[Ìròyìn tá a gbọ́ yìí] Bí àwọn ọmọ ẹgbẹ́ SEBIN ṣe ń yẹ ilé Diaz àti Soto wò, Luz Mely Reyes ń gbé níbẹ̀.
Ẹgbẹ́ SNTP náà jábọ̀ ìṣẹ̀lẹ̀ náà:
Bẹ́ẹ̀, ní báyìí, aago mẹ́ta àtààbọ̀ ni, ọ̀kan lára àwọn Agbófinró Agbófinró ti dé sí ilé oníròyìn àti ajàfẹ́tọ̀ọ́ ọmọnìyàn Luis Carlos Díaz, tí ó ti di àwátì láti aago márùn-ún àárọ̀ #Where IsLuisCarlos
Àwọn ẹgbẹ́ mìíràn tí wọ́n tún jẹ́ ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn àti òmìnira ọ̀rọ̀ sísọ dara pọ̀ mọ́ ìpolongo náà nípasẹ̀ #DondeEstaLuisCarlos (Ibo ni Luis Carlos wà) tí ó jẹ́ àkànṣe ọ̀rọ̀ ní agbègbè ìwàásù orílẹ̀-èdè Fẹnẹsúélà.
Akọ̀ròyìn ni Díaz, ó jẹ́ ajàfẹ́tọ̀ọ́ ọmọnìyàn àti ajàfẹ́tọ̀ọ́ òmìnira ọ̀rọ̀ sísọ tí àwọn èèyàn mọ̀ dáadáa tí wọ́n sì mọyì rẹ̀ gan-an ní Fẹnẹsúélà àti lórílẹ̀-èdè òkèèrè fún àlàyé àti àtakò rẹ̀ sí ìjọba Nicolas Maduro.
Ó ti pẹ́ tó ti ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú Soto lórí ẹ̀rọ ayélujára àti ètò orí rédíò tí ó dá lórí òṣèlú àti ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn ní Fẹnẹsúélà.
Ó tún ti ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bí olùkọ́ àti ajàfúnẹ̀tọ́ ìdàgbàsókè ilé iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ ọmọ-ìlú àti ilé iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́.
Ó ti lé lọ́dún mẹ́wàá tí díaz ti wà lára Ohùn Àgbáyé.
Lójú mi, ọmọlúàbí ni Luis Carlos, ó mọ̀ nípa ìsọfúnni àti ẹ̀rọ-alátagbà ní orílẹ̀-èdè Fẹnẹsúélà tiwa yìí.
Ó ti ní àǹfààní láti ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú àwùjọ (tí ó ti ń ṣe àtakò sí àṣà) #WhereIsLuisCarlos.
Ní ọjọ́ díẹ̀ ṣáájú ìpàdánù rẹ̀, ètò ilé iṣẹ́ agbéròyìnjáde tí ó kún fún ìjọba Con el Mazo Dando fi fídíò kan tí ó jẹ́ ti Diaz hàn.
Olùdarí ìtòlẹ́sẹẹsẹ náà, Diosdado Cabello, sọ wípé Diaz ti ṣèrànwọ́ láti da iná mànàmáná jákèjádò orílẹ̀-èdè náà rú, èyí tí àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Venezuela ń gbé nínú òkùnkùn fún wákàtí mẹ́rìnlélógún ní ọjọ́ keje àti ìkẹjọ.
Kò sí ẹ̀rí tó tì í lẹ́yìn.
Ó ti tó wákàtí méje báyìí tí Luis Carlos Díaz ti kúrò níbẹ̀.
Akọ̀ròyìn fún Union Radio Notcias ni [Díaz] ó sì jẹ́ ajàfẹ́tọ̀ọ́ ọmọnìyàn.
A wà ní oríléeṣẹ́ SEBIN, wọn ò sì ní [àtìmọ́lé níbẹ̀] #Where IsLuisCarlos
[Ìròyìn: Nígbà tó yá, wọ́n jẹ́rìí sí i pé Diaz wà lẹ́wọ̀n]
Akọ̀ròyìn Vladimir Villegas bu ẹnu àtẹ́ lu wípé àwọn ọmọ ogun ìjọba ti fi òun sẹ́wọ̀n:
A ti gbọ́ pé akọ̀ròyìn @ Unionradionet Luis Carlos Díaz, ti di àtìmọ́lé àwọn ẹ̀ṣọ́ aláàbò ìpínlẹ̀.
À ń fi hàn pé à ń ṣàníyàn nípa ìṣòtítọ́ rẹ̀ nípa tara.
A béèrè fún ìsọfúnni nípa ibi tí ó wà àti ọ̀wọ̀ fún ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn rẹ̀.
Ẹgbẹ́ Ohùn Àgbáyé dúró ní ìfọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú Luis Carlos, ìdílé rẹ̀, pẹ̀lú gbogbo akọ̀ròyìn tí ó ń ṣiṣẹ́ gẹ́gẹ́ bí akọ̀ròyìn lórílẹ̀-èdè Fẹnẹsúélà.
A fẹ́ kí ó tètè padà sílé láìséwu, bẹ́ẹ̀ sì ni a ó máa tẹ̀síwájú láti ṣe àtúnṣe sí ìròyìn yìí.
Àbádòfin ẹ̀rọ-alátagbà orílẹ̀-èdè Nàìjíríà yóò mú òmìnira ọ̀rọ̀ sísọ kúrò lórí ẹ̀rọ-ayélujára
Àbádòfin draconian yóò jẹ́ kí ìpalẹ̀mọ́ ẹ̀rọ-ayélujára di òfin ní Nàìjíríà
Abẹnugan Mohammed Sani Musa ni alátìlẹ́yìn àbádòfin orí ẹ̀rọ-alátagbà. Àwòrán láti Channel Television You Tube fídíò.
Ní November 20, Ààbò Kúrò Lẹ́wọ̀ Àwọn Irọ́ Orí Íńtánẹ́ẹ̀tì àti Ṣíṣe Àṣìṣe Àwọn Òfin Mìíràn Tó Wà Nínú Àbádòfin 2019, tí a mọ̀ sí "àgbékalẹ̀ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ orí ẹ̀rọ-alátagbà", tí alága ìgbìmọ̀ asòfin Mohammed Sani Musa ṣagbátẹrù rẹ̀, la tún gbé e kà lẹ́ẹ̀kejì.
Àbádòfin ẹ̀rọ-alátagbà yóò gbógun ti irọ́ orí ayélujára àti ìsọfúnni tí kò bóde mu.
Àmọ́, ohun tí wọ́n fẹ́ ṣe kò jẹ́ òfin, kàkà bẹ́ẹ̀, ó jẹ́ ìpalẹ̀mọ́ òmìnira ọ̀rọ̀ sísọ lórí ẹ̀rọ ayélujára, ìwà ọ̀daràn tí ìjọba ń ṣe àríwísí àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀ ẹ̀rọ ayélujára ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Wọ́n gbé irú àbádòfin bọ́ọ̀lù yìí sọnù lọ́dún 2016.
Ẹ̀tanú ìjọba èyíkéyìí jẹ́ ọ̀daràn
Ìlànà àbádòfin yìí ni “[dènà] ìtànkálẹ̀ ọ̀rọ̀ èké tàbí ìpolongo ọ̀rọ̀ ní Nàìjíríà", gẹ́gẹ́ bí Abala 1a ṣe sọ.
Yóò fòpin sí ìtẹ̀síwájú ọ̀rọ̀ tí ó ṣeé ṣe kí ó jẹ́ "ẹ̀tọ́" fún orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, títí kan ètò ìlera gbogbo ènìyàn, ààbò gbogbo ènìyàn, "ìfọkànbalẹ̀ tàbí ètò ìṣúná gbogbo ènìyàn" àti ìbáṣepọ̀ ọlọ́rẹ̀ẹ́jọ̀rẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà pẹ̀lú àwọn orílẹ̀ èdè mìíràn".
Àbádòfin náà yóò tún "dádúró, kápá àti ìdáàbò kúrò nínú àṣìlò ìkànnì àjọlò orí ayélujára", gẹ́gẹ́ bí Abala 1c ṣe sọ.
Ní ọ̀rọ̀ mìíràn, gbogbo nǹkan ni a gbọdọ̀ ṣe àyẹ̀wò àti àkóso nínú òfin tí a gbé kalẹ̀ — lábẹ́ ìjìyà ìsọfúnni èké.
Àbádòfin ẹ̀rọ-alátagbà náà wúlò gan-an nítorí pé yóò di dandan fún gbogbo ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, láìka ibi tí wọ́n ń gbé tàbí ibi tí wọ́n ti ń gbé sí, níwòn ìgbà tí a bá ṣì ń tan “ọ̀rọ̀ òtítọ́” tí kò ṣe kedere náà káàkiri orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Abala 3a sí b(i) nínú àbádòfin ẹ̀rọ-alátagbà sọ pé:
Ẹnì kan kò gbọdọ̀ gbé ìgbésẹ̀ kankan ní Nàìjíríà tàbí láwọn ibòmíràn kí ó tó sọ ọ̀rọ̀ kan ní Nàìjíríà ní mímọ̀ tàbí ní ìdí láti gbà gbọ́ wípé ọ̀rọ̀ náà jẹ́ òtítọ́; ó sì ṣeé ṣe kí àtẹ̀jíṣẹ́ ọ̀rọ̀ náà ní Nàìjíríà jẹ́ ètàn sí ààbò Nàìjíríà tàbí apá ibòmíràn ní Nàìjíríà.
Wọ́n máa ń lo àwáwí tí wọ́n ń pè ní "àààbò orílẹ̀-èdè" fún ìdí tí wọ́n fi ń kẹ́ òmìnira ọ̀rọ̀ sísọ.
Àmọ́ kò dúró níbẹ̀, ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ń ṣe ohun tí ó tọ́ nígbà gbogbo, a kò sì gbọdọ̀ ṣe àríwísí wọn.
Ní ìbámu pẹ̀lú ohun tí Abala 3b(vi) sọ, gbólóhùn èyíkéyìí tí kò bá “ní ìgbékèlé nínú iṣẹ́ èyíkéyìí tí ó bá wáyé, nínú lílo agbára ìjọba èyíkéyìí” jẹ́ ẹ̀wọ̀n.
Abala 3b(v) sọ pé, gbólóhùn yìí ń tọ́ka sí gbólóhùn èyíkéyìí tó sọ pé: "ó ń fa ìmọ̀lára fún ọ̀tá, ìkórìíra, tàbí ìkórìíra láàárín onírúurú ẹgbẹ́ ènìyàn".
Èyí léwu nítorí ó ń jẹ́ kí àwọn agbófinró lè ní ìtumọ̀ tí ó ta kora tí àwọn olóṣèlú lè lò nílòkulò.
Ta ni ó ń ṣàlàyé ohun tí ó ń ru ìkórìíra sókè, tí ó sì fọwọ́ sí i?
Ó túmọ̀ sí wíwá ìfọwọ́sowọ́pọ̀ tàbí ìkùnsínú láti mú olóṣèlú jíhìn ni a lè pè ní ìkórìíra.
Ìjìyà lórí ẹ̀sùn èyíkéyìí tí wọ́n fi kàn wọ́n nínú àbádòfin náà jẹ́ owó ìtanràn tí ó tó ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún mẹ́wàá sí mílíọ̀nù mẹ́wàá náírà [tí ó tó $556 sí $28,000] tí wọ́n fi sẹ́wọ̀n fún àkókò tí ó kọjá ọdún mẹ́ta tàbí àwọn méjèèjì.
Wọ́n Fún Àwọn Ọlọ́pàá Láṣẹ Láti Pa Ẹ̀rọ-ayélujára
Àbádòfin ẹ̀rọ-alátagbà náà tún fún ìjọba ní agbára tí kò láàlà láti pa ẹ̀rọ-ayélujára, nípasẹ̀ "Ìgbésẹ̀ Ìdènà" tí ó wà ní Abala 12, nóńbà 3:
Ẹ̀ka Tó Ń Rí Sọ́ràn Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn Lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà (NCC) lè darí ẹ̀ka tó ń rí sí ọ̀rọ̀ ìbánisọ̀rọ̀ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, ìyẹn Nigeria Communications Commission (Nigerian Communications Commission) pé kí àwọn tó ń lo ẹ̀rọ ìbánisọ̀rọ̀ lórí ẹ̀rọ ayélujára gbé ìgbésẹ̀ tó bófin mu kí wọ́n má bàa fàyè gba àwọn tó ń lo ẹ̀rọ ìbánisọ̀rọ̀ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Àwọn tó ń ṣiṣẹ́ lórí ẹ̀rọ ayélujára gbọ́dọ̀ tẹ̀ lé àṣẹ ìdádúró tí wọ́n pa yìí tàbí kí wọ́n fi ẹ̀mí ara wọn wewu bí wọ́n bá dá owó ìtanràn tí ó tó mílíọ̀nù márùn-ún sí mẹ́wàá náírà [$14,000-28,000 USD].
Yàtọ̀ síyẹn, àbádòfin tá a gbé yẹ̀ wò yìí ò fàyè gba ẹnikẹ́ni tó bá ń lo ẹ̀rọ-ayélujára láti máa lo ẹ̀rọ-alátagbà lábẹ́ ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n lórí ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n torí pé wọ́n “ṣòfin tí ò ní jẹ́ kí wọ́n ṣiṣẹ́ ológun”, gẹ́gẹ́ bí ìpínlẹ̀ 12, nóńbà 5.
Ìpalẹ̀mọ́ ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn túbọ̀ ń le sí i nítorí òfin fún àwọn ọlọ́pàá ní ìwé àṣẹ tí ó bófin mu láti pa àṣẹ ìdádúró.
Abala 15a sọ wípé "ìdásílẹ̀" àwọn ọlọ́pàá nìkan ní ìbámu pẹ̀lú "ẹ̀rí tí ó pọ̀ jùlọ" ni a nílò láti fòpin sí ìpalẹ̀mọ́ ẹ̀rọ-ayélujára ní orílẹ̀-èdè náà.
Fún ìdí èyí, "kò sí ẹ̀tọ́ kankan tí ó lè pe ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn sí Ilé Ẹjọ́ Gíga" [Ìpínrọ̀ 13 (2) láti mú ìfòfindè yìí kúrò láìkọ́kọ́ pe àwọn ọlọ́pàá pé kí wọ́n mú òfin tí ó ń dí àwọn ará wa lọ́wọ́ kúrò.
Ohun tí èyí túmọ̀ sí hàn gbangba – kò sí ẹni tí ó lè tọ́jú àwọn ilé-ẹjọ́ fún ìbáṣepọ̀ bí wọ́n bá tẹ̀wọ̀n òfin yìí lójú bí wọ́n ṣe ń dí òfin náà lọ́wọ́.
Àwọn aṣòfin tí ó wà nídìí àbádòfin ẹ̀rọ-alátagbà
Ó jọ pé agbẹjọ́rò mẹ́ta ló jẹ́ ọ̀gá àgbà ilé ìgbìmọ̀ asòfin lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, tí wọ́n jẹ́ ọ̀gá àgbà ilé ìgbìmọ̀ asòfin lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà: Mohammed Sani Musa (agbátẹrù àbádòfin náà), Abba Moro àti Èlíṣà Abbo.
Ilé-iṣẹ́ Mohammed Sani Musa, Activate Technologies Limited, ni ó fi ẹ̀rọ ìgbàlódé Voter Cards (PVC) tí ó wúlò fún ìbò àpapọ̀ ọdún-un 2019, tí ó sì tún jẹ́ olùdíje fún ìpinnu gbogbo Progressives Congress (APC) fún àgbègbè Niger East Senatorial, gẹ́gẹ́ bí ìwé ìwádìí náà, Premium Times ṣe sọ.
Èyí jẹ́ ẹ̀sùn tí Àjọ Tó Ń Rí sí Ọ̀rọ̀ Ìdìbò (INEC) gbà.
Ìforígbárí Musa gbé iyè méjì kan dìde nípa òmìnira tòótọ́ ìdìbò orílẹ̀ èdè Nàíjíríà nínú ìdìbò tí ó kọjá.
Ishaku Elisha Abbo tí ó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ òṣèlú People’s Democratic Party (PDP) jẹ́ aṣojú ilé ìgbìmọ̀ asòfin àríwá Adamawa ní ìpínlẹ̀ Adamawa, ní àríwá ìlà oòrùn orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Ní July 2019, níbi tí ọlọ́pàá kan wà, Abbo fipá bá òṣìṣẹ́ obìnrin kan ní ilé ìtajà kan tí wọ́n ti ń ta àwọn ohun ìṣeré oníṣekúṣe ní ìlú Àbújá.
Lẹ́yìn tí fídíò ìkọlù náà di èyí tí ó wáyé lórí ẹ̀rọ-alátagbà, Abbo tọrọ àforíjì lọ́wọ́ gbogbo ènìyàn.
Abba Moro, pẹ̀lú PDP, ni aṣòfin tí ó ń ṣojú fún agbègbè Benue gúúsù, àríwá àárín gbùngbùn orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Ní March 15, 2014, Moro, tí ó jẹ́ mínísítà fún ètò ìsúná, ló wà nídìí àjálù tí ó wáyé ní orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, èyí tí ó mú kí nǹkan bíi mílíọ̀nù mẹ́fà àwọn ọ̀dọ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà tí wọ́n forúkọ ẹ̀bùn sílẹ̀ fún ẹgbẹ̀rún mẹ́rin (4,000) ipò ìsúná ní orílẹ̀ èdè Nàíjíríà di dandan fún láti kóra jọ sí oríṣiríṣi ibi tí wọ́n ti ń gba ẹ̀kọ́ lórílẹ̀ èdè náà.
Ìṣẹ̀lẹ̀ yìí yọrí sí ikú ogún (20) èèyàn, ọ̀pọ̀lọpọ̀ èèyàn ló sì fara pa.
Ọgọ́rùn-ún mẹ́fà àti márùndínlọ́gọ́rin (665) mílíọ̀nù náírà ni Moro jẹ́ lára owó tí àwọn tó ń wá iṣẹ́ máa ń san fún un.
Kì í ṣe pé Moro ṣe ara rẹ̀ ní ìdàgbàsókè nìkan ni ó tún ṣe àyípadà sí òfin ìsúná ọ̀hún fún Àjọ Tó Ń Ṣètò Ìrìnàjò.
"Kò sí ìdí fún ìdákéró, ìbẹ̀rù tàbí ìkóra-ẹni-ẹni-yọ" – #SayNoToSocialMediaBill!
Àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà lo àmì ìbánisọ̀rọ̀ #SayNoSocialMediaBill, wọ́n mú orí Twitter láti fi ìkórìíra wọn hàn:
Nínú ọ̀rọ̀ kan tí Àjọ Amnesty Kárí Ayé sọ, wọ́n bẹnu àtẹ̀ lu lílo "ọ̀pá ìdájọ́ fún ìpalẹ̀mọ́ ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn" nítorí pé kì í ṣe pé ó máa dá àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà "ìgbà tí wọ́n bá ń sọ èrò inú wọn" dúró nìkan ni, ṣùgbọ́n á tún "yọ wọ́n sí ẹ̀wọ̀n fún ohun tí wọ́n ṣe".
Ilé ìgbìmọ̀ náà ń ṣe àgbéyẹ̀wò bí wọ́n ṣe ń gbógun ti àṣìṣe àti àìsọ̀rọ̀, tí wọ́n sì ń ṣe àgbéyẹ̀wò ọ̀rọ̀ òfin draconian.
Ìyàlẹ́nu gbáà ló jẹ́ pé àwọn olóṣèlú ló ń tan ìròyìn èké kálẹ̀ jù lórí ayélujára.
Àwọn adájọ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà àti àwọn alátakò sọ Twitter di ibi tí ó kún fún ọ̀rọ̀ ìkórìíra ẹ̀yà, àìní ìsọfúnni àti ìpolongo ní àsìkò ìbò ààrẹ ọdún-un 2019.
Ka púpọ̀ sí i:
Ẹ̀rọ-alátagbà tan ìròyìn àti ìpolongo ẹ̀yà kálẹ̀ lásìkò ìdìbò orílẹ̀ èdè Nàíjíríà
Twitter jẹ́ àkójọ ìsọfúnni èké lásìkò ìbò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ọdún-un 2019
Ní àkókò òmìnira ọ̀rọ̀ sísọ tí ó kún fún wàhálà yìí ní Nàìjíríà, ẹ̀sùn ọlọ́gbọ́n láti ọwọ́ òǹkọ̀wé ọmọ Amẹ́ríkà Toni Morrison mú ìrètí wá:
Àsìkò yìí gan-an ni àwọn akọrin máa ń lọ síbi iṣẹ́. Kò sí àyè fún ìbàlẹ̀ ọkàn, kò sí àyè fún ìfara-ẹni-gboyà, kò sí ìdí fún ìdákẹ́rù, kò sí àyè fún ìbẹ̀rù.
À ń sọ̀rọ̀, à ń kọ̀wé, à ń sọ èdè.
Àbádòfin náà ti wà lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí nígbà kejì tí wọ́n ń kà á ní ilé ìgbìmọ̀ asòfin. Kí a tó lè di òfin, a ní láti ṣí lọ sí ìpele tí àwọn aṣòfin yóò ti gbé e yẹ̀ wò.
Ìgbìmọ̀ náà yóò fi ìròyìn rẹ̀ han Ilé Ìgbìmọ̀ Aṣòfin, òfin náà yóò di àríyànjiyàn, a óò tún fi èyí tí ó wà ní mímọ́ gbé ìgbìmọ̀ aṣòfin lọ sílé ìgbìmọ̀ aṣòfin fún ìdìbò ìkẹyìn, tí ààrẹ yóò sì gbé ìgbìmọ̀ náà lọ sílé ìgbìmọ̀ aṣòfin.
Ilé ìgbìmọ̀ gbọ́dọ̀ le koko láti da àbádòfin ẹ̀rọ-alátagbà sílẹ̀ lódindi.
Nítorí èyí ni pé, orílẹ̀-èdè tí ènìyàn pọ̀ jù ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀ yóò di apàṣẹ ìjọba pátápátá nígbà tí òmìnira ọ̀rọ̀ sísọ bá ti di àwátì.
Ilé-ẹjọ́ gíga Tanzania fọwọ́ sí ìpinnu wọn láti fòpin sí ìgbéyàwó àwọn ọ̀dọ́ bí wọ́n tilẹ̀ gbìyànjú láti tún un ṣe
"Ìpinnu yìí ni ilé ẹjọ́ tí ó dára jùlọ tí ó tíì ṣe"
Àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ilé-ìwé ní Tanzania ya àwòrán kan ní July 10, 2007. Àwòrán láti ọwọ́ọ Fanny Schertzer, a lò ó pẹ̀lú àṣẹ nípasẹ̀ Wikimedia Commons, CC BY 2.0.
Ní October 2019, ilé-ẹjọ́ gíga orílẹ̀-èdè Tanzania fara mọ́ ìdájọ́ mánigbàgbé tí wọ́n ṣe lọ́dún 2016, èyí tó mú kí ìgbéyàwó àwọn ọmọdébìnrin àti ọmọdékùnrin di ọdún méjìdínlógún.
Ìjọba orílẹ̀-èdè Tanzania gbìyànjú láti tún ìpinnu yìí sọ, wọ́n ní àwọn ọ̀dọ́kùnrin tí ó dàgbà dénú àti ìgbéyàwó jẹ́ ọ̀nà ààbò fún àwọn ọ̀dọ́bìnrin tí ó lóyún, nítorí náà, ó yẹ kí a gba àwọn ọ̀dọ́kùnrin láyè láti ṣègbéyàwó kí ó tó di méjìdínlógún (18)
Àmọ́ ní October 23, 2019, ìjọba orílẹ̀-èdè Tanzania pàdánù ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn tí ilé ẹjọ́ gíga sì dájọ́ pé: Ọdún tí tọkùnrin tobìnrin ti ṣègbéyàwó jẹ́ méjìdínlógún (18), èyí sì mú kí ìjọba orílẹ̀-èdè Tanzania fòfin de ìgbéyàwó àwọn ọmọdé.
Gẹ́gẹ́ bí àjọ United Nations Population Fund (UNFPA) ṣe sọ, Tanzania jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ìgbéyàwó tí ó pọ̀ jù lọ lágbàáyé.
Àwọn ọmọ orí ayélujára yára fi ìdùnnú wọn hàn lórí ìdájọ́ náà.
Àwọn kan dúpẹ́ lọ́wọ́ Rebeca Z. Gyumi tó jẹ́ olùdásílẹ̀ fún ẹjọ́ yìí.
Gyumi ni olùdásílẹ̀ àti olùdarí àgbà àjọ Msichana Initiative (Young Women Initiative), àjọ tí kì í ṣe ti ìjọba Tanzania tí ó ń fún àwọn ọ̀dọ́ lágbára nípa ẹ̀kọ́.
Ìjà láti fòpin sí ìgbéyàwó àwọn ọ̀dọ́ ní Tanzania
Ní ọdún 2016, Gyumi tako òfin Òfin Ìgbéyàwó, 2002 (LMA) tí ó fàyè gba àwọn obìnrin tí kò tíì pé ọmọ ọdún méjìdínlógún (18) láti ṣègbéyàwó.
Gẹ́gẹ́ bí ìwádìí Tanzania Demographic and Health Survey (TDHS) ṣe sọ, ìdá mẹ́rìndínlógójì nínú ọgọ́rùn-ún àwọn obìnrin tí wọ́n jẹ́ ọmọ ọdún mẹ́ẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n sí mọ́kàndínlọ́gọ́ta ni wọ́n ṣègbéyàwó kí wọ́n tó pé ọjọ́ kejìdínlógún tí wọ́n bí, ní ìfiwéra pẹ̀lú ìdá márùn-ún nínú ọgọ́rùn-ún ọkùnrin tí wọ́n jẹ́ ọmọ ọdún kan náà.
Àjọ LMA gba àwọn ọmọdébìnrin tí ó wà ní ọmọ ọdún mẹ́rìnlá láyè láti ṣe ìgbéyàwó pẹ̀lú ìdájọ́ ilé-ẹjọ́ àti ọmọ ọdún mẹ́ẹ̀ẹ́dógún pẹ̀lú ìdájọ́ àwọn òbí nígbà tí ó jẹ́ pé ọdún méjìdínlógún (18) ni ó kéré jù lọ fún ọkùnrin.
Nípasẹ̀ àwọn agbẹjọ́rò rẹ̀, Gyumi sọ wípé ìpèsè LMA jẹ́ ìyàsọ́tọ̀ fún ìtọ́jú tí ó yẹ fún ọkùnrin nínú ọ̀rọ̀ ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ nínú ìgbéyàwó.
Wọ́n tún tẹ̀síwájú pé ètò ọ̀hún tẹ̀ lé ẹ̀tọ́ ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ lórí ọ̀rọ̀ ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ àti pé wọ́n kò ṣe é yẹ̀ sílẹ̀, wọ́n sì lè ṣe ìtumọ̀ tí kò ṣe é yẹ̀ sílẹ̀ débi tí wọn ò fi ní gba ọmọ obìnrin láyè láti kẹ́kọ̀ọ́.
Gyumi tọrọ àforíjì lọ́wọ́ Ilé Ẹjọ́ Gíga pé kí wọ́n má ṣe fi owó sílẹ̀ fún àjọ LMA.
Ilé-ẹjọ́ gíga kò fìgbà kan sọ ọ̀rọ̀ náà di mímọ̀ fún ilé-ẹjọ́ LMA.
Ṣùgbọ́n wọ́n rí i pé àwọn ìpèsè náà kò bófin mu, wọ́n sì fún ìjọba ní ọdún kan láti ṣàtúnṣe sí àwọn ohun tí kò bá òfin mu nínú àwọn ìpèsè LMA.
Gẹ́gẹ́ bí agbẹjọ́rò àgbà, wọ́n ní kí ìjọba fi ọdún méjìdínlógún (18) ṣe ìgbéyàwó tí ó yẹ fún obìnrin àti ọkùnrin.
Àmọ́, nígbà yẹn, Agbábọ́ọ̀lù àgbà George Masaju bẹnu àtẹ́ lu ìdájọ́ náà, lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀ ló sì fẹ̀sùn kàn Ilé Ẹjọ́ Gíga:
Òṣìṣẹ́ ìjọba: Wọ́n ti fi ìwé ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn tí ìjọba fi kàn mí lórí ọ̀rọ̀ ìgbéyàwó àwọn ọmọdé. Ọgọ́rùn-ún mẹ́rìnlélọ́gọ́rin (204) nínú oṣù September 2017.
Ka púpọ̀ sí i: Mozambique sọ ìgbéyàwó àwọn ọ̀dọ́ di ọ̀daràn
Ìdí fún ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn
Nínú ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn tí wọ́n dá fún oṣù mẹ́rin, ìjọba gbìyànjú láti pe ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn lórí ẹjọ́ tí wọ́n dá fún wọn lọ́dún 2016, èyí tó béèrè pé kí wọ́n tún àwọn ẹ̀tọ́ tí Ilé Ẹjọ́ Gíga Jù Lọ ṣe, èyí tí wọ́n fún àwọn ọmọbìnrin láyè láti ṣègbéyàwó nígbà tí wọ́n wà ní ọmọ ọdún mẹ́ẹ̀ẹ́dógún.
Mark Mulwambo àti Alesia Mbuya, tí wọ́n jẹ́ aṣojú àwọn agbẹjọ́rò ìpínlẹ̀ náà, pèsè ìyàtọ̀ nípa ìbílẹ̀ àti ìlànà ìbílẹ̀ àti ti ẹ̀sìn Mùsùlùmí gẹ́gẹ́ bí ìdí fún ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn.
Arábìnrin Mbuya sọ pé ìyàtọ̀ tó wà láàárín ìwà àti ìṣe àwọn ọkùnrin àtàwọn obìnrin máa ń mú kí wọ́n wà lára àwọn tí wọ́n yàtọ̀ síra, torí náà ìlànà òfin máa ń yàtọ̀ síra.
Ó ní ìgbéyàwó lè dáàbò bo àwọn ọmọdébìnrin tí wọn kò ṣègbéyàwó nígbà tí wọ́n bá ṣì kéré.
Yàtọ̀ síyẹn, ó tún tẹnu mọ́ ọn pé ilé ẹjọ́ náà ṣe àṣìṣe bí wọ́n ṣe ń “pinnu ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀dọ́ àti ọ̀pọ̀ ọdún tí wọ́n fi ṣègbéyàwó,” tó túmọ̀ sí pé ilé ẹjọ́ gbọ́dọ̀ yàtọ̀ sí tọkùnrin tobìnrin tí wọ́n bá fẹ́ ṣègbéyàwó.
Àwọn ọmọ orí ayélujára yára bẹnu àtẹ́ lu ẹ̀sùn tí ilé ẹjọ́ fi kàn wọ́n.
Ka púpọ̀ sí i: Mozambique, Cote d'Ivoire ń tẹ̀síwájú nínú òfin fún ẹ̀tọ́ obìnrin àti ọmọdé
Ìbáṣepọ̀ Ọkùnrin àti Obìnrin
Ìpinnu ilé ẹjọ́ yìí ni láti mú ìwà burúkú kúrò, kí wọ́n sì fòpin sí gbogbo ìyàsọ́tọ̀ọ́ àwọn ọmọdébìnrin ní Tanzania.
Gẹ́gẹ́ bí àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé ṣe sọ, kí ìjọba tó lè mú ìdọ̀gba bá ènìyàn àti ọkùnrin lọ́dún 2030, wọ́n ní láti ṣe àyípadà sí òfin ìyàsọ́tọ̀, kí wọ́n sì ṣe òfin tí yóò mú ìdọ̀gba bá ènìyàn.
Ìsọfúnni fi hàn pé ọ̀pọ̀ ọdún ni ìgbéyàwó ní í ṣe pẹ̀lú ètò ẹ̀kọ́ àti ọrọ̀ (TDHS 201).
Ní Tanzania, ìyàtọ̀ ọdún mẹ́fà wà nínú ìgbéyàwó láàárín àwọn ọmọdébìnrin tí kò kẹ́kọ̀ọ́ àti àwọn ọmọdébìnrin tí wọn kò kẹ́kọ̀ọ́ gíga.
Ní Tanzania, kò bófin mu láti sọ àwọn ọmọdébìnrin ilé-ìwé di aláàbọ̀ tàbí kí wọ́n gbé wọn níyàwó pẹ̀lú ẹ̀wọ̀n ọgbọ̀n ọdún gẹ́gẹ́ bí ìjìyà.
A ò gba àwọn ọmọdébìnrin ilé-ìwé tí ó lóyún láyè láti padà sí ilé-ìwé kódà lẹ́yìn tí wọ́n bímọ́.
Ìfòfindè ìgbéyàwó àwọn ọmọdé yóò dáàbò bo gbogbo ọmọdébìnrin, láìka ipò ilé-ìwé tí wọ́n wà sí.
Ní Tanzania, ìgbéyàwó àwọn ọ̀dọ́ ń dá àwọn ọmọdébìnrin dúró lẹ́kọ̀ọ́, ó sì ń yọrí sí pípa ilé-ìwé tì, gẹ́gẹ́ bí àbájáde ìwádìí ìjọba orílẹ̀-èdè Tanzania, 2017).
Ìfòfindè yìí mú kí nǹkan rọrùn fún àwọn ọmọbìnrin ilé-ìwé láti parí ilé-ìwé láìsí ìdíwọ́.
Síbẹ̀síbẹ̀, ìdájọ́ tí kò bá òfin mu ṣì ń lọ lọ́wọ́ àwọn ọmọbìnrin ilé-ìwé tí wọn ò jẹ́ kí wọ́n pa dà sí ilé-ìwé.
Lílò tí Kanye West ń lo àmì ẹ̀yà Jamaica ń dá ìjíròrò orílẹ̀-èdè sílẹ̀ lórí ‘ìbánisọ̀rọ̀’
Ìpolówó ọjà bíi Jamaica jáde ní ilé ìtajà orí ẹ̀rọ-ayélujára
Kanye West kọrin ní The Museum of Modern Art’s annual Party in the Garden benefit, New York City, May 10, 2011. Àwòrán láti ọwọ́ọ Jason Persse, CC BY-SA 2.0.
Agbábọ́ọ̀lù ọmọ Amẹ́ríkà Kanye West mú ikọ̀ agbábọ́ọ̀lù "Sunday Service" rẹ̀ wá sí Kingston, Jamaica, ní ìbẹ̀rẹ̀ ọjọ́ ìsinmi (Octover 19-21, 2019).
Èyí ni ìgbà àkọ́kọ́ tí agbábọ́ọ̀lù náà yóò mú akọrin akọrin ìhìn rere rẹ̀ kúrò ní Orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà, bóyá lẹ́yìn tí ọ̀kan lára àwọn òṣìṣẹ́ rẹ̀ ní Jamaica béèrè fún un.
Síbẹ̀síbẹ̀, àtakò tí ó wáyé ní ìbẹ̀rẹ̀, ní èyí tí ó parí pẹ̀lú bí wọ́n ṣe ń lo àwọn ohun ìṣàpẹẹrẹ àwọn ará Jamaica ní orí ẹ̀rọ-alátagbà tí wọ́n ń tà lórí ẹ̀rọ-alátagbà rẹ̀.
Pẹ̀lú ìkíni ọjọ́ méjì péré, ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ ọlọ́fẹ́ náà wáyé ní Ọgbà Òmìnira ní Kingston, tí í ṣe olú-ìlúu rẹ̀ — ibi tí ó kún fún ìkórìíra fún àwọn ènìyàn nítorí àríyànjiyàn tí West ti ṣe nípa ìfiniṣẹrú níbi ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò oníròyìn ní oṣù Èbìbì ọdún-un 2018.
Ọdún 2002 ni wọ́n ṣí ọgbà ẹ̀wọ̀n náà, wọ́n sì bọ̀wọ̀ fún ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún mẹ́ta (300,000) ẹrú tó wà ní Jamaica ní August 1, 1838.
Ó ṣeé ṣe kó jẹ́ pé ìgbà àkọ́kọ́ nìyẹn máa wáyé, àmọ́ kì í ṣe ìgbà àkọ́kọ́ nìyẹn.
Àní bí Mínísítà fún àṣà Olivia "Babsy" Grange ṣe dáhùn àtakò ìbílẹ̀ rẹ̀ nípa sísọ pé orílẹ̀-èdè náà ń jàǹfààní nínú eré ìdárayá náà, olórin kan rí i wípé ìtàkùrọ̀sọ ọ̀hún, tí a gbé sí orí ìkànnì Iṣẹ́ Ìsọ̀kan Àìkú (Sunday Service), "àgbékalẹ̀" àwọn ìgbòkègbodò àṣà mìíràn lórí Òpin Òpin Ọ̀sẹ̀ Akọrin.
Yàtọ̀ síyẹn, àwọn olùgbé Kingston tí ìjì líle ṣọṣẹ́ jálẹ̀ ọ̀sẹ̀ náà sàsọtélẹ̀ pé ìjì líle àti ìdàrú yóò wáyé lásìkò wàhálà.
Síbẹ̀síbẹ̀, eré-ìtàgé náà lọ létòlétò, ẹgbẹẹgbẹ̀rún ọmọ orílẹ̀-èdè Jamaica gbádùn eré-ìtàgé náà, àwọn ilé-iṣẹ́ oníròyìn orílẹ̀-èdè Jamaica sì gba ife-ẹ̀yẹ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ lórí ẹ̀rọ-ayélujára:
Ọ̀rọ̀ ní ojú òpópónà ni wípé ó lè jẹ́ ìgbésẹ̀ [Sunday Service] láti béèrè fún ẹ̀tọ́ àdánimọ̀-ní-ẹ̀tọ́ lórí àdúgbò Kingston, Jamaica àti ẹyẹ aláràbarà tí a fi àdúgbò rẹ̀ ṣe.
Mo ti ṣe ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìwádìí lórí ẹ̀rọ-ayélujára láti fi ṣàlàyé ọ̀rọ̀ náà láìní oríire, ṣùgbọ́n mo ti rí ọjà tí a mú jáde lórí ẹ̀rọ-ayélujára pẹ̀lú àmì àgbàyanu wọ̀nyí, èyí tí ó wà ní ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ pẹ̀lú orin náà...
Òótọ́ tí ó wà ní Jamaica ni wípé ìṣàkóso òṣèlú kò tíì gbóríyìn fún ìníyelórí ètò ọrọ̀ ajé "Jamaica" tàbí àmì tí ó [ṣojú] àmì-ẹ̀yẹ náà títí kan àsíá àti aṣọ ìhámọ́ra rẹ̀.
Bẹ́ẹ̀ náà ni ó ṣe rí fún orin wa àti àwọn àmì-ẹ̀yẹ rẹ̀, Ska, Mento, Rock Steady, Reggae àti àwọn mìíràn.
Pé aṣọ tí ó ń gbé àwọn àmì pàtàkì ní erékùṣù náà jáde kúrò ní orílẹ̀-èdè Jamaica jẹ́ àpẹẹrẹ tí ó ṣàrà ọ̀tọ̀ fún ìpolówó ọjà àwọn adigunjalè.
Gẹ́gẹ́ bí eré ìdárayá tí yóò mú ìgbèrú bá eré ìdárayá ọ̀hún ní ibi ìṣẹ̀lẹ̀ mánigbàgbé Emancipation Park ṣe jẹ́ àpẹẹrẹ ẹ̀wù ìjọba àti àwọn ènìyàn Jamaica nìkan, bẹ́ẹ̀ ni ó tún jẹ́ àpẹẹrẹ àwọn àmì ìrántí orílẹ̀-èdè náà nínú ìṣèdá wọn.
Mo ti kíyè sí i pé ní báyìí, Ilé Iṣẹ́ Tó Ń Bójú Tó Àṣà àti Ọ̀gá àgbà Kingston ti fi ẹsẹ̀ sílẹ̀, ó yẹ kí àwọn méjèèjì mọ̀ wípé kì í ṣe ìgò tí ó rọrùn láti tún ṣiṣẹ́.
Mo nírètí pé ìjọba yóò ní àwọn agbẹjọ́rò rere.
Ká sòótọ́, àwọn agbẹjọ́rò ṣì lè ní iṣẹ́ tí wọn yóò ṣe láti mú ìdàrúdàpò́ tí ó ní í ṣe pẹ̀lú lílo àmì ìlú Jamaica kúrò.
Àwọn ọlọ́pàá ń pààyàn ní orílẹ̀-èdè Guinea bí Ààrẹ Alpha Condé ṣe ròkè lórí agbára
"Ìlú ti di aláàárẹ̀"
Àwòrán láti orílẹ̀-èdè Faransé ìròyìn mẹ́rìnlélógún tí ó ń dún kíkankíkan nípa ohun tí ó ń ṣẹlẹ̀ ní Guinea.
Ìwà ipá àwọn ọlọ́pàá bẹ̀rẹ̀ ní Guinea ní October 14, èyí sì fa ikú ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn àti àtìmọ́lé púpọ̀, lẹ́yìn ìfẹ̀hónúhàn tí ó ń fi ẹ̀hónú hàn sí èròǹgbà ààrẹ ìgbàlódé Alpha Condé láti ṣe àtúnṣe sí ìwé òfin náà fún sáà kẹ́ta.
Òpópónà olú ìlú náà, Conakry, àtàwọn ìlú míì ti di pápá ìjà láàárín àwọn agbófinró àtàwọn afẹ̀hónúhàn.
Àwọn ọlọ́pàá ní àǹfààní àwọn àǹfààní tuntun tí ó jẹ́ ti òfin tí ó fún wọn láǹfààní láti lo ikú tí wọ́n bá rí i wípé ó pọ̀ fún ètò ààbò.
Èèyàn mẹ́fà ni ìfẹ̀hónúhàn náà ti pa, títí kan ọlọ́pàá kan, ọ̀pọ̀ ló sì fara pa.
Ka Ọ̀rọ̀ Ọ̀hún síwájú sí i: Àwọn agbófinró lórílẹ̀-èdè Guinea ní ẹ̀tọ́ láti lo àwọn agbófinró tó ń pààyàn
Àwọn afẹ̀hónúhàn tako àyípadà èyíkéyìí sí òfin tí ààrẹ rí gẹ́gẹ́ bí ìgbìyànjú láti ṣe ìgbésẹ̀ lábẹ́ òfin fún àṣẹ kẹ́ta.
Ní tòótọ́, òfin sọ iye àṣẹ ààrẹ di méjì lápapọ̀. Condé, ẹni ọdún mọ́kànlélọ́gọ́rin (81) ni yóò fòpin sí àṣẹ rẹ̀ ní October 2020.
Àwọn afẹ̀hónúhàn kò le rárá bí wọ́n ṣe ń tẹ òfin lójú, gẹ́gẹ́ bí Àjọ Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn ṣe rán wa létí:
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
Ìjọba orílẹ̀-èdè Guinea ti fòfin de ìfẹ̀hónúhàn títì láti ohun tó lé lọ́dún kan báyìí, gẹ́gẹ́ bí Àjọ Tó Ń Rí Sọ́ràn Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn ṣe sọ lónìí.
Ó kéré tán, ogún (20) ìfẹ̀hónúhàn tàbí ìfẹ̀hónúhàn míì ni àwọn aláṣẹ ìlú ti fòfin dè.
Àwọn ẹ̀ṣọ́ aláàbò ti da omijé lójú àwọn tí kò fàyè gba ìfòfindè náà, wọ́n sì ti mú ọ̀pọ̀ àwọn afẹ̀hónúhàn.
Nígbà tí ìjọba ń sọ̀rọ̀ lórí ọ̀rọ̀ òṣèlú: Ní October 13, Ààrẹ Condé kí àsọyé kan káàbọ̀:
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
Alpha Condé ti tẹ̀síwájú ìpè rẹ̀ fún ìfọwọ́sowọ́pọ̀ àti fún ìjíròrò tí yóò yanjú aáwọ̀ àti ìdáhùn sí gbogbo ìṣòro tí orílẹ̀-èdè náà ń dojú kọ.
Síbẹ̀, Ahmed Tidiane Traoré, tó jẹ́ agbani-nímọ̀ràn ààrẹ, sọ̀rọ̀ lọ́jọ́ kejì ní October 12, —yẹn ọjọ́ méjìlá kí ìfẹ̀hónúhàn náà tó bẹ̀rẹ̀, — fún ogunlọ́gọ́ àwọn ọ̀dọ́ ẹgbẹ́ RPG [ìyẹn àwọn tó ń ṣàkóso ẹgbẹ́ àwọn ènìyàn orílẹ̀-èdè Guinea].
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
A rọ àwọn ọ̀dọ́ ẹgbẹ́ náà láti wà lójúfò ní agbègbè náà.
Wọ́n [àwọn ajàfẹ́tọ̀ọ́ alátakò] ti kó àwọn táyà ìlò jọ sí bọ́ọ̀lù, a rọ àwọn ọ̀dọ́ láti ẹgbẹ́ òṣèlú láti kó àwọn táyà náà jáde, kí wọ́n má jẹ́ kí wọ́n ṣiṣẹ́, kí wọ́n gba àwọn táyà ìkòkò náà, kí wọ́n má ṣe gbógun ti ẹnikẹ́ni, kí wọ́n má pa ohunkóhun run, kí wọ́n kàn gbèjà ara wọn.
A óò rí gbogbo aṣebi, a ó sì fi han àwọn ènìyàn.
Àsọyé méjì yìí láàárín àwọn alákòóso ti túbọ̀ mú inú bí alátakò àti àwùjọ, gẹ́gẹ́ bí ibùdó ìkànnì àgbáyé.info:
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
October 14, 2019, jẹ́ ọjọ́ Ajé tí ó ṣókùnkùn, bí kò bá ti í ṣe ti dúdú, tí ó ń dáhùn ìpè tí Àjọ FNDC [Àjọ Tó Ń Gbèjà Òfin Ìjọba Àpapọ̀] gbé àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Guinea lọ́pọ̀lọpọ̀ láti gbógun ti ètò àtúnṣe òfin.
Ìjà wáyé láwọn agbègbè tó yàtọ̀ síra ní olú ìlú orílẹ̀-èdè Guinea.
Ó fẹ́rẹ̀ẹ́ dá okòwò dúró ní àárín gbùngbùn ìṣàkóso ìlú Kalou.
Ní àárín-in orílẹ̀-èdè náà, àwọn ènìyàn náà fèsì sí ìpè náà ní Àárín-in àti Lower Guinea.
Nínú igbó àti ní Gíga Guinea, kò pọ̀ tó bẹ́ẹ̀.
Síbẹ̀, àwọn ìlú ńláńlá ti di aláàárẹ̀.
Akọbúlọ́ọ̀gù ọmọ orílẹ̀-èdè Malian, Adam Thiam kọ̀wé pé:
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
Àwọn ohun mánigbàgbé ti ń ṣẹlẹ̀ báyìí ní Guinea, pẹ̀lú iná tí ó ń jó, ó fẹ́rẹ̀ẹ́ jẹ́ àwọn ènìyàn tí ó ń ṣàfihàn bí wọ́n ṣe ń fi ọta ìbọn rìn pẹ̀lú ọ̀pá ìtàkùrọ̀sọ ẹ̀jẹ̀ pẹ̀lú àgbélébùú àti àgbélébùú ọ̀nà tí ó kún fún iná àti afẹ́fẹ́ gáàsì.
Àwọn ọmọ orí ẹ̀rọ-ayélujára ti bu ẹnu àtẹ́ lu ìwà ipá orí ẹ̀rọ-alátagbà:
Bí Blaise Compaoré [Aṣèlú ìlú Burkinabé] Alpha Condé ṣe ń lọ lọ́wọ́ nínú ọ̀gbun àìnísàlẹ̀, Ṣé á lè gbọ́ bí àwọn aládùúgbò rẹ̀ ṣe ń bínú?
Ní báyìí, ọkọ̀ ojú omi náà ti ń rì.
Ní October 15, akọ̀ròyìn ọmọ orílẹ̀-èdè Guine, Bhiye Bary kọ̀wé pé:
Oògùn ìbílẹ̀ Hamdallaye (#Conakry): Àwọn ọlọ́pàá ń yọ àwọn ọmọ ìbílẹ̀ kan lójú láàárọ̀ ọ̀hún.
Gẹ́gẹ́ bí ọmọ ìbílẹ̀ kan ṣe sọ, àwọn ọlọ́pàá ń ba ilẹ̀kùn jẹ́, wọ́n sì ń jí àwọn ilé jẹ.
S. Nkola Matamba, òǹkọ̀wé àti ajàfẹ́tọ̀ọ́ ọmọnìyàn láti Orílẹ̀-èdè Olómìnira ti Kóńgò, sọ ìbínú rẹ̀:
Ẹni tí ó jẹ́ ọ̀kan lára àwọn alátakò náà tẹ́lẹ̀, tí ó sì ti bẹ̀rẹ̀ ìrètí láti ṣe àyípadà òfin láti gba àṣẹ kẹta láyè, bóyá láti wà lórí ìté títí dé ìparí, Alpha Condé tí ó jẹ́ ọ̀kan-ò-jọ̀kan àwọn ẹgbẹ́ òkùnkùn bíi ti Áfíríkà tí ó ń gbẹ́sẹ̀ lé wa!
Ènìyàn Guinea, ní ìgboyà!
#GUINÉE – Ó kàn ń bani lẹ́rù ni. Ọjọ́ àkọ́kọ́ ìfẹ̀hónúhàn tí ó wáyé lòdì sí àdéhùn kẹta fún Condé ni a wà yìí pẹ̀lú àbájáde àwọn tí ìṣẹ̀lẹ̀ náà kàn àti àwọn tí ó kú.
Ìwà òǹrorò àwọn olóṣèlú tí ó fẹ́ di adarí ìgbésí ayé AmoULfe— Cheikh FallTM @cypher007) October 14, 2019
Ajìjàǹgbara ọmọ orílẹ̀-èdè Gurea Macky Darsalam gbìyànjú láti yí èrò àwọn ènìyàn padà:
Ó jọ pé alátakò orílẹ̀-èdè Gurea kò ní ààbò kankan lójú irú ìkọlù bẹ́ẹ̀: àwọn ẹgbẹ́ òṣèlú alátakò ti jáwọ́ nínú àríyànjiyàn ilé ìgbìmọ̀ aṣòfin láti October 11, 2019.
Ìwà jàgídíjàgan sí ẹgbẹ́ òṣèlú yìí ti gba oríṣiríṣi ìwà, gẹ́gẹ́ bí ìkànnì orí-ayélujára mediaguinee.org ṣe sọ:
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
... ní oríléeṣẹ́ àjọ Union of Republican Forces (URF) ní agbègbè Sidya Touré, awuyewuye wáyé láàárín àwọn ọmọ ẹgbẹ́ alátakò àti ajàfúnẹ̀tọ́ ìjọba tí wọ́n ti gbé ìgbésẹ̀ kí wọ́n tó gbé ìgbésẹ̀ láti dènà ìfẹ̀hónúhàn èyíkéyìí tí kò lẹ́tọ̀ọ́ nínú ẹgbẹ́ òṣèlú náà.
Ìjà náà parí pẹ̀lú ẹ̀ka ọ́fíìsì àjọ URF tí wọ́n ti gbà sílẹ̀, tí wọ́n sì mú àwọn mẹ́fà tí wọn kò tíì mọ ẹni tí wọ́n ń jẹ́ àti ẹgbẹ́ òṣèlú wọn.
#SexFor Grades: Àwòrán tuntun kan tú àṣírí ìfòòró ẹni tí wọ́n ń fi ẹ̀yà ìbálòpọ̀ lò ní àwọn ilé-ẹ̀kọ́ gíga ní Ìwọ̀-Oòrùn Ilẹ̀ Adúláwọ̀
Ẹ̀rù máa ń ba àwọn tí ìṣẹ̀lẹ̀ náà kàn, wọ́n sì máa ń kọ̀ láti bá wọn sọ̀rọ̀
Boniface Igbeneghu, ọ̀jọ̀gbọ́n ní Yunifásítì Èkó, lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà (Àwòrán láti fídíò BBC #SexForgrades) ti fìyà jẹ ẹni tí wọ́n fi nǹkan bojú yìí léraléra.
#SexFor Grades, ilé-iṣẹ́ BBC kan tí ó dá lórí ìfìyàjẹ àwọn akẹ́kọ̀ọ́ obìnrin nípasẹ̀ àwọn ọ̀jọ̀gbọ́n ilé-ẹ̀kọ́ ní Nàìjíríà àti Gánà, ti kọ ìjíròrò orí ayélujára sílẹ̀, ó sì ti gbé ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìbéèrè dìde nípa bí a ṣe lè fi òpin sí i:
Ìwádìí tí ó wúni lórí náà, tí a mú jáde ní October 7, 2019, jẹ́ ìdánilójú akọ̀ròyìn Kiki Mordi, tí ó di dandan fún láti fi ẹ̀kọ́ọ rẹ̀ ní ilé-ẹ̀kọ́ gẹ́gẹ́ bíi tiẹ̀ sílẹ̀ nítorí pé ó kọ̀ láti tẹ̀síwajú sí ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ ìbálòpọ̀ tí olùkọ́ ilé-ẹ̀kọ́ gẹ́gẹ́ bí ó ṣe ń kùnà:
Boniface Igbeneghu, University of Èkó, ni wọ́n mú tí ó ń fi ìbálòpọ̀ fìtínà àwọn akẹ́kọ̀ọ́ obìnrin nínú ìwádìí tí ilé-iṣẹ́ BBC ṣe.
Àwòrán láti fídíò BBC #SexFor Grades.
Ìwádìí tí wọ́n ṣe lọ́dún kan fi hàn bí wọ́n ṣe ń fẹ̀yìntì nípa ìbálòpọ̀ takọtabo ní ilé-ẹ̀kọ́ gíga méjì ní Ìwọ̀ Oòrùn Ilẹ̀-Adúláwọ̀: ilé-ẹ̀kọ́ gíga University of Èkó (UNILAG) àti ilé-ẹ̀kọ́ gíga Gánà.
Boniface Igbeneghu, ọ̀jọ̀gbọ́n nínú iṣẹ́ ọnà UNILAG àti ajíhìnrere ní Ṣọ́ọ̀ṣì Ìhìn Rere tó wà ní ìlú Èkó, jẹ́ ọ̀kan lára àwọn olùkọ́ tí ìwádìí náà dá lórí.
