Datasets:

armvectores

/

hyw_wikipedia_2023

like 0

Արմաշու Դպրեվանք

Արմաշու Դպրեվանք, հոգեւոր բարձրագոյն ուսումնական հաստատութիւն։ Արմաշ գաւառակ մըն էր, որ Նիկոմիդիոյ հիւսիսարեւլքը կը գտնուէր։ 1920ին ունէր 300 տնւոր հայ, մօտաւորապէս 1500 բնակչութիւն, 220 աշակերտ ՝երկսեռ Նարեկեան Վարժարնին մէջ։ Էջմիածնէ եկած նուիրակներու ջանքերով Արմաշու վանքը հիմնուած է իր նպատակները ուխտաւորական հաստատելու։ Արմաշ կը հիմնուի 1611 թուականին ուսումնարան, ուխտաւորական յարկաբաժիններ եւ մատենադարան։ Մի քանի տարի ետք յետոյ հրդեհ մը կը պատահի։ 18րդ դարուն Արմաշու Չարխափան վանքին ձեռագիրներ ժողուած են։ 1786 թուականին կարուցուած է մատենադարանի յատուկ շէնք մը։ 19րդ վերջաւորութեան, Չաքըր Հասանի արշաւանքի ժամանակ ոչնչացուեցան վանքին բոլոր ձեռագիրերը։ 1809ին կը վերակառուցուի վանական դպրոցը։ 1863ին Ս. Ստեփաննոս Արք. Մաղաքեանի վանահայրութեան օրով կ՛ունենայ տպարան մը, ուրկէ կը հրատարակուի «Յոյս» հանդէսը։ 1889-ին, Մաղաքիա Արք. Օրմանեան կը նշանակուի Արմաշու վանահայրի շնորհիւ։ Դպրեվանքը ասկէ յետոյ ուղղակի կը կապուի Պոլսոյ Պատրիարքութեան ու պաշտօնական անունով կը կոչուի «Եկեղեցական Վարժարան Պատրրիարքութեան Կ. Պոլսոյ»։ Կը գործադրէր վեց տարուան ոսում մը։Աշակերտները առաջին տարուան աւարտին դպիր, երրորդէն յետոյ սարկաւագ, իսկ վեցերորդորդէն ետք աբեղայ կը ձեռնադրուէին։ Առաջին երեք տարին երկրորդական ուսման բոլոր դասերը ունէր կրօնագիտութեան կողքին եւ այս բաժինը լրացնողները վարժապետութեան կամ քահանայութեան համար բաւարար ուսում առած կը համարուէին։ Աշակերներու թիւը 1896-1914ին հասած էր շուրջ 300ի։ == Աղբիւրներ == Ազգ. Կեդրոնական վարժարանի դասագիրք, Պոլիս։

Լեարդ

Լեարդը մարմնի կարեւոր օրկաններէն մէկն է։ Ան ամենամեծ գեղձն է մարմնին մէջ եւ ունի մօտաւորապէս 1500-1750 կրամ ծանրութիւն։ Չափահասներու մօտ անիկա մարմնի ծանրութեան 2.5 տոկոսը կը կազմէ։ Տղամարդոց լեարդը աւելի մեծ է քան կիներունը, իսկ մանուկներու մօտ լեարդը աւելի մեծ կ’ըլլայ՝ անոնց մարմնի չափին համեմատ: == Յաւելեալ == Լեարդը ունի սրճագոյն-կարմիր գունաւորում։ Անիկա կակուղ է եւ առաձգական։ Կը գտնուի որովայնին վերի աջ կողմը, ստոծանիին (diaphragm) յատակը եւ կրծոսկրի (sternum) վարի բաժինին ետեւը ու պաշտպանուած է կրծքավանդակի կողոսկրներով: Կը նմանի 4 երեսներով բուրգի մը, որուն գագաթը ուղղուած է դէպի ձախ կողմ եւ յատակը դէպի աջ կողմ։ Գագաթը կը գտնուի ստոծանիին եւ ստամոքսին միջեւ։ Յառաջամասի, վերին, եւ յետսամասի մակերեսները կը դպչին ստոծանիին։ Լեարդի դիրքը կախեալ է ստոծանիի շարժումներէն, շնչառութեան կշռոյթէն, մարմնի դիրքէն, հորիզոնական-ոտքի կամ ուղղահայեաց-պառկած մարմնի վիճակէն, իր շուրջը գտնուող օրկաններու իրավիճակէն եւ ձեւէն, ինչպէս նաեւ ստամոքսի լեցուն կամ պարապ ըլլալէն։ Լեարդը կազմուած է չորս անհաւասար բլթակներէ (lobes): Երկու մեծ՝ աջ եւ ձախ բլթակներէ եւ երկու պզտիկ բլթակներէ, որոնք կը կոչուին quadate եւ quadrate բլթակներ։ Իւրաքանչիւր բլթակ կը ներկայացնէ հազարաւոր պզտիկ բլթակներու (lobules) ամբողջութիւն մը, որոնցմէ իւրաքանչիւրը կազմուած է լեարդային բջիջներէ։ Իւրաքանչիւր բլթակ ունի իր ծորանը՝ մաղձուղին (bile duct): Այս ծորանները միանալով կը կազմեն լեարդի միացեալ մաղձուղին (common Hepatic duct), որ ունի 2.5 սմ. երկարութիւն։ Ան, կ’ուղղուի դէպի վար եւ կը միանայ լեղուցածորանին (cystic duct) հետ ու կը կազմէ մաղձածորանը (bile duct), որ իր կարգին զուգահերաբար կը քալէ յետսաստամոքսային գեղձի (pancrease) ծորանին հետ։ Այս երկու ծորանները միանալէ ետք կը բացուին տասներկումատնեայ աղիքին (duodenum) մէջ։ Լեարդը հարուստ է արիւնով: Ան կը պարունակէ մարմնի արեան 10 տոկոսը։ Ամէն վայրկեան լեարդէն դուրս կը մղուի մօտաւորապէս 1.5 լիթր արիւն։ Սաղմային կեանքի ընթացքին լեարդը ունի արիւնաշինութեան դերակատարութիւն։ Ծնունդէն ետք անոր հիմնական դերակատարութիւնն է՝ մասնակցիլ մարմնի ընդհանուր նիւթափոխանակութեան (metabolism) գործընթացին։ Լեարդի բջիջները ունին կարեւոր յատկութիւն մը։ Անոնք դիւրաւ կը վերանորոգուին, այսինքն՝ կ’աճին եւ կը բազմանան։ Այս մէկը կը տեսնուի, երբ լեարդը վիրաւորուի, հիւանդանայ, անկէ մաս մը վիրահատուի եւ կամ փոխպատուաստումի գործածուի։ Լեարդի մնացեալ առողջ մասը քանի մը ամիսներու ընթացքին կը վերագտնէ իր նախկին բնական չափը եւ ծաւալը։ Տեսնուած է, որ լեարդի 70 տոկոսի հատումով, մնացեալ լեարդի բաժինը բաւարար է բնական աշխատանքի համար: === Լեարդի Պարտականութիւնները === Լեարդը շարունակ կը գործէ եւ ունի շատ կարեւոր պարտականութիւններ։ Այս պարտականութիւններուն կարեւորագոյններն են՝ Կ’արտադրէ օրական 500-600 մլ. մաղձ (bile), որ կանաչ-դեղին հեղուկ մըն է, որ կը պարունակէ ջուր, մաղձային աղեր (bile salts), մաղձային ներկեր (bile pigments), քոլեսթերոլ, bilirubin եւ բնասպիտներ (proteins): Մաղձը հասնելով տասներկումատնեայ աղիք՝ կ’օժանդակէ’ մարսողութեան, մասնաւորապէս՝ կազմալուծելու համար ճարպերը: Մարսողութեան ընթացքին ածխաջրատներու (carbohydrates) եւ բնասպիտներու մարսողութեան արտադրութիւնները (end products) կը հասնին լեարդ։ Ածխաջրատ glucose-ը կը փոխուի glycogen-ի, որ կ’ամբարուի’ լեարդին մէջ՝ յետագային գործածուելու համար ըստ պահանջի: Կ’արտադրէ’ զանազան տեսակի խմորիչներ (enzymes) եւ բնասպիտներ, որոնք մեծ դերակատարութիւն ունին մարմնի ընդհանուր նիւթափոխանակումի գործընթացին մէջ եւ արեան մակարդումին (clotting) համար: Կը հակակշռէ արեան ճարպի, բնասպիտի եւ ածխաջրատներու քանակը։ Կ’արտադրէ heparin-ը, որ հակամակարդիչ (anticoagulent) մըն է։ Ան կը գործէ արեան կարմիր գնդիկներու ներկանիւթին (hemoglobin) վրայ։ Կ’արտադրէ բնասպիտներու նախանիւթերը։ Կը մաքրագործէ արիւնը կարգ մը մանրէներէ եւ նիւթերէ, օրինակ՝ ալքոլէ։ Կ’ամբարէ կենսանիւթեր եւ մետաղներ, օրինակ՝ A, D, K, B12 կենսանիւթերը եւ երկաթը: Կ’արտադրէ քոլեսթերոլ. մարմնին ընդհանուր քոլեսթերոլին 80 տոկոսը կ’արտադրուի լեարդին մէջ։ Մարմնին մէջ արտադրուած կարգ մը թափօններ (waist products), որոնք երիկամներէ չեն արտաթորուին, կը հասնին լեարդ եւ մաղձի միջոցաւ կը հասնին տասներկումատնեայ աղիք, ուրկէ կ’ուղղուի’ն դէպի հաստ աղիք: Կը հակազդէ մարմնին մէջ յառաջացած բորբոքումներուն։ Կը հակակշռէ որոշ թոյներ եւ դեղեր։ Կ’արտադրէ կարգ մը ներազդակներ եւ կը կ’անոնաւորէ անոնց աշխատանքը, օրինակ՝ առական ներազդակը (hormone): Կը կանոնաւորէ շատ ներազդակներու գործունէութիւնը, օրինակ՝ վահանագեղձի (thyroid gland) եւ մակերիկանի (adrenal gland) ներազդակներու գործունէութիւնը։ == Լեարդաթորշումի կարեւորագոյն ախտապատճառները == 1. Լեարդի ժահրային հիւանդութիւններ, մասնաւորապէս` լեարդաբորբի A, B, C խմբաւորումները: Լեարդաթորշումի հիմնական պատճառը լեարդաբորբի C խմբաւորումն է: 2. Ալքոլամոլութիւն. չափազանց ալքոլի գործածութիւնը լեարդը կը մատնէ դժուարութեան եւ ան չի կրնար բնական ձեւով կատարել իր դերակատարութիւնը: Լեարդի բջիջները կը փճանան կամ կ՛այլափոխուին եւ տեղի կ՛ունենայ ճարպի կուտակում եւ մնայուն լեարդաբորբ, որ պատճառ կը դառնայ կանխահաս սպիացումի եւ ապա` լեարդաթորշումի: 3. Ծինային հիւանդութիւններ. անբնական ծիներու ներգործութեամբ կը յառաջանան լեարդի կարգ մը հիւանդութիւններ, ինչպէս` երկաթագունախտ (hemochromatosis) եւ Ուիլսըն-ի հիւանդութիւն, որոնք ընդհանրապէս կը յայտնուին շատ կանուխ` մանկութեան շրջանին եւ կամ տարիներ ետք: 4. Վարակամերժութեան (Immunity) համակարգի խախտում, որուն պատճառով լեարդը կ՛ենթարկուի կրկնովի բորբոքումներու եւ սպիացումի: 5. Որոշ դեղերու եւ ճարտարարուեստական թոյներու ենթակայութիւն: 6. Լեարդի խլիրդներ, որոնք ընդհանրապէս մարմնի այլ օրկաններէ լեարդ փոխակայուած (metastasized) կ՛ըլլան: 7. Գիրութիւն: 8. Շաքարախտ: 9. Մաղձածորանի (bile duct) խցում, որուն պատճառով մաղձ չի հասնիր բարակ աղիքներուն: 10. Սիրտի աշխատանքի կրկնովի կաթուած (heart failure): 11. Լեարդի պարկային բնաթելացում (cystic fibrosis): == Լեարդի Յաճախակի Հիւանդութիւններ == Լեարդի կենսական դերակատարութիւնները կը դանդաղին եւ կամ կը դադրին, երբ լեարդը ախտահարուի զանազան տեսակի հիւանդութիւններով։ Լեարդի յաճախակի հիւանդութիւններն են. === Ժահրային Սուր Լեարդաբորբ (acute viral hepatitis) === Ժահրային սուր լեարդաբորբը կը զարգանայ հինգ տեսակ ժահրերու միջոցաւ. ==== Hepatitis A (HAV) ==== Լեարդի այս բորբոքումը ամէնէն յաճախկին է եւ անիկա առաւելաբար կը պատահի երեխախներու եւ անչափահասներու մօտ։ Անոր թխսաւորումը (incubation) կը տեւէ 15-45 օր, իսկ փոխանցումը կ’ըլլայ բերանի հեղուկներու եւ կղկղանքի միջոցաւ։ Այս լեարդաբորբը առաւելաբար կը տեսնուի այն խմբաւորումներուն մօտ, որոնք. Վատ առողջապահական վայրերու մէջ կ’ապրին. Ոչ-առողջապահական ջուր եւ սննդանիւթեր կը սպառեն. Համաճարակներու մէջ կ’ապրին. Ոչ-զարգացած երկիրներու մէջ կը գտնուին։Այս տեսակ լեարդաբորբը մնայուն-երկարատեւ լեարդաբորբի չի վերածուիր։ ==== Hepatitis B (HBV) ==== Անիկա լեարդաբորբի ամէնէն վատը, դժուարագոյնը եւ խրթինն է։ Անիկա լեարդաբորբերու երկրորդ ամէնէն շատ պատահած տեսակն է։ Թխսաւորումը կը տեւէ 40-180 օրեր։ Լեարդաբորբը ուրիշին կը փոխանցուի առաւելաբար արեան ճամբով՝ վարակուած արեան փոխներարկումով եւ թմրեցուցիչ գործածողներու սրսկումի ասեղներով։ Փոխանցումը կրնայ ըլլալ նաեւ սեռային յարաբերութեամբ, ինչպէս նաեւ մօրմէն իր զաւակին յղութեան շրջանին։ HBV լեարդաբորբը աւելի շատ կը պատահի հիւանդանոցներու անձնակազմերուն մօտ եւ այն հիւանդներուն, որոնք ասեղներով յաճախակի սրսկում կը ստանան։ Անիկա կրնայ վերածուիլ մնայուն-երկարատեւ լեարդաբորբի եւ ենթակաները կը նկատուին կրողներ (carriers), որոնք պատճառ կը դառնան հիւանդութեան տարածման։ ==== Hepatitis C (HCV) ==== Այս լեարդաբորբի թխսաւորումը կը տեւէ 20-120 օր։ Անոր փոխանցումը տեղի կ’ունենայ արեան ճամբով՝ վարակուած արեան փոխներարկումով եւ թմրեցուցիչ գործածողներու սրսկումի ասեղներով, դաջուածքի (tattoo) միջոցաւ եւ շատ քիչ պարագաներուն սեռային յարաբերութեամբ։ ==== Hepatitis D (HDV) ==== Այս լեարդաբորբը կը պատահի շատ քիչ եւ ընդհանրապէս HBV բորբոքումով միասին։ Անոր փոխանցումը կ’ըլլայ արեան ճամբով. իսկ թխսաւորումը կը տեւէ 30-180 օր։ ==== Hepatitis E (HEV) ==== HEV լեարդաբորբի փոխանցումը տեղի կ’ունենայ կղկղանքի միջոցաւ։ Իսկ անոր թխսաւորումը կը տեւէ 15-60 օր։ HBV սուր լեարդաբորբի պարագաներուն 10 տոկոսը եւ HCV-ի պարագաներուն 75 տոկոսը կը վերածուին մնայուն-երկարատեւ լեարդաբորբի։ HAV եւ HEV սուր լեարդաբորբերը մնայուն լեարդաբորբի չեն վերածուիր։ բազմաթիւ պարագաներու երկարատեւ լեարդաբորբի պատճառը կը մնայ անյայտ։ Սուր լեարդաբորբի ախտանշանները կը զարգանան երեք հանգրուաններով. Թխսաւորումի ընթացքին ժահրը կը բազմապատկուի եւ կը տարածուի առանց ախտանշանի. Սուր բորբոքումը կը յայտնուի հետեւեալ ախտանշաններով՝ ախորժակի նուազում, յոգնածութիւն, նողկանք, փսխունք, մեղմ ջերմ, լեարդի ցաւ, երբեմն քերուըտուք եւ յօդացաւ մանաւանդ՝ HBV պարագային. Դեղնութիւնը (jaundice) կը յայտնուի ախտանշաններու սկսելէն 3-10 օրեր ետք։ Մէզը կը դառնայ թուխ դեղին։Դեղնութիւնը կը տեւէ 1-2 շաբաթներ եւ կամաց կամաց կը մեղմանայ։ Վերոյիշեալ ախտանշանները յաճախ կը բարելաւուին հակառակ անոր, որ դեղնութիւնը կը սաստկանայ։ Ապա լեարդը կը ծաւալի ցաւով։ Լեարդին հետ երբեմն կը ծաւալի նաեւ փայծաղը (spleen): 2-4 շաբաթներ ետք հիւանդին ախորժակը կը բարելաւուի եւ 4-8 շաբաթներ ետք ընդհանուր վիճակը կը դառնայ բնականոն։ ===== Կարեւոր կէտեր ===== HAV լեարդաբորբի պարագային յաճախ դեղնութիւն չի զարգանար։ HCV լեարդաբորբը ամէնէն շատ մնայունի վերածուող լեարդաբորբն է։ Սուր լեարդաբորբի ախտաճանաչումը սկզբնաւորութեան կը դժուարանայ, որովհետեւ անոր ախտանշանները կը նմանին բազմաթիւ ուրիշ ժահրային բորբոքումներու։ Արեան յատուկ քննութիւններ եւ վերոյիշեալ հինգ տեսակ ժահրերու քննութիւնները պարտաւորիչ են հասնելու համար ախտաճանաչումին։ Սուր լեարդաբորբը մասնայատուկ դարմանամիջոց չունի. սակայն հետեւեալ միջոցառումները խիստ կարեւոր են բարելաւելու համար ենթակային հիւանդագին վիճակը՝ չաշխատիլ, հանգիստ ընել տան մէջ, սննդարար կերակուր ուտել, առատ հեղուկ խմել, ալքոլ չգործածել եւ ախտանշանները դարմանել, այսինքն՝ հակաջերմ եւ ցաւաբեկ դեղեր գործածել։ Դեղնութիւնը անյայտանալէ ետք անհատը կրնայ աշխատիլ եւ գործի սկսիլ։ Սուր լեարդաբորբը կարելի է կանխարգիլել ուշադրութիւն դարձնելով՝ անձնական մաքրութեան, առողջապահական միջոցառումներու, արեան փոխներարկումներու եւ ասեղնասրսկումներու։ HAV լեարդաբորբը ունի յատուկ պատուաստ մը, որ ապահով է եւ օգտաշատ։ Անիկա կը սկսի գործելու սրսկումէն 4 շաբաթներ ետք եւ անոր ազդեցութիւնը կը տեւէ երկար տարիներ։ Մարդիկ, որոնք կ’ուզեն այցելել այնպիսի երկիրներ, ուր HAV լեարդաբորբը տեղաճարակայինի (endemic) վերածուած է պէտք է ստանան այս պատուաստը։ HBV-ի պատուաստը մանուկներուն կը տրուի ծնունդէն անմիջապէս ետք։ === Մնայուն-Երկարատեւ Լեարդաբորբ (chronic viral hepatitis) === Այն լեարդաբորբը, որ 6 ամիսէ աւելի կը տեւէ կը կոչուի մնայուն-երկարատեւ լեարդաբորբ։ Անոր ախտապատճառներն են. HBV եւ HCV լեարդաբորբեր. Կարգ մը դեղերու գործածութիւն. Ալքոլի երկարատեւ սպառում. Անյայտ պատճառներ։Մնայուն լեարդաբորբի ախտանշանները սուր լեարդաբորբի նման են, ինչպէս՝ յոգնածութիւն, ախորժակի նուազում, փորի ցաւ, մեղմ ջերմ, փայծաղի ծաւալում եւ ափերու կարմրութիւն։ Ընդհանրապէս դեղնութիւնը բացակայ է։ Պարագաներուն մէկ երրորդը կը սկսի սուր լեարդաբորբով։ Մեծամասնութիւնը կը սկսի գաղտնօրէն եւ ծածուկ։ Մնայուն լեարդաբորբի ախտաճանաչումը կ’ըլլայ. Լեարդէն կտոր մը վերցնելով (biopsy) եւ ախտաբանական քննութիւն կատարելով. Կատարելով վերոյիշեալ հինգ ժահրերու արեան յատուկ քննութիւններ. Փաստելով լեարդի թորշոմումը-փճացումը (cirrhosis). Կատարելով լեարդի յատուկ քննութիւններ արեան ճամբով։Մնայուն լեարդաբորբը դարձեալ յատուկ դարմանամիջոց մը չունի։ Սակայն պէտք է դարմանել անոր ախտանշանները։ Լեարդի ամբողջական փճացումի պարագային լեարդի փոխպատուաստումը (liver transplantation) կը մնայ միակ փրկութեան ճամբան, որ բաւական բարդ եւ ծախսալից միջոցառում մըն է։ HBV եւ HCV կրնան զարգանալ եւ յառաջացնել լեարդի խլիրդ. հետեւաբար այս հիւանդութեններէն տառապող անձեր ամէն տարի պէտք է ենթարկուին որոշ քննութիւններու՝ ստուգելու համար լեարդի խլիրդի գոյութիւնը կամ չգոյութիւնը։ === Լեարդային Ուռեր === ==== Լեարդային պզտիկ բուշտ-տոպրակ (cyst) ==== Այս տոպրակները ընդհանրապէս ախտանշան չեն ունենար եւ անոնք կը տեսնուին փորի «Ք» ճառագայթային նկարահանումներու միջոցաւ։ Միակ ախտանշանը լեարդի ծաւալումն է։ ==== Ժապաւէնաձեւ որդի բուշտէ (hydatid cyst) ==== Այս բուշտի ախտապատճառը որդ մըն է, որ կ’ապրի ոչխարի եւ ձիու մարմինին մէջ։ Սակայն անիկա կու գայ շուներէն եւ գայլերէն։ Մարդ արարածը կը վարակուի այս հիւանդութեամբ, երբ ուտէ բան մը, որ կը պարունակէ վարակուած շունին կղկղանքին մէջ գտնուած որդին հաւկիթները։ Կլլելէ ետք այս հաւկիթները, անոնք կը հասնին բարակ աղիքներ եւ հոնկէ ներծծուելով կը մտնեն արեան շրջագայութեան մէջ ու կը հասնին լեարդ եւ երբեմն ալ թոքերը, ոսկորներուն մէջ եւ ուղեղ, ուր տեղի կ’ունենայ բուշտի կազմութիւնը։ Բուշտը կը ծաւալի ժամանակի ընթացքին եւ կը լեցուի հեղուկով ու մանր բուշտիկներով (small cysts): Լեարդի բուշտը, որ կրնայ ունենալ մէկ լիթրի ծաւալ, կրնայ պայթիլ եւ անոր բուշտիկները կրնան տարածուիլ թոքերուն, աւշագեղձերուն մէջ եւ այլ տեղեր։ Պայթումի պարագային անհատը կ’ունենայ ցաւ, ջերմ եւ քերուըտուք։ Ժապաւէնաձեւ որդի բուշտը ինքնին կը յառաջացնէ թեթեւ ջերմ եւ փորի ցաւ։ Դեղնութիւն կը յառաջանայ երբ բուշտը խցէ մաղձի ծորանը։ Որոշ ախտանշաններ կը յայտնուին երբ անիկա կը տարածուի մարմինին մէջ՝ այլ տեղեր։ Թոքերուն մէջ տարածուելով կը յառաջանայ հազ, կրծքացաւ եւ արիւնախարն խուխ։ Այս բուշտերուն ախտաճանաչումը կը կատարուի փորի համակարգչային նկարահանումով (CT Scan) եւ անդրձայնային նկարահանումով (ultrasound): Իսկ անոնց դարմանումը կը կատարուի դեղերով եւ բուշտերու վիրահատումով։ ==== Քաղցկեղ ==== Լեարդի քաղցկեղը ընդհանրապէս կը պատահի տղամարդոց մօտ, աւելի գերերու, լեարդի երկարատեւ բորբոքում, լեարդի փճացում, շաքարախտ, HBV եւ HCV լեարդաբորբ ունեցողներու ինչպէս նաեւ՝ ալքոլամոլներու։ Լեարդի քաղցկեղի ախտանշաններն են՝ ախորժակի կորուստ, նողկանք, սիրտ խառնուք, փսխունք, յոգնածութիւն, փորի վերի բաժինի ցաւ, փորի ուռեցք, կղկղանքի գոյնի փոփոխութիւն՝ դէպի ճերմակ, դեղնախտ, մորթի եւ աչքերու դեղնութիւն, կշիռքի նուազում եւ նիհարնալ։ Ուռը կրնայ բացուիլ-պայթիլ որովայնին մէջ եւ յառաջացնել փորի ջրակուտակում (ascitis): Անոր ախտաճանաչումին համար կը կատարուին արեան յատուկ քննութիւններ, պարզ «Ք» ճառագայթային նկարահանում, համակարգչային նկարահանում (CT Scan), անդրձայնային նկարահանում (ultrasound) եւ մաքնիսարձագանգային նկարահանում (MRI): Լեարդի գաղցկեղի հետեւանքները ընդհանրապէս վատ են։ Լեարդի քաղցկեղի դարմանումը կախեալ է անոր մեծութենէն եւ դասակարգումէն։ Վիրահատում կը կատարուի երբ ուռը պզտիկ է եւ չէ տարածուած հեռակայ տեղեր մարմինին մէջ։ Վիրահատումէն ետք կը կիրարկուի նաեւ քիմիադեղային դարմանում (chemotherapy) եւ «Ք» ճառագայդային դարմանում (radio-xray the-rapy): Այս բոլորին օգտակարութեան տարողութիւնը ընդհանրապէս անորոշ է։ Անհատը մի քանի տարիներ ետք կը մահանայ։ ==== Մարմինի այլ տեղերէ եւ օրկաններէ վատորակ ուռերու տեղաշարժ (metastatic) դէպի լեարդ ==== Այս ուռերը լեարդ կը հասնին ընդհանրապէս ստամոքսաաղիքային համակարգէն, կրծքագեղձէն, թոքերէն եւ շարոյրէն։ Այս ուռերուն ախտանշանները, ախտաճանաչումը եւ դարմանումը նոյնանման են լեարդի քաղցկեղին։ === Դեղնութիւն (jaundice) === Դեղնութիւնը ինքնին հիւանդութիւն մը չէ, այլ ախտանիշ մը, որ կը յառաջանայ լեարդալեղուցային հիւանդութիւններով։ Դեղնութեան պիտի անդրադառնանք առանձին յօդուածով մը։ == Ինչպէ՞ս կանխարգիլել Լեարդաթորշումը == Լեարդաթորշումը կարելի է կանխարգիլել` հետեւելով հետեւեալ ցուցմունքներուն. 1. Ալքոլ բնաւ չգործածել 2. Լեարդի բորբոքումներ չունենալ 3. Ենթակայ չըլլալ ձեռքբերովի ախտամերժութեան անբաւարարութեան համախտանիշի (AIDS) եւ մարդկային ախտամերժողականութեան անբաւարարութեան ժահրին (HIV) 4. Չունենալ անպաշտպան սեռային յարաբերութիւն` կասկածելի անձերու հետ 5. Հեռու մնալ քիմիական նիւթերէ, թոյներէ եւ միջատասպան դեղերէ 6. Պատուաստուիլ լեարդաբորբ A եւ B խմբաւորումներու դէմ 7. Հետեւիլ առողջապահական սննդականոնի. ուտել առատ պտուղ եւ բանջարեղէն, ճարպ շատ չսպառել 8. Չգիրնալ 9. Օրինաւոր մարզանքի հետեւիլ Լեարդաբորբի A եւ B խմբաւորումները կանխարգիլելի են յատուկ պատուաստներով: Լեարդաբորբի C խմբաւորումը պատուաստ չունի: == Ուրիշ Նկարներ == == Տե՛ս նաեւ == Փայծաղ Ականջային Արիւնահոսութիւն Գլխապտոյտ Մանկական Անդամալուծութիւն Ողնայարի Կողմնածռութիւն == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == «Asbarez» օրաթերթ, Յօդուածներ, դտկ. Կարպիս Հարպոյեան, 8 Փետրուար 2013:

Ազարիա Նոր Ջուղայեցի

Ազարիա Նոր Ջուղայեցի (անհայտ, Ջուղա, (Նախիջեւան) - անհայտ), վարդապետ եւ XVI դարու տոմարագէտ։ Դաւիթ եւ Մելքիսեդէք կաթողիկոսներու օրով ան կազմեց նոր եկեղեցական տոմար՝ նոր տարին որոշելով գարնանամուտին, այսինքն՝ Մարտ 21-ին։ Այս գործադրուեցաւ 1616 թուականէն սկսեալ (1904-ին Աջարիայի 289 թուականն է)։ Ազարիա Նոր Ջուղայեցիի նոր տոմարը կը գործածուէր Նոր Ջուղայի հայոց մէջ եւ մինչեւ այսօրս իր հետքերը կը մնան։ Նոր Ջուղայեցիի տոմարին առաջին ամիսն էր Շամս, որուն 1-ը կը հաւասարէր Մարտ 21-ին։ Ամիսներուն անուններն էին. Շամս Աղամ Շպաթ Նախայ Ղամար Նաթար Թրիայ Տամայ Համերայ Արամ Ովտան Նիրհան ԱւելեացԱմիսները ունէին 30-ական, օր ի բացառեալ Աւելեացը, որ 5 օր ունէր։

Յակոբ Աբգարեան

Յակոբ Աբգարեան (1781, Պէյրութ, Լիբանան - 1845, Պէյրութ, Լիբանան), Աշխարհական անունով ճանչցուած Յակոբ Աբգարեան հիմնադիրն է Աբգարիոս (արաբերէն հնչումով՝ Էպքարիոս) ծանօթ գերդաստանին, իր ծնողներուն մասին ոչ մէկ տեղեկութիւն ունին։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է 1781-ին Ագշէհիր, ուրկէ իր կրօնաւոր անունը՝ Լիւստրացի, Ագշէհիրը կը ձդէ պատանի հասակին՝ հայերէն լեզուի նախնական ուսում մը ստանալէ յետոյ, եւ կը մտնէ Երուսաղէմի Սբ. Յակոբանց վանքի ժառանգաւորաց վարժարանը։ 1807-ին, 26 տարեկան հասակին կը ձեռնադրուի վարդապետ եւ պաշտօնով արտասահման կը ղրկուի վանքին համար հանգանակութիւն ընելու։ 1815-ին Պոլիս կ՚ուղարկուի որպէս Երուսաղէմի Պատրիարքին ներկայացուցիչ։ Պոլիս կը մնայ մինչեւ 1818, Ագշէհիր այցելելէ յետոյ Պոլսէն Երուսաղէմ կը ղրկուի մասնաւոր առաքելութեամբ մը որու նպատակը չկրցանք ճշդել։ Երկու տարի յետոյ՝ 1820-ին, էջմիածինի մէջ եպիսկոպոս կը ձեռանադրուի եւ կուգայ Պոլիս։ Կարճ ժամանակ մը յետոյ կը հրաժարի Պոլսոյ իը պաշտօնէն եւ կ՛երթայ Ագշէհիր։ Երուսաղէմի Պատրիարքին պնդումին վրայ որ Երուսաղէմ վեյադառնայ, հոն կերթայ երկու տարի յետոյ կը ստանձնէ իը պաշտօնը։ Ինչպէս ըսինք 1824-ին կը հրաժարի կուսակրօնութենէ, նախ Սայտա եւ ապա Պէյրութ կը հաստատուի Յակոբ Աբգարեան աշխարհական անունով։ Աշխարհական կեանքի մէջ ալ ծանօթ հանդիսացաւ Յակոբ Աբգարեան։ Անգլիա կ՚այցելէ ու կ՛ըսուի թէ թագաւորին ունկնդրութեան կ՛արժանանայ։ 1825-ին Սայտայի անգլիական հիւպատոս կը նշանակուի, պաշտօն մը որ մինեւ 1829 կը պահէ։ Այս թուականէն մինչեւ 1845՝ իր մահը, կը հաստատուի Պէյրութ, ուր Ժամանակ մը նէապոլսոյ թագաւորութեան եւ ապա Անգլիոյ Սուրիոյ հիւպատոս կը նշանակուի։ Պէյրութի մէջ հող կը գնէ եւ տուն կը շինէ այն ատեն քաղաքէն դուրս գտնուող այժմու անկլօ-ամերիկեան եկեղեցիին մօտ։ Այս նոյն ինքն մեր հիմակուայ Աբ. նշան եկեղեցին է։ Յակոբի մահէն յետոյ իր բնակարանը երուսաղէմի պատրիարքներէն Յովհաննէսի կողմէ ծախու առնուեցաւ եւ Աբ. երկիկ գացող ուխտաւորներու համար Սբ. նշան անուամբ մատուռի վերածուեցաւ։ Այս մասին հետեւեալը կը կարդանք Սաւալանեանցի «Պատմութիւն Երուսաղէմի» գրքին 952րդ եջին վրայ։ == Գործեր == Յակոբ նմանապէս հող գնեց Սայտայի մէջ։ Այժմու Տէյր Մուխալլէսի եւ շրջակայքի հողերը կը պատկանէին իրեն, զորս ինք ծախեց վերոյիշեալ վանքին։ Սա ալ ըսենք միջանկեալ կերպով՝ թէ այս երեք կարդացող կղերականներու Սայտա հաստատւուիլը անկէ յառաջ կուգար որ այդ ժամանակ, այսինքն շուրջ հարիւր յիսուն տարի առաջ, Սայտա աւելի մեծ ու կարեւոր քաղաք մըն էր քան Պէյրութ, ինչպէս մանրամասն կերպով բացատրեցինք Պէյրոթի պուտմութեան մէջ։ Իր պատրիարքական ներկայացուցիչ նշանակուիլը 34 տարեկան հասակին եւ արքեպիսկոպոս ձեռնադրուիլը 39 ին, կ՛ապացուցանեն թէ բացառիկ կարողութեանց տէր մէկն էր Յակոբ Աբգարեան, մինչեւ վերջն ալ լաւ ու սիրալիր յարաբերութիւն մշակեց Երուսաղէմի պատրիարքութեան հետ։ Իր Պոլիս որպէս պատուիրակ զրկուիլը լուրջ դժգոհութիւն կը պատճառէ իրեն։ Իսկ խռովաբար Եղիա վարդապետին պաշտօնի ետ կոչուիլը պատճառ կ՛ըլլայ իր վանական կեանքէ հրաժարելուն։ Երուսաղէմի Պատրիարքին գրած նամակներր կ՝ ապացուցանեն թէ իր դիրքը պատրիարքարանի հանդէպ միշտ ալ բարեկամական էր։ Իր վերջին նամակը շնորհակալութիւ.ն կը յայտնէ այգ ժամանակւայ Պատրիարք հօր որ իր (Յակոբին) ընտանիքին պէտք եղած աջակցութիւնը եւ հիւրասիրութիւնը ընծայած են ինք եւ վաքը, երբ Յակորին կինը զաւակներր Երուսաղէմ այցելութեան գացած են վանքին հետ առնչութիւն ունեցող հաշուական խնդրով մը որ դեռ այդ ժամանակ առկախ կը մնար (Յակոբին եւ վանքին միջեւ։ Հետաքրքրական է դիտել թէ նամակներէն ոմանք հայերէն գրուած էին, իսկ ուրիշներ ալ հայատառ Թրքերէն։ Հայերէն նամակները ստորագրուած են Աբգարեան, իսկ հայատառ Թրքերէն նամակները ստորագրուած են Ապիքարիոս կամ Աբգարիոս Եպիոկոպոս Ագշէհիրցի։ Ինչպէս գիտենք, Աբգար անունը մէզի հայերուս անծանօթ անուն մը չէ։ Ունեցած ենք մեր Աբգար Թագաւորը։ Անշուշտ հոս երբեք ըսել չենք ուզեր թէ Յակոբ Աբգարեանի գերդաստանը ըլլայ Աբգար թագաւորի տոհմէն։ Հաւանաբար Յակոբին մեծ հայրը Աբգար կը կոչուէր, ինչեւիցէ, այդքանը մեզ չի հետաքրրքրեր։ Կ՛ըսուի թէ այս Աբգարիոսը եւ Հնդկաստանի Աբգար ծանօթ ընտանիքը միեւնոյն գերդաստանին ճիւղերն են։ Յատկանշական կէտ մը կայ դիտուելիք, թէ Յակոբ միշտ ալ իր Երուսաղէմի Պատրիարքին ուղղած հայերէն նամակները ստորագրած է Աբգարեան, իսկ հայատառ Թրքերէն նամակները՝ Ապիքարիոս։ Հաւանաբար Յակոբ իր թրքերէն նամակներուն մէջ ստորագրած է Ապիքարիոս՝ հայկական եան յետագաս մասնիկը փոխելով իոս յունական յետադաս մասնիկով որ դարձեալ եան կը նշանակէ յունարէն։ Ահա ասկէ կը բացատրուի Աբգարիոսի գերդաստանին արաբերէնով Էպքարիոսի փոխուիլը։ Հոս կ՚արժէ մատնանշել հետեւեալ կէտը եւս։ Յակոբ Աբգարեանի դստեր՝ փոքրիկն Մարթայի շիրմաքարին վրայ (որ կը գտնուի անկլօ-ամերիկեան հին գերեդմանատունը) հայերէն գրութեան մէջ կ՛ըսուի. «նորաբոյս ծաղիկ Աբգարեան գարմի», մինչդեռ, արաբերէնով կ՛ըսուի. «Աբգարիոսի աղջիկը»: Որով այս մեզի խորհիլ կուտայ թէ լիւստրացի աշխարհական անունով հայ միջավայրի ճանչցուեցաւ որպէս Յակոբ Աբգարեան, իսկ օտարներու կողմէ կոչուեցաւ Եաղուպ ապա Աբգարիոս։ == Ընտանիք == Յակոբ Աբգարեան 1825-ին կ՛ամուսնանա յ Պէյրութի մէջ Մասատ ծանօթ ընտանիքին աղջիկներէն Հավվայի հետ, կ՛ունենան եօթը զաւակ - երեք մանչ, չորս աղջիկ։ Ժօզէֆ եւ Մարթա կր մեռնին անչափահաս։ Յակոբի աղջիկներէն Ճէմէմիա եւ Էլիզապէթ ամուսնացան տեղացի ընտանիրներու, մինչ ամենամեծ աղջիկը Մարիա ամուսնացաւ յոյն ծագումէ Ա. Ֆիլիպիտէսի հետ։ Այս ընտանիքէն քաղաքիս ծանօթ փաստաբաններէն Մեթր Ճօրճ Ֆիլիպիտէս։ Յակոբի մանչերուն ամենամեծն էր Իսքէնտէր, իսկ փոքրիկը՝ ճան (Եուհաննա), որոնք գրի գրականութեան եւ առեւտուրի սաւրէ ասպարէզին մէջ համբաւաւոր հանդիսացան եւ որոնց կենսագրութիւնները, ինչպէս նաեւ Աբգարիոս գերդասատանի այլ արժէքաւոր զաւակներուն կենսագրութիւնները, կուտանք հոս։ Յակոբ մեռաւ Հոկտ. 20, 1845-ին, 64 տարեկան հասակին, եւ թաղուեցաւ այժմու. անկլօ-ամերիկեան հին գերեզմանատունը։ Շիրմին վրայ դրուած է տտպանաքար մը որու վրայ հայերէն (գրաբար) եւ թէ արաբերէն մակագրութիւն մը կայ, որուն արձանագրութիւնը եւ նկարը կուտանք։ Ինչպէս ըսինք Յակոբ Աբգարեան եղաւ իր ժամանակին Պէյրութի ծանօթ անձնաւորութիւննեն։ Այս ուղղութեամբ հետեւեալը կը գրէ «եաղուպ աղա (ասյպէս ճանչցուած Յակոբ Աբգաբեան) մեծ կարողութեան տէր մարդ մըն էր եւ իր ժամանակին կառավարիչներու. եւ կուսակալներու շարքին համբաւաւոր անձնաւորութիւն մըն էր Մերձ. Արեւելքի մէջ»: Աս Սուր Թաղէն դէպի վեր անկլօ֊ամերիկեսան եկեղեցին ելլող ճամբուն վրայ հին Պէյրութ քաղաքը գուռ մըն ունի եղեր որ այժմ ալ կը տեսնուի վերոյիշեալ ճամբուն աջին՝ փոսի մէջ, եւ ի պատիւ Յակոբ աղա Աբգաբեանի, կը կոչուի եղեր եւ տակաւին ալ կը կոչուի Պապ եաղուպ։ Կը կարծուի թէ ժամանակին այս դուռը գոյութիւն չունի եղեր, սակայն երբ Յակոբ քաղաքէն դուրս հող մը գնած է (ինչպէս ըսինք՝ այժմու Սբ. Նշան եկեղեցիին վայրը), ինք ազդեցիկ անձնաւորութիւն մը ըլլալուն՝ դոառ մը բանալ տուած է, որ ի պատիւ իրեն կոչոած է Պապ եաղուպ։ Մեր Սբ. Նշան եկեղեցին (այսինքն այն ատենւայ Յակոբ Աբգարեանի բնակարանը) Պէյրութէն շատ դուրս կը գտնուի եղեր։: == Ծանօթագրութիւններ ==

Թալիշ

Թալիշ, գիւղ Արցախի Մարտակերտի շրջանին մէջ` կեդրոնէն 28 քմ հիւսիս` 600 մեթր բարձրութեան վրայ, Մռաւ լերան արեւելեան մասին հարաւային լանջին, Թարթառ գետի ձախ կողմը, անտառապատ սարալանջին վրայ, հին Հոռեկ գիւղին աւերակներուն քով: Արցախի հնագոյն գիւղերէն է, եղած է Գիւլիստանի (Թալիշի) մելիքութեան իշխանանիստը։ Տարածքը՝ 6400 հեկտար։ Կը զբաղին այգեգործութեամբ, անասնապահութեամբ եւ երկրագործութեամբ։ Ունի միջնակարգ դպրոց եւ բուժմանկաբարձական կեդրոն։ Գիւղին մէջ կը գտնուի Ս. Աստուածածին եկեղեցին (Ժթ. դար), շրջակայքը՝ Շիրախան գիւղատեղին, Թալիշի կամ Գիւլիստանի մելիքներու տոհմական գերեզմանատունը, պալատներու, Հոռեկայ վանքին (Ե. դար) եւ Հոռեկ գիւղին աւերակաները։ == Պատմութիւն == Հիմնադրուած է ք.ա. 401-ին Ուտիք գաւառի Նիժ գիւղի Եալոյլաբլուր ամրոցին Թարիջ իշխանին կողմէ։ Թալիշ, որ Հիւսիսային Արցախի ամենամեծ գիւղերէն մէկն է, իր պատմութեան ընթացքին չորս անգամ փոխած է իր անունը։ Թարիջ իշխան իր հպատակներուն հետ կու գայ ու կանգ կ'առնէ ներկայի Հոռեկայ վանքին տարածքին մէջ գտնուող սառնորակ աղբիւրի մը մօտ, որ հին ատեն Պարտաւի թագաւորներուն ամառանոցն էր։ Գաղթին երրորդ տարին, Թարիջ իշխանին հրամանով, իրենց փրկութեան օրը տօն կը յայտարարուի եւ կ'որոշուի ամէն տարի Հոռի ամսուան օրը նշել այդ օրը։ Հոռի ամսուան տօնակատարութիւնները թարիջեցիները կատարած են ամէն տարի։ Հոռի ամսուան անունէն ալ այդ աղբիւրը կը կոչուի Հոռի աղբիւր ու այդ անունը կը պահպանուի առ այսօր։ Կ'ըսուի, թէ գիւղը իր երկրորդ անունը ստացած է 1279-ին, բայց ամենայն հաւանականութեամբ Հոռեկաւան կամ Հոռեկայ գիւղ անուանուած է Ե. դարէն։ Անիկա կը փաստէ Մովսէս Կաղակատուացիի «Պատմութենէն», ուր Է. դարու պատմիչը կը յիշատակէ Հոռեկայ (Ուռեկան) աւանին մասին։ 1279-ին անուանափոխուած է վերակառուցուած Գլխոյ վանքը եւ գիւղին անունով ալ կոչուած է Հոռեկայ վանք։ Հոռեկաւան անունը պահպանուած է մինչեւ 1809։ Բոլնիսէն վերադարձած թալիշցիները աւերուած գիւղը կը վերականգնեն այսօրուան Թալիշին տեղը եւ կ'անուանեն Թբլեցիք։ 1822-ին Մելիք Ֆրիտոնի 4-րդ որդի եւ գիւղի կալուածատէր Թալիշ բէկի անունով ալ կը կոչեն բնակավայրը, որ մինչեւ այսօր կը կրէ Թալիշ անունը։ == Թալիշը Արցախեան ազատամարտին == 1988-93-ին Թալիշի մէջ կազմաւորուած են աշխարհազօրային խումբեր, որոնք կը գործէին գիւղին ղեկավարութեան ներքոյ։ Հետագային, երբ գիւղի տղաներէն եւ հայաստանաբնակ թալիշցիներէն կը կազմաւորուին մարտական խումբեր՝ կը ստեղծուի Ինքնապաշտպանական ջոկատ մը (հրամանատար՝ Արարատ Սարգսեան) եւ ռազմական զօրքերու ղեկավարման մարմին մը (պետ՝ Վոլոդիա Սիմոնեան)։ Զօրքերուն ղեկավարման մարմինին ենթակայ էին աշխարհազօրը (հրամանատար՝ Ա. Խալափեան, եւ մարտական երկու ջոկատները (հրամանատար՝ Վանիկ Վլադիմիրի Օհանեան)։ Բնակավայրին անկումէն ետք Թալիշի ազատամարտիկները կը շարունակեն պայքարը՝ ներառուելով Մահապարտներու ջոկատին մէջ՝ «Արծիւ-1» գումարտակ, 3-րդ դասակ՝ (հրամանատար՝ Վանիկ Օհանեան)։ Շահումեանի պարտիզանական ջոկատին մէջ՝ Թալիշի վաշտ (հրամանատար Սլաւիկ Իսկանտարեան, տեղակալ Անդրանիկ Սարգսեան)։ ՀՀ ՊՆ «Թալիշ» կամաւորական վաշտին մէջ (հրամանատար Վանիկ Օհանեան)։ Ջոկատները առանձին կամ ՊԲ-ի ստորաբաժանումներու կազմին մէջ մասնակցած են Մարտակերտի, Ասկերանի, Քելբաջարի (Օմարի լեռնանցք) շրջաններու ինքնապաշտպանական եւ ազատագրման մարտերուն։ Արցախեան պատերազմին Թալիշէն զոհուած է 44 հոգի, 3-ը աշխատավայրին մէջ՝ ռումբէն եւ թշնամիին գնդակէն, 2-ը զինծառայութեան ատեն՝ թշնամիին դիպուկահարէն, 39 ազատամարտիկ՝ պատերազմի դաշտին վրայ։ == 2016-ի Արցախա-ազրպէյճանական ռազմական գործողութիւններ == 2 Ապրիլ 2016-ին Քառօրեայ պատերազմի օրերուն ամենամեծ աւերը կը կրէ Թալիշը: Ազերիներու յատուկ ջոկատայիններ ներթափանցած են հայկական ուժերու թիկունքէն ներս, յաջողած են գիւղ մտնել, ուր այդ պահուն մնացած էին քանի մը խաղաղ բնակիչներ։ Ազերիները գնդակահարած են Վալերա Խալափեանը եւ անոր կինը՝ Ռազմելան եւ կտրած անոնց ականջները։ Անոնք գնդակահարած են նաեւ 1924-ին ծնած Մարուսիա Խալափեանը։ Իսկ ռմբակոծութեան հետեւանքով աւերած են գիւղին բոլոր տուները: == Ծանօթագրութիւններ ==

