segment_id	start_time	end_time	set	text
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00000	1078	1709	train	Góðan dag.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00001	2370	7719	train	Þessi fyrirlestur fjallar um hljóðritun og alþjóðlega hljóðritunarkerfið.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00002	8778	15653	train	Byrjum á að velta fyrir okkur hvað hljóðritun sé og hvaða tilgangi hún þjóni.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00003	18018	39599	train	Við vitum náttúrulega að talmálið er undanfari ritmálsins, menn byrjuðu að tala löngu áður en þeir byrjuðu að skrifa, en menn hafa lengi kunnað aðferðir til þess að breyta töluðu máli í ritað og það eru ýmis kerfi til.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00004	39599	42669	train	Menn byrjuðu með einhvers konar myndletri.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00005	42685	63428	train	Síðan hafa þróast aðrar gerðir eins og atkvæðaskrift og fleira og fleira, en sú aðferð sem við notum og er náttúrulega langútbreiddust er að nota bókstafi, láta bókstafi, sem sagt tákn sem við köllum bókstafi, standa fyrir ákveðin hljóð.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00006	64585	89267	train	Þannig að við getum skipt ritmáli og talmáli í einingar, þar sem að, að eining í ritmáli, þar að segja, tákn, bókstafur, svarar til ákveðinnar einingar í talmáli, sem er þá hljóð.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00007	89267	96186	train	En því fer þó fjarri að þarna sé einkvæm samsvörun á milli.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00008	96186	106573	train	Það er að segja þannig að til eins og sama hljóðsins svari ávallt einn og sami bókstafurinn.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00009	106573	112611	train	Ef svo væri, þyrftum við ekki að útbúa einhver sérstök hljóðritunarkerfi.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00010	112752	115772	dev	Þá væri nóg að nota bara venjulega stafsetningu.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00011	115830	122372	train	En vandinn er hins vegar sá að, að stafsetningin er ekki svona.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00012	122476	155324	train	Það er algengt í stafsetningu, að minnsta kosti stafsetningu íslensku og allra mála í kringum okkur, og líklega allra mála í heiminum, þar sem að bókstafaskrift er notuð á annað borð, er algengt að eitt og sama táknið, einn og sami bókstafurinn svari til fleiri en eins hljóðs og jafnframt að sama hljóðið sé ekki alltaf táknað með sama bókstafnum.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00013	155324	163438	train	Og við höfum ýmis dæmi, einfalt að sýna ýmis dæmi um þetta úr íslensku.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00014	164658	188802	train	Ef við lítum á bókstafinn g sem vissulega er líklega einn sá fjölhæfasti að þessu leyti, og athugum til hvaða hljóða hann svarar, þá kemur í ljós að hann getur svarað til fimm, kosti fimm mismunandi hljóða, fimm eða sex eftir því hvernig á það er litið.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00015	188802	205514	train	Við höfum hér á glærunni sex orð þar sem bókstafurinn g kemur fyrir í þeim öllum en í engum tveimur svarar hann til sama hljóðsins.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00016	205514	219236	dev	Í orðinu „gata“ er, stendur g fyrir uppgómmælt, ófráblásið lokhljóð [g] [g] [g] „gata“.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00017	219676	231577	train	Í orðinu [c] „geta“ stendur g fyrir framgómmælt ófráblásið lokhljóð [c] [c] „geta“.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00018	231592	245720	eval	Í „síga“ stendur g fyrir uppgómmælt raddað önghljóð, „síga“ [ɣ], „síga“ [ɣ].
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00019	245720	255906	train	Í „sagt“ stendur g-ið fyrir uppgómmælt óraddað önghljóð, [x] „sagt, sagt“.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00020	256009	275368	train	Í „bogi“ stendur g fyrir framgómmælt raddað önghljóð [j] [j] „bogi, bogi“, og í „margt“ stendur g-ið ekki fyrir neitt. Það er segja það er ekki borið fram, það er ekki borið fram neitt hljóð á milli r og t.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00021	275368	280459	train	Það segir enginn „markt“ eða „marght“ eða neitt slíkt.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00022	281262	312907	train	Þannig að, að hér höfum við einfalt dæmi um það að, hvernig, hvernig stafsetningin er ónothæf til þess að gegna því hlutverki að vera hljóðritun, þar sem að, þar sem að eitt tákn svarar til eins hljóðs.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00023	312907	315413	dev	Og þá getur maður spurt ja, hvað það gerir það til?