Igbenegbu ni a rí nínú fídíò BBC tí ó ń fi ìbálòpọ̀ sọ̀rọ̀ ìbálòpọ̀ akọ̀ròyìn BBC tí ó díbàjẹ́ gẹ́gẹ́ bí ọmọ ọdún mẹ́tàdínlógún tí ó ń wá ìdálẹ́kọ̀ọ́ ilé-ẹ̀kọ́. Igbenegu ni a lè gbọ́ tí ó ń sọ:
Ṣé ẹ kò mọ̀ pé arẹwà ni yín ni?
Ǹjẹ́ o mọ̀ pé pásítọ́ ni mí, mo sì ti lé ní àádọ́ta (50) ọdún báyìí àmọ́ tí mo bá fẹ́ ọmọbìnrin ọlọ́dún mẹ́tàdínlógún (17), gbogbo ohun tí mo nílò ni ọ̀rọ̀ dídùn àti owó...
Nínú ìpàdé àṣekágbá tí ó wáyé láàárín tọkọtaya náà, Igbenegbu pa iná náà, bẹ̀rẹ̀ sí fi ẹnu kò ó lẹ́nu, bẹ́ẹ̀ sì ni ó tẹ̀síwájú láti gbá a mọ́ra nínú ọ́fíìsì rẹ̀.
Ṣọ́ọ̀ṣì Foursquare ti dá Igbeneghu dúró "ní gbogbo iṣẹ́ òjíṣẹ́ rẹ̀".
Bákan náà, Yunifásítì ìpínlẹ̀ Èkó ti dá Igbeneghu dúró ní ilé ẹ̀kọ́ náà, ó sì tún pàṣẹ pé kí wọ́n pa "yàrá oníwọ́lé" ti ikọ̀ òṣìṣẹ́ náà, èyí tí àwọn òṣìṣẹ́ àgbà ń lò láti ṣe àríyá àwọn akẹ́kọ̀ọ́ obìnrin àti àwọn òṣìṣẹ́.
Sísọ ìrora ọ̀pọ̀ ọdún sẹ́yìn
Èyí tú àṣírí ìfẹ̀hónúhàn àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà lórí ayélujára pẹ̀lú àmì-ayò #SexFor Grades lórí Twitter.
Ọ̀pọ̀ àwọn obìnrin tí wọ́n ń lo Twitter ló ń ròyìn ìrírí tí wọ́n ní nípa ìbálòpọ̀ takọtabo:
Lola Shoneyin, tí ó jẹ́ alábòójútó àjọ̀dún àti òǹkọ̀wé sọ̀rọ̀ nípa "ìtìjú tí ó lékenkà" tí ó rí lẹ́yìn tí igbákejì igbákejì adarí ilé-ìwé-ìwé-ìwé-ìwé-ìwé-ìwé-ìwé-ìwé-ìwé-ìwé-ìwé-ìwé-ìwé-ìwé-ìwé-ìwé-ìwé (DVC):
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ọ̀jọ̀gbọ́n ní ilé-ẹ̀kọ́ gíga lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà ti ń rẹ àwọn akẹ́kọ̀ọ́ obìnrin sílẹ̀ fún ọ̀pọ̀ ọdún.
Síbẹ̀, kì í sábà rọrùn láti fẹ̀sùn kan àwọn tó hùwà àìdáa yìí torí pé ẹ̀rù ń ba àwọn tí wọ́n hùwà àìdáa sí, wọn kì í sì í fẹ́ sọ̀rọ̀ látàrí ìjìyà tó lágbára tí wọ́n máa ń fà nígbà tí wọ́n bá ń fìyà jẹ wọ́n.
Ní ọdún-un 2016, "Ìfòòró ẹ̀yà ní Ilé Ẹ̀kọ́ Ilẹ̀-Adúláwọ̀ Òfin", tí ilé ìgbìmọ̀ asòfin orílẹ̀ èdè Nàíjíríà gbé kalẹ̀ sọ wípé kí wọ́n fi ọdún márùn-ún sẹ́wọ̀n fún àwọn olùkọ́ àti àwọn olùkọ́ tí wọ́n dá lẹ́bi fún àwọn akẹ́kọ̀ọ́ tí wọ́n ń fi ìbálòpọ̀ ṣèṣekúṣe.
Àmọ́, ẹgbẹ́ Academic Staff Union of Nigerian University ta ko òfin náà, wọ́n ní ìyàsọ́tọ̀ ni ó jẹ́ látàrí wípé ó ń gbógun ti àwọn olùkọ́ àti pé ó ń ṣàkóbá fún òmìnira ilé-ẹ̀kọ́ gíga.
Ó ṣeé ṣe kó jẹ́ pé àtakò tí wọ́n ṣe sí òfin yẹn ló mú kí wọ́n pa òfin yẹn, èyí tí ààrẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà kò fọwọ́ sí.
Ṣé #SexFor Grades ni àjọ #ChurchToo mìíràn ni?
Ní oṣù Èrèlé ọdún-un yìí, ayàwòrán gbajúgbajà ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, Busola Dakolo, fi ẹ̀sùn kan Biodun Fatoyinbo, olùdarí àgbà àjọ Commonwealth of Zion Assembly (COZA), pé ó fipá bá òun sùn nígbà tí òun wà ní ọmọ ọdún mẹ́rìndínlógún.
Ka ọ̀rọ̀ síwájú sí i: Àgùntàn tàbí apànìyàn?
Oníwàásù Ajíhìnrere ọmọ Nàìjíríà fi ẹ̀sùn ìfipábánilò kàn wọ́n
Láti bí ọdún mẹ́fà sẹ́yìn ni ẹ̀sùn ìfipábánilòpọ́ àti ìbálòpọ̀ tí wọ́n fi kàn Fatoyinbo, ti ń kó ìbànújẹ́ bá a.
Àmọ́, ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò tí Dakolo fi ẹ̀sùn tí Fatoyinbo fi kàn wọ́n kọtí ikún sí ìfẹ̀hónúhàn orílẹ̀-èdè.
Fún ọ̀pọ̀ ọjọ́, #ChurchToo — tí ó jẹ́ ìdásílẹ̀ ẹgbẹ́ #MeToo lágbàáyé — di àṣà lórí ẹ̀rọ-alátagbà ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Kò pẹ́ tí ìdààmú yìí fi kásẹ̀ nílùú Èkó àti Àbújá láti orí ẹ̀rọ-ayélujára títí dé ìfẹ̀hónúhàn títì ní àwọn ìlú ńláńlá orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Ẹgbẹ́ #ChurchToo rọ ìjọba láti fi ọwọ́ pàtàkì mú "ìfìyàjẹ àwọn obìnrin àti àwọn ọmọdébìnrin".
#ChurchToo ṣe àfihàn ìfipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò-fipábánilò pàápàá nínú àwọn ẹ̀sìn" ní Nàìjíríà.
Ó fún àwọn obìnrin láǹfààní láti sọ̀rọ̀ jáde.
Bíi ti ẹgbẹ́ #ChurchToo, igbe ẹkún #SexFor Grades tún ti ṣí ojúlówó ìfìyàjẹ àwọn obìnrin payá àti ìlòkulò agbára tí ó mú kí ìfìyàjẹni ìbálòpọ̀ yìí gbèrú.
Ǹjẹ́ àmì-ẹ̀yẹ ìpolongo yìí yóò yọrí sí ẹgbẹ́ ajàfẹ́tọ̀ọ́ orí ayélujára tí yóò máa tì wọ́n lẹ́yìn fún àtúnse láti rí i dájú pé àwọn ilé-ẹ̀kọ́ gíga jẹ́ ibi ààbò fún àwọn obìnrin?
Àkókò yóò sọ.
Ẹnì kan ṣoṣo tí ó jẹ́ akẹ́kọ̀ọ́ orin fún ìpínlẹ̀ Zanzibar
Ilé Ẹ̀kọ́ Orin Dhow Countries ń gbé àṣà ìbílẹ̀ èdè Swahili lárugẹ nípasẹ̀ orin
Àwọn akẹ́kọ̀ọ́ láti Ilé Ẹ̀kọ́ Orin Dhow Countries (DCMA) yóò wo àwòrán, òkúta, ìlù àti dùùrù ní Ilé Àtijọ́ Àṣà, Ìlú Òkúta, ìlú Zanzibar, 2019. Àwòrán láti ọwọ́ọ DCMA.
Ẹgbẹẹgbẹ̀rún àwọn àlejò tó wá sí ìlú ńlá mánigbàgbé tí ó ń jẹ́ Stone Town, ní ìlú Zanzibar, ni wọ́n ti tẹ̀ lé orin tí wọ́n kọ sí Ilé Ẹ̀kọ́ Orin Dhow Countries (DCMA), ilé ẹ̀kọ́ orin tí ó ń gbé àṣà orin àwọn erékùṣù náà lárugẹ, tí ó sì ń pa á mọ́ ní etíkun Òkun Íńdíà.
Láti ọdún 2002. Ilé-ẹ̀kọ́ náà ti fi orin gbé àdàlù àṣà ìbílẹ̀ èdè Lárúbáwá, Íńdíà àti Áfíríkà ìlú Zanzibar lárugẹ, ó sì ti dáàbò bò ó.
Lẹ́yìn ọdún mẹ́tàdínlógún (17), ọrọ̀ ajé ilé-ìwé náà dẹnu kọlẹ̀, èyí sì mú kí wọ́n lè pa á mọ́.
Nǹkan bí ìdá mẹ́tàdínlọ́gọ́rin nínú ọgọ́rin àwọn akẹ́kọ̀ọ́ tí wọ́n ń lo àkókò púpọ̀ níbẹ̀ ni kò lè san owó ilé-iṣẹ́ wọn, èyí tí ó máa ń jẹ́ nǹkan bíi $13 owó dọ́là lọ́sọ̀ọ̀sẹ̀, gẹ́gẹ́ bí ìwé ìròyìn DCMA tí ó jáde.
Bó tiẹ̀ jẹ́ pé láti ọ̀pọ̀ ọdún sẹ́yìn làwọn ilé ẹ̀kọ́ yìí ti ń rí ìtìlẹ́yìn gbà látọ̀dọ̀ àwọn olùtọrẹ àgbáyé àti ètò ìṣèlú, síbẹ̀ wọ́n máa ń ní ìsinmi nínú ìtìlẹ́yìn tí yóò mú kí wọ́n pa ẹnu ọ̀nà wọn ní ilé ẹ̀kọ́ àtijọ́ tó jẹ́ mánigbàgbé náà.
Láìsí owó tí ó ṣe pàtàkì láti tẹ̀síwájú, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ DCMA àti àwọn òṣìṣẹ́ ń bẹ̀rù wípé ìró alárinrin tí ó ń jáde láwọn ibi gbàgede ètò àkànṣe tí ó mú àwọn erékùṣù wọ̀nyí kọrin — lè di àwátì.
Kì í ṣe pé ilé ẹ̀kọ́ náà ń fi orin kọ́ni, ó sì ń gbé àṣà ìbílẹ̀ àti àjogúnbá lárugẹ nìkan ni, ṣùgbọ́n ó tún jẹ́ ibùgbé àwọn ọ̀dọ́ olórin tí wọ́n ń wá ọ̀nà àtimáa gbé ìgbé ayé ìṣẹ̀dá.
Akẹ́kọ̀ọ́ DCMA kan kọ́ ìṣẹ̀lẹ̀ náà, tí ó jẹ́ ohun èlò ìkọrin ìgbàlódé nínú àwọn orin taarab. Àwòrán nípasẹ̀ ìyọ̀ǹda DCMA.
Alessia Lombardo tó jẹ́ olùdarí àgbà ilé-iṣẹ́ DCMA sọ nínú fídíò àjọ DCMA, pé "A ti bẹ̀rẹ̀ sí í kojú ìṣòro ìnáwó tó le gan-an.
"Títí di oṣù mẹ́fà tó ń bọ̀, kò dá wa lójú pé a lè fún àwọn olùkọ́ wa àtàwọn òṣìṣẹ́ wa ní owó oṣù".
Lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí, ó ti lé ní oṣù mẹ́ta báyìí tí àwọn olùkọ́ mọ́kàndínlógún (19) àtàwọn òṣìṣẹ́ kéékèèké ti ń lọ láìgba owó oṣù, bí ilé-ìwé náà ṣe ń tiraka láti rí i dájú pé àwọn fọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú àwọn ilé-ìwé náà, tí wọ́n sì ń ṣàwárí àwọn ọ̀nà tí wọ́n lè gbà ṣètìlẹ́yìn fún ilé-ìwé kan.
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn ènìyàn mọ erékùṣù náà gẹ́gẹ́ bí ibi ìrìnàjò afẹ́ fún àwọn etíkun àdádó àti òtẹ́ẹ̀lì olówó iyebíye, púpọ̀ nínú àwọn ènìyàn agbègbè náà ni àìríṣẹ́ ń bá fínra pẹ̀lú bí ipò òṣì ṣe dín kù, gẹ́gẹ́ bí ìwé ìròyìn The World Bank ṣe sọ.
Fún ọdún mẹ́tàdínlógún (17), àjọ DCMA ti ṣiṣẹ́ takuntakun láti gbé àjogúnbá àti àṣà ìbílẹ̀ Zanzibar lárugẹ, kí ó sì dáàbò bò ó.
Ibi ìbí àwọn akọrin ìtàn-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an
Lóde òní, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ lè kọ orin ìbílẹ̀ bíi taarab, ngoma àti kidumbak, pẹ̀lú àwọn ohun èlò bíi gbígbé ìdùnnú àti ìbàjẹ́, gẹ́gẹ́ bí olùpààrọ̀ àṣà àti àṣà.
Neema Surri, tí ó jẹ́ agbábọ́ọ̀lù gòjé ní DCMA, ti ń ṣe ìwádìí nípa gòjé láti ọmọ ọdún mẹ́sàn-án.
Surri sọ nínú fídíò DCMA pé: "Mo mọ ọ̀pọ̀ àwọn ọ̀dọ́ tí wọ́n fẹ́ràn orin kíkọ́, ṣùgbọ́n tí wọn kò leè san owó ilé-iṣẹ́ tí ó kéré jù bẹ́ẹ̀.
Àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ní DCMA ń ṣe ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ní Ilé Àwọn Àṣà Ìbílẹ̀, níbi tí ilé-ìwé náà ti wáyé, ní Stone Town, Zanzibar, 2019. Àwòrán láti ọwọ́ọ DCMA.
Lẹ́yìn tí ọ̀pọ̀ àwọn akẹ́kọ̀ọ́ DCMA parí ìdánilẹ́kọ̀ọ́ wọn, tí wọ́n sì gba ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìwé ẹ̀rí, wọ́n tẹ̀síwájú láti ṣiṣẹ́ lórí ìpele àkọ́kọ́ lágbàáyé gẹ́gẹ́ bí ikọ̀ agbábọ́ọ̀lù tí ó gba àmì-ẹ̀yẹ àti akọrin kan ṣoṣo.
Amina Omar Juma tí ó jẹ́ akẹ́kọ̀ọ́ DCMA tẹ́lẹ̀rí, tí ó sì tún jẹ́ akẹ́kọ̀ọ́ DCMA tẹ́lẹ̀rí, padà wá láti ìrìn àjò afẹ́ kan tí ó wáyé ní South Africa, pẹ̀lú ìfẹ̀hónúhàn tí ó pè ní "Siti and the band", tí a mọ̀ sí "àlàyé àwọn gbòǹgbò" nípa ṣíṣe àdàlù àwọn orin ìbílẹ̀ sí àwọn orin ìgbàlódé.
Òun àti àwọn mìíràn tí wọ́n jọ wà nínú ẹgbẹ́ ọ̀hún, tí wọ́n tún jẹ́ akẹ́kọ̀ọ́ DCMA tẹ́lẹ̀rí, gbé àwo orin wọn àkọ́kọ́ jáde, "Lẹ́nu àtẹ́ lu àwọn gbòǹgbò", lọ́dún 2018, èyí tí yóò wáyé ní Sauti Za Busara, àjọ̀dún orin tí ó tóbi jù lọ ní Ìlà Oòrùn Ilẹ̀-Adúláwọ̀, lọ́dún yẹn kan náà.
Here's Siti and band's "Nielewe" (Túndé Mi") àti fídíò orin, tí ó ń ṣe àfihàn àwòrán láti ìlú Zanzibar tí ó sì ń sọ ìrírí obìnrin tí wọ́n ń fìyà jẹ àti àwọn àlá ìgbésí ayé nínú orin, gẹ́gẹ́ bí ìṣẹ̀lẹ̀ Omar Juma:
Ka ọ̀rọ̀ síwájú sí i: Àwọn obìnrin ní Ìlà Oòrùn Ilẹ̀-Adúláwọ̀ tí wọ́n ń kọrin lòdì sí ìṣàkóso ọkùnrin
Ìtàn àṣà àti àjọṣepọ̀
Ó lé ní ẹgbẹ̀rún mẹ́ẹ̀ẹ́dógún (15,000) àlejò tó ti gba ilé àwòṣífìlà akẹ́kọ̀ọ́ náà kọjá láti gbádùn eré ìdárayá aládùn, ìdánilẹ́kọ̀ọ́ àti àwọn kíláàsì àti ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn akọrin DCMA onífẹ̀ẹ́, tí wọ́n ń ṣojú àṣà àti àjogúnbá ìlú Zanzibar lọ́la, gẹ́gẹ́ bí àjọ DCMA ṣe sọ.
Àwòrán ìtàn ìfọwọ́sowọ́pọ̀ India, Lárúbáwá àti Adúláwọ̀ ni ilé-ìwé náà ti ṣe àjọyọ̀ ìdarí "àwọn orílẹ̀-èdè àdúgbò", pẹ̀lú ìmísí láti inú àwọn àṣà ìbílẹ̀ tí ó kóra jọ ní Òkun Íńdíà àti agbègbè Persian Gulf.
Omani Sultanate, tí ó jẹ́ "ẹgbé agbábóòlù ńlá láti ọgọ́rùn-ún ọdún kẹtàdínlógún sí mọ́kàndínlógún", yí ìjókòó rẹ̀ padà láti Muscat sí Zanzibar ní ọdún-un 1840.
Láti ìlú Òkúta, àwọn ọba Omani bójú tó ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀nà tí wọ́n ń gbà tukọ̀ ojú omi, títí kan aṣọ tí wọ́n fi ẹ̀fúùfù tó lágbára ṣe, ìyẹn àwọn ọkọ̀ ojú omi àwọn ará Lárúbáwá, tí wọ́n ń tukọ̀ ojú omi káàkiri Òkun Íńdíà, láti Íńdíà lọ sí Oman lọ sí Ìlà Oòrùn Ilẹ̀ Áfíríkà.
Ọ̀dọ́ Zanzibaris mọ ìdí tí ó fi ṣe pàtàkì láti sún mọ̀ ohun tí ó ti ṣẹlẹ̀ kọjá láti pinnu ohun tí yóò ṣẹlẹ̀ lọ́jọ́ iwájú wọn àti orin tí a gbé jáde lónìí fi hàn wípé ìfẹ́ láti mú ògbólógbòó àti tuntun.
Ẹ̀wẹ̀, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ DCMA àti olùkọ́ ṣèfilọ́lẹ̀ "TaraJazz", tí ó jẹ́ àpapọ̀ ìlànà ìbílẹ̀ àti orin kíkọ ti ìgbàlódé.
Agbábọ́ọ̀lù violin wọn, Felician Mussa, ẹni ọdún mẹ́wàá, ti ń kẹ́kọ̀ọ́ gòjé fún ọdún mẹ́ta àtààbọ̀; TaraJazz jẹ́ ọ̀kan lára àwọn àwòrán tí a tíì rí jù lọ ní àwọn erékùṣù náà, tí ayàwòrán Aline Coquelle mú níbí:
Etíkun èdè Swahili sọ ìtàn àṣà ìbílẹ̀ àti àṣà DCMA tẹ̀síwájú àṣà yìí nípasẹ̀ ìkọrin.
Ọdọọdún ni ilé ẹ̀kọ́ náà máa ń ní ìdánilẹ́kọ̀ọ́ tí a ń pè ní "Swahili Encounters", tí a fi wé àwọn gbajúgbajà olórin tí ó wá láti Áfíríkà, Àárín Gbùngbùn Ìlà Oòrùn, Yúróòpù àti Àríwá Amẹ́ríkà pẹ̀lú akẹ́kọ̀ọ́ DCMA láti kọ orin ìpilẹ̀ṣẹ̀ láàárín ọ̀sẹ̀ kan.
Ní ìparí "encounter", ìfọwọ́sowọ́pọ̀ tí a ṣẹ̀ṣẹ̀ dá sílẹ̀ yóò wáyé ní Sauti Za Busara, púpọ̀ nínú àwọn ìfọwọ́sowọ́pọ̀ wọ̀nyí yóò sì di ọ̀rẹ́ ayérayé tí ó kọjá ààlà èdè àti àṣà, tí ó ń fi ẹ̀rí hàn pé orin jẹ́ èdè tí gbogbo gbòò ń sọ.
DCMA ń ṣe àfihàn àwọn eré ìtàgé ọ̀sọ̀ọ̀sẹ̀ tí ó ń fi táléńtì àwọn akẹ́kọ̀ọ́ hàn àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú àwọn olórin àlejò, Stone Town, Zanzibar, 2019. Àwòrán láti ọwọ́ọ DCMA.
DCMA mọ̀ wípé orin ń fúnni lókun àti ìsọ̀kan àwọn ènìyàn láti onírúurú àṣà — bẹ́ẹ̀ sì ni ó ń gba àwọn ọ̀dọ́ tí ó ní ẹ̀bùn tí ó ń gbé nínú ètò ọrọ̀ ajé tí kò ní àǹfààní láti ṣiṣẹ́.
Fún àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ẹgbẹ̀rún kan, ọgọ́rùn-ún mẹ́jọ àti ọgọ́rùn-ún mẹ́jọ (1,800) tó ti gba ìdálẹ́kọ̀ọ́ ní DCMA, ilé orin kan ṣoṣo tí wọ́n mọ̀ nìyí, níbi tí wọ́n ti lè kọ́ bí akọrin àti akọrin.
Arìnrìn àjò kan láti orílẹ̀-èdè Spain, tí ó ṣẹ̀ṣẹ̀ bẹ ilé-iṣẹ́ DCMA wò, kọ lórí Twitter pé: "Lójú tèmi, pípàdé àwọn olórin ni àkókò tí ó dára jù lọ fún mi ní erékùṣù yìí".
Bí iṣẹ́ ìrìnàjò afẹ́ ṣe ń gbilẹ̀ sí i ní ìlú Zanzibar, DCMA ní ìgbàgbọ́ pé orin ń kó ipa pàtàkì nínú àjọyọ̀, ìpamọ́ àti ìgbéga àṣà, àjogúnbá àti ìtàn èdè Swahili.
Zanzibar ju àwọn etíkun àti àwọn òtẹ́ẹ̀lì olówó iyebíye lọ — ó jẹ́ ibi tí ó kún fún ẹ̀bùn tí ó wá láti inú ìtàn àrà ọ̀tọ̀ nípa àṣà ìbílẹ̀ àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀.
Àlàyé olóòtú: Olóòtú àtẹ̀jáde yìí ti yọ̀ǹda ara rẹ̀ láti ṣiṣẹ́ pẹ̀lú DCMA.
Wọ́n Ṣì Ń Pa Àwọn Èèyàn ní Ìgbèríko Orílẹ̀-Èdè Íńdíà
Ìgbàgbọ́ Nínú Ohun Asán àti àìkíyèsí Nínú Iṣẹ́ Àjé ní Íńdíà
Abúlé kan nítòsí Jamshedpur ní Jharkhand. Àwòrán láti ọwọ́ọ Anumeha Verma
Ní ọjọ́ 20 oṣù Èrèlé, àwọn jàǹdùkú kan pa àwọn àgbàlagbà mẹ́rin ní agbègbè Gumla ní ìlú Jharkhand lórílẹ̀-èdè Íńdíà lẹ́yìn tí wọ́n fi ẹ̀sùn kàn wọ́n pé wọ́n ń ṣe àjé.
Ìròyìn tá a gbọ́ ni pé wọ́n fẹ̀sùn kan àwọn tí àjálù náà kàn pé wọ́n pa ọkùnrin kan, nígbà tó sì yá wọ́n di ẹ̀bi ẹ̀sùn àjé ṣíṣe látọ̀dọ̀ Panchayat (pàdé kan ní abúlé).
Àwọn ọkùnrin tí wọ́n fi nǹkan bojú ya wọ ilé wọn, wọ́n sì pa wọ́n.
Àwọn ọlọ́pàá mú mẹ́jọ lára àwọn ọlọ́pàá náà.
Gẹ́gẹ́ bí ìsọfúnni àwọn ọlọ́pàá tí ìwé ìròyìn The Times of India tẹ̀ jáde, ṣíṣe àjé ní Jharkhand ti pa mẹ́tàlélọ́gọ́fà láàrin oṣù karùn-ún ọdún 2016 sí oṣù karùn-ún ọdún 2019.
Jákèjádò orílẹ̀-èdè náà, èèyàn mẹ́rìnléláàádọ́fà [ 134] ni wọ́n pa nítorí ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n pé wọ́n ń lo "ìṣẹ́ òkùnkùn" ní ọdún-un 2016, gẹ́gẹ́ bí ilé-iṣẹ́ tó ń ṣe àkọsílẹ̀ ìwà ọ̀daràn lórílẹ̀-èdè náà ṣe sọ.
Àjàkálẹ̀ Àrùn Tó Lè Wáyé
"Witch-hunting kì í ṣe tuntun ní Jharkhand", Prem Chand, alága ìdásílẹ̀ Ìgbìmọ̀ Tó Ń Ṣètò Ìrànwọ́ Lábẹ́ Òfin ní Jharkhand, sọ nínú ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò orí ẹ̀rọ ayárabíàṣá.
FLAC ti ṣèrànwọ́ gan-an láti mú òfin tí ó lòdì sí iṣẹ́ àjé ní Jharkhand jáde.
Àjọ náà bẹ̀rẹ̀ iṣẹ́ ní agbègbè yìí ní 1991 nígbà tí aládùúgbò rẹ̀ kan fi ẹ̀sùn kan obìnrin kan pé ó ń pa ọ̀dọ́kùnrin kan.
Àwọn jàǹdùkú kan gbéjà kò ó, wọ́n sì pa ọkọ àti ọmọ rẹ̀.
Ó fara pa.
Nígbà tí Prem Chand àti àwọn òṣìṣẹ́ rẹ̀ ṣèbẹ̀wò sọ́dọ̀ àwọn ọ̀daràn tí wọ́n wà lẹ́wọ̀n, wọ́n bẹnu àtẹ́ lu wọn:
Wọ́n sọ fún wa pé ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n ò jẹ́ kí wọ́n ṣiṣẹ́ ológun.
Wọ́n tún ní ìgbàgbọ́ pé nígbà tí ẹ̀jẹ̀ obìnrin tí a sàmì sí àjé bá já lulẹ̀, ó pàdánù agbára tí ó ní láti ṣe iṣẹ́ oṣó.
Prem Chand sọ wípé ó ń nípa lórí àwọn agbègbè kan:
Ní ìbẹ̀rẹ̀, àwọn obìnrin láti àwọn agbègbè tí kò lẹ́sẹ̀ nínú àwùjọ àti àwọn agbègbè tí ètò ọrọ̀ ajé ti dẹnu kọlẹ̀ ni wọ́n ń lépa.
Adivasis, Harijans àti Dalits ni ọ̀pọ̀ lára àwọn tí àjálù náà kàn.
Ó jẹ́ ìkọlù sí iyì àwọn obìnrin àti rírú ẹ̀tọ́ tí òfin ní láti gbé ìgbé ayé gidi fún olúkúlùkù ènìyàn.
Ohun Tó Ń Ṣẹlẹ̀ Láwùjọ àti Lórí Òṣèlú
Àwọn ajìjàǹgbara sọ wípé ìgbàgbọ́ asán tí ó gbòde kan ní àwọn agbègbè tí ó tẹ́lẹ̀ jẹ́ ohun tí ó ń fa àṣà náà.
Àìsí ẹ̀kọ́, àìsí àwọn ilé ìwòsàn àti ìdàgbàsókè ọrọ̀ ajé ń sàmì sí àwọn agbègbè tí àwọn àṣà yìí ti gbilẹ̀.
Àwọn ọ̀ràn náà fi hàn wípé àhesọ tí ó sábà máa ń wá láti ọwọ́ ẹnì kan ti tó láti yí bọ́ọ̀lù náà padà.
Bó tiẹ̀ jẹ́ pé àwọn ìpínlẹ̀ kan lórílẹ̀-èdè Íńdíà ṣe òfin tó sọ pé kò bófin mu láti máa ṣọ́ àjé, síbẹ̀ àwọn tó kópa nínú ẹjọ́ yìí gbà pé ó jẹ́ ọ̀nà láti gbèjà ara ẹni.
Wọ́n tún máa ń lò ó bí àwáwí fún àwọn tí ó ń gba ohun ìní tí àwọn obìnrin ní, tí ó ń fẹ̀hónú hàn tàbí tí ó ń lo àwọn obìnrin fún ìbálòpọ̀.
Gẹ́gẹ́ bí Prem Chand ṣe sọ:
Èròńgbà rẹ̀ ni pé tí o bá ti fàmì sí obìnrin gẹ́gẹ́ bí àjé, o lè tẹ̀lé ìtọ́jú èyíkéyìí.
Àmọ́, ó ṣe pàtàkì láti kíyè sí i wípé àṣà náà ni a ń lò gẹ́gẹ́ bíi ìdájọ́ fún ìlòkulò, kì í sì í ṣe okùnfà rẹ̀.
Ìyàlẹ́nu gbáà ló jẹ́ pé, panchayat sábà máa ń fúnni ní àǹfààní láti sàmì àjé fún ẹnì kan bí kò bá tiẹ̀ dá ẹjọ́ ìjìyà fún un pàápàá.
Yàtọ̀ sí àwọn panchayat tí wọ́n dìbò yàn, àwọn òṣìṣẹ́ kòtẹ́milọ́rùn tí kò sí lábẹ́ òfin kankan tí ó ń ṣiṣẹ́ láwọn ibì kan lórílẹ̀-èdè náà wà.
Wọ́n máa ń dá àwọn ará wa yìí lẹ́bi, wọ́n sì máa ń fìyà jẹ wọ́n, wọ́n ò sì ní jẹ́ kí wọ́n dá wọn lẹ́bi.
Ìṣẹ̀lẹ̀ kan wáyé ní agbègbè Ajmer ní Rajasthan lọ́dún 2017 tí wọ́n gbọ́ pé ibi tí wọ́n ń pè ní caste panchayat ṣekú pa obìnrin kan tó jẹ́ ẹni ogójì ọdún.
Ní ìbámu pẹ̀lú òfin, ilé ẹjọ́ lè gbé ìgbésẹ̀ lórí irú ìdájọ́ bẹ́ẹ̀ bí wọ́n bá dìbò yan ẹni tí wọ́n pè àti ẹni tí wọ́n pè.
Síbẹ̀, àwọn tí àjálù náà kàn kì í sábà ní àǹfààní láti dé ilé ẹjọ́ òfin kí wọ́n tó di ẹni tí àwọn jàǹdùkú dájú sọ.
Ṣíṣe Àpótí ní orílẹ̀-èdè Íńdíà
Jharkhand ti ṣe àkọsílẹ̀ àwọn ìwà ọ̀daràn tí ó pọ̀ jù tí wọ́n hù ní orúkọ jíjẹ àjé ṣùgbọ́n kì í ṣe ìpínlẹ̀ náà nìkan.
Ìròyìn fi hàn pé Chattisgarh, Odisha, Gujarat, West Bengal Assam, Bihar, Maharashtra àti Rajasthan náà ń ṣiṣẹ́ àjé.
Nínú ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ kan tí ó wáyé lọ́dún 2014, agbábọ́ọ̀lù orílẹ̀-èdè Íńdíà kan, tí ó ń jẹ́ Debjani Bora, ti gbá àmì-ayò mìíràn wọlé nínú ìdíje Assam.
Gẹ́gẹ́ bí ohun tí Debjani sọ, wọ́n fẹ̀sùn kàn án pé ó fa ikú ọ̀pọ̀ èèyàn ní abúlé Cherekali tó wà ní ọgọ́sàn-án (180) kìlómítà sí Guwahati, tó jẹ́ olú ìlú ìlà oòrùn orílẹ̀-èdè Íńdíà.
Ọ̀gá àgbà gbọ́ngàn àdúrà kan ní abúlé sọ̀rọ̀ rẹ̀, àwọn ará abúlé sì fìyà jẹ ó.
Ọ̀pọ̀ ìṣẹ̀lẹ̀ ló wáyé ní ìpínlẹ̀ Rajasthan lọ́dún 2017.
Lára wọn ni obìnrin ẹni ogójì ọdún kan tí wọ́n ń pè ní Kanya Devi, tí wọ́n sì pa á látàrí ẹ̀sùn tí àwọn ẹbíi rẹ̀ fi kàn án ní agbègbè ìpínlẹ̀ Ajmer.
Àwọn Tí Ìṣẹ̀lẹ̀ Náà Ṣẹlẹ̀ Àtàwọn Tó Là Á Já
Àwọn èèyàn máa ń dá àwọn àjé tí wọ́n fi ẹ̀sùn kàn lẹ́bi pé ó fa ọ̀pọ̀ ìṣẹ̀lẹ̀ burúkú: ikú ẹnì kan tàbí ẹranko kan, òjò, ìkùnà irè oko, àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ.
Ìkọlù àwọn obìnrin yìí (àtàwọn ọkùnrin kan) burú jáì, wọ́n sì burú jáì.
Nígbà mìíràn, àwọn ẹbí wọn máa ń sọ ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n, wọ́n sì máa ń fìyà jẹ wọ́n.
Àwọn kan ti fi ìgbésí ayé sọ ìtàn àti ìfigagbága. Chutni Mahato ti ìlú Saraikela ní Jharkhand jẹ́ ọ̀kan lára wọn.
Àwọn ènìyàn láti agbègbè náà ń pè é ní "ẹ̀tàn".
Ọdún 1995 ni wọ́n fi ẹ̀sùn kàn án pé ó ń ṣe àjé.
Láti ìgbà yẹn lọ́hùn-ún, ó ti di ajàfúnẹ̀tọ́ ajàfúnẹ̀tọ́ tí ó ń tako ìfìyàjẹ àwọn obìnrin pẹ̀lú ìrànlọ́wọ́ àwọn àjọ NGO láti fòpin sí iṣẹ́ náà.
Chutni sọ bí àìsí ohun ìní ṣe máa ń mú kó ṣòro láti gbógun ti àṣà náà.
Mo fẹ́ kí àwọn aláṣẹ àti ìjọba pèsè ìrànwọ́ púpọ̀ sí i fún iṣẹ́ tá à ń ṣe níbí.
Àmọ́, àṣà yìí ti jẹ́ kí n máa jìyà.
Nígbà tí ẹnì kan bá wá ràn mí lọ́wọ́, ìgbà gbogbo ni màá dúró tì wọ́n, ó sọ nínú ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò orí ẹ̀rọ ayélujára.
Sísọ Èrò Àwọn Èèyàn Di Mímọ́
Àwọn tó là á já àtàwọn ajìjàǹgbara náà rí i wípé kò sí ọ̀rọ̀ tí àwọn ènìyàn ní láti tì wọ́n lẹ́yìn láti fòpin sí iṣẹ́ àjé ṣíṣe.
Àwọn ajìjàǹgbara tí wọ́n fi ọ̀rọ̀ wá lẹ́nu wò nítorí ìṣẹ̀lẹ̀ yìí fi àìdùnnú òṣèlú hàn àti àjọṣepọ̀ ọlọ́pọ̀ láti pèsè ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí ìpolongo lòdì sí àṣà burúkú náà yọrí sí rere.
Ohun tí ó ń ṣe fàdákà nínú òkùnkùn yìí ni wípé àwọn ènìyàn tí ó ń tako àṣà náà ní ìgbàgbọ́ wípé ipò náà lè yí padà.
Gẹ́gẹ́ bí Prem Chand ṣe sọ:
A lè ṣàṣàrò lórí àwọn ìlànà tí ìjọba ti lò fún ìgbélárugẹ àwọn ìṣòro àwùjọ bíi mímọ̀ọ́kọ̀ọ́.
Bákan náà, àwọn ọlọ́pọ̀ yóò ní láti ṣe ìtìlẹ́yìn fún ìdí tí ó fi yí èrò àwọn ènìyàn padà.
Ọ̀rọ̀ B. Vijay Murty, akọ̀ròyìn àti olóòtú ìlú Jharkhand ni wọ́n fi ṣe ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò.
Wọ́n Ń Bójú Tó Erin Tó Wà Lórílẹ̀-Èdè Myanmar
Ọ̀kan lára àwọn òṣìṣẹ́ ibùdó fún ìgò Ayeyar Maung. / Aung Kyaw Htet / The Irrawaddy
Àpilẹ̀kọ yìí láti ọwọ́ọ Aung Kyaw Htet jẹ́ ti Irrawaddy, ìkànnì ìròyìn aládàádúró kan ní Myanmar, a sì ṣe àtúntẹ̀ rẹ̀ sí Ohùn Àgbáyé gẹ́gẹ́ bí ọ̀kan lára àdéhùn ìkóròyìnjọ.
Ọmọ oṣù mẹ́ta ni Ayeyar Sein nígbà tí àwọn òṣìṣẹ́ inú igbó rí i nínú igbó Irrawaddy Delta.
Ọ̀kan lára ẹsẹ̀ rẹ̀ wà nínú ìdẹ́wọ̀n irin tí àwọn ènìyàn gbé mọ́lé.
Àwọn òṣìṣẹ́ láti iléeṣẹ́ ìjọba tó ń pa igi gẹdú gbà á là, wọ́n sì fi í ránṣẹ́ sí àgọ́ erin kan ní agbègbè Bago fún ìtọ́jú.
Ní báyìí, ó wà lára ọmọ màlúù mẹ́jọ tí wọ́n ń gbé nílùú Wingabaw, erin kan ṣoṣo tó jẹ́ ọmọ òrukàn ní Myanmar.
Ẹyẹ ọmọ màlúù mìíràn tórúkọ rẹ̀ ń jẹ́ Ayeyar Maung fara da irú ìṣẹ̀lẹ̀ yìí.
Kí ọmọ oṣù mẹ́fà náà tó wá sí àgọ́ náà, wọ́n fi wáyà dẹ́kùn mú un.
Bí ó tilẹ̀ wà lára àwọn afẹ́fẹ́ nínú igbó kan náà tí wọ́n ti rí Ayeyar Sein, ó di dandan kí àwọn ẹgbẹ́ rẹ̀ fi í sílẹ̀.
Àmọ́, ó ṣeé ṣe fún àwọn òṣìṣẹ́ inú igbó láti dá a sílẹ̀, ó sì dé ibùdó náà lọ́dún tó kọjá.
Wọ́n kéré jù nínú àwọn ọmọ òrukàn tó wà ní ibùdó náà; ó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó ọdún mẹ́rin kí wọ́n tó dàgbà jù wọ́n.
Gbogbo wọn ni ìṣẹ̀lẹ̀ burúkú ti wáyé.
Àwọn agbo ẹranko ni ó fi àwọn kan sílẹ̀, àwọn mìíràn sì jẹ́ ọmọ òrukàn nígbà tí àwọn afẹ́fẹ́ pa àwọn òbí wọn.
Ní àgọ́ Wingabaw, ọmọ màlúù tí kò ní ìyá ni àwọn òṣìṣẹ́ ń pèsè fún un lójoojúmọ́.
Wọ́n máa ń jẹ́ kí wọ́n rìn nínú igbó láàárọ̀, kí wọ́n sì fọ inú odò kan tó wà nítòsí kí wọ́n tó pa dà sí àgọ́ náà.
Ní báyìí, ìgbàgbọ́ wà pé erin inú igbó tó wà ní Myanmar ti fẹ́rẹ̀ẹ́ tó ẹgbẹ̀rún kan ààbọ̀ (1,500).
Ṣùgbọ́n wọ́n wà nínú ewu ńlá láti pa wọ́n, àwọn erin sì ń pààyàn lọ́sẹ̀ kan lóòrèkóòrè.
Ètò ààbò Tobago ti mú un ṣe kedere wípé kò sí ọ̀nà mìíràn láti gbógun ti àjálù ojú-ọjọ́
Àwọn òkè tó wà ní erékùṣù náà ń bọ̀ lọ́wọ́ "Ní Ìpele Kìíní Alert"
Àwòrán láti ọwọ́ọ Matt Kieffer, CC BY-SA 2.0.
Òkun Tobago jẹ́ ọ̀kan pàtàkì lára àwọn ohun amáyédẹrùn tó wà ní erékùṣù náà àti ọrọ̀ ajé rẹ̀.
Oríṣiríṣi ẹranko inú òkun ni wọ́n ń gbé (ọ̀kan náà ni wọ́n jẹ́ orísun ẹja fún àwọn apẹja tó wà lágbègbè náà), wọ́n tún ń dáàbò bo àwọn èbúté náà kúrò nínú ìjì líle àti ìjì líle.
Àwọn ibi tí ó gbajúmọ̀ bíi Buccoo Reef náà jẹ́ ibi tí àwọn arìnrìn àjò afẹ́ gbajúgbajà ń gbé.
Àmọ́ lẹ́yìn ìròyìn tí Ilé Ẹ̀kọ́ Tó Ń Rí sí Ọ̀rọ̀ Òkun lórílẹ̀-èdè náà gbé jáde lọ́jọ́ kejìlélógún oṣù kẹwàá ọdún-un 2019, nínú èyí tí ó ti kìlọ̀ pé — ní ìbámu pẹ̀lú ìwádìí tí ilé-iṣẹ́ National Oceanic and atmospheric Administration’s (noAA) Coral Reef Watch ṣe — Tobago ti gbé àwọn ẹ̀wọ̀n ẹ̀wọ̀n rẹ̀ sórí aago fún "Bleaching Alert Level One", ojú gbogbo ni ó wà ní erékùṣù náà.
Kò sí àní-àní pé, láàárín ọ̀sẹ̀ mélòó kan, ìfọwọ́sowọ́pọ̀ náà lè dé Ìpele Kejì, èyí tí yóò fi ẹ̀mí àwọn adágún omi náà sínú ewu, ṣùgbọ́n tí yóò tún fi ẹ̀mí àwọn atukọ̀ òkun àti àwọn ènìyàn erékùṣù náà sínú ewu.
Kí ni dídáàbò bo ara ẹni gan-an?
Corals máa ń gbé papọ̀ pẹ̀lú àwọn kòkòrò àrùn, èyí sì máa ń mú kí ó kó àwọn èròjà aṣaralóore, kí ó sì palẹ̀ ìdọ̀tí mọ́.
Lẹ́san bẹ́ẹ̀, algae ń pèsè agbára tí ó nílò fún ìdàgbàsókè, ṣùgbọ́n àyípadà tí ó pabanbarì nínú òtútù omi lè ba àjọṣe ìfọwọ́sowọ́pọ̀ yìí jẹ́.
Nígbà tí omi bá gbóná jù (bí tí ó tutù jù) iyẹ̀pẹ̀ máa ń lé àwọn algae jáde — pẹ̀lú rẹ̀, ó máa ń jẹ́ orísun oúnjẹ.
Ní àsẹ́yìnwá àsẹ́yìnbò bẹ́ẹ̀, iyọ̀-ẹ̀yẹ náà yóò di ikú; àmì tí ó ṣe pàtàkì jù lọ nípa èyí ni pé, iyọ̀-ẹ̀yẹ náà yóò pàdánù àwò ara rẹ̀, yóò lọ láti àwòn àlùkò àti ewéko títí yóò fi di àwò bẹ́ẹ̀rẹ̀, àwò bẹ́tàlì, funfun inú egungun.
Pẹ̀rẹ̀pẹ̀rẹ̀ Ìfọwọ́sowọ́pọ̀ Ìkòkò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò-kò.
Ìdí nìyẹn tí Ilé Ẹjọ́ IMA fi dábàá pé kí àwọn onímọ̀ ìjìnlẹ̀ nípa ohun alààyè àti ọmọ ìlú yẹra fún àwọn àmì tí ó fi hàn wípé ó ti lé ní ọ̀sẹ̀ mẹ́sàn-án sí méjìlá tí ó ń bọ̀.
Ìfọwọ́sowọ́pọ́ Ìpele Kejì yóò jẹ́ àmì ìfọwọ́sowọ́pọ́ ìpele kejì àti ikú ìpele kejì.
Kí ló fà á?
Gẹ́gẹ́ bí onímọ̀ ìjìnlẹ̀ nípa àwọn ohun alààyè abẹ́ òkun, Anjani Ganase, ṣe sọ, àwọn ohun tí ó ń ṣokùnfà àyípadà ojú-ọjọ́ ní Tobago ni omi tó túbọ̀ tútù — nítorí àyípadà ojú-ọjọ́.
Ìwé ìròyìn Via mail, Ganase ṣàlàyé pé òkun máa ń gba ooru tó pọ̀ nínú afẹ́fẹ́, èyí sì máa ń mú kí omi náà — pàápàá jù lọ àwọn omi tí kò fi bẹ́ẹ̀ jìn, bíi Òkun Caribbean — gbóná.
Kódà, ìrètí ọ̀sẹ̀ méjìlá (12) tí àjọ NOAA ní mú kó rọrùn gan-an láti gba Tobago kọjá lọ́wọ́ àwọn òkè kéékèèké tí wọ́n ń pè ní Lesser Antilles.
Àwọn òkè míì tó wà káàkiri agbègbè náà, pàápàá jùlọ láwọn ibì kan láwọn agbègbè tí wọ́n ń pè ní Greater Antilles àti Cuba, ni wọ́n ti gbé sí ibi tí wọ́n ń pè ní Pápá Ìsàlẹ̀ Méjì:
Kí ni ìyọrísí rẹ̀?
Ẹ̀rù ń bà wọ́n gan-an ni bí wọ́n ṣe ń gbógun ti ìwà ìbàjẹ́.
Nítorí pé àwọn ẹja máa ń pèsè ibùgbé fún àwọn ẹja, oúnjẹ àti ní pàtàkì jùlọ, ibùgbé fún àwọn ọ̀dọ́ títí wọ́n á fi wà ní ìmúratán láti là á já nínú òkun tó gbòòrò, èròǹgbà pípàdánù wọn yóò nípa lórí agbára ẹja láti là á já.
Yàtọ̀ síyẹn, ó tún máa ṣàkóbá fún àwọn apẹja tó wà lágbègbè náà.
Iṣẹ́ ìrìnàjò afẹ́ ni Tobago gbára lé; ìdá ogójì nínú ọgọ́rùn-ún àwọn arìnrìnàjò afẹ́ tó ń gbé ní erékùṣù náà ló ń gbé níbẹ̀.
Bí ètò ìrànwọ́ bá tẹ̀síwájú, kò ní sí ibi tí àwọn ènìyàn yóò máa ṣèbẹ̀wò sí, ó sì ṣeé ṣe kí owó dọ́là ìrìnàjò dín kù, èyí tí ó ń ṣe àkóbá fún oríṣiríṣi àwọn ilé-iṣẹ́ tí ó ní í ṣe pẹ̀lú aájò àlejò: òtẹ́ẹ̀lì, ilé-iṣẹ́ aṣeré, ètò ìrìnnà àti àwọn iléeṣẹ́ arìnrìnàjò afẹ́.
Ìyàlẹ́nu gbáà ló jẹ́ pé, bí ìjì líle ṣe túbọ̀ ń lágbára sí i nítorí àjálù ojú-ọjọ́ tó ń ṣẹlẹ̀ yìí, ó ṣe pàtàkì gan-an pé kí àwọn òkè tó wà láyìíká gba agbára ìgbì omi wọ̀n lọ́kàn, kí wọ́n sì mú kí òkun àti etí òkun jìnnà síra – ṣùgbọ́n àwọn òkè tó wà lágbàáyé ò gbọ́ngbọ̀n.
Ìwádìí fi hàn pé ìdá àádọ́rùn-ún nínú ọgọ́rùn-ún omi òkun Tobago ló ń dáàbò bò nígbà tí ìjì líle bá ṣọṣẹ́.
Nínú ọ̀rọ̀ àsọyé kan tí ó wáyé ní International Year of the Reef ní Yunifásítì West Indies ní ọdún 2018, Ọ̀jọ̀gbọ́n John Agard sọ wípé èyí yóò túbọ̀ ṣe pàtàkì bí ìjì bá ṣe ń lágbára sí i tí òkun sì ń pọ̀ sí i.
Kí la lè ṣe láti dá a dúró?
Ganase sọ wípé àìsí àbójútó tó bójú mu tí ó jẹ́ kí ẹja pípa àti ìbàyíkájé-ìbàyíkájé-ìbàyíkájé-ìbàyíkájé-ìbàyíkájé Tobago túbọ̀ ń burú sí i.
Bí èyí bá tẹ̀síwájú, ó ṣàlàyé pé, ètò ìrànwọ́ àti ààbò yóò ṣe pàtàkì fún ìdàgbàsókè kíkún:
Bákan náà, ó yẹ kí wọ́n ti àwọn òkè tó wà níbẹ̀ pa pátápátá, kí wọ́n sì ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣètò bí wọ́n á ṣe ṣèt
Ó fi kún un pé:
Ìgbà gbogbo ló yẹ kí ẹnì kọ̀ọ̀kan gbé ìgbésẹ̀ láti dín àyíká afẹ́fẹ́ afẹ́fẹ́ afẹ́fẹ́ afẹ́fẹ́ afẹ́fẹ́ afẹ́fẹ́ afẹ́fẹ́ kù, àmọ́ ó yẹ kí àwa ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà gbé ìgbésẹ̀ láti pèsè ohun amáyédẹrùn, ohun amáyédẹrùn àti ètò ẹ̀kọ́ fún ìdàgbàsókè ojú-ọjọ́ àti ìdàgbàsókè.
Àwọn ará ìlú nílò ìrànwọ́ láti bójú tó àwọn ohun amáyédẹrùn wa, kí wọ́n sì dáàbò bò wọ́n, kì í ṣe láti ọwọ́ ìjọba nìkan, ṣùgbọ́n láti ọwọ́ àwọn oníṣòwò àtàwọn àjọ tí ó ń lo àwọn ohun amáyédẹrùn yìí.
A nílò àwọn ìjọba tó ń ṣàkóso àwọn erékùṣù yìí láti fi dandan lé e pé kí àwọn orílẹ̀-èdè kárí ayé wá ojútùú sí wàhálà ojú-ọjọ́ yìí.
Ní September 11, 2019, olórí ìjọba orílẹ̀-èdè Barbadian, Mia Mottley sọ̀rọ̀ yìí ní oríléeṣẹ́ àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé tó wà ní Geneva, ó rọ àwọn orílẹ̀-èdè tó pọ̀ láti ṣe púpọ̀ sí i nínú ìgbógunti àyípadà ojú-ọjọ́.
Ní àwọn erékùṣù Caribbean, ó sọ pé, "kò yẹ kí a ní àkókò ìgbádùn nítorí [àwa] ń gbìyànjú láti là á já".
Ganase gbà lórí bí ọ̀rọ̀ náà ṣe jẹ́ kánjúkánjú tó.
Ìrànwọ́ èyíkéyìí tí ó bá yọjú láti kojú ìyípadà ojú-ọjọ́ àti ìbàjẹ́, ó sọ pé, pàápàá jùlọ lórí ọ̀rọ̀ òṣèlú, "ó nílò ìsapá":
Kò ní rọrùn bí a ti rí i kárí ayé, àmọ́ kò sí ọ̀nà àbáyọ.
Ìrìnàjò: Eré-ìdárayá tó burú jáì fún àwọn ọmọ ilẹ̀ Áfíríkà
Fífi ìwé ẹ̀rí-ìlú-fún-ìlú-fún-ìrètí-ìrètí-ìrètí-ìrètí lè dà bí ẹbọ ìrúbọ sí àwọn ọlọ́run
African silhouette image by Natasha Sinegina (CC BY-SA 4.0).
Àwòrán ojú ìwé visa láti ọwọ́ọ Jon Evans (CC BY 2.0).
Àtúnse àwòrán láti ọwọ́ọ Georgia Popplewell.
Ní 2019, wọ́n kọ̀wé lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, wọ́n sì kọ́ ọ láyè láti lọ síbi Àpérò Ilẹ̀ Yúróòpù Lórí Ìkẹ́kọ̀ọ́ Ilẹ̀-Adúláwọ̀ nílùú Edinburgh, lórílẹ̀ èdè UK.
Àjọ tó ń rí sí bọ́ọ̀lù àfẹsẹ̀gbá lórílẹ̀-èdè Gẹ̀ẹ́sì lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà sọ pé, inú àwọn ò dùn rárá pé Ọlòfínńdà máa kúrò lórílẹ̀-èdè England lópin ìrìn-àjò rẹ̀.
Nígbà tó yá, Ọ́fíìsì ilé-isẹ́ orílẹ̀-èdè UK fagi lé ìwé àṣẹ ìbánisọ̀rọ̀ náà. Ọlòfinmu lọ sí àpérò náà, ó sì ti padà sí orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Ní April 2019, àwọn aláṣẹ ilè Gẹ̀ẹ́sì ò fàyè gba mẹ́rìnlélógún nínú mẹ́ẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n àwọn onímọ̀ ìjìnlẹ̀ ọmọ Adúláwọ̀ tí wọ́n ń ṣiṣẹ́ lórí àìsàn tó ń gbèèràn láti dara pọ̀ mọ́ àwọn akẹ́kọ̀ọ́ wọn nínú onírúurú ìṣẹ̀lẹ̀ tó ń lọ lọ́wọ́ ní London School of Economics Africa.
Àwọn ènìyàn tí wọ́n fi owó ṣètìlẹ́yìn fún jùlọ tí wọ́n sì fi owó ṣètìlẹ́yìn fún ìṣòro àjàkálẹ̀ àrùn ní ilẹ̀-èdè wọn ni a dá dúró láti kópa nínú ìṣẹ̀lẹ̀ kan tí ó dá lórí “ìpèníjà àrùn àjàkálẹ̀ àrùn.”
‘Ẹ ò ní pa dà wá!’
Yàtọ̀ síyẹn, ó tún jẹ́ ká mọ ọ̀rọ̀ ẹ̀tanú tó wà láàárín ẹ̀yà àti ẹ̀yà tí wọ́n gbà gbọ́ pé àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ àti ẹ̀dá ọmọ Adúláwọ̀ kò gbọ́dọ̀ ṣègbọ́ sí òfin.