Գէորգ Աբէլեան

Գէորգ (Ճորճ) Աբէլեան (1941, Քեսապ - 2011), արձակագիր, հրապարակախօս եւ հասարակական գործիչ։ == Կենսագրութիւն == Աբէլեան ծնած է Քեսապի Քէօրքիւնա գիւղը: Նախնական ուսումը ստացած է գիւղի` Քեսապի եւ Այնճարի Հայ աւետարանական վարժարաններուն մէջ, իսկ համալսարանական ուսումը՝ Հայկազեան համալսարանէն: Շուրջ 25 տարի ծառայած է կրթական ասպարէզին մէջ, ապա հիմնած է իր հաստատութիւնը` «ՍԱՎԱ» եւ զբաղած գրենական պիտոյքներու առեւտուրով, Այնճարի մէջ: Մասնակցութիւն բերած է կուսակցական, եկեղեցական եւ յատկապէս մշակութային մարզերուն: Տարբեր պաշտօններ ստանձնած է ՀՅԴ «Կարմիր լեռ» կոմիտէութեան մէջ, անդամակցած է Համազգային մշակութային միութեան, նաեւ` Ազունիէի Հայ ազգային բուժարանի խնամակալութեան: 22 Նոյեմբեր 2015-ին, Աբէլեանի յիշատակը անմահացնելու համար, Այնճարի մէջ տեղի ունեցած է իր անունով գրադարանի բացումը։ == Ստեղծագործական գործունէութիւն == Աշակերտական տարիքէն գրելու հակումներ ցուցաբերած է: Աշխատակցած է Ս. Սիմոնեանի «Սփիւռք»-ին, «Բագին» գրական ամսագիրին, «Ազդակ» օրաթերթին, «Պատանեկան Արձագանգ»-ին եւ այլն: Հայոց ցեղասպանութենէն վերապրողներու, օտարացած, ապա իրենց ինքնութիւնը վերագտածներու, իսլամացածներու մասին պատմութիւններ ու վկայութիւններ հաւաքելու հետեւողական աշխատանք տարած է` այս բոլորը ամփոփելով զոյգ հատորներու մէջ: Իր գործերէն են. «Հելէ, Հելէ, Հելէ Քեսապ», «Աննա հարսը» (վէպ), «Ցկեանս նահատակութիւն», որ նաեւ լոյս տեսած է արաբերէնով եւ սպաներէնով «Պէյրութ», «Նետենք-բռնենք…» (մանկապատանեկան), «Աղբարի՜կ, ափիկ մը ջուր…» («Ցկեանս նահատակութիւն» շարքին երկրորդ հատորը), «Մաքարոնի թիլէկ-թիլէկ», «Քոյրիկս մի՛ ծախեր, մա՜մ» պատանեկան հատորը («Ցկեանս նահատակութիւն» գիրքին շարքէն):Ան ծանօթ է իր հրապարակագրական-երգիծական յօդուածներով՝ «Ձիւնական» գրչանունով։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Յովհաննէս Բարսեղեան

Յովհաննէս Խաչատուր Բարսեղեան (26 Հոկտեմբեր 1920(1920-10-26), Մաստարա, Էջմիածին, Հայաստանի Առաջին Հանրապետութիւն - 2 Օգոստոս 2014(2014-08-02), Երեւան, Հայաստան), հայ լեզուաբան, բանասիրական գիտութիւններու տոքթոր (1981), փրոֆէսոր (1982), ՀՀ գիտութեան վաստակաւոր գործիչ (1970), ՀՀ Նախագահի մրցանակակիր (2003), Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշանի ասպետ (2010)։ == Կրթութիւն == Աւարտած է Մաստարայի եօթնամեայ եւ Թալինի միջնակարգ դպրոցները։ 1938-ին ընդունուած է ԵՊՀ լեզուագրական բաժանմունքը։ 1941-ին 4-րդ տարեշրջանի ընթացքին, զօրակոչուած է բանակ, մասնակցած է Հայրենական Մեծ պատերազմին։ Երրորդ անգամ ծանր վիրաւորուելէ ետք, 1943-ին աւարտելով բանակի ծառայութիւնը, շարունակած է ուսումը եւ 1944-ին աւարտած համալսարանը։ 1945-1948 տոքթորական վկայականը ստացած է ԵՊՀ-էն։ == Աշխատանքային գործունէութիւնը == 1952-ին, պաշտպանած է թեկնածուական, 1981-ին, տոքթորական ատենախօսութիւն։ 1955-ին անոր շնորհուած է տոցենտի, իսկ 1984-ին փրոֆէսորի կոչում։ 1946-1948 Յովհաննէս Բարսեղեան եղած է ԵՊՀ հայոց լեզուի ամպիոնի դասախօս, որմէ ետք, մինչեւ 1958, Երեւանի հեռակայ պետական մանկավարժական հիմնարկի հայոց լեզուի ամպիոնի դասախօս։ 1958-ին, ան կրկին տեղափոխուած է ԵՊՀ եւ 1969 ընտրուած է հայոց լեզուի ամպիոնի վարիչ։ 1977-1985 եղած է բանասիրութեան բաժանմունքի ղեկավար, 1985-1990 հայոց լեզուի պատմութեան ամպիոնի հիմնադիր-վարիչ։ == Գործեր == Բարսեղեանը հեղինակ է քանի մը տասնեակ գիտական յօդուածներու, աւելի քան 20 մենագրութեան, որոնց շարքին՝ «Արդի հայերէնի բայի եւ խոնարհման տեսութիւն» (Երեւան, 1953), «Մանուկ Աբեղեանի հինգ հոլովի տեսութիւնը եւ նրա հին ու նոր քննադատութիւնները» (Երեւան, 1967), «Հայերէնի խօսքի մասերու տարբերակման տեսութիւնները» (Երեւան, 1975), «Հայերէնի խօսքի մասերի ուսմունքը» (Երեւան, 1980)։ 1964-էն սկսեսլ, անոր խմբագրութեամբ, լրացումներով ու մեկնութիւններով պարբերաբար լոյս կը տեսնէ «Թերմինաբանական ուղեցոյցը» (վերջինը՝ Երեւան, 2006)։ Ան փրոֆէսորներ Թ. Խ. Յակոբեանի եւ Ստ. Տ. Մելիք-Բախշեանի հետ համահեղինակ է հինգ հատորեայ «Հայաստանի եւ յարակից շրջանների տեղանունների բառարանի»ն (Երեւան, 1986-2001)։ Գործընկերներուն մահէն ետք, ան խմբագրած ու հրատարակութեան պատրաստած է յիշեալ բառարանի վերջին երկու ստուարածաւալ հատորները։ 2003-ին, այդ եզակի բառարանն արժանացած է ՀՀ Նախագահի մրցանակ։ Յովհաննէս Բարսեղեանի համահեղինակութեամբ կազմուած են հանրակրթական դպրոցի 4-րդ (Երեւան, 1970) եւ 5-7-րդ (Երեւան, 1965) դասարաններու «Հայոց լեզու» դասագիրքերը։ Բարսեղեանը 1969-1972 եղած է ԵՊՀ կուսկոմիտէի առաջին քարտուղար։ 1955-էն ան կատարած է ՀԽՍՀ Մինիստրների խորհուրդին առընթեր թերմինաբանական կոմիտէի, իսկ 1992-էն ՀՀ կառավարութեան առընթեր լեզուի պետական տեսչութեան հայերէնի բարձրագոյն խորհուրդի գիտքարտուղարի պարտականութիւնները։ == Պարգեւներ եւ Կոչումներ == 1970-ին, Յովհաննէս Բարսեղեան արժանացած է ՀԽՍՀ գիտութեան վաստակաւոր գործիչի կոչման։ Պարգեւատրուած է «Պատուոյ նշան» (1981), Հայրենական Մեծ պատերազմի Բ․ աստիճանի (1985) շքանշաններով, «Մովսէս Խորենացի» եւ բազմաթիւ այլ մետալներով։ ՀՀ Նախագահի մրցանակակիր (2003), Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշանի ասպետ (2010)։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == «Հայագիտութեան մերօրեայ հսկան. Յովհաննէս Բարսեղեան» յօդուածը «Ազգ» օրաթերթի մէջ «Ուղղագրական-ուղղախօսական, թերմինաբանական բառարան», Յովհաննէս Խաչատուրի Բարսեղեան։ «Լոյս» Հրատարակչութիւն, Երեւան, 1973։

Ալլա Լեւոնեան

Ալլա Ժորա Լեւոնեան, (26 Յունիս 1975(1975-06-26), Ավշար, Արարատի շրջան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն): Ալլա Հայ երգչուհի եւ Հայաստանի Հանրապետութեան վաստակաւոր արուեստագէտ մըն է (2011)։ == Կրթութիւնը == Ալլա Լեւոնեան 1992 թուականին աւարտած է Ավշար գիւղի միջնակարգ դպրոցը: 11 տարիներ ուսանած է արուեստի երաժշտական դպրոցին, դաշնամուրի բաժնին մէջ։ Յաճախած է նաեւ Երեւանի Գրողներու միութեան «Պիոներ կանչ» թերթի «Բողբոջ» խմբակը։ Դպրոցական տարիներուն յաճախած է մանկական երաժշտական եւ նկարչական խմբակներ։ 2003-2007 թուականներուն ընթացքին սորված է Երեւանի Կոմիտասի անուան պետական երաժշտանոցին մէջ: == Ստեղծագործական գործունէութիւնը == Ալլա Լեւոնեան 1993 թուականին մասնակցած է «Արձագանգ»-ի կատարած «Բոհեմ» մրցոյթ-փառատօնին՝ իր հեղինակած ու ստեղծած «Օտարական» եւ «Վերադարձիր» երգերով եւ արժանացած 1-ին դիրքին ու մրցանակին։ 1994 թուականին իր հեղինակած «Կը գտնեմ» երգով մասնակցած է ամէն տարի տեղի ունեցող «Ասուպ» մրցոյթ-փառատօնին, որմէ յետոյ ընդունուած է Հայաստանի Երգի պետական թատրոնի խումբին մէջ: 1997-1999 թուականներուն ընթացքին, «Ես եմ», «Հայաստան» եւ «Հոյնար» երգերով մասնակցած է «Այո» մրցոյթ-փառատօնին եւ 3 տարիներ շարունակ յաղթած ու շահած է 1-ին դիրքը։ 1999 թուականէն սկսեալ ունեցած է ընդարձակ համերգային գործունէութիւններ հայրենիքին մէջ եւ արտասահման։ Աշխատած է նաեւ Հայաստանի Հանրային ձայնասփիւռին մէջ եւ ունեցած է իր սեփական հաղորդումը։ «Պիոներ կանչ» թերթին մէջ տպագրոած են Ալլային բանաստեղծութիւնները։ Ալլա Լեւոնեան թողարկած ու հրատարակած է 5 ձայնասկաւառակներ եւ ունեցած է շուրջ 17 նկարահանումներ: == Պարգեւներ եւ մրցանակներ == Հայաստանի հանրապետութեան վաստակաւոր արուէստագէտ-ի մրցանակը (2011): «Լաւագոյն երգչուհի»: «Լաւագոյն ժողովրդական երգչուհի»: «Լաւագոյն երգ, ձայնասկաւառակ», եւ այլն։ 2008 թուականէն սկսեալ եղած է ՄԱԿ-ի Մանկական հիմնադրամի (UNICEF) Բարի Կամքի դեսպանը Հայաստանի մէջ։ Ֆրիտիոֆ Նանսենի հիմնադրամի շքանշանակիր: ՀՀ մշակոյթի նախարարութեան ոսկի մետալ: ՀՀ «Վազգէն Սարգսեան»-ի մետալ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Ֆրիտրիխ Քարլ Անդրէաս

Ֆրիտրիխ Քարլ Անդրէաս (Բագրատեան, 14 Ապրիլ 1846(1846-04-14), Ճաքարթա, Ինտոնեզիա - 3 Հոկտեմբեր 1930(1930-10-03) կամ 4 Հոկտեմբեր 1930(1930-10-04), Գյոթինգեն, Ստորին Սաքսոնիա, Գերմանիա), արեւելագէտ, իրանագէտ, բանասիրութեան եւ արևելեան լեզուագիտութեան հայազգի գիտնական, հին հայկական արքայական Բագրատունի տոհմի ներկայացուցիչ։ == Կենսագրութիւն == === Ծագումնաբանութիւն === Նախքան Գերմանիա՝ Կէօթինկէն տեղափոխուիլը, անոր կենսագրութիւնը բաղկացած է կարգ մը դրուագներէ եւ բոլոր պարագաներուն՝ ոչ-հաւաստի աղբիւրներէ: Աղբիւրները սակայն միահամուռ են այն հարցին մէջ, որ Անդրէաս հայազգի էր: Այդ մասին կը վկայեն գերմանական հանրագիտական հրապարակումները, անոր երբեմնի ուսանողները նաեւ Անդրէասի կնոջ՝ ռուսական արմատներով եւրոպացի գիտնական Լու Անդրէաս-Սալոմէի կենսագիրները: Անդրէաս, ի սկզբանէ՝ Բագրատեան, ծնած է 1846 թուականին՝ նետերլանտական Հնդկաստանի մէջ՝ Պաթավիա (այժմ՝ Ինտոնեզիա, Ճաքարթա)՝ ռազմական բժիշկ Բագրատեանի ընտանիքին մէջ։ Մայրը՝ տիկին Վայց, գերմանական եւ մալեզիական ծագում ունէր: Վեց տարեկանին ընտանիքին հետ տեղափոխուած է Համպուրկ։ === Կրթութիւն === Համպուրկի մէջ սկսած է իր ուսումնական առաջին քայլերը՝ յաճախելով մասնաւոր դասընթացքներու։ 14 տարեկանին ան, իբրեւ կիմնազիայի սան, կը տիրապետէր գերմաներէնի, անգլերէնի, հոլանտերէնի, ֆրանսերէնի, լատիներէնի եւ յունարէնի։ Աւարտելով կիմնազիան՝ Անդրէաս-Բագրատունի կը շարունակէ կրթութիւնը Հալէի, Երլանկէնի, Կէօթինկէնի եւ Լայպցիքի համալսարաններուն մէջ՝ ուսանելով արեւելեան եւ դասական բանասիրութիւն, պատմութիւն, փիլիսոփայութիւն: === Մասնագիտական գործունէութիւն === Անդրէաս արեւելագիտութեան տոքթորի կոչման արժանացած է «Ներդրումներ միջին պարսկերէնի՝ պահլաւերէնի ճշգրիտ իմացութեան վերաբերեալ: Գիրն ու արտասանութեան համակարգը» ատենախօսութեան համար, զոր պաշտպանած է 1868 թուականին: Այս գիտական գործը կորսուած կը նկատուի: Ատենախօսութիւնը պաշտպանելէ ետք երիտասարդ գիտնականը կը մեկնի Քոփենհակընի համալսարան՝ ուսանելու համար Հիւսիսային Եւրոպայի լեզուները: 1870-1871 թուականներուն, կամաւոր զինուորագրուելով եւ մասնակցելով փրուս-ֆրանսական պատերազմին, ան կը յաջողի հրաշքով փրկուիլ ու վերադառնալ Լը Մանի յայտնի ճակատամարտէն։ Պատերազմը աւարտելուն պէս կը շարունակէ ուսումը, այս անգամ՝ Քիլի համալսարանը: Ինչպէս կը նշէ Անդրէասի աշակերտներէն յայտնի իրանագէտ Ուոլֆկանկ Լենթց, իր երբեմնի ուսուցիչը 1875-1881 թուականներու ընթացքին, դաշտային հետազօտութիւններ իրականացնելու նպատակով գտնուած է Հնդկաստան ու ուսումնասիրած՝ փարսերու լեզուն եւ մշակոյթը, ինչպէս նաեւ եղած է Հարաւային Իրանի մէջ: Ըստ Լենթցի, Անդրէասի հետաքրքրութեան լայն շրջանակները կը հասնէին մինչեւ հնդկաաֆղանական սահմանը՝ ուսումնասիրելու տեղի ժողովուրդներուն մշակոյթն ու լեզուն, իսկ Կովկասի մէջ զայն սկսած էր հետաքրքրել օսերէնը։ Պարսկաստանի մէջ անցուցած վաղ հնագիտական եւ լեզուագիտական աշխատանքին վերաբերեալ Անդրէասի գիտելիքները այնպիսի անհամաձայնութիւն ստեղծած էին իր եւ արշաւախումբի միւս մասնակիցներուն միջեւ, որ ատոր արձագանգները հասած էին Պերլին: Գերմանիայէն պահանջած են, որ ան լքէ արշաւախումբը եւ վերադառնայ։ Սակայն Անդրէաս չէ ենթարկուած եւ շուրջ վեց տարի, իր միջոցներուն հաշւոյն, յամառօրէն մնալով Պարսկաստան, շարունակած է լեզուագիտական ու հնագիտական պրպտումները՝ ամբողջութեամբ ծախսելով սեփական միջոցները: Այդպիսով սակայն ան ուսումնասիրած է Արեւելքը։ Անդրէաս Գերմանիա վերադարձած է ամբողջութեամբ սնանկացած: 1887 թուականին որպէս դասախօս սկսած է աշխատիլ Պերլինի համալսարանը: Նոյն թուականին ամուսնացած է հոգեվերլուծող Լու Սալոմէի հետ, որ մտերիմ էր Ֆրիտրիխ Նիցչէին եւ ժամանակի ուրիշ փիլիսոփաներու հետ: Սակայն համալսարանի գործընկերները հաշտ աչքով չէին նայեր եռանդուն եւ բանիմաց գիտնականին եւ ան երկու տարի ետք կը հեռանայ համալսարանէն: 1882 թուականին Անդրէաս կը հրատարակէ երկհատորեայ «Փերսեփոլիս: Փերսեփոլիսի, Իսթաքխրի, Պասարկատայի, Շահփուրի աքեմենեան եւ սասանեան յուշարձաններն ու արձանագրութիւնները» աշխատութիւնը՝ գիտական շրջանակներուն ծանօթացնելով Պարսկաստանի հարաւը ունեցած իր հետազօտութիւններուն արդիւնքները։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Ալամբարի (տաճար)

Ալամբարի, տաճար Արեւմտեան Հայաստանի մէջ, Ճորոխ գետի աւազանի Չուրուք գետի ափին գտնուող Ալամբարի գիւղի մէջ։ 19-րդ դարու վերջաւորութեան արդէն աւերուած էր։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Համալսարան (ամսագիր)

Համալսարան, գիտական եւ գրական ամսաթերթ։ Լոյս տեսած է 1899-1902 թուականներուն, Փարիզի մէջ։ Խմբագիրներ՝ Մ. Պաղտասարեան, Հ. Շաւարշ (Սիւզմէճեան)։ Նպաստած է երիտասարդութեան ընդհանուր մակարդակի բարձրացման, հրապարակած նիւթեր միջազգային ճանաչում ունեցող գիտնականներու եւ անոնց յայտնագործութիւններուն մասին։ Գրականութեան բաժնին մէջ տպագրած է գեղարուեստական գործեր, բանասիրական եւ լեզուաբանական նիւթեր։ Անդրադարձած է նաեւ առողջապահութեան, կրթութեան հարցերուն։

Դեղաբանութիւն

Դեղաբանութիւն, գիտութիւն, որ կ՛ուսումնասիրէ մարդու եւ կենդանիներու անդամներու վրայ դեղանիւթերու եւ կենսաբանօրէն աշխոյժ այլ նիւթերու ազդեցութիւնը։ Այդ նպատակով կ՛օգտուին հետազօտման տարբեր ձեւերէն։ Մարդու մարմնի կազմուածքին վրայ դեղանիւթերու ազդեցութեան վերաբերեալ տեղեկութիւնները, որոնք կը ստացուին բուժիչ նպատակով անոնց օգտագործման արդիւնքով, կը կազմեն դեղաբանութեան յատուկ բաժին՝ բուժարանական դեղաբանութիւն։ Դեղաբանութիւնը սերտօրէն կապուած է դեղանիւթերու մասին տարբեր, առաջին հերթին՝ դեղագործական, գիտութիւններու (օրինակ՝ դեղագործական քիմիագիտութեան) եւ դեղագիտութեան (գիտութիւն բուսական եւ կենդանական, ծագման դեղանիւթային հումքի մասին): == Զարգացման պատմութիւն == Մեծ թիւով շումերական սեպագիր կաւէ տախտակներ բժշկական դեղատոմսեր կը պարունակէ։ Հին յոյն Տիոկլես Կարիսթացին (Ք․Ա. 4-րդ դար) առաջիններէն էր, որ ուսումնասիրեց բոյսերու բուժական յատկութիւնները։ Ան այդ վերնագրով գրած է շարք մը աշխատութիւններ։ === Հայաստան === Դեղագործութեան զարգացումը ՀՀ-ի մէջ պայմանաւորուած է 1922-ին, Գ. Մետնիկեանի նախաձեռնութեամբ, ԵՊՀ բժշկական ասպարէզին մէջ դեղաբանութեան ամպիոնի կազմակերպմամբ։ 1965-ին ամպիոնին կից բացուած է սրտանօթային համակարգի դեղաբանութեան հարցային տարրալուծարանին մէջ։ 1968-ին համանուն տարրալուծարան ստեղծուած է Լ. Յովհաննիսեանի անուան սրտաբանութեան հիմնարկին մէջ։ Դեղաբանութեան զարգացման նպաստած է նաեւ 1963-ին Ս. Տովլաթեանի նախաձեռնութեամբ կազմակերպուած փորձարարական, բուժումի եւ գործարանական արտադրման տարրալուծարանը։ Սկզբնական շրջանին ուսումնասիրուած են հանքային ջուրերու ազդեցութեան մեքենականութիւնը ստամոքսաղիքային համակարգի շարժողական պաշտօններու վրայ (Գ. Մետնիկեան, Ս Միրզոեան)։ ԽՍՀՄ հայրենական պատերազմի եւ յետպատերազմեան տարիներուն, շարք մը դեղանիւթերու փոխարինողներու ստացման անհրաժեշտութենէն ելլելով, դեղաբանութեան ամպիոնը ՀՀ Բուսաբանութեան հիմնարկի հետ համատեղ ուսումնասիրած է հանրապետութեան բուսական, պաշարները եւ յայտնաբերած աւելի քան 65 կալաքարաձեւ բոյսեր։ Փորձարարական, հետազօտութիւններով բացայայտուած են բուսական ծագման հակամանրէական, շնչառութեան եւ արեան շրջանառութեան խթանիչներ, արեան ճնշումը իջեցնող, միզամուղ, արիւնահոսութիւնը դադարեցնող դեղանիւթեր։ ԵՊԲՀ դեղաբանութեան ամպիոնը ԵՊՀ-ի եւ Կենսագիտական հիմնարկի հետ մշակած է նիւթի կառուցուածքի կապը անոր դեղաբանական, ազդեցութեան հետ։ Հետազօտուած են ստամոքսաղիքային համակարգի պաշտօններու վրայ։ Կարեւոր են նաեւ հակախոցային նոր դեղանիւթերու որոնման եւ անկէ առաւել աշխոյժ պատրաստուկներու ազդեցութեան մեքենականութեան ուսումնասիրութիւնները։ Է. Գաբրիելեանի ղեկավարած գիտահետազօտական խումբը կ՛ուսումնասիրէ անօթարիւն համակարգի պաշտօնական հաւասարակշռութեան խանգարումները զանազան արտակարգ եւ որոշ ախտաբանական վիճակներուն մէջ (պարբերական հիւանդութիւն, անօթային հիւանդութիւններ), ինչպէս նաեւ բացայայտուած խանգարումներու հնարաւոր բժշկականութիւնը, այդ թուին՝ ժողովրդական բժշկութեան մէջ աւանդաբար օգտագործուող դեղաբոյսերէն ստացուող բուսական պատրաստուկներու օգնութեամբ։ == Ծանօթագրութիւններ == Կաղապար:ՀԲՀ

1646 թուական

1646 թուական, ոչ նահանջ տարի, 17րդ դարու 46րդ տարին է == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1646 ծնունդներ Խաչատուր Կեսարացի (ծն.1590), կրթական-լուսաւորական գործիչ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1646 մահեր

Սեն Արեւշատեան

Սեն Սուրենի Արեւշատեան (կամ՝ Արեւշատյան, 7 Յունուար, 1928 – 25 Յուլիս, 2014) հայ ակադեմիկոս, որուն գործը նուիրուած էր հին հայկական փիլիսոփայութեան եւ պատմութեան: Ան նաեւ մասնագիտացած էր միջնադարեան գրութիւններու եւ գիտական թարգմանութիւններու ոլորտին մէջ: Իր հետազոտութիւնները յատկապէս կեդրոնացած էին 5րդ դարու փիլիսոփայ Դաւիթ Անյաղթին շուրջ: Ան Մեսրոպ Մաշտոցի անուան Երեւանի Մատենադարանի տնօրէնն էր 1982 թուականէն 2007 թուական: Արեւշատեան անդամ էր Փարիզի մէջ Միջազգային Արարատ Ակադեմիոյ 1993 թուականէն ի վեր, ինչպէս նաեւ անդամ էր Միջազգային Բնական եւ Ընկերային Գիտութիւններու Ակադեմիոյ: Ան հիմնադիրն ու ատենապետն էր Հայաստանի Մշակութային Հիմնադրամին (1986–1989), ինչպէս նաեւ պարգեւատրուած է Երեւանի Պատուաւոր Քաղաքացիի տիտղոսը: Արեւշատեան պարգեւատրուած է Աշխատանքային Կարմիր Դրօշի Շքանշանը: == Գիտական գործերու ցանկ == «Դավիթ Անհաղթ (Անյաղթ), Մեկնութիւն ի վերլուծականն Արիստոտելի» Երեւան 1967 «Փիլիսոփայական գիտության ձեւավորումը հին Հայաստանում (V-VI-րդ դդ)» Երեւան - 1973 «Արիստոտելը եւ հայ փիլիսոփայությունը։ Հոդվածների ժողովածու» «Դավիթ Անհաղթ», Երեւան - 1980 «Գլաձորի համալսարանը միջնադարյան Հայաստանի լուսավորության կենտրոն, Երեւան - 1984 «Հայ Փիլիսոփայության պատմություն։ Հին շրջան եւ վաղ միջնադար», Երեւան - 2007 «Սուրբ Գրիգորի վարդապետությունը», Երեւան - 2007 «Գրիգոր Տաթեւացի. Սողոմոնի առակների մեկնությունը», Երեւան - 2009 Философские взгляды Григора Татеваци. Ер. - 1957 (ռուսերէն) Давид Непобидимый (Анахт). Определения философии - (ռուսերէն) Анания Ширакаци. Космография. Ер -1962 (ռուսերէն) Role of David the Invincible in the development of ancient Armenian philosophy, Երեւան -1980 (անգլերէն) == Ծանօթագրութիւններ ==

Ձուածեղ

Տապակած հաւկիթ, եւրոպական խոհանոցի ուտեստ։ Հիմնական կը պատրաստուի տապակի մէջ, մէկ կամ մի քանի հաւկիթներով։ Ըստ հին տուեալներուն՝ տապակած հաւկիթը անպայման պետք է ամբողջական ըլլայ, այսինքն՝ դեղնուցը պետք չէ պատռուի եւ առանձնանայ սպիտակուցէն։ Իսկ խառնած ձուածեղի համար, հետեւաբար, ձուերը կը խառնեն, զոր այս ուտեստը կը մօտեցնէ ֆրանսական դասական օմլեթին։ ԽՍՀՄ-ի երկրներու մէջ օմլեթ կը պատրաստէին, որուն համար անհրաժեշտ եղած է ամպայման հաւկիթ, ալիւր եւ կաթնամթերք։ Որոշ երկիրներու մէջ տապակած հաւկիթը կ'ուտեն միայն լոլիկով։ Սկիզբը կտրատուած լոլիկը կը տապակեն, ետքը կ՛աւելացնեն անհրաժեշտ քանակութեամբ խառնուած ձու։ Վերջին տարիներուն ձուածեղը դարձած է այնքան համաշխարհային ուտեստ, որուն մէջ կ՛աւելացնեն ո՛չ միայն լոլիկ, այլ նաե՛ւ պանիր, պէյքըն, երշիկ, տապակած միս, սունկ, սոխ, տապակած բանջարեղէն եւ այլն՝ տարբեր համադրութիւններով ու տարբերակներով։

177 (թիւ)

177 (հարիւր եօթանասունեօթ)՝ կենտ եռանիշ բնական թիվ մըն է 176-ի եւ 178-ի միջեւ == Յատկութիւններ == A001358 յիսունեօթներորդ կիսապարզ թիւն է A076980 Լէյլանտի թիւ է՝ 177=27+72 177° է կանոնաւոր 120-անկիւնիի ներսի անկիւններէն ամեն մին կիրառութիւններ 177 Իրմա աստեղնեակի կարգային թիւն է Microsoft Windows-ի Alt + 177 -ի գործադրումով կը ստացուի ▒ նշանը Տարուայ 177րդ օրն է Յունիս 26-ը (նահանջ տարիներուն՝ Յունիս 25-ը) == Ծանօթագրութիւններ ==

Հաուըրտ Հիւզ

Հաուըրտ Ռոպարտ Հիւզ (անգլերէն՝ Howard Robard Hughes Jr., 24 Դեկտեմբեր 1905(1905-12-24)[…], Հիւսթըն, Թեքսաս, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ - 5 Ապրիլ 1976(1976-04-05)[…], Հիւսթըն, Թեքսաս, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ) Ամերիկացի տնտեսագէտ, առեւտրական, դրամարկու, ֆիլմի արտադրիչ եւ ֆիլմի բեմադրիչ: Իր ժամանակին ան նկատուած էր իբրեւ աշխարհի ամէնէն նիւթապէս յաջող անձը: Ան սկզբնականօրէն ճանչցուած էր իբրեւ ֆիլմի արտադրիչ, որմէ ետք ան դարձեալ դարձաւ ճանչցուած օդանաւային ճարտարարուեստի աշխարհին մէջ։ Աւելի ուշ, ան ճանչցուած էր իր տարօրինակ ապրելակերպին համար, ինչ որ վատացաւ իր շարունակական ցաւէն որուն պատճառն էր օդանաւի արկած է: Անոր հռչակը սկսաւ վաղ 1920ական թուականներուն ԱՄՆ-ի ֆիլմի աշխարհին մէջ, երբ բարձր պիւտճէյով լաւ մակարդակի ֆիլմեր արդադրեց, ինչպէս The Racket (1928), Hell's Angels (1930), եւ Scarface (1932): Այս բոլորէն ետք ան տնօրինեց RKO ֆիլմի ընկերութինը: Հյուզը հիմնեց Hughes Aircraft Company օդաաւային ընկերութիւնը 1932-ին, գործի առնելով բազմաթիւ ճարտարապետներ եւ ձեւաւորողներ: Ան կ'անցնէ 1930ականները օդանաւային նոր մրցանիշներ կոտրած է, ինչպէս նաեւ շինած է Hughes H-1 Racer եւ H-4 Hercules (Spruce Goose) օդանաւները: Ան ստանցնեց եւ բարելաւեց Trans World Airlines ընկերութիւնը, որմէ ետք ան գնեց Air West ընկերութիւնը եւ զայն վերանուանեց Hughes Airwest: Հյուզ նաեւ կար Flying թերթին «51 Հերոսները Օդանաւային Սաւառնումի» ("51 Heroes of Aviation"), տեղադրուած 25րդ դիրքին վրայ: Այսօր ան իր անուամբ ունի «Հաուըրտ Հյուզի Բժշկական Ուսումնարան»-ը (Howard Hughes Medical Institute): == Ծանօթագրութիւններ ==

Արմիանսք

Արմիանսք (անցեալին՝ Արմիանսքի Պազար, ուքրաներէն՝ Армянськ), քաղաք է Խրիմի հիւսիսային մասին մէջ։ Քաղաքը հիմնադրուած է հայերու կողմէ, 1730-ականներուն, ըստ որոշ աղբիւրներու՝ 1736 թուականին: 2012 թուականի տուեալներով, Արմիանսք քաղաքին մէջ բնակած է 22.468 մարդ: Խրիմի հիւսիսային շրջանին մէջ գտնուող, կարեւոր մարտավարական վայրին մէջ, որ կը կապէ Խրիմը ցամաքին հետ, կը գտնուի քիմիական արդիւնաբերութեան կեդրոն նկատուող քաղաքը` Արմիանսքը: Խրիմի մէջ առաջին հայերը յայտնուած են Ը. դարուն: Խրիմը այդ ժամանակ Բիւզանդական կայսրութեան կազմին մէջ եղած է, եւ հայերը՝ ըլլալով հպատակներ, կայսրութեան տարբեր քաղաքներէ տեղափոխուած են Խրիմ: Հայերու գաղթի առաջին հոսքը տեղի ունեցած է ԺԱ. դարու կէսին: Խրիմի հայերը մեծ գաղութ հիմնած են եւ պահպանած՝ աւանդութիւններն ու սովորութիւնները: Անցեալին Արմիանսքի Պազար անունը կրող այս քաղաքը կատարած է նաեւ մաքսային գործառոյթներ: Ի տարբերութիւն միւս քաղաքներուն` Արմիանսք ամէնէն երիտասարդ քաղաքն է թերակղզիին մէջ, որ եղած է նաեւ նշանաւոր հայ ծովանկարիչ Էմանուէլ Մահտեսեանի ծննդավայրը: == Ծանօթագրութիւններ ==

1879 թուական

1879 թուական, ոչ նահանջ տարի, 19րդ դարու 79րդ տարին == Դէպքեր == Հոկտեմբեր 22՝ ածխածնացուած քուղ օգտագործելով Թոմաս Էտիսընը (անգլերէն՝ Thomas Edison) կը փորձարկէ առաջին լուսաւորող անոթը Պոլսոյ մէջ կը հիմնուի Ազգանուէր Հայուհեաց Ընկերութիւնը == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1879 ծնունդներ Յունիս 7՝ Արշակ Ալպոյաճեան (մ.1962), բանասէր, գրագէտ Փետրուար 5՝Յովհաննէս Ադամեան (մ.1932, Լենինկրատ), ճարտարագէտ, գիւտարար Մարտ 14՝ Ալպերթ ԱնիկաշթԱնիկա (գերմաներէն՝ Albert Einstein, մ.1955), հրեայ ծագումով գերմանացի տեսաբան բնագէտ Մարտ 18՝ Վարազդատ Գազանճեան (անգլերէն՝ Varaztad Kazanjian, մ.1974), հայազգի ամերիկացի վիրաբոյժ Սեպտեմբեր 13 Բագրատ Արազեան (մ.1957), ճարտարապետ Դեկտեմբեր 26՝ Արմէն Տիգրանեան (մ.1950, Թպիլիսի), երաժշտահան Օրը յայտնի չէ՝ Յարութիւն Չաքմաքճեան (մ.1973) Արամ Մանուկեան (իսկ.անունը՝ Սարգիս (Սերկէյ) Յովհաննիսեան, մ.1919), պետական գործիչ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1879 մահեր Փետրուար 5՝ Յովհաննէս Ամերիկեան (ծն.1843), ռուսահայ դերասան Ապրիլ 27՝ Ստեփանոս Նազարեան (ծն.1812), արեւելագէտ, գրականագէտ Օգոստոս 20՝ Յովսէփ Վարդանեան (ծն.1815), գրող, պատմաբան == Ծանօթագրութիւններ ==

Ազգային Սահմանադրութիւն

Հայոց ազգային սահմանադրութիւն կամ Հայ ժողովուրդի կարգաւորումը 1863-ին Օսմանեան կայսրութիւնը հաւանութիւն տուած է «Օրէնսգիրքի կանոնակարգ»-ին, որ բաղկացած էր 150 յօդուածներէ, մշակուած էր պոլսահայ մտաւորականներու կողմէ: Վերջինս կը սահմանէր պատրիարքի լիազօրութիւնները եւ նորաստեղծ Ազգային Ժողովը։ Այս օրէնսգիրքը տակաւին գործօն է Սփիւռքի մէջ։1853-ի սկսած է Ազգային Սահմանադրութեան պատրաստութիւնը։ Համայնքին ղեկավարները զայն հաստատած են 1860-ին, իսկ Օսմանեան կառավարութեան վաւերացումէն ետք,1863-ին, գործադրութեան դրուած է։ Սահմանադրութեան մէջ նախատեսուած օրէնքները, որոնք օրուան ամէնէն յառաջադէմ գաղափարներուն վրայ հիմնուած էին, կը կարգաւորէին հայ եկեղեցւոյ եւ հայ Ժողովուրդին ներքին կեանքը։ Սահմանադրութիւնը Զարթօնքի կարեւոր մէկ արտայայտութիւնն էր, որ կ՚ապահովէր եւ կ՚ամրապնդէր Հայ Եկեղեցւոյ ժողովրդավար հիմքերը եւ աշխարհականներու դերը՝ եկեղեցւոյ եւ ժողովուրդի վարչական գործերուն մէջ։ Հաթթի Հումայունի (1856) կազմակերպութեան նպատակն էր հաւասարութիւն բերել ազգերու միջեւ, նաեւ դժգոհութիւն կը յայտնէր Հայոց պատրիարքարանին մէջ։ Հաթթի Հումայունէն առաջ, Պատրիարքարանը ո՛չ միայն հոգեւոր համայնքի առաջնորդն էր, այլ նաեւ անոր աշխարհիկ առաջնորդը։ Պատրիարքը կրնար եպիսկոպոսները եւ անոնց իրաւասութիւնները երկարաձգել։ Յեղափոխականները կը ցանկային վերացնել ընկճուածութիւնը՝ ստեղծելով նոր «Ազգային կանոնակարգ» մը։ Օրէնսգիրքին կանոնակարգը զօրակոչուած էր հայ մտաւորականներուն կողմէ (բժիշկ՝ Նահապետ Ռուսինեան, բժիշկ՝ Սերուիչէն, Նիկողոս Պալեան, Գրիգոր Օտեան եւ Գրիգոր Մարկոսեան)։ Անոնք կը ձգտէին սահմանել պատրիարքին լիազօրութիւնները։ Վերջապէս խորհուրդը 24 Մայիս 1860-ին, կ'ընդունի կարգաւորման նախագիծը եւ զայն կը ներկայացնէ Օսմանեան կայսրութեան Գերագոյն դատարանին (Պապը Ալի)։ Գերագոյն դատարանը հրովարտակով մը կը վաւերացնէ ու կարգ մը փոփոխութիւններ կը կատարէ 17 Մարտ 1863-ին: Անիկա կ'ըլլայ արդիւնաւէտ։ Հայոց պատրիատքը կը սկսի կիսել իր լիազօրութիւնները հայկական սահմանադրութեան հետ, եւ Ազգային սահմանադրութիւնը կը սահմանէ զայն։ Անիկա կը սահմանէ հայերուն վիճակը պետութեան մէջ, ինչպէս նաեւ ունէր կանոնակարգեր, որոնք կը սահմանէին պատրիարքին հեղինակութիւնը։ Ազգային Սահմանադրութիւնը յառաջադէմ հայերու կողմէ կը դիտուէր որպէս կարեւոր իրադարձութիւն։ Անիկա կը փորձէր սահմանել հայ ժողովուրդը որպէս ժամանակակից ազգ։ Այն բարեփոխումները, որոնք կը կատարուին՝ կը հասցնեն այն արդիւնքին, որ անհատ եւ խմբովին հայեր ցոյցեր կատարեն ընդդէմ քիւրտերու անարդարութիւններուն։ Սկիզբը յարաբերութիւնները լաւ ընթացած են մինչեւ 1860-ականներ, երբ օսմանեան կառավարութիւնը կը ճզմէ քրտական դիմադրութիւնը եւ ընդհանրապէս կարիքը չեն ունենար հայերու օգնութեան, եւ կայսրութիւնը կը դառնայ աւելի պատասխանատու հայկական պահանջատիրութեան առումով։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Կաղապար:Քոյրյղումներ «Armenian National Constitution»։ British Library Endangered Archives Programme

1844 թուական

1844 թուական, նահանջ տարի, 19րդ դարու 44րդ տարին == Դէպքեր == == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1844 ծնունդներ Մարտ 16՝ Նորայր Բիւզանդացի (մ.1916), հայագէտ, բանասէր Հոկտեմբեր 15՝ Ֆրիտրիխ Նիցչէ (գերմաներէն՝ Friedrich Nietsche, մ.1900), գերմանացի փիլիսոփայ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1844 մահեր Անյայտ օրով՝ Ադամ Ազբար (ծն.1816), հայ գուսան == Ծանօթագրութիւններ ==

Զաքար Քեշիշեան

Զաքար Քեշիշեան ծնած է Այնճար, Լիբանան, 15 Փետրուար, 1968-ին: Շվիահար, երգչախումբ Հիմնադիր ու գեղարուեստական ղեկավար, խմբավար:Դասախօս։ == Կենսագրութիւն == Զաքար Քեշիշեան ծնած է Այնճար, Լիբանան, 15 Փետրուար, 1968-ին: Երաժշտական բարձրագոյն ուսումը ստացած է Երեւանի Կոմիտասի անուան պետական երաժշտանոցէն, որ աւարտած է պատւոյ յիշատակութեամբ իբրեւ շվիահար 1993-ին (Ի. Մինասյան)-ի դասարան եւ խմբավար ՝ 1996-ին (Ի. Վարդանեան)-ի դասարան: 1999-ին, նոյնպէս պատւոյ յիշատակութեամբ աւարտած է կատարողական արուեստի բարձրագոյն ընթացքը՝ յետ-ընթացաւարտ (post - graduate) Դասախօս է Լիբանանի պետական բարձրագոյն երաժշտանոցի, Համազգային Բարսեղ Կանաչեան երաժշտական քոլէճի, ինչպէս նաեւ Լիբանանի Հայկազեան համալսարանի: == Զաքար Քեշիշեանի հիմնադրած եւ ղեկավարած երգչախումբերը == Զաքար Քեշիշեան-ը, 1988-1991-ին, կը վերականգնէ եւ կը ղեկավարէ Այնճար Կաքաւիկ մանկապատանեկան երգչախումբը, 1992-ին կը հիմնէ Լիբանանահայ ազգային վարժարաններու Ծիածան երգչախումբը եւ նուագախումբը: 1992-էն ի վեր՝ հիմնադիրն ու գեղարուեստական ղեկավարն է Շուշիի ՎԱՐԱՆԴԱ մանկական, պատանեկան եւ երիտասարդական պետական երգչախումբին: 1997-էն ի վեր՝ Լիբանանի Համազգայինի ԿԱՐԿԱՉ մանկապատանեկան եւ երէց պատանեկան երգչախումբը: 2008-ին հիմնադրած է Լիբանանի Համազգային ԱՅԳ երիտասարդական երգչախումբը եւ նուագախումբը։ 2005-2009 թթ. Ղեկավարած է Մեծի Տան Կիլիկիոյ Կաթողիկոսարանի ՇՆՈՐՀԱԼԻ երգչախումբը: == «Կարկաչ» մանկական, պատանեկան և երիտասարդական երգչախումբեր == Հիմնուած են 1997-ին: Տարիքային տարբեր բաժանումներով անդամները երգչախումբի մաս կը կազմեն, կ՛ունենան տարեկան համերգներ ինչպես նաեւ շրջագայութիւններ: Երգչախումբը յաճախ կ՛ունենար հայրենի հեղինակներու կողմէն յատուկ «Կարկաչ» -ի համար գրուած նոր երգերու կատարումներ: Երգչախումբերը կը ղեկավարուին Զաքար Քեշիշեանի խմբավարութեամբ: Աշակերտներու ընդհանուր թիւը կը կազմէր շուրջ 150 հոգի: == Զաքար Քեշիշեանի համերգներն ու ելոյթները == Իբրեւ շվիահար՝Զաքար Քեշիշեան-ը, համերգներով հանդէս եկած է Համազգայինի ԳՈՐԱՆԻ, Այնճարի ԿՈՄԻՏԱՍ, Պէյրութի Հայ Աւետարանական «ՆՈՐ ԵՐԳ» համոյթներուն հետ: Իբրեւ խմբավար եւ շվիահար բազում ելոյթներ ունեցած է Հայաստանի, Արցախի, Աւստրալիայի, Ֆրանսայի, Յունաստանի, Ա.Մ. Էմիրութիւնների, Եգիպտոսի, Սուրիայի, Լիբանանի եւ Կիպրոսի տարբեր քաղաքներուն մէջ: == Զաքար Քեշիշեան Արցախի մէջ == Առաջին անգամ Զաքարը 1988-ին եկած է Արցախ։ Երեւանի երաժշտանոցի շարք մը ուսանողներու հետ համերգներ տալու։ Եւ ինչպէս ինքը կ՛ըսէ, առաջին հայացքով սիրահարուած է Արցախին։ «Բարի հսկան» տարուայ 10 ամիսը կ՛ապրի Լիբանան՝ ղեկավարելով Համազգայինի «Այգ» երիտասարդական երգչախումբը։ Իսկ ամառը կ՛երթայ Շուշի։ Հօրմէն ժառանգաբար փոխանցուած սէրը դէպի երաժշտութիւնը կը ստիպեն ե´ւ Լիբանանի, ե´ւ Արցախի մէջ զբաղուիլ նոյն գործով։ == Պարգեւներ, Շքանշաններ եւ Պատւոյ գիրեր == 2002-ին, Պարգեւատրուած է Վաչագան Բարեպաշտ նախագահական շքանշանով: 2004-ին արժանացած է Շուշիի պատուաւոր քաղաքացիի կոչման: 2005-ին ԵՂԻՇԷ-ի անուան մրցանակով: 2007-2008 թթ. ԼՂՀ – Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւն Կրթութեան եւ մշակոյթի նախարարութեան պատուոգիրով: 2007-ին ԼՂՀ Ի. Հ. Աթայան յուշամետալով: 2007-ին ԼՂՀ Գրողներու Միութեան պատւոգրով: 2014-ին «Արցախեան շարժում 25-ամեակ» շքանշանով: 2017-ին պարգեւատրուած է Հայաստանի Հանրապետութեան Սփիւռքի նախարարութեան «Կոմիտաս» շքանշանով: == Հրապարակումներ՝ Խտասալիկներ == 2005-ին Շուշիի ՎԱՐԱՆԴԱ երգչախումբի հետ ձայնագրած է «ԲԵՐԴԱՔԱՂԱՔ» խտասալիկը, իսկ 2007-ին իր տիկնոջ Քամիլիա Երկանեան Քեշիշեանի հետ հրապարակած է «ՆՌՆԵՆԻ» խտասալիկը: == Անդամակցութիւն == 1998-2000 թթ. Հանդիսացած է՝ Լիբանանի Համազգայինի Բարսեղ Կանաչեան երաժշտական քոլէճի տնօրէն խորհուրդի անդամ: 2013-էն ի վեր՝ անդամ է խմբավարներու Միջազգային Ընկերութեան: == ՄԱԿ-Ի զարգացման ծրագիրի երգչախումբը == 2016-ին Լիբանանի մէջ հիմնադրած է ՄԱԿ-Ի զարգացման ծրագիրի երգչախումբը: == Աղբիւրներ == Zakar Keshishian's official page Ula Ulijona,viola,Zakar Keshishian,duduk ,Kremerata Baltica New Flower performed by Zakar Keshishian == Ծանօթագրութիւններ ==