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00024	315413	319799	train	Við erum ekki í neinum vandræðum með að lesa rétt úr þessu.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00025	319799	339422	train	Við erum ekki að, að ruglast á þessu, við berum ekki „gata“ fram „ghata“ eða „hata“ eða neitt slíkt eða, eða „síga“ fram „síka“ eða „sígha“ eða neitt í þá átt.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00026	339422	343254	eval	Stafsetningin dugir okkur alveg til þess að bera þetta rétt fram.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00027	343254	351503	dev	Af hverju ættum við þá að vera að búa til eða læra eitthvert sérstakt kerfi?
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00028	351503	374891	eval	Og við því eru svo sem mörg svör en eitt er náttúrulega það að þetta er gagnlegt þegar menn eru að læra erlent tungumál, að vegna þess að, að samsvörun eða tengslin milli bókstafa og hljóða eru mismunandi í ólíkum málum.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00029	374891	389251	train	Við erum ekki í neinum vandræðum með að bera öll þessi orð með g rétt fram af því að við höfum lært, án þess að gera okkur grein fyrir því, yfirleitt, höfum lært hver samsvörunin er milli bókstafa og hljóða í íslensku.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00030	389829	424403	train	En þeir sem eru að læra íslensku sem erlent mál hafa ekki lært þær reglur og til þess aðstoða þá við tungumálanámið er mjög gagnlegt að geta haft hljóðritun þar sem menn geta áttað sig á framburði orðanna með því að skoða hljóðritun á, á blaði án þess að, að vera búnir að læra allar reglur málsins um samband bókstafa og hljóða.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00031	424403	441793	train	Þannig að þetta er ástæðan fyrir því að það eru útbúin sérstök hljóðritunarkerfi þar sem að er verið að festa þetta samband milli hljóðs og tákns.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00032	442676	472081	dev	Og til þess að, að gera það þá þarf að búa til fjölda nýrra tákna vegna þess að, að alþjóða hljóðritunarstafrófið, international phonetic alphabet, sem er það langútbreiddasta af þessu tagi, því er ætlað að duga til þess að hljóðrita öll heimsins tungumál.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00033	472081	478772	eval	Og í öllum heimsins tungumálum er mikill fjöldi hljóða þannig að það þarf að hafa mikinn fjölda tákna.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00034	479991	486073	train	Skulum nú aðeins skoða þetta kerfi.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00035	487120	515768	eval	Hérna höfum við alþjóðlega hljóðritunarkerfið eða sem sagt samhljóðahlutann af því til að byrja með, þar sem að, að það er búið að íslenska heiti, fræðiheiti, heiti á, á tegundum hljóða, lokhljóð, nefhljóð og svo framvegis.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00036	515768	528530	train	Og, þetta eru myndunarhættir hljóða og hér eru svo myndunarstaðir, tvívaramælt, tannvaramælt og svo framvegis.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00037	528530	544694	train	Og þið sjáið hér uppi slóðina á þetta og getið farið á þessa síðu, og æft ykkur sjálf á þessu kerfi.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00038	544694	562252	train	Það sem að er nefnilega gagnlegt við þessa síðu er að þar getur maður heyrt hljóðin, með, e ef maður fer með músina yfir hljóðtákn þá hljómar þetta hljóð.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00039	562252	579684	dev	Athugið að þegar maður kallar síðuna upp getur tekið smástund fyrir hljóðin að hlaðast inn, en þegar þau eru komin getið þið heyrt þau með því að fara með, með músina yfir.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00040	579684	593458	train	Og eins og hér stendur, ef bendillinn er færður yfir hljóðtákn heyrist hljóð í framstöðu, smellið hér til að heyra hljóðin í innstöðu.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00041	593458	612641	train	Og, þannig að, að maður heyrir hérna ef maður smellir á, á, eða fer með músina yfir p heyrir maður ýmist „pa“ ef það er í framstöðu eða „apa“ ef það er í innstöðu.