Abala 13 nínú Ìpolongo Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn Lágbàáyé sọ pé "Gbogbo èèyàn lẹ́tọ̀ọ́ láti fi orílẹ̀-èdè èyíkéyìí sílẹ̀, títí kan orílẹ̀-èdè tiẹ̀, kí wọ́n sì pa dà sí orílẹ̀-èdè wọn".
Òótọ́ ibẹ̀ ni pé láìsí ìwé ẹ̀rí ọmọ-ìlú-fún-ìrìnnà àti ìwé ìrìnnà tó wúlò, kò rọrùn láti lo ẹ̀tọ́ yìí.
Bákan náà, ìrètí láti gba ìwé ìrìnnà yàtọ̀ síra ní ìbámu pẹ̀lú orílẹ̀-èdè.
Nínú àtẹ̀jáde 2019 Henley Passport Index, Japan àti Singapore wà ní ipò àkókó fún ìrìnàjò sí ọ̀pọ̀ orílẹ̀-èdè, nígbà tí Angola, Egypt àti Haiti wà ní ipò àkókó.
Ka ọ̀rọ̀ síwájú sí i: ‘Kò sí àdàlù ìwé ìrìnnà: àwọn òǹkọ̀wé olólùfẹ́ Tanzania kọ ìwé ìrìnnà sí àjọ̀dún orin US.
Òǹkọ̀wé ọmọ orílẹ̀-èdè Kẹ́ńyà Ciku Kimeria ṣàpèjúwe ìbànújẹ́ tí ó wà nínú gbígbé láìsí "àǹfààní ìwé ìrìnnà".
Ó tẹ̀síwájú pé ìwé ìrìnnà pàápàá kò fọwọ́ sílẹ̀ torí pé "Ó yẹ kí o ṣì máa ṣe pẹ̀lú òṣìṣẹ́ tó ń rí sí ètò ìrìnnà, tí yóò máa fura pé, ‘Kí lẹ wá ṣe níbí?’"
Bí ìdáhùn sí ìbéèrè yìí kò bá té òṣìṣẹ́ náà lórùn, àwọn àlejò lè rí i pé wọ́n ti dá wọn padà sí ẹnubodè tí wọ́n ń lọ.
Fún ọmọ ilẹ̀ Adúláwọ̀ tí ó ń rìnrìn àjò kúrò ní ilẹ̀ òkèèrè, gbígba ìwé ìwọ̀lú lè dà bí ìrúbọ sí ọlọ́run òyìnbó.
Adéṣínà Ayẹni (Ọmọ Yoòbá), alábòójútó ètò ìtumọ̀ Ohùn Àgbáyé Yorùbá, ròyìn ìrírí tí ó ní láìpẹ́ yìí, níbi tí ó ti ń gbìyànjú láti gba ìwé ìrìnnà sílùú Lisbon, lórílẹ̀-èdè Portugal, fún ìpàdé àpérò Creative Commons ti ọdún 2019:
Ó jẹ́ ìròyìn tí ó dára jù lọ nínú ìgbésí ayé mi nígbà tí mo gba lẹ́tà kan láti sọ àsọyé pàtàkì níbi ìpàdé àpérò CC tí ó wáyé ní ìlú Lisbon...
Ní April 18, 2019, ní ọjọ́ díẹ̀ sí ọjọ́ ìbí mi, mo tọwọ́bọ ìwé ìrìnnà mi láti wá síbi ìpàdé ìlú Lisbon ní ọ́fíìsì àjọ VFS tó wà nílùú Lekki, nílùú Èkó.
Wọ́n sàsọtélẹ̀ pé May 9 sí 11, 2019 ni ìpàdé yóò wáyé, ṣùgbọ́n ètò ìforúkọsílẹ̀ ìwé ìrìnnà gbà ó kéré tán ọjọ́ 15 ni.
Lọ́jọ́ tí màá fi orílẹ̀-èdè Portugal sílẹ̀, mi ò tíì gba ìwé ẹ̀rí ọmọ-ìlú-fún-ìrìnnà...
Lẹ́yìn ọjọ́ kọkànlá tí ìpàdé náà parí, mo gba ìwé kan láti ọwọ́ ẹgbẹ́ VFS fún àkójọ ìwé ẹ̀rí ọmọ-ìlú-fún-ìrìnnà mi.
Àwọn alàgbà sọ pé, kò sí bí o ṣe lè ṣe tí inú rẹ kò bá dùn.
Ohun kan ni pé wọn ò fún mi ní ìwé ìwọ̀lú láti lọ síbi àpérò náà, òmíràn ni pé, ìwé ìwọ̀lú tí wọ́n fún mi láti lọ síbi àpérò náà já lulẹ̀, ó sì bà jẹ́ pátápátá.
Ìbànújẹ́ ńlá ló jẹ́ fún mi nítorí kò ṣeé ṣe fún mi láti gba ìwé ẹ̀rí ọ̀hún nítorí ìlànà tí Báńkì Àpapọ̀ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà gbé kalẹ̀ lórí bí wọ́n ṣe ń gbé wáyà sílẹ̀.
Ó dùn mí gan-an pé wọ́n fi ẹ̀tọ́ tí mo ní láti kẹ́gbé gẹ́gẹ́ bí ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà dù mí.
Ohùn mi ti di yẹpẹrẹ!
Fún ọmọ Ilẹ̀-Adúláwọ̀ tí ó ń rìnrìn àjò káàkiri Ilẹ̀-Adúláwọ̀: Ìrora ńlá
Kò rọrùn fáwọn ọmọ Adúláwọ̀ láti rìnrìn àjò kúrò ní ilẹ̀ Áfíríkà, àmọ́ ó máa ń dùn wọ́n gan-an láti rìnrìn àjò káàkiri ilẹ̀ Adúláwọ̀.
Àwọn ọmọ ìlú láti ọ̀pọ̀lọpọ̀ orílẹ̀-èdè ní Àríwá àgbáyé lè rìnrìn àjò lọ sí ọ̀pọ̀ orílẹ̀-èdè Adúláwọ̀ láìgba ìwé ẹ̀rí, tàbí kí wọ́n máà fi bẹ́ẹ̀ sílẹ̀, ṣùgbọ́n èyí tó pọ̀ jù lára àwọn ọmọ Adúláwọ̀ nílò ìwé ẹ̀rí láti rìnrìn àjò lọ sí àwọn orílẹ̀-èdè adúláwọ̀ yòókù.
Agbábọ́ọ̀lù Ohùn Àgbáyé ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, Rosemary Ajayi ṣe àfihàn "ìṣòro àwọn ọmọ ilẹ̀ Áfíríkà tí ó ń rìnrìn àjò láàárín ilẹ̀ Áfíríkà":
Inú mi dùn pé àwa àti ọ̀pọ̀ àwọn míì ń tẹ̀síwájú nípa ìpèníjà táwọn ará ilẹ̀ Áfíríkà ń kojú láti gba ìwé ìwọ̀lú ti Òyìnbó.
Èyí kò bí mi nínú tó bí àwọn ọmọ ilẹ̀ Áfíríkà tí ń rìnrìn àjò káàkiri ilẹ̀ Áfíríkà.
Ní àpéjọ RightsCon nílùú Tunis, àti Àjọ Tó Ń Rí sí Ọ̀rọ̀ Àgbáyé nílùú Cape Town, mo wá àyè láti béèrè bóyá wọ́n nílò ìwé ìwọ̀lú.
Òpin ọ̀sẹ̀ yìí gan-an ni mo gbọ́ nípa akọ̀ròyìn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà kan tí kò láǹfààní láti dara pọ̀ mọ́ Ìgbìmọ̀ Àgbáyé torí pé kò ní ìwé ìrìnnà.
Ẹ má ṣe jẹ́ kí a sọ̀rọ̀ nípa bí ọ̀pọ̀ lára àwọn àlejò tí ó wá sí Àpéjọ Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn láti ilẹ̀ Adúláwọ̀ ṣe ní láti kọ́kọ́ jáde kúrò ní ilẹ̀ Adúláwọ̀, kí wọ́n lè dé orílẹ̀-èdè Tunis.
Ní oṣù tí ó kọjá, mo pàdé akọ̀ròyìn kan ní Ìlà-oòrùn Ilẹ̀-Adúláwọ̀ tí ó ń béèrè fún ìwé ìrìnàjò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà. Wọ́n ní kí ó fún awakọ̀ náà ní ìwé ìrìnàjò tí ó ń gbé e láti pápákọ̀ òfurufú!
Gẹ́gẹ́ bí Rosemary ṣe sọ, ìrìnàjò àrọ̀ọ̀rọ̀dá kì í sábà rọrùn torí ó máa ń gba pé kí wọ́n kúrò lágbègbè náà kí wọ́n tó dé ibi tí wọ́n ń lọ láàárín ilẹ̀ Áfíríkà.
Níbi àpérò àjọ tó ń rí sí ọkọ̀ òfuurufú lágbàáyé (IATA) nílùú Accra ní oṣù kẹfà, igbákejì ààrẹ orílẹ̀-èdè Ghana, Ọ̀mọ̀wé Mahamudu Bawumia kédàárò pé “ọ̀rọ̀ oníṣòwò láti ìlú Freetown [Sierra Leone], fún àpẹẹrẹ, ó yẹ kí ó rìnrìn-àjò fún bí ọjọ́ méjì láti lọ sí ìlú Banjul (ìgbà yẹn ló máa ń gba orílẹ̀-èdè kẹta) fún ìrìn-àjò tí wọ́n máa fi wákàtí kan rìn-àjò.
Yàtọ̀ síyẹn, ọkọ̀ òfuurufú tí wọ́n ń rìn káàkiri orílẹ̀-èdè náà máa ń gbówó lórí gan-an.
Ṣé òótọ́ ni pé àwọn ọmọ ilẹ̀ Adúláwọ̀ kò ní ìrètí láti pa dà sílé ni?
Iṣẹ́ ìpèsè ìrànwọ́ ní Erékùṣù Canary lọ́dún 2006,
Àwòrán láti ọwọ́ọ Noborder Network. (CC BY 2.0)
Láàárín ọdún 2010 sí 2017, àwọn tó ń ṣí láti àwọn orílẹ̀-èdè tó wà ní gúúsù orílẹ̀-èdè Sàhárà lórílẹ̀-èdè Adúláwọ̀ ló níye lórí jùlọ àwọn tó ń ṣí kiri lágbàáyé lẹ́yìn tí wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ ń gbé lórílẹ̀-èdè Síríà.
Ọ̀pọ̀ àwọn ọmọ Áfíríkà ló ń fi àwọn orílẹ̀-èdè náà sílẹ̀ tí wọ́n ń sá fún ipò òṣì tàbí ogun, tí wọ́n ń wá ibi ìsádi, ipò àwọn tí ogun lé kúrò nílùú tàbí ibi tí wọ́n á máa gbé ní Àríwá Amẹ́ríkà tàbí Yúróòpù.
Ìwádìí kan tí wọ́n ṣe lọ́dún 2018 fi hàn pé àwọn tó ń gbé ní agbègbè gúúsù orílẹ̀-èdè Sàhárà lórílẹ̀-èdè Áfíríkà “bẹ̀rẹ̀ sí í fi ìdá àádọ́ta (50) tàbí jù bẹ́ẹ̀ lọ sókè láàárín ọdún 2010 sí 2017, èyí sì ju ìdá mẹ́tàdínlógún (17) ìbísí ìpíndọ́gba jákèjádò ayé fún sáà kan náà".
Àwọn ọmọ Áfíríkà tó wà ní gúúsù orílẹ̀-èdè Sàhárà náà ń ṣí lọ sí àwọn orílẹ̀-èdè tó pọ̀ gan-an.
Ní ọdún 2014, àwọn tó lé ní ẹgbẹ̀rún lọ́nà àádọ́sàn-án (170,000) ni wọ́n rìnrìn àjò lọ sí orílẹ̀-èdè Ítálì láìgba ìwé ẹ̀rí tó bá òfin mu.
Ọ̀pọ̀ ènìyàn ni ó wá láti gúúsù Sàhárà Ilẹ̀-Adúláwọ̀.
Ní December 2018, àwọn ọlọ́pàá orílẹ̀-èdè Brazil gba àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè mẹ́ẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n (25) tí wọ́n ti “wà lójú òkun fún ohun tó lé ní oṣù kan” ní Òkun Àtìláńtíìkì sílẹ̀.
Àwọn arìnrìn àjò náà ti san “gọ́gọ́rùn-ún owó dọ́là” fún ìrìnàjò wọn láti Cape Verde. Ní oṣù kẹfà ọdún 2019, àwọn ẹ̀ṣọ́ US Customs and Border Protection ní Del Rio, Texas, USA, fi ọwọ́ọ ṣìgún òfin mú àwọn ọmọ Adúláwọ̀ tí wọ́n lé ní ọgọ́rùn-ún márùn-ún (500) láti orílẹ̀-èdè Congo, Democratic Republic of Congo àti Angola, nítorí pé wọ́n gbìyànjú láti sọdá sí orílẹ̀-èdè USA ní orí Odò Rio Grande.
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn ìtàn tí ó gbajúmọ̀ nínú ilé-iṣẹ́ oníròyìn ń tẹ̀síwájú ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀ gẹ́gẹ́ bí agbègbè tí òṣì àti rògbòdìyàn ń darí, Marie-Laurence Flahaux àti Hein De Haas, tí wọ́n jẹ́ ọ̀mọ̀wé ní Yunifásítì Oxford àti Yunifásítì Amsterdam, tako èròǹgbà yìí.
Flahaux àti De Haas jiyàn wípé kì í ṣe láti ọwọ́ "ìròyìn àti olóṣèlú" nìkan ni ó ti tan ìtàn wọ̀nyí kálẹ̀, ṣùgbọ́n láti ọwọ́ àwọn ọ̀mọ̀wé.
Ìwádìí wọn fi hàn pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ nǹkan ló ń ṣẹlẹ̀ lágbàáyé, ìyẹn "ìdàgbàsókè àti ìdàgbàsókè láwùjọ" tó mú kí "ẹ̀bùn àti ìfojúsùn" àwọn ọmọ ilẹ̀ Áfíríkà túbọ̀ pọ̀ sí i, bíi tàwọn ọmọ orílẹ̀-èdè yòókù lágbàáyé.
Àmọ́, àwọn ìtàn àròsọ yìí sábà máa ń sọ ìlànà ìwé ìrìnnà:
Èyí tó pọ̀ jù lára àwọn aláṣẹ orílẹ̀-èdè náà lérò wípé gbogbo ọmọ ilẹ̀ Áfíríkà tí ó bá rìnrìn-àjò kò ní padà sí àwọn orílẹ̀-èdè tí wọ́n ń gbé, kí wọ́n sì fi àwọn tí wọ́n fẹ̀sùn ìrìn-àjò náà kàn sílẹ̀.
Pípèsè ìrànwọ́ fún àwọn orílẹ̀-èdè tí kì í ṣe ti Ilẹ̀-Adúláwọ̀ láti gbé ìgbésẹ̀ ìfọwọ́sowọ́pọ̀ fún àwọn ọmọ ilẹ̀ Adúláwọ̀ jẹ́ ìfigagbága ọlọ́pọ̀lọpọ̀.
Ní báyìí ná, àwọn orílẹ̀-èdè Adúláwọ̀ lè gbé ìgbésẹ̀ láti mú kí ètò ìrìnàjò túbọ̀ rọrùn káàkiri orílẹ̀-èdè náà.
Ìgbésẹ̀ kan ni ìwé ẹ̀rí ọmọ-ìlú-fún-ìrìnnà tí ó wón nílè Adúláwọ̀ — ṣùgbọ́n kò tó. Ìwé Àdéhùn Ọkọ̀ òfuurufú Adúláwọ̀ (SAATM), àti Àdéhùn Oníṣòwò Òmìnira ti Ilẹ̀ Adúláwọ̀, tí a ṣe lọ́dún tó kọjá, ti fi ìpìlẹ̀ lélẹ̀ fún díẹ̀ lára àwọn àyípadà yìí, ṣùgbọ́n ètò ìrìnnà tí ó gbòòrò ṣì wà lọ́pọ̀lọpọ̀.
Ní báyìí ná, gẹ́gẹ́ bí ọmọ Ilẹ̀-Adúláwọ̀, ìwà ìkà ni yóò máa tì í lójú nígbà tí ó bá ń rìnrìn àjò kúrò ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀ — tàbí kí ìrìnàjò tí ó nira jákèjádò ilẹ̀-Adúláwọ̀ yóò mú un kúrò nínú ìmúṣẹ ìṣọ̀kan Ilẹ̀-Adúláwọ̀.
Bẹ́ẹ̀ sì ni ọ̀nà méjèèjì ni àwọn ọlọ́run abẹ́ ìwé ìrìnàjò náà ń béèrè fún ẹ̀mí púpọ̀ sí i, ní àkókò tí ó kù díẹ̀ káàtó.
Ẹ̀rọ-alátagbà tan ìròyìn àti ìpolongo ẹ̀yà kálẹ̀ lásìkò ìdìbò orílẹ̀ èdè Nàíjíríà
Èké tí ó kún fún ẹ̀yà ń gbilẹ̀ lórí ẹ̀rọ-alátagbà ní àsìkò ìbò
Wọ́n ń dìbò nínú ìbò ààrẹ ní March 28, 2015, nílùú Àbújá, lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà. Àwòrán láti ọwọ́ US Embassy / Idika Onyukwu [Àwòrán: Non-commercial 2.0 Generic]
Ìròyìn yìí ni àkọ́kọ́ nínú ọ̀rọ̀ alápá méjì tí ó dá lórí ọ̀rọ̀ ẹ̀yà ìkórìíra orí ayélujára, àìní ìròyìn àti ìpolongo ní àsìkò ìbò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ọdún-un 2019.
Ẹ lè ka apá kejì níbí.
Nàìjííríà ṣe ìwádìí láti yan ààrẹ tuntun àti ìgbìmọ̀ ìjọba ní ọjọ́ 23, oṣù Èrèlé, ọdún-un 2019.
Pẹ̀lú àwọn agbábọ́ọ̀lù méjì tí ó ń jábọ̀ fún ipò ààrẹ, Ààrẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà Muhammadu Buhari gba mílíọ̀nù mẹ́ẹ̀ẹ́dógún ìbò, tí ó sì fi "margin ìpín mẹ́rìndínlọ́gọ́ta sí ìpín mọ́kànlélógójì" ṣagbátẹrù ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ ọ̀hún, ìyẹn Atiku Abubakar.
Buhari bẹ̀ẹ̀rẹ̀ ìbúra fún sáà kejì fún ọdún mẹ́rin ní May 29, 2019.
Ka ọ̀rọ̀ síwájú sí i: #NigeriaDecides 2019: Gbogbo nǹkan tó yẹ kó o mọ̀ fún ìbò ọdún yìí
Àmọ́, oríṣiríṣi ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ ni wọ́n ti jà fún ìpolongo ìdìbò náà, títí kan ẹ̀rọ-alátagbà.
Wọ́n tan ọ̀rọ̀ ìkórìíra ẹ̀yà kálẹ̀ lórí ayélujára, pàápàá lórí Twitter.
Ìkórìíra Ẹ̀yà ní Nàìjíríà
Ẹ̀yà púpọ̀ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà – tí ó lé ní àádọ́talénígba àti ọgọ́rùn-ún márùn-ún (500) èdè – máa ń fa ìforígbárí nígbà mìíràn dípò okun.
Èyí hàn gbangba ní àsìkò ìdìbò nígbà tí àwọn olóṣèlú bá ń lo ẹgbẹ́ ìpínyà yìí fún ìpolongo ìdìbò.
Kò sí àní-àní pé orí ẹ̀rọ-ayélujára ní Nàìjíríà kò sí láìsí ìkórìíra ẹ̀yà.
Ka àfikún ọ̀rọ̀: Nàìjíríà: Wọ́n ń gbógun ti ìkórìíra ẹ̀yà – lórí ayélujára àti lórí ayélujára
Bí àpẹẹrẹ, nínú ètò ìdìbò ọdún-un 2015, orílẹ̀-èdè Twitter Nàìjííríà bẹ̀rẹ̀ sí í figagbága pẹ̀lú àwọn agbábọ́ọ̀lù ìgbàanì, Goodluck Jonathan (PDP, a Ijaw Christian) àti Muhammadu Buhari (APC, a Haúsá, Fulani Muslim).
Twitter di irinṣẹ́ fún ìpolongo ìkórìíra ẹ̀yà àti òṣèlú ẹgbẹ́ òṣèlú.
Èrò àwọn kan ni pé, ọdún 2019 yóò yàtọ̀ nítorí pé Buhari láti ẹgbẹ́ òṣèlú All Progressive Congress (APC) àti Abubakar láti ẹgbẹ́ òṣèlú People’s Democratic Party (PDP) jẹ́ Haúsá, Fúlani Mùsùlùmí, ṣùgbọ́n kò rí bẹ́ẹ̀.
Ẹlẹ́sìn Kristẹni làwọn tí wọ́n yàn gẹ́gẹ́ bí igbákejì ààrẹ, Yemi Osibanjo (APC), Yorùbá àti Peter Obi (PDP), ọmọ ìbílẹ̀ Igbo, àmọ́ ẹ̀yà wọn yàtọ̀ síra.
Ó jọ ohun tí ó ń ṣẹlẹ̀ lọ́dún 2015 ṣùgbọ́n ní báyìí pẹ̀lú àwọn akọrin mìíràn.
Ọdún 2017, ọdún méjì ṣáájú ìbò ni wọ́n dá ìjà sílẹ̀ lórí ọ̀rọ̀ òṣèlú, èyí sì mú kí nǹkan dojú rú fún wọn.
Àwọn Ènìyàn Ìbílẹ̀ Biafra (IPOB), tí ó jẹ́ ẹgbẹ́ ajàfẹ́tọ̀ọ́ ìjọba ní gúúsù ìlà-oòrùn orílẹ̀-èdè náà tí Nnamdi Kanu ṣàkóso, fi kún ìyapa ẹ̀yà tí ó ń pọ̀ sí i.
Ka púpọ̀ sí i: Bí ọ̀rọ̀ ìkórìíra ẹ̀yà ṣe ń gbilẹ̀ sí i, àwọn òǹkọ̀wé ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ń yí padà
Ìsọdọ̀pọ̀ ní àríwá orílẹ̀-èdè Nàìjíríà tí ó jẹ́ ẹgbẹ́-Mùsùlùmí ló fa ìrìnàjò àwọn olóko màlúù orílẹ̀-èdè Nàìjíríà tí kò fiyè sí ìforígbárí oníwà ipá pẹ̀lú àwọn àgbègbè.
Àwọn ìtàn kan fi hàn pé ìkórìíra àwọn aládàádúgbò ẹlẹ́sìn Mùsùlùmí tí wọ́n jẹ́ aládàádúgbò ẹ̀sìn Fúlani ní àwọn agbègbè tí wọ́n jẹ́ Kristẹni ní gúúsù.
Gẹ́gẹ́ bí Amnesty International ṣe sọ, ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ò ṣe ìwádìí lórí àwọn awuyewuye yìí, bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n ṣe “gbé àwọn adájọ́ wá sí ìdájọ́” yọrí sí ikú ẹgbẹ̀rún mẹ́rin (4,000) èèyàn láti ọdún 2015 sí ìparí 2018.
Fún ìdí èyí, ìyàsọ́tọ̀ ẹ̀yà ti wà ní ipò gíga ṣáájú ìbò ààrẹ ọdún-un 2019.
Ìfọkàntẹ̀ tí ó gbòde yìí jẹ́ ìpìlẹ̀ fún ìròyìn èké – lórí ayélujára àti láìfi ohunkóhun pa mọ́ – ní àsìkò ìdìbò.
Ìbò àti ìsọfúnni orí ayélujára ní Nàìjíríà
Iye àwọn tó ń lo ẹ̀rọ-ayélujára lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà pọ̀ sí i láti mílíọ̀nù mẹ́rìnléláàádọ́rùn-ún (98.3 million) lọ́dún 2017 sí mílíọ̀nù márùn-ún (100.5 million) lọ́dún 2018.
Facebook ń mú ipò iwájú nínú ìkànnì àjọlò orí ẹ̀rọ-alátagbà pẹ̀lú mílíọ̀nù méjìlélógún òǹlo, lẹ́yìn èyí YouTube (7 million+), Twitter (6 million) àti Instagram (5.7 million).
Ọ̀dọ́ ni èyí tó pọ̀ jù nínú àwọn tó dìbò lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà. Nínú mílíọ̀nù mẹ́rìnlélọ́gọ́rin àwọn tó dìbò lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà fún ìbò ọdún 2019, ìdajì lára wọn jẹ́ àwọn ọ̀dọ́ tí ọ̀dọ́ wọn wà láàárín ọdún méjìdínlógún sí márùndínlógójì, nígbà tí ìdá mẹ́ta nínú wọn jẹ́ àwọn tó wà láàárín ọdún mẹ́rìndínlógójì àti àádọ́ta.
Àwùjọ àwọn aṣòfin méjèèjì yìí, tó fi mọ́ àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà àti àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà tí wọ́n ṣí lọ sí orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, ni èyí tó pọ̀ jù nínú àwọn aṣòfin orílẹ̀ èdè Nàíjíríà tí wọ́n jẹ́ olówó lórí ẹ̀rọ ayélujára.
Torí náà, kò yani lẹ́nu pé ẹ̀rọ-alátagbà jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ibi tí wọ́n ti ń jà fún ètò ìdìbò lọ́dún 2019.
Nípa bẹ́ẹ̀, ìròyìn orí ayélujára ní àsìkò ìbò ọdún-un 2019.
Àwọn alátìlẹ́yìn ẹgbẹ́ méjì tó gbajúmọ̀ jùlọ lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà, ìyẹn All Progressive Congress (APC) àti People’s Democratic Party (PDP) ló mú ìròyìn èké àti ìtẹ̀síwájú tí kò tọ́, tí wọ́n gbé lárugẹ bí òtítọ́ ìhìn rere.
Ní ìbámu pẹ̀lú àkíyèsí tí ó kópa nínú ìkórìíra ẹ̀yà tí ó wáyé ní October 28, 2018 àti May 29, 2019, ìkórìíra ẹ̀yà jẹ́ irinṣẹ́ fún àìní ìsọfúnni àti ìpolongo ẹgbẹ́ òṣèlú méjèèjì lórí Twitter Nigeria lásìkò ìbò ààrẹ ọdún-un 2019.
Wọ́n ṣàkíyèsí àwọn àkíyèsí wọ̀nyí gẹ́gẹ́ bí àkájọ ìwé atúmọ̀ èdè tàbí àwọn ìsọfúnni tí a gbà sílẹ̀ ní àkókò yìí.
Lásìkò tí ó ń ṣe gómìnà ìpínlẹ̀ Anambra, ní gúúsù ìlà-oòrùn orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, àwọn alátìlẹ́yìn àjọ APC kan fi ẹ̀sùn-un Obi kàn wípé òun jẹ́ ẹni tí kò fẹ́sẹ̀ múlẹ̀ lórí ìrìnàjò àwọn ará àríwá.
Oríṣiríṣi ìtàkùrọ̀sọ làwọn onímọ̀ ìjìnlẹ̀ tẹlifíṣòn sọ pé àwọn ará Yúróòpù ń dáná sun ilé ìtajà àwọn oníṣòwò Èbò ní Èkó. Irọ́ ni ìtàn méjèèjì, a ó sì túbọ̀ ṣèwádìí nínú Apá Kejì ìwé àkọ́kọ́ yìí.
Ojú Ìwòye 1: Ètò ìpolongo èké tí ó ní ìdàgbàsókè nínú láti ọwọ́ọ Festus Keyamo
Àwòrán 2: Ibi tí ère tí Keyamo pín sí gan-an.
Nínú àpẹẹrẹ mìíràn, a lo àwòrán kan láti fi ṣàṣìṣe. Ní October 28, 2018, Festus Keyamo, tó jẹ́ olùdarí Àjọ Tó Ń Bójú Tó Ìpolongo Buhari nígbà kan rí túwíìtì àwòrán igi kan tí ó ń hù láàárín ojú irin orílẹ̀ èdè Nàíjíríà tí wọ́n ti pa tì:
Bí àwọn igi ṣe ń dàgbà nìyí láàárín ọdún 1999 sí 2015...
Ní báyìí, èyí ni ‘Àkókò ìparí’ bí àwọn àmì-ayé ṣe bẹ̀rẹ̀ sí í yọrí sí ìyè.” Ìjọba PDP ti bẹ̀rẹ̀ sí í ṣàkóso láàrin ọdún 1999 sí 2015.
Àmọ́, ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà kan tó ń lo Twitter tọ́jú àwòrán náà pa dà sórí túwíìtì ìpilẹ̀ṣẹ̀ tí wọ́n fi èdè Lárúbáwá kọ́kọ́ gbé sílẹ̀ ní oṣù kan náà.
Gẹ́gẹ́ bíi twíìtì náà, àwòrán náà wá láti Lébánónì.
Èròǹgbà Keyamo lè jẹ́ láti fi hàn wípé ìjọba Buhari ti yàtọ̀ sí ti ìṣàkóso tẹ́lẹ̀rí lórí ìdàgbàsókè àwọn ọkọ̀ ojú irin rírọ̀ lórílẹ̀-èdè náà.
Àmọ́, ìlò àwòrán láti orílẹ̀-èdè mìíràn mú kí àwọn tí a pè ní "ẹgbẹ́" kọminú.
Ìwòye 3: Ọ̀rọ̀ ìkórìíra ẹ̀yà
Ìwòrán 4: Nígbà tó yá, El-Rufai tọrọ àforíjì lórí túwíìtì tí wọ́n fi hàn án nínú Ìwé Ìṣípayá 3.
Wọ́n tún kéde ọ̀rọ̀ ìkórìíra ẹ̀yà lórí ayélujára ṣáájú ìdìbò àti lẹ́yìn ìdìbò.
Nínú túwíìtì ẹ̀yà tí ó wó lulẹ̀ (Àwòrán) Bashir El-Rufai, ọmọ gómìnà ìpínlẹ̀ Kaduna, sọ wípé ìgbìmọ̀ ẹ̀yà ò jẹ́ kí wọ́n ṣiṣẹ́ ológun lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Láàárín ọdún 1967 àti 1970, orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ja ìjà abẹ́lé kan pẹ̀lú ìpínlẹ̀ Biafra tí àwọn ènìyàn igbó ń gbé ní gúúsù ìlà-oòrùn orílẹ̀ èdè náà.
Nítorí náà, gẹ́gẹ́ bí Bashir El-Rufai ṣe sọ, àbájáde ìbò ọdún-un 2019 tí ẹgbẹ́ òṣèlú rẹ̀, APC jáwé olúborí, gbọ́dọ̀ jẹ́ ohun ìdùnnú "ìgbèrú" láti ọwọ́ àwọn Haúsá, Fúlani.
Nígbà tó yá, ó tọrọ àforíjì, lẹ́yìn ìfẹ̀hónúhàn, fún túwíìtì rẹ̀ àkọ́kọ́ tí ó jẹ́ "ìkórìíra" gẹ́gẹ́ bí a ṣe rí i nínú Ìmọ̀ 4.
Ó tún mú twíìtì àkọ́kọ́ kúrò (Àwòrán 3).
Ìròyìn èké tí ó ń jẹ́ ẹ̀yà lórí ẹ̀rọ-alátagbà ní àsìkò ìdìbò pín sí oríṣi méjì: àìsọ àti ìpolongo èké.
Miroslav Tudjman àti Nives Mikelic, tí wọ́n jẹ́ onímọ̀ nípa ìjùmọ̀sọ̀rọ̀ ní Yunifásítì Zagreb lórílẹ̀-èdè Croatia, sọ wípé àìjẹ́ ìsọfúnni jẹ́ "àṣìṣe ìsọfúnni tí a dìídì ṣe pẹ̀lú èròǹgbà láti ṣì oníbàárà lọ́nà".
Fún ìdí èyí, èròǹgbà láti gba àwọn ẹ̀rí tí kò pé, tí kò sì pé, tí ó jẹ́ òótọ́ kọjá, ń fi ìyàtọ̀ sáàárín ìsọfúnni tí kò péye àti ìsọfúnni tí kò péye.
Tudjman àti Mikelic tẹ̀síwájú pé ìpolongo ìpolongo ju àìsọ̀rọ̀ tàbí àìsọ̀rọ̀ lọ.
Èyí jẹ́ nítorí pé ìpolongo ìpolongo "kì í ṣe ìyípadà sí ìhùwàsí olùbánisọ̀rọ̀" nípasẹ̀ "ìjàǹbá tàbí mímọ̀ọ̀rọ̀ pẹ̀lú ìsọfúnni ní ìbáṣepọ̀ [ìyẹn] ìjùmòsòrò".
Nípa bẹ́ẹ̀, ìpolongo ìpolongo máa ń lo ẹ̀tanú tàbí ìròyìn tí kò péye fún ire òṣèlú, ó sì máa ń yí ojú ìwòye padà.
Ìbẹ̀rù tí ó tọ́ tí ó wáyé ní àyíká ìbò ọdún-un 2019 nítorí àìsí ìsọfúnni àti ìpolongo orí ayélujára ń ru ìwà ipá ìdìbò sókè ṣùgbọ́n ó tún jẹ́ "ẹ̀rù àtúnse lẹ́yìn ìbò".
Apá kejì àròkọ yìí yóò ṣe àgbéyẹ̀wò bí èyí ṣe wáyé lórí ayélujára, pàápàá lórí Twitter, pẹ̀lú àwọn àpẹẹrẹ kan pàtó.
Àpilẹ̀kọ yìí wà lára ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìtẹ̀jáde tó ń ṣàgbéyẹ̀wò ìdènà ẹ̀tọ́ ẹ̀rọ-ayárabíàṣá nípasẹ̀ àwọn ọ̀nà bíi pípa ẹ̀rọ-ayárabíàṣá àti yíyọ ìròyìn kúrò níbi ìpàdé ìṣèlú tí ó wáyé ní orílẹ̀-èdè méje ní Adúláwọ̀: Algeria, Ethiopia, Mozambique, Nàìjííríà, Tunisia, Uganda àti Zimbabwe.
Àjọ African Digital Rights Fund of the Collaboration on International ICT Policy for East and Southern Africa (CIPESA) ló ń ṣètìlẹ́yìn fún iṣẹ́ náà.
Láti orílẹ̀-èdè Kẹ́ńyà sí Etiópíà, àwọn ọkùnrin yìí rí ‘àfihàn’ àlá látọ̀dọ̀ Ọlọ́run láti gbé inú hòrò
Àwọn méjèèjì sọ pé Ọlọ́run fún àwọn ní ìtọ́ni tó ṣe kedere
Mohammed Yiso Banatah gbẹ́sẹ̀ lé àwọn ihò àpáta tó wà ní gúúsù orílẹ̀-èdè Ethiopia pẹ̀lú ọwọ́ àtẹ́lẹ̀.
Ọ̀dọ̀ Allah ni ó ti pàṣẹ fún un láti ṣe àwọn ilé ìgbéyàwó lábẹ́ ilẹ̀.
Àwòrán láti ọwọ́ Amanda Leigh Lichtenstein, a lò ó pẹ̀lú àṣẹ.
Ní December 26, 2019, BBC Swahili mú fídíò kan jáde tó ní àwòrán Francisco Ouma, alàgbà kan láti ìlú Busia, ní ìwọ̀ oòrùn orílẹ̀-èdè Kẹ́ńyà, tí ó gba ìsọfúnni láti ọwọ́ Ọlọ́run láti gbé inú hòrò kan.
Àwòrán ilẹ̀ ni wọ́n fi kọ́ ọ lẹ́kọ̀ọ́ Bíbélì, àlá ni wọ́n sì fi kọ́ ọ.
Láti February 1967, Ouma ti tẹ̀ lé àwòrán ilẹ̀ ọlọ́run nínú àlá rẹ̀.
Lónìí, yàrá mẹ́rìnlélógún (24) ló wà nínú hòrò náà, ó sì ń kà á.
Àwòrán Francis Ouma, tí ó gba ìsọfúnni láti ọwọ́ Ọlọ́run láti gbé inú hòrò kan tí yàrá mẹ́rìnlélógún 24 wà nípasẹ̀ BBC Swahili / Instagram.
Jálẹ̀ ìtàn, ọ̀pọ̀ ènìyàn ni ó ti kọminú nípa bí Ọlọ́run ṣe ń dá sí ọ̀rọ̀ náà nípasẹ̀ àlá, kódà ó ń kọminú nípa ìlera ọpọlọ àti ìdúróṣinṣin ẹni.
Àmọ́ àwọn wòlíì tó wá láti ẹ̀sìn Mùsùlùmí, ẹ̀sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn àwọn ẹlẹ́sìn.
"Ouma mú àwòrán ilẹ̀ wá fún mi", ó sọ èdè Swahili fún BBC.
Nígbà tí mo wá ń walẹ̀, àwòrán ilẹ̀ yìí ni mo tẹ̀ lé.
Kì í ṣe ìgbà tí mò ń walẹ̀ nìkan ni ó dára kí n máa walẹ̀ nìṣó, rárá.
Ohun ìtúlẹ̀ kan péré àti ọwọ́ ara rẹ̀ méjì ni Ouma fi kojú àdánwò àti àṣìṣe bí ó ṣe ń gbá àwọn òkúta tí kò jẹ́ kó walẹ̀ mọ́.
Nígbà tó yá, ó rí ibi tó tọ́ láti fi àwòrán ilẹ̀ tí Ọlọ́run yà nínú hòrò hòrò hàn nínú ọ̀rọ̀ rẹ̀.
Nínú yàrá kan, òkúta kan wà tí a kọ ọ̀rọ̀ Jésù sí.
Ouma sọ pé, Jésù Kristi ló mú ìròyìn yìí wá fún mi, lẹ́yìn náà ló wá ṣàlàyé fún mi bó ṣe rí fún Mósè.
Ouma ní ìgbàgbọ́ pé òun yóò mú májèmú mìíràn bá Ọlọ́run wá sí ayé.
Ìpele kejì ń bọ̀ lọ́nà.
Èyí ni ìpele àkọ́kọ́ nínú májèmú náà.
Èkejì ń bọ̀.
Mi ò lè sọ ohun tí ó ń bọ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí, nítorí pé bí mo bá kéde rẹ̀, ó ṣeé ṣe kí n jẹ́ ẹni tí ó ń jí àwọn ènìyàn wò.
Torí náà, màá dúró dìgbà tí ìròyìn náà máa jáde lẹ́yìn-in, Ouma sọ èdè Swahili fún BBC.
Ó ti fẹ́rẹ̀ẹ́ tó ẹgbẹ̀rún lọ́nà àádọ́ta (50,000) ìgbà tí a ti wo fídíò BBC Swahili pẹ̀lú ohun tó lé ní ọgọ́rùn-ún (100) ìdáhùn àti ìṣírò.
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé àwọn kan ti béèrè ìbéèrè nípa ìdúróṣinṣin àwọn tí ó sọ pé àwọn ń gba ìsọfúnni láti ọwọ́ Ọlọ́run nípasẹ̀ àlá, títí kan ọ̀jọ̀gbọ́n kan tí a fa ọ̀rọ̀ yọ nínú fídíò náà, ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìdáhùn ló jẹ́ ìtìlẹ́yìn fún àwọn tí ó ní ìgbàgbọ́ tí wọ́n ń gbé ìsọfúnni nípasẹ̀ àlá.
Ọ̀kan lára àwọn tó ń lo Instagram sọ pé:
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
Fún èmi, irú àwọn ènìyàn báyìí, mo gbà wọ́n gbọ́ púpọ̀ ju àwọn tí ó ń fún wa níṣìírí láti máa fi ọ̀rọ̀ ìrètí tí ó ń wá láti àwọn ilé ìjọsìn, ẹni ọdún méjìléláàádọ́ta tí a wulẹ̀ ń walẹ̀ mọ́ — bí kò bá ní ọkàn-an rẹ̀, ǹjẹ́ àwùjọ rẹ̀ tàbí ìjọba ò ní gba èyí bí?
Kò tiẹ̀ béèrè fún ìrànlọ́wọ́ ẹnikẹ́ni tàbí owó fún iṣẹ́ takuntakun rẹ̀. A ò gbọ́dọ̀ dá ẹni yìí lẹ́bi.
Mohammed Yiso Banatah ní ọdún-un 2012 ṣàlàyé àlá mẹ́wàá tí Allah fi pàṣẹ fún un láti walẹ̀ mọ́ àwọn ilé ìgbéyàwó abẹ́lẹ̀.
Amanda Leigh Lichtenstein ni ó ni àwòrán.
Àwọn ilé ìgbéyàwó abẹ́lẹ̀ ní Ethiopia
Ní gúúsù orílẹ̀-èdè Ethiopia, alàgbà kan tórúkọ rẹ̀ ń jẹ́ Mohammed Yiso Banatah sọ ohun tó jọ bẹ́ẹ̀ nígbà tó sọ pé lọ́dún 2012, ẹni ọdún mẹ́tàlélọ́gbọ̀n (33) ni Allah ti ṣèbẹ̀wò sọ́dọ̀ òun nínú àlá mẹ́wàá.
Nípasẹ̀ àwọn àlá náà, a fún un ní ìtọ́ni tí ó ṣe kedere láti ọwọ́ Allah láti ṣe àfihàn ilé ìgbéyàwó lábẹ́ ilẹ̀.
Àwọn ibi tí wọ́n ń pè ní Dunbar Caves ni àwọn ilé olówó iyebíye yìí wà ní agbègbè ilé Banatah tó wà ní agbègbè Hawassa àti Shashamene.
Banatah sọ wípé nínú àlá kẹta òun ni wọ́n fi iná sun àwọn ihò àpáta wọ̀nyí lọ́wọ́ òun.
O lè ka ìtàn àtọwọ́dọ́wọ́ọ mi nípa àlá tí Banatah lá àti ohun tí ó mú u bẹ̀rẹ̀ sí walẹ̀ mọ́ ohun tí yóò jẹ́ iṣẹ́ ìgbésí ayé rẹ̀ níbí:
Nínú àlá tí ó fi parí, ìkẹwàá nínú ọ̀kan-ò-jọ̀kan ní ọdún 1979, ọkùnrin kan fara hàn nínú àlá tí ó fi mú Mohammed sí igi kékeré kan lórí dúkìá rẹ̀, tí ó sì tọ́ka sí gbòǹgbò rẹ̀.
Ọkùnrin náà fi ibi tí yóò ti bẹ̀rẹ̀ sí í walẹ̀ hàn án, ó sì sọ fún un pé ìwàláàyè òun yóò sinmi lórí rẹ̀.
Ní àárín òru, ó rí ìran wúrà.
Àwọn ibi tó sún mọ́ ọn jìnnà gan-an, àwọn nǹkan tó sì jìnnà jù sì sún mọ́ ọn.
Wọ́n sọ ibi tí wọ́n ti ń walẹ̀, ìgbà tí wọ́n ń walẹ̀, àti bí wọ́n ṣe ń walẹ̀ mọ́ ọn.
Ní ọjọ́ kejì, nígbà tí ó jí, ó bẹ̀rẹ̀ sí walẹ̀ mọ́ ilẹ̀ ayé pẹ̀lú ọwọ́ kan ṣoṣo.
Àwọn hòrò tí oòrùn ti ṣọṣẹ́ wọ̀nyí jẹ́ ohun ìrírí àwọn arìnrìn-àjò níbi tí àwọn ènìyàn ti yàwòrán, tí wọ́n san owó ìtanràn, tí wọ́n sì rìn yí ká ibi tó pa ró, ó kéré tán, máìlì mẹ́rin lábẹ́ ilẹ̀.
Àwọn tọkọtaya kan tiẹ̀ ṣètò ayẹyẹ ìgbéyàwó níbẹ̀.
Ọ̀nà àrà ọ̀tọ̀ tí wọ́n gbà kọ́ àwọn ibi tí wọ́n ń gbé yìí jẹ́ ká mọ bí ọwọ́ Mohammed ṣe dára tó àti bó ṣe wà ní ìdúróṣinṣin – ó lo ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀pọ̀lọpọ̀ wákàtí láti gbọ́ ilé, gẹ́gẹ́ bí aṣọ, gẹ́gẹ́ bí aṣọ, gẹ́gẹ́ bí aṣọ, àti àwọn yàrá tó fara sin nínú àwọn yàrá náà, àwọn kan lára wọn jẹ́ ẹlẹ́rìndòdò, wọ́n sì tutù, àwọn míì sì fẹ́yìntì, wọ́n fẹ́yìntì, wọ́n sì kún ojú fèrèsé.
Jálẹ̀ ìtàn ni àwọn hòrò yìí ti ṣe pàtàkì gan-an nípa tẹ̀mí àti nípa àfiwé.
Orí kan tí wọ́n ń pè ní "Al Kahf" tàbí "The Cave" wà lódindi ní èdè Kùránì.
Ó ní àwòrán àwọn ọ̀dọ́ tí a dá lóró nítorí ohun tí wọ́n gbà gbọ́, wọ́n sá kúrò ní ìlú wọn láti wá ibi ààbò nínú àpáta, wọ́n sì sùn lọ.
Nígbà tí wọ́n jí, tí wọ́n sì pa dà sílé, wọ́n rí i pé gbogbo ìlú náà ló ti di onígbàgbọ́.
Kí ló mú kí Donald Trump di gbajúgbajà ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà?
Trump ní àwọn olólùfẹ́ ní gúúsù orílẹ̀-èdè Nàìjíríà
Ààrẹ Donald Trump padà sí White House ní Washington ní August 19, 2018.
Àwòrán láti ọwọ́ọ Samira Bouaou/The Epoch Times, CC BY 2.0.
Kárí ayé ni ààrẹ orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà, Donald Trump ti gba ìsọkúsọ lórí ọ̀rọ̀ àgbáyé, àmọ́ kì í ṣe láwọn orílẹ̀-èdè kan ní Adúláwọ̀ bíi Nàìjíríà.
Gẹ́gẹ́ bí ìwádìí tí Àjọ Pew Research Centre ṣe láìpẹ́ yìí, ọ̀pọ̀ ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà "ní ìgboyà" pé Trump "yóò ṣe ohun tí ó tọ́ nínú àwọn àlámọ̀rí àgbáyé".
Ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò tí Pew ṣe lórí ẹ̀rọ-alátagbà àti lórí ẹ̀rọ-alátagbà lábẹ́ ìdaríi Gallup — ilé-iṣẹ́ kan ní Washington, DC, tí ó dá lórí ìwádìí àti ìmọ̀ràn.
Ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò nípa àwọn ọmọlẹ́yìn Trump lórí Twitter fi hàn pé ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjííríà wà nínú ipò márùn-ún tí ó ga jùlọ lágbàáyé:
Òǹkọ̀wé ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, Adaobi Tricia Nwaubani ṣàlàyé fún Ilé-iṣẹ́ Àgbáyé, ètò orí rédíò tí ilé-iṣẹ́ BBC gbé jáde, pé "àwòrán akọ́nimọ̀ọ́gbá" Trump ba nǹkan jẹ́ ní ilẹ̀ Áfíríkà tí ó kún fún ènìyàn jùlọ:
Àwọn ènìyàn ń fojú ribiribi wo àwòrán akọ́nimọ̀ọ́gbá rẹ̀, bẹ́ẹ̀ sì ni ó ń ṣeré.
Ó fẹ́ràn àwọn ará Amẹ́ríkà gan-an.
Ó ṣàjèjì.
Ó yàtọ̀ sí ohun tẹ́ ẹ ní.
Àmọ́ a máa ń jẹ́ àṣà àwọn aṣáájú tí kì í kó ara wọn níjàánu, tí wọ́n máa ń fi ọ̀rọ̀ ẹnu sọ èébú nígbà tí wọ́n bá fẹ́.
Nítorí náà, kì í ṣe pé ó kàn-án-kàn-án-kàn-án-kàn-án-kàn-án-kàn-án-kàn-án-kàn-án-kàn-án-kàn-án-kàn-án-kàn-án-kàn-án-kàn-án-kàn-án-kàn-án gẹ́gẹ́ bí ó ṣe lè dà bíi Amẹ́ríkà.
Ìdí kejì ni ti ẹ̀sìn.
Àwọn Kristẹni ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà nífẹ̀ẹ́ Trump.
Cheta Nwanze, Olórí Ẹ̀ka Tó Ń Ṣèwádìí ní Agbábọ́ọ̀lù SBM sọ fún Ohùn Àgbáyé pé:
INÚ mi máa ń dùn láti mọ ibi tí wọ́n ti ṣe ìwádìí yìí gan-an lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Mo fẹ́ fi sùúrù sọ wípé ó wà ní apá gúúsù orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, èyí tí ó ń ṣàlàyé ìfẹ́ Trump.
Ọ̀pọ̀ lára àwọn ìpìlẹ̀ rẹ̀ ni àwọn Kristẹni ajíhìnrere, tí ọ̀pọ̀ ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ń gba ìmísí.
Orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ní ẹ̀sìn méjì tó ṣe pàtàkì, ìyẹn ẹ̀sìn Kristẹni àti ẹ̀sìn Mùsùlùmí.
Àwọn ẹlẹ́sìn Mùsùlùmí àti Kristẹni ló jẹ́ ìdá àádọ́ta nínú ọgọ́rùn-ún àti ìdá méjìdínláàádọ́ta nínú ọgọ́rùn-ún àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Ìlànà ìwádìí tí wọ́n ṣe lẹ́nu àìpẹ́ yìí fi hàn pé ìwádìí náà wáyé ní orílẹ̀ èdè Nàíjíríà "àwọn agbègbè tí ó jẹ́ ti ìjọba".
Àmọ́, ìpínlẹ̀ Adamawa, Borno àti Yobe ní apá àríwá ìwọ̀ oòrùn orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ni wọn ò ti ṣe ìwádìí náà nítorí ààbò.
Àgbègbè ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà jẹ́ ọgọ́rùn-ún méje àti mẹ́rìnléláàádọ́rin (774), ìjọba alákòóso orílẹ̀ èdè yìí ló sì wà níbẹ̀.
Àwọn agbègbè mẹ́fà míì tún wà níbẹ̀: Àríwá Central, Àríwá Ìwọ̀ Oòrùn, Àríwá Ìlà Oòrùn, Gúúsù Ìlà Oòrùn àti Gúúsù Ìwọ̀ Oòrùn.
Ipò Nwanze tí àwọn Kristẹni ní gúúsù orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ti ní láti jẹ́ àpẹẹrẹ tí ó tóbi jù fún àṣeyọrí ìwádìí Pew.
Ìwádìí náà tún fi hàn pé àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà tí wọ́n jẹ́ Kristẹni “ní èrò rere nípa US ju tàwọn Mùsùlùmí lọ (ní ìdá mẹ́rìnlélọ́gọ́ta).
Lẹ́yìn ìpànìyàn ọ̀gágun orílẹ̀-èdè Iran, Qasem Soleimani, láti ọwọ́ọ Amẹ́ríkà, ọlọ́pàá orílẹ̀-èdè Nàìjíríà kéde ìkìlọ̀ ààbò orílẹ̀-èdè yìí láti dènà ìyọléra èyíkéyìí tí ó bá ní í ṣe pẹ̀lú “àǹfààní ilé-ìlú.”
Ẹgbẹ́ ẹlẹ́sìn Mùsùlùmí ní Nàìjíríà ṣàpèjúwe ikọ̀ agbábọ́ọ̀lù US tí ó pa Soleimani gẹ́gẹ́ bí "ìpolongo ogun lórí Iran".
Trump ni wọ́n pè gẹ́gẹ́ bí “ọ̀kan lára àwọn aṣáájú àgbáyé tí ó ń ṣe àríyànjiyàn jùlọ ní àkókò òde òní.”
Síbẹ̀, ó hàn gbangba pé ọ̀pọ̀ èèyàn ní Nàìjíríà ń gbé e lárugẹ.
Twitter jẹ́ àkójọ ìsọfúnni èké lásìkò ìbò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ọdún-un 2019
Ọ̀rọ̀ ẹ̀yà ìkórìíra àti àìsọ̀rọ̀ di gbígbóná lórí Twitter
Àwòrán tí Nwachukwu Egbunike yí padà
Ìròyìn yìí ni ìròyìn kejì nínú àtẹ̀jáde méjì tí ó dá lórí ọ̀rọ̀ ẹ̀yà ìkórìíra orí ayélujára, sísọ àhesọ àti ìpolongo ní àsìkò ìdìbò orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ọdún-un 2019.
Ẹ lè ka apá àkọ́kọ́ níbí.
Ní orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, ẹ̀rọ-alátagbà ti ní ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó ń ṣe àgbélárugẹ ìròyìn àti ìpolongo ẹ̀yà ní àsìkò ìdìbò.
Nígbà ìdìbò ọdún-un 2015, orílẹ̀-èdè Twitter Nigeria bẹ̀rẹ̀ sí í figagbága pẹ̀lú ikọ̀ agbábọ́ọ̀lù, Goodluck Jonathan (PDP, a Ijaw Christian) àti Muhammadu Buhari (APC, a Haúsá, Fulani Muslim).
Twitter di irinṣẹ́ fún ìpolongo ìkórìíra ẹ̀yà àti òṣèlú ẹgbẹ́ òṣèlú.
Ètò ìdìbò ọdún-un 2019.
Ní ọjọ́ karùndínlógún oṣù Èrèlé, Reporters Without borders (RSF) gbé ọ̀rọ̀ kan jáde tí ó fi àìdùnnú rẹ̀ hàn lórí ìpolongo ìdìbò "tí a ṣe àtẹ̀jíṣẹ́ rẹ̀".
Àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà náà sọ ohun tó ń dùn wọ́n.
Oníròyìn Abdulbaqi Jari túwíìtì:
Àìsọ̀rọ̀ àti ìṣèlú ní àwọn orílẹ̀-èdè Ilẹ̀-Adúláwọ̀
Ìwádìí tí Dani Madrid-Morales, Yunifásítì Huston àti Herman Waterman, Yunifásítì Cape Town ṣe lọ́dún 2019 fi hàn pé "àṣìṣe àti àìsọ̀rọ̀ ni wọ́n ti lò láti nípa lórí òṣèlú" ní Nàìjííríà, Kẹ́ńyà àti South Africa.
Bí àwọn ènìyàn ṣe ń rí àìsọ̀rọ̀ ní ẹ̀rọ-alátagbà, pàápàá jùlọ ní àsìkò ìpolongo ìdìbò, fa "ìyapa" láàárín àwọn òǹlo ẹ̀rọ-alátagbà "nítorí"bi tí wọ́n ti sábà máa ń rí ‘ìròyìn àìfọ̀rọ̀-fọ̀rọ̀-fọ̀rọ̀-fọ̀’", Madrid-Morales tẹnu mọ́ ọn.