Լութֆի Լեւոն Հալէպլեան

Լութֆի Լեւոն Յարութիւնի Հալէպլեան (նաեւ՝ Հալապլեան, Հալէպեան, 1882 (1884), Այնթէպ, Այնթէպի գաւառ, Հալէպի նահանգ - 1915, Մուշ), հայ վիրաբոյժ, ՀՅԴ անդամ։ Ծնած է 1882 (1884) թուականին, Այնթէպի մէջ՝ հայ աւետարանական Հարութիւն եւ Լուսիա Հալէպլեաններու ընտանիքին մէջ։ Ընտանիքը ունեցած է երկու զաւակ, որոնք աւարտած են գոլէճ ու համալսարան։ Լութֆին աւարտած է Այնթէպի առեւտրականներու նախակրթարանը։ 1902 թուականին աւարտած է ամերիկացի միսիոներներու Այնթէպի կեդրոնական Թուրքիոյ գոլէճը եւ ստացած է «պսակաւոր արուեստից» վկայական։ 1907-ին (1909), վկայուած է որպէս վիրաբոյժ Պէյրութի Ամերիկեան բժշկական համալսարանէն։ 1907 թվականին վերադարձել է Այնթէպ եւ ծնողներին կարճատեւ այցելելուց հետո մեկնել է Մելիտինե (Մալաթիա) եւ աշխատել որպես բժիշկ։ Լավ տիրապետելով Թուրգերէնին` շահել է նաև թրքուհի հիվանդների համակրանքը։ 1911 թուականին. գերմանական վաճառականական ընկերութեան մը խնդրանքով մեկնած է Գերմանիա եւ Պերլինի հիւանդանոցներուն մէջ հմտացած վիրաբուժութեան մէջ, պատրաստուած է վերադառնալ եւ որպէս վիրաբոյժ աշխատած է Կարնոյ բացուելիք գերմանական հիւանդանոցին մէջ։ 1913 թուականին վերադարձած է Այնթէպ եւ շարունակած է զբաղիլ բժշկութեամբ։ Եղած է ՀՅԴ անդամ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմն սկսելէն ետք` 1914 թուականի ամրան, զօրակոչուած է Օսմանեան բանակ եւ ուղարկուելով Երզնկայի շրջան ու կը ծառայէ թուրք բանակին մէջ՝ նշանակուելով բժշկապետ Երզնկա շրջանի Մեզէ զինուորական հիւանդանոցին մէջ։ 1915 թուականի սկիզբը, նախազգալով հայերուն սպառնացող մոտալուտ վտանգը, զինք կոչած են Սըր Թապիպ Լութֆի։ 1915 թուականին ձերբակալուած, բանտարկուած ու աքսորուած է։ 1915 թուականի Յուլիսի սկզիբներուն, Կարինէն Երզնկա երկարած ճամբուն վրայ՝ Բաբերդ չհասած, Մուշի Քոբ (Կոպ) լեռան ստորոտին 32-րդ զօրաբաժինի սպայ՝ Մեհմեդ Ալիի հրամանով, իրեն ընկերակցող թուրք սպայի եւ թուրք զինուորներու ձեռքով եղերական եւ բարբարոս ձեւով սպանուած է բժիշկ Յովհաննէս Թերզեանի հետ միասին։ Եղած է ամուրի։ Քոյրը եւ փեսան՝ տէր եւ տիկին Լ. Լեւոնեանները, տարագրութեան գողգոթայէն վերապրելով, բնակութիւն հաստատած են ԱՄՆ-ի Մասաչուսեթսի Ուոթըրթաուն քաղաքին մէջ։ == Գրականութիւն == Հայ բժշկութեան տուած զոհերը, ցուցակագրուած վաւերական փաստերով, Սթամպուլ, 1919։ Մեզպուրեան Արթօ, Հայ եւ ծագումով հայ բժիշկներ. Այբուբենական համառօտ անուանացանկ (1688-1940),Սթանպուլ, 1940։ Սարաֆեան Գ., Պատմութիւն Անթէպի հայոց, հ. Բ., Լոս Անճելըս, 1953։ Կարոյեան Գասպար, Մեծ Եղեռնի նահատակ հայ բժիշկները (անոնց պատգամները), Պոսթըն, 1957։ Յուշամատեան Մեծ Եղեռնի (1915-1965),պատրաստեց Գերսամ Ահարոնեան, Պէյրութ, 1965։ Թէոդիկ, Յուշարձան նահատակ մտաւորականութեան, Բ. տպագրութիւն, Երեւան, Ապրիլ 24, 1985։ Յուշամատեան Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան, Ալբոմ-ատլաս, Բ. հատոր, Գոյամարտ, 1914-1925, Լոս Անճելըս, 2001։ Քէստենեան Հ., Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանէն Շրջանաւարտ Եւ Մեծ Եղեռնին Նահատակուած Հայ Բժիշկներ, «Ազ­դակ», 0111-2012։ == Աղբիւրներ == Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։

Քէյթ Պըրթըն

Քաթրին «Քէյթ» Պըրթըն (10 Սեպտեմբեր 1957(1957-09-10)[…], Ժընեւ, Զուիցերիա) Ամերիկացի դերասանուհի մըն է՝ զաւակն է դերասաններ Ռիչըրտ Պըրթընի եւ Սիպիլ Քրիսթոֆըրի: Հեռուստաշարներու մէջ՝ Պըրթընը ստացած է լաւ քննադատութիւններ իր Շոնտա Ռայմզի ստեղծած դերերուն մէջ, ինչպէս իբրեւ Էլիս Կրէյ Grey's Anatomy հեռուստաշարին մէջ, եւ նաեւ իբրեւ քաղաքական անձնաւորութիւն Սէլի Լէնկսթըն Scandal հեռուստաշարին մէջ She has been nominated for three Primetime Emmy Awards and three Tony Awards.: == Ծանօթագրութիւններ ==

Սալման Պըն Ապտել Ազիզ Ալ Սէուտ

Սալման Պըն Ապտել Ազիզ Ալ Սէուտ (արաբերէն՝ سلمان ابن عبد العزيز آل سعود‎‎) ծնած է 31 Դեկտեմբեր 1935-ին՝ Սէուտական Արաբիոյ մայրաքաղաք Ռիատի մէջ։ Սէուտական Արաբիոյ Թագաւորը դարձած է իր մեծ եղբոր՝ Ապտալլահ Պըն Ապտուլ-Ազիզ-Ալ-Սաուտի մահէն ետք։ ' == Կենսագրութիւն == Սալման Պըն Ապտել Ազիզ Ալ Սէուտ ծնած է 31 Դեկտեմբեր 1935-ին Սէուտական Արաբիոյ Մայրաքաղաք Ռիատի մէջ։ Ան արքայ՝ Ապտել Ազիզ Պըն Սէուտի 25-րդ տղան է։ Սալմանը սկզզբնական կրթութիւնը ստացած է Ռիատի Արքայազներու դպրոցին մէջ, որտեղ կրնային ուսանիլ միայն Արքայ Ապտել Ազիզ Պըն Սէուտի երեխաները։ == Աշխատանքային Գործունէութիւն == Երբ Սալման Պըն Ապտել Ազիզ Ալ Սէուտ 19 տարեկան էր Ապտել Ազիզ Պըն Սէուտ թագաւորը զինք նշանակեց Սէուտական Արաբիոյ Մայրաքաղաք Ռիատի Էմիրի (քաղաքապետ) ներկայացուցիչ։ Ետքը 1955 թուականին արքայ Ապտել Ազիզ Պըն Սէուտը՝ Սալմանին նշանակեց Ռիատի քաղաքապետ։ == Ռիատի Նահանգապետ == 1963 թուականի Փետրուարին Սալման Պըն Ապտել Ազիզ Ալ Սէուտ նշանակուեցաւ Ռիատի Նահանգապետ։ Ան այդ պաշտոնը ղեկավարեց մինչեւ 2011 թուական (Շուրջ 48 տարի)։ Անոր կառավարման օրօք Ռիատը միջին քաղաքէն դարձաւ հսկայական քաղաք։ Ան կը զբաղէր զբօսաշրջիկներու գրաւչութեամբ եւ երկրին ներդրումներով։ Ան կ'աջակցէր աշխարհա-քաղաքական եւ տնտեսական կապերու ամրապնդմամբ՝ արեւմուտքի հետ։ 2011 թուականի Յունուարին ան յանձնարարեց միջոցներ ձեռնարկել մուրացկաններու դէմ, որոնք կը փորձէին օգտուիլ արաբներու առատաձեռնութիւնէն։ == Պաշտպանութեան Նախարար == 2011 թուաականի Նոյեմբերին Սալման Պըն Ապտել Ազիզ Ալ Սէուտ նշանակուեցաւ Սէուտական Արաբիոյ Պաշտպանութեան նախարար։ Ան այդ պաշտօնը ստանձնեց իր աւագ եղբօր Սուլթանի մահէն ետք։ Սալման այդ ժամանակ դարձաւ Անվտանգութեան խորհուրդի անդամ։ 2012 թուականի Ապրիլ ին Սալման այցելեց Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ՝ հանդիպելով նախագահ Պարաք Օպամայի հետ: Ապա այցելեց Մեծ Բրիտանիա հանդիպելով Վարչապետ Տէյվիտ Քամերոնի հետ կնքելով շարք մը ռազմական պայմանագիրեր։ Սալման Պաշտպանութեան նախարարի պաշտօնէն հեռացաւ 2012 թուականի Յունիսին, իր աւագ եղբայր Նայէֆ Պըն Ապտել Ազիզ Ալ Սէուտի մահէն ետք եւ դառնալով Սէուտական Արաբիոյ գահի ժառանգորդ՝ ստանձնեց վարչապետի պաշտօնը։ == Արքայ == 23 Յունուար 2015-ին մահացաւ Սաուտան Արաբիաոյ Ապտուլլահ Պըն Ապտել Ազիզ Ալ Սէուտը։ Ըլլալով գահի ժառանգորդ Սալման Պըն Ապտել Ազիզ Ալ Սէուտ դարձաւ Սէուտական Արաբիոյ թագաւոր։ Սալմանի Արքայ դառնալէն ետք գահի ժառանգորդ դարձաւ անոր կրտսեր եղբայր Մուքրին Պըն Ապտել Ազիզ Ալ-Սաուտը։ Մուքրին նաեւ ստանձնեց Սէուտական Արաբիոյ վարչապետի պաշտոնը։ Սալման Պըն Ապտել Ազիզ Ալ Սէուտը որպէս Սէուտական Արաբիոյ նոր արքայ, 30 միլիառ ԱՄՆ Տոլար բաժնեց Սէուտական Արաբիոյ բնակիչներուն պարգեւներու տեսքով։ Անոր հրամանով բոլոր պետական ծառայողները, թոշակառուները եւ ուսանողները ստացած են երկու ամսուան աշխատավարձ։ Բացի Այդ ան մարեց 500 000 պարտքատէրերու պարտքերը։ == Աղբիւրներ == Սալման Պըն Ապտել Ազիզ Սալման Պըն Ապտել Ազիզ Սալման Պըն Ապտել Ազիզ

Արման Կիրակոսեան

Արման Ճոնի Կիրակոսեան (10 Սեպտեմբեր 1956(1956-09-10), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն - 6 Յուլիս 2019(2019-07-06), Երեւան, Հայաստան), հայ քաղաքական գործիչ, դիւանագէտ, պատմաբան: Պատմական գիտութիւններու դոկտոր (1999): Ունի արտակարգ եւ լիազօր դեսպանի աստիճան (1992):Փրոֆեսէօրի կոչում (2011), առաւել քան 120 գիրքերու եւ գիտական աշխատութիւններու հեղինակ է եւ դասաւանդած է համալսարաններու մէջ։ Ճոն Կիրակոսեանի որդին է։ == Կենսագրութիւն == Արման Կիրակոսեանը ծնած է 1956 թուականին, Երեւան։ 1973-ին ընդունուած է Երեւանի Խաչատուր Աբովեանի անուան մանկավարժական հիմնարկի պատմա-աշխարհագրական կաճառներու պատմութեան եւ հասարակագիտութեան բաժինը, որ աւարտելէն ետք՝ 1977 թուականին քանի մը ամիսներու ընթացքին հայոց պատմութիւն եւ հասարակագիտութիւն դասաւանդած է Էջմիածնի շրջան Բաղրամեան գիւղի դպրոցին մէջ։ Նոյն տարին ընդունուած է պետական մանկավարժական հիմնարկի ընդհանուր պատմութեան ամպիոնի ասպիրանթուրան եւ 1980-ին աւարտեր այն։ 1992-ին, անոր շնորհուած է արտակարգ եւ լիազօր դեսպանի դիւանագիտական աստիճան, ապա եղած է Հայաստանի արտաքին գործոց նախարարի առաջին տեղակալ, Հայաստանի գիտութիւններու ազգային ակադեմիոյ Սփիւռքահայ համայնքներու պատմութեան եւ մշակոյթի ուսումնասիրութեան բաժինի գիտական թեմայի ղեկավար։ Ունի պատմական գիտութիւններու դոկտորի գիտական աստիճան (1999), փրոֆեսորի կոչում (2011): Ան դասաւանդած է համալսարաններու մէջ: == Գործունէութիւն == 1980-1986-ականներուն աշխատած է ՀԽՍՀ Գիտութիւններու ակադեմիային մէջ (տարրալուծարանի օգնական, կրտսեր գիտաշխատող, աւագ գիտաշխատող – ՀՀ ԳԱԱ գիտական տեղեկատուական կեդրոնի «Հայագիտութիւնն արտերկրին մէջ» խումբի ղեկավար)։ 1986-1991-ականներուն տարբեր պաշտօններ զբաղեցուցած է Հայաստանի կոմկուսի կենտկոմի մէջ (Գիտութեան եւ կրթական հաստատութիւններու բաժնի հրահանգիչ, գաղափարական բաժնի հրահանգիչ, գաղափարական բաժնի խորհրդատու), այնուհետեւ կրկին վերադարձեր ՀՀ ԳԱԱ իբրեւ Սփիւռքի պատմութեան եւ մշակոյթի բաժինի ղեկավար։ 1992-1993-ականներուն եղած է ՀՀ արտաքին գործերու նախարարի պաշտօնակատարը, որմէ ետք եղած է Հայաստանի արտակարգ եւ լիազօր դեսպանը Յունաստանի (1994-1999) եւ ԱՄՆ-ի (1999-2005)։ 2005-2011-ականներուն եղած է ՀՀ արտաքին գործերու նախարարի տեղակալ։ 2011-ին նշանակուած է Աւստրիոյ Հայաստանի Հանրապետութեան արտակարգ եւ լիազօր դեսպան եւ, համատեղութեան կարգով, Եւրոպայի անվտանգութեան եւ համագործակցութեան կազմակերպութեան մէջ Հայաստանի Հանրապետութեան առաքելութեան ղեկավար։ Նոյն տարին, համատեղութեան կարգով, նշանակուած է Վիեննայի Միաւորուած ազգերու կազմակերպութեան գրասենեակի եւ այլ միջազգային կազմակերպութիւններու Հայաստանի Հանրապետութեան մշտական ներկայացուցիչ։ 2012 -ին ՀՀ Նախագահի հրամանագրով, համատեղութեան կարգով, նշանակուած է Հունգարիոյ մէջ Հայաստանի Հանրապետութեան արտակարգ եւ լիազօր դեսպան։ 2018-ին նշանակուած է Մեծ Բրիտանիայի եւ Հիւսիսային Իրլանտայի Միացեալ Թագաւորութեան Հայաստանի Հանրապետութեան արտակարգ եւ լիազօր դեսպան: 24 Փետրուար 24ին, Լոնտոնի Սուրբ Եղիշէ եկեղեցւոյ մէջ մատուցուած պատարագէն ետք, Մեծն Բրիտանիոյ եւ Հիւսիսային Իրլանտայի Միացեալ Թագաւորութեան թեմի առաջնորդ Յովակիմ եպս. Մանուկեան բրիտանահայ համայնքին ներկայացուց Հայաստանի նորանշանակ դեսպան Արման Կիրակոսեանը: == Գրականութիւն եւ գիտական աշխատութիւններ == Արման Կիրակոսեանը 1999 թուականէն պատմական գիտութիւններու դոկտոր էր, աշխատութեան թեման՝ «Բրիտանական դիւանագիտութիւնը եւ արեւմտահայութեան խնդիրը 19-րդ դարու 30-ական թ-ին – 1914 -ին», որ լոյս տեսած է նոյն թուականին։ Գիրքին մէջ կը բացայայտէ անգլիան դիւանագիտութեան սկզբունքները եւ թուրքերու ջարդարարական քաղաքականութիւնը հայերու նկատմամբ։ Նշեալ աշխատութիւնը անգլերէն լոյս տեսած է Լոնտոնի մէջ 2004 -ին «Կոմիտաս» հիմնարկի կողմէն։ Բազմաթիւ գիտական աշխատութիւններու եւ յօդուածներու հեղինակ էր։ Առաւել քան 120 գիրքերու եւ գիտական աշխատութիւններու հեղինակ է: Անգլերէն հրատարակուած է իր կազմած «Հայկական ջարդերը 1894-96 թ-ին» ժողովածուն, որ կ՚ընդգրկէ շուրջ 35 յօդուած, հրատարակուած է Փետրուար 2004-ին՝ Տիթրոյթի Վէյն նահանգային համալսարանի կողմէն։ 2005-ին լոյս ընծայած է «Ակնարկներ Հայկական հարցի եւ եղեռնի միջազգային ճանաչման պատմութեան» յօդուածներու ժողովածուն։ == Պարգեւներ եւ Խրախուսանքներ == Մխիթար Գոշի մետալ (2011)։ «Հայրենիքին մատուցած ծառայութիւններու համար» 1-ին աստիճանի մետալ (2017) Պատոււոյ շքանշան (Հայաստան) (2019 յետմահու) 1983-ին Հայաստանի Գիտութիւններու ակադեմիայի գովեստագիր 1999-ին Աթէնք քաղաքի ոսկե մետալ (Յունաստան) 2001-ին ՀՀ ԱԳՆ հուշամետալ 2005-ին Թեքէեան Մշակութային Միութեան «Հայկաշէն Ուզունեան» պատմա-բանասիրական մրցանակ 2006-ին ԵՊՀ ոսկիէ մետալ 2007-ին ՀԱՊԿ յոբելեանական մետալ եւ պատուոգիր 2008-ին ՀՀ ԶՈՒ «Գարեգին Նժդեհ» մետալ 2009-ին ՀՀ ԱԳՆ «Ջոն Կիրակոսեանի անուան» մետալ 2011-ին ՀՀ ՊՆ պատուոգիր 2011-ին «Մխիթար Գոշ» մետալ 2016-ին ՀՀ ՊՆ «Ռազմական համագործակցութեան համար» մետալ 2017-ին «Հայրենիքին մատուցած ծառայութիւններու համար» 1-ին աստիճանի մետալ == Ծանօթագրութիւննե == == Աղբիւրներ == Դեսպան Արման ԿիրակոսեանԴԻՒԱՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉՆԵՐ == Արտաքին յղումներ == Կենսագրութիւնը եւ «Բրիտանական դիւանագիտութիւնը եւ հայկական հարցը» գիրքի ելեկտրոնային տարբերակը։

Էլպիս Կեսարացեան

Էլպիս Կեսարացեան, (1830, Պոլիս, Պէշիկթաշ - 1911 Աղեքսանտրիա): Թուրքիոյ առաջին կին լրագրողը կը համարուի: 1862-1863 թուականներուն կը հրատարակէ առաջին հայերէն կնոջական պարբերականը՝ «Կիթառ»ը: Սեռերու անհաւասարութեան պատճառները վերլուծող ու հաւաքականութեան զարգացման համար կիներու ազատութեան անհրաժեշտութիւնը մատնանշող առաջին կին գրողն է: == Կենսագրութիւն == Ծնած է 1830-ին, Պոլսոյ Պէշիկթաշ թաղին մէջ: Իր ամբողջ կեանքին ընթացքին կ'աշխատի կիներու դաստիարակութեան համար եւ անհրաժեշտ կը համարէ հաւաքականութեան զարգացման համար կիներու ազատութիւնը։ Կրթութիւնը ստացած է Օրթագիւղի եւ Պէշիկթաշի հայկական վարժարաններուն մէջ։ 1872-ին ուսուցչութեամբ զբաղած է Մաքրուհեաց վարժարանին մէջ։ Աշխատակցած է պոլսահայ մամուլին։ 1861-ին հիմնած է «Կիթառ» պարբերականը, ուր իր յօդուածները ստորագրած է Էլպիս Կեսարացեան Ե. Կ. Տ. Հայուհի։ Փաստօրէն կը հանդիսանայ հայ առաջին կին խմբագիրը։ Հայ առաջին կնոջական թերթը՝ «Կիթառ»ը լոյս կը տեսնէ ընդամէնը 7 ամիս եւ կը դադրի՝ նիւթական դժուարութիւններու պատճառով։ Ամսագիրին առաջին թիւը լոյս կը տեսնէ 1 Օգոստոս 1862-ին, Պոլսոյ մէջ, որուն նշանաբանն էր՝ «Մեր հրաւէրը հայ կիներուն»։ «Կիթառ»ի առաջին իսկ ամսագիրին մէջ Էլպիս Կեսարացեան կնոջ իրաւունքներու վերաբերեալ 4 յօդուած կը հրապարակէ. «Ուղերձ երիտասարդ կանանց», «Ծառայութիւն հասարակութեան», «Հայրենասիրութեան ոգի» եւ «Իրաւունքներ ունենալը յանդգնութիւն չէ»։ Էլպիս Կեսարացեանի անձնական կեանքին մասին գրեթէ ոչինչ յայտնի է։ Էլպիս Կեսարացեան այնուհետեւ շուրջ 15 տարի հեռացած է գրական հրապարակէն։ 1879-ին լոյս ընծայած է «Նամականի առ ընթերցասէր հայուհիս» գրքոյկը, ուր զետեղուած են անոր խրատական եւ մանկավարժական յօդուածները։ Մահացած է 1911-ին, Աղեքսանտրիա, 80 տարեկանին: Անոր խօսքերէն՝Կանայք նման են սոխակներուն, որոնք փոխանակ ինքնուրոյն երգելու, թոյլ կու տան ագռաւ-տղամարդոց հպարտութենէն փքանալու։ == Ծանօթագրութիւններ == == Տե՛ս նաեւ == Սրբուհի Տիւսաբ Զապէլ Եսայեան Հայկանուշ Մարք Զապէլ Ասատուր Տիանա Աբգար

Արաբական Գարուն

«Արաբական Գարուն»‎‎ (արաբերէն՝ الربيع العربي‎) ինչպէս նաեւ՝ «արաբական գարուն եւ ձմեռ», «արաբական զարթոնք», «համաարաբական յեղափոխութիւն», «արաբական ապստամբութիւններ», ցոյցերու եւ հանրահաւաքներու յեղափոխական ալիք Մերձաւոր Արեւելքի եւ Հիւսիսային Ափրիկէի մէջ, որ սկսած էր արաբական երկիրներուն մէջ 18 Դեկտեմբեր2010-ին։ Ան սկսաւ Թունիսի, Եգիպտոսի եւ Եմենի մէջ տեղի ունեցած յեղափոխութիւններէն եւ շարունակուեցաւ Լիպիոյ մէջ ու Սուրիոյ մէջ՝ քաղաքացիական պատերազմի տեսքով։ Վերջինս կը շարունակուի մինչ այժմ, իսկ Լիպիոյ մէջ աւարտեցաւ 2012 թուականին՝ իշխանափոխութեամբ։ Անոր յաջորդեցին քաղաքացիական ապստամբութիւնը Պահրէյնի մէջ, զանգուածային բողոքի ցոյցերը Ալճերիոյ։ Բողոքի ցոյցեր տեղի ունեցած են նաեւ Իրաքի, Յորդանանի մէջ, Մարոքի մէջ եւ Օմանի մէջ։ Ինչ կը վերաբերի Քուէյթի, Լիբանանի, Մորիթանիոյ, Սէուտական Արաբիոյ, Սուտանի եւ Արեւմտեան Սահարայի մէջ տեղի ունեցած սակաւաթիւ հանրահաւաքներուն, ապա անոնք էական նշանակութիւն չեն ունեցած եւ ոչինչով չեն աւարտած։ Բողոքի ցոյցերու ընթացքին կ'օգտագործուէին քաղաքացիական դիմադրութեան քարոզչութեան բոլոր մեթոտները՝ գործադուլներ, ցոյցեր, երթեր եւ հանրահաւաքներ, ինչպէս նաեւ կազմակերպութիւններու համար հասարակական լրատուամիջոցներու օգտագործումը, տեղեկատուութեան փորձերու նկատմամբ պետական հալածանքները եւ համացանցային գրաքննութիւնը։ Շատ ցոյցեր կը հանդիպէին իշխանութեան բռնի արձագանքին։ «Ժողովուրդը կ'ուզէ իշխանութեան անկումը» արաբերէն՝ الشعب يريد إسقاط النظام‎՝ այս կարգախոսը ցուցարարներու հիմնական կարգախոսն դարձած էր արաբական աշխարհի մէջ։ Ան սկսաւ Թունիսի մէջ 18 Դեկտեմբեր2011-ի իրադարձութեամբ, երբ Մուհամմատ Պուազիզի անունով երիտասարդ մը ինքնահրկիզուեցաւ՝ ի նշան բողոքի ոստիկանական կաշառակուրծի եւ դաժան վերաբերմունքի դէմ։ Թունիսի ցոյցերու յաջողութեամբ անկարգութիւններու ալիքը տարածուեցաւ Ալճերիոյ, Յորդանանի, Եմենի եւ Եգիպտոսի մէջ, իսկ աւելի ուշ՝ այլ երկիրներու մէջ։ Ամենազանգուածային եւ կազմակերպուած ցոյցերը տեղի կ'ունենային «Զայրոյթի օրը»՝ որպէս կանոն ուրբաթ օրը՝ կեսօրուայ աղօթքէն ետք։ Ցոյցերը առաջացուցին նմանատիպ անկարգութիւններ տարածաշրջանէն դուրս։ 2012 թուականի մայիս ամիսի դրութեամբ յեղափոխութիւնները 4 երկիրներու ղեկավարներու տապալման հասցուցին։ Թունիսի նախագահ Զէյն ալ-Ապիտին պըն Ալին 14 Յունուար2011-ին յեղափոխութենէն ետք փախավ Սէուտական Արաբիա։ Եգիպտոսի նախագահ Հոսնի Մուպարաքը 11 Փետրուար2011-ին՝ 18-օրեայ զանգուածային բողոք-ցոյցերէն ետք հրաժարական տուաւ՝ աւարտելով իր 30-ամեայ նախագահութիւնը։ Եմենի նախագահ Ալի Ապտալլահ Սալեհը 27 Փետրուար2012-ին հեռացաւ իշխանութենէն՝ ցգելով այն նոր նախագահին, որ պէտք է ընտրուէր վաղաժամկէտ ընտրութիւններու արդիւնքով։ Նախկին լիպիական առաջնորդ Մուամմար Քատտաֆին գահընկեց եղաւ 23 Օգոստոս2011-ին, երբ Ազգային Անցումային խորհուրդը իր ձեռքին մէջ կեդրոնացուց Պապ Ալ-Ազիզը։ Ան սպաննուեցաւ 20 Օգոստոս2011-ին իր հայրենի Սիրթ քաղաքին մէջ, երբ Ազգային Անցումային խորհուրդը քաղաքը վերցուց իր հսկողութեան տակ։ Տարածաշրջանին մէջ այդ անկարգութիւններու արդիւնքով որոշ առաջնորդներ յայտարարեցին հրաժարական տալու մտադրութեան մասին՝ իրենց կառավարման ժամկէտն աւարտելէն ետք։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Վահէ Ֆաթթալ

Վահէ Ֆաթթալ (1942, Հալէպ - 20 Հոկտեմբեր 2019(2019-10-20), Լոս Անճելըս, Քալիֆորնիա, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ) մարդասէր, բարերար, արուեստագէտ եւ ձեւաւորող։ Ծնած է 1942-ին, Հալէպ, Սուրիա։ 1963–1971 Վահէ Ֆաթթալ արուեստի ուսումը ստացած է Փարիզի Գեղարուեստի վարժարանին մէջ (L'Ecole des Beaux-Arts)։ Փարիզ ապրած միջոցին ամուսնացած է Լուսին Քուճաքեանի հետ։ 1971-ին Լոս Անճելըս փոխադրուելէ ետք, ան աշխատած է զանազան հաստատութիւններու մէջ եւ հեղինակ է շարք մը հանրածանօթ խորհրդանիշներու, ինչպէս՝ «Մինոլթա», «Կըրլ Սքաուց», «Քայզըր Փերմենենթէ» եւ «Հանա-Պարպերա» ընկերութեանց։ Ան նաեւ պատրաստած է շարք մը ֆիլմերու եւ պատկերասփիւռային յայտագիրներու որմազդները, ինչպէս՝ «Շայնինկ», «Տենսըզ Ուիթ Ուուվզ», «Իմեճըն. Ճան Լենըն», «Թոռն Պըրտզ», «Մայեմի Վայս» եւ «Պէյպի Պում»։ Ան նաեւ «AIM» ամսաթերթի խորհրդանշանը եւ անոր շարք մը կողքերը պատրաստած է։ Իր անձնական հաստատութիւնը կազմելէ միայն տարի մը ետք, ան կրցած է պատկերասփիւռի «Էյ.Պի.Սի.» կայանին ծանուցումներուն հետ համաձայնութիւն մը կնքել, անոր հետ աշխատելով 14 տարիներ։ Ան ծանուցումներ պատրաստած է նաեւ «Նիսան», «Նեշընըլ Ճիոկրեֆիք», «Քիրով» պալէի պարախումբին եւ այլ հաստատութեանց համար։ Ան նաեւ հիմնադիրներէն մէկն է Հայաստանի «Ոսկէ Ծիրան» միջազգային ֆիլմերու փառատօնին եւ կամաւոր սպասարկութիւններ տրամադրած է հայկական կազմակերպութեան ու 1989-ին հեղինակած էր նաեւ Արցախին զօրակցող յայտնի որմազդը։ Վահէն հպարտ էր յատկապէս իր ձեւաւորած Արցախի Հանրապետութեան դրօշակով։ 2003էն ետք Վահէ Ֆաթթալ նուիրուած էր նկարչութեան եւ բարեգործական ձեռնարկներու, որոնց շարքին էր՝ Երեւանի ԹՈՒՄՕ կեդրոնի (Tumo Center for Creative Technologies) ուսանողներուն յատուկ տարեկան մրցանքը։ Մահացած է 20 Հոկտեմբեր 2019-ին, Լոս Անճելըս, Քալիֆորնիա։ == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Վահէ Ֆաթթալ – 1942-2019 ՄԱՀԱԶԴ. ՎԱՀԷ ՖԱԹԹԱԼ The Vahé & Lucie Awards Վահէ եւ Լիւսի մրցանակ Renowned Artist Vahé Fattal Passes Away Vahé Fattal Biography

Մայքըլ Ճեքսըն

Մայքըլ Ճոզեֆ Ճեքսըն (անգլերէն՝ Michael Joseph Jackson) (29 Օգոստոս 1958 – 25 Յունիս 2009), Ամերիկացի երգիչ, պարող, արտադրող (producer) եւ գործարար։ Իրեն համարած են փոփ (անգլ.՝ pop) երաժշտութեան արքայ, արժանացած է «Սերունդի», «Տասնամեակի», «Դարի լաւագոյն երգիչ», «Հազարամեակի արթիսթ» (արուեստագէտ - անգլ.՝ artist) կոչումներուն։ Ճեքսըն բոլոր ժամանակներու ամենաշատ սկաւառակ ծախած արուեստագէտն է (780 միլիոն սկաւառակ), իրեն պատկանած է աշխարհի ամենաշատ վաճառուող սթուտիական (այսինքն արձանագրութեան արհեստանոց անգլ.՝ studio ) ալպոմը (Thriller վերջին տեղեկութիւններով 175 միլիոն օրինակ), ամենավաճառուող «ռեմիքս» (այսինքն վերամշակուած եւ վերաբաղադրուած երաժշտական հատուած, անգլ.՝ remix) ալպոմը (Blood on the Dance Floor: HIStory in the Mix 11 միլիոն օրինակ), ամենաշատ վաճառուած երկսկաւառականի ալպոմը (HIStory 20 միլիոն ալպոմ, 40 միլիոն սկաւառակ) եւ ամենաթանկարժէք տեսահոլովակը (Scream (հայ. ճիչ), Ճանեթ Ճեքսընի հետ, 7 միլիոն տոլլար))։ Ճեքսըն 13 անգամ արձանագրուած է «Կինես ուըրլտ ռեքորտ» (այսինքն՝ աշխարհի ամենահետաքրքրաշարժ եւ արտասովոր երեւոյթներու արձանագրութիւններու տեղեկատուական գիրք - անգլ.՝ The Guinness Book of Records) եւ կը համարուի բոլոր ժամանակներու ամենանշանաւոր եւ ազդեցիկ արուեստագէտներէն «արթիսթ»ներէն մէկը։ Երաժշտութեան, պարի եւ նորաձեւութեան մէջ ունեցած իր ներդրումը Մայքըլին մօտ չորս տասնամեակ դարձուց «փոփ» երաժշտութեան կենտրոնական դէմքը։ Ճեքսըն այն եզակի երգիչներէն է, որուն անունը 2 անգամ արձանագրուած է «ռոք-ն-ռոլի» «rock and roll» փառքի սրահին մէջ։ Ճեքսընը 15 անգամ արժանացած է «Կրեմմի» (անգլ.՝grammy) մրցանակի (նեռարեալ Կենդանի առասպել, անգլ.՝ legend), ունեցած է 13 #1 հիթ (անգլ.՝ hit) եւ ծախած է աւելի քան 780 միլիոն սկաառակ, արժանացած է 26 American Music Awards-ի (նեռարեալ Դարի Արթիսթ)։ Մայքլ Ճեքսընը նաեւ մեծ մարդասէր էր եւ 39 բարեգործական ընկերութիւն ունէր։ 23 Յունիս 2009-ին «Ի բարօրութիւն մարդկութեան» մրցանակի յանձնման բարձրագոյն խորհուրդի որոշմամբ Մայքլ Ճեքսընը պարգեւատրուեցաւ «Համաշխարհային մշակոյթին ունեցած կարկառուն աւանդին համար» մրցանակով։ Մայքըլ երգել սկսած է մանուկ հասակէն՝ ժամանակի ընթացքին իր վոքալային (այսինքն՝ ձայնային - անգլ.՝ vocal) ոճը եւ ձայնը շատ փոխուած են։ 1971-էն Մայքըլի ձայնը երիտասարդ «սոփրանօ»էն (այսինքն՝ իգական բարձրագոյն ձայն - անգլ.՝ soprano)։ կը վերափոխուի «թենոր»ի (այսինքն՝ տղամարդու բարձրագոյն ձայն - անգլ.՝ tenor)։ Ճեքսըններու ընտանիքին թիւ 7-րդ երեխան ըլլալով , ան կը սկսի բեմ հանդէս գալ 1964-թ-էն՝ The Jackson 5 խումբի կազմին։ 1971-ին ան կը սկսի իր «սոլօ» ասպարէզը (այսինքն՝ մենակատար - անգլ.՝ solo) ու քանի մը տարուան մէջ կը հասնի այնպիսի յաջողութիւններու, որ իրեն կը վերագրուի «Փոփ-Արքայ» կոչումը։ 1982-ին իր թողարկուած Thriller ալպոմը մինչեւ այսօր կը մնայ աշխարհին ամենաշատ վաճառուած ալպոմը։ Ճեքսընի մենակատար «սոլօ» ձայնագրութեան 5 ալպոմները կը մտնեն աշխարհի ամենալաւ վաճառուող ալպոմներու ցանկին մէջ (Off the Wall (1979), Thriller (1982), Bad (1987), Dangerous, (1991), History (1995))։ Մայքըլը ցուցադրեց այնպիսի պարային ոճեր, ինչպիսիք են «ռոպոթ»-ը եւ «լուսնային քայլուածք»-ը։ Իրեն յաճախ անուանած են «տեսահոլովակը գովազդային արտադրանքէն արուեստի վերածող»՝ նկատի ունենալով «Thriller», «Beat It», «Billie Jean», «Black or White», «Scream» տեսահոլովակները։ «Thriller», «Beat It», «Billie Jean» տեսահոլովակներու շնորհիւ ան դարձաւ Աֆրօ-Ամերիկեան առաջին երգիչը, որ ցուցադրեցին MTV ալիքով։ Մայքըլ Ճեքսընը մահացաւ 25 Յունիս 2009-ին՝ 50 տարեկանին։ Ըստ յետաքննութեան, իր մահը սպանութեան հետեւանք էր։ Հրաժեշտի արարողութինը ուղիղ հեռարձակմամբ ամբողջ աշխարհը դիտած է միլիոնաւոր մարդիկ։ 2009-ի Հոկտեմբեր 26-ին կը հրապարակուի փոփ արքային վերջին ձայնագրութիւնը՝ «This is it» («Ահա եւ Վերջ»)։ Երգի բնօրինակ ձայնագրութիւնը «Sony» ընկերութեան բրիտանական բաժանմունքին եւ քանի մը ռատիոկայաններուն ուժեղ հսկողութեան տակ առնուած է։ Համանուն ալպոմը վաճառքի յայտնուեցաւ Հոկտեմբեր 26-ին։ ԱՄՆ-ուն մէջ երգը յայտնուած էր Մայքըլ Ճեքսընի պաշտօնական կայքին մէջ Նոյեմբեր 27-ին՝ ժամը 24։00 ին (Երեւանի առաւօտեան ժամը 9։00 էր)։ 2009-ի Նոյեմբեր 23-ին Լոս Անճելըսի մէջ տեղի ունեցած «American Music Awards» մրցանակաբաշխութեան Մայքըլ Ճեքսընը յետ մահու արժանացած է 4 մրցանակի հետեւեալ անուանակարգերուն՝ «Լաւագույն փոփ/ռոք կատարող», «Լաւագոյն երգիչ սոուլ եւ առ-ն-պի ոճերուն», «Number Ones» ալպոմը արժանացած է «Տարուայ ալպոմ» անուանակարգին փոփ/ռոք, սոուլ/առ-ն-պի ոճերուն։ 2010-ի Յունուար 31-ին Մայքըլ Ճեքսընը յետմահու արժանացած է Կրեմմի «grammy» մրցանակի՝ երաժշտութեան մէջ ունեցած իր աւանդի համար, այս Ճեքսընի 14-րդ Կրեմմին է, մրցանակը ստացած են իր երեխաները։ 2010-ի Մարտ 16-ին «Sony Music Entertainment»-ը ստորագրեց ձայնագրութեան պայմանագիր, որ արժեց 250 միլիոն տոլար, ըստ այդ պայմանագիրին Սոնին «Sony» իրաւունք կը ստանայ Մայքըլի անշարժ գոյքի նկատմամբ, ինչպէս նաեւ մինչեւ 2017 թուական իրեն կը տրուի Մայքըլի ձայնագրութիւններուն հեղինակային իրաւունքներ, եւ վերջապէս Սոնին «Sony» իրաւունք կը ստանայ թողարկելու Մայքըլի յետմահու 7 ձայնագրուած ալպոմները։ == Կեանքն ու Ասպարէզը == === 1958-1970, Մանկութիւնը Եւ The Jackson 5 === 1958 թուականի օգոստոսի 29-ին Ճօ Եւ Քեթրին Ճեքսըններու ընտանիքին մէջ ծնաւ անոնց 7-րդ զաւակը՝ Մայքըլը։ Արդէն 1 տարեկանին Մայքըլ սկսաւ հետաքրքրութիւն ցուցաբերել երաժշտութեան նկատմամբ, երբ ողջ ընտանիքը կ՝ երգէր «You Are My Sunshine», «Cotton Fields», «She'll Be Coming Round The Mountain» եւ նմանատիպ այլ երգեր։ Այդ երեւոյթը իրենց ընտանիքին մէջ աւանդոյթ դարձաւ 1955-ին, երբ փճացաւ իրենց հեռուստացոյցը։ 1960 թուականին Ճոզեֆ սկսաւ ազատ ժամանակ երգեցողութիւն դասաւանդել Ճերեմայնին, Թիթոյին եւ Ճեքիին։ Շուտով իրենց միացան Մարլոնը եւ Մայքըլը։ Աւելի ուշ խումբին միացաւ թմբկահար Ճոննի Ճեքսընը։ 5 տարեկանին Մայքըլ ելոյթ ունեցաւ նախնական դպրոցին մէջ՝ (at his kindergarten talent show) կատարելով «Երաժշտութեան ձայները» ֆիլմէն «Climb Every Mountain» երգի աքափելլա տարբերակը։ Մայքըլ այնքան յուզականութեամբ կ՝ երգէր, որ իր մայրն ու ուսուցչուհին յուզուեցան։ Այդ Մայքըլին առաջին ելոյթն էր։ Շուտով ան փոխարինեց Ճերեմայնին, որպէս խումբի գլխաւոր երգիչ (vocalist)։ 1965 թուականին Ճեքսըն եղբայրները ելոյթ ունեցան «Կելն» այգիին մէջ տեղի ունեցած նորաձեւութեան ցուցադրման ժամանակ, եւ ճիշդ այստեղ ալ ծագեցաւ խումբի «The Jackson 5» անուանումը (մինչ այդ անոնք կը կոչուէին Jackson Family եւ Jackson Brothers)։ Անոնք կատարեցին 3 երգ, նեռարեալ Larks խումբի հիթ դարձած «Doin The Jerk» երգը։ Պոպպի Ճեքսընի՝ Ճոյին եղբօր կնոջ, առաջարկով խումբը ելոյթ ունեցաւ Ռուզվելթի անուան դպրոցի տաղանդներու մրցոյթին, ճիշդ այնտեղ անոնք ունեցան իրենց առաջին յաղթանակը։ Իրենց յաջողութիւն բերաւ Temptations խումբի «My Girl» երգը։ Մայքըլ եւ Ճերեմայնը կարգով կը կատարէին, եւ ադպէս խումբի իւրաքանչիւր անդամ հնարաւորութիւն ունեցաւ ցուցադրել իր տաղանդը։ Մայքըլ այդ ժամանակ ցոյց տուաւ նաեւ իր պարային շարժումները, 2 ամիս անց խումբը յաղթեց տաղանդներու ամենամեայ մրցոյթը, որ տեղի կ՝ ունենար «Կիլրոյ» մարզադաշտին մէջ։ Մայքըլ բոլորին ապշեցուց կատարելով Ռոպերթ Փարքըրի (Robert Parker) «Barefootin» հիթը։ «Gary Post Tribune» թերթը յօդուած տպագագրեց խումբի մասին. եւ այս առաջին յիշեցնող յօդուածն էր մամուլին մէջ խումբի մասին։ Փորձելով ընդլայնել լսարանը՝ Ճոզեֆ իր երեխաներուն աշխատանքի տեղաւորեց «Mr. Lucky's» ակումբին մէջ։ Դեռահաս երգիչները մէկ երեկոյի համար կը ստանային 8 տոլար՝ հանդէս գալով 6-7 անգամ։ Խումբը շատ արագ ճանաչում կ՝ ունենայ։ Շուտով ակումբի յաճախորդները սկսան գումարներ նետել բեմի վրայ. այդ գումարները քանի մը անգամ կը գերազանցէր իրենց աշխատավարձը։ Ճոզեֆ «Motown» արձանագրութեան արուեստանոց (studio) հիմնադիր Պերրի Կորտիին կ՝ ուղարկէ խումբի ձայնագրութիւնները, սակայն 3 ամիս անց սկաւառակը կը վերադառնայ առանց մեկնաբանութիւններու։ 1967 թուականին Jackson 5-ը կը յաղթէ Կերիի մեմորիալ համերգասրահին մէջ կազմակերպուող սիրողական շոուի գլխաւոր մրցանակը։ Նոյն տարին Jackson 5 խումբը կը դառնայ Շիքակոյի Թագաւորական թատրոնին մէջ տեղի ունեցող շոուի եռակի յաղթող։ Շնորհիւ այդ յաղթանակներուն անոնք հնարաւորութիւն կը ստանան հանդէս գալ նոյն համերգի ընթացքին տարբեր աստղերու հետ, այդպէս անոնք հանդէս կու գան 1967 թուականի առ-ն-պի ոճի մէջ լաւագոյն խումբին՝ Gladys Knight & The Pips-ի հետ։ Իրենց փառքը կ՝ աճէր եւ շուտով անոնք յայտնուեցան «Super Dogs» մրցոյթի եզրափակիչ փուլին մէջ, որ տեղի կ՝ ունենար «Ափոլլօ» թատրոնին մէջ։ Այդ Ճեքսըոններու արհեստավարժ ասպարէզի սկիզբն էր։ Որպէս շոուի յաղթողներ անոնք հնարաւորութիւն կը ստանան վճարովի համերգներ տալու։ Ելոյթներու ժամանակ Մայքըլ ուշադրութեամբ կը հետեւէր, թէ ինչպէ՞ս կը շարժուին իր սիրած արթիսթները՝ նեռարեալ Ճէյմս Պրաունը։ Շուտով Մայըքլ, Պրաունի շարժումներէն մի քանին ներառեց իր պարին մէջ։ Նիւ Եորքեան փաստաբան Ռիչըրտ Էրոնսը համաձայնեցաւ օգնել Ճոյին ստանալ պայմանագիր որեւէ յայտնի ձայնագրման ընկերութեան հետ։ Էրոնս սկսաւ, Jackson 5-ի համար, քանի մը նահանգներուն մէջ համերգներու կազմակերպութեամբ, ուր խումբը հանդէս կու գար այլ սկսնակ խումբերու հետ։ Անոնք շրջագայեցան Սենթ Լուիս, Ֆիլատելֆիա, Քանսաս Սիթի, Ուաշինկթըն եւ Նիւ Եորք քաղաքներով։ 1968 թուականի Յունուարին խումբը եւ «Steeltown Records» արձանագրութեան արուեստանոցը (studio) կը թողարկեն «Big Boy» անհատական ձայնագրութիւնը (single) Կերի քաղաքին մէջ (Gary city in Lake County, Indiana, United States)։ Այդ տեղի ունեցաւ Ճոյին ընկերոջ՝ Քէյթի, շնորհիւ։ Անհատական ձայնագրութիւնը (single) ներկայացաւ կամ տեղ առաւ «WWCA» ռատիոյի երգացանկին մէջ, բայց շատ քիչ երգի հոլովումի (rotation) պատճառով այն յաջողութիւն չունեցաւ։ Հարկ է նկատել, որ հիմա այդ (single) անհատական արձանագրութիւն բաւական մեծ պահանջ ունի հաւաքիչներու մօտ եւ անոր արժէքը կարող է կազմել նոյնիսկ 1000 դոլար։ «Steeltown Records»-ը յետագային կը շարունակէ իր համագործակցութիւնը Ճեքսոններու եւ անոնց ձայնագրութիւններուն հետ, որոնք կը կատարուէին Ճեքսըններու տնային արձանագրութեան արուեստանոց (studio) «Jackson Records»։ Գարնան Ճեքսyնները «Steeltown»-ի մէջ կը ձայնագրեն իրենց երկրորդ անհատական արձանագրութիւնը (single), այն կը ներառէր «You Don't Have To Be Over 21 (To Fall In Love)» եւ «Jam Session» երգերը, սակայն անհատական ձայնագրութիւնը (single) թողարկուեցաւ միայն 1971 թուականին։ Ապրիլին խումբը հանդէս կու գայ Ռիչարտ Հաթչըրի նախընտրական մամլոյ ասուլիսի ժամանակ եւ համերգին, որուն նաեւ կը մասնակցէին Պոպպի Թէյլըրը եւ Տաիանա Ռոզը Supremes-ի հետ միասին։ Այդ ելոյթի պատճառով, յետագային, շինծու կարծիք մը կը ձեւակերպուի, թէ (Diana Ross) Ռոզը «բացահայայտած» է խումբը։ Յուլիս 12-ին Պոպպի Թէյլըրը եւ Vancouvers-ը Ճեքսըններուն հետ միասին Թագաւորական թատրոնին մէջ ելոյթ կ՝ ունենան։ Vancouver խումբի անդամ Թոմաս Շոնկը աւելի ուշ կը յայտարարէ, որ ճիշդ այդ ելոյթի ժամանակ իրենք «բացայայտած» են Ճեքսընները։ Օգոստոսին, խումբը կը ստանայ Տէյվիտ Ֆրոսթի երգի ցուցադրական ելոյթին (show) հրաւէրը, որ տեղի կ՝ ունենար Նիւ Եորքի մէջ։ Ձմրան Jackson 5-ի հեռատեսիլային նախագիծի կամ նախափորձի օրը կը տեղափոխուի, եւ կը կատարուի այն նպատակով, որպէսզի «Motown Records»-ի հիմնադիր Պերրի Կորտին տեսնէ կամ ներկայ ըլլայ։ Սակայն ան չկրցաւ ներկայ գտնուիլ Ճեքսըններու «Who’s Loving You» երգի կատարման, յատուկ Կորտիի համար իրենց ելոյթը ձայնագրուեցաւ տեսասկաւառակի վրայ։ Որմէ ետք «Motown Records»-ը կնքեց իրենց հետ պայմանագիր։ Տղաները անմիջապէս կը տեղափոխեն Լոս Անճելըս, որպէսզի անոնց նախապատրաստեն իրենց առաջին ձայնագրութեանը «Motown»-մէջ։ Ճոզէֆ Ճեքսըն, իր զաւակներն ու օգնական Ճեք Ռիչարտսընը ժամանակաւոր բնակութիւն կը հաստատեն Հոլիվուտեան բլուրներու վրայ գտնուող Պերրի Կորտիի եւ Տայանա Ռոսի տան մէջ (Diana Ross)։ Խումբը ելոյթ ունեցաւ Կորտիի տան մէջ կազմակերպուած խնճոյքին, բացի այդ անոնք ելոյթ ունեցան «Motown»-ի այլ ճանչցուած աստղերուն համար, անոնց մէջ կար Four Tops, Սթիվի Ուոնտըր (Stevie Wonder), Տայանա Ռոս (Diana Ross) եւ Սմոքի Ռոպինսըն (William "Smokey" Robinson, Jr.)։ 1969 թուականի Օգոստոս 11-ին Տայանա Ռոս կը հրաւիրէ հոլիվուտեան Զանգուածային լրատուամիջոցները - (ԶԼՄ) գնահատելու «Motown»-ի նոր աստղերը։ Շուտով Ճեքսըններու համերգը տեղի կ՝ ունենայ «Dasy's Disco» բեմին վրայ, որ կը գտնուէր Պեվըրլի Հիլզ (Ռոտիօ տրայվ, 326)։ Համերգը տեւեց 18։30-էն մինչեւ 21։30, ելոյթէն ետք Պերրի Կորտին մամուլի համար յայտարարութիւն կ՝ ընէ ըսելով, որ Jackson 5-ի առաջին երեք անհատական ձայնագրութիւնները (singles) կը զբաղեցնեն առաջնակարգ տեղեր հիթ շքերթներուն մէջ եւ խումբը կը դառնայ տասնամեակի ամենայաջողակ խումբերէն մէկը։ Հարաւային Քալիֆորնիոյ մէջ առաջին ամիսները խումբի անդամները անցուցին «Hitswille» արձանագրութեան արուեստանոց (studio) Պոպի Թէյլըրի (կը համարուի, որ ճիշդ ինքն է որ բերաւ Ճեքսըններուն «Motown»), Ֆրետտի Փարրաների, Տեք Ռիչըրտսի եւ Ֆոնս Միզզելի («Corporation») հետ։ 1969 թուականին տեղի ունեցած «Միսս Սեւ Ամերիկա» մրցոյթին նաեւ տեղի ունեցաւ խումբի հեռուստացոյցի նախագիծի նախաքայլերը, ուր անոնք կատարեցին «It's Your Thing» երգը։ «Motown»-ի վարիչ ղեկավար Սիւզըն Տի Փասսեն պատասխանատուութիւնը առաւ Jackson 5-ի արտաքին երեւոյթի (image) ձեւաւորման աշխատանքը, ան սորվեցուց տղաներուն ճիշդ պատասխանել հարցերուն, փոխեց անոնց սանտրուածքը, օգնեց անոնց (Choreography) պարագիրներու, երգերու եւ հագուստի ընտրութեան հարցերուն մէջ։ Հոկտեմբերին թողարկուած «Motown»-ի կազմով անոնց առաջին անհատական ձայնագրութիւնը (single), որ կը ներառէր «I Want You Back» եւ «Who's Loving You» երգերը, վաճառուեցաւ 2 միլիոն օրինակով 6 շաբաթուան ընթացքին։ Այդ խումբի առաջին «Ոսկէ» ձայնագրութիւնն էր, բայց քանի որ «Motown»-ը չէր հանդիսանար «Ամերիկեան ձայանագրման միութեան (association)» անդամ, անհատական ձայնագրութիւնը (single) չստացաւ վկայագիր։ Հոկտեմբեր 18-ին Տայանա Ռոսը եւ Supremes-ը ներկայացուցին Jackson 5-ին «Hollywood Palace Special» ծրագիրին, որ կը հեռարձակէր ABC հեռուստաալիքը, խումբը կը կատարէր «I Want You Back» եւ «Can You Remember?» երգերը։ Նոյեմբեր 15-ին «I Want You Back» երգը յայտնուեցաւ փոփ անհատական ձայնագրութիւնները (singles) հիթ (hit) շքերթի 90-րդ հորիզոնականի վրայ։ Նոյեմբեր 22-ին «I Want You Back» երգը սեւամորթ կատարողներու հիթ շքերթին հասաւ առաջին հորիզոնականին, այդ հորիզոնականին երգը մնաց 4 շաբաթ, հիթ հանդէսին այն մնաց 18 շաբաթ։ Դեկտեմբեր 14-ին Jackson 5-ը ելոյթ ունեցաւ «Էտ Սալլիվանի շոու»-ին, ուր անոնք կատարեցին «I Want You Back» եւ «Who's Loving You» երգերը, աւելի ուշ անոնք ելոյթ ունեցան «Ճոննի Քարսընի երգի ցուցադրական ելոյթին (show) եւ «Soul Train» ծրագիրին մէջ։ === 1970-1980, ABC, Վիզ, Մենակատար === Յունուարին, ««Jackson 5»»-ը կը ստանայ իր առաջին «Image Award»ը, որ կը տրուի սեւամորթ բնակչութեան զարգացման համար ազգային կազմակերպութեան կողմէ, անոնք ընտրուեցան որպէս տարուան խումբ: Շուտով, ««Jackson 5»»-ը կը պարգեւատրուի «Sixteen» ամսագիրին կողմէ իբրեւ «Տարուան Լաւագոյն Խումբ», ինչպէս նաեւ «Spec» ամսագիրին կողմէ կը ստանան «Տարուան Լաւագոյն Մեներգ» մրցանակը՝ «I'll Be There» երգին համար: 17 Յունուարին Diana Ross Presents The «Jackson 5» ալպոմը կը գրաւէ առաջին տեղը սեւամորթ փոփ կատարողներուն հիթ շքերթներուն մէջ, այն մնաց այս դիրքին վրայ 9 շաբաթ շարունակ, հիթ շքերթներուն մէջ մնաց 32 շաբաթ շարունակ։ Յունուար 31-ին, «I Want You Back» եւ «Who's Loving You» երգերով սկաւառակը կը յայտնուի Մեծն Բրիտանիոյ «Թոփ 50» մենակատարութիւններուն հիթ շքերթի 2-րդ դիրքին վրայ, այն հիթ շքերթին մէջ ան մնաց 13 շաբաթ շարունակ եւ ծախուեցան 250 000 օրինակ: «I Want You Back» երգը սեւամորթ կատարողներու հիթ շքերթներուն մէջ գրաւեց առաջին դիրքը, այդ դիրքին վրայ մնաց 4 շաբաթ շարունակ, ընդհանուր առմամբ ատիկա մնաց հիթ շքերթներուն մէջ 19 շաբաթ «ABC»ի գործարանին շրջանակներուն մէջ ««Jackson 5»» խումբը հանդէս եկաւ «American Bandstand» մրցանակաբաշխութեան, ուր կատարեց «I Want You Back» երգը եւ ստացաւ «Ոսկէ սկաւառակ» այդ երգի վաճառքին համար: 6 Մարտին «Motown at The Hollywood Palace» սկաւառակին մէջ ներառուեցան ««Jackson 5»»-ի կատարումներէն, որոնք առնուած էին նախորդ տարուան Հոկտեմբերին ABC հեռուստաալիքով ելոյթի ժամանակ: 21 Մարտին, «ABC» եւ «The Young Folks» երգերով մենակատարութիւնը, որ թողարկուած էր 24 Փետրուարին, գրաւեց առաջին դիրքը սեւամորթ կատարողներու մենակատարութիւններու հիթ շքերթին մէջ, մենակատարութիւնը մնաց այս դիրքին վրայ 2 շաբաթ, իսկ ընդհանուր առմամբ՝ 4 շաբաթ շարունակ: «1-2-3» երգը 3 շաբթուան ընթացքին վաճառուեցաւ 2 միլիոն օրինակ: Շուտով «Diana Ross Presents The «Jackson 5»» երկարանուագ սկաւառակը կը թողարկուի Բրիտանիոյ մէջ եւ «Թոփ 75»ին մէջ կը գրաւէ 16-րդ դիրքը, եւ կը մնայ հիթ շքերթին մէջ 4 շաբաթ: 25 Ապրիլին, «ABC» երգը դարձաւ համար մէկ հիթ փոփ մենակատարութիւններուն հիթ շքերթին մէջ, մինչ հիթ շքերթը կը գլխաւորէր The Beatlesի «Let It Be» երգը: «ABC»ին կը գլխաւորէ հիթ շքերթը 2 շաբաթ եւ կը մնայ հիթ շքերթին մէջ 13 շաբաթ, այնուհետեւ երգը կը գրաւէ առաջին դիրքը սեւամորթ կատարողներու հիթ շքերթին մէջ։ Անիկա գլխաւորեց հիթ շքերթը 4 շաբաթ եւ մնաց այնտեղ 13 շաբաթ: «ABC» եւ «The Young Folks»երգերով մենակատարութիւնը 16 Մայիսին կը հասնի բրիտական «Թոփ 50»-ի 8-րդ դիրք եւ հիթ շքերթին մէջ կը մնայ 11 շաբաթ: 19 Մայիսին տեղի ունեցող լոսանճելըսեան ֆորումի ժամանակ «Jackson 5» տուաւ իր առաջին համերգը իբրեւ «Motown»ի կատարողներ: Անոնք ելոյթ ունեցան 18 հազար հանդիսատեսի առջեւ եւ շահեցան 100 000 տոլար: Իրենց ելոյթի ժամանակ, երկրպագուհիները ներխուժեցին բեմ, խումբը պահուըտեցաւ մինչեւ կարգ ու կանոնի հաստատումը: 30 Մայիսին «The Young Folks» եւ «I Found This Girl» երգերով մենակատարութիւնները, որ հրատարակուեցաւ 13 Մայիսին «Motown»ին կողմէ, յայտնուեցաւ փոփ հիթ շքերթին մէջ։ Ասկէ աւելի քան 2 միլիոն տոլար վաճառուեցաւ: 1 Յունիսին «Soul» ամսագիրը տպագրեց խումբին նկարը: 4 Յունիսին «The Love You Save» երգը առաջին դիրքը գրաւեց սեւամորթ երգիչներու հիթ շքերթին, որուն մէջ մնաց 14 շաբաթ: 6 Յունիսին «ABC» երկարանուագ սկաւառակը (ասիկա Ճէքսըններուն 2րդ երկարանուագ սկաւառակն է), որ հրապարակ եկած էր 8 Մայիսին «Motown»ի կողմէ, կը գլխաւորէ սեւամորթ կատարողներու հիթ շքերթը եւ փոփ ալպոմներու շքերթին գրաւեց 4-րդ դիրքը: Հիթ շքերթին մէջ կը մնայ 25 շաբաթ, որուն ընթացքին սկաւառակը կը գլխաւորէ 12 շաբաթ եւ փոփ շքերթին մէջ կը մնայ 50 շաբաթ: Ինչպէս նաեւ այս ալպոմը 2 հիթ աւելցուց Ճեքսըններու երգացանկին մէջ: 27 Յունիսին, «The Love You Save»ը գրաւեց առաջին դիրքը փոփ մենակատարութիւններուն շքերթին մէջ, փոխարինելով այդ դիրքին վրայ գտնուող Beatles-ի «The Long And Winding Road» երգը: Երգը իր դիրքը կը պահպանէ 2 շաբաթ եւ հիթ շքերթին մէջ կը մնայ 13 շաբաթ եւ «Jackson 5» կը դառնայ «ռոք դարաշրջան»ի առաջին խումբը, որուն 3 թողարկումները գլխաւորեցին հիթ շքերթները՝ ատոնցմով իսկ ապացուցելով Կորտիի կանխատեսումները: 24 Յուլիսին, «The Love You Save» եւ «I Found This Girl» կատարումներով մենակատարութիւնները, որ հրապարակ եկած է Բրիտանիոյ մէջ, հասաւ «Թոփ 50»ի 7-րդ դիրք եւ այդտեղ մնաց 6 շաբաթ: ««Jackson 5»»-ը կատարեց «I'll Be There» երգը «Ճին Նէյպըրի Ժամ» յայտագիրի ժամանակ: 26 Սեպտեմբերին, «I'll Be There» եւ «One More Chance» երգերու մենակատարութիւնները, որ հրատարակուած էր «Motown»ի կողմէ Օգոստոսին, կը գլխաւորէ սեւամորթ կատարողներու հիթ շքերթը: Շուտով «I Want You Back», «ABC», «The Love You Save» մենակատարութիւններու համաշխարհային վաճառքը հասաւ 10 միլիոն օրինակի (9 ամիսներու ընթացքին): Այս մրցանիշը մինչեւ օրս չէ գերազանցուած: 18 Սեպտեմբերին, 3-րդ ալպոմը հրապարակ կու գայ «Motown»ի կողմէ, որ կը կոչուի Third Album: Շուտով, ասիկա կը յայտնուի փոփ ալպումներու հիթ շքերթին մէջ, որուն մէջ իր գոյութիւնը կը պահէ 50 շաբաթ, գրաւելով մինչեւ 4-րդ դիրք եւ սեւամորթ կատարողներու հիթ շքերթին մէջ կը գրաւէ առաջին դիրքը, որուն մէջ կը մնայ 10 շաբաթ: 9 Հոկտեմբերին, ««Jackson 5»»-ը մեկնեցաւ իր առաջին շրջագայութեան: Խումբը ելոյթ ունեցաւ Պոսթընի, Սինսինաթիի, Թենիսիի եւ Նիւ Եորքի մէջ։ Խումբին կ'ընկերակցէր իրենց անձնական ուսուցիչ՝ Ռոուզ Ֆայնը: «Motown Records»ը 11 Հոկտեմբերին հրապարակեց «The «Jackson 5» Christmas Album»ը: «I'll Be There»ը, որ մեկնարկած էր 40-րդ դիրքին վրայ 19 Սեպտեմբերի փոփ շքերթին, 17 Հոկտեմբերին կը գրաւէր առաջին դիրքը, ինչպէս նաեւ կը գլխաւորէր սեւամորթ կատարողներու հիթ շքերթը 6 շաբաթ: «Motown»ը կը հրապարակէ «Santa Claus Is Coming To Town» եւ «Christmas Won't Be The Same This Year» մենակատարութիւնները: Շուտով խումբը հանդէս եկաւ Նիւ Եորքի «Մետիսըն Սքուեր Կարտըն» համերգասրահին մէջ։ «I'll Be There»ը կը դառնայ «Motown»ի 3-րդ ամենաշատ վաճառուող մենակատարութիւնները: 28-ին խումբը հանդէս կու գայ Ռոչեսթըրի մեմորիալ ռազմական սրահին մէջ (Նիւ Եորք): Շուտով տղաքը կը տեղափոխուին Քալիֆորնիա: Նոյեմբերի վերջաւորութեան յայտնի կը դառնայ, որ Պուֆալոյի մէջ տեղի ունենալիք համերգը չեղեալ կը համարուի Մայքըլի հասցէին եկող սպառնալիքներուն պատճառով. 9 հազար երկրպագուներու տոմսերուն գումարը ետ վերադարձուեցան: Դեկտեմբերին ի յայտ կու գայ թէ «Diana Ross Presents «Jackson 5»» ալպոմի վաճառքը հասած է 1 միլիոնի, իսկ «ABC» եւ «Third Album»ի վաճառքը կը գերազանցէ 1 միլիոնը: Երկարանուագ «The «Jackson 5» Christmas Album»ը, որ հրապարակուած էր Բրիտանիոյ մէջ, հիթ շքերթներու չի մտներ: 27 Դեկտեմբերին, անոնց շրջագայումը կը սկսի ԱՄՆ-ի մէջ եւ կը սկսի Շարլոթի մէջ տուած համերգով (Հիւսիսային Գարոլինա): 28-ին անոնք ելոյթ կ'ունենան Կրինսպորոյի մէջ, 275 հանդիսատեսի առջեւ, 29-ին՝ Նէշուիլի մէջ։ Անոնք նաեւ ելոյթ ունեցաւ Ճեքսընուիլի, Մայամի Պիչի, Ֆլորիտայի, Մոպիլի եւ Ալապամայի մէջ։ 1970-ականներու վերջերուն «Billboard» ամսագիրի եզրափակիչ համարը ցոյց կու տայ թէ «Jackson 5»ի 4 մենակատարութիւնները ըստ վաճառքի թիւերուն, յայտնուած եւ առաջին 20-ներուն մէջ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Աշրաֆեան

