конкурсында җиңү яулады. 2007 елның көзендә башланып бүген төгәлләнгән тавыш бирүнең соңгы нәтиҗәләрен "Татар-информ" агентлыгына "Всемирный следопыт" журналының бүлек башлыгы Александра Пищугина хәбәр итте. Александра Пищугина барлык татарстанлыларны Казан Кремленең Благовещение соборын һәм Кол Шәриф мәчетен үз эченә алган архитектура комплексының тавыш бирүдә зур аерма хисабына беренче урынны алуы белән тәбрик итте. Безнең архитектура комплексы 46483 тавыш җыйган. 17183 тавыш җыйган Псков-Печерский монастыре – икенче, Санкт-Петербургтагы Сарай мәйданы һәм Кышкы Сарай (17106 тавыш) өченче урынны яулаган. "Кижи" музей-тыюлыгы (Карелия) дүртенче урынны алган, аның өчен 13723 кеше тавыш биргән, Тубыл Кремле (13236) – бишенче, Выборг замогы (13102) – алтынчы, Түбән Новгород Кремле һәм София соборы (12944) җиденче урынга лаек булган. Александра Пищугина сүзләренә караганда, "Россиянең җиде могҗизасы"на кергән барлык истәлекле урыннарны "Алтын маршрут"ка берләштерәчәкләр. "Әлегә бу 7 истәлекле урынны Россиянең "Алтын маршруты"на кертү буенча барлык оештыру мәсьәләләре дә хәл ителмәгән, әмма без якын арада вәзыятьнең уңай якка үзгәрәчәгенә өметләнәбез, - дип ассызыклады ул. – Кыенлыкларга карамастан, без Россиядә эчке туризмны үстерүдә мөһим мәсьәләне күтәреп чыгуыбызга һәм әлеге проблемага зур аудиторияне җәлеп итүебезгә бик тә шат". "Россиянең җиде могҗизасы" гомумроссия проекты "Всемирный следопыт" журналы тарафыннан Россия Туристлык индустриясе берлеге, "Время отдыхать в России" коммерцияле булмаган парнерлыгы, Travel.ru туристлык порталы һәм «Regnum» мәгълүмат агентлыгы ярдәмендә 2007 елның язында гамәлгә куела. 2007 елның 17 августында Сарай мәйданында "Всемирный следопыт" журналының уникаль экспедициясенә старт бирелә. Ел дәвамында журналның хәбәрчеләреннән гыйбарәт экспедиция "Россия могҗизасы" исеменә номинантлар һәм "Россия буенча алтын маршрут"ны тәшкил иткән шәһәрләр җиделегенә керергә дәгъва кылучы шәһәрләр буйлап сәяхәт итә. 21 шәһәрдә, шул исәптән "Россиянең җиде могҗизасы" экспедициясе" булып киткән Казанда да эчке туризмны үстерүгә багышланган матбугат конференцияләре үткәрелде.

<urn:uuid:9913db05-b66f-49ad-95f8-9d52bc81ed42>

CC-MAIN-2020-34

http://belem.ru/node/463

2020-08-15T02:25:25Z

s3://commoncrawl/crawl-data/CC-MAIN-2020-34/segments/1596439740423.36/warc/CC-MAIN-20200815005453-20200815035453-00058.warc.gz

tat

Cyrl

{"tat_Cyrl_score": 0.9999459981918335}

belem.ru