Ìwádìí ẹ̀yà tí mo ṣe láàárín October 28, 2018 àti May 29, 2019 tí ó dá lórí ìbò orílẹ̀ èdè Nàíjíríà tí ó wáyé ní ọjọ́ 23 oṣù Èrèlé (ìyẹn láti yan ààrẹ àti ìgbìmọ̀ àpéjọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà), àti March 9 (ìyẹn láti yan gómìnà àti ilé ìgbìmọ̀ àpéjọ) jẹ́ ká mọ oríṣi ìròyìn èké méjì tí ó pọ̀ gan-an: ìròyìn ẹ̀yà àti ìpolongo òṣèlú.
Wọ́n Fi Ẹ̀sùn Kàn Wọ́n Nípa Ẹ̀yà
Peter Obi, tí ó jẹ́ ọ̀kan lára àwọn alátakò ẹgbẹ́ People’s Democratic Party (PDP) tí ó jẹ́ olùdíje fún ipò ààrẹ, Atiku Abubakar, jẹ́ ẹni tí àìní ìsọfúnni ẹlẹ́yàmẹyà kàn lásìkò ìdìbò tí ó kọjá.
Obi ni gómìnà ìpínlẹ̀ Anambra tẹ́lẹ̀rí, ní gúúsù ìlà oòrùn Nàìjíríà.
Àtẹ̀jáde Twitter kan tí ó ń ti ìpolongo Buhari-Osinbajo lẹ́yìn, Àgbáríjọ Ẹgbẹ́ Buhari-Osibanjo, pín twíìtì kan (Figure1) tí ó fi ẹ̀sùn "ìgbéròyìn" àwọn àríwá láti ìpínlẹ̀ Anambra kàn Obi gẹ́gẹ́ bíi gómìnà.
Àwòrán 1: Àwòrán ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò kan láti ọwọ́ọ Ẹgbẹ́ Ẹgbẹ́ Buhari-Osibanjo tí ó fi ẹ̀sùn tí Obi fi kàn wípé ó ń ‘gbéròyìn fún' àwọn ará àríwá.
Àwòrán 2: Àwòrán túwíìtì tí Nasir El-Rufia yà
Nasir El-Rufai, gómìnà ìpínlẹ̀ Kaduna àti ọ̀kan lára alákòóso ìpínlẹ̀ APC, tí ó túwíìtì (Àwòrán) wípé Obi jẹ́ "àgbékalẹ̀ ẹ̀yà".
Gẹ́gẹ́ bí El-Rufai ṣe sọ, èyí kò mú Obi yẹ láti jẹ́ igbákejì ààrẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Ka ọ̀rọ̀ yìí síwájú sí i: Gómìnà orílẹ̀-èdè Nàìjíríà kìlọ̀ fún ìjọba orílẹ̀-èdè òkèèrè: Ẹ dá sí ìbò wa, kí ẹ sì ‘padà sínú àpò ìgbìmọ̀ ’
Kí ló ṣẹlẹ̀ gan-an?
Ní July 2013, àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà mẹ́tàdínláàádọ́rin (67) tí púpọ̀ jù lọ nínú wọn wá láti ẹ̀yà Igbò, "kò sí ibi tí wọ́n ti lé wọn kúrò nílùú Èkó, tí wọ́n sì sọ wọ́n sí ní àgbègbè kan náà ní ìpínlẹ̀ Onitsha, ìpínlẹ̀ Anambra, gẹ́gẹ́ bí ìwé ìròyìn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà Vanguard ṣe sọ.
Obi, tí ó jẹ́ gómìnà ìpínlẹ̀ Anambra nígbà náà, ṣàpèjúwe ìgbésẹ̀ yìí láti ọ̀dọ̀ àwọn akẹẹgbẹ́ rẹ̀ ní ìpínlẹ̀ Èkó, Tunde Fashola, gẹ́gẹ́ bí "ìgbésẹ̀ tí kò bófin mu, tí ó sì ń fi ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn ti eré-ìdárayá náà dù wọ́n".
Lẹ́yìn ìbínú gbogbo ènìyàn tí ìṣẹ̀lẹ̀ yìí dá sílẹ̀, Premium Times jábọ̀ pé Obi náà jẹ̀bi ìṣẹ̀lẹ̀ kan náà:
Ní ọdún 2011, ó padà sí ìpínlẹ̀ Ebonyi àti ìpínlẹ̀ Akwa Ibom, ní gúúsù orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Àwòrán 3: Àwòrán túwíìtì kan tí Jubril A. Gawat yà
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé Obi dá àwọn ènìyàn padà sí ìpínlẹ̀ ní gúúsù orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, kò dá àwọn ará àríwá padà sí ìpínlẹ̀ náà, ẹ̀sùn tí ẹgbẹ́ òṣèlú Buhari-Osibanjo fi kàn wọ́n lórí tẹlifíìtì kò péye.
Kàkà bẹ́ẹ̀, APC'Tunde Fashola ni, ẹni tí ó fi oṣù Ọ̀pẹ ọdún-un 2014, "àgbékalẹ̀ àádọ́rin àwọn ará àríwá, tí wọ́n ń tọrọ àforíjì" padà sí ìpínlẹ̀ Kano, gẹ́gẹ́ bí ìwé ìròyìn Sahara Reporters tí ó ń ṣe ìwádìí lórí ayélujára.
Àmọ́ ṣá o, àwọn alátìlẹ́yìn àjọ APC lórí Twitter lo ìròyìn tí ó jẹ́ ti ẹ̀yà yìí láti bu ẹnu àtẹ́ lu alátakò wọn.
Fún àpẹẹrẹ, Jubril A. Gawat tí ó ṣẹ̀ṣẹ̀ yàn gẹ́gẹ́ bí igbákejì àrà ọ̀tọ̀ fún ìjọba ìpínlẹ̀ Èkó lórí ẹ̀rọ ìgbàlódé túwíìtì tuntun wípé (Àwòrán3) ìdìbò fún alátakò Atiku Abubakar "yẹn ìdìbò fún Idò".
Orílẹ̀ èdè Nàíjíríà jẹ́ orílẹ̀ èdè tí ìdánimọ̀ ẹ̀yà ti jìn.
Àwọn olóṣèlú sábà máa ń lo ẹ̀yà yìí lásìkò ìdìbò nítorí ìdí tí ó fi yẹ kí wọ́n na àwọn alátakò wọn sínú àgọ́ alátakò "we" àti "them".
Nítorí náà, ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n pé Òbí kó àwọn ará àríwá kúrò ní orílẹ̀ èdè Nàíjíríà yóò sọ ẹ̀tanú ẹ̀yà tó wà láàárín àwọn ènìyàn Ebò àti Haúsá, ọ̀gbẹ́ni Fulani di àtúnse, èyí tí ó fa Ogun Abélé orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Ète ìpolongo àṣírí ìsọfúnni yìí ni láti ṣe àfihàn Obi gẹ́gẹ́ bíi ẹ̀yà Biafra tí ó jẹ́ agbawèrèmẹ́sìn.
Orílẹ̀-èdè yìí wà ní gúúsù ìlà-oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, ìyẹn Republic of Biafra tí ó ti wà fún odindi ọdún mẹ́ta látàrí ogun abẹ́lé tí ó wáyé láàárín ọdún 1967 sí 1970, àwọn ènìyàn ibùgbé ni ó sì pọ̀ jù.
Fún ìdí èyí, ìpolongo ìwé ìròyìn kẹta pé "òbò fún Atiku jẹ́ ìdìbò fún Igbo..." ni a fẹ́ ṣe láti mú ẹ̀mí ìkórìíra ẹ̀yà ìbílẹ̀ tí ó gbé àwọn Haúsá sọ́kàn sókè sí èbò ìbílẹ̀.
Nínú ìbò ọdún-un 2019, èyí túmọ̀ sí pé Atiku jẹ́ alátìlẹ́yìn ọmọ ìbílẹ̀ Igbo tí ó ti gbìyànjú láti fi orílẹ̀-èdè Nàìjíríà sílẹ̀ nígbà kan rí.
Àlàyé tó wà nínú Àwòrán 1-3 máa ń fúnni ní ìfẹ̀dùnnú tó lágbára, tó sì máa ń múni rántí nǹkan, èyí tí ọ̀pọ̀ nínú àwọn méjèèjì kò tíì pa tì.
Àjọ Ìparapọ̀ Orílẹ̀-Èdè Tó Ń Rí sí Ètò Ìkọ́nilẹ́kọ̀ọ́, Ìmọ̀-ẹ̀kọ́ àti Àṣà (UN UNESCO) tẹnumọ́ ọn wípé irú àìsọ̀rọ̀ bẹ́ẹ̀ yóò jẹ́ "ẹni tí yóò jẹ́ ẹni tí yóò ní èrò tí ó pọ̀ tàbí tí yóò jẹ́ ẹni tí yóò ní èrò tí ó pọ̀".
Kì í ṣe ìpolongo ìdìbò ẹ̀yà nìkan ni ó ń lo ẹ̀tanú tí ó gbòde, ṣùgbọ́n ó tún ń sọ àwọn tí ó rí gbà di ẹni tí ó ń tan ìròyìn èké kálẹ̀.
Àwọn ilé ìtajà Yorùbá ń dáná sun àwọn ilé ìtajà egbò ní Èkó
Àwòrán 4: Àwòrán túwíìtì kan [tí a fi àlàyé sílẹ̀ láti ọwọ́ Twitter] láti ọwọ́ọ Chioma tí ó ń tan àìsọ̀rọ̀ nípa àwọn ṣọ́ọ̀bù Yorùbá tí wọ́n ń dáná sun igbó ní Èkó
Bẹ́ẹ̀ náà ni àwọn alátìlẹ́yìn ìjọba àpapọ̀ lórí Twitter ṣe lo ìyàsọ́tọ̀ ẹ̀yà láti fi gbógun ti ìjọba àpapọ̀ ní ìpínlẹ̀ Èkó.
Àwòrán 4 àti 5 fi àtẹ̀jáde ọ̀hún hàn láti ọwọ́ọ alábàárọ̀ orílẹ̀-èdè PDP kan tí ó ń tẹ̀síwájú pé àwọn Yorùbá ti dáná sun ṣọ́ọ̀bù èbìbì ní ìlú Èkó.
Irọ́ ni ìròyìn náà, àwọn ọlọ́pàá ìpínlẹ̀ Èkó sì yára sọ ọ́ di mímọ̀.
Àtẹ̀jáde Facebook kan, tí ó ṣeé ṣe kí ó lo ọ̀rọ̀ kan náà láti Ìmọ̀ 4, àti àwòrán tí ó ń ṣàfihàn àwọn ojú ọ̀nà tí àwọn àtẹ́gùn iná ti dí, tan irú ẹ̀sùn èké kan náà kálẹ̀.
Àwòrán tí a lò jẹ́ láti February 24, 2017 ìfẹ̀hónúhàn tí ó wáyé ní agbègbè kan nítòsí Pretoria, South Africa, pàápàá jùlọ African Check.
Àwòrán 5: Àwòrán túwíìtì kan tí ó tan àìsọ̀ nípa àwọn Yorùbá tí wọ́n ń jó àwọn ilé ìtajà egbò ní Èkó II kálẹ̀
Ìpolongo Òṣèlú
Ní ọjọ́ 13, oṣù Èrèlé, òǹlò Twitter Souljah túwíìtì (Figure6) wípé Ballard partners, ilé-iṣẹ́ ìbánisọ̀rọ̀-ìbánisọ̀rọ̀-ìbánisọ̀rọ̀-ìbánisọ̀rọ̀-ìbánisọ̀rọ̀ tí ó wà ní Washington DC, tí a gbà pé ó jẹ́ agbẹnusọ̀rò fún ìpolongo ààrẹ Abubakar, ti ṣe ìwádìí tí ó sàsọtélẹ̀ pé yóò pàdánù alátakò ipò ààrẹ PDP.
Àbájáde ìwádìí náà fara hàn nínú ìwé tí Brian Ballard, tí ó jẹ́ olórí Ballard partners tọwọ́ bọwọ́lu ní ọjọ́ karùn-ún oṣù Èrèlé, tí a sì kọ́ ọ sí Olúṣọlá Sàràkí, tí ó jẹ́ olùdarí àgbà fún ìpolongo Abubakar.
Ó lé ní mílíọ̀nù kan èèyàn tí wọ́n fẹ́ràn sí lórí ẹ̀rọ ìgbàlódé soul Ja’s túwíìtì, bẹ́ẹ̀ sì ni ó lé ní mílíọ̀nù kan èèyàn tó fẹ́ràn sí lórí ẹ̀rọ ìgbàlódé.
Wọ́n ti sàsọtélẹ̀ pé ìbò ààrẹ yóò wáyé ní ọjọ́ kẹrìndínlógún oṣù Èrèlé (Oṣù Èrèlé ti sún sí ọjọ́ kẹtàlélógún oṣù Èrèlé) pẹ̀lú bí ìwádìí yìí ṣe ń bọ̀ lọ́jọ́ mẹ́ta ṣáájú ìbò, ìyẹn yóò jẹ́ ohun ìbànújẹ́ fún alátakò PDP.
Ka ọ̀rọ̀ síwájú sí i: Nàìjííríà sún ìbò ọdún 2019 síwájú kó tó di pé ìwádìí ṣí sílẹ̀.
Àwòrán 6: Àwòrán túwíìtì tí Souljah yà
Àmọ́, ní ìrọ̀lẹ́ ọjọ́ 13, oṣù Èrèlé, Ballard partners kọ ìwádìí náà (Figure7) tí wọ́n pè ní "ìjìbìtì" tí wọ́n sì tẹ̀síwájú pé wọn kò "ṣe ìwádìí kankan lórí ẹgbẹ́ òṣèlú People’s Democratic Party of Nigeria".
Ose Anenih, alátìlẹ́yìn ìjọba PDP ròyìn díẹ̀ lára àwọn olólùfẹ́ ìbánisọ̀rọ̀ orílẹ̀-èdè APC Twitter tí wọ́n fi àhesọ ọ̀rọ̀ náà ránṣẹ́ sí Twitter lórí ọ̀rọ̀ àwọn ọlọ́pàá orílẹ̀-èdè Nàìjíríà àti Àjọ elétò ìdìbò tí ó dá sílẹ̀, fún "ìwà ọ̀daràn àti láì bófin mu" tí wọ́n ń gbìyànjú láti "dènà ìdìbò òmìnira àti ìdúróṣinṣin".
Àmọ́ èyí nìkan kó jẹ́ ọ̀rọ̀ àṣìlò ìpolongo òṣèlú tí wọ́n ń rí lórí ayélujára lásìkò ìdìbò.
Ìwé Ìṣàpẹẹrẹ 7: Àwòrán túwíìtì Ballard àti partners kan tí wọ́n kọ àhesọ ìwádìí tí wọ́n ṣe.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ irọ́ tí ó jẹ́ ti ààrẹ
Àwòrán 8: Àwòrán túwíìtì tí Lauretta Onochie yà, pẹ̀lú ààrẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà
Ní December 4, 2018, Lauretta Onochie, tí ó jẹ́ olùrànlọ́wọ́ ààrẹ fún Buhari [ààrẹ tí ó fẹ́ di olùdíje fún ipò ààrẹ nígbà yẹn] túwíìtì (Àwòrán8) àwòrán tí ó ní oúnjẹ àti ọgọ́rùn-ún márùn-ún (500) àkọsílẹ̀ náírà tí a sọ nípa rẹ̀ pẹ̀lú àwọn ènìyàn tí ó wá sí ìpàdé ààrẹ Abubakar ní Sokoto ní àríwá ìwọ̀ oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, ní ọjọ́ tí ó kọjá.
Irọ́ pátápátá ni ẹ̀sùn tí Onochie fi kàn án. Àní, àwòrán tí ó fi "àwòrán tí a mú ní oṣù Èrèlé 2017" níbi ìṣẹ̀lẹ̀ tí kò ní í ṣe pẹ̀lú "àṣàyàn", Chuba Ugwu sọ̀rọ̀ rẹ̀ nínú fídíò rẹ̀.
Ó jọ pé Onochie jẹ́ ọ̀jọ̀gbọ́n nínú títan irọ́ kálẹ̀. Àjọ International Centre for Investigative Reporting (ICIR), ilé-iṣẹ́ oníròyìn orí ayélujára, ṣe àyẹ̀wò àwòrán tí ó lé ní ẹgbẹ̀rún kan tí Onochie pín lórí Twitter láàárín August 1, 2018 àti July 31, Àwòrán náà fi hàn pé "ó kéré tán, nínú ìṣẹ̀lẹ̀ méjìlá" Onochie "ò lo àwòrán tí kò pé pérépéré".
Ọ̀rọ̀ ìkórìíra orí ayélujára: ọ̀daràn ní Nàìjíríà
Abala 26 Òfin Ẹ̀ṣẹ̀ orí-ayélujára ti Nàìjíríà sọ pé a ò gbọ́dọ̀ “lò ẹ̀mí ìwà ipá àti àfojúdi sí ẹni tí ó bá sọ̀rọ̀ nípa ẹ̀yà, ẹ̀sìn, àwò, ọmọ ìbílẹ̀ tàbí orílẹ̀-èdè tàbí ẹ̀yà".
Àwọn tí wọ́n fẹ̀sùn kàn lè fi sẹ́wọ̀n ọdún márùn-ún tàbí kí wọ́n san owó ìtanràn tí kò tó mílíọ̀nù mẹ́wàá náírà (tí ó tó ẹgbẹ̀rún méjìdínlọ́gbọ̀n owó dọ́là orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà) tàbí méjèèjì.
Ní oṣù Ẹrẹ́nà ọdún-un yìí, Enough ni orílẹ̀ èdè Nàíjíríà (EIE), ẹgbẹ́ tí ó dá lórí àwọn ọ̀dọ́ àti Paradigm Initiative (PI), ẹgbẹ́ tí ó jẹ́ ẹ̀tọ́ ẹ̀rọ-ayárabíàṣá àti agbaninímọ̀ràn, tí ó dá ẹjọ́ kan sílẹ̀ ní ilé-ẹjọ́ Àbújá tí ó ń tako Onochie àti Gbenga Olorunpomi, tí ó jẹ́ alátìlẹ́yìn Gómìnà ìpínlẹ̀ Kogi.
Àwọn àjọ méjèèjì ṣe àkójọ àwọn ọ̀rọ̀ ìkórìíra "kórìíra láti orí ayélujára" tí Onochie àti Olorunpomi ṣe, èyí tí wọ́n rò wípé ó lòdì sí Òfin Ẹ̀ṣẹ̀ orí-ayélujára ti orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ti ọdún 2015.
Ka àfikún ọ̀rọ̀: Báwo ni ìpolongo ọ̀rọ̀ ṣe máa rí nínú ìbò ààrẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà lọ́dún 2019?
Ẹgbẹ́ ológun Twitter tí ó ń tan irọ́ kálẹ̀
Èyí tó pọ̀ jù nínú àwọn àpẹẹrẹ tá a ménu kàn lókè yìí kì í wulẹ̀ ṣe ìṣẹ̀lẹ̀ lásán. Kàkà bẹ́ẹ̀, ńṣe ni wọ́n máa ń dìídì sapá kí irọ́ lè di ìsọfúnni tòótọ́.
Èyí kò yà wá lẹ́nu láti rí i wípé àjọ APC àti PDP ṣe àgbékalẹ̀ ẹgbẹ́ ológun orí ayélujára láti "ṣàkójọ ìròyìn tí ó burú jáì" lórí ẹ̀rọ-alátagbà tàbí “gbógunti” ìkọlù ní àsìkò ìpolongo náà.
Ẹ̀yìn ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ ni wọ́n ń kópa nínú "ẹgbẹ́ oníkọ̀rọ̀-ayélujára" — "ìjọba tàbí àwọn ajàfẹ́tọ̀ọ́ ẹgbẹ́ òṣèlú ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú yíyí èrò àwọn ènìyàn padà lórí ayélujára".
Ètò ìdìbò ọdún-un yìí tún wáyé ní ọdún-un 2015, níbi tí àjọ APC àti PDP ti ń kópa nínú "ìròyìn tí kò tọ́, ìròyìn tí kò tọ́, ìpolongo" lórí ẹ̀rọ-alátagbà tí wọ́n fi ṣe "ẹ̀tọ́ láti mú àwọn aṣòfin tí kò fura," gẹ́gẹ́ bí Eshemokha Austin Maho, ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjííríà tí ó jẹ́ onímọ̀ nípa ẹ̀rọ-alátagbà.
Wọ́n ṣe èyí nípasẹ̀ ìdásílẹ̀ "ìròyìn orí ẹ̀rọ-alátagbà" tí a mú "ìpolongo ẹ̀mí" àti "ìròyìn àti ìpolongo èké" tàn kálẹ̀.
Ipa tí ó tẹ̀síwájú ni wípé Twitter di ibi ìgbógunti ìpolongo ẹ̀yà àti ìpolongo òṣèlú ṣáájú, ní àsìkò ìdìbò ọdún-un 2019 àti lẹ́yìn tí ó wáyé lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Àpilẹ̀kọ yìí wà lára ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìtẹ̀jáde tó ń ṣàgbéyẹ̀wò ìdènà ẹ̀tọ́ ẹ̀rọ-ayárabíàṣá nípasẹ̀ àwọn ọ̀nà bíi pípa ẹ̀rọ-ayárabíàṣá àti yíyọ ìròyìn kúrò níbi ìpàdé ìṣèlú tí ó wáyé ní orílẹ̀-èdè méje ní Adúláwọ̀: Algeria, Ethiopia, Mozambique, Nàìjííríà, Tunisia, Uganda àti Zimbabwe.
Àjọ African Digital Rights Fund of the Collaboration on International ICT Policy for East and Southern Africa (CIPESA) ló ń ṣètìlẹ́yìn fún iṣẹ́ náà.
Àwọn iléeṣẹ́ amọ́kànyọ̀ ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀ ń gba ìbísí ìdajì bílíọ̀nù owó dọ́là pẹ̀lú àwọn àpò ńláńlá láti kórè ọ̀pọ̀lọpọ̀ owó tí ó ń dúró dè'
Àwòrán ayàwòrán ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà D'banj tí ó ń sọ̀rọ̀ ní òpin ọ̀sẹ̀ CAX nílùú Cairo, Egypt, 2018.
Dbanj sọ fún àwọn oníṣòwò pé "àgbékalẹ̀ ni epo rọ̀bì mìíràn" ó sì yẹ kí wọ́n bọ̀wọ̀ fún un púpọ̀.
Láwọn ọdún àìpẹ́ yìí, àwọn ilé-iṣẹ́ tó ń rí sí àṣà ìbílẹ̀ àti iṣẹ́ ìdàgbàsókè ti kó ipa ribiribi nínú ètò ọrọ̀ ajé tó ń gòkè àgbà, bí wọ́n ṣe ń lo agbára wọn láti mú ìyípadà bá àwùjọ àti àṣà ìbílẹ̀.
Ní ọdún 2013, àwọn ilé-iṣẹ́ tí ó ń ṣe àṣà ìbílẹ̀ (CCI) mú owó tí ó tó bílíọ̀nù méjì, ọgọ́rùn-ún méjì àti ààbọ̀ bílíọ̀nù owó dọ́là orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà àti mílíọ̀nù mọ́kàndínlọ́gbọ̀n owó dọ́là kárí ayé [àmọ́] ìdá mẹ́ta péré nínú ọgọ́rùn-ún iṣẹ́ wọ̀nyí ni ó ń wá láti ilẹ̀ Áfíríkà àti Àárín Gbùngbùn Ìlà Oòrùn, gẹ́gẹ́ bí ìwádìí tí Àjọ United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UN UNESCO) pè ní “Àkók
Fún ìdí èyí, báńkì Afirika Export-Import Bank (Afreximbank) pẹ̀lú àjọ UNESCO àti àjọ African Development Bank, ṣe àgbékalẹ̀ àjọ Creative Africa Exchange (CAX) gẹ́gẹ́ bíi "àgbékalẹ̀ àwọn ohun ìní àti àlùmọ́nì tí ó wà nínú iṣẹ́ ìṣèṣẹ̀dá" láti mú ìdàgbàsókè, ètò ìṣúná àti ìpalẹ̀mọ́ bá ètò ìdàgbàsókè ilẹ̀ Áfíríkà, gẹ́gẹ́ bí àjọ CAX ṣe sọ.
CAX bẹ̀rẹ̀ ìfilọ́lẹ̀ níbi ìpàdé Intra Africa Trade Fair nílùú Cairo, lórílẹ̀-èdè Egypt, ní oṣù December 2018.
Àwọn tálẹ̀ńtì ìṣèdájọ nílẹ̀ Adúláwọ̀ láti inú orin, iṣẹ́ ọnà, ọnà, aṣọ, ìwé, ìtẹ̀jáde, fíìmù àti tẹlifíṣọ̀n kóra jọ fún àkókò ìsinmi Creative Africa Exchange weekend ní Kigali, Rwanda, January 16 sí 18, 2020.
Ó kéde ara rẹ̀ gẹ́gẹ́ bí "ayẹyẹ àkọ́kọ́ lórílẹ̀-èdè tí a yà sílẹ̀ fún ìgbélárugẹ ìdàgbàsókè ètò ìdàgbàsókè àti àṣà ní ilẹ̀ Áfíríkà", pẹ̀lú ẹgbẹ̀rún méjì (2,000) àwọn tí ó kópa láti orílẹ̀-èdè méjìdínláàádọ́rin.
Ní ọjọ́ kejì ìṣẹ̀lẹ̀ náà nílùú Kigali, ọ̀jọ̀gbọ́n Benedict Oramah, ààrẹ ilé ìfowópamọ́ African Export-Import Bank (Afreximbank) kéde àtìlẹyìn ẹgbẹ̀rún márùn-ún mílíọ̀nù owó dọ́là owó dọ́là "àti ṣètìlẹ́yìn fún ìdàgbàsókè àṣà àti àwọn ohun èlò ìṣèṣẹ̀dá ti ilẹ̀ Áfíríkà" fún ọdún méjì tí ó tẹ̀ lé e, ìwé ìròyìn New Times Rwanda sọ.
Omarah wá sọ fún àwọn àlejò tó wá síbi ayẹyẹ ọ̀hún pé, owó náà yóò gbèrú lórí ohun tí báńkì náà ti ń ṣe, yóò wà lárọ̀ọ́wọ́tó àwọn báńkì, yóò wà lárọ̀wọ́tó àwọn ènìyàn, yóò sì wà lárọ̀wọ́tó àwọn ènìyàn.
Gẹ́gẹ́ bí Afreximbank ṣe sọ, ó ní, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ilẹ̀ Áfíríkà ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn, kò ní ohun amáyédẹrùn àti agbára láti ṣe ìdàgbàsókè ọ̀pọ̀ ènìyàn fún ìdàgbàsókè rẹ̀.
Ó tẹ̀síwájú:
Nítorí àìní ìdókòwò nínú iṣẹ́ ìṣèṣẹ̀dá àti àṣà ilẹ̀ Áfíríkà, kò sí ní ipa kankan nínú ìdàgbàsókè èrò, ìwà rere àti ìlànà ìṣeré bí orin, eré ìtàgé, ìwé, fíìmù àti tẹlifíṣọ̀n.
Àwọn orílẹ̀-èdè Adúláwọ̀ ń gbé ọ̀pọ̀lọpọ̀ ohun amáyédẹrùn jáde ju bí wọ́n ṣe ń kó ọ̀rọ̀ jáde lọ tàbí bí wọ́n ṣe ń ṣòwò lọ.
Ó gbósùbà fún ìdàgbàsókè oòrùn orílẹ̀-èdè Egypt láti ọdún mẹ́wàá sẹ́yìn.
Ní December 2019, a bọ̀wọ̀ fún Afreximbank níbi ayẹyẹ àjọ International Fashion Awards (IFA) tí ó wáyé ní ìlú Cairo fún ipa tí ó kó nínú ìtìlẹ́yìn iléeṣẹ́ ìṣèṣẹ̀dá ti Ilẹ̀-Adúláwọ̀.
Omarah tún gbósùbà fún iléeṣẹ́ Nollywood ti Nàìjííríà.
Lórí Twitter, àwọn ayàwòrán tó wà níbẹ̀ fi ìmọrírì wọn hàn fún àpéjọ tí wọ́n ṣe ní gbọ̀ngàn àpérò Intare ní Kigali:
Nígbà tí ó ń sọ̀rọ̀ ní òpin ọ̀sẹ̀ 2018 CAX nílùú Cairo, ayàwòrán ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà D'Banj sọ fún àwọn báǹkì àti àwọn olùdókòwò:
Ohun tí a nílò jẹ́ kí ẹ̀yin ọ̀wọ́n mọ̀ ní ti gidi ni wípé epo rọ̀bì tuntun tí ó kún fún epo rọ̀bì àti bí ẹ bá ṣe bọ̀wọ̀ fún iléeṣẹ́ epo rọ̀bì tí ó yẹ kí ẹ bọ̀wọ̀ fún iléeṣẹ́ ọ̀hún.
Ẹ̀wẹ̀, lẹ́yìn tí ìparí ọ̀sẹ̀ 2020 CAX, yóò wáyé lẹ́yìn ọ̀sẹ̀ tí yóò wáyé lẹ́yìn ọ̀sẹ̀ tí yóò wáyé lẹ́yìn ọ̀sẹ̀ tí yóò wáyé lẹ́yìn ọ̀sẹ̀ kejì tí yóò wáyé ní agbègbè Intra-Frican Trade Fair (IATF2020) láti September 1-7, 2020, tí yóò wáyé ní agbègbè Kigali.
Àwọn ilé iṣẹ́ amóhùnmáwòrán láti orílẹ̀ èdè Nàíjíríà dara pọ̀ mọ́ ayẹyẹ Ọjọ́ Orí Rédíò Àgbáyé ti Ọdún 2020
Rédíò — irinṣẹ́ tí ó kéré jù tí ó sì ṣeé gbé fún ìdàgbàsókè
Ọkùnrin kan di rédíò alágbèéká kan mú ní ọwọ́ rẹ̀. Àwòrán láti ọwọ́ Muhammadtaha Ibrahim Ma'aji nípasẹ̀ CC BY 2.0.
Kò sí àní-àní pé rédíò yìí ti ní ipa tó lágbára lórí ìdàgbàsókè àgbáyé.
Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé Tó Ń Rí Sọ́rọ̀ Nípa Ètò Ẹ̀kọ́, Ìmọ̀ Ìjìnlẹ̀ àti Àṣà (UN UNESCO) ti kéde ọjọ́ 13 oṣù Èrèlé.
Àjọ UNESCO ti ya àkókò yìí sótò láti pe àkíyèsí sí agbára ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ orí rédíò — tí ó jẹ́ ohun èlò tí ó kéré jù tí ó sì ṣeé gbé lọ́wọ́ láti dé ọ̀dọ̀ àwọn ènìyàn tí ó pọ̀ jù.
Àwọn oníròyìn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà dara pọ̀ mọ́ àwọn oníròyìn káàkiri àgbáyé láti bọ̀wọ̀ fún ipa ribiribi tí rédíò ń kó nínú ìdàgbàsókè àgbáyé.
"Bó tiẹ̀ jẹ́ pé ọ̀nà tá a gbà ń ṣe nǹkan ni ilé iṣẹ́ agbéròyìnjáde tuntun ń gbà bójú tó ayé, síbẹ̀ ó ṣì jẹ́ ọ̀nà tó rọrùn fún ọ̀pọ̀ ènìyàn láti rí ìsọfúnni gbà, síbẹ̀ ó jẹ́ ọ̀nà tó lágbára jù lọ fún àwọn akọ̀ròyìn láti dé ọ̀dọ̀ àwọn ènìyàn tó wà ní agbègbè tó jìnnà jù lọ àti ní agbègbè tó jìnnà jù lọ..." bíṣóòbù George Bako ṣe sọ nínú ọ̀rọ̀ àkọ́kọ́ tó sọ níbi àpérò àgbáyé tá a ṣe. Bako jẹ́ olùdarí àgbà àjọ
Bíṣóòbù George Bako sọ̀rọ̀ níbi àpérò Àyájọ́ Rédíò Àgbáyé nílùú Èkó, lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Àwòrán láti ọwọ́ọ Ọmọ Yoòbá, a lò ó pẹ̀lú àṣẹ.
FRCN — tí a mọ̀ sí Rédíò Nàìjíríà — ni ilé iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ tó gbawájú jù lọ ní Nàìjíríà, èyí tí ó ń ṣèrànwọ́ fún àwọn olùgbó ní ìlú Èkó ní ibùdó mẹ́ta ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀, àwọn ni: Rédíò One 103.5 FM, Metro 97.7 FM àti oríṣiríṣi agbábọ́ọ̀lù tí ó gba àmì-ẹ̀yẹ Bond 92.9 FM.
Ilé ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ kò̀ọ̀kan — pẹ̀lú àwùjọ tirẹ̀ àti ọjà tirẹ̀ — ni a fi ń gbé ìròyìn jáde ní èdè Gẹ̀ẹ́sì, Nigerian Pidgin, Haúsá, Èbò àti Yorùbá.
Rédíò jẹ́ ọ̀nà tí ó dára jùlọ láti gbà tan ìròyìn kálẹ̀ ní Nàìjíríà. FM (àmúlò ẹ̀rọ ìgbàlódé) ni ó wópò jùlọ, tí AM (àmúlò ẹ̀rọ ìgbàlódé), gẹ́gẹ́ bí Ilé Iṣẹ́ Ìròyìn Ilẹ̀ Yúróòpù ṣe sọ — rédíò orí ayélujára náà sì ti di gbajúgbajà.
Nígbà tó fi máa di ọdún 2019, ilé-iṣẹ́ agbóhùnsáfẹ́fẹ́ Bond FM ti wà nípò kìíní ní ìpínlẹ̀ Èkó pẹ̀lú àwọn olùwòran tó pọ̀ jù, gẹ́gẹ́ bí ìwé ìròyìn Nàìjííríà Diary Radio Stations ṣe sọ ní oṣù Ògún ọdún-un 2019.
Láti ṣe àjọyọ̀ ọdún yìí, àwọn oníròyìn láti orígun mẹ́rẹ̀ẹ̀rin orílẹ̀-èdè Nàìjíríà gbé orí Twitter láti fi ìfẹ́ hàn sí rédíò:
Dan Manjang, alábòójútó ètò ìsọfúnni àti ìjùmọ̀sọ̀rọ̀ ní ìpínlẹ̀ Plateau kí àwọn oníròyìn káàbọ̀ káàbọ̀ fún "gbogbo ẹbọ́, ohun ìní àti àkókò" tí wọ́n fi ran àwọn ọmọ ìlú lọ́wọ́ láti mọ̀, kí wọ́n sì fún wọn níṣìírí:
Ilé iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ orí rédíò ní Nàìjíríà bẹ̀rẹ̀ lọ́dún 1933 pẹ̀lú Ilé iṣẹ́ Rédíò Tó Ń Yàwòrán Ilẹ̀ Gẹ̀ẹ́sì (RDS), tí àwọn ènìyàn yà sí mímọ́ fún àwọn ènìyàn láti gbọ́ ìgbóhùnsáfẹ́ àwọn ilé iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́ ilẹ̀ òkèèrè ti British Broadcasting Corporation.
Nígbà tó fi máa di ọdún 1950, Ilé Iṣẹ́ Ètò Ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ ti orílẹ̀ èdè Nàíjíríà gba orúkọ tuntun kan, ìyẹn Nigerian Broadcasting Service (NBS) àti lẹ́yìn náà, Ilé Iṣẹ́ Ètò Ìgbóhùnsáfẹ́ ti orílẹ̀ èdè Nàíjíríà (NBC) pẹ̀lú àwọn ilé iṣẹ́ amóhùnmáwòrán lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
"Ile ẹ̀rọ ìgbàlódé àkọ́kọ́ ní Nàìjíríà di èyí tí a dá sílẹ̀ ní ìlú Ìbàdàn lọ́dún 1939.
Ikọ̀ agbábọ́ọ̀lù mìíràn ni a dá sílẹ̀ ní Kano lọ́dún 1944," gẹ́gẹ́ bí Legit media ṣe sọ.
RayPower FM, ilé ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ àdáni àkọ́kọ́ lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà, ni a dá sílẹ̀ ní ọdún 1994, nígbà tí ó bá fi máa di ọdún 2007, àwọn ènìyàn yóò gba ìtàkùrọ̀sọ kárí ayé, gẹ́gẹ́ bí Legit ṣe sọ.
Gbogbo ìgbà ni rédíò máa ń jẹ́ irinṣẹ́ láti yẹ àwọn tó ń ṣe ìpinnu wò, láti pèsè ìsọfúnni fún àwọn ènìyàn, láti fún wọn níṣìírí, kí wọ́n sì fún wọn ní ìmísí.
Ní ọdún-un 2019, Àjọ Tó Ń Gbéròyìn Jáde (NBC) ti Ilé Iṣẹ́ Tẹlifíṣọ̀n Adúláwọ̀ àti RayPower FM pa fún ìpolongo àti ìpolongo tí ó ń tako ìjọba.
Bákan náà ní 2019, wọ́n ti Jay FM pa ní ìlú Port Harcourt nítorí ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn án pé ó ń ta ko ìjọba.
Ọkọ̀ agbóhùnsáfẹ́fẹ́ orí rédíò Nàìjííríà kéde ara rẹ̀ gẹ́gẹ́ bíi "ẹ̀rọ ayélujára fún ẹgbẹ̀rún ọdún," ó sì dara pọ̀ mọ́ àwọn oníròyìn káàkiri àgbáyé láti ṣe àjọyọ̀ Àjọ̀dún Rédíò Àgbáyé 2020.
Àwòrán láti ọwọ́ Muhammadtaha Ibrahim Ma'aji, a lò ó pẹ̀lú àṣẹ nípasẹ̀ CC BY 2.0.
Rédíò tí ń so ènìyàn mọ́ra, tí ó sì ń gbéni ró
Àjọ UNESCO rọ gbogbo orílẹ̀-èdè láti ṣe àjọyọ̀ ọjọ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ àgbáyé nípasẹ̀ ìfọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú gbogbo ẹgbẹ́ àti àjọ, àwọn ilé iṣẹ́ oníròyìn, àwọn ilé iṣẹ́ ìjọba, àdáni àti àwọn ilé iṣẹ́ tí kì í ṣe ti ìjọba.
Ẹṣin ọ̀rọ̀ ìtẹ̀jáde Ilé Iṣẹ́ Rédíò Àgbáyé mẹ́rìnlá ni "Ètò Oríṣiríṣi àti Oríṣiríṣi."
Rédíò orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ń gbé ìgbé ayé rẹ̀ ní ìbámu pẹ̀lú àmì-ẹ̀yẹ ìgbélárugẹ àwọn ènìyàn àti ìṣòkan orílẹ̀ èdè Nàíjíríà" nípa pípèsè ìmọ̀, ìkọ́nilẹ́kọ̀ọ́ àti ìṣírí tí ó ń fún àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà lágbára láti jẹ́ ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Èyí wáyé lásìkò tí orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ń kojú ìyapa lórí ẹ̀yà, òṣèlú àti àṣà káàkiri orílẹ̀ èdè yìí.
Orílẹ̀ èdè Nàíjíríà wà ní ipò kẹrìnlá lágbàáyé, ó sì wà ní ipò kẹsàn-án lórílẹ̀ èdè Adúláwọ̀.
Láti ọdún 2011, Boko Haram, ẹgbẹ́ òṣèlú Islamist jihadist, ti dá ìbẹ̀rù àti ìyapa sílẹ̀ ní àríwá ìlà-oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, bí ìkọlù burúkú tí wọ́n ń gbé ṣe ti pa ẹgbẹẹgbẹ̀rún èèyàn, tí ó sì ti mú kí ọ̀pọ̀ mílíọ̀nù èèyàn sá fi ilé wọn sílẹ̀.
Ka ọ̀rọ̀ síwájú sí i: Nàìjíríà: Ṣé òótọ́ ni àbí ìkùnà ni?
Láti lè túbọ̀ mú ìgbèrú bá orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, àjọ tó ń rí sí bọ́ọ̀lù àfẹsẹ̀gbá lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, àjọ tó ń rí sí bọ́ọ̀lù àfẹsẹ̀gbá lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, àjọ tó ń rí sí bọ́ọ̀lù àfẹsẹ̀gbá lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, àjọ tó ń rí sí bọ́ọ̀lù àfẹsẹ̀gbá lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, àjọ tó ń rí sí bọ́ọ̀lù àfẹsẹ̀gbá lágbàáyé, àjọ tó ń rí sí bọ́ọ̀lù àfẹsẹ̀gbá
Ó bẹ̀rẹ̀ pẹ̀lú ìdíje àkọ́kọ́ tí wọ́n pè fún ẹgbẹ̀rún kan ó lé igba [1,200] ọ̀rọ̀ lórí "ìdí tí mo fi nífẹ̀ẹ́ sí gbígbóhùn sí rédíò" fún àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ilé-ìwé girama.
Àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ìtàkùrọ̀sọ ọ̀pọ̀ ènìyàn tún tẹ̀síwájú fídíò oníṣẹ̀ẹ́jú márùn-ún kan tí ó dá lórí ìjépàtàkì rédíò nínú ètò ìdàgbàsókè ọ̀hún.
Ẹni tí ó jáwé olúborí ní ilé-ẹ̀kọ́ gíga fún àwọn ọmọbìnrin ìjọ́ Kátólíìkì, Igede Èkítì, ìpínlẹ̀ Èkítì, rántí ìgbà àkọ́kọ́ tí ó pàdé rédíò nígbà tí ó wà ní ọmọ ọdún 5:
Mo rò pé ọmọ ọdún márùn-ún ni mí nígbà tí mo gba rédíò mi àkọ́kọ́.
Mo fi àwọn bọ́ọ̀lù díẹ̀ jà, bẹ́ẹ̀ sì ni ó bẹ̀rẹ̀.
Ẹ̀wẹ̀, ó yà mí lẹ́nu láti gbọ́ ohùn tí ó ń dún láti inú "pótí" yìí, tí mo sì rò wípé àwọn ènìyàn ti há sínú rẹ̀.
Mo bẹ̀rù, mo sì bi bàbá mi pé kí ni ó jẹ́, ó sì wá àyè láti ṣàlàyé irúfẹ́ rédíò tí ó wà fún mi.
Ní ọjọ́ kejìlá, oṣù Èbìbì, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ilé-ìwé girama, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ tí ó ń bá àwọn ènìyàn sọ̀rọ̀, àwọn oníròyìn, àwọn òṣìṣẹ́ pàtàkì láti ilé iṣẹ́ agbéròyìnjáde àti olólùfẹ́ ilé-iṣẹ́ amóhùnmáwòrán ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ orí rédíò kóra jọ sí ilé-iṣẹ́ Lekki Coliseum ní Èkó fún àpérò kan láti jíròrò ìjépàtàkì rédíò fún ìdàgbàsókè.
Ní ọjọ́ kejìlá, oṣù Èbìbì, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ilé-ìwé girama, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ tí ó ń bá àwọn ènìyàn sọ̀rọ̀, àwọn oníròyìn, àwọn òṣìṣẹ́ pàtàkì láti ilé iṣẹ́ agbéròyìnjáde àti olólùfẹ́ ilé-iṣẹ́ amóhùnmáwòrán ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ orí rédíò kóra jọ sí ilé-iṣẹ́ Lekki Coliseum ní Èkó fún àpérò kan láti jíròrò ìjépàtàkì rédíò fún ìdàgbàsókè.
Àwòrán láti ọwọ́ọ Ọmọ Yoòbá, a lò ó pẹ̀lú àṣẹ.
Nígbà tí oòrùn wálẹ̀, àwọn oníròyìn àtijọ́, aṣojú àwọn Ọ̀pá ti Èkó, Ọ̀túnba Gani Adams, Ààrẹ Ọ̀nà Kakanfò ti ilẹ̀ Yorùbá àti àwọn àlejò àtàwọn gbajúgbajà mìíràn kóra jọ ní pápá ìṣeré Lekki Coliseum fún ayẹyẹ Ọjọ́ Ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ Àgbáyé àti oúnjẹ alẹ́.
Àwọn akọ́nimọ̀ọ́gbá àgbà bíi Cordelia Okpei àti ọ̀pọ̀ àwọn mìíràn ló gbádùn ayẹyẹ náà.
Wọ́n fún àwọn ẹni yíyẹ kan ní àmì-ẹ̀yẹ nítorí ìrànlọ́wọ́ tí wọ́n ṣe fún ìdàgbàsókè ilé iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ àti iṣẹ́ ìsìn fún ọmọ aráyé.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìṣẹ̀lẹ̀ náà parí pẹ̀lú ètò orí ẹ̀rọ-alátagbà orí ẹ̀rọ-alátagbà, níbi tí àwọn olùbánisọ̀rọ̀ ti pe orí ẹ̀rọ-alátagbà láti sọ pé “Ọjọ́ Orí Rédíò Àgbáyé” ní onírúurú èdè àti èdè tí wọ́n ń sọ:
Kò sí ẹni tí ó kù nínú àjọyọ̀ náà. Ohùn díẹ̀ lára àwọn ẹgbẹ́ Ohùn Àgbáyé ni a gbé sí orí Metro 97.7FM. Wọ́n pe àwọn oníròyìn kan tí wọ́n ti fẹ̀yìntì láti ka ìròyìn náà tàbí kí wọ́n kà á lórí ẹ̀ka kan.
Rédíò orílẹ̀ èdè Nàíjíríà Àgbáyé Ọjọ́ Àyájọ́ Ọdún 2020 ni irú ayẹyẹ bẹ́ẹ̀, àmọ́ àwọn olùdarí ilé iṣẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ àtàwọn alágbàwí nírètí pé yóò di ayẹyẹ ọdọọdún.
Ọ̀gá àgbà yìí nírètí pé àwọn olùbánisọ̀rọ̀ Yorùbá yóò fara mọ́ ‘àlàyé àsọ̀rọ̀-aláfábẹ́ẹ̀tì tí ó ṣẹ̀ṣẹ̀ ṣe’
Ǹjẹ́ àwòrán-an Yorùbá tuntun yìí yóò di èyí tí ó gbajúmọ̀ lọ́jọ́ iwájú?
Olóyè Tolúlàṣẹ Ọgúntósìn wà ní ìtòsí ọba ìpínlẹ̀ Yorùbáland, Ọ̀yẹ̀lì ìpínlẹ̀ Ifẹ̀, tí ó jókòó.
Àwòrán láti ọwọ́ọ Olóyè Ògúntósìn.
Lẹ́yìn Ọdún Èdè Ìbílẹ̀ Àgbáyé lọ́dún 2019 àti Ọdún Mẹ́wàá Ti Àwọn Èdè Ìbílẹ̀ Àgbáyé lọ́dún 2022 sí 2022, ọ̀pọ̀ àwọn ọmọ Adúláwọ̀ ti bẹ̀rẹ̀ sí í gbé ìgbésẹ̀ lóríṣiríṣi láti mú ìtẹ̀síwájú bá èdè Adúláwọ̀.
Kíkọ èdè Yorùbá ní èdè Látìn tí a yá lè di ohun ìgbàgbé láìpẹ́, gẹ́gẹ́ bí ọkùnrin Yorùbá kan, Olóyè Tolúlàṣẹ Ògúntósìn, tí ó gbé ní Benin, Ìwọ̀ Oòrùn Ilẹ̀-Adúláwọ̀, ṣe ṣàwárí ètò ìkọkúkọ̀wé tí yóò bá èdè Yorùbá mu.
Ááfábẹ́ẹ̀tì Yorùbá tí a ṣẹ̀ṣẹ̀ ṣe yìí ń mú ìrètí wà pé yóò rópò òǹkọ̀ èdè Látìn tí a ti lò fún ohun tó lé ní ọgọ́rùn-ún ọdún.
Ááfábẹ́ẹ̀tì ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ náà dé ọ̀dọ̀ rẹ̀ nípasẹ̀ ìmísí Ọlọ́run nínú àwọn àlá rẹ̀, gẹ́gẹ́ bí Olóyè Ògúntósìn ṣe sọ nínú ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò WhatsApp pẹ̀lú Ohùn Àgbáyé.
Ní báyìí, ó ń rìnrìn àjò káàkiri ìlú Yorùbáland — tí ó sì mú Benin dé orílẹ̀-èdè Nàìjíríà — láti fi " álífábẹ́ẹ̀tì ọ̀rọ̀ sísọ" tí àwọn babańlá rẹ̀ fi ránṣẹ́ sí i.
Olóògbé Ògúntósìn nígbàgbọ́ wípé Odùduwà tó jẹ́ bàbá àwọn Yorùbá ni ó lo álífábẹ́ẹ̀tì yìí láyé àtijó — ṣùgbọ́n ó sọnù.
Àmì mẹ́ẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n (25) ló wà níbẹ̀.
Àwọn onímọ̀ èdè ní ilẹ̀ Adúláwọ̀ tẹnu mọ́ ọn wípé bí ilè-Adúláwọ̀ bá fẹ́ dàgbà, ó gbọdọ̀ ní àwòrán-an ara rẹ̀ tàbí ètò ìkọkúkọ.
Èdè ìbílẹ̀ àti ìgbàanì bíi Yorùbá tí ó jẹ́ èdè Niger-Congo kò gbọdọ̀ gbẹ́kẹ̀ lé ìwé àkọ́kọ́ tí a yá láti fi ṣàlàyé ìrònú àti ọ̀rọ̀ ẹ̀.
Ka púpọ̀ sí i: Ọ̀rọ̀ ì yá owó: Bí àwọn èdè ṣe yí padà
Ní ọdún 1843, Òǹwòran Samuel Àjàyí tó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ Christian Míṣọ́nnárì ṣe àgbékalẹ̀ àkọ́kọ́ ìtumọ̀ ìtumọ̀ Yorùbá ní ti pé ó lo ìlànà èdè Látìn pẹ̀lú àmì ìkọ́kọ́ — tàbí àmì ìkọ̀wé.
Láti ìgbà yẹn wá, ẹgbẹẹgbẹ̀rún ìwé ni a ti tẹ̀ jáde ní èdè Yorùbá pẹ̀lú ìlànà èdè Látìn dípò Ajami, ìlànà èdè Lárúbáwá tí a lò ṣáájú ọdún 1843 fún ìkọ̀wé ní àwọn èdè ìbílẹ̀ bíi Yorùbá àti Haúsá.
Àwọn èdè kan ń jiyàn wípé lílo èdè Látìn, ìlànà ìkọ̀wé ilẹ̀ òkèèrè, láti fi tu àwọn èdè Adúláwọ̀ nínú, ń gbé ilẹ̀ náà lọ́kàn sẹ́rú.
Ètò ìkọ̀wé tuntun yìí ní í ṣe pẹ̀lú ìtàn àwọn ètò ìkọ̀wé àtijọ́ ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀, àwòrán àwọn ènìyàn Íjípìtì, àkójọ Adrinka ti ẹ̀yà Akan ti Gánà, Ethiopian Ge'ez, ètò ìkọ̀wé ìgbàlódé Nsibidi ti Ìwọ̀-oòrùn Ilẹ̀-Adúláwọ̀ tí ó ti wà láti ẹgbẹ̀rún márùn-ún [5,000] ọdún sẹ́yìn, àti àwọn ẹ̀kọ́ álífábẹ́ẹ́ẹ̀tì tí ó jẹ́ ti ilẹ̀ Adúláwọ̀.
Mímu ‘ááfábẹ́ẹ̀tì ìbánisọ̀rọ̀'
Olùdarí Ohùn Àgbáyé, Ọmọ Yoòbá fi ọ̀rọ̀ wá Ọ̀gbẹ́ni Ọgúntósìn lẹ́nu wò, nípasẹ̀ àtẹ̀jáde ohùn-un WhatsApp, láti mọ púpọ̀ sí i nípa bí ó ṣe ṣàwárí álífábẹ́ẹ̀tì tuntun yìí.
Olóògbé Ọgúntósìn, tó jẹ́ ẹni ọdún mẹ́tàlélógójì (43) báyìí ṣàlàyé pé lẹ́yìn tí bàbá òun kú lọ́dún 1997, òun ní láti bójú tó àwọn ọmọ ìyá òun gẹ́gẹ́ bí ọmọ tí ó dàgbà jù lọ, kò sì ṣe tán láti tẹ̀síwájú nínú ẹ̀kọ́ rẹ̀ lẹ́yìn tí ó parí ilé ẹ̀kọ́ girama.
Síbẹ̀, gẹ́gẹ́ bí olóyè ìlú Yorùbá, ó tẹ̀síwájú láti pèsè àṣà ìbílẹ̀ rẹ̀ fún àwọn ọmọ ọmọ - ọmọ Odùduwa méje tí wọ́n jẹ́ alárinà.
Síbẹ̀, bí iṣẹ́ ìdàgbàsókè àṣà ìbílẹ̀ rẹ̀ ṣe ń gbilẹ̀ sí i, ó fẹ́ ṣe púpọ̀ sí i.
Ní ọdún 2011, ó tọ Ọlọ́run ọgbọ́n ìlú Ifa lọ.
Olùdarí náà, Olókun Awópẹ̀̀̀̀̀̀̀̀̀tù, ní kí òun lọ wo ojúbọ àwọn babańlá òun ní agbègbè Farasinmi ní Badagry, ìpínlẹ̀ Èkó, Nàìjíríà, kí òun sì mú ohunkóhun tí òun bá rí ní ojúbọ náà.
Níbẹ̀, ó rí “àjèjì” kan tí ó mú padà lọ sí Porto-Novo, Benin.
Nígbà tó dé, ilé náà ṣókùnkùn pátápátá.
Pẹ̀lú ìmólè kankan nínú yàrá ìgbéyàwó, ó máa ń gbára lé iná tó ń jáde látinú ìtànṣán tẹlifíṣọ̀n.
Ó gbé ọ̀rọ̀ náà sórí tábìlì, ó sì yí tẹlifíṣọ̀n padà, kí ó lè mọ̀ wípé ohun tí ó fi sórí tábìlì ti di àwátì.
Ó da gbogbo yàrá náà sílẹ̀, ó sì bẹ̀rẹ̀ sí í rí i ní igun kan nínú ilé náà.
Ní alẹ́ ọjọ́ yẹn, ó sùn pẹ̀lú ohun èlò náà lábẹ́ ìṣẹ̀lẹ̀ rẹ̀. Ó sọ fún Ohùn Àgbáyé:
Mo lá àlá kan tí mo ṣèbẹ̀wò sí oòrùn.