Աշրաֆեան, հայկական մականուն։ == Մականունը կրողներ == Զարմայր Անդրէասի Աշրաֆեան (1898-1936), պետական, կուսակցական աշխատող, իրաւաբան, ՀԽՍՀ դատախազ (1927-1929)։ Յովսէփ Աշրաֆեան (1920-1980), բանասէր, կինոքննադատ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Dj R'AN

Dj R'AN (Տի Ճէյ Է՜ր Ան) Ֆրանսացի Տի Ճէյ եւ երաժշտական արտադրիչ մըն է Մոնփելիէ, Ֆրանսայէն եւ նշանաւոր իր «remix»ներով ծանօթ երգերու եւ իր աշխատանքով կարգ մը արուեստագէտներու հետ։ Իր երաժշտութիւնը կ'ընդգրկէ «reggaeton»ը, urban երաժշտութիւնը եւ «R&B»ն։ == Սինկըլներ == Իր նշանաւոր արտադրութիւններէն՝ 2013: «La Bamba 2k13» feat. Jota Efe («La Bamba»ի րիմիքսը) 2014: «Me Gusta» feat. José de Rico, Willy William եւ Anna Torres 2014: «Es Carnaval» feat. Jonatan.s 2016: «Kiss Kiss» feat. Mohombi, Big Ali (հիմնուած Թարքանի Şımarık երգին վրայ) 2017: «Kiss Kiss» with Ardian Bujupi feat. Mohombi, Big Ali (հիմնուած Թարքանի Şımarık երգին վրայ) 2017: «Hands Up» 2018: «Everything Correct» feat. Jahyanai King & Eilijah 2019: «Papy (Rompelo mami)» feat. Kamaleon 2019: «Te Quiero» feat. Rio Santana 2020: «Sinaï» feat. Panjabi MC 2020: «Cocktail» / «Cocktail Remix» feat Tayc == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Dj R'AN Ֆէյսպուք Dj R'AN ԵուԹյուպ կայանը backdoorpodcasts: Dj R'AN productions

163 (թիւ)

Կաղապար:Արեւելահայերէն 163 (հարիւր վաթսուներեք)՝ կենտ եռանիշ բնական թիւ մըն է 162-ի եւ 164-ի միջեւ == Յատկութիւններ == A000040 երեսունութերորդ պարզ թիւն է կիրառութիւններ՝ 163 Էրիգոնէ աստեղնեակի կարգային թիւն է Microsoft Windows-ի Alt + 163 -ի գործադրումով կը ստացուի կիւրեղեան г (կէ) տողատառը Տարուայ 163րդ օրն է Յունիս 12-ը (նահանջ տարիներուն՝ Յունիս 11-ը) == Ծանօթագրութիւններ ==

Փարոս (ամսաթերթ)

Փարոս, ամսաթերթ։ Լոյս կը տեսնէ 1997 թուականէն, Նիկոսիա՝ հայերէն եւ յունարէն։ Արտօնատէր՝ Մասիս Տէր Բարթող, գլխաւոր խմբագիր՝ Երան Գույումճեան։ կը լուսաբանէ կիպրահայ համայնքի կեանքը, Հայաստանի եւ Արցախի մէջ տեղի ունեցող իրադարձութիւնները, կը տպագրէ բանավիճային եւ վերլուծական յօդուածներ՝ «Տեսակէտ», «Հայրենի մամուլ», «Կրթական», «Մշակոյթ», «Գրական» եւ այլ խորագիրներով։

Էմմի Մրցանակ

Էմմի Մրցանակները (անգլ.՝ Emmy Awards) կամ Էմմիները (անգլ.՝ Emmys), մրցանակներ են հեռատեսիլի ոլորտի մէջ թէքնիք եւ գեղարուեստական վաստակին նուիրուած: ԱՄՆի չորս ամէնէն մեծ մրցանակներէն մէկն է, միւսներն են՝ Կրէմմիները (երաժշտութեան համար), Օսքարները (ֆիլմերու համար), եւ Թոնիները (թատերական ներկայացումներու համար): Էմմի Մրզանակը ունի թեւաւոր կին մը որ շալկած է հիւլէ մը: == Ծանօթագրութիւններ ==

Արշակունեաց Թագաւորութեան Անկումը

374-ին, հայերը չբողոքեցին Պապ թագաւորի սպանութեան դէմ: Հայ նախարարները նախընտրեցին մնալ Հռոմի բարեկամ եւ Վաղէսէն իրենց համար նոր թագաւոր մը խնդրեցին: Ուստի, Պապի Եղբօրորդին՝ Վարազդատ ղրկուեցաւ Հայաստան իբրեւ թագաւոր (374-378): Թէեւ երիտասարդ եւ քաջ, Վարազդատ սակայն անփորձ էր եւ զուրկ վարչական-կազմակերպչական կարողութիւններէ. իր յախուրն եւ միամիտ խառնուածքով, ան շուտով պատճառ դարձաւ նոր խռովութիւններու: == Արարքներ Դէպի Անկում == === Մուշեղ Մամիկոնեանի Ծրագիրը === Անփորձ թագաւորին վրայ մեծ ազդեցութիւն սկսան բանեցնել հռոմէասէր հոսանքի պարագլուխ եւ սպարապետ Մուշեղ Մամիկոնեան եւ Վարազդատի խորհրդական Բատ Սահարունի: Մուշեղ կը ջանար թագաւորը համոզել, որ Հայաստան վերջնական եւ վճռական կերպով դիրք ճշդէ Հռոմի կողքին՝ ընդդէմ Սասանեան Պարսկաստանի: Երկրի պաշտպանութեան համար, ան կ'առաջարկէր իւրաքանչիւր գաւառի մէջ շինել ամրոցներ եւ հաստատել զօրակայաններ: Այս ձեւով պիտի ամրանար ամբողջ երկիրը եւ պարսիկներուն համար անոր նուաճումը անկարելի պիտի դառնար: Հայաստանի պաշտպանութեան համար յղացուած այս ծրագիրը, որուն ծանօթ եւ համամիտ էին Հռոմի կայսրն ու զօրավարները, լուրջ վտանգի կ'ենթարկէր սակայն երկրին անկախութիւնը, որովհետեւ այս ձեւով ամբողջ Հայաստանը կը վերածուէր Հռոմի տրամադրութեան տակ դրուած զօրակայանին: Այս ծրագիրին դէմ բողոքեցին միւս նախարարները, գլխաւորութեամբ Վարազդատի դաստիարակին՝ Բատ Սահարունիին: Այս խմբակը, որ կը մտածէր, թէ Հայաստան տակաւին բաւական զօրաւոր էր պաշտպանելու համար իր անկախութիւնը, սկսաւ ամբաստանել Մուշեղ Մամիկոնեանը եւ կասկածի տակ առնել անոր արարքները: Անոնք նոյնիսկ Մուշեշը կ'ամբաստանէին Պապի սպանութեամբ, իբրեւ Հռոմի մեղսակից: Հաւատալով այս մեղադրանքներուն, Վարազդատ խնճոյքի մը ընթացքին սպաննել տուաւ Մուշեղ Մամիկոնեանը: === Սամուէլ Մամիկոնեան === Այն միջոցին երբ հայկական արքունիքին մէջ հայ իշխաններ իրարու դէմ կը դաւանէին, Հռոմ եւ Պարսկաստան բանակցութիւններ կը վարէին Հայաստանը բաժնելու համար իրենց միջեւ Հռոմին զիջելով հայկական քանի մը աննշան գաւառներ, Շապուհ Բ. կը ջանար իրեն վերապահել ամբողջ Հայաստանը: Թէեւ Հռոմէական կայսրութիւնը դժուար կացութեան մատնուած էր բարբարոս ցեղախումբերու արշաւանքներուն պատճառով, այսուհանդերձ ան մերժեց ընթացք տալ Շապուհի պահանջներուն: Սակայն, օգտուելով Մուշեղի սպանութենէն եւ հայկական արքունիքի ներքին խռովութիւններէն, Շապուհ Հայաստան ղրկեց Պարսկաստանի համակիր եւ իր մօտ պատանդ պահուած Մանուէլ Մամիկոնեանը, իր եղբօր Կոմսի հետ: Մանուէլ յաջողեցաւ ձեռք ձգել Մամիկոնեան տան նահապետութիւնը: Ապա, ան ինքզինք հռչակեց սպարապետ, իբրեւ ժառանքական իրաւունքը Մամիկոնեան տոհմին: Ատեն մը ետք, լուծելու համար դաւադրաբար սպաննուած Մուշեղի վրէժը, ան Վարազդատ թագաւորէն պահանջեց, որ հեռանայ Հայաստանի սահմաններէն: Հայոց թագաւորին եւ սպարապետին կողմնակիցներուն միջեւ տեղի ունեցաւ ճակատամարտ մը, որ երկիրը բաժնեց հակառակորդ երկու կողմի: Վարազդատ պարտուեցաւ եւ փախուստ տուաւ դէպի Հռոմ, իսկ Մանուէլ խստօրէն պատժեց անոր կողմնակիցները, որոնց կարգին՝ Բատ Սահարունին: Այս յաղթանակէն ետք Հայաստանի փաստական տէրը դարձաւ Մանուէլ Մամիկոնեան: Այսուհանդերձ, ան չհամարձակեցաւ խլել արքայական թագը, այլ իր Զարմանդուխտ թագուհիի խնամակալութեան տակ Հայաստանի թագաւոր կարգեց Պապի անչափահաս որդիները՝ Արշակ եւ Վաղարշակ: Երկրին իսկական տէրը մնաց սակայն սպարապետը, որուն աղջիկը ամուսնացաւ Արշակ Գ. թագաւորին հետ: Մանուէլ Մամիկոնեանի խնամակալութեան օրերուն եւ մինջեւ իր մահը՝ 385, Հայաստան ապրեցաւ խաղաղ շրջան մը: Սկիզբը, ան բարեկամական յարաբերութիւններ մշակեց Պարսկաստանի հետ: Հռոմէն օգնոգթեան ամէն յոյս կտրած ըլլալով՝ Հայաստան մտաւ պարսկական հովանիին տակ: Պարսկաստան 10 հազարնոց գունդ մը, Սուրէն զօրավարի հրամանատարութեամբ, կը գտնուէր Հայաստանի մէջ։ Պահելով հանդերձ իրենց ներքին անկախութիւնը, հայերը տարեկան տուրք կը վճարէին Պարսկաստանի: Պարսկական այս տիրապետութիւնը երկար չտեւեց սակայն: Շուտով Մանուէլ իր շուրջ համախմբեց նախարարները եւ երկրէն հեռացուց Սուրէն զօրավարն ու պարսկական զօրքերը: === Հայաստանի Բաժանումը === Երկար ատենէ ի վեր բանակցութիւններ տեղի կ'ունենային Հռոմի եւ Պարսկաստանի միջեւ՝ բաժնուելու համար Հայաստանը: Արդէն դարերէ ի վեր մղուող Հռոմ-պարսկական պատերազմներուն պատճառներէն մէկն էր Հայաստանի տիրապետումը: Ի վերջոյ երկու հակառակորդ եւ մրցակից տէրութիւնները եկած էին այն եզրակացութեան, որ Արեւելքի մէջ խաղաղութիւն հաստատելու համար Հայաստանը պէտք էր բաժնել իրենց միջեւ: Երկու մեծ պետութիւններուն միջեւ 387-ին կնքուեցաւ դաշնագիր մը, որուն հիմամբ Հայաստանի չորս հինգերորդը բաժին ինկաւ Պարսկաստանի: Հռոմ ստացաւ մասնաւորաբար Կարինը, Դերջանը եւ Տարօնի մէկ մասը: Երկու Հայաստաններու սահմաններէն դուրս կը մնային բազմաթիւ ծայրագաւառներ, ինչպէս՝ Աղձնիքը, Կորդուքը, Գուգարքը եւ Փայտակարանը: Երկարատեւ պատերազմերէն եւ աւատապետական պայքարներէն տկարացած Հայաստանը, որ կորսնցուցած էր երբեմն իր հզօրութիւնը, չկրցաւ ընդդիմանալ այս բաժանումին: 387-ին, Հռոմի եւ Պարսկաստանի փոխադարձ համաձայնութեամբ, փաստօրէն վերջ գտաւ Հայաստանի անկախութիւնը: Մանուէլ Մամիկոնեանի մահէն ետք, պարսիկները Հայաստանի թագաւոր նշանակեցին Արշակունեաց գերդաստանէն Խոսրով Դ., մինչ տակաւին ողչ էր Արշակ Գ., որ Հայաստանի բաժանումէն ետք համախոհ կարգ մը նախարարներով անցաւ Յունահայաստան: Արշակ Գ.-ի մահէն ետք, փոխանակ նոր թագաւոր մը նշանակելու, Հռոմ յոյն կոմս մը ղրկեց ղեկավարելու համար Յունահայաստանը: Այսպիսով Արեւմտեան Հայաստանի մէջ վերջ գտաւ Արշակունեաց թագաւորութիւնը: Մինչ Արշակունիները շարունակեցին տիրել Պարսկահայաստանի վրայ մինչեւ 428 թուական, առանց սակայն կարեւոր դեր մը կատարելու: Հայաստանի մեծագոյն մասը Սասանեաններուն ձգելով, Բիւզանդական կայսրութիւնը, որ Արեւելքի մէջ կը յաջորդէր Հռոմի, ընդունած եղաւ պարսկական գերակայութիւնը Հայաստանի վրայ։ Այս թուականէն ետք Բիւզանդական կայսրութեան սահմանները մնացին անպատսպար, որովհետեւ անոր պաշտպանութեան համար բնական պատուար կազմող զօրաւոր Հայաստանը այլեւս գոյութիւն չունէր: === Արշակունի Վերջին Թագաւորները === 387-ի բաժանումը ճակատագրական հետեւանքներ ունեցաւ Հայաստանի համար: Այս թուականէն ետք, Բիւզանդիոն եւ Պարսկաստան, իւրաքանչիւրը իր բաժինին մէջ, ջանացին ջնջել անուանապէս տիրող հայկական թագաւորութիւնները: 390 թուականին, Արշակ Գ.-ի մահէն ետք, Յունահայաստանի համար նշանակուեցաւ յոյն կառավարիչ մը, երկիրը վերածելով բիւզանդական նահանգի: Պարսկաստան 385 թուականին Արեւելեան Հայաստանի թագաւոր նշանակած էր Խոսրով Դ. Արշակունին, որմէ սակայն շուտով դժգոհ մնացած էր։ Խոսրով յաջողած էր սիրաշահիլ նախարարները եւ բարեկամութիւն հաստատել յոյներուն հետ: Արշակ Գ.-ի մահէն ետք, ան կը խորհէր բիւզանդական բաժինի նախարարներուն զօրակցութեամբ եւ կայսեր հաւանութեամբ միացնել երկու Հայաստանները եւ վերականգնել հայկական անկախութիւնը: Այս գծով իր տարած աշխատանքները աննկատ չանցան Տիզբոնի մէջ։ Աւելին, առանց պարսից թագաւորին խորհուրդը հարցնելու, Խոսրով Դ. կաթողիկոսական գահ բարձրացուց Սահակ Պարթեւը, որ իր կրթութիւնը ստացած ըլլալով Բիւզանդիոնի մէջ, ճանչցուած էր իբրեւ յունասէր: Իր այս քաղաքականութեան պատճառով Խոսրով Դ. դատապարտուեցաւ պարսիկներէն: Արքայից Արքան՝ Վռամ Դ. իր մօտ հրաւիրելով հայոց թագաւորը, գահընկեց ըրաւ զայն եւ թագաւոր նշանակեց իր եղբայրը՝ Վռամշապուհ (389-414 թ.), որուն օրով Բիւզանդիոնի եւ Պարսկաստանի յարաբերութիւնները բարելաւուեցան: Օգտուելով այս կացութենէն, Վռամշապուհ բարեկամութիւն հաստատեց երկու պետութիւններուն հետ ալ: Իր թագաւորութիւնը Հայաստանի համար եղաւ երկարատեւ խաղաղութեան շրջան մը, որուն ընթացգին տեղի ունեցաւ հայ գիրերու գիւտը: 414 թուականին մեռաւ Վռամշապուհը, ձգելով անչափահաս որդի մը՝ Արտաշէս Նախարարներուն խնդրանքով, պարսից Յազկերտ Ա. հայկական գահը վերստին յանձնեց Վռամշապուհի գահընկեց եղբօր՝ Խոսրով Դ.-ին, որ կը պահուէր Պարսկաստանի մէջ։ Ծերունի Խոսրով հազիւ 8 ամիս կրցաւ թագաւորել ու մեռաւ: Այս անգամ Յազկերտ իր իսկ որդին՝ Շապուհը (416-420) հայոց թագաւոր կարգեց: Այս ձեւով ան կը խորհէր երկու երկիրներուն իշխանութիւնները միացնել եւ հետագային Հայաստանը անբաժան մէկ մասը դարձնել պարսկական ընդարձակ կայսրութեան: Շապուհ չսիրուեցաւ հայերու կողմէ, որոնք լաւ գիտէին թէ ի՞նչ նպատակով ան ղրկուած էր Հայաստան: Ան երկար չմնաց հայկական գահին վրայ։ 420 թուականին, իր հայրը՝ Յազկերտ սպաննուեցաւ Պարսկաստանի մէջ եւ Շապուհ մեկնեցաւ Տիզբոն, տիրանալու համար գահին: Սակայն ինքն ալ սպաննուեցաւ պարսիկ ազնուականներու կողմէ: Ի վերջոյ իր կրտսեր եղբայրը՝ Վռամ Ե. բարձրացաւ գահ: Նոյն տարին, 421 թուականին, պարսիկները պատերազմ յայտարարեցին Բիւզանդիոնի դէմ: Մինչեւ 423 թուական, Հայաստան եւս անորոշ եւ տագնապալից օրեր ապրեցաւ: Հայերը ապստամբեցան եւ երկրէն դուրս դրին պարսկական զօրքերը: Ամբողջ երեք տարի երկիրը մատնուեցաւ անիշխանութեան: 422 թուականին, երբ Պարսկաստանի եւ Բիւզանդիոնի միջեւ խաղաղութիւն կնքուեցաւ, նախարարներու խնդրանքով, Վռամ Ե. դարձեալ Հայաստանի թագաւոր նշանակեց Վռամշապուհի որդին՝ Արտաշէսը: Նախարարները գոհ չմնացին Արտաշէս Դ.-էն եւս: Անոնք Սահակ կաթողիկոսէն խնդրեցին, որ դիմէ պարսիկներուն եւ գահընկեց ընել տայ Արտաշէսը: Հայրենասէր եւ իմաստուն կաթողիկոսը մերժեց եւ ջանաց համոզել նախարարները, որ ետ մնան իրենց նպատակէն, որովհետեւ ան կրնար ճակատագրական հետեւանքներ ունենալ Հայաստանի ապագային համար: Նախարարները չհամակերպեցան կաթողիկոսի կարծիգին: Անոնք դիմեցին Տիզբոն եւ ամբաստանեցին թէ՛ Արտաշէսը եւ թէ՛ կաթողիկոսը, յայտնելով որ կը նախընտրեն հայ թագաւորի մը փոխարէն իրենց գլխուն ունենալ պարսիկ իշխան մը: Վռաշ Ե.-ի համար աւելի նպաստաւոր առաջարկ չէր կրնար ըլլալ. ան մէկ հարուածով պիտի ազատէր հայ Արշակունիներէն, որոնց դէմ 200 տարի է, որ Պարսկաստան կը պայքարէր: 428 թուականին, Վռաշ Ե. գահընկեց ըրաւ Արտաշէս Դ.-ն եւ անոր տեղ կարգեց պարսիկ մարզպան մը: Սահակ կաթողիկոս եւս կորսնցուց կաթողիկոսական աթոռը: Իրեն փոխարէն կաթողիկոս նշանակուեցաւ պարսկասէր Սուրմակը: Թագաւորութեան անկումով եւ կաթողիկոցին փոխարինումով, Հայաստանվերջնական կերպով կորսնցուց իր քաղաքական անկախութիւնը եւ հոգեւոր ազատութիւնը: Հայերուն համար բացուեցաւ պայքարի նոր եւ արիւնալի շրջան մը: == Արշակունեաց Հայաստանի Քաղաքական եւ Ընկերային Կարգը == Արշակունեաց Հայաստանը աշխարհագրական ընդարձակ սհմաններով երկիր մըն էր, որ կը տարածուէր Եփրատ գետէն Կասպից ծով եւ Գուգարքէն ու Վասպուրականէն մէնչեւ Տաւրոսեան լեռնաշղթայ եւ Ուրմիոյ լիճ: Պատմական Հայաստանը բաժնուած էր 15 նահանգներու եւ բազմաթիւ գաւառներու: Յաճախ անոնցմէ իւրաքանչիւրը սեփականութիւնն էր նախարարական տան մը: Այս ընդարձակ երկիրը կը կառավարուէր վարչական ծանր մեքենայով մը, որուն գլուխը կանգնած էր Արշակունի թագաւորը: === Աւատապետական Կարգը === Արշակունեաց Հայաստանի բնակչութիւնը ընդանհուր ձեւով կարելի էր բաժնել հիմնական երկու դասակարգի.- Թագաւոր, ազնուականութիւն եւ բարձր հագեւորականութիւն: Ռամիկ կամ հասարակ ժողովուրդ:Այլ խօսքով, կային ազատներ եւ անազատներ, որոնք յստակօրէն բաժնուած էին երկու դասակարգի, իւրաքանչիւրը՝ իրեն յատուկ աստիճանաւորումներով: Հայ աւատապետական դրութիւնը կարելի է նմանցնել բուրգի մը, որուն գլուխը կը գտնուէր հայոց թագաւորը: === Հայոց Թագաւորը === Թագաւորը կը վարէր երկրին վերին իշխանութիւնը: Անոր կեդրոնն էր Այրարատեան նահանգը, այսինքն արքունի ոստանը՝ Արտաշատ, Վաղարշապատ եւ Դուին մայրաքաղաքներով: Իբրեւ երկրին վերին իշխանաւորը, ան կը կոչուէր Թագաւոր Հայոց Մեծաց եւ նախարարներուն նկատմամբ կը վայելէր գերադաս իրաւարարի եւ պետի դիրք: Ինք միայն իրաւունք ունէր պատերազմ յայտարարելու, բանակցութիւններ վարելու կամ դաշինք կնքելու օտար պետութիւններու հետ: Այսպիսի ծանր որոշումներու պարագային սակայն, ան յաճախ կը խորհրդակցէր կաթողիկոսին եւ մեծ իշխաններուն հետ: Երբեմն ալ կը գումարէր Աշխարհաժողով, նախարարներուն եւ բարձր հոգեւորականութեան մասնակցութեամբ: Թագաւորին իշխանութիւնը բացարձակ էր արքունական հողերուն վրայ, բայց սահմանափակ՝ միւս շրջաններուն մէջ։ Ան ստիպուած էր յարգել իշխաններուն եւ նախարարական տուներուն ժառանգական իրաւունքները, այլապէս կրնար խռովութիւն ծագիլ: === Բդեշխները === Բդեշխները կը կոչուէին նաեւ Սահմանապահք կամ Սահմանակալք: Անոնց պարտականութիւնն էր Հայաստանի սահմանները պահել թշնամիի յարձակումներուն դէմ: Նախապէս անոնք եղած են անկախ թագաւորութիւններ կամ իշխանապետութիւններ, զորս Մեծն Տիգրան ենթարկած է Հայաստանին: Զանազանելու համար միւս նախարարութիւններէն, ծայրագաւառներու այս բդեշխութիւնները ստացան իրենց դիրքին, ուժին եւ մեծութեան համապատասխան իրաւասութիւններ եւ ժամանակի ընթացքին վերածուեցան կիսանկախ իշխանութիւններու: Մեծ էր բդեշխներու հեղինակութիւնը արքունիքին մէջ, ուր ժողովներու եւ հանդիսութիւններու ժամանակ անոնք կը բազմէին թագաւորին կողքին: Անոնք նաեւ կը կոչուէին Բիւրաւորք, որովհետեւ իրենց զօրքին թիւը կ'անցնէր 10 հազարը: Կային չորս բդեշխութիւններ՝ Գուգարքը, Նոր Շիրականը, Կորդուքը եւ Աղձնիքը: Որոշ ժամանակներու բդեշխութիւն նկատուեցաւ նաեւ Ծոփքը: === Նախարարական Կարգը === Արշակունեաց Հայաստանի տնտեսական, ընկերային եւ քաղաքական կեանքին հիմը կը կազմէր աւատապետութիւնը կամ նախարարական կազմակերպութիւնը, որ հաստատուած կը թուի ըլլալ հայ Արշակունիներու հիմնադիր՝ Տրդատ Ա.-ի կողմէ: Աւատապետը ազնուական կալուածատէր իշխան էր։ Ան իբրեւ սեփականութիւն ունէր ընդարձակ տարածութեամբ հողեր՝ գիւղերով, աւաններով եւ ագարակներով, երբեմն նոյնիսկ գաւառ մը: Անոր իշխանութիւնը կը տարածուէր կալուածներուն եւ անոնց բնակիչներուն վրայ։ Նախարարը կիսանկախ իշխան մըն էր, որ ունէր տէրունական իրաւունքներ իր հպատակներուն վրայ։ Ան կը նկատուէր անոնց քաղաքական եւ զինուորական պետը եւ վերին դատաւորը: Իր կալուածներուն բնակիչներէն ան կը կազմէր նախարարական գունդը եւ կը հաւաքէր զանազան տեսակի տուրքեր: Ամբողջ Հայաստանը բաժնուած էր նախարարական ինքնիշխան տուներու միջեւ, որոնց ընդանհուր թիւը կը հասնէր շուրջ 70-ի: Ե. դարէն մեզի հասած է ցանկ մը՝ Գահնամակը, ուր հայ նախարարական տուները դասաւորուած են իրենց գահին, այսինքն՝ մեծութեան կարգով: Գլխաւոր նախարարութիւններն են.- Սիւնեաց, Բագրատունի, Արծրունի, Խորխոռունի, Մամիկոնեան, Մոկաց, Ռշտունի, Կամսարական եւ Ամատունի տուները: Նախարարական հողերը կրնային գոյացած ըլլալ երեք ձեւերով.- Հայրենական հողերը տոհմին ժառանգական սեփականութիւնը կը կազմէին: Անոնք անբաժանելի էին: Հօրը մահէն ետք, անդրանիկ որդին կը դառնար Տանուտէր կամ Նահապետ, ժառանգելով կալուածին ամբողջութիւնը: Այսպէս էին արքունական եւ եկեղեցական հողերը: Պարգեւական հողերը, զորս թագաւորները կը նուիրէին՝ վարձատրելու համար իրենց հաւատարիմ զօրականները եւ պաշտօնեաները: Այս հողերը ժառանգական իրաւունքով չէին տրուեր: Արքունիքը զանոնք կը վերագրաւէր պարգեւատրուողին մահէն կամ շնորհազրկումէն ետք: Բնականաբար կրնար պատահիլ նաեւ, որ թագաւորը անոր որդին վերահաստատէր նոյն պաշտօնին վրայ: Գանձագին հողերը, որոնք դրամով գնուած էին ազնուականներուն կամ եկեղեցիին կողմէ:Նախարարները ենթակայ էին թագաւորին, որուն նկատմամբ անոնք ունէին գլխաւոր երկու պարտաւորութիւն. հարկ վճարել եւ վտանգի ժամանակ իրենց զօրքերով օգնել: Իւրաքանչիւր նախարարութեան համար որոշուած էր կռուին բերելիք զօրքին թիւը: Սակայն, կային Բիւրաւորք, Հազարաւորք եւ Հարիւրաւորք կոչուած նախարարութիւններ, որոնք ունէին իրենց յատուկ դրօշները: Արքայէն կախեալ էին նաեւ թագաւորական ընտանիքին անդամները եւ արքունիքին մօտիկ ազգականները, որոնք մաս կը կազմէին արքայական հեծելազօրքին: Անոնք կը կոչուէին ոստանիկ եւ իբրեւ սեփականութիւն թագաւորէն կը ստանային պարգեւական հողեր: Իսկ նախարարական տան անդամները կը կոչուէին սեպուհ եւ ունէին տանուտէրին հետ բաղդատած՝ աւելի փոքր կալուածներ: Աւագ ոստանիկներն ու աւագ սեպուհները կը մասնակցէին աշխարհաժողովներուն եւ կը ստանձնէին բարձր պաշտօններ: === Ազատանին === Թագաւորէն եւ բարձր ազնուականութենէն ետք կու գար ազատանին, որ կը բաղկանար փոքր ազնուականներէ, պետական պաշտօններէ եւ փոքր կալուածատէրերէ: Անոնք ալ կը կազմէին առանձնաշնորհեալ դաս մը: Գլխաւորաբար իրենցմէ կազմուած էր հայկական հեծելազօրքը կամ Այրուձին: === Ռամիկները === Ռամիկները ժողովուրդին ամէնէն զրկեալ եւ անտեսուած խաւը կը կազմէին: Այս դասակարգը բաղկացած էր մեծ մասամբ գիւղացիներէ (շինականներ), արհեստաւորներէ եւ փոքր առեւտրականներէ: Ռամիկ դասակարգը կ'ապրէր նեղ պայմաններու մէջ եւ կը վճարէր տեսակաւոր հարկեր, որոնցմէ գլխաւորներն էին՝ գլխահարկը, անասնահարկը եւ տասանոորդը, որ կը տրուէր եկեղեցւոյ: Առեւտրականները պետութեան կը վճարէին «բաժ» կոչուող մաքսատուրքը: === Գործակալութիւնները === Թագաւորը, բդեշխները եւ նախարարները իրենց հպատակներուն վրայ գրեթէ բացարձակ իշխանութիւն ունէին: Սակայն, բացի թագաւորէն, միւսներուն իշխանութիւնը կը սահմանափակուէր իրենց սեփականութիւնը կազմող կալուածներուն վրայ։ Միւս կողմէ կային աշխատանքներ, որոնք ընդհանրական բնոյթ ունէին եւ կը շահագրգռէին ամբողջ պետութիւնը, ինչպէս՝ բանակը, հանրային եւ զինուորական շինութիւնները, հարկահաւաքը եւ այլն: Թէեւ պետութեան անուանական տէրը թագաւորն էր, այսուհանդերձ իր իշխանութիւնը գործադրութեան դնելու համար, ան պէտք ունէր գործակատարներու: Այս նպատակով, ան նշանակած էր գործակալներ, որոնց պաշտօնները կարելի է բաղդատել այժմու նախարարական պաշտօններուն հետ: Արշակունիներու ժամանակ այս գործակալութիւնները հետզհետէ դարձան ժառանգական իրաւունքը նախարարական տուներուն, որոնց մէկ անդամը, յաճախ նոյնինքն տանուտէրը կը վարէր այդ պաշտօնը: Գոյութիւն ունէին հետեւեալ գլխաւոր գործակալութիւնները.- ==== Հազարապետութիւն ==== Հազարապետին պաղտօնն էր սահմանել պետական հարկերը եւ կազմակերպել անոնց գանձումը, հսկել երկրին մէջ տեղի ունեցող շինարարական աշխատանքներուն, բանալ ջրանցքներ եւ հոգալ հողամշակութեան կարիքները: Այս պաշտօնը ժառանգաբար կը վարէին Գնունիները եւ Ամատունիները: ==== Սպարապետութիւն ==== Սպարապետը երկրին զինուորական ուժերուն ընդանհուր եւ վերին հրամանատարն էր։ Պատերազմի ժամանակ թէ՛ արքունական եւ թէ՛ նախարարական զօրքերը կը դրուէին անոր տրամադրութեան տակ: Այս պաշտօնը ժառանգաբար կը վարէին Մամիկոնեանները: ==== Մաղխազութիւն ==== Մաղխազին պարտականութիւնն էր հսկել թագաւորի անձին ապահովութեան: Ան Արքունի պահակազօրքին եւ թիկնապահներուն հրամանատարն էր։ Այս պաշտօնը կը պատկանէր Խորխոռունիներուն: ==== Թագադիր Ասպետութիւն ==== Ասպետը թագադրութեան ժամանակ թագաւորին գլխուն թագը զետեղող իշխանն էր։ Այս պատճառով ալ ան կը կոչուէր թագադիր կամ թագակապ իշխան: Ան նաեւ կը հսկէր աւատապետական կարգի պահպանման: Թագաւորի մը թագադրութեան անոր մասնակցութիւնը երաշխիք էր թեկնածուին օրինակութեան: Այս պաշտօնը վերապահուած էր Բագրատունիներուն: ==== Մարդպետութիւն ==== Մարդպետը արքունիքին ամէնէն ազդեցիկ ու հեղինակաւոր անձերէն էր։ Ան թագաւորին գլխաւոր խորհրդատուն էր եւ կանանոցին պատասխանատուն: Անոր հսկողութեան վստահուած էին նաեւ պետական ամրոցներն ու արքայական գանձը: Մարդպետը կը կոչուէր «Հայր»: Այս պաշտօնը կը պատկանէր Մարդպետունի տոհմին: ==== Մեծ Դատաւորութիւն ==== Երկրին մէջ պատահող մեծ խնդիրներուն, ինչպէս օրինակ՝ թագաւորին եւ նախարարներուն միջեւ ծագած հարցերուն դատաւոր կարգուած էր կաթողիկոսը, որ կը վարէր մեծ դատաւորութեան գործակալութիւնը: Բացի գլխաւոր այս գործակալութիւններէն, կային կարգ մը երկրորդական պաշտօններ, ինչպէս՝ տակառապետութիւնը, որսապետութիւնը, ախոռապետութիւնը, զինակիրութիւնը եւ այլն, որոնցմէ կարեւորագոյնն էր սենեկապետութիւնը, այսինքն՝ թագաւորին անձնական քարտուղարութիւնը, որ նաեւ պատասխանատու էր արքունի գրագիրներուն եւ թարգմաններուն: == Հայ Արշակունիներուն Գահացանկը == == Աղբիւրներ == Հայոց Պատմութիւն «Հայաստանն ու Հայութիւնը Գ.-ԺԳ. Դարերուն» Ա. Տպագրութիւն Պէյրութ - 2009 Հայ ժողովուրդի պատմութիւն, h.1., Երեւան, 1971