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00042	613646	635167	train	Hér á neðri hluta síðunnar eru svo sýnd sérhljóð og þar er sömuleiðis hægt að víxla, það er að segja heyra hljóðin ýmist borin fram með fallandi tón eða jöfnum tón.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00043	635167	641055	train	Og þá er bara smellt hér til þess að skipta þar á milli.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00044	641691	664806	train	Það er mjög gagnlegt og nauðsynlegt að æfa sig í hljóðheyrn, æfa sig í því að greina mismunandi hljóð og þessi síða, hún nýtist vel til þess af því að maður getur sem sagt hlustað þarna á hljóðin.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00045	664806	690027	train	Það er líka önnur síða sem er jafnvel enn gagnlegri, hún er reyndar á ensku þannig að þar hafa heiti hljóðanna, sem sagt heiti á myndunarstöðum og myndunarháttum, ekki verið íslenskuð, en það er nú gagnlegt að átta sig á þeim á ensku.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00046	690027	707238	train	Það er þessi síða hér, þar sem er hægt að smella á mismunandi þætti, mismunandi kerfisins, og þið sjáið, sjáið sem sagt slóðina hér uppi.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00047	707238	758073	eval	Og svo ef þið farið með músina hérna yfir mismunandi hluta þá verður, verða þeir bláir og þið getið smellt þarna á, og, getur tekið örstutta stund að hlaðast inn, en síðan er hér hægt að fara með músina á, á bæði, sem sagt heiti myndunarhátta og myndunarstaða, og þá kemur þarna stutt lýsing, á ensku, vissulega, á því sem um er að ræða, þeim myndunarháttum og myndunarstöðum sem, sem um er að ræða.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00048	758073	773476	dev	Ef þið farið svo á tákn fyrir einstök hljóð, þá fáið þið þarna lýsingu á hljóðinu, og ef þið smellið fáið þið, þá heyrið þið hljóðið.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00049	775410	794422	dev	Og sum þeirra, sem sagt í, eða öll í framstöðu og innstöðu, sum í bakstöðu líka, það er að segja aftast í orði.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00050	794422	796970	train	Hér er, þetta voru samhljóðin.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00051	797472	822824	train	Hérna eru sérhljóðin, sömuleiðis hægt að smella á þau og, og fá skýringar á myndun þeirra og það er hægt að smella á hljóðin og fá þau bæði með jöfnum og fallandi tón.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00052	822824	835985	train	Það er, síðan eru fleiri hlutar hér, samhljóða og sérhljóðana, þar sem við þurfum á að halda fyrst og fremst fyrir íslensku.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00053	836312	847990	train	En hér eru ýmis, ýmsar aðrar tegundir hljóða sem eru, kom fyrir í öðrum tungumálum.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00054	849442	869642	train	Implosives eru hljóð sem eru mynduð á innsoginu, til dæmis svo er, og hér eru nokkur, nokkur önnur tákn sem við þurfum nú, svo sem lítið að hugsa um fyrir íslensku að minnsta kosti.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00055	869893	899636	dev	En hér eru hér eru svokölluð stafmerki, diacritics á ensku, og það eru semsagt tákn sem er hægt að bæta á aðaltáknin til þess að tákna hljóð sem er, ja, í grundvallaratriðum það sem aðaltáknið segir, en samt á einhvern hátt frábrugðið.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00056	900664	929982	train	Það, og sumt af þessu er notað í íslenskri hljóðritun, eins og við sjáum aðeins á eftir. Þar er einkum er um að ræða þennan hring hérna sem táknar raddleysi eða afröddun, táknar sem sagt að hljóð sem venjulega er raddað, eða þar sem, táknið stendur fyrir raddað hljóð.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00057	929982	941078	dev	Ef að þessi hringur er settur með tákninu þá sýnir það að þetta er tákn um óraddað hljóð, í þessu tilviki.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00058	941078	958353	eval	Hringurinn er oftast settur fyrir neðan táknið en ef táknið er með legg niður úr þá er hringurinn settur fyrir ofan, þá er ekki pláss fyrir hann fyrir neðan og hann settur fyrir ofan.