Nígbà tí mo rí oòrùn, ó ṣókùnkùn, a sì fi álífábẹ́ẹ̀tì náà hàn mí bí mànàmáná.
Gbogbo ìgbà tí mo bá ń sùn ni mo máa ń lá irú àlá kan náà, tí màá máa lọ láti ayé dé ayé, tí màá máa kọ́ àwọn èèyàn bí wọ́n ṣe lè lo ẹ̀rọ ìgbàlódé...
Fún odindi ọdún mẹ́ta ni ó fi ń ronú nípa álífábẹ́ẹ̀tì náà, tí ó sì ń rí àwọn ìran léraléra, síbẹ̀ kò ṣe ohunkóhun nípa rẹ̀.
Ní àárín ìgbà yìí, lọ́dún 2016, mo tún lọ wo oòrùn, mo pàdé ọkùnrin kan, Lámúrúdù, ẹni tí ó kọ́ mi ní ohùn álífábẹ́ẹ̀tì, lẹ́yìn náà ni ó sọ fún mi pé kí n lọ káàkiri àgbáyé, kí n máa kọ́ àwọn ènìyàn ní bí wọ́n ṣe lè lo àmì ìṣàpẹẹrẹ.
Ó máa ń rẹ mí tẹ́lẹ̀ nígbà tí mo bá jí lójú oorun.
Nǹkan bẹ̀rẹ̀ sí í bà á lẹ́rù fún Olóyè Ọ̀gúntósìn — ó bẹ̀rẹ̀ sí í ní àìlera, ó sọ fún Ohùn Àgbáyé.
Ó pinnu láti sọ ohun tó fẹ́ ṣe fún agbani-nímọ̀ràn nípa tẹ̀mí, Ọníkòyí, ọba ìlú Àjàṣẹ́ ní ìlú Port-Novo, ẹni tí ó gbà á nímọ̀ràn láti ṣe ohun tí ó fẹ́ ṣe nínú àlá rẹ̀.
Fún ìdí èyí, ó ti ń rìnrìn àjò láti ibì kan sí ibòmíràn ní Yorùbáland láti gba ìmọ̀ nípa álífábẹ́ẹ̀tì Odùduwà.
Èyí ni fídíò kúkúrú tí àwọn olùkọ́ ń kọ́ àwọn akẹ́kọ̀ọ́ bí wọ́n ṣe lè kọ ááfábẹ́ẹ̀tì Ọdúwà ní yàrá ìkẹ́kọ̀ọ́ kan ní Benin:
Gbígbé ááfábẹ́ẹ̀tì TheYorùba lárugẹ
Ní ọdún 2017, Olóyè Ọgúntósìn, pẹ̀lú àwọn alákòóso ìbílẹ̀ tí ó gbajúgbajà ní Yorùbáland àti àwọn àgbègbè aṣálẹ̀, ṣèbẹ̀wò sí Rauf Arẹ́dúwà́lá, tí ó jẹ́ gómìnà ìpínlẹ̀ Ọ̀hún tìgbà kan rí, ní ìpínlẹ̀ Òṣígò, tí ó jẹ́ olú ìlú orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, láti tọrọ àtìlẹ́yìn fún álífábẹ́ẹ̀tì Odúwà tí ó ṣẹ̀ṣẹ̀ rí.
Arẹ́ẹ́dù́gù́́́́́ lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí gẹ́gẹ́ bíi mínísítà fún Ilé Iṣẹ́ Abẹ́lé ti ìjọba àpapọ̀ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
A fi lẹ́tà ìránnilétí ránṣẹ́ sí gómìnà ìpínlẹ̀ Ọsúnì lẹ́yìn tí àwọn ìlérí tí a ṣe láti kọ́ni lẹ́kọ̀ọ́ ááfábẹ́ẹ̀tì tuntun náà kò tí ìmúṣẹ.
Ọdún mẹ́ta lẹ́yìn náà, ó dùn wá pé àwọn ìlérí ọ̀rọ̀ láti ọwọ́ gómìnà ìgbà kan rí Arẹ́́́́́rìgì́́́́́́́́́́rìgì́́́́́́́rìgì́́́́́rìgì, ìyẹn ááfábẹ́ẹ̀tì tí wọ́n ṣàwárí ní àwọn ilé ẹ̀kọ́ alákọ́ọ̀ọ́bẹ̀rẹ̀ ní gúúsù ìwọ̀ oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà kò ní ìmúṣẹ.
Láti mú kí álífábẹ́ẹ̀tì Ọ̀dúwà di èyí tí ó gbajúgbajà, Olóyè Ògúntósìn ti kọ ìwé kan, ó sì ti ṣe fídíò kan tí ó dá lórí àwòrán-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-an-
Olóògbé Ọ̀gúntòṣìn tún máa ń lo ẹgbẹ́ YouTube, WhatsApp àti Facebook: “Ẹ̀Ẹ̀kì́́́́́́́́́-àlàyé-ìjìyà Odúwà” àti "Odewà Alphabets" láti gbé àwọn akẹ́kọ̀ọ́ èdè tó nífẹ̀ẹ́ sí lárugẹ, kí wọ́n sì kọ́ wọn lẹ́kọ̀ọ́.
Ó rọ gbogbo àwọn tí ó wà níkàlẹ̀ láti tì í lẹ́yìn lórí ìgbélárugẹ ìmọ̀ èdè tí yóò ṣe àyẹ̀wò àṣà Ìwọ̀ Oòrùn àti fún àwọn Yorùbá ní ìdánimọ̀ wọn tí ó yẹ ní ìbámu pẹ̀lú ìdàgbàsókè èdè.
Ọkùnrin onínúure Yorùbá, Sunday Adéníyì, tì í lẹ́yìn nípa títẹ ẹgbẹ̀rún kan ìwé ìgbohùnsílẹ̀ eré ìdárayá "Aèébàjìgbè Odùduwà Alphabets" fún àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ilé-ìwé alákọ́bẹ̀rẹ̀.
Ka púpọ̀ sí i: Ìtúmọ̀ Bíbélì tá a pàdánù: Kí nìdí tí Bíbélì Ìtumọ̀ Ayélujára fi máa ń di èyí táwọn èèyàn ń pè ní Yorùbá — àtàwọn èdè míì — tí kò dáa
Èdè Igbó, Haúsá, Gẹ̀ẹ́sì àti Faransé ni wọ́n fi tẹ̀ ẹ̀dà àwọn ìwé ìròyìn tí wọ́n fi kọ́ni lẹ́kọ̀ọ́. Síbẹ̀, ó ṣe pàtàkì pé kí wọ́n túbọ̀ tì wọ́n lẹ́yìn kí wọ́n lè túbọ̀ pín ááfábẹ́ẹ́ẹ̀tì náà fáwọn tó pọ̀ sí i.
Ááfábẹ́ẹ̀tì Odùduwà jẹ́ ìdàgbàsókè tí ó wúni lórí.
Síbẹ̀síbẹ̀, yíyí padà láti èdè Látìn sí ètò tuntun yóò jẹ́ ìpèníjà ńlá.
Ìyẹn ni pé, álífábẹ́ẹ̀tì Odùduwà jẹ́ ìgbésẹ̀ tí ó dára láti mú ìdàgbàsókè àti ìdàgbàsókè bá èdè Yorùbá — nínú ohun tí àwọn Yorùbá yóò máa pè ní tirẹ̀.
Ọ̀rọ̀ ìrajà ní Yorùbá: Bí àwọn èdè ṣe yí padà
Ǹjẹ́ àkàrà ni ìwọ ń sọ ni àbí kéèkì bean?
Àkàrà òyìnbó orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ni oúnjẹ àárọ̀ tí ó dára ní Nàìjíríà, July 11, 2013. Àwòrán láti ọwọ́ọ Atimukoh ní oríi Wik Commons, CC BY 2.0.
Ó ti tó ọgọ́rùn-ún ọdún tí ìbádọ́pọ̀ èdè ti wà.
Ronú nípa ọ̀rọ̀ náà "àtúnṣe," tí a yá láti èdè Faransé sí Gẹ̀ẹ́sì.
Lónìí, ọ̀rọ̀ yìí — ọ̀rọ̀ tí a gbà láti èdè kan sí ọ̀rọ̀ mìíràn láìsí ìtúmọ̀ — ń gbilẹ̀ ní èdè Gẹ̀ẹ́sì bí ẹni pé a kò yá a rí.
A lè sọ pé ìrìnàjò afẹ́, okòwò àti okòwò nítorí pé àwọn ènìyàn wà níbi ọ̀pọ̀lọpọ̀ èdè tí wọ́n ti ń sọ èdè.
Nípasẹ̀ àwọn ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò yìí, àwọn ènìyàn rí onírúurú ọ̀nà tí wọ́n gbà ń sọ èdè, a sì yá ọ̀rọ̀ àti gbólóhùn láti ṣe ìpàdé wọn.
Ẹjọ́ Yorùbá nìyẹn.
Àwọn tó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó ogójì mílíọ̀nù ló ń sọ èdè Yorùbá lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà, èdè Gẹ̀ẹ́sì tí àwọn Gẹ̀ẹ́sì ń sọ, ẹni tó jẹ́ pé láti ọdún 1914 sí 1960 ni wọ́n ti ń ṣàkóso lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Ó ju ìdajì ọ̀rọ̀ tí wọ́n fi èdè Yorùbá lò tí wọ́n fi èdè Gẹ̀ẹ́sì yá. Ẹ ronú nípa ọ̀rọ̀ náà "cup", tí wọ́n ń pè ní kópù.
Ọ̀rọ̀ náà "phone" jẹ́ fóònù, "ball" jẹ́ bóòlù, àti " Television" jẹ́ telifísónù, láàárín àwọn mìíràn.
Ọ̀rọ̀ Gẹ̀ẹ́sì tí wọ́n ń pè ní "ìdárò" fún Yorùbá yìí mú kí ọ̀rọ̀ rẹ̀ gbòòrò sí i bí àkókò ti ń lọ.
Yàtọ̀ síyẹn, àwọn èèyàn tó tó mílíọ̀nù mẹ́rìnlélógójì (44) ló ń sọ èdè Yorùbá ní apá àríwá orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Èdè yìí wọ̀pọ̀ gan-an láti inú èdè Lárúbáwá àti àwọn ọ̀rọ̀ bíi àlùbáríkà (blessing), àlùbósà (onion) àti wàhálà (ṣòro).
Ẹlẹ́wà ọ̀rọ̀ tí wọ́n fi ń yá owó ní Yorùbá ni wípé àwọn olùbánisọ̀rọ̀ ń lò wọ́n nínú ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò wọn lọ́sọ̀ọ̀sẹ̀ bí wọ́n ṣe ń kópa nínú èdè náà.
Kì í ṣe ohun tí ó ṣàjèjì láti gbọ́ tí àwọn ènìyàn ń sọ, Bá omo yen mú bóòlùòlùee tàbí "Ìrànwọ́ fún ọmọ náà láti gbá bóòlù" ní èdè Gẹ̀ẹ́sì.
Bó tiẹ̀ jẹ́ pé ọ̀rọ̀ náà bó.
Ọ̀kan lára ìpèníjà tí ó ń kojú èdè Yorùbá nínú ọ̀rọ̀ gbígba ọ̀rọ̀ ìbanilórúkọjẹ́ ni pé àwọn ọmọ ìbílẹ̀ tí ó ń sọ èdè Yorùbá nífẹ̀ẹ́ sí títú ọ̀rọ̀ Yorùbá sí èdè Gẹ̀ẹ́sì, kí wọ́n sì lò ó nínú àwọn gbólóhùn dípò ọ̀rọ̀ Yorùbá ìpilẹ̀ṣẹ̀.
Àpẹẹrẹ kan ni ọ̀rọ̀ náà àkàrà — èyí tó pọ̀ jù lára àwọn tó ń sọ èdè Yorùbá máa ń túmọ̀ rẹ̀ sí kéèkì ní ìbáṣepọ̀ ojoojúmọ́ — pàápàá jùlọ pẹ̀lú àwọn àjèjì.
Lílo ọ̀rọ̀ tí wọ́n lò ní ìpilẹ̀ṣẹ̀ jẹ́ kó dá wa lójú pé àṣà ìbílẹ̀ — tí a fi sílẹ̀ nípasẹ̀ èdè — ṣì ń gbèrú.
Fún àpẹẹrẹ, kò sí ẹni tí ó ń fi orúkọ mìíràn pe sushi ti Japan — sushi ni sushi.
Bí ọ̀rọ̀ àwọn Yorùbá bá rí báyìí, èdè àti àṣà ìbílẹ̀ rẹ̀ lè gbilẹ̀ kọjá ti Nàìjíríà àti àgbáyé tó ń sọ èdè Yorùbá.
Bí àpẹẹrẹ, àmállà jẹ́ oúnjẹ àwọn ará Yúróòpù tí ó gbajúgbajà, àní láwọn agbègbè mìíràn.
Tí àwọn tó ń sọ èdè Yorùbá bá tẹpẹlẹ mọ́ ọn, ó máa rọrùn láti lóye ọ̀rọ̀ yìí.
Bí a ṣe túmọ̀ rẹ̀ sí "yam flour" yóò dín iyì àti ìdánilẹ̀kọ̀ọ́ ọ̀hún kù — ìyẹn "Ẹ̀yà ìbílẹ̀ Yọríwá."
Ẹ ronú nípa ọ̀rọ̀ àlùfààṣá Yorùbá tí wọ́n ń pè ní "fanimorious", tí ó ń di gbajúgbajà, tí ó sì ń jáde nínú ìwé atúmọ̀ èdè Urban Dictionary.
Ó túmọ̀ sí "ìpàdánù", tàbí "ìwúrí", ó sì wá láti ọ̀rọ̀ náà, fanimóra ní èdè Yorùbá.
Èyí lè jẹ́ ọ̀rọ̀ ìbánisọ̀rọ̀: èdè Yorùbá kò fàyè gba ọ̀rọ̀ ìkẹyìn àti ọ̀rọ̀ ìkẹyìn.
Nípa bẹ́ẹ̀, wọ́n fi èdè Gẹ̀ẹ́sì suffix -ious kún ọ̀rọ̀ ìpilẹ̀ṣẹ̀ Yorùbá.
Àmọ́, òtítọ́ ibẹ̀ ni pé inú èdè Yorùbá ni wọ́n ti mú ọ̀rọ̀ náà.
Láìpẹ́ yìí, a fi ọ̀rọ̀ èdè Gẹ̀ẹ́sì míì kún ìwé atúmọ̀ èdè Oxford English Dictionary.
Yàtọ̀ síyẹn, bí àwọn tó ń sọ èdè Yorùbá bá mú ìdàgbàsókè bá wọn nìkan ni wọn yóò ṣe ìtẹ̀síwájú ńlá; bí wọ́n ṣe ń lò ó nínú ilé ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ náà ṣe pàtàkì nítorí pé ayé túbọ̀ ń di ẹ̀rọ ìgbàlódé.
Nípa bẹ́ẹ̀, èyí yóò sún ìwádìí síwájú sí i lórí èdè Niger-Congo.
A pàdánù àwọn ìtúmọ̀ Bíbélì: Kí nìdí tí Bíbélì Ìtumọ̀ Ayélujára fi máa ń di èdè Yorùbá — àti àwọn èdè míì — tí kò dára
Èyí tó pọ̀ jù nínú àwọn ìtúmọ̀ tí a ṣe nípasẹ̀ ẹ̀rọ-ayélujára tú àwọn ọ̀rọ̀ kan sí èyí tí kò tọ̀nà
Agbábọ́ọ̀lù àwa Ẹlẹ́rìí Jèhófà tó wà lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, October 2018 lórí ìkànnì Wikimedia Commons CC.BY.2.0.
Èdè Gẹ̀ẹ́sì ti jẹ́ ọ̀pọ̀lọpọ̀ àsọyé orí ayélujára gẹ́gẹ́ bíi èdè ìbánisọ̀rọ̀ "àgbáyé" láti ìgbà tí a ti dá ayélujára sílẹ̀.
Nígbà tó fi máa di February 2020, ó ju ìdajì àwọn ìkànnì orí ayélujára tó wà lórí ayélujára lọ tí wọ́n ń sọ èdè Gẹ̀ẹ́sì, gẹ́gẹ́ bí WebTech3.
Ṣùgbọ́n bí ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn ṣe ń ní ẹ̀rọ ayélujára tí ó ń sọ onírúurú èdè, ó ti mú ìyípadà bá ẹ̀rọ ayélujára pẹ̀lú èdè — wíwá ìtúmọ̀ ìtumọ̀ èdè Gẹ̀ẹ́sì ní ọ̀pọ̀lọpọ̀ èdè pẹ̀lú ẹ̀rọ ìgbàlódé.
Ọ̀pọ̀ iléeṣẹ́ ẹ̀rọ-ìgbàlódé ló ti sapá láìpẹ́ yìí láti ṣe àkọsílẹ̀ àwọn ọ̀rọ̀ tí kì í ṣe èdè Gẹ̀ẹ́sì sórí ẹ̀rọ-ayélujára, èyí sì jẹ́ kó ṣeé ṣe fún ọ̀pọ̀lọpọ̀ èdè láti wà lórí ẹ̀rọ-ayélujára. Àpẹẹrẹ àwọn iléeṣẹ́ àti àwọn iléeṣẹ́ tí wọ́n ti bẹ̀rẹ̀ sí í gbìyànjú láti fi àwọn èdè tí kì í ṣe èdè Gẹ̀ẹ́sì ṣègbéyàwó.
Ní ìparí oṣù Èrèlé 2020, àjọ Google kéde pé wọn yóò fi èdè márùn-ún kún iṣẹ́ ìtumọ̀ wọn, irú bíi Kinyarwanda, Uighur, Tatar, Turkmen àti Odia, lẹ́yìn tí wọ́n ti fi ọdún mẹ́rin gbógun ti àfikún àwọn èdè tuntun.
Ọkùnrin kan ní ìdààmú ọkàn nígbàtí ó ń ka ọ̀rọ̀ lórí ayélujára. Àwòrán láti ọwọ́ọ Oladimeji Ajegbile, ní gbangba nípasẹ̀ Pexels.
Àmọ́ ǹjẹ́ o ti ṣe ìwádìí lórí ọ̀nà tí wọ́n gbà túmọ̀ Bíbélì yìí rí, ṣé o ti wá rí i pé ìtumọ̀ Bíbélì tí wọ́n túmọ̀ sí èdè Gẹ̀ẹ́sì ti lọ́nà tó dáa?
Èyí tó wá burú jù ni pé, ǹjẹ́ kì í ṣe òótọ́ rárá?
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àríyànjiyàn àti ìṣòro ló ń bẹ nígbà tí wọ́n bá ń ṣe irú iṣẹ́ ìtúmọ̀ èdè yìí.
Twitter ti pèsè ìtúmọ̀ Bíbélì èdè Yorùbá sí èdè Gẹ̀ẹ́sì nípasẹ̀ ìtúmọ̀ Google Translation bó bá ti lè ṣeé ṣe tó, àbájáde rẹ̀ kì í ṣe èyí tí ó burú rárá — bóyá ọ̀rọ̀ díẹ̀ jẹ́ òtítọ́.
Ohun tó fa àwọn ìpèníjà yìí ni pé àwọn iléeṣẹ́ ẹ̀rọ-ìgbàlódé máa ń ṣe àkójọ àwọn ìsọfúnni tí wọ́n fi ń túmọ̀ èdè Gẹ̀ẹ́sì láti orí ayélujára.
Ìsọfúnni yìí lè wúlò fún àwọn èdè kan, ṣùgbọ́n àwọn èdè bíi Yorùbá àti Ìgbò, tí wọ́n jẹ́ èdè méjì pàtàkì láti orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, kò rọrùn rárá, nítorí àwọn àmì ìkọ̀wé tí kò pé tàbí tí kò péye láti fi hàn bí ọ̀rọ̀ yìí ṣe dún.
Agbẹnusọ fún iléeṣẹ́ kan sọ̀rọ̀ lórí ìdí tí ó fi gba ikọ̀ agbábọ́ọ̀lù Google láti fi èdè márùn-ún kún ọdún mẹ́rin, ó ní:
Bíbélì ìtumọ̀ Bíbélì tí wọ́n ń pè ní Google Translation ṣe pàtàkì gan-an nínú àwọn ìtumọ̀ Bíbélì tó wà lórí ayélujára, tí kò bá sì sí ọ̀pọ̀lọpọ̀ nǹkan lára àwọn èdè tó wà lórí ayélujára, kò rọrùn fún ètò wa láti tì wọ́n lẹ́yìn dáadáa.
Àmọ́, látàrí ìtẹ̀síwájú ẹnu àìpẹ́ yìí nínú ẹ̀rọ ayárabíàṣá àti ìkẹ́kọ̀ọ́ pẹ̀lú àwọn ọmọ ẹgbẹ́ ìbílẹ̀ wa tó ń sọ èdè Adúláwọ̀, ó ti ṣeé ṣe fún wa láti fi kún ìtìlẹ́yìn tá a ní fún àwọn èdè yìí.
Bákan náà, èyí tó pọ̀ jù nínú àwọn ènìyàn ni kò fi bẹ́ẹ̀ ní àwòrán àkọ́kọ́ — tàbí òǹkọ̀ — ní àwọn èdè wọ̀nyí.
Torí náà, àwọn ìtúmọ̀ Bíbélì tó dáa kì í ṣe èyí tó dáa torí pé wọn ò sọ pé àwọn àṣìṣe yìí kù díẹ̀ káàtó.
Èyí tó pọ̀ jù nínú àwọn ìtúmọ̀ Bíbélì tí a ṣe nípasẹ̀ ẹ̀rọ ayárabíàṣá ló máa ń tú ọ̀rọ̀ kan sí èké, pàápàá jùlọ àwọn ọ̀rọ̀ tí kò bá àṣà ìbílẹ̀ mu.
Fún àpẹẹrẹ, ọ̀rọ̀ Yorùbá ayaba àti obabìnrin ní ìtumọ̀ wọn nínú àṣà ìbílẹ̀.
Èyí tó pọ̀ jù nínú àwọn ẹ̀rọ ìgbàlódé ló túmọ̀ àwọn ọ̀rọ̀ méjèèjì sí "ìgbàlódé".
Àmọ́, ó ṣe pàtàkì láti kíyè sí i pé ìtumọ̀ ayaba àti obabìnrin yàtọ̀: Ọbabìnrin túmọ̀ sí "queen" lédè Gẹ̀ẹ́sì nígbà tí ayaba jẹ́ "ìyàwó ọba".
Àní pẹ̀lú àwọn ìṣòro ìtúmọ̀ Bíbélì yìí, ẹ̀rọ ìgbàlódé ti ṣèrànwọ́ láti mú ìtẹ̀síwájú bá èdè Adúláwọ̀ ní orí ẹ̀rọ ayárabíàṣá, èyí sì ti mú káwọn èèyàn lè lo ọ̀rọ̀ tuntun.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ètò tuntun bíi fóònù àti wàláà ti gbilẹ̀ ní àwọn èdè Adúláwọ̀, nítorí a ti ṣe ọ̀rọ̀ tuntun láti dárúkọ àwọn ẹ̀rọ ìgbàlódé àti àwọn ètò tuntun wọ̀nyí.
Èyí ti mú kí ọ̀nà tá a gbà ń lo àwọn èdè yìí túbọ̀ gbòòrò sí i, ó sì ti mú káwọn èèyàn túbọ̀ lóye wọn dáadáa.
Bí ẹ̀rọ ìgbàlódé ṣe ń bẹ̀rẹ̀, ọ̀pọ̀ àwọn èdè tí wọ́n ń sọ ní Adúláwọ̀ ni wọ́n túbọ̀ ń lò dáadáa.
Fún àpẹẹrẹ, èdè Yorùbá ní àwọn ọ̀rọ̀ kan tí ó ní ipa nínú, irú bíi erọ̀ amúlétutù (darapọ̀ òfúrufú), erọ̀ Ìbánisọ̀rọ̀ (phone) àti erọ̀ Ìlọta (grinder).
Bákan náà, èdè Ibò ní àwọn ọ̀rọ̀ bíi ekwan ( Telephone) àti ugbọ̀ǹ àlà (vehicle).
Àwọn àwùjọ yìí ti fún wọn ní orúkọ àwọn ohun èlò yìí ní ìbámu pẹ̀lú iṣẹ́ tí wọ́n ń ṣe.
Nínú àwọn ìdánilẹ́kọ̀ọ́ lórí ìtàkùrọ̀sọ àti ìpolówó ní Yorùbá, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ máa ń kọ́kọ̀ọ́ pé èyí tó pọ̀ jù lọ nínú àwọn ènìyàn ló ń pe erọ̀ orí tẹlifíṣọ̀n Amóhùnmáwòrán.
Owó ẹyọ̀ yìí ń mú ọ̀pọ̀ ìbéèrè àti ìpinnu jáde — àwọn akẹ́kọ̀ọ́ kan sọ wípé a tún lè pe àwọn kámẹ́rà orí fídíò àti ẹ̀rọ tí a gbà sílẹ̀ ní erọ̀ amóhùnmáwòrán ní ìbámu pẹ̀lú àwọn ànímọ̀ wọn.
Àwọn ìpèníjà ọ̀rọ̀ ẹ̀rọ ìgbàlódé yìí jẹ́ ìdàgbàsókè fún àwọn èdè – ó jẹ́ ìdàgbàsókè fún ìdàgbàsókè èdè àti ẹ̀rọ ìgbàlódé.
Ní ọdún 2019, ilé ìwádìí àkọ́kọ́ tí wọ́n ń pè ní AI ṣí sílẹ̀ ní ìlú Accra, lórílẹ̀-èdè Ghana, èyí tí wọ́n tẹ̀síwájú láti ṣe ìwádìí lórí ọ̀rọ̀ náà, gẹ́gẹ́ bí CNN ṣe sọ.
Onímọ̀ ìjìnlẹ̀ Moustapha Cisse, tí ó jẹ́ olórí iṣẹ́ ìkọ́lé-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-iṣẹ́-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ̀-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ́-mọ
Ẹ̀wẹ̀, Mozilla àti BMZ kéde ìfọwọ́sowọ́pọ̀ wọn láti ṣe ìfilọ́lẹ̀ ìmọ̀-ọ̀rọ̀ ohùn fún àwọn èdè Adúláwọ̀. Pẹ̀lú irú ìdánilẹ́kọ̀ọ́ báyìí, ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn ni yóò fi hàn nínú ọ̀rọ̀ ìkọ́kọ́ ní èdè Adúláwọ̀.
Àwọn oníṣọ́ọ̀ṣì ní Gíríìsì àti Àríwá Makedóníà kọ̀ láti ṣe àtúnṣe sí àwọn àṣà tó mú kí àrùn COVID-19 tàn kálẹ̀.
"Ìlò ẹ̀sìn gbígba ara Olúwa", àwòrán tí Fra Angelico yà ní 1442. Àwòrán ìlú nípasẹ̀ Wikipedia.
Bí àwọn tí àrùn COVID-19 ń bá fínra ṣe ń pọ̀ sí i ní àwọn orílẹ̀-èdè Balkan, àwọn ṣọ́ọ̀ṣì kan tí wọ́n jẹ́ Kristẹni kọ̀ láti yí àwọn àṣà tí wọ́n ń tọ́jú pa dà, èyí tó lè fa àrùn corona.
Ààtò ìsìn tí wọ́n ń pè ní Ìṣọ̀kan Mímọ́ ni àwọn Kristẹni tí wọ́n jẹ́ Ọ̀tọ́dọ́ọ̀sì Ọ̀tọ́dọ́ọ̀sì ń mu ọtí wáìnì tí wọ́n fi ọwọ́ ṣàjọpín, nígbà tí àwọn ẹlẹ́sìn Kátólíìkì ń jẹ oúnjẹ tí ó nípọn ní ọwọ́ àlùfáà ní tààràtà.
Àjọ Ìlera Àgbáyé (WHO) dábàá pé kí a yẹra fún àwọn àpéjọ ńláńlá àti ìmọ́tótó ara láti lè dín ìtànkálẹ̀ kòkòrò àrùn náà kù nípa kíkàn síni lára, pààrọ̀ omi ara àti nípasẹ̀ afẹ́fẹ́.
Nínú àtẹ̀jáde kan tí ó wáyé ní March 9, Ṣọ́ọ̀ṣì Ọ́tọ́dọ́ọ̀sì Ilẹ̀ Gíríìsì sọ wípé òun ò ní yí àṣà náà padà láti ṣe ìgbésẹ̀ ààbò.
Ó tún fi kún un pé “ẹ̀jẹ̀ kòkòrò coronavirus kì í ràn nípasẹ̀ Ẹ̀ka Mímọ́, àwọn olóòótọ́ sì gbọ́dọ̀ gbàdúrà kí kòkòrò náà má bàa tàn kálẹ̀.”
Bíṣóòbù àjọ GOC Klimis, tó jẹ́ olùgbé ìlú Peristeri, tó wà ní agbègbè ìbílẹ̀ nítòsí ìlú Athens, sọ pé àwọn tó nígbàgbọ́ pé kòkòrò àrùn náà lè tàn nípasẹ̀ àwọn ààbọ̀ ẹ̀sìn jẹ́ asọ̀ òdì:
Ẹ̀mí ni Ìdàgbàsókè Mímọ́.
Iṣẹ́ ìyanu ni.
Ó jẹ́ ọ̀rọ̀ òdì láti gbà gbọ́ wípé kòkòrò àrùn náà lè tàn kálẹ̀ nípa gbígba Ẹ̀dà Mímọ́.
Àwọn mọ́kàndínláàádọ́rùn-ún (99) ló ti fẹ̀sùn COVID-19 kàn ní orílẹ̀-èdè Gíríìsì, kò sì tíì sí ẹni tó kú tó báyìí.
Àwọn aláṣẹ orílẹ̀-èdè Gíríìkì, tí wọ́n ti ilé-ìwé pa láìpẹ́, tí wọ́n sì fòfin de àpéjọ kí wọ́n má bàa kọ́ni lẹ́kọ̀ọ́, rọ Ṣọ́ọ̀ṣì láti tún ọ̀rọ̀ náà gbé yẹ̀ wò.
Àmọ́ ó jọ pé àwọn òṣìṣẹ́ ìjọba fúnra wọn ò fiyè sí àwọn ọ̀rọ̀ yìí. Ààrẹ àtàwọn mínísítà ìjọba kan wá síbi ayẹyẹ ìsìn kan tí wọ́n ṣe lọ́jọ́ Sunday tó kọjá.
Ní apá Àríwá Makedóníà tó wà nítòsí, ó jọ pé bíṣóòbù Àgbà tó ń jẹ́ Ṣọ́ọ̀ṣì Ó́tódọ́ọ́sì ti Makedóníà – Ohrid náà ṣe ń tọ́ ọ̀nà kan náà nìyẹn.
Bó tiẹ̀ jẹ́ pé ṣọ́ọ̀ṣì náà kò tíì sọ ọ̀rọ̀ kankan nípa àjàkálẹ̀ àrùn náà, ó ṣì ń bá a lọ láti máa darí Ẹgbẹ́ Mímọ́.
Ìkìlọ̀ wáyé nígbà tí ìkànnì ọ̀hún tó ń jẹ́ Prespa-Pelagonia Diocese gbé àpilẹ̀kọ kan jáde lórí ìkànnì orílẹ̀-èdè Rọ́ṣíà tó ń jẹ́ Pravoslavie.ru (tí ó túmọ̀ sí "Ìjọ́ Kristẹni ti Orílẹ̀-èdè Ọ̀tọ́dọ́ọ̀sì") tó ń sọ pé "kò ṣeé ṣe fún àwọn onígbàgbọ́ láti kó àrùn nígbà tí wọ́n bá ń ṣe ààtò ìsìn".
Àlùfáà orílẹ̀-èdè Rọ́ṣíà, Sergey Adonin ló tọwọ́ bọwọ́lu ìwé náà, ẹni tó sọ pé òun ní ìmọ̀ nípa ẹ̀rọ ayélujára àti ìrírí tí òun ní láti ṣiṣẹ́ nílé ìwòsàn.
Ó tẹ̀síwájú nínú àpilẹ̀kọ náà wípé ìlànà lílo ẹ̀wọ̀n kan náà tí a dá sílẹ̀ ní ọgọ́rùn-ún ọdún keje bizantium kò ṣe ìpalára kankan, nítorí "ìgbàgbọ́ nínú Ọlọ́run ń dáàbò bo àwọn ọmọ ìjọ àti àwọn àlùfáà".
Bákan náà ní North Makedóníà, àwọn ajàfẹ́tọ̀ọ́ ìpolongo sọ̀rọ̀ ìtìlẹ́yìn fún ṣọ́ọ̀ṣì.
Bí àpẹẹrẹ, ọ̀kan lára àwọn tó gbàlejò ẹ̀rọ-alátagbà lórí tẹlifíṣọ̀n — tí ó ti fìgbà kan jẹ́ alátìlẹ́yìn àwọn ajìjàǹgbara-ìjàǹgbara – fi Twitter yangàn pé òun kópa nínú àwọn ààbọ̀ ẹ̀sìn tó léwu:
Túwíìtì: Lọ́jọ́ Àìkú (Sunday) tí ó kọjá ni mo gba Ìwé Mímọ́ ní Ṣọ́ọ̀ṣì Ìkéde Mímọ́ tó jẹ́ apá kan Ilé Ìwòsàn ní ìlú Skopje, tí màá tún ṣe é!
Kí ni ìṣòro yín?
Ìsọfúnni: Láìka bí àwọn onímọ̀ ìṣègùn ṣe pe ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn sí: Àwọn Onígbàgbọ́ gba Ìsọfúnni Mímọ́ láìbẹ̀rù àrùn corona.
Sladjana Velkov, tí ó jẹ́ gbajúgbajà ajàfẹ́tọ̀ọ́ tí ó ń ṣiṣẹ́ ní Serbia àti North Makedóníà, kéde láìpẹ́ yìí wípé ìṣẹ̀lẹ̀ náà “kò burú” àti wípé kòkòrò àrùn tuntun náà jẹ́ "ẹ̀gbẹ́ òtútù tí ó máa ń ṣọṣẹ́, bíi ti òtútù mìíràn tí ó máa ń ṣọṣẹ́, kìkì àwọn àgbàlagbà tàbí àwọn ènìyàn tí ó ní ìṣòro ààbò ìgbógunti àrùn".
Láàárín àkókò náà, láti orílẹ̀-èdè Ítálì, níbi tí ó ti pa ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún mẹ́fà àti mọ́kànlélọ́gbọ̀n (631) èèyàn látàrí àjàkálẹ̀ àrùn náà, tí ó sì lé ní ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún mẹ́wàá (10,000) tí àrùn náà kàn, òǹlò yìí túwíìtì:
Ní báyìí, ẹ̀sùn COVID-19 méje tí wọ́n fẹ̀sùn kàn ní North Makedóníà; mẹ́ẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n (25) ní Slovenia; mẹ́tàlá ní Croatia; mẹ́fà ní Alibéníà; márùn-ún ní Serbia; márùn-ún ní Bosnia; àti òsán ní Montenegro.
Ẹ̀sùn méjìdínlọ́gbọ̀n (28) ló ṣẹlẹ̀ lórílẹ̀-èdè Rùwáńdà, mẹ́fà sì ṣẹlẹ̀ lórílẹ̀-èdè Bulgaria.
Àwọn Kristẹni níbòmíì
Kárí ayé ti rí bí àrùn corona ṣe lè tàn kálẹ̀ láwọn ìjọ ẹ̀sìn.
Ní oṣù tó kọjá, èyí tó pọ̀ jù nínú ẹgbẹ̀rún méje, ọgọ́rùn-ún mẹ́rin àti ọgọ́rùn-ún mẹ́rin (7,400) àwọn tí àrùn COVID-19 ṣẹlẹ̀ sí ní South Korea — ìyẹn orílẹ̀-èdè tí ó jọ pé àrùn náà wà lábẹ́ ìdarí nígbà náà lọ́hùn-ún — ni wọ́n tọ́ka sí nínú ẹgbẹ́ Trincheonji ti Jésù.
Wọ́n fi ẹ̀sùn ìwà ọ̀daràn kàn wọ́n — tí wọ́n sábà máa ń pè ní ẹgbẹ́ òkùnkùn — ẹni ọdún méjìdínláàádọ́rin (88) tó jẹ́ aṣáájú ẹ̀sìn náà sì tọrọ àforíjì ní gbangba.
Ní báyìí ná, Ilé Iṣẹ́ Ètò Ìlera ti Orthodox Diocese ti Korea kéde àyípadà nínú àwọn àṣà ìṣègùn wọn ní ìbámu pẹ̀lú ìdámọ̀ràn Ilé Iṣẹ́ Ètò Ìlera:
1. Ní àsìkò Ìdáríjì Ọlọ́run, gbogbo àwọn onígbàgbọ́ ni yóò máa wọ aṣọ ìrántí.
2. Kí wọ́n tó wọ inú Ṣọ́ọ̀ṣì, wọ́n máa fi ẹ̀bùn tí wọ́n fi ń pa kòkòrò àrùn ní ẹnu ọ̀nà ṣọ́ọ̀ṣì sọ́wọ́ ara wọn di aláìlágbára.
3. Wọn ò ní bá ẹnikẹ́ni gbọ́n.
4. Wọn ò ní fẹnu ko ọwọ́ àwọn Àlùfáà.
5. Wọn ò ní fi ẹnu ko àwọn Àpẹẹrẹ náà lẹ́nu, àmọ́ wọ́n máa tẹrí ba níwájú wọn.
6. Wọn ò ní lo àwọn ìwé àdúrà nígbà tí wọ́n bá ń gbàdúrà.
7. Wọn ò ní gba Antidoron látọ̀dọ̀ àwọn àlùfáà ṣọ́ọ̀ṣì bí wọ́n ṣe ń kúrò ní ṣọ́ọ̀ṣì.
8. A ò ní jẹ Oúnjẹ Agape lẹ́yìn Àpéjọ Àìkú (Sunday Liturgy).
9. Ìpàdé àwùjọ àwọn Olóòótọ́ àti àwọn ará Catechumens kò ní wáyé.
Àwọn oníṣọ́ọ̀ṣì kan ní Yúróòpù ti ṣe irú ìgbésẹ̀ kan náà, irú bíi ti ẹ̀sìn Kátólíìkì ní Ítálì.
Àwọn ẹ̀ṣọ́ ìsìn tó wà ní Croatia náà ti ṣe òfin tí kò fàyè gbà á, ní orílẹ̀-èdè Faransé, wọ́n ti pa ibì kan tí wọ́n ti ń rìnrìn àjò afẹ́ ní ìlú Lourdes mọ́.
Ṣọ́ọ̀ṣì Ọ̀tọ́dọ́ọ̀sì Orílẹ̀-èdè Romania gbé àṣẹ kan jáde tí wọ́n fi kéde "ìgbésẹ̀ àyàfi nítorí ewu àjàkálẹ̀ àrùn":
Àwọn tó bá ń bẹ̀rù àrùn yìí lè má fẹ́nu ko àwọn ère mímọ́ nínú àwọn ṣọ́ọ̀ṣì fúngbà díẹ̀.
Wọ́n lè ní kí àlùfáà fúnra rẹ̀ lo àmì ìdánimọ̀ wọn fún Àwùjọ Mímọ́.
Lẹ́yìn tí orílẹ̀-èdè Ítálì ti àwọn ìpínlẹ̀ ìwàásù wọn pa pátápátá, àwọn ìpínlẹ̀ Yúróòpù míì bíi Czech Republic tún gbé ìgbésẹ̀ tó lágbára ní ọjọ́ 10 oṣù Ẹrẹ́nà, irú bíi pípa ilé-ìwé tì.
Ìjọba Àríwá Makedóníà kéde pé ìṣẹ̀lẹ̀ pàjáwìrì ti wáyé, wọ́n sì ti àwọn ilé ẹ̀kọ́, ilé ẹ̀kọ́, àtàwọn ọ́fíìsì pa fún ọ̀sẹ̀ méjì.
Ṣàyẹ̀wò àkànṣe ohùn Àgbáyé nípa ipa tí COVID-19.
Nàìjííríà fòfin de iṣẹ́ ìrìnàjò pẹ̀lú ìdádúró lórí ẹ̀sùn COVID-19
Ìfòfindè ìrìnàjò ní orílẹ̀-èdè mẹ́tàlá (13), tí ẹ̀sùn COVID-19 sì lé ní ẹgbẹ̀rún kan.
Àwòrán láti ọwọ́ọ Pete Linforth láti ọwọ́ọ Pixabay. A lò ó lábẹ́ ìwé àṣẹ láti ọwọ́ọ Pẹ́sítáǹbù, fún ìlò gbogbo ènìyàn.
Ṣàyẹ̀wò àkànṣe ohùn Àgbáyé nípa ipa tí COVID-19.
Nínú ìwádìí tí àjọ tó ń rí sí bọ́ọ̀lù àrùn corona tó wà lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà ṣe, àjọ tó ń rí sí bọ́ọ̀lù àrùn éèdì tó ń ṣiṣẹ́ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, tó ń rí sí bọ́ọ̀lù àrùn COVID-19 tí wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ kọ́ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, sọ pé, èyí ti mú kí àpapọ̀ àwọn tó lárùn corona tó wà lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà di mẹ́jọ.
Ìbísí àwọn aláìsàn mẹ́jọ wáyé ní wákàtí méjìdínláàádọ́ta péré lẹ́yìn tí Dókítà E. Osagie Ehanire fìdí ẹ̀sùn kẹta COVID-19, March 16, múlẹ̀ gẹ́gẹ́ bíi "Nigerian ọmọ ọgbọ̀n ọdún tí ó padà láti ìgbà ìpadàbẹ̀wò ráńpẹ́ sí orílẹ̀-èdè United Kingdom ní March 13":
Aláìsàn yìí fínnúfíndò́ bẹ̀rẹ̀ ìyàsọ́tọ̀ fún ọjọ́ mẹ́rìnlá (14) ní ìpínlẹ̀ Èkó, ní àkókò tí ó fi ní àmì ibà àti ikọ̀ ibà.
Lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí, ilé ìwòsàn tó ń jẹ́ Infectious Disease Hospital tó wà nílùú Yaba, nílùú Èkó ni wọ́n ti ń gbé aláìsàn náà.
Ara rẹ̀ balẹ̀, ó sì ń gba ìtọ́jú.
Bí iye àwọn tí àrùn COVID-19 ń pa ṣe ń pọ̀ sí i ní Nàìjíríà, ìjọba ti juwọ́ sílẹ̀ ní gbangba ní ọjọ́ kejìdínlógún oṣù Ẹrẹ́nà láti fi òfin de àwọn ọmọ ìlú láti orílẹ̀-èdè mẹ́tàlá tí wọ́n ti kó àrùn corona: China, Ítálì, Iran, South Korea, Sípéènì, Japan, Faransé, Jámánì, Norway, Amẹ́ríkà, United Kingdom, Netherlands àti Switzerland.
Àwọn tó ti orílẹ̀-èdè yìí wọlé gbọdọ̀ jẹ́ ìdájọ́ ọjọ́ mẹ́rìnlá.
Ní ọjọ́ kẹtàdínlọ́gbọ̀n oṣù Èrèlé, orílẹ̀-èdè Ítálì kan ṣèbẹ̀wò sí orílẹ̀-èdè Nàìjíríà gẹ́gẹ́ bí ẹ̀sùn tí wọ́n fi kan COVID-19 lórílẹ̀-èdè náà.
Ka púpọ̀ sí i: Orílẹ̀-èdè Ítálì ni àkọsílẹ̀ àìsàn COVID-19 tí ó ń ṣe lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà
Gẹ́gẹ́ bí ìgbìmọ̀ NCDC ṣe sọ, ẹ̀sùn kejì tí a fìdí rẹ̀ múlẹ̀ jẹ́ ìdánilẹ́bi ẹ̀sùn tí ó ti fi ẹ̀rí hàn ní ìgbà méjì báyìí.
Àjọ NCDC sọ pé, nígbà tó di ọjọ́ kẹtàlá oṣù Ẹrẹ́nà ọdún 2020, wọ́n yọ ẹ̀sùn kejì kúrò lára kòkòrò náà, wọ́n sì ní kó lọ sílé.
Ọ̀pọ̀ àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà lórí ẹ̀rọ ayélujára kò ní ìbàlẹ̀ ọkàn pẹ̀lú ìdáhùn tí ó ń wá sí COVID-19 tí wọ́n sì ti béèrè fún ìgbésẹ̀ láti dènà ìtànkálẹ̀ àrùn náà ní orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Ayobami tó jẹ́ ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà bẹnu àtẹ̀ lu bí ìgbìmọ̀ NCDC ṣe ń fi sùúrù fèsì, Ó gba àjọ NCDC níyànjú láti "dẹ̀kun ètò ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ àwọn oníròyìn, kí o sì ṣe iṣẹ́!"
Gideon sọ pé "kò yẹ kí gbogbo wa bẹ̀rù" pé ìdánwò COVID-19 kò fi bẹ́ẹ̀ falẹ̀ lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Akọ̀ròyìn kan tórúkọ rẹ̀ ń jẹ́ Bayo Olupohunda sọ pé: "Ọ̀pọ̀ àwọn arìnrìn àjò tí wọ́n ń wá láti àwọn orílẹ̀-èdè" tí kòkòrò yìí ti ṣèpalára fún ni:
Dókítà Whitewalker tẹnu mọ́ ọn wípé ìfòfindè ìrìnàjò jẹ́ ìtọ́jú àjàkálẹ̀ àrùn tí yóò dènà ìtànkálẹ̀ àrùn ní àsìkò àjàkálẹ̀ àrùn bí èyí:
Dókítà Chikwe Ihekweazu, tó jẹ́ olórí àjọ NCDC, bẹ̀bẹ̀ pé kí wọ́n "Wọ́n máa TRY verY láti pèsè àwọn ohun tí wọ́n nílò ní kánjúkánjú":
Ní March 17, ilé ìgbìmọ̀ asòfin orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ti bẹ̀rẹ̀ sí í fagi lé ọkọ̀ òfuurufú láti àwọn orílẹ̀ èdè bíi United Kingdom àti China, kí wọ́n tó fagi lé ìfòfindè náà lọ́jọ́ kejì.
Gbogbo àlejò láti àwọn orílẹ̀-èdè tí àjálù náà ti ṣẹlẹ̀ ni yóò kojú ìdánwò fún ọjọ́ mẹ́rìnlá,"
Ìjọba tún dá ìwé àṣẹ ìwọ̀lú dúró fúngbà díẹ̀ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Ìfòfindè arìnrìn-àjò ti bẹ̀rẹ̀ ní Saturday, March 21, 2020, tí yóò sì parí lọ́sẹ̀ mẹ́rin, èyí tí yóò jẹ́ àtúnṣe tí ó ṣeé ṣe.
Ka ọ̀rọ̀ síwájú sí i: COVID-19 ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀: ‘Ìgbáradì tí a kò rí tẹ́lẹ̀’ bí àwọn orílẹ̀-èdè ṣe ń gbáradì fún àjàkálẹ̀ àrùn
Ọ̀pọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè ilẹ̀ Adúláwọ̀ ti ń ṣe àgbékalẹ̀ àwọn ìlànà tí yóò dín ìtànkálẹ̀ kòkòrò COVID-19 kù.
Lára àwọn ìgbésẹ̀ tó lágbára tí wọ́n gbé ni pé wọ́n fòfin de àwọn orílẹ̀-èdè láti rìnrìn-àjò pẹ̀lú ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹ̀sùn COVID-19 tí wọ́n fi kàn wọ́n.
Àbójútó díẹ̀díẹ̀
A gbọ́ pé àwọn òṣìṣẹ́ ìlera kò fi bẹ́ẹ̀ fèsì lórí àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 tó ń jà lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Obìnrin kan tó jẹ́ ẹni àádọ́rin (70) ọdún tó ti lo oṣù márùn-ún lórílẹ̀-èdè United Kingdom padà sí orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ní March 11.
Kò pẹ́ lẹ́yìn náà, ó fi àmì COVID-19 hàn bí òtútù àti ẹ̀fọn, nígbà tó sì di March 13, wọ́n gbé e lọ sí ilé ìwòsàn ìpínlẹ̀ Enugu State Teaching Hospital (ESUTH) Colliery Parklane, ní gúúsù ìlà oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Ó wà ní àdádó ní ESUTH Colliery Parklane nígbà tí wọ́n fi àwọn ẹ̀ṣọ́ rẹ̀ ránṣẹ́ sí NCDC fún àyè ìwòsàn ní ọjọ́ kẹrìnlá oṣù kẹta ọdún tí a wà yìí.
Ní March 15, obìnrin náà kú lẹ́yìn tí ìgbìmọ̀ NCDC ti jábọ̀ pé òun kojú COVID-19.
Àmọ́, nínú ìwé tí ó kọ sí gómìnà ìpínlẹ̀ Enugu, ọmọbìnrin obìnrin náà fi ẹ̀sùn kàn wípé ìyá òun jẹ́ "ẹni tí àwọn òṣìṣẹ́ ilé-ìwòsàn fi sí àárín gbùngbùn ìdádúró tí ó kún fún “ koríko àti pàǹtírí”.
Ẹjọ́ COVID-19 mìíràn tí kò tọ́jú tí wọ́n gbé jáde nílùú Èkó, tó jẹ́ olú ìlú orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Ní ọjọ́ 17 oṣù Ẹrẹ́nà, David Hundeyin, tí ó jẹ́ akọ̀ròyìn fún ìwé ìròyìn News Wire, ròyìn àìtọ́jú tí ó wáyé nínú ẹjọ́ COVID-19 tí wọ́n fura sí ní ilé-iṣẹ́ Epo rọ̀bì Dangote Oil Refinery Company ní Ibeju-Lekki, Èkó, èyí tí ó fa àyà tó ń já àwọn òṣìṣẹ́.
Ní March 12, ará Íńdíà kan tó ń wa páìpù láti ìpínlẹ̀ Dangote Refinery wọ ọkọ̀ òfuurufú lọ sí orílẹ̀-èdè Nàìjíríà láti ìlú Mumbai, lẹ́yìn tí ó dúró díẹ̀ ní ìlú Cairo, lórílẹ̀-èdè Egypt.
Ìwádìí tí Hudeyin ṣe fi hàn pé lẹ́yìn tí ó pa dà láti orílẹ̀-èdè Íńdíà, ó ní “ẹ̀fọn ibà, kòtò gbígbẹ, ọ̀fun tó ń dùn àti ìṣòro mímu tó lágbára.
Síbẹ̀, “kò ṣe kedere bóyá ẹnikẹ́ni ní Dangote Refinery gbìyànjú láti kàn sí” àwọn òṣìṣẹ́ ètò ìlera tó yẹ.
Hudeyin tún kédàárò pé ilé-iṣẹ́ náà lo àǹfààní "àgbègbè tí ó kún fún òfin" ní Nàìjíríà "ti fi ire ti ara rẹ̀ sí ipò àkókó", èyí tí ó fi ẹ̀mí àwọn òṣìṣẹ́ àti gbogbo ènìyàn sínú ewu.
Ìròyìn tí wọ́n gbé jáde yìí ni wọ́n fi tipátipá mú àwọn àjọ tó ń ṣètò ìtọ́jú aláìsàn sọ̀rọ̀ pé aláìsàn náà ti lọ sí ilé ìwòsàn tó ń rí sí àìsàn tó ń gbé nílùú Yaba, nílùú Èkó.
Báwo ni COVID-19 ṣe ń tún ọ̀rọ̀ ìṣèlú àti ọ̀rọ̀ àgbáyé China sọ?
Àtẹ ìsọfúnni tí ó ní àwòrán-àtẹ ìlú China lórí àwọn òǹkọ̀wé mẹ́rin tí ó kà 武汉肺炎 tí ó túmọ̀ sí "Wuhan pneumonia" (tí a ṣì ń lò ní èdè Chinese), bí a ṣe mọ àjàkálẹ̀ àrùn náà ní ìbẹ̀rẹ̀, kí a tó fún un ní orúkọ COVID-19.
Àwòrán tí a lò pẹ̀lú àṣẹ.
Ohun tí ó bẹ̀rẹ̀ ní ọjà oúnjẹ aládàádúró gẹ́gẹ́ bí ọ̀rọ̀ ìlera ti di ìdààmú ìlera orílẹ̀-èdè China.
Lẹ́yìn tí wọ́n ṣàwárí àrùn Wuhan corona ní oṣù Ọ̀pẹ ọdún 2019, àwọn ènìyàn bẹ̀rẹ̀ sí ṣe ohun tí ó ba àwùjọ China jẹ́ gan-an, tí ó sì ń tako ìdúróṣinṣin òṣèlú Beijing.
Ìjọba orílẹ̀ èdèe China, ìjọba ìbílẹ̀ àti àárín gbùngbùn, ti fi ọ̀pọ̀ ọ̀sẹ̀ falẹ̀ kí wọ́n tó mú àwọn ìsọfúnni tí ń gba ẹ̀mí là jáde.
Nígbà tí wọ́n ṣàdédé kéde àwọn ìgbésẹ̀ takuntakun láti dènà ìtànkálẹ̀ àjàkálẹ̀ àrùn náà ní ìparí oṣù Èrèlé, fún ọ̀pọ̀ ènìyàn, ó ti pé jù bí ayẹyẹ Ọdún Tuntun China ti bẹ̀rẹ̀.
Àwọn dókítà àti onímọ̀ ìjìnlẹ̀ ṣì ń ṣe ìwádìí, wọ́n sì ń jiyàn lórí bí kòkòrò àrùn Wuhan coron virus tí a kò mọ̀ tẹ́lẹ̀ ṣe lè ṣẹlẹ̀, èyí tó ń fa COVID-2019, kòkòrò tó ń fa àrùn inú ẹ̀dọ̀, tó sì lè fa òtútù àyà.
Èròǹgbà kan tó ṣeé ṣe kó jẹ́ wípé ejò tàbí ìjẹ́ tí wọ́n ń jẹ́ ẹlẹ́rìndòdò ní China ni wọ́n ti tà ní ọjà tí wọ́n ti ń ta omi ní ìlú Wuhan níbi tí wọ́n ti gbà pé kòkòrò náà ti ṣẹlẹ̀.
Ọ̀kan lára àwọn ìbéèrè pàtàkì tó ń jẹ́ ká mọ bí kòkòrò tó ń fa àrùn yìí ṣe ń tàn kálẹ̀ ni bóyá ó lè ràn láti ọ̀dọ̀ ènìyàn kan sí ọ̀dọ̀ ènìyàn, àti iye ènìyàn tí kòkòrò yìí kan náà lè ràn.