Սմբատ Բարեջանեան

Սմբատ Բարեջանեան (1880-ական թուականներ, Հալէպի նահանգի Մարաշ քաղաքին էջ), հայ բժիշկ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է 1880-ական թուականներուն, Հալէպի նահանգի Մա­րա­շի գա­վա­ռի կեդրոն Մա­րաշ քաղաքին մէջ։ Նախնական կրթութիւնը ստացած է Մարաշի Ս. Ստեփանոս նախակրթարանէն ներս, միջնակարգը՝ նոյն քաղաքի, Ազգային Կեդրոնական վարժարանէն եւ ամերիկացի միսիոներներու «Ակա­դեմի» (անգլերէն՝ Academy) բարձրագոյն վարժարանէն ներս։ 1899 թուականին աւարտած է ամերիկացի միսիոներներու Տարսոնի Սէյնթ Փօլ գոլէճը։ 1900 թուականին մեկնած է ԱՄՆ։ 1908 թուականին աւարտած է Եէյլի համալսարանի բժշկական բաժինը։ 1911 թուականին վերադարձած է Մարաշ եւ բժիշկ աշխատած։ Եղած է եռանդուն ազգային-հասարակական գործիչ։ 1913 թուականին Ատանայի մէջ ամուսնացած է օրիորդ Սիրվարդ Մ. Ճըռեանի հետ։ 1914 թուականին, ԱՄՆ քաղաքացի ըլլալով հանդերձ, իր կամքին հակառակ զօրակոչուած է Օսմանեան բանակ եւ զինուորական բժիշկ ծառայած։ Ծառայած է Տարտանելի, Կալիցիայի, Պաղեստինի ռազմաճակատներուն վրայ։ Պատերազմի ընթացքին անգլիացիներու ձեռքը գերի է ընկած եւ Անգ­լո-Եգիպ­տա­կան հիւանդանոց ուղարկուած՝ բժիշկ ծառայելու։ 1919 թուականին բրիտանական գրաւման բանակի ընդհանուր հրամանատար գեներալ Ալենբիի հրամանով մեկնած է Կի­լի­կիա եւ բժշկական ու ազգային գործունէութիւն ծաւալած։ 1921 թուականին, երբ ֆրանսացիները լքած են Կիլիկիան, բժիշկն իր ընտանիքով վերադարձած է ԱՄՆ։ 1930 թուականին հաստատուած է ԱՄՆ-ի Մասաչուսեց նահանգի Ուստր քաղաքին մէջ։ Եղած է Ամերիկեան բժշկական ընկերութեան, Մա­սա­չուսեց նահանգի բժշկական ընկերութեան եւ հնչակեան կուսակցութեան անդամ։ Գրիգոր Գալուստեանի «Մա­րաշ» գիրքի հրապարակութեանն աջակցած է, տալով արժէքաւոր տեղեկութիւններ հնչակեան կուսակցութեան մասին։ == Աղբիւրներ == Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։ == Գրականութիւն == Գալուստեան Գրիգոր Հ., Մարաշ, Նիւ Եորք, 1934։ Գալուստեան Գրիգոր Հ., Մարաշ կամ Գերմանիկ եւ հերոս Զէյթուն, Նիւ Եորք, 1988։

Լոռիի Կանացի Տարազներ

Լոռիի կանացի տարազները կը նմանին Արցախի տարազներուն՝ որոշ ընդհանրութիւններով հանդերձ Արարատեան դաշտի եւ Բարձր Հայքի տարազներուն հետ: 18-րդ դարէն սկսեալ, Լոռի հաստատուած են մեծ թիւով արեւմտահայեր, ինչպէս նաեւ՝ Արարատեան դաշտավայրէն ու Արցախէն տեղափոխուած հայեր, որոնց ազգային տարազներուն ազդեցութեան տակ ալ ձեւաւորուած է Լոռիի կանացի տարազը։ == Տարազին մասերը == 20-րդ դարու սկիզբը կարի մեքենան մուտք գործեց Հայաստանի գաւառները։ Այլ շրջաններու նման, Լոռիի կիները եւս սկսան իրենց ազգային զգեստին որոշ մասերը պատրաստել կարի մեքենայով։ Այսպէս, գլխաշոր-շղարշը սկսաւ զարդարուիլ գործարանային ժանեակով։ == Գօտին == Կիները կը դնէին աւանդական արծաթեայ գօտի։ Սովորութիւն էր գօտիները փոխանցել սերունդէ սերունդ։ Մինչեւ այսօր, Հայաստանի Լոռի մարզի տարածքին կան աւանդական տարազը կրող կիներ, որոնք յատուկ առիթներով կը շարունակեն կրել իրենց ընտանիքին արծաթեայ գօտին: == Զարդարանքներ == Լոռիի կիները Արարատեան դաշտի կիներուն նման իրենց քունքերը կը զարդարէին ճալւերով: Գլխազարդերը ունէին հետեւեալ բաղկացուցիչ մասերը. գլխաշոր, գաւուրճելլա կոչուած ճակատակալը եւ Կոպին: Շալ-գլխաշորը կը ծածկեր գլուխը եւ կը ծառայեր նաեւ իբրեւ Քթկալ: Տարեց կիները Գաւուրճելլա եւ կոպի չէին գործածեր: == Աղբիւրներ == «Պատկերագիրք հայկական տարազներու», Համազգային Հայ Մշակութային եւ Կրթական Ընկերակցութիւն, Պէյրութ, 1990, էջ 30

Գուրգէն Ջանիբէկեան

Գուրգէն Ջանիբէկեան (6 (18) Մայիս 1897 կամ 30 Մայիս 1897(1897-05-30), Երեւան, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն - 27 Սեպտեմբեր 1978(1978-09-27), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), հայ դերասան։ == Կենսագրական գիծեր == Ծնած է Երեւան: Նախնական կրթութիւնը Երեւանի մէջ ստանալէ ետք, 1917-ին աւարտած է Երեւանի ռուսական ուսուցչական պատրաստութեան դասընթացքը: Երիտասարդ տարիքէն Ջանիբէկեան մեծ սէր ունեցած է թատրերգութեան հանդէպ ու զանազան սիրողական թատերախումբերու հետ ելոյթներ ունեցած: Բեմ բարձրացած է Մկրտիչ Գարագաշի եւ Սուզան Գարագաշի բեմական ներկայացումներուն: Որոշ ժամանակ մասնակցած է նաեւ Զարիֆեան-Աբէլեան խումբերու ներկայացումներուն: == Գործունէութիւն == Ջանիբէկեան, դերասանական համբաւ ձեռք ձգելէ որոշ ժամանակ ետք անդամակցած է Ամօ Խարազեանի շրջիկ թատրոնին, Արմէն Արմէնեանի թատերախումբին եւ «Թիֆլիզի հայ տրամա»յի թատրոնին: Դերասանը 1924 թուականին եղած է Երեւանի առաջին պետական թատրոնի (այժմ՝ Սունդուկեանի անուան թատրոն) դերասան, իսկ 1965-1967 թուականներուն նոյն թատրոնին տնօրէնը: Եղած է Հայկական թատերական ընկերութեան առաջին նախագահը՝ 1940-1949 թուականներուն: Դերասանութեան կողքին զբաղած է նաեւ թարգմանութեամբ. բազմաթիւ օտար թատրերգութիւններ թարգմանած է հայերէնի: Ջանիբէկեան դերասանութեան կողքին զբաղած է նաեւ ուսուցչութեամբ, որոշ ժամանակ դասաւանդելով Երեւանի Թատերական հիմնարկին մէջ: Գուրգէն Ջանիբէկեան ընդհանրապէս բեմ բարձրացած է «աղա»ներու դերերով եւ եղած է «հակառակորդ» դերերու լաւագոյն ներկայացուցիչներէն մէկը: Թատրերգութեան կողքին Ջանիբէկեան դերեր ստանձնած է նաեւ ժապաւէններու մէջ, որոնցմէ են՝ «Կարօ», «Զանգեզուր», «Սեւանի ձկնորսները», «Թռիչք անդունդի վրայով» եւ ուրիշներ: == Ծանօթագրութիւններ ==

Նիւթելլա

Նիւթելլան (իտալերէն՝ Nutella) կաղինով, տուրմով եւ քսուկէ վաճառանիշ մըն է, որ կը պատկանի իտալական Ֆեռերօ (Ferrero) ընկերութեան եւ կը վաճառուի աշխարհի 75 երկիրներուն մէջ, որոնցմէ է՝ Հայաստանը։ Բազմաթիւ երկրներու մէջ, Նիւթելլան կը ծանուցուի իբրեւ «կաղինով Քսուկ», սակայն մասնաւորապէս իտալական օրէնքներուն համաձայն՝ ան չի կրնար ներկայացուիլ իբրեւ այդպիսին, որովհետեւ չի համապատասխաներ պինդ քաքաուի նուազագոյն պարունակութեան չափանիշներուն։ 2011-ին, ԱՄՆ-ի Գալիֆորնիա նահանգին մէջ սպառողական դասակարգային պահանջի (class action) հիման վրա դատավարութիւն մը տեղի ունեցած է Նիւթելլան արտադրող Ferrero ըներկութեան նկատմամբ, որ համաձայնած էր բողոքները ծածկել շուրջ $3 միլիոնի հասնող վնասի հաշւոյն։ Դատավարութեան պատճառ հանդիսացած էր անազնիւ գովազդային քաղաքականութիւնը, որ վաճառանիշը կը ներկայացնէր իբրեւ առողջարար սնունդ։ Փետրուար 5-ը` «Նիւթելլա»յի միջազգային օր հռչակուած է: == Նիւթելլային Պարունակութիւնը == Վաճառանիշին պաշտօնական տուեալներուն համաձայն՝ Նիւթելլային հիմնական բաղադրամասերն են՝ շաքարը (կշիռքին 50%-էն աւելին) եւ բուսական իւղերը (մեծ մասամբ՝ արմաւենիի իւղը), որոնց կը յաջորդեն կաղինը, պինդ քաքաուն եւ ճարպազրկուած կաթը։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Կապոյտ Սրահ

Կապոյտ սրահ (շուէտ.` Blå hallen ), Սթոքհոլմի քաղաքապետարանի գլխաւոր դահլիճը, որ առաւել յայտնի է իբրեւ Նոպէլեան ամէնամեայ հանդիսաւոր ճաշկերոյթներու սրահ, ինչպէս նաեւ կ՛օգտագործուի պետական այցերու, ուսանողական պարահանդէսներու, յոբելեաններու եւ այլ խոշոր միջոցառումներու համար: == Նկարագրութիւն == Սրահը ունի 50 մեթր երկարութիւն, 30 մեթր լայնութիւն եւ 22 մեթր բարձրութիւն, 1500 քմ մակերեսով տարածք: Այն ունի հոյակապ սանդուղք, պատշգամ: Սրահի տանիքի պատշգամին տեղադրուած է դահլիճի ճարտարապետ Ռակնար Էսթպերկի կիսանդրին: Կապոյտ սրահը ունի աղիւսէ պատեր, որոնք չեն ծեփուած: Դահլիճը ի սկզբանէ պէտք է ծեփուեր եւ կապոյտ ներկուէր, գունային ուրուագիծ, որ կը յիշեցնէր ծովախորշի կապոյտը: Բայց Էսթպերկը սրահի կառուցման ժամանակ կարմիր աղիւսը տեսնելով միտքը փոխեց: Թէեւ Էսթպերկը հրաժարեցաւ կապոյտ գաղափարէն՝ յօգուտ անաւարտ կարմիր աղիւսի, «Կապոյտ սրահ» անուանումը արդէն կ՛օգտագործուէր: === Երգեհոն === Կապոյտ սրահին մէջ կը գտնուի երգեհոնը, որ յայտնի է իբրեւ Stadshusorgeln (քաղաքապետարանի երգեհոն): Այն ունի շուրջ 10000 խողովակ եւ կը հանդիսանայ Սքանտինաւիայի 2-րդ ամենամեծ երաժշտական գործիքը: 1960-ականներու վերջը երգեհոնը վերականգնուած է, յետագային գործիքը պահպանուած է, սակայն 2007-ին որոշուած է, որ գործիքը պէտք է հիմնանորոգուի, եւ 2007-2008-ականներուն Անգլիոյ մէջ երգեհոնը ամբողջովին նորոգած է Harrison & Harrison ընկերութիւնը: == Կիրառում == Սրահին մէջ տեղի կ՛ունենայ ամէնամեայ Նոբելեան խնճոյքը, որ տեղի կ՛ունենայ ամէն 10 Դեկտեմբերին: Այս խնճոյքը «Շուէտի մէջ ամենաառաջատար ցանկալի ընկերային հրաւէրն է», որուն կը մասնակցին Շուէտի թագաւորական ընտանիքը, նախարարներ, խորհրդարանականները եւ աւելի քան 1200 հրաւիրուած հիւրեր: Խնճոյքէն ետք հիւրերը կ՛անցնին նոյն համալիրի «Ոսկիէ սրահ» պարելու համար: Նոպէլեան մրցանակները Կապոյտ սրահին մէջ չեն յանձնուիր, այլ անոնք աւելի կանուխ կը ներկայացուին Hötorget-ի մէջ գտնուող Սթոքհոլմի համերգասրահին մէջ: == Արտաքին յղումներ == 360 degree panorama of Blå Hallen 360 degree panorama of Blå Hallen nr.2 == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Chattopadhyay Swati, White Jeremy (2014)։ City Halls and Civic Materialism: Towards a Global History of Urban Public Space։ Routledge։ ISBN 1317802284 Larsson Rikard (2011)։ Murverkets hemligheter: En vägvisar till Stockholms Stadshus [Masonry Secrets: One with impact to City Hall] (Swedish)։ Bokförlaget Langenskiöld։ ISBN 9187007010 Olah George A. (2002)։ A Life of Magic Chemistry: Autobiographical Reflections of a Nobel Prize Winner։ John Wiley & Sons։ ISBN 047122040X

Մայքըլ Անճելօ

Մայքըլ Պուոնարոթի (իտալ.՝ Michelangelo di Lodovico di Leonardo di Buonarroti Simoni6 Մարտ 1475[…], Կապրեզե Միկելանջելո, Ֆլորենցիայի Հանրապետություն - 18 Փետրուար 1564[…], Հռոմ, Պապական մարզ), իտալացի քանդակագործ, գեղանկարիչ, ճարտարապետ եւ բանաստեղծ։ == Կենսագրութիւն == Մայքըլ Անճելօ ծնած է թոսքանական Քապրեզէ քաղաքին մէջ, Արեցոյի մօտ, ֆլորանսի սնանկացած ազնուական Լութովիկօ Պուոնարոթիի ընտանիքին մէջ։ Վեց տարեկանին զրկուած է մօրմէն։ 1485-1498 թուականներուն Մայքըլ Անճելօ յաճախած է Ֆրանչեսքօ տա Ուրպինոյի քիմիական կեդրոն։ Մանուկ հասակին ապրած ու դաստիարակուած է Ֆլորանսի մէջ, այնուհետեւ որոշ ատեն ապրած է Սեթինյանօ քաղաքին մէջ։

Պերճուհի Աւետեան

== Կենսագրութիւն == Պերճուհի Աւետեան ծնած է Հալէպ, Սուրիա: Աւարտած է Հալէպի Հայկազեան վարժարանն ու Քարէն Եփփէ Ազգային Ճեմարանը: Բարձրագոյն ուսումը ստացած է Հալէպի Երկրաչափական համալսարանէն աւարտելով շինարարական բաժինը: 2015-ին տեղափոխուած է հայրենիք: == Մամուլի աշխատակից == Աշխատակցած է «Օշական պարբերաթերթ»ին, «Գանձասար շաբաթերթ»ին, «Երթ» տարեգիրքին (Հալէպ), «Շիրակ« եւ «Կամար» պարբերաթերթերուն (Լիբանան), կարճ շրջան մը «Կամք»ի (Ֆրանսա), «Գրական Թերթ» Հայաստան, ստորագրելով արձակ էջեր ու պատմուածքներ: == Գրական գործեր == Հայերէն լեզուի եւ գրականութեան հանդէպ տածած է մեծ սէր. գրական առաջին փորձերը լոյս տեսած են ճեմարանի «Ծիլեր» աշակերտական պարբերաթերթին մէջ: Հրատարակածէ.- «Կտակը» (1994) «Բեմահարթակ» (Գէորգ Մելիտինեցի մրցանակով Անթիլիասի Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսարանի տպարանէն լոյս տեսած (2011) «Միս Եփփէ Մայրիկը (2021): "Մատնահետքեր" (Գէորգ Մելիտինեցի մրցանակով Անթիլիասի Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսարանի տպարանէն լոյս տեսած (2021), Խմբ. Կարօ Յովհաննէսեանի: Գիրքին մէջ յուշագրութեան բաժին մը կայ Սուրիական պատերազմի մասին:Մանկական շարք. «Սփայտիկ», «Սփայտիկ եւ Արա», «Սոխակն ու Ծիածանը» եւ «Սփայտիկ Նոր Հանգրուանի Մէջ»: վերջին երկու գրքոյկներուն մէջ Սուրիոյ պատերազմի անդրադարձը կայ։ == Անդամակցութիւն == Անդամ է Հայաստանի Գրողներու Միութեան: == Աղբիւրներ == ՄԻԱՍԻՆ, Հորիզոն շաբաթաթերթի գրական յաւելուածը Թաղը, Որ Ամայի Դարձաւ Սփայտիկ Դաջուած Պիտակը «Գրական կայարան» == Արտաքին յղումներ ==

Ջաւախք

Ջաւախք, Հայաստանի պատմական շրջան։ Հայկական աղբիւրներուն մէջ առաջին անգամ կը յիշատակուի Մովսէս Խորենացիի մօտ։ Ըստ «Աշխարհացոյց»ի՝ Վերին Ջաւախք գաւառը կը մտնէր Գուգարք նահանգի կազմի մէջ։ Այսօր Ջաւախքն իր մեջ կ'ընդգրկէ Վրաստանի Սամցխե-Ջաւախք նահանգը (6 շրջաններ) եւ Քւեմօ Քարթլի նահանգի Ծալկայի շրջանը: == Անուան ծագումը == Ջաւախքի նախկին անուանումը եղած է «Զաբախա» եւ այն ենթարկուած է փոփոխութիւններու, «Զ»ին փոխարինել է «Ջ»-ն եւրոպական լեզուներով խօսողները «բ»ն փոխարինել են «վ»ի, դարձնելով Ջաւախա, իսկ հայերը վերջին «ա»ն սղել են աւելցնելով «ք» տառը, ան դարձած է «Ջաւախք»։ Վրացական աղբիւրներու մէջ կոչուած է Ջաւախեթ (վրաց.՝ ჯავახეთ), Ջաւախեթի (վրաց.՝ ჯავახეთი)։ Կոչուած է նաեւ Վերին Ջաւախք։ Աբրահամ Կրետացի կաթողիկոսը կը յիշատակուի «Ջաւախեթու նահանգ» անուամբ։ == Պատմական ակնարկ == Ջաւախքը Մեծ Հայքի հիւսիսին ընկած Գուգարք աշխարհի ինը գաւառներէն մէկն է։ Ան Ք․Ա․ 2-րդ հազարամեակին մաս կազմած է Հայասա պետական կազմաւորմանը, «Զաբախա» ձեւով կը յիշատակուի Արգիշտի Ա․ թագաւորի (Ք․Ա․ 786-764) վիմագիր արձանագրութիւններուն մէջ։ Ք․Ա․ 6-4 դարերուն Ջաւախքը մտաւ Երուանդեան թագաւորութեան կազմի մեջ։ 3-րդ դարուն ան անջատուած է Հայաստանէն եւ անցած Վիրքի իշխանութեան տակ, սակայն նորէն վերանուաճած է Արտաշէս Ա.-ի (Ք․Ա․ 189-160 թ) կողմէ Գուգարք նահանգի այլ տարածքներու հետ միասին։ Մեծ Հայքի կազմի մէջ մնացած է մինչեւ Արշակունեաց հարստութեան անկումը։ Արշակունիներու օրով գաւառը կը յիշատակուի որպէս Վարձաւունի նախարարական տան կալուածք։ Հայաստանի առաջին բաժանումէն ետք Գուգարքի բդեշխութիւնը ենթարկուած է ուղղակիօրէն Սասանեան Պարսկաստանի կեդրոնական իշխանութիւններուն։ VII դարու երկրորդ կէսին ան գրաւուած է արաբներու կողմէ։ 10-րդ դարուն Ջաւախքը հայ Բագրատունիներու թագաւորութեան կազմին մէջ էր, որու կործանումէն ետք կարճ ժամանակով՝ 11-րդ դարու կէսերուն ենթարկուած է Վրաց պետութեանը՝ մինչեւ Սելճուկ թուրքերու արշաւանքները։ 12-րդ դարու վերջին, ի թիւս Հիւսիսային Հայաստանի այլ գաւառներու, Ջաւախքն իր Թմուկ (Թմկա) բերդի ու Ախալքալաքի (Նոր քաղաք) հետ տրուած է հայ Զաքարեաններու նախարարական տոհմին՝ որպէս ժառանգական կալուածք։ Այն տեղի հայ հոգեւոր կեդրոնը եղած է Զրեսկ աւանը։ 1266 թուականին այս տարածաշրջանը եղած է Սամցխե-Ջաւախք իշխանութեան կազմին մէջ։ 1587 թուականին զայն գրաւած են օսմանեան թուրքերը եւ մտցուցած են Չլդրի (ապա՝ Ախալցխա) էյալեթի (վիլայեթ, նահանգ) մէջ՝ իբրեւ առանձին սանճակ (գաւառ)։ Ինչպէս կը վկայեն հայկական, վրացական, արաբական, թրքական եւ այլ աղբիւրները Ջաւախքը հինէն ի վեր բնակեցութեան տեղ եղած է հայերուն։ Ըստ վրաց պատմիչ Լեոնտի Մրովելու՝ 4-րդ դարու սկիզբին Սուրբ Նունէի, վրաց՝ Նինոյի քրիստոնէական քարոզչութեան օրերուն Ջաւախքին մէջ՝ Փարւանա լիճի մօտ այն տեղի հովիւներու հետ հաղորդակցած է հայերէնով։ 16-18-րդ դարերուն թրքական հարկացուցակներու տուեալներով՝ Ջաւախքի ու յարակից գաւառներու բնակավայրերու մեծ մասին մէջ կ'ապրէին հայեր։ 1828-29 թուականներուն ռուս-թրքական պատերազմի արդիւնքին Ջաւախքը միացաւ ռուսական կայսրութեան։ 1830-ին Արեւմտեան Հայաստանի Էրզրումի, Բասէնի, Բաբերդի, Դերճանի եւ այլ գաւառներէն 7300 հայ ընտանիքներ Կարապետ արքեպիսկոպոս Բագրատունիի գլխաւորութեամբ գաղթեցին եւ բնակութիւն հաստատեցին Ախալցխայի, Ախալքալաքի եւ Ծալկայի (պատմական Գուգարքի Թռեղք գաւառը) շրջակայքին մէջ՝ վերականգնելով ու հիմնադրելով աւելի քան 60 գիւղ եւ 50 եկեղեցի։ Տեղացի 1716 ընտանիք (մօտաւորապէս 10-11 հազար շունչ) հայերու, 639 ընտանիք մուսուլմաններու ու 179 ընտանիք՝ վրացիներու կողքին, հաստատուեցան 58 հազար արեւմտահայեր։ 1840-ականներու սկիզբներուն Ռուսաստանի տարբեր մարզերէն աքսորուած ռուս աղանդաւորները՝ դուխոբորները, գաւառի հարաւային մասին (այժմեան Նինոծմինդայի շրջան) կը հիմնեն 8-9 գիւղ։ 1886 գաւառի մէջ կար 110 գիւղ, որոնք միաւորուած էին 10 գիւղական համայնքներու մէջ՝ ընդամէնը մօտաւորապէս 63,8 հազար բնակչութեամբ, որմէ 46,386-ը, այսինքն՝ 72,7%-ը՝ հայեր էին։ Մուսուլմանները 10.7% էին, ռուս դուխոբորները՝ 10.4%, վրացիները՝ 5.8%։ Ռուսական տիրապետութեան շրջանին մէջ Ախալքալաքի գաւառը ընկերատնտեսական եւ մշակութային զգալի վերելք ապրեցաւ։ Ախալքալաքը դարձաւ արհեստաւորական կեդրոն, իսկ գիւղերը սկսան կարեւոր դեր խաղալ Անդրկովկասի հացահատիկի ու մսամթերքի արտադրութեան բնագաւառին մէջ։ Ախալցխայի մէջ բացուեցան Կարապետեան, Ախալքալաքի մէջ՝ Մեսրոպեան ծխական արական դպրոցները։ 1856 թուականին վերջացաւ Ախալքալաքի Ս. Խաչ եկեղեցիի վերաշինութիւնը։ 1870-ին սկսան գործել Սանդխտեան օրիորդաց, իսկ 1880-ական թուականի սկիզբին՝ ռուսական դպրոցները, 1889-ին՝ քաղաքային ուսումնարան եւ ստեղծուեցան թատերական խումբ։ 19-րդ դարու վերջին Ախալքալաքի մէջ գործունէութիւն ծաւալեց Հայ յեղափոխական դաշնակցութիւն կուսակցութիւնը։ Արեւմտեան Հայաստանի ազատագրութեան գաղափարները ջերմ արձագանք գտան ախալքալաքցիներու շրջանին մէջ, որոնց զգալի մասը, ծագումով ըլլալով արեւմտահայեր, շարունակած էր պահպանել հոգեւոր կապը իրենց նախկին հայրենիքի՝ Էրզրումի նահանգի հետ։ Ջաւախքը ծնունդ տուած է ազգային այնպիսի յայտնի դէմքերու, ինչպիսին են Յովհաննես Քաջազնունին, Համօ Օհանջանեանը, Ռուբէն Տէր Մինասեանը, Ռուբէն Դարբինեանը, գրողներ Վահան Տէրեանը, Դերենիկ Դեմիրճեանը, Մկրտիչ Սարգսեանը, աշուղ Ջիւանին եւ ուրիշներ։ 1918 թուականի Մայիսին Ախալքալաք գաւառի բնակչութեան մեծամասնութիւնը արտագաղթեց թրքական զօրքերու ներխուժման պատճառով Բակուրեանի անտառներ ու Ծալկայի շրջան։ Գաղթած 80 հազար հայերէն 35-40 հազարը զոհուեցաւ։ Նոյեմբերի վերջին՝ գաւառէն թրքական զօրքերու հեռանալէն ետք Ջաւախքի նկատմամբ տարածքային հաւակնութիւն հանդէս եկաւ մենշեւիկեան Վրաստանը։ Դեկտեմբերին Ախալքալաքի ու Լոռիի համար ծագած հայ-վրացական պատերազմը վերջացաւ անգլիացիներու միջամտութեամբ։ Ջաւախքը թողուցին Վրաստանի հսկողութեան տակ, սակայն Հայաստանի Հանրապետութիւնն իր գոյութեան ողջ ընթացքին (1918-1920) չդադրեցուց դիւանագիտական ջանքերը զայն վերադարձնելու ուղղութեամբ։ Խորհրդային Հայաստանի ղեկավարութիւնը, ընդառաջ երթալով բնակչութեան փափաքին, նոյնպէս հանդէս եկաւ Ախալքալաքն ու հարեւան Ծալկան մայր հայրենիքի հետ միաւորելու պահանջով։ Սակայն վրաց-ատրպէյճանական պոլշեւիկ մեծամասնութիւնը, գործելով միասնաբար, 1921 թուական Յուլիսին հասաւ ինչպէս Ախալքալաքի, այնպէս ալ հայկական այլ տարածքներու բռնակցմանը Վրաստանին ու Ատրպէյճանին։ 6 Նոյեմբեր 1921-ին կնքուեցաւ պայմանագիր Խորհրդային Հայաստանի ու Վրաստանի միջեւ հայ-վրացական սահմանագծի վերաբերեալ, որ մասնակի փոփոխութիւններով պահպանուած է մինչեւ օրս։ Ախալքալաքի նախկին գաւառի մեծ մասէն կազմուեցաւ նոյնանուն վարչական գաւառը (հետագային՝ շրջան)։ Հիւսիսային հայաբնակ գիւղերէն Տաբածղուրը, Մոլիտը եւ Չխարոլան մտցուցին Պորժոմի, իսկ Տամալան՝ աւելի ուշ կազմաւորուած Ասպինձայի շրջաններու մէջ։ 1930-ին Ախալքալաքի շրջանէն անջատուեցաւ անոր հարաւ արեւելեան մասը՝ կազմելով Պոկտանովկայի (այժմ՝ Նինոծմինդա) շրջանը։ == Ջաւախքի հայ կաթոլիկներ == Ջաւախքի հայ կաթոլիկները (ֆռանգ, ֆռանկ)- Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցիի արեւելաեւրոպական թեմին պատկանող ներկայացուցիչներն են, որոնք հաստատուած են Ախալքալաքի գաւառին մէջ 19-րդ դարու կէսերէն։ Այսօր Վրաստանի Սամցխե-Ջաւախքի կաթոլիկներու թիւը կը կազմէ մօտաւորապէս 50 հազար եւ տեղաբաշխուած է Ախալքալաքի շրջանի Ալաստան, Տուրցխ, Վարեւան, Բաւրա, Խուլգումօ, Կարտիկամ, Նինոծմինդայի շրջանի Հեշտիա, Ժդանովական, Թորիա, Ուջմանա, Ասփարա, Նոր Խուլգումօ, Կաթնատու եւ Ախալցխայի շրջանի Սուխլիս, Ղուլալիս, Ծղալթբիլա, Ծինուբան, Մոխրեբ (Նիոխրեբ, Աբաթխսեւ, Ջուլղա գիւղերուն։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Ջաւախք Մետիա - Ջաւախքի միացեալ տեղեկատուական կայք Ա-Ինֆօ - Ջաւախքի տեղեկատուական կայք Ջաւախքի տեղեկատուական շեմ Ջաւախքի ուղեցոյց Ջաախքի երգարան Ջաւախքի ֆորումը Լուրեր եւ վերլուծութիւն Ջաւախքէն Պատմութիւն, լուսանկարներ, տեսահոլովակներ

Ռոժէ Կարպիս Ջրբաշեան

Ռոժէ Կարպիս Ջրբաշեան (ծնած էր 1925-ին, վանեցի ընտանիքի յարկին տակ: Մահացած է 17 Յուլիս 2019 Ֆրանսա, Փարիզ):Ազգային գործիչ, բարերար: Թունդ հայրենասէր, միշտ օժանդակած է Ֆրանսահայութեան եւ Հայաստանին։ ֆրանսահայ գաղութի նահապետներէն էր: == Կենսագրութիւն == Ռոժէ Կարպիս Ջրբաշեան երկար տարիներ եղած է նաեւ ՀԲԸՄ-ի կարեւորագոյն անդամներէն։ 1995-ին մաս կազմած է փարիզեան պատուիրակութեան՝ Գարեգին Ա. կաթողոկոսի ընտրութեան առթիւ։ Ռոժէ Կարպիս Ջրբաշեան ամենէն հին անդամն էր Հայց. եկեղեցւոյ Փարիզի Կրօնական ընկերակցութեան, ուր երկար տարիներ ստանձնած է զանազան պաշտօններ։ Ան հանդիսացած է նաեւ եկեղեցւոյ Պատգամաւորական ժողովի առաջին նախագահը։ Ինք էր նուիրատուն Խալաթեանի ստեղծագործած եռափեղկ որմնային քանդակին (Աւարայր, Մեսրոպ Մաշտոց եւ Ցեղասպանութիւն), որ զետեղուած է Փարիզի եկեղեցւոյ բակի պատերէն մէկուն վրայ։ Տոքթ. Սերժ Սիմոնեանի հետ՝ նոյնպէս ինք էր, որ նախաձեռնողը եղած էր Ալֆորվիլի Ս. Մեսրոպ վարժարանի կառուցման, 1978-ին։ Փարիզեան Շարանթոն արուարձանի գլխաւոր զբօսայգիներէն մէկուն մէջ բարձրացուած խաչքարն ալ ինք նուիրած էր եւ որու հանդիսաւոր բացումը կատարուած էր 1996 Ապրիլ 24-ին։ Էջմիածնի մայր տաճարի զանգակներուն նուիրատուն ալ ինք էր։ == « Comptoir Commercial d'Orient » վաճառական ընկերութիւնը == Ռոժէ Կարպիս Ջրբաշեանի՝ իր ազգին ու Էրգիրին փարումին լաւագոյն օրինակներէն է նաեւ հետեւեալը. ան 1947-ին հիմնած էր « Comptoir Commercial d'Orient » վաճառական ընկերութիւնը, որ գլխաւորաբար չոր միրգերու վաճառքով կը զբաղի։ Այդ ծիրին մէջ, յաջողած էր Թուրքիայէն ներածուած չոր ծիրանի ծրարներուն վրայ՝ «Ծիրան՝ Հայաստանի. հողեր, որոնք այսօր գրաւուած են Թուրքիոյ կողմէ» պիտակը աւելցնելէ ետք՝ վաճառել ֆրանսական շուկայի հանրախանութներու մեծագոյն ցանցերէն մէկուն։ == «Յառաջ»-ի, նաեւ «Նոր Յառաջ» յօդուածագիր == Ռոժէ Կարպիս Ջրբաշեան բազմաթիւ յօդուածներ ստորագրած է յատկապէս Անդրանիկ Ծառուկեանի «Նայիրի», Արփիկ Միսակեանի «Յառաջ»-ի, նաեւ «Նոր Յառաջ»-ի թերթերուն մէջ։ == Աղբիւրներ == Մահ՝ Կարպիս-Ռոժէ Ջրբաշեանի «ԼԵԶՈՒՆ ՈՐ ՉԸԼԼԻ, ՄԱՐԴ ԻՆՉԻ՞ ՆՄԱՆ Կ’ԸԼԼԻ...» «ԼԵԶՈՒՆ ՈՐ ՉԸԼԼԻ, ՄԱՐԴ ԻՆՉԻ՞ ՆՄԱՆ Կ՛ԸԼԼԻ...» ԿԱՐՊԻՍ ՋՐԲԱՇԵԱՆ, Փարիզ Աշխարհի հայերը-Կարպիս Ջրբաշեան == Ծանօթագրութիւններ ==

Ստեփան Ղազարեան (քիմիագէտ)

Հայաստանի քիմիագիտութեան դպրոցի հիմնադիրը։ == Կենսագրութիւն == Ստեփան Ղամբարեան ծնած է 23 Յունիս, 1879-ին, Թիֆլիսի մօտակայ Կոջոռ աւանին մէջ։ Հայրը՝ պետական պաշտօնեայ, գործի բերումով ընտանիքը փոխադրած է Քիեւ՝ 1884-ին, ապա՝ Վարշաւա ու Փրակ։ 1898-ին, Ղամբարեան աւարտած է Ռիկայի (Լաթվիա) դասական գիմնազիոնը։ Այնուհետեւ, համալսարանական ուսումը ստացած է Գերմանիոյ մէջ (Միւնիխ, Լայփցիկ եւ Հայտըլպէրկ), 1899-1906-ին, եւ շարունակած է խորացնել իր գիտելիքները, հռչակաւոր գերմանացի դասախօսներու օգնական ըլլալով Սթրասպուրկի, Միւնիխի եւ Պերլինի մէջ (1907-1911)։ Վերադառնալով Կովկաս, նախ աշխատած է Պաքուի ռուսական թեքնիք ընկերութեան քիմիական տարրալուծարանին մէջ (1911-1914) եւ ապա Թիֆլիսի գիւղատնտեսական բաժանմունքի քիմիագիտութեան եւ մանրէակենսաբանութեան տարրալուծարանին մէջ (1914-1920)։ Վրացական մայրաքաղաքին մէջ նաեւ դասաւանդած է կանանց բարձագոյն դասընթացքներու մէջ։ Մասնակցած է Համաշխարհային Ա. պատերազմին։ 1920-ին, Ղամբարեան հաստատուած է Երեւան։ 922-1937 հիմնած ու ղեկավարած է Երեւանի պետական համալսարանի եւ բժշկութեան, գիւղատնտեսութեան եւ անասնաբուծութեան-անասնաբուժութեան հիմնարկներու օրկանական քիմիագիտութեան ամպիոններն ու տարրալուծարանները։ 1930-1931 եւ 1936-1937 եղած է Փոլիթեքնիք հիմնարկի քիմիագիտութեան ճիւղի տեսուչ։ Հիմնած է Երեւանի քիմիագիտական պարբերականներու առաջին գրադարանը։ 1926-ին, փրոֆեսորի տիտղոսը ստացած է: 1935-ին՝ գիտութեան վաստակաւոր գործիչի տիտղոսը ստացած է։ 1937-ին Խորհրդային Գիտութիւններու Ակադեմիայի հայկական մասնաճիւղի նախագահութեան անդամ եղած է եւ օրկանական քիմիագիտութեան բաժինի վարիչ։ Գիտութեան բերած նպաստին համար, Խորհրդային Միութեան Բարձրագոյն Որակաւորման Յանձնաժողովը առանց աւարտաճառի պաշտպանութեան դոկտորի տիտղոսը տուած է իրեն։ 1930-1937 Ղամբարեան «Նայիրիտ» գործարանի հիմնադիրներէն եղած է։ 1938-ին, հակառակ բոլոր պատիւներուն եւ ծառայութիւններուն, ստալինեան բռնութեան ալիքի զոհ դարձած է, երբ մեղադրուելով իբրեւ հակապետական տարր եւ օտար գործակալ, աքսորուած է Սեմիփալաթինսկի շրջանը։ 1944-ին, իր գործընկերներու ջանքերուն շնորհիւ, անմեղ յայտարարուած է եւ յաջողած՝ Հայաստան վերադառնալ։ Աշխատանքի անցած է Հայաստանի Գիտութիւններու Ակադեմիայի քիմիագիտութեան հիմնարկին մէջ եւ նոյն տարին՝ Ակադեմիայի թղթակից անդամ ընտրուած։ == Մահ == Աքսորի տարիները իրենց բաժինը առած էին առողջութենէն, եւ Ղամբարեան իր մահկանացուն կնքած է 7 Մարտ, 1948-ին, Մոսկուայի մէջ։ Թաղուած է Երեւան, ուր իր կիսանդրին զետեղուած է Երեւանի պետական համալսարանի մուտքի ճեմասրահին մէջ։ == Գրականութիւն == Բատիկեան, Ս. Ա. (1969) Ստեփան Պօղոսի Ղամբարեան (Մահուան 20-ամեակի առթիւ). Հայկական քիմիական ամսագիր. 22 (1). pp. 84-90. Archived 2019-08-06 at the Wayback Machine. == Ծանօթագրութիւններ ==

11 Մայիս

11 Մայիս, տարուայ 131-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 132-րդ) օրն է Տարուայ աւարտին կը մնայ 234 օր 10 Մայիս 11 Մայիս 12 Մայիս == Դէպքեր == 330՝ Կոստանդիանոս Ա Մեծ կայսրը իր մայրաքաղաքը Հռովմէն տեղափոխեց Բիւզանդիոն, որն անոր պատուին վերանուանեցաւ Կոստանդնուպոլիս 1858՝ Մինեսոթան դարձաւ ԱՄՆ 32րդ նահանգը 1949՝ Իսրայէլը կը դառնայ ՄԱԿ անդամ Սիամի թագաւորութեան անունը կը դառնայ Թայլանտ 1991՝ շուետական Roxette խումբի Joyride երգն ամերիկեան հիթ-շքերթին մէջ կը գրաւէ առաջին տեղը 1996՝ Էւերեսթ բարձրանալիս կը զոհուէ ութ լերնագնաց 2013՝ Թուրքիոյ Ռէյհանլըին մէջ երկու ինքնաշարժերուն մէջ տեղադրուած ռումբերու պայթիւններու զոհ է կը դառնայ 43 մարդ == Ծնունդներ == Տես նաեւ՝ 11 Մայիսի ծնածներ 1840. 1918՝ Ռիչըրտ Ֆէյնմըն (անգլերէն՝ Richard Phillips Feynman, մ. 1988) ամերիկացի ֆիզիքոս, == Մահեր == Տես նաեւ՝ 11 Մայիսի մահացածներ 1991՝ Ֆրետերիք Արման Ֆէյտի (ֆրանսերէն՝ Frédéric-Armand Feydit, ծն. 1908), ֆրանսահայ հայագէտ == Տօներ == Լաոս՝ Սահմանադրութեան Օր 11 Մայիս == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == BBC: On This Day [1] (անգլերէն)

Եէնիճէ

Եէնիճէ, զուտ հայաբնակ գիւղաքաղաք (Նահիյէ), կը գտնուէր Թուրքիոյ կուսակալանիստ քաղաք՝ Պրուսայէն դէպի հարաւ հինգ ժամ հառաւորութեամբ. Ողիմպոս լերան արեւելակողման ստորոսը եւ ենթակայ Իյնէկէօլ գաւառակին: Եէնիճէն կը բաղկանար 1550 Հայ Լուսաւորչական եւ 40 Հայ Բողոքական տուներէ, ընդամէնը 10.050 բնակչութեամբ: Ունէր Ս. Յակոբ անուն քարուկիր եկեղեցի մը, մեծցուած եւ վերանորոգուած 1807 թուին: Քահանայից թիւը կ’ըլլար 4-6: Հայ Բողոքականները ուէին ժողովարան մը, որուն վարի յարկը վարժարան էր: Հին Յայսմաւուրքի մը լուսանցքին վրայ արձանագրուածէն հասկցուած էր որ Եէնիճէի հայութիւնը Կարնոյ կողմերէն գաղթած էր հոս, 1460-ական թուականներուն, ըլլալով նաեւ ամբողջութեամբ հայախօս՝ նկատուած էր որ լեզուի տեսակէտով աւելի մօտ էր Կարնոյ՝ քան ուրիշ վայրերու հայ բարբառին: Եկեղեցւոյ շրջափակին մէջ կը բարձրանար ընդարձակ եւ երկյարկանի վարժարանը, որ կառուցուած ըլլալով Պրուսայի Տ. Բարթողիմէոս Զամչեանի առաջնորդութեան օրով 1881-ին կը յորջորջուէր անոր անուամբ «Բարթուղիմեան վարժարան», շրջափակէն դուրս՝ կար նաեւ մանկապարտէզի շէնքը՝ շինուած 1895-ին: Երկսեռ աշակերտութեան ընդհանուր թիւը կը հասնէր (1915-ին) 750. Իսկ ուսուցչաց թիւը 8-ի: Եկեղեցապատկան կալուածներու շարքին աչքառու էր Ազգային բաղնիքը, կառուցուած «արգեամք ժողովրդեան»: Եէնիճէի հայութիւնը հողատէր եւ կալուածատէր էր, կը զբաղէր երկրագործութեամբ եւ մեծ չափով չերամաբուժութեամբ: Եէնիճէն մեր օրերուն տուած է երկու աչքառու եկեղեցականներ Արտաւազդ Ծ. վրդ. Գալէնտէրեան, Ստեփան վրդ. Գալփագեան: Ասոնցմէ զատ Տոք. Ռուբէն Օհանեան, Լուտեր Պայտարեան եւ այլք: Եէնիճէի մէջ մետաքսի մանարան գործարանի առաջին հիմնաիկուն եղած է Գառնիկ Պէնտէլեան,40 ճախարակներով (մանճըլըգ) 1889-ին, ատկէ մինչեւ 1900 թուականը՝ 40-80 ճախարակնոց խոշոր գործարաններ կանգնած են Ասատուր Սէթտէրեան, Յակոբ Օհանեան, որուն մէկ փեսան Արսէն Թօփճեան՝ այժմ գործարանատէր ի Խասքօվօ (Պուլկարիա), մհտ. Պետրոս Պուրնազեան եւ մհտ. Գէորգ Թէրզեան: Եէնիճէի ամբողջ հայութիւնը, բացի 40 տուն բողոքականներէն՝ 6 Օգոստոս 1915-ին տարագրուած է եւ զինադադրէն վերադարձող վերապրոզներու թիւն է ընդ ամէնը 1250 անձ, որոնց կէսը ներկայիս (1938) Պուլկարիա՝ իսկ մնացեալ կէսը ապաստանած են Յունաստան եւ Ֆրանսա: == Աղբիւրներ == Հայ Հանրագիտակ, Հ. Մկրտիչ Վարդ. Պոտուրեան, 1939, Պուքրէշ, Հատոր Դ., էջ 660:

Ստեփան Նալպանտեան

Ստեփան Նալպանտեան (1885 Մանիսա), շոգենաւային փոխադրութիւն == Կենսագրութիւն == Ծնած է Մանիսա 1885-ին: Շրջանաւարտ եղած է Ալիանս Իզրայէլիթ վարժարարանէն: Իզմիր, ուր կ՝զբաղէր, շոգենաւային փոխադրութեանց գործով: -Նախկին Հնչակեան: 1915-ի վերջերը, Թալաթեան Ռեէիմի դէմ թուրք տարրին մէջ յեղափոխութիւն յարուցանելու դիտումով՝ Ֆրանսերէն «Մանիֆէսթ» մը կը հրատարակէ. Յետոյ կը հետապնդուի եւ ձերբակալուելով՝ բանտի մէջ տառապնքներ կրելէ ետք կ՝աքսորուի անվերադարձ: Հետեւանքն այն կ՝ըլլայ որ, կարգ մը տեղացի ու գաւառացի Հայեր եւ 1915 Ապրիլէն ի վեր Իզմիրի մէջ բանտարկեալ կուսակցականներ, ինչպէս եւ Նալպանտնեռն գերդաստանի երկսեռ անդամներ կը քշուին քաղաքեն, համախումբ 60 հոգի։ == Աղբիւրներ == Յուշարձան Ապրիլ Տասնըմէկի, Կ. Պոլիս, 1919, էջ 75, հատուած 366

Թարանթօ

Թարանթօ (իտալ.՝ Taranto), քաղաք եւ նաւահանգիստ Հարաւային Իտալիոյ մէջ, Յոնիական ծովու Թարանթոյի ծոցի ափին։ Թարանթոյի մարզի վարչական կեդրոնն է։ Բնակչութիւնը կը կազմէ 245 հազար մարդ (ըստ 1977 թուականին տեղի ունեցած մարդահամարին)։ == Պատկերասրահ == == Բնակչութիւն == == Ծանօթագրութիւններ ==