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00059	958353	1003923	train	Annað sem er notað í íslenskri hljóðritun, annað stafmerki, er þetta litla h sem er svona hér ofan línu og táknar fráblástur eins og í, í íslensku, eins og í [tʰ] „tala, tala“, og [pʰ] „pera“, og [cʰ] „kala“, og eitthvað slíkt, þar sem að, að upphafshljóðin eru fráblásin, það er að segja það er þessi loftgusa sem köllum fráblástur og er nú, verður nú fjallað um í fyrirlestri um íslensk, íslensk lokhljóð.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00060	1003923	1016708	train	En síðan eru þarna ýmis önnur tákn sem er gott að vita af án þess að þau séu nú mikið notuð í íslenskri hljóðritun.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00061	1016708	1047189	train	Hér er til dæmis hægt að, að sýna að hljóð sé kringdara heldur en grunntáknið gefur til kynna eða, hérna, less rounded, minna kringt, þetta er tákn fyrir o hér, og með þessu hérna fyrir neðan er, er sýnt að þetta o sé minna kringt, það er að segja minni stútur á vörunum heldur en venjulegt er fyrir o.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00062	1047189	1056302	train	Gæti svo sem alveg átt við í íslenskri hljóðritun vegna þess að íslenskt o er ekki mjög kringt.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00063	1056302	1079123	train	Það er, það er hérna, líka tákn fyrir það sem heitir raised og lowered og þau eru stöku sinnum notuð í íslenskri hljóðritun til þess að tákna svokallað flámæli.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00064	1079123	1090606	train	Flámæli felst í því að, að hljóðin i og e annars vegar og svo u og ö nálgast hvort annað.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00065	1090606	1132723	train	Þar að segja að, að menn hætta að gera mun á i og e, innbyrðis mun, og hætta að gera mun á u og ö, og það þýðir þá að, að nálægara heldur en venjulega, það er þá raised, i verður kannski aðeins fjarlægara en venjulega, það er þá lowered, og mætti nota þessi tákn, þessi stafmerki, til þess að sýna það, þurfum nú ekki að fara langt út í það núna.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00066	1132723	1144013	train	Nú hérna, þetta litla j, það er palatalized eða framgómað.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00067	1144013	1176397	train	Það má hugsa sér að nota þetta til þess að, að tákna ákveðinn framburð í íslensku þar sem að, að orð eins og „tjald“ eru borin fram „tjald“, eða eitthvað slíkt, en, og, og tvöfalda vaffið fyrir varamælt.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00068	1176397	1186329	train	Það er stundum notað til að tákna svokallaðan kringdan hv-framburð, menn segja „hver, hver“, eða eitthvað svoleiðis.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00069	1188163	1212956	train	Bugðan hérna, er notuð til að tákna það að hljóð séu nefjuð eða nefkveðin, þar að segja að hluti af loftstraumnum berist út um nefið í staðinn fyrir að fara bara um munninn, þannig að í staðinn fyrir að segja e segja menn a a eða eitthvað í þá átt.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00070	1212956	1235513	eval	Það má heyra dæmi um þetta allt saman með því að smella á þessi hljóð, þá fáið þið dæmi um það sem að, það sem að verið er að fjalla um og getur verið mjög gagnlegt til að átta sig betur á þessu.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00071	1235513	1281343	eval	Nú þá er nú flest komið nema þetta hérna, suprasegmentals, sem er aðallega tónar, sem við þurfum ekki hafa miklar áhyggjur af í íslenskri hljóðritun, en, en sem sagt í, sum mál, eins og kínverska til dæmis, eru tónamál þar sem að það skiptir máli fyrir merkinguna hvort hljóð er borið fram með, með lágum eða háum tón eða rísandi eða fallandi og svo framvegis. Þarna eru dæmi um þetta allt saman og ýmislegt fleira.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00072	1281343	1298838	train	Þannig að, að hér er semsagt hægt að heyra dæmi, sjá dæmi um, um öll tákn í alþjóðlega hljóðritunarkerfinu og heyra dæmi um öll þessi hljóð.
9daf46dc-3ae1-4faa-8546-dbca49f48a22_00073	1298838	1316957	train	Það er samt kannski þægilegra að takmarka sig við þetta hérna, bæði af því að skýringarnar eru á íslensku og, og þarna eru svona færri hljóð og fyrst og fremst, eða öll þau hljóð sem við þurfum á að halda er að finna hér.