Èsì ìṣègùn tí ó ṣẹ̀ṣẹ̀ jáde fi hàn pé ó ń ranni lọ́dọ̀ ènìyàn, ohun tí ó sì ń ṣẹlẹ̀ ni wípé ó ń ṣẹlẹ̀ kí ẹ̀rọ tí ó ń gbé kòkòrò àrùn náà tó bèrè sí ní àmì-ẹ̀yẹ, èyí tí ó mú kó nira gan-an láti ṣàwárí.
Àwọn onímọ̀ ìjìnlẹ̀ nípa àjàkálẹ̀ àrùn gbà gbọ́ pé ó máa ń ṣẹlẹ̀ láàárín oṣù méjì sí mẹ́ta ní ìparí oṣù kínní, èyí tó túmọ̀ sí pé ẹnì kan máa ń kó àjàkálẹ̀ ẹni méjì sí mẹ́ta, ṣùgbọ́n a ṣì ń jíròrò iye náà, a sì nílò ìwádìí síwájú sí i kí a tó lè rí àwọn ìsọfúnni tó péye gbà.
Bí iye àwọn tí àrùn yìí ń ràn ṣe ń pọ̀ sí i lójoojúmọ́, àìsàn ńlá kan ti wáyé ní agbègbè Hubei àti Wuhan tó jẹ́ olú ìlú orílẹ̀-èdè China, ènìyàn tó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó ọgọ́ta mílíọ̀nù ló sì ń gbé níbẹ̀.
Gẹ́gẹ́ bí ìròyìn ṣe fi hàn ní oríṣiríṣi orílẹ̀-èdè China, gbogbo àwọn dókítà ló wà lójúfò, tí wọ́n ń fi kún ètò ìtọ́jú ìṣègùn tí kì í tó fún àwọn ènìyàn tó pọ̀, tí wọ́n sì ń darúgbó.
Àmọ́ kò mọ́ pé àìsàn tó le gan-an ni àrùn Wuhan, ó tún jẹ́ ojúlówó ọ̀rọ̀ òṣèlú.
Ìgbékèlé nínú ìjọba tí ó sọ wípé kò sí ohun tí ó yẹ ní ṣíṣe àníyàn títí di ìparí ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ ọ̀hún ni ó ba ìgbàgbọ́ àwọn ènìyàn jẹ́ pátápátá, kì í ṣe ní agbègbè Hubei nìkan.
Wọ́n bẹnu àtẹ́ lu Beijing nítorí ọ̀nà tí ó gbà bójú tó àrùn SARS ní ọdún 2002 sí 2003 gẹ́gẹ́ bí ó ṣe fi ìsọfúnni pa mọ́ kúrò nínú Àjọ Ìlera Àgbáyé (WHO).
Ààrẹ orílẹ̀ èdè China, Xi Jinping kò sọ̀rọ̀ nípa àjàkálẹ̀ àrùn tó ṣẹlẹ̀ lẹ́nu àìpẹ́ yìí títí di January 20 nígbà tí ó mọ bí ọ̀rọ̀ náà ṣe burú tó ní gbangba – lẹ́yìn tó lé ní oṣù kan tí wọ́n ti gbọ́ ẹjọ́ àkọ́kọ́.
Àkójọ ìsọfúnni ṣì fẹsẹ̀ múlẹ̀, bí orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ṣe ń fojú winá ìjà okòwò pẹ̀lú orílẹ̀ èdè Nàíjíríà àti ètò ọrọ̀ ajé tó ń dẹnu kọlẹ̀, ọ̀nà láti yanjú ìṣòro àjàkálẹ̀ àrùn Wuhan corona yóò pinnu ìgbésẹ̀ àwùjọ àti òṣèlú China lọ́dún 2020.
Telcos Mozambique àti Cape Verde ń pèsè ẹ̀rọ ayélujára alágbèéká tí ó gbówó lórí gẹ́gẹ́ bí àwọn ọmọ ìlú ṣe rọ wọn láti dúró sílé
Santa Maria Avenue, Cape Verde. Àwòrán láti ọwọ́ Miccaela, Wikimedia Commons. CC-BY 3.0
Ṣàyẹ̀wò àkànṣe ohùn Àgbáyé nípa ipa tí COVID-19.
Bí wọ́n ṣe ń pàsẹ fún àwọn ọmọ ilẹ̀ Áfíríkà púpọ̀ sí i láti dúró sílé láàárín àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 náà, Mozambique àti Cape Verde ń ṣe àkóbá púpọ̀ fún ìsọfúnni orí ẹ̀rọ-alátagbà.
Títí di báyìí, orílẹ̀-èdè Mozambique ti forúkọ ẹ̀sùn COVID-19 mẹ́wàá sílẹ̀, kò sì sí ẹni tó kú kankan, nígbà tí Cape Verde ní ẹ̀sùn mẹ́fà tí wọ́n sì pa ẹnì kan.
Ní ọ̀sẹ̀ tó kọjá, orílẹ̀-èdè méjèèjì ti fipá mú ìṣẹ̀lẹ̀ pàjáwìrì ọgbọ̀n ọjọ́, ó sì ṣeé ṣe kí ìṣẹ̀lẹ̀ náà tún fẹsẹ̀ múlẹ̀.
Gẹ́gẹ́ bí ilé iṣẹ́ oníròyìn Portugal, Lusa ṣe sọ:
Ìtúmọ̀ Ìtúnwí-ọ̀rọ̀ Ọlọ́rọ̀ gan-an
Àwọn méjèèjì tó ń ṣiṣẹ́ lórí ẹ̀rọ ìbánisọ̀rọ̀ alágbèéká ní ìlú Cape Verde, CV Móvel àti Unitel T+, kéde ìpolongo àjọṣepọ̀ tí yóò mú ẹ̀rọ ayélujára ẹ̀rọ ayélujára tí ó tó ẹgbẹ̀rún méjì (2,000 MB) jáde lọ́fẹ̀ẹ́ láti fún àwọn ọmọ ìlú níṣìírí láti dúró sílé, gẹ́gẹ́ bí ọ̀nà láti dènà COVID-19.
Àkọlé rẹ̀ ni “Fica em Casa” (ìyẹ́ ilé” lédè Gẹ̀ẹ́sì), ìgbéga ọ̀hún ni àwọn alágbèékalẹ̀ méjèèjì kéde lórí ẹ̀rọ-alátagbà nínú àtẹ̀jáde kan tí wọ́n pè ní “jo àwọn ológun” kí àwọn ọmọ ìbílẹ̀ Cape Verde má bàa “kórìíra nílé”.
Ẹ̀wẹ̀, àwọn ènìyàn méjèèjì ni ẹ̀rọ ìbánisọ̀rọ̀ náà pèsè fún, yàtọ̀ sí ẹgbẹ̀rún méjì (2,000 MB) ẹ̀rọ ìbánisọ̀rọ̀, ìṣẹ́jú mẹ́ẹ̀ẹ́dógún ni gbogbo ènìyàn orílẹ̀-èdè náà yóò lò títí di ọjọ́ 30 oṣù Igbe.
COVID-19: Ìpolongo náà fún àwọn ọmọ ìbílẹ̀ Cape Verde ní ẹ̀rọ ayélujára tí ó ní ẹ̀rọ ayélujára tí ó ní ẹ̀rọ ayélujára tí ó ní ẹ̀rọ ayélujára tí ó ní ẹ̀rọ ayélujára tí ó ní ẹ̀rọ ayélujára lọ́dún 2000 gbà.
Àwọn ènìyàn díẹ̀ ti ṣe kàyéfì nípa bí ìpolongo ìwàásù ṣe ń lọ lọ́wọ́, bí ọ̀pọ̀ ọmọ ìbílẹ̀ Cape Verde kò ṣe ní lílo ẹ̀rọ-ayélujára déédé:
Àwàdà ńlá mà nìyẹn o!!!
Àwọn ará ìlú Cape Verde mélòó ló ní ẹ̀rọ ayélujára?
Ní Cape Verde, tí ó jẹ́ erékùṣù kan tí ó ní ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún márùn-ún ó lé ọgọ́ta (560,000) ènìyàn tí ìdá mẹ́tàdínlọ́gọ́ta nínú ọgọ́rùn-ún ènìyàn ń lo ẹ̀rọ ayélujára, gẹ́gẹ́ bí ìsọfúnni láti ọwọ́ọ Báńkì Àgbáyé ti ọdún 2017 ṣe sọ.
Ní ọdún yẹn, ìpíndọ́gba àgbáyé jẹ́ ìdá àádọ́ta nínú ọgọ́rùn-ún.
Ní Mozambique, níbi tí ẹ̀rọ ayélujára ti kéré jù — ìròyìn Báńkì Àgbáyé kan náà sọ wípé ìdá mẹ́wàá nínú ọgbọ̀n mílíọ̀nù àwọn ènìyàn tí ó wà níbẹ̀ ló ń lo ẹ̀rọ ayélujára – ilé-iṣẹ́ amóhùnmáwòrán ìjọba ìpínlẹ̀ TmCel ti ṣe ìfilọ́lẹ̀ ìgbélárugẹ kan náà, pẹ̀lú àlàyé kan náà, "ìdúró ilé"
Ẹ̀wẹ̀, ìpolówó ọ̀hún ní ẹ̀rẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n sí ọgọ́rùn-ún mẹ́tàdínlọ́gbọ̀n (1,37) sí àádọ́ta owó dọ́là.
Agbábọ́ọ̀lù #StayAtHome tí ó ní èròjà mẹ́ẹ̀ẹ́dọ́gbọ̀n tí ó wúlò fún ọgbọ̀n ọjọ́.
Fún àlàyé síwájú sí i, wo ìlujá tó wà nísàlẹ̀:
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ó jọ pé wọ́n ti rí àǹfààní náà gbà, àwọn kan tó ń lo Twitter béèrè ìbéèrè:
Ìdánúṣe tí ó dára.
Ǹjẹ́ ànímọ́ náà dára?
Kò sí ọ̀nà àbáyọ fún ọ̀pọ̀ àwọn òṣìṣẹ́ ojoojúmọ̀ tí ó ń ṣiṣẹ́ ní Mozambique àti Cape Verde. Ajìjàǹgbara Tomás Queface túwíìtì:
# Coronavirus tún jẹ́ ká mọ ọ̀nà míì tí àìdọ̀gba gbà ń bẹ láwùjọ.
Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé #StayAtHome jẹ́ àǹfààní fún àwọn ènìyàn díẹ̀, nítorí àwọn òtòṣì ó jẹ́ ìṣòro tí ó ń yọjú: wíwà ní ilé láìsí oúnjẹ, tàbí wíwà níbi iṣẹ́ àti fífi ìlera rẹ̀ sínú ewu tàbí ṣíṣe ìpalára fún ìlera àwọn ẹlòmíràn.
COVID-19 mú ìdàgbàsókè bá ìwádìí ìṣègùn ní ilẹ̀ Áfíríkà
Ilẹ̀-Adúláwọ̀ kì í ṣe iṣẹ́ àṣekúdórógbó"
Akẹ́kọ̀ọ́ kíláàsì kìíní Marites Cabreza, tó jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ọgọ́rùn-ún márùndínláàádọ́ta àti mẹ́rìnlélọ́gọ́ta (34), tí wọ́n ń ṣiṣẹ́ àkànṣe, tí wọ́n ń pè ní Combined Joint Task Force-Horn ti ilẹ̀ Áfíríkà, ti ní láti jẹ́ aláìsàn ní ọjọ́ 29, oṣù Ẹrẹ́nà, ọdún-un 2008.
Àwòrán láti ọwọ́ọ US Air Force Tech. Sgt. Jeremy T. Lock. Public Domain.
Ṣàyẹ̀wò àkànṣe ohùn Àgbáyé nípa ipa tí COVID-19.
Ìwà ìbàjẹ́ àwọn onímọ̀ ìjìnlẹ̀ àti àwọn aṣèwádìí láti dán àwọn ìtọ́jú tí ó ṣeé ṣe fún COVID-19 wò nínú ìdánwò ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ ti mú àríyànjiyàn lórí ìlò ènìyàn nínú àwọn ìdánwò oògùn olóró tí ó le gan-an ní ilẹ̀ Adúláwọ̀.
Ní April 1, àwọn olùwádìí méjì tí wọ́n jẹ́ ọmọ orílẹ̀-èdè Faransé, Dókítà Jean-Paul Mira àti Camille Locht, dábàá lórí ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ orí ẹ̀rọ-alátagbà kan tí wọ́n ń pè ní Al Jazeera, pé ó yẹ kí ìdánwò àjẹsára tó ṣeé ṣe kí ó wáyé ní ilẹ̀ Áfíríkà.
Dókítà Mira, tó jẹ́ olórí ẹ̀ka ìtọ́jú àkànṣe ní ilé ìwòsàn Cochin nílùú Paris, fi ohun tó ń ṣẹlẹ̀ lọ́wọ́lọ́wọ́ wé “ẹ̀kọ̀ọ́ nípa àrùn éèdì, níbi tí àwọn aṣéwó ti ń gbìyànjú àwọn nǹkan nítorí a mọ̀ pé wọ́n wà níbi tí wọ́n wà, wọn ò sì dáàbò bo ara wọn.”
Àwọn olùwádìí méjèèjì sọ̀rọ̀ yìí lásìkò tí wọ́n ń jíròrò àwọn àdánwò tó wáyé ní Yúróòpù àti Ọsirélíà, kí wọ́n lè mọ̀ bóyá abẹ́ àjẹsára ikọ̀ ẹ̀gbẹ́ BCG yìí lè dènà àrùn corona.
Ní orílẹ̀-èdè Ọsirélíà, ìgbẹ́jọ́ ń lọ lọ́wọ́ lórí ó kéré tán, ẹgbẹ̀rún mẹ́rin (4,000) òṣìṣẹ́ ìlera.
Ìṣarasíhùwà àwọn olùṣèwádìí yìí ní ìbámu pẹ̀lú ìṣẹ̀lẹ̀ ìṣègùn ìgbà pípẹ́ àti ìlòkulò tí ó ti wáyé ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀, níbi tí àwọn aṣáájú Adúláwọ̀ ti forí pamọ́ pẹ̀lú àwọn iléeṣẹ́ oògùn — tí wọ́n sábà máa ń gbé ní Yúróòpù tàbí Orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà — láti ṣe àdánwò fún àwọn ènìyàn tí ó ní ìṣòro jù lọ ní àwùjọ.
Ẹsẹ̀kẹsẹ̀ tí àwọn aṣèwádìí náà sọ̀rọ̀ mú ìdálẹ́bi àti ìwà ìbàjẹ́ wá, pẹ̀lú gbólóhùn-un ìfẹ̀hónúhàn tí ó ń lọ lọ́wọ́lọ́wọ́, "ọmọ Ilẹ̀-Adúláwọ̀ kì í ṣe ẹlẹ́wọ̀n".
Ìràwọ̀ agbábọ́ọ̀lù Ivorian Didier Drogba túwíìtì:
Nígbà tó fi máa di April 3, Dókítà Mira ti tọrọ àforíjì lórí ọ̀rọ̀ rẹ̀, àmọ́ lẹ́yìn tí ẹgbẹ́ ajìjàǹgbara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara-ara.
Ní ọ̀sẹ̀ kan náà, onímọ̀ ìjìnlẹ̀ nípa kòkòrò àrùn, Jean-Jacque Muyembe, tí ó ṣiṣẹ́ lórí àjàkálẹ̀ àjàkálẹ̀ àrùn Ebola ní Orílẹ̀-èdè Olómìnira ti Kóńgò, kéde pé DR Congo "múra sílẹ̀ láti kópa nínú ìdánwò oògùn abẹ tí yóò dènà àrùn corona," gẹ́gẹ́ bí ìwé ìròyìn News 24.
Muyembe, adarí àjọ tó ń rí sí àjàkálẹ̀ àrùn lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà àti àjọ tó ń rí sí ètò ìlera lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà sọ pé:
A ti yàn láti ṣe àwọn àdánwò yìí...
Orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà tàbí Kánádà tàbí China ni wọn yóò ti ṣe abẹ́ àjẹsára náà.
A ti yege fún ìdánwò náà níbí.
Lẹ́ẹ̀kan sí i, àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Kóńgò àti àwọn ọmọ orí ayélujára níbi gbogbo lágbàáyé bẹnu àtẹ̀ lu ọ̀rọ̀ náà, wọ́n sì bẹnu àtẹ̀ lu ọ̀rọ̀ Dókítà Muyembe láti ṣètò ìtọ́jú ìṣègùn ní DR Congo, níbi tí iye àwọn tó ń kó àrùn COVID-19 kò fi bẹ́ẹ̀ lọ́wọ́.
Láàárín wákàtí díẹ̀, Dókítà Muyembe ṣe àlàyé sí ọ̀rọ̀ rẹ̀ nínú fídíò kan tí ó fi hàn wípé abẹ́ àjẹsára náà yóò wulẹ̀ wáyé ní DR Congo lẹ́yìn tí a bá ti ṣe é ní àwọn orílẹ̀-èdè bíi US àti China:
Ìṣẹ̀lẹ̀ ìṣègùn tí ó bani nínú jẹ́ ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀
Ìwádìí ìṣègùn ní Ilẹ̀-Adúláwọ̀ — tí wọ́n sábà máa ń ṣe lábẹ́ ìdarí "ìwà rere tí ó pọ̀ jù" àti wíwá ìtọ́jú fún àwọn àìsàn tí ó ń gbèèrú bíi meningitis àti HIV/AIDS — ti ń dúnkookò ìwà rere àti ìwà rere fún ọ̀pọ̀ ọdún — pàápàá jùlọ lórí ìgbésẹ̀ ìṣègùn tí ó fẹ́sẹ̀ múlẹ̀.
Àwọn ilé-isẹ́ elétò ìlera bí Àjọ Ìlera Àgbáyé, United States Centers for Disease Control àti National Institute of Health ló sábà máa ń ṣètìlẹ́yìn fún àwọn àdánwò yìí.
Ní Zimbabwe, láàárín ọdún-un 1990 sí 1999, ó lé ní ẹgbẹ̀rún mẹ́tàdínlógún [17,000] àwọn obìnrin tí ó ní kòkòrò tó ń pa agbára ìdènà àrùn éèdì tí wọ́n ṣe ìdánwò láìsí ìsọ̀rí fún ìdánwò tí wọ́n ṣe fún oògùn tí wọ́n ń pè ní AZT tí àjọ CDC, àjọ WHO àti àjọ NIH ṣètìlẹ́yìn fún.
Láàárín ọdún-un 1990 sí 1999, ọ̀gbẹ́ni Pfizer tó jẹ́ onímọ̀ ìjìnlẹ̀ oògùn apakòkòrò kan dán oògùn tí wọ́n ń pè ní Trovan wò láàárín ọgọ́rùn-ún méjì (200) ọmọdé ní ìpínlẹ̀ Kano, lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà, lásìkò àjàkálẹ̀ àrùn kọ̀kòrò tí ń ṣe ibà-ẹ̀jẹ́.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìdílé ló tẹ̀síwájú, tí wọ́n sì fẹ̀sùn tí wọ́n fi kan Pfizer nítorí pé ó ta ko ohun tí ó gbà gbọ́.
Kì í ṣe ìdánilẹ́kọ̀ọ́ nípa ìṣègùn nìkan ni ó ti gbilẹ̀ nínú ìtàn ìyàsọ́tọ̀ ẹ̀yà àti ìjọba àdúgbò – ó tún jẹ́ àpẹẹrẹ tí ó léwu nítorí àìfọkàntẹ̀lé ìjọba àtàwọn aláṣẹ onímọ̀ ìlera.
Patrick Malloy kọ nínú ìwé ìròyìn ìkọ̀wé kan tí a pe àkọlé rẹ̀ ní "Wọ́n Ṣèwádìí Nípa Ọ̀rọ̀ àti Àìgbéròyìnjáde: Wọ́n Fojú Inú Yàwòrán Ètò Ìṣèlú àti Ìmọ̀ Ìjìnlẹ̀ Ẹ̀dá ní Colonial Tanganyika."
Malloy kọ̀wé pé, láti ibà-ẹ̀fọn sí àwọn ipò mìíràn tí ó fara jọ "ìrora àjàkálẹ̀ àrùn", àwọn aláṣẹ agbègbè náà sábà máa ń tẹ̀lé àwọn ọmọ orílẹ̀-èdè Adúláwọ̀ láti ṣe àkójọ àpẹẹrẹ ẹ̀yà àti... Ẹ̀jẹ̀ àwọn ará Áfíríkà ni wọ́n fi ń ṣe ìwádìí ìṣègùn agbègbè náà".
Ó tẹ̀síwájú:
Ní Tanganyika àtàwọn ibùdó mìíràn ní ilẹ̀ Áfíríkà, èyí túmọ̀ sí wípé kí àwọn tí wọ́n jẹ́ ọmọ abẹ́ ìjọba ìbílẹ̀ fúnra wọn fi àpẹẹrẹ ẹran ara fún àwọn onímọ̀ ìṣègùn.
Àwọn àṣà yìí kún fún àhesọ tí ó ń bani lẹ́rù ní Ìlà Oòrùn Ilẹ̀-Adúláwọ̀ nípa “ẹgbẹ́” àwọn ènìyàn tí àwọn ará Yúróòpù yóò máa jí àwọn ará ilẹ̀ Adúláwọ̀ gbé láti fa ẹ̀jẹ̀ wọn sílẹ̀ láti ṣe oògùn tí a mọ̀ sí mumiani.
Ọ̀rọ̀ tí wọ́n fi ń sọ èdè Swahili jẹ́ àwòrán "àgbègbè" tàbí "ẹ̀kọ̀ọ́ ẹ̀jẹ̀" — èyí tí wọ́n tún máa ń lò fún “àlò.”
Ìtàn tí ó bani nínú jẹ́ yìí ti gbin ìgbàgbọ́ tó jinlẹ̀ nínú abẹ́ àjẹsára, àdánwò ìṣègùn àti àyẹ̀wò ní ilẹ̀ Adúláwọ̀, àti ìpinnu tí àwọn aláṣẹ onímọ̀ ìlera ń ṣe pẹ̀lú àwọn òṣìṣẹ́ ìjọba àti àwọn iléeṣẹ́ oògùn kárí ayé.
Ìgbẹ́jọ́ àìsàn ibà-ẹ̀fọn ní ìpínlẹ̀ Kano, lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà, tí ó wáyé ní ọdún-un 1990 fa àìnígbàgbọ́ tó pọ̀ gan-an débi tí ó fi ṣòro gan-an láti ṣe àgbéyẹ̀wò àrùn rọ́gbẹ́. Àhesọ nípa abẹ́ àjẹsára tí ó ń gbógun ti àrùn rọ́gbẹ́ di gbígbèrú.
Àhesọ ọ̀rọ̀ yìí di ìròyìn, bẹ́ẹ̀ sì ni wọ́n túmọ̀ rẹ̀ sí ìlànà ẹgbẹ́ tí ó fòfin de abẹ́ àjẹsára àrùn rọ́gbẹ́ lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà lọ́dún 2003.
Ìdàgbàsókè láàárín àwọn àgbègbè tí wọ́n ń gbé
Torí náà, kí ni èyí túmò sí fún àdánwò COVID-19 tó ń bọ̀ lọ́nà lórílẹ̀-èdè Áfíríkà?
Àwọn ọmọ orí ẹ̀rọ-ayélujára àti ajàfẹ́tọ̀ọ́ ajàfẹ́tọ̀ọ́ ti fi èròǹgbà wọn hàn gbangba wípé “ọmọ ilẹ̀ Afirika kì í ṣe ẹlẹ́wọ̀n àgbàdo.”
Olùdarí Àjọ Ìlera Àgbáyé, Tedros Adhanom Ghebreyesus ti pe ìhùwàsí àwọn dókítà méjì tí wọ́n jẹ́ ọmọ orílẹ̀-èdè Faransé ní "ìyípadà" láti inú "ìwà ìbílẹ̀" tí wọ́n sì sọ pé:
Ilẹ̀ Áfíríkà kò le, kò sì ní jẹ́ ibi ìdánwò fún abẹ́ àjẹsára èyíkéyìí.
Síbẹ̀síbẹ̀, ìbẹ̀rù àti àìfọkàntán ìwádìí ìṣègùn ti yí àdánwò padà láti dá ìtànkálẹ̀ àrùn corona tó lágbára yìí dúró di ìjà àjàkú akátá fún àwọn dókítà.
Ní orílẹ̀-èdè Côte d'Ivoire ní April 6, àwọn afẹ̀hónúhàn dáná sun ibùdó ìdánwò COVID-19 kan, wọ́n ní ibi tí ó wà ní agbègbè tí èrò pọ̀ sí kò bójú mu.
Ìkọlù náà jẹ́ "ìrántí ìhùwàsí tí ó wáyé lásìkò ìṣẹ̀lẹ̀ Ebola ní Ìwọ̀ Oòrùn àti Àárín-èdè Áfíríkà nígbà tí àwọn ènìyàn kan gbógun ti àwọn oníṣègùn, tí wọ́n fura wípé wọ́n ń gbé àrùn náà wá sí àdúgbò wọn, dípò kí wọ́n pèsè ìtọ́jú ìṣègùn tó ṣe pàtàkì," BBC sọ.
Síbẹ̀, nínú àjàkálẹ̀ àrùn Ebola tí ó wáyé ní DR Congo, àwọn àdánwò tí ó le gan-an tí wọ́n gbé fún àwọn aláìsàn Ebola “ní pẹ̀lú ìlànà ìwà rere” — lábẹ́ ìlànà ìṣègùn ti Dókítà Muyembe àti ìjọba DR Congo — gba ẹ̀mí là níkẹyìn.
Nígbà tó fi máa di November 2019, wọ́n ti fọwọ́ sí abẹ́ àjẹsára kan lẹ́yìn tí wọ́n ti dán ẹgbẹẹgbẹ̀rún ọmọ orílẹ̀-èdè Kóńgò wò pẹ̀lú àrùn Ebola.
Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé retí pé ọjọ́ kejìlá oṣù Igbe ni àjọ DR Congo yóò dá àrùn Ebola sílẹ̀, àmọ́ lẹ́yìn ohun tó lé ní àádọ́ta ọjọ́ láìsí ẹ̀rí kankan, ọkùnrin ẹni ọdún mẹ́rìndínlọ́gbọ̀n kan ní àrùn Ebola, ó sì kú ní ọjọ́ kẹwàá oṣù Igbe.
Ní báyìí, láfikún sí àrùn Ebola àti ìdààmú ọmọnìyàn tí ó ń bá a lọ, DR Congo gbọdọ̀ tẹ̀síwájú láti dín ìtànkálẹ̀ àrùn corona kù.
Lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí, ìsapá méjìlélọ́gọ́ta (62) ló ń lọ lọ́wọ́ láti rí abẹ́ àjẹsára fún COVID-19.
Ǹjẹ́ àwọn iléeṣẹ́ ewéko ńláńlá yóò máa tẹ̀ lé ìlànà ìwà híhù tí wọ́n máa ń tẹ̀ lé ní ìwọ̀ oòrùn ilẹ̀ Áfíríkà?
Ní Burundi, àwọn akọ̀ròyìn mẹ́rin wà lẹ́wọ̀n fún oṣù díẹ̀ kí wọ́n tó pe ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn
Wọ́n fẹ̀sùn kan àwọn akọ̀ròyìn pé wọ́n ń halẹ̀ mọ́ ààbò ìlú
Ilé Ìròyìn tó wà nílùú Bujumbura, níbi tí ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ ìgbóhùnsáfẹ́ ti ṣòroó dé. 19 May 2010.
Wọ́n fẹ̀sùn kan àwọn akọ̀ròyìn mẹ́rin bíi Agnès Ndirubusa, Christine Kamikazi, Térence Mohammedzenzi àti Egide Harerimana pé wọ́n ń gbìyànjú láti da ààbò ìpínlẹ̀ náà rú, wọ́n sì dájọ́ ẹ̀wọ̀n fún wọn ní January 2020.
Àwọn mẹ́rin náà, tí gbogbo wọn ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú ìwé ìròyìn Iwacu, kọ ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n.
Ní báyìí, wọ́n ń retí ìdájọ́ ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn lẹ́yìn tí wọ́n dájọ́ ẹjọ́ wọn ní May 6.
Antoine Kaburahe, olùdásílẹ̀ Iwacu tí ó ń gbé ní ìgbèkùn báyìí kọ̀wé:
Ìfópin: Ilé ẹjọ́ parí ìdájọ́ tí wọ́n ṣe nílùú Bubanza.
Ẹ̀sùn tí wọ́n fi kan àwọn akọ̀ròyìn náà kò di ìgbàgbọ́ mú.
Iṣẹ́ tí àwọn akọ̀ròyìn náà ń ṣe ni wọ́n ń ṣe: wọ́n ń jábọ̀.
Ara tù mí gan-an!
Wọ́n ti ń gbé ọ̀rọ̀ náà yẹ̀ wò, wọ́n sì ti dájọ́ fún ọgbọ̀n ọjọ́.
Ẹ jẹ́ alágbára!
Wọ́n Fi Sátìmọ́lé fún Ìròyìn
Ní ọjọ́ kejìlélógún oṣù Òwàrà, àwọn ọmọ ogun Burundi bá ẹgbẹ́ ológun tí ó ń tako ìjọba jà — tí a gbọ́ pé ó ń jẹ́ Red-Tabara, tí ó ń gbé ní Orílẹ̀-Èdè Olómìnira ti Kóńgò — ní agbègbè ibodè Kibira.
Àwọn ẹgbẹ́ ológun sábà máa ń lo agbègbè yìí láti rìn káàkiri agbègbè náà.
Nínú ìfigagbága náà, àwọn agbábọ́ọ̀lù mẹ́rìnlá [14] ni wọ́n gbà pé wọ́n pa, àwọn agbábọ́ọ̀lù ààbò sì pa nǹkan bí èèyàn mẹ́wàá.
Lẹ́yìn náà lọ́jọ́ yẹn, àwọn ọlọ́pàá fi àwọn akọ̀ròyìn orílẹ̀-èdè Iwacu mẹ́rin àtàwọn awakọ̀ wọn, Adolphe Masabarakiza sẹ́wọ̀n, nígbà tí wọ́n lọ ròyìn ní agbègbè Musigati Common, ní agbègbè bubanza, láti bá àwọn ènìyàn tí ó sá kúrò nínú ìfigagbága náà sọ̀rọ̀.
Ní ìbẹ̀rẹ̀, wọ́n fi wọ́n sẹ́wọ̀n láìgba ẹ̀sùn kankan, tí wọ́n sì gbọ́ pé wọ́n fi ọwọ́ọ ṣìgún un nígbà tí wọ́n mú un.
Àwọn ọlọ́pàá gbẹ́sẹ̀ lé tẹlifóònù wọn àti àwọn ohun èlò wọn àti àwọn agbóhùnsáfù tí wọ́n ń fipá gba ọ̀rọ̀ tí wọ́n fi ń ṣiṣẹ́ ológun, kí wọ́n lè ṣèwádìí lórí fóònù wọn.
Lẹ́yìn náà, wọ́n gbé àwọn akọ̀ròyìn náà lọ sí àwọn yàrá míì tí nǹkan ò fara rọ.
Ní October 26, ní agbègbè bubanza, wọ́n fẹ̀sùn kàn wọ́n pé wọ́n jẹ́ "ẹni tó ń halẹ̀ mọ́ ààbò ìlú".
Ní October 31, agbẹjọ́rò ìjọba fìdí èyí múlẹ̀, wọ́n sì fi ẹ̀sùn kàn wọ́n pé wọ́n ní ìsọfúnni nípa ìkọlù àwọn abódiakọ-akọ́diabo náà.
Onírúurú àjọ ló ti bẹ̀rẹ̀ sí í pè fún ìdásílẹ̀ wọn, títí kan Àjọ Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn, Àjọ Àwọn Akọ̀ròyìn Lágbàáyé, Olucome, Àjọ Àwọn Akọ̀ròyìn Ilẹ̀ Adúláwọ̀ àti Àjọ Burundaise des radiodiffuseurs.
Síbẹ̀, Àjọ Tó Ń Sọ̀rọ̀ Lórílẹ̀-Èdè Nàíjíríà sọ pé, kò ṣeé ṣe láti jíròrò ọ̀rọ̀ náà.
Iwacu bẹnu àtẹ́ lu ìfẹ̀hónúhàn yìí, ó rán wọn létí wípé a kọ́kọ́ ṣe ìpàdé wọn láìgba owó ẹ̀sùn àti wípé ó yẹ kí ìgbìmọ̀ náà ti àwọn akọ̀ròyìn lẹ́yìn.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn ló sọ̀rọ̀ ìtìlẹ́yìn lórí ẹ̀rọ-ayélujára, tí wọ́n sì tọwọ́ bọwọ́lu ìwé ìròyìn. Ilé-iṣẹ́ oníròyìn àgbáyé jíròrò rẹ̀ gẹ́gẹ́ bí ìhalẹ̀mófo fún òmìnira ìsọfúnni, nígbà tí Iwacu ń tẹ̀lé ohun tí ó ń ṣẹlẹ̀ lọ́wọ́.
Akọ̀ròyìn Esdras Ndikumana túwíìtì:
Burundi: 4 Akọ̀ròyìn ọmọ ìbílẹ̀ Iwacu (tàwọn awakọ̀ wọn) fi ẹ̀sùn "ìṣòro dídáàbòbo sílẹ̀ ní ìpínlẹ̀" nítorí pé wọ́n ti fi ẹ̀sùn ọ̀tẹ̀ kan àwọn ẹlẹ́wọ̀n ní ìlú bubanza ní àwọn ẹ̀wọ̀n agbègbè yìí (Àwòrán láti ọwọ́ọ Yaga)
Lẹ́yìn tí wọ́n pe ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn lórí bí wọ́n ṣe tì wọ́n mọ́lé, wọ́n yan ọjọ́ tí wọ́n máa gbọ́ ẹjọ́ wọn ní November 18, Ó yà wọ́n lẹ́nu pé ní November 11, wọ́n ní kí wọ́n pe ẹjọ́ náà lọ́dọ̀ àwọn adájọ́ kí wọ́n lè fẹ̀sùn kàn wọ́n, àmọ́ wọn ò sí lára àwọn agbẹjọ́rò.
Wọ́n kọ̀ láti dáhùn láìsí ìrànlọ́wọ́ lábẹ́ òfin, wọ́n béèrè ìdí tí a kò fi sọ fún àwọn agbẹjọ́rò wọn tẹ́lẹ̀, tí wọ́n sì pa dà sí àtìmọ́lé, kí wọ́n lè gbọ́ ẹjọ́ wọn ní November 18.
Ní ọjọ́ 20 oṣù Belu, wọ́n dájọ́ pé àwọn akọ̀ròyìn mẹ́rin náà ò ní kúrò ní àtìmọ́lé, àmọ́ wọ́n dá awakọ̀ náà sílẹ̀.
Ẹ̀wọ̀n ọdún mẹ́ẹ̀ẹ́dógún (15) ni wọ́n fi sẹ́wọ̀n.
Ààrẹ Pierre Nkurunziza sọ níbi ìpàdé àwọn oníròyìn ní ọjọ́ 26 oṣù Ọ̀pẹ pé òun fẹ́ ìgbẹ́jọ́ tó tọ́, àmọ́ òun kàn lè dá sí ọ̀rọ̀ náà, bó tiẹ̀ jẹ́ pé òun lè lo agbára rẹ̀ láti dá ààrẹ sílẹ̀.
Ní January 30, ní ìlú Bubanza, wọ́n rán àwọn akọ̀ròyìn mẹ́rin lọ sẹ́wọ̀n ọdún méjì àtààbọ̀ pẹ̀lú mílíọ̀nù kan owó tùràrí ($521 United States dollar) lábẹ́ àpilẹ̀kọ kẹrìndínlógún nínú Òfin Ẹ̀wọ̀n, tí wọ́n sì dá awakọ̀ náà sílẹ̀.
Ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n ò jẹ́ kí wọ́n mọ ọ̀nà tí wọ́n lè gbà bá àwọn ọ̀tẹ̀ náà sọ̀rọ̀, torí náà, wọ́n yí ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n padà sí "ìgbìyànjú láti ṣe àtúnṣe sí ààbò ìpínlẹ̀," ìyẹn — pé wọ́n fẹ́ ṣe ìpèníjà fún ààbò ìpínlẹ̀ ṣùgbọ́n kò ṣeé ṣe.
Iwacu tẹ̀síwájú pé àwọn akọ̀ròyìn náà lọ sí agbègbè náà lẹ́yìn tí àwọn aláṣẹ ti sọ̀rọ̀ nípa ìṣẹ̀lẹ̀ náà ní gbangba, tí wọ́n gbà pé òótọ́ ni ìṣẹ̀lẹ̀ náà, kò sì sí ìdíwọ́ kankan fún wọn ní agbègbè náà.
Ohun tí wọ́n lò gẹ́gẹ́ bí ẹ̀rí lòdì sí àwọn akọ̀ròyìn ni ìsọfúnni WhatsApp tí ọ̀kan lára àwọn akọ̀ròyìn náà fi ránṣẹ́ sí ọ̀rẹ́ wọn kan, tí ó sọ pé àwọn yóò "ràn àwọn ọ̀tẹ̀ lọ́wọ́".
Wọ́n ní ó jẹ́ àpárá gbígbẹ́ — ìjọba ti sábà máa ń da àwọn alátakò, àwọn alátakò ìṣèlú àti àwọn ẹgbẹ́ ológun lérọ́ láti dá àwọn ènìyàn láre. Àmọ́ wọ́n ka ìwé náà sí ẹ̀rí tí ó lòdì sí wọn.
Akọ̀ròyìn Láìsí Ààlà (RSF) sọ wípé ó yẹ kí àwọn akọ̀ròyìn láǹfààní láti jábọ̀ lórí àwọn ọ̀rọ̀ gbígbóná láìbẹ̀rù ìyípadà, pàápàá jùlọ ṣáájú ìdìbò Burundi.
Wọ́n bẹ̀bẹ̀ pé kí wọ́n tú wọn sílẹ̀, èyí tí ó ní nǹkan bí ẹgbẹ̀rún méje (7,000) òǹtẹ̀wé ní ìbẹ̀rẹ̀ oṣù karùn-ún.
Àwọn adájọ́ Àwùjọ Ilẹ̀ Yúróòpù, Ilé Ìgbìmọ̀ Ilẹ̀ Yúróòpù àti àwọn onímọ̀ nípa ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn ti Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé wà lára àwọn tí wọ́n pè fún ìdásílẹ̀ wọn.
Ní ọjọ́ 20 oṣù Èrèlé, àwọn akọ̀ròyìn náà pe ẹjọ́ kòtẹ́milọ́rùn, wọ́n sì béèrè bóyá ó bófin mu tàbí kò bófin mu tàbí kò bófin mu.
Ní May 6, àwọn akọ̀ròyìn náà jáde síbi ìgbẹ́jọ́ kòtẹ́milọ́rùn, lẹ́yìn tí wọ́n ti fi nǹkan bí oṣù mẹ́fà sẹ́wọ̀n.
Nígbà tí wọ́n ń fèsì ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n látinú àtẹ̀jáde WhatsApp, akọ̀ròyìn kan sọ pé nínú àtẹ̀jáde mìíràn, àwọn ọ̀tẹ̀ náà ń bọ̀ lọ́nà láti “gbé àlàáfíà yọ".
Àjọ RFI fa ọ̀rọ̀ agbẹjọ́rò wọn Clément Retirakiza yọ, ó ní kò sí ẹ̀rí kankan tí ó fi hàn pé ó lòdì sí wọn, wọ́n sì fẹ́ fi hàn wípé ìrìnàjò akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ lásán ni.
Ọ̀pọ̀ ọdún ni Iwacu ti jẹ́ ọ̀kan lára àwọn ilé iṣẹ́ agbéròyìnjáde tó gbẹ̀yìn lẹ́yìn ìsẹ̀lẹ̀ tí ó wáyé lọ́dún 2015.
Ìtàn ìjìyà tí ó wáyé sí àwọn akọ̀ròyìn
Lẹ́yìn àríyànjiyàn ìbò ọdún-un 2015 — nínú èyí tí Nkurunziza padà fún sáà kẹ́ta tí ọ̀pọ̀ ti jiyàn gẹ́gẹ́ bí èyí tí kò bá òfin mu — àṣìṣe kan wáyé.
Wọ́n ti ilé ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ oríṣiríṣi – èyí tí wọ́n gbára lé jùlọ fún ìròyìn ní Burundi – wọ́n sì gbógun ti àwọn kan. Ọ̀pọ̀ àwọn akọ̀ròyìn sá lọ, wọ́n sì dá àwọn kan lóró, bí Esdras Ndikumana.
Ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn akọ̀ròyìn ni àwọn agbófinró ti fojú winá ìjìyà, pàápàá jù lọ nígbà tí ìjọba bá gbé ìròyìn lórí àwọn kókó ọ̀rọ̀ tí wọ́n gbé jáde.
Ní ìparí ọdún 2015, àwọn ọlọ́pàá pa akọ́nimọ̀ọ́gbá àgbà Christophe Nkezabahizi pẹ̀lú ìdílé mẹ́ta, níbi tí wọ́n ti ń gbógun ti ìfẹ̀hónúhàn lẹ́yìn ìdìbò alásọ̀.
Ní July 2016, a gbọ́ pé àwọn agbófinró mú Jean Bigirimana, àwọn ọlọ́pàá ò sì fi bẹ́ẹ̀ ṣèwádìí nípa rẹ̀.
Lọ́dún yìí, ní ọjọ́ kẹrìndínlógún oṣù Èbìbì, akọ̀ròyìn Blaise-Pascal Kararumiye pẹ̀lú Rédíò Isanganiro (Peting Point Radio) ni wọ́n mú lẹ́yìn tí wọ́n gbé ìròyìn kan jáde nípa ètò ìṣúná ìjọba ìbílẹ̀. Ní ọjọ́ kejìdínlọ́gbọ̀n oṣù Èbìbì, akọ̀ròyìn Jackson Bahati pẹ̀lú ọlọ́pàá kan tí ó ń jábọ̀.
Ilé-iṣẹ́ oníròyìn àgbáyé kò sí níbẹ̀, pẹ̀lú ìfòfindè BBC àti VOA ní ọdún-un 2019. Ilé-iṣẹ́ ọ̀hún fi orílẹ̀-èdè Burundi sípò 160 nínú ọgọ́sàn-án (180) orílẹ̀-èdè fún òmìnira ìròyìn — bẹ́ẹ̀ sìni 15 láti 2015.
Àwọn obìnrin ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ń kojú ìpalẹ̀mọ́ ìpolongo òṣèlú lórí ayélujára
#BringBackOurGirls àti #ArewaMeToo dá ìgbìmọ̀ òṣèlú sílẹ̀ ní Nàìjíríà
Àwọn ọmọ ẹgbẹ́ Màmá’s Savings Club, Nàìjíríà. Àwòrán láti ọwọ́ọ Karen Kasmauski / USAID ní ilẹ̀ Adúláwọ̀ nípasẹ̀ iṣẹ́ ìjọba orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà, ní gbangba.
Ní Nàìjíríà, àgbékalẹ̀ ìpolongo ọ̀rọ̀ òṣèlú jẹ́ ìjì líle.
Ọ̀rọ̀ ìṣèlú àti ìpolongo ẹ̀sìn ni wọ́n sábà máa ń lò nípasẹ̀ ìdáríjì ẹ̀yà àti ẹ̀sìn.
Àwọn olùpolongo ẹ̀rọ-alátagbà tí ó ní agbára lórí ẹ̀rọ-alátagbà — pàápàá lórí Twitter — ní láti ṣe ìdàgbàsókè fún awuyewuye gbas gbos (Nigerian Pidgin for “throwing punches” ní orí ẹ̀rọ-ayárabíàṣá.
Àwọn obìnrin ajàfẹ́tọ̀ọ́ ọmọ orílẹ̀-èdè Nàìjíríà — ní àfikún sí kíkó àwọn ohun ìdánimọ̀ burúkú yìí jọ — tún ń kojú ìkọlù tí ó jẹ́ ti ọkùnrin.
Báwo ni àwọn agbawèrèmẹ́sìn obìnrin ní orílẹ̀-èdè Nàìjíríà ṣe ń fara da ìwà ìbàjẹ́ orí ẹ̀rọ-ayélujára bíi títọ́jú, sísọ ọ̀rọ̀ ìkórìíra àti ṣíṣàṣìṣe ìsọfúnni wọn?
Báwo ni wọ́n ṣe ń sapá láti rí i dájú pé àwọn ìkọlù wọ̀nyí kò jẹ́ kí ìpinnu wọn di mímọ́, tàbí kí wọ́n pa ọ̀rọ̀ ìwàásù wọn mọ́?
Ẹgbẹ́ méjì tó ń gbéròyìn lórí ẹ̀rọ-alátagbà lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà ń fúnni ní ìjìnlẹ̀ tí ó lágbára nípa ìrírí àwọn alágbàwí àti ọkùnrin: Ẹgbẹ́ #BringBackOurGirls, tí Dókítà Oby Ezekwesili ṣamọ́nà; àti #ArewaMeToo, tí Fakhriyyah Hashim ṣamọ́nà, àwọn méjèèjì ní ìkórìíra ọ̀rọ̀ ìṣèlú tí ó ní ipa púpọ̀ lórí ìwà títọ́ wọn.
#BringBackOurGirls (#BBOG) ẹgbẹ́
Ní ọdún mẹ́fà sẹ́yìn, ní April 15, 2014, nǹkan bí ọgọ́rùn-ún méjì (200 àwọn ọmọ ilé-ìwé tí wọ́n wà láàárín ọdún mẹ́ẹ̀ẹ́dógún (15) sí méjìdínlógún (18) ni Boko Haram, ẹgbẹ́ ajìjàǹgbara ẹlẹ́sìn Mùsùlùmí, gbé lọ sí ilé-ẹ̀kọ́ gíga àwọn ọmọbìnrin ìjọba ní Chibok nítòsí Maiduguri, ní àríwá ìlà oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Jíjí àwọn ọmọdébìnrin Chibok gbé kọ etí ikún àgbáyé.
Ilé-iṣẹ́ BBC sọ pé ní April 2014, #BringBackOurGirls tẹ̀síwájú lórí Twitter pẹ̀lú ohun tó lé ní mílíọ̀nù mẹ́ta àti mẹ́ta ìwé ìròyìn, ìdá mẹ́tàdínlọ́gbọ̀n nínú ọgọ́rùn-ún ìwé ìròyìn náà ni ó wá láti orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, ìdá mẹ́rìndínlọ́gbọ̀n nínú ọgọ́rùn-ún ni ó wá láti orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà àti ìdá mọ́kànlá nínú ọgọ́rùn-ún láti orílẹ̀-èdè United Kingdom.
Dókítà Oby Ezekwesili ń dáhùn ìbéèrè kan níbi àpérò kan tí àwọn obìnrin àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé ṣe pẹ̀lú #BringBackOurGirls Olùṣekòkáárí Ìpolongo.
Àwòrán láti ọwọ́ọ Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé/Ryan Brown, September 14, 2014. (CC BY-NC-ND 2.0)
Dókítà Obiageli (Oby) Ezekwesili, igbákejì ààrẹ báńkì àgbáyé tẹ́lẹ̀rí, àti mínísítà ìgbà kan fún ètò ẹ̀kọ́ ní Nàìjíríà, bẹ̀rẹ̀ sí túwíìtì nípa àwọn ọmọdébìnrin Chibok ní ọjọ́ tí wọ́n jí wọn gbé.
Ó wú u lórí láti gbé ìgbésẹ̀ nítorí ìkọlù tí ó wáyé ní ilé-ẹ̀kọ́ ìjọba àpapọ̀ ti Buni Yadi ní ìpínlẹ̀ Yobe, ní àríwá ìlà-oòrùn Nàìjíríà ní February 25, 2014.
Àwọn ọ̀dọ́kùnrin mẹ́tàdínlọ́gọ́ta (50) kú látàrí ìbọn tí wọ́n yìn tàbí ọ̀bẹ tí wọ́n fi ọ̀bẹ̀ ṣe, iná sì jó àwọn yòókù kú.
Àmọ́, ní April 23, nígbà tí, gẹ́gẹ́ bí àlejò níbi ayẹyẹ kan tí wọ́n pè ní UNESCO nílùú Port Harcourt, ní agbègbè tí epo rọ̀bì ti jà, Niger Delta, fi igbe rẹ̀ fún ìdásílẹ̀ àwọn ọmọdébìnrin ilé-ìwé gba àfiyèsí orílẹ̀-èdè àti àgbáyé:
Nígbà tó sì di May 7, 2014, obìnrin àkọ́kọ́ ní Amẹ́ríkà tẹ́lẹ̀rí Michelle Obama gbé àwòrán ara rẹ̀ sórí Twitter pẹ̀lú àmì ìrántí #BringBackOurGirls.
Ó tún gbé fídíò kan jáde lọ́jọ́ mélòó kan lẹ́yìn náà láti Ilé Ẹ̀wọ̀n — èyí tí ó mú orí gbogbo ayé wú.
Ó máa gba ọdún méjì káwọn ọmọ ogun orílẹ̀ èdè Nàíjíríà tó gba ọmọdébìnrin kan sílẹ̀ ní oṣù karùn-ún ọdún 2016.
Nígbà tó fi máa di October 2016, wọ́n dá àwọn ọmọdébìnrin mọ́kànlélógún padà sílé wọn. Nígbà tó sì fi máa di May 2017, àwọn ológun Boko Haram dá àwọn ọmọdébìnrin méjìlélọ́gọ́rin sílẹ̀ nígbèkùn.
Àmọ́, nǹkan bí ọmọdébìnrin méjìléláàádọ́fà [ 112] ló ṣì wà níbẹ̀, tí àwọn ọmọdébìnrin mẹ́tàlá [13] sì ti kú, gẹ́gẹ́ bí ìròyìn kan tí ó jáde lọ́dún 2018 ṣe sọ.
Ezekwesili fọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú ẹgbẹ́ #BBOG tí ó dá ìfẹ̀hónúhàn jákèjádò ayé sílẹ̀ fún ìdásílẹ̀ àwọn ọmọdébìnrin Chibok.
Nígbà tó yá, ẹgbẹ́ náà di ètò ẹgbẹ́ àwùjọ tí ó gbógun ti ìwà ìbàjẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Ṣùgbọ́n àṣeyọrí ẹgbẹ́ yìí wáyé pẹ̀lú owó ńlá fún Ezekwesili.
Ìjínigbé àwọn ọmọdébìnrin Chibok wáyé ní àsìkò ìdìbò ààrẹ ọdún-un 2015, wípé ìgbáradì ìpolongo Ezekwesili lórí ẹ̀rọ-ayélujára di wíwò nípasẹ̀ ìgbésẹ̀ ìṣèlú agbawèrèmẹ́sìn.
Kì í ṣe pé wọ́n ń ṣiyè méjì nípa ìṣòtítọ́ rẹ̀ nìkan ni, àmọ́ wọ́n pa á tì.
Àwọn kan sọ wípé #BBOG rẹ̀ wulẹ̀ jẹ́ ọ̀kan-ò-jọ̀kan ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ láti jèrè olú-ìlú òṣèlú.
Reno Omokri, tí ó jẹ́ igbákejì ààrẹ tẹ́lẹ̀rí, fi ẹ̀sùn kan Ezekwesili pé ẹgbẹ́ alátakò ìgbà yẹn, ìgbìmọ̀ All Progressive Congress (APC), ló ń lò ó láti "bẹnu àtẹ́ lu" ìjọba ààrẹ Jónátánì, tí ó sì ń tipa báyìí ṣí ọ̀nà sílẹ̀ fún àjọ APC láti “gbéra sórí agbára".
Àwọn alátìlẹ́yìn ààrẹ tẹ́lẹ̀rí Jónátánì àti Ẹgbẹ́ Olóṣèlú Ènìyàn tan "ìhùwà èké gbogbo" kálẹ̀ lórí ayélujára lòdì sí Ezekwesili ní ọdún-un 2014: "Ọ̀rọ̀ àbùkù ni wọ́n fi kàn mí ní ti gidi," ni Ezekwesili sọ nínú ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ oríi Twitter ní ọjọ́ 14 oṣù Èbìbì láti sàmì ìrántí ọdún kẹfà tí wọ́n gbé mi lọ́wọ́.
Wọ́n fi ẹ̀sùn èké kan Ezekwesili pé ó bínú nítorí pé kò gba ipò Iṣẹ́ Òjíṣẹ́ lábẹ́ ìdarí Jónátánì.
Gẹ́gẹ́ bí ó ṣe sọ, àwọn kan tí ó ń gbógun ti ẹ̀rọ-ayélujára rẹ̀ lórí ẹ̀rọ-ayélujára rò “tí a bá tẹ̀síwájú pẹ̀lú ìpolongo àwọn ọmọdébìnrin Chibok ni wípé a fẹ́ sọ mí di mínísítà.”
Báwo ni màá ṣe fẹ́ di mínísítà nígbà tí mo kọ̀ láti jẹ́ mínísítà kí wọ́n tó gbé àwọn ọmọdébìnrin Chibok lọ́dún mẹ́ta lẹ́yìn náà?
Ezekwesili sọ nínú ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ oríi Twitter.
Ó di agbábọ́ọ̀lù ààrẹ lọ́dún 2018, ṣùgbọ́n ó fi eré ìje náà sílẹ̀ nígbà tó yá.
Lórí Twitter, Ezekwesili rántí ìbànújẹ́ rẹ̀: Ó bani nínú jẹ́ púpọ̀ fún mi láti máa rántí wípé àwọn ọmọ tí wọ́n ń lọ sí ilé ẹ̀kọ́ kú púpọ̀, tí wọ́n sì pa wọ́n nípakúpa débi pé àwọn òbí ò lè dá àwọn ọmọ wọn mọ́.
Àmọ́ ìbànújẹ́ àti ìbínú rẹ̀ dópin nítorí ìkórìíra òṣèlú tí ó fara dà láti gbé ìròyìn #BBOG jáde.
#ArewaMeToo àti NorthNormal
Ní February 3, 2019, ọ̀dọ́bìnrin kan tó ń jẹ́ Khadijah Adamua rí ìgboyà tó ní láti túwíìtì nípa ìfìyàjẹni tí ọ̀fẹ́kùnrin rẹ̀ tẹ́lẹ̀ ṣe.
Adamua, tí ó ń gbé ní ìpínlẹ̀ Kano ní àríwá ìwọ̀ oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, ti ṣe àgbélẹ̀kọ̀ọ́ nípa àwọn ìrírí burúkú tí ó ní.
Ojúlówó ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà Fakhriyyah Hashim túwíìtì ìtìlẹ́yìn rẹ̀ fún Adamua pẹ̀lú àmì-ẹ̀yẹ #ArewaMeToo:
#ArewaMeToo di ẹ̀dà ẹgbẹ́ #MeToo tí ó kárí ayé ní àríwá orílẹ̀-èdè Nàìjíríà. (Arewa ni ọ̀rọ̀ Haúsá fún “Nríwá”) — ó jẹ́ ìjì ìjíròrò orí ẹ̀rọ-ayélujára lórí ìfipábánilòpọ́ àti àwọn ọ̀nà mìíràn tí àwọn ọkùnrin ń gbà hùwà ipá.
Ìjìyà àwọn obìnrin ń gbilẹ̀ káàkiri orílẹ̀-èdè Nàìjíríà. Àmọ́, Ìrànwọ́ Orí Íńtánẹ́ẹ̀tì sọ pé láàárín oṣù Belu ọdún 2014 sí oṣù Belu ọdún 2015, àríwá ìlà oòrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà, pàápàá jùlọ ìpínlẹ̀ Borno, ni ìjìyà àwọn obìnrin ti gbilẹ̀ jù.
Ní àwọn agbègbè tí ó jẹ́ ẹlẹ́sìn Mùsùlùmí ní àríwá, ó máa ń nira láti jíròrò àwọn ọ̀rọ̀ tí ó dá lórí tábọ́ọ̀lù yìí, èyí sì máa ń mú kí àwọn tí ìjì náà bá ṣọṣẹ́ pa mọ́.
Ìbínú orí ẹ̀rọ-ayélujára #ArewaMeToo ṣokùnfà ìfẹ̀hónúhàn orí ẹ̀rọ-ayélujára ti NorthNormal ní Bauchi, Kano, Niger.
Ọjọ́ mẹ́rìndínlógún ìfẹ̀hónúhàn wáyé ní oṣù Belu ọdún tí ó kọjá ní ìpínlẹ̀ mẹ́jọ ní àríwá orílẹ̀ èdè Nàíjíríà àti ìpínlẹ̀ Àbújá.
Wọ́n ní èrò rere ni wọ́n ní àti pé àwọn aṣòfin ìpínlẹ̀ "kì í gba tàwọn ọmọ ìbílẹ̀ níyànjú" nítorí wípé “àgbékalẹ̀ láti tẹ̀síwájú fún àgbékalẹ̀ ọ̀hún", hashim sọ.
Ṣùgbọ́n, ní ìpínlẹ̀ Sokoto, "ìjọba kó ipa nínú ìfìyàjẹ́ àti fífi ọwọ́ọ ṣìgún òfin mú àwọn ajìjàǹgbara Àríwá".
Àwọn ọlọ́pàá da ọ̀rọ̀ sí olórí ẹgbẹ́ náà.
Lẹ́yìn náà, ìfẹ̀hónúhàn di ìfòfindè látọ̀dọ̀ alákòóso Sokoto, tí ó jẹ́ olórí àwọn Mùsùlùmí ní Nàìjíríà.
Gẹ́gẹ́ bí hashim ṣe sọ, NorthNormal dàgbà láti inú àmì-ẹ̀yẹ #ArewaMeToo, ó sì ní èrò méjì: ìpolongo fún “ìgbèkùn Ìlànà Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn (VAPP),” àti gbígbé ìjíròrò náà lárugẹ lórí “ọ̀kan-ò-jọ̀kan onírúurú ìwà ipá ọkùnrin àti ìfipábánilò káàkiri àríwá orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.”
Ní May 23, 2015, wọ́n tọwọ́bọ ìwé òfin Ìwà Ipá sí Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn (Àìbò) ọdún-un 2015.
Lábẹ́ Òfin VAPP — tí ó jẹ́ àtúnṣe sí ìlànà ìfìyàjẹni orílẹ̀ èdè Nàíjíríà — ìjìyà obìnrin jẹ́ ẹ̀ṣẹ̀ tí ó ní ìjìyà.
Lára èyí ni ìfipábánilòpọ́, ìkọlù ìgbéyàwó, kíkọ́ ilé lójú méjèèjì, ìjìyà owó tàbí ìjìyà ọrọ̀ ajé, ìwà opó tí ó burú jáì, ìdádọ́gọ́ obìnrin tàbí ìdàgbàsókè ìbátan, àti/àti fi ọmọ sílẹ̀.
Ní Nàìjíríà, ìfipábánilòpọ̀ jẹ́ ìyà ẹ̀wọ̀n ọ̀hún. Ẹni tí ó kéré lè lo ọdún mẹ́rìnlá ní ẹ̀wọ̀n.
Bí wọ́n bá fipá bá àwọn ọmọ ẹgbẹ́ kan lò pọ̀, wọ́n máa jù wọ́n sẹ́wọ̀n ogún ọdún láìgba owó ìtanràn.
Àmọ́, Abala 47 nínú Òfin VAPP sọ wípé ìlú Àbújá, tó jẹ́ olú ìlú orílẹ̀ èdè Nàíjíríà nìkan ni òfin yìí ti wúlò. Àríwá orílẹ̀ èdè Nàíjíríà àti àwọn àjọ míì ti ń polongo fún gbogbo àpéjọ mẹ́rìndínlógójì ní ìpínlẹ̀ èdè Nàíjíríà láti tẹ̀lé ìgbésẹ̀ yìí.
Ìfẹ̀hónúhàn pẹ̀lú àwọn alágbàtà
Lẹ́yìn ọdún kan tí ó dá ẹgbẹ́ #ArewaMeToo sílẹ̀, hashim sọ fún Ohùn Àgbáyé pé bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ìpolongo wọn tú àṣírí "àkàkí láàárín àwùjọ", ó tún ṣe àkóbá fún un.
Ẹ̀rù ba hashim gan-an lórí ẹ̀rọ-ayélujára nígbà tí ẹgbẹ́ẹ rẹ̀ gbógun ti "ẹni tí wọ́n fẹ̀sùn kàn pé ó ń bá àwọn ọmọdé ṣèṣekúṣe" tí ó ń ṣiṣẹ́ ní ilé-iṣẹ́ ètò ìṣúná gẹ́gẹ́ bí ara ìpolongo orí ẹ̀rọ-ayélujára wọn.
Ó sọ fún Ohùn Àgbáyé:
A ṣe ìpolongo lòdì síi rẹ̀ [abódiakọ-akọ́diabo náà], tí ó ń béèrè pé kí mínísítà fún òun ní àfojúsùn; àwọn ènìyàn kan kò nífẹ̀ẹ́ sí ìyẹn nítorí náà, wọ́n ṣe àgbékalẹ̀ ìpolongo ìfòòró ẹni ní orí ayélujára láti ṣe àgbékalẹ̀ àfojúsùn Buhari MeToo.
Gẹ́gẹ́ bí hashim ṣe sọ, àwọn afòòró ẹni gbìyànjú láti fi ipò iwájú nínú ìdojúkọ Buhari MeToo pẹ̀lú LGBTQ [ọ̀kan-ò-jọ̀kan-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ] àti ọ̀nà tí wọ́n gbà ń ṣiṣẹ́ bí ìfòòró ẹni lórí ayélujára ṣe ń gbil
Ní Nàìjíríà, ìgbéyàwó pẹ̀lú ọkùnrin àti obìnrin kò bófin mu, abẹ́ òfin ìpínlẹ̀ Sharia àti ti ẹ̀sùn ìbálòpọ̀, ìfọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú obìnrin àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú obìnrin jẹ́ ìjìyà láwọn ìpínlẹ̀ kan.
Pẹ̀lú ìbáṣepọ̀ ẹgbẹ́ Haashim pẹ̀lú ẹ̀tọ́ LGBTQ, àwọn ọ̀rọ̀-alátagbà orí ayélujára yí ìsọfúnni wọn padà, wọ́n sì fi #ArewaToo àti NorthNormal gẹ́gẹ́ bí èyí tí kò bófin mu.
Àmọ́, Ohùn Àgbáyé kò láǹfààní láti ṣe ìdánilẹ́kọ̀ọ́ lẹ́nì kọ̀ọ̀kan, èyí tí ó gbé ìgbésẹ̀ hashim sí ẹ̀tọ́ LGBTQ lárugẹ.
Síbẹ̀, hashim fi ìsọfúnni tí ń fúnni ní ìrètí ránṣẹ́ sí Twitter:
Fakhriyyah Hashim, ọ̀gbẹ́ni olùdásílẹ̀ #ArewaToo àti NorthNormal (Àwòrán tí a lò pẹ̀lú àṣẹ rẹ̀).
Ó sọ pé gbogbo ìrírí yìí ló ràn òun lọ́wọ́ láti ní "ẹ̀wù ara tí ó nípọn":
Nínú ìrírí mi bí mo ṣe ń gbósùbà lórí ẹ̀rọ-ìṣèlú Twitter fún ìjọba rere, ara mi ti di èyí tí ó nípọn, àmọ́ ìyẹn kò múra sílẹ̀ fún iye bẹ́ẹ̀lì tí à ń rí gbà láti inú agbègbè BuhariMeToo àti NorthNormal.
Bó tiẹ̀ jẹ́ pé mo kó gbogbo ìyẹn jọ, mi ò sì pa dà sínú hòrò kankan, mo bẹ̀rẹ̀ sí í ní ìbàjẹ́ ọkàn nípa ìjọba àríwá orílẹ̀ èdè Nàíjíríà àti bí wọ́n ṣe ń hùwà ìbálòpọ̀...
Lẹ́yìn gbogbo ìkọlù, a kó okun àti agbára jọ láti tẹ̀síwájú nítorí àtẹ̀jíṣẹ́ náà jẹ́ ká rí bí àwùjọ ṣe pa àṣà ìbílẹ̀ mọ́, tí a bá sì jẹ́ kí a pa ẹnu wa mọ́ nígbà yẹn ni ìṣẹ̀lẹ̀ burúkú náà yóò wáyé.
Ó bani nínú jẹ́ pé, hashim àti Ezekwesili ṣì ń tiraka pẹ̀lú àìfọwọ́sowọ́pọ̀ " tí ó jẹ́ àsọyé tí ó dá lórí ìjìyà abódiakọ-akọ-akọ lórí ẹ̀rọ-akọ àti láìlo ẹ̀rọ-ayélujára.
Gẹ́gẹ́ bí hashim ṣe sọ, èyí "kò rọrùn rárá láti lóye bí wọ́n ṣe ń fọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú àwọn tí wọ́n ń fi ìbálòpọ̀ ṣèṣekúṣe".
Àpilẹ̀kọ yìí wà lára iṣẹ́ náà, "àgbékalẹ̀ ìdánimọ̀: ìlànà orí ayélujára fún ìhalẹ̀rù ọ̀rọ̀ sísọ ní ilẹ̀ Áfíríkà".
Àwọn àtẹ̀jáde yìí ń ṣe ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò ọ̀rọ̀ ìkórìíra orí ẹ̀rọ-ayélujára tàbí ìyàsọ́tọ̀ tí ó dá lórí èdè tàbí ìlú ìbílẹ̀, ìròyìn tí kò bóde mu àti ìfòòró ẹni (pàápàá jùlọ sí àwọn ajìjàǹgbara obìnrin àti akọ̀ròyìn) tí ó gbòde kan ní orí ẹ̀rọ-ayárabíà: Algeria, Cameroon, Ethiopia, Nàìjííríà, Sudan, Tunisia àti Uganda.
Àjọ African Digital Rights Fund of the Collaboration on International ICT Policy for East and Southern Africa (CIPESA) ló ń ṣètìlẹ́yìn fún iṣẹ́ náà.
Ní Síríà tí ìjọba Assad ń ṣàkóso, àkọsílẹ̀ ìtàn ‘kò sí ẹjọ́ COVID-19’
Lẹ́yìn ọdún mẹ́sàn-án tí ogun abẹ́lé ti jà, ètò ìlera lórílẹ̀-èdè Síríà kò fi bẹ́ẹ̀ bẹ̀rẹ̀.
Ní àwọn agbègbè tí Ààrẹ Bashar al- Assad ti ń darí, àwọn aláṣẹ ò gbà pé COVID-19.
Gẹ́gẹ́ bí Yunifásítì Johns Hopkins ṣe sọ, orílẹ̀-èdè náà ti jẹ́rìí sí i pé ọgọ́rùn-ún mẹ́rin àti mọ́kàndínlógójì (439) èèyàn ló kú ní July 15.
Ṣùgbọ́n àwọn ìtàn tí ó wà lórí ìpìlẹ̀ ṣe àfihàn àwọn ọ̀nà tí ìjọba ti kọ̀ láti ṣe àfihàn àwọn ohun tí COVID-19.
Walid Abdullah, ọmọ ọdún mẹ́tàlélógún (33) sọ pé ìpínlẹ̀ náà ti ṣe bẹ́ẹ̀ láti fi ẹ̀mí àwọn aláìsàn tí wọ́n fura sí ní COVID-19 sílẹ̀.
Ohùn Àgbáyé ń lo orúkọ tí a fi ń dáàbò bo ìdánimọ̀ọ rẹ̀.
Nígbà tí Abdullah ń bá Ohùn Àgbáyé sọ̀rọ̀ lórí ẹ̀rọ ìbánisọ̀rọ̀, ó ṣàlàyé pé ní May 13, òun pe Ilé Ìwòsàn Ìjọba Daraa, ní gúúsù Síríà, láti sọ fún wọn nípa àrùn corona.
Nígbà tí ó béèrè ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí a gbé, òṣìṣẹ́ ilé ìwòsàn ìjọba tí ó dáhùn lórí fóònù sọ pé: "Tá a jà — kò sí ìwòsàn fún un", gẹ́gẹ́ bí Abdullah ṣe sọ.
Kíá ló parí ìpè náà.
Kò sí àní-àní pé kò yẹ kí wọ́n yìnbọn pa aláìsàn COVID-19 tí wọ́n fura sí.
"Ẹ̀mí láti ọwọ́ọ COVID-19 ní iyì púpọ̀ ju ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ ní ilé ìwòsàn ìlú èyíkéyìí lọ", Abdullah sọ fún Ohùn Àgbáyé.
Àwọn ẹ̀rí mìíràn fi hàn pé ọ̀rọ̀ burúkú yìí jẹ́rìí sí i.
Nínú ìròyìn March 10 tí a gbé jáde nínú ìwé ìròyìn The Voice of the Capital, ilé-iṣẹ́ onímọ̀ ìṣègùn tó ń rí sí ètò ìlera lórílẹ̀-èdè Síríà sọ pé "iṣẹ́ abẹ ń lọ lọ́wọ́ ní ilé ìwòsàn al-Mujtahid tó jẹ́ olú ìlú Damásíkù, fún àwọn tí wọ́n gbà gbọ́ pé wọ́n ń gbé kòkòrò àrùn náà, nípa fífi oògùn náà sílẹ̀ fún wọn.
Ọ̀rọ̀ yìí tún jáde lórí ẹ̀rọ-alátagbà:
Ẹlòmíràn láti ilé ìwòsàn al-Mouwasat ní Damásíkù ni a fà yọ nínú àpilẹ̀kọ kan náà tí ó fi èyí hàn:
"Kòṣeémáàní ni wọ́n fi ń ṣiṣẹ́ ìdádúró yìí, àwọn dókítà tí wọ́n yàtọ̀ sílẹ̀ láti tọ́jú àwọn tí wọ́n fura sí pé wọ́n ní kòkòrò àrùn yìí ni wọ́n sì ń ṣe é".
Ìgbésẹ̀ tí ìjọba Assad gbé láti kojú COVID-19 jọ ọ̀nà tí wọ́n gbà gbógun ti ogun Assad, èyí tó pa ẹgbẹ̀rún méjìdínlọ́gọ́ta ó lé ọgọ́rùn-ún méjì àti ọgọ́rùn-ún mẹ́fà (886,100) èèyàn, tó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún (100,000) tí wọ́n fi sí àtìmọ́lé, tí wọ́n sì di àwátì pátápátá, àti mílíọ̀nù márùn-ún àti ọgọ́rùn-ún mẹ́fà àwọn tó ń wá ibi ìsádi káàkiri àgbáyé.
Kòkòrò tó ń fa àjàkálẹ̀ àrùn yìí àti ìjọba àpapọ̀
Ìjọba Assad gbẹ́sẹ̀ lé àwọn olólùfẹ́ rẹ̀, tó fi mọ́ Iran. Bí àwọn olólùfẹ́ rẹ̀ ṣe kéré ní agbègbè náà, Iran náà gbẹ́kẹ̀ lé Síríà.
Ní oṣù Èrèlé, Iran di ọ̀kan lára àwọn orílẹ̀-èdè tí àrùn COVID-19 kàn jùlọ lágbàáyé, ó sì ṣeé ṣe kó jẹ́ orísun àjàkálẹ̀ àrùn ní Lébánónì, Iraq àti Síríà, níbi tí àwọn ọmọ ogun orílẹ̀-èdè Iran ti fọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú àwọn ológun.
Yàtọ̀ síyẹn, àwọn arìnrìn àjò afẹ́ lórílẹ̀-èdè Iran àtàwọn tó ń ṣe ẹ̀sìn ń bá a lọ láti máa ṣèbẹ̀wò sí àwọn ojúbọ tó wà ní Damásíkù títí di ọ̀sẹ̀ àkọ́kọ́ oṣù Ẹrẹ́nà, gẹ́gẹ́ bí Zaki Mehchy, tí ó jẹ́ alájọṣiṣẹ́ ìwádìí March tí ilé-ẹ̀kọ́ London School of Economics and Political Science (LSE) tẹ̀ jáde.
Síbẹ̀, ìjọba Assad ti gbé ìlànà ìbanilórúkọjẹ́, ìdádúró àti ìdádúró lórí iye àwọn tí àrùn COVID-19 pa.
Nínú ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò pẹ̀lú àjọ tó ń rí sí ètò ìròyìn lórílẹ̀-èdè Síríà, mínísítà fún ètò ìlera Nizar Al-Yaziji tẹnu mọ́ ọn pé kò yẹ kí ẹ̀sùn COVID-19 kankan ṣẹlẹ̀ lórílẹ̀-èdè Síríà, ó sọ pé:
"Mo dúpẹ́ lọ́wọ́ Ọlọ́run pé ẹgbẹ́ ológun orílẹ̀-èdè Síríà ti palẹ̀ àwọn kòkòrò àrùn tó wà níbẹ̀ mọ́,"
Ilé Iṣẹ́ Ètò Ìlera Ilẹ̀ Síríà kò sọ̀rọ̀ COVID-19 àkọ́kọ́ di ọjọ́ kejìlélógún oṣù Ẹrẹ́nà ọdún tí ó fa ìkórìíra àti ìbínú láàárín àwọn ará Síríà tí ó tẹ̀síwájú pé ìjọba Assad parọ́, tí ó sì ń lépa ìlànà ìdádúró.
Nínú àpilẹ̀kọ kan tí a gbé jáde lórí ibùdó ìròyìn orílẹ̀-èdè Síríà lómìnira 24 ní ìdáhùn sí ohun tí Yaziji sọ, ọmọ-ìlú kan fi ìkanra béèrè pé, "Kí lẹ sọ nínú ọ̀rọ̀ yín pé gbogbo kòkòrò àrùn ni a ti mú kúrò?"
Síbẹ̀síbẹ̀, ìjọba ò yéé ròyìn iye àwọn ènìyàn tí ó kéré jù.
Nínú àtẹ̀jáde kan tí ó wáyé ní April 1, Àjọ Tó Ń Rí sí Ọ̀rọ̀ Ìyípadà àti Àtakò Ilẹ̀ Síríà rọ àwọn àgbègbè àgbáyé láti fúngun mọ́ ìjọba láti sọ àwọn ìsọfúnni tí ó ṣe é gbà gbọ́ nípa ẹjọ́ COVID-19 tí ó wáyé.
Nígbà tí wọ́n ń tẹnu mọ́ ọn pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ èèyàn ló kú, àwùjọ náà kọ̀wé pé:
Ètò ìtọ́jú ìṣègùn tó bà jẹ́
Mímọ́ wípé àjàkálẹ̀ àrùn náà ń ṣe ìtìjú fún ìjọba Assad nítorí ó fipá mú àwọn aláṣẹ láti gbà pé ètò ìlera kò sí níbẹ̀.
Nínú ìwádìí tí àjọ LSE ṣe, ìwádìí fi hàn pé ẹgbẹ̀rún mẹ́fà àtààbọ̀ (6,500) èèyàn ló ń gbé ní orílẹ̀-èdè kan tó ní mílíọ̀nù mẹ́tàdínlógún àtààbọ̀ èèyàn tó ń gbé níbẹ̀.
Bí àwọn tó bá pàdánù ẹ̀mí bá kọjá èyí, ètò ìlera, tí ogun ti gbẹ́sẹ̀ lé, ṣeé ṣe kí ó wó lulẹ̀.
Jálẹ̀ gbogbo àkókò ogun yìí, ìkọlù àwọn ológun ti ba ètò ìlera jẹ́ gan-an.
Ìsọfúnni tí Àjọ Ìlera Àgbáyé àti Ilé Iṣẹ́ Ètò Ìlera Ilẹ̀ Síríà gbé jáde fi hàn pé ilé ìwòsàn méjìdínlọ́gọ́ta (58) péré ló ń ṣiṣẹ́ ní kíkún láàárín àwọn ilé ìwòsàn ìjọba mọ́kànléláàádọ́fà (111) tó wà ní orílẹ̀-èdè náà.
Ìsọfúnni náà tún fi hàn pé ìdá àádọ́rin nínú ọgọ́rùn-ún àwọn òṣìṣẹ́ ètò ìlera ló ti fi orílẹ̀ èdè yìí sílẹ̀ gẹ́gẹ́ bí ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà tàbí tí wọ́n ń wá ibi ìsádi, nígbà tí wọ́n sábà máa ń fi ìyókù sílẹ̀, títí kan àwọn ológun àti òṣèlú.
COVID-19 níbi àjálù afẹ̀tọ́ ọmọnìyàn tí ó ń bá a lọ
Ó ṣeé ṣe kí ìṣòro tó le jù tí ọ̀pọ̀ ọmọ orílẹ̀-èdè Síríà ń dojú kọ jẹ́ àkójọ àwọn àjálù bí ogun, àjàkálẹ̀ àrùn àti ìyàn.
Àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé kìlọ̀ ní ọjọ́ 26 oṣù Òkúdù pé ebi “ìṣẹ̀lẹ̀ tí a kò rí tẹ́lẹ̀” ń bá ìlú Síríà fínra báyìí, ó sì yẹ kí wọ́n tètè gbé ìgbésẹ̀ láti dènà ìtànkálẹ̀ àrùn COVID-19.
Gẹ́gẹ́ bí ètò oúnjẹ àgbáyé ṣe sọ, ìdá mọ́kànlá nínú ọgọ́rùn-ún oúnjẹ ni wọ́n ń ta oúnjẹ ní oṣù Èbìbì, ní ìfiwéra pẹ̀lú oṣù Èbìbì, àti ìdá mọ́kàndínlógóje nínú ọgọ́rùn-ún ní ìfiwéra pẹ̀lú àkókò kan náà ní ọdún-un 2019.
Bí ètò ọrọ̀ ajé ṣe ń burú sí i, Ali al- Ahmed, ọmọ ọdún méjìdínlọ́gbọ̀n (ìyẹn orúkọ tí a fi ń dáàbò bo ìdánimọ̀o rẹ̀) láti ìlú Darra sọ fún Ohùn Àgbáyé nínú ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò orí ẹ̀rọ ayélujára pé "Ìṣẹ́ náà burú, bó ti wù kí o ṣiṣẹ́ púpọ̀ tó, bí o bá tiẹ̀ ṣe ẹgbẹ̀rún mẹ́wàá owó dọ́là àti dọ́là márùn-ún owó dọ́là lójúmọ́ pàápàá kò ní tó".
Ahmed ní èyí tó pọ̀ jù nínú àwọn ènìyàn ni ó ti di dandan fún láti yááfì ọ̀pọ̀ àwọn ohun kòṣeémánìí nítorí owó tí ó pọ̀ jù.
Láàárín ètò ìtọ́jú ìṣègùn tí ogun ti pín yé àti ètò ọrọ̀ ajé tí ó ti sọ ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọmọ orílẹ̀-èdè Síríà di aláìní, àjàkálẹ̀ àrùn tí ó ń bá a nìṣó ti sún orílẹ̀-èdè náà sí ìpínlẹ̀ tí ó kún fún àjálù.
YKS, pẹ̀lú mílíọ̀nù méjì ààbọ̀ akẹ́kọ̀ọ́, ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú gbogbo ìkìlọ̀: ìyàsọ́tọ̀ láwùjọ di àwátì
Àríyànjiyàn tuntun YKS: ìwà rere
COVID-19 nìkan kọ́ ni àríyànjiyàn tí yóò wáyé láàrin YKS lọ́dún 2020.
Ìbẹ̀rẹ̀ oṣù July ni ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò kan bẹ̀rẹ̀, èyí tí wọ́n yàn fún ìdánwò èdè Turkey.
Ọ̀kan lára àwọn ìbéèrè tí ó dá lórí orin náà láti ọwọ́ olórin pop Mabel Matiz, tí ó jẹ́ ọmọ ẹgbẹ́ LGBTQ.
Ìbéèrè tí ó jẹ́ ìtumọ̀ “Gözümün gördüğü, göğsümün bildiği ile bir değil” (tí a lè túmọ̀ sí “ìrísí ojú mi kì í ṣe ohun tí ọkàn-an mi ń rò” ni ó ti fi àmì-ẹ̀yẹ rẹ̀ sílẹ̀ lórí ẹ̀rọ-alátagbà nítorí bí Mabel ṣe gbajúgbajà láàárín àwọn ọ̀dọ́ (ọ̀kan nínú àwọn fídíò rẹ̀ ní àádọ́ta mílíọ̀nù ìwò) àti ìbálò rẹ̀.
Lẹ́yìn tí àríyànjiyàn túbọ̀ ń peléke sí i lórí Twitter, Halis Aygün, ààrẹ ilé-iṣẹ́ ìgbìmọ̀ ìjọba tó ń pèsè ìdánwò ìdánwò náà, ṣe ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò pẹ̀lú àwọn ilé-iṣẹ́ amóhùnmáwòrán, new Akit tí ó ní wọn yóò ṣe ìwádìí lórí ọ̀rọ̀ náà àti pé àwọn tí ó ń pèsè ọ̀rọ̀ náà yóò jáde:
Wọ́n parí ìdíje 2020 YKS láìséwu, wọ́n sì ṣàṣeyọrí ní ibi ìdánwò mẹ́jọlélọ́gọ́sàn-án (188) ní sáà mẹ́ta ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ pẹ̀lú iye àwọn tó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó mílíọ̀nù méjì àtààbọ̀ tó kópa.
Ẹgbẹẹgbẹ̀rún àwọn akẹ́kọ̀ọ́ láti àwọn ilé ẹ̀kọ́ ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ lórílẹ̀-èdè wa ni wọ́n dá ìbéèrè sílẹ̀.
Ó hàn gbangba pé ìlànà orílẹ̀-èdè wa, ìwà rere àti ìdájọ́ tó ṣe pàtàkì láwùjọ ṣe kedere.
A ti ṣe ìwádìí lórí àwọn ìbéèrè tó ṣe pàtàkì ní agbègbè èdè Turkish ti ọdún 2020 YKS tọ́ka sí apá kan nínú ìdánwò àjọ YKS.
Wọ́n máa ní kí àwọn òṣìṣẹ́ tó ń mú ipò iwájú kúrò níbi tí wọ́n ti ń múra ìbéèrè sílẹ̀.
Fún àwọn kan tó ń lo Twitter, àwọn ìgbésẹ̀ yìí kò tó:
[Tòkè] Ààrẹ ÖSYM sọ̀rọ̀ fún ìgbà àkọ́kọ́ lẹ́yìn ìdánwò náà!
Wọ́n ti ṣe ìwádìí lórí ohun tó fa ìṣòro náà.
A máa mú àwọn tó ṣeé fẹ́ ṣe kúrò níbi tí wọ́n ti ń múra ìbéèrè náà sílẹ̀.
[Bá a ṣe tẹ̀síwájú] Kò tó [yẹn láti mú un kúrò], a gbọdọ̀ yọ ààrẹ tí kò nífẹ̀ẹ́ sí náà kúrò nínú ìṣàkóso náà, kí wọ́n lè bá a lọ́nà tó bójú mu.
Àwọn ẹgbẹ́ tó ń dáàbò bo àwùjọ náà tún ń béèrè ìdí tí wọ́n fi fẹ́ ṣe ìpinnu yìí:
Nínú ìdánwò òde òní tí ó wáyé ní YKS2020, ǹjẹ́ kò ṣeé ṣe fún ẹnikẹ́ni láti fi han àwọn ọ̀dọ́ mìíràn bí kò ṣe àwọn abódiakọ-akọ-akọ àti LGBT tí ó ń gbé Mabel Matiz lárugẹ?
(Ẹni tí ó gbé àmì-ẹ̀yẹ tí ó sọ pé “A jẹ́ àmì-ẹ̀yẹ”) Kí ni ẹ̀ ń gbìyànjú láti ṣe?
Èrò àwọn ènìyàn yàtọ̀ síra nítorí àwọn olùlò Twitter yòókù ń tọ́ka sí àṣeyọrí àti ìmúgbajúgbajà Mabel Matiz:
Ẹ̀yin ará ìgbìmọ̀ tó ń ṣe ìwádìí, mo dábàá pé kí ẹ máa wo ibi tí Mabel Matiz wà. Nítorí a ò tíì ní akọrin kankan tí ó tẹ̀lé àṣà wa lọ́nà yìí fún ọ̀pọ̀ ọdún. Ìdí nìyẹn tí ó fi jẹ́ ilè wa tí ó ṣeyebíye.
Ẹ̀rọ-ayélujára yìí ń pe àfiyèsí sí òtítọ́ náà wípé bí wọ́n ṣe ń tọ́jú akọrin abódiakọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ:
Kò sí ẹni tí ó ń pariwo nípa àwọn afipábánilò-fọwọ́sowọ́pọ̀, síbẹ̀ ìbéèrè Mabel Matiz di kókó ìwádìí.
Àmọ́ Mabel Matiz ni ẹni tó dáa jù lọ tó ń gbé àṣà ìbílẹ̀ wa yọ.
Torí náà, ó yẹ kí wọ́n ṣe ìwádìí nípa àwọn tó ń fi àbùkù kan Mabel Matiz tí wọ́n sì ń ṣe ìyàsọ́tọ̀ sí i.
Ìdáhùn Mabel Matiz sí àríyànjiyàn náà.
Ní July 3, bí àríyànjiyàn náà ṣe túbọ̀ ń lágbára sí i, Matiz bẹ̀rẹ̀ sí dákẹ́:
Yáà: Inú mi dùn gan-an pé orin mi jẹ́ ẹni tí irú àdánwò pàtàkì yìí wáyé.
Ní báyìí, ó yà mí lẹ́nu láti rí i pé irú ìdánwò yìí kan náà ni wọ́n ṣe nípa àwọn ohun tí mo kà sí pàtàkì.
Wo ohun tí wọ́n dán mi wò, nígbà tí àmì ìpínlẹ̀ náà fẹ́rẹ̀ẹ́ wà ní ẹ̀gbé orúkọ mi.
Ó dára, mo sọ wípé ìdánwò ìgbésí ayé kì í dópin :) Ìpè àkọ́kọ́ mìíràn tún wá láti ibí yìí.
Mo ka ọ̀rọ̀ ìtìlẹ́yìn tẹ́ ẹ fi ránṣẹ́ sí mi.
Mo lóye ohun tí mo fẹ́ fi orin mi sọ, mo rí i pé ẹ lóye mi, bẹ́ẹ̀ sì ni ara mi túbọ̀ ń yá gágá báyìí.
Màá máa kọrin, màá máa sọ ìtàn, màá sì máa jẹ́ apá kan orílẹ̀-èdè yìí.
Wò ó nínú ìdánwò mìíràn...
Matiz ṣì gbajúmọ̀: ọjọ́ kan péré lẹ́yìn àsọyé Aygun.
Ó gba àmì-ẹ̀yẹ méjì nínú ìdíje kan tí ó dá lórí ìbò tí ó gbajúgbajà náà.
Ó jáwé olúborí nínú ìpele méjì ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀.
“Best Clip” àti “Best Male Singer” níbi ayẹyẹ ìdíje Pantene Golden Butterfly Awards kẹrìndínláàdọ́ta ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀.
Ó jọ pé èyí fi hàn pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ènìyàn ló ń gbógun ti ìkórìíra-ìbálòpọ̀-àti-akọ-akọ tí ìjọba àti ọmọ ìlú ń fi hàn.
Ní July 5, Mabel Matiz tún túwíìtì:
Mo gba àmì-ẹ̀yẹ “Best Akọrin Akọrin” àti àmì-ẹ̀yẹ “Best Video Clip” níbi ayẹyẹ ìdíje Golden Butterfly Awards mẹ́rìndínláàádọ́ta, inú mi dùn!
Mo dúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn olólùfẹ́ mi gan-an! Mo fẹ́ dúpẹ́ lọ́wọ́ Erhan Arık àti DOP Meryem Yavuz, tí wọ́n jẹ́ olùdarí orin tí àkòrí rẹ̀ jẹ́ “Mo Ní Àwò Pupa Nínú Mi.
Ní orílẹ̀-èdè Turkey, àwọn akẹ́kọ̀ọ́ tí iye wọn jẹ́ mílíọ̀nù méjì àtààbọ̀ ( 2.5m) ń ṣe ìdánwò láti wọ́kọ̀ọ́ gẹ́gẹ́ bí àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 tiẹ̀ ń jà
Àríyànjiyàn kún inú ìdánwò ọdún yìí, kì í ṣe kìkì nítorí àjàkálẹ̀ àrùn náà.
Àtẹ̀jáde 17 July 2020 12:54 GMT
Àwòrán fídíò YouTube tí ó ní orin láti ọwọ́ọ Mabel Matiz àti ọ̀rọ̀ orin tí ó jẹ́ olórí àríyànjiyàn tí ó ń lọ lọ́wọ́ láàárín àwọn Ilé Ẹ̀kọ́ Gíga Exam (YKS):
"Ojú mi kò rí bí ọkàn-an mi ṣe ń rí"
Ní Turkey, orílẹ̀-èdè tí ó ní àwọn ènìyàn tí ó lé ní mílíọ̀nù mẹ́tàlélọ́gọ́rin (83) ní láti ṣe ìdánwò ìwọ́de, ìyẹn ni Ìdánwò Ẹ̀kọ́ Ilé-ẹ̀kọ́ Gíga, tí a pe orúkọ rẹ̀ ní Yükseköğretim Kurumları Sınavı ní èdè Turkish (YKS) láti wọ́ ilé-ẹ̀kọ́ gíga.
Lọ́dún yìí, mílíọ̀nù méjì àti ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún méjì (2,500,000) ènìyàn ni wọ́n mú ìwé ìbéèrè yìí, láìka àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 sí.
Ní March 26, Àjọ Tó Ń Rí sí Ètò Ẹ̀kọ́ Gíga kéde pé ọjọ́ 25-26.
Ní May 4, Ààrẹ orílẹ̀-èdè Turkish Recep Erdogan yí wọn padà sí June 27 àti 28
Ìyípadà àti àìdánilójú tí ó wáyé nínú ìdánwò náà láàárín àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 bẹ̀rẹ̀ ìjíròrò ọlọ́pọ̀lọpọ̀ ní àwùjọ Turkey àti lórí ẹ̀rọ-alátagbà:
Báwo ni ìyípadà ọ̀hún ṣe ń nípa lórí ìrònú àti ìdààmú àwọn akẹ́kọ̀ọ́, ní ìbámu pẹ̀lú ìdààmú tí YKS ń múra sílẹ̀ fún ọ̀pọ̀ oṣù?
Báwo ni wọ́n ṣe máa ṣe ìdènà àrùn COVID-19 tí wọ́n bá ń kó àwọn èèyàn tó tó mílíọ̀nù méjì àtààbọ̀ (2,500,000) jọ?
Ní 2019, ìdá mẹ́rìnléláàádọ́rin àti mẹ́rìndínlógún (74,16) lára àwọn tó kópa nínú ìdíje náà ló gba ife-ẹ̀yẹ àkọ́kọ́ YKS, ìdá mẹ́tàdínlógójì àti mẹ́rìnlélọ́gọ́ta (39,4) péré ló sì késẹ járí nínú ìdíje kejì.
Turkey ti forúkọ ẹ̀sùn COVID-19 sílẹ̀ fún ìgbà àkọ́kọ́ ní March 11, àti nígbà tí ó fi máa di July 15, nǹkan bí ẹgbẹ̀rún márùn-ún àti ààbọ̀ (5,500) èèyàn tí kòkòrò àrùn náà kọlù ti kú, nígbà tí ó ti lé ní ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún méjì (200,000) àwọn tí àrùn náà kọlù ní orílẹ̀-èdè náà.
Ní July 1, ìjọba fipá mú àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà gbé ìgbésẹ̀ tó yẹ kí wọ́n gbé:
Wọ́n tún ṣí àwọn okòwò bí ilé oúnjẹ, gbàgede, sinimá àti gbọ̀ngàn ìgbéyàwó tí wọ́n ti pa fún nǹkan bí oṣù mẹ́ta pẹ̀lú ìfòfindè jíjìn sí àwùjọ.
Ní báyìí, àwọn arìnrìnàjò ní láti máa fi nǹkan bojú kí wọ́n sì máa gbé ìgbóná wọn lọ́wọ́.
Bí àwọn akẹ́kọ̀ọ́ àti àwọn alátakò ṣe ń pè fún ìtẹ̀síwájú síi ti YKS, ìjọba ń bá ètò rẹ̀ lọ:
Ní ìparí oṣù June, mílíọ̀nù méjì àti ààbọ̀ èèyàn ló ṣe ìdánwò náà.
Gẹ́gẹ́ bí a ṣe rí i nínú túwíìtì yìí, àníyàn lórí ìpinnu ìyàsọ́tọ̀ láwùjọ nínú àyíká yìí jẹ́ òtítọ́:
YKS, pẹ̀lú mílíọ̀nù méjì ààbọ̀ akẹ́kọ̀ọ́, ń ṣiṣẹ́ pẹ̀lú gbogbo ìkìlọ̀: ìyàsọ́tọ̀ láwùjọ di àwátì
Àríyànjiyàn tuntun YKS: ìwà rere
COVID-19 nìkan kọ́ ni àríyànjiyàn tí yóò wáyé láàrin YKS lọ́dún 2020.
Ìbẹ̀rẹ̀ oṣù July ni ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò kan bẹ̀rẹ̀, èyí tí wọ́n yàn fún ìdánwò èdè Turkey.
Ọ̀kan lára àwọn ìbéèrè tí olórin pop Mabel Matiz, tí ó jẹ́ ọ̀kan lára ẹgbẹ́ LGBTQ+ tọ́ka sí, “Fırtındayım” (Mo wà nínú ìjì náà”):
Ìbéèrè tí ó jẹ́ ìtumọ̀ “Gözümün gördüğü, göğsümün bildiği ile bir değil” (tí a lè túmọ̀ sí “ìrísí ojú mi kì í ṣe ohun tí ọkàn-an mi ń rò” ni ó ti fi àmì-ẹ̀yẹ rẹ̀ sílẹ̀ lórí ẹ̀rọ-alátagbà nítorí bí Mabel ṣe gbajúgbajà láàárín àwọn ọ̀dọ́ (ọ̀kan nínú àwọn fídíò rẹ̀ ní àádọ́ta mílíọ̀nù ìwò) àti ìbálò rẹ̀.
Lẹ́yìn tí àríyànjiyàn ń peléke sí i lórí Twitter, Halis Aygün, ààrẹ ilé ìgbìmọ̀ tó ń rí sí ìdíwò, èyí tí wọ́n yàn àti èyí tí wọ́n ń gbé (ÖSYM), ìgbìmọ̀ ìjọba tó ń bójú tó ètò ìdánwò náà, ṣe ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò pẹ̀lú ilé ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ àwọn ilé iṣẹ́ agbéròyìnjáde, new Akit.
Nínú èyí tí ó sọ wípé wọn yóò ṣe ìwádìí lórí ọ̀rọ̀ náà àti pé àwọn tí ó mú ọ̀rọ̀ náà yóò di àdàwólulẹ̀:
Wọ́n parí ìdíje 2020 YKS láìséwu, wọ́n sì ṣàṣeyọrí ní ibi ìdánwò mẹ́jọlélọ́gọ́sàn-án (188) ní sáà mẹ́ta ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ pẹ̀lú iye àwọn tó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó mílíọ̀nù méjì àtààbọ̀ tó kópa.
Ẹgbẹẹgbẹ̀rún àwọn akẹ́kọ̀ọ́ láti àwọn ilé ẹ̀kọ́ ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ lórílẹ̀-èdè wa ni wọ́n dá ìbéèrè sílẹ̀.
Ó hàn gbangba pé ìlànà orílẹ̀-èdè wa, ìwà rere àti ìdájọ́ tó ṣe pàtàkì láwùjọ ṣe kedere.
Wọ́n máa ní kí àwọn òṣìṣẹ́ tó ń mú ipò iwájú kúrò níbi tí wọ́n ti ń múra ìbéèrè sílẹ̀.
Fún àwọn kan tó ń lo Twitter, àwọn ìgbésẹ̀ yìí kò tó:
[Tòkè] Ààrẹ ÖSYM sọ̀rọ̀ fún ìgbà àkọ́kọ́ lẹ́yìn ìdánwò náà!
"A ti ṣe ìwádìí lórí ohun tó fa ìṣòro náà. A máa mú àwọn tó ṣeé fẹ́ mọ́ kúrò níbi tí wọ́n ti ń múra sílẹ̀. "
[Bá a ṣe tẹ̀síwájú] Kò tó [yẹn láti mú un kúrò], a gbọdọ̀ yọ ààrẹ tí kò nífẹ̀ẹ́ sí náà kúrò nínú ìṣàkóso náà, kí wọ́n lè bá a lọ́nà tó bójú mu.
Àwọn ẹgbẹ́ tó ń dáàbò bo àwùjọ náà tún ń béèrè ìdí tí wọ́n fi fẹ́ ṣe ìpinnu yìí:
Nínú ìdánwò #YKS2020 òde òní, ǹjẹ́ kò ṣeé ṣe fún ẹnikẹ́ni láti fi han àwọn ọ̀dọ́ mìíràn bí kò ṣe àwọn abódiakọ-akọ-akọ àti LGBT tí ó ń gbé Mabel Matiz lárugẹ?
(Ẹni tí ó gbé àmì-ẹ̀yẹ tí ó ń sọ pé "A jẹ́ àmì-ẹ̀yẹ")
Kí ni ẹ̀ ń gbìyànjú láti ṣe?
Èrò àwọn ènìyàn yàtọ̀ síra nítorí àwọn olùlò Twitter yòókù ń tọ́ka sí àṣeyọrí àti ìmúgbajúgbajà Mabel Matiz:
Ẹ̀yin ará ìgbìmọ̀ tó ń ṣe ìwádìí, mo dúpẹ́ lọ́wọ́ yín pé kí ẹ wo àwọn ẹ̀wọ̀n Mabel Matiz.
Ìdí ni pé kò sí akọrin kankan tí ó ti ń fara mọ́ àṣà wa báyìí láti ọ̀pọ̀ ọdún sẹ́yìn.
Ìdí nìyẹn tí #mabelmatiz fi jẹ́ ìṣúra ilẹ̀ wa.
Ẹ̀rọ-ayélujára yìí ń pe àfiyèsí sí òtítọ́ náà wípé bí wọ́n ṣe ń tọ́jú akọrin abódiakọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ-akọ:
Kò sí ẹni tí ó ń pariwo nípa àwọn afipábánilò-fọwọ́sowọ́pọ̀, síbẹ̀ ìbéèrè Mabel Matiz di kókó ìwádìí.
Ẹni yìí sì parí èrò sí pé:
Àmọ́ Mabel Matiz ni ẹni tó dáa jù lọ tó ń gbé àṣà ìbílẹ̀ wa yọ.
Torí náà, ó yẹ kí wọ́n ṣe ìwádìí nípa àwọn tó ń bu ẹnu àtẹ́ lu Mabel Matiz tí wọ́n sì ń ṣe ìyàsọ́tọ̀ sí i. #Mabel Matizisnotalone [Àtẹ̀jáde]
Ìdáhùn Mabel Matiz sí àríyànjiyàn náà
Ní July 3, bí àríyànjiyàn náà ṣe túbọ̀ ń lágbára sí i, Matiz bẹ̀rẹ̀ sí dákẹ́:
Yáà: Inú mi dùn gan-an pé orin mi jẹ́ ẹni tí irú àdánwò pàtàkì yìí wáyé.
Ní báyìí, ó yà mí lẹ́nu láti rí i pé irú ìdánwò yìí kan náà ni wọ́n ṣe nípa àwọn ohun tí mo kà sí pàtàkì.
Wo ohun tí wọ́n dán mi wò, nígbà tí àmì ìpínlẹ̀ náà fẹ́rẹ̀ẹ́ wà ní ẹ̀gbé orúkọ mi.
Ó dára, mo sọ pé ìdánwò ìgbésí ayé kì í dópin :)
Ìpè àkọ̀kọ́ mìíràn tún wá láti ibí yìí.
Mo ka ọ̀rọ̀ ìtìlẹ́yìn tẹ́ ẹ fi ránṣẹ́ sí mi.
Mo lóye ohun tí mo fẹ́ fi orin mi sọ, mo rí i pé ẹ lóye mi, bẹ́ẹ̀ sì ni ara mi túbọ̀ ń yá gágá báyìí.
Màá máa kọrin, màá máa sọ ìtàn, màá sì máa jẹ́ apá kan orílẹ̀-èdè yìí.
Wò ó nínú ìdánwò mìíràn...
Ikọ̀ agbábọ́ọ̀lù Matiz ṣì gbajúmọ̀: Lẹ́yìn ọjọ́ kan tí Aygun sọ̀rọ̀, ó gba àmì-ẹ̀yẹ méjì nínú ìdíje kan tí ó dá lórí ìbò tí ó gbajúgbajà náà.
Ó jáwé olúborí nínú ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ méjì, ìyẹn, “Best Clip” àti “Best Male Singer” nínú ìdíje Pantene Golden Butterfly Awards.
Ó jọ pé èyí fi hàn pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn ènìyàn ló ń gbógun ti ìkórìíra-ìbálòpọ̀-àti-akọ-akọ tí ìjọba àti ọmọ ìlú ń fi hàn.
Ní July 5, Mabel Matiz tún túwíìtì:
Mo gba àmì-ẹ̀yẹ “Best Akọrin Akọrin” àti àmì-ẹ̀yẹ “Best Video Clip” níbi ayẹyẹ ìdíje Golden Butterfly Awards mẹ́rìndínláàádọ́ta, inú mi dùn!
Mo dúpẹ́ lọ́wọ́ gbogbo àwọn olólùfẹ́ mi!
Mo fẹ́ dúpẹ́ lọ́wọ́ Erhan Arık àti DOP Meryem Yavuz tí wọ́n jẹ́ olùdarí orin [ìyẹn orin mi]
"I Ní Àwò Pupa Nínú Wipe Mi" fídíò.
Ayẹyẹ Ọjọ́ Àwọn Òṣìṣẹ́: Agbẹnusọ fún àwọn òṣìṣẹ́ láti orílẹ̀ èdè Nàíjíríà
Agbẹnusọ fún ilé ìgbìmọ̀ aṣojú lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà Ọ̀gbẹ́ni Fẹmi Gbàjàbíàmílà ti kí àwọn òṣìṣẹ́ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà fún ayẹyẹ Ọjọ́ Àwọn Òṣìṣẹ́ Kárí Ayé ti ọdún yìí.
Ọ̀gbẹ́ni Gbàjàbíàmílà sọ pé, bó tiẹ̀ jẹ́ pé gbogbo àgbáyé ni àrùn COVID-19 ti fòpin sí ọjọ́ náà, síbẹ̀ ọ̀pọ̀ nǹkan ló yẹ ká rántí nípa ohun táwọn òṣìṣẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ti yááfì.
Nínú ọ̀rọ̀ ìrántí ọjọ́ àwọn Òṣìṣẹ́ tí Olùrànlọ́wọ́ àrà ọ̀tọ̀ fún ìròyìn àti ìkéde, Lanre Lasisi bọwọ́lu àwọn òṣìṣẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà fún ìfọwọ́sowọ́pọ̀ àti ìyàsímímọ́ wọn sí iṣẹ́ láti ọ̀pọ̀ ọdún sẹ́yìn, ní èyí tí ó sọ wú orílẹ̀ èdè Nàíjíríà lórí gan-an.
Àmọ́, ó rọ àwọn òṣìṣẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà láti túbọ̀ máa ṣiṣẹ́ púpọ̀ sí i nísinsìnyí àti nígbà gbogbo, gẹ́gẹ́ bí ó ti wí, ohun yòówù tí wọ́n bá ti gbé ṣe tẹ́lẹ̀ ní báyìí gbọdọ̀ jẹ́ ìtẹ̀síwájú àti ìdàgbàsókè fún orílẹ̀ èdè Nàíjíríà láti ṣe púpọ̀ sí i.
Mo dúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn òṣìṣẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà fún ìgboyà wọn, torí pé láti ọ̀pọ̀ ọdún sẹ́yìn ni wọ́n ti ń sa gbogbo ipá wọn lórí iṣẹ́ wọn.
Ní tòótọ́, orílẹ̀ èdè Nàíjíríà àti Nàíjíríà ń fi yín yangàn.
Mo rọ àwọn òṣìṣẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà láti tún ìsapá wọn ṣe lásìkò ìdàgbàsókè orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Wọ́n gbọdọ̀ máa báa lọ láti ṣe gbogbo ohun tí wọ́n lè ṣe láti mú ìdàgbàsókè bá orílẹ̀-èdè náà.”
--- May: Ààrẹ ilé ìgbìmọ̀ asòfin bá àwọn òṣìṣẹ́ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà yọ̀
Abẹnugan ilé ìgbìmọ̀ asòfin lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, Ahmad Lawan ti bá àwọn òṣìṣẹ́ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà yọ ayẹyẹ Ọjọ́ Àwọn Òṣìṣẹ́.
Asòfin Lawan tún dúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn òṣìṣẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà fún akitiyan takuntakun wọn láti gba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà sílẹ̀ kúrò nínú ipò òṣì àti ìdàgbàsókè, kódà lójú ìṣòro tó le gan-an níbi iṣẹ́.
Ó gbé ojúṣe àwọn òṣìṣẹ́ gẹ́gẹ́ bí ẹni tí ó dá ọrọ̀ sílẹ̀ láwùjọ, ó sì tẹnumọ́ ọn wípé ìdí nìyí tí ó fi yẹ kí a mọyì wọn ní gbogbo ìgbà.
Ọ̀nà tó dáa jù tá a lè gbà mọyì ọrẹ àrà ọ̀tọ̀ táwọn òṣìṣẹ́ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ń ṣe ni pé ká máa wo àlàáfíà wọn gẹ́gẹ́ bí ohun tó ṣe pàtàkì jù lọ.
"Gẹ́gẹ́ bí ilé ìgbìmọ̀ aṣòfin, a ti wà ní ìmúratán láti fọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú Ẹgbẹ́ Òṣìṣẹ́ tí ó wà létòlétò láti mú àwọn ìwé òfin tí ó lòdì sí iṣẹ́ kúrò," Lawan sọ.
Abẹnugan ilé ìgbìmọ̀ asòfin sọ pé, gẹ́gẹ́ bí ọ̀kan lára ìsapá ìgbìmọ̀ asòfin kẹsàn-án láti fún ètò ọrọ̀ ajé lókun àti ìgbé ayé ìdẹ̀rùn fún àwọn ènìyàn, òun ti pinnu láti mú kí ètò ìṣúná orílẹ̀ èdè Nàíjíríà di èyí tí yóò wáyé látàrí ètò ìsúná ọdún 2020.
Gẹ́gẹ́ bí Asòfin Lawan ṣe sọ, bákan náà ni Ilé Ìgbìmọ̀ Aṣòfin ti ṣe àtúnṣe tó lágbára sí àwọn òfin kan tí yóò jẹ́ kí ètò ìsúná náà yọrí sí rere.
Ó ní àwọn Ilé Ìgbìmọ̀ Aṣòfin yóò máa tẹ̀síwájú lọ́nà yẹn láìka àwọn ìṣòro tí a kò retí látàrí àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 sí.
Abẹnugan ilé ìgbìmọ̀ asòfin tún tẹ̀síwájú pé àjọyọ̀ Ọjọ́ Àwọn Òṣìṣẹ́ ti ọdún yìí yóò wáyé ní àkókò tí gbogbo àgbáyé yóò kojú ìṣòro ìlera tí àjàkálẹ̀ àrùn Coronavirus ti fà.
"Ìtẹ̀síwájú àti ìfẹ́ àìdẹ́kun àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ni yóò mú ìsapá ìjọba láti borí àjàkálẹ̀ àrùn yìí,"
Abẹnugan ilé ìgbìmọ̀ asòfin rọ àwọn òṣìṣẹ́ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà láti tẹ̀ lé ìlànà ìlera tí gbogbo ènìyàn gbé kalẹ̀, ìyẹn ni bí wọ́n á ṣe jìnnà síra wọn, bí wọ́n á ṣe máa fi aṣọ bo ojú wọn, bí wọ́n á ṣe máa fọ́ ọwọ́ wọn, bí wọ́n á ṣe máa wà ní mímọ́ tónítóní, kí wọ́n sì máa gbìyànjú láti dúró sílé kí wọ́n má bàa wà láàyè.
--- COVID 19: àwọn ènìyàn mẹ́rìnlélógún (24) mìíràn ni a dán wò ní orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Àwọn mẹ́rìnlélógún (24) mìíràn ni wọ́n dán wò ní Nàìjíríà, èyí ló mú kí àwọn tí àrùn náà kàn jẹ́ ẹgbẹ̀rún kan, ọgọ́rùn-ún mẹ́sàn-án àti méjìlélọ́gbọ̀n (1932) nígbà tí wọ́n ti lé ọgọ́rùn-ún mẹ́tàlélọ́gbọ̀n (319), tí àwọn mẹ́rìndínlọ́gọ́ta (58) sì ti kú. Àjọ tó ń rí sí kíkápá àrùn orílẹ̀-èdè Nàìjíríà (NCDC) kéde èyí lórí Twitter wọn @NCDCgov.
--- COVID 19: A ti gbọ́ díẹ̀ nípa ohun tó ń ṣẹlẹ̀ ní Kano – Dókítà Osagie
Mínísítà fún ètò ìlera lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà Dókítà Osagie Ehanire sọ pé àwọn ti gbọ́ ìròyìn nípa ohun tó ṣẹlẹ̀ ní ìpínlẹ̀ Kano.
Mínísítà sọ̀rọ̀ yìí nínú ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò ojoojúmọ́ tí ìjọba àpapọ̀ ń ṣe pẹ̀lú akọ̀ròyìn COVID 19 nílùú Àbújá.
Ó tẹ̀síwájú pé wọ́n ń retí ìròyìn nípa ikú òjijì ní ìpínlẹ̀ Kano, èyí sì jẹ́ kí wọ́n gbé ìgbésẹ̀ láti pèsè ohun èlò, àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ àti ìdánilẹ́kọ̀ọ́ tí yóò ràn wọ́n lọ́wọ́ láti dá COVID- 19 dúró ní ìpínlẹ̀ Kano.
Dókítà Ehanire wá rọ àwọn òṣìṣẹ́ ètò ìlera láti máa dáàbò bo ara wọn nígbà gbogbo kí wọ́n má bàa kó àrùn COVID-19 tàbí kí wọ́n máa fi ara wọn sínú ewu.
--- Nàìjííríà fìdí ẹ̀sùn COVID-19 tí ó tó igba ó lé mẹ́rìnlélógójì múlẹ̀.
Ní báyìí, orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ti ní igba ó lé mẹ́rìnlélógójì (204) àìsàn Coronavirus tí wọ́n ń pè ní COVID-19, èyí ló mú kí àpapọ̀ àwọn àìsàn náà di ọdún 1932.
Ọgọ́rùn-ún mẹ́ta àti mọ́kàndínlọ́gọ́ta (319) èèyàn ló kú, àwọn méjìdínlọ́gọ́ta (58) ló sì kú.
Ní oríi Twitter tí ó gbé ìgbésẹ̀ pẹ̀lú @NCDCgov, Àjọ Tó Ń Ṣàkóso Àrùn ní Nàìjííríà, NCDC, fi hàn bí àwọn ọ̀ràn tuntun náà ṣe ń di àdàwólulẹ̀;
204 ẹjọ́ tuntun #COVID19 ròyìn;
80Kano 45-Lagos 12-Gombe 9Bauchi 9Sokoto 7Borno 7Edo 6-Rivers 6Ogun 4FCT 4-Akwa Ibom 4-Bayelsa 3Kduna 2-Delta 2-Nasarawa 1-Ondo 1-Kebbi 11:50pm 30th April- 1932 tí wọ́n dá ẹ̀sùn #COVID19 sílẹ̀ lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
--- COVID-19: Ikọ̀ agbábọ́ọ̀lù ikọ̀ agbábọ́ọ̀lù ikọ̀ agbábọ́ọ̀lù Kano tẹ̀síwájú.
Ẹgbẹ́ Òjíṣẹ́ Tó Ń Ṣiṣẹ́ Ológun Lórí ọ̀rọ̀ tí wọ́n fi ránṣẹ́ sí ilé-iṣẹ́ ìjọba àpapọ̀ tó ń rí sí ètò ìlera lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, ti kọ̀wé sí ilé-iṣẹ́ ìjọba àpapọ̀ tó ń rí sí ètò ìlera lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà lórí àwọn ohun tí wọ́n nílò, àwọn ohun tí wọ́n nílò, àwọn ohun tí wọ́n nílò, àtàwọn kùdìẹ̀ – kudiẹ tí wọ́n nílò.
Mínísítà fún ètò ìlera Dókítà Osagie Ehanire ló sọ̀rọ̀ yìí lásìkò tó ń bá àwọn akọ̀ròyìn sọ̀rọ̀ lọ́dọ̀ Àjọ Tó Ń Rí sí Ọ̀rọ̀ Ìlera ní ìlú Covid-19, nílùú Àbújá, lórílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
Pẹ̀lú ìdánilẹ́kọ̀ọ́ tí Ilé Iṣẹ́ Ètò Ọmọnìyàn ń dúró de ìròyìn tí ó kún fún ìdánilẹ́kọ̀ọ́, ìròyìn náà yóò jẹ́ ọ̀nà láti ṣètìlẹ́yìn fún ikọ̀ agbófinró ìpínlẹ̀ Kano COVID-19 Task force pẹ̀lú àwọn ohun ìní, ìdánilẹ́kọ̀ọ́ àti àwọn ohun ìní tí ó pọ̀.
“Wọ́n máa pe àpéjọ, wọ́n á sì fi ọ̀rọ̀ ránṣẹ́ sí àwùjọ àwọn onímọ̀-ẹ̀kọ́ nípa àrùn FMOH àti fáíróòsì tó ń ṣàkóbá fún kòkòrò àrùn ní ilé ìwòsàn tí wọ́n ń pè ní Irru Specialist láti dara pọ̀ mọ́ àwùjọ àwọn onímọ̀-ẹ̀kọ́ láti Ilé Iṣẹ́ Ètò Ìlera tó wà ní ìpínlẹ̀ Kano, lẹ́yìn tí wọ́n ti bẹ̀bẹ̀ fún gómìnà ìpínlẹ̀ Kano”
Ó tún tẹ̀síwájú pé àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ tí ó ní ìrírí tí wọn yóò máa ṣètìlẹ́yìn fún ipò iwájú ìpínlẹ̀ Kano nínú ìdáhùn náà.
“Àwùjọ àwọn onímọ̀ ìṣègùn tó ń rí sí ọ̀rọ̀ pàjáwìrì ní FHOH ti kúrò nílùú Àbújá pẹ̀lú àwọn dókítà tó ń rí sí ọ̀rọ̀ pàjáwìrì, márùn-ún lára wọn sì ti fi inú rere ṣètìlẹ́yìn fún àjọ ọ̀hún, nígbà tí wọ́n ń lọ sí Kánò láti pèsè ìrànwọ́ pàjáwìrì fún wọn torí pé wọ́n ò gbọ́dọ̀ rìn nítorí ìṣẹ̀lẹ̀ náà.”
Dókítà Ehanire tún tẹ̀síwájú pé àwọn òṣìṣẹ́ ètò ìlera nílò láti tẹ̀ lé ìlànà ìdènà àti ìkápá àwọn kòkòrò àrùn ní gbogbo ìgbà, kí wọn má sì fi ẹ̀mí wọn wewu.
“A ò gbọdọ̀ pàdánù iṣẹ́ àwa ènìyàn tí ó ṣe pàtàkì lásìkò yìí; gbogbo oníbàárà ni a gbọdọ̀ tọ́jú pẹ̀lú ìfura fún COVID-19, ṣùgbọ́n a gbọdọ̀ tọ́jú gbogbo oníbàárà pẹ̀lú ìdúróṣinṣin kí àwọn tí àìsàn mìíràn ń bá fínra má bàa di ẹni àìnáání tàbí kí wọ́n kọ̀ láti gba ìtọ́jú.”
Ó ní: “Kò bófin mu láti yí àwọn oníbàárà padà láìsí ìtọ́jú ìṣègùn, kò sì yẹ kí a kọ̀ láti tọ́jú ẹni tí wàhálà bá ní ipò pàjáwìrì”
--- Mínísítà tún ṣí àwọn ilé-ìwé tí a kò tíì retí padà – Mínísítà
Mínísítà ìpínlẹ̀ fún ètò ẹ̀kọ́ Emeka Nwajiuba sọ pé òun ò le mọ ìgbà tí ilé-ìwé yóò tún ṣí.
Mínísítà tún tẹ̀síwájú pé, ṣíṣíṣí àwọn ilé-ìwé padà yóò wà ní ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ pẹ̀lú Ààrẹ Muhammadu Buhari pẹ̀lú ìdásílẹ̀ ìtìpa tí yóò dènà ìtànkálẹ̀ àrùn COVID-19.
Nwajiuba tí ó ti kọ́kọ́ ní àsìkò ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò ojoojúmọ́ náà sọ wípé ìjọba kò ṣe tán láti fi ẹ̀mí àwọn ọmọdé sínú ewu, kìlò pé kò yẹ kí ilé-ìwé kankan kó àwọn akẹ́kọ̀ọ́ lọ́wọ́, àfi tí ìjọba bá kéde ọjọ́ tí wọn yóò bẹ̀ẹ̀rẹ̀.
Kò sí ilé ẹ̀kọ́ kankan lára àwọn ilé ẹ̀kọ́ yìí tí kò sí láwùjọ.”
Mínísítà tún tẹ̀síwájú pé gbogbo ìdánwò ẹnu ọ̀nà tí wọ́n sún síwájú yóò wáyé nígbà tí ìjọba bá rí i pé àwọn akẹ́kọ̀ọ́ náà lóye ohun tí wọ́n gbèrò láti ṣe.
Mínísítà tún tẹ̀síwájú pé ìgbìmọ̀ Tó Ń Ṣàyẹ̀wò Ìwọ̀ Oòrùn Ilẹ̀ Adúláwọ̀ fún Àwọn Akẹ́kọ̀ọ́ Ilé-ìwé Àgbà àtàwọn Ìyẹ̀wò míì tí wọ́n ń ṣe lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, irú bíi NABTEB, kò yí padà, kàkà bẹ́ẹ̀, ńṣe ni wọ́n sún àkókò rẹ̀ síwájú.
Ó tẹ̀síwájú pé ìpèníjà ń bẹ nínú ìlànà ìkọ́-ẹ̀kọ́-ìkọ́-kọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́-ìkọ́ pẹ̀lú ìdásílẹ̀ Ìpìlẹ̀ Ètò Ìkọ́nilẹ̀kọ́ Ìjọba Àgbáyé.
Gẹ́gẹ́ bí ó ṣe sọ," A mọ̀ pé àwọn kan ò fi bẹ́ẹ̀ láǹfààní láti kàwé, àwọn kan ò sì fi bẹ́ẹ̀ láǹfààní láti kàwé lórí rédíò, àwọn kan lórí rédíò, àwọn kan lórí ẹ̀rọ ayélujára ń lo ẹ̀rọ ayélujára, nítorí náà, à ń ṣe èyí ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú ìlànà ìpínlẹ̀ náà pé gbogbo ìyàsọ̀tọ̀ tí a bá ní lókàn láti ṣe lórí ẹ̀kọ́ àwọn ọmọdé yìí jákèjádò orílẹ̀-èdè ni a ní láti gba Gómìnà ìpínlẹ̀ kọjá nípasẹ̀ ẹ̀kọ́ wọn.
Ní báyìí, a ní tábìlì àkókò fún ìpínlẹ̀ mọ́kànlélọ́gbọ̀n nínú ìpínlẹ̀ mẹ́rìndínlógójì, èyí tí yóò jẹ́ nípasẹ̀ Rédíò tàbí T.v, kíkọ́ni àti kíkọ́ni ṣì ń bá a lọ, èyí jẹ́ tábìlì àkókò tí ó bá ìpínlẹ̀ kọ̀ọ̀kan mu ṣùgbọ́n ìjọba àpapọ̀ ti pèsè ìlànà nípasẹ̀ ìkànnì orí ayélujára"
“Lórí lílo àwọn ẹ̀rọ ìgbàlódé yìí, ọ̀nà kan náà tí a gbà ń sọ ohun tí wọ́n sọ fún wọn ni ọ̀nà kan náà tí a gbà ń pín ẹ̀kọ́ àti ìkẹ́kọ̀ọ́ orí ayélujára yìí, tí àjọ FG sì sọ fún wọn pé wọ́n lè lo ẹ̀rọ ìgbàlódé tí ó bá ìpínlẹ̀ wọn mu.” Nwajiuba sọ pé.
Mínísítà tún tẹ̀síwájú pé àjàkálẹ̀ àrùn COVID 19 ti ran gbogbo àwọn òṣìṣẹ́ pátá lọ́wọ́ láti yí padà, bẹ́ẹ̀ sì ni ó ti ran gbogbo ènìyàn lọ́wọ́ láti tẹ̀síwájú.
Nígbà tí Mínísítà ń sọ̀rọ̀ lórí bí ìlànà ìkọ́nilẹ́kọ̀ọ́ orí ẹ̀rọ-ayélujára ṣe lè tẹ̀síwájú, ó ní ìjọba yóò túbọ̀ ṣiṣẹ́ pẹ̀lú àwọn àgbà olùkọ́ tí yóò ṣe àṣeparí ètò ìkọ́nilẹ́kọ̀ọ́ tí yóò kọjá ìlò rẹ̀ lẹ́yìn tí ìṣòro àìsàn Coronavirus bá dojú kọ àgbáyé.
Láàárín àkókò yẹn, ilé-iṣẹ́ akọ̀wé àjọ FCTA tó ń rí sí ètò ẹ̀kọ́ lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, Federal Capital Territory Administration, ti fi ìkìlọ̀ kan ránṣẹ́ sáwọn ilé-ìwé àdáni kan, tí wọ́n ń pín ìsọfúnni fáwọn òbí àtàwọn akẹ́kọ̀ọ́ nípa bí ọdún 2019 sí 2020 ṣe ń bẹ̀rẹ̀ lórí ayélujára.
Akọ̀wé àjọ FCTA, Umaru Marafa sọ nínú àtẹ̀jáde kan tí a mú jáde lọ́jọ́ Ìṣẹ́gun pé kò sí ìgbòkègbodò ẹ̀kọ́ kankan tí ó yẹ kí ó bẹ̀ẹ̀rẹ̀ ní ilé ẹ̀kọ́ èyíkéyìí tí ó bá wáyé títí ilé ẹ̀kọ́ akọ̀wé àjọ FCTA yóò fi fọwọ́ sí ìwé ìkọ̀wé tí yóò tún ṣí sílẹ̀.
“Ìlànà èyí ni wípé nígbà tí ilé-ìwé bá tún bẹ̀rẹ̀, àkíyèsí tí ó péye nípa òtítọ́ náà wípé sáà kejì kò jẹ́ nǹkan kan yóò di kàléńdà àwọn akẹ́kọ̀ọ́ tí yóò di sáà kẹta ní ìbámu pẹ̀lú rẹ̀.
Ìdí nìyẹn tí wọ́n fi gba àwọn tó ni ilé ẹ̀kọ́ ní ìyànjú pé kí wọ́n má ṣe fi ilé ẹ̀kọ́ wọn sílẹ̀, kí wọ́n má sì ṣí ilé ẹ̀kọ́ wọn padà bí wọ́n ṣe ń retí ìlànà àjọ FCTA.
Àwọn tó bá tẹ ìlànà yìí lójú máa bẹ̀rẹ̀ sí í bínú sí òfin.
Marafa tún sọ pé ilé-iṣẹ́ akọ̀wé FCTA ti gbèrò láti ṣe ìfilọ́lẹ̀ àwọn ètò ìkọ́nilẹ́kọ̀ọ́ orí ẹ̀rọ ayárabíàṣá pẹ̀lú ètò orí rédíò àti orí ẹ̀rọ tẹlifíṣọ̀n láti mú kí àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ní ìfẹsẹ̀wọnsẹ̀ ọlọ́rẹ̀ẹ́jọ̀rẹ́ bí wọ́n ṣe ń tì wọ́n mọ́lé.
--- Ilé-ẹ̀kọ́ àdáni kankan kò gbọdọ̀ bẹ̀rẹ̀ iṣẹ́ – Mínísítà FCT
Mínísítà fún olú ìlú orílẹ̀ èdè Nàíjíríà (FCT), Alhaji Muhammad Musa Bello ti kìlọ̀ fún àwọn tí ó ni ilé-ìwé àdáni nílùú Àbújá pé láìpẹ́, wọn yóò bẹ̀rẹ̀ iṣẹ́ fún sáà kẹta fún ètò ẹ̀kọ́ 2019/2020 tí ó wà nílẹ̀, láti ṣóra kí wọ́n má bàa kojú ìbínú òfin ìjọba.
Akọ̀wé àgbà fún ètò ẹ̀kọ́ ní olú ìlú ìjọba àpapọ̀, Umaru Marafa sọ ọ̀rọ̀ yìí nínú àtẹ̀jáde kan tí a mú jáde lọ́jọ́ Ìṣẹ́gun pé kò sí ìgbòkègbodò ètò ẹ̀kọ́ kankan tí ó yẹ kí ó bẹ̀rẹ̀ ní gbogbo Ilé Ẹ̀kọ́ ní oríṣi èyíkéyìí títí yóò fi di ìgbà tí ilé-iṣẹ́ akọ̀wé bá fọwọ́ sí ìwé ìkésíni láti tún ṣí ìkésíni náà, tí yóò sì fi ránṣẹ́ sí wọn.
“A ń rọ àwọn tó ni ilé ẹ̀kọ́ àdáni pé kí wọ́n pa gbogbo ilé ẹ̀kọ́ wọn, wọn ò gbọdọ̀ gbìyànjú láti ṣí ilé ẹ̀kọ́ náà àyàfi tí wọ́n bá fún wọn ní àmì-ayò tàbí ìlànà láti ọwọ́ òjíṣẹ́ FCTA”
Gbogbo àwọn tí ó kọ̀ láti tẹ òfin yìí lójú yóò máa fara da ìbínú òfin.
Marafa tún tẹ̀síwájú pé Ilé Iṣẹ́ Ètò-ẹ̀kọ́ FCTA ti ṣètò láti bẹ̀rẹ̀ sí í kọ́ni nípa lílo ìmọ̀ nípa ẹ̀rọ-ayélujára, ìlò ẹ̀rọ-alátagbà láti kọ́ àwọn akẹ́kọ̀ọ́ ní àsìkò ìfọwọ́kọ̀ọ́.
--- Ẹ̀KỌ̀ ÀÀRẸ MUHAMMADU BUHARI NÍNÚ ÌJÀǸBÁ ORÍLÈ̀-ÈDÈ.
MÚHAMMADU BUHARI, Ààrẹ Ilé-iṣẹ́ Ìjọba Àpapọ̀ NÀÌJẸ́RÍÀ NÍNÚ ÌWỌ̀N ÀWỌN ORÍLÈ-ÈDÈ LAGOS ÀTI ORÍLÈ-ÈDÈ ÒGUN GẸ́GẸ́ BÍ ÀWỌN ÒPINLÈ ÀJÁLÙ NÍNÚ ÌWỌ̀N COVID- 19 NÍNÚ ÌṢÒRO NÍNÚ ILÉ ÌṢÒRO, ABUJA, MONDAY, 27 APRIL, 2020
1. Orílẹ̀-èdè Nàìjíríà
2. Èmi yóò bẹ̀rẹ̀ nípa gbígbóríyìn fún gbogbo yín fún ìfaradà àti ìfẹ́ orílẹ̀-èdè tí ẹ ti fi hàn nínú ìfigagbága pẹ̀lú àwa Ẹlẹ́rìí Jèhófà tí ó ń kojú ìṣòro ìlera tó le jù lọ ní ìgbà tiwa yìí.
3. Títí di àná, April 26, 2020, nǹkan bíi mílíọ̀nù mẹ́ta àwọn tí àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 ṣẹlẹ̀ ni wọ́n ti gbà sílẹ̀ kárí ayé pẹ̀lú nǹkan bí ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún mẹ́sàn-án (900,000) èèyàn tí àrùn yìí pa. Ó dùn wá pé nǹkan bí ẹgbẹ̀rún lọ́nà ọgọ́rùn-ún méjì (200,000) èèyàn ló ti kú.
4. Ètò ìlera àti ọrọ̀ ajé ọ̀pọ̀ orílẹ̀-èdè kò fara rọ nítorí àjàkálẹ̀ àrùn corona.
5. Ojoojúmọ́ ni orílẹ̀ èdè Nàíjíríà yóò máa bá àwọn nǹkan tuntun tó ń lọ lọ́wọ́ lágbàáyé yìí lọ. Bẹ́ẹ̀ sì ni, màá máa sọ ọ̀rọ̀ yìí fún wọn, màá sì máa ṣàlàyé ètò tá a ti ṣe fún àwọn oṣù tó ń bọ̀ pé àwọn nǹkan pàtàkì kan lè yí pa dà láìpẹ́.
6. Ní ọ̀sẹ̀ méjì sẹ́yìn, ọgọ́rùn-ún mẹ́ta àti mẹ́tàlélọ́gbọ̀n (333) ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n ní ogún orílẹ̀-èdè àti ní ìpínlẹ̀ Olú Ìlú Ìjọba Àpapọ̀.
7. Títí di àárọ̀ ọjọ́ yìí, orílẹ̀-èdè Nàìjííríà ti gba ẹgbẹ̀rún kan, ọgọ́rùn-ún méjì àti mẹ́tàlélọ́gbọ̀n (1,273) ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n ní ìpínlẹ̀ méjìlélọ́gbọ̀n (32).
8. Mò ń lo àǹfààní yìí láti dúpẹ́ lọ́wọ́ ìdílé gbogbo ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà tí àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 ti pa olólùfẹ́ wọn.
9. Àwọn àwòrán àkọ́kọ́ sọ wípé orílẹ̀ èdè Nàíjíríà yóò ṣe àkọsílẹ̀ ẹ̀sùn tó fẹ́rẹ̀ẹ́ tó ẹgbẹ̀rún méjì (2,000) láàárín oṣù àkọ́kọ́ lẹ́yìn àkọ́kọ́ ọ̀rọ̀ náà.
10. Èyí túmọ̀ sí pé, bó tiẹ̀ jẹ́ pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wọ́n láàárín ọ̀sẹ̀ méjì sẹ́yìn ló pọ̀ sí i, síbẹ̀ àwọn ìgbésẹ̀ tá a ti gbé báyìí ti yọrí sí rere.
11. Iye àwọn tí wọ́n ń kó láti àwọn orílẹ̀-èdè míì ti dín kù sí ìdá mọ́kàndínlógún nínú ọgọ́rùn-ún àwọn ẹ̀sùn tuntun, èyí tó fi hàn pé àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà tí wọ́n ti ààlà orílẹ̀ èdè yìí pa dà sí orílẹ̀ èdè wọn.
12. Lọ́wọ́lọ́wọ́ báyìí, Àjọ Tó Ń Ṣàkóso Àrùn ní Nàìjííríà (NCDC) ti buwọ́lu ilé ìwòsàn mẹ́ẹ̀ẹ́dógún (15) káàkiri orílẹ̀-èdè náà pẹ̀lú agbára tó pọ̀ láti ṣe ìdánwò ẹgbẹ̀rún méjì àti ọgọ́rùn-ún méjì ààbọ̀ (2,500) lójúmọ́ káàkiri orílẹ̀-èdè náà.
13. Látàrí ìdánilẹ́kọ̀ọ́ yín, ìjọba ìpínlẹ̀ Èkó àti FCT pẹ̀lú ìrànwọ́ láti ọwọ́ọ NCDC ti ṣe àgbékalẹ̀ ọ̀pọ̀lọpọ̀ ilé ìwòsàn tí wọ́n ti ń ṣe àgbékalẹ̀ àpẹẹrẹ. Wọ́n tún ń ṣe àgbéyẹ̀wò ọ̀nà tí wọ́n ń gbà dán ara wọn wò láti fi kún ọ̀pọ̀ ìdánwò tí wọ́n lè ṣe, títí kan bí wọ́n ṣe fọwọ́ sí àwọn ilé ìwòsàn aládàáni tí wọ́n yàn gẹ́gẹ́ bí wọ́n ṣe fọwọ́ sí.
14. Ọ̀pọ̀ ibi tuntun tí wọ́n ti ṣe ìtọ́jú àtàwọn ibi àdádó ni wọ́n ti ṣe káàkiri orílẹ̀-èdè náà, èyí sì mú kí ibùsùn ibẹ̀ túbọ̀ lágbára sí i tó ẹgbẹ̀rún mẹ́ta (3,000).
15. Mo gbósùbà fún Gómìnà ìpínlẹ̀ fún ìgbésẹ̀ ìdásílẹ̀ àwọn Àjọ Tó Ń Bójú Tó Iṣẹ́ Pàjáwìrì, ìdásílẹ̀ àwọn ibùdó ìtọ́jú tuntun àti ìdásílẹ̀ àwọn ọ̀nà tí wọ́n ń gbà sọ̀rọ̀ nípa àwọn eléwu tó le gan-an.
16. Ó lé ní ẹgbẹ̀rún mẹ́wàá (10,000) àwọn òṣìṣẹ́ ìtọ́jú ìṣègùn tí wọ́n ti dá lẹ́kọ̀ọ́. Láti dáàbò bò wọ́n, wọ́n ti pín àwọn ohun èlò míì tí wọ́n lè fi dáàbò bo ara wọn fún gbogbo ìpínlẹ̀ náà.
17. Bó tiẹ̀ jẹ́ pé a ti kojú àwọn ìṣòro tó lágbára, síbẹ̀ a ò yẹhùn lórí ìpèsè tí yóò jẹ́ kí àwọn akọ́nimọ̀ọ́gbá yìí lè ṣiṣẹ́ láìséwu, kí wọ́n sì gbára dì dáadáa.
18. Ní ìbámu pẹ̀lú ìlérí ìjọba wa láti mú ìgbé ayé àwọn òṣìṣẹ́ ètò ìlera sunwọ̀n sí i, a ti tọwọ́bọ ìwé ìrántí kan lórí ètò ìtìlẹ́yìn eléwu àti àwọn ohun amóríyá mìíràn pẹ̀lú àwọn akọ́ṣẹ́mọṣẹ́ ètò ìlera.
Bákan náà, a ti ra owó ìbánigbófò fún ẹgbẹ̀rún márùn-ún àwọn òṣìṣẹ́ ìlera. Ní báyìí, mo gbọdọ̀ gbóríyìn fún àwọn elétò ìbánigbófò fún àtìlẹyìn wọn nínú èyí láàárín sáà kúkúrú.
Bákan náà, orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ti ń rí ìtìlẹ́yìn gbà látọ̀dọ̀ àwọn àgbáyé, àwọn àjọ onírúurú orílẹ̀ èdè, àwọn ẹ̀ka aládàáni àti àwọn ènìyàn tí ó wà ní gbangba. Ìtìlẹ́yìn yìí ti mú un dájú pé àwọn ohun èlò pàtàkì àti àwọn ohun èlò ìgbèjà, tí ó ti di aláìní lágbàáyé, ti wà lárọ̀ọ̀wọ́tó fún Nàíjíríà nípasẹ̀ àwọn èlò ìpilẹ̀ṣẹ̀ àti ètò ìjọba.
21. Ẹ̀ka ìtàkùrọ̀sọ àti ìmúgbòòrò sí i tí mo darí nínú ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ mi àná ṣì ń lọ lọ́nà tí ó ṣe kedere. Mo rántí ìjákulẹ̀ tí ó ń kojú àwọn ọmọ ìlú tí ó fẹ́. Mo rọ gbogbo àwọn ènìyàn tí ó bá fẹ́ jàǹfààní láti ní sùúrù bí a ti ń bá a lọ láti máa fi ọ̀rọ̀ rọ àwọn ènìyàn lọ́wọ́ nínú iṣẹ́ ìjọba ìpínlẹ̀.
22 Àwọn Àjọ Aláàbò wa ń bá a nìṣó láti kojú ìpèníjà tí ìṣẹ̀lẹ̀ àrà ọ̀tọ̀ yìí ń gbé dìde. Bó tiẹ̀ jẹ́ pé àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ààbò tó ń ṣẹlẹ̀ ní àdádó ń ká wa lára, mo fẹ́ fi gbogbo ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà lọ́kàn balẹ̀ pé ààbò àti ààbò yín ni ó ṣe pàtàkì jù lọ fún wa, pàápàá lásìkò ìṣòro àti àìdánilójú yìí.
23 Bá a ṣe tẹ̀síwájú láti dáàbò bo ẹ̀mí àti dúkìá wa, a ò ní fàyè gba ìjìyà ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn èyíkéyìí látọ̀dọ̀ àwọn àjọ elétò ààbò wa.
24. Mo rọ gbogbo ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà láti máa fọwọ́sowọ́pọ̀ kí wọ́n sì máa fi ọ̀rọ̀ ọlọ́rọ̀ hàn nígbàkigbà tí wọ́n bá bá bá àwọn ọlọ́pàá ààbò pàdé. Láfikún sí i, fún ààbò wọn, mo ti pàṣẹ pé kí gbogbo àwọn òṣìṣẹ́ ààbò pèsè àwọn ohun èlò tí wọ́n nílò láti dáàbò bò àwọn kòkòrò àrùn.
25 Bá a ṣe ń tẹ̀síwájú nínú ìdáhùn wa ní àárín ìpínlẹ̀ Èkó àti FCT, mo ń ṣàníyàn gan-an nípa àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ burúkú tí ó ń ṣẹlẹ̀ ní ìpínlẹ̀ Kánò láìpẹ́ yìí. Bó tiẹ̀ jẹ́ pé ìwádìí kíkún ṣì ń lọ lọ́wọ́, a ti pinnu láti ṣètò àwọn agbára ìjọba àpapọ̀, àwọn ohun amáyédẹrùn àti àwọn ohun amáyédẹrùn láti fún ìjọba ìpínlẹ̀ náà lókun àti láti tì í lẹ́yìn lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.
26 Nílùú Kano, àti ọ̀pọ̀ àwọn orílẹ̀-èdè mìíràn tí wọ́n ti ń ṣe àkọsílẹ̀ àwọn ọ̀ràn tuntun, ìwádìí tí wọ́n ṣe ṣáájú fi hàn pé ọ̀dọ̀ àwọn arìnrìn-àjò àdúgbò ni wọ́n ti sábà máa ń rí irú ọ̀ràn bẹ́ẹ̀.
27. Mo rọ gbogbo ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà láti máa tẹ̀ lé ìmọ̀ràn tí Àjọ Tó Ń Bójú Tó Àìsàn Ààrẹ àti Àjọ Tó Ń Bójú Tó Àìsàn gbé jáde.
28 Lára àwọn nǹkan tí wọ́n máa ń ṣe ni pé kí wọ́n máa fọ ọwọ́ wọn déédéé, kí wọ́n jìnnà síra, kí wọ́n máa fi nǹkan bo ojú ní gbangba, kí wọ́n má ṣe lọ síbi tí kò ní láárí, kí wọ́n máa rìnrìn àjò, kí wọ́n má sì ṣe lọ sí àpéjọ ńlá.
29 Àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà bíi tiwa, láti ọ̀sẹ̀ mẹ́rin sẹ́yìn, èyí tó pọ̀ jù nínú àwọn orílẹ̀ èdè wa ni ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà àti ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà ti tì pa. Bí mo ṣe sọ ṣáájú, àwọn ìgbésẹ̀ yìí ṣe pàtàkì àti lápapọ̀, ó ti mú kí ìtànkálẹ̀ àrùn COVID-19 dínkù lórílẹ̀ èdè wa.
30. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé, irú ìdọ́tí bọ́ọ̀lù bọ́ọ̀lù bọ́ọ̀lù bọ́ọ̀lù ọrọ̀ ajé. Ọ̀pọ̀ ọmọ ìlú wa ló ti pàdánù ohun tí wọ́n nílò. Ọ̀pọ̀ ni wọ́n ti pa tì. Kò sí orílẹ̀-èdè tí ìdọ́tí bọ́ọ̀lù àjẹsára tí ó lè ṣàkóbá fún wọn bí wọ́n ṣe ń retí ìdàgbàsókè abẹ́.
31 Nínú ọ̀rọ̀ tí mo sọ gbẹ̀yìn, mo sọ pé ìjọba àpapọ̀ yóò ṣe àwọn ọgbọ́n àti ìlànà tí yóò dáàbò bo ẹ̀mí, tí yóò sì dáàbò bo àwọn ohun amáyédẹrùn.
32 Láàárín ọ̀sẹ̀ méjì sẹ́yìn, ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà àti ìpínlẹ̀ náà ti fọwọ́sowọ́pọ̀, wọ́n sì ti fọwọ́sowọ́pọ̀ pẹ̀lú ìjọba lórí bí wọ́n ṣe máa dáàbò bo ìlera, bẹ́ẹ̀ náà ni wọ́n tún ń dáàbò bo àwọn ohun amáyédẹrùn, tí wọ́n ń pèsè àwọn àṣà tó dára jákèjádò ayé, tí wọ́n sì ń rántí àwọn ohun tó ṣàrà ọ̀tọ̀ fún wa.
33. A ṣàyẹ̀wò bí àwọn iléeṣẹ́ wa, àwọn ọjà, àwọn oníṣòwò àtàwọn arìnrìn àjò ṣe lè máa bá a lọ láti máa ṣiṣẹ́ bí wọ́n ṣe ń tẹ̀ lé ìlànà àjọ NCDC lórí ìmọ́tótó àti ìjìnlẹ̀ láàárín àwọn ènìyàn.
34. A ṣàyẹ̀wò bí àwọn ọmọ wa ṣe lè máa kẹ́kọ̀ọ́ nìṣó láì ṣàkóbá fún ìlera wọn.
35. A tún ṣe àgbéyẹ̀wò bí àwọn àgbègbè wa ṣe lè gbìn kí wọ́n sì kórè oúnjẹ wọn ní àsìkò òjò yìí kí oúnjẹ wọn má bàa bà jẹ́. Yàtọ̀ síyẹn, a tún jíròrò bí wọ́n ṣe lè kó oúnjẹ láti àwọn agbègbè tí wọ́n ti ń ṣọ̀gbìn lọ sí àwọn agbègbè tí wọ́n ti ń ṣiṣẹ́, pàápàá jù lọ, sí àwọn ibi tí wọ́n ti ń ra oúnjẹ.
Èròńgbà wa ni láti mú àwọn ìlànà tí yóò jẹ́ kí ètò ọrọ̀ ajé àwa Ẹlẹ́rìí Jèhófà máa bá a lọ láti tẹpẹlẹ mọ́ ìbáṣepọ̀ wa pẹ̀lú àjàkálẹ̀ àrùn COVID-19 tí wọ́n ń pè ní COVID-19 báyìí.
37 Gẹ́gẹ́ bí ohun tí ó wà lókè àti ní ìbámu pẹ̀lú ìdámọ̀ Ààrẹ Ẹgbẹ́ Task Force lórí COVID-19, àwọn ìgbìmọ̀ ìjọba àpapọ̀ tí ó ti ṣe àgbéyẹ̀wò ọrọ̀ ajé àwùjọ àti àwùjọ àwọn gómìnà orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, Mo ti fọwọ́ sí ìdásílẹ̀ àwọn ìgbésẹ̀ ìpìlẹ̀ ní FCT, Èkó àti Ìpínlẹ̀ Ògún láti ọjọ́ Ajé, May 4, 2020.
38. Bí ó ti wù kí ó rí, èyí yóò wáyé pẹ̀lú ìdánilẹ́kọ̀ọ́ tí ó lágbára àti ìdánilẹ́kọ̀ọ́ ìdánwò àti ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú àyè ìmúpadà ọrọ̀ ajé àti okòwò nínú àwọn ẹ̀ka kan.
Bákan náà, àwọn ìgbésẹ̀ tuntun tí yóò wáyé káàkiri orílẹ̀-èdè náà nìyí;
a. A máa ní aago mẹ́jọ àárọ̀ sí mẹ́fà àárọ̀. Èyí fi hàn pé a ò ní fàyè gba ohunkóhun tó bá wáyé láàárín àkókò yìí, àmọ́ a ò ní fàyè gbà á fún àwọn nǹkan tó ṣe pàtàkì;
b. Wọ́n máa fòfin de ìrìnàjò àwọn arìnrìnàjò tí kò fi bẹ́ẹ̀ ṣe pàtàkì, títí wọ́n á fi mọ̀ sí i;
d. Wọ́n á fàyè gbà á láti máa gbé ọjà àti iṣẹ́ láti ọwọ́ àwọn ènìyàn sí ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn; àti
d. A máa rí i dájú pé ó pọn dandan kí wọ́n máa fi nǹkan bo ojú tàbí kí wọ́n máa fi nǹkan bojú ní gbangba, àmọ́ kí wọ́n máa wà ní mímọ́, kí wọ́n sì máa wà ní mímọ́. Yàtọ̀ síyẹn, ìjọba ìpínlẹ̀, àwọn àjọ tó ń rí sí bọ́ọ̀lù àfẹsẹ̀gbá àtàwọn tó ń rí sí bọ́ọ̀lù àfẹsẹ̀gbá gba àwọn ará ìlú níyànjú pé kí wọ́n máa tì wọ́n lẹ́yìn láti máa se aṣọ fún àwọn ará ìlú.
40 Kí a má bàa ṣiyèméjì, ìdádúró tí yóò wáyé nínú ikọ̀ agbábọ́ọ̀lù FCT, ìpínlẹ̀ Èkó àti ìpínlẹ̀ Ògún títí di ọjọ́ Ajé, ọjọ́ kẹrin oṣù karùn-ún ọdún 2020.
41 Ẹgbẹ́ Tó Ń Ṣètò Iṣẹ́ Ààrẹ yóò pèsè àwọn kúlẹ̀kúlẹ̀ ẹ̀ka ọ́fíìsì fún ìmúrasílẹ̀ ìjọba, àwọn iléeṣẹ́ àtàwọn àjọ.
42 Ní ìbámu pẹ̀lú àwọn ìlànà tó wà lókè yìí, àwọn Gómìnà ìpínlẹ̀ lè yàn láti mú ara wọn bá ipò tí wọ́n wà mu, kí wọ́n sì fẹ̀yìntì bí wọ́n bá tẹ̀ lé àwọn ìlànà tó wà lókè yìí.
43 Láti pèsè ìrànwọ́ fún àwọn oníṣòwò àtàwọn oníṣòwò, àwọn aláṣẹ tó ń rí sí owó àti ètò ìsúná gbọ́dọ̀ pèsè gbogbo ohun tí wọ́n nílò kí iṣẹ́ lè máa tẹ̀síwájú.
44 Ìlànà tá a tún ṣe yìí kò ní wúlò fún ìpínlẹ̀ Kano.
45 Ní ti Kano, mo ti pàṣẹ pé kí ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà fòpin sí ìsẹ̀lẹ̀ náà fún ọ̀sẹ̀ méjì lójú ẹsẹ̀. Ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà yóò lo gbogbo ohun èlò ènìyàn, ohun ìṣẹ̀ǹbáyé àti ohun amáyédẹrùn tí wọ́n nílò láti fi gbógun ti àjàkálẹ̀ àrùn yìí, kí wọ́n sì dènà ewu tó wà ní àwọn orílẹ̀ èdè tó wà nítòsí.
46 Mo tún fẹ́ gbóríyìn fún àwọn òṣìṣẹ́ iwájú orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, tí wọ́n ń fi gbogbo ọ̀nà wọn wewu láti rí i dájú pé a jáwé olúborí nínú ìfigagbága yìí. Fún àwọn tí àjàkálẹ̀ àrùn yìí dé bá, rí i dájú pé ìjọba yóò sa gbogbo ipá wọn láti pèsè ìtìlẹ́yìn fún yín àti fún ìdílé yín lásìkò tí nǹkan le koko yìí.
47 Mo tún máa mọyì ìtìlẹ́yìn tá a rí gbà látọ̀dọ̀ àwọn alákòóso ìbílẹ̀ wa, Ẹgbẹ́ Kristẹni ti orílẹ̀ èdè Nàíjíríà, Àjọ Tó Ga Jù Lọ Tó Ń Rí sí Ọ̀rọ̀ Ẹ̀sìn Mùsùlùmí lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà àtàwọn aṣáájú ìsìn míì. Ìfọwọ́sowọ́pọ̀ àti ìtìlẹ́yìn yín ti ṣe gudugudu méje lára àwọn àṣeyọrí tá a ti gbà sílẹ̀ báyìí.
48 Màá rọ gbogbo yín láti máa bá a lọ láti máa rántí bí kòkòrò corona ti lágbára tó láàárín àwọn olùjọsìn yín àti láwọn agbègbè yín, bẹ́ẹ̀ sì ni màá rọ gbogbo yín láti máa tẹ̀ lé ìmọ̀ràn ìlera gbogbo ènìyàn.
49 Mo tún dúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn Gómìnà orílẹ̀ èdè Nàíjíríà àti ẹgbẹ́ ààrẹ fún iṣẹ́ takuntakun tí wọ́n ń ṣe tẹ́lẹ̀.
50. Mo tún dúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn ilé-iṣẹ́, àwọn onímọ̀ ìjìnlẹ̀, àjọ Ìṣọ̀kan Àgbáyé, Àjọ Ilẹ̀ Yúróòpù, àwọn orílẹ̀-èdè ọlọ́rẹ̀ẹ́jọ̀rẹ́, ilé iṣẹ́ oníròyìn àtàwọn àjọ míì tí wọ́n ti bójú tó ojúṣe wa láti tì wá lẹ́yìn.
Nígbà tí ó bá yá, màá tún dúpẹ́ lọ́wọ́ gbogbo ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà fún sùúrù àti ìfọwọ́sowọ́pọ̀ yín lásìkò tí nǹkan le koko yìí.
52 Mo dúpẹ́ lọ́wọ́ yín fún ohun tí ẹ ṣe, kí Ọlọ́run sì bù kún orílẹ̀-èdè Nàìjíríà.
--- Ààbò orílẹ̀ èdè Nàíjíríà jẹ́ ohun tí ó ń kọni lóminú jùlọ – Ààrẹ Buhari.
Ààrẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà Muhammadu Buhari ti sọ pé ààbò àti ààbò àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà jẹ́ ohun tí ó ṣe pàtàkì sí ìṣàkóso orílẹ̀ èdè Nàíjíríà “ pàápàá jùlọ ní àkókò ìṣòro àti àìdánilójú yìí”.
Ààrẹ sọ̀rọ̀ yìí nínú ìtàkùrọ̀sọ rẹ̀ fún gbogbo ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà lọ́jọ́ kẹtàdínlọ́gbọ̀n oṣù kẹrin ọdún 2020.
Ààrẹ Buhari tún tẹ̀síwájú pé bí ìjọba rẹ̀ ṣe ń dáàbò bo ẹ̀mí àti dúkìá, kò ní fàyè gba ìlòkulò ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn èyíkéyìí látọwọ́ àwọn àjọ elétò ààbò.
Ààrẹ wá sọ pé: “Mo kábàámọ̀ àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ yìí, mo sì fẹ́ fi dá yín lójú pé ẹ̀sùn tí wọ́n fi kàn wá yóò jẹ́ ìdájọ́ òdodo.”
Ààrẹ wá rọ gbogbo ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà láti máa fọwọ́sowọ́pọ̀, kí wọ́n sì máa fi ọ̀rọ̀ ọlọ́rọ̀ hàn nígbàkigbà tí wọ́n bá bá àwọn ọlọ́pàá ààbò pàdé.
--- COVID-19: Ààrẹ Buhari pàṣẹ pé kí ìjọba ti ìpínlẹ̀ Kano pa pátápátá.
Ààrẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà Muhammadu Buhari ti pàṣẹ pé kí ìpínlẹ̀ Kano ti ìwọ̀ oòrùn orílẹ̀ èdè Nàíjíríà pa pátápátá lẹ́yìn tí ìṣẹ̀lẹ̀ náà ti wáyé.
Ààrẹ tó kéde èyí nínú ìgbóhùnsáfẹ́fẹ́ orílẹ̀-èdè náà fi kún wípé ìfọwọ́sowọ́pọ̀ náà yóò wáyé fún ọ̀sẹ̀ méjì pẹ̀lú àbájáde ẹsẹ̀kẹsẹ̀.
Ààrẹ Buhari sọ pé: “Ìjọba orílẹ̀ èdè Nàíjíríà yóò lo gbogbo ohun èlò tí àwọn ènìyàn nílò láti fi gbógun ti àjàkálẹ̀ àrùn yìí àti láti fi gbógun ti ewu wíwàásù dé àwọn orílẹ̀ èdè tó wà nítòsí.
Ó tẹ̀síwájú pé ìwádìí àkọ́kọ́ tí ó wáyé ní ìpínlẹ̀ Kano àti àwọn ìpínlẹ̀ mìíràn fi hàn wípé àwọn ọ̀ràn tuntun jẹ́ láti inú ìrìnàjò àdádó àti àtẹ̀jíṣẹ́ ìlú tí ó ṣàrà ọ̀tọ̀,
--- NIS gba ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà mẹ́tàlá tí wọ́n padà sí Tógò.
Àjọ tó ń rí sí ètò ìsúná àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà (NIS) sọ pé àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà mẹ́tàlá [13] ló ti gúnlẹ̀ láti ìlú Lome, lórílẹ̀ èdè Tógò ní ibùdó ààlà orílẹ̀ èdè Seme-Krake.
Agbẹnusọ fún Àjọ NIS, Ọ̀gbẹ́ni Sunday James ló sọ̀rọ̀ yìí lọ́jọ́ Àìkú (Sunday) nílùú Àbújá pé àwọn akẹ́kọ̀ọ́ tí wọ́n fi ẹ̀rọ ìgbàlódé kọ́ṣẹ́ lórílẹ̀-èdè Tógò ni wọ́n padà wá.
Gẹ́gẹ́ bí James ṣe sọ, àwọn òṣìṣẹ́ Ilé Iṣẹ́ Ètò Ìlera tó wà ní ìpínlẹ̀ Èkó ni wọ́n ti gbé àwọn mẹ́tàlá tó padà wá sílé ẹ̀wọ̀n fún ìtọ́jú ìṣègùn.
"Also fún ìdádúró ní ìbámu pẹ̀lú ìlànà àjọ NCDC lórí ìtọ́jú ìṣègùn fún àwọn tí ó ṣẹ̀ṣẹ̀ dé sí orílẹ̀-èdè náà láti dín ìtànkálẹ̀ kòkòrò Corona kù,"
James sọ wípé Seme-Krake jẹ́ ọ̀kan pàtàkì lára àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà tí ó wà ní ààlà orílẹ̀ èdè Benin Republic, ó fi kún wípé, NIS kò ní àǹfààní láti mú ààlà orílẹ̀ èdè Nàíjíríà lágbára síi.
Ó ní, àwọn òṣìṣẹ́ náà yóò wá ẹnikẹ́ni tí ó bá fẹ́ yí ọ̀nà tí wọ́n gbà padà, nítorí náà, iye àwọn tí ó ń gba ààlà Seme-Krake kọjá látìgbà tí ààlà ti di ìpìlẹ̀.
Ọ̀gbẹ́ni Muhammad Babandede tó jẹ́ ọ̀gá àgbà àjọ NIS ti rọ àwọn arìnrìnàjò láti má ṣe tọ ipa ọ̀nà igbó kí wọ́n má bàa jìyà lọ́wọ́ àwọn ọ̀daràn kí wọ́n má bàa tọ òpópónà tí wọn kò mọ̀.
--- Ààrẹ Buhari yóò bá orílẹ̀ èdè Nàíjíríà sọ̀rọ̀ ní agbègbè agbègbè GMT.
Ààrẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà Muhammadu Buhari yóò bá orílẹ̀ èdè Nàíjíríà sọ̀rọ̀ lọ́jọ́ Ajé, April 27, ní agogo mẹ́tàdínlógún GMT (àárọ̀ ìṣẹ́jú mẹ́jọ).
Ilé iṣẹ́ tẹlifíṣọ̀n, rédíò àtàwọn ilé iṣẹ́ míì tí wọ́n ti ń gbéròyìn lórí ẹ̀rọ-alátagbà yóò gbé ìsọfúnni náà lọ sí orí ẹ̀rọ-alátagbà lábẹ́ Àjọ NTA àti Àjọ Rédíò Ìjọba Àpapọ̀ ti Nàìjíríà (FRCN).
Ohùn orílẹ̀ èdè Nàíjíríà yóò tún gbé ìtàkùrọ̀sọ ọ̀hún jáde.
Tẹ̀lé ìsọfúnni lórí ẹ̀rọ-alátagbà VON:
--- Ààrẹ Buhari yóò bá orílẹ̀ èdè Nàíjíríà sọ̀rọ̀ lónìí: yóò fòpin sí ìsẹ̀lẹ̀ náà.
Ààrẹ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà Muhammadu Buhari yóò bá àwọn ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà sọ̀rọ̀ lónìí ní ọjọ́ 8pm, ọjọ́ 27 oṣù Igbe, 2020.
Gbogbo ọmọ orílẹ̀ èdè Nàíjíríà yóò fẹ́ gbọ́ ohun tí Ààrẹ fẹ́ sọ nípa ìṣẹ̀lẹ̀ náà.
Olùrànlọ́wọ́ ààrẹ fún ilé-iṣẹ́ oníròyìn kéde èyí.
--- Reps yóò bẹ̀ẹ̀rẹ̀ ìpàdé àpérò kíkún ní ọjọ́ 28 oṣù Èbìbì.
Ilé ìgbìmọ̀ aṣojú lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà yóò bẹ̀rẹ̀ sí í ṣe ìpàdé náà lọ́jọ́ Ìṣẹ́gun lẹ́yìn tí wọ́n ti dá ìpàdé náà dúró lórí àjàkálẹ̀ àrùn Covid-19 tó ń jà lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
Ní ọjọ́ kẹrìnlélógún oṣù Ẹrẹ́nà, àwọn Aṣòfin ti dá ilé ìgbìmọ̀ aṣòfin dúró fún ọ̀sẹ̀ méjì láti jẹ́ kí àwọn àjọ Ìgbìmọ̀ Aṣòfin gbé ìgbésẹ̀ ààbò tí yóò dènà ìtànkálẹ̀ àjàkálẹ̀ àrùn yìí ní Àbújá, ṣùgbọ́n ní ọ̀sẹ̀ kan lẹ́yìn náà, ìjọba ti fi tipátipá pa olú-ìlú orílẹ̀-èdè Àbújá àti orílẹ̀-èdè méjì mìíràn, àjàkálẹ̀ àrùn náà tí ó burú jù láti dènà ìtànkálẹ̀ rẹ̀.
Ọ̀rọ̀ láti ọ̀dọ̀ Àlùfáà sí Ilé Ìgbìmọ̀ Aṣojú Ọ̀gbẹ́ni Patrick Giwa gba àwọn ọmọ ìgbìmọ̀ náà níyànjú láti tẹ̀lé Ìlànà Covid-19 tí ìjọba àpapọ̀ àti Àjọ Tó Ń Ṣàkóso Àrùn lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà (NCDC) àti àwọn ìlànà míì tí Ilé Ìgbìmọ̀ náà ṣàgbékalẹ̀ tí wọ́n máa fi ránṣẹ́ sáwọn ọmọ ìgbìmọ̀ náà.
Síbẹ̀, gbólóhùn náà sọ pé kí àwọn olùrànlọ́wọ́ àti òṣìṣẹ́ Ìgbìmọ̀ Ìjọba máa ṣiṣẹ́ láti ilé kí wọ́n sì “yọ̀ǹda láti sọ fún wọn nígbà tí wọ́n bá nílò wọn ní ọ́fíìsì fún iṣẹ́ àkànṣe èyíkéyìí.”
Ní báyìí, ìrètí wà pé, àwọn aṣòfin yóò tẹ̀síwájú láti gbógun ti àjàkálẹ̀ àrùn náà àti ipa tí ó ní lórí ètò ọrọ̀ ajé orílẹ̀ èdè Nàíjíríà.
--- Ìjọba àpapọ̀ ti ń ṣe ìwádìí lórí ọ̀rọ̀ yìí ní ìpínlẹ̀ Kano- Minister.
Mínísítà fún ètò ìlera lórílẹ̀ èdè Nàíjíríà, Osagie Ehanire sọ pé ìjọba ìjọba àpapọ̀ àti ìjọba ìpínlẹ̀ Kano ti ń ṣe ìwádìí lórí ọ̀rọ̀ yìí pẹ̀lú àwọn aláṣẹ ìpínlẹ̀ Kano, àti pé iṣẹ́ òjíṣẹ́ náà yóò máa fi ọ̀rọ̀ ránṣẹ́ sí àwọn tí yóò wá ṣiṣẹ́ níbẹ̀.
Ehanire sọ wípé ọ̀rọ̀ náà yóò wáyé pẹ̀lú gómìnà láti ṣe àyẹ̀wò ọ̀rọ̀ náà, ó fi kún un pé, kò tíì ṣe kedere bóyá ọ̀rọ̀ náà bá ti COVID-19 mu.
Ẹ̀wẹ̀, ẹ̀wẹ̀, ìdánilẹ́kọ̀ọ́, àwárí ọ̀rọ̀, ìkànnì àjọ COVID-19, àti ìdánìkanwà.
“Kano kò ní ìrírí nínú àrùn COVID-19 bẹ́ẹ̀ sì ni ó yẹ kí ó ká gbogbo ènìyàn lára.
Ó ṣeé ṣe láti gbẹ́sẹ̀ lé e, bí a bá ṣe ohun tí ó tọ́, tí a sì mú àwọn ohun ìní tí ó tó wá.
Mínísítà sọ pé ìpínlẹ̀ Èkó tí iye àwọn ènìyàn pọ̀ sí i bíi Kánò ní àwọn ohun èlò ìkọrin tí ó gbéṣẹ́ àti pé ìpínlẹ̀ Èkó yára gbé ìgbésẹ̀ láti gbógun ti kòkòrò corona nítorí ìrírí tí ó wáyé lásìkò wàhálà àrùn Ebola lọ́dún 2014.
Mínísítà tún tẹ̀síwájú pé àwọn ohun èlò àti irinṣẹ́ tí ìpínlẹ̀ Kano ní, bó tiẹ̀ jẹ́ pé wọ́n ń gbìyànjú láti ṣe gbogbo ohun tí wọ́n lè ṣe, ìpínlẹ̀ Èkó kò ṣe é fi wé ìpínlẹ̀ Kánò, nítorí pé àwọn òṣìṣẹ́ àti irinṣẹ́ tí ìpínlẹ̀ Èkó ní, ìpínlẹ̀ Kánò kò ní bẹ́ẹ̀.
Ehanire sọ pé ogójì (40) àwọn òṣìṣẹ́ ìlera ló ní kòkòrò corona ní Nàìjíríà, ṣùgbọ́n wọn kò ní kòkòrò náà níbi tí wọ́n ti ń ṣiṣẹ́.