Մանոս Խածիտաքիս

Մանոս Խածիտաքիս, յուն․՝ Μάνος (Εμμανουήλ) Χατζιδάκις, 23 Հոկտեմբեր 1925 (Քսանթի, Թրակիա, հիւսիս-արեւելեան Յունաստան)– 15 Յունիս 1994 Աթէնք․ միջազգային համբաւի արժանացած նշանաւոր յոյն յօրինող, Օսքար մրցանակի դափնեկիր, բանաստեղծ, երգահան, խմբավար եւ դաշնակահար։ Գործերուն մեծ մասը, այսօր ճանչցուած են իբրեւ դասական։ == Կենսագրութիւն == Մանոս Խածիտաքիս ծնած է 1925-ին, Քսանթի. hայրը Ղիորղոս Խածիտաքիս` Կրետացի, իսկ մայրը Ալիքի Արվանիթիտու` Ատրիանուպոլսէն (արեւելեան Թրակիա)։ Փոքր տարիքէն, 4 տարեկան, կը սկսի դաշնակի դասեր․ ուսուցչուհին է հայազգի դաշնակարուհի Աննա Ալթունեան։ Երբ ծնողքը կ՛ամուսնալուծուի, մօրը հետ Աթէնք կը տեղափոխուին (1932)։ 1938-ին հայրը օդանաւի արկածի զոհ կ՛երթայ։ Հօրը մահը եւ անոր յաջորդող Բ․ Համաշխարհային Պատերազմը, ընտանիքը տնտեսական նեղ վիճակի կը մատնեն։ Խածիտաքիս իր ապրուստը կը ճարէ աշխատելով իբրեւ՝ գործաւոր Փիրէայի նաւահանգիստը, սառոյց ծախող գարեջուրի «Ֆիքս» գործարանին մէջ, պաշտօնեայ Աթէնքի Մեղալոիքոնոմոս Μεγαλοκονόμος լուսանկարչատան մէջ եւ օգնական հիւանդապահ «401 Զինուորական Հիւանդանոց»ին մէջ։ Այս ժամանակամիջոցին (1940 – 1943), Մենելաոս Փալանտիոսին մօտ կ՛ուսանի առաջացեալ երաժշտական տեսութիւն, ընդլայնելով երաժշտական գիտելիքները։ Միաժամանակ, Աթէնքի Համալսարանին մէջ կը հետեւի Փիլիսոբայութեան դասերու։ Կապեր կը հաստատէ ուրիշ երաժիշտներու, գրագէտներու եւ մտաւորականներու հետ․ ինչպէս օրինակ՝ գրագէտ եւ բանաստեղծ Նիքոս Կացոս Νίκος Γκάτσος, նկարիչ Եաննիս Ցարուհիս Γιάννης Τσαρούχης (ծնած Փիրէա) եւ Նոպել մրցանակի դափնեկիրներ՝ բանաստեղծ Եորղոս Սեֆերիս Γιώργος Σεφέρης (ծնած Իզմիր), գրագէտ Օտիսէաս Էլիթիս Οδυσσέας Ελύτης (ծնած Կրետէ), քնարերգակ բանաստեղծ Ակելոս Սիքելիանոս Άγγελος Σικελιανός (ծնած Լեֆքատա)։ Գերմանական բռնագրաւման ընթացքին մաս կը կազմէ Յունական Դիմադրութեան Εθνική Αντίσταση, ուր կը ծանօթանայ եւ կը բարեկամանայ Միքիս Թէոտորաքիս Μίκης Θεοδωράκης յօրինողին հետ։ == Գործունէութեան ընթացք == === Առաջին գործերը === Առաջին անգամ հանրութեան կը ներկայանայ 1944-ին, 19 տարեկան հասակին․ կը յօրինէ Ալեքսիս Սոլոմոսի «Վերջին Ճերմակ Աքլորը» Ο Τελευταίος Ασπροκόρακας կատակերգութեան երաժշտութիւնը, իսկ Քարոլոս Քունի «Արուեստի Թատրոն»ին մէջ կը հետեւի դերասանութեան դասերու։ Առաջին գործը, որով իր տաղանդը կը սկսի ճանչցուիլ, «Թուղթէ Լուսնակը» Χάρτινο το Φεγγαράκι երգն է։ Իսկ իր առաջին դաշնակի գործով «Փոքրիկ ճերմակ ծովախեցիի մը համար» (1947) եւ 1949-ին Ռեպեթիքոյի մասին տուած իր առասպելական ճառով, Խածիտաքիս կը ցնցէ Յունաստանի երաժշտական շրջանակները ու կը շահի համակրանքը Ռեպեթիքոյի հանրածանօթ յօրինողներու՝ Մարքոս Վամվաքարիս Μάρκος Βαμβακάρης եւ Վասիլիս Ցիցանիս Βασίλης Τσιτσάνης։ Ռեպեթիքօ՝ քաղաքային-ժողովրդային երգը, «կը ծնի» 19-րդ դարու վերջաւորութեան․ շնորհիւ Փոքր Ասիայէն եկած գաղթականներուն, նախ կը զարգանայ Յունաստանի քաղաք-նաւահանգիստներուն մէջ Փիրէա, Սելանիկ, Վոլօ , ուր կ՛ապրի ռամիկ բնակչութիւն՝ բանուոր, արհեստաւոր․․ եւ ապա՝ քաղաքային «կապելա» կոչուած կեդրոնները։1950-ին, Ռալու Մանուին հետ կը հիմնեն «Յունական Թատրոնի եւ Պարի Միութիւն»ը։ Կը ներկայացնէ չորս պարագիրներ՝ «Մարսիաս» Μαρσύας (1950), «Վեց ժողովրդային գծագրութիւններ» Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές (1951), «Անիծեալ օձը» Το Καταραμένο Φίδι (1951) եւ Ամայութիւն Ερημιά (1958)։ Կը մերձեցնէ երաժշտական տեսութիւնը կիրառութեան հետ եւ դասական Ռեպեթիքօն դաշնակի վրայ կը յարմարցնէ՝ «Վեց ժողովրդային գծագրութիւններ» Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές գործով (1951)։ === Համբաւի արժանացում === 1955-ին Մանոս Խածիտաքիս կը սկսի աշխուժ ստեղծագործական գործունէութիւն մը։ Կը յօրինէ երկու ուղղութեամբ․ զանազան թատերախաղերու եւ ժապաւէններու (ամէն տեսակի՝ ողբերգութիւն - կատակերգութիւն) երաժշտութիւնը ու բազմաթիւ երաժշտական գործեր․- ժապաւէններ՝ «Սթելա» Στέλλα, «Սէր, որ երկսայր դանակի վերածուեցար» Αγάπη που 'γινες δίκοπο μαχαίρι (1955), «Երգիոն, աղքատութիւն եւ պատուախնդրութիւն» Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο (1955), «Հրէշը» Ο δράκος (1956), եւ շատ ուրիշ։ Թատերախաղեր՝ Պրեխթի Brecht «Կովկասեան կաւիճին Շրջանակը»The Caucasian Chalk Circle (1956), Արիստոֆանիսի «Լիսիսթրաթի» Λυσιστράτη (1957) եւ «Թռչունները» Όρνιθες (1958), Էվրիփիտիսի Ευριπίδης «Միտիա»Μήδεια (1958), Քապանելիի «Անանուն պատմութիւն» Παραμύθι χωρίς όνομα (1959), եւայլն։1959-ին կ՛արժանանայ Յունական Պետական Ռատիոկայանին կողմէ կազմակերպուած «Յունական Երգի առաջին Փառատօն»ի առաջին մրցանակին «Իմ սէրս տեղ մը կը գտնուի» Κάπου υπάρχει η αγάπη μου երգով, որ կը մեկնաբանէ Նանա Մուսխուրին Νάνα Μούσχουρη։ 1960 տարին եւ անոր յաջորդող տարիները, կը յատկանշուին իբրեւ Մանոս Խածիտաքիսին մրցանակներու եւ միջազգային համբաւի արժանանալու տարիներ։ Յունական Երգի Բ․ Փառատօն՝ երկու երգերու համար առաջին մրցանակ․ «Քիփարիսաքի» Κυπαρισσάκι եւ «Պատիժ»Τιμωρία Նանա Մուսխուրիի մեկնաբանութեամբ։ Սելանիկի Յունական Շարժապատկերի Փառատօն՝ երաժշտութեան յօրինումի մրցանակ («Գետը» Ποτάμι ժապաւէն)։ Նոյն տարին, հետեւեալ հեղինակներուն թատերախաղերուն երաժշտութիւնը կը յօրինէ․ Ժան Անուիյի Jean Anouilh «Էվրիտիքի» Eurydice, Թենեսի Ուիլիամսի Tennessee Williams «Երիտասարդութեան Անուշ Թռչունը» Sweet Bird of Youth Ակելոս Սիքելիանոսի Άγγελος Σικελιανός «Տիղենիսին մահը» Ο θάνατος του Διγενή, Տիմիդրիոս Քորոմիլասի Δημήτριος Κορομηλάς «Մարուլային բախտը» Η τύχη της Μαρούλας եւ շատ ուրիշ, ինչպէս նաեւ յօրինումներ բազմաթիւ ժապաւէններու համար․ օրինակ՝ «Մատալենա» Μανταλένα, «Ալիքին նաւատորմին մէջ» Η Αλίκη στο ναυτικό, «Ժամադրութիւն՝ Քերքիրա» Ραντεβού στην Κέρκυρα, եւայլն։1961-ին Օսքար մրցանակին դափնիկիրը կը հանդիսանայ (Ժապաւէնի լաւագոյն յօրինում) «Փիրէային Տղաքը» Τα παιδιά του Πειραιά երգին համար․ «Երբեք Կիրակի Օրը» Ποτέ την Κυριακή ժապաւէն, Ժիւլ Տասենի բեմադրութեամբ։ 1962-ին, կ՛արտադրէ «Երազներու Ճամբան» Οδός Ονείρων երաժշտական ներկայացումը, ։ 1964-ին կը հիմնէ եւ կը խմբավարէ «Աթէնքի Փորձառական Նուագախումբ»ը (1964-66)։ Նոյն շրջանին կը գործակցի Մորիս Պեժառին Maurice Béjart հետ՝ ֆրանսացի պարող, պարագիր եւ օփերայի վարիչ․ Արիստոֆանիսին «Թռչունները» Όρνιθες կատակերգութիւնը Պրիւքսէլ կը ներկայացուի «20-րդ դարու բեմապար» Ballet du xxe siècle ընկերութենէն։ Նոյն տարին, կը հրապարակէ իր գլուխ գործոցներէն «Ճոքոնթային ժպիտը» Το χαμόγελο της Τζοκόντας, յատկապէս յօրինուած Ժաքլին Տանոյին համար (Փարիզ)։ === Արտասահման === 1966-ին Նիու Եորք կը ճամբորդէ հռչակաւոր Պրոտուէյի Broadway theatre բեմէն «Իլիա Սիրելիս» Illya Darling առաջին երաժշտական ներկայացման համար («Երբեք Կիրակի Օրը» ժապաւէնի վերածումը երաժշտական ներկայացման) ։ Առժամեայ՝ Նիու Եորք կը հաստատուի մօրը հետ։ Ամերիկա բնակման շրջանին՝ վեց տարի, ան կը շփուի «փոփ» եւ «ռոք» ամերիկեան երաժշտական բեմին հետ։ Կը գործակցի «New York Rock and Roll Ensemble» նուագախումբին հետ։ Այս գործակցութեան արդիւնքն է «Ցոլացումներ» «Reflections» (1970) ձայնապնակի ձայնագրումը«Ցոլացումներ» «Reflections» ։ Կը ճամբորդէ Փարիզ, Լոնտոն, Թեհրան, եւ ուրիշ տեղեր։ Միաժամանակ կը շարունակէ յօրինել զանազան բանաստեղծութիւններ եւ կամ ժապաւէններու երաժշտութիւնը, ինչպէս օրինակ՝ Սիլվիօ Նարիծանոյի Silvio Narizzano «Կապոյտ» Blue (ժապաւէն), Նիքոս Կացոսի «Ամորղոս» Αμοργός (բանաստեղծութիւն), եւայլն։ === Վերադարձ Յունաստան === 1972 Յուլիսին, Յունաստան կը վերադառնայ։ Յաջորդող տարիները, մինչեւ մահը, կը սեպուին Խածիտաքիսի ասպարէզին ամենահասուն շրջանը։ 1972-ի աշնան կը ձայնագրէ երգերու ամբողջութիւն մը «Մեծ Տարփալիցը» Ο Μεγάλος Ερωτικός պիտակին տակ։ 1973-ին կը հիմնէ «Փոլիթրոփօ» Πολύτροπο թատրոն-սրճարանը։ 1975-82 կը վարէ Տնօրէնութիւնը՝ «Աթէնքի Պետական Նուագախումբ»ին եւ «Յունական Ռատիոկայանի Երրորդ Յայտագիր»ին Τρίτο Πρόγραμμα, ինչպէս նաեւ՝ «Յունաստանի Ազգային Օփերա»յին Εθνική Λυρική Σκηνή ընդհանուր փոխ-տնօրէնութիւնը։ Իր հիանալի ծառայութիւնը «Յունական Ռատիոկայանի Երրորդ Յայտագիր»ին մէջ (1975-1982), կը յատկանշուի բարձր որակի եւ սփռումներու զանազանութեամբ, նաեւ բազմազան մշակութային ձեռնարկներով, որոնք կը կատարուին Աթէնքի եւ ուրիշ քաղաքներու մէջ։ Կը հրապարակէ․ 1978-ին «Անտրամաբանական»Τα παράλογα գործը, 1980-ին՝ «Մելիսանթիին ժամանակաշրջանը» Η εποχή της Μελισσάνθης (քաղաքական բնոյթի ինքնակեսնագրութիւն մըն է, որ կը ներառնէ 1941-1951 Յունաստանի տակնապալի տասնամեակը), 1983-ին՝ «Աթինաս ճամբուն Գեղօնները» Οι μπαλάντες της οδού Αθηνάς, 1986-ին՝ «Խաւարամած Մայրը» Σκοτεινή Μητέρα, իսկ 1996-ին, մահէն երկու տարի ետք, կը հրապարակուին «Մեղաչանքի երգերը» Τα τραγούδια της αμαρτίας։ 1985-ին կը հիմնէ իր սեփական ձայնագրութեան ընկերութիւնը՝ «Սիրիոս» Σείριος․ նպատակն է հանրութեան ճանչցնել նոր արուեստագէտներ եւ երաժշտական յօրինումներ, հեռու առեւտրական չափանիշերէ։ Կը հրատարակէ «Քառորդը» Το Τέταρτο մշակութային պարբերաթերթը (1985-1986)։ 1989-ին կը հիմնէ «Գոյներու Նուագախումբը» Ορχήστρα των Χρωμάτων․ կը ձգտի ներկայացնել դասական եւ արդի երաժշտական գործեր նորարար մօտեցումով։ Խածիտաքիս մինչեւ 1993 կը ղեկավարէ«Գոյներու Նուագախումբը»։ Այս ժամանակամիջոցին կու տայ 20 նուագահանդէսներ եւ 12 մենանուագներ յունական եւ միջազգային յայտագրով։ == Մահը == Մանոս Խածիտաքիս աչքերը կը փակէ 15 Յունիս, 1994-ին։ Ինչպէս նախապէս փափաքած էր, անոր յուղարկաւորութեան ներկայ չեն գտնուիր հեռատեսիլի շրջուն աշխատախումբեր եւ լուսանկարիչներ։ == Տե՛ս նաեւ == Մարիքա Նինու Վազգէն Եսայեան == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Ղիորղոս Սեֆերիս (անգլերէն) Նիքոս Կացոս(ֆր.) Օտիսէաս Էլիթիս(յունարէն) Անկելոս Սիքելիանոս(անգլերէն) Միքիս Թէոտորաքիս(անգլերէն) Եաննիս Ցարուհիս(անգլերէն) Քարոլոս Քուն(անգլերէն) Ռեպեթիքօ(անգլերէն) Մարքոս Վամվաքարիս(սպան․) Վասիլիս Ցիցանիս(ֆր.) Յունական Թատրոնի եւ Պարի Միութիւն(յունարէն) Յունական Երգի Փառատօն(անգլերէն) Յունական Շարժապատկերի Փառատօն, 1960(յունարէն) Սթելա ժապաւէն(անգլերէն) Երբեք Կիրակի Օրը, ժապաւէն(անգլերէն) Ժան Անուիյ(ֆր.) Մորիս Պեժառ(անգլերէն) «20-րդ դարու բեմապար»(ֆր.) Յունական Ռատիոկայանի Երրորդ Յայտագիրը(անգլերէն) Գոյներու Նուագախումբը Ορχήστρα των Χρωμάτων(յունարէն)

Կօւարտհան (արուեստագէտ)

Կօւարտհան 16-րդ դար, Մուղալական Կայսրութիւն - 17-րդ դար, Մուղալական Կայսրութիւն Նշանաւոր Հնդիկ պատկերահան (նկարիչ) «Մուղալական» (Հնդկաստանը գրաւած թիւրքերու դարաշրջանը) Նկարչական Դպրոցին պատկանող, Իր հայրը՝ «Պհաւանի Տաս»-ը արքայական գործատունին մէջ կրտսեր նկարիչ մըն էր։ Ինչպէս այդ դարաշրջանի այլ նկարիչները, անոնք Հինտուականութեան հետեւորդներ էին։ «Կօւարտհան» կ'անցնի կասերական ծառայութեան, թիւրքական գրաւումի Գ ինքնակալ՝ «Աքպար Ա»-ի գահակալութեան օրերուն, եւ կը շարունակէ իր ծառայութիւնը մինչեւ «Շահ Ճահան»-ի իշխանութեան հասնիլը։ Անոր ստեղծագործութիւնները մինչեւ այսօր պահպանուած օրինակները ցոյց կու տան թէ ան կը սիրէր հարուստ, զգայնոտ գոյնը, եւ քնքշօրէն ձեւ առած կերպերը։ == Պատկերասրահ == == Տե՛ս Նաեւ == Հնդկաստանի Սերտումը։ Հաֆէզի Ժողովածուն Հնդկաստանի Սերտումը (գիրք) Նախա-Իսլամական Բանաստեղծութեան Մասին (գիրք) Երեսուն Ամեայ Ցեղասպանութիւնը (գիրք) Թահա Հուսէյն Եուսէֆ Զէյտան == Ծանօթագրութիւններ ==

Լէօ

Լէօ (Առաքել Գրիգոր Բաբախանեան) (26 Ապրիլ (8 Մայիս) 1860, Շուշի, Պաքուի նահանգ, Ռուսական Կայսրութիւն - 14 Նոյեմբեր 1932(1932-11-14), Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), հայ պատմաբան, գրող, գրականագէտ, հրապարակախօս, ՀԽՍՀ գիտութիւններու եւ արուեստի հիմնարկի իսկական անդամ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է 1860-նի ապրիլի 26-ին, Շուշի (Արցախ)։ Հետեւած է Շուշիի Թեմական եւ Քաղաքային վերակազմեալ վարժարաններուն։ 1878 թուականին աւարտած է Շուշիի քաղաքային վերակազմեալ դպրոցը։ Շուշիի եւ Պաքուի մէջ աշխատած է իբրեւ նոտարային գրագիր, հեռագրիչ, «Արօր» տպարանի կառավարիչ։ == Գրական գործունէութիւն == Պատանեկան տարիներէն Լէոն աշխատակցած է «Մշակին» ձգելով պատմագիտական, գրական եւ հրապարակախօսական մեծ ժառանգութիւն, հայոց պատմութեան մեծահատոր գործեր եւ բազմաթիւ հրապարակախօսական յօդուածներ։ 1877 թուականէն աշխատակցած է «Մշակ», «Արձագանք», «Արմենիա», «Մուրճ», «Հանդես ամսօրյա», «Տարազ», «Հորիզոն», «Համբավաբեր» եւ այլ պարբերականներու, տպագրած հարիւրաւոր քննադատ, յօդուածներ, վիպակներ, պատմագիտական ու գրականագիտական ուսումնասիրութիւններ։ Մինչեւ պատմագիտական իր աշխատութիւնները, Լէոն իր գրական գործունէութեան առաջին տաս ամեակին զբաղած է գրական–հրապարակախօսական աշխատանքներով, գրած է վէպեր, պատմուածքներ, վիպակներ որոնք յաջորդաբար լոյս տեսած են՝ Թիֆլիսի, Պաքուի, Շուշիի, Վենետիկի, Ս. Ղազարի եւ Պոլսոյ հայ մամուլի էջերուն մէջ։ 1906–1907 թուակններուն դասաւանդած է Էջմիածնի Գէորգեան ճեմարանէն ներս, ապա տեղափոխուախ է Թիֆլիս եւ նուիրուած գիտական աշխատանքի։ 1924 թուականին Խորհրդային Հայաստանի կառավարութեան հրաուէրով ան Թիֆլիսէն եկած է Երեւան եւ աշխատանքի անցած իբրեւ Պետական համալսարանի աւագ դասախօս (ուր դասախօսած է հայոց պատմութիւն)։ Անոր դասախօսութիւնները տպագրուած են ձեռագիրի իրաւունքով եւ Յակոբ Մանանդեանի դասախօսութիւններուն հետ միասին դարձած հայոց պատմութեան համալսարանական առաջին դասագիրքերը։ ԵՊՀ-ի մէջ հայագիտական առարկաներու դասաւանդումը գիտական մակարդակի վրայ դնելու գործին մէջ Յակոբ Մանանդեանի, Մանուկ Աբեղեանի, Հրաչեայ Աճառեանի եւ ուրիշներու հետ միասին մեծ երախտիք ունի նաեւ Լէոն։ 1925 թուականին Լէոյին շնորհուած է փրոֆէսորի կոչում։ Նոյն թուականին ան դարձած է ՀԽՍՀ գիտութեան եւ արուեստի հիմնարկի (1930 թուականէն՝ ՀԽՍՀ գիտութիւններու ինստիտուտ) իսկական անդամ։ Վախճանած է 1932-ի Նոյեմբեր 14-ին՝ Երեւան։ Լէոյի անունով Երեւանի մէջ անուանուած են դպրոց եւ փողոց։ Լէոյի պրոնզաձոյլ կիսանդրին կը գտնուի ԵՊՀ կեդրոնական մասնաշէնքի նախասրահին մէջ։ == Աշխատութիւններ == Լէոյի յայտնի աշխատութիւնները՝ «Հայոց պատմութիւն» «Անցեալից» «Թուրքահայ յեղափոխութեան գաղափարախօսութիւնը» «Հայկական տպագրութիւն» «Գրիգոր Արծրունի» «Ստեփանոս Նազարեան» «Ս. Մեսրոպ» «Խոջայական կապիտալ» «Պատմութիւն Ղարաբաղի հայոց թեմական հոգեւոր դպրոցի» «Վանի թագաւորութիւնը» «Հայոց հարցի վաւերագրերը»Լէոի գեղարուեստական գործերէն են՝ «Ոսկու ժխորի մէջ» վիպակը եւ «Մելիքի աղջիկը» պատմավէպը, որ առաջին անգամ տպագրուած է «Մշակ» լրագիրի մէջ։ == Գեղարուեստական ստեղծագործութիւնները == «Սնապաշտութեան քուրմ», 1884 (պատմուածք) «Դարտամահ», 1890 (պատմուածք) «Արնագին», 1890 (պատմուածք) «Այծարածը», 1904 (պատմուածք) «Մի բուռը մոխիր», 1904 (պատմուածք) «Պանդուխտ», 1888 (պատմուածք) «Կորածները», 1889 (պատմուածք) «Ոսկու ժխորի մէջ», 1901 (պատմուածք) «Վահան Մասմիկոնեան», 1888 (պատմական զրոյց) «Սպանուած հայրը», 1891 (պատմական զրոյց) «Վերջին վէրքեր», 1891 (պատմական զրոյց) «Թաթախման գիշեր», 1892 (պատմական զրոյց) «Լեռնցիները», 1896 (պատմական զրոյց) «Մելիքի աղջիկը», 1898 (պատմա-աւանդական վէպ) «Վարդանանք», 1916 (թատերախաղ) == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Պետրոսեան, Հ., Հայ գիտնականներ, հրապարակախօսներ, ժուռնալիստներ, Երեւան, 1960, էջ 319-324։ == Արտաքին յղումներ == ԱՆԻ-Լէօ՝ ելեկտրոնային գիրք Նորայր Սարուխանեան, Հայոց պատմութեան երախտաւորը Լէօ՝ մեծ հայրենասէրը եւ քաղաքացին

Միսաք Փանոսեան

Միսաք Փանոսեան (1890, Եւդոկիա - 1915, Եւդոկիա), հայ բժիշկ, ուսուցիչ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է 1890 թուականին Սեբաստիոյ նահանգի, Եւդոկիոյ գաւառի կեդրոն՝ Եւդոկիա քաղաքին մէջ։ Նախնական կրթութիւնն ստացած է ծննդավայրի ազգային վարժարանէն ներս։ 1895 թուականին մտած է Ար­մա­շի դպրեվանքը։ Երկար տարիներ արդիւնաւետ կերպով ուսուցիչ եւ դպրոցներու տեսուչ եղած է Եւդոկիոյ մէջ։ 1907 – 1911 թուականներուն ուսանած է Պէյ­րութի Սեն Ժոզեֆ Ֆրանսական համալսարանի բժշկական բաժինէն ներս։ 1911 թուականի Հոկտեմբերին վերադարձած է Եւդոկիա եւ բժիշկ աշխատած է։ Ամուսնացած է եւ զաւակներ ունեցած է։ 1914 թուականին՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, զօրակոչուած է Օսմանեան բանակ եւ բժիշկ նշանակուած Եւդոկիոյ զինուորական հիւանդանոցէն ներս, ուր կը ծառայէին նաեւ բժիշկներ Արմենակ Սերայտարեանն ու Յակոբ Էմինեանը։ Երեքն ալ հրաժարած են իսլամութիւն ընդունելու առաջարկէն։ 1915 թուականի Ապրիլին Եւդոկիոյ մէջ «Շուուպերեիսի» («Զինուո­րագ­րու­թեան բաժինի պետ») Քէօրպինպաշիի («Կոյր հազարապետ») հրահանգով, երեք բժիշկները ձերբակալուած եւ բանտարկուած են Իթթիհատի ղեկավարներէն մէկուն՝ դոկտոր Պեհաէտտին Շաքիրի կազմած 58 ականաւոր հայ բժիշկներու ցուցակով։ 1915 թուականի Յունիսին, հանելով երեք հայ բժիշկներու սպայական ուսադիրները, անոնց տարած են Մալ Գայանի թաղի բլուրի վրայ գտնուող պահակակէտը, հանած են զինուորական համազգեստները եւ մօտաւորապէս մերկ վիճակի մէջ կախաղան բարձրացուցած են։ Մահուան ժամանակ Միսաք Փանոսեան եղած է 25 տարեկան։ Այլ տուեալով՝ Միսաք Փանոսեան, Արմենակ Սերայտարեանն ու Յակոբ Էմինեանը սրախողխողի ենթարկուած են՝ թուրք ոստիկան զինուորներու կողմէ։ == Գրականութիւն == Հայ բժշկութեան տուած զոհերը, ցուցակագրուած վաւերական փաստերով, Կ. Պոլիս, 1919։ Մեզպուրեան Արթօ, Հայ եւ ծագումով հայ բժիշկներ։ Այբուբենական համառօտ անուանացանկ (1688-1940), Սթանպուլ, 1940։ Ալպօյաճեան Արշակ, Պատմութիւն Եւդոկիոյ հայոց, Գահիրէ, 1952։ Կարոյեան Գասպար, Մեծ Եղեռնի նահատակ հայ բժիշկները (անոնց պատգամները), Պոսթըն, 1957։ Յուշ ամ ատ եա ն Մեծ Եղեռնի (1915-1965), պատրաստեց Գերսամ Ահարոնեան, Պէյրութ, 1965։ Թէոդիկ, Յուշարձան նահատակ մտաւորականութեան, Բ. տպագրութիւն, Երեւան, Ապրիլ 24, 1985։ Հայրապետեան Վանիկ, Էջեր Հայաստանի դեղագործութեան պատմութիւնից, Երեւան,1990։ Յարման Արսեն, Հայերը Օսմանեան առողջապահութեան ծառայութեան մէջ եւ պատմութիւն սուրբ Փրկիչ հայոց հիւանդանոցի (թուրքերէն), Սթամպուլ, 2001։ Խաչատրեան Լուսինէ եւ Բաբլումեան Արփինէ (կազմողներ), Ցուցակ հայոց ցեղասպանութեան զոհերու (1915 - 1923 թթ.), գիրք 1, Սեբաստիոյի նահանգ, Երեւան, 2004։ == Աղբիւր == Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։

155 (թիւ)

Կաղապար:Արեւելահայերէն 155 (հարիւր յիսունհինգ)՝ կենտ եռանիշ բնական թիւ մըն է 154-ի եւ 156-ի միջեւ == Յատկութիւններ == յաջորդականութիւններ՝ A001358 յիսունմեկերորդ կիսապարզ թիւն է կը ստացուի 2-էն մինչեւ 13-ը եղած պարզ թիւերու կիրառումով՝ 155=22+3!+5!+72-11-13 կիրառութիւններ՝ 155 Սկիլլա աստեղնեակի կարգային թիւն է Microsoft Windows-ի Alt + 155 -ի գործադրումով կը ստացուի կիւրեղեան Ы տառը Տարուայ 155րդ օրն է Յունիս 4-ը (նահանջ տարիներուն՝ Յունիս 3-ը) == Ծանօթագրութիւններ ==

23 Հոկտեմբեր

23 Հոկտեմբեր, տարուան 296-րդ (նահանջ տարիներուն՝ 297-րդ) օրն է Տարուան աւարտին կը մնայ 69 օր == Դէպքեր == 2011․ 32 տա­րո­ւան ընդ­մի­ջու­մէ ետք, 2 500 հայերու ներկայութեամբ կը կատարուի Տիգրանակերտի Սուրբ Կիրակոս վերանորոգուած եկեղեցւոյ մէջ ե­կե­ղե­ցա­կան ա­ռա­ջին ա­րա­րո­ղու­թիւ­նը == Ծնունդներ == == Մահեր == == Տօներ ==

Յովհաննէս Աւագեան

Յովհաննէս Աւագեան (12 Հոկտեմբեր 1882(1882-10-12), Բինկեան, Տեւրիկ - 10 Յունիս 1959(1959-06-10), ), ամերիկահայ գրագէտ-քննադատ, գրող եւ լրագրող։ == Կենսագրական գիծեր == Յովհաննէս Աւագեան ծնած է Ակնայ գիւղերէն Բինկեանի մէջ։ Նախնական կրթութիւնը տեղւոյն վարժարանին մէջ ստանալէ ետք 1897-ին Սեբաստիոյ զուիցերիական որբանոցը կը ղրկուի, ուրկէ շրջանաւարտ կ’ըլլայ 1902-ին: Երկու տարի նոյն հաստատութեան մէջ ուսուցչութիւն կ’ընէ եւ 1904-ին կը մտնէ Մարզուանի Անաթոլիա Գոլէճը, ուրկէ շրջանաւարտ կ’ըլլայ 1907-ին B.A. տիտղոսով: == Վարած պաշտօններ == Երկու տարի նոյն քաղաքի Աւետարանական վարժարանին մէջ տնօրէն-ուսուցչի պաշտօն վարելէ յետոյ՝ հրաւէրով մեկնած է Վանի Ամերիկեան վարժարանը, ուր հայ լեզուի եւ գրականութեան, ինչպէս նաեւ մաթեմաթիկայի ուսուցչութիւն ըրած է մինչեւ 1915-ի տեղահանութեան տարին: Վանի մէջ 1911-1914 զուտ գաւառական գրականութեան նուիրուած «Վանտոսպ» հանդէսը խմբագրած է: 1915-ի վերջերը գացած է Նիւ Եորք, ուր ժամանակ մը գրասենեակային աշխատանք կատարելէ ետք մեկնած է Պոսթըն, ուր 1917-1919-ին վարած է «Ազգ» օրաթերթի օգնական խմբագրի պաշտօնը: 1919-ին մտած է Նիւ Եորքի «Կոչնակ», ապա՝ «Հայաստանի Կոչնակ» շաբաթաթերթի խմբագրական կազմին մէջ։ Հոն, բացի ազգային բաժինը խմբագրելէ, երեւցած է լուրջ քննադատական յօդուածներով: Աշխատակցած է զանազան տարեգիրքերու, թերթերու եւ հանդէսներու, (Թէոդիկի «Ամէնուն Տարեցոյցը», «Արեւելք», «Հայրենիք», «Բիւրակն», «Պայքար», «Փիւնիկ», «Նաւասարդ» եւ այլն): == Գրական վաստակ == === Հատորներ === Աւագեան առանձին հատորներով լոյս ընծայած է․ «Գոհարներ հայ գրականութեան», «Գրական դէմքեր», «Նշանաւոր օփերաներ», «Աւետիս Ահարոնեան» եւ «Այսպէս ապրեցանք»:Հայ գրական եւ գեղարուեստական գրեթէ ամէն շարժումի եւ երեւոյթի շուրջ պարզած է իր տեսութիւնները՝ ցրուած հոս ու հոն: Իր ծածկանուններն եղած են Վաղարշ Վաղարշեան, Հրայր, Ասպարունի, Գրասէր, Գեղարուեստասէր, Երաժշտասէր եւ այլն: === Թարգմանութիւններ === Հայերէնի վերածած է բազմաթիւ կարճ պատմուածքներ: Իր թարգմանութեանց կարգին պէտք է յիշել Կոմս Ալեքսէյ Թոլստոյի հինգ արար թարգմանութիւնը՝ «Ցար Ֆիօտօր Իվանովիչ» գործին, հրատարակուած 1928-ին «Հայաստանի Կոչնակ»ի մէջ: == Աղբիւրներ == Հայ Հանրագիտակ, Հ. Մկրտիչ Վարդ. Պոտուրեան, 1938, Պուքրէշ, Հատոր Բ., էջ 320:

Լեւոն Բաշալեան

Լեւոն Բաշալեան (24 Սեպտեմբեր 1868(1868-09-24), Սկիւտար, Կոստանդնուպոլիս, Օսմանեան Կայսրութիւն - 1 Փետրուար 1943(1943-02-01), Վիշի, թաղուած Փարիզ)), նորավիպագիր եւ հրապարակագիր։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Սկիւտար, «Պոլիս»։ Յաճախած՝ Պէրպէրեան Վարժարանը։ Փոքր տարիքէն նուիրուած է լրագրութեան՝ գործակցելով Արփիար Արփիարեանի եւ Գրիգոր Զօհրապի հետ։ Համիտեան հալածանքներէն խուսափելու համար անցած է Փարիզ, ապա Լոնտոն, ու Արփիարեաի հետ հրատարակած՝ «Նոր Կեանք» կիսամեայ թերթը։ 1920-ի աւարտէն առաջ, Բաշալեան վերջնականապէս կը հաստատուի Փարիզ, նուիրուելով ազգային ու հասարակական գործունէութեան: 1928-ին իրեն վստահուախ է խմբագրութիւնը «Լա Ֆուայէ» ամսագրին, ֆրանսերէն եւ հայերէն անջատ բաժիններով: Բաշալեանի գլխաւոր գործերը իր պատմուածքներն ու նորավէպերն են՝ «Վերջին Համբոյրը», «Նոր Զգեստը», «Ձրին», «Տէրտէրին Ուխտը», «Աղաւնիները», «Ցեղին Ձայնը» եւ այլն։ Ունի նաեւ յուշագրութիւններ «Արմաշի Ուխտագնացութիւնը» , «Թրքահպատակի Մը Արկածները Մեծ Պատերազմի Ատեն» (1939) եւ այլն։ 1943-ին՝ Փարիզ, լոյս կը տեսնէ Բաշալեանի գեղարուեստական ստեղծագործութիւններուն առաջին հատորը՝ գրականագէտ Արշակ Չօպանեանի յառաջաբանով։ 1945-ին՝ Հալէպ, իսկ 1965-ին՝ Երեւան, կը հրատարակուին անոր ստեղծագործութիւնները։ == Երկեր == Նորավէպեր եւ պատմուածքներ, Փարիզ, 1943, 272 էջ: Պատմուածքներ, Հալէպ, 1945, 200 էջ: Ընտիր երկեր, Երեւան, 1962, 284 էջ: Բաշալյան Լեւոն, Թլկատինցի, Առանձար, Երկեր, Երեւան, 1982, էջ 257-474: Երկեր, Անթիլիաս, 1994, 384 էջ: == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Արդի Հայ Գրականութիւն, Բ. Հատոր, Մուշէղ Իշխան, էջ 100-102:

Կիլիկիոյ Հայոց Պատրիարքարան (կաթողիկէ)

Կիլիկիայի Հայոց Պատրիարքարան (լատ.՝ Patriarchatus Ciliciae Armenorum), հայ կաթողիկէ եկեղեցւոյ պատրիարքարան։ Կիլիկիոյ Հայոց պատրիարքի նստավայրը կը գտնուի Լիբանանի Զմմառ բնակավայրին մէջ։ == Տարածք == Պատրիարքարանը իր իրաւասութիւնը կը տարածէ Հայ կաթողիկէ եկեղեցւոյ բոլոր հաւատացեալներուն վրայ։ Պատրիարքարանի սեփական եկեղեցական կառոյցներն են. Պէյրութի արքեպիսկոպոսութիւն, Ալեքսանտրիայի թեմ, Սպահանի թեմ, Էլ-Ղամիշլիի թեմ, Դամասկոսի պատրիարքական քրմապետութիւն, Երուսաղէմի եւ Ամմանի պատրիարքական քրմապետութիւն։ == Պատրիարքներ == Աւրամ Պետրոս Ա. (Արծիւեան) (26 նոյեմբեր 1740 - 1 Հոկտեմբեր 1749), Յակոբ Պետրոս Բ. (Յովսէփեան) (1749-1753), Միքայէլ Պետրոս Գ. (Կասպարեան) (1753-1780), Պարսեխ Պետրոս Դ. (Աւկադեան) (1780-1788), Գրիգոր Պետրոս Ե. (Կւուպելեան) (1788-1812), Գրիգոր Պետրոս Զ. (Ջերանեան) (1812-1841), Յակոբ Պետրոս Է. (Հոլասեան) (1841-1843), Գրիգոր Պետրոս Ը. (Տերաստուածատուրեան) (1843-1866), Անդոն Պետրոսի Թ. (Հասուն) (1866 - Յունիս 1881), Ստեփան Պետրոսի Ժ. (Ազարեան) (1881 - Մայիս 1899), Պօղոս Պետրոս ԺԱ. (Էմմանուելեան) (24 Յուլիս 1899 - 1904), Պօղոս Պետրոս ԺԲ. (Սաբբաղանեան) (4 Օգօստոս1904 - 1910), Պօղոս Պետրոս ԺԳ. (Թերիզեան) (23 Ապրիլ1910 - 1931), Աւետիս Պետրոս ԺԴ. (Արփարեան) (17 Հոկտեմբեր 1931 - 26 Հոկտեմբեր 1937), Գրիգոր Պետրոս ԺԵ. (Աղաջանեան) (30 Նոյեմբեր 1937 - 25 Օգօստոս 1962), Իգնադիոս Պետրոս ԺԶ. (Բաթանեան) (4 Սեպտեմբեր1962 - 22 Ապրիլ 1976), Հմայակ Պետրոս ԺԷ. (Գուեդիգուեան) (3 Յուլիս 1976 - 31 Մայիս 1982), Յովհաննէս Պետրոս ԺԸ. (Կասպարեան) (5 Օգոստոս 1982 - 28 Նոյեմբեր 1999 ), Ներսէս Պետրոս ԺԹ. (Թազայ) (2 Հոկտեմբեր 1999 - 25 Յունիս 2015), Գրիգոր Պետրոս Ի. (Կապրոյեան) (25 Յուլիս 2015 - 25 Մայիս 2021)։ Ռաֆայէլ Պետրոս ԻԱ. Մինասեան == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Պաշտօնական կայք

Զանգակ յուշակոթող (Նէա Զմիռնի, Յունաստան)

«Զանգակ» յուշակոթող. Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակի յուշարձան։ Կը գտնուի Աթէնքի Քաղաքային Տարածաշրջանի Նէա Զմիռնի քաղաքին «Խրիսոսթոմու Զմիռնիս» հրապարակի «Յիշատակի Պուրակ»ին մէջ։ Քանդակագործն է Վասոս Գափատայիս։ == Պատմական տուեալներ == Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերը յիշատակող յուշարձանը կը գտնուի Աթէնքի Տարածքաշրջանի Նէա Զմիռնի քաղաքին «Խրիսոսթոմու Զմիռնիս» հրապարակին վրայ գտնուող «Յիշատակի Պուրակ»ին մէջ։ Նոյն պուրակին մէջ զետեղուած են նաեւ Իզմիրի (Զմիւռնիոյ), Յոնիոյ հելլէններու, Այտինի, Այվալիի, Պոնտոսի յոյներուն եւ Թրակիոյ զոհերուն յուշարձանները։ «Զանգակ» յուշակոթողի բացումը տեղի ունեցաւ 14 Ապրիլ 1979-ին։ Ներկայ էր 3 000 աւելի բազմութիւն մը, եկած Նէա Զմիռնիի, Փիրէայի, Քոքինիոյ եւ Աթէնքի կեդրոնէն ու արուարձաններէն։ == Նկարագրութիւն == «Զանգակ» պղինձէ յուշակոթողը կանգնեցուած է հսկայ անտաշ ժայռի մը վրայ, որուն վրայ հայերէն լեզուով քանդակուած է հետեւեալ քերթուածը․- «ՕՏԱՐՆԵՐԻ ՍԵՐՈՒՆԴՆԵՐՈՒ ՀԱՅՐԵՆԱԲԱՂՁ ԱՆՄԱՐ ՓԱՐՈՍ, ՈՒԾՏԻ ՎԿԱՅ, ԿԱՄՔԻ ԴԱՐԲԻՆ, ՀԶՕՐ ԿՈՉԻԴ ԱՐՁԱԳԱՆԳԷՆ ՄԵՆՔ ԱՐԲԵՑԱԾ ՊԻՏԻ ԵՐԳԵՆՔ ՆՈՐ ՊԱՅՔԱՐԻ ՄԵՐ ԵՐԳԸ ՀԻՆ» Իսկ յունարէն լեզուով, հետեւալ նախադասութիւնը․- «Յիշատակին՝ հայ ժողովուրդի մարտիրոսներուն․ փառք պայքարողներուն, երէկի ու վաղուան հերոսներուն։ Այս յուշարձանը կանգնեցաւ Յունաստանի Հայերուն կողմէ, Հելլենական հիւրընկալ հողին վրայ 1979-ի Ապրիլին» «Զանգակ»ը կը պատկերացնէ հսկայ զանգակ մը, որ կը խորհրդանշէ Հայաստանը՝ զարնուած, զարկուած, վիրաւոր եւ սակայն դարերու ընթացքին արշաւողներու հարուածներուն տոկացող։ Անոր վրայ ամրացուած հսկայ սուրը կիսով իր պատեանէն դուրս քաշուած է եւ անոր շուրջ հսկայ տառերով բոլորաձեւ քանդակուած է հետեւեալ նախադասութիւնը՝ ԶԱՆԳԵՐ ՂՕՂԱՆՋԷՔ, ՄԵՆՔ ՉԻՆԿԱՆՔ, ԴԵՌ ԿԱՆՔ։ Իսկ «Զանգակ»ին վերի մասին, բոլորաձեւ արձանագրուած են ջարդավայրերու եւ յաղթական ճակատամարտներու անուններ։ == 1915, Ապրիլ 24, Ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակում == «Զանգակ» յուշակոթողի բացումէն ետք, ամէն տարի Ատիկէ նահանգի հայութիւնը, Ցեղասպանութեան զոհերը կը յիշատակէ յատուկ ձեռնարկով, որուն ներկայ կը գտնուին Յունաստանի հայ համայնքին, Աթէնքի նահանգապետարանի, Նէա Զմիռնի քաղաքապետարանի եւ տեղական ինքնակառավարման այլ մարմիններու տարբեր կազմակերպութիւններու ղեկավարներ, Յունաստանի քաղաքական կուսակցութիւններու ներկայացուցիչներ, հոգեւոր առաջնորդներ եւ լրատուամիջոցներու ներկայացուցիչներ: == Աղբիւրներ == Ազատ Օր․ «ՅՈՒՇԱՐՁԱՆԻ ԲԱՑՈՒՄ», Երկուշաբթի 16 Ապրիլ 1979 == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == «Խրիսոսթոմու Զմիռնիս» հրապարակ(յունարէն) Վասոս Գափատայիս(յունարէն)

357 (թիւ)

357 (երեք հարիւր յիսունեօթ) կենտ եռանիշ բնական թիւ է 356-ի եւ 358-ի միջեւ == Յատկութիւններ Եւ Կիրառութիւններ == A007304 սեպային թիւ է Alt 357 գործադրելիս կը ստացուի e տողատառը տարուայ 357րդ օրն է Դեկտեմբեր 24-ը (նահանջ տարիներուն՝ Դեկտեմբեր 23-ը) 357 Նինինա աստեղնեակի կարգային թիւն է .357 Magnum-ը եւ .357 SIG-ը փամփուշտի տեսակներ են +357-ը Կիպրոս զանգելու միջազգային քոտն է == Ծանօթագրութիւններ ==

Մարսէյլ

Մարսէյլ (ֆրանսերէն՝ Marseille), քաղաք՝ Ֆրանսայի հարաւը, երկիրին ու Միջերկրածովեան տարածաշրջանին ամէնէն մեծ նաւահանգիստը։ Տեղակայուած է Լիոնի ծոցի ափին՝ Ռոնայի գետեզերքին մօտակայքը, որուն քաղաքը միացած է նեղուցով մը։ 2013-ին Եւրոպայի մշակութային կեդրոնն էր։ Տարածութիւնը՝ 240,62 Քմ2 է, ունի 869,815 բնակիչ (2015): == Պատմութիւն == Քաղաքը հիմնուած է Ք.Ա. շուրջ 600-ին Փոքր Ասիայէն եկած յոյներուն՝ ֆոքէյացինեուն (Phocaea) կողմէ։ Այդ օրերուն անիկա «Մասալիա» կը կոչուէր (յուն.՝ Μασσαλία, լատ.՝ Massilia կամ Massalia) (հին յուն․՝ Μασσαλία, Massalía),։ Ըստ աւանդութեան՝ քաղաքին պատմութիւնը սկիզբ առած է Կիփթիսի՝ լիկիւրիցիներու (Ligurian) ցեղի արքայ Նանի դստեր եւ յոյն Փրոթիսի (Gyptis et Protis) սիրոյ պատմութենէն։ Յոյներէն Փրովանսի ափ կ'իջնեն այն ատեն, երբ Նան արքան կը մտածէր դուստրը ամուսնացնելու մասին։ Արքան զիրենք խնճոյքի կը հրաւիրէ, որ դուստրը փեսացու մը ընտրէ։ Կիփթիս Փրոթիսի կը մեկնէ գինիով լի գաւաթը։ Զոյգը կը ստանայ ափամերձ տարածքներուն մէկ մասը՝ իբրեւ հարսանեկան նուէր։ Հոն անոնք քաղաք մը կը հիմնեն, որ Մասալիա կը կոչեն։ Կիփթիսի ի պատիւ կոչուած է (444) Կիփթիս աստղակերպը, որ յայտնաբերուած է 1899-ին Մարսէյլի աստղադիտարանին մէջ։ == Տնտեսութիւն == Ունի միջազգային օդակայան եւ մեծ նաւահանգստային համալիր։ Մարսէյլի ինքնավար նաւահանգիստը, բացի Արեւելեան Մարսէյլի նաւահանգիստէն, կը ներառէ շարք մը նաւահանգիստներ: == Տեսարժան վայրեր == Քաղաքին գլխավոր մայրուղին ՝ Boulevard La Canbière, կ'անցնի Հին նաւահանգիստէն դէպի արեւելք։ Երկաթուղային կայարանը տեղակայուած է Աթէն պուլվարի հիւսիսային ծայրամասին մէջ։ Cours Julien-էն ընդամէնը քանի մը թաղամաս դէպի հարաւ, Գարիպալթի պուրակին զուգահեռ, հետիոտնային մեծ տարածութիւն մը կայ շատրուաններով, արմաւենիներով, սրճարաններով, ճաշարաններով եւ թատրոններով։ Առեւտուրը կը կեդրոնանայ Փարատիս փողոցին մէջ։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Ժպտիր (երգ, Չարլի Չափլին)

Ժպտիր (Smile)․ երգ, հիմնուած գործիքային բներգի վրայ։ Յօրինած է Չարլի Չափլին «Մոտերն Թայմզ» Modern Times ժապաւէնի նուագակցութեան համար(1936)։ == Երգին մասին == Չափլին յօրինած է ազդուելով Ճիաքոմօ Փուչինիի «Թոսքա» օփերայէն։ Քնարերգակը եւ տիտղոսը գրած են Ճոն Թըրնըր եւ Ճօֆրէյ Փարսոնս (1954)։ Երգին բառերը ոգեւորութիւն կը ներշնչեն եւ կը յուսադրեն թէ փայլուն ապագայ կայ՝ որչափ ատեն կը ժպտինք։ «Ժպտիր»ը, առաջին օրերէն իսկ ժողովուրդին սիրելի կը դառնայ եւ կը ձայնագրուի բազմաթիւ արուեստագէտներէ։ Ճիմի Տուրանթէ Jimmy Durante կը ձայնագրէ նաեւ՝ երգը մաս կը կազմէ անոր «Jackie Barnett Presents Hello Young Lovers » ձայնապնակին։ Անոր տարբերակը կը գործածուի «Ճոքեր» Joker ժապաւէնի նուագակցութեան․ գլխաւոր դերակատարներն են՝ Իոաքիմ Ֆենիքս Joaquin Phoenix եւ Ռոպըրթ Տէ Նիրօ։ Ճիւտի Կարլանտ Judy Garland երգչուհին ալ, «The Ed Sullivan Show»-ին ընթացքին (1963) երգած է «Ժպտիր»ին մէկ ուրիշ տարբերակը։ «Ժպտիր»ը նաեւ ներառնուած էր Չարլի Չափլինի կենսագրական ժապաւէնին նուագակցութեան մէջ (1992)։ === Առաջին մեկնաբանութիւն === Նաթ Քինկ Քոլ «Ժպտիր»ին առաջին մեկնաբանողը կը հանդիսանայ (1954)։ Սամի Տէյվիսն ալ երգը՝ իբրեւ յիշատակի տուրք, կը ներառնէ «The Nat King Cole Songbook» ձայնապնակին մէջ (1965)։ == Մայքլ Ճաքսոն կ՛երգէ «Ժպտիր»ը == Մայքլ Ճաքսոն յաճախ յայտնած է թէ «Ժպտիր»ը իր նախասիրած երգն է։ Ան իր «HIStory World Tour» շրջապտոյտին ընթացքին, կը մեկնաբանէ «Ժպիտ»ը յարգելով Տիանա իշխանուհիին յիշատակը։ Իսկ, Մայքըլին յուղարկաւորութեան ընթացքին, անոր ի պատիւ, եղբայրները կը կատարեն երգին իրենց ուրիշ մէկ տարբերակը։ == «Ժպտիր»ը երգած են == «Ժպտիր»ը երգած են նաեւ շատ ուրիշ հանրածանօթ երգիչներ, ինչպէս օրինակ՝ Թոնի Պենեթ Tony Bennett, Պարպրա Սթրէյզընթ, Սելին Տիոն, Փերի Քոմօ Perry Como, Սթիւ Ուոնտըր Stevie Wonder, Էրիք Քլափթոն Eric Clapton, Փեթուլա Քլարք Petula Clark, Նաթալի Քոլ Natalie Cole, Էլվիս Քոսթելօ Elvis Costello, Տը Փլետլերս The Peddlers, Տեմիս Րուսոս, Նիլ Սետաքա Neil Sedaka եւայլն։ == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Smile (Charles Chaplin) Original – «Ժպտիր», բներգ Nat King Cole – Smile. «Ժպտիր» Sammy sings Smile, Սամի Տէյվիս կ՛երգէ «Ժպտիր»ը Չարլի Չափլին(անգլերէն) Նաթ Քինկ Քոլ(անգլերէն) Ճիաքոմօ Փուչինի(անգլերէն) «Թոսքա» օփերա(անգլերէն)

