Book,Page,LineNumber,Text
23,0041,001,๗๓.  ทุกฺขํ  เสติ  ปราชิโต.  [ ๑๖๐ ] 
23,0041,002,ผู้แพ้ย่อมอยู่เป็นทุกข์.
23,0041,003,อธิบายกระทู้นี้  ก็ต้องอธิบายกระทู้ ๕๗  ด้วย   เพราะเป็นคู่กัน
23,0041,004,ดังอธิบายมาแล้วในกระทู้นั้น  ต้องอธิบายกระทู้นี้ด้วยฉะนั้น.
23,0041,005,๑๑.  ธัมมวรรค  คือ  หมวดธรรม.
23,0041,006,๗๔.  มโนปุพฺพงฺคมา  ธมฺมา.  [ ๑๖๓ ]
23,0041,007,ธรรมทั้งหลาย  มีใจเป็นหัวหน้า.
23,0041,008,ใจเป็นประธานแห่งความคิดทั้งหลาย  จะคิดดีคิดชั่วคิดผิดคิดถูก
23,0041,009,สำเร็จด้วยใจ  ใจเป็นผู้ให้คิดทั้งนั้น.   คิดชั่วคิดผิดแล้ว  ก็มีแต่จะนำ
23,0041,010,ความทุกข์มา  คิดดีคิดถูกแล้ว  ก็มีแต่จะนำความสุขมา.   เมื่อเป็น
23,0041,011,ดังนี้  จำต้องฝึกฝนใจ  ใจที่ฝึกฝนแล้ว  ก็ย่อมคิดดีคิดถูก.
23,0041,012,อีกนัยหนึ่ง  ธรรม  ได้แก่เวทนา  สัญญา  สังขาร.  มนะ  ใจ
23,0041,013,ได้แก่วิญญาณ.  มนะ  คือ  วิญญาณ  เป็นประธานแห่งธรรมทั้ง ๓
23,0041,014,คือ เวทนา  สัญญา  สังขาร.   ความรู้สึก  ทุกข์  ไม่สุขไม่ทุกข์
23,0041,015,หรือความจำอารมณ์มีรูปเป็นต้น  หรือความคิดดีคิดชั่ว  คิดไม่ดีไม่ชั่ว
23,0041,016,จะมีจะเกิดขึ้น  มีความรู้แจ้ง  คือ  ใจเป็นประธาน  คือเป็นปัจจัยเกิดขึ้น
23,0041,017,แห่งธรรมทั้ง ๓ นั้น.   ถ้าใจไม่เกิดขึ้น  ธรรมทั้ง ๓ นั้น  ก็ไม่สามารถ
23,0041,018,เกิดขึ้น  (ก็แต่เจตสิกเหล่าอื่นถึงไม่เกิดขึ้น  ใจก็เกิดขึ้นได้แท้).   อาศัย
23,0041,019,ความตามที่บรรยายมานี้  จึงว่า  ธรรมทั้งหลายมีใจเป็นหัวหน้า.