Մանզումէի էֆքիար

«Մանզումէի էֆքիար» («Կարծիքներու շարք»), Կոստանդնուպոլսոյ մէջ 1866-1917 թուականներուն հրատարակուած հայկական թերթ։ == Պատմութիւն == Մինչեւ 1896 թուականը հրատարակուած է հայատառ թրքերէնով, այնուհետեւ՝ հայերէնով։ Ունեցած է ժողովրդավարական ուղղութիւն, հանդէս եկած Արեւմտեան Հայաստանի մէջ բարենորոգումներ կատարելու օգտին։ Լուսաբանած է Արեւմտեան Հայաստանի բնակչութեան հասարակական, տնտեսական, ազգային ծանր վիճակը, մերկացուցած թրքական հարստահարողներուն եւ այդ պատճառով քանի մը անգամ արգիլուած։ 1878 թուականին թերթի հեղինակութիւնը ինկած է Հայկական հարցը արեւմտահայութեան համար վնասակար համարելու պատճառով։ Ըստ Կ. Փանոսեանի՝ Հայկական հարցի միջազգայնացումը հայերու ապագայ դժբախտութիւններու պատճառ կարող է դառնալ։ Թերթը հաւատացած է Թուրքիոյ բարենորոգման եւ անոր լծորդած Արեւմտեան Հայաստանի կացութեան բարելաւումը։ 1908 թուականի երիտթուրքական յեղաշրջումէն ետք «Մանզումէի էֆքիարը» քննադատած է Թուրքիոյ արտաքին քաղաքականութիւնը, մասնաւորապէս՝ թուրք-գերմանաական մերձեցումը։ Հայկական հարցի առնչութեամբ հանդէս եկած է Արեւմտեան Հայաստանի վարչական ինքնավարութեան օգտին։ Թերթը առանձնապէս ընդգծած է հայ եւ յոյն ժողովուրդներու բարեկամութեան գաղափարը եւ հակադրուած ոչ իսլամական ժողովուրդներու մէջ հակասութիւնները սրելու երիտթուրքերու ձգտումներուն։ «Մանզումէի էֆքիարը» կարեւոր ուշադրութիւն դարձուցած է արտասահմանի հայանպաստ կարծիքի ամրապնդման եւ բանավիճած հայատեաց ռուսական մամուլի հետ։ Լուսաբանած է Պալքանեան պատերազմները, 1912-1914 թթ. հայկական բարենորոգումներու վերաբերեալ բանակցութիւնները, քննարկած մեծ տէրութիւններու հակասութիւնները, որոնք արգելք էին Հայկական հարցի լուծման ճանապարհին։ == Խմբագիրներ == Կարապետ Փանոսեան Միսաք Գօչունեան Ե. Տէր-Անդրէասեան Ա. Անտօնեան == Ծանօթագրութիւններ ==

Պետրոս Զարոյեան

Պետրոս Զարոյեան (Պոլիս, 1903 - Փարիզ, 1986), ֆրանսահայ արձակագիր եւ գրադատ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Պոլիս։ Նախնական կրթութիւնը ստացած է Պալաթի Ազգ. «Խորէնեան» վարժարանին մէջ։ Այնուհետեւ, յաճախած է Ազգ. Կեդրոնական վարժարան, որուն ընթացքը աւարտած է 1922-ին։ Նոյն տարին անցած է Փարիզ: Գրել սկսած է կանուխէն, 1919-ին, «Այգ» շաբաթաթերթթին մէջ։ Աշխատակցած է, Վահան Թէքէեանի խմբագրուեան օրով, Պոլսոյ «ժողովուրդի Ձայն»ը օրաթերթին, ու այդ թուականէն ասդին, զոյգ «Հայրենիք»ներուն (Պոսթըն), «Պայքար» օրաթերթին եւ համանուն պարբերաթերթին, «Անահիտ»ի, «Զուարթնոց»ի, «Մենք»ի, սփիւռքեան հանդէսներու եւ օրաթերթերու: Բանաստեղծ Ա. Սեմայի հետ 1935-ին հիմնած է «Մշակոյթ» ամսագիրը, իսկ Զարեհ Որբունիի հետ «Լուսաբաց» հանդէսը՝ 1938-1939-ին։ 1954-ին հրատարակած է «Հայ Միտք» կիսամեան։ 1962-1964 դասախօսած է Կիպրոսի Մելգոնեան վարժարանին մէջ իբրեւ ուսուցիչ հայ եւ օտար գրականութեան։ Այնուհետեւ ապրած է Մարսէյլի մէջ մինչեւ իր մահը։ Գրական ստեղծագործութիւններուն (առաւելապէս պատմուածքներ) թէ գրական տեսութիւններուն մէջ, Պետրոս Զարոյեան հանդարտ դատումի, վիճակներն ու դէպքերը կեանքի իրականութեանց լոյսին տակ վերլուծող գրագէտն է։ Սեփական տեսակէտ, անհատական կարծիք ու համոզում ունենալով հանդերձ գրական իր տեսութեանց մէջ, առհասարակ անձնականութեան եւ զգացական տրամադրութիւններու չի յանձնուիր գնահատութիւններու եւ քննադատութեանց մէջ։ == Գործերը == Հրատարակուած իր գործերն են «Մեռնողները», «Ակսել Բակունց», «Սեւ Ու Ճերմակ»: == Ծանօթագրութիւններ ==

Ս. Խաչ Եկեղեցի (Ախալքալաք)

Ս. Խաչ եկեղեցի, հայկական առաքելական գործող եկեղեցի Վրաստանի Սամցխէ-Ջավախեթի մարզի Ախալքալաքի քաղաքապետարան վարչական կեդրոն Ախալքալաք քաղաքի կեդրոնին մէջ։ == Պատմութիւն == Ս. Խաչ եկեղեցւոյ կառուցման մասին շինարարական արձանագրութիւնը, որ տեղադրուած է եկեղեցւոյ արեւմտեան ճակատին, տարիներ առաջ ոչնչացուած է, այնուամենայնիւ շինարարութեան պատմութեան առնչուող պատմական վկայութիւններ պահպանուած են Հայ առաքելական եկեղեցւոյ դիւանական վաւերագրութիւններու մէջ։ Վերջիններուն ուսումնասիրութենէն պարզուած է, որ եկեղեցին կառուցուած է 1830-ական թուականներուն Կարին քաղաքէն տեղափոխուած հայ գաղթականներու կողմէ: Յայտնի է, որ 1854-ին եկեղեցին քայքայուած էր այն աստիճան, որ ախալքալաքաբնակ մահտեսի (Երուսաղէմ ուխտի գացած) քրիստոնեայ հայ Կարապետ Եաղուբեանց կը դիմէ հոգեւոր իշխանութիւններուն, որպէսզի ստանայ իր միջոցներով քայքայուած եկեղեցւոյ տեղը նոր եկեղեցի մը կառուցելու թոյլտուութիւնը։ Ստանալով Ներսէս Ե. կաթողիկոսի թոյլտուութիւնը` Կ․ Եաղուբեանց կը սկսի եւ 1856-ին կ'աւարտէ նոր եկեղեցւոյ կառուցումը։ Եկեղեցւոյ արեւելեան ճակատին ագուցուած է Թ.-էն Ժ. դարերուն բնորոշ գեղարուեստական առանձնայատկութիւններով գեղաքանդակ խաչքար մը, որուն չափերն են 76 x 60 սմ: Նոյն ժամանակաշրջանին վերաբերող մէկ այլ խաչքար մըն ալ ագուցուած է խորանին մէջ: Ս. Խաչ եկեղեցին նախքան տարածաշրջանին մէջ ԽՍՀՄ կարգերու հաստատումը, ունեցած է եկեղեցապատկան եկամտաբեր որոշ շինութիւններ։ Եկեղեցւոյ բակին մէջ կը գտնուի եկեղեցական-հասարակական գործիչ, Արք. Կարապետ Բագրատունիին արձանը: === Վերանորոգումներ === 1870, 1880, 1895 թուականներուն Ս. Խաչ եկեղեցւոյ մէջ կատարուած են որոշակի վերանորոգումներ: Յայտնի է, որ 1884-ին Ախալցխայի կրօնական առաջնորդ Խորէն վարդապետ Ստեփանեան Ախալքալաք կատարած կարճատեւ այցի ընթացքին իրականացուցած է մանրածաւալ վերանորոգումներ: 1895-ին եկեղեցւոյ տանիքը նորոգելու նպատակով կազմուած է շինարարութեան նախագիծ մը եւ հաստատման նպատակով ներկայացուած է նահանգային վարչութեան։ 1899-ին հաստատուած է եկեղեցւոյ հողածածկ ցած տանիքը նոր, աւելի բարձր փայտամածով փոխարինելու վերաբերեալ նախագիծը, եւ նոյն թուականին ալ աշխատանքները մօտեցած են աւարտին։ Շինարարութեան համար ծախսուած է շուրջ 6000 ռուբլի, որմէ 4000-ը տրամադրած է եկեղեցին, իսկ մնացածը հաւաքուած է հանգանակութիւններու շնորհի։ Վերջին նորոգումներէն մէկը կատարուած է 1977-ին տեղական իշխանութեան միջոցներո։ == Ճարտարապետություն == Ս. Խաչ եկեղեցին 24,7 x 16 մ արտաքին չափեր ունեցող ընդարձակ դահլիճով գմբէթաւոր տաճար է։ Ծածկերն ու գմբէթը ներքուստ կը պահեն երեք զոյգ սիւները։ Աւագ խորանին երկու կողմը կը գտնուին երկուքական աւանդատուները։ Ունի մէկ մուտք, որ կը գտնուի եկեղեցւոյ արեւմտեան կողմը։ Մուտքին դիմաց կայ 1856-ին կառուցուած երկյարկ զանգակատուն մը։ Եկեղեցին կառուցուած է հիմնականին մէջ անմշակ քարով, կրաշաղախով եւ փայտով։ Ներսէն եւ դուրսէն պատուած է։ == Պատկերասրահ == == Ծանօթագրութիւններ ==

Գառնիկ Քհնյ. Չափանեան

Կաղապար:ՎՖ Տ. Գառնիկ Քհնյ. Չափարեան, աւազանի անունով Ներսէս, որդի բժշ. Տիգրանի եւ Տալիթայի, ծնած է ուրֆացի ծնողքէ, Հալէպ, 1969-ին։ Նախնական կրթութիւնր ստացած է Հալէպի Ազգ. Սահակեան վարժարանէն, զոր աւարտելէ ետք միջնակարգը ու երկրորդական ուսումը շարունակած է Ազգ. Քարէն Եփփէ Ճեմարանին մէջ, ուրկէ վկայուած է 1988-ին։ Ապա, ուսումը շարունակելու համար յաճախած է Հալէպի ճարտարագիտական ուսումնարանը, ուր աւարտած է բարձրագոյն նիշերով։ Այնուհետեւ ծառայած է սուրիական բանակին տասնապետի աստիճանով։ Ազգասէր, եկեղեցասէր եւ ուսումնասէր ընտանիքի մէջ ծնունդ առնող այս զաւակը կ՛աճի, կը մեծնայ ու նկարագիրը կր կազմաւորուի հոգեւոր ու ազգային արժէքներով։ Այդ իսկ պատճառով, ուսումնառութեան զուգահեռ, մանկութեան յաճախած է եկեղեցի, կիրակնօրեայ դպրոց եւ եղած է Հ.Մ.Ը.Մ.ի սկաուտ։ Ան կ՛ընտրէ իր կեանքի ընկերը՝ օրդ. Քարէն Չիլինկիրեանը, որուն հետ կը պսակուի 2000-ին՝ Հալէպի Ս. Քառասնից Մանկանց Մայր եկեղեցւոյ մէջ եւ կը բախտաւորուի աղջիկ զաւակով մը։ Քահանայական իր ձեռնադրութիւնն ու օծումը տեղի կ՚ունենան պատմական թուականին, Հայաստանի մէջ քրիստոնէութեան պետական կրօնք հռչակման 1700-ամեակին, Մայիս 2001-ին, Անթիլիասի Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ Մայր տաճարին մէջ, ձեռամբ՝ Տ. Վարուժան Արք. Հերկելեանին, վերակոչելով Տէր Գառնիկ եւ օծակից ունենալով Տ. Մակար Արք. Աշգարեանը, Տ. Գեղարդ Արք. Քիւսպէկեանը, Տէր Տրդատ քհնյ. Թաշճեանն ու քեսապցի Տէր Մկրտիչ քհնյ. Քէշիշեանը։ 20 Դեկտեմրեր 2000-ին, Տէր Գառնիկ ընտանեօք կը փոխադրուի Լաթաքիա, որպէս հոգեւոր հովիւ Ս. Աստուածածին հնադարեան եկեղեցւոյ եւ ուսուցիչ՝ տեղւոյն Ազգ. Նահատակաց վարժարանի։ Փափաքելի է, որ Տէր հօր գլխաւորութեամբ, բոլորը՝ մեր ժողովուրդին զաւակները միասիրտ, միահոգի եւ միակամ առաջնորդեն նորանոր նուաճումներու, որպէսզի Աստուծոյ օրհնութեամբ եկեղեցին ու դպրոցը յորդին հայախօս հաւատացեալներով ու հայախօս, ազգասէր ու եկեղեցասէր աշակերտներով։ Տէր հօր կը մաղթենք յաջողութիւն իր հովուական առաքելութեան, աննկուն կամք՝ դժուարութիւնները յաղթահարելու բոլոր բնագաւառներուն մէջ, նաեւ աշխատանքի յարատեւութիւն առանց յուսահատելու։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Օրլանտօ Սերել

Օրլանտօ Սերել (անգլերէն՝ Orlando Serrell, 1969, Նիւփորթ Նիւզ, Վերճինիա, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ), անսովոր ունակութիւններ ունեցոց մարդոցմէ մին։ 10 տարեկան Սերել, մինչեւ 1979 թուական, ունեցած է սովորական մանկութիւն․ սակայն պէյզպոլի խաղի ընթացքին ստացած ուղեղային վնասուածքէ յետոյ ձեռք բերած է իւրայատուկ կարողութիւններ։ Արկածէն տարի մը վերջ Սերել սկսած է զգալ գլխիցաւեր, որոնք յաճախ կը տեւէին քանի մը ժամ։ Ան հազիւ տարեվերջին անդրադարձած է, որ ունի զարմանալի ունակութիւններ։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Կումայրիի Պազիլիք Եկեղեցի

Կումայրիի Պազիլիք եկեղեցի, Պազիլիք եկեղեցի Հայաստանի պատմական Կումայրի քաղաքին մէջ։ Եկեղեցւոյ կառուցումը կը վերագրուի VII դարուն։ Եկեղեցին ունեցած է մէկ գմբէթ։։ Եկեղեցին կը գտնուի «Կումայրի» տուրիստական հանգրուանի բակին մէջ։ Պահպանուած է եկեղեցւոյ միայն հիմքը եւ որոշ քանդակազարդ քարեր։։ == Ճարտարապետութիւն == Պեղումներով բացուած Կումայրիի եկեղեցին (VII դարու վերջ) ունի քառամոյթ գմբեթաւոր պազիլիքի հորինուածք։ Քառակուսաձեւ աղոթասրահը արեւելքին մէջ կ՝ աւարտէ բեմի պայտաձեւ հատակագիծ ունեցող աբսիդով, որու երկու կողմը կը գտնուին ուղղանկիւն աւանդատները։ Գմբէթը բարձրացած է ընդհանուր կառուցուածքի կեդրոնին մէջ։ Հիւսիսային ճակատէն բացուող միակ դուրը ունի զոյգ կիսասիւնիկներով շքամուտք։ Արեւելեան ճակատը մշակուած է սեղանաձեւ հատակագիծով երկու «հայկական խորշով»։ Կենտրոնագմբեթ կառուցուածքներուն բնորոշ համաչափութիւններ եւ գմբէթի տեղադրութիւն ունեցող այս եկեղեցին Հայաստանի վաղ միջնադարու նոյնատիպ յուշարձաններու ամենաուշ օրինակն է։ == Ծանօթագրութիւններ ==

Յունուար

Կաղապար:Ամիսներու Գլխագիր Յունուար, տարուան առաջին ամիսը, ըստ Գրիգորեան օրացոյցի, ունի 31 օր։ Առաջին օրը կը նշուի, որպէս՝ Նոր Տարուան օր։ Երբ 16-րդ դարուն ընդունուեցաւ համաշխարհային օրացոյցը, ըստ այդ տոմարի տարուան առաջին ամիսը հանդիսացաւ՝ Յունուարը, իսկ ամիսները կոչուեցան՝ հռոմէական անուններով։ Այդ մէկը հայերը նոյնպէս ընդունեցին եւ Նաւասարդ անունը փոխարինուեցաւ՝ Օգոստոս անունով ու դարձաւ տարուան ո՛չ թէ առաջին, այլ՝ ութներորդ ամիսը։ Տարուան ամիսներու բաժանման՝ այժմեան պատկերը, գոյութիւն ունի աւելի քան երկու հազար տարի։ Այն մեզ հասած է Յուլեան օրացոյցի յառաջացման հետ (Հին Հռոմէն), ուրկէ նաեւ յառաջացած են ամիսներուն անունները։ Ինչպես յայտնի է, հռոմէացիներուն Նոր տարին կը սկսէր գարնան։ Ամիսները սկզբնական շրջանին միայն կը թուագրուէին, առաջինը այն ամիսն էր, որ հիմա կը կոչուի «Մարտ»։ Բայց ժամանակի ընթացքին միայն չորս ամիս մնացին թուական անուններով։ Այսինքն՝ եօթներորդէն մինչեւ տասներորդը ներառեալ՝ Սեպտեմբեր, Հոկտեմբեր, Նոյեմբեր եւ Դեկտեմբեր, անշուշտ նկատի առած՝ Մարտը, որպէս առաջին ամիս։ Մնացեալ ամիսները վերանուանուած են։ Յունուարը տարեմուտի ամիսն է։ Տարուան սկիզբը, սակայն ձմրան՝ կէսը։ Յունուար ամսուայ Կենդանաշրջանին նշաններն են՝ մինչեւ 19-ը՝ Այծեղջիւր 20-էն ետք՝ Ջրհոս == Նշանաւոր Օրերը == Յունուար 1 Կաղանդ Ճաբոնական Նոր Տարի Դրօշակի Օր (Լիթուանիա) Չեխիոյ Անկախութեան Վերականգնումի Օր (Չեխիա) Ընտանիքներու Համաշխարհային Օր Ծառ Տնկելու Ազգային Օր (Թանզանիա) Յեղափոխութեան Յաղթանակի Օր (Քուպա) Յունուար 3÷5 Նախածննդեան տօներ (Հայաստան) Յունուար 4 Անկախութեան Օր (Մեանմար) Պրէյլի Համաշխարհային Օր Յունուար 5 Թռչուններու Ազգային Օր (Միացեալ Նահանգներ) Յունուար 6 Սուրբ Ծնունդ (Հայ Առաքելական Եկեղեցի) Յունուար 7 Սուրբ Ծնունդ (Յուլեան Օրացոյց Կիրառող Արեւելեան Ուղղափառ Եկեղեցի) Սուրբ Ծնունդ Ռուսիոյ Մէջ Մեռելոց (Հայաստան) Եռագոյնի Օր (Իտալիա) Ցեղասպանութենէ Ազատագրութեան Օր (Քամպոճա) Յունուար 9 Առաջին Ակոալիա (Անդիք Հռովմ) Յունուար 11 Հանրապետութեան Օր (Ալբանիա) Յունուար 12 Զանզիպարի Յեղափոխութեան Օր (Թանզանիա) Յունուար 13 Ազատագրութեան Օր (Թոկօ) Յունուար 14 Դրօշակի Օր (Վրաստան) Յունուար 15 Քորիական Այբուբենի Օր Վիքիբետիոյ Օր Յունուար 20 Միացեալ Նահանգներ Պանիրի Օր Երդմնակալութեան Օր (Տեղի կ'ունենայ չորս տարին մէկ, նահանջ տարիները, բացի, երբ Յունուար 20-ը Կիրակի է) Նահատակներու Օր (Ազրպէյճան) Յունուար 21 Արքայադուստր Ինկրիտ Ալէքսանտրայի Ծննդեան Օրը Դրօշակի (Քեպեք) Միաւորման Օր (Ռումինիա) Յունուար 26 Հանրապետութեան Օր (Հնդկաստան) Յունուար 27 Լենինկրատի Պաշարումի Վերացման Օր (Ռուսիա) Հրեաներու Ողջակիզումի Յիշատակի Օր Յունուար 28 Բանակի օր (Հայաստան) Յունուար 30 Մահաթմա Կանտիի Նահատակութեան Օր Յունուար 31 Անկախութեան Օր (Նաուրու) ===== Շարժական տօներ ===== Ամեն երրորդ երկուշաբթին՝ Մարթին Լութըր Քինկի օր Միացեալ նահանգներ

Քիմ Քաշքաշեան

Քիմ Քաշքաշեան (31 Օգոստոս 1952(1952-08-31), Տիթրոյթ, Միշիկըն, Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ), հայազգի ամերիկեան ալթահար։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Տիթրոյիթ, ալթ սորված է Քարեն Թաթլի եւ աշխարհահռչակ ալթահար Ուոլթեր Թրամփլերի մօտ՝ Պալթիմօրի Փիպոտի երաժշտանոցը։ Քաշքաշեանը իր գործիքի համար նոր երկերու ստեղծման երդուեալ կողմնակիցն է։ Քիմ Քաշքաշեանե յաճախակի կը մասնակցի ԱՄՆ-ի եւ Եւրոպայի խոշոր փառատօներուն, ինչպէս՝ Մարլպօրոյի, Զալցպուրկի, Լոքենհաուսի եւ Սթաւանկերի փառատօներուն։ Ան համագործակցեր է Ֆելիքս Կալիմիրի, Ռոպերթ Լեւինալի, Քիթ Ճարեթի, Կիտոն Քրեմերի, Տանիէլ Ֆիլիփսի, Յո-Յո Մայի հետ։ Քաշքաշեանը ձայնագրուեր է ՙՍոնիի՚ համար եւ երեք տասնամեակ տեւող համագործակցութիւն ունի Գերմանիայի ECM ապրանքանիշ հաստատութեան հետ։ Պրամսի սոնաթներու անոր ձայնագրութիւնը Ռոպերթ Լեւինի հետ 1999-ին արժանացեր է Էտիսոն մրցանակին։ 2000-ի Յունիսին թողարկուեր են Պարթոքի, Էութվեոշի եւ Քուրթակի անոր վարժական աշխատանքները կ'ընդգրկեն դասաւանդումը Պլումինկթոնի Ինտիանա համալսարանը եւ Ֆրայպուրկի ու Պեռլինի երաժշտանոցներուն մէջ (Գերմանիա)։ 2000-ի Սեպտեմբերին ան սկսեր է ալթ եւ Սենեկային երաժշտութիւն ուսուցանել Նոր Անգլիայի երաժշտանոցին մէջ (Պոսթըն)։ Որպէս մենակատար հանդէս է կու գայ Նիւ Եորքի, Պեռլինի, Վիեննայի, Լոնտոնի, Միլանի Միւնեխի եւ Թոքիիոյի ճանաչուած նուագախումբերու հետ՝ Ռիքարտո Շայիի, Քրիսթոֆ Էշենպախի, Ռիքարտո Մութիի եւ այլ յայտնի խմբավարներու ղեկավարութեամբ։ Մենահամերգներ ունեցեր է Նիւ Եորքի(Metropolitan Museum եւ 92nd Street "Y") մէջ, Պոսթըն, Վաշինկթոն, Ֆիլատելֆիա, Փիթսպուրկ, Սան Ֆրանցիսքո, Քլիվլենտ եւ Լոս Անճելըս: Համագործակցեր է երգահաններ Կուպայտուլինայի, Բենտերեցկու, Կիա Կանչելիի, Քուրտակի, Տիգրան Մանսուրեանի, Փիարտի, Պերիոյի եւ Էթվոշի հետ։ Անոր սենեկային համերգներու գործընկերներն են դաշնակահար Ռոպերթ Լեւինը եւ հարուածային գործիքներու յայտնի կատարող Ռոպին Շուլքովսկին։ Հանդէս եկեր է the Tokyo, Guarneri եւ Galimir Quartet-ներու հետ, ինչպէս նաեւ եզակի կազմ ունեցող՝ Կիտոն Քրեմեր, Տանիէլ Փիլիբս, Քիմ Քաշքաշեան եւ Եօ-Եօ Մա քառեակով։ 2013 թուականին արժանացեր է Կրեմմի մրցանակի՝ «Լաւագոյն դասական գործիքային Solo մենակատարութեան » դասակարգին մէջ։ == Ընտրեալ ձայնասկաւառակներ == 1975 Asturiana 1986 Elegies 1995 Ulysses' Gaze Soundtrack 2000 Hommage à Robert Schumann 2000 Lachrymae 2000 Bartok / Eötvös / Kurtág 2001 Mozart - Kremer / Kashkashian / Yo-Yo Ma 2002 Voci, Naturale 2003 Hayren 2004 Monodia 2009 Neharot == Քաշքաշեանը շարժապատկերի մէջ == Քաշքաշեանը նկարահանուեր է Ժան Լիուք Կոթարի «Գերմանիա: 9 - 0» Շարժապատկերի մէջ (1991)։ Քիմ Քաշքաշեանը Թեոտորոս Անկելոփուլոսի «Ուլիսի հայեացքը» Շարժապատկերի (1995) երաժշտութեան կատարողներէն մէկն է։ == Մրցանակներ == Քաննի դասական երաժշտութեան մրցանակ (2001). Էտիսոնի երաժշտական մրցանակ (Նիտերլանտներ, 2003). == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Լրատուութիւն ՀՀ մշակոյթի նախարարութեան կայք Քիմ Քաշքաշեանը NPR կայք(անգլերէն) Հարցազրոյց

Իսամ Մահֆուզ

Իսամ Մահֆուզ (արաբերէն՝ عصام محفوظ‎, 12 Սեպտեմբեր 1939(1939-09-12), Ճտէյտէթ Մարժա՛յուն, Մարժա՛յուն, Նապաթիէ, Լիբանան - 3 Փետրուար 2006(2006-02-03), Պէյրութ, Լիբանան), լիբանանցի բանաստեղծ, թատերագիր, թարգմանիչ, գրականագէտ, գրականութեան ու արուեստի քննադատ եւ մտաւորական։ == Կենսագրական գիծեր == Ծնած է Հարաւային Լիբանանի Ճտէյտէթ Մարժա՛յուն գիւղաքաղաքը: Նախնական եւ երկրորդական ուսումը ծննդավայրին մէջ ստանալէ ետք, քսան տարեկան հասակին մամլոյ ասպարէզ նետուելէ ետք՝ շուրջ երեք տասնամեակ, պաշտօնավարած է «Ան-Նահար» օրաթերթին մէջ` իբրեւ գրականութեան ու մշակութային առօրեայ էջի եւ «Յաւելուած»ի խմբագիր: Միաժամանակ մաս կազմած է լիբանանցի յառաջապահ բանաստեղծ Եուսէֆ էլ-Խալի 1957-ին հիմնած «Շը՛ըր»` (Բանաստեղծութիւն) անուն զուտ բանաստեղծական հանդէսին, որ մեծ յեղափոխութիւն առաջացուցած է ո՛չ միայն լիբանանեան, այլեւ` արաբական բանաստեղծութեան մէջ։ 1970-էն մինչեւ իր մահը աւանդած է թատերական ստեղծագործութեան նիւթը` Լիբանանեան Պետական Համալսարանի մէջ: == Աշխատութիւններ == 1959-ին լոյս կը տեսնէ «Մեռած բաներ» քերթողագիրքը, «Ամրան խոտեր» (1961), «Սուրը եւ կոյսի աստղը» (1963), «Առաջին մահը» բանաստեղծական ժողովածուները:Տակաւին Պէյրութ չտեղափոխուած` ծննդավայրի թատերասէրներու բեմական փորձերուն իր գործօն մասնակցութիւնը բերած Իսամ Մահֆուզ 1963-ին գրած է իր անդրանիկ թատերախաղը` «Զանզալախդ»ը, որուն բեմադրութիւնը մէկէ աւելի անգամ յետաձգուած է` բախելով գործնական եւ վարչական արգելքներու: Այս թատերգութիւնը կը բեմադրուի միայն հինգ տարի ետք` 1968-ին, գլխաւորութեամբ բեմադրիչ Պերճ Ֆազլեանի: «Զանզալախդ»ի մէջ հանդէս կու գան լիբանանեան թատրոնի երիտասարդ գլխաւորագոյն ուժերը, ինչպէս ապագայի նշանաւոր հեղինակ ու բեմադրիչ Ռեմոն Ժպարա, դերասանուհի Մատոնա Ղազի եւ ուրիշներ: Այնուհետեւ Իսամ Մահֆուզ կը յօրինած է նոր թատերախաղեր` «Սպանութիւնը» (1968), «Քարթ պլանշ» (1970), «Տիքտաթորը» (1972), «Ինչո՞ւ Սարհան Սարհան մերժեց ինչ որ Զա՛իմը ըսաւ իրեն Ֆարաժալայի մասին, թիւ 71 սթե- րիոյին մէջ» (1972), «Ժպրան. անձնական պատկեր» (1983), «Մերկացումը» (2003) եւ շարք մը միարար թատերախաղեր:Հեղինակ է նաեւ չորս երկխօսութիւններու` արաբ դասական դէմքերու եւ մանաւանդ ըմբոստ ու յառաջապահ գրողներու եւ փիլիսոփաներու հետ: Բանաստեղծական եւ թատերական հատորներուն զուգահեռ` յառաջապահ մտաւորական Իսամ Մահֆուզի ստորագրութիւնը կը վայելեն գրաքննադատական, գրականագիտական, քաղաքական, թարգմանական եւ պատմուածքներու բազմաթիւ հատորներ, որոնք հեղինակին հրատարակուած մեծածաւալ, միջակ տարողութեամբ եւ փոքրածաւալ գիրքերուն թիւը կը բարձրացնեն 48-ի: Բանաստեղծ եւ թատերագիր Իսամ Մահֆուզի բնորոշ գործերէն բազմաթիւ նմուշներ թարգմանուած են զանազան լեզուներու, ինչպէս ֆրանսերէնի, անգլերէնի, գերմաներէնի, հայերէնի եւ այլ լեզուներու: Իր հեղինակած կարգ մը թատերախաղերուն բեմականացումները արժանացած են մրցանակներու: Ան նաեւ իր գործօն մասնակցութիւնը բերած է արաբական եւ միջազգային թատերական փառատօներու: Կը մահանայ յետ կարճատեւ հիւանդութեան: == Ծանօթագրութիւններ ==

1867 թուական

1867 թուական, ոչ նահանջ տարի, 19րդ դարու 67րդ տարին == Դէպքեր == Յուլիս 14՝ ՝ Ալֆրէտ Նոպէլը առաջին անգամ ներկայացուց ուժանակը == Ծնունդներ == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1867 ծնունդներ Յունուար 13՝ Նիկոլ Դուման (Նիկողայոս Տէր-Յովհաննիսեան, մ.1924), գրող Յունուար 18՝ Ստեփան Զօրեան (մ.1919), քաղաքական գործիչ Մարտ 1՝ Նար-Դոս (Միքայէլ Յովհաննէսեան, մ.1933), գրող Յունիս 26՝ Ֆրանց Ֆինք (գերմաներէն՝ Franz Nicolaus Finck, մ.1910), լեզուաբան, հայագէտ Անյայտ օրով՝ Մեծն Մուրատ (Համբարձում Պոյաճեան, մ.1915), քաղաքական գործիչ Գարեգին Խաժակ (Չագալեան, մ.1915), հասարակական-քաղաքական գործիչ == Մահեր == Տե՛ս նաեւ՝ Ստորոգութիւն:1867 մահեր Ապրիլ 27՝ Գրիգոր Աղաթոն (ծն.1825), հասարակական գործիչ Օգոստոս 25՝ Մայքլ Ֆարատայ (անգլերէն՝ Michael Faraday, ծն.1791), անգլիացի քիմիագէտ եւ բնագէտ == Ծանօթագրութիւններ ==

Լաստիվեր

Լաստիվեր, երկյարկ քարանձաւը կը գտնուի Խաչաղբիւր գետի հիասքանչ ձորան մօտ, Ենոքավանի 3 քմ. հեռաւորութեամբ: Վայրը պահպանուած, անտառի խաւարի մէջ: Բուռն գետը, բարձր ծառերը եւ ուղղաձիգ ժայռերը կը հեքիաթացնէ բնութիւնը: Եւ այդ բնութեան մէջ իր ուրոյն տեղը ունի խոնաւ կլիման ու ձորի լանջերուն կախուած սպիտակ ամպիկները: Քարանձաւին, 13-րդ եւ 14րդ դարերուն մոնղոլական արշաւանքներու ժամանակ, իր ապաստանն էր գտել տեղի բնակչութիւնը: Քարանձաւը կը գտնուի ձորան գրեթէ ուղղաձիգ լանջի վրայ: Անոր հասնելու համար մարդիկ ստիպուած էին կառուցել աստիճան` մէկը միւսին վրայ շարուած գերաններուն: Կառոյցը կը նմանէր լաստի, եւ այդ պատճառով քարանձաւը մնաց ժողովուրդի յիշողութեան մէջ «Լաստիվեր» անունով: Նկարիչը սենեակներու պատերուն թողած է գեղեցիկ խորաքանդակ: Կարելի է նկատել, որ ան կը պատկերացնէ հարսանիք: Հեղինակը ստեղծած էր այդ գլուխ գործոցները քարանձաւին ճգնաւորի կեանքով ապրելու ժամանակ: Այդ պատճառով քարանձաւը կը յիշատակուի նաեւ «Անապատ» անունով: Ձորի ներքեւը կ՚աղմկէ հիասքանչ ջրվէժ մը, որ վայրի բնութեան անբաժանելի մասը կը կազմէ: == Աղբիւր == http://findarmenia.org/arm/sights/lastiver

Մելինա Մերքուրի

Մելինա Մերքուրի յուն.՝ Μαρία Αμαλία Μερκούρη, (18 Հոկտեմբեր, 1920 Աթէնք - 6 Մարտ 1994, Նիու Եորք), յոյն դերասանուհի, մեկնաբանող եւ քաղաքական գործիչ, Յունաստանի խորհրդարանի անդամ։ Ծանօթ՝ Յունաստանի զինուորական վարչակարգին դէմ տուած պայքարներով եւ Աքրոփոլիին «Փարթենոնասի մարմարներ»ուն Յունաստան վերադարձնելու տարած ջանքերուն։ Առաջին կինը, որ դարձած է Յունաստանի Մշակոյթի Նախարար (1981-1989, 1993-1994)։ Դաբնեկիր զանազան պարգեւներու՝ շատերը յետ մահու։ 1955-ին, կեանքի ընթացքը բոլորովին կը փոխուի երբ առաջին անգամ ըլլալով մուտք կը գործէ ժապաւէնագրութեան բնագաւառին մէջ․ «Սթելա» Στέλλα ժապաւէնին գլխաւոր դերակատարն է։ == Կենսագրութիւն == === Առաջին տարիները === Մարիա Ամալիա Մերքուրի ծնած է 18 Հոկտեմբեր 1920-ին Աթէնք։ Մեծ հայրը՝ Սփիրիտոն Մերքուրիս, եղած է Աթէնքի քաղաքապետ 1899-1914 եւ 1929-1934 տարիներուն, հայրը՝ Սթամաթիս Մերքուրիս, եղած է անուանի զինուորական, հետագային՝ քաղաքական գործիչ եւ Յունաստանի խորհրդարանի անդամ, իսկ հօրեղբայրը՝ Ղիորղոս Մերքուրիս, Յունաստանի Ազգային ընկերվարական կուսակցութեան հիմնադիրը։ Մայրը, նաւապետ Փերոս Լափասին քոյրն էր։ Ծնողքին ամուսնալուծումէն ետք, Մերքուրի ապրած է մօր հետ։ Կրտսեր եղբայրը՝ Սփիրոս Մերքուրիս, աւելի ուշ, «Մելինա Մերքուրի» հիմնադրամին ղեկավար մարմնոյ մաս կազմած է։ Սեպտեմբեր 1938-ին կ՛ ընդունուի Ազգային Թատրոնի «Թատերական Դպրոց»ին մէջ։ 1939-ին ձմրան, կ՛ ամուսնանայ մեծահարուստ հողատէր Փանաղի Խարոքոփոյին հետ։ === Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներ === Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներուն Մելինա Մերքուրի կը յարաբերուի գործատէր Ֆիտիա Եատիքիարողլուին հետ, սակայն կը շարունակէ ամուսինին հետ ապրիլ։ Անոնք կը բնակին Աթէնքի կեդրոնը, 400 ք․մ․ շքեղ առանձնատան մը մէջ, որուն մէկ մասը գերմանական գերիշխանութեան կեդրոնատեղին կը վերածուի։ Այդ օրերուն համար Մելինա կը քննադատուի, որովհետեւ մինչ ինք կ՛ ապրէր հարուստ կեանք մը, յոյն ժողովուրդը սովի մէջ էր։ Մելինա Մերքուրի անկեղծութեամբ պատասխանած է վերոնշեալ ամբաստանութիւններուն եւ ստանցնած է յունական դիմադրութեան մաս չկազմելու իր պատասխանատւութիւնը։ Իր ծանօթներն ու բարեկամները կը վկայեն թէ ան մաս չկազմելով յանդերձ յունական դիմադրութեան, տունը պատսպարած է բազմաթիւ հոգիներ, սոված ընտանիքներուն օգնած է եւ երբեք չէ ընդառաջացած գերմանացիներու որեւէ պահանջին։ Անոնք Մելինային կը վերագրեն «ազատ կամքի» տէր անձնաւորութիւն մը․ անոր ոեւէ մէկը բանտել չի կրնար։ Մելինա, կ՛ այցելէր «Ասֆալիա» Ασφάλεια (Աթէնքի կեդրոնական բանտը, ուր քաղաքական անհամախոհները կը բանտարկէին ու չարչարանքներու կ՛ ենթարկէին)․ անոնցմէ շատերը իր ընկերները, բարեկամներն ու գործընկերներն են։ 1940-ի տասնամեակի վերջաւորութեան կը ծանօթանայ Փիրօ Սփիրոմիլոյին, որուն հետ եօթը տարի սէրային կապ կը պահէ։ ==== Մելինային խոստովանութիւնը ==== Ան, յոյն հանրութեան պարզած է ամենայն անկեղծութեամբ գերութեան եւ սովի տարիներուն իր կեցուածքը․ իր ինքնակենսագրութեան մէջ «Հելլենուհի ծնայ» Γεννήθηκα Ελληνίδα եւ նաեւ յունական հեռատեսիլէն լրագրող Ղիորղօ Տուածիին տուած հարցազրոյցին ընթացքին, երբ Մշակոյթի Նախարար էր։ === Յետ պատերազմեան տարիներ === Մերքուրին թատրոնի եւ ժապաւէնագրութեան մէջ հարուստ եւ երկար ճամբայ մը կտրէ։ Սակայն միաժամանակ քաղաքական աշխուժ գործունէութիւն կը տանի։ , == Արուեստագէտի ասպարէզը == === Թատրոն === Մելինա Մերքուրի առաջին անգամ թատերաբեմէն հանդէս կու գայ «Ազատութեան արահետը» Το μονοπάτι της Λευτεριάς Ալեքսիս Սոլոմոսի թատերախաղին մէջ։ Կը յաջորդեն դերեր «Կոմսուհին եւ սպասաւորը», «Օրիորդ Պա», «Հրէշ, հետդ պիտի ամուսնանամ», «Սուգը Իլեքթրային կը վայլէ», «Քէֆ կը վաճառուի», «Վտանգաւոր դարձուածք», «Մարդն ու զէնքերը», «Բարեկամ մը այսօր պիտի գայ», «Սուեզէն արեւելք», «Հարսանեկան», «Թագաւորականը», «Օրօրոցին երգը» թատերախաղերուն մէջ (1944-1947)։ 1949-ին, Քարոլոս Քունի Κάρολος Κουν «Արուեստի Թատրոն»ին բեմէն Թենեսի Ուիլիամսի «Տռփանք հանրակառքը» Λεωφορείον ο Πόθος (A Streetcar named Desire) թատերախաղին մէջ մեծ յաջողութեամբ կը մեկնաբանէ Պլանշ Տիւպուայի դերը։ Յատկապէս այս թատերախաղին համար, Մանոս Խածիտաքիս կը յօրինէ «Թուղթէ Լուսնակը» երգը։ Կը յաջորդեն շարք մը թատերախաղեր, ուր Մերքուրի գլխաւոր դերակատարն է։ 1951-էն յունական թատերախաղերուն զուգահեռ կը դերակատարէ նաեւ ֆրանսական թատերաբեմէն, նամանաւանդ Մարսել Աշարի Marcel Achard թատերախաղերուն մէջ։ «Էթնոս» լրագրին մէջ, Մելինան յաճախ կ՛ անուանուի «Յունա-Փարիզեան դերակատարը» Ελληνο-Παρισινή πρωταγωνίστρια։ 1953-ին իրեն կը շնորհուի «Մարիքա Քոթոփուլի» Μαρίκα Κοτοπούλη թատերական մրցանակը։ «Մարիքա Քոթոփուլի» մրցանակ․ յոյն դերասանուհի Մարիքա Քոթոփուլի այս մրցանակը կը հաստատէ երիտասարդ խոստումնալից եւ արժանաւոր դերասաններու համար։1960-ին «Երիտասարդութեան անուշ թռչունը» Γλυκό Πουλί της Νιότης թատերախաղին մէջ, իր դերակատարութիւնը բացառիկ է։ Թատերական էջերուն մէջ, իր դերակատարութեան մասին միայն գնահատանքի խօսքեր կը գրուին․-«Մելինան չէր մեկնաբաներ Ալեքսանտրա տել Լակոյին դերը, այլ Ալեքսանտրան ի՛նքն էր։»։ 1967-ն Մելինային թատերական ասպարէզին մէջ կարեւոր անկիւնադարձ մըն է։ Պրոտուէյի Broadway theatre բեմէն (Ա․Մ․Ն․) «Իլիա Սիրելիս» Illya Darling երաժշտական ներկայացման musical («Երբեք Կիրակի Օրը» Never on Sunday ժապաւէնի վերածումը երաժշտական ներկայացման) գլխաւոր դերակատարն է․ երաժշտութեան յօրինողն է՝ Մանոս Խածիտաքիս։ Շնորհիւ այս դերակատութեան, Մելինան կ՛ արժանանայ «Թոնի մրցանակ»ին Tony Awards։ 1972-ին, կրկին Պրոտուէյի բեմէն կը մեկնաբանէ «Լիսիսթրաթի»ին դերը համանուն թատերախաղին մէջ (բեմադրիչ՝ Միխալիս Քաքոյեանիս)։ 1975-ին Յունաստան կը վերադառնայ ու կը շարունակէ յաջողութիւնները․ «Երեք ղրուշնոց Օփերա» (1975), «Միտիա» (1976), «Պրեխթին հետ» (1978) ուր կը մեկնաբանէ «Աննա մի լար» երգը՝ հեղինակ Թանոս Միքրուցիքոս, «Երիտասարդութեան անուշ թռչունը» (1980) եւ «Օրեստիա» (1980) Էփիտաւրոսի հին թատրոնին մէջ։ Իսկ 1992-ին, «Աթէնքի Նուագահանդէսի Դահլիճ»ի Μέγαρον Μουσικής Αθηνών բեմէն, արտակարգ ներկայութիւն կ՛ ունենայ «Փիլատիս» օփերային մէջ, կատարելով Քլիթեմնիսթրային դերը։ , === Շարժապատկեր === Մերքուրի շարժապատկերի բնագաւառէն ներս յաջող մուտք կը գործէ «Սթելա» ժապաւէնով (1955)։ Սթելային իր դերակատարութեան համար, «Քան Փառատօն»ին լաւագոյն դերասանուհիի մրցանակին կ՛ առաջարկուի եւ կը պարգեւատրուի «Իսա Միրանտա» մրցանակով։ Փառատօնին ընթացքին կը ծանօթանայ Ժիւլ Տասեն բեմադրիչին Jules Dassin․ կը սիրահարուին ու մինչեւ իր կեանքին վերջը հետը կ՛ ապրի։ «Սթելա» ժապաւէն Στέλλα հեղինակ՝ Իաքովոս Քապանելիս (թատերախաղի համար գրուած կտոր), բեմադրիչ՝ Միխալիս Քաքոյեանիս, երաժշտութիւն՝ Մանոս Խածիտաքիս։ Ժապաւէնին մէջ, Մերքուրի կը մեկնաբանէ նաեւ «Սէր, որ երկսայր դանակի վերածուեցար» երգը ։1957-ին, առաջին անգամ ըլլալով կը մասնակցի օտարալեզու «Celui qui doit mourir» արտադրութեան, որ յենուած է Նիքոս Քազանծաքիսին «Յիսուսը կրկին կը խաչուի» Ο Χριστός ξανασταυρώνεται վէպին։ 1960-ին միջազգային ճանաչում կը ստանայ «Երբեք Կիրակի Օրը» Ποτέ την Κυριακή, Never on Sunday ժապաւէնի մէջ իր դերակատարութեամբ, մանաւանդ «Փիրէային Տղաքը» երգին մեկնաբանութեամբ։ Ժապաւէնին բեմադիրչն է Ժիւլ Տասեն, երաժշտութեան եւ երգերուն յօրինողը՝ Մանոս Խածիտաքիս․ 1961-ին Մանոս Խածիտաքիս «Փիրէային Տղաքը» Τα παιδιά του Πειραιά երգին համար Օսքար մրցանակին դափնիկիր կը հանդիսանայ։ Կը յաջորդեն ժապաւէններու շարք մը, ուր Մերքուրի գլխաւոր դերակատարներէն է․ «Ֆետրա» Phaedra (1962) որ մեծ յաջողութիւն կ՛ ունենայ Եւրոպայի մէջ , «Թոփ Քափի» Topkapi (1964), միջազգային գետնի վրայ բացառիկ յաջողութիւն կ՛ արձանագրէ։ 1965-ին, ամերիկեան հեռատեսիլի «ABC» կայանին համար, Յունաստանի մասին գովերգ-ժապաւէն մը կը պատրաստէ «Մելինային Յունաստանը» Η Ελλάδα της Μελίνας խորագրով։ Նոյն տարուան ընթացքին «A Man Could Get Killed» ժապաւէնին գլխաւոր դերակատարներէն է Ճէյմս Կարնըրի հետ։ 1970-ին, երրորդ անգամ ըլլալով «Ոսկեայ գունդեր»ու մրցանակին Մելինային թեկնածութիւնը կ՛ առաջարկուի «Promise at Dawn» ժապաւէնին մէջ անոր դերակատարութեան համար։ 1974-ին կը մասնակցի «Փորձը»The Rehearsal ժապաւէնին մէջ, ուրիշ համբաւաւոր անձնաւորութիւններու հետ․ Միքիս Թէոտորաքիս, Լորենս Օլիվիէ, Արթուր Միլըր, Լիլիան Հելման, եւայլն։ Ժապաւէնին նիւթը ազդուած է Աթէնքի Բազմարուեստի Համալսարանի եղելութիւններէն։ 1977-ին «Կիներուն ճիչը» Κραυγή γυναικών ժապաւէնով Մերքուրին կը վերջացնէ ասպարէզը ժապաւէնագրութեան բնագաւառէն ներս։ === Մելինա մեկնաբանողը === Մելինա Մերքուրի փոքր տարիքէն երգել կը սիրէր։ Թատրոնի եւ շարժապատկերի բնագաւառներուն մէջ իր գործունէութեան զուգահեռ, կը ձայնագրէ բազմաթիւ երգեր (կը մեկնաբանէ յունարէն եւ ֆրանսերէն լեզուներով) գործակցելով համբաւաւոր յոյն երաժիշտներու հետ՝ Մանոս Խածիտաքիս (որուն հետ բարեկամական սերտ կապեր ունէր), Միքիս Թէոտորաքիս, Սթաւրոս Քսարխաքոս, Վանկելիս Փափաթանասիու, Եանիս Մարքոփուլոս, Վասիլիս Ցիցանիս, ինչպէս նաեւ կը մեկնաբանէ Քուրթ Վայլի եւ Պերթոլթ Պրեխթի գործեր։ Յունական, ֆրանսական եւ գերմանական հեռատեսիլի կայաններէն ներկայութիւններ կ՛ ունենայ։ Անգլիական BBC կայանէն կը ներկայացնէ «Մելինային Յունաստանը» վաւերագրական ժապաւէնը․ նոյն խորագրով Սթաւրոս Քսարխաքոս ձայնապնակ մը կ՛ արտադրէ ։ == Քաղաքականութիւն == === Քաղաքական գործիչ === Մերքուրի, երբ Յունաստանի մէջ զինուորական յեղաշրջումը տեղի կ՛ունենայ, Ա․Մ․Ն․ կը գտնուի։ Պրոտուէյի Broadway theatre բեմէն «Իլիա Սիրելիս» Illya Darling երաժշտական թատերակը կը ներկայացնէ։ Յունաստան չի վերադառնար, սակայն իր համբաւը կ՛օգտագործէ եւ կը սկսի պայքար մը բռնատիրական վարչակարգին դէմ։ Հետեւանքներն են՝ իրմէ կը խլեն յունական հպատակութիւնը, Յունաստանի մէջ իր սեփականութիւնը կը պետականացուի եւ իր ժապաւէններն ու ձայնապնակները կ՛ արգիլուին։ Մելինա չի վխատիր, նոյնիսկ երբ քանիցս իր կեանքը սպառնալիքի տակ է։ Երբ դեռ Նիու Եորք էր, «FBI» զայն կը զգուշացնէ թէ իր դէմ ահաբեկչութիւն մը կը պատրաստուի։ Այնուհետեւ, ոստիկանները անոր կ՛ ընկերացին։ Իտալիոյ մէջ երկու անգամ անոր դէմ մահափորձ կ՛ ըլլայ։ Առաջինը՝ 7 Մարտ 1969-ին երբ Ճենովայի թատրոնը կը գտնուէր ու բեմէն ներկաներուն խօսքը պիտի ուղղէր, պատահմամբ ռումբը կը գտնուի եւ կը փրկուի։ Իսկ երկրորդը՝ Թորինօ, երբ բացօթիայ հաւաքուած հանրութեան Յունաստանի բռնատիրական վարչակարգը կ՛ ամբաստանէր, զայրացած ֆաշիստներ կը փորձեն վրան յարձակիլ։ Անմիջապէս Մելինան կը շրջապատեն Իտալիոյ Համայնավար կուսակցութեան անդամներ եւ կ՛երգեն Բ․ Համաշխարհային Պատերազմի ընթացքին իտալական հակաֆաշիստական «Bella Ciao» երգը։ Բռնատէր վարչակարգին անկումով, Մելինա Մերքուրի Յունաստան կը վերադառնայ։ Կը գործակցի դիմադրական «Π.Α.Κ.» կազմակերպութեան եւ Անտրէաս Փափանտրէուին հետ ու կը հիմնեն «Համայունական Ընկերվարական Շարժում»ը որ յետագային կուսակցութիւն կը դառնայ՝ «ΠΑ.ΣΟ.Κ.»։ 1977-ի ընտրութիւններուն «ΠΑ.ΣΟ.Κ.» կուսակցութեան երեսփոխայ կ՛ընտրուի։ Յունաստանի խորհրդարանին կը ծառայէ մինչեւ իր մահը։ === Յունաստանի Մշակոյթի Նախարար === 1981-1989 եւ 1993-1994 թուականներուն կը գտնուի Յունաստանի Մշակոյթի Նախարարի պաշտօնին վրայ։ Այս դիրքէն, կը սկսի համաշխարհային արշաւ մը, որպէսզի Աքրոփոլիի Փարթենոնաս տաճարի գողցուած քանդակ-մարմարները վերադարձուին իրենց տիրոջ՝ Յունաստանին (տե՛ս Աքրոփոլի «Հռոմէական շրջանէն մինչեւ Յունաստանի 1821 թ․ ապստամբութիւնը» բաժինը)։ Անոնք, մինչեւ այսօր կը գտնուին Լոնտոնի Բրիտանական թանգարանին մէջ։ «Աքրոփոլիին մարմարները»․ 19-րդ դարասկիզբին, յունական ապստամբութենէն ճիշդ առաջ, Կոստանդնուպոլսոյ Մեծն Բրիտանիոյ դեսպան Թոմաս Պրիւսի (ծանօթ իբրեւ Լորտ Էլղին) գործակալները իր անունով լուրջ վնասներ կը պատճառեն երբ Աքրոթոլիէն կը կողոպտեն քանդակներ, արձաններ, սիւներ եւ Անգլիա կը տանին։ Մելինա գլխաւոր դերակատարներէն է «Եւրոպայի մշակութային մայրաքաղաք» European Capital of Culture կարգի հաստատութեան։ Աթէնքը առաջին մշակոյթի մայրաքաղաք կ՛ընտրուի 1985-ին։ Շնորհիւ Մերքուրիին ջանքերուն, Աքրոփոլիին յուշակոթողները կը վերականգնուին։ Ջատագովն է «Էգէական Արշիպեղագոս» Αιγαίο Αρχιπέλαγος ծրագրին․ նպատակն է եւ Էգէական Ծովուն մշակոյթի պահպանումն եւ բնապահպանումը։ Նախարարութեան 1993-1994 տարիներուն մեծ կարեւորութիւն կու տայ յունական վարժարաններէն ներս հիմնուին մշակոյթի եւ թատերական կրթութեան դաասանիւթերը։ Մահը կը հասնի, սակայն ծրագիրը՝ ծանօթ իբրեւ «Մելինային Ծրագիրը․ Կրթութիւն եւ մշակոյթ», յետ մահու կ՛իրականանայ։ == Մահը == Երկարատաեւ պայքարէ ետք անողոք հիւանդութեան հետ, Մելինա Մերքուրի վերջնականապէս աչքերը կը փակէ Նիու Եորքի «Memorial» հիւանդանոցին մէջ, 6 Մարտ 1994-ին։ Թաղման արարողութիւնը տեղի կ՛ ունենայ չորս օր ետք Աթէնքի մայր եկեղեցւոյ մէջ։ Ներկայ կը գտնուին Յունաստանի վարչապետը, յունական խորհրդարանի բոլոր կուսակցութիւններու երեսփոխաները, քաղաքական անձնաւորութիւններ, դեսպաններ։ Հարիւր հազարէ աւելի հոծ բազմութիւն մը կ՛ընկերակցի անոր մինչեւ Աթէնքի Ա․ Գերեզմանատունը, ուր կը թաղուի ընտանեկան դամբանին մէջ։ Առաջին հելլենուհին է, որ կը թաղուի «ի զօրու վարչապետ»ի պատիւներով։ Յետ մահու, Եունեսքօն կը հաստատէ «Մելինա Մերքուրի միջազգային Մրցանակ»ը (մշակութային տարածքներու ճարտարարուեստի մաքսապաշտպան եւ տեսչութեան ի նպաստ)։ Մելինային թաղման օրը, ի պատիւ անոր յիշատակին Պրոտուէյի Broadway բոլոր թատրոններն ու վաճառատուները փակ կը մնան։ Մահէն անմիջապէս ետք, Ժիւլ Տասենի նախաձեռնութեամբ եւ մասնակցութեամբ հանրածանօթ անձնաւորութիւններու՝ Օտիսէաս Էլիթիս (Նոպելի դափնեկիր), Ժաք Լանկ (ֆրանսացի քաղաքագէտ) եւ շատ ուրիշներ, կը հիմնուի «Մելինա Մերքուրի Մշակութային Հիմնարկ»ը, որուն նպատակն է Փարթենոնաս տաճարի գողցուած քանդակ-մարմարներու վերադարձը Յունաստան։ == Պարգեւներ == Կեանքին ընթացքին Մելինա արժանացած է բազմաթիւ պարգեւներու, ինչպէս օրինակ՝ «Մարիքա Քոթոփուլի» Μαρίκα Κοτοπούλη թատերական մրցանակ, 1953 «Թոնի մրցանակ», 1967 «Հելլենուհի Գիտնականներու Միութիւն», «Հիփաթիա» ΥΠΑΤΙΑ մրցանակ Մահէն ետք, Յունաստանի տարածքին, բազմաթիւ փողոցներ, հրապարակներ, հանրային վարժարաններ, թատրոններ, մարզարաններ եւ մշակոյթի վայրեր իր անունով վերանուանուեցան։ Անոր կիսանդրին զետեղուած է Աքրոփոլիին դիմացը, «Ողիմպոսի Տիոս» տաճարին սիւներուն դիմացի հրապարակին վրայ (Աթէնք)։ Պելճիքայի Մոնս քաղաքի նորակառոյց պողոտան կոչուեցաւ «Մելինա Մերքուրի պողոտայ» Avenue Mélina Mercouri։ == «Մելինա Մերքուրի» պարգեւներ == === Եւրոպայի Մշակոյթի մայրաքաղաքներու «Մելինա Մերքուրի» մրցանակ === 2010-ի «Մելինա Մերքուրի» մրցանակը կը յայտարարուի Եւրոպական Միութեան նախագահէն՝ Ժոզէ Մանուել Պարոզօ։ Մրցանակը՝ 1․500․000 եւրօ, ամէն տարի պիտի տրուի «Եւրոպայի Մշակոյթի մայրաքաղաք» պարգեւին արժանացած քաղաքին։ === «Մելինա Մերքուրի թատերական մրցանակ» === 2007-ին կը հաստատուի «Մելինա Մերքուրի թատերական մրցանակ»ը, նախաձեռնութեամբ «Մելինա Մերքուրի Հիմնարկ»ին։ Այս մրցանակին ամէն տարի կ՛ արժանանայ նախորդած թատերական տարեշրջանի լաւագոյն երիդասարդ դերասանուհիին։ Դրամական պարգեւին հետ, պարգեւատրողին կը յանձնուի Մելինա Մերքուրիին ապիզակը․ պարգեւին արժանացողը ապիզակը կը փոխանցէ յաջորդ տարուան մրցանակակիրին։ === «Մելինա Մերքուրի միջազգային Մրցանակ» === 1997-ին, Եունեսքօն կը հաստատէ «Մելինա Մերքուրի միջազգային Մրցանակ»ը։ Մրցանակը կը տրուի Յունաստանի Մշակոյթի Նախարարութեան օժանդակութեամբ երկու տարի անգամ մը, անձերու եւ կամ կազմակերպութիւններու, որոնք կարեւոր ներդրում ունեցած են մարդկութեան մշակութային տարածքներու պահպանման եւ կամ փրկութեան։ == Տե՛ս նաեւ == Աքրոփոլի Աքրոփոլիի թանգարանը Մանոս Խածիտաքիս Միքիս Թէոտորաքիս Հիփաթիա == Ծանօթագրութիւններ == == Արտաքին յղումներ == Ժիւլ Տասեն (ֆր.) «Հելլենուհի Գիտնականներու Միութիւն», «Հիփաթիա» ΥΠΑΤΙΑ մրցանակ(յունարէն) Մելինա Մերքուրի մրցանակներ(յունարէն) «Մելինա Մերքուրի միջազգային Մրցանակ» (յունարէն) «Մելինա Մերքուրի թատերական մրցանակ»(յունարէն) Սփիրիտոն Մերքուրիս(յունարէն) Սթամաոիս Մերքուրիս (յունարէն) Փիրոս Լափաս, Մելինա Մերքուրիին մօրեղբայրը(յունարէն) Յունաստանի Ազգային Թատրոն(ֆր.) Նիքոս Քազանծաքիս(յունարէն) Սթաւրոս Քսարխաքոս(յունարէն) Օտիսէաս Էլիթիս(ֆր.) Ժաք Լանկ(անգլերէն)

Գրիգորիս Մկրտիչեան

Գրիգորիս Մկրտիչեան (անյայտ, Պոլու - 1915), հայ բժիշկ, դեղագործ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Փոքր Ասիոյ արեւմուտքի Պոլու քաղաքին մէջ։ Ստացած է դեղագործական կրթութիւն։ 1915 թուականին Պրուսայի մէջ ունեցած է սեփական դեղատուն եւ որպթս դեղագործ աշխատած է։ Եղած է Պրուսայի քաղաքային խորհուրդի նախագահը եւ քրէական դատարանի անդամ։ Սպանուած է կամ մահացած 1915 թուականին։ == Գրականութիւն == Յարման Արսէն, Հայերը Օսմանեան առողջապահութեան ծառայութեան մէջ եւ պատմութիւն սուրբ Փրկիչ հայոց հիւանդանոցի (թուրքերէն), Սթամպուլ, 2001։ == Աղբիւր == Յարութիւն Մինասեան, Օսմանեան կայսրութիւնում Թուրքիայի Հանրապետութիւնում բռնաճնշումների եւ ցեղասպանութեան ենթարկուած հայ բժիշկներ, Երեւան, «Լուսաբաց», 2014 — 520 էջ։

Մարգարիտ Թարանեան

Մարգարիտ Թարանեան 1992-ին ընդգրկուած է «Արցախի Կանանց Ջոկատ»ին մէջ, մինչ այդ աշխատած է որպէս հայոց լեզուի եւ գրականութեան ուսուցչուհի, եղած է նաեւ Արցախի ՀՕՄ-ի ատենապետուհի։ == Պարգեւ == Արցախեան պատերազմէն ետք պարգեւատրուած է «Մարտական Խաչ» 2-րդ աստիճանի շքանշանով: Ան զինադադարէն ետք ալ շարունակած է ծառայել արցախեան բանակին, Արցախի Պաշտպանութեան Նախարարութեան կից «Կանանց Խորհուրդ»ի ղեկավար կազմին մէջ: == Աղբիւրներ == Մահացած է Արցախեան Պատերազմի Բուժքոյր-Ազատամարտիկ Մարգարիտ Թարանեանը Delegation Visits Karabakh for Health, Education Cooperation Talks Celebrates Liberation Movement’s 20th Anniversary

Մատթէոս Զարիֆեան

Մատթէոս Զարիֆեան (16 Յունուար 1894, Կէտիկ-Փաշա (Պոլիս) - 9 Ապրիլ 1924), հայ բանաստեղծ։ == Կենսագրութիւն == Ծնած է Պոլիս։ Կեանքին մեծագոյն մասը անցուցած է Սկիւտարի մէջ, որուն գեղածիծաղ ծովը եւ երկինքը ազդած են ինչպէս Պետրոս Դուրեանի նոյնպէս իր վրայ։ Կրթութիւնը ստացած է Իճատիէի դպրոցին մէջ, ապա Պարտիզակի Ռոպէրթ Գոլէճին եւ Կ. Պոլսոյ Պէրպէրեան վարժարանին մէջ, որ աւարտած է 1913-ին՝ «Պսակաւոր Արուեստից» տիտղոսով։ Ուշադրութիւն գրաւած է իր մարզիկի շնորհներով եւ ըմբոստ հոգիով, որուն հետեւանքը, մասամբ եղած են իր տեղափոխումները դպրոցէ դպրոց։ 1913-ին՝ տակաւին պատանի, ուսուցչական պաշտօնով կը մեկնի Ատանա, որպէս անգլերէնի եւ մարմնամարզութեան ուսուցիչ։ Հոս է, որ մարզական փորձերու ընթացքին կը զգայ առաջին նշանները թոքախտին։ Կ'ընդհատէ ուսուցչական գործը։ Պահ մը կը մնայ Լիբանան` փորձելու համար լեռնային օդի շնորհիւ վերագտնել առողջութիւնը։ Նոյեմբեր 1914-ին, երբ Օսմանեան կայսրութիւնը պատերազմի մէջ կը մտնէ, կը զօրակոչուի իբր պահեստի ենթասպայ։ Զինադադարին պահ մը կրկին կը դառնայ ուսուցչութեան, բայց թոքախտին գործած աւերը զգալի է արդէն։ Այս փուլին է, որ երբեմնի մարզիկը կը յայտնուի իբր բանաստեղծ` պատերազմէն ետք, սկսած «Ճակատամարտ» թերթին մէջ լոյս ընծայած իր բանաստեղծութիւններով։ Ուստի իր առաջին գործը մամուլի մէջ տպագրուած է 1918-ի զինադադարէն ետք։ Իսկ առաջին գիրքը 1921-ին՝ «Տրտմութեան Եւ Խաղաղութեան Երգեր»ը։ Զարիֆեան իր բանաստեղծութիւններուն մէջ երգած է սէրը, տրտմութիւնն ու մահը։ Դուրեանի, Մեծարենցի եւ Տէրեանի այս բախտակիցը` սակայն անոնցմէ իւրաքանչիւրէն կը զանազանուի իրեն բնորոշ մի քանի գիծերով։ 1921-ին լոյս կը տեսնէ քերթուածներու առաջին հատորը, իսկ 1922-ին՝ երկրորդը։ 1924 թուականին Կ. Պոլսոյ մէջ կը մահանայ 30 տարեկան հասակին։ Ինչպէս որ «Որբուհին՝ Որբին» խորագրուած իր բանաստեղծութեամբ Մատթէոս Զարիֆեան պատգամեց՝ Ու խելայեղ ու մոլեգին, Հայ Ասպետի ծիրանին ուսիդ, Ու վրէժէդ տժգունած, Այդ ապիրատ ոստաններէն փոթորկելով հեռանաս, Դժոխածին նժոյգիդ հետ, Արարատի ձիւներուն մէջ հողմածածան Կարմիր Դրօշն համբուրելու․․․ Կարմիր Ուխտդ որոտալու․․․ Եւ ինչպէս որ «Ապրիլի գիշեր» քերթուածով Մատթէոս Զարիֆեան կը յորդորէ՝ Պէտք է կոխել ու անցնի՜լ, Պէտք է մոռնա՜լ... Պէտք է խենթի պէս խնդա՜լ... Պէտք է թողուլ որ ժամանակն ալեւոր Օր մը գըրէ՝ Մատուըներովն իր բորբոս՝ Մահավճիռն երկնաբնակ Դահիճին... == Բանաստեղծ ՄԱՏԹԷՈՍ ԶԱՐԻՖԵԱՆԻ Վերանորոգեալ շիրիմը բացուեցաւ ՍԿԻՒՏԱՐԻ ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՏԱՆ ՄԷՋ == Երկուշաբթի, 8 Հոկտեմբեր 2018 թուականին Սկիւտարի գերեզմանատան Ս. Խաչ թաղամասին մէջ շաբաթավերջին տեղի ունեցաւ բանաստեղծ Մատթէոս Զարիֆեանի վերանորոգեալ շիրմի բացման պաշտօնական արարողութիւնը։ Տ. Յուսիկ Քհնյ. Հերկելեանի ձեռամբ օրհնուեցաւ շիրիմը եւ հոգեհանգստեան պաշտօն տեղի ունեցաւ Մատթէոս Զարիֆեանի ի յիշատակ։ Երգեցողութիւնները կատարուեցան Աշաւիր Սրկ. Պիւյիւքիշմանի գլխաւորութեամբ։ Մատթէոս Զարիֆեանի շիրիմը վերանորոգուեցաւ «Հայճար»ի նախաձեռնութեամբ։ Հրաչ եւ Յակոբ Քըրմըզըեան եղբայրներու հովանաւորութեամբ կեանքի կոչուեցաւ այս ծրագիրը, որու հեղինակն է ճարտարապետ Դաւիթ Այնալը։ Վերանորոգեալ շիրմի բացման արարողութեան ներկայ գտնուեցան վերապատուելի Գրիգոր Աղապալօղլու, Շիշլիի քաղաքապետարանէն Վազգէն Պարըն, համայնքային զանազան վարժարաններէ սաներ, կրթական մշակներ, արուեստագէտներ եւ հայ գրականութեան համակիրներ։ «Հայճար»ի վարչութեան ատենապետ Գէորգ Էօզգարակէօզ եւ իր գործակից ընկերները ջերմ մթնոլորտի մը մէջ հիւրընկալեցին բոլոր ներկաները։ == Գործեր == Տրտմութեան եւ խաղաղութեան երգեր, Կ. Պոլիս, 1921, 126 էջ: Կեանքի ու մահուան երգեր, Կ. Պոլիս, 1922, 112 էջ: Ընտիր քերթուածներ, Հալէպ, 1946, 29 էջ: Կեանքի ու մահուան երգեր, Երուսաղէմ, 1951, 109 էջ: Ամբողջական գործեր, Պէյրութ, 1956, 656 էջ: Երգեր, Երեւան, 1965, 240 էջ: Զարիֆյան Մատթեոս, Որբերյան Ռուբեն, Սեւակ Ռուբեն, Թեքեյան Վահան, Երկեր, Երեւան, 1981, էջ 365-466: Երկեր, Անթիլիաս, 1990, 278 էջ: Բանաստեղծութիւններ, Վենետիկ, 1994, 96 էջ: == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == ԲԱՆԱՍՏԵՂԾ ՄԱՏԹԷՈՍ ԶԱՐԻՖԵԱՆԻ ՎԵՐԱՆՈՐՈԳԵԱԼ ՇԻՐԻՄԸ ԲԱՑՈՒԵՑԱՒ ՍԿԻՒՏԱՐԻ ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՏԱՆ ՄԷՋ Որբուհին՝ որբին Մատթէոս Զարիֆեան Ապրիլի գիշեր Մատթէոս Զարիֆեան

Նիկիա

Նիկիա կամ Նիկեա (յուն․՝ Νίκαια), հելլենական քաղաք Փոքր Ասիոյ մէջ։ Ծանօթ է իբրեւ Ա. եւ Բ. տիեզերական ժողովներու գումարման վայր եւ իբրեւ Նիկիոյ կայսրության մայրաքաղաք։ Ծառայած է իբրեւ Բիւզանդիոնի ժամանակաւոր մայրաքաղաք 1204-1261 թուականներուն։ 1077-ին գրաւուած է սելճուք-թուրքերուն կողմէ, 1097-ին վերանուաճուած է բիւզանդական եւ խաչակիրներու միացեալ բանակին կողմէ։ Քաղաքը վերջնականապէս նուաճած են թուրք-օսմանցիները 1331-ին։ Հին քաղաքը տեղակայուած է Օզնիկ ժամանակակից Օզնիկ քաղաքին մէջ (որուն ներկայ անունը ծագած է Նիկիա անունէն) եւ կը գտնուի Ասքանիւս լիճին արեւելեան մասին մէջ գտնուող աւազանին մէջ: Հին քաղաքը բոլոր կողմերէն շրջապատուած է պարիսպներով, որոնք իրենց հերթին շրջապատուած են խրամատներով եւ ներառած են աւելի քան 100 աշտարակներ տարբեր վայրերու մէջ: Պարիսպներուն երեք ցամաքային կողմերը գտնուող մեծ դարպասները կ'ապահովէին քաղաքին միակ մուտքը: Այսօր այդ պարիսպները զբօսաշրջութեան վայրի վերածուած են: == Ծանօթագրութիւններ ==

Լեւոն Զօրեան

Լեւոն Ստեփանի Զօրեան (6 Յուլիս, 1926, Ղարաքիլիսէ - 28 Յունիս 1996 Երեւան), ճարտարապետ, ճարտարապետութեան պատմաբան։ Հայ գրագէտ, ակադեմիոյ անդամ Ստեփան Զօրեանի որդին է։ == Կենսագրութիւն == 1950-ին աւարտած է Երեւանի արուեստագիտական հիմնարկը։ 1964-1971-ններուն եղած է Հայաստանի ճարտարապետներու միութեան վարչութեան նախագահի տեղակալ։ Զօրեանի նախագիծով 1982-1983-ներուն Ստեփան Զօրեանի Վանաձոր-ի մէջ գտնուող առանձնատունը վերակառուցուած է Ստեփան Զօրեանի Տուն-Թանգարան|տուն-թանգարանի: Հեղինակ է՝ «Թամանեան» մենագրութեան (1978, հայերէն, ռուսերէն) Կազմած եւ ծանօթագրած է «Ալեքսանդր Թամանեան. յօդուածներ, փաստաթուղթեր, ժամանակակիցները անոր մասին» (1960) «Ալեքսանդր Թամանեան (1878-1936). կենսամատենագիտական ցանկ» (1978) «Ռաֆայէլ Իսրայէլեանը ժամանակակիցների յուշերում» (1981) «Ռաֆայէլ Իսրայէլեան։ Յօդուածներ, ուսումնասիրութիւններ, ակնարկներ» (1982, համահեղինակ) ժողովածուներ == Ծանօթագրութիւններ ==

Լեւոն Ալթունեան

Լեւոն Ալթունեան Լիբանանի Հ.Մ.Ը.Մ.-ի 1950-ական եւ 1960-ական տարիներու աստղերէն մէկը: Հ.Մ.Ը.Մ.-ի «Ուստա»-ն էր՝ եղբ. Լեւոն Ալթունեանը, որ 1952-էն 1973 ծառայեց Հ.Մ.Ը.Մ.-ին, նաեւ Լիբանանի ֆութպոլի ազգային խումբին։ ՀՄԸՄ-ի առաջնակարգ խումբի ամենափայլուն մարզիկներէն մին եւ Լիբանանի ֆութպոլի ախոյանութեան ամենաշատ կոլ նշանակած աստղերէն։ == Կենսագրութիւն == Լեւոն Ալթունեան ծնած էր 15 Սեպտեմբեր 1936-ին, Պէյրութ, Լիբանան։ Փոքր տարիքէն ան սկսած էր ֆութպոլ խաղալ։ 16 տարեկանին հանդէս եկած էր Հ.Մ.Ը.Մ.ի Լիբանանի Հ.Մ.Ը.Մ.-ան խումբէն, հետեւելով իր երէց եղբօր՝ Մանուէլի օրինակին։ Առաջին մրցումը ան կատարած է Ռասինկի դէմ։ Այդ մրցումին, իբրեւ պահեստի մարզիկ, եղբ. Լեւոն ներկայացած է երկրորդ կիսախաղին, երբ խումբը պարտուած է 1-0 արդիւնքով։ Շնորհիւ սակայն իր արագ ու տպաւորիչ խաղարկութեան, ան նշանակած է երկու կոլ, իսկ եղբայրը՝ Մանուէլ մէկ կոլ, 3-1 արդիւնքով արդար յաղթանակ մը ապահովելով Հ.Մ.Ը.Մ.-ին։ Այնուհետեւ, ան Լիբանանի ֆութպոլի պատմութիւն մուտք գործած է լայն դռնէն, դառնալով բոլոր ժամանակներու լաւագոյն միջնապահներէն եւ աջ ծայրի ռմբարկուներէն մէկը։ Ան Հ.Մ.Ը.Մ.-ի շապիկը կրած է 21 տարի շարունակ։ Վերջին մրցումը ան կատարած է 1973-ին, Նըժմէի դէմ, Հապիպ Ապի Շահլա մրցաշարքին։ Այդ օրը «Ուստա»ն նշանակած է մրցումին միակ կոլը։ Անոր բազմաթիւ առիթներ ներկայացած են մաս կազմելու եւրոպական խումբերու, սակայն ան հաւատարիմ մնացած է իր պաշտած միութեան՝ Հ.Մ.Ը.Մ.-ին, ֆութպոլիստի ամբողջ կեանքը անցընելով անոր յարկին տակ։ Ան մահացաւ 6 Սեպտեմբեր 2020-ին, զոհը դառնալով քորոնա համաճարակին։ Աշխարհի ֆութպոլի համադաշնակցութեան (FIFA) նախագահ Ճիաննի Ինֆանթինօ, ցաւակցական մը յղած էր Լիբանանի ֆութպոլի համադաշնակցութեան, յիշելով Լեւոնի արձանագրած յաջողութիւնները։ === Լիբանանի ֆութպոլի ախոյեանութիւն եւ Լիբանանի բաժակակիր === Լեւոն Ալթունեան Հ.Մ.Ը.Մ.-ի ներկայացուցչական խումբին եւ մարզիչ Ժոզէֆ Նալպանտեանի հետ Լիբանանի ֆութպոլի ախոյեանութեան տիրացած է երեք անգամ.- 1954-1955, 1962-1963 եւ 1968-1969 տարեշրջաններուն։ Լիբանանի բաժակակիր դարձած է 1961-1962 տարեշրջանին։ Լիբանանի լաւագոյն կոլ-սքորըրը հանդիսացած է 1962-1963 եւ 1966-1967 տարեշրջաններուն։ 1970-ին, իր խմբապետութեամբ, Հ.Մ.Ը.Մ.-ի ֆութպոլի խումբը կը գրաւէ Ասիոյ ակումբներու ախոյեանութեան երրորդ դիրքը։ == Ծանօթագրութիւններ == == Աղբիւրներ == Վերջին հրաժեշտ ՀՄԸՄ-ի Ֆութպոլի ռմբարկուներէն ՝ Լեւոն Ալթունեանին «ԻՄ ԿԵԱՆՔԻ ՅԱՋՈՂՈՒԹԻՒՆՍ ԿԸ ՊԱՐՏԻՄ ՀՄԸՄ-ԻՆ» Կ՛ԸՍԷ ՅՈՎՍԷՓ (ՅՈՎՍԷՓԻԿ) ՄՈՒՄՋՕՂԼԵԱՆ

Լուսարձակ (թերթ, Գահիրէ)

«Լուսարձակ», հասարակական ու քաղաքական շաբաթաթերթ։ Լոյս տեսած է 1926-1928 -ին, Գահիրէի մէջ։ Արտօնատէր՝ Ս. Միսաելեան։ Ունեցած է հնչակեան ուղղուածութիւն։ Լուսաբանած է Եգիպտոսի եւ Մերձաւոր Արեւելքի հայ գաղթօջախներու ազգային, քաղաքական կեանքը, հասարակական կազմակերպութիւններու աշխատանքը։ Որոշակի տեղ յատկացուցած է Խորհրդային Հայաստանի տնտեսական ու մշակութային անցուդարձին, աշխոյժ մասնակցած է Լենինականի (այժմ՝ Գիւմրի) երկրաշարժէն տուժածներուն օգնութիւն կազմակերպելու գործին։ Նշած է հայկական դպրոցներու դերը հայապահպանութեան հարցին մէջ, տպագրած ծաւալուն յօդուածաշար Եգիպտոսի ազգային վարժարաններու պատմութեան մասին։ Ունեցած է բժշկական բաժին, ծանօթացուցած առանձին հիւանդութիւններու ախտանշաններուն ու բուժման ուղիներուն։ Տպագրած է մարզական լուրեր, թերթօններ։

Սումկայիթի Ջարդեր

Սումկայիթի ջարդեր, Խորհրդային Ատրպէյճանի Սումկայիթ քաղաքին Ատրպէյճանական իշխանութիւններու կողմէ պետական մակարդակով կազմակերպուած քաղաքի հայ ազգաբնակչութեան եղեռն եւ զանգուածային տեղահանութիւն, որ տեղի ունեցած է 1988 թուականի Փետրուարի 27-էն 29-ի միջեւ։ Հայութեան դէմ իրականացած այս ոճիրին նպատակն էր կանխել Արցախեան շարժումը, եւ հայերը ահաբեկելով նոր արիւնահեղ գործողութիւններու հեռանկարով՝ կանխել Արցախեան ազատագրական պայքարի տարածումը։ Եղեռնագործութեան նախօրեակին Խորհրդային Ատրպէյճանի կուսակցական գործիչ Է. Ասադով սպառնացած է հայերու նկատմամբ հաշուեյարդար տեսնելու նպատակով բազմահազար ատրպէյճանցիներու արշաւ կազմակերպել դէպի Լեռնային Ղարաբաղ։ Փետրուարի 26-ին՝ դէպքերէն մեկ օր առաջ, Միխայիլ Գորբաչով հայ մտաւորականներու հետ հանդիպման ժամանակ «մտավախութիւն» յայտնած էր Պաքուի մէջ ապրող աւելի քան 200.000 հայերու ապահովութեան մասին՝ զայն ուղղակիօրէն կապելով Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզը Խորհրդային Հայաստանին վերամիաւորուելու արցախահայութեան պահանջի հետ։ ==== Ստեղծուած պայմաններ ==== Սումկայիթի մէջ կիրքերը բորբոքելու համար օգտագործուած են ստայօդ լուրեր՝ իբրեւ թէ Հայաստանի մէջ զանգուածաբար կը սպանեն ատրպէյճանցիները, կը թալանեն անոնց ունեցուածքը եւ այլն։ Մասնաւորապէս գրգռիչ ազդեցութիւն ունեցած է Խորհրդային Միութեան գլխաւոր դատախազ Կատուսեւի հեռատեսիլի ելոյթին ժամանակ հրապարակուած Ասկերանի դէպքերու ընթացքին երկու ատրպէյճանցիներու սպանութեան մասին տեղեկութիւնը։ ===== Ծրագրուած ոճրագործութիւն ===== Ոճրագործութիւնը նախօրօք ծրագրուած էր, ինչպէս կը վկայեն ջարդարարներու մօտ հայերու բնակարաններու ցուցակներու գոյութիւնը, նախապէս մշակուած բեմադրութիւնը եւ դերաբաշխումը (սպանութիւն եւ ջարդ իրականացնողներ, թալանողներ, ունեցուածք ոչնչացնողներ, ոճիրի հետքերը անհետացնողներ), արտադրամասերու մէջ մետաղաձողերու եւ այլ գործիքներու պատրաստութիւնը ոճիրը իրագործելու համար, թմրանիւթերու եւ ոգելից խմիչքներու բաժանումը։ Ասկէ զատ, հայերու հեռաձայնային կապը անջատուած է, ներքին գործոց եւ շտապ օգնութեան սպասարկութիւնը դիտումնաւոր կերպով չեն գործած, պայմանական եւ ազդանշանային համակարգ գործի դրուած է՝ հայերու տեղերը բացայայտելու համար, եւ այլն։ Երեք օր շարունակուող սպանդի արդիւնքները զարհուրելի էին։ Ըստ խորհրդային պաշտօնական տուեալներու՝ քանի մը տասնեակ սպանուածներ եղած են, իսկ ոչ-պաշտօնական տուեալներով՝ հազարէն աւելի, որոնց մեծ մասը խոշտանգումներէ ու կտտանքներէ ետք ողջ-ողջ այրուած է։ Ասկէ զատ, եղած են հազարաւոր վիրաւորներ, հարիւրաւոր բռնաբարուածներ, ներառեալ՝ մեծաթիւ անչափահասներ, 18.000 փախստականներ, քանի մը հարիւր աւերուած ու թալանուած բնակարաններ, տասնեակ կողոպտուած խանութներ, արհեստանոցներ եւ հանրային հաստատութիւններ, քանի մը տասնեակ փճացած ինքնաշարժներ եւ այլն։ ====== Փետրուար 29-ին ====== Փետրուար 29-ին խորհրդային զօրքեր մտած են Սումկայիթ, սակայն բռնարարքներն ու սպանութիւնները շարունակուած են։ Բանակը զէնք կիրառելու հրաման ստացած չէ մինչեւ երեկոյ, երբ դիմած է վճռական գործողութիւններու, կանխելով հետագայ ջարդերը։ Միայն 94 հոգի քրէական պատասխանատուութեան ենթարկուած է, իսկ միայն մէկ հոգիի նկատմամբ մահապատիժ կիրարկուած Մնացածներուն ներկայացուած են սպանութեան, բռնաբարութեան, ջարդի եւ այլ մեղադրանքներ, որուն համաձայն, առանց բացառութեան, բոլոր դէպքերուն ոճիրի հիմնաւորումը «խուլիգանական դրդապատճառներ» էին։ Յատուկ դիտաւորութեամբ, խորհրդային իշխանութիւնները բոլոր ոճիրները, ընդհանուր մէկ գործի մէջ ներառելու փոխարէն, բաժնած են քանի մը մասերու՝ դատավարութիւնները կատարելով տարբեր քաղաքներու դատարաններուն մէջ։ Դատավարութիւններուն ընթացքին տեղի ունեցած են դատական ընթացակարգի եւ տուժածներու իրաւունքներու կոպիտ խախտումներ։ Խորհրդային Միութեան տապալումէն ետք, ոճրագործներու շատ դատեր ընդհատուած են եւ անոնց մեծ մասը ազատ արձակուած։ Եղեռնը պաշտօնապէս չէ դատապարտուած եւ զոհերու հարազատներուն ցաւակցութիւն յայտնուած չէ։ Անպատիժ մնացած են նաեւ քաղաքային եւ իրավապահ համակարգի աշխատողները։ ====== Սումկայիթի զոհերու ճշգրիտ թիւը ====== Սումկայիթի զոհերու ճշգրիտ թիւը պարզուած չէ։ Ատրպէյճանի դատախազութեան տրամադրած տուեալներու վրայ հիմնուելով, Խորհրդային Միութեան դատախազութիւնը յայտարարած է, որ «Սումկայիթի մէջ զոհուած է հայազգի 27 քաղաքացի»։ Սակայն, ոչ պաշտօնական տուեալներով ջարդուածներու թիւը կը հասնի հազարի, որոնց աճիւնները մինչեւ օրս ալ յայտնաբերուած են Սումկայիթի արուարձաններու նոր շինարարութեան մէջ։ Միջազգային հանրութիւնը Սումկայիթի ոճրագործութիւնը չէ ճանչցած որպէս ցեղասպանութիւն։ Զայն դատապարտած են Եւրոպական Խորհրդարանը (1988), Միացեալ Նահանգներու Ծերակոյտը (1988) եւ Արժանթինի խորհրդարանը։ Հայաստանի եւ Արցախի հանրապետութիւնները եւս Սումկայիթի ոճրագործութիւնը պաշտօնապէս չեն ճանչցած իբրեւ ցեղասպանութիւն, բաւարարուելով Ստեփանակերտի զոհերու յիշատակը յաւերժացնող յուշարձանը եւ Երեւանի մէջ Մեծ եղեռնի զոհերու յուշարձանին մօտ խաչքար մը տեղադրելով։ == ԱԿանատեսներու Վկայութիւններ == === Սերեանեան Շահէն Ֆրիդոնի === Շահէն Սերեանեանը ծնած է 1959 թուականին։ Կնոջ, 8 ամսական երեխայի, քրոջ, մօր, հօր, զոքանչի եւ աներձագի հետ փախած է Սումկայիթ, ուր բնակած էր 45–րդ թաղամասի 12–րդ տան 38–րդ բնակարանին մէջ։ Աշխատած է որպէս կահագործ։ Ան կը պատմէ․ ։ === Սերեանեան Էլմիրա === Սերեանեան Էլմիրան ծնած է 1963 թուականին։ Աշխատած էր իբրեւ մանկապարտէզի դաստիարակ։ Աւարտած է Երեւանի Օստրովսկիի անուան ուսումնարանը։ Ան կը պատմէ․ ։ == Տե՛ս նաեւ == Արցախեան ազատամարտ Գանձակի ինքնապաշտպանութիւն Գանձակի ջարդեր Հայոց Ցեղասպանություն == Արտաքին Յղումներ == Սումգայիթի Հայոց ցեղասպանության թեմատիկ լուսանկարներ Սովորական ցեղասպանութիւն. Սումգայիթ, 1988, Փետրուար: (Փաստագրական Ֆիլմի սցենար) Սումգայիթի Հայոց ցեղասպանութեան ժամանակ զոհուածների ցուցակները՝ ըստ ԽՍՀՄ դատախազութեան Ազրպէյճանում հայերի նկատմամբ իրականացված վայրագությունների դեպքերի առթիվ քննված քրեական գործի նյութերը (ՀՀ դատախազություն) ռուս.՝ {{{1}}} == Գրականութիւն == de Waal, Thomas (2003). Black Garden։ Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. New York։ New York University Press. ISBN 9780814719459. Kaufman, Stuart J. (2001). Modern Hatreds։ The Symbolic Politics of Ethnic War. Ithaca։ Cornell University Press. ISBN 0-8014-8736-6. == Ծանօթագրութիւններ == Կաղապար:Հայերի զանգվածային ջարդերի կազմակերպում Ազրպէյճանական ուժերի կողմից՝ Հարավային Կովկասում

Յովհաննէս Հաննէսեան

Յովհաննէս Հաննէսեան Կրթական վաստակաւոր մշակ եւ մշակութային գործիչ: Ան եւ իր գրասէր, տպագրիչ եղբայրը՝ Կարապետ Հաննէսեան, դարբինները կը հանդիսանան Մեծ Եղեռնէն փրկուած եւ Միջին Արեւելքի արաբական երկիրներու մէջ կայք հաստատած թրքախօս զանգուածներու մօտ հայ երաժշտութեան, հայկական ժողովրդական երգերու տարածման փրկարար աշխատանքին։ Հայ ժողովրդական երգերու խմբագրութիւնը, հրատարակութիւնը, տարածումը Սփիւռքի մէջ, կը պարտինք Հաննէսեան եղբայրներու «Շիրակ» երգարաններուն։ === Կենսագրութիւն === Յովհաննէս Հաննէսեան կը պատկանի երախտաւորներու այդ փաղանգին, որ Մեծ Եղեռնէն մազապուրծ ճողոպրած համեստ ընտանիքի զաւակ, ան իր ուսումը կը ստանայ Պէյրութի Սահակեան Բարձրագոյն վարժարանին մէջ։ Ուսումնատենչ այս պատանին, կը յաջողի ընդունուիլ, Պէյրութի Ազգային Ճեմարանը, ուր, ազգային մեր տիտաններու՝ Լեւոն Շանթի, Աղբալեանի հայաբաբախ շունչին տակ կը դարբնուի ան։ Կը տիրանա՛յ արեւմտահայ լեզուի նրբութիւններուն թէ հայ մշակոյթի եւ հայոց պատմութեան հիմնական գիտելիքներուն։ Հայեցի դաստիարակութեամբ եւ գիտութեամբ զինուած, կը նետուի կեանքի ասպարէզ։ Չորս տարի ուսուցիչ է Պէյրութի Սահակեան վարժարանին մէջ։ Ապա պաշտօնեայ՝ Պէյրութի Federal Bank֊ին մէջ, վեց տարի։ === «Շիրակ» հաստատութեան հիմնադրութիւն === Հայ գրականութեան, հայ դպրութեան հանդէպ իր տածած խանդավառութիւնը, իր «պանքայ»֊ի մէջ սորված հաշուապահութիւն, գործարարութեան գաղտնիքները եւ իր նոյնքան մշակութասէր, տպագրիչ եղբայր՝ Կարապետ Հաննէսեանի մասնագիտութիւնը իբրեւ հիմ գործածելով, եղբայրները 1952ին հիմը կը դնեն «Շիրակ» հաստատութեան՝ գրատուն, հրատարակչատուն, տպարան, որ կոչուած էր այնուհետեւ, դառնալու սփիւռքահայ մեր ազգապահպանման հզօր գործօններէն մէկը։ «Շիրակ» երգարանները, պարզ թէ ձայնագրեալը, կը կատարեն եզակի եւ ճակատագրական դեր։ Նորանոր երգիչներ քաջալերուեցան եւ դարձան հռչակաւոր՝ շնորհիւ «Շիրակ»ի երգարաններուն եւ անոնցմով հայ երգը, հայ տոհմիկ թէ աշուղական երաժշտութիւնը ժողովրդական դարձաւ․․․։ === Կրթական մշակ, հիմնադիր եւ հոգաբարձու === Պէյրութի Սահակեան Բարձրագոյն վարժարանի մէջ, չորս տարիներ պաշտօնավարելէ ետք, ան, մա՛ս կազմած է այդ լուսոյ տաճարին հոգաբարձական մարմնին։ Ան եղած է նաեւ հիմնադիր անդամներէն մէկը, Յարութիւն Կուժունիի եւ այլոց հետ Հայկական Կրթական Բարեսիրական միութեան, որը յաջողեցան Պէյրութի մէջ, թիթեղաշէն Սահակեան Վարժարանը փոխարինել քարաշէն պատկառելի համալիրով մը։ === Մամուլի աշխատակից, խմբագիր եւ հրատարակութիւններ === Ան աշխատակցած է հայ մամուլին։ Որպէս ներհուն հրապարակագիր ան, Լոս Անճելըսի մէջ ստանձնեց մէկ տարիով «Մասիս» շաբաթաթերթի խմբագրութիւնը կամաւորապէս։ Այդ ժամանակաշրջանին իր խմբագրականները իրենց շօշափած ազգային պարունակով, յետագային նիւթերը դարձան իր հրատարակած «Գաղթը Վէրքով ու Երգով» երկին, որ լոյս տեսաւ 1988֊ին։ 217 էջնոց այս հատորը ամերիկահայ մեր կեանքին պատկերալից, իրապաշտ պատմութիւնն է․․․ ձեւով մը, նոր օրերու Շահան Շահնուրի հեղինական «Նահանջը Առանց Երգի» պարունակով․․․ «Գաղթը Վէրքով ու Երգով» գործը աւելի քան հարիւր դրուատալից գրախօսականներու արժանացած է Սփիւռքի թէ Հայաստանի ականաւոր գրիչերու կողմէ։ Հեղինակած է բազմատասնեակ գրքոյկներ հայ լեզուի ուսուցման մարզէն ներս։ === «Վերնատուն»ը՝ «Շիրակ» հրատարակչատուն === Ճշմարիտ մտաւորական որպէս, ան «Շիրակ» հրատարակչատան համեստ գրասենեակը 50ական, 60ական, 70ական թուականներուն դարձուցած էր Պէյրութի հայ մտաւորականներու, գործիչներու համազգային ժամադրավայրը։ == Ծանօթագրութիւններ == == Տես նաեւ == Շիրակ Երգարան Շիրակ տպարան-հրատարակչատուն Կարապետ Հաննէսեան

Քեմփ Ռոգ

«Քեմփ Ռոգ: երաժշտական արձակուրդներ» (անգլ.՝ Camp Rock) երիտասարդական ֆիլմ։ ԱՄՆ-ի առաջնախաղ ներկայացումը տեղի ունեցաւ, Յունիս 20 2008-ին։ Ռուսիոյ առաջնախաղ ներկայացումը տեղի ունեցաւ 25 Դեկտեմբեր 2010-ին։ == Նիւթ == Միտչի Թորրեսը կը փափաքի յաճախել Ռոք ճամբար, ուր՝ կը մնան հարուստ ծնողներու երեխաները։ Դժբախտաբար իր ծնողքը չեն կարողանար իրեն ղրկել ճամբար։ Վերջապէս Միտչիի մայրը կը գտնէ աղջկան օգնելու հնարաւոր միջոցը։ Ան այնտեղ կ՛աշխատի որպէս խոհարարուհի եւ Միտչիին իր հետ կը տանի։ Ճամբար հասած՝ Միտչին կը հանդիպի իր նոր ընկերուհի՝ Գէյդլինի եւ ճամբարի «սքանչելի» Թեսին։ Չցանկալով բոլորի կողմէն անտեսուած ըլլալ, Միտչին Թեսին կ՛ըսէ, որ իր մայրը հարուստ գործարար կին է եւ աղջիկները կ՛ընդունին իրեն իրենց շրջապատին մէջ։ Բայց հիմա Միտչին ստիպուած է գաղտնիքը պահել, որ իր մայրը ճամբարին խոհարարուհին է։ == Դերերը == Միտչի Թորրես - Տեմի Լովաթօ Շեյն Կրեյ - Ճո Ճոնաս Նեյդ Կրեյ - Նիգ Ճոնաս Ճեյսըն Կրեյ - Քեւըն Ճոնաս Գոնի Թորրես - Մարիա Գանալես- Պարերա Գէյթլին Գելար - Ալիսըն Սթոունըր Թեսս Դայլըր - Մեկան Ճեթ Մարդըն Բէկի Ուարպըրդըն - Ճազմին Րիջարծ Էլլա Բատոր - Աննա Մարիա Բերեզ Տե Դակլէ Սանտըր Լոուրեն - Ռոշոն Ֆէկան Պարըն Ճէյմզ - Ճորտան Ֆրանսիս Լօլա Սգոթ - Արին Տօյլ Պրաուն Սեզարիօ - Տանիել Ֆատըրզ Տի Լա Տիւք - Ճիւլի